o :«r
f^i^
^: i
^0
i-\*- "iT:
Ai
>t'
yt
'rt
i> .
w
m
DUKE
UNIVERSITY
LIBRARY
Treasure "R^om
^
* V
i
>fe
[
^
1
^
T^ r^ ^ '3 rt
Fin
T^.
3>.ret9r. [ei^is inpcfti^att
I/('aiHllllllllilulllil,lli,l|lluili,iai.l.ll.l
SsS»''
n
'^fi^.
to:
l^ f V
LAi^MiMG
v:p
/ /J
C iE LUM
ORIENTIS ET PRISCI MUNDI
T R I A p E
Exercttationum Llterartarum Repracfentatum,
CURISQVE
THOMiE BangI D. et. Pr.
J{egii HauJiienfis i?iVefliganinu Cum
S. R. M. FRIDERICI III
S^tciali Trivilegio. H A U N I i£
Typis Petei MopsingI, Reg. & Acad. Typogr. Sumptibus vcro PnXRi Haubolli Bibliop.. M. DC. LVIL
-4-,l I
4-8.
11,7. Gen.
49,10
Apof?r,
ET mm^ l',%:
ii ,5»
PRINCIPIO. ET. FINI. Apo?*
JESU. CHRO. "
JUSTITI^. NOSTR^. Jer.
J E H O V A H. ^^"
QVI. EST. QVI. ERAT. ET. QVI. VEN- Apoc. TURUS. EST. 1,4.8-
S C H I L O H.
JESU. CHRISTO.
FILIO. DEI. UNIGEN^. ]c^-h
REGI.REGUM.ET.DNODNANTIUM. Ipoc.
PANTOCRATORI. lllt
LEONI. DE. TRIBU. JUDA. ^^^''
RADICI. DAVIDIS. ITA. VINCENTI. UT. Apoc. APERIAT. LIBRUM. SEPTEM. SIGILLIS. 5,5,1.
OBSIGNATUM.
DNO. AC. DEO. NOSTRO.
JESU. CHRISTO.
(a) 3 IMA-
4291G1
D E D I C A T I O.
Cot IMAGTNI. INVISIBILIS. DEI. ET. SPLEN- 1,14- DORI. GLORIiE. EJUS. ET. CHARACTE^
Hebr. Ri. HYPOSTASIS. EJUS^
Nu'm. STELLA. ]ACOB.
ulcJ ORIENTL EX. A L T O.
' JESU. CHRISTO.
ijoh. VERBO. VIT.E.
W VERO. DEO. ET. VITiE. ^TERNiE.
ijoh.
5,20. H A G G O E L L
48?i5 D O. D I C O. D E D I C O.
PRIMA. H^C. ANTEDILUVINA- RUM. LITERARUM. ORSA.
coi. TENUIA. QVIDEM. ET. INDIGNA. 1,17» TANTO. RERUM. CUNCTA-
RUM. STATORL
TUA. tANTUM. jESU. CHRISTE. GRATIA. ACCEPTA,
E T E N I M.
JESU. CHRISTO.
GRATIA. NOBIS. DATA. EST. STim. ANTE. TEMPORA. S.ECULARIA. ''^' IN.
D E D I C A T I O.
CHRISTO. JESU.
D I L E C T O.
CARITAS, DEI. A. NOBIS. SEPARA- Komo
RI. NEQJAIT. 8,39» IN. TE.
SERVATORE. Eph.
JESU. CHRISTO. '''•
GRATIFICATUS. EST. DEUS NOBIS.RE- Ep^- DEMPTIONEM. PER. SANGVINEM, i>^>7'
EJUS.
JESU. CHRISTO
ELEGIT. NOS. DEUS. ANTE. Eph-
JACTA, FUNDAMENTA. MUNDI. ''4*
JESU CHRISTO
QV^. IN. COELIS. ET.QV/E.IN.TERRIS.
OMNIA. CREATA. SUNT. ET. C0I.3, CONSISTUNT. '5-
J ES U. CHRIS TO.
PLACUIT. OMNEM. PLENITUDINEM. <^oU, DEITATIS. CORPORALITER. HABITARE. 9*
JESU. CHRISTO. .,
OMNIUM. IN. COELIS. ET. IN. TERRA. i?i; FACTA. ANACEPHAjLiEOSIS.
IN.
42fllifM
3E^
DEDICATta;
JESU. CHRISTO.
iCor. DEUS. RECONCILIABAT. SIBI. MUNDUM.
^>^^^ IN. TE.
TESU. CHRISTO.
C0K2, OkNES. THESAURI. SAPIENTfiE. ET».
3. NOTlTIiE. ABSCONDITI.
JESU. CHRISTO,
Hebr. LOQVUTUS. EST. NOBIS. DEUS»
JESU. CHRISTO.
Joii,i, VITA. NOBIS. QV^. LUX. EST.
4. IN. TE,
TESU. CHRISTO.
D O M I N O. %h. L U X. S U M U S.
5»^. IN. TE.
CHRIST O. JES O.
jPetr VOCAT. NOS. DEUS. AD. ^TERNAM. ^^10.' SUAM. GLOR.IAM.
JESU. CHRISTO.
SEDENTI. SUPER. THRONO. Apoc. BENE0ICTIO. ET. GL0RIA. ET. SAPIENTIA.. 5,1:2^ ET. GRATIARUM. ACTIO. ET. HONOR.
li. - ETVIRTUS.
7,' 12, ET. FORTITUDO. DEO. NOSTRO..
Apocjp, IN. S/ECULA. S/ECULORUM. AMpN.
^- A U L E L U J A.
\
Otis complurium erudi- torum 0 qvibm nojirds ac exterumfoluinclarejcitt diu ahalienata a proprii ingenl foetu (f 'Ao?o?7i« tandem cejfit.
Modo editm in lucem, tuo con^ ^effui,Bcn\gne noftrorumco- natuum Interpres, tergeminm prtmd vtcejiftitur. Fafciis argU' menti invoJvitur^^qvod temporum
ClO <vetu-
vetujlate fane obfolevit. Tantd igitur faciliore dignus favore , quanto anttquiore ^ augufliore flirpe oriundus.
Parens ejus KEGVMprimuSy Propheta et SACERDOSprimus.
CoNSERVATOR verd ejusdem facile princeps acprimus^ %ov©- antedilwviani ^ poftdiluviani mundi incola.
CoMES a laterejam adultiori dile&us T)eo Mundi hceres.
VBKVEcroKyNomothetarum Cafut acfidus in domo T)omini miniffer.
Restaurator, Jerufoljmo"
rtim
rum Secundum decus atq\ ccekjle fubfidium.
AvLxJummusfiorentmmdhi- narum LH ERARUM Mala- chias Trophetarum pojiremus.
His NatalihuSy his Educatori- husyhis^Dominisjhis Patronis glo' riatur alea variorumjudiciorum Jam nunc exponendafobo/es^pra- fertim vero horum omnium Con" ditore ^ Jurgentis orhis Reftitu- tore. Cujus cocIeJiigratice^JingU' lari virtuti qvicqvid re&um fci- ttimve ojfendit , fe humiUima de- 'votione dehere jatetur : minus perfe&a-jjua agnofcit.
Sicii-
SkuMvero cmpiamvifus fuerlt alienior hic joctus ah opinionihus fummorum ingeniorum, qvorum virtutes colit^, tuehitur eumjus ChriHidivinuy/iM^k ^Kt^B-mic^? ^) vo>©- T«? t-h&j^i^m plenijjlmus communis favoris. Cujus particulamji tuo concejfu-, Candide ^nagnofta,me' rehitur: propediemnovavetuffo- rum charaBerumjuhfidia-,divina ohftetricantegratia^tOrhififtentur. Valeat Vbitalethes LeBor^,^ re^ centes hujus perantiqvce propagi- nis elementarioi cunas faventiore manuvolvat,
H A U N I jE Danorum An.cIo Ioc lvm, DieConcordise, qvi Auftori natalis.
i 6
EXERCITATIO PRIMA
D E
TlinianaLiterarum ^ternitate.^rimis Literarum
natalibii^^ hibro Henochh & Litem c(£lejiibt4i,
Ncredibile di£tii eft , qvam eximium lumen
ac columen praeftet rcbus divinis & humanis rarum Literarum depofitum providi Numinis munerc ho- minibus conccllum y ad immortalis Dei gloriam pro- pagandam , adimmortahratemmortalibusconcihan- dam, f^c admirabilem vitascommunis atqvc coeieftis utihtatem promovendam. Non fatis fuit divin^e Benignitati oppido eximium volubilis lingvas organum gulas pariter ac jugulo inferuille ad internofcenda varia fapo- rumgenera, adeffingendam ac emoduiandam blandam fonorum varie- tatem, niii una manum vcce velut anima(Iet,& dextram lingvas vicariatn dexterrimo fuccellu conftituiffet.
Ne itaqve grande hocce Literarum x«ju^'a<ov evilcfcat, in pri- mis apud viles & nihiii animas , qvibus nihil fubiime eft , nifi qvod ambi- tionis, avaritia; & voluptatis idolum humiabjecit: pro virili allaboran- dum erit , ut prifci ac primi Literarum natales , qvamm rudimen- tum abecedario pufionum gregi vulgo rclinqvinir , cxcuflo pulvere fitu- qve, qvemvcri ignaraplebs aftricare folet, magis magifqvc cnirelcant. Tanto cnim Isetius eiiiorcfcet Literarum dccus/jvanto antiqvio- re & illuftriorc ftirpe enatae adoicvcrint , imo muitiplici varietateprope in immenfum crevcrint. Principio igitur difqvirendum erit,
An^crnusfit LITE%J%UM ufksf
EXimius naturiE fcnitator C.Vlmm Hiftorix naruralis lib.^.cap. ^^6, ajemi fentcntiae patrocinamr, atemm Literarum ufum .-iftniens.
A Grande
2- EXERCITATIO I DE PlINIANA
Grande certe o^tzzsv (fi verba prefse urferis , remoto finltoe seternltatls fipario) a qvo abhorrent omnium eorum mentes, qvi Deum folum ^ternum venerantur. Id qvod Philippm Monuus lib. de veritate Religionis Chri- ftianse cap. 7. pag. 107. edit. Herborn. in Plinio ante nos notavit , cita- tifq, Plinii verbis hanc K.ej<nv addidit : Stupor I inqvit Mornasus ^ mnuts condudit Plinm literas unde noviC convincuntur. qvodfi vcro confiat de origtm ar- timn , legum , rerumpubl., de inventione cbmmercii, vi^us , LIT ERtAR \JM ipfarum yidefl, de civilis ^ rufiic^ ,rudis ^polit£ vit^ initio : an malumus vos in homine , imo in humanogenere /cternam ignorantiam , aternas tenehras, qvam pue- ritiamyqvam auroram, qviCtempore profeccrit & invalucrit, confiteri,&cc, Ean- demincudem duriiistundit Francifcus Sacchinus in Protreptico cap. ^.dc qvidem-his verbis : Inventorem Plmtus citminveniret nullum, qvo nonvetufiior proderetur , apparereinde concludit^ternumliterarumufum. Neqvaqvamideg» di-xerim , qvia nec mundus xternus efi. Haec Sacchmus. Profanam hanc & paganam Literarum seternitatem Phnio tanqvam Ethnico &c A- theo indulfir Jacohus Salianus Tom. i . Annahum Ecclefiafticorum p. 119: Ita 5 inqvit , licuerit dicere Mundi ortum 6" ejus autorem ignoranti ^ redimdi^u- ro,fi ateruam literarumfctemiam apudiuernum Deumfuijfe dixijfet , eam^^pofiea ipfius benignitate communicatam mortahhus.
Licet vero haec Piiniana aflertio fuapte vanitate iaiat,& indigna exifti- metur, inqva operofius aut ventilanda aut refutanda qvis operam per- dat : tamen nonnuilorum mollis in Plinium benignitas effecit , qva ipftim defenilim & exculatum eunt, ac fi ftatim cum condito mundo , primifqve incolis orbis , qvem tamen Plinius aternum fibi imaginatus eft, ortas literas putaret , utcalamum expediremus , & fi<5I:am;Plinianashujus3eternitatis larvam L i t e r i s detraheremus.
Nec eft , qvod qvifqvam profundum dcmlretur , commentitiae huic LiTERARUM a^ternitati patrocinari Phnium , cum Ethnicae vanitati deditus mundum xternum fibi finxerit , imo eundem NumenMernum effc" crediderit. Verbaejushaecfuntlib. 2. fubinitiumc. i. defcripta: Mm>- dum & hoc qvodcunijj nomine alio cotlum appellare lihuit, ciijus circumflexu tegun- t«r cun^a , numcn e(fe credi par efi , 04i TERNV M , immenfum , neqve genitumyneqve imeritmum anqvam, hujus extera indagare, nec interefi hominum, mc capit humana conjeSura mcntk. Sacer efi , o£ T ERNU S, immenfus, mus in toto , imb veroipfum totum , Scc. Qvod Plinius generatim de mundi
«ter-
LlTERARUM^TERNITATI, g
-«ternit.ite modo proniinciare aufuseft; idfigillatimalibijain Ccelcjiibus, •jam Teyrejhibiis mundi partibus tribuit. lib.2.c.8. atreritOfi T ERNA M efe ccelejlibus naturam mexcntibus mundiim , intextu^^ concrctts. Eodcm lib. c. 68. tradit , ^di T ERNO gclnpremt omne , qvtcqvid ejlfubjcdum du.ibus extremis titnmjj circa verttces, hunc quifcptentno vocatur , f«w^ qvi advcrfus flli ■Auflrinus vocatur. Perpetua caligo utrobig. &:c. lib. 2. c. 100 aiVererchaut reformidat, qvod marcfit/ctcrnustcrrx fudor.
Porro Plinius non abborruit xtcrnitatcm certis mundi incolis aifingere. EtenimdegenteEflenorumdifTerenslib. 5.C. 17. eam xternam pronun- ciat. Jb occidcmc, inqA^it, litora Efemfugitant,ufqveqva nocenf.gensfola (y in teto orbcpriitfr cetera miraifuie v.Ua famiv.a , omni Vcncreabdicata^finepecunia, foctapalmarum. In dicm cx xqvo convcnarum turba renafcttur , large freqvcn- tantibus , qvos vita felfos admores corum foriunafuclusagitat. Ita perjkculorum inillia (jncredibile dtclu^jgens Ly£TE Ri^A efijn qvanewonafcitur. Idem liiis verbis repetit ^«'/««j cap. 95. pag.65. edit. Salmaf. Uiierioralud^x, qVii occidcmem comuentur , Ejfcni tenent, &:c. KuUa tbijcemina , Venerefc peni- tt)s abdicarunty pecuniam ncfcitmt , pahnis viditant : ISljmo tbi nafcitur , nec ta- tnen defctt hominum multttudo, dcc. Itapcr immcnfumfpatitimfuulorum, incre- dibtlc diClu , L^ T ERK A gcns efl ccifantibus puerperiis. Sed Salmaftus in Plinianis Exercitationibus Solino faliitatis dicamfcribit p, 616. Nec Drufto Comment. de tribus Sed-.Jud. p.2p. verum videtur,qvod (cribunt Plinius Sc Solinus. Utraqi igitur Plinii ac Solini seternitas vanitatis mani- fefta eft. Nec magis certa iila aeterniras, qvas literis affingitur, qvam qvas ElVenorum genti. LongerecliusfentitAf.rcioi^/H.dib. 2.C.10, inSomnium Scipionis, aflerens non mod6 Aiundum aliqvando coepifte, Ced etiam Ittc- rarimi tfum. Ita enim ai-gumentaair : Si ab initio , tmb ante initiuw fuit mun- dus , tit PhHofophi voUmt, ctirper innumerabiltumftricmfiUuIorum non ftierat ctil- tiis, qvo minr tit'imur,inventtis ? non literartmi ufus, qvo fo!o memori^fttlcitunctcr- vit.is? ctir dcniqve tmiltarnm rertimexperientia ad altqvas gcntes rccenteatate pervcmt ? Hxc omnia videnttir ^ternitati reptignarey dum opinari nosfaciunt certo mtmdiprincipio paulatimftngulaqvxqve cocpiffe.
Neqve hili qvidem profecerit , qvi Judseomm fabulas heic aucu- pari & nundinari voluerit , ac in corum gratiam fomniare , legcm ante con- dttiim mundum fcriptam fuijje hteris igncis nigris in dorfo ignis candidi ; cujus commenti meminit magmis Th^ologus, Martintts Chmmtius inExamine
A z Con-
^ EXER.CITATI0 I. DE PrIMIS
Concilii Trident. de facra Scriptura. Fcediflimiim Judaeorum cammen-. tumeit, utimonet beat« memoriae Allacus SS.Theol. qvondam D.&: Prof. in Haunienii Danorum AcademLi, qvi in Chrifiiana Phyfua notatad verf. ^. c. I . Genefeos , qvod Rabbini fabulentur feptem aiite mundum creata, videlicet , Paradtfum , Legem , Sujios , Ifraelem , SolmmgloYM , HierU'- fakm & Mejftam. R. Eliefer in "^pnt) capitulis ex Hebr. in Lat. tranfla- tis a Vbrflio y feptem qvidem nominat , fed qvtnqve tantum enumerat,{c; Legem , Gehennam , Paraitfum , Thronumgloriic , Refipifcemiam. Decem ve- ro res crcatas efTe fingunt in vefperaSabbati inter luces, fc. IrJdemyManna^ Futeumpetrtc , Columnamnubis &ignis , Scripturam , Tabalus , Baculum .Aharo- »/y , tefte MMfz/fero in Genef. Ejufflem coloris eft , qvod in Talmud fin- gitur, &a Rabbi Abraham refingitur, Librum abAdamo fcriptum ftiif- ie de Divinitate ^ item Abelis qvoddam fcriptum fuifte. Confer^J3oil(7dr- dum de Divinat. in Trismegifto , Ambrofii Thcfei Introdu(5tionem in Lingv. Orient. Schikardi Bechinath Haperufch. Libri Rabbinici , qvi infcribitur rn *T* y "^ ") ii D boc eft , Uber Creatioms , & in dodiflimo Uafu Comment. injofiiam citatur , au(9:orem Adamum fuiiTe nugantur Judaei: in qvem nJ^D> Deuterofinfcripferunt, hoceft,commen- tati fimt R. ^braham , & R, Jofeph bcn VzieL Sed variat Synagoga in Audore hujus libri nominatim exprimendo. Video enim, tefte Rittange- Ito , Viro Hebraicarum. & Rabbinicarum literarum peritiflimo , ab aliis hunc Libnim afcribi Abrahamo Patriarchjc. Solent Judaei homines ad fin- gendum nati iibris fuis hederam illuftrium &; Patriarchalium Nominum iiifpendere, ut ex iis decus ac robur vanis fcriptis accedat, licet in eis non- nunqvam plus vapp^ , qvam vini propinetur. Haec titulorum figmenta male feriata fiios produntauAores, cujusfintingeniiacindolis. Etenim dum qvidam eorum mentiuntur , fingunt , refingimt , non annus tantum eft, fed in hujufcemodi nugis totum vitoe tempus confumitur. Qyai'e haut immerito injudaeorum nugamenta eonomine inve6tuseft Megalander Lutherusm Tra<5tatu, qvi infcribitur : Q3on t>cn ^ntm unb j^vm in<^m/ & paflim ahbi. In hos qvadratillud Mart. iib. 2. Epigr. 8(5 :
Turpe eji dtfficiies habere nugas :
Etjlultus laboY eji ineptiarum.. Explosa Miniana Lit^erarum «ternitate > & huic affini Judajorum Tanitatc ; jam porro inveftigandum erit.
LlTER ARUM N AT ALIBUS» ^
QV^ST. II,
Qmnamfint LIT E \A %U MnataleS)& q^^ihns hiVen- toribm primamfui origimm ipf^ Liter^ adfcribajit ?
TOt fenientiarum divortia mox in ipfo Qya?flionis propofitse vefti- bulo comparent , qvot numeranmr lineamenta. Qyippe tam nobilc tamqve utiie inventLHn,ut multi poft conditos homines 6«: per orbem di- ditos participirunt : ita dubia Naialium five Inventorum multinidinc veriiis onerarunt , qvam ornarunt. Primordia Literanim, qv« rebus hu- manis lucem aiFerunt, Literatorum variae opiniones obicurarunt. Johaii- ttes Matthaus Lumnfis Etrufcus , cujus libellum de Renmi Inventoribus Au- gujlmusjuflimamis Nehienfis Eptfcopus edidit Paraflis i^iOyduodeci»} L i t i- R A R u M Inventores numerat.
Huac numerum Laurcvtius ^chriidevus duplicans, vfgiKi//jvaitwi- recenfct in Monimientis Italiae p. j^^Jcq. qvarmn charatOieres ipfe «\>T:-7?>;f lu- ftravit , &: exlcripfit ex odo columnis qvadiatis , qvic Romae ia illuftri Vaticana Bibliotheca vifunnir , redux^^ in Germaniam Helmftadii pu- blicis typis icuJpcndos & cudendos curavit ; an tanto ubiqve fucceifiT, qvanto conam , judicent alii. Nam Schraderianus chara^fvter tanqvam ni- dior&: impohtior longius abita Literarum forma, qviE ipe(5tar- tur in feptuaginta Alphabetis nitide editis Romae 1616, a JacohoBona- vemuraHephurno, &in Tabellis Alphabetariis variorumCharatfteruma variis gentibus uluqxitonim Francofurti i^p^eleganti forma osri inci- lis a Johafine Tbeodoro de Bry , &Johanr]e Ifraelcde Bry. Confer Gah. Ba- rium Francicamm lib. 3. de Lingva Latinap. 214. feq. edit. Roman.i 554.
Qyod jH vero onines L i t e r a r u m Inventores velut in numerato habere difcupias , qvos Schraderus & Matthxus Lmicnfis annotamnt , iii prompm funt hi feqventes : AdamusjAdamifilii, Scthtis, Scthifiln, Hcnochus, ChaJdici^ Ajfyrii, Syri, PhaemceSji^^f.gyptiij^J^thiopes, Mofcs , Ahraham, Mer- ctniusy Memn, ffis, EjdvitSj Cadmits, Lmis Thchams, Phcenix^Cecrops Drphyesy Evandn, 7^coliraia,Sam-niis, Pythagoras , Epichai-mus Siculus , SimonidesMc- licusj PaiamedeSj CJaudins fmperaior, Hieronymtts, CJnyfoJJdmus , Viphilas, Scc» Atqvehincnataexiftiraaripoflimt Alphabetonim varia genera, linea- menta& nomina , qvae Hepburmis Romse , & ante emn qva?dam eorum
A 3 Tl}eo-
6 ExERCTTATIO I DE PrIMIS
Theodorus & Jfrael de Bry Francofurti publicariinr,nempe, AdamaumyHem' chxum, Cbaldaicum, Jjfyrnm , Mercuriarum, Ifiacum^ &c. De qvornm vera antiqvitate, aii6toritate Scveritate qvid judicandum lit , diclun fumus ExERCiTATioNE Secundi. Non rai-6 curiola ingenia fingendi li- centise plusjuflo indulgent , in primis in iis rebus, qvas a noflris tempori- bus longiiis remotas umbra antiqvitatis obfcuravit, ac fingentibus iidu- ciani fecit. Tutum fciiicet putatur apud credulos de ignotis impune mentiri. Nifi itaqve validioribus rerum pedamentis fuffulta fuerint di(5ta Alphabeta, credulis qvidem admirationi erant, fed librantibus rerum iponderanonaliterseftimabuntur, qvamvulgo folentpyxides forisqvi- dem aureis &; dodrantalibus literis infcriptse , intiis vero rerumvacuaf, craim titulonmi tantum ac lineamentorum cortices vilantur, dempt6 nucleop udi & ortu vero.
Qyicqvid iit, cum grano falis hsec acclpienda veniunt, qvae de L i t e- K AR u M inventoribus allata funt. Nam nec omnium , nec primarum Literarum fingulirepertores dici merentur : fed aliis primorum, aliis fuccedentium Charaderum , aliis certs genti proprioi-um, nonnulUs certorum & paucorumqvorundam Charaderum inventio aflignatur.
Ne vero variarum opinionum nebulis incuriofius difcudis veritatis fol obicuretiir , monetoptatse <^^^Ic(a &: 4)iAaA>;6.w«(r ftudium, utanti- q\imi & auguftum L i t e r a r u m ftemma luftrare , & ab ovo , qvod dicitur , accerfere allaboremus. Initium autem faduri ab eo , qvi homi- num primus fuit, expendemus,
Qj^ST. III,
"KHmMdmmprlnms LIT E\AS irivenerit^
"AgninominisViri nonpauci hicajunt, primi hominis dignltatem
.atqve excellentiam admirantes & ^eftimantes. Qvein tnim alium pu^
temus Deum aut Dmnumhominem j ait Bibliander lib. de communi Ratione Lingvarump.43. qvi literas primus invenerit? aut cui ptim tribuamus illum divinum antmum, ut Ciceroni & Pythagora vifum efi, qvi tot vocum difcrimina re- vocaret ad certas leges , ^v/^vf elmcntafernmis humaniaptis notk mfignareu
qvam
M;
LiterarumNataltbus. 7
qvam ilU ipfi Jdamo , qvi tefitmoniofacrx hiforiit omnibus rehns imbopjit apiffima mmina , qvi^ Dei(s qvoqveprohavit ? Etenim qviim vjs rationii aptijfmafit , edqve fe piofcrat,&veniaifi'.hfeijf{(s tum verbis, tum operibus, miin ntiUum apparct opus pntflantius hutnanx rationis , qvam qvod mtis i^fi^nis LITERARVM fer- monem y qvo forasfeprofert , ciiamfeipfamdeptngit acdeponit inhbrorumvclat arcas conferrandam , ac traf^fponhfe in aiios aninios, qvorum corpora tum focorum, tum ctiam temporum imervaUis maxtmis diremptafunt. Reperitqve mens organum fttx natuui convenicns, qva divina & humana , corporata & coi-poris cxpertia, ^ut femel dicam, qv.uunqvc homopotejl mentc comprchenderc , injlrumemo comprehen- dat, aliifqve adpercipiclidum ^judicavdtimproponat, Haec ille.
Svidas myocQ Adamante Bihliandrum conlimile elogium Adamo tri- buit : Jdam, , inqvit yprimus homo Dci manuformatus , ^ ad imaginem acfmi- litudinemopificis atqve Creatoris conditus,jure pnmusfaptens appcllaripoteji, 6^ ut pimo conditumfimtdacrnm^imago a Deo dcUneata,ut omnftmi Charifmatumple- uus. Et mox : Hic cnim efl , qvi invcnitfmgida , & omnihus car.ones 6* regulis accuratas, ac tcrminosprtxfcyibcns, qres noniranfncnt, adaptavit. Hiijusfunt ar- tcs & liierx, htijtisfciemitc j ationaks^ & von ajliicl^ lcgihtis rationis , hujus Propl^e- tiAyfacri ritiis,ptirgationes, legcsfcriptx pariter O' non fcript^i , Imjus deniqvefunt omniainvcnta i;- djciplinx & qviicunqve ad vitam , atqve convidum utiliafuntd' vecejjaria. In eandem fententiamcitarjrab HermuinnoHugone inenidito lib. de re literaria pag. 45. Joannes Annius initiolibri primiNot.Beroli: Qyod, inq vit , ah -Adamo ccspcrint literiC ?^ difcipJinA ijifftft, non cjl exfde tan- tfim ,fed etiamhiHoriagcntilittm&traditione Chaldxorum , qvife Ajlronomiam &■ litcrits hahtiiffe ante AlcxandriMonarchtam trihtts millibus &DCXXXIV, annis ajfertintidcc.
Latircnt.Sihraderus in Mcnumentis Ital. p. 197. annotat, qvodinCo- lumna Literariim 0(5lava , qvse in Bibliotheca Vaticana Romoe viiitur , ad effigiem Adami {lipra ejus caput extent literae antiqva? > & ad ejufdem pe- des infcriptioLatina Icgamr in hanc verborum formam:^^^?;» divinitus edo- flusfcientiarum j^ LITERARVM inventor. Angelus Roccha a Camerino Comm.in Bibl. Vaticanam idem obfervavit, & his Adamiticae (criptur» patronis fiium qvoqve calculum adjecir : Ratio , inqvit , ipfaperfvadct Ada^ mum Charaderes aliis demonjiraf^e. Q\^o fa6lum eft , ut Eonaventura Hepbur- tJtis Scotus inter feptuaginta Alphabeta Romana , etiam numeret Ada-maum, qvod charadere Sc externo lineamentorura habituareliqvisdiflidet yds qvoinfra. Haec
S EXERC ITATIO I. DE PrIMXS
Hiecfunt fondamcnra Scprimaorfa , ex q\abus Adamitici Alphabeti telam texunt antiqvitatis iiterariae fcrutatores : qyae ii qvis prefTiiis paul6 exaifferit, & fiib incudem veritatis revocaverit j tanta cjus vis erit, qvan- tam vix flillinebunt, vei levi,qvod dicitur,brachio ta6ta. Etenim Biblian' dri ratiopetitapartimedignitate&excellentiaprimihominis, partimi nominibus bruto animantium generi impofitis , tanti momenti non eft, ut valide aftruere fufficiat Adamaeum Charaderem, Nam ambabus , qvod dicitur, ulnis largiri poteris, primum humani generis progenitorem Ada- mum,.ante commiiTum peccatum , & amiflum eminentium donorum pri- vilegium , ad tantum dignitatis , exccUentiae , & fapientiae faftigium eve- ^m fLiiffe , qvantum in hom inem in his terris cadere potuit. Qvia vero Adamo non facile fuit «qva tantacommoda mente pati , Apoftatafadtus a Deo Kj rS ©i^dop^ra eiKovi, relicfla ilii iplius tanqvam rS^oiK^e^Kovi, qvam participamus , femetipHim ac univerfum genus humanum a fummo in- comparabilis glori^s , eminentise, fcientiae & perfe6bionis culminevelut humi prsecipitaAdt in abjediidimum infamiae, ignorantiae & imperfe<5tio- niscoenum, Qyarenoneft,utqvisfelici ovo^«9^(n«,cujusperfe6tafcien- tia & facultate claruit ante lapfum Adamus, imperfetSbiorem <^7n^£cv ^ d^^iUiiyjV ^^ciuy.arwv dCvxixtv Adami poft lapfiim metiatur. Eqvidempoft lapium , Dei & foi ufqve adeo ignarus fuit Adam , ut ficulnea prsefidia &C umbraculaqvseliveritcontraaciemdivinonim oculorum, qvibus omnia funt 7i^oe.^i^At<rij,i\'oi Hebr. 4. 1 3, ^nnon , inqvit , Lutberus in Gen. cap. 3, p. 39^. extremajiuhnta efl, pimim temare impojibtlia , dum conantur Deum fu^ gere ,Adam 6^ Eva , qvem non poftintfugerc» Sectindb tentarejugam tamjiulto modo, ut inter arboresfe tutos credam , qvos ferrei mari^ montium ingentes moles mn poteramfalvare. Adkunc modum amifsafapientia & inteWigentia , pulcherri' ink dotibusyfeqvitur extremajiultitia.
Ncqve Svidx audioritate tanqvam infallibili fteteris , in primis cum Svidas LiTERARUM inventores exprefliirus parum fibi conftet, nunc Jihrahamum , nunc Sethum , nnnc vero Jidamum Literarum au<5to- rem declarans.
Minor longe cAnnio debetur fides, qvem nos ctim Voffto lib, i. artls Gram. cap.^. p. 39. totum pene ex mendaciis & fraudibus confiitum exx- ftimamus.
Colmna yqxo Vatkana AdamincosCharaderescxhibenstumdemum
plenam
Xl^ltlARUM KaT AL I BUSo p
plenam fidem merebitnr, ubi eam impetraverit ab infallibili antiqvita- tis teftimonio Sc veritatis arbitris fallere nefciis,
Ceteriim noibam iit adiiciamus fymbolam, haechabe. Qyamvis c Mofe , Jofepho , aliifvc fcriptoribus fpe^latce fidei exploratius necdum innotuerit, ab Adamo Alphabetum Schraderianum vel Hepburnasum, eodem fer\^ito numero , modulo , & chara(5lere , qvem nunc reprae- fentat, primitus inventum fuifle, fartumq; tedium ad noftraufqve tem- pora propagatum : tamen primum humani generis progenitorem for- mandorum chara6lenim prordis rudem extitiile, aut nihii plane ad rem LiTERARiAM felici aufpicio inchoandam & propagandam adju- menti contulilib , \ix dum dixeris. Nam, ut ab ultimo primum ordia- mur : qvis eft , qvi longam transadtx vita? uliiram , q^^am Deus benigne Adamo indullit , multijugem diutiniee5(perientiaeu{lun intuitusamr- mare aufit, Adamum novem icecula emenlum li.iille , ac nongentis tri- ginca annis vixiile tanqvnm otiofum rcnim fpecfbatorem , qvippe qvi qvondam univerlx in terris iamilioe pater fuit , Rex & Saccrdos , tefte Lutbcrd in Genefin pag.^S. nec non OEconomia?, Politia?, primaevse fi- pientia? , di vinae pariter & humanse primus auAor , fummus moderator & myfta. Qvin potiiis pie fentiendum cft , qvod Adamus animadver- tens fe admillo peccato amiliire incomparabiles animi , ingenii , memo- riaj, fagacitatis & fipientia^dotcs, arqveintencbricoliimignorantia?, ruditatisac oblivionis ergnftulum fuiHeconjeetum, reli<51:is libi tantuni parietinisqvibufdam naturalis cognitionis , inidmagno moliminein- eubuerit, qvomodo reliduas phyfici luminis lcintillas jugi mentis agita- tione , laboriofi ienfiium ope & lcrurinio exiiifcitaret : imo neceflitate monftrante viam, primam artibus &; do(5trinis facem pr^Kluceret, prima chara<!:l:erum rudimenta juvanda3memoria:causapra;formaret, qvoi- damqf, literarum fcetus velut amatreetiamnum rubentes fuperftiti fo- boli ac pofteritati obftetricanti lambendos daret. Nam nihil fimul at- qve natum eft, perfedium cxtitir. iGtatejufu Sc experientia opus erit, fiqvid abruta ^ lentamortalitate proficifcetur, qvod perfediionis no- tam merebitur. Vere enim qvondam cecinit Poeta Lucretiw fub finem libriqvinti:
Navigia, atqve agri cuJturas, mceniay leges, tArmayvUs, vejlcs^ 6* cct^ra Aegenere horum
X« ExERCITATIolDEPRrMIS
Pumiay delicias qvoqve viufmditus omnU^
CarminaypduYiis, & Dti^dalafignapolire,
\3fu5 ^ impigrx ftmul experiemia mentU
PauUatim docuttpedetemimprogredienth. Eandem fententiam tuentur Poliellus, Sacchinus, Alfledius d>C Jacohns Bout-' duc Pariftniis , veluti obfervavimus aliqvot annis poft editam hancno- ftram fententiam. Qvw, inqvit , Poflellus Prsf. lib. de PhcKnicum literis, tam dcmens fuerit , utputet homtnes illos fanctijfiwos , & eorum , qvi tantum non mihe annos in fumma rerumindagtne vivehant , filios alumnos &fnperfiites,pofi millefexcentorum & qvinqvaginta annorum decurfum caruiffe literU , &fuum aureumfaculumfine literU injiituiffe ? USljiUa plane earum.rerum, qviC vttam 6* exornare & beatioremredderefolent,five in Religione, five 7norihus,five in arti- hus , (ive dodrink & difcipUnUft pofita , futt facrofanho itii Patriarcha T^acho mundi infiauratori, qvem Janum vocant, incognita.
Francifcus Sacchinus in Protreptico edit. Diling. j6i6: Ipfa , ait, «e- eejfitas , m tentaret (Adam) aliqvid & inchoaret ,fuggerere potuijfet , ipfa non- gentorum eoq^ amphits annornm iCtas, perqvamexercitus, eruditus,conftimmatus, denigy jnaximus veterator effedus efi , qvemvis hehetem exacuere , & qvemvrs torpidum excitare dehu/JJet, Qvid enim ? an exifiimahimus cum pev novemftX' cula in illo vere mundi , ea^vivacitate ^cfivcunditate integri fangvinU , dum gentes uhiqve populatimgerminarent,jamci^profeminatas aje nationes, refertaf- qve natU natorum,feqve in univerfis &fwgulU nonfolitm tanqvam vivU imagi- vihm exprejfum, fed etiampropaginihtts multiplicatum cerneret, non ipfam natu- ra vim & dulciffmum ergafoholem & ingeniofijjimum impetum exjiimulafe pa- rentem , qvo carafibi pignora , fe^j^ tUis identidemfifieret. Et poftea : ^dam igitar pojiqvamfagaciter vocisfonos abfonos &infinitos certis terminarat modis, &fuanominarehus impofuerat , infuper rationem adlnvenijfe cenferipoteJi,qva fugacibus ac iitajpedahilibus vocihus indumenta qvadam &vincula injiceret, per qva&ocuhstantiimnon&manibustenerentur, miraciddfane , qvanth magis admirere,tanto mdgis mirahili^ HxcSacchinus. Aljiedius Chronolog. 28. Originum variarum p. 253. edit. Herbon. 1557. fcribit : Adamrnvenit nomina rerumfuitqveprimtts agricola. Gen. z.&:^.&c. Idem invenit Literas Hebraorum , qvas Sethpofiea incidit dtiahuscolumnis , Ahraham, Mofes, Efdras excoluerunt. De pundis HehrMrumidemJiatuendum ejfecenfeo. Jac.Boulduc lib, I, cap. I. de Ecclef.ante Mofen , docet Adamum a Deo accepijfe idio^
ma
Ll TER ARUM N AT A L I BU S, " II
wa Hehrxum^ qvo colloqvebatur^ & literas,qvibuifcribi & legipojfet , unde Sethi flii nepotihus duarumqvidem columnariim , /;; qvibus wventafua infcripferunt, ere^to trthuitur a 'Jofepho: minime vero Literanm autfcriptionisinventio. Sic ilie. Confer 'Joan. Stephanum Menochinm lib. 7. de Rep. Hebraeorum cap. I. p. 619. edit. Parif. Anton. Bertier 1548. necnon pincdam de Rebus Salomon. lib. 9. c. 27. n. i. Athanafn Kircheri Pamphihum Ohe- lifcum lib. i. c. i. p. 5. feq. Edit. Rom. M. DC. L. Ludovictim S. Fran- ctfci Lufitanum in Globo Can. S. Lingvae 1. i. c. i.
Deinde , li qvis evicerit Adamiticam fobolem etiam Adamo etiam- num fuperftite, artem ducendi ch;u-a<5leres calluifle & ullirpafle : ratio- niconlentaneuni crit, patrem Adamum longo experientiae ufuvcne- randum , ejufdemlitcratura" non fuillaignarum^qvin potiuspie exifti- niandum , libcros ac nepotcs non tam infcio dc inconfulto parente in LiTERARUM invcitigatione operam ac ftudium pofuille , qvam paternae ^eir^-yuj^x^ opcra adjutos ad tam grandia& utiliacoepta mo- lienda acceffifle. Sed vero Sacra Chronologia locuples teflis eu , Seth, Enofch, Kenan, Mahalalcely 'Jered, Henochfivc Chanoch, Mcthufelach, Lemech cum tAdamo vixiiTc. Qvod fi itaqve bcatae ift^e & illuftres primi faeculi animae formandorum characterum gnarae fuerint, qvo dejam defpicie- mus, rationi congruenter affirmaris , harum progenitorem , moderato- rem & do<ftorem , ^etate , au'5toritate atqve longo renun udi venerabi- lem , a fcribendi arte &: conlilio non tam alienum tuiire, qvam nafcen- tis rei literariae puppim 8c proram. Qyia vero hoc ulterioris difqviil- tionis indiget ^ nos aprimahumani generis ftirpe ad fobolem defcen- dentes qvaerimus :
Qv^ST. IV,
j4n Ailami lihcm aut pofleris ante diluVnim yiventh bus cognita literatura gloria tri- buendafit ?
S\ antlqvitatumjudaicarumconditor Jofephtis fidem mereatiir, 0- mnino antediluvianae Adami pofteritati formandarum L i t e- R A R u M rationem exploraum & ufurpatam fuifle arbitrari licet.
B z Etenim
■Sf^, Ex-ERCITATIO T DE P R I M I S^
Etenlm FlavUis Jofephus lib. i. jud^ant. c^. tradit geminamcolumnam,. alteram lateritiam , alteram lapideam ab Adae pofteris ere(5bam fuifle,. qvibus fua inventa infcripferanr. Sed ipfum locum emendatum publi- cis oculis & judiciis fubjiciemus : 'Lo<plcu> , inqvit , tIxx) ts^ tk ^^via ifjj^
tIlu r'rcov S^KSCfjty^aiv i^i'0t:a«v.\jzo)^ ^ "^^ y-^' ^^^^P^yeiv cw dv^^uTrag tk oj- fy/uivoi) Uii 5 "^'^ ^^ yvcicnv ih^Hv (^^x^ryc^ , '3rt9?<p>7'<5T^ ol<^civic^ov'At$oifJ,ii T cKwv icn£l^ , T jU^C Koc^r iyvv Twolg , t i-n^ov 3 ^ (ilotM (c 7tky,^(^ ■i^a'^ y <^,Ko(A: S-JO 7nir,cziy.ivoi , rlw jj^ ov. vrKnS^, tiu) 3 Iti^v C4t A/Owi>, dy.<poTip^i'; , cvi^oi- i^oiv Tct d^^yjyAvot, 'ivoti iL i^ TrAJv^Jv»^? d^poiviS-eiai^? xsmv l^ iTisixC^.ou;,)^ KiBivy; (/.h- votcx (t;^^.«/v', lAX^m ToT? civ^ooo7n>i<; m ip^^oi,ufJt.ivot. ^y,A~em, ii TThivBivy^v J[' vi^cr*
civroov dvoiTiJyvon' juivi J[' olypi rS S^^o )(^ tIlv Hv^oiSoc. Vetiis interpres Rfifinns ita vertit : Difdplinam verb rerum coeleflium & ornatum earumypri- miminvenerunu Et ne dilaberentur ab honnnihus j qvt^ab eis inventa vide^ hantur , manteqvam ad noticiam vcnirem ,peyirent, cumprind/xiffct Adam ex- terminationem rernm omnium , unam igms virtute , alteram vero aqvarum vi ac mtdtftudine fore vemuram : diUis factentes coUmmas , altam qvidem ex lateri^ has , aliam verb ex lapidibtts , in ambabus , qVii invenerant, infcrtpfcrunt , ut ^'j fi conjlru^a lateribus exterminaretur ab imbribus , laptdea permancns pvtiberei hominibusfcripta cogmfcere : fimul & qvia h]teralemaliampofmjjent : qVi^i ta- men lapidea permanet ha^enus in Syrirf.Vivaces & fagaces illse primi (necu- li animae divinae particulam aurse participantes , JOSEPHO Judice , in rerum inveftigatione occupatae,plurima indies in coelo oculis obvia ob- fervaverant^obfervataqve jugi qvodam ftudio auxerant, Ne vero edax ^tas , focors pofteritas ,aut formidandum cundis viventibus diluvium pulcherrima inventa &obfervata opinione citius e memoria homi- num deleret , faxa folertis (liae induftrioe monumenta elegerant. Huc referunt antiqvitatis indagator^s ilIud,qvod olim Epigenes gravis aucStor judicio ^linii lib, 7. cap. 56. memoriasprodidit ,fcilicet , apud Babylonios feptingentorum viginti annorum obfervationes fiderum codiltbus laterculis in^ fcriptas extitijfe , vel exfupputatione Berofi & Critodemi qvadringentorum 0^0- ginta annorum. Qvicqvid fit , qvamdiu memorabile illud ftelarum par veritatis fundamento fufFultum perftiterit, ac oppugnantium impe- tum fuftinuerit, flia antediluvianae Literaturae conftabit integritas , lar- tiqvc te<5ta manebit.
Taiito durabiliorem rerum a iegeftarummemoriam fore arHtrati
liint
Lr TER ARU M N AT AL IBUS. ~ f^
fijnt pri{ci , qvanto duriora iis confignandis dcftinari qvlta funt monu- menta. Qvod fi Au<5i:ori hiftoria; icholaftica; fidendum putes , videfis eamad cap. 39. Genef. u^im, inqvit, vicit Cbam ,qvi adhucvivehat ;^rf- gnabat in Bahi ia,fen in Th acia^ ut alti volwv-^ (^ vocabatur Zoroaftcr, invcn- tor artis MdgicA, qvi & hitnc ^fepte?n liberaJes artes in qvatmrdecimCohmnis fcripfit ,feptem xneis , o^feptem la:eritiis , comra duplex crbis cxcidiuw, qvod tt- mebatur, unumper aqvas , alteriimper igncm : Kinus vero hbros cjus cowbujjit. Cajfianus Collat. 8. cap. 21 . ante dthmum fihos Seth Caini nePotibus permix- tos curiofts maleficorum arfcs ypr^fiigiasac ynagtcasfuperjlitiones inflititijfefcri- hit : Chamum eas artes diverforum metaUorum laminis , qv,^ aqvarum non cor- ruinpeientitr injuria , & duriffimis lapidihiiSfqvi vim ignis nonfentirent , infcuJp- ^Jfe. Confer Jul. difarem Bulcngcrum de Hcita Sc vetita Magia hb. i .c. i .
Ceterum,fidosantiqvanmi renmi cuftodes fuifle charad:eres durifli- mis f;ixis, lapideis cohminis , cippis , colofTis , fteHs ,pvramidibus, obe- lilcis incilos , teftanturhaut pauca compiurium gentium monumcnta, jyiodorus Sicuhts hb. i .Bibl. p. 2 3. ed. Rhodom. 1604. memorat , in hono- rcm & mcmoriam Ifidis cohimnamfcpulchralcm eretlam fuijjc, inqva hxc htera- rttmfacrarum infcriptio cxtabat : 'I.yu \'(ng eifxi y, ^xrihKisx 7m<n',: ^^"'^^0 hoc eft, Ego Ifisfum Regina totiiis rcgionis. Herodutus in Euterpe. Ub. 2 . de Sefo- ftre Rege iEgyptiaco teftatur, qvod, qvafcunqvegcntesftrcnuas &pro hber- tate acytter pugnantes viccrat y in harum regtonibus Jfchts Japidcasflatacrit in- sfcriptas fuo nomini t^ patrix. Harumuna facris hisi^Egyptiorum htcris ccelata extabat : HANC EGO REGIONEM MEIS A C- Cty I S I V I H U M E R I S. Pyramidum Regiarum literas ALgyptia- cas oftentantium pafTim meminit Hcrodotus citato hbro. Strabo edit. Ca- faub.p.8 1 8. mcntioncm facit variarum infcripticnum cclfs obcJifcisfupra Mem- nonium infcuJptarum, qvx Rpgwii fittpendas opcs il^potentiatn monftrabatit. Vi- de ejufdem pag. 790. ejufd. edit. deftehs.
Qyamvisnon ncminiaugurariiicuerit , antediluvianam illam lite- raturam five fcribendi vel fculpendi rationem primo 8c prifco illo Cx- culo non ufqve adeo fuifle freqventatam , nec adillud v.afhA-jPOL^t.iou; Sc perfedionis faftigium perdu6lam fuifle , qvam repraefentat hodierna fcribendicudcndiqvears folerrifrmiorum hcminnmindagine, curd&: induftria elaborata, Scjugi ufu adau(fta: Tamen exinde omnem iis,, qvi ante fatale diluvium vixerant,fcribendi ufum adimere vclle , fas 6c
B 5: a^q^imi'
14 ExEE. citatioIdePrimis
seq-vaim haut fiierit. Sunt fua rcbus qvsedam primordiaj qvce ufiis alit Sc auget. ItaapudRomanos initio literarum qvcedam velut infantia fuit & rudimentum , Livio tefte, fub initium lib. 7. Rant &^arv,iper ea tem- pora litencfuerc ,• una cuflod:afidelis rerum gejlarum memoria. Rudes (inqvit Hicronymus Epift. 42. ad Niceam) tlli Italiitpopiili, qvos Cafcos Ennius ap- felUt y avifihi , ut in Rbetoricis , ait Cicero , riiu ferino vi^nm qvArehant , ante chartx ify mejhhranarum ufam, aat in dedolatis e ligno CGdkillii , autm cortkihus arhorwn mvtua epifiolarum alloqvia mijfitahant. Vnde i^portitores earum Ta- bellarios & Scriptores a libris arhorum, Librarios vocavere. Plautus : Qvm hodie aUatiHfujJt taheUt^ ad eam^ a Stratippode, enm argentmnfumfilfe apud Tbe- has ah Danifiafccnore. Pari modo Adamum qvidem ortu primum & re- nmi ufli maximum, long»v»ac operolae foboli diu liiperftitem,artiumj do(5i:rinarum ,& Lite^arum rudia quoedam femina fparfifle ra- tioni confentaneumeft, qvaepoftea folertis pofteritatis opefubad-aSc exculta , experientiae rebus maturandis aptse rore irrigata , immane qvanmminpofterumadoleverint, & laetas propagines profeminave- rint. EtenimManilioauctore,
■ ■■■■ ' longa dies acuit mortalia corda,
Et lahor ingenium miferis dedity O^fM qvemqvt
^dvigilarefihijujfitfortunapremendo.
Seduda in varias certaruntpedora curas :
Etqvodcunqvefagaxtentandorepperitufus
In commune honum commcntum Uta dedere, Etalibi:
Per varios ufus artem experientiafecit
Exemplo monfranteviam ■ Qyo fpedlat noftrum Hexametrum , qvod olim exlmlis laboribus vlri in noftra patria emditi edentis Profodiam noftratis gentis , dicatum voluimus :
Cum veterum variiCgyrarant peflora cura,
Scabraperita dies acuitprMordia lentm
Cote rotA, 6* inentes tornans induflria crevit.
tArma, Domosy Vrhesy Vtjles ac mcenia, Legesy
Turritas moles, Aras, Carpenta, Triremes,
Templaj Scbohis,Pi^uraSi Gratmnata, Vaft Cormhi
LlTERARUM NaTALIBUS. I^
\Jfus & impigrx dcdit experiemia mcvtU.
Prima rudes Cbariium foetus enititur dtas :
Mox ruditer natum docilisfolertia carmen
Expoliitfenfimi non unius cdidit omnes
SMldrumdotesanmms.fuccejJibusaudi^
Succrevere Artes, qvas vaflus tcrminat orhis. Mercerus Comment. in c. 5. Gen. v. 5. fic fcribit : Longa rcrum experkn- tia multa dtfcere iy cognofcere potuerunt , qv£pojleros docucrunt. Acfane vide- tur illa qvoqve non levis caufa , ut primi Parentes viva voce traderent & cum illis communicarent y qviC ah initio foli viderant , ut Adam qvi ad Lamcchum ufqve mnum afepervenit , prope ufj^ ad Noe & diluvium nepotcsfuos de rehus magnis docere potuit multo ejjicaciusvivavocc 3 qvamftradidijfct ipf Scth , qvQdpofiea Seth &pofi cum Enosreliqvispofieris traderent. ^dam vixit cum omnthusfuhfe- qventihusprtaerqva cum Nce^ qvi qvidem natns cjlpof ejus mortem ann.z6.&:c. Longitudo itaqvevitae Adamiticae & paterni conviiSbiis cum novem pofteris veluti non exiftimari debet caruilfc variis inventis , ita neqve cenfenda eft plane fterilis fcripturoe vel lculptura; literaria; , aut litera- rum primigeniaiaim , qvales prima admittebataetas , & pofcebat vit» ratio, inqA^^a majorproculdubioufus vivsevocis, qvam fcriptionis. Qyot enim vivebant Patriarcha? , tot viva exftabant volumina. Poft- qvamh^c anobisicripta fuerant & edita Anno i6;8 : commodumad noftras manus hoc anno pervenit Diflcrtatio Don Jojcphi ^ntonii Gonza- lez de Salds EqvitisHi(j>ani de duplici terra, incujus Mantiftae Seftio- ne 4.^.159. noftram fententiam his verbistueri deprehenditur, licet nonnullis aJterius vitula arafle vifus fit : 7S[jbilominusj licct Mofcn, adfcram etiamego , primumfuijfeftpientem, qvi Lihros inpuhlicum ediderit ,• Litterarum tamcn ^Audorcm jure baheri non putem,fed Viudicem. ^Altiiis cqvidem autumoy revocari oportere Littcraruminvcn'ioncm , d^cuniD, AugufinoLih, xyi 11. de civitat. Dei , Cap. xxxix. putandum , Hchutas Litteras a Legc non capijfe, qu.'cdataenperMofen: fcdpotitisy per iilam fucceJftonemPatrum , mcmoratam Lingvam a.mfuis Littcris cufloditam. Mofen autcm ipfum , cttmaccingeretfe tondendiiScripturA SacrXjYudes &inconditos cbara^eiesantiqvos,pcJldiluvtim fatifcentes, inaptioyem formam&nftim concinnafe , 'nofrrafcntcntia eji , i&jure qvafipojlliminii vindica(fe. Idem fentit MalUnckrot de Nat.Lit.c.2.
Porroj antediluvianas fcripturae patroni haut contenti uno probatio-
nis
iS EXERC IT AT I O I Dl
nisgenere, novum proefidium qvaefitum euntcx Hemchiy feptlmiab ^damo Prophetce Libro , qvem ante diluvium tradunt Uterarum monumentis fuille confignnrum. Difqvirendum igitur erit
CXj JE S T, V,
^n ex Henochi Libro certb conflare qpeat Lita'M ante dilnvtum viguiffe ?
DE Henockti Codicisveritatemulti incerti certant : aliis ajentibus, aliis negantibusjaliis diibitantibuSjremq-, in medio relinqventibus, Augtiliiniis lib. 1 5. de civitate Dei cap.23. pag.i 83. edit. Antv.Planr. 1575. affirmanti fcntenti» ailenfum praebere liaut dubitavit , hisufiis verbis : Scripfife mnnuUa divina Henoch illumfeptiimim ab Adamo^negare nen pojfumus^ cum boc in Epiftola Canomca Judas Apojiolus dicat. Et lib, 1 8 xap. ^8. f^Z* 255: Qvid Henoch fipimns ab Adamo ? nonne etiam In Canonica Epiftola Apoftoli Judd prophetajfe prddkatur ? qvorum ISljachi & Henochi fcrtpta ut Apud Juddos & apud nos in auSlorit^Je non efent , nimiafecit antiqvitas , propler ' qvam videbantur hahcnda ejfefijpecla neproferrentur falfapro veris. Sed ea ca- ftitits canonii non rectpit, non qvod eorum homimm 3 qvi Deo placucrunt, reprobe- tur aucloritasjcd qvod tfta effe non credanturipforum : nempe verorum Pro-_ phetarum antediluvianorum , ?{j)achi & Enochi, de qvibus loqvitur, qvi du<5ti aSpiritu Dei fcribebant, liveutipleAuguftinus ibidem fcribit, qvibusSpiritiisSandus eafcriptarcvebbat. Qysevera ratio eft excludendi dida fcripta a Canone,non autem altera,petita a nimia antiqvitate.Hsec enim fi valeret, neqve Mofaicis icriptis fides haberetur, qvibus omnium antiqviflima rerum conditarum origo continetur. Qyam attexit Au- guftiv.us 5 caufa verior eft: , ideo canone indignajudicata efle , ne falfapro verisfci iptisproferrcmur. Veriflima autem ultima illa,qvam fub finem ca- pitis fubdit , ideo fidemnon efi^e talibus fcriptis adhibitam , qvia qvxdam in iis contrafidem camnicorumfcriptorum legebamuY ypropter qvod (inqvit) ve- rorum PropKtarumfcrtpta non effe apparebat.
Tertuliianus Libro de habitu mulierum cap. ^.pag. 177. edit. PariC 1650 etiam hujus fcriptur^ meminit , atqve paulo vehementius ejus j.udoritarem uHit, his vcrbis ufus : Scio Scripturam Hcnoch, qv<« hunc ordi-
mm
LiBRo Henoc h t. 17
fiem Angelh dedit, non recjpi a qvthtifdam, qvia nec in armaritm Jiidaicum ad^ mittituY. Opinor,nouputavertim.illam ante cataclyfmum editam,poJ} eiim cafum orbis omnitim abolitorem ,faham ejfc potutffe. Si ifta ratio ejl : rccordcnttir pro' tjepotem ipfiits Henocb fuijfe fuperflitem catacJyfmiNoe y qvi utiqvc domejlico nomine 6* Imeditaria traditiove attdierat, c> meminerat de proavi ftit apud Deumgratia &deoinnibihpricdicatis ejusy cumHcnochjiliofiwMathiifala nihil alttid mandaverit, qvam ut notitiam corttm pojlcriifuis traderet. Jgtturfme du- hiopotuitNoe inpr^dicatioNis delegationc fuccfffife : vcl qvia&alias nonta- cuijfet tam de Dei confervatorisfut diJJ-ofttione , qvam de ipfa domusfuxgloria. Hocfi non tam expedne habcrct, illud qvoqve affertionemfcripttira tUius ttieretur. Proinde potuit abolefadam eamviolentia cataclyfmi injpiritururfusinformare : qvemadmodum & Hierofolymis Bahylonica expugnatione dcktls , Qmneinjlrti- mentumjudaicit literatur^ per Efdram confat reflauratum. Scd cum Henoch eadcmfciiptura ettam dc Domivo prxdicarit , a nohis qvidcm nihil omninb reji- ciendum cfl , qvod pcrtinet ad nos. Et legimus omnemfcripturam tcdifcatiovi ha- Vilcm , divinitiis i?!j]'irari: Jjtidxis poteftjamvidcripropterea a rejeda ,ficut O^ceteraferl , qv<eChriJlumfonant. Nec titiqve mirumhoc , ffcripturas alt~ qvas non rcceperunt dc eo locutas , qvem O^ipftim coram loqventem non eravt recepturi. Eb accedit , qvod Hevoch apudjudam Apojloltim tejiimoniumpojji- det. Conrer Tcrtulliani Apolog. cap. 22. libro de Idoloktria cap. 4. & de cultii Fa?min. qvi Libri Enothsi aiidlroritate aliqvoties uti haut re- formidavit, vcluti&aliiPatres ejufdem libri teftimoniaadpartesvo- carenondubitant. Ratio autemqvamaddit Tertullianus , eam Heno- chi Scripturam antedikivianam , (1 vcl maxime cataclyfmi aqvis liib- merfaperiiiret , tn Spiyitururfiis ivformari potitiife injlar injirumenttjudaic/e literattirx, reJlattratA per Ffdram , mera con)e(5h.ira eft, folido venitatis fundamento deftituta. Nam i , ab eile ad pofle non valere confeqven- tiam vera tradit Philofophia. 2 . Totam Scripruram deletis Hierufo- lymis periiire ,necdum probanim eft ^ adeoqvc ab Efdra reftaurari opus nonerat, inprimis, lidc integro foret reftauranda. 3. Contrarium potius ftatuendum , fervatasfuiire Ubrosficros, etiam inmcdio capti- vitatis Babylonicas defcriminc Dan. 9. 2.11. juxta promifllmi BQdos cap. 40. verf 6. 1 Petr. i. vcrf 2 <;■. Luc. 2 1. v. ; 5. de verbi divini du- ratione & juxta mandatum Dei de legis praefentis conftantiufii Deut.5. V. 7. fpeciali Regis circa legem aira Deut. 1 7. v. 1 8. facerdotali ejufdeni
C cufto-
l8 EXERCTTATIO I DE
cuftodia, atqve ex illa juris dicundi munere Malach. l. vtrf.7. 4. Con- fervatas fuifle Scripturas rerripore ^ntiochi volentis exemplaria legi^ comburere i Mach. i. v. 4;, '^^. Sed fruftrajut lib. i. Maccab. 3. v.48. &Iib. 12. V. 9. docetur. Fruftraneum igimr eft TertuUiam acumenin Emcbxi libri nova fcriptione &c audiorimte probanda.
His velut nubem teftium adjecit Jocohm Boulducus de Eccleiia ante Mofen, qvi funt Irenxus, Jufitnusj Clemens ^lexandrmusy Athenagoras^Me- thodtns) MartyYi Cyprianus, Ladantiusy Severus Sulpkius , Vroclus deniqve & PfelUts, Philofophi Chriftiani, qvos videapud eundem lib.i.c. 14.^.1 25. 127. edit. Landr. Parif. 1626.
Verum enimvero non tantum antiqviorum dodorum Ecclefiae te- ftimonia hic fuppetunt , fed & novitia noftrorum temponmi au6toritas eopropendet, aliqvidab HenochoLiterarum monumentis fuifl^econfig- natum. Salomon Gefnerns Comment. in Genef c. 5. qvseft. ^.p. 138. tra- dkjp-obahilioremeorumfententiam vidert , qvi ajfnmant tempore Henochifuijfe Literarum ufiim , ed qvod nec annortimferies adeo e-xqvifite ad totficcula obfei'- variy neqve Henochi verba retineri abfqve litcrarum admmcuhpGtmJfefentiatit^ Qvibus tamen difficultatibus obviam ieris , ubi ad extraordinariam ^cmidjs^cu/, divina oracula 2 Tim. 3. v. 16. Hebr. i. v. i. & antedilu- vianorum extentum sevum Genef 5. defcriptum oculos converteris. Gfof^irtf i^o/?m5inEp.Jud.p.i3;.edit, Roftoch.i62 7.memoratLibrum Henochi a Guilielmo Poftcllo fuifle inventum , ejufqve rei ipdim Gefnerum teftem cicit. Job. Dvufius in Ebraica antiqvitate verfatiitimus,Tra6tatu de Patriarcha Henocho , affirmat librum Henoch^Eum etiamnum penes Judaeos delitefcere. Verba ejus excerpta e cap. 22. p. 27. allegabimus : Librttm hunc hodie adhuc extare apud Judtxos dubitare me nonpatitur Manache- mus Ricinenfn, qvi etim ahqvotics latidat , ut fol. 3 o. Col. i . &: 2. Vartimfa- ■pientum CabbaU (hoc eft Cabbaliftarum) pofierionimfcripferuntfe invenijfe in Libro Henochflii Jared, qvum abfiulijfet eum Deus , arcanum boc una cum reliqvis arcanis mirabilibus. Cxferum mentio illius libri a Doiloribus nofiris in Zohar, ^j^^fecundum verba illius Librifcito paradifum inferioremparatum fuijfe a die , qvo creatifuntfpiritusjtfiorum ad commorandum illtc injigurafua. Hujus qvoqve Manachemi opera fe ufum efle Patavii affirmat Gnilielmus Sttt- chius in Praefat. Libri de Antiq. Con vival. Rofiius in Epift. Judoe , narrat Capnionem a Mirandulano grandi pecunia hunclibrum emifle. Nosin-
fra
\
* LibroHenochi. 19
fra voluminis Henochaei fragmentum producemus. BibHafiilcr Com- ment. decommuni ratione Lingvarum Druiio qvoqve fuum calculum adjicit , fcriptumq;, Propheta' Henochi ante dihiviutn extitilTe affirmat. CorneltusaLapidc Commcnt. in Ep.Jud.docet Prophetiam hancanti- qviflimam efle , &: antc dihivium editam. Idem afhrmat Bottlduc lib. i. de Ecclefiaante Mofen cap. 14. pag. 1 16. edit. cit. qvi pag. 1 54. magna audacia pronunciar , (jvod Kocfcripta Hcv.och dtligcmcr coiijervarito^rcpo- fuerit in arca tcmpo,e dduvn non minorcfolicitudinc^ qviimpatris Adami c^ alio- Yum qvorundam Patriarcharum ojja : m qvi cjus , qvem Deus rapuerat , ojfa, qvx .fervarcntur hahcrc nonpoljct , fci ipta tanqvamfacratijfimumpignus , ac dcpoft- tumfihi ^poficritati cu(lodiret. Qrorum lc^ione vcl etiamfolo intuitu ad tanti Au^oris merita dtvino jugiter confpciltii pri(fcntanda moveyctiir: qvibusjtfie iratiNfuninis tnmortalcs mifcricordiamfacthits tmpetraret. Hocnamqvepado intcljf^cndaccnfco , qvicfc defandiffmo PatriarchaT^e profert Ecclefiajltcus cap. 44, V. 19. Tcfamcntajccidt pofitafunt apud illum , ne deleftpojft dtluvid omuiscaro, WxcBoidduc, Veriim Grascus textus coUatus cum verdi 11. cap. 44. in primis cum verf. 8. c. 4. &: 19. ejufd. cap. docet, qvod Sirach loqvatur de Kterno toederc,qvod Dcus pepigitcum eo, qvo cautum eft, univerfum genus humanum dihivio haut confumptum iri. Sed VuJg, Interpres decepit Bouldttcum, Hucfpediant alphabeta, qvasHenocho afcribuntur, partimab Hcpburno Bonavcntura , partima Jo.in. Auguflim Panthco , Vcncto Saco dote , qvi anno 1 5 30 ^ in Libro , qvem miro tituloj- V O A R C H A D U xMI A M infcrip{ir,Charaa:eres Henocho concef- {as exprelht. Ccdrcnus de Henocho fcribit : ovJ(^ '7v^wt@- ^duua.^ uuv- 3wiV ^ Si^ii<Tx.i yjpi 9-t/wv f.:v<p'ipjcijv ^5OTrK<3fA'.'4,£«c d^i?'^ ,' qvibus & Zonaras aftipulatur. Andrcas Hojus in Hift. Sacra & Profana p. 6. dicit , qvod mc- ritb confcatur Enoch primum omnium aliqvid librisftve litcris mandajfe. Nec non Ltidovictis Ballcfier in Onomatographia ad vocem Enoch p. 3 55.edic. Parif. 1617: Omuittm primus vidctiir libros confcripjijfe. Scripftt atitcm dejii- turo jiidicio adverfus HiCrcfm Cainitarum , qvx tum pritfertim vidctur invahilfe. Scripfit etiam alia- qviC rcfert TertuUianns lib. de Idololat, & lib. de Habttu mu- liebri» Tertulltani autem rigorem in defendendo hoc antediluviano Hc^ nochi Libro imitatur ac exaggerat Jacobus Pamelius Notis ad locum ejus dc Habitu multebri fupra allegatum , & Jacobus Gordonus in Geneiin hunc Prophetam fcripflfle aftirmat, licet Comment. in Epiftolam Juda; notet,
C 2 Apo-
tO EXERCITATIO I DE
Apoftolum JudamaccQpiiTQ hanc Prophetiam vel ex libro, qvi tempore Judds extabatjvcl certa traditione. Scrarius in Epift.Jud.limiliimum vero fieri,non modo fuilTe aliqvem ab ipfoEnochoLibrucon(criptum,ade6qj Canonicumjfed eundem poft depravationem fadtum efle Apocryphum. Petrus Martyr Comment. in Genef. conqveritur Scripta Enochi periiflTe. Horum pulpita ahi deferuerunt , Scin negantium caftra traniicrunt. Hieronymm Zancbms Tom.8. Operum Theol. de Sacra Scriptura p.^ 5 ^» negat ab Henocho aliqvid itterarum monumemis fm(fe confignatum , nec Epijio- lam Judx adverfa partis patronisfavere affertt. Jof. Scaliger Not. in Eufeb. pag. 245. libriimplane efe commentitium cenfet, & a Judxi6 conficlum^ multa- qve ex eodem cicat , fed nonftne tixdio & odio. Andreas Rivetus Exercit. 49, jn Genef. pag. 251. librum hunc fuppofitium e(fe , &a qvibufdam Judm con- fcriptumfibi omnino perfvadet,qvodin Ecclefta Dei ante Babylonicam captivita^ temin nuUis Prophetarumlibrisfiat mentio tam rari thefauri, qvem non credibile ejl yfi in rerum natura effet , Mofen latuijfe , qvi etiam fcriptorum Henochi memi- nijfet in hac hifiorta^fi tunc extitifem. Michael Medina de reda in Deum fide 1. 6, p. verf. 221. 220. hancprophetiamfola tradittonefuilfe contemam credit, nulla^ ratione convinci dicit, ludam citajfe apocryphum librum ^fed ea qvaftte- rant aprioribus paremibus qvaft verijjima & certtffma traditionefufcepta. Ra- tionemaddit, qvlaGelafmsinconfdio Romano reccnfet apocrypbos libros , hujus Emchi libri non meminit» loannesMarius Scribonius Sermone xvi i , in Epift.Judcep. 259. editParif. i534,arbitratur ProphetiambancperTra- ditionem.ab Enoch adpofterosjuijfe tradudam , &non exaliqvo librofuijfe cita- tam. His accedit ParAus Comment. in Genefin , lunius Tom. i. operum pag. 1 298. Comment. in Epift.Judae. Qvifmpus Not. in eandem. De- niqve alii {imt, qvi neutri parti vel (uffraganair, vel adverfantur. Luthe- Yus in Genefin pag. 78. recitatis verbis Apoftoh Judas , citantis Prophe- tiam Henochaeam , mox flibdit : \Jnde hitc habuerit ludas igmro ,fed vert- fmile ejl,manfife inhominummemoYia,ceupertraditionemPatriarcbarum fan- {le tum di^a , tum fa^a,fortaJfefcripferunt qvoqve. Chrijlophorus Pelargus in Genefin propoflta utriufqve partis fententia, remin mediorehnqvit, fiiamq;^ non interponit KeJ<nv. Georgius Rojiius Comment. in Epift. Judas pag. 155. edit. cit. {cribit , parum referrejive ludas ex aliqvofcripto , five ex veteri habuerit traditione, In horum caftra tranfiit Beza Annot. in N. T. nihil certi dcfiniens. Joh, Prideaux Exonienfis Collegii Re<9:or, &
S.Th.
LiBRO Henochi. 21
S. Th. Prof. Reglus> in Oiatione inaugiirali de fapientia jEg^^priorum concione i.pag. 4-edit. Oxon. i^^S.lcribit: Stmt qvi Enochi enam Pro- j^hetiam ante dtluvium cenfc) iptain O' a T^acho in arca cofifervatam fiu(fe ajfe^ runt 3 qvam qvtdem vidtjfe & lcgijfe Tertulliamts&alit Patres confi^cmttr , ut- ctm^j in cenfti Jpocryphorum a Gclafto DjJ}, 1 5. Can. S. Rom/ina habcatur. Sed hii mn ulterius immdrandum. Lucas Ofander , Cornelms a Lapide , Jac, Gor- dmtts , Ttrinus , Menochius dubitant , an Judas e traditione acceperit hanc Prophctiarn,an v.ex Libro. Bcnedtclus Jujlitiiamts Genucnfis etiam in alio- rum fcntentiis afferendis totus occupatus nihii definit , qvod & M^tllet§ in Hexap. accidit.
Nodum hunc tergcmino varias auAorit.itis nodo conftri6l:um eno- daturi tanto majorem adhibebimus induftriam , qvanto parciores ^c in- conftantiores in hoc difficili argimicnto pertraftando complures fuiftc conftat. Noftram vcro fententiam paucis Jjferttomtm canccllis inclii- demus.
ASSERTIO PrIMA.
EXtra omnem dubitationis aleam pofitum cft , extitiftc aliqvando aliqvod fcnptum Henochaium. Etenim nili extitilFet , neutiqvam illud ad partes vocaflent tot Patres Graeci pariter ac Latini , Origenes ,LAttguJiinus , TcrtuUianus , Hie- Yonymus , Clemeus Alexandrinus c^ t- U^vd^vfliKoiv Eclogis , qv;e Stroma- tum libroS. anned:untur, & qvidem pag. Graeci texnis 578. edit. Lugdun. Batavonim i6i5, aliiqve conplures. In primis autem fa- miliari Henocktt voluminisau6toritate{liperbitLiberille vulgaris, qvi vernacula Lingva apud nos Danos editus Anno i5oi t}'pis Waldkirc- kianis infcribitur Tejlamemum duodccim Patriarcharnm lacobi fihortan. Hoc licet Origenes & Procopius GazAus citent , tamen nec Jacobi nec duode- cim filiorum ejus opus cft, fed Rahbin i cu]\\^A^m foetus,Hebraeo primum idiomate coiKcptus. Vertit autem Robcrttts Grofaejfus , Lincolnienfis Epi- fcopus,Sc Ath^nienli civitate donatum edidit Anno 1 242. Hujus Scripti Inventor citatLibrum Henocht in Teftamentu Stweonis , Levi, Zebtdonis, j>(jphtali^ Daniy dcc. Sed veri Teftamenti nulla volaaut veftigium np- paret in hoc Teftamento,qvod duodecim Patriarcharum nomen often-
C 5 tat.
11 EXERCITATIO I DE
tat. Nam Teftamentorum poft iiltimaTeftatonim fatamaxiraiisvl^ gor. Aix^iiK j^ SVi viy.co7c ^iiMoi Hcbr. 9. 19. In hoc autem Patriarcha- li Teftamento nihil firmi , nihii rati. Rimariun nugacium plenum eft, hac atqve illac perfluit mendaciis. Horum unum &; altenim modo in- digitafle fufteceritj exinde de reliqvisfacileconftabit, eavix titivillitio redimenda. Gaddus inter alia fuos filios ita alloqvitur : l^tiis ego 40 an- nos o^inmoiue oliveti conjiitutus oculos converti inoriemem verfus lerufalem, &ibi4ein vidi Solem acLunam cmfum fiitife. Diyitautem mhk avusnofier Ifaacus : Fejiinate , pro virili qvifqve vcflvum vifa apprehendai. Manihus enim Sol &Luna prehendi & teneripojunt. Qvantb oausfieripotuit , accurrimusy Solem Lcvi , ludas autem Lunam apprcbendens tenuiti eorumqve alisfubve^i in fuhlv.ncferehantiir. Levi adinJiarSoiis fpiendenfi 12 oleagineos ramosjuvenk qvidamdonavit. Judns vero candorem Lunsimitatus d-iiodecimfiellitspediiHis' fiiis (jabuitfuhjedas. Concurrcntes ludns acLevi, mutud corporis iihrammefe fmentarant. Mox hes e terra afcendit , prxgrandibus cornihus formidabiiis, alis aqvilinis tergora tecius, Hunc cum curfi afeqvi_& tenere tentarcm::s , fru- Jirafuimus. Sed lofeph nos antevertit , iilum cepit , & aera unh cum illo petiit, Et mox fiibdit novam fabulam: Exatio 7 menfium fpacw /idi patremm^ Jirum Idcohum in mari lamnefiantem , prxfemibusfiius. Ecce autem navisgu- bernacuio & maio defiituta acficcatis carnibus onerata pienis veiis ferebatur. In hac taie extabat epigramma : 2\[^A VI S J ACOBI. Confcenfa nave^ una euriif/j^ notuf^^ ruunt , tmidiftij^ proceiiis montcs voivmtur aqvarum» Parens autem nofier gubernacuium qvoddam manu tcnens fugafibi confuiuit , nos vcro tempefiuofisundarum voiuminihusfirfumdeorfuma^i tandemtn mareprMipi^ iamur y navejamfubmersa aqvis&in partesdiffdiente. Ceteriimin fcapijam defcendenslojepbinfoiafuga vitic prttfdium ccHocavit. Nosvero decemtabuiis fuperinjedi toto dividmur mariyfoiis in tanto defcrimine confeciatis luda&Levi. Sed ohe! nugarum faturi fumus,qvibus fcatet confi(ftum hoc Teftamen- tum, ad qvod confirmandum EJiochi Liberm.agnasviresopefqvecon- fert. Sed vero hoc 1 2 filiorum r(7f oJ>i Teftamentumhautmajoremme- retur audioritatem, qvam ejufdem Patriarchx Scaia. Ita enim inlcribitur Voiumen lacobi nomine fucatum , fed familiare qvondam Ebionitis , in qvo lacohus fingitur expofuifle infomnium Scai^f: a Cq ViCx , atqve detor- fifiein Judaeos, Templum,&Judaicafacrificia,tefte EpipljanioUh.i. Pa- nar. in refutatione Ebionitatum, Hoc Scriptum non dignum literis aut
char-
. LiSRo Henochi. 25
chartls,nediim facro Canone.Jure etiam seqvKrmio Gelafius Diftintb.i 5. TeJianicmumyacohiP.itriarcJM',Scvipu\in ejufHem farina?Apocryphis adju- dicat. Sic uni Patriarchae non unus fop.tus fupponitur , fed tergeminus, dignus qvo piper amiciatur, aut qvi blattis &c tineis efca fiat.
ASSERTIO SeCUNDA.
HEnochiScriptiim Canonica aiiftoritatem neutiqvam mereturjdignum qvod non tantum adApocryphorum Librorum ima fubfelHadctrudaturj ied etiam inter com- mentitiarum & mendacium fabularum qvisqvihas humi ab- jedlumjaceat.
Qyoniam ha:c Sccuuda Affeniohxms membris conftat,binis etiam pro- bationum generibus confirmanda erir. Utraq;, pars Augujlimim propug- natorem nad:a eft. Hic enim 1. 1 5.C.2 5. p. 1 8 3. ed.cit.de Civitate Dci ad MarceUinum : Oimttamiis igitur , inqvir , e.trum Scripturariim fabulas , qvx Apocryphse unvcupanturyeo qvbd earu occuha origo non clarutt patrihus, a qvi- hus tis^j ad nos auHoritas veracium Scripturarum ccrtijjima ^ notijJimafuccejfiO' vepei venit, In his autem Apocryphis etfi itjvenitur aiiqva vcritas , tamcnpro- pter multa falfa nulla eft Canonica aucfloritas. Scripfifle qvidem nonnulla- divina Enocb ilhimfeptimumah Adam, ncgarenon poffmnus , cumhoc m Epijlola Canonica Judas ,Apofiolus dicat. Sed non fi-ujfra nonfunt m eo Criiione Scri- ptitrartim, qvifervahaturin templo Hehrtci populi fuccedentittm ddigentia Sacer- dotttm. Cttr autcm hoc, nifi qvia oh amiqvitatem j^e^atx fidei ludkata funt , nec utrum h^c effentj qv£ tlIefcnpfiJfet,poteratinveniri, non talihusproferentihus, qvi ea per fericm fucceffionis rcpcrirentur ritc fervafi. Vnde illa, qViH fith ejus (He- nochi) nomineproferumtir , & continent iflas dc Gigantihus fabulas , qvbd non hahuerint homincspatres , rcCle a prudcntihusjudicantur non ipfius cjfe crcdcnda^ ficitt nmhafuh nomtnihus &aliorum Prophetarum & recentiora Jtih nominihus Apoflolorttmah Hxretictsprofertintur , qViZomniafuh nomine Apocryphorum ah attdoritate Canonica ddigenti examinatione rcmotafunt. Dtto in primis tradit ,AuguJlinus noftro inftituto apprime commoda. Ahertim , Scripta Hcnochi non efle in Camnc Scripturarum , fed Apocryphorum clafli afcri- bendA non miniis qvam multa alia , qvas lub nominibus aliorum Pro-
, phe-
J4 ExercitatioIdi
phetamm & Apoftolorum ab Hareticis proferuntur, inftltiito diligenti examine,a Canonica audtoritate elTe remota. tAlterum, Scripturas^qvae fubejus nomineproferuntur, fabulofas efle ^ &multafalfacontinere. Utrumqve ^jfertiont noftrae roburconciliat, cujus (copus eft oftendere Scriptum Henocb.mn non modo Aj^ocryphuw , fed Qtnm fabulofum efle.
Hieronymus Comment. inEpift. adTimmc. i. pag. verfaeiii. ed.
Troben. 1515. primam noftrse ^ljertionis partem fic ftatuminat : Qvi
autemputant lotum Lihrum (Poetae profani^ Epmenidis, Arati, Menandri, aut
Callimacbi , qvos diverfis locis nominat Paulus) deberefeqvi eum , qvi Libri
parte ufusfit : videntur mihi & Apocryphum Enoch , de qvo ^pojlolus Judas in
Epijielafaa tejlimoniumpofuit, inter Ecclefne Scripturtis rccipere. Qv^ fadiim
eft, ut Origencs Apocryphorum Libellonim nomen Henochi oftentantium
aucloritate ufurus , adeofibi timuerit, utnomina ftellarumexeispro-
mcre haut auius fuerit. De qva re ipium Onginem audiamus loqventem
Homil. 28. in lib. Numer. p. 178. edit. Parif. 1519: Qvifecit muhitudi'
nemjlellarum , ut ait Propheta , omnibus iis nomina vocat : de qvibus qvidem m-
mimbusplurima iuLibellis , qvi Enochfecreta continent , &arcana appellantur,
fed qvia Libelli ipfi non videmur apud Hebnws in au^oritate baberi,interim nunc
ea, qvA ibi nominamur , in exemplum vocare dtfferamus. Viden', Origenis re-
ftimonium deprehenditur cauti plenum timoris animo ejus incufti a ve-
nerandaaudioritate Canonis Scripturarum apud Hebrseos , qvem con-
ftituebantVolumina Sacra in templo Jerufolymitano , qvamdiu ftetit,
jugiSacer.dotum inLiturgia fibi ordine fuccedentium fideli cuftodia
& fingulari divinoe Providentias munere confervata in perpetuam po-
fteritatis fecuritatem. Tanta tamen confidentia Sc ingenuitate hos He-
«oc^i Libellos .^/JocJV/^/jo^pronunciarenonaudet, qvanta HieronymusSc
Augufdnas. Hi cnim difertis verbis Apocryphum efle Librum Henochi con-
fitentur: Origenesyeroprimo qvidemnonqvid ipfe fentiat , apene edi-
cit , {Qd Hcbrasorum mentem alFert impugnaturus au(5toritatem Libel-
lorumSan^to Henocbi nomine infblefcenthim. Secundb, nonaperto Mar-
te hoc agit , fed velut poft principia latens , ekbendi rimam indefinita
vocula (yidentur) fibi aperit. Dilucidius tamen , qvam reliqvi duo, do-
cet, nominaftellarum , & alia arcana in LibeUis Henochi fuifTe tradit.a,
qvae calamo cautiore prodere differt Origenes. Qvaenam vero fue-
rintillaarcana,inprimis ecceliac ftellarum contemplatione cognita,
paucis
LiBRo Henochi. ijr
paucis lineis fubinniiit Cleweiis Alexandrtnus PrKceptor Origems, tefte Hieron. in Ecclef. fcriptor. Hic enim ex Eclogis r U^od^tyJiKm , qvae una cum Epitomis Theodoti 6i dod:rinae di(?tae Orientalis tempore Valentini, appendices limt vi 1 1 Libri Stromatum Clementis Alexandrini haec vcr- ba habet pag. 5 78. edit. Heinf. & Commel. Lugdun. Batavorum 1616: ''H^t] y^ Kj 'Evco^ <prt<riv , onr fs^^^^Coiv^? oif^^ihii? ^iSx^a^ cviT dv^^uTrag oc^evo^ ixioA/ H^ fxcupAKlw , y^ raV ofi^oeA riyjefA i NttKC vcrb etiam Enocb dicity qvod an- geU transgrelfores docuertmbomitics .Ajironomiam, Divinatricem^O' altas anes. Qyaenam vero & qvales illae fint artes , qvodnam fit uberius argu- mentum Libri Hcnocbsi, an iTt qvantivis pretii Scriptum,cujus Fragmen- tiim nunc circumfcrtur , {\ fcirc aveas , neccllc eft oculo Lintum emifli- tio kiftres i<7n(T7m<jy.oLT\ov, qvod ex primo Hctmbi Lihro ftipercjl. Nos au- tem ut curioforum Lec^lorum defideriis (atisfaciamus: eccead vetuftum Fragmmum primi Libri Enocbt eos amandatos cupimus , qvod Scaliger Annotationibus {iiis in £«/cfc. inferuit, &:qvod vaftae eruditionis vir AtbanafiusKtrcbenis latinitate donatum affert in fplendidi operis , OEdipi Ly£gyptiau Gymnvif. Hieroglyph. Ckfl'. 2. Gram.c.2. -^ 4.p.6^. Qyo- niam vero Enfehtttm Scahgcri inBibliopoliis multis fruftrajam qvaeflvc- ris , atqve opus Kircheri , qvod ut maximo labore au(5tori conftitit , ita ingenti finnptu nunc proftat , Romae qvippe tribus tomis editum maj. fol. i552,multorunivotavideturfmftrari, qvi in remotas feptentrio- nis oras Ronia longius difliti , qvam ut ad eorum manus a Latio ob loci diftantiam commode ac fine magno impendio, cui non eft ferendo non- nuUorum oAi^^ve^Lra, poflitdeportari : nos babita majomm fumptuum ac diftantium locorum ratione , publicis ocuUs fubjungemus aliqvam Codicis Henocha^i partem Latinam Kircberiani exemplaris interpreta- tionem in primis feqvuti.
FRAGMENTUM EX PRIMO
LIBRO ENOCHI,
T fa(5bum eft,cum muItip]icatifuiflentfiIiihominum,nat2eqiiplTs filiae pulchrse & decorae,ut earum amore flagrarent Egregori (fcilicet
D w4«-
E
25 , Ex ERC I T AT I O I I>E
vdngelii) 5c uniis alterum feduceret,inter fe ita loqvuti : Eligamus nobls uxores e filiabus hominum terrae. Et dicit Semiexas princeps eorum ad ipfos 5 timeo hoc eas fa6turas , &: ero ego folus reus maximi peccati. Et refpondebant omnes dicentes : Jurabimus omncs, & mutuo anathema- tis jurejurando obiigabimus nos a data fide non receiliiros , donec o- mnia compleverimus. Timc omnes jurament6 praeftito fe obligarunt. Erant autem 20, qviafcendentesin diebusjared fummitatem montis Hermoniim , qvemajurejurando itaappellarunt, ibifoedcre per jura- mentum inito > fe invicem obftrinxenint. Nomina a. Principum funt fcqventia.
1. Scmixds Princeps eorum,
2. JtarKuph» ^. JraKtel. 4. Cbabahiel, f. Orammamc, 6. Rbamiel. 1. Sapfich.
8. ZaKiet.
9. BalKieh 10. Azalzel.
Sic&creliqvi omnes anno iiyoMundi, acceperuntfibiiplismulicres, fic incoeperunt contaminari in ipfis ufqj ad diluvium , pepereruntq^ ipiis tria genera (hominum). Primu genus erant Gigantes mR^nv, Gigames au- tem generabant IS^apbilim & ror? Naphilim natifunt Elind-jd^ multipli- cabantur juxta magnitudinem eorum,& docebantipfos, & foerninas eo- rum magiam, & incantationes , five artem praeftigiatricem. Primus Exael decimus Principum docuit facere machseras, 8c thoraces,five lori- cas & omnis generis arma bellica,.& metalla, id eft,metallicam artcm,8c ufiim auri Scargenti, qvana ratione videlicet in varios luxus ufus adhi- beri poflent-, & fecenint varia ornamcnta mulieribus. Docuerunt qvo- qve eas Cofmeticam artem, id eft, fucos & ftibii varium ufiim in conde- corando vultu , lapides qvoq^pretiofos j & faciebantfibi filii hominum, fceminis, & fihabus-ipiarum fimilia j qvibus praevaricari, & errare facie- bant ipfos fandios , & extitit impietas multa fuper terra j & corrupta:
funt
|
II. |
Pharmarus. |
|
IZ. |
tAmariel. |
|
14. |
Anagemas. Tbaufael. |
|
I^ |
Samicl. |
|
15. |
Sarinas. |
|
17. |
Eumiet, |
|
18. 19. |
Tyriel. lamiet. |
|
20. |
Saviel. |
LiBRo Hfnochi. -27
funt imiverrce yix momlium. Antelignanus qvoq-, di(ftorum Princi- pum Semiaxas docuit cfl'e * iras animi &; radices herbarum terrae.
Undecimus autcm Pharmarus nomine docuit Magiam , & artcm incan' tatricem , priijligiaruwij, cspiatoria Sacra. Nonu« autem docuit artcm dcdu- cendi Steilas, qvarnis Ajhologiam djvinatriccmy Od:a\iis docuit artcm divi- nandiper aerem , T zrxiuhfigna lerr/c , Septimus docuit figna Luitx. Omnes hi incceperunt uxoribus ruis,&: fiiiis eanmi di(fla revelare myfteria. Poft haec incceperunt Gigames vefci carnibus humanis , repereruntcjf,impio hoc exterminiohomines decrelcerc (iiper terra. Reliqvi vero ob de- teftabilem Gigamiim nialitiam clamabant in coelum dicentes pctentcsqj coram eo fufcjpi memoriam corum. Audientcs autem qvatuor e majo- ribus Archangeli.s Micbael vidclicet,& /■J.tp/Mc/, oC Gabyie! Sc Uriel,e fu- prcmo ccelorum habitaculo terram inlpiciebant , contemplantcsqjfan- gvinem multum efliifum fuper terram,& omnem impietatem Sc iniqvi- tatem, qvae fiebat luper ea, egredientes ad invicem dixcrunt , ecce Spi- ritus, & animae hominum aliiictionc, opprcilioncq^ fufpirantes clamant adnos Ut petitiones perditi6nemq;iplarumadaltiilimithronumdefe- ramus ; proccdentesqj hi qvatuor Archangeli dixerunt Domino.
Tu 6 Deus Deorum , &: Dominus dominantium, & Rex regnantum Deiisq^ hominum, Throniisqj gloriae tuoein omnes iaeculorum genera- tioncs, & nomen tuum S.incStum & benedi<5h.im in omnia fa^cula.
Tu enim omnia creaili,in omnibus poteilatem poHidensjCujuscon- fpe(51:ui omnia nuda funt, & aperta, omma videns, nec eft,qvi fe a te ab- fcondere poilit. Vides qvanta mala faciat Exacl , qvanta introducat , 6c qvanta doceat peccata atqj iniqvitates Hipcr terra , & qvod nil nili dolus iliper arida. Docuit enim m} ftcria , & manifeftavit faeculo ea qV3s iimt in caelo , conanturq;, omnibus modis ejus inftiuita&: myfteria cognoicere. Fihi hominum Semix^c potcftatem dederunt eorum , qvi cum ipib fimul erant , & ibant ad iilias hominum terrae , & dormiebant cuiplis,& polluebanmrin virgiiiibuspueUis,&: iis manifeftabant omnia peccata, & docebant ipias facere inftrumenta fornicationis. Et nunc vi- de, filiae hominum gignunt ex iis fiHos Gigantes. Adulterinum, fuppofi- tiumqj genus hominum fupcr tcrram difRifum , totum univerilim ini- qvitate replevit. Et nunc ecce Spiritus anim.arum defun^Slorum homi- num interpellant, & ufqve ad ccelos afcendit gemitus eonim^neqi poteft:
D 2 venire
iS ExercitatioIde
venire Sc pertingere ob enormes qvae in terraaccidunt iniqvltates. Et tu hosc fcis ab iphs fieri ^ & vides ipfos , 6c linis paterifqj ipfos , neq- di- cis qvid oporteat facerej>aut qvod remedium tantorum malorum.Tunc altiflimus dixit , &: Sand:us magnus locutiis eft , &c mifit Viiel ad filium Lamech dicens : Abi ad Noe & dic ipfi meo nomine : Abfconde te- ipfum , & manifefta ipli finem rerura omnium inftantem, &: qvod tota terra perdatur. Et dices ipfi, qvod diluvium univerfae terrce futurum omnia qv» fuper facies aridse funt , difperdat. Inftrue juftum , qvid fa- cere oporteat filium Lamech. Et anima ipfius in vitam confervabimr, & effugiet mortem per 3eternum,atqve ex illo plantabitur planta, qvie confiftet in omnes generationes faeculorum. Et Raphaeli dixit: Vade Rapha'el , & Exaelem manibus & pedibus vindium projice in tenebras 5. aperies qvoq^ Ercmum exiftentem in Eremo Dodoel & illuc vadens pro- jice eum , fiippofitis ipfi faxis acutis & alperis , operies eum tenebris > & habitet ibi in perpetiuim. Et a{pe6lui illius oppones operculum, ne lu- men unqvam appareat , & in die judicis revocatus in judicium , incen- dio ignis deftinabitur : & fanabitur terra, qvam corruperant , & labefa- d:averant Egregori ^ medelamautem terras manifefta , ut curetur terra a plaga fua , & non pereant omnes filii hominum , qvae di6ta fint in my- fterio qvod dicebant Egregori , & docebant filios hominum j & defolata eft univerfa terra in operibus inftru<5tionis Exael , & ex ipfa exarata funt omnia peccata. Ad Gahridem vero dixit : Vide Gabriel ad Gigatitesy ad adulterinos , &: falfarios filios fornicationis , & perdes4ihos "E^j^viyi^uv afiliis hominum, committes ipfos ad invicem inbellum^ & ultimam perditionem, & exterminium j & longitudo dienmi neqvaqvara attin- gat dies patrum ipforum > qvi fperabant vivere vitas fempiternam , & qvod unufqvisqve eorum non ampliiis , qvam centum annis vi6turus fit,. Et ad Michaelem dixit : vade Michael^ alliga Semixan , Sc omnes afle- clas ejus,qvotqvot eommifti filiabus hominum polluerunt,contamina- veruntqj eas inimmunditia eorum ^ & cum jugulati fuerintfihi eorum^ & cognoverint perditionera dilecStorum fiiorura , alligabis eos in 70 ge- nerationes in abdita terrseloca ufq^ad diemipfis injudicium produ- cendis deftinatum,diem confumraationis rerura omnium,diera qvo ter- minabitur judicium f^eculi fseculorum. Tunc prsecipitabitur in Chaos ignis , & in tormentum ,, & in carcerem conclufionis setern^ -, Sc cum
con-
LibroHekochi, 2p
condemnati fuerint, una cum ipiis projicientur ufqve ad confummatio- nem generationis eorura. Gigautes autcm nati , a Spiritibus & carne, Spiritusmaligniinterravocabuntur, utlit habitatio eonmi fuperter- ra. Spiritus maligni erunt , Spiritus egrefli a corpore & carne ipforum, partim ab hominibus, partim ab Egregortcii geniti. Principium creatio- niseorum &;initium tundamcnti iliorum Spiritus malignieruntfuper terra. Spiritus autem Gigantum diftributi , injufli , deftrucntes , inva- dentes , colludlantes , jaculantes fuper terram , &: curfus facientes : neqj tamen comedunt •, fedciboabftinentes funt, & variis phantafmatis il- ludentes , fitientcs Sc impingentes \, "Bc Spirirus redirgent cum filiis ho- minum, & mulierum,qvi proceflerunt ab eis. A die vero Ccxdis & per- ditionis, mortifq;; Gigantum ^ Naphilm fortes &: robufti fiiper terram, magni & famofi , Spiritus egrcflli ab anima eorum, vekit ex carne, erunt corrumpentes ufqve ad judicium magnum. In qvo iEon five fasculum magnum fimul torminabitur. Circa montem vero in qvo juranmt, etiam iuramento&: invicem obftrinxenmt , ut in perpetuum nonclefi- ftacabeofrigus, nix, pruina,& ros,neqve defcendatinipfimi nifi in maledi(5bionemde{cenderit inipfum,u(qvead diemjudicii magni^ & in illo tempore comburemr, & terra; ada^qvabitur , & contabefcet liqvcf- cetq^ ficut ceraa facie ignis, ita confimimabitur deftrueturq-, cum omni- bus operibiii eorum.
Vobis vero fihis hominum dico , magna ira excandefco in vos & in filios veftros ^ & perdentur diled:i veftri, & morte moriennir chari ve- ftri a facie univerliE rerra?. Et omnes dies vit.-e ipfonim abhinc uiqj in futurum noneruntpluresqvam iio.anni j neqve vobis perfvadeatis ultra vivere^ nunc verononerit ipfisvia evadendi iram , qviinvos exarfit Rex omnium f^eculonim : ne putetis qvod effugietis ea.
EXPLICIT FRAGMENTUM HENOCHiEUM.
Hoc Tragmmtum fragilius eft, qvam ut aut veritnris aut pietatis grave pondus fuftineat. Etenim non tantiim leviflimanmi nugarum, putido- nim mendaciorum plenum eft ,fed nocentiflimo magicce impietatis ve~ nen^ penitiis imbunuTi. Sitigiair
D ? ASSER-
50 ExERCITATIO I DE
ASSERTIO TerTIA.
An.oaDcLiTiJxtnov hoc e Libro primo Henochi adhuc re- fiduum 5 neutiqvam divini Prophet^ Henochi ge- nmnum &anti^.vum opuseftj nedum Noachiani extem- poralis Spiritus adoptivus foetus , ut Tertullianus opina- tur, fed hominis cujufdam audacis & mendacis vel plurium polldikivianus abortus.
Qj^madmodum ex ungve tanqvam paiticula totum Leonem cog- no~s'cris, ita e particulari hoc l-ragniemo de toto Henocbi Lffero judicare h~ cilepoteris, optimeLed:or,cujus lit veritatis &: qvantas audloritatis, adeoqve qvodiiam robur ad confirmandam Antediluvianorum Scri- pturam e tali Scripto coljatum iri , hautdiflicultercognofces, modo iionnuliamonftroli hujuspartus vitioia membra .ad vivum refecueris. Nos in fpem tu;^ gratioe, benigne noftrorum laborum interpres,paucu]a qv^dam vitiahujus monftri pra;monftrabimus, qvoadliceatper officii publici curas &C operarum typographicarum feftinationem,{lib qvarum prselo nunc hasc infaufta fobolesgemit : cetera tacito ac prudentituo lcrutinio reli6hiri.
P R I jM U M & facile princeps vitium hujus (lippoiTtitii foetus eft, <lY6d Egregon [Qu^ngeliYcl Priwapw , in Gr^eco exemplari 'E;>e^'j/o^oi >i ol^X^v-ng di(fti,non modo effli(5lim deperire cceperint venuftashominum filias, fedetiam foUemnijuramenti, im^o mutui anathcmatis religione fe obftrinxerint tempore Jarcd ad exercendas foedas libidines , Scalia fa- cinoraperpetranda. Etenim, fitaleqvid commifllim fuiflet ab ange- !is, neutiqvam id tanqvam memorabile Scriptura tacuiifet. Mofes autem diiertis verbis hoc tribuit non EgregorisfQii ^«ge/«,fed Q"*!!?^!! -— ''J3
filiis Dei , qvi veri Dei cultores habiti funt tempore primi mundi Gen. 6. V. 2. SimpHciter, inqvit Luth. Comment. Genef p. 8 5. verf. Filios Det vocatPatriarcharumjilios , ^vihus daia erat promijjiofemitiis benedidi&e^^ant. vera Ecclefia. Id qvod clarius ac fufius exponit David Rungius Com. in Genef cap. 6 : Dictinturfilii Dei hc loco cives vera EcclefiiC ex pojleritate Seth eo Envs nati,qvoruminitio religiofa ittDmmpistas,fmplicitas & integritasfuit.
Deinde
LiBR o Henochi. 51
Delnde vero du8i admhatiom rerum mnndanarum , qvihus excetlebant Catnttxt patilatim cum eii familiaritatem ^ commercia exercuerunt , donec tandcm con~ tradii mairimothii & confufis familiis cx duplici Ecclefa , hypocritica & veray fa^la eji una , unuf^^ccetus , fedmoribuscorruptijjimis ^ qviprojcilo timorcDei impune Itbidinibns O' Tyrannide grajfatuffiut. Sed, inqvis, lxxii interpre- tum Codices nonnulli legiint, af-^iAoi tx 9^^, uti notat Procopius. Sed per- perain, Narti non paucamm & recflarum mentium depravata huju5 lo- ci lciftio obvium cxtititdecipulum. Eqvidcm Jugttjiinus lib. i ^.de Civ- Dei cap. 2 3, hac prava le(ftionc aut primiim deceptus aut valde confir- matus hybridos iUos foetiis j Gigantes fc. ex Angelis malis &: mulieribus procreatos dccuit , atqve fic praviErententioe &c erroris fe etiam partici- pem reddidit ^ qvi complures Patres effafcinavit. Verba ejus did:6 loco fic fbnant : Veriim movet qvofdam, qvbd cx illii, qvi dicl:ifunt angeh Dei, & ex mulieribas, qv.is amaveriini, non qvaji kotntnis:cncyis v.oflri ,fcd GigantcsJm- musefenatos. Etpoftsa: Ci:m ennn pr,mi\fim cjjet , qvod videmcs Jngcli DeifiHas hominiun , qvia honxfunt ,fttmpferunt lihi uxorcs ex omntbjis , qvas ele- gerant. Et Septuagtnta qvidcm Jnterpretes <^ angelos Dei dixernnt tfios , 6* filios Dei : qvod qvidetn non omnes Codices habent : nam qvidam nifi, filios Dei, non habcm. QviB vera led:io eft , &: primigenio Hebrasorum volu- minuni textuiconveniens. Vitiatam autem Scimpuram Tuille lxxii VerfToncm Gra?cam Hicrony lu & Jngnfiini x\dj ipfe Hieronymus Prajfat. in Paralip. ad Chromatium teftatur his vcrbis : S/, inqvit, pura efet Editio Septuaginta Interpretum , qvalis ab tUis in lucem editafuit jfuperfiue me ro- gares , ut Hcbraica volumina tibi in lingvam. Latinam tramferrem, Extabant etiamillo faeculodiverforum emendatorum biblicorum Graeca exem- plaria, puta , Origcnis , Luciani Martyris , Hefychii . & ipfius Hieronymi , int qvibus dercribendis facile error incuria exfcribentis jx)tuit accidere. Ceterum mentem ^//^-'//?/wJ inhoc Gcnefeos lccoqvodipedlat, hanc cfte exiftimamus ,qA'6d qvidam Codicesutramqj lediionem habuerint, ot/yiAoi y^ Co\ rS ©i5 ; cujus tamcn prima dicStio nonnullis Codicibus in- torta eft , una cum particula copulativa , uti opinari licct , ab audaci cu- jufdamcalamo,qvihuncerrorem,denefaria Egregororttm feu angelorum cum feqviore fexu corruptje xtatis antediluvian» confvetudine atqve indenatahybridafobole, partimangelica, partim humana , vanasju- dKorumfabulasfeqvunis, irabibit. Eqvidem Judsei primiim qvideni
heic
52 EXERCITATIO I DE
heic csecutiverunt, in periculofi erroris foveam praecipitati , fed non fo- li j Chriftianos mox Dod-ores tanqvam fui feqvaces errones in mutuum difcrimen adduxerunt. Rabbinicae autem Synagogae hanc fuiffe opi- nionem , adeoqve Scriptum , qvod fplendidum Sandi Patriarchae Hem- cbt nomenmentitur, hypoboiimaeum foetum efte Rabbini ahcujusvel plurium de facili ci conftabit , qvi intrajudaicas Synagogae adytaadmif- iiis ejus monumenta &c Perufchica Scripta diligenter evolverit.
Grande robur huic fententise accedit e loco , qvem invenimus in Commentario Rahhi Schelomoh larchi/mcap. i^.Num.^. 94. cujushaec funt verba ;
Hannephilim (Gigantes) funt Jnachim de fiiiis Samchafai & Vftd , qri e cce- iisdecidertmt tempore Enofcht. Huicjungatur lonathan ParaphajiesChal- deiis inverf. 4. Gen.(5i.qvi,referente Drufio, Gigantes angelos fuiflTc opinatur , qvos a cadendo ■T^ephilim dicStos putat, qvod vidshcct e ccelo de- siderint. Samohafai 3 inqvit, & Azael ceciderum ca^isc^erant interraitt diebtis iHis.
Ecce duo in primis JngeJi numerantur , qvos Jud^i fabulantur con- fvetudine feminei fexfis ufos efle prima atate ante dikivium, qvando genus hominum coeptum eft mukiplicari. Qyo facStum eft, ut uD^^T^JH hoc eftj Gigantes ifti primi faecuH homines,qvi non minus inufitatacor- poris vaftitate , qvam virium indomito robore formidandi extiterant^ judici6 qvorundam Magiftrorum Judaicorum,hos Angelos Patres habue- rint. Hebrijeorumaliimemorant, ut tradit R. ,Aqvila in Hahdala , Sc in Medras Ruth, Aza ^ Azael e coeio delapfos cum filiabus perditi ac nu- merofi faeculi confveviflfe, indeq^ Gigantes natos effe, qva Ie(5lio Uercero placuit Com. cap. 6. Gen. v. 2 . Drnftus Not. ad Sulpicium , tertium Ange- lum e libr. lochafin addit, nempe, Uachafaehm, qvi narratur rem habuiffe cum uxore Chami fub diluvii tempus: unde natus fit ^ihon. Et relamm accepimus in Libro pervetufto Hazoar , diAos Angelos , qvos filiQS Dei au<5lor libri vocat , confvetudine ufos Naamae {broris TubalCain , ex ca genuille daemones , qvos Sedim appellant,& fpiritus malos , qvi nunc in mundo. R. Eliezer in Pirke cap. 22. ^.49.50. edit. Vorft. idem con- firmat his verbis : Rabhidicit; VidcrumAngeli,qvicxciderttnt(ccelo, loco
fito
LiBRo Henochi. 5J
fuofan^o ,fil'tas Caini ambulantes iu nuditate carnif , &fucdntes ocules fuos tn- Jiarfcortorum , atqve vagatifunt poft iUas , at^^fuwpferunt ex iHii uxores ,prout dicitur: VideruntfiliiDeifiliashominum. R.JofvaJilmKarchaait-.An' gehftmt ignisfiamniarum ,juxta illud : Qyifacit tninifirosfuos ignemfiamman- tem^ Venit autem ex coitu ignis in carnem (yfangvinem , neqve combujfit cor^ piis. Sed tempore illo, qvo cectderunt e coelo kcofandttatisfud, robur atqvefiatu- ra eorumfada efi inftar bominum , & vcfitmentum cornmfuit ramentum pulve^ ris , ficut dicitur : Induit caro mea vermes , & ramentapulveris. Hac Eliezer.
Qvamvis autem adeo inficeta fint hajc Rabbinicarum opinionum commenta, ut fand:iores mentes ab iis merito abhorrere & potuerint 6c dcbuerint : finiftro veritatis fato contigit , ut complurcs San(5toRim Pa- trum philtro rccutitae hujus Fabulae fint efFafcinati. Veluti vero unius Palaeftinasfinibus contineri hautpotuit luxurians error , fcdinGras- ciam, Latinm ahasq; regiones , noxias fuaspropagineslatiiisdifFudit: ita non uni tantiim Patiaim faeculo nocuit, verum pluribus eruditorum aetatibus : cum labentibus annis crevit eundo a primis nafcenris Eccle- fiae Chriflianx antiftitibus ad fubfeqAxntium temporum ecclefiafticos DoAores. Id qvod propriis ipforum teftimoniis promptum erit doce- re , ubi prius geminamjudasorum, qvi Grsecc fcripferunt,au6l:oritatem attulerimusj qvae haut exiguam propagando monftrofo errori anfam qvondam fiibminiftraverat.
Philo lib. de Gigantibus fic fcribit : Viderunt Angeli Dei filias homimimy qvodelfcntpulcbrx, &accepcrunt fibi exommbus, qvas elegerant, Qyodalii Philofopbi Genios , Mo(ksfo!et vocare Angclos. Hifunt anim^ volttantcsper aerem. T^cefl , qvod qvisqvvm hoc fabuloftim exifiimet, Jofephus lihToi, Antiq. c. 4 : Multi Angeli Dei cum mulieribm covgrejjiprogeniemprocreavc' ram infolentem , (rfdiicta rohoris omvcjus acfas contemncmem ^ qvortimfa- cinora non abfimilia his , qv£ de Gigantibus Gr/eci memorant , pofieritati fiint tradita,
Oftcndimusprimos fontes hujusFabuIae demixta generatione , Ju-r daeos fuiftc, fed non illimes ,nec limpidis aqvis nitcntes : nunc turbidos cx iis in Patrum Scripta dedudos rivos , atqve exinde in noftri faeculi monumcnta lutulentos derivatos vanitatum canales , Dco juvante , o- ftenfuri. Ceterum, veluti in multis aliis male geftis Jud«i
E DT^
34 EXERCTTATIO I DE
annt:;j ninj^n ni«3 an^ ni*n^ a^^n n^» nipD nt«
Dereliqverunt fontcm aqvarmn viventitiw 3 i^ ','Cy^'n TO'' t^i? yi/i^
foderumfibi cijiernas , ci(}crnas confradus , qvx non cominent aqvas Jerem. 2, V. 1 3 : pari conatu j fcd valde infelici heic miflis Fontibus Ifraelis vivis, qvos primigenius facrorum A^oluminum textus oftendit , ciftcrnas clarae veritatis vacuas & fabularum plenas elegerunt & imbiberunt , aliifqve imbibendas propinarunt. Neqve primoribus tantiim labris pitiilando id egerunt, fed plen6 , imo mutu6 qvafi gutture hunc coecutientis Sy- nagogse errorem haufifTe videntur Chriftianas Ecclefiae Do6tores. Qyos fi in numerato habere difcupias : adi Pamelitnn TertuUlani Interpretem, qvi recitatunis Paradoxa ejufdem cum fiio antidoto , fic eos recenfet , ut TertuUiano flio primum in ifta clafle locum aflignet.
Utconfirmet primum Paradoxon TertiiUiam de Angelis defertori- bus, qvi duxerunt filias hominum , ex eo citat hos Tomos, Libros, ha?c Capita. Tom. 2. lib.de Idolol. c. 2. n.47. Libr. de Habitu muliebri c. 2.n. 17. Ub.de CultuFemin.c. 10. n. 56.&:lib. deVelandis Virgin. c. 7. n. 52. Tom. 3.1ib. ^.adverf Marc.c.18. n.291. Hunctamenex- cufat, qvod nec fit primus, nec poftremus hujus Paradoxi Aud:or. Nam ante eum hoc erroneum dogma profeminarunt 'JofephuSj Jujlinus Martyr Apol. utraqve , Athenagorus in Apol. Clemens Alexandrinus libro 3;. & f, Stromat.'' Poft eum Ladantihs lib. 2. Inilit. divin.c. 1 5 . S. Cypianm lib.de Difcipl. & Habitu Virg. num. 54. Eufebius libro 5. Evang. Praspar. & Method. Serm. de Refurre<9:. Omifit a. Pamehusy cetera induftrius , Ire- iimm, Ambrof. Arnoh^SulpiciumiScc. Nobis fiiflPecerit bina faitem utriufq^ nationis teftimonia allegare , 8>c a Latinis ad Graecos gradatim afcen- dere.
Sulpicius Severus lib. i.Hift.Sacraepag. 8. Franek. 1607. opera Drtt/?i editae ha:c narrat : Qv£tempe(iate ciimjam humanumgenus abundarety angeli, qvibus coelumfedes erat , Jpeciofarumforma virginum capti , iHicitas cupiditates appetierum : ac naturafuiC originif^ degeneres, relid:is Superioribus, qvorumin- coh eranty matrimoniisfe mortahbus mifcuerunt, Hipaulatim mores noxios con^ ferentes , humanam corrupereprogeniem , ex qvorum coitu Gigantes editi efe di- cumuYyCumdiverftt inierfenaturxpermixtio monjiragigneret, La^miusdQ
ori-
LiBRo Henochi. 3J
orlgine erroris lib. 2. cap. 15. edit. Lugdun. i^^i.hancCamerinam
ceterisoperofiusmovet: Cumnumerus homimim co£pi(fct imnfcere ^provi-
dens Detis , nejraudtbusfitis diabolus 3 ciii ab initio tcrnt dederatpotejlatcm , vel
conumpcret, vel dijpergcret homincs, qvos in exordwfecerat, mifitangelos ad tu-
tclamcultnmj^generisbumdm : qvibiis qvialiberum arbitrium eratdatum jprx-
ccpit ante omma^nc terr.t contagione maculati,fubflantix coclcfits amitterent dig-
nitatcm ifcilicet id cos faccrcprohibuit , qvodfciebat ejfefa^luros ^ ut veniamjpe-
rarenonpoffent. Itaqve tlloscum hominibus commorawcs dominator tUe tCrrx
fallactfftmusy confvcttidine ipsapaulaiim ad vitiapellexiti ^ muherum congreffi-
bus inqvinavit. Ttim inca:lum ob peccata qvtbusfe immerferant, iion reccptiiCe-
cideriwt in terram : ftc cos diabolns ex angelis Dcifuos fecit fatellites ac mini-
Jhos\ QvJ autcmfnnt ex his procrcaii, qvia neqve angcli neqve hominesfuerunt,
fedmediam qvandam naturamgerentes , nonftint ad inferos recepti,ficut in cce-
lumparentes corum. Ita duogenera dmontimfa^aftim, unum ccelejle,alterum
terrcmtm. Hifunt immtindijjirittis , malortim , qvxgeruntur , autores : qvorum
idemDiaboUiseliprinceps. Haec Litinomm Patnim eximiumpar: nunc
pari fide ac induftria binos c Gra'cis Parribus teftesatUlucemus. Clemens
McxandrinusStrom. lib. v.cdit. Hcinr. Lugd. 161 5. p.401 : Oflendimus
autem inprtmo Strouuuc, GriUortim Phihjo^lm dici fttrcs , qvt a Mofe h' Prophc'
tis prxcipua dogmata nongvate acccperuvt, (^vbus illitd qvoqve adjecimus , qvbd
Angeliilli qvibusfupernafoisohigevat, delapfi advoluptates , enunciarunt
arcana mulieribus f^j^qvxcanqve ad corum vencrunt cognitioncm, cum alti ce-
larent angcli, velpotiiis rcfervarcnt in advcmtiw Domini. lllinc profluxit do^ri-
naprovidentiie , ^fublimium rcrtim revclatio. Idem Strom. lib. 5. pag. 3 29.
ejufd. ed. Contineniia cfipecumam dcjftce) e , voltiptatemypojJc(!Jonem,Jpcda-
culum magnd&excelsd animo contemnei c , os comincre , ratione qvxfunt mala
vincere. Jam verb Angeli qvoqve qvidam cum fuijfem incontmentes , vidi cu-
pidttate huc e coclo defcendernnt.
Libri Henochiei fama tam late olim patuit , ut ad paganos qvoqve pervenerit^ qvi veritati coelefti fe oppofuenmt. Qyo fa(Stum , ut Celfus qvondam , contra qvem o(5to Libros ixiTl^Gz Origcncs , qvi religionem Chriftianam oppugnandam fufccpit , cjus teftimonio fua mendacia tue- ri allaborarit, ad Angelorum ^ delicla 3c pcenas provocans. Hunc di- vinceveritatishoftem italoqventem introducit Origenes lib. 5. contra euiidem pag. 448 , edit. Genebr. Parif. 1 61 9, Ceterum verba Celft , fic
E X fe
^6 ExercitatioIde
fc habent : Omittamus ea, qvlhus Maglficr eorumpotejl coarguiffinamuf^ eum videri vere Angclum. Ispriimfj^^ venit &foluSy an etiam alnpriores. Stfolum venijfe dicem yinpromptu efl , qvb arguantur mendacii loqvcntes fjbiipfis contra- ria. Ajunt emm o' aliosfape venife, interdum fexaginta fimul aiit feptuagin- ta, eofqve malitia corruptos, obid muI6tatos efle vinculis fubterra- neis : unde promanare fontes calidos , videlicet ex Worum lacrymis. Celfum re- fiitatiirus Origems, his verbis utitur di<5lo loco : Qyi Juddiorum literas pro fabulishabet (Appelles Hsereticus) docens , qvodfolusjefus ad homines mif- fus fn i multo minhs admitteret qvtc Celfus adduiit ex Libro Enochi mn intel- le^o. Nos igitur nemo mendacii coarguet, ut docentcs interfe pugnantiaj qvodfo' lus venerit Servator mjler , & qvod alti multifxpe venerint mmcii. Qvanqvam bk valdc confuse calumniator loqvitur in hac difqvijitione de Angelis miflis ad ' honjines ,«? qvi obfcure inaudivit mfcio qvid e literis Enochi , qvas nec legife viditur , necfcire, qvbd non magnafit earum au(ftoritas in Ecclefiis : unde fortaffts illudfumptum efl , fexagenos -^ feptuagenos defcendillej eofqj ma- los redditos. HiCc Origems alter Graecorum teflis , qvem fimul ad partes vocatum iri nos recepimus. Vis6 hoc Ioc6, commodum nobis in men- tem venit illius injuriae > qva nonnulli Origenem afficiunt, dum hanc er- roneam opinionem Origeni afcribunt, qvi adverfario ejus dcbetur. Ete- nim Origenes non angelos , (edfiUos Dei nominat , neqve depravato Mofis loco, qvod ex Auguftino monitum efl:, fuum calculum apponit, fubjun- gens: Sed interpretemur ejus di^um candidms , qvtppe qvividemusy qvodtlie von vidit fcriptum in Genefi: Viderimt filii Dei filiashominum, qvbd ejfent pulchra , acceperuntqve fihi uxoresfeledas ex omnihus» Et mox : deinde rurfus comminifcens & confundens , qv.-e iindecunqve audivit , aut ibi" tunqve legtt, ftve tnter Scripturasfacrasa Chriflianis recepta ,five non , ait ths qvi fexageni feptuageniq^defcendebant punire vinculis fiibterraneis:<?^- ditifj ttt ex Enochi au(5toritate, non tamen eum nominans. Hoec Origenes,
Nuncporro exoccafione hujusMofaici Iocire6te ac fontibus con- venienter expofiti ab Origene , & fic fcaevo glofTematiJudaizantium In- tcrpretum oppofiti , etiam ad aliorum Patrum finceras mentes purafqve manusin confervandaveri fenfus integritate ac puritate fontis melle S)C favis dulcius
Qvijfuit illimisy nitidis argenteus undh.
Ut illud Ovidii Nafonis Poet« elegantiflimi e libro Metamorphofl
lim-
LiBRo Henochi. 57
limpido illi fontiaccommodemus, qviefonte falutis Servatore Chri- fto pnmiim fcaturiensin vrtam ceternam {aLit,Joh. 4. 14,
Chryfoflomus Judaicas fabulas perofus ac divina veritatis ftudi6 in- cenfus non modo vero interpretamento niveumadjecit calculum, fed pravo nigrum prsefigit theta his verbis ufus Homil.xxi i. in Genef.c.v. pag.247. edit. Ducaeanae Parif. 162 1 : 'Uovng 3 i/o; t» ©evTctV '^yx.ii^g T' a,vu^u7ruv , ctt kxXo(J{ «V/v , iKa^ov txiP.oTi "ywJcuKooi \7n Tmcm m i^iAi^ouTr^ 8X(3i$rv A:^(v r ei^y^fxivaiv ffK^poig KOiJc^T^C^^cufxtv , 'i'volfxr,^lv r,y.Si/; r^^i^S^flv, T Lp r-oi (ix^ iiit:^^'fXfXivct)v. Kcn y^ xvayKcucv TBvrn t^ ^co^cv TroKriV V i^iiwav 7rci>)- tmSw, K, oivX7ii4^oti TKf fjLv^^KoyloL^ t- oin^£/c-x.i7?.ug ttocv^ C^^fyifjtiym. K«< Trtw- 7BK jLt^ eiTreiv «ot^ Kiyeiv 'wKfiuc-t , (c Si^ow^g twj oiTBTnoc* t twc^' oIvtuv Ajj/O- fA,ivcov , ovTb) r ocKvi^vouu T^ y^xiprig Mx^euf r y,fxin^v xyic7Ty,v , wfE f**; otTrKcog xscs^iX^v TDcV xKsoigmTi ttx, ^Kaff<^)^fxxcAtelvx i^^fyifiivoi^; , ^aj^ x^ -^ louirm X6- (p^ctAijf rvKfA.cofft Kiyeiv. ^xtrj ^ , 0 71 » 'rB%* dv^^eoTiwv t^ib ^^vi^ , oll^x <n^ «Tj*- A&)v. TjVTBUf ^ ijouV ©£» r^T^iY.yi^^JC^. K«( Trf WTBv ^u^o cr«|<:i£'Tft)OTev , ;r« «,^Ao» ;/o( ©e?'3rO^>*^<^'3'^^''' xv^^coTTOi fv{o j^iynKyjJyaztv vol QiS , ap)iKoi 5 ^ixfJLcag l
ViAemesYAii Deiflushoniinum, qvbdptikhrx epntjuwpferumfibi tixores ex omjibusy qvus elegerant. Singulas didorum didiones diligemer confideremtts, ne qvidinprofundo latens nos prMcreat. '?{rcefum enim efiprobl hunc locttmfcrU" tari , ut evertamus fabuUs cornm^qvi omnia tnconfiderate expmunt. Etprinmm qvidem dicenda ea, qvx dicere audem , ^ monflrata eorumy qvx ab illis dtcuntur, abfureUtate,rer«5 qvoqve Scripturxfenfns ve(lrx ca) itati apertendus e(l, nefim- pliciter&factre auresprxbcatis. Blafphema loqvcntibus , 0'adverfimcapifa ftia loqvi audentibus. Dicunt cnim , qvod non de hominibus hoc di^umfu ,fcd dc Angelis : hos enim Filios Dei appellavit. Scd vcrb , primum ojlendant , ubi Angeli ftnt appellati Filii Dei f fedhoc monjlrare ncutiqvam pojfunt. Homines qvidem Fiiii Dei didifunt , Angeli autem neqvaqvatn. Ecce qvam gravi oratione magnus Ecclefiae Conftantinopolitanae Do<5tor Chryfdjtomus fedu^Vorum Interpretum opiniones longo ufu inveteratas de Angelo- rum e coelis lapdi ac ineptis cum feqviore fexu hymenseis refutandas qvondam fu{ceperat,dum Fabidas eas yocatjabfurda., imo blajphema con- tinentes, dum fingulanim di<3:ionum follerti feratinio viam fibi aperire ftudet ad veri" fenfiis inveftigationem ac necellariam defenfionem, Hoc tamen ftudiofum Chrvfojiomi fcrutinium tantiim abeft, utonmium |)un6batulerit, utpotius tanqvam male tornatum fub incudem ab eru- ditisfitvocatum* E j Celc-
38 EXERCITATIO I DE
Celeberrimus ille Hebraicarum Literarum Hermes Drttfms , Not. ad lib. I . Sulpicii p. 2 3 , 2 4. Clnyfojlommn^ ejufqy e f ludium fic oppugna- re aggreditur. Angeli qvibus ccelum fedes erat, Scc. qvasfupra allegavimus. Hitjtis,m(i\ityfemevjix i^ienim cx He[;nc/VJorephus {^ Philo: fx Grxcis]u[imus , Tatianus , Procius, Athanagoras : ex Lativis Tertul- lianus , Lad:antius , /j/c fiofler. Cofitra cain qviiiqve argumemaprofcYumuYy qvn 'riunc , utpotero , rejiuaho ; non qvld itafentiam ,fed ut ojlendam , in talibtts Argimentis ,fi ritl expenddntur ,paruinfoliditatis ejfe. Primian argumentum eft Chryfoftomi Homil. zz. inGenefin^ Homines filii Dei dicuntur, angeli nunqvaui. Hoc perjpiculfalfum esl. "ISljm Angelific dicuntiir Joh 1,6. Vidc Mijcell. Cent. i.c iz. Strigilis certe dentata magis, qvam ut a Dru^ fiani calami crena Homiliis Chryfojlotm ligatur, qvaemollioreflecon- fVevit.
" Conftantinopolitanum Epifcopum benignius tradavit SIXTI- NUS AMAMA, difcipulus genuinus Driifu, & noftrorum olim ftudiorum Rabbinicorum & ChaldaiconuTi fidus Mercurfus, qvod gra- ti agnofcimus. Etenim p. 3 90. Antibarbari editi Ambft el. 1 61 8, qvse Drufius paucis lineis propofuit ac San6to viro oppofliit, ampliori A^erbo- lum circuitu diducit , e qvibus hxc adducenda duximus : Chyfojiomus, ait, negat hic de Angehs agi , 6^ recie negat, Utinam qvoqve tam recle ^folidh fentemiam illamimpugnajjet ! Et hic vide , qvamam fnijirationem ei atttilerit mi- nus accurata Verfio. Mox recitatis nonnullis verbis e Chryfoftomi Homi- lia, qvae a nobis modo funt allata , fubjungit : Angelus neqvaqvamfilius VO' catus eji , ne^^ filius Dei. Sed clarus & omni exceptione major locus eft
Job. 2.1. Etvenenmt CDTt^.^rl '^JB Fi/»De?,^c.
Qyidheic fa(ft6 opus erit ? animus ancipiti cogitatione diftraftus, ad premenda Magiftri veftigia invitat , innocentiam itidem Chryfojiomi vix indefenfam , nedum defertam patitur. Malim igitur audire pacis inter utramqve partem feqvefter , qvani magnorum nominum infe<5lator : cum utrinqve litetur veritati. Qvod dum oftendo, Le6tores F A V Er TE ANIMIS! T i?
Subtilem illumhallucinantis rationis Epanortheten.>4ny?o^e/e»? inflib^ fidium vocemus. hiyoo '^ inqvit , civlAKet^^ tlw rS oamf vi^ rS dxjrS, jx^ jsjuu-
Dic&
LiBRo Henochi. 39
Dico autem opponl eam , tjva efl ejiifdem de eodem , mn xqvkoc) , &■ cefcra ejuf^ modt, qviidefinivhnus adverfitsfophijiicas molejlias lib. de Interp. Tra(5l:. 5. cap.(j. pag. 59. edit. Parif. Gutliel. Dti VaK\6i 9 . Qvis autem, civoefo, ell, cui vel unciola rationis luppetit, qvi non animadvertit eile
ANTIKEIMENA
~%
o'/AfyiAQicAiAy,^r,aKV ol AfytXoi iiJccjj,ui oiiKy,%-
Uol ©£?. CKV VCi 0c?.
SEd vero , cum altenim honun PronunciatonuTi (ita Varro , ita Cicero vocatEnunciationes)affirmet, alterum neget,nemonon concludet, altenun tnntiim vcrum, altenun omnino hilfum d\c , juxta Arijlotelcw in Hypocategor.fubfinem cap. 10. part. ^.p. 55. edit. citatac, cuiusbc-ec
funt A'erba ; ilfi c)^n uoxm tcvtwv «|; a,v ii^>:sG\' , 're oc:'. '^n^c>\' ci-'.T(''v aA>;9-:ir »5 vJ.<5C (ftf ftvfltf , ceu wc Kac^(px(nc y^ ^vTTipotCif a; .'ix«3 • QvamobrCW hisfoUs ^V.f
oppovmitur m ajjirnuitio ij^ncgatio ^ propyitim cH ,fempcr altcrtwi eorum virtim atitfalfim ejjc. Adliibeamus iam Heraclium lapidem , qvem lupra nobis flibminiftravit emendator vagorum difcurfuum Stagirita , binis hisA- xiomatibus,qvomodoStoici voc.intEnunciationes:mox clare patebit, nullum horum adulterinum aut falfum ellc. Chryfojlomtis magna con- tentione docet contra fabularum amafios de ti<5tisAngeIorum&:for- mofarum feminarumnuptiis.aclibcris, qvod Jngelt Dei inBibliisnon Yocati fint Filii Dci : id qvod verum eft dc Bibliis Graecis Septuaginta In- terpretum , qvibus ulus fuerat Chryfojhmus fuo aevo , &: qvidem tali ex- cmplari , cujus Verdis fecundus ca]). 6. Genef. nullam labem fenferat. Nam in loco Job. i . v. 6, q^^em pro llia fententia citat Drifitis in antiqVis LXXInterp. exemplaribus,qvibus GroecaEcclefia familiarius uteba- tur,oIim difertis verbisperfcriptum extabat : o'/Afyihoi r? 9^?,/^/7ge// Deiy non ol ucl r3 S^c? , Filii Dei. Sed regeris;, Veriio LXXII Interp. qvae in- fertaeftBibliis I^//<rW/ , non legit di6t6JobiVerfu c. i. 0('«.fjfAo/ t»^^?', redoi'ifo)T?9^«. Refpondebit ipfe Drufius pro Chryfojlomo exfuisVete- iiim Gr^corum Interpretum Fragmentis in '^ohum , & dicet : G; xca Ec- clefia legtt : o\ etf-^Koi t^^?, & qvidem cum momto , qvod t? ^^adjedum
ftt
46 ExercitatioIde
Jit 24^n.eA<r{c^; hvia , cum Diabolus ettamfuos avgdos haheat, qvi nufqvam vo- cantur (inqvit) Filii D^ , qvodfciam. Sed Scholia Grsecorum Interpre- tum jtefte Drufw , ledionem , oi uol rS 9*», admittunt , e qvibus Editores Bibliorum ipfi (acro textui hsec inferuenmt. Hanc le<ftionem Chryfojio^ mi, & inde ortam ejus i^TrB^paa-tv porro confirmavit Druftus Comment. in Job. in qvo LXX Seniorum antiqvam Le(5tionem allegat,& qvidem his verbis : LXX. ol o!,!ythot t7 ^s^, angeli Dei. Sic loqA'endo innuuntangelos bonos. Nam etiam Satanas fijos angelos habet , qvi fiantangeli mali & perniciofi. Hic locus,ait^aperte refellit CbryfoJiomum,qvi negat Angelos ufpiam rocarifilios Dei. Sed tantum abeft , ut hic locus refellat Chryfojlomum , ut potius abfolvat eum a culpa falfitatis , cujus infimulatur a Drufo. Qvod fi enim Biblia Grseca non tantiim hoc loco , fed etiam aliis , qvos afFerre facile fuerit, conftanter oftendiflent voces, ol uol t? 9^», herbam Drufio & tAmamA porre6turus fuifletC/jr^yo^ojnMSjgrande veteris Ecclefia? colume. At ver6,cum Groeca tranflatio, qvam manu diurna ac no6luma versarat B.Pater,qvaeifta aetate familiaris fuerat Ecclefiae, Angelorum Dei aper- tamfaciat mentionem, tefte ipso Drufio , falfitatis nec reus nec damnas cenfendus erit : nihil enim alienum a veritate dixit , qvse ipfi patefa<51:a fuerat in divinis monumentis iftius fseculi. Imo aliter docere non po- tuit , aut retundere fabularum fabros , qvam popofcerat Auditonim ra- tio. Qyippe id urfit neceflitas lacri coetus, qvem publica voce informa- vit, qvemqve penetrante ac percellente fvadi revocare ftuduit ado- <5trina hseretica , fi Phtlajirio credendum fit , qvi veritatis tribunali te- ftisjamnunc fiftenduserir. Hac enim hserefi qvia multorum audito- rum animos aut duduro infecStos dubioprocul noverat, autbreviinfi- ciendos fagaci mente praeviderat vigilantiflimus animarum Afiaticanim Archiepifcopus : antidotum nec nitius nec efficacius huic veneno five expellendo five pr^cavendo adhibere potuit alexipharmac6 fancSti Spi- rinis , qvod divinae Scripturae Gr££canic6 idiomate perfcriptae , & audi- torum manibus teri confvetae fubminiftrarunt. Qvod fi enim aliud Bi- bhorum genus ufurpaflet, qvamqvo Ecclefia Grseca (use vigilantias commiflTa ufa fuerat , ardorem veritatis in tantoe multitudinis , qva cir- cumqvaqve cingebatur , plusqvam Pythagoras olim densa auditomm caterva, animis accenftim potius exftinxiflet,qvam excitafl^et. Eqvidem populus belua multonuTi capitum facili fuae fpontis mptu abripitur in
crro-
LibroHenochi. 41
crrorum avia , fine praevia docentis voce : qvae fi inaufpicato acceflerit, immane qvantum Ecclefiam turbet. Ne igitur hoc incommodi feqve- retur commodam Homiliaftaeoperam , commodiim ad retellendos cr- rores &c confirmandam veritatem adhibuit iUud Graecum facrarum literarum volumen, inqvo exprefse pcrrcriptum extabat , o» «."j^Acvt? ©??,&: cuijam afibevcrat Graecorum Eccleiia,tefte Drufio in citatis modo Fragmentis Vetenim Interprenim Groecorum.Exemplacautioris modi in docendo de non turbanda Ecclefla obvia habuit vir pius in fcriptis Evangeliftarum &; ApoftoIorumallegantiumVeterisT. di<St:a ad con- firmandam t^ v-ytouvivrwv hiym xJcz^mvTruxnv. E multis unicum hac vice afFerendum duximus, fed facile princeps ac primum , ne opinione cele- riiis in majorcm excrelcat molem noftrum IRENICUM, qvam aut Le(5toris patientia, aut emptoriscnmicna fcrat.
Sandlus Lucas indivinaStephani Apologiadcfcripta capite^. A(5t. Apoftolicorum tradit>J'.i4./c/'r«<?g//;^rf^r/;z^vcanimasoriundasparentc Jacobo cum eodem venifTe in jtg}'ptum, cum tnmen Exodi i,/\..feptua- gmta tantum memorennu'. Sed Lucas feqvutus eft Verlionem Graecam LXXII Intcrpretum , qva: auget numenun , ne nafcentis Ecclcfios fcr- vorem in Chriftiana Do(5lrina ampleftenda impedirct. Hoc enim Bi- bliorum genus fubinitium plantatoe Eccleiias fuit inufu. Veluti autem haec ApoftolicaEcclefTarecens naLa non erat turbanda : ita auditorium fuum Chryfoftomus novitatc qvadam infveta lapienter non cenfiiit perturbandam. Verbo dicamus: vere fcripfit & dixit Chryfoflmus qvan- do convenienter fuis &auditorum Bibliis Grarcis & fcribere &;loqvi aggreflus eft : qva; tamen N. T. 2l.x??i;^y,v non fcmper feqvitur.
Druftum vero & tA>rawaw qvod f|:)e(Il:at ; uterqve etiam vera & dixit & fcripiit. Nam veluti ambo Hebraicarum literarum Profeflorcs lau- datifTimi in Acadcmia Franeqvcrana qvondam fuerant : pari Hebrai- cae Profeflionis jure aflidui interpretes extiterant Hebraiconun Volu- minum , id qvod teftantur Scripta erudita ab utroqve cdita. Qyapro- ptcr ii Hebraeorum Codices cumipfis evolvamus, vix dubitarc licer, qvin eorum aiTertio fit veritati confona. Eqvidcm vere qvidem a Dru- j/oaflEirmatur,qv6dJobi i,5. in Hebraico textu extcnt IID^rlTt^n "^-33
FilnDci. Qyia vcro Graeca antiqva Verfio legebat, 0/ ocfy:}^ci rS Gi? : Chriftianis Do(floribus occafio fubminiftrata ruit interpretandi hunc
F locum
^a ExercitatioIde
locum de fandis AngeUi. Idem efto judicium de illis locis, qvos allegat Sixtinus Amama exjcb. ii, i. & xxxviii, 7. E di6tis igiair efficitur, utrinqve veritati litatum fuifle, adeoqve litem effe compofitam. Id qvod ad oculum cuivis de perfacili patebit , qvi vel umbellam tantum Oppofitionis , qvae Kar dKy,^ic(A> fic ditta eft , emiflTitid oculo obfervarit. Namut Lydium Ariftotelis lapidem admoveamus probandae adul- terimce contrarietati , animadvertimus non elTe tWtx <mr?/ y^ tS oa/n^ veram Oppofitionem , fed, ut fpecialius loqvamur , Contradi6tionem tantum apparentem. Stet ergo fententia non elfe
ANTIKEIMENA
,JV.
DRUSII & AMAMi^: CHRYSOSTOMI
Affirmationem : Negationem:
tAngdi appeJlatifum Filii tAngeli neuti^jvam didi funt
Dei Filii Dei
in Hehraii Bihliis, in GrMk Bihliis,
ID QjyOD ERAT DEMONSTRANDUM.
/^Hryfofiomo averfanti illicitas & plane enormes taedas coeleftium crea- C^ turarum & terreftrium virginum manus auxiliatriccs porrigit Theo- doretus Qyjeft. in Genefin XLVII: Qvosnam Mofes vocavit filios Dei? pag. ^S.edit. Lutet.Anno iiS^i. QvulMnirKiYitj nimhjlupidi& Jiolidi exiflimarunt eos Angelos ejfe , putantesfuxforfan intemperaniittpatroci- iiiumfe habituros ,fi AngeTos ejnjdem criminis reos tenerent. Oportehat autem eosaudiiJfeDeumomnium tta dicentem:]<^ on permanebit SpiritUS meilS in hominibus illis in setcrnum , qvia carnes funt. Erunt au- tem dies illorum centum viginti anni : & inde perlpicere naturam incorpoream carnes non habere , neqve Angelos vitam habere tempore definitam: immortales enim creati funt. Etpoftea pag. 48. ineadem Qvaeftione : Hi qvi ex Sethgenus duxerum , olim qvidem ut vlrtutumjiudiofi vocahantur filiiDei, verknimpurarum mulierumpulchritudine capti confude- mntfamiliiis alioqvi dijlin^as , ^profru^u hmditario commune exitium rece- feruttt.
Ecce
LibroHenochi. 45
Ecce reAa nos ducit Theodoretus ad Seciwdum Vititim , qvod fpedan- diim proponit ociilisacutum cernentibus Scriptum diviniffimi Emchi nomen mentitum > utficcopede pn-etereamus aliorum Patrumvindi- ciasprohocloco, nimirum, Himuymi L. de Tradit. Hebr. in Gen. Epiphatiii , ProcopHGaZiCi yAwhrofti Lib. deNoe & Arcacap.4, vene- rabilis BedayH. Hrabani Matm, Haymonis &c, cum qvibus tranfigant alii, qvi dogmata tam notorias abfurditatis propofuerunt. Ex hoc Priim Vitio procul dubio patefcit , Juda:os primos tuilTe feminatores hujus in- felicis lolii , eiufdem porro minuscautosconfitores extitiiTe Patrcs non- nullos Gtc-ecos pariter ac Latinos,qv6 Eccleiiae ager in fe bonus vitiatus eft. Qvoniam vero magno verborimi inanium apparatu faber hujus adulterinse nionet2e eundem pronubum iilegitimi conjugii repraefen- tat, qvem antiqvijudaiccc Synagogae antiftites dcfonav.t : confentaneum vero fuerit , ejufdem Schola? dorniitantis alumnum ccecutientem fuifle, qvi Henocha?arum fid:.arum nugarum audaculus Magifter efTe geftiit.
SECUNDUM vitium,qv6 deformatur fubdititius foems Henochi,ab ipfo auiStore his vi vis coloribus depingiair : Kcq vCv t* rt^vm u ^vv>;9^V- 7ig Ss^ TTvdjiyixTCi))! ii ox^'A£? TTv^^lxa^Tizvi:^ cJ5n '^ p^f JcaAjcsfoiv auTS<V , cn »j zoiTziiKriSig dvruJv is^v 'Jtp '^ )yc. Thtiux^ Tmvr^ inv"^ TKTrv^^y.x^ i^iAy.hv-
'E^y,yi^a}v. 'H d(^i^ t^ yMa^(^ cIvtZv , (c tx(^y, ^tjUjAiy Trv^fxa^ mvy,^ cJth '^ j^? {(Trv^. Ta /7V(5CV.c*5 ^ Ti^ctvjcov vi^uc^^x , dJ\i{$Uv^, «cpatv/^ov^, ifXTnTpiov- TTX, ii (W[X7nx?^ociQy^ , y^ fi^z^.rvlqc d^n i^ yii'; , K, ^^cfxag TTCiiv^ , ii fAv,^iv ic^-tcv^ a>i\oc dcmZv^yy^ ::^cc(rf^oc{a. 7ro/vv^gt , ^ Ji^^ccv^, )i -srOs^Vii^THov^, (c i^xvoi^p^,- tfci'5 TTt TTv^y^xiff, S^ csir ws^V t^ olvijocaTtcov yK,T' yiivouKc^v , OTi e^ cIvtjov i^i\y,-
Av^wtTi. Hcec fiib finem Fragmenti e Codice Henochi refidui totidem ver- bisinaugufto Ocdipt Kircheriam opere excufa extant. QyorumLatina interpretatione , qvam fupra attulimus , tempeftive fuperfedemus , ne a(5tum agere videamur.
Qyanqvam inhac fabulofa narratione plura noftro confpe<5lui pri- mum fe ofterant , qvam uthorum multiphci deformitati monftrandae pauxillum temporis flifhciat , qvod muniorum pubUcomm necefhtas & praelorii avarus gemims ex ceqvo inter fe dividunt : tamen noftro fcopo fatis fore putamus , initio oftendifte ex Secuudi https Vitii de Gigantibus natis a Jpirttibtfs c> carne , five egrefhs e corpore (^ carne 3 partim genitis ab
F a homi'
44 EXERCITATIO I DE
hominihiis partim ab Egregoricisy inftituta cwyKeJi(r4 cum fecretis Jud^eorum placitis , qvod haud alienum a vero dixerit , qvi ftatuit , hanc adukeri- nam &: mutilatam Henochi fobolem origine qvidem & prim6 ortu Ju- daicam efle. Deinde monltraire,qv6d nonpauci Patrum,teflibus Pon- tificise Scholce Dofboribus, corpora Angeiis tribuerint. Sic proh dolor l a vera & veriorum dogmatum matre SACRA SCRIPTURA degeneres hacfti , etiam huic nugivenduli ingenii abortui velut obftetri- cari coRperunt , fed adeo infaufta Lucina , ut compiures noftri fieculi Scriptores exinde in focietatem infelicis nutricatus ad varia vananim opinionum divortia pelled:i di vcrterint , & tantiim non infeliciter im- pegerint. Ut autem conftet , fontem hujus vanitatis derivatum efle e Judaeis ad Chriftianos, prsevia obfervatione Drufii grati utemur.
Joh. Drufim Not.ad. Lib. i . Sulpitii docet,fermonem non efte Severo in Hiftoriafacrade Filiis diaholi , (ed de filiii Dei , hoc eft , angelis , qvi ad hM inferiora detrufi humanam induere naturam. Vnde in Medras Ruth ,♦ Faclifum ficut homines. Nam mjpecie humanaverfati fimt ctim homimbus, cor^ora terrenagefiantes , ex qvatmr elementis compofita. Itaqve legimtis in eo- dem Libroy Inter eos angelos , qvi mixti fuerunt hominihus , nonfuerumficut illiy qvi □'*'vi?\^ , idefi , virivocantur, necficutilliqvifilnDeivocantur. tiam
pofiqvam aDeo dejedifuerunt, involuti elementishumanis veftieruntfe eis. ReliqviangeU cum defcenderent , parati fuerum adredeundum in locum fuiim, aerea corpora habentes.
Hoc dogma Apellarum licet fuapte vanitate ruat , tamen complures c Patribus /^w^e/os corporeos fuiffe ftatuerunt , tefte Fe^s^-ardentto in Ire- mum adverC haer es. pag. 290. edit. 1 5 96. cap. 2 3 . Angelts, inqvit, cor- porapropria tribuum nonnuUi amiqvorum, utexJufiino,Tatiano,TertulIiano, Cypriano, Origine, ^plerifqve aliis apertum efi. Dionyfim PetaviusAmvasidy, ad Haeref lxiv Epiphan. p. 25i. edit. Parif i522. aifirmatfuifte hanc fententiam vetuftiftimorum Patrum fere omnium Angelos fuiflfe filios Dci , qvifilias hominumadamaffedicunmr : plerofqve autem Patrum perfuadim habuifTe, qvod Angeli fuerint corporei.
Or/^eK« de Principiis lib. i. pag. 421. edit. Genebrard. Parif 161^: 2N{j>w ejl tale corpus , qvale hahent dxmones , qvod eft naturahter (libtile , ^ velm aura tenue. TertuUianus Tom. 3. libro 3. adverf. Marc. cap. g, num. 61» cap. 1 1. num. 72 : Dehim , 'm(\yit, fcito , mc illud concedi tihi ,
ut
LiBRO Henochi, 4^
ut putativa fiierlt dngelis caro , fcd veras ac ibVidx fubftantiie humanae, Fey^-ardentid &C Petavio longe mitior ci\ in optimos Patres, benedi<5tae memoriaeVir, D. Balthafar Meifnerns ^ qvondam in Academ.Wittenb, Profeflbr merito celeberrimus, qvi Philof. Sob.Setl:.^. cap.8. Qvoeft. i. pag.i 1 1 g.leq.edit. Lubec.i f5i ^. non un6 modo eos excufat. Qyoniam autem hxc Mcifneri excuHitio memorabilis cft , ^ fingul.iris erga Patres affedius documentum : eam totidem verbis afferre haud taedebir, qvot ab Autore pcrfcripta invenitur.
Patre s/mqyit Meifnerus , qvod fpetStat , faciunt fane illi nonnunqvam mentionem corporum tAugelicortim , ut Tcytulliaiitis lib. de carnc Chrifti, &contra Praxeam: itemc[^Bf)7W?7^«5in Cant. cant. fer. ^. qvodipftim qvoqve refert de Jtv^ttjlim Ltidovicus Vlves in lib. i ^.de civ.Dei. cap.2 5. & Ccelius Rhodiginus lib. i. Antiqv. Le6t. cap. 20. Excufari vero illi facile poflunt.
1 . Qyod vocabulo ffu>uoil@r' fint ufi in fignificatione latlori , pro fttb- Jiamia vere fubfijlctite. Hu^fAoc enim Grscis fa?pe perfonam fignificat ut
Gen. 54. 6c 36. & Tob. 10. 10. qvo fenfii etiam fumitur apud Theog- nidem.
'r I r ' ' . ' '
Ec 5TFij*jv oijUOf sfii' iTsiuoTD^ry:, Sicnonnulli Patres vocabulum a-ufAot,Wco^ Colofl.i. v.p. verteruntp^rya- naliter. Qyandoigitur dixerunt, Attgelos efle corpora, intellexerunt fubfiantias verefubfjlcntes.
2. Qyod fjepe ex alionim locutl fuerlnt fententia , qvod de /ftigufliH» certumeft,qvietiamlib. 8. de Trinit. cap. 16. ^ouuavooc; de^nWkgenere ammantia,ani}f:opa(Jiva, mente rationalia, corpore aerea, tewfore sterna : Ve- riim non ex fua, fed ^pufeji Madtirenfis & Porpbyrii opinione.
3. Qyodnonlocutifint rfi'/c///<r£^,fed rfj^ftl/re c</ croj^x^/W -sro? ©fcV, feu comparatione ad Deum. Qyia enim folus ille fimpliciflimus & pu- riflimusad:us eft : ideo omniaad eum collata funt compofita , & hoc fenfu Angelos qvoqve dixerunt corporcos , hoc eft compofitos & non fim- pliciflimos.
Diftin^tionem hanc aperte docet D^w^/c lib.i.cap. 3. qvando ftatuit, Angelos efle incorporeos orc^V rf^oi^' , corporcoi tamcn refpe(5lu De>. Uav "^ m/yK^Dicf^Y^ov t!if}<; ^ @iov fjtovov davyKQ/^rtv , Tm^r^^Ti. k. v'a<x.; v ^'^CKiJ. Mcvov
F 3 ^ ^
45 ExercitatioIde
'^ Qvrug d.vKov Tc B-etcv i^., k. dc-uiJLxrov , Omne coUatum ad Deum , qvtfolus in- corporalis ejl , crafumi!:^ niMcihlQ comperitttr yfoUenimyQth immaterialis &; incorporea dtvinittis. Qyem locum ita declarat Thomas de Aqvim part. i.qvasft. ^o.art. i. Mediumcomparatum adtmum extremum jfcutte- pidwn comparatum calido , videturfrtgidum: ^hacYationedtcitur, qvbd Angc- li Deo comparatifim materiales & corporei , non qvbdin eisfn altqvid de na^ /ttjrf corporea.
Ecce Confeflionis Auguftanse Theologum , Patrum a clientibus (uis accufatorum fidum patronum , hiantium vibicum a fiiiis refricatorum lenem medicum , errorum manifeftatorum benignum interpretem. Vosmctipfos j qvi foli bene vivere, 'Jefum^propius infeqvt iy comitari vobis vi- demini , verbis veftri Aiiii Montani , judicesipfaseqvitas appellat,uterne honmivobis videatur proximiiisadSemi &:Japheti reverentiam ac- celfirre ? Fc^^^-ai dentiufne an vero Meifnerus ? Do6t6rne Pontificiae Scho- ix Petavius,an vero noftrae EcclefiseTheologus,verecundior paternoru verendorum te(5tor exiliteritfld qvod velut in nullius contemptum di- ctum volumus: ita intempeftivos ofores Patrum,qvibus nunc setas tem- poribus Apoftolorum A'icinior, nunc zelus defenlae coeleftis veritatis
COntra ctSV dTrr.TKoTiii^f^ivovg t^ 7ToAiri-'iUi<; ri 'l<r^y,h , k^ ^ivovg t 2i^%>icov, i?
i77ur)i\iot^ iKTnSot.fx-^txpv^':, k^ d^\ig 'ovrio \^s<TyM Ephel.2. 12, nuncdeniqj ftudium vitae fan^tioris &C alienioris a faeculi hujus pravis moribus , am- bitione^ invidia, avaritia, &; id genus aliis, eminentiorem prae aliis humi abje(5tis animabus aucStoritatem conciliavit , monitos cupimus , ne qvi- busvis Ecclefiafticorur& Scriptorum leviculis nasvis medium oftende- redigitumvolupeducant. Leviculos appofite nominamus. Nam non parcitum eft mutuis erroribus etiam abipfis Patribus. Sic Hieronymus Eufebium, Originem^ Papiam,Teitullianum 6c Ladantium caftigavit,E/>//'/;^- ftius Origenem, ^ugufiinus Tertullianum Sc Cyprianum. Errorcs itaqve non fupprimendi , ne aliis fint ofFendiculo , fed moderate culpandi & fine virulentas lingv^ convitiis. Nemo enimnoftrum omne perfe(5tionis pun6lum mlit. Inmultislabimuromnes. Nemo omnibus horis iapit, nedum omni aetate.
Horum Patrum aetatem ac ftudium confiderantes, novum,qvod non adhibuit Meifnerus , mdih^m^ recrudefcentibus crebrofricamvulneri- bus eorum appUcandiim diiximiis. Non memorabimus , qvam obviam
erran-
LibroHenocht. 47
crrandl occafionem Patribus fubminiftraverit antlqvorum Grcecorum codicum prava led:io loci Gen.6: nec repetemus,qvam coeca (sepe ipon- te ac obedientia exoculatos inmultis diices Hebrceos Philojietn ac Jo- fephiim Patres fint feqvuti, adeoqve in varia erroiiimpraecipitiaopi- nioneceleriusabrepti. Unum nobis in memoriam revocamusj qvod haut exiguam prieienti errori de corporibus Angelorum feu Dsemo- num anfam praebuerit.
Primis Chriltianifmi foeculis ab incude Philolbphicacalebant complu- res Patru m, in primis dogmata Platonis feqvuti . Hujus placita , ceu um- brcefolidacorpora, antiqvos Scriptorcs feqvebantur etiam tunc , ciim faeculi hujus deteftandis idohs ac profanac fipientia; inftitutis nunciimi remiferant. Nam velut recens fervat tcfta odorem , qv6 femel eft im- buta : pari tenacitate femper fordidae qva^dam reliqvias futilis mun- danse lcientia? , contemplationum & idisarum Platonicarum altiftimis deiixarum radicibus inmentibus remanferant, qA'arum veftigiaobvia (imtiis, qvibus ledtio Eccleiiafticorum Scriptorum non plane fordet. Nonnunqvam in ipforum monumentis Icgendisplurimum olei ac ope- rae confumebant , malaqve , qvae fubinde bonis funt vicina , tenacius Sc apprehendebant& retinebantjfcriptafua iifdem profanantes. Hinc illae lacrymse , & illae lemas hceferant oculis eorum, qvi alias acutum cernerc putabantur , qviqve columinareligionis Chriftianae & lumina orbisau- diebant.
Evidenti documento fit ^puJejus Platonicse Philofophioe fcAator, qvam Athenis didicerat. P/<rro;;/Vautem opinionem de D^emonum natu- raexprefturus fcribit Lib.de DeoSocratis p.ipo.edit.Plant. Antv.i 588: Ceterum inqyk,fimtqv,^damdivinx mQdise potejlates inierfttmmum tcthera & infimas terrtts in iflo interfiti aerisjpatio , per qvas <^ dcfderia nojlra 6* wc- rita ad Dcos commeant, Hos GriCco nomine Sou^o\cia nuncupam : inter mortales Coeliculdfqvcvci^ores , hincprecum, indedonorum, qviultrb citrSqveportantj hincpetiiioncs, indefuppctias, ceu qvidam utrimqve interpretes ^falutigeri. Per hos eofdemy iit Plato in Sympofio autumat, cunfta dentinciata , d" Magorum varia mracula, omncfqveprafagiorumjpecies reguntur. Etpag. 291 : Mediorum ijlafortitioeft, qviin aeris terra plagis conterminis , nec miniis confimbus ccelo perinde verfantur, utin qvacunqve parte naturA propria //«fanimalia, o^in atherg volantia/j-in terragradtentia^ H^c animalia in stQXQgignuntur, inqvit,
ut
-I-
48 ExercitatioIdi
ut in ignifiammida^ in undajima, in terraglebitlenta. P. 193: Qvodji nuheifu- hlime volitant , omnifqve&exorttt^&termrmts&retro defuxus earum in territs eji : qvtd tandcm futiira cenfes Dsemonum corpora , qvxfunt concreta multb minus & tanthfuhtiliora ? Ti^n enimfunt ex hacfticulenta nubecula, twnida ca~ Ifgiv.e conglohata , ficut nuhium tenus efi , fed ex illopurijjtmo ains liqvido&Je- feno elemento coalita : eaqve nemini homimim temere vif.hilia , nifi divinitusjpe' ciemfui oferant Scc. Fila corporis pojfjdent rara & i^Iendida ^'temiia uf^^ adeo, ut radios omnii nojlri tuoris & rarttate transmittantj &Jplendore rtverbe^ rent, &fubtilitate frajirentur. Pag. 294. Sunt inter homines ac Deos,ut loco re- gio}w,ita ingenio mentis interfm : hahentes communem cum Superis immortalita' t/ttny cum Inferts pafjhnem. 1{jtm ,pennde ut nos, patipjfunt omnia animorum placamentavel incitamenta: utinira incttentur , &inmifcricorrdiaJ{ed:antur, &donisinvitentur, &precihus leniantur , & contumeliis exajherentur, & hono^ rihus mulceantur , aliifqve omnthus adfimilem nohis modum varientur. Qyippe, iufinem comprehendam : D cemonQs ftintgenere animalia^ ingenio rationabilia, dnimopalfivajCorporQ aeria, temporeMerna.
■ Qyod fi qvis difcipulum Apidejum audire detredtet , Pr^ceptorem e- jusPlatonem adeat ,&;audiatip{iim ficloqventem inEpinomide: y^^
f^fAiveiti/; uiUov , dJy^auq -nuixv ^i'-^v p/«£/<v T^ iv<pyfxii ^^TTo^c-iaA : Voji hos, aity &fubhis deinceps ccnfendi Doemones. Efi autemgcnus aerium, hahenster- tium, ac medium locum , interpretationum legationumqve autor : eofqve honorare votis valdeoperaprecium e(i , utfaujia fit eorum pro nohis legatto^ Hxc Plato locutus fuhjicit : Hortim duorum animalium,a!terum fxastliere, alterum ex aere, prorftts utrumqve non cerni, adejfe nohis tamen, etiam non perjpicuum^perfuade^ redehemus: Ejfe^^ mirahilt fapientiapneditum , uipotegenus docile acmemor, cognofcensomnemnojiramcogitationem , mirahtliterq^ampietlens , qviexnohis boni prohig.fnt , odto habens incredihilitcr malos , ceu qvi fnoerorisfint capaces : Deum enimfuprem.am dignitatis arcem ohtinentem, extra dolorem & voluptatem ejfe^folumfapere & nojfe dicendum. Cumqve mundus animantiumftt plenus^ eos ad invicem,& fupremos Deos omnes , omnia perferre , eb qvbd animalia imerja^ cea7ityqva mira celeritate in coelumac tcrras omnemqve mundum ferantur. Con~ fer Platonis Sympofium, five de Amore pag. 29. edit. Bafil. 1 571 . ubiin- ter alia fic fcribit : Omne damomum inter Deum & mortalem medium eft : Qyam verh , inqvam ego , vim habet dmonium ? Interpretatur & transmittit ad
Deum
LiBRo Henochi. ' 49
Detm res hominum , & ad homines res deortim : iUortim qvidemfupplicationcs & facrificia,horttm verb prxcepta (jy rctributiovcsprofacrificiis.Qvum aiitem tn me- dioftt amhortm , tottm ipfum ita complet , ut ipfitmfibi ipftfit connexttm, Per hot etiam omnis vaticinatioprocedtt , & totafaccrdottm ars de his , qva adfacrtjicia pertinent , &adpaJ}orufn myflerta ac incantationcs , & ad omne vaticinitm ac expiationem. Deus autem homini non mifcetur ^fedper hoc omnis converfatio ac coUoqvttm diis ad homiites contingit, tr vigilantes & dormentes. His adde illa in Phoedone, pag. 5 7. 5 8. Sic autcm narrant, qvod unumqvemqvc mortuum cujufqve dsemon , qvi viventemforte obttnuit, ad qvendam locum ducere aggre- Aitur, Socrates in Platonis Theage ait: 'Esi ya^ fxot cm mti^og d^^xf^w B-hm
fxol^x fT^^.yivofJu^uov iaifxoviOv.oYiUHOv t^tzi «Ts 551 (^it)vr,,yi oV dv yivr^jiS^Q/i tS^tc,
0 fA,ifis.(t}v m^di-rieiv 3 -zy^TfsTnf 3 gVs^TT. Contigtt mihi aptiero incipiemi divina forte daemonium, cttjusftgntm ejl vox, qvd Cf{mfuerit,moratur,& avocat ab eo, qvodfacere inflitueratn , nunqvam incitat , ut agam. Plato lib. 4. de Legi- bus^tres Dcortm ordines conftituit, Deos, Daemones 6" Heroes. In Epino- mide , inter Deos qvofdam ftatuit Dsemoniis acriis mtnorcs , hotnimbus majo- res ,qvos v;|U;9^Vc vocat , eofj^ Heroes ejfe ait. In Cratylo , Semtdeos ejfe vult gcnitos altero parcnte Dco, altcro mortali, haut abfimiles ficftis Hcnochi Ne- philimis,qvospartim E^Tr^w/j, partim homintbus natos nugatur Libri Henochxi au<3:or. L:iheo fewidcitm Heroibus antepofuit. Jugttfintts Lib. i.cap. 14. deCivit. Platoncm LabcointeiSemidQoscomtncmorandum putavit, ftctu Herctdemficut Romulum: Scmideos atitem Hcruibus anteponit, Hc- ftodus Hcro.ts & Semideos facit eofdem
'Av^^m y,^ouuJv S^rtov '^(^, oi Y.xhiov'j 'Hu<9^o< ■
Hcroutn divum genns, qvi vocanttir Semidei - »
Hae {Imt impurnsfcaturigines Platoms, hae Platonicorum paludes,e qvi- bus Patrcs tantam fordium conflugeminruafcripta traxerant, utalia taccamus ; idqve facili du^u , cum partim a primae setatis florentis an- nistmbuti Platonicis his fabuUs , partimpoft dataChrifto nomina le- gentes Platonis libros hunc frudlum cepermt , ut fe &: alios deceperint, incuriofi monitionis Apoftolicse, Col 2. v. 8 : Videte nefit,qvi vosprHas faciatper Philofophiam 6* inanem fallaciamjuxta traditionem hominum , juxta elemcnta mtmdi ^ nonjuxta Chrtfltm.
Qyamvis haec Pauli admonitio totius Philofophiie traditae ab homini- bus versecognitionis ignaris , dudix a mundi elementis & Chrifto op-
G pofitag
yo ExercitatioId*
pofitae aburum pertlneat : neutiqvam tamen aberrablt , qvi dlxerit, qvod Apoftolus Platonicam Philofophiam figillatim hoc loco caven- dam injunxerit. Conferatur modo verf 1 8. hujus cap. 2. cum praefenti -periocha: mox id, qvod modo monitum eft, manifeftum evadet. Nemo, inqvit, vosfeducat approbans , humilitatemi^religionem (^'awv c^S-^>j(r>cei04 =r d^ytAccv) angelonm , amhulans (juxtailla) qvx non vidit , frtijlra injlatasa mente carnisfux. Qvoniam Platonica Phiioibphia longe crebriiis & au- daciiis dilTeritde ^ngelis, qvam rehqvoe Philofophorum fe6lae, & Pau- lus tanqvam Do(5tor & Apoftokis Gentium , varios de Deo , angelis feu dsemonibus (qva voce Platonici bonospariter ac malos angelos com- pledii foleb.mt) eorumdiicurfus & opiniones profligaturus , inprimis cultui D^emonum fe oppofiturus , cavendum praecipit a tali Phiiofo- phia, qvae Angelorum humilem ac religiofum cultum homines docet.
Cleinens Alexandrinus lib. 3 . Stromatum : Nimirum cur^ efl Magii, tit Ve- nere, vind, cfu animantium ahjlineant. ^oiTi^^a^n ^ dfyiAci? >y ^ouf^oc-h& an- gelos & ditmones colunt» Pythagoras :
Cole Daemones, qvi in terra verfantur. HucfpecStat Genii cultus facrificiis aut precibus conftans , cuiLatlum etiam fefe fubmifit.Plaut.Capt. Genio/f/o qvandofacrificat,ad rem divinam qvihusopus eJ},Samiisvafis utitur,ne ipfe Gcnius ftirripiat.HoratAQ Arte Poet.
" vinoqvediurno
PlacariGQniusfefiisimpunediehns. Virgil. lib. 7. iEneid.
Geniumqve loci^ primdmqve Deorum
TeUuremj Nymphafqve, 6* adbuc ignotaprecattff
Flumina • €emos etiam in nuptiis contrahendis advocandos cenfuit fuperftitiofa antiqvitas. Amohius lib. 2. adv. Gentespag.^i. edit. Lugd.Bat. 1641 : Cum in matrimonia convenitis , togajlernitis le^tdos , & maritorum Genios ad- vocatist Cic. pro Cluentio : Le^ulmn illum genialem , qvemhiennib amefilta fux nuhentijlraverat , in eadem domofihi ornari ^Jierni , expulsa & exturbata iiUajubet. luvenal. Sat. 10. v. 34.
' TyriufqvepalamGenhMsinhortis
Sternitur, & ritu decies centena dahuntm
Amiqyb ; vem cumfignatorihus auj^cx. Neqve
LibRoHenochi. 51
Ncqve fiia qvondam familiares Genii domus , Larcs & Pcnafcs yana reli- gione canierunt. luven. Sat. 9.
O nojiri farviqve Lares, qvos thiire minuio,
Jut farre, & temufolco exorarc corona. Horat. Od. 2^. \ih. 3.
Si thareplacarif, & homa Parvos coronamem marino
Frngc Laresjavidaqveporca: FloreDeoSyjragiliqve myrto.
r tcnihdattinct
Tetuare multa cade bidentium. Larmm fuperftitiofus cultusindeoriginemapiidethnicosduxit, qvod domi {lios qyiiqve domefticos, in primis proximi fangvinis,fepeliendos curarit. P/rfMfH5 in Mercat. DiiPenatcs meum parentum , familiiS^ Lij: Pater, vobis mando mcumparaitum rem bene ut tutemmi. Ego mihi alios Pena" tQSperfeqvar, alium Larem. Virgil.
CumficiiSi «^/«^^vCjPenatibus & magnis Diis
Dii p:xtYiifervate domum,fcrvate ncpotcni ■ patriiqve Penates.
Hos omnes &c fingulos. five flierint ex iCthwe five acrc , five publici ac pa-* trii Dii five prtvati , five Lares Vtales , five Domejlkt , five Penates publici, five privati , Genii live boni dc tutelares , five mali , five Fatwi filvanim incolae,five capripedes Saiyri , aut quocunqve alio nomineappellati fint, votishominumhonorandoscenfet PUto inEpinomide, utfupra pag.48. monitum ert,
Qyi D.monum cultus intra Orientis &: Occidcntis , Pala;ftin« , iEgy- pti , Graecise ac Latii fines fe qvondam non continuerat , ufqve ad ulti- mam Thulen ac Septentrionis gentes propagams. Qyo ta<5tum arbitra- mur, utar6toaeqvondamanicuIasdomeftici5Z.rfn6M5 imPcnattbus lita- rint tanqvam averruncis five impendcntium malonmi five bononim praefidibus , in primis pecudum felicibus cuftodibus. In angulis & fe- cretioribus domuum partibus varia efculentomm genera collocabant. Et licet Dxmones fint uciit^mg , uy,Siv kS-iuvlic , ut loqvitur pcrfonatus He- mch -, nec edant , nec bibant , adeoqve omni efculcntorum ac potionum etiam lautiflimarum apparam abftineant ^ oblams tamen ipfis cibus, ac ft confumpms fuiflet, difpamit, ne cultricibus effafcinatis occalio daremr, defiftendi abhacfuperftitione. Reliqvi» h^funt veteris d^monola-
G 2-, triie,
5"! ExERCTTATIO I Dl
triae, Platonica Philofophiae , &paganaB coecitatis, cujus tenebras clara Evangelii kix , Deo fit laus, jam difpulit. Fruftra tamen nonferviit qvondam , qvi cun<5borum jad:abundus pofleflbr , liberaUs largitor & fiimmus Dominus audire voluit, Matth. 4. v. 8, 9. Servus in terris ap- parueratjUtdominasiuas inferno manciparet. Domus cuftodierat , ut heros ac heras domo coelefti extruderet. Cuftodia ejus , aeterna perdi- tio -y tutela , perpetua tortura. Tanto autem vehementius deteftabimur Platonkam hanc ^ngelorum Dxmoniimqve B-^y,<mA(M/ , & diabolicum Pena^ tum averruncorum commercium,qvi nominaSacroian6tae Trinitati de- dimus , Satanae cun6tifqve ejus machinamentis in Baptifmo renun- ciavimus, qvanto longius nos aDeocreatore, JESU fervatore, & Spiritu Sand:o nos fand:ificante arcet , qvanto certius bonorum Ange- lonim excubias nobis aufert, atq ve in tartai-a detrudit.
Ecce fru6tum Platonicx Philofophice , apoftafiam a Deo & caelo ad Sa- tanam & infernum, cui praedam invidet ^poflolus Paulus. Sed dolenda cum primis prasda , qva ditatur orcus , triumphat perduellis generis hu- mani. Hujus praedae caufa olim haut exigua extiterat k?v>j «otktji a Pla- tone ac Platonicis profe(5la de Diis , Dmombus , rebus divinis , qvae aciem mentis humanae luperna luce carentis longe fupergreflT^ funt,de religio- fa Ditmonum veneratione , aliifqve fuperftitionibus paganis. Tanto au- tem vehementius deceptrix illa Platonicorum dodirina ab Apoftolo fue- rat diflliadenda , qvanto majus Coloflenfibus novellis Ecclefiae iuccref- ccntis plantis periculum pertimefcendum erat a Platonica Seda , qvanto majorem ac fublimiorem fcientiam rerum divinarum ac fubtilium prae aliis humi repentibus homuncionibus fibi ifta fadiio arrogSrat , & deni- qve qvanto ditiorem prasdam faspe fecerat in capiendis imperitis & ab- ducendis incautis a Chrifto ad Satanara, a luce ad tenebras, ab angelis ad da2monas,a vita ad mortem.
Evidenti exemplo erit Julianus I V in Catalogo Caefarum , qvi Hifto- riae Ecclefiafticas Theodoriti fubjungitur. Etenim hic Afojiata , qvem Graeci <z^.Q,(x>t{w vocarant,a Maximo Platonico Epirota lamblicln Platonicae fe6taeaddi<5ti auditore vaniflimam pravarum opinionum dTmThxi edo- <5tus , fe totum poftea ethnicae idolomaniae , fuperftitioni &: Chriftiano- rum perfecutioni mancipavit. Erat autem hoc totum pofteritatis Pla- toiiicag agraen iiitradatione rerum divinarum cuidam erudita? vani-
tati
LiBRo HenochI. 5;
tati vanseqj impofturae adeo deditum , ut veterumfcripta ohfcuriorade vita 0" mortbus hormntim ad numma ^ Deos referret , bumana ciim divtnis covfande- retjanimofqve imperitorumfupflitiom implicarct, qyx verb.i {lint ipfius Theo- dorttt. Qvin & Augufitmis Platonicis nimiiim addi(Sbus elTe vidctur,dum plurimiim eos laudat , dodirinamqve Platontcam ad Chriftianam qvam proximeaccedere affirmat lib. de vera relig. cap. 4. item contra Acade- micoslib. ^.cap. 17. &alibi. Certe Confeir. lib. 7. cap. p.dicitfeapud Platonicosinveniireinitium EvaugeUi fecundumjohannem, nonqvi- demEvangelill^everbis , fedaeqvipollentibus, & plurimaalia Evange- lica, qvorum longam telam texit ^tefle Ivaro Stubxo , Hebraex lingvas qvondam Profeflbre in hac Regia Haunienli Academia, in Difput. XII. Mart. 1608. inflituta, Thefi 45.
Haud mirum Auguflmo hoc veniire in mcntem ,cum noftra «tate in- yeniantur , qvi parabolas Evangclicas nonnullas e lcriptis Thalmudicis dcrivent. Inqvibuseft Rtbcrtas Shennghamnts Anglus , qvi Pr^fat. in Codicem Thalmudicum Jo»«<tSacriticiaJudaica tradtante e JultiCov- radt Otthonif, baptizatijud^eijtandemqve Profeilbris Hebraei in Acade- mia Altorfina n"^!") "h^i Grf/i/^i^z/rf/j, hoc eft, occultorum Revela- tione parabolam de divite epulone & paupcre Lazaro,opcrariis in vincam con- duClis , &: divite apparante nuptias affert , uti narratur Gali Raiiah cap. 1 5. Scd ignoravit Sheringhamius Onhoncm multa confinxiffe , de fuo addidif- fcjloca Thalmudis intcrpoIafTe & mutilaflc in gratiam Chriflianorum, qvibus ceu profelytus palpum obtrudere conabatur. Hoc teftantur MS'^ipfiusO///j9H/5 , qvaeapud Altorfinos adhuc fervari memorantur. Definant igitur novi Juliani infultare iandtis Evangeliis , confpeAa hac avyKey^ai, fcu, ut vcriiis dicamus, (wyyfxji. Nullum enim tutimi ccrtiim- vc hcic atheis qvseritur prc-efidium , qvo freti lucem veritatis Evangeli- cae oblcurent , & tenebris paganis fc involvant. Facellat Platonicum & Thalmudicum Evangelium,&: ad fuos redeat au6lores. Di^ta funto in- didba , qvae homo dicit , ut vcrba det. Novitas jufto curiofior antiqvae veritatis Scripturis damnofa cxfuler. Triumphct Chrifli Evangelium, ac Dei verbum inconcuflTum perftet adverfus omnes Satanae clandefti- nas artes & aftus in aeternum. His miftis ad lineam redcamus.
Licet Patrum dogma de Angeiorum & fceminarum nuptiis,& de iAnge- loru corporibus, c^yoad d^po^yilwPlatonicam excufari,poftit a tanto& tali er-
G 3 rore,
5^4 ExercitatioIde ^
rore , neiitiqvam tamen ab omni liberaveris. Certe PhilaflriusEpifcapiis Brienfjs in Catalogo H^x^refium paene omniiim , qve Helmaeftadl editus eft 1 5ii . eos haerefeos accufat , qri has opiniones fovent. Nam Haerefi I o5. pag. 54. fic icribit : ^lia eji Haerefis, qv^ de Gigantibus aj}erit,qvhd Angeli mifcuertntfe cum fcfeminis ante diltivnim , ^ inde ejfe natos Gigantes ftijpicamtir : ciim ?{jmbroth non a Spiritu, id cfi, non ab angelo ,fed ab ho- mine Chus, qvi filmfiiit Cham , iiatus cfipflea, qvi&in Scripturaprimusgi- gas efi appellatus , qvod ifie ccepit ep venater ^fortis homo , tit & Gigas appeU laretar in terra : inde di^urifunt , inqvit , Sicut 1<ljmbroth Gigas ita fortis efi^ Ji qvi eifimilii infortituditiepojica videretar^
Conclufuri tandem, hanc diftertationem, vocabimus ad partes Com- mentarium Brochmandi noftri, Viri de Academia noftra, Ecclefiis&: Scholis , imo de vera rehgione optime meriti , in Genefeos V capat : qvi qvoniam necdum editus eft , e MS^o fic allegamus. Primafententia (de filiis Dei & fiHabus hominum) eji Patrum, Athenagor^,Tatiam, Clementisy Tertulltani, Ladamii, Cypriani, Jajiini,&ex Jtidxis, Jofephi & Philonis, qvi nomine iiYiomm DEI intelligentes Angelos , expofaerunt hanc locttm de impuro Dxmonnm cumfxminis congrejfu, Certe de Angelis bonis accipi non poteji /9- Cas, qvippe qvi legeprinu creationis alienijlimijunt afocia illa vita, tejie Chrijio Matth. zz» V. 50. Nec de mahs angelis explicaripolfnntMofis verba, tum qvia nullibi voc^KW Fihi Dei,^v/Kpo//«5FiIiis Dei contrAdiJiingvtmturJoh. i. V. 6. Matth. XXV. v. 41 : tum qvia , cum fint fpirituales fubftantias, con- jugali iftaconverfatione non umntur.
Huic fuccedat O A o s o $ I A Chriftiana D.Johannis Conradl Danu^ hayi^eri, Theologi ut magni , ita a magna foecundi ingenii ^vvoifA<l <5Cpg2<;tif, €vyKefliKyi Kf 2^-/.ejliKy: merito commendabilis , Phaenom. 1 11 . pag.200, 201,202. cdit. Argentorat. 1649. AngelifmqYit,funt Spiritus P/rfXio^, v.^. Matth.S»v^i6. Hebr.i .v.i/{,qvorumnatura mn eft corporea, Luc.24. V. 5p. confeqvemernon generativa, fiqvidem Scripturafacr^ nm niftunum modumpropagandi genas hiimanum revelartint, nimirum K&c.ij. v.25. ex uno huma.no femine: modusalter , qvifme virili fcmine contingit , non nift divinum miracidum efl in conceptione BeatiS Virginis exhibitum : nonnutntiva,tametJi enim inajfumptis corporibus vert mandticent Angeli,iitiofienditAuguJiinus 1. 1 ^, deC.D. cap» 27, Cow/. Rivet. adcap. 18. Gen: tamen non ntitriuntur: non loco, tempori, am corporeae aUctii vi obnoxi;ep ^vo de argunmto copiose di~
j^um
LiBRo Henochi. ^if
fiuiat RalnoUus m cenfur.Lapocr.praleft.^y .Jeq.ommno kgendus. Igitm\ciim in corporibusnon raro apparuerint Angeli , fuerunt illa afllimpta , ac unita, no» hypoftaticc , cujufnwdi unio efl injeparabilisy non perichoriftice , qvia mn in- formant co-ipora ,• fed parachoriftice £j^ aftiftitive , qvx afhftentia confijlcbat induobus^ i.inmotu,moventutmotores. 2.;« repraefentatione^Angeli a corporibus ijlis qvodammodo reprxfentabantur.^At qvi fic ctiam pingipoffunt An- geli, non qvia corporei idco ptngi pojfunt , uti volcbat oltm Tarafius w Synodo VI I 'T^cena, vid. Rivet. in Genef. p.205:. Sed qvia in corporea/or;;w ap- paruerunt , ideo ijla apparitio pingi potejl. Confer Brochmanni Epitomen TheoIogio^SeA. 2. num.i. pag, 72. edit. Haun. Mf //;im Sobriae Phi- lofoph, Se6l. IV". pag. iii5. feq. Gerhard. Commtnt. inGen. cap.VI. pag.174.fcq. edit.Jenenfid^y. Et Ifig.Difputat.XII.cap.^.p.^ii.edit. Jenenf 1 545. Dod. VaUheri, magna; emditionis Theologi ;, Qvadrage- nam Mifcellaneorum T/jco/o^/f 0. 7<;k XXI V. pag. 621. edit. Uhn. 1648. Cujusargumenta fi rccfle expendanmr , facilis erit refponfio ad contra- riam opinioftem, qvamtuetur Mart.Dchio DifqvifitionumMagic.l. II. qvaeft. 15. pag. 332. edit. Mogunt. i<5oo. His adde Bodini Confutat. ^oh. fVieri pag. 723 .edit. Francof. 1590. Problemata Jani Matthici Dura^ Jiantis , Philolbphi ac Medici Sancftojuftani , D^mones anfmt , 6- an morbo- rumfint caufi, edit. Venet. ex ofticina Stella? , Jordani Ziletti 1 5^7. a p. 37.ad4i.
Atqve iTc ipecStandum propofuimus Secundum Vititim hypobolima?i foetus , cui fallum Henochi nomefi inditum eft , atqve oftender^tconati fumus prim6 qvidem ortu Judaicum efl'e,nutricaai vero partim ethnicum, panim Chrijiianum. Scdillambenignitatemprimo Platoni acPlatonicis, deinde hanc credulam fomentationemutolim compluribus Patrum, ita virilis aetatis novum {libinde robur deberi pari conatu monftrare coepi- mus : nunc fupereft , ut Tertium Vitium ex priori natum limili ftudi6 pu- blicis oculis fubjiciamus.
T E R T I U M vitium dcmonftramris occurrit excetra qvondam in Lerna ArgiA^^omm palude con{pe6la , cui cum unum caput eflet refe- <^im , mox tria refed:o {liccreverant. Error ad inftar excetrae Lernaei» adeo fui fcecundus exiftit , ut un6 vitiorum amputato , non tria tantum monftrofi capita, fed complura enafcantur,qvae fpe<5latores in fui admi- rationem tam faciii motu rapiunt , ut incautos inficiant. Non aliter atq;
Cum
^4 ExercitatioIde
Cuftjjpe^eut Ufos oculij Jiidtmtur & ipfi> '
Vviiqve conjpeda livorem ducit ab uva. Vitium itaqve TERTIUM e priori jam abfciffb enatiim & multi- plex &;trux cum hydroshujusformidandis monftrishoc viv6 colore depinxit perfonatus Henoch p. 75 : Uvivfxx^Tjvvy,^. 'i<rsvJ)'Tu.7rvi\jy,x^
OK T' ^y^Yjyo^m &C. Trvivfxx^ -novy,^ 39n '^ ;^f tnv'^ &c. Spiritus maltgni trunt Spiritus, qvi exierunt e corpore carnihtis conjlante, eb qvbdpartim ex hmi' nibuspartimexEgregorisgenitiftnt&c. Ht Spiritus mali eruntinterra. Spiri" »W5 autem Gigantum dtflributi , tnjuriam inferentes, dejiruentes, irruentes, ceUu- ^antes d' curfus factcntes &c, variis phantafmatis illtidentes , fitientes , & im^ pingentes, &c.
His valde affines funt Judaeonim Dmones, qvos Jofephus Hebraeus de belio Judaico Damonia appellat , qvorum incurfibus vexantur homines, & fceleratorum hominum animoe putantur, Tn/sy^wa^ appeilata, qvae fefc in aliorum corpora infinuare confveverunt : to ;^ KoiX^i^oe, ^xtfAovioi , in-
qvit , 7rcvy,fcov ifiv oiv^^MTrm 7rvivij.x'^ 'n7i Zoocnv hvivc^oo h^ xJ&ivov^ cTnr/3o-}-
S^iou; fA,y, 7i/;.;:^^avov5f . Qvae etiam JuJiiniMartyrii fuit fententia Apoiog. 1 1 .
e* j^ v]/vvalf "^ynjzivovrm hoiuQocvof<X^oi ii fmlo^ivoi a.vS^W7ro< , ovg ^oufxovtc^
>^f,S.ovq Kj fxouvof^ovg axA^tri ttuvti'. Nec non Platonici iilius Apulei opi- nio Apolog. part. i : Jt tihi , i^miliane,pro iflo mendacio, aut Deus ijle Su- perum d^ hijeium commeatttr, qvidqvidumbrarum efi ufqvam , qvicqvid Lemu- rum, qvidqvidManium, qvidqvid Larvarum, oculis titis oggerat , omnia nodium occurfacula, omnia bujlorumformidamina , ommafepukrorum terriculamenta, a qvtbiis tamen xqvo & merito haud abes.
Vix dubitare licet , qvin mali Spiritus veftiti parachorifticis corpori- bus variorum malorum au6lores fint ac formidanda 7roKvy.o(^(pajffi obje- (Slorum phantaf Tiatum oculos mortalium fubinde perftrirtgant : tamen eofdem dv^uTroScdaovoiA efle, qvod larvatus Enoch fibi imaginatur, omni veritatis coeleftis fundamento caret : Nam duo tantum fubftantiarura genera initio condita fuifle certiflimum eft e Scripturis. Horum alterum corporale &per illud corpus oculos incurrens , alterum autem incorpo- rale ac per (e fugiens aciem humani vifus.
Liberandse fidei causa illuftre Sandi Spiritus oraculum producimus,
Col. I. V. 16 I OI4 CV dvl(^C4l1iS->] TK TTKV^ TTO hv 1»^? i^^VoTi K. TK zRli'^)^?,
TOi
LiBRo Henochi. 57
7m\lg(, «T/ oi/r?/ x^ eif au7ov tKU<^ , d «i'7ef £Si «syO tbxvMv y iiToi Tiuvla cv dvlui
ruvc<p',icu Niilla fane heic aiit ullibi in facris raonumemis vola aut vefti- giumcomparet JmhropQdamoniim gemina conftantium natura , humana & daemoiuaca , media fcilicet inter Spiritus &: corpora , qvorum ope fe videndosactangendospraebent, nod:umos tumuitus excitant , &iter facientibus terrorem incutiunt. Tales fuerunt olim bini ifti homines a Diabolo obfefti, qvi e monumentis egrefli in viatores adeo fasvierunt, ut nemo illac tranilrc aufiis fuerit Matth. 8. v. 28. Sed -3rfi<rx<au^ corpora tantiim erant, qvibus ad tempus utebantur. Nam jufli Daemones a Chri- fto exire,ju(ris adbutum parent,& gregem porconim obfident. Qyocir- ca miramur fpifliim illud Jarv^ati Hemchi mendacium, qvo perfvadere orbi conatur haec cPmt^ix^ &: praeftigias committi ab iis Spiritibus , qvi geniti funt e matre homine & patre Spirini.
Qyapropter tantiim abeft, ut Mcnafe Ben-Jfracl opinlonem approbe- mus, ut potiiis Spirinii S. inScripturisaufcultemus. Hic Probiemat.23. de Creatione , docet Dmoruts , compofuos es che , &c igne, divina volumate fYAmite , hommhm dommari injlar carnrjicum , eos fibifubjugatos habere ac pr9 meritii pledere ,ft qvandopeccando corum potefiattfc dcdcrim, Illos , inqvit, vocant r^lis^^p pM/rfwiB^ , &ajuut, (jvemadmdumdamurnucis interisray qVitfimt frudus ; ita dantiir exteriordcfVtidamputamma , nempe Spirmum ,qvi funt tanqvam qvtdam mimi aut funiA , qvt pro fuo nme femper Jidione qvadam imitanturrcsipftSy&fwnliatliisfaccre vidcrtvohmt. Dehismulta Plato dif- fertiit, qvii apprime convcniunt cum do^rina Cabalijlarum. Haec Menajfc.
Ceteriim , ncutiqvam mirandiim eft ,qv6d Menaffe ceujudaeus pro- bet talia Platonis dogmata^ciim ex Hebr^eorum fontibus primiim fluxe- rint, veluti alibi oftenfum cft, & ciim eam ob caufim Ide«e Phmnide non longeabeant abhaccocnofi fcaturigine. Majori dignum admiratione, qvod Chriftianorum qvidam , qvorumoculos fol veritatis coeleftisin fingulos diesjimo horas ferit, medii ficrarum literarum luce circumfiifi tenebras Platonkas^ imo plusqvam ^tgyptiacas heic refpe6lent. n?*^*^^
Honim cenfui haut immerito accenferi poterit Henricns NoUius Phy- ficae Hermetic» aucSlor ^ qvi non modo ut Judxi & Platonici ex aerc iy tgnc tanqvam puriflimis elementis Dmonum origineinducit,fedetiam cx aqva & terxA, imo difertis verbis tradit lib.3. cap.r. Axiom.i. p.i 54»
H edit.
58 ExERCITATIO I DK
cdit.Francof. i6i$'. Spintus e fubtiliorihus Elementorum efentiis creatos ejfe, Hos autem cap. 2. pag. 156. diftingvit in Superiores ac Inferiores. Sube- riores rurflimfubdiftingvitin Cceleftcs ScAereos. Inferiores ipfi funtvel ^qveiYclTerreJlres. Ad illos refert NymphasScSirenes. Interhosnu- merat Sylphas & Pygmicos , Germanis @c^rccfl<tnot>cr Q^er^manlctlt, ^^{jtUit ars inqvit, cap. 6. Axiom. i.ipfos deficitj qvantim lumcn naturxper- tnittit. Pecunia io' artibus abundantj omncs tbefauros atiri & argenti , omnidqve metalla infuo imperto b" domimo hahent^ Addit l^oUius Axiom. I V. Spiritm terrefires redamant homines, qvi ipfos amantyd)' oderunt eos,qvi ipfos odio habent. Confirmat iioc e Paracelfo , cujus verba ita habent : QBcr ftcf) ^U jf^nClT vcrbinbct unt» i)crf(f)rcibcf/ t)cmcjcbcn fic ilunfl unt) Q5dt^<icmu}. ©ic tvif cn aud) unfcrc feinn unt) ©cbancfcn / bamif mr ftc Mn (cicl^tlic^ fcCiV>Cv3cn/ ba^ fic 5U un^ f ommcn : Qvicunqve fe ipfis fcripto obligave- rint, eos &artibus inftruunt &iifdem pecunias largiuntur. Norunt etiamnoftrafenfa&cogitata, unde facilefuerit eospermovere, utad nosveniant. Scd axiomata e Paracelfo confirmantiaSpirituumterre- ftrium indolem , nihil aliud funt qvam venena novis venenis cumulata. Qyalis enim Paracelfm fuerit, notavit Johannes T^eander Bremanus in Antiqvifiimoe Medicinae Natalitiis Bremse editis 1623. & dedicatis Se- reniflimo Regi noftro , Frederico III , cujus imperio Benedi6tus in fe- cula Deus benedicat. Qyiim, inqvit ISljander pag. 5^4. Bafileae doce- xetyde incantationibus qvoqve & exorcifmis morborum magicis agereccepit : eam rem agre ferentibus viris dodis atqvepits , htic inyerbaprorupit : '2Bttt @£)t( ntcfttf)cfffcn/ fo bclffc Dcr %cn^ci / imitatione nimirum Maronian^ejunouis :
Flc^eref. 'neqveofuperos, vAcheronta movcbo. Et poftea: Infcriptis eqvidemfuis pajfim adferit ,• Chrijltano homini , citrapie- tatis injuriamy Dimonis tanqvam latronis ope , opera , confdio uti , divinitusper" mijfum. Irao Magomedicum fuilTe Paracelfum docent ii/.c iTrw^o^ yj^ hcytt ^AyJyie^ot , qvi apud Paracelftm reperiuntur , dum ille extrafcopum tela mittit, charaderumqve , pentaculorum , ac imaginum magicarumjiudiofus cum alfeclis fuiSitAgrippa, Trittenhemio 3 Suario , Henningo , (^y aliis ejus curationis adferto- rihus , programmatafydcrum gemmis ac metaltis infculperejubet. Non ignorant doclijfimi Viri , qrumfgnacuhs ac incantamentis euratioperficitur , non inde di- manare vires,fed maxime ex perfvafone.cui mifcet virusfuum mendacii autor ad (tucupia mimarum. Haec ille. Nam tales charaderes & magica verba five T (cripta
L I B R O H E N O C H r. ^j^
fcrlptafiveprolata, fivimaliqvamhaberent, aut illa proficifceretur ab arte aut naaira aut hyperphylica aliqva virtute. Arti hanc nemo attri- buerit , cui unciola rcdlce rationis luppetit. Neqve naturae : qvia cha- ra^teres qvatenus qvanti nullius funt efficacice. Prolata autem verba mentis tantum funt ordinai'ia indicia , non extraordinaria occultae vir- tutis vehicula. Dc flipernaturali bona virtiite idem omnis pius facile negaverit. Illa enim vis aut elTet a Deo aut bonis angelis. Sed nemo horum ludibriis & prseftigiis peragendis (liam operam locat. Seqvitur igitur omnem vim aicribi TnAvTi;^! iT>j D^mom, qvi Ephellas qvondam li- teras cultores fuos docuit , qvarum fit mentio apud Athenxum lib. 1 2. ex AnaxilaPoeta:
In confumfytariis (i. e. minutis coriis) literits Ephefuts ferens. Svidtts {cribit eas fuifle carmina (jVi^dam obfctira , qvx (^ Crceftis in rogo reci- tavit i & in Olywpnc pulvere Mdefo & Ephefw certantibus Milefium luclari non pottiijfej propterea qvod alterjnxta talum literas Ephellas haberet, qvihus com- pertis d" demptis conadijfe Ephcfmmjnwit. Calius Rhodig. lib. 16.cap.14, harum damnatarum literarum monftrofi verba recitat.
Sed ut ad aud:ores hai-um literarum &: aliamm vetitarum artium,nec nonad AW/«f/;« Spirituum ex elementisconflatonmi patronum redea- mus -y in ordine Daemonum , qvem concinnavit , inconcinna variorum errorumcongeriesobfervatiir , qvibus refutandis &prolixiusmemo- randis ut immorcmur,haut patitur inftituti ratio. Satis fuerit indigitalle fontes mali a Platonicis efle derivatos per longam annorum Sc Scripto- rumfericmad NoHiiim Hermeticorum Sc Platoniconam nimium admi- ratorem. Id modo e PfeMo oftendemus.
Pfellus Platonicus fex Daemonum genera ftatuit. Honim primum lelu- iion , i. e. J<am/pcv igneum vocat , q vod in fuperiori aethere verfetur. Se- cundiim die^cv, acriuw in aere inferiore, qvi nos ambit. Tcrtiumyn ^^Ockcv, terreflre. Qyartnm , t: CS^ouov ti Hj jvaAiov , aqveum & marinum. Qyintum Tc u:n77;:^^'v<ii',//<6/f »r»T/;f f<;;;. Vltimum t: fMffti^oiig ^ SMtrouS-y^Tiv , lucifugum^ vixqvefenfupriiditum. Confer Eidcngerum de hcita & vetita Magia c. 24. p.49(5.edit. Lugd. 1 62 1 . In qvatuor prioribus inter T^olhum & Pfellum eft confenfus : additamentum vero duarum ultimarum^fpecierum in KoHio non obfervatur.
Qvam altas radices inveteratiis error figat,qvam late & diu luxuriet,
H 2 didu
^ Exe-rcitatioIde
di6hi incrediblle eft. Id qvod fuo exemplo docet Notim,t{Yi eirorem de Spiritibus mutimm a P/^ffomdj accepit, acceptum fpeciofis dichotomiis incruftavit. Sed vero ciim ipfius de Spirmbm opinio in nuda eorundem contemplatione verfari videatur , Sc {\'adeat cuilibet Chriftiano , utfuis eiementis contentus Spirituam terreftrium conforrio ne deleAetur , imo tutiftimum putet a Deo precibus impetrare puriflimorum Spirittmm prae- fentiam 5c auxilium : tolerabiUus erraffe cenfendus NoHius , qvam il- li , qvi Spiritus comites adfcifcunt , a Aionum praefides , futurorum vates, ablatorumreftitutores ac familiaresconfiliarios cooptant.
Hujus impii ac nefandivitii Cardanum infimulavit Mtomus Rufca Me- diolanenfis lib.^.de Inferno Statu D^emonum cap.i 5.^.3 y^.edit.Medio-* lani 16 II, ex CoUegii Ambrofiani typographia. Facius (Hieronymi pater) Cardanus , qvi rmiltis anms familiari dxmone ufits ftterat , qvamlevrter hac optnione procttl dubio imhuttts auresprxbuit illi wendaciorum artifici, chnpa^ tronofuo injinuabat , nafci d.mones humano morCyfenefcere & interire ? Qyid ? eb dcmentixvcnit Facius , m conjeiiajfefefcripferit exjifvenilifui DAmonis afpe^ ilii, ad dticentos atit trecentos annos Dizmomim (ttatempervenire,
Sed filium Cardanum audiamus fic loqventem in Libro de propria vi- tacap. 47. pag. 25i. feq. edit. Naudaeanae Parif 1643 : Spirittts ajjidev^ tes attt pncftdentes (Grxci Angelos appcflare foliti erant , qvidammnhLatinl Sprrtus) favrffe qvihttsdam viris ,p'o confianti , v.t dixi ,yeceptum eji. Socratiy VlotivO) SynefiOj Dioni , Fh Jofepho ,fed ^ mihi. Omnes qvidemfelices vixeri pncter Socratem, & me, qvi tit dixi optima tamen conditione frtm . At C. Cxfari Di^at. Ciceroni, Antonio, Bruto, Caffoqve mali , licet tllufires adfuerttnt : Jin- tonio (^ Ciceroniglorioftjfedpernicioftis uterqve: Jofepbi p-i-xclarus ^ rarx voht- litatisfuit, bellica virtute,gratia apud Vejpafianum 'o^fHtos^ac opibtts ^monumen- tis hifioriartm, triplicefohole &pugna cum calamitatefuxgentis,tum provtdentia faturonm , qva ihifiratus ejiin captivitate , liberatus ab infaniapropriormn , & fervattts a marisflu£libus. Verum Dixmones manifeji^ fuerunt-^ at nobis, ut credo, bonus & mifericors fpiritus. Mihifuiffe , diuperfvafum efi : fed qva ratione me certiorem redderet de imminentibus , nonniji exa^o anno vita lxxiy depre- hendere,dum vitam meam confcribere adortusfum, potui. Et pag. 258. Cognitie incorporeorum & immaterialitmmihi totaftut a^rrituper demonjirationemjhn' pliciter. Prohlemata qvoqve & linguas tametft loqvi nefciam , ut etiam nec cogi- tamiocciirrant. AmpUficationem verb(^ {^pUndoxQmpanimabexercita'-
tione,
LlBRO HeNO C H T. Cl
mn€^anim ab eo accepi, nam fplendori inhiCjiplusqvam xt.annisyanteqvam adeptusfim: /Yrfconfcribendiomnemartem , profitendiqve extempora- nee a rpiricu & fjilendore habeo ^ hoc tamcnfaentixgcnns apud hommcs , plui invidia i ijvam mminis , gloYit^ qvam utilitatislntctis^^ '^^^"^'^ ■; f^(^ ^'^ voluptatem fotius mn levem, ne^^ vulgarem,^ vitamproducendam comulii,fo^atio in tot ca- lamitatihusy auxtUo in adverfts, commdo in difficultatihus atqve lahcrthus.
Haec efl ipfius Cardam de fijo Spiritu familiai-i confefiio totidem ver- bis edita a Gahriele KaudAo. Hujus revelationi univer{am reruin , qvw a corporis concretione libcre funt, cognitionem fuam afcribit,amplifican- di facultatem ac fplendorem ,qvem 40. amios habuit , hujus Dxmonis fa- miliari afflatui fe dcberc fatetur , huic illuminat» mentis fplcndorem, artem libros confcribendi & extemporalcm profitendi facultatem ceu audiori attribuit. Tandem voluptatem haut -Nailgarcm &;folatiumin adverfis rebus ex his Scriptis, qxx talis Spititus &: auxit, &; illuminavit, fe percepifle impendio lcetatur. Sed qvodnam qvaefo verum lumenfqvis (plendor ab eo exfpectandus erit, qvi eft y.ccfjLoy.^(xroc^ -r4<mi-ni? ts ou'2\i^ 7o\j%, mundanus indupcrator tenebrarum hujiis foeculi Eph.6. 12. Cujus proprium non illuminarc, fed occiccare noemata infdeltum 2 Cor.^-V.^. Ec fi vel maxime fubinde in angcUim lucis fe tmnsformet , 2 Cor. 1 1 . v. 1 4 : tamen imaginaria hsec lux , qvi fuos videtur perfundere nihil aliud eft, qvam certum pignus tenehrarum cxteriorum , Matth. 22. v. 1 5 : qvae eos manent , qvifuntjine aqva nuhes a turhine agitatx, c^ qvihus caligo tcnchrarum in icternum refervata cfl 2 Petr. 2. v. 1 7. Jud. v. 1 5 . Optandum foret , ut Cardanus hoc Spiritu tenebrarum famihariter uius longe abillis tcne- bris abefl^et. Idem fatum praeoptandum Corndio ^grippA, qvi tefte Paulo Jovio in Elogiis , & Bodnw contra Vierum pag. (^95. aluit nigrum cancra, nomine Dominum, qvi in Xenodochio Gratianopoli vita dcfun(5tus, co- ram omnibus fe in fluvium dedit praecipitem , ab eo tempore poftea non vifiis. Hic tamen fatetur fe jam conrenefcentem rcfipuifle ac nun- cium remififlTe libris de occulta Philofophia , veluti nos infra E X E R- CITATIONE II confirmatum ibimus , ipftus ^grippx verbis ad- du6tis .
Huic Magorum eruditorum paii ut non jungeretur novus Jamhrcs, nempe Theophraflus Paracelfus, omnibus bonis in votis erit^modo permi- ferit motus fubinde abipfo Acheruns, cumcujus larvis jam benepotus
H 3 ludatus
5i ExercitatioIdi
liiAatus mcmoratur. Exercitium iis volupe , qvi fpretA omnifclA Sc omnipr^renti adorando Numine,contempt6qve Angelorum prcefidio, fe tartareis palasftritis committimt. Ab eorum ore pendent, aiflatus af- fe(5bant , coniilia fei^lantiu' , artes ampiexantur & folamine deie^lantur. Sed qvo qv^efo pad:6 Cardamis ab ejus Doemonis familiarifiTggeftu con- fblationem dl veram voluptatem fibi polliceri potuit , qvi el^ ipfiflimus *1\^, Deut. XXX i-i . V. 1 7. hoc eft, perditiftimus vaftator f aut ab iis Dse-
monibus,qvi funt ipfiifimi CD"^^!*^ j Schedwjy perditiffimi vaftatores Plal.
cvi . V. 3 7. qvos Lxx 1 1 Interpretes Souy,ovnx, utrobiqve nominant, qvos- qve convenienti idiomate Germanico fc^a&(tcf)C/ ScDanico ffvlSeltcjC dixeris. Judaei Germani obviam fa6ti Chriftianis hoc nomine abufi fic falutant : '^^ 9S>\Umi Salus diaboli. Danice 5ciUt»cn£? QBcIf om/pro,
fcif Q[Bt(t^om / Bene falutatus venias. Hi namqve officio hypocritico officiunt animabus , & xtQmx hominum faluti fimulato juvandi ftudio fui feqvaces latenter ad orcum perducunt. Jure igitur merito divinifti- mus Johannes in Apocalypfi huic atrorum miniftrorum generi verum nomen indidit, qvando 'U^i^is^ 1)12'!:^ & Groece 'AT^Ti^vcov , hoc eft, per-
ditorem perditiflimum appellavit.
Qyodne gratis di(5tum putes , adi &audi faplentiftimum &perfe- Aiffimum 'OvQixot^^iiluj, Servatoremjefiim, qvi fingulari & emphatico veriverbio hoc iiluftravit Joh. vi 11. V. 44. dicens : 'EKeivQ^ (2^Qoh@r') dv^^coTTSKTcvQ^ Iw aT^' 'i^-x/fi : iVie (Diabolus) homkidafuit ah tnitio. Hicne ille eft , qvi vero folatio recreatpecSlora, calamitatum , aerumnarum ^ dolorum difflcultatibus prefla? Sit hoc folatium. penes Jannem , Jam- brem, Cardanum, Paraceljtim, ^grippam , aliosq talis folaminis vaniffimos aucupes. Nonne Cardanus aut ullus mortalium ab illo genere daemonum confolationem exfpecftare habuit in difficultatibus & adveriis , qvos Spiritus veritatis tZJ^^TV t/ Efa.xxxiv. v.14. lxxii ^ouf^ovioi yQixt avvixv-
ircr^cn JflM^ovi<xj££vTOu^c/?)Targumim pit!^ vocat, nosvero horrifdames
Satyros merito interpretamur? Haec occurf icula,(venia fit Apuleio audaci verborum fabro) prompta &c parata funt ad horrorem inferendum , qvando ferio agunt, non folatium aut gaudium mortalibus afferunt, nifi fucatum & mille fsepius doloribus emptimi.
Veluti
LibroHenochi. (Jj
Veltitl ergojudaei ,in primis Germani qvatuor pnrietibus cubiculi> inqvopuerperadecumbit, cretafuperftitiose in(cribunt: riin Qli^
. . -r - -r T
ri"'?''/ j rin j >Adamj Eva^fovtts eJloLilith, hoc cft , Strtx dicmonica, jfive
Lamia no^itrna , a qva Juda?i caeci credulitate imbuti infantes rapi & oc- cidi opinantur : Sic nos Chriftiani, qvi primo Adamo i Cor.i 5.V.44. in Baptifmo nomen dedimus , omnefqve Evse forores , li qvando ahqvis daemon fein noftram familiaritatem & amicitiam infinuare ftudet, offi- ciaoffert,divitiasaut variarnm rerura fcientiam {pondet, religiose dica- mus: Exejio difmon,,autcum Chriftoj Abi 5^w;w,Matt.iv.v.i9. & homini diabohcum confortium fvadenti, Abipojlme Satana Matth. xvi. v. 23, Marc. viii.v. 55.LUC. iv.v.8.
Etenim qvam q vsefb tibi ab eo eniditionem & fol idoe veritatis ma- nifeftationempolHceberis? qvi operose efticax cft a/ 'Tntffyi ^woi^ij ;^Jj cyiy^iion i iL Ti^(n ■^4^^i'og , qv6 mcndacii crimine ab initio foedatus fuit Johan. 8. v. 44. imo, qvomodo docebit ahos, qvi ipfc de DEO, Chrifto &: rebus divinis vere nihil novit , & omnium idiotanim po- ftremus eft, veluti Difputatione publice a nobis habita Annoi^jo, demonftratum eft.
Qvemadmodum 0 v^c^^^ t Aoyiv ou^c iyxia , Mundus Kiyov filium Deinon novitjoh.i.v.io.itaa )f3ffy,oxp^ru)e eundem vere non novit.No- titia angelorum & hominum ad canona cognitionis illius , qva D E U S & Chriftus fuos novit, exigenda erit. Chriftus novit fuas oves, Joh. 10. v. 1 4. fed ita , ut ab illa notitia nunqvam abfit amor , qvo incenfus haud recufat protundere vitam pro ovibus, ibid. Firmum ftat fundamentum habens lioc ligilium :
DEUS. NOVIT. SUOS.
2 Timoth. 2. V. 19.
DEusamando fi.ios novit •, neqve enim in fola contemplatlone ver- fatur D E I notitia , fed cum paterno erga fuos amorc & aff^ecSlu femper eft conjun(51:a. Satanas autem fi vel maxime (ux lapicntias cun<5ta -n' (ix% Apoc. 2. Y. 14. explicaverit , tamen ejus fcientia ad illud perfe- <?^ionis faftigium afturgere non poteft, ut cognitum D E U M &: Chri- ftumamet. Ethocmodo DEJ &;C/j/7/?/ignai-us re(5tepronunciatur.
Juxta
<J4 ExercitatioIde
Juxta rz^os rationis di6tamen certum eft-, Igmti nulla eft cupido jat noti permagna. Omnes traiiiiTiur & ducimur adcognitionis & lcientiae cu- piditatem , tefte Ckerone lib. i. Offic. Nulla autem cogniti Dei cupidi- tate vera ducitur is , qvi perpetu6 Dei, Chrifti,piorumc[ hominum odiA flagrat. Faccftat ergo omnis ejus fu^geftus de rebus divinis , qvi nihil aliud eftj qv^m mera tentatio. Faceilat omnis Daemonis revelatio.
Bene ac pie in hanc fententiam loqvutus eftLf«^^;i<j,tefte KirchneTQin Thcfauro Explication. Artic. pag. i ii, edit. Francof. 1 556, His delitiify gmnibus oppomtur vox Chrinii Habent Mofen & Prophetas. Item-^ Domi- nus ipfc venit , hk toUanturportiC ut imret. ?{j)n enrm eji fervus , qvalis Mo- fesy aut Spiritus minijirantesfunty fed Dominus ipfe^
HiU tradenda & adpojleros qvoqve propagandafmt , utfugiant & detejien- tttr revelationem novarum dodrinarttm , & cujiodiant mandatum illud coelejle : Hunc audite, id eji, Evangelijias & .Apojlolos. Hos legant d' audiant^ Item V. Tejiamentum, qvod fert de ijiis omnthusjidele tejiimonium.
Qvodfi prxter ku aliqvid revelatur, oportet ut haheant Analogiam fideiy &ft revelatio intelkiim Scnpturx. Alioqvi Diabolica eji. Satan me qvidemfctpe t€ntavit,fteut 6" Auguftinum, qvi deprecatur^ ne Angekis jifci appareat, utpo- Jiularem (ignum a Deo. Sed abjit a me^ ut buic tentationi afentiar. Martyresjine Angelorum apparitione/0/0 verbo confirmati , mortem oppetierunt pro nomine Chrijii, Curnoneodem&nos acqviefcamusf Satis evidens&illujiris apparitio eji Baptifmus , Eucharijiia , Claves , Minijieriumverbi jitqvale imo exfiperans mnesomnhm Angelorum apparitiones , qvorum collatione Ahraham guttulas tantum & micas habuit.
Ego igttur non curo Angelos j &foleo Deum qvotidie precari , ne qvenqvam ad tne mittat qvacunqve de caufa. Qvodft ojferretur aliquis, non audirem,
Hac de fucatis Angelorum apparitionibus , qvas fibimet interdixit Lutherus: nunc paucis ipfius fententiam de Daemonum hidificantium re- velatione audituri. Sic enim ipfe memorat Tom . i . Jenenf fol. 1 2 6. in Decalog. Nimiiim credunt , qvi vetulas mutari in catos poffe credunt, aut qvalcunqve alias formas , & ad convivia vehi nocSte. Et ad hoc eft exprefius textus. 2 5. q. 6. cap. Nec mirum , ne uUus credat , funt enim iliuiiones Diaboli , non autem res vera. Sicut pukhrepatet ex qvodam cxemplo, qvod Johannes Keiferberg recitat. Qyod qvisdam vetula, ut prasdicatorem argueret mendacii, qvi talia docuit &fle faka, fero ed vo-
cat6
LibhoHenochi. C^
cat6 & In oculos ejus fefe ungens , redenfq, in lintre piftorlo , jamqj vo- lens vehi, ftatim obdormivit, & qvibusd.im geftibus movebaair, donec caderetde-fcamno, & vulnus capiti infligeret, tandem reverfaadfe, convi(5ba eft de illulione ex vulnere & cafu , qvantumlibet vidifle fe ja- ^afletmirabiliafiia. Hxc Luthcrtn!, Qyanti faciendi fint Anthropod^e- mones commentitiiHe/;oc:/;/ phantafticis illuilonibus perftringentes ocu- Jos credulonmi homuncionum , hsec vetulse ludicra , imaginaria irinera & naturalium fund-ionum qvali qvsedara deliqvia fomnifera a 7ro?.vTx^~ iiht} Diabolo inje6ta clare doccnt. Nunc ad reliqvam Lutberi narratio- iicmpertexendam aggrcdiemur.
Idem (inqvit)p<rfcr ex vitis patruw, de virgive a paremihus ad S.Macaiium dii^a. , qvA ah eo vifa cji ejfe puella , ciim aliis vana vidcrctuv, Et talesprx^igiA plures bodie qvoqvejiutit, ut ille qvi Judxo dehebat, (^ dormienspajfus ejffihi crus totum a cerporc rapi , ut Judmm confunderet. Idem de Monacbo qvodam rcfcr^ tur, qvi plaufmm fonu prope confumpfit. Exemplum primum de Judan de- bitoreextatin famofiflimiiftius Magi D. Joh. Yaujii Hiftoria, qvaeedita eft Hamburgi \6g^. cum admonitionibus Gcorgii Rudolphi JVidmanniy & q videm cap. 44. pag. 1 66. &^ ipft infauftilfimo Faujlo afcripta, cui crus a fe avuhlmi efle imaginabatur Judaeus. Pofterius de Monacho in Colloq, Menf. Luth. Talis qvoqve ludibundus foeni heluo fuifle memoratur ipfe F^f</?»5 cap. 45. Ciix Hiftorioe: cui novam narratiunculam adjccit JVidmannus de Jbhatc Fnldcnfi Erlulfo , qvi unus omnia hofpitis cujufdam fercula & vafi menf^eimpofita viiiis eft comedifle, qxx tamen familiaris Abbatis Genius in aliud conclave domusexpofucrat, ibiq^ novam men- fam inftruxerat.Liberifte plenus eft talium prseftigiarumDiabohcanim,
MnUa,pergit Lutherus, de iis nhiqve rcferumitrj potcf} cnim diaholusfe mutare depcrfona in pcrfotiam , ?^ miris modil liiderefenfum , de qvo in lcgenda S. Mar- tini. Vhi unus omniumfenfus ihfn , co^lcdi qvadam vefe a Diaholofuh nomine Chrifli donatus. Simde de qvadam momali, qvie infuo cuhiculofedemjvifa efi ab aliis lacintDso pailwfemimtdaj i^btdjulojiercore caput velata, qva tamenfefe cre- dehat, &fulgentiffima vejieac coronCt aurcafedcre^ a Cbrijio decorata.
Item^iUitdinlegcnda S. AndTecejqvomodomformaJpecioftmtdieris tan- tum vtrum iUuJit. Item de eqvcfri illo, qvjferh in hojpitium veniens,jucundo con^ vivio interpueilas & choreas & epulasfihi vifus , mane jacuit in profundo luto, ^qvusejtisadarboremjcjunusligatus.
I Sd
66 ExercitatioIde
Sedomniam efficacijjimttm ejliqvodin legenda S. Germatii Altliiodorenfis Epilcopi , (vide catalogtim Sanclorum lih. 6. cap. 9.) cum enim aliqvandoho^ jpitatusfiujfet 3 &jam dormiturt adbiic jnenfam pararentfuis (ut reqvifiti ab eo dicehant) vicints in node fnturis. Tandem ille venientes adjuravit,excitato patrefamilias cum fuis , percontatus an noiTent iftos f Illis vero alTeren- tibus , judit ut ad vicinos irent videre , an domi eflent. Et inventi (Imt omnes dormientes in leAis fuis. Et fic evidenter illufio Daemonum & patuit & difparuit, e6 jubente.
At ut contentiofis qvoqve (atisfaciam. Dicunt enim mulieres in ca- tos fuiflemutatas, eo argumento verum eflTe, qvod qvidam audaculus in vacua domo dormiens , plures vulneraverit tales catos , mane autem fa- £t6, multse vetulae fint inventae fic mutilatae. Vel enini id fi6tum eft,vd Dsemones vere vetulas ipli vulneraverunt , ut rei mendacifidem fa- cerent,ac fi vcre vetulas ille vulneraflTet^qvi catos(id eftDaemones)vifus eft vulnerare.Poteft,inqvam,fitri,ut vetulae in fomno vel ecftafi difcur- rere, vulnerari fibi A^ideantur, cum tamen in Ied:o jaceant qvietaejSc vc- re vulnerentur a Daemonibus , ut poftea credant fefe vere difcurrifTe S>C ab alio vulneratas.
Tale eft qvoqve de eqvitando fuper fcopis. De Herod^i^cle & Laribus fatismanifeftumeft,fcilicetcfleDasraones. . ^;- , . ' ^^ \-
Delncnhii d^Succiihis tradunt infignes autores , qvod poiTit Satan in rpecie mulieris fuccumbere viro , & accepto femine rurfum incumbere foeminae , & ita generare , fed monftra , non hominem verum. Sed hoc iemen aliunde acceptum , qvia nunc paterni nunc materni feminis vices fubit ,patris aut matris munus in generando obit, Dsemoni incubo vel lliccubo neqvitafcribi ,ade6qve necipfe veregenerare dici poteft. Sed fergit Lutheriis. Sic enim follicitavit qvendam Eremitam ufqve ad ob- lcoenitatem , & poftea evanuit , ut recitat S. Johannes primus Eremita- lumapud Hieronymum. Qvin dicitur qvandoqve Diabolus in fpecie infantis fuiflTe, & vix qvinqve nutrices ei fatisfeciflTe. Gen. c. 6. Tom. i. fol. io5. VlixditvmsLutherus.
Sed qvid attinet extera exempla hujus ludionis qvaerere , ciim patrla flippetant. Iter nocStu fiifcipientes duo viri fidei fpedfcatae , ut Sacerdo- tem periculofiiis aegrotantem vifitarent. Intercurrit no6hirnum ali- qvod occurfaculum porci fida fpecie ufum. Subverti coepit currus a
fub-
LlBRO He NOC HI.\ C7
/ubeunte fuccuiTatore, ^^irorum alter6 fedibus fuls excufs6 humiqve proftrato. Altercurru deicendens impetuofum hunc porcum infeqvi- tur, prehendit , in vicinum amnem projicir. Is enatando in proximum dumetum fe abdidit.tn Da?mona fordidiflimi animaiisfimium.Id qvod ipfc diirimulare nec vokiit, nec forte debuit , ita volente De6. Accidit enim aliqvot annis ab ifta clufione, ut homo qvidam obfelllis ab Epifco- po Soedlandia; Viro ut pictatis itaprotunda? vari^qf,eruditionis laude claro in conclave qvoddam iuum admitteretur , ut fufis precibus ma- lignus daemon cederet. Jntervenit Vir pius prius ab hoc fpediro vexa- tus. Qyem confpedium efiljlis cachinnis excipit obfelTus , eiqve in me- moriam revocat noclurna; ludificationis gefta , feq j ejus au(5lorem fuifle cxfultim proclamat.
Nobisanno 1625 iter facientibus Roelkildia Snofdorpium, Scfom- no oppreflis eirca Q^ScviIi? pontcm celebrem nomine ftrutfiura; admi- randae Iblis fixis grandiufculis finecalceita conferruminata; , uta:ter- num iit opus , iillebatur cqvorum curfus adeo ut nec aurigae flagro nec minaci incitamento poflet promoveri. Excitati e fomno audimus auri- gae diras minas : qvi caufam rogatus refpondet eqvos & currum inhi- beri. Diris abftinere jubetur ; cumq;,nihil exfecrabili & minaci fua aii- rigatione proficeret , nos prehenlis habenis Deo &: ^i^i jll noftro con-
fidentes dicimus :
ITE. IN. NOMINE. JESU. CHRISTL
Mox di(5l6 ociiis eqvi proruunt, curfum confvetum accelerant, ac iter profpere lucccdit. Hac liducia la^ti fanclum hymnum ceu epini- cium Deo canimus. Longius vero dilfitus nod:urnus ille ludio in ef- fuiimirifumfolvitur, qvem tamcnnos ipfinon audivimus , fed finito hymno fe audifle retulitauriga. Ecce qvam fortiflima turris fit nomen J E H O V iE &: Servatoris J E S U , ad eam feftinabit juftus , & in munito loco collocabitur Prov.18. v.io. Non eft igitur,ut fpedlrorum terriculamenta fubvereamur , qvi fand:orum AngeTonmiexcubiiscin- gimurin viis noftrisPfil.pi.v.n. 4Reg.6.v.i5,i6. Dudumenimcon- tritum eft caput ferpentis Gen.^.v.i 5. ab eo,qvi exfpohavit -raV ^;^*-3'^ toV i^>ic{ou; i^eiyy.ciTi<n iv Tntffyjaix triumphans de illis per feipfum Colofl^
ii.v.i<r. •
I 2 Sed
€S EXERTGITATIO I Dt
Sed vero gratis ifte Alaftor non folet peragere comcsdlas. Hiftrio ifte Comoedias fuas tartarea qvadam tragoedia terminare folet. Qvod fi uni vifusfit proRiifte in iis qvse corpus fpe(5tantj duobus autpluribus eo ipfo bbefte, eorumq-,tam corpora qvam animas in fuam poteftatem redigere ftudet. Ltberandae fidei c.iufa Joannis Georgu Godehnanni J» U. Dodoris teftimonio mododicStaconfirmabimus. Nam Tra6tatu de Magis^Ve- neficis Sc Lamiis lib. i . cap. i . pag. 9. & i o. edit. Francofurt. fic fcribit t Ut Diabolorum fa^vitiam & impionmi poenas accuratius confideremusj. & in timore Dei vivamtis, qvatuor liiftorias adjiciam diligenter omni- bus perpendendas.
Joachimo. l. Eledori Brmdehwguo nupta fuit Joanms Ddnix , Suecitc <(y l^orngiit Regis fiUa Elizabetba , cui, ut alimenta fe mortuo , Regina habe- retjoppidum Spandaco adSuevi&Haveli confluentem maritus attii- buit , in quo oppido , ipsi adhuc vivente , niiles qvidam per Marchiam iter faciens , cum morb6 impeditus detineretur , decumbens , tradidit crumenam pecunia refertam holpitse aftervandam. Poft aliqvot dies, cum convalefcit , repetit faccum. Mulieravara cum aegre tantam prae- dam amitteret, deiiberat cum viro, utrum reddere debeat. Ineunt con- filium , ut mulier neget dcpofitum. Qvare cum miies fuum repeterety iila confidenter negat fe qvidqvam accepiflejfimulat fe mirari impuden- tiam militis, qviaulit flagitare , ciim nihil dederit adfervandum. Miles indignitate rei motus,ob)icit viciilim hofpita; perfidiam, Qyare maritus tanqvam defenfurus fuam conjugem , extrudit militem domo, Is ante fores irritatus fcelere hofpitss ftringit gladium , veluti impetum fad:urus in virum & ferit januam. Hofpes implorat fidem vicinorum , & qveri- tur fuas 3edes oppugnari. Accurnmt li6lores, &C militem, qvod vim pu- blicam feciflet, abducunt in carcerem. Poft aliqvot dies Senatus oppidi alio mittit narrationem fa(51:i , & fententiam perfcribi petit. Conftabat osdes publice oppugnatas efle. Qvare fertur fententia , ut miles ultimd ftipplicio afficiatiu*. Cumq^jam inftaret dies judicii , venit diabolus ir^ earcerem ad captivum, indicans ei , qvam fententiam judices laturi fint^, & poUicetur fe hoc periculo eum liberaturum eife, hac conditione,ut fe diabolo dedat. Milesconftanterrefpondet, fepotius moriturum effe, qvanivisfitinnocens. Cumvero diabolus multis verbis exaggeraffet l^ericulumj nec tameJiinflexiiretmilitisanimum,, tandem pollicetur ei
Ebe-
LibroHenochi. tf^
liberatlonem fiiieulk conditione. Et cum veneris, inqvit, in judicium, dic te imperitum efle forenfium negociorum , & patrono indigere ;, ibi aftabo coeruleo piJeo te(5tus & ornato pennis. Pete igitur , ut me jube- ant cau(am dicere. Miles qvi hoc fine impietate fa^lurus vidcbatur , ait fe hoc couiilio ufurum eire. Poftridie jn |udicium ducitur , adeft etiam orator tecStus cjerulco pilco: ibi cum adior petcret mihtem propter vim publicam capitali fuppUcio afHci , miles relpondit , fe imperitum foren- fium negociorum petcre , ut Uceat ifti fuo advocato pro lc dicere ^ con- ceduntj udices. Ibi diabokis dc jure eruditc dilputat , non eOc capitali fiipplicio afticiendum eum , aqvonon fitommi rixce & tumultusini- tium , ait ab hofpite miUtem vi extrufum &: fpoUatum eHe , jubet qvaeri faccum & locum monftrat. Ibi ciim hofpes vehementer negarer,addens etiam diras imprecationcs , ut ipfura abreptum diabokis perderct , fi fe- ciflet. Hancimprecationemcumimprecatione diaboU cumaUqvoties repetiAdflet , ibi caufidicus omifsa jam difputatione forenfi adoritur ho- fpitem,& comprehenfum per feneftras & medium forum,omnibus per- horrefcentibus,cumfragore abducit, nec poftea unqvam corpus hofpi- tis inventum eft.
Ecce furti, perfidia?, injuriae, falfitatis,avaritiae,maU doU;,per)urii,ani- mx dira exfecratione diabolo devota; , pro qva Chriftus mortuus tuit, qvam in baptifmo & verbo fakitari fibi fponfam copulavit,qvam fpe ad- eunda; Kternae in ccelis ha?reditatis erexit , erettam ab orco ad cotlefte beatonim confortium eveherefpopondit, corporis, qvod Dei domici- Uum , pietatis & omnium virtumm Chriftianai'um afylum efle deberet, qvippe fan6lorum Angelorum proelidi6 cingendum , tyrannidi aver- nalis Abaddonis mancipati merccdem a?ternum dolendam. E diverfo,6 militem conftantiflimum Dei cultorem, dati Chrifto in Baptifmo nomi- nis fideliflimum defenforem ac tutorem , 6 triplex circa ped:us militare inexpugnabiUsfiduci^ roburlmaluit langvinem fundere qvam a fingvi- neChriftivel latum pilum dimoveri , aut aChrifti vexillo adSatanae caftra transfugere. Sed miles ut laudem conftantia? mcretur , ita culpa hautvacatimpatientia&cfuror ejus militarisfub initium litisderepe- tundis pccuniis: cujus calp.-t pccnas luit in carcere. Qyemadmodum hu- jus ferociam cane &: angue pejus odifle oportet : pari ftudio fidei con- ftantiam imitari convenit..
I 5 Goid^
^o ExercitatioIde
Goddmannus geminam narrationem huic fubjungit: alteram dedae- monum convivio ac comeflatione in cujuiclam nobilis Sileiii «dibus cu- jU5 Satanici conventuscaufapenes ip{lm"i nobilem , qvi abfentibus con- vivis ira perciais prorupit in ha^c defperata verba : Veniant omnes dtcmo' nes, fi vocati nolint. Vocanti a(5tutum parent, veniunt , comellantur, bac- chantur, vociferantur , &fugientibus domefticiscapitaurfonim, ki- porum , felium , hominum per feneftras exfertantur , pocula & fer- cula monftranmr. Cundiis abfentibus , unicus domi relinqvitur in- fans, qvemfervuspro^viaprecum devotione domum ingreflus eripit cuidam da^moni, patriq^, reftituit. Haecfpedlra paucis elapfis diebus evanuerunt. Alteram addit de fponia divite , qvae fidem conjugalem fponfo dedit addita hac conditione,ut fi aiteri nuberet, optaretfollemni nuptiarum die Satanse tradi. Tandem incuriofa tam nefandi voti Silefia hascSponfinubitakeri, &nuptialidie aduobus hofpitibus fiibfpecie duorum eqvitum exceptis , qvorum alter binis cum Sponla du6bis cho- reis, eam tanqvam fibi devotam avexit.
Cavete Chriftiani abimpiis exfecrandae lingvaeverbis, qvibusunl faepe hora decies vos Satanse devovetis , atqve lic fidei Deo in Baptifmo dataeimmemores Chrifto renunciatis. Qyamvis autem Satanas oiviv- fSTOc-uTTojg vobis non adefle videatur , vofq^ ftatim impii voti compotes faciat : tamen qvi exfecrabilium horum votorum audior eft, longe a vo- bis abefTe neqvit , qvorum lingva malefiea accenfa eft ab igne gehennae Jacob 5. V.6. id qvod trifte obfefli apud nos hominis exemplum docuit, qvi exfecrando voto Abaddoni aditum patefecit ad fiibeundum fuum corpus, illudq j vexandum. Sed precibus cujufdam Laici feu civis Hau- nienfis vi6lus ceftit.
Neqve enim folis facri ordinishominibus fubinitium nafcentisEc- clefiae aDeo concefTa fuit facultas ejiciendi daemonia.fed etiam aliis cre- dentibus. Signa^ inqvit, Chriftus, cos qvi crediderint, hiccfcqventun per m- men meum d^monia ejicient, mvis Itngvis loqventur, Marc.i5. v.17. Cavete etiam vobis , qvi fervi Chrifti auditis , ne unqvam daemonas adfcifcatis fervos. Nocebit iftud fervitium non corpori folum fed & animae liber- tati, qva Chriftus vos donavit.
Exemplum hujus rei non eft ut longe arceflamus. Paucis abhinc an- nis qvidam Scbed feu Lar ruftic» alicujus familiaritate uti coepit , & cre-
dul»
LibroHenocht, -71'
dul^non nlhil officii brevi prsftitit, donec morbo rtffligeretur. i£gro- tanti apparet tiltroneiis hic dcTemon forma fervi adolelcentis afcita , ex- cufans fe morbi caufam non efle. Qya fa6la excufatione cvanuit ac in pofterum fervire defiit. Moritur tandem delula. Paftor Ecclelise Krom- mendorpiae Dn.Janm FridericiSplct rumore hujus mali tunc primum manifelLiti excitatus , &c gloriae divinoe zclo accenfus valde detonuit in prajftigias diabolicas, auditores ab iUis vehementi adhoitatione dehor- ratus. Qyo Legis malleo tufura pe6bus ii]ii,qvi ad eam oetatera accreve- rat, u.t fainam matris tueri polTet, Paftorera e veftigio ad Pr^elidem atcis Andreafilvanse Nobiliilimum Dn.JVenceJlaum liotkuch eqvitemaura- tum, b. m. devitiata & corrupta materni nominis fama prave deferr. Qyid accidit l Eodem die , qvo acciti ambo erant , ut cauCa apud Prsefi- dem cognofceretur, cumacStor totus ira excandelcens iter ingredimr, in via fulmine tacfbus concidit, & iic cum exhalato fpiritu exfpira^^it fu- roradveriiis Deiverbum&: ejus Miniftrum.Optandum foret,nefucata brevis temporis ferviti6 ofticiofus genius binas orco animas lucratus fuiiiet.
Vos autem fideles C H R I S T I fcrvl in excubiis vigiles ftate armis {piritualibus ftip^ati, gladio Spiritus inftru(5li, conftantis iidei fcuto pro- tedi , {uipiriis precum ad Deum fufanim ceu amuletis prjemuniti , cre- dite vos Chrifti merito & ope adverfus Principem tenebrarum vido- riam rcportaturos , atqve ejus inlidiis.ac laqveis1declinatis,de ipfo Dra- conefuperato , exterminato iedibus fuiscum omni veneficorum & fa- garum avernaliagminc triumfaanos, licet frcmat orbis malignus & or- cus, Sc diabolus inftar leonis circumeat ad devorandum mortales i Per. 5. V. 8, 9. Huic pietatis officioreligiose & opportune confccr.iri poteft formula precum , qvamm ufus fuit olim in IVIarchia pro obfefTis. H:sc autem defcripta invenitur in devoto Tradatu, qvem concinnavit Ada- wus Crato NorthufanusSuperinteudem Coalbyenfis , infcripfit Exercitiuni devotionis Chriftiana' 5 &Magdeburgi ediditLatino ScGerma- nico idiomate 1595. Noslatinam formulam ex eodem excerpfimus, ac nova luce publice donandam cenfiiimus.
JESU redemptor unicc^^ ^lvi conterendps viribtis
^raco-
>ra ExercitatioIde
T>raconis,es DEUS ac HOMO,
f^iidipreces qvasftmdimm, ^raco maligm^ Spiritu^s
Immanis ceu rugiens leo
iras trucesJpirat^feriLj
Litesy vomit blajphemias , Nunc cafirafaftu turgidus
In cor locat mortaliumL^y
Tuumqve plafma turpter
^eformat^ occupat^ tenet^. Ah curfiles ? an non vides ?
Oculis qvibusve conjpicis ?
Certe vides-, qvem nillatet^^
OcuUqve dextro confpicis. Ergo increpato beftiam^i
Et pellejuffuhoftemtuoy
Tuumqve plafma vinculis
Exfolvejpiritus trucis. Tibifacrato corcula^
^lva dirus expugnat jD raco
Sint templa Spiritus 'Dei^
Sint regni & haredestui . K^rcefagas^ venefcos^
Citifqve po^nisfubjice^^
Ne carminis culfafiii
^erdantur atemaliter. Cedat tu£ potenti£
Ho^isferus: nofirisfuas-
Jungant ^recespraconiis
Vinclis fbluti averniis.
Hic
LiBRo Henochi. 75
Hac formula ceu ariete cxpugnandi Satanse , {cuto contra diaboli in-
gmentemtyrannidem&: lacro annilcto adverfusoccultasDoemonisde-
ceptorisimpre/Tioncs pie in vera vivaqifide utere Chriftiane , & divinas
tandem manus virtutem praedicabis. Experitor, probatum eft.
Huic 'sj€/<a7f'a) junge SS. Trinitatis , nec non matutinum Sc vefperti- num Ltitheri Sigtllum :
IN. NOMINE. PATRIS. FILII. >J< ET.
SPIRITUS. SANCTI.
Imo Lutheri oppido commendabile & fakitare Phylj^evmm mane ^ Velperi petbori adhibendum &toti hominidevoteapplicandum : Ego mpus metim ^animam meam infan^.is &potentcs titas manns commendo: fan~ dijftmns tifus Spiritus,bom tui Atigelt nunqvam a vere tuis^meif, aut me difcedam, ve qvidpeccatumy caro.mundus aut Saianin ver} tuos^ meos aut mepofjint Amen, Sic didudtius menteni precantis Lutbcri exphcandam cenfuimus.
Qyod li vero fcire aves, pie Chriftiane,qvodnam inter omnia amuletd primas teneat,ea procul omni dubio cft precij tormula conceptis Chrifti Yerbispropolitaatqjdircipulis &primorum temporum &:feqventium setatiim commendata Matth.6. v.p. feq. Luc.ii.v.i.feq. Fater mflcr qvi €s in Cixlis , fancHficctur nomcn tuum , vcniat rcgnum tuum , iit in ccelofic & in rcmt, &c. 2^c nns inducas in tcmatihnem ^fcd libera nos a malo. Hoc amii- lctum non modo malorum averrtwcum e^i^iz j fed etiam bonorum phy- laclcrium.
Sed deTertio vitio HAi Henochi {atis di(5tum eft: nuncftikim promove- bimus addeligfuindum qvartttm ejufdem vititim.
Q\f A R T U M V I T I U M perfonatus Henoch fic indigitat : K<5m
«o/ti^Oi T^ ^f , 01 ^iyxKoi yovo^o(,<p:nzi. ttv (^ u.x(cf, Ttl C/KOTpdLjjui^tix^vTrc T^v|/upk^>7f KOtwv , wf ojf T^ cw^KpV 'i<rBVj d^otvl^ov^ ^^•'(?yt? X^^*^^^ > '^'^' oi(pocvl<ri^(n 'ioog '^
neJff^oog T^ ^p«'a>j<:. Viden', hujus deceptoris maHgni fpirinis , qvibus Gi- gantetmi nomen Ripra ind'\^Ky occidi,pirdt:^ mori fiiftinent? Hautfuff^ece- rathuicimpoftori Giganteis tfis Spiritibus accerfiiVe genituram efpeciolTs toeminis matribus & dehnqventibus aetatejared Angelispatribus, nifi corundum coedc , perditione , & morte monftrificam hanc ftirpem & originem coronairet.
Veriim enim vero hujus monftrof^e opinionis primos natales a Ju-
K daeis
74 ExercttatioIde
daeis noftro more deducere annitemiir, ut fcopo Ajfenmh feqventis QyartA nofter labor & ferat & metat.
Oy A R T I hiipis vltii teftem & interpolatorem producimus Rahhi- mm tAmJielodamenfem Menafcb Ben-Ifrael , qvi Problemate 22. de Crea- tione pag.89. cit.edit.fic fcribit: De hocgenere angelorum antiqvi(Ha.gviga. cap. 2.) varta narrant : nimirtim eos cibis vefci , generare , & mori inftar hommum^alispraditosejfej&exunaparte mundivolareinaltam , qvin&fie- pus etiam audire qvicfuturafunt. Et alibi ajunt , eos cum apparetit uni tantum fmninhnoxios ejfe & damnum mferre : cum duobus apparent , innoxios ejfe, tribus autemfimul hominibus nunqvam apparere. In admirahili autem Itbro Zoar varta dicuntuY de illh, & injpecie qvtdein, qvod aliiftnt Spiritus aeris, aJii ignis ^ idqve prohant ex PfalmiJIa, fecit angelosfuGsJpiritiiSj& minijirosfim flammam ignis, Pfalmio^. Confer B«x wf. Lexicon Talm. & Rabbin. in Rad. iVt!
Utautemhaec melius inteliigantur , obfervandum eft > qvodeodem Problemate MenalTe Ben-Ifraehrw Gradus Angehrum cumftiis Tlieolo- gis conftituat : qvorum efl primus Intelligentiarum a materia (eparatarum-y qvales ejfejiatuant qvatuor ///o^jMichaelemjGabrielemjRefaelemjC^ Urie- iem -y qvi omnes (verba flint Menajfs) uti in Pirqve a R. EHefer traditm , cir- cumftflunt thronum divin^ majejiatis. lUi autem, qvifunt ex hoc ordine, nonpof- funt comprehendt CQrporei^fenfbus ,fedfolum in prophetica vifione. Sic angelus ^pparuit Ahrahamb^cum filiumvellet immolare: fic apparuit Jacoho pafcenti ovesLabanis 3 &in vifione fcalarwH -^ fic etiamMoft in ruho , Jehoftuiinjeri- ckunte,& Jezeckieli & Zacharia vifus efi, Kullus ijiorum angelorum unqvam vi- fus eJiProphctis : fcd tamummodb ab iis , qvando in apparitionihus ijiis intelledus torum elevahatur ad (piritualem contemplationem , vox angelorum atiditaejiy ficuti etiam a Mofeingrediente tahernaculumy tamim aiidita voxfuit ex iuterio- rihtispartihusfacrarti.
Secundus gradus angelorum efi , rit^n ^D^7D angelorum mini- fterii. Hiftint legati & mmifin , qvos condidit Deus ad regendum mundum. Id e(i', eos qvifan^imoniiC &pietati operam dant : idcirco a Pfalmijia dicittir , an- gelisfuisprttctpiet de te, ut te cujiodiant in omni via Pfalm 9 1 . t^. 1 1. Talcs non- itunqvam vifihiles formas a(fumfere , & apparuerunt Prophetis. Ex hoc ordine illi fuerunt, qvos tAhrahamus hojpitio excepit,& ille qvi lufiatus eji cum Jacoho,qvi- qve vifus eji Agari, Gideoni, Mamacho, &famulo Propheta ElifM. Cum Abra- hamus diceretfervofm , Dm emittit coram te angelumfuum Gcnefi/i^^ v.7. in-
telle-
LiBRo ITenochi. 75^
iellextt aliijvem ex augelU : Sinnliter etiam Daniel , Deus mcus emifit avgelum fmimy qvi occlufn os Leonis Daiu 2. Ex hoc ordine etumfucvuvt iUi, qvi Jacoho ohmfiehantin viafiveitinere. Hi vcro,qvia babitantfupra orbcSjVocantur exer- citmccelorum.
Deniqve tertius gradus f /i ipirimum fublunarium > qvifnnt miwflvi 6* txccutores divivx ir.i; 'o- jujliti.t. Ho<; appcUarunt antiqvi f^h^n "DiihD an- gelos damni & alio noimne niD ^DN:?Q angelos mortis ; uti etiam CD^p'TDl uD^J!2C*. i.e. tortorcsj &carnifices: namillifuwuvt demalis fuppliciatx^ajjidne wqvirunt in hominumpcccata. Hujus ordmis angclus ille fuity qvi maxima clade concidit cajira regis cAffYriorum. Ex hac clajfefuit, qvem vi- dit Davui tenentemflridum mucronem adverfm Hierofolyma. Ex his fuit ille qvi tanto damno Jobufn affectt , eum^j adebgraviter afflixit : uti etiam ilJe qvi viftts fiiit afinx Bileami, & illifex vtn armati. qvas vidit lehazqvcl.
Complura occurnmtin Rabbini hujus difcurfu digna feveriore a- nimadverfionej &: indignatam celcbri Legis Do(5tore.
Primttm , ut ex libro Zoar cudat .ilios tgneos alios aerios lAngelos^ violenta manu ad iliudtrahit dictum Pfahnio^. v. 4, Faciens angelos fuos Spiritus , minijlrosfuos (vn^lt^D) ignemfagrantem. Qvam improba fit
hcTcprobatiooflendit exeadcmgentc Rahbi Ben-Maimon , qvideFun- dam. Legis cap.i i. num.4. & 5. pag.i ^.edit. Vcrft.1638. re(5le fic fen- tit : (Ivtdam habem formam abfqve vMci omnino matcria, vid. Angcli : qvia non funt corpora , fcdforwx difinfix ah invicem. Qvidnam cfl ijlud , qvod ProphcfiC ajunt,fe vidilfc angelum ignis & prxdn.um alis ? Hoc omne (dtcitttr) in vifio- neprophetica 6^ modo paraboIic6 ;adfndicandtmi , illosnonefe corpora, neqve gra\-es injlar corporum gravium. Eodem modo dicitur: Domimts Deus ignis confumens: Deut. 4. v. 24. ipfc autem non efl ignis , vifi mctaphorice : fic qvoqve dicitur : fecit angclosfuos ventos. PfaJ-m 1 04. r. f .
Eccejudx-umjudc-ci caftigatorem. Nos huic exegefiduo .addimus: Alteriim, cum texuis Dcuteronomii addat, ><^p H^N ^ctis Zelotes, no-
tatnihilaliudinnui ignis confumentis notione , qvamir^e divinacex- candefcentiam crga violatores lcgis & (culptilium cultores, veluti prae- cedentium & confeqventmm ozyK^itnc clare evincit. Alterum : ciini antiqvi dtertun thionum fammas ignis & rotas ejus ignem ardentem appel- lat Danieli c^ fluvium ignis emanare a Jacieejus docetcap. 7,v.5?>io:
K z non
76 ExercitatioIde
non tam ip(kmjlammiim proprie fic didam aut ignem propric ardentem, qvam clariffimum lumen ab illis refplendens oculis noftroe mentis in- tuendum proponit. Qyae enim deDeo (X,\^^u7ro7nx^cog &juxtamorem hujus faeculi dicuntur, intelligi debent ©eoTif iTrwc, ut divinam decet Ma- jeftatem. Sicflamma ignis fulgcntiflimam & lucidiflimam Angelorum indolem denotat.
Sccundiim, qvando Mcnafe feqvutns coecutientes duces tertio huic An- gelorum generi diftin6tum ordinem tribuit ratione mimjierii , illofqve vocat rmH/n ''D«?5/D angelos minijlerii fedu6tus a fuis Magiftris vehementer errat : cum omnes AngeU fint Spiritus minijierii , qvia Deo miniftrant , divino Paulo heir>i^yfKoi TfvdjfAx^ «V 2:^i^vlccv ^^^i^O' fjLivcc Slv. cw ^0kQv'Q.g xA5jpovO|W«i' cwwg/cM' Hebr.i. V.14.
Ne vero videamur folo novi Teftamenti teftimonio pugnare contra Hebraeum novi Foederis oforem : ecce Davidicam ipfius aeternitatis <5'c|oAo;^'<jM'angelorum minijlerii tefteni Pfiil. 105.^.18519,20: Dominuspa- ravit in cxlU tbronumfuum : & regmun ipfius in omnes efi dominatum. Benedi- cite Domino angcli cjm, fortes robore facientes verbum ejus : ad audiendum in voce verbi ejus. Benedicite Domino omnes exercitus ejus : miniftri ejus facientes voluntat-em ejus. Viden' , angeli Domini , omnes exercitus ejus mi- nijiri funt Davidi, & qvidem illi Jehovse fervientes,qvi in coelis paravit thronumfuum. Non ergo qvatuor folummodo thronum Dei cingunt , fed omncs exercitus Q]\\s : idqvod ut diftin6tius ac uberius dilucidetur, ad Tertium noftrae animadverfionis momentura accedimus.
Tertium, qvodnon qvatuortantiimangeli fc. Michael, Gabriel, Rephacl & Vriel circumfijlant thronum divinii Majejiatk , uti cum R. Eliefer m Pirqve fentit Menafe , fed innumerabiles myriades Angelorum fe fiftant Anti- qvo dierum ac throno ejus , docetnos illuminatse mentis Propbcta Daniely cap.j. V. 9, 10 : Videbam, iuqvit, donec tbroni elatifimt , & antiqvus dierum fedit : vejlmentmn ejus ficut nix candidum , & pilus capitis ejusficut lana pura, tbrQnus ejus flammoe ignis , rota ejus ignis ardens. Fluvius ignis manabat atqve exibat afacie ejus , millia millium miniftrabant ei , ^ myrias myria-^ , dum coram eo ftabant.
Qvajtum, qvod qvatuor angeli modo nominati non fuerint immunes a muniis circa homines & alia in terris expediunda ncgotia , aut qvod throno Majeftatico qvafi aUigati femper hajferint, uti Menafii & EUeferi
vifum
LiBRO Henochi. 77
ylCum cft , qvibus throniim Majeftatis adeo fixi ac perpetui circumftare putantur, utnoniiii, fed rn")l>'n "^DX^Dj atJgeli winijlcrii legatione funganturad homines^airertio eft,qvam ipfe Gahyicl Jvgelus ipropvio fu6 cxemplo rcfutar. Nam GAhriel Augelm mittiturad Davielcm ceu inter- pres vifionis, qvoeVidcntis oculis obverfabatur Dan. 8,v. i^.cap.^j. V.2i,22. Ut nil dicamus de Gahrick ablegato ad Mariam.Luc.i. v.2(5.de Michaele Arcbangclo dimicante cum Diabolo Jud. v. 9. Raphaele Tihix angelo comite, fenioris Tohix Medico, & Afmodxi daemonii m.ili domi- toreTob.3. V.25. De Ur/c/e Efd. lib. 4. cap. 4. V. i.feq.
Qvintum^ qvando Ben-Ifrael feqvutus antiqvos ,tertio huic IgneoiTmi & aeriorum ordini acceptam refert torturam qvandam Sc carnilicinam, qvi tanqvam exfecutores irse divin^e faevire tenenair in homincs & hu- mani corporis dc fortimaebonajufto celeriusjudicat,& iniqviiisangeli- ca munia diftribuit. Nam,qvid qvasfo Mcnajfcs de duobus angelis di(flu- rus eft , qvi benefici Lothi hofpitio excepti hofpitem cum fuis Sodomi- tlcse TmvcAiTiiu exemenint , manibus Sodomitarum violcntis cripuerunt Gen. 19.V. 1 0,1 7j licet Sodomam devaflarint v. 1 3 . Ex qvo manifcftum cvadit , angelos minifterii non tantum irae divin» exfecutores efle , fed etiam beneticos piorum conferv.itores.
Sextum, feqvitur e priori qvinto noftroe obfervMtionis momcnto, per- petuum non efte ilhid difcrimen, qvod conftituit inter angclos throni M.i- Jeftatici, minijleriii Sc damni fcu mortis.
Scptiwum 1 angelos minifiorii , qvibus fecundus gradus affignatur , folos non voc.iri exercituscceIorum,ex iis qvoeattulimus, patet.
Odfvum, neq^ veritaticoslefti confonum eft hos folos r^nCTl "Si^TtD cveAos fupraorbeshabitare; id qvod e prioribus refjionlis hqvido con- ftat, fi penficulatius expend.intin-.
T^num, neminem iftonmi angelorum, qvi in primo gr.adu collocan- tur , vifibih forma veftitum apparuifle hominibus dogma Rabbinorum eft & ax'^^'''V & «vZi>^<3i^cv, qvod fuperius a nobis demonftratum eft.
Decimum , e diverfo , folos eos angelos , qvi in media clafle confiftunt vifibiles form.is aflumfifl^e , exclufis prims fedis .ingelis , nug.imentum Judaicum eflie modo tradita, fi recSle attendantur , evidenter evincunt.
Vndccimum , angelum , qvi lud:arjs eft cum Jacobo , in mediis his an- gclorum fubfelUis fubfiftere , nec adfublimius divinitatis faftigium af-
K 5 fur-
>78 EXERC I TATIO I DE
{iirgere, adversa fronte cuniore Domini pugnar, qvod ita loqviitum eft Gen. 3 2. v. 27. Et drxit ad eum : Qyod nomen tuum ? Et dixit : 'Jahacob, Et dixit : Nonjahacoh dicetur ultra nomentuum : qvin imo Ifrael : qviaprinceps fuijli cum Deo, & cum hominibus ^&pritvahiiflit Et interrogavn Jahacoh 6» dtxit : indica nunc mmen tu;m. Et dixit : ut qvid hoc interrogiu de nomine meo ? E/ hcnedixit ei ibi. Et vocavit Jahacob nomcn loci Peniel : qvia vidi Deum/rf- *ie ad faciem, & liherata e(l anima mea.
Duodecimum , Cherubimos pofitos adcuftodiendum Paradifi.mi , refe- rendos efle ad fecundam haiic angelorum claflem, qvi antiq vis Hebraeis dicSbifunt r^TDH ""n^^'"?^ angeltdamni,mt ^''JCCIZ/ M^«^j(/j tortores, nobis 2^ffKh^ Satanji, adverfariijhojles-^ item hos vefci, generari & mori inftar hominum,merit6 inter confvetasjudseorum nugas refertur.Eqvi- dem malos Dsemones ad Cherubimorum {iimmum &c gloriofiim ftatum nunqvam evexit fcriptura QeoTrv^^t,©-: vckiti teftimonia ejufdem fallere nefcia clare evincunt. De angelo mortis confer D.Dannha^Peeri Hodofoph. Chrift . Phsenom .12. pag. 923.
DecimtmjtertiumjCiYod omnium turpiflimum eft,angelum,qvi maxima cladeftravitcaftraregis Aflyriorum, qvemvidit David tenentem ftri- <5tum mucronem adverflis Hicrofblyma , qvi tanto damno Jobum afFe- cit,eumqve adeo graviter afflixit,qvi vifiis fuit afinse Bileami,^ illos fex viros armatos , qvos yidkj ehazqvel , nutrimentis indigere , hberis pro- creandis operam darc , morti inftar hominum obnoxios efte, traditio efl Rabbinica a monumentis Vet. Teftamenti ahena ac fide indigna.
Haec & aha pkira unum Problema 22 Menaffis paucis hneis cumulat, qvibus temere afTentiendum. non putamus fine prsevio examine & fcru- tinio ,qv6 ufi fimius tanqvam Lydio lapide ad explorandam eorum ve- ritatem, qvam divinamonumentapatefaciunt. Neqve enim in Menaffis conteraptum qvicqvam hic di^tum volumus, fed optamus, utqvi inftar Pauli Jpofloli A6t. 21. Virjudseus efteruditus adpedes Rabbinorum >(J dKeJi^eic(^ tS 57wt?ws? vo^y , pTliyn /1 rnlin? ^d legem 6-' tejlimomum
dicat^ verboqve Dei convenientius in pofterum fcribat , fi expetat , ut libi aurora illucefcat ,juxta EfamVrophetx, ferium & fan6tum mandatum cap.8.v.2o.perfcriptum. Hujus oculos clarum aurorae mane tum feriet, ciim pafTus fuerit velamen & ocuhs & cordi fuo priiis fiibduci ac eidem cordi fuo ac noematibus coecis inveteratam Trw^Maw auferripermiferit
aCor.
LibroHenochi. 79
2 Cor.;, v.14,1 «f.utfic ad Deum toto corde converfus v.i6jbid. reve- lata & ceu fpeculo oppofita facie cum fuis focienis gloriam Domini Ipeculetur adeandemimaginem transformatus aglori^ingloriam tan- qvam a Dei Spirini , v. i S: fic non amplius ambulabit in tenebris cum csBcutiente populo (uo fed videbit H^n J ^^i< Ittccm magnam : & fic ha-
bitantibus in terra mD^i* unibra; mortis lux fplendebit Efa.^.v. 2.
qvod vaticinium jam dudum complevit ipfe MefTias. Matth.4.v.i2,i ^, 1 4, 1 5 . Aiidicns Jcfus (Meflias) qvoA Johauncs tiadttus ejfet , fccejjit in Gali^ ham: Et reltnqvensNazarctbyVemcns commigravit in Capharnaum maritimam, infinibus Z^bnlon & f^cphthaltm : IJt adtmpleretur pronunctatumper Efaiam Prophetam,diccntcw : Terra Zahilon -jr terra NephthaliyViam marisyultrajor- danem, GaliUagcntium ,popiiltisfedcns in tenebris vidit lucem magnam: d^ fedentibui in regionc & umhra mortis , hix orta eft eis. Imitetur divinum exemplum Paiili,qvi licet fucritcircumcifus o^fbavo die , ex gencrc If- rael, tribus Benj.amin, Hebraeus ex Hebideis ,fecundum legem Phari- fa;us,fecundumZelum pcrfeqvens Ecclefiam , fecundumjuititiam qv^e inlege , faftus irreprehenllbilis: tamen ex eo hominum genere efle no- Iuit,cu)us cor adeo pingve fa^lum cfl,cujus .lures adeo graves^oculi tam arile occlufi ut ncc videre nec audirc aut corde intelligere fultineant, ut convertantur & (anentur Ela. 6. v. 10. Sed tot6 corde ad Deum con- verfuseft, veluti vcritas converfionis Paulin^-c defcripra capitibus A- «ftuum Apoftolicorum.p.c. 2 2,25.fufficienterdocet. Legat centies,im6 fiiillies , invocato Deo religiose cxpendat divini Prcphetce EfaiiC c. ^^. q vod continet claram hypotypofin pallionis Mc(Ti;e , Sc huic firmifiimo Prophetico Acj/w pie animum attendat , tanqvam lucerna;fplendenti in obfcuro loco,ut pholphorus veritatis cop.lefl^is & plenum meridiei Chri- ftiani jubar cahginofo cordie)usillucefcat. HujusPropheticivaticinii feu, ut clarius dicamus , Evangelii Propherici, q vod caput ^ ; . exhibet, freqventiffimce le<5lioni ac devotidim:» meditationi fuam olim conver- fionem .ad Chriftum &:Chriftianamfidem, qvieunice vera ac falutaris exiftit,acceptam reailit,divina proeeunte Sc comitante gratia, Jo/^rfw/zcs Jfaacm Levita Gc> ?;wwiMjSenauis Colonienfis qvondam Hebrae^e Lingvae Publicus ProfeflTor. Ne vero vcAba dai'e cuiqvam Yideamur,ipfius Ifaaci Leyifx verba pro-
ducQ-
8o EXERCITATIO I DE
ducemus , qvas defcripta extant in libro , cujus titulus : Defenfto veritatis Hehraiu facrarum fcripturarum adverfus lihros tres Reverendi D. IVilheUm Lindani S. T. DoStoris, qvos dcoptimoScripturas interpretandi genere infcrtpft, Etenim fic fcribit lib. i. ejufdem defenfionis pag. 82. edit. Colon.i 555), Efaii( cap. 5 5. citamus , qvod Prophetiam juxta Sc totam Chrifti pallio- nem in fe continet. Qyid bic qvttfo in Hchrtco textu defideratur ? num litera mutata velfubtrafta, qv^ myjleyiifenfum violet ? Hoc ego ingenue projiteor, illud jpRim caput ad fidem Chriftianam me adduxifle : H^m plus millies ca- put illud perlegi , contuli accuratl cum multis translatiomhusy deprebcndi cen- ties plus de Chrifto myfterii tn textu Hehrao contineri , qvam ulla alia con- verfione reperiatur. His proximis Comitiis Franckfordienfihus cum qvin^ Rah-, hinisfum congrejfus, qvos ex eodem capite , in eas angufiias redegi , of^ illorum ob- tttraviy utne verbum qvidcm adverfus argumenta &rationes meas rej^ondert potucrint.
Hujus capitis attentse ac devotoe lediioni, in qva tam efficax & lucida vis inerat , ut Levitam Judaicis dogmatibus innutritum , ejufq^ animum densa obfolefcentis ac pertinacis ignorantise tenebris circumfeptum no- va Evangelicaj veritatis luce perfundere valuerit , jungat Ben-Jfrael concionem ^pojloli Petri habitam die Pentecoftes , e Ithris Regum , Davide Efaia Sc Joele, HiEC qvondam tam divina ac Cc-elefti Spiritus Sand-i vir- tute confirmata obfervatur , ut triaferehominummillia coelo fit lucra- ta Ad:. 2. V. 41. Progrediatur porro , fi qva adhuc fpes fuperfit eftul- furae in iplb lucis , ad Apoftolicam concionem Sandi Stepbani Protomarty^ ris in Synedrio ea fide & animofitate habitam coram Presbyteris & Scribis c Genefi, Exodo, Deuteronomio, Lihris Regum,Pfalmis,Efaia,Ezechiele, Amos iScc. uteandem fuso fuo fangvine obfignarit. Hic Protomartyr vitam profundere maluit , qvahi agnitam veritatem defertam pati. A6t. 7. V. ult: Qvod fi non obduraverit cor fuum cum Pharaone, G. adverfus ftimulum non calcitraverit,fi Deo viventi mortalis ipfe fe non oppofue- rit^fi Spiritui Sanfto non reftiterit. Adi.y.v.^ i: &: vita seternafe indig- num reddiderit A(5b. i ^.v.^^.illam confeqvetur felicitatem pr» caeci & dura fua gente , utnonamplius intereosfit numerandus, qvoscaligo
operiet n^^"^ *]*^nn E[a.6.Y.2. qyoCciYQrigidosfronteScdfiroscorde
2h ~^^pl n^D ""^pTn fuifleconqveriturcap. 3.V. 7. Seqvaturpia
exem-
LibroHenochi. 8i
exetnpla eruditorum virorum gente fua oriundorum, Antonii M^rgarita, Paiili Burgenfis jHieronymi deSan^aJide ^ Plnlippi IVolffy Chrijiiam GerfoniSj Julii Cuhradi Otthoms, qvi, renunriato JudaifmojChriftianam fidem am- plexi funt.In primis ledlionem ac piam meditationem Epiftolse Paulinse adHebraeos qvammaxime libicommendatam habeat, qvaevinculum ac qvafi conjugium qvoddam exiftit docflrinos Veteris ac Novi Foede- ris. Ex ea difcat Abelis Protomartyris V. Teftamenti fidem, beatam Hcno- chi f/^^a-iv & fidem falvificam , Noacbi fidem religiolam , Sara fiduciam erga Deum,im6 fidem falutiferam omnium honmi ac confimilium fide- lium, qvi fidein McJJiain noflruw firma recumbentes & fpe promilfionum de vero Mefiia ac Chrifto Jefu Servatore Gentiumq-, exfpe(5lato ewT}^- e/wconfirmativitam clauferunt. Deus tuo cordi,magne Rabbi,Vir eru- dite,talem indatfidem & amorem erga S C H I L O H dudumq^miflum ad mortales verum Mefliam. Sic in tenebris neutiqvam palpitabis , nec umbras Talmudicas errorum plenas tantopere refpe(5I:abis. Deus , qvi dixitute tenebris lux (plendelceret , benigne efficiat, utilluftratioglo- riofoe fcientice, qvam ipfe in facie Jefu Chrifti, interpofito verbi fpeculo, contemplanda propofuit,illuceat cordi tuo,ne hujus l^culi Deus voKfxx^ tuaulterius valeat excoecare 2Cor.4.v.4.Tibi tuasqj genti di^tum puta:
Eia.do. v.i: nii T^v ry^n'' imi 'n'!»^ 5<3 "^s ^""lii^ ^Qip
Fac nos voti compotes &; te oblatae lalutis , O Salus, O Arx, O Refugium, O Fortitudo, O Vita Nostra
Deus! Sit chv "li>^^ ^^ ^^^ Efa.6o.v. 19.
T : : "r
Inter alias tenebras , qvibus mens hujusjudaei obfcurata deprehendi- tur , hautimmerito numeratur error de niorte angclormn , qvos ille Pro- blemate Hujus 22. deCreatione daemones vocat , larvatus vero nofter Henochus Gigantes,{eu Spirims egrefibs ab anima Gigantum veluti ex car- nc,qA'6fq; pari audacii vefci,generare,wJo)7'jfj pofle nugatur cum antiqvis.
Nos ver6 inftituti noftri memores,docebimus histenebrisnonunius Palaeftinae coelum fuifle obfcuramm , fed aliarum etiam gentium animos iifdem fuiflfe circumfeptos. Janus Matthms Durajiantes Problematis I.I.3. pag. 5 7. edit. cit. memorabile hujus rei exemplum aflfert e Plutarcho atq; Eujebio Pamphilo , qvod ita fe habet. De morte D.monum , inqvit, atidivi cgo ab (^^miham Rhetore,virop-udcnte fmv.l atqve modeflo-^qvem credo multos ve^ Jlrwn cogmvife -^qvbd , cum in Italiam^aterfuus navigaret circa infulas , qvas
L Echi-
St EXERCITATIO I DE
Echinahs appcJlam.flatu ventovtim deficiente noSlu prope Paxas devenlfe, Cum-' qve omnes pene) qviftmul nav!gahant,attentiores vigilarent ♦ repente a Paxis in^ fula VQcem magnam auditamfuijfe , qva Thamnus qvidam vocabatur. QviC vox novitate reiomnes magnb perculit miraculo, Thamnus enim ille , qvi vocabatur ; homo erat t^gyptiusy ejus ipfius navis Gubernator. Qytbus vocatus nihil rejpon- dit. Tertib verb vocatus , moremgejfn vocanti, atqve rejpondit, IlUim verb multh Tnajori voceftc exclamajfe. Qyandojuxta Palodes fueris , annuncia tunc , mag- mm PANA mortuum ejfe. Qya re audita magno dicebat Epitherfes (fic enim l^y£milianipater appellabatmjomnes terrore perculfosfuife.Cumqve dubitarent utrum obtemperandum ejfet illi voci , an non ? hoc Thamni gubernatoris confilium ab omnibus comprobatumfuijfe. Sifecundi qvidemjpirarent venti ,• nihil ejfe di- cendum. Sin verb tranqvillitas maris ejfet , ac ventorumflatus , cum In eo loco ef- fent , omninb deficerent -^ non efe reticenda , qvii audivere. Cim tgiturjuxta Pa- lodeseffem , qvia nullus eratflatus ventorum: tuncThamnum, inmarepronum rejpicientcm, magna voce dixijfcyqva audiverat. Magnus PAN mortuus eft. Qva re minciata , magnus muhorum gemitus , imb verb innumerabiUum miraculo qvo- dam commijfus jfubitb auditusfuerat. & qvoniam muhifuerant , qvi ea innavi mvigahant citb acfacil} , chn Romam venijfent , hujusmodi rei rumores univer- famurbemrepleverunt , & a TiberioCixjare, qvi tuncguhernacula Reipublic^ gerebat , Thamnum accerfmmfuife. Cui rei tantamfldem Tiberius prSuit , ut Philofophis , qvitunc Roma reperti erant , accitis, diligenter , qvifnam ejfet tlle PAN , & ctmosefcrutarentur. Omnes atitcm illos , qvihusdam in idem convenijfe conjeduris , ac dixijfe , de illoflbt videri nunciatumfuife, qvi a Mercurio ^ Pe- nelope natusfuerat. Hsec ex Eufebii I.5. c.i 7. de Praep.Evrtng. Durafiantes.
Porro, vaniifimahreccle morte D^monum opiniononjiidaifmumfo- lummodo infecit , cui primum embrion debet , non paganorum tantum animis labem affricuit , verum etiam Chriftianorum mentes , inftin(5tu diaboli, efFafcinavit. Qyo fa6lum eft, referente tAntonio Rufca lib. 4. de D*mowi&M5, cap. I. V. 5. ut FaciusCardanus aurespraebueritfocieno D.c- inoni Cuo, cujus familiaritate multis annisufus fuerat, qvi docuit patro- num {lium Cardanim , nafci Di^mones humano more , fenefcere & interire. Qyidf eo dementiae venit Facius jUt conjedaftefefcripferit^ejuvenili fui Dmonis afpe^bu , ad ducentos aut trecentos annos Dimontm setatem pervenire. Daemonas mortales efte docet Plutarch.dQ Def.Orac,& Pfelhts.
Qyamvis autem Judaica hoec & pagana opinio adeo iit abfurda,ut vel
nomi-
LiBRo Henochi. Sj
nomlnafTe eam fit refutafle : tamen iit de bonis Jngelis certum eft , qvod mori mnpojfwt , tefte Ltica cap. 20. v. 3 5, 36 : Qvi digni hcibiti fnermty qvi Avtim tlUtd confeqvantuY 6^ refurreftionem ex mortiiis^ncqve ducunt uxorcs^neqve nuptumdantur : nec enim mori poiruntrf;«/)//^y .-pares enim An^elis funtj 6* filtifunt Dci,cumftntfilii refurreilwnis.Kam fi ideo llintfimiles angeiis,qvia mori neqveunt ^ utiqvenec ipfi cAngeli morti erunt obnoxii 3 cum qvi- bus utvere aeternis comparanmr. Dediabolovero &:damnatishomi- nibus malis angelis firma lUt ultima tremendi judicis fententia : dfccdite d me malcdtdi in ignem xtQrnumyqviparatus eft diaholo O' angclii ejus Matt, 2 5. V. 41 . Qyi ignis ut «c-€ef(g^ pronunciatur a Chrifto Marc. 9. v.43 ,' Matth.j.v.i i: ita cum ajterno fupplicio eft perpetuo conjund:us Matth. 25. V. 46. Hifcc malis ,Angelis nonpepercit Deusjfedfimul ac qvondampccca- rant, eos vinculis tenehrartim conlhidos, & in tartara detrufos (to^^^ &'o-^) Jm- dicio refcrvandos tradidit 1 Petr. 2. v. 4.
Qyemadmodumde Dimontimniorie nunc egimus feqvutl Tragmcmwn Henochiantim: pari qvoq^ induftria dicendum elfetde eorundem Refurre- 6iionc. Verum enim vero, qvia hacc fragili nimis nitiuir tibicine , fi qvis jufta dihgentia grseca verbaexaminaverit ac 'ci£^W/v loci expenderit, noncommittendum putamus,utcum larvispugnare videamur. Textus graecusSimii Honocbi.mi ita fonat: K«< £|cc(«f>'<n;i3' ru 7rv(^fxo(,^cJ7ncvv- ij'^? r Mv^^uJTrcov , >i T }^\M)(.o}v j cri t^ cc-jtmv i^y,KCJti<Ti : qvae fic commode verteris : £ infurgent Spiritus in fiHos hominttm is' midierum , qvia cxipfispro- ccjferunt. Nam primo , flru<5luram q vod {pc<5lat : i^x\ l<^,^i cum particula cRn motus ad locum indice conftrudlum interpretationem praepofitionis latinae cum vix admittit. Dcmde prsecedentia de invadentibus & irru- entibus DiCmonibtis agunt. Dcniqvc feqventia effed:um horum crudelea nempe, acdem, perditionem,mortem dcfignant. Qvie jundiim noftro inter- pretamento robur addunt. H^c cu ita fe h;ibcant,mifsa Giganteoru Spi- rituum RefurrCilione^iQdia. nos ad ^^'''«^«'"^''"«"'propalandii accirgimur.
QJ/ 1 N T U M vitium Hcmchxi fragwcnti au<5bor feqventibus ver-
bis includit : Kxi -jrfif t M<;^«>;A cIotv. tiz^^^Sh \U^^xy^. Skczv liy.t^^av , }^ cev «^iNs?? avv dvlu) cvit avixyniv^? to<c '^yx.T^a.ci r «v6f aVwv ri utctM^^yaA oi) uvT cv Ti-, oiKajK^o-M oivluv. >L OTscv Koi,(ci.cQ^a.'yci)(Ttv 0( t/Ci avTuiv y dyazv xvcw cJ9n 0 '^iviaig eig Tzli vocTnxg i^ y^,^ y-^X^ >/V^^f i^ K^cnoog dvlm , jWgp^g/ Ky-i^i Ti^ietdcaicos nhicfxyf iug avvTi^iS-y, K^y-oi t^ oum^ r (/.imm»
L 2 Qyos-
84 ExercitatioIdi
Qyosvls deformioris hujus foRtiis fubdititii nsevos innumerato habe- re, nihil aliud eft, qvam t oly,fxov (m^hv. In promptu hujus rei documen- tum eft , qvod modo oculis fubje(5tum exqvifitajudicia variorum erro- rum, vel nobis tacentibus, faciie convincent. Nobis vero noftroqve in- ftituto fatis fore putamus, unum ex iis indigitafte : fed ita, ut inftitutae & ha(3:enus obfervatce anobis methodimemores: Vrimo erroris fontes a Judseis ut literarum facranim cuftodibus,ita vanarum opinionum primis fatoribus deducamus.De/Kri^ Platonicorum dogmatura rivos ex his fon- tibus fluere oftendamus. Et deniqve Chriftianorum calamos etiam heic fifle fimios Judaicorum & Platonicorum fomniorum modefte ob oculos ftatuamus.
Error hic eft , qvod Semixas cum fociis fuis , qvotqvot foeda filiarum hominum confvetudine fe contaminaverant, dicatur ligatus eigmg vuTru; 'f yy,?, qvas Interpres nofter ahdtta ierne loca exponit , alii valles nemorofas* Judaei ab hac opinione non longe abeunt, tefte Menafeh Ben-Ifrael Pro- blem. 19. deCreatione, cujus verba haec funt : Qyamvis amejnnonnulli imperite ^ inepte ptttaverint infernum nihil aliud ejfeiqvamprivationemgloriic: veterum tamen longe alia opinio fuity dixeruntqve revera locum ejfe, qvi exftet in centro terrae. "Nam in qvibusdam locis Lihri Talmudici ^Zoar extat ejusjpe- cialis defcriptio, &inter alia dicuntur ejfe qvatuor portse.
Platohih.x. de Republ. pag. 700. edit. Bafil. 1551. memorat Erin^ Armenium genere Pamphylum aliqvando in hello occifum , cum decimo die mortuijamputrefadi toUerentur , fanum & integrum corporefuhlatum ejfe , qvi domum delatus , uhi duodecima diefepeliendus effet , inpyrapojitus revixit. Cum autem revixijfet , narrahat ea , qvx iflic vidijfet. Dixit autem , pojiqvam anima ipftus de corpore exceffijfet , profedam effe cum multis ^ & devcnijfe ipfas adlocum qvendam mirabilem, in qvo effent duo terr2e hiatus inter fe contigui j <^ rur- Jfits alti duo ex oppofttofuperne in coelo. Inter hos verbfedere judices , qvi poji- qvam dijudicajfent yjuflos qvidem ad dextram ahirejttberentj&furfum per cx- luin , alligatisjignis j idicatorum inanterioreparte: injujlos veruadfinijiramo' deorfunii ita ut ^ hi haheant a tergofigna omnium eonim , qva perpctravermt.. Cum autem ipfe acceffijfet, dixijfe iUosy oportere ipfum nuncimn fieri hominihus eo- Ytim , qvx illis ejfem, &jujjijfe ut audiret ipfe &J}e£iaret omnia, qvts in eo loci fie- retit, Vidijfe itaqve hac parte, per alterum qvidem hiatum tum coeli tum terr<e aheuntes animasjpojiqvam ijihicjudicatafuijfent : peraltertm verb ex terra qvi-
dem
LiBRo Henoch T. 8^
dem afceudijfe aliasfqvalore i^pulvere oppletas , ex ccelo verh dcfcendijje alit« puras.
TerttiUianus Lib. de Anima cap. 5 5 : 'T^ohis, inqvit, von nuia cavofuas, mcfubdivalis aliqva mundifentina crcduntur, Sed m foila terras , & in alto vaftitas , & in ipfis vifceribus ejiis abftrufaprofunditas. Siqvidem Chri- ftum in corde terne tridmmi mortis lcgimus expunclum, id efi, in receflu imimo, & interno , & in ipfo tcrrae operto, & intra ipfam cavato , 6c in inferio- ribus adhuc abyflis fuperftru(5lo.
Haud mirum aut novum cuiqvam accidere debet , Tertullianum heic qvafi 'lii(^a.'i^eiv ri 7tX(£o)vi^ii\ , cum Htcronymus Judoeorum Pra?ceptorum fiionim , qvos diverfos habuit , fabulis indulgens , non modo algoris in- cendium fed & fugorii rigorem in Gehennae locis conftitueritCom- mentar. in Job. cap. 24. Verba ejus hoec fimt : Fo/V^ in ipfj Gehenna talis fenfutm cruciatusfiet illis , qvi in ca torqvebtmtur, ut mmc qvafi ignem arden- tcmfentiant : nunc nimium algoris inccndium -yd^p^^nalis commutatio : nunc fri^usfentientibus.nfi.nc calor fn : m qvaft de loco adloctnn tranfuusitfiwcnt. Etfortajjlsinde Djminns ait in Evangelio: Mittite ettm in tenebras exteriores : ibi erit fletus &c ftridor dentium. \Jt bic ftridor dentium dc rigore frigo- ris oriattir. \Jbi ijy ftmiUtttdniem qvandam cx noflris corporibuspojjumtts inve- nire , inqvibusruf abttndantra , qvodeji calidifftnmm , in typicis motibus intole- rabilis n^or pritcedit , ignem febrium ardcntiiWmum fcqvutnrtim : & dictin^ tiir a medicis fuc dtio qvAfbi contraria dignofcitnmr , ex unafeHis materia in ho- mine procreari.
Simile qvid legitur in Libro antiqviflimo Zohar m Genefin column. 205. ubi ddplex dicitur eflejudicium Gehennae,i/:2^v<c fcilicet & Ignis, Dixit R. Jofeph, vidit Koah Angelwn mortis adfe vcnientem , tdeoqve ingrejftis eft in arcam, & abfcondttfe in ea per duodecim anni menfcs. Qvare pcr duodecitn menfcs ? Qyia htijtfmodi efjtidicrum pcccatorum, R . Jehuda dtxit , Sex mcnfcs ftint in aqva ^fcx in igne. Atqvt hic tantum aqvK ftterunt : unde itaqvefex mnfesalteri? Dixitei Rabijoie, Ambobus judicits Gehennxjtt^icati fuerunt, Aqva & Igne ^ Aqvis //5 videiicct, qvtc defcenderttntfupereos defuper, qvxftie- riint frigidiflTimjK in(lar nivis : Igne •, aqvis newpefubtusprodeuniibus,qr<s fer- ventes erant in(iar ignis. Sic itaqvcjudicio Gehennxjudicati fiicrunt , Igne & Aqva , &proinde duodccimfuertint menfes. Dixit enim R. Eliefcr , Judicium peccatorttm in Gehenna durat duodecim menfes. Vnde omncs peccatores mundi
L 3 diiobus
85 ExercitatioIde
dmhiis ijlis jtdiciis judicamtir , Igne^^Aqva, donec exfcindantur emundo, HaAenus Zobar. Ad diiplex hoc judicium Gehenn» videtur refpicere Paraphraftes Chaldasusjobi 28. V. 5: M^ITQ p*i2 riJDT >^ynj<
i<r}m nD^i ^i^i^nnD nr^^jr) njyi ojnj n^Q vH^
Terra ex qva pcvenit almemum , ^infra qvam ejl Gehenna , cujus nivis fri-^
gasconvertimrutjiatfictitignis.
Virgilius Lib. vi. iEneidos :
■ Facilis defcenfus Aveml
T^^es atqve diespatct atrijanuaDitiSy
Sed revocare gradum ftiperdfqve evadere ad auras,
Hoc opitSi hic labor ejl j pauci qvos i&qvus amavit
Jnpiterj aut ardens evexit ad iCthera virtus,
Diisgenitipotuere : tenent media omniafylva
Cocytufqvefmulaheuscircumfluitatrd. Huc forte digitum intendit idem Maroy qvi Turni animamj qvem iEneas ccciderat, indignabundam ad umbras fugifle fingitj fic claudenslib, 12. iEneidos :
Hoc dicens : ferrtim adverfofiihpe^ore condit
Fervidtis. aji iHtfolvunturfrigore memhra
Vitaqve cumgemitufugitindignatafuh umhras. Antoniits Rufca Mediolanenfis CoUegii Amhrofiani Do^or Lib. i. de Inferni cavitate cap. 25. au6toritate Tertulhani motus ftatuit infernum effe amplam acvaflam qvandamvoraginemmterrxgremio conflitutam ^recipiendis animahus corporihufqve maloriun idoneam. Nos autem Rtifcam opponimus Rufca y & cum eodem fentimus non tam curiose qvoerendum elfe , ubi- nam terrarum tartareus carcer , funeftumq^ damnatorumreceptacukim exiftat, qvam ftudendum eire in primis, ut ea fugiamus,qvantum in no- bis eft , qvae trahere nos in gehennam poiTunt. Qyid enim refert ndflc ubinam gehenna fit, fi opera fiant digna gehenna ?
Chryfoftomus Homiliade Praemiis Sanctorum : Non erit , inqvit, qvo fuerint h^ locofita ,fed magis qvo pado evitaripojftnt , qvarendum. Nihil pro^ deflj qvd maneantpeccatores tormenta, aut ubi parata fint cognofcere , nift ad hoc demus operam , ut pojjimus evadere , ut integro capite probat Gregorius Mag- ms lib. g, Moral, cap. ultimo. Juguftmus lib. io. de Civ. Dei cap. 1 5 :
Ignis
LiBRo Henochi, 87
Jgnli infcrualis cujufmodi &in qva miindi vel rcrum parte fitturusftt , hominm fcire arbitror neminem, nifi fortCy cui S^iritus Dei revelarit.
Eqvidemdogmain lacris literiscerto non revelatiimautdefinitum, tutius filetur qvam temerari6 calamo proditur. Infcrnum autem,utcum Tertulliam Rufca ftatuit , vaflam qvandam m terrd vifceiibus pofunditatemy recejfwn intimum & inteinum inipfa tcrra opertum&intraipfam cavatum^(y tn infcrioribusabyfis fuperfiruilttmyfub:errancum ignis tbcfaurum c/ZcjScriptu- ra exprefse non definivit ; qvareoportetheicqvidem cp^oveiv atqve re- ^efentirede/wffiwo cum Scripturis > di^ol{xy.\sa-i^<p^oviiv fupra ea qvac non {cripta funt, nec revelata.
Infernum ejfe locum tormcnti malis Angelis & hominibus, qvi hv Tiiolm^a & inaIigno{>eccandi fludio vitam clauferunt ajujlojudice Deo dejlinatum> ut afacie Deibenigna abjcd:i , &abirata iAi^^ovpaffld/Jfni mndo.iicrmimcrucicnturad declarandam divinam juftitiam , formid.mdus nimis teflis eft Ignis xternus Diabolo & <Angclis cjus paratus Matth. 25. Ignis inexflin^m Matth. 3 . v. 1 2. Fletus &Jlrtdor dentium in tcmbris exterioribus Matih.ij.v. 12. Vcrmis mori iiefciusE[a.66.\. 24. Dives epuloLuc. i6.v. 13. P/wwEzech. 31.V. 2. &; 32.V.22. Dathan^Corach & ^lbiram.Num.-^6.\.:^l. Scd fubterrancunt Kterm tormenti locum elVe , & qvidcm fitum in ccntro terxA , fivc, ut perfo- natus He;;of /j loqvitur, «; vMvm- 1^ ;j/;7-,neutiqvam audemus ftatuere: qvia hanc fententiam firmiter non ftatiuuinat Scriptura firmo Prophetarum & Apoftolorum fundamento innixa.
Ratio hujus aflertionis, qvam piorum & Scriptiu-is Sacrofancflis con- venienter fentientium judiciis fijbjicimus,haec efto: Coelum & terra Dei verbo ad inftar thefauri refervatafunt igni in diem judicii 0'perditionis impio- rum homimim iPctr. -^.Y. j : cceliqvidem cumjhidore pr^teribunt 3 elementa veyo igiie coiifimptafolventiir , & terra , ncc non omnia in terra opcra confagra- hunt. Qyocirca, aut nullus Infcrnus erit,poft catholicam coeli &: terrae Sc qv5e eorum complexu continentur TruvcM^eJ^^-' ) qvod adverfa pars non concedit ; aut novus Ignis & Infernus , a Deo condendus erit. Sed fic noneft.cfrr/;M.f ignis Inferni , qvodScripturanonpermittit, qvse seter- num & ua-^is^v igncm & qvidem jam dudum paratum a Deo diabolo & angelis ejus aflignat, ut non opus fit eum denuo parari aut condi: aut ali- qvis in terra locus inta6bus ab univerfili orbis incendio manebit , qvod hicIocusPetri aliiqve complures neutiqvam concedunt ; nam a terra
exuren-
88 ExERCITATIO I DE
exurendi Sc cundis ejus operibus,qvod ultimum incendium confumet, fubterraneus Infcrni iocus excipi neqvit , cum inter ejus opera numere- tur, & qvidem ipRim terrae centrum conftituatur: aut deniqvelonge alius qvamfiibterraneus & alibi qvamin unum centrum terraeartStatus liT^ Q)cccrx\>i damnatis Spiritibus &: hominibus erit aflignandus.
Ut autem fcopum eorum, qvse jam fufiiis allata funt velut in compen- diofa tabella oculis le^boris contemplandum proponamus ^ vix commo dius nos id facfturos arbitramur,qv'am fi novam ASSERTIONEM c modo dicStis, tanqvam confedarium deducamus. Sit igitur
ASSERTIO Qj^ARTA.
FRagmentum Henochianum Judaei unius aut plurium foetus eft multifariam vitiofusjPlatonicis fafciis involu- tus, Chriftianorum impuris manibus fufceptus , atqve vanis eorundem pennis ceu mammis pafllm & ladatus & alrus.
Nolumus in iiac Assertione diducenda prolixius verfari, cum fingula ejus membra e Judaeorum, Platonicorum & Chriftianorum fcriptis Ajjertione proxima Ter»^ fintilluftrata.Paucis tantum teftimoniis addu(5tis in ejus confirmationem , ad Qvimam JJfermnem re6ta progre- diemur.
R. Schem Tofm Amunot. Port. cap. 4. Librum producit, cujus Au- £torem facit Enochum , de coeli fideriimqve motibus & magica fcientia diflerentem,tefte Gvilielmd Henrico Vbrflio in Praefat. ad Capit. R.Eliefer. Undeconjicerelicet, Librumhxmc Hebraico idiomate fcriptumapud Judseos integrum aliqvando fiiifle , cujus folummodo Fragmentum nunc refiduum eft , in qvo noftra jam verfaair opera. Julius Cdfar Bulengerus lib. I. delicita&vetitaMagiapag. 500: Rjfum ,'mc[Ykjmiht inovetZozi- mus Panopolites •, qvi StxAfjt.6vu)v ^'(^ ^vet^ <^)j(n o^^tj'^ yuvou^l) DAmonum genus ejfe ait , qvijosminis ahutantur yUnde Gfgantes nati , a qvibus x^M''^ > <*''* chemica orta. Eos ^ngelos vocant ex^^/^V^' ^'fg^i^Si^p^dCedrQnumpag.y. II. ^z.de qvibus in Lihro apocrypho Enoch, qvt e Gigantihus natos e[fc Naphe- Im ait^qvoYumflii Eliud,e qvibus <poi^fixy^g (i:poisiJ-oi((^)iJi^oi^s (pct^fAUx^x^, imicoiJtcc; , (nx^leK; k^ iTmi^w hv\y,^o6. Mera Mapalia. Judseorum figmenta
funr.
LieroHenochi. 8^
funt. Sed de Magicis artibus difleruifTe commentitium noftrum Hem- tW/jfeqvensnoftra ASSERTIO (vyiNTA prodet.
ASSERTIO QjM N T A.
QVi ha6tenus Angelicarum nuptiarum cum fcxu vc* nufl-iore rollcninis pra^co ac pronubus cfle gelliit: nunc Angelos femineos Klagicarum artium Do6lores ac nutritios pronunciare haut erubefcit.
Pariun abeft , qyin manum de tabula lieic ftatim tollamus. Ratio in prodivi. Qyia non pedum , ut Comicus olim dixit , fed manuum mul- tarum hic A-ifa eft via. Magia enim ut multiplex exiftit , ita multis cala- mis exprej[fit (lidorem. Qvo igitur phira calamorum veftigia ante no5 cernimus in hoc monftro infeqvendo , detegendo &c fugando : eo majus nobis otium faciunt. Ubi trita mulrorum pedum veftigia comparent, retrahimus pcdem : ubi vero nulla ac rara veftigia, figimus. Qvid enim attinet cacoethcs fcribendi nonnuUis faeculiScriptoribus famihare imi- tari, qvibusvolupc eftnonproprioMartefcribere, fedbcnefcriptaab aliis exfcribere flne exprelfo audtoris noniine. Ne a.fucus pclluceat,ve- teribus ollisnovas affigimt anlaSjftufqve fcriptis novum prcefigunt titu- Jum alienis laboribus intus fupci:bientem,aut veriiis fordefcentem. Sor- det femper , qvam fucatus labor mentitur , gloria. Intervenit f^epe acu- tum ccrnens foUerfqvc C A N D O R , & unico oftenfi veri halitu dif- flat fucum , teifliimqve plagii cum probro nudat n«vum. Qyo fit , ut qvi Scriptorum aqvila antemcrit-, mox ad inftar iElbpicas cornicis alie- nis,qvibus iniblefccbat , pennis dcnudatus appareat taHs, qvalis eft. Ut igitur fuus cuiqve nom ini , fuus cujufqvc labori dcbitus conftet honor : nos infra candide fignabimus eorum nomina , qv» nobis qvidem fefti- nantibus obfervata ftmt in Magiam aut calamum ftrinxiffc , aut ejus ar- canadenudaire ,ubi prius multipliciaatrashujus difciplinae genera ocu- lis fub)ecerimus.
Qyi Angelos vencficarum artium Magiftros renunciat, & fpeclofas formasadfcifcitdociles difcipulas, ficpartitur operas docendi inter E- gregoros, utfuumcuiqve Anthropodasmoni magicum diverfae difci-
M plinds
po EXERCITATIO I DE
plinae genus cedat, Sic enim ipfe : o< 'j rlyavTig InKvuffKv l<ict<p&tXeifj(, , i(^^
TCii N«cpe<A«|M. iyivvKj^/.auv 'EAi/J*. iL y,<mv ccu^xvofxivoi x^ tiw f/,i^\eiCTy,fy. cuiT, v^j^ iJiSoc^iv iMJWjg (t Tug yvvouKo(A icwr <^oi.^y.ciL'A.i^aA vL iTrocoi^ oLotA , (lege iTmot- iiou;^ MoX {llbjicit: 'O 3 1«. ^oi^fxa^og iJi^oi^i <^oi,^fjia.K'HoiA, i7TU0ii\oiA,<n>^io(Ay k, iTmoiS^^v AvTK^jx. 'O 5' iJ^iS^ot^iv ols-^OKOTrict^ G^S^ > otf^CffTiSTnaM') 0 j^ (l[ iJi- ^u^iv d^^oKoy.ccv. 0 '"^ K t^iSa^iv cii^canCTnou'. 0 3 jT ii:So<,^iTc<.ffyifxf.o(,<^ yyig- 0 -^"^ ioiSoo^iv (lege ec^itTxle) tS oriue^oc. i^ c^Ky.vyig. Traiti; i^ny^^^x.vn dvuKoir- KvT^.HV TK fxvipitMi' TDiTg yiwca'^\v oivrwv k^ izTg TiKvotg dvrm l Gigantes autejn
genuerunt ISljiphihm 3 e T^jphilim nati funt Eliud , & adau6li {iint juxta magnitudinem fuam , & docebant feipfos &ifeminas fuas magiam & incantamema. Vndecimus autem Pharmarus docuit artes veneficas, artem in^ cantandt & arccndi incamamenta. Noniis docuit Afirofcopam , (Kircherus, artem-deducendifiellasy Qvartus Jflrologiam (divinatricem). OClavas do- cuit art?m divinandi per aerem. Tertius figna terra. Septtmusfigna Lumc. Omnes hi fic coeperuntrevelare myfteria uxoribus Sc liberis fuis.
Ceterum , veluti ipfe Dosmon eft polymorphus : ita polytechnites cxiftit , totqj malarum artium Magifter , qvot numerandis vix fufficit memorise anguftia. Mirabilem Proteum agit5& ut canit Poeta I.4. Georg.
Tam varix, illudumjpccies atqvc oraferarum :
Fiet enimfubitofus horridus atra^ tigris,
Sqvammofuf^ draco, ^ fulva cervice lexna,
Autacremfiammisfcjiitiimdahit • ■
Omnia transformatfefe in miracula rerum,
Igncm^^ hornhilhn,jfferam,fiuviumi]^ Itqventem. Pari facilitate format multiplices artes , qvibus perftringit occaecatas mentes infideiium , atqve fic fenfim fatuas animas in flii obfeqvium tra- <5las tandem ardenti ftagno fecum mancipat. Califthenes in vita Alex- andriMagni Ne^lenabo iEgypto profugum apudOIympiademita lo- qventem introducit , TnKvai^g i?iv n t^ ani^iug ou^iffig , multiplex eft hu- jus confiderationis fe6ta , 6 Reglna. Alii funt horofcopi , portentonira ac fignonmi interpretes, extifpices, arioli,ventriloqvi,genethIiaci;,Magi did:i, qvibus vaticinia fiibfternuntur. Nos ex harum ubere fegere pau- cas tantum fpicas fele<5tas , fervato ordine Alphabetico , indigitabimus. Inter Magiae fpecies numeratur Aeromantia^ Jileclryomantia, Silfyroman^ ti^yAmhropomantiafArithmantiaiAjiromantia^AxiomantiaiBotanomantiayCap--
V noman-
L I B R O H E N O C H r. gi
mmamia, Cato^rowamia, CephaUonowantiay Ceromamia yChiromamiay Cle- romantia, Cofcinomantiaj Crithomamiay Cryfiahmantia^ Da^ylmmntta:, Ga- Jlromantia yGeomanttay Hydromantia , lihthyomavtiaj Lecanomantia, Lihano- mantiaj Lomantiay Logariihmantia, T^cyomaniiaj Onomantiaj Onycomamia, Pyromaniia, Stkomantia , Sycomantia , Tcphramamia , & caetera genera va- ria ob multitudinem haut paucis lineis qvita includi.
Qyod R nomina qvomndam , qvi hujufmodi vetitis artibus uiT funt, qvisqvamdeiidcret, emultishxc pauca itidemjuxtaferiem Alphabe- ti recenfenda duximus : ^grippa , Alyta jfer , Andrcas Italus Prajii^iator, Antiochus Tiberttis Cxfcnas , Antomas Helio^ahalHS , Afodonius Tyanicus , Ap- pionGrammaticus , Arnuphis MagusL^g}ptiacus , BajiliusMonachus ,Elymas Magus, Empedocles , Facius Cardanus Hicronymi Patcr, Hicron. Cardanus, Jo- hannes FauJins,Jacohus Jodoci de Rofa, Jamhlichus Syrus Philofophus,Jamhres, Jannes , Michael Sicidites , Maximus Philofophus, Michacl Verdunus, ?^dena- bo, T^tma Pompilius ,Oddo,Othinus,Petriti Bwgottus, Pythagoras, Thcotectnis Magus^ntiochix ,Sethus Magus , Simitn Magus , Zedechias Judxus, Zoroajires. Imo tam late patuit poft conditos & diditos per orbem homines impe- rium KoffiAOK^iv^i^jC^Yi mundo maligno imperat i Joh. 5. v. ip: ut va- rias nationes , regiones & populos fuis prsefHgiis deditos habuerit, puta, Babylonios , Chaldxos , L^dzgyptios, Pcrfis, Gritcos, Lattnos, non Judaos,non Platomcos tantiim , qvod prolixe docet dcfar Bulcngerus lib. i . de hcita & vetita Magia : qvem , fodes, confule.
Qyibus atrae Scholse artibus & earum oblcuriflimis Magiftris clariili- mamdivini A-^erbi &Iuculenti interdiclilucernamopponimus, qvam Moles nobis in manus tradit Deut. 1 8. v. i o, 11 : 2\^e tnvcniatur tn te qvi transmjeritfliumfmim autfiltamfiampcr ignem , divinans div/nationcs,prxJ}i- giator autaugur, aut malefcus ant incamans incantationem, aut intcrrogans Py- thonem , aut magos , aut interrognns mortuos. Lev. 20. v. 2 7 : Vtrjive mv.lier, jnqvibus fnerit SpiritusPythonicus vel divmationis ^ morte moriatur : lapidibus ohruam eos, fanguis eorum fitfuper illos.
Porro contra Magos, Magicas artes, {agas,Diabclica maleficia, Aftro- logos judiciarios , Sortes vetitas , Geomanticas , Onomanticas, &:c. lege Syrtema D. Cajpari Erafni Brochmandt , SS. TheologiseinRegia Acade- mia Haunienfi Profefloris fummi , Epilcopi Ssedlandiae qvondam vigi- kntiflimi, Tom.i. Art. de Creat, cap.2. qvaeft.io. Tom.2, Art.de Le^ge
M 2 cap.
^i E%ERCITAT 10 I DE
cap. i8. Cafu Confcient. 12,13,14,15,15,17,18,19,10.0. NkolaiHem- mingii innoftraqvoq-, Academiaolim Th.Profeirorisiongeceleberrimi Admonitionem de Superftitionibus Magicis vitandis. His junge , qvae de D^^DD^^nn & Q^£)t^k^n erudite &: nervose fcriplit Dn.D. Johan-
nes Svmmgius SS. Theologiae Do Aor , ejusdemq, in Academia Hau- nienii Prof. multo celeberrimus , Epifcopus Soedlandiae vigilantiftimus, CoUega honoratiftimus Part. i. Commentar. in Danielis cap. i. v. 2. pag. 10. edit. Haun. 1554. Nec non ea , qvas 'O y.oix.oieJT^^' Joannes Dio- vyfmsjcrjinns D. SS. Th. &Epircopus Ripenfis in Lib. deMiracuHs, fignis & apparitionibus Danico idiomate cdidit 163 1 .His accedatChri- ftiana Admonitio Johanws Matthiii Meyfani, SS. Theologias D. &: qvon- dam Profeflbris in Acadeinia Erfurtenfi ad Magiftratus fKculares 8c con(cientioibs Verbi Dei Prf cones Germanicatingva publicata Schleu- fingae 1 55 5. Videatur & JVolfgangi Hildebrandi Goetia , five Praeftigia- rum magicarum defcriptio , revelatio &: executio , Germanicein lucem cdita Lipfiae 1651. 'Joannis Georgii Godelmanni Tra6tatus de Magis , Ve- neficis &Lamiisre(5lecognofcendisFrancof. i^oi. Nec pr.-etereantur ea , qvse diiTufae eruditionis Vir Hermannus Conyin<(ius contra ParaceJfum & id genus Medicos fcripfit cap. 1 8. Hermet. Medicin. Refponfum Ju- ris in ardua caufa de nocfburnis lagarum conventicuhs , filrationibus a J.C. Gieffenfi impertitum Marpurgi edit. 1551. Nec non Magico- rum , five Mirabihum hiftoriarum de Iped:ris & apparitionibus Ipiri- tuum libri 2. Anonymi ab Henningo Grotio Lipfice 1 597. editi legantur. Dsemonologia Francifci Torrehlancii Vilialpandi Mogunt. i5i8. Petri Ofrcrmanni U.J. D. Commentariusjuridicus ad L. StigmataC.de Fa- bricenfibus , in qvo de variis fpeciebus chara(5i:erum ^■c ftigmatum, qvse {agisinuftadeprehenduntur,Colon. 1629. Joannkjordanfii Difputatio CategoricadeProbaStigmaticajoppofita OJtermanni modo citato Com- mentario. Antonii Riifca Mediolanenfs lib. 5. de inferno & Statu Daemo- mimMediolani i52i. Nicolai Remigii deldololatrialib.3. Lugd.i^^y. Magiae omnifariae Theatrum 5?ro2;i2;i C^^o^??^ latinitate donatum a Ca- jparo Ens Co\on.i6o j.Bodint hb.^.de Magorum daemonomania Francof.. 1590. PetrusCreJpetim inSumm3.CatQchQtka, Bernardm Bafin, Georgius P-iflerius. Hieron. Menghius in Fuftis dremonum. Petrus Pomponatius. Philip- |»5l«^r;>«5£/icl?iw5ind2emoniomagia.Libri 2. Benedid, Pf rmi adverfiis
faUa-^
LiBRo Henochi. ^j
fallaces 8crufpicIo{asartes Ingolftadiii^pi. Ricb.tm /irgemhnis. Scipfo Gentilis in Apuleji apologiam. Jacohi SpYcngeri & aliorum Audtoruni Mallei maleficarum Francoh 1 600. Martini Dehii Magicanmi DifqvilTtio- num Tomi 3. Petri Thyy.u Tra{5l.2. de Apparit.Spirituum.Coion.i5oo. Ejufdem Loca infefta ob Djemones & defunclorum Spiritus Colon. 1598. EtLiber unusde obfellis Colon. 1598. PetrtBinsfeldii Tra(5la- tiis de confeffionibus maleficonim Sc lagarum Colon.162 3. Bi(ridanns in Polit. lib. 5. qvosft. 1 3, 14. Gcrfon part i. Stapleton. orat. i. Acad. Tbo- tnas Gerzonitis in Platon. Univ. Ital. ^lexander Jlenfis in Summa Theol. part. 2. qvoeft. 35. Rabanus Matnns ad Bonofiim. 'Joann.Vieri dePrsc- ftigiis D^monum Balileoe i y65. Lamh.Danxi Dialogus de Veneficis, qvos olim fortilegos, nunc fortinrios vocant,apud Enjlatbitim Vigmn. ini- prefl'. 1574. Joach.Ca?nerarii Epiftoli in Plutarch. de Oraculorumde- fe(5lu. Tra(5tatus Martini dc Jirlcs S. Th. Prof de Superftitionibus QvKft. 2. 3^0.? ;;n?5^ Tn//if;7.'/i dc Reprobis & maleficis. LiberErafti de Strigibus, B A S K A N O A O r I A Cwiz Tra(5tatio de ncfaria arte venc- fica Gviliehm Perkinfi , Interpr. Thoma Draxo Hannovioe i5io. Hotingeri Lex,ccLiv e Jure HebrKorum , qva interdicitur ufus praeftigiarum, pag. 388. feq.edit.Tiguri 1555.
Cum tot Au(5torcs defudarint indetegendis & profligandis nefariis artibus veneficis,vix noftra opus erit opera/iifi oceano vellemus aqvani affundere. Magno autemhicopns eritpietatis ftudiojfingularicircum- fpe(5tione & diacritico dele(5tu , ut triticum a lolio , aurum & argentum a fcoria.impura a puris,noxia ab utilibus, accurate difcernamus; ne dum aperte veneficia fu2;amus, venena incauti latentius attrahamus. Ha(5te- nus ASSERTTo qViNTA.
Cum exploratiiis modo innotuerit vcritatis {cmtatoribus indoles Scripti Heimbxi e propofitis hadenus A S S E R T I O N I B U S : fu- pcrcft jam ut difqviramus ^
Q^y i^. s T. VI: ^u Jtida^s Apojlolus afirmet Henochumfcriffiffe , & m
locus, qvi in Epijlola JiidA citatiir, ex Hcnocbijfuppojitio opere feu Fragmentoft cxcerptus ?
PRius affirmat Attgujlinus, pofterius Hieronymus Sc Scaliger inNotis ad Eufehium^ Augiijiini hoic eft aflertio: Scn^fiffc qvidm nonnuUa di-
M 5 vim
54 ExercitatioIdb
vina Emch illum Septiwum ah ^dam negare nonpojfumas , citm hoc in Epijiola Canonica Judas Apojiolmdicat. Vide Ajfertionis noftrae ii.p. 23. Sed pace tanti timqve venerabilisPatrisJudasApoftolus non dlcit Henochum
fcripfife, kd prophetajfe. Namhaec funtverbajudaev. 14: 'srt?^^*!^^^'^
ciyiou; dv,S : Prophetavit autcm de his Septimus ah Adam , Enoch dicens : Ecce venit Dominus inSan^is miUihusfuis. v» i f, Facere Judicium contra omnes& arguere omnes impios Scc, Initio adhibuitjudas vocem 'grf5£cp>;T(5CcrE , pro- phetavit, non autem ufus eft verbo, sx*^^' icripfit. Deinde introducitur Enoch , a Juda Kiym dicens , non ;;>^oi<pojv jfcrihens. Neqve enim e nuda Prophetia , qvam iingva profert , firmum ducitur argumentum Scri- ptionis.Sic enim omnes fihi Judf orum vaticiniafuafcripto comprehen- diflent, de qvibus concionatur Apoftolus Petrus A6t. 2. v. 17 ex JoeHs cap.2.v.28.& £{3.44.^.5. qvodnovifiimis diebus fintvaticinaturi. Val- deitaqve au6lus fuiiret numerus Scriptorum &c hbrorum fubinitium plantatae ChriftianK Ecclefi», fi tot prodiiflent Scripta, qvot extraordi- naria Prophetiae dona coilata memorantur credentium coetui , qvi una audita Petri concione, ad tria hominu millia ferme excrervit Ad.2, 41. Neqve omnes Prophetse fcripferunt. Agahm etiam Propheta fuit , nihil tamen fcripfifle perhibetiu: , fed fermone Prophetico ufus eft , in primis ad Apoftolum Pauhmi ibid. v. 11, 12. 'JSljach etiam narratur fuiflc x^^v| T^ SiKouuciwvig priicofuJlitiiC 2 Petr.2. V.5 : exinde tamen haut feqvi- tur , Noachum pr^conia fua literarum monumentis confignafle. Idem efto judicium de Henocho , qvi qvidem prophetafle legitur, non autem fcripfiire. Judi^ autcm viro du6to a Spiritu Dei nonopus fuit ad fcripta antediluviana aut traditiones reciurrere , qvippe qvi gaudebat extraor- dinaria & extemporah {cribendi & ioqvendi promptitudine>afq^ ipfius S.Sandi ^smuvrMy^ J\^«|<^Joh. 14. y.i6. Matth. 10. v. 19,20,
Hieronymi ver6&: Scahgert fententiam qvod {pe6lat, qvod locusin Eplftola J«ia; QyiHenochi opere citetur,6i qvod feorsiim opinatur Scaltger fit, e Tragmento Henochiani Libri idem locus fit excerptus p. 244 Not. ad Eufehium , ejus Apoftohci vaticinii ne qvidem vola aut veftigium ul- lum in refiduo Henochiani Libelli Fragmento apparet. Confer modo, benigne Ledor, didum Fragmcntum anohls pag. 25,26, 27, 28,29 ^^^^- tum cum Prophetia Enochi , qvce extat in Epiftola JtidiH : mox , te judi-
ce,
LlTERlS COELESTIBUS Et AnGELICIS. ^^
ce j fiia noftrse (ententiae conftabit veritas. Qyamobrem in re manifefta & oculis obyia prolixaprobatione iiaut opus erit.
Ex iis, qvas iufius jam dida funt^liiapte fponte ieqviturjnullum ante- diluvian» Henoclii Scripturie e Juda; Apolloli vaticinio praefidium tu- to qvoeri, nedum e fuppolltio perfonati Henochi Fragmemo , qvod Scaliger edidit,Noti{qve ad Eufcbium infcruit , &; Kircberus Latinacivitate dona- vit. Non eft dubium , inqvit Cunaeus lib. 5 . de Repub. Hebr. cap. i. qvinfcvera increpatione Enoclius iwprobitatem caJUgaverit bomintfm fm ^vi. Jtqvekures qvosdam migatorescxcitavtt , qvijlulta perfvafione fideratijpera- verefepdffefercipjleritati HUidere ,qvippe inglorio Jludio i:/jcjnna opera librum olim in vulgus extruferunt, qvcm ipft, fi Deoplacct,ab Enochofcripttim ajebant. Profe^b is liber aut e diluvii undis niteger evaftt , cum perirent fere omnia , aut pojiea e coelo delapfus eji , qvod ejl anile. Qvanqvam qvid non audebit afferere ineptorum vecordia, cv.rn ctiam JtidiU dicant Eliamjeptimo annopojiqvam rapius fuit , literas ad Joramum Rcgem dedifc ex ccelo , & addant adbuc hodie illic omnium temporu Fajlos ab co componi. Hxc ille. Faceflant erg6,qvi incautio- ribus publice fucum faciunt, & tam venerabjle glotiofidimi Patriarchoc nomen impudentius proftituunt. Hic enim immortalitate antemor- tem donatus cund:orum mortalium vanitates in his terris procul haber.
Neqve propterea omnis Scriptura vel fculptura literarum antedilu- vianarum abfoluto illi viva; pietatis exemplari Hemcho temsre abjudi- canda erit ^ qvippe qvi fplendida gemma &: cceleftis portio fuit Adami- ticorum pofterorum , qvi duabus columnis fua inventa (4vix-^-.l^) i"- fcripferunt, tefte Jo/epfco : cujus teftimonium plenius allegatum inve- niesllipra pag. 12. Qvaeft. i v lic fuit : feqvitiir modo
Qj^jEST. VII:
^n dentur Liter^ coelefles & jingelic<£y ifV^ ca'kjli aii- Eioritate & veritate nitantur ?
Ntediluviams Literaturx Promachi animadvertentes fuis manibus foe- neum larvMti Henocbi pugionem facile excuflum iri : mifsis terris, cum Henocbo in caelum evolare nituntur, ut Literas fuas luteas inter fidera coUocent, parumqve abeft, qvin coelitum confortio pa^nein-
ferant.
^
g6 EXERCIT. I DE LlT. COELEST. ET AnGELICIS.
ferant. Qyi Icarius conatus eo miniis metuendus , qvo altius aflurglr. Primo qvidem aipecStu multis adeo formidabilis extitit hic leviorum ingeniorum volatus, ut eorum airenfum meruerit , qvi non modo Syna- gogae Antiitites judicati funt , fed etiam domus Dei nivei lapides vulgo habiti. Altivolantium 5c coeleftium AlpbabeuriorKm horum numero annumerati comperiuntur R. Ben-Jochai in Zoharj R,Akiha, au<5tor hbri Jezirse judicio Ktrcheri, Rawbam, Abraham Dior,Ahen Ezrah, Radak,Jom- iof,RaIbak,A}halbatieli aliiqjcompkires Rabbini. Qyorumfimii qvidam Latini hoc dogma YeiuLA<cCTTjc ambabus,qvod dicitur,uhiisamplexa- ri , exofculari , propagare cceperunt. Iri hac utopica coeieftium abece- dai-iorum fchola nom.ina profefti funt Covnelms Agrippa , Paracelfus yRo- bertusFlud, CicusL^fculantis in Commentariis (liper Ptolomdt Centiio- qvium, Poflellus Comment. in Jezira, Origents Tom.Explan. in Gencfin, &qvihorum agmenmngno appai-atu Sc igneo impetii paucis ab hinc annis ducere volupe duxit, Gafl-arelltis in Gallico Libro, cujus titulus Les Curiofites inouyes, id eft, CtirioftatesinauditiC: inqvo inaudita prorfus con- ckifione concluditaliamnon iegi incoelo Literaturam , qvam Ebfieam. Hos ti6titii Alphabethi Au<Sl:ores hac vice indigitaflefufFeceritj ciim il- lud vel ievi digitulo ta6tum fuapte vanitate ruat , tenuefq;, in auras , vel nobis tacentibus , evanefcat. Qyod fi vero feftinantes oper« typogra- phicae tantum ocii indulferint, conabimur efficere, Deo benedicente, ut veritas & vanitas horum cceleftium charadberum fuis utrinqve momen- tis infra librentur. In anteceflRim ominaturi aerias & plane ventofas au6loritatis fore prxfidium , qvod charader antediluvianus a coelo fibi poUiceri habebk. Hacaenus EXERCITATIO PRIMA GE- NERALIS: feqvitur SECUNDA SPECIALIS.
G L O R I A
PRINCIPIO ET FINI
A ET a.
EXE^-
97
EXERCITATIO SECUNDA
S P E C I A L I S
D E
Literatura patriarchali , Literls Adami, Sethiano-
rumjHenochijNoachijHetrufcorum:
Itcm de
hiterdrum ca:lej}ucm & angelkarum Figura & futilitatc^.
Vamvis pofl hominum memoriam magna
qvidera humani ingenii vis cognita & perfpedia fic in veri inveftigatione , in multiplici inventione re- rum pra.'clararum & ad ufus vit? communis necella- ' riamm : nemo tamen eft qvi inficias ire poterit, qvin e diverfo temeraria hominum otio &: ingenio abu- tentium curiofitas fagpenumero phisjuftofibi indul- ferit in excogitandis iis, qvce fapicntum judici6 non majus robur habere exiftimata funt , qvam [ut divini Prophetae £pAC verbis e cap. 59. v. y. defumptis utamur] C^'*^?^ ''■)')p hoceft, telaearanei qvovisexciut6
ventulo aut deciduii de tedisgutuila facile dilTipabiles.
N Vana
'^8 ExercitatioIIde
Vana haec humanae mentis temeritas vel ex unico intultu Antedila^ viam Literatura perfpici poteft. Etenim extitit audaculum qvoddam hominum genus , qvod fe fupra vulgus haut commodius aut gloriofius eminere pofse putabat , qvam fi in LiterariiC antiqvitatis commentis ope- ram ac ftudium confumeret , adeoqve {ilumcuiqve fere aurei feculi Pa- triarchse Alphabetum affingeret.
Hinc enati funt varii Adami, Sethianorum pofteronim, Henochi 6c Noachi charad:eres,qvinitidistypisornaticum applaufli in lucem prodierunt , atqve curioforum hominum oculos ad- mirabundos & animos folicitos ha6benus detinuerunt. Fucum vero tanto illuftrium nominum fplendore obdu(5lum , tanta divinorum He- roum au6toritate velatum , tamq-, longinqvi temporis antiqvitate te- <5t:um haut facile cuiqvam pellucere polTe autumabant primi hujus Li- teraturas architedti. Ssepe enim a temporerobur nancifcuntur com- menta & a magnis nominibus fidem.
Ccterum, veluti ignavum fucorum ^ailgus belle ordinata; apum Rei- publicse inlTdiatur , tecte alvearia fubit , laboriose comportatis & con- uipatis mellis favis vefcitur , tandemq; vernaculam apum familiam aut dom6 extrudit , autfameinterimit, nifimature elimmetur: confimili ratione qvamdiu hi chara6lerum fuci antiqvas fedes & loca genuinarum Jiterarum occuparint , & vetuftatis jura farta te6ta confervarint , tamdiu iliumdecus, fuam dignitatem &primigeniam antiqvitatem tuerine- qveunt ilh Litera , qvas ipfius J e h o v ^E digitus confecravit & longe evexit fupra omnes alias, qvas folers humano2 mentis 8c manus induftria iillo unqvam tempore fingere aut formare potuit.
Qyamobrem , ut fuus dtvinx atqve Ehraide Literatur^ honor & anti- qvitatis jus conftet : ^ntediluvianis Literis fucata vetuftatis ac dignitatis larva erit detrahenda.
Qvia vero neminem hadienus animadvertimus , qvantum mens no- ftra fpacium prseteriti temporis refpicere poteft ac memoriam Litera- rum recordari ultimam , qvi hos flicatos chara(5teres & notas plane no- thas flib juftam cenfuram vocaverit j Im6,qvoniam Generalem de Lite- m ^dami & ,Adamiis:,po(leritatis ante diluvium Exerc itationem modo propcfliimus: agedum nunc in nomine Jesu Christi co- nando experiaraur vires , & Speciakm magis dc hac Literatura
Patri-.
LlTERATURA PatRIARCHALI. gg
Patriarcbali tia<5lationem inftituamusj in primisciim documenta Litera- riarari &:tiefiti hujus argumenti alianuncnobis flippetant, qyame6 tempore, qvo has Literas piimiim ccepimus rimari.
QyapropterplurimiuTi confidimus Ledlores tanto aqviores &: no- ftrorum laborum ac conatuum fore arbitros , q vanto denlioribus vetu- flatis tenebriscircumfundimur, &qvaiit6 magis aliorum fcriptorum proevia manu auxihatricc fucum priiis ex profeffo detegente fumus de- ilituti.
Nositaqve divjlna.grvitiaadiuti, caufjebonitate freti, &:indagandae veritatis ftudioincenli-impigro animoinarenamdefcendemus: initid ftudiose invefligaturi,
Qjf JEsr. I,
Qvhum auSiores Literis antediluViajm patrocinenttir^
deiis tefientur-i & q-vibnsfigitris illa
-exprefi£ extent ?
PRincipio qvidem haiit abs re fuerlt rem ab ovo ordiri &: in primos fontes harum Lncrarum fludiose inqvirere.Id qvod commodiiis haut fieri pofle arbitramur , qvam ii ipfos hiiius {cripturae vel fculpturae dilu- vio antiqvioris au(ftores,patronos Sctefles jufio ordine & diJigentia re- cenfeamus, qvi qvidem nobis cogniti funt , & qvorum fcripta ad noflras manus hadienus pervencrunr.
Ordiemura primi hominis Jdami Alphaheto , qvo ,fi genuinum eflet, antiqviusprodi aut promi neqvibat,humatii qvidem induftria & foler- tia elaboratum. Hujus Adamtii cbarailcris originem qA'od fpe(5tat,non heri aut hodie nara ante fecuium viguit , diuq*, in animis credulis fedem iixit. Veluti vero hoec Litorarum prima flirps,ut putatur, a publicis mo- numentis & nitidis fculptomm caehs gratiam:ita ab illuflri Adami nomi- nefplendorem , adiuturnitate vero temporis, qvo intadta & f everioris examinis fecura floniit,robur.TC duramentum nacftaefl.
Ingrediamur modo atqve contemplemur fpaciofiim Literarum Fo- nim^qvod lacohm Bonaventnra Hci^htirnus Scotus, Ordinis San^i Francifci de
N z PattJa,
/
JOO EXERCITATIO II DE
Paula , Pontificls Pauli V. privilegio & fuperioram licentiaconfirmatus exftraxit Romae 1 6i 6 , &: tAuream Virgam infcripfit ; mox velut in a<9:a publica relatum teftimonium de Literis protoplafti intuentium oculis obverfabitur. Nam inter fexaginta o<fto difterentes Lherarum formas magno qvidem ftudi6 conqvifitas , fed majori impendio in ass incifas i^^edatur talis typus
ADAMiEI ALPHABETI.
Sic vidimus Hcpbtirm teftimonium LiteYarum Adam^arum monimentis confignatum. Sed tantiim vidimus. Qvare a nuda chara^erum Mamt indice tabula obiter inlpeda , qvam Hepburnus PontificiPauIo V. dica- Vit , re(5td progrediemur ad luftranda Mommenta ItalU a Laurentio Schra- dero Halberfiadicnfe Saxone edita,atqve inibi luftrabimus eos ,Adami cha- raderes, qvos in peiregrinatione Italicaviderat Schraderus , qvofq^ex Bibliothecae Vatica.iae Columna odava in muro ad eftigiem Adami ex- fcriptos Helmftadii ediderat 1592: qvibus mox alia Adammum etemen- torum forma ab Hepburndo Adami charactereplane diveria noftris oculis fubjungetur. Hsec autem talis eft ;
Qvoniam vero non modo in HepburnM Literaria TabuU,yerum etiam in Schraderiams Italix monumentis jam allegatis nudas tantum chara(Ste- nim figuras intueri licet : veniendum erit ad aHos autores , qvi non mi- nus nonnulla fundamenta antiqviflimarum Literarum ab Sddamo for- matarum tradere conati funt, qvamnudos charaderes typis aut cselis exprimerc. Hos inter tres in primis numerantur : ,Angelus Roccha a Camerwo in Bibliothecae Apoftoiicae Vaticanae Commentari6 , qveni Goncinnavit & Romse 1 59 i.edidit: Clatdius Duretus in Hiftoria de Lin- gvisUniverfi, qvamGalUco idiomate publicavit Coloniaei^ij; nec
non
LiteratuRa Patri ARC hali. ioi
non ThefcustAmhrofm ex Comitibns Alhonefn I. U. D. in Appendlce Intro- dud:ionis in Clialdaicam Llngvam, Syriacam, Armenicam acqve decem alias Lingvas, qvas Papiae In Italia evulgavit 1539. • Initioqvidem In illud ^dami Ahh.ihetnm oculos defigemus, qvod Angelus Roccha in Commentario Bibllothec^e Vaticanse videndum proponit pag. 79. & verba ejus audiemus , qv^e ita habent : Stipra hujus [ptLtt Adamt] caput charaderes , ftve Vttern amiqviores , nunc Hehraicn didity ejufmodi leguntur.
Hehniicimi Alphahcttim dntujVms,
Ad ejtifdemvero Adami pedes Infcriptio Latina in hanc legitur vcrborum for- mam :
Adam divinitiisedo£bus, primus fdentiaruni &: literarum inventor. Pcrglt Roccha p. 80. Ratio tpfa perfvadet , Adamiim divinitus edodttm difct' pltmts , certof^^prxfertimfcribendi charaderesadco necejfarios altis prdmonfiraf- fe^ficut Infcrtptto docet» Hanc atttem formam fcribendi hoc loco pofttam Hehrai- cas tnter literas anttqviorem yprimutn^j AlphabetumftiiJJe CREDENDVM E S T^qvod a dextro in ftntfirum latus lcgitur. H^ec Roccha,
Porro nunc ad primum & prxcipuum hujus Adamxi Alphabeti pro- mum ac patronum pedem promovebimus. Nobis qvidem ncmo had:e- nus vlfus eft aut cognltus , qvi publicando Literas Adamxas Thefetm Am- broftum anteverterit. Etenim Anno Chriftl 1 5^9. Papiae primus e\iil- gavit Adami charaderes , eorqjvelutemedlls, adqvasdamnatimemo- rantiir, flammls eripuit. Qya de re Ipftim Thefeum loqventem audiemus. 5ex,inqvit Thefeus in Append. varianmi Literamm p. 202,203, relatis Hebraicarum Literarutn gcneubusyOper^ prccitim mefadurtwt arbitratusftimy ft alios hatidqvaqvamjpernendos Hebrmtim chara^eres^ a variis non infimi nomi- nisautoribus excerptosinhac nnfira Appeiid^cc adderem. ImerlibrosAmonii de Fantis Tarvijtm, oltm Philofophi & Aftrologi exceUemiffmi ,memim jne vidijfe opera RazielU, PicdtricisjBailum}Mercurii,Petri ApponiS) Saloinonis acinterpre-
N 3 tfS
lOi EXERCTTATIO 11 DE
tii ejus ApoUom , 6" aUorum multorum , ex qvlhus tanqvam ex virenti i3'J{orido pato variarumLtterarum fiorcs &charailcres diverfoscoUegi. uSljqve entm aliam ob caufam tam diligemer libros illos , anteqvam in Vulcanipotellatem apa- nibus nojirisy in qvorum manus ex tcflamer.topervenerunt , legt j qvam ut chara- deres illos Literarumfcilicet variasfiguriis oflriberem. Infecundo qrippe Tra^ clatu, in qvo de Lapidibus preciofis loqvitur Razieh reprobata iHo) um opinione qvi dicunt vigtnti duas Literas, de qvibus ibi loqvitury a Camuele fniffe invemasj An- gelum Rapbael inLtbro, qvi duiiur Liber ignis , tllas Adaprotoplafio dedijfefcri- ptiis ajjeverat , & ob idfilios Adam eas recufare nonpojfe. Qyarum qvidem Lite- raYumfigmr.O^nominafuntinfrafripta. Ha<5benus Thefetis. Qviaverofi- giiris plane conveniunt hi Angelici charaderes Adamo traditi cum ifto Z.i- terarum Adamxaium genere , qvod (lipra primo loco videndum propo- fliimus qvodq j nitido fatis cselo in ses incidendum curavit Hepburnus^no' lumus Alphabetum huc denuo tranfctibere, aut idem bis cum tjedio Le- (Storis repetere, ne adnm agamus.
Velutivero Thefei vefligiis prefse inftitit Hcphurnus in AureaVirga, hoc eft,Splendida variarum Literarum Tabula,qvando eafdem qvas ille Adamitarum Literarum Figuras attulit : ita Claudius Duretus ne latum qvi- dem ungvem ab ejufdem Thefei latere difcelht , nifi qvod nova teftimo- niorum fymbola adje6tadihgentiamejus fuperare conatusfit. Etenim Primo allegat Ambrofitun Tbefeum tanquam ducem , qvem imitandum fibi propofuitindivulgandishiice AdamiLtteris. Hujus enim narrationem & au6toritatem velut fcutum adverfantibus objicit. Deinde hunc titii- lum eis prsefigit : Characleres de fAnge Raphael , CharacSteres angeli Ra- phaelis. Terttb plane eofdem & numero & habitu charaderes Adamiticos, qvos Thefeus ante feculum excudendos curaverat , ob oculos ponit pag. 117. Qyarto &C ultimo prsefcriptis chara6leribus {iibftmit nova fun- damenta partim petita eCabaliftarum &:Ebra:orum Commentariis in Librum Jezira, partim ex Patribus, Epiphanto & Attgujiino.
Primb qvidem e fcriptis & Perufchiis Rabbinicis in Ltbrum Jezira ^Yohare nititur yqYodpatrtmpncceptoyes fuerint angebnoti iVidelicet prace-' ptor ipfius Adami Raziel, &c. Secundb aflerit Epiphanium ad Panarium fa- cere mentionem Libri , cujus titulus : Ad,^ Rcvelatio , qvandb Deus immifit foporem in iUtim. Tertib tradit Ai>guflinum contra Fauftum Manichaeum meminifieX/&?7 Adamaii cujus infcriptio Sc argumentum fuit de Genea-
logia
LlT ERATURA PaTR I ARCHAL I. lOJ
bgtafilmum dy filMrum Adaml Qyano ait Librum qvendam Razlelis an- geii extitilTej qvi hunc prsetulit titulum : Cbav/cftve omnium viventimn ad- imrabiles i^Juper omncs doclriius imindifecnndum cvangclicam Veteris ^ Kovi T eflamentivcntaiem ampleilcndx Prophctix , confcriptx a Razicle ^.damiprimi parentis Angelo.cx Libra BcJm,id cfi,Utcispurif]in?s cxccrpt^. Qyintb deniqve memorat SanflumTbowam libro de EnteccElTentiaaffirmareab Abcle filio Adami librum fuiire compoiitum, &c. Univerfa Diircti diHertatio eo collimat, ut e Libris, qvi Adamo tanqvam autori atlignantur , Litcra- rum Figuras, qvas Thefeiis attulit, exfculpat. Nam line adminiculb Lite- rarum Libros lcribere non pomit Adamus. Qyamobrem neutiqvam fe aberralle putat,qvando Thcfet exemplum feqvutus tale Literarum genuSj qvalefupra a nobis exprclliim eft , Protoplailo Adx tribuit. Sed ab Al- phabeto AdamAo, ad Literas filiis Se:h afcriptas luftrandas progrediemur.
Alphabetiim fltis Seth iigillatim tribui non obfervavimus nilT ab Angclo Roccha in Commcnt. Bibliotheca: Vaticanre png. 8. Schradcro in Monu- mcntis Italiae, &autore infcriptionum , qvx vifuntur Romse in Parafta- ticis columnisBibl.Vaticana':qvem ducem feqvuti funt Roccba &Schra- derus,(Qd difparifucceftu.Hic enim Literarum ordinem confundit,ipf6s- qve chara(5leres rudius acimpolitiiis formandos curavit : Illevero iii cclebri fuo Commentario,cu)us jam aliqvoties neminimus, eundem pla- ne fitum &: habitum Literarum filiis Seth , ut ipfe loqvitur , aflignatarum exhibet , qvem ipfe in ^damxo Alphabcto videndum propodiit, &C qveni nos Cc-elandum fupra curavimus. Hoc Alphahetiimpoflcris Seth tributum nullo alio fundamento fulcit Roccba, niii geminis illis columnis, qvaruni memimt y^^/fephus libr.i.Antiq.Jiid. Harum ««^.ait Roccha, lateritia erat, flltera xneaftve marmorea : illa contra ignis confagrationes , bxc contra aqvx al- Juviones ereda , ut monimcnta ipfa dtutiiis confervarentur &pcrmanerent. His in columnis libcrales artes, & eas prxfe\ tim , qvx ad ohfcrvationem fiderum perti- 7ierenty co7ifcripferunt. Jofephusautem adfuannfqvextatem (olumnamillam tnarmoream in Syria duraffe teflatur. Hxc Roccha, qvi porro addit opinan- dum effe , qvod hoc Alpbabettmifiliis Setb prasmonftratimi (it :ihAdamo, Xzetzes Chiliad. 5. Hift. 25: K<xvl,y,^ iQ^ouct Aiyccaiv 6<j<^p£T^'>f««w«- rcov , qvamvis Seth Hcbrxt dicant invcnto>em literarum : qvo loco ipfi parenti Setho literarum inventum tributum obfervas. Caeteriim ab Alpbabcto Jiliorum Sctb ad Literas Hcnochxas defcendemus.
• Heno'
I04 EXERCITATIO II DE
HetJochi Litem , qvoadiriTeftigarelicuit, primus publicavlt Joamei Augujiinus Pamheus Venetus Sacerdos. Is Libr6 , qvem miro titulo & hy- brida voce inrcripfit Voarcbdmniam contra Akhimiam , & Venetiis edidit 1530, initio qvidem ufitatas &hodiernas Ebrmtim Ltteras fpedlandas proponit pag. 12. Deinde eafdem ornatiiis excufas ob oculos ponit atq^ illos charadleres fuifTe aflerit, qvos in monte Sinai Deus Mofi conceflTerat pag. 1 3 .Tertio Figuras Literarum Abraha traditarum exhibet.p.i4.2.v<?r- to deniqve talem Henochxi Alphabcti typum exprimitpag. 1 5.
Has Liierarum HenochMrum umbras, qvibus formidolofe {lice Voarch- dumis arcana [myfterio enim Ebraicarum Literarum , in primis qva- tuor,n^p^,ai-tislu2e fecreta tegit] obfcuravit PtfK/k/« , feftinus captat Duretus pag. 127. citati fupra Libri, easq;, pro veris Henochi Lttcrarum an- tiqvitate venerabilium figuris orbi Iiterato obtrudit. Ne vero plane tacuifte videatur,poftqvam hos chara^ercs ob oculos pofuit,haec fubjun- git : Noh!s,qvi hdcfdiculd vivimusprobe innotuit cxtare in ^thiopia Librum ma~ gnx authoritatis ^ proCanomcohabitum,qvires divinas compleditur& Enocho tanqvam au^ori trtbuitiVi\ Cetera, qv^e addit, plane funt «^vct^/ajqvare ea adfcribere operse precium haut putamus.
Verum enimvero a Pantheo^c Dnrethoshk Jac.Bonaventura Hephur-' nus exprefllinis Henochi charaderes, ScinCua Anrea F"ir^<? hodiernos cha- radberes Ebraicos, fed elegantiufcule fculptos & pun6tulis in medio in- ftar rhomborum pulcherrime csslatos pro Hemchxis Literis agnofcit. Qvia vero nudas faltem Literarum Figuras exhibet Hef tM)7;i« , fruftra abipfo rationes&; didud:iorem confirmationem ^/p/wye^i Hf kcc6<c? ex- fpedaveris. Sed mifsis Literis Uenochi, ad Noacbi charaderes veniemus.
QviincoIIigendisac caelandis variis Literarum generibus omnium induftriam fuperare conatus eft Bonaventura Hepburntis in Magna & Splendida o€to & fexaginta charaderum Tabiih^Virga Aurea dida, hif- cc feqventibus figuris fculpmm exhibet.
NOA-
LlTERATURA PaTTI I ARCH ALI. lOj'
NOACHICDM ALPHABETUM.
7 2^ H 0 Ki M-J 1
"E V Z O^ W y
Helcplanfe filent Thcfeus & Dnretus, audaces alias Antediluvianarmn Lite- rarim pronii Sc patroni, folus Hepburniis loqvinir ^ fed qv6 fuccelVu, mox Qyseftione Secunda oftendemus. Neq-, alibi in antiqvis Monumentis Literarum qvicqvam obiervare hadtenus potuimus, qvo talis 7S[jacbi fcriptura confirmetur, nill cuipiam placuerit ad partes vocaie 1S(jachi iL/t/«;«,qvemCabalillaetradunt aChawo inarcapatrifurreptum fuiile : De qvo Dc/j7M5 Difq. Magic. Lib. i . c. 5 . qv«iV i . Aut fi qvis velit Noa- chi TcftamcmttWj ejusq; epirtolam huc trahere q^a fuprema tanti viri vo- luntas contineri perliibetur,qvam paucis abhinc annis e ruderibus Vo- laterranis erutam cum aliis Etrufcis Antiqvitatibus Pi o/^cr Italus di^Til- gavit. Atq:, fic etiam luftravimus Literas hioacho afcriptas.
EcceScriptores, patronos,editores .ic teftes Literarum, qva?ante di- luvium viguille memorantur,juxta aetates Patriarcharum ordine recen* fuimus,atqj ipfos charaAeres velut indice digito follertibus ^titiqvitatU Literaria, fcrutatoribus ha(5tenus monftravimus. Id autem tanto prolixi- ore narratione, majore induftria ac cura perfeqvi ftuduimus, q vanto ra- riorafunt illaMonumcnta, exqvibus tanqvam fontibus hos f jv/frfrtt;» Literarum rivos duximus,& qvanto circumlpe^tiore ac candidiore fide verfari oportet in aliorum fcriptis , qvorum fententiam aut refutandam fufcipimus, aut imitandam nobis proponimus. Qvamobrem id operam dedimus,ur non modo fcnfum audlorum , fed & totidem Latinis verbis di6la acicriptaeorum bona fide referremus, & ipforum Aboriginum antedihivianorum elementa ad vivum exprimenda curaremus. Nunc porro in eorum giatiam , qvibus inveftigatio veri cordi ac curre eft, memoratos Patriarchan.im chara6teres , eorum teftes ac patronos con- Vocatos ad tribunal veritatis divina adjuti gratia examinabimus. Ut au- tem ibi veritas ac falfitas fuis utrinq, momentis librentur,initi6 cum ex- pendendum erit,
O Qv^st,
I05 EXERCITATIO II DE
Qj^ ^ST. II:
A?i ^onayentuTd Hephnmi patrocinium ac tejlimonuim fa*
tis validtm fit ad evincendmn Alphnbetnmjupra firi"
pttm fropriumfuijfe Adami ? N.
Ciim veritas aecdura occupata omnibus pateat, ciim fcrIptores,qvoa jam vidimusLe^erwaureiraeculipatrocJnatosfuiire, Domini noftri nonlint, fedrerum dubiarum teftes,cumqj eorum did:atanqvam edi- <5lvi, & teftimoma ut imperatoria mandata ^ftimari nec poftint nec de- beant : agedum , Deo conatibus noftris benedicente , in aud:oritatem 8c fidem {criptorum,qvi ha6tenus teftimonia talerunt de Charaderibu'; an^ tedihmanisAtdiAo inqyiramus expenfuri , qvid valeant tam grandia&: infolita auia, qvid ferre recufent..
Omnium primusad tribunalvenitHep&«r;/;/i Scotns caufam dicSlurusa qviaprimus teftimonium dixitjVeluti fupra oftenfijm eft. Hujus autem teftimonium de Adami Literis nontam momentofum eft , qvam {pecio- fum, typisq^ elegantiftimis fplendidum. Qyia enim in vafto iilo Lite)-a~ mm Theatro nii nili nudas variorum charadierLmi figuras intuendas proponit : eadem facilitate Hepbm ihvum Adami al: Ihibetum rejicitur a cu- riofis veritatis ^ftimatoribus, qvi non nifi folida rerum momenta & ra- tiones ponderant atqve probant, qva admittitur a credula turba. Ete- nim. hoec non raro inftar puerorum , qvi miisis preciosis rcbus, pulchras imagines cupide captant &; araant,non tam reruni pondera ac valida fundamenta penfi habet, qvam evanida iimulacra. Dignum fane patel- ia operculum. Ciim itaqj pati'ocinaturus Hephu-nus Adamiio charaderi meras tantiim Adi-miirum Literarum imagines proferat , nec ulla eas aut folida aud:oritate aUorum virorum fide dignoruni,aut antiqvitatis veris documentis,nifi iuo teftimoni6confirmet,ex eo eiTicitur, qvod arbiterj ^eftis.&patronusidoneus cenferi non poifit , in primis rei infolentiifi- mss&hominum fidem prorfus excedentis, nifi qvis proprise caufae & teftis &; a6tor & judex fimul eiTe veht,id qvod jura haut permittunt.
Deinde, ]\\ud Adami alphabetum ^qyod Hepburnus aiiimtiRoecha & Srhra- dti'us d^jjftruunt^ Etenim hi longe abeunt ab HejjbumOf qvgndo chaxade-
LlTERIS AdAMI. 107
res plane alios qvam ille , Adamo ailignant. NecelTiim igitiir eft , iit aut tranligat Hepbarntis cum Roccha &: ic /j; adero, priufqvam certi aliqvid Ita- tueht de avitis tAdann Literis , aut eos enoris convincat &: ie ioJuin re- giam veritatis iniiitere viam demonitret, ii tAdamiticarum Literarum au- dloritatcm & Iplendida: iuae Tabulse dignitatem iartam t€(5lam conier- Vare velir.
Tcr^/(),qv6d ii qvis TahuLt Bc^hmvxit varia Alphabeta inipexerit & re- 6ise rationis libra ponderaverit , mox animadvertet nonnulJa eorum velplumis Icviora f ore. Q^o iic^ut iides aucboris eleveturjau(5loritas pe- riclitetur, iiiipectareddantur reliqva Alphabe:a, in primis eajqvse h.i(:^te- nusincognitaScmauditatuerunt. Idqvod iniliituto nonnulionim Al- phabetortnn in Litcrario Hepbti. m abaco extantium examine ad oculum oftendere conabimur.
Tabulam Hepbw imam qvando contemplamur, mox anlmadvertimus in ea aliud extare Grxcum AlphabctuwyaVmd Lativ.o- (Jrxcum.^md Atticumy aliud Ly£o!ictrin , aliud lomcum , aliud Lo^icum. Ita pro "\arierrite prjeci- puarum Diale<5torum varia Hcpbiirnw. dil^ribuit Alphabeta : perinde ac fi qvis vel let alias Danis , alias Sa^dlandis , alias Fioiiis, alias Cimbris , alias Scanis Literas ai^ngerc , qvi tamen omnes unus Dania' populus eisdem utuntur charaxitcribus. Licet vero icribendi artiticium in hoc magis ex- qviiitum , qvamin alio appareat : Tamen h^ec Kc.y^.t^<x.^;-tx nonmiitat fpeciem , ut Philofophi loq vuntiir. JVIirai-i autem fubit , cur Hifburnns plura pro ingenii libertate non coniinxerit Grsecorum Alphabeta^fcili- cet Bccotica) The[Jalicay Cbalcidica,MacedonicajPamphylica,Aigiva.Lacomca^ Cypria, Creiica,Sicula , Syracufana, Rheginay Tarenttna , qvum tot extite- rint nationes,qviE Grasco fermone ufa? q vondam fuerant. Sed forte cau- jiiis pra^videbat fraudem minus mnnireilam fore , qvse paucorum Grae- corum diale(r"t6 difFcrentium diversis Literis tegebatur. Haec tameii adeo evidens clt , ut plane coecus iit oporteat , qvi eam non animadver- ^ tat. Veluti autem fraudum genitricem audaciam fuille faepe compertum eft: : ita nifi priiis audax fuiilet Hcpbuinus , facile fibi ab hoc dolo tempe- rallet. Audaciara autem ejusindecognofces. Numerum fuarum Litera- rum ut in immenfum p^ene augeret , iWixd .Ahhabeivm , qvod Thefeus in Append. Literarum pag. 1 9(5. vocat gencratim 'E».j;i(>^<5v , Hephurnus ma- gno aulli figillatim ^Eolicum fuiile indigitat, Rurfum , alium Grxcum
O 2 Thefei,
loS EXERCITATIO II DE
Thefei , nova licentia Attkum nominat. Adeo ut fingendi refingendf- qve Alphabeta in Tabiila Hepbiirfuea magnam audaciam ac temeritatem cernere liceat. Sed ad novos chara(5terum dolos in eadem Tabula con- fpicuos detegcndos pergamus.
Qvemadmodum veritas unica, fimplex, & uii fimilis exiftit : ita e di- verib mendacium varium eft, miAvuofi^Gv & n^AvnslyjAov. Eqvidem velut unda undam pellit : pari ratione inftar undarum faspe glomerantur fig- menta, ac volubili qvodam ^eftu in vagis ingeniis fludtuant atqve exun- dant. Crefcunt eundo , ex fiicceftli capiunt incrementa. Qvamobrem poftqvam Hepbnrttiis, audaculus Literanim faber , fubolfecerat Alphabeta Gr^cis affi^ta, & pro diverfitate idiomatum obtruCi , non modo a Cen- foribus Romanis approbari, fed etiampubiicas fraudes Superiorum pri- vilegio confirmari, immane di6tu qvam creverit commimfcendi audax cupido , qvantas vires fiimpferit e fuccelTu , qvanta fcetuum Literario- rum nothorum fada fit acceflio. Etenim mox Tabula Hepburn^a inftar gravidae matris aliud peperit Chaldaicum AIphabetum,aliud Babylonictim. Non fecus ac fi qvis fingeret Latinas Literas a Romanis diverfas efle,vel alias dari Literas Romanorum, alias Latinorum. Aut fi qvifpiam finge- retalios efl^e chara6leres Hollandorum ,aIios Amftelodamenfium ^ item alios Mifhenfium, alios autem Lipfienfium, & fic deinceps. Nemo enim ignorare poterit , qvod Babylon primaria fit Chaldoese civitas. Qyare iS ex mente Hepbuniijuxta numerum civitatum Scregionum multipli- canda forent alphabeta, opinione citiiis multitudine Literamm difcipu- li Alphabetarii obruerentur, & in iis difcendis maxim-a vit3e pars confii- meretur, aliaq- incommodafeqverentur.
Sed necdum cQiT^tHepbttrnus cumulare Literanim qvisqvilias. Nam mox in eadem Tabula pari aufu aliud PaUftinum Alphabetum,aliud Ca- nanmm cudit, curatamen PaUJlina & tcrra Canaan ufiicommuni fint Synonyma apud Scriptores. Sed Palaftinos charaderes mutuos fumpfit ab Append. Lit. Thefei p. 201. & qvos Tbefeui Chaldaicos , Hepburnns vocat» pro au(5toritate PaUjlims. Cananmm itidem Alphabetum ex eodem Thefeo p. 201, defiimpfit,& folum more fiio nomen ejus mutavit. Rurfiim con- fimili licentia, qvaBabylonicumaChaldaico, Paloeftinum a Cananaeo diftinxerat , novum fabricat GaltUum Alphabetum , cum tamen Geogra- phi GaliUam pro regione Canaan feu terrse fandae habeant. Eqvidem fi
pro
LlTERIS AdAMI. 109
pro arbimo ingenii citra experientiam & contra confvetudinem lice- ret nova finguljs provinciis Sc regionibus particularibus obtrudere ele- mentormn genera, tot extarent literarum Formse, qvot partes terrarum, q vot plagiE regionum , ncc uUus fingendi finis foret. Ha?c & alia plura evidenti limt documento non pauca Jlpbaheta , qvae in Tabula Hepbumi confpiciuntur jeflefpuriavix titivilitio redimenda. Qyamobrem qvi- vis facile videt , qvid judicandum fit de Hcpbtmii fide in publicandis AdamiLiteris , qvi tot vicibus fublertoe fideiac impoftura3Convi<5hjseft. In perfido fruftra qvoeris fidem. Veluti ei poftea credi non oportet, qvi femel pejeraverir, ut ait Comicus : ita qvi fajpius fidem fregerit,ei poftea tuto qvis fidere neqvit, in primis in re maxime dubia, valde fufpe^fba & omnem fidem longe excedente. Ciim itaqve ^dami Ltterx nullum cer- tffi aud:oritatis,fidelis patrocinii ac veri teftimonii pra?fidium ab Hepbur- «ototiesminiisfidocxfpetlareiiabeant: qvaerendiipfis erunt novipa- troni magifqj fidi teltes , atqve eorum fides coram exploranda. Qva- propter,f/ep6H) «0 Scoto foro cedcrc junb fucccdit ac fuccurrit Italus,tx^7/- gelus Roccha a Cauierim , tanqvam novus patronus , cujus fides qvanti fic facienda , mox apparebit , ubi veritatis coticulam ienferit. Qv6 ctiam nomine qvasrimus,
Qj^^ST, III:
TSLum An^eli '^cch^ anBoritate Adam^anim Literamm Ji?iceritas fblide probari & confirmarifojjit ? N.
PRimo , fententiam ac teftimonium di<5limis Roccha de Literis propriis ^d.iwi, difertis verbis pronunciat illud J'phabetuw ^cu]us typus fupe- riiis ex ipfius RocchiC Commentario pap.79 monftratus eft, & qvo Sama- ritani utuntur, efte Hebraicum antiqvius , & qvidem/>}77WffW. Id autem ut nobis perfvadeat, cum Hieroiiym ScGcticbrardo docetp. 89,92 Com- mcnt. Literas , qvibus V. T. monumenra confignata extant , novas eftc & ab Efdra inventas. Qvamvis vero noftri inftituti ratio haut permit- tat, uthanccontroverfiam a dodiilfimis viris &c Literatoribus Ebroeis ultro citroq-, amtari folitam pluribus jam perfeqvamur : t.amen Rocchx, Genebrardi 8c aiioruin fententiamj qva Efdrae Literarum mutationem Sc
O 5 novi-
IIO EXERCITATIO II DE
Jiovitatem adjudicare prafumuntjtanti ponderis haut elTe arbltramiirjUt elevet antiqvitatem chai-adterum , qvi hodie viluntiu* in Bibhis Ebraeis, & qvibus Prophetae monumenta fua confignarunt atqve ad pofteros transmiferunt. Id qvod malumus luculenta & erudita dillertatione D.D.ErochmannL Sa-xilandioe Epifcopiqvondam venerabilis conlirmare, qvam nolh-is verbis. Si Ejdrns , inqvitSyftem. Theol. cap. 2. dc Sacra Scriptura Qv«ft. 8, tak (jvidfecijjet, nec ipje, nec Nehcmias , nonaemqve Jo- fephus hoc, qvippe d^ioy.vy,iJ.o\dPicv,jilentio involvifct, Detnde cdicam hujusfen' tentiit ajfertores , qvaprohahtluate dici qveat, omnia Bibltca exemplaria prifca tjiius Scriptunt ita aholita , nt ne umm qvidem ujpiamfuperjit ? Tertib non potefl ajferri tmmntata Scriptura certum acfo' dumfundamentum. Plures rationes ibidem loci allatas , qvibus Rocchx aftertio folide refutatur , ipfe lege : & mox apparebit , qvaminfirmum fitargumentum a novitate hodierno- -rum charaderum deductum , &: ad evincendam antiqvitatem Scriptsn-a ^amaritan^yC]Yam lioccha defendendamfufcepit,minus efticax,im6 plane ineptum ad probandum Samariticum chara^erem fuifle cAdamt proprium Alphabetum. Sed hssc fufius infra edilTertabuntur.
Df/K^e,adeocertus &: fecurus eiilioccha de hifce Literls , qvod om- nium primti fuerint, ut nobis perfvadere aufit, id credendum ejfe, Etenim pag. 80 hsec funt ejusverba: Hancfcrihendt formamhdc locdpofuam[Sa.-- mariticam] Hehraicas inter Literas anttqviorem^primumcjj Alphahettm CRE- DEN DVM EST, Sane affirmanti incumbit probatio , non abfoluta debetur fides.fine evidenti documento aut folida ratione , in primis ubi de humanis rebus aut hominum inventis ambigitur. Grande itaq^ & au- dax Rocc/;/c poftulatum eft, qvafibi affLvma.nti Smantartun Literas pri- fcos ac primos hominis primi chara£ieres elTe^credi poftulat. Ssecula ver- bo Dei condita efle fide praecipimus ex praefcripto Gentium Do(51:oris & ApoftoIiPauUEbraeor.c.ii.v. ^. Alphabeta vero humanse mentis & manus inventa ac fi Symbola Apoftolica forent,talia vel talia creden- da efle , qvis unqvam vel fando audi vit , nifi folius RocchiC verbis ac au- daculo ore proditum? Qyamobrem nifi Roccha alia ratione fidem con- ciliaverit fuo Alphabeto minus fido ac firmo , illud prmium Sc antiqvif- fimum efle crcdere haut obligamur.
Tertib , is cui credere oportet, omnimode fidus erit, in di<5tis ac fa(5fcls cpnftans. Sed vero fi in Rocchx fidem in aliis Literis pubiicandis & ad
certum
LiTEiiis Adami. 111
certum aii6torem primum referend's fedulo inqyifiverimus, deprehen- demus eum pariim fibi conftare , ejusq; tidem A^acillare , qvi fua dogma- 1 1 Literaria crcdi poftulat , perinde ac fi indubitata; fidei articuli ei]ent> & is qvi ea prodidit folus mercrctur , utfibi aliqvid pronuncianti mox unanimi voce omnes acclamaremus antiqvum iIlud,G R A N D E S O- PHOS,vel>ATTOS Eci>A. Hunc autcm applaufum & plenum af- fenfum haut ubiq j mereri Roccham, id cuivis ad oculum patebit, fi qvis inlpcxeritO£^7p//0J'f»;z Litei,isSacras dicStas , qvas Roccba Mercurio tan- qvam primo inventori tribuit pag. lo i . Harum figuras nunc oculis fub- jicimus :
Hos eosdem chara^leres, ne qvidem unico apice mutato, poftea p. 1 80, veiiit fui immemor afcribit Memmni tanqvam primo auclori Et fi vel maxime altcrutrumhorumtivntum fuiire inftauratorem miriore & cau- tiore voce interprctari qvis^poiret : tamen jacentis aut incultse 'Liicram- jvc inflauratio atqve expolitio inflitui vixpotuit fine aHqvanegIe<5ti charadieris mutatione in melius , >ta»^/x'*v?"*'' ^utlio&c fcribendi com- moditate,qvas nuUa heic ccrnitur,ciim idem Alphabetum tanqvam cram- be bis non tam co<5la qvam cruda apponatur.
Porro , ipfa Elcireinorum facies fucum prodir. Nulla enim harum Li- terarum Sacrarum iEgyptiis afcripramm vehp.inimum chara(5f:erem eo- rum refert,qvi vifuntur in PawvhiHo Obclifco aut Oedipo ^gyp-taco Atha- iiafu Kirchcn^ viri harum literarum peritiflim.i, in Ccclata Ptgmrtj Tabula, aut//i.icwimagunculis, Obchfco Romvino, qvem Exercitat. Vofiendi- mus, JacobiHrfu fculpturisiEgyptiacis , qvse extant inLibro, qvem fcripfltde Cruce,aut Vlyflis Aldi-ov.rudi figuris Hieroglyphicis,qvaruni typus exhibeturl. 10. Ornitholog;a^,^ccd»?fimulacrisiEgyptiacis,Pau- li Petavii monumentis charadlreres iEgypriacos oftendentibus^qva; Pa- rifiis 1 5io. fnntexcnfa , autdeniq-, in monumento JEgyptiaco ;,. qvod Patavio ad nos benigne tranfmifit J ohannes RhQdius , vir celeberrimu s &c
aliiiiLi
112 ExercitatioIIde
nffinis honoratiffimus , in qvibus eft vera fedes 8i theatnim facrarum ac Hieraticarum Literarnm ^gyptiacarum,qvibus ufi iunt Prophetae i£- gyptiijtefte Clcmente Ahxandrmo^ Oro dc Catff.no. Sec] ecce ipfam Jajpidis tiguram LiterisfacrU I^gyptiacis cxlatam ob oculos pofuimus ,ut ex ipfi- us inlpe(5tione clarepateat veras iEgyptiorum Literas iongealiaselTe, qvani qvas Roccba oftentar. Hunc aiitem jajpidejn CL. 8c ceieberrimus vir, Joan Vejlingtm Med. D. & olim Profcf. Anatomicus Patavinns fecum detulit in Italiam ex celebri totius iEgypti metropoli Alcairo,qvam alii Europsei Cahirum vel Cairum nominant , ipli incolse vocant nunc vAlca- hera, nunc Metfr , a Metfraim Noe nepote dudta appellatione, qvae Grae- cis 8c Latinis olim Mem^his di<fla eft.
m
.iS^
VI
my:
Neqve juvat caufam RocchiC , qvod Plutarchum , Diodorum Sicultm, Ci' ceronem & Tacitum laudet fuae fententiae parronos. Etenim didi aud:o- res unanimi ore tribuunt qvidem Mercurio inventionem qvarundam Literartm, veiuti nos Exercitatione alia, Deojuvante, prolixefumus confirmaturi : neutiqvam tamen figillatim indigitant hoc Alphabemm, qvod modo ob oculos pofitum eft,Mercurii proprium efle, cujusinven- tor, judice Rocc/;^, fuifle perhibetur.
Imo contrarhim potius e pltttarcho evincitur. Etenim fi locum ejus, qvi extat Lib. 9. Sympof. qvaeft. 3. inlpexerimus , evidenti erit docu- meiito , verius Vulgarium y£gy^tiacantm Literarum inventionem Mercu-
rio
LlTERIS AdamI. 115
rio tanqvnm ptimo audori alcribendam efle , qvam Sacrarum Sc Hterati- cartm. Nam poftqvam afRrmallet Mercurium iEgyptiis tradidiilb Lite- J^^/^^vivumexemplum/Tiw^c Literii m AipliabetoJEgyptiacoproponit ibilt j & dicit : ^ok, ti-t' ^a^y.xiwv At^v^.ict ts^utov lCtv ^iX^paaiv , wV E^f/.ei *STO<iy:A9-^(Tow, hoceftj Itaqveprimam LiterarufnL^^yptijfcribtmt Ibnij qvaji Merctmo obediemcs. Hujus autem divaricati pedes triangulum conftitu- unt , qvos immifso roftro velut medios fecat , ut teftatur idem Plutarchuf J. de Ilide Sc Oiiride. Majoris lucis ac evidenrio? caufa haut abs re fuerit figuram hujus Litcra; McrcuriaUs mutuam fumcre e noftra Exercitat. Hieroglyphica, cujus editionem paramus , & cum hac noftra obferva- tione conferre.
Sed vero , tantum abeft , uxprima Litera in lacro Mercuriali ^lphabeto exprefta a lioccha referat Ibin divaricatis pedibus infiftentem, iifq j roftrii immittentcm vel cokibrum innedentemjcui eaavis inlTdiatur,qvomo- do a Pigmriom Expolitione Menfas Ifiacas pingitur , utpotius limiHor appareat rcc P Graecorum , cujus pars dextra fuperior kmiformis ac fal- cata, aut tw P Latinon.mi , in primis ilU , qvod in antiqvis Libris ac Mo- numentis ufitatum fuifle animad\'ertimus. Qvod G. vero infpexeris Al- pha primum in Alphabeto ^.yEgyptiaco vulgari &: Gra?canico, qvod plane dud;um ALgyptiaci Alpha feqvitur , fi j{«X\«;^>:p/av excipias, clare ad ocu- lum patcbit, ilkid ibide ex fententia Pltttarchi {iiperius formata & difpo- fita reprasfentari. Ex his modo di<5lis manifdftum evadir,cujus monetae, fidei &; roboris fint/^cr^ Liteut (^Egyptiaci^ inconftanti afl^crtione nunc Mercurio , nunc Memnoni aflignatoe ab Avgclo Rcccha. Kzdik. venit in mentem nova? fraudis, cujus tenetur Johaunes & Jfrael de Bry, qvi in Ta- buHs variorum characStcrum editis Francofurti i f^g^. Indicum fuum Al~ phabetum ex hoc Mcrcuriali confuerunt, invertentes fiikem Literarum or- dinem. Adeo foecundus eft error , ut editus in kicem mox alios com- pkires fui fimiles parmriat.
Ejufdemcoloris & valoris cum priori eft Alphabetum iEgyptiacum, qvod Rocch.t pari incuria artribuitnon modo Ifidi Regines tanqvam pri- rinse inventrici p. 8 9,fcd ctiam Herctdi LyEgyptio ut primo aucStori p. 1 04. Licet vero utrobiqve figurae ea?dem ac prorfiis invariatK ccrnantur : ta- mcn haut dubitavit Roccha primo i^gyptias pronunciare , mox velut fui immemor Phrygius diditare. Harum Figui'a talis eft ;
P Has
jl - EXERCITATIO 11 DE
j^^ LKx;rA.xpomh
Haeincert^ autoritatis Lifer^c tanqvam qvaedam propagines magnam partem enatse videntur e putri radice (^Egypttaci Jlpbabeti, <\Yod in Ap- pendice multarum Literarum manu Thefei coniitum videmus pag. 205". & ab Autore Infcnptiomim publicarum in Vaticanam Bibliothecam ve- lut florentiflimum hortum transplantatae ^ mox vero manu Rocchte ex- cultK ac Commentari6 illuftratoe. Multo tamen prudentiiis feciflet Roccha , fi famje , exiftimationi & fidei fuse , qv3e non tam periclitatur, qvam prorfus labefa6tatur, confuluiiTet^fcapham dixilTet fcapham,adul- terinoe monetse Literas Lydio veritatis lapide probalTet, miniis probas e Commentvirio aut eliminaiTet , aut merito fuo caftigallet. Eqvidemfi fides Jngeli Rocchit majus robur non habeat,qvis qvjKfo tuto fidet,nedum credet ei alTerenti charad:eres fupra propofitos , proprios ac genuinos cITe Adami foetusf Hadenus vidimus & expendimus,qvantiim valeatfi- des & autoritas Angeli Rocchx in confirmandis Literis Adami &: aliorum : nunc porro veniendum eritad Thefeum Ambrofum Adamxi charaderii pa- tronum facile principem ac primum. Ciim vero ipfi pro fe ex fuo cha- radtere antiqviflimo & Angelico fententiam dicenti fupra aures pras- buimus: fupereft modojUt qvas vires ea habeat,diligenter examinemus» Qvapropter inqvirendum duximus.
Qj
V jEsr. IV:
iSlHm Amhrofti Thefei auEloritiisfufficiat demonftrandd^Ada^ m£'i chara^eris veritati ac frimigenia integritati ?
IN caufa dubia haut flifFecerit unius teftimonio utl. Nam omnem cau- fam duorum aut trium teilimonio ftabilitum iri teftatur Chrijlm
Matth.
LlTERIS AdAMI, lllf
Matth. i8, 20. Paulus a.Corinth. 13, i. Ebrieor. 10,29. &ante eosMo- fes Deut.17,5. InJur.Civ.L.jurisJLirandi I2.{f.deteftibus. Uniustejii^ monium nemojudicum in qvacutii}^ catifafacill ^atiatur admitti. Et nuvc mani- fejllfancimus, utttnius omnino tejitsnjponfto non ai(d:attir,cttamf pr/cclaixcuria honore rcfulgeat, Nos itaqve in caula Literaria , cjvas paulo ob{curior ac difficilior vifa eft , hauttumm putavimus uno faltem uti tefte. Gemi- num hadenus audivimus Hepburnum Scottan & Roccham Italum : his nunc fe tertius adjungit Tbcfeus. Qvam validum vero fit ejus Teftimonium, nunc cum curaexpendemus.
Primo qvidem curiose explorandum erit , an Tbefeus fit teftis fat fide dignus in ferendo teftimonio de variis Literaium generibus. Dudum id negavit JoftfhmScaligcr , &:pofteum Kircberus. 6W/^crqvidemlib.4. Epift. 444. qvi de fide Tbefci ad CL. virum Jobanncm de Lact ita fcribit : ^iphabeta iUay qvx mifjli inepti(fima hominum imperitorum commentafunt, Ea primus Ambrofius Thefeus Papienfis edidit , ab eo nuper Angelus Roccha Augufli^ ntanusin librumfuinn de Bibliotheca Vaticana exfcripfit. Qyi bxc nonfentiunt ab otinfts conftda^ nihil in Literis vident. Atbanafms vcrii Kircherus in Prodro- mo /Egyptiaco cap.ult.pag.2 22.fidcm Thefci & Thefeanorum elemen- tonmi fic elevat : 'JSjmc dcjunt tamcn , qvi hanc fcripturam Sacerdotalcm ex myjiicis certi cujufdam Alpbabetifgtiris cotijiatam ajferanty cujufmodt in Appen^ dice diverfarum Lingv» Introdttilionisfux in Ltngv. Orientales Atnbrofms Tbe- feus adducit : veYumciimnulla itncr Hicroglypbtcorum wonumenta hujusalpha^ hetireperiam , meritb cetcrisidgcnusfuppofituiisannumeratidumcenfco. A- 6timi igltur eft de Thefei fide,ut ita dicamus,Literaria,fi hi audicndi fint. Alphabetum vero illud Hieroglyphicum, qvod a Kircbero tanqvam fpu- rium rejedum eft, epag. 196 Append. diverf. Literarum Thefci huc tranfcriptum una cum duobus aliis hypobolimaeis alphabetis iEgyptia- cis, defumptis ex eade Appendice p. 205 oculis fubjicimus hoc modul6:
P 2 Al^ha-*
ii5 ExercitatioIIde
Al^habetum ^^/Egjptiacnm.
Secundb , cum Thefei Ambrofii Comitis teftimonio ita comparatiim eftr, lit non modo Cowif e fit indignum , fed etiam homine Chriftiano ^ non tantiim debile nimis lit ad ftatuminandas parietinas Adamat Alphahett^ venim &pror{lis turpe ac infame. Ratio in promptu. Nititur iftis fcri- ptis tanqvam fundamentis, qvibus public^ infamias nota inufta eft , qvas Magiee crimine non vacant , & qvaeultricibus flammisexpiandaveni- unt. Etenim pro fe & ftio udlphahetho probando adducit impia Picatnck, Bailum, Pctri Apponii monumenta, ncc non Salomoni6,Mercunt ac Salomo- iiis interpretis vApohnij Libros. Hos fcriptores antediluvianas- vel po- tius Vtoptciifax LiteratUYiX primos aucftores laudat, hos haut infimi nomi- «is viros fuiire pronunciat Thefcus. Horum fcripta tanqvam florida pra- ta. ipfius ocuHsadeoadblandita (Imt, ut ex iis flores Literarios magn6 flhidio magnoqve defiderid collegerir , anteqvam Vulcanus ea voraflet. Proh vefanse mentis coecitatem ! Thefei oculis ifti Libri , ifti charadreres tanqvam fragrantiffimi verni flores apparent , qvos ejus aetatis cordati viri ac Patres tanqvam atros infaufti Vulcani carbones horrebant , atq^ toto pe6tore averfabantur. Vulcani pabula tanqvam florida , tanqvam virentia prata blande intueturT/;c/c//4. O deplorandam temeritatem f Ex iis Literarum flolculos legit, in qvibus noxia & magica delimerant animarum venenalliccensis rogis digna. Angelum Raphaelem iftius fcri- jptuTos au6torem pronunciat , cujus inftin(5tor extiterat angelus tenc- fcrarum & confarcinator homuncio aliqvis vaniflimus ac fliperftitioni deditus. Illuftri primi hominis nomine abuti hauterubefcitad incru- flandas obfcuras illas Literas , qvas monftrum aliqvod hominis confcri- billarat. Eos charadieres a filiis Ada recufari ac rejici haut ppfTe difertis verbis fcribit , qvos nemo admifit , qvi vera a falfis diftingvere didicit, nifi unus & alter Thefei fimius , Thefeanoe vanitatis captator , imo rele- gatorum fcriptorum nimis temerarius approbator.
Hxc vero Scripta f^.i^^oi [ut voce Spiritus S» defumpta e cap. ip».
A6L
LlTERIS AdaMI. 117
A(5b. V. 19. iitamiir] Picatriciiy JppoimiSalomms, ApoUniiTyamh Razie^ lis, tAdami , 3c coniimilia, magico veneno infe<5ta fuiire docet fatalis ro- giiSj cui Patrum fententia Sc fuerant adjudicata & inje6ta. Ne vero qvis putet fibi verba dari,n6sve in Thefei manes injurios efTe : ecce non unius teftimonium adducemus de horum Librorum & audiorum publica in- famia, qvos tamen noninfiminominis viros extitillejudicii inops The~ /cMjliteris prodidit. Eqvidem a.Gef}ieyo'm Blbliotheca Picatrix Hilpanus inter fcriptores Magicos numeratur. Itidem aSixtoSeneniiinlan6ta Bibliorheca noxii MagiciLibri ac fuppoiitiifoetusS<i/o/"Woj;/i recenfen- tur, &;damnatorum fcriptorum fubfelliis afcribuntur. E. g. ClavicuLt Sa- lomonii, qvem Librum olim Sixtus ie vidiile ait circumferri a qvibufdani impoftoribus continentem genus Magiaefuperftitiofje, prodigiofis ac maleiicoe , nec non ejufdem tid:itium &c noxium fcriptum de Umbris I- deanimjCujus meminit idem Sixtus Senenfs. JpoUonit vero Tyan^u Magia ex Philoflrato cognoici poteft , fniftra excuiante ipfum Gahriek ?^attdxo Medico Parifienli in Libr6 , in qvo plerofq; lulpe(Sbos olim Magia; viros purgare conatus eft. Neq:,hili facienda eft Michaelis Majcri defcniio,qv3e extat in Symbolis Aure« Menfae L. 5. pag. 127 qva nititur probare J~ polionium ope chymic^e artis ifta miranda opera prc-eftitille. Nam , ips6 Majcro tefte, ab Imperatore Dowitiano MagiiE eft accufatus,& ab Anajia- fio T heopolitano Epifcopo proclamntus tanqvam ille , per qvem tot & talia DiaboH egerant. Sed ater an aibus fucrit artifex, ex Philojlrato , & Petri MoltHiU Vatec.15. p.ip^jcd. &:cxejus Magicis facinoribus editis clare demonftrari poteit.
Qvodfi Agrtppa de his au(5loribus,eorum operibus fententiam rogatus iiqvopiam, animadvertet eumjam fenio confecftum & majoriqvam ^um juvenis erat jjudici6 proediuim velut fuhuinare in ejus farin» fcri- ptores ac fcripta , cujus haec extant verba in Libro de VanitateScienti- arum & Artium cap. XLV : Ex honmi [inqvit] Goeticorum anagyri projju- xeruntomnestcnehrarum Librij qvos tmprokttx ledtonis \Jlpianus JC. appellat, protinits^i corrtimpendos ejfe (iatttit. Cnjtismodi primus excogitajfe dicitur Zahulus ijvidam idicitis arttbus deditus. Deinde Barnahas qvidam Cyprius. Et hodie ad- huc conftLfis tituUs circtmferunttirfub nominibtts Adis, AbeIis,Enoch, Abra- hse, Salomonis : Itcm Paiili, Honoi-ii, Cypriani, Alberti, Thomae, Hie- ronymi,^' EboracenHs cujusdam,^vor/?;" ntigasfluhefeq^viitifum Alphon-
P 5 fu*
Jl8 EXERCITATIO II DE
fus Rex Caftellae , Robertus Anglicus , Bacon & Apponus , &pler}^^ alu deplorati ingem homims. Prxterea non homines modo^ ^jancios, & PatrtarchiK, C^ angelos Dei tam exfecrabilium dogmatum fecerum audores^ed d' lihros a Ra- ziele & Raphaele , Adami 6^ Tobi^ Angelis traditos ojientam. Qyi Lihri tamen acutiiisinjfidemi ,fuorumprxceptorum Canonem, rituum confvetudmemy verhoYum d^ characierum genus, exjiruClionis ordinem,infulfamphyaftmj aperth fefe produnt, non nift meras nugas ac impojluras continere, ac pojierionbus tempO" rihus ah omnis antiqvx, MagiA ignaris ,perditiffimisperditionum artijicihus effc ionjiatos , ex projanis qvibusdam ohfervationibus nrjira rcligionis ceremoniisper- mixtis, infnis^, ignotis multis nominihus ^fvgnaculis,ut perterrcam rudes acjiirh plices, &Jiuporifint infenfatis, & l)is qvi nefctunt honas Literas,
Haec ille icripiit poftqyam fenuit & fapuit^qvi dolet fe juventutls fuae florem iis iegendis turpiter impendifle , ac propterea fuos Libros de Oc- culta Philofophia, qvos juvenis fcripfit, recantat. Qya de re ipfe ita icribit Libr6 de Vanitate Scientiarum cap. XLVIII : De Magicisfcripfi egojuvenis adhuc Lihros tres,qvos de Occulta Philofophia nuncupavi,in qvihus tunc qvidqvid per curiofam adolefcentia erratum eji , nunc cautior hac paltnodia RECJN- TATUM VOLO. Permultu enim temporis &reruminhis vanitatibus olim cott" trivi. Tandem hoc profeci, qvodfciam qvihus rationihus oporteat alios ah hacper- iiicie dehortari. Sic fero fapiunt Phryges. Satiiis tamen eft fero ac decli- vi aetate fapere,qvam femper defipere , qvod Thefco contigit, qvi fenex velut repuerafcebat & inanibusqvibusdamUtopicorumcharad:eruni crepundiis fefe obled:abat. Id qvod merito miramur. Etenini fi Agrip- pa, qvihorum vaniifimorum Scriptorum & elementonim florente aeta- te velut intimus amafius qvidam extiterat, jam ingravefcente setate uiqj adeo ab iis abhorreat, ut meliora do(5bus alios fuo exemplo fapere doce- at, atq; ab iis tanqvam meris nugis 8c perniciofis impofturis fedulo de- hortetur: magnopere mirari licebit , qvid caufae fit , cur Tl)ejem jam fenex Sc feptuagintafermeannosnatuseo ftultitise ac temeritatis pro- grediatur , ut iis monumentis , qvae vifii fuerant indigna, velut flioridis pratis graves fenio oculos pafcat , ex iis characSterum flores decerpat ac in meliorem orbem difteminet , qvaedigna fuerant, qvaeperpetuusci- nis&umbra tegeret.
Licet vero exhis,qv»mod6 di<SI:a funt,manifeftus evadat error The^ fei & Aclamiii Alpbab^ti vanitas clare perfpiciatur : Tamen tolerabilius
Dure-
L I T E R I S A D. A M I. II5>
Dureto , semulo fu6, atq:,haj:um Literarum reftauratore errafTe vldetur. Nam Duretus:,(]yi integro poll faeculo vixerat,in maxima Literarum lu- ce , qvarum tantum auroram eminus afpexerat Thcfctis , fciens volensq*, coecutivitjdehoneftamenta Literartim obiivione jam psene fepulta denuo redilcitavit , femina cliarad:erum inutilium incauta Thcfci fenismanu qvondam Iparfa &: noftra aetate fere negled-a excoluit, atq j longe lateqj propagavit. Inhos competitillud Hofeae cap. 8, 7: Qyt vcntttmfeminam, turbinem metent. Hi enim charadieres Adamxi mutuis manibus five fiti live exculti plane irriti funt, ac levis auroe fimiles. imo haut aliter fe ha- bent atqi folles, qvos Virgiltus vocat vcntofos. FoUis explicatus ventos excipit , & non nifi reddit ventum complicatus. Adamxtts characler re- ciproca manu Thefei O' Dtireti acceptus & traditus, facile admittitur, fed qvia levis eft, facile qvoq; difflatur, & in auras, ex qvibus conflatus eft, celer abit. Sed vidimus ha(5tenus vaniftimum Thcjci ftudium in publi- candisJdami Literis: nunc Durett novam molitionem aclaborem ex- pendemus
Qj^ST. V:
^?t 1)ureto noyo Litcrjiritm Adami^arum reftauratori
tuto q^visjidcrepojjit aiit debeat ?
TNitih qvidem novus hic obliteratis Literatttr/c reftaurator feqvutus ve- •^ ftigiaT/7e/i7,non modoPatriarchiCAdami au(5loritate & nomine abutitur ad tiitius fallendum ac fpeciofius adulterandumcharac^eres, fed etiam e coelo fmtlum Raphaclem in ibcietatem public^e fraudis vocare haut eru- befcit, ut eo lecurius credulo vulgo imponat , fufpediisq;, L/>f j/j certio- rem fidem faciat. Sed contra accidit. Etenim tanto fplendidiora eva- dunt mcndacia, qvant6 majorem confeqvuti (Imtfplendorem illi, qvi- bus affinguntur. Qyamobrem , qvando D«'/f /f« angelum Raphaelem iti claflem literionum alphabetariorum detnidit , characflerum formato- rem & Librorum fcriptorem fuifle finjrit , nihil aliud agit , qvam judi- cii imbecillitatem , ingenii in re nihili & vana occupati temeritatem prodit.
Etenim fi facra monumenta confulamus , nullum prorfus in iis vefti-
gium
110 ExercitatioIIde
gium Angelici Alphabeti, nediim integri voluminis confcripti ac manu Raplhtelis traditi protoplafto Aclamo invenimus. Scripfifle qvidem ^ iignaile ^ngcloi haut mficivamur. Id enim ex fcripmra Drf/«e/» & Ezc- (hielis Tau liqvet, de qvibus Exercitat. alia: ied integra Alphabcta & Yo- lumina exaraire, ea aliis tradidilTe, nuUibi in fcripturis leges.
Secundo , ut vanitas & inconftantia nugivendulorum icriptorum cla- riiis elufcefcat : in fcriptis aliorum Rabbinorum legimus , non a Raphaeh, Librum exhibitimi fuifte ^Adamo ^ uti ex Libro , qvi diciuir Volumen ignis, cum The(eo probare nititur DuYetus,kA ab ipfo Raziele prseceptore »Adami porre6tum efle.Id qvod probat Rabhi Ifraelfilius RMoJis in Caba- liftica Diiputatione de Anima, pag.^.e Libro Zohar Se6t.i.Gen.T. Cum, inqvit Zohar , verfaretur ^dam in korto Eden, mifn iUi Deus hcnedidus Li^ hrtmper Raziclem tAngelumfandum, pnefeCiumfecretisfuperiorumfanftorum. In eo exarati erant charaderesfuperioresfan^icfapientt,^ , &c. Porro in No- tis fuis pag. 217. [itidem ex libro Zohar] Voiffinus editor & interpres di- 6t£e Cabalifticse Difputationis pag. 2 1 7 tradit , cjvbd iJleLiherfnahlatus, Adamojam expulfo e Paradifo. Qvawcbrem dolore confcdus conjecitfe in aqvas Gichon cervice tenus. Cmn vcrojam iotum corpus ejmfqvallore obfitum ejfet, im- peravit Deus , ut Libcr ei Tcdderettir , nefapientia (^ dodrina privarentur homi- nes» Adam tradicUt eiim Sethfdiofuo , a qvo pervenit ad Enoch , ab Enochoad Ahraham , ^ /?c deinceps adjapientiffmos cujufqve generationis^ Haec Zohar, Sedha^fabulse funt &; figmentaJuda?orum , qvi dum fingunt ac refin- gunt, non dies,non annus tantiim abit, fed totum vitse tempus. Id qvod recle animaverteruntCenforesParifienfes,qvi cenfuerunt ftatim in limi- ne hujus Rabbinici fcripti editi Pariliiis 165 5, narrationem hanc de Li- bro per Razielem ad ^/^*?;«M;«deIato,item de eodem Adii ablato &: refti- tuto , nec non ad pofteros tranflato , fabulofam efTe. Qyae tanto eft le- vior, qvantopriori Thefet afTertioni magis contraria , qv^Kidmuneris uiTignat Raphaeli. Sed audiamus judicium Ludovici S. Francifci Lufnani Theol. D. inGlobo Canonum & Arcanorum Lingvse S. Romae edito
1 5 8(5 pag. 773 . lib. 10 : Qyofit , ut meritb Rabbinorum qvorundam vana fa- h.ulofnas irridendafit ajferemium Angelum^dami Raziel appeHatum,ilH Itbrum tradidifje contincntem omnium rermn divinarum & naturalium arcana. Eos irri- det R. P. Georgius Vcnetus Problem. 22. Led:. i.
. Tertib , non modo paiiim iibi coiiftant Dmclus ac Thefeus , dum ille
pro-
LlTERIS AdAMI. 121
probatunis has Literits efle Adawi propms,confugit ad privatam Razielis inftinitionem, hic Adanuus Litcus Rafbach acceptas retert, verum etiam ipfe Diiretus a feipfo abit. Nam fi ipfo Dtneto judice , Raziel fuit Adami prasceptor, eumqvc i-(tej-a5docuit,non neceflum fuit, ut Adamtis ad no- vam Angeli fcholam tran£ret, aliunde illud accerferet,qvod domi habe- bat , adeoq^ Litcras a Raphaelc difceret , qvas privatus prisceptor Raztd jam Adamum docuerat : nili Diuctus unius angcli operam haut luftecihi- ram putet informando Adamo, cum tamen unus homo plures difcipulos fehciter inftituat. Hoc clariiis elucet , li qvis Inicriptionem Adamtttci Alphahcti propofiti a Duvcto p.i 1 7. conferre veHt cum ejufdem prabatio- ne. Infcriptio ita habet : Charaftercs de VAvgc Raphacl , h. e. Charaileres AiJgcli Raphaclis. Probatio vero urget,qv6d non Raphael,(Qd Razicl fue- rit Adami Pn-eceptor. Qyod li igitur optaret Duretns , utaliqvam vel veri ipeciem indueret Adamxum Alphahctum , idoperam daret , ut folide probaret, eundem Angelum , qvi fuit privatus Adami pra^ceptor, etiam Literus .Adamum docuiilejStC qvidem eas, qvarum t}pus fupra expreOlis eft : nonautem alium angclum tAdami Prseceptorem fuifte^alium vero ei Literas , qvasdiximus, tradidifle: idqvodad Graecas Calendas de- mum expeditum dabit.
Qvartd,m autem probet Adamum ufum efle Raztele privato prscepto- re, allegat Ebr^orum Commentarios in Librum Jeztrah ,'m qvibus tra- ditur , qvod patrtim prxceptores fucrint mti tAfigcli , fc. prMeptor ipftus Adam RazicU Idemdocet Joan. Rcuchlivus Lib.de Arte Cabalift. pag. 622. edit. Hen. Petri fol. Sic , inqvit , Cahalijlx in Commemariis circa Lihrtim Jetzirafcrihunt :
Hoc eft , Ovodpatrum prxceptores fuerunt angdt noti , vidclicet prxceptor ipftus tAdami Raz'cl pag. 616. Ex iifdem Rabbinis memorat Ahrahami prK- ceptorem extitifle Zadkielem,lfaaci Raphaelem,Sc Jacohi pelielem, Mirum itaqve aut novum cuiqvam accidere non debet, qv6d,tefte Antonio Mar- garita inLibro impreflb Lipfije 1551 , cujus titulus , ®cr<^anft ^^Uifc^ ©(ciub/ Judaei fuum cuiqve hominicertum angelum velut cuftodem affignent,Hcet non angelum unicum fed angelos caftra metari circapios, eofqj in viis fuis cuftodire teftetur Oavid Pl.91,1 i.Confer Matt.c^.v.^.
Q^ Cete-
124 ExercitatioIIdb
Ceterum Rabbinorum Commentarii , qvibus plus jufto nonnun- qvamtribuit KeuchUnusy castera vir eximius , eatenus fidem merentur, qvatenus Scripturae S^oTrvivg^oc, , fidei analogia & ipfa veritas permittit, Veras enim & utiles (lias expofitiones non raro aliis vanis nugis infartis anilibus fabulis afllitis , ac commentitiis narrationibus foede corrumpi ac deturpari teftantur eorum Commentarii , teftes locupletes fuerunt cordati veritatis revelatae xHimator qs , Lutherus Tracftatu , qvi infcribi- tur : ^on tm 3ut)m unt) j^rcn ih^m l qvi integr6 abliinc feculo , fcil. anno i^^^.Lipfi^prodiit. IteminLibrode Schemhamphorasjudaeo- rum. Ante eum Purchetus in fua Vi6toria adverflis Judaeos , cujus undc^ cimum caput in Germanicum idioma transfert Lutherus in fuo Schem- hamphoras. Nec non ^ntonius Margarita in fcripto fupra citato : Finu^ Adrianus no\Qm Libris , qvos Flagelium in Judaeos infcripfit , & edidit Venetiis 1558. Forjierm in Praefat. Lex. Ebraici, Chrijtophorus Helvi- CM5 Libris duobus Germanicis de Jud^orum Hiftoriis. Chrijiianus Ger- fon in Refutatione Thalmudis Germanice edita , Schkkardus in Happe- lufchim, Ferdinandus Hejfen in Flagello Jud^orum , LudovicustOW^^Ot* tli^t Libr6,cui titulus: Medicajier .Apclja ^ Georgius7S[jgrinus qvemin- fcribit 3u&^n''S^tnt) / ahi(i[^ compkires. Imo, qvi primo loco nominan- dusfuiiTet, Apoftolus Gentium P^«/M5fuum Timotheum ^Titum ferio hortatur , ne attendant fabuUs Judaicis & aniUhus nugis Tit. 1,14. I Tim.1,4. & I Tim.4,7. Nam qui tales fidas fabulas impudenter dif- feminant, Apoftolo tefte,iunt fj.x^ioAiyoi il (p^ivoimc^, vaniloqvi Sc men- tium fedudiores Tit. 1,10. Servatorejudice Mendacesjoh.8,55. Stulti ac coeci duces. Matth.2 3 . 19,24. Qyod fi igitur Duretus vokiiflet conci- liareautoritatemfliis i^«frf;w<(;i5 Literis: opus eifuifFetindubitataefidei teftibus , nifi confuko decreverit causa cadere, cujus fuae caufee teftimo- nia infirma ac fundamenta ruinofa efTe facile antea videre poterat,iS non prorfus oculis fanus mero meridie coecutiret.
Qvinto & ultimo^ patrum autoritatem qvod fpecftat, qvautitur Duretui ad inducendum aliqvem colorem Literis Adamais , ea non tam iUuftran- rur, qvam penitus obfcurantur. Nam vekiti Epit>hanius in Lib. i . Pana- rii prorfus rejicit ^da revelationem, tanqvam Librum a Gnofticis Haere- ticis pubUc6 dolo confidum t pari ratione ^ugujlinus in Fauftum Mani- chseumftringenscalamum difertisverbjsteftator Librum t^de Geneahgia
fMarnk
LlTERIS SeTHIANORUM. 12}
^dami aManichaeis falso afcripnim fuifle protoplafto tanqvam aiicflori. Qyare jufto titul6 a G^/^//o dilhncl. 15. interLibros damnatos nume- ratur. Confimili aufu Alchimise patronijUt fplendidiiis mentiri pollent, & iiias artis antiqvitatem cralfiore mendacio palliarent , Chryfopopoeiae Libnim qvendam praeclaro Adami titulo inlignem fatuo vulgo obtrufe- runt, ut autor eft Antonms Ddrius Difput.Mag.l. i .Qyaeft, i .cap. 5 . p. 1 08, edit. Mogunt. 1600. Eandem vanitatem (pirantcitat^e a Diircto Evx Pro- phetiA opera /?rf;>/j<rt;/« confcriptae ex Libro Behu j Item ]J\\)tr Ahelis de Virtutibus Planetarum delatus ad Mercunum & tandem ad 5, Tbomam, cujus ipfe Thomas meminit Libro dc Ente & Eftentia, Boijfardus de Divi- nat. in Mcrcurio Trismegifto, nec non Majerus in Sy mbolis Lib. i . p. i o. Haec & fimiha otioforum hominum figmenta ac fomnia , tantiim abeft, ut ab ullo , cui vel uncioia rationis iuppetit , cenferi poftint aut debeanc veritatis folida fundamenta & firma Adam^u Literaturx fulcra , ut potiiis maniteftalintargumenta merie vanitatis , audacis temeritatis , nec non fraudum ac impofturanmi ocuhs omnium rcd:e judicantium obviarum, Had:enus Adamxarum literarum tundamenta excuilimus , earum pro- mosae patronos coram ipfo veritatistribunaHcaulam dicentes audivi- mus & examinavimus, tandemq j tales eas elVe deprehendimusjUt omni- no indignse fuerint , qvas unqvam Auglica noniina ilkiftrarent , Adami titukiscelebraret, Thefci manus ex ultricibus flammis eriperetac vindi- caret , Durctus interpolaret, Hepburuus in fplendidum fuonmi Charactc- rum theatrum transferret , aut uUum loami aut fedem inter veras Lite- ras invenirent. Qyamobrem in poftemm , imo in perpetuum eas rele- gamus, atqve cum infamia ejiciamus e civitate Literaria, cui falfo tiruio fuerant afcripta?. Nunc ulterius ad Litcrasfliorum Seihi , ut Rocchae lo- qvi placet, luftrandas & examinandas progredimur, & qvaerimus,
Qj^^ST. VI:
J?i Liter^ Sethiains pojlem afcriptaftnt fmce" r£acgentiin£?
INqvifituri in finceritatem Alphabeti aflignati pofteritati Sethianaf, unius tantvim hoftis adverfariam nobis paratam prasvidemus. Solus
114 EXERCITATIO II DE
tAngelm Roccbd nobis adverfatur, qvia isfolus AJphahemmfiliorumSeth de- fendendum fufcepit. Ut igitur pes pedi figatur , & fine ambage in rem praefentem veniatur : initib &c ante omnia Rocchd probandum incumbit, qvod Li/er^ fupra delineatae ad vivuni exprimant iiguras charadeaTm filtis Sethi ulTtatorum, & qvod ipfiiiima^ & propriiffuTice Literae lint, qvi- bus illi qvondam uli fuerant. Id qvod non niii ad Calendas Grsecas pro- batum dabit Roccha, NeqjcnimadditaaRocc/j^probatioadiddemon- ftrandum (atis idonea aut fufficiens eft. Nam qvod ex Jofepho geminas columnas teftes producat: illse non id evincunt,qvod debebant,& qvod fiio qvodam jure reqvirit cardo Qvseftionis. Tantum teftantur aliqvid fcriptum , vel potius fculptum eile a pofteris Sethi ante diluvium : non autem ob oculos clare ponunt ipfam fculpturam, ipfos fculpturse du6tus, nec ipfum charatlerum genus figillatim exprimunt. Nam hcet lapidea cokimna Literis caelatatempore Jofephiextiteritin Syria: tamen hac setatenemofuit,qvieam aut vidit aut charadleres infpexit. Neqjipfe JofepbuS) qvaenam& qvales iUis cokminis infcript» qvondam fuerint LiteriB, ufpiam oftendit aut indigitavit. Qvare ex incertis Literarum obliteratarum figuriscertam elementorum fpeciem condere ac confti- tuere velle nimis temerarium fuerit. Haut itaq^ injuria miramur,qv6d Roccha exprefse aufit fcribere , qvod eo ^'pbabeto , qvod ipfe affert , & nos ex eo exprefiimusj ufi fint/i/ii Seth p. 82,
Seciwdbj ipfe Roccha valde fufpe6lam reddit finceritatem ac au<5i:orita- tem di6ti iA'phabeti, qvando eafdem plane, qvas Sethi fihis obtrudit, Li- terastribuit Mofip. 88. hanc iis fuperimponens jnfcriptionem : Mofes antiqvits & Hcbraicas Literas invenit. Rurfus eafdem, & nullo prorfi.is api- ce mutatas afcribit ^ldamo tanqvam primo inventori;Uti fiipra oftenfiim eft. Nemini enim ignotum elTe poterit , qvantas varietati ac viciflitudi- ni Litem fint fubjedtae. Tanta nonnunqvam duc^tuum in formandis Li- tcris mutatio accidit , utunius ejufdem fcecuH gens ftias Literas difticuker & legat & nofcatjimo illarum vera Le<5lio ipfis etiam Literarum catis an- tiqvariis crucem figat. Si itaq^ unius fecuU & popuh chara6leribus tan- ta varietas accidere poterit , qvid de mukorum feculorumL?mwjudi- candum erit ? num ill» folae inta(5t3e manebunt contra luxuriantem pin- gendi Hcentiam & injuriam temporis f qvod res mutat ac confumit,tefte Ov«/. i^.Metam.
Tempm
LlTERIS SetHIANORUM. 12^
Tempus edax Yenim, tutj. invidhfa vctujlas
Ownid dejimtis, vitiataij^ dentihus cdi
Patdatim leuta confumitii owma morte. In eandem qvoqjfententiam cecinit Lyricorum Poetatum Princcps Ho- rat.l. 3. od. 6.
Damnofa qvid non imminuit dics ? Eqvidem ^dami tempora & Mofs cetas , qvae in Legis promulgationem ac fcriptionem incidit,intervall6 annorum i^^o.pr^eterpropter diftino- - vuntur. Eolclem igitur &L invariatos Literarum du<5lus tot annorum fpa- cio maniilVc, ad varios &; multiplices pofteros propagatos fuille, ipfi ex- perientioe plane adverfatur. Longe aliter fcripferunt fuperiore aevo no- i\n majores , qvam hodiernus Dania; populus. Exemplorum affatim in monumentis, antiqvis inlcriptionibus ac manufcriptis, qv3e evidentia funt argumenta mutati chara6leris noftratis jqvorum etiatn magna copia in aliarum gentium Litcris vifitur. Qvando itaq^ Roccha eundem &: pla- ne invariatum characSterem tribuit fxUis Seih , qvem Mo^i atq; ^damoa- fcribit, dubic-e fidei Literas non tam certas reddit , qvam incertas ac ma- gis fufpedas.
Tertw , utautem conftet , qvxnam noftra mens fit &: fententia de Li- teris , qvas Koccha nunc ^damo , nuncfiHis Seth , nunc Mofi aflignat , illas certe judicamus maximam partem Samaritarum proprias efle. Id qvod clare ad oculum patebit conferenti hodiernas Samaritanorum Literas cum characfleribus pojlcrornmScthi, qvosfiipra exprefiimus. Verum ut illa avyKej.Ti'- commode inftituatur: ecce tibi,Led:or Candide,ob oculos po- nimus chara(5teres hodiernos Samayiticos, feqvuti iftumtypum , qvem JoannesMoyimis Exercitat. V. in Samaiitanorum Pcntateucho excuden- dum curavit p. 3 72. hoc modo :
Has aiitem Literas non effe antiqvas Mofis , divinae Legis , ac Prophe- tanim facros chara(5teres,nedum antiq vifiimas Mami ac pferoi ttm Sethi, fed partimnovas,partim novatas,alibi, Deo voienteac benedicente, fufiiis dicetur. Qvaie heic manum de Tabula.
CL3 • Qvar-
126 ExercitatioIIde
Qyano , nullo jure ut jufto titulo alteram columnarum erecSlam apo- Jlens Setbi xneam , vel fpeciatim mannoream appellat Kocf.ha. Nam jTo/e- fhus citato loco in textu Groeco alTerit alteram columnam cai TrAii^^u, /rf- ferfjalteram vero c^ Ai^oovjaptdibus ftrudam eile. Qyod fi vero xnea vel mormorea fuifletjUt cenfet Ruccha, neutiqvam idtacm^Qt Jofephusy neu- tiqvam appellaflet alteramTrAjv^^fvj^v ,alteram A/^vcviv, fed fcripfiflet ok ;^«Ax? alteram , c^ fxa^ixd^-ii vero alteram fuifle fabricatam. Qyare heic etiam fidem Koccha reqvirimus. Si illa cefpitet in via obvia , in re tam manifefta , qvale robur , qvalem conftantiam in dubia & ardua habitura erit ? Prorfus tunc langvefcet & fuccumbet , qvando proprium ac cer- tum chara6terum genus admetiri conatur pojleris Sethi. Ita malumus eos vocare , qvkmfilios , ex hypothefi Kocchie. Nam in Graeco Jofephi textu appellantur 'hcTroyovci , oriundi, pofteri. Per ^sarej/ov»? autem intelHgit non tantiim Emfchum, & reliqvos filios, qvorum genitor extitit Seth, (ed eti- am ncpotes, abnepotes^ uno verbo, pofleros , e. g. Kenaan, Mahalalelumj Chano- chum, Jaredum, Metufchelacum, hamecbum, ■I^achum. Qyinam vero eo- rum vel mutuas operas tradiderint, vel laboraverint finguli in erigendis duabus illis cohimnis , figillatim & nominatim non exprimit Jofephus. Ex his modo allatis momentis liqvere fperamus , fundamenta , qvibus Koccba tAlphabetum Sethtanorum pofierortim ftatuminare conatur , infirmi- ora efte,qvam ut novam iftam & inufitatam molem fuftineant. Ceteium Figuras harum hiterarum qvod fped:at,memini me legifte,qv6d nonnul- li opinenuir fuifte Charagmata Hieroglyphica , alii, ut nofter olim hongo^ montanus,zd Aftrologorum afterifmos referant.Qyae tamen opiniones Tif clcr(paA€ix deftitutas adblandiuntur prima fronte,fed propiiis infpeAsefa- cile collabafcunt. Nunc porro pari ftudio Henochd i,4lphabeti robur pe-- riclitabimur, & difqviremus,
Qj^ST. VII:
An Uenochmni ^lphahetum aTantheopropo/imm
jidem & affenfum mereatur ?
JpRimo, ipfe Pantheus, qvi Henochi charaderes publicavit,tantum figu- •*■ ras Alphabeti Hemchiti proponit , easq, Hmocho a Deo conceflas aflerit
• p.14.
LiTERis Henochi. 127
p. 14. editionis Venetaiioe 1 5 50. j nulla vero fiiae afleitionis fundamen- ta ponit. Qyare eadem facilitate a veritatis ftudiofo rcjici poterit , qva ab ipfo receptum eft.
Secundb, Pantbeo Iaboranti,inermi prorfus & ab argumentis vcris, qvi- bus HemchMm aftruat Alphahetum , deftituto fuppctias laturus Duretus» ex media iEthiopia non nifi unicum affert prielidium, idq^ ficulneum ac pariim idoneum ad defendendumaftidiitiumhoc Alphabctum. Narrat Librum ab Henocho fcriptum extare in iEthiopia, & qvidem Canonicuni & magnae autoritatis. Sed qva qva:fo autoritate Dureius id , qvod tam audad:er pronunciare aufit de hujus Ltbri Hcnochxt canone, probat? Qyo veritatis hiftoricre documento hanc fuam fententiam confirmat l NuIId prorfus. Nam ea qvse attexit pag. 127. in Hiftoria Lingvarum plane aliena fiantab hoc fcopo. Qyod fi vere Camnicus fitjcur inter Canonicos V. T. Libros locum non iuA^enit ? Cur Judsei facrorum voluminum cufto- des, qvibus concredita erant hoytot ^^^ Rom. 5,2. hujus divinilfimi Pa- triarch^ Henochi fcriptum neglexerunt, & e Canone & clafle ficrorum monumentorum excluferunt? Cur Eufebius [ut alios mittam] 1. 4. Eccl. Hift. c, 16. ex Melitone, & 1. 6. c. 2 5. ex Origene recenfens Libros Ca^ SJonicos Teftamenti Veteris Hc»of /7<c//;« fi:riptum prorfiis proeteriit? Eac igitur Duretus & prius probet (criptum Hemchxum efleCanonicum,qvam nobis illud obtrudat tanqvam Canonem Vtopict Alphahcti» Sed de Libro Henochi fufius egimus Exercit. I, qvo remittimus Le<5lores,
Tertib , Paniljei & Dureti fententi» nuncium remittit Hephurnus , at- qve in fiia Tabula non eos , qvos illi exhibent, Henochi chara6leres ex- primit , fed hodiernos Henochi characteres & eos Henocho afcri- bit. Illos vero pulchre & nitide in a;s incidendos curavit,atqve medios pund:ulis inftar rhomborum elegantiulcule fecuit. Qyamvis vero ipfif- fimos hos charatSteres , qvosexhibet Hcpburnus plane invariatos atqve immutatos proprios fuiflc Henochi,nQmo nifi temerarius fucrit,cert6 de- finiverit: tamen, fi nonattendatur eademprorfus Literarum primi^Q^ nianim facies & figura , atq^ idem plane }txii\i;^u^iot4 modulus hodiernd feculo exprimi folitus ,aut ab Hepburno Icite excufiis ,fed tantum aliqva- !i hodiernamm Ebraicarum Literanmi fimilitudine cumprimischara- ^eribus,qvib' Adaw cum pofterls ufiim fuifle perhibent,tunc magis ve- ritaxiconfeiitaneaexiftiniaripoteritfententia He^burni afcribentis He-
mcho
128 EXERCITATIO II DE
ttocho vulgai-ia elementa Ebmica , qvam Pantbei Voarchdumlcos qvof- dam &; Chymicos charaderes divino viro affingentis fine ratione & prsevia autoritate. Si firipfn Emch , inqvit Vicclms in Encomio Ebraic» Ling. Lipiise 1538. edito , hisprofedo LiterUfcripftt , qvas poflea ah Heber filio Scm Hcbr^.as appellavere, Eant igitur hsec charaderum Henochaeo- rum commenta in Utopiam , ibiq j exfulent , nec inde redeant ad anti- qvas veramm Literarum fedes ac loca, donec alios & majori autoritate praeditos patronos ac firmioris fidei teftes fibi afciverint, qvam ha6tenus f uere Patitheus ac Diiretus, Jam ukerius obiter & velut emifiitio ocul6 luftrabimus l^achici ^lphabeti fundamenta, &c coronidis loc6 explo- rabimusj
Qj^./EST. VIII:
2ium LiteYiZ Tsioachi firmo nitantur fundamento ^
T}Ri}nb, Sc qvidem breviter refpondemus : Prorfus infirm6. Nam non ■*■ aeneis aut immotis columnis , fed folius Hcpbtirni chartacea Tabula nituntur. Haec autem veluti tenui ac fubtili materia contexta eft : pari ratione res , qvas comple(5titur , & chara6teres , qvos exhibet , leviores muito ac debiliores funt , qvam ut A^^alidius veritatis pondus fuftineant. Tam firma igitur funt fundamentahujus ^lphabcti, qvam firmaac con- ftanti fide prseditus eft is , qvi illud pompose magis exftruxit , qvam fo- lide aftruxit. Qyod fi vero HepburnM fidei &: autoritatis imbecillitatem geltias intueri : redeas qvsllimus poftliminio ad Qj^ ^stionem II: mox evidenter cognofces, qvam levifidm fit is, ut Plautina voce utamur, qvi hujus Alphabeti Noachici velut invi(5tus Atlas , & qvidam Jupiter Sta- tor cluit. Cum itaq^ ejus vacillet autoritas , teftimonium fit fufpe^tum, & fides langveat , cujus humeris di(5ti Alfhaheti moles incumbit : haut dubitare licet , qvin illud vel levi digito ta(5tum mox imis ruat fun- damentis & abeat in fumos;, qvibus conftabat.
Secundo , magnopere mirari fubit , qvo aufu Hephumtis hoc Alphabetum infliam Tabulam tranftulerit atqve pro No^c/j/co venditarit , qvod ta- menT/)e/e//5f7c?r«/c«?;?eflepronunciat, atq^ a dextroinfiniftrumfcribi ac legi ait. Qyamvis vero Thefei fides in condendis ac confingendis Li- teris antediluvianis parum tuta fit ac firma : tamen nonnuUis aliis mo-
mentis
LiTERis NoACHi Et Hetruscis, 129
mentis moti magis propendemus inejus fententiam^qvam in Hepburni partes. Nam ut in Thefei fententiam promptiores defccndamus ,pnmo efficitipla Liteyarum Hctytifcarum figurajqv^ eo nos manuducit. Etenim fi qvartam hujus Alphab. literam infpexeris jrefpondet Latino Kyqvmta E inuerfo, dccima I, duedecima M, decima teriia N, dccima qvarta O, dccima qvinta H, dccima jioua V, riocfvna X, ajitepcimltima Z, petiultima Y. Cum itaq^ Hctrufcarum Literarum extcrna facieshic appareat,neminem fore arbitramur, qvi non potius Italiae prifcae genti, kiiicet Hctrufcii, eas ma- lit afcribere, qvam hioacho.
Tcrtiby Thefcus non fua folius autoritate id confirmat, fed duorum ex- imiorum Italorum teftimonio, niminim Julij Cavobini&cjoan. AchiUtm: qvi omnes qvialtalideillare,qvieeft inltalia,meliusn6runtjudicare & certius tcftari , qvam Scotus cxterus , qvi de re plane incognita & in- certa certumjudicium ferre prsfumit.
Qyartb ,fi inlpexcrimus Itatuam , in qvam incifae funt Litenc Etrufc^, & cujus infcriptionem videndam proponit RaphaelVo'aterranus Com-' ment. Urbanoruml. 55: non paucaeearum his Hetrufcis charaderibus, qvos Hephurmis Noachicos vocat , refpondent. Idem cfto judicium de Hctrufcis Literis, qvas ex oencis Tabulis Eugubii repertis Gruterus in illu- ftre Infcriptionum Romanarum opus, & Mcrnla in Cofmographiam transferendas curanint. Hanmi certe infpedio &: collatio cum his The- feanis , nos erga Thefeum propenfiores reddit , qvam Hephurnum. Ut au- t^m ifta comparatio commodc inftituatur, coUedum exKneisTabu- lisEugubinis, qvoe induftrise Johamiis Metellt Burgundt debentur, tale cxhibemus
Alphahetim HetrufimLJ>.
Mi843aa<ia a
Intercidit nunc antiqva fcribendi ratio Hetrufch ufitata cu celebri He- Tni{conuTidilcipIina,qvam Ctcero, Macrohius, Ccnforinus & aHicommen- dant. jBc«e,inqvit Ciccro de Divinationc, apud majores nojlros Senatiis decre- vit^qvandoforebat imperium,ut deprinciptim filiisfcxfingulu HetruriiVpopulis /8
I20 ExercitatioIIde
difciptinam traderemur.ne tanta ars propter teniutatem hominiim a religtonis au- fioritate abduceretur ad mercedem dy qvxftum, Hoec ilic. Polydorm lib. i de Invent.Rerum c. 6 citans Livii I.9 haec habet: Qv^proptery inqvit Livius, Romanos deindepueros non modb Gmcisfed Hetrttfcis Ltteris qvoqve erudirijoli- tos. Ex qvofcire licet 3 Hetrufcos etiamfuiis clim babuiffe Literas, qvas ut nojira deniqve cetera omnia , ita tempus confumpfn , m nunc ne nota qvidem illarum co~ gmta extet. Hasautem Literas Corneltus Tacitus Lib. Aug. Htjl. 1 1 autor efi, Demaratum Corinthium Hetrufcns primiim docuijfe. Sedutde his fiifiusaga- mus , noftri inftituti ratio haut permittit : tantum monemus , Anno 161 3 a Bernardino Baldo Italo Eugubinae Tabulffi Hetrufcam Infcriptio- nem expofitam efTe , vel potius ejus conjefturam relid:am , editam Au- guftce Vendclicorum , eandemq; ab Adriam Schriechio Indice 3 ad Libros Originum mire transformatam , imo ad expiationem fulminisexpri- mendam detorram exindole Lingvae Teutonicae, qvamcum Hetrtfca incpte confundit. Porro, dc Litcris Hetrtfcis conier igt^cvfj^oc Lingvs? Punicce aviro do(5l:ifiimo ThomaReinefio D.magnadexteritate&cum ingenii ac rarse eruditionis laude confcripta , atqve edita Altenburgi 163 7. Interea eat Hepbtiynus , & avitis polTefloribus Hetrtfcis fuas Lite- ras reftituat , qvod iibi fecerit, niox fimdamentum Noacbict Alphabeti fiia- pte vanitate collabafcet.
QvintOyChamum patri Noacho Librum de Magia Naturali in arca flirri- puifle, promerisRabbinorumnugismeritohabet Delrius fupra citatd loc6. Neqve moramur monftrofos abortus Libronmi, qvos vana inge- nia olim parturierunt. Cujufmodi a fanaticis impoftoribus circumfere- bantur, Ltber liazielisy ^da revelat-o , EViZpropbetii^ , ^helisfcriptum , Sethi Librifeptem , Noachi voltimen L^tbiopiamt , Scriptiira Chami , Patriarchartun duodecim Teflamcmum^ Ahahami ApncaJypjis , Jacobi Teftamentum , Vita Mo- fs, qvam edidit & notis illuftravit Gauhninus, Bile.imi /^ Salomonis {cripta, & fimilia , qv^ Pojfevinus & Sixtus Senenfs in Bibliothecis fuis recenfent & rejicula judicant , qvonim Patres in fliis Scriptis paflim meminerunt. Eqvidem qvando hcrummonumentaconfuhierimus,mox exploratius nobisinnotefcet,qv6d Haerefewn iatores Sc propagatores varios amen- daci Spiritu didiatos Libros confcribillarint,qvibus clariffiraam veritatis coeleftis luce tam Novi qvam V. Teftamenti tempore obfcurare flimma orte & allu moliebatur mundanus tenebraru induperator Eph. 6. v. 1 2.
Qvd
LlTERlS NOACHI Et SUPPOSITITIIS. Ijl
Qyo fa(5tum eft,ut Gelafws Cyzkcvus in K£t. Concil. Nicceni Toni.i, Concil. Refponf. Patnini per Protogenem , Epifcopum Sardiccniem, cap. XX , his verbis fiditii cujufdam Libri diMno Moli falso alcrjpti nientionem fecerit : Ei' /Si^Aoi Hc^uctA^vl^^wf Majcr-wf, hu^ay,?^ 6 'Af;^«7^A(^
t5&c. lulibroiiutcm Revelationis Molis , l^licbijcl tArckiv^elus difcrens (um diaholo inqvit : a Spintu Saudo ipfo omves conditifnmus.
Eodem modo Sand:us Epiphauius Salaminis in Cypro Epifcopus Lib.i, Tom. 2 adverfus Hoerciinvi velxx^'i varia otioforum ingenioruni deliriaad obfcurandum Evangelicse veritatis lumcn fub initium Eccle- Gcs excogitata,in medium pallmi producit. Hujus farinse eft Evaugelimn Philippi y qvode pag. 95 num. i^ edit. P.irif 1622 lic fcribit: n^cc^ps- f»i<n 5 (de Gnoflicis loqvitur,qvi Augiiftino fabulones appellantnr,&: qvia arcanas qvafdam nugas &: exfecranda qvaedam figmenta, velut Myfteria tradebant, rvv^yji ab exqvifita illa rerum profundiftimarum notitia dici
Voluerunt) «<rcv3|i/(X ^ihiTfsra tS dyis ,uot$>fT» Eva.rjtAiCv 5r7irAa<r^A^'ci', oti cpy,- <nv , otT^^KOiA^^i fxot 0 Kug^®^ 3 71 tIu) ^l^v^lu) m Kiyiv Lv tca dvti\on «V t is^vovy
x^ -rroog Ud^p, r dvo} ^■jvoi/j.iuv "^neJ^vii&^ : Pr,tterea Evangelium cjvoddam fub Philippi fauili Chrijh dfctpuli uoimue circumfcruut , lu qvo ifla uar- rantur : M//j/ Dominus apcruit , qvibus auima verbis uti , cim in ca'!um afcendity ac qvemadmodum tiuicuiqve ca^ejltum Vntutum refpoudcre dcbeat. Sic ibidcm pag. 84 : Jhiy inqvit, Evangelium E\3sfme tillopudore jaditau!. Sub hujus enim nomine , tupote qvx cognitwnis uomeu afcrpcutc, qvo cum colloqvuta ejly di- diccrityperf.dufuinfeminajparfc rum. His accedunt ilLijqv.^e ibidem adver- {us eandem Haerefin pag. 89 hac verbonmi forma enumerat : K«^ tw
n eiV T <CTt5«p>;/^cv laK^aQoiu.^ , tlg cvo^x^j rS 1.y,^ 7n>i\oi(?)i^?^io(,\sartMiv'^, ^vTB;caAvi|/«f ^ rS 'A^oI^ «J^xf Aij^v^r/rj Eu<xr^A/£t ^ '^'^^ ^V ovcfjLX r Mot^juw
(JV^^iX^loc.cBvj mnKuYyMffiv ',
Ceterum Libri penes illos (Gnofticos) qvamplurimi funt : nam r«- terrogatioues qViisdam Maru venditant. Alii de eo, qvem diximus, lalda^ baoth fiib Seihi nomine complurcs Libros fuppofititios obtnidunt. Sed & tAdami revelationes alias & alia item E VANGELl A falfa Difcipulorum nomine confcribere funt aufi. Verum , ut alia praeteream ,qvae de Ma- iMcommmitiis Imerrc^atiouibns 3 niajoribus&: minoribus, blafphemii &
R 2 fpur-
I^i EXERCTTATIO 11 DE LlTERlS,
Ipurcitie qvavis plenifTimis ibidem affert Epiphanius : hoc de faldahaoth monendum eiTe duxi, qvod inter x^y^ov^';, Principes,feu Poteftates An- gelicas,qvarumnominaCCCLXVibid. p.91 num. lorecenfenturjnu- meretur/extumq; inter ipfos Principes locumobtineat, primum r.Jao, Sed talia Librorum figmenta qvam fimillima funt iis , qvce Judaicas gentis Magiftri plusqvam fabulofi effutiunt. Id qvod vel ex unica Epi- Itola R. Ben Maiemon Aftrologias judiciariK oppofita clarepatet. Ve- luti enim illa tradit e Cofdroa civitates & sedificia fuifTe ante cemiei mille annos apud Indos j ita Libros a qvibufdam Aftrologorum confcriptos fu- ifTe periodum looooannorum continentes ibidem memoratur. Imo hominesanteAdamumfuifTenominatimexprimithis verbis: 1DD 1^^
nnjyi "u^-^Dr r)]^^ iz^v n^Dnt:; n^sDnjn ninyn ^ibu oii^ S^j mn^n -i^djv^iqi^ □"np on d hm) ^:m] :>< cbs*Dn nnD tni'? nanni ^rmiri reiutfuminqvk, uhn
Officii Henbadith) qvi memionemfacimtt nonnullorum nominam lanhofart Tza- reth , Roani , eostj^ ajuntfaijje ante ^dam , ^ Sambofcher fuijfe prtsceptorem ip- fus Adami Sc his fimilia , Cofdroa fermone primo. Ex qvibus manife- ftum evadit , vanifTim» iftius opinionis de hominibus ante Adamuni primum non fuifle audtorem Jfaactm Peyrerium Gallum. Longe enim antiqviores agnofcit natales , uti nunc monftratum eft. Locum Pauli- num Rom. 5,1 2, qvod fpe(5bat,cui inxdificat Peyrerius univerfam arach- naeae ftru^lurse molem: placet in primis magni Theologi Gerhardi Exe- gefis in eundem locum pag. 169 Edit, Jenenf 1654 : Bcp' w Tnxvlig y,jj.x^- TBv, inqvit. Pleriqve ex veteribus exfommt, in qvo, fcilicet Adamo omnespec- caverunt , qviafcdicet omnes erant in ejus lumbis , ficut Levi dicitur decimatus in Abrahamo, in cujus lumhiserat Hebr. 7. v. 9: acficut in ,A'^.amo omnes dicuntur mortui , i.e. morti obnoxiifadi i.Cor. 15.V. 22. Peccarunt ergo omms in tAdamo , ut in communiflirpe, unde omnes tanqvam rami procedunt.
Sed qvia S^ pro h eo fenfu vix reperietur ufurpatum , ac qvia hxc fententia pendct a proxime pracedentibus ^inquibus nullafit Adami mentio^ (refevre enim Pronomenrelativum ad nomen unius homitiis , cujusinprtnctpioverftculifitmen- tio , nimis durtim videtur') ideo fimplicius efl , caufahter exponere , eo qvod om- jies peccaverunt ; cupisfignificatidnis exempla extant Rom. 8, v. 3 , oi^ w i. e. iq' u, eo qvod infirmahaturper carnem 2, Cor. 5, v. 4, ecp' w s ^'ao^w^o , pro-
pterea.
LlBRIS Et HomINIBUS pRiEADAMlTICIS." IJJ
f terea non cupimtis exm.Syrtisitidem t eddtdit ^n2>e6 qv6d,LUTH.bicwdf»
Subintelligendum tamencirca verbiim yy.ctcTBv , qvbd in Adamoomnes peccave^ rint, i. e. qvbdex Adamo omnestrabant peccattim ,videlicetper carnalemgene- rationcm. Qvodenim hdcloco dicitomnQSpeccajJe, id v j<)poflea exponit,pQc~ catores conftitutos ede. Esl enim Hcbr.tx lingv.i idioiifmus,verbd adionis ba- ^/Vm/w exprimere. Hascille.
His adde locum Matth. 2(5, 50 : Jefiis a. dixit iUiy amice^ i<p' w Tmpi , cur ades ? Rom. 6, 2 1 : qvem igitur frii^iim babcbatis, ob qvae, ( i<!?' oH) nunc con- fundimini. Hoc loco c1% caufam impellentem notat , non fecus ac He- brsei particula 3 fubinde uti folent. Gen.6.v.;: Non jiidicabtt Spirittis metti in homineperpeititim i^y^jl , proptcrea qvod ipCe caro. Onkel. 1. H"'^"}'?* Et Jonathaii ^h^2 p- LXX J)^ i^ «vot^ , propterea q\od ftmt caro , qvae non percipit ea, qv^e fiuit fpiritus Dei. i Cor. 2. v. 1 1, 14. Sic Gcn.i8, V.28: Numperdesomnemcivitatem nU'Dn3 propter qvinqve y propter paucos qvofdam. Namv.25 & 29.hoc3 explicaturper"inV3. Chaldasus habct S^m. LXX 'ivixiv.
Eandem expofTtionem confirmant Interpretes. Mtonius Bruciolm TuIcanicajVerlTonis au(5tor,in qvanto che tuttipeccorno.Sdneccertts & Bal- duinttSyqvia in Adamo ownespeccarttnt.Htinnitis^Qo qvod omnes hominespecca- rcrtint. Andreas OfTander,qvandoqvide omnes peccavcrunt. Svetica Biblia, C^ffcr fcc attc ©i;n^a( bafw. Danica , cffcrbi at bt <&r)nt(tt atlc. Refenia- na,i &ct &C <Si;n&CDC allc. Gj//.d'autant queyD JVe!lerus,Arabs Sc Dien^qvia,
Nec eft , qv6d qvis hic fTbi timeat a Socinianifmo. Nam caulalis hasc cxpofTtio peccatum originis etiam conlTrmat. Cur enim mors in omnes homines pertranfTit,nifT qvia omnes peccarunt? Atqvi peccanim a(5luale, qvod efl vel malum cogitatiim, vel didum vel fa^tum Jn iiifantulos non cadit tefle fVinck.qvi tamen moriunmr.Ergo oportet effe aliud peccatii, obqvodetiam infantulirecens exutero materno prognati mortifunt obnoxii. Im6,fTideo erroris accufanda forct haec interpretatio,qviaSo- cinianorum N.Teftam.Germanicum in margine illam probat,uti & So- cinus &: VoIkeIius:procuI dubi6 ab crrore immunis non foret eorum in- terpretu fententia , qvi vertunt in qvo, qviahanc BQza.dcPeyrerius nien-
R j tur.
134 ExercitatioIIdeLiterarum
tiir. Una fepe Veriione plures diverrarum religionum interpretes uti iion eft infolitum, etiam falvo veritatis robore.
Sed verojcum portcntofum hoc invenmm ab aliis dudum fit jugula- tum, cjusqvedeteftanda fceditasdemonftrataj & noflrum inftitutum non permittat , ut in illud motorum fludtuum pelagus nos diffunda- mus: curiofos Le<5bores amandatos cupimus ad iilaScripta, qvsfupe- riori anno contra illud edita iimt. Videatur Prxadamha utts , five Fabula primomm Hominwn ante Adamum conditorum explofa a Joh. Dannbay^^ero Edit. Argentor.apudJofiamStsedelium : item Johannis Micrdii Pome- rani S. S. Th. &Philofophi^ DoL^oris &PrefeJJbris ,Rcgii^jGywnafiiStet!7ienJis liecioris Scriptum eidem oppofitum Stetini apud Valentinum Rhetium : HQcnon. Schediafma Joh. Vrfini Spirenfs,{i\Q novus Promcthetts Pritadamita-' rum ad caucafum relegatus edit. Francof. apud Chri^ianum Hermsdorj : Sa^ niuelis Marefi Refutatio fahuh Praadawitica , Groningae t)'pis Francifci BrojtchorJlii-^Johannis Hilpertt in iflujiri Julia Profeforis Difqvifmo de Pr^ada^ mitis , Amfielodami apud Johannem JanJJonitmjtmiorem i Antonii HuJfii Non T.ns Prxadamiticum , Lugd. Batav. apud Johannem Elzevirium : Eifehii Ro- mam Animadverfiones in Lihrum Praadamitarim^Paniiis apud Joatt.Billaine, HiBC cun£ta fcripta anno fuperiori 1656 contra unum anonymum Scri- ptorem Prceadamiticum edita funt , qvem nos nominatim jam exprefli- mus , cum MS'" fuum ipfe Au6tor nobis tradiderit Hafniae Anno 1545". Neutiqvam tamen perfvadere nobis unqvam potuimus , eo temeritatis dilapflirum virum aliashumanum&ingeniofiim, ut hoc commentum publicis typis excudendum daret , nifi res ipfa noftris oculis expofita fu- liTet.Sed hsec obiter &c velut ov rjiTmco^u), Nunc a Peyrerio Gallo nugarum Pr^adamiticarum editore ad GaffarcUum natione itidem Gallum Lite- ras in ccelo pingentem acfingentem calamus hunio levatusevolabit, Eqvidem ne videamurverbispr^mi,fa6tis autem condi,fad:iofilingva, inertes opera-: conabimur efftcere , Deo adjuvante , ut re vocatis in me- moriam promifsis , qvibus noftram fidem fpopondimus fub finem Exer- citattonis priwic benigno noftrorum conatuum interpreti , ut , fi qvid temporis indulgeret gementium typorum avaritia , inipenderemus Chara6teribus coeleftibus ad libellam caleftis veritatis expendendis &c 'iyiv tH; 5-^e6A^5- Viri eruditi & ingeniofi M. Johannis Gaffarelli GaSi vindicandis ^ ne aiit literas noftras ccelo mancipatas patereniur de-
fertas.
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaVITATE. IJ^"
fertas , aut veritatem Scripturanim indefen{am confalto rclinqve- rcmus.
Principio itaqve vanam hujus opinionis de Literis ccelef^lbm origlnem oftendimus debcri iftiiis gentis Docftoribus , qvi nugari cum incipiunt, nunqvam delinunt, fivecoelcflia five terreftria tradtenc, pervicaci& a(cita 7ra}^:vc€i prcepediti. Verbuio iftcs indigitamus : J U D AI I {unt, qvibus eo fine concredira Cunt divina eloqvia Rom. 9. 2, ut iis conten- ti, procul haberent ut alianmi rei-uni, ita Ltteraynm nugamcnta, qvas le- vis ingenii aura eiiiat. Nominatim autem cum illa; Literoe Qyi'ft. VII Exer.I.lTntprjelignatce,e6Le(3-oremreminumcupimus.Supereftmod6, utpari fide & induftria Chriftiunos Scriptores hcic male fcriatos Jud^- onim iimios fuis Magiftris adjungamus. Jn qvibus primas tenet ToAc^i^- viTy,c ilIe(tantumnon qvondam vcnchcus) prifcanim Literitruw ludio, HemicusCornclius Jgrtppa LlhAUy c.ip. 30, cujus hxc fant verba atr6 carbonedigna:
Aliiis charatflrcrizandi modus a Cabbaliftis tradirus. u4pud Hchr.aspliircs clhiradcruw invemo modos , qvorum unus e(l auficjvifJJmust Scriptura videlicet antiqva , qva ufifumMofes & Prophet£, cujus forma nemi- ni temerc rcvelanda efl : nam (jvrbus hodie tauntur literis, ab Efdra inflitut^ fum^ Efi etiam apud eos Scriptura, qvam vocant coeleft em , qvia intcr fidera colkca- tam cp' figiiratam oficndunt , mn fecusatif, ceteri Jjlrologi figmrum imagmes e StcUarumhncamentis edncunt. Eft etiam^qvam vccant Scripairam Malachim ve! Melachim, hoc eft , Angehrum iTve Rcgalcm : 5C eft alia qvam vocant tranfitus fluvii, & honim omnium chara(Steres Sc figurae tales funt :
Scriptura Coeleftis. Caph Tod Theth rheth Z in Vau He D.ileth Gimel Berh Aleph
DAunr I Tin^sx
Tau Shin Refch Kiiph Zacie Te Ain SamechNun Mem Lamed
Paucihujus Scripttn\ii charaderesCa^leJles mutationis aleam flibierunt in Oedipo Aigyptiaco K/rf/jcri, qvamex fubjeda oculishypotypofi Lite-
raruni
I^^ EXERCITATIO II Dl
miim coeleftium^qvas idem exhibet pag. i o 5,hic oculis tuis,beftigne le- <aor,rubjicimus, cum hac infcriptione ;
Charader diiplex myfticus ab Angelo traditus.
Hxc llteratum pi(fturafumpta eft ex tabula, in qva, tefte K/rckro , ex probatiflimis Au(3:oribus primaevorum chara6terum form3ej& reliqvo- rum omnium charadlerum , qvi ab iis originem fumpfenmt , fuccedivi temporum propagatione exhibentur. Ex qvibus oftenditur apodi6lice differentia unius ab altero , omnesq j neicio qvae rudimenta primorum charaderum in feipfis continent ; venmi & unicum originis fli3e argu- mentum. Verumenimver6,diflentit a Kirchero .Agrippa , qvandono- vam Scripturam Malakitn affert , eamq;, diftingvit ipfo fcribendimoduld a coelefti Scriptura. Hypotypofis fcripturae Malaktm five udfigclorum talis extat Lib. 5. p. 274. de occulta Philofophia:
Do3™TANirJ^tUl
Deinde, RahhitAhraham F.David in Librum ^-\"l^y^ tradit Jod efle principium Literarum omnium his verbisp. 58 edit. Amftelodam 16^^:
t^^T]) o^fc^yDjn Sd n^mi t^^n ^^ n m^^r^ r\i2::in n''m')
~ t nVDM^n SD n^ mi t^W ? qv5? fic yerterls ; Primipium Sapien-
m
COELESTIUM Et AnGELICARUM VanITATI. I37
ik timorDomim : eb qvbd illa ejlprimipiumommtim exijiemium ,ficutife hahet materia adformam^ (^ficuti pun^um) qvod efi litera, cjlpriucipiam omnmm Li- terariim.
Qv6ja6t6 fimdament6,maliimus cum Rahbi Ahraham^twmt alterum charaderem, qvi Angelico Oedipt Alphabeto parallelus eft , Myfticus Kirchero didius , ScAngclis attribiitus, elVe in fua principia rerolumm, qvse Joddim funt,qvam Angelicis Literis afcribere. Hoc obfervavit Gvilielmus rofiellns Barentonius in Libro de Fcenicum literis , feu de prifco Latinae & Gr^cc.-c lingva; charadere, ejusq j antiqvilhma origine Sc ufu. Jnipice modo Tahnlam Scciwdam ejusdem Po/f //;,qvae huic Libro appen- fa eft ,& mox idem alphabetum , qvod in Oedipo ^tgyptiaco cernitur, ad primam fui originem redu<5tum jucundo oculorum afpe6hi obferva*-
bis.Nos primam tantiim hujus analytici Alphabethi Hteram ^S| ad qva-
druplex Jod ceu principium revocavimus. Ex eo qvid de rcliqvorum Hebr.charaderii facili analyfi fentiendu fitJiaut difhculter perfpici po- terit. Sed qvia plura de hoc Literarum Eberinarum principio Jod fulius IIIEXERCITATIONE diccntur : nunc ad Thurneyjfen fecre- tiora fcribendi genera, qviE PoJicUi aucloritate nituntur , defcendernus. Haut igitur abs re llierit ad partes vocare J^y^^Q > 'E^^»;vrt *v , hoc eft
Onomafiicum Hermeneuticum Leonhardi Thtirneyferi Thurunenfts , EleSloris Brandeburgici qvondaw Mcdci , in cujus pag. 167 II Part. edit. Berlinen- lis 1 5 8 3 de Scriptura Cabbaliftico-ccelefti haec perfcripta extant :
HC7U
Mamama: Esl lyy^ !?)ip tjtrccr)( a((^aBa(i|!ifcf)<jmt)r/ vonbrdmuiv
fcrfcDci^cncn ©pracf)cn / al^ ncm(icr) m\ J^cbraifd) / (Sprifc^ unt) ^^aU tcrifi) oDcr 21(>t;pinifc() / unb ijl aup jcDcr <Sprac() cin Q$ud)|?ab ijcnom* mcn. 3(1 cin bc&cutun^ aUcr tol^ommcnhcif/ t>ar()al6/ ta^ im @ctvid)(/ iit ^cr i9?a^ / un& m ux 3a(){ (tvic EucUdes unt> Pythagoras mc(t»cn}a(lc Ope- rationen |lc()Cn. ^nn
s nJO
Ij8 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
p-lJjp^ CNumeravit "j f^^r^at ©<jcf)(^
11^2 H|l «^ Menfuravit ^ fjctjl <j (^vijat @cmcf<lt.
Sp^ legeH>)5*^Qj f Pow^cr^ri? I (Sr^af ©CiVCfJClt.
iScjtl^ Paracelfum de vera Magia^qvae eft plenitiidojConfiimatio philofo- phiaenaturalislib. i^.cap. 21 : ^ir^abcitDtcfclH^cn Aiphabet, bcm U* fcr^ic^cr»orjcic^rtcntt>oUcn/ tjamitcr i)c|^o bcjcrb^rau^fommcnfonm. 53on bicfcm Alphabeten nnb i()rcm^cr|!ant)t/ ^cfi^ R.-2^athanem de Sacrarenartelib. 19. cap. 55. Itemlib. 52. cap.41, ^^junt) <Ji. Item i)On bm SaKltijtifcfecn Alphabeten fc^rcibt aUC^ R. Kanahab^ im 5. ^ucft ticr ^nfcrfcr)cit>cn. cap. 52,
CabbaUftamm Alphabeta tria,tefte Agrippay primum di(5tum eft Ccele^ Jie, qvo in Aftrologicis utitur. Huic fubjungit Thurncyferus Alphabe- tum, qvod nos fupra ex Agrippa attulimus, eiq;, additaliud ex Agrippa, vocatum Mclakim, hoc eft, Regum vel Regale, Tertitim deniq^ didhim Tranfum fluvii ,qvod AgYippA falfo afcribit , & perperam ad TranfnumfiU' vii refert Thurneyfserus , plane ficflitium & e variis Ambrofii Thefei , Agrip- piC, Abrahami de Balmh confarcinatum opinamur.
Porro , inter omnes Chriftianos harum Olympicarum Literarum in- terpolatores eminet M. Joannes GajfareUus Gallusj velut inter ftellas luna minores : cujus rei teftis eft Liber , qvem infcripiit Curiofues inmuyesy hoc eft, Curiofnates inaudttA deScuIptara Talismannica, Perfarum, Horofcopo Patriarcharum & Leftura Stellarum. Nam Cap.i 5. p.282. edit. 163 7 haut veretur S. Scripturae au6loritate abuti , ut ruinofo cceli flii Alphabeto varia fulcra fupponat. Horum Primum extorfit Efaia Prof/^f w,qvod de- fcriptum extat c. 34, v. 4, in qvo dicita Spiritu SanAo Ccelmn nuncupa- ri Librum. Qyod fi igitur Cotium in Scripturis divinis Liber dicatur , in Libro illo invenies Ltteras Sc Chara&eres nonnullis intelligibiles.
Secundum divino Mofi violentius eripit e Genefeos cap. i, v. i,lin. i,
n^^veiniht,vox i^^^n^n m\ D^D^^nnND^^ri^K-^an^u/^na
ipfo judice, notat Characlerem vel Literttm, adeo ut tlT!2VTl n^? inter- pretetur charadierem cceli. MoxLiteras e iineaexfculpit:idqvodut expediat, huc obtort6 collo trahit illuftre Pfalmi Davidici ip,v. 5 di- <5tum : In omnem terram exiit DIPj regula eorum, Paulum autem Apoft.
qvi
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. 139
qviRom. 10, 18 Lineam interpretatur/om»« , feqvutus 72 Interpretes, cum originali textu Ebraeonim fic conciliat , ut minime fe errareputet, qvod fecure feqvums veftigia Literae CDlp interpretetur Lmeam eorum, fed ita ut illa Linea intelligatut de Stellii in ccelo ordinatis tanqvam de hiteris in charta vei pergamena fcriptis. Qya ratione, ipfo arbitro , Scri- pturadicit,Deum coeios iicutpeliemextenderePfalm. .io;,2,&hoc extentum vocat y '^^"''^unde Gra?cum pax,oV cutem vel corium figniticans deducunt, qvod proprium peliis (it extcndi. Huic vero extentocce- lo tanqvam pelli Deus Stcll.is ordinavit ceu charadieresjqvi lecfti narrant tanqvam in facro libro omnibus Dei mirabilia, qvi eos legere norunt. Etenim Coeli enarrant gloriam Dei , inqvit Pfaltes. Sed, inqvit, dixerit aliqvis,cceIos qvidem enarrare gloriam Dei,fed exteniione qvadam pro- digiofa, harmonia , lumine, ordine 8c mirifico motu, non aliqva Scrip- tura. Verum enim vero do(5liflimus Theologusjjudice Gajfarclld,R.Mo' /cjaffirmat "I^D nunqvam rebus inanimatis attribui: qvocirca Coelos nonefle animadeftitutosaliqvaaffirmarit, qvae alia non eft qvam bea- tae Intelligentia; , qvae Stcllas difponentes juxta Litcras a Deo ordinatas hac Scriptiira coclejii mortalibus iutura priemonftrant. Atq^ h^c ratio eft, cureadem Scn/?mrrf dicaturab omnibus antiqvis Q'DM/3n jH^ C/;e-
tahb Hamalakim (Gajfarcllus perperam legit, hamelachim^Scriptura ^ngelo- nm\ Notate vero haec facra Davidis verba {Coeli enarrant gloriam Dei) clare intelligi de fcriptura hac ccelejii , ciim olfxiffug feqvatur : In omncm terram extit linea eorum, Eqvidem fcio qvidem , inqvit , juxta Pau- lum & LXX intelligi poire per Ccelos Apoftolos, aut fecundum a- lios , Prophetas : fed iT qvis , praeterito literali fenfu , allegoriam vellet fe(5i:ari , iscriminishaut exigui a majoribus damnasjudicaretur. Scri- pturae verba , inqviunt Scholoe, proprie intelligenda funt, qvando nihil abfurdi inde feqvitur: itaqvando nos Litetreadhaerefcimus^haec didia 8c pleraq; alia a me omilTa hanc Scripturam cc^lejlem confirmant.&c. Haec funt arachnaea fulcimenta , qvibus ftatuminare parat Coeleftem & Angelicam fuam literaturam Gallus nofter j fed qvo fucceflii & robo- re , feqventia noftrae Diflertationis momentaclare adoculum demon- ftrabunt.
S 2 Pri-
14© EXERCITATIO II DE LiTERARUM
Primum Momentum.
QVando privatas noftras Particiilarum Hebraic. MS"'^ ConcordantiaSjUti vocant, confulimus ; numeranturo- £ties mille centum & triginta Teflimonia Hebraicorum voluminum, in qvibus bilitera rn^ cum compofitis extare deprehenditur j nufqvam tamen locorum, Cha'ra£ferem vel Literam vere notare comperitur*
m^I^^kS-in GeneiT,
i< o^D^n ^-inn a o^D^n 'nnn
n^DHJ I N •{ nrx
•^Wd cr-)^t2;rr n^^
n^DT
Exodo,
Levitico,
Niim.
Deuteron.
Jofva
Judicum
Ruth
1 Sam.
2 Samuel.
1 Regum
2 Regum
1 Paralip.
2 Paralip. Efdra Nehem. Efther Job Pfalm. Proverb. Ecclefiaft. Cant. Cant. Efaia Jeremia Threnis Jezech. Daniel,
852 66^
54» 490
3"
320
-28
427
337 400 426 212
34^ 20
90
79
43
150
39
5» 18
I9<?
684 6
520
33
jn^^irt
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I4I
|
vm |
Hofea |
3^ |
|
^i<r |
Joel |
I*» |
|
CW |
Amos |
39 |
|
n^nmv |
Obad. |
17 |
|
njr |
Jon. |
12 |
|
nyr2 |
Mich. |
18 |
|
£Z3inJ |
Nahiim |
I |
|
p)p2n |
Habakuk |
4 |
|
n^j^y |
Sophon. |
14 |
|
■^Jn |
Chag. |
13 |
|
n'73i |
Zacharia |
77 |
|
^D^iV-a |
Malach. |
ip |
Qyod fi Servatoris incitamentum falutare in memoriara revocayenc Joh.5, 55), &rollerti pia3 mentis indagine hajc totius Scripturaede una particuLi Ebraica teftantis loca fcrutatus fuerit , tantum abeft , ut vel unum ex Si^odeprehenderit, qvodvelgry Litcrx ccelcjits ant Jngcltc^ admittat, ut potiiis aliis ufibus defervire compcriatur: qvibus often- deiidis SECUNDUM MOMENT UM vacabit.
Secundum Momentum.
SYncategorematicaParticular~)^^cft gcnuinus Articulus ^^arti Cafaf ,qvi Gr^xmmziicis tylcciifativus dicitur, cum verbis a&onem ^'^^'^ot-nr.yy five tranfitivam lignificanti- buSj qvod genus Verborum HebriEi ><i'^ Syi: appellant.
Hoc momentimi probatu haut difiicile. Etenim in tribus praeceden- tibus Gen.capitibus qvadragicsferme inhunc fcnfum uRirpata extat, vid. Gen. i. v. i, 4, 7. i5, 21, 22, 25,27, 28, 29, 50, 31,^.2, 3, 5,6, 7, 8,10, II, 13,15,19,22,24. c. 3,8,18, 23,24, &c. Sic Exod. c. 32, V. 3 7, & palfim in divinis V. foedcris monumcntis.
Utautemreligiofa(rtj/Ke>«nc & ivaijce/cnc non modo fententiarum & did:ionum,fed & minimarum particulnnim curiose inftituatur ab eo,qvi fbllicita purffi mentis inveftigatione facras Scripturas fcrutari tenetur Joh. 5, V. 39: ecce inveftigatam e divims Lirer/i variorum locorum fym- bolain vero particulo? «^«K^Kiji ufui indicando apprime defervituram ;
S 3 Gen. 17,
14* ExercitatioIIdeLiterarum
JV:3 ^li;^ "Hs-TO^nJJD ]*-lS|-™ Gen.i7.v.8.
Tmamperegrinationk tim , ET H omnem ter^ ram Canaan.
n7'n? "^^ ^^]^'"'^?:^ Gen.22.v.2.&i2,i5. Sumefiliumtmm ^ ETH unigenitumtuum.
•»-}^^3 nn nnin^-n^^ n^« nj^^i Gen.25.v.34.
Et accepit uxorem 3 ETH Jehudithamfiliam Beeri.
-riJ^] rn^J? -^^ W vjn •'j^i;^ -m nj^^ Gen.48,v.r,
Ef ajfumpfit duosfiliosfuosfecum, ETH Manajfen & ET H Ephratmum.
"'^,?'!! ^^ ^*??-^ Exod.2.v.<5. Etviditeum ET H infantcm.
niy n^N* -Ss a^ iii niVDn -Ss -n^^ Num.i<.v.22,2?.
T ■ V ~: T •• ' ; • — T •.• ' • »
ET H omnes prMcptioneSj &c. ET H omnia, qvx prxcepi.
anni^ -m m^n^-n« nipNtj jofu3e24.v.3.
£? <?ccfpi £ T H P^^rew veftrum ,ET H Ahra- hamum. Graeci: t Tmii^ v^u,v r oiQ^oif/,.
n«iD -n« CDn^Ti^ -n&^ judic. 3. v. 28.
T •.• •.• • • : V "^ •'
ETH hojies veflros , ET H Moahitas.
nn)n] t^i^ -m ^^^hjA^ nnt^vi iSam.i 5.^.4.
Congregavit (Saut) loooo ETH virosjudtz.
[hr^i-m CD>*^nn-n^ ^'9'^V'}^] ibid.v.i8.
Et anathemati-zahis peccatoreSiETH Amalachit,ts.
hyn -nj^ w^^ -n^* njn ^Sam.^.v.H.
Da uxorem meam , ET H Michal. Graeci : Stiv-
^Q^ [AOt ilui yujuociiisi |M^ i{w Mi^qK.
2 Sam.
COELESTIUM Et AnGHLICARUM VaKITATE. I43
Sfc^nt^^ - n« ^BV - riN* i 2 sam. 5. v. 2.
••■':• "".«'■" ' 2Sam.7. V. 7.
Populum meum ET H Jfraelem. Graeci -f hocov
uov, T lffP^y,A.
aVw^j^-DJ^ nyjn-ni< 2m 2Sam.i4.v.2i.
Revoca ETH ^uerumi ET H Ahfolomm.
Wis*w -nsi nvn -m ^y^hh 25.1111.24.^.4.
AA numerandum popuUm , E T H Ifraelem.
fin *"n« ]& )h ap;i iReg.ii.v.2j.
Etfufcitavtt (DeuCjet adverfartum ETH Reion.
r^m m' Tw\^ -^3 -n« in^-in-n« ^Recr.is.v.i^.
Etfcedus ejus (ytolaverunt) ETH omnia qvic prx- cepit eis 'Siofes.
^^^^T-m ^V-ri« iParal.ii.v.2. Populummeum ETH Ifraclem.
[hn^ ':33-nNI ri\p] ':3ri3-n« 2Paral.i3.v.9. Sacerdotesjehovx ETH fHios Aharonii .
r]W3T!p -ns: n;3 nS!i'Q n"i*?V DJ Pfalm.S^.v.^. Etiamavis invenit domum , ^ hirundonidumfbi, ETH altaria tua (i, e. ipfa altaria tua) Graeci ra ^'oi(3i?>.'g/a 0-«.
a^m^n-nNi i'^*;}"! -■^^* ^V^. nvh pfai. 147.V.11.
Acceptat Jehova timentesfe , &Jperantes in miferi- cordiafua.
S^Ty^; nNI riDV-n^ t^ViniJerem.^i.v.ai. Et eduxijli popultuntuum y ETH ifraelem. "^3« n« W li^ypj nU't^ CD^^^^-vi^^n -nSl^Jerem.^i.v. 3.
rx^^ nr2rhr2
£^ Chaldxos qvi ihi reperiehantur, ETH viros hel-
licofoscecidit. Terem.
144 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
annjin-n^? rvr^n-] n^^im -Ss -n^jerem. 43,^.5, 5.
(Etfiiwpfit Jochanan) omnes reliqvias Juda, ET H viros, &ET H mulmesy ^ET H infantes.
rd7vr\] -m tv ryhv nipn; E2ech.4.v. i. ,
Etfculpesfupcr eam urbem E T Hjerufalem-^Grss-
Plura hiijus rei teftimonia conveAare animus non eft, ciim fupra cundi Hebraicorum voluminum loci non qvidem in confpe^Stu , fed in nume- rato fuerint,ad qvae legenda &conferenda follers Ledor remittitur. Qvaeii qvis follicitiiis cum hifce Teftimoniis Eberina; & Latialis diale- ^i contuleritjtantum abeft, ut (TvyKctli^y^^Vjfjt.x bilitemm rii^ nufqva lo-
corum citatorum adhibitum fit ad indigitandaElementa,Signa,aut Cha- ra(5teres Coelonu"n,ut potiiis emphaticaqvadam Scro-i^i-i^ei ipfllhmam rei, cui junda deprehenditur , (libftantiam haut raro expreflerit. Id qvod non.tam noftris qvam Rabbi Davidis Kimcbii verbis demonftramus in JJteris Radicum defcriptis : C^^yy Sy n^^TH r^hm nim ni< : ny^n 'IZin Hoc eft : Hm Lcgts dihio ipfam fubftantiam reifadoifig- iiificat,
Qv3e obfervatio adeo certaeft ,utEvaprimahominummaterveIut protenso digito oftendat ac pr^e nimio gaudio in hoec verba prorumpat edito in lucem Caino :
tAdepta fum virum IPSVM Jehovam. Virum non fexu tantum j ut jufto dilutiiis Mercerus heic commentatur^fed admirandarum virium gloria longe praeftantiflimum.
Eqvidem virum talem tantiimq^ a fe in lucem editum elTe clamat n^ct)7o|U)57r^, qvi viribus omnesantecelleret, &: rerum lalutarium geren- darum gloria florentifiimus evaderet, virum, qvi eflet abfolutuni omnis viruitis exemplar , virum , cujus vis & vigor humi jacentibus homun- cionibus benigne conferenda eflfet, & virum deniqve,cujus fblius Mar- te & arte «V avr^^x riheiov x^vTyiiTuu^, qvalis meminitdivinus JeflTaei Poe- matis Vates Pfal. i , v. i . & 3 2, v. 1,2, atq^ ex eo Paulus l\om.4, v.7>8.
Ter-
p
C^OELESTIUM Et AnGELICARUM VanITATE. I45
Tertiuivi Momentum.
Articula ;-j&^ jun6ta verbo, qvod Hebra^is ^yfrnp di-
citur, nonnunqvam admictit Nominativum rei patien- tis, veluti ex feqvcntibus locis patct Gen. i /, v. 5 • cap. 2 1, v.f. E.Kod.iOjV.S. I Sam. 173^.34. 2 Reg.^jV.f.Jer. 5-0,^.20. Intranfitivo vero addita mterdum per cy (cum) exponi
comparata efl, ficuti apparet ex loco Efa. 2 8, v. 1 5 .
Qvam expoiitioncm huic loco congriiere evincuntalialoca Exod.i, V. i.iSam. 19, V. 31, 54. 1 Paral. 20, ^.Efa. 23, i7.cap.44,v. 13,14. Eandem conHrmat Apoftolus Paulus, dum cry proximo Efai.i^ loco
addu(5tumper Nominativum explicat Rom. 11, v. 34 in feqventibus verbis : T»,- aviJ.Q^A@- ojun^^i^^fo ;
Qvamobrem plurimiim confidimus qvemvis qvi non prorfus cere- brum in calcaneo geftat , intelligcre ex iis , qvas ftudiofius modo fumus perfeqvuti verum ac genuinum conligniHcativse hujus voculse rii^
ufunij qvod rem velperibnam <^r(K2{x,wf indigitetjneutiqvam vcro defig- nandis Coslonim cktraileribm a Spiritu San(5lo in Scripturis uUibi accom- modata memoretur.
Q^VARTUM MOMENTUM.
DAvidicumip Kav neutiqvamjuvatG^^r^///Litera- rium Coelum. Nam tJ ip Pfal. 19, v. ^ non tam Lineam
1 T
Literis ac Syllabis conftantem , qvam coelorum ampliflime expanforum Imcarem ftruduram, ejiifqve partes primas, medias&poflremas juxta ///«r/3';?? feu funiculum dudtilem longius extendi comparatas ad enarrandam Dei gloriam.
Non in Literarnm aut Syllabarwn du<5libus fita eft admirabilis illa con- venientia^qvae intercedit LineiECum extento yp"^ Kakiajhoc eft/ubti-
T lifFimo
14^ EXERCITATIO II DE LlTERARUM
lillimo & vaftiflimo f there pariter & aere,fed in ipfa extendendi regula- ri facilitate , indicio 8c canonic6 partium ordine. Veluti enim follertis archite<5ti l^^feu funicukismenfioniaptus,juxtaqvemaediticiumcon- formari folet, paulatim facilis evolvi ac extendi ab involucris fuis unam idese artiiiciol^ feriem pr^fignatjqva prf fignata & fepofita rurfum men- for extendit Lmearemfuniciilum,m novum ordinemdefignetjqv6defig- nat6 curiose pergitjdonec totus ordo partium fueritdelineatusipari mo- d6 Caim diviniffimi primi DICTI-FACTI & reapfe confpicui in Cce- lis Verhi cu aurorafurgente velut rubefcit primulum,poftea pleniore lu- ce diditus magis oculos afticit , promovetq^ hominum ftudia & labores, tandem vero ad fupremum coeli faftigium extentus efficit , ut meridiani folis plenidimum jubar terris miniftretur , atq j fic ab ortu ad occafiim a- inuftitato immurabilium fpatiorum volumine commeans illuftriflimum fidus intra viginti qvatuor horarum intervalla univerfo terrarum & circumfiufarum aqvarum orbi ilJuceat^cundiiiq^ qvseSolis&: Lunscir- cisfubflint, vitalis aursecalorem indat, vigoremimprimatcongruen- ter efticaciftimi atq-, omnipotentilfimi Conditoris primo ac fumme re- gulari DICTO-FACTO.
EqvidemampliflimumCoelorura V^p^^n Harakia fiiffliltum qvidem Tw f^^ocli '^ ^vvdfjiict); Hebr. I, 3,fed initio extentum ex aqveo chao irt tenuiftimas auras , feqvaciftimum aera atq^ praecelfum aethera , in primis regularem Choragi ac Sponfi coeleftis Solis circuitu tam preftis, tam or- dinatis veftigiis feqvitur,ut a Linea & Lege, qva aeternus menfor prsefig- navit,nunqvam inde ufqve a primo fuicurfusexordioufq^adultima orbis fata vellatum piIumexorbitet,nifiin mediocurfii a Statore ter omnipotentifs. ter Opt. Max. fifti jubeatur , id qvod fa(5tum legimus Jofv. lo. 12, 13. iReg. 20. II. Efa. 38.8. zPar. 32. 24.
Qyae ciim ita fe habeant, tantiim abeft , ut y^p^in 1p Regula feu fu- niculus extentus coelorum abeat a re<5l:iftima & conftantiflima primige- niifui Tl'* acnrtJ , ut potius linearem ejus du(5bum & amuflltatam o^6o'7r26
ardis veftigiis infeqvatur , qvam Omnipotentiflimum Verbum citius qvam nuit oculus , attenuato ac didudto ex indigefta lutulentarum a- qvarum mole V^p*l R A K I A, hoc eft, EXPANSO patentifllmo ingeneravit jnon fecus ac ^vondam poft fufpenfum & didudum ^e^ioifjK»
CoELESfiUM Et Angelicarum Vanitats. 147 refiduis circa chaos aqvis re6lilineum &ordinariumruum Ip indidit Deusjcujus adhuc usqjadeo tenaces runt,utfivelmaximeaJiqvando Volvantur montes aqvarum , imo
Vfja eurusjj mthus^ rtunt iitmdus^^proceUis
AfikuSi C^ vajlos volvant ad littorafudusy Adeo ut,
Jrtc lahoratx, mergantur tn xqvore puppes : tamen extia regularem inditi motus lineam metamve non cvagentur, nili extraordinaria eluvione is,qvi coelum , tcrram & maria condidit Gen. 1,1. c. 14, 19. c. 24, 3. Pfalm. 121,2. 115,15. 123, 8 cladem mortalium peccatis prosnunciet , auteoedem aqvaehumaniinduftria&; arte intra certa receptacula & aggeres conclufas perrumpant qvandoqj aggeftas &; interjecftas moles, viamqj vi adaperiant adprimum fibia Deo limitem conftitutum efficacilhmo verbo , qvod MolTs calamus fic
prodiditGen.i.v.8:-!n« upi2 -S^^ CD;p*:'n nnnp a;,^n np^
hoc eft , reda confluant aqvse ceu nn)'' ri^i^^^TT rnK"irn extentum
funiculum menforis -^ ■:^ict, feqvutur.-e vel pr^elTgnatam regularem li- neam inunumvaftumOceanicapacKfimi locumufqvead 57?(^^, ter- minos & metas prorfus canonicas iibi a Deo praeftitutas.
Hoc canone & accurata regula nihil in tota hac vaftiifima renim uni- verfitate verbo £/o/:)iwconditum deftituitur , ficut fcriptum eft Sapient.
II, V. 17: 'Oi.' Y> yMri ^TOvTrJJvapaV ffzv ^ti^ , k, K-:ma« r v^c^zv i^ cifxop^^a C'A>jf , a71\x (qvx mox fubjungit verfll 21) ^rov^ fXiTico >^ d^^uu) (c jaS^o)
<f>S(^|<te : 2^oK eniw impotcns crat oriniipotens tua manus , c^ creavit mundum cx inforfni materia , fed omnia mcnfura O" numero o^pondere dijpofuijli» Huic menfiirae regulari convenienter fcripfit divinus Efai.is cap. 40, v. 1 2 :
luD^^JT^D^ niy^JI a^nn oViSB Spn hoceft, Qvismenfm en in
pugillofuo aqvas , & ccelos in palmd menfuravit , (y appcndit infiatera monteSi & colles in (latera ? lidem ftateri» congruenter dextra JEHO V\-/£ menfa cfl coelos^ fic fcriptum eft ab eodem Efaia.
Eqvidem SAPIENTIA inftar firmi ac inviolabilis ftatuti circu- hm impflfuit ipfi voragini , liqvidum xtherd flahHivit ,font(s vora^inpsfoJidavit,
T i mari
148 Ex ERC I T AT 10 II DE LlTERARU.M
manjlatutumfaumpofuitjneaqvx tranfeam littus Qi''!^ os) fuum , certisliwitihm
fundamema terra ciicumfcripftt Prov. 8, 25,feq. Imb Ccelum cortimz injlar terras iy maria operire regulariter protenfum terramqj fub fe continere, at- qve fuprema fui parte ex M A I M , live licjvoris gemina materia & natu- ra conftare fic declarat JeiTaeus Vates : Qyi extendis ccelosftcut cortinam^qvi aqsis comignas fu^eriora eJKfPfalm. 104, 2.
Porro temperare nobis non poflumusj qvin infignem DiflTertationem Benedidi cArix Momani oculati interpretis S. Scripturarum de gemino aqvarum liqvore,qvem Deus in primordio conditarum renmi ad )p Kav feu regulam qvafi dirigendo deduxit in ordinarios alveos & terrK late patentes cavernas , afcribamus , in primis cum in publicis Bibliopoliis valde rarefcat hic Liber novis typis digmis. Inlcribitur autem Natura Hifloria , qvam Arias Montanus primam in magni operis corpore partem conftituit, REGI SECULORUM IMMORTALI ET INVISIBILI SOLI DEO dicavit , & Antverpise ex officina Phntinmna. apiid JoannemMoretum clo loci edidit. Concepta Mon- tanianse Diflertationis verba hcec Cunt : Efl autem M AI M liqvorgemi- nus. Alterfuajponte pingviSy dulcis, lentior & in omnempartem du^ilis minusij. eoncrefcens : cujus naturam in rehus iis, qvarum uftim accipimus, lac olemrnj^pra- cipue referunt. Alter verb humidus acfalfus esl : facilefeqva-x, docilis vacua pe- netrare i^implere calori ac Jrigori ohnoxium, & utravishartm virium concrefce- re natum : uhi verb concrevit^friahilis. Httic nomen propter verhorumpenuriam, Latina lingvaplurali numero aqvasfecit , qvo tioti(ftmum omnium e^ communijfi- mum liqvorem ftgmficare confveverat. Sedvoxipfaprimizva MAIM eonu- merofemperpronunciatur , qvo natura gemina five dtiphces resindicantur acfg- nifcamur : t&) \!>^oin, five, tm Cy^ca Gy^cis dici pofet. Igitur ex hujus dnphcis li- qvoris varia & multiplici mixtione & coaptatione , ac proportionis dijpenfatione, tanqvam opportuna & comparata materia variti ac midtiplices rerum formtx, ac natur(Z confe^afunt, acperpetub conficiuntur,profngtdorum raticne, ufu, dtira- tioncij, generum . Attj^ ex his alia in alias mutantur formas : aliie^^ per alias vel dijfipantur vel confervantur profummi au^oris nutu ^ arhitrio a Judicit veritate ntmqvam alieno,&pro JEHI fapiente efficentia & Spirittis Elohimprinfemia, virtute ac moderatione &c. EH autem SPiritus E L O H I M formarum omnium aptatory dfcretor, conjlitutor ac moderator, Id qvod ita Mofes indicavit, Et Spi-
ritus
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I49
ritus Elobim merachcphet , idcft , efficaciter motitans 3 confovens, agttatis fiipcrfaciesgemim liqvoris.
Ati^, (perglt Arias) rfirci/^?w illamgcmim litjvorisvim , qvamverumcorpm pojlbac livemateriamappellari nibil prohibet jdifcerncre ac dignofcercfacileob" fervanti O' attendenti fuerit : (jvippe qvam in omni comfofuariun , qvA tifui vcni- untjTerum natura vel igne admoto {!^ incenfojeprehendcrefcnfibus liceat. Nam^j, ignistn omni qvod corripitcorpore , pmgvemHqvoyem afalfofcjungit ,• qvippe qvi illo alatur, nntriatur, crcfcat^ (^ coufervetur , himc vo 0 tanqvam inimtcum hor- reat, rejpuat & propellat • alias nocentemfeijj. exttnilurum cxpcrturus. S. S. E. Exod. 35> 14: Candelabrumad luminariafuftentanda vaCaillius &:lu- cernas,&: oleum ad nutrimenta ignium. Eccleiiaft. 5, 33 : Ignemar- dentem extingvit aqvajSc eleemofyna obfift it peccatis. Qvatuor itaij^ re- rum primordia fivc principia funt , CAUS^ JE HI , SPIRlfVS ELOHIM , M AIM , five liqvorcs duoi cx qvtbus corporca qvxqvc con- Jlant , & in qv.a , cum rclolvuntur , abeunt. ?{jm rerumformas ^JJccics cau- farum potiiis cffeda, qvam caufts dicimus.
Qyamvisfingulaheic non probemus , utpote, pr«teriri ab Aria craf- florem partem t^ inni inrtj ^ folummodo geminum Liqvorem confti- tuimateriam, omifsa terrae mentione j item, omittitenuem acdulcem fontium,fluminum &c pluvianim liqvorenv.tamen multa heic notatu di- gnaoccurrunt,qv(^ tanto fuilus adferendaduximus,qvant6 certioresfu- nnis,hanc Scriptnrx & i?(_atur.t explicationem traditam magno ftudio & follerti ingenio Dodiflimi Hifpani ArixMontani a multis ficco pede pr«- teriri , qvi vulgaribus Philofophorum opinionibus imbuti ad vocum Hcbraicarum tb 21, "j ceu intimammedullamraro penetrant , nedum ad reconditos fublimiorum rerumthefaurosjqvi uiftar vitellonmi voci- bus Eberinis involuti hcerent,penitus pertingimt. Talium vocum cenfui mcrito accenfetur Davidicum to )p Kav variis interpretum ac Do(5to-
nimexpofitionibuscelebre.r^r^. jinrjV nriD extenfwnrgotiieorttm, alludit ad extenftonem funiculi & amujjis, Syriaca verfio edita Lugdimi
Batav. Erpenii cura apud Maire Sc Elzevir i6iy. %C^
,^v^ol
Evangelium mu. Syriacum MSS^^m.qvodcitat Joan.Viccars Anghis in De- caplis Pfal.edit. i5<> 5: nnn I^DJpes eo)W».Sed ver6,fi non lp,fed r^'pD aut npn fcriptum fuiifet in primigenio Davidis textu , Verfio ifta
150 ExERCrXATIO II DE LiTERARUM
MS" Anglicani airenfum mcreretur.Haec enim duo nominalpem Scfol- licitamex{pe(5tationeninotant. Qyam fignificationem t^ rHpH evin-
cuntlocaPralm.^jip.^ij^.yij^.InqvibusLXxiij^isnJuoi-^.EtJerem.i^, 8 ufiirpatur rmp?D pro exfpecftatione , qvam indoli radicis rmp fpi- ritualem animi colied:ionem, qva fpes noftra continetur, vocare licebit. Arabicum Plalterium Romas editum a Viclorio Scialac Accurenft 8c Gabrieh Sionita Edcnienfe Maronitis e monte L.thano , Exierunt voccs eorum in omnetn terram. R. David Kimchi □^''JD , ddijicium eorum. Unde Hifpanica Bi- blia in Decaplis Vicaifianis , Edtjicio. Sed Hifpanica Verfio ed. i ^)^^ fic habet: En toda la tierra faltofu bilo. Anglicana, ed. Cantabrigiaei^jS: Their line. inMargine: thetr rule , or dtreLlion. Munjleri , dire^io eorum» Cajetani)fAum eorum. Arctii Fe/i/ii,indicium eorum. Sed obfervandum, qvod Aretius Fehnm ficlum fit nomen. Genuinus enim hujus explanati- onis Plalmorum ad Hebraicam veritatem verforum, annoqve 1529 Argent. editorum , interpres Martinus Bucerm Theologm , tefte Cochlao in Dilfertatione de novis ex Ebraso Tranflationibus publicata anno 1 544, Ne vero dicatur dica injuriae fcripta Bttcero Crf/rimpartibusaddi^tiori a Cochlao Pontificioi audiatur Jofias Stmlerus, qvi in vita Petri Martyris Com- ment. in Genefin fic (cripfit : Martyr na^us Buceri Commentaria in Evan" gelijfas (y Annotationes in Pfalmos , qvas illefuh Aretii Filini nomine ediderat, diligenter evolvit. Italica Diodati: Linea, qvam his illuftrat notis : Come chi direhhe , La lorofcrtttura agvojfi tratti, efemplice. tAltri, la lor delineattone: c, la lor (Iruttura, perfettamente addirizzata , cd ordinata^ Luth. i . ed. 9Ctcl&(* fdjnuc. Nova Dan. (Snor. Margin: Rom. 10,18. iinU/ &cl)Xi^t/ diiU tefuor/ TCan&cl^^V^mn^. Iflandicaprima Holumi^Ei^S^: ^msiil ynb er ^cirra ^ltomur uf(5Ctn(\cn. Iflandica novaedit. 1644: COJcrfc* -^ratDur Uf^ctn^cn. Biblia Cyflegr-lan edit. Londini a Chrift:oph. Bac- ker. 1588: Iboh tiryr atih enfain h^ynt. In Manuali Lapponico , qvod Stockholmias evulgavit Joh. J. Tornseus Bothn. 1648 extatPfal. 18. cujus verf 5. ita fonat : ©ticn voX>U(^ uifc^^manua tc<\tit ct)ttamtf/ ta jticrt ruobu ftb^a (ocf 0 QKarclbcn f aa^. Sym: a^' «V Tmcmv tIlu yvv iI^Ja^v 0 >T;^@- dvTuv :fed in onmcm terram exiitfonus eorum. Aqvila , «V Ttnaav tIm yviv i^viK- ^v oKMwv dvluv; inomnem terram exiit regula ipforum. LXXII 0 (pjvfy(^ dvluy. Hos feqvutus Apoftolus Paulus ad Romanos fic (ciihkiAi^» Kiyu>y
COELESTIUM Et AnGELICARUM VanITATK. IJI ^y, Gffy. y^KiiOKv ; [^Svyi «V ttxokv t{w yyy i^y,K^v o 4)5t/j.(^ atJ/wV ,ii eig tu jtf-
^^ T^ ciTOi^y}'; TO fy,[^oi^ dvlwv , 5c^ ^/co, rf;;/;o;; audierum ? v^?^vz //? omnem tcrram exttt {bnus eomm, 6^ injines orhii terrarum verba illortan, Vulgatus Intcrpres, Ang. MS, Gall. Sonus eorunu Felix Pratenfis in omnem terram exiit ciirfus corum. ^Arias Montanus Commentar.in Pialmum huncMncamy Verfum, Paufam interpretatur. Joannes Cawpctifts ,• in paraphrafi lua, qvic edita eft Rofchildias i6^5 fic verf.^, Pfalm. 19 circumfcribit : U;;;- verfam terram pervagata efl do(5trina eorum, 6^ «y^vc ad c.vn emos orbisjines pervenei-untprxdicationcsillortun,ipfi Solt aptavit Domtmishabitactdutn in cis, Sc imperiumdcditincos.
Qyo ipcd:at fingularis meditatio Jomiis Forfieri ^ugtiftani , Sacrse Theologioe Dodioris, ac Hebraic^e lingv^ ProfefToris in Academia WittebergeniT, in Didlionario Hcbraico ad vocem ^ j in omncm terram, inqvit , exttt funiculus eortim, id eft , dimenfmn corum in doilrina Evangelit 6* ejus propagatione : ad qvam Paulus Apoftolus qvoqvc alludit. 2 Cor. i o, V. 1 5 : 2yj)5 atttem non in immcnfum («V to ocfxci^x) gloriabimtir yfcd fccun- dim mcnfuratn rcgtdii: (rS x,avov@-^ , qvatn admenfus eft nohts Deus pertiwendi ad vos, JVilhehntis Lindantis Dordraccnus. S. T. D. Rcgius Conliliarius, Epifcopus qvondam Traje(5i:eniTs , de Optimo Scripturas interpretandi generehb. i.pag. 25 versi hunc locum vitiatum efle autumat his ufus verbis : D. Hieron. cum 70 legit^ Sonus eorum , cum hodie in verttate ifla He- hratcafit mp Kafvam, qvod alti funicuhim, alii ctirfum, ahi altud rcddunt. Ve- rion ea voxfontim a D. Paulo commenmatum & interpretatum , non edit , nift \ Vavgemines non in httus ,fcd in hngutn : hxc eft ex uno ) Vav fuperpoftto alteroy fabrices tibi 7 tit legas TDvp Kolam, vox corum.
Verum enim vero Joannes Ifaacus Levita Germanus difcipulum fuum JVilhehmim Lindanum refutat in defenfione Veritatis Hebraicae Sacrarum Scripturarum hb. 3. pag. 143 edit. Colon. 1559: Licet tibi Lindane con- cederetur, ut in CD^p j 1 vav in 7 lamed miitares , tc tamcn himcfenfum & in- teipretatio.nem (fcihcet fonum vel voccm corum) qvam venarts , confcqvi pojfe, prorfus negamm : Nihil enim inde evaderetqvam CD/p > qvemadmodum tuipfe fcribis, qvod non Kolamyfed KaUam efl lcgcndutn,^ lattnis ef},factUtas vel levi- tas cormn. Neqve verb Dodorum qvisqvam inventus cfl^qvi unqvam aUter lege- rit. Siqvidem notijftmum eft , Kolam non ahtcr pojfefcribt , qvam pcr vaf, nitnt- uimfic th)pif<:uti inpr<iccdeHti vcrfufcribitur, Hoc mmenfnevaff-cpius
qvatn
151 EXERCITATIO II Dt LlTERARUM
i]Viiinfept:es in umverJisBihJtis uon occwutycumaliascum vaffxpijjime legatur. pag. 145 : ^i^fcxics repetitnr ut Holcmfiue vaf fcribatur Gcn. 27. &4^- Exodt 4. his j Hicremix 7. Reliqva omnia , qvotqvotfunt , fempcr Cbolcm cum vafconjunLlumhahempag. 1^6. Cum ha^enusprohatumfn , ^ip ahsq^vaf fcrthi nonpojfe , nft oh certas catfas in fex locis , ovomodo crgo ex Dlp conficics HD^Ip? qvifit^qvodtanta confidentia afiirmes i^hp fg^ifcarefomm corumy qvod tamcn (jit tua venia dicam) cfi falfijftmuw. Enim vero fieri ncnpotefi , ut cx lD^P facias CD^ID nififortealmndenovumvafafcifcas, Pag, i/^y iSife- cundum tuam opinionem &fententiam D. Hicronym. & Scptuaginta legerint tzhp ^'"'^ tD)p i ^v/ fit ergo qvod Jqvila vertit canon ? Sic enimin Pfaiterio Flaminii viri do^ijfimi invem , ciijusverha hxcfunti (Qvod verofuljicitur yin emnemterram exiitfoniis earum : fideltus Aqvila vertit ex Hehrdoy 0 kxvwv «v- Twv.) Repiita tecum Lindane^ an Aqvila Slp, vel 1^7^, aiit etiam D^ip
t'— t'— t '
legerit. Certe aliter eutn legiire, qvam nunc qvoq^ textiis Hebrjfius ha- bet y mihi nunqvam perfyadebis.
Sed fortaffe objicies j qvi fiat, qvod Paulus Apofiolus, Septuaginta & D. Hieronymus tranftulerint , Sonus eortim ? Profe(5t6 h^ec res ,utingenue fatear , me qvoq^ aliqvando torfit. Sed annotatio in Pfalterium dod:i cujufdam viri , & ut audio , Vatahli Profcforis Parifienfis ex parte fcrupu- lum mihi exemit, cujus hxc Hmt verba: Vel amuffis eorum , id eft, ftru- <5tura eorum ad amuftim fadla , hoc eft , in extremis qvibufq^ terr^e par- tibus confpicitur illa fabrica corporum ccekftium qvaii ad amuftim fa- d:a, qvse eft vice verborum. Qyod hic dicitiu* de coelis, Paultis ad Rom. cap. I o accommodat Apoftolis per allegoriam, qvi non ahter in univer- foorbe potentiam &; majeftatem Dei celebraverunt &: praedicaverunt, qvamillasaccuratiflima caelorum ftru6tura eloqvitur & denunciat ho- minibus ubivis terrarum habitantibus.
Hdcfententia Vatahli , etfi mihi valde arridet , tamenputo nos aliud qvoq-^ tH' venijfe, ex qvo facile appareat, cur illi \p perfomim vel vocem exprejferint,
Sipii &dodi viri hujus Pfalmi verha confiderahunti& exadiiis examinabunty
in omnihus verfihus deprehendent iniji'^ niv^bs \)th ^p^> i^ eft,
eandemfemper rem diverfo vocabulo repeti , qvod cum prsecedente eandem fere fignificationem habet , ut Q^^ISDD D^D^n a Coeli enarrant ,
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I^J
V^p*in n^JIDj Emmciant firmamemum 3 yy\i^ T^" EruSlat fermonem,
rnVT ry\TV indkatfdentiamy &c. Proinde citm in omnihui verfibus cjuidem
fententix,fed diverfisvcrbis iteratiodeprehendatur,oportct bic qvo^ \p aliqvam
cum rn?D cognationejn habere , d" contra J~^^ cum "ip. T^amfthocnon
ejfcf, ea certe chgantia^qvitin cocteris verficulis omnibus cernitur, hicprxtermilja viderctur. hleccjfe igitur efi , 1p prmr alias ctiam fignificationes notas , aliam qvo^ jam nndtis incognitamhabere. I^tum autem ^:yvulgatum efl , Ip fig- tiificarejpem , congrcgationem , normam , lineam C7 delineawentum , funiculum, amujfem , vel lapidcm amujfts. Prxtcr has , inqvam , aliam necejfe efl notioncm habere,qvx ^ip, id efi,voccm,velfaUem Sn"! *^inn, /i^ f /?, exprelfio-
nem alicujus vocis habcat. Hancfentcntiam c o;;^)?;?^^ cn^m Paraphrafis CYia\d^\ca in cap.1% Efaixfupcr verba "ip^ 1*), fj qvis dthgentiusperpcndat. Videinus etiam , qvod awuffis , qvxfunictdo confiat , «o/z cmmvo roce carcat, Siqvidem architc^t & alit artifices , qvando aJiqvid fignare aut mettrivolunt, d'im ami(fe}nvelftiiiiculumextendtun,& deinde remittunt fonum qvendam cde- re confvevcrunt. (Jya ex rc conftnnatur 1p aliam qvoqve notioncm , vidgo He-
brmtim haut ita notam habere , eamtj. vel ^lp , vel certe H*ip y\y\n reprx^
femare,ut cognatio & afiinitas in:er )p & ri^^Q confiet. Hoc atitem qvoniam
paucis notum efl , D. .Apofiolum , LXX , & D. Hieronymum aliterqvam Clp
lcgijfe, errore qvodRm fujpicantnr. Hxc no(ira fentcntia , ft alictiiprobatafue- rit , cam arriperepotefi : ftn minits ,fuum cuiqve Itbertimjudtctum pcrmittiums,fi modo ipftim textum violare.non aufit.
Hxc totidem verbis Ifaaac LcvifiC Germani, qvi in DefenfTone verita- tis Hebraicae modo citata, oppofitaqj IVilhclmo Lindano, ^^i{co^o qvon- dam Trajedienli complura attulit ledu &; obfervatu digna , tanto pro- lixius afferenda duximus ,qvant6 rarius eximium ilhid Apologeticum Scriptum pro veritate Hebraica (iicrorum Voluminum in publicis Mu- farum tabernis proftat , qvantoq^ majorem diligentiam ipfe Lcvtta e Ju- da?o Pontificius adhibuit, ut primigenium &: authenticum Codicem Eberina dialedo conceptum a crimine depravationis , qvam ei intentat pravum judicium jliberaret , atq^ proprio integritatis nitori reftitueret,
V & qvan-
1^4 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
& qvanto propius acceflit ad verum modum conciliandi Pattlum cum Davide , &:deniq^qvant6 audacius alii Scriptores vendtcantnbi labores eruditi hujus Scriptij, qvibus hx vindicias Kaacianse tanqva propriis lau- dibus inde ufq-, ab 1 5 59 inclaruerunt ^ qvorum nomina tutiiis ac mode- ftiiis filere volumus, qvam cii infamia plagii affignare , qvi fucus curiofb Veritatis indagatori 6c vari^ Ie6tionis gloria confpicuo facile pellucebit.
Veriim enim vero ut noftram fymbolam conciliandi Hebrseum Pial- tis textum cum Paulino interpretamento confcramus:feqvemibus (cru- tiniis nos expediamus.
P RI M U M : Initio nuncium remittimus Genehrardo, qvi commen- taturus in himc PlrJmum hanc fovetfu{picionem,qva imbutus vocabu- lum IpKavpro ^]'p Kol, per ApocopenPoeticamle(5tumfufpicatur. Deinde JacobiGordoni arti conciliatrici jufto duriori neutiqva fuffraga- mur. Sic enimille fuper v.4 & 5 hujus Pfalmi fcribit: Septuaginta 6 (pyaf- y@^ olvluv^qyi proinde legilTc videntur in Hebraeo Z/V^s >^ibi tamen cor- rupte eft Dlphrieavel iiium^fane ad Rom. c. 10 habetur fonus eorumj&c refernir ad pr^dicationem Apoftolorum j re(Sbe, fenfu faltem allegorico, q vippe qvi non male , ut ccRli vertunmr fplendore fuo Apoftolic6. Sed labem puro fonti immerito afiidiam delevit modo ftia fpongia Ifaacus & de Muis Com.in Pf: qvare hic noftra non opus eft ope. Ad extremum nec Gajfareilo noftrum c.lculum adjicere polTumus, cui haec conciliandi ratio placet : Ainfi S. PauL& les Septante,eftant parfaid:ement conciliez avet l'original Hebreu, nous pouvons hardimcnt fuyvre la lettre , & dire ti- teralement D1D Kavam, linea eorum entendant des Eftoilles qvi font rangees au Ciel , comme deslettres dans un liure ou (lir un parchemin • a raifon deqvoy TEfcriture dit qve Dieu eftend les Cieux comme une peau 5 appelbnt cefte extenfion V^^P*) Rachia,d'ouIes Grecs auroient paraduenture tire leur p'o4)cof qvi fignifie une peau ou un cuir , eftantlc propre d'une peau d'eftre eftendue. hoc eft. ItaSan6to Paulo & 70 per- te(5le conciliatis cum Hebrseo originali, fecure Literam feqvi poftimius, & literaliter dicere Kavam , Linea eontm , de ftellis in Ccelo ordinatis in- telligentes, ut de literis in libro , vel pergameno ^ qva ratione Scriptura dicitDeum in modum pellis Coelos extendere hanc extenfionem vo- cans , Rachia , unde fortallis Gnieci fuum iooco^ extraxerunt cutem vel corium figniticantem, qvod proprium pellis eft, extendi.
Modus
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. l^f
Modus qvidem , qvoufuseft Gaffarellus conciliaturus utnimqj Scri- ptorem modo nominatum , haut ineptus videmr ^ qviducitur afenfu lublimi& allegorico Pauli 6c 71 Interpr. accommodantium ha:c verba praedicationi Apoftolorum , qvomodo & Syrus Evangelium interpre- tatur : fed appendix , qva )p feu Linea ftellis in coelo ordinatis alhgaturj illsetabihs plane eft.
SECUNDUM: Verfionem 72 Presbyterorum ,q\x tunc autad m.mus fuit , Sc m ufu apud Romanos , ad qvos fcripfit, aut linguLiri Spi- ritus S. d\'auv>-(Pi Pau-o in memoriam revocata, Apoftokis feqvi penli ha- buit, nefuccrefcentcs nuper latae Ecclefiae Romanae plantas in primo flore jufto intempeftiviiis enecaret.
TERTIUM: Ut autem ifta Scniorum Verfw,m qva extat,d (?:>';V©- eivTuv j pro 0 Koivm oivloov , menti ipiius Dei a qvi profecfba eft , & rei, ad qvam exprimendam adhibetur , convenicntcr refpohdeat : tunim erit, abdamus nos intra Radicale Fnndamemum , Elementalefeu Ceutrale bina- rum di(5t:ionum lp Sc (pK^^^figniiicatum, atqve ex eoverumvoces Vuigo diverfi fcnfus ac ufus componendi modum venemur. Eqvidem in compluribus vocibus variarum Lingvarum nonnunqvam dilitefce- re Radicale aliijvod conimuwffinhifimpUciJtiwx & abjhacl<£ figtiijicatioms Ccn- ntim , ad qvod reiiqva iignificata ceu Linese a circumferentia fe facilc reduci patiunmr , nec novum nec inufitatum eft.
Ut enimex unaarboris radicc omnespartes fummae^medioxumse 5c minim.-e ortum & alimentarium fuccum trahunt, niminmi ,altrix me- dulla, iners truncus, rudis cortex, lurgentes rami, virides frondes, gem- mantes calyces, pulcherrimi floresacfru(5tus,atqvecx eadecus, robur ac duramentum confeqvuntur: confimili modo multiplices fignifica- tonim rami de una RadicaH ac commnni fignifcandi indole originem du- cunt , rurfiiniqve ex iis AMriae propagines cvtx late diftunduntur in communesrerumufus, qvarum indices hae fubolefcentes voculaeexi- ftunt.
Rabbini Gcncrak hoc fignificauim ^iU'^ appellant , eo qvod por-
tet alias fignificationes ceu farcinulas,tefte M. Samule Bohlid /' b. me- morios vir6;qvi olim hoc commune flgnificatum vocavit FormaleRadicis. Sidetur Prima & Cowmunis Forma, qvam Keckermannus nobis procu-
V 2 dit,
I5<5 EXERCTTATIO II DE LiTERARUM
dit , appofite loqvutus eft : fed fi Ariftoteles & Peripatiis audlendus erk, qvi Formae primse, communis & manentis 7i^^,<nv intuiit materioejminiis uK^iQ'SJ; Onomatliet« munere functus eft Bohlius. Etenim veluti Noe- ma GcnerU ac Speckt dicendi indole variant , Mateiia & Forma ufu difpa- res funt: pari ratione iignificationes (jonsrales &c Speciales , Materiales &c FormaJes accuratius loqvendi ufus diftinxit. Materiale enim & Generale Significatum habetfe 'm(ia.r Rei confiderat^ apudPhiloCophos : Formalis autem & Specialis fignificandi ratio Modum conftderandi varium in vulgus Philofophorum notum nobis reprasfentat. Cui igitur volupe fuerit Ge- nerales fignificationes appellare Formales , id qvod viro do6lo excidit, Rem confideratam Sc Modum confiderandi vix penfi habuerit.
Qyod vero fpediat novum nomen t^WO, nobis qvidem flifficiet pri-
miim appsUafTe ^'^'^'"lirjhoc eft,Rdf^?c<//ew.Qyemadmodum enimunum
eft t^*)^, R<?i/xHebr^adi(5hionumunicaj a qvaceumatrice c^eteroe
voculiE nafcuntur , primaqve ortus fui capiunt initia : fic in una eadem- qve Radice imicus foepe latet Commimis & Radtcalis fenfus. Qyod fi qvis aham porro defideret nomenclaturara , haut incommodum erit appel- lafle ■^liD'' Fiindamentalem. Nam ut Fundamentum totam diverfoe flru-
(Shirae molem fuftinet ; ita Primum ScComwtme Significatum habetfein- ftar Fimdamenti , cui inaedificari comparata eft nova varianim fignifica- tionum acceflio. Qyando autem vocas "^"TiD'' Fundamentalem fignifica-
tionem , non procul abes a cti^ei6^<j feu elementarta. "T*D"^ enim Phy-
fici Hebrsei adhibent non modo ad fignificandum Fundamentim , fed etiam Elememum & Principium rerum naturalitm. Sic enim fcribit Rabbi Aben Tybbon in Phyfica Hebrcea , qvam infcripfit ^r^n tlll , hoc eft,
Spiritus gratia, & Joannes Ifaacus Levitay Germanus primum edidit Colo-
ni3eAnnoi555: D^WJ Dna .TJ^P '^l^'? p'?,^!^^ [5 DJ ]^Bri nn
nn^^CDyi? i3'^i inmy nm) im Ss TDsm nniD^^Vs^i^
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I57
:QDn t<)irh S3in nniD^ ynn^na im "-7^1 Qyceverba
JR. ^ben Tybhon hac qvondam latinitate donavimus & typis excudenda cmsYivnus-.CiiterumJmitidm in diwfnbdividiturjpecialia membra-.qroru qv^- dam Simplicia/7«f corpora, ut qvatuor Elementa &:c. Nam nnlla Qyicfcen- tibus vistncflaugefcendi ex fvnguhs Elementis , m\i confufanca mixtura, qva. qvatuoY Elementa iniismifla reperiumur y qvorum unum qvodqve Formam fuam amittens fingulare conjlituit corpus. Imo fuigula Elementa vocarepoffis Qyie{centia. Hxc £m:\|/i fuit cic^aVcTi;,' , reqviturTrea^/^aTa'^?)^? ,qvam paucis QJ/" INTI MOJVIENTI verbis fic compledemur :
QjINTUM MOMENTUM.
RAdicalc&commune binarum vocum ^p & '^^^■y@-fig' nificatum efl:o ; Canonicus & Gnomonicus rei dudus ab uno extremo in aliud.
Etenim Primb , in hoc vehit communi centro concurrunt hnec duo,
Canon & 5o;n«, qvod, vehiti Canon ab uno Subjc^to in Objedum facile ac
Tegulariter extenditur qvomodo Munjiero &L Bibl. ^ngl. dircclio expo-
nitur: iimili mod6 Sonm ab uno SubjeAo facili atq^ regulari meatu in ali-
ud tranfit.
Secimdb , utRegula feqviturre^tam lineamfui dudus ab uno in aliudj qvaratione Targ. extenfio funiculi,^.4!igl. Linea,HiJp.& Cajetanojilum rcd- ditur: fic Sonus re(5Va tendit e percuHis corporibus fohdis per medium fonabile aera ad bipatcntia oftiola aurium , qvarum anterioribusanfra- (ftibus moderatus , exceptus & motus ab inclufo aere movet ofhcula, ut tympanum percutiant foniimq-, efhciant, delatumpercochleam ad nervos acroamaticos &: ab his rurfus ad cerebrum , tandem fenlui com- muni judicandus fiftitur.
Tertib , velut ip feu tAmuJfis eft gnomon feu index qvidam rerum menfurandarum : fic (^'^fyQ- eft gnomonicum indicium voy,fxciTm & per illum renmi in dicentis animo latentium ^ qv6 etiam nomine Bucerus 1p interpreLiturf»rf/c«<;w.
Qvrfjro qvemadmodum )p [qu Perpendiculum ah uno primo pun6to or-
dine procedit ad ukimum &: in idem definit: fic Sonus fucceffiva promo- tus feric a ?un^o certo qvodam,6c lingulari extremo, qvod digito mon-
V 3 ftr«iri
158 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
ftraii poteft , & dicier hoc eft , & in aliud certum ac ieaSiKov Pun&tm rerminatur.
Ovlnth qvemadmodum Lhua contortula feu Ftiniculus contortuplica- tus , qvi adliibetur metiendis rebus un6 momento neqvit e glomeratis plicis fuis enodari , fed opus eft mora & revolubili linguL-irum partium qvodam fucceflli , anteqvam linearis glomus totus qveat exfoivi : pari mora opus eftfonis tranfeuntibus nunc per liberumaerem,nunc pcr valles &: montes , nunc deniqj per templorum fornices , ras^A^v^ia &alia intermedia objeftacula nunc remorantia, nunc duplicantia, nunc tripli- cantia fonos priusqvam finiantur , qvibus nunqvam fua deeft echo five percepta auribus five impercepta ob fui debiliLitem & medii tortuofi defeAum.
Hsec centralis fignificationis qvintuplex convenientia pari facilitate intercedit coelo ejusq^ luci cum Evangelio , ejus minifterio , atq^ Regno ccelorum, cui piiac vereChriftiani homines cun(5la cogitata , di6ta6c fa(5ba in omni vitoe gradu ac muliere Sc ferere Sc metere debent.
Ut enim Primb Linearis Kegula re6la ducitur ab uno per medium menflirandum in aUud ceu terminum menfionis,& ut Sonus a.fonante edi- tus varia loca permeat , anteqvam definat : fic a Deo vocibus Apoftolo- rum &; Difcipulorum editum fakitaris Evangehi prceconium per omnes orbis fines & extremitates dimanavit Pfal. ip, 5. Eloqvia enim Dei funt inftar pernicium alarum , qvibus fubve6tus thefaurus falutiferse fci- entise cum lucro animarum noftrarum ex Zione feu Hierufolyma ceu carcere penetrat fe ad ukimas ^ 6r^i.i^''yi? oras tanq vam metam & calcem curfus ut diviniffimi ita fakite abundantiffimi. Nam S. S. E. (fic fcrip- tum eft) Efa. 2, 5, & jMich. 4, 2 : Dc Sion egredietur Lex & Verhiim Domini de Jerufalem. Luc. 24. v. 46, 47 : Sic oportet patt Chryium , & refurgere a mortuis tertia die &priedicari m nomine ejus pcenitentiam (y remtjfionem peccato- rumin omnesgentes^ fa6l6initi6 (qvam commodiflime) ab Hierufolymis.
Etenim Hierufolymitanum terrce fitum fi contendas cum reliqvis or- bis plagis,inftar umbihci cluit urbs illa atqj velut centrum qvoddam to- tius Palaeftins?, latera ejus latiora fi ipecStes : e qvo in omnes mundi par- tes huic Evangclio Canoni aut fono facilis patuit tranfitus , Sc ad qvod Ju- dK^centrum &v^^ig ivAaQ-^g "^orv Travloii^v^g t' \}^ ti'^cc\mv confluxifle memorantur Ad. i, 5, 8 feq : idq, convenienter vaticinio Prophetico
Efa,
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATF. I59
Efri. 43, 5: !7\^e tlmcts, qvia ego tectiwftan : <t& Oricvte addncawfewett tunm ^ ab Occideme congrcg^ho te, 6. Dicam Aqvtloni , da : & ^tiJlro,};e prohrbe.is : adducito filiQsmeos dchugtnqxo &jiliasme,{s abextrcwo terrs.y. Omnis qvi vocattiY de nomitie meo iy adgloriam meam creavi eiim , forma vi e;tm , etiamjeci €tm. 9 . Omncs ^cntcs congregcntur ftmul iy collfgantttr tn poptilcs &c.
Ne vero qvirqvam ogganiat regerens hiinc congregabilium gentium confluxum fofe inJru^tuolam qvandan varioru hominum concurfatio- nem.-audiat qvid procIamet5/'»/f?<5 Dei ore ejufdem Prophet^ LfaiiCuCus:
T^^ "r.^x "S3 )TJ]n] "h^ -iiis
Convertite ad mevulttis (71 S^^^oi^py^.iiTr' ijj.^) 0'falvi eritis omtiQS fines ter- j/C. Ovia egoDcns 'o^ non alttis. Matth. 11,28: Venite ad mc omnts^qvi onc- rati eflis. Tanta falutis omnibus terr.-e finibus oblatas ampUuido non ad bonos ac obedientes Iblum diffundetur,red etiam adpopultim 'i")*D ycfra- daritwi (72 uTn^^iv^a. Kj ci\l'.hkyo\^^ Jcbovatotum dtemfias mavus expandtt, qvt gradiiintur pcr viam haHtbotiamjuxtafuas cogitationes. 72 : c/r/rw x dy.afi- iiwv oivluv. Prov. I > 24: Vocavi & renuiflis, extcndi matittm mcam, (sr non fiut qviaitimumadvcricvct^ Penes hos refra6tarios , ialutis palmis *'"^"' tensis
oblatae incuriofcs ac pertinaces peccatores culpaefto, li votis Kterni regni ac gaudii excidant, non penes Deum fuas manus auxiHatrices ex- porrigentem, nonpenes Chriftum, qvi inftar Gallinse glocitantis ac pafsis alis tegere & fovere parantis pullos fuos, etiam eos , qvi Prophe- tas ad fe miflos occiderant , & lapidibus obruerant mifTos a Deo asternas falutis legatos , ad feadducere Sc in focietatem regni coelorum tanto de- fiderio flagravit, fed iUi plane recusarunt Matth. 2 2. v. 3 7.
Deinde ficut pei pcvdtculum e fuperioribus re(5te conftruendanim adium partibus redla demiflum oeqvo ponderis libramento efficit, ut cun<5tis fiOTntegritas & pulchritudo conftet , ne qvid tortuofum aut inordina- tum ftru(5hira patiatur ; imo ut Sontis e collifls corporibus, organis pneu- maticis , aliifve fonabilibus folidis emiflus pernici nc ultroneo motu fer- turadaures,easvarieafticit, demuIcet,movet,atqveinanimishomi- num varios motus excitat, id qvod Sauli accidifle memoratur i Sam. 1 7, V. i4> 1 5, 16 feq. qvi turbatiis malo genio non modo levamen fentiit e Davidicse citharoe fvavi modiilamine ibid. v. 23 > fed fidibus canente Davide etiam vexatio mali Spiritus ceflavit ; Sic Evangelii & Vci bi divini
fonus
l6o EXERCITATIO II DE LlTERARUM
Conus ab ore Virorum Dei profed:us non modo ad aurium bipatentes fores re6ba tendit, fed & easdem fvaviter afficit , qvomodo Herodes yji- wc cumfvavitate & lubentiaqvadamolimaudiebatjohannemconcio- nantem Marc. 5, v. 2 1 : imo vivus Dei fermo valde efficax eft &c qvavis ancipiti («Tis-c^w) machaera penetrantior^pertingensufq^ad divilionem animse &c fpiritus, compagum qvoqj d^ medullarum> & •/.^iliKoi h^^i^y.ffiwv k^ ivvoiuv K<x^^ixi , Crilin exercens in cogitata & diicurfus cordis Hcbr. 4. V. II.
Tertio non fecus ac amuffis rerum menfiirandarum certum fignum exiftit, & 0 (^^fyi^ indicium eft noematum dc idearum , qvoe in mente artificis praeextiterunt anteqvam manus operi fuit admota : lic dodirinae Evangelicae fonus hanc propriam laudem libi vendicat , ut Aoyov (^'or,f^ov (beneiignificantem)infonetauditonmiauribus &animis i Ccr.i^.v.p»
Qvarto , ut Regula t^Jra^ica; causa non uno momento adhibetur fabri- cis rebufq^ omnibus metiendis , fed nunc uni mox alteri parti 6^-'Koufco? ;^ ^TT/.iiJ.co? inferendae atqj combinandae applicatur: pari modo vox huma- na fuaagnofcit ordinaria organa , prima , media , ultima, ac proinde fuis conftat articuhs , qvosorivelinditavel addita inftrumenta conficiunt, tefte difertiffimo juxta ac dodiffimo Romuli nepotum Cicerone Lib. 2 de Natura Deorum pag.2 59 edit.Parif.Carol.Steph.i 5 54: Ad ufum^inqvki orationii mredihih eftj ntfi dtligenter attenderisy qvanta opcra machmata natu- rajit. Primum enim apulmonibus arteria tifqve ad os intimtm pertinet: per qvam vox principium a mente dticens, percipitur ^ funditur. Deinde in orefita lingva eslfimta demibus, Ea vocem immoderate profufam fingit (y terminat : qvi^foms vocis dijlin^os &prefos ejficit,cum o^ad dentes & ad alias partes pellit oris. Ita- qvepledri fmilem lingvam noflrifokm dicere , chordarum dentes , nares corm- hus iisy qvi ad nervos refonent in caniibus. Et ibidem mox addit : Hac cohor- tamur, hacperfvademus , hac confolamur affltdos , hac deducimusperterritos a ti- more^ hac geflientes comprimimus , hac cupidttates iracundiaf^^ reflmximus : h^c nosjiiris, legum , urbiumfocietate devinxit, hxc a vita immani &ferafegregavit.
Canonicus ifte fonus, qvo fonante & percrebrefcente ipfa S A L U S falit, Coelum tripudiat, orcus tremit, nec unius temporis eft,neqve unius oreproditus. Prima hujus vocis L/we^ haecfuit, qvamosjehovahelo- qvutus eft Gen. 3. v. 1 5 :
Hoc
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. i5i
Hoc ipfum conteret tibi captit. Qyo fono protevangelic6 Prima mater
ibdt ovans &Jpcfua damna levabat,
natoqve Caino, exclamabat :
Confcqvutafum virum ipfum Jchovah. Contmuarunt ac teftimoniis fuis confirmarunt hunc fuavifllmum fidei acpromifli Evangelici fonum Presbyteri antediluviani, tefte Paulo Hebr.
II,V. 2.
t Hac fide in Mefliam, mundi H^^^JH ac redemptorem, hoc fono fidei
nuncio (aluusqve arrhabone confirmatus tAbcl pleniiis qvam Cainus la- crificium Deo obtuHt, ibid. v.4.
Hac ere6tus Hcnocbus vir pientiffimus , ante mortem mortalitate do- natur, coeloqve infertur vivus. ibid. v.5.
Hic fonus, ha;c fides,ha;cjuftitia utriufqve mundi incolam '^(jtachum praeconem nadla eft 2 Petr. 2.v. 5 : qv6 ;^>;,wa^oS-eiV ¶vit arcam in lalutem domus fuae., &: damnavit mundum, &; deniqve juftiti^,qvaeper fidem eftjhcereditatem adiit Hebv. 1 1. v. 7.
Divinaevociobediens Jbr aham GQncC. iz»v. 1,2 patria egreffusin terram promifiionis ceu aHenam fortunarumfedes tranftuht, c^/wf^tcr- tjaculis cum cobxrcdibus promijfwnis Ifaac ijf^Jacob habitavit,civitatcm cxjpc- ^ans, <]vx habet fundamenta, cujus artifcx & conditor Deus. ibid. v. 8, 9.
Infonuit auribus Sanc fenio confecfta^ verbumjehovah : Certijfime re- vcrtaradte nTf nV^ fccundum vitx tempus , & crtt filnis SanctiM Gzn.
1 8. V. 9, 1 4. Qv6 fa Aum eft, ut Saraj licetjlerifisfuerit ac decrepita •, tamen fde confcqvuta fit vinutcm concipiendi , ut prxter xtatis rationcmpepcrerit,Jide' lemjtidicanspromittcntem jO^ftcab uno mortuo orti fim (Hebraei) tanqvamft- dcra tn ccelo nmlti , ^ficut arcntc ad littora maris immumerabiles ibid. v. i ij
I2jI3.
Idemeftojudicium dQjacobjJofepho ,Mofe,\hid. \. 20, 22,25, aliisqj Patriarchis & Prophetis ad qvos fermo Dei fa(5tus divetfis temporibus. Nam TToKvfjLi^uq Kj TTohvT^QTrc»; loqvutus eft Deus Patribus & Prophetis in tempore V. Teftamenti , poftremis autem temporibus , qvae «Tio^OwVew? funt propria Hebr. 9, 10, foqvutuseft nobisper fihumHebr, j, v. ij2.
X Et
t6l EXERCITATIO II DE LiTERARUM
Et verbiim Dommi,qvodmanet in aeternum E{a. 40,8, hoceflver- bum , qvod Evangelizatum efl 1 Petr. i, v. 2 5 : feu ut fcribit b. m. vir, D. Joh. Pauli Reknius Difp. profundae eruditionis Theologicoe ferace, habita Anno 1650, 11 & 24 Decembris ; Verbtmfeu Evangdmm Mcrmm etlam ad Symx.oi^^.v^l/tv |wu?>;^/x ;^^ivoif dimloig (Ti<n}^f^>i ,feufim tamen revdati per Scriptur.is Prophctarum,fecundam eonflnutionem ipfius merni Dei in obedien^ tiamfidei in omnes Gentes , (tandem qvo^^inanifefiati Rom. i5, 2 <^, 25. Ne- qve enim ttm ccepit pimumEvangdimn ej«5;«!oiii(verbalimtRefenii)(5ft;o^ ipfum eratpoiius adeo ateinum ^ ^fic tanto etiam ante illum angelum,qv'i defcen.' dit de coelo cum illo taliyqvod evangdizaret ita ociiisfimtl habitantibusfuper terram , ^ omni nationi S' trihui & lingvA ^populo t qvojuxta vocem ejusmodl tam claram ac fonoram tmereni verum Detim ^ darent illi gloriam : qvoniam venlt hovajiifla cenijudicii ejiis : qvem ita adorarent , titipfumfaSlorem umvet" forttm (yc. ficut hoc qvo^j efi Apoc. 14, 6, 7.
Qya autem ratione fen{im,uti notat Refenius, Evangeliu fit ita revela- tiijUt tam difiitis nationibus orbis innotuerit:monftrat initio Liber totus- A6hmm Apoftolicoru,&: dein ipfi docendi &: diicendi Chriftiana ratiOi
Nam Apoftoli &c Difcipuli fufcipientes iter ad docendas omnes gen- tes, Matth.28.v.i9. Marc.i6.v.i 5. ut locum mutare necelTe habuerunt: ita ipfa do6trina cutn itineris progrefliLi nunc in hoc nunc in ilio loco ad- mirabilem liicceftiim habuit & qvotidie magna incrementa cepit. Qvo- niam vero feqventi membro de hoc fucceflivo foni Evangelici motu ik£tun flunus, plurium heic definimus.
Qvjntb , Archite(5ti involutum lineare flium perpendicuTum fenfim evolvunt ex involucris , evolutum tamdiu verfant & applicant , donec filum <^eiyj4Kug fignaverit gnomonem , qvi porro obliqvitatem operis monftrans occafionem praebet architedoni eam emendandi ac de recSti- rudine fabricae invenienda fafcipere cogitationem. Sonus auditui de- ferviturus neutiqvam abfolvit munus impulsaprima vicinave aeris par- te , fed ulteriori fuccedentium aeriarum partium impulfu opus erit, anteqvam a vacivis auribus percipi poflit. Vt autem modus ifte , qv6 peragitur auditio, meliiis intelligatur, qvippe qvem difputandi cacoe- thes dubiorum qvorundam tricis implicuit: obfervandum eft,qv6d Au- ditionis ordo talis fit, Duo folida corpora invicem collifa interme- 4ium,aerem compeUendo pulfant & diffinduntj qvi difWTus edit fb- ; i num,
COEIISTIUM Et ANGlLICARtJM VanITATI, I^|
Hum^fonus vero cum qvodam impulfu diffiindi coeptus afficit proxi- mam circumftantis aeris partem , qvae immifllim fonum recipiens rur- ■fum vicinam aeris partem impellit , iilimqj fono imbuit , & flc deinceps donec per aerem tanqvam ^t^xh medium ad ipfum auditus organum ventum fuerit. Hunc fonum vernaculus aer ftatim excipit & in ner- vimi auditorium trajicit , qvi fonorum omnium modulos ad fenilim communem tanqvam judicem atq j cenforem vehit. Has promotorum fonorum vices ab Eclius jucunda reciprocatione facilius obfervabis. Plinius 1. 55, c. 1 5 : In cadem urhejuxta portam , qvx Thracia vocatur , turres lll acccptas voces uumcrofiorc rcpercujfu multiplicant : mmenj^ huic miraculo Echo efl a GvMis ddtnm. Et hoc qvidcm natura locorum evenit , i^-plerumq-^ con- rallium : iht cafaaccidit ; Olympix autem arte , mirahili modo , inportu qvam oh id heptaphonon appcUam, qvoniamfcptics cadem vox redditur,
AppIicaturi,n\^3noftrum Canonapcrpendicularem Evangelici foni,ejiis- qve revolubiles vices & feries oftenfuri : feqvemur >(J' ^Sa. veftigia di- viniftimi Prophetse di. Regis Davidis , qVc-e nobis Pfal. 18. V. 5, 6, 7, 8, feqv. reliqvit ; v. 5 . Verba Davidis iic fonant : In omnem terram exiit li- Tiea eorum , d' in extrema orhis cJoqvia corum. SoU pofnit tahernaculum in ipfs, Et ipfe tanqvam Sponfis cgrediens de thalamofuo,gaudct utpotcns ad currcjidam viam. tAh extrewo cwlorum egrcffio cjus , 6* revolutio ejus ufqve adcxtrema <?o- Ytm t^non cft qvi ahfcoiidatfc a calore cjus. Lex J EHO VJi H pcrfeda convertens animami tejlimonium JEHOV AH fidele ,fapientcm efficicns parvulum. Frxccpta JEHO VA H reda , Utifcantia cor: prxceptum J £- H O VA H purum , tHnwinans oculos, Timor JEHO rcJc tnundus per- tnanens inf<ecult(m: judicia J EHO VAH veritas , jujlificatafunt pariter^ Defidcrahilta magU qvam aurtim multum,& dukiora melle &Jlil!atiove favorum. Veluti modo oftendlmus e Cap.II Paulinae Epiftolae ad Hebraeos,qv^ promptitudine &:conftantia prifcimundi reiigiofi Heroes ante &: poft diluvium exceperint extentii cceleftis vcritatis Canoncm, atq^ Evangeli- c^ fidei Sonum: pari nunc cura & induftria conabimur efficere,ut conftet, qva promptitudine,qv6 fervore,conftanti animi propofit6 contra qvas- vis Satanse artes $i aftus,immundi mundi illeccbras, dc exterioris homi- nishoraria objed:acuIatraditum e ccelefti Sponfo Canonem Evangelicum & falutaris fidei penetrantiftimum (pjzfyov difFuderint Apoftoli , & per totum teri'axum wbem diditum auditores confervarint & ufurparint.
X » Id
l54 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
Id qvod tanto facilius nos expedituros iperamus , qvanto preflius {e- qvamur Sponfum Cceleftem , qvi de thalamo egrediis inftar gigantis pul- verem Olympicum colle(5turi , vel curriculum pro praemio & gloria confe(5hiri , nobis viam & pedetentim proemonflrayit & ante nos cal- caYit.
Principioautemattendendum erit, qvldvelitflbinomen rn^H e
qvo egrefTus perhibetur Cceli Choragus five Spondis Naturae Titan.
Adi& audi EliamLevitam Gemanum , ejufqve opus qvod infcribitur "•^TO Thifpites^ mox qvodqvaeris,inventuhauterittibidifficile. Sic enim fonant verba EUa pag. 119. edit. Ifnoe in Algavia Anno 1541 :
av rh^r^ nnnpn aipp pnin ^t^ a^-inrt r^^n m^n v^^ "vv r'^*?^^^' "'i!'?'!^ CD^^nip iJnj.^i m^ri t<y^^ ;nnn >^nppn ]Yah6 nin f ^npn' nv^3 0^1:1 V3ns*3 nVsni jnnn ^iDs^ii-j"? ani in^np ]r<iT ;nn3 pi n^n -ii33 ^s Sv ^3 Wd^h TjDW^ji^^pni^ij^p.sn^i^^a iv^m Di^n'^3 vW n^in iDp
Qy^e fic vertit Paulus Fagius : C H A P H A , Thalamus nuptialk* R . Dd- vid Kimchidicit,qvbd locus^uhi abditfejponfus cum (ponfa, niJin vocettir. 7^s verb Judxi vejlem iUam, qvam extendumfuper caputjponfi &Jho'ijfiCy qv^cqve te~ netur qvataor vedtbus ea hora , qvajit de^onfatio m^in vocamus. Qvofche- mate &fcripturautitur. ttt, Efa. 4: Qvo^niameritfuperomnerngloriamprotedio. Item Pfal. 19 : ipfe autem tanqvamj^onfm egreditur de thalamofuo. Signijicat autempropne hdc vox operimentum. ut Deut. 33 : Tegetfuper eum totadie. Jtal. baldekino, germ. himel.
Qyo prasmifso ceu priECognito hac deinceps noflris oculis & animis porro contemplanda proponit Pfaltes.Prout ex Ccelorum SoUfj, motu at- qve efRcientiaaliqvalis D E I cognitio & invefligari & haberi potuit : confimili ratione viam cognofcendi,Dei multo fublimiorem oftendere aggreditur v. 8, feqv. qvando Legem divinam indigitat. Perinde ac fi diceret : Qyemadmodum coeli & fol ipfe flati teftes flint D E I glorise &fapienti«^ ita ejufdem DeiacDomini noflriLex manifeflum tefli- monium efl fapientiae & voluntatis divinse j id adeo qvidem , ut merito qvondam proclamarit Mofes Deut. 4, v. 8> qvotqvot DeiLeges audi- 1: rent.
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. 1^5 ' rent, dicSturos : Qym efi aliagensfjc indtta , qvii haheatjlatuta &jud!cia De/, ficut eji (Lex Dei) ifla ?
In primis vero noftris cordibus infcribendus crit o vo^i^ ^Ttvd^f/oP^^ f^ ^wijg ivX^t^u lyi<rS, qyinos a legepeccati & momsvindicat,qvo de gentium Apoftolus Paulus Rom. 7, 2, hoc nomine a Jacobo Epiftol. Cap. I. V. 2 <f appellatus v!^:^ liKn^^ 0 1^ iKt^^^^iac.
H^ec Lex , haec EvangeHca amuflis ab ipfo Sponfo non miniis vetera qvam nova proferente Matth. 9 , v. 1 5 , i<5, 1 7 piomuIgata,non fine be- nigniore oneris sAai<p^!?jugo Matth. 11, v. loiimoprocaptudifcentium & excipientium inculcata Joh. i5,v. 12 j qv^ nec potuit necdebuit imo momento cum univerfa fua <f<o^9-wV« proponi. Proinde,haut mi- rum aut novum cuiqvam accidere debet , fi Lex ita Spiritu & vita ani- mata fuas certas habe.it vices ^fuosqj progrefliis fancfta lides ac eruditio admittat : non fecus ac Liveaperpoidicularis & emiHus Sonus fuas qvoqve admittunt partium & rrtediorum progrediones.
Qyemadmodum Efaias Propheta populum plane enormibus vitiis foe- datum ceu infantem recens ab!a(5latum fenlim ad pietatis Sc virtutis fe- mina rccipienda formare qvondam ftuduitcap. 28, v. 9, 10, 11, 12, 1 5. Qyod fuum ftudium dz incredibiiem cur.im Zelotes Prophetahis ver- bis compledri vokiit : CJvain doccbit ultra Prophetafcicntiaw , &qvem intel- ligere faciet,qvodaudmt^ funt ut pueri ahlatlati a lafte y avulfi ab uhertbi^. ^mutpueris datur eis yrh 1p "in'? 1p IS'? IV 1i*7 VJ prxceptumpojl
'tT '— 'tt '- — T - TT —
praceptun? , pritccptumpnfipniceptum : lincapofi lineam , Uncapojl lincam , pa- rum ibi , parum ibi. Qyia balbutientibus labiis , Sc Ungva altera loqve- tur Propheta ad populmn ifium. Ad qvos dtxit Propheta : Htec reqvies eft , re- qvicmpneflatelafoy&hxc rcqvics: &nolucrunt audire, Et erit eis verhum JE- HOVI^, prMeptum pojlpr^ueptum ypr^nceptum pofl prxceptumyhneapojl li- neam, lincapoft lineam : parum ihi , varnm ihi &c. Hi morum corruptomm &: corrigendorum gradus infimis fubfclUis adlicerefcentes : nec aliam fe- riem, qvam qvae gradus admifit, dodrina? Apoftolic2e Kegula docuit.
Eqvidem Canon Keligionis primiim plantatse fimiles qvondam moras habuit , Linea canohic» dodrinse , q\x fecundum pietatem fuit, paula- tim evolvi & dlKou^cog excipi avebat. Qy6 fa<5him arbitramur , ut divi- nus gentium Do6lor & Apoftokis PaiJus initio lad:e Ecclefiam alendani judicaverit , ficuc inftituti fui rationem , & methodi cum magiftris
X 3 ' imnu-
l66 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
immaturis Sc iis qvi tk<? ax,o«<f vu^^zi fA^U fiint obfervandf modiim lucu- lenternobis expofuitEpift. adHebr. c.t^,Y.ii,i^,i^:Opinhab£Wifttqvit Apoflolus, m tradamus VGbis elementa qvicdam iniui ehqviorum Dei^Hjyfa- ilf ejiis ii , qvibns opus eH: lade & non folido cibo. Qvisqvis enim ladis efi parti- c£ps , rudis esl verbi juflttia , infans enim efl. Perfeiiorum autem enfolidus ci- hus , utpote qvt propter hahitim fenfus habem excrcttatos , ad dfcretiouem boni^ & malt.
Etenim dvKt; o 75A«(^ ad qvem nos remittit Paulm Eph. 4, 13, & ad cujus jwjT^ov '^ y.hiyJcxA ^ 7rA>]^afAcJJ(^ ^ x^fiTomni nifii & ope contenden- dum nobis erit , non eft aut unius diei ephemeron , aut unius roridseno- ^is fungus. \Jt nou ampliiis puerifunus , h^fiv^^tiantes qvovis doLlrin<e ventuld agitatijuxta aleatoriam hominum neqvitiam o^fedu^ricem ac inftdiarmn laten- tiumplenam methodum Ephef.4. v.14: eftjUt Apoftolorum, Prophetarum, Evangeliftarum , Paftorum & Do(5torum voces Evangelicas & regulas Pietatis , qvas verbo Deiconvenienter&; fonant&c pr3efcribunt,audia- mus , & ad easdem vitam conformemus. Sic eadem nobis continget fe- licitas,qva ahifideles gavifi {unt.S. S.E. Rom.i.v.i^-.JuftitiaDeiineo revelatur ex fide in fidem , fc. incipiente , imperfedioriqve in confum- matiorem. Textus Epiftolarum Paulinarum editus Roeskildise 1 534 fol.exErafmica Verfione has margini annecStit notas : Exfide infidemy hocefl , exfidepromittentisDei infidembominis credentis yvel ex fide yudici in fdemgentilisjftve exfide Veteris infdem N. Tefamenti ,ftve ex fide Legis infi- dem Chrifii , five exfide verborum infidemrerum, autex fidepradtcamiumitt fidem credentium.
Sapienter , pie , noftroq;» inftituto convenienter fcripfit divinus gen- tium Do£lor Paulus Ephef. 4. v.7, feq : 'Evl 3 iKoc<^co y'fj.m 1^0% yaeA? ){^ tv f^itiov T^ Scofiioi'; rS Xg^5-8 Scc. Kci{ dvnii; iScoKi cw |«^, '^yrv^Aac^cvv Q, '^stS' (pyjTK^, CTLT 3 , (^ctvfyi?^nac^ tbu? 3 , TmiiAjio c/j; ii J^tSucrHOiAovg, tt^o^ t kx^^Ikti/.ov T- olyicov , «V i^yov 2i\^'/.ovloo; , ng oiy.oSoaiuj jd ffco^alQ^ T?Xg/5-?,_ws;^gy( kiH^v- TJjVwjU^ oi m^^TEf etg tZu/ ho^mCg, i^ TnsTw?, k. T^ cfhnyvoocnoog t? ^drSSi^ , «V J
avS^ nAetovj€ig fxi^ov yiKmocjc; t5 7rA>jpw^a.7@^ T?Xe/<r».Qyid autem Paulus 1
indigitet nomine menfurs donommChrifti,fecundumqvaminunit^- tem fidei & cognitionis filii Dei aUqvando Servatori noftro obviam procedemus, & in perfe<5tam ftaturam plenitudinis Chrifti olim grande- icemus, non diffimulat Apoftolus qvando Rom, 12, \, 6, tradithabe-
re
CoELSSTiUM Et Angelicarum Vanttate. 167
jfe nos dona fecundum gmtiam nobis datam difterentia,iive Prophetiam {Qcundumproportionem (oivaAo^/ioM/) Fidci.
Certam enim ^/M/o^i(T;;;,proportionem Sc menfuram non tantum fideijverum etiam aliorum Charilmatum fuis miniftris Deus admetitur, iuam cuiq, gratiaj ac (alutaris fcientiae cfkiyic^nyiotv concedit/uum cuiqve T^ ^w^iocg |UiT^cv per eundem Spiritum diftrihuit , qvo finguli contenti e- nmt. Neqve ultra datam revelatae cognitionis menfuram aut fupra ana- logicum&; Apoftolicum -rt c-oo^pecvtlv^ afxiTiov y, a!;^x<pov qvoddam vani fui ingenii nimiae fspe curiofitati indulgentis \spyec<peQiveiv cum Scripturae negle(5lu 8<:aIiorum contemptu praekimptuofius fibiarrognbunt, qvem temerarium aufum cuivis facrarum Literarum interpreti ferio inter- dixit Apoftolus allegatae modo Epiftola; adRomanos capite I2,v. 5, necnon i Cor. 12, 4, feq.
Ceterum , qvoniam hanc menfiiram fpiritualium Charilmatum xvx- h.lyca; donatam ac diftributam qvibuslibet vocatis fcrvisLuc. i5, [5, Matth. 25,1 5jfeqv. fed a domefticis Dei ac (ympolitis San(5torum fidei- qveEph. 2, 19, Gal.6, 10, percupido ac fidcli pc(!:l:orc acceptatam ac fru(5tuo{e ufurpatam ipCi Sapientia Luc. 7, 55, parabolicoparadigmate talenti unius vel plurium, pro modo , capacitate & tacultate fufcipientis traditorum Dominus fcenori locavit : noftrarum partium erit , haut de- todere humi indultaaut naturiE aut divinie gratiaetalenta, fed omni opc conari,ut illa pio follicitoq^ focnore , qvod imperatum cujusq-, fidelis (damnas fit a;^^^®- Matth. 25,30) fervi opus jure dixeris, au(fta Domi- no ae Deonoftrotantonuiibonorumperbenigno datori nationem no- bifcum inituro adprobemus. In primis autem moniti Apoftolici haur immemores nos efie oportet,cu)us emphatica, cedro imo cetcrnatenacis pe(5toris cuftodia digna oratio perfcripta legitur 2Cor. io,v-i2, 13, 14,15: Noseiuijmon audemus acccvfcre aut cojifcrrc nosmctipfos cum qvibus- daWy qvifeipfos commendant : nam ipf fe metientes femetipjis, & conferemcs fe cumfanctipfis, non intelligunt (feipfos: ) nos autem de iis,qv£ menfttra carenty non ghriamuY ,fedfecundum menfuram canonis yqvam.partitus cfl nobis Deus , eticm tnenfura uft^, ad ms pertigit. Non enim qvafi nospervenimm ad vos , nosmetipfos extendimus fupra modum : nam etiam ad vos fisf[;per Evangelium Chrifit perve- uimus.' Neutiqvam iig m oiy.zTCoi.gJariamur de alienis laborihus: fedjpemconcipi- mtts cx incrementojidei vefira abunde grandefcemis fecundum nofinim canonem,.
ExfiL-
l6S ExERCTTATIO II DE LlTERARUM
Exfulent ergo a cujusvis Chriftiani ftudiis oluztiociWa. &extraorbi- tam Scripturarum evagata lcrutinia , tanqvam indult^e fidei menfuram cxcedentia. Ut enim incuncftis rebus modum obfervare tenemur,ita in proponendis lidei dogmatibus & in dubiis Qyaelitis folvendis neceiTe cft , ut intra pr^fcriptam regulam adignatamqve donorum menfuram modeftenoscontineamus,qvemadmodumifta OLIVA SACRiE P A C I S repurgata Hafnise Anno 1655 edita , & hoc amio i<55 7 de- nuo recufa latiiis pandit. Hac p/agyto-^aTwv fpiritualium seqvali propor- tione contenti , fi nos intra circum revelati verbi cohibeamus , vaniqj 3ntelle<5lus noftri viy:ij.(x,^kjC^u}y.c(,^ infcientiamDeiprotervofaftuin- (urgentia flib jugum obedientis Chrifti ac fidei mittamus : neutiqv^m licet ambigere, qvin definente C3ec3e hujus mortalitatis caligine perfe- (flse cognirionis Chrifti luce perfufi ffiterniim illuftremur. Lux enim illucefcct,qvaabrogat»imperfed:iB;, illi puerili 1 Cor. 3, i, fuccedivas A<5t. 18,25,26, oenigmaticae & partiali cognitioni confummatiflima fcientiafubftituetur,& inlocum difcurfus infantilis acqviiitu difficilis & obfcurioris fuccedet fc ientiaplufqvamvirodigna,ficutomnibus, qviin hac vita religiofis meditationibus vacare non definunt^certiflimepro- mittit oraculum Apoftohcum folatio plenifTimum , i Cor. 13,^.9, 10, 11,12 his verbis melle & favo fvavioribus perfcriptum : Exparte cogno' fcimus, expaneprophetamtisi ubi atimn venentperfedum , ttinc qvod ex parte €fl ahrogahitur. Cum infans ejfem, ut infanshqvehar, ut infansfapiehamj ut in- fansratiocinahar. Qvum autem fa^us fmvir iahrogavi ea qviC funt infantis. BAiTmu^ ^ , ficut pertexit Apoftolus , ol^li Jl ia-cTrl^a ov ouviy^ctU, ron 3 -gro'-
iTCiyvooS^iw.
Ut a in hujus felicitatis participationem poflimusadmitti, reqviritur ut primo in hac vita proevia qvadam ^aiT^^i nobis aditum qvendam ad di^lse felicitatis faftigium prseparemus. Qyod tum demum dabimus expeditum , ubi gloriam Domini aperta facie contemplati noftras men- tes qvotidiano fed fucceffivo hujus gloriae intuitu & conformemus & confirmemusjnftitutionem PauU harum rerum experti fideliter feqvu- ti I Cor. 3, V. 18 his verbis perfcriptam : 'H^t7? '-^'i^Tnx.izoi^Kv^u^co <:;^- ca^mrci) TWJ S.^ccv rS Kug/'ss KoiTziTpg^^cM^co* tIuj oiVTlw trlysvot ui^uop<povfxi^ Syrs ^Q^y,g «V So^ccvj y„«S(jiW^ Sttv Kvgig 'nvSy.(£\@^,
Sex-
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. 1^9
Sextum Momentum.
QVi vifi funt STYLI inter reliqvos Apoltolos, Ja- cobus , Cephas & Joannes Gal. 2, p^ fuam qvisqve do- dlrinse Lineam convenienter exprclFo Servatoris Chrifti mandato Matth. 28, ipextendere allaboravit, utcomplu- res Chrifto &:coelo animas iic lucraretur.
'Jacobus Major tiliiis Zebed<Ki , cognominatus Boanerges , five fllius to- nitru Marc. 3, 1 7 , «ut-V»;-; admirator metamorphofeos illuftriirimse iii monte Thabor Matth. 1 7, i, 2. feq. Judex fummse controverfias de cir- cumcifione profelytorum gentihum Acl. I5,v. 19 Evangehi lakitife- rum fonum inftar tonitru auribus recutitorum infonuit , potiflimum Hienifolymis , ubi majorem vits Cux partem egille fertur, prout con- ventum fuerat inter columnas recens ftrudrae domus Dei , Jacobum , Pe- trttm^Jobanuem, nec non Pimlum & Ravfiabam, qvibus illi manum com- munionis porrexerant, ut hi gentes Evangelicas veritatis dulci fono per mulcerent,iftiver6fuojudoeos canonead viam veritatis coeleftis a de- viis Tml^oTnx^^utntn reducerent Gal 2,9. Qvorum hce funt Lineoe feu fo- ni Evangelici.
JACOBI LINEA EVANGELICA.
Dlvifis Apoftohs poftChrifti in coelos afcenlionem Jacobus memor ian(5li fcederis cum Paulo & Eavnaba initi luum funiculum admo- vitextruendsedomuiDei , qvaPalasftinaejufqjcIarusocuIus ac decus Hierufilem laetabatur. Neutiqvam tamen huic glebas tam affixus fede- rat , qvin alio fe contulerit. In primis autem ad Hifpanos rec5la concef- fiire fertur , atq,- ea dexteritate Evangelium fonuiile , ut huic Do<5bori complures Hifpani fc ceu difcipuli , fuos mores & animos formandos ac recoqvendos tradiderint. Ceteriim, Difcipulis recens afcitis ibidem re- li6liSjin Judaeam rediilTe memoratur. Cujus exitum martyrium corona- vitannoChrifti 45,Claudii vero ^.Herodes enim Regnojudaico prffe- (5b.is gratificari voIuitJud<^is,efrecitqj ut fingAane fuo primus evangelica lan(5i:3e veritatis lineam coronaret &: Ecclelise ad palmam martyriicon- ftantia fua proeiret. De hujus obitu Eufebius Lib. 2,de Proep. Evang. cap. 9, ficfcribit : De bocjacobo Clemens bjjloriam memoratu dignaminfep^
Y timo
170 EXERCITATIO II DE LlTEHARUM
timo Hypotypofeun , (jvam ex pucedsmium relatione acceperat, ponit dicens : Is fanl qvi eum ad tribunal duxerat , cim martyrium fuhtturum cerncret , ea re mo- tus , & fe Chrijiianum e(Je ultro cflfajfas. Du^ifunt igiturftmul utri^y lUe ve- To in itinere petiit a Jacobo , ut fibi tgmfccretur. Hic cumparumper delibsrajfety pax tibijinqvit, & ofculatus efl eum. .At^ itafmul uterq^ decoUatus efi. Nunc porro ad Jacobi fratris Joannis Lineam progrediamur.
JOANNIS LINEA EVANGELICA.
JOannes Apoftolus &C Evangelifta inftar aqvils fubvecftus ad fubli- mia de divinitate Chrifti mylteria contemplanda,intimje ad finus ufq^ aamifTionis difcipulus Chrifti Joh. i3,25j8ciji8, a retibus vocabatur cum fratre Jacobj^nzc non Andrea & Petro ad fakitarem animarumpifca- turam a Servatore Matth. 4, v. 19, 20. feq. Hujus Linea extendi ccepit apud Samaritas , ad qvorum fidem confirmandam cum Vetro ablegatur A(5tor. 8. v.i4,cujus primafeminafparfitPhilippus. Qy6praefenteper manuum impofitionem confertur Spiritus Sanilus , ibid. v. 1 7. Eufebius lib. ^.cap. I. au(5toreft hujus cceleftem Lineam in primis fru(Sbuo{am fuifte Afiae. Ac Ephefi qvidem ipfum aliqvandiu , ut fan(5him domus Dei archite<5him moratum efle multi affirmant : in qva fententia etiam fuiffe videtur Ircnxus ? lib. 3. contra Hserefes c. i dicens : Ephef Johan- imnfuijfe , cumfuum Evangeliumfcriheret. Nec multopojl , inqvit idem Ire- nseus: Paulum cjvidem fundajfe Ecclefwn Ephefinam , fed Johannem ibiper- snanfijfe ufqve ad Trajani tempora.
PETRI LINEA EVANGELICA.
POrro , poftqvam Petrus conftimtus ac renunciatus a Ccelefti ac fum- mo Dodore CHRISTOJESU eft homnum Pifcator ]oh. <}, V. io,una qvidem pifcatura ferme ter mille hominum Jerufolymis cepic A(5tor. 2. \. 41. Sed alibi laxavit fua retia non uno momento , fed pau- latim nunc in hoc nunc illo loco evol vit , non feciis ac ille , qvi vada bo- lide pr^stentaturus perpendiculum nauticum ad explorandam maris al- titudinem prius e plicis explicat,qvam penitus demittit.Eqvidem poft- CJVam Chriftus afcendit ^h^i^MUiTrxvluv t^ ^^ccvm, \vcc TrKyj^uicy; TK TTccv^; ti
{-'■^i^ci^ >if ii^^uay.xK^d;, cToV t x<si^^^o-jaiv r dytm 6cc : Petrus muneri Apo-
ftolico
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I7I
ftolico pr2efe6his nonuna cathedia mox faftuose infolefcebat , fedin Pontum,inGalatiam,Bithyniam jPaphlagoniam , Cappadcciamjuflii ejus ,cujusjufl^anoncapeiVere autmors aut mcrtiproximumjudicatur, conceflitjhomines eo fucceflii capiens/it fagena regni coelorum lint con- cluficum ^terno animarum gaudio.Nec non inAntiochiafua retiafakiti hominum apprime commoda expandit Pifcator ille , qvem urbs urbium fuum facit. In Antiochia autem, ubi DifcipuU primimi Chriflianorum nomine falutari coeperunt A6lor. 11 , v. 26 tamdiu manfit, donec ei pla- cuit, a qvo ducebatur , alio ipdmi evocare.
P/;?///'/'iLineaEvangelicautpaucis multa compIed:amur;,per AlTam {uperiorem circumducebatur, Jvdrex per Schytiam, Thomx per Parthos, PeriaSjMedos Sclndos, cujus memoria etiamnum apud Barbaros in Meliapora, qvae in regno Narfingenfi efl;, facrofancfla exiftit. Hujus co- rnQs Bariholomxus ckerioYQm India? partem Evangelica luce illuftravit. Matthms Evangdijia iCthiopcs , Jacobtis Alphms Teu Minor Hierufoly- mitanos , Shmn Canavxus Kgyyitios ,Jttdas ThaddiUts Mefopotamise , A- rabiae & Idumse^e, Matthias Africce, Cyrcnes, Lybiae & Getuha^ inhabi- tatores docuifle memorantur.
Patdi Evangelica Echo non iTrm^pcov^ tantum fuit, fed//vg/:(T;wi/(^, !Etenim qvantum prius Ecclefioe nocuerat perfeqvendo , tantum cidem poflea profuit veritatis Evangelicie fono longe lateq-, &: audito Sc per- cepto. Hujus Linea ab Hierufolymis trahi ccepta latillime poftea exten- debatur perSyriamXiciliam, Cyprum, Pifidiam,Lycaoniam,Pamphy- liam, Myciam,Macedoniam,Gr«ciam,IIIyrium,tandemqj Romam usq,. Atqve hiprimi Sc praecipui fuerunt Chrifiianse lidei archited:i j Viri in lucem orbis terrarum & falutem gentium a Deo dati. Duces ad verita- tem , duces ad pietatem , duces ad coeium j in qvo ut viverent , pleriq j mortui funt Martyres. Primi fuerunt religionis Confeflbres, qvi orbis errores domandos (lifceperunt non pcr argutias Sophonnn, myfleria o£- gyptiorum , fapientiam Rrachwanum ,{upQri\kionQm Drtiidarum , carmina Bardortim, vaticinia M.t^o) 7(;;z , Adrolo^imi Gywno-SophiJIarum, monita Aegeriae, feceflum Lycurgi, fed teftimonio Jefu & martyrii corona.
Poftqvampopulus Chriftianus a duris perfeqvutionibus refpiraverat atq^ per carceres & tormenta adoIeverat,tranfved:a legitur Linea Evnn- gelicse lucis ad Italos & a captivo Paulo lex libertatis pra^dicata. Mox
y 2 Ra-
lyi ExercitatioIIdeLiterarum
Ravenna Appollinarem , Aqvileia Hermagoram , Mediolanum Barna- bam, Fcefulas Romulum, Capua Prifcum , Neapolis Afprenatem divince domus archited:ones habuere. Eadem Lttiea paulatim exphcari coepta crevit eundo ad varias nationes , utpote Gallos, Hijpams, Brttamws, Scotos, HibernoSy Germanos, A^fatos, Loibaringos, Sabaudos^Helvetios, Htmgaros, Scla- vones , Dalmatos , Bidgaros , Tranfylvanos , PoJonos , Rtijfos, Tartaros , DanoSy T^rvegos, Gothos,IJlandoSiGroenlandos,Stiecos, Lappones, Finnos,Frfftos,Saxo- nes , Vandalos , Bortifos , Livonos , Litbuanos & alios. Confer Orationem D.Johannk Slangendoypbii^SS).ThQo\o^\^ Dodoris & qvondam ProfelTo- ris in regia Hafnienfium Academia,de initiis do6trin| & religionis pro- |3 agatione & incrementis in inclitis Danise & reliqvorum feptentriona- lium regnis Hafni^e habitam & editam 1591. Huic junge Academiam JESU CHRISTI Fihi Dei colledam per Johannem Schopfium , Ab- batem Monaflerii Blattbeirn, Tubingaeanno 1593 editam,nec non Florum Chriftianum Petri a Streithagen Colonis Agrippinae 1640.
TotlinearumunaSalutis LINEA genitrix,qvibus ducendis Grf/- farellns anfam prasbuit. Sed non folus hujus opinionis faber eft. Rabbini Gaffarellum hujus Lineari atqve Literarise hujuscemodi levitatis aucupio longe anteverterunt. Haec enim extat Perufcia R. vAben Ezra in comma
qvintum hujus xix Pfalmi: QDI nnSDH >iim )ph )p 1DD Dlp SdI
CDipDn Sdd t<np^ onriDD ^:^ nvm m^m S« n^ onp ni!p:i) ip^^n mDipa Sd3 wh^:imr\ Sd )ov^ r^o irTi ^pn) msD njm iv^d^^ an^'?^ nyuron pnn Kin hnn ''3 ni^Di "^bD ntsD nn^T i^D Sv3 noin^:^ am liDDn t<in ■'D mm rD]rh nv^) niDDnn Sd ^np^y rzints^^ir n^t^ o nnvjp Q^D nur^vn mvi^inm pu Sdd "-^nji nih D^nD2^m nonDm n^^^^m Drm r^^vm nr^nptn T^^iDKim
D^^l/n n^^nn S^Sl Huic ji^n commentationi fua interpretatio- ne notis intercalaribus conlpicua fic oHm lucem conciliavit induftria Simeonis de Muis , qvi fcriptis Anno J. Ch. 1645. Jiteris Sc amiconim Parifiis redeuntium adhortationibus nos ad mutuam Voluminis Hebrai
cidc-
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I7}"
ci defenfionem contra Morhiwn vocavit. In omnem terram exiit Llnea eorum.LiiJca eortim uti Linca poji lincam/cjlijj Scriptiira.Eorum,re/er)'i dehet ad CceloSifenfiifij- cjiy Scripturam eorum ubiqve locorum legendam,mf('//c(!7«- rofijj qvid fignifcet omnes imeUigentia pmditosper omnem terrarum orbew,^th\ extremum "^Dn i.e.terr^ habitabilis eloqvia fua andire faciunt.Porrb nar- ratio Sc linea/ftt Scriptura Librum cfficium : Ihtc autemfum , qv^c dicit autbor Libri Creationis[vel Abraham Patriarcha,cui perperam hic liber tribui- tur,vel qvivis alius] oJiniuinfcientiarum e(Jc fundamcmajfta videltcet tria re- cenfens j^r^'^. i. c. Libnjm "iSd i- e. ISljitncrationcm [intellige Scripturam, fic didam , qvod certo lincanam & literarum numero perficiatur] 8c ^lViD i- £• Narrationcm. [Tria hxc videtur compledti vox ^'^ 'l^DDj i-c. tnarrant i c{\x Ccelis tribuitur. Itaqve videtur velle fignificare Aben Ezrab ^ C(£los,qvorum eft aliqva ?{jirratio, Sc Scripturaj Ec qvibus duo- bus Libcr efficitur Sc conftat omnium (cientiarum materiam fuppedita- re, nec immerito dici Q"^") tiDD > qvippe qvod enarrent, enumercnt vel delcribant ,& qvafi Liber fint, in qvo Dei Opt. Max. gloria clare lega- tuntriaenim h^ec una vox dida fignificare atqve exprimere poteft]SoIi pofuit tabernaculum in ipfis. Ratto ctir Solis mentionem fecerit cfi , qvod i[fe mnitimcorporummaxitmis ftt ^ fuperioresqve omnes motus ab eo depen- deant , ipfeqve generet tempus a^qvale , & diverfum diem , & nodiem, metalla, & vegetantia , omnia deniqve viventia 25 a fole dependeant. Deinde contra Gajfarcllian obfervandum venit,qv6d nominet qvidem Gaffarcllus Rabbi Davidcm Kimchium: qviavero Kimchianorumverbo- nimnecvolanecveftigiumin curiofiflimo Gaffarelli fcrlpto reperltur, qvoparietinae rulnofa; opinionls fufFuIcirlqveunt/uppreflk Kimcbi ver- baindigitablmus, ut Ipfa ufurpatorem potius pro dant qvam defendant.
Verbarfrfte;»MjhujusRabbiniexipfius whriD "liSD Parifiis 2V DT^ impreflbfic fonant: n^V' f^JDn^ ^th ')ph Ip p1 DJ''jn Qip
"^m) '-h^h^^ DipDi hra^ rjv m^h innnn rrt''^^ nJm •^ji^ i:dd x^^^v^ Snjn n',«Dn )r<iniy ^^ vt^m ^v 'y\b'cn
Y 5 zm^
174 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
jl □'nDVl C^TI 'hv^ l'^'^^) tZTli^ Qv^verbaLatinitate ficdona- veris:Linea eoruniji.e. aedificium eorum. Qvoimdo dicitur:hinQa poft Li- neam. Propterca qvod .tdijicio exjlruendofervit extenta menforis \'mQa.jqvaft di- ceretiOfificiitm oi bium & Stcllarum exiit in omnem terram,rf^/jj?c in extre- nia orbis eioqvia eorum.Ecce autem opis corum verba eorundem/M»f,NrfW Soli inter illa podiit tabernaculum. Soli erexit tahernaculum locum^^ conjii-' tiiit in Sphxrii. Porro narrationem Soli attrihuit , qvbdfit Luminare maxi- mum,qvod'j^ ex co emergatplus utilitatis ad bomines, qvam ex reliqvis Stellis, g vi fovet luce & calore flio homines , reliqva animantia Sc vegetabilia. Ha<5lenus Kimc})i:B qvibus cuivis liqvido apparet;,qvi noncerebrum ge- ftat in calcaneo, in eo loco Kimchii nusqvam apparere ullius vel minimi Jota veftigiujdeferviturum novi Alphabeti cceleftis ftru(5turae,qvod cu- riofius in ccrHs obfervavit Charaderu cceleftium celerior promus,qvani condus conftantior Gajfar. Edicat enimaliqvisjan R6tus chara<5ter ccele- ftis uUo apice conveniat cum adificiojqv6 vocabuI6 Kimchtus lo Q^p in- terpretatur. Et ne putes ipfum Literis caeleftibus ftrenuum fore patro- num, acStunimfubjungit affirmatq^ Verba Coelorum ejfe opus 'eorum. Qyis autem unqva dixerit cceleftia Sidera mutuas operas traditura in Alpha- beto confervando , qvod certum foret prognofticon futurorum contin- gentium & infallibile fubfidium conjedtoribus Genethliacis, &: id genus hominibus , qvi Vatum confiliis fe aut intereffe aut praeefte putant. Profe(5t6 longe diverfam provinciam aftris commiflam efle a fummo Ay,f^t^yco teftatur voluntatis divinae primus & antiqviftimus interpres
Afo/c5Genef. i,v.i4: ps ^'Ti^n'? p^Dfn ri?*?? nmp "^n^
Sint luminaria in extento Cceloy ut dijiingvant diem a node, &fwt tnfignet &Jiata tempora & dies & annos. Qyae evidenti funt documento , eam ob caufam condita elTe Sidera , partim ut certas dierum no6liumq^ magni- tudines finguhs locis & temporibus conformes exade definiant:, ea- rundempartes variorum inftrumentorumbenefici6 variegatiminvefti- gandi anfam fiibminiftrent , partim ftatorum temporum , annorum & feftorum periodos circuhs fuis exqvifite defcribant, partim ut figna fint agricohsadinternofcenda commoda fationis tempora,partimna- vigatuns phari ad evitanda naufragia Sc alia marina vitae 8c fortunarum
difcri-
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. lyj
difcnmina , partim deniqve cun(5i:is hominibus ^^a.vo7n\lTKig ad cogno- (cendam Dei omnipotentiam & celebrandam ejus fapientia.Confer cele- herrirni Viri D,M .VilhelmiLan^i ^PrimipiD tn.Elcdo aJludiis,Mathem. Super.m tAcademia Haimienft Prof.P. Dn.Collegx & awici pluiimumhonorandi Exerci- iationum MathematicarumprimamcomrcLGQnQzh\ia.coYum arachnaras telas. Veriim enim ver6,cum hfterarum cceleftium au<5tor adhibeat varia ful- cra, qvibus Literariam fuam araneonim telam ftatuminare parat : fedu- !am dabimus operam, ut compendifaciamus longius iter, qvod,Deo duce & comite confc<5turi ad metamfummocum defideriocontendi- mus. Eftoitaqve
ct,
Septimum Momentum.
TOtacoeleftiumStellaram inflarliterarumordinatarum a Gaffarello ftruda moles facili ta£Vu collabafcit , qvia audoritasj qvam divinis monumentisinxdificat, omnicon- textus facri fundamento &: vero Hebr. didionum ufu va- cat, humanaaudoritas,qvamcitat utplurimiimvacillat, & deniqve rationis acumen plane heic hebefcit.
Ut paucis periodis multa compk(5lamur, ad unum Momentitw trla nrdamus , nimirum i.facroeScriptua teftimonia, 2. fuffragia homi- mim&: 5. eorum ratiocinia.
Teftimoniorum (acrorum abufus, qvi Gaffarelh y^ouf^^miim eft in dc- liciis, partim oflenfus eft ,partim oftendendus : fed ita ut ipfius auc5loris verba neutiqvam a nobis negleftui habita jure a qvoqvam cenferi qveant.
Jacobus GafarcVin: czp.^XJll Curiofitez Inou^^es No 2.p. 582. ed.Pa- riiienfis typ. Herv. duMefnil 1629: p. 282, n. 2. Rothamagi. Typ.Jean Bouley 1 6 ; i : pag. 281: item ed. 1 6 5 7 fine Typographi & loci nomine p. 281, 282. N. 2. fic fari incipit:
Si nom
Ij6 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
Si mw! ponvous tmiver qve le Ciel cUm ces divines Efcritures ait ejle mmm^ par lc S. EJprit L l VR E , il iiy a nnUe dotite qtiil nefailk concltirre que dans celitire ,il y a des lettres iy chara^cres intelligibles a qiielques iins, Or qtulfott appcUe L I VR E , imis le voyons dans le Propbete Ifaye , lequelparlant du der- mer desjoursauqiiel toutes cbofesfs repoferont , dit , complicahuntnr ficut liber coeli oii le 3 Caph en Hebreu , que les Latins ont tottrne enfcut , fignife dans Porigi- val qtda, De facon qtiefi ifaye dit qtie les Cicuxferompliez , tl en donne a mef- nietemps la raifon iparceqti^ils font unlivre» Que fi on dit que le ^ Caphpeut fignifier aujfificut, on rejpond , que les moins verfez aus Efcritures SaindesJ^au- ent ajfezquece mcthatin n^ejipas tousjotirs marque de ftmilitude , fadifumtts SICV T confolati, mus avons efte {chante le peuple revenamde capimiti^ comme deshommes confolez ^efi cea dire quils ne lefujfent pas veritahlementX. non , mais ce mot de COMME ftcut efl la mis comme s'il t^y ejloit pas , Lemef- me en efi il dupaffage transivimusftcutper ignem , {j^ dhin bon nombre d'autres i doncqttescompHcabunturCceiiqvia LIBEK funt: Qttefion iftfifieencoreque puis qtie ie 3 Caph fignifie quelqtie fois ficut dans i'original Hebreu ^on riaura pas pius de raifen de finterpetrer en quia que enficut , 6^ p^y confequent iifera ve- ritabie que ies Cietix neferont pns un iivre , mais comme un livre, A cela onpeut rejpondre que rEfcriturefain^e definitparfatd:ement cette controverjcypuis quen d^autres endroits , parlant du ctei eiiefait mention de lignes , (^ de iettres , qui font mots qui conviennent ejfemiellement a un iivre , fans qtielie mette ie mot de COMME ficut : marque infaHihie qtie ces mots nefont pas de fimiiitude dans ce pajfage advance : Compiicabuntur Sl CU T iiber cceli.
Qvam Gaffarelli Differtationem Latinitate fic donaveris. Qyod j(i Coelum in divinis monumentis a Spiritu fan6to L?ter lit nuncupatiim, procul omni dabio concludere licet in illo Libi o literas & chara6teres tbre, qvi a nonnullis intelligi poffunt. Ceterum appellatum fuiiTe Li- brum videmus in Propheta Efaia , qvi de extremo die^ qvo omnia qvie- fcent, loqvutus fic ait c. 34, v.4: Compiicahv.nttiY ficv.t LIBER cceii. ubi 3 Caph Hebrseum q vod Latini S I C U T reddiderunt^fignificat in origi- nali QVIA. &c. Qvi in facris Literis verfati fimtjbene norunt illud vo- cabuium non femper fimilitudinibus adhiberi : Fadifumusficut confoiati. Hocne eft illos vere non fuiffe confolatos ? Minime. lilud autem voca- bulum Commc Sicut eft , ac fi non adfuiffet , adhibuit. Idem di<5him eflo deillis: Tranfiviwmficiitperignem j^dQ^pluxihus aliis, Qvare compli-
cabun-
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. IJJ
cabuntiir coeli? qvia Lihcr funt. Sin iterum inftes: qvod qvamvis D Caph interdum^cH^ figniticet convenienter originali textui Hebraeo,non ma- jor fuppetat caula interprctandi Q^ I A qvam S I C U T , & confe- qventer verum erit Coelos non elVe Lthnim , fed inftar Lthyu Huic re- :j)onderi poteft , (acram Scripturam perfede decidere hanc controver- liam -j qviaalibi de coelo loqvens Lmcamm & Ltterarnm meminit , qvae verba proprie Lthro conveniunt , non cbnliderata di(ftione S I C U T, qvod certo indicio eft ha'cverba inleqvente hac parabola non efle /»- Jtar fimtlituduinm ; Complicahiivtnrficut Lthcr Ccelt.
Principio qvidem verba £///<c c fonte hauriemus c. 54, V.4 defcripta :
OK3y -Sdi rzrui-n "iseo i^j:i a-^^^-rn >ov "Ss ipDJi
LXXII Interprctes ita : K*J iKiy/.^ri^ a^^vK , wV ^iQkIov , >t, ttkv^ tk «tV^
Vatahlus ita reddidit : Uqvefcet qvotj^ twiverfus cxercitus coeli , complica- humur^j, cocli ficut lihcr , & umverfus exeicuus eorum dccidctficiu decidit folium de vitc lyficut decidit dc fica.
Vidimus abufum hujus conjun<3:i Syncategorematis , cui propalando ac defendendo Gaftarellianus literarum coeleftium ftylus jufto curiolius indullit : nunc mifsis farcafticis obelis verum ufum hujus dito particu- \x e gazophylacio divinarum literarum inveftigare provirili annite- mur. Interea haut abs re erit ^iic Moiitavt in hunc locum commentatio- nem&; iingularem meditationem ad partes vocare&Lediorisjudicio fubjicere. Ita autem ^4iias : Stcllis fatuni afcnhchant (gentiles) , cujus vis nec vttan , nec impedtri nec mutari ullo patlo pojfef. ^tqifati comitemfortunam ccclo etiam ajiris^ imukre^cujus vanx&infamctitis do^rinxplenxfuntferegen- tium omnium chart^i Cj^^c. Hanc verb pcrfvafwnem ac dtfcipUnam cxttu mani' fejio argtitum in Vatesprxdicit: intcritu nimirum ac (irage ac cxde nationtm om- nium promifciia,cujuslpeCfacuJim doccat ntbtlajlra cjjicere,nihdpofeynibil vale- rjjautprodeffe citra Dcivolitmatem & conftUim-j&pcrinde ejfe inuttles coelipixlas figurasiis omnihtis qvihus divina iimmnct ira , atg^ lihcrfve voltmjcn denfis cxa- ratum litcris, involutiim tamen ac complicatiimy qvthus nuilus lcgentihus hoc pado tfepofctufus.
Nunc feqvitur ejusdem conjundas vocul» variaindoles his feqven- tibus linearum cancellis inclufa :
Z Hebra^o-
rt u
s
n
a
1
3
i-H
o
p
s
a i->
rt 1-1
rt CU,
S o U
o
C rt
178 EXERCITATIO II DE LlTER.ARUM
rSimplicem, ut Genef^, v. 5. Eritis □'^rl /t^3 Jkut Dii. Sic P/r/. r, j,
Tf^^fuut lignnmjd^, Dan, i z, v. 5 Dodifiilgebunt ficutJp!endor(y^]^^
cceVij non aliter ac Grxcorum w; ufurpatur Eph. 5,^.22. Vxores fubditx fintfuis miiritis u; ru) -Avpjia) ,fcutdomino. ^iEqvales,qva3 itafecum conferunturjUt fibi non pr^eferantur, fed iEqviparenturj e.g. Gen.i 8,1 53 Abfa ttt (y 0'13 p"^1^2)
ftcjujlusftcutimpius.
''BiQccioliysv , ad fententiam confirmandam adhibitum Hebrseis dicitur n^n^Qi^n D. Tale eil: illud Gen.
2,v.i8, iijijs n2(;v i'? " n'^yK. f^cw7« ?t adjuto-
Yium.^qvod reverafn coram co.i Sam.9,v.i ^.Sic Joh.
1, V. 14. £^«<raa£5M 'iwj^o^coi/ ccur^, ^c^cov w; y.o\'o- ^/iff. Ad qvse Theophyla6tus: tJ wV , cvraZ'^ ^-^ ofjiotooircoo^ is^v d>~Aix piQouoa^u); ti (x,vay.<pKTQy,r^ ^io-
e/!Ty.i. Simile reperitur Phil.2,8, Formainventus (wV «v9^w7r@-)ficuthomo h.Q.rcvcra /jo^^^o^fecundii Oecumenium , velut folet hosno. Sic Cicero in Lu- cullo : Illos qvi omnia incerta dicunt , qvaft dejperatos aliqvos relinqvamus, h.e. ciim vere defperatifint. ■ 'Menfuram^ut Exod. 1 5,2 1 . Collegerunt manna iJjD
fecundum cibum fuum. Qyanti
(L»
'3
S_
3
ri >
cr
. n^O<Tj\0£/^~
H$v ; Sic ufurpa- tur ad deter- *i minan- dum re- rum vel
.
E/xaj?i3caf,V.pag.
. feqv.
tatem tum < iecu- dum
Sicjudoei: 1j;r! n^^D
r^^^p Menfura fecun-
dummenfiiram. Tempuse.g. Gen.ip^v.i^^
Etfacftum eft (D«"2>l'nD)
cum educerent eos. Alias fpecies,de qvibus paffim. Qvalitatem: ut i Sam.i ^, v.14, Domi- nus qViifivit fibi virum Hla^D /^(«K-
dum corfuum. Sic Pfal.51, i. Miferere mei Domine ry^Dtiy) fecundnm miferi^
cordta , ut foles miferere refipifcetiu.
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I^p
E>x«fi}cwf , ciim fervit conjcdlurae exprimendK yel circa numerosj tem-
pus ;, vel circa mcnruram , Sc dicitur "liy^l^Tf D Jofva. 4, verf. 1 5
fj7J< LD'y3'lXp (jvafi tjviidragies wille. Grseci utuntur ad hanc ex-
primendam toVc/,- Conf. Matth. 14,^.2 1 . Apud Latinos ei refpondent panicu\xqVi!fi,qvodam}nodo,fcrme,fcie. Terent.FIeaut. Merccdem qvafi talcntx ad qvmdccim cccgt. Porro de tempore Ruth.i, v.4: Et manfcrunt ihi ^''Jiy It/y3 ferme decem annos, De menfura Ruth.2 ,v. 1 7, & fuit
D*SVw' rni5>^3 moditishovdcorumprteterpropter.
Ciimgcrmanumeximii hujusAdverbii ufum praefens tabula reprse- fentet, Scfuapte fponte concidat vocabuli abufusqvo curiofum (uum ingenium oblec^lavit Gajfarclltis : tq^a nunc ad expendendu vaticinium Efaiaeprogredimur, ubi e Fontibus Hebrseorum &: LXXII Interpre- tum rivis in alveum chararterum , qvod alba Melonis pagina iignat , ii- milejeremi^ did:u priiis deduxerimusjatq j publicis ocuHs fubjecerimus,
Jeremiae 38 v. 2.
Vcrfio LXXII his verbis conccpta eft : Ax^i (nxju-cco ^de-rluj /3<^A(V, (VatabKis vohimcn libri) Jt, ;^_x4^ov W tvjn^ Trch^'; cw Kcy>ig ^g iKd,Ky,ffK
Tolle tibi Vblttmen Lihri , 6^ defcrthe ni eo ownia verha qvA hqvutiisftim tihi adverfiis Jfrael ^Jchudab ,^advcrftim omncsgent.es , a die qva lcqvutusfam ad te^ a dichttsjofx tfqve ad dtem hanc.
Initio q videm inftituenda fuiflet c-u5<.^«nc utriusq^ Vaticinii partim ab Efaia partim a ] eremia profe<5Vi, in primis autem ufus convokiti volumi- nis eflet evolvendus^ hmc avy/.^.^Ti mox fubjungenda eOet amborum facra dvaK^Kns Scripturae conformis, &: huic noftro inftiaito conveniens, Qyia vero pauxillum temporis , cujus anguftia ardtamur , huic confide- rarioni vixfufFeAurum proevidemus^malumus heic vocare ad partes ip- fius {iibfidium,qvem oUmFranckera: Friliorum Mufae noftrse Rabbini-
Z a cx
l8o EXERCITATIO II DE LlTERARUM
tae Sc Chaldaic^ ducem & adjutorem nadtae funt, & refponfum ovofxxru- «Ter ab ipfo mutuum accipere, qvam hanc a-zi-^iv defertam pati.
Stxtmis Amama iseft^ qvi iJhroi. Ann-baihariBihlici pag. 771 {uper Pfalmi 40, V. 8 fic (cribit; [In capite libri fcriptum eft de me] ita Vulgatus. ixx. cv >c£(^«Ai<r< (hi.^Ki>i yi:^ot,7r'^ -st^/J iy.'. lii cundem modum invenieslocum hunc citatum in Efiftola ad Hebrm i o,v. 7,- Textus Ebmis hahet '^^O H 7 JQ3
itt Vohimine Libri , hoc eft , in Libro. Locutio cm f^^fky.K^i utpetrafilick 0'Ji- lex petm. Vide Gramm. noflram lib.z. cap. 1. Ita 6" GenebrardM in comment, ri^^JO efi Liber 3 fed convolutus. Solebant enimprifcilibros fuos in cylindri
formam convolvere^ ut etiammm Judxi exemplar illud Legii , qvod in pergamem cxaratum in Synagogh ajfervant , convolvunt. Hinc natA illii locutiones, olvuTr- iv^otA Sc TTTv^oi^ T5 /3(€ai'ovLuc.4,v.i7&2o. HincLatinorumVohunenj& evolvere Libros. pl^JD ^''.go olvT^hi^i-l, vohimen , a ^7-3 volvere. Hiic efl
ftmplicijfvna interpretatio &c. Et poftea : Pro eo {loqvitur de Grdco interpreta- mento y,%z(pxKiSi) Symm. & Aq. etAy^ixocU dixerunt. "e<A)j,w<j4 involucrum & ro- lumen. Hucrejpextt Suidas ^qvandoinqvit ,y.i(poihU fi>iQ?\.l>i cTn^ iwig eiAyifxot ^oinv. idemergoqvodEbrMm p^^J^lD. VoXKi(poiKlgphisnegociiinterpreti'
husfacefjit, Ki(poi\k in lingva HeUeniflica (fubjungit hsec verba Amama fen- tcntiarum de iUa vocula divortiis p. 775) idem qvod ri^'^i^ Volumen,
Fidemfacient Jmc exempla Ezr(c6.z. )t, h^iB-y, y.i(poihk ^lot. Chald. ri/JD
&inventumfuit volumenunum.JczQch.^^.i.tji «V9-^w;ri? Koirz-(poi.yi tIuj Ki^^ocxi- cA TZiVTluj, ubi Ebraice rurfus r"\P^D ; fjc&v.z. Hic re^e nec caput nec ini- tfumfignijicarepotefi. Jefai.%yi,vocemfynonymam 1^7 Jj lxx roixov ^alius 'n-^X^ ' ^*^^''^ Jj(p3f'^WjWi;4 , alius Ki^pocxi^oi mterpreiatus efl. Ktcp^AJf ergo vohi' men , undecun/j^ ita appeUatumftt. Haec Amama. Sunt enim qvi >c£cp«A); defe' ^unty qvafi dtcas oprn capitatum. Talis hber Graecis vocatur ikiaQi^-^g K'^;"" ju>j , tortilis & formam voluminis habens. Confer Myrothecium Fortu- nati Scacchi cap. 38, pag. 367, 368. Ha6lenus ovoy.o(}ooSys , feqvitur 'n^ocy- fxoiluSrig confideratio.
Secundo , rem ipfam qvod fpe<5tat : prosdicit Efaias Idumseis maxi- mas clades & inevitabiles calamitates ob commifla peccata. Ut autem feveritatem divini judicii poftit exaggerare , fermonem defle6tit ad Tm- voAeS-^/«v totius mundi , ut ejus cogitatione territihominesdefiftantab
idolo-
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. i8i
idololatria & ofFeiiiione divini numinis. ExemplumaliorumProphe- tarum feqvitur, qvi lecuritatem peccandi amolituri magnitudinemqj vindidi^e divinae & imminentium poenarum ingentia mala exaggeraturi in {libfidium vocare alTolent ea, qv3e tinem ruituri nvandi proxime prje- cedunt.
Talem methodum obfervatam efTe alibi teftatur iplius vaticinii c. lo V. 19: Eccc dics Domifjmi crudclis i:^ wdignatwnts flcnm , qvoniam jlelUmn cmittenthimen,ohtcncbratus cfl- fol in ortu ^o^luna vouJJ^lendcbit in luminefuo. Alia hujus rei exempla legere licetjer. i^^pjoel. 2,10,30,^^^.3,2. Illuftre cumprimis teftimonium extat Apoc. 6, v. 14. 'O ^^oivoc oi^x'^^~ S-yi co; (ii^Aicv iAi&scu^cv y dvlum fcccjjit ftcnt libcllnsconvolutus. Qyinimo ipfum Prophetarum omnium caput'&: Dominus Chriftus ab hocftylo nonabhorruit Mat.24,ubi ligna & portenta coufummationis feciili prc- iiuncia cum iis prodigiisconiunxitjqvaejerufol^ma: totalem everfio- nem prscefllira ante tot annorum periodum intallibili prophctandi qo- no praevid^rat, Confer 2 Pet. 3, v. 7, qvod paginaSy a nobis fupra allegatur.
Tcf7i^,Vim &confecutionem nrc,umQim GafareUtani Iibraairi,deprc- hcndimus confundi hic tzxu^ct))^^ cum iniyili^ Neq,- enim inttar Volumi-
nis eft ipfum Volumen. Propheta autem vaticinatur Q"'^D*u H ccxhsfi-
cut volumcn involutum iri, 2. Sirnilitudo non fita eft in libro qva fcriptilis exiftit , ut cum ^mmiano Marccllmo loqvamur , led in libro qvatenus eft Volumcn, hoc eft, qvatenus volvi & revolvi comparatus. Etenim veluti convolutus Liber nemini fructuofae lectionis ufumpraeftat: ficccelum adinftar voluminis cIaufumdivinaA'indi(fla virtutes fuas fublunaribus (inter qvaeeminet aWo;:^>; r xj(r//ATwvJacob. i, v. 18) fubminiftrare re- cufabit : e diverfo coelum qvamdiu eft V'p"in retinens primigenii ex- tenti naturam , viviticas hominibus & animantibus vires ingenerat. Necillud inobfervatum nobis erit: Di(fli Idum.-ei exercitui coelorum cultum indebitum deferendo peccarunt atq^ benignilhmi numinis o- culos a fe averterunt. Ideo per coelorum &: aftrorum negata officia pu- niri debuerunt, qvas prius fuerant afcita inftrumenta peccandi. Qyem- admodum veteri fermone tritum, itaveritate comrauniaim compcri- mus Hexametrum
Z 2 P^J-
l8i EXERCTTATIO II DE LlTERARUM
■* Per{jvodqvispeccat,peridempfinitur&i{>fe*
Qvarto, qvia confertur Coeliim ciim folio deciduo ingruentls hyemisj feqveretur juxtaG^(f^rc/i/argumenrandi rationem coeJum forefolium, qvod valde av:7n)v. Textus enim hic prodit fimilitudinem , non identi-
tatem , veluti Phiiorophis ioqvi placet. Extat in textu , ^m^ ^3"^
^SJD rwV ^^"^ decidere folet foliumRcus. Innuitur enim hac fimilitu-
dine coelorun inutiUtas ;, qvse priiis noemate voluminis convoluti indi- gitabatur.
Porro ut cudat nobis GaffareSm Alphabethmn coelefie, obtort^ coll6 cun6ta in {lii obfeqvium trahit , qvse librariam rem attlngunt. Ex ufu libri ejiisqjmodo fophifticari coepit^ jam ad ejusdem materiam/jf//e;»- re(5la defcendit his ufus verbisp. 587 edit. Parif. i6ig. T^us poiivons hardlmcntfuyvre la lettre , 6- d^ire literalement C3 ip Kavam , linea eortim en- tendant des EfioiUes qui font rengees aii clel , cotmne des lettres dans un litire ou fur unparchemin , a raifon dequoy l'Efcriture dit que Dieu efiend les Cieux com~ n?e une peau y appcUant cefie extcnfon y^p"! Rachia ,d'oulesGrecs auroient paraduenture tire leur focyJg quifignifie unepeau ou un cuir, efiant le propre dUine peau d^efire efiendue. Qyse fic verteris : Secure literamfeqvipojfumus , & li- teralitcr dicere C^lp Kavam , hinea eorum , defieliii in ccelo ordtnatk intelli^ gentes , ut deliterisin lihro vel Pergamena • qva ratione Scriptura dicitDeum in modum pellis Ccelos extendere , hanc extenfonem. vocans Rachia , unde fortaffis Gritcifmtm foiK(^ extraxerunt , cutem vel coriumfignificantem , qvodproprium pellis esl extendi.
Haec itidem G.^r/^rfre/// DlfTertatio laborat ^'djiify.tve^>x , qvam coecus literarum coeleftium amor parit. Qyinam autem fit fenfus hujus lcci^ ejusdem religionis fccienus Gmc&r^r^.-w panditComment.inPlal. 103: Extendens ccelamficut pellem'] Cortiitamproprie ^ velmn^ Calos /?c tu cortinam in rotundumfinum, abs^^ ruga ^fumma ^qvalitate , ampU (y late extendit, Pellis enim ^ cortina nonfolum inplanum finum extenditur. T^lam 6" uter , ftcut ve- fica , pellis efl. Vndc alibi ccelnm dicit ejje velnt camerafuff^enfm. Augufiinm de Genefi ad literam, c. 9. Ahqvi , ficut cortinam , intra qvam occulta- tus habitet & fedeat. Vel eftMetonymia^pellisprotototentorio: qvi extendifti ccelum qvafi tabernacuium & tentorium militare. Kimchi mavult coelum hic fignificare aerem extenfum, five expanfiim inter cce- lum&terram. Nobis
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. xSj
Nobis vero placet explicatio Elaia? Prophetas defcripta cnp.^OjV. 22.
r^nt^'? Sri^r) CnriQ""! D^DI^* p^O r^izijn Extendensvclutcor-
tinam coelos , & expandit eos iicut tentorium ad habitandum. In Groeco wV xa,u«^v, inLatino velut nihilum , inChald. "lyO cizer,
vehitminutumextenditccelos, 6:extendit eosficut tabcrn.icukim ad inhabitandum , hoc eft , ut ipfe fub iis habitet ac fedeat , nimirum fuper gyrum, feucircuhim tcrr:e,uthabct initium verfus 5 feqventis. Alio- qvinDeus ,qvi nullo continetur loco , fedomniacontinet , atq-,idcirco OipD ab Hebra;is appellatur , non infra ccehun modo , fed & in ipfo
coelo , imo fortalfe &; fupra Sc cxtra coelum , ubi nullus locus eft , exiftir. Confer Simeonem de Muk in Pfalmos Davidis.
Vltimo id unum agit G.ijfanllus , utMofaicum ts rnim^sT' in Literas fuas torqveat. Sed auttorem fua lingva vcrnacula utcntem nudiamus pag. 583 editionis Parif 1629. Ov que 1'fcriturefahidcpjrlaiit du 'icl,mm- me exprefcmcm le nom de LET TR E , on lc pent voir au prcmier vcrfct de la BibledanihriginalHehrcu^qviefl n« □'n'?^^ >An2 n*i:;i<Sn Be- rechit hara Elobim ET hafchamain , ccfi h dire, au commencement Dieu crea laLETT REjOU Characlere du Cicl : Atnf leporte le mot r^^ E T ou nii^ aot quiftgmtie LETT RE.
Qyorum verborum , ii placet , fit h^ec interpretatio : Qvod autcynfacra Scriptura de Coclo diccns , cxprcjfam mentioncm faciat Ltterarumy id in primo Bibliorttmverfu inortginali Hcbrxovidenpotefl •jnimirtim f*V)2 n^C/fc^^lD
i<^^ Q^n?^ id eSl , inprincipio creavit Deus Utevits vel cbara^eres cceli : Ua,
enim comprehcndit vocula t<i^ ^T , aut ^»ilJ^ aot j qva LITERAS fignificat»
Similia verba lege pag. 590 ejusdem Edit. La comltifton de cc f^avam Pere efl dautant pltts puifjant qtie la oh noflreTradu^''on porte ^ftntin ftgnay fOriginal Hebreu dit nn^^/ Vni vchaiou lcotot, c'cfl adire de mot a mot: 6* ftnt in litteras.
Qyae fic fonant Latine:Eo majon^nervofior iflitis Patris excellentis(laudat autemhic Origenem, qvi citat lihrum tjfcriptum Narratio MoiTs , in qvofer- turPatriarchaJacobiis defejihii benedidttrodixilfe\ Legi intabuHsCocliqvX'
cun.^i
184 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
cun^, contingcm vobis & filiis vejlris) covclufio ibi efl , qvajntjvb teiiditmjlra Translatio,fim infigna^Hibrxaorignulis dicit nni^7 Vm Vebaiuleototiid eft dtccre verbtim de verbo : c^ jintin litcras.
Qyam hic totoccslocceleftis Elementarius GafarcHus receflerit a ve- ro fenfu & fignificatione vocabuli f^iini^^j optime nonuit i qvibus" unqvam res tuit cumiis ingeniis , qvce vanarum & novarum Qvaeftio- num amore effafcinata ficftis interpretamentis hoc admittere non ve- rentur, ut invariatus illc credendi & vivendi canontandemaudiatre- gula Lesbia , ad qvam vidclicct qv^e vis abfurdorum dogmatum ftrutlu- r^e examinatae re(5titudinis fpeciem fub hoc falfo titulo Iplendide menti- ri qveunt. Ac ut primo cuivis appareat, qvam inepta fit & qvam aliena ab ipfa Scriptura vocuIje th r"il>5 figniticatio , qvoe GafFarello arrifit, benevoli Le6toris exqvifito judicio 85 oracula fubjecimus , in qvi- bus varius ejusdem. ufus toties praecise eft obvius , ad oculum demon- ftrantes aTSOTv & a^^^cv efle tale fignificvmim , qvale tw ry\^ afcribi haut debita circumlpecftione exiftimavit ^ interea Lediorem fignifica- tionis T? rn^^ cognofcendoe avidum ad ea remittentes , qvae Primo & Secundo Momento a nobis ea de re funt obfervata.
'I. Mvy,y.ovdyl4-/sv, cixm eo aliqvid denotatur , cujus beneficio res vel
a(5lio qvaedam nobis in memoriampoteftrevocai-i. Hoc fenfu
occurritExod»i5,v.9,i5.cap.3i,v.i 5,17. Num. 16,^.38. Deut.
<?, v.8.Jofvae4V.5. i Sam. 2, v. 34. Pfal.54,v.4,9, Efai. 19,^.19.
Ezech.i4,v.8.cap.2o,v.i2,2o.
II. @owy,dii\cv , ciim eo miracuIaDel &c inufitata beneficia vel, plagje ingentes fignificantur. Sic Exod. 5, v. 1 2^ 4, v. 8, 9, 1 7, 28, 50jcap. 7,v. 35C. 8,v. 23^c. io,v. I, 2- c. i2,v. i3j c. 15,
2*^ V. i5, Num.i4,v. iijc. i7,v.io^Deut. i7)V.io^c.i3,v.i,2. c. 25, 8jC. 29, ^^Jofv. 24,v. i7.Jud.5,v. 17. 2Reg. 20,^.8,9. Nehem. 9,v. 10. P(al55,v. 9; 78,^.433 105, v. 27- 135,^.93 E{a.7,v.ii538jV.7,22.Jerem.52,v.2o,2i.Dan.3,v.53iC.5,v.27.
III. n^o<:pjjZi;i!;v,qvando eft rerum futurarum indicium. Sic Gen.i, V.T4;, i Sam.2,v.343 1 Reg. 19, v.293job.2i, v.^^^Efa.^o^v.gj cap.57,30icap.44, 25jer.io,v.2iC.44, 293Ezech.4,3jDan.3,
I V. AiXKefAyJv , ubi certse alicujus rei vel perfonse, qv:e ab alia di-
gno-
cii o
>
o c
rt
O
J3
*i
H
i:
COELESTIUM Et AnGELICAWTJM VaNITATE. igf
gnofci debet notaeft. Sic Gen. 4. v. 1 5 ^ Num. 2, 2 -Jorv. 2, 12.' I Sam.iOjV. -j, 9 i 14, V. Efa. 65, v. 15). Rcfpondet hiiic in N. Tj (j-jjjMfToi' 2 Thefl. 3,v. 17.
V. Mvf75c:i' eft renim parabolica fTgnificatio. Ut c. g. Ef.S, v. 1 8.
VI. Pro fimulacris &: idolis. Sic Pfalm. 74, v. 4.
VII. AijcS^j^Jte-njtoV five Foederalej Sic Jofv. 2, v. 12, Pfal. 8<5, v. 17.
Er.55>v.i3. . .
NB. Cognatum huic vocabulum r^rrT^^H tcr reperinir in au-
thentica Scriptura, Sc ubiqj denotat Futura, Confer Efa. 47,
V. 2 3 I, cap. 44, V. 7 i cap. 45, v. 1 1 .
Horumomnium (acra^Scripturrecanonicselocorum nullum reperi-
ri potell, qvo manifcfte vocuIjc r")*>^ hgniticatio demonftretur,
qvam Gaffarellus privat6 aufu eidem vcndicavit , ut fuam opinionem
palliaret.
Qyocirca conftanter negamus ro rVfyK in Hiftori^e Mofaicae capi- tis primi commate i^denotare proprie CbaraCleres ita incoelo mini- fleriQ^7;^c/ojH;«difpofTtos,utLfc7/oKc;» eorum curiofos Aftrologos fu- turorum eventuum plaufibili fcientiie inhiantes edoceant inveftigatu impofUbilia Progmjlica,
PRIMO enim feri6interdi<5tafunt in facrorum monumentorum Vo- luminibusomniavanajprKdiclionis genera, qvae vJ^fpcppovoitTTO inge- nia de S<f //.t!M;M in cceIoaf^erifl:ica& Angelica difpoflitione fibi fTngere prsefumunt. Audiamus modo divinarum Lcgum primum Scriptorem Mofcn ex Deut. 18, v. 10 fiia lingva ita loqventem: rO btyS^" J^'?
:pt}bpi rn:t3i t:iy:2 apDp CDp '^ifi^ rai '"i:^ ^pnvD
Kon fitintcrvoSiCjvifilKWjfuumfiliamveperignemtraduxeritjnc^^ divinans ^*- vinattoncs prxjligiator neqve augHr,neijj walefcus.
InqvoAIoj/sinterdidovox [^iyD fTgnificat ntihcm ohiendere,p-/cJ}igiii
tni ad ofufcanduw bowinum oculos.aut vaticiniis vanrs injlabiles & veri ignaros homincsluderc, LXXII Prcfuyteri cxponunt xAv(^ci'/(*«v,flud:uare : qvi flu- <5tus,qv3e inconftantia eoium hominum propriaeft, qvi talibus divina- tionibus fuaftudia haut dubitnnt mancipare.
Rahbi Ben-Majemon Lib. de Idololatria capite 6 his verbis exponit :
A a D\%nJ
l85 EXERCITATIO II DE^LlTERARUM
••V-i ^:h^ on 3113 ^>hi^ dv mijj^s^w^n m^v dw D^^^nj
Qyorutn verborum haec eft fententia: Conjlitucmes temporai qvidtcnnt per A(lrologmm diem qvendam bomm cjje , qvendam malum. Danicanoftra Verfio exponit hunc fere fecuta '^xVy\'cd{iX<il dteYum eledo-es. Praeterea, qvam abominetur Deus A(hologorum inftituta eorumq^ vanas conjecStu- ras, indicio haudoblcuro eft illudjeremice cap. io,v. 2 interdiAum : Nolite dtfceregentium mores ,& ne patiamintvobis terrorum incutere coehrum fign^ *y gentium enim cfl ea timerci v. j, nam gentium mos efl vanttas ipfa.
Ecce judicia,qvoe nitebantur aftronim afpe6lu, atheifmi fcedo crimi- nenotancur, atqj timori gentih afcribuntur. Confer ea qvae contra Afirologtam judiciariam dudum Spiritus Sandi feqvutus edixit Efaias cap. 8, V. 19. His adde CaJpariErafmi Brochmanni cap. 2 Qv«ftionem III. Art. de Creationc , nec non Alexandri de ^ngelis Libros V in Aftrologos judiciarios Lugduni 1615 in kicem editos. Had-enus ad hbellam veritatis coeleftis expenla funt Teftimonia Scripturae facrae nova ^^g^Ai; detorta a Gaffarello in feqviorem &: a fui indole & fede propria alieniorem fenfiim : nunc calamum promovebimus ad Tejlimonia humana fub incudem vocanda qvibus arachnaeam fuamX-,ite- raturam corroborare nititur Olympiciis Alphabetarius.
SECUNDO: Tejhmonia humana qvod lped:at: R^tii Aben Efdrit a.u6to- ritati opponimus Kimchii Sc Rabbi Salomonis Jarchi contraria fuffragia. jR. Kimchmm audivimus : nunc R. Salomonem audituri , qvi fic commenta-
turinPfaim.19: t'iTJ3 my nnOTn^^ TOD D^^iSpD Dwn
•^■nD mnn'? DD^^m.srDi aip ^^v^ pxn h^^y:; -|inD ^i^-j^ nmi^^Dn hv D^DnnDi D^niDi St^ nnD nmnn D^iDDD *]D rvi^VD Dn^ nhm n^i a^DDiDn rpm tjd m^ ^^);t2) :D^rhi< om.^ ?n'i t:i^2v idd a^ nmm n^pn h^ rT nDi^^ V^2^ ah DDr : nuD dd^tjd n^Di c:^mn v^pnn n37pr:' nDH n-157'7 dv Wn* DrD t^^innD n-^t^^j^m n^vn ^D^n n-^ Sy na-^ ■^nDt^ nnnn r;u^ ^d -[inDi npn^ nn-iin
nhhnr
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. 187
"^nb an:D nmnh ahph nvi2n nx ann^ m^^^rm >^r pxn Sdd : nun \y:!h nin^ : vmj pvD i^vh y^n-'
;D*i<n onc; m^^^tjjn onmD Srn':; ch^Vd San nvpn p pn: ti^D^ n\i; ;ndd o^Dc^n cnn Sn^* nnn dc; ^n^h
J>iDinjn Ip"'^ *]inn Qyaficverteris: Cceli cnarrant ghriamDci. Res ipfa clara efl ex ipfo Pfaltcfcu camore, 4. Kon cfifcrmo, nccjunt vcrha. 2\(jn qvidem homines ( crcaturas ) alloqvuuiur^fcd qrontafn in omnem terram exit li- tiea eorumyltichn^^^ howinibns frxhent, Idcircoenarram homincs gloriam Dei , confitentur ac hcnedtcunt proptcr luminaria : {/illudit ad precatitinculas qvas- dam,qvihusjudxi his atit tcr fngulis dtchus mane pritfcrtim&vejpcre jfctlicct oh lumcn SoHs ac Lunx, Deo gratias agum') Et opus manuum ejus anntmciat Expanfum,fellas vidclicctjd^planctas^qvxqvidcm opusftintmanuum Dei Opt. Max. ihi^.funt, qvemadmodum ditlum efl, 6* pofuit ca Dcus in expanfo Cceli in- de^, annunciant gloriam ejus.
Dies diei cruclatfermoncm. Opus creationii fmgulis diehm renovatur, vejpc- rc Sol occiditjWane autcm oritttr , atqve propterea eruflam homines Jermoucs laudis dierum & no^ium adminicido qvx qvidem illos erudium titlatdem ac ce- lehrcm. Porro Menahcm cxponit Scaturit y^'^ cx y*3lJ yi2Q , qvodfcaturi- ginemfcaturicmemfgnijicat. T^V^iV autcmannunciat, indicat, &c.
Inomncm terram exitt linca cortwj) Linca Ccclorttm , qvi qvidcm ^^fupcr iimverfamtcrram cxtenduntur y&prcptcrca in cxtremum orhis cloqvia corum, tiniisqvisqve cniw loquitur dcmirahilibtiSjqviC ipfe videt. Solipoftut DeusOpt^ Max. tabcrnactduw in ipfis : in coilis ^proptereaqvod Sol in quadam tbecaaqvx plena, qva cxtf.imam nimiumfolis ardorcm temperari, alioqvinforcy ut tmivcrfus orhisfubitoinccvdid pcreat , qvemadmodttw ftiturum efl cx corundcm fcutcmia ttltimis tewporihus-,qvando edv.cluria cfiDcus Opt.Max.Solemipjum e thecafua.
Haec commentatio i?. Schehmoh j^^rc /j?, qvanqyam haut pauca conti- ncat, qvse apnd cordatos S.ScrJpturarnm fcrutatores airenfum non facile merentur, praefertim refrigeratoriaSolis thecajrifu potius qvam refuta- tione digna: tamencum fententia,pro qva tanqvam aris & focis dimicat Grt^rtjc//Hj , adversa frontepugnat,im6 J7nV.g,«nv noftram fupra Kimchii. Commentario fubjundam ulterius confirmat.
Aa 2 Sed
l88 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
Sed non fola Ahen ¥fdrx au(5toritate fuam opinionem confirmat Galli- cus coeleftium charadterum patronus^ nubem qvafialiorum teftmionio- rum adducit,qvo id multitudine evincatjqvodunicaveritas negat. Qyo fit, utadalios , itaad virum nominis celebris apud Judaeos K.Mofen l-/£gypt!um fe conferat,fiifFragium ejus impetraturus. Nos vero qvanta fieri potuit induftria evolvimus R.BenMeimon t!!D^!3nj ry^^^^yMoreh Kebtichim, Dodor Perplexorum • fed ita , ut fruftra fuerimus in Literatura coeli invenienda, qvam indigitat Gaffdrellus, Veriim indigitat tantiim & nominat au6lorem, non fignat locum , non TracSiatum aut Librum, ne- dum paginam aut editionem , in qva opinio coeleftis alphabeti a R. Ma- jemomde confirmata extat. Qyid fenferit hic Rabbinorum coryphaeus de coelo , de aftris , rotundis verbis edicit , qvando iis vitam & intelle6lum attribuit. Sed ipCum Maimonidem loqventem audiamus , cujusverbain
nnW^IID^cap.^.itahabent: "^^^3 \h3 VrhJy^ri) D':330n Sd
-iD.^^ 'Q nt^ f i^DDi D^iDiyi D^^n Dm dh Ssii^m nvm ^^} CD^nn^D )rhvn '^ih) i^nj ^^^ im) ^^m Sd ah^vn rrn)
p niipn jn^DDt:'' rom -a^D^^Dn m rzjn^r^ !Z)'n^*£)Di nvm "pD r^hvn^^ D^D.^^Dn m pn^^Di piy n« ptdd nviD m^nji D^o^^^^Dn nvnD nm'^ tih:h:in) D^nDon
} CDl^ "^ JD Id eft , OmnesJlelU & orhes anima, fciemia^ intclligentia , vita ^ fuhjijlentia praditifunt , at^ agnofcunt eum qvi dixit , (Deum) Fadus efl mun- derum qvis^juxta magnitudinem 6" dtgnitatemfuafn , laudantes (y celehrantes creatoremfaumprout Angeli. Etficut D^umftc feipfos qvotij^ cogmfcunt, (^ An- gelosqvifAntfupraipfos.-eJi autemjiellarum &orhium cognitio minor Angclo- rmn,majorhominum. Etmox Capite feqvente addit , (^v^^ apprehenfionem habeantyid verijfimum& rediffimum ejifecundum Lcgem qvocj^ noftram qvod^^ mnfint corpora mortua^fcut Ignis b" Terra, {utifatui&imperiti arbitrantur), fed,ut?hilofophiloqvuntur,Animalia ^qViVcolunt,laudant & celehrant Domt- num, & Creatoremftum, Hinc dicit David : Coeli enarrant gloriam Dei,&c. Hsec , qvae modo citavimus , R . Maimonidis verba , in fui obfeo viimi violentiiis trahit ftrenuus reftitutor cceleftium chara6lerum , ut ex iis Literas fuas Aftrologicas conformet. Sic enim fcribit pag. iS^edit.
Rothom.
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. iSg
Rothom. 165 1 : Mais R. Mofes tres f^avam Tbcologien, afcure que "JiJDp- fhar RACONTER, ne samihuejamais aux cbofcs iuanimces, c*eflpour~ quoy il auroit ajfeureque les Cieux nefont point deftitucz dc quelque awe, qut iieft autre que les bicn-bemcufcs intcll.'^cnccs , qui conduifant les Ejioilles^ & lcs d^fpo- fant es lettres que Dicu a ordonnc , monflyent anx hommes per ccjle efcrtture ce qtiil tllcurdottarriver :(yccil la raifonqnc ccfte mefme efcriture efi appellee de tousles Anciens DHD D^D^Dn cbctab hamelacbim ccsl a dirc, Efcriturede tAnges : 6* remarqucz que ce paffage Cceli enarrant gloriam Dei , sentcnd dairement de ceftc Efcriture celefie , puis quilfnit incontincnt ,- In omnem ter- ram exivit linea corum.
Citjus Differtationis hic cfi fcnfus : Sed R. Mofcs Tbcologus profundus affcrit Saphar Enarrarc,nuuqvawrchus inanimatis attrihui\ qvapropter Ccelos hattd cfje anima deftitutos affirmavit , qViC non efl alia , qvam beats intelligentix , qva Jiellis regentes, cafj. in litcrasi qv,ts Dcus ordinavit d^fponcntes , bac Scripturit inortalihtisfuturaoftendunt^undeb^c cadem fcnptura ah omnihusappcllataefl antiqvts CD^^DTDil 3nD Chctah Hamalaktm,tdeji Scripturajingeloritmi Ohfervandum autcm hunc loitim : Cceli enarrant glor/am i) E I^ dareintclligi de bac ca^lejii Scriptura ^ qvandoqvidcm immcdiatefeqvitur: fu
ommm ierram exiit Linea eorum^.
Varia animo veri perciipido obverCintur in hac Gaffarelitana DiflTer- tatione, qv.^ eundem dubium &: liirpenfum detinere valent.qvae fub in- cudem longa ferie fuillent vocanda,{itemporis anguftia permittcret. E qvibus fpicilegium parca tantum manu legemus.
INITIO ferri haut debet vitiujcujus nomine juniores in noftris fcholis luerent. Etenim Priw^ a 'f|5^7D format G^j^'^rc//Mj pkiralem D07ir>c[V£e
formatio erronea fi firmo ftaret talo , interpretationem mox falfampa- reret,utnon ^criptura Angclorum fed Rcgum appellandaforet. Qyamob- rem ad analogiam Grammaticam hoc reducendumerit,utrefcribatur D^D^^^^i-jn Dn3 thetah bammalachtm loco ariD DO^DIl cbetab hamela'
chim, qvod placuit Gaffarclh.
DEINDE Coslo aniraam aftignavit eamq:, non aljam efte voIuit,qvani beattis intelligcntiaF. Hic error ipsa vetuftate obfolefcit. Eqvidem ne- mini ignotum efle poteft,qvi fcripta Hebr^Eomm ; Gra.cornm & Lati- norum evolvit,magn6 conatu hoc ferio egiflfe antiqvos,ut & cos feqvu-
A a 3 ti non-
ipo EXERCTTATIO II DE LlTERARUM
ti nonnulli novi rcientianim antiftites^ut coelum animarent. Hoec tAri' Jlotelis fuit opinio lib.i de ccelo : id qvod etiam Simpliciusm lib.^.comm, lo.dQJrifhtelei^itQZm. Hoc ex lib. ioMetaph.clariiispatet,ubi tra- dimmeftfubftantiam immobilem ac perpetuam&a materia feparatam coelum movere, ut id,qvod cadit fub inteiiigentiam. AverYo'es,Themijims, Philopomts, Alexander coelos etiam anima donarunt. Platonicis , qvi He- braeorum & iEgyptiorum dogmata feqvi volupe ducunt, idem placuit. Neutiqvam fubibit alicujus animum admirario , coelis tribui animam, cum ne qvidem iEgyptii &: Plicenices fibi temperarint, qvin terrse ani- mamindiderint. Qvo fo6lumeft,ut ai-bitrati fint omnium animanti- um generavi folis e terra fuilTe procreata. Imo coaudaciae progrefliis eiilhomas Campaiiella yUt qvatuor iibris demonftrare haud verirus fit mundiim e(fe Dei vivamjiatuam , bene cognofcentem atqve omnes ejus partes fendi donatas effe. Videatur de Senfu rerum & Magia, cujus tra<5latum Thomas Adami recenfuit & edidit Francofurti Anno 1610. Ceterum Platonici cceleftibus fphseris non qvafvis animas affixerant^fedprseftan- tiftimas.
Horum coecutientium ducum veftigia feqvutus Gaffarellus, priiis animam coelis affingit , qvam Angelis aut Intelligentiis , utloqvuntur, coeleftibusgLibernaculum ftellarum tradit, eifq^novum munusdifpo- nendi aftra in iiteras attribuit.
Qvod fi vero iis anima eftet attribuenda, feqveretur />n'wo, qvod cas- leftis animaintelligens non fecus cselum Univerfum occuparet. Secundby eflet cseleftis anima non foium virtutis, fed & vitii capax , frueretur ali- qvando vel gaudio caelefti , vel apud Inferos lueret poenas , qvse homi- num & Angelorum propria efte folent. Tertio , verendum eflet , ne coeli animainteliigente prsediti cultu indebito afficerentur contra divinum interdictum, qvod defcriptum extat Deuteron 4, v.19. Qvarth, fi fteilis anim.a libera ineiret , huc atqve ilkic fine ulla neceffirate paffim ferren- tur , ficut animantia in terris : qvorum qvia anima liberas edit adtiones, huc atqve illuc pro libitu fe movent &:c. Hoc La^antii argumentum qvod legere licet lib. a, Inftit cap. 5 probant alii Patres, BafUiusy Cdmbt ofuis , Cyrillus ^yllexandrinus , Hieronymus , Epiphanius , & alii , qvi OrigeKcm eo nominereprehendunt,qvodcaeIis & aftris animam inditam voluerit. In primis autem Damafcenus lib. 2 . de fide Orthod. cap. 6 va-
rios
COELESTIUM Et AnGELICARDM VaNITATE. IpT
rios Sacrorum moniimentorum locos exponit & tueturje qvibus minus dextre intellecStis aliqvis pollet fibi perlVadere ccelos & ftellas anima gaudere. Confer Thomam Giamimium Ferrarienfem de fubftantia coeli & Jtellarum efficientia , cu jus difputationes Ariftotelicae editae funt Vene- tiisAnnoi5i8.
His addeqvse Alexander Ae Aiigdis lib. i in Aftrologos conjeAores fcripfit cap. 13 de CcRloinanimop. 27,28. edit. Lugd. 161 5: ubinovis nrgumentis impugnat ^/;/;'W/77, qvam 3 «//«.^ Ftrmicus , BcUjmmSi Marfilius FicinusyCarpciitauiis, Augujimus Ki^hus ,^chilkus , Xcwofjvr/cjapud Tullium lib.i de natura Deorum, Plmius I.2 de n.it.hift.cap.8,aliiq:„ qvorum lon- gumcatalogum texuimus fupra, coelo afcribunt. Noftra varo argumen- ta maximam partem fupcriiis pctita cy. r ocTZTrwv communia funt a Giamiiiiio aliisq-, antcnosadduclacontra inveteratam opinionem anti- qvorum pariter & novorum Scriptorum de Anima Ccelorum & Aftro- rumnon modo afliftente,fed eti.im intelligenteatq; motrice.
Qyaenam vcro propria & privata noftra lit fententia de hoc dogmate, qvod longa Judaeorum i£gyptiorum,Graecorum,Latinorum, Platoni- corum m.inu magnaq-, ftudiorum contentione traditum accepimus^paii- cis ediflert.ibimus ex illoprincipio, qvod certum & indubitatum eft. Certos autem & fecuros nos reddet illud verbu, qvod os Dei loqvutum
eft. Qyando igitur fic dixit Elohim : r^Hi^D TT' Sit (fint) luminaria
Gen. I, V.14 i & ciim dixit : y^p*! "^rT^ fu extemum , omnipotentifllmo
fuo verbo, qvo cuncfla adhuc fuftent.it Hebr.i,v.4 indidit coelo &; .iftri^; eflentialem formam ad edendum debitas & proprias Cux natura? Sc in- dolis .i(5i:iones. Hx acftiones, haec munia feorsiim delcripta funt a Mole cap. I Genefcos. Rakia feu ccelum qvidem hoc proprium &: peculiare agnoicit munus, qyoddividat aqvas , qvxfub extcmo (a'lofum ab /is, qv^Jum fupra illud Gen.i,v.5,7: Lumina vero hoc munere funguntur , utdiem a no(5le diftingv.mt, tempora,dies,annos conftituant,iIluminent Univer-
fum Gen. i,v.i4,i 5. Qyae munia non modo rili^D magna luminaria,
fedetiam D^HDiSn ox^.f^ocrx. I" c|)w7TV,ut verbis B^J/7» utamur, recepta-
culalucis illuftriaa primordio conditarum ftellanim jugiadeo ftudio obierunt ,ut a fidarum Imelligcmiarum motrice ope, qvas Gajfarclli s
Ani-
ipi ExERCITATIO II DE LlTERARUM
Jnim(is\oc^YQno\6 aufu haut veretur, plane ab eo tempore huc ufq; fuermtimmunia. Etenim ciim maxima animse vis in motu cernatur, 6c is ab ipfo Deo & ejusSpiritu non J7itelltgentiis tanqvam motricibus afli- gnatus deprehenditur , nec orbibus , quos illae circumducerc finguntur, led ipiis ailris tam majoribus qvam minoribus : manifeftum evadit haut opus elTe Soli, Lunoe & fideribus illud aliunde petere , qvod pofiident. Egredttur, inqvit David;(fol) tcinqvamfponfus de tbalamofiio , exultat infiav gtgantis ciirricidtm conficiemis^ah extimis coeJorumplagis exitiis ejus , & revolu- tio adextiema climata eorum : nec qvicqram ah ejus calore ahfcondi potejl Pfal. ip, Vj<5,7. Orittir Sol & occidit, ad locumfuum ortusfefiinat,vadit ad meridiem, ciniiit aqvilonem Ecclefi, v.5. Elic motus Formae folaris evidens 7T)t^>j- ejov oftendit a primo JEHI & efticaciffimo per verbum divinum im- preflo ESSE ortum &: originem trahere qvicqvid in Sole mobile , cali- dum,iliuftre,vigorofum,expeditumexiftit,nonautem ex afti(5titia /»- telligemiarum motrice facultate. Confer Pfal. 104, v. 19, Efai.38, v. 8, Habacuc. 3,v. 11.
Terttb, qvjod beat^ intelligentioe Stellas regant,&: eas in literas difpo- nant, dogma eftplanecarens fundament6 Prophetarum & Apoftolo- rum , & alienum a fide Chriftiana , qvam Scripturse dudium feqvuti in- faliibili aflenRi contitemur. Etenim qvodnam fit Angelorum , five uti Gaffarello loqvi placet, Intelligentiarum munus,nemini obfcurum efle po- teft,qvi vel primoribus labris fontem Ifraelis deguftavit. PC.ioy.Benedi^ cite Domino Singeli ejus, valentijfmi rohore , cfficientes verhum ejus, aufcultan- tes voci verhi ejus. Benedicite Domino omnes cxercittis ejus, minifiri ejusfaacn- tesplacitum ejiis. Sic Pfal. 34, v. 8, & 91, v. 1 1 collat. cum Mattb, 4, v. 5, Efa.6,v.5,Daniel.7,v.io,Luc.2,v.i3,i4,Hebr.i,v.i4.
Haec funt munia ^Avgelorum verbis Spirims San6ti perfcripta , nullibi vero memorantur occupati in dilponendis Stellis,utevadant literariaie- <5lionis organa , nedumuthabeant Intelligentias feuanimas fibi&cfuo momi additas adjutrices. Deqvaaftrorum Anima nQvno ^roMxixxs egit qvam tAfcanius Martinengns in Gloila magna in Genefin Paravii 1597 edita>ubi a pagina 877 ad 893 de hac re copiose difterit. Sed fententia ejusdefinitivaduobus momentis comprehen{a omne pun(5tum vix la- tura erit, fi ad libellam coeleftis veritatis expendatur.
H3ec antiqvorum erronea opinio de Ca:lts & Ajlris animatis tanto ftu-
dio-
\
Coelestium Et Angelicarum Vakitate. 195
diofius vitanda erit, qvanto periciilofius ea abufa eft non tantixm vete- rum atas, fed etiam noftrum feculum vanae &c luperftitiofae novitatis avidum ea abuti haut reformidat. Q\'ia enim Angclidis tj\as ImeUigcmias motibus coelorunon mod6a(Iift6re,fed etiam eorundem virtutes mode- rari,&: partiri in lic-ec infcriora putant,excogitarunt du<5tum fecretioris cujufdam Philofophiae feqvuti , varias Figuras easq j amuletis & iigillis imprefterunt , atqve Imdhgcmiarum imperio accommodarunt & fub- jecerunt. Ccncludimus igitur verbis /ithaiiafuKircheri ex Oedipi /tgyp- tiaci Tom. i . Clafl', 5 . cap. 1 o. pag. 400. Edit. Roman. Trodum HchrAi 4 mmidos , qvorum itjfuxibm ex uno m aiterum fadU , univerfa Mundi machina ionfilhit • tradum 6^ hos Saraceni^uti csiis qva diila fuut colligtfotcfi, Fingunt velpottns affiugum Hebrxi fwgtdts nrandis fttos prxfides ^ngelos, aflingunt & hos Saraccni ^ ita qvid'W ut non fu iilium cccUim, ndu tdlaflella aiit firmamcnti fia- tio,cuinonfuos GiJiiosdcpurcnt : hnc in 1 1 fignis Zodtaci, 2 8 jjiajjfiojiibus LuniC, 7 Planetis,^ ElemcJitis:in fingulisftam potcjmam ijifuxuum fiipcrnorum ad- jninij}ratricem,tmactim litera divini alicujusjiominis radice,confidcrajit-^ qvi- bus magjia ^j" mirahdia fe priylare pojfejaditant. I^gyptii vero,qvi(cun^^atit Hebrid,autSaraccj!i,perlncrasi pcroccidtas &ahditas Symbolonim hierogly- phicortim figjj!{ica:ioncs prttflitcrunt, uti in feqvejitihus ftise ojlcjidemus. Ex qvi' hiis apenl patet^omnem hanc fuperjiitiofajnphdofophandi rationem noiialiam ori- gijiein habuijje qvam ahLy£gYptiis : cumejiim HehniiL^gyptiorumcottfvetU' dine tnulta, uti inprijno Tomoodendtmus, delettarejjtur , cortum}, fapientiam^ tot occultis imagmum fymboUs exprcffam unic^ fijpiccrejjt j ne/jj tamen,lcgispro' hihitione, per imagijjum htmajjum aut brutale qvid repncfejjtajjtitun fimi'itudi- ncs, eamtradere atiderejjti impuniushanc litcrisexhihuerujJt: qvosfeqvutide- inde Saraceni , hanc cxccrandilJJmis fupcrflitionihus ita cojjjmactdarunt , tit ea ptihl!ca totius Magictifuperfiitiojns officinafaclafit, uti ex liSfqvxhucttsij^ dejnon- Jirata fujjf,hicc jneitdiana clariiis patct.
Qvod ii hujus rci exempla dclideres , adeas Jobaunem Retichlimim de Arte Cabaliftica Sc Verbo imnRco , Archajtgcli Commentat. in dogma- ta Cabaliftarum , ^^n/^p^w , Libros feptem Phdippi Theophrafi Paracelft, qvi X Tomo Operum Bafileas editorum 1590, pag. ^yfeqv. jufto li- centiiis in Archidoxi Mag. figuras ejufmodi traclar , Cabalam He- brxorivn , qvam Kircherus in Oedipi ^gyptiaci Gymnalio Hiero- glyphico Clafle 4 cap. 9, png. 331 feq. ph;rimis exempiis iUuftrat, e qvi-
3 b bus
Ip4 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
busunimi felcglfle fuffecerit, exqvoqvid de aliis fit judicaiidum , fa- cile perfpici poteft.
Abacus qvaternarii facri, tetrafty Pytha- gorico refpondens.
|
n |
1 |
n |
•> |
|
|
Progreffionumerortim |
I 2 |
3 |
4 |
|
|
Geomctricd qvamitas |
Pun^us |
Linea |
Superficies |
Corpus |
|
Tres literXy Matres di^x |
D Mem |
Schin |
Circtilus |
|
|
' 4 Elementa |
TerM |
Aqva |
Ignis |
tAer |
|
4 Agathangeli |
Tharfs Azacl Hyems Hebron Oriens |
Seruph |
Cherub |
|
|
4 Spiritus |
Mahaziel |
Samael |
Azazel |
|
|
4 tAnmtempora |
Autumnus Bethel |
LAifias |
Ver |
|
|
4 Portiicxli |
Hiertfalem |
Mare |
||
|
4 PartesMundi |
Occidens |
Mcridies |
Septentrio |
|
|
4 ^ngeli Prxfides |
Raphael |
Michael Phifon |
Uricl |
Gahriel |
|
4 Flumina Paradift |
Euphrates |
Geon |
Tigris ■Aqvilo |
|
|
4 Ventiprincipales |
Favonius |
Suhfolamis |
*Aufier |
|
|
4 Spiritus prdftdes |
Paymon |
Oriens |
tAmmonius |
Egyn 1 |
Qvamvis h^ec oculis blandiantur pulcra qvadam (^m^tx, nulli tamen reivereconducunt, nifiqvod ad fuperftitionem manuducant homines majori vanitatis amore effalcinatoSiqvam foHd^ veritatis fhidio du(5tos, Luxuriant hujufcemodi Figuris & nominum ordinato fitu CabaHflici
He^
CoELESTiUM Et Angelicarum Vanitate. ip^: Hebtaeorum Scriptores^ qvibus hec Literarum &Figurarum concinna crepundia immane qvantum amcntur Sc oeftimentur , iifq^ ufibus non- nunqvam accomodcntur , qvorum nec vola nec vei^igium uUum in ta- bulis N. aut V. Fcederis vilitur,
Paucis abhinc annis moneta qv«dam,cujus materia orichakum , no- bis ab amico donabatur vario charad:erum qvatuor, qvibus Tetra- grammatum J E H O V A conftat , fchemate pulcre ornata, eo fine, ut ejus expofitionem adornaremus , qvippe ciim chara^fteres in eam incifi fint Hebraici, noftrseq^ tunc Profeftionis proprii. Hujus.Aiena.tSche- mapubUcis ocuUsheic liibjicim.us ;
Ecce audacem metathefin qvatuor characterum , q"\ibus illuftre Tetra- grjmmati n conftat : qvse certe nil nili mcrum vanumq j ingenii otio ki- xuriantis kifum oftentat. Si ludendum erit, aut loco digitorum mican- dumiitLiterts/m alio proranseJL/rcivj/r/i.f genereexerceatur ars luforia, qvani in illo noniine iplIusDei, qvod Judari tantopere vencrantur, ut nominare ilkid non auiint. Ciim igitur facratius efTe arbitrentur, qvam ut human6 ore pra^fumptuofius prodatur auguftillimum hoc no- men-.curadeoirreligiofuscft corum caLamus crga nomen JEHOViE tervenerabile^utneutiqvam fibi tcmpcrctjqvincjufdcm Litcras licen- tius transponat, ac fi aleam in alveo luforio verfaret ? Num confonantes hujus vocabuli diverfimode disjed-ie majori efhcacil prceditos fintjqvam fi fuam qva^qve fedem obtineant fyllabarum conftituendarum causa ? num mukitudo locorum , varietasfitus & aleatoria mutatio earundeiri Literarum majorcm vim habitura erit^qvamnomeni^in"^ unica vice,
Bb a un6
If)5 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
iin6 loco debite ac decenter {criptum f Et qvid qvaefo caufae eft , qvod tanta fcribendi^transponendi licentiahic cernatur abfqj omni pronun- ciationis ufu l Qvamobrem probare nec pofTumus nec debemus fuper- ftitioRmi illud mutatorum elementorum commentum,qv6hujusmo- netae au6tor fe oble6Vavit, & illuftrifTimum Tetragrammatum deformavit.
Porrohocmifsoad aUa conqvilitaG^f^^rc//? teftimoniamanum pro- movebimus. Ortginem ad partes vocat, locum tamen non exprefse lig- nat,in qvo is coeleftem Scripturam confirmat. Nos vero ex Bibliothe- caSixtiSenenfis eundem adducemus.
Origines j'mqvit Sixtus,c}v't in Tomis explanationmn in Genefinofteniens ex haceadeni narratione,qvod in ajlris coeli,veluti in libris omnmm humanorum cventuum puanotioncs legi pofunt a peritisfiderum infpeClonbus, fic tnqvit : U«i- verftim ccelum ejlqvafi liber qvidam apertus , omniafutura infe confcripta conti- nensfidcircoin orationejofephftc inteUigi poteft,qvod ajacob ad ftlios dicitUYi Legi in tabulis cosli qvMunqve contingem vobis ij' filiis vejiris. Haec Sixtus.
£?^/e&iHW etiam indigitat coeieftis literaturae Promus Ime expreilalo- ci mentione. Nos fupplebimus hunc defe(5tum , qvippe qvum Lib. VI PrDsparat. Evangelicaenum. ii,pag. 292,edit. Parilienfis 162.8 obfer- vemusfic fcripfiire Eufehium: AicW^ cv Tij ^srfjc-iv^i- J '\uffy,(p, cTwa^) «tw iioetcB-iXi Tv Aeyoi^ov V7n g loizaiC , Aviyvcio ^ cv TKig tzKoi^i Ss' ^fticvS , ocm av^Qyi^ (TB^ vfjt,rv, )^ ToVg i/or? vfxoov : Itaqve hunc in niodiim imelligipoteft , qvod in Jofe- phiprccatione a Jacobo dicitur ,• Legi in tabulis ccelij qv^cunqve accident vobts & filiis vejlris»
Sedipfum Gafarellmn diflerentem audiamus num. 3, pag. 590 edit. Parif. 1 629. Or apres les Prophetes tous les plus hahiles des ^.dnciens ont a leur imitation appelle les cteux L l VR E S SACREZyComme des Hcbreux, R.Simeon Ben-Jochaij dans le Zohar , fur la Sejfton Temmrah , qvi ejlle zty, chapitre de VExodcychiJre ^ o f . ow // parle amplement de cejle efcriture ccelefte, maisfort oh- fcurement: Abraham dansfon Jetjiray ou livre de la Creation , en advance aujfi des Myfteres,^ apres eux R, R . Mofes lEgyptien, Mofes fils de 1S[achman., Abra- ham fils de Dior fon contemporain , AbenEfra, David Chimchi ^ Jom tof fils d^Abraham, Jofephfls de Meir, Levtfils de Gerfm ■, Chomer , Abarbanel^ & un hon nombre d'autres queje ne cotteray poin pour venir aux Grecs ^&aux Lattns qulferontpar aventure mieux receus. Mox nonnullaaddit ex Origene, qvi- bus memorandis nos non immorabiraur,ledoremremittentes ad ea qv«
attii-
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. I97
attulimus fub finem pag. 1 8 5 &c initio fcqventis 1 84. His fubiungit au- <5toritatem JuliiSirem Lib.p.de Fato c:ip.:^ijyAuguJiim Lib.i contra Ma- nichseoscap. 21. Nc/yvc, inqvit /l"-gy}timsym ilUs corponbuscalejiibiislnc laterepojfe co^itJtiones cycdcrJuincft , qranadmodiun luhis corporibuslateiit, fedficut mmuiUi motus amuorttm ap^arent in vultu ^ maxinie in octtUs,fic in illa perjpicuitate acjiwplicirate ca^leflinw corporum omncs oninino motus animi latere non arbitror. Pag.592 adduntur his fufFragia Ambrofii Epift.8 ad Demetr. item de vera Relig. 3, & in P(al. 4 1. itidem Projperi de mirabil. & de fid. ortho. hb. ^.cap. i,qviCoelos/'<r^/;/^/5 Scinflrudtoncs mirabiks :\Tp^e\hm. tAlberti Magm , cui coekmi Liber ert: univerfalts , & deniqve Jobannis Da- mafceni , aqvocoeliV/^/r.ty^cfM/.rnominantur. MoxomniumPlatonico- rum fidem hic implorat. Porphyrius , inqvit , citm e mediofc tollcrc confti' tuiffet , tunc Plotmum in aflris e}usprot>ofttum lcgijfe eij, hoc crttdele ficimts dif- fvafijfe, Nec Orphei tuftudinem intaiftam rehnqvit, ovin eam in fabricae htervariv-e focietatem adfcifcat,citans haec Orphci vcrba :
Certustuus ordo
hmnufabilibus mutatis ctirrit in afiris.
Qyibus qverclam fubjungit pag.^p^^Bibhothecas qvidem \ ariis vo-
luminibusobrui, vix tamenqvinqveautfex repertos fuilfe Scriptorcs,
qvi curiofx hujus Scripturae mentionem fecerunt, qvoe, judice GajfarcHo,
Theologo cuivis curiofo & Allrologo cum primis eft cognitu necef-
faria. Et ut nihil dicamus de Cornelto ^^rippa yds qvo nos fiipra nonnulla
fcripfimus , Pierio V^ilcrtano, Vtgnerio Blafio , Bancllo Italo , adducit Capnio-
nem y Pictim Mir anduJanum fu^pznox\s fKcuIi lumina. Horum autem cum
nec loca nec verba adducat , nos qva; legendo obfervavimus, publicis o-
cuhsnon fubducemus. Couies Mirandtilanus Lib. VIII in Aflrologiam,
cap. 5 fic Scribit: Hebrxortim magijiri,ficut imagincsftias AjhoIogi,itafutimin
JlelUs Alphabetarium , hoc eH: ,fux Ungvx mtas i^ elementa invenire contcndimt,
nec ft creduloioculos nancifcantur , minus hoc pofunt illi probabiliter , qvamde
imaginibus Ajirologi perfvadcre. Qvid pluribus opus ejl , ibi omnes formx, omnes
cffigies , qvare ntilU ibtformx i milU ejfgies , omnes pctejlate ^ arhitrio homi-
num , natura ^veritatisadti nuILi:. (^vod fiibifaltimnoflridivinacuhattgu-'
Jlariim qvj^dam rerum &fublimiorumfi;itdacra confinxijfeut , faciUr.s ego avi-
Bb 5 dem
1^8 EXERCITATIO II De' LlTERARUM
dem inducerer , tit non tam eonim {y contra nattiram , qvam Dci opera mihi videremur. Sed cim illius confiHum (^^-fa^ientiam ammadvcrto , non video , ciir iHud divinitatis templum, illa atria cceli, melioribus non potuerit aut noluerit imaginibus infignire^ &c. Pauca in eandem fententiam prodidit Reuchiinus de Arte Cabaliftica Lib.5;,pag. 724 edit. Bafiliens. Fiantlumina-iainfir- mamento cceli. Nimirum iUa extenfio in modum pellis tanqvam literis infcriptt^ luminaribus &Jicllis pi opter localem expanfmem dicitur Rakia , qvod nos ajir- iKnndine fymamentum apcllamns.
Poftqvam Capnionem & Mirandulanum aliosq, velut emiflitio oculo fpeclandos propofuerat, calamum promovet ad Rohevtiim Fhtd &c Pojlel- lum^ Ex ilJius apologet. Scripto edit. Lugd. Batavcrum anno i^iy hxc adducit : In coelo injcrti (^rtmprejfi funt hujufmodi cbaraLtercs,qvi non ali- ter ex Stellarum ordimbus confamur qvamlineii GcomctriciO i^litcra vulgares ex pundisjjliperjicies ex lineiS) & corpus cx fupcrficicbus. Concludit autem 11 chara6leres hi legi polfmtnon foiiira cunila futura, fed etiam cun(5la ad Philofophiam fpe6tantia cognofcerentur ab iis , cui hxc lingva Sc Scriptura innotuit.
Prae omnibns autem Scriptoribus , c^yi de his coeleftibus chara6leri- bus funt loqvuti , (olus Po/?c//«5judice GaJj-arel!o,hude cognkx Ca^lejtii . Scriptur^ claruit,cuifidemfacitpericulum ejusrei aPoftello fa(Stum& addu(5tum in Traitatu Jetzira : Si dixero^ inqvit Pojlcllus , me in ccelo vidijfe in ipfis Sanda Lingv,^ charathrihus ab Efra prinmmpublicl expofnis , ea omnia qvxfunt in rerum ISljitura confiir.ita, ut vidi non explicitefed implicite , vix ullus mihi crcdiderit , tamen teftis Detis 6^ Chnflus cjus^qvia non mcntior , Idem Po- Jlellus inLib. deCreatione llc fcripfifle memoratur: Decreti igiturfunt demum delineattfuisqve Figuris adumbrati igne divinb inaqvis ccelt fcilicet cx- prejfofandi charaderes , & tanta virtute in ccelis exprejfi , ut poffit etiam veritas futurorum haheri,cujusfcientix adhuc vejligium in Marocho 6^ midtis aliis Jfmac- litarum civitatibus ^ licetfint apud eos valde depravat^e ^ adultetatin Figurx fanilx.
Ut autem hoc inufitatum & granie ouiVifAa, afTenfum publicum tanto facilius impetraret,e Joannis Leonts hiftoria Africana fubfidium fibi com- palravit. Hunc autem memorat tradidifle ex Albonis Arabis volumine primd , qvod infcribitur ELLYMAHEMORAMITH, q vo- modo Arabes fuas Conftellationes Ltteris Arabicis confignare foliri fint,
qvas
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. Ipp
qvns Arabes Eremitae libcnter portant, ut pofteareguliscumZwrfgi<r yel divinationibusapplicent.
HsecluntTeftimoniaciteriorisaevi ,qv2e Galfarcllus e fcriptisChri- ftianorum Do(5lorum confarcinavit ,utfidem faceret characfleribus o- lympicis. Qvx ita comparata efle animadvertimus , ut aut mctaplmi- ctim Librttm O' cbaraderem defignent, aut ab iis pi ofecca au(5toribus, qvo- rum fides ncutiqvam tanti lacienda eft, ut publicum aflenfum me- reatur.
De priori genere humanas aucStoritatis liceat nobis ufurpare illud , cu- jus meminit Tripartita Hijloria , tcjle Hypcrio : Cum Antonius ercmi in i.^gyptoimo!a a qvodam Philofopbo imcrrogarctttr , qvomodo rcs tamftiblimcs cojitemplarctttr.tjvi. omni Librortim cbartaccorum efct dcjlitntits fupeUcclilc^. pru- demcr rcjfoudit: Vuivcvftim buuc miivdum librcrum ij;' iiiftruclx Biblio:bcc£ vice cjfe , hanc omni tcmpore & ubivis locorumpncftb ocijlcre , m eademfe rcs di- vinas & ccelejles leciitarc. Diu ante hunc Aiitonium Clemens Akxandrinus Stromat. lib. 6 Az^v{\tmtmdiCrcationcmQ.{^<iDcifcripturamy ac Decalogi pra^cepta elle in rcbus naturalibus promulgata , Icgiqve poire. His fuf- fragatur D. Chryfoftomtis in priorem epift. ad Corinth.hom.7,item illi de Jejunio&le6tioneGenefeos,necnon illaad popuUim Antioch.
Hunc loqvendi modum ut multi eruditi udirpairc deprehenduntur, ita Andreas Hypcrius Lib. i. de Sacrx Scripturze leftione &C meditationc omnibus omnium ordinum hominibus Chriftianis pcrqvam neceflaria, cumprimishujusLibrimentioncm notatu dignam facit, qvsefic fonat pag. 29.30 Edit.Baiil. iff^iiEtcnnnlibroscx tjvibus potcntiam acvolunia- tcmdivinamhomincsomm temporc difccrcnt , Dctis ipfe dttos parentes (^ multi- plici doilrinarefcrtos in omnium coiilfeLtu ftatuit. Alter qvidem cft mundus hic univerfuSyCjvia nobis incolitur^ac f:n[ibus qvanttueft tindiij, perluftratttr : alter verbehvcrbum Dci,fcriptis Vrophctarumi)' Apoftoloriim voluminibus compre- benfiim. Qvorum duonnn librortim digmtas at(jj audoritas louge ejl amphjfuna : utpote in qvibus oyacula ac monumenta rcpcritintur, qvx nos non erudiant modb, verum ctiam adpritftaudum omne o§icitim arcano qvodam modoinftigant,
Atq-, de prioreLibroutaliqvahic interponam, qvis oblecro,ciim fplendidifllmam mundimachinam cum fuispartibus ,tamocuIis qvam mente intuetut;, non incipit ftatim cogitare,potentiflimum ,fapientifli- mum , optimum neceflario eire , qvi hsc omnia mirabiliter condidit ab
initio ?
aoO ExERCITATIO 11 DE LlTERARUM
initio? longe vere mirabilius confervat ;, & fapientiflime moderaturi Cceliyinqvit Rex dc Pfaltes Hebrxits Pfal.ip (curenimnon potiiisa fan- 6tis vatibus qvam a Clcantbe , de qvo apud Ciceronem , vel qvovis alio Philoibpho idoneas rationes mutuemur ?) enarrantglortam Dei, (^firma- mentum anntidat maniium ejus operationem.
Adprime vero huc qvadrat expoiitio horum verborum, qvam Simeon deMuis Hebr^earum literarum Parifiis olim Profeffbr Regius Commen- tar.inPfilraos his verbis.edo6i:us abjlbcn Ez;vfjadduxit:£2iv?,Lineaeo- rum j exponit Scripttira corum. Ccre bcne convenit Scriptur.t cum vcrbis , qvorum mox msmtofit infeqvente mcn;bro,atficfenfits enperjpicuusytn coslis tan^ qvaminvolumine,Dciglonam omnibus legenilam propont^ac fimul illis qvodam' modo inditam clfe voccm, qviS adomnium aures perveniat.
Ceteriim, cum non nemini gratum fore confidimus cognofcere , qva rationetotlnterpretum&fententiarum divortia, qvot oftendimus fu- pra QVARTI MOMENTI pag. 150,151 m tw )p Kav qvafi adverfis frontibus concurrere, circumfpe6tej commode Scripturis & in- doli vocum convenienter qveant componi : nosfeqvuti veftigia Simeo- nis de Mtiis^ qvae jam vila {lint/edulam dabimus operam;, ne nofter cona- tus etiam in hac IRENE Hermeneutica defidereturjexordium fa(5turi a Ae|« vocij^& defituri earundem 'E^y.r,viix. Sed prius praemonftranda ap- parens difcordia , cui concordia noftris curis inveftiganda avv ^^alfticcedet.*
Qvi primus omnium Do(5i;orum Europseorum baptifimi teftera CHRISTOJESU initiatorum Eberinarum vocum aj^u' expendere &Lrfw;MnterpretaricoepitJo. REUCHLINUS PHORCENS. Do- dorJuriSiComes Palatinus Lateranns,Maximi!.Impcr. ^ Eberhardi primi JVir- teberg. Ducis Conflliarius , totius Svcvi^ Triumvir , & monumentum exegit Anno JESU CHRISTI 1606 iere perennius , Hebraicam didio- nem ]p Kav in RudimentisLingvaeS. exponendam cenfuit Kormamy Lineam, Dircdovifim, Pe^-pendiculum, Qyam Ai^iv Pialmi Davidici fono fic nccommodavit. Plalm. XIX (verbaReuchlini) In 0 mem terram exivit fonuseorum : refliitsNorma.j dired:iojreguIa,aedificatio & archite(5lonia corum. Hujus Ai^iu; interpretaraenrum feqvitur P^^t(H'?J»5 in fuo Lex. cd.a Rob. Stephano 1 548 in 4°, nifi qvod addat,/?///?r, & di(5l6 Efa. 1 S,z illuftrat : Gentem )p "" 1p lineatim operantem. R.David,pauIatim,metaph. ^ csementario. Ut n. csementarius extensa linea facit ordinem,& fupra
illum
•COELESTIUM Et AnGELICARUmVaNITATE. 20I
illum iterum extendit> utfaciataliumordinem , doncc paulatim perfi- ciat opus : fic mens fenfim perficiunda & Evangelium promovendum. Sedin ^llpn [ll!/'? "lV1i< Thefauro Lingvaj Sanda; [qvi opera Mcr- cm, CevaUerii & Bntrami Lugduni 1575 edirus eft] Mercerm qvi- dem utitur labore Johannis Forjlcri tanqvam fu6 , qvando radicis pllp cxpofitionem lianc affert , Vo bum efl wagno animi dcfidcrio in aliqvem in- tentum ejfe , rejpicere & exeopenderc: fupprimit tamen more fu6 nomen magni f oj/?^}7. Sed ipfe Forjlerns in fuo DidiionarioHebr. i^^^liujus didtionis Ipintimiorem indolem ita evifceravit, ut pofteris paene otium facere vifus fit. Nam i hac biHtera vocula ait fignificari applicationem animi adremaliqvam , i.Funiculum menforium, qviad materiem feuad aedificia ipfa appHcatur , & qvo re6le menfurantur regioncs terra- rum. Qyandoautem Mercerus & Cevallerius tacite perftringunt f ojj^c- ?7/w,qv6d Efa.28, v.io ip vertat expeclationcm 6^ animi applicationc}n,pn- giones ftringunt in propria vifcera. Vulgata n. Verfio hac ftrigiU laeditur, qvae exponit : Expeda , reexpccla. Nec non 72 Imopetum fpes incauti- iis fic decoUat, qvi interpretantur , croc'^^^;^:^ tATncTa eV ihTnSt, Sed ad YmQzm.Reuchltnus in TTS^ T^^^ "1t)D Capitibus Concordantiarum Hebr. R.Mardochai Kathan afui ipfius intcrpretatione nonabit,nec aprimo veftigio,qvodfignavitR(?MfW;w»5 Sehajiianus Munjlerus m D^^^iwTl I^Dj nec Cdvenariui in Di(5tionario Hcb. 151 9,nec Marcm Marinus in pl J niD Arca Noe, h. e. Novo Thefauro Lingvx faniliC Venet. 1 595 , nifi qvod hanc prae rehqvis peculiarem conje(5turam fibi vendicct,opinatus a coUecStio- ne )p dici, qvia (inqvit) funiculus ex multis filis migregatis ejfcdus^ Sed ^^rii) huic vocis etymo magis convenit, qvo utitur Ezcchiel c. 40, v. 5, qviqve fignificat funem ardius intortum , tefte Plantavitid Lodovenfi- um inGalliaNarbonenfiEpifcopoin Thefauro Synon. Hebr. Chald. Lodovseedit. 1644. Vel etiam riDy (Junis denfusfeu rndcns Pfal. 12^,
V. 4) magisheic crit appofitum.
Nemo tamen "ip amuftis architecfionicae & perpendiculi nauticiu- fimi explicatiiis nobis exhibuit Valentino Schindlerdy qvi edit. Hannov. I5i2,pag,i595, ^^ hanc vocemexplicat :Nom. 1p Linea,filum lineumj funicului tcnuiSiqvcm miniOyCreta aut atramento imbuuntfabri,ut lineam redam ducant,cujiis dailumfcqvamur in materia exxqvanda c^' complananda. Amuffis,
Cc funi'
202 Ex ERC I T ATIO II DE LlT ERARUM
funiculus creta aut ruhika iUitus^ qvo diriguntfaxa aut ligna : lihclli,perpendicu>^ lum , infirumenttim , qvdjildplumho appenfo exploratJiruSlune in altum re^itu- dinem. Funiciilus tam sedificii qvam dimenlionis j in bonumj sedificandi causa, in malumj deftruendi ergo. Hsec Schindleri interpretatio appofite qvadrat hodiernis inftrumentis, qvibus utuntur ftrudurarum & ma- nualium artium periti artifices.
Qvi Literarum Hebraicarum ftudia excolenda & ornanda fiimmis vigiliis &claboribus fiafcepit Johannes Buxtorfius in Lex. Hebr. vulgari vocis expofitioni nii addidit , nifi qvod putarit qvod etiam reddi poftet dcUneatio. Bartholomtxus Scheraus in Itinerario in Pialterium Davidis Hebr,
editoWitenbergsei^i^^D^me/Sc/jvmem^y^/ipn n^)^ idV hoceftj
ManipulolmgvxfanCli^'HQxl^itxg2etd!\.toi6i^y Paulus Tojfanus inSyllabo did-ionum Hebraicarum^qvse in "^^ip D^ vTlD continentur Bafil. i5i 5,
Jofeph.Barhatus Meniphiticus in SpeculoHebraico Lovan. An.clo loc.xv, Chrijiophorus Helvicus in Lexcico Hebr. Didadico Gieflae 1621 y 5c/;i- chardus in compendio Lex. Heb. Horologio fiabjun(5to , & eum imitatus Adamus Fufius in Dicftionarii hir^Ct 2(llf jUc^ fur tU ^aufd)m iinf^Uv <3Cn <Bd)x\kt &cr vf)cbrctfc^cn ©prad^C ab prsemonftratis modo expo- nendi to ]p viis vix latum pilum difcedunt. Antontus autem Hulfius m t<"lpDn niJV^^ H^D ^^D five Nomenclatore Biblico Hebraeo- LatinoBredse editoi^jo iocum Efa. 44, 1 3 Rubricam Pagninus filum Plioenicium, tAvenarius rubrica 'mkd:um,Marinus in arca Nocjminio vel alio colore imbutum exponunt. Vitlorinus Bythnerus in Lyra prophetica Davidis Regis Londini 1650, prsemifsa vulgari Interpretatione dicit Lxx legijfe 6 (pj^fy^r avruvfonus cormn, qvodlegerint infontihus lZj^IP ({vod cfl verfu pr(Ccedenti,fedfenfu eodem ,• namfonus verho enarrandi, linea verb in^ dicandi , appofue rejpondet^ Hunc Delrius in Adagialibus Sacris , Simeon de Muh in Pfalmos aliiqve refutant. Bene tamen heic ufiirpat vocem indi- candi cum Bucero. Edvardus Leigh in Critica facra Londini 1650 dupli- cis linece meminit, altera iE^i/rw^ioK/^Zach.i, v.i5,altera eiideflrudionis 2 Reg. 21, 5i,'|pautemdiciputataco//e(f?;(}Ke» eflenimyinqvkjfuniculus ex multis congregatis ejfe^us. Ceteriim nec Leighii nec Marini hsec prima cft obfervatio , fed R. Ifaiae , tefte Andrea Mafto injofi cap. 2. pag. 51, R. Ifaias , inqvit , a pofuionej pilp ^^r^ coUeSlionk hahu mtionem , dedu^um
'»-• nomen
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. lOJ
mmcn rilpn t funemfgwficarc ccnfet 3 qvhd tn fune muUafila coniorta com- pnantur, Mibiverbvcrbum ro "^^^p {jvodChald.ds textoremfgnificareanim- advertiyperfuadetut credam to rmp Hebrxis nonfoVum cclligcrefcd etiam con- texere olimfignificajje^ Sunt enim ceterx Oricntii lingv^t ex Hcbr/ca natx. Ahf^ eo verbo& ]p Itneam , funiculum &hoc nofirttm iTVpr^ defendere. Haec Mafius. Fuic ^I^H tcin mpn funiculus tili coccinei , yiPresbyteri Tc (wu^ltov To KVKnnov , qvo ufa Rachab in liberandis binis exploratonbus, cum liberi per feneftram demilli , telfera poftea fuit Soteni Racbab mu- lieri meretrici benigne indulti.
Syncrifinaliamm fiadhibere placeat : initio occurret .^?»o«/m5 Gig- geius Collegl Ambrofiani Dodor Thef. Arabicae Ling^-ae Volum. 3.
pag.1435 ^^ ^'^ Funiculi,ex qvibus conftat funis.Syr.Chald.J^^rSn
chabla,^a()bc(. yiSenioresqvinqviesir ^p interpretantur |U£t^ov men-
furam^. Reg. 21. i^.Efa. 44. 15. Thren. 2.8. Ezech. 47. ^.Zachar. i. i5. AliasHebr. D?^} ^p-Z^DiGrxce yvccuuv^ y.ociuv. Ital. Regola mifur- retta. Htfp.l^ rcgla para juz gar lo derecho. Angl. A rule ozsqvare. Gall. reigle. Polon. lineal'. Bohcm. linyal pra Widlo. Hung. regula. Caruiol. rith- shertjinial. Gm;;.cin9vtcf)ffd)CU/rccljf/^intaI. Belgi jXc^cf/ n;c/ iiniacf/ (iniy^BtncfcI-iniifc.
Vt autem ndlineamrerum, qvasnoftrum ipfeu linea defignat, non minus iftius interpretamentum & applicatio variat, qvam cmcwi^ix vo- cis variarum gentium lingvis modo oftenla. Haud abs re fuerit novam acccfTionem i^fXKvd^nny.o' ^vdjeciiTe illi interpretum diverfTtati,qvamfupe- rius pag.149, 151 feq.obfervavimus. Qyoniam vero regularis hic Ev- angelii fonus non modo orbem replevit, fed etiam regnum Dei n«vTr- xp«Tr^o?admirabilifucceflu beavit,regnumSatan£B Kocfxoy.^TD^^^ deftru- xitjcundlaq^generi humano falutis bona atmlit: in nullo argumentd lubentius veriamur, qvam in hoc dido illuftrando. Sed ut id commo- de fiat: magnorum Luminum facibus opus erit, qvasbenignis oculis haut pigebit fubjicere.
Lutberus In pfalm. 1 9. pag. 510 tom. 3 Wlteb. Lat. 1 5 5 5 : In omnem terranVexivit fonus : Pirfe, qvam vigilanter aptetSptritusverbafuaine Afofio-
Cc 2 ^» />«-
204 EXERCTTATIO II DE LlTERARUM
liputarentur ejfe verhi autbores , facit eos mintjlros & infirumeiita. Sicut dicit Chrtjlm : Non cnim vos cjiis^qvi icqvimini,fed Spiritus Patris veflri , qvi loqvitur in vohis, Etiterum: Ule me clarificahit & tefiimonium perhihehit de me,^ vos te- Jlimonium perhihehitis. Ideo dixit, yoces eorum audiuntur,/ci alius cH , qvi loqvitur : Exit fonus eorum , 6" ''i^^ins cfi qvi efjlat (x emittit^ ufus voce & ver- his coYum pro infirumentis fuis, qvanqvam Ehnuis haheat, in omnem terram exivit regula eorum(Wittenberg.Lat.edit.4<' an. i^^^iy funiculus Qomm') tamen ^dpofiolus Rom. i o. Sonum dicity^j^in idem recidit. Sonrn enim Evange- licus regula illa efi,fiixta qvam ttdificatur Ecclefia, Non enim tcdificatur armis corporalihiisfahrorum ,fed verho vitii : fimul tamen eb verho certa menfurafigni' ficatur^qva cujus^ Apofiolt minifierium dijpertitum efl in orhem terrarum. C^n enim omnes eodcm locbprAdicaverunt,fed divifi funt in totum mundnmy non ut di- vittas ejus fihi aggregentjfed unusqviscf^portionem fuam ad Chrifium reducat.
Deformati qvondam coetus noftratis, qvi Sponfo illuftriflimo S;;rva- tori Chrifto Sponfa fine macula fifti debuit, cordatus reformator &: fidus redu(5tor a deviis ad tutum ovile Joannes Pomcranus Btigenhagius in inter- pretatione Pfalmorum Witemberg^e publice leda , Baiileae vero 1 524 editij hac exegefi di^tum fomim illuftrat : In omnem terram &c, Id eil, omnihus lingvispncdicattm efl & intoto orhe terrarum. Prophetia adhuc adim- fletur tis^ ad finem mtmdi, Felix: in omnem terram exivtt curfus eorum. Nam velocitercurritfermo ejus, & Chrifii pncdicatio hrevi mundum pervafit,qvin& adhucdies efi, & qvodmndtim ccelifjatium pertnenfm cfi ille Soljhrevi permetie- iur , utfit deindefims mundi ,ficutprxdixit Chrifius : Prxdicahitur hoc Evangeli^ umregniintotoorheterrarum , &tuncvenie} confummatio. TotusPfalmus eft de priidicatione & infiitutione regni coelorumper orhem, qvA in Spiritu non minus gloriofa efi, qvltm illa fuerint, at^ adeoproptcr hanc itlafafiafunt , & illa nihil iiohis profuiJfent,ni(i hacfecutafuijfet. Nosdicimus hic alludiad vifihilem illum Solem, qvi egredittir ah oriente & vadit in occidentern us^^ , donec dies efi,&to- tttm ovhem illufirat &calorefuofovety &idemfignficari,qvQdfupra, dixit: In omnem terram exivit &c. Simtlis oratio efi in Matthso cap. 24 : Congregahum eledos efiis ah extremis cdorum us^. ad extrema eorum a qvattm ventis cceli i.e. ex omnihus mundi partihus , etiam novifftmis. Et Felix (Pratenfis^yJc vcrfum reddtdit: ^h extremo ccekrum egrejfus ejusi& circulatio ejusfuper extrema tQtum. ' •' ■
Brentius m Pralmos : In omnem terram exlt fonus , feu ut Hehricus legft, • amujfis
COELESTIUM Et AnGELICARUM V A N I T A T E. iO^^
amudis &: regula eorum. Apodolt cmmfono Evangelh fui ^dificanmt & ex- Jlriixerumtanqvam amujft i^ perpendiculo Ecchfiam in ownibus fimbus terra, Necfuturtim eftqvcd vaticinatur ^ potius rem fcugcjlam, feuqvix jamgcri- ttir , narrat , boc Chrijius ipfe Inmc mtmdumjuxia externam converfationem de- ferturus monet : Ves, inqvit , eritis trfcs mihi nonfolum Hierofo!ymis,vcriim ctum in tmiverfi 'Judxa,Samariaij.^deni^, tisij^ ad extrema terrx» Et Vaulus ad Colofs, cap.i: Per fermonem Evangelii jqvod pervenit advos ,qvemadmodum^ in toto mundofiuiTificat. Et mox : Siqvidcm permanetis, inqvit, in fidc fundati acjiabi- Ies,nec dimoveminiajpe Evangclii ,qvodprii:dicatum eft apud imiverfam crea- turamyqvxfub ccelo eft. Vides igiturbunc Pfalmum veriiis htfloriam de rebus jam geflis tcxere,qVitmviticinitmi de rebusadbuc gcrcndis commemorare, qvud divul- gationem Evangclii in tottmi oybem,mille ante annis itarecitet , perinde ac fi €am corkmfierifuis oculis vidijfet.
Henricus Mnll crus HamhmgcnCis inEnarratlone Pialmorum edition. Witeberg.i 575 pag.3 28: Redtius itaqj ab aliis redditur : Scriptura co<timy utfignificct in cxlts tanqvam in volumine omnibus conjpicuo defcriptam ejfe Dei gloriam, qvx omnibus conjpicienda ^lcgcnda proponatur ; fimtil illis indttamejfe fonoram voccm,qVii ad iturcs omnium perveniat, Qvod igitu.r defcrmone dixerat Atite,oficndit cum oculis magis, qvam auribus percipi. Sictit atitem ypfuniculti.m menforium ab extenfionefignificat : itaeadcmratione nonnunqvamfignficat Ver- fumfcriptum ,qvemGcrmam uominant Cilt '^iiil interdum ctiam cumLatinis tin iiniC- Eflij-^ id manifefium cx Efaia i2,t(bi Deus Judxos pucris nondumfa' tisper xtittcm docihbus comparans ficloqvitur\ Qvoniam crit illis pr.icepttmi ad pracepttim,verfus ad verfumypatdijper ibiypaidijpcr ibi,id cfi,optis cft illisajjidua inctdcatione (^ repetitione ejtfdem pritcepti & vcrfus :ficutpuerts non mtdta fimul tngerlpojftwt. GrcTscus pro Qlp legit ^^)p \ox eorum. Duohic fingu- laria noftro confpec^tui obverfantur: Altertm:,(]\6d A'o!lcrus notet lecf^tium effe a Gr^eco tZlV-p vocem eonim loco Qlp regulam eorum : qvod ctiam Pifcatori follicitiori alias interprcti placuifle in Comment. in hunc Pfalm.mirari fubit. JJtertim, qycd *p intcrpretetur Scripturam. Prius qvod rpc(5lat : non modo Regius Hebraicarum literarum Profefl^or Si- mcon dc Mms Comment. in Pfalm. fupra refutavit 8c in primis zclo qvo- damvSuslftactisLcvita Profeflbr Hebra'33 ling^^as qvondam Colonien- fis/ed etiam Martinus Dcl Rio Antve^-pienf.s Salmanticse Profeflbr in Ada-
Cc 5 gi.ili-
■2o6 EXERCITATIO II DE LlTERARUM
gialibus&crisV. T.edition.Lugdun. 1614! Inomnem terram exivit &c. Hebraice esl CDIp jilum, linea^ ddijiciiperpendiculum : Verfwnem LXX & nojlri feqvitur Patilus ad Rom.io.iS . 2^cputoillos legife^7]p fed vocalfefonum ipfampriidicationem,qvx revera eratperpciidiculumicdificii ccekfiii qvod dixii^ eil verusfenfus Propbeticus loci tUius. Ad hanc etiam metaphoram alluft tApofio- tus z-Cor. 10, 1 j. T^s autem non immenfumgloriabimur,fcd fecundummen- furam reguUjqva menfus cfl nobis Deus menfuram pertingendi ad vos. Hoc esl Sectmdum normamqva uftfumus in txdificanda apud vos Ecclefia, promodulo qvem tribuit nobisDeus.
Adpojlerius qvod attinet,pri3evia eft Mollero Expofitio Ecclefiaftica in lib. Pfalinorum Henrici Stcphani 1 562 ex Wolfg. Mufculo. Qvia no- men ip nunclineam, nuncfiruduramHebrttisftgnijJcat^ qvidam huncfenfum eliciunt,qvod coelorum archite^ura qvafi lineatim ad regulam compofta,longe la~ teqve gloriam Dei prixdicct. Sed qvum metaphorice coeleftis machinae fplendorem David hic Dod:oris inftar de gloriaDei concionantem in- ducat, frigida eftet ifta locutio , lineam coelorum exire in ultimos ufqve terrae fines. Adde , qvod ftatim proximo membro verba ubiqve exau- diri fubjicit. Qyid autem verbis affine cum Ipecie aedificii? Qvod fi ver- tamus Scripturam , hsec duo optime convenient , in coelis , tanqvam in Aolumine omnibus confpicuo , defcriptam efte Dei gloriam & fimul in- ditam ilhs efle fonoram vocem, qvae ad omnium aures perveniat. Atqvc ita monemur vifualem (ut ita loqvamur) efte fermonem illum , cujus fa- dta prius fuit mentio. OcuHs enim^ non auribus loqvuntur cceH: ut me- rito eorum fpeciem tam diftin(5te ordinatam Scriptur^ comparet David.
Sed h«c Mufculi unius non eft obfervatio. Idem Vatablus ante eum obfervavit apud ahos, qvo tefte , qvidam vertunt 1p Scripturam , qvbd m ccalis tanqvam in volumine omnibus conjpicuofu defcripta gloria Dei, ^ftmul in- dita ilhsfonora vox, qvA ad omnium aurespervcniat. Efa. 28, 10 ]p pro verfu five Scriptura poni dicunt. Senfus efl : Gloriam Dei non obfcuris literis notatam, fedjplendido chara^ere exprefam ejfe , cujus ledlo omnibus expofitajit &facilis. A Mufculo nonlonge abit Pifcator , Junius & TremeUius: Jn totam terram />ro^eM/2?e delineatione eorum,&c. Verto,inqvit Pifcatoryin-totam terram exit proefcriptum eorum,Scriptura Hebraice ]p , i. e. hnea^vc dehneatio, ftgnificat hic prseceptum , feu prcelcriptum : fuut Efa. zS,io:ubi tanqvam Synonymum adjicitur nomine fignifcante praeceptum, Senfus ejl , ccelumper
- carfum
COELESTIUM Et AnGELICARUM VaNITATE. ICf
carfum Solis , Ltinx & aliarumjicllarum ctindis in toto terrarum orbe hominihus praefcribit ac praecipit, qvid dc Deo dcheamfentire. Hac fpediant Gallico- riimBibliorum Genevse i5io impreflmaim verba: Lffn- allignement cfi ipipar toute la terre. Belgicos interpretum margo conjungir , Itneam^ re- gulam , prxfcriptum Sc Scripturam : ^ACt £lvtd)f-fnccr <\i[(t im OiW H ^anffc^c ^'crt»c. ofrc UnU/ vci^cf/ i^corfc()riff/ fc^riff. bcf tj?/ cffc cng mcf 0^tcH (intcn/cn(cffcrcnabcfc^rci\Mt cnt)cfccfDcn i\\nbarcn(Scl)cpvci'» Q3cnjc(. 3cfatcv 28/10. QBacr cv ^c li\'c\lc{ t>it (^cpaft hccff / ftcf tHcnt» CrtV» I o/ V^» i 8 . Biblia Mofchovitica feqvuntur vulg. Interpretem ;
OKffo 3E AK HSM^E Etf/rdHiEHXZr
WowfyZemlu izyde wieftfainejgh : In tcrramomncmcxivitfonuseorum. Ifti interpretamentOjqvo ''.p5c!7pf«}d exponitur luccinit geminumdi- ftichon Frtdcrici PVidcbrami S. S. Theologise Dodtoris^qvod inPfalm.ip edidit ;
Hm velitt in pi^o Scriptura volumine mttndi Omtiibus expofita esl covfpkicndaplagis.
Hxc procnl extremis contingensfinibus orhcm Clara velut viva concio voccfonat, Prima noftra Verfio,qvam civitate Danica donavit M.Jcbannes Michaelis & edendam curavit Lipfi^e apud Mefchiorcm Lottbcrum Anno 1 5 24,fic ha- bet:©an&cltacn fbcf cr laa «f t allc imt)c fbcrcsOvO'!^ u^<i;ait3cn/oc uf t a(t> *^ScrDcn fbcrc^ £)urD.Sed N. Teftamentum,qvod Canonicus Lunden- fis Cbriflicrnus Pctri comes exilii Regis Dan. CHRISTIANI II Anrver- pianis typis fic exfcribendum curavit 1551 hunc locum: %\)i bcrt^ Dvo^iTcru^jam^cn taUcMn^/cc ^crfs^ £)rMM^rM^ ft( "^cr^cni? (SnDc Svetica Biblia ita fonant. '$;I>craj5 lirc& ar jro V^ijan^jCf i al( iant>/cc f(}C^ ras!5 0r&ft( nccr(&cnttc^ cn^ar. Maximus yqt6 m MiTz:(^^ar! ^tyhoT.^
reddidit : e<V cA/u/ xfw ^v (^^kBv ^ /BsjfTur, ;jc^j hV ^ aK^i^ T^ c/x.^jMSV>;c tk
Ai^a 7r<r. Syriaca Verfio Gvidonis Fahricii & Tremellii "1)^1 /p r^")3 filia
vociseonim. OracuIum,pr3edicatio inftar oraculi. Hw/r/cf» ZvingHin in Enchiridio Pialmorum : In omnem tcrram cxiit oratio eomm, qvod etiam iiitextu Campenfis oblervatur.In Paraphrafi vero dodrina eorum.Vuefhe-
merus
ao8 EXERCIT. II DE LlTER. CoELEST. Et AnGIL. VaNITATE;
mertis & Groms in Pralmos-.Dodrina eorum.Norma,amu(ris SccAlphon^ fo CatmreiifiyForerioxn 28&34 cap. EiJi. Davidi Po)nario,Lorinoy Mgufl, Juftmam , Okaflrio , Bredembachio , Flaminio , Oforio ^ Figueiro, Buxtorflo, MarianajfldoroClario^Avenario,/4gathio,Chuidaferio.Steucho v.oTdojharmo- nia, moderamen, tradus eorum. Agcllio refticula menforia , PeHicano Zo- na eorum. Unde Rabbinis rnii/H )p Linea ^eqvatoris.
fVidebramo in Pfalter Gr. yvufAoov ; nobis v. Chorda, Ccterum divor- tii affatim diverfus modo attulit Hermes : nunc concordi Interpr.nexu opus erit,cum ratiocinia Gaffarelli vix egeant refponfione.qvippe fuap- te vanitate ruentia, Hunc nexum commode noftrum Radicale 6c com- mune fignificatum iic conftringet:
5 .« ^ ^ s
\ A> <* i ^ .
» tn *-* ri r, ^
5 ^ y.
^^^/2,c
''^a,
«^/^
^ocz/^^^^o
"ex-a
CANONICc: cn
OsaomoH
GLORIA PRINCIPIO ET FINI H A G O E L I
Adc n.
20^
EXERCITATIO
LITERARIA ANTIQVITATIS
T E R T I A
HIERONYMI
Ofinioni de Efdnto hodierni chardleris He-
hraia iWVo mycnto ?nodeIle oplmfita,
.Sa\Jm SECUNDA E XERCIT A TIONE
rR^ modo propohta priicum Sacrarum Hebraicarum Li- g^yi terarum dcpofitum a G^^jx///Coclodeduaumter- |)^ risreftituereproviriliftuduerimus : jubetmmcfu- "^ '^fceptum primigenise hneYatunx, Hctjvricrf ftudium, ac . \ tuendseveritatiszelus, utpariconftantiaiisobviam '''^"^^ eamus,qviH/croJr>'m/ audloritati-perinde ac fi indubi- tabjlisforetjplus jufto tribuentesjfccius qvam oporteat dc antiqviffimis Hebraicis hodiernorum facrorum V. T.voluminumdivinaproviden- tiaconfervatoru Litcris,&; earum cum SacrisLibris & in Sacris Scriptu- ris mirabili confervatione ad noftrauso^ temporaftatuere prxfumunt. Sed ipfum Hicronymum, cujus au(floritate velut clypeo adverla pars fe tuetur , veritatis tribunali fiftamus , 6c qvantum valet , modefte expen-
D d d*imus.
2IO EXERCITAT[0 III DE AntIQVIS HeBR^ORUM LiTERIS
damus. Praefat. in Libr. Reg. tom. 4. Op. edit. Balil. Froben. 1515 fic
fcribit p. 7 : Vtginti 6" dius Literas ejfe aptid Hebrxos , Syrorum qvoqve Lingva 6^ Chddmtim tejiatur , qv,i HebrXiC magna cx parte confinh eft. 7^m & ipfi viginti diio elementa habent eodem Conojed diverfis chara^eribus. Samaritani etiam Pentateuchum Moyft totidem literis fcriptitam ifigtms tantum ^ apicibtis difcrepantes. Certum^^ efl Efdram Scribam Legis^ Dodorem , poft captam Hte- rofolymam O" inflaurationem templifubZorobabel aliasliterasreperife , qvibus nunc utimiir , citm ad iUud ttsij^ tempus tidem SamaritanorUm & Hebrmrum cha- racieres fuerint.
Ut igitur cuivis exploratius conftare poflit, qvi absq j inveterato pr^- judicio & coeco erga Samaritanorum difFormes figuras amore red:e ac fincere de fanda Ijteratura, qvam Dei digims confecravit, judicare, di- vinam hodiernorum elementorum Hebraicorum originem & admira- bilem perennitatem indagare penfi habetjan Hieronymi au6loritas talis & tanta fit , qvalis & qvanta eife putatur , & an adeo immunis ab omni errandi periculo exiftat j ut qvicqvid is dicat pro rato fit habendum ^ a- deoq*, valeat antiqvitatis gloriam noftris Chara6teribus adimere , ean- dem Samariticis Literis vendicare, & deniqve prsepofteram de Efdraea- no Hebraicarum Literarum invento opinionem folide confirmaje: efto QViESTIO PRIMA:
(Tv^^STio I Generalis.
ISLum Hiemiymi atiBoritas omni errore j dnbio <^peri^ culd vacet ?
NEgamus : Pr; wo,qvia talem & tantam au6toritatem ipfe Hieronymus nec ahis fcriptoribus nec fibimet vult arrogare. Nam Comment.in Pfal. 85. tom. 8 p. (ji. ed. citat. exprefse monet: Videtc^ inqvit Hieron. qvid dicat (David) Qvi^fuerunty non qvifunt : ut, exceptiStApofioUs, qvcdctm' qve almdpofiea dicetm\ abfcindatury non habeatpoftea autoritatem. Qvamvis er- gofanilusftt aliqvls pofl tAjroftolos , qvamvis dife) tusfn '. non habet autoritatem. Ecce ipfe Hieronymus divinam & Propheticam,hoc eft,omnis erroris ex- pertem autoritatem &: fibi &; cundis ahis poft Apoftolorum tempora viris, licet eximiis donis praediti fuerint, plane abjudicat.
Secun-
HlERONYMl OpINIONI M O D E S T E O P P O S I T A. 211
Secundo , qvia non dchct fibi talcm vendicare autoritatcm , qvalis San- €bis Dei hominibus extraordinaria divinae patcfadiionis luce illuftratis in folidum dcbetur. lilis enim fingularis indubitatoe.audoritatis & veri- tatis praerogativa eft conceHa : Spnittis SanCtus dncct vos in omncm veritatem Joh. i6. V. I ^. Qyi loqvuturiaguntur Spiritu Dci i Petr. i. 21 , fcrip- turi divinoalflatu afficiuntur 2. Tim. 3. 16.
Tcrtib , qvia non potcft talcm fcribcndi autoritatem mereri , qvae om- ni careat errore , obvarios , qvibuscjusrcriptapafrmideformatadole- mus , errores ,• eosq j partim HciwcncKticos , partim Grammaticos , partim Dogwaticos, partim Hijioricos &c,
Ex horum ubere fegete , qvi^ in cjus lucubrationibus fuccrevifTe non j(ine dolore animadvertimus , paucas tantum fpicas parca decerpemus manu.
Hcrmencuticus errorcft, cujusinterprctatio Hieronymianacapitis 5. Sophon.v. 18. tom.5. p. 100. planecompertaeft. Verba enim "'JllJ
''vl^D^i lyQD itainterpretaturHieronymus: Kugas qvx a lej^e recejfe-
runt , congrcgabo. Qya verfione vekit ruinoso fundamento feqvens ejus Critica &. Commentarius nititur ; Id qvoddisimus , inqvitin Commen- tario, Kugas : Sciamusin Hcbrxo ipfum Latintun cjfefermonem "'JIIJ , 2S[jtge ;
&propterea a nobis ita tit in lr{ebrx,o cratpofnum : ut nofcpoffmms Lingvam He- hraicam omnium Lingvarum cjfe matriccm : id qvod non ejl bujus temporis dijfe- rerc. Scd vcro , fi Hebraica Lingva ah'arum Lingvaium tanqvam filia- rum matrix , uti eam recfle hiudat Hieronymus , aliam non habcret fobo- lem, qvam qvalcm hic nugarum partus eruditis, obftetricante Hierony- mo editus ob oculos ponit^aborti vos omncs 8c notho5,nuIIos genuinos, nullos ingenuos edcret foetus. Tantum igiturprimigeniiTextus vo- cula^JJIJ diftat Hieronymianis nugis, quantum fcoriis aumm obryzum.
Eqvidem verfionem Hicrovymi qvod (j^^ei^lat, vertere dcbuifiet : Al^t- Jios ob conventum congregavi : hoc eft, dolentes, qvod facros, certo tempo- re definitosac follennes convcntus divino cultui deftinatos ,ad tempus vero negledos celebrareneqvicrint, recollegi. Pr/;;/Hntaqjinterpre- tationis, qvam H;cro;;j ;;;h5 probat&; proponit, lapfiisccrnitur in voce ^JU nuge , qvam vertit ^ijigas. Nam "^JIJ vox conftrud:a Participii
Dd 2 Kiphal
tlt EXERCITATIO III DE AnTIQVIS HEBRiEORUM LlTERlS
Niphal adhibetur pro abfokita Q01 J , qva fignificantur moRrore affedi, & originem fuam ducit a radice r^T , cujus Kal in Bibliis Hebraeis non ufijrpatur : in Niphal vero, Piel, &c Hiphil extat,atqve dolom feu mcerom fignificationem admittit. Hunc lapfum Hieronymt non fine admiratione obfervavit LHr/;erM5 in explicatione hujusloci fol. 655 : Mirimmiln eft, inqvi? Lutherus , ctir tam iufigniter labipermifit (Deus) homines tantos yficut etiam htc in re Grammatica lapjiis efl Hieronymus , vir tantus. ISf^n enim NtigiC fflvox Hebraa, utipfe vulty ^c
Secandus error Hermeneuticus eft , qvod Hieronymus vocem ^y^b
venat Legem : ciim lyiQ (moedh) non Legem notet in Biblis facris,fed nut certum definiti temporis ac loci conventum (mootic) aut ipfum tem- pus definitum ,in primis illud , qvo taUs conventus peragitur , e. gr. Fe- nosdies,autdeniq;,totum ipfiam acSlum certi coetus certo tempore & loco inftitutum defignet h. e.feftorumcelebrationem ac ipfam folen- iiitatem.
TertiiisenoT eft, qvod jufto hberalior fit Hieronymus : & hsec verba (^qva recejferum) de fuo aiTuat facro textui. Horum enim vorborum nul- lainPropheticotextuveftigia,nec qvodiis refpondeat,qvicqvam ap- paret. Ceteriim, ut,mifsis vocibus,rem ipfam confideremus : qvis qvse- fo fenfiis erit horum verborum ? Nttgas^ qvtr. a Lege receljerunt , cong) egaho. Numdivinabonitas ac Providentia verfatur circa nugas colligendas? & num LexDei,qvae fan<5t:a ,jufta & bona eft Rom. 7. 12. qvicqvam cum nugis commerciiunqvam habuit? Qyantiim itaq^ valeatiila aucSto- toritas, qv3e nugas vendit, una hnea ter peccat , ac praepoftenim divinis oraculis fenfum obtrudit, nemo non videt.
Grammatici errores, qvorum manifeftus eft Hieronymus, partim Bar- barifmum, partim Soloecifmum redolentes, ex feqventibus locis patent, Pfalm, 77, 5 tom. 8. & 9. Scopeham (^mmm meum : qvi barbarifmus ali- qvoties non modo in Hieronymiano Commentario hujus Pfilmi, ied ctiamin nova Translationejuxta Hebraicam veritatem, &: porro ex yolnterpretibusfeorsum adornataab Hieronymo, repetitur. Zach. 11, 15. Decorum praecium c^o^apprettatus ftimtihns. 1 Tim. i, 19: Circa iidem natifragavertmt ; utrumq^ & cAppreciare & Naufragare in Textu & Sn Commentario Hieronymiano invenies. Soioecifmi Hieronymiani
funt:
HiERONYMi Opinioni Modeste Opposita. 215
fiint : Sophon.3. I. VxpYovocatrix ^ redempta Civitas ,pro, Vae provoca- trici & redemptoe civitati. Ut nihil dicamus de Verlione,qvae LatLiiita- te noneft melior. Matth. 5. 21, 23. Reus erit pidiao, rew^ ertt couciHo : pro, judiciijConcilii.Ela. i, 14: Orf/v/r anima mea, Barbarifmum olet.
Porro Grammaticus pariter ac Hermcneuticus error ab Hieronymo com- mittitur , qvando & Grammaticae 6c biblicc-e iTgnificationis incuriofus Efiiae cap. I. 22 vocem T|I^2!D transfert , C^«f o/z« tui. Nam 1 eft di-
(Slio compofita numeri fingularis : Hieronymus autem interpreta- turus hanc di^tionem jufto liccntius plurarem numenun fublhtuit.
2. t<3L in Sacris qvidem Bibliis non ad defignandiilTi cauponem, fed ad
exprimendum (uteruditis placet) nunc qvemvis potum, qvo qvis fe in- gurgitat, nunc iTgillatim vinum aut merum.
Hisjunge illudEfa. 2,v.ulr. .?— ^;325qvodabHiej'o;;^?«overtitur,exfe/-
fusjdc in Comment. exponitur, aUnudo.fihUmitas-^ cum Grammaticse convenienter verti dcberet , tn qvo : qvippe diclio eft compolita e Pras- polltione feu pra;tTxo & Pronominis tragmento.
Huc etiam refer illud interpretamentum , qvod Hievonymus haufit a praeceptorejudaeo dcfcriptumSophon. c. 5, 8, l^^jadfuturam : ubi coe-
cum feq^Tjtus ducem Hieronymus,confundit"liy Syncategorema futu- ritemporis cum TV conlTgnihcante pr^sdam , ab niV praedatus eft. In
coTimentario autem hanc vertendi audaciam acceptam refert Praece- ptori his verbis ufus p. 99: Hcbr.i:uscjvi me infcripturis infHtwt (forte< Bar Hanina) aferchat ly "^ in pricfcntcnti loco magis ilg £71, id eft, in in futurum
dehere in telligiyqvam, in teftimonium.
Hanc confenToncm fspiusin fcriptisfuisrepetit: qvaelicet fTt inge- nuajtamennovimus cor judoeorum velamine efle obdu6lum adhunc usq^ diem, cum legiturMofes &: Vetus teftamentum, tefte Paulo 2. Cor. 3. 14. 15.
Ne vero juventus plus jufto tribuat Judceomm five Rabbinonim fcriptis,ubi verus ac genuinusSacr» fcripturoe fenfus erit inveftigandus, nos nacfti occafTonem ex hoc errore,qvem e Praeceptore (a qvo fsepe de- ceptus fuitjUtDRUSius fcribit lin.2. de tribusSedisJud.c.5>.)fVviviter
Dd 5 fuxit
214 EXERCITATIO III DE AnTIQVIS HeBR^ORUM LiTERIS
Cuxk Hterovymiis : haudabsre fore piitamus , fiadmonitionem dodifli- mi viri Joan. Forjferi S. S, Theologia; DocStoris & Hebraic» Lingvas ProfefToris olim in Academia Wittebergenfi, qva Priefationem fuam Lexico Hebraico praefixam claufit. Verba Forjleri haec funt: Saniorum (kxteritas mihifolatio eft , qvi , qvod res cfl fatehumur , &gaudebum HcbrM Lingvaveritatemperme efe repurgatam a fordibus Rabbinorum ,qvibus multis jam annis defcedata i^ obfcurata fuit. Si qvis efl , qvifacultatesfuas in Rabbi- iiosprofudit,qvi in ipforumSynagogis longo tempore verfatus efl^qvi domipropriis impenfisipfospraceptores aluit,qvi ipforum Commentaria fiudiose evolvit,Fo<fie- rus eft, & tamen {Deum & confcicntiam meam teftor) nihil eximy , & qvod ftn- gulari laude dignum ejfet, reportavi. Eram illis initio adcb addidus, ut alius qvis- qvam,fed qvo olim illis jui addi^ior, hoc nunc failus infenftorjqvod omnem ope- ram ty oleum me perdidife vere, fcd nonfne dolore, fateor. Et licet Rabbinorum interdum interpretationcs vocmn adduco, id facio, partim , ut videantfcioli me et- jam illorum fcripta lcgife , partim ut eorum ineptias ofiendam O" infcitiam , fi qvando pluresinterfe dijfentientes fententias aUego. T^inqvam autemaut ra- rijftme cito, ut ipforum autoritate nitar ,fed ut illis, qvi Rabbinis addi^iores funty fidemfaciam , ut expofitioni mex eo faciltus afiipulentur : optime fciens , qvod qvi ccecifunt(utfunt eqvidem omnes Jud^i^tefiificari de veritate mn pofiint , ne^ illisfides habendafit. Hdsc Forfterus.
Hijloricorum , Chronohgicorum , Topographicorum lapfijum jam du- dum convicerunt Hieronymum dod^l viri: DrufiusdQ tribus Sedis L. 2. cap. 8, 9, 1 o. Sc in Refponf. ad Minerval Ntc.Serary c. 7. Jofephus Scali- ger in Elencho Trihseref. Serarij cap. 12. &: poft eos Cafaubonus lin. i. Exercit. num. 8. pag. 40 edit. Francof.i6i 5, nec non Exercit.i 6. num. 93 . p. 455. Horum obfervationes & argumenta,qvibus oftendunt Hie- ronymumnon raro hallucinatumefle, etiam injudaiciantiqvitate& hiftoria.nolumus Jiuc conve6lare,ne ad:um agamus. ISljcolaus vero Sera- j7M5inMinervali,qvod o^^o^mt Jof.Scaligero^Drufie , & Hieronymum & femetiplum conatur defendere : fed fruftra. Merus enim ibi conatus, fucceftlis vero nulkis : uti videre eft Lib.4. cap. 7. p. 1 56. fcq. Minerval pro Trihseref. apud eundem. ■
Dogmaticus error eft , qvem exponendo verflmi i cap. 9 Ecclefiaftas, committit, & pag. 41 ita proponit : Etiam in hoc dcdi cor meum, &fcire vo- lui qvos Deus diligeret, qvos odijjct : & invenijufiorum qvidem opera in manu Dei
efe:
HiERONYMi Opinioni Modbste Opposita. 215
e(fe ; &tamen utrtim amentur a Deo an non^ nunc eosfcire non pojfe : & awhigue f}:iduare: utrum aiprobationcmfujlijjeant^qvxfujlinem^an ad fuppUcium. Qyag Hteronymi expofitio periculofae dubitationis plena eft. Qyi plures Hie- ro»yw7iDo^w^?/co5erroresrcirevolet,adeat&: confulat h.-^^-^vov Kiy>i -sr^- ^yiTiK? Brochinannianum pag. ^^.edit. Haunienf. 1534. necnon ejufdeiTi Jpologiam feu Uu^KX'm.(iy,y.Kv divmam pag.191 .
C£eteruni,licet Hieronymum plurimiim A^eneremur ob eximias ingenii & eruditionis dotcs,trium Cardinalium Lingvarum peritiam ^Scriptu- rariim cognitioncm,incredibiIcmrcribendi&; commentandi induftri- am, igneam in fvadendo &: dilTvadendo vim ,qV3e in Paraeneticis ejus Epiftolismaximeclucet: tamcn diffiteri haut poirumus, qvin fubinde cefpitaverit nunc in vertendo,nunc in docendo;,nunc dcniq; in narran- do. Velutieuim magna cceli lumina nonnunqvam ecliplin patiuntur : ita qvoddam eft magnorum etiam ingeniorum deliqvium. Suos qvisq^ patitur manes. Nemo omnibus horis fipit. Id qvod Hieronymo nonnun- qvam accidiflc, ex oftenfis erratis conftat, Hos autem lapfus in Hierony- mo ideo notamus : pnmh, ut certo demonftretur, ejus autoritatem omni errore,dubi6 ac periculo non vacare. Secundh^ doceamus, judicio & de- ledlu opus efle legenti Hicronymum^sWosb^^ Patres,qA'i eatenus funt audi- endi, qvatenus illi vocem coeleftis patris audiunt. Neq j enim qvicqvid magni viri audioritate eft munitum, mox pro ratoac indubitato haben- dum erir. Saepe veritatis indagini fatua nocuit creduUtas.
Nobis itaq; nemo vitio vertat , qvod Literarum Hebraicarum, qvas proiitemur, antiqvitati patrocinaturi, Hicronymi aud:oritatem, qva pri- migcniae Literatur» vetul^as obfcuratur, qvanra fit &: qvahs, aeqvis mo- mentis ponderemus, atq^ incertaa certis caute fecernamus. Id qvod> nifi deteclis priiis ejuslaplibus,ficri neqvibat. Neq^ noftrum inftitu- tum excmplo caret. Magni Sc eruditi ante nos viri fuere , qvos non ter- ruit Hievonymi audioritas^qvo miniis lapfus ejus detcgerent, falfa a veris circumfpede removerent. Nimirum , Lutberus, Brochmannus, JValtherns Prsefat.ad Pfalm. Dav. Bibliander de opt. gen.explicandi Hcbraica p.i5. ij.Dyufius,Scalfger^ Cafaubonus ,- & e Pontificiis (ut alios filcamus) Jo^». Afor/HM5, qvil. i. Exerc. ^.cap. 5.pag, 155. de Hebrsei Graeciq-, textus finceritate ita fcribit : His omnibus ultrb citroii[^ penficulatis , colligat Lcilor^ qvani verafn, 6* qvam latefe difundat magnijita illa (7 confdcntiloqva S. Hie-
vottym'9
si5 ExERCiTATio III DE Antiqvis Heer^orum Literis
Tonymi afertio, Paulo poft : Videat (Le6lor) uum tanto veYhorum apparatUj ^ toties repetito umhram fere fine Uimine coloraverit. Hcec ille.
Qyocircajqvaiido Hieronymns pronunchtcQVtum eire,qv6d hodier- noe Literae Hebraic^ fint ab Efdra primum inventae , adeoq^ nec Moii nec Decalogo, in cujus literis formandis Dei laboravit digitus, fintcoaevae : neutiqvam credula qvadam temeritate committendum erit,ut fine pras- vio examine Hieronymi au(5toritate fl:emus,niii mox cadere velimus,cum tot lapfHuis fit obnoxia,ob duces,procuI dubio,qvos feqvutusjplane coe- cos ac cefpitantes. Sit itaq^ (Vy iESTIO SECUNDA:
Qj^ST. II Specialis.
jin Hieronymo narrdnti hodierna^ Hehr^orum Lite^ ras ab Efdra repertas ejfe tutofii fidendnnL^ ?
NEgamus : Vrtmo , qvia au6loritas & fides Hieronymi parum tiita efl , uti jam clare oftendimus. Subinde enim vacillat nunc in ver- tendo facro textu, nunc in commentando , nunc deniqve in narrando. Exemplum erroneas narrationis Hieronymianae hoc efto. Hieronymus tom.i. Oper. p. ty^. versa in Epift. fub nomine PaiiU & Euflochij fcripta ad Marcellam fic fcribit: Deniqve etiam 3ofcpbum,qvi veinaculus fcriptor eft Judimim , aferere : iUo tempore , qvo crucif.xus efl Dominus : ex adytis templi virtutum coelefitum erupilje voces , dicentium tTRANSMIGRE- MUS EX HIS SEDIBUS.' Proh MQm Hteronymt\ J ofepbus ciYmdo confuIitur,&: caput XII, de bellojud. l.y. evolvitur pag. 960,951. edit. Genev. i5ii.oftendit,qvantam &qvalem fidem aliqvando mereatur H/(?ro;7)'WM^aliqvidnarraturus. Verba Jo/ep/j; haec funt: Feftdautemdie, qvemPentecoftenvocantjnodcSacerdotcs intimum templum morefud addivinas res cclehrandas ingreJfi,primo qvidem motum &flrepitum qvendam fenferunt : pofiea vero repentinam vocem. audiere, qvx diceret: METABAlNilMEN ENTET0EN,TRANSEAMUS HINC.
Viden'utfidem Hieronymi elevet Jofephus f Nam i.Hieronymusdick hoc prodigium accidiiTe tempore crucifixi C H R I S T I : Jofephus vero numerat inter prodigia,qV2e non longe ante excidium Jerufolymitanum contigerunt. 2. Jofcpbo unica vox terruifTe Sacerdotes perhibetur:
Hiero-
HiERONYMi Opiniomi Modeste OppoSita. 217
akronymus voces aiiditas memorat. Et 3 denique -de fi.iocerebro addit> coeleftttm vntutum voces fiiilVc:, qvod in Jofcpho nonextat. Eufcbius in Chronici^ eidem errori obnoxiiis eft,qvando non miniis qvam Hicrouy" mus tempore Paflionis Domini hoc cveniile tradir. Si dicerent 3 rem ac- cidiire , qvam narrant , neqve tellem iidei fuse 'Jofephum laudarent , faci- le imperitis rcnimjudaicarumrem ita fehabere perfvaderent. uSljmc Ver6 (inqvit) Cafatibomts Exercit. i5. n.95.) tjvismn hitelligit hunjanitus illos crr^JJe, (j^in tcmpore audax rocis itifiguiter ejfe lapfos ? ita^j. ne conjlamqvi- demfibiy (y rem eatidem vane narratit, hoc efl , varirs tnodis dcpravant.
Sectmdo , ip{e Hicronymus fuam de invento ab Efdra hodierno Hebrai- co chara(5tere narrationem fuipeiftnm reddit docens , qvod idem iit fo- nus Syriacarum , Chaldaicarum dc Hebraicarum Litcrarum. Nam Li- terae Hebraicc iic fonant Sc iic fignificant juxta Hieronymam tom.4 Oper. Epifi. ad Patdam Vrbicam de interpretatione Alphabeti Hebraicip. 90: ,Verum jam complendum cii: qvod p2tiiii : utfenlum uniuscujusqve eic- menti interpretatio annexa iTgniiicet. Jhfh , docftrina interpretatur. Beth^domus, G/;;;c/,pIenitudo. Dj/r<'/.),tabularum. Hf,iib. FT/w&Zrf/W) hoec. Heth,\lt3.. Tff/;,bonum. Jorf ,principium, Caph mmius. Lamedy difcipUnie iive cordis. Mc;;;,ex ipils. Nm/;, iempiternum. i'^?;;;^^/;, adju- torium. Atny fons iive oculus. P/u', os, ab ore non ab ofle dicftum intel- lige, nehterarum ambiguitatefallaris. Z^^rfc Juflicia. Cojp/; , vocatio. Ke^jcapitis, 5;/;>dentium. 7 /;^r.'i, iigna. Pofl: interpretationem elemen- torum inteUigentia^ ordo dicendus ell. Akph^ lieth, (jimcl, Daleth, Prima connexio eft, Docirina dowtisf>lcmtudo tabtdarum , qvod videlicet do(5l:rina Ecclefise , qvce Domus Dei eil , in librorum inveniatur plenitudine di- vinorum. Scciinda connexio eft , hc, vau , zaiUy heth, ifla O' h^c vita. Qyae enim alia poteit eiTe vita fine (cientia fcripturarum f Per qvam etiam Chriftus agnoicitur , qvieft vita credcntium. Tertia connexio habct« teth, jod, bonumprinciptum : qvia qvamvis nunc fciamus univeria qvae fcri* pta funt : tamen ex parte prophetamus , Sc nimc per fpeculum in asnig- mate videmus. Cum autem M E R U E R I M U S eflc cum Chrifto, & fimiles angehs fuerimus : tunc librorum doclirinaceflabit : &c tunc vide- bimus taciead faciem bonum principium iicuti eft. Qyaita connexio eft, Caph , Lamei , Manns difciplmx leu cordis . Manus inteliiguntur in opere : cor 6c difcipliiia intelhguhtur in fenfu : ovianihil facere poillimus, nifi
E e priiis
ai8 ExERciTATio 111 DE Antiqvis Hebr^orum Literis
priiis qvae facienda funt fcierimus. Qptnta connexio eft , mem , nun ^[a^ mech , ex ipfisfempiterntim adjutormm : hoc expLinatione non indiget : fed omni luce manifeftius eft, ex fcripturisseterna fubiidia miniftrari. Sexta connexio habet , ain , pbe,fade, fons feu oculus oris jufticiiE : Secundum illud qvod in qvarto numero expofuimus. Scptima connexio eft,qvoe Sc extrema , qvo &c in ipfo qvoqve feptenario numcro iit myfticus intelle- 6b.is, cophy resyfm, tbati , vocatio capitis demimnftgna, Per dentes articulata vox promitur : 5c in Imfignis ad capiit omniiim , qviefi Chrifius ypervenitiir : per qvem venitur ad regnnmjempiteniu. Oro,tc,(jvi bocfacratnis facrame7ito?^c.
Ecce Hebraici Alphabeti fonum , iignificatum & myfticum fenfiim» Hic fenfus & fignificatus ingenioiius qvam fohdiiis , finonnulla elemen- ta accurariiis expendas ab Hieronymo concinnatus , vix omne feretpun- 6tum , tantiqve viri iidem & audloritatem miniis tutam reddet. Qyae Drufuis in hoc iiterarum arcano defideravit , oftendit in Cenfura Alpha- beti VeterisHebraici editiFraneker^ 1609.^.13. feq. Tali etiam ele- mentorum Hebraicorum myftico fenfu deleftatus eft Eufebms , qvem Gr^eco fermone exprefTit. Hieronymum & Eufebium feqvutus Qdjoannes Cheradamus , qvi Alphabetum SancSbse lingvce myftico feniu refertum curiofiiis, qvam utihiis edidit Parifiis 1532.
Nos vero , mifso Literarum Hebr. myftierio & exqvifitiore fingulo- rum fignificatuum examine , /o»ron faltemhoc ioco attendimus. Pro- nunciat Hiero-iymiis eundemefTe Syriacorum & Hebraicorum fonum. Veriim enim vero , qvando Hebraei pronunciant ^leph , Gimel , Daleth^ Jod, Lamed, Mem, Samechj vAin &c. tunc Syri aliis afcitis vocalibus, qvam qvibus gaudet Literarum Hebraicarum enunciatio , non eundem , qv6 Hebrcei utuntur , fonum fervant. Ita enim Syriaci chara6beres mutant fbnos : Olaph, Gomal, Dolath^ Jttd, Lomad, Mtm , Semkad (ubi confonantes etiam mutantnr) Ee, pro Ain, Scc. Qvamobrem non idem eft Syriaca- rum & Hebraicarum Literarum fonus, uti Hieronymus tnadit.
Tertio , qvando Hieronymus narrat certum e([ey Efdram Scribam Legifqve Doclorem pofi captam Hierofolymam & injiaurationem tcmph fuh Zorobabet alias hteras reperijfe, qvfbu.s nunc tttimur j&ad illtid uf^ tempus eofdcm Samari- tanortim & Hebrxorum Cheraderesfuijfe , fuam ipfius fidem dubiam reddit, & plane iufpe6lam.
Ratio in promptu^qvia ipfe Hieronymuslongh antiqviorcm hodiernis
litc^
HiERONYMi Opinioni Modeste Opposita. 219 literis Hebraorum iifum tribuit : qvando docet cas tempore Aharonis viguifle. Tom. 4 Oper. Epift. 2id Fabiolam devefte Sacerdotali png. 26 ita fcribit : Odava eft lammaaurcay id cft,fis zaah 2r\\ ^''y qrafcriptum cji
vomm Dei Hcbraicis qvatuor literis , "^ JoA , n He, 1 Vatii n Hc , qvod apud illos ineffabile nuncitpatur. HxcfupcrfilcoUim lincum i^ commune omniumjacc) do- tum, in Poiitifice pli)s additmj ut infiovte vitta hyacinthina conjlringatur totam^. Pontificis pulchritudinem Dei vocabulum coronct (j-protcgat, Hsec facerrima infcriptio inlculpta aureae laminse florem repriefentantis & fuper cidari ac fronte Aharonis collocat2e Exod. 28. v. 36 itaex Mofe exprefla cer-
nitur : nP^'? tlp hoc eft , S A N C T I T A S D O M I N I.
Ex his manifeftum evadit, qvod , qA'ando Hieronymus exprefse fignat figuras literarum Hcbraicarum extantium fuper cidari Aharonica,iplam frontem Aharonis citet &: indigitct teftcm antiqvitatis &: perennitatis Hebraicis facrorum Bibliorum chara(5teribus proprise , contra femet- ip{lmi &: contra fuam hdem. Nam illud , qvod pro rato habuit , nimi- nmi, ab Efdra inventas elVc figuras literarum Hcbraicarum , qvibus hodie utimur, irritum reddit,certumq-, plane inccrmm, ne qvid gravius dica- mus. Nam Literas tales olim oftenfas fuifle in fronte Aharonis docet. Ecce Hicrovymum oppoiitum Hicronywo. Secum itaqve priiis tranflgat, fidemqve Hieronymianam evidcnti contradi(5lionc libcrent Hicronymi patroni, anteqvam eam tanqvam indubitntam credendam proponant.
Qyartv, Hieronywo Efdrseanum Hcbraicarum Literarum inventumaf- iercntitutononfidimus, qvia fua? afl^ertioni nuUo {acrae Scripturae te- ftimonio iidemfacit: nec Efdram,q\i hic Titramqj qvod dicitur , pagi- nam haceret,ncc Nchemiam, nec H^igxum^mc Zachanam, nec deniqjA/<f- lachiam, qvi circumdu<5t6 70 annorum orbe captivisq-, Judaeis jam pa- trias redonatis , fcripfenmt ea , qvaTcanone facro& tide digna habita Tunt. Putafiie Efdram memorabile hoc fuum Literanim Hebraicarum invennim > audax mutandi divini Charad:eris facinus , laboriofum fuum in docenda ac proccrum & populi in difcenda nova Liter.atura ftudium Literarum monumentis aut indignum putavifle , aut incu- rioflus negligere voluilTe f in primis ciim rerum longe viliorum cu- riose meminerit,fcilicet,cibi, potus,olci dati Sidoniis loc6pra?mii qv6 promptiorem advehcndis hgnis cedrinis operam locarent Eld.j . 7. T\'e-
Ee 2 morat
5iO EXERCITATIO IH DE AnTIQVIS HeBII^ORUM LlTERlS
inorat qvot cantores,cantatrices, camelos, afinos redu:?? erint reduces ab exilioBabylonico Jud«i Efd. 2, 66,67 > nec non> qvot millia fervorum & ancillaruiTi redicrint Efd. 2, 65 : qvaergo probabilitate dixeris inau- ditam &c infolitam hanc elementorum mutationem folam indignam ha- bitam fuifle, qva; in literas relata pofleritati commendareturjciim res fit, fi revera gefla flierit . fide &: afTenlu publico digniflima f Efdra igitur ta- cente^fi conticuilTet HieronymuSjmeliiis fuse fidei Sc famae confaluiflrer, qvando loqventibus fuis Prajceptoribus , hominibus parum iidis fidem habuit. Etenim ab iis HieYonymum hanc opinionem & tales haufifle etiameruditi, Mo/7/7/i5 &C^f'ci!lH5,tefles lunt,Hieronymianoe ahas fen- tentia; patroni, Prseceptores Hierc/zy wijudaosqvatuor numeratMor^- vus Exercitat.Bibl. de Sinceritate Hebr. &: Gr.textus hn.^^i.Exerc. 5. G. 2 : Prinms ex Judoeo fadus Chriflianus. Sccundiis Barrabjuus Epifl. ad Pammachium 6c Oceanum Tom. 3. Oper. pag. 85: qvo tanqvam altero ll^icodemd ufus efl; ob raetum Judaeorum. TertiusTyberievfis Tom. 4, oper. p. 8. qvi Judseis admirationi fuit. Qvartus Lyddeus, ^idjiitor Hiero- nymi, licet iafehcior in exponendojobo Tom.^.p. 10. Alios praeterea audivit , proeiertim peritum Judseurn Cbald. lingvae in. exponendo To- biaTom.4,pag. 9.
Qvjrnu, monjiret HieronymusjYel ejus defenfbr , qv^iiam fuerit necef^ iitas mutandi iiium charadierem, qvi populo jam notus fuit,&; fiirrogaji- di alium incognitimi cundis jud^is. Etenim illaLege, qvarajamdu- duniLiteris fiiorunidigitorum confignatam JEHOVAH per manum Nofts tuUt Nch. 8, 14. Nehem. g, 14. &;c. 10. ip utebantur in cultu di- vinoj qvi hacTienus negle(5tus jacuit , inflaurando. Nara yiiTOD juxta
illudqvod dudum Perfcriptfim extahat mLege MofisviriDei > ere<51:6 altari, holocaufla denuo inflituerimt EfH. 9,2, &; Feflum tabernaculorum cele- brarunt v. 4. Porrojnxtafcripturam Libri Mofis, qvi jam icriptus extabat^ ordinanmt Levitas Sc Sacerdotes Efd.5, 16. Qya igitur virifimilitudi- nefcribit Hieronymus poft inflaurationera Templi Literas ab Efdra re- pertas fuiflTe ? ciuneotemporeEfdra^ac primis religionis reformatori- bus fuificeret fcripta & ab exilio reportata Lex Mofaica., nullaq^ evi- denti neceflitate adduceretur EfdraSyUtmcogtuto Scripturae genere nu- pere accenfiim pietatis zelum, fuccrefcentis ecclefiaejudaicasprimor- dia, & populum airvetum Literis Mofaicis , alii^qvcnegotiis qvara di-
fcen-
HlERONYMI OPINIONI MoDESTE OpPOSITA. 411
fcendis novis Literarum formis magisintentiim turbaret. Confer Efd.i, y. 62.
Scxthj (ixodfmoYH facrorum librorum Scriptura Hebralca ab Ffdra fit inventa, ut Hierouywo p!acet,adcoc]j antictviiilma divinx' manus Li- teraturafitabrogata.joIl:endatur>qv6 divino niandato tam novum Sc audax Literarum molimen nitatur. Qvis enim facilc credat E/?/?*??;; eo audacise progrcHiim eiFejUt illam fcribendi fomiam , qvamDci digitus confecrarat,qvam Deus denuo Legcm fcripturusindsmiicm &; inviola- bilem praeftiterat Deut. 10,4, qvam Mofcs, DavidySalmu , Efaias , Jere- Wias, EzccbicIjDamel &c. ad tempora Efihii ufurpaiant, qvamq;populus noverat,propri6 aufu abfq j fpeciali Dci mandato prorfus mutarct , a fa- cris Libris exfcribendis removerct, atqjfic tenuia propricij manus orfa &C novella lineamenta antiqvi(rima-,abfolutiHim5e & divininimae ipiiusJE- HO V A H Literatutce pra:ferret?jMoiiproducenti VMmLUtumyScribetibi vnbalm Exod.34,2 7.iidem habcm': Hicronymo aute mandatu Efdr^: ex- prefseaDeod.itumde novisLiterisinveniendis,publicandis & ufurpan- dis proferre ncc audenti nec potcnti crcdula temcritate non alTentimur.
Se^timo,£inf\cm Hebr;eorum &: Samaritanorum charaderes (Samari- tici, ut putat Hieron.) Rierint usq ^ ad tempora £/?/r.c, feqvitur Sacros Li- brosomnesolim S.amariticis Literis fuiHc (criptos. Si vero tot libri Jo- {liae, Judicum, Samuelis, Jobi, Salomonis, Davidis &c Literis Samanta- norum vere ilnt exarati,vel unum ex totlibrorum exemplaribus alicubi exiftere neceire eft. Deiignet itaq^ H/rrojiy?;7H5, autahus H/f;o;:j;/7o pa- trocinamrus, in qva orbis parte, in cjvo regno, in qvo coctUjUrbe vel bi- bliotheca Saiuariticum Efaix,'Jcre;uix &:c. volumen, & Samariticum 'ScchKx^jTOi^y,'^;^ delitelcat. Indigitet eum,qvi h^c Samaritica divini co- dicis {cripta unqvam viderit, legerit aut ufurparit. Qvotus enim qvifq; eft, cui curajac cordi eft divina providentia in confervando vcrbo , qvi libi perfvaderi patiatur , cunda archctypa volumina Samaritica, fi reve- ra extitiflent, &: cun(!^a eorum e(5bypaitainrercidifle,utneunum qvi- dem fupereflet exemplai*. Hoc opinari nil aliud eft , qvam Dei provi- dentiam iniiiper habercj iacrc^e fcripturae perenuitatem proftituere, atq; Judaeos curioiiihmos inconfervandis Libris .ac Literis divinis incuriae praeter meritum accufare. Satius igitur iuerit,mifsa hacopinionc^ftatuc- le tali olim Libros facros exaratos efie characlere Hebraico , qvali ad
Ee ^ nos;
i2i ExERCiTATio III DE Antiqvis Hebr^orum Literis
nos divino munere propagati & adhuc excufi cernuntur,6c gratias age- re ter opt.ter benignillimo Deo tanti,tam antiqvijtam intemerati & pre- ciofi thefauri confervatori, qvam opinari , tot fcripta & exfcripta divina prorfus periilVe , imo tutius erit iidere divinas Providentije, qvam Hie- ronymo fuorum vaniflimorum Praeceptorum commenna non rar6 nar- ranti & publicanti.
Oiiavb, literarum Jod & Vau figura hodierna collata cum. locis Scri- ptutce Matth.5, 18. & Exod. 26,3 3. rede expeniis & intelle6tis,fidem HieronymianjBnarrationisminus tutamreddit, DeqvavideEX ER- C I T. noftram opponendam Jofephi Scaligeri opinioni,qva Hebrceorum Liter^e a Syriacis depravati memorantur.
jSljno^ fi au6toritas humana admittenda erit Hieronymo opponimus i^uyiugujiinum,qvi I.de Civ. Deic. 39, docet Lingvam HehvAamejus^ Li- teras non ccepjfe a Lege multo miniis ab Ejdrafed per fuccejfwnem patrum cu- Jlodttas ejje. z . Clem, Alexandrinum , qvi tradit 1. 1 . Stromat. qvod per Ef- dram (zcinziim)facrorumfa^afit recognitto 6^ injiauratio.^ . TertuUianum c. 9 de habitu mulierum, qvi fcribit, injirumentumjudaic^ Literatura ejje rejiau- vatum. Chryjo/i. Homil. 8 in Epift. ad Hebr. docet Efdram ex reliqviis ScripturiB eam compofuille. Hilarius Prsefat. in Plalm ait Efdram omnes Pfalmos collep-ifte & ex iis unum Librum confecifle. Theodoretus Praef. in Pfalm. tradit, Scripturam veterem depravatam tempore captivitatis ab Efdra fuille reftitutam.
Ad extremum h«c funt Momenta , qvibus moti Hieronymo hadlenus aftentiri haut potuimus. Neutiqvam tamen fua fraudandus erit gloria magnus Ecclefise Do(5lor Hieronymus, cujus meminit Baronius in Marty- rologio pafiimq^in Annalibusj Latirentius Surius,]cic. Charias Lippeloo^Al- phonjus Vilega in San6lorum flore , ?etrus Diaconusy Ma^ ianus Vidorius Epif- copus Reatinus,Jacohus Cavaccinus Patav. in libr. Anachoretarum, Gerardus Vojfius, de Hift. Latin. Iib.2, cap. 1 1, & deniqve Jac. PhiUppus Thomafinus inOrationedeLaudibusH/(?ro?zywiexcufaPatavI, 1530.
Nunc porro modeftius opponenda fuifletnova E X E R C I T A- T I O opinioni magni olim Viri Jofephi Scaltgert de hod^eyni^ Hebraico- rumVoluminum L/rcrw,qvas ex Syriacis depravatas perperamdocet,uti teftantur Animndverfiones ejus in Chronologica Eufehi' p.109 ed. Lug. Batav. clo I dcvi, nifi temporis exiguum (pacium qvo ard:amur,obi-
cem
Variis Samarit. Liter. Antiq^ Patronis Opposita, 225 cem poneret. Qyocirca veniam dabit benignus noftromm conatuuni interpres, llcubi in EXERCITATIONIBUS, pr^efertim S E- CUNDA injiciaturmentio III EX E R CI T AT lO NIS,cu- jus editionem Nundinis Librariis Autumni referv^are cogimur. Cujus etiam tempeftivitati T R I A D A novam iEgyptiaca; L I T E R A- T U R iE deftinavimus,fi Deus vitam ac vires benigne indulferit. Hsec proponit Mcrcmii , Ifidis dJfi-ua'^ literaria , L^-£g\^tiacarum &: Griuarum Literarum mutuas colonias , audioritatem (acrorum /Egyptiacorum cha- ragmatum , eorundem cruyy,ijLei\ cumaliis l.heris , iignilq-, religiolis, mi- litaribus, coeleftibus, necnon etymon & partitionem,tandemqjHiero- glyphicoHeliocanthariSchemate URANIAM SACRAM&PRO- FANAM reprajfentat. Cui labori faveat &;benedicatcoeIeftisgratia!
Verum enim verd ne pagellce aliqvot vaccnt,in antcceiTum Vindicia- rum , qvas forte E X E R C I T A T I O hcec poicet , fi qva penna a pruritu & cacocthe contradicendi non necellario neqveat fibitempe- rare j prsemittemus S P I C I L E G I U M q^arundam Ajfertionum ceii novum prophyladicum fubfidium antiqvillimis Hebr^eorum Literis debitum, illiidq j EXERCITATIONI huic T E R T Lt in- ftar CoRONiDis in (pem tua; gratioe , Lecftor benigne , fubjunge- mus. In hoc autem Spicilegio wcev Tt-Trw publicis oculis & me- lioribus judiciis contemplandum proponemus varium armorum genus, qvo pugnant celebres Samariticx aciei antefignani. Nos igitur
1. ASSERIMUS a Bartbohmxo Mayero Philol. Sacr. part. i, feu Prodr. Chald. iacri pag.39,40. edit.Lipf.i629,vocem "15D) Dan.i, 4.
& 1 7 inconvenientiiis trahi ad violandum prifcum & proprium jus an- tiqvitatis Literariis Hebrseo-Biblicis debitce.
2. Mayerum fruftra proelidium petere e Germanica Luthcri VerlTon^j ibid. pag. 40.
3 . Eundem feqventem veftigia Schindkri docentis nomina confonan- tium Literarum efte Chaldaicahallucinari pag. 50.
4. E nominibus Hebraicarum Literarum firmum non neAi argu- mentum.
tf, Sicl is Maycrianis non plus ponderis inefte,qvam CapclUavh ad cha- rad:eris Biblici divina Providentiaeonfervati antiqvitatcm elevandam
6, Non-
224ExERC.liI VaRIISSaMARIT. LlT.ANriQi,PATR0NISOT>P0SlTA.
6. Nondiim folide demonftralTe ^layzmm^ qvod JiidKi reduces e Ba- bytonia noA' as Literarum notas , Legi Dei & Libris facris defcribendis defervituras fecum artulerinrpag. 51.
7. Idem eile noftrum judicium de viris Confdy magni , qvibus novum illud Ltterarum noftrarum lcitum confidentiiis aicribit pag. 56^ 57.
8. Textu Efdrc-Bano cap. 7. y. i 2, in qvo Efdra audit perfedus Scriha, perennitatcm hodierni Hebr«i chara6leris non tolli.
9. Crimine falfi non vacare Mortnum, qvando Exercit. Ecclef.in Sa- maritanorum Pentateuchumitaallegatpag.29. ed.Parif. 1651 Hierony- tnummcap. ^.Epift.adGalat. v. io,utde fuo textui Hieronymiano ali- qvid aftliat. Deinde Morinum fe opponere communi oculorum fenfiji 8c Samaritico ,Alphaheto y qyod ipfeatmlitExercitat. 4,pag. 372,cumaffir- mat Vau Samaritanorum unctimfewper ejfejuxtaomniim figuras ^ Hebraico autem Vau denegat unci figuramjUt antiqvas noftras LitertisdQ ponte de- jiciatExerc. 2. pag.i 54.
10. NuII6 certo fundamento niti Blancucchm, qvando Inftit. in Lln- gvam Hebraicam fuo Alphabeto hoc geminum ^^=|K ^^^ niod6
repraefentans cnicem inferit, ut noftris Literis crucem figat.
11. Nec teftim.onia,nec rationes,qvibu5 Capelliis nititur Arcan. Pun- <^at.l.i,c.5.p.3 7, ed. Lugd.Bat.155 1 tanti ponderis cflejUt grande anti- qvitatis momentu, qvod Hcbr^oruBiblicus chara6Ver po{lidet,ofticiant.
12. Maximam Jud«orum ciim antiqviorum tum recentioriun par- tem fufFragari perennitati hodiernorum Hebra^orum elementorum in Legis Tabuhs,& ceteris divinis voluminibus extantium fecus ac Capelim opinaturSe61:. I.
1 3. Ut paucis multa compleftamur: Nec Hiew7iymi, nec Scaligeri opinionein rede probando CapeUtAn^Qi^Q^xoms ftatui,nec Hiftoriam 2 Reg. 17 dcfervire, nec folide probatum efle,qu6d judrei in Babylonia obliti fint fuarum Literarum, odiivc in Samaritanospoft reditum charafterem fuum raataverint,nec e Sklis firmum duci argumentum, nec denic]; oftenfum efle, qubd illi Siclisintc captivi- tatcmBab.cufifint, Hicefto]mies adjecii Spicilegh, quem fbtuit temporis angufta mcnfura,cui afcribatbenigHusLe£l:or,fiqua incuria fudit aut hHmana parumcavir induftria.
!P.t§:. 63./?» 5.ifgcSecundo /??•(» Primo.
GLORIA PRINCIPIO ET FINI JEHOVAH HAGOELr
Aac a
i i
i»
'. - *•
«•f
te
■'N'
'^^
i*:>
!«»»«¥
#-i*'-J
.•4'