if
V •
I. I B R ^ ri Y
OF THF
Theological Seminary,
PRINCETON, N.
BS 2850 .G7 T57 1876
0(
Slu
Bo
Evangelia apocrypha
5
I' :
J
Digitized by the Internet Archive in 2018 with funding from Princeton Theological Seminary Library
https://archive.org/details/evangeliaapocrypOOtisc
«
.<
EVANGELIA APOCRYPHA.
5
k
-#
4
V
m -
%
f
1
A
4
’!L
■%
\
.^lk'
f
I
V
%
$
y
$
I
$
\
i
Gnos'pcW'^ Apocry^pal booKs^ GrvetLK ,
EVANGELIA APOCRYPHA
ADHIBITIS PLUEIMIS CODICIBUS
•‘gbaecis et latinis maximam paktem nunc PRIMUM
CONSULTIS ATQUE INEDITORDM COPIA INSIGNIBUS
COLLEGIT ATQUE RECENSUIT
CONSTANTINES DE TISCHENDORF.
EDITIO ALTERA
AB IPSO TISCHENDORFIO RECOGNITA ET LOCDPLETATA.
I. I P S I A B :
HERMANN MENDELSSOHN
MDCCCLXXVI.
♦
1
A
.
r
Nf
LIPSIAE. IMPEESSERUNT METZGER & WITTIG,
VIKO SUMMO
AMPLISSIMO ILLUSTRISSIMO EXCELLENTISSIMO
lOH. PAULO DE FALKENSTEIN
POTENTIS81MO EEGI SAXONIAE A SUMMI8 NUPEK KEIPUBLICAE MINISTEIS, SUMMI SENATES ECCLESIASTICI NUNC PEAESIDI, COMPLUEIUM OEDINUM EQUESTEIUM SUPEEMIS INSIGNIBUS DECOEATO, ETC. ETC,
1
S. P. D.
CONSTANTINUS TISCHENDORF.
Ex quo primum tempore animum viresque applicui ad pro- movenda fontiiim sacrorum studia, in primis Tu conatus meos favore consilio auctoritate adiuvisti. Nec fere est qui per omnes rerum casus ad liunc usque diem mihi laboribusque meis fide- lior Te patronus exstiterit. ISiullis enim obtrectatorum iniuriis aut artibus Tua erga me benevolentia cessit, neque aliter un- quam sensisti quam studiis meis ecclesiae Christianae bene con- suli. Hinc magnopere banc mihi occasionem gratulor pietatis meae Tibi denuo testificandae. Quod igitur ante bos duodecim annos prima mea librorum Novi Testamenti editione splendi- dissimo nomini Tuo dedicanda feci, id nunc evangeliis his meis apocryphis repetere institui. Quod ne cui mirum videatur, quasi a canonicis ad apocrypha ventum sit, Illud enimvero in apo¬ cryphis evangeliis optimae frugis est quod divinam canonicorum
*
auctoritatem quum natura turn liistoria sua sustentant, illorum- que fidem sua ipsorum falsitate egregie confirmant: quod ut nostris temporibus multi male ignorant, ita iam Irenaeus et Tertullianus luculenter probaverunt. Praetereaque probe scis, fucum apocryphorum alienissimum esse ab animi mei sinceri- tate atque a meo erga Te studio, observatione, pietate.
Quod reliquum est, Vir Summe, semper ac diu fac quod dudiim fecisti, ut Tua virtute prudentia fide consilio patriam iuves, bonas augeas litteras, ecclesiae evangelicae lumen Te columenque praestes.
Scribebam Lipsiae die sacroriim instauratorum a. 1852.
PEOLEGOMENA.
Actibus apostolorum apocryphis nuper a me editis prae- faturo proficiscendum dnde erat quod illi obscura fama magis quam ipso studio inter viros doctos innotuissent necdum ma- iore ex parte editi essent. Longo alia, ut iam turn signilicabam, evangeliorum apocrypborum ratio est. Ista enim quum plures editores per tria baec saecula invenerunt, turn a multis cognita tractata adliibita sunt. Neque id mirum. A primis enim eccle- siae Christianae saeculis quam famam habuerunt, ea non modo ad tempora proximo subsecuta transiit, sed etiam per totam fere aetatem mediam viguit; unde factum est ut et graece et latino saepe transscriberentur, atque in multas quum orientis turn occidentis linguas converterentur. Quae famae celebritas banc caussam habuit quod traditiones, in quibus tota versantur, de Maria et reliquis lesu parentibus, item de ortu atque in- fantia lesu deque ultimis eius fatis, curiositatem bominum tan- topere occupabant ut variis modis excolerentur, ore populi cir- cumferrentur, diebus festis recitarentur, carminibus artisque operibus exprimerentur, neque tantum privatim crederentur et pro veris venditarentur, verum etiam, canonicis evangeliis vel invitis, ad ipsa ecclesiae praecepta atque instituta vim baberent. His ipsis in rebus posita est eximia quaedam evangeliorum apo¬ crypborum gravitas: quemadmodum enim eorum temporum qui¬ bus primum prodierunt ingenium docent, ita etiam lucem affe- runt iis quae inde ortae sunt fabulis atque opinionibus populi, item bistoriae dogmatum, rituum, artium. Quern ad usum accedit
VIII
PROLEGOMENA.
alius, neque is minoris aestimandiis est: magnopere enim adiu- vant indagantes canonicorum evangeliorum rationes, quibuscum earn habent necessitudinem ut quantam ilia in ipsa ultima eccle- siae antiquitate auctoritatem liabuerint ostendant, praetereaque et sermonem quo scripta sunt et res quas tradunt et interpre- tationes quas subierunt illustrent.
Sed de bis nunc non est explicatius dicendum; iain feci- mus id quidem libello nuper apud Haganos publicato ^), quern ubi primum per otium licuerit accuratius repetere jiropositum est. Breviter tantum hoc loco indicandum videbatur quanti momenti quantaeque esset utilitatis , nostra certe sententia, evangeliorum apocrypliorum studium: propter banc enim caus- sam et ipsi studium contulimus ad bos libros edendos. Qui quamquam inde ab aetate reformatorum usque ad nostra tempora editorum doctorum industriam nacti sunt, tamen fa¬ cile intelligitur textum eorum nondum ea probabilitate consti- tutum esse quae ex antiquis libris manu scriptis bauriri queat. Sunt autem apocryiiba evangelia eiusmodi ut jirae ceteris cu- ram criticam poscant, neque recte adhiberi possint nisi anti- quiore textu a mutationibus quas posterior libido invexit bene distincto: tot enim ilia quidem subierunt casus, tot et tales recensiones experta sunt, ut nibil simile acciderit in ullo libro- rum sacrorum, quos variantium lectionum magna vi obrutos esse constat. Quemadmodum autem libelli qui hue pertinent dudum editi labores circa textum criticos requirunt, ita sunt alii cum editis vel arctiore vel laxiore vinculo coniuncti qui bucusque in bibliotbecarum umbra delituerunt. Hos igitur ut primum in lucem proferrem, illos ut subsidiis novis criticis ex- colerem atque emendarem, propositum mibi erat in paranda bac evangeliorum apocrypliorum editione. In qua quid in utramque partem praestiterim vel assecutus mibi videar, iam paucis dicendum erit. Quod ita instituam ut tria librorum borum evangelicorum genera distinguam, quorum primum com-
De evangeliorum aj)ocryphorum origine et usu. Scripsit C. Tiscliendorf, Disquisitio historica critics quam praemio aureo dignam censuit Societas Ha- gana pro defendenda Religione Christiana. Hagae Comitum 1851.
PROLEGOMENA.
IX
prehendit qui ad parentes lesu atqiie ipsius ortum, alteruin qui ad infantiam eius, tertium qui ad fata eius ultima ^pectant.
Ac primum quidem genus quatuor editionis nostrae scripta complectitur, pr otevangelium lacobi, Pseudo-Matthaei evangelium, evangelium de nativitate Mariae, histo- riam loseplii fabri lignarii. In his maximam curam im- pendimus Pseudo -la cobi libello. Praeter codices enim Thi- lonis quatuor, Birchii duos, item Fabricianum et Postelli textum, ut Pseudo-Eustathium aliosque praeteream, adhibuimus octo co- dices a Thilone nondum adhibitos. iSTeque vero satis visum est ex his codicibus unum prae ceteris repraesentare, sed primi operam dedimus ut textum conformaremus ad optimorum co- dicum consensum. Porro Pseudo-Matthaei evangelium, cuius posterior pars hue usque inedita erat, e duobus codi¬ cibus nostris edidimus, adhibitis insuper Thilonis subsidiis. Ad evangelium de nativitate Mariae contulimus alterum de codicibus nostris evangelii Pseudo-Matthaei, ex quo Fabricia¬ num textum passim emendare licebat. losephi vero histo- riam iuvimus eo quod cum fragmentis coptis et sahidicis iam a Zoega allatis ea quae nuper Dulaurier ex eodem fonte hausit coniunximus.
Alterum genus constituunt evangelii Thomae textus graecus A, item textus graecus B; evangelium Tho¬ mae latinum; evangelium infantiae ex arabico latine. In his duo inedita publicavimus, quorum alterum, evangelii Thomae textum graecum, ex codice monachorum Sinaiti- corum dum apud eos versabamur descripsimus; latinum vero evangelii Thomae textum Yaticano debemus codici. Utrum- que textum adnotatione critica et synoptica instruximus. Al¬ terum evangelii Thomae graecum textum accuratiiis quam hucusque factum erat exegimus ad Dresdanum codicem et lectiones Bononienses a Mingarellio exscriptas, adhibitis in¬ super fragmentis Parisiensibus et Vindobonensibus. In edenda latina evangelii arabici interpretatione egregie adiuvit nos collega celeberrimus Fleischerus, cuius studio is textus multo nunc emendatior jirodit.
X
PROLEGOMENA.
Tertii generis libellos edidimus tredecim. Primiim hosce sex: Gesta Pilati graece A, graece B; item eadem latine; Descensum Christi ad inferos graece; item latine A et latine B, Pertinent liaec omnia ad evangelium Nicodemi quod dici solet, cuius duas partes idoneis de caussis separatim dedimus. Bursus vero tanta est quum in graeco Gestorum Pi¬ lati turn in latino Descensus Christi textu antiquorum testium discrepantia ut duae certe recensiones distingui debeant, qua- rum utramque plenam et continuam repraesentavimus. In his nunc primum a nobis editur textus Gestorum Pilati graecus B ex tribus codicibus, item ex totidem codicibus latinus textus alter libelli quern Descensum Christi ad inferos diximus. De libris reliquis quatuor Gesta Pilati graece A recensuimus ad graecos codices octo, quorum duo IVIonacenses iterum et accurate contulimus, tres alios sed non integros primi excussimus. Praeterea adhibuimus primi sum- mae vetustatis reliquias duas, alteras coptas papyraceas, alteras pauciores latinas ex palimpsesto codice haustas. Porro grae- cum Descensus Christi textum ad codices conformavimus tres, quorum j)raestantissimus nondum innotuerat. Latinus vero noster Gestorum Pilati textus a Thilonis plurimum differt; quippe quern ad octo testes, quorum quinque Thilonem latuerant, recensere licebat. Minor inter Thilonem et me dis¬ crepantia est in altero latino textu Descensus Christi ad inferos, quamquam et ipsum ex pluribus novis subsidiis et emendavimus et illustravimus.
Ad idem tertium genus pertinent Anaphora Pilati graece A et graece B, item Paradosis Pilati graece et altera Pilati epistola latine. Priores tres graecos libellos ita edi¬ dimus ut cuiusque textum ad quinque codices constitueremus, quorum maiorem partem ex bibliothecis exscripsimus. Nee nihil inde subsidii habuimus ad repetendam latinam Pilati epistolam earn quae separatim edi solet: alteram enim nos quoque ex codicum auctoritate ad linem Descensus Christi ad inferos latine A adiunximus, ex pluribus emendatam instru- mentis.
PROLEGOMENA.
XI
Denique eiusdem generis libri ii tres qui reliqui sunt. Mors Pilati, losephi narratio, Vindicta Salvatoris, fere toti nostris debentur studiis. losephi quidem narrationem iam Birchius Auctario suo codicis apocryphi inseruerat, sed ma- iore cum vitiositate qiiam in ipso codice est nec ulla religiosi editoris cura adhibita. Nos earn ex diiobiis codicibus descripsi- mus et cum critica cura edidimus. Ultimos vero tractatus duo, quorum alter Mors Pilati inscribitur, alter Vindicta Sal¬ vatoris, primi in lucem protraximus, anglosaxonico etiam cum latinis textu collate.
Quae quidem si comprehendimus, plus quadraginta instru- mentis criticis apparatum clarissimi Thilonis eorumque qui ilium praecesserunt augere nobis contigit. Septem editionis nostrae libellos primi dedimus; emendandis evangeliis antiquis- simis quae lacobi Thomae Nicodemi nominibus insigniuntur plurimam operam impendimus ; reliquorum nihil non labore nostro emendatum aut illustratum prodit. His studiis omnibus etsi rein gravem quae intelligentibus viris videtur maiorem in modum promotam esse confidimus, tamen nequaquam ita ab- solvisse nobis videmur ut iam nostris aut aliorum quorum banc litterarum partem subtilius nosse intersit desideriis penitus sit satisfactum ^).
Ceterum ti’ia sunt a Thilone in suam apocryphorum evangeliorum collectionem recepta quae in nostram non recepimus. Primum est evan- gelium Marcionis ex auctoritate veterum monuinentorum descriptnm ah Au¬ gusta Hahn. Est illud ex genere satis diverse a reliquis quae dicuntur apo- cryphis evangeliis : Lucae enim evangelium est, studiis Marcionis mutilatum et corruptum. Potest vero ex Epiphanio, Tertulliano et dialogo Pseudori- geniano multo rectius disci quos ille locus expulerit, item quos inprimis suam ad mentem mutaverit, quam quemadmodum singula quaeque legerit. Parum enim quidem apte Hahnius cum eoque Thilo, viri clarissimi, textum quern Marcionis dixerunt maximam partem conformatum ad editiones in scholis vulgatas ediderunt. Altero libello qui apud Thilonem legitur, non item apud nos, explicatur de codice evangelii lohannis Parisiis in sacra templariarum tahularia asservato. Quae res quum non ad antiquitatem Christianam sed ad recentiora tempora pertineat — ipse enim codex quern ex antiquiore fluxisse fingunt aetatem sacrorum instauratorum non ita mul- tum antecedere videtur — praetereaque arbitrium templarii auctoris evan- gelio lohannis mutilando interpolando corrumpendo simile quidem sit anti-
XII
PROLEGOMENA.
Quibiis in universum ac breviter expositis explicandiim est de singulis.
I. PROTEVANGELIUM lACOBI.
Hoc quantae sit antiqiiitatis, quuni ad veterum testiinonia turn ad ipsiim quod tractat argumentuni iiidicandum est. Te- stantur aiitem de eo veterum plnrimi, inter qiios a quarto inde saeculo nomina eminent Gregorii Nysseni (f 394)^), Epi- phanii (t 403)^) et Pseudepipbanii ^) , Pseudeustathii Antiocheni Andreae Cretensis (saec. YII.)®), Ger- mani patriarcliae (saec. VIII.)®), lobannis Damasceni (saec. VIII.) Pbotii (saec. IX. med.)®), Nicetae Paphla-
quae haeresi sed non accedat ad rationem evangeliorum quae habemus apo. crypliorum, hue quadrare visa non est. Atque similis ratio est etiam tertii libelli quem Thilo evangelicae parti codicis sui apocryphi inseruit, repetens ex Albigensium historia e lohanne Benoist edita. Pertinet enim liber S. lohannis apocryphus — hunc enim titulum habet — ad historiam haeresium aetatis mediae. Argumenti vero est apocalyptici magis quam evangelici. Quam ob rem si nobis repetenda videbitur, certe non cum evangelicis coniungenda est scriptis.
1) Cf. orat. in diem natal. Christ! 0pp. Paris. 1615. II, p. 778. HKOuaa Tolpup diDOKpu(j)ou Tipoo lOTopiacr ToiaOra loapaTiOepepHff to tnepi au- THO (i. e. Maptaff) AiHyMpiaTa sqq.
2) Cf. haeres. LXXIX. § 5. (ed. Petav. I, 1062.) 6! 9 ’’'9°' Mapiaa
ioTopia KQi i0apa66CTeio' eyouaip oxi eppe0H tco TuaTpi auTHO" "looaKeip ep TH epnpep OTi H yupH aou aupeiAw^uTa etc. Item haeres. LXXVIII. § 7. (ed. Petav. I, p. 1038.) ore h znapBepoa TOape6i6oTO too " loocHcj), KAnpoop eiff TOUTO dpayKaodpToop aoTHp HKeip, ou TOape660H aCrep eio crupd- 4)eiap etc.
3) Cf. dyKdbpiiop eia xAp dy. BeoTOKop 0pp. ed. Petav. II, p. 291.''lcoa- Keipi ydp ep tco opei znpoaHuxeTO, KoGAppa ep too ToapaAelacp auxfla.
■^) Cf. S. Eustathii Comm, in Ilexaemeron etc. ed. Allatius 1629. p. 70 sqq. "“Aitop 6e xAp laxopiap Ap die^eicji inepi xAc dyiao Mapiacr''ldKoo66CT XKT enjeA0eTp.
®) Cf. Combefis. Nov. Auctar. (Asterii aliorumque etc.) I. p. 1290 sqq. Cf. inprimis p. 1300 sqq. 1319 sq.
6) Cf. Combefis. 1. 1. I. p. 1411 sqq. Inprimis p. 1416. 1420. 1437. 1440.
7) Cf. oratt. I. II. in natal. Mariae in opp. (ed. Lequien 1712.) II. p. 841 sqq.
8) Cf. Combefis. 1. 1. I. p. 1583 sqq.
PROLEGOMENA.
XIII
gonis (saec. IX.) Georgii Xicomediensis (saec. IX.) 2)^ Epiphanii monachi (circa X. saec.)^), lacobi inonachi (circa XL saec.) ^) alioriimqiie. Sed a Gregorio Xysseno at- que Epiphanio redeundum est ad ipsum Origenem, qui quidem librum lacobi^) ita commemorat ut et omnibus bene notum et siinili auctoritate cum evangelic Petri apocrypho esse ponat: quod eiusmodi est ut vim babeat ad confirmandum, eundem lacobi librum iam ante Origenem non mode dementi Ale¬ xandrine®) sed etiam lustino martyri^) innotuisse. Quern enim Origenes tertio saeculo ineunte iam notissimum esse signi- ficat et cum evangelic antiquissimae famae componit, cui is non quadraginta fere annos ante Origenis aetatem scriptus videbitur? Accedit quod in libri argumento nihil est quod ab ingenio saeculi secundi medii abliorreat. Qua enim aetate Ebionitarum et Nazaraeorum aliorumque haereticorum opinio obtinebat de lesu vero losephi et Mariae filio, qua genuinos lesu fratres exstitisse plerique credidisse videntur, quemad- modum etiam losepbus in Antiqq. lud. XX, 9, 1. lacobum simpliciter t6[j d6eA(|>6[j "Inaou tou Acyopeijou XpicrTou dicit, qua Tryphon ille in evangelistas inveliebatur quod ex adole-
1) Cf. Combefis. Auctar. Novissim. I. p. 437 sqq.
2) Cf. Combefis. Nov. Auctar. I. p. 995 sqq. oratt. plur. Cf. inprimis pag. 1000. 1001. 1009. 1024. 1032 sq. 1049. 1054. 1088. 1120.
3) Cf. Epiph. mon. edita et ined. cura Dresselii 1843. pag. 23. oTop''ldKCO-
fioa "GfipaToa t6t6 ruapebp koi tq inepi auTHp Adyei, oti - \pHAa-
c})H6eTaa utoo tkct piaiacr eupe0H TOapOepoa.
Cf. Combefis. 1. 1. I. p. 1247 sqq.
®) Cf. comm, in Matth. Ill, 463. ed. de la Rue. (p. 223. ed. Huet.) touct 5e ddeAcljouc "IhcoO (^aai Tipecr eTpai ck luapadocreooo' oppidbpiepoi toO ezni- yeypapipiepou Kara Herpop euayyeAiou h thct 6!8Aou " laKcbfiou eK uopoTe- pacr yupaiKoa aupcpKHKUiaa auTcp znpo thct Mapiao-.
^>) Cf. Strom. VII. p. 889 sq. ed. Potter. dAA" ooct eoiKep toTct idoAAoTct Kai pexpi pup doKcT h Mapidpi Aexeb etpai, did xAp toO tnaidiou yeppHcip OUK ouCTQ Aexcb' Kai ydp pierd to TeKcTp auTHp piaiooGeTordp cj^aCTi Tipec TDapOepop eupeOApai.
7) Cf. dial. c. Tryph. cap. 78. p. 303 sq. yeppH0epTOCT de t6t6 tou inaidiou ep BnOAedpi, enjeidA "loouHcj) ouk eTxep ep th KcbpiH eKeipw tuou KOToAOCTai, ep oruHAaiqp Tipi crupeyyuCT thct KdbpiHcr KaTeAuce' Kai TOTe auTobp opToop eKeT CTeTOKei h Mapia Top XpiUTop, Kai ep c^iaTpH auTop eTe0eiKei. Cf. infra.
XIV
PROLEGOMENA.
scentula (jjea^jicr) lesaiae temere fecissent virginem ((i5ap0e[joo-), qua Iiidaeorum celebrabatur caliimnia de lesu filio Pantherae ex fornicatione nati, qua Celsus Graecorum fabulas de Danae aliisque de virgine matre natis ludibrii caussa componebat cum evangelicis narrationibus de virgine Maria lesu matre, eadem pietati male studiosae sive, ut quod sentio plane dicam, bo- mini Gnostico eique Ebionaeo et opportunum et necessarium videbatur provectam loseplii aetatem suscipientis Mariam, lo- sephi filios ex priore matrimonio natos, virginitatem Mariae in partu illibatam servatam, ipsam virginem matrem iam ante- quam nasceretur et per omne infantine suae tempus ab huma- narum rerum consuetudine satis alienam docere ^).
Quam autem supra insignibus aliquot testimoniis veterum allatis protevangelii famam in antiquitate fuisse indicavimus, id quod magis etiam ex traditionum ac rituum liistoria doceri potest, eandem per mediam aetatem conservatam propagatam- que esse probatur inde quod quum magna codicum huius libri graecorum copia bodieque in bibliotliecis invenitur, quam nu- merum quinquagenarium excedere nullus dubito, turn quod in multas et orientis et occidentis linguas translatum praetereaque ad alias similis generis fictiones adbibitum scimus. Atque bine etiam factum est ut iam saeculo sexto decimo et graece et latine impressum ederetur. Et graece quidem primus edidit Michael Neander, cateebesi Lutberi graecae et latinae sub- iungens narrationum apocrypbarum collectionem, quae Basileae ex ofbeina lob. Oporini anno 1564. prodiit 2). Latine vero iam duodecim annis ante ex sebedis Guilielmi Postelli ibidem
1) Haec magnam partem ex dlssertatione mea de evangg. apocr. origine et usu Hagae Comitum 1851. desumsi, ubi § 9. pag. 26 — 35. pleraque fusius tractantur.
2) Titulus libri est Apocrypha: hoc est, narrationes de Christo, Maria, loseph, cognations et familia Christi, extra Biblia; apud veteres tamen Graecos scriptores , Patres, Sistoricos et Philoiogos reperta {inserto etiam Protevangelio lacohi Graece, in Oriente nuper reperto, necdum edito hactenus) ex Oraculorum ac Sibyllarum vocibus , gentium etiam testimoniis, denigue multorum veterum auctorum Libris descripta, exposita et edita Graecolaiine, a Mich. Neandro So- raviense. 1564. (Iterum 1567.)
PROLEGOMENA.
XV
ediderat Theodoras Bibliander ^). Quae Postelli interpre- tatio alium codicem graeciim repraesentat atque quern Neander una cum latino Postelli textu edidit. Neandri vero textum eumque secundum anno 1567. emendatius editum duobus annis post repetiit Grrynaeus in Monumentis ss. pp. ortbographis. Grynaeum post annos centum triginta sex Fabricius^) ex- cepit, qui textum protevangelii ex priore Neandri libello et praeter morem baud ita diligenter bausit, repetita simul inter- pretatione Postelli. Fabricium secutus est anno 1722. lone- sius^), nisi quod is Grynaei magis quam Fabricii expressit textum. Pursus anno huius saeculi quarto Andreas Bircb eundem vulgatum textum, notata quidem Grynaei et Fabricii differentia, in Auctarium suum codicis apocrypbi N. T. Fabri- ciani recepit eique subiunxit variantes lectiones duorum codi- cum Vaticanorum ab Engelbretbo excerptas.
Nostra denique aetate iDrotevangelium quod dicitur bis pro- diit et quidem textu ab iis quas vidimus editionibus diverse.
1) Protevangelion s. de natalihus lesu Christi et ipsius matris virginis Ma-
riae , sermo historicus divi lacohi minoris. Evangelica historia , quam scripsit h. Marcus. Vita 1. Marci evangelistae collecia per Theodorum Bibliandrum. 1552. (Itei-um Argentor. 1570.) Refert ibi Biblianiler haec : Guilielm. Postellus in Oriente apud Christianas librum Graecum et quidem peroetustum est nactus, quern latinum fecit et commentariis adornatum editioni paravit cum aliis quibtis- dam minime contemnendis libris. Qnos dum Oporinus differret imprimere , ro- gavi ut mihi copiam faceret legendi eos. - Testatur autem Postellus hunc llbel- lum in ecclesiis Orientalihus Christianorum publice legi, neque dubitari de auctore, sed constanter inscribi „sermonem historicum divi lacobi fratris Domini de ad- mirabili nafivitate et incunabulis Virginis matris Mariae et ipsius lesu.“ Addit etiam iDpcx)TeuaYY‘='^'OH primum evangelium vocari et inter authenticos li¬
bras haberi apud Orientales Christianas. Ipse autem Postellus aestimat ut gem- mam - - Pius verba si quis requirat haec sunt: „Petrus Romae non edidit evan¬ gelium, sed alferi Venetiarum duci Marco commendavit sine capite mysteriose scribendum: ut olim illi adesset hoc caput quod nunc vertimus , totius Veteris Testamenfi appendicibus Christum quovis modo praedicantibus necessarium, nedum Marco aut Lucae.“ Ac rursum: „Pvangelii ad hunc diem desiderata basis et fundamentwm, in quo suppletur summa fide quicquid posset optari.^' Similiter ille nugatur in serinone quo Reipublicae Venetae opus dedicat.
2) Cf. Cod. Apocr. Novi Testamenti etc. T. I. 1703. Tterum 1719.
b A new and full method of settling the canonical authority of the New Testament etc. 3 vols. By the Rev. lerem. lones. Oxford 1726. 1798.
XVI
PROLEGOMENA.
Anno enim 1832. clarissimiis Thilo Codici siio Novi Testa- menti apocrypho inseruit, et ita quidem lit textum sequeretur codicis Parisiensis decimi fere saeculi (is nobis c dicitur), va- riantibus lectionibiis octo codicuni et viilgatae editionis cum notis variis aliis sub textu positis, repetita etiam tota Postelli interpretatione. Qua in re auctoritatem Parisiensis sui codi¬ cis, etsi plerisque reliquis aetate praeit, iusto pluris fecit: quod facile ex iis iudicari poterit quae ad canonicorum evangeliorum scripturam conformata babet, ut XVII, 1 et 3. XXI, 2 et 3. XXII, 2. XXIV, 4. De apparatu Thilonis post dicemus. Prae- terea in prolegomenis fusius et accurate scripsit de libri lii- storia.
Denique anno 1840. libellus prodiit hoc titulo Protevange- lium lacohi ex cod. ms. Venetiano descripsitj prolegomenis, varietate lectionum, notis criticis instructum edidit Car. Ad. Suckow^). Venetianus ille Siickovii codex idem est quern ipsi totum de- scripsimus notatum siglo a in commentario nostro. Hunc Suckovius iure magni fecit, etsi nullo modo reliquis omnibus praeferendus est, ut ex apparatu nostro cuivis apparebit. Saepe quidem brevitate lectionis commendari videtiir ; sed praeter- quam quod ea brevitas passim baud dubie ad describentis negligentiam referenda est, in scrip tis huiusmodi apocryphis videndiim est ne textus catholica retractatione in breviora sit contractus. At vero in legendo codice suo Suckovius tarn saepe tamque graviter falsus est ut suscepto operi imparem se prae- stiterit ac laborem suum tantum non perdiderit. Quod ne inique iudicasse videamur, aliquot exempla afferenda erunt. Ita capite I. Kupiop (koo scriptum) ante eicr lAacrpop epoi jiraeterit eamque fictam lectionem unice commendat; omittit o-oaeppa post 6i66p- Tao-, dat epeiJidpH aup, idque rectum esse opinatur, pro epecjid- picTGp (cod. -jjHo-ep), item notat eujiaKexkai pro eoDi(TKe\|/eTai : capite II. bis atiert 6uoo pro Suo , luaiSiarKa bis pro matSiaKH, crupopepH pro y^popepH, Sa(|)pHSei'ap pro SacjjpHSafap, SecrmoTap pro SeamoTHp: capite III. aTepHuaTO pro dTepHaacra, opefSicrap
1) Is Vratislaviensi academiae nuper morte ercptus est.
PROLEGOMENA.
XVII
pro 6jj6i5io-0h: IV. HA0e^J a'YyeAocr .... T6ou edit cum mira quadam coniectura pro hA0o(j ayYsAoi 6uo AeyoiJTeo- a0TH ^l6ou: VI. dqH|j.atou pro 6^apH|jiaiou fingit, a<^e\\eTO to o^ei- aoo- pou e[j auToio- pro a<^ei\aT6 pe to d|J6i66<T pou dij0pob- moia: VII. dpdppai habet pro dpapp6|j, pHmoo pro pHmooo-: VIII. ou KaTeo-TpdcjjH pro ouk d(Xf6crTpdc{)H , SobScKa .... k6- Sopop (cum longa oratione) pro SooSeKaKoSopop (sic): IX. aup- eA06pToop pro (7up6A06pT6(T , scribit "looo-Hcf) .... ce ep too {„lacuna non maior unius verbi spatio.^^ „Igitur legendum KaTa- Aeimoo cre.“ ^^Vides nostri brevitatem.), at est "Ioo(thc|) "I5ou ma- peAafiop (76 eK paou Kupiou, kqi pup KaTaAeioioo (re ep too: XII. eyooKe {^^^lege eyooye^) babet pro eyob, Kupie (ke scriptum). Cuius generis alia multa quum ex iisdem turn ex reliquis ca- pitibus afferri possunt^). In notis vero si quid boni est, id totum a Tbilone pendet.
Restat ut de nostra editione explicemus. Adbibuimus praeter vulgatum (f) et Postelli (I^os) textum codices septem- decim. In bis codices ab et integri sunt et toti a nobis trans- sciipti. Codices hk magnas tantum protevangelii partes con¬ tinent easque pariter plene transscripsimus. Codicum opq pri- mas modo et extremas partes notavimus. Codex u magna ex parte infra excerptus est, sed ad recensendum textum nondum praesto erat^). In adbibendis reliquis aliorum fide standum erat. Trium, de quibus infra vide sub f^gi, lectiones, parum illae quidem curiose notatae, debentur Bircbio ; reliquorum i. e. cdelmn industriae Thilonis. Hie attulit ex duobus ultimis i. e. mn paucas tantum lectiones, ex codice vero c ipsum textum suum bausit, a quo discrepantes codicum del lectiones indicavit. Quos la- bores etsi magni facio , tamen saepe, in minutis maxime quae videntur lebus, ex notationibus Tbilonis quid in codicibus scri- ptum sit non satis definiri potest. Hinc in commentario ple- rumque non notavimus nisi de quibus ambigi non posset.
Accessit vero etiam ad commentarium nostrum plena no-
) Pauca alia iam indicavimus in appendice critica diasertationis de evan- gehorum apocryphorum origine et usu. Hagae Comitum 1851. pag. 203 sqq.
2) Sed de hoc codice r v. praef.
XVIII
PROLEGOMENA.
tatio eoruui quae apud Pseudeustathium {Bust) ex protevangelio leguntur; item nonnulla ex Germane patriarcha (Germ), Georgio Nicomediensi {Geo), lacobo monacho {lac) petivimiis. Horum plura iam apud Thilonem habentur, nonnibil etiam iam apud Fabricium, sed nos omnia ex ipsis horum patrum libris attu- limus. Primi vero operam dedimus ut ex omnibus antiquis testimoniis arte critica textum quam maxime probabilem con- stitueremus: quae res magni laboris fuit neque, ni fallor, frustra.
Instrumenta autem critica quibus in edendo usi sumus liaec sunt,
A i, e. Venetus Marcianus class. II. num, XLII. saeculi fere X. Sunt folia membranacea novem, a codice antique olim avulsa, nunc chartaceo tegumento involuta. Cf. Graeci co- dices manuscripti apud Nanios asservati. Bonon. 1784. Ibi est cod. Ciy., et notatur sermonis trigesimi, qui in codice praecedebat protevangelium signatum numero Ad, super- esse clausulam , item sermonis trigesimi secundi solum titulum, qui est urooGeaicr cru[jTopoa thct eupeaecocr too dyiou cTTaupou’ dpayipcbcrKeTai he THp too CeooTESp. pHpocr. Textum integrum transscripsimus.^
B i. e. Venetus Marcianus numero CCCLXIII. signatus. Re- centior est codice a, sed nihil amplius de eo in schedis meis notatum reperi. Integrum transscripsimus.
c i. e. Paris. Reg. nunc Nation, num. 1454. saeculi X, Thilo, cui notatur siglo a, textum huius „antiquissimi et prae- stantissimi“ codicis loco vulgati edidit.
D i. e. Paris. Reg. nunc Nation, num. 1215. anno 1068, scri- ptus. Thilo, apud quern siglo b notatur, scripturam istius atque eius qui sequitur cum suo textu accurate se contu- tulisse dicit.
E i. e. Paris. Reg. nunc Nation, num. 1468. saeculi XI. De collatione Thilonis, cui siglo c significatur, vide ad co- dicem d.
F* i, e. textus quern ex Neandro post Grynaeum Fahricius re- petiit. Vide supra pag. XV.
0 De liis vide supra pag. XII.
PROLEGOMENA.
XIX
p'’ i. e. Vaticaniis num. 455. signatus saeculi fere XI. Con- tulit cum viilgato textii Engelbreth, a quo sibi commimi- catas variantes lectiones in Auctario suo edidit Birchius. Deficit cap. XII. a verbis AafioOcra usque ad ca¬
pitis XIX. verba U(UH|jTHcr6[j aurop yupH.
G i. e. Vaticaniis num. 654. saeculi fere XII. Eiusdem En- gelbretbii collationem 1. 1. exhibuit Birchius.
H i. e. Venetus Marcianus class. XI. num. CC., chartaceus sae¬ culi fere XY. Idem in catalogo codicum graecorum Xa- nianorum (vide ad a) numero CLI. significatur. Cf. ibi pag. 344. ad num. VI. Singulare is codex libri exordium habet, parvi momenti illud quidem et corruptissimum, sed quod probat protevangelium in celebrando die festo Ma¬ rine sacrato ad verbum adhibitum esse ^). Protevangelii
1) Legitur ibi in hunc modum "GnjeidH dpxAa 6 6e6cr njA-dcraa (corrige eroAao-ep?) t6[j a|j0pooTOO|j, e6ooKep auTcp epToAAp doKipaniap Tipd KOI diDOTOeipap, OTOooff gk toutou poeT xop eauxoC 6eCTOTdxHp, Kai pH TOapKJxpHcrao- (?) eKiueo-H xhct doopeaff. ei ydp (an deleas ei ydp?) kq! pexd XHp epxoAHp (jjOdpcp ropoaAH(l)6elcr enjeo-e roxcbpa yaAemop kqi Gjaiffiop, Kai xocToOxop enjHpOn raaxe enjHpe ujxeppap Kaxd xoO i6!ou 6e- oxDoxou. TOOCTop eTycp xoaOeTp Autooucthct xAa epxoAHcr. xoOxop eOexo ep xcp Toapa6eiaqp, ocrxia ujoxg wp TOapadeiffocT ouxocr, eroei5H dm' dpyHff 4)6opoGpyoCT 6id6oAoa OedxHxi cJjapxaaOeicr Kai ,Taop eauxop moiAaai xa 6ecp SouAeucapepoa Kai o etyep dmobAeaep, dpxi cjjooxocr aKoxon yepo- pepoff. i6(±)p 6e xop dp6poomop mAaaOepxa xA xoG 6eoG yeipi Kai peA- Aopxa pex’ oAlyop eicr xAp auxoG do^ap mpofieSHKepai, Kai pei^opa ecj^Bd- pHffe Kax' auxoG" Kai Aoyiapcp 6 auxon meroxooKep xoGxo mpoafiaAeT (ita haec vitiose scripta sunt) Kai xcp “Addp. Kai d) Oaupaxoa’ mpoaAa- ficbp mxeppi^et xoGxop Kai xoG mapadeicrou moAixHp opxa A pd/VAop ei- roeTp Kupiop yuppoT xop epdedupepop xAa Oeiaa d6p^a, Kai pexd xAp yuppcaaip e|6AoT (sic) xoGxop roiKpcbcr xAa "Gdep. etxa KaxcKpiBH pexd xcop dAAcop Kai xop Odpaxop (sic). oOk epecryexo oup 6 Geocr xoioGxop epyop xcop auxoO yeipdbp opdp umo xoG diaSoAou Aupaipopepop emi xcp paKpcp ypopcp. emAnOupGH A KOKia, meacbp 6 dpGpoomoa Kai eyKaxaAei- ■v|/aff 6ecp 5(X)pxi (sic haoc leguntur) ‘ eAdxpeuciap ydp, (jjHcrip, xAp KXimp mapa xop Kxicrapxa. fiouAwOeia oup 6 6e6a eyeTpai xop dpOpcomop, ouk Hp aAAcoa yepeaOai, dAA' h (adde cbcr?) crdpKa mpoaSaAcbp 6 eyOpda epi- KHaep, XHp auxAp mdAip umoxiGA 6 deamoxno piKHcran xop didfioAop, omc»(7 (X)(T TO (adde mpoxepop ?) "Adap mAapnOeia (plura deesse videntur,) xcp 6ecp roaparodcrH. o Kai yeyopep. oiKopopAGn oup ouxooa. xAp mpo- opiaGeTaap SouAnp Kai mpo xdbp aJdbpoop Ap efiouAeucraxo , xAa peydAHcr
* * 2
XX
PROLEGOMENA.
vero textum inde a capite XI. usque finem habet, quern plene transscripsimus.
I i. e. Vindobonensis bibliothecae Caesareae, codicum tbeol. gr. CXXIII. apud Xesselium (in Lambec. comm. lib. IV. p. 300.). Est cbartaceus XIV. fere saeculi. Descriptus est a viro docto A. C. Gierlew in usum Bircbii, a quo communicatum babuit Tbilo. Hie scripturas eius codicis a suo textu discedentes in notis recensuit, ab eoque nos sumsimus.
K i. e. Parisiensis Coislinianus num. 152. Folium baud dubie est antiquissimum et adscribitur ipsi saeculo IX. Incipit a verbis pou , oti emecrKeq/ciTo pe Kai dcJjeTAe^ d[jei5ocr VI, 3., et deficit post verba Tia eTpi eyeb, Kupie, oti md- o-ai ai XII, 2. Totum fragmentum transscripsi.
L i. e. Paris. Peg. nunc Nation, num. 1190., anno 1567. scri- ptus, Thilonis d. Lectiones inde allatae debentur Thiloni, qui etiam exordium libri ineptissime deformatum maiore ex parte transscripsit ^). Ab altera primi capitis parte scriptu-
fiouAHC (THp -Anp?), Tobp Top e^ouaiaoTHp , 6e6p xop dp-
xopxa THC eipHpHCT, Top Kupiop Hpdbp "iHCToOp XpiaTOp, TaUTHp THp SouXAp THO Hpexepaa acoTHpiaa pucTiKooff eroi5i6ei (sic) tc5 FafipiAA Acyoop "“ATOeABe nrpoa to tnpoHTOipacjpepop poi maAdriop, dioeAOe Tupoa Top 6p6pop THCT epadpKOu pou oiKopopiacr, dioeAOe lupoa xAp tnapGepop, KQi dTOeA6cbp pA OopuSAancr aurAp pH6e Tapd|v^cr, dAAd xopoc euayye- Aia Kopicracr x^pap auxAp (sic) topobTop ^xopHCop, Tpa KaOeba eiaAxQH 6id THc TuapaKOHcr ep xoTa dborl th<j Guaa A Koxapa, eicraxQA 6id thc koAhct uiuaKOHO' A euAoyia kqi A x^ipd ep toTc obai thct urapOepou. KaTeA6dbp oup 6 dyyeAoff eK Tobp oupaploop d^pi6oop TOpocAAOe th dxpdpTcp OeoTOKOp bouAiKobcr tco oxHpaTi, Kopi^oop aupT . . . . cop A kq! Top eauToO beorooTHp. njepi ou pOp 6 Aoyoa kqi ec})’ op ti (corrige A) aApepop eopTH. e(|)dbpHcre Toipup auxAff (sic) 6 dyyeAocr XaTpe Kexapi- ToopepH, 6 Kupioc pexd aoO etc., cf. Protevang. cap. XI.
1) "Gp TH cjocjjia CoAop(S)pToc7 Aeyei AiKaioi eic Top aicibpa 5dba'ip. ouTooa oup Kai oi biKaioi o xe'looaKeip Ka! A "“Appa. dpcjjoxepoi biKaioi opTec, Kai dxeKpoa Ap "'Appa. Kai njpoae4)epop xd 6dbpa auTobp epob- miop Kupiou ep tco iepep toTct lepeucrip’ Kai ou bexopTai, bioTGAppa wp OTeKpocr Kai ouk eTiKTep. Kai ffTpaej^epTea ck toO oTkou Kupiou Kai cko- \|/apTO eauToTa KOtoeTop peyap ecoi Apepa(7 enjTa ep pHOxeia Kai njpoaeuxH Kai ep baKpuaip ouk oAiyoicy Kai eAeyop ep eauxoTo Oipoi
PROLEGOMENA.
XXI
ram ad reliquorum codicum textiim propius accedere nec indignam quae recognoscatur esse dicit.
M i. e. Paris. Keg. nunc Nation. 1174. saeculi XII., ThilonisE. Scripturam eius selectis locis notavit Thilo.
N i. e. Paris. Keg. nunc Nation. 1176. saeculi XIII., ThilonisF. Etiam hunc selectis locis Thilo contulit. Praeterea ipse initium et linem descripsi.
o i. e. Mediolanensis Ambrosianus A 63. Inf. saeculi fere XI. Primi capitis verba "Gij vaTcr TcrTopiaia usque ouk euromcra 6[j Tcp "lo-paHA transscripsi, item caput extremum.
p i. e. Mediolan. Ambros. C 92., codice o paullo recentior. Transscripsi inde "Gp raTcr TcrTopfaicr usque h eux,H Spdbpa Kai mopa, item caput XXY.
Q i. e. Venetus Marcian. class. VII. num. XL. saeculi XVI. De eo exponitur in catalogo codicum graecorum apud Na- nios asservatorum pag. 355. sub numero CL VI. Habetur enim in eo codice loco XIII. pag. 153. Aoyoa etu vAp Spe(|)OKTopfap ujapd too ’^HpobSou tou SacriAeooa Kai 6u(r- creSoGo-. Cuius sermonis initium KeAeucricr be e^HAOep awo AcyouaTou (cap. XVII.) usque aicryupopat, item finem Kai dmnyyeiAap oti %a)(apiao- uT64)6p6UTai (cap. XXIV, 3.) usque ujpip T6h xop Xpicrvop ep crapKt, una cum clausula pe6 ov. TOT maTpi 66'^a cup tot dpdp)(cp Kai ojapayfop ojpeupaTi, pup Kai dei Kai eicr roucr aidbpacr, descripsimus.
E i. e. Dresdanus A 187. Codex est satis recens quidem sed nisi fallor in monte Sinaitico scriptus. In altera eius parte pag. 276., praemissa nota CeoaTeupfqo A, habetur IcTTopia laKcbSou eTcr to yepecrtop THcr orapayiacr 66cra[ioi- pHcr Aprop OeoTOKou Kai dei mapGepou Mapiaa.
Ad varietatem tituli quo protevangelium in antiquis libris insignitur supplement! caussa haec adde.
oTpoi toTo- dOAioicr' opei6oo' eyeppAOupep toT(7 uioTa "IcrpaHA, Kai ouk eapep dpoi Vpa 5e^HTai kqi npcbp KUpiocr 6 6e6<7 rd 6c6pa, koi 6eKTHp yepecGai xup 6ua(ap Apcdp epdoTDtop auToO, KaOdxT e5ejaTO xAp Oucriap TOU xnaxpoa Apoop "Afipadp etc.
XXII
PROLEGOMENA.
Cod. Paris. 897. saec. XII. ToG g|j dyioicr caarpocr H|jdo|j, tnaTpidpyou ‘’lepoaoAujJoop, ’’laKooSou toG d6eA4)o66ou Aoyoa etcr TO yepeaiop thct umepayiacr Ogotokou. (In eodem codice cajiut extremum breviter sic liabet: "Gydb 6^ “IdKooSocr Gypa-pa uAp tcTTOpfap TQUTHp Gp ” iGpOUaaAHpi ’ OTl T(» XpiffTOT OCTpGUJGI 66^a GI(T Toucr afobpacr T&p atoopoop, dpiHp.) Vide Tliil. Cod. Apocr. p.LV sq. Cod. Paris. 1173. saeculi XII. ToG paKaptou^laKobfiou toG dmo- cttoAou Kai d6GA(|)oG toG Kupiou toGpi xGa yeppHaGoocr thu dyfacr Ogotokou. Cf. Thil. 1. 1. Cod. Vind. Caesar. 6. (olim 150.) To yGpeOAiop THcr uooGpayiaa 6GcrajofpH<T Apoop. Aoyoo- " laKoofiou toC
d6GAc|)o0Gou. Vide Lambec. comm. lib. VIII. p. 110.
Ceterum ab ijiso auctore nullus libri titulus profectus esse videtiir : bine tanta titulorum in codicibns varietas. Is quern nos recepimus, nescio an a similitudine tituli libri Gnostici r eppa Mapiao- commendetiir.
II. PSEUDO -MATTHAEI EVAXGELIUM
SITE
LIBER BE ORTU BEATAE MARIAE ET INFANTIA SALVATORIS.
III. EVAXGELIUM DE NATIVITATE MAEIAE.
Fabulae traditae evangelio lacobi, quod iam circa initia saeculi tertii graecam ecclesiam pervagatum esse Origenes testatur, dubium non est quin mox ad Latinos etiam pervene- rint. Cuius rei inprimis testes liabemus Hieronymum et Innocentium I. Ille enim scribens de perpetua virginitate beatae Mariae contra Helvidium cap. VII. ad apocrypliorum deliramenta diserte refert quae invito Luca de .,obstetrice“j de „ muliercularum sedulitate“ in partu Mariae circumfere- bantur, eaque in protevangelio magno cum studio exponi con¬ stat ; cuius generis est etiam quod traditiones de sterilitate coniugii parentum Mariae divinitus sublata, de priore loseplii coniugio deque fratribus lesu, quos Helvidius quatuor esse dixerat (cf. contr. Helvid. cap. XII.), ad Matth. 12, 49 sq. reiicit; item quod ad Mattli. 23, 35 sq. reprobat quae „ex quibusdam
PROLEGOMENA.
XXIII
apocryphorum somniis“ de nece Zachariae patris loliannis crede- bantiir. Ac brevi post Hieronymum Innocentius I. in epistola ad Exsuperium data anno p. Chr. 405. ita scribit^) Cetera autem quae vel sub nomine Matthiae (al. Matthaei) sive lacohi minoris vel sub nomine Petri et lohannis, quae a quodam Leucio scripta sunt, vel sub nomine Andreae, quae a Nexocharide (al. Xenocha- ride) et Leonida philosophis (al. oin vel s. n. Andreae usque phi- los.), vel sub nomine Thomae, et si qua sunt alia, non solum repu- dianda verum etiam noveris esse damnanda. Quibus ex locis apparet et Hieronymum et Innocentium traditionibus sub nomine lacobi venditatis libere adversatos esse. Post vero baud pauci fuerunt qui aliter sentirent. Ita iam sexto fere saeculo auctor operis imperfecti in Mattliaeum. prot- evangelium — hoc enim ab eo signilicari clarum est — >jhi- storiam non incredibilem neque irrationabilem“ dicit^).
Videntur autem Latini non diu in interpretando graeco lacobi libro acquievisse, sed fabulas ibi traditas vario modo excoluerunt, cum aliis similibus sive ex graeco sive ex alio fonte haustis maximeque cum fabulis Pseudo -Thomae de in- fantia Christi coniunxerunt atque in nova commenta converte-
1) Cf. Galland. bibl. pp. VIII. p. 561, Locus est ad finem epistolae.
2) Augustinus quidem cap. IX. libri XXIII. contra Faiistum, ubi ex-
ponit de libro Manichaeis probato, qui Pep pa Mapiacr inscribebatur, prot- evangelium ignorare videtur. Ibi enim ille sic : ifse vero convincat non earn (i. e. Mariam) pertinuisse ad semen David, et hoc ostendat non ex quihuscumque litteris , sed ecclesiasticis canonicis eatholicis. Aliae quippe non habent ad has res ullum pondns auctoritatis : ipsae sunt enim quas recipit et tenet eeclesia - - . Ac per hoc illud quod de generatione Mariae Faustus posuit, quod patrem ha- iuerit ex tribu Levi sacerdotem quenda/m nomine loachim, quia canonicum non est, non me constringit; sed etiam si hoc crederem , ipsum potius loachim dice- rem aliquo modo ad David sanguinem pertinuisse et aliquo modo ex tribu luda in tribum Levi fuisse adoptatum. - Hoc ego potius vel tale aliquid crederem, si illius apocryphae scripturae ubi loachim pater Mariae legitur auctoritate deti- nerer , qua/m mentiri evangelium Sed impugnanti tantopere apocryphum
Fausti librum mentio apocryphi alius scripti, quo ad tuendam rem suam uti posset, non opportuna erat.
3) Cf. 0pp. Chrysost. ed. Montfauc. tom. VI. pag. XXIV. Flam sicut hi- storia quaedam non incredibilis neque irrationabilis docet, quando gesta sunt quae refert Lucas, Joseph absens erat.
XXIV
PROLEGOMENA.
runt. Hoc in caussa fuisse videtur cur in celebri edicto Gelasii non inodo evangelium sive, ut in aliis codicibus est, evangelia nomine lacobi et evangelia nomine Thomae, sed prae- terea etiain liber de infanda Salvatoris atque item liber de na- tivitate Salvatoris et de Maria vel obstetrice in apocrypliis recen- sentur ^). Quae sententia probatur ratione librorum latinorum qui ad aetatem nostram pervenerunt: eorum eniin nullus ipsum lacobi evangelium accurate versum continet, sed eiusmodi re- tractationes quae modo plura modo pauciora comprebendant, aliis de consilio additis, aliis caute demtis, aliis per lusum ingenii exaggeratis, graecum textum magis imitatione exprimentes quam ipsum reddentes.
Quadrant haec in utrumque libellorum nunc ipsum a nobis editorum. quorum alter qualis nunc est primum nostra cura prodit, alter dudum a pluribus editus est. Primum accuratius de illo videamus, quern Pseudo -Mattliaei evangelium diximus. Priora eius capita viginti quatuor iam ante me Tliilo edidit ex codice Parisiensi, cuius mentio etiam apud Cotele- rium facta est, sub titulo liistoriae de nativitate Mariae et de infantia Salvatoris. Ab edendo alio eiusdem bibliothecae codice qui ad nostri textus et ambitum et rationem propius accedit, abstinere maluit, quum earn ob caussam quod „fabulas graecas partim ab auctore sive interprete latino ineptissime amplificatas vidit,“ turn quod „haud paucos locos a librariis ita depravatos offendit ut sensum verborum ne divinando qui- dem assequi posset. Nos verp quum in itinere italico in duos incidissemus codices eundem librum passim quidem cum magna textus differentia continentes, utrumque curiose de- scripsimus atque nunc edidimus : nimirum fabularum ampli-
1) Cf. Credner: Zur Geschichte des Kanons, pag. 215. 217. Decreti Ge- lasiani §§ 9 et 16.
2) Cf. ad Constit. apost. VI, 17. Non enim unus duntaxat nebulo circa Servatoris infantiam comminisci sihi permisit , sed eiusdem (i. e. Parisiensis) bibliothecae codice 2276. legitur Incipit historia de loachim et Anna, et de nativitate b. dei genitricis semperque Virginia, et de infantia Salvatoris. - Codice vero 1697. exstat liber tanquam Matthaei evangelistae de infantia sal¬ vatoris, narrationis cum prae cedent ibus partim similis partim dissimilis etc.
PROLEGOMENA.
XXV
ficatio, quam Thilo hire questus est, non probanda gustii nostro, sed minime conteinnenda est propterea quod pertinet ad cognoscendum ingenium temporuni eorum quibus debetur atque placuit, sive ab ipsis profecta sit Latinis sive ex orien- talibus libris fluxerit, et quod nonnulla latine supplere videtur quae graece scripta perierunt. Yalet id quod ultimo loco dixi in eas maxime fabulas quae ex evangelio Tbomae desumtae videntur, cuius graece fragmenta tantuin supersunt.
Praeterea dubium non est quin Vaticanus textus noster multo praestet codici Thilonis Parisiensi per priora ea ca^iita quae is sola babet: nisi quod doctissimus editor passim le- gendo videtur falsus esse. Cf. exempli caussa cap. YII. ubi Thilo babet dms a Jiliis colitur; nos deus 'in Jiliis colitiir. Ibi¬ dem Thilo Deus castitate primo omnium probatur aut colitur; nos Deus in castitate colitur, ut primo omnium comprobatur : YIII, 3. Thilo Cumque erogasset singulas ad tria millia virgas et ex nulla earum exiisset columba: nos Cumque singidis erogasset, et ex nulla virga exisset columba: YIII, 4. Thilo Ego quidem non contemno voluntatem dei, si cognoscere possim quis; nos Ego quidem volun- tatem dei non contemno, sed custos eius ero quousque hoc de volun- tate dei cognoscam quis: VIII, 5. Thilo quasi in fatigationem ser- monis, nos quasi in fatigationis sermone: XII, 2. Thilo quam si gustasset homo metuens; nos quam cum gustasset aliquis men- tiens: XII, 3. Thilo melius est enim vitam tuam confessio prodat; nos melius est enim ut tua confessio te prodat: XII, 4. Thilo alii dicebant sanctitatem, alii vero per malam conscientiam accusabant earn. Dine Maria videns populi suspicionem non ex integro fuisse purgatam - quoniam virum nunquam cognovi, sed nec cognoscere habeo; quia ab infantia - in hoc mentem defnivi, et hoc deo meo votum feci ut - in qua me confido ipsi soli vivere et ipsi soli sine aliqua pollutione quamdiu vixero permanere; nos alii dicebant sanctam et immaculatam; alii vero malam et contaminatam. Tunc Maria videns se in suspicione populi esse nec se eo integre videri purgatam - quoniam virum nunquam cognovi; sed ab eo cognoscor cui ab infantia - inentem meam devovi. Et hoc deo meo votum
XXVI
PROLEGOMENA.
feci ah infantia mea ut - in qua me conjido ipsi soli vivere et ipsi soli set'vire: et in ipso quamdiu vixero sine pollutione permaneho.
In edendo autem ita versati sumus ut textum Vaticani codicis, quern a diximus, plerumqiie sequeremiir , lectionibus codicis Laurentiani i. e. b, item Parisiensis num. 5559. A. (Cotelerii tempore num. 2276.) saeculi XIV. (apud nos c) et alterius Parisiensis num. 1652. saeculi XV. (apud nos d) in commentario exhibitis. Posterioris enim codicis Parisiensis lectiones Thilo passim ad suum textum adnotavit; praeterea- que exliibuit inscriptiones singulorum quae in eo codice sunt capitum hunc in modum:
I. De patre et matre sanctae Mariae virqinis. 11. De recessu loachim ah Anna. III. De regressu loachim ad Annam. IV. De ortu heatae Mariae. V. De gratiarum actione Annae. VI. De com- mendatione heatae Mariae. VII. De voto virginitatis heatae Mariae. VIII. Quare heata Maria comrnissa fiat losepli. IX. De annuntia- tione dominica. X. De moestitia loseph pro heata Maria gravida inventa. XI. De consolatione loseph facta per angelum. XII. De calumnia ludaeorum in loseph et heata virgine facta. XIII. De tempore ortus Christi et duahus ohstetricihus et pastorihus et stella. XIV. De egressu heatae Mariae a spelunca in praesepioff). XV. De circumcisione domini et adventu magorum in lerusalem. XVI. De Ypapanti domini. XVII. De nece puerorum et fug a loseph in Aegyptum. XVIII. Quomodo lesus sedavit dracones. XIX. Quo- modo leones et pardi lesum sunt secuti. XX. De palma inclinata per lesum aquam producente. XXI. De henedictione palmi et rami eius translatione. XXII. De itinere per lesum ahhreviato. XXIII. Quomodo ingresso lesu in Aegyptum idola corruerunt. XXIV. De honore lesu exhihito per Afrodisium. XXV. De pisce arido vitae restitute. XXVI. De risu lesu propter passeres sihi invicem insidiantes. XXVII. De egressu lesu et Mariae de Ae- gypto. XXVIII. De aqua pluviali clarificata et decern pas.'ierihus de luto factis in sahhato. XXIX. De Pharisaeo mortuo ad vocem lesu. XXX. De puero qui percussit lesum morti tradito et quihus- dam caecitate perculsis. XXXI. Quod lesus prohihuit loseph ne per irarn ipsum tangeret. XXXII. De Zachaeo magistro lesu et
PROLEGOMENA.
XXVII
verhis eorum. XXXIII. Quod lesus suscitavit puerum cum eo lu- dentem. XXXIV. Quod lesus sanavit pedem Jindentis ligna. XXXV. Quod lesus attidit aquam heatae Mariae in pallio suo. XXXVI. De tritico a lesu multiplicato. XXXVII. De ligno per lesum distento. XXXVIII. De quodam magistro lesu vita pri- vato. XXXIX. De quodam alio magistro lesii, cuius benignitate lesus suscitavit magistrum defunctum. XL. Quomodo lesus sana¬ vit loseph a veneno viperae. XLI. De septem lacubus et duodecim passeribus et duobus pueris per lesum traditis morti. XLII. De jilio cuiusdam mulieris per lesum vitae reddito. XLIII. Quomodo lesus inti'avit in cryptam leaenae. XLIV. Quomodo aqua lordanis divisa est ante eos. XLV. Quomodo defunctus resuscitatus est per sudarium loseph. XLVI. Quomodo Zachias rogavit loseph et Mariam ut traderent lesum magistro nomine Levi. XLVII. Quo¬ modo lesus sanctificabat et benedicebat convivantes. XL VIII. Com- mendatio lesu et Mariae matris eius.
Sed antequam dicamus de altero libro qui de nativitate Mariae inscribitur, explicandum est de titiilo evangelii Pseudo -Matthaei: hoc enim ipsi priorem librum insignieu- dum duximiis, postqiiam editores operum Hieronymi aliique, quorum exemplum etiam Thilo secutus est, librum de na¬ tivitate Mariae, apud nos tertio loco positum, eo nomine dixerunt. Cuius rei iudicium baud dubie primum pendet a codicum auctoritate, non tarn ab ipso eo quern liabent titulo libri, quam ab epistolis episcoporum et Hieronymi libro praefixis; in his enim Matthaeus diserte auctor praedicatur. lamvero non tantum Yaticanus codex is quern maxime secuti sumus illas epistolas nostro libro praepositas habet, sed etiam alter ille Cotelerii Parisiensis et Laurentiani duo a Bandinio accurate descripti, alter Medic, plut. XIX. cod. 10., alter bibl. S. Crucis plut. XY. cod. 12.^). Xeque aliter, ut videtur, in
1) Cf. supra notam 2) p. XXIV.
2) Cf. Eaiidin. Catalog. I. p. 523., ubi de priore, quo Hieronymi opera continetur, haec afferuntur: Hieronymi epistola sive praefatio in libro de in- fantia Salvatoris ad Croniantium et Heliodorum. Post inscriptionem Dominis sanctis ac beatissimis etc incipit Qiii terram auri conscientia (sic) fodit etc.
XXVIII
PROLEGOMENA.
Grabii codice Oxoniensi fit ; atque consentit etiam libellus saeculo quinto decimo editus sub titiilo infantiae Salvatoris ^). Contra est uterque Thilonis codex Parisiensis, ubi lacobus films losephi auctor fingitur , consentiente etiam Cantabri- giensi codice recentissimae aetatis a Thilone inspecto ^). Ac- cedit quod opusculum alterum de nativitate Mariae plerumque cum Hieronymi litteris inveniri videtur, quamquam de ea re non satis constat.
Sed omnem dubitationem nostram sustulit hoc quod epi- scopi duobus epistolae locis et virginis matris et Salvatoris in- fantiam hoc evangelic Matthaei contineri significant, atque in ipsis Hieronymi litteris est nos sms orationibus adiuvent qui ad Salvatoris nostri sanctum infantiam “per nostram potuerint ohedien- tiam pervcnire. Haec minime quadrant in breve illud de nati¬ vitate Mariae evangelium, quod eo ipso loco desinit ubi sermo
et desinit per nostram poterunt ohedientiam perrenire. Liber incipit Una die admonitus est in somnis Joseph ah angelo domini (cf. apud nos XVII, 2.) De¬ sinit ipse Jesus Chrisius , qui eum sanarit, sanet nos a peccatis, qui est hene- dictus etc. (Haec extrema quadrate videntur in finem capitis nostri XLI.) Ibidem tom. IV. p. 474. de altero codice explicatur. Praemissa eadem ilia Hieronymi epistola caput primum est de fuga Jesu in Aegyptum (cf. cap. XVII.). Extremum banc babet epigraphen: Quomodo, quando simul comedehant, Jesus mensae henedicebat, et quando dormiehat, claritas dei super eum fulgehat. De¬ sinit in die sive in nocte, claritas dei resplendehat super eum, in saecula sae- culorum. Amen. (Haec satis respondent nostris capite XLII.)
1) Quod enim Grabius ad Irenaei I, 17. (apud Massuet. I, 20.) notavit, contineri eo codice Pseudo - evangelium Leucii, id inde explicandum videtur quod Leucius idem Matthaei scriptum ad suam mentem conformatum edi- disse in litteris fingitur Hieronymi.
2) Cf. Lud. Hain Repertorium bibliographicum, ubi II, 1. p. 130. nu- mero 9178. commemoratur Jnfantia Salvatoris. Libellus de infantia Salva¬ toris a beato Sieronymo translatus. Qui libellus nec a Ludov. Hain visus est nec a Thilone nec a me.
h Ceterum „Iacobus filius Iosephi“ idem est qui in graecis libris mss. protevangelii d6eA(|)66eoa dicitur; neque magis alius est "laKCofioo' "GSpaToo' Epiphanii monachi, quum ilium in ipso Mariae partu interfuisse faciat: ■‘laKCoSocr " GSpaTocr Tore tnapdbp etc. Cf. Epiph. edita et ined. cura Dres- sel. p. 23.
^) Cf. Cod. apocr. p. CXV. In altero codice nostro, i. e. Laurentiano, nec epistola nec magis ulla inscriptio esse videtur; certe enim nihil eius- modi in schedis meis notavi.
PROLEGOMENA.
XXIX
de infantia Salvatoris instituendus est. Quod quam male ha- beat, iam olim sensit is qui alterum litterarum Hieronymi finxit exemplum , in quo sola nativitas Mariae eo Matthaei evangelio tradi bis dicitur, nulla prorsus infantiae Salvatoris mentione iniecta. Reperiuntur autem posteriores istae Hiero¬ nymi litterae multo rarius in codicibus quam priores, ad qua- rum emendationem inventae sunt: mibi quidem ex editionibus tantum operum Hieronymi innotuerunt, unde in collectiones apocrypborum transierunt. Ceterum emendator ille incaute hoc fecit quod episcoporum litteras intactas reliquit, in quibus pariter atque in Hieronymi responso de infantia Salvatoris sermo est.
Quibus ex omnibus clarum fit, epistolas episcoporum et Hieronymi non posse ab ipso inventore evangelio de nativitate Mariae praefixas esse , neque magis eum libellum Pseudo- Matthaei nomine quippe ex iisdem epistolis desumto posse in- signiri. In altero vero libro qui et est et inscribitur de ortu Mariae et infantia Salvatoris, nihil contrarium babetur epistolis illis, quas et ipse, ut vidimus, in antiquis codd. multis prae- positas habet: quapropter buic titulus evangelii Pseudo -Mat¬ thaei ex illarum epistolarum auctoritate restituendus erat.
Iam vero sede harum epistolarum iure mutata mutatur etiam indicium de utriusque libri aetate, consilio, auctoritate, quod in dissertatione nostra de evangeliorum apocryphorurn ori- gine et usu §§ 11. et 12. fecimus. Ad quod enim maxime compilatorem evangelium de nativitate Mariae composuisse ibi diximus, ut contra baereticos, nominatim Manichaeos et Montanistas, commento de Levitico genere Mariae unice de- lectatos Davidicam Mariae virginis progeniem evinceret, id utrique evangelio commune est. Porro in commendandis vitae monasticae praeceptis grave illud duximus quod auctor evan¬ gelii de nativitate Mariae VII, 4. scrip turam protevangelii cap. VIII. Touo- xHpeijotJTao- too Aaou reddidit „nuptui babiles non coniugatos“, quorum loco Pseudo-Mattbaeus noster babet
q In commentario adscripsimus pag. 52.
XXX
PROLEGOMENA.
„quicuinqiie sine uxore est‘^ At hoc posterius, si verum quae- ris, maiorem antiquitatem sapit altera scriptura, qua novi ali- quid cum gravitate additur. Quod eo plus moment! habet quoniam ad repraesentandam ipsam losephi personam valuit; is enim grandaevus quidem dicitur, sed ignoratur prius eius coniugium, ignorantur etiam filii. Multo id aliter fit in Pseudo- Matthaeo nostro VIII, 4., contra quern ipsum dixeris evan- gelium de nativitate Mariae scriptum esse. Mitto id genus alia. Pseudo-Matthaei enim evangelium, quod nobis dicitur, baud dubie locis pluribus antiquiorem refert baeresin, eius- modi quidem cui ipsa ecclesia indulgebat; alterum de nativi¬ tate Mariae quamquam cum luxuria sententiarum verborumque, tamen caute et salva quadam sobrietate catholica scriptum est. Hinc nescio an a verit’ate non nimis aberret si cui posterius excogitatum videatur ad eliminandum prius, cuius textum quem- admodum in nostris codicibus superest, ab exemplis antiquis- simis vario modo deflexisse credibile est.
Illud vero negari non potest, iam media aetate eum qui est de nativitate Mariae librum ad Hieronymum Mattbaei in- terpreteni referri consuevisse, etsi antiquorum scriptorum de evangelio Pseudo -Mattbaei testimonia saepe difficile dictu est utrum spectent ex duobus libris nostris. Primus quidem qui librum de nativitate Mariae nomine Mattbaei insignitum teste- tur, Fulbertus videtur esse Carnotensis saec. IX. episcopus. Cf. serin, eius de nativ. Mar. II. et III. Postea, qua re Tbiloni
1) Cf. Biblioth. PP. Lugdun. tom. XVIII. p. 38 sqq. Sermone III. haec leguntur : Exstat quaedam non usifata relaiio , quae clarissimi interpretis Mie- ronymi praenotatur nomine, referens beatum Maifhaeum post editum evangelium ortum praefatae virginis atque initiamenta puerilia lesu Christi iia ohscuris manu propria obsignasse litteris hebraicis ut nullis infideliiim illud vellet pa- tere superjluis et mordacibus ictibus; quae tunc a praelibato interprete feruntur transportata , quibusdam obnixe petentibus, ad linguae latinae notitiam etc. Quo loco etsi de ipso libro nihil accuratius definit, atque inde quod cum „ortu virginis“ „initiamenta puerilia lesu Christi" coniuncta dicit ad alte- ruui concludi librum potest, tamen probabile non est sermone III. Pulbertum de alio scripto exponere quam II. sermone, ubi, Mattbaei quidem nomen ta- cens, plura ad verbum ex libro nostro de nativ. Mar. aftert. Cf. Thil. Cod. apocr. p. XCVIII. Quam parum vero ipso media aetate de auctoris nomine
PROLEGOMENA.
XXXI
assentior , eo potissimuni ad litteras atqiie artes vim habuit quod exeunte saeculo XIII. in bistoriam Lombardicam sive Legendam auream fere tota recepta est. Cf. cap. CXXXI. (antea 126.) ed. Graesse 1846. pag. 585 sqq.^), unde plura utiliter conferri possunt cum textu a nobis edito. Hunc vero textum repetivimus quemadmodum ex editionibus operum Hieronymia- norum Erasmi, Marian. Yictorii, Tribbecbovii; Martianaei, Val- larsii, in codices apocrypbos Fabricii et Tbilonis transiit, nisi quod vulgatam scripturam aliquoties emendavimus, collato in- super evangelio Pseudo-Mattbaei, cuius codex noster Ambro- sianus {Amb) sive Laurentianus documento est, alterum borum librorum ex altero interpolatum esse.
huic historiae virginis praeposito constiterit, Roswitha poetria saec. X. testatur, quae earn historiam, quam ipsa versibus hexametris expressit, sub nomine lacobi scriptam reperit. Cf. Rosw. opp. ed. Scburzfleiscb. 1707. pag. 73 sq.
1) Cf. Cod. apocr. XCVI.
2) Ibi etiam refertur ad Hieronymum verbis bis Hystoriam autem nati- vitatis virginis heatus Hieronymus , ut in prologo refert, adolescentulus in quo- dam libro legit, sed post muUiim temporis , ut se ibidem legisse recoluit, primo rogatus transsoripsit, cf. pag. 587. Ipsa bistoria sic inchoatur: Joachim nam- que ex Q-alilaea et civitate Nazareth sanctam Annam ex Sethlehem duxit uxo- rem. Ambo autem iusti erant et ambo sine reprehensione in omnibus mandatis domini incedebant, omnemque suam substantiam trifarie dividebant, unam partem templo et templi servitoribus impendebant etc. Pergitur usque ad verba virgo autem Maria cum VII virginibus coaevis et collactaneis suis, quas ob ostensio- nem miraculi a sacerdote acceperat , ad domum parenium in Nazareth reversa est, cf. finem capitis VIII. Reliqua i. e. capp. IX. X. brevissime absolvuntur his In diebus autem illis angelus Q-abriel ei oranti apparuit et de ea nascitu- rum dei Jilium nuntiavit. De singulis cf. ipse procul dubio esset cui virgo de- sponsari deberet, ad VIII, 1, Memorabilis in media historiae serie locus hie est Ait Hieronymus in quadam epistola ad Chromatium et Heliodorum quod beata- virgo hanc regulam sibi statuerat ut a mane usque ad terfiam orationibus insisteret, a tertia usque ad nonam textrino operi vacaret; a nona ab oratio¬ nibus non reoedebat, quousque angelus apparens sibi escam daret. Haec enim non in Hieronymi epistola leguntur sed in eo quod nobis est Pseudo -Mat- thaei evangelio cap. VI, 2. Vestigium est hoc antiquioris famae huius evan- gelii. Praeterea etiam cum notitia de cognatis lesus a nobis pag. 104. ex- bibita quae conferantur offert idem illud Legendae aureae caput. Cf. ed. Graesse pag. 586.
XXXII
PROLEGOMENA.
IV. HISTORIA lOSEPHI FABRI LIGNARII.
Historian! losephi fabri lignarii latine edidimus, repetentes interpretationem Wallini de arabico factam, apud Tbilonem cura Aemilii Boediger aliquoties mutatam. Arabicus vero textus et ipse deberi videtur interpreti operis coptice scripti. Quod qiiam recte cum Thilone et Dulaurier (vide infra) sta- tuamus, primum probatur codicibus copticis partim mempbi- ticae partim sahidicae dialecti quibus haec historia continetur. (Vide infra.) Ita enim fere fiebat ut qui primum coptice scri- berentur libri, ii post arabice verterentur; quemadmodum apud Coptos etiamnum multi libri liabentur ad marginem antiquioris textus coptici arabica versione donati, rursusque alii arabice tantum scripti ad ipsos usus ecclesiasticos adhibentur, quale est etiam Synaxarium Mediceum ecclesiae Coptorum Alexan- drinae anno Christi 1425 exaratum^). Nimirum dudum sermo copticus apud ipsos Coptos abolevit in eiusque locum arabicus successit. Atque etiam arabicus codex is quo ad edendum Wallinus usus est, ex Aegypto Parisios cura Wanslebii ad- vectus est, qui baud dubie ex aliquo Coptorum monasterio sive Cairi sive in deserto Libyae adeptus erat. Porro Coptum potissimum auctorem libri suadet quod cultus nutricii lesu Monopliysitis africanis prae ceteris tantopere placuit ut is apud Coptos primum videatur suum diem festum habuisse ^). Quod institutum a Coptis ad alios Cbristianos orientales atque multo post ex oriente in ecclesiam latinam transisse probabile est ^). Ad id enim historia losephi, homiliae potius quam
1) Cf. Asseman. catalog, biblioth. Medic. Laurent, et Palat. codd. mss. oriental. (Florent. 1742.) p. 164 sqq. Tbil. cod. apocr. p. XXL
2) Is notatur in Synaxario, quod supra commemoravimus, pag. 185. ad diem 26. mensis Abib (i. e. 20. m. lulii) verbis his Mequies sancti senis iusti losephi fabri lignarii, Deiparae virginis Mariae sponsi, qui pater Christi vocari promeruit.
3) Ita senserunt etiam Tillemontius et Bollandus. Ille enim Me- moires pour servir a Vhistoire eccles. tom. I. p. 1. pag. 135. sic scribit: On pretend que les Cophtes et les autres Orientaux en font une feste fort solennelle le 20. de Juillet, auquel Us mettent sa mort sur V autorite d’une vie pleine de fables, Bollandus croit que les Carmes ont apporte d’ Orient cette feste en
PROLEGOMENA.
XXXIII
historiae rationem referens, inprimis destinata fuisse vicietur ut die loseplii festo, in memoriain obitus eius institute, in conventii sacro praelegeretur. Dies ille non mode in libello nostro coinineinoratur cap. 29., quemadmodiim fieri solet in vitis sanctorum eidem usui destinatis, et solemne anniversariuin commendatur, sed etiam oblationibus ea occasione faciundis aeterna praeinia proponuntur cap. 26.
Denique sententia nostra de coptica origine confirmatur pluribus loeis libri dogmaticis, cuiusmodi est convivium mille annorum capite 26. commemoratum. Facile eniin cliiliasmus quein vocant Coptis Christianis, ingenii mystici et fanatici, maximeque iis qui innumeris monasteriis deserta Libyae in- colebant, etiam turn placere poterat quum ecclesia et graeca et latina dudum repudiarat. Item quae capite 14. de natura spiritus sancti praecipiuntur cum iis fere conveniunt quae a Cyrillo Alexandrine in anatliem. IX. (cf. Theodoret. opp. IV. p. 717.) in earn rein dicta sunt. ,
Quae quum ita sint, omnino deserenda est Isidori de Iso- lanis sententia qui hebraeum malebat auctorem, permotus ma- xime auctoritate exempli latini quod anno 1340. ex hebraeo translatum esse subscriptio testabatur. Possit aliquis in usum Christianorum ex ludaeis Aegyptum et Syriam incolentium opus copticum hebraice versum opinari, sed id a consuetudine abhorret Christianorum ex Hebraeis ubique bilinguibus, neque magis id sententiae Isidori de Isolanis aut subscriptioni codicis illius latini conveniens est. Verum ita existimandum est, in- terpretem latinum commendandi libri caussa ad hebraeum pro- vocasse textum, quemadmodiim tot apocryphorum eius generis auctores ex hebraeo se transtulisse finxerunt. Quod ut ille fingeret, fecit etiam quod primo capite apostoli hiinc sermonem
I’Eglise d’ Occident, et qiie les Cordeliers V ay ant receive en 1399., elle s’ est en- suite rependue dans toutes les Eylises lafines, lie tciDpore quo inemoria lo- sephi festa apud Latinos recepta sit dissentit vel certe videtur disseutire a Bollando Cal met. Cf. eius dissert, de S. Joseph S, M.ariae virg. coniuge art. VIII. (Luc. 1729.) ubi ait Dies ohitus ad 19. Mariii notatur in mariyro- logiis ultra 800 annos vetustissimis , quern diem festum agit in eius memoriam ecclesia latina.
*##
XXXIV
PROLEGOMENA.
litteris consignatum reliquisse dicuntur in bibliotheca Hieroso- lymitana ^).
Quam ad antiquitatem haec historia losephi fabri lignarii referenda sit, accuratius definiri poterit ubi de tempore insti- tutae memoriae losephi festae compertum fuerit. Rursus vero inde quod libellus noster coptice, et quidem in utraque dia- lecto et memphitica et sahidica, scriptus reperitur, concluden- dum est ad magnam eius instituti antiquitatem. Saeculo fere quarto si Coptum auctorem scripsisse dicimus, nihil in ipso libro ei sententiae contrarium habebimus. Convenit enim sim- plicitas qua res ex evangelio lacobi petitae per priora novem capita narrantur. Item res quae losephum senem spectant, quae mortem et animarum piarum statum, quae angelos et coelos similiaque, ut nihil novellae superstitionis produnt, ita concordant maxime cum iis ludaeorum de his rebus opinio- nibus quae primis saeculis a Christianis etiam plerisque re- ceptae sunt. Inprimis notabile est convivium mille annorum capite 26. memoratum, quod post saeculum tertium vix am- plius nisi apud haereticos auctoritatem habebat; item quod capite 5. mors instare dicitur Mariae virgini, quam quinto iam saeculo in coelum assumtam esse permultis placebat.
Restat ut de editione nostra explicemus, quam ab editione principe Wallini inprimis pendere, iam supra significatum est. Georgius enim Wallinus, natione Suecus, ex cod. ms. Pa- risiensi arabice edidit, addita versione latina et magna notarum copia, anno 1722 2). Codicem eum arabicum in bibliotheca Regia notatum dicit Wallinus numero CCCCXXXII^). Ver-
1) Et h. 1. et in iis quae sequuntur plura conformavimus ad § 14. dis- sertationis nostrae Haganae ; cf. pag. 52 sqq.
2) Libri titulus hie est; Historia losephi fabri lignarii. Liber apocry- phus ex codice manuscripto Regiae bibliothecae Parisiensis nunc primum arabice editus nec non versione latina et notis illustratus a Georgio Wal¬ lin, Sueco. Lipsiae, MDCCXXII.
3) Docuit Thilo ex Actis Sanctorum iam ducentis annis ante Wallinum fabulae nostrae notitiam dedisse Isidorum de Isolanis. Locus Actoi’um d. XIX. Martii tom. III. p. 7. sic habet: Kalendaria coptica ad XX. diem lulii festum losephi referunt, et in eo quidem quod apud Seldenum est libro de Synedriis Hebraeorum ad calcem expressum additur fabri lignarii. Testatur
PROLEGOMENA.
XXXV
sionem Wallini primum repetiit Fabricius in cod. Veteris Testa- menti pseudepigr. II. p. 309 sqq., niillis notis nec ex Wallini opere redditis nec a se additis. Thilo vero ipsum textiim ara- bicum recudendum curavit, scriptura passim ab Aemilio Eoe- diger restituta, versionem aliquot locis mutatam repetiit, de- lectam notariim partem ipsis Wallini verbis exscripsit. Idem primus attendit ad fragmenta liistoriae losephi coptica, de- scripta a Georg. Zoega in catalogo codd. copticorum mss. qui in Museo Borgiano Velitris adservantur, Bomae a. 1810. Est enim in Borgiana collectione codex copt. num.XXV. (descrij^tus) ex volum. Vatic. LX VI. (apud Asseman. in bibl. orient, tom. I. p. 618. est cod. copt. XV., anno p. Chr. 1067. scriptus), qui totam nostram de vita et morte losephi historiam continet, unde Zoega praeter librarii subscriptionem non attulit nisi initium, a nobis sub textu pag. 115. repetitum. Becenset vero etiam in catalogo p. 225. fragmentum sahidici codicis^), quod foliis iis octo qui- bus constat cap. XIV. usque cap. XXIII. complectitur. Inde quicquid Zoega latine exscripsit, diligenter in notis ad textum notavimus. Cum quibus Zoegae excerptis coniunximus quae ex eodem fonte hausta nuper edidit Ed. Dulaurier. Is enim ea fragmenta quae ipso sahidico textu a Zoega exscripta sunt, accuratius quam Zoega interpretatus est. Quod fecit in libello cui titulus est: „Fragment des revelations apocryplies de S. Bar- thelemy et de I’liistoire des communautes religieuses fondees
autem Isidorus de Isolanis, ex ordine S. Dominici, ante annos 140. (circa annum 1522.) scriptor, in Summa de donis S. losephi parte IV. cap. 9., orientis Catholicos consuevisse eum diem ingenti cum veneratione agere suisque in ecclesiis quandam S. losephi vitam legere, cuius de hebraeo in latinum anno 1340. translatae nactus exemplar, illius epitomen tradit, multis omissis quae ab sanctae Romanae ecclesiae cultoribus, cuius deficere nequit veritas Christo conservante, minime reciperentur. In hac autem Christus ipse, cui in monte oliveti ad discipulos loquenti tota ilia de losepho narratio tribuitur, sic con- cludere fingitur 'Ei posuerunt corpus loseph patris mei in sepulcro iuxta corpus patris sui lacoh.
1) Ad eundem codicem olim pertinuisse videtur folium unum a Zoega sub num. CXVI. p. 223. memoratum, in quo lesus narrat quomodo eum con- cepit virgo Maria et peperit in Bethlehem prope monumentum Rachelis. Haec enim, ut iam Thilo indicavit, in caput nostrum VII. quadrant.
2
XXXVI
PROLEGOMENA.
par S. Pacliome. Tracliiit sur les textes copte-tliebains inedits conserves a la Inbl. du Roi par M. Edouard Dulaurier. Paris 1835. Of. ibi pag. 23 — 29., nbi magnam partem fragmenti sa- bidici interpretatur. Praefatur autem pag. 23. inter alia baec: En comparant les recits de I’ecrivain arabe avec ceux de I’au- teur copte, on se convaincra que Touvrage du premier n’est qu’une traduction abregee de T original egyptien. - Cette com¬ position se rattacbe trop evidemment par le fond des idees aux doctrines tbeosopbiques dont I’Egypte fut la patrie, et par son style a ce caractere de simplicite qui est propre a la langue copte, pour qu’il soit possible de supposer que I’original n’ait pas ete ecrit en cet idiome, et qu’il ait vu le jour ailleurs que sur les bords du Nil.
V. VI. EYANGELIUM THOMAE
GEAECE A: GEAECE B.
VII. EVANGELIUM THOMAE LATINUM.
Evangelium Tbomae eadem fere cum lacobi libro^) et an¬ ti quitate et celebritate est. Veterum enim testimonia repetenda sunt ab Origene qui bom. 1. in Lucam ipsum commemorat
1) Supra pag. XIII. uon satis accurate vidimus de lustino prot- evangelii teste. Quod enim ille Christum in spelunca natum esse dicit, id eo magis ex protevangelio haustum videtur, cjuoniam accedunt alia quae similiter efficiunt lustinum eo libro usum esse, quemadmodum nuper rectis- sime observavit Hilgenfeld; Kritische Untersuchungen iiber die Evangelien Justins etc. p. 153 sqq. Huiusntodi est Apolog. I, 33. pag. 75. (ed. Co¬ lon. 1686.) ubi baec verba angeli ad Mariam esse dicuntur ^l6ou ffU/\AH\|/H ep eK TOpeup. dy. kq! tc^h uidp, kqI uidcr u\}/!{ttou KAHOdaeTai.
KQi Ka/\t(jeic7 TO opopa auToO " iHaoOp • auTocr ydp adbuei Top Aaop au- ToO dujd Tdbp dpapT. auTOop. In his illud uidcr u\}/fcrTOu cum protevan¬ gelio cap. XI. concordat, Luca 1, 35. uidu 6eo0 tcnente. Et quod cum priorlbus “Idou - KAuBHaeTai coniungit Koi KoAeaeiff Td opopa auToO "Ih- uoOp • auTdcr yap crobcrei etc., id eodem prorsus modo in protevangelio fit; a Lucae vero textu ea verba plane desunt, et apud Mattbaeum ab angelo ad losepbum dicta traduntur. Cf. etiam ea quae sequuntur apud lustinum, ubi est o6ep kqi 6 dyyeAoa nupda THp tuapGtpop eTure Kai KaAtcreia Td opopa auToO " 1h croup • auTda ydp - died t. dpapT. auT. Rursus roemorabilis lo¬ cus est dialog! cum Trypbone 100. p. 327. eo quod Maria virgo ex nuntio Gabrielis )(apdp AafioOoa dicitur, quemadmodum in protevangelio XII, 2 est
PROLEGOMENA.
XXXVII
secundum Thomam evangelium , et ab Irena eo, quo titulo quidem libri tacito fabulam Marcosiorum affert in libro nostro scrip tarn ^). Quibus proximo adiungendus est auctor Pliilo- sopliumenorum Origenis nomine nuper editorum, aequalis certe Origenis, nisi forte est Hippolytus. Hie quoque ex ipso secundum Tbomam evangelio liaurire se dicit, quamquam quae affert verba in fragmentis quae hodieque supersunt non legun- tur®). Arguit autem eo libro usos esse Naassenos constituentes sectam gnosticam saeculo secundo fere medio ^); unde quam grave eximiae antiquitatis evangelii secundum Thomam sumen- dum sit argumentum, in promtu est. A quibus secundi et in- euntis tertii saeculi testimoniis pergendum est ad Eusebium et Cyr ilium Hierosolyniitanum, quorum ille exhibito ca- nonicorum scriptorum catalogo evangelium Tliomae recenset
Xapd^ 6e AaSouaa Mapidp dioiei ropoa "GAiadSeT etc. Quibus ex locis hoc probabile fit, lustinum memoriter afi’erentem quae circa Mariae nuntia- tionem legisset, cum canonicis verbis commiscuisse apocrypha, et quidem ea quae etiamnum in protevangelio scripta reperimus.
Origenis verba ex vetere interprete sunt Seio evangelium quod appel- latur secundum Thomam, et iuxta Matthiam, et alia plura legimus, ne quid igno- rare videremur, propter eos qui se putant aliquid scire si ista cognoverint.
2) Irenaei locus est adv. haeres. I, 20. Ilpoa 6e toutoict dpiuOHTop
toAhOou dzDOKpu(l)oop Kai p60oop da auxoi eroAaaap inapeiacjje-
pouaip eia KaTdiDAH|ip xoop dpofxoop kqi xd xfla dAwOelaa piA exuiaxa- pepoop Ypdppctxa. TXipoaxoapaAapfidpouai be etc. inde a TOpoaroapaAapfi. totum locum adscripsimus pag. 140. In nostris evangelii Thomae recensio- nibus cf. graece A VI, 4: graece B VII, 2: latine VI, 7: Pseudo-Matth. XXXI.
3) Cf. Orig. Philosophumena ed. Emm. Miller Oxon. 1851. p. 101. xaepi Ha 6tappH6Hp ep xcp xaxd Goopdp ezniYpacl)opepop euayyekicp TOapa6i- 6oaai Aeyopxea ouxooa "Gpe 6 ^Hxoop eupAaei ep xuaidioia dinc) exoop eiDxd' eKcT ydp ep xcp xeaaapeaKaideKdxcp alcopi KpuSopepoa cj^apepoO- pai. xoOxo 6e ouk eaxi XpiaxoO dAAd ^ InjxaoKpdxoua Aeyopxoa ” Gmxd excop njaTa luaxpda Hpica’ o0ep ouxoi xAp dpxeY®P°P cjjuaip xoop oAoop ep dpxeYopqp xi0epepoi oroeppaxi, xd lurajOKpdxeiop oKHKOOxea oxi eaxip Hpiau njaxpda inaidiop eroxd exoop, ep xoTa xeaaapai [kqi 6eKa] 4>aalp exeai Kaxd xdp Gcopdp eTpai (jjapepoupiepop. Cf. cum istis epe 6 ^Hxdop eupAaei ep ujaiSioia Pseudo-Matth. evang. XXX, 4. Fui inter vos cum in- fantibus etc.
q Cf. Orig. Philos, p. 94. [oi] eOTiKAH0e'pxea I'laaaaHpoi xA efipaidi cjjcopA ouxooa dbpopaape'poi * pdaa 6e 6 ocjjia KaAeTxai. pexd be xaOxa etueKaAeaap eauxoua F pooaxiKOua. Ibidem p. 277. et 6e ko! exepai xipea aipeaeia dbpopd;opxo KaVpoop, “ O(|)ixoop etc.
XXXVIII
PROLEGOMENA.
inter scripta nomine apostolorum ab haereticis evulgata ^)j hie vero duobus Catechesium suarum locis Manichaeorum scriptis adnumerat, ita quidem ut sub nomine Thomae latere dicat Tho- mam unum ex tribus Manetis discipulis ^). Quae Cyrilli de auctore libri sententia longum errorem praeivit : multi enim eum secuti sunt veteres, ut Leontius Byzantinus®), qui de sectis scripsit ineunte fere saeculo septimo, et Petrus Si¬ culus bistoriae Manichaeorum auctor saeculo IX. quibus assenserunt inter eos qui recenti memoria in earn rem inqui- siverunt, Bichardus Simon®) et Mingarellius ®). Errare vero Cyrillum, postquam allata sunt Irenaei, Origenis et Pseud- origenis testimonia, non est quod demonstretur. Ximirum quern ille librum apud Manichaeos inprimis in usu esse noverat, eum ab iisdem compositum ex coniectura arbitrabatur. Thomae
q Cf. hist, eccles. Ill, 25. Yp’ e\6epai exoijaep auxdcr re TauTacy Kai Tac o^jopari tcd^ drooaT6/\a3|j ropoc Toop aiperiKcop njpocjjepopepaa (sc.ypa- (fda), HTOi dba Herpou Kai 0copia Kai MarGia h Kai Tipoop inapd toutouct d/\Aoop euayY^Aia TaepiexQucacy etc.
2) Catech. IV, p. 66 sq. Oxon. 1703. rAa 6e KaipAa 6ia0HKH<7 xd xecrcapa euayyeAia’ xd 5e Aoiind \|/eu6eTuiypa4)a Kai 6AaSepd xuyydpei. eypa\}/ap Kai MapiyaToi Kaxd Gcopdp euayyeAiop, oruep oooxnep euoo5iq xAa euayyeAiKAa tDpoacopupiacj 6iac})6elpei xda -vj/uyda xoop droAoucrxe- poop. Catech. VI, p. 98. piH6eicr dpayipootrKexoo xd Kaxd 0oopdp euayye¬ Aiop' ou ydp ecxip epdcr xoop 6db6eKa dnjoaxoAoop, dAA" epda xoop Ka- Koop xpioop xoG MapH pa0Hxoop.
3) Cf. Lib. de sectis ed. Leunclav. Basil. 1578. p. 432. ouxoi (i. e. Ma- piyaToi) Kai SifiAia xipd eauxoTa Kaipoxopiouai. Ae'youffi ydp euayyeAiop Kaxd 0oopidp Kai c|)iAiiDtDop, droep ApieTu ouk Yapiep.
4) Cf. Hist. Manich. ed. Rader, p. 30. Ma0Hxai 6e xouxou xoG dpxi- Xplffxou Mdpepxoff yeydpaai 6cb6eKa. Ciffipiou 6 xouxou diddoxoa, Kai Goopidff 6 xd Kax' auxdp MapixaiKdp euayyeAiop aupxd^aa.
5) Cf. Nouv. observ. sur le texte du N. T. p. 5. - S. Cyrille de Jeru¬ salem a attribue cet ouvrage d un disciple de Manes. Son temoignage a d’au- iant plus de vr aisemhlance qu’il a vecu environ 70 ans aprhs celuy qu’il fait auteur de ce livre apocryphe.
6) Cf. Nuova Raccolta d’opusc. scient. e filolog. t. XII. pag. 85 sqq. Vide infra.
7) Usum quidem Manichaeorum testatur etiam Gelasii decretum § 11. Evangelia (alii evangeliurn) nomine Thomae apostoU (alii omittunt), quibus (alii quo) Manichaei utuntur, apocrypha (alii apocryphum). Vide apud Crednerum Zur Geschichte d. Kanon. p. 216.
PROLEGOMENA.
XXXIX
vero quum diceretur evangeliiim, apostoli cognomento plerum- que non addito, et idem Tliomae nomen discipuli esset Manetis, hunc ipsum Manichaenm pro scriptore libri habere proclive erat.
Praeterea ut Graecos multos posterioris aetatis de libro Thomae testates mittamus, fuerunt etiam Latini quarto iam saeculo qui testimonium Origenis suum redderent, ut Ambro- sius ad Luc. I, 1. et Hieronymus in praefatione commenta- riorum super Matthaeum.
Satis igitur de evangelii Thomae et antiquitate et celebri- tate constat. Sed quaeritur an eundem librum etiamnum ha- beamus. Hoc dubium videri potest propterea quod in libris manuscriptis non dictum reperimus evangelium Thomae, quern titulum apud veteres celebrari vidimus. In Vindobonensi co¬ dice libri titulus est HaiSiKa tou Kupfou etc. In Bononiensi et Dresdensi Ooopd "Icrp. (|)iAocr. pHTo. etcr to. coaiSiKa too Kupiou; similiter in Parisiensi Aoyocr etcr xd matSiKa Kat peyaAeTa too Kupiou. In Sinaitico est Cuyypappa too dy. dmocrT. Ooopa mepi THcr c0ai6iKH(T dpacrTpo(|)Hcr tou Kupfou, atque in latino textu nostro Tractatus de pueritia lesu secundum Tliomam. Ta- men non potest ab hac tituli discrepantia ad ipsius libri di- versitatem concludi, ut egregie iam docuit Thilo Cod. apocr. LXXXIV sqq. Ut enim concedamus, librum Thomae nomine evangelii apud antiques plerumque dictum esse, tamen id po- tius ab argumento libri et ex haereticorum usu quam ab in- scriptione libri ab ipso auctore constituta factum esse videtur. Neque magis ea appellatione veteres constanter usi sunt. Le- guntur enim apud Chrysostomum, Anastasium Sinaitam, Geor- gium Syncellum, Euthymium Zigabenum aliosque, quae bene respondent nostris inscriptionibus , quas quidem ex primis textus verbis desumtas esse apparet. Apud Chrysostom uip
1) Eum recte etiam explicuisse puto de catalogo librorum Manichalcorum quern Time t he o Constautinopolitano adscribunt, 1. 1. p. LXXXIII. Certe enim scriptor catalogi, separatim recensens to Katd ©oopap euayY^Aiop et TCI njaidiKa Aeyopepa tou Kuplou, rem non satis nosse censendus est. In Gelasii vero decreto variae libri editiones respiciuntur. Latinae enim a graeca iam turn baud dubie satis difFerebant, nec fideliter nomen Thomae conservabant. Id quod ex ipsis nostris exemplaribus discitur.
XL
PROLEGOMENA.
est liomil. XVI. (XVII. apud Montfauc.) in lohann. xd anpeTa 6K6T[ja d cuai§iKd eTjjai (|)acri toC XpicrroG, 'd/euSH Ka> ooAdapaTa Tipoop eajeicraYoiJTOop earip. Anastasias Sinaita Hodeg.XIII. p. 260. ed. (jrretser. dicit xd Aeyopepa njai6iKd Oaupaxa xou Xpi- <7xo0 -d/euSH Kai doxoSAHxa. Georg. Syncellus Chronogr. p. 601. ed. Bonn, habet Tcrxeop oxi 6idd)opa euayyeAia yeypaojxai, e\ rop xecraapa popa KeKpixai xoTcr paKapioicr docfoaxoAoia gkkAh- crid^eaOai, kqi d'AAoicr njai6iKd xou aooxHpoa Apdbp auyyeypa- ujxat, ep oTcr at pe)(pt SooSeKaexoucr )(p6pou xHa Kaxd crdpKa HAiKiaa auxou xou xcop (male ed. xouxcop pro xou xoop) aioo- poop OTOiHxou ept)Cf6pid)epopxai Oaupaxoupytai. Euthym. Zigab. adlob. II, 11. obcr <3aapaaiooL0H06p xoTa dAAoto- laxopHuep auxo, )(pH(Tip6uop eTcr x6 pA njicrxeueip xoTcr Aeyopepotcr zuatSiKoTcr 0au- paat xou Xpiaxou. Accedit quod quo magis canonicorum evan- geliorum auctoritas per totam ecclesiam invalescebat, eo minus librariis praesertim monacbis aptum videri poterat talem libel- lum evangelii nomine ornare.
Neque praetereundum est, Pseudo-Tbomae librum minime integrum superesse: quod quum ex magna textuum superstitum differentia, turn ex numero sticborum (ax' i. e. 1300) clarum fit quos evangelium Tbomae comprebendisse in veteri est sticbo- metria ad calcem cbronograpbiae Nicepbori-). Quemadmodum enim tot libri baereticorum similes prorsus dudum perierunt, quippe quibus deesset describentium industria, ita alii, inter quos est Tbomae evangelium, resectis partibus multis, iis po- tissimum quae fidem aut pietatem maxime offenderent, ad nos perlati sunt. Fragmentis autem iis quae supersunt nomina ea quae in nostris codicibus inveniuntur multo magis conveniulit quam evangelii titulus. Quorum fragmentorum antiquitas etiam inde perspicitur quod compilatores et latinos et arabicos, quo¬ rum libros evangelia infantiae dicere solent, a graecis fabellis nostris pependisse apertum est. Denique similitude inter Ire-
0 Memorabile est hanc aetatis lesu pueri indicationem convenire cum textu nostro, cf. graeco A cap. XIX.
2) Vide apud Credner; Zur Geschichte des Kanons p. 122 sqq. Georg. Syncell. ed. Bonn. p. 788.
PROLEGOMENA.
XLI
naei locum de lesu ad discendum litteras magistro tradito, adv. liaeres. I, 20., et locos eos quibus eadem fabula in nostris codicibus narratur, tanta est ut nos vetet Irenaei librum a nostro diversuni putare.
De laboribiis qimm aliorum turn meis in edendo evangelio Thomae positis dicenda sunt baec.
Primum evulgatum est opera Cotelerii fragmentuin Pa- risiense, iam antea a Picli. Simone indicatum Nouv. observ. sur le texte du N. T. p. 5., et a Cangio laudatum in Glossario med. et inf. graecitatis sub voce T^6)(ct. Edidit Cotelerius in notis ad Constit. apostol. VI, 17. Is codex Parisinus saeculi est XV., in biblioth. Reg. nunc Nat. numero 239. signatus. Fragmentum est trium paginarum ad calcem commentarii Andreae Cappad. in apocalypsin complectens capita apud nos priora sex, additis paucis quae ad septimum caput quadrant et parte historiae quae in reliquis codd. nostris non legitur, cf. infra pag. 141. Post Cotelerium cum textu edito contulit Thilo : qua re edi- toris tides confirmata est. Repetiit autem textum a Cotelerio editum, non sine doctis de ipso libro observationibus Fabri- cius in Codice apocrypho, repetita etiam latina Cotelerii in- terpretatione , item lonesius in Nova methodo sua probandi canonicam Novi Testamenti auctoritatem (vide supra), anglica versione in locum latinae substituta.
Post inventus est alius codex in bibliotheca S. Salvatoris Bononiensi, aetate quidem Parisiensi non praestans sed am- bitu textus; miracula enim pueri usque ad annum duodecimum complectitur. Hunc textum primus edidit loh. Aloys. Min- garellius in Nuova Raccolta d’opuscoli scientifici e Jilologici, tom. XII., Venetiis 1764. pag. 73 — 155. (12*^.) Is in epistola ad Thom. Augustin. Ricchinium, Sacri Palatii Apostolici ma- gistrum, ad edendum se permotum dicit lectione operis Aug. Ant. Georgii , quod inscriptum est Alphabetum Tibetanum. „Illud,“ ait, „animum non mediocriter perculit meum quod in Xaca, celeberrimo illo numine sen monstro potius quod Tibe- tani colunt, scelestissimum Manetem latere compererit. No- veram enim Manetis discipulum Thornam in Indiam profectum
XLII
PROLEGOMENA.
cloctrinae suae virus in earn regionem evomuisse, quod gravis- simus auctor Theodoretus lib. 1. haeret. Tabular, cap. 26. scriptum reliquit: itaque baud aegre adducebar ut crederem facili negotio Manicliaeismuni in Tibetum irrepere potuisse.“ - - „Quo magis vero suam illustret vir clariss. atque confirmet opinionem, apo- cryphum quendam libellum saepius citat qui Thomae evange- lium aut de infantia Salvatoris vulgo inscribitur: ac praecipuas fabulosae Manetis vitae bistoriaeque periodos resque ab eo gestas ex commentitiis vitae Servatoris nostris periodis atque prodigiis, quae in mendacissimo eo libello describuntur, con- fictas esse suspicatur. Haec dum in Greorgio legerem, dolebam graeci illius pseudoevangelii fragmentum duntaxat typis im- pressum bactenus prodiisse : quod viderem ex impio etiam libello utilitatem aliquani tamquam antidotum ex veneno posse comparari - - liabet aliquam ineptiarum quoque lectio delecta- tionem si vetustae sint et veterum patrum execratione famo- sae - - Hanc igitur ipsam duntaxat utilitatem quantulacumque est prae oculis et ipse liabens illud nunc integrum edo, quale exstat in chart, cod. ms. sec. XV. quern a Clar. Viro lo. Chrys. Trombellio Abbate Exgenerali emptum servat nostra S. Salv. Bononiae bibliotheca.^ Post haec plura praefatur de veterum testimoniis maximam partem ex Fabricio repetens. Turn duos dicit distinguendos esse libros, evangelium Thomae et librum de infantia Salvatoris, Gelasii et Timothei Constantinopolitani auctoritate adhibita. Denique, explosa Bellosobrii testimonia patrum impugnantis „impudentia“, non dubitat „quin eiusdem tituli atque adeo eiusdem argumenti evangelium, idque secun¬ dum Thomam nuncupatum, quum Marcosii habuerint, turn fin- xerint Manichaei.“ Concludit autem quaestionem his: „Quod si quis ex me quaerat, Marcosiorumne an Manichaeorum sit quod nunc edo, nihil ausim equidem certi statuere. Quum tamen nostrum hoc et Thomae nomen ab Origene commemo- ratum praeferat, et fabellam ab Irenaeo prolatam de puero lesu litteras graecas discente habeat, non vero hebraicas, ut est in fragmento Coteleriano, nostrum hoc potius quam Cote- lerianum fragmentum respexisse putaverim Irenaeum.“ Quam
PROLEGOMENA.
XLIII
praefationem excipit fraginentum Cotelerii cum notis Fabricii; turn sequitur textus Bononiensis cum latina versione et notis Mingarellii.
A Mingarellio ad clar. Tliilonem transeundum est. Is praeter Bononiensem codicem a Mingarellio repraesentatum adhibuit alium sed perquam similem , Dresdensem , saeculi fere XVI., signatum in bibl. Reg. A 187. i. e. eundem de quo supra ad protevangelium diximus, cuius collationem amici stu- diis debebat. Ad commentarium, in quo quum Fabricii et Mingarellii turn suas notas dedit, adhibuit fragmentum Pari- siense atque aliud Vindobonense, passim iam a Fabricio con- sultum, quod Lambecio debetur. Hie enim in Comment, de bibl. Caes. Vindob. lib. YII. p. 579 sq. ex cod. philos. graeco CXLIV. protulit principium evangelii Thomae, quod ibi quarto loco a fob 180. usque ad fol. 187., mutilum quidem et lacerum, legi indicavit. Sed post Lambecii tempora non amplius in- ventum est, quemadmodum iam Kollarius ad Lambecii verba notat: „Frustra in posterum liber de infantia Christi in hocce codice quaeretur; furisne alicuius scelere an recentioris biblio- pegi incuria perierit, dicere non habeo. Cum anno 1687. hoc ipso codice uteretur lacobus Tollius, adhuc in codice salvus supererat. Vide epist. itiner. IV. p. 100. Tenzel Monatliche Unterredungen a. 1697. p. 554.“ Praeterea repetiit Thilo in- terpretationem Mingarellii a se correctam. Doctam vero ut solet disputationem de historia libelli inseruit prolegomenis.
Nostra denique in edendo libro opera haec fuit.
Textum graece A recensuimus ad codices Bononiensem et Dresdensem, adhibito insuper fragmento utroque, et Pari- siensi et Vindobonensi. Ac Dresdensem quidem codicem iterum ipsi accurate contulimus, unde passim prior collatio emendanda erat, quemadmodum ipsius tituli scriptura per errorem esse dicitur Too ©oopd pro Goopd : quern errorem doctissimus Ebertus, ut videtur, praeivit; eius enim manu ita ad marginem notata est. Porro Bononiensem scrip turam accuratius quam apud Thilonem fit ex Mingarellio enotavimus
XLIV
PROLEGOMENA.
Fragmentum Parisiense ex Cotelerio et Thilone, Yindo- bonense ex Lambecio sumsimus.
De singulis locis inprimis illustravimus locum et gravis- simum et vexatissimum VI, 4.
Textum graece B edidimus ex codice monacliorum Si- naiticorimi, apud quos diim ante bos octo annos versabamnr hoc descripsimus ^). Codex est chartaceiis, sae-
cnli XIY. vel XY., plura de S. Antonio continens.
Deniqiie tertio loco primi edidimus evangelium Tho- , mae latinum ex Yaticano codice, notatione quadam synoptica ex reliquis graecis et latinis libellis apposita. Quo in libro memorabile est a latino compilatore vel interprete nomen Tbomae ut auctoris servatum esse. Cuiusmodi nondum inno- tuit praeter codicem collegii Mertonensis num. 13., cuius mentio lit in catalogo librorum mss. Angliae et Hiberniae tom, I. parte 2. pag. 13. Sed in hoc catalogo tantum id notatur ex¬ stare ibi latine „ Tliomam Ismaelitam de infantia Christi. Imperf.“ Cf. Tliil. Cod. apocr. pag. CXY.
Praeterea aliuin latinum evangelii Thomae textum detexi latentem in foliis membranaceis palimpsestis bibliothecae Cae- sareae Yindobonensis, quae Iquinti fere saeculi putanda sunt. Oculorum valetudine affectus pauca tantum legi, sed dignissima quae ad examen evangelii Thomae •criticum adhibeantur. Potest ex iis effici, antiquissimum hunc latinum textum propius reli¬ quis nostris omnibus ad vetus graecum exemplar accedere. Sunt autem haec:
a) Infantes plurimi ludebant cum eo. Et cum vidisset eum quidam ludaeus cum infantibus haec facientem, pervenit ad loseph patrem - - Cf. evang. Thom, graece A II, 2. 3. Hcrajj he Ka\ aAAa njai6fa aooAAd ujai^o^va cru^ auTra.
''I8(X)^J he Tier “louSaToa d eaaofei o ''iHaoOcr crafiSaTcp
1) Cf. Rechenschaft iiber meine handschriftlichen Studien auf ineiner wissenschaftlichen Raise von 1840 bis 1844. Wiener Jahrbb. 1846. Bd. CXIV. Anzeigeblatt pag. 45.
2) Legendum est Israelitam. Cf. infra pag. 158, sub IV. et pag. 170., ubi bis idem scripturae vitium ex nostro codice indicavimus. ,
PROLEGOMENA,
XLV
ajai^oojj , dojHAGe Tnapa)(pH|ja Kat dpHyYeiAe tot maTpi aUTOU "loocTHcli 6tc.
b) Accessit ad infantem ilim et monebat ilium dicens Ut quid bee facis, et dolent isti et odiunt nos. Et dixit in¬ fans ibs Si non sapientes erant sermones - - Of. ibidem V, 1. Ka\ mpocTKaAeo-dpiepocr o ’’loouAc^ to tnaiSiop kot’ T6fap epouOeTei auTop Aeyoop "'Ipa t( TOiauTa Kanepya^ei, Ka> codcr)(ouo-ip outoi kqi piaoucnp Apda kqi StdoKoucrip ; eTooe 6e 6 "iHaoucr ''Gyob o?6a oti to. pApaxa crou Tauxa ouK eTmp o-d etc. Pseudo-Mattb. XXIX. Evang. Tbom. latin. V, 2.
c) Pogo VOS. Non (potius Num?) devet bic super terra esse. Hie vero magnae crucis dignus est : bic potest enim ignem extinguere. Puto bic ante - - Cf. ibidem VII, 2, '^Apop oup auTo, ujapaKaAdo ere, d6eA(f)6 "loouAcJ) • ou (|).epoo - - dma^. toGto to inaiSfop yHyepAcr ouk euTi, TOUTO SupaToi Kai oaup Sapderat • Taya touto txjpb thct Kocrpoojou'acr ecTip yeyeppopepop. Pseudo-Mattb. XXXI, 3. Tunc coepit cunctis audientibus clamare et dicere Num debet iste super terra vivere? Imo in magna cruce di¬ gnus est appendi. Nam potest ignem extinguere et alia deludere tormenta. Ego puto quod bic ante cataclismum fuerit, ante diluvium natus.
d) - - fructuosa, vident caeci fructuosa iudicii (?). Et restituti sunt omnes qui sunt maledicti. Et nemo ei audebat vi- lem (^. e. hilem) facere. Cf. graece A VIII. - - Nup Kap-
ajoc|)ope(TCOcrap vd era, Kai SAeooeTOoaap ol TUc{)Aoi th KapSia - - eu0eooer eercib0Herap oi urdpTcer oi ucao THp Ka- Tapap auToO eneeropTecr. Kai ou6eia dujo totg enoApa ooapopyterai auTop. Pseudo-Mattb. XXXI, 4. Fructificent infructuosi et videant caeci etc.
e) Et una dierum ibs sabbato bidebat cum infantibus in so- lario, et unus de infantibus cecidit et mortuus est. Et cum vidissent ceteri infantes, fugerunt, et conpraensus - - Cf. graece A 9, 1, Kai pe0’ Apepao- he Tipacr enrai^ep o ’’iHerouer ^'p Tipi ScbpaTi ep Omepepep, Kai ^p Toop coat-
XLYI
PROLEGOMENA.
6(cx)[j Tob^ t0ai^6[jTOO[j auToG ojGcrroiJ aojo toG Soo-
[jaToa KQTCD aaje0a[j6' Kat t66|JTa xd dAAa cuai6ia 6(j)U- YO|j, KQi KaTGo-TH 6 "Ihct. (j6|jo(r. Sed his paullo propiora latinis habet textus gr. A VIII, 1. Mgtq be tqGtq pi a TO)^ HpGpdb[j Hp o "iHaoGa luai^oop aup d'AAoicr inaiaip Gujdpoo SicrTGyou oTkou etc.
Atque haec sunt omnia, meis alioriimque ciiris ex biblio- tbecis protracta, quae de veterrimo Thomae evangelic ad nos pervenerunt. Quae etsi non haberi possunt nisi pro fragmen- tis, quorum textum describentium arbitrium ab antiquissima forma per tot saeculorum seriem baud dubie deduxit, et quo¬ rum supplementa in reliquis latinis et arabicis infantiae evan- geliis latent, tamen per se sunt eiusmodi unde coniicias quae origo et quae ratio famosissimi illius libri fuisse videatur. A Gnostico quidem omnino conscriptus esse videtur. Hoc pri- mum inde probabile fit quod docetismi caussam inprimis su- stinet. Miraculis enim a prima inde pueritia editis lesum divinam suam maiestatem comprobasse docet, in eum ut vi¬ detur finem ut dei filiuni bumanae naturae prorsus expertem fuisse nec nisi speciem gessisse bominis apparent. Quod recte a nobis dici confirmat auctor catalogi librorum Manichaeorum Timotbei Constantinopolitani nomine editi in quo est d aupG- Ta^ap oi auToi 0GAopTG<T boKHcnp dmocfiHpai THp crdpKooaip au- toG Kai ouK Gp dAH0Gfq. Et boc vero in caussa fuisse videtur cur Manicbaei evangelic Thomae tantopere delectarentur; fictum enim eos Cbristi corpus ad Docetarum exemplum somniasse satis constat. Qua in re duabus potissimum de persona Cbristi opinionibus saeculo secundo satis vulgatis evangelium Thomae adversabatur : quum iis qui Christum merum hominem babue- runt, turn iis qui lesum a Christo distinguentes certe ante baptismum eum non fuisse nisi hominem existimarunt. Huius- modi vero miraculis a puero patratis Gnosticos id ipsum pro- bare voluisse, Cbristi naturam non fuisse nisi divinam, iis edocemur quae Catbolici contra disputarunt. Ita plane hue quadrat quod Anastasius Sinaita Melitonem Sardensem contra Marcionem scripsisse refert, et divinitatem lesum suam per
PROLEGOMENA.
XL VII
miracula triennio post baptismum edita et humanitatem vero triginta annis ante baptismum transactis hominibus compro- basse ^). Chrysostomus vero et qui eum secutus est Euthy- mius Zigabenus diserte concedunt, miraculis eiusmodi, si qua puer revera edidisset, comprobari, per speciem tantum non vero eum corpore exstitisse atque egisse ^). Quae Chrysosto¬ mus non dicturus erat nisi fabulas Docetis receptas de pueri- libus lesii miraculis bene notas habuisset. . Neque vero modo id quod lesus adhuc per miracula edidisse in evangelic Tho- mae narratur ad sustentandum docetismum idoneum est, sed etiam mira prodigiorum natura, quae spectrum potius quam bominem prodit. Hue accedunt plura singula quae Gnosti- cum et quidem Docetam auctorem suadent, Ita graece B 1. Ihct. Xp. d[jaaTpecj)6pepocr croopaTiKobcr ep tuoAei Na^apev : B IV. n60ep TO toa)6top touto ecrrip (A eyeppHOH) oujooa (A OTi) ujdp pHpa d Aeyei epyop yfperai evoipiop (item A IV, 1. A V, 2.): B VI, 2. ’’'Y^pieTa d oTSare Aeyere,
eydb 5e urAeioo updbp eoafcrTapai* tupo ydp Toop aioopoop eipif. Kai oT5a ujore eyeppHOncrap ot maTepea Trap ooaTeprap Opidbp, KQi eartcTTapia) raocra cth thct :;raHcr upirap : B VI, 3. dAn- Groo" o?Sa wore eKTicrOH o Koapoa: A VII, 2. touto to ujai6. ynyepHO- ouk ecrTi , touto dupaTai kqi ujup dapderar Td)(a TOUTO rapd thu Koaporaoiiacr euTip yeyeppHpepop : A VII, 4. ouToa Ti uJOTe peya euTip, h Oeocr, h dyyeAoa (item XVII, 2.): A XVIII, 2. TOUTO to raaiSfop oupdpiop euTip. Quae exempla facile augeri possunt multis aliis latinorum textuum nostrorum, sed iam satis sunt ad probandum auctorem Gnosticum eumque Docetam. Denique vero hue pertinent quae et graece et latine de allegorica litterarum alphabeti potestate a lesu puero coram magistro proferuntur, tantopere
1) Cf. Routh: Reliq. sacr. I, 115. (Oxon. 1814) ubi ex Anasfc. Sin. Hodeg. cap. XIII. haec afferuntur: Tac 6uo auToO ouaiaa eTUicxTobaaTO HpTp* Ti-' p pep OeoTHTQ auToO 6id rdop aupeioop ep th TpieTia th perd to fidnjTi- epa, THp 6e dpbpcorooTHTa oOtoG ep toTc TpiaKopya xpdpo'®' toTct inpd ToO SanTTicpaTocr.
2) Cf. Eutbym. Zig. ad loh. 2, 11. et Chrysost. homil. XXI. (XX.) et XXIII. (XXII.) ad eundem locum.
XLVIII
PROLEGOMENA.
cum iis convenientia quae Irenaeus adv. haeres. I, 20. ex Mar- cosiorimi libello affert ut aut Marcosios librum Tbomae aut Pseudo-Tbomam Marcosiorum librum adbibuisse statuendum sit. lam vero ab Marcosiorum aliquo ipsum Tbomae evange- lium conscriptum esse, non sine probabilitate cum Bellosobrio dixeris, siquidem quae gnostica esse vidimus eadem Marcosiis convenire credibile est; allegoricos vero litterarum lusus an alii praeter Marcosios exercuerint non liquet. Ab bis vero postquam inventus est libellus, ad reliquos Docetas, ad Naas- senos (teste Pseudo-Origene), inprimis ad Manicbaeos transiit; neque passim, ut .notum est, ipsis Catbolicis displicuit ^).
YIII. EVANGELIUM INFANTIAE APABICUM.
Antiquum istud ac memorabile monumentum superstitio- nis Cbristianorum orientalium noluimus deesse in bac nova apocrypborum evangeliorum collectione. Quod quum prima parte, per capita fere novem, ad evangelia Pseudo-Iacobi, Lu- cae et Mattbaei, extrema, inde a tricesimo sexto capite, ad Pseudo-Tbomae librum plerumque conforniatum est, turn media parte, a decimo capite usque ad tricesimum quintum, eiusmodi maxime fabulas continet quas proprie orientates dicas, repletas Satana daemonibusque , veneficiis magicisque artibus. Eodem oriental! ingenio quo baec scripta sunt valent ea quae ad commenta ex graecis latinisque libris petita adduntur, ut ortus Messiae a Zoroastre praedictus (capite VII.), ut taenia infantis a Maria magis adorantibus data, igne non comprebensa (capp. VII, VIII.), ut quae de pueri peritia astronomica et pbysica praedicantur (capp. LI, LII.) Hue quadrat etiam quod syco- morus prope Mataream pagum una cum fonte (cf. cap. XXIV.) etiamnum in veneratione babetur, et quidem a Mobammedanis illas regiones incolentibus pariter atque a Cbristianis orienta- libus. Item quod memoria tempi! in quo magnum Aegyptiorum
1) Hac de re cf. locum disertissimum in Orig. Philosoph. ed. Miller. Oxon. 1851. pag. 205 sqq.
-) Ad hanc de natura evangelii expositionem nrrsus adhibuimus disser- tationem nostram Haganam § 10.
PROLEGOMENA.
XLIX
idolum ingrediente lesii infante corruit, etiamnum colitur, certe per multa saecula culta est ^).
Media igitur quam diximus pars indole quodammodo dif- fert a diiabus reliqiiis. Qua ex re quod probabile fit, haec omnia non tarn uniim quondam auctorem quam compilatorem liabuisse, nec primum ita a quoquam scripta sed ex aliis scrip tis in unum collecta esse, id pluribus argumentis demon- strari potest. Statim enim ab initio testimonium de lesu puero in cunis matrem allocuto ex libro losephi pontificis liaustum dicitur. Item capite XXV. compilatoris nota posita est de evangelio infantiae et de evangelio perfecto (i. e. cano- nico). Eiusdem additamentum invenitur etiam exeunte ca¬ pite XXVI. Eodem capite altera quaedam libri pars inchoa- tur: agit de reditu parentum lesu ex Aegypto et de angeli voce qua iussi sunt a finibus ludaeae statim Nazaretlium pe- tere. Xihilominus capitibus iis quae sequuntur miracula nar- rantur ea quae ludaeam revera ingressis et quidem Bethle- hemi acciderunt. Demum capite XXXVI. oratio reverti vi- detur ad id quod capite XXVI. narrari coeptum est. Haec igitur non recto ordine procedunt nec possunt nisi ab indili- gentia compilatoris explicari. Denique inscriptione et sub- scrip'tione significatur liunc librum ab evangelio infantiae pen- dere potius quam illud ipsum esse.
Duae igitur res non sunt dubiae; altera est, libro quem- admodum ad nos pervenit collectionem evangelicam contineri, factam ex antiquioribus libris; altera, ab liomine oriental! earn institutam esse. Sed quaeritur qua is lingua sit usus. Potest enim arabicus textus a Sikio in lucem protractus aut ab ipso compilatore libri profectus esse aut ex interpretatione fiuxisse alius linguae orientalis. Interpretem autem arabicum iam propterea suspicari licet quoniam non tantum arabicus textus
q Cf. Oraeci codd. mss. apud Nanios asservati. 1784. pag. 283. in itine- rario graeco saeculi quinti decimi. Cf. etiam Sozomen. hist. eccl. V, 21. AeyeTai roap’ Aiyunrrioicr, HpiKa 6id T6p’’Hpdb5Hp ecjjuyep 6 ^loodHcj), OTapaAafirop xop XpiCTop Kai Mapiap xAp dy. GeoroKop, eABeTp eicr xAp ” GppioutnoAip etc.
L
PROLEGOMENA.
Bed etiam syrus in libris mss. invenitiir ; a Syris vero pariter atque a Coptis moniimenta multa praesertim theologici argu- menti ad litteras Arabum Christianorum transierunt : quam rem luculenter testatiir arabici bibliorum textus liistoria. Sed ab hac suspicione ad tantam progrediendum est probabilitatem ut ea de re non dubitare liceat. Insunt enim in arabico textu quae debent e syriaco derivari. Eiusmodi est quod annus epochae Graecorum 309, quo Christus natus esse dicitur ca- pite II., cum communi Syrorum de ea re sententia convenit^), quae etiam apud Abulfaragium (Barhebraeum) celeberrimum lacobitarum episcopum saec. XIII. legitur^). Porro capite I. losephus historicus cum Caiapba pontifice confunditur, quod rursus peculiare est Syris, quemadmodum etiam in Georgio Mosulano et Salomone Bassorensi observatum est ab Asse- mano ^). Tertium est quod ea vox qua passim Maria salu- tatur, ut Syris est propria, ita Arabibus alias ignota est®). Denique consentaneum est, quo argumento La Croze usus est ad probandum ingenium libri nostri Nestorianum, idem ad confirmandam syram originem adhibere. Observavit enim ille appellationes 6 SeamoTHa XpiaTocr et 6 Kupiocr "'iHcroucr in ara¬ bico evangelio infantiae ex constanti Xestorianorum usu di- stingui ®).
Quae quidem syrae originis argumenta ex ipso libro de- sumta sunt. Quanta vero hoc evangelium apud Syros eosque
1) Cf. Asseman. bibl. orient. I. p. 585. nbi Beroeenses codices recensen- tur, in quorum primo legitur evangelium de infantia Christi et syriace et arabice, utroque textu litteris exarato syriacis. Eiusdem codicis mentio fit tom. III. part. I. pag. 282. in libris quorum ignota sunt auctorum nomina. Sed neutro loco codex accuratius describitur; neque magis alius praeter hunc indicatur.
2) Cf. Asseman. bibl. orient. I. p. 387. 389. II. p. 163. Thil. Cod. apocr. XLIII. nota 35.
3) Probavit Henricus Sike ex loco Historiae Dynastiarum (p. 109. ed. Pocock.) allato ad evang. inf. cap. II. Vide Thil. Cod. apocr. p. 135.
Cf. bibl. orient. III. parte I. pag. 522 et 317. Cf. Thil. 1. 1. pag. XXIX.
nota 21.
3) Cf. Thil. 1. 1. pag. XXXV. nota 25.
6) Cf. Fabr. Cod. apocr. III. p. 421. Thil. 1. 1. p. XXXIV.
PROLEGOMENA.
LI
potissimum Nestorianos auctoritate habitiim sit, prae ceteris exemplum docet episcoporum Abulfaragii et Salomonis Basso- rensis, quorum uterque multis eius fabulis usus est^). Neque minim est a Syris Nestorianis illud transisse etiam ad Nesto- rianos Malabarenses et ad Persas 2). Aegyptiis vero, sive Ara- bibus sive Coptis , iam eo magnopere commendabatur quod magna fabularum pars versatur in celebrandis Aegypti locis ex itinere sacrae familiae Claris,
Instituta autem baec collectio evangelica videtur maxime ad boc ut quibusdam diebus festis Marine dicatis^) adbiberetur in sacris conventibus. Quo in usu libri posita videtur caussa cur miracula, si paucissima exceperis (capp. 46. 47.), ita nar- rantur ut aniinum lesii pueri, quern Tbomae liber iracundum
1) Cf. Assem. bibl. orient. III. parte I. p. 309 sqq. Apud Thil. Cod. apocr. pag. XXXII sq. Item cf. Henr. Sikii notas ad cap. 2. et 6.
2) Cf. Thil. 1. 1. p. XXXIV sq.
3) Suspicatus est vir cl. Tbilo Cod. apocr. p. XXXVII. etiam in Coptorum hnguam translatum esse librum nostrum. Sed id baud verisimile est earn ipsam ob caussam quod Copti librum arabice legere poterant. Neque sahi- dicum illud fragmentum a Zoega Catalog. Coptic, codd. p. 223. indicatum, in quo traditur Magnum miraculum a Deipara editrnn, dum idola in oppido quo- dam adorata ea iuhente procidunt et in abgssum detruduntur , terra hiscente conspicitur ahgssus, prodeunt mortui, apparent angeli, ex evangelio nostro bau- stum videtur (cf. capp. 10. 11; Ps. Mattb. XXIII.): poterat enim baud dubie ex antiquioribus derivari fontibus, fortasse graecis, quemadmodum vaticinium lesaiae et leremiae eodem illo miraculo completum esse iam Eusebius (De- monstr. evang. VI, 20. IX, 2.), Athanasius (De incarn. verbi, Tom. I, p, 89.) aliique praedicarunt.
^) Ad cognoscendam rationem borum dierum festorum orientalium facit index dierum ex ritu coptico et abbyssinico Mariae sacrorum quern ex cod ms. abbysinico exhibuit Wanslebius. Cf. Paulus: Sammlung der merkwiird. Reisen in den Orient III. p. 80 sq. Ibi est inter alia: Den 22. 23. 24. May Maria Ankunft in Oberagypten. Den 28. Juni, weil bei der Maria grossem Durst durch Christi Allmacht eine Quelle entsprungen, von welcber alle Kranken, die aus derselben getrunken, gesund worden sind. Den 20. Jun. das Pest der Erbauung des Hauses Maria. Similibus diebus festis destinati sunt duo sermones Cyriaci episcopi Tabennensis, de quibus Silv. de Sacy ad Birchium retulit. Vide apud Tbilon. Cod. apocr. XXXIX: Le premier de ces deux discours a pour ohjet de celebrer le jour ou J. C. enfant accompagne de la
S. Vierge, de Joseph et de Salome sort de sa fuite en Egypte, s’arreta en lieu nomme etc.
#***9
LII
PROLEGOMENA.
saepe et maleficum depingit, benevolum beneticumque prodant. Qua ex diversa miraculorum natura non recte effecit Kleu- keriis [Ueber die Apokryphen des N. T. §. 970. p. 206.) non posse arabicum evangelium ex graeco Tliomae derivari.
Quae vero per totum orientem apocrypliarum traditionum de lesu puero, earum potissimum quae arabico libro nostro traduntur, propagatio fuerit, quantus usus, quanta auctoritas, intelligitur inde quod baud paucae etiam Mubammedanis scri- ptoribus placebant, Kessaeo maxime, celebri Corani cominen- tatori: quid quod nonnullae in ipsum Coranum receptae sunt^). A qua re nescio an ad antiquitatem arabicae interpretationis concludi possit, quamquam concedenduni est, potuisse Mobam- medem baurire sua ex traditionibus eius generis quae dudum circumferrentur ore populorum orientalium. Dialectus quideni arabica quae in editis est, Henrico Sikio non multum difi’erre videbatur ab arabica Novi Testimenti versione quam edidit Erpenius ; sed nee de huius aetate satis constat. Ceterum buic arabicae nostri evangelii dialecto non nimium auctoritatis tribuendum est: poterat eniin facile ipse arabicus textus qui saepe et cum amore describeretur, ad recentiorem sensim dia- lectum conformari. Codicum eorum qui ex catalogis biblio- thecarum innotuerunt antiquissiinus videtur Mediceus Palat. num. XXXII. anno 1299. scriptus : vide apud Tbil. Cod. apocr. pag. XXXI.
Reliquum est ut de editionibus buius evangelii dicamus. Primus edidit Henricus Sike Traiecti ad Rbenum, consu- libus reipublicae Bremensis dicatum, anno 1697. Codice usus est bibliothecae Grolii, publica turn auctione Lugduni Batavo- rum divenditae, qui quam aetatem babuerit aut quorsum per- venerit non constat. Libri titulus est Evangelium infantiae vel liber apocryphus de infantia Servatoris. Ex manuscripto edidit ac Latina versione et notis illustravit Henricus Sike. Textus arabicus
1) Cf. dissertat. meam Haganam p. 91 sqq., item quibus ibi maxime usus sum Henrici Sikii notas et Thilouis. lu dissert, mea 1. 1. male factum est quod in locis apponendis scriptorum Arabum Abulfaragium cum Kessaeo composui.
PROLEGOMENA.
LIII
cum interpretatione latina complectitiir paginas 161. forma duo- denaria; notae quae textum excipiunt 94. Sikii versionem eam- que solam repetierunt in apocrypliorum collectionibus suis Fabricius et lonesius, item Car. Clir. Lud. Schmidius^). Fabricius textum apud Sikium continuum in capita LV di- stinxit, addiditque notas, maximam quidem partem Sikianas. Denique nuper cl. Thilo cum versione Sikii latina etiam textum arabicum repetendum ciiravit cum delectu notarum primi editoris^ praetereaque in prolegomenis inprimis de codi- cibus manuscriptis deque ipso libello a variis Christianorum orientalium familiis recepto fusius et accuratius disseruit. De textu arabico eiusque versione ille haec adnotavit: Textus ara- bici versionisque latinae vitia aliquot doctissimus collega Roedige- rus emendavit in speciminibus tgpographicis ab ipso correctis.
De nostro liuius evangelii editione latina bene promeruit celeberrimus collega Fleischer. Is enim meo rogatu versio¬ nem Sikianam latinam, quemadmodum a Thilone exliibita est, ad arabicum textum impressum recognovit: unde baud pauca immutanda censuit, etsi posteriorem partem minus quam prio- reni correxit. Harum mutationum eas quae aliquid momenti habere videbantur plerumque in notis indicavi. Error inprimis notabilis correctus est capite XX., ubi Quid rei est, o dominae meae, de hoc mulo scribendum erat pro Quam pulcher^ o dominae meae, hie midus est, Etiam arabicum textum Fleischerus passim emendavit in exemplari meo, ut cap. III. bis, X. bis, XI. bis, XX. bis, XXX. XXXII. XXXVIII. XXXIX. XXXXII. XXXXV : sed haec accuratius indicare a nostro instituto alienum erat.
1) Edidit is et quidem negligentissime Corpus omnium iteterum apocry- phorum extra iihlia, Hadamariae 1804. in quo latine leguntur evang. de na- tivitate Mariae, evangelium infantiae arabicum, evangelium Nicodemi.
LIV
PROLEGOMENA.
IX. X. GESTA PILATI graece A et B.
XI. DESCENSUS CHRISTI AD INFEEOS geaece.
XII. GESTA PILATI latine.
XIII. XIV. DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS
latine a et B.
Sex li belli a nobis editi sunt, tres graece, tres latine, qui antea coniuncti uniim effeceriint evangelium Nicodemi. Quod quo iure a nobis factum sit, ante omnia dicendum est. Li- brum quemadmodum post aliorum studia clar. Thilo nuper et graece et latine edidit, duabus constare partibus, quarum priore capp. I — XVI. de Christo accusato et damnato cruci affixo se- pulto redivivo exponitur, posteriore a capite XVII. usque finem traduntur filiorum Symeonis e mortuis in vitam reTersorum testimonia de Christi descensu ad inferos, dudum observatum est. Has vero non ab eodem auctore profectas esse neque magis destinatas ut in unum coniungerentur , his fere argu- mentis probatur.
1) Testes antiqui graeci plurimi priorem partem absque altera exhibent. De duodecim enim codicibus graecis ad eden- dum librum hue usque adhibitis duo tantum vel tres^) alteram partem priori adnexam habent. Atque accedit ad novem illos testes graecos grave testimonium copti interpretis, apud quern altera pars non invenitur. Latinis quidem, quibus etiam no¬ men evangelii Nicodemi debetur, ut post videbimus, formam libri duabus partibus coniunctis effectam magis placuisse sta- tuendum est; latini enim codices nostri omnes utramque par¬ tem coniunctam habent. Gregorius vero Turonensis duobus locis de Gestis quae ipse dicit Pilati disserens altera parte non utitur ^).
1) Tertium dicimus Vaticanum Bircbii, in Descens. Christi graece apud nos siglo B notatum, tota priore parte et initio secundae mutilum.
2) Nescio an antiquissimus codex Vindobonensis palimpsestus omittat alteram partem: certe enim in iis quae legi fragmentis sunt quae ad capi¬ tis XVI. sectiones primam et secundam pertinent; sed nibil de posteriore parte inveni. Quod quam grave sit, ubi repetitis studiis confirmatum fuerit, facile intelligitur.
PROLEGOMENA.
LV
2) Prior pars in antiquis codicibus graecis, item in copto interprete, siuim quendam finem liabet quo libellum concludi apparet. Quae clausula Thiloni in duobus tantum codicibus graecis inventa non recte visa est ab imperito librario adiecta esse. De octo enim codicibus nostris qui in censum veniunt, tres paullo ante deficiunt, reliqui vero quinque omnes, quibus- cum testis coptus consentit, earn clausulam liabent. Rursus vero latini codices quos priorem partem non sine altera tra- dere vidimus, banc clausulam graecam partim plane omittunt, partim i) panels similibus exprimunt. Qua cum re cohaeret quod exordium secundae partis quemadmodum a latinis testibus traditur satis difFert a graeco textu.
3) Ipsum alterius partis argumentum, de quo post expo- nemus, per se stat, quamvis priori non prorsus inconveniens sit. Sermonis quoque graeci et stili in utroque aliqua diffe¬ rentia conspicua est. Accedit quod textus in priore parte minim in modum fluctuat, in posteriore quadam testium con- sensione utitur.
4) Memorabiles inprimis duo loci sunt, vel potius duo locorum geminorum paria: alter! prioris partis sunt, alter! posterioris; alter! verba latronis in cruce alloquentis dominum tradunt, alter! ad usum verborum Christ! spectant in evangelio Marci XVI, 16. adscriptorum. Verba enim latronis Gest. Pit. gr. A capite X., eodem fere modo quo apud Lucam, sic scri- buntur M[jho-0ht{ pou, Kupie, (ita A Bins; BC et latt. tres addunt orap cAOhu) 6(j th fiacriAeiq crou. Contra Descens. Chr. ad infer. cap. X. ita liabent Kupie, oxe fiacriAeucreicr, pw pou euriAdGou. Haec eiusmodi sunt ut uterque textus ab eodem auctore pro- fectus esse nequeat. Atque eadem ratio est locorum Gest. Pil. gr. A XVI, 1. et Descens. Chr. ad infer. II, 2. Priore enim loco Cliristus de monte ad coelos ascensurus discipulis prae- cipit "O ujiaTeucracr Kai SauJTicrOeicr croo0Hcr6Tai , o he dunerTH- aao- KaTaKpi0Ha6Tai, quemadmodum haec Christ! verba etiam apud (Pseudo-) Marcum leguntur. Posteriore loco lohannes
1) Vide codices nostros ABC pag. 366.
LVI
PROLEGOMENA.
baptista apud inferos dicit Aid touto docreaTeiAe pe kqi ropdcr upda Tpa KHpu^oo cndbcr ep^erai o popoyepAo- uioa toG 6eou d)6e, Ypa ocrTia zniaTeucrH njpoa auTop croo0HcreTat, oaxia 5e ou OTiareucrei eic auTop KaTaKpiOnaeTai. Quo in re grave esse puto quod baptistae oratio, plane conformata ad ilia Christ! verba, post ocncrTeuo-H omittit kq! fiaajTia0H, praesertim quum auctor libelli omnino doceat inortuos nisi baptizatos acl sa- lutem pervenire non posse. Cf. ibidem XI. mpuTepop 6^ duj6A0eTp ep t(» ^iopSdpH kqi 5aiuTia0Hpai. omou Kai dmeA- 06pT6a 66aTnTf(r0Hpep etc. Si igitur idem scripsisset utramque libri partem, eum minime praetermissurum fuisse puto in altera illud quod in priore posuisset.
5) Ea quae capite XYI. circa Symeonem versantur non sunt eiusmodi ut exspectes tiliorum Symeonis historiam. Quam si auctor prioris partis in animo habuisset, iam eo loco prae- parandam aliquo modo duxisset. Possunt ilia vero in caussa fuisse cur haec de redivivis liistoria interpolator! ad complen- dum evangelium idonea videretur.
Quae quum ita esse intellexissem , rei criticae eo consu- lendum iudicavi ut alteram partem ab altera seiunctam ederem Quamquam apertum est secundam partem, quemadmodum nunc, est, non satis per se stare. Sola quidem non inventa est nisi in duobus codd. gr. Venetis (Nan. 157. et 154.). atque ita quidem ut ex Gestis Pilati altera parte iam auctis decerptam esse appareat. Unde concluseris, esse aliquando lianc de filiis Symeonis redivivis historiam celebratissimo libro de ultimis Christ! rebus annexam; quod nisi factum esset, videri cum tot aliis scriptis perituram fuisse.
Cum hac de imitate libri quaestione coniungamus alteram de integritate duorum quae edidimus exordiorum, quippe unde magnopere pendeat quum auctoritas tituli ex quo evangelium
q Latine solam inveni in historia evangelica codicis Ambrosiani L 58., ex apocryphis et canonicis conflata, ubi „Ploratum et lamentationem quos faciebat virgo Maria de filio suo“ excipit „Resuscitatio filiorum sancti Sy¬ meonis. “ Ipsa vero incipit verbis bis „In evangelic autem Nicodemi legitnr quod Carrinus et Leuntinus“ etc. Hinc is codex non valet ad quaestionem propositam.
PROLEGOMENA.
LVII
Nicodemi nuncupatur, turn iiidiciiim de antiquiore ipsaque an- tiquissima libri rationed). Priiis exordium verbis "G-ym "A[ja- [jiacr incipit; alterum verbis "GiJ evei mefjTeKaiSeKdTOp. In co- dicibus aliis utrumque invenitur, ita apud nos in codice c, in copto interprete et nonnullis latinis testibus; in aliis utrumque omittitur, ita apud nos in codd. graecis fh; rursus in aliis alterutrum desideratur, quemadmodum apud nos prius omittunt codices graeci adeg, latini D^bc pior, Ambr., alterum latini ABC; in iis vero qui liabent maxima textus differentia est. Qua in testium discrepantia eminet hoc quod utrumque libri initium iam in copto interprete repertum est, cuius textum folia pa- pyracea antiquissima conservarunt. Atque prius certe, quum de altero non satis constet, etiam libro Vindobonensi palim- psesto quinti vel sexti saeculi continetur. Certum igitur est neutrum novellae inventionis esse, Sed quaeritur quid earum rerum ab ipso libri auctore, quid ab interpolatoribus quamvis antiquis profectum putemus. Qua de re milii sic videtur. Is qui librum varie a se interpolatum, tamen non primum a se scrip turn sed repertum, tanquam Ananiae sive Aeneae aucto- ritate nixum inventumque Tlieodosio et Valentiniano imperan- tibus emisit, de suo addidit priora ^A|ja[jfa(7 etc., una
servato indicio temporis quod libro praepositum invenisset. Complectebatur illud ex antique more fere liaec "Gjj erei usque T(X)[j ''louSatoo[j l<aTd(|)a. Postea alii Xicodemi malebant auctoritatem sive interpretis sive auctoris: haec enim in codi- cibus fluctuant, quorum aliis Nicodemus Aeneae, aliis Aeneas
q Multo minorem gravitatem aut difficultatem his quibus „evangelium Nicodemi“ incipit, ea habent quibus in editionibus vulgatis finitur. Ea dico quae inde a verbis capitis XXVII. JSt postquam compleverunt omnia scribentes leguntur. At enim haec latine tantum scripta non dubium est quin latinus homo post demum affinxerit. Quae res propterea gravis videri potest quod nomina Carini et Leucii, quibus Bellosobrius histoire de ManicMe I. p. 370 sqq, ad inveniendam libri originem usus est, in graecis plane non exstant.
2) Huius moris exemplum Thilo Cod. apocr. p. 498. attulit ex Ammian. Marcell. XXII, 3. Et acta super eo gesta non sine magno legehantur horrore, cum id voluminis publici contineret exordium Consulatu Tauri et Florentii etc. Item ex actis proconsul. Cypriani Imperatore Valeriano IV. et Gallieno III. Coss. III. Kal. Sept. Carthagine etc.
LVin
PROLEGOMENA.
Nicodemi interpres dicitur. Hinc prioribus "Aijaijiao- etc.
vel omissis vel perperam repetitis vel ex arbitrio immutatis, quemadmodiim in pluribus latinis codicibus contra copti et graecorum auctoritatem iam ipsius Nicodemi nomen intrusum legitur, addiderunt ilia (alii Kai ocra) perd t6[j o-rau-
p6[j etc. vel similia; nam et liaec satis fluctuant. Rursus alii prologum utrumque omiserunt, praesertim quum utrumque coniunctum cum se ipso pugnare in aprico esset; antiquum vero temporis in talibus actis indicandi morem nec norunt nec necessarium duxerunt.
Atque haec quidem de duplici libri praefatione. Historiae vero initium, quod est apud nos CupSouAiop ydp aaoiHcrapTecr 01 apyiepeTo-, apud Tliilonem "'Appao- Kai )<aid(|>ao-, rursusque in aliis codicibus aliud, ab eodem profectum esse existinio qui libri Ananiae sive Aeneae auctoritate edendi curam suscepit. Cuius quum antea alia ratio esset, iam et ipsa satis divul- gata, factum est ut modo pristina modo recentior repeteretur, modo ex utrisque nova conflaretur. Atque similiter quae per totum textum mira lectionis varietas est, ea potissimum inde est derivanda quod quae huic quern diximus editori de- betur universa libri forma non tantam habebat auctoritatem ut pristina nec repeteretur nec cum nova confunderetur.
lamvero de Nicodemi nomine auctoris quaerendum est, quod magnos ac graves de libro nostro errores creavit. Hoc enim quum ab antiquis non commemoratum viderent, ipsum evangelium, quippe quod Nicodemi diceretur, sat recenti me- moria i. e. sexto fere saeculo prodisse opinabantur ^). Nimirum de Graecis nihil testimonii de evangelio Nicodemi repertum est, nisi quod in veteri Synaxario est AeyeTai pieproi obcr Kai NiKoSupiocr ouTOcr AeooTopiepdba to. Kavd to oodOou toO Xpi-
1) Exempli caussa vide quae de Ammon, vir celeberrimus et alias acu- mine pollens, de evangelio Nicodemi disseruit Lehen Jesu I. p. 102 sq. Da trat zwischen dem sechsten und zehnten Jahrhundert ein kleines Buck hervor etc. His mirum in modura statim subiuncta sunt TJnter den Manuscripten der la- teinischen Uehersetzung , die hereits zu Ende des sechsten Jahrhunderts ein ge- getvisses Ansehen erhielt etc.
PROLEGOMENA.
LIX
aTOU Kai TH^j a[jd(TTa(Tt[j aupTaypaTi 6i6crd<|)Hcr6 mpdoTOcr cad(j- TOO|J, obcr THcr crupaYCOYHc obp kqi aKpiSecrrepop kqi Tacr SouAdcr T&p lou6atciop Kai touct Aoyouct kqi aTnAdbcr to. njapra eiSdbcr^). Sed haec ipsa interpolatoris potiiis qiiam auctoris Synaxarii sunt : quemadmodum etiam L. Allatius eo loco usus est ut probaret „niulta de novo ab ultiinis correctoribus^ ad anti¬ quum Synaxariorum textum temere addita esse. Neque magis de Latinis quisquam nomine evangelii Nicodemi usus asseritur ante Vincentium Bellovacensem in Speculo historiali et lacobum de Voragine in liistoria Lombardica quam- quam apud bos ita laudatur ut dudum ante saeculum tertium decimum in usum esse receptum appareat. Atque haec qui- dem de scriptorum veterum et graecorum et latinorum testi-
1) Cf. Synaxar. Graecor. Venetis 1579. p. 75. unde attulit L. Allatius de libris ecclesiast. Oraecor. p. 235. (Parisiis 1645.)
2) Cf. libi’i VIII. (sic) cap. 40. quod est de discussione causae eius coram Pylato: cap. 41. de illusione Serodis et iudicio Pylati: cap. 48. de sepultura domini: cap. 5b. de apparitione facta Joseph et altricatione ludaeorum cum custodibus sepulcri: cap. 57. de relatione Joseph super liberatione sua de car- cere: cap. 58. de illis qui cum domino resurrexerunt, et de coniuratione Car ini et Leucii: cap. 59. relatio eorundem de illustratione inferni in adventu Christi: cap. 60. de descensu Christi ad inferos: cap. 61. de religatione Sathane et in¬ ferni spoliatione: cap. 62. de occursu Enoch et PLelye et latronis dextri in in- gressu paradisi: cap. 63. de fine narrationis et eius descriptions. Extrema huius capitis sunt Et exeuntes de sinagoga cum omni solicitudine et tremore percutientes pectora sua abierunt unusquisque in propria. Haec autem omnia statim Joseph et Nicodemus annunciaverunt Pylato praesidi, qui scripsit omnia et^osuit in codd. publicis praetorii sui, postquam caput 58. incepit illis Sur- gens autem Joseph in medio dixit Bene admiramini. Unde apparet totam fere alteram partem evangelii Nicodemi a Vincentio Bellovac. exscriptum esse. Neque pauca capitibus iis quae praecedunt 56. caput, ex priore parte de- sumta sunt. Possunt inde plnrima utiliter cum textibus codicum mss. con- ferri. Titulum libri quod attinet, plerumque adscriptum est ,,ex evangelio Nicodemi," semel (cap. 41.) „ex evangelio Nicodemi et loseph."
3) Cf. in editione Graessii cap. LIV. (antea 52.) de resurrections domini. Pagina 241 est: Alia qua ipsa die apparuisse dicitur Joseph, sicut legitur in in evang. Nicodemi. Nam cum audiissent Judaei quod Joseph corpus Jesu a Py¬ lato petiisset - - in domum suam in Arimathia ips^vm adduxit. Rursus pag. 242 est Jn evang. Nicod. legitur quod Carinus et Leucius filii Simeonis senis cum Christo resurrexerunt etc; quo loco maxima pars Descensus Christi ad in¬ feros legitur. Sunt etiam haec eiusmodi quae ad textus recensionem adhi- beri queant.
LX
PROLEGOMENA.
moniis, quae saepe adhibita sunt ad elevandam antiquitatis libri de quo quaeritur laudem. At nec in ullo codice graeco usquam repertum est euayYeAioiJ kqtq Nik66hpo[j vel simile quid, neque magis in plerisque codicibus latinis est „evan- gelium Nicodemi,^ nec denique in copto teste est; quamquam in plurimis codicibus et graecis et latinis itemque in copto studiorum Nicodemi circa librum diserta mentio fit. Quid tandem igitur rei est? Nomen evangelii Nicodemi titulus est recens vel potius recentissimus , i. e. qui post Carol! Magni fere tempera uni et alter! hominum occidentalium placuit at- que post prae ceteris, nam multos etiam alios titulos fuisse testatum est, apud eosdem occidentales usu receptum^) est. Nimirum petitus est inde quod haec uujopjjHpaTa tou Kuptou Apdbp "IhctoO XpiUTou mpayOepTa eoai flopTiou HiAaTOU, haec „Gesta Pilati“, hi „Commentarii Salvatoris conscript! sub Pontio Pilato“ ab Nicodemo vel hebraice script! vel graece versi dicuntur in prologo. Ipsa vero haec Gesta Pilati, quod nomen apud Gregorium Turonensem bis legitur^), sive Acta
1) Ex nostris cdd. lat. nullus eum titulum prae se fert. Vide commen- tarium pag. 312.
2) Fuit qui diceret, evangelii Nicodemi nomen a Britannia excogitatum videri, quippe Nicodemum priraum ipsorum apostolum iactantibus. Quae coniectura inde aliquam probabilitatem habet quod antiquissima omnium recentiorum versionum est anglosaxonica: id quod documento est quanto honore opus istud iam pridem in Anglia babitum sit. Tamen pro praecipuis partibus quae Nicodemi in hac historia sunt et in prologo esse praedicantur, facile aliquis id nomen invenire poterat.
3) Cf. hist. Francor. I, XXI. (XX.) et XXIV. (XXIII.) Priore loco haec leguntur Adprehensus autem et Joseph, qui eum aromatibus conditum in suo mo- numento recondidit, in cellulam recluditur et ah ipsis sacerdotum principihus custoditur, maiorem in eum hahentes saevitiam, ut Gesta Pilati ad Tiberium im- peratorem missa referunt, quam in ipsum dominum, ut cum ille a militibus, hie ab ipsis sacerdotibus custodiretur. Sed resurgente domino custodibus visions an¬ gelica territis, cum non inveniretur in tumulo, node parietes de cellula, in qua Joseph tenebatur, suspenduntur in sublimi; ipse vero de custodia absolvente an- gelo liber atur, parietibus restitutis in locum suum. Cumque pontijices custodibus exprobrarent et sanctmn corpus ab eisdem instanter requirerent, dicunt eis milites Peddite vos Joseph, et nos reddimus Christum: sed ut verum agnoscimus, neque VOS benefactorem dei, neque nos filium dei reddere nunc valemus. Tunc illis confusis milites sub hac excusatione liberantur. Altero loco Gregorius haec
PROLEGOMENA.
LXI
Pilatij i. e. ut lustinum aeque ac ipsos nostros codices sequa- mur, TQ eari nojjTfou HiAdTou aKTa, quod noinen
Graecis celebratur, prorsiis non pendere a testimoniis de „evan- gelio Nicodenii“, iain satis superque claruin esse existimo.
De ceteris libri nostri nominibus unum inprimis memora- bile est, quo et ipso probatur antiquis evangelii Nicodenii non librum sed nomen ignotum fuisse. In Vaticano enim codice meo (i. e. a) et in Parisiensi 3338. „evangeliuin Nazaraeoruni“ dicitur, quo nomine etiam apud Vincentium Bellovacensem semql (in prologo ad Speculum naturale) insignitur; similiter- que in Oxoniensi codice est, ex recentiore ut videtur emen- datione, „evangelium Nazaraeorum secundum Nicodemum^. Hoc nescio an inde originem traxerit quod Latinus aliquis illud Nazaraeorum evangelium, quod Hieronymus ex liebraeo in latinum a se translatum dicit, pridem deperditum, his com- mentariis, quorum fortasse exemplar nulla praefatione auctum in manibus haberet, feliciter invenisse sibi visus sit inventum- que ipso titulo exprimendum censuerit.
Illud vero difficile dictu est quando et a quonam primum liber noster duabus partibus in unum coniunctis sit emissus: quod editoris exemplum postea nonnullis quum graecis turn latinis aliisque usque adeo placuit ut repeterent. Ad eum quidem qui libro prologum praefixit id non referendum videtur, quoniam nil eius rei ’significavit in prologo suo, et multi cum prologo codices habentur absque liistoria filiorum Symeonis. Primus quidem coniunctas partes latinus codex Einsidlensis testatur, quern saeculo decimo priorem existimant. Sunt au- tem, ut liquet, eum in finem coniunctae ut gravitatem testi-
scripsit Eesurgens autem dominus per quadraginta dies cum discipulis de regno dei disputans , videntibus illis in nube susceptus evectusque in coelos ad patris dexteram residet gloriosus. Pilatus autem Oesta ad Tiberium Caesarem mittit et ei tom de virtutibus Christi quam de passione vel resurrectione eius insinuat. Quae Gesta apud nos hodie retinentur scripta. Librum a Gregorio Turonensi his duobus locis adhibitum non fuisse Gesta Pilati quae etiamnum ipsi ha- beamus , ex iis paucis quae apud ilium differunt a textibus nostris minime concludi debebat.
LXII
PROLEGOMENA.
iBonii, quod quale fuerit statim explicatius dicemus, alterius altera augeret.
Sed iam tractanda breviter nobis est gravis quaestio de iis Pilati actis quae testes nostri longe plurimi se referre pro- fitentur. Qua in re repetenda est niemoria illorum actorum Pilati, ad quae iam lustinus bis provocat, item paullo post Tertullianus, atque item post hosce alii multi. Haec an vera Pilati acta fuerint, ab ipso vel ipsius auctoritate conscripta ac Pomam ad imperatorem missa, qualia exstitisse quuni ex anti- quo more, cuius testis etiam Eusebius est^), turn ex traditione ultimae Cbristianae antiquitatis communi^) probabile fit, id a nemine opinor serio quaeri potest. A scriptis enim iudiciariis eiusmodi ea quae inde afferuntur a lustino, Tertulliano aliis- que, prorsus abhorrent. (Vide post.) An igitur spuria fuerunt quorum auctor nomine Pilati per fraudem abuteretur? Id ipsum ex lustini quidem verbis certo effici nequit, quum constanter dicat 6K T&^j emi nojjTiou JliAaTOu Ye|jope|jaj|j aKT00[j pa0eT[j 6u|jacr0e. Neque magis id postea a plerisque creditum esse ^), coniicere licet ex d[ja(|)opd HiAdTou, cui, tanquam ad id ipsum scriptae ut ad Caesarem mitteretur, etiam acta ilia adiecta esse plures codices significant^). Nihilominus quae „sub Pi- lato confecta“ ille dicit acta, quaeque post alii, praeeunte Ter-
1) Cf. histor. eccles. II, 2. TOaAaiou KeKpaTHKOTOcr eGouc toTct Tobp eOpoop apxouffi rd inapd (74)i(ji KOipoTOpoupiepa too rAp fiacrlA-eiop dpxAp eTOiKparoOpTi aHpiaipeip.
~ 2) Inprimis respectu digna sunt testimonia Actorum praesidialium pas-
sionis Tarachi Probi et Andronici et Martyrii Ignatii interpolati. In illis enim Maximus praeses ad Andronicum dicit Moope, toCto ouk oT6aa, OTi op enjiKa\H dpdpoonjop KaKOupyop, utoo e^ouaiaa Tipoa riiAaTOu Ayepio- poff dpHp0H ep axaupcp, ou koi utnopipApiaTa KardKeiprat; Cf. Pallad. do vita Chrysost. ed. Emer. Bigot, p. 280., item Valesium ad Eus. hist. eccl. IX, 5. Atque in martyrio Ignatii (interpolatum creditur saeculo fere sexto) Traiano Antiochiae relatum esse dicitur, Ignatium hominibus cultum fere divinum suadere Christi morte crucis a Pilato affecti, dba xd znepi auxou 6i6daKOuaip OruopipApiaxa.
3) Quod si auctor prologi credebat, nihil ineptius fiugere poterat quam hebraicis ea litteris conscripta fuisse. Hinc an crediderit dubito.
4) Cf. infra pag. 413. 6 oup J IiAdxoo' piex’ oiKeiaa auxoO dpa4)OpdCT
e^euoepixpep auxd xc3 Katuapi. *
PROLEGOMENA.
LXIII
tulliano, pro ipsius Pilati actis Caesari et destinatis et missis habebant, ea inqiiam iam lustino magnae auctoritatis esse vi- debantur, qiiam utique non babebant nisi ab eo quod prae se ferebant nomine Pilati, qiiippe testis rei gestae gravissimi, et qiii idem ut videtiir a lustino suasor libelli publico usui de- stinati credebatur. Si igitur verum quaerimus, ille actorum liber Pilati nomen et auctoritatem cum eius nomine con- iunctam usurpabant, etsi ab bomine Cbristiano conscriptus erat, cui ilium auctoritatis quicquam suae contulisse fidei ab- sonum est.
Sed eadem acta mox inter Cbristianos satis divulgata esse, post lustinum et Tertullianum Eusebius bist. eccl. II, 2., Epi- pbanius baeres. L, 1. aliique multi testantur. Haec igitur an eadem ac nostra fuerint quaeritur. Quodsi eadem fuisse con¬ tendere temerarium plerisque videbitur, diversa fuisse nemo demonstrabit. Quaecumque enim inde protulerunt veteres, quo¬ rum inprimis videndi sunt lustinusi) et Tertullianus 2), eadem in nostris inveniuntur actis. Quae res non parvi momenti est.
1) Cf. Apolog. I, 35. pag. 76. Kai pierd to crTaupoocrai avjxop eSaAop KAHpop eioi Top ipiaTiapiop auToO kqi eqepiaapTO eauxoTa ol cxaupdoffap- recr auxop. kqi xaOxa 6xi SupaaOe piaOeTp eK xcop euoi riopxiou
DiAdxou yepopiepoop dKxoop. Cf. Gesf. Til. gr. A X, 1. B X, 3. Alter locus lustini est Apol. I, 48. p. 84. "'Oxi 5e koi Oepaujeuaeip rodaaff xda poooua Kai peKpouCT dpeyepeip 6 Hpiexepoo- Xpicrxdcr xopoecjjHxeuOH, aKOuaaxe xcop AeAeypiepoop. ecrxi 6e xaCxa Th roapouaia auxoO dAeTxai ycoAoc doer eAa- <|)0(T - - KOI njepiroaxHC'ouo'ip (lesai. 35, 4 sqq.). oxi 6e xauxa eujoiHcep, CK xcdp 6101 riopxiou riiAdxou yepoptepcop aKxoop piaOeTp 6upao-6e. Cf. Gest. Til. V— VIII.
Is Apologet. 21. scribit lesum ex iiividla magistroruna ludaeorurn Pi- lato traditum, ab lioc violentia suffi’agiorum victo cruel esse deditum; de cruce pendentem spiritum cum verbo sponte emisisse, praevento caniificis officio; eodem momento mediam diem soils deliquio subductam ; sepulcro, ne, quia se resurrecturum praedixisset, amolirentur discipuli cadaver, custo- diam militarem additam, sed die tertia concussa repente terra et mole revo- luta quae obstruxerat sepulcrum pavore disiectam ; in sepulcro nibil repertum praeter exuvias; a prioribus corpus surreptum a discipulis falso iactitatum; ipsum vero lesum cum discipulis apud Galilaeam ludaeae regionem ad qua- draginta dies egisse, docentem eos quae docerent; deliinc ordinatls eis ad officium praedicandi per orbem, circumfusa nube in coelum esse ereptum. Quibus expositis ita pergit Ta omnia super Christo Tilatus, et ipse iam pro sua conscientia Christianus, Caesari tunc Tiherio nuntiavit.
LXIV
PROLEGOMENA.
Neque enim obscurum quid aiit late patens, sed quaedam satis peculiaria ac definita et eiusmodi quae in actis Pilati ininime exspectes, ab illis atferuntur, Nec rursus haec in actis nostris ita narrantur ut ad illorum verba possis accommodata putare. Hue accedit quod, sive res sive linguam spectas, tantum non nihil a secundo saeculo alienum in nostris actis invenitur ^). Praeterea illud magni est faciundum quod Eusebius narrat hist, eccles. IX, 5 et 7. Maximinum imperatorem acta Pilati calumniis plena ad Christianorum contumeliam publicasse, eaque per imperii provincias disseminata, in agris et civitatibus pro- posita, in ipsis puerorum scholis declamata et memoriae man- data esse. Haec acta, baud dubie et ipsa suppositicia 2), im- perator omnino opposuisse putandus erit actis iis quae Chri- stiani iactabant inde ab aetate lustini.
lamvero quae singula vidimus historica, ea quandam testi- moniorum seriem efficiunt. lustinus quae acta Pilati laudat medio saeculo secundo, eadem Tertullianus initio saeculi tertii percenset: porro eadem Maximinus imperator initio quarti sae¬ culi suspecta atque irrita reddere studuit appositis aliis novis iisque maxime contumeliosis, quo eodem saeculo quarto eadem commemorant Eusebius et Epiphanius: insequitur quinto sae¬ culo Orosius (histor. VII, 4.); sexto Gregorius Turonensis, qui apud ipsos ilia retineri asserit. Ea vero quae ad nos perve- nerunt acta iam antiquissimo codice latino palimiDsesto, quinti vel sexti saeculi, item papyraceis foliis coptis eiusdem certe aetatis continentur. An nihilominus putemus haec nostra di- versa esse ab antiquis illis, quamvis quicquid de suis veteres docent, id inveniamus in nostris? Quo tandem modo subito perire poterant quae iam inde ab lustini tempore tanta Chri- stianis aucto|itate valere videbantur? Aut quern tandem, quum vetera tarn bona tantaeque ex longo usu auctoritatis esse sciret, alia nova ficturum fuisse putemus, ac finxisse vero cum tanto
1) Cf. Dissertat. meam Haganam p. 65: quamquam de iis rebus fusius accuratiusque alio loco exponendum erit.
2) Aliter sentit Henke in Probabilibus de actis Pilati etc. Vide Opusc. academ. p. 217 sqq.
PROLEGOMENA.
LXV
successu ut nova siia Graecis Latinis Coptis mirum in modum commendaret iisque vetera loco moveret atque exstingueret?
Quae quum ita sint, concludo, acta Pilati quae ad nos pervenerunt in rei summa ab iis quae iam secundo saeculo ex- stitisse lustinus docet non diversa esse, nisi quod sensim mul- tifariam immutata atque interpolata censenda sunt. Quae in- terpolatio quum plane ex more apocryphorum librorum sit, turn significata ab ipsis est veteribus ^). Mira autem textus varietas, quae in textibus nostris et commentariis ante oculos posita est, interpolatorum partes luculenter testatur.
Per quern et quo consilio haec acta composita putemus, id neque per se dubium est et dudum a multis probabiliter dictum est. Composuit enim Christianus ex ludaeis oriundus, id quod et stili et rerum et consilii ratio abunde docet, et quidem in eum finem ut popularibus suis de Christo lesu per- suaderet testimonio gravissimorum ludaeorum in auctoritate constitutorum , eorum qui rebus ipsis interfuissent ipsoque rerum eventu ab acerrima inimicitia ad finem perculsi essent. Quod ita fecit ut, patefacta accusationis fraude et damnationis iniustitia, Christum comitantibus portentis mortuum, tertio die ex mortuis mirabiliter in vitam restitutum , denique vivum in coelos assumtum narraret. Narrationem autem suam ita con- texuit ut multa canonicis evangeliis tradita non tarn repeteyet quam fundamenti loco poneret. Quos praeterea fontes adierit etsi non liquet, tamen quin nonnulla ex fama fideliter ore pro- pagata et potuerit discere et adhibere debuerit, ne hominibus ab aetate Christi non ita longe remotis fraudem potius quam historiam tradere videretur, eo minus dubito quo maiorem libri eventum testatum habemus. Idem vero etiam testantur ipsorum textuum nostrorum loci aliquot, quorum quae est ad canonica quaedam ratio minime negligenda est.
Cf. inprimis Epiphan. haeres. L. (Quartadecimanor.) num. 1. erepoi dt - - dnjo Toop aKTODp 6H6ep FliAaTou auxoOo’i rAp dKpiSetap eupHKepai, ep oia epicfepexai th lopo dKTcb KaAap6c6p ” AnjpiAA.ioop rdp acoTHpa nje- TOopOepai - - eri dt eupopep dpriypac^a eK rcop IliAaTou ep oTa cjHpaipei ropo SeKaroepre KaAapdcdp ’AnjpiAAicop to ajadoa
LXVI
PROLEGOMENA.
Fiierunt etiam qiii de lingua dissentirent qua auctor acto- rum Pilati usus esset. Aliis enim hebraicum, aliis latinum. aliis graecum archetypum placuit. Atque iis quidem quibus hebraice scriptum videbatur, nescio an fucum fecerit assertio prologi. Ea vero non plus veritatis habet quam quod tot alii libri apocryphi, ut historia losephi lignarii, ut Pseudo-Matthaei evangelium, ut Abdiae historiae apostolicae, quippe maiorem tidei speciem affectantes, ex hebraico se translatos fingunt. Quae enimvero passim hebraici potius quam graeci sermonis indolem redolent, ea prorsus quadrant in liominem hebraeum graece scribentem; nec vero quicquam hebraicum archetypum postulat, quod nec lustino aut Tertulliano aut Eusebio memo- ratum est.
Alii rursus latino librum scriptum esse volunt. Quod quum nemini veterum in mentem venit, quamquam ipsum Pi- latum latino potius quam alio sermone in actis suis usum scire debebant ; turn pugnat cum ipso latino prologo , qui graecam ex hebraico interpretationem profitetur. Ac si qui forte loci latine praestare graecis videntur, id ex graecis codi- cibus diversis a nostris, qui aetate non excellunt, derivatum est. Rursus latina saepe, graeca nusquam interpretem pro- dunt. Neque graecum interpretem verba latinitatis propria, ut o-iytJci, Kocpo-oop, fideliter retenturum sed quantum posset graece redditurum fuisse arbitror.
Graecum vero auctorem primum suadet universa graeci textus ratio, in quo magna est cum evangeliis canonicis afti- nitas. Accedit quod hebraicum archetypum in fictione positum esse tantum non certum est, et latinum quo commendetur non habet. Quam vero consentaneus graecus sermo libro ipsis po- tissimum ludaeis destinato fuerit, quum to turn Novum Testa- mentum turn tot alii scriptores oriundi ex ludaeis et tamen graece scribentes probant , inter quos Philo et losephus eminent.
Quam de actis Pilati quaestionem antequam mittamus, quaerendum est quo tempore earn subierint interpolationem cui cum universa quadam ni fallor retractatione etiam prolo-
PROLEGOMENA.
LXVII
giis debetur. Haec non ita multo posterior ea aetate esse videtiir qua archetypiim bebraicum repertum et in graecum iranslatum in ipso prologo flngitiir. Alioquin nulla caussa est cur hoc potissimum sit tempus positum. In numerorum vero qui aetatem significant varietate atque ambiguitate tenendum puto hoc quod septimo decimo anno Theodosii II, quern textus et graecus et coptus refert, latino fere non dissentiente, Valen- tinianum III. in societatem regni adscitum historici tradunt. Hinc brevi post annum Christi 424. retractatio ilia locum ha- buisse videtur.
lam paucis de altera evangelii Nicodemi parte di- camus. Versatur in eo ut tradat filiorum Symeonis testimonia de Christi rebus apud inferos gestis. Cum Pilati actis cohaeret ita lit testimonium quod in his est de Christo ex mortuis ad vivos reverso non modo confirmet sed etiam compleat. Quod duobus modis fit, quum quod Christum non solum ipsum in vitam redisse verum etiam alios secum in vitam revocasse do- cet, turn quod ilium statim postquam animam in cruce edi- disset mirabilia apud inferos gessisse narrat. Quod utrumque quum ludaeorum christologiae quae circa lesu aetatem erat prorsus conveniens sit^), et resurrectionem primam iustorum et descensum Messiae ad inferos docenti, facile intelligitur consilium auctoris libelli non ita diversum ab actis Pilati fuisse. Nam etiam his rebus Christum satisfecisse ludaeorum de Messia suo exspectationi populares suos docebat. Quod quantopere in in ipsam aetatem apostolicam quadret, ne extra sacrorum li- brorum terminos egrediamur, probatur locis Matth. 27, 52 sq. Eph. 4, 8 sq. 1 Petr. 3, 18 sq., quorum, addito Lucae loco 23, 43., haec tota filiorum Symeonis historia luculentissimum commentarium exhibet.
Quaerenti quando et a quonam libellus iste conscriptus sit , coniecturarum campus latissime patet. Sermonem si spectas, mea quidem sententia nihil est quod originem actis Pilati aut lacobi evangelic posteriorem probet. Idearum vero
Cf. Bertholdt: Chrisiologia ludaeorum etc. §§ 34 et 35.
liXVIII
PROLEGOMENA.
ratio ea est iit, graecum certe textum examinanti, non varie interpolatum latinum, nulla homini ab aetate apostolica pro¬ ximo aliena inveniantur. Quod singula cum antiquorum scri- ptorum locis similibus componens egregie probavit Thilo notis textui subiunctis, in quibus modo ad antiqua Hebraeorum apo¬ crypha delegat, ut Parvam Genesin, ad Testam. XII pa- triarcharum, ad Mosis ascensionem; modo ad rabbinorum lesii fere aequalium commenta; modo ad LXX interpretes; modo ad vetustissima Christianarum litterarum monumenta, vel hae- retica, ut Opbitarum, Marcionis et Marcionitarum, Yalentinia- norum, vel catbolica, ut est Pastor Hermae, dementis quae feruntur bomiliae, Seniorum fragmenta apud Irenaeum, lusti- nus Martyr, Tbeopbilus Antiocbenus, Irenaeus. Ex ipso vero libello nostro, qui turn nondum cum actis Pilati coniunctus esse videtur, prae aliis multis bausit, nulla quidem alien! men- tione facta, Eusebius Alexandrinus^). Praeterea in aesti- manda libri antiquitate illud aliquid moment! babet quod verba latronis de cruce pendentis (cf. pag. 310.) ita discedunt a Lucae textu ut ex alia veterrima traditione fluxisse videantur. Quod nescio an etiam in responsum diristi quadret (1. 1.), et in lo- bannis baptistae verba apud inferos , de quibus iam supra dictum est.
Quae omnia coniuncta eiusmodi sunt ut libellum nostrum ex antiquissimo scripto apocrypbo secundi saeculi baustum vel transscriptum existimem. Quod quo nomine apud antiques in- notuerit difficile dictu est. Xon inepta quidem coniectura eorum est qui ex KHpuypcc I lerpou petitum censebant: Petri enim auctoritas, quippe eundem Descensum Cbristi in epistola testati, maxime idonea videri poterat quae tali commento fidem
1) Cf. Thilo: Ueber die Schriften des Eusebius von Alexandrien und des Eusebius von Emisa. 1832. Longe diversam a nobis sententiam tuetur qui nuperrime Parisiis de evangelio Nicodemi scripsit, Alfred Maury: Eou- velles recherches sur I’epoque d la quelle a ete compose Vouvrage connu sous le Hire d’ evangile Nicodeme. 1850. Putat enim ex Eusebio Alexandrino aliisque eiusdem fere aetatis scriptoribus totum librum de Descensu Cbristi baustum esse. Quod quam a vero alienum sit, clarissimum virum ipsum ex repetito rei examine docturum non dubito.
PROLEGOMENA.
LXIX
faceret. Tamen quae illius praedicationis fragmenta a vete- ribus laudantur coniecturam istam parum sustentant. Neque si ex libro tain celebri Eusebius Alexandrinus hausisset, fontem silentio praeteriturum fuisse credo. Hinc potius in eis videtur scriptis fuisse quae in paucorum hoininum notitiam atque usuin venirent, cuiusmodi inulta a Claris scriptoribus profecta dudum perisse sciinus. Scripsisse vero librum puto Christianum ex ludaeis ortum lingua usum graeca, bonae ilium quidem fidei sed theologia ludaica non mediocriter imbutum nec ignariim idearum gnosticarum. Gnostic! enim quantopere delectati sint angelorum et bonorum et malorum partibus excolendis, item et coelorum et inferorum imaginibus, quanti iidem et Christi et Christianorum fecerint baptismum, quo quidem Valentinianis homines in salutem regenerari visi sunt, satis constat. Inpri- mis vero comparandae sunt Ophitarum opiniones de ligno vitae, cuius balsamo animam in baptismo ungi dixerunt, de anima portas regni laldabaothi signo vitae (cruce?) aperiente, item aliae similes, quales etiam ex duobus venerandae antiquitatis monumentis, quae nuper demum do eta aequalium industria ex tenebris protraxit, Philosophumena Pseudo -Origenis dico et opus copticum riicrTio- Co(|)ia, disci possunt. Ipsum descensum Christi ad inferos a Gnosticis, ut a Marcione, receptum atque excultum esse constat
Transeundum est ad editiones utriusque de quo disputa- vimus libelli a prioribus editoribus omnibus comprehensi evan- gelio Nicodemi. Hoc igitur quis primum latine emiserit, non accurate dici potest. Tres enim editiones sine loci anni et typorum notatione innotuerunt, recensiti a Thilone Cod. apocr. p. CXXXII. Tertio loco quam posuit, consentientem cum editione Lipsiensi a. 1516., earn non cum Thilone pro editionum omnium prima habuerim. Quae laus potius in earn cadere vi-
1) Hinc non ad alios nisi Veteris Testimenti pios salutarem Christi apud inferos adventum pertinere facit. Aliter Marcion.
2) Ad totam hanc de actis Pilati expositionem adhibuimus quae in dis- sertatione nostra Hagana § 15. in eandem rem scripsimus, nisi quod non- nullis omissis alia addidimus, alia mutavimus.
LXX
PROLEGOMENA.
detiir, cui Lud. Hain in Repert. bibliogr. numerum 11749. ap- posuit. Eadem apiid Tbilonem sub 1.) posita est. Hanc ipsi plerumque ad textum nostrum contulimus satis diversam illam quidem a Lipsiensi editione a. 1516. Tribus saeculis post editio- nem principem latinum textum identidem iam repetitum in apocrypliorum collectiones receperunt Fabricius, Orthodoxo- graphis potissimum Heroldi usus, lone sins, maxime pendens a Monumentis Grynaei, 8chmidius et Bircbius, sequentes Fabricium, nisi quod a Birchio duorum latinorum codicum lectiones variantes adscriptae sunt. Graecum vero textum prioris partis (una cum Fabricii latino) primus edidit Bir- chius, et quidem ad normam codicis Paris, num. 770. a Bir- gero Thorlacio descripti. Idem secundam evangelii partem inde a verbis 6 po^joyeiJHa uiocr too 0eou mbe cap. XVIII*
(i. e. II, 2.) ex cod. Vatic. 269. evulgavit. Quam editionem graecam principem clar. Tbilo iure dicit „plus iusto festina- tam“, „vitiis omnis generis scatentem“, „pro deformitate sua quasi formidinem lectorum“. Cf. 1. 1. pag. CXXI. Melioris tamen frugis sunt quae Bircbius in Prolegg. de evangelic Xi- codemi scripsit Auctar. p. VII — LXI.
Birchium Tbilo excepit plurimumque superavit. Exliibuit is textum graecum prioris partis ex eodem cum Birchio biblio¬ thecae Parisiensis codice 770. Una vero ad apparatum cri- ticum, passim etiam ad emendandum textum adliibuit codices Paris, alios tres, notatos in bibl. Reg. nunc Nation, numeris 929. (Thilonis b) 1021, (Thil. c) 808. (Tbil. d): item ex collatione Hessii olim ad Muenterum episcopum Havn. missa duos Mo- nacenses numeris CXCII. (Thil. Mon. a) et CCLXXVI. (Thil. Mon. b) insignitos: item italicos duos, alterum Vaticanum opera Birchii collatum, alterum Venetum Nanianum CIX. ex apo- grapho Morellii in gratiam Birchii facto. In his alteram evan¬ gelii partem unus continet Parisiensis num. 808. ad quern accedit Vaticanum Birchii fragmentum. Porro idem latinum textum totius evangelii appositum graeco ex codice Einsidlensi (vide infra) ab Hessio cum textu Fabricii collate edidit, va- riantibus lectionibus codicum Halensis Havniensis Corsiniano
PROLEGOMENA.
LXXI
et editionum raro notatis. Sub textn adnotationem iiberrimam eruditione plenam posuit, praemissis prolegomenis pag. CXVIII — CLX, quorum posteriore parte (inde a pag. CXLTI.) de versionibus anglicis francogallicis italicis germanicis aliisque disseruit.
Denique nostri laboris haec est ratio. Evangelio Nico- demi, quod recentiores invitis veteribus dicere consueverunt, in duas — ut ratio critica suadebat (vide supra) — partes de- scripto, in distinguendis recensionibus textus et graeci et latini operam posuimus. Hinc Acta Pilati graece bis, latine seinel; Descensum vero ad inferos bis latine, seniel graece, suo quod- que commentario auctum, debebamus edere. Huius utriusque recensionis quum in graecis turn in latinis tantain per totum textum esse dilferentiam ac peculiaritatem ut neutra ad appa- ratum alterius apte adhiberi possit, viri intelligentes facile vi- debunt. Quarum etsi neutra negligenda est hoc litterarum antiquitatis Christianae genus religiose colentibus, tainen non dubito quin recensiones a nobis siglo a insignitae, totum si librum potius quam singula spectas, praeferendae sint alteris. Adhibuimus autem ad omnes sex libellos antiqua documenta triginta novem, quorum viginti in usum criticum nondum con- versa erant. Xusquam vero unum codicem repraesentavimus neglectis reliquis; sed ubique data est opera ut textum et testatissimum et maxime probabilem daremus.
Primum igitur ad recensendum Gestorum Pilati textum graecum A bis usi sumus codicibus:
A i. e. Monac. CXCII. saeculi fere XIII. In Hardtii Cata- logo codd. mss. bibl. Reg. Bavar. tom. II. pag. 259 sqq. de- scriptus est. Deficit capite XY, 5. inde a verbis emeAd- Sero 6e.
B i. e. Monac. CCLXXVI. saeculi fere XII. Hardtius in Cata- logo suo tom. III. p. 149 sqq. descripsit. Incipit a verbis -01 AeyofjTecr mpoa Koupaoopoi (sic) cap. I, 4.
Uterque codex Monacensis, intercedente benevole viro illustrissimo de Bose, legato regis Saxoniae ad aulam regiam Monacensem, in usum meum missus est Lipsiam.
LXXII
PROLEGOMENA.
c i. e. Paris. Reg. nunc Nation, num. 770. exaratus anno 1315. manu Georgii sacerdotis. Cf. Montfauc. Palaeogr. gr. p. 68. sub cod. Colbert. 2493. Post Bircbium multo accuratius contulit et edidit (vide ante) Tliilo, apud quern siglo a notatur.
D i. e. Paris. Reg. nunc Nation, num. 1021. saeculiXV. (Thilo- nis c). Hie actoruin textus plura alia similis generis ad- mixta habet; ita post exordium priorem partem narrationis losephi Arimathiensis liabet, item relationem mortis sepul- turae et resurrectionis Cbristi proprio modo ex variis con- glutinatam. Solam mediam particulam cap. I — VIII. com- plectentem ad commentarium suum Thilo adbibendum duxit. Hoc codice Cangius in Glossario passim usus est.
E i. e. Par. Reg. nunc Nat. num. 929. saeculi XV. (Tbilonis b). In hoc non tantum initium et finis desiderantur, sed etiam plura media exciderunt, foliis singulis insuper perverse po- sitis. Continet cap. I. ab initio mutilum usque ad cap. VIII. medium: porro cap. XIII. cum parte capitis XIV: denique capp. XV et XVI. Quas partes omnes contulit Thilo ; nos nihil praeter exordium contulimus.
E i. e. Ambros. C 92. Cf. ad protevang. lacobi codicem p. Inde exscripsimus initium usque KdK6T[j6cr poi eppH^jeucrejj. Acyei auToTcr o IliAdToo- I, 4., item finem eTn Kupioa o 0e6a Hpdbp peO’ Apobp usque Tobp aTdbpoop’ dpup.
G i. e. Ambros. A 56. saeculi XV. Exscripsimus initium usque perd eoCTioiKiacr (sic) dyOHro (sic) o id I. 2. med., item oi 66 Aafidprecr to apyupiop usque T66tg dmep e^HydcracrGe XIII, 3 — XIV, 2., et KaAoGaip maAip c|>0)pafa (sic) Top lepea ■ — Tobp atdbpoop- dpAp. XVI, 3. usque finem.
H i. e. Harleian. 5636. saeculi fere XV. Exscripsimus initium usque Kupie KaAeT ae (cod. KaAncrai) o Ayepebp. o 6^ Hi- AaTOcr, item Kai KaOdba Acyoucip ot TpeTcr 6i6dcrKaAoi usque
0 Hoc nomen ut in antiquis Novi Testamenti codicibus est (cf. N. T. ed. Tischendorf. 1849. Prolegg. p. XXXVI.) edidimus FIiAaTOd, non cum recentioribus Gestorum Pilati codd. FIiAaToa,
PROLEGOMENA.
LXXIII
oTt ^GcuiKaTapaTocr roaa XVI, 4. denique toG
c{)uAdaaeip rdo- epToAdcr auTou usque Tobp aioopoop- aqHp.
Ad hos codices graecos accedunt Copt i. e. folia papyracea coptica saeculi fere Y. Interpretationem huius textus mecum communicavit, dum Taurini versabar, celeberr. Peyron, Inde descripsimus ab initio usque Egres- sus est cursor, cumque agnovisset lesurn adoravit eum rursus- que a verbis verene vidistis lesum sedentem in monte Mabrech usque ‘finem. Eeliqua nuper per litteras petenti non satis- factum est.
Eiusdem fere cum papyro copto vetustatis est codex Yin- dobonensis palimpsestus, cuius fragmenta aliquot eruimus, de quibus ad latinum Grestorum textum vide. Ibidem accuratius dicetur de latinis codiciblis (Ambr Cors Bins Fabr Flor Vatt Ven) etiam ad graecum commentarium passim adhibitis.
Secundo loco de codicibus dicendum est unde primi edidi- mus Gesta^) Pilati graece B.
A i. e. Yenetus Marcianus class. II. cod. CLI. Satis recens est 2), sed in Sinaitico monte scriptus. Totum accurate transscripsimus.
B i. e. Paris. Reg. nunc Nat. 808. saeculi XY. (Thilonis d). Hunc textum ex Thilonis commentario sumsimus; diversas enim huius recensionis partes tantum non omnes ad mar- ginem descripsit.
c i. e. Yen. Marc, class. II. cod. LXXXYII. olim Nanianus CIX. saeculi XY. Plura inde studio Morellii hausta (vide ante) iam Thilo composuit cum textu codicis b. Nos etiam hunc textum ex codice totum transscripsimus.
Tertii libelli, i. e. Descensus Christi ad inferos graece, instrumenta critica haec habuimus.
A i. e. Yenet. Marc, class. II. cod. CLI. Vide paullo ante sub a. Totum transscripsimus.
0 In margine superiore positum est Acta Pilati. Sed debebat alter- utrum constanter poni.
2) In catalogo codicum Nanianorum pag. 407. sub OCX ex subscriptione saeculi septimi decimi esse dicitur. Quam temporis notam non recognovi.
LXXIV
PROLEGOMENA.
B i. e. Paris. Peg. nunc Nation. 808. saec. XV. Hunc textum ex Thilonis editione sumsimus.
c i. e. Palat. Vatic, num. 269. saec. fere XIV. Incipit a verbis epx6Tat 6 piopoyeiJHa tou Oeou uiocr cap. II. extr. Exscripsit atque edidit Birchius (vide ante).
Latinorum textuum est Gestorum Pilati. Con-
formatus est ad codices hosce.
A i. e. Vaticanus, nescio quo numero notatus. Lectu satis est difficilis, saeculi fere XIII. Totum transscripsimus.
B i. e. Vatic, num. 4363., similis priori. Ad priorem codicem accurate contulimus.
c i. e. Ven. Marc, class. XIV. cod. XLIII. saeculi fere XV. Totum transscripsimus.
D®^i. e. textus Fabricii, de quo vide supra; item Thil. Cod. apocr. pag. CXXXV.
D^i. e. codex Einsidlensis, quern ante decimum saeculum scriptum esse autumant. Collationem eius cum editione Fabriciana ex- bibuit loll. lac. Hess in bibliotheca historiae sacrae. 1791. P. 1. p. 435—483. Ea collatione post Birchium et Thilonem et ip si usi sumus.
D®i. e. codex bibliothecae principis Corsini num. 1146. saeculi fere XIV. Contulit cum Fabriciano textu Engelbreth. Quam collationem publici iuris fecit Birchius in Auctario suo co- dicis apocr. Fabriciani.
Fior i. e. cod. Florentinus Laurentianus. Deficit post verba Re- spondentes milites dixerunt Si Joseph [in] Arimathia est, et lesus in Galilea est XIII, 2. Ea quae inde vel descripsi- mus vel contulimus, significata sunt in commentario. Ambi-i. e. Mediolanensis Ambrosianus 0 35. saeculi fere XIV. De- scripsimus usque verba Novimus lesum hunc fabri lignarii Jilium et de Maria natum. Beliqua inde desumta ad De- scensum Christi pertinent, quae post vide.
Havni. e. Havniensis bibl. Beg. anno 1400. scriptus. Vide Thil. 1. 1. p. CXXXVIII sq., cuius ex notis aliquoties laudavimus.
Hal i. e. Halensis bibl. orphanotrophei saec. fere XIV. Vide Thil. 1. 1. p. CXXXVI. Ut supra.
PROLEGOMENA.
LXXV
Par i. e. Parisiensis codex ex quo Thilo attulit prologum. Hunc per errorem num, 3338. pag. 313. notavimus; est enim 1652.
Vind; Ultimo loco pouimus qui dignitate primus est Vindo- bonensem codicem palimpsestum quinti vel sexti saeculi, ex cuius litteris aegerrime legendis praeter ea quae ad prologum notavimus p, 313. eruimus fragmenta liaec: tunc velum templi scissum est in duo a summo usque deor- sum - - petrae Jissae sunt et monumenta aperta sunt et multa corpora eorum qui (cf. XI, 1.): revelentur de multorum cor- dibus cogitationes. dicunt didascali et levitae haec ista quo- modo audisset. dicit levi non scitis quoniam (cf. XVI, 1. 2.): ti sunt iam quasi mortui et ceciderunt in terra et ieiunaverunt usque ad horam nonam. et rogaverunt eos nicodemus et ioseph (cf. XVI, 1.)
Praeter bos cod. mss. plerumque contulimus edP' i. e. editio- nem principem quae videtur, apud Lud.Hain in Repertor, bibliogr. num. 11749. notatam (vide supra pag. UXX.); item ex Tliilonis notis aliquoties Lips®*! i. e. editionem Lips. a. 1516. (vide ibi¬ dem) ^). Passim etiam quum graecorum turn interpretis copti rationem habuimus.
Secundus textuum latinorum Descensus Cbristi ad in¬ feros latine A est. Ad bunc codices bi spectant:
9 Ad notaiu temporis prologo additam conferri etiam potest scriptura quae ex cod. membr. Giessensi saeculi fere XIV. exscripta reperitur in Schmidtiorum bibliotheca critica et exegetica Novi Test. II, 1. p. 508 sqq. (Hadamar. 1/98. 1801.) Ibi sic legitur \^F'\actum est in anno nonodecimo ty- herii cesaris imperatoris romanorum et herodis filii herodis imperatoris galilee, anno nono decimo principatus eius rill. Kal. april. quod est XXV. die marcii, consulibus basso et tarquilio , anno quanto ducentesima secunda olimpiade sub principibus sacerdotum iudeorum ioseph et anne et caiphe, quanta die post cnu- cem et passionem domini hystoniatus est nichodemus acta pnincipalia (corrige a principibus) sacendotum et neliquis iudeonum. Mandavit ipse nichodemus littenis hebnaicis. Porro initium sic scriptum dicitur anne et caiphe et summe et dedi gamalieli iudee levi neptalim alexandno et thiano neliqui iudeonum venenunt ad- vensus dom. les. accusantes eum de multis actionibus malis dicentes Istum lesum. Codex exit verbis capitis XXVI. Bentdictus es domine omnipotens - - spinituali vita centissima.
LXXVI
PROLEGOMENA.
D'' i. e. quern secutus est cum aliis Fabricius. Vide d* ad Gest. Pil.
i. e. cod. Einsidlensis. Vide d’’ ad Gest. Pil. Post finem capitis XI. in codd. praetorii sui publici, omisso cap. XII., statim legitur epistola Pilati i. e. caput nostrum XIII.
D° i. e. cod. bibl. princ. Corsini. Vide ad Gest. Pil. In fine libri pariter ac d’' omisso capite XII. additam liabet Pilati epistolam.
Ambr i. e. Mediolan. Ambros. O 35. saec. fere XIV. Vide ad Gest. Pil. Exscripsimus tria ultima capita (XI. XII. XIII.) una cum parte capitis X. inde a verbis Benedictiis qui venit in nomine domini.
Praeter reliquos testes iam ad Gest. Pil. indicates, i. e. Havn Hal edP’^ Lips®'^, paSsim etiam consulere placuit edP'’ germ i. e. editionem germanicam eamque ut videtur principem. Eadem laude ornatam commemorat Thilo p. CLII. prime loco. Apud Lud. Hain notatur tom. II. parte I. pag. 487. Prodiit sine dubio saeculo quinto decimo. Titulus est: Euangelium Xico- demi, aufs dem latein in das teutsch gebraclit. In wollichem vil hupscher punkten, die die andern Evangelisten nit setzen begriffen werden (dock jnen nit wider) fast nutzlich zu lesen. Fob 1. inscriptio haec legitur In dem Xamen des Herren, hebt sich an, das Ewangeli (sic), das beschriben bat Xicodemus, ain Rabbi und ain Fiirst der Juden, und auch ain Junger Christi Jesu. Sequuntur eadem pagina versus 28. Folio 20. recto finitur, ubi post verba und den ersten menschen ain vatter aller menschen, Adam, versu 21. est Ain end des Ewangeli Xicodemi. Altera editio quae et ipsa mihi in manibus est, foliorum 31 in 8. minori. non multo recentior est principe et cum ista, exceptis orthographicis, fere prorsus consentit.
Ad Pilati epistolam, quam ex auctoritate plurium co- dicum cum Thilone adiunximus ad Descens. Chr. ad infer, ca¬ pite XIII. (evang. Nicod. XXIX.), contulimus etiam testes hosce ^).
1) Corruptissimc haec epistola etiam edita est in St. Baluzii miscellaneis ed. Mansi IV. p. 57. Nuper accipet quod ipse provocahit ludeos, noverat etc.
PROLEGOMENA.
LXXVn
Heg i. e. textum sub nomine Hegesippi editum in Anacepha- laeosi libris Y de excidio Hierosol. subiecta, Colon. 1530. fol. 66. verso.
Chas i. e. textum Chassanaei in parte IV. catalogi gloriae mundi editum, Yenet. 1571. (Quod opus saepe repetitum est.) Cf. Fabric. Cod. apocr. Ill, p. 479.
Six i. e. textum a Sixto Senensi 1566. in bibl. sanctae libro II. atque antea iam in Orthodoxogr. Heroldi 1555. vulgatum.
Marc i. e. textum qui in Pseudo-Marcelli libro de mirificis re¬ bus et actibus Petri et Pauli etc. a Florentinio 1668. edi- tus est: quod opus repetiit Fabricius Cod. apocr. III. p. 632 sqq, Cf. etiam Cod. apocr. I. p. 298 sq.
Gue i. e. Guelferbytanum codicem cuius textum Thilo edidit 1837. in act. Petri et Pauli parte I. p. 26 sq.
Graecus huius epistolae textus is est quern nuperrime in actis Petri et Pauli sectione 40. edidimus. Cf. Acta app. apo- crypli. p. 16 sqq.
Denique Descensus Christi ad inferos latine B pe- titus est ex codicibus tribus: a i. e. Yaticano, b i. a. Yaticano 4363., c i. e. Yeneto Marciano. Quos eosdem iam recensuimus ad Gest. Pilati.
XY. EPISTOLA PONTII PILATI.
Haec altera est Pilati epistola, quae et ipsa dudum ac saepe, etsi non toties quam prior (vide paullo ante), edita est. Vide Fabric. Cod. apocr. I. p. 300 sqq. III. p. 479 sqq. Tbil. Cod. apocr. p. 801. Textum constituimus ex collatione testium quatuor.
Chas i. e. textus a Cbassanaeo editus in parte lY. catalogi glo¬ riae mundi, qui primum prodiit 1571.
Fior i. e. textus a Florentinio editus in Martyrolog. vet. Hie- ronymi p. 113. Hunc Fabricius 1. 1. repetiit.
Bodi i. e. quern Abrab. Gronovius e cod. Bodl. operum Taciti eruit et publicavit in praefatione opp. Taciti a se edito- rum 1721.
LXXVIII
PROLEGOMENA.
Ven i. e. quern ipsi descripsimus ex cod. V eneto Marciano class. X. num. CXXXIV. saeculi XVI.
XVI. XVII. AXAPHORA PILATI , ,
GEAECE A ET B.
Prior huius relationis Pilati ad principem recensio pri- mum edita est a Fabricio Cod. apocr. III. p. 456 sqq. addita versione latina. Textum e cod. Paris. Peg. nunc Xat. 770. a. 1315. exarato opera Gustavi Schroeder exscriptum habebat. Ex libro Fabricii eundem textum Bircbius repetiit in Auctario suo, ut commode conferri posset cum altera recensione in cod. Vindobonensi inventa. Thilo alteram recensionem edere satis habuit, ad quam passim notavit Parisiensis codicis a se accu- ratius collati lectiones. Xos adbibuimus bos codices quinque:
A i. e. Par. 770. a. 1315. de quo modo diximus. Sumsimus ex Tliilone et Fabricio.
B i. e. Par. num. 929. saeculi XV., cuius textum totum de¬ scripsimus.
c i. e. Mediolan. Ambros. E 100 Sup., saeculi fere XII. Totum descripsimus.
D i. e. Ooisl. CXVII. a. 1332. scrip tus. Descripsimus ab initio usque KQi e|j66^oucr mapeo-Keuaaefj. Pursus ab eKeAeucra ou|j T0UT0|j aTaupoo0H[jai usque Toop "lou^. kqi tou pdpou auTcop. Item ultima verba amep 6?6op etc.
E i. e. Harleianus 5636. saeculi fere XV. Inde initium us¬ que Top T0T6 Kaipop SeopTQ exscripsimus.
Altera eiusdem relationis recensio editores habuit et Bir- chium et Tbilonem. Ille ex Vindobonensi codice hausit sae¬ culi fere XIV. Apud Xesselium insignitus est num. 246.; Lam- becius de eo exponit lib. V. p. 23. Thilo vero ad textum Birchii Vindohonensem, quern repetiit, inprimis Parisiensem codicem num. 1019. contulit; alterius codicis Parisiensis, num. 1331., pau- cissimas lectiones attulit. Xos quinque codicibus usi sumus in hac relatione edenda. Sunt autem hi:
A i. e. Vindobonensis Birchii et Thilonis, de quo modo ex- plicuimus.
PROLEGOMENA.
LXXIX
B i. e. Taurinensis, cuius textum Ferd. Flor. Fleck in Anec- dotis suis 1837. p. 143. edidit. c i. e. Yenet. Marcian. class. II. cod. XLII., saeculi fere XII. In codd. Xanianis est num. LXIII., cf. Catalog, p. 103. sub XXI. Totum textum descripsimus.
D i. e. Paris. 1019., quern contulit Thilo,
E i. e. Paris. 1331. unde aliquot lectiones a Ttiilone nota- tae sunt.
XVIII. PARADOSIS PILATI.
Edidit B i r c h i u s in Auctario suo e codice Par. 770. anno 1315. exarato, de quo iam diximus. Birchii textum, ex altero Parisiensi codice num. 929. passim correctum, sed abs¬ que commentario repetiit Thilo. Nobis quinque documenta ad manus erant.
A i. e. Parisiensis a Birchio et Tbilone editus.
B i. e. Paris. 929. saec. XY. cuius textum totum descripsimus.
c i. e. Ambrosianus E 100 Sup. Deficit sectione sexta. Quic- quid continet descripsimus.
D i. e. Coislin. 117., a. 1332. scriptus. Textum descripsimus, qui finitur sectione 9. Yide commentarium.
E i. e. Yenet. Marc, class. II. num. XLII. saeculi fere XII. Totum textum transscripsimus.
Praeterea ex Harleiano 5636., de quo modo vidimus, ea quibus ibi narratio finitur notavimus: kuI maAijj ^'Oero 6 KaT- aap ep. m. tot DiActTcp, kot KeAeuei - - Top Aey. XpiaTop (consentit cum nostro textu) , ouToa opoiOTa ooefcHTai thc aOTT. duTOTeuidpgpocr. Yide sectionem 8.
Loco huius paradosis invenitur passim etiam responsum Tiberii ad Pilatum, quod Bircliius e Yindobonensi codice Nesselii 246. edidit in Auctario suo pag. 1720 sq., rursusque e Taurinensi Fleckius in Anecdotis pag. 145 sqq. Post in- scriptionem (in Yindob.) Fd dpTiypcal^epTa ooapd Kaicrapoo' Auyou(7Tou etc. incipit ^Go[Tei6Hnj6p fiiaiop kqi dStKiac peaTop. Finitur Kai 6id THa oothct to SeAocr eio-cAOop Top I IiAaTop dpHpHaep (Yindob. pia verba addit ndpTecr 6e ojicrTeuopTecr - -
LXXX
PROLEGOMENA.
eia T. aToo|jaa, a|jH[j.) Quod scriptiim et ipsi ex Paris, cod. 1771. hausimus. Sed quum pro fabulae ineptiis turn propter sermonis vitiositatem indignum quod repeteremus videbatur. Quod idem in alias quasdam Herodis epistolas quadrat, ex codd. a nobis descriptas, quarum breve specimen dedit Tbilo Cod. apocr. pag. CXXIV. nota 122.
XIX. MOES PILATI.
Narrationem banc e codice Mediolan. Ambros. L 58. sae- culi fere quarti decimi edidimus. In qua etsi plura ita com- parata sunt, ut scriptorem non antiquissimum prodant, tamen baec fabula bominibus aevi medii multum placuit et variis modis repetita est. Edidimus igitur propterea quod quem- admodum in Ambrosiano codice legitur, ex antiquiore fonte derivata est. Tamen non tarn de graeco quam latino fonte cogitandum erit. Duo autem inprimis vestigia sunt fabulae buius late propagatae atque excultae. Alterum est in Le- genda aurea lacobi de Yoragine, in quam fere tota atque magna ex parte iisdem verbis recepta est. Cf. cap. LIII. (51.) de passione domini (ed. Graefse pag. 232 sqq.). Incipit Interea cum Tyberius morbo gravi teneretur ^ nuntiatur eidem quod Hiero- solimis quidam medicus esset. Finitur verbis bis: ubi adhuc re¬ latione quorundam quaedam dyabolicae machinationes ebullire vi- dentur. His apposita est nota Hucusque in praedicta historia apocrypha leguntur. Antea vero pag. 231. media baec legun- tur : Sed de poena et origine ludae invenies in legenda sancti Matthiae de poena et excidio ludaeorum in legenda sancti la¬ cobi minoris, de poena autem et origine Pylati in quadam historia licet apocrypha legitur: fuit quidam rex nomine Tyrus, qui quon¬ dam puellam nomine Pylam etc. Conferendus est textus a ver¬ bis supra allatis cum Ambrosiano nostro.
Alterum vero buius fabulae vestigium est in Passionali Veteri, quod nuper ex manuscriptis edidit K. A. Habn: Das alte Passional. Herausgegeben von R. A. Halm. Frankf. a. M. 1845. Cf. pag. 88. v. 17 sqq. Pauca inde exscribamus:
PROLEGOMENA.
LXXXI
Tyberius do vevnam
daz im nach sinen willen quam
pylatus unde gebunden
do vreute er sich zu stunden
der geschicht vil sere
daz er die unere
solde rechen an den man
die an ihu waz getan
hie mit quam pylatus
daz in gesach tyberius
secht don geschacb ein wunder
der zorn verswant dar under
daz niman weste war er quam der keiser wart in minnesam - - Duo vugetes got als er wol kan dem keisere kunt wart getan waz im den zorn undersluch den roch den pylatus truck den hette ihs an getragen der von den iuden wart erslagen unde an das cruce erhangen der roch hette entfangen von im die tugent die er hie vor dem keisere begie
etc.
Quae qiiidem unde poeta germanicus hauserit quaerenti atten- denduiii est ad eos fontes ex quibus suas se historias hausisse passim ipse signiticat. Ita pag. 4. v, 72. die meister in latin; pag. 20. V. 61. als die cronken sagen; pag. 94. v. 43. meister ioseplius und darzu ieronimus.
XX. XAERATIO lOSEPHI ARIMATHIENSIS.
Libellum liunc primus edidit Birchius in Auctario suo p. 183 sqq. ex eodem Parisiensi codice num. 770. unde textum suum Actorum Pilati una cum Anaphora et Paradosi Pilati hausit. Ad liunc quoque librum pertinet ilia „lectorum for- mido“ quam Thilo inesse dixit in editione Bircliiana Actorum Pilati. Thilo vero emendatius edere nolebat quum ipsum libellum ex evangelio Nicodemivmaximam partem compilatum et doctis lectoribus parum commendandum duceret. Xobis non posthabendus certe videtur libellis eiusmodi quales sunt Anaphora et Paradosis Pilati, appendices quasi Actorum Pi¬ lati , eoque minus editione indignus quum quantum aetate media placuerit, codicum graecorum quibus continetur copia testetur.
Edentibus nobis praesto fuerunt, praeter Birchii textum, codices tres, quos ita in commentario distinximus ut a dice- remus codicem Ambrosianum E 190. Sup. XII. fere saeculi:
B Parisiensem num. 929. saeculi XV : c Birchii textum ex Pa¬ risiensi 770. (a. 1315. scripto) haustum; n Harleianum 5636.
LXXXII
PROLEGOMENA.
saeciili fere XY. Ex d quideni tantummodo initium usque toTct eYlJOOKoViiJ t6[j Gedp, et finem inde a verbis xai eK6a[jSoo- Ye[jd(jG|joo' o ^loodp[jHa; duos vero codices reliquos plene trans- scripsimus.
XXI. ' YIN DICTA SALYATOBIS.
Hanc lit ederein historiam, commovit me libellus, a lacobo Grimm mecum communicatus, nuper Cantabrigiae editus hoc titulo: The Anglo-saxon Legends of St. Andrew and St. Veronica. Edited for the Cambridge Antiquarian Society., with an English translation, by Charles Wy cliff e Goodicin. Cambridge, 1851. Al¬ tera enim barum fabularum^), a Goodwino ex codicibus anglo- saxonicis edita, sine dubio ex libello nostro derivata est. Hie vero satis differt ab alio scripto simili, quod vir doctissimus Goodwin, in ea certe parte quae est de Yeronica, pro fabula- toris anglosaxonici fonte babuit. Dicit enim The legend of Veronica in its original form is found in a Latin narrative of great antiquity entitled. Cura sanitatis Tiberii Cesaris Augusti et damnatio Pilati, first published by Foggini in his Exerci- tationes hist, criticae de Bomano D. Petri itinere , from a Vat. Ms. of the 11,00., an subsequently printed from a Ms. of the 8,00. by J. D. Manso^). Eundem libellum a Fogginio et Mansio publicatum clar. Thilo in Halensi codice orplianotro- pliei invenit, ad calcem evangelii Xicodemi additum, de quo refert Cod. apocr. p. CXXXYII. Hoc loco, postquam Hen-
schenium in Actis SS. ad d. lY. Febr. ^3. 450. eundem libellum
»
tetigisse notavit, addit: „Simillima est liistoriola quam Maria- nus Scotus in Chronico ad a. Chr. 39. e Methodic excerptam affert , cuius auctorem celebrem Tyri episcopum esse baud
0 Ad priorem de S. Andrea fabulam conferenda sunt mea Acta aposio- lorum apocrypha (1851.) pag. XLVII sqq. 132 sqq.
2) Hoc opus prodiit Florentiae 1741. Cf. ibi pag. 38 — 46.
3) Cf. Stephani Baluzii Miscellanea opera et studio I. D. Mansi archie- pisc. Lucensis. Tom. TV. Lucae 1764. p. 55 — 57.
De ea re Goodwinus sic; The chronicler Marianus Scotus, who com¬ piled his work about the middle of the 11,00. gives a brief s-ummary of the legend - - But a compari.'ion of the words cited by Marianus with the openivcf
PROLEGOMENA.
LXXXIII
probabile videtur. Perantiqimm vero esse libellum ilium te- statur cod. Paris. 2034. antea 128. olim S. Martialis Lemovi- censis, sec. IX. exaratiis, in quo a fol. 151. v. legitur.“ Prae- terea subiunxit argumentum liistoriae quemadmodum in Halensi codice invenitur ^). At vero collato nostro textii cum anglo- saxonico clarissimum tit hunc ex illo tluxisse. Quod eo magis certum est quoniam altera eiusdem fabulae pars, quae est de Nathanis ludaei legatione in latinis nostris codicibus eodem prorsus modo atque apud Anglosaxonem scriptorem connexa est cum Veronicae historia. Huius partis fontem se latere, significavit Goodwin pag. VIII.
Quanta autem sit differentia huius fabulae ab altera a Fog- ginio et Mansio evulgatae, etsi similitudo passim baud deest, ex paucis excerptis^) facile apparebit. Neque dubium est quin
of the Cura sanitatis etc. is sufficient to show that this is the document from which he quotes - - .
1) Cf. etiam Thil. Act. Thom. p. XXXIV.
- „Testor coram te deos deasque et auctorem omnium deorum, fun- gere legationem meam et reipublicae tribue sospitatem. Haec dum feceris, quamcumque desiderio tuo curam desideras, tuo iudicio adimpletur. Festina enim et vade, quia dictum est mihi quod sit bomo quidam ludaeus nomine lesus quern dicunt mortuos suscitare et miracula innumerabilia virtute suae divinitatis exercere“ - - „Volusianus - • dixit Pia est intentio domini mei pii Caesaris. Respondit Caesar Ecce praesentem babes relatorem liominem qui mihi dixit omnia haec, qui et deum ilium esse profitetur“ - - „nobis est cura quaerere de pii domini nostri Tiberii salute, quern in secretioribus partibus eius morbida valetudo constringitj ita ut nec medicaminibus (Mansi add dio- trofistorum) nec incantationibus (ms. Vat. add in arte fistulae) posset adiu- vari“ - - „Ad haec autem relator Thomas homo ludaeus, cuius relationem et ante conspectum Caesaris novimus prolatam, dixit“ -- Certus sum (loquitur losephus) quia resurrexit a mortuis dominus mens lesus Christas, quia ego eum vidi et cum ipso locutus sum; et ego ilium sepelivi in monumento novo - - et vidi eum in Galilaea vivim super montem Amaled (Mansi Malehc) sedentem et docentem disc, suos - - vidimus ascendentem in coelum - - Didimus, Lucius (in Ilalensi cod. Leucius, ut videtur), Isaac, Didarus, Addoas, Finees (haec te- stium de ascensione domini nomina Mansi sic habet: Lididimus, Lucius, Isaac Lidascalos, Ahdias , Finees Didascalos , Fzias et Azarias et Leodida- scalos) - -. Sententia Tiberii in caussa Pilati reddita ita habet: Omni tem¬ pore ignem et aquam non fruatur , nec igni coctum manducet et aquam non bi¬ hat. Et interdixit ei ignem et aquam, et damnationis exilio eum deportari praecepit in civitatem Tusciae Ameriam (apud Foggin. est Timerinam) - -
LXXXVI
PRAEFATIO.
tionis pp. XX— XXIV non paucae lectiones datae erant, ali- qiianto major lectionum numerus accessit.
2. Ad Pseudo - Matthaei quod dicitur evcmgelium duo nunc primum codices adhibiti sunt, Monacensis et alter qui e ap- pellatur. Codicis Monacensis usus non progreditur ultra cap. 1,1; at codex ille e in apparatu critico usque ad ex¬ tremum cap. XXIV comparet; non ultra, namque illic codex ipsius libri finem ponit. Passim codex e cum codice d, de quo illico dicturus sum, consentit; communis est his duobus codicibus primae (*) et secundae manus distinctio. Ex hoc ipso codice d Tischendorfius in priore editione non nisi ali¬ quot lectiones exscripserat, nunc inde tan turn hausit (idque, etsi ipse codex non adeo reverenda antiquitate praestat, cum emolumento non exiguo), ut totus ille codex, qualis sit, nunc ex adnotatione critica cognosci possit. Non diversus est hie codex D a codice d Parisiensi (num. 1652; saec. XV), ex quo Thilo quaedam in usum suum convertit (Prolegg. ad priorem ed. p. XXVIII — XXX; neque dubitamus, quin Tischendorfio interea i2:)sum ilium codicem j^erlustrare licuerit.
3. Ad opusculum illud quod inscribitur de nativitate Mariae apparatus criticus nunc codice quodam Parisiensi auctus est. Hoc opusculum Pseudo -Matthaei evangelio tarn aftine est, ut amborum et codices et editiones a Tischendorfio in eodem Prolego- menorum ad priorem ed. capite (p. XXV — XXXIV) tractentur. Unde facile quis existimaverit istum codicem Parisiensem non alium esse atque aut c aut d (Proleg. p. XXVIII). At false ; nam quid causae esse dixeris, quod T. in priore editione ad Pseudo -Matthaei evangelium ilium adhibuerit, ad nativitatem Mariae non item? Accedit quod nusquam alio nomine ap- pellatur nisi „cod. Par.“ Itaque est codex quidani Parisiensis al) utroque diversus.
4. Ad Evangelium Thomae I (h, e, graece) a melius eden- dum is codex Syriacus nunc primum adminiculo fuit quern Guilelmus Wrightius post Tischendorfianam evangeliorum apo- cryphorum editionem in lucem protraxit simulque latinum fe-
PliAEFATIO.
LXXXVII
cit. Neque desunt quaedam vestigia, unde concluseris, Tischen- dorlium ad hanc posteriorem editionem adornandam fragmen- tum illiid Parisiense, ciijiis notitiam in Prolegg. p. XLY ex Cotelerio et Thilone hausisse se profitetur, suismet ipsius
oculis pervestigasse (II, 3 med. T. nunc Par . emoiei (cod
cotoih) 0, delete, quod in priore editione erat, eajo)Hae[j; uno versu post: tnaf^;ooij (aae^cx)[j cod), delete ujaTz;o|j; lY, 1 in linea notarum antepaenultima et paenultima TpexooiJ, delete Tpe)(0[j; ibid. dojeAeucrei, delete dujeAeuaH; Y, 1 med. addidit ad vocem picroucTip: (cod piaoup) et paucis verbis ante ipavi, non ut an- tehac Tpa t().
5. Ad Evangelium Thomae II (h. e. latine) novus codex non ad inanus fuisse videtur ; etenim vix quidquam novi nobis occurrit, nisi quod pro necessitudine Evangelii Thomae latini cum Pseudo -Mattliaei evangelio ilia, quae e codice b (h. e. Pseudo -Matthaei Laurentiano, v. Prolegg. ad priorem ed. p.'XXYIII) aut e codice d (h. e. altero Pseudo-Mattbaei Pa- risiensi) conferenda esse viderentur, in hac altera editione non tantum indicavit, sed saepius atque uberius quam antebac verbatim attulit. Ceterum propter errorem quendam calami Tischendorfiani baud abs re erit monere codicem d (e. g. ad cap. I, 4) eundem esse cum illo „cod Par“, ex quo e. g. ad cap. Ill, 1 bistoriola quaedam similis adfertur.
6. Ad Acta Pilati A codex ille Parisiensis d (mini. 1021; saec, XY), ex quo (v. Proleg. ad priorem ed. p. LXXI) Thilo ea, quae hie cap. I — YIII continentur, ediderat, unde T. ad prioris editionis commentarium multas lectiones adsumsit, nunc ipse a Tisebendorfio usurpatus est, sed nihil inde fructus re- dimdavit, nisi ut passim (ad I, 1; YIII; IX) varietates quae¬ dam non tarn verborum quam rerum darentur, id quod for- tasse propterea factum est, (juia, ut T. in Prolegg. p. LXX dicit, codex iste d mira ratione compilatorem agit. Illius vero codicis, in quo haec ipsa Acta Pilati coptice leguntur, a Peyronio editi et in latinum sermonem conversi quum duas tantummodo partes Tisebendorfio eo tempore quo priorem editionem parabat exscribere licuisset, nunc totam latinam
LXXXVIII
PRAEFATIO.
interpretationem per capita aut capitum partes distributam recepit.
Descensus Christi ad inferos Graeciim textum (XI) Tischen- dorfius in hac nova editione prorsiis omittendum censiiit, quod qua de causa factum sit, ex ipsius Prolegomenis divinari potest.
* *
«
Haec babui quae de hujus novae editionis ratione dice- rem. Neque vero possum quin legentibus nonnulla, in quae incidi, aut emendanda aut certe consideranda proponam:
p. 2 in notarum lin. 11 legendum est: ed. Neandri (non; edd. priores);
p. 11 mirum est quod codici u tribui videtur lectio d(|)HKe[j pou ordiJTa xd dpapTHpaxa pou, praesertim quum in Prolegg. ad priorem ed. p. XXI d4>HKe(j poi scri- ptum sit;
p. 12 accuratiori fortasse investigationi tribuendum est, quod, quum in Prolegg. ad priorem ed. p. XXII in co¬ dice E Siameipdcrai legi scriptum esset, hie nunc idem cum aliquot aliis Siameipdaai praebere dicitur (v. notarum ad Protev. Jacobi VI, 1 vers. 2) ;
p. 12 in lin. notarum 4 (SHpaxa euTTa (uepieoodTHcre Kai) eodem modo res se habere videtur; namque in Pro¬ legg. p. XXII legebatur caepiecnctTHaep fidpara emra Kai;
p. 13 huius editionis codici e (Protev. Jac. VI, 2) dp- Xiepeucri tribuitur, in Prolegg. p. XXII Tepeuaip ; p. 41 (Protev. Jac. XXI, 2) adscribitur lectio kqi eToiep "Hpoo- 6h(t, quum nota Kai eTmep auxoTa "Hp. legi velit; p. 57 (Pseudo -Matth. II, 4 in tertia ante capitis finem linea) legimus: sic respondet dicens, verum nota respondens ait legi jubet;
p. 61 Pseudo -Matth. Ill, 5 in versu paenultimo legi¬ mus: vicinis omnibus et notis ejus; at nota legi jubet: omnibus notis et afjinihus eorum ;
p. 64 (ibid. VI — non VII ut supra paginam typorum • sphalmate exscriptum est — , 3, versu 4) legimus: vel —
PRAEFATIO.
LXXXIX
quod etsi quondam ipse T. praetulisse videtur (etenim voce „et“ qiiam prior editio exhibebat, deleta „vel“ sub- stituit), tamen non recte se babet; namque in notis exem- plaris sui illud ,,vel“ (codd. allatis cd) rursus obliteratum repperi, convenienter bujus secundae editionis notis: et (ut ABE ; CD vet) ;
p. 64 notarum lin. 11 — 12, quantum video, „bene- dicere“ pro henedicehat scrip turn est;
p. 69 ibid. VIII, 4 post med. legimus: „tibi eveniet“, quum nota legi jubeat: eveniet tibi.
p. 72 in paenultima ad X, 1 notarum linea post ver- bum impraegnavit per errorem excidisse videtur: ut ceda.
p. 74 in secunda notarum linea per errorem deest inter „sine [dom.y^ et „ab“: ut cde.
p. 74 ad vocem homo in tertia notarum linea adde: ut dcab; p, 76 ad vocem „ducit“ jam dicitur: c add m, D ad, quum in priore adscriptum esset: c add ad, d in. Utrubi error est?
p. 77 in parentbesi quae in paenultima notarum linea exstat vocibus „Io.di.^‘‘ litteras ab praecedere debere unus- quisque videt; p. 77 in ultima notarum linea legendum est: ut cdea (non: ut cd); p. 82 in priore editione co- dici D (in linea textus secunda) lectio „afferentes“ tri- buitur; in bac posteriore in eodem deferentes cum abc legi dicitur; scilicet propterea, quia T. interea majore cum cura codicem inspexit quam olim Tbilo fecerat;
p. 83 prorsus similiter ad j^aenultimam lineam in priore editione adscriptum erat: „et mibi“ (?) „rogate'' in codice D legi, in bac posteriore cum ab idem et inter¬ rogate praebere dicitur;
p. 85 in secunda notarum linea post sp. excidit: utCDAB;
p. 119 ad VIII, 2 quod ultimum lemma est {septem vir- ginibus), paenultimum esse debuit.
xc
PRAEFATIO.
Sed haec satis sunto. Nihil nobis reliqiium est nisi ut banc novam evangeliorum apocryphoriim editionem cnin opti- inis votis coinitemur. Quicunqne investigandis libris istis apo- crypliis, quos prisca ecclesia commenta est et qiii imaginem deformitatis inagis quain sanitatis exhibent — nam nemo est qui non ultro concedat, evangelia canonica et ista commentitia toto coelo diversa esse — qui istis, inqiiain, investigandis operam navant, nobiscum ingenue profitebuntur , quantum TISCHENDORFII indefessae industriae atque admirabili sa- gacitati ad horuni evangeliorum commentitionim nativam spe- ciem cognoscendam acceptum debeamiis.
Scripsi Lipsiae, pridie Idus Novembres MDCCCLXXV.
Fridericus Wilbrandt, Ph. D.
INDEX
A. PROLEGOMENA. .
De caussis magnae evangeliorum apocryphorum fainae,
deque eorum gravitate atque usu .
Susceptam esse hanc evangeliorum apocryphorum edi- tionem quum ob labores criticos quos libri eius ge¬ neris iam editi poscerent turn ad publicandos eos qui
hue usque in bibliothecis latuissent .
Breviter indicatur quid a nobis praestitum sit in edendis his libris viginti duobus. Plus quadraginta instrumen- tis criticis apparatum Thilonis a nobis auctum esse. Gravissimorum textum evangeliorum data opera ad consensum optimorum codicum nunc a nobis confor- matum esse. Septem huius editionis libellos hucus-
que ineditos fuisse .
De evangelio Marcionis, codice evangelii lohannis apud templarios asservato, libri lohannis apocrypbo apud Albigenses claro . , .
I. De protevangelio lacolii .
Pro veterum testimoniis (cf. etiara p. XXXVI.) atque ipso quod tractat argumento protevangelium videri circa medium saeculum secundum prodisse De magna huius libri propagatione. De editionibus Neandri et Bibliandri, deque versione et censura Postelli. De editionibus Grynaei, Fabricii, lo-
nesii, Bircbii, Thilonis, Suckovii .
Nostrae editionis instrumenta critica recensentur, i. e. praeter vulgatum et Postelli textum codices septemdecim, quorum octo nondum a Tbilone
adhibiti sunt .
De titulo libri .
II. De Pseudo-Mattliaei evangelio. III. De evangelio de nativitate Mariae . . . .
Qui protevangelii usus videatur apud Latinos fuisse
Pag.
VII— LXXXIV. VII sqq.
VIII.
IX — XI.
XI — XII.
XII — XXII.
XII — XIII.
XIV— XVI.
XVII — XXI.
XXI — XXII.
XXII — XXXI. XXIl- XXIV.
XCII
INDEX.
Pseudo-Matthaei evangelii partem alteram nunc primum edi, in priore Vaticanum textum nostrum praestare Parisiensi Thilonis . .
Exhibentur inscriptiones capitum ex codice Pa¬ risiensi .
Probatur titulum evangelii Pseudo -Mattbaei recte a nobis, minus recte ab aliis positum esse. Componuntur aliquot loci evangelii Pseudo -Mattbaei et evangelii de nativitate Mariae, unde ad utriusque aetatem concludi
queat .
Fulbertum Carnotensem saec. XL primum vi- deri testatum evangelium de nativitate Ma¬ riae insignitum Mattbaei nomine. Idem evangelium fere totum in Legendam auream
transisse .
Unde sit textus noster .
lY. De historia losephi fabri lignarii • .
Hanc bistoriam primum scriptam videri coptice, post arabice versam. Isidori de Isolanis sententia de bebraea libri origine, Librum bunc saeculo fere quarto primum prodisse
videri .
De editione principe Wallini, item de reliquis. De fragmentis copticis a Zoega et Dulaurier tractatis .
Y. YL YII. De evangelio Tliomae graece a,
graece B. Item de evangelio Tbomae latino Nota de lustino protevangelii teste . . . .
Veterum de Pseudo - Tbomae evangelio testi- monia. De eius origine Manicbaica. De antique libri titulo et recentioribus. Frag- menta tantum antiqui libri ad nos per-
venisse .
De editionibus Cotelerii aliorumque, Minga-
rellii et Tbilonis .
De nostro textu graeco A, graeco B; item de latino textu nostro. De fragmentis latinis
antiquissimi codicis palimpsesti .
A Gnostico eoque Doceta, sectae addicto Mar- cosiorum, videri Tbomae evangelium con- scriptum esse .
YIII. De evangelio infantine arabico • •
Tribus id partibus constare, media prae duabus
Pag.
XXIV — XXVI.
XXVI — XXVII.
4
XXVII — XXX.
XXX sq.
XXXI.
XXXII -XXXVI.
XXXII -XXXIV.
XXXIV _ XXXVI.
XXXVI — XLVIII. XXXVI sq.
XXXVI — XLI. XLI — XLIII.
XLIII — XLVI.
XLVI — XLVIII. XLVIII — LIII.
INDEX.
XCIII
reliquis orientali. Non tarn evangeliuin quam collectionem evangelicam esse, ab homine orientali insfcitutam, non ipsam vero arabice
scriptam sed ex syro versam .
Qua auctoritate apud Syros eosque Nestoria- nos habitum sit; ad quos ab ipsis transierit; quern ad usum fuerit destinatum ; quern lesu pueri animum tradat. Ipsis placuisse Mu-
hammedanis scriptoribus .
De editione Henrici Sike et eorum qui secuti sunt. Quae Fleischeri in emendando textu nostro partes fuerint .
IX. X. De Gestis Pilati graece A et B. j
XI. De descensu Christi ad inferos graece.
XII. De Gestis Pilati latine . ■
XIII. XIV. De descensu Christi ad in¬ feros latine A et B .
Duas evangelii Nicodemi quod vocant partes
non ab eodem auctore profectas earumque alteram ab altera seiungendam esse, argu- mentis inprimis quinque probatur .... De duobus libri exordiis. De initio historiae hoc libro traditae. De nomine Nicodemi auctoris. Vincentii Bellovacensis et lacobi de Voragine testimonia, item Gregorii Tu- ronensis. De titulo evangelii Nazaraeorum. Quando duae partes in unum coniunctae esse
videantur . .
De antiquis Pilati actis Caesari destinatis. lustini, Tertulliani, Eusebii testimonia de actis Pilati inter Christianos primorum sae- culorum divulgatis. Haec inter et nostra
quae sit ratio .
De consilio et auctore liorum actorum ; item qua lingua ipse auctor usus sit. Quando quae ad nos pervenit antiquiorum actorum retractatio institute esse videatur .... De altera evangelii Nicodemi parte, i. e. de Descensu Christi ad inferos. Quomodo co- haereat cum actis Pilati. Quando, qua lin¬ gua, a quonam is libellus sit scriptus . .
De editionibus evangelii Nicodemi prioribus . De sex libellis a nobis editis, i. e. Gestorum Pilati gr. A ex octo codicibus graecis, in-
Pag.
XLVIII — L.
L — LII.
LII — LIII.
LIV — LXXVI.
%
LIV — LVI.
LVll— LXII.
LXll — LXV.
LXV — LXVII.
LXVIl — LXVIII. LXIX — LXX.
XCIV
INDEX.
Pag.
terprete copto, et latinis (LXXI sq.): Ge- storum Pilati gr. B ex tribus codd. gr.
(LXXII sq.); Descensus Christi gr. ex tri- bus codicibus (LXXIII.): Gestorum Pilati latine ex duodecim codicibus, item ex ed. principe etc. (LXXIII — V.): Descensus Christi lat. A ex quatuor codd. et ed. germanica principe (LXXV.): Descensus Christi lat. B ex tribus codd. Praeterea indicantur in- strumenta critica quinque epistolae Pilati prioris, insertae libello Desc. Chr. lat. A (LXXVI.) . LXX — LXXVI.
XV. De epistola Pontii Pilati (altera).
Codices quatuor . LXXVI sq.
XVI. XVII. De Anaphora Pilati graece
A et B. Codd. decern . LXXVII sq.
XVIII. De Paradosi Pilati. Codd. sex. De
XIX.
XX.
XXL
response Tiberii ad Pilatmn et quibus-
dam Herodis epistolis . LXXVIII sq.
De Morte Pilati. Conferuntur Le- genda aurea et Passionale vetus ger- manicum . LXXIX sq.
Narratio losephi Arimathiensis . lxxx sq. De Vindicta Salvatoris. De libello
Cantabrigiensi anglosaxonico. De simili- • tudine libelli qui inscribitur Cura sanitatis
Tiberii, a Pogginio et Mansio publicati . LXXXII — LXXXIV.
B. PKAEPATIO . Lxxxv — xc.
C. TEXTUS EVAXGELIORUM APOCRYPHORUM i-486.
I. Protevangelium lacobi. Graece . 1 — 50.
II. Ps eudo - Matthaei evangeliuin. Latine (altera
parte ineditum) . 51 — 112.
III. Evangelium de nativitate Mariae. Latine . . 113 — 121.
IV. Historia losephi fabri lignarii. Ex arabico
latine . 122—139.
V. Evangelium Thoraae. Graece A . 140 — 157.
VI. Evangelium Thomae. Graece B (ineditum) . . . 158i — 163.
VII. Evangelium Thomae latinum (ineditum) . . . 164 — 180.
VIII. Evangelium infantiae. Ex arabico latine . . . 181 — 209.
IX. Acta Pilati. Graece A . 210—286.
X. Acta Pilati. Graece B (ineditum; . 287 — 332.
XI. Gesta Pilati. Latine . 333—388.
INDEX.
xcv
XII. Descensus Christi ad inferos. Latine A . . .
(XIII. Epistola Pilati prior . . . 413 — 416.)
XIV. Descensus Christi ad inferos. Latine B (in-
editnm) .
XV. Epistola Pilati (altera). Latine .
XVI. Anaphora Pilati. A. Graece .
XVII. Anaphora Pilati. B. Graece .
XVIII. Paradosis Pilati. Graece .
XIX. Mors Pilati qui lesum condemnavit. Latine
(ineditum) .
XX. Narratio losephi Arimathiensis. Graece . . .
XXL Vindicta Salvatoris. Latine (ineditum) . . . .
Pag.
389—416.
417-432.
433-434.
435—442.
443—449.
449—455.
456—458.
459—470.
471—486.
r;
f-,4- ■ '/
Jt** ■ ' ■» ^
. . '. -v'.'
|
»■• |
||
|
1 |
/r‘ |
|
|
1 , ■ ■• r • |
■' ■ » |
|
|
t*i<-v |
'Al
-Wfr " ‘
. 2 =. ..;w;^ .. .
■ >-■'■»**-*- £4 ♦' ,;< ,
V. ...
• *n
*% -. .
.'‘•i'l'- .i"^; . '(ini/.;ii>
■■i|.>^ : ic '' Ki?"” ■ 'i
tk- ■'. ■''t.
• -»U .A, tt Ji (I A J/X
</■ .
H'j '
- t
-••''?■ -.;.:u-; 4,,;.
■ . 1 . ; yi|{‘ »•; . , /,/
'<‘*1
■’
-
-‘.Al-.-t ■ I; -i-,, ■ I r.'", •' '‘..'i *-■. I:'. .'XTa
, , \ ■ . . .. ' „ .
V .lij'jrM-. ,‘.i‘ 'am'-: A n (' f > . i »
. 'tJjt i’' ,■ ■ ^ * < (,. i V '
fawir?
/ c
S
fi ^ ' u ; '■» •!’ .
’ v»! ••'• ' . 1
reNNHClC MApiAC THC AFIAC ©GOTOKOy KAl
ynepeNAGAGy MHipoc u-icoy xpiCTo\'.
I.
TaT(7 i(TTopfa.c7 TAp aA6eKa(})uA&iJToG^lo-paHAHyiooa- 1^, OTAo^,o(T(r(|)66pa, kA ciTpoo-64)6p6 TQ 6&pa auToG5i0DAS, AA
* Ita titulus libn, de quo vide Prolegomena, in codice e legitur
C: A.hyh<t,o- Koi icTTopta mcou eYeppH0H h umepaYfa CeoroKoa e?a Aucop
aooTHp.ap O : Aoyoa icrropiKoa 6HAc5p rnp auAAH^ip (in indice co-
dmis cruAAHptip; ko. amore^.p rfia umepoYlaa GeoroKou ko! de.mapee- pou Mapicff. ^
A : ToO aylou an,o»T6Aou- laKoJfiou Npo^oAUMCo. toO iSeK.
<t.o6«u5,HY„„,.,n,epi TH<r y^ppHceco^ tB<t mapayraT eeoTo'ou koI de,- apeepou Maprai. G: Aoyo» iuropiKoct tou dyiou'laKcdSou emyou-
Hepod otDood THp^ej^eroaYYeAiao- Y^ppwa.p gcrxep A GeoroKOd, kq! wept Tou HpHcn-HpodauTHa^lcDCTHc}). H: ^IdTopIamaAmd duYpacJ^Aaa (sic)
roapaTipo<TiuaAa,ouap5pdo-^laKo6fiou eTa rop dkaiop ^ loouAcb Kai'eid
THp Mapiapi, TOepi thu YeppAaecod tou XpidTou. DGldTopianaKcogouToO d66Acj>o0eou dd xAp Y^ppHdip xAd un,epaY(ad t6kou'^°^* ^ ^'O'THp Yepedip THd TOapaYiod 0eo.
; AoYOdidTopiKOd ddTo Yeped.op xAd unrepaYlad OeoxdKou, duMYpa- J Id TOapa^ laKooSou xou adeAcjjoO xoO Kupiou. P: Tou oyJou ko! noap- euj>Hpou amodxoAou ’laKcdSou ^.dKonrou^ lepcodoAupcop (sic) AoYOd ^djo Yeppediop (sic) xAd udjepaYiad 6e(nnoipHd Apcop 0eoxoKOu N-
Tou oyiou laKOoSou xou d56Acj>o0eou AoYOd idxop.KOd dd xd Yeped.op
THd uoTepaYiod 0eoxoKOu. ^ ^
fioJoardAou eta to yepdeA.op tSo Wepaylao Je- Gau^v rr*' ® ^ eta t6 yepee.op tht
roapayiaodeorooipHOHiTcp eeoTOAOUKol deimopOepou Mopiao I Ad-
yoo joTopiKoo eie to yepeOAiop tho uroepaytao BeoTOKOu ko! deioiapee- pou Mapiad. '
dtr/ wl ™=peu4,Hp,o„ dmoeTdAoo-laKodSou tou a4eA4>oaeou, or, euoe nrepl Tfu dTeKpioe -,»aKelp, ko! rfta UTe.poi.
ood Appud KOI OTepi epupiidcood kqi nopodeuxHd auxoop, mi nrepi xAd Evaug-. apocr. ed. Tischeudorf. Ed. II. A 1 , ku. ujepi XHd
B;
m
o
PnOTEVANGELIUM lACOBI I,
YOO|j • ecTTai thct oaepiouaiaa piou inapTt Tcp Aacp, Kai to thct a(|)e— credbcr piou Kupicp eicr TAacrpiop ejjof. ^ HyyiKep be A Apiepa Kupfou A
(juXAH\|/ero(j thct OnjepaYlaCT Ggotokou ko! luepi thct Y^ppHCTeoocr auTHcr, Kai tuepl THCT CTUYXapicto' kqi dpa0pe\|/eooCTauTHCTea)CTTpieTHCT(TpieToOCT?),. Kai njepi thct ep tc5 paco 6Ict66ou auTHcr Kai dpaTpac{)eiCTHCT Kai piexpi ^oo- 6eKaeTOUCT auTHcr ep tco paco ucaapxouCTHCT Kai pieTa TouTa 6o6e!CTHO ■*looCTH(j>, Kai CTupeXaSep ep YQO’Tpi eK TopeupaTOcr aYiou, Kai [luepi ?] thct eAeY?eooCT''lcoCTH(|) Kai auTHC uido toO iepeoDcr, Kai caepi thct diDOYpacj)HO jxaiCTapoCT Kai thct Y^PpACTeaDcj XpiCTToO Kai Trap pdxrap Kai Xaxapiou ToO (|)6pou (cod. Top (|)6pop).
r^Pos: HpcoTeuaYY^'opi A raepi Y»:ppHCTeraCT-|HCToO XpicrToO Kai thct piHTpoCT auTOu THCT deiraapOepou MapiaCT Aoyoct icTTOpiKOcr oyiou "laKoSSou Tod pieiopoCT (edd. priores piei^opoCT) CTUYY^po^o’ Te Kai d6e/\cj)oG toO Kuplou "luCToO, dtooCTToAou rapdoTou Kai eraicTKoraou rapcoTou XpiCTTiapcibp Trap ep " lepouCTaAnpi.
Praeterea cf. Cod. Coisl. CXX. ubi fol. 217 sqq. post indicem librorum ca- nonicorum recensentur apocryphi, quorum le" esflaKcbSou iCTTopia. ApudOri- genem tom. XI. comment, in Matth. (de la Rue III. p. 463.) est: Toucr 6e d6eA- (|)ouct''1hcto0 cjjaCTi Tipeu eTpai, ck raapaSoCTeooCT oppirapiepoi toO enJiYGYpapi- jaepou KaTa HeTpop euaYY^'^'O'^ A thct SiSAou" laKdbSou, uiouCT''lraCTH(|) ck lupo- TepaCT YupaiKOCT Gregor. Nyss. in orat. in diem natal. Cliristi (0pp. ed. Par. III. p. 346 sq.) habet^HKOUcra Tolpup dnjOKpucJ)Ou Tipdcr loropiaCT ToiauTa TuapaTiOepiepHCT to inepi auTHCT (i. e. MapiaCT) ^iHYHpaTa. Epiph. haeres. LXXIX. §. 5. GI Yap A thct Maplacr icTopia Kai OTapa56CTeiCT exouCTip oti ep- pe0H Tcp niaTpi auTHCT''lraaKeipi ep th epApcp (Pseudo-)Eustath. An¬ tioch. comment, in Ilexaemeron pag. 70. (ed. Allat. Lugduni 1629.) ; "“Alio p 6e Kai THp iCTTopiap Ap Sie^eiCTt raepi thct aYiacr MapiaCT" laKoofioCT tict eraeAdeTp.. Georg. Nicomed. orat. in oraculum conceptionis S. Deiparae (in Combefis. NovoAuctar. p.lOOO.) Outoo Yap A to inepi auTcbp 6mYOupiepH IcTOpia - - cj)H- CTip. Indecreto Gelasiide libris recipiendis et non recipiendis cap. VI. §. 9. est : Evangelium nomine lacohi minoris apooryphum.
I, 1. "Gp TaTCT usque "iCTpanA: ita codd. omn., item Geo. | Ap (I add. 6, item Geo tict; "loo. loA. crcj).: p Ap tict dpAp inA. crcj)., opopa"lraaK. | iCTpoCTecj)epe (- pep p) cum codd. omnibus, item Geo* inpoCTecjjepeTO | SimAd: cio add KaTa TO edoCT . . F®' add Kupiop tco deep (Geo p. 1052. 6rapa tco Kupicp SituAa, sed p. 1000. 6in7Aa Ta 6c»pa auToO) | AeYrap cum ACi Eust Geo (semel add ep eau- Tcp) . . BDFF®LOP Pos add ep eauTcp | ecTai (a eCTToo; item Geo, sed p. 1009. ecrrai) : cdd. plerique add to, g to, non item ad. (Sequens to nullus om) | lor- pioucriaCT cum abcdf'^giln Eust Geo . . ef®ii mepicrCTeiaCT . . p OiDHpeCTiaCT . , coniecit Hofm raepiuTiacr vel raepiepeiacr | dcjjecrecbCT piou cum abef®lop Geo . . GDI (Eust) om piou I Kupicp cum A (sic; scriptum est ut solet koo) . . i om . . BDF®iOP (Eust) Geo^ Kupiop tco deco . . Pos apud deum . . CE Geo’ Kup. t. 6. pou I eiCT lA. epoi : haec Geo non affert | Eust sic: c|)dCTKei Y^P ( laKOofioCT TiCT),epTaTCT(^uAarCT Tou"|(jpaHA dp6pa mAouCTiop y^Y^pAcrdat 6p6piaT)"lraaKeipt,OCTKad’popTHp6iiDAciCTiopToop aAAoop 6c»pa TCp deep OTpOCTCKOU. I5v-p. OUTOO ACYOOp' TO THCT OTCpiOUCTiaCT Cp
PROTEVANGELIUM lACOBI I, 3
fjeyaAH, Kat ajpo(Tc4)6po(j 01 uioricrpaHA ra 6dopa auT&p. Kai e'cTTH KaTeproariop auToO 7oufiV Aeyoop • ouk eie^rriy cro. mpdorop ropoa- epeyKeip ra SApd crou, KaGoTi o-areppia ouk emomaaa- ep tcS ^Icr- paHA. 3 Kai 6AunjH6H^looaKeipi a(|)65pa, Kai aw{& eta rAp SooSeKa- cj)uAop Tou AaoO Aeyoop - 0edo-opa. rAp SooSeKacjDuAop ToG^lapaHA, ei ey^ p6pocr ouk eojoiHcra aureppa ep Tcp^lapanA. Kai ApeupHae, Kai eupe codpTaa Toua SiKafoua oti dpecTTHo-ap ep Tcp-lcr-
njapri too Aaco, Kai to tho d<|)eaeooa- eia lAao-pop euoi Kupfco T cp 6 e c6. 1- r ,
^ ^ 2. HYYiKep (sive -Ke) cum 10 . . bcdelpb HYYice (sive -aep) | 6e: r om I H Hpepa cum abcdeiiop etc . . om h j 01 uioi- dr om 01 f lapawA- e^ tou l<7p. I auTcnp : E^ add opoIoDcr 6e Kai’looaKclp rd 6dopa auToO, itemp'' Kai^looa- Keip ropoCTe<|)epep, item l Kai'looaKeip kq! auToo T0po(jec})epe rd 6dbpa auToO | KOTepcbTOiop cum edeop, item l epcoro.op .. ace" KaTepapT. , item ib KoTepap- Tiop I auToO - AI Kupiou rpoufiip cum abdopr; p^' "foufiefp . . Thi (cum p** et ut videtur aliis)7oufiHp . . Eust7oudfp. Praeterea a praem apAp ck cj^uAHu, p o pa add o apx.epeua, Eust tkt |AeYoop: a add Too^looaKeip | uopcDTop cum bee‘>e (post C70U) PR Geoi et> in margine ; a tuporepop . . 0 ropdoTOoa, d mpdb- Toa c Geo^ ropcoTcp . . paiPos om | p njpoaepeYKai . . d uopoocjjepeip | b Pos TO dropop (70U I ep too (p^d om)’l(7paHA: o Pos ante ouk ponunt | Eust sic per- git: epoTdcTHCToGpTHapeYiaTHcrTouKupioueopTHc-, Kai rndp- TCDpKaTdToe?ooed(7Td6(X)paTcp0ecp njpoaKopi56pTcop, ropou- epeYKeip Tup&Too- auTocr oppinoep. Kai^f’oufiip tkj dieKcbAuaep
auTop njpoooTaa.zDp&Top, A^Yoop pA e^eTpai auTcp, KaGoT, oTe- KpocrepTcp I cr p a A A K a 0 eoT H K e p.
3. Kai eAunjH0H"JraaKeiia (naddep eauTcp) usque omeppa ep Tcp^topaHA: haec om a (ab lo-pauA altero ad alterum transiluisse videtur) | aTOiei
(cpaL duoiei, BOB dujHei, p drooiH, i droAAdep) : co add eia Top otKop auToO. Kai eA0d)p I tAp cum bop; item ut videtur ep^ et alii . . cpa alii ut videtur to I TOU Aaou cum cpaLP etc . . bo tou ^lopaAA 1 AeYCop cum dp, item adclito ep eauTcp BEpap 1 Pos . . c AeY6i | deduopai (p -<7obpe0a, b mopeudeia 0eda.) THp 6. T/lop. cum BEjl‘LP Pos (in tribuhus Israel) . . d m&<r eaopai Tdop dob- d6Ka c{)uA(X)p ToO AaoO . , co nil nisi S^opai . . pa plane om | ei 700 popocr OUK ero.^ffTcrepp. (or aw. ouk ein.) ep (a- om) too (p^o oml'IapaHA, b plane om . D eYcb popoa^ ouk dpecrrHoa oro. ep ^lop. | Kai (b add dooeAdoop) HpeupHoe (i e^Hpeup.) cum abed . . CDpa ApeupHcre (d epeupAuacj) de | eupe cum ABCD (eupcbp) paR, . e Pos Tde | TudpTao- TOua: pai om touc | diKaioua: a OYioua I OTi crroepp. dpeffTnaap (d ante cnu. ponit, e post^lopanA , b eoaoiHuap) ep T. lupaHA: pb OTI oro. too ’lap. dpeuTHaap . . a didopxaa aineppia ep toO
1 p om Kai Apeup. usque dpeor. ep T.’lap. | eppAadu : a add’looaKeip | ep 71 eoya^,! (b add auTOu) Apepa cum bdeilr (plerique add auToO) . . Dpa Pos ep Toia eo-xoTaia auTou (pa Pos om) Ap^aia . . a euj’ eaxaTOu Tcbp xpopoop - . p ep TOO YHpei | 6 (pa om) 0e6a cum ACpapR Pos etc . . bf'’l Kupioa 6 deoa (pb add Apcbp) j Eust vide ad 4.
I*
4
PKOTEVANGELIUM lACOBI II.
panA* Kai G(jpHa0H tou TnaTpiap)(ou "ASpaa^, oti ep th eo-)(aTH Hjaepa eSooKep auTcp 6 6e6cr uiop T6p''laadK. ^ Kai 6AunjH0H ''looa- K6ipi cr^ioSpa, Kai ouk e(|)dpH th yupaiKi auTou- dAA’ eSooKep eauTop 6icr THp epHpiop KaKe? ewHiG THp CKHpAp auTOU, Kai epHCTTeucrep Hpiepac TecTcrapaKopTa Kai puKTaa TecraapaKopTa, Aeyoop ep eau- Tcp' ou KaTa^Hffopiai outg emi fipcoTop outg Glui caoTop eooa ou eoDicrK6\|/eTai pie Kupiocr 6 deoa piou, Kai earai piou h eu)(H fipdbpia Kai ojopia.
IL
be yupA auTou'"Appa Suo 0pHpou(7 eOpApei Kai Suo Kotne- Toucr GKoajTeTO, Aeyoucra' Ko^/opiai xAp )(Hp6iap piou, Kox^/opiai Kai lAp d-TeKpiap piou. ^ A'yyiaep b^ A Apiepa Kupiou A pieydAw, Kai eT-
4. OUK ecjjupH cum bci'^^pr Pos etc . . A ouk epecljopHcrep (sic) . . x dtDH\06 Kai OUK epccjiapIcrOH | t. yup. aurou: f'’ aiUl'^AppH | eia xAp (f® Top) cipupop:
eia THp opeipApI KaKei (a kqi) eruH^e t. ok. aurou (Pos om) cum (a) be Pos; item Bust . . cf^ etc Kai eiu. t. ctk. out. CKeT . . p om [ a Pos Teacap. Apep. kq! Tcucrap. puKTac . . Geo Apep. Kai puKT. recaap. . . p Apepecr (sic) Teua. | ep cauTcp : Geo om . . B add’'looaKeip \ a KaTaSAcoopai .. Geo in margine dpadA- copai . . F** add ep0ep eicr Top otKop pou, item a ep oTkoo pou | oure plene bis cum ABDiLP Geo . . cf“ out bis . . E om prius, pro altero h | fipooTop (i -Tobp) ct inoTop (i -Tobp) cum abcik Geo..F'’' fipcibpa et tuoTop, d fipdbpaToo- et mcb- paToa . . IF fipcxxTip et inoaip | eoocr ou cum aeip . . bce cooct . . df^ eoocr dp { enjKJKe-'j/eTai cum abipe . . cf*^ -\|/HTai . . d 6UJifiAe\j/HTai 1 KUp. 6 6e. pou cum 3:f^p, item omisso pou abde . . c Kupiou, i 6 Kupiou . . Pos om eoocr usque 0e. pou I pou A euyA cum deie, item A eOyH pou a . . bcp poi A euyA . . f® poi Ai tuxH piou I fipcbp. Kai mopa (sic bcp; def'^i TOobpa) : a Bpobuiff k. TDoaicr . . Pos om K. Toopa | Bust (post KoGeciTHKep) pergit : Kai AumH0eic7 emi toOto cian'iij epHpop dc^iiKeTo, KdKeTTOH^acr crKupAip iKereuerdp 0edp xuapacryeTf) Kai auxcp d)(TiDepTqp"ASpadpYpHO'!ouTnai6d(7crt0o- pdp. popop ydp eypcDKei eaurdp [adde oreKpop ?}• uto d pye i p e p t c6 "IcrpaHA' aypicr Apepcibp piicTTCuoop TeaaapaKopTa iKereue t6[i 0 e 6 p.
II, 1. eOpApei; i ora, item l qui pergit eKOnrreTO Kai (5uo KOBOGTOua | f*' Aeyouaa ep eauxA . . A Aeyouaa- ri tdoihctco | rAp ynpeiap cum cdef^'e etc . . BE THp XHpooaupi-ip (l -poffupHp) . . A TH 0- Idem TH dre-
Kpia I Kovj/op. (iL Pos om) kq! (i h) cum bde . . ace Kai K6\}/opai. Praeterea e bis K6\)/oo[iai.
2. '“Ilyyiaep (- ae) be cum abce etc ..F’^^HyyiKe 6e . . f^" l5ou ydp nyyiKcp A Apcpa; F^ om A j B tou Kupiou omisso A peydAn | etroep: be add auTH, i> Tnpocr auTHp j " lou6iG (c - 6i’i0} : a'IouG, lGouGi . . def^’" touGi'ip . . ai^louGipii,
PROTEVANGELIUM lACOBI 11.
5
Tn6[j "louSiO H ojaiSfo-KH auTHcr* ecocr woTe Taajci[JoTcr th[j \|/u)(H|j crou; i6ou h H[jepa Kupfou h [jeydAH, kqi ouk e^ecrTfp (toi
roepOeip* aAAa Aafie touto to K6(J)aAo5ecr|jtop, o eSooKep pioi h ku- pia Tou epyou, kqi ouk e^ecrTfp [joi dpaSHcracrOai auTO, KaOoTi ujai- SfcTKH eipii, KQI yapaKTHpa e)(6i SaaiAtKop. ^ Kai e?(Xf6p"''A|jpa' dooo- ctthOi dor epiou, kqi Tauxa ouk eujoiHcra, kqi Kupiocr eTaorefpoocrep pte o-c{:>66pa* piHUJOOcr ujapoupyoo- eSooKep aoi touto, kqi HA06a koi- poopHcrai piG TH dptapTi'a crou. Kat eTouep “louSiG* ti dpcicropiai croi,
s-louBip . . B om (vide igitur infra) | B om auTHcr [ b [aexpi TOOTe | ai TanT6t|JHa- . . L add Kupia piou | i6ou (ita ae? bf^ om ; c add yop) HYV^ep (ita bef*' etc, acr -ffep, b add ydp) h om) Apepa Kup. h peydAu (bf“r om h pey.) . . variant alii (i Pos OUK t^eaTi a. U7fc p0. 6i6ti etc pro i6ou uyy. etc) | i om dAAa | toOto T 6 Ke4)aAo5. cum bob Pos etc . , df“ i to Kec{). toOto . . a om toGto | o (b oroep) e6ooKep (d SedcoKe) pos A Kup. t. epyou (d add pou) : i Pos om ; contra agnos- cit etiam Geo. Praeterea a add kqi 6Haai auTcp (similiter i Pos kqi dpddHcrai auTCp THp Ke4>aAHp crou) | kq! ouk (r ecrTip) poi cum CE etc . . oti ouk %. p. . . b ouk ez. ydp poi, a epoi ydp ouk e^. | dpaSAcracrO. auTo cum bcf^e ..
5Hcracr0ai (l TD6pi(5.) auio . . a ^Acrai auTcp. . Pos om kqi ouk e^. p. dpaG. auTo I koGoti cum cdif^e . . b 5i6ti . . a oti j nJai5!o-KH eipi cum (a)b . . cd iDai5. crou eipi (d add eyed) . . f^e njai5. eipi crA . . i dycb maid, crou | kqi X<^P* exei (b add touto) Baer. (LaddauTo) cum (a)bIj..cie kq! (i add cru) X'^P- ^xcsicr fiacriAiKop. Eandem lectionem Geo agnoscere videtur (cf. p. 1025. oux A toO Sa- criAiKCOTdTOu yepoua urDoAH\|/icr ropda Tup TOiauTHp epeTedbpicrep eppoiap). A totum locum sichabet: oti xapoKTHpa exei fiaaiAiKop, koi inaidlcJKH eipi. Pos Sicut eiiim sum ancilla tua, formam regimn habes.
3. Appa: i add nrpoa Tup nraidioKHp auTHcr | diuocrTHGi cum abce etc . . F^ dTOocTTa 1 dro epou; d add UKdpdaAop | toOto cum acf'^b etc . . bee Pos TOUTO I KupiOCT cum A, item (6 KUp.) f^^i . . bcf^e Kup. 0 0e6cr . . Pos deus | a om o-<f)6dpai A pHTDOTe . . D pA I TOopoupyoo- (ACDopoupycocr, ef“ add tict) edooK. (e dedooKc) croi toOto (a outco i. e. outo) cum acef'^e . . a toOto njopoupyooo- 66. croi Tier . . d toOto nropoupyoocr e5ooKocr poi . . i nil nisi luopoOpyocr, sta- timque pergit HA0ecr . . Pos videsis ne forte injiciat me deus tuo ^;ecca^o, omissis sqq. I D HA0OCT . . OeAeicr | KoipoopAcroi pe cum acdf^'i etc . . b cnoiAa-oi Kope KOipoopHcroi I DI THO- dpopTiocr crou | koi (Pos om) eTroep cum ABDERa' etc . . c eTnre 64. Praeterea ce add outA |"lou6i0: a "loud . . E"lou0ip, b Ou0€pn, i) A lou0Hp . . c Iou6h0 . . e a njoi6KrKH outhcj. Praeterea bc add A TOoi6i(JKH ou- I Her, F*^ A nJoi6. outh, d A cuoi6. th Appo, sed a nibil addit. Pos praem ancilla I croi cum abcf^ie . . elm ere j ko0oti Kup. dnreKA. cum a . . bib Pos koGoti ouk HKOuiJocr THcr cjjcopHff pou (e pou T. cf)0o.); dcueKA. ydp (b koi i6ou crupeKA.) Kup. o Geocr . . Pos merito sane clausit deus . . c koGoti ouk hkouctoct thct c|>oop. pou; pH p€T50p TouTOU dpdcropoi croi, oti dcociKA. Kup. 6 Geocr . . ef^f’^lmn pi'i (f^n pAti) peT^op (en post toutou, toOto) toutou (f®' om, n toOto) dpdoopoi croi
6
PROTEVANGELIUM lACOBI III.
KaOoTt Kupiocr dnjeKAeicre th[j piHTpap aou tou [jh 5oupai croi Kap- mop ep Tcp “lo-paHA; ^ Kai gAutohOh "'Appa (T(|)66pa, kqi roepieiAaTO Ta ipiaTia auTHcr to arepOiKci, kqi diuecrpiH^ctTO THp Kec|)aAHp auTHcr Ka\ epeSuaaTO tq ipidyia auTHcr to. pupi^JiKo, Kat ruepi oopap epdiTHp KaxeSH eTa Top roapd^eicrop tou ujepiroaTHcrai. kqi eT5e 6ac{)pH- 6aiap, Kai 6Kd0io-6p ucooKaToo auTHa, Kai eAiTapeucrep Top Seacoo- THp Aeyouaa* o Oeocr Tobp ojaTepoop npidop, euAoyH crop pie Kai eoo- aKouaop THa SeHcredbcr piou, KaOcbcr euAoyHcracr THp piHTpap Ccippaa Kai eScoKacr auTH uiop Top^lcraaK.
(elm ere), koBoti ouk HKOuerac thct (|)oop. pou: dineKA. ydp o 6e6cr..D pA toOto dpdaopai aoi; ecTepHae yap dmo croO Kup. 6 6e6cr | d om croi | a ep^lcrpawA 4. Post acj)65pa solus a haec addit: kqi eKonieTO (sic, ni fallor) KOOoeTop peyap, 6ti opet5!ff0H eKcnaadop Tobp (puAcbp "IcpaHA.. Kai ep quth (sic, non auT.) yepopepH etmep' t! njoiAcroo; KAaiouaa (cod. leAe-) nrpocreuppai ujpocr Kupiop Top 6e6p pou, OOTooff eOTiOKerl/HTai pe | tuepieiAaTo cum adef^f'^lmne . . BC luepielAeTO | mepBiKa: be pup(|)iKd, et b postea TuepOiKa pro pupcpiKa | F^E ab altero Tci ipaTia auTHff ad alterum transiluerunt | Kai dTDe<TpH|aTO (cum aef’^ilmn; bc eopAjaTo) t. kccJ). auTHcr . . nom . . A add Kai coepieiAaTO tndoap 0A!\|/ip dm’ auTHC | i epeduae | d om to ip. auTHcr | epaTHp cum b etc . . af'^e etc eppoTHp | et6e (f** T6ep) . . aPos iSoOcra (omisso Kai seq.) . . b eupe | 6a(})pH6aiap cum ad (-6ea) ef^ (ef'^ -pi6eap) i (6a(ppi6.) e (-6eap) . . b 6a(|)- pI6a . . CB 6d4)pHp (l add 6ep5pop) . . m 6ep5pop SdeppHO | k. ckoO. uidok. au¬ THcr (l Otd’ auTHp, f’’ vwo THp 6a(ppi6ea) . . i add Kai AOeAHoe toO dpanra- flpai . . E (omisso Kai eAiTop.) sic: Kai iKCTeuep OnroKaToo auTHcr | f“ eAiTo- peue I Top deuTDOTHp cum abdf^ile (t. eauTHO’ 6eoTCT.) , . c tc6 6ecrnj6TH | 6 Geoa* F®' CD Geocr | Apeibp cum abe Bust . . cf^e Pos pou | euAoy. pe (f^ Kdpe, B om) Kai enjaKOuaop (ef*^ add thct (poopHo) tho 6eHcr. (f^ om r. Sena.) pou (habet baec etiam Bust) . . A eAencrop pe Kai eicraKOucJop pou thct deHcrecocr, Kai euAoyHCTop pe | Ka0. euAdyHcracr (e huA.); ita etiam Bust . . c KaO. enJH- Koucracr Kai HuAoyHcraCT | f“ thct Cappacr | Totum hoc caput Bust absolvit his ; "OpoiooerdeKai A opo^uyocr auTOu EoepiGepepHecrOHTa euTeAn e6eeTo tou 0eou Tu^eTp yopAcr. euji CTTacrH cr 6e thct peyicTHcr ApepaCTTOu 0eou Aapnrpdp crToAnp dpcpieppuTar ou ydp Ap 6e- piTop ep TauTH TH eopTH TOepOipop Hp(pidCT0ai crToAnp. tuepi yoOp THp epaTHp CDpapTHcrApepacr unj 6 ti 5ep6pop ep Tcpmapa- deicrop auTHCTKaGeCTGeTcraiKeTeueAeyouCTaTcp 0ecp’ 6 deo a Tc»p TDaTepoop Apdbp, euAoyHcrop pe Kai emaKOucrop thct deHcedoCT pou,Ka0(bCTeuA6yHCTaCT Tt p pHTpap CdppaCT Kai edcoKacr auTH uidp T6p''lCTadK.
PROTEVANGELIUM lACOBI III,
7
III.
^ Kai aTe^icraca eia to|j oupa[jo[j etSe KaAiap crTpou6foo[j ep TH 6a(J)pH§afa, Kai eoaoiHae 0pHpop ep eauTH Xeyoucra* oT poi, Tia pie eyeppHcrep; mofa Se pHxpa 6^ecj)U(Te pe; on Karapa eyeppHOnp cyd) epooOTiop r&p uirop IcrpaHA, kqi dbp6i5fa0Hp, kqi e^epuKTHpi- crdp pe 6K paoG Kupi'ou. ^ oT pot, xfpi dbpoiob0Hp eycb; ouy obpoico- 0Hp eyd) toTct aDereipoTcr tou oupapou, oti Kat rd nreTeipd tou ou- ■papou yopipa eTcrip epcbiniop crou, Kupie. oTpoi, xfpi dbpoiob0Hp eydb; ou)( cbpoicb0Hp eyd) toTct 0Hpfoicr thct yfia, oti kqi rd 0Hpia tho" yHC yopipa eicrip epcbojiop crou, Kupie. ^ oYpoi, n'pi (X)poicb0Hp eydb;
III, 1. aTepIaacra .. e dpa6Ae\}/aaa . . HTepicrep.. d dpereipe to oppa. Praeterea cer (nonADF^LPosetc) add^Appa, item Epost oupapop. a add pexd ■AaKpucop I oupapop : l add tou 6ep5pou, f** kqi eKAauaep | eT6e (ef'^r T6ep) . . DF^ Kai eT6e [ KaAidp : f'’ pocaidp | 6acj)pH5aia cum aer (er -6ea) etc . . bcf'^ dac|)pH . . D om ep t. 6. [ emoiHcre • b etDoiHcrep ^Appa . . a eOpupucre | OpApop : f'^l add peyap , . dl add Appa | AcYoucra; r add ouToocr | c oT poi, oT poi | Tia pe: I Tipi (X)poicb0np eycb, lY tIcj pe | il om 6e | e^ecjjucre; a exeKe . . d ej- e6pe\|/e (om pe seq) . . r e^eKUHcrep | Kaxdpa eyeppHOup eydb: af^ir eydb (a add popn) Kax. eyepp. . . b Kax. Kai opei6oCT eyepwOup | epcbur. (e om) x. ui. ■’lapauA: d xoTc ufoTo “lap. epcbroiop auxcbp | o5pei6ia0Hp: r op6i6ia0Hp, a opei5ia0H.. f^i Pos 6pei6iaap (r oopeiS.) | e^epuKxi-ipiadp pe cum bde (add Ka e^cbpiadp pe, item Pos) f^lr (add koi e^eSaAAop) . . i e^efiaAop, f^^ e|efiAH0Hp . . A e^e6icb)(0Hp . , c ejepuKXHpia0Hp eKSAH0eTaa | gk (e add xou) paou* f®' ep xcp paro . . L om (una cum Kupiou) | Kupiou cum ai . , f^ xou 06oO pou .. cdf’^r Pos Kup. xou 0eou pou (r Pos om) . . b oTkou Kupiou 0eou pou.
2. oi' poi usque primum Kupie cum abcdf'^ iemnr: ef^ om | xipi: a xi|(X)poi- <xi0Hp: A et R ubique 6poicb0Hp | ody dbpoid)0. eycb: b ou6e | Kai xd nrex. x. oupapou: AF^R Kai auxd | a yopupd (sic a ubique) eaxip (eaxip et. r) | Kupie: D add Kai ae euAoyouaip | oT poi, xipi (a xl) dbpoidbO. eydb (f^ om ; a add xoTa Onpio'a XHa yAa) ; ouy ropoicbd. eycb (b ou6e pro ouy dbp. ey.) xoTa 0Hpioia (e axpou0ioia) xua yua (c xoTa aAoyoia 50001a, a auxd pro eydb usque yAa), dxi Kai xa (f® 6x1 auxa xa) 0Hpia (e axpou0ia) xAa yAa (ab Pos 0x1 Kai auxd, c 6x1 Kai xd dAoya ^&>a) yop. eiaip (f^r eaxip) epdbnj. a. Kupie cum a (b ; sed ponit post or poi--xA yA xauxH etc) (c) def^ (FbLMN)B Pos. ExhisBF^LMNR ad- dunt: oT poi, xipi (X)poidb0Hp eydb; ouy dopoidbOup eydb (b ou6e pro ouy dbp. ey.) xoTa dAoyoia 5CBOia, 6x1 Kai xd dAoya 5dba (b oxi Kai auxd) yopipd eTaip •(eaxip) epdbnjiop aou, Kupie.
3. oT pot, xipi (axi) d)p. eycb; ouy oop. eycb (Bom) x. u5. x. | Kai xd u5axa xauxa cum f^lmnr, item omisso xauxa c . . bdf*^ Kai (f** om) auxd xd u6. . . Ai Pos Kai auxa | eiaip: r eoxip | Kupie: hoc loco addunt editiones antiquiores oT poi, xipi (bpoioo0Hp eycb; ouy dbpoidb0Hp eycb xoTa Kupaai xAa OaAdaaHa, dxi Kai xa Kupaxa yaAHpicbpxa Kai aKipxdbpxa, Kai 01 ep auxoTa Tybuea euAo- youa! ae, Kupie. Horumpriorem partem oT poi usque 0aAdaaHa, cdd. nostri om-
8
PROTEVANGELIUM lACOBI IV.
ou)( <X)[Joicb0H^ Tota uSaaijj toutoict, oti koi rd u6aTa Taura yo- jji|jd 6i(ji[j ejjcbojiojj aou, Kupie. oT jjoi, Tfpi ob^JOidbOnp eycb ; ou)(^ ob[Joidb6H|j eydj th yn rauTH, oti kqi h yn auTH i0pocr(:J)epei Toucr Kapoooua auTHcr Kaxd Kaipop, Kai euAoyeT, Kupie.
IV.
^ Kat i6ou dyyeAocr Kupfou eooecrTH Aeyoop quth • "'Appa "'Appa,. dooHKOuae Kupioo' tho SeHaecbcr aou, Kat (7uAAH\|/et kqi yeppHaeicr^ Kai AaAHOnaeTai to aoD6p|ja crou ep oAh th oiKoupiepn. Kat eTooep
nes omittunt ; posteriorem vero inde at) on kqI vet totam vel ex parte vario modo plerique tuentur. a sic: koi oi i^duea auTcbp euAcyoOcr! ere, Kupie. b: Ta ydp KUpaTa auToTa yciAHptcbpTa ae euAoyoOcn, Kupie. : KaiauTayapTa ku- paTa dAeuopra (dAuopTa?) kq! CKipTodpTa ce euAoyoOcrt, Kupie. ie: koi ydp Ta udaxa yaAnpidopTo Kai CKipTrapTa toT<t Kupacrip (roiii toTct Kup.) dpa toTct T\6(oi<t (E-0\JOio')THcr GaAdaoHacre eOAoyoOcrip. lm: oti Kai to KupaTa auTobp yaAHpicibpTa Kai oi Tx6uecr auToop o-KipToopTea ce euAoyoucri, Kupie. den: oti Kai TO KupaTa (d add thct 6aAdacrH(j) yaAHpidbpTa Kai OKipToopTa (d add eicri),. Kai oi TyGueo (d add auTHcr, n [tho?] 6aAdcjaHa) eoAoyoOcri ere, Kupie. Simili¬ ter Pos i oT poi, Tipi (a ti) dbpoidoG. eycb; oux dbp. eycb (b om) th yfi toutk (cum abe^f'^lmn; ce Pos alii om), oti Kai A yA outh (cump*’iMN; bce®'E Pos om A OTI Kai auTH) Topoacjjepei (d Tpe4)ei) ] p®' om KaTa Kaipop | euAoyeT: ae -yoO- cip ] Cf. ad hoc caput Germani Constantinop. locum (Combef. Nov. auctar. I. p. 1416.): opoioooop pe toTct njeTeipoTc, toTct GHpioicr thct yHc, toTct thct 0a- AaCTCTHCT ixOuCTip, on Kai auTa yopipd etenp epdotniop ctou, Kupie. Item Geo (1. 1. p. 1032.): did touto ep th popcpdoupepi-i copoCTeuxA njeTeipcbp Kai TeTpa- iDodoop, 0Hpioop Te Kai yAcr Kai Trap ep th yA cjjuopeprap, udaToop Te Kai Tcbp ep auToTCT eyyopi^opTcop ?rarap TOapeiCTayei ppApnp. Eust pergit his: Kai TaOTa Aey ouCTa dcj)opa eicr to depdpop, Kai 0eaCTapepH CTTpou- 06p TO poCTCTia eauTou roep; erao pTa,TOiKpraCT CTTepd^aCTa Koi k ra- KUCTaCTaeTroep’ radnKupie, oti oude toTct raeTeipoTcr toutoio’ rapoirapaiyopipoiCTUcDdpxouCTi. KaiTaOTafioraCTHCTauTACTTDpdo' Top 0e6p,dyyeAoCT etc.
IV, 1. Kai Tdou: D Kai TauTa elraouCTa ep eauTH diaAoyi;opepH, Tdou {• eroeuTH : A ro<J)0H, i ecjjdpH (Eust) . . bd eoTH KaTepraraiop auTHcr | Aeyrap auTH: Aii auTH Aeyrap . . d Aeyrap rapocr auTHp | A^Appa^Appa, hoc accentu. Item A alibi. | KupioCT cum a . . b Pos Geo c 0e6CT . . cp®'E Kup. 6 0e6CT j Kai ctv;A- AH^l/el (-vl/ei cum ade; bcf® -'^n) cum abb Geo . . CF® Pos oiu Kai . . F*^ ctuAA.. ydp . . D otj/VA. ep yaoTpi j yeppAoeiCT crim bef®1 (add duyarepa) r Geo . . Ai> yeppHCTei . . i T^eicr | AaAH0HCTeTai cum abcf®e Geo . . dl KAH0HCTeTai. lidem pergunt to ctot. ctou (d to ck ctou yeyeppupepop) ep oAh t. oTk. (u euAcynpe- pop eiCT oAnp THp oiKOupepnp). Geo ista sic habet (p. 1033.) : idou ydp, (j)HCTi,. \aAouCTHCT auTAc d'/yeAoCT Kupiou HA0e Aeyrap auTH * eujHKOUCTep 6 Oeocr tAct deHCTecoCT ctou, Kai ctuAAh\|/h Kai yeppHCTeiCT, Kai AaAH0iiCTeTai to ctid. ctou ep oAh t. oTk. I Kai eTTOep''Appa cum abf® . . cs Pos etine de'“Appa . . l Kai hkou-
PKOTEVANGELIUM lACOEI IV.
Afjjja* Kupioa 6 Oeoc [jou, edp dppep eTre 0hAu,
njpoo-d-^oo auTo 6a)pop Kupicp tcS Oeop |Jou, kqi ecTTai AeiTOUpyoup auTcp rodo-ao- rdcr Hpiepacr thct :;ooh(t qutou. ^ ^ai T6ou HA0op dy- yeAoi 5uo AeyopTecr auTH* i5ou looaKetpi o apHp crou epyeTai [j6Tct T(X)p tuoipipioop auTou. ayyeAocr yap Kupiou KaxeSH urpocr auTOjj Acycop ' looaK6i[j looaKeipt, ecDHKoucTG Kupioo" o 06O(t tH(t SeHcedbcy cou- KaTd2H0i 6pT6u0ep' TSou ydp h yupH crou ’"Appa ep yao-xpi AH\|/6xai. ^ KQI KaxeSn looaKeip, Kai eKaAecrep xoucr TOoipepa(T au- xouAeyoop’ cj^epexe poi mbe 6eKa dppdSacr daouiAoucr Kal dpob- poua, Kai ecropxai Kupiop xop 06cp piou • kqi (|)ep6xe poi 5eKa5uo pio- (Txoucr dojaAoucr, Kai ecropxai xoTcr lepeucri Kai xh yepouaict- Kai;
cep H Appa xaOxa, xapacr xuAHC-OeTcra gThtg | eap yeppHcoo (ita etiam Geo): xf‘*'Pos 0X1 edp yepp.-.L edp Kupiocr 6 OGoa pou 6cbo-ei poi, Kai yeppHdoo njai- <5iop I AB Geo apaep | xcp Oeop pou: k om pou | Aeixoupyoup: abb -pyop, alii -pyrap I auxcp cum acb Pos etc Geo (p. 1036.) . . b xcp 0ec5 . . om | b om THo 5cx)Hcr. Bust pergit: Kai xauxa fiocbcTHcr auxHcr inpdcr xop 0e6p, ayyGAocr Kupiou eroi c}) a p ei o auxA euayyeAi^exai auxA nraiSo- OTOuap. H66dKouo-a<jaeu0u(r x6 yeppH0Gp dpa0eTpat tco 0ecp etOHyyeiAaxo.
2. Kai i6pu (a eu0eoo(r, i om) HA0op (DHA0oaap. Ponunt li. 1. adl ; bcf^b Pos ante Aeyopxeo-; e post auTu) dyy. 6uo (cum abd Pos; cf^eb 5. dyy.; e om
jitrumque) AeyopTGcr (f“ dc0ayyeAAopxecr, e dpayyeAA.) auxA- i6ou (n'Appa Appa, i5ou ; e oti; i Pos om)"looaKeip | 6 dpAp crou: bf^ om | cuoippioop : f‘'‘l TOoipepoop. L sic: Gpxerai dnjo xou opoucr xAcr epApou perd xdbp tnoipepoop auxou Kai xcSp iDpoSaToop Kai aiycibp Kai fiodbp auTOu | dyy. ydp (F^ 6e) Kup.. Kaxe^H : a KaxeSn ydp dyy. Kup. . . l Kai HA0ep 6 dyy. j rupdcr auTop: be^l topda (l add xop) " tcoaKGip ». Aom | Aeyoop: bp^ add auTcp, a auTcp xcp-looa- KGip . . pa Kai eTujep auTcp . . e Kai Aeyei ropdcr auxop | " IcoaK-'IcoaK. cum acef^^ lEB Pos . . n looaK. semel . . bf^ plane om | euTHKOuae (cum adef^b; c gicthk.,, item E post 0e6a) k. 6 06. xAcr (i add cjioopAa xAcr) deno. aou: Bom| KaxaSHdi (deb Kai Kax., p^ (rroeOaop, Kax.) epxeudep (a epxau0a; dxo payoa epx.; Eepx. dp xcp oTkcd (jou) I i5ou ydp cum abdef^e . . cuPosom ydp | A y. a.'Appa cum ABD . . CF^E Pos^App. A y. cr. I AH^]/exal : b eiAHcjie | Eusthaec brevitei- sic ab- solvit: Toiauxa 6e Kai xcp'IcoaKeip 6 dyyeAoa ep xcp opei diecrA- pape.
3. Kai KaxefiH (i Kariei) ^ IcoaKGip : d add gk xou opouor deSiKaicopepoo-
A KaxaSdcr de'looaKeip (omisso Kai seq) | doKa cum af^f’^ie Pos Bust., bc 6db- deKO, E 6eKa6uoo | docniA. k. dpcbpouo: f'^ om . . a om doxu. Kai ( Kai eaopx.. cum AEi Pos; item additis at 6eKa (bd 6ob6eKa) dppdd, f^’ebd . . c efcr 0uaiap . . F® om. E ab dcnuiA. k. dpcbpoucr transilit ad Kai eoopx. xoTc iepeuaip. j b om pou I K. cjjG.p. poi: BF^E add &5e | deKaSuo pocry. cum f^f*^i Bust (p. deKad.),, item BC alii doodeKa pooXv item Pos . . a deKa pdox- | dtuaAoucr cum bf^^i Pos . - A KoAoucr Kai dcDaAoua, p'’ dtoaA. k. KaA. . . c alii ut videtur dorniAoucr I Kat
10
PROTEVANGELIUM lACOBI V.
eKaroiJ )(Hjdpoucrnja|jTi too Aacp. ^ Kai T5ou "IcoaKeiiJ hkg jjieTd Tobjj xiToi[j[jfoo[j auTOu, KQi ecTTH "'Appa Tupoa THp oJuAnp kqi e?Se Top “looaKetpi ep)(6piepop, Kai 6papioucra eKpepidaGH efcr Top Tpd)(HAop auTou Aeyouaa • pup o?5a OTi Kupiocr o 0e6cr euAoyHO-e pie a4>66pa' i6ou ydp e yHpa ouKeTi aTeKpocr ep yacrTpi AH\|/opiai.
KQ! dpenjauaaTO ''looaKeipi THp oopcoTHp Hpiepap ela Top otKop auTOU.
V.
^ l^H be eooaupiop njpoae^jepe to. 5a)pa auTou Aeyoop ep eau- Tcp- edp Kupiocr o 6e6cr lAacrGH pioi, to ooeTaAop tou lepeooo- c{)ape- pop pioi moiHo-ei. kqi oopoaec^epep tq 6dbpa auTOu "looaKeipi kqi
ecopTai cum acb Pos etc . . bdef® i add oi om) 6c66eKa (f^ \I^) piocrxot | kqi eKQT. x'pdpoua (a XHpdppoucr) cum adef'^ . . bclr Pos kui cpepexe pioi (l add code) eK. X'P- (e x^ipapp-) 1 njapTi t. Aara (l add''lcrpaHA) cum ade . . bcf®' ik Pos praem kqi eaopxai oi (f®' om) ckox. xipapoi (k x<^'P^PP°0 I E^st sic pergit: KQI Kaxagdff ^looaKeipi dnjd xoO opoucr deKa dppddoop 0uaiap xcp Kupicp TOpoaMpeyKe, Kai xoTa iepeOai p6ax°'^®' deKoduo, Kai TH yepouaia Kai roapxl xcp Aacp eKaxdp x^ipicipoua.
4. idou : F^F^ om j HKe cum ck (aliis ut videtur, item hkci d) . . b epxexai . , af'^ li HA6ep (- 6e) . . f^ KaxeSu [ cooippioop : f^ tuoipepoop | eaxH ; f'’ eaxHKei , . A e^HAOep I TOpoa xAp njuAup cum abeilh . . f^ coapd xAp TnuAwp . . bc ropdc XH touAh. Praeterea l add auxHcj, c xoO oTkou auxwa . . f*^ add xupoodeKopepH (ita Birch male pro -dexopcpH scripsisse videtur) " looaKeip xop dpdpa auxHcr | etde : F®' f’^b Tde (-ep) . . a Id oO era j xop (b om) ” looaKeip : af*^ auxop | epxo- piepop cum AB etc . . cf^ b add pexd xoop inoippioop (f^ f^ rooipepoop) auxou (f^ om) . . I om Ka! etde usque epxopepop ] Kai (a om) dpapoucra (a ropoodpapi.) cum (a)bdf^ I Pos . . CELB Kai edpapep'“Appa (e om ; L add epTupooBep auxoO) Kai I A eKpeppd(j0H | ela xop xpdx- c. bile . . f'^ ep xop xpaxHAcp . . ac enii xop xpdxnAop . , B ecni xoO xpaxnAou . . ep*^ roepi (e inpoa) xop xpdx- | Aeyoucra (a Aeyoop) . . b Kai eTooe . . b Kaxac^JiAoOcra auxop Kai Aeyouaa j oTda (b add dAH0c6a) . . A eypoop | Kupioa 6 0e6a . . f^ om 6 0e6a . . e eiUHKOuae piou 6 0e6a Kai ] euAoyHae (l huA.) pie (a pioi) a(|)6dp. (ae om): f^ praem lAdaBn pioi Kai . . L add Kai 6xi dxeKpoa exuyxapa, pup oTda oxi xeKpop xe^opiai j Idou (b Kai) ydp H X^po ouKexi (b ouk up) X^^P*^ ^.dd elpii) | A (f^ om; l Idou h) dxeKpoa (l add Apiup) ep yaaxpi: e h dxeKp. oukcxi dxeKpoa* ep yaaxpi ydp j AH\|/opiai: A AH\}/exai . . bf’^ eTAncJia . . l auAAH'|^opiat Kai elAncjia | xAp oopoox. Apiepap: bf®' Pos xh ropooxH Apiepci . . a xA Apiepci eKcipn, f*’ xAp Apiepap CKei- ■pnp I abf‘‘ ep xcp oTkco auxou
V, 1. xd doopa auxou ; b add" looaKeipi, E dioaAd, L''lcoaKeipi xoTa lepeOai iKai znapxi xcp Aacp | d om Aeyoop usque nJoiAaei | ep eauxep cum abcf*^ Pos etc: EF^ om 1 edp: f^ el . . a add piA | Kup. 6 0e6a (a add piou): f® i om 6 0e6a | .<j)ap. pioi (f^ om, B Pos post tool) TOoiAaei (e an) cum ABc(r“)F*’ e etc ♦ . e cf)a- jpepdbaei pioi . . e (|)apep6p pioi yepAaexai | Kai TOpoaecjrepep (e TOpoacjrepcop
PROTEVANGELIUM lACOBI V.
11
TOpoaeixeij tcS areTaAop tou lepeooo-, obo- eweBn ew\ to euaiaarH- ptop Kupiou, Kai ouK 6T6ep apiapriap ep eauTco. kqi eTooep "looaKeip • pup o?5a OTI Kupioo- lAacrOH poi Kai a(|)HKep oodpTa rd dpapTHpaxa pou. KaiKareSH 6Kpaou Kuptou 6e6iKaicx»pepo(T, Kai dooHAOep ep tco oTkoo auToO. 2 eajAHpc60H(Tap 66 ot pfipecr aurdcT- ep 60 tco epdTcp pHpi eyeppHo-ep "Appa. kqi eTorep th paia- ti eyeppHaa; h be eT- luep- efiAu. Kai eTorep ^'Appa- epeyaAupBH h c|/uxh pou ep th Hpepct TQUTH* Kai dpc-KAipep auTHp. orAHpooeeio-dop be Tobp Hpepdop dore-
ouiisso Kai) T. 5. auT.'laraK. (b omf l add ep tc» oTkco Kupiou) c. bcef'^le. . om I orpoaeTxep cum abdef‘>i Pos , . CE uapoaeaxep tupoafiAOe. Praeterca A add^lcoQKeip \r(p oreTdAcp : adi to njeraAop | e tou apxiepeooa j coa (d ot, A eroo". I eara ou) enjegn (f®' dpeSH): e kqi eoredH . . b Kai e(|)apepaS0H auxcp, Kai emeBn | d eroi tot euaiauTHpicp | Kupiou . . f^^ tou Kupiou . . l Kup. toO Oeou I Kai OUK efdep (alii T66p, alii oT66p) ,dpapT. ep eauTcp cum aef^ile Pos.. fc(e**) Kai (F^^add et6e, Kai i6ou) dpapria oux eupeOH ep auTcp, d Kai oux eu- peOH ep auTcp dp. | b om^looaKelp | Kupioa (f^ 6 Kup.) cum AFa'i Pos . . bce Kup. o OeoCT I lAacrGH : e earoAaYXpiceH | d(|)HKep cum adef^' ile Pos (l Pos add poi, E pou): BCF^ acjreTAe | Todpra (i om) xd dpapx. (f*^ roapaucrxcop.) pou BC pou indpx. xd dp. i KaxefiH: a add^looaKelp | ck (abf^e add xoGl paou (b Po^s oTkou) I Kai dwHAGep (e HKep, af^ Pos HAOep, d Ap, i oiKeO . . el om I ep xqp oTk^ auxou cum bdie . . acf^^l em xdp otKop auxoO . . e om. Praetere'a D add xaipoop, bc xoipcop Kai Sojd^oop xdp 6edp xou-lcrpaHA (c om x. "Icrp.).
2. eroAnpode. 6e c. abc etc . . def^f'' Kai etDAHpode. (d eiuAHueHCjap . . l Kai eroA. 6e . . ie Pos crupcAaSe de^Appa, Kai eorAnp. j 01 pApea auxAa cum cdf^ Je auxH(7 01 pA.)^. . A 01 e-^ pApea xA^AppH, e Pos pApecj auxA e^, l ai Apepai Appaff ooaei^pHpea e| .. BxA^AppH pApea eroxd . . f^ tA "Appp pApecr eppea, i auxn pupeu eppea | ep 6e xra epdxcp (epdxco b alii; eppdxoo a alii- que) pnpi cum bci (e. d. x. pnpi xcp ep.) . . af^ xcp dd eppdxcp (f^* add pnpi)
EL xcp de (e ep de xc6)=eSd6pqp pnpi . . e ep de xcp pHpi xoo'oYdoco . . df« nil uisi Kai 1 eYeppnaep: d exeKep | al (aliique?) om^Appa |'Kai etmep (-me) . AE eimep de . . bl add (H)-Appa | A de (le add paTa) eTnrep : bf*^ Kai eTmep auxH (b om) . . f" Kai amoKpieeTua A paTa eimep ] 6AAu: f^l 0HAeTau de add eyeppimaa | k. eim.^Appa: e eTm. de A ^App. | epeYaAup0H (l pup'dAw- 0ooa epe^.) h \[mxH (l xo mpeupa) pou c. abile Pos . . cbfI* epeYoAupeu (fI» peYoAupei) A tux.', pou (b add xdp Kup.op) . . f- epexciAupep 6 Kupioa xAu tyxHp pou I ep (af*! om) xh Ap. xauxH cum (af^) bble . . i Pos emi xA copa xauTH . . CF XHp Apepap xauTHp | auxAp (l add A paTa) cum cf^^le Pos' etc .
A XHp^maida . . bb (add ep xA KAipu) e eauxAp | a mAnpoodepxcop | dmeupH- 50X0 Appa (b om) . . i add diod xoO upaxoor auxAa, le xAo (e dmd xAa) acjredpou auxHu, n xhc Aoxeiaa auxAa. . b om dmeap.^App. Koi | Kai edooKep <i edidco) paa0op (b paaxdp) xA ma.di (l xcp ma.dicp, e xA ma.diaKH): haec F post apeKAip. auxAp ponit | Koi (a add xA Apepa xA dYd6H)'etBoop6paae (cum bbil Pos; A eKoAeae, f'^ eKoAeaaxo) xd dp. aux. Mapidp cum bdile Pos (af^) . .
.E K. erooopop. auxAp Map. . . c CKoAeae de Mapidp | Bust capp. IV. et V. paucis
12
PROTEVANGELIUM lACOBI VI.
o-[jH|aTo'''A[jpa, kqi 66cx)Ke[j |jaa06[j th roaiSi, Ka» eajoojjojjacre to o^o[jia auTH(T Mapid|j.
VI.
^ "Hiiepa 6e Kai npepa eKpaTaiouTO h znaTo” auTHcr e^apiHpiafou ecTTHcrep auxAp h piHTHp auTHcr tou 6ia-
meipdcrai ef TcrTOTat. kqi etoTa SApiaTa urepiajaTHcracra HA06p effx Top KoAzCTop auTHcr. Ka\ dpApiuacrep auTHp Aeyouaa* Kupioa o 0e6crpiou, ou pA nrepitnaTHcrHcr ep th yA touth, eoocr ap dcod^oo ere ep Tcp pacp Kupiou. Kai eoJOiHaep dyiaapia tp tcS KoiT&pi auTHcr^ KQI znetp Koipop Ka\ dKd0apTop ouK eTa 8iep)(ecr0ai ST auTHcr- kqj OKaAecre Taa 0uyaTepaa Tobp "GSpaioop Tacr dpidpTOua, Km Sie- znAdpoop auTHp. ^ eyepeTO Be zupcoTocr epiauTOcr th zoaiSf, Kai ezuoiHcrep "looaKeipi §o)(Ap pieydAnp, kqi eKaAecre touct TepeTa Kai Toucr ypappaTcTcr Kai TAp yepouaiap Kai zndpTa Top Aaop toG panA. Kai zopoernpeyKep ’looaKeipi TAp zuaTSa toTct lepeuai, Kai eu->
absolvit his : Kai ezn it eAe ff a ff Tac Oucriaa TauTacr ep Tcp pacp toO 06oO dcfiiKpeTTai eicr Top otKop auToO, Kai Ypodcr THp y^pa^Ka auToO 10016? outho OuyaTepa Kai opopd^ei auTHp Mapidp.
VI, 1. Ryepapepi-icr | e^apnpiaiou: eppeapapiaiou ypopou | xcipo! (et® post auTHp pomint): L add eroi touo Z066a0 tho zuaidoa | diazueipdaai cum BEiLR . . roeipdoai . . ad znepizuaTHcrai (a add Kai). Praeterea b add auTHp. | CTTrd (p^ eppea) SAp. (b Sh. ezuT.) tDepizuaTHoaoa (de zoepieznaTHae Kai) cum abdee'^il (add h zuaTcr) b Pos . . c zoepizn. e. SAp. j pa eio KoAzuop | auTH0 cum AB . . CP^B Pos TH(7 pHTpocT avjTHU j Kai dpApzuacTep (p®' HpzDacrep) aUTHp (p'^B add A pATHp auTHO, item ut videtur alii) Aeyouaa c. aep^lb aliis ut videtur . . BDi Pos Kai etznep “Appa, c etzne 56'“Appa | oO (l oti ou) pA zuepiznaTAaiia cum AB lac . . cp'^B ou (p^ om) pA znepizDOTAaeia | ie ezui tho yAa | ecoa dp cum AEF^L lac . . BC eooa ou , . b eco<J j e eiad^oo, i d^oo | dyiaa[ia cum a (post auTHa ponit) bdef^ilb lac . . c dyiaoTApiop | ZDap (cum bceie; adf®l lac om) KOip. Kai (cum bef^i lac; acdle h) oKaGapT. | ouk ei'a (d eTaae, l ed) diepy. (p^E 6ieA0eTp) . . i ou aupeyoopei 6ieA06Tp . . a ou SiApyeTo | lac 5i’ auTOu | r eKoAei I dpidpTOua: d znapGepoua Kai dpidpT. | 6iez0Adp(X)p cum a (ezoAdpeop) BC (6iez0Adpop) p^' (6iez0AApoop) f'’ib (ib diezuAdpoup) Pos (seducebant) . . d SiHKopoup aupAp (sic) . . e epeTecopnaap (sic) aupAp . . Fabric coniecit 6ie- luAupop.
2. E ey. th zuaiSiaKH zupooT. epiauToa | ae Pos doy. peydA. (Pos pe. 5.)''lcDaKe!p | Toua lepeTa (di Pos dpyiepeTa, l lepeTa Kai Toua dpyiepeTa, e dp- yiepeTa Kai TOua lepeTa) k. touu (b om) ypapp. Kai (b om; l add zudaap) THp yepouaiap (b THa yepouaiaa) k. zu. Top (d om) Aa. toG (c. bdl ; cf^e om)''lap. (e om T. "lap.): a nil nisi zudpTaa Toua lepeTa Kai THp yepouaiap | Kai znpoa- ApeyKep (e ApeyKep, d zapoae<j)epep)"lco.: a Kai zopoaAyayop "IcooKeip KOt
PROTEVANGELIUM lACOBI VI.
13
AoyHo-ap auTH[j AeyoiJTea- 5 Geoa rdbij maTepoojj Apidop, euAoyn- <ro[j TH[j DjaiSa TauTHp kqi 6ocr auTH o[JO[ja o(jo|jacrT6(j aidb|JiO[j e(j nja(Tcii(7 tciTct yepcaicr. Kat eiaj6 njao" o Aaocr* y6|joiTO yepoiTo, ci[JH[j. Kai i0poaH[j6yK6[j auTHp toict ap^iepeucri, kqi euAoyHcrap au- THp AeyopTecr- 6 Geoa Trap u\|/oopidTOop, eoaiSAevl/op eoji THp (UaTSa TQUTHp Kai euAoyHo-op auxAp ecr^dTHp euAoyfap, HTia SiaSoynp ouK e'xei. ^ KQI dpHpojacrep auxAp h piHXHp auxHcr ep xcp dyidcrpiaxi xoG Koixrapocr aOxHcr, Kat eSooKep auxH piaaGop. Kai ecuoiHcrep ’"Appa ao-pa Kupiop xqp 06c3 Aeyouaa- acroo cpSAp Kupicp xcp 06cp pou, oxi toxeaKe^axo pe Kai dc|)6fAaxo doa’ epou x6 opeiSocr xdbp e)(0pdop pou- Kai eSooKep poi Kupioa Kapujop ^iKaioaupHcr auxou, popooucriop
Appa I xHp TuaT5a : ie Pos xa 6copa | lepeuai: bf^ie Pos dp)(iep60cri, x dp)(ie- peuai Kat lepcOo-i | d HU/VoyHaap xAp tuaTSa | Aeyopxeo- (d kqi etojop) cum ab(d)ef^ile Pos. . c praem oi lepem | l Kupie 6 0e6ff xcop roaxep. Ap.^ASpadp ItiadK Kai laKoofi | opopauTop aioopiop cum bcf^ ie Pos . . dl lac om 5po- paaxop . . E opopao-x. epcoiuiop aou | ep (f®*' om) tudu. x. yepeam: b add XHcr yuo-, F^ xoG aioopoo- | kqi etiue luacr (i om) 6 Aaocr (l add " IcipaHA) • yepoixo, yepoixo (alfcerum om df^^il) dpAp (f^ie ante yepoixo ponunt); b om . . e add Kupie I Kai (f*^ add mdAip) OTpocjHpeyKep . . c add'looaKeip . . bf'^ie Pos tupoo-- HpeyKap | auxAp cum bdef“ f^^ ie Pos , . c xAp roaT5a | x. dpyiepeOai cum CDF E . . bf^ Pos alii x. lepeOcri | x sic: Kai loaAip (omissis eDpocHpeyK. aux. x. dpy. Kai) HuAoyHaap XHp iDaT6a Aeyopxeo oi iepeTa. Porro i Kai BopocHpeyKap auxAp (omissis x. dpyiep., Kai euAoy. auxAp) Aeyopxea. a denique omittit post xoop Tuaxepoop Aprop omnia quae proxime sequnntur, statimque pergit Kai xoop u\]/copdxcop 1 eTOlfiAe\|/. emi x. zu. x. Kai (i om GTuiSA. usque Kai) euAoyHcrop (a vitiose -dap) auxAp (a om) ecryax. (be lac Pos om) euAoyiap cum abdef^ixe lac Pos . . c euAoyHdop xAp ujaT6a xaux. Kai indpacrxop (sic) auxA euAoyiap j ouk eyet : c lac ouy e^ei
3. Kai dpapmacep (f*^ apuyayep) auxHp h pax. aux. cum abdef^f*’ gixe Pos.. c^Kai dpAyayop auxAp | ep (f^x Kai eiaApeyKep auxAp ep) xcp dyidap.
(x KOixcopi) xou Koixcopod (x xou dyiacTpaxoci, f*^ om) aux. cum acde(f^x) BF^IE Pos om I Kai (c add Aafiouda'Appa, non item abefVgixe Pos) e6ooKep auxH paaOdp (auxA pacr0. [b pacrxop] cum abe^'i Pos; cef^’gxe paa0. xA TDai6i. . D om I emoiHO-ep (cd Hcrep)"'Appa (ac om) acrpa (ae cp6Hp, x dyiaapa) | Kupiqo xcp 0ecp cum abcdeix Pos . . f“e xqp KupIcp (om xcp 0ecp) | a om Ae- youda I ddoo (d ddopai; lac add 6h,) cp6Hp (e add dyiap; df’o o65. dy. post pou ponunt) Kup. x. 0e. (lou (x add dyiap Kai eudpedxop epdoioiop auxou) cum bcf'^e lac Pos etc . . a om | dcpeiAaxo (bi lac -Aexo) cum abeie lac . . cdf^kx d^eTAe (-Aep) I dio’ epou cum bdf'»xe Pos . . a pe (sic) . . lac pou . . cik om | xd (dk om) opeidod cum acdf^exe lac . . bi xdp opei6idp6p | xcbp eyGpcbp pou cum BDF=^KXE Pos . . c (item alii?) pou dead xedp eyOpc&p pou . . a pou ep dp0pdDiDoid. . lac om | KupiOd cum bk . . df'^ixe Pos Kup. 6 0e6d . . a Kup. 6 0e. pou. . CF^Iac om j Kapmop (f** aipop, x add xAd) diKaiOdupud auxou (cum
14
PROTEVANGELIUM lACOUI VII,
oToAuDDAdcrioiJ epdbaaio[j auTOU. Tier d^ayYGAe? ToTa uioTcr “"poufiiiJ OTi'''AiJ|ja OnAd^ei; aKoucraTe aKOucraTG, at SdbSeKa cJiuAai ToO^la- paHA, OTi’''Appa GnAd^ei. kqi dptroaucrep auTHp ep too KoiToopi tou dyidapiaTOcr auTHcr, Kai e^HAOep Kat SiHKopei auToTa. TeAeaOepTOcr be TOuSeimpou KaTeSnaap 6U(|)paip6pi6poi Kai 5o|d;;opTecr Top 6eop "lo-panA.
VII.
^ Th 6e ooaiSi oopocreTiGepTO oi pinpecr auTHcr. eyepGTO b^ Sie- THcr H ooaTcr, Kai eTooep "looaKGipi* dpd^oopiep auTHp ep too paop ku- ptou, onTooo’ dooo6dopiGp THp eooayyeAiap np eooHyyeiAdpieOa, piH- inoocr dcuocTTefAH 6 SecroooTHo- ec^)’ npidcr Kai dnopoerSeKTop yepHTai
EE^KL lac; om abcde^ib Pos) . . d add kq! Kaproop | popoouenop (i Pos om; k lac add Kai, c auTCp Kai) nroAutnAacnop (enm bcdr, I Pos moAunjAaertoopa, E^KL lac UJoAuTOAouaiop) epcbroiop (d KaTepoonr.) auToO (d om auTOu, ep. auT. cum be'^iker Pos; c om; lac aicbpiop) . . aef^ om | tiu . . d Kai tIu . , oti j 'I’oufiip c. ABKR etc.. E** ctc " f ou/3eip, c’'(’ougHp pAppa 6HAd?6i (el -^eTai) c. ABDEiKL Pos . . CE®' R 0HA.'“Appa | oKOua. oKOucr. (alterum om k) ai 6006. (k 6e- KaSuo, I om) <j)uA. t. ^Icjp. oti "“A. 0HAd?ei (l -^eTai) cum abdikl Pos . . ce'^r om I dpeiuaucep: bir Pos dpeKAipep | auTHp (l THp iuaT6a auTHcr) cum abde E^iKLR Pos . . c add H pHTHp auTHCT | ep Tcp KOiTOopi TOU dyidcrp. (bl om t. dy.) auTHU (r om auT.) cum abee” iki.r Pos . . CF‘'‘ ep tc6 dyidcrpaTi tou koi- ToopoCT (f®' om T. KOiT.) auTHU | Kai eplA0ep Kai: d Kai e^eA0ouffa'“Appa | Kai diHKopei: E*^ TOU diaKopAuai | e^ KaTHA0op, i KaTHicrap | eucjjpaipopepoi : BIER eucjjpapdepTeo-. Praeterea bi add Kai emcOnKap auTH opopa (b auTHp, omisso dpop.) Mapidp, diOTi to opopa auTHC ou papapdAceTai eiu Top aidbpa, item Pos et posuerunt illi nomen Mariam. Similiter e'* post T. de.^lTpaHA add Kai eKoAeuap 6e to opopa auTHU Mapidp, AeyopTea oti to opopa auTHcr ou papapOHceTai. | Kai (Pos om) do;d5opTea cum adf®'L . . beir Kai edo^a^op . .. CE Kai edo^acrap [ er Tou'lo-pai'iA
VII, 1. inaidi; a“* ir TOaidluKH | ey. de: r om de | a Kai eyepeTo dieTiW, omisso H EoaTa |"looaKeip (a 6 luaTHp auTha) cum ac, item ut videtur d alii . . EF^L add TH'^Appa, bf^ir Pos^AppH (R'^Appa) th yupami auTOu, e njpdo- ■'Appap THp yupalKa auTou | dpd^oopep (a -;Opep) cum adee'^l . . bcf^r drod- ^opep . . E ddbpep (et pergit ep TCp pacp Kup. Ti'ip loaTda) ] auTHp : r xAp luaTda TauTHp 1 E^ eicT Top padp toO Kuplou | dnjoocr cum abdef'^iel . . e^ doo-TC . . c Kai I I diDoddbaoopep \ THp etoayyeAiap . . bilr Pos add Hpdbp | np eiDHyyei- Adpe0a , . e^ om . . e^ add Kupiop tc5 0eq5 | dnoocTTciAH (u -CTeAeT) cum cdef^ HIELR . . A dmOCTTH . , B dtOOaTpe\|/H, E^ droOO-TpacjjH I 6 deOTDOTHCr c. abdegik (ponitpost ecj)’ Hp.)LR. . c Kupiou 6 0e6or. . e®'E^ om | e4>’ Apder cum abdef’^ielr . . CG ujpdaHpdo'.. E“'d4>’ npebp | doopoad. yepuTai (e^ -poiTo) cum abdef^f’^gielr . . c yep. dropoerd. Pos libere sic: ne forsan a nobis aaferat deus succeuseatve in
PROTEVANGELIUM lACOBI VII.
15
TO 5(X)po[j H|j(X)(j. Kai etcoep Appa* apapiefpoopiep to TpiTop erocr, ocncocr piH ^HTHcret h roaTcr aoaTepa h piHTepa. Kat eTojep ^looaKefpi' apapieipooptep. ^ kqi eyepeTo TpieTHcr A njaTa, koi eTooep "looaKeipi^ KaAeaaTG Tacr euyaTepaa Toop "GSpaioop Tacr apiidpToua KaWa&e- Toocrap apa AapiujaSa, kqi ecT cocrap Kaiopiepat, Tpa pin aTpac|)H A coaTcr eicr Ta ocoicrcx) kqi aiypiaAooTiaGA h Kap6fa auTHa eK paou ku- piou. KQI ecnomaap outooo- eoocr dpefino-ap ep tco pacS Kupfou. kqi t56'2aTO auTHp o i6p€ucr, Kai c|)iAHcrao' EuAoyHcrGp auTHp Kai 6ToJ6p* epieyaAupep Kupiocr to dpopid crou ep rodo-aio- TaTa yepeaTo-- eooi (Toi ecu ecrx^TOU T&p Apiepccp (|)ap6pcib(T6i Kupioo- to AuTpop auTOu Toicr uioicr IcrpanA. ^ kqi eKaOiaep auTHp ecoi TpiTOu SaOpiou toO GucriacTHpiou, Kat eujefiaAep Kupiocr o Oeocr ycipip ecu’ auTHp, kqv
nos. I "Appa: add h yopi'i auToO, l TOpoc^ IcooKelp | oinooo- (d add T6cx)pep)
pH ABCDEE^ . . IKLE piWoOCr | ^HTHCTei (-CTH Bk) CUm ABDEKLE . . CF^ eHJI^HTH- crei (c-ffH) . . I dpa5HTHaei | h roaTa cum abf^ike Pos . . cdf*‘i, om | roaxepa (d h toqt.) h (i Pos kqi) pHT. | dpapeipcopep cum bd (add kqi to rpiTop ctoct) EFaiKE Pos . . c dpAp, yc-poiTo; item l yepoiTO, dpAp. a ab eTcoep MooaKeip altero ad alterum traiisilit.
2. Kai eyepexo cum bie Pos (d sic: KaiyepopepHff THanraiSocr TpieToOcr) EF^KL^eyep. 6e . . c AOci 5e eyepexo | Ka! (cd om) eimep ^looaKeip , . l add ropdo- xAp'Appap | KaAeaaxe cum abe Pos . . d KaAeadp poi . . cf'^k KaAecoo- pep I Aaprodda cum abef^ikle (l sic: kqi ecrxoocyap pex’ auxHff ropoCT luAdpHp auxHff, KQI AaSexoocrap roaCTai dpd plap Aapinddap) . . c Pos AapindSao- | ffxpacjjH cum abdef^ile . . ck c;roicrxpa<|)H | l alxpaAooxiffOHaexai j h Kap6ia: F^ H xJ/uxA . . L 6 po0<7 KQI H KQpdia | KOI euDOiiiaap ouxoocr, eooa (l doer: c add ou, non item bef^le) dpeSHaap (e dpe/3H) ep xqp pacp (d eia paop, f<'‘ eicrxop paop) Kupiou (lE Pos om) . . ak om | Kai ede^axo aux. (d add iSiaxapIaff) 6 iepeua- (bie Pos 6 dpxiepeua) . . a k. edqapxo aux. oi lepeTc | Kai (jjiAHaao- (cum GrKL ; F^ om ; bc KaxacjjiAHC'ao') f;uAoy. auxnp (c om) cum (bc) (f^) gke . . ef'^e Kai e4)iAHcrep auxAp Kai HuAoynaep (e euA.) . . a Kai ecj^iAnoap auxAp . . d Ka( KaxecJjiAHCTep aux. k. HuAoy. . . i Kai Hanjdaaxo auxAp | Kai etroep (a -TOop)
D Aeyoop | epeydAupep (bdf^i Pos praem Mapia vel PJapidp, r m Mapidp,. non item ack) cum age etc . . l peyaAupei, b -Aupai, Pos manifestabit j Kupiocr cum Ai Pos . . BCK Kup. 6 GcocT j xaTo (d om) yepeaTa cum aboef'^ikle Pos . . c add XHcr yAcr . . ae add Kai eTiuep 6 Aaoa' yepoixo, dpAp. | eroi col (b aou; f^ add ydp) . . df^ie om | eio’ eaxdxou cum ac etc . . bf^ke alii ero’ (i Kai ero’) eaxdxoop (df^ add 6e) | cfiapepcbcrei . . a praem Kai ck aou j Kupioa cum adef*^! Pos (i Pos add ep aoi) . . bcf*^ke Kup. 6 deoa (e addep ao!) | x6 Auxpop (iee Aouxpdp) auxou xoTa uioTa abdef^iele . . c xd Auxpop xdbp vddbp
3. A eKdGnaap | etoi (aie add xou) xpixou SaGpou cum acie . . bef^e eiui (f“ k ep xcp) xpixcp 6a0pcp . . l eroi xdp xpixop SaBpdp j k ep xcp OuaiaaxHpIcp | ecoeBaAep cum diele . . abc edaAe . . f®*' dedooKep (pergit auxfi X^P'H 5
16
PROTEVANGELIUM lACOHI VIII.
xaTG)(6p6ucre|j ToTa OToaip auTHcr, xai HYti™n(Te|j auTHp ujcta o?ko<t "lo-panA.
VIII.
^ Kat KaYeSHcrap oT auTHcr 0aupid<;opTecr xai atpoupTecr
Top SecoaoTHp 6e6p, oti ouk enje<TTpd(|)H A maTcr elcr to. odjiVoo. Hp 66 Mapia ep tco pacS Kupi'ou oba caepicrTepd pepiopiepn, xai eAdpiSa- pep Tpo4)Hp 6K yeipocr dyyeAou. ^ yepopepHo- 60 auTHa 8oo6eKae- 1 oua, aupCouAiop eyopGTo Toop lepeoop AeyopToop* i6ou h Mapia ycyopep 6a)66KaeTH(j ep tco pacS xupfou- t( oup auTHp oaomo-oopep, pHoaoocr pidpH TO dyiaapa xupfou; xai eTtuop tco dpyiepeT* au gctth- Kacr eroi to GucriacrTHpiop Kupiou, eTaeAOe xai copocreu^ai rnepi au-
6e. 1 A got’ auTH | l KaTGXopeue ] dk ep toTc | koi (k praem Kat GOTeOHKep auxA opopa Maptdp | HYaOTucrep (e Hyiacep, l HOADyHcrep) auxAp OTaa (b add 6; articulum abesse diserte dicit Geo 1. 1. pag. 1121.) oTk. "lap. | Post Mapidp (cf. ad V, 2.) Eust pergit Hpxipa TpiexH yepopepup xcp pacp xoO 6eo0 d4)iepooaap.
VIII, 1. Kai Kaxefi. cmn adeie^er Pos . . bc koxgS. 6e | ef^^ om 01 | 6aupd- ^opxGff: A 5o^d5opxea | kqi aipoOpxecr cum acf'^k Pos . . bd kqi 6o)d5opxe(7 . . 1 KQI upiJoOpxecr . . ef'^b Kai aip. kqi 6o|d5opxea | xdp SeoOToxnp Oeop cum f'^k; lx. deoOT. Kai Kupiop . . acf^r Pos xdp 0e6p . . b Kupiop xdp 0e6p . . k xdp 0edp " l(jpaH\ | GOTGcrxpdcjjH cum bceke . . d eOTeaxpe\j/ep . . ai dOTeaxpdcj>i i - . eoxpdcliH I etcr xd ootictoo cum abc . . dekb cot’ auxouu, il Pos (l Pos post H OTaTo) got’ auxoTcr, F^ OTpdo auxouo | wp 6e . . a Kai Hp . . i (add Ap post Mapia) L (add fip post Kupiou) h de | Mapia cum a (h Map.) bdf^ikl Pos . . CLB Mapidp I ep xcp pacp (d oTkco) Kup. (a om) h. 1. cum abf^kb . . c Pos post pepopepH I dba cum bf^kl . . ac cboei | i om dboOTepicrx. pepop. , r om dxT OTGpicrx. I D eAdpfi. 6e Kai | dyyeAou: b Kupiou
2. ByepapepHcr| doodeKaexoOo cum abckb etc Eust. . F**i ddbdeKa exrop (i add ep pacp Kupiou) . . f'^** xeocrapaKaideKa excibp | crupdouAiop ; b praem ep xcp pacp Kupiou I E aupd. eOToiHcrap 01 dp^iepeTcr Aeyopxe<j . . Eust 01 lepeTa aupfiouA. ciOTOiHcrapxo | A Mapia cum abf“ (bf^ om A) k . . CE Pos b")apidp | ik eyepexo | l exdbp dcbdeKa . . f'^"* xecrcrapaKaideKaext'icr . . Pos annorum decern | ep xcp pacp Kupiou (k add xoO 0eoG Apcbp): ef'*' om | xi oup (eie om) auxAp (f^b auxA) OTOiHO-oopep (b -oopep: cb Pos ante auxAp [-xA] pon) | ptdpH (sic codd. mei, non piapA ut Thi edidit) cum abdeikl . . F*^ piap0A, Vq% macular etur . . c praem cotgAOh auxA xd yupaiKOop Kai | dyiacrpa . . f'’ dyiacTxApiop | KUpiou xoO 0eoO Apcbp (k om) cum abdef’^kle Pos . . f'^ xou Kup. Oe. Ap. . . c Kupiou | B etOTap . . L etOTaoip | xcp dpxiepeT (l lepeT) cum abel ; item pracmisso 01 lepeTo- IB Pos . . BCK oi dpxiepeTo- xcp l^axapia, item f'^ xcp ^ax- oi dpxiep., item F^ 01 iepeTcTTOpdo- Zaxapiap | au (a praem ei) eaxHKaa (a eaxHaaa, e eaxna) cum ABCEK . . f^ilbPos uu axA0i I euji xd (deb xoO) duaiaaxApiop (deb -piou) Ku¬ piou (b om, D add xoO 0eou) . . l ep xcp 0uaiaaxHpica Kupiou .. ic epdoOTiop Kupiou got! xd Oua. | eTaeA0e (f^ie praem Kai) cum bc . . adef'^ikb add eia (k
PROTEVANGELIUM lACOBI VIII,
17
THa, Ka\ o (j)aijepcbo-ei aoi Kupioa, toGto Karojoii^o-oopiep. 3 eiorfiAGep o dpxiepeua Aaficbp rep 6oo56KaKdb5oopa eTcr TadyiaToop dyfooh xal Hu^aTO roep? aurfia. Kal T5ou dyyeAoa Kupiou emecTH Aeyrap auTop- ^^Xapfa, e^eAGe kqI eKKAnenaaop touo-
XHpeuopxao- tou Aaou, kqi epeyKaxcoo-ap dpd pdgSop, Kai ra edp Kupioa (THpeiop, xouxou eaxai yupH. e^HAGop 6^ oT KHpu- K6cr KaG’ oAho- xhq- luepixcbpou XHa "louSaiaa, Kai H'xHo-ep h adA- CDiyi Kupi'ou, Kai eSpapop ojdpxecr.
oup e.(7)jo (D ep xqp) ayaapa (D^-airpax.) KupIou (ef3k om) . . pH Pos plane om 1 L eu?ai j Kai o (i om) eap (c 5p, d om) (j)apepcbCTei (-nei cum abdke : cf^ -<JH) (70. (AEIR om) I Kup.oa cum B (O Kup.) EFHk . . ACE Kup. 6 060(7 Pos deus I xouxo cumBDEpapbiKE Pos . . AC add Kai | mo,H<7oopep cum abdefHkl ^ . CE -(7opep (Pos faciemus) . . F^ n7oiH(7op
3. Kai eiaA\06p (d e?(7eA0cbp - - Kai er(7Hei ei(7 x(i) 5 (ipxiep. (cum adf^ie Pos; bcf'k o lepeuo-. l add eia x6 0U(7.a(7XHpiop) Aaficbp (le ^op(X)u) tou 6co5eKaK(»5oopa (cum bdef^ike; a 6oo5eKaK65opop (sic), cl x6 dcoSeKaKcbdoo- pop. L add iepoinpeuje(7ip(iTiop) Idle ajpoanujaxo ( roepiauTHa cumADEpaiEXE
Pos . . BC om I etue(7TH cum bcdf^i Pos . . fHe e(7TH . . ael fiA06p | Aevoou auTcp c. ABEpapHL Pos; c auxep Aeyoop . . d Aey. x(p (SpxiepeT, e Aeyoop too Aaxap.a . . i xcp Zaxapi(? Kai etnjep auxep | Zax- Zax- cum cfH Pos . . abdil om alterum, e om utrumque (vide ante) | eKKAH(7iaaop : l KaAeaop ( ef^ Eust
uj(apxa(TT.XHpeuopT. |xouAaoO(itaetiamEust)..LeKxouAaou'l(7paHA a
x(i)pjep(i)p xoO Aaou j^A epeyKeToo(7ap | (ipd paB6oy (d T(ia p(ig5oua auT(5bp); L roao- (cod.^TOaoaJ) eio-, Kai \aBe auxda Kai dOaop auT(i(7 eiui to 0U(7ia(7TH- piop I Kai cp (l ou, codd. plerique o) e(ap (f^ Bust ap) eOTi5ei?H (d -jei) cum adefHle Pos Eust . . bci Kai eia (b 5p e()p (b ap, i om) ero.adjH (c 6ei?H) I Kup. cum ADI . . bcfHe Kup. 6 0600 (K add HpuSp) . . Pos Eust 6 de'oa | l an- ^eTop enji xAp pdfi5op auTou \ toutou cum acfH Pos . . be toutcd . . de touto j eora. . . ad eaxip | yupn , . i Pos yupA ela xApnaip . . d ela xApHaip tho coap- 0epou I ejHAOop 5e oi KHp. cum BpbiKLE Pos; item ae ejAAdep (-0e) 6e 6 KHpu'
. . CF*» Kai eiHAOop oi Kwp. | Ka0’ oAho (ab Ka0’ oAou) xAa (b tou) mepJ (f^il om T. mep.x.) THa^ lou6. (e ep TiAnou5aia) | l HXHaap dba a(iAn7. | KupioJ . . A om , . I add H piey(iAH | Kai e6pap.. TO(ipT. cum bce Pos . . ADEpaKL Kai eu0eooa (ita ak5 dl i6ou euOua, ef^ i6ou aup -) e6papop (k add oi; l add oi XHpeuopxea) OT(ipTea (p^ add eia (JmcipTHaip) j Eust pergit; TepouepHa 6e auTHa 5 co 6 e k aexoua, oi iepeTa au^ifiouAiop eeoo.AaapTO xipi (editum est T(»p Tip.) auxAp njpoaydpiop aup(a vl^oo a. p , Kai euj.- xperooua. x6 p dpx i ep ea 2axa p i a p eia t() <3y.a xedp ayicop eia- eAdopxa aiTHa(ia0ai Top 0e6p deoo KaAuvI/ai auxep to xip. ropoaHKei ^euxOApai auxAp. Kai tou ^Xaxapiou euxopepou dy- yeAoa emi^apeia anpaipei nrdpxaa aupayayeTp tou Aaou xoua XHpeuopxaa Kai Kaxeyeip eKaaxop pd^ldop, Kai cp dp 6 0e6a eroidei^H awpeiop, xouxcp aupdvj/ai xAp TOap0epop!
Evang. apocr. ed. TischenJorf. Ed. IT. 2 ^ ^
18
PROTEVANGELIUM lACOBI IX.
IX.
' Mcx)aH<|> 6e pi\|/acr to aKeacjap|jo[j e^nAGep eicr aupdpTHaip auTobp* Kai aupa)(0epT6cr dojHAGop oopdcr Top dp)(iepea, AafiopTecr Tacr pctfiSoucr. Aafidbp bk doodpTOop Taa pdSSoucr eToHAOep eia to- Tepdp KQi Hu^aTO. TeAeaacr 6^ THp eux,Hp fe'Aafie Taa pdfidoua kqi €^HA0e KOI eujeSooKep auToTa* Kai oHpieTop ouk Hp ep auTaTcr. THp b^ ea)(dTHp pdfi5op e'Aafiep '*Ioocthc|)* kqi i6ou roepiaTepd 6|HA0ep eK THcr pdfiSou Ka\ 6ao6Tda'0H eoji THp K64)aAHp "Ioocth^). Kai etooep 6 lepeuo- Tcp ^la)crH(|>’ au KeKAnpoocrai THp OLrap0epop Kupfou ocrapa- AaSeTp eic THpHoip eauTop. ^ Kai dpTeTcoep ‘’looaH(|) A^yoop* uToucr ^')(a) Kai ujpeofiuTHa eTpii, auTH be pedpicr* piHojooa ajepiyeAooa ye-
IX, 1. "loocTHcl) 6e (i Kai''loDO'.) . . f’’ add aKOuaaa thct ^dAiDiYYOO' 1 pivl/aor K praem Kai auTocr | b to OKenj. auToO | ejwABep eio crupdpT. auTobp cum aef‘‘iklb, Pos; item D omissis eia crup. out. . . bc e6pape kqi auToc eiff xAp (TupdpT. auTcbp (c eiCTHp aupaYooYHp) [ cupaxSepTecr . . a cupeAGoprecr . . bf^’e add codpTeff (k oi Todpr.) ( i wAdop | ujp. t. dpxiepea cum abdf^ike Pos . . CL inp. (l eia) t. lepea | AaSopxea (l kq! eSooKap auxcp) xda pdfiS. dpd, pdS5op) cum abef‘‘f'^klb Pos . . c (et alii?) om [ Aafidbp 6e cum adegi . . c ^aBe 6e • - koi . . bf'’'kle 6ejdpepoa 6e (be oup, l kqi 6ejdp.) | duodpToop (c TodpT.) T. pdS6. cum bc ; item xda (f“ om) pd65. Tudpx. item njdpxoop x. p» auxdbp Eust . . adege Pos xda pd65. (ge Pos add dnj’, d eKdaxou) auxcbp . , i xda pdfi6. , L auxda. Praeterea praem ek 6 iepeua, f'^g 6 (f® om) dpxiepeua; contra add CF^ (sic habet: ndpxoop 5e AaSopxoop [corrige Aaficbp] xda p. 6 iep.) L 6 iepeua, ae 6 dpxiepeua; cuiusmodi nil habent bdi Pos | Kai Hujaxo (ge ujpoaHU)., D add topda Kupiop) . . f’^ TOpoaeu^aadai | l Kai xeAeaaa 6e j eKaBe xda (f^ xoua) paBd, Kai cum abdef^kle Pos . . ci om | e^HAbe Kai . . f*^ e|eA0cbp . . d om | Kai exuedooKep (cum cekle; bi dined., df^ edooKep) auxoTa (cum DEF^'L, K auxoua. bie eKdaxra auxdbp, c epi eKdaxcp xAp eauxou pd65op)
. . A eKdaxcp Se diedcoKep post ep auxoTa positura | l Kai x6 aHpieTop | ouk Ap ep (f^ etij’) auxaTa cum ef^f'^, item ep auxaTa ouk ecjjdpH bie Pos . . acdk ouk Hp (a e4>dpH, D e^iaipexo) ep auxoTa j "looaAcj) cum abef^'Ike . . c o-looaHcl) (d sic: XH Se eaxdxH pdSdcp ecj)dpH mepiaxepd, Kai emedooKe xcp "looaHcj)) | F^ mepiox. HAbep . . e e^AAbe mepiax. | ck; a cltuo | pdSdou: l add auxou | etnexdabH cum abef^ike; l loexaabeTaa nAbep . . c eiuexaaep | e eini xAa KecjiaAAa, f^ etodpco xAa KecjioAAa | Kai etm. 6 iepeua xc5''looa. (e om x. "looa. ; c auxcp 6 lep.) cum bcekle Pos . . adf^i k. etin. 6 (i om) dpxiepeua xcp (f® om; B iBpda xdp) "looa. (a om xcp "looa.). Ex his adekl pergunt "looaAcJ) (cl "looa. "looa.) | au KeKAApooaai cum cdf'^ke . . abel aoi (a ou) KeKAwpooxai j xAp TBapb. Kup. (a om) luapaAafi. (a ante xAp pon) . . l A tnapbepoa auxH | eia xApnaip eauxcp (f^ auxcp, e aauxcp) cum bef'^ie. . ad eia xAp. auxAa (d om) . . K om . . CL UJapdAaSe (l add oup) auxAp eia xAp. aeauxcp (l om)
2. Kai dpxeTm. cum abdef'^ikle Pos . . c dpxeTnj. de [ f^ 6"looaH(|) | a om AeYOop 1 uioua exoo : d add peapiaKOua | Kai (d KaYcb) inpeafiuxHa: aie k.
PROTEVANGELIUM lACOBI IX.
19
fjoojjai toTo" uioia IcrpaHA. Ka» eTajep o lepeucr tot ^Iot(jh(|)* (JjoSh- Shti Kupiop Top 066p <T0U, KOI {ipH(r0HTi ocTa enjoiHaep o 0e6o- Aa- 0ap Kai ASeipoop Kai l*Cope, ototct 65i)(aa0H h yS Kai KaT6nj60H(Tap 6id THp dpTiAoyiap auTrop. Kai pGp 4)o5h0hti, ■’loocrHcf), piHOTooo- eaToi TouTa ep tot oikot aou. ^ Kai c|)oSH06ia "looaHcl) ujapeAafiep auTHp eicr THpHaip eauTcp. Kai eTooep "IotcthcI) th Mapidpi* i6ou cnapeAaSop ae eK paou Kupfou, Kai pup KaTaAeiajoo ere ep tot oTkco piou Kai dajepxopai oTKoSopfiaai Tacr olKoSopidcr piou, Kai h^ot ropocr ere* Kupioo- ere Siac|)uAd^ei.
TOpeafiuTepoo- | quth (ita ak; et Thilo quth; Pos ipsa) 6e: b Kai outh j pedpia cum^ABDEF^pbjgj^jj ^ ^ ^ peooTepa. Praeterea ie add e<rr!, d Kai Tudber ecropai auTwa 4)uAaj, Pos Kai cJjoSoOpai | e pHUJOTe | tnepiYeAooo- cum adk . . CEP^L KaTajeAooa , . bie yeAcoo- | yepoopai (bie ante yeKcoa) cum abcbib Pos.. P^KL eaopai^ ante nrepiy. (KaTay.) . . d (})apHaopai | Kai eiOTep cum ABEP'^KLE . . c Pos etoje 6e | 6 lepeucr cum ceke . . abdf^ie Pos 6 dpxiepeucr I Tcp (pacK om)"loo(rHcj) cum BCpaKLEPos; sed c (add auTcp ante 6 lepeucr) k ad seqq trahunt . . a (sed add "loocrHc}) post 4>ofiH6HTi) e om | Kup. (d om) t. Ge. (Tou cum BDEpaixE Pos; item omisso crou ac . . l om | Kai ppnaG, cum ABDEP^IEE Pos . . L om , . C om ppHuG. | oua : I o TI I 6 0e6<7 cum bdf^k Pos . . EL Kupiocr o Geoa . . ace om | c Aa0dp | Afieipcbp cum b, item ASeipdb e, Afiipop d; aike Agnpebp, lm ASupra . . c Apupdop post Kope Kai j lm om Kai Jsope 1 KaxenjoGHaap cum ake; item cl KaTenropxio-GHaap (c add droap- Teo-, E nrapTecr, l dpi(|)6Tepoi) . . bdf^ie Kai KaTenriep auToua (d rodocr dpoi- laaa h yfi to UTbpa auTHU Kai Kax. aux.) | c})ogH0HxriooaHc}) cum acf^ . . e add Kupiop xop 0e6p, item be xop 0e6p, item xop Geop ante^looaHc}) def^i Pos I iiHTOoocr: F^ laHxi . . e ^iHrooxe j ep (d om ; be Kai ep) x. oi'k. aou.. e etni ae 3. A Kai e(()ofiH0H ^Icoaucj), njapeAaSep 6e | auxup cum a (add^lcoancf)) BCF^EE Pos . . DF*’ XHp TOapGepop . . L xHp xc Mapidpi I eia (c add xAp) xh- pHaip^eauxcp cum def^'el; item omisso eauxep bce, addito auxfia a . . f** eta Top otKop auxou .^. I Pos plane om | etroep: i Aeyei | "Icoaucj) cum adf^l BCEIEE Pos om I XH Mapidpi (f'‘ Mapia) cum bdf^l; e ropoa Mapiap- Mapia.. CEiE Pos auxH (e ojpda auxAp)" Mapidpi . . a plane om | i6ou cum abef*‘ile; item c Pos addito eyed . . e om | ck paou Kup. cum ADEpai Pos . . be add xoO 0eou, item ce xou 0eoG pou | pup : l i6ou | KaxaAeiinoo cum adef^Iiele . . c KaxaAiprnapoo . . b KaxaArajcbp | Kai (e Kdycb, i add i5ou eyob) aruepx. cum AEiE Pos . . B (vide ante) aroepxopai . . cf^e atuepx. ydp, l eydb ydp dxoepx. | pou; BEE om . . L add da exoo xrop dpxopxcop | Kai (l add xodAip, c ep xdxei) H^oo ujp. ae (d add oxap Kupioa /SouAuxai) cum bcdf^iele (add tnaAip) Pos . . aef“ oni I Kupioa (able Pos Kai Kup., f^ Kdp. 5e; praeterea cle add 6 0e6a) ae diacfiuAaiei (a -xxei; bcl Pos diacf). ae, e diacfiuAd^ai ae) cum abcef^kle Pos . .
c|iuAdxxeip (-xxei?) ae oup Kupioa . . d eaxoo 6e aou cfiuAap Praeterea bi Pos add TOaaaa xda npepaa (b pergit xfia 5ooHa aou) | Bust (post roapGepop) haec habet: ejeAGcbp 6e 6 Saxapiaa erooinaep ouxooa Ka0dba 6 oyyeAoa auxep TOpoaexa^ep. Kai Aafidbp njdpxcop xda pdSdoua
20
PROTEVANGELIUM lACOBI X.
X.
5^ au|ji5ouAio[j Tdb[j Tepeoo[j A6y6[jt(X)ij* zuoiHacnpiGp KaTanjeraapia tco [Jacp Kupfou. Kai etujep 6 Tepeucr* KaAeaare pioi ojapGepoua apiiapToua aojo rna (|)uAHcr A.auf5. Kai arnnAGop oT OoCTHperai koi e^HTHcrap, Ka\ eupop etuTa ujapGepoua. Kai epipHcr0H o Tepeuor tho- roaiSocr Mapiapi, oti Hp 6k THa (JjuAhct Aaui'S, Kai apifapTocr Hp too Gera. Kai acoHAGop oT uurnpeTai Kai nyayop au- THp. Kai eiaHyayop auTacr ep too paco Kupiou* Kai etraep o lepeua*
auTobp dnJHA0ep ep tco tepcp Kai tup o cr h u ^aro , Kai e^e\0(bp eKauTOD THp i6iap pdS6op dtuepeipie. xeA-euToTop 6e etui5t5o\j(y THp pd66op TCO "Ico aH(|), crHpieTop pieya eyepeTO. d0p6oo(yydp THp pd65op auToO Tuapd toO lep eoo u \a p 6d p o pTO cr, tuepiUTepd e^etuTH dtud th<t pd66ou kq! etui THp Ke4)aAHp eKa0eo'0H toG "loouHij). Kai 6 dpxiepeuu Kai tudpTecr oi aupopTeu lepeTu 0au- pdo'apTeo' to yeyopdu auTop yepe<T0ai ppHUTHpa thct KopHU CKpipap. Hp Aa6cbp o^IoouhcJ) ecJjuAao'O’e, Kai KaTaAitucbp ep tco oTkoo auTou dtjjiKpetTai too oiKoSopau eKTeAeuoop. np ydp TeKTCOp TH etUlUTHpH.
X, 1. AeyopTcop* tuoiHcoopep : ae tuoiHcrai ] toO paoO, r ep tco paco | 6 iepeucr cum acf'^k etc . . bdf®ib Pos 6 dpyiepeua | KaAeuaTe poi c. abdef^ilb Pos . . CK add d)5e . . f*’ KaAeuoopep | tuap0. dpidpT. (a Tau tu. toct dp.) cum ABEiE Pos . . CDF^ praem etuTo, item oke oktoo . . f^ toct 0uyaTepaff Tobp •'GSpaioop TOff dpidpT. | dtuo thct (|)uA. Aa. cum abdef®ike . . c ck 4)uA. Aa. . . 1 om I Kai dtUHA0. (bie Pos dtueA06pTea) oi Gtunp. (Pos om oi utu.): o om | Kai e^HTHuap (f*^ e^e^HT., be eK5HTHaapTeo', i Pos ^HTHUapTeo-. bie Pos om Kai sq) cum ABDEF^’iE Pos . . cgklm om | E Hupop, f** eupHuap, l Hupauip j etUT. tuap0. cum abd (tu. e.) ike Pos (i Pos add dpidpTouu) . . ef^gem otto . c ei I Kai eppHcr0H 6 iepeuu (bie Pos 6 dpyiep.) thu uiaiS. (k tuepi thu <|)uAh(t Tuai6.) Mapidp (gk Mapiao-), oti np (k ecrrip) eK (be om) thct (k om) <|). Aau., Kai dpiapT. Hp (f'’k om) tco 0ec5 cum be'^gike (item Pos: Et meminit princeps sacerdofum ipsius Mariam, quod ipsa esset de tribu David, et imm-aculata erat ante deum) . . D Kai eppHCT0HCTap Kai thct tuai6. Mapidp, oti Kai auTH ck cj)uA. A. eoTi, Kai dp. Hp TCO 0. . . c Kai eppHCT0H 6 lepeucr oti Mapidp ck cj). A. ecTi, Kai dp. eoTip .. ae om | Kai (k praem Kai dtueoreiAep tupdcr auTHp’) dtUHA0op (f'* -0OCTap) oi utUHp. Kai (k add eOpopTeci) nyay. (i Hyop) auTHp (ge om k. Hy- a.). Kai eiCTHyay. (i eiCTHyop, k eiCTHpeyKap) auTaCT (be om; f'’ om k. eicrny. OUT.) ep T. p. KupIou (f^ om) Kai eTtu. 6 iepeucr (bie 5 dpyiep.) cum bdf'^gike . . c K. dtoHA0. oi utunp. K. Hyay. auTHp. Kai eiCTHyayep auTaCT 6 iepeuc ep t. p. KUp. K. eTtue . . ae breviter sic: Kai dtunyayop (e nyayop) auTaci ep tco paco KUpiou. Kai ettuep 6 dpyiep. (e 6 iepeuCT); item Pos, bmissis Kai dtunyayop usque Kuplou. f'*' post dtud thct 4>gAhct AaSid sic pergit: Kai dtUHA0op oi utUH- pcTai Kai HpeyKap TacrtuapdepouCT, Kai eiCTHyayop auTaCT eiCT Top padp Kupiou* Kai ettuep auTaiu 6 dp^iepeuCT* AdycTe - - - tuopcjjupap. Kai eppHcrdn ^ayapiaCT
PROTEVANGELIUM lACOBI XI.
21
Aa)(eTe poi tio- [jHaei to xpuG'iop Kai to a(jfa[jTO(j Kai thjj Suoraop KOI TO (THptKOIJ Kai TO UaKflJ0llJO[J Ka\ TO k6kKI[JO[J KQt TH|J dAH0l|JHp ajop4)upaij. Ka\ e'Aaxep THp Mapidpi h dAH0ipH roopcjjupa koi to KOKKipop, Kai AaSoGoa dcuiei eicr Top o?Kop auTHa. tco 5^ Kaipco eKeipcp eaiyHcrep Zayapiacr, Kai eyepeTO dpT auTou CapouHA, peypio' oTou eAaAnaep Za^apfacr. Mapidp 5e AaEoOaa to KoKKipop €KAaD06p.
XI.
^ Kai eAafiep THp KaAuJHp Kai e|HA0ep yepfcrai u5oop* Kai i5ou 4)oopH Aeyouo-a- xctTpe KexapiToopepn, o Kupiocr peTa aou, euAoyH-
nrepi thct Mapiac oti eK <})uAHcr A.aS(6 eori. Kai eKaAeaep auTHp, kq! eAaxep auTH H aAnGipH etc. | al om &5e | pdaei: a pHcoi, i'**' pHcreTai . . d AdSoi | ro xpuCTiop (k -crop) cum abcks etc . . a Eust Top (f® om*) XP'^'^op | Kai
ro (f^gi Top) dpiapTop : f^ om | THp fiucro-op : b THp Suacrap, c to fiuacripop | K. TO (b Top) ffHpiKOp (bCB Eust CHpiKoOp, L. CTUpiKOUp, alii fflpIKOp^ oeipiKop) : F® om I Kai TO uaKip0ipop : bdf^b Eust Kai Top (b to, b THp, d om) uaKipOop . . I om I Kai TO (Fa Top) KOKKip. cum bcf^f*’gimlb Pos . . adek om I b om Kai t. dAH0. inopcj). I F^ hunc ordinem habet k. Top udKip0. k. Top KOKKipop k. THp B{icj(T. I THp Maptdp (k -iap) cum acdiklb . . ef'^g Mapidp . . b th Mapidp, 1'^ auTH I H dA. iDop<|). K. T. KOKK. cum abdef’^gilb Pos (Eust) . . K THp dAH- GipAp OTop(})upap pH0eip Kai to kokk. . . c to kokk. Kai h dA. TOop(|). . , f^ A dA. BJop<|). I DF^ om AagoOffa | dujiei cum aef^f'^gl . . bcdkb dTOHA06p | dp*’ ep tco oiKCp auTHU I f'^ ep 6e tco KOip. eKeipop | eo-iy. Zax- cum be Pos . . ack Xax- effiy. I Kai eyep. (a eyep. 6e) dpT’ auToO Cap. (f’’k Cupecbp, b Cap. d. auT.) pexpic (d dxpicr) otou (cum ae ; k otc; bdf^f'’ib ou) eA. Zax- cum abdef®f’’ike Pos (ultima sic babet: usque ad ie vero, o Maria, locutus est Zacharias) . . c om (videtur ab altero Zaxapiaa ad alterum transiluisse) | Mapidp: af^ke Mapia] TO KOKKipop: BIB Pos praem THp dAndipnp tuopcjujpap Kai . . f*‘ THp dAndipnp TCTOp(|)upap I eKAoo0ep cum aef*>gikle . . BC eKAooaep (-ae) . . f'’ epH0ep . . d (omissis Aa6. to kokk.) ep tco oTkco outAct eKa0i;eTO. | Eust pergit: Kot’ eKeT- pop 6e Top Kaipdp e6o;e toTu lepeucri KaTaaKeuao-0Hpai uiod dypcop Toapdepoop tco p a cp toO 0eoO k aTameT a ap a, Kai eupe- 0HO-ap ep TH <|)uAH"lou6a Toapdepoi etOTa. Kai thct Mapiaa 6e ppHO-0ei<T Zaxapiao- eKeAeuae Kai auTHp tnapeTpai ela Top ko- ToAoyop. Kai eicrayayobp auTaa eior Top otKop tou 0eoG kAh- pop SaAeTp lopo creTa^e p, inoiap oTuai Top xp^adp Kai to dpi- apTop Kai THp guaaop Kai to cTHpiKoOp Kai THp dAH0H loop- 4)upap Kai Top uoKipdop Kai Top KOKKOp- Kai eKAnpcddn Mapia THp TOopc|)upap Kai Top KOKKop epyd^eadai.
XI, 1. Kai eAafi. THp KaAro. (d add auTHa, item l) Kai ejnAd. cum bdeik.. ACF^E Kai Aadoucta THp (c om) KaAro. e?HA0e (c add 6e) | di toO yepicrai | Kai i5ou cficopH (f** add HA0ep) : Kai HKOuae (|)CDpHp | Aeyouaa cum CK . . bdef^ib Pos Aeyouaa (f^ -aap) auTH, f** auTH Aey. . . l Aey. ropoa auTHp, a ero’ auTHp
22
PROTEVANGELIUM lACOBI XI.
pejjH au e[) Kai roepieSAeaj6T0 5e-^ia kqi dpicTTepd, uJoOep
auTH H (|)OopH. Kai crupTpopiocr yepoiJepH dojiet eicr rdp otKop auTHcr Ka» dperuauaep THp KaAojHp, Kai AaSoucra THp roop(|)upap eKciOicrep eoji TOu6p6pou auTHcr Kai etAKep auTHp. ^Kai tSou dyyeAocr Kupiou ecTTH epdboaiop auTHcr Aeyoop* pA <|)0/3ou, Mapidpi* eupecr ydp ydpip epdbojiop Tou oodpTOop SecroaoTou, Kai cruAAH\|/H eK Aoyou auTOu. H Se oKoucracra 6ieKpi9H ep eauTH Aeyouaa* ei eydj auAAH\|/opiai dead Kupfou 0eou i;d6pToa, Kai yeppHcroo oba rodcra yupA yeppa; ^ Kai eToaep o dyyeAocr Kupfou* ou)( outooct, Mapidpi- dupapicr ydp
Aey- I KeyapiToopepH : L add Mapidp | euA. au ep yupaie- (i add Kai euAcyn- piepoa 6 Kapmoa xfia KOiAiaa aou) . . hk om | kqI (k h 6e) TOepieSAeiueTO (e -SAe\J/aTo) . . d add Mapidp, item bile (il h Mapidp) post dpiarepd . . a add i5eTp 1 6e|id re Kai | dpiarepd; i> add Kai SieAoyijero | aurn (h om) A 4)oopH cum F^HKL . . BDiE dpa (d om) etH (d e?, i om) A c}). auTH . . ae HKei Ac})... c auTH (ita ed) A cj). utndpxei | auprpopoa cum abdf^ikle . . ch eprpopoa | AH yepapepH | dniiei (-Aei a) cum aef^hl; be eiaAei . . ck diuHAOep, i eia- HAdep I F^L ep^Tcp oiKcp auTHa j Kai dperoauaep (i -mauaaTo) r. KdAiu. (a add aurAa) Kai cum aef^ hie Pos . . ckl(d) k. dpaoaauaaaa (d drooOeTaa) r. KdA- TOHp . . B Kai j AaSoOaa (i auAAafioOaa) r. Tuopc}). cum bef^hie Pos . . cdkl eAafie (c add nodAip) r. niopc}). Kai (l om Kai) . . a Kai | CKdOiaep (cum bcehike; F^ CKaOeadn , d Ka0ea0eTaa) enii roO 0p6pou (c eiui Top 0p6pop) aurAa (c om) : AL om | Kai etAKep aurAp (e om^ K rAp OTop(j)upap) cum cef^k. . bie Pos TOU epyd5ea0ai . . ad eKAoo0ep . . f'^hl om
2. H 6 dyy. Kupiou . . f*^ dyy. rou 0eou F aSpmA | eoTH (k ante dyy. pon) epeboj. auT. Aeyoop cum abdef'^hele Pos . . cf^ enieaTH Aeyoop aurA | epcbiu. rou Todproop deoroorou cum abehke . . c ep. roO 0eou . . f^i Pos ep. Kupiou . . D Tuapd Kupiou roO 0eoO Kai epdbunop rAa aurou do^Ha [ Kai (d om) auA/\H\}/M ( ADE -\|/ei; E auAA. ydp, a auAA. oup) eK Aoy. (be add dyiou) aurou (i Kupiou. A eK OTpeuparoa dyiou) cum abcdehike . . f^ Kai i5ou am\AH^}/H epgyaarpi . .
Pos om I A 6e OKOuaaaa cum adef'^h; gl A 5e Mapidp OKOua. (l add raura) . . bce aKOuaaaa 6e Mapidp (Pos et audiens Maria) . . k A 6e Mapidp I 5ieKpi0H: A 6ieTapdx0H | eT eyed auAAH\|/opai (ahee -\}/copai) diud (i urod) Kupiou (bf^iee Pos om) 0eou (gl om) ^cxiproa (e om) cum abdef'^f'’ ghiee Pos . . c nil nisi ei eycb auAAH\}/opai. Praeterea F^ praem liaec: UJorazDoa poi 6 daroaapda ouroa. Kai c dyyeAoa eTooe nipda aurAp* 6 Kupioa perd aou, Kai auAAH\|/H ep yaarpi. lam sic pergit: Kai ei eydb, (})Hai, auAAH\}/opai etc | Kai yeppAaoo (b re^oopai, bi Pos reppai) oba uj. y. yeppa cum abef^f’^ie Pos . . H H c»a rofiaa y. yeppa. . cdgel nil nisi eba mdaa y. y. Praeterea f'’ add peya poi roOro rd puarApiop.
3. Kai eToo. 6 dyy. Kup. (i add aurA) cum bhi Pos . . ae Kai eTra. aurA 6 dyy., F^ etnie 6e 6 dyy., d Kai 6 dyy. Kup. Aeyoop, c Kai Aeyei oopda aurAp 6 dyy., L Kai drooKpideia 6 dyy. etro. aurA . . e Kai i5ou earH dyy. Aeyoop aurA, EF^ Kai i5ou 6 dyy. (f'* add F aSpiAA) eoieaTH (f'’ eoTH) Aeyoop (f'’ add aurA) I E om oux OUT. Map. | 6up. y. Kupiou (be Pos 0eou) eroiaK. aoi c. abdhile Pos . .
PROTEVANGELIUM lACOBI XII,
23
Kupfou eoaiCTKiacrei croi* 8i6 Kai to y^HlJroiJeiJop eK aou ayiop kAh- Gno’eTai uioa u\|/faTou, Kai KaAeaeicr to o[jo[-ia auTOu ^Incroup • au- Toa ydp crobo-ei Top Aaop auTou doao Tobp dpiapTidbp auTcbp. Ka» etooep Mapidpi- T8ou h 6ouAh Kupfou KaTepobooiop auTou* yepoiTo |ioi KaTo. TO pHpid aou.
XII.
^ Kai eoooiHo-ep THp coop(|)upap Kai to KOKKipop, Kai doonyayep Tcp TepeT. Kai euAoyHaep auTHp o lepeuc Kai etooep * Mapidp, epie- ydAupep Kupiocr o 6e6cr to opopd oou, Kai ecTH euAoyHpiepH ep oodcraio- Tata yepeaTcr THa yHcr. ^ AaSouaa Mapidpi
dooiei oopoiT ^GAiodSeT THp cruyyepiSa auTHa. Kai eKpoucrep oopocr
«c 6. Y- uxl/icTou euj. croi . . ef^k aA\d (k om) ujpeupa ayiop eOTeXeuceTai eoji tre, Kai 6upapia u\|/f(7TOu eroiaKidcei croi | ycppcdpepop (a yeppop.) cum abc Pos . , def^f'^hike yepopepop | ck croG cum bef^ie Pos . . acdf^’hk om j dyiop: I add tc3 6ec6, b add ecrri, e ecrrip Kai ecTTai | kAhOhct. (c post k add (i)CT GK nrpeupaTOcr dyfou TeyOep) ui. u\}/icrT. cum cekl ; i ui. auToO kAh0. . . abf^f^he Pos kAh0, (e add 6e) ui. 0eou (f‘‘ add ^cxipToo) | "iHaoup: k uiocr u\j/(crTOu I auTocT: be outoct | docro t. dpapT. auTcbp: f^ h. 1. add Kai idou h cruyyepHa crou‘'GAi(rdgeT CTupeiAH(j)uTd ecrxip uidp ep ynpei (yitpci ed. Neandr. altera) auTHcr, Kai ourocr pnp eKTOcr ecrxip auxn xh KaAoupepH cxeipct: oxi ouK ddupaxHaei rodp pnpa luapd xc6 06c5. | Mapidp: k Mapia | e om idou | F** xoO Kupiou I Kaxepdbnr. auxoO cum aek . . bcf'^he Pos om | Kaxd x. p. crou: bf'’ add Kai dnjHA0ep dxB’ auxHcr 6 dyyeAoo- | Bust pergit his (post epYd5e- 00ai): Kai 6h eroi xoO oTkou epYa50pepH0' aOxHcr eujicjjapeiiy dyyeAoa xdp TOapd5o20p xoKop euayyeAi^exai auxfi, Ka0cbcr SaxopeT xd euayyeAia.
XII, 1. erooiHaep (f®' nroiHCTaCTa, omisso Kai sq); a eKAcooe | Kai xd kokk. cum ABCHKE Pos , . F^F*^ om | aTOHyayep (f^ Hyaye) cum af^f^k . . bche dor- xipeyKCp (-Kc). Praeterea ch alii add auxd, B xaOxa, f”' xauxHp: nihil eius- modi add abf’^ke Pos | xcp lepeT cum abcf^hke Pos . . f^ x. apyiepeT . . l eicr xdp padp Kupiou | f^ike HuAoyHaep (-ere) auxHp; f® xauxHp | 6 lepeua: ie om . F^ 6 dpxiepeuCT | Kai etroep : f'^ Aeyoop | bl c» Mapidpi . . af“k Mapia . . N om I epieyaAupep (-pe) Kup. o 0e. (l om d 0e.) xo op. ct. cum acbef^hkl , . bi Pos epLeyaAupdH xd dp. cr., e [ieyaAupdHxoo xd dp. cr. Praeterea c add ep ard- craia (sinexaTcr?) yepeaTa xhct yvGcr, contra abbef^ikle Pos. n sic: GOAdyHcre ere Kupioff 6 0e6cr, Kai xd dpopid aou euAoyHpiepop ecrxip ep nrdcraio- xaTcr ye- peaTff XHCT yficr. ( eaH euAoyHpiepH . . c euA. eaH . . b ecrxai euAoyHpiepop | ep Tudaaicr xaTcr ye. x. y. (l om x. y.) cum abef^hkb . . bfe Pos ep urdaH xh yfi - . c urod Kupiov;
2. Xapdp: A xap'P ! Mapidpi: hf“kl h (f»l om) Mapia (l sic: Mapia 6e Xap. Aa6.) | droiei cum aef“ikle; item dtBHei bbh . . c dnjHA06 ( TBp.-eAiadg. T- cruyyepida (b cruyyepHp) aux. cum abbef^e Pos . . chk mp. x. crayy. aux.
24
PROTEVANGELIUM lACOBI XII.
7H1J 0upa[j. Kai aKouaaaa h "GAicrdSeT eppi\^6[j to KOKKipop kq? eSpajaep topoa THp 0upap Ka\ npoi^ep, Kai TSoGaa xnp Mapidpi euAo- ynaep auTHp Kai eTojep • uj60ep pioi touto Tpa ^'A0h h piHTHp tou Kupiou piou copoa [ie; iSou y^p to ep epioi eaKipTHcep Kai euAo- yHcrep ere. Mapidpi 5^ eaJ6Ad06TO T&p piuaTHpioop oip eAaAHaep auTH FafipiHA 6 dp)(dyyeAocr, Kai HTepiaep eicr Top oupapop Kai etooep* Tier eipii eycb, Kupie, oti eudcrai at yepeai thct yficr euAo- youai'p pie; ® Kai eaooiHaep TpeTcr piinpacr ojpocr THp “GAicrdSeT. Hpiepa Se Kai Hpiepa A yacrTHp auTHa oiyKOUTO’ Kai c|)oSH0eTcra Mapidpi deDHA0ep eTcr Top oTKop auTHcr, Kai eKpufiep eauTHp dood
“’GAio'. . . Ij e1<J Top oTkop auTHC habet, additque usque cap. 14. medium plura a textu prorsus aliena. | Kai eKpoucrep uopocr (f^l om) THp 6upap (c th 0upa; KL Pos add auTHO'). kqi aKOucr. h (cum bf^ke, c om) "GAicr. epp. to kokk. (to KOKK. cum bdf'’ike, g to epiop; c to ep X^P®'') Pos om epp. t. k. koi;.
contra I om ut videtur eKpoucep usque "GAkj.) : haec om ah [ kqi eSpap. (a koi Kpajaca e6p. oOth; g 6papo0aa omisso ko! sq) rop. t. 6up. (d add auTHu) Kai Apoijep (f^ HOTudcjaTo; f’^gik add auTHp; be Pos add outh) cum abdef'^gike Pos . . CF%Kai (f*^ om) 6papouaa Apoi^ep quth . . h (vide quae H ante om) Kai KpoucraaaTHp Oupap Kai Apoi^ep | Kai i6o0cra t. Mapidp (a -p!ap; id. t. M. cum aeh; bcf^'ke om) euAoy. (e HuAdy.) auT. k. eiinep cum aeh, bcf®k . . Gi Pos KOI eiine | tooOep (f® Pos koi tu60.) cum abdef^ihke Pos . . cf^ praem euAo- ynpepH ou ep yupai^i, Kai euAGyMpepoo 6 Kapinoo tho KOiAiaa aou | eA0H h.L cum AK Pos . . bcf‘’'HE post pou pon | \6ou ydp to ep (ita acehk [item df^'F*^];^ BiE Pos TO ydp ep) epoi (e add op, c Speej^oa) eoKipT. (aeh add ep th koiAici pou) cum ABCEHiKE Pos . . F^F*^ Tdou ydp ober eyepeTO 6 dorDaopoo' aou (f'’ H 4>oopH ToO dennao-poG) eicr Td coto pou, to ep epoi euKipT. (f** eoKipT. to- Spe(|)0(7 ep dyaAAidaei) . . d idou ydp ecTKipT. to Spec{)oa ep dyaAAicicrei ep th KOiAici pou I K HuAoyHcrep pe, e om Kai euA. oe | Map. 6e emeAd0eTo; e Kai Hapidp ecu., aef^ Kai Mapia etueAdd., k Kai eioeA. Mapia | i> to puoTHpiop KUpiou o I eAdAnaep cum abdef'^f^hiee . . c eTme | auTH cum bef^'hiee Pos . .. CDF^ inpdcr auTHp . . a om | F afip. (e. 6 Fa.) 6 dpydyy. (k 6 d. F.) cum ab (add Kuptou) EF^HKE (add KUpiou) Pos . . I 6 dpxiGTpaTHyoa F aBp. . . c F afipinA . . hf^ 6 dyyeAocr | HTepiuep (e add Mapia) eic t. oup. Kai cum af^e . . bcdhe Pos dTepioaoa (d dpa6Ae\|/aaa) eicr t. oup. . . f^ om | f^ eTznep ep eauTH [ Kupie cum ae; item (ante Tiff pon) df^ . . bche Pos om | Hjdffai ai (i om) yep. THff yHff cum ACEF® . . BDiHE Pos 0111 THff y. | euAoy. pe cum aeh . . bcib pa- KopioOffi pe tcE -ffip epe); f^ Pos epe paKapi50uffip. d sic: oti idou paKa- pioOffi pe 10. ui yep.
3. Kai erooincr. (cd erooinff. 6e) Tp. p. (a p. Tp.) uopoff THp-GAiff. (d peTa "GAiff.) cum abcdef'’hie . . f® Pos om. Praeterea ex illis CF*’ add h. 1. Kai diu- HA0ep (f'’ Kai ouTooff ui0effTpe\j/ep) eiff Top otKop auTHC. ) b Apepaff koi Apepacr, E Apepa 6e th Apepq | ae oyKOUTO | k.^ c})o6H0eTffa (d Hiepicjiofioff yepopepn) Mapidp (i Pos A Mapia; df“ om) dnJHA0ep (cum bhie, df^ HA0ep;
PROTEVANGELIUM lACOBI XIII.
25"
Ta)(j uia)[j IcrpaHA. H[j Se eT&jj SeKa oxe xauxa eyepexo xd [JuaxHpia.
XIII.
^"Gyepexo 6^ auxH eKxoa pinp, kqi i5ou HA06p ^looaHcj) amo- xoop oiKoSopirop auxou, Kaj eicreAGdbp ep xcp olkpoauxoG eupep au- xHp oyKoopepHp. kqi exuv^/e x6 arpocrooroop auxou Kai eppi\|/ep eauxop yapai ecai xop aaKKop, kqi ekAaucre ujiKpdbcr Aeyoop* * ajofoD ujpocrcbajcp dxeptaco ujpoo- Kupiop xop 6e6p piou; xf be eu^opaiccrepi xPcr KopHcr xauxHa; oxi urapOepop ujapeAaSop auxAp eK paouKupfou xou Geou pou, Kai ouk ec|)uAa^a. xtcr 5 OHpeuo-acr pe; xfcr x6 mopH- pop xouxo enToiHo-ep ep xcp oTkoo pou Kat epfapep xAp ocrapOepop;
AE dro(ei) e. x. oTk. outhct cum abdef^hie Pos . . cf'’ om | dh luepieKpuSep BE CKpuvl/ep I eauTHp: a auxup | exdbp: h xpopoop | 56Ka (i 5db6eKa) e} cum ABDEIE Pos . . F® 5eKaTeaadpoop . . c TOepxeKaiSeKo, f*’"’ 6eKa tuepre . . h Sckq enrrd | oxe cum abdee Pos . . h oxap . , cf^ oxi | xaOxa (de add auxA, f'’ eicr eauxHp) eyepexo xd puax. cum adef'’ . . bce xd p. xauxa eyepexo (ce -popxo)
. . H eyepexo xa p. xauxa . . Pos haec fiebant | Bust in hunc modum pergit: To youp opioOep auxfi epyop eKxeAeaaoa 6i6cocn xcp d p yi e p eT,, Kai euAoyH0eTcra map’ auxou droetcri. lam vero statim pergit kov pexd xpopop xiKxei xop Xpiaxdp Kaxd ffdpKa. Kai xcop paydbp etc. Cf. ad cap. XXI.
XIII, 1. D Kai eyepexo | auxA cum bdef^i Pos; item ah auxAc . . c om | i6ou cum ABDF^HE Pos . . c Om | diDo : A eK j EF® oiKoSopioop | D om auxou I ei<jeA0d)p (c eTaA\0ep - - Kai) ep xcp oTkco (bie ei<7 xop otKop) aux. cum BCFajE Pos . . AEH om I eupep (n Hup.) cum acf'^h . . bd (praem dxepio-ao xopdcr xAp Mapidp) IE Pos eT6ep (d T6ep) | auxAp cum abdef'^ie Pos . . ch xAp Mapidp
• . F** xAp TDap0epop j oyKOopepup cum f^^ce aliis, item A oyKopepup, h oyKOu- pepnp . . B (oyKoopepHp . . d eyKuop | Kai exu\}/e (f^ exuniHae, Pos demissa facie, unde Fabric, suspicatus est exaroeipracre) xd rnpoffcoroop auxou cum
bcf'^e Pos . . adef^h om | eppi\|/. eauxop : i eKpu\J/ep auxop | x^l^ct' emi xop (ae om) ffdKKOp (a -kkou) cum abeh; item omisso X^pai d (eroi odKKOp) i (e. xop CT.) . . c Pos nil nisi xaH^i | tniKpdbcr cum abdehie Pos . . cf’^ om | f^ om omnia quae sunt inter xd TOpoCTOoiu. auxou et Aeycop | njoicp: e praem oTpoi oTpoi, xi T0enjop0a 6 ddAioa- | i uioico xpdmcp | f°’ dxepi;oo | pou: bhe Pos om I x! 6e: e om de j eu^opai cum adef'^; item OTpoCTeu|. bie, oraho Pos . . h (})0ey- ?opai, F^ Ae^co, c elcDoo | f^ om xAcr | Kopua: f'^ njaidda . . f^ pedpidoo | luap- eAafi, auxHp cum abhe . . cf*^ aux. luapeA. j xou 0eou pou cum bef^hie, item omisso pou Pos . . AC om | e({)uAa2a cum bdhi Pos . . acf'^b add auxAp. Prae- terea e add ouai pou xi xd yepdpepdp poi xouxo; | 0Hpeucra(7 pe (ita etiam Germ 1. 1. p. 1437.): A 0Hp. auxAp . . f^ xauxHp dupdoaCT | xid (c add 6) xd mop. xoux. (bhe Pos xoux. xo toop.) erooiHO'. (c nioiAaacr, d add roapoup- ynpa) ep x. oTk. p. cum BCDEFaniE Pos . . a om | Kai epiapep x. roap0. (e add pou) cum BEHiE Pos . . D xicT epiape Kai AxpiQAcbxev./o'e xAp loapOepop . . cf®^
26
PROTEVANGELIUM lACOBI XIII.
jiHTi eTc e|j^ a[jeK€(})aAaidb6H A taxopfa TOu''A5a[j; ooCTorep y^P TH oopa THcr 6o|oAoYiacr auTOu HA0ep 6 0(|)ia Ka» eupe THp Guap [jopHp Kat e^HroaTHo-ep, ouTOOcr Kapioi eyepero. ^ kqi ap6aTH''looaH(|) aojo Tou craKKOU, Kai eKaAecre THp Mapiapi Kai eTtuep auTH* piepie- AHpiepH Tcp 6ecp, ti touto erooiHcracr; eojeAdOou Kupiou tou 0eou crou; Ti eTaojefpoocraa xAp \|/uxHp crou, A dpaTpa(|)eTaa etcr to. ayia Tobp dyfc»p Ka» Tpo(|)Hp Aafioucra 6K)(eip6o’ dyyeAou; ^ A 56 eKAau- (rep njiKpdbcr, Aeyouo-a oti Ka0apd eTpu eydb Ka» dp5pa ou yipdb- <rKoo. Kai eTooep auTH ''looaHcj)' aT60ep oup ecrri to ep th yacrTpf cou; A be eTooep* Kupiocr 6 0e6a piou Ka06Ti ou yipobaKoo OD60ep
ecTTip pioi.
Tia (f®' Kai) HXpaAcoTeucre THp tnapG. dtn’ epoO koi epiapep auTHp . . a om ] pHTi: AH pH I eicr epe; af^h ep epo! ] a dpaKec|)aAedb0H | ToO''A5dp cum ABDEF^HIE . . c om ToO | raaiuep ydp (obaiD. y- cum df*^h; a om; lE Pos oti, B OTe; EF^ ep ydp). Pi-aeterea f’’ add CKeTpocr, d dSdp, h Pos 5 dddp: nil eius- modi bef^ie) ep (bie om; d Ap ep tc6 TOapaSeio-qp kqi ep) th ropa thct 6o|o- Aoyiacr aOroG (auxoG: f^ tou 0eoO. Add vero H Ap kqi, f^ pexd dyyeAcop aupAp KOI, item a dxe) AA0ep (be eianAOep) 6 ocj). kqi eupe (h Hupep) y. Gu. p. Kai e^Htoax. (ae AnraTHcrep. aef^i Pos add auxAp), ouTooa (bh outgo) Kdpoi (ade Kai epo!, e Kai ep epo!, i Kai eicr epe) aupeSn (d crupSeSHKep) cum ABDEF**' F^ HIE Pos . . c Kai ODCTroep THp Guap (hunc accentum codd, plures tuentur), ejHUJaTHcre Kai auxAp 6 o(})icr;
2. dind TOU croKKOu: f“ drnd toO e5d(|)ouo' . . f^ dwo thu yAo | k. eKa- Aeae t. Mapidp (e Mapiap) k. etinep auTH cum abche etc . . d Kai etnie Tupda THp Mapidp .. F®' Kai KaAeaaa auTHp etroep | b pepeAexHpepn | erooincraa cum ABDEF*^ (add ApTp) hie . . cf® TueTOoiHKao- | eoieAddou (af*^! Pos Kai ecu., non item bdehe) k, t. 0. ctou cum abdef^hie Pos . . F^ om . . c (sine Kai) post vj/ux- ffou habet | t!: a oti | dyyeAou (f^ toO dyy.; Pos angelorum) c. abdef^hi Pos . . c add Kai xopeuaacra ep auToTu, item e t! touto enjoinoaff, Map!a;
3. 6e cum abcf^he Pos . . d add Mapidp, f^ dKOucaca xauTa | Ae- youaa cum abef^hie Pos . . e add tc6 "Ioouhc}), cd Germ add ZA Kupioa 6 Seda (d Germ om 6 0e.) [ oti cum adf'’ Germ; ce koGoti . . bf®hie Pos om ] eydb cum bcdf'’he . . aef^i Pos Germ om | Kai etiuep cum adef*’ . . bche Pos eTojep 6e | auxA . . bhe om . . alius tupoo auxAp | oup cum bcdehe Pos . . adf'^i om I cot! cum bcdf^hie Pos . . ae om; e add Mapidp | to cum bhie (item F^ ut videtur) . . E touto . . ac toOto to (d sic: touto ecTip o ep th yauTp! crou ooepiexeio’. Pos est ergo quod in utero holes) | f^ om Kai etiu. auTH " IoochcJ) usque yaorp! crou j A be etcaep cum abehie . . c eture 6e auTcp . . d A 6e ropoo' auTop dirJeKp!0H . . f“ Kai eTniep auxA Map!a . . Pos et respondit Moria | Ka- 00X1 cum AC; item oti f'^ie; Pos quod . . bdh om | rooGep (f^ Pos add toOto) eoxip poi (f'*i om; Pos ante eax! pon) cum bf^ih Pos . . f^e ot60. e. to ep •epo! . . CE tooG. e. touto to (e om) ep th yacTTp! pou . . d dAA’ oti KaGapd ^pi Kai dp6pa ou yipdouKOO
i
PROTEVANGELIUM lACOBI XIV.
27
XIV.
M<a\ e(j)ofiH0H "Icoo-H^l) (T<j)65pa, Ka] Hp^piRcrep aujHa, Ka^ SieAoyi^eTO to ti aurAp ujoiHo-ei. kqi eToiep ’loocrHcj)- eap auTAa KpuxVra TO apidpTHpia, eupfcTKopai piayopiepoa Tcp popicp Kupfou- Ka\ edp auTHp 4)ap6pd)o-co toTct uToTct ^IcrpanA, cj)ogoOpa. (jhojooo- dyye- AiKop eo-Tip TO ep quth, kqi eupeGHo-opiai roapaSiSouc aTpa dOcoop €lcT Kpipa eapdTOu. TI oSp aOTHp roomaco; Ad0pa auTHp dmoAd(Tco doj’ epoG. KQi KaTeAaSep auTop A pu-^. 2 T5ou dyyeAoo- Kupiou <{)aip6Tai auTop^Kaf opap Aeyoop- pA TAp waTSa TauTHp-
*ro yap ep auTH op 6k ojpeupaToa eaTip dyiou- Te^eTai 6e uiop, Kai KaAeaaa to dpopa auTou 'iHo-oup • auToo- ydp acbaei Top Aaop auTou doro Td)p dpapTi&p auTrop. kqJ dpeaTH ^Icoo-Acf) dojo toO
XIV, 1, rb c},ogHeei(T, omisso kqi sq, e ecf^oSAeHp [ e? auTHir cum xcv^k.. DF aro’ auTHu . . bie om | Kai aieAGy!;. cum cf^ (add ep eauTco) h . d Kai eaKemTeTO . . aef- 6iaAoY.;6pepoa . . bie diapooupepou | to t( cum bdef^hr JDF add ap) . . ac ti | auTHp cum acdh . . bef®e qOth | ef® TuomaH I etroeu loouHci) cum ^E Pos . . DEFa ante^looa. add ep eauTcpjtem ah postAooHHcb. . c eiroe 6e ep eauTop | outho- Kp. to (i om) dpdpT. cum abchie Pos . . DEpa Kp. TO ap. auTHcr | eupiuK. cum aeh . . BCpaE Pos eOpe0Haopai | payop. cum ach etc . • Pos epoyocr | d t. pop. toO Kupiou | Kai edp: b Pos edp . . i edu
de I (})apepcbaoo cum ABDEpan (praem indAip) ie . . c <})apepdp ujomaoo I uA- TOOOO- oYYeAiKop (be ayiop) euTip to ep auTH cum ABCpanE etc . . il pAnjooa- ayiop euTi (Pos ne parmi iustum sit) | ae eupeOHO-oopai | tDapa6i6oucr c. ABEpaniE . . c t0apa6odcT j Kpipa: a xeTpau | e om o5p | auTHp: pa auTH | luomaco: f^ add ouK oT5a | i Aa0pa oup | auThp anjoAuaco: pa h anj. aupAp . . e hjoihuco auTHp . . A om auTHp | dm’ epoO cum acf^he etc . . BpajE Pos om . . Praeterea F add auTH H Hpepa Kupiou rooiAae. cba fiouAeTai ] Kai (cum ABEpanE Pos; CH add -rauTa auroO ep0upoupepou , d rou TaOxa dieAGyi^eTo) KaTeA. auxdu (h om) H (cum BDUIL; ACpaE om) pu^ . . pb om ^ ^
2. auTOD KaT’ opap (b om k. op.) . . a k. op. auxcp, i k. op. tco'Ioocthc}) ( pA <f)ogH0HC7 cum ABEpani Pos. . c praem ^Ioo<th4), item DR^looaHc}^ ^IcouAcb ad- ditque D iusuper uida Aauid . . e add ^looc7H(t> | THp maTda (h -5ap) TadpHp (pa auTHp pro tout., b om) . . i>pa Pos add mapaAaSeTp . . he praem znapaAa- fieip (inter m-apaA. et THp exstincta sunt in h Mapidp xAp yupakd uou), item B TOapaAad. Mapiap | ep aOxfi: bil e^ auTHu | op cum pan . . ac yeppHdep, bi Yc ppoopepop, E YeyeiJpHpepop, h yepopepop . . Pos natwm . . r om plane I eciT. ayi. cum Acpaa etc. . biee Pos ayi. eax. | Te-^eTa. (i Tejei) 5. ui. c. ABDEpasiER - . c Pos om j dpapT. auTrap: a ap. auTou | uropou; d add auToO | d eSdja^e | IcrpaHA cum ACpaL (praem Kupiop) . . bdhie Tou^lap. | hr Pos om TauTHp . .
28
PROTEVANGELIUM lACOBI XV.
uojpou, Kai e66^ao-6[j t6^ 066[j ''IcrpaHA Top SopTa auTcp THp TOUTHp, KOI e(|)uAa(Tcrep auTHp.
XV.
^"^HAOep 6e "'Appacr o nTpoc auTop Ka» eTojep
auTcp' t( OTi ouK 6c|)apHcr ep th aupoScp Apidop; kqj etooep auxco "looaHcl)' OTi ekapiop aooo thct oSou, kqi apeujauadpiHp xAp ujpooTHp Hpiepap. Kai ecrTpdc{)H kqi etSep THp Mapidp oyKOopepHp. ^ kqi dujfei SpopaTocr ajpoo" Top lepea kqi eTmep auTop' '*1ooo'Hc|), op cru piapTupeTcr, HpopHcrep cr(|)66pa. Ka\ eTooep 6 tepeucr* t( toGto; kqi eTrnep* xAp ujapOepop Hp coapeAaSep ck paou Kupiou, epfapep au¬ THp, Kai eKA6\|/6p Toucr ydpoucr auTHcr, Kai ouk e^iapepoocrep toTct
p*’ TOiauTHp xop'P 1 ecJiuAacro’ep auTHp cum bhilr . . acf^ Pos k. e4)uAa|e (f^ 6ie(j)uA.) THp maT6a, e k. e(|>\jAaacre t. TOaT6a . . THpAcai d(|)0apTHp toapOepop
XV, 1. "HaO. 6e cum abch Pos . . ir om 6e . . df^ Kai hA0. | tupoa (d eiu’) out. cum BCDH . . ILR PoS inp6(7 TOp''ioO(7Hcj) . . AEF^ om | auTcp cum BCHR etc . . ADEF^ TCp "toOCTHcl) | T1 OTI CUm ABEH . . CF^'' 5iaTt . . I Tl, R OTl . . E Tl OUp edpdSupaff Kai 6ti | ouk e4)dpHO' cum cf^hr, item ut videtur EP^a . . bi Pos (adfuisti) ou ujapeyepou, l ou OTapaYeYopaa . . ae ouk ecj^apepooaao | ep (h Pos om) th crupodcp (i o’upo5ia) npcbp (o om) cum bdghilr Pos . . f* th eicrodcp Kai (Tupodict Hpdbp . . cf’^ ep th cupaYODYH Hpdbp . . ae npTp eaurop | ae om auTcp 1 R 6''lcocrH(|) | eKapop cum abdef^hie, r eKappop . . c KeKpHKoocr npup, Vos fessus eram \ diuo cum af^hi . . bcr eK | THp (f®' om) TopcoT. Hpep. cum abef^f'^hilr Pos . . cd npepap piap (d add ep too oTkco pou) | Kai ecrTpdcfiH cum AC Pos etc . . bh k. eTOeaTpd(j)H . . f'^ ecTp. 6e . . d crTpa4)eia 6e, r Kai orpa- <j)ei<5‘ . . E om j Kai eT5ep (a k. T6ep, e Kai SAenrei; d Kai deoopHaaor omisso Kai sq) cum BEH etc . . cf®' praem ^Appac, a o^'Appao’, Pos scriha, E^Appaa 6 YpappaTeuCT, e add'^Appao' | THp (bhi om) Mapidp cum abf^ehie Pos, r t. Mapiap . . cf“ Tnp tnapdepop | OYKOopepnp cum CR aliis, bh ooYKOopepHp . . af'^ OYKOupepHp . . F*^ oYKOuoucrap (eYKUouoap? Idem infra eyKuop ouoap)
2. dcoiei (br dnJHei) cum behilr . . adf^ drofiAdep . . c dmeA0dbp omisso Kai seq 1 6popaToa cum abhie (Pos currens) . . cdr dpopaloocr . . f*^ om | lepea cum bcf'^hr Pos etc . . adf’^ dpxiepea [ Kai etiuep auTcp (bhir om auTcp) . . f^ Xeyoop auTcp, r add o) lepeu’ OKOucrop TOUTOp Top Adyop | op cum acder . .. f“ ou . . BEH ro I ou papTupeTo (e cruppapT.) cum bcehlr Pos . . adf“ ou pe- papTupHKao (P^ ouppep.). Praeterea e add roepi auToO 6ti diKaioo eorip | f® Hpopioe I F^ post 0(|)66pa statim pergit Tnp ydp toapdepop np njapeAafiep, omissis eis quae interposita sunt, similiter R om k. eracr. 6 lep. ti touto | 6 lepeuo cum BCGH Pos etc . . hdi 6 dpxiep. | ti touto : h tI emoiHoep | Kai etroep cum ae; addito^Appao chr; addito auTCp G . . d drueKpi0H de* Appao Kai eTooep . . BiE Pos Kai Xeyei auTcp | i tou Kupiou | h om auTHp ] Kai eKAe\|/ep touo y^p. OUT. Kai OUK e^iapep. toTo ui. “'lop. cum abdef^'Ilr Pos . , ch om | k. dojoKp,
PROTEVANGELIUM lACOBI XV.
29
vioio" IcpaHA. Kai acrjOKpiGeio" o lepeuc 6?ocrep • ^loocrHc|) touto eiuoi- Hcrep; kqi eTorep "'Appacr o ypctfJfJciTeuo-- dooroo-TeiAop utnHpexao-, xax eOpHaeio- xAp ujapGepop oyKCwpiepHp. Kai dojHAGop oT uajHperai Kai eupop Ka0(X)(T etojep, Kai dnjHyayop auTHp dpia tcS "IoocthcI) e\o TO KpiTHpiop. ^ Kai 6?aj6p o TepeucT* Mapfa, ti touto eroofncracr;
Kai Tpaxi 6TaaT6ipcoaaa THp \|/u)(Hp oou Kai eroeAdOou Kupiou tou GeoO crou; h dpaTpa(|)6T(Ta eicr xd dyia xobp dyioop Kai AaSouaa TpocJ)Hp eK )(6ip6cr dyyeAou Kai dKouaaaa xcbp uppoop Kai )(op6u- o-aaa epcbooiop auxou, xi touto earomo-ao-; h 6e ^KAauaep ooiKpdbcr Aeyouaa* Kupioa 6 Geocr pou koGoti KaGapd etpi epcbrniop auxou Kai dp5pa ou yipcboKoo. ^ Kai eTooep o Tepeua oopoo- "loocrHcf)* xi TOUTO eojoiHaao-; Kai etooep "Iooo-hcI)* Kupioc o Geocr pou KaGoxi
6 lepeuCT (i om; Pos 6 dp)(iep.) eTtcrep (c add auxcp) cum bcehir Pos . . af® k. eTio. 6 dpxiep. (f^ 6 lep.) | toGto; d xaura j f^ zuerooiHKe, Sic b: touto to TupaYpa etuoiHaep 6 IcocthcJ) ; | k. eitu. Appacr 6 ypapp. cum bhile Pos . . ace® K. eiOT. (f** add auxro) Appacr , , f** 6 6e ecj^H | dinoCTTeiAop: f*^ dnjoAuaop | eupHcreicr: lb eupHCouaip, i eupoGcrip, Pos invenient | xAp njap0epop cum bcf® etc . . AEH THp Mapidp (dap h) . , ile Pos auxAp | oyKCop. cum ce aliis . . b toyKcop. . . AF^H oyKOupepHp . . F^ eyKUop (Birch oyK.) oucrap | Kai dtuAAGop (f^ eAGopTecT omisso Kai seq; f^ etuopeuGHuap) oi unr. k. eup. (ae add auxAp, I auxAp oyKOopepHp) KaGcbcr (e dba; i add Kai) eiroep (f^ add [auxoTcr?] o "Appao-, D "Appacr 6 ypappaxeucr) . . e om Kai eup. KaG. eTro. | Kai dmAyay. (cum ACEH, item f'’, Pos adduxere; bdf^ile Ayay.) auxAp (c post KpixApiop pon; D om) dpia Tcp (a om) "Icxrcr. (d t. "1. cum ACDEHj bf^il Pos Kai Top"!., E xe Kai T.-loo.) eicr (h praem Kai TOapeaxHaap auxoua, item d Kai ecrxHcrep auxoua 6 dpxiepeucr) xd KpixApiop (eicr x. Kp.: d ecoi Kpixupiou; i om) . . f'^ sic: Kai toapaAafiopxecr xAp urapGepop Kai x. Aooo, dnrAyayop ela xdp lepea, Kai ecrxH (ecrxHoap?) eia x6 Kpix.
3. Kai eTujep . . aef^ add auxA | 6 lepeucr cum cef=»b Pos etc , . abdh o dpxiepeuff | Mapia cum aef^h . . c Pos Mapidpi, e xh Mapidpi- Mapidpi, d Tupdff xAp Mapidpi | Kai ipaxl cum bhile Pos . . def^ Kai xi . . ac Kai | Kai (c om) enreAdG. (e am.) k. x. G. a. cum AB(c)EFaHLE . . i Pos om | xcbp (emu cf®, E om; DH xop, A ora) uppoop (cum cef*; adh uppop) cum ACDEFan; sed ex his' df“ add auxenp, eh epcfanriop auxcJip, a ex crxopaxocr auxoG . . bile Pos xcibp puaxHpioop auxou | xai xopeucracra epcbni. auxou cum bcgile Pos . . adef^h ora I F^ xi 6e xoGxo | erooincraa: e add & Mapidp | A 6e: dl add Mapidp j eKAaucrep: f^ ebdKpucre | Aeyouctti, t> xai erare | pou cum bef^hil Pos . . ace om 1 KaGoxi: e 6i6xi, a oxi | eipi cum abdef^hle Pos . . c add eydb | auxou BHIE Pos KUpiou
^ 4. Kai eTnrep . . f'^ etnre 6e | 6 (f^e om) lepeucr: a 6 dpxiepeua . . d om | TOpdff (d xcp ; I OTp. xop) loocrAcj) • (e add''looaHc{),) xi xoGxo cum bdf'^hile Pos . . cAoocthc{), xi xoGxo . . e xi xoGxo, Acoohc}) | a om eroomcracr | xai eitoep bef^e eiroe 6e |'lc»ffii(|) cum abdehle . . cf^ 6 Aoocr. | 6 Ge. pou (bhi om pou)
30
PROTEVANGELIUM lACOBI XVI.
KaOapoa e\\i\ eym e\ auTHcr. Ka> etorep o Tepeua* pin -vl/euSopiapTi'- pe> oAAa Aeye to aAnOea* eKAex^ao- Toucr ciuthct Ka» ouic
e({)apepooaao- toTct uToTa''lcrpaHA, Ka> ouk eKAipacr xAp K6(|)aAHp aou uooo THp Kparaiap oojooa euAoyH0H to aroeppia aou. Kai
“looaHcj) eatyHcrep.
XVI.
^ Kai etooep o lepeucr* aojoSocr THp mapOepop Hp ojapeAaSecr €K paou Kupfou. Ka» ooepiSaKpucr eyepcTO "IcoaHcj). Kai eTooep o le-- peuo-" tooTiob upiacr to uSoop thct eAeyieoocr Kupfou, kqi (jjapepdbaev Ta apiapTHpiaTa upicbp ep ocJjOaApioTcr upiobp. ^ Kai Aafiobp 6 Tepeuor eoooTicrep Top ’*loo(TH(j>, Kai eojepi\|/ep auTop eia THp opeipHp* Kai HAOep oAoKAHpoa. emoTiaep 6^ Kai THp Mapidpi, Kai eojepiv^ep auTHp eTcr THp opeipHp’ Kai HA0ep oAoKAnpocr. Kai e0aupiao-6p wacr
cum BCF^'HiB aliis . . a om . . E add Kai 6 xp'O^Toc auxoO Kai 6 thu dAH0eIa(r auToO pdpTUff j KaOoTi cum bee® he, item oxi a, quia Pos . . c om . . i ou yipcb- o-KOO, dAAd j eyed cum acef^’l . . bf^hie Pos om | e} auxfia cum acef^ . . bhile dtn’ aOxHU j Kai ettnep cum abcdhe Pos . . ef® eTuje 6e | 6 (e om) iepeua cum bcef^he Pos . . ad 6 dpxiep- | d/Wd : df®' om j Aeye: f^ eiroe | xd dAHGecr : e xd- AhOh . . H xAp dAH0eiap | eKAe\|/a(r: dh praem 6iaxi . . a add ydp | x. ydp. aOxAa cum adef^'H Pos . . be aou xoua yap.; i xouxoua (aou xoua?) y. . . c xoua ydpoua | Kai ouk eKAipaa; F^ om Kai j umd xAp (f^ om) Kpax. X^^P*^ XeTpap) : I uiDo xAp X^^P*^ THp peydAnp Kai Kpaxaidp | onjooa; f^ oroep [ k. ■"looa. ealy. cum ach, item eaiy. 6e‘'looa. ef*'' . . bile Pos om
XVI, 1. etooep: h Aeyei | 6 iepeua . . ad 6 dpxiep. | Ap; h Ka0dba | eye- pexo"lcoa. cum abef*^hle Pos . . di yepopepoa 6'looa., item c addito eaxH . . f'^ nil nisi yepopepoa | Kai etroep . . d eTnie 6e, f® eTnje . . f*^ eTxd <j)Haip | 6 iepeua . . ad 6 dpxiep. j h rooxiaoo ( Kupiou cum cf^'e Pos (item di?) . . abeghl om, sed ex his bh add Kupioa ante cjjapepdbaei, e post (})ap6pdbaei, l add Kup. 5 dedaMapahA post xd dp. up. j ef'^ie Pos xd dpdpxHpa up. | ep 6cj)0. upebp cum BCF^HE Pos; item f^’l epdbroiop xdbp 5cj)0aApc»p updbp (f^ ApeSp) . . d epdbiDiop Apedp, G epeboj. codpxoop, i epdbin. xrop uidbp " lapanA . . ae om
2. d iepeua: a 6 dpyiep. | etnoxiaep (f*^ enidxHae) : dl Pos praem xd udoop, item H xd u6. xAa eAey^ecoa | xdp (d xcp) " looaAcj) : f'^ auxoua. Idem pergit Kui enj6p\|/. auxoua e. x. dp. k. HA0op oAoKAHpoi, omissis emoxiae 6e Kai usque oAokA. I emepxl/ep : a diueaxeiAep . . h droeAuaep | eiaxAp dpeipAp: adb eia xAp epHpop 1 HA0ep (dh praem pe0’ Apepaa xpeTa) . . f^ eroapAAdep, Pos rediit . . b KaxeSH, i Kaxiei | emdx. 5e Kai: ae dbaauxooa 6e emdx. Kai | xAp (gi om) Mapidp (bh -iap) cum bdghie Pos . . ac xAp toapdepop, e xAp luaTda j eOTep\]/ep cum bdghie Pos . . c eiuepiDe . . ae dineaxeiAep | auxAp c. abegh.. CE Pos Kai auxAp {earn etiam) \ A eia xAp epHpop | HAdep cum AC . . G KaxAAdep . . BDHE Kaxefin, I Koxiei | oAoKAHpoa: a add Kai auxA, bh praem Kai auxA [ f’^l om eiDoxiaep 6e Kai usque dAdioKHpoa j f^ edaupaae 6e | roda: h praem
PROTEVANGELIUM lACOBI XVII.
31
o Aaocr oti apapTia ouk ec|)a[jH ep auxoTa. ^ kqi etcoep o tepeua* eT Kupiocr o deoa ouk ecj^apepoocre xa apiapxHpiaxa upidbp, ou5(l eym Kpipoo upiaoT. Kai acneAucrep auxouo". Kai tnapeAaSep looaH(|> xAp Mapiapi, Kcii acoiei eic xop o?Kop auxou j^afpoop kqi So'^d^oop xop Oeop xou'‘lo'paHA.
XVII.
KcAeucKJ 56 eyepexo aojo A.uyouo'xou SaciAecoo" dojoypd— cj)ea0ai ojdpxacj- xoucr ep BnOAeepi XHa "louSaiacr. Kai e?Da6p"looaHcf)' 6yd) dajoypd\|/opai xoucr uToucr piou* xauxHp 56 xHp iijaT5a xv ojoiHcroo; ujma auxHp d?uoypd\|/opiai; yupaTKa epiHp; aTcr)(upopai, oAAd Ouyaxepa; dAA’ oT5aa-ip tudpxeo- oi uToVlcrpaHA oxi ouk eaxr
6 lepeuo- kqi | n A dpapxia auxdbp | ouk e(|)dpH cum abdef^hle, Pos . . cr*’ oux eupeOH I ep (a om) auxoTo-; ero’ aujop . . h om
3. 6 lepeua: ad 6 dpxiep. | ei (Pos om) Kup. 6 6e6a: f^ om 6 0e6cr j xd dpapxHpaxa cum aeil . . bdf^hb xd dpdpxHpa, c xAp dpapxiap, Pos peaea- twn I Kpipoo (hoc accentu abh; nec aliter CF®'; Pos iudico, k Kpipdb) . . e Koxa- Kpipd) I D om Kai dzueA. auxouff | Kai roapeA.-tajo-Hcf): df^ k. znapaAafidbp (f^ TOap. de) 6 "loou. omisso Kai sq ! dnjiei (bh dtDHei); a dcoHAOep j do^d^oop: f® upprop I xou''lo'p. cum bchr etc . . aef^il om xoO
AVII, 1. KeAeuff. de eyepexo (ghq ejHAOep. f^ Pos eyep. de kcA.) dzud (cum adeeqb; bf^i uujo, oh roapd) Auy. fiaaiA. (cum adf*^ [xoO fiaa. Auy.]; BEG [Kaicr. Auy.] hi [auxou xou pro Auy.] eqe Pos Kaiuapoff) cum abdef^g HILQE Pos ; praetereaque ex his gh add Kai (h om) 6ao'iAeooff’'Hpcbdou . . F*’''Gp de xaTa Hpepaiu eKeipaicr KcAeua. eyep. drod Auy. Kale. . . c Adypa de ep xaTu Hpepaio" eKeipaiu ejHA0e tnapa Kaiu. Auy. | d dtiijoypa\|/a0'0ai | zudpxacr xoucr (eq 6(701 eicrip pro m. x. ; f^ add "toudaioua- oT Huap, l dp0pdbu7oua Kai xdff yupaTKaff xouct, gh roaldau xoua) ep (i add xh) B.H0A. xAcr'loud. (il Pos om x."!.) cum bef^ghilqe Pos . . d ludpx. x. ep ” lepouuaAHp, f^ Eodpx. x. op- xaff ep XH "loudaici . . AC TDacap xAp oiKOupepnp | Kai etniep (ef^' eTur. de) ioocjHcj) (unus vel duo d'loocr.) cum abef^hilqe Pos . . d praem hA0€ de auxH H dD3oypa([)A Kai eic7 B.H0Aeep xAu’ loudaiaa . . c sic : ApayKo^exo deMoocrAc}) dmeAdeTp ck Najapex eJa BH0Aeep. Kai etroep | dnjoypd\|/opai (e -\},'CDpat) cum bf“hile Pos . . ACQ di0oypdc|)opai (-cj)oopai a) | xoucr uiou(7 (dq xoTc uioTcr) pou . . L praem Kai . . a post drooyp. pon | i om xAp coaTda | elq om x? TDOiHcrco j tDcxxj (l xi) auxHp (i om ; bdi post azuoyp. pon) diuoypd\J/opai (ahe -vj/oopai) cum abcdehilqe Pos . . f*^ dOToypd\}/opai, F^ dOToypd\[/acr0ai auxAp, eaque cum sqq coniuugunt | bile Pos om epAp | aicrxupopai cumDEF^^HQ; item c praemisso dAA’ . . bile Pos dAA’ (l om) ouk euxip pou (l poi) yupA. Praeterea Pos add ipsam enim in conservationem accepi ex templo domini. | A om yupaTKa usque aierxupopa! | dAAd (Pos nonne ; aie om) 0uy. . . d 0uy. de j dAA’ oTd. uidp- xecr etc ; e dAA ouk euxip pou 0uyaxAp | dAA’ oi'dairip cum bf^i Pos . . df“ oTd. de, H Kai oTd., a oTdap ydp . . c oTdao'ip j rodpxecr oi ui.'lcrp. (b om oi ui. 'lo'p.)i
32
PROTEVANGELIUM lACOBI XVII.
|jou GuyoTHp. auTH A Apiepa Kupfou njoiHcre* oba fiouAerai Kupioa. 2 Ka\ eojeo-Tpooaep THp opop Kai ecaeKciGiaep aurnp, Kai eTAKep o ui6(7 auTou, Kai HKoAouGei "IcoaHcf). Kai h'yy'^ciIJ ^cdi piiAioop rpicbp* Kai eaTpd(|)H "Iooo-hcI), Kai eTSep auxAp axuypHp, Kai eTocrep ep eauTcp" Tcrooa to ep auTH yeipid^ei auTHp. Kai njaAip eaTpd({)H "looaHcl), Kai 6?5ep aurAp xai eTooep auxA* Mapfa, ti aoi
ecTTip TOUTO, OTi TO copoaooojop aou BKewco oooTe pi^p yeAcbp, OTOT^ 5^ oTUYpd^op. Kai etoje Mapidpi Tra'*loo(rHc|)' oti 5uo Aaouc fiAeoooo toTo- oc{)GaApioTa piou, epa KAafopxa Kai KoooTopiepop, Kai
cum BHiL Pos . . AC o'! uT. "Icp. ; db® moi "Iffp. [ pou Guy- • • i Pos poi Guy. Praeterea H add ti rooiAffOo; item Pos Quid de hac faciami et pergit: equidem in ipsa die domini faciam etc | auTH: sed abh outh (h add 5e) [ dbc: ae KoGoba, » Ka0d I Kupioff cum bhiib Pos . . ace® om
2. ^effTpooaep (-ae) cum abef’’ iib . . cf®h eoTpcoae. Praeterea be'^le add''looo'H4), I idem post opop add | xAp (ae Top) opop cum bcf®e Pos etc . . ADF^HL add auToO j Kai eTOeKaGia. (cf® eKaGia.) auTHp (f** eio’ auTH xAp Ma- pidp) cum acef®f’^ . . BiL Pos Kai eoJoiHoep aurAp KaOeoGHpai ecoi xAp opop (i ep Tcp opcp) . . HE ora ] Kai e'AKep 6 uu auToO Kai hkoA. "looa. (c auTaa hkoA.) cum AC, item omissis k. cTAk. 6 ui. auT. h . . e k. etAK. 6 ui. a. Kai hkoA. CapouwA, B K. cTAk. 6 ui. a. CapouAA, Kai 6 erepocr hkoA. auTcp, l Kai hkoA. Kai 6 ui. a. CapouHA otoioGep auTcbp . . bf^^i Kai "IdKoofioa (b add %cb) Kai Cipoop (f^ CupeoDp) eiDHKoAouGoup (b -AouGoupep; f*^ add auxA) . . f® Pos "looCTHcl) 6e Kai Cipoop HKoAouGoup . . e Kai HKoAouGei Kai 6 uioa auxoG 6 Ca- pouHA oTOiaGep auTcbp ] Kai (f*^ add i5ou) Ayyiaap (ehil -laep, b -iaapep. Praeterea CF^ add dba) etoi (cum def®hlr; bcf^ dtno) piAioop (f® piAia; ee piAiop) xpicbp (f® Tpia; ee Tpixop. f'^ add tho " lou6aiao-) . . a om . . Pos a milibus tribus (cum sequebantur coniuncta) | Kai ecTTpdcjjH (i dujeorp., df^ Pos orpacj^eia omisso Kai sq)''looo'H(|) .. a om | eT5ep: HET6ep j auxAp cum abce Pos . . def®h THp Mapidp (h -iap) . . i om | b aTuypdbcrap | Kai etroep (c Aeyei) ep eauTcp cum bcf® (add " Ioocth(|)) hle Pos . . ae Kai epeGupeTxo (e add " Ioo<jh<|)) Aeycop ep eauxco (e om ep eaux.) . . bi om | ta. (e eiKOXoocr) x6 ep auTH (cum abef®hee; c add op) x* auxAp (a xauxnp) . . bi om | k. indAip eoTpd(|)H"’lcocr. (a om "looa.) . . bh k. enjeaxpa^iH "looa. roaAip . . b k. indAip epSAe\|/ac7 eicr auxAp . . I om 1 K. eT6. (e T6.) a. yeAdbaap ; i om | auxii : b ropoa auxAp, e'‘Ioo- CHc}) HJp. auxAp I Mapia (c om; ie Mapidp), xi aoi (ie om, ae post eoT. pon) eaxip xoOxo cum abcehile Pos . . f® Mapia, xi ecrrip . . b Mapidp, xi ecrrip o opcx) ep ffoi I b Kai oxi | l om SAerooo | rooxe pep yeAcbp (a yeAoOp) w. de OTuypd^. cum abehil Pos . . cbf® hj. p, oruypop, lu. 6. yeAcbp (f® yeAoup) Kai dyoAAidbpepop (b yaTpop) . . e toot, pep OTuypd;oop, too. 6e yeAcbpra j Kai cTtoc Mapidp (i H Mapia, b Mapia) xcp (b TOpoa xop, e TOpdo) ^looffA^* (i om T. "(.) cum BBHiLE Pos . . A H 6e etTOcp . . cf® Kai eiTOep auxcp (f® TOpoo auxdp) Mapidp (f® -iaj j bf® om oti ] xoTct o4)0aApoTa pou cum bdef®hile, item piaemisso ep c Pos . . a om | b xdp pep epa et Kai xop exepop | KAaiopx. k.
PROTEVANGELIUM lACOBI XVIII.
33
€[ja )(atpo(jTa Kai ayciAAicbpieiJoiJ. ^ Kai hA6o[j ep th jaecTH o5c:p, Kai eiojep aurop Mapiapi* KaTayctye |ie aocro thct opou, oti to ep epioi eojeiyei pe njpoeAOeTp. kqi KaxHyayep auTHp aojo thc opou, Kai eicoep auTH- ojou ae aojd^oo Kai aKeojocroo aou xAp daynpiocru- pHp; oTi o Toojoa epHpiocr ecTip.
*
XVIII.
Kai eupep aconAaiop eKeT Kai eTcrnyayep auxHp, Kai ooape- axHaep auxH xoucr uToua auxou, Kai e^eA0dbp e^Hxei piaTap’’GSpa(ap ep yoopct B.H0A6epi.
KonjTop. cum abdef^hiie Pos . . c om k. koidt. | aYoAXidopepop (he
-iropxa) AEHE . . E^ Y^'’^<»pTa k. dYaAAicbpepop . . bie x^ipopTa k. YeAcbpra, D yeK. K. X®'P' • • Pos exultantem et ridentem, c tantum Y^A-cbpra
3. Kai Axeop (cum abehe; d HAOcopep, il Pos wAOep. ra^HAGe 6e ludAip) ep TH pecTH 66cp (cum bil Pos. EanE dpd pecrop tAct 65oG, ae Kara to [e om] pec. T. 66o0. D pecoop tho' 66.) . . c koi dbu dpefinaap ep th [>H0Aeep | Kai (c om) einiep auTcp (ei om) Mapidp (a -p!a) c. abcehil Pos . . Fas k. eToj, Mapia (e -piap) TOO loo(7H(}) . . D CTpacjjeTaa 6e Mapia Aexei ajpou T6p''looo'H(j) | Kar- OYaxe (e -Yaxop. a praem'loouHcj)) . . i Karaxe, pa KaGeAop | pa om dtuo t. op. I TO (i om) ep epoi: ehe add op . . g post enjeix* pon | eareix. (P** praem Aiap) pe (i poi): paG om pe | ujpoeAOeTp (be praem toO) cum ABEpaGHEE Pos . . Cl ropoaeAGeTp . . d ejeAGeTp | Kai KaTHxaxep (f*^ KaTaxaxdjp) aupAp dtod T. op. (d. T. o. cum bcdhiePos; om aef'^ge) . . cf’^ add 6 [p’^omJ^looo-Hc]); non item ABp’^HEE Pos j Kai (f*^ om) eTtu. auTH (d nrpoo- auTHp, af’’ om) . . di add 6 loouHc}), E CO Mapidp | dcud^oo : a emd;00 | Kai CKetudaco (a KaAu\|/oo; p*^ Pos om K. o-Keuj.; d his praem Kai tooO ae Kpu\|/oo) aou (g om) t. daxnpoa. (cum adge; be ataxupnp. f'^e Pos om cr. t. doy.; h are) oti 6 (p*>he om) toot. ep. eaT. cum abdef^ghee Pos . . c oti ouk euTip npTp tootou eia KaTaAupa | Pro Kai KaTHxaxep usque epnp. eoxip pa sic: Kai etOTep ''looaHcj)- rooO dOTajco ae; OTi o TOOT. epnp. eaTi. Kai eiOTe OToAip Mapia Tcp'looaHc))- KaTdxaxe pe- Aiap Xap TO ep epoi eOTeixei pe. Kai euGua KaTHxaxep auTHp ^looaAc^.
^ X\III, 1. Kai eupep (h Hupep. Epa Gupe 6e) cum ACEpanE . . bof'^ge Pos ^ Gupoop omisso Kai sq ( eKeT (i eKeTae) cum ABDEpaniE (e ante OOTH^) Pos . . cf^'g om I eiaHYax- (d aOTHxax.) auTHp cum abche Pos . . Epa add CKei, item f^g ep auTco, d OTpoa auTcp (-to?) | paG Kai OTapaaTnaaa | auTH (d atque G auTHp. pb e^oo toO OOTHAaiou) Toua uioua (d ToTa uloTa) OUTOU cum AB (praem Apda) def^ghe . , c a. t. 6uo ui. auT. . . il Pos a. Top uiop auToO . . pa auTHp tcd aOTHAaicp Kai Touauioua auToO | Kai (d add auToa) ejeAGdip e5HTei (d toO ^HTHaai) paTap (i e^. p. post BhGA.) cum bdhie Pos . . Acpafi Kai (pa om) e^nAGe ^HTHaai p. , f^’g auToa 6e e^in (i. e. e^iei) ^HTnaai p. I GSpaiap cum ADEpaE . . bcp^ghie Pos om | ep (di add th) X®P9 (ael om) BhGa.
Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II. o
34
PROTEVANGELIUM lACOBI XVIII.
^"Gycx) 6e ^looaH(|) arepieujdToujj , Kai ou oaepieoadTOup* Kav dpeSAevl/a eTa rop depa, kqi e?6op Top depa ekOapifiop' Kai dpe- ^Aev^/a etcr Top ojoAop toO oupapou, Kai eT6op auTop 6crT&Ta kqi Ta njeTeipd toO oupapou HpepioupTa* Kai eojeSAe^/a euii THp Kai e?6op aKdc|)Hp KeipiepHp Kai epyaTaa dpaKeipiepoucr, Kai ai yeT- pea auTobp ep th aKd,(|>H' Kai ot piacradbpiepoi ouk epiacradopTO , Kai 01 aTpopTea OUK dpe(|)epop, Kai oT cupoa(|)epopT6cr tcS aTopiaTi auTobp ou ?]opoae(|)6pop, dAAd codpToop Hp Ta ojpoaooaaa d'poo fiAeooopTa* Kai i6ou oopoSaTa eAaupopiepa Ap, Kai ou oopoefiaipop dAA* YaTapTO,
2. ’ GyoD 6e^ looaH(|) etc : prima in his persona utuntur acde (f®) he Syr ; tertia BILM Pos ; omnia vero usque finem capitis omittunt | " Gycb S.^lcoo. njepienj, KQI ou (a kqi ou kqi) ooepietD. (dhe om k. ou nrep.) c. acdehe . . f^ "Gycb 6e, AcyedlcocTHc)), uoepitDaTcbp . . n’’0 6e''loocr. uoepieOTaTei kqi ou roepietHaTei . . Bii Pos’'CDo' 6e OTepierodTertoocTHc^ | kqi dpeSA. eio t. depa, k, ei6. Top depa (a auTop) eK0.' k. dpei3. eicr t. tooA. toO oup., k. ef6op auT. (a add €K0ap6op Kai) eoTOOTa ex a eisque qui similiter habent ehil Pos. e enim sic: k. dpeSA. eicr T. TOoAop T. oup. Kai eT5. auT. ecrTooxa, k. dpeSA. eicr t. depa k. eT6. Top depa eK0. Item il Kai dpaSAe\}/a(7 e. t. tuoA. t. oup. eT6ep eorcoTa auTop (i Top rooAop), Kai Top depa eK0. Item he k. dpeSA. eicr to u\|/ocr tou oup. Kai eT6op (Ei'6op) Top uroAop (HTOaAeop) eoTcxiTa, k. etoefiAe'}/. enri Top depa (h -pap) Kai eT6op (eT6op) auTop eK0. Pos vidit polum coelumve stantem et aerem oh stupef actum. Porro c Kai dpefiA. eicr Top oupapop, Kai eT(5op Top uJoAop tou oup. eoTcoTa . . F® dpefiAe\}/a eia Top depa, Kai eT5. Top depa eK0apiSop . . d k. dpa6Ae\|/acr eicr Top tnoA. ToO oup. Kai eT6op Top ai0(£pa eK0. . . b nil nisi dpaSAe^/aa eicr Top oupapop et6e (sequitur statim to EcreTeipd etc | Kai (b om) Ta nreT. t. oup. dpe- ptoupTa cum abdef'’'HILE . . c k. t. th. t. oup. TpepiopTa. Pos et volatilia in medio cursu cessantia. Praeterea H add ep tco TiKTeip THp ToapOepop | k. eine- ' BAe\J/a (bil -4/ep) cum bf^hile . . ae k. e6A6\|/a, c k. epeSAe\[/a, D k. epiSAe-vj/aa, Pos et aspiciens | einl cum bcf^hile . . ade Pos eicr | etSop (ET6op): bil Pos eT6e | crKacj^np: a TpdiHe^ap | Kai ai x- auTcibp ep th crKdcj)H (a TpaTHe5H. f^ eToi THp o-Kdcj)Hp) cum bhile . . ac add naap post Kai, hef'*' post auTcibp, Pos post in scapha \ k. oi piacrcrcibpiepoi (sic bhl, adf^ piaacropiepoi , e piaacibpiepoi, El piacropiepoi) OUK epiaocrcopTO (sic bhl, adf^ epidcroopTO, e epiaacopTO, ei epidcropTo) cum abdef‘''HILE Pos (et mandentes non mandehant) . . c om | k. oi atpopT. (hi epciopTea) ouk dpecjiepop . . bhle (Pos nil capiehant, sed is post etiam nil afferehant) add ou6ep . . F® k. oi dpacjjepopTeo eTui thct Kec|)aAHcr ouk dpecjiepop | tco crropiaTi auTchp (af** om) cum abbef^hle Pos . . i ep tco CTT. auTcibp, c eicr to OTopia | TodpTOop cum abef^hile Pos . . d om . . c Tudp- Tcop auTcibp | np to inp. dpoo SAeiuopTa (h dpaSAeiH.) : a up to eop. kotoo peuopTa, E TO THp. KoToo eSAeinop | Kai i6ou (cdh eT6op) Tupofi. (l add cbcr) eAaup. Hp (CDiH om; H add eiui Top x^ipicippoup) cum bile Pos etc . . ae Kai eT6op xvpoB, earmra | Kai ou wpoeB. dAA’ Yctt. cum bile Pos . . cbf^*' al Kai Ta Tupofi. eicTHKei (f^ eo-THKeioap, h eoTHKeoap. n k. lOTHKei to wpoB. pin
PROTEVANGELIUM lACOBI XIX.
35
Kai eajHpe[j 6 ojoi[jh|j th(j xeTpa auTOu toG oaaTa^ai auxa ep th pag6cp, Ka\ h y^e\p auTou earH apoo- kqi eaje5A6>|/a ecot Top xei- pappop ToO ojoTapoG, kqi eT6op to. o-Topaja rdop 6picf)oop emiKei- pepa Kai pA lufpopTa, kqi rodpTa uwo Ow^ip tcG 6p6pcp auTobp dujHAaupopTO.
XIX.
^ Kai i6ou yupA KarafiaipouG-a doao THa opeipna, Kai etorep por d'pOpoooje, roou ojopeuH; Kai etajop* paTap ^htoo ’’Gfipafap. Ka^ dajoKpi0eTo-a etinep por e^^lapaAA e?; Kai eTooop auTH- pai. A be eiojep- Kai Tia eaTip A yepproo-a ep too crmHAaira; Kai eTooop eyd)- A peppHareupepH poi. Kai eTooe por ouk ecTTip crou yupA;
mipopra . . ae omj k. ewnpep cum bc (erowpe 6e) dile: aee% k. fipep | 6 rooi- pAp; dil ante tou maTa^. | rAp x- auToO (be Pos om) cum abdef^ibe Pos H THp pdg6op . . c om I TOU (F^ om) ujoTap aura cum ACEFaniLE Pos . . bd t.' mar. ra ropofiaTo | ep (i om) th pdS6cp cum bile Pos . . rell om | k. A x- out. euTH (be Ap, H ante A pon; i om) apoo (e om) : l om | eroeSAexpa (bil -^l/ep) cum ABDHILE . . EP aeSAe\|/a, c dpeSAe-vj/a | emi t. xeipapp. (e xeipdppoup) tou tDOT. cum BDHIIE Pos ; item ef® eroi t. xe(p. moTopop . . c eiu Top xelpappop, A e.ffToptDOTapop I ei6op(HET6op):BiLPoseT6e(unusr6€) | to UTop. t. epl(|). (E T. ep. TO <7T.) eiDiK. cum abeile Pos (add aquae) . . cdf=*h ep!4)oua (f^ touo ep.) Kai Td OTop. auT&p (h add Ap) eiDiKdp. tcS u6aTi (d eroi to u6oop, n om)
I pA tDipopTa: BIL ou TOip. I Kai rodpTa (h add Td) : ile Pos dAAd rodpTa . . bf^ om I unio OA^ip (n Gpi^ip. AEGAiei, d 0ei;H(j, i Gi^ei) tco 6p6pcp (a toG 6popou) auTrop oOTHAaupopTo (cum ie et l -peTO, e eAaupopTo, hm 6ieAau- peTo, D aupeAaupcTo, a Aa'uxa5op) (Pos sed omnia sub momenta ah ipso cursu erant impulsa) . . c utoo eKTOAH|ip opTa . . bf^ om
XIX, 1. Kai i6ou (f^g add KaTHpTHuep auTco) yupA KaTa^aipouffa cum bile Pos, item f o . . acd etc Kai e?6op (h T5op) yupaiKa (a -Kap) | opeipAa: a epHpou I eTtoep (e Aeyei) poi: f^g erai. auTop, bil Aeyei auTco j dp0pooTO€ (a om) BILE Pos praem aoi (ile ou) Aeyco (i A4ye) 1 mopeuH g add Kai Ttpa ?HT6io I eiujop (BIL eiTOep) cum abeile . . cf® Pos add auTH, d ropdo auTi'p I paTap ?HTco^efipaiap cum a (^Gfip. 5ht.) BDEF^Fb (^6gp. 5HTHoai) aiLE Pos . . c om^egpaiap. Praeterea F^ statim pergit e^lapaHA. Kai eTme por aiou (apud nos Kai tio) eonp, mediis omlssis | Kai drooKpideToa (Pos om dinoKp.)
A A 6e I etroep poi cum debe, item poi eitu. c . . a etaiep, i Aeyei, bl Pos Aeyei {dixU) auTcp I ef lop. (E^epouoaAAp) ei (a ou ef, Pos tu) cum adeel Pos . .
BC om et, E 5HTeTo | Koi eraiop (ai Pos eTmep) auTH . . b Aeyei auTH . . l etuie 6e auTH . . D^K. eiOTop eyro | pa! cum abdeeile Pos . . c add Kupia | A 6e erooep (IL add auTcS, e poi) cum abeeile Pos . . CD Kai eiaie poi (d tupoo pe) | Kai TIO eoT. H yepprooa ep t. old. cum abdegei Pos . . c t!o eor. A yeppAoaoa ep T. OOT, . , -E^Tnou eoTip A yepprooa; Kai eimop- ep tcB otd., statimque pergit koi peppHOT. po! eoTip | eiroop eycb (a om) . . ege eiroop guth bi Pos etiDep auTH I A peppHOT. (e eppHOTeupepH) poi (f'’ pou. df^ add eoTip, item f^) . .
3*
36
PROTEVANGELIUM lACOBI XIX.
Kai eTacfO[j auTH* Mapid^i ecrrip h d|jaTpac|)eTcra ep too paco Kuptou, Kat eKAHpoocrdpiHp auTHp yupaTKa* Kai ouk ecTip piou yupH, dAAd (TuAAH\^ip e'xei eK mpeupiaToa dyiou. Kai eTojep auTcp h piaTa* toGto dAnOecr; Kai etocrep auTH "IoocthcI) • 6e0po kqi "(be. Kai douiei H piaTa piGT auToO. ^ Kai eaTHaap ep tc» Toiuop toO croanAaiou, Kai i6ou pecJ)eAH (|)OOTeipH eoaiaKid^oucra to aaoHAaiop. Kai eTcoep H piaTa* epteyaAupOH A piou aApiepop, on eT6op oi 6(|)0aApioi
piou ojapd§o|a, oti aooTHpia tco "IcrpaHA eyeppAOH. Kai mapa- XpApia A pe(|)eAH uoaeo-TeAAeTO 6k tou orooHAaiou, Kai e(|)dpH pieya ep tco aouHAaipp, ooaTe Toua oc|)6aApiou(T Apidbp piA c|)epeip. Kai
A om I Ka! eTiue pioi (d TOpoa pe, bi Pos outco. p** etiue 6e h paTa) • ouk e. aou (b aoi) yopA ; Kai eTojop auTH (bp^il Pos kqi [l om] etmep [b etoje 6e]''looaHcj). D a Y'-fpA ad yopA quod sequitur transllit) : aep^h haec omnia om | Mapidp (abf^b -pia. E praem quth; ble praem ouk ecTi pou yupA-) euTip (c add kqi eKAHpooadpup auTHp elcr yupalKa) vi dpaTpa(|)eTaa (c htict kq! dpcTpdcjjH) ep (CF^E praem eiCTa ayia Tcbp dyioop, non item abhil Pos) tco paco (cum abhil Pos ; CF®' oTkco) Kupiou (e om A dpoTp. usque KUpiou, e om ep t. pacp Kup.), Kai eKAHp. auTHp yupaTKa (yup. cum abehil, e eTa yupatKap, c [vide ante] F® om. Pos om k. ckA. a. yup.) . . f*^ rursus haec omnia om | cru/\\H\J/ip; F^ auA- Anpa I Kai etuj. auTcp (c. abhi Pos ; ef^le om) h paia-TOUTO d\H6ecr (c. behi ; item addito euTip af^l Pos, e dpa toO. dAwO. ecT.) cum abef^'hile Pos . . c Kai etinep* eiuje poi to d/\H0ecr . . d om | Kai (Pos om) eTniep auTH (d njpda auTHp) ^looffAc]) (f^ Pos om) cum bdf^'Hil Pos . . a 6 6e etojep . . ce Kai eTmop auTH I 6e0po cum bdf®hile . . ae epxou, c eA0e | Kai dcuiei (b aliique dcoAei. i dnjHyep, f^ eujop6u0H, c dnTH\0e) h paTa (c om) pev’ auToO: e Kai dujeA06p- Teu, pergens eirrHpep [ Supra pro Kai tic - - ouk e. a. yupA le habent 5id THp yupaTKd crou;
2. eoTHcrap cum abdeohl (e vide ante) . . CF® Pos cctth | ep tco (dgl om) TOUJ. T. oujhA. cum bcdghle Pos . . aef® ep tco cniTHAaicp | Kai i6ou (c. bdhile Pos; acef^ Ap, quod D add post cfiooTeipA) pe<|). (})0OTeipA (cum abdef'^ile Pos, item c|)oot6o' h; c om) enjKTK. (c add emi, non item abdef^hile Pos) to otohA. (b tco aojHAaiqp) . . a bis praem Kai e(j>dpH ([icoa' peya ep tco oroHAaico I epeyaAup0H; d praem t! oti | crApepop cum abdef^ile Pos . . c th uAp. Hpepq I OTI eTSop oi 64)0. pou nrapdS. (h to nrapdS. Tauva) cum abb (add cApepop) EF^Hi Pos . . c OTI eT6op Kaipop 0eapa Kai njapd6o7op . . le om | OTI (f^ Kai OTI ; ab om) (JOOTHp. (ab add ydp) tco lap. (f® Tcp''la'p. cjcot.) eyep- pA0H (ita f'*', item abh; Tbilo ut e edidit eyepAdu) . . Pos om | Kai roapaxp. . . F^Hi Pos map. 6e | h pe4). unjeffTeAA. ck (le dmo) t. otdhK. Kai e4). 4*. p. ep TCO otdhA. (cum AC, H ep auTcp, d om e. t. oto., le om Kai 64). usque oro.) cum acdhle; item ut videtur (dicuntur A pe4). et ck omittere) f^g . . bi Pos eye- pcTO pe4)eAH ep tco oruHAaicp Kai 4)66(y peya . . f**' h pe4). eyepcTO 4)obo’ peya ep TCO OTD. I Touc 54)6aApoua Apoop (f*^ auTobp) cum bchile Pos f® . . adf'^g om Ap&p I pA 4>dpeip; f'^g pA 5upacr0ai SAeiueip thAikoOto 4)d)0' | lopoff oAiyop: bf^'HI kgt oAlyop | CKeTpo (f^ eKeT) . . ae om | eooa ou cum abhi . .
PROTEVANGELIUM lACOBI XX. 37
ropoo- oAfyop TO c|)dbcr eKeTpo uooeaTeAAeTo , eooa ou e(|)apH to /3pe(|)oa KOI hAGg kqi e'Aafie piaaGop gk tho- piHTpocr auTOU Mapfao-. KQi apGSoHaGp H piaTa kqi GtooGp* picyaAn pioi aHpiGpop H npicpa auTH, oTi GtSop TO KQipop 0Gapia TOUTO. ^ KOI g^hAGg^ h [jaTa gk ToO crooHAaiou, Kai uooHpTHcrGp quth CaAobpiH. kqi gToog^ outh* CaAcb|JH CaAdbpiH, Kaipop aoi 0ca|ja cyoo 6iHyHaaa0ar toap0Gpoo- GyGppHCTGp o ou )(oopGT H c|)uaicr auTHcr. Kai GtcoGp CaAdbpiH’ Kupioo- o 0G6a- jiou, Gap |jh fiaAdb Top 6dKTuA6p piou kqi GpGupHo-oo THp (|)uo-ip auTHcr, ou pA ooiaTGuaoo oti Tnap0Gpoo- GycppHaGp.
XX.
^ Kai G'icrHA0Gp H paTa Kai gTojg th Mapidp* axHpdTiaop aGauTHp* ou ydp piKpocr dydbp ooGpiKGiTai ooGpi crou. Kai eBa\e
eooa dp . . bce eooa . . lr Kai ouTooa, sed e om Kai tup. oAiy. to (|)c6a ck. OineaTeAA. [ e4>dpH to (d om) fip. cum acdhile Pos . . bef* to 6p. ecj). | Kai hA0. (cum bdeh; acf'^i Pos om) Kai eAafi. paaBdp (b paorop) eK (bi raapd, sed I om k. eA. paa0.) t. p. auT. Mapiaa (cum bdef^'hi; c? Pos Mapidp; ad om) . . BE nil nisi peTa Tua pHTpda auToO | Kai dpeSoua. (cum abdehle; f®' epefioHa.) A paTa k. eTnr. peydAu (a epeYaAup0H. d praem <», item f® aliique ut videtur dba) poi adpep. h Apep. auTH (e poi aAp. Apepa; d pou A Apep. aApepop. f'^ om poi aApepop, a om poi et auxH) oti eT6op (cum abghil, e T6op, Pos; F®' [et E?] add oi ocjidaApo! pou. b oti iSou oi o^iO. p., addito eT6op in fine) to (f® om) Kaip. 0eap. toGto (ef“ om) cum abdef^ghile Pos . . cf^ om
3. e|HA0. A paTa (f*^ add SeSiKaioopepn) ck (f^ dood) t. ooj. cum abf^f*^ HILR Pos ; item CE e|. gk (e om) t. otu. A paTa . . b e^. gk t. oot. 0aupd5ouaa I uTBHpTHaep (cum abhir; bef®l atnApT.) a. CaA. . . c aToApTHaep CaAobpnp I auTH (b tupda auxAp. ef^e add A paTa) . . bk [itemi?] l Pos A paTa th CaAcbpH I CaAdbpH CaAdbpH; bhile Pos om | Kaip. aoi 0eap. (f^ 0aupa) ey.' diHyAa. (g eyco eiHy.; F® eiHydaopai) cum b(f®)f^(g)hile Pos . . c Koip. aoi eyoo dmy. 0eap., abe Kaip. 0eap. eyoo e^HYuaaafi. aoi (b aoi e^Hy.) 1 b oti TOap0ep. eyepp. op ou | A (})ua. auxAa cum bef^f'^hir Pos . . A cj). auxH b, A cj). auTH (sic) A, c A ([). dpfipootDipH, L A (jjuaia. Praeterea add bi Pos Kai A Tnap0epoa pepei TuapGepoa, item af^ Kai uidAip pepei njap0., h k. indA. iBap0. eaxip I Kai eTuaep : f® etzBe 6e | r A CaAdbp. | pou cum acef*''hie Pos . . c om | edp: BF® praem oti | pA fiaAdd xdp ddKX. pou Kai epeup. t. cj)ua. aux. cum bf'*
. . GH pA SaAdb xAp x^^pd (h -pap) pou eta auxAp Kai epeup. (g om k. epeup.)
. . BF^iLE Pos pA epeupAaco (f“ KaxapoAaoo) xAp cjjua. auxAa . . ae pA Tdoo, c pA KaxapoAaoo | TOiaxeuaoo: e OTeia0cx) | f*! oti A njapfi.
XX, 1. Kai eTauAGep (a hA0.) cum acbef*^ . . F®*HA0e 6e . . bhile Pos Kai eTaeA0oOaa, omisso Kai sq | A paTa cum abbef'^hile Pos . . cf^ CaAcbpH | eTtue TH Mapidp (-pia a; b nipda Mapidp) cum abbhilr Pos . . cef^f^ eTine (f® -roep A paTa)’ Mapidp (f®' alii Mapia) | axHpdxiaop cum acf^ (item bef*’ ut videtur) . . bhile Pos dpdKAipop | A eauxAp | uaepiK. inepi aoO cum abef® . .
I luepiK. aoi, BF*^HLE Pos enJiKeiTai aoi . . c roepiK. poi. Praeterea h add Kai A
38
PROTEVANGELIUM lACOBI XX.
CaAdb|JH TOjj 6dKTuAo[j auTHcr eia th[j (|)uaip auTHa, Kai HAaAa^e KaieTcaep* ouai th dpo^ifcc |jou Kai th daricTTia [jou, oti e^eojeipacra 0e6[j ^obpTa, Kai i6ou h )(6fp piou orupi dojoajinjTeTai doj’ e[jou. ^ Kai eKAipep id yopaya auTHcr ojpdcr Top SecrcuoTHp Aeyoucra' d deda Tobp oiaTepoop piou, pipHcr0HTi piou oti o-oieppia eipii "ASpadpi Kai "IcraaK Kai''laKdbfi* piH njapa8eiypiaTio'Hcr pie toTct uToTct " IcrpanA, aAAa dcXT66o(T pie toTct ooepHcnp* au ydp oT8acr, SeacooTa, oti eooi Tcp acp opopiaTi Taa 0epaaje(acr piou eooeTeAoup Kai Top pii(T06p piou (Uapd aou eAdpiSapop. ^ Kai T8ou dyyeAocr Kupiou eooecTTH Aeyoop mpoa auTHp- CaAdbpiH CaAdbpiH, eoiHKOuaep crou Kupiocr*
Mapia aKOuffacra xauia eaxHpdiiaep eauTHp. | k. eBa\e (d -AA.e) Ca-\. Top 6dKTuA. auT. ela (d OTpod) t. cjjucnp auTHO cum df^.. gh k. eiae\6oGffa h Ca\. eSa\e THp auTHcr eta auTHp . . Pos emn autem in ipso loco palpavit earn
Salome . . cf^ilr k. ecrnpeidbcraTO auxAp om; be add h) Ca\., c k. Kaxe- poHcep auxHp . . ae kqi roiaxooOeTo'a Ca\db(XH. Praeterea add f^ kq! e^HpapOn H xe!p aOxHO, item h kqi euOeooa h x^p auxna ujup (sic. ojupi? TOupooBeTua ?) dnjeKOtuxexo dm’ auxHU. | Kai (ae om) H\d/\aje (f'^ add CaAcopH, item f® TOiKpdba) K. etujep cum aef^f^ . . dh dpsKpa^ep dAa/\d50uaa (h om) h CaAcbpH K. e?TO. . . c KQI HAaAa^e CaA. kq! eKpauae AGycuoa . . bile Pos kqi e^nABep e^oo (i add h CaA.) Aeyoucra . . G nil nisi Kai etruep | ouai xA dpop. p. Kai (c add ouai) xA dioiax. p. cum bcf^h Pos . . adeg ouai (d add pot) xA dpop. p. Kai xA dpapxict p. (g add Kai xA dTOioxici pou) . . f^i ouai (i add pot) xA dpop. pou . . LE ouai pot xA droiaxia pou | bf^h ^cibpxa 6e6p | Kai i6ou A x* A* cum ACDEF^iLE Pos . . F®' i5ou ydp A X- A-> A- I ^opi (bd Pos add
KaiopepH) dcDoro. duo ep. cum abdef^i Pos; item omisso mupi f®^le . . c uoupi 4)Aeyexai . . gh cbcr GaAocr ujupdc Kaiexai Kai dojonj. doer’ ep. ,
2. Kai CKAipep (f^ KAipaua, af'^ add CaAcbpH) xd yop. auxAu (bhie Pos om. c aliique add h. 1. CaAcopn, e il CaA.) zup. x. Gecmrdx. (bhile Pos 6e6p. G add xou mapxoa. bh h. 1. add CaAdopn , quod nomen plane om f’^gil Pos) Aeyouaa (f^ etme. g KAaiouaa Kai Aey.) | 6 6e6a cum abch etc . . def^l tx) Beocr | pou: i Apeibp | oxi oxneppa: oF^craj. ydp | eipi (a posCAfip.) . . def^ eipi eydb post^aKcniS pon | dAAd cum abef^he . . cd dAA’ | dnj65. pe (e pot, H add uyiA) xoTcr nrcpticrip cum abeh . . f*^l Pos duo. pe xoTcr yopeuai pou (Pos om) . . DG dnj. pot (g add uyiA) xAp X^^P^ A°^’ Rem c duo. pot xAp epAp oAo- KAHpiap . . L uooincrop pex’ epou xd eAeoo crou, e uooi. p. epou eAeou, item i doABei pot 1 (7u ydp oT5aa (cum abhile Pos; f^g eu ou oT6. ; e oTu cru oT6.; d 6x1 oTu oT6.), 6eauo. 6xi (d xoTu uaepnaip pro decruo. oxij euoi (e om) x. cep op. (d op. aou) xda (le Pos uodaaa xda) Bepauo. pou (pou cum abehr Pos ; d alii¬ que om. BH add uodaaa) euoexeAoup (cum bdf^ghile Pos ; ae erooioup), Kai X. pia0. pou (cum aef^ghx; bdie Pos om) uo. aou eAdp6. cum abdef^ghilr Pos . . c om
3. Kai idou (e add eu0ua. Pos om) dyy. Kup. (ee om) : a nil nisi Ka! | ecoeaxH (g eaxH) Aey. uop. auxAp (g top. a. Aey., l Aey. auxA) CaA. CaA. (eg om alterum, D utrumque) cum bdeghilr Pos . . f'^ euoeaxH Aey. xA CaAcopp, item
PROTEVANGELIUM lACOBI XX.
39
ajpocre^eyKe tH|j '•’cp njaiSfcp Kai Sdaxa^op auTO, Kai
eaxai aoi aooTHpta Kai X<^P^* ^ cnpoaHA0e CaAdbpiH Kai eSd-
axa^ep auTO, Aeyouaa* ojpoo-KupHcroo auTcp, oti fiao-iAeua eyep- pH0H pieyacr tco ''lapaHA. Kai i6ou eu0eooc7 Td0H CaAob|jiH, Kai e2HA0gp 6K Tou OTUHAafou SeSiKaioopepH. Kai i6ou c|)oopH Aeyoucra’ CaAdbpiH CaAobpiH, piA dpayyeiAHa ocra eTSea ojapdSo^a, eoocr ou e'icreA0H ei(r'’lepoucraAH|j 6 cnaTa.
CF^ enjeoTH (c ecrrH) njpoar CaAdbpiHp Aeyoop . . a ettoep njpocr aurAp A Mapia* CaAdbpH | a eiCTHKOuce | aou Kupioa cum bil Pos . . AC, de, h Kupioor 6 6e6cr (pro his de 6 SecrnjoTHO’, h 6 Oeoc) thc deHcedbcr uou, e Kupioa xAa SeAc. crou | TOpoorepeyKe (b praem koI) cum bgh (add TOipup) ile Pos (offer) . . D Eopoo'cjjepe . . aef^'F*^ ujpoaapp . . c eyyiuop [ xAp (f^ xh X^'PO too
iDai6icp (de X. njai6i, f*’ x. tDai6ap!cp, af®' x6 nraiSiop et item praemisso eco! il) . . c nil nisi tupoc x6 ujai6lop | fiacrxa^op (gh praem njpocKupHO'ao’a) cum ade (dpaSdax.) h aliis ut videtur . . bcf^ge ddcxaaop | (JooxHpia Kai X°pd cum ABDEF*^GfliLE Pos . . c oooxHpia pieydXH . . F^ eia aooxHpiap
4. Kai tDpoaHXO. CaX. (e add xcp tDai6icp) k. eSdaxa^ep (ita ah etc; bce etc -acrep) auxo, Aeyouaa (c Kai eTooep) cum abcehile Pos . . f^f'* Aafiouaa 6e X^ipdp peydAnp (f'^ 6papio0aa 6fc) CaA. xcrpoaHAOe xcp Tuaidiqo Aeyouaa . . D Kai lupoaeAdouaa A CaA. efidaxa^e x6 fipe(j)oa Kai etmep , item G AaSouaa 6e H CaA. ropoaAAOe k. eSdaxaaep auxo Kai eTroep | ujpoaKupHaco (a Kai Dopoa- Kupouaa) auxcp (ie auxo), oxi (a om) SaaiA. eyepp. pey. (cum bh; ile piey. ey. [l add aApiepop] fiaa. , a daa. ouxoa eyepp., d 6e6a piou Kai SaaiA. piou eyepp., Pos rex magnus natus est) xcp (l xou)''lap. cum abdhile Pos . . e ropoa- KupAaoo auxo. Kai eTare' SaaiA. oux. eyepp. xcp''lap., item f*^ lopoaKupHaoo Kai daaxd;00 Kai laOHaopiai. Kai etiue CaAcbpiw dAH0dba fiaa. oux. pieyaa eyepp. xcp "lap. . . c opxooa SaaiA. pieyaa eyeppH0H xcp "lap. . . g Taaa! pie xA X^'P' aou. Kai ujpoaeKupHae xcp coai6icp Kai eTiue CaAcdpin • daaiA. oux. piey. ey. xcp "lap. . . F^N d\|/opiai auxoO; Kai 6iepoH0H (n xouxo ydp uniepoHae) Ca- AdbpiH (n add xoO) uipoaKupAaai xcp t0ai5icp • Kai eTcoe CaAdbpiH’ daaiA. oux. piey. ey. xcp "lap. | Kai i6ou eu0eooa cum adeg . . bchile Pos om i5ou . . f® mapaxpApia 6e . . f’^ om. Praeterea bhi Pos praem Kai efidaxaae (-^e) xd xoai- 6top } id0H (e ia0eTaa, omisso Kai sq) CaAdbpiH (cum bcef^gh; adl A CaA., e om) . . I Pos id0H A x^ip auxAa . . f^ om | Kai ejAA0. (f*‘ %. 6e, f'^i add Ca- AdbpiH, item f^-h piaTa) ck x. otdhA. 6e6iK. . . a nil nisi dediKaioopiepn . . le om I K. i6. cj)oopH: E K, HA0ep auxA ({)oopH I Aeyouaa cum age . . i uopda auxAp, BH Pos rop. aux, Aeyouaa . . c Aey. auxA, f*^ h auxA Aey. , e auxA Aey. dnid xou dyyeAou . , l Oujo xou dyyeAou Aey. inpoa CaAdbpiHp . . f® yeyope mp. CaA. I CaA. CaA. cum AC (item d ut videtur) f’^ge . . behi CaAdbpiH . . f^l Pos plane om | dpayyelAna (ii -yyeAHa) . . G add xipi | oaa (ef^ d, f^^l add au) eT6ea (a o?6aa, d oT6axe, f^ Tbaa) luapdd. (f^ add ep BH0Aeepi) . . g xd ooapddo^a [ eooa ou (f*^ dp; ee om) eiaeA0H (bf'^gh eA0H) eia ” lepouaaAApi (dl ep "lep., F^i eia [f®' add xd] " lepoaoAupia) 6 xoaTa (f^ x6 maiSiop. df^g Pos ante eia [ep] pon) cum abdef^ghile Pos . . c om | F^ in fine add Kai ck- o7opeu0H (eOTopeu0H ?) CaAobpiH 6e6iKaioopiepH.
40
PROTEVANGELIUM lACOBI XXI.
XXI.
^ Kai i8ou''l(X)aH(|) HTOiiJida0H tou 6^eA6eT|j eic th^ ''lou8aia(j. KQi Oopufioa eyepeTo [ieyaa ep BH0A6e|j THa''lou8afa(T- hA0O[j ydp pidyoi AeyopTea* zuou eaTip 6 Tex,0ei(T fiaaiAeucr Toop ''lou8afcx)p ; eTSopiepyop auToO Top dayepa ep th dpaToAH, Kai HA0opiep oopocr- KupHaai auTop. ^ Ka\ dKoucra(T ’’HpobSHO’ eTapd)(0H, kqi ec0epi\|/6p utuHpeTaa oapocr touct pidyoua' Kai pi6Teoaepi\|/‘aTO touct dpyiepeTo- KQI dpeKpipep auTOUcr Aeyoop* ujobcr yeypaTOTai mepi TOuXpiaTou, luou yepparai; Aeyoucrip auTra* ep BH0Aeepi THo-^louSaiacr* ouTOocr ydp yeypaojTai. kqi dooeAucrep auTOucr. kqi dpeKpipe touo" pdyoua Aeyoop auToTa* ti eT8eTe anpieTop eooi Top yeppH0epTa SaaiAea;
XXI, 1. Kai i6ou''loocrH<|) . . p^'lcoa. 6e | dl HTOipdaOH-looc, | toO e^eAd. cum BDEP^HiLB . . AC om ToO | eTc THp''lou6a!ap cum abce Pos etc . . d ep "louSaict . . OH e? (h ck THff)'‘lou6aiao' . . om | koi Oopufiocr: bd oti 66p., f^ 66p. ydp, 06p. 6e | %ep. piey. cum abd (pey. ey.) file Pos (magnus f actus est)
. . F^ yeyopep . . c om peyaa | ep Bh6a. THcr‘'tou6. cum abele . . cfa Pos om T. "'iou6. . . D ec})’ 6\Hp THp ‘'lou5alap | HA0op ydp . . d HA0offap . . f^ oti loapeyepopTO . . h kqi i5ou, omissis Kai 06pufiocr usque ''lou5a!acy | pdyoi cum ABEO (5HTo0pTea pdyoi Kai Aey.) hile Pos . . f^ add ck nepcidoa . . cf® (item D?) add deno dparoAdop ] AdyopTea: h praem tnapeyepopro eia' lepocroAupa | 6 Tex0. (b yeppH0eicr, e om) B. t.-IouS. . . f*^ 6 Baa, t."1, yeppH0e!cr | i et6. y. darepa auToO ep t. dpax. Adpujopra | auTop; bef'^hle aOrco
2. Kai dKOucaa; aef“ dKOua. i6e |’■Hpdb6Hcr: al add 6 BaaxKeaa | era- pdx0H : DF^ add Aiap \ Kai eeaepvj/ep (df^f^ iDep\}/aa) uTOwp. oopocr (f^ enjt, I eia) T. pdy. ] Kai peTecoep-vj/. (c. abef'^ghie Pos; i> peTen3ep\|/e ; l pexeKoAe- aaxo, c dTOecxeiAe nipda) xoua (f^ auxoua Kai xoua, h auxouo- Kai KaAeaaa xoucj) dpxtep. (d iepeTff, h. dpx. Kai Toua ypappaxeTc) . . f'^ nil nisi Kai lepeTcr | Kai: F®H om ] dpeKpipep aOx. Aeyoop: def'^g dpcKp. (g eKpipep) aux. ep xcp iDpaixoopiqp auxoG (ef®' om) Aey. auxoTa (d om) . . h eooupddpexo znap’ auxdbp j TOobff (def'^ tooO) yeyp. (af*^ add OpTp; e add xd) roepi x. Xp., inoO (f'’ dxi) yepp. cum abdef^ile Pos . . F®^ coo C yeyp. upTp ojepi xoG fiaaiAecoa XpioroO, H tdoG yepp. . . ch zuoG 6 Xpiaxdcj yepp. | Aeyouoip aOxcp cum bef®^ (praem xoxe) F^HiLE Pos . . ac oi 6e eTznop . . d om | e om ydp | yeypatuxai : h add ep xcp T0po(|)HXH . . DF®* add Kai (Tu BH0Aeep, yfi "louSa, oudapdba eAaxicrrH et ep xoTor Hyepocrip "louda* ck aoG ydp (d om)® poi e^eAeuaexai Ayoupepoa (d eia dpxopxa Kai Ayoupepocr), ocrxiu zooipapeT xdp Aaop pou xdp (d xcp Aacp xcp)''lo'paHA [ e om k. dine'A. aux. | Kai dzoeAuaep (f®‘f'’ doooAuaao') au- xouCT (f^ xouff dpxiepeTa). Kai (f®®'f'^ om) dpeKp. xoua pdy. (f^ auxoua ep xcp tnpaixoopicp xoua pdyoua) Aey. auxoTa (f^ om) . . gh xoTa 6e (h Kai xoTa) pdyoia etzuep, item d Kai etroe ujpoa xoua pdyoua' Hpob^Ha | xi (i h xi) eTdexe (a T6exai, i T6Hxai) awpeTop (d aHp. eT6.) etui x. yeppH0. (af^ xex0epxa) SaaiAea
PROTEVANGELIUM lACOBI XXI.
41
Kat eTajojj oTiidyo'* eTSo^ie^j dcrrepa ooa^ajjeYeQH Ad[j\|/a[jTa ep ToTa dcTTpOKT TOUTOicr KQ) dpiSAupopTa auTOUcr, o&are Toucr daTepacr piA (fjafpeaOar Kai ApieTcr outcxxt eypcopiep Sri EaaiAeucr eyeppAOn tc3 ’’lapQHA, Kai HAOopep cupoaKupHaai auTop. Ka\ etorep ’’Hpcb^Ho-* ucodyeTe Kai ^HTHcaTe* Kai edp eupHTe, dnjayyeiAaTe pioi, oojoocr Kaydb eAOdbp ajpocTKupHaoo auTop. ^ Kai e|HA0op oi pidyoi. Kai T6ou op eT6op dcTepa ep th dpaToAH ujpoHyep auToucr eoocr eta- HAOop 6ia TO aujHAaiop, Kai earn eooi THp Kec^iaAHp tou craxHAafou.
(h -Aeap, D XpiCTTop fiaaiAea) . . bilb Pos add apayY^iAaTe poi | k. eTni. (bilb Pos add auTcp) oi pdyoi . . oi 5e etto. auTcp | eTdopep (f^ h T^opep) dcrrepa TOappeyeOH (g -©HraTop, h -OearaTop; f*^ om, sed add ep th dpaToAA) Adp- \[/apTa (cum cf^gh, item f^ OnjepAdpvpapTa, ae om) ep t. dorp, toutokj (cum CE, [item D, vide infra]; AF^GH toO oupapoO. F^ Oinep Ladpra dorepa) Kai dpfiAupopTa (cum abf^f’^g; h KaxapfiA. ; c dpSAupapTo) auTOua (e auxd, f^ Touff dAAouff dcrrepaff) cum acef®f*^gh . . bilb Pos doTHp auToO eyeppAOw (Pos nafa est. b ecjidpH, E add peyao) Kai eAap\J/ep ep toTc daxpoicr xoO oupa- poG, Kai ApSAupep aOxoua | coore xoGo dcrr. (ie Pos om x. dux., f^ auxoucr post 4)aip.) pA cjiaipeoO. cum abef^hile Pos . . F^ rocrre pA <|)a!petp . . c xoO cjiai- peip I Kai ApeTu (bhe Pos om) ouxooff (il om) eypoopep (f*^ eypcoKapep) cum bef^hile Pos . . a k. ApeTa oTdapep . . cf'* k. eypoopep | fiacriA. eyepp. (f*^ exeyGn) xcp (e ep xc6)"lo-p. cum acef'^ . . bf^hile Pos fiac. (f® d fiau.) ey. pey. (f^il pey. ey. ; Pos natus est rex magnus) xcp (f“ ep xc6)''lcrp. | Kai hA0. iu. a. cum BEF^HiLE Pos . . CF® K. 6id xoOxo hA6. to. a. . . a om | d inde ab eTdopep usc^ue TOpociK. auxop sic: eTdopep ydp aOxoG xdp dorepa ep xA dpaxoAA, Kai HA6opep TOpooKupAciai auxop. 6 6e dorAp 6 TOpodyoop Apda uTOep4)aipoop hp xoTo dcxpoia xouxoio, Kai ouxooo eypoopep oxi SaaiA. eyeppAOn xcp "lop. j Kai eTm. (f®e etiue 6e) auxoTo (cum abef®hile; d TOpoa aOxouo', c Pos om) "Hp. (di 6"Hp. ; F*^ add 6 SacriAeua) | uTOdy. Kai ^HxAuaxe (u eK5Hx.) cum bdf'^ HILE Pos . . A TOoO yeppdxai dpa^HxAuaxe, e dpa5HxAoaxe toou yeyeppHxai . . F® TOopeuOepxeo dpa^HxAoaxe doc})aAdbo’, c TOopeuOepxea aKpifidbcr eK5HXH- craxe TOepi xoG TOaidiou | edp cum abef’^hie . . CD ewdp . . l om j L eupAoexe .. D eupoixe auxop | bih dpayyeiAaxe | d Tpa eA6cbp Kaycb | bhe TOpoaKupAao) auxcp. Item antes bhie TOpooKupAcrai auxcp.
3. Kai e|AA6. (d add dni’ auxou) oi pdy. (bh add ooto TOpoadoTOOu xou £aaiAecoo): i Kai ejeAOopxeu oi pdyoi . . f® e^eAOopxeff 6e oi pdy. eTOOpeu- opxo I Kai i6ou (f'’ add eu0ecocr) op et5op (EtSop) doxepa ep xA dpax. (e om ep X. dp.) cum abef^ge; item l k. iSou opT6op oi pdyoi doxepa . . cdf®hi Pos K. i6ou 6 (df® om) doxAp, op eT5op ep x. dpax. ) TOpoAyep (def®f*^ TOpooAy.) auxouo c. abef®f^ghile.. d TOp. auxoTo, c TOp. auxcbp | eooo (bf^le; di add ou) €ioAA0op (ble; df*^i HA0op) eio xd oro. (i enii x6 oroA., df^ ep xcp oroHAaicp) cum BDF^iLE; D ecoo ou eioAA0ep, item Pos quousque intravit in speluncam . . acf®gh eooo ou (agh om) eA0dbp | Kai eoxH (b add d doxAp) euii xAp KecJiaAAp (e e. xA -Ah, b erodpoo) xoO oronAaiou (d xou TOaidiou, e ou np xd TOaidiop, l
42
PROTEVANGELIUM lACOBI XXII,
Kai eT6o[j oi jjayoi to mai6to[j |j6Ta thct ^HTpocr auTOu Maptacr, Kat e^efiaAop aooo tht ooHpacr auToop 6d6pa, ypucrop Kai AfSapop Ka\ crjjuppap. ^ Kai ypHpiaTiaOepTeo- Oojo toO etaeA-
OeTp etcr THp "louSatap, 6i’ ci'AAho- 66ou eooopeu0Haap elcr THp yobpap auToop.
XXIL
‘ Fpoucr 6e '’HpdbSHcr oti epGajat)(0H uooo Tobp pidyoop, opyt- (T06icr eooepi\|/ep (|>opeuTda Aeyoop auToTcr* tq /3pecj)H dojo 6i6TOucr
add ou Hp TO TOai5.) c. (b)(d)(e)i(l)e Pos ; ou fip to OTai6,, Kat eoTH CKeT. . CGH ecTH ep Tcp ffTOHAaicp (c etodpoo toO onaHAatou) eroiTHp KecjjaAAp (c e. thct -Afia, a e. TH -Ah) tou 10016100 . . a eoTH erodpoo ou dp to luaidiop . , ecTH ecndpoo tou oruHAaiou, ou np to OTai6top peTa Mapiacr thct pHTpda auTOu | KOI eT6op (iiE T6.) 01 pdy. (i add Kai ropoaeKupHcrap)- to njai5. peTa t. p. a. Mapiacr (Pos Map. t. p. a.) cum bile Pos; f**' koi i66pT. to 10016. peTa Map. T. p. OUT., E i66pTea 60 auTop 01 p, eorcBTa peTa t. p, a. Mapiacr . . acd (Syr) KOI i66pT. (a i66pT, 6e) 01 pdy- (Syrom) to 00016. (c auTO ot p., d auTop 01 p.) peTa T. p. a. Mapidp (ad pe. Mapiacr t. p. a.), TOecrdpTea (c om) oopooeKupH- crap auTcp (c auTo, d auTop) . . gh i66pT. 6e oi pdy. THp Te (g om) Mapidp KOI TO t0at6iop, OepTeo to ydpoTa topoaeKupHoap auTcp . . f® om | ko! (ef^ om) e^efiaAop (cum f^f’^ghil, Ee^efiaAAop, b Pos eKfiaAopTecr, ae e^epeyKop- T6cr) dood (le ck) tho oonpacr (cum abef^’ghle; f“i dood Tcdp OHcraupdbp, Pos de suis marswpiis) 6dbpa, (cum bef’-’ile Pos, af'^gh om) XP'-'- ><^11 (b Pos om) AiS. K. apupp. (cum f'^ghe; bei add [i koi] oopoadpeyKap auTcp, a outco topociH- peyKop, Pos dederunt ilU ante yP'^Top, f^ oopocreKupHoap auTcp, l add koi 6(X)aapTea auTO tco Xpicrrcp) . . c koi dpoi^apTeCT Toucr 0H(7aupouff auTcSp oopocri-ipeyKap auTcp 6dbpa, xpucrdp koi AiSapop koi crpuppap . . Syr koi oopocr- HpeyKop auTCp dcibpa, XPG. k. opupp. k. Aida,
4. L KOI TuapauTiKO xpnpaTiaO. | urod toO (cum bf^hl; c dyiou, aege Syr om) dyyeAou . . di kot opap . . f** praem kot dpap | pA eiaeABeTp (cum ace; GH eooapeAOeTp) elcr THp-loudaiap (g ep Tp-loudaia, c add oopdo^ Hpdb6Hp) cum ACEGH . . BDF^iiE Pos pH (d praem toO) ui0ocrTpe\|/ai (e uT0OcrTpe(|)eip, BDF^ dpaKdp\i/at) oopdcr" Hpdb6Hp (b " lou6aiap , f^ add eia THp " lou6aiap) j b 61’ eTepacr 65oO | eooopeuO. cum abch Syr . . df^ile dpexcbpHcrap | eio. t. xd)p* auTobp: LE eio to T6ia. In fine capitis n add (ex Matthaeo) dpaxcopHodpTcop 5e auTcibp, T6ou dyyeAoc Kupiou (})aipeTai kot’ opap tco " loocrAcj) Aeyoop’ dpa- aTocr loapdAade Td niaidiop Koi TAp pHTepa auTOU koi (|)eGye elo ATyuoorop, KOI ta0i CKeT eooa dp eTmoo ooi- peAAei ydp"Hpdb6Hcr ?HTeTp Td ooai6iop toO doooAecrai auTO. 6 6<i " loocrAcj) cJ)odH0eicr puKTdo ooapeAade Td ooaidiop koi tAp pHTcpa auTOu ko! dooHA0ep eJa ATyuoorop, koi diAyep eKei ecoff thct tg- AeuTHCT " Hp(d6ou. koi euiAnpcodH Td pH0ep did toO (0poc|)HTOU AeyopToa’ AiyuooTOu eKdAeaa Tdp uidp pou.
XXII, 1. r poua 6e cum cf'*' Syr . . bhile Pos idcop 6e . . adef*’ totc idcbp (item N T6Te’’Hp<06. iddbp) | i drod t. pdyoop . . l uood t. dorpoAoyoop | op- yia0eicr (f^ praem Koi) . . n 0upoo0€icr . . df'’ e0upob0H Aiap, Koi ] enoep-v]/. cjiop.
PROTEVANGELIUM lACOBI XXIL
43
Kai KaxcoTepoo aoDOKxefpaxe. ^ Kai ctKoucracra Mapiapi on dpai- poupxai xd 6pec|)H, (|)oSH0eT(Ta e'AaSep xd maiSiop Ka\ ecTajapyci- pooaep auxd Ka\ eOnKep ep cfjdxpH fiocbp. ® A be "eAiad/^ex, aKoucracra oxi ^loodppHa ^HxeTxai, AaSouca auxdp dpeSn eic xAp opeipAp, Kai urepieSAeinexo ocrou auxdp Kpux^ei* kqi ouk Ap xooooij
cum AEF^i Syr Pos . . bcdie cm. auxou (c om ; B post 4)op. pon) xoua cjjop. . , OTep\|/aa, n dtaocxeiAacr . . h auGio | Aeyoop auxoTa* xd fipe(|)H dnjo 6iexo0(7 KQi KQXcoxepoo diD0KX6ipaxe cum ae . . cf^ Syr KeAeuoop (c KeAeuaacr) auxoTcr dpeAeTp rodpxa (c Syr om) xd fipecjjH droo 6iex. k. kqx. . . bile Pos dpeAeTp tudpxa xd luaiSia (e ni. x. 6pe4)H, l rodpxaa xoucr TDaT6aa) dixio 6i6xoua' (e 6uo excxip) K. Kax. . . df^h kqi (f’^h om) dpeTAep njdpxau xoua iDaT5aa (h TOapxa xd Specjm) dm. 6. k. kqx. Praeterea bdf'^ie Pos add (e post fipecjiH) xoua (be xd; i om) ep (de add xA) B>H9Aeep, item on Syr Kaxd xop ypopop xou <|)aipopepou daxepoa (Syr om x. 4)aip. dox.), op HKpIfiooae tuapd xdbp payoop. N vero sic (post OupooOeia dnioaxeiAaa) : dpeTAe rodpxaa xoua ep E>H0Aeep TOaT6aa koi ep ludai xoTa opioia auxAa died diexoua kqi Kaxooxepoo, Kaxd xop xpopop op HKpiSooae tuapd xebp pdyoop. xoxe einAHpraOH xd pH6ep urod-iepepiou xou ujpo(f)HXOu- cjioopA ep "|’apd HKOuaOH, OpApoa kqi kAquO- pda Kai dduppda ujoAua" '(’axnA KAaiouaa xd xeKpa auxAa, koi ouk AOeAe TOapaKAHOApai, dxi ouk eiaip.
2. Kai (Syr om) dKOuaaaa c. abdhil Syr Pos . . CF®f'^e (item e ut videtur) dKOua, 6e j af“f^ Mapia | dxi dpaipoOpxai (a dpaipeT, e dpaipeTxai) xd dp. (a add 6''Hpc»6Ha, d uTud” Hpebdou) cum abdle Pos . . cf'^h (item e hoc ordine?) ox, xa dp. dpaipoupxai . . f^ om | cj)odH0. (f*^ praem Kai) eAadep (f^ earoapya- pooae, e add Kai auxA) xd niaidiop (beie xdp niaTda, Syr lesum, d add^lnaoup) K. eoxaapydpooaep (l aarapyapdbaaaa) auxd (bdie auxdp, ef*^ om k. eatu. aux.) Kai (i om) e0HK. (dh Pos dpeKAipep, f^ eKpu\|/ep) ep (cum eile; f^ praem auxd, BDH auxdp. Post ep deh add xA) 4)dxp. (eh add xdbp) dodbp (df’^le om. F^ add didxi ouk fip auxoTa xdrooa ep xcp KaxaAupaxi.) cum bdef^f^^ghile Syr Pos . . A cj)od. eAade xd luaidlop Kai eTOopeu0H ela ATyuinxop, item c cjiod. eA, xd roaid. pexd "looaHcf) Kai dcoedHpuaep eia ATyunixop, Ka0cba eypupaxIadH auxoTa. Praeterea vero ex decern illis addunt f’^gh haec; Kai i5ou dyyeAoa Kupiou Kax’ opap (h om k. 6.) e(|)dpH (h roapeaxH) xcp" looaAcj) Aeyoop • dpaaxda inapdAade xd xuaidiop Kai xAp pHxepa auxou Kai umaye (f*^ cjjeuye) e?a Al'yu- ixrrop, perguntque Gii eooa dp eA0oo (g eA0H?) nipda ae: f'^ vero sic pergit: peAAei yap-Hpeodna ^nxeTp xd dpecj)oa xou dcaoAeaai auxd. eyep0eia 5e 6 IcoaHcj) dnid xou uinpou mapeAade xd maidiop Kai xAp pHxepa auxou Kai dioAAdep eia Aiyuiuxop, oioooa ooAHpoodA xd urod xou lupocjiHxou pH0ep‘ e^ Aiyuooxou eKciAeaa xdp uidp piou.
3. oKOuaaaa oxi"loodpp. 5hx. (f** d'xi 6 uida auxAa pieAAei 5HxeTa0ai) AaC. auxdp (h \a&. xdp " loodppHp, Pos haec om) cum abdef^hile Syr Pos . . c nil nisi AagoOaa xdp "loodppHp | E dpeS. ep xA dpeipA, d dpefiH eia xd opoa | TOoO (a add dp) auxdp: f“ xdroop ep cp, posito auxdp post dmoKpu\|c. | Kpu\}/€i (-\}/H E, -'[/ai d) cum abdeh . . cf®' dc0OKpu\|/ei, e di0OKpu\[/H, f'’ KaxaKpu\|/ei | Kai OUK Hp cum abef'^hile Pos . . c add auxoTa, b auxA | dniOKpucJjAa : af^ehe
44
PROTEVANGELIUM lACOBl XXIIl.
druoKpuc^Hcr. Kai arepd^acra h "GAiadSex c|)CDpH Aeyer
opoor 6eoG, Se^ai [jHTepa [jeTa xeKpou. ou ydp H6upaTo dpaSHpai H "GAicrdSeT. kqi ujapaypnpia eSiydaOn Toopoa kqi eSe-^aro auTHp. Kai Hp 6ia(|)aTpop auToTcr <^d)cr' dyyeAocrydp Kupiou np pier’ auTobp, 5ia(|)uAdcracop auTOucr.
XXIII.
^'O 8e ’’HpdbSHo- 6:;HTei Top "loodppnp, kqi dooeareiAep uooh- pexacr oapoa Za)(apiap Aeyoop* doou oajeKpu\|/acr Top uiop aou; 6
dio6Kpu4)00' . . D Syr om | kqi aTepd?. (a (JTep, 6e, t> tote aTep.) h (i om) " GXta. (ad om H "GA.) (|)C0. piey. (a pey. th 4>oo.) Aeyei (a ante pey., i ecj)H, de etroep) cum abdhile Pos ; similiter L kqi dpaSAe\J/aaa eicr Top oupapdp kq! Kpd^acra H^GAiadfieT cJxd. peydAp kqi dpaarepd^acra enuep . . e oTep. 5e"GAia. Aeyei . . E^c KQI (c TOTe) (rrepd^ouda (c -^aca) Ae'yei | opoo- 06ou cum abf^'EHILE Syr Pos . . c opoo opocr. . d d> opoo | 6e;ai . . d ou Seyei [ peTa TeKpou: e add dSiKobo 6iooKopepouo | ou ydp H6upaTO (hi e6up.) dpaSApai (e dpeA0eTp, TupooapafiApai post H''GAto., c TOOpeueo0ai, L Kpu\|/ai auTo post h''GAio.) h GAio. (ci om. D add to opoo 6id Top c})6Sop) cum bcdee^e^hile Pos . . ae'^ Syr om | e'^ om roapaxpApa | to opoo (ee^i add eKcTpo) . . e A yA | auTHp cum bc Syr Pos, item ut videtur Ei, item H additis peTO Tou TeKpou qutAo . . D THp^GAiodfieT, AE^ auTouo, L auTop per’ qutAo . , e^ om, item E om k. e6e'j. auT. I KOI (bhl Syr add to opoo) Ap (c add to opoo eKeTpo) 6ia(j)aTpop (c cj)aT- pop, E*^ 6ia4)a!poop, bhle 6ie'4)aipep. i Pos 6ie'4>aipep 6e') auToTo (eg auTn) (j^dbo (c om, item fA Syr add peya) cum bcee®ghile Syr Pos . . a kqi Ap cjjobo peya pcT auTcop, item d koi Ap cjidbo pe'ya ep too opei eKeIpcp ooore (jiaipeip auToio . . e'^ om | dyy. ydp Kup. Ap peT auTcibp 6ia4)uAdoooop (e -TTCop, e'’ 4)uAdTTOop, L KQI 5ie(|)uAaooep) auTOuo c. bee*^ghle Syr Pos . . Ai dyy. y. Kup. Ap (|)uAdoooop (i 5ia4)uAdTT0op) auTOuo . . e'^ (cum antecedd coniungens) dyy. Kup. KQI 6ia4)uAdTTOop auTOuo, d dyy. y. Ap Kup. 6 4)a!poop kqi (|)uAdoooop auTOuo . . c KOI dyy. Kup. 66Hyd)p auTOuo [ Eust rursus (cf. supra ad cap. XII.) haec habet: Kai Tcbp pdyoop dtnd dpaToAAo dbo SaoiAeT lopooKU- pHodpToop peTd ddbpoop auTcp Q-HpobSHO eTapdx0H, koi 6ie- poetTO dpeAeTp coapaxpApa auTop. 6 6e uoj 6 " I oo oh c|> kqi tAo PI ap I a o e I o Ai'yutDTO p dooeKO pio0 H Kai Top e;’'Hpdb6ou5ie(})uye 0dpaTop. auToo 6e dypoAoao THp 4)uyHp rodpTa Td ep tA E)H0Aeep OTai6!a dpaipe0Apai copooeTa^ep, ep oTo Kai Top "loodppHp eTi pHTDiop opTa dpeAeTp eoroouba. A 6e''GAiodSeT dpnjdoaoa auTop eio THp epnpop e(|)uye, Kai eu^apepHo au- tAo 5ieoxi<i0H TO opoo Kai peTd toG oiaidiou auTHp eSe^aTO, Kai dyyeAoo Kuptou bie^JuAaxTep auTOuo.
XXIII, 1. e'^ 5HTHoao Top "loo. diDeoTeiAep | d Kai dHjooreiAao | uronpe- Tao cum ABDEE^iLE Pos .. c add eio to 0uoiaoTHpiop Kupiou, item h ep Tcp 0uoiaoTHpiqp , item (post TXaxap.) E^ opTa ep tc6 0uoiaoT., Syr eio to Tepop | rop. Xaxapiap c. acei Syr, item e® . . bdhle Pos add Top maTepa auTOu | d
PROTEVANGELIUM lACOBI XXIII.
45
6e dajeKpf|jaTO Acyoop auToTcr* eyob AeiTOUpyocr ucudpxoo tou 0eou Kai ojpocreSpeuoo too para Kupiou, ouk oTSa inou ecTip o uiocr piou. * Kai doJHAGop 01 uaJHperai Kai dpHyyeiAap too "^HpobSH raura ajdpra. Kai opyiaGeia o’’Hpcb6Ha eTooep* 5 uTocr auTou pieAAei &a- criAeueip ToO''lapaHA. kqi dooeaTeiAep oopoa auTop oodAip Aeyaip’ etooe TO dAH0ecr’ ojou ecrrip 5 utocr cou; oTSacr ydp oti to aTpd crou Oaoo THp eaTfp. Kai di]OHA0op oT uzuHpeTai Kai
Aeyoop auTco . . r® Syr koi eTtoep aOxco | dOTeKpu\|/acr (i eKpu\|/ao') t. uT. cou . . D ecTip 6 uioo- (70U I 6 6e (Syr Zacharias) dojeKpipaTO (cum aehe, bd diueKpiOH) Aey. auToTff (cum ae ; dh qut. Ady., be Pos om auT.) cum abdehe Pos ; item l 6 6e dojOKpiOeiu Aeyei . . i 6 6e eAeyep . . cr^ 6 5e etmep auToTa | uroapyoo . . D eipi! I TOU 6eoO cum bdee^hile (add pou) Syr Pos . . c Kupiou toO 0eoO . . a Kupiou pou 1 TOpoae6p. cum aee^h, item Bust . . bce alii toapeSpeuco (b -eucop) I Tcp pacp KUpIou cum bhiee Syr Pos . . a t. p, toO 06oO, c alii t. p. auToO . .
et Bust Tcp 0uffiao’THpicp | ouk (dl Syr koi ouk) oT5a (e add 5e) znoC etc cum BDHLE Pos . . C KOI OU yipOOCTKOO T0oO etC . . KOI OT60ep yipcbffKOO OTOU etc . . AE 6 6e uioo pou ouk ecTip oup epoi
2. KOI dujHA0. oi uiDHp. (Syr om, e add auTou) kqi dpdyy. (af*^ dronyy.) Tcp'Hp. (e om T. "Hp., F^ Syr auTcp, a Pos post tqOt. to, pou) TauT. TOapT. (f** TOO. xd pHpaxa xauxa; Syr om, Pos om TOopx.) c. abef^hile Syr Pos . . f‘‘ too- peu0epxea 6e uTOnpexai dpwyy. xcd'^HooSh xaOxa, item c oi 6e UTOHp. TOOpeu- 0epx. dpHyy. xc5’’Hp{X)6H . . d kqi dTOHyyeA0H xauxa xcp “Hpcb6H. Praeterea ADE add Kai (e om) oxi 6 uida auxou peAAei (d post oxi) SaoiAeueip (e add ep “lapaHA) I Kai (f*’ add eroi TOAeTop) opyiod, (f^ opy, 6e) Q-Hp. etTOep’ 6 (f^ pA 6, F^ Tdya 6) ui. aux, p. Baa. xou (e xcp, f^i ep xcp) “lap. cum be'^f’^hiee Pos (Syr) . . c nil nisi Kai 6pyia0eia 6 “HpoodHa . . ade plane om | k. dmeax. TOp. aux. (d om ; Pos ad Zachariam post waAip) TOaAip (d Syr add UTOopexaa) Aey. cum BHiLE Pos (Syr) . . c dnjeax. eK deuxepou TOpda Saxapicip Aeyoop . . aef*^ K. eTOep\|/ep eK deux, (f*^ om e. 6.) xoua (a praem ” HpdbdHa) uTOHpex. auxoO TOpda Xayap. (a om TOp. ^-ay.) Aey. . . f*^ k. TOep'vl/aa xoua uTOnpex. auxou TOpda Sayap. etTOe ] eiuje xd dAH0ea (e xdAH0H) c. abehile Pos (Syr) . . cf^f'’ eiTOe poi (f®' ApTp) xd dAH0. (f*^ xd dAH0H) . . n eitue poi | tooG e. 6 ul. aou , . D TOOu eKpuvj/aa xdp uiop aou | otdaa ydp cum acfA item e ut videtur . . dh Syr Pos Bust ouk oTdaa . . bile eidcba | a vwo xda yeTpda pou . . d uTOd xAa yeipda pou | Kai dojAAdop oi (i om) uTOHpexai Kai dTOHyyeiAap (i etTOop) auxco (e xcp Zayapia) xauxa rndpxa (f^ Syr om xa. TOopxa. Pos talia ipsl Zachariae) c. BF^HiLE Syr Pos; item ef^ ol 6e uTOHp. dTOeA06pxea dTOHyy. auxco xaux. TOapxa . . c 01 6e uTOHp. dmAAdop Kai dpAyyeiAap xcp Sayapia xauxa . . ad om. Pergit Bust: TOepTOei youp TOpda Uayapiap 6 ’'HpdbdHa* 6da xdp ulop aou' TOOU eKpu\|/aa auxop; dTOayyeiAop poi. 6 de Za- yapiaa dpeTOiaxeAAei (f)daKOop auxop' eycb xcp 0uaiaaxHp(cp TOpoaedpeuoop dei, xi eyepexo 6 uioa pou ouk eTOiaxapai. Kai 6pyia0eia ©"Hpcbdua TOaAip eTOeaxeAAep auxop' dda e^oo, Ae- yoop, xdp ulop aou' ouk oTdaa 6xi xd aTpd aou umd xAp yeipd pou eaxi p;
46
PROTEVANGELIUM lACOBI XXIV.
dc0HYYeiAa|j auTcp xauxa ujd[JTa. ® Ka\ eToje %a)(apfacr‘ [jdpTua efpii Tou 06OU, ei eK)(eei(T piou to atpia* to y^P OTp6U|jd piou o SecTJuoTHa 6e^eTai, 6ti atpia dGobop eK)(eeicr eia tu copoOupa tou paoC Kupfou. KQt ooepi to 6id(|)au|ja ec|)opeu6H %a)(apiao'. Kai o'uk H^eiaap oT utoi’lapanA 6ti ec|)op€u0H.
XXIV.
^’AAAd dtUHA0op 01 TepeTa etcr THp oopap tou damaapou, Kai OUK dooHpTHaep auToTa kotg to edoa A euAoY^ci tou Za)(ap(ou.
3. kq! ettue ^ax* abehile Syr, item omisso ^ax- item Pos : Dixit autem . . c Koi eftoep auToTa 6 ^ax*, d koi dKOuaacr TaOra ^ax- dpTatoeKpiOH Aeyoop | pdpTua eipi (h Yipoopai) toO OeoO (ita aef'^f'^ [add tou ^dopTou] hle, etiam Eust; sed Bi Pos pdpxucj 6 0e6a oti [i om] ou yipdoo^KOO luou ecrip, Pos insuper jilius meiis) ei eKyeeia (cum aee, f^ kq! edp xeuxe, f*^ eKXtou, l oTi eKxeeT, h eKyeei, bi Pos cu pep [i om] oup eKxeeTo-, similiter Eust) pou to atpa* to ydp (cum ae Pos; bf'^ile to be, f^'h to) rop. pou 6 6ecrOT6T. (cum AEF^ ; BF^HiL Pos Eust 6 Oedu) 6e|eTai (cum abehile Pos, item ut videtur Eust; F*’ 6exeTai, f** AH\}/eTai) , oti (f'‘ njAnp oti) atp. d0cx). (cum aehPos; bf’^ile Eust d0. aTp.) eKxeeici (cum abf^^ie Pos Eust; e eKyupeiti, hl eKyeeT. F® atp. eKxeTxe d0(X).) elff (a eiui) to TOp60. t. p. Kup. (eic usque Kup. cum ab EHIL Eust, item E omisso toO paoO. F® cum sqq coniungens add niapd xd nipod. TOU paou KOI TOU 0uo’iacrTHp(ou, item Pos omissis k. t. duaiacrx.) c. abef^f’^hi (l cum eicr xd etc coniungens add njapaxidHpi to uipeOpd pou) l Pos (Eust) . . c eTroaxe tco "HpoodH’ ei koi to alpd pou eKxeeTu, xd mpeupd pou 6 Qeoc AH\|/eTai • ujAnp dxi d0cbop atpa eKyupeia uoapd xd ■ajp60upa tou paou Kupiou • ou ydp yipdouKOo tooO eorip 6 uloa pou, d ei Kai xd a’pd pou eKyeeTc, dAA’ opoocr xd TOpeOpa 6 deanJOTHa Kupioa elcrdeiexai. • . Syr: Dominus testis est quod fundis sanguinem meum, sed spiritum meum dominus recipiet, quoniam fundes sanguinem innocentem, sine crimine. ( 6id(])aupa cum ab (-cjjaucrpa) DEHLE Syr Eust (vide infra) . . CF^ Pos d\d(j)paypa {interseptum) | e4)opeu0H . . A eo'4)dyH I KOI ouk h6. oI ul. "lap. (f^ ot 6e ui."lap. ouk eypooaap) oti (cum ae; cf'^h Syr nicba, f*"'' njoxe) e(|)opeu0H (a toecjidpeuTai) cum ae, cf^h Syr, f“ . . BDLE Pos om I Eust pergit: Kai 6 Saxapiaa ecjjw pdpxua eipi xou 0eou, ad pep exe (eKxee? x^^?) pou xd aTpa, xd be ropeOpd pou 6 0eda. de^ai 6e Kai (corrige 6 0eda d^exai. Kai) yipooaKe oti d0cbop atpa eKxeeia eia xd lupodupa xou paoO Kupiou. Kai d’’Hpcb6Ha eioi TOUTOia dpyiadeiapexa^u TOu0uaiaaTHp!oudpaipe0Hpai auTop TOpd TOU 6iac})auaai nap o aexa^e p , ropda xd pA uuid xoO AaoO KOoAu0,Hpai auxou xAp dpaipeaip.
XXIV, 1, Kai diDHAdop etc cum ble Pos aliis? . . cf^h Syr"X/\Ad xA (rpa T. daiu, dtUHAdop (f® hA0.) oi lep. (Syr om), item ut videtur e, similiter A Kaxa dexAp dopapx. dam. etc, D"Gp de xA d)pa x. doro. etc. | Kai ouKdrodpT. OUT. Kaxd X. e0oa (a om k. x. e0. , Syr post dronAd. pon) A euAoyia xoO 2ax.
PROTEVANGELIUM lACOBI XXIV.
47
Kai eaTHaa[j oT tepeTo- wpoaSoKcopTecr Top Aa)(apiap tou darod- cracrGai auTop ep th 6uxh kqi So^dcrai Top u\|/iaTop. ^ )(popfcrapTOcr 6e auToO e^ioSnOHo-ap doaapTeo-' doooToApiHo-ao" 8e eTcr auToop etcrHA0ep, Km 6?6e ooapd to 0ucriacrTHpiop aTpia ooecoHYoa kqi c|)oo- pAp Aeyoucrap' Xayapfacr uje(|)6p€UTai, Ka\ ouK e-^aAei(|)0Ha6Tai to aTpia auTOU eoocr dp 6A0h o e'KSiKOO’ auToO. kqi dKoucracr Top ec|)oSH0H, Kat e2HA06 kqi dpAyy^iAe toTct tepeuaip. ^ Kai ToApiH-
(a h euxH ^axO cum abt^hle Syr Pos . . df*'' k. ouk diu. auT. Saxaptacr Kara TO 600(7 (d ei(»6d<7) KOI (f®' cba) HuAcyHCTep (f^ eOAoyeT) auTouo, c k. ouk duo, auT. Saxapiacr koto to elooOoa, e koi outcxt ouk duJHpT. auTom | kqi e(7TH- crap (f^ YcTTopTo) oi lep, (e om) . . d om usque Top u^|/K7Top | uopocrSoKoopTecr (f^ -KoOpTecr) T. Sax- (o- om) toG (g om) danjdaaffOai (g daiodaai) auTop (f^ auTOua. A ToO duoapTHoai auToTo) ep th (e om) euxH (f^^f*^ om e. t. eux-) c. ACEF^F^GH Syr . . BLE TOU dcnudcTaaOai (e add Top) ^axapiap, Pos salutare ilium I KOI So^daai Top u\j/iaT, (c Syr t. 6e6p, a t. 6edp t. u\|/icrT.) c, abcehee Syr Pos , . F^ (item F*^G?) om
2. F^ xpOH'?°H'’'°°' I e(|>og, (uroapTecr (cum ch; adeg TudpTecr, item Syr; bee Pos om) . . f®' om | dTOOToApHoaa cum c Eust . . reliqui ToApncacr | 6e . . F®L om I eta; aeh tkt . . Eust etc tig | eiawAOep cum bce (item l ut videtur) Pos, item Eust . . adef^f^gh Syr add eiG to dyiaupa (f^ add tou Gugiogth- plou) I KQI eWe (h T^ep, a olde) uoapd (ae laepi) to Ougiogt. (a dyioGTHpiop, G add tou) Kup. (f^f*^ add to, g to quto. f® om nj. t() 0ug. Kup.) alpa (f^f*^ Syr add Keipepop kqi) ujeTOHyoG (Syr add sieut lapidem) cum acef'^f^gh Syr . . BLE KOI i6ou (l add to) aTpa toapd (l uopoG) T() Gugiqgt. Kupiou . . Pos om una cum sqq. Statim enim pergit : et renunciavH sacerdotihus quia Zach. est occisus, Et audientes audentesqxie ingressi sunt, | kqi (|)oopHp AeyouGap c. af^gh . . bdele Kai (jjoopA AeyouGQ, item cf® Syr k. iSou cf)OopH AeyouGa | eooG dp c. abdehle Eust . . CF^ ecoG ou I D eA0oi | 6 eK6iK0G auTou (e Eust om) : f* 6 eK^iKcbp, item D 6 GKSiKcibp auTop | kg! dKOUGoG cum abdef’^ghle . . cf^ dKOUG. 6e. Syrus om Kai dKOUGGG usque to atpa auT. Ai0. yeyep. | Top Aoyop cum bhle . . F^ ToO Aoyou . . AC (item E ut videtur) g Top Aoy. TOUTop . . f^ toug AoyouG TOUTOUG 1 ecf)ogH0H . . BLE add G4)66pa I Kai e^nAde kg! (df^ Eust k. e^eAdobp) cum abef’^le, item df^ . . c k. eAdcibp | ad Eust duDHyyeiAe | t. lepeuGip cum BLE (item Eust ut videtur) . . sed acd (item E?) f^^gh add d (d tgutg diuep) eWe (a oT6e, h i'5ep) kg! (h add d) HKOUGep. De Pos vide supra, Praeterea gk add Hpecp^ep (ye) 6e tog touAgg tou paou tou (n om) KUpiou | Eust sic per¬ git; ^Op0pou 6e oi lepeiG Luapayepopepoi eiG T(3p padp e^epi^opTO kgtg to eioodoGpH uOTapTHGGpTOGGUToTG ToO dpxiepeooG, Kai ecoepe- pop e^oo. copGG oup TOGpeAKOUGHG e'G TIG 6; GUTcop eiGeA0eTp GTOeToApHGep. 6 6e0eoopeT atpatneiDHyoGTOapd tc) Gugiggth- piop, KaiaKOuei cj^copHGAeyouGUG'i^axapiaGtDecjjopeuTai, kgi oO K ^e^aAei cjjG H GCTGi to aTpa gutoG eooG dp eA0H 6 eK6iK0G au¬ Tou, OKOucop youp TaOTa ep<})ofioG eyepeTO, kgi e^eAGcbp toTg iepeOGip duoHyyeiAep.
3. Kai ToApHGapTeG (e eToApHGap Kai) eiGHAd, cum ace . . bkle cog 6(H
Aoyop
48
PROTEVANGELIUM lACOBI XXIV.
cra[jTecr eicrHAOo^j kqi ei8o[j to 4>aTpdb[jaTa tou
(jaou oA6Au|a(j, Kai auTOi u7epie<7)(f(Ta|jTO aoao d'pooGep ecocr kcitco. Kai TO crdbpia auToO ou)( eupop, dAA’ eupop to aTpia auTOU AtOop yeyepHpepop. Kai (^oSH06pTecr e^HAOop Kai dpHyyeiAap oiapTi too Aacp OTi Zayapiacr D[je(|)6peuTai. Kai HKoucap oodcrai ai 4)uAai tou Aaou, Kai eoo6p0Haap auTop Kai 6K6\|/apTO TpeTcr npiepacr Kai TpeTcr puKTaa. ^ pieTOL be Tacr TpeTcr Hpiepacr eSouAeuaapTO oT lepeTcr Ti'pa dpT auTOU aTHcoucrtp, Kai dpe^H 6 KAnpocr eoji Cupedbp*
HKOuaap, (l add rnapauTiKa) eToApwcrap eicre\6eTp (l kq! €i(TH/\6op, b kq! eicreA.- OopTecr). Similiter Pos (vide supra) . . kq'i ei(rH.\0op (d add aiuapTe(r). Praeterea D add ep tco paco, item l ep5op toO 6u(TiaaTHpiou | AHETSop | Kai TO (F^ Ta Te, c to 6e) (()aTpcbp. (ae loaOpcbpaTa) tou pa. oAoAu^ap (sic AH alii ut videtur; cf“ doAoA.) cum acef'^f'^h . . lb Pos ko! 6\oAu;opTa to 4>aTp. t. paoO . . c to 4)aTp. t. p. ToenjHypepop (-pepou?) auToO tou aYpaTOcr (?) . . B om I Kai auToi (f*^ auToi 6e, d om auTo!) njepieax'®'‘^H''’0 (f^ -(TXicrap, b o’X'^'Qh- crapTO sic, c ^leoylcrapTO tq ipaxia auTobp) aEod dpco0. eoocr kotoo (e e. kotoo- 0ep) cum bcdef’^hle . . f'^ aura 5e TOepieaxitrapTO duod etc, similiterque Pos et ipsa erant jissa a summo usque deorsum . . A Kai outoi e0pHpHcrap 0pHpop peyap | koi to (c to 6e) crdbpa (cum acdf® Eust; bef'^hle nJTobpa) auTOu (d om) oux eupop^F*^ oux eupe0H) | d/\A (d ei pA) eupop (def^ om, l post auTOu pon) to aTpa (a crcbpa) auT. (f^ add popop) | /\!0op (cum adef*’gh; ble praem doer, c dbcrei) yeyepupepop (a yeyeppop., o yepopepop) . . f^ Kai yepo- pepop dbaei Ai0oor | Kai 4>oSH0epT. 6^0X0. Kai dpAyy. (af*^ douAyy.) c. abef^heb Pos . . F®' Syr K. dnjeA.06pTea droAyy. , item c e|eA06pT. be dsoAyy. , i> Kai dp- HyyeiAap, q Kai dujAyyeiAap | roapTi tco Aacp cum bhle (d droapTa Top Aaop) . . c (?) F^ Pos Eust om TuapTi, af'^ij Syr plane om | blqe Syr Pos om indcrai | toO Aaou c. BCHQE Pos Syr . . df^l tou "lapanA . . ae om | Kai ei0ep0Hcrap auT. k. €K6\|/apTO (be eKonrropTo, F® eKO\|/ap, f'* k. eK6\|/apTO auTop ante k. eu3ep0. a.) cum bef^f'^lqe Pos Syr; item CGH (item D videtur) omissis k. eK6\|/apT0 . . a Kai edpApHcap | d om Tp. Apep. k. Tp. pu. (b. Ap. rp. k. pu. Tp.) . . bf^f*^ Syr om K.Tp.puKT. I Eustpergit: oi be eioeAd 6 pTecr to pep crdbpa ouk 6?5op €i pHTo at pa, KaiTacro'ToAaffeauTdbp 6iappHjapTeaeK6\|/apT0 KaiTcpAacpdpAyyeiAap. Kai Tpia puxQApepa exn auTcp dpApop ecoo i Heap.
4. peTa 6e t. Tp. Ap. cum bele Pos . . c Syr peTa be t. Apep. CKelpacr . . ADH perd 5e (a Kai peTa) TaOTa . . f® nil nisi Kai, item Q nil nisi be post efiou- AeucrapTO | d om ot lepeTa | Tipa dpT’ aurou (d add dpyiepea) cTTHaoucrip (e -acocTi, D KaTaoTHacoaip) enm bdie Pos . . cf^h Syr Tipa (rrAcoocrip (c dpa- OTHCTOocrip , f'^ dpaoTHcrouaip) eicr Top Toioop toO (c om) Saxapiou (f^ toot. auTOu).. AsTpa dpacrTHcroucrip (e -acoaip) dpT auToO eTepop (e dpT. out. Tipd eia Top ToiDop TOU Sayapiou), item Q Vpa (corrige Tipa?) dpaaTHcroocrip eiff Top Tonjop Xaxapiou | Kai dpe^H (f^ eroetnecrep) 6 KAAp. eini (b add Top) Cupeebp (sic bhe, rell -cbpa) cum abdehle Syr Pos, item ut videtur . . CQ Kai eSoAop KAApoua, Koi enjeaep 6 kA. enji Cupedbpa (q Cupedbp), item f^ Kai
PROTEVANGELIUM lACOBI XXV.
49
OUTGO- yap Hp o xpH[jaTio-66ia uaoo tou aytou uopeupiaToa, piA T6eTp 6apaTop eooa ap T6h Top XpiaTop ep aapKt.
XXY.
^"Gyro Se^iaKCO^ocr 6 ypax^/ao- THp laTopiap TauTHp ep'lepou- o-aAHp, 0opu8ouyepopiepou, OTe eTeAeuTHo-ep^Hpob^Ho-, o-upeo-TeiAa epiauTop ep th epApicp eooa KaTeooauo-ep o Oopufiocr ep "lepoucraAnpi, 6o'^a:;(X>p Top 6eoTij6THp 0e6p Top 66pTa pioi THp 6oop6ap koi THp
e&<x\e Cupecbp Kai oi lepeTa KVApouG- auTobp, dpeSn 6 kA. enri Cupedbp | outog ycip (l 5e, q Syr om) up cum bdef'^hlqe Syr Pos; item toutco yap up . . ac auTOG ydp Hp | 6 xpHpaTiG0e(G c. abhl, itejn cf^k omisso 6 . . q KexpHpaTiGpie- pOG . . F^ XP'^pOTIGpepOp I LQ UIUO T. UJpeUp. ToO dy. I pH C. ABDEF^illE Eust . . CQ ToO ph I ecoG dp . . D GJpip dp, Q ropip | Top Xp. (Syr praem dominum, G- add Kupiou) ep GapM c. abefVhlqe Syr Pos . . f^ t. Xp. Kupiou ep GapKi eAHAuOoTa c (item ut videtur d) Eust T. Xp. Kupiou. Post haec N add (ex Matth. 2, 19 sqq) TeAeuTHGapTOG 6e tou Hpco5ou i6ou ayyeAoG Kupiou (|)aip6Tai kqt’ opap tco "looGH(|) ep AiyuojTcp Aeyoop- dpoGroG uoapdAafie to Tnai6top kq! THp pHTepa auTou Kai tuopeuou eiG Aiyunrrop’ TeOpHKOGi yap oi ^HTOupTeG to iDai6(op. 6 6e looGHc}) dpaGTQG kui njapaAaSoDp to roaiSiop Kai THp pHTepa auToO nAOep eiGynp'lGpaHA. dKOUGaG 6e OTrApxeAaoG fiaGiAeuei dpTi" Hpdb6ou tou roa- upoGauTou, ec|)ofiH0H CKeT dtueA0eTp ■ xpH paTiG0eiG de KaP opap dpexobpHGep eiG TO pepH THG TaAiAaiaG, Kai eA0cbp KaTcoKHGep eiG ujoAip Aeyopepnp t Ja- 5apG- 6njooGnjAHpoo0H TO pH0ep 6id Tobp TOpoc|)HTdbp oti I Ja5apaToG (?) kAh- 0HGeTai. Eust vero his absolvit historiam; Kai psTa TauTa Cupedbpa eiGTHp Ta^ip auToO KAnpooKaTeGTHGap, oGuinHpxepunjoToG dyiou nrpeupaTOG xpHpaTiG06iG pA iSeTp 0dpaTop ecoa dp T6 h TOpXpiGTOpKUpioU.
XXV, 1. "Gycb 6e cum acf'^lmop Pos . . n Syr'Gycb oup . . BEH^Gycb | 6 ypa>]/aG cum aehlmpe, item 6 Guyypa\[/dpepoG bo . . cf^n, item d ut videtur, eypav|/a | o THp 0aupaGTHp TauTHp iGxopiap | ep " lepouGaAnp (f^p" lepoGO- AupoiG) . . H om. Syrus cum 0op. yepop. coniungit | Oopufiou (cum abf^ghlm nop; ef^e add 6e) yepopepou (o yeyopoTOG), oxe (cum aegmiop; bhl oxi; f'> eooG ou, N eooG oxe, e om posteaque post 6 'Hpdb. add Kai, f^ eooG ou exeA. HproS. post epApop pon coniungens verbis Kai KaxeroaubH etc) exeAeux. (ge add6)'Hpcb6. (o ante exeA. , gh Syr add roiKpcp 0apdxcp. p oxe dnjuGxeiAep "HpcddHG GxpaxicbxaG dnjOKxeipai xd gpe(|)H ep B>H0Aeep), GupeGxeiAa (cum bf^^f’^ghno; aeeme GupeGxeAAop, p unieGxeiAa Kai CKpu'j/a. F^addeyob, f^ ydp) epauxdp (aee auxop, l eauxdp, m auxAp) ep xA (c. bhlnoe ; f*^g xcp [?], aef'^m xonjop) epApqp (p om e. x. ep.) eooG (cum abef^ghn; [f^] lmoe eooG ou; p dxpiG ou) KaxenjauGep (cum bf'^hnop; a -xaa/Gaxo, e -roauGHxai, p^g LM -ujau0H, E pex6nTau0H. o add xeAeiooG) 6 0op. ep (a e^, item Syr) "^lepou- GaVnp (cum aef® [e. lepoGoAupoiG] gulme Pos; bf^nop om) cum abef‘’'F*^gh IMNOPE Pos . . CD om | 6o^a5oop cum bdf^n; item o praemissis Kai Apnp et additis Kai uppoop, item F^ praemissis xdxe Aoiuodp Apnp; L 6o|dtopx6G pou Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. 11. x
50
PROTEVANGELIUM lACOBI XXV.
ao4)fa(j Tou Ypd\|/ai THp tcTTopiap xauTHp. ^ "'GaTat be A X'^P’^ pieTa Toop (^ofioupiepoop Top Kupiop Apioop "tnaoup Xpiarop, cp A ■ eta Toua aidopaa Tobp aiobpoop, dpiAp.
6e . . A 60^6500, item addito 6e ehmb Pos ; G -aoo 6e . . p be kq! do^d^oo . .
c Kai e66^aaa | t. decToox. 6e6p cum cf'^hn; item aem omisso 0e6p . . dg t. deuTCF. Xpiarop . . bp^lopr Pos Syr rdp 0e6p | rAp doopedp kqi rAp ao(|). cum BLO (rdp Thtp doop. K. aO(|). dedcoKora pot) b . . gh r. aupeaip k. t. ao({)tap . . p^N Syr ao(|)Iap, em rvnp aocjjfap, p®' roiauTHp aocJ>iap . . d X^P*P> ^ "^Ap xdp* rauTHp . . p aupeaip . . Pos hoc munus \ roO (b om, G add ypoopiaai koi) Ypd']/- (o auYYpd^pai) r. larop. rauTHp (a rApde) cum abdep^ ghlmnopr Syr Pos . . p^ TOU Ypd'^}/. upTp roTa tnpeupariKoTa Kai dYaiudbai rdp 0e6p. c vero pro rdp dopra usque r. larop. rauxHp sic: rdp dnjOKaAu'j/apra ApiTp rd ptuarApia raOra.
2. ''Garai (bolr earoo) de (hg kqi earai) A xAp'c (d A x^ipd) pierd (do add DodpToop) rdbp <^oB. (b add aurdp) r. Kup. Apidop 'iHa. Xpiar. c. bdghloe Pos; item A eia x<^pdp njdproop rdbp cJioS, r. Kup. Api."!. Xp., item em kqi earai x^^pd pieydAH Tudproop rdbp <f)ofi. r. Kupiop'l. Xp. . . p^n A xdp'cr roO roarpda Kai roO (p*^ om) uioO Kai roO dylou rapeupiaroa (p*^ Kai ropeupi. oyiou) pterd Dodpr. upidbp (n Aptdbp) dpiAp, omissis omnibus eis quae sequuntur . . cp® p Syr om | cp (go aOrcp) A doja (cum eghm; bp®lob add Kai rd Kpdroa) eia x. aidbp. rdbp aiobpoop (h om rdbp aicbp.) dpiAp cum eghm, item bf®lob; item d- cp A do^. Kai rd Kpdr. , A X‘^P'0' A ripiA eia x. ai. r. aT. dpAp . . a Pos cp A dd^. Kai rd Kpdx. aup xop ODarpi Kai xop roapaYicp ropeupari (Pos cum aeterno patre et bono vivijicoque spiritu sancto) pOp Kai dei Kai eia roua ai, xdbp ai. dpAp . . c 6x1 auTcp Tuperoei dd|a Kpdroa eia roua ai. rdbp ai. dpiHp . . p drj aOrcp mpeiDei indaa dd^a ripA Kai oopoaKupHaia rep roarpi Kai rep uicp Kai xop dyiep Tupeupiari pup Kai dei Kai eia roua ai. rdbp ai. dpAp . . de p^’b’ iam relatum est, Syr om. Q ad finem capitis XXIV., capite extreme omisso, annexa habet pe0’ ou xcp Tuarpi do^a aup rep dpdpxcp Kai TMapaylop ropeupari pup Kai dei Kai eia roua aidbpaa.
INCIPIT LIBER BE ORTU BEATAE MARIAE ET INFANTIA SALVATORIS.
A BEATO MATTHAEO EVANGELISTA HEBRAICE SCKIPTUS ET A BEATO lERONIMO PRESBYTERO IN LATINUM TRANSLATES.
A.
Dilectissimo fratri suo leronimo presbytero Cromatius et Eliodoriis episcopi in domino saliitem.
Ortum Mariae virginis et nativitatem atqne infantiam domini nostri lesii Cliristi in apocrypliis libris invenimus. In quibus multa contraria fidei nostrae considerantes scripta, recusanda credimus universa, ne per occasionem Cliristi tra- deremus laetitiam antichristo. Ista ergo nobis consideranti- biis exstiterunt viri sancti Parmenius et Virinus qiii dicerent, sanctitatem tiiam beatissimi Mattbaei evangelistae manii scri- ptum voliimen hebraicnm invenisse, in quo et ipsius virginis matris ortus et salvatoris nostri infantia esset scripta. Et id- circo tiiam caritatem per ipsum dominum nostrum lesum
* Ita titulus est in A.
C sic : Incijpit hystoria de ioachim et anna et de nativitate leatae dei yenitricis semperque virginis marie et de infantia salvatoris.
D post prologum: Ugo lacobus (vide post) etc ita: Incipit libellus de mira- culis infantiae domini iJiesu christi et de patre et matre heatae mariae.
E post has epp. : Incipit de infanoia sancte marie et christi salvatoris. Praeterea cf. Prolegomena.
A. Inscribitur in e: iEpistola cromatii et eliodori. | suo: vulg om nec agno- scunt E Mon alii | vulg Hieronymo (e hieronimo, sed antea ieronimo), item Chro¬ matins et Heliodorus (sed e cum A consentit) | vulg salutem in domino.
vulg et E Ortum 31. reginae virginis (e virginum) simul et nativ. \ atqne: A et | invenimus libris \ recusanda: s. verecunda. Speciose illud quidem. Cf. Schade ad li. 1. I credimus ut ae Mon atque etiam Vallarsius, non credidinius \ vulg lae¬ titiam antichr . trad.y E Mon antichr. laet. trad, j ergo: vulg igitur [ vulg viri dei Armenius | 3latthaei: in codd. mathei scribi solet | vulg om ipsius, item ortus, item (non item e) nostri \ E conscriptum et conscripta | Et idcirco etc ex Mon et (sed transpon tuam caritatem ante expetentes) E sumpsimus ; a Et idc. tuam rogamus
4 *
52
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. EPISTULAE.
Christum expetentes quaesumus ut eum ex hebraeo latinis auribus tradas, non tarn ad percipienda ea quae sunt Christi insignia quam ad haereticorum astutiam excludendam; qui ut doctrinam inalam instituerent, bonae Christi nativitati sua niendacia miscuerunt, ut per dulcedinem vitae mortis amari- tudinem occultarent. Erit ergo purissimae caritatis ut vel rogantes fratres tuos exaudias, vel episcopos exigentes cari¬ tatis debitum quod idoneum credideris recipere facias. Yale* in domino et ora pro nobis.
B.
Dominis sanctis ac beatissimis Cromatio et Eliodoro epi- scopis leronimus exiguus Christi servus in domino salutem.
Qui terram auri consciam fodit, non ilico arripit quicquid fossa profuderit lacerata; sed priusquam fulgendum pondus vibranfis iactus ferri suspendat, interim vertendis supinandis- que cespitibus immoratur, et spe alitur qui nondum lucris augetur. Arduum opus iniungitur, cum hoc fuerit a vestra mihi beatitudine imperatum quod nec ipse sanctus Matthaeus apostolus et evangelista voluit in aperto conscribi. Si enim secretius non esset, evangelio utique ipsi quod edidit addi- disset. Sed fecit hunc libellum hebraicis litteris obsignatum, quern usque adeo non edidit ut hodie manu ipsius liber scri- ptus hebraicis litteris a viris religiosissiniis habeatur, qui eum
caritatem per — expetentes ut illud ex ^ item vulg JEt idc. tuam caritatem per — expeiimus , quatenus et illud ex. Inde quod quaesumus in codd. ut E et Mon* qs scriptum est nec satis intellectum, orta est lectionis varietas | vulg non tan- tuni ad percipiendmn quae - quantum ad haeret. astut. exclud. | A exclud. astut., item miso. mendacia, vitae dulced., debitum carit. \ vulg honam Chr. nativiiatem suo mendacio miscuerunt j per (etiam E Mon): vulg^os/ \ caritatis; ita ae Mon; vulg pietatis I ut vel: vulg vel ut | Mon ut vestros rogant. fratr. exaudias, vulg (non e) om tuos I E Bens vale \ in domino: A in Christo
B. A inscriptionem habet: Responsio epistolae per leronimum ad ipsos, E JEpistola Hieronimi ad quos supra, vulg Hieronymus Chromatio et Heliodoro epi- seopis. Nil eiusmodi Mon.
ac: vulg et | vulg Chromatio et Heliodoro , item Hieronymus \ fulgendum ; ita E Mon, fulgens, Kfulgidum | supinandisque ; ita ae Mon; vulg suspenden- disque \ spe alitur: ita rectissime E, reliqui et vulg specialiter \ A a vestr. heatit. mihi, vulg mihi a vestr. heatit. | A scribi \ A Si hoc secretius non egisset , vulg Si enim hoc secretum non esset | utique: A quoque | ipsi ut E, Mon ipse, vulg ipsius, A suo I usque adeo non; ita A Mon; vulg e om non \ hodie; vulg et \ qui eum; vulg
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. EPISTULAE.
53
a siiis prioribus per successus temporum susceperunt. Hunc antem ipsiim librum cum numquam alicui transferendum tradi- derunt,' textum vero eius aliter aliterque tradiderunt, sic factum est ut aManicliaei discipulo nomine Leucio, qui etiam apo sto¬ le rum gesta false sermone conscripsit, hie liber editus non aedificationi seddestructioni materiam exbibuerit, etquod talis probaretur insynodo, cui merito aures ecclesiae nonpaterent. Cesset nunc oblatrantium morsus: non enim istum libellum canonicis nos superaddimus scripturis, sed ad detegendam liereseos fallaciam apostoli atque evangelistae scripta trans- ferimus. In quo opere tarn iubentibus piis obtemperamus episcopis, quam impiis liereticis obviamus. Amor ergo Christi est cui satisfacimus, credentes quod nos suis orationibus ad- iuvent qui ad salvatoris nostri sanctam infantiam per nostram potuerint obedientiam pervenire.
Explicit prologus.
qui etiam | A fer siicc. temp, a suis pri. ] A lihrum ipsmn | cum ut E Mon , A turn, vulg om I textum (Mon gestum) vero (vulg om) ekts aliter (Mon alter') aliterque (vulg atque aliter) narraverunt (e narraverint, item antea tradiderint) : haec om A I sic; A sicque, vulg | Leucio: vulg Seleueo \ Mon aedificationem | k non aedijicationis sed destructionis exhiheret materiam | E materiem j nunc: e iamnunc \ non enim: vulg E om enim | A ohsaturantium | detegendam ut ae, sed vulg Mon de- tegendum | tarn: vulg non tarn | a episcop. ohtemp. | vulg igitur est Christi \ Mon satisfaciamus \ A adiuv. oration.
Porro alia Pseudo - Hieronymi epistula ad eosdem episcopos scripta circum-
fertur, eaque et ipsa libro de nativitate Mariae praefationis loco praeposita.
Cf. Hier. ed. Vallars. XI. pag. 382. Ea sic habet:
Petitis a me ut vohis rescribam quid mihi de quodam libello videatur qui de nativi¬ tate S. Mariae a nonnullis habettir. Et ideo scire vos volo , multa in eo falsa in- veniri. Quidam namque Seleucus , qui pass ione s apostolorum conscripsit, hunc libellwn composuit. Sed sicut de virtutibus eorum et miraculis per eos factis vera dixit, de doctrina vero eorum plura mentitus est, ita et hie multa non vera de corde suo confinxit. Proinde ut in hebraeo habetur, verbum ex verbo transferre curabo , siquidem sanctum evangelistam MoMhaeum eundem libellum liquet compo- suisse et in capite evangelii sui hebraicis Uteris obsignatum apposuisse (ita correctum pro opposuisse) ; quod an verum sit, auctori praefationis etfidei script oris committo: ipse enim ut haec dubia esse pronuncio , ita liquido falsa non affirmo. Illud autem libere dico , quod fidelium neminem negaturum puto, sive haec vera sint sive ah aliquo conficta, sacrosanctam (ita Fabric, pro sacrosancta) sanctae Mariae nativi- tatem (nativitatem ex coniectura addidit Fabric.) magna miracula praecessisse, maxima consecuta fuisse ; et idcirco salva fide ab his qui deum ista facere posse ere- dunt sine periculo animae suae credi et legi posse. Eenique in quantum recordari possum, sensum non verba scriptoris sequens, et nunc eadem semita non eisdem vesti-
54
PSEUDO-MATTHATil EVANGELIUM. CAP. I.
Captjt I.
‘ In diel)us illis erat vir in lerusalem nomine loachim ex tribii luda. Et liic erat pastor oviiiin siiarum, timens deiini in siinplicitate et in bonitate sua. Cui ciira nulla erat alia nisi greguni siioruni, de quorum fructu alebat omnes timentes deum, duplicia offerens munera in timore dei et doctrina labo- rantibus, et simplicia offerens his qui ministrabant eis. Ergo sive in agnis sive in ovibus sive in lanis sive in omnibus rebus suis quascumque possidere videbatur tres i)artes faciebat: unam partem dabat viduis, orplianis, peregrinis atque paupe- ribus; alteram vero partem colentibus deum; tertiam partem
giis incedens, nunc quihusdam diverticulis ad eandem viam securrens, sic narrafionis stylum tentalo (temperahol) , et non alia dicam quam quae aut scripta sunt ihi av.t consequenter scribi potuerunt.
Rursus CD loco prologi, quomadmodum in ae Mon est, haec habent:
Ego lacohus filius losephi (ita D ; c Joseph) coiiversans in timore dei perscripsi omnia quae oculis meis ipse nidi fieri in tempore nativitatis (d om) sancfae Mariae rirginis (c om) sive domini (c om) salvatoris: gratias agens deo qui mihi dedit sapientiam in historiis adventus sui, ostendens plenitudinem duodecim trihubus Israel (d tribuum, omisso Isr.)
I. In A epistula episcoporum caput primum, responsio Hieronymi caput se¬ cundum dicitur, ita ut iam sequatnr caput tertium. A quo ordine in edendo re- cedendum videbatur.
1. In dieb. illis erat vir: ita abe ; CD Erat vir ] in lerusalem cum abde*, CE Mon in Israel | loachim ; a passim lohachim, lohachym \ ex cum bcde Mon ; A de \ et hie cum CDE Mon, ab om et | B om suarum \ deum cum cde ; ab Mon do- minum \ et in (ab om) boni. sua cum abcd Mon: E om | nisi: B quam \ suorum (e om) et quorum cum bcd(e) Mon; A suarum et quarum [ kfructibus \ alebat cum ABE Mon ; c pasceiat, T) pascebat vel alebat \ b omnes pauperes et timentes \ duplicia - eis cum e : A duplicia offerens in timore dei munera in doctrina laborantibus Mis qui ministrabant ei; B haec munera offerens simpliciter; c Mon duplic. proferens (Mon offerens) munera in timore dei egentibus, in (Mon et) doctrina laborantibus, D et dupl. offerens munera Mis qui ministrabant ei in timore domini egentibus , in d.octrina divina laborantibus \ Ergo (c om) - sive in ovib. (haec om c) - quas- cumq. (c quaecumq.) - viduis, orphanis (a orph. vid. et) - vero (c om) partem (d ora , A add dabat) colentibus (d praem in templo domini servientibus et) deum - re- servabat cum acd : b Nam omnem substantiam suam trifarie dividebat: unam partem templo et templi sacerdotibus impertiebat, alio/m partem peregrinis et pauperibv.s erogabat, tertiam sibi et familiae suae usui reservabat. Ita domino iustus et homi- nibus plus videbatur. Item E sive in agnis sive in hedis sive in lanis sive in omnibus rebus suis, de omnibus tres partes faciebat, unam partem dans viduis et orphanis et peregrinis atque pauperibus, alteram partem deum colentibus, terciam partem sibi et Omni domui suae.
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. II.
55
sibi et Omni domui suae reservabat. ^Haec autem illo faciente multiplicabat dens greges suos, ita iit non esset siniilis illi in populo Israel. Haec autem inchoayit facere a quinto decimo aetatis suae anno. Cum esset annorum viginti, acce- ])it Annam filiam Ysachar uxorem ex tribu sua, id est ex ge- nere David. Cumque moratus esset cum ea per annos viginti, filios aut Alias ex ea non accepit.
Caput II.
^ Factum est autem ut in diebus festis inter eos qui offe- rebant incensum domino staret loacliim, parans miinera sua in conspectu domini. Et accedens ad eum scriba templi no¬ mine Ruben ait: Non tibi licet inter sacrificia dei agentes consistere, quia non te benedixit deus ut daret tibi germen in Israel. Passus itaque verecundiam in -conspectu populi abs- cessit de templo domini jilorans, et non est reversus in do- mum suam, sed abiit ad pecora sua, et duxit secuni pastures inter montes in longinquam terrain, ita ut per quinque men¬ ses nullum nuntium potuisset audire de eo Anna uxor eius.
2. Haec autem (bd om) illo (ab eo') fac. multiplic. (a add ei) deus (a dominus) greges suos (b gregem suum, CD gregem igsius) cum abcd : e Roc autem ilUfacienti multiplicavit deus greges \ B ita quod non erat ei similis etc | AD homo similis \ Race: A hocl I autem: A itaque | a quint, dec. act. suae anno (e anno nativitatis suae) cum CDE ; A quindecim annorum hahens aetatem, B cum esset aetatis XV annorum \ b Cum esset loachim, E Cum autem esset \ A nig. annor., b XXX annor. \ Ysachar (e Is-) cum AE ; c Achar, B Agar, d Aquar \ b in uxorem \ ex tribu sua, id est (b videlicet) ex gen. Dav. cum bcd ; E que erat' ex tribu et genere Da., A ex tribu sua, id est ds tribu luda, genere Dav. \ Cumque moratus esset cum ea cum CD, item e Cmn qua moratus; A Cumque simul permansissent, B Cumque morati fuissent simul \ filios aut filias (CE om autfil.) ex ea (haec om e) non accepit (CE exc.) cum cde: k filios aut fil. ex ea non habuit; B castum domi coniugium sine liberorum procreatione exerce- hant. Voverunt tantum, si deus daret els sobolem, earn se templi servitio mancipa- turos: cuius rei gratia et templum domini singulis festis per annum frequeniare iolebant.
II, 1. parans (c portans) munera sua: d portans vel parans mun. sua \ scriba (d praem sacerdos) templi (c add domini) cum cde : A sacerdos | ait (a dixit) : c add ad eum, d illi \ agentes cum ad ; CE om | te benedixit cum ae ; CD benedix. tibi 1 germen cum acd ; E semen | domini cum ad; ce dei \ A domi reversus | et duxit secum cum CD (om secum) e,- a secum ducens \ a in monies \ in longinquam terram ut D, AC in longinqua terra, E in longinqumn | ita ut - nullum nuntium potuiss. audire de eo (c nunquam de eo audire potuiss. nec) Ann. uxor eius cum ac. Simi¬ liter E - nec nuntium de eo audiret uxor eius. j) per quinq. menses, ut nil unquam audire potuiss. Ann. uxor sua.
56
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. II.
^ Quae diim fleret in oratione sua et diceret: Domine deiis Israel fortissime, iam quia filios non dedisti milii, virum et meum quare tulisti a me ? Ecce enim quinque menses transeunt et virum meum non video. Et nescio utrum mortuus sit, ut vel sepulturam illi fecissem. Et dum nimis fleret in viridiario domus suae, in oratione elevans oculos sues ad dominum vidit nidum passerum in arbore lauri, et emisit vocem cum gemitu ad dominum dicens; Domine deus omnipotens, qui omni creaturae donasti filios, et bestiis et iumentis et serpentibus et piscibus et volucribus, et omnes super filios gaudent, me
B sic: Factum est autem cum enciniorum festivitas appropinquaret , loachim cum nonnulUs contrilulibus suis lerusolimam ascendit. In ea festivitate [Ysaschav] ihi pontifex erai; qui, cum [inter] ceteros elves suos et loachim cum oblatione vide- ret anstantem , despexit eum et eius munera sprevit , interrogans cur inter fecundos infecundus vir [stare] praesumeret, dicens munera sua deo indigna posse videri quo- niam ipsum prole indignum iudicahat , scriptura dicente rnaledictum horninem qui non genuisset masculum vel feminam in Israel: prius enim a maledictione soholis solvendus , et sic [in] templum in conspectu domini cum oblationibus esset venturus. Cuius ohprobrii ohiectu et pudore confusus loachim ad pastores qui cum pecorihus suis pascendis erant secessit: neque enim domum repedare voluit, ne forte a contri- lulihus, qui erant et insimul aderant et haec a sacerdote audierant, eodern ohprohrii elogio vocaretur (notaretur? Cf ad haec totum cap. II. evangelii de nativitate Mariae.). In deserto (igitur ?) per V menses permansit , uhi pascehantur oves suae: nullum nuntium de eo potuit domina (Anna?) uxor eius audire,
2. B sic: Quae tunc in oratione sua dieere coepit: Domine deus Israel fortis¬ sime, qui mihi filios non dedisti, et si non dedisti, quare virum meum ahstulisti mihil 1 sua: CD om | deus Isr.fort. cum abcd : E om | iam cum ae : CD om | virum et (e om) meum quare cum ae : CD quare vir. meum ^Fcce enim quinq. menses (e m. qu.) transeunt (c transierunt, E fiuxerunt) - video cum cde ; ab Fcce iam (b om) quinq. m. sunt quod virum me. non vidi. \ Ft nescio utrum (c uhi) mort. sit ut vel (d add uhi) sepulturam (d sepulcrum) illi fecissem cum CD: E Ft nescio tihi sit, vel si mortuus fuisset ei sepulturam facerem ; b Nescio vero si mortuus sit et uhi sepulcrum eius inveniam; A Ft nescio uhi iam moratus sit; vel si mortuum scissem, sepulturam uhi (sic) eius fecissem \ in viridiario etc cum E : AB ingressa est in viridarium (b po- merium) dom. suae (b add cum lacrimis ei) prosternens se in oratione precesque coram domino fudit ftindensque prec. suas cor. domino); item CD ingressa in in- teriore donio sua, cadens in oratione preces deo funder e coepit \ elevans oculos suos etc cum E (sed is misit) : acd Ft (a om) post haec surgens ah oratione elevans ocu¬ los (d add suos) ad deurn vidit nid. passeriim {c passeris) - emisit (ita acd, item b) voc. ad dom. cum gem. et dixit, b fere cum E , sed et cum levaret pro elevans | omni creat. donasti filios (e liheros) cum CE : AB dedisti filios omni (b omnibus) creaturae (b creaturis) ; d omnia creasti, tu dedisti filios | et hestiis - serpentibus (ut acd; E repentihus) - super filios (c eos, d ilUs , a add suos) gaudent {^facis gau- dere) cum E (acd; e om et hestiis usque vol. , b om ethest. et ium, | me (b et me)
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. III.
57
solam a benignitatis tiiae dono excliidis? Tii nosti domiiie ab initio coniugii me hoc vovisse, ut si dedisses mihi filium aut filiani; obtiilissem ilium tibi in templo sancto tiio. ® Et diini ista diceret, subito ante faciem eius apparuit angelus domini dicens: Noli timere Anna, quoniam in consilio dei est germen tiiiim; et quod ex te natnm fuerit, erit in admira- tionem omnibus seculis usque in finem. Et cum haec dixisset, ab oculis eius elapsus est. Ilia autem tremens etpavens, quod vidisset talem visionem et talem audisset sermonem, ingressa in cubiculum iactavit se in lecto quasi mortua, et tota die ac nocte in tremore nimio ac oratione permansit, . ^ Post haec vocavit ad se puellam suam et dixit ad earn: Aides me vidui- tate deceptam et in angustia positam, et tu nec ingredi ad me voluisti? Tunc ilia in murmure sic respondit dicens: Si deus conclusit uterum tuum et virum tuum a te abstulit, ego quid tibi factura sum? Et haec audiens Anna amplius llebat.
Caput III.
^ In ipso tempore apparuit quidam iuvenis inter montes, ubi loachim pascebat greges, et dixit ei: Quare non reverte- ris ad uxorem tuam? Et dixit loachim: Per viginti annos habui earn; nunc vero quia noliiit deus mihi ex ea dare lilios, cum
solam etc cum abe: CD fihi soli gratias ago quia ut voluisti ita ordinasti, ut (d om) me solam a henignitatis tuae munere excluderes (d excludens) \ Tu nosti - dedisses cum E : ABCD Tu enim domine (ad deus) nosti cor rneum , quia ah initio coniug. mei hoc vovisse me (a me voluisse) confiteor ij) fateor) ut si tu deus (c domine) dedisses-, B Tu domine nosti cor meum, quia si dedisses \ ilium: abd eos, C om | in templo etc cum ABCD : E in templum sanctum tuum
3. subito: E om ] dicens: CD add ei \ et quod (a quod enim) etc: B quod ex te nascitur \ erit: E dabitur \ in admirationem (a -one): D in amaritudine \ elapsus: B sublevatus [ tremens: ab timens \ e om etpavens | visionem :. b virtutem | ingressa: A praem demum \ in lecto: be in lectum (e add suuni) | quasi (ab add existens) mortua et: e et quasi mortua \ CD per totum diem et totarn noctem | E om tremore nimio ac
4 . Tost haec : ab add vero, E autem \ puellam ut abcd ; E ancillam | Vides ut ABE; CD vidisti [ me usque positam cum acd : b in annaritudine et angustia positam et in viduitate desertam; e me viduitatem liabentem in angustia | nec ingredi etc cum CE ; ab ingredi ad me noluisti, D quare ad me ingr. noluisti \ in murmure resp. ait ut CDE ; A parvo murmure sic respondit dicens, B murmurare coepit dicens | Et haec: AB Hoc \ amplius jlebat ut E : AC emittens vocem cum clamoribus (a lacrimis) fleb., D eandem (omisso Anna) vocem emittens cum clamorih. et lacrimis Jleb.
III. In ipso ut CDE; a Eodern | A in montibus loachim, tdi gr. suos pascebat dixitque ad eum \ nunc vero etc cum cde; a(b) et noluit ex ea mihi deus dare jilios.
58
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. III.
verecundia de templo dei exprobratiis exivi: iit quid revertar ad earn, semel abiectiis atque despectus ? Hie ergo cumovibiis meis ero, quamdiu hiiius seculi dens milii liicem concedere vo- luerit; permanus autem puerorummeorumpaiiperibus etvidiiis et orphauis et colentibus deum partes siias libenter restituam. 2 Et cum haec dixisset, respoudit ei iuvenis: Augelus dei ego sum, qui apparui bodie uxori tuae flenti et oranti, et conso- latus sum earn, quam scias ex semine tuo concepisse filiam. Haec in templo dei erit, et spiritus sanctus requiescet in ea; et erit beatitude eius super omnes sanctas feminas, ita ut nullus possit dicere quia fuit talis ante earn, sed et post earn numquam erit ei similis ventura in hoc seculo. Propter quod descende de montibus et revertere ad coniugem tuam, et in- venies earn habentem in utero : excitavit enim deus semen in ea, unde gratias referas deo, et semen eius erit benedictum, et ipsa erit benedicta et mater benedictionis aeternae consti- tuetur. ® Et adorans eum loacliim dixit ei: Si inveni gratiam
Ego ergo (b Sed) cum verec. de temp, domini (b om) exj^r. exivi. Additque A et semper despectus et valde ahiectus hie cum ovihus meis fui. \ semel (b om) ahiectus (d delectus) atque (a et valde) desp. ut abcd ; E tantum semel eiectus | Hie ergo - quamdiu (a et quamdiu) - voluerit (b Sed ero cum - Tiuius mmidi -). Similiter e lam enim hie permaneho cum ov. m. quamdki permiserit me vivere deus. CD haec omnia om | per manus autem ut cde; k per manus, B et per manus | meorumt b add de honis meis \ a om viduis, item b et orph., D post orphanis add et per egr inis , E om libenter; pi’o restituam ab trihuam
2, dixisset ut abcd; e diceret \ ei: CD ille | hodie: CD om | uxori tuae: E add Annae, sed ovafienti et oranti et | quam scias - filiam ut abde; eadem c (sed con- cipere) postponit verbis quia tu nimis earn reliquisti tristem. Post filiam nihil addidimus cum e; bd add quod (b et) tu nesciens reliquisti earn, item A quam tu nesc. reliq. ei; c vide ante | E Haec erit templum dei | b om et sqnritus usque in ea I E et erit beata super etc | super omnes: d sermonis inter \ ita ut ■ quia fuit tails ante earn (c antea) - post earn (c postea) - seculo cum CD : b ita quod nulla poterit dicere se similem illi esse ; A ita ut - aliquam ante earn similem eifuisse nec post earn futuram in hoe sec. , E ita ut multi dicant quia nulla f ait talis aliquando ayite earn, et postea non erit similis ei \ Fropter quod (ita cd; a Propterea , b Ht propterea) descende: E desc. ergo \ CD de monte j B om desc. de mont. et \ et invenies earn: A quam inv. j in utero: D add de spiritu sancto | excitavit - de quo (d unde) - constituetur cum A et (sed om excit. - in ea) D ; B (cum praegressis in utero coniungens) benedictum semen, et ipsa constituetur mater aetern. benedict.; c et referatis ambo gratias omniqyotenti deo, praeterea iam antea post seculo addiderat : et semen eius usque constituetur. E vero excitabit enim deus semen in ea et faciei earn matrem benedictionis aeternae.
3. Et adorans - serv. tuum cum cde; a Tunc adorans angelum etc, idem om
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. III.
59
coram te, sede modicum in tabernaculo meo et benedic me servum tuum. Et dixit ei angelus: Noli te dicere servum, sed conservum meum; unius enim domini servi sumus. Nam cibus mens invisibilis est, et potus mens ab hominibus mortalibus non videri potest. Et ideo non debes me rogare iit intrem in tabernaculo tuo ; sed quod mihi eras daturus, tu in holocaustum offeras deo. Tunc loacbim accepit agnum immaculatum et dixit ad angelum: Ego non ausus essem offerre holocaustum deo, nisi iussio tua daret mihi pontificium offerendi. Et dixit ei angelus: Nec ego te ad offerendum invitarem nisi volun- tatem domini cognovissem. Factum est autem cum offerret loachimdeo sacrificium, simul cum odore sacrificii quasi cum fumo perrexit angelus ad caelum.
* Tunc loachim cecidit in faciem, et ab hora diei sexta usque ad vesperam iacuit. Venientes autem pueri eius et mercennarii, nescientes quid causae esset expaverunt, putan- tes quod se ijise vellet interficere, et accesserunt ad eum et vix eum elevaverunt de terra. Quibus cum enarrasset quid vidisset, stupore nimio et admiratione impulsi hortabantur eum lit sine mora iussum angeli perficeret atque velociter ad suam coniugem remearet. Cumque loachim in animo suo discuteret si reverti deberet, factum est ut sopore teneretur.
0716 ; B post modicum add et comede ( te die. servum; CD die. servum tuum | B om meum; A sed conserv. tuum me facias | Nam ut cde ; ab Sed et | A (alii?) a nullo mortali potest videri \ ae in (a om) tahernaculum tuum \ quod: A si quid | B datu¬ ms es I tu (b om) in hoi. offeras deo cum BCD ; e offeree sacrifleimn deo , a offer domino in holoc. j immaculatum: B add et omnium ag norum pinguissimum \ k Non ausus essem domino holocaust, offerre \ E tua iussio | E Et ait a^igelus | Nec : A Non I invitarem: E hortarer \ CD voluntatem dei \ Factum etc ut cde; ab Cum autem offerret \ quasi cum fumo ut ce; d om, ab om quasi [ CD ad celos \ A (et b?) sic : simul angelus et odor sacrificii cum fumo perr. ad celum
4. iacuit ut CE ; d praem et A add in orations. A Tunc loachim in faciem se prosternens ah etc | CD in faciem suam \ b ah hora diei VII. usque ad vespertmam in oratione permansit. \ AB Videntes autem pueri et mercenarii eius qui cum eo erant j quid causae (d causa) esset ut CD ; E quae causa esset; ab qua de causa (b add ita) iaceret | putantes: d opinantes \ expaverunt etc, •. K'b putahant eum esse mortuum, et accedentes vix elevavertmt eum de terra ; E expav. putantes quod - interficere vix ele- vaver. eum. | enarrasset quid (c quae) vidisset cum CD ; AB visionem a^igeli enarr. ; E enarrasset et audirent | AB nimio timore \ iussum ut E ; AD rell visionem | e Cum- que nutaret loachim et in \ discuteret etc : ab revolvendo cogitaret si reverteretur an (b o,ut) non \ factum etc c. ce; A contigit ut sopore gravaretur, D contig. ut sopo-
60
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. III.
et ecce angelus, qiii apparuit ei vigilanti, appariiit ei in somnis dicens: Ego sum angeliis qiii a deo datiis sum tibi custos: descende securus et revertere ad Annam, quia misericordiae quas fecisti tu et Anna uxor tua in conspectu altissimi reci- tatae sunt, et tale datum est vobis germen, quale numquam ab initio nec prophetae aut sancti babuerunt neque sunt habi- turi. Et factum est cum evigilasset loacbim a somno, vocavit ad se gregarios suos et indicavit eis somnium suum. At illi adoraverunt dominum et dixerunt ei: Vide ne ultra contemnas angelum dei; sed surge proficiscamur, et lento gradu pascen- tes eamus.
® Clinique triginta dies ambularent et essent iam jirope, apparuit Annae in oratione stanti angelus domini dicens ei: Vade ad portam quae aurea vocatur et occurre viro tuo, quo- niam veniet ad te liodie. At ilia festinanter perrexit cum puellis suis, et coepit in ips-a porta stans orare. Et cum diu- tius exspectaret et longa exspectatione deficeret, elevans ocu- los suos vidit loacbim venientem cum pecoribus suis, occur- rensque Anna suspendit se in collo eius, gratias agens deo et
rarehir ; B om, itemed | ^Dumquedormisset, ecce \ c angelus doynini \ \ qui eivigilanti iam apparxierat \ E in somno | E a doynino | niisericordiae ; b oraiiones \ A quas tu et Anna uxoi' tua fecistis , B quas tu et ipsa fecistis | et tale datum est (e datur) - nuyyiquani ah init. nec (d om ah init. nec) pro. aut (d vel; c nec) etc cum cde; ab vohisque (b voh. enim) deus talem dahit fructum qualeyn ah init. numq. hahuer. proph. nec sanctus aliquis nec hah. sunt \ IStfactuyn est cum (e dum) evigilasset (e evigilaret) etc : AB Cum auteyn loa. evigilasset a somno | gregarios suos (a omnes greg.) : CD secretarios suos; E omnes qui pascehant greges suos | b eisque soynn. huiusyyiodi reci- taoit I At illi: A Illi vero | A deuyn adoraver. et dix. \ ei: abe om | angelunn dei cum CDE : A dictum angeli , B angeli dicta \ A profic. hinc et pasc. greges lento grad, re- deamus, b hinc et prof, et qjasc. greges lento gr. reducamus
5. Cimique ■ amhularent et essent (c amhiilantes essent) • stanti (d statim) etc cum CD ; E Cumque per dies trig, amhulantes pervenissent etc ; a Qui cum spatio trig, dierum morando reverteyites iam prope essent, ecce ang. dom. stanti Ann. et oranti apparuit etc; similiter b {statim pro stcmti) | Vade: A add et ascende in lerusalem | a ad portam quae dicitur porta aurea , B ad portayn auream | quoniarn etc: AB in via quia hodie (b qua sine hod.) ad te veniet (b venif) \ At ilia etc cum cde; a Ilia ergo festin. concurrens perrexit ad eum, b Ilia ergo surgens festinavit atque laetissime perrexit | et coepit - orare. Vt cum diutius exsp. et longa (e orare et diutius exspectare. Et cum longa) - cum pec. suis cum CDE; A et deprecando dominuni stans in porta diu exspectahat eutn. Quae cum nimia exspectatione defice¬ ret , elevans oculos vidit procul loach, etc. Similiter B. | occurrensque - diceyis cum CD. E et occurrit Anna et suspendit se in collo eius; agens deo gr. dixit; AB et occvrrens illi ad colluyn eius se suspendit etc (b suspeyidit ipsum amplexando cum
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. IV.
61
dicens: Vidua, eram, et ecce iam non sum; sterilis eram, et ecce iam concepi. Et factum est gaudium magnum vicinis omnibus et notis eius, ita ut universa terra Israel de istafama gratularetur.
Caput IY.
Post liaec autem expletis mensibus novem peperit Anna filiam, et vocavit nomen eius Mariam. Cum autem tertio anno perlactasset earn, abierunt simul loacbim et Anna uxor eius ad templum domini, et offerentes liostias domino tradiderunt infantulam suam Mariam in contubernium virginum, quae die noctuque in deilaudibus permanebant. Quae cum posita esset ante templum domini, quindecim gradus ita cursim ascendit ut penitus non aspiceret retrorsum, neque, ut solitum est in- fantiae, parentes requireret. In quo facto omnes stupore atto- niti tenebantur, ita ut et ipsi pontifices templi mirarentur.
osculo et gratias agendo domino dixit | Vidua - sterilis era/m (cD om) - iam (co om) concepi (c concipiam) c. ACDE ; b post Vidua eram pergit etper dei gratiam iam. I Vt factum est c. cde ; ab Itaque adorato domino domum sunt ingressi. Hoc audito fact, est I omnih. (c cum omnib.) notis et affin. (o vicinis) eorum cum cde ; a vicinis omnib. et notis eius \ ita ut - terra Israel (e et affines pro Isr.) - gratularetur (e -rentur ; D gloriaretur vel gratularetur) cum ACDE; B ita quod de hoc gratula- bantur universa terra
IV, Fost - expletis (d completis) m. novem (b IIII mens.) peperit (e add ei) - voc. nomen eius (ab voc, earn) Mar. : c Fost - concepit Anna expletisque mens. nov. pep. filiam etc | Cum autem (e ergo) etc : A Quam cum - earn ablactas- set etc I et offerentes - infantulam suam {p famidam dei) - in contubernium (c -nio) virginum cum cde ; a : hostias deo oblaturi, tradentes inf. nomine Mar. in contuber- nio virg. | quae - permanebant (c manebant; "S. per sever abani) cum cde; a in quo die et nocte virgines - permaneb. \ ante tempi, dornini ut CD ; item omisso domtni E ; AB anteforas templi ] quindecim grad, (e add templi) - non asp. retrors. (e non respiceret) neque (c et) ut solitum est (d solet) infantiae (CD om) par. (d add suos) requireret (c requirere) cum cde ; A ita veloci cursu adscendit quind. grad, ut pe. retrors. non respiceret. Longe aliter post anteforas templi b : ante eius introitum dixit XV gradus psalmorum per XV ascensionis gradus. Nam templum in monte erat, et ibierat altare constructum holocausti, quod f oris secus (forinsecus?) adiri nisi gradibus non valebat. Cumque ipsi vestimenta quae in itinere habebant exuerent et ex more mundioribus se vestimentis induerent, virgo domina Maria sigillatim gra¬ dus sine ducentis manu ac elevantis adscendit. \ In quo - stupore att. teneb. (e stu¬ por tenebat) - et ipsi (haec om cd) etc: b TJnde parentes pariter stupuerunt, et ipsius templi pontif. admirati sunt vehementer. A vero Unde parentes eius solliciti uterque infantem requirentes, pariter ambo stupuerunt , quousque earn invenerunt in templo ita ut et ips. tempi, pont. mir.
62
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. V. VI.
Caput V.
Tunc Anna repleta spiritu sancto in conspectu omnium dixit: Dominns dens exercitunm memor factus est verbi sui etvisitavit plebem snam visitatione sancta sua, nt gentes quae insurgebant in nos bumiliet et convertat ad se corda eornmr aperuit aures suas precibus nostris, et exclusit a nobis insul- tationes inimicorum nostrorum. Sterilis facta est mater, et genuit exultationem etlaetitiam in Israel. Eccepotero offerre munera domino, et non poterunt a me probibere inimici mei. Dominns convertat corda eorum ad me, et det mihi gaudium sempiternum.
Caput VI.
^ Erat autem Maria in admiratione omni populo. Quae cum trium esset annorum, ita mature gressu ambulabat et perfectissime loquebatur et in dei laudibiis studebat, ut non
V. Tunc - pleh. suam (CE populum suum) - sancta sua ut cde ; a post deus add omnipotens , turn: memor factus verii sui vis. pleh. suam in bona visit, et sancta; item b Domine deus omnipot. qui eras et qui es , mem. factus es verbi ini sancti et vistitasti pleb. tuam in bona vis. et sancta \ ut gentes etc ut E ; item a sed cord, eorum humiliet et ad se conv., item c sed cor eorum ad se; item d sed post in nos pergit in humilitate corda eorum converterentur ; b vero ut converteres corda gentium ad salutem et excluderes exultationes eariwn (sic) qui non crediderunt | ap)e- ruit etc ut CD, item {aper. ante aures ponens) A ; E aper. autem deus aur. suas ad preces nostras; b aperidsti aur. tuas pr. no. \ et (a om) excl. a nobis (a add omnium) insultat. (a exult.) ini. nostr. ut cdea : b om | Sterilis - in (a om) Isr. ut acde; b quae fueram sterilis, mater facta sum; exult, et laet. genui populo in Isr. \ Ecce (d add iam) potero - domino (d domin. deo meo) ut cde ; ab Ecce posita mun. offerre dom. meo | et non poterunt (ab potuerunt) a (e om) me proMbere (e prohiberi) ini. mei : CD et qtiare me prohibere volebant (d noluerunt) ini. mei | Domimts ut cde : AB Deus ; CE add enini, ab autem, nil add D | convertat (a convertif) corda (a cor) eorum ad me ut bda : CE avertii (c evertif) eos a me \ et det (b detque) mihi (d nobis, B om) gaud. semp. (b gaud, suum cognoseere) ut d(b) : ace et (a add ipse) dedit mihi gaud, sempitern.
VI, 1. b in exspectatione \ omni populo (ab add Israel) ut cdab : e omnibus [ Quae ut abe : CD quia | trkvm : B F. | ita (ab iam, CD om) mat. gress. ambulabat (d incedebaf) ; ita abcde | et perfectiss. usque insistebat ut E: CD et ita perf. in dei laudibus permanebat (d vaoabaf) ut omnes (d add hinc) stupore et admiratione (d add ei) subiacerent, quia non (d add ut) infantula puiabatur, sed (d add ut) magnc, et quasi trig, iam (c quasi iam plena) annorum, ita (d add u,I) in orations consiste- bai; A tarn perf . loquebatur tamque assidue in dei laudibus vacabat ut omnes super ea stuperent et admirarentur , et quia non infantula putabatur esse, sed ut adulla quasi annorum triginta, ita orationi insistebat. Similiter B sed habet tantum sem-
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. VI.
63
infantula esse putaretur sedmagna, et quasi triginta annoriim iain esset ita orationibus insistebat. Et resplendebat facies eius sicut nix, ita ut vix possent in eins vultum intendere. Insistebat aiitem operi lanificii, et omnia quae mulieres anti- quae non potuerunt facere, ista in tenera aetate posita expli- cabat. 2 Hanc autem regulam sibi statuerat, ut a mane usque ad horam tertiam orationibus insisteret; atertia autem usque ad nonam textrino opere se occuparet: anonavero bora iterum ab oratione non recedebat usque dum illi angelus domini appareret, de cuius manu escani acciperet, et melius atque melius in dei laudibus proficiebat. Denique cum senioribus virginibus in dei laudibus ita docebatur, ut iam nulla ei in vigiliis prior inveniretur, in sapientia legis dei eruditior, in bumilitate bumilior, in carminibus Davidicis elegantior, in caritate gratiosior, in castitate purior, in omni virtute per- fectior. Erat enim constans, imniobilis, immutabilis, atque
per pro loquebatur tamque assidue, item infantulasset, sed quasi pro infantulaputa- latur esse sed ut adulfa quasi. \ Et resplendebat - intendere cum CD, item (om sicut nix ita et he^het pottdsset quis in vultum eius adtendere) E ; A Eratqi^e in tantum spe- ciosa et splendida eius facies , ita ut vix aliquis in illius vultum posset intendere : B omnia om | Insisteb. autem (e enim) operi lanific. (c ad opus Ian., E in lanifico opere) et ■ explicabat (d explebat) ut cde ; a Ins. ergo operi lanifico ut omnia - non poterant fac. ipsa - explicaret. Facit b cum A, sed post ut pergit ab omnibus vide- retur sapientiam habere, ita quod omnia quae etc.
2. Hanc autem regulam sibi (e sibi ipsa regu.) statuerat ut (b instituerat, quam diligentissime observabat , videlicet) \ mane; D prima | orat. insisteret ut cde ; b orationi instabat; a in oratione persisteret | autem (e vero); ab om j textrino (d texterno) opere (d operi) se (e textrine se in opere) occuparet (a occupasset, E occu- pabat): B lanifico et aliis operibus permanebat \ ab om hora \ iterum: ab add in¬ sistebat orationi. \ usque dum: CD donee \ domini: A dei | A accipiebat | et melius - proficiebat ut E ; CD ut melius - in dei amore proficeret : A et ita maius et melius in opere dei proficiebat ; b et totum quod in templo ei dabatur pauperibus ministrabat, et sic maius etc ut a | Denique - inveniretur, in (d nec in) - humilior ut cd; e Deni¬ que cum maiores virgines suas in dei laudibus proficere conspiceret, zelo nimio boni- tatis satagebat ut in vigiliis inveniretur prior , in sap. etc; A Deinde cum seniores virgines a dei laudibus vacarent, ipsa nihil vacabat, ita ut in laudibus et in vigiliis dei nulla prior ea inveniretur , nulla in sap. etc. Cum a facit B, sed om in humil. humilior. | in carminibus - in castitate (e in puritate) - perfectior ut cde; a om Davidicis, item in caritate usq purior. b et in caritate gloriosior et in canticis et carminibus elegantior et in omni vir. perf. \ A Erat quidem [ constans: D casta | E et immobilis omisso imrnutab. \ atque (ita CD ; abe et) cotidie (ita abde ; c quotid.l)
I ad meliora profic. (c proficiscebatur) ut CD ; ab in meliora (b de bono in melius) proficiens ; E rnelior atque irelicr transiebat
64
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. VII.
cotidie ad meliora proficiebat. ® Hanc nemo irascentem vidit, haiic maledicenteni nunquam ullus aiidivit. Omnis aiitem sermo eiiis ita erat gratia pleniis, ut cognosceretiir in lingua eiiis esse dens. Semper in oratione vel scriitatione legis perma- nebat, et erat sollicita circa socias siias, ne aliqiia ex eis vel in uno sermone peccaret, nec aliqiia in risu exaltaret sonum suiim nec aliqua in iniuriis aut in siiperbia circa parem suam existeret. Sine interniissione benedicebat deum; et ne forte vel in saliitatione sua a laiidibus dei tolleretiir, si qiiis earn salutabat, ilia pro salutatione deo gratias respondebat. Deni- qiie primiim ab ea exiit iit homines, cum se invicem salutarent, deo gratias responderent. Cotidie esca quam de manu angeli accipiebat ipsa tantum reficiebatur; escam vero quam a pon- titicibus consequebatur pauperibus dividebat. Frequenter vi- debant cum ea angelos loqui, et quasi carissimi eius obtem- perabant ei. Si quis auteni de infirmantibus tetigisset earn, salvus ad domuni suam eadem iiora remeabat.
3. Hanc nemo irasc. (ab irasc. nullus) vidit, liana mal. nunq^. ullus (ab nec moled.') audivit ut eab : CD Hanc mated, nunquam ullus (d nullus unquam) audivit, hanc irasc. nunquam ullus vid. j autem: E om | in lingtia eius esse deus ut ABd ; E deus in lingua eius; c in lingu. eius dei veritas | et (ut ABE ; CD vel) scrutatione (ab perscru.) ■ pernianehat (ab insistehat) \ et erat (d erat autem) sollicita - nec (CD ne) aliqua in - nec (CD ne) aliqua - aut (c add in) S'uperbia (d iniuriosa aut superha) ut ACDE ; A et sollic. erat ne aliquo sermone peccaret circa socias; deinde timehat ne quid in risu aut pulcrae vocis sono committeret, aut aliqua iniuria aut superbia | circa parem suam exist, ut ea (sed add elata): CD circa (d erga) patrem suum aut (d et in) matrem existeret. Hoc loco in D quae praecedunt repetuntur, ac fere in modum quo a habet. Praemissis enim verbis sine intermissione dominum bene- dicere, et cetera scriptum ibi sic est: Hrat autem sollicita ne aliquo sermone pec¬ caret circa socias suas, et timebat ne quid risu vel sono vocis committeret ; deinde ne aliqua sociarum eius in iniuria aut superbia contra parentes suos elata existeret. lara sequitur: Sine intermiss. benedicebat deum. | bened. deum: a dominum bened. | vel in sal. sua ut AE ; C om vel in, d in salut. sua vel aliqua \ a laud, dei ut ACD ; E a laud, domini \ tolleretur ut cde ; A cessaret \ salutabat ut CD ; E salutaret , a salutare volebat j pro salut. ut AE ; CD add sua | Denique: A Q,uod \ ut (a quod) homines - responderent ut da ; ce ut cum resalutent (e dum resalutant) homines sancti deo gratias dicant \ Cotidie (e add autem) • reficiebatur ut ce ; a Esca quam cotidie - se reficiebat; D Esca vero quam - cothidie accipiebat, ipsam re- ficiebat \ pontificibus ut ad ; CE add templi | escam vero etc : D illud autem quod - paup. erogabat. | videbant etc ut E ; ac videbantur - angeli dei (c om) loqui, d videbatur - angelus dei loqui | et quasi carissimi eius ut E ; CD et quasi carissime, a et diligent issime \ obtemperabant ut ace : D obtemperans \ autem: E vero, a om | E ex infirmis \ remeabat ut ad ; CE revertehatur (e salvus ab ea eadem hora revert^
PSEUDO-MATTHAEl EVANGELIUM. CAP. VII.
65
Caput VII.
^ Tunc Abiathar sacerdos obtulit miinera infinita pontifi- cibiis, ut acciperet earn filio siio tradendam uxorem. Prohi- bebat autem eos Maria dicens: Non potest fieri ut ego virum cognoscam aut me vir coguoscat. Pontifices autem et omnes eius affines dicebant ei: Deus in filiis colitur et in posteris adoratur, sicut semper fuit in Israel. Pespondens autem Maria dixit illis: Deus in castitate prime omnium colitur, ut com- probatur. ^ Nam ante Abel nullus fuit iustus inter homines, et iste pro oblatione placuit deo, et ab eo qui displicuit incle- menter occisus est. Duas tamen coronas accepit, oblationis et virginitatis, quia in came sua nunquam pollutionem admi- sit. Denique etHelias cum esset in came assumj^tus est, quia carnem suam virginem custodivit. Haec ego didici in temj^lo dei ab infantia mea, quod deo cara esse possit virgo. Ideo hoc statui in corde meo ut virum penitus non cognoscam.
VII, 1. Ahiathar, ut CE. A Ahiacar , d Alyacar; b’ Abichar; '"’‘Abiachar. Similiter alibi, j jilio suo tradend. ux. ut CDE ; AB in uxorem fil. suo ] Prohibebat etc ut A et {ut virum cognoso.) e | d Maria autem proh. eos dicens j c ut aut ego virum j CD aut a viro cognoscar | Pontifices etc, ut acd ; e Et diceb. ei pontif. et omn. aff. eius \ Deus (e add invisihilis) in (CD a) fil. col. et (c exin) etc | in Isra. ut E ; CD in populo Isr. , a in filiis Isr. \ Respondens etc ut CD ; e Et respondens Maria dixit eis , A Respondebat autem Ma. et dicebat eis \ Deus in (c om) cast, primo omnium colitur, ut comprobatur (a. prinio omn. post col. ut pon ; c pri. omn. probatur aut colitur) cum dac : e Deus in castitate primo omnes probat , quomodo adoretur.
2. et iste (e hie) pro obi. placuit (e placuerat) deo cum CE ; AD et ipse per oh- lationes (d add suas) pi. deo. Similiter b, vide post. | ab eo autem (a ei ab eo) - occis. est ut ACD ; e etfratri displicuit, a quo et occisus est. \ Duas tamen cor. (d add a David, corrige a deo sive domino) acc. obi. (d add scilicet) et virg. ut Cde ; A Duas itaque cor. obi. aocep. et virg. | c in carnem suam \ nunquam pollut. ut CD ; a ppllut. non, E (post quia) nullam pollut. \ Deniq. et Sel. ut CDE; A Relias vero | Hel. cum esset (a om, d virgo esset) in earns , assumptus (a raptus) est ut ACD ; E Heliam ideo cum esset in came assumpsit \ Raec ego - dei (c domini) - cara etc ut CD. E Rec ergo in tempi, dei didici - deo satis cara possit esse virginitas, et ideo hoc statui etc. a Ego autem ab inf. mea in tempi, dei didici quod satis - deo virgi¬ nitas. Et ideo quia carum deo possum offerre, statui ei in etc.
B hoc capite a codd. reliquis ita differt ut post verba in uxorem filio suo, statim addat initium capitis VIII. in hunc modum : Factum est autem cum XII aetatis annos haberet, etfama esset ac consuetudo talis quod, postquam ad legitimam aetatem perveniebant virgines in templo domini commorantes, accipere debebant in coniugio viros suos, inventum est tale consilium ut mittatur praeco per omnes tribus Evang. apocr. ed. Tiscaendorf. Ed. 11. e:
66
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. VIII.
Caput VIII.
^ Factum est autem cum XIIII annos aetatis haberet, et esset occasio quae Pharisaeos faceret dicere, iam consuetu- dinem adesse feminam in temple dei non posse morari, inven- tum est tale consilium ut mitteretur praeco per omnes tribus Israel, ut omnes die tertia in templum domini convenirent. Cum autem universus populus convenisset, surrexit Abiatbar pontifex et ascendit in altioribus gradibus, ut ab omnipopulo audiri posset et videri; et facto magno silentio dixit: Audite me, filii Israel, et auribus percipite verba mea. Ex quo aedi- ficatum est templum boc a Salomone, fuerunt in eo filiae regum virgines et propbetarum et summorum sacerdotum et ponti- bcum; et magnae ac mirabiles exstiterunt. Tamen venientes
Israel, ut in templo domini convenirent in uminn pontijices. lamvero sic pergit: At omnes virgines Mariae ajffines, timentes ne propter pulcritudinem eius aliquis iuvenis ipsam seduceret, monehant ipsam ut virum acciperet de maioribus Israel. Tunc ipsa respondens dixit; Non potest hoc fieri quod virum cognoscam vel vir cognoscat me. At illae dixerunt ei; Timemus ne propter pulcritudinem tuam , nisi cognoscaris a viro et nubaris, secundum quod aliae virgines te in templo domini praecedentes fece- runt, aliquis iuvenis subducat te. Nespondit eis virgo Maria; Neum in casiitate coli- tura et veneratura sum perpefuo. Nam ante Abel nullus erat inter homines iustus, et ipse per oblationes placuit deo; et cum esset occisus quod (occis. ab eo qui?) do¬ mino displicuit, duas coronas accepit a domino, oblationis et virginitatis , quia in came sua pollutionem non fecit, quia in virginitate custodivit earn. Ngo ab infantia mea virginitatem meam deo obtuli [et] in corde meo statui ut virum penitus non cognoscam. lamvero sequuntur haec: Interea cum universus populus convenisset etc, de quibus vide infra ad cap. VIII.
VIII, 1. cum XIIII (bd duodecim) ann. aet. haberet ut abd ; CE ut quartus decimus annus earn exciperet (c ann. aetatis ei accederet) | et (a add hoc) esset - dicere ut ae ; c et esset occasio qua Pharisaei dicerent; d et esset fama quia Pharis. dixerunt | iam consuetudinem - morari ut D; A iam cons, adesse [quod]/(^?^^^Ma in te. dei illius aetatis non possit morari; E iam pro consuetudine feminea in templo dei illam morari non posse , C iam pro consuetud. feminam in tempi, orare non posse | inventum est ut bcde, sed CE praem et; A invenitur | mitteretur ; ab mittatur \ per omnes; C per totas \ ut (e et) omn. die tertia (d octava; A tertia octavo) in (e ad) etc I A TJt autem • convenerat ] Abiathar; ita A {Abyathar) C; d Abyacar vel Ysa- car, B Isacar, e Isachar \ in altioribus grad, cum ci) ; ae in altiorem gradum; B in eminentiori gradu | a ita tit | audiri posset {c potuisset) et vid. (a et vid. pass.) cum ABCd; E et vid. et aud. potuisset \ 'S.factoque | verba mea; B add quae loquor ad vos I A istud tempi, j E tempi, hoc a salemone edif. est \ b LXX fuerunt in eo \ filiae reg. virgin, (c reg. virgi.fili., E reg.fil. sine virg.) et (a filiae) proph. \ magnae; E summae \ Tamen venientes ut CE ; ad(b ?) ut autem pervenerunt (d venerunt) \ viros-
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. VIII. (tj
ad legitimam aetatem, viros in coningio sunt adeptae, et se- cutae suntprioruin suarum ordineni et deo placuerunt. A sola vero Maria novus ordo placendi deo inventus est, quae pro- mittit deo se virginem permanere. Unde mihi videtur ut per interrogationem nostram et responsionem dei possimus agno- scere ciii debeat custodienda committi. ^ Tunc placuit sermo iste Omni synagogue. Et missa est sors a sacerdotibus super duodecim tribns Israel, et cecidit sors super tribnm luda. Dixitqne sacerdos: Insequenti die quicumque sine uxore est veniat et deferat virgam in manu sua. Unde factum est ut Joseph cum iuvenibiis virgam deferret. Cumque tradidissent summo pontifici virgas suas, obtulit sacrificium deo, et inter- rogavit dominiim. Et dixit dominiis ad enm: Intromitte om¬ nium virgas intra sancta sanctorum, et ibi maneant virgae. Et praecipe eis ut mane veniant ad te ad recipiendas virgas suas, et ex cacumine unius virgae columba egredietur et vola- bit ad caelos; in cuius manu virga reddita hoc signum dede- rit, ijisi tradatur Maria custodienda.
® Factum est autem ut altero die matiirius venirent uni¬
in coni, (e ad coniugium) etc : a viris datae sunt in conii^ium \ et sec. sunt (cE om) priorum (e priniarmn) suarum (ad suorum) ord. et (c om) deo (e domino) pi. \ cd Nunc vero a sola Ma. (c apud Mariam) \ placendi deo (c domino) ut CD ; ab vi- vendi, E tacendi | deo se virg. permanere (e custodire) ut abe ; CD se deo in virgini- tate permanere | b bonum videtur | per interrogationem etc ut abd ; ce ex (e om) interrogatione nostra et responsis (e responso) dei \ possimus agnosc. ut CD ; ea agnosc. (a cognosc.) studeamus, item b ut videtur | committi: b add ne aliquis earn decipere possit
2. sermo iste ut CD; AE ist. se. | Israel vA, CDe; ab om j c ludae, D lude ] Dixitque - quicumque (b add de trihu luda) etc ut ABCD ; E Et admonuerunt omnes tribum luda dicentes xd sequenti die - esset veniret virgam deferens etc | Joseph : b add cum non haberet uxorern , nolens mandatum sacerdotis contemnere \ cum iuveni- bus (a iunioribus) : DE add senior \ deferret: D add suam | summo (c om) pontifici (b add Isacar , item post sacrif.): E omnes pont. , d add omnes post virgas suas | deo: AB domino deo, E om plane | omnium ut abce ; d omnes \ intra: B ^» | a sa. sanctorum dei | et ibi man. (c add omnium, E omnes) virgae : b et super altare man.
I Et praecipe - recipiend. (d accip.) etc : B et tunc venientes ceteri ad te per te re- cipiant et (e om) ex cac. unius (ita D ; ce om) virgae (a et ex cuius cac. virgae - in cuius (d add autem) - ipsi trad. Ma. oust, (sic ACD ; E ipsi trade Mariam custodien- dam) ut acde; B vero et in cuius virga hoc signum apparebit, videlicet ilia quae fronduerit et nuces protulerit, et de cuius cacumine egredietur columba et volabit ad caelos, illi tradas Mariam.
3. Fact, est - altero (e altera) - universi at CE ; ab Altero vero die cum mat.
68
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. VIII.
versi, et facta oblatione incensi ingressus pontifex intrasancta sanctorum protulit virgas. Ciimqiie erogasset singulas et ex nulla virga exisset columba, induit se Abiatliar pontifex duo- decim tintinnabulis et veste sacerdotali, et ingressus in sancta sanctorum incendit sacrificium. Et fundente illo orationem apparuit ei angelus dicens: Est hie virgula brevissima, quam pro nihilo computasti, illamque simul cum ceteris posuisti: hanc cum tu protuleris et dederis, in ipsa apparebit signum quod locutus sum tibi. Erat autem haec virga Joseph, erat- que ipse abiectus habitus, quoniam senex erat, et ne forte cogeretur accipere earn, requirere noluit virgam suam. Cum- que staret humilis et ultimus, voce magna clamavit ad eum Abiathar pontifex dicens: Veni et accipe virgam tuam, quo¬ niam tu expectaris. Et accessit Joseph expavescens quod sum- mus pontifex cum clamore nimio vocaret eum. Mox autem extendens manum ut suam virgam acciperet, statim de cacu- mine eius egressa estcolumba nive candidior, speciosa nimis;
convenireni univ., item D Altero autem die cum mane univ. conven. | et facta; d om et I D om incensi \ intra (abe in; E praem sanctuarium) sa. sanct. : B add et facta oratione \ erogass. singulas ut CE; sed c add ad tria milia virgas; a singulis ero¬ gasset, D erogass. singulis virgas suas | ex nulla virga: CD ex null, earum | ex. co- lumha (e col. ex.) ; b add solus losepJi, qui senex et despectus inter iuvenes existebat nee volehat requirere virgam suam, remansit, pergens tunc Ahiachar \ Abiatliar ; a om I E tintinnabula, pergens et ingressus cum thiara sancta sanct. | incend. sacrif. ; B orationem fudit ad dominum, AE add et ejfudit illic orationem (e add suami), per- gentes (etiam b) Apparuitque (e App. autem) | angelus: ab add dei, e domini | JEst hie virgula (ab virga, d add quaedam) brev. ut CDAB ; E Haec est virga hrev. | illamque - posuisti ut CD; similiter (omisso simul) ab, sed add sed cum ceteris non protulisti ; E vero et non illam cum caeteris protulisti \ hanc cum tu (d dum tu, C tu dum; E om tu) protul. (c tuleris) et dederis (ab add illi cui est) \ in ipsa app, ut ABCD ; E ipsa demonstrabit | tibi : D om | A ISrat ilia virga | eratque ipse - senex erat (d pro his qui senex abieotusque erat), et ne forte cog. acc. earn (d earn ace.) • virg. suam cum CD ; a quia senex tanquam abiectus erat, ut non posset accip. earn, sed nec ipse voluit requirere virg. suam; E sed pro abiecto habitu (corrige habitus), quoniam senex erat et non posset accip. earn, sed nec ipse requisierat virg, suam. 3 vero ista omnia : lErat autem haec usque virg. suam om. | Cumque st. hum. et ultim. (e ult. et hu/m.) voce magna - dicens (a pontifex clara voce cla. ad eum die.) ut CDEA; b Cumque Abiachar pontif. humilem et uliimmn stantem videret , clara voce clam, etc | Veni: ab add Joseph, non item CDE | quoniam (sic CD; ab quia) tu exsp.; E om | quod: ab quia | vocaret ut abe; CD vocasset \ extendens etc ut c; e cum extendit manum et virgam accepit , ab ut extendit manum accepit virgam suam et, D ut extendit manum suam ad accipiendam virgam | eius: c virgae | egressa est:
PSEUDO-MATTHAEl EVANGELIUM. CAP. VIII,
69
et volans diii per templi fastigia petivit caelos. ■* Tunc uni- versiis popiilus congratulabatur seni dicentes: Beatus factiis es tu in senectiite tua, iit idoneiim te deus ostenderet ad acci- piendani Mariam. Cum auteni sacerdotes dicerent ei: Accipe earn, quia ex omni tribu luda tu solus electus es a deo, coepit adorare et rogare eos atque cum verecundia dicere : Senex sum et filios habeo, ut quid mihi infantulam istani traditis? Tunc Abiatbar summus pontifex dixit: Memor esto, loseph, quem- admodum Datlian et Abiron et Core perierunt, quia volunta- tem domini contempserunt. Ita tibi eveniet si hoc quod adeo iubetur tibi contempseris. Et dixit ei Joseph: Ego quidem non contemno voluntatem dei, sed custos eius ero, quousque hoc de voluntate dei cognosci possit, quis earn possit habere ex filiis meis coniugem. Dentur aliquae ex sodalibus eius vir- gines, cum quibus interim degat. Et respondens Abiatbar pontifex dixit: Virgines quidem ad solatium eius dabuntur, quousque dies statutus veniat in quo tu earn accipias; non enim poterit alii in matrimonio copulari.
E exivit I AB et dm evolam j CE per templi (e ovcx) fastigium | A pet. denique cael., E eaelos peciit
4. D omnis pop. | e°“’‘' congratulahantur \ CD dicens | E om tu, et tua \ tua: ab add pater Joseph \ ut - ostenderet (a -derit) etc ut DAB ; E td deus te ost. ad acc. Mar. dignum esse; C et deus te idoneum elegit ad acc. Ma. \ Cum autem (a Et cum) - dicerent (a dixissent) ei | quia - luda (e tua): c quia ex omnibus beatus (corrige tribus) , D quia tantum | coepit ut de : AB praem Joseph , C add Jos. \ A om et ro¬ gare 1 atque cum ve. dicere ut CE ; abd cum ve. dicens \ traditis ut CD; A add cuius etiam aetas minor est nepotibus meis, item b cuius aetas minor est nepotum meorum, E vero post infantulam pergit; hanc aetate neptem meam datis , et quae minor est iam a nepotibus meis \ Abiathar : a Abgatar, D Abyacar , B Abyachar \ summ. pon¬ tifex: E om I dixit (e ait): abd add ad eum | T) Eatham \ Abiron: A Abyram, B Eiron I et Core (ae Chore): E post Eathan pon, C om | AC volunt. dei | ita even. (d veniet) tibi ut CD; ab ita tibi eveniet, E ita et tib. ev. | E a domino | Et dix. (e ait) ei (d om) Jos.: ab Eespondit ei Jo. | quidem iit ABC; DE om | dei: D domini ( D sed quia custos ] eius: B istius infantulae \ cognosci possit ut de; aC cognoscam ] D quis earn ex filiis meis poterit habere coniugem, E - coniug. ex fil. meis; C post volunt. dei pergit : si cognoscere possim quis earn possit - in coniugem j Eentur (d add ei, A illi, B ergo illi) \ aliquae: D praem ad solatium, quod ab post virgines add I D om ex sod. eius \ C interea \ Et resp. (pro his C Jterum) Ab. (b Abyachar, D Abyacar) pont. dixit ut CE ; D Eespondit Ab. pont. \_et\ dixit, A Eespondit Ab.pont. dicens \ Virg. quidem (e om) : ab add quinque \ tu, (d om) earn ut CED ; ab ipsann [ accipias: B add in uxorem | in matrimonio ut cde ; ab in matrimonium
70
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. GAP. IX.
® Tunc loseph accepit Mariam cum aliis quinque virgini- bus, quae essent cum ea in dome losepli. Erant autem istae virgines E-ebecca, Sephora, Susanna, Abigea etZaliel: quibus datum est a pontificibus sericum et iacinthum et byssus et coccus et purpura et linum. Miserunt autem sortes inter se quid unaquaeque virgo faceret; contigit autem ut Maria pur- puram acciperet ad velum templi domini. Quam cum acci- peret, dixerunt ei illae virgines: Cum tu sis minor omnibus, purpuram obtinere meruisti. Et hoc dicentes quasi in fatiga- tionis sermone coeperunt earn reginam virginum apj)ellare. Cumque liaec inter se agerent, apparuit angelus domini in medio earum et dixit: Non erit sermo iste in fatigatione mis¬ sus, sed in proplietationem verissimam propbetatus. Expave- runt autem in conspectu angeli et in verbis eius, et rogave- runt earn ut indulgeret eis et oraret pro eis.
Caput IX.
^ Altera autem die dum Maria staret iuxta fontem ut ur- ceolum impleret, ai^paruit ei angelus domini et dixit: Beata
® E sinml cum ea \ loseph: C sua, D om j E om virgines \ Rebecca: A Re.uiJia, B Retram | b Sophera, C Sephiphora ' Zahel (b Zael) ut CDE ; A Cael , B Agabel \ AB a poniifice \ A siricuni \ iacinthum (sed CD -ctum) : a iacintus | d iacinctum coc- ciniim hissus (et. a) purpura | c byssum \ et coccus: E ante et byssus, c om ; E om et ante purp. \ e sortem | unaquaeque ut cde; ab quaeque \ virgo: d om | contigit autem - acciperet (d recip.) etc ut abd; ce et (e add sic) factum est ut Ma. purp.- nendam accip. etc | Quam cum: E Rt dum | D accepisset \ E dix. virg. illae \ illae: AD aliae \ Oum tu sis minor (c iunior tu sis) etc ut CD ; a Cum tu sis ultima et hu- milis et minor omnib. , item E Cum sis ult. et hum. , b vero Filiae regum sumus, et tu cum minor sis | a purp. meruisti accipere et obtinere, b purp. quasi regina nostra accip. mer. et obtinere. | Ft hoc: A Hoc autem \ E om quasi | in fat ig. sermone ut AE; D in fatigatione sermonis , C infatigationem sermonis | B post obtinere pergit Ft tunc coeperunt earn appell. reginam. \ Cumque haec inter se (e inter se hoc) age- rent: AB Fum ergo haec agerent inter se | E oin domini | earum: AC eorum, b illa- rum I et dixit: ab dicens illis | in fatigatione (ut abd ; c -onem) ; e om fatig. \ in prophetationem (c probationem) ver. prophetatus (d prophetantis) : E in praevatici- natione verissima prophetatis | Fxpav. - conspectu (e aspectu) etc : ab Fxpavescen- ies ergo etc | et (ab om) rogaverunt (ut abd; c coeperunt rogare , E rog. coep.) | oraret : c rogaret \ E pro illis
IX, 1. Altera - dum Maria (cd om Mar.) : E Beata ergo Mar. dum | ut (e et) urceolum (e urceum) impleret ut abe ; cd om | e aparuit angelus et dix. ei \ et dixit: A dicens illi | Beata - praeparasti: D om | in utero tuo ut ab; c in mentem
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. X.
71
es Maria, quoniam in utero tiio habitaciilum domino praepa- rasti. Ecce veniet lux de caelo ut liabitet in te, et per te uni- verso niundo resplendebit.
* Iterum tertia die dum operaretur purpuram digitis suis, ingressus est ad earn iuvenis, cuius pulchritude non potuit enarrari. Quern videns Maria expavit et contreinuit. Cui ille ait: Noli timere Maria, invenisti gratiam apud deum: ecce concipies in utero et paries regem, qui imperet non solum in terra sed et in caelis, et regnabit in secula seculorum.
Caput X.
Cum liaec agerentur, loseph in Capliarnaum maritima erat in opere occupatus, erat enim faber ligni: ubi moratus est men- sibus novem. Reversusque in domum suam invenit Mariam praegnantem. Et totus contremuit et positus in angustia excla- mavit et dixit': Domine deus, accipe spiritum meum, quoniam melius est mihi mori quam vivere. Cui dixerunt virgines quae cum Maria erant: Quid ais, domine loseph? Nos scimus quoniam vir non tetigit earn; nos scimus quoniam integritas etvirginitas
tuam, E in mente tua | b hahitationem \ domino: E deo | A parasti \ td hahitet; AB et habifabit \ c universum mundtm (ita et. d) resplendeat
2. Iterum nt abd ; CE Item \ e die tercio et oin digitis suis \ Quern: e Hunc, c Tunc I A cum vidit | Holi - apud (e ante) deum ut CE (d om Maria, pergens inven. enim). Praeponunt vero his A Ave Maria, gratia plena, dominus tecum, etc. (sic), BD Ave Maria, gratia plena, dom. tecum; benedicta tu in mulieribus et benedictus fructus ventris tui, quibus insuper b addit: Quae cum atidivit, tremtiit et expavit. Tunc angelus domini adiunxii. \ ecce cone, in utero (cde om in utero, vide antea ubi iidem in utero mutant vel omittunt) : B add de spiritu sancto qui obumbrabit tibi \ regem: D add velfilium, item b et vocabitur nomen eius Tmanuel | qui imperet (c imperat, D imperabit) - in terra (d terris) sed et (c etiam) in caelis ut cde ; ab qui non solum terram implet sed caelum \ ab regnat \ seculorum : CD add amen
X, 1. Cum ut ab; E Cumque, CD Cum autem | in Capli. maritima (d -mam) erat in opere (c in opera, d opere erat lignorum) oce. ut cde; ab in fabricandis taber- naculis regionum maritimarum erat opere praeoccup. \ 'E erat autem \ 'Dfab.ligna- rius I ubi moratus ■ Reversusque (e Rev. autem) etc (e Mar. pr. mven.) ut cde ; ab Post vero menses novem reversus est in dom. suam et inv. Mar. pr. \ Rt totus - ex- clamavit (d clam., e add ad dominum) etc ut cde; ab Unde totus in angust. positus contremuit et exclam, dicens \ Horn, deus (b add meus) ut abd ; CE Domine domine | quam vivere: E magis quam viv., ab quam amplms viv. | E Cui aiunt \ virgines: CD virg. illae, b quinque virg. | Quid ais (e agis) dom. lo. : CD om | E Uos certe scimus quod vir numquam let. earn | nos scim. qu. (c quia) integr. et virg. in ea imm. per- severat {p permansit seu per sever at) ut CD; item ab nos sumus testes quon. virg. et
72
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP, XI.
in ea immaculataperseverat. i^am ciistodita est adeo, semper in oratione nobiscum permansit; cotidie cum ea angelus domini loquitur, cotidie de manu angeli escam accipit. Quomodo fieri potest ut sit aliquod peccatum in ea? Nam si suspicionem nostram tibi vis ut pandamus, istam gravidam non fecit nisi angelus dei. ^loseph autem dixit: Ut quid me seducitis ut credam vobis quia angelus domini impraegnavit earn? Potest enim fieri utquisquam se finxerit angelum domini etdeceperit earn, Et haecdicens flebat etdicebat: Qua fronte adtemplum dei iturus sum? Qua facie visurus sum sacerdotes dei? Quid facturus sum? Et haecdicens cogitabat occultare se et dimit- tere earn.
Caput XI.
Cumque ordinasset in nocte exsurgere ut fugiens habita- ret in occultis, ecce in ipsa nocte apparuit ei in somnis ange¬ lus domini dicens: Joseph fili David, noli timere accipere Ma¬ riam coniugem tuam, quoniam quod in utero eius est, de spi- ritu sancto est. Pariet autem filium, qui vocabitur lesus: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Exsur- gens autem loseph a somno gratias egitdeo suo, et locutus est Mariae et virginibus quae erant cum ea et narravit visum suum.
integr. perseverat in ea. E vero quia mentis integritas et virgin, in ea perseverantes immaculatae custoditae sunt ah ea. \ Nam oust, est (d om) - nobiscum (c om) perm. ut CD ; AB Nos enim semper cum eafuimus (a Nos custodivimus super earn), semper in or. nohiso. perm.; E Semper enim in domino, semper in or. perm. | angel, domini. ut CD, E ang. dei; AB angeli dei - loquuntur | angeli: E eius, ab domini | accipit ut CE ; ABD aceepit | quomodo (e Nt quom.) etc: ab Nescimus qiiorn. Ji. possit \ Nam si • tibi vis (d teneris) - non (a nemo) fecit - dei (ad domini, et A add qui earn im- praegnavit) : b Non sit in te aliqua suspicio de ipsa, quia non nisi spiritus sanctus gravid, earn fecit
2. lo. autem (a om) dixit (e ait eis) : b Tunc lo. cum suspicionis amariiudine suae dix. j E om Ut | C impraegnasset earn, E earn impregnaret | ut quisquam (a quis, E quicunque) sefinx. ang. dom. (ut ABC; D dei, E om) et (ut ABE ; CD ut) deceperit (CDE deciperet) earn [ dei ut cde ; ab domini | iturus sum: ab respiciam | Qua facie {p fronte): E praem et, ab aut | dei: e domini | occultare etc; ab ut fugiens dimit- teret earn
XI, 1. ordinasset ut CD : E ordinaret, ab cogitaret ; D add loseph \ in nocte - in occ. ut CD j E ut nocte exurgeret et fugiens abiret, ab exsurgere et occultare se et habitare in occ. \ accipere ut cde ; ab accipe | quon. quod: ab quod enim | qui vocab. (E vocatur) les. ut CE; B et vocabis nomen eius lesum; AD et vocabitur nom. eius lesus I C om a somno j suo: abd om | b beatae Mariae et virg. quinque | visum suum
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XII.
73
Et consolatus est super Maria, dicens: Peccavi, 'quoniam suspicionem aliquam habui in te.
Caput XII.
‘ Factum est autem post haec et exiit rumor quod Maria esset gravida. Et comprehensus a ministris templi loseph ductus est ad pontiticem, qui una cum sacerdotibus coepit ex- probrare ei et dicere: Ut quid fraudatus es uujitias tantae ac talis virginis, quam angeli dei sicut columbam in templo nu- trierunt, quae virum numquam nec videre voluit, quae in lege dei eruditionem optimam babuit? Tu autem si ei violentiam non fecisses, ilia bodie virgo perseverasset. losepb autem de- votabat se iurans quod numquam tetigisset earn. Cui Abiatbar pontifex dixit: Yivit deus quoniam modo te faciam potare a([uam potationis domini, et statim apparebit peccatum tuum.
^ Tunc congregata est omnis multitude Israel, quae dinu- merari non poterat, et adducta est etiam Maria ad templum domini. Sacerdotes vero et affines ac parentes eius flentes dicebant ad Mariaim: Confitere sacerdotibus jDeccatum tuum, quae eras sicut columba in templo dei et accipiebas cibum de
(e om) ut ABE ; CD visionem suam | super Maria (e -iam) : b Mariam \ d consolatus sup. Ma. ait \ quon. (a quia) susp. aliq. (d add ut nequam) ■ in (ut CE ; AD de) te: B suspicionem nequam hahens de te
XII, 1. Factum - et (c om) exiit rumor ut CD ; E Factum est autem ut hie ru¬ mor exiret; AB Post haec f actus est rumor magnus | Ft compr. - templi (d add do¬ mini) etc ut CD ; item ab, sed post duct, est add cum Maria, et B magnatibus pro ministr . et post pont. add Abiachar; E Ft conprehensa a min. te. et ioseph per- ducti sunt ad pont. | sacerdotibus: B add et magnatibus templi | et dicere: E dicens | fraud, es : E fraudator exstitisti | nuptias - rirginis ut CD ; AB istam talem et tan- tam virginem, E tantae et tali virgini | quam (d add et) - templo (d add domini, c dei) nutr. ut ABCD ; E quam angelus domini - nutriebat | vir. numq. (e nunq. vir.) nec (ut CE ; rell om) vid. vol. (a vol. vid. nec habere) | ab om autem \ e nisi illi viol, feciss. I ilia - perseverasset (e -raret) ut CE abd adhuc in virginitate sua (d om) permansisset {h. permaneret) | los. autem dev. se iur. (a iurans devovit, B cepit de- testari Jirmiter) ut CDAB; e quia devovebat se iurans | quod numq. (ab e.A.di penitus) tet. earn ut CDAB ; e quod numq. earn penitus vir tetig. | b Isachar, d Abiacar \ dixit: AB respondit | deus : E dominus \ quoniam : A quia, E quod , B et ego | et statim : ab statimque, e et mox
2. omnis (a om) mult. Isr. (a populi, E om) - et (cd om) add. est etiam (a om) - domini (a om) ut acde ; b maxima pars virorum in templo domini et nmlierum, ut in iudieium eius prospicerent | Sac. vero - ad Mariam (c ad earn) ut ABCD ; E Ft
74
PSEUDO-MATTHAEl EYANGELIUM. CAP. XII.
manu angeli. Vocatus est autem et loseph ad altare, et data est ei aqua potationis domini: qiiam si gustasset homo men- tiens et septies circuisset altare, dabat deus signum aliquod in facie eiiis. Cum ergo bibisset seciiriis losepb et girasset altare, nullum signum peccati apparuit in eo. Tunc sanctifi- caverunt eum sacerdotes omnes etministri et populi dicentes: Beatus es tu, quoniam non est inventus reatus in te. ^ Et vo- cantes Mariam dixerunt ei: Tu quain excusationem poteris habere? aut quod signum mains apparebit in te quam hoc quod prodit te conceptus ventris tui? Hoc solummodo a te requirimus, ut, quia losepb mundus est a te, contitearis quis est qui te decepit. Melius est enim ut te tua confessio prodat, quam ira dei dans signum in facie tua in medio populi te mani- festet. Tunc Maria constanter et intrepida dixit: Si est in me aliquapollutio aut aliquod peccatum, autfuit in me aliqua concupiscentia vel imi^udicitia, detegat me dominus in con- spectu omnium populorum, ut sim omnibus emendationis ex- empliim. Et accessit ad altare domini confidenter et bibit aquam potationis et septies circuivit altare, etnon est inventa in ea ulla macula.
flentes sac. et par. et affi. eius etc | Vocatus - et (d om) - altare (c add sursum) - aq. pot. domini {y.piot. aq. sine dom.) ab Rursus lo. vocatus est etc | quam si (ab cum) gust, homo (ab aliquis) mentiens (d nesciens; c metuens idque ante homo) : E quam qui gust, meticiens \ d daret \ D sign. aliq. peceati in facie m (ita et c) eius j Cum ergo ut ABCD ; E Cumque \ d om Joseph | et girasset: ab add septies; E om altare. Sic d: securus, etiam giravit altare, nullumque etc | in eo ut abe ; CD in facie eius \ sanctifi- caverunt ut abe ; CD iustific. | es tu : ^'af actus es \ AB quon. nullus reatus inv. est in te 3. Tu quam exc. ut CD ; E Quam exc. tu, ab Vt qu. exc. tu j hahere ut abd ; CE afferre | aut quod - quod (d om) prodit (c prodidit; ab add te) - tui ut abcd; E et quod signum aparehit in te, quia prodit te concept, uteri tui \ E solum | mundus est a te, ut ab et omissis a /e E; CD mundatus est \ confitearis ut CD ; E confitere (item ut videtur a) | e deceperit te | ut te tua : c corrupte vitam tuam | dans sign, in fac. tua (cD infaciem tuam) in medio pop. te (d vitam tuam) manif. ut abcd; e dans sign, et in medio templi manif estet \ constanter et (e om ef) ut abe ; CD om | aliquod: E om \ftiit in me: ab om; E om in me | concup.: ab praem sive \ vel im- pudic. ut abd, item C impudicitiae ; E om | detegat me (e om, b illud) dom. (ita de ; BC deus) ut BCDE : pro his (sed retinet detegat) A ante Si est etc: Domine deus rex omnium, qui es eonscius secretorum | ut sim (CD fiam) omn. emend. (C mendaciius, B add et corruptionis) exempt, ut abcd ; e ut possim emundari et sim omnih. em. ex. j Vt accessit: ab Hoc dicens acc., d Ht accedens, turn confidenter bibit | domini: d om 1 bibit - altare (a ad altare) ut abcd ; e accepit aqu. pot. et gustavit et giravit septies (om altare) | et non est - macula ut abcd ; E et non est inventum nec signum neque vestigium alicuius peccati in ea
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XII.
<0
* Et cum oiniiis populus stiiperet et haesitaret, videutes conceptuni ventris at nullum signum in facie eius apparuisse, coeperunt inter se varia populi loquacitate turbari. Alii dice- bant sanctitatem, aliivero per malani conscientiam accusabant earn. Tunc Maria videns suspicionem populi, quod non ex integro fuisset purgata, omnibus audientibus clara voce dixit: Vivit dominus Adonay exercituum, in cuius conspectu sto, quoniam virum numquam cognovi; sed nec cognoscere habeo, quia ab infantia aetatis meae in hoc mentem definivi. Bt hoc deo meo votum feci ab infantia mea, ut ipsi qui me creavit in integritate permaneam, in qua me confido ipsi soli vivere et ipsi soli sine aliqua pollutione quamdiu vixero permanere. ^ Tunc onines osculal)antur earn rogantes ut malis suspicioni- bus eorum daret indulgentiam. Et deduxerunt earn omnes populi et sacerdotes et omnes virgines cum exultatione et gaudio usque ad donium suam, claniantes et dicentes: Sit nomen domini benedictum, qui manifestavit sanctitatem tuam universae plebi Israel.
4. St cum: AB Cumque | omnis pOjpulus (d omnes populi) stuperet et liaes (d stuperent et haesitarent, E om et haes.) ut CDE ; ab omnis pop. exstaret stupore | at (a et) - in facie (c faciem) eius app. ut ABCD ; E om | e om populi, A ante varia pon j Alii die. sanctitatem (d add ex ignocencia) , alii vero (d om) - earn ut CD ; E Alius dicehat sanctitate, alius vero mala conscientia accusabat ; B Alii die. quod pro mala conscientia accusabant earn-, alii dicebant: Q-rande signum est illud; A Alii die. sanefam et immaculatam, alii vero malam et contaminatam \ susp. populi etc ut e; CO pop. susp. non (d nec se) ex int. fuisse purgatam ; A (et B?) se in suspicione populi esse nec se ex int. videri purgatam \ domin. Adon. (ab add dominiis) exerc. ut ABC, item D dom. exerc. Adon. ; e om Adon. \ E ante cuius conspectum \ sed nec - definivi cum CD ; ab sed ab eo cognoscor cui ab inf. meae aetatis mentem meam de- vovi; E neqtie cognoscere ab ineunte aetate mea antea definivi \ ab inf. mea ut ABE ; CD om j ut ipsi (ab in ipso) - permaneam ut CDAB ; E ut in ipsius qui m. ere. inte¬ gritate permanerem \ in qua: E in quo | ipsi soli vivere - permanere ut CD ; E ipsi so. servire et ipsi soli vivere et ipsi soli sine etc ; ab ipsi soli vivere et ipsi soli servire, et in ipso quamd. vi. sine poll, permanebo
5. omn. osc. earn rogantes ut C ; D omn. osc. earn amplexantes genua eius ro- gantesque earn, E osc. omn. genua eius, rogantes earn, ab omn. coeperunt osculari pedes eius et genua eius amplecti, rogantes earn (b add humiliter) | b pie daret | b reduxerunt | ab om omnes pri | d om omnes sec | gaudio: ab add magno \ ad: 'e in j dicentes: C add ei | benedictum : ab add in seeula | qui: ab quia ( C manifestabit \ tuam: A suam, b virginitatis suae | univ. ptlebi (a add suae) Isr. ut cda; b plebi huic (omisso Isr.), E universe Isr.
76
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XIIL
Caput XIII.
^Factum est autein post aliquantiim tempiis iit fieret pro- fessio ex edicto Caesaris Augusti, iit profiteretur iinusquisque in patria sua. Haec professio facta est a praeside Syriae Cy- rino. Necesse autem fiierat ut Joseph cum Maria proficisce- retur iiiBethleem, quia exinde erat, et Maria de tribu Iiida et de domo ac patria David. Cum ergo losepli et Maria irent per viam quae ducit Bethleem, dixit Maria ad loseph: Duos populos video ante me^ unum flentem et alium gaudentem. Cui respondit loseph: Sede et tene te in iumento tuo et noli superhua verba loqui. Tunc apparuit puer speciosus ante eos, indutus veste splendida, et dixit ad loseph: Quare dixisti verba superhua esse de duobus populis de quibus locuta est Maria? Populum enim ludaeorum tientem vidit, quia recessit a deo suo, et populum gentium gaudentem, quia accessit et prope factus est ad dominum, secundum quod promisit patribus nostris x\.braham, Isaac et lacob; tempus enim advenit ut in semine Abrahae benedictio omnibus gentibus tribuatur.
^ Et cum haec dixisset, iussit angelus stare iunientum, quia tempus advenerat pariendi; et praecepit descendere de
XIII, 1. temipus ut abc; de temporis | ut fieret ut abcd ; E ut facta esset \ ut profiteretur ut abd ; c ut proficisceretur , y. ut proper aret. Praeterea ab add wm’- versus orhis, non item cde | in patria sua ut a ; CD in patriam suam, e ad pa. su., B in provinciam suam \ facta est: C priniafa. est, D primo f. e., B_/. e. primo. Item E Haec fact, est prof, prima | a praeside ut acd ; be suh pr. \ de Cirino \ Nec. autem fuerat ut CD ; E etfuit nec., K'sfuit ergo nec. \ C ut et los. \ E c. Mar. profic. Beth- leeni; A profiteretur cum heata Maria in Be. \ Maria: B add coniuge sua \ quia ex¬ inde (ab inde) erat (ab add loseph) - ac patria (ab etfamilia) Da. ut CD ; item ab ; E vero quia de trihu luda erant, de domo et patria Da. \ los. et (ab add heata) Mar. ut CAB, E om. D om cum Ma. proficisc. in Bethl., item Cum ergo lo. et Ma. Hinc postea : Dixit autem \ ducit: C add in, D | C resp. los. et dixit | sede et tene te etc ut CD ; E sede et tene iumentum, AB sede in iumento tuo \ puer: A add quidam; B tunc app. ei angelus domini, indutus | ab ind. veste Candida, qui dixit \ superfi. esse (e esse sup.) : c om esse | de quibus etc ut abd ; C quae audisti dicentem Ma¬ riam , E quod audisti \ e Nam populum | quia (ab qui) rec. a deo suo (e om suo) \ gaudentem : e add respicit | quia: ab qui iam ] et prop. fact, est ad dom. ut CD ; ab et prop, a domino fa. est; e ad dom. | promisit: b add deus \ nostris: d vestris \ ab Ahraam
2. angelus (b aidi domini) : e om | qina (d add iam) temp. ado. par. {K'Qpar. adv.) ut abcd; e om | et pr. - suhterraneam ut cd; item e et pr. desc. Mar. de anim. et
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XIII.
77
animali Mariam et ingredi in spelimcam subterraneam, in qua lux non fuit unquam sed semper tenebrae, quia lumen diei penitus n(5n habebat. Ad ingressum vero Mariae coepit tota spelunca splendorem habere, et quasi sol ibi esset ita tota fulgorem lucis ostendere; et quasi esset ibi bora diei sexta, ita speluncam lux divina illustravit; nec in die nec in nocte lux ibi divina defuit quamdiu ibi Maria fuit. Et ibi peperit masculum, quern circumdederunt angeli nascentem et natum adoraverunt dicentes: Grloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. ® lam enim dudiim losepli per- rexerat ad quaerendas obstetrices. Qui cum reversus esset ad speluncam, Maria iam infantem genuerat. Et dixit losepli ad Mariam; Ego tibi Zelomi et Salomen obstetrices adduxi, quae foris ante speluncam stant et prae splendore nimio hue introire non audent. Audiens autem haec Maria subrisit. Cui Joseph dixit; Noli subridere, sed cauta esto, ne forte indigeas
speluncam ingredi, AB et pr. heatae Mariae ut descenderet de anim, et suhterr. spe- lunc. intraret (a et ingrederetur spe. suhter caverna) | in qua lux non fuit unq. (ab nunquam erat) sed s. tenehr. (c fuerunt) ut cdab; e in qua semp. tenet), erant | quia lumen (e lucem) - hahehat ut CDE ; AB qtiia lum. di. recipere non poterat | Ad ingressum vero (d add heatae') Mariae - splendor, hahere (b splendere et clarescere) - ibi Maria fuit ut CD ; E Sed in ingressu Mariae cepit tota spel. splendor, hah. ni- mium, et quasi sol inesset ita tota cepit - divina gratia illustrahat ; quae hix non de- fecit nec in die nec in no. quamdiu - mansit; ab Gumque ingressa fuisset heata Maria in earn, coepit tota splendore clarescere , quasi hora diei sexta esset: ita speluncam lux div. illustrahat ut nee in die nec in noct. ihi defuerit, quamdiu ibifuerat heata Mar. I ihi: E om | masculum : B add sine dolore \ quern circumd. ang. naso. (e nasc. ang.) et nat. (e add statim) ador. die. ut cde ; ab quern ang. statim circumd. nascen¬ tem, quern natum et super pedes suos mox stantem ador. die.
3. Iam enim - ad quaerendas ohstetr. (c ad quaerendam ohstetricem) - genuerat ut CD; AB Iam enim nativitas domini advenerat , et loseph perrexerat quaerere oh- stetrices. Qui cum invenisset , revers^(,s est ad spel. et invenit cum Maria infantem quern genuerat-, E (omissis Iam enim usq obstetrices) Ut inveniens loseph Mariam cum infante quern genuerat, pergens dixit ad earn \ Ut (ab om) dixit lo. ad (ab add heaiam) Mar. ut cdab; e vide ante | Ugo tihi Zelomi (ut ab, postea etiam d ; c Zelemi; d li. 1. Zaelem, compara e) et Salomen (ab -me) - ante sqqel. (ab ante ostium speluncae) ut cdab ; e JIcce Zahelem tihi ohstetricem adduxi , quae ecce foris ante spel. stat I et prae spl. nim. hue intro, non aud. (c hie non possunt intr.) ut DC ; AB prae nimio spl. non audentes hue ingredi, e quia prae nimio spl. hue non potest in¬ troire I Audiens autem (d om) haec (ab heata, item D add heata) Ma. suhr. \ Cui dix. los. {lo. di.) ut DAB ; C Et dix. ad earn lo. , E lo. autem dix. ad earn \ sed (a om) cauta esto (e est. cau.) ut CD ; ab add ut te visitent, item E ut inspiciat te | me-
78
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XIII.
meclicina. Tunc iiissit imam ex eis intrare ad se. Cumqiie in- gressa esset Zelomi, ad Mariam dixit: Dimitte me ut tangam te. Cumque permisisset se Maria tangi, exclamavit voce magna obstetrix et dixit: Domine domine magne, miserere. Kum- qiiam hoc aiiditiim est nec in suspicione habitiim, iitmamillae plenae sint lacte et natus masculus matrem suam virginem ostendat. Nulla pollutio sanguinis facta est in nascente, nul- lus dolor in parturiente. Virgo concepit, virgo peperit, virgo permansit. * Audiens hanc vocem alia obstetrix nomine Sa¬ lome dixit: Quod ego audio non credam nisi forte ipsa proba- vero. Et ingressa Salome ad Mariam dixit: Permitte me ut palpem te et probem utrum verum dixerit Zelomi. Cumque permisisset Maria ut earn palparet, misitmanum suam Salome. Et cum misisset et tangeret, statini aruit manus eius, et prae dolore coepit Here vehementissime et angustari et clamando dicere: Domine, tu nosti quia semper te timui, et omnes pau-
dicina (e add eius) : u curaniine | Tunc : e Tt \ imam ex eis (c illis) intrare (c in- troire) ut DC; ab eas intrare, e earn Mafia introire j Cumque ingr. esset fuisset) Zelomi (c Zelemil ab add Salome non ingressa) ad Mar. dix. (ab dix. Zelomi ad Mar.) - tang, te: b haec omnia om | Cumque perm, se Ma. tangi (b scrutari) ut cde ; AB Cumq. se scrutari (b tangi) perm. \ excla. (e cla.) - ohste. et dix. (c et dix. oist.) I Domine domine (e om) magne (c om) ut adec ; b Domine deus meus | Numquam hoc - hahitum ut ABD ; e Adliuo hoc numq. nec auditum nec - hah. est; C adhuc hoc nec audivi nec in suspicionem habui | mamillae: ab add cuiusquam \ E lactis | Nulla (ab Sed et nulled) poll. sang, (ab sa. poll.) - in nascente ut eab ; CD Nulla poll, in nascente (c -tern) fa. est \ in parturiente (c -tem) : E add aparuit | virgo (a praem et, item b et post partum) permansit {epermanet) ut abdc ; E et postquam peperit virgo esse perdurat
4. Audiens - dixit ut CDE ; AB Aud. autem h. vo. Salome dix. | Quod ego (d om) audio - nisi forte (d donee et) ipsa - Salome (d om) ad (d add heatam) Mariam - Zelomi (c Zelemi) ut CD : b Quod audio nisi prohavero certe non credam. Ingressa ad heatam virginem dixit; Volo prohare palpando te utrum verum sit quod dixit Zelomi; A omissis prioribus Termitte ut - Zelomi. E Plane hoc ego non credam nisi forte prohavero. Et ingressa - dixit ei ; Patere te conspici a me , ut cognoscam si verha Zahelis vera sunt quae indicavit mihi. | Cumque perm, (d add heata) Mar. ut earn (d se) palp, (a Cumq. heat. Mar. se permisiss. ab ea palperi) misit - Salom. (a om misii - Sal.) et cum mis. et (d ut earn) tangeret (a Dum autem manum suam a palpitatione retraheret) statim (a om) aruit (c exaruit) ma. eius ut Cda ; E Cumque permisisset Maria ei conspectum suum, statim ut manum dexteram suam ah aspectione eius ahstraxit, aruit manus \ dolore ut CD ; E dol. nimio, a nimio dolore | coep.jiere vehementiss. (ab vehementer) et ang. ut cdab ; e coepit vehement, ang. \ et clamando dicere ut D ; c clamare et dicere, ab clamando dicens, e et eiulando clamare dicens | Domine; a add deus | omnes; A homines \ sine retrihutione acceptionis ut E,
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XIII.
79
peres sine retributione acceptionis curavi, deAndiia et orphano nihil accepi, et inopein vacuum a me ire numquam dimisi. Et ecce misera facta sum propter incredulitatem meam, quia ausa fui temptare virginem tuam.
® Cumque haec diceret, apparuit iuxta illam iuvenis qui- dam valde splendidus dicens ei: Accede ad infantem et adora eum et continge de manu tua, et ipse salvabit te, quia ipse est Salvator seculi et omnium sperantium in se. Quae con- festim ad infantem accessit, et adorans eum tetigit fimbrias pannorum, in quibus infans erat involutus, et statim sanata est manus eius. Et exiens foras clamare coepit et dicere magnalia virtu turn quae viderat et quae passa fuerat, etquem- admodum curata fuerat, ita ut ad praedicationem eius multi crederent.
® Nam et pastures ovium asserebant se angelos vidisse in medio noctis hymnum dicentes, deum caeli laudantes et bene- dicentes, et dicentes quia natus est salvator omnium, qui est Christus dominus, in quo restituetur salus Israel.
item omisso accept, ab ; c sine acceptione retributionum, d sine retributionis munere I AE a vidua ) C orphana j vacuum a me ire (ab a me ire vac. , C om ire) numquam (ab non) dimisi ut abcd; e et inop. a me vac. non amisi | meam: E om | quia ausa fui - tuam (d sanctam) ut Cde ; ab quia sine causa tempi, volui virg. tuam. Prae- terea ae add quae peperit (a venitT) lumen verum et post partum virgo perniansit
5. Cumque ut CD ; E Et cum, ab Cum | illam: A earn | iuvenis quidam ut abd ; CE om quidam | valde spl. ut abd ; E splendissimus, C splendidus \ E om ei \ adora eum : B pergit adque (sic) vestimenta eius tange de m. t. | continge : AB tange ; E add eum \ E om de I salv. te (d te salv.) ut abd ; E salvab. earn, c sanabit earn | seculi: E mundi \ C^uae confestim ut abd ; CE Et conf. | ad inf. accessit: CE add Salome, sed E om ad inf.
I et ador. eum tet. fimbrias {k'B fimbriam, item d sed ipse scriptor correxit -as) pann. (d add suorum) in quib. inf. (b om, sed add a sancta Maria matre) erat in- vol. ut ABCD ; E adorans inf. tetigitque fimbrias pann. in quibus erat infans \ E Exiens autem | ab coepit clamare dicens j AB om virtutum \ viderat: b add in spe- lunca I curata fuerat (e erat, D sit): c ova fuerat | e om ita [ ad: ab per
6. pastores ovium: e add qui erant in ipsis partibus venientes, item b qui erant in regione ilia custodientes gregem suum \ in medio noctis (b add silentio et audi~ visse) : E in media nocte | deum caeli (c Eelge) laudantes et be. et (c atque) die. - salv. omnium ut AC, item d d.c. laudate et benedicite quia - salv. omnium-, e deo, et ab ipsis audisse quia natus esset salv. hominum; B Gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Qui et dixerunt: Natus est nobis Tiodie salv. mundi | qui est Chr. domin. (d deus) : d add in civitate Eavid \ salus Isr. ut abe ; CD omne (d om) regnurn Isr.
80
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XIV. XV.
' Sed et Stella ingens a vespere usque ad matutinum splendebat super speluncam, cuius magnitudo numquam visa fuerat ab origine mundi. Et prophetae qui fuerant in lerusa- lem dicebant banc stellam indicare nativitatem Christi, qui restauraret promissionem non solum Israel sed et omnium gentium.
Caput XIV.
Tertia autem die nativitatis domini egressa est Maria de spelunca, et ingressa est stabulum et posuit puerum in prae- sepiOj et bos et asinus adoraverunt eum. Tunc adimpletum est quod dictum est per Isaiam proplietam dicentem: Cogno¬ vit bos possessorem suum et asinus praesepe domini sui. Ipsa autem animalia in medio eum babentes incessanter adorabant eum. Tunc adimpletum est quod dictum est per Abacuc pro- phetam dicentem: In medio duorum animalium innotesceris. In eodem autem loco moratus estlosepli et Maria cum infante tribus diebiis.
Caput XV.
^ Sexta autem die ingressi sunt Bethleem, ubi impleve- runt septimam diem. Octavo vero die circumcidentes puerum,
7. a vespere: d om | usq^. ad (e iri) matutinum lit ABE; CD usq. ad mane j cuius magn. - mundi ut abcd; E om | e Prophet, autem \ qui fuerant ut CD ; E qui fuerunt, AB qui erant \ in lerusalem : E in Israel | qui rest. prom, non sol. Israel (a Israeli) sed et omn. gent, (a sed in omnibus gentihus) ut cdab ; e qui restaur, sicut promise- rat non solum Israel sed et omnes gentes.
XIV. Tertia ut abe; cd Tertio | domini: ab acid nostri lesu Christi | Maria ut E ; CD praem heata, AB beatissima | et ingr. est (e add in) stab, et pos. pu. in prae. ut cde ; ab et ingr. stab, posuit pu. suum in pr. Praeterea b add quia non erat ei locus magis aptus in diversorio conditus \ et (b tunc) bos - ador. (c adora- banf) cum ut Cdb ; A quern bos - adorav., E et bos et as. genua fie ctentes adorav. eum I E Esaiam | e Agnovit | Ipsa autem (ut CE; ab ergo, D enim) animalia ut e; abcd add scilicet (c id est, ab om) bos et asinus | in medio eum hab. ut BCD ; E eundem in medio sui hab., a in medio stantes | d om eum post ador. ] Tunc (e Tuncque , B Et tunc) adimpl. (a impl. , B et impl.) est (e esse videtur) \ E quod per Aba. (C Sab. 1) pr. dicitur | dxhorum: E duum | innotesceris: B cognosceris | autem: ab om | et (D add beata) Mar. cum infante: B et beat, virgo Mar. cum puero, a cum Maria
XV, 1. Sexta (item d, ce Sexto) autem die ingressi sunt Bethl. ut ab ; e Sexto autem die Be. ingressus est, CD Se. autem (d om) die cum beata Maria ingressus est loseph Bethl. | ubi impl. se. di. (ut ab ; e ubi complevit septem dies). Oct. v. die (e add nativitatis) - anteq. (e anteaq.) - Moysi, tunc - ad tempi, dom. (e Moysi, tulerunt ilium in Sierusalem ad te. do.) - perithomen (ita E ; a parhithomum, parhithomus id
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XV.
81
vocatum est iiomen eiiis lesus, quod vocatum est ab angelo autequam in utero conciperetur. Postquani autem impleti sunt dies purgationis Mariae, secundum legem Moysi, tunc duxit loseph infantem ad templum domini. Cunique accepis- set infans perithomen, obtulerunt pro eo par turturum etduos pullos columbarum.
2 Erat autem in templo vir dei perfectus et iustus, nomine Symeon, annorum centum duodecim. Hie responsum a domino acceperat quia non gustaret mortem nisi videret Christum dei tilium in came. Qui cum vidisset infantem, exclamavit voce magna dicens: Yisitavit deus plebem suam, et implevit domi- nus promissionem suam. Et festinans adoravit infantem. Et post haec suscipiens eum in pallio suo adoravit eum iterum et osculabatur plantas eius et dixit: Nunc dimittis servum tuum domine secundum verbum tuum in pace, quia viderunt oculi mei salutare tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad revelationem gentium et gloriam plebis tuae Israel.
est circumdsio,) oltul. pro eo ut AE; c ubi impletis triginta diebus duxit infantem ad tempi, dom. et obtul. pro eo; D ubi octavo die circumciderunt puerum, et vocatum est nomen eius lesus. Post quae pergit; Tertia decima vero die venerunt magi ab oriente, cf. cap. XVI. Magorum vero historiam excipiunt verba ; Impletis igitur quadraginta diebus loseph duxit infantem in templum domini , et obtulerunt pro eo etc usque ad finem huius cap. XV. | et duos ut bcde : a aut duos | columbarum : b add sicut scriptum est in lege domini
2. in templo: E add domini \ vir (a add quidam) deiperf. et iust. ut acd; e vir prof eta et iust. , B quidam homo iust. et timoratus \ A cui nomen Symeon | annor. cent, duodec. ut ae; CD a. c. tredecim; b om, sed vide infra, ubi ae confirmat. | a domino ut acd ; e a deo, B a spiritu sancto \ quia (ce quod) n. gustaret (c gustasset) ; B non visurum se mortem | B nisi prius | Chr, dei fil. (aJII. dei) ut cda; e Chr. do¬ mini dei, B Chr. dominum \ in came ut CE; A praem et D add viventem; B in facie \ Qui; AB Ric \ Visit, deus (e domin.) pie. s. et (e om) impl. domin. (e deus , a om) pr. su. ut ACDE ; B Vi. et fecit redemptionem plebis suae Israel benedictus dominus deus noster | festinans: b add se ad portam templi \ infantem ut cde ; ab eum, at- que b add osculans palmas eius \ iEt: e om , B om post haec | suscipiens - eius et dixit (c eius dicens) ut CD. Similiter a suscepit eum in pallium suum et osculans pedes eius dixit; B accepit in ulnas suas et dixit; E suscipiens osculabatur amplexans eum et dicens | E dimitte | A om domine | E om sec. verb, tuum | quia viderunt usque Israel: D pro his etc habet. | Israel: b add Et cum CXII esset annorum et vix posset se ipsum regere, portavit puerum in ulnis suis usque ad altare templi domini. Senex puerum portabat, sed puer senem regebat. Tunc locutus est lesus dicens: Ex- audita est oratio iua, Symeon, Et stupefacti sunt omnes magistri templi de verbo quod infans locutus erat.
JEvang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II.
6
82
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XVI.
® Erat aiitem in templo domini Anna prophetissa, filia Phaniiel, de tribii Asser, quae vixerat cum viro suo annis septem a virginitate siia; et haec vidua erat iam per annos octoginta quatuor; quae numquam discessit a templo domini, ieiuniis et orationibus vacans. Haec accedens adorabat in- :^ntem dicens quoniam in isto est redemptio seculi.
Caput XYI.
‘ Transacto vero secundo anno venerunt magi ab oriente in Hierosolymam, magna deferentes munera. Qui instanter interrogaverunt ludaeos dicentes: Ubi est rex qui natus est vobis? Vidimus enim stellam eius in oriente, et venimus ad-
•3. AB Erat quoque | prophetissa ut ae ; BCD oin | de trihu Asser ut abcd ; E om I annis ut cde ; ab annos \ a (b in) virgi. sua ut abe ; CD om j et haec - disces¬ sit (e discedehat) de (a a) te. domini (cd dei) ieiun, et or. vacans (a vac, et or.) ut acde; b vero et haec vi. erat, quae non discedehat a te. domini LXXX annis ieiun. vac. et or. | Haec (e Et haec) accedens adorabat (e adoravit) - est (e erit) red. sec. ut acde; b vero Quae dixit: Ecce positus est in ruinam et in resurrectionem mul- torum in Israel: ipsius animam pertransihit gladius, ut revelentur ex multis cordihus cogitationes : qui seculi redemptio est. Tunc reversi sunt c^mn eo parenies eius in Bethleem.
XVI, 1. Transacto vero secundo anno venerunt, ut a, item b Et transactis duohus annis ecce venerunt-, similiter e Transacto autem anno venerunt. Contra c Transactis autem duohus diehus venerunt, et D (ut iam relatum est) Tertia decima vero die venerunt, De his lectionibus statuere difficile est. Puto tamen a duobus annis potius regrediendum visum esse quam a duobus diebus ad totidem annos progrediendum. Videbatur enim corrigi narratio si magorum adventus propius ad reliquas res Bethleemiticas accederet. Hinc est quod in codice D ipse sin- gularum rerum ordo mutatus est ; quo est efiectuni ut magi venirent Bethleemuin antequam puer in templo offerretur. Qua cum re cohaeret quod idem infra inter magorum adorationem et necem Betlileemiticam iter Herodis Romanum unius anni intercessisse facit. Accedit quod quae proximo sequuntur de puero in sinu matris adorato , magis quadrare videbantur in infantem duorum fere mensium quam annorum totidem. Quam quidem rationem post quoque poetis aetatis me¬ diae imprimis placuisse constat (cf. Schade 1. 1. pag. 28 sp.) Ceterum notatu dignum est quod iam ab auctore Operis imperf. in Matth. liomil. 2. refertur tra- ditio ex qua magis duorum annorum iter faciendum fuerit. Codicum auctorita- tem quod attinet, duo certe de biennio consentiunt, ad quos prope accedit lectio E codicis, qui antiquiorem scripturam videturretinuisse nisi quod „secundo“ abiecerit. Reliqui vero duo satis differunt dierum numero, nec tamen est cur alteri alterum praeferas. | in (ac om) Hierosolymam (e -limam, a lerusolimam) ut ace; d in Hierosolymis j magna deferentes (sic abde) munera (e mun. def. ma.); c magn. mun, offer. \ c om rex \ qui natus est (d om) vohis (cd nohis) | D om enim, item A eius, item c in oriejit. | venimus: b add cum munerihus j Haec (a add autem)
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XVI.
83
orare eum. Haec opinio pervenit ad Herodem regem, et ita eiim teiTiiit iit mitteret ad scribas et Pliarisaeos et doctores populi, lit inquireret ab eis iibi Christum nascitiirum prophe- tae praedixissent. At illi dixerimt: In Bethleem Iiidae. Sic enim scriptiim est: Et tii Bethleem, terra Iiida, neqiiaquam minima es in principibiis Iiida; ex te enim exiet dux qui re- gat populum meum Israel. Tunc Herodes rex vocavit magos ad se et diligenter inquisivA ab eis quando eis apparuit stella. Et misit eos in Bethleem dicens: Ite et interrogate diligenter de puero; et cum inveneritis eum, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum.
^ Euntibus aiiteni magis in via apparuit eis stella, et quasi quae ducatum praestaret illis ita antecedebat eos, quousque pervenirent ubi puer erat. Videntes auteni stellam magi gavisi sunt gaudio inagno, et ingressi domum invenerunt infantem lesiim sedentem in sinu matris. Tunc aperuerunt thesauros suos, etingentibus muneribus muneraveruntMariam etioseph. Ipsi autem infanti obtulerunt singuli singulos aureos. Post haec unus obtulit aurum, alius thus, alius vero myrram. Qui
opinio - ut mitteret ad (a ut congregaret) - doct. populi ut ae; CD Haec (d add autem) op. perterruit omnes (d ludaeos) et misit Herodes ad etc ; b Haec verla ter- ruerunt omnes ludaeos. Ht tunc Herodes congregavit scribas etc | ut inquireret ; ab inquirens \ prophetae - praedixiss. (ab praedixerunt) ut eab ; CD propheta nascitu- rum praedixerat | ludae ut abd; e luda; c om | Sic - est ut bcde, additque b per prophetam; A Script, est enim | b om Ht \ terra Itcda (b Iztde) ut ACDB; E tantum lude I E non es mi. inter principes | luda; B lude \ enim: A om j C qui reget \ Tunc - ad se (CD haec om) - ah eis (cd haec om) - apparuit (e apparuisset) - et misit (d et mittens, A deinde mittens) eos in (c ad) He. dicens (ad dixit) ut acde; b Heinde quia magi stellam, quam viderant dum venirent lerusolimam ad Herodem, in astris aspicere non valebant, dixit eis | Ite et - de puero ut abd ; c om ; e Ite et diligenter inquirite puerum \ et cum (e dum) inv. eum (ab om eum) \ ut et ego etc ut abcd ; E ut ego veniam et [adorem eum. b add Hoc autem dicebat ut ipsum fraudulenter perderet.
2. DE om in via \ c om eis | et quasi quae - puer erat etc ut CD ; item e et quasi ducatum prestans illis antecedebat - erat puer ; ab qtiae quasi dux eis erat , antece- dens eos etc | ingressi: ab intrantes in | matris: D Mariae \ b invenerunt puerum cum Maria matre eius, et prooidentes adoraverunt eum | Tunc - ingentibus (a magnis)
• Mariam (a praem beatam) ■ singuli ut acde ; b nil nisi et apertis thesauris obtu¬ lerunt ei munera | singulos aureos ut ACE ; d munera, b (vide ante) om | Post haec (ita E ; vide etiara a ; d om, item c ?) umis obtulit (e obt. ei unus) aur. alius (e alter) th. alius ve, myrram (d mirram) ut Cde ; a similiter post haec aurum, thus et mirrayn. Similiter unus aurum, alius tus, tertius vero mirram; b (post munera pergens)
84
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XVII.
cum ad Herodem regem reverti vellent, admoniti sunt in somnis ab aiigelo ne redirent ad Herodem. Illi autem adoraverunt in- fantem cum omni gaudio et per viam aliam reversi sunt in re- gionem suam.
Caput XVII.
' Videns autem Herodes rex quod illusus esset a magis, intlammatum est cor eius, et misit per omnes vias volens capere eos et interficere. Quos cum penitus invenire non potuisset, misit in Betlileem et occidit omnes infantes a bimatu et infra, secundum tempus quod exquisierat a magis.
2 Ante unum vero diem quam lioc fieret, admonitus est losepb in somnis ab angelo domini qui dixit illi; Tolle Ma¬ riam et infantem, etperviam eremiperge inEgyptum. losepli vero secundum angeli dictum ivit.
Gv.a,^par mirrani, Melchior thus, Halthasar aurum. \ reverti v client : ab veil, redire I adm. sunt in somnis (c somniis?) ut CD, item e addens ab angelo; ab in somnis ah angelo moniti sunt \ ne redirent ad Herod, (d eum) iit abcd ; E ne ultra ad eum re- verterentur, eo quod male cogitaret de puero. \ HU - cum omni gaud, (d gaud, magnoi) ut CD; item E Illi autem Uerum adorantes infantem, cum omni gaud.; ab om | et per viam aliam (ab ali. vi.) ut abcd ; E (sine et) per alteram viam
XVII, 1. Videns - rex (ut CE, om ab) quod illusus (e delusus) - inflammatum (ut CE ; ab inflatum) etc ut abce ; D vero Anno sequenti Herodes rediens a Roma cum videret quia etc | vias: b add et confines regni sui | cap. (d accipere) eos et in- terfic. ut ABCD 'i E om et interfi. | invenire non potuiss. (e posset) ut cde ; ab non inveniret et pergunt denuo misit | in (c ad) Bethl. cum ce; ab add et omnes fines (b confines) eius, item D et in omnibus finihus eius \ et occ. omnes (c omn. occ.) in¬ fant. ut ce; ab et occid. omn. pueros quos invenit, D et occ. omn. pueros qui erant in eis
2. D Una autem die antequam hoc fier. \ admo. est lo, in somn. (c om in somn.) - illi (a ei) ut acd; e venit angelus domini in somnis ad lo. et admonuit eum dicens I perge (CD add et vade) in Egyptum: e add Rex enim Herodes querit occidere in¬ fantem. \ lo. vero (a autem) -ivit ut ad ; C om ; E Surgens autem a sornno lo. acce- pit Mariam et puerum et pergebat in Eg. | b vero hanc partem sic habet: Sed deus omnipotens, qui scit omnia antequam fiant, ammomiit per angelum suum loseph in somnis dicens; Surge et tolle puerum et matrem eius et fuge in Egiptum, et esto ibi usque quo dicam iibi; futurum est enim ut Herodes quaerat puerum ad perden- dum. Tunc loseph imposuit beatam virginem cum puero super iumentum, et ipse super aliud ascendit, et arripuit iter per montana et per desertum, ut in Egiptum securus perveniret; non enim per marifimam propter insidias pergere voluerunt.
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XVIII.
85
Caput XVIII.
‘ Cumque pervenissent ad spehincam qiiandam et in ea requiescere velleiit, descendit Maria de iumento, et sedeus habebat lesiiin in gremio siio. Erant aiitem cum losepb tres pueri et cum Maria qiiaedam piiella iter agentes. Et ecce subito de speliinca egressi sunt multi dracones, quosvidentes pueri prae uimio timore exclamaveruut. Tunc lesus desceu- dens de gremio matris suae, pedibus suis stetit ante dracones; illi autem adoraverunt eum, et cum adorassent abierunt. Tunc adimpletum est (juod dictum est per David prophetam dicen- tem: Laudate dominum de terra dracones, dracones et omnes abyssi. * Ipse autem infantulus lesus ambulans ante eos praecepit eis ut nulli hominum nocerent. Sed Maria et losepb valde timebant ne I'orte infantulus laederetur a dra- conibus. Quibus lesus ait: Xolite timere, nec me conside¬ rate quia infantulus sum: ego enim semper vir perfectus fui et sum, et necesse est ut ferae omnes silvarum mansuescant ante me.
XVIII, 1. Cumque (d Cum autem) ijerven. (n venisseut, A venisset; B add ad desertum) ad sp. quand. (ab quand. sp.) | et in ea re. xtelleat (a vellet idque post et) ut ABCd; e ut quasi suh ea se refrigerarent \ descendit: D descendens [ Maria: ABD heata Ma. \ et sedens (e et sedit et) haheh. le. ut CE ; ABi) et sedens tenehat puerum (d add suum) le. \ quaedam puella ut abd; E unapuella, c qmella \ iter; AB praem simul | prae nimio (e om) timore: c oni | Tunc le. desc. (ab desc. le.) - suae (c om) - ante drac. ut abcd ; E quos oidens le. cum nondum esset hinulus (ecoit giraulus) excussit se de gr. matris et stans in pedib. suis stetit ante eos | illi autem (a vero, e add dracones videntes) ador. eum (e eum ad., A ad. lesum) \ et cum ador. (e add eum) ahier. (e abire coeperunt) ut CDE ; A deinde recesserunt ab eis \ Tunc adimpl. - David (c om) dicentem - dracones et omn. abyss. (pi’O his verbis u etc habet, c vero om) ut abPcd ; E om
2. Ipse autem inf. lesus (c om) ambulans (c ambulabat) a. eos (c add et) - no¬ cerent ut ab?cd; e les. vero infantul. ita ut erat cepit ire cum eis, ut nullum gra- varent nec lederent. | Sed Maria - valde timebant (ut abd ; C in gravi pavore erant) etc ; E Mar. autem et los. timentes dicebant inter se : Melius est ut nos interficiant isti dracones quam infantem ledant | NoUte timere nec. me considerate ut .VBD ; CE Nolite me considerare \ ego enim semp. vir perf. fui et sum ut E ; item AB ego enim perf. fui semper et sum; CD ego enim vir perf. sum | a om et ] ut ferae omnes (ab omn.fer.) etc ut abcd; e ut oxnnia genera feraruxn mansuescere faciam
86
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XIX.
Caput XIX.
^ Similiter leones et pardi aclorabant eum et, comitaban- tur cum eis in deserto; qnocumque Maria et losepb ibant, antecedebant eos, ostendentes viam et inclinantes capita sua adorabant lesum. Primo autem die ut vidit Maria leones circa se venientes et varia ferarum genera, veliementer expavit. Cni infans lesus laeto vultu in faciem eiiis respiciens dixit; Noli timere, mater; non enim ad iniuriam tnam sed ad obse- qiiinm tnum venire festinant. Et liis dictis amputavit timo- reni de cordibus eorum. ^ Xmbulabant autem leones cnm eis simul, et cum bobiis et asinis et sumariis qui eis necessaria portabant, et nullum laedebant quamvis simul manerent; sed erant mansueti inter oves et arietes, quos secum de ludaea adduxerant et secum habebaut. Inter lupos ambulabant et nihil formidabant, et nullus ab alio laedebatur. Tunc adim- pletum est quod dictum est per prophetam; Lupi cum agnis
XIX, 1. Similiter ut ABD; E add autem, C autem et \ pardi: B add atque alia- rum ferarum genera, e et varia genera ferarum undique venientes \ adorabant - cum eis (e cum eo) in deserto (e per desertum) ; quocumq. (c quacumq.) Maria et los. ihant (e ibat Ma. et lo.; A lo. et beata Mar. ibant) antec. (e atque antec.) - viam ut acde; b conveniebant et antecedebant eos per desertum ostend. eis viam \ et inclin.
- ador. lesum ut cd ; b plane om ; A vero et incli. cap. sua servitiumque caudis adiilantibus exJiibentes grandi cum reverentia adorabant eum, similiteique E et ob- sequium facienies inclinabant caqnta sua invmani cum reverentia, servitiumque caudis adulantibus exTiibebant \ Primo aut. die (4B om) ut vid. Mar. (d beata Ma.) leones (ab add et pardos) circa se (ab eos) venientes (e add etpardos) - genera (e monstra)- ut ABDE, item (sed Prima, turn om ut additque et ante expavit) C [ vehementer ex¬ pavit nt abe; CD om veliem. \ Cui infans - infac. eius respic. (pro his d respic. earn) dixit ut ABD ; C In cuius faciem inf. les. laeto vultu aspiciens dixit; E In cuius fac. inf. les. subrisit et consolationis earn voce alloquens dixit \ ad iniuriam tuam (e tu. iniur., ab add veniunt) - tuum (ab add et meum) venire (a ova) festinant | Pt his de cordib. eorum (ut cd; e cordis eorum; a de corde ipsius) : b om
2. Ambulabant - simul ut abcd ; E Amb. ergo simul leones \ et cum bobus et asinis (a asinibus et bob.) et sumariis (a summarHs) qui - portabant ( cd quae eis necess, erant portantibus) ut acd ; e et asini et boves et sauginarii qui eis portab. nee. De b vide post. | et nullum - quamvis (c add ipsi) - ah aliquo (a alio) laedeb. ut acd; longe aliter E et simul ubi mansio facta est ad pabulum accedebant. Prant etiam mansueti arietes qui simul de iudea exierant et sequebantur , qui et ipsi inter leones ambulabant sine formidine. Non timebat ullus ullum et nullus ab ullo lede- batur in aliquo. B vero pro Ambulabant usque laedebatur sic : Simul cum eis et cum somariis lupi erant et pecora. \ Tunc adimpletum - vescentur (a comedent) ut acd; item b Tunc - per leremiam prophetam: Lupi autem cum agno pasc. - simul
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XX.
87
pascentiir, leo et bos simul paleas vescentiir. Erant autem duo boves et plaustrum, in quo necessaria portabant, quos leones dirigebant in itinere eorum.
t
Caput XX.
‘ Factum est autem die tertia profectionis suae ut Maria nimio solis ardore fatigaretur in erenio, et videns arborem palmae dixit ad Joseph : Quiescam paululum sub umbra eius. Joseph autem festinans duxit earn ad palmam et descendere earn fecit de iumento. Cumque resedisset Maria, respiciens ad comam palmae vidit earn plenam pomis, et dixit ad Joseph: Desidero, si fieri posset, ut ex istis fructibus liuiiis palmae l)erciperem. Et ait ad earn Joseph: Miror te dicere hoc, cum videas quantae sit altitudinis palma ista, et quod tu de palmae fructibus cogitas edere. Ego magis de aquae penuria cogito, quae nobis iam defecit in utribus, et non liabemus unde nos et iumenta refocillare valeamus. ^ Tunc infantulus Jesus laeto vultu in sinu inatris suae residens ait ad palmam: Flectere
comedent paleas. Item E Tunc ad. est quod Esayas ait : Lupi - et leo et bos sim. paleis vese. | Erant autem (ut cd; ab simul) - portahant (CT> portabantur) , quos leones - eorum (cd om quos usq eorum) ut abcd; e Erant enim duo boves in itinere eorum, sagmarii, quos dirigebant leones per desertum in itinere domini nostri lesu Christi, cidus necessaria portabant, et ohsequebantur.
XX, 1. autem: E add post haec \ die (c in die) tert. prof, suae: a add ambu- lantibus eis | Dlaria: ad praem beata | nimio solis ardore (c ard. sol.) ut EC; ad nimio (a nimium) calore solis | Sic vero b : Factum est autem cum die tert. prof, suae aqua in ydribus deficeret et beata Mar. prae nimio calore esset fatigata , iam pei-git reliquis omissis : dixit: Quiescam \ palmae ut ad, "e. palmarum; c om | dixit ad lo. Quiescamus (a -scam) paululum (c aliquantulum) sub umbr. eius (ab arboris huius) ut ABCD ; E {'post palmarum) mirae pulchritudinis et altitudinis, ac sub umbra eius aliquantulum volens quiescere, turn pergit festinans lo. perduxit earn ad palmam et desc. fecit de ium. \ Maria ut ce ; d praem beata , ab ibi beata | c respexit • vi- densque - pomis dixit \ E ad coronam palm, vidit repletam pomis et ait: \ pomis: b add quae dattuli vocantur | Eesidero (c Desiderium mihi est) si (ab ut) • istis (cd om) - perciperem ut abcd ; e 0 si q^ossit fieri ut ex istis fructibus pah^iae perciperem I AB hoc te die., e te haec die. | quantae etc ut abd ; c quantum altitudinem habeant rami palmae huius, e tantam altitudinem palmae hums | et quod (d quidem) tu etc ut abd; e Sed tu quidem de palmae huius fructib. cogitas; c om | Ego magis - cogito ut ABD ; CE ego autem (c add gravissime) de aqua cogito \ quae - defecit (d deficit) in utrib. ut acde; b om ] et non: b quoniam non \ habemus: e add iam \ unde - valea¬ mus ut AB ; DC unde (c add eos replere aui) nos ipsos refocill. debeamus; E unde nos vel animalia refocilare possimus
2. laeto vultu ut abd ; CE om | in sinu (e add virginis) matris suae ut abe, CD
88
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXI.
arbor et de fructibus tuis refice matrem meam. Et confestim ad hancvocem inclinavit palma cacumen siiiim usque adplan- tas Mariae, et collegerunt ex ea fructus quibus omiies refecti sunt. Postquam vero collecta sunt omnia poma eius, inclinata inanebat, expectans ut eius ad imperium resurgeret ad cuius imperium fuerat inclinata. Tunc lesus dixit ad earn: Erige te palma et confortare, et esto consors arborum mearum quae sunt in paradiso patris mei. Aperi autem ex radicibus tuis venam quae absconsa est in terra, et fluant ex ea aquae ad satietatem nostram. Et statim erecta est palma, et coeperunt per radices eius egredi fontes aquarum limpidissimi et frigidi et dulcissimi nimis. Videntes autem fontes aquarum gavisi sunt gaudio magno, et satiati sunt cum omnibus iumentis et hominibus gratias agentes deo.
Caput XXI.
Die autem altera profecti sunt inde , et in bora qua iter agere coeperunt lesus conversus ad palmam dixit: Hoc pri-
add Mariae virginis \ residem ut abd , item e sedens ante in sinu; c om. Addit vero E et audiens et intelligens quae dicehantuT \ ait (c dixif) ad 'jialniani (d om) ut ABCD ; E exclamavit ad palm, et dixit | Flectere arbor ut UE ; BC Flecfe (c rejtecte) arh. ramos tuos (b add ad terrain'), a Flectere palmam arbor \ a de fructu tuo | ma- irem meam ut ace, b matr. me. et nos , D nos | Ft confestim ut abd; c Statim, e Statim autem \ E ad vocem eius | usque ad plant as (ad add heatae) Mariae ut ACDE; B usque ad terrain et usque ad palmas Mariae virginis | et collegerunt - sunt ut abd; ce et colligentes ex ea fructus quos habebat omnes refecti (c refertif) sunt.
1 CE Fostea vero quam [ collecta sunt ut cde ; ab collegerunt \ ut eius ad imperium
- inclinata ut ab ; item D ut ad eius imp. res. imperio cuius fu. declinata; C ut eiu^ imperio surgeret cuius imjierio fu. declin.; E ut eius imperio fuerat inclinata (pluiu- bus male omissis) | e Tunc les. respiciens earn dixit | E consors illarum arborum j AB Ft aperi, d A.peri ante | venam (ab add aquae) quae absconsa (d abscondita) est in terr. et fluant ex ea (ab ex ea post nostram-, d fluat ex ea aqua) ut ABD ; item C venam quae occulta est etc ; e fontes occultaios et Jluant ex eis aquae in sacietatem \ AB Quae .statim erecta est | A coepit ad radicem eius fons aquarum egredi \ limpid, etfrig. et dulc. nimis (e multumque dtilciss.) ut CE; D limp, ac dulc. nimis; AB limpidissimus frigidissimus et lucidiss. nimis \ A om autem \ fontes aqua¬ rum: AB aquae fontem, e fuentes aquarum fontes \ et satiati • et liominib. (d bestiis suis) etc ut CD ; E et potati ima cum ium. et homin. gratias egerunt deo , .^^B et .sat. sunt ipsi et omnia iumenta et bestiae, unde gratias egerunt deo
XXL Fie autem (a vero) altera (e altero) \ prof, sunt inde (c om), et in hora - dixit (c ait; E in kora autem qua ceperunt iter agere, convers. le. ait ad palm.) at ce; item D sed om et in kora usq coeperunt; A cum inde proficiscerentur , et in kora
- ad palm, convers. dixit \ Roc privil. etc ut ae; c Hoc ex praecepto meo dico tibi
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXII.
89
vilegium do tibi palma, ut unus ex ramis tiiis transferatur ab angelis meis et plantetur in paradiso patris mei. Hanc autem benedictionem in te conferam, ut omnes qui in aliqiio certa- mine vicerint, dicatur eis: Perveiiistis ad palniam victoriae. Haec eo loqiiente, ecce angelus domini apparuit stans super arborem palmae', et auferens unum ex ramis eius volavit ad caelum, babens ramum in manu sua. Quod videntes cecide- runt in faciem suam et facti sunt velut mortui. Quibus lesus locutus est dicens; Quare formido obtinuit corda vestra? An nescitis quia palma haec, quam feci transferri in paradiso, parata erit omnibus sanctis in loco deliciarum, sicut vobis parata fuit in loco deserti huius? At illi gaudio repleti sur- rexeruut omn'es.
Caput XXII.
' Cum autem iter agerent, dixit ei loseph: Domine, calor nimis decoquit nos; si tibi placet, viam teneamus iuxta mare, ut possimus per civitates maritimas requiescendo transire. Dixit ei lesus: Noli timere, loseph; ego viam vobis breviabo, utquod spatio triginta dierum ituri eratis, in hac una die per-
D Praecipio tibi ( ex ramis AE; CD cZe ramis | A Sane benedict, meain \ ut omnes qui (a quicumque) in aliq. (d add bono) cert. vie. ut ad ; C ut omn. qui certamine positi vie. , E ut omnes qui in quoeunque cert, vieerit | E dicatur ei : Pervenisti , et om victoriae | A Haec autem j stans: E add cum magno splendors \ et auferens unum ex ram. eius ut ace, item D auf. unum de ramis | volavit (d volavitque) - sua ut AD ; item C et volans per medium caelum, habens ram. arboris palmae in ma. s. etc ; E vero tantum ivit volans \ Quod vid. (e add universi) - suam (e add pre timore angeli) - mortui ut AE ; item d omissis ceciderunt inf. s. et, C Cumque haec viderent facti s. ve. m. \ Quibus - dicens ut ad ; C Tunc les. loc. est ad eos die. , e Tunc les. videns eos ita perterritos ait eis ] Quare form, obtin. (a tenet form.) corda ve. ut AD ; item CE , sed cor vestrum | quia ut ad ; CE quoniam \ in paradiso ( A -sum) ut ACD ; E om I parata erit ut AE ; CD om parata \ vobis ut Cde ; A nobis \ in loco des. huius ut CD ; E in hoc loco deserti , A in huius loco solitudinis \ At - repleti (a add sunt et fortes effecti - omnes ut ea; CD om. Codex b pleraque huius capitis om.
XXII, 1. Cttm autem (C et dum) iter - Loseph ut DC; item a Post haec iter agentibus ipsis dixit los. ad lesum; E tantum loseph autem dixit ei | Domine, calor nimis (a iste) • viam tenea. hixta mare (c tenea. viam maris) - resquiesc. trans. (a requiescere) ut acd; E Dom. quoniam estus nimius decoquet nos, si vis teneamus viam maris, ut etc; B Dom. calor iste dec. nos, et valde difficile est nobis ire in Egyptum propter montana deserti; adhuc XXXVII diebus usque in Egiptum opor- teret nos ambulare. Si tibi placet ■ requiescere. \ E Dicit \ ego viam - ut (d ita) quod - in hac una (d om) d. perfic. ut abd ; CE ego vobis (e om) mansiones breviabo
90
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM CAP. XXII.
ficiatis. Haec illis loc[uentibus ecce prospicientes videre coeperunt niontes Egyptios et civitates eius.
^ Et gaudentes et exultantes devenerunt in finibus Her- mopolis, et in unam ex civitatibns Egypti quae Sotinen dicitur ingressi sunt; et quoniam in ea nullns erat notus apud qiiem potuissent liospitari, templuin ingressi sunt, quod capitoliiim Egypti vocabatur. In quo templo trecenta sexaginta quinqiie idola posita erant, qnibiis singulis diebus honor deitatis in sacrilegiis perbibebatiir.
(e acllreviah.), Ua ut quod (e uli) per triginta dies vobis perperandum (corrige per- peirandiim, E properandum) erat, in Jiao una diei mansiuncula (e die ad mansionem) pertingatis. | ILaeo (d add quoque) illis loq. xit ABD ; CE A.dJiuc eo loquente | E et ecce I 'Egyptios (c Aeg.) ut abcd ; E Aegypti \ civit. eius (ab eius civ.) ut abcd ; E aequitatus eius
2. devenerunt - et (a om) in unam ex civit. (ab in quandam eivitatem) Egypti quae Sotinen (b Sotrina], E SiJienen) dicitur (a om) ingressi sunt (e intraverunt ; b add vespertina diei Jiora) ut abe ; CD (omissis prioribus) in unam ex civit. (d in quadam civitate) quae Sotinen die. ingr. sunt \ quoniam (a quia) - notus (e nullus in ea erat eis notus) apud quern potuiss. Jiosp. (e Jiospitarentur , A a quo petissent hospitium) | tempi, ingr. sunt ut ae; cd ingr. s. tempi. ] quod capi. Egypti vocal. ut A ; E quod capi. eiusdem civitatis ah Egyptiis vocah, , CD quod Aegyptii eiusdem civitatis capitolium vocahant, \ In quo - sexaginta (ut E, item D ; A quinquaginta) • in sacrilegiis perhih. (ita A , E a sacrilegis impendebatur) ut ae ; c in quo diehus singulis honor deitatis sacrilegis prae'behatur ; d in quo Egyptii illius civitatis in¬ gressi admoneoant sacerdotes quatinus singulis diis secundum honorem deitatis eorum sacrificia ojferrent, in quo CCCLXV ydola posita erant. Conspirant ista aliquate- nus cum eis quae A post perhihehatur addit; Egyptii vero eiusdem civitatis in¬ gressi sunt capitolium, in quo eos amonehant sacerdotes quatenus {s\c,\\^Qt\\r),singulis diis secundum honorem deitatis eorum optulissent sacrificia.
In codice B post verba nullus erat notus longe a textu nostro diversa legun- tur. Pergitur enim sic: in cuius hospitio declinarent , in donio cuiusdam ludaei (viduae? Cf. infra cap. XXV. ex cod. d; item evang. nostrum Thomae Latinum I, 3.) hospitati sunt. Et cum in eadem domo solarium esset et multitudo puerorum ad lesmn venissent ad solarkim illud uhi erat, qiiidam de infantulis inpulsit (sic) unum de pueris de solario , qui cadens ad terram mortuus est. Et cum parentes mortui cucurrissent , pueros interrogantes qui eum praecipitaverat de solario, units post alium affirmahat quia lesus praecipitaverat eum. Hoc auteni dicehant , quia (codex non quia) ignotus erat eis et advena, ut manifestaretur potentia virtutis eius. Et hoc factum est. Tunc parentes mortui clamahant contra loseph et contra heatam virginem dicentes: Filius vester filium meum interfecit, et mortuus est. Non potestis manus nostras evadere, quin interficiamus (cod. -cimus) vos. lesus autem tacebat et non eis respondehat. Venerunt autem ad lesum Maria et loseph et dixerunt ei : Miserere, miserere domine. In terra enim sumus extranea, et isti clamant contra nos. Tunc lesus descendit de solario , vocavit nomen pueri qui iacehat super terram et dixit: Zeno. Qui respondit : Domine. Dixitque Uli lesus: Utrum praecipitaverim
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXIII. XXIV.
91
Caput XXIII.
Factum est autem cum beatissima Maria cum infantulo templum fuisset ingressa, universa iclola prostrata sunt in terram, ita ut omnia convulsa iacerent penitus etconfracta in faciem suam; et sic se nihil esse eviclenter docuerunt. Tunc adimpletum est quod dictum est per prophetam Isaiam: Ecce dominus veniet super nubem levem et ingredietur Egyptum, et movebuntur a facie eius omnia manufacta Egyptiorum.
Caput XXIY.
Tunc Affrodosio duci civitatis illius cum nuntiatum fuis¬ set, cum universo exercitu suo venit ad templum. Pontifices
te de solaria, die modo coram omnibus; in conspectu omnium veritas deelaretur . At ille dixit: Non me praecipitasti tu domine. Tunc parentes mortui rog antes lesum dicebant: Dio ergo tit ostendat nobis ipsum qui de solaria eum impulit. Dixit lesus; Soc nullatenusfaciam quod dicitis ; satis sit vobis quod non est inventa in me iniqui- tas. Tunc coepit ipsum rogare beata virgo ut rnortuum pueruin pro eo quod venerat ad videndum eum resuscitaret. Dixit lesus matri suae : Quodcunque volueris, mater, ego semper faciam. Tunc dixit: Zeno, surge et noli mori sed vine. Qui statim se super pedes suos erexit. Illi autem de cinitate quae Sotrina dicitur laudaverunt dominum dicentes : Hie puer vere est salvator mundi. Beatam Mariam , Joseph et alios qui cum eis venerant cum maxima diligentia honorabant. Ht steterunt in ea- dem cinitate per unum annum. Quam Instoriaiii cf. cmii eis quae infra capite XXXII. navrantur.
XXIII. Dedimus verba codicis A. Similiter d Factum - beata Ma. cum inf. suo tempi, esset ingressa , ut uninersa idola in terra corruerent , ita ut omnia con¬ vulsa et confr. in facies suas iacerent, ac si nihil essent, ne evidentius aliquid prae- diceretur quam quod impletum esset quod proph. Isaias praedixerat : Fcce - levem, et movebuntur omnia manufacta Aegyptiorum a facie eius. Item c Factum est ut ingressa Maria templum cum infantulo univ. ido. corruerent , et omnia ipsa idola in facies suas comminuta sunt, ita ut nihil esse evidentius praediceretur. Nam tunc adimpl. est quod proph. praedixerat: Fcce - nubem levem, et comnovebuntur omnia man. Aeg. afac. eius. Item E Factum est autem ut ingressa Ma. cum infantulo uni¬ versa corruerent simulacra , et omnia ipsa idola iacentia in faciem nihil se esse evi¬ dentius perdocerent. Tunc adimpletum est vaticinium illud Fsaie dicentis: Fcce dominus sedet super nubem levem et veniet in Fgyptum, et commovebuntur idola manufacta Egyptiorum a facie eius et cadent in ierrarn. Denique b Factum est autem cum lesus esset trium annorum, simul cum matre sua Maria capitolium in templo ydolorum Egipti ingressus est. Et dmn ingressus fuisset templum illud, uni¬ versa ydola prostrata sunt etc. Sequuntur similia atque in a.
XXIV. Tunc Affrodosio (b Fradosio, c Afrodisio) - cum (ab post jP««epou) - ad templum ut ABC, sed c add et cum omnibus comitibus suis; E Tunc Afrodisio
92
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXIV.
vero templi ut videriint Affrodosium cum universe exercitu suo ad templum properare, putabant se vindictam videre in eos quorum causa dii corruerant. Ille autem ingressus tem¬ plum, ut vidit omnia idola in facies suas prostrata iacere, ac- cessit ad Mariam et adoravit infantem, quern ipsa in sinu suo portabat, et cum adorasset eum, allocutus est universum exer- citum suum et amicos suos dicens: Nisi hie deus esset deo- rum nostrorum, dii nostri coram eo in facies suas minime cecidissent, neque in eius conspectu prostrati iacerent: unde eum dominum suum taciti protestantur. Nos ergo deos no¬ stros quod videmus facere nisi cautius fecerimus omnes, pote- rimus periculum eius indignationis incurrere et universi in interitum devenire, sicut contigit Pharaoni regi Egyptiorum, qiii tantis virtutibus non credens cum omni exercitu suo in mare demersus est. Tunc omnis populus eiusdem civitatis credidit domino deo per lesum Christum.
principi eiusdem emit, eum nuntiattim esset, oenit ad te. eum omni exercitu suo et cum omnibus amieis et comitihus suis ; D Cum autem ab (dele) Ajfrodisio iUius civ. duci nunt. fuisset, cum un. ex. suo venit ad templum eum omnibus comitihus suis. | Pontif. vero templi (d om) ut viderunt (a ■rent') Affrodosium (a -sio , c Afrodisium , item -di- D?) ciim (a add universo , C omni) ex. suo (a male add venit) ad te. properare (c properantem ad te. , D venientem et properantem ad te.) putab. (c putaverunt) se (a add tantum) vind, vid. in eos (a in Mis) - corruerant ut acd ; 'B putans quia dii deo vindictam facer ent ad cuius ingressum corruerant •, E Sperabant autem pontif c. templi ut nihil dicer et in Ms quorum causa censuerat. ] Ille autem - ut vidit (c et videns) - in facies suas (c in faciem suam) prostrata (c in terra) iacere ut ABCD ; e Ille - et videns vera esse quae audierat \ accessit ad (d add beatam) Mar. et - dicens (d et dixit eis) ut CD ; E statim accessit ad - quern ipsa virgo Maria in sinu suo do¬ minum portabat - locutus est ad univ. ex. suum et ad omnes am. suos dicens; ab accessit ad beatam Ma. quae in sinu suo dominum portabat, et adorans eum ad univ. exerc. suum et ad omnes amic. suos dixit \ Nisi - deorum nostrorum (CD om deo. no., sed cf e), dii nostri - cecidissent (d corruissent) ut acd ; E Sic nisi deus es.set horum deorum nostr., non i.sti coram eo se prosterner ent ; b Nisi Me deus esset, non resusci- tasset Zenonem pueruin qui cecidit de solario, sine copula pergens dii i.sti in facies suas minime cecidiss. | neque - unde eum dom. .suum (c dominum enim suum esse , d dominum enim su. ilium esse) tac. protest, ut abcd; e et in conspectu eius prostrati deum suum ilium hie et iacentes protestarentur \ Nos ergo deos no. quod (e quod de. no.) - eius (e om) ind. incurr. (e inc. ind.) - devenire ut ABE (sed interpgit ante omnes)', CD Nos vero quod deos no. vidimus facere , nisi cauti et solliciti fecerimus, omnes indignationis eius in (d ora) periculum incurr. poierimns et univ. in int. dev. (C in interitum mortis cademus) | sicut (d sic enim) - in mare (d in mari) dem. est ut AED ; E .sicut evenit - non credidit et cum etc ; c breviter sicut evenit Pharaoni regi, qui deum audire contemsit \ Tunc - les. Christum ut ad ; E - crediderunt deo
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXV. XXVI.
93
PAES ALTEEA.
Caput XXV.
Non post multiim tempus dixit angelus ad losepli: Ee- vertere in terrani luda; inortui sunt qui quaerebant auimam pueri.
Caput XXVI.
^ Et factum est quod post regressioneni lesii de Egypto, cum esset in Galilaea, iam inclioante quarto aetatis anno, una die sabbati ipse ludebat cum infantibus ad alveum lordanis. Cum ergo sedisset, fecit lesus sibi septeni lacus de Into, qui- bus singulis fecit araciunculas, per quas de torrente ad suum
et domino nostro lesu Christo; c om ; B vero Tunc omn. po. eiusd. civ. adoraverunt lesum Christum dicentes : Henedicamus deum coeli qui magnum prophetam dedif nobis ex Israel. Addit vero E post lesu Christo libri finem faciens : cui est honor et gloria una cum patre et spiritu sancto in secula seculorum amen. Finit de ortu beate marie perpetue virginis vel infancia salvatoris nostri.
XXV. Non post multiim - moriui (c add enim) -pueri cum AC ; d lioc loco habet Joseph autem et Maria hospitium acceperunt in domo cuiusdam viduae , feceruntque annum in eodem loco. (Similiter de hospitio viduae refertur in evangelio nostro Tbomae Latino I, 3.) Sequuntur autem in D (praenotato capite XXV.) „De pisce arido vitae restituto“ et (praenotato cap. XXVI.) ,,I>e risu lesu propter passeres“ etc, quod utrumque ad evangelii nostri Tbomae Latini capp. I. et II. adhibenda curavimus. Tertio loco sequitur ,,De egressu lesu et Mariae de Nggpto'‘, quae eiusdem evangelii capiti III. respondent. Similiter in b, antequam de reditu ex Egypto refertur, traduntur haec : „Nt cum quadarn die puer lesus -- aref actus est totus“, item „Accesserunt ad beatam Mariam et Joseph - - opera quae egofue- ram operatus“ , quae ad caput nostrum XX\ I. adnotata habebis. Turn sequuntur : a ,,J)e ambulant e Jesu per ripam maris, piscem - - de domo sua“, quae ad Thomam Latinura I, 1. videbis : b „Jn ilia quidem die exiens lesus de civitate • - factumque est“, quae cum Thoma Latino cap. X. componi poterant. Turn demum ponuntur „Post haec angelus domini accessit ad Joseph - animam pueri. Surrexerunt autem“ etc, quae capiti III. Tbomae Latini respondent.
Quae quum ita sint, paucis illis verbis; Non post multum - animam pueri, caput XXV. constituimus , licet in codice c capiti XXIV., quo exit ipse liber, annexa sint nec in codice A ab eis quae praecedunt seiungantur.
XXVI. Similiter j> (praenotato cap. XLL, quod inscribitur ; De VJJ lacu- bus et XJJ passeribus et duobus pueris per Jesum morti traditis); Nt factum est iterum post egressionem Jesu de Ngipto cum esset cum parentibus in Galilea , in- choante iam V. anno aetatis illius , una die sabbati ipse cum infantibus ludebat ad Jordanis alveum. Cum autem sederet Jesus, fecit sibi de Into VJJ lacus, quibus sin-
94
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXVI.
imperium aquas ducebat in lacum et iterum reducebat. Tunc uniis ex infantibus illis, filius diaboli, animo invido clausit aditiis qui ministrabant aquas in lacus, et evertit quod ope- ratus fuerat lesus. Tunc dixit illi lesus; Yae tibi, fili mortis, fili satanae. Opera quae operatus sum tu dissipas? Et statim qui hoc fecerat mortuus est. ^ Tunc seditiosa voce clama- bant parentes mortui contra Mariam et loseph, dicentes eis: Filius vester maledixit filium nostrum, et mortuus est. Cum audissent loseph et Maria, statim venerunt ad lesum propter seditionem iDarentum pueri et accumulationem ludaeorum. Sed losejili dixit secreto Mariae: Ego non audeo illi dicere; tuvero mono eum etdic; Quare excitasti nobis odium populi, et sustinemus odium molestum liominum? Et cum venisset mater ad eum, rogabat eumdicens: Dominemi, quidfaciendo iste fecit utmoreretur? At ille dixit: Dignus erat morte, quia
gulls etiam fecit arveolos ducatus (sic) per quas (cod. quas) de torrente ad imperium suum aquas ducehat in lacus et iterum reducebat. Tunc unus - atque evertit quod oper. est les. Tunc dixit ei le. ; Vere fili etc. 2. Tunc - contra los. et Mari, di¬ centes: - filio nostro - Cum autem hoc audissent - et clamorern ludaeorum. Sed et loseph - sustinemus molestias hominum - mater eius ad eum - dixit ei: Dignus - 2. Rogabat ergo eum mater sua dieens - in nos. At - opera quae operatus sum. Tunc ille qui - aquam ducebat in lacus.
XXVI, 1. B sic: Dt ctim quad.am die puer lesus extra muros civitatis cum infantibus civitatis illius exiret, in ripa maris super arenam in litore, ubi aquarum confiuebant rinuli, duodecim lacus fchciens, ad eius imperium de torrente aquae duce- bantur , quamvis usque ad summum pleni fuissent cursus aquarum. Quidam puer, aiius sacerdotis templi in quo idola confractco fuerant , accessit [animo] invido, et nimio furore aditus qui ministrabant aquas in lacus, quos fecerat lesus, pedibus suis evertit. Dixit ei: 0 fili satanae, semen iniquitatis, pessime (sic), vere radioes tuae erunt sine humore , rami tui non ferentes fructmn. Videntibus ceteris puer ille are- f actus est totus. (Extrema cf. ad cap. XXVIII.) 2. B pergit; Accesserunt ad beatam Mariam et loseph parentes ptteri mortui \et\dixerunt: Unde est iste puer vester natusl Manifestavit verum esse quod dicit ; frequenter antequam dicit, adim- pletur. Maledixit filium nostrum , [et] mortuus est. Unde tolle eum a nobis : non enim potestis hie habitare nobiscum; aut certe docete eum benedicere et non male- dicere. Accedens autem loseph ad lesum monebat eum dieens: Ut quid fili mirabilia facisl lam multi sunt contra nos propter te , et eorimi molestias sustinemus. Re- spondit illi lesus: Nullus filius sapiens nisi quern erudier it pater eius, et tails filius non nocet nisi male agentibus. Tunc congregati sunt omnes parentes mortui et accu- sabant lesum. loseph perterritus est nimis, timens clamorern seditionis parentum mortui, [et] dixit sanctae Mariae secreto sermone : Voca tu ilium, die illi quia nobis excitavit odium populi. Tunc mater eius rogabat eum dieens: Domine , quid iste puer fecit ut moriaturl At ille dixit ei: Dignus erat morte, quia dissipaoit opera quae egofueram operatus. Cf. haec etiam ad caput XXIX.
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXVll.
95
dissipavit opera quae ego fiieram operatus. ® Rogabat ergo eiim mater dicens: Xoli, domine mi, quia insurgunt in nos omnes. At ille nolens matrem suam contristari, pede suo dextro percutiens nates mortui dixit ad eum: Exurge, fili ini- quitatis; non enini dignus es intrare in requiem patris mei, quia dissipasti opera quae ego fui operatus. Tunc qui erat mortuus surrexit et abiit, lesus vero ad imperium suum per aquae ductum aquas ducebat in lacus.
Caput XXVII.
Et factum est quod post haec videntibus cunctis cepit lutum de lacis quos fecerat lesus et ex eo fecit duodecim pas- seres. Erat autem sabbatum quando fecit hoc lesus, et in¬ fantes plurimi erant cum eo. Cum ergo vidisset quidam de ludaeis eum hoc facientem, dixit adloseph: loseph, nonne vides infantem lesum in sabbato operari quod ei facere non licet? Fecit enim de Into duodecim passeres. Hoc audito loseph argiiit eum dicens: Quare in sabbato talia facis quae nobis non licet facere? lesus autem audiens loseph et per¬ cutiens manum ad manum dixit passeribus suis: Volate. Et ad vocem imperii sui coeperunt volare. Et astantibus omni¬ bus illic et videntibus et audientibus dixit avibus: Ite et volate per orbeni et per omnem mundum et vivite. Videntes vero qui aderant talia signa, repleti sunt stupore magno. Alii lau-
3. nates; B terga
XXVII. 'Erat autem (ita d) : A Erat enim. Item laudalant (ut d) : A add deum; D sic (continuato capite XXVI.) : Et factum est - sumpsit lesus lutum de lacuhus quos fecerat et - de ludeis cum inf antibus hoc facientem dix. ad loseph: Nonne vides puerum lesum - quod eum non licet facere - arguebat eum dicens - audiens haec a loseph percussit - et passeribus suis dixit - imperii eius - astantibus illis omnibus et - Ite volate per omnem mund. et viv. - tale signum - et alii laudabant et - et abierunt ad princ. - Pharisaeorum quidam ex ludaeis et annunc. eis quidam quia les. - populi signa ma. et virtutes feciss. - hoc XII tribubus Isr.
In B ista historia excipit earn quae nostro capite XXXXI. continetur. Legi- tur autem sic: Post haec abierunt [loseph] et Maria in civitatem Nazaret, [et] erat ibi cum parentibus suis. (His respondet initium cap. XXXXII.) Factum est cum sumsisset lesus lutum de lacu, fecit ex eo duodecim passeres, videntibus omnibus qui astabant, percussit manum ad manum [et] passeribus illis dixit: Vivite et volate. Ei ad imperium eius coeperunt volare et clamare. Erat autem sabbatum quando haec fecit lesus. Tunc ludaei repleti stupore dix erunt ; loseph, nonne vides q;uid faeit puer tuus in sabbato, quo non licet facere aliquidl Alii admirabantur dicentes :
96 PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXVIII. XXIX.
dabant et admirabaiitur eum; alii vero vituperabant. Et abie- runt quidam ad principes sacerdotum et ad primates Phari- saeorum et adnuntiaverunt eis quod lesus filius losepb in conspectu totius popiili Israel signa magna fecisset et virtu- tes. Et adnuntiatum est hoc in duodecim tribus Israel.
Caput XXVIII.
lam iterum filius Annae sacerdotis templi, qui cum losepb advenerat, tenens virgam in manu cunctis videntibus cum fu¬ rore nimio exclusit lacus quos lesus manibus suis fecerat, et effudit ex eis aquas quas congregaverat de torrente in eis. Nam et ipsum aquae ductuni, per quern intrabat aqua, clausit et postea evertit. Cumque haec vidisset lesus, dixit ad pue- rum ilium qui dissipaverat lacus suos: 0 semen iniquitatis pessimum, o fill mortis, officina satanae, vere erit fructus se- minis tui sine vigore, et radices tuae sine humore, et rami tui aridi, non ferentes fructum. Et mox videntibus cunctis are- factus est puer et mortuus est.
Caput XXIX.
Deinde tremuit losepb et tenuit lesum, et ibat cum eo ad domum suam, et mater cum eo. Et ecce subito ex adverse puer quidam, et ipse operarius iniquitatis, currens intulit se super bumerumlesu, volens eum eludere autnocere si posset. Dixit autem ei lesus: Non revertaris sanus de via tua qua vadis. Et statim corruit et mortuus est. Et exclamaverunt parentes mortui, qui viderant quod factum est, dicentes: PTnde natus est bic infans? Manifestum est quod omne verbum quod
Magnus puer est iste , et magna virtus est in eo. Et ahierunt quidam ludaei ad principes sacerdotum [et] Pharisaeorum et nuntiaverunt eis quod lesus filius loseph sahlato in conspectu populi signa magna et virtutem fecit. Pivulgatum est hoc ver- bum duodecim trihus Israel.
XXVIII. Consentit d paucis exceptis : lam iterum - cunctis de populo viden- tibus in furore nimio versus - illos quos fecerat les. et - aquam quam - in eis de torr. Earn et • hoc vidisset le. dixit ad eum: O semen - o opus sathanae • non afferentes ■ Et videntib. cunctis ■ et mortuus. Ceterum huic capiti siinillimuiu XXVI.
Ex B hue confer quae supra ad XXVI, 1. adscripsimus.
XXIX. eludere: codex a elidere, sed D confirmat eludere. \ Unde natus est hie infans: ab his inde verbis conferenda sunt quae ex codice B sub XXVI, 2. ex-
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXX.
97
dicit veriini est, et frequenter antequam dicat adimpletur. Et accesseriint parentes pueri mortui ad loseph et dixerunt illi: Tolle istuni lesum de loco isto; non eniin potest liabitare nobiscum in hoc municipio. Aut certe doce ilium benedicere «t non maledicere. Accessit autem loseph ad lesum et mone- bat eum dicens: Ut quid talia facis? lam multi dolentes contra te sunt, et propter te habent nos odio, et molestias hominum sustinemus propter te. Respondens lesus dixit ad loseph: Xullus filius sapiens est nisi quern pater suus secun¬ dum scientiam huius temporis erudierit, et patris sui male- dictum nemini nocet nisi male agentibus. Tunc congregati sunt adversus lesum et accusabant eum ad loseph. Ut hoc ■vidit loseph, perterritus estnimium, timensvim etseditionem poi^uli Israel. Eadem hora apprehendit lesus infantem mor- tuum ab aure et suspendit eum a terra in conspectu omnium, et viderunt lesum loquentem cum eo tanquam patrem cum filio suo. Et reversus est spiritus suus in ipsum, et revixit. Et mirati sunt universi.
Caput XXX.
' Magister autem quidam ludaeus nomine Zachyas audivit talia lesum verba loquentem, et videns quia erat insupera- bilis scientia virtutis in eo factus est dolens, et coepit indisci- plinate et stulte et sine timore loqui contra loseph. Et dice-
scripsimus. | accusabant: ita in codice per compendium scriptum est. Consentit •codicum B et d scriptura. Propter ea quae sequuntur {ad loseph. Ut hoc vidit loseph) suspicari possis adducehant \ suus: codex scs (i. e. sanctus), codex D eius
Per totum caput d consentit fere cum a : Deinde tenuit loseph lesum, et that - mater eius cum eis - currens cum eo impulit super humeros les. volens eum eludere aut xocere ei si posset. ISt dixit ei - Qui statim - est. 'Exclamav. autem - factum fuer at, die. Unde nat. est puer istel - quia omne - Et accesserunt ad los. et dix. ei: Tolle istum lesum. Non enim potest hie ■ in municipio. Aut tu doce eum - Accedens autem los. ad puerum monebat - facis talial Nam multi - sustinemus. Respondit les. et dixit - sapiens nisi quern pater suus sapiencio/m huius mundi docuerit, et patris male- dictum - accusabant eum ad los. Quod videns los. - timens populi sui seviciam. Eadem ergo hora les. appreh. mart, puerum - omnes lesum - tanquam eum filio, et spiritus eius revixit in ipsum. Et admirati s. univ.
XXX. Haec historia in codice b sequitur absoiuta ea quae cum capite nostro XXXVIII. convenit.
1. Zachyas: ita constanter scriptura est in codice a, in d legitur Zachias. In cod. B est Zachameus et Zacheus, Zachaeus. Quae posterior eiusdem nominis iSvang. apccr. e('. Tischeiulorf. Ed. TI. 7
98
PSEUDO-MATTHAEl EVANGELIUM. CAP. XXX.
bat- Til non vis filiuin tiiiim tradere iit doceatiir scientia liumana et timore? Sed video te et Mariam pliisvelle diligere lilium vestriim qiiani traditiones senioriim populi. Oportebat enim vos plus lionorare presbyteros totiiis ecclesiae Israel, et ntcum infantibiismiitiiam liaberet caritatem et inter eos iiidaica eriidiretiir doctrina. " Cui e contrario dixit losepli: Et qiiis est qiii possit biinc infantem tenere et docere? Sed si potes til tenere et docere eiim, nos ininime prohibeinus eiim a te doceri quae ab omnibus discuntur. Auditis lesus quae dixe- ratZacbyasresponditei et dixit: Praeceptor legis, quaepaulo ante dixisti et omnia quae nominasti oportet servari ab liis qui hominum docentur institutis: sed extraneus sum a foris vestris, quia parentem carnalem non babeo. Tu qui legem legis et instructus es, in lege permanes; ego autem ante legem eram. Sed cum putes te non habere parem in doctrina, eru- dieris a me, quoniam nemo alius potest docere nisi haec quae nominasti. Ipse enim potest qui dignus est. Ego autem cum exaltatus fuero a terra, cessare faciam omnem genealogiae vestrae mentionem. Tu quando natus es, ignoras: ego autem
forma in Thomae evangelic Graeco legitur, ubi cap. VI. SaKxaioa habetur, item apud Syrum. j traditiones: ita D ; A contradictiones j dos ut D ; a nos | inter eos ut
D ; A inter nos
B sic: Magister autem, Zachameus nomine, cum audisset eum talia verba lo- qiientem, coepit sine timore loqui contra Joseph dicens (codex dicentem): Tu vis quod alius tuns crescat non intelligens mandata legis? Cur ipsum dum puer est non doces, et non fads ut caritatem haleat inter fiUos Israel? ludaica erudiatur doctrina.
Item D : Magister iterum quidam ludeus nomine Zachias, audiens de lesu quia in eo insuperabilis esset sapiencia, f actus est dolens et cepit - Bicehat enim : - sdencia humana timoris? Sed videiur te et Mariam - quam tradiciones sen. pop. Oportehat
enim vos - Israel, ut cum - inter eos iud. erud. doctr,
2. m quis Mi j>-, Km si quis I Auditis: sic A ; D audiens | praeceptor ut D ; A praeceptori. Conieceram in ed. 1. praecepta j Ipse enim potest qui (d quia) dignus est - proposui in ed. 1. Quisque enim potest qiiihus dignus est. Scriptura codicum vix'sana. Quae proxime praecednnt, paullo aliter in D leguntur {quae nemo alius docere potest nisi hie quern nominasti); sed neutra satis placent. [ a terra ut D ; A in terra
Sic igitur D ; Cui e contra los. ait: Tt quis est qui hunc inf. possit tenere et doc. ? Sed si tu potes eum ten. et doc. - doceri a te ea quae ab hominibus docentur. Audiens le. quae Zachias dix., resp. et dix. ei: Praeceptor legis, omnia quae paulu-
lum ante dix. et nominasti oportet observare hominem similem tui. Alienus ego sum
ab institutis, extraneus a foris vestris; parentem carnalem non habeo. Tu quidem legem legis et instructus in lege permanes - cum putas - a me quae nemo alius docere potest nisi hie quern nominasti. Ipse enim potest quia dignus est. Ego ■ a terra, cess^
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXX.
99
solus scio quando nati estis et quanto tempore vita vestra est in terra. ^ Tunc omnes qui audierunt verba haec patefacta obstuj^uerunt et clamarunt dicentes : 0, o, o, hoc mire magnum et admirabile sacramentum. Nunquam audivimus liuiusmodi. Nunquam ab aliquo alio auditum est, nec a prophetis nec a Pharisaeis nec a grammaticis dictum est vel aliquando audi¬ tum. Nos scimus hunc unde natus est, et vix est annorum quinque, et unde haec verba loquitur? ResjDonderunt Phari- saei: Nos nunquam audivimus talia verba ab infante alio dicta in tali infantia. , ^ Et respondens lesiis dixit eis: In hoc vos admiramini quia talia dicuntur ab infante? Quare ergo non creditis mihi in his quae locutus sum vobis? Et quia dixi vobis quod scio quando nati estis, omnes miramini: ampliora dicam vobis, ut magis miremini. Abraham, quern vos dicitis patremvestrum, egovidi et cum eo locutus fui, et illemevidit. Et audientes hoc obticuerunt, nec quisquam eoruni audebat
/off. genealogiae generis vestri mencionem - ego vero solus sc. quando vos - erit in terra.
Item pergit B : Cui Joseph dLvit ; Quis est qui infantem istuni tenere et docere possiol Hespondit Zacheus [et] dixit: Tu tradas eum mihi; ego cum scholaribus meis diligenter ipsum doceho. Audiens autem lesus quae dixerat Zacheus [dixit] ad eum: Tu qui [dele] me vis in doctrina legis instruere; ego [aiitem] ante leges sum: fu quando natus es ignoras; ego autem solus scio quando nati estis omnes, et quanto tempore vita vestra erit super terram.
3. Pergit D : Tunc - pavefacti ohstupuerunt - dicentes : 0 mire - audivim. talia - ai alio aliquo and. est hoc , nec a sacerdotibus nec a Pharisaeis - aut auditum aliquando - adhuc annorum septein : unde - talia verba in tali infancia.
Item B : Tunc omnes qui audierunt stupefacti sunt et clamaverunt dicentes: O mirum magnum miraculum, admirabile sacramentum, quod nunquam a prophetis vel a sacerdotibus aut aliquo philosopho dictum est. Tunc Pharisaei dicebant: Nos nunquam audivimus talia verba in tali infantia loqui.
4. Pergit d: Pit respondens - ab inf. dicuntur] Quare ergo vos - vobis: Scio quando vos - cuncti miramini - ego vidi et ille me vidit, et cum eo locutus sum. Pt aiid. haec obmutuerunt nec quidquam audehant loqui. Pixitque eis iterum lesus - quasi prudentiius - fidei.
Item B: Pixit lesus ad eos: Qui Aleph non novit, quomodo Thau (sic de con- iectura posui : in codice enim scriptum est chu) intelligere potest] Coepit dicere Zacheo: Pgo te docere possum quae a te ipso dicuntur. (Cf. XXXI, 2.) Tunc coepit dicere Zachaeus voce magna: Non debet supervenire (corrigendum videtur super- vivere vel potms super terram vivere) iste puer nec cum hominibus (in cod. est omnibus) conversari: credo quia ante cataclismum [natus est]. Quae enim mater ilium genuit] Aut quis venter ipsum portavit , vel quae libera ipsum lactaverunt] Cum ego pufassem ipsum habere discipulum , inveni eum magistrum. Quid dicam]
][QQ PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXI.
loniii. Et dixit eis lesus: Eui inter vos cum infantibiis, et non cognovistis me. Locutns sum vobis quasi cum prudenti- bus, et non intellexistis vocem meam, quia minores me estis
et modicae tidei.
Caput XXXI.
1 Iterum magister Zacbyas legis doctor dixit ad losepb et Mariam: Date milii puerum, et ego tradam illiim magistro Levi, quidoceat eumlitteras et erudiat. Tunc losepli et Maria blandientes lesum diixerunt in scliolas, nt doceretur litteras a sene Levi. Qni cum introisset, tacebat. Et magister Levi imam litteram dicebat ad lesnm, et incipiens a prima littera Alepb dicebat ei: Responde. lesus antem tacebat et mini respondebat. Unde praeceptor Levi iratus appreliendens yir- gam storatinam percussit eum in capite. " lesiis antem dixit ad didascaliimLevi: Ut quid me percutis? In veritate scias quia ipse qni percutitur magis docet percutientem se qnam ab eo doceatur. Ego enim te possum docere quae a te ipso dicuntiir. Sed lii omnes caeci sunt qni dicunt et aiidiunt, quasi aes sonans aiit cimbalum tinniens, in quibus non est sensus eorum quae intelliguntnr per soniim illorum. Et sub- iiingens lesiis dixit Zacliyae: Omnis littera ab Alepb usque ad Thau dispositione discernitiir. Die ergo tu primum quid
Aut mannus est tit deus, aut angelus dei loguiiur in eo. (Cf. XXXT, 3.) Time lesus dixit eis: Qtda videtis me inf antem, qui dixi: Scio quando nati estis, omnes mira- mini non intelUgentes vocem meam. Adhuc ampliora dico vobis, nt magis miremini ■ Omnes minores estis me: ego cum exaltatus fuero a terra, generis mei (repone vestri) faciam cessare mentionem. ludaei autem qui astabant [et] audiehant sermonem ems, mirati sunt dicentes: Tales sermones nunquam audivimus quales locutus est istepv.er.
XXXI, 1. D sic; Iterum magister ZacUas dixit ad losepb: Da mihi puerum et ego tr. eum - doceat ilium litteras - duxerunt eum in scolam ut disceretur (sic) « seniors Levi - a prim, littera alpha - lesus vero nihil respondebat. Unde magiAer
Levi - eum capite. _
2. Lgo enim te possum docere etc: cf. b ad XXX, 4. , Thau: ita cum J> dedi-
mus, quod corruptum etiam B praebet; A Thet habet. Item post. 1 meci sunt qui dicunt: D discunt pro dicunt \ possunt ex B sumpsimus, A om \ gradatos (codex potius grateratos) subacutos etc ; cf. locos geminos in Graecis (evang. Thom. Grace A. VI, 4.) et Latinis ; item quae codex B praebet.
Sic b: lesus vero dix. ad didascalum: Ut quid ■ quia qui percutitur - possum dicere tibi quae a te discuntur - caeci sunt' qui discunt et aud., sunt quasi - esi sensus nec intellectus eorum - lesus dixit magistro ; Omnis littera ab alpha usque ad iau (sic hoc loco ; postea corrupte con) - Die mihi ergo primum tu - quid sit alpha -
PSEUDO-MATTHAEl EVANGELIUM. CAP. XXXI.
101
sit Thau, et ego dicam tihi quid sit Aleph. Et iterum dixit ad eos lesus: Qui non norunt Aleph, Thau qiiomodo dicere possunt, hypocritae? Dicite quid sit priinum Aleph, et ego tunc vobis credam cum dixeritis Beth. Et coepit lesus singu- larum litterarum nomina interrogare, et dixit; Dicat magister legis, prima littera quid sit, vel quare triangulos haheat mul- tos, gradatos, suhacutos, mediates, obductos, productos, ere- ctos, stratos, curvistratos. Cum autem Levi hoc audisset, oh- stupefactus est ad tantam dispositionem nominiim litterarum. ^ Tunc coepit cunctis audientihus clamare et dicere: Num dehet iste super terra vivere? Imo in magna cruce dignus est appendi. Nam potest ignem extinguere et alia deludere tor- menta. Ego puto quod hie ante cataclismum fuerit, ante dilu¬ vium natus. Quis enim venter ilium portavit? aut quae mater genuit ilium? aut quae ubera ilium lactaveruiit? Fugio ante eum; non enim valeo sustinere verhuni ex ore eius, sed cor meum stupescit talia verba audire. Nullum enim hominum puto eius consequi verbum, nisi fuerit deus cum eo. Nunc ego ipse infelix tradidi me huic in derisum. Cum enim me putarem habere discipulnm, inveni magistrum meum, ignorans
dixit lesus ; Qui alpha non norunt, qiiomodo tau (code.K con) discere possunt - Dicite mihi primum quid sit alpha, et tunc credam - hetha - interrorjare dicens : Die mihi - prima littera quare hahet triany. multos, graceratos (sic , Thiloni videbatur giace- ratos) suhacutos mediatos productos ohduct. erect, sirat. curvistratos (hoc ex diicti- bus corruptis multo rectius efficitiir quam quod Thilo dedit confractos) vel cruci- fixos - siupef actus est ad tant. dispos. litterarum nominatarum.
3. iSu/m dehet iste super terra vivere etc: cf. rursns B ad XXX, 4. | ex se ipso: codex ex se ipsius
T) sic pergit: Cepit ergo cunctis aud. - iste puer vivere super terram - tormenta deludere. Ego puto quia ante cat. natus fuerit. Quis - ilium generavit - eum lacta- veruntl Fugiam autem ilium - sed et cor - Nullum etiam hominem - posse consequi - deus in eo - Cum putarem me hahere disc, ignorans eum meum inveni mag. - de hoc autem mimic, fug. quia ilium intendere non valeo. Ah inf. enim - neque finem. Re- liqua huius capitis desunt.
Historia in codice b h. 1. posita ab utroque codice valde differt, licet simile argumentam habeat. Ita enim ibi scriptum est: Igitur post paucos dies venit alius doctor , amicus Joseph, [et] dixit ad eum: Amice Tcarissime , filium tuum sta- tura crescentem inter homines per dei gratiam [si vis] ^rq/icere, tradas eum mihi, quoniam ego cum multa suavitate doceho eum gentilitatis litteras [et] hehraeas, posiea grammaticam , ei alias facultates quihus poterit a maiorihus Israel honor ari. Dixit ad eum Joseph: Si praevales eum, ad disciplinandum accipe ; fiat cum gaudio. Et cum accepisset eum doctor et ad domum doctoris cum exultatione venissent.
102
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXII.
eum. Quid dicam? Non valeo sustinere verba pueri huius; de hoc iam miinicipio fugiam, quia non valeo liaec intelligere. Ab infante senex victus sum, quia neque initium de quibus ipse affirmat invenire non possum nec finem. Difficile enim est initium ex se ipso reperire. Certe dico vobis, nonmentior, quod ante meos oculos operatio buius pueri et initia seimonis eius et intentionis exitus nibil cum hominibus commune vide- tur habere. Hie ergo nescio an magus aut deus sit; aut certe angelus dei loquitur in eo. Unde sit aut nnde^enerit aut quis futurus sit, nescio. ^ Tunc lesus laeto vultu siibridens de eo dixit cum imperio cunctis filiis Israel astantibus et audienti- bus: Fructificent infructuosi et videant caeci et claudi am- bulent recte et pauperes fruantur bonis et reviviscant mortui, lit redintegrate statu iinusquisque revertatur et permaneat in eo ipso qui radix est vitae et dulcedinis perpetuae. Et cum hoc dixisset infans lesus, continue sunt omnes restituti qui sub malis decideraht infirmitatibus. Et ampliiis non audebant dicere ei aliquid aut audire ab eo.
Caput XXXII.
Post haec abierunt inde loseph et Maria cumlesu in civi- tatem Nazareth; et erat ibi cum parentibus suis. Et cum esset ibi una sabbati, dum lesus luderet cum infantibus in solaiio
invenit lesus lihrum unum in terra (cf. ad haec et sequentia cap. XXXIX.) : et cum accepisset eum, aperuit os suum [et] loqiiebafur de spiritu sancto, [et] de lege doce- bat universes. Omnes quidem qui astabant, libenter eum audiebant, [et] depreca- bantur eum ut ulterius doceret eos. Magister ille iuxta eum sedebat cum timore magno, quia, cum non esset decern annorum, de ore ipsius subtilissimi sermoiies exi- bant. Currens autem magister ad Joseph dixit ei: Scias frafer quod infans tuus, rquem ad disciplinandum suscepi, sapientia et multa gratia est repletus. JJcce tolle eum in domum tuam , quod gratia quam habet a domino deo data est ei. Cum autem audisset lesus magistrum ilia loquentem, respondit et dixit ei: Verum dixisti, quia omnis potestas data est mihi a patre meo qui me misit. Sed [propter] verbum-, quod de me locutus es, ille magister qui me per cussit surgere habet, qui mortuus est. Bf subito surrexit qui fuerat mortuus , et venit ad domum suam. Cf. haec inpiimis ad evang. Thom. Latin, cap. XIII. Praeterea non obliviscendum est, historiam de magistro ex devotione mortuo , quae ex codice A capite XXXMII. habetur, in codice B iam ante caput nostrum XXX. positam esse.
XXXII. Fost haec abierunt (ita codex b; cod. a abierant) - - cum parent, suis: haec in cod. b ad historiam capitis nostri XXVII. pertinent, cuius ad initium scripturam codicis b apposuimus. | Et cum esset ibi una sabbati etc : eandem
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXIII.
103
cuiiisclam clomus, contigit iit qiiiclam de infaiitibus alium de- pelieret de solario in terrain, et mortiius est. Et cum non Tidissent parentes mortui, clamabant contra losepli et Mariam dicentes: Filins vester filium nostrum misit in terrain, etmor- tuus est. lesiis vero tacebat et nihil eis respondebat. Vene- riint autem festinantes Joseph et Maria ad lesum, et rogabat mater sua dicens: Domine mi, die mihi si tii misisti eum in terram. 'Et statim descendit lesiis de solario in terram et vocavit puerum per nomen suiim Zeno. Et respondit ei: Do¬ mine. Dixitque illi lesus: IN’iini ego praecipitavi te in terram de solario? At ille dixit: Non, domine. Et mirati sunt paren¬ tes pueri qui fuerat mortuus, et honorabant lesum super facto signo. Et abierunt inde Joseph et Maria cum Jesu in Jericho.
Caput XXXJJJ.
Erat autem Jesus annorum sex, et misit ilium mater sua cum hydria ad fontem haurire aquam cum infaiitibus. Et contigit postquam haiisit aquam, ut quidam ex infantibus ini- pegerit eum et conquassaverit hydriam et fregerit earn. At Jesus expaiidit pallium quo utebatur, et suscepit in pallio siio tantum aquae quantum erat in hydria, et portavit earn iiiatri suae. At ilia videns mirabatur, et cogitabat intra se, et cou- debat omnia haec in corde suo.
historiam e.x. codice b ad caput nostrum XXII. adscripsimus. | Et resp. ei; Do¬ mine; in cod. scriptum est bene pro domine.
In D codice fabula huius capitis propius quam ad hanc formam ad ea acce- dit quae capite VII. evangelii nostri Tliomae Latini continentur. Ad ilium igi- tur locum ipsa verba quaesituros ablego.
XXXIII. Similem huic historian! codex B exhibet praemissa alia quam evan¬ gelii nostri Thom. Latin, capiti VIII. adscribere praestat. Legitur autem ibi sic :
Cum leata Maria misisset puellam suam cum hydria, [et] miiltitudo mulierum ad fontem coadunata fuisset , propter pressuram earum fracta est hydria quann do- minica puella portaverat. Tunc perrexit lesus ad fontem, implevit pallium suum aqua et tulit matri suae. Deinde colliyens fragmenta hydriae insimul iungens verho suo solidavit ita quod scissurae in ea signum minime videretur. Tunc heata Maria osculata est lesum dicens; Benedictus sit deus qui nobis talemfilimn dedit.
His quae in cod. u respondent, vide ad evang. Thom. Lat. cap. IX. Etiam in D praecedunt, pariter atque in B, quae cum eiusdem libri cap. VIII. compo- nenda sunt.
104 PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXIV. XXX\..
Caput XXXIY.
Iterum qnadam die exivit in agrum et tiilit pariim tritici de horreo matris suae, et illiid ipse seminavit. Et natum est et crevit et miiltiplicatum est nimis. Et factum est deniqiie ut ipse meteret, et collegit friictus ex eo tres chores, et dona- vit miiltiplicihus suis.
Caput XXXV.
Est via quae exit de lericho et tendit adlordanis fiuviuni,. ubi trausierunt filii Israel; ibi area testamenti dicitui lese- disse. Et erat lesus annorum octo et exivit de lericbo, et ibat ad lordanem. Et erat secus viam crypta prope lordanis ripam ubi leaena catulos nutriebat; et nullus poterat per viam securus ambulare. Yeniens autem lesus de lericbo, cogno- scens quod in crypta ilia leaena filios suos generasset, viden* tibus cunctis introivit in earn. At ubi viderunt leones lesumj, cucurrerunt ei obviam et adoraverunt eum. Et lesus sedebat in caverna, et catuli leonum discurrebant circa pedes eiiis,. blandientes cum eo et ludentes. Leones vero seniores de- misso capite a longe stabant et adoraverunt eum, et caudis suis blandiebantur ante eum. Tunc populus qui a longe sta- bat, non videns lesum, dixit: Hie nisi gravia fecisset peccata
XXXIV. multiplicilus suis; ita scriptum est in codice a. Cf. infra quae- horum loco in cod. B leguntur. In hoc autem codice hydriam conquassatam ex.- cipiunt narrationes de morsu viperae et de passeribus ex luto factis. Turn ea quae est de tritico sequitur, his concepta verbis: Cum esset lesus annorum quln- decitn, quadam die tulit triticum de horreo matris suae [et] seminavit. Aliud (codex illud') super petr am cecidit, quod humor em nonhabuit; aliud in ter ram honam, quod natum est, et ex eo collegit centum corhes tritici mensuratas. Yocavit paupeves ac dehiles, viduas et orphanas, et eis triticum erogavit; sed [etiam] loseph ad impe~ rium ipsius tulit modicum pro benedictione in domo sua. Cf, evang. Thom, Latin- cap. X., cui etiam adscripsimus quae consimilia D praehet.
XXXV. Haec de crypta leonum narratio in codice B non legitur. Legitur vero in i> codice eo capite quod inscriptum est: Quomodo (Quando) lesus intra- vit in cryptam leaenam.
Est via - Iherico - ubi archa - annorum septem et exiit de Iherico - Erat aufe^n. secus - per viam illam - Yeniens autem de Iherico lesus et cognoscens quia - ctmeiis videntibus in earn introivit - occurreriint ei obviam - lesus autem - bland, et ludeiU^ cum eo. Leones vero demisso - adorabant - et non videns les. dicebat - obtulisset
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXVI. XXXVII. 105
aut parentes eius, non se iiltro leonibiis obtnlisset. Et cum populns haec intra se cogitaret et moerori nimio siibiaceret, ecce subito in conspectn popiili exivit lesiis cle crypta et leo¬ nes antecedebant enm, et catuli leonum ante pedes eius lude- bant inter se. Parentes vero lesu demisso capite stabant a longe et observabant; pariter et populus propter leones longe stabat: non enim se coniungere eis audebat. Tunc lesus coe- pit dicere ad populum: Quanto meliores sunt bestiae vobis quae suum agnoscunt dominum et glorificant, et vos homines, qui ad imaginem et similitudinem dei facti estis, ignoratis. Bestiae agnoscunt me et mansuescunt; homines me vident et non cognoscunt.
Caput XXXVI.
Post haec lesus transivit lordanem cunctis videntibus cum leonibus, et aqua lordanis divisa est ad dextram et ad sinistram. Tunc dixit leonibus, ita ut omnes audirent: Ite in pace et neminem laedatis; sed nec homo vobis noceat, donee revertamini unde existis. At illi non voce sed corpore vale facientes abierunt ad loca sua. lesus vero reversus est ad matrem suam.
Caput XXXVII.
‘ Et cum esset loseph faber lignarius et nihil aliud ex ligno operaretur nisi iuga bobum et aratra et terrae versoria etculturae apta, ligneosqne faceret lectos, contigit ut quidam
leonibus - hoc intra se - observabant puerum. Tit populus - longius stabat. Dixit ergo eis lesus - meliores vobis sunt bestiae, quia suum - ad imaginem dei et similitud. eius - ignoratis eum. Sestiae quidem agnoscunt. Ileliqua dosunt.
XXXVI. Est haec liistoriae de crypta leonum quasi altera pars. Neque haec in codice b legitur, sed legitur in codice D, in quo caput XLIV. hunc titu- lum habet: Qjuomodo {Quando) aqua lordanis divisa est ante eos. \ sed corpore: ita cum D scripsimus ; A sed et corpore, quod retinens in ed. pri. non voce solum substituendum iudicavi. At quacritur an id ex mente scriptoris fuerlt.
Habet auteni D totum caput sic : Dost haec autem - div. est ante eos ad dextr. et ad sin. Tt dixit - sed nec vobis homines noceant - At illi valefacientes ei non voce sed corpore abierunt - matr. suam.
XXXVII, 1. Cojiferendum est cum hoe capite evangelii nostri Thom. Latini cap. XI. Sed d, in quo caput XXXVII. inscriptum est: De ligno per lesum distento, magis cum a convenit. Ita habet: Drat autem los. architector et fade- bat iuga bourn et aratra versoria ad culturam apta Ugneosque operabat lectos. Con- iingit ergo uno die ut quidam iuvenis illi grabatum faciendum demandnret sex
106 PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXVII.
iuvenis illi faciendum grabatiim cubitoriim sex demandaret. Et iiissitlosepli piiero siio incidere lignum seca ferrea secun¬ dum mensuram quam miserat. Qui non servavit definitum sibi modum; sed fecit unum lignum brevius altero. Et coepit lo- sepb aestuando cogitare quid faciendum ei esset super hoc. ^ Et utviditlesus eum sic aestuantem cogitatione, cui [quia?] res gesta impossibilis erat, consolatoria voce alloquitur eum di- cens: Yeni teneamus capita singulorum lignorum, et coniun- gamus ea caput ad caput, et coaequemus ea ad se et trahamus ad nos: poterimus enim ea facere aequalia. Tunc losepb ob- temperavit iubenti; sciebat enim quod posset facere quicquid vellet. Et apprehendit losepli capita lignorum et iunxit ad parietem et iuxta se, et tenuit lesus altera capita lignorum et traxit ad se brevius lignum et coaequavit ligno longiori. Et dixit ad losepb: Yade operari, et fac quod facturum te pro- miseras. Et fecit losepb quod promiserat.
cuhitormn. los. auteni iussit puero incidere ligna. serra ferrea secund. mensuram quam promiserat. Q^ui non servavit sibi defnitum modum, sed unum lign. fecit bre¬ vius altero. Et coepit - super hoc. ^ Et ut vid. eum les. sic aestuantem cogitare, consolatoria voce - diceiis ; Noli contristari , sed pone brevius lignum et tu appre- hende per unum caput illud et ego per aliud , et coequemus ea; poterimus enim ea equalia facere. Et fecit Joseph sicut praeceperai ei lesus; sciebat enim quia posset facere quod vellet. Et apprehendit Joseph duo capita lignorum et hmxit ad parie¬ tem (videtur et quod h. 1. A addit delendum esse) iuxta se et tenuit \_Jesus altera capita lignorum, u om liaec] et traxit ad se brevius lignum et coequavit lignum ligno et dixit ad Joseph; Ecce operare quomodo vis. Joseph autem cum vidisset quod fecit Jesus, amplexatus est eum et dixit; Beatus sum ego quia talemfiliimi dedit mihi deus.
In codice B historia ista sic habet:
^ Post haeo quidam architector lignifaber dum faceret aratrum pro iugo bourn, venit quidam fet] dixit ei; Fac mihi speciosum grabatum. Cum omnia ligna grabati operatus fuisset, contigit quod quoddam lignum fuit breve unam spanna/m. Tunc ille lignifaber coepit contristari. ^ Cumque vidisset eum Jesus , consolatus eum dixit ei; Noli contristari; sed apprehende ex una parte, et ego ex alia extendam illud ad me. Cum autem extendisset illud ad longitudinem alterius ligni, dixit ad eum ; Ecce modo construe grabatum sicut vis. Architector ille et omnes qui cum eo erant in domo cum vidissent signum quod fecerat, admirantes dixerunt; Eero hie est Messias, quern expectant filii Jsrael.
Sequitur hoc loco in codice b narratiuncula quae abest a cdd. a et D. Est autem haec :
Et cum Jesus cum aliis infantulis super radios solus (? solarii ? Scriptum est soV) ubique plures ascenderei et sederet, multique simili modo facere coeperunt, praecipitabantur , et eorum crtira frangebantur et brachia. Sed dominus Jesus sana- bat omnes.
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXVIII. XXXIX, 107
Caput XXXYIII.
^ Factum est seciinclo ut losepli et Maria rogarentiir a popiilo ut lesus doceretur litteris in scliola. Quod et facere non negaveiTint, et secundum praeceptum seniorum ducebant euni ad magistrum ut doceretur ab eo scientia liumana. Et tunc coepit magister imperiose eum docere dicendo: Die Alpha, lesus vero dixit ei: Tu mihi die prius quid sit Betha, et ego dicain tibi quid sit Alpha. Et ob hoc magister iratus percussitlesum, et mox postquam percussit eum mortuus est.
'■* Et lesus reversus est ad matrem siiain domum, Tiniens autem Joseph vocavit Mariam ad se et dixit ei: Yere scias quia tristis est anima niea usque ad mortem propter puerum istum. Fieri enim potest ut aliquando aliquis percutiat in malitia puerum istum, et moriatur. Maria autem respondens dixit: Yir dei, noli credere quod hoc fieri possit. Imo secure crede quod qui eum misit inter homines nasci, ipse eum ab omnibus malignitatibus custodiet et in suo nomine conserva- bit a malo.
Caput XXXIX.
^ Iterum rogaverunt tertio Mariam et loseph Iiidaei ut ad alium magistrum blandimentis suis ducerent ad addiscen-
XXXVIII. Ex codice b hue pertinent ea quae statim post reditum ex Egypto narrantur, Priora eis respondent quae ab initio capitis sequentis leguntur, posteriora in caput XXXVIII. quadrant. In liunc enim modum ibi scriptum est:
^ Tunc accesserunt ad loseph principes sacerdotum et ad Mariam , et rogave¬ runt eos ut puerum lesum hlandimentis suis eis darent ad addiscendum. Tunc heata Maria et loseph insolentias sacerdotum et minas principum refrenare volentes [codex nolentes\ duxerunt ad scTiolas, scientes quod nihil projiceret et nihil addiscere posset ah homine, sed a solo deo caeli [et] terrae scientiam ohtinehat. (Hue usque textus cum cap. XXXIX. conferendus est.) Cum autem intrasset lesus, magister coepit per fisionem (? iussionem ?) docere eum dicendo: Die Aleph. lesus autem dixit ei: Die mihi quid sit Beth, [turn] dicam tibi quid sit Aleph. Oh hoc iratus magister per¬ cussit puerum lesum. [lesus vero] mox percussit magistrum, quiconfestim mortuus est.
^ Hoc autem facto reversus est lesus ad matrem suam in domum suam. Tunc losepjh dixit ad heatam Mariam: Vere scias quod anima mea tristis est propter puerum istum etc. Exeunte capite ad verba conservahit a malo additum est ut perficiatur op)us suum.
Quae bis similia in D leguntur, propius accedunt ad evangelii nostri Tbomae Latini caput XII., ad quod vide quae in d differunt.
XXXIX, 1. Ad banc priorem capitis partem cf. quae modo ex b ad caput XXXVIII. adnotavimus.
108 PSBUDO-MATTHAEl EVANGELIUM. CAP. XXXX.
diim. Timentes autem populum losepli et Maria et insolen- tiam principiim et minas sacerdotum, diixeriint iterum ad scliolam, scientes nihil posse ah homine discere qui ex solo deo perfectam haberet scientiam. ^ Cum autem lesus iutrois- set scholam, ductus spiritu sancto accepit librum de manu didascali docentis legem, etciincto popiilo vidente et audiente coepit legere, non quidem quae scripta erant in libro eorum, sed in spiritu dei vivi loquebatur, tanquam si de fonte vivo torrens aquae egrederetur et tons plenus semper permaneret. Et ita in virtute docebat populum magnalia dei vivi, ut et ipse magister caderet iuterram et adoraret eum. Cor autem populi, qui consedebat et audierat eum talia dicentem, versum est in stuporem. Quod cum aiidisset losepb, currendo veuit ad lesiim, timens ne ipse didascalus moreretiir. Quo viso magister dixit ei; Tu non dedisti mibi discipuliim sed magistrum: et qiiis potest verba eiiis sustinere ? Tunc adimpletum est quod dictum est per psalmistam: Fliimen dei repletiim est aqua. Parasti cibum illoriim, quia ita est praeparatio ems.
Caput XXXX.
Post baec migravit losepb inde cum Maria et lesii ut venirent in Capharnaum maritimam, propter malitiam bomi- num sibi adversantium. Et cum babitaret lesus in Caphar¬ naum, erat in civitate quidam homo nomine losepb, dives valde. Sed infirmitate sua deficiens mortuus est, et mortuus in grabato iacebat. Cum autem audisset lesus in civitate plan- gentes et llentes et ululantes super mortuum, dixit ad losepb: Quare buic, cum nomine tuo vocetur, tuae gratiae beneficium non praestas? Cui respondit losepb: Quae est potestas mea
2. Ad alteram capitis partem cf. quae ad caput XXXI. ex b notata sunt.
audierat: ita ex emendatione in codice legitur pro audiehat.
Codicem d praestat cum eis componere quae evangelium nostrum Thomae Latinum capite XIII. praebet.
XXXX. Quae cum hoc capite codicis A conveniunt in d codice , hunc in modum comparata sunt:
Cion liahitaret (desiderantur igitur quae ab initio leguntur) quandoque lesus cum parentihus suis in Capharnaum , erat in civitate quidam homo nomine loseph, dives valde, qui in infirmitate sua (codex -tates omisso sua) deficiens mortuus est et in grabato iacebat. Cum audisset les, in - Cui loseph ait: Quae mihi potestas est
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXX.
109
aut facultas hiiic praestandi beneficium? Cui dixit lesus: Tolle siidariiim quod est super caput tuum et vade et pone illud super faciem mortui et die ei: Salvet te Christus. Et mox sal- vatus erit et resurget defunctus de grabato suo. Quo audito losepli statim abiit ad imperium lesii currens, et intravit do- mum defuncti, et sudarium quod habebat super caput suum posuit super faciem eius qui iacebat in grabato, et dixit: Salvet te lesus. Et continuo surrexit mortuus de lecto, et quaerebat quis esset lesus.
aut facultas praest. ei henef. Cui lestis: Tolle - vade, pone illud - et die: Salvet te lesus - statim ad imperium lesu currens intravit in dom. defunefi - habuerat - super fac. eius, et continuo surrexit mort. de grabato suo etc.
Simllis narratio in codice B non habebur. Quod compensatur quasi aliis pluribus quae praecedunt caput extremum, codici b propriis, nisi quod sunt eiusmodi quas ex canonicis evangeliis inepte depromptas esse appareat. Habent autem ita:
XXXX^. JCt multoties lesus mittebat se in mare ambulans super aquas, cum praecedebat navigia et expectabat ea: super faciem aquarum stans ascendebat in ea ad navitas atque docebat eos de regno dei; uhicunque audiebant, pauperes sanabat.
XXXX^. Quadam vero die cum occurrerent ad eum multae turbae [et] tmdique conjluerent ad eunn infirmi, quia virtus ex eo exibat, sanabat omnes: de quinque vero panibus et duobus parvis piscibus quinque milia hominum satiavit: leprosos mundavit, surdos fecit audire, mutos loqui, caecos illuminavit.
XXXX®. Quadam vero die dum caecus, qui nunquam viderat nec haberet oculos, clamaret: Miserere mei, fili David, ut videam, lesuS spuit in terram, fecit lutum, posuit super oculos caeci, dixit ad eum: Vade lava ad natatoria Siloe , videbis, Ivit et vidit.
XXXX*^. Cum autem quidam nobilis de Bethania (codex bettania) , dominus Lazarus, qui consueverat Tiospitari lesum [et] amicus eius erat, (cod. add et) mor¬ tuus in monumento quadriduanus fuisset, venit lesus, lacrimatus est super monumen- turn, vocavit eum dicens: Lazare veni foras, [et] continuo ad imperium eius de mo¬ numento exivit.
XXXX®. JSt p>ost paucos dies quidam iuvenis vicinus eius defunctus fuerat; plorabant eum parentes eius et amici amarissime. Audiens autem lesus abiit et stetit ante eum, pulsavit in pectore eius et dixit : Dico tibi, iuvenis, surge, noli mori sed vive. Et surrexit qui fuerat mortuus. Videntes autem turbae miraculum dixerunt : Cuius filius est iste, qui tot animas liberavit a mortel Omnes sanat properantes ad se. Dixerunt ad beatam Mariam: Tu es mater istius pueril Respondit virgo Maria: Vere ego sum mater eius : sicut deo placuit, peperi eum. Dixerunt ad ea/m: Beata es tu inter mulieres multas, quia benedixit dominus fructum ventris tui, quoniam talem filium gloriosum dedit tibi. Maria autem conservabat omnia verba haec con- ferens in corde suo. Ea quae a verbis incipiunt; Dixerunt ad beat. Maria/)n cf. cum evang. nostri Tbom. Lat. capite XIV, 3., quibus quae respondent etiam D praebet.
110
PSEUDO-MATTHAEI EVAXGELIUM. CAP. XXXXl.
Caput XXXXI.
«
^ Et abierunt in civitatem Capliarnauin a civitate quae vocatur Betbleem, et erat losepli cum Maria in clomo sua, et lesus cum eis. Et die quadam vocavit losepli ad se filium suum primogenitum lacobum, etmisit ilium in liortum olerum lit colligeret olera ad faciendum pulmentum. Et subsecutus est lesus lacobum fratrem suum in liortum, et hoc losepli et Maria nescierunt. Dumque lacobus colligeret olera, subito exivit de foramine vipera et percussit manum lacobi, et ipse prae dolore nimio coepit clamare. Et iam deliciens dicebat cum vocis amaritudine: Hen, lieu, vipera pessima percussit manum meani. ^ lesus vero stans ex adverse ad vocis amaii- tudineni accurrit ad lacobum et tenuit manum eius, et nihil aliud fecit sed tantum sufflavit in manum lacobi et refrigeravit earn. Et statim lacobus sanatus est, et serpens mortuus est. Et losepli et Maria quod factum est ignorabant; sed ad clamorem lacobi et ad imperium lesii cucurrerunt ad hor- tum, et invenerunt serpentem mortuum iam et lacobum bene sanatum.
XXXXI, 1. a civitate quae vocatur Bethleem; sic emendancia videbatur seviptura codicis, in r[ua est in civitatevi Capharnaum quae vocatur Bethleem^
In codice b post historiam de hydria conquassata legitur sic :
^ Post haec auteni cum quadani die lacoihus Adpliaei intrasset liortum ut olei a ad faciendum pulmentum colligeret , exivit vipera de foramine et momordit dextram manum eius: qui prae nimio dolore et amaritudine clamare coepit Seu, heu: vipera me momordit.
^ lesus vero ex adverso stans cucurrit ad lacohum Jratrem suum , tenens manum suam sufflavit in ea, et continue sanus factus est, non sentiens ullum dolorem , et serpens mortuus est, Bt cum parentes et vicini cucurrissent adj liortum , invenerunt serpentem mortuum, in parte aliqua non laesum, et lacoibum vero sanum.
Ceteruin conferenda ista historia est cum simili alia evang. Thomao Latini cai ite XIV. tradita, quam etiam D capite XL. praebet, quod inscriptum est; Quomodo lesus sanavit losepli a veneno viperae.
Uescripsimus XXXXI, 2. etiam ex eo codice Monacensi , quern ad initiuru huius evangelii adhibuimus. Legitur ibi sic: lesus vero ex adverso stans ad vocis amaritudinem accurrit ad lacoTmm et tenuit manum eius , et nihil aliud fecit sed in- fujfflavit in manum lac. et refrig. earn - et imperium lesu cucurrerunt ad hortum et inv, serp. iam mortuum et lacoh, sanatum. Quibus verbis exit ibi libellus additis tantum his : Ipse lesus Christus qui eum sanavit sanet nos a peccatis, qui est hene- dictus in secula seculorum, Amen.
PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXXII.
Ill
Caput XXXXII.
‘ Cum autem veniret losepli ad conviviiim cum filiis suis lacobo, losepli et luda et Simeone et duabus filiabus suis^ conveiiiebant lesus et Maria mater eius cum sorore sua Maria Cleopbae, quam dominus deus donavit patri eius Cleophae et Aiinae matri eius, eo quod obtulissent Mariam matrem lesu domino. Et haec Maria vocata est simili nomine Maria ad consolationem j)arentum. ^Et cum convenirent, lesus sancti- ficabat et benedicebat illos, et ipse prior incipiebat mandu- care et bibere. Xemo enim illorum audebat manducare vel bibere, necsedere admensam aut panem frangere, donee ipse sanctiticans eos prius hoc fecisset. Et si forte absens fuisset, expectabant donee hoc faceret. Et quando ipse volebat ad refectionem accedere, accedebant loseph et Maria et fratres eius, filii loseph. Hi siquidem fratres ante oculos sues tan- quam luminaria vitam eius habentes observabant eum ettime- bant. Et quando lesus dormiebat, sive in die sive in nocte, Claritas dei splendebat super eum. Cuilaus sit omnis et gloria, in secula seculorum. Amen. Amen.
XXXXII, 1. Huic capiti respondent quae d capite XLVII. complectitur : Cum autem conveniret loseph ad convivium cum filiis (codex filio) Alphei lacob et loseph et luda et Symeone , conveniehat et heata Mariam cum lesu et sorore sua Maria Cleophae, quam dom. deus dedit loachim patri eius eo quod ohtulisset Mariam matrem lesu domino. Et haec vocata est similiter (codex similis) Maria ad conso¬ lation. par. ^ Et cum - henedic. eos , et ipse prior mand. et hih. incipiebat. Nullus enim audebat • nec ad mensam sedere - exspectabatur donee fac. hoc. Et quando volebat (codex A nolebat, propter quam scripturam in ed. pri. postea de coniectura nec accedebant edidi) -accedere, accedebant Maria et los. et fratres lesu. Hi siqu. fratres - observab. et timeb. eiem - resplendebat sup. eum. Atque haec excipiuntur in D capite XL VIII. quod inscribitur: Commendacio lesu et Mariae matris eius, et a verbis incipit: Scrihae et Pharisa,ei dixerunt ad beatam Mariam : Tu es mater etc, quae respondent extremis verbis evangelii nostri Thomae Latini.
Quae ineunte capite XXXXII. de cognatis lesu scripta sunt, ad ea adhiberi possunt quae B habet:
Et cum loseph senectute decrepitus , mortuus et sepulius cum parentibus suis fuisset, beata (virgo : secundis curis additum) Maria cum nepotibus suis sive cum filiis sororum suarum [erat]. Quoniam Anna et Emerina sororesfuerunt. De Emerina (codex Hemerina h. 1.) natafuit Elisabet mater lohannis baptistae. Anna (codex quia Anna) beatae Mariae mater cum esset decora valde , mortuo loachim nupsit Cleophae, de quo habuit filiam secundami vocavit earn Mariam, quam dedit Alphaeo in uxorem , de qua ortus est lacobus Alphaei et Philippus frater eius. Mortuo se-
112 PSEUDO-MATTHAEI EVANGELIUM. CAP. XXXXIT.
cundo marito Anna nupfa fuit tertio marito nomine Salome, de quo hahuit tertiam filiam: vocavit earn similiter Mariam, quam dedit Zehedaeo in uxorem, de qua natus
est lacohiis Zehedaei et Johannes evangelista.
Pertinet hue alia de eadem re notitia, quae in A principio evangelii nostri Pseudo-Matthaei praeposita est. Argumenti similitudo suadet ut earn hoc loco ap- ponainus. Annaet Emeriafueruntsorores. Be EmerianataestElisalet, mater lohan- nishaptistae. Annaverotreshahuitmaritos,Ioachim, Cleopham et Salome. Deloachim hahuit Anna Mariam matrem Christi. Mortiio loachim nupsd (codex h. 1. et infra ruixit) Cleophae, de quo hahuit filiam nomine Mariam, quae cognommahatur Cleophae. Cleophas autem cedit fratri suo Joseph in uxorem Mariam matrem Christi , quae filiastra sua fuit; et filiam suam Mariam quam ex Anna hahuit dedit Alphaeo in uxorem, de quo ortus est Jacohus minor et Joseph alter, unde dicitur Jacohus Alphaei. Mortuo deinde Cleopha Anna tertio nupsit marito nomine Salome (codex h. 1. Salo- mone), qui genuit filiam similiter vocatam Mariam. Saec nupsit Zehedaeo. Ex hac nati sunt Jacohus maior et Johannes evangelista. Jeronimus autem in sermone de die pascae idem dicit ita scrihens: Quatuor autem fuisse Marias in evangeliis legi- mus; unam matrem domini Salvatoris; alteram materteram eius, quae appellata est Maria Cleophae; tertiam Mariam matrem Jacohi et Joseph; quartam Mariam Mag- dalenam; licet alii matrem Jacohi et Joseph materteram eius fuisse contendani.
2. Pergitur autem in b (omissis verbis Et cum convenirent filii Joseph)
in hunc modum; Hi quidem Jesum Christum ante suos oculos hahehant tanquam lumen, et ohservahant ipsum atque timehant : et henedicehat et sanctificahat eos , et Claritas dei resplendehat super illos (ita codex, non super ilium, quod aptius vide- tur). Et nemo ipsorum audehat sedere ad mensam, nisi prius henediceret earn Jesus; et nullus incipiehat tangere panem in mensa, donee Jesus henediceret eim etfrange- ret. Et si forte ahsens esset , expectahant eum donee veniret: ipse enim veniehat ad refectionem eorum.
Haec autem vidit domus sua. Sanctus (codex quae sanctus) apostolus et evan¬ gelista Johannes manu sua scripsit hunc lihellum hehraicis litteris consignatum, quern Jeronimus doctor ille perspicuus (codex add hoc opus) de hehraico in latinum
dednxit.
m
DE NATIVITATE MARIAEA
Caput I.
^ Igitiir beata et gloriosa semper virgo Maria de stirpe regia et familia David oriunda, in civitate Nazareth nata, Hierosolymis in temple domini nutrita fiiit. Pater eius loa- chim, mater vero Anna dicebatiir. Dennis paterna ex Galilaea et civitate Nazareth, materniim aiitem genus ex Bethleem erat. ^ Vita eerum simplex et recta apud deminum, apiid he- mines irrejDrehensihilis erat et pia. Nam einnem substantiam suam trifariam diviseriint: unam partem temple et teinpli ser- viteribus imjiendebant, aliam peregrinis et pauperibiis erega- bant, tertiam suae familiae usibus et sibi reservabant. ^ Ita isti dee carl, heminibus pii, per annes circiter viginti castum domi ceniugiuni sine libererum precreatiene exercebant. Ve- verunt tamen, si ferte deus denaret eis sebelem, earn se de¬ mini servitie mancipatures : cuius rei gratia et templum demini singulis per annum festis frequentare selebant.
Caput II.
^ Factum est autem ut encaenierum festivitas apprepin- quaret, unde cum nennullis centribulibus suis Hiereselymam
* De natlvitaie Mariae; sic etiam Vallars. Non videtur praeponendum esse ,,evangelium“, quod antea cum Fabric, et Thil. praeposui.
1. 1. Igitur: sic ut Vallars. cdidit etiam cod. Par. Sustulerat Fabric, eum- que cum Tbil. ipse secutus sum in pri. ed.
2. Par. om et recta I Nayn onineyn • reservabant : cf. Ps. Mattb. evansr. I, 1.
I O 7
Proxime ad baec scriptura accedit codicis Ambrosiani (i. e. b). Pro servitorihus ille sacerdotihus habet.
3. Ita isti - solehant: cf. simillima apud Pseudo-Mattb. I, 1 sq. ex cod. Amb. Ibi est doyyiino iustus et hominihus pins ; item Voverunt tantwm si deus daret; item iem/pli servitio. | donaret eis: Par. eis don. | Par. om et ante tempi, dom.
II. Per totum caput paene ad verbum consentit cod. Amb. in Pseudo- Matth. II, 1.
1. Ibi est; Factum est autem cum - approp., loachim cum - lerusolimam Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II. 8
114
DE NATIVITATE MARIAE. CAP. III.
et loachim ascenclit. Ea vero tempestate Isachar ibi pontifex erat. Cuinque inter ceteros concives sues etiam loachim cum oblatione siia videret, despexit cum et munera eius spreviE interrogans cur inter fecundos infecundus ipse stare prae- sumeret; dicens munera nequaquam deo digna posse videri, quoniam ipsum prole indignum iudicasset, scriptura dicente maledictum omneni esse qui non genuisset masculum in Israel. Dicebat ergo prius eum ab hac maledictione sobolis generatione solvendum, et sic demum in conspectu domini cum oblationibus esse venturum. ® Cuius opprobrii obiectu pudore magno sufi'usus loachim ad pastores qui cum pecudibus erant in pascuis suis secessit; neque enim domum repedare voluit, ne forte a contribulibus suis, qui simul aderant et hoc a sacerdote audierant, eodem opprobrii elogio notaretur.
Caput III.
^Yerum cum ibi aliquamdiu esset, quadam die cum esset solus, angelus domini ei cum immense lumine astitit. Qui cum ad eius visionem turbaretur, angelus qui ei apparuerat timorem eius compescuit dicens: Noli timere, loachim, neque invisione mea turberis: ego enim sum angelus domini, missus ab ipso ad te, ut annuntiem tibi preces tuas esse exauditas et eleemosynas tuas ascendisse in conspectum eius. Yidens quippe vidit pudorem tuum et audivit sterilitatis opprobrium non recte tibi obiectum. Peccati namque, non naturae ultor est deus, et ideo cum alicuius uterum claudit, ad hoc facit ut mirabilius denuo aperiat, et non libidinis esse quod nascitur
ascenclit. In ea festivitate - videret anstantem - vir [stare] praes. die. mxin. sua - quoniam ipsum (scribitur qm ipni. Correxi ad banc codicis Amb. scripturam Fabricii lectionem quae est quem ipse , similiter Par. quon. ipse) ■ iudicahat - ma¬ ledictum hominem (sed omnem etiam Par. confirmat) qui - masculum vel feminam (hoc additamentum vel feminam non tantum deest apud Fabriciuin et Vallars., sed etiam in Par., bine non addidimus) etc.
2. pecudibus : Varc. pecoribus eius: deinde Par. recessit | repedare, quod et Par. et Amb. habent, antea dom. repetere editum est.
Ill, 1. preces tuas - et eleemosynas - in conspectum (Par. conspectu) eius; cf. Ps. Mattb. Ill, 4. misericordiae (Amb. orationes) quas tu et Anna uxor tua (Amb. tu et ipsa) fecistis in conspectu altissimi recitatae sunt. \ non recte ut Vail, et Par., Fabr. et Thil. nec recte | Peccati namque - cognoscatur : hoc proprium est huic evangelic.
DE NATIVITATE MARIAB. CAP, IV.
115
sed divini muneris cognoscatiir. ^ Prima enim gentis vestrae Sara mater nonne usque ad octogesimum annum infecunda fuit? et tanien in ultima senectutis a'etate genuit Isaac, cui reproniissa erat benedictio omnium gentium. Rachel quoque, tantum domino grata tantumque a sancto lacobo amata, diu sterilis fuit, et tanien Joseph genuit, non solum dominum Aegypti sed plurimarum gentium fame periturarum liberato- rem, Quis in ducibus vel fortior Sampsone vel sanctior Sa- muele? et tamen hi ambo steriles matres habuere. Si ergo ratio verbis meis tibi non persuadet, crede dilatos diu con- ceptus et steriles partus mirabiliores esse solere. ® Proinde Anna uxor tua pariet tibi filiam, et vocabis nomen eius Ma¬ riam: haec erit, ut vovistis, ab infantia sua domino consecrata et spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris. Omne immundum neque manducabit neque bibet, neque inter popu- lares forinsecus turbas sed in templo domini conversatio eius erit, ne quid de ea sinistrum vel suspicari saltern possit vel dici. Itaque aetate procedente sicut ipsa mirabiliter ex sterili nascetur, ita incomparabiliter virgo generabit altissimi filium, qui lesus vocabitur: secundum nominis etymologiam salvator omnium gentium erit. " Et hoc tibi eorum quae annuntio signum erit, cum perveneris ad auream in Hierosolymis per¬ tain, habebis ibi obviam Annam uxorem tuam, quae de tuae regressionis tardatione mode sollicita, tunc in adspectu tuo gaudebit. His dictis angelus discessit ab eo.
Caput IV.
‘ Deinde apparuit Annae uxori eius dicens: Ne timeas Anna, neque phantasma putes esse quod vides. Ego enim sum angelus ille qui preces et eleemosynas vestras obtuli in con- spectu dei, et nunc missus sum ad vos ut annuntiem vobis nascituram filiam quae Maria vocata super omnes mulieres erit benedicta. Haec a nativitate sua statim domini gratia plena, tribus ablactationis suae annis in dome paterna per-
2. Haec alibi non inveniuntur. Pro sancto ZacoJjo Par. vino suo | vel foTtloT : Par, om. vel \ crede cum Vail, scrips!. Antea credere edebatur. | diu: Par. om.
3. Cf. Ps. Matth. Ill, 2 et 4. I matris: Par. add. suae | secundum ut Vail, et Par., I abr. et Thil. et secundum \ Par. ^t haec tibi annuntio eorumque signum erit.
Plurima ex his evangelic nostro propria sunt, putes esse ut Vail, et
8*
de NATIVITATE MARIAE. cap. V. VI.
manebit; postea servitio domini mancipata a templo usque ad intelligibiles annos non discedet, ibi denique leiuniis e orationibus nocte ac die deo serviens ab omtii immuiido se abstinebit, virum numquam cognoscet, sed sola sine exemi , sine macula, sine corruptione, sine vinli commixtione, Tugo filium, ancilla doininum et gratia et nomine et ^lere salva- torem mundi generabit. ' Itaque surge ascende Hieiusalein, et cum perveneris ad portam, quae aurea pro eo quod deaii- rata est vocatur, ibi pro signo virum tuum, in'o cuius incolu- mitatis statu sollicita es, obvium babebis. Cum liaec i„it ita evenerint, scito quod quae aununtio sine dubio complend
erunt.
Caput Y.
‘ Igitur iuxta angeli praeceptum uterque de loco in quo eraiit promoventes ascenderuntHierusalem, et cum ad locum oervenissent angelico vaticinio designatum, ibi sibi invicem obviaverunt. Tunc de mutua sua visione laeti et promissae prolis certitudine securi debitas domino liumilium exaltatoii gratias egerunt, ’ Itaque adorato domino domum regressi divinum promissuin certi et bilares exspectabant. Concepit ergo Anna et peperit filiam, et iuxta mandatum angelicum parentes yocabant nomen eius Maiiain.
Caput YI.
1 Cumque trium annoruin circulus volveretur et ablacta- tionis tempus completum esset, ad templum doinmi virgmem cum oblationibus adduxerunt. Erant autem circa templum iuxta quindecim graduum psalmos qiiindecim ascensionis gra-
Par., Pabr. et Thil. 1 node ao die: Par. die noctuque, postea ahstinens
habet et sed ova. , . i , i
2. Cf. Ps. Mattb. Ill, 5. 1 Par. om. pro 1 ohmum: Par. ohviam \ complenc c :
ita etiam Par. , , • a i
V, 1. angeli: Par. angelicum 1 Par. Sierusalem. Cum ad locum venissent\
Par et de promissae \ Par. om. dehitas
2. Cf. ad haec Ps. Mattb. Ill, 5. 1 divinum promissum: Par. om., item om.
nomen eius ... c
VI, 1 et 2. Cf. Ps. Mattb. IV. maximeque cod. Amb., ubi plura accurate cum
bis conveniunt. . , . j ^
1. Par. evolveretur \ Par. Erat autem mos circa templum qmndecm graduu
DE XATIVITATE MARIAE. CAP. VII. 117
dus; nam quia templuni erat in montG constitutuni, altar© holocaiisti quod forinsecus erat adiri nisi gradibus non vale- bat. ' In horum itaque uno beatam virginem Mariam par- Yulam parentes constituerunt. Cumque ipsi vestimenta quae in itinere habuerant exuerent et cultioribus ex more vestibus se et mundioribus induerent, virgo domini cunctos sigillatim gradus sine ducentis et levantis manu itaascendit utperfectae aetati in liac duntaxat causa nihil deesse putares. lamquippe dominus in virginis suae infantia magnum quid operabatur, et quanta futura esset huius miraculi indicio praemonstrabat. ® Igitur sacrificio secundum consuetudinem legis celebrato et voto suo perfecto virginem inter septa templi cum aliis virginibus ibidem educandam dimiserunt, ipsi vero domum regressi sunt.
Caput VII.
^ Virgo aiitem domini cum aetatis processu et virtutibus proficiebat et iuxta psalmistam pater et mater dereliquerant earn, dominus autem assumpsit earn. Quotidie namque ab angelis frequentabatur, quotidie divina vision© fruebatur, quae earn a malis omnibus custodiebat et bonis omnibus redundare faciebat. Itaque ad quartum decimum annum usque pervenit, lit non solum nihil de ea mali reprehensione dignum confin- gere possent, sed et boni omnes qui earn noverant vitani et conversationem eius admiratione dignam iudicarent. ^ Tunc pontifex public© denuntiabat ut virgines, quae in templo pu¬ blic© constituebantur ethoc aetatis tempus explessent, domum reverterentur et nuptiis secundum morem gentis et aetatis maturitatem operam darent. Cui mandato cum ceterae pronae
psalmos quindecim per smgidos gradus ascensionis singulo loco ahsolvere; nam quia I nisi : Par. om.
2. Par. In horum itaque graduum area inferiore heatam Mariam virginem pa¬ rentes constituerunt , eamque ipsa vestimenta quae in it. hdbuerat exuerunt ut cult, ex more vest, et mund. se indueret, virgo domini cunct. singillatim etc.
3. educandam; Par. ediicandis
VII, 1. Cf. Ps. Matth. VI, 3. | Par. Virgo autem dom. aetatis etiam processu et etc I dereliquerant ut Vail, et Par., Pabr. et Thil. dereliquerat \ Par. ut 7ion solum de ea mali repr. quicquam dign. conf. non possant
2. Par. emmtiahat \ puhlice: Par. om. | Par. et aetatis tempus implessent 2. 3. 4. Cf. Ps. Matth. VIII, 1 sqq.
118 DE NATIVITATE MARIAE. CAP. VIII.
paruissent j sola virgo domini Maria hoc so facoro non posse responditj dicens se quidein et parentes suos domini servitio niancipasse^ et insiiper se ipsani domino virginitatem vovisse, quam niimquam viro aliqiio commixtionis more cognito violare vellet. Pontifexvero in angustia constitutus animi, cumneqiie contra scripturam quae dicit: Vovete et reddite, votiim infrin- genduni piitaiet^ neque niorem genti insuetiim introdiicere auderet, praecepit iit ad festivitatem quae imminebat omnes ex Hierosolymis et vicinis locis primores adessent, quorum consilio scire posset quid de tarn dubia re faciendum esset.
Quod cum fieret, omnibus in commune placuit dominum super hac re esse consulendum. Et cunctis quidem orationi incumbentibus pontifex ad consulendum deum ex more acces- sit: nee mora, cunctis audientibus de oraculo et de propitia- torii loco vox facta est, secundum Esaiae vaticinium requi- rendum esse cui virgo ilia commendari et desponsari deberet. Liquet enimEsaiam dicere: Egredietur virga de radice lesse. et flos de radice eius ascendet, et requiescet super eum spiri- tus domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris domini. ^ Secundum banc ergo proplietiam cunctos de domo et familia David nuptui habiles non coniu- gatosviigas suas allaturos ad altare praedixit, et cuiuscumque post allationem virgulafloremgerminasset et in eius cacumine spiritus domini in specie columbae consedisset, ipsum esse cui virgo commendari et desponsari deberet.
Caput YIII.
^ Erat autem inter ceteros Joseph homo de domo et fa¬ milia David grandaevus: cunctis vero virgas suas iuxta ordi- nem deferentibus solus ipse suam subtraxit. Unde cum nihil divinae voci consonum apparuisset, pontifex iterate deum
2. Par. dicens siquidem qiarentes suos se domini | Par. Pontifex in angv.stia animi constitutus | Par. quae dixit \ genti: Par. gentis
3. Par. in communi \ cunctis: Par. ceteris
4. nuptui hahiles non coniugatos: cf. Ps. Matth. VIII, 2. ubi est quicumque sine uxore est | Par. ad altare allaturos
VIII, 1. Cf. Ps. Matth. VIII, 3. 5.
1. vero: Par. igitur ! deferentibus: Par. offerentibus | Ediderunt qui virginem
DE NATIVITATE MARIAE. CAP. IX.
119
consiilenduiii putavit: qui respondit, solum ilium ex his qui designati erant virgam suam non attulisse cui virginem de- sponsare deheret. Proditus itaque est loseph. Cum enini virgam suam attulisset et in cacumine eius columba de caelo veniens consedisset, liquido omnibus patuit ei virginem de- sponsandam fore. ^ Igitur sponsaliorum iure de more celebrate il)se quidem in Betlileem recedit civitatem, domum suam dispositurus et nuptiis necessaria procuraturus. Virgo auteni domini Maria cum aliis septem virginibus coaevis et collacta- neis, quas a sacerdote acceperat, ad domum parentum suorum in Galilaeam reversa est.
Caput IX.
^ His vero diebus, prime scilicet adventus sui in Gali¬ laeam tempore, missus est ad earn angelus Gabriel a deo, qui ei conceptum dominicum narraret et conceptionis vel modum vel ordinem exponeret. Denique ingressus ad earn cubiculum ciuidem ubi manebat ingenti lumine perfudit, ipsam vero gra- tantissime salutans dixit: Ave Maria, virgo domini gratissima, virgo gratia plena, dominus tecum, benedicta tuprae omnibus mulieribus, benedicta prae omnibus hactenus natis hominibus. ^ Virgo autem quae iam angelicos bene noverat vultus et lumen caeleste insuetum nonhabebat, neque angelica visione territa neque luminis magnitudine stupefacta, sed in solo eius ser- mone turbata est, et cogitare coejiit qualis ista salutatio tarn insolita esse posset quidve portenderet vel quern finem esset liabitura. Huic cogitationi angelus divinitus inspiratus occur- rens: Xe timeas, inquit, Maria, quasi aliquid contrarium tuae castitati hac salutatione praetexam. Invenisti enim gratiam apud dominum, quia castitatem elegisti: ideoque virgo sine
desp. deheret Fabr. Vail. Thil. nec aliter Par. Equidem ut iam in ed. pri. pro qui substitui cui. \ Par. est itaque
2. sponsaliorum: ita ex Par. dedimus. Antea nuptiarum edebatur. | in Gali¬ laeam ut Vail, et Par.; Fabr. et Thil. in Galilaea | septem virginihus: cf. Ps. Matth. VIII, 5.
IX, 1—4. Cf. Ps. Matth. IX.
1. in Galilaeam: Par. bm. ] Par. qui ei et \ gratantissime : Par. gratissime \ benedicta sec. loco : Par. om.
2. praetexam: Va,T. praetensum (sic)
120
DE NATIVITATE MARIAE. CAP. X.
peccato concipies et paries liliiim. ® Hie erit magnus, quia, dominabitiir a mari usque ad mare et a fiumine usque ad ter- minos orbis terrae: et filius altissimi vocabitur, quia qui iu terris uascetur humilis, in caelo regnat sublimis: et dabit illi doniinus deus sedem David patris eius, et regnabit in domo Jacob in aeternum, et regni eius non erit finis: ipse quippe rex regum et dominus dominantium est, et tbronus eius in seculum seculi. * His angeli verbis virgo non incredula, sed modum scire volens respondit: Quomodo istud fieri potest? Nam cum ipsa virum iuxta votum meum numquam cognosco, quomodo sine virilis seminis incremento parere possum? Ad hoc angelus: Ne existimes, inquit, Maria, quod humano more concipias: nam sine virili commixtione virgo concipies, virgo paries, virgo nutries: spiritus enim sanctus superveniet in te, et virtus altissimi obumbrabit tibi contra omnes ardores libi- dinis: ideoque quod nascetur ex te solum erit sanctum, quia solum sine peccato conceptum et natum vocabitur filius dei. Tunc Maria manibus expansis et oculis ad caelum levatis dixit: Ecce ancilla domini, neque enim dominae nomine digna sum, fiat mihi secundum verbum tuum. ® Longum forte et quibusdam taediosum erit, si cuncta liiiic oj)usculo inserere voluerimus quae nativitatem dominicam vel praecessisse vel subsecuta fuisse legimus: unde his omissis quae in evangelic plenius scripta sunt, ad ea quae minus habentur narranda accedamus.
Caput X.
‘ Joseph igitur a Judaea in Galilaeam veniens desponsa- tam sibivirginem uxorem ducere intendebat: iam namque tres fiuxerant menses et quartus instabat ex eo temjiore quo sibi desponsata fuerat. Jnterea paulatim utero puerperae intu- mescente puerperam se manifestare coepit, neque hoc latere
3. quia qui: Par. om quia | Par. in terra | nascetur: sic ex Par. liausi. Edd.. nascitur | David: Par. om., item in domo lacoh om.
4. istud: Par. om., item om. meum, turn habet cognoscam \ Par. iNe estimes | virgo ante concipies: Par. om.
5. In promptu est hoc additamentum fingi esse Hieronymi. | ad ea quae: Par. add. ibi
X, 1. Cf. Ps. Matth. X.
1. Par. Igitur Joseph | Par. iam namque tertius mensis ejjiuxerat
DE NATIVITATE MARIAE. CAP. X.
121
potuit losepli : nam sponsi more liberius advirginem introiens et familiarius cum ea loqiiens gravidam esse deprehendit. Aestuare itaque animo et fluctiiare coepit, quia ignorabat quid sibi potissimum esset faciendum: neque euim earn tra- ducere voluit, quia iustus erat; neque fornicationis suspicione infamare, quia pius. Itaque cogitabat clam dissolvere coniu- gium et occulte dimittere earn. ^ Haec autem eo cogitante,. ecce angelus domini ei apparuit in somnis dicens: loseph, fili David, noli timere: hocest, nevelis fornicationis suspicio- neni in virgine habere vel aliquid sinistrum cogitare, neque timeas earn in uxorem ducere: quod enim in ea natum est et nunc animum tuum angit, non liominis sed spiritus sancti est opus. Pariet enim omnium virgo sola dei filium, et vocabis nomen eius lesum, id est salvatorem: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. * Igitur Joseph secundum angeli praeceptum virginem uxorem duxit, nec tamen cogno¬ vit earn sed caste procurans custodivit. lamque nonus a con- ceptione instabat mensis, cum loseph, uxore cum aliis quae necessaria erant assumpta, Bethleem civitatem unde ipse erat tetendit. Factum est autem, cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret, et peperit filium suum primogenitum, sicut evan- gelistae docuerunt, dominum nostrum lesum Christum, qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat per omnia secula seculorum.
2. Cf. Ps. Matth. XI. [ Eaec autem; Par. om. autem, item ei | ne veils; Par. non veils 1 in virgine; Par. in virginem
3. Haec ad „evangelistarum“ narrationem conformata esse, facile patet. \ Par.* civitatem ipse tetendit unde erat \ autem; Par. om., item om. suum \ evange- listae ut Par. Edd. sancti evangelistae | patre; sic Par. Edd. add. etjilio \ et regnat ut Par. Edd. add, deus ] secula seculorum; Par. add. amen.
HISTORIA lOSEPHI FABEI LIGKARII.
IN NOMINE DEI UNIUS IN SUA ESSENTIA ET TRINI IN SUIS PERSONIS.
HISTORIA MORTIS PATRIS NOSTRI SANCTI SENIS lOSEPHI FABRI LIGNARII.
Benedictiones eius et preces servent nos omnes, o fratres, amen.
Fuit tota ipsius vita centum et undecim annorum, contigitque migratio eius ex hoc mundo vicesimo sexto (die) mensis Abib, qui respondet mensi Ab. Oratio eius servet nos, amen. Et quidem dominus noster lesns Chri- stus ille ipse (fuit) qui retulit banc (historiam) discipulis suis sanctis in monte oliveti, atque omnem laborem eius (losephi) et dierum ipsius con- summationem. Apostoli autem sancti conservarunt hunc sermonem et litte- ris consignatum reliquerunt in bibliotheca Hierosoljmis. Oratio eorum ser¬ vet nos, amen. ^).
Caput I.
Contigit una die cum salvator magister dens et salvator noster lesus Christiis sederet una cum suis disciinilis, con- gregatique in monte oliveti omnes essent, ut diceret illis: 0 fratres et amici mei, filii patris qui vos elegit de omnibus lio- minibus. Scitis me vobis saepius retulisse quod oporteat me crucifigi et mori propter salutem Adami et posteritatis eius, et quod surgam de mortuis. Committam autem vobis doctrinam evangelii sancti (vobisque antea) nuntiati, ut praedicetis illud per omnem mundum. Et induam vos virtute de alto, ac im- plebo vos spiritu sancto. Adnuntiabitis vero cunctis gentibus paenitentiam et remissionem peccatorum. Nam scypbus aquae
1) Coptussic; Die XXVI. JEpep. Hie est exHus e corpore patris nostri losephi
fahri lignaru patris Christi secundum carnem, qui natus erat annorum CXI. Nar- ravit salvator noster omnem vitam eius apostolis in monte oliveto , apostoli autem scripserunt earn et intulerunt hibliothecae quae Hierosolymis est. Htiam quod dies quo sanctus senex deposuit corpus fuit XXVI. mensis Xpep. In pace del, amen.
HISTORIA lOSEPHI. CAP. 11. III.
123
unicus si eiim invenerit homo in seculo fiituro, praestaiitior (est) et maior ciinctis divitiis hums totius mundi. Et locus, (quantum occupare potest) pes unus, in domo patris mei maior (est) et excellentior omnibus opibus terrae. Imo bora unica in laeto piorum habitaculo felicior (est) et magis pretiosa mille annis inter peccatores: quippe fletus eoriini et planctus non desinet, et lacrimae eorum non cessabunt, neque inve- nient sibi solatium vel quietem ullo unquam tempore. Et nunc, 0 membra mea honoranda, ite praedicate omnibus gen- tibus, nuntiate etdicite illis: Utique servator diligenter inqui- rit in hereditatem debitam, et (est) administrator iustitiae. Et illi (angeli) profligabunt (inimicos), et pugnabunt pro illis in die conflictus. Atque ille (deus) examinabit unumquodque verbum quod loquuntur homines ineptum et otiosum, (et) red- dent de eo rationem. Quemadmodum enim nemo a morte ex- cludetur, sic uniuscuiusque etiam opera patebunt die iudicii, sive bona fuerint sive mala. (Nuntiate) quoque hoc verbum quod dixi vobis hodie: Ne glorietur fortis de fortitudine sua nec dives de suis divitiis, sed qui gloriari vult glorietur in domino.
Caput II.
Euit vir cui nomen losephus, gente oriundus Bethleemi- tica, de urbe luda et civitate Davidis regis. Hie ipse scientia et doctrinis probe instructus, sacerdos factus est in templo domini. Calluit praeterea artem fabrilem lignariam, et more cunctorum hominum uxorem duxit. Genuit quoque sibi filios filiasque, quattuor (nimirum) filios atque duas filias. Haec vero sunt eorum nomina: ludas, lustiis, lacobus et Simon; nomina duarum filiarum (erant) Assia et Lydia. Tandem morte decessit uxor losephi iusti, gloriae divinae intenta in omnibus suis operibus. At losephus vir iste iustus, pater mens secundum carnem (et) sponsus Mariae matris meae, abi- vit una cum suis filiis ad professionem suam, artem exercendo fabri lignarii.
Caput III.
Cum vero viduus factus est losephus iustus, iam imple- verat Maria mater mea benedicta sancta (et) pura duodecim
124
HISTORIA lOSEPHI. CAP. IV. V. VI.
annos. Qiiippe parentes ipsiiis obtulerunt earn in templo tres annos natam, mansitque ilia in templo domini novem annos. Tunc ut videriint sacerdotes virginem sanctam (et) timentem dominuin adolescere, se invicem allocuti sunt dicentes ; Quae- ramus virum iustum (et) pium, cui committatur Maria usque ad tempus nuptiarum: ne manenti in templo accidat quod accidere solet mulieribus, eoque nomine peccemus, et suc- censeat nobis deus.
Caput IV.
Proinde statim emissis (nuntiis) convocarunt diiodecim senes de tribu luda. Et scripserunt nomina diiodecim tri- buum Israelis. Cecidit autem sors super senem pium, lose- phum iustum. Tunc respondentes dixerunt sacerdotes matri meae benedictae: Ito cum losejilio et esto apud ilium usque ad tempus nuptiarum. Accepit ergo losephus iustus matrem meam, eamque abduxit in domum suam. Et invenit (Maria) lacobum minorem in domo patris eius fractum animo atque moestum propter orbitatem (matris), et educavit ilium. Hinc appellata est Maria mater lacobi. Deinde relinquens earn losephus in domo sua abivit ad officinam ubi exercetur ars fabrilis lignaria. Postquam vero exegit sancta virgo in domo eius biennium, facta est praecise aetas eius quattuordecim annorum, incluso simul tempore quo earn recepit (losephus).
Caput V.
Eilexi (autem illam peculiari quodam) voluntatis motu, cum beneplacito patris mei et consilio spiritus sancti. Et in- carnatus fui de ilia, mysterio creaturarum rationis captum superante. Sed elapsis a conceptione tribus mensibus rediit vir iustus (losephus) de loco ubi artem suam exercuit; atque ubi deprehendit virginem matrem meam gravidam, mente con- turbatus cogitavit earn clanculum dimittere. Prae timore etiam, tristitia et pectoris sui angustia nec edere nec bibere illo die sustinuit.
Caput VI.
Sub medium autem diem apparuit ipsi angeloium princeps sanctus Gabriel in somnio, mandate instructus patris mei et
HISTORIA lOSEPHI. CAP. VII. VIII. IX.
125
dixit illi: loseplie fili David, ne tiineas accipere Mariam spon- sam tuam: quippe concejiit do spiritu sancto, Gt pariet filium, cuius nomen appellabitur lesus. Hie ille (est) qui gubernabit omnes gentes sceptro ferreo. (Haec prolocutus) discessit ab GO angelus. Surrexit vero loseplius de somno suo, et fecit quemadmodum ipsi dixerat angelus domini ; et permansit Maria apud ilium.
Caput YII.
Interiecto deinde tempore prodiit mandatum ab Augusto Caesare (et) rege ut describeretur universus orbis habitabilis, unusquisque in civitate sua. Surgens itaque senex iustus loseplius accepit (secum) Mariam virginem, et venerunt Bethleem, quia instabat partus eius. Inscripsit autem (lose- plius) nomen suum catalogo: nam loseplius tilius David, cuius sponsa (erat) Maria, fuit de tribu luda. Et quidem Maria mater mea peperit me Betlileemi, in spelunca proxima sepulcro Bacliel uxoris lacobi patriarcliae, quae (fuit) mater loseplii et Beniamin.
Caput VIII.
Sed satanas ivit retulitque (hoc) Herodi Magno, patri Arclielai. Idemque liic Herodes (erat) qui capite truncari iussit loliannem amicuni et cognatum meuni. Proinde me diligenter perquisivit, existimans regniim meum fore de hoc mundo. Verum adnionitus est (hac de re) loseplius senex ille plus per somnium. Ideo surgens accepit Mariam niatrem nieam, et ego’in ipsius sinu (recubui); comitem etiani itineiis ipsis se praebuit Salome. Profectus ergo domo in Aegyptum secessit, perniansit(que) ibi spatium uniiis integri anni, donee transiit invidia Herodis.
Caput IX.
Obiitvero (Herodes) pessinio mortis genere, poenamduens effusi puerorum sanguinis, quos e medio inique sustulit quum ipsis non inesset peccatum. Atque exstincto tyranno isto im- pio Herode reversi sunt (loseph et mater mea) in terram Isiae- lis, et habitarunt in urbe Galilaeae quae appellatur Nazareth, loseplius autem professionem artis lignariae repetens manuum
126
HISTORIA lOSEPHI. CAP, X. XL XII.
suarum opere vitam sustinuit: neqiie enim alieno labore victiim gratis qiiaerebat iinquam, quemadmodum (olim) praeceperat lex Mosis.
Caput X.
Tandem increscentibiis annis provectae aetatis senex eva- sit. Xulla tamen corporis laboravit infirmitate, nec defecit visus neqiie iillus de ore eiiis dens periit; mente qiioque toto aetatis tempore niimqiiam deliravit: sed similis pnero iiiveni- lem semper mnegotiis suisvigorem praestitit, et membra eiiis integra permanserunt omni(qiie) dolore vacua. Tota autem eius vita centum constabat et undecim annis, producta quam diutissime ipsiiis senectute.
Caput XI.
Justus vero et Simeon seniores losephi filii ductis uxori- bus in famihassuas abiverunt. Ambae pariter nupserunt filiae et m suas secesserunt aedes. At remanebant in domo losephi luda etiacobus minor nec non mater mea virgo. Ego insuper una cum^ illis (ibidem) permansi, baud aliter ac si unus fuis- sem de iiliis eius. Transegi autem omnem aetatem meam sine culpa. Mariam appellavi matrem meam et loseplium patrem, atque in omnibus quae dixerunt morem ipsis gessi: neque repugnavi illis unquam sed obtemperavi eis, ut facere solent rehqui quos terra producit homines; nec iram illis concitavi ullo die, aut verbum aliquod seu responsum (duriusculum) ipsis opposui; e contrario ingenti eos prosecutus sum amore, ceu pupillam oculi.
Caput XII.
Contigit post haec ut adpropinquaret mors senis illius pii losephi ipsiusque de hoc mundo exitus, more reliquorum hominum qui huic terrae ortum debent. Atque nutante ad mteritum corpore eius indicavit ipsi angelus domini iam in¬ stare mortis horam. Proinde eum timor et ingens animi per- turbatio invasit. Surgens autem abivit Hierosolymam, et in-
gressus templum domini efifusisque ibi coram sanctuario pre¬ cious dixit:
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XIII. XIV.
127
Caput XIII.
„0 deus, (qiii) auctor (es) omnis solatii, deus omnis mise- ricordiae et dominiis universi liumani generis, deus (inquam) animae spiritiis et corporis mei. Supplex teveneror, o domine et deus mi: si iam consummati sunt dies mei, tempusque adest quo mihi exeundum est ex hoc mundo, mittas (, quaeso, mihi) Michaelem magnum, angelorum tuorum sanctorum princi- pem; maneat(que) mecum, ut egrediatur anima mea misera ex aerumnoso hoc corpore sine molestia, sine terrore et im- patientia. Etenim ingens timor et tristia vehemens omnia occupat corpora in die mortis eorum, sive mas est sivefemina, sive bestia sive fera, quicquid vel humi reptat vel in aere volitat: in summa creaturae omnes quae (sunt) sub caelo qui- bus(que) inest vitalis spiritus horrore concutiuntur, metu magno et lassitudine ingenti discedentibus de corporibus suis illarum animabus. Xunc igitur, o domine et deus mi, adsit aiixilio suo angelus tuus sanctus animae meae et corpori, donee a se invicem dissolventur. Xeque facies angeli mihi ad custodiam inde a formationis meae die designati aversa sit a me; verum praebeat se mihi itineris socium, usque dum me ad te perduxerit: sit vultus eius mihi amoenus et hilaris, et comitetur me in pace. Xe autem permittas ut (daemones) ad- spectu formidabiles accedant ad me in via qua iturus sum, donee ad te feliciter perveniam. Xeque sinas ut ostiarii ani- mam meam ingressu (paradisi) probibeant. Xeque detegendo delicta me probro exponas coram tribunali tuo terribili. Xe¬ que irruant in me leones. Xeque prius submergant animam meam fluctus maris ignei — hoc (enim) omnis pertransire debet anima — , quam gloriam divinitatis tuae conspexero. 0 deus, iustissime iudex, qui in iustitia et aequitate mortales iudicabis et retribues unicuique secundum opera eius, o do¬ mine (quaeso) et deus ini, adesto mihi misericordia tua, et viam meam illumina ut perveniam ad te: tu (enim) es fons^ omnibus abundans bonis et gloria in aeternum, amen.“
Caput XIV.
Factum deinde est, cum domum suam in urbe Xazaretb rediit, ut morbo correptus lecto teneretur. Atque hoc eiat
128
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XV.
illud tenipus quo diem obiit, sicut destinatum est omnibus hominibus. Graviter autem lioc morbo laborabat, neque ut in praesentia aegrotaverat unquam a nativitatis suae ortu. Et ita certe res loseplii iusti disponere Cbristo placuit. Quadra- ginta (vixit) annos ante initum matrimonium: mansit deinde uxor sub tutela eius quadraginta et novem annos, (quibus elapsis) niortua est. Uno autem post mortem eius anno com- missa ijisi (losepbo) est mater mea beata Maria a sacerdoti- bus, ut earn custodiret usque ad tempus nuptiarum. Biennium ilia in dome eius consumsit (nulla re memorabile): at tertio commorationis eius anno apud loseplium, suae vero aetatis decimo quinto, peperit me in terra mysterio, quod nec pene- tiaie nec capere potest ulla creatura, nisi ego paterque mens et spiritus sanctus, unam mecum constituens essentiam*).
Caput XY.
Tota itaque aetas patris mei, senis illius iusti, centum confecit et undecim annos, ita decernente jiatre meo (caelesti). Et dies quo deseruit anima corpus eius erat vigesimus sextus mensis Abib ®). Coepit enim iam aurum exquisitum splendo- rem perdere et argentum usu deteri, intellectum innuo et scientiam eius. Cibum quoque fastidivit et potum, atque ces¬ savit peritia artis fabrilis lignariae neque eius ullam amplius lationem babuit. Contigit igitur prima luce vigesimi sexti (mensis) Abib ut inqiiieta redderetur anima senis losephi iusti
2) Salndicus textus sic: Haec est summa vitae dilecti patris mei losephi; annos natusXL uxorem duxit, cum qua vixit annis IX (corrigendum videtur XLIX.). Fost mortem eius annum unum (ita Zoega, sed Dulaurier deux ans) viduus mansit; duohiis autem annis in domo eius vixit mater mea aniequam ipsi nuberet (ita Zoega ; Dulaurier cZepMis qu'il I’eut choisie pour sa compagne): siquidem a sacerdotihus earn custodire lussus erat usque ad tempus nuptiarum. Peperit autem me Maria mater mea initio anni tertii quo fait in domo losephi, anno aetatis suae XV. Genuit me mater mea in spelunca {in spelunca; ita et Zoega et Dulaurier; nihilominus cum Thilone puto mysterio legendum esse. Illud quum non videatur tribuendum crrori interpretuni nostro rum, ex errore Copti esse existimandum erit. De spe¬ lunca cf. supra cap. 7.), quam nec nominare licet nec quaerere (Dulaurier qiiil est defendu de reveler, et quil est impossible de trouVer), neque est in tota creations homo qui earn noverit praeter me et patrem meum et spiritv.m sanctum.
3) Sahid. text, sic : Omnes autem dies patris mei losephi benedictae senectutis sunt anni CXI, secundum voluntatem patris mei (haec verba secundum etc Dulau¬ rier cum seqq. coniungit). Dies mortis eius est XXVL mensis Ppep.
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XVI. XVII.
129
(de Climb entis) iii lecto siio. Qiiare aperiiit os suiim siispiria edens, maiiiisque siias adversiis invicem collisit, et alta voce exclamavit in hiiiic modum dicens;
Caput XVI.
„Vae^) diei quo natiis sum in mundiim. Vae utero qui gestavit me. Vae visceribus quae admiserunt me. Vae ube- ribus quae lactaverimt me. Vae pedibus super qiios sedens quievi. Vae manibiis quae portarunt et educaruiit me usque dum adolevi. Quippe in iuiquitate conceptus sum, et in pec- catis coucupivit me mater mea. Vae linguae et labiis meis, quae protulerunt et locuta sunt vanitatem, obtrectationem, meiidacium, iuscitiam, irrisiouem, figmeutum, versutiam et liypocrisiu. Vae oculis meis, qui couspexeruut scaudalum. Vae auribus meis, quae calumuiatorum serniouibus delecta- bautur. Vae manibus meis, quae rapuere ad se non iure per- tinentia. Vae veiitri meo et iutestiuis, quae appetivere escam ipsis esu interdictaui. Vae gutturi meo, iustar ignis omnia quaecumque inveniebat consumenti. Vae pedibus meis, qui saepius deo ingratas ambularunt vias. Vae corpori et vae ani- mae meae tristi, iam a deo auctore suo aversae. Quid faciam cum ad locum ilium perrexero ubi consistendum milii est coram iustissimo iudice, et ille me reprehensurus est propter opera quae cumulavi in iuventute mea? Vae omni bomini morienti in peccatis suis. Profecto eadeni ilia bora terribilis quae contigitpatri meo lacobo, cum evolaret excorpore anima eius, ecce mibi iam imminet. O quam ego miser bodie sum et lamentatione dignus. Verum solus dens est director animae et corporis iiiei, ille etiam pro lubitu cum illis aget.“
Caput XVII.
Haec sunt quae locutus est losepbus, senex ille iustus. Ego autem ingressus apud ilium deprebendi animam eius ve- bementer commotam: erat enim in magna angustia constitutus. Et dixi illi: Salve, mi pater losepbe, vir iuste: qui vales? Ille vero respondit mibi: Plurimum salve, o filiole mi dilecte.
4) Iluius capitis Saliidice scripti ai-gumentum Zoega breviter bis exhibuit: lonephus aeyrotans in Nazareth terrore et luctu ajficitur , exclamatque super pecca¬ tis suis.
Evaug. apoer. od. Tischoudorf. Ed. II.
9
130
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XVIII.
Eqiiidem dolor metusqiie mortis iam circumdedere me; sed statim ac aiidivi vocem tiiam, reqnievit anima mea. O lesu Nazarene, lesii sospitator mi, lesii liberator animae meae, lesu protector mi. lesu, o siiavissimum nomen in ore meo omniumque amantium illud. Ocule qui vides et auris quae audis, exaudi me. Ego servus tuus bodie humillime te vene- ror, et coram te lacrimas meas effundo. Tu es omnino deus mens, quemadmodummiliisaepissimeretulitangelus, praecijiue autem eo die quo fluctuavit animus mens cogitationibiis per- versis ob puram (et) benedictam Mariam in utero gestantem, quamque ego secreto dimittere cogitabam. Haec vero mibi meditanti ecce apparuere 2)er quietem angeli domini miro mysterio dicentes mibi : 0 losepbe fili David, ne timeas acci- pere Mariam sponsam tuam, neque contristeris, neque verba indecora loquaris de concej^tione eius, quia gravida est de spiritu sancto et pariet filium cuius nomen vocabitur lesus: ille enim salvum faciet jiopulum suum a peccatis eorum. Ne autem ob banc causam mibi male cupias, o domine: ignoravi enim mysterium nativitatis tuae ®). Recorder etiam, mi domine, diei istius cum morsu serpentis 2)uer iste iiecabatur. Volue- runt autem propinqui eius tradere te Herodi, dicentes te inter- fecisse ilium: sed resuscitatum a mortuis eum illis reddidisti. Tunc ego accedens et prebensa manu tua dixi: Mi fili, cave tibi. At tu resjiondisti mibi: Nonne tu es jJater mens secun¬ dum carnem? docebo te quis ego sum. Nunc igitur, o domine et deus mi, ne mibi succenseas vel condemnes me i)roj)ter illani' boram. Ego sum servus tuus et filius ancillae tuae; tuvero es dominus meus, deus et servator mens, filius dei certissime.
Caput XVIII.
Haec ubi dixerat pater mens losepbus, flere amplius non potuit. Et conspexi mortem iam ipsi dominantem. Surgens
5) Pergit Zoega in exhibendo Sahidicl libri argumento; Venit lesus eum consolaturus. Supplicat loseph lesum, dominum suum appellans, regem verum, sal- vatorem, redemptorem, detim verum ei perfectum; venicmque petit quod aliquando cogitasset de matre eius domo pellenda, donee ah angelo certior f actus esset de con- ceptione eius e spiritu sancto. Statim ad ea quae sequuntur Zoega sic pergit: pariterque quod olitn ipse lesum puerum, qui parvulum a ceraste morsum in vitam revocaverat, dextra aure traxisset (ab bis igitur difFert Arabs), monens ut ah ope- rihus invidiam sihi eonjlantihtis ahsiineret.
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XIX. XX.
131
* aiitem mater mea, virgo illibata, et accedens ad me dixit; 0 mi fili dilecte, iamiam moritur hie pius senex losephus. Et respondi ego: 0 mater mea amantissima, utique omnibus creaturis, quae iu hoc mundo generantur, eadem inciimbit moriendi uecessitas: mors enim in universum genus humanum ins obtinet. Tibi etiam, o mater mea virgo, idem ac reliquis mortalibus vitae exitus expectandus est. Attamen mors tua, nt et mors huius pii, mors non est sed vita perennis in aeter- num. Quin oj)ortet etiam me emori qua corpus quod a te suscepi. Yerum surge, o mater mea veneranda, ito et ingre- dere ad losephum senem benedictum, ut videas quid adscen- dente (de corpore anima) eius continget®).
Caput XIX.
Ibat^) igitur Maria mater mea pura etingrediebatur locum ubi erat losephus. Atque ego ad pedes eius sedebam, ilium respiciens; signa vero mortis iam apparuere in vultu eius. At senex ille benedictus levato capite et defixis oculis faciem meam intuebatur: nulla tamen me alloquendi ipsi vis inerat ob mortis qui eum circumseptum tenuit dolorem; sed niulta trahebat suspiria. Ego autem manus eius per unius integrae horae spatium tenui: et conversa ille ad me facie indicabat ne ipsum desererem. Imposita deinceps pectori eius manu mea deprehendi animam eius iam faucibus vicinam abitum parare de suo receptaculo.
Caput XX.
Ut autem conspexit me mater mea virgo tangentem cor¬ pus eius, tetigit et ilia pedes. Atque inveniens illos iam emor- tuos et calore destitutes, dixit mihi: 0 fili mi dilecte, pro- fecto incipiunt iam pedes eius frigescere et nivis algorem imitantur. Proinde convocatis filiis et liliabus ‘eius dixit eis: Venite quotquot estis et accedite ad patrem vestrum: certe enim ad e-xtrema nunc perventum est. Respondit Assia filia eius (losephi) dicens: Yae mihi, o fratres mei, utique hie idem
6) PergitZoega : Saec audiens lesus plorat, secum reputans amaritudinem mor¬ tis et diem quando ludaei eum pro salute totius mundi in crucem essent sublaturi.
• Mox vocat matrem suam.
7) Pergit Zoega: considuntque ipse ad caput, ilia ad pedes losephi agonlzantis.
9* *
132
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XXT.
est morbus qiii (fuit) matris meae dilectae. Eiulabat autem et lacrimabatur, simiil plorantibus reliquis omnibus Toseplii liberis. Ego etiam et Maria mater mea una cum illis llevimus *).
Caput XXI.
At convertens ego ad meridianam plagam oculos vidi mortem iam adventantem totamque cum ilia gehennam, exer- citu suo et satellitibus stij)atam; et vestimenta, vultus et ora illorum fundebant ignes®). Haec ubi coiispexit pater mens losephus recta ad se j^ergere, in lacrimas oculi eius soluti sunt; eodemque tempore minim in modum ingemuit. Proinde visa suspiriorum eius veliementia mortem repuli ac totum quod ipsam comitabatur famulorum agmen. Atque invocavi iiatrem meum bonum dicens:
8) Pergit Zoega : Advocat etiam filios jiUasque lose/phi, in quilus natu maxima Lysia purpuraria. Omnes jlent super patre morihundo.
9) Haec ex Saliidico Zoega sic transtulit: Tunc respexi ad latus portae me- ridionale et vidi mortem, quam coniitdbantur orcus consiliarius et diabolus veterator ab initio cum innumeris decanorum monstris igne indutis oreque sulphur etjlammas spirantibus.
10) Horum argumentum breviter Zoega sic dedit : Ris terrefacta anima lo- sephi exclamat et quaerit refugium. lesus expellit orcum et comites. Mors timore per culsa pone portam se abscondit. Uulaurier vero Sabidicum bis interpretatus est : Res que monpere Joseph cut jet e les geux sur ees Hres epouvantahles qui etaient venus aupres de lui, il les aperqut terribles comme lorsque la colere et la fureur les animent contre une dme qui vient de quitter son corps, surtout si li’est celle d'un pe- cheur dans laquelle ils ont trouve la marque qui caracterise leur sceau. Mon pere, d la vieillesse venerable, en apercevant ees monstres autour de lui, fut saisi d^epou- vante, et ses geux laisserent couler des larmes. Son dme voulut se refugier dans les tenebres epaisses, et cher chant un lieu pour se cacher elle ne le trouva point. Res que je vis que le trouble s’etait ainsi empare de I’ dme de mon phre , et que ses re¬ gards ne tombaient que sur des spectres aux formes les plus diverses et d’un aspect hideux , Je m’avanqai pour gourmander celui qui etait I’organe du diable , ainsi que les legions infernales qui etaient accourues avec lui: elles s’enfuirent aussitot d ma voix dajis le plus grand desordre. Mais aucun de ceux qui etaient rassembles autour de monpere n’eut connaissance de ce qid venait de se passer, non plus que ma mdre Marie. Res que la mort cut ete temoin de la manih'e severe dont j’ avals trait e les puissances des tenebres qui formaient son cortege , des qu'elle eut vu que je les avals mises en fuite et qu'aucune d’ elles n' etait restee aupres de mon ph’e Joseph, saisie de crainte d son4our elle s’enfuit et alia chercher un asile derricre laporte. J’adres- sai alors d mon pere bon une priere conque en ces termes.
HISTORIA lOSEPHI. CAP, XXII. XXIII.
133
Caput XXII.
„0 pater omnis clementiae, ociile quivides, et auris quae audis, exaiidias supplicationem ac preces meas pro sene lo- sepho, et mittas Micliaelem angelorum tuorum principem atque Gabrielem praeconem liicis omnemque angelorum tuorum lucem, et (totus) eorum ordo ambulet cum anima patris mei losephi, donee perduxerint earn ad te. Haec est bora qua opus babet pater mens misericordia.“ Ego autem dico vobis quod omnes sancti, imo quotquot in mundo nascuntur homi¬ nes, sive iusti sunt sive perversi, necessario gustare debeant mortem “).
Caput XXIII.
Venerunt itaque Micbael et Gabriel ad animam patris mei losepbi, et acceptam earn involverunt involucro lucido. Sic commisit spiritum in manus patris mei boni, et (bic) im- pertivit ipsi pacem. Xondum autem ullus ex liberis eum obdormisse scivit. At angeli conservarunt animam eius a
11) Argumentum capitis Sahidici apud Zoegam sic exprimitur; lesus invocat patrem suum coelestem ut mittat Michaelem et Q-abrielem cum choro angelorum, qui custodiant animam losephi et conducant per septem aeonas tenehrasrtim et vias call- ginosas iuxta fiumen igneum et locum carnificum. Dulaui’ier vero ipsum textum sic reddidit: O mon pere, toi qui es la source de toute honte, toi V auteur de la verite, Voeil qui voit tout, Voreille qui entend tout, ecoute ton fils unique , exauce-moi; je t^ implore pour une de tes creatures, pour mon gere Joseph. Fais descendre vers moi un de tes grands cheruhins aocompagne du chceur des anges , de Michel le dispensa- teur des hiens et de Gabriel celui de tes eons resplendissants qui est charge de tes hemreux messages ; qu’ Us viennent prendre soin de Vdme de mon pere , qu’ils la gui- dent vers toi jusqu’d ce qiCelle ait traverse les sept eons de tenehres , et qu’elle ait depasse les routes obscures qui inspirent tant d’effroi, et oil Von a le spectacle de chdtiments dont la vue inspire horreur; que le fieuve de feu coule semblable d de Veau, que la mer aux ondes furieuses cesse d’etre agitee, que sesfiots deviennent tran- quilles pour Vdme de mon pere Joseph : car e’est maintenant que la misericorde lui est necessaire. Je vous le dis d vous, qui etes les saintes parties de moi-mSme, mes apotres benis, que tout homme qui est venu dans ce monde a connu le bien et le mol, et tant que dure sa vie, quelque grand qu’il soil d ses propres yeux, lorsqu’il est prks de safin, il a besoin de la compassion de mon pere celeste d Vheure de sa mort, d celle du voyage qui la suit , et au moment ou il doit rendre ses comptes devant le tribunal redoutable. Mais je veillerai sur les dernier s moments de mon pere Joseph aux souvenirs si purs.
134
HISTORIA lOSEPIII. CAP. XXIV.
daemonibiis tenebrarum qiii erant in via, et laudaverunt deum usque dum earn perducerent ad babitaculum piorum
Caput XXIV.
Corpus vero eius prostratum iacuit et exsangue: quare admota oculis eius manu eos composui ipsiusque os clausi, atque Mariae virgini dixi: O mater mea, ubi est ars eius quam professus est toto isto tempore quo in hoc mundo (vixit)? Ecce periit iam ilia, (factaque est) quasi nunquam exstitisset.
12) Zoega et Dulaurier sic : Veniunt angeli. (Dulaurier: horsque feus dit Amen , ma mere le repeta apres moi en un langage celeste , et aussitot Michel et Gabriel et le choeur des anges descendirent du del et se tinrent sur le corps de mon pere loseph. On entendit alors retentir sur lui des plaintes et des gemissements , et je connus que sa dernihre heure etait arrives. II eprowva des douleurs semblables d celles d'ane femme en mol d’ enfant. La sotiffrance le tourmentait aussi forte qii’un vent violent et qu’unfeu ardent qui devore de nombreux aliments. Quant d la mort, la crainte ne lui avait pas permis d’ entrer pour se placer sur le corps de mon pere loseph, et pour operer la fatale separation , parce qu’en dirigeant ses regards dans I interieur de la maison elle avait aperqu assis auprhs de sa tete et incline sur ses tempes.) Surrexi portmnque egressus invent mortem (Dulaurier: Des que je vis qu’elle hesitait d entrer par suite de la frayeur que je lui inspirais , je franchis le seuil de la porte et je la trouvai Id) solitarie sedentem in magno timore. Lt dixi ei: 0 tu quae venisti a plaga meridionali , ingredere statim et perjice quae pater metis tibi praecepit. Sed custodi losephum ut lucem oculorum tuorum; nam ille est pater meus secundum carnem. (Ilursus h. 1. Zoega nounulla oraittit. Leguntur vero apud Dulaurier post verba car c’est lui d quije dots la vie suivant la chair , hunc in moduui ■. et il a eu souvent d supporter des tribulations pour moi pendant mon . enfance,fuyant d’un lieu dans un autre pour eviter les embdches d’ Merode j’ai recu de lui des instructions cornme tous les enf ants en reqoivent de leurs parents pour leur utilite.) Tunc Abbaton (eodem modo hoc nomen apud Dulaurier legitur) intravit et sumsit animam patris mei losephi et emisit earn e corpore. (Dulaurier addit a Zoega praetermissa haec : C’ etait d Vheure ou le soleil est prH d se montrer sur I horizon, le 26. du mois Lpiphi, en paix. La vie entiere de mon pbre loseph a He de cent-onze ans.) Michael autem apprehendit lacinias duas mappae (Dulaurier les deux bouts d’un tapis) holosericae , Gabriel reliquas lacinias duas, et amplexi ani¬ mam patris mei losephi deposuerunt earn in mappa. (Hoc loco rursus addit Dulau¬ rier: Personne de ceux qui siegeaient aupres du mourant ne s’aperqut qu’il avait cesse de vivre, non plus que ma mere Marie.) Lt praecepi eis (Dulaurier : Je presorivis alors d Gabriel et d Michel) ut earn custodirent a furibus in viis (Dulaurier: de veiller sur I ame de mon pbre Joseph et de la defendre des monstres ravissants qui allaient se trouver sur son passage) , et iussi angelos hymnos canere ei donee recepta esset in coelum. (Dulaurier : J’ordonnai aussi aux anges inco^porels de la preceder en chantant des hymnes , jusqu’au moment ou Us I’auraient conduite dans les deux auprbs de mon pbre bon.)
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XXV. XXVI.
135
(Haec) ubi aucliverunt liberi eius me loqiientem cum matre mea virgine pura, cognoverunt eiim iam exspirasse, aclmixtis- que lacrimis eiularunt. Dixi autem illis: Utiqiie mors patris vestri mors non est sedvita sempiterna: etenim liberatus aeriim- nis huius saeciili ad requiem transiit perpetuam, aeternum duraturam. Hisce auditis sciderunt vestes suas flentes.
Caput XXV.
Et quidem incolae (urbis) Nazareth et (totius) Galilaeae cognito ipsorum planctu ad eos confluxere, et fleverunt ab hora tertia usque ad nonam. Hora autem nona omnes ad cubiculum eius (loseplii) simul abiverunt. Atque sustulerunt corpus eius, postquam illud unguentis sublimibus imbuerunt. Ego vero precabar patrem meum oratione caelestium: haec eadem ilia (est) quam manu mea prius exaravi quam utero portarer Mariae virginis matris meae. Simul autem ac earn absolvi et enuntiavi amen, ingens angelorum multitudo ac- cessit; duobusque ex illis mandavi ut vestem expanderent lu- cidam eaque corpus senis benedicti losephi obvolverent.
Caput XXVI.
Et atfatus losephum dixi; Non dominabitur in te odor mortis vel foetor, neque prodibit vermis de corpore tiio un- quam. Non frangetur de eomembrumvel unicum, neque ullus mutabitur in capite tuo pilus: neque peribit quicquam de cor¬ pore tuo, 0 mi pater losephe, sed manebit integrum et incor- ruptum usque ad convivium mille annorum. Et quisquis mor- talium curam habuerit oblationis die recordationis tuae, ipsi ego benedicam et retribuam in congregatione virginum. Et quicumque cibum dederit miseris pauperibus viduis et orpha- nis de labore manuum suarum, die quo tua celebratur me- moria, (et quidem) in nomine tuo, non (ille) destituetur bonis omnibus vitae suae diebus, Quisquis etiam scyphum aquae vel vini bibendum praebuerit viduae aut orphano in nomine tuo, dabo tibi ilium ut ingrediaris cum illo ad convivium mille annorum. Omnisque homo cui curae erit oblatio die comme- morationis tuae, ipsi benedicam et remunerationem praestabo in ecclesia virginum; reddam (inquam) ipsi pro uno triginta,
136
HISTORIA lOSF^PIII. CAP. XXVII. XXVIII.
sexaginta et centum. Et qiiicumque historiam vitae tuae de- scrqjserit, laboris tui et migrationis de hoc miindo, sermonem- qiie (himc) ore meo jJrolatum, ilium tuae tutelae committam dum in liac vita versabitur. Discedente autem de corpore anima eius, et ubi hie ipsi miindus deserendus est, librum de- lictorum eius comburam, nec ullo eum torquebo supplicio in die ludicii; sed traiiciet mare igneum, atque sine molestia et dolore illud pertransibit. Hoc (est) quod incumbit omni ho- mini egeno, qui praestare nequit quicquam ex eis quae com- memoravi: nimirum si nascitur ipsi lilius, vocabit nomen eius losephum.^ Sic locum non habebit in ilia domo vel penuria vel repentina aliqua mors in sempiternum.
Caput XXVII.
Conveneiunt deinceps optimates urbis in locum ubi posi- tum erat corpus seuis benedicti losephi, et afferentes secum amiciila teralia voluerunt illud (eis) involvere secundum con- suetudinem qua componere solent (cadavera) ludaei. Sed de- prehenderunt eum sindonem suam (quasi adstrictam) tenere : ita enim ilia corpori eius adhaesit, ut cupientibus earn exuere inventa sit instar ferri immobilis et indissolubilis. Xeque ullas in sindone ilia reperire potuerunt extremitates, quae res maximam ipsis admirationem iniecit. Tandem extulerunt eum ad locum ubi sita erat spelunca, et aperuerunt ianuam, ut conderent corpus eius inter corpora patrum eius. Tunc mihi- in mentem veniebat dies qua mecum ambulavit in Aegyptum, summaque ilia molestia quam niea caussa sustinuit. Proinde (moitem) eius multo tempore dellevi, et reclinans me super corpus eius dixi:
Caput XXVIII.
„0 mors quae omnem scientiam reddis evanidam ac tot lacrimas excitas et eiulatus, certe deus pater mens ille ipse (est) qui hanc tibi potestatem concessit. Ob transgressionem enim Adami et coniugis eiusEvae intereunt (homines), neque parcit mors vel uni. Xemini tamen accidit aut infertur quic¬ quam sine mandate patris mei. Utique exstitere homines qui vitam produxerunt ad nongentos usque annos, sed denati sunt.
HISTORIA lOSP^PHI. CAP. XXIX. XXX.
137
Imo, licet eoriim nonnulli diutius vixerintj eidem nihilominus fato succiibiiere , nec ullus de ipsis unquam dixit: Ego non gustavi mortem. Qnippe dominus nunquam eandem poenam infert nisi semel, cnm patri meo placiierit earn homini immit- tere. Eodemque momento nbi procedens ilia conspicit man- datum ad se descendens de caelo, ait: Prodibo contra ilium (hominem, ingentem excitatura) commotionem. Tunc fit sine mora in animam impetus, et dominatur ipsi (mors), ad suum arbitrium cum ilia agens. Propterea enim quod Adam non fecit voluntatem patris mei sed transgressus est mandatum eius, ad iram contra ilium concitatus pater mens eum addixit morti, et (bac ratione) ingressa est mors in mundum. Quod si observasset Adam praeceptum patris mei, nunquam illimors obtigisset. Putatisne me petere posse a patre meo bono ut milii mittat currum igneum, qui suscipiat corpus patris mei loseplii illudque transferat in locum quietis, ut habitet cum spiritalibus? Verum ob praevaricationem Adami descendit ista aerumna et mortis violentia in universum genus humanum. Atque haec est caussa cur^me oporteat mori secundum car- nem, (nimirum) pro opere meo (sen hominibus) quos creavi, ut consequantur gratiam.“
Caput XXIX.
Haec locutus amplexabar corpus patris mei losephi, et ilebam super illud; (reliqui) vero ianiiam sepulcri aperuerunt et reposuerunt corpus eius in eo iuxta corpus patris eius lacobi. Tempore autem quo obdormivit completi ipsi erant centum et undecim anni. Xunquam ipsi doluit dens ullus in ore eius, nec liebes reddita fuit oculorum acies, nec statura eius incurva, neque decreverunt vires: sed operam dedit arti fabrili lignariae usque ad extremum vitae suae diem. Et hie dies erat sextus et vigesimus (mensis) Abib.
Caput XXX.
Nos vero apostoli ubi (ista) audivimus a servatore nostro, laeti surreximus et prono corpore ipsi bonorem exliibentes diximus : 0 servator noster, tuam nobis exhibeto gratiam : equi- dem nunc audivimus sermonem vitae. Miramur tamen, o ser-
138
HISTORIA lOSEPHI. CAP. XXXI.
vator noster, fata Henochi et Eliae, eos nimiriim niilli obno- xios tuisse morti, Enimvero sedem incolunt iustorum in jirae- sentem usque diem, neque viderunt corpora eoriim corriiptio- nem. At seuex ille Josephus faber lignariiis erat tamen pater tuns secundum carnem. lussisti autem ut euiites per totum mundum praedicemus sanctum evangelium, etdixisti: Nuntiate libs (etiam) mortem patris mei losephi, et festum ipsi diem (ac) sacrum anniversaria solemnitate celebrate. Quicumque vero diminuerit quicquam de hoc sermone sive illi aliquid ad- diderit, ille delinquit. Miramur utique (losephum) inde ab illo die quo natus fuisti Bethlehemi te appellavisse filium suum secundum carnem. Quare igitur eum, aeque ac illi (Henochus et Elias) sunt, non reddidisti immortalem? et tu dicis eum iustum fuisse et electum.
Caput XXXI.
Eespondit vero servator noster et dixit: Equidem pro- phetia patris mei iam consummata est super Adamum ob in- obedientiam eius. Et omnia ad fiutum voluntatemque patris mei disponuntur. Quippe si homo missum facit mandatum dei et opera sectatur diaboli committendo peccatum, producitur aetas eius: in hoc scilicet (vivus) servatur ut forte poeniten- tiam agat, et perpendat se tradendum esse in manus mortis. Quodsi tuerit aliquis bonorum operum studiosus, et ipsi vitae proiogatur spatium, ut increbrescente senectutis eius fama eum homines probi imitentur. Ubi vero hominem conspicitis cuius animus in iram praecejis est, utique dies eius abbreviantur: hi enim sunt qui in aetatis suae flore auferuntur. Omnis ita- que prophetia quam pronuntiavit pater mens de filiis homi- num, in qualibet re impleri debet. Quod vero attinet ad Henochum et Eliani, quomodo in hunc diem vivi subsistant, eadem servantes corpora cum quibus nati fuerant, et quod patoem nieiim losephum concernit cui non aeque ac illis con- tigit in-corpore suo permansio: equidem etiamsi vixerit homo niultas annorum myriadas in mundo, cum morte tamen vitani ahquando commutare cogitur. Et dico vobis, o fratres mei, quod oporteat illos ipsos (Henochum etEliam) sub finem tem- poium rediie in mundum et vita detungi, in die nimirum com- motionis terroris angustiae et afflictionis. Xam Antichristus
HISTORIA lOSHPlIL CAP. XXXII.
139
qiiattuor interficiet corpora, eorumque elfundet sanguinem aquariim in modiim, propter opprobrium cui eum exposituri sunt, et ignominiam qua detecta ipsius impietate earn vivi notabunt.
Caput XXXII.
Et dixiinus: 0 domine noster, deus et servator uoster, quinam sunt illi quattuor, quos dixisti e medio sublaturum esse Antichristum ob exprobrationem eorum? Eespondit ser¬ vator; Illi sunt Henoch, Elias, Scbila et Tabitba. Hunc ser- monem cum audivinius a servatore nostro, gavisi sumus et exultavimus , omnemque gloriam et gratiarum actionem obtu- limus domino deo et servatori nostro lesu Christo. Hie est cui debetur gloria lionos dignitas dominium potentia et laus, simul ac patri bono cum eo et spiritui sancto vivilicanti dehinc et omni tempore in saeculum saeculorum, amen.
I
eCOMA ICpAHAIl-Oy cj)l AOCOcjX) Y PHTA GlC TA I lAiAiXA I'oy Kypioy.
Caput L
A(jaYYeAAoo uijT[j 6Ycb Goojjaa ’’lapaHAiTHa maai toTct e6(jrop aSeAcjjoTa YHOopiaai la roaiSiKa kqi pieYaAeTa tou Kupfou Hpi&p'lHo-ou Xpio-Tou, oo-a eujomo-ep YeniJHQeio- eu th voopa huoou. ou H apxH ouToocr.
Caput TI.
‘ I OUTO TO roai6iop ^iHaoOo- rotpiaeTHa Yepopiepoo- maf2,oop Hp ep 6iafidcr6i puaKocr, kqi i d peopra uSara crupHYaYep eta Aqk- Koua, Kai ewoiex aOid eu0eoo(T Ka0apd, Kai Aoycd piopcp emeTa^ep
w ) titulus est in Boiion et Dresd, nisi quod Dresd post Kupfou addit upoop iHffou XpioToO , . Par Aoyoa eia Ta roai5iKd tou koi peyaAeTa (toO k. pey. secundis curis deleta) toO Kupiou koi dooTHpoa i-ipdbp "Iho-oO XpidTou \ind nai6tKa tou Kupiou kqi deou kqi acoTHpocj npoop ' lndoO XpioTou . . Sinait Cuyypappa tou aylouainocrroAou Goopa roepi TH(jroai5.KH(T apa(rrpo(}iH<jTou KupIou . . Syrus Evangelium Thomae Israelitae, siveHistoria infantiae domini nostri.
I.^ ApayyeAAoo (Dresd et Bonon ’ApayyeAoo) - - outcocj ex Dresd et Bonon . . Par yayKoTop Hyncrapiip eycb Goopao 6 GapaHAmio- roacn toTo e^eOudbu a6eA4>oT(7 ypoopfoa. tq TOai5.Ka kqi peyaAeTa toO XpioTou, ooa erooiHaeu 5 Kup.od Hpoip Kai 0eod GudoOd XpidTOd (hue usque Parisiensis lectio similis est Sinaiticae, quani habes infra) yeppH0eid ep th xc»pa npdbp ep th BH0Aeeu, epdTapepod (sic codex)' &p h apyH edTip a^Tn . . Vind Anjadi ToTd e? eOpcbp’ Ypoopidai a5eA4)oTdTanjai6iKa odaenjoindep oKupiod HpdbpGiidoOdXpidTOd,
apayKaTop Ayndapup eydo Goopad 6 GdpaHAiTUd etc. Syrus primum caput non habet.
^ II, 1. rouTo TO roai6.GHdoud (GndoOd ut Par et Vind; Dresd et Bonon o iHdoud) - - etncTaiep auTd . . Par To ydp roaidiop Gndoud (adde np?) TOepTaeTHd^yepopepod. gpoxAd 6fc yepopepHd, Kai inaudadHd THd SpoxHd o iHdoud €TDai?ep emi 6io6eude. Tipod plaKOd Kai to mapapeopTa udaTa dupHyaycTo e.d AaKKOUd, pe0’ oTepoop ma!6oop Tcop ^ Gfipaioop. Kai auTa to u6aTaiuapaxpHpa eyepopTO Kadapd Kai epapeTa- Aoyep 6e popoo eroaTajep
EVANGELIUM TIIOMAE GRAECE A. IT.
141
auTci. ^ Kai rooiHcracr ojhAo^j Tpuc|)epO[j einAacrep 6^ auTOU CTpou- 0ta ig- Kai Hp craggaTop ore yauTa eaooiHaep. Haap 6e Kat aAAa maiSia aooAAd roai^opTa aup auTcp. ®''l6cbp 6e Tia '‘lou6aTocr d enjoiei o "Iho-ouo- ep craggaTcp ojai^oop, doJHAOe c0apa)(pHpia Kai dpHyyeiAe too uiaTpi auTou ^loocrH(|)' i6ou to ajai6iop crou eaTip 6001 TO puaKiop, Kai Aagdbp ooHAop eioAacrep ooouAia ig, Kai ogegn- Aoocrep to crdggaTop. * Kai eA0(X)p loociHi^ eiui Top Toojop Kai iSdbp ctpeKpa'jep auTcp Aeyoop* 6iaTi Taui a moieTcr ep caggaTop d ouK e^eaTi aooieTp; o 66‘'lHaoua auyKpoTHcracr ida xelpcto’ auTOU dpoKpa^e TO?cr aTpou0ioicr Kai eTooep auToTcr* umayeTe. Kai roeTa-
(corrigendum est eiueTa^ep) auxa, koi uadpTafsic, non rodproocr) OojeTaaaopTO auTcp . . Vind To iuai5iop " lH<JoC;a OTepTadTHO yepopepoo-, Kai gpoxHC yepo- pepHO eraai^ep eini 6idgaaip puaKOo, kq! rd pcopTau6aTa pumapd opra aup- v'yayep ei<J AdKKOUcr, Kai enjoiei aura Kadapd eudecoa Kai epdpeTa etpai, Aoyop 6e pdpcp Kai ouk cpyqp eTDiTd|aa aOxoTa . . Syrus tantum non consentit. Ad "IhooGo addit 6 pecroiao'. Extrema, Kai Aoycp pd. eojoT. auxa, non habet.
2. lAai TO. TOHAop Tpu<|)epdp (et Dresd et Ronon XDuAdp Tpi4>ep6p) - - ot6 (Bonon oti) - - aup auTcp . . Par" GrodpapToa 6e ck xAa X'^'Accoa (pro uAeooa? lAuoa?) auTobp tnnAop ypui^opop, enjAaaep ej aOxou arpoudia Top dpidpdp is. Haap oup Kai xd TOai5ia ioaI;opxa aup auxcp . . Vind GTxa dpaa €k xAa uAeooa ronAop xpu4)epdp enjAaaep e? auxoO axpoudia 6cb5eKa- np 6e adfiSa- xop oxe xauxa enjoliiaep mai^oop. Kai nooAAd toaiSla etc . . Syrus om oxe xaOx. eznoiiiaep.
3. "iScbp Ge - - ep aaSd. OTal500p (delevi oxi quod Dresd et Bonon ante ep habent; cf. Par, in quo recte deest) — pudKiop (Dresd et Bonon pdaKop. Cf. cod. Sinait. in quo est nrepi xd pudKip) - - xd adfidaxop . . Par’lddop 5e xia "loudaToa d eiDoiei (cod eroolti) d"liiaoOa ep aagfidxoD roAdxxoop xdp xonAop, duJHAdep Gudeooa Kai drodyyeiAe xcp coaxpi auxou " Icoancl) Aeyoop • idou xd TOaidiop aou TOai?oop (nje;oop cod.) eiui xoua puaKaa (potius eroi xou puaKoa?), Kai upe TOnAdp Kai enoAaaep e^ auxou axpoudia iS, Kai gednAoT xd addSaxop. Syrus post dpdyyeiAe xcp ooaipi au."looa. add et irritamt earn contra lesum et dixit. Pro Kai egefidA. xd adgg. habet : q^aae res non licet in sahhato. Similiter Ev. Thom. Lat. IV, 2. quod non fait dignim facere in sabhaio. Cf. et. Ps. Matth. XXVII, 2. nonne vides infantem lesum in sahhato oigerari quod ei facere non licet.
4. Kai eAddop (ita Dresd; Bonon add 6) "looad4) - - ep aaSgdxcp (ita Dresd; Bonon ep adSdaxop) - - uTOHyop Kpd^opxa (et Dresd et Bonon HOTHyop Kpd;oop) . . Par Kai eAddop d^looadc}) eoai xdp xdroop Kai iddop dpeKpa^ep auxdp (sic) Aeyoop- diaxl xauxa cooieTa ep aafigdxqp, o (sic) ouk e^eaxi nioieTp; 6 6e "iHaoOa auyKpoxdaaa xda znaAdpiaa auxoO dpeKpa^e xoTa axpoudioia Kai etzuep auxoTa- uixidyexe OTexdaduxe Kai piepipHade piou ^rapxea (cf. ad haec Sinaiticum textum). Koi tnexaade pxoopxrop axpoudioop e^fiAdop Kpd;opxa. . Syrus pro dpeKpa^e xoTa axpoud. habet /eei^ axes (fasseres) avolare , turn addit quae respondere videntur verbis dpia xcp Aoyop in libro Sinaitico III, 2. Simi-
142
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. III.
aOejjTQ Td o-Tpou0ia (jwHyoy Kpd^opTa. ® ^l66pTe(T 6^ oPlouSaToi e0apigH6H(7ap, kqi dcO6A06pT6o- SinyHo-apTO Tota ropooToia aOTobp droep 6T6op oiecDoiHKOTa Top "iHcToup.
Caput III.
O 6e uioo- Appa Tou ypaiJpaTfcooa Hp eo-rdbo- cKeT pieud Tou^lcDaH(^, Kal Aaficbp KAd6op Itoqct e^eyee rd uSara d aupHya- yep o ^iHaoOo-. ^ ^i6cbp 6^ 6 ’IhctoOct to y.p6p.6pop HyapaKi Hue, Kal eToTG mpocr a^Top- d6.Ke, dcrefiA Km dpoHTG, t.' H^fKHadp ae o^ AdKKoi Ka^ Td i/SaTa; TSou pOp Kai au dbcrSep^pop doDO|Hpap0dcr, Ka^ ou tiH epeyKHa c}>uAAa outg pf:;ap outg KapnT6p. ^ Kai Gu0Ga>a o^aTaGKGTpocrG^Hpdp0HoAocr. 5 SriHcroGa dpGyobpHCTG Km durdA- 0ep Gicr Top otKop "Jooo-H(|). oi 6^ yopGio- toO 2Hpap0epToa eBdara- o-ap^ auTop 0pHpoOpTGo- THp pGOTHTap aGToO, KQI Hyayop oopoo- Top looo-H(|), KmepGKdAoup auTop oti ToiouTop Gyeia romSiop epya- ^OpiGpOp TOiaUTQ.
hter Ps. Mattb. XXVII. M ad voeem imperii sui coeperunt volm-e. Pro urndveTe yrus reddit lectionem Parisiensem: Orndyere meTdaenTe Kat peppHode pou .ooprea, vel Sinaiticam : uro. njerdaO. kq! p,ppH(TK6cr6e pou ^cdpra ^
5.^ l6opTea - - SiHynaapTO (SidyHaap ex Rononiensi editum ex errore Min- gardhi esse y.detur) - - eiaop (et Dresd et Ronon otaop, quod eTaop efc taou pan mre corng: potest) - - T.;iHaoup . . Par^iadpreu ad ol ^louaaTo, edapgd ap, KOI ameAdopTea amynaapTo toTu OTproroia auToop ourepTaop aiipeTou
Gdr^ddr*' " ^Qapfi. reddit 6 cloapLoa
GdapgHdH, pergens KQ, QiueAdcbp aiuyHaaTO toTu 4dAo,a auToO.
Svrul^ >P,^HPaTeoo<T (toO ypapp. ex Par et Sinait, et/
ToO) fip (ita Par; Dresd et Ronon a,p) 00X000 - - oupHY o iHoouo . . Par^ O ad ui.^ Appa rou ypappaToooo np eordoo CKGj peTaJoooHc}), ,<a, AaScbp KAdaop ixdao - - oupdy. o^IhooOo. . Syxxis p6Td TOu Ihoou pro pcxa T. "IgoohI). ^ ^
2. lam^ « . . d„e6Li (ita cnm Dresd et Ho.ion eliam Sinait) Kal - . (SoOr (D.esd add KQI) - . ouTe aapmo^ . . Par'iadjp t,i to roo.aiop ' IhooOo to y.oo- HCpop (s,c, non yep.) W oOtoO HyopdKT, ioo, sai etmep ouTid ■ dpoiiTO tI Ha.KHoap oe o, Aokso, koI d-,dxeoo Td CaoTot raod pOp Kol od +d/o /to KAaaouo OUTO mpmop. . Sjras „.n verba da.KO usque Koi to Moto Quae veto q un ui . I ou pup etc, propius accedunt ad verba Ps. Mattb. XXVIII vere en fmct„se„mis tui .in, nigor," etc. In hunc enim fere modum ibi scri/um
ost, S,n, rai,oef.,ntsur,ulitm, ,t fr.ct., t.i ,:,ar„cn,t «t ramm ligni gui fraotm
est a vento et non esf amplius. ^
. 3. Kat GudGooo - - pedxHTap (ita codd) - - epeKda\oup (et Dresd et Ronon
cpeyKaAoup , item^ Par. Cf. infra Sinaitici libri cap. IV, 2.) - - to, aura . Par Ko, oueooau o-,„p„peH oAou. 6 do 'Ihoouc dpoxd.p„ue aoi dunrAbop oiu Top
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. IV. V.
143
Caput IV.
^ GTxa indAijj troopeueTO 6id thct Kcib|JHcr, Kai ujat6iop Tpe)(oop SieppdyH e^cr Top rapiop auTOU. Kai ootKpapOeicr 6 iHcroucr etorep auTcp’ ouK dooeAeucrei THp o66p aou. Kai ujapa)(pHpia ujeacbp auje- 6apep. t86pTecr Se Tipea to yipopiepop etroop’ ujoOGp touto to OJaiSfop eyeppH0H, oti ujdp pHpia auTOU epyop ecTTip GTOipiop;
^ Kai ujpocreAOopTGO- oi yopeTa tou TeOpedoTOcr tco ‘'IcoaH^) KaTe- [,iepic{)opTO AtyopTea* au ToiouTop ooaiSiop eyoop ou Supacai pieO Apidbp otKeTp ep 1 H KdbpiH, h 8i8acrK6 auTco euAoyeTp Kai pin KaTa- pd(70ar Ta ydp coatSia Hpidop 0apaToT.
Caput V.
i)<ai oDpooTKaAeo-dpiepocr o^toocrAcI) ToroaiSiop KaV t6fap epou- 0eT6i auTop Afcyoop* ipaTi Toiauia KaTepyd'.;ei , Kai (Ddcr)(oucrip
oTkop auToO. oi yopeTcr toO ^HpapOepTOcr eSdcTTacap cjjopopTGcr auTop OpopoOpTecr THp peoTHTap auTOu, kq! nyopTO ajpoo Top " Ioocthc^, kqi opeyKa- Aoup auTop OTI ToioOrop xnai6!op epya^opiepop TOiauTO (vertit haec
cum Cotelerio Pabricius - - ad losephum quern' incusahanf : Cur eiusmodi hahes pverum talia operanteml). Praeterea vero Par adclita habet haec : GTtq 6 tuffoucr caapaK\H06iff roapd tndpTcop loTpeuaep auTop, tdcrapToa ti picAou (codex addit Tipd. lonesius pro eo repouendum duxit eTpai.) dpyop oAlyop, eicr lo ujpocrexeip auTOUcr. . Syrus omnia om. quae post e;Hpap0H scripta sunt.
IV, 1. GTtq ojaAip - - Tpeyoop (sic et Dresd et Bonon) - - 6ieppdyH (Dresd -yei, Bonon diepdyei) - - dTOeAeuaGi (ita et Dresd et Bonon) - - ojeatbp (sic uterque) - - CTOipop . . Par I IctAip oup o "litcroOa einopeueTO <5id two Kcbpina, Koi TOai6!op Tpcycop 6ieppdyH eiu Top oipop auTOo. xal iDiKpap0eia o'^lnaoua eturep auTcp- ouk dcoeAeuaei THp 666p aou. kqi nrapaxp- njeadap dtucdapep. i66pTea - - tOTip cTOipiop; . . Syrus pro 6id tho KdbpiHcr babet cum pair e mo. Similiter Tbom. Latin. V, 1. cum losepli per villam. Accurate reddit verba ouk dtueA. THp 666p cou. Pro idopTecr be Tipeu habet koi rodpTea oi IdopTecr auTop.
2. Ka! topocreAbopTecr - - KaTepitpIiopTO (ex Par est; in Dresd et Bonon desideratur. In Sinaitico est eyKaXoup) AeyopTecr - - roaidiop exoop (ita Par; Dresd uoai6. exeic) ou - - aurcp (ita Dresd; Bonon auTop) euAoyeTp - - 0apa- toT (Dresd et Bonon -TeT); Par Kai TopoueAbopTea - - KaTepeptcj>opTO Aeyop- Tec • cru toOto to TOaidiop eyoop ou 6upao'ai - - ep th nroAei npidop' h 6!6acrKe TO iDai6!op oou auTcp (lonesius correxit auToo. Rectius Thiloni to toaid. crou additamentum librarii videbatur; sed cf. librum Sinaiticum) euAoyeTp xai piH KaTapdaOai, yl e^eAbe cup auTCp Tobp rode- tq ydp - - bapaToT. . Syrus non exprimit KaTepiepicj)opTO. Pro loaidiop eycop potius reddit scripturam Dresd. ooaid. exeicr. Doinde habet 6i6dai<eTe auTro euAoyeTp. Extrema: Kai piH KaTa- pfiab. etc Syrus non agnoscit.
V, 1. Kai TOpocTKaAeadpiepocr - - Kavepya^ei (sic uterque codex) - - Tauxa
144
EVANGELIITM THOMAE GRAECE A. V.
ouTOi Kat [jiaou(7i|j H^jaa kqi 5iobKOUcri[j ; eTooe 6^ o-|H(roucr- oT5a oTi TQ pH[aaTd aou raOra oOk eiai ad, opicoa aiyHaoo 6id ae^ eKGTpoi be oTaouaip xAp KoAaaip aurdop. kq) eu96ooa ot eyKa- AoupTea auTop daT6TU(j)AobeHaap. 2 ISoprea e^oBHQnaay
ac{)66pa KQi Htuopoup, kqi e'Aeyop orepi auTOu oti rodp pHpia o eAd- Aei, eTre KaAop eTae KaKop, epyop Hp kqI 0aOpia eyepero. i66pTea be OT^ ToioGrop ecuomaep G^lHaoOa, eycpOeia G^lcoaHcf) tajeAaSep auTOu TO djTiop Kai exiAep ac^oSpa. ^ ooaiSi'op HyapaKTHae
Ka\ etorep auTop- dpKGTop aof earip sHxeTp kqi piH eOpfaKeip, Ka^ piaAiaxa ou ao(|>d)a cojpa'^aa- ouk o?6aa oti aoa; pin pie Aumei.
ouK eiai (id (ita ex Par scrips!; Dresd et Bonon post TaOra pergunt epd ouk eiffip dAAa aa, quemadmodum etiam in evangelic nostro Thomae Latino legitur; cf. infra V, 2.) - - dtijeTuc|)Acb6Hcrap (sic uterque codex; per errorem igitur Thilo edidit erucjiAcbOHcrap) . . Par ) IpocrKaAeadpepoo de 6 GooaAcj) to coai- 6iop KOT’ i6iap^epou0CTei auTo Acyoop • ipaTi - - TOdaxouaip outcdo, kqi piaou- <Jip (cod. piaoGp) - - eTroe 6e oGno-oOa- eycb oT6a oti tci pwp. oou TauTa ouk eioip oa, oAAd dta ae aiyHooo- cKeTpoi de 01 eipuKOTea aoi TauTa oTcrouai Top KoAaoip THp aicbpiop. kqI eu0. 01 uyK. auTop dTUc}jAcib0HO-ap. Syrus incipit; Et accessit ad puerum, turn reddit quae in Graecis sequuntur. Ad KaTepYd;ei addit: et cur dicis haect Turn pergit: et U dolent et odio habent te. lesus ait: Si sermones patris mei non essent sapient es, non nosset erudire infantes. Atfiue iterum dixit: Si ilU essent infantes cuhiculi (?), non accepissent exsecrationes. Hi non vide- bunt eruciatnm. (? Haec vix sana sunt.)
w. Kai 01 (ex Par est; in Dresd et Bonon desideratur) i66pTea - - cyepOeia 0 looonc}) (6 looo. rursus ex Par addidiiuus) - - a4'66pa . . Par k'ai 01 i^opTeo t^o^HQuaap rodpiea acji65pa kqi uiuopoup, kqi tAeyop roepi outou oti map pfipa 5 Aeyei, eiTe KaAop eiTe KOKdp, tpyop ylpcTai, Kai e0aOpa;op. ei66pTea' de OTI touto erooinaep oGiiaoOo-, eyepOeia 6 Goocri-ujj emeAdficTO auTou to diTiop KOI CTiAep (cod. CTeiAep) auTo . . Syrus oin. Kai 01 WopTto- tcfiofiAGH- aap usque ToiouTop tmoinaep 6 Giio-ouo. Habet vero : Sed losepli iratus est etc. Sequuntur quae respondent verbis tmeAafiep auTou to ooTiop etc.
3. To mai6iop - - Kai pdAiOTa ou aocjicba (ita ex Par scripsimus ; Dresd et Bonon post eupicKeip pergunt pdAioTa oti oocfidbo) - - pd pe Aumei (Dresd et Bonon ad haec addunt ado ydp eipi, quae cum Parisiensi ouiisimus) . . Par To 5emai6iop - - Kai pA eupiaKeip auToucr (Thiloni respici videntur caeci illi fact! quaerentes losephum), Kai pdAiuTa ou crocjicoo- empa^aa. ouk oT6aff oti CToa eipi; pn pe Aumei. . Syrus: Turn lesus respondit et dixit ad eum: Suffcit tibi ut mihi imperites et invenias me (deest igitur pA ante eupiaKeip, sed interpres vix recte). Ete^iim ou aocjiroa empa^ao. Extrema non habet. .
VI. VII. VIII. Ills capitibus quae respondent apud Syrum, satis differunt a Graecis utrisque. Propius acceduut ad Latinorum rationera, imprimis ad Ps.
Mattli. capp. XXX et XXXI., parlim etiam ad Thom. Latin, cap. V. Vide infra post cap. VIII.
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. VI.
145
Caput VI.
^ KaGHyMTHcr be tkj ojJojjaTi %aK)(aTo(7 eaTcba e[j |i6pei Tipi HKOuae ToO ’’iHcroO Taura AaAoupTOcr tco ooaTpt auTOu, Kai eOau- pao-ep acjjoSpdocr oti ajat6iop obp TOiaura (^Oeyv^Tai. ^ Kai |aeT oAtyaa Apiepacr njpoo'Hyyicrep tco ’’looaHcJ) Kai etoiep auT(» oti ojai- 6fop cjjpopipiop eyeicr, kqi poup e'xeu Seupo ajapd6oa pioi auTO oaoooa pid0H ypdpipiQTa, Kai eydb ^iSd^oo auTO pieTo. Toop ypapipicxTOop coaaap eujKXTHpiHp Kai ujpoaayopeueip ixrdpTacr touct oopeaSuTepoua Kai Tipidp auTOUcr oba oopoooaTopao- Kai ooaTepacr Kai toO dyacodp crupHAiKidoTacr. ® Kai eTcoep auTcp oadpTa Ta ypdpipiaTa doao tou a eoocr tou oo pieTa djoAAhct e|6Tdcreoo(T Tpapdocr. epi5Ae\|/acr be ICO Ka0HyHTH AaKxco'op Aeyei auTcp- au to d'Acfia pin ei6dbo- KaTa 4)ucrip, TO ^HTa mdoa aAAoucr 6i6dcrKeicr; ucooKpiTO., ropaiTop ei otbaa 6i6a-^op to a, Kai totg croi orriaTeucropiep luepi tou 5. e?Ta Hp^aTO dojoaTopif^eip Top 6i6daKaAop luepi tou oopobTOu ypdpipia- Tocr, Kai ouK Tayuaep auTcS dpTanjOKpi0Hpai. ^ "AKOuopTOop 6c rooAAdop Aeyei to ouai5iop TcpAaKyafop’ aKoue 6i6d(TKaAe l Ap tou
VI, 1. Ka0HYHTHcr - - ep pepei Tipi (Tipi ex Par est; Drescl et Bonon non habent) hk. tou lua. t. AaAoGpToa (Dresd et Bonon vitiose tco ’IhooG xaGra AaAoGpra) - - cjiBeyveTai . . Par KaOHynTHcr - - HKOuae toG "IhooG xaGxa AaAoGpToa toG loaTpoa auxoG, koi eOaupacre o’(|)65pa oti roai5iop dbp toi- aGxa 4>6.
2. Kai peT - • einjep auTcp: consentit Par | oti Tioai5. c{)p6p. Sx^it k. p. exei : ita Par ; Bonon et Dresd oti (Dresd cti) poGp exei (Dresd poupexeT, Bonon poGp exeT), kqi cj^popipop exeia luaiSiop | SeGpo (Par add oGp) - - paGu (ita Par; Dresd et Bonon pd6oo) ypdppaTa | Kai eydb 6i5d;00 - - kqi OTpouayo- peueip (ita Dresd; Bonon -peuei) - - kqi Tipap auT. dba OTpoujaT. usque aupw- AiKidoTacr ( ta Dresd; Bonon a verbis kqi Tipdp auTOua transilit ad cupaAiKicb- Tao, omissis mediis) ; borum nibil in Parisiensi legitur.
3. Xai etinep auTcp oodpTa - - OTiffTeuo'opep (Bonon -aoopep) - - dpTa- TaoKpi0Hpai: ab bis satis differt Parisiensis codex, qui sic babet: KaGicrapTOcr be auToG toG Sibd^ai ypdppaxa Tcp“'lHa'oG, HpjaTO to oopdoTOp axoixeTop to dAecJ). 6 6e''lHaoGa Ae'yei to beuxepop axoixeTop puje0, yKipeA, xai eTtuep auTcp codpTa xd axoixeTa eooff^TeAoua. kqi dpaurrujacr fiiSA'op, touc ojpo- <})HTao' edibaoKe xop KaGaynTHp.
4. Horum nibil simile in Parisiensi invenitur. Codicum aute.n Dresd msis et Bononiensis verba inde a rodbu exei Kapopao" usque ad buius partis finem perquam corrupta sunt. Scriptum enim ibi sic est: njoba ex^i Kapopaa Kai pecra XapaKTapao, oGa opa ^upoucr, biaSaipopxaa-, aupayope'poua, u\J/oupepou<T, XOpeuopxaa, fiaKei^eyioGpxao (Bonon SdAe cjjey.), xpiaapoucr, opoyepelcr,
Evang. apocr. ed. Tischeadotf. Ed. II. PO
146
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. VI.
ropcoTOU aTOi)(6fou To^ip, KQi mpoaxea 5)66 codba e^ei Kapopacr^ KQi pieaa)(apaKTHpa oua opaa ^upoua 6iaSafpopTa, crupayopiepoucr, u\|/’0U(7 piep (DopeuopToc ooaAip be Ke4)aAaioupTocr, TpiaHpioucr opio- yepeTa, Oujapyoua 86 Kai unjocrTaTOUcr, taopieTpoucr • Kapopacr e)(6icr Tou a.
uTxsapiDouxOep (Bonon -x^e) ^uyoffTaToua-, icropeTpouff- Kapopacr ex^' to a. Haec M i nga re ] liu s , libri auctorem in littera A symbolum dei eiusque trini agnovlsse existimans, in hunc fere modum emendanda censuit: TOcoff exei Kapo¬ pacr Kai pe<Joxc(paKTHpa<j’ ou<j bpa jupoua, 6ia6aipopTa(j, aupayopiepouff, u^^/oupl(^pouo■, xopeuopTacr* Aa6e TOepiopTac, TpiffHpoua, opioyepeTo, umcip- Xoucr Te* 5uyo(rTaTOUcr, icropierpoua- Kapopaa tou a, hac interpreta-
tione addita: Audi, magisier, positionem primi elementi, et attends quomodo haieat canones seu lineas, et dimidios characteres : qtios inspice communes, permeantes, con¬ gregates, surgentes, saltantes: accipe eos qui supersunt , trilineos, homogeneos , et oeluti principatum tenentes , ad libellam positos et aequalis mensurae : canones seu lineas habes litterae A. Ipse tamen Mingarellius coniecturis se suis diffidere non dissimulavit; notas enim illas litterae a nec in Graecorum Alpha nec in Hebrae- orum Aleph quadrare. Multo quidem magis eas quadrare in primam Armenorum litteram, probare sibi visus est eis quae Chardinus in Itinere persico X, pag. 26. (ed. Langl^s 1811. tom. IX. pag. 124.) de legendis Christianorum Persiae docuit. Ibi enim refertur ex evangelio quodam infantiae persico ,,qu'etant envoye d I’ecole pour apprendre rale, le maitre lui voulant faire dire a, il s’arrSta et dit au maitre : Apprenez-moi auparavant pourquoi la premiere lettre de V alphabet est ainsi faite. Surquoi le maitre le traitant de petit babillard, il repondit ; Je ne dirai point a, que vous ne me disiez pourquoi la premiere lettre est ainsi faite. Le maitre se mettant en colere , Jesus lui dit: Je vous V apprendrai done moi. La premiere lettre de V alphabet est formee de trois lignes perpendiculaires sur une ligne diame- trale (Va armenien est ainsi fait d peu prbs comme une m renversee) , pour nous apprendre que le commencement de toutes choses est une essence en trois personnes.^ Quibus Mingarellii de loco nostro coniecturis „minime locum restitutum et illu- stratum“ censuit Thilo. Ut enim, ait Cod. apocr. I. p. 292., taceamus coniecturas illas KaBii mepiopTacr et uiuapxoua re prorsus improbabiles, latina quam Mingarellius dedit inter pretatio constat verbis sine sensu, quorum plura graecis ne respondent quidem. Neque hoc auctor ipse innuit se figuram primae litterae referre ad illud trinitatis emblema ; quod tamen sumi potest si ab inepto monacho ilia verba assuta esse statuas. Nam Marcosiorum de pueritia Christi libellus referenfe Irena eo adv. haeres. I, 20. haec tantum continuit njpoainapaAapifidpouo'i 5(i eicr TOUTO KaKoTpo TO po^ioupyupia , ebe toO Kuptou roaiSda opToa Kai ypdpipiara papOapopTOcr, Kai tou 6i6aaK(iAou auTcp (jjiHuapToa, KaOdber tOocr eoTip, elooe aAc^ia, diDOKpipaffOai to dA(|)a' rodAip Te to fivcTa tou 6i6aaKciAou KeAeuaap- Toa eiineTp, anjOKpipao-Oai Top Kupiop- cu pioi mpoTcpop eicoe ti cctti to oAcpa, Kot TOTe not tpo) ti coti to 6HTa. Kai touto ejHyoupTai dber auTOu piopou to aypcocTTOp tTOiUTapicpou , o GcJjapt'poouep ep tc6 tuotco toO aAc^ia. Praeterea Thilo signifieavit pro ouct opa legi posse oua opaa, item jupTOua pro |upoua, uToapTDaxOepTaa vel u4)apiDax0tpTaa pro umapmouxOtp, cjjeyyoSoAouptaa
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A, VII.
147
Caput VII.
' COa 6e HKOuae(j o 5i6d(TKaAocr %aK)(aTocr Tacr locrauTao' Kai TOiauToo- QAAnyopiacT tou rupcoTOU Ypd(j|jiaToa eipHKOTOo- toG a3ai56cr, Htnopnaep eroi TOo-auTHp daroAoYfcip Kai SiSacKaAfap au- ToO, KOI eTcuep toTct ocrapouaip- oTpioi, HaaopH0Hp o rdAaa eYob, e(jiauTcp aia)(upHp roape)(Oop eoaio-ajaadpiepoa to ojaiStop toGto. “"^Apop oup auTO, ooapaKaAdb ere, d66Ac{)6 "IcoaHcl) • ou (|)epoo to aucTHpopToG fiAepipaTOcr qutoG, ou Tpapdb Top Acyop dooa^. toGto TO cuaiSiop yhy^^hGct ouk eaTi, toGto Supaiai kqi ooGp 6apidaar Td)(a toGto ojpo thct Koapiotuonacr eaTip ooofa
YcicTTHp toGto eSdoTacrep, nooia 6^ (jHTpa toGto e'^eOpexJ/ep, eYob aYpodb. oTpioi 4)(A6, e|H)(6T pie, ou ooapaKoAouOHaoo th Siapofct auToG- HtoaTHaa eauTop, o TpicrdGAioo- eyd)- HY0opit;6pHp e)(eip pa0HTHp, Kai 6up60Hp e)(eip 6i6daKaAop. ^ ^(5p0upoGpai c{)fAoi THp alaxupHp, OTi Y^pcop uoodpxoop uuio oraiSfou epiKH0Hp. kqi e\(X)
pro 6aAe(|)eYio0pTao' (cf. Cod. apocr. I. pag. CXIII.), denique toutouct addi posse ante Kapopac exei to a. Nuper vero ab eadem cum Mingarellio sententia de trinitatis symbolo profectus emendationem loci suscepit vir doctissimus Rud. Hofmannus, qui in libro quem inscripsit: Das Leben Jesu nach den Apokry- phen, pag. 222. banc emendationem proposuit; indbcr exei Kapopaa kqi peaa- XopciKTHpa, oucr opao ^upoucr, 6ta6aipopTa’ aupayopepoucr, u\}/ou0 pep too- peuopToo, Ke(|>a/\aioOpToa, Tpioupoua, opoYepeTo'uiudpxoua' 6e, unjoo’TaTouo', iaopeTpouo" Kapopaa exeia toO A. Qua ab emendatione non graviter differt quam ipsi proposuimus et in textum recepimus. Habet autem haec coniiciendi licentia in loco tarn corrupto non minimam excusationem inde quod uti non licet nisi codicibus recentissimis. Ceterum Syrus non habet quae hue conferri queant. Vide infra.
VII, 1. HUJopHaep: Dresd HTDcbpHaep | aiaxupup: uterque codex aiayy- pna, statimque post enjtaraaapepoa.
2. ou Tpapdb : Mingarellius corrigi voluit ou vcl roepi ou Tpapeib Cde quo semel dicam quid sentiam). Contra Thilo conlatis verbis codicis d in Ps. Matth. quae hue spectant: neo audire gravitaiem sermonum eius, potius reponi posse dixit oubfc Tpapop. Sed omnino emendatione non opus esse videtur. | e^uxeT: Thilo ex utroque codice edidit ejHxei. Hofmannus maluit ejHYGi- Puto e^nxeT U6 reddendum esse stupefaeit me. \ iDapaKO/\ou0Haco : ita Dresd ex emendatione ; a prima fuerat iDapaKO/\ou0Haopai | GauTop : ita ex Dresd et Bonon, nec corri¬ gendum duxi. Thilo dedit GpauTop.
3. YGpoop unjdpxoop: in codicibus scriptum est yep. urodpxGi, unde Thilonl 6a ante YGpoop supplendum videbatur. Sed epiKH0Hp in codice extremam sylla- bam compendio scriptam habet, quod non solvi debet 0h. Eo magis edendum
10*
148 EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. VIII.
GKKaKHcrai Kat aaao0a|jeT[j 6ia toutou tou cuai66cr' ou 6b[ja[jai yap ep TH oopa TauTH epiSAe\J/ai eTa THp o\|/ip auxou. Kal oarpTOop et- cDopToop OTi epiKH0Hp uojo aTai6tou piiKpou, Ti eyco etojeTp ; kqi xf 6iHYHcracr0ai ooepi rop (ioi eTooe Kapopoop xou nrpdbxou crxoiyefou; dypodb, (X) 4>iAoi • ou ydp apyAp Kat xeAoa auxou yipcbaKoo. ^ Toi- yapoup d-^iob ce, d6GA(|)e "IcoaHcJ), doodyaye auxop eicr xop otKop aou. ouxocr xi txroxe pieya ecrxip, h 0eoa h dyyeAoc, h xi eToooo ouK o?6a.
Caput VIII.
^ loop 6g ''Iou6afoop coapaipoupxoop xop XaKyafop , eyeAaae x6 cDai6top pieya Kai eTooep • pup Kapooo(|)Ope(xooo'ap xd ad, Kai SAeroexooaap oT xuc|)Aot xh KapSia. eydb dpa)0ep uodpeipii Tpa au- xoua Kaxapdaopiai Kai eia xd dpoo KaAeao), Ka0dba 6iexd|axo o dcooaxeiAaa pie b\ upida. ^ Kai oba x6 ooaiSfop Kaxeooauae xop
ita videbatur ut edidimus. | 6id xouxou xou loaidoa; Bonon 6id xoOxo xoG ujaidocr | epd\e\}/ai; ita Dresd; Bonon SAe\|/ai | eTixiopxoop: Dresd uujopxoop | o'xoi)(e!ou; Dresd et hoc et aliis locis axoi\iou etc, Par plerumque axi^oTop etc. I auxou YipobcKOOi uterque codex aOxoO ou yip-
4. ouxoa : in Dresd scriptum est nisi fallor xouxocr. Hinc malui edere ouxoa quam xouxo , quod apud Mingar. et Thil. legitur. Siniillima autem verba etiain apud Syrum leguntur. Ibi est enim; Scriba respondit et dixit: Rio est aliquid magnum. Est sive dens sive angelus sive - quid dicam hand scio.
Cetermn huic capiti respondent verba ea quibus in codice Parisiensi ista historia finitur. Praegressis enim illis: Kai dpanjxu^aa - - e6!5ao'Ke xop koOh- ynxHp, leguntur ibi haec: Auxoa 6e aio-xupOeio HTOopHoep, 6xi ouk oT6g oto- 6ep auxoa oT6e xd ypdppaxa. Kai eyepdeia dpexcopuaep oTKade, 6aupd;oop e^iaxdpepoa xd tuapddo^op. Denique additur in Parisiensi codice fragmentum historiae de pannis a puero tinctis, quam evangelium infantiae arabicum capite XXXVII. tradit, Graeci vero codices nostri reliqui non exhibent. Quod fragmen¬ tum sic habet:
(VIII.) nopeuopepou 6d xou''lHaou etde xi (codex xipa) epyaoxupiop Kai Tipa peapIoKop fidooxoop (sic) eta Ae'duxaa ipdxia Kai X56xcia xipda 6iacj)6poua cjiaiaa, to koO’ cKaoxop eKxeAcibp Kaxd xnp xoO epda eKdaxou SouAuaip. eia- eAdcbp oup TO nraidiop ^ luaoua [adde Tnpda? ropda xdp?] ouxooa moioOpxa Top peaptap, AaScbp Kai auTda gk xdbp orpoaKeipiepoop ucjjaapidxoop . . .
VIII, 1. roapaipoupToop : Mingarellio legendum videbatur uoapoipoupxoop („quum vero ludaei Zacchaeum prohro afjicerent“). \ codpeipii : Dresd njapfipioi | Kaxapdaopiai et infra Kaxapdaexai: uterque codex Kaxapdaaopiai et Koxap- pdaaexai. Thilo edidit Kaxapdaoopiat et Kaxapdauxai , quemadmodum etiam Mingarellius edi voluit.
2. dpaujHpoa: Dresd dpaiueipoa. Idem cum Bonon antea noapopyHaai.
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. IX.
149
AoyoiJ, euOecocr ecrdb6Hcra[j oi rudijTeo- of Oood th^ Kaxapa^ auroG ooecropTeo'. kgi ouSeicr dooo tots GToApia ocrapopYiO'cn auTop, oujoorr [JH KaTapdcreTai auTop Kai eayat dpdojHpocr.
Caput IX,
' Kai pi60’ Hpiepaa 6e Tipacr eojai^ep o^lHdoucr ep Tipi Sobpiani ep Groepopcp, Kai ep Tobp <irai6foop Tobp caai^opToop pier auTou ooe- crdbp dmo Tou 6cibpiaTO(T KaTOO dojeOape' kqi i66pTa rd dAAaujaiSia
Addam hoc loco quae apud Syrum pro capp. VI. VII. VIII. leguntur. (Cf. supra ad initium capitis VI.) Sed praeceptor, cuius nomen erat Zacchaeus, audivit eum loquentem cim patre suo et dixit; O impium puerum. iEt dixit ad losepTv pa¬ ir em eius: Usque quo non vis trader e Jmmc puerum, ut queat discere amare infantes suae aetatis et honorare seniores ? Joseph respondit et dixit ; Ut quis est aptus ad docendum puerum taleml Putatne convenientem se esse parvae crucil (?) lesus re¬ spondit et dixit praeceptori : Uaeo veria quae tu locutus es et haeo nomina, ego sum extraneus ah eis; nam ego alienus sum a vohis, quamquam hahito inter vos. Uonorem in carne ego non haheo. Tu es in lege , et in lege tu permanes, Nam quum tu natus es, ego eram. Sed tu putas te esse patrem meum. Tu disces a me doctrinam quam nemo alius novit nee discere (docerel) potest. Atque crucem, de qua dixisti, is por- tahit cuius ea est. Nam quando ego magnifice exaltatus fuero , deponam quicquid commune vestri generis haheo. Nam tu nescis tinde es tu; ego enim solus certo scio quando estis nati et quantum temporis hie remanehitis. Uhi autem audierunt, mirati sunt et clamaverunt et dixerunt: O mirahilem visum et aioditum. Verha eiusmodi nunquam audivimus quemquam loqtii nec sacerdotes nee scrihas nee Pharisaeos. Unde est iste natus, qui quinque annos natus est et loquitur talia verbal Non visas est unquam quisquam similis huic. lesus respondit et dixit eis; Miramini quod dixi vohis me scire quando fueritis, et adhuc plura dicere vohis haheo. Sed illi uhi audie¬ runt ta,cehant, neque quidquam dicere potuerunt.
Atque Zacchaeus praeceptor dixit ad Joseph : Jiigo doceho eum quod convenit ei discere. Ut misit eum in scholam. Ut ille quum intraret tacehat. Sed Zacchaeus scriha coepit docere eum alphahetum inde ah alpha et repetehat ei aliquoties toturn alphahetum. Ut dixit ei ut sibi responderet et repeteret; at ille tacuit. Turn scriha iratus est et percussit eum manu sua in capite eius. Ut Jesus dixit; Incus, quando ahsorhet ictus, fit eruditus, quamvis non haheat sensum ; ego vero possum dicere haeo quae a te dicta sunt cum scientia atque intellegentia. Scriha respondit et dixit ; JJic est aliquis magnus. Jlic est sive deus sive angelus sive - quid dicam nescio. Turn puer Jesus suhrisit et dixit ; Jnfructuosi fructus ferent et caeci videhimt fructus vitae iudicis. (Extrema cf cum Ps. Matth. XXXI, 4: Tunc Jesus laeto vultu suhridens de eo dixit — Fructificent infruciuosi et videant caeci et claudi amhulent recte ■ — ut redintegrate statu unusquisque revertatur et permaneat in eo ipso qui radix est vitae et dulcedinis perpetuae.)
IX, 1. eroai^ep : ita codices. Hinc per errorem Thilo edidit ciDai|6p | 6m- paTi: Dresd TOTDCO dcbpaxi, priore voce obelo transfixa | roeoebp; ita uterque codex. I iSopra xci aAAa: Dresd i6cbp xd dA\a; Bonon teste Mingarellio idopxa
150
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. X.
ec|)UYO[j, Kai KaTeo-iH o-lHaoucr [i6|joo-. ^ Kat eAOojjTecr oi
Tou Te6|jedoToa 6[jeKdAou(j [auTO^ obcr KaTaSaA6|jTa auTOjj. Kai o Ihctouc eTajejj' eyd) ouSemoTe KareSaAop auTOjj]. eKeT(joi be enjH- pea^O[j auTOfj. ^ KaTeaTHSHcrep o "Iho-ouct docro tou axeyou Kai ecTTH mapd to ooTobpia tou ooaiSfou, Kai eKpa^e (|)OopH pieydAu Kai etcoep' %Hpop, — OUTGO ydp to dpopia auTou eKaAeTTo — dpaaTaa eiroe pioi, cyob ae KaTefiaAop; Kai dpauTaa mapaypupia etooep • ouyi Kupie, ou KaTeSaAacr dAAd dpccTTHaacr. Kai i56pT6a e^eouAd- yncrap. ot be yopeTcr tou ojai6i'ou e662ao-ap Top 6e6p eooi tco ye- yopoTi cTHpiefop, Kai mpocreKupHaap tco^Ihctou.
Caput X.
‘ Her oAfyacr Hpiepaa o-yi^oop tkt ^uAa ep th yoopfa peooTe- pocr , eojecrep h d^ipH Kai 6iea)(icr6p THp fidcrip tou ujoboa auTOu, Kai e^aipioo- yepopiepoa dooeOpHo-Kep. ^ GopuSou be yepopiepou Kai o-up6popiHo-, eSpapie Kai to ooaiSi'op "iHcroua eKeu Kai giacrdpiepoo- 6iHA6ep Top oyAop, Kai GKpdTHaep tou peapfcrKou Top meojAHyoTa rooSap, Kai euOeooo- id0H. efme be tot peapicrKop- dpdaTa pup,
dAA.a I KaxeoTH: uterque codex KaxcSn. Emendandum esse KaTecTu vel Kore- peipep, iam Thilo notavit . . Syrus incipit hoc caput: Et iternni aliquando , in die sabbati (ut Ps. Matth. XXXII.)- Pro KaTecTH habefc remansit.
2. eAdopxea: uterque codex eAdopxa | tou Tedpedbroa: ita Dresd; Bonon TOU mciidlou Hyoup toO xedpecoTOcr | epeKoiAoup : Bonon, ut supra, epeyKoAoup. Sequuntur in codicibus haec doer auTop KaxafiAHOepra auTop, quae corrupta esse in promtu est. Praeterea excidisse aliquid, ex Latinis et Syris quae huic loco respondent verisimile fit. Cf. Tbom. Lat. VII. et Ps. Matth. XXXII. Syrus autem sic: Et parentes eius qui erat mortuus apprehenderunt eum et dixerunt ei: Tn mere jmerum fecisti. Et lesus dixit: Ego non eum mere feci. Sed illi vim at- tulemnt ei. | eiDHpea5op: Dresd croeipea^op, Bonon GUjeiped^oopTO.
3. oreyou: cf. ad B VIII, 1. Bonon crrcaTOcr. Thiloni erxeyoua vel erxeypou corrigendum videbatur. | KaxefiaAop: Dresd KaxefiaAAop | KaxeSaAao-: Dresd KaxeSaAAacr. Mingarellio et Thiloni edendum videbatur KoxeSaAea | dAAd: Dresd dAA’ | enii tco yeyop. CTupeiep : uterque codex guji to yeyopoTi onpeTop.. Syrus: Tunc ille descendit iuxta mortumn et dixit ei: Zeno — ita enim erat nomen eius — die: Egone te praecipitavit Sed surrexit subito et dixit ei: Non, mi domine. Et omnes mirati sunt, et parentes eius pueri laudabant deum pro his miraculis.
X, 1. yoopla: uterque codex yopla | GUJeaep : ita Dresd ; Bonon Koi gotg- crep I Dresd et Bonon A djupn. Dresd etiam diGuyucrep | c^aipocr: Dresd et Bonon ej aTpaxocr. Sinaiticus codex recte c^aipoa.
2. TO njai6. " IhooGo : ita Dresd; Bonon to tuai6. 6 " lnaouc | njodap : ita uterque codex | xcp peapioKop : Dresd xop peapiOKop, Bonon to peapiuKop [
EVANGELIUM THOMAE GllAECE A. XL XII.
151
Ta •^uAa kqi [j|jH(j6[jeu6 [jou. 6 66 o'x^Aoa i6(b[j to CDpoaeKu^jHo-a|j T6ajai6iop, AeyopTeo-* dAnGroa ajpeu|ja 0gou epoi- KG? 6p ICO (Dfai6fqp toutoo.
Caput XI.
^ "'OpToa be auTou G^aGTOUcr, ajGjJOJGi auTop h piHTHp auTOu u6cop dpTAHcrai Ka\ cj^GpGip Gp tco oTkoo, 6G6coKdbcr auioo u6piap. cp 6g tco oyAop cruyKpoucrao-, h u6p(a Gppdyn. ^"O 6G''lHcroucr dtoAob- aao- TO maAiop oocrGp Hp fiGfiAHpiGpocr, GycptiaGp auTO u6oop Kai HpGyKG TH piHTpi auTOU. i6ou(Ta 6g h piHTHp auTOU TO ycyopocT CTHpGTop KaTG<|)tAGl QUTOp , KQl 6lGTHpGl Gp QUTH TO. piUCTTHpia ci. gSAgotgp auTop oooioupTa.
Caput XII.
^ I idAip 6g Gp KQipcp TOU OTOOpOU 6-^HA0Gp TO (irai6l'op piGTO, Tou roaTpoc auTOU Tpa crooGipGi alTop Gicr THp ydbpap auTobp* kui Gp TCO atuGipGtp Top GoaTGpa auTOU GcrajGipG Kai to ajai5fop ^ Ihctouct cpa KOKKop (TiTOU. ^ Kat 0Gpfcra(r kqi dAooptaacr GOJorncG Kopoucr p, Kat KaAGcracr rndpTacr Toua coTOoyoucr thct KdbpiHcr GiaTHp dAoopa ■eyapfaaTO auToTcr Top crlTop, Kat ''looaH(|) G<|)GpGp to KaTaAGi(|)0Gp lOU aiTOU. Hp 6g GTOOp H OTG TOUTO GOJOlHaG TO (THpGTop.
BjpocreKupHaap to ujai6!op - - ep too njai6. toutoo : ita Dresd; Bonon nil nisi topoCTeKupHcap to njai6. touto. Syrus hoc caput X. non habet, ut nee apud Ps. Matth. invenitur. Est vero in Thom. Lat. capite VIII.
XI, 1. roeptnei : Bonon loepin. 6e | 6€6ooKdbcr; ita uterque codex. Thilo edidit 666ooKuTa, sed nescio an praestet hunc soloecismum cum tot aliis servare.
I auYKpouaacr: non cum Thilone scribendum puto O’uyKpouffao'a. Eodem enim soloecisrao dictum est in Sinaitico codice (cf. B X, 1.) njopeuopepoa 6g oupe- TplfiH etc. Apud Syrum pro e^aeToua est eixrTaeTOucr.
2. ouoep Hp SefiAHpepocr : ita Dresd; Bonon opnjep ilp fieSAnpepou | u6oop: ita uterque codex. Mingar. et Thil. correxerunt uSaTOcr | KaTe(|)iAGi: Bonon KaT64)!AHcrep ( eBKexn. auTop: Dresd et Bonon eB\. auTo. Pro 15000-0 5e usque rooioOpTO Syrus brevius sic: Sed mater eius Maria mirabatur omnia quae videhat.
XII, 1. i'po OToeipei ; ita uterque codex. Mingar. et Thil. correxerunt Tpo ozneipH 1 ciTop : Dresd oiTop, item infra | zooiSIop " IhooOo : ita Dresd et Bonom: sed Dresd supra lineam postrooiSiop adscriptum habet 6. | KOKKop o-Jtou: Dresd KOKK. aiTop
2. aAoopio-ao-: Dresd dAopaaou, Bonon oAopHO-ao. Mingar. scribi voluit dAopHoaa vel dAcopIcrao. Cum Thilone probavimus dAcopIo-oo, quamquam, ut idem notavit, cum pari probabilitate scribi potest oAoHOocr. | Kopouc: uterque codex KotpouG- I THp oAcopo: uterque codex Top dAoopa j KOToAeicjjOep : Dresd ex emendatione KaTaAH(j)0ep | eiuoiHO-G: Bonon ezooiHO-oo.
152
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. XIIT. XIV.
Caput XIII.
^ "O be CTjaTHp auToO TeKTOop Hp, kqi eoooiei ep tco Kaipco eKeipcp apoTpa Kat ^vyoua. eojerdy^ auTop Kpd/3SaTO(7 urapaTipocr ODAouafou oujoocr oaomcrei aurcS. toO be euda Kapopoc tou koAou- piepou epaAAaKTOu dpTocr KoAoEooTepou, pA e)(opTeo- ti ujoiHcrai, eToaep to njai6fop 6''lHcrou(T too ooaTpi auToO "IcoaHcj) * Geer kcItoo TO. 6uo OK TOU pecrou pepoucr Tcrocuomcrop auTa. ^ Kai
eoDofHaep''looaH(j) KaOdba eTcuep auTcp TO cuaiSfop. ecTTH be ©"iHaoucr OK TOU tTepou pepoucr Ka\ oKpaTHaep to KoAo^doTepop ^uAop, kqj eKTefpaa auTo Ycrop eooofHaep tou dAAou. Kai G?6ep o ooaTHp auTou "IcoaHcj) KQi eGaupacre, Kat ojepiAaSdbp to uraiSiop KaTe4)iAei Aey^^lJ ‘ paKoptocr eipi, OTi to ooaiSfop touto 6e6ooKe pot 6 Geocr.
Caput XIV.
^"I8dbp 6e o'lcoancl) Top poup tou oaatStou kqi THp AAtKtoTHTa, oTt aKpd^et, oodAtp eSouAeucraTO pA eTpat auTo dooetpop Toop paToop, Kat dujayaydbp auTO ooapeSooKep GTtpop 6t8aaKdAop. eTooe 8e 0 8t§dcrKaAoa too "looaAcI)* ujpooTop ajat8eucroo auTO to. gAAh- ptKci, eojeiTa tA tSpa'iKci. A'Set ydp o 6t5do-KaAo(7 TAp ooeTpap tou
Totam historiam paucioribus absolvit Syrus: iterum aliquando leszis
ludehat , et seminavit unam mensiiram tritici, et collegit centum cJioros et dedit eos populo vici.
XIII, 1. up, Kai erootet ; in utroque codice desideratur kqI. Mingarellius malebat rap einolet. | zuoiAaet: ita uterque codex. Thilo edidit rootHcrH | epa\- Aclktou opTocr KoAoSooTCpou, pA exopTea tI luoiHcrai: ita de coniectnra, quam Thilo iam pvaeiverat, scripsimu?. Codices habent epaAAaKTOu pA exopTOCTTt TUOiHcrai. Praeterea Thilo scribi malebat exopxecr Tt, quod nobis non videtur. | "loocTHcj) : ita Dresd; Bonon Tcp'lcoo-Hcj} 1 |uAa : Bonon ?UTa, et infra ^uxop.
2. enjoiHaep xoO aAAou: ita Dresd; Bonon exa. auxoO dAAou, pro quibus Mingarellius reponi volebat auxd dAAcp | kqi eOaupace: Bonon om koI | Kaxe- 4)!Aet : Bonon Kaxe(|)!AHcre.
Rursus Syrus pauciora praebet hunc in modum : Et lestts octo annos natus erat, et losepTi erat faber lignarius et nihil aliud faciehat quam aratra et iuga. Et quidam mandaverat ei grahatiim sex cuhitorum. Et erat non mensura in altero ligno, sed brevius erat altero. Et puer lesus apprehendit mensiiram ligni et tenuit et ex- traxit et fecit aequale alteri. Et dixit ad loseph patrem suum: Fac omne quod tu vis.
XIV, 1. 6‘'lcoffH4): ita Bonon; Dresd om. articulum | T0at5iou: ita Bonon; Dresd Tuai^oa | tuapedcoKep: uterque codex xoapedooKap | Adet: codices Tdei., Mingar. et Thil. probaverunt oT^e | xoeTpap x. TOai5Iou: Dresd tueipap x. ujatdocr
EVAN'GELIUM THOMAE GRAECE A. XV.
153
ToatSiou, KQI 6(|)oSh0h auTo- ojjoocr yp^H^cicr t6[j dAcj)d5HTop etue- TH8eue[j auTO ei0> ajoAAH(j oopajj, Kai ouk doreKpi^aTO auTcp. ^ ” Oore be auTcp o^lHcroua* €i dpTOOcr 8i8dcrKaAocT eT, Kai el oTSacr KaAd)a TQ YpdpipiaTO, eiore pioi tou d'A4>a xAp 8upapiip, Kdycb croi epd) THp Tou fiHTQ. ojiKpapOeicr 8e 6 8i8daKaAoa ekpoucrep auTOu eicr xAp K64)aAHp. TO 8e ujaiSfop njopeo-aa KaTHpdcraTO auTop, Kai euOeooo- eAiujoOupiHcre kqi etuecrep yapai eroi ropoacoarop. ^ Atne<TTpacj)H §6 TO oaai8(op etcr Top o?Kop "looaHcl). ^looaHc|)8e eAuTudOH, Kainrap- HyyeiAe th pHTpi auToO ornoocr e|co THa Gupaa pH duJoAucreia au- Top, 6i6ti dzuoOpHCTKOUcrtp 01 (Xfapopyi^opTecr auTop.
Caput XV.
^ MeTa be ypopop Tipd eTepoc mdAip KaGHyHTHa, ypHaiocr ({){Aoo- obp TOu''loocrH(|), etoaep auTop- d'yaye poi to ojaiSfop eta to eoaiSeuTHptop • Tcoocr dp 8upH0oo eycb peTa KoAoKiaa SiSa^ai auTO Ta ypdppaTa. kqi eTcoep ^IoocthcI) • et GappeTcr, d8eA(|)e, etuapop auTO peTa creauTou. kqi AaSdbp auTO peT auToO peTa (|)oSou kqi dydbpocr ojoAAoO, to be ajai6iop HSeooa eoJopeueTO. " Kai eicr- eA0dbp Gpao'uo' elcr to 6i5acrKaA6Top eupe fiiSAiop Keipepop ep too
I opcoa: Bonon otocdct | eTOeTH6euep: ita cum Mingar. et Tlulone. Codices fcTneTH)(euep. Thilo ,, nobis in mentem venerat eineTuxep vel epeTu^ep auTcp {locutus est cum eo), prompter seqq- koi ouk dnieKp. auTcp (fortasse auTO,'.“
Ita hoc caput Syrus praebet: St loseph cum videret mobilein eum esse, desi- derabat doceri euAU litter as, et duxit eum in domum scribae. St scriba dixit ei: Bio Alapli, et lesus dixit. St scriba porro volebat ut diceret Beth, et lesus dixit ei: Bic mihi primum quid Alaph sit, ac turn ego dicam tibi de Beth. Atque scriba ap- prehendit et percussit eum , et statim cecidit atque mortuus est. St lesus renit ad familiam suam. Atque Joseph vocavit Mariam matrem eius et locutus est cum ea et mandavit ei ut non permitteret illi egredi de domo, ne morerentur qui percuterent eum. Quae ratio prope ad evangelium Thomae Latinum nostrum capite XII. accedit.
2. THp ToO 6HTa: Dresd om tou j TOopeo-ac: ita uterque codex | eAitoo- GupHcre: codices eAumoOupHue
3. " ATOecrTpd4)H : codices dtneaTpdcjjHp | dTUoAuG-eio- ; in Dresd correctum esse videtur dtuoAuffHO- ] dmoOpHcrKOuaip : Dresd -crKOOcip.
XV, 1. cjjiAocr cop: codex uterque c|)iA. dp | KoAaKiacr: sic in codicibus est I 6i6djai: codices 6i5d|oo, quo servato Mingarellius vertit: fortasse ego eum do- cebo, si potero, lUteras cum blanditiis | ei: Bonon eiff | eroapop : hie accentus in Dresd est (item ut videtur in Bonon), non eiuapop j Aafidop auTO: Bonon KaB. auTop I dYOopocr: ita scripsimus cum Thilone pro dyopou, quod codices habent.
2. 0paauaei(7: codices GpaaupAo. Mingarellius^ legi voluit kqi e?creA0op
154
EVANGELIUM THOMAE GUAECE A; XVI.
d[ja\OY>opi Kai Aa6db|j auTo ouk djjeyiVcDO'Ke tq Ypd^Jjjara xd e[j auTcp, dAAd d^oi^cKT to axopa auxou eAaAei aj(jeu^axt dyfop, Kai t6(6aaK6 xd^ [j6^0|j xoua ojepiea-xdbxacr. dxAocr be cnoAucr aupeA- 86[jx6(7 caapio’XHKeicrap aKOUopxecr auxou, Kai eGaupia^op ep xh (bpaioxHxi xHcr diSaaKaAiac auxou Kai xh exoipiacria xdop Adyoop auxou, oxi pHooiop obp xoiauxa (|)0eYY^Tai. ^"‘AKOucracr 6e "loocrAcI) e4>oSH0H, Kai edpapiep eia xd 6i6aaKaAeTop, Aoyio’dpiepoa piA ouxocr d Ka0HYHXHO' eaxip douetpocr. eTooe be 6 Ka0HYHxAcr xoS '' loocH^* * Tpa eidAcr, d6eAc|)e, oxi eydb piep ooapeAaSop xd ooaiSfop doer pia0H- xAp, auxd be ocjoAAHa x.dpixoo' Kai o-ocju'acr pieaxop ecrxip * Kai Aoirodp diido ae, ddeA^ie, dpop auxd eia xdp oTKop aou. * ’’COcr be HKOUcrep xd ujaidiop xauxa, €000 000- oopocreYe^ao-ep auxep Kai etojep’ eooeidA dp0doo- eAdAweraa Kai dp0dbo- epiapxupHcracr, 6td ae KaKeTpocr d ooAHYOodeia ia0Hcr6xai. Kai ooapauxd id0H d exepocr KadHyHxHcr. ooapeAaSe 6e d "loocrAcj) xd ooaidfop Kai dooHA0ep eia xdp oTkop auxou.
Cautp XVI.
"'Gcaepixl/e be loocrA(|) xdp uidp auxou xdp " laKooSop xou dAcrai ■juAa Kai c|)epeip eTcr xdp o?Kop auxou* hkoAou06i be Kai id maidiop
Opaau eia, pro quibus certe praestat k. eiaeAOcbp 6paau eia | dpaVoYlcp; Mln- garellius corrigi volebat dpaAOYelcp | o)(Aoa 6e - - eOaupa^op; ita maximam partem ex Dresd edidimus praeeunte Thilone. In eo enim sic scriptum est; kqi dKOuopxea auxep. oxAoa 66 ujoA. aupeAO. TOapiaxHKHaap (sic, quod inapiaxH- Keiaap edidimus. Thilo njopeaxHKeiaap) dKOuopxea auxep, Kai e0aupia;op. Contra Bononiensis haec tantum babet: Kai dKOuopxea auxou, Kai eOaupa^op I pHTOiop cop; Bonon dop om
3. Kai e6papep elaxd - - dcoeipoa : ita Dresd; Bonon Kai e6pap6p dineipoa, omissis mediis. Praeterea sensus verborum pA oux. 6 KaOwY- eaxip dcueipoa satis aptus esse videtur. Alioquin suspicari possis legendum esse pA oux. 6 Ka0. eaxai dpdnjHpoa. Cf. supra cap. VIII , 2. et Pseudo-Matth. XXXIX, Quo loco gemino id ipsum quod coniecimus confirmatur verbis his : Quod cum audis- set loseph, currendo venit ad ianuam, timens ne ipse didascalus moreretur. | eI6Ha : ita etiam Thiloni scribendum videbatur. Codices T6Ha.
4. Kai njapauxd id0H 6 ex. Ka0.: ita Bonon; Dresd Kai eu0eooa 6 ex. Ka0. Id0H I ©"leoaHc}): ita Bonon; Dresd om. articulum.
Syrus totum caput XV. his paucis expressit: Scriba vero ad loseph dixit: Trade eum mihi, atque ego doceam eum. JSt lesus intravit domum scribae et sumpsit volumen, et non legebat quae ibi scripta erant sed magna miracula. Simillima tra- duntur evang. Thom. Lat. capite XIII. parte secunda.
XVI, 1. ?uAa Kai (|)epeip; ita Dresd; Bonon ^uxa Kai (jjepei | xd njaidiop
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. XVII. XVIII.
155
"iHaoua auTCp. Kat o-uAAeyo^JTOcr TOu''laKcbSou ra 4)pUYCt|ja, exiSpot eSaKG TH[j ^IctKdbfiou. ^ Kai KaTaTei[ja[ae|jou auxou Km
da[J0AAu[ieiJ0U ropocrHYY^^^^H d‘'lHcrou(T Km KaTG4)UcrHcr6 to Snypici' Km Gu6eoo(T eujauaaxo o ooopoo-, Km to Gnpiop eppayH, Km ooapauTa tpieipep o^laKooSoa uyihct.
Caput XVII.
^ Mexa be xauxa ep th Yeixopia xou " looaAcJ) [jocdop xi pHooiop dooeGapep, Km eKAaiep h piHXHp auxou o-4)66pa. HKoucre 6g ©"Iho-ouct dxi ODGpGoa piGya Kai GopuSoa y'HST‘<^G eSpcipie crcnouSafoocr' Kai Gupdbp xd uoaiSfop pGKpop, kqi H\|/axo xou o-xAGoua auxou Kai GtooGp- aoi AGyco, 6pGcf)oa, piA dojoGdpHcr dAAa ^Aaop, Kai Gaxoo piGxd xHcr piHxpocr crou. Kai guGuct dpaSAG\|/acr GyeAaaGp. Giooe be TH Yup^"^'' dpop auxd Kai boa ydAa, Kai pipHpiopGUG piou. ^ Ka'i iddbp 6 ojapGaxdbo- o'xAoa GGaupiacrGp, Kai GTooop’ dAHGcbo- xd ooai- 6iop xouxo H GGda Ap h aYY^'^oa Ggou, oxi coder ASyoa auxou GpYop Gaxip Gxoipiop. Kai g^hAGgp ©’'iHaoua gkgTGgp coai^oop piGxd Kai GXGpoop Doaidi'oop.
Caput XVIII.
^ MGxd be xpopop xipd olKodopiHcr Y^popiepHcr Kai Gopufiou piGydAou, Yaxaxo d^lHaoucr Kai dojHAGGp gooc gkgT. Kai idcbp ap-
^lucroOff: suppleviinus ^ Ihctoucj (scribi solitum icr), quod in utroque codice deest 1 xeTpap : ita uterque codex
2. Kaxaxeipapiepou : codices Kaxaxipapepou. Servavi nunc codicum scri- pturam cum Ming, et Thil. In ed. 1. edideram Kaxaxeipopepou, quod etiam Thilo „fortasse rectius“ dixerat, ] duooAAupepou : codices duroAupiepou | mpocr- hyY‘®'^P= Uresd njpocriYYHO’ep ; Bonon inpoHYY'o^Gp.
Syrus imprimis coniirmat quae Thom. Lat. capifce XIV. praebet. Verto autem ad verbum sic : Et iterum loseph misitfiUum suum lacoh ad colligendam stipuloAn, et lesus ivit cum eo. Et dum colligerent stipulam, vipera momordit laco- hum in manu eius. Et ut lesus appropinquavit ad eum, nihil aliud ei fecit quam ex- tendit manum suam ad eum et sujfflamit in plagam, et sanatus est. Non addit cum Latinis et Graecis et vipera mortua est.
XVII, 1. poffdbp : ita uterque codex. Correxerunt Mingar. et Thil. pououp I Kai Hxpaxo : ita rursus uterque. ] aoi AeYOO ; omnino ffoi legendum est pro uu, quod codd. habent. Bonon praeterea AcYOop | eerxeo : Dresd euxo. Mingar. et Thil. (cum Bonon ut videtur) ecro.
2. pexd Kai: ita Dresd; Mingar. et Thil. (cum Bonon ut videtur) Kai piexa.
Deest caput XVII. apud Syrum.
156
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. XIX.
0pooznoiJ jjeKpop Keipiepop ewe\6&eTO tho- xe'poo’ auToO kqi eTcoep* aot Aeyoo, apOpooiue, dpdcrTa, ocroiei to epyop aou. Ka\ euOeooa dpacTacr ropocreKupHcrep auTop. ^ '’I6dbp 8e o o'xAoa eGaupiacrep KQi etooep • TOUTO TO ujai6iop oupdpiop ecTTip* oooAAdcr ydp \[/u)(dcr ecroocrep eK OapaTOU, kqi exei adbaai eooaujdaHcr THcr2;ooHcr auToO.
Caput XIX.
i'''OpT0(7 be auTOU 8oo5eKa6TOU(T eojopeuopTO oT yopeTa auTOu KQTa TO e0o(7 elcT “iepouaaAHpi elc THp eopTHp toG ojdaxct pieTa THO- crupoSfaa auTobp, kqi pieTa to ajdaxct uaj6aTpe(|)op eicr Top otKop auTobp. Kai ep tco 0aToaTpe4)eip auTOua dpHA0e to maiSi'op "iHcroGa €10- "lepoo-oAupia' ot be yopeTa auToG epopiiaap auTop ep TH aupoSfa eTpai. ^ "OSeuadpTOop be o§op Apiepaa piida, e^HTOup auTop ep ToTa auyyepeaip auToop, kqi pin eupopTea auTop eAuujH- 0Haap, Kat uiueaTp6\|/ap ludAip eia THp ojoAtp ^HToGpTea auTop. Kai pieTo TpiTHp Hpiepap eupop auTop ep tco 'iepop Ka0e^6piepop ep pieacp Tobp SiSaaKaAcop Kai dKOcopTa kqi epooTOopTa auTOua. ujpoa- eTxop be TudpTea kqi eGaupia^op, cocoa coaiSfop ucudpxoop dcooaTO- pii^ei Toua copeafiuTepoua kqi 8i8aaKdAoua toG AaoG, ecoiAuoop tq Ke^idAaia toG popiou kqi Taa coapafioAda Tcbp copocljHTdop. ^ I Jpoa- eA0oGaa 6g h piHTHp auToG Mapia etcoep auTop' TpaTi toGto ecooi'- Haaa npiTp, TeKpop; iSou oSupdbpiepoi ei;HToGpiep ae. kqi eTcoep auToTa
XVIII, 1. peKpop Kcipepop: ita Dresd; Bonon Keip. peKpop | eroeAdfieTOi Bonon einefidAeTO.
Etiam hoc caput desideratur apud Syrum.
XIX, 1. TO njai6.''lH<JoO(J: ita Dresd; Bonon to njai6. 6 ” Ihct. Consentit Syrus, sed pro eTOopeuopTO oi Yopefcj auToO usque perd tho aupod. auToop habet veniebant Hierosolymam , ut erat mos losepho et Mariae ela THp eopTHp auTcbp. Turn pro dpTAde etc. habet remansit Hierosolymae , et nec Joseph nec Maria mater eius sciehat, sed epopioap auTop etc.
2. unje<7TpeN|/ap : uterque codex OroocrTpe\|/apTecr | kqi dKOuopTa; ad haec uterque codex addita habet toO popou Koi aKOuopTa. Quae delevimus nunc consentiente Syro, sed iani Thiloni delenda videbantur. | uiodpxoop: codices uojdp)(ei. Syrus maximam partem confirmat Graecum. Ad anyY^peo-ip auTOop addit Kai ep toTc YpooaToTa auTobp. Post ep pecrcp Trap 6i6ac7KdAoop pergit: et audientem eos et respondentem ad eorwm q^iiaestiones. Ad Taa roapaflo- Adcr Tcbp t0po(|)HT. addit Kai Td puuTHpia, et i^ost hanc vocem addit et audien¬ tem verba quae crant in leye, qiribus reddit Td Ke^icj), too popou.
3. ipaTi: ita Dresd; Bonon om ti | oSupcbpepoi : codices 66up6pepoi, unde Alingarellius male adscripsit db^ipopepoi. Syrus pro 5HTeTTe expressit e^HTeiTe,
EVANGELIUM THOMAE GRAECE A. XIX.
157
6 "InaoCa* ti ^ae ^HTetre; ouk oT6aTe oti toTct tou OTaTpoo- piou 6eT etpai pie; ^ C)i 6e <:|>apiaaToi etajop* au eT
piHTHp TOU iDai6tou TOUTOu; H 6e etujep' eyoo eipii. Ka\ eiojop cxuth piaKapia cu et ep yupai^ip , oti HuAoywaep o Oeda Top Kapmop thct KoiAiao" crou" ToiauTHp ydp So^ap Kai TOiauTHp dpeTHp Ka\ o-o4>iap 0UT6 T8opep ouTe HKOuaapiep moTe. ® "Apao-Tda 6e "Iho-ouct hko- Aou6Ho-ep TH pHTpi auTOU, Kai Hp umoTaaaopiepoa toTo yopeuaip auTOu. H be piHTHp auTOU 8ieTHpei todpTa to. yepopiepa. 6 be ‘'IhctoOo' ujpoeKoooTe (TO(|)fa Kat hAikio. kqi ^.apiTr auTcp A 6o|a eicr Toua aidbpacr Toop atdbpoDp, djaAp.
4. Kai <^>apicraToi ; ita Bonon; Dresd kqi oi (^apic. [ paKapia cru ei; ita Dresd ; Bonon oni et. Syrus pro eituop habet; responderunt et dixerunt; verba A
eT-ojep- eycb dpi usque au et ep yupaipp praeterit, pergens 6 Kupioa euAo- ynffep ere* TOiauxup ydp do^ap Kai ao(|)iap ep njaidloic ouxe i6opep outg HKOuaapep rooxe AaAuaat xipa.
5. X. yop. aOxoO : ita Dresd; Bonon t. y. auxrop. Syrus tantum auxoTcr babet. [ ujdpxa xd yepopepa: Syrus ludpxa xd pApaxa xaOxa. j OTpoeKoroxe; Syrus praeponit exeellehat et; deinde om. Kai hAikio, ad xdptTi vero addit tnapd 6ecp Kai tnapd dpOpdbinoio- (ex Luc. 2, 52). 1 Trap aicbprap: ita Dresd; Bonon
Syrus nil praeter dpAp babet, omissis aOxro A 66^a etc.
oin.
cyrrpAMMA Toy Anoy AnocxoAoy ocoma THC riAiAiKHC ANAO'o<j)Hc Toy Kypioy.
Caput I.
"A[jaYKaTo|j HYHad[jH|j eYO) ©oojjiaa 6 ’ IcrpanAtTHa YfJoop'crai maai toTct eOpoucr d6eA(|)oTcr xd oaaiSiKa [jeYciAeTa ocra ecooiHaep 6 Kupioo- Hpidbp "iHaoua XpiaTocr dpaaTptcjjopiepoa o-(X)|jiaTtKOOG- ep rooAei Na^aper, eAOdbp ep roepiojTcp exei thct auTOU HAiKi'acr.
Caput II.
^ Mia Tcdp Hpepdbp i3po)(H(T Y^popiepHcr e^eAOobp toG oTkou ou Hp H pHTHp auTOU 6ajait;ep ep th yG, ep6a Kareppeop uSaxa* Kai TuoiHaacr AoVkouct, KaTHp)(opTO to. uSaxa, kqi eujAH0Hcrap oi AaK- KOt uSaxocr. eTxa AeYcr OeAoo Tpa Kadapd kqi epdpeia
u6axa. kqi euOeooa eYepopxo. ^ Aiep)(6piepoa be xia njaTa^ Appa xoG Ypcipipictxeooo' kqi Saaxd2;oop fiaG6op e^ ixeacr Kaxeaxpev^e xoucr Aokkouct 6id XHcr Sau6ou, Kai ye^GOH xd u6axa. kqi crxpa(|)ei(T o ^iHaoucr e(|)H auxop* daeSH kqi oaapdpopie, xi ere HSi'KHcrap oi AdKKOi Kai e|eKepoo(Taa auxoucr; ou pA drneAeuaei xAp oSop aou, kqi doxo- ^HpapOHcr oba xAp SaGSop Hpnxep Kaxe^eia. ® Kai rnopeudpepoo- pexd piKpop luecrdbp dajev|/u|e. Kai TSopxa xd osaiSfa xd aupouai- ^opxa auxep eOaupaaap, Kai dooeAOopxa di]OHYY^''^^P T'co oxaxpi
1. e-j eOpouCT: ita Sinaiticus codex, sed codd. quattuor reliqui edpeop. ApayKaTop usque 6 Kup. Hpenp "Ihu. Xp. cf. cum codicibus Parisiensi et Vindo- bonensi.
II, 1. Cf. A II, 1.
2. 3. Cf. A III, 1—3.
fiaO^iop e} ixeacr: A III, 1. KAd6op iTcaa |"A(Te6vd servavi codicis scriptu- ram, quae eadem esfc in Dresd et Bonon. ] dzueAeuaei : h. 1. in codice est dtnt- Aeucricr, paullo infra diueAeuaci ; bine utroque loco -<rei edendum videbatur.
EVANGELIUM THOMAE GRAECE B. III. IV.
159
Tou Te0[jecoTocr. Ka\ 5pa[idb[j eupe to tuaiSiop TeOpHKOcr* Kai aoj- HAOep eyKaAoop tco "IcoaHcl).
Caput III.
^ 8e ^iHcroua eoaofhKrep eKeipou tou ojhAou aTpouOia iS* Hp §€ aaSBaroy. Ka» Spapidbp ep maiSfop aou YYe>A.6 too loocrHc|) AeYCop' tSou TO ooaiSiop crou inaf^ei urep* to puaKiop, rooiHaacr eK toG oohAou aTpouGfa, o ouk e^ecrTip. ^ O 6e aKOUcracr enjopeuGn KQi AeY6i njpoa ToooaiStop' Ipai i TauTa cooteTa, fiefiHAooo'acr to crafigaTop; o Se "Iho-ouct ouk aojeKpiOn auTcp, dAA’ epSAexl/ao- eiui Tct (TTpouGia Atys'' GrodyeTe oaeTdaGHTe Kai ptppHo-K6o-0e pou i,oopTa. Kai dpa tco Aoycp ooeTaaGepTa apHA0op eicr Top aepap. Kui T6(X)p "loocTHc^ cGaupaaep.
Caput IV.
^ MeTa 6e Tipacr Apepacr 5i6p)(opepou tou Ihcou pecop thct cuoAeooo", coaiSiop ti pT\|/ap Ai0op kqt auTOU e'cuAH^ep auTOu Top cbpop. KQi cTcaep auTCp o^lHaoucr* ouk aojeAeucrei THp o6op (Tou. KOI 6u0eoo(T KaTaojeadbp KdKeTpocr dojeGapep. oi 6e TuyopTec e^e- coAdyHcrap AeyopTecr' cooGep to (irai6fop touto ecTTip, oojoocr cuap pHpa o Aeyei epyop yfpeTai eTOipop; ^ AAAa KdKeTpoi dmeA0op- T6a eyKaAoup oopocr ^lcoaH(|) AeyopTecr* ou SupHcrn peG upcop oiKeTp cp TH cuoAei TauTH" 61 5g SouAh, ^iSacKG TO ajai6iop cou euAoyeip KQI pA KaTapacGar kqi ydp tq coaiSfa Apoop GapaToT, Kai map o Aeyei epyop yipeTai eTOipop.
III, 1—2. Cf. A II, 2 sqq.
Spapdbp: in codice estdpapop, sed statim post Aeyojp et TOOiHoacT. Eo vero magis Spapcbp edendum vldebatur quoniam Sinaitici codicis scriba saepe o pro CO posnit, quemadmodum antea habet oopaTiKCOcr, e^e.\0op, euOeocr, too- peuopepoo- p. p. njeaop, kq! 6pap6p eupe | puciKiop: in codice Sinaitico est puQKip, quam ad formam recentiorem scriba recentior antiquiorem deduxisse videtur; in Dresdensi vero et Bononiensi aperto vitio puaKop (i. e. puQKOp) scriptum est.
2. Haec magis cum Parisiensi quam cum Dresdensi scriptura conveniunt.
depap; ita in codice scriptum est.
IV, 1. Cf. A IV, 1.
dine/Keuffei: ita codex habet. Vide ad II, 2.
2. Cf. A IV, 2.
cyKaAoup : sic in codice est.
160
EVANGELIUM THOMAE GRAECE E. V. VI. VII.
Caput Y.
Kat KaOiaacr o''looaH(|) eoji Tou0p6[jou aurou, eaxH to U7ai6i0[j e'laaopocrOep auTou* Kai KpaTHcracr auxou gk xou coxiou eOAix^e cr4)0- 6poo(j. o 6e’lHaoucr dxept(Ta(7 auxco elooep* dpKexop croi ecrxfp.
Caput VI.
^ 1'h be eooaupiop KpaxHcraa auxou xHcr )(eip6(T HYaye oopoa iipa KaOHyHXHp, %aK)(aTop opopiaxi, kqi cj)Hai oopocr auxop* AdSe x6 ooaiSiop xouxo, KaOHyHxd, Kai 6i6a|op c|)Haip
GKeTpocT’ <xrapd6ocr pioi auxo, d6eA(|)e, Kdydb 6i6d^oo XHp KQi cuefaoo euAoyeTp oodpxacr kqi piA Kaiapdo-Oau ^ Kai dKouaao- o^lHcroua eyeAacre Kai (|)Hcri mpoa auxoua* upieTa d oT6axe Aeyexe, dyob be mAeioo upidbp eooio-xapiai • oopo ydp xdbp atdbpoop eipii. Kai oT6a 000X6 eyeppHOncrap o\ ooaxepea xoop ooaxepoop upoop, Kai eoofaxapai oDoaa exH xHcr ^oofia upoop. Kai dKOuaacr xicr e^eooAdyH. ® Kai oodAip etooep auxoTa 6 "Iho-oucf- Oaupd^exe oxi elooop upTp 0X1 oT6a ooocra exH xHcr goofier upoop* dAH0dbcr o?6a oooxe eKxf(T0H o Koapocr. i6ou ou ooicrxeuexe poi dpxr oxap T8Hxe xop exaupop pou, xoxe ooiaxeuaexe oxi dAH0H Aeyoo. oi 6e e^eooAHauopxo dKouop- xecr xauxa.
Caput YII.
^ I pd\|/aa be 6 XaKyaToo" xAp dAcbaSaxop eSpaTcrxi', Kai Aeyer oopoa auxop • dAcjsa. Kai c|)Haip xo ooai8iop’ dA(|)a. Kai au0ia o 8i- SderKaAoo-- dA(|)a' Kai x6 ooai8i'op opofoocr. etxa ooaAip 6 SiSdcTKa- Aocr eK xpixou x6 dA(|)a. xoxe epfiA6\|/aa 6 ’'iHaouir oep Ka0HyHXH Aeyer au x6 dA(|)a pA ei6dbcr oooocr d'AAop xo fiHTa 8i6d'^Ha; Kai dp^dpepoa xo ojai6top aooo xou dA(|)a eTooep a<^’ eauxou xd kS
V, Cf. A V, 1 — 3, ubi raulto plura nostris leguntur.
VI, 1. Cf. A VI, 1. 2.
2. 3. His quae respondeant A non habet. Sed cf. VIII, 1.
2. ejezDAdyH ; in codice scriptum est ejeujAdyia’ep.
3. 0aupa;exe: de coniectura addidi, etsi ipsius scriptura codicis videtur ferri posse. Hue confer evang. Thom. Latin. VI, 4. | luoxe eKxiff0H; codex oxe cKXiadup I UTKrreuo'exe: codex OTiaxeuanxe.
VII, 1. Cf. A VI, 3. Pro 6i5djHa praestare videtur diod^eicr.
EVANGELIUM THOMAE GRAECE B. VIII. IX.
161
Ypd^^aTa. ' 0?Ta Kai au9icr Aeyei ' d<oua"0|j, 6i5d(rKa\e, th[j Tci^ijJ Tou ojpdoTOU YP'^HpioLTOO', Kui Ypd)^' ojocroucr nrpocroSoua" kqi Ka(j6(jacr e\e\ Kai yapaKTHpacr ^'Jpoucr SiaSai'iJopTac crupaYoptepoua. Kai dKOUcra(T 6 XaK)(aTocr Tcicr TOtauxacr nxpocrHYopfaa tou tpocr YpdpipiaTOO’, eKooAaYeio" ouk et^ep dujoKptOHpai auxop, Kai (XTpacjjeicr Aeyei too "IodcthcI)* d6eA4)6, to nxatSiop touto dAH0a)O' ouk eaTi YHY^pecr* ctpop oup auTO dox’ epiou.
Caput VIII.
^ MeTci be TauTa piia Trap Hpiepdop Hp 6 "iHaoua ajat:;oop cup ciAAoia uxaicrip c-nxdpoo Sictxgyo’-' oTkou. Kai KaTooGiG-Gop gp ajai6iop UJJO d\Aou KpHpipi:;6pigpop eoxi thct yho", Kai doocOapep. Kai i66p- T6cr 01 a-upiajai:;opT6cr auTox oxaT6€o- Gc|)UYop, Kai piopocr o ^iHaoua OaxeA6ic|)0H tcrToocx eaodpoo tou crTeyou ou KaTeKpHpipi(T0H o oxaTa. ^ Kai pta06pTecr oi yopel'T tou T60pHK6Toa- xi[xai56cr gSpajaop pieTa K\au0piou, Kai eupopTea Top piep tixaT6a KaTa yHcr pei<p6p Kefpiepop, Top 6t ''iHTOup dpoo0gp eaTd)Ta, uxtxoAaSopTecr dbcx uox’ auTOu KaTaKpHpipicr0Hpai Top axaT6ap, Kai dTepf^opTec dopeiSi^op auTop. *"0 Sg^lHcroucr i6oop eu0eooa- KaTeoxH^Hcrep duxo tou Sittgyo'Ji ^ai ecTTH cxpoa Kec|)aAHcr tou Te0pHK6Tocr Kai AGyei auTcp’ %Hpop, el 6Yc6 ere KaTtSaAop; dpdcTTa Kai eiJXG. ouTOOcr ydp GKaAeTTO o oxaTa. Kai diaa too Adyop dpeexTH o uxaTcr, Kai oxpoo'KupHa'acr Top ''iHO-OUp G?xtx6p' KUpiG, OU (7U plG KaTCfiaAGCT, d\Ad pGKpOp OpTa [JG G^oboocraa.
Caput IX.
^ Kai piGT oAi'Yacr H;Tepaa axi^oop xicr Toop yeiTopoop -^uAop daxGTGiJG THp /3d(Tip TOU nxo66a- auTOU 6id tou uxgAgkuoo-, Kai G|ai-
2. Cf. A VI, 4., ubi scripfcuram libri ratlo.xe critica restituera conati suinus. SLnaiticam vero scripturain intactaia reliquimus, nisi quod jupoua pro o^upoua (etiara Dresd codex 1. 1. ^upouT, non ^upoua, liabet), item 6iaSa!(J0px. pro 6ia- SepopTaa edidimus.
VIII. Cf. A IX.
1. axeyou: videtur xo axeyop etxo bicxcyop recantioribus pro x6 erxeyoo, « CTxeyH placuisse. Etiam Dresd A IX, 2. habet doxd xou axeyou.
2. Top njaT6ap ; ita h. 1. codex.
3. XApop; in codice scriptum est ^fipoop.
IX. Cf. A X.
1. DjeAeKuocr-. codex togAckoo-.
Evang. apocr. ed. TiscUcudorf. Ed. H. i i
162
EVANGELIUM TKOMAE GRAECE B. X. XL
[.loa YeyoiJCiocr A'jjeAAejj doDo6[jHaK6iiJ. ^ Kat Aaou cru(j6e5pa}jHK6- locr dooAAoO (TupHA6e[j Kai 6 "{HaoOo- eKeT. ^ Kat d\|/d|ae[jocr tou (DeujAHY(J&pou (Uo66cr tou peajjiaKou, kqi euGeoocr idaaTO auTop, Kai c})Hai[j auTcp • djjdcTTa, (TYiao|j to. "^tjAa crou. kqi dpacTTaa oupoor- eKupHcrep auTop, euxaptaTcop kqi (TYi^oop tol -juAa. 6[joioocr kqi oodpTecr oi dpTca tKoT OaujjdcrapTea HUYaptaTHcrap auTOO.
Caput X.
Fepopiepou be auTOU eTobp s, doreaTeiAep auTop Mapidpi A piHTHp auTou KopiiVat uSoop 6K THcr ujHYHcr. ujopeuopiepotT be crupe- TpffiH A 06pfa auTOU. Kat dujeAOoop ep th (UHyh A'ruAoocre Top etnep6\jTHp auTOu Kat dpTAnaacr uSoop eK thct ujhyhct enjAHaep auTop, Kat AaScdp duJHYCiYS to u8oop th pHTpi auTOU. tSoucra be tKefpH e^eujAaYH, Kat ooepioaAaKeTcra KaTec^ttAet auTop.
Caput XI.
^ cbOdcracr be to oySoop thct AAiKt'aa eToa, oapoaeTayH o !cocrHc|) UODO Ttpocr ujAouatou KpdfifiaTop oiKo6opHaat auTOD • TeKTOop ydp r p. Kat e-^eAOoop ep Tcp dypcp ujpocr cruAAoyHp ^oAoop, crupHA- 9ep auTop Kat 6 ^{naoucr. Kat Kovl/ac 6uo |uAa Kat ujeAeKtaaa to ep eOHKep toAHaiop tou dAAou, Kat peTpHcaa eupep auTo koAoSoo- Tepop, Kat i8o6p eAunjAOH, Kat et;HT6t eupeTp eTepop. ^"ISoop be 6 "'iHcroC'cr Aeyei auTcp’ 6ea to. 6uoTauTa opov ropocr laoTHTa dp(|)0- Tepcop oDpoTopcop, Kat 6taujopoup6po(T 0 "loocrAc^ ooept toutou, ti fiouAHTat TO ooat6t'op, eoaotnaep to rnpoo’TaYOep. Kat Aeyet auTop (ifdAtp’ Kpo-THaop laYUpdoa to KoAofiop juAop. Kat Oaupd^oop 6 "loJcrHcj) eKpaTHcrep auTO. t6t6 KpaTHaacr Kat ©"iHcroua to eTGpop aKpop eVAKuaep auTou THp aAAHp orpoTopAp’ eujotHaep KdKeTpo Tcop TOU dAAou ■^uAou, Kat 4)Hcrt tupoa Top ^loocrH(|i • pHKGTt Auujot. dAAa zjjotet dKcoAuTcoa to epyop aou. Kat ISoop CKeTpoa uojepe-
X, Cf. A XI.
XI, 1. 2. Cf. A XIIT.
1. TcpocreTaYH : codex TupoacYdyH.
2. eKpoTHcrep auTo: codex tKp. auTop, item infra enJOiHaep KOKeTpop | ei/V Kuaep : codex HAKiiaep.
EVANGELIUM THOMAE GRAECE B. XI.
163
6au[jacrep, Ka> fcctuT6(j’ [jaKapioo- eipit eycib, 6ti toioutojj
oaaT6d (joi eSooKep 6 6e6cr. ^ " Auj6A06[jtco[j be ep th moAei Smyn- aaTO TH Mapidp o''looaHc|). eKefpH be dKoucaad t6 kqi fiAeuJouaa id oaapd6o|a pieyaAeTa toO uTou auTHcr eyaipep, ^o^d^oucra auTop aup TOO ooaTpi Kal tc» dytop oopeupaTi pup kqi dei Kot eTcr touct alcopacr Tcdp aTcbpoop, dpHp.
3. Kaec A XIIL non habentnr. peyaAeTa: codex peyaVia.
11*
mCIPIT TEACTATUS DE PUEEITIA lESU SECUNDUM
THOMAM.
Caput I. QUOMODO MARIA ET lOSEPH FUGIERUNT CUM EO IN
EGYPTUM.
^ Cum facta fuisset conturbatio, quoniam requisitio facta fuit ab Herode de domino nostro lesu Christo , ut eiir.i iuter- ficeret, tunc angelus dixit ad loseph: Tolle Mariam ct pue- rum eius, et fuge inEgj’ptum a facie eorum qui qiiaerunt eum interficere. Erat autem lesus annorum II cum ingressus est in Egyptuin.
^ Et deambulante eo per agrum seminatum, porrexit ma- num et tulit de spicis et posuit eas super igneni et trituravit, et coepit comedere.
® Cum autem in Egyptum introissent, acceperunt liospi- tium in domo cuiusdam viduae, et fecerunt in eodem loco annum ununi.
* Et factus est lesus anni tertii. Et cum vidisset pueros , ludentes, coepit ludere cum eis. Et accepit piscem unum aridum et misit eum in pelvim. et praecepit ei ut palpitaret.
1. 1. Cf ad haec Ps. Matth. 25.
2. Similiter scriptum est in codice b (cf ad Ps. Matth. XXV . adnotata) : In ilia quiclem die exiens lesus de civitate ilia i)errexit in agrum [et] tulit de spicis frumenti in nianu sua. Reversus ad civitatem illam posuit eas super ignem triturans eas, et coepit edere. Dedit autem talem gratiam illi agro ut singulis annis cumfue- rit seminatus , tot modios grani domino suo reddat quot grana de ipso sumserat. Factumque est. Cf. et. infra cap. X.
3. Eadem fere verba in D reperiuntur, quae iaiu ad Ps. Matth. XXV^. ad- scripsimus. Legitur enim ibi : loseph autem et Maria hospitium acceperunt in domo cuiusdam viduae, feceruntque annum in eodem loco.
4. Ilaec ita d : Ft factus est lems annorum trium. Ft cum vidisset ludificare pueros, coepit ipse ludere cum eis. Cumqu.e accepisset piscem aridum qui erat sale (cod. soli) iactatus, misit eum in pelvim cum aqua et praecepit ei ut palpitaret. Ft
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. II.
165
Et coepit palpitare. Et dixit iteriim ad piscem: Reiecta sal tuum quod habes, et anibula in aquam. Et factum est ita. Yidentes autem vicini quod factum fuerat, nuntiaverunt mulieri viduae, in cuius domo morabatur Maria mater eius. Ilia vero ut audivit, cum festinatione magna eiecit eos de domo sua.
Caput II. QUOMODO MAGISTER EIECIT EUM DE CIVITATE.
‘ Et deambulante lesu cum Maria matre eius per medium forum civitatisj respiciens vidit magistrum docentem discipu- los suos. Et ecce XII passeres insidiantes inter se ceciderunt jier murum in sinum illius magistri qui pueros docebat. lesus autem cum vidisset, hilaris factus est et stetit. * Cum ille doctor vidit ilium liilarem factum, cum furore magno dixit discipulis suis; Ite adducite eum ad me. Cum autem sustu- lissent eum, magister apprehendit auriculam eius et dixit: Quid vidisti quod liilaris factus es? At ille dixit ei: Magister,
coepH palpitare. Ut dixit iterum ad piscem: Iteiacta (sic) sal tuum quod Jiahes et ambula in aqua. Ut factum est ita. Videntes autem vicini qtiod factum fuerat, nun- ciaverunt mulieri viduae, in cuius domo moraltatur ]\£aria mater eius. Ut autem audita sunt talia, cum festinatione eiecit eos de domo sua. Similiter b (vide supra ad Ps. Matth. XXV.): Dearnhulante lesu per ripam maris, piscem marls mortuum ac aridum vidit: accepit ipsum in pelvim [et] praecepit ut palpitaret ; qui statim in aqua coepit hue et illuc discurrere. Videntes autem vicini nuntiaverunt viduae , in cuius domo fuer ant hospitati. Ilia vero ut audivit, existimavit quod magi essent [et] cum festinatione eiecit eos de domo sua.
Ceterum verba: Et coepit palpitare ex D inseruiraus libro Vaticano, item ex illo dedimus sal tuum quod pro salem tmem quod.
II. Ita titulum restituimus, in codice enim est: Quomodo Maria eiecit eum de civitate. Pro Maria possis etiam magister cum Maria corrigere ; sed praestat quod in textu posuimus.
Eadem fabula in Parisiensi codice babetur capite XXVI., quod inscriptum est: Ue risu lesu propter passeres sibi invicem insidiantes.
^ Et deambulans lesus cum Maria matre sua per medium fori civitatis illius, respiciens vidit magistrum quendam discipulos suos dobentem. Et ecce septem (sic codex. Videntur in antiquiore exemplo VII et XII confusa.) passeres insidiantes inter se ceciderunt per murum in sinu magistri qui docebat pueros. lesus autem cum haec vidissef, hilaris factus est. ^ Ut autem vidit eum doctor hilarem factum, cum furore magno ait discipulis suis: Ite et adducite eum ad 'me. Cum autem susiulis- sent eimi, apprehendit auriculam (Tliilo male amiculum) eius et dixit: Quid vidisti quia hilaris factus esl At ille dixit: Magister, ecce manus plena tritiei. Et hie
166
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. III.
ecce nianiis plena tritico. Ostendi illis et sparsi triticum. quod in periciilo e medio gerunt: propter lioc enim pugnaverimt intra se iit dividerent triticum. ^ Et non praeteriit inde lesus donee adimpletum est. Et hoc facto magister coepit eum pro- iicere de civitate una cum matre sua.
Caput III. QUOMODO lESUS EGRESSES EST DE EGYPTO.
^ Et ecce angelus domini obvians Marine dixit ad earn: Tolle puerum et revertere in terrain Iiidaeorum; defuncti sunt enim qiii quaerebant animam eius. Surrexit aiitem Maria cum lesu, et perrexerunt in civitatem jSTazaretli quae est in propriis rebus patris sui. ^ Ut autem exiit losepli de Eg}'pto post mortem Herodis, tulit eum in deserto usque dum fieret tranquillitas in lerusalem de his qui quaerebant animam pueri. Et egit gratias deo quod dedit inteliigentiam, et quia invenit gratiam coram domino deo. amen.
ostendit spargens triticu-,n, quod cum periculo emit, (his inulto rectiora praebet a) Fropter hoc passeres pugnaverunt ut dividerent triticum inter se. ^ Ft non inde praeteriit lesus dmnec id quod dixerat (? docueratt Scriptum videtur duxerat) ad¬ impletum est. Ft ipse magister cepit iaotare eum d,s ipsa civitate cum Maria matre eius.
Ill, 1. et perrexerunt: et non est in codice Vatica ao. His respondent quae capite XXVII. Parisiensis praebet. Praeniisso tituio : Fe egressu lesu et Mariae de Fggpto , ibi haec leguntur: Angelus d.omini ohviavit Mariae et dixit; Tolle puerum et revertere in terram ludae; defuncti sunt enim (Thil. male ii) qui quaere¬ bant animam pueri. Surrexit autem Maria cum lesu, et perrexerunt in civitatem Capharnaum, quae est Tyheriadis, in propriis rebus patris sui. ■ Ut autem intellexit' Joseph quia venit lesus de Fggpto, post mortem Herodis, tulit eum in deserto, usque dum fieret tranquillitas in Hierusalem ab his [_qui] quaerebant pxierum. Ft gratias egit deo quia dedit ei talem inteliigentiam, et quia invenit gratiam coram domino deo. Qui textus a Vaticano differt imprimis eo quod losephuin non una cum Maria ac puero ex Egypto redire sed redeuntes illos excipere facit. Quod etsi satis mirum est, tamen a contextu baud abhorret.
Ex codice b, ut iam supra (pag. 93.) indlcatum est, hue conferenda haec sunt: ^ Post haec angelus domini accessit ad Joseph et ad Mariam matrem Jesu et dixit ad eos: Accipite puerum, revertimini in terram Jsrael; defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Surrexerunt autem [et] venerunt Nazaret , ubi Josep'; bona paterna hahebat et possidebat. ^ Ft cum f actus esset Jesus annorum septem, facta est tranquillitas in regno Herodis de omnibus illis qui quaerebant animam 2'>ueri. Reversi in Bethleem morabantur ibi.
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. IV.
167
€aeut IV. QUAE FECIT DOMINUS lESUS IN CIVITATE NAZARETH.
Grloriosum est enarrare Thomani Ts raelitam et apostoliim cloniiiii et de operibiis lesu postquam egressus est de Egypto in Nazareth. Intelligite omnes, fratres carissimi, quae fecit doininiis lesus qiiando fiiit in civitate Nazareth: quod in priuio capitiilo.
^ Cum autem esset lesus annorum quinque, facta est pluvia magna super terrain, et deamhulavit puer lesus per earn. Et pluvia erat terribilis, quam congregavit in piscinam, nt praecepit verbo siio ut fieret clara. Et statim facta est.
Iterum tollebat de Into quod erat de ipsa piscina, et fecit ex eo ad mensuram XII passerum. Erat autem sabba- tum cum hoc fecit lesus inter pueros ludaeorum. Et abierunt pueri ludaeorum dicentes ad loseph patrem eius: Ecce filius tuns ludebat simul nobiscum, tulitqiie lutum et fecit passeres, quod non fuit dignuni facere in sabbato, et fregit illud. Et •abiit loseph ad puerum lesum et dixit illi: Quare hoc fecisti, quod non erat dignum facere in sabbato? lesus autem apertis manibus praecepit passeribus dicens: Eecedite in altiim et
IV. Gloriosmn est etc: ex liis apparet Latinum istum libellum non totuiu ex Graeco Thomae evangelio quod dicunt fluxisse : hoc enim caput IV. ad ipsum eius evangelli initiuiu conforuiatuiu esse asseritur. Ceteruiu quae correcta edi- dimus vitiose in codice sic scripta sunt : Gloriosum est enarrare Thomam et de ■operihus lesu ’postqiiatn egressus est de ^gipto in IS azaretti, Istnaelitam et ajposiolos domini. Intelligite etc.
1. esset: in codice desideratur.
In D praemisso titulo capitis XXVIII.; I)e aqua 'plusiali clarificata et decern passeribus de Into factis in sabbato, siclegitur: Cum autem esset lesus annorum quatuor, facta est pluvia magna super terram. Ut ambulabat puer lesus cam aliis pueris per pluviam et aquam, quae erat terribilis, congregavitque earn in. qnscinam, et verbo sv.o praecepit v.t fieret clarissima.
2. Ut abierunt pueri ludaeorum: ludaeorum in codice punctis appositis iin- prohatur.
D sic : Iterum tulit lesus de limo ipsius fontis et fecit X passeres ad mensuram X passerum. Xrat autem sabbatum quando hoc fecit lesus in medio puerorum ludeo- rum. Xt abierunt pueri dicentes ad loseph patrem suum: Xcce filius tuus ludebat simul nobiscum, et tulit de limo et fecit inde X passeres, quod non fuit dignum facere in sabbato, et fregit illud. Et abiit loseph et dixit puero : Quare hec {iic) fecisti quod non est dignum facere in sabbatol lesus autem apertis momibus praecepit pas¬ seribus dicens: Ascendite in altum et volate; a nemine mortem invenietis. Et vola-
168
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. V.
volate; a nemine mortem invenietis. Et volantes coeperunt clamando laiidare deiim omnipotentem. Videntes autem lu- daei quae facta sunt admirati sunt, et abierunt nuntiantes signa quae fecit lesus.
® Pbarisaeus autem qui erat cumlesu apprehenditramum olivae et coepit dirigare fontem quern fecit lesus. Cumque hoc vidisset lesus, turbatus dixit ad eum: Sodomita impie et nesciens, quid te damnaverunt fontes aquae, facturae meae? Ecce sicut arbor arida fies, non habens radices nec folia nec fructum. Et statim arefactus cecidit in terrain et mortuus est.. Parentes autem eius detulerunt eummortuum, et increpabant loseph dicentes: Ecce quod fecit filius tuns: doce eum orare et non blasphemare.
Caput V. QUOMODO GIVES CONTRISTATI SUNT ADVERSUS lOSEPH
PRO FACTIS lESU.
^ Et post paucos dies deambulante lesii cum loseph per villam concurrit de infantibus unus etpercussitlesum in ulnas. lesus autem dixit ad eum: Sic perhcias iter tuum. Et statim cecidit in terram et mortuus est. Illis autem videntibus mira- bilia, clamaverunt dicentes: Unde est iste puer? Et dixerunt ad loseph: Non oportet esse nobiscum talern pueriim. Ille
hani passeres clamando ae laudando laudem dei omnipotentis. Videntes autem ludei mirati sunt, et abierunt nunciantes signa quae fecit lesus.
3. coepit; in codice scriptum est praecepit \ nesciens; in codice est . nosciens.
In D caput XXIX. inscriptum est: De quodam Pharisaeo mortuo ad vocem lesu, atque (praemissis Videntes autem ludei — fecit lesus, quae ad partem 2. contulimus) sic habet: Phariseus vero quidam erat cum lesu, qui apprehendlt ramum olivae et cepit derivare fontem quern fecerat lesus. Cumque hoc - Sodomita impie, quid te dampnaverunt fontes meil Ecce nunc sicut arbor arefies - neque folia neque fructus - Et parentes eius detulerunt - Ecce quid fecit etc.
V, 1. Sicperficias; sic in codice a, nec aliter r. Locis geminis est: Non sic perf. etc. Cf. evang. Thom. Gr. A IV", 1. et B IV, 1. OOk dnoe VeucrH f-aei) THp 666p crou. Item evang. Pseudo-Matth. cap. XXIX.: Non revertaris samis de via tua. Nolui tamen inferre negationem invito utroque codice quum oratio etiam sic sensum baud ineptum habeat.
Filii autem nostri insensati sunt; ita uterque codex Latinus habet. Eoruin loco uterque liber Graecus (cf. 1. 1.): to yap uJai6Ia npdbp GapoToT.
In D haec historia, quae caput XXX. efncit, inscripta est: De puer o qui per- cussit lesum morti tradito et quibusdam caecitate percussis. Prima pars his per-
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. VI.
169
aiitem abiit et tiilit eiim. Etdixeriint ei: Eececle de loco isto, et site oportet esse nohiscum, doce eiim orare et non blasplie- mare ; filii antem nostri insensati sunt. * Vocavitloseph lesnni et coepit eum docere: Ut quid blasphemas? Habitatores isti de loco isto odium habent super nos. lesus antem dixit: Ego autem scio quod isti sermones non suntmei, sed tui sunt; ego autem tacebo propter te: ipsi autem videant in sapientia sua. Et lii statini qui loquebantur adversus lesum caeci facti sunt. Et deambulantes dicebant: Omnes sermones qui procedunt de ore eius exercitium habent. ®Et cum vidisset loseph quae fecit lesus, cum furore appreliendit eum per auriculam. lesus autem turbatus dixit ad loseph: Suflicit tibi videre me, non me tangere. Tii enim nescis quis ego sum: quod si scires, non me contristares. Et quamvis modo tecum sum, ante te factus sum.
Capdt VI. QUOMODO TRACTATES EST lESUS A MAGISTRO.
‘ Igitur quidam homo nomine Zacheus auscultabat omnia quae loquebatur lesus ad loseph, et admiratus in semetipsum
scripta est : Post dies igitur paucos deamljulcibat iterum lesus cum loseph per villam et cucurrit unus de infantibus ludeorum et percussit Tesum hi ulnas. lesus - Sic perjicias - Illi videntes mirahilia clamaverunt dicentes: Unde est puer istel - talem puerum, Aii ergo et tolle eum et perge de loco isto. Sed si oportet eum esse noibis- cum, doce - insens. sunt.
2. coepit {k praecepit) eum docere: sic A et D. Fortasse corrigendum coepit ad eum dicere. Graeca: epoudoTei auTop ,\(;Y00(J (A V, 1.) suadent ut reponatur increpavit eum dicens. | de loco isto: haec a male post super nos ponit. | in sapientia sua: sic A ; aliter D, quern vide | exercitium habent: ita A ; D in operibus exercentur.
Pergit d: Vocavit ergo los. et cepit eum docere: Ut quid blasphemasl lam vides quia isti habitatores de isto loco odium habent super nos - dixit ad eum: Ugo bene scio quia serm. isti • ipsi etiam videant insipientiam suam. Ut statim hi qui dice¬ bant adv. le. ceci fa. sunt. Ut deambulantes die. quia omnes sermon, qui procede- bant de ore eius in operibus exercentur.
3. Haec in d caput XXXI. efficiunt, quod inscribitur: C^uod lesus prohibuit loseph ne per iram eum tangeret. Legitur ibi : Cum autem vidisset loseph - enim (a autem) nescis quis (codex quia, item A quod; reposui igitur per coniecturam quis) - Sufficit tibi, vide (sic) me et noli me - contristares. Quamvis enim tecum shn, tamen ante te fa. sum.
VI. In titulo amagistro scripsimus pro in agro, quod codex a habet. D vero : De Zache (sic) magistro lesu et verbis eorum.
1. Zacheus: retinuimus in hoc nomine constantem scripturam codicum A et D.
170
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. YI.
dicebat; Talem pneriim ita loquentem nunquam vidi. Et ap- propinqiians ad losej^li dixit ei: Sapientem i:)ueriim liabes, trade eiim ad discendum litteras; cum aiitem doctus fuerit in studio litterarum, ego docebo eum honorifice ut non fiat in- sipiens. Respondit autem losepli et dixit ad eum: Nemo potest docere eum nisi solus dens. Numquid creditis, parvus erit parvulus iste? ^ lesiis autem cum aiidisset talia dicen- temlosepli, dixit ad Zaclieum: Vere magister, ciuia quanta de ore meo procedunt vera sunt. Et ante omnes fui dominus, VOS autem alienigenae estis. Quoniam mihi data est gloria seculorum, vobis datum est niliil; quia ante secula ego sum. Ego autem scio quot anni erunt vitae tuae, et quoniam tolle- ris in exilium: quod dixit pater mens ut intelligas quia omnia quae procedunt de ore meo vera sunt. ^ ludaei autem qui astabant et audiebant sermones quos loquebatur lesus, mirati sunt et dicebant quia talia mirabilia vidimus et audivimus tales sermones ab isto puero, qualia nunquam audivimus nec audituri sumus ab alio aliquo liomine, neque a pontificibiis neque a magistris neque a Pliarisaeis. ^ Respondit lesus et dixit eis: Ut quid miramini? Incredibilia babetis quia locu- tus sum veritatem? Scio quando nati estis et patres vestri: et si plus dixero vobis, quando mundus factus est ego scio, et qui me misit ad vos. Cum audissent ludaei sermonem quern dixerat infans, mirati sunt propter hoc quod non poterant re-
Ita D: Igituo' qiddain magister Zacheus nomine av.sc. omnia verha quae - mira-. ius clicehat ad semetipsum - nunquam audivi. J£t apq>ropinquavit ad los. et dixit - sed trade eum ad discendas litteras - fuerit studio - llespondit los. et dix. ei • istum qnierum docere nisi solus deus. Numquid piarum cruciatus erit parvulus iste nohis fraterl (sic singula, corrupte).
2. D ; lesus autem - quanta audistis de ore meo vera, sunt - ego sum dominus, VOS vere alieni estis, quia gloria eorum (sic etiam A, sed covreximus seculorum, cf. evang. Thom. Graece E VI, 2.) data est mihi, vohis autem datum est [nihir^ - erunt vitae mee (sic) et quando {qn sic) tuleris vexillum (sic singula) quod dixit pater mens. Intelligas quia - sunt.
3. alio aliquo : in codice est alio aliquo alio.
D lud. autem qui stdbant et aud. ipsos sermones - mir. sunt dicentes quia talia mirahilia et sermones audioiimis ah ipso puero quinque annorum, quotes nunquam audiv. vel audit, sumus ah aliquo homine neque a pontijice neque a legis doctore neque a scrihis neque a Fhar. quotes iste infans loquitur.
4. D; Respond, autem les. et dix. ad eos: Tit qu. mir. Rciam incred, - quando VOS nati estis et patres vestri (codex a male vestros) - Et cum audissent lud. ser-
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. VI.
171
spondere. Et conversiis in semetipsum infans exultavit et dixit: Proverbium dixi vobis; ego autem scio quia debiles estis et nescientes.
® Dixit autem magister ille ad losepli: x4.ffer eum mihi, ego docebo eum litteras. losepli autem appreliendit puerum lesum et adduxit ilium in domum cuiusdam magistri,. iibi alii pueri docebantur. Magister vero dulci sermone coepit eum docere litteras,. et scripsit illiprimum versiculum qui est ab a usque t. et coepit eum palpare et docere. ® Doctor autem ille perciissit infantem in capite ; puer vero cum accepisset, dixit ad eum: Me autem oportet te docere et te non docere me. Ego scio litteras quas tu vis docere mibi. et scio quia vos estis mihi tanquam vasa de quibus non exeunt nisi voces et non sapientia neque animae salvatio. Et incipiens versiculum dixit per litteras ab a usque ad t pleniter cum multa festinatione. Et respexit ad magistrum et dixit ei: Tu autem nescis inter- pretare quod est a et b; quomodo vis docere alios? O pigri- tas. si scis et dixeris mihi de a. turn dicam tibi de b. Ut autem coepit enarrare doctor ille de prinia littera,. non potuit ullum dare responsum. " lesiis autem dixit ad Zaclieum: Audi me. doctor, intellige primam litteram. Attende mihi quomodo habet duos versiculos, in medio grassando, permanendo, do-
mones qiios - ir.ati sunt quia non potuerunt ei resp, - In proserhium dixi vobis - ne¬ scientes. Cf. hue evaiig. Thom. Graec. B VI, 3.
5. D : Dixit - -dffer pueTuni tuum mihi , ego autem docebo eum in domo ma- aistri ubi et alios ptieros doceo (sic singula':. Magister autem dulcibus sermonibus eum cepit dicere (sic') et • est ai a usque t (sic et A et b) et cepit eum docere (omis- sis palpare et). Infans autem tacebat.
6. mihi de a, turn dicam tibi de b: ita de coniectura scripsiraus ; siniiii eniui uiodo legenduin est. In codice vero non est scriptum nisi mihi de b. Cf. Tar. | pigritas: sic Vat. Cf. Par. qui pigricia praebet. Ex ev. Thom. Gr. A VI, 3. veri- simile nt hypocrita suhstituendum esse.
B ; Iratusque doct. ille percussit capud (*' caput) eius. Puer - Me oportet doc. te - me, quia ego - tu doces me, et valde scio quia eritis mihi tanq. - non sapiencia neque anime salvacio. Bt - xisque t pleniter cum mult, f est. JEt resp. ad mag. ilium dicens ■ nescis quid est a, et tu nescis interpretari ab e (sic) usque o. Quomodo ergo doces a litteram ? 0 pigricia (sic) , si me vis docere et scis quid est a , rnodo vere credo quia poteris enarrare mihi de b. Ut autem cepit enarrare doctori illi (sic) de prima littera, non potuit ille (nisi forte illi scriptum est) ullum dare responsum.
7. B : lestis autem dix. ad Za. ; Audi me doctor et intellige de prima littera - quomodo habens duos versiculos in ore digraphando permanendo deo donando dispo- nendo iurando comminando triplex disploide commiscendo similia geminando per-
172
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. VI.
nando, dispergendo, variando, comminando: triplex diployde commiscendo : simul ingenio pariter omnia communia ha- bentia.
® Cum vidisset Zacheus quia taliter divideret primam lit- teram, stupefactus est de prima littera et de tali homine et doctrina, et exclamavit et dixit: Heii milii, quod stupefactus sum ego: conduxi mihi turpitudinem per istum infantem. ® Et dixit ad losepli: Precor te valde, frater, tolle eum a me: quia non possum intueri in faciem eius neque audire graves sermones eius. Quia iste infans ignem domitare et mare re- frenare potest; nam iste ante secula natus est. Quae vulva eum peperit aut qualis mater eum nutrivit, ignore. O amici mei, dimissus sum in mentem meam, illusus sum ego miser. Ego autem dicebam me habere discipulum, ipse autem inven¬ tus est magister. Et turpitudinem meam non possum prae- valere, quia senexsum; etquid ei loquar non possum invenire. Unde habeo irruere in validam infirmitatem et de isto seculo transmigrare , aut de ista civitate egredere, quia omnes vide- runt turpitudinem meam: infans decepit me. Quid habeo ad alios respondere aut quales sermones recitare, eo quod vicit me in prima littera? Stupesco ego, o amici mei et noti mei: neque primordium neque linem possum invenire quid ei re-
inde {?) 'parlter omnia communia liabet a. Sic singula videntur scripta esse, cor- ruptionis plena. Cf. locos geminos in Graecis et Latinis.
8. D ; Cumque audisset Zacheus quia taliter divisit litteras facturae (sic) de prima littera dicendo lesus, admiratms est de talibus nominibus et docirina [et] e.r* clamavit dicens ; lieu me , quia stupefactus sum, miser ego. Conduxi mihi turpitu¬ dinem per istum infantem: Cf. evang. Thom. Graece A VII, 1.
9. d: Ht dixit - quia ego non possum - nec audire gravitatem sermonum eiw. Quia iste infans ignem domare et mare potest refrenare. Non enim est in seculo venter qui eum genuit , aut qualis (scriptum est qualem) eum mater nutrivit ignoro (scriptum est nutrivi ignoravit).
10. D ; 0 amici mei, dimissus sum in mentem meam (sic Par. cum Vat.), illusus sum ego miser. Ego dicebam me habere disc.; nunc autem magister meus est et tur¬ pitude mea. Non possum praevalere, quia sic sum ab infante illusus, quia nihil in¬ venire possum quid loquar. Unde habeo inruere in infirmitatem validam et de isto seculo migrare aut de ista civitate egredi (ita Par.; Vat. egredere) , quia omnes viderunt turpitudinem meam , quia infans decepit me. Quid habeo respondere aliis aut quos sermones recitare potero pro eo quod vicit me in prima littera ? Stupesco ego, 0 amici mei, quia nec primordia nec finem possum invenire quid ei (codex Vat. quid inde) respondeam. Difficile est enim inicium causae (? ce) eius reperire. Cf. inprimis Ps. Matth. XXXI, 3.
EVANGELIUM TKOMAE LATINUM. VII.
173
spondeam. Et nunc precor te, frater loseph, tolle eum a me et due ilium in domum tuam, quia iste magister est aut dominus aut angelus. Quid dicam. nescio. Et lesus con- versus ad ludaeos qui cum Zaclieo erant dixit illis: Omnes nunc non videntes videant, et non intelligentes intelligant^ et surdi audiant, et qui propter me mortui sunt resurgant, et hos qui sunt sublimes ad altiora vocem, sicut praecepit mihi qui me misit ad vos. Cum autem siluisset puer lesus, salvi facti sunt omnes infirmi qui propter sermones eius infirmabantur. Et non erant ausi loqui ad eum.
Caput VII. QUOMODO lESUS RESUSCITAVIT PUERUM.
^ Una autem die cum ascenderet in domo quadam cum infantibus, coepit ludere cum eis lesus. Unus autem de istis pueris irruit per posticum, qui statim mortuus est. Et cum hoc vidissent infantes, omnes fugierunt; lesus autem reman- sit in domo ilia. ^ Et cum venissent parentes pueri qui de¬
11. d: Certe dico volis et non menoior , quia ante oculos meos operacio huius pueri et sentencia sermonis eius et intencionis exitus nihil commune cum hominihus videtur habere. Hie nescio an magus an deus sit, aut certe angelus dei qui loquitur in eo. Unde sit aut unde venerit aut quid futurus sit nescio. Haec rursus inprimis cum Ps. Matth. XXXI, 3. conveniunt.
12. et hos qui sunt sublimes ad altiora vocem: haec inaguam partem coined. Videntur ad ea conferenda quae evang. Thom. Gr. A VIII, 1. babet, Kai eia tu d^oo KaA.fcO'OO. In ipso codice sic fere scriptum est: et hiis qui sunt sublimes altio- res tu voce. \ ad eum : codex ad deum.
d: Tunc les. laeto vuUu suhridens de eo dixit cum imperio cunct.is jiliis Israel astantihus et audientibus: Fructificent infructuosi et non videntes videant et non intelligentes intelligant, ceci videant, surdi audiant, claudi ambulent et paupe- res fruantur bonis et reviviscant mortui et redintegrato (codex corrupte reddi in integro) statu unusquisque revertatur ad propria et permaneat in eo ipso qui radix est vite et dulcedinis perpetuae. Ft cum haec dixisset puer lesus , continue salvi facti sunt omnes infirmi et resuscitati sunt omnes qui mortui fuer ant per eum et qui per sermones eius infirmabantur. Et amplius non audebant ei dicere aliquid vel audire ah eo. Etiam haec maxime conveniunt cum Ps. Matth. XXXI, 4.
VII. In cod. D titulus est; Quod lesus suscitavit puerum cum ipso ludentem.
1. Una: codex Ita j Unus autem: autem non est in codice.
D sic ; Quadam igitur die cum ascendisset lesus in domo cuiusdam cum inf an¬ tibus et luderet cum eis in solario, contigit ut unus de pueris rueret per posUcum de solario in terram, et statim mortuus est. Et cum vidissent hoc infantes, omnes fuge- runt; lesus autem remansit solus in domo ilia.
2. d; Et cum venissent parentes illius inf antis qui mortuus fuer at , dicebant
174
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. YIII. IX.
functus fuerat, dicebant adversus lesum: Veretu eum irniere fecisti. Et insidiaba,ntur ei. lesus autem descendens de domo ilia stetit super infantem mortuum et clamavit clara voce no¬ men infantis: Sinoo Sinoo, surge et die si ego irruere te feci. Et subito surrexit et dixit: Non, domine. Cum vidissent autem parentes eius tarn magnum miraculum quod fecit lesus, glori- bcaverunt deum et adoraverunt lesum.
Caput YIII. QUOMODO lESUS SANAYIT PEDEM PUERI,
‘ Post paucos vero dies piier qiiidam in ipso vico iinde- bat ligna percussitque pedem suum. ^ Et cum venisset turba multa ad eum, venit et lesus cum illis. Et tetigit pedem qui laesus fiierat, et subito sanus factus est. Dixit autem ei lesus : Surge et iinde ligna et memora mei. Cum autem vidisset turba signa quae cum eo facta sunt, adoraverunt lesum et dixerunt: Vere certissime credimus quia deus es.
•
Caput IX. QUALITER lESUS ATTULIT AQUAM IN PALLIO.
‘ Et cum esset lesus annorum sex, direxit eum mater eius ad hauriendam aquam. Cumque venisset lesus adfontem
adv.Ies.; Vere tu ilium rvere fecisti. lesus autem dixit : 'Ego niinquam eum mere feci. Ipsi vero insidiaiantur adversus lesum. Descendit ergo lesus de domo ilia et stetit super infantem ilium et clamabat voce clara nomen infantis dicens: Zeno Zeno, surge et die si ego te ruere feci. At ille respondit : Non, domine. Et cum vidissent parentes pueri qui mortuus fuerat grande miraculum quod fecit lesus, glo- rific. de. et ador. les.
YIII. Haec paullo propius accedunt ad evang. Tliom. Gr. A X. quam ad E IX. In Par. cod. respondet caput XXXIV. hoc titulo : Qmoc? lesus sanavit pedem findeniis ligna. Legitur autem ipsa historia ibi hunc in modum ;
Fost paucos iterum dies - find eh at (omissum est ligna) et percussit pedem suum fortiter. Et cum venisset turba multa ad videndum eum, venit et lesus cum ipsis, et cum tetigisset pedem ipslus qui lesus fuerat , subito sanus factus est. Dixitque ei lesus - et memorare (sic) mei. Cum - signa quae fecit deus, adoraverunt deum et dixerunt ; Fere certissimus deus est. Similem historiam ex cod. B hausimus ut iam ad Ps. Matth. XXXIIT indicatura est. Ea his conscripta verbis est: Cum autem lesus esset annorum duodecim, puer quidam in vico, ubi habitabat cum parentibus suis, scindebat ligna, et dum scinderet ea, omnes digitos pedis sui dextri detruncavit. Et cum turba vicinorum cucurrisset ad eum, venit lesus , unxit in pede illhis [et] subito qui laesus fuerat sanus factus est, quod neo signum aliquod in pede apparuis- set. Et dixit illi lesus: Surge et scinde ligna; memorare (sic) mei. Cum autem vidisset turba signum quod fecerat, adoraverunt eum dicentes: Vero credimus quia hie est Christus.
IX. Cf. evang. Thom. Gr. A XI. et B X. Item Ps. Matth. cap. XXX. In
EVANGELIUM TIIOMAE LATINUM. X. XI.
175
vel adputeum, erant ibi plnrimae turbae et fregerunt bydriam eius. ^ Ipse vero accepit pallium eius, in quo induebatur, et iniplevit eum aqua, et attulit Mariae matri eius. Cumque mater vidisset miraculum quod fecit lesus, osculata est eum et dixit; Domine, exaudi me et salva filium meum.
Caput X. QUOMODO lESUS SEMINAVIT TRITICUM.
^ Cum autem esset tempus seminandi, egressus estloseph ad seminandum triticum, et secutus est eum lesus. Dum autem coepit seminare losepb, extendit manum lesus et tulit de tritico quantum pugillo tenere potuit et dispersit. ^ Venit ergo Joseph in tempore metendi ut meteret messem suam. Yenit et lesus, collegit spicas quas disperserat, et fecerunt centum modia optimi frumenti; et vocavit pauperes et viduas et orpbanos, et erogavit illis triticum quod fecerat. loseph tulit de ipso frumento modicum pro benedictione lesu in domum suam.
Caput XT. QUOMODO lESUS ADAEQUAVIT LIGNUM BREVIUS
LONGIORI.
^ Et factus est lesus annorum octo. Erat architector loseph, et faciebat ipse aratra et iuga bobum. Quadam die
coclice D capufc est XXXV., quod inscrlbituv : Quod lesus attulit leatae Mariae aquam in pallio suo. Pars prior sic habet ;
Cum autem factus fuisset lesus annorum quinque, iussit ei mater ekis ut hef cum ydria ad fontem haurire aquam. JSt cum venisset ad 'puteum , erat ibi turba plurirna puerorum et f regerunt ydriam ecus.
Item 3. -A-t ille expandit pallium suum, quo utebatur , et implevit illud aqua et attulit ad Mariam rnatrem suam. Cumcpue vidisset mater eius mirabilia quae fecit, osculata est (cod. Vat. obschulatus est) eum et dixit etc.
X. Cf. evang. Thom. Graece A XII. Item Ps. Matth. X.ivXIV. Eandem historiam d codex capite XXXVI. exliibet, quod inscribitur : De tritico a lesu multiplicato. Verba sic habent:
1. Iterum quadam die cum factum fuisset temyus seminandi, egressus est Joseph ad seminandum triticum hi agro , et secutus est eum lesus. Dum autem semina'i et loseph, ext. les. manum et tulit triticum quantutii potuit pugillo (banc scriptuiam etiam ad Vatic, librum transtulimus, ubi est pusillo) tenere et dispersit.
2. Venit ergo - metendi et lesus cum eo et collegit spicas quas disperserat, quasi centum modios. Dt rogabat pauperes et viduas et orph. lesus ut tollerent triticum ipsum quern fecerat. Tulit ergo et loseph modium tritici illius in domum suam pi o- benedictione lesu.
venit et: et non est in codice Vatic.
XI. Cf. evang. Thom. Gr. A XIII. et B XI. Item Pseudo-Matth. XXXVIL,
176
EVANGELIUM THOMAE LATIXUM. Xll.
dixit quiclam dives ad losepli: Domine, fac niihi grabatum iinum et utile et speciosiim. Erat autem Joseph in tribiila- tione. quia lignum quod habebat actum ad hoc opus erat breve. ^ Dixit lesus ad eum: Noli contristari. Apprebende hoc lignum ab uno ca2)ite et ego per aliud, et extrabanius illud. Quod et factum est. Et statim invenit illud utile ad hoc quod voluit, Et dixit ad losejih: Ecce, labora quod vis. Joseph autem cum vidisset quod fecerat, amplexavit eum et dixit: Beatus sum ego, quod talem filium dedit mibi deus.
Caput XII. QUALITEll lESUS TRADITUS EST AD ADDISCENDUM
LITTERAS.
^ Et cum vidisset Joseph quod talem gratiam babuisset et statura crescebat, considerabat eum tradere ad discendum litteras. Et tradidit ilium ad alium doctorern ut eum doceret. Dixit autem ille doctor ad Jose])!!: Quales litteras clesideras ilium puerum docere? Respondit Joseph et dixit: Primum doce ei litteras gentilicias et postea bebraeas. Sciebat autem doctor ilium esse optimae intelligentiae, et libenter suscipie- bat eum. Et cum scripsisset ei primum versiculum, quod est a et b, docebat ilium per aliquantas boras; Jesus vero tacebat et nihil ei respondit. ^ Dixit Jesus ad magistrum: Si vere magister es et vere scis litteras, die mibi fortitudinem de a,
ad quod etiam adscripsimus codicis d caput XXXVIL quod inscribitur: De ligno per Tesurn distenio.
XII. Cf. evaug. Thom. Graece A XIV. Item Ps. Matth. XXXVIII. Ceterum ‘ ad huius libelli verba proxirae accedunt quae Grabius (ad Ireu. I, 17. i. e. I, 20. apud Mass.) ex codice Oxoniensi (collegii Corp. Christi) protulit, ut iam Thilo Cod. apocr. L\ TI et LXII. indicavit. Legitur enim ibi, eo capite quod inscribi¬ tur: Qiiomodo lesus discendus erat litteras, hunc in modum : Dt coepit magister imperiose eum docere dicendo : Die Alpha. lesus vero dixit ei: Tu mihi die prius (paid sit Deta, et ego dicam tihi quid sit Alpha. Et oh haee magister iratus percussit lesum; et gostfpuam percussit eum, mortuus est. Ex codice vero D hue pertinet caput XXX\ III. quod inscribitur: De quodain magostro lesu vita private. Eius verba sunt :
1. Et cum vidisset los. quia talem gr a. hahehat et statim (sic) crescehat , con- sideravit eum tradere al diseendas litteras. Tradit (sic) autem eum alii doctori ut doceret eum. Dixitque ille doctor ad Joseph ; Qualem gratiam desideras primum ut doceam eum? Respondit Joseph et dixit ei: Primum doce eum litteras gentilium et postea hehraeas. Et cum sc7'iq>sisset ei primum versiculum, quod est a et b, docebat eum per aliquantas horas; Jesus autem tacebat el nihil ei respondebat.
2. Dixit ergo tandem ad magistrum : Si vere magister es et vere litteras scis.
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. XIII.
177
ego autem dicain tibi fortitudineiii de b. Tunc furore repletus magister eius percussit eum in capite. lesus autem iratus maledixit eum, et subito cecidit et mortuus est.
^ lesus autem regressus est in domum suam. Joseph vero disposuit ad Mariam matrem eius, ut non dimitteret eum egredi de atrio domus suae.
Caput XIII. QUOMODO ALIO MAGISTRO TRADITUS EST.
^ Post multos alios dies venit alius doctor, amicus Iose])h, et dixit ad eum: Trade eum milii, et ego cum multa suavitate docebo eum litteras. Et dixit ad eum Joseph: Si praevales, accipe eum ad disciplinanduni. Fiat cum gaudio. Cum acce- pisset eum doctor, ibat cum timore et magna constantia, et habebat eum cum exultatione. * Et cum venisset ad domum doctoris, invenit librum in eodemloco iacentem, et apprehen- dit eum et aperuit, et non legebat ea quae scripta erant in libro, sed aperiebat os suum et loquebatur de spiritu sancto et docebat legem. Omnes vero qui ibidem stabant diligenter eum audiebant, et magister ille iuxta ilium sedebat et liben- ter eum audiebat, et deprecabatur eum ut amplius doceret. Cum collecta fuisset turba multa, audiebant omnem sanctam doctrinam quam docebat et dilectos sermones qui exiebant de ore eius, qui pusillus cum esset talia dicebat.
® Cum audisset Joseph, timuit, et currens ubi erat Jesus, magister ille dixit ad Joseph: Scias, frater, quia recepi iu-
dic mihi fortitudinem de a , et ego dicam, tibi fort itudlnem de h. Tunc furore reple¬ tus magister percussit eum capite. lesus autem iratus maledixit eum , et subito ce¬ cidit et mortuus est.
3. lesus vero reversus est in - los. ergo disp. eum ad ■ domus suae.
XIII. Cf. evang. Thom. Graec. A XV. Item Pseudo-Mattli. evang. XXXIX. Ex cod. Par. hue pertinet caput XXXIX. quod inscriptura est; De quodam alio magistro lesu, cuius benignitate lesus suscitavit magistrum defunctum.
1. D : Tost multos vero - Trade mihi lesum et ego multa suav. docebo eum. Et
- accipe eum cum \gaudio% Cumque accepisset eum do. ille , ibat cum tim. et magna Exultatione deducens eum.
2. D : Et cum venisset - in eadem iacentem et appr, et aperuit eum - quae in eo scripta erant, sed aperuit - Omnes autem qui ibidem stab, libenter audiebant, et ecce
- et valde libenter - Et cum collecta fu. turba, audiebant omnes sanctam - de ore eius exiebant, quia cum parvus esset talia dicebat.
3. et currens ubi erat lesus, magister ille dixit: sic transposuimus quae in codice in hunc modum scripta sunt : et currens magister ille ubi erat lesus, dixit,
Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II. 12
178
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. XIV. XV.
fantem tiiiim ad docendum vel ad disciplinandiim; ipse autem multa gravitate et sapientia repletiis est. Ecce nunc tolle eum cum gaudio in doinum tuam, frater, quia gravitas quain habet a domino data est ei. ^ Cum audisset lesus magistrum talia dicentem, hilaris factus est et dicebat: Ecce nunc, magister, vere dixisti. Propter te resurgere babet qui erat mortuus. Et tulit eum losepb in domum suam.
Capvt XIV. QUOMODO lESUS LIBERAVIT lACOB A PERCUSSIONE
SERPENTIS.
Direxit autem losepb Jacob ad colligendam stipulam, et secutus est eum lesus. Jacob autem colligendo stipulam, mo- mordit eum vipera, et cecidit in terrain quasi mortuus per venenum. Cumque talia vidisset Jesus, sufflavit in plagam eius, et subito sanus factus est Jacob, et vipera mortua est.
Caput XV. QUOAIODO lESUS RESUSCITAVIT PUERUM.
^ Post paucos dies infans vicinus eius defunctus est, et deplorabat eum mater eius valde. Audiens boc Jesus abiit et stetit super puerum, et pulsavit in pectore eius et dixit: Tibi dice, infans, noli mori sed vive. Et statim surrexit infans.
Cf. 11. geminop. J> sic pergit; Cumque hec audisset los. timtiit; et currens ibidem, dixit ad eum magister ille; Sc.fr. quia ego recepi istiim ad discendum (sic), ipse autem multa gratia et sap. repl. est - frater , in domum tuam, quia gratia quam habet a deo data est illi. Apparet in his rectius gratia legi quam in Vat. gravi¬ tate et gravitas.
4. D : Cum autem - factus dicebat: Ecce nunc verum dixisti. Per te res. habet qui mort. fuerat. Tulit autem los. lesuin in do. suam.
XIV. Cf. evang. Thom. Graec. A. XVI. Item Pseudo-Matth. XLI. In Par. cod. conferendum est caput XL. quod inscribitur : Quomodo lesus sanavit Joseph a veneno viperae.
D sic : Perrexit autem Joseph ad colligendam stipulam, et momordit eum vipera, et cecidit in terram quasi mortuus propter venenum. Quod cum audisset Jesus, suf¬ flavit in plagam, et subito sanus factus est Joseph, et vipera mortua est.
XV, 1 et 2. Cf. evang. Thom. Graec. A XVII. Item Pseudo-Matth. XL. ex B. In Par. cod. caput XLII. inscribitur: De filio cuiusdam mulieris per Jesum vitae reddito. Verba autem haec habet: Post dies igitur paucos infans cuiusdam vicini mortui'S est, et plorabat mater eius valde pro eo, Audiens autem hoc Jesus abiit et stetit s:ip. puer. et sufflavit in pectore eius et dixit - Et resurrexit infans.
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. XV.
179
Dixit autem lesiis ad matrem pueri: Tolle filium tuum et da ei libera et recordare mei. ^ Videntes autem turbae hocmira- culum dixerunt: In veritate infans iste caelestis est: iam enim pliires animas liberavit amorte, et salvos fecit omnes sperantes in se.
^ Scribae et Pharisaei dixerunt ad Mariam: Tu es mater istius infantis? Maria autem dixit: Vere ego sum. Et dixe¬ runt ad earn: Beata es inter mulieres, quoniam benedixit dens fructum ventris tui, quod talem gloriosum infantem et tale donum sapientiae dedit tibi quale nunquam vidimus nec audi- vimus. ^ Surrexit lesus et secutus est matrem suam. Maria autem servabat omnia in corde suo quanta fecit lesus signa magna in populo, sanando intirmos multos. lesus autem crescebat statura et sapientia, et omnes qui videbant eum glorificabant deum patrem omnipotentem, qui est benedictus in secula seculorumj amen.
Post liaec omnia Thomas Israelita: Scripsi quae vidi et recordatus sum gentibus et fratribus nostris, et multa alia quae fecit lesus, cj[ui natus est in terris ludae. Ecce omnia vidit domus Israel a primo usque ad novissimum, quanta signa et mirabilia fecit lesus in ipsis valde bona et invisibilia patri suo, quomodo enarrat scriptura sancta et
Dixit autem etc. ^ Videntes autem turhae, omnes dixerunt - salvos facit omnes sp. in se.
3 et 4. Haec eis respondent quae evang. Thom. Graec. A XIX, 4 et 5. habet. Item cf. Pseudo-Matth. XL. ex B. Eadem fere cod. Par. capite XLVIII. (i. e. ultimum) praebet, quod inscribitur: Commendacio lesu et Mariae matris eius. Cui capiti antecedit illud quod titulum habet: Quando (sic) lesus sancti- Jicabat et henedicehat convivantes. Incipit : Cum autem conveniret. Quae quidem, cum quo egregie conveniunt, ad Ps. Matth. caput XXXXII. adscripsimus. His vero : Scribae et Pharisaei etc. quae respondent, sic comparata sunt: Scrib. et Phar. dixerunt ad beatam Mariam : Tu - Quae dixit ; Vere ego sum. Qui dixe¬ runt ad earn : Be. es ergo tu inter omnes mulieres - tui, qui et tarn glor. inf. dedit tibi. Tale enim donum sap. nunquam vidimus nec. audiv. in aliquo. ^ Maria autem observabat in corde suo quanta egit les. in populum ludeorum, signa videlicet magna operando et infirmos sanando, mortuos suscitando et virtutes plurimas fa- ciendo. lesus autem crescebat in statura et sapientiae dono. Glorificaverunt ergo omnes qui noverunt eum deum patrem omnipotentem , qui est benedictus in secula seculorum, amen.
* omnia: secundis curis additum est | Israelita: codex ysmaelita \ fratribus nostris: ante nostris in codice est meis , sed punctis improbatur | et invisibilia
12*
180
EVANGELIUM THOMAE LATINUM. XV.
prophetae testificati sunt opera eius in omnibus populis Israel. Et ipse est qui debet iudicare mundum secundum voluntatem immortalitatis, quoniam ipse est filius dei in uni- verso orbe terrae. Ipsum decet omnis gloria et honor in sem- piternum, qui vivit et regnat deus per omnia secula seculo- rum, amen.
patri suo: ita in codice scriptum est. Verba vero: Et ipse est - - secundum volun¬ tatem immortalitatis in codice inter valde hona et et invisibilia collocata sunt: per coniecturam igitur transposuimus.
His extremis nihil respondet in codice D, cui post amen subscriptum est: Explicit lihellus de miraculis infancie domini salvatoris.
EVANGELIUM IT^FANTIAE SALVATORIS ARABICUM.
IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI DEI UNIUS.
Auxiliante et favente siimmo niimine incipimus scribere librum miraculo rum heri et domini et sal- vatoris nostri lesii Christi, qui vocatiir evange- LiUM iNEANTiAE, in pace domini. Amen.
Caput I.
Invenimns [quae sequuntur] in libro losephi pontificis, qui vixit tempore Cbristi; dicunt autem nonnulli eum esse Caiapham. Dixit ille lesiim locutum esse et quidem cum in cunis iaceret, dixisseque matri suae Mariae: Ego sum lesus filius dei, oAcyoo-, quern peperisti quemadmodum adnuntiavit tibi angelus Gabriel; misitque me pater mens ad salutem mundi.
Caput II.
Anno autem trecentesimo nono aerae Alexandri edixit Augustus ut describeretur unusquisque in patria sua. Sur- rexit igitur losepbus, et assumta Maria sponsa sua Hieroso- lyma abiit venitque Bethlehemum, ut cum familia sua in urbe patria describeretur. Cumque ad speluncam pervenissent, dixit Maria losepho, instare sibi tempus pariendi neque se posse in urbem proficisci; sed, Hanc, inquit, speluncam in- tremus. Hoc factum est cum sol occidebat. loseplius autem
I. quern peperisti; hoc loco FI. et iam antea Sik. Apud Thil. post Ego legitur.
II. Hoc factum - - occidebat; ita FI. Apud Sik. et Thil. est Sol autem prae- ceps in occasum ferebatur.
182
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. III. IV.
propere abiit utmulierem ei accerseret quae ei adesset. Cum igitur in eo occupatus esset, anum Hebraeam conspexit Hie- rosolymae oriundam, et, Heus benedicta', inquit, hue ades et speluncani istam ingredere, in qua est mulier partui vicina.
Caput III.
Itaque post solis occasum anus et cum ilia losephus ad speluncam venit, eamque ambo intraverunt. Et ecce repleta erat ilia luminibus lucernarum et candelarum fulgore pul- clirioribus et solari luce splendidioribus. Infans fasciis in- volutus dominae Mariae matris suae mammam sugebat, in praesepi repositus. Hanc lucem cum ambo mirarentur, rogat vetula dominam Mariam: Tune huius nati es mater? Et cum domina Maria annuisset, Nequaquam, ait, similis es filiabus Evae. Dixit domina Maria: Sicuti filio meo nemo inter pue- ros par est, ita eius genitrix nullani inter mulieres parem liabet. Respondit anus: Hera niea, veni ego ut praemium acquirerem, iam diiduin paralysi affecta sum. Dixit ei hera nostra domina Maria: Impone manus tuas infanti. Quod cum fecisset anus, extemplo convaluit. Turn exiit dicens: Dehinc famula et ministra ero huius infantis omnibus diebus vitae nieae.
Caput IV.
Turn venerunt pastures; qui cum ignem succendissent et admodum laetarentur, apparuerunt illis exercitus caelestes laudantes et celebrantes deum 0. M. , idemque facientibus pastoribus spelunca ista tunc temporis temi^lo mundi supe- rioris similis facta est, quoniam ora et caelestia et terrestria glorificabant et magnificabant [deum] ob nativitatem domini Christi. Cum vero anus ilia Hebraea manifesta ista miracula
III. fulgore pulchriorihus • - splendidioribus : ita F!. Apud Sik. et Thil. est fulgorem excedentihus - - maioribus.
Respondit anus - - affecta sum. Dixit ei; ita FI. una correctis arabicis. Apud Sik. et Thil. est Respondenfe vero anu et dicente: Hera mea, veni ego ut praemium perpetuo dtiraturum acquirerem, inquit illi.
IV. templo mundi superioris similis facta est: ita FI. Apud Sik. et Thil. legi- tur augusto templo simillima videbatur.
EVAXGELIUM INFANTIAE ARABICUM. V. VI, VII.
183
vidisset, gratias deo egit dicens: Gratias tibi ago, o deus, deus Israelis, propterea quod viderunt oculi mei nativitatem salvatoris miindi.
Caput Y.
Clinique adesset tempus circumcisionis, dies scilicet octa- vus, puellus ex lege circumcidendus erat. Itaque circuinci- derunt ilium in spelunca; sumsitque anus ilia Hebraea pelli- culam istam, dicunt vero alii earn sumsisse nervum umbilica- rem, eamque in ampulla olei nardini vetusti recondidit. Erat autem illi filius seplasiarius, cui tradens illam. Cave, inquit, vendas banc ampullam unguenti nardini, etiamsi trecenti denarii pro ilia tibi offerrentur. Ytque liaec est ampulla ilia quam Maria peccatrix emit, et in caput et pedes domini nostri lesii Cliristi effudit, quos deinde capillo capitis sui abstersit. Decern diebus post Hierosolymam eum transtulerunt, et qua- dragesimo a nativitate die templo illatum corani domino sti- terunt et pro eo sacrificia fecerunt; quod in lege Mosis prae- scriptum est, scilicet: Omnis mas adaperiens vulvam sauctus dei vocabitur.
Caput VI.
Turn vidit ilium Simeon senex instar columnae lucis re- fulgentem, cum domina Maria virgo mater eius de eo laeta- bunda ulnis suis eum gestaret; circumdabant autem eum an- geli instar circuit celebrantes, tanquam satellites regi adstan- tes. Simeon igitur propere ad dominam Mariam accessit et manibus ante illam extensis dixit domino Christo; Nunc, o domine mi, servum tuum in pace dimitte, secundum ea quae dixisti: nam viderunt oculi mei clementiam tuam, quam pa- rasti ad salutem omnium populorum, lucem omnibus gentibus et gloriam genti tuae Israeli. Hanna quoque proplietissa illi [caerimoniae] interfuit, et accessit deo gratias agens domi- namque Mariam felicem praedicans.
Caput VII.
Et factum est cum natus esset dominus lesus Bethleliemi ludaeae, tempore Herodis regis, ecce magi venerunt exoriente
184 EVANGELIUM INEANTIAE AEABICUM. VIII. IX.
Hierosolymam, qnemaclmodumpraedixeratZeradiischt; erant- qiie cum ipsis munera, aurum thus et myrrha; et adoraverunt eum suaque ipsi mimera obtulerunt. Tunc domina Maria sumsit unam ex illis fasciis eamque pro opum modulo illis tradidit, quam ipsi honorificentissime ab ea acceperunt. Ea- demque hora apparuit illis angelus in forma stellae illius quae anteadux itineris ipsis fuerat; cuius lucis ductum secuti abie- runt, donee patriam suam attigerunt.
Caput VIII.
Convenerunt autem ad illos reges et principes eorum ro- gantes ecquidnam vidissent aut egissent, quomodo ivissent ac rediissent, quid secum attulissent. Hi vero monstrarunt illis fasciam istam, quam domina Maria ipsis tradiderat: qua- propter celebrarunt festum, ignemque pro more suo succen- derunt eumque adoraverunt, et fasciam illam in eum coniece- runt, corripuitque earn ignis et in sese comprehendit. Ex- stincto autem igne fasciam extraxerunt talem qualis primum fuerat, ac si ignis earn non attigisset. Itaque coeperunt illam oscular! capitibusque suis et oculis imponere, dicentes: Haec sane indubitata estveritas: utique magna res est quod ignis comburere illam aut perdere nequivit. Inde sumserunt earn et maximo cum honore in thesauris suis reposuerunt.
Caput IX.
Heiodes autem cum vidisset magos se destituisse nec ad se revertisse, accersivit sacerdotes et sapientes et dixit eisr Docete me ubi nasciturus sit Christus. Cumque illi respon- dissent: Bethlehemi ludaeae, coepit cogitare de caede domini lesu Christ!. Tunc apparuit angelus domini losepho in somnis dixitque: Surge, sume puerum et matrem eius et abi in Egy- ptum. Surrexit igitur sub galli cantum et profectus est.
VII. ZeraduscUt ita El. ; Sik. et Thil. ZoradascU.
pro opum modtdo: ita FL; Sik. et Thil. loco lenedictionis
VIII. quid secum attulissent; ita El.; Sik. et Thil. quos tandem itineris comi^ tes Aahuissent
IX. cum vidisset magos ipsum destituisse nec ad sese revertisse; ita El.; Sik.
et Thil. videns magos cunctari nec ad sese reverti '
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. X. XI.
185
Caput X.
Dum secum repiitat quomodo iter suum instituendum esset, supervenit ipsi mane, postquam paullulum viae confecit. lamque appropinquabat urbi magnae, in qua idolum erat cui reliqua Egyptiorum idola et numina munera et vota offere- bant; aderatque buic idolo sacerdos ministrans ipsi, qiii, quo- tiescumque satanas ex idolo illo loquebatur, ea incolis Egypti atque plagaruni eius referebat. Erat buic sacerdoti filius triennis, ab aliquot daemonibus obsessus, qui multa loque¬ batur et proferebat, et cum corriperent eum daemones, lace- ratis vestibus suis nudus remanebat et homines lapidibus pe- tebat. Erat autem nosocomium idolo illi dedicatum in ilia urbe; ad quam cum pervenissent losephus et domina Maria, et in nosocomium istud divertissent, valde timuerunt cives eius, conveneruntque omnes principes idolorumque sacerdo- tes ad idolum illud eique dixerunt: Ecquaenam est ista agitatio et commotio in terra nostra oborta? Respondit eis idolum: Venit hue deus occultus, qui revera est deus; neque ullus deus praeter ilium divino cultu dignus est, quia revera est filius dei: quern cum persensisset haec terra, contremuit eius- que adventu commota et concussa est, et nos a magnitudine potentiae eius valde timemus. Eademque bora idolum istud corruit, et ad ruinam eius omnes Egypti incolae aliique con- currerunt.
Caput XI.
Filius autem sacerdotis, cum morbus eum solitus inva- sisset, nosocomium ingressus losephum ibi et dominam Ma¬ riam offendit, aquibus ceteri omnes diffugerant. Hera domina
X. supervenit ipsi mane, postquam - - confecit: ita FI., qui etiam arabicum textum emendavit. Sik. et Tbil. supervenit ipsi aurora, ruperateque defatigatio itineris sellae cingulum
Erat autem nosocomium - - in ilia urhe; ita FI., correcto simul arabico. Sik. et Thil. In vicinia autem istius idoli erat nosocomium illius urhis.
guem cum persensisset haec terra: ita Fi.; Sik. et Thil. eius ad famam haec regio
omnes Egypti incolae aliique: ita FI.; Sik. et Thil. praeter caeteros omnes Aegypti incolae
186 EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XII. XIII.
Maria laverat fascias domini Cliristi easque super ligna stra- verat. Yenit igitiir piier iste daemoniaciis, uiiam liarum fasciarum sumsit eamque capiti suo imposuit: turn daemones corvorum ac serpentum figura fiigientes ex ore eius exire coeperunt. Extemplo domini Cliristi iussu sanatiis iste puer deum laudare, hinc domino qui ipsiim sanaverat gratias agere coepit. Quern cum sanitati restitutum pater vidisset, Mi fili, inquit, quid tibi accidit? et qua ratione sanatus es? Respon- dit filius: Cum daemones me liumi prostravissent, in nosoco- mium abii, ibique feminam augustam cumpuero inveni, cuius ilia fascias recens lotas lignis iniecerat; liarum unam arreptam postqiiam capiti nieo imposui, reliquerunt me daemones et fugerunt. Yalde de eo gavisus pater, Mi fili, ait, fieri potest lit liic puer sit filius dei vivi qui caelos et terram creavit: cum enim ad nos transiit, fractum est idolum, cecideruntque omnes dii et vi magnificentiae eius perierunt.
Caput XII.
Hie imjileta est proplietia quae dicit: Ex Egypto vocavi filiuni nieum. loseplius vero et Maria cum idolum illud cor- ruisse etperiisse audissent, paverunt et timuerunt. Turn dixe- runt; Cum essemus in terra Israelis, Herodes lesiim inter- ficere meditatus est, et propterea omnes infantes Betlileliemi et confinium eius occidit; neque dubium est quin Egyptii, simulatque hoc idolum fractum esse audiverint, nos igne sint creniaturi.
Caput XIII.
Illinc egressi ad locum pervenerunt ubi erant latrones, qui complures homines sarcinis et vestibus exspoliaverant eosque vinxerant. Turn latrones audiverunt strepitum ingen- teni, qualis esse solet strepitus regis magnifici cum exercitu
XI. easque super ligna siraverat; ita El., etiam arabicura emendans. Sik. et Thil. easque in iigillo suspenderat. Item infra FI. lignis iniecerat, Sik. et Thil. in tigillo suspenderat.
daemones me humi prostravissent : ita FL; Sik. et Thil. agitarent me daemones vi magnificentiae eius perierunt: ita FI.; Sik. et Thil. a vi maiore destructa
sunt
EVANGELIUM INFA^SITIAE ARAEICUM. XIV. XV. 187
et equitatu et tympanis ex urbe sua egressi: qua re coiister- nati latrones omnia quae rapuerant reliquerunt. Captivi autem surrexerunt, alii aliorum vincula solverunt, et receptis sarcinis suis abierunt. Ibi cum loseplium et Mariam acceclentes viclis- sent, dixerunt iis: Ubi est ille rex cuius adventantis inagni- tico strepitu audito latrones reliquerunt nos, ita ut salvi eva- serimus? Respondit iis losephus: Pone nos veniet.
Caput XIV.
Deinde in aliam urbem venerunt, ubi mulier erat daemo- niaca, quam cum noctu aliquando aquatum exiisset satanas maledictus et rebellis insederat. Haec neque vestimenta pati neque in aedibus durare poterat; quotiescumque catenis et loris constringebatur, disruptis illis nuda in loca inculta fugie- bat, et in compitis sepulcretisque stans homines lapidibus impetebat, suis vero gravissima mala parabat. Hanc igitur conspicata domina Maria miserta est; quo facto statim reli- quit earn satanas, et in forma adolescentis fugiens abiit dicens : Vae mihi a te, Maria, et a filio tuo. Sic ista mulier a cruciatu suo sanata est, suique sibi conscia propter nuditatem erubuit et liominum adspectum devitans ad suos abiit. Postquam autem vestes induit, patri suisque rem qualis erat narravit: qui cum summi optimates civitatis essent, dominam Mariam et loseplium honorificentissime hospitio exceperunt.
Caput XV.
Postridie viatico instructi ab illis digressi sunt et vesperi eius diei in aliud oppidum, in quo nuptiae celebrabantur, pervenerunt; sed artibus satanae maledicti et opera incanta- torum obmutuerat sponsa neque amplius loquebatur. Post¬ quam autem domina Maria filium suum dominum Christum gestans oppidum intravit, earn conspicata muta ilia sponsa manus suas versus dominum Christum extendit, eumque ad se pertractum ulnis excepit, et arete inhaerens osculata est, eiusque corpus hue illuc motum sibi applicans super eum se inclinavit. Extemplo solutus est nodus linguae eius, et aper- tae sunt aures eius, deoque, quod sanitatem ipsi restituisset,
188 EVANGELIUM INPANTIAE AEABICUM. XVI. XVIL
laiules et grates egit. Incolae autem eiiis oppidi ilia nocte gaudio exsultarunt, ac deum angelosque eius ad sese descen- disse putarunt.
Caput XVI.
Triduiim ibi substitenintj in honore habiti et laiite viven- tes. Viatico deinde instructi ab illis discesseriint et in aliam urbem pervenerunt, in qua, quod honiinibus frequens erat, pernoctare cogitarunt. Erat vero in ea urbe mulier proba, quae cum aliquando lavatum ad flumen ivisset, ecce satanas maledictus in forma serpentis insiluerat in earn et ventrem eius circiimplicaverat; quoties autem nox ingruebat, tyrannice earn vexabat. Haec mulier conspicata beram dominam Ma- liam et dominum Christum infantem in sinu eius, huius desi- derio affecta herae dominae Mariae dixit: 0 hera, da mihi hunc infantem ut eum gestem et deosculer. Dedit igitur eum mulien: ad quani cum admotus esset, dimisit earn ille satanas et fugiens earn reliquit, neque unquam post hunc diem mulier ilium vidit. Quare omnes qui aderant summum deum lauda- runt, et mulier ista liberaliter iis benefecit.
Caput XVIL
Postero die eadem mulier aquam odoratam sumsit ut dominum lesum lavaret; quo loto aquam illam qua id fecerat recepit eiusque partem in puellam ibi habitantem, cuius cop- pus lepra album erat, effudit illamque ea lavit: quo facto puella statim a lepra purgata est. Oppidani autem isti dixe-
XV. Incolae auiem y pntarunt: ita FI. Apud Sik. et Thil. est Magna Hague hac nocte laetitia inter cives eius oppidi oriebatur, adeo ut putarent deum et angelos eius ad sese descendisse.
XVI. mulier proba: ita FI.; Sik. et Thil. mulier nobilis
quoties autem - - vexabat: ita FI.; Sik. et Thil. singulisque noctibvs super ilia se extendebat
huius desiderio affecta herae dominae - - deosculer: ita FI. Apud Sik. et Thil.
est rogabat heram dominam Mariam ut sibi infantem hunc gestandum et deosculan- dum trader et
XVII. quo loto - - purgata est; ita FI. Haec apud Sic. et Thil. sic habent: eoque loto aquam illam penes se reservavit. Bratque ibi puella, cuius corpus lepra
album erat; quae cum aqua hac perfunderetur et lavaretur, mundata fuit ex tempore a lepra sua
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XVIII.
189
runt: Nullum est dubium quiulosepbus et Maria et puer iste dii sint, non homines. Cum vero discessum ab illis pararentj puella ista quae lepra laboraverat ad eos accessit eosque ro- gavit ut se comitem adsumereni.
Caput XVIII.
Hoc cum puellae annuissent, cum iis abiit. Postea in iirbem pervenerunt in qua arx erat clarissimi principis, qui aedes excipiendis liospitibus habebat. Hue deverterunt; puella autem abiit et ad uxorem principis intravit; quam cum flen- teni et tristem reperisset, caussam fletus sciscitata est. Noli mirari, inquit ilia, fletum nieum: magna enini aegritudine premor, quam adbuc nulli liominum eloqui sustinui. Fortasse, ait puella, si mibi illam manifestaveris et detexeris, eius re¬ medium babebo. Cela igitur, respondit uxor principis, lioc secretum nec cuiquam eloquere. Ego nupta huic principi, qui rex est cuiusque in ditione niultae urbes sunt, diu cum eo vixi, sed nullum ex me filium suscepit. Cum tandem filium ex eo peperissem, leprosus fuit; quern ille conspectum aver- satus est, miliique, Aut, ait, hunc interfice, aut nutrici trade, quae eum aliquo in loco educet unde nulla omnino de eo notitia einergat. Mibi vero iam nihil tecum estneque unquam posthac tevidebo. Hinc consilii expers sum et moerore oppri- mor. Heu filium ineuin, heu coniugeni. Dixine tibi? inquit puella, morbo tuo medicinam reperi, quam tibi indicabo. Nam ego quoque leprosa fui, sed mundavit me deus qui est lesus, filius dominae Mariae. Hogante autem muliere ubinam hie esset deus quern ilia :dixisset. Hie tecum, inquit puella, in eadem domo versatur. At qua ratione hoc fieri potest, ait ilia, ubinam est? Ecce, respondit puella, losephuin et Mariam; infans vero qui cum illis est, lesus vocatur, atque is est qui me a morbo nieo et cruciatu sanavit. At qua ratione, ait ilia, sanata es a lepra tua? nonne id mibi indicabis? Quidni? in¬ quit puella: aquaiu qua lotum fuerat corpus eius accepi a
XVIII. qui aedes excipiendis - - habehat: ita FI. Apud Sik. et Thil. est cuius hand procul a diversorio aedes erant
Hinc consilii expevs • - opprimov: ita FI.; Sik. et Thil. Ifaque tnoerovew vneuw et conditionem miseram deplorans contahui
190
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XIX. XX.
matre eiiis et in me efFucli, ita piirgata sum a lepra mea. Turn uxor principis siirrexit illosque invitavit iit hospitio suo ute- rentur, et splendidiim loseplio conviviiim in magno virorum coetii paravit. Postera vero luce aquam odoratam sumsit qua dominumlesum ablueret, et filium siium, quern secum assum- serat, eadem deinde aqua perfudit; et extemplo filius eius mundatus est a lepra sua. Grates ergo et laudes deo canens, Beata, inquit, mater quae te peperit, o lesu: itane homines eiusdem tecum naturae participes aqua qua corpus tuum per- fusum est mundas? Larga porro munera dominae herae Ma- riae obtulit, eamque eximio cum honore dimisit.
Caput XIX.
A-d aliam deinde urbem pervenientes in ilia pernoctare volueriint. Biverterunt igitur ad virum recent! matrimonio devinctum, sed qui veneficio tactus uxore frui non poterat: cumque ea nocte apud ipsum pernoctassent, solutum est vin¬ culum eius. At orta luce'cum ad iter sese accingerent, pro- hibuit eos sponsus, magnumque illis convivium apparavit.
Caput XX.
Postero eigo die profecti et alii urbi appropinquantes tres viderunt mulieres a sepulcreto cum fletu procedentes. Quas conspicata domina Maria dixit puellae quae ipsos comi- tabatur: Quaere ex illis quae sit ipsarum conditio, et quid ipsis calamitatis acciderit. Cumque a puella rogatae essent, nihil respondentes vicissim interrogarunt: Unde vos, et quo tenditis? iam enim praeteriit dies et nox ingruit. Xos via- tores sumus, inquit puella, et deversorium in quo pernocte- mus quaerimus. Dixerunt illae: Ite nobiscum et apud nos pernoctate. Secuti ergo illas in domum novam ornatam et multa supellectile instructam introducti sunt. Erat vero tern- pus hiemale, et puella conclave mulierum istarum ingressa rursus eas fientes et lamentantes invenit. Adstabat eis mulus tegumento attalico instratus, cuisesama erant obiecta, cuique oscula dabant et pabulum subministrabant. Dicente autem puella ista: Quid rei est, o dominae meae, de hoc mulo?
XX. Quid rei est - - de hoc mulo: ita correxit El. Apud Sik. ot Thil. per errorem manifestum est Q,umi jpulcher, o dominae meae, hie mulus est
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXI.
191
Responclerunt illae fientes et dixerunt: Muliis hie, quern cer- nis, noster erat frater, eadem hac matre nostra natus. Cum enim fato functus parens noster magiias nobis opes reliquisset, atque bunc unicum fratrem baberemus, id egimus ut eum niatrimonio iungeremus et nuptias ei more hominum parare- mus. Sed mulieres mutua zelotypia percitae ilium nobis in- sciis fascinarunt, et nos quadam nocte paullo ante lucem, foribus aedium nostrarum occlusis, fratrem bunc nostrum mulum factum esse vidimus, qualem eum cernis. Nos vero tristes, sicutivides, non babentes patrem quo nos solemur, nullum in niundo doctum ant magum aut incantatorem omi- simus quin ilium accerseremus ; sed nibil nobis profuit. Quo- ties autem pectora nostra moerore opprimuntur, surgimus et cum matre hac nostra abimus, ac postquam ad sepulcrum patris nostri flevimus redimus.
Caput XXI.
Haec cum audivisset puella ista. Bonis este animis, in¬ quit, et nolite flere; etenim medicina mali vestri propinqua est, imo vobiscum est et in medio aedium vestrarum: nam ego quoque leprosa fui, sed ut illamvidi mulierem cum eaque parvulum bunc infantem cuius nomen est lesus, aqua qua ilium abluerat mater corpus meum perfudi, et sanata sum. Novi autem ilium vestro quoque malo posse mederi. Verum surgite, dominam meam Mariam adite atque ei in domum vestram deductae secretum vestrum detegite, suppliciter illam rogantes ut vestrum misereatur. Postquam^ mulieres sermo- nem puellae audiverunt, propere dominam heram Mariam adierunt et ad sese introduxerunt, et coram ea consederunt flentes et dicentes: O domina nostra, hera Maria, miserere ancillarum tuarum; neque enim senior nobis superest aut fa- miliae princeps, neque pater aut frater qui nobiscum con- suescat; sed mulus bic, quern vides, frater noster erat, quern mulieres fascino talem quern cernis etfecerunt. Te igitur ro- gamus ut nostrum miserearis. Tunc sortem illarum dolens
non habentes patrem : Ita FI. pro Sikii Interpretatione quia pater non erat nohis
Quoties autem - - redimus: ita FI.; Sik. et Thil. Itaque quolies pectora - - cum matre hao nostra sepulchrum patris nostri adimus, et postquam ihijlevimus re- vertimur
192 EVANGELIUM INPANTIAE ARABICUM. XXII. XXIII.
domina Maria sublatum dominum lesum dorso muli imposuit, et flevit ipsa pariter atqiie niulieres illae, et lesii Christo, Hens, inquit, mi fili, sana hunc mulum eximia tua potentia, et fac eum liominem ratione praeditum qualis antea erat. Ut haec vox ex ore dominae herae Mariae prodiit, miitata forma iste miilus homo factus est adolescens ah omni lahe integer. Tunc ipse ac mater eius et sorores dominam heram Mariam adorarunt ac piieriim super capita sua datum osculari coepe- runt, dicentes: Beata est genitrix tua, o lesu, o servator mundi; beati sunt oculi qui felicitate aspectus tui fruuntur.
Caput XXII.
Dixerunt porro ambae sorores matri suae; Equidem fra- ter noster auxilio domini lesu Christi et salutari interventu puellae istius, quae Mariae et filii eius indicium nobis fecit, in humanam formam erectus est. Xunc vero cum frater noster sit caelebs, convenit ut puellam hanc, famulam illorum, nuptum ipsi demus. Hoc cum heram Mariam rogassent, ipsaque an- nuisset illis, splendidas huic puellae nuptias paraverunt, et moerore in laetitiam planctuque in tripudium commutato gau- dere laetari exsultare et canere coeperunt, ob magnam laeti¬ tiam splendidissimo vestitu et mundo ornatae. Deinde carmina et laudes recitare ac dicere coeperunt: 0 lesu fili Davidis, qui moerorem in gaudium et lamenta in laetitiam convertis. Manseruntque ibi losephus et Maria decern dies. Deinde profecti sunt, magnis honoribus ab his hominibus affecti, qui illis valedixerunt, et a valedicendo reverterunt dentes, maxime ista puella.
Caput XXIII.
Hinc digressi cum in terram desertam pervenissent eam- que latrociniis infestam esse audissent, losephus et hera Maria regionem hanc noctu traiicere cogitarunt. At inter eundum ecce duos in via latrones conspiciunt cubantes, et cum illis multitudinem latronum qui illorum socii erant itidem
XXII. salutari interventu : ita FI. pro henedictione, quod erat apud Sik. tripudium: ita FI.; Sik. verterat risum.
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXIV. XXV. XXVI. 193
dormientium. Erant autein duo isti latrones, in qiios inci- derant, Titus et Dumaclius. Dixit igitur Titus Dumaclio: Rogo te ut istos sinas abire libere, atque ita ut socii nostri eos non animadvertant. Recusante autem Dumacbo rursus Titus: Capetibi, inquit, a me quadraginta drachmas, etpignus babe bocce. Simul zonam qua cinctus erat ei porrexit, ut ne hisceret neve loqueretur. Vidensque domina liera Maria hunc latronem ipsis benefecisse, ait illi: Dominus deus te dextra sua sustentabit et remissionem peccatorum tibi largietur. Dominus autem lesus respondit et dixit matri suae: Post tri- ginta annos, o mater, crucifigent me ludaei Hierosolymae, et duo isti latrones mecum una in crucem tollentur, Titus ad dextram meam et Dumacbus ad sinistram, et post ilium diem praecedet me Titus in paradisum. Cumque dixisset ilia: Aver- tat hoc a te deus, mi fili, abierunt illiuc ad urbem idolorum, quae, cum illi appropinquassent, in colles arenaceos fuit mutata.
Caput XXIV.
Hinc ad sycomorum illam digressi sunt quae hodie Ma- tarea vocatur, et produxit dominus lesus fontem in Matarea, in quo hera Maria subuculam eius lavit. Ex sudore autem domini lesu, quern ilia ibi sparsit, balsamum in ilia regione provenit.
Caput XXV.
Inde Memphin descenderunt, visoque Pharaone trien- nium inEgypto substiterunt; fecitque dominus lesus plurima in Egypto miracula, quae neque in evangelic infantine neque in evangelic perfecto scripta reperiuntur.
Caput XXVI.
Exacto vero triennio rediit ex Egypto, et reversus est; cumque ludaeam attigissent, timuit losephus illam intrare; audiens vero decessisse Herodem et Archelaum filium in locum eius successisse, timuit quidem, sed in ludaeam abiit. Appa-
XXIV. subuculam ; ita FI. pro funicam.
XXVI. timuit quidem, sed in ludaeam abiit; ita FI. pro Sikiana interpreta- tione metuit et in ludaeam abiit.
Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II.
13
194 EVANGELIUM INPANTIAE ARABICUM. XXVII, XXVIII.
ruitqiie illi angeliis dei et dixit: 0 losephe, abi in urbem Nazareth atque ibi subsiste.
Minim sane gestari sic et circiimferri per regiones domi- num regionum.
Caput XXVII.
Ingressi deinde urbem Bethleliemum viderunt ibi morbos multos et graves, oculos infantum infestantes, qui inde morie- bantur. Aderat ibi mulier aegrotum habens filium, quern morti iam propinquum ad dominam lieram Mariam adduxit, quae illam conspexit lesum Christum lavans. Turn dixit mulier ilia: 0 domina mea Maria, adspice filium hunc meum qui gravi dolore laborat. Et exaudiens illam liera Maiia, Cape, inquit, aliquantum istius aquae qua filium meum ablui, eaque ilium consperge. Accipiens ergo ilia “paullulum de ista aqua, prout dixerat hera Maria, filium suum ea perfudit; quo facto huius agitatio remisit, et cum paullulum dormiisset, salvus postea et sanus ex somno experrectus est. Mater de hoc gaudens rursus eum ad heram Mariam adduxit. Haec vero ei dixit: Gratias age deo, quod filium hunc tuum sanavit.
Caput XXVIII.
Erat ibidem alia mulier, vicina eius cuius filius modo convaluerat. Huius filius cum eodem morbo laboraret, iamque fere excaecati essent eius oculi, noctes et dies eiulabat. Huic sanati infantis genitrix, Quare, inquit, non defers filium tuum ad heram Mariam, sicuti ego filium meum ad illam detuli, cum morti propinquus esset? qui convaluit aqua ilia qua cor¬ pus lesii filii eius ablutum fuerat. Quae cum ex ea audivisset mulier ista, ipsa quoque abiit, acceptaque eadem aqua filium suum abluit, cuius extemplo corpus et oculi convaluerunt. Hanc quoque hera Maria, cum filium suum ad ipsam detu- lisset eique omnia quae evenerant aperuisset, gratias deo pro filio in valitudinem restituto agere neque cuiquam hanc rem narrare iussit.
XXVII. quo facto - - remisit: ita El. Apud Sik. et Thil. legitur qui vehementi agitations lassaius in soporem lapsus est.
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXIX.
195
Captjt XXIX.
Erant in eadem iirbe duae feminae, uniiis viri uxores, quarum utriqiie erat filius febricitans. Harum altera Maria vocabatiir, et filio eius Cleopae erat nomen. Snrrexit ista et assiimto filio siio dominam heram Mariam matrem lesu adiit, oblatoqiie ei piilcliro mantili, O domina mea Maria, inquit, accipe a me hoc mantile et pro illo da mihi nnam fasciolam. Fecit hoc Maria, abiitque mater Cleopae et confectam ex ilia subuculam filio suo induit. Sic sanatns est morbus eius; at filius rivalis diem obiit. Hinc orta inter illas inimicitia cum alternis hebdomadibus munia domestica obirent, instarentque quondam vices Mariae matris Cleopae, haec panem coctura furnum calefecit, etmassam subactam allatura filio suo Cleopa ad furnum relicto abiit. Hunc aemula eius solum conspicata — furnus autem succenso igne aestuabat — prehendit et in furnum coniecit, ac sese inde subduxit. Rediens Maria videns- que filium suum Cleopam in medio furno iacentem ridere fur- numque refrixisse, ac si nihil in eum ignis coniectum fuisset, cognovit aemulam suam ilium in ignem immisisse. Extractum ergo eum ad heram dominam Mariam detulit eidemque casum eius narravit. Cui ilia, Tace, inquit, neve cuiquam hanc rem narra; nam metuo tibi si earn divulgaveris. Postea aemula eius aquam haustura ad puteum processit, et conspicata Cleo¬ pam iuxta puteum ludentem neque quemquam adesse, pre- hensum ilium in puteum deturbavit, ipsa autem domum abiit. Cum homines aquam ex puteo petituri accessissent, viderunt puerum ilium in superficie aquae sedentem: itaque descende- runt eumque extraxerunt. Cepit autem eos magna admiratio istius pueri, et deum laudarunt. Turn venit mater eius sub- latumque ilium flens ad dominam heram Mariam detulit et dixit: 0 domina mea, vide quid aemula mea filio meo fecerit.
XXIX. Cleopae per totiim caput : ita El. ; Sik. et Thil. Kaljufo. massam sulactam - - abiit: ita FI. Apud Sik. et Thil. est farinam petitura, filio suo Kaljufo ad furmm relicto, foras prodibat
neve cuiquam - - narra; haec apud Sik. et Thil. omissa erant. ipsa - - abiit: haec omissa erant apud Sik. et Thil.
itaque descenderunt - - extraxerunt : ita FI. Verterat Sik. quern demissis \_fn- nibus'] extrahebant
13*
196
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXX. XXXI.
et quomodo in puteum ilium deturbaverit; fieri non potest quin eum aliqnando perdat. Dixit illi liera Marla: Dens te ab ista vindicabit. Deinde cum aqiiam liaustiira ad puteum aemula processisset, pedibus fune implicatis in puteum deci- dit. Veneruut quidem homines ut earn extrahereut, sed caput eius coutusum et ossa fracta invenerunt. Sic mala morte per- iit, et eveutum in ea habuit dictum illud: Alte puteum fode- runt, sed ceciderunt in foveam quam paraveraut.
Caput XXX.
Alia illic mulier geminos liabebat filios qui in morbum inciderant, defunctoque altero alter animam agebat: quern sublatum mater Sens ad dominam heram Mariam detulit et, 0 domina mea, inquit, opem mihi fer et succurre. Xam duos habui filios, quorum alterum modo sepelivi, alter vero morti propinquus est. Vide quomodo deuni rogatura et oratura sim. Coepitque dicere: 0 domine, tu es clemens et misericors et pins: duos mihi dedisti filios, quorum alterum cum abstuleris, hunc saltern mihi relinque. Itaque hera Maria fervorem fletus eius conspiciens miserta est eius et. Pone, inquit, filium tuum in lecto filii mei eiusque vestibus ipsum contege. Cunique posuisset eum in lecto in quo Christus iacebat, iam vero vita defunctus oculos clauserat, simul atque odor vestium domini lesu Christi ilium puerum contigit, oculos aperuit magnaque voce matrem inclamans panem poposcit et acceptum suxit. Tunc mater eius, 0 domina Maria, inquit, nunc cognovi vir- tutem dei in te habitare, adeo ut filius tuus sanet homines eiusdem cum ipso naturae participes, postquam vestes eius attigerint. Hie puer sanatus is est qui in evangelic Bartho- lomaeus vocatur.
Caput XXXI.
Erat porro ibi mulier leprosa, quae adieus dominam heram Mariam matrem lesu dixit: Domina mea, opem mihi
Alte puteum foderunt: ita Pl. pro Puteum foderunt et alte humum egesserunt XXX. iam autem vita defunctus oculos clauserat : ita FI. pro modo autem oculi eius in aeternam nocteni claudehantur. Quo loco etlam Arabica verba emen- davit FI.
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXXII.
197
fer. Responclit vero hera Maria: Ecquodnam aiixilium petis? auriimne an argentum? an ut corpus tuum a lepra mundetur? At rogavit mulier ista: Quis hoc mihi dare potest? Cui hera Maria, Paullulum, inquit, exspecta, donee tilium meumlesum laverim et in lecto reposuerim. Exspectavit mulier, ut Maria ei dixerat; haec autem cum lesum in lecto posuisset, aquam qua corpus eius ahluerat mulieri porrigens. Cape, inquit, aliquantum istius aquae et in corpus tuum effunde. Quod cum fecisset, extemplo mundata deum laudavit et grates ipsi egit.
Caput XXXII.
Abiit ergo postquam triduiim apud illam mansit, et in urbem perveniens vidit ibi virum principem qui alius prin- cipis filiam duxerat uxorem: sed cum vidisset mulierem, con- spexerat inter oculos eius signum leprae instar stellae; adeo- que matrimonium dissolutum et irritum factum fuerat. Hos ilia mulier in eo statu conspicata moestitia oppresses et flen- tes caussam ex illis fietus quaesivit. At illi, Xe, inquiunt, in statum nostrum inquire ; dolorem enim nostrum nulli morta- lium narrare aut alii cuiquam aperire possumus. Institit tamen ilia atque ut illud sibi committerent rogavit; sese enim for- tasse remedium eius indicaturam. Cum ergo monstrassent ipsi puellam et signum leprae quod inter eius oculos appare- bat, hoc conspecto. Ego quoque, inquit mulier, quam hie vide- tis, eodem morbo laboraveram, cum alicuius negotii caussa, quod forte mibi obvenerat, Bethlehemum sum profecta. Ibi speluncam ingressa mulierem nomine Mariam vidi, cuius filius erat qui lesus vocabatur: haec cum me leprosam vidisset, mei miserta aquam qua filii sui corpus laverat mihi porrexit. Ea corpus meum perfudi, etmunda evasi. Dixerunt ergo feminae illi: Numquid, o domina, surges et nobiscum proficiscens dominam beram Mariam nobis commonstrabis? Annuente ilia surrexerunt et ad dominam beram Mariam iverunt, splendida secum munera ferentes. Cumque intrassent et munera ilia ipsi obtulissent, puellam istam leprosam quam adduxerant
XXXII. Cum ergo monstrassent ipsi puellam - - sum profecta; ita PI. Ver- terat Sik. ita : Cum ergo monstrarent - - et signa leprae quae - - apparehant , iEgo quoque, inquit mulier, - - lahoravi, et bethlehemum negotiorum causa profecta sum
198
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXXIII.
ipsi monstrarunt. Dixit ergo hera Maria: Misericordia do- mini lesii Christi descendat super vos: et paullulum aquae eius, qua corpus lesu Christi ahluerat, illis quoque porrigens hac miseram lavari iussit. Quod cum fecissent, extemplo sa- nata est, ipsique et omnes adstantes deum laudaverunt. Laeti ergo in urbem suam reverteruntj dominum propterea laudan- tes. Cum vero princeps audisset sanatam esse uxorem suam, ea in domum suam recepta secundas niiptias fecit, et pro re- cuperata uxoris sanitate grates deo egit.
Caput XXXIII.
Erat quoque ibi adolescentula, quae a satana affligeba- tur: maledictus enim ille forma ingentis draconis subinde illi apparebat eamque deglutire parabat; omnem quoque eius sanguinem exsugebat, ita ut cadaveri similis remaneret. Haec, quotiescumque ad earn accedebat, manibus super caput iunctis vociferabatur et dicebat: Vae, vae mibi, quod nemo adest qui a pessimo isto dracone me liberet. Pater autem et mater eius et omnes qui circa ipsam erant aut ii^sam videbant eius sortem dolebaiit; et homines promiscue earn circumsistebant omnes- que flebant et lamentabantur, praesertim cum ipsa -fieret et diceret: 0 fratres mei et amici, nemone est qui ab homicida isto me liberet? Filia vero principis quae a lepra sua sanata fuerat, audiens vocem puellae istius adscendit in castelli sui tectum viditque illam manibus super caput iunctis flentem omnesque circumstantium globos pariter flentes. Pogavit igi- tur maritum istius daemoniacae an viveret mater uxoris ipsius. Qui cum utrumque eius parentem vivere dixisset, Matrem eius, inquit ilia, ad me arcesse. Quam ut ab eo arcessitam vidit, Lympbata baec adolescentula, inquit, num filia tua est? Ita, 0 domina, inquit mulier ilia tristis et flens, haec filia mea est. Respondit filia principis: Cela secretum meum; nam fateor tibi me fuisse leprosam, sed nunc sanavit me domina Maria, mater lesu Christi. Quod si filiam tuam sanari vis, ea Betb- lehemum abducta Mariam matrem lesu require, et filiam tuam sanatum iri confide; ego vero confido, te filia recte valente
XXXIII. ego vero confido te - • ad locum designatum: ita FI. Legitur ex Sikii interpretatione credo enim te sanata filia laetam reversuram. Statim ah ex¬ trema parte verhi surrexit ilia, et cum filia sua ad locum designatum
EVAKGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXXIV. XXXV. 199
laetam hue reversuram. Ilia mulier simul atque orationem filiae principis audiit, confestim filiam suam secum abduxit, et ad locum designatum profecta dominam heram Mariam adiit eique filiae suae statum aperuit. Audita oratione eius hera Maria praebuit illi paullulum aquae eius qua corpus filii sui lesu abluerat, idque earn in corpus filiae effundere iussit. Data quoque ipsi fascia ex panniculis domini lesu, Cape, in¬ quit, hanc fasciam eamque hosti tuo, quotiescumque ilium yideris, ostende. Et cum salutatione illas dimisit.
Caput XXXIV.
Cum ergo digressae ab ilia in regionem suam rediissent, adessetque tempus quo satanas ille invadere earn solebat, hoc ipso tempore apparuit illi hie maledictus sub forma ingentis draconis, a quo conspecto puella timuit. Cui mater; Xe time, o filia; sine ilium ad te accedere, turn fasciam quam dedit nobis domina Maria ostende ipsi, et quid futurum sit videa- mus. Cum igitur satanas ille draconem terribilem referens appropinquasset, corpus puellae prae timore eius inhorruit; sed simulatque fasciam istam promsit et capiti suo imposuit oculosque ea obtexit, ex ea fascia flammae et prunae emicare atque in draconem proiici coeperunt. 0 magnum illud mira- culum, quod factum est simulatque draco fasciam domini lesu adspexit, ex qua ignis emicabat et in caput eius atque oculos proiiciebatur. Magna ille voce exclamavit; Quid mihi tecum est, 0 lesu fili Mariae? quo a te fugiam? Magno cum timore tergumvertens a puella discessit, neque unquampostea ei appa¬ ruit. Puella autem iam ab eo otium habuit et deo laudes gra- tiasque egit, et cum ipsa omnes qui miraculo illi interfuerant.
Caput XXXY.
Alia ibidem mulier degebat, cuius filius a satana vexaba- tur. Hie, ludas nomine, quotiescumque satanas ille eum cor- ripiebat, omnes qui ad eum appropinquabantmordebat, atque si neminem iuxta se inveniebat suas ipse manus et caetera
XXXIV. Fuella autem - • habuit: ita FI. pro Sic puellae huic negotium faces- sere desiit
200 EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM, XXXVI. XXXVII.
membra mordebat. Audiens ergo mater biiiiis miseri famam berae Mariae et filii eiiis lesu siirrexit ac filium suum Iiidam secum ad dominam Mariam deduxit. Interim lacobus et loses dominiim lesiim infantem abduxerant, iit cum caeteris infan- tibus luderent; ac domo egressi consederant. et cum eis do- minus lesus. Accessit ludas daemoniacus et ad dextram lesu consedit; turn a satana, ut fieri solebat, infestatus dominum lesum mordere voluitj sed non potuit, tamen latus lesu dextrum percussit, unde bic flere coepit. Extemplo exivit ex puero illo satanas fugiens, cani rabido similis. Hie auteni puer, qui lesum percussit et ex quo satanas forma canis exivit , erat ludas Iscbariotes, qui ilium ludaeis prodidit; et idem eius latuSj in quo peicusserat eum ludas, ludaei lancea confixerunt.
Caput XXXVI.
Cum vero dominus lesus septem aetatis suae annos com- plevisset, die quodam cum pueris aequalibus, i. e. qui ei aetate compares erant, versabatur. Ludebant autem in Into, unde simulacra asinorum bourn avium aliorumque animalium finge- bant, et sua quisque arte glorians suum opus probabat. Tunc dominus lesus dixit pueris: Ego ilia quae feci simulacra in- cedere iubebo. Rogatus a pueris num igitur creatoris esset filius, dominus lesus ilia incedere iussit: quae extemplo sub- silire coeperunt, delude, cum iis veniam dedisset, rursus sub- stiteiunt. Fecerat autem avium passerumque figuras, qua© cum volare ipsas iuberet volabant, et cum stare iuberentur consistebant , cum autem cibum et j)otum eis porrigeret, ede- bant et bibebant. Postquam abierunt pueri et parentibus ista suis retulerunt, dixerunt illis patres ipsorum: Cavete, o filii, iterum cum eo consuescatis; est enim veneficusj fugite igitur eum et vitate, neve debinc iterum cum eo Indite.
Caput XXXVII.
Quodam die dominus lesus cum pueris discurrens et lu- dens officinam tinctoris praeteriit, cuius nomen erat Salem;
XXXVI. ludelant autem in Into --prohahat: ita El. pro Sikii interpretatione,. quae sic habet. qui ludentes varias ex luto formas fingehant, asinos, boves, volucres^ et alia his similia , et unusquisque suum iactans opus super caeterorum plasmata eferre conabatur
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XXXVIII. XXXIX. 201
habebant aiitem in officina eius multos pannos, qiios tinctii- rus erat. Ingressus igitiir dominus lesus officinam tinctoris pannos bosce universos sumsit et in cupam caeriileo indico plenam coniecit. Salem cum venisset pannosq^iie perditos vi- disset, voce maxima clamare coepit et dominum lesum obiur- gare, dicens: Quid fecisti mibi, o fili Mariae? Me apud omnes oppidanos infamem reddidisti: q^uilibet enim commodum sibi colorem voluit, tu vero cum venisses omnia perdidisti. Re- spondit dominus lesus: Cuiuscumque panni colorem mutari volueris, bunc ego tibi mutabo; statimc|ue pannos ex cupa ex- trabere coepit, singulos eo imbutos colore quern tinctor vole- bat, donee omnes eduxit. Hoc miraculum atque prodigium videntes ludaei deum laudarunt.
Caput XXXVIII.
losepbus autem per totam urbem circumiens dominum lesum secum ducebat, cum propter opificium eius homines ilium accerserent ut portas ipsis et mulctralia et spondas et areas conficeret; eratque cum ipso dominus lesus quocumque ibat. Quoties ergo losepbo aliquid operis sui sive cubito sive spitbama longius autbrevius, latius vel angustius faciendum erat, dominus lesus manum suam versus illud extendebat, quo facto tale quale volebat losepbus fiebat, neque ipsi opus erat quicquam manu sua facere: non erat enim losepbus artis fa- brilis admodurn peritus.
Caput XXXIX.
Quodam vero die accersivit ilium rex Hierosolymae et, Volo, inquit, losepbe, ut solium mibi conficias ad mensuram loci illius in quo sedere consuevi. Paruit losepbus, et post- quam statim operi manum admovit, biennium in regia mansit, donee fabricam illius solii absolvit. Cum autem illud in locum suum transferendum curasset, ab unoquoque latere duas ei spitbamas a praefinita mensura deesse animadvertit. Quo viso
XXXVII. me apud omnes - - reddidisti: ita FI. pro et me et cives meos iniuria affecisti
XXXVIII. sive culito sive spithama; haec apud Sik. et Thil. omissa erant.
non erat enim etc; ita FI. pro guia nec admodurn peritus erat artis fair ilis
202 EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XL.
rex losepho iratus est; loseplius autem a rege vehementer timens noctem incoenatus peregit nec quicquam omnino gusta- vit. Tunc a domino lesu rogatus quare timeret, Quia, inquit loseplius, omne illud quod per biennium feci perdidi. Cui dominus lesus, Ne time, inquit, neve animum abiice; sed pre- liende tu unum solii latus, ego alterum prebendam, ut illud corrigamus. Cumque fecissetlosephus quemadmodum dixerat dominus lesus, et uterque a latere suo traxisset, correctum est solium et ad iustam loci illius mensuram redactum. Quo prodigio conspecto qui aderant obstupuerunt et deum lauda- runt. Ligna vero eius solii ex illis erant quae tempore Salo- monis filii Davidis celebrabantur, i. e. ligna varia et multiplicia.
Caput XL.
Alio quodam die dominus lesus in viam egressus et pue- ros qui ad ludendum convenerant conspicatus eos insecutus est, pueri autem se ab illo absconderunt. Dominus lesus igi- tur cum ad portam domus cuiusdam venisset et stantes ibi mulieres conspexisset, eas rogavit quonam pueri illi abissent. Cumque neminem ibi adesse respondissent, iterum dominus lesus. Hi, inquit, quos in fornace videtis, quinam sunt? Re- spondentibus illis haedos esse triennes, clamavit dominus lesus dixitque: Hue exite, o haedi, ad pastorem vestrum. Turn pueri liaedorum speciem liabentes exierunt et circa ipsum exsultare coeperunt: quo conspecto mulieres illae admodum miratae et tremore correptae propere dominum lesum supplices adora- runt, dicentes: O domine noster lesu, fili Mariae, tu revera es pastor ille bonus Israelis, miserere ancillarum tuarum quae coram te stant quaeque nunquam dubitarunt: ad sanan- dum enim, o domine noster, venisti, non ad perdendum. Cum
XXXIX. losephus autem a rege - - gustavit: ita El. pro et losephus iram regie metuens incoenatus dormiehat, cum nihil omnino gustasset
Ligna autem illius solii etc: ita El. Apud Sik. et Thil. est Fahricatum vero erat solmm hoc ex lig no illo quod exstiterat tempore Salomonis, Davidis filii, ligno scilicet variis fiormis et figuris insignito.
XL. Turn pueri - - exierunt: ita El.; Sik. et Thil. Ft confestim egrediehantur pueri haedis similes
quaeque nunquam duhitarunt - - ad perdendum: ita El. pro quae minime duhi- tant quin tu, o domine noster, ad sanandum, non vero ad perdendum veneris
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XLI. XLII. 203
autem respondisset dominus lesus, filios Israelis Aethiopum instar esse inter populos, dixdrunt mulieres: Tii, domine, omnia nosti neque te qiiicquam latet; nunc vero te rogamus et a pietate tua petimiis ut pueros istos servos tuos in pristi- num ipsorum statiiin restituas. Dixit ergo dominus lesus: Adeste, o pueri, ut abeamus et ludamus; et extemplo adstan- tibus hisce feminis liaedi in pueros mutati sunt.
Caput XLI.
Mense autem Adar lesus in modum regis pueros congre- gavit: illi vestes suas liumi straverunt, ipse super eas con- sedit. Turn coronam ex floribus consertam capiti eius impo- suerunt et cubiculariorum instar regi adstantium a dextra et sinistra coram ipso constiterunt. Quicumque autem per viam illam transibat, ilium vi abstraliebant pueri dicentes: Hue ades et regem adora, deinde in via tua perge.
Caput XLII.
Interea, dum liaec gerebantur, accedebant viri qui pue- rum gestabant. Hie enimpuer ligna petituruscum aequalibus suis in montem discesserat; ibi vero cum perdicis nidum in- venisset, et manum suam ut ova exinde tolleret extendisset, serpens eum malignus ex medio nido pupugit, ita ut auxilium advocaret. Sodales cum propere accessissenC invenerunt ilium in terra iacentem mortui instar; turn venerunt propinqui eius eumque in urbem referendum sustulerunt. Postquam vero pervenerant ad locum eum in quo dominus lesus more regis residebat, caeterique pueri ministrorum instar circumstabant, pueri propere obviam processerunt ei qui a serpente morsus erat et dixerunt propinquis eius: Agite salutate regem. Sed cum propter moerorem in quo versabantur accedere nollent, pueri eos invites vi abstraxerunt. Et cum ad dominum lesum pervenissent, rogavit ille quare liunc puerum gestarent. Atque illis respondentibus quod serpens ipsum momordisset, dixit dominus lesus pueris: Eamus ut serpentem ilium interficia- mus. Rogantibus vero parentibus pueri ut abire se sinerent,
XLI. deinde in via tua perge: ita FI. pro utfelix tihi iter contingat
204 EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XLIII. XLIV.
quod filius ipsorum in agone mortis versaretiir, responderunt pueri dicentes: Annon audistis quod rex dixit: Eamus et occidamus serpentem? et vos morem ei non geretis? Et sic ipsis nolentibus lecticam retro abduxerunt. Cumque ad nidum ilium pervenissent, dixit dominus lesus pueris: Hiccine est locus serpentis? Atque illis annuentibus, serpens a domino vocatus sine mora prodiit, sese ipsi submittens. Cui ille, Abi, inquit, et omne venenum quod liuic puero insinuasti exsuge. Itaque serpens iste ad puerum adrepsit et omne suum vene¬ num exsuxit; tunc maledixit illi dominus lesus : quo factq sta- tim diruptus est; 2)uer autem manu domini lesu permulsus convaluit. Et cum flere incijieret, Noli flere, inquit dominus lesus, mox enim mens eris discipulus. Et bic est Simon Ca- nanites, cuius in evangelic fit mentio.
Caput XLIII.
Alio dielosepbus filium suumlacobum lignatum miserat, et comitem se illi dominus lesus adiunxerat. Cumque per- venissent ad locum in quo ligna erant, coepissetque lacobus ilia colligere, ecce vipera maligna illius manum momordit, ita ut vociferari et flere inciperet. Eum igitur in hoc statu cernens dominus lesus accessit ad ij)sum, locumque in quo vipera eum momorderat afilavit: quo facto extemplo sana- tus est.
Caput XLIV.
Quodam die, cum dominus lesus iterum versaretiir inter pueros qui in tecto ludebant, quidam puerorum ex alto de- cidens confestim expiravit. Ditfugientibus vero caeteris pue¬ ris dominus lesus solus in tecto remansit. Cumque advenis- sent jiropinqui illius pueri, dixerunt domino lesu: Tu filium nostrum ex tecto praecipitem dedisti. Illo autem id negante vociferati sunt dicentes: Filius noster mortuus est, et hie est qui eum interfecit. Quibus dominus lesus, Xe me, inquit, infamate ; quodsi mihi non creditis, agite rogemus puerum
XLIV. Ne me, inqidt , infamate - - agite rogemus; ita FI. pro Sikii interpre- tatione hac: Ne me, inqiiit, arguite facinoris, cuius neutiquam me convincere pote' ritis ; sed agite rogemus
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. XLV. XL VI. 205
ipsum, qui yeritatem in liicem producat. Tunc descendit do- minus lesiis, et super mortuum stans voce inagna, Zeno, in¬ quit, Zeno, quis te de tecto praecipitavit? Tunc respondens mortuus, Domine, ait, non tu me deiecisti, sed 6 SeTpa me ex illo deturbavit. Et cum praecepisset dominus adstantibus ut ad verba eius attenderent, omnes qui aderant deum pro hoc miraculo laudarunt.
Caput XLV.
lusserat aliquando hera domina Maria dominum lesum abire et aquam ipsi exputeo afferre. Cum ergo petitum aquam abiisset', hydria iam completa allisa et fracta est. Expandens vero dominus lesus sudarium suum collectam aquam ad ma- trem suam in eo detulit, quae rem mirata est. Eecondebat autem et conservabat in corde suo omnia quae videbat.
Caput XL VI.
Kursus alio die dominus lesus ad rivum aquae versabatur cum pueris, fecerantque iterum piscinulas. Dominus autem lesus duodecim passeres finxerat, eosque circa piscinam suam ad singula latera ternos instruxerat. Erat autem dies sabbati. Itaque accedens filius Hanani ludaeus eosque conspiciens talia molientes, iratus et indignabundus, Itane, inquit, die sabbati figuras ex luto fingitis? Et propere accurrens pisci¬ nas eorum destruxit. Cum vero dominus lesus manus suas super passeres quos finxerat complosisset, avolarunt illi pi- pientes.
Deinde filio Hanani ad lesu quoque piscinam accedente eamque calceis conculcante, evanuit aqua eius. Dixitque illi dominus lesus: Quemadmodum evanuit aqua ista, sic tua quoque vita evanescet. Et extemplo puer ille exaruit.
XLV. allisa et fracta est: ita El. pro cum sursum attolleretur, fracta est
fecerantque -- passeres finxerat : ita El. pro eduxeruntque per sulcos aquam ex rivo illo, piscinulas sibi construentes ; feceratque dominus lesus duodecim passeres
iratus et indignabundus: haec apud Sik. et Thil. non expressa erant. eamque calceis conculcante: ita EL; Sik. verterat ut illa/m destrueret
206 evangelium infantiae arabicum. xlvii. xlviii. xlix.
Caput XLVII.
Alio tempore cum vesperi dominus lesus cum losepho domum reverteretur, obviam liabuit puerum, qui currens ipsum tarn vehementer impulit ut caderet. Cui dominus lesus: Quemadmodum me proiecisti, ita cades neque surges. Ea- demque bora corruit puer et exspiravit.
Caput XLVIII.
Erat porro Hierosolymae quidam Zacbaeus nomine qui pueros erudiebat. Dixit is losepho; Quare, o loseplie, non adducis ad me lesum ut litteras discat? Annuit illi losephus, et ad lieram Mariam hoc retulit. Ad magistrum itaque ilium deduxerunt; qui siniulatque eum conspexit', alphabetum ipsi conscripsit et ut Aleph diceret j^raecepit. Et cum dixisset Aleph, magister eum Beth pronunciare iussit. Cui dominus lesus: Die mihi prius significationem litterae Aleph, et turn Bethproniinciabo. Cumque magister verbera ei intentaret, ex- posuit illi dominus lesus signilicationes litterarum Aleph et Beth; item quaenam litterarum figurae essent rectae, quae- nam intortae, quaenam in spirani circumductae, quae punctis insignitae, quae eisdem carentes; quare alia littera aliani j)raecederet; aliaque plurima enarrare coepit et elucidare quae magister ipse nec audiverat unquam nec in libro ullo legerat. Dixit porro magistro dominus lesus: Attende ut dicam tibi. Coepitque dare et distincte recitare Aleph, Beth, Grimel, Daleth, usque ad Tan. Quod miratus magister, Hunc, inquit, jiuerum ante Xoachum natum esse existimo; conver- susque adlosephum, Adduxisti mihi, ait, erudiendum puerum magistris omnibus doctiorem. Herae quoque Mariae dixit: Filio huic tuo nulla institutione opus est.
Caput XLIX.
Ad alium deinde magistrum doctiorem eum deduxerunt: qui ut eum conspexit. Die Aleph, inquit. Cumque dixisset
XLVIII. intortae - - in spiram circumductae : ita FI. Apud Sik. est ohliquae - - duplicatae
usque ad Tau: ita FI. Apud Sikium est usque adfinem alphaleti
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. L. LI. 207
Aleph, magister euni Beth pronunciare iussit. Gui respon- dens dominus lesus, Die mihi, inquit, priiis significationem litterae Alepli, et turn Beth proniinciabo. Hie eiim sublata manu eum verberasset magister, eonfestim manus ipsius ex- ariiit, et mortiius est. Tune dixit losephus herae Mariae: Ah hoe tempore non sinemus eum domo exire, quoniam quisquis ipsi adversatur morte pleetitur.
Caput L.
Et eum faetus esset annorum duodeeim, duxerunt eum Hierosolymam ad festum. Finite autem festo ipsi quidem re- verterunt, sed dominus lesus remansit in temple inter doeto- res et seniores et erudites ex filiis Israelis, quos de seientiis varia interrogabat, et vieissim eis respondebat. Dixit enim illis: Messias euius est filius? Besponderunt illi: Filins Da- vidis. Quare ergo, inquit, in spiritu voeat ilium dominum suum, eum dieit: Dixit dominus domino meo; Sede ad dex- tram meam, ut hostes tuos vestigiis pedum tuorum subiiciam? Bursus dixit ei prineeps doetorum: Legistine libros? Et libros, inquit dominus lesus, et ea quae in libris eontinentur; et explieavit libros et legem etpraeeepta etstatuta etmysteria quae in libris prophetarum eontinentur, res quas nullius erea- turae intelleetus assequitur. Dixit ergo doetor ille: Ego hae- tenus talem seientiam nee eonseeutus sum nee audivi: quis tandem, putas, puer iste erit?
Caput LI.
Cumque adesset ibidem philosophus, astronomiae peri- tuS", rogassetque dominum lesum num astronomiae studuisset, respondit ei dominus lesus exposuitque numerum sphaerarum et eorporum eaelestium, eorumque naturas et operationes, oppositionem, aspeetum triquetrum, quadratum et sextBem, eursum direetum eorundem et retrogradationem, seripula seripulorumque sexagesimas, aliaque quae ratio non asse¬ quitur.
lA. eursum directum: progressionem
seripula scr. sexagesimas: ita FI. pro computum denique et prognosUcationem
208 EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. LII. LIII. LIV.
Caput LII.
Aderat quoque inter illos plulosophos tractandarum rerum naturalium peritissimus: qui cum rogasset dominum lesiim an medicinae studuisset, respondens ille exposiiit ei pliysica et metaphysica, hyperphysica et hypophysica, virtutes quoque corporis et liumores eorundemque effectus; numerum item membrorum et ossium, venarum, arteriarum et nervorum; item effectum caloris et siccitatis, frigoris et humiditatis, quaeque ex hisce orirentur; quaenam esset operatio animae in corpus eiusque sensus et virtutes; quaenam esset operatio facultatis loquendi, irascendi^ appetendi; denique coniunctionem etdis- iunctionem, aliaque quae nullius creaturae intellectus asse- quitur. Tunc surrexit philosophus ille et dominum lesum adoravit, et, 0 domine, inquit, ab hoc tempore ero discipulus tuus et servus.
Caput LIII.
Dum haec et alia inter sese loquebantur, adfuit domina liera Maria, postquam ipsum quaerens triduum cum loseplio circumivit. Videns ergo eum inter doctores sedentem perque vices ipsos rogantem etrespondentem, dixit illi: Mifili, quare ita fecisti nobis? ecce ego et pater tuus te magno cum labore quaerimus. At ille, Quare, inquit, me quaeritis? nonne scitis decere me ut in domo patris mei verser? Sed ipsi non intel- lexerunt verba quae eis dixerat. Tunc doctores illi rogarunt Mariam, hiccine ipsius esset filius, et annuente ipsa, 0 te- felicem, dixerunt, Maria, quae hunc talem peperisti. Reversus autem cum eis Nazareth in omnibus rebus morem eis gerebat. Et mater eius conservabat omnia verba ista in corde suo. Dominus vero lesus proficiebat statura et sapientia et gratia apud deum et homines.
Caput LIV.
Atque ab hoc die miracula arcana et secreta sua occulere coepit et legi operam dare, donee annum trigesimum complevit,
LII. tractandarum rerum naturalium : ita FI. pro medicinae et naturalis scientiae item effectum caloris etc: ita P'!. pro temperamenta etiam, calilum et siccum, f rigidum et liumidum
coniunctionem et disivnetionem : ita FI. pro congregationem et dissipationem LIII. quaerimus - - quaeritis: ita FI. pro quaesivimus - - quaerehatis
EVANGELIUM INFANTIAE ARABICUM. LV.
209
quando pater publice eum ad lordaneni declaravit haccaelitus voce demissa: Hie est filiiis meus dilectus, in quo acquiesco; praesente spiritu sancto in forma coluinbae candidae.
Caput LV.
Hie est quern supplices adorainus, qui essentiam nobis et vitam dedit et ex uteris matruin nostraruin nos eduxit, qui corpus humanuin propter nos assuinsit nosque redemit, ut complecteretur nos aeterna misericordia, et clementiam suam ex liberalitate et beneficentia et generositate et benevolentia nobis exhiberet. Ipsi est gloria et beneficentia et potentia et imperium ab hoc tempore in sempiterna saecula. Amen.
Explicit EVANGELIUM INFANTIAE totuill auxilio dei supremi, secundum ea quae in archetype inven imus.
LV. qui essentioAn: ita FI. pro quoniam essentiam
Ipsi est gloria et henejieentia : ita FI. pro Ipsi sit gloria et laus
Evang. apoor. ed. Tischeudorf. Ed. 11.
14
YnoMNHHATA Toy xypioy hmcdn iHcoy xpi- CToy npAxoGNTA Gni noNTioy niAAToy.
npoAOi’Oc.
Gyd) "Apajjfaa cupOTfKTCop aojo eroapyoop TUYXapoop, pojjo- piaOna, eK Trap 0eirap eraeyprap Top Kupiop Hpdop "iHcroup
XpiaTop raiaTei ujpoaeA0obp, KaTa2ira0ei(r be koi toO ayi'ou 6a- lUTfapiaToo-- epeupHaaa be kqi tq uraoppHpaTa tq kqtu Top Ka;- pop oKeTpop rapax0epTa erai tou SearaoTou Hpidop ’’iHaoO XpiaTou,. a KaTe0epTO oi lou6aToi eoji DopTiou fliAciTou, TauTa eupop tcx uraoppHpiaTa ep eSpaiKoTo- ypdppiacrip, Kai 0eoG euSoKia pie0eppiH- peuaa ypappaaip eAAHpiKoTo" eia eojfyprao'ip radpTrap Trap emi- KaAoupi€prap to opopia tou Kupiou Hprap Ihcou XpicTou €oot thc
Ita titulum habent ph . . o tq urooppdpiaTa tou Kupiou Kai 6eoG koI (JOOTHpoa Hpirop IhooG XpioToG . . c urooppHpaTa toG Kupiou Apidop "IhooG XpicToG, a etnpa)(0Hcrap cTOi riopTiou HiAaTou HYepiopeuopToa thct" louSalacr . . Copi'js Commentarii salvatoris conscripti sub Fontio Filato praeside . . a Goto- pipdpaTa Trap nrpaxOepToop eTo- Top Kupiop wpcbp'lHooGp Xpiorop euji Hop- Tiou HiAaTou HY€[a6po(T ouYYPocjjepTa utoo MiKoSdpiou dpxopTO(j aupaYoo- YHO Tcnp Iou6a!oop Ypdpipaaip eSpaiKoTc , . e unjopipHpiaTa nrpaxGepTa (codex u^epi toG Kupiou Apirop "IhooG XpicToG eroi HopTiou HiAaTou toG HYepiopoo- THC7 "louGaiao-, aroep auTocr 6 IliAaToa (hoc accentu codex) ezen)epi\|/ep 5id laiacr dpacj^opdcr AGyoucttco Kaiaapi ep th "foopH . . i unjo- ppHpa Tcop TOpaxQepToop Tuapa toG Kupiou Apcbp kq! acoTHpoa npcbp " IhooG XpioToG KOI TOaeopTOff UTOO riopTiou DiAaTou ep "lepouCTaAdp . . d utoo- ppwpa toG Kupiou Hprop IhooG XpioroG kqi [ioTopia?] eia THp dTOOKaOd- Aoocnp auToG 0'UYYpa4’^^°'<^ TOapd toG oiyiou" toodppou toG OeoAoYOu.
Prologum istum solus habet codex c; non habent adefghi ; hiat b. Praeterea vero invenitur etiam in Copto interprete (vide post), item in Latino- rum codicibus nonnullis, quos ad Latinum vide librum.
TOpoTiKTOop: ita codex; Birch edidit TOpoTCKToop | TUYxdpoop: ipse codex cum praecedentibus coniungit. Idem post Ypcuf^cbp interpungit. | eineYpoop : codex eTOCYpoo (Birch eTOiYpco) | KaTa^iooOefa : codex KaTHjiooOeiff | KOTeOepTo ; SIC codex, non -6opTO | eupop: codex epo) (Birch eipoo) | peOeppApeucra : sic
ACTA PILATI. A.
211
fiaaiAefacr tou fieaoooTOU H[jci6^ (pAaSt'ou 0eo6oaiou, eTOUcr enjTa- KaiSeKOTOu, Kat c|)AaSfou OuaAe^jTi^iajjou to eKTOjj, e[j i[j5iKTidb|ji 6'.
I Id|jTea ou^ ocroi ajjayipobaKeTe Kai (jeTafidAAeTe eta erepa 6i/3Ai'a, pipHptopeueTe ptou Kai euyeaGe uorep epiou, Ypa TAeoa pioi yepHTai 6 0eda koi lAdaHTai xaTa dpiapTi'aia piou da HpiapTop eta auTop.
GTpnpH ToTa dpayipobaKouai kqi ToTa aKOuouai kqi ToTa otKe- Taia auTcbp. dpiHp.
^Gp exei aj6pTeKat86KdTcp THa Ayepiopfaa 1 tfiepi'ou Kaiaapoa fiaaiAeooa ’^pooijaioop , KaGHpdbSou fiaaiAeooa THa PaAiAaiaa, ep
corrigendum videbatur pro pedeppHpeuffaCT quod in codice est | OuaAepTipia- poG: Ou in cod. suppletum est, pi vero omissum. | to eKTOp: codex toO eKTop, unde Thilo tou oktou edidit. Videtur Valentinianus turn sextum consul fuisse dici. Ceterum numerum fciDTaKai6eKdTOu confirmat Coptus, sed pro to eKTOp habet quintum. Latinus vero pro priore annum decimum octavmn, et pro OuoAep- TipiapoO TO eKTOp habet Valentiniano Augusta.
Koi peTafidAAeTe; Koi in codice excidit | Kai euxenOe; ita potius(cumCopto) scribendum videbatur quam eux- KOb quemadmodum in codice est.
T. oiKET. auTobp: ita scripsi quemadmodum Coptus habet eorumque familHs universis. Birch ex ipso codice hauserat auTcbp, sed Thilo ibidem recte auTOu legit, nec id („ servos dei“) reiiciendum putat.
Ita Coptus : dSgo Aenias protector eram prius Sehraeus ac legis studiosus, sed gratia salvatoris maxima sno dono me apprehendit, cognovi Christum lesum in sacra scrivtura et accessi ad eum ad credendum ei, ut dignusfierem sancto iaptismate. Ante omnia conquisivi commentarios qui illis temporihus confecti erant de domino nostro lesu Christo atque editi a ludaeis sub Pontio Pilato. Sos lingua Sebraica scriptos inveni, volente domino nostro lesu Christo. Pgo igitur in lingua/m Graecam converti, imperantibus excelsis Theodosia anno septimo decimo sui consulatus et quinto Valen¬ tiniano, indictione nona.
Q,uicumque legitis hunc librum et hnec transfertis in aliurn librum, mementote mei et orate pro me Aenia minima, ut deus misereatur mei mihique remittat peccata quae in eum patravi. Pax sit eis qui haec legerint eorumque familiis universis in saeculum. Amen.
Hanc temporis notam actibus praeligunt ACEGi, item r. Praetereunt FH. Rursus hiat B. Eandem vero etiam Coptus et Latinorum aliquot codices tenent.
"ep (pro eo Birch edidit "eyepeTo) evei TD6pTeKai6eKdTcp c. CGi. Eundem annum agnoscunt Clem. Alex. Strom. 1. p. 407. Pott. Tertull. adv. lud. 8. August, civ. dei 18, 54. L actant, institutt. 4, 10. . . DE ep eT€i OKTOOKOi^e- KOTCp. Hunc annum tuentur Hieronymus et Cedrenus ex E u s ebii (vide post) ut sibi videntur auctoritate . . Latinorum codd. Eins. Flor. Fabric, in anno XVIIII. Quern annum confirmat ni fallor Coptus , in quo ante nono exci-
14’
212
ACTA PILATI. A.
^'rei e(j[jeaKai66KdTop eoji thct dp^Ha aurou, th ojpd oktoo KaAap- 6oop " AojpiAAfoop, HTia earip ekdcr oaepioiTH MapTi'ou, ep OaraTefa "Poucj^ou Kat "pouSeAAfcxDpoo-, ep too xerdpTop exei thct 6iaKoaiocrTH(T
disse videtur decimo. Accedunt versiones veteres Germanicae, Anglosaxonicae, Francogallicae. Eandem computationem praeivit Ensebius in chron. armen. II. p. 264. (cf. etiam Sync ell. chronogr. p. 324. Niceph. hist. eccl. 1, 40., quamquam Hieronymus vertit XVIII., adstipulante post Cedreno, i. e. ih' pro 10 .) . . A ep exei 66KdT00. Item Lat. cod. Cors. In utroque excidisse videtur alter numerus . . denique lul. Afric. (Reliq. sacr. ed. Routh. II, p. 187.) annum Tiberii XVI. tuetur. | Hyepopiau cum cdegi . . a SauAeiaa | fiaa-iAeooo-" poo- paioop cum eoi, item Copto et Latino . . c Kai fiaaiA. "poop. . . a xhu " poopaloop dpxAa . . D om | Ka!’'Hpcb6ou (c add xoG, non item agi) ^aaiAecou thu I'aAi- Aaiaa (cum Gi et [raAoTlaff habet] c, item Copto et Latino ; A THaHou6aiao-) . . D BacriAeGopToo- "Hpobdou XHa^loudaiaa, e Kai" Hpdb6ou xoG uioG "Hpdb6ou THu" lou6a!aff | ep cum CGi, praetermittunt ae | evei eppeaKai6. eoo! thg cum CGi; AE epp. exei thct . . d om ep exei epp. eooi x. d. aux. | xA lupo oktoo KaAap- 6dbp " ATOpiAAioop (haec cum G et [omisso " Anjpi,VA.] a ; c xA 6y66h " AnjpiAAloo), HTia earip eiKaa (ita a et G; c HKadi) inepzirrH MapxJou (ita g, item [Maprioo] C; A toG Mapriou pHpocr) . . eadem apud Latinos babentur; item in Copto quamquam xA ujpo usque ^AoopiAVioop non exprimit . . i tantum xAcr oySoHU . . DE plane om. Nostram actorum Pilati lectionem iam notarunt Epiphanius (haer. L. Quartodecim. 1. duoo xdbp aKXOop dA6ep LliAaTOu auxoGat xAp aKpi- 6eiap eupHKepai, ep oTa ep(|)ep6Tai xA mpo Gktoo KaAap6dbp " AoopiAAioop xop aooxApa ujenJop6epai.) et auctor (C li ry s ost o mus? ) homil. 8. in pascha (xd ydp OnjoppApaxa xd Oujo IliAdxou ajpax6epxa Kai xAp uopoOeapiap ooepiexei xoG njdffxa- laxopeTxai oup 6xi xA ropo okxoo KaAap6dbp " AropiAAioop exoaGep 6 cooxAp.). Sed Epiphanius etiam testatur in aliis actorum Pilati exemplis pro die VIII. se invenisse diem XV. Eundem vero diem octavum ante Calend. April, confirmant locis laudatis Clem. Alex., Tertull., Augustinus. Contra Graecorum Menaea diem Martii XXIII. tenent, ad quos accedit Lac t an¬ ti us 1. 1. Denique Epiphan. haer. LI. Alogor. 23. est xodoxei 6 ucoxAp ep xcp topd ly KaAap6dbp"'AnjpiAAioop. | ep umaxeia (ita a et [-xiq] i, c ep uroaxiou, G ep iujaxiou)" |’ou4)OU (ita Ai, g" |’6(|)Ou, c" ApoucJ)ipou, quod forte ortum ex ep unjaxioua poucjjipou) Kai " |’ou8eAA!oopoa (ai " pougeAioopocr sic; G "poufie- AiapoG, c pouSiAeopou) . . d enn unraxou BiKepxiapoG (,,quo nomine recentio- res Graeci Romanum designant cuius proprium nomeu ignorant"') . . e om. Sed cum lectione nostra consentit etiam Coptus : consulatu Itufi et Ruhellionis. Item fere Latini, nisi quod Rufini pro Ruji habent. Praeterea cf. Epiphan. haer. LI. Alogor. 23. (uOTaxeia"pou(|)Ou Kai "pouSeAAioopoo-), qui aeque ac Fasti Siculi Rufv.m et Rubellionem (Fast. Sic. Rubellinum) consoles a consulatu duorum Gemi- norum (xrop 6uo PepiMprop) distinguit. Aliter Tertull. 1. 1. (passio perfecta est - - consulibus Rtibellio Gemino et Rujio [Fufio ?] Gemino). Quam Tertulliani sen- tentiam confirmat Tacit, annal. V, 1. ubi estRubellio et Fufio consulibus, quorum utrique Geminus cognomentum erat. | ep xcp xexdpxqp exei xAcr 6iaK. 66ux. (e xAa aOxAo- pro x. 6ia. 6eux.) oAupiro. cum acgi (sed om oAuprar.), item e (d haec
ACTA PILATI. A.
213
fieuTepacr oAu|jaDid6ocr, euj» dp^iepecDcr Tcop ^Iou6aioop looaHUJOU Tou Kaid<|)a.
"^ Oca piexa Top crTaupop kqi to luaOocr tou Kupiou icrTopHoacr NiK66H|jocr ooapeSooKep TO?a dp)(iepeucrip kqi toTct d'AAoicr lou6a(oicr * oupeTaiep 6e o auTOcr NikoShuoct Ypapujaaip efipaiKoTa.
omnia om). Consentit Coptus, nisi quod 6euTepaa praetermittit ; item Latini. lulio Africano pro quarto eiusdem Olympiadis anno placuit secundus , cf. Routh. Reliq. sacr. II. p. 188. Memorabile vero est mirabilem soils defectionem a Phlegonte narratam in eundem annum incidisse tradi ; cf. Euseb. Chron. armen. II. p. 265. et idem in Syncelli cbronogr. p. 324. : pro Tcp 6e enim omnino TOO b' , adstipulante Hieronymo interprete, legendum est, ita ut scrlpserit ex Phlegonte Eusebius tc5 6' eTei thct nfi' 6/\upiuid5ocr eyepeTO eKAen|/icr hAiou pieyicTH Tcbp eypcopiopiepoop mpoTepop. | emi cum adegi, item Copt et Eat . . c Kai enji | dpx'epeoocr cum acgi . . de dpxiepeoop | Ioocthtoou (i -itoou? non liquet) TOU KaVd(|)a cum Ai, item "loofflinou (d -itdtdou) koi KaVdcj^a no. Nec aliter (vel cum a vel cum dg faciunt) Copt (vide post) et Latt . . C nil nisi I<aia4)a . . E’“Appa kqi KaVdcjja. Praeterea quod ai praebent, " loon. toO Kaia^)., confirmant loseph. antiqq. iud. 18, 4. 3. et Euseb. hist. eccl. 1, 10, 6. testan- tes plenum illius pontificis nomen ^IcbcrHtuo O’ 6 Kaiacj^ao fuisse.
Sic Coptus : Anno nono Tebelii Caesaris regis 'Ronianorim, quum Herodes rex Oalilaeae exordiretur annum suum nonum decimum, qui dies erat vigesimus quintus mensis Parmdioten , consulihus RuJ'o et Itubellione , anno quarto CCII. quam vocant olympiadis, sub losepho qui Caiphas erat, summo sacerdote ludaeorum. Praeterea de KOI, quod sequitur in Copto ut in Graecis cdd. plerisque. Am. Peyron sic sta-
tuit ut excidisse putet Anna eius socero.'^ Cf. E.
"Ooa usque KupIou (e/IhooO) ut CEGi, sed praem kqi, item A (sine Kai) sed add Hpicop "Ihoou XpiOTOU toC oooTHpoo OeoO. Reliqua cum CGi ; pergunt enim lOTopHoao 1 IikoS. (c eoTopHoep Mik. kqi) niaped. toTo dpx. (i add Kai toTo YpapiptaTeCoip) Kai t. aAA.^louSaioio* oupeT. 6e (g om) 6 auT. I Iik. yp. eSp.: A pergit ypdpipiaoip eSp. loropHoao Mik65. eypaN]/6 Kai toIo pieToroeiTa KaTeAitnep, d)6einooo exet: e pergit lOTopHoe MiK66HpiooTd tneiDpaypiepaToTo -|ou6aioio Kai toTo dpx'epeOoi, oupera^ep 6 auToo Mik66hpoo ypdpipiaoip eepaiKoTo ep TaTo Apiepaio tKeipaio oTaupooGepToo toO'Ihoou Kai flopTiou riiAaTOu HyepiopeuopTOO tho tg flaAaiorlpHO Kai tho c|)oipiKHO . . d haec tantum habet eaque praecedentibus annexa: 6 KUpioo Hpicxip IhooOo XpiOTOO eoTaupdbOH . . Coptus sic pergit : et omnia quae evenerunt post crucijixionem et quae evenerunt domino nostro lesu Christo , Nicodemus princeps ludaeorum perqui- sivit ea. Omnia quae summi sacerdotes et reliqui ludaei fecerunt contra salvatorem, Nicodemus, ut memoriae mandarentur, scripsit ea litteris hebraicis hoc modo . . de Latinis ad codicem A prope accedit Fabric quanta post crucem etpassionem domini historiatus est Nicodemus litteris hebraicis. Porro Flor (similiterque Eins et Cors) et quanta post - Nicodemus acta a principibus sacerdotum [et] reliquis ludaeis, mandavit ipse Nicodemus litteris hebraice.
214
ACTA PILATI. A. I.
Caput I.
^ CujjSouAiOjj Y^P ^iJOiHcra[jTea' ol ap)(iepeTcr Kai oT -Ypapnia- leTo", Kai Kaia.(|)acr Kat CHpiHcr Kai A.a0aH(j Kai C apiaAmA,
''lou6aa, Aeuia Kai Nec|)9aAefp, " AAe'^apSpoa Kai "Ideipoa Kai
I, 1. CupfiouAiop - - YpappareTa cum a . . FH''Gp tqTct Hpepaia eKeipaic crupSouAiop TOOiHaaprea oi lou6aToi . . c(d)gi nil eiusmodi nominibus sequen- tibus praemittunt, nec magis codices Latini, nisi quod Fabric post Annas addit enim, nec Copt | "Appau k. KaToKjjacr (a Kaicjjacr) cum acd&i, Copto et Latinis . . FH nec haec nec reliqua nomina habent | kqi CnpHcr kqi Aabavia cum a . . G K. CouppA K. Ao0at, Copt et Summis et Dothaini, i Kai CouShA kqi Aoo6aHp . . C K. I 'loupAo' K. Ao6aH . . d Cupedbp, altero omisso . , Latini plerique et (alii om) Summas (Somne, Summe, Symeon) et (alii om) Datam {Dathan); duo vero codd. Vat, item Venetus summi sacerdotes et doctores , item Ambr et alii swmmi sacerdotes, Datam videlicet \ kqi U apaAtwA cum G et Copto ; item omisso kqi c, I Kai omisso CapaAiHA, item vel addito vel omisso Kai Latini . . ad om j " loudao : Coptus (item Ambr) et ludas \ Aeuia cum c (AeuAa) d (AeSia) G, item {Livis) Copt (Copt et aliquot codd. Lat. praeponunt et) . . a Aeui, item plerique codd. Lat. (unus Heyleh, idque ante ludas positum) | Kai (cum a Copt et aliquot codd. Lat.; CDG alii om) I 'le4)6aAelp (-Awp, -Aip) | " AAe^apdpoa cum adg Copto et Latinis plerisque (sed Vatt et Ven Androson) . . c om | Kai (c Vatt om)" Ideipoa (c"ldHpoa, G"'laKpoa, Copt Hierius) cum co Copt Ven Vatt . . A Kai "GppHAoa, D Kai "IcbaiOTTUoa, plures Latini et Syrus {Cyrus). Codex I vero om Aeuia k. Me(|)6. " AAe^. k. "Ideip.'
In recensione b haec nomina sic leguntur: - - HA6op ck Tcibp "loudaioop Djpoa auToua (i. e. ad Annam et Caiapham) dpxiepeTa"lou6aa, Aeui, 1 lecf)6a- Aeipi, " AAe?ap6poa, Cupoa.
Ita vero d totum locum habet: "Gp raTa Apiepaia CKeipaia njpo euard Apie- pdbp ToO tnapadoupai rdp Kupiop Apidbp " iHaoup Xpiaxop TDapeDj6pi4>6Haap TOO Ayepiopi IliAdrop 6uo Awarai dood " lepixdb , rop ai mpd^eia auxdbp eiaip xoiauxai. xou piep mpdbxou x6 opopia Feaxda- ouxoa ydp tndpxaa xoua ep 66c6 Txrapopxaa dtue'icreipep ep 4)6pop ‘piaxaipaa, dAAoua be yupipoua Kai Apn- 0ape7a loaoidbp dtueAuep, Kai dp6paa Kai yupaTKaa eKXcbp acj^updbp Kaxd Ke(J)a- AAa CKpepipia eia xoua Kpepipioua (sic) - - dmeA0(X)p be 6 "loudaa Aanrdaaxo xop "iHaoOp eirodbp]- X<^"P^ 6i6daKaAe. xoxe njpoaeA06pxea oi oxAoi CKpdxH- aap xdp"lHaoup Kai atnAyayop auxdp ropda )<aTd(|)ap Kai xoua Aoitnoua dp- XiepeTa. rooAAd oup Kai 6eTpa tupd^apxea xA puKxi eKeipH kaxa xou"lHaou, aupiSouAiop be (sic singula) enjoinaap "'Appaa k. KaVd(|). Cupiedbp, "loudaa, AeSia, Me({)0. " AAe'^. k. " Idbaimtn. Kai oi Aoitu. xddp " loudaioop Ae'yopxea oxi ouK e^eoxip Apida xouxop e^exdaai , d,\Ad dtaeAdoopLep tupda IliAdxop xdp Ayepidpa Kai toapaddbacopiep auxdp CKeipop, KOKeTpoa dpaKpipeT auxdp. Kai Tnopeu0epxea duTHAdop xopda LliA. KaxHyopoOpxea xdp "Iwaoup nrepi KaKobp tnpd^eoop. Ae'yei auxoTa riiAdxoa" elniaxe pioi lepeTa, xi eoxip d nrpdxxet 6 dp0pooTOoa ouxoa; Aeyouaip auxcp oi"lou5aToi' xouxop eTdapiep opopia?6pie- piepop uidp "looaAcl) xou xeKxopoa, Kai A piHXHp auxou Mapidpi, Kai Aeyei eauxdp uidp 0eou Kai fiaaiAea' ou pidpop 6e xouxo, dwd Kai etc
ACTA PILATI. A. I.
215
oi Aojojoi Too^J "louSaioojj hA0o|j ajpoa IliAaTO^j KaTHyopoupTeo- tou “Iho-ou roepi ujoAAoop nTpa^ecop, AeyopTecr- TOUTOp oTSapiep opxa uiop -ioocTHcl) TOU TeKTOpoa duoo Maptao- yeppHOepra, kq) Aeyei eauTop eTpai u>6p 6eou Ka> fiacriAea* dAAd Kai xd crdggaTa SefiHAoT, KOi Top (jjQTpiOp pOjJOp HplOOp SouA6TCU KCtTCtAuCTCtl. A6y61 O rjlActTOO"' KCtl Tipa ecTTtp d ujpdTTei Ka\ fiouAeTai KaTaAucrai ; Aeyouaip o\ " lou6a'rot • popiop eyopiep ep aafifiaTop piA Oepaujeucrai Tipa* outou SexcoAoucr KQI KupTOUO- ^Hpoucr Te Kai Tu4)Aoucr Ka\ ojapaAuTiKOUcr koo4)OUO- Kai Saipiopi^opiepoucr eGepdoueuaep ep aaSgarop dojo KaKoop ajpd|eoop.
OI A-Oim. TCX)p^tou6atoop cum cdgi Copt, item {reliqui ludaeorum) Flor Bins A (item plerique codd. Lat.) oi K. lou6aioi | HA0op cum A Copto et Latinis . . CDG otTipecr H\6op, i oiV. eicJH\9. 1 TOpou (i eiu) ni/Vaxop; solus c praem kqt’ (5tap 1 KQXHYOp- xoO''lHffoO cum a, item {accus. dominum nostrum lesum Christum) Copt Vatt Ven . . cdgi multique codd. Lat. koto toG Ihuou KOTHyop. auxop (g auxoO) I TOcpi otoAA. topd^. cum AG, item de {in) multls Vatt Ven . . Copt om . CD aliique codd Lat. add KOKobp | xoOxop: G (item Vatt Ambr) add xop "iHO-oOp . . Copt lesum, omisso toOto|j | G eTGapep, c T6apep [ opxa uiop cum a . . G ulop, Latini_^^4M»j . . c eipai auxop uiop . . d dpopa^opepop ulop . . Copt esse filium [ dtno Maptacr yeppuG. cum CG Copto et Latinis . . a kqI Mapiaa . . D Kai H pHTHp auTOu Mapidpi | eauxdp etpai uiop 0eou Kai fiaaiAea cum CDG, item se' esse Jtlium dei et regem Copt, item se essejilluyn del et regem Bins aliique A uiop 0eou eauxdp Kai fiaoiAea eTpai | aWa (Copt Cors om) Kai xa ocxBB. BeB. cum A Copt Cors . . cdgi (item Latini) praem ou pidpop 6e (plerique Latini iEt non solum, Bins Non solum) xouto (g om ; Fabric add dioit) | maxpiop cum AC . . dg OTaxpcpop I popop Hpobp cum A Copto et Latinis , . CDG om wpoop | Aeyei (g et codd. aliquot Lat. add auxolcr) 6 FliA. Kai (c et Latini om) xipa (ita G et Latini; A xi) eaxip a (a o) ropckx. Kai Bo<j\. KaxaA. (k. B. Kax. cum G et Latinis plurimis; A Flor om) cum GA Vatt Ven Flor etc . . C om, item Copt (transiluere ab altero KaxaAOffai ad alterum) . . D haec om eum aliis pluribus, usque dum sequitur apoOpep | Aeyouuip (g Copt Latini add auxop) oi loudaToi cum AG Copt Latt . . c om | popop . . c Kai ycip popop | GepatoeOciai cum c Copt Latt, item GeparoeueffGai G . . A epyd^eabai | xcO'^oua (claudos) primo loco habent ACG Copt Latt; sed in eis quae sequuntur magna est lectionis varietas; Kupxoucr (gibbosos) et A et uterque Vaticanus secundo loco habent; ^HpouQ" plane non habent nisi A, contra reliqui AempoucT varie positos addunt: K0oc|)ouc7 cum A etiam Coptus commemorat, non item reliqui. Secuti igitur in his sumus prae ceteris codicem A (perperam is apud Thil. dicitur xooAoTa etc habere). Reliqui vero sic: c xoo^oucr Kai inapaAuxiKOUCT Kai xu(|)Aouct Kai KUp- xoucr Kai Aeropoua Kai daipopi^opepoua ; G xco-^- k. xucjjA. k. Kupx. k. niapaAux. K. AepinpouCT (sic) k. daipopi^opepouc : Copt claudos et leprosos et omnes injirmos et daemoniacos et surdos etmutos: Bins claudos et surdos , curves et paralyticos, caecos et leprosos et daemoniacos : Vatt claudos et gibbosos , caecos, paralyticos, leprosos, daemoniosos et lunaticos, (CeterosLatinos codd. vide adLatinum actorum
216
ACTA PILATI. A. I,
Aeyei auToTcr 6 rjiAaToo” t0ot'oo[j KaKoop oopd-^ecoij; Aeyoucriiji auTop’ yoHcr ecrTip, Kat ep P>eeAj;e/3ouA dpyo(jTi Toop 6aipidp(oop eK- fidAAei rd 6aipi6pia, kqi rodpra auTcp uujoTdaaeTat. Aeyei auToTcr 6 DiAaToo-- TOUTO ouK ecTip ep ajpeupiari aKaGdpTcp eKfidAAeip tq 6aipiopia, dAA ep 0ec3 tcS ^ ActkAhotico.
^Aeyouaip oflouSaToi ToSriiAdTcp- d|ioupep to aop pieyeOocr oocTTe auTop zuapaaTHpai too SHpaTi crou kqi aKouaOHpai. kqi ojpoo-KaAeo-dpiepoo- auTOuc 6 HiAaToa Aeyei • eTooaTe pioi 6ti ojooor Supapai eyoo Ayepioop cop SaaiAea e^eTaaai; Aeyoucip auTcp*
Pilati textum.) | Aeyei ciuT. 6 OiA. to. k, TOpa^ecop; Aey. auTcp cum o Copt Latt . . AC om I yoHa cum Gi Latt (Copt om Fohct eax. ko!) . . a oti yoHcr, c KQI yoHCT I ep (G add too) BeeA^efi. (g BeA^eS.) apy. t. 6aip. cum ag Copt pltt . . c ep BeA. (omissis apy. t. 6aip.) | kqi TOapxa cum ag . . c k. xd too. | g om auTcp I jouto oOk ecrx. cum ac Copt Latt . . ge ouk ecrxip (eoxi) ^upaxop | ep TOpeupaxi aKaOapxcp : a om TOpeupaxi | tq (cum ge; c om) 6aip6pia: a om j qAA’ ep 0€. Tcp (ita Aj c om) "AotkAhtoico cum ac, item Flor . . Copt et multi codd. Lat. sed in virtute (nomine) dei . . G (item ut videtur e) om
Sic igitur totam partem primam Coptus: Viri cognominati Annas et Caiphas et Summis et Bothaim et Gamaliel et ludas et Lihis et Nephthalim et Alexander et Hierius et ceteri etiam ludaeorum , hi omnes adierunt Pilatum aecusantes dominum nostrum lesum Christum dicentes: Scimus lesum esse filium losephifahri natum ex Maria; htcporro dicit se esse filium dei et regem, violat sabhata legis patrum nostro- rum, volens solvere legem nosiram. (Vide de h. 1, quae supra notavimus.) Dixerunt ei ludaei: Lex nostra vetat ne quis alteri medicinam faciat die sabhati; ac lesus claudos et leprosos et omnes infirmos et daemoniacos et surdos et mutos curat sab- bato in virtute Peelzebul principe daemoniorum. Reposuit Pilatus: Quaenam sunt mala eius operal Responderunt ludaei: In virtute Peelzebul principle daemonio- ■ rum haec operatur, eique omnia subdita sunt. Dixit eis Pilatus: Non in spiritu immundo elicit lesus daemonia, sed daemonia eiiciuntur in nomine domini,
2. TOO niAdxro: g om | to aop peyeOoa cum ad Copt Vatt Cors . . CGi Eins Fabric to upexepop peyeOoa, item e tou upexepou Kpdxoua | doaxe out. TOapaaxHpai (e TOopaaTaOdpai) xcp finp. aou k. aKOuaO. cum cge Copt Latt..
D 0)0X6 OUT. TOapaaxHpai etoi xoO fiiApaxoa aou kqi epoo7H0Hpai TOopd aou . . A rooxe eiaeA0eTp ae eia to TOpaixcbpiop koi epcoxHaai auxop. fip ydp 6 "iHooua pexa tou oyAou ^oo eaxHKdba. | kqi TOpooKoA. out. 6 LliA. (a TOpooK. 6e 6 riiA. Toua loudaioua) Aeyei (c add auxoTa) • elTOaxe poi oxi (cum c; aeg om) TOroa 6up. eyco py. rop (gi om) fiaaiA. e^exoiaai (e^ex. cum ceg; a epau- xop Aeyeip) cum aceg . . d dTOeKp(0H 6 FIiA. kqi efTOe xoTa" louSaioia • TOoba 6upaa0e xop SaaiAea uprap e^exdaai . . Copt Respondit Pilatus : Dicite mihi, nonne possum ego, qui sum praeses, inquirers in regeml Item Flor Vatt Advocans ad se Pilatus ludaeos : Dicite mihi , quomodo possum ego dum praeses sum (Vatt cum sim praeses) regem interrogare . . plures alii Latini codd. haec non habent, neque magis habet textus b actorum. | Aeyouaip auxcS (di add oi"lou6aToi)‘
ACTA PILATI. A. I.
217
H|j6?a ou AeYO(je[j SacriAea auTO^ e?[jai, aAA’ auToa 6aui6[j Aeyei. ropoaKaAead^jeiJOcr Se oFliAdTOO- Top Koupaoopa Aeyei auTcp- pieTO ecDieiKeicto" ci^Ohtco o Ihctouc. eKScicr 6e o Koupcoop koi ypcxipicrcto' auTop ojpoo-eKupHo-ep, KaiAagdbp to KaOctujAoopia thct xetpocr auTOU HnjAoocrep yapiai Kai Aeyei auTOT* Kupie, co6e ojepiuJctTHcrop Kai eTaeAOe, oti KaAeT ere o Hyepiobp. fSopTecr 6e of "louSaToi o eujoiH- crep 6 Kouperoop, KareKpa^ap tou OiAaTOU AeyopTecr* §iaTi utuo zupciiKOopocr auTop ouk eKeAeucctcr eicreA0eip ctAA ueno Koupcoopoo" , KQi ydp 6 KOuperoop Oeacrdpiepocr auTop eopoceKupHae, Kai to <|)a- KedbAiop auTOU HajAooae yapiai koi ober SacriAea auTop tuepinjaTH- (jai TnemoiHKep.
hp. ou Aey. Bao\\. duTop (o out. Baa.) eTpai (d om), d\V auToc (g om) eauT. Aeyei (d Copt om dAA’ usque Aeyei) cum CDEG Copt Flor Vatt . . a (ex omissione eorum quae interposita sunt ortum videtur illud epauTop Ae'yeip, quod iste codex pro e^eTcicrai habet) om. Item om codd. Lat. multi. | lopoaKaA. 6e (g TOTe ropocTK. , CE KQI TOpooK.) 6 FIiA. cum CDEG Flor Bins Fabr ; item Vatt Ad- vocans itaque Filatus, et Copt Qiiare Pilatus accersivit . . A TDpoffKaA. 5e kqi (om 6 I IiA.) I Top Koupcoopa cum AC (item eh Copt) . . eg Koupaopa, d Tipd Koup- copa 1 peTQ eTOieiK. dyd. o'Iho. cum aceg, item Copt {Sue introduc mihi lesum Uando mode) et Latt . . D add m6e \ eKBaa cum CD . . ae e?6A0cbp | ypoopio. auTop TOpoaeKupHoep cum A Bins Fabr, item addito auTop c, auTcp d . . E Copt ypoop. Top^lHOOup DjpocreK. auTcp ] kqi Aaficbp cum a, item (tollens) Vatt Ven ; d kqi eK^aAcbp .'. ce kqi eAafiep ] to KaBdujAoopa (ita a, i KaedroAopa, c KOTaiDA.) cum ACi . . DE TO cj^OKeoAiop, item eh (de utroque vide ad partis buius fiuem) to cJiaKioA. Latini | thct yeip- ciuToO cum ac . . d auTOU, EH 5 KOTcTyep eio THp xeTpet auToO, item Latini . . E o xaTeTye Kara THp Ta^ip ep tA yeipi adxoO | HiDAooae Latinis . . eh htdA. auTcp X°F-'
CE KQI HTOAcooep auTo xapi- 1 k. Aeyei (eh efroep) auTcp cum aeh . . c etc k. Aey. Tcp^lHOoO | Kupie . . e add pou j d)6e tuepiOT. kqi el'aeA0e cum c Bins Fabr aliisque Latinis codd . . A Vatt add eio to ropaiTCopiop, item E eiui toO fiApa- TO(7 . . D epTaO0a TDepiTOaTHcrop . . eh om | oti cum ad Latt . . reliqui om | o eiDoiHoep 6 Koupaoop: D add oti iDpocreKupHoe Top'lHcroOp kqi to cJjaKeoAiop auToO HiDAoooe | KaxeKpa^ap: a ?hAou roAHadepTea KaTeKpa50p j tou IliAd- TOU (C Tcp niAdxcp) . . D auTOu, sed pergit eini xdp HiAaTop Aeyopxecr | diaxi UTDO tDpaiKOopoor (cod. HjpeK.) OUT. OUK eKeAeuaaa (item e) eioeAd. dAA’ utoo Koupooopoo- cum a, item Latinis . . c 6iaTi utud ropetnoKopa (alii ropaiKOopa) a. o. eKaAecrao- eA0eTp dXV uind KOupaopa . . d Siaxi ouTCoa eKeAeucraa auxop pexd xipAa eiaeAdeTp . . eh om'ldopxea 6e - - utoo Kouperoopa \ kqi ydp 6 Kouperoop 0eaadpepo(J - - TOepiTOoxHcrai TOeTOOiHKCp cum a. Similiter e et La¬ tini . . c alii om
Particulam 2. ita Coptus praebet : Sixerunt ludaei Filato ; Fogamus magnam tuam altitudinem ut sistant eum ante iuum tribunal, eumque puhlice audias. Qmbue ait Filatus: Bicite mihi, nonne fossum ego , qui sum praeses , inquirers in regem 1
218
ACTA PILATI. A. I.
(} 66 niAaToo" |J€TaKaA6cra[je|jo(T to[j Koupcroopo. Aeyei auTcp* T\ TOUTO eujoiHcracr, Kat HixrAoocracr to cJ)aKecjbAi6p aou eoJi THcryHCTKai euj auT(» mepiDoaTHaat ooeujoiHKaa Top^lncroup; Aeyei auTcp o Koupcoop • Kupie nyepicbp, ore pie aareaTeiAacr eicr ’’lepocro- Aupia copoo- -Top" AAe2ap6pop, eT6op auTop KaOnpiepop eooi opou, Kai oi ajaT6e(j T&p GSpatoop KAd6ouo' KareTyop ep TaTc yepaip aurdop Kai ^Kpa:;op, dAAoi 66 uujeaTpdbppuop Ta ipictTia aurdop AeyopTecr* (Traffop 6h, o ep toTct u'v|/fcrToio'’ euAoyHpiepocr o ep)(6piepo(T ep opo- piari Kupiou.
RespondeTunt ei: Nos non dichnus esse negeni, C^uaTe Pilaius acoevsivit cuvsoveyn eitpue dixit: Hue nfiiJii intnoduc Xesu'in hlctndo 'inodo^ Hgvessiis cutsot ^ cutn lesuin cognovisset, adonavit euni , et sumens J^asciam capitis earn supra nianus suas expli- cavity tum hiiyni stvavit suh pedihus lesu eipue dixit: Supra Jianc incedens ingredere i te enitn praeses vocat* (^uum ludaei vidissent (^uae cursor fecerat y exclaniantes Pilaio dixerunt : Cur non eum accersivisti per praeconem sed per cursoreni Jionore eum proseoutus est Cursor enim ut vix eum vidity adoraviteumy tollens a capite suam fascianiy manihus cepity expandit et stravit in terra eique dixit: Incede super hanc.
Utraiiique vero partem codices ph, quos passim iam adhibuimus, sic exhi- bent; Gp tqTct Hpepaic eKeipaic aupfiouAiop TuomaapTea oi''lou6aToi mpoa- H\0op Tupoo' rJiAoTop (boc accentu uterque codex) Top Hyepopa, KpaToupTec Kai Top'lHcroOp, Kai Tnape6ooKap auTop aurep. 6 6e Hyepebp coapaAaSdjp auTop dpaKpipai toapopTcop Kai Tobp " Iou5a;oop , anjeo-xeiAep rop Koupaoopa auTou dyayeTp aurop. 6 6e Koupaoop aurdp 6eaadpepocr TOpoaeKupHaep auTop, Kai TO c{)aKi6\iop o KareTyep eTa rap X^Tpa auToO HcoAcoo-ep auTcp yapai Kai eTinep aurep* Kupie, KaAeT ae 6 Hyepebp.
3. peraKaAeadpepoo- cum cf etc (i MeraKaAeadpepoff 6e 6 FIiA.) . . a iDpoo-KaA. I Kai HiuAooo-aa to c})aKecbA. - - Top^lHcroOp cum a. Similiter Ven • et honorasti lesum qui dicitur Cliristus . . cfhi etc, item Coptus et codd. Lat. plerique om | Kupie Hyepebp cum cdef . . a Kupie pou . . Latin! om | ore; f oTap I pe dmeoT. cum a et Latinis . . c etc dnjeor. pe | eia " lepocroAupa (e €10- "lepouaaAnp) cum ae . . cdfi ep " lepoaoAupoia , . Vatt in lerusalemy Bins Fabr de lerosolyma \ top. rop (cum A; c etc om) " AAe2ap5pop . , Vatt Ven om [ CF T6op I KaOnpepop cum af . . c etc KaOe^opepop | eroi opou (cf opop) . , d ewi TOcbAou I KAd6oua KareTyop (f eKpdroup KAd6.) ep t, y. auT. Kai eKpa;op cum EF . . A eKpa?op efipaTari, KAd6ouo- ep t. y. d. Kareyoprea, item d eKpa- 5op, Kai KaTeyopT6(7 KAd6. ep t. y. aurebp . . c CKpa^op dbffappd, euAoynpe- pocr 6 epyopepoff, KAdboua ep t. y. a. KaTeyopreo-. Similiter Bins Fabr; varie dilFerunt alii quos ad Latinum actorum textum vide. | aAAoi 6e - - AeyopTeo": d baec om | arocop 6h, 6 ep t. u\j/. c. cfi Latt . . a dbaappd ep t. u\|/., d dbaappd Tcp uiep Aaui6 | Kupiou: d tou Kup.
Particula 3. apud Coptum sic legitur: Tam Pilatus accersito cursore ei dixit : Cur ita fecistil Cui cursor : Hie quo me Hierosolymam misisti ad Alexandrumy vidi lesum sedentem super asinamy et pueri Hehraeorum acclamabant manihus tenentes
ACTA PILATI. A. I.
219
^ Kpd^ouaifj ot''lou6aToi AeyoiJTecr njpoo- Top Koupcrojpa* oT piep ODaTSecr roop "Gfipai'oop efipaTari ekpa^op, ujoOep be aoi to eA- Anpio-Ti; Aeyei auxoTor 6 Koupcroop* HpcoTHcrd Tipa Tobp “louSaioop Kai etoja • ti eaxip o Kpd^oucrip eSpatCTi; KaKeTpoor pioi eppinpeucrep. Aeyei auroTa 6 niAaTOcr- oodba be ekpa^op efipaicTTi; Aeyouaip auTcp oT"lou6aTor obcrappd piepSpopH eapcuyapipid d6opat. Aeyei auToTa 6 I JiAaTOcr' Kai to obaappd Kai xd Aoiiud xf eppiHpeuexai ; Aeyouaip auxcp oT^louSaTor aoocop 6h, o ep xoTa u'^io'xoicr* euAo- ynpiepocr o epyopiepoc ep opopiaxi Kupiou. Aeyei auxoTcr dniAdToa" ei upieTcr piapxupeTxe xdcrc^oopdcrxdcraTapd xcop ojaiSoop Aex^Oeiaaa, XI Hpiapxep 6 Koupaoop; oi be ecidbuJHaap. Aeyei o nyepcbp xoS Koupaoopr e^eAOe Kai oTcp SouAei xpoujop eicrdyaye auxop. eKSda
ramos et laudibus eum extoUentes ; alii vero suas vestes sternehant sub eius pedibus dicentes: Serva nos qui es in excelsis, benedictus qui venit in nomine domini.
4. Kpd^oucrip 01-1006. AeYOpxeo- top. xop Koupcroopa (b njpoo- Koupcjoopoi sic) cum BF Latt . . c Aeyouffip 6e oi- lou6. rop. x. KOupcroopa (sic igitur plerumque c) . . A KQi Xeyouffip oi-|ou6. xcp Koupcroopi | oi pep njaT6. x.'’G6p. efip. GKpa^op cum BCEF Latt . . a oi njaT6ea cba /Xeyeic eSpai'ax! eKp. . . d om | rooBep 6e (b om) ffoi TO eAAHpKJTi (b xdb eAipHoxfi, f to eA.HpiffTH) cum bf . . a au 6e uro- Gep epaBeff kqi eppnpeueicr aOxa e/NAwpiCTi . . c (similiter f) nroOep '6e ao (cod. e(70i)“eA\Hp (cod. eAAoia) Oujapyoop t6ec5- (sic ; b yipcbo-Keia) xd efipaVaxH . Eiiis unde iibi cum sis GrTaecus SebTaieal Vatt unde tibi qentili est hoc nossel Similiter alii codices Latini. | xdbp - (ou6aioop cum abf Latt . , CD x&p " Gfipaioop I KOI etroa xi eox. o Kpd;. eSp. cum bf Kins Vatt Ven (item Fabr, sed addit pueri post Kpd^ouaip); item omisso koi eTroa c . . A yepopxa- xi eox. o Kpd^. 01 tDaT66a' efipai'oxi . . d om | KOKeTp. poi eppnp. (b epp. poi, d add indpTa) c. cfbd (omnes hi epp. non Hpp.) Bins Ven . . a kqi etiue poi oxi to muappa uroffop 5h eppHpeueTQi. Similiter Lat. codd. aliquot. | Aeyei auT. 6 FIiA. tootu 6e (c om) CKpa^op (b eKpa^ap sic) efip. c. bc Bins ; similiterque Vatt Ven . . AD om | Aey. auT. oi-lou6. (c om oi-lou6., item pepfip. usque d6opat) cbcrappd- pepSpopfi- fiapouxappa- d6opai (i. e. fere [QD^] i<3 n3)‘'ia^n).
Xgyei qut, 6 riiA. Kcii (c om, item kqi to Aoitd.) to 000. k. to Aoidjo. ti eppHp. ; Aey. auTcp oi-lou6. (c om Aey. a. oi-lou6.) aciba. 6h, 6 ep t. 0^^r^(7TOla^• euAoyw. 6 epxdp. ep opdp. Kuplou (c om 6 ep toTct usque Kupiou) cum b; item c, quocuin fere faciunt codd. Lat. . . AD om | ei (d add oup) upeTu cum abd, item Vatt Ven . . c om ei, item Bins Fabr [ papTup. too- 4)oop. Tao (b om) roapd t. td. AexQ- cum BC, item Latt . . d papT. TaTo 4)OopaTor Tauraio mapd t. pHiuIoop AexGei- uaiCT. . A papT. Kai o-upcjjoopeTTe Taio AexGeio-aia ^lOopaTu T&p zDa!6oop | eoncb- TDHoap; A add pA 6updpepoi tc5 lliAdTcp Oroep toutou dOTOKpi0Hpai 1 Aeyei 6 Ayep. tc6 Koupo. cum CD Bins Fabr . . b Vatt Ven Aeyei inaAip 6 FIiAaTOO' Tcp KOupo. . . A Kai Aeyei tco KOupo. j Kai oTcp SouA. Tpom. (b oTop xp. fiouA., d dbo- SouAh) eiody. auTop (auTop CD Latt; b Top-lHcroOp) cum bcd Latt . . a KdAecop Top-lHCoOp | eKSau cum bc . . adi e^eAGcbp | 6 Koupuoop ; b add eK
220
ACTA PILATL A. I.
be 6 Koupcroop ecoomaep T6<T)(H(jia TOcupooTop kqi Aeyei Tcp''lHo-ou‘ Kupie, eTcreAOe* o HYepioop ae KaAeT.
® GTcreABopToa be tou iHaou Ka\ Toop aiYpo(|)6poop Kareyop- Tcop TQ aiypci, eKapi(|)0Haap ai tupoTopiai Toop afypoop kqi ropoae- Kupnaap tcS Ihctou. iSopTea be oi''lou5aToi to aynpia Tobp criYpoop, TO TO&cr eKdpi(|)0Ho-ap kqi aopoo-eKupHaap tcS "iHaou, mepio-acoo- €Kpa2;op KQTQ TcSp criYpo(|)6poop. o be I JiAaTocr Aeyei mpoa touct louSatoucr* ou 0aupia^6T6 oooocr eKdpi(|)0Hcrap at mpoTopiai Kav fopoceKupHaap too IhctoG; AeYOUcrip oT ^lou6aToi oapoa IJiAciTop*
toG TopaiToopIou I TO (JXHp. TO njpdoT. cum c (cf. infra I, 6. ubi omnes codd. eundem accusativum habent) . . b tco (cod. to) oxHpaTi tc5 mpdoTcp, Bins Fabr. sicuf et priori sehemate . . a koto to ropdoTop oxAp*^ • • D KaOdba Kai to TopoTepop, item Latt. codd. | kqi Xeyei Tcp-lnaou cum ab Vat Ven . . c Bins Fabr. k. Aey. auTcp . . d kqi dtoAobaacr to cj)aKe6Aiop auToO xopcii Aeyei too IhcoO I eiaeAbe cum abb. Latt . . c om j 6 Ayep. ce kqA. (a Ka\eT ae 6 Ay.) cum CBA . . B Latt praem oti
Pergit Coptus : ludaei tunc limis octilis intuentes clamaverunt contra curso- rem: Fueri Helraeorum Hehraice acclamabant, at tu qua tandem rations Qraecum verlorum sensum intellexistit Cursor respondit: Interrogavi hominem ludaeum quid isti dicer ent Hehraice , atque ille mihi est interpretatus. Tam Filatus eos percon~ tatus est: Quomodo Hehraice acclamahantl Fesponderunt: Clamahant Osanna, Quihus Filatus : Quid significat Osannal Milli: Osanna significat „Serva nos.“ Feposuit Filatus : Si vos testamini voces ipsas quihus a pueris vestris acclamatum est, quid peccavit cur sort Conticuerunt ludaei. Tunc praeses dixit cursori : Hgre- dere et quoquo modo lihitum tihi erit introduc lesum, Horessus cursor eadem per-^ egit quae primum, dixitque lesu: Homine mi, ingredere, te vocat praeses.
5. KOI Tcop aiypocjjopcop cum acb Bins Cors . . B om kqi (et babet aiypco- c|;6pcop I KaTexopTOop: b KpoTOupToop I eKapcf)6Haap : e eKap\|/ap | at inpoTO- pai (d TOpoTipa!) Trap alypcop cum bcbe (sed be add eauTaTa) Bins Cors . . a om T. aiypoop | idopTea 6e - - to (c om) rodba eKapcj^O. (b add eauToTa) - - nre- piaacoa (ita bad; c toepiaaoTepcoa) CKpa;. k. t. aiypocf). (bc ubique aiypcocj).) cum BC Bins Vatt . . A oi de lou6aToi nreptaadba eKpa5op kotcl Tobp aiypocj)6- pcop, OTI auToi BeAopTea eKopyj/ap Taa topoTopda (cum prioribus oi 6e - - KOTO T. aiypo(|), consentiunt Ven Fabr, sed reliqua om) . . D^Appaa 6e kqi Kai'd- cfiaa KOI tcbaiujojoa oi TpeTa \{/eu6opdpTupea A'p^apTO mepiaadba Kpd5eip koto Tcbp aiypocfiop. | 6 6e DiA. Aeyei (ita etiam Bins Fabr) . . a Aeyei 6 DiA. | Tucba (B TO TOcoa) CKdpcj)©. (c ai auTai eKdp(|>0., b eKdp(j)0. eauTaTa [scriptum est aiauTaTa]) ai ujpoTopai (cumAB; CD add TOop alypcop) cum abcd; e njcba eauTaa eKap\|/ap ai ujpoT. Tcxip aiypoop | tupoa HiAaTop : a tco I JiAdTcp | eT- 6opep cum a; item vidimus Latt . . bc oTdapep | lodba eKap^|/ap oi aiypocj). (aiypoocf).) c. bc Bins (item Fabr. ut videtur) . . a to. ck. TaaTOpoTopda oi ciyp., B TO. CK. oi ciyp. Ta aiypa (ita Vatt quemadmodum inclinaverunt vultus)\ kqi TOpoa- €K. TCO InaoO . . A KDi TOpoacK. 0eA6pTcop auTcbp Tcp''lHaoO . . d om haec usque
ACTA PILATI. A. L
221
H^ieTo- eT6otie|j rodbo- eKa^\|/a[j oT a-iyHO'^opoi Kai OTpoo-eKupHo-aiJ auTCB. mpoo-KaAeo-dpiepoo- be o Hyepirop touct criypoc^opouo- Aeyei auToTcr* ti outooc enjoiHo-are; Aeyouaip tco I iiAaTcp- HpieTo- dpSpea "'GAAnpeo- eapiep kqi lepoSouAo), kqi xnm<J e(x^[xey ojpocrKupHo-ai auTcp; Kai ydp Kaxe^opTOop Hpi&p xda- ujpoxopidcr eauxaTcr eKapi- 4)0Ho-ap Ka\ ajpocreKupHcrap auxco.
® Aeyei 6 niAaTOcr xoTa apyicrupaydbyoio- Kai xoTa arpeo-guxe- poio- Tou Aaou* eKAe-^ao-Oe upieTa dp8pa(T Supaxouo- kqi Kpaxaioua, Kai auTOi KaTd(T)(oocnp xd aiypa, Kai TSojpiep ei eauxoTcr Kapiojxop- xai. euJiAafiopiepoi be oi ujpeo'Suxepoi x&p louSaioop apSpaa 800- 8eKa Kpaxaiouo- Kai 8upaxouo-, dpd emomcrap Kaxadyeip xd o-i'ypa, Kai eaxd0Haap ^'pi*^poa0ep xou SHpiaxocr xou Ayepiopocr.
ad nrpocreK. auxco j 6 Hyepdbp cuiu ac Bins Fabr . . b Vatt Ven 6 FlAoixocr | x\ ouxooa cum ab Bins Fabr . . c Vatt Ven xi xoOxo ] Aeyouffip cum ab Bins . .^c add avjxoi, item et ipsi Vatt Ven (Fabr signiferi) ] xcp riAaxcp . . A auxco | ~(5\AHp. eapi. K. i6p66. cum a Latt, item b “GKK. Kai 'i6p66. opxecr . . E eapep iep66ouAoi . . c "eWHpeff Orodpxopiep 1 Kai (b om) roroa eiyapiep (cum b’ c, B** E eTyopiep, a eyopep. Bins Fabr hahuimiis) mp. auxcp (auxro cum ab ; CE auxop) I Kaxexopxoop (c Kaxexopxaa) Aprop xaa nrpox. cum ace, item b Kax. Hp. xd crlypa ] eauxaTa eKdp(j)0H(Jap cum c, item praemisso at urpoxopai B E auxai eauxda eKap^l/ap . . A auxai ucj)’ eauxrop eKapcJ)©. | TOpoaeK. auxop cum AB . . C om auxcp . . Vat®' add eum, Bins Vat*’ lesum, Fabr neutrum.
Sic Coptus partem 5. exhibet : Qumn vero lesus ingrederetur, protomae signo- rum solae se incurvarunt adorantes lesum. Ubi ludaei viderunt factum signorum, quorum protomae adoraverant lesum, clamaverunt contra homines gestantes signa, quasi ipsi signa inclinassent. Quihus praeses dixit: Vos demirati non estis proto- mas signorum solas se incurvasse adorantes lesum , sed suhlato clamore incusastis signiferos quasi eas inclinassent in ohsequium lesul Responderunt ludaei; Probe scvmus quomodo signiferi inclinarunt signa usque eo ut adorarent lesum. Turn praeses alloquens signiferos dixit: Itane vos fecistisl Rt HU: Nos homines sumus Oraeci, servi templorum, quomodo adoravissemus eum? Nos manibus stringebamus signa, eorum protomae solae se incurvarunt adorantes eum.
6. Totam banc partem 6. Aeyei 6 riiAdxocj usque Kai inpoo-eKupHor. xcp "Ihuou om I. 1 xoTcr apyicupaycoyoiff . . b add auxcnp | xou AaoO cum b, item Vatt Ven (Bins plebis ipsorum) . . c Cors x. A. xmp " Iou6a!oop . . A om 1 eKAe- ^ao-ee upeTa cum abc . . d up. eKAe^ | Kai Kpaxaioua cum abde Vatt Bins Ven . . c Fabr om | Kai auxoi cum abce Latt . . D oTxipecT | KaxaCTy^o^^'H * •
A Kaxaaxexoooap . . c Kaxeyoucrip | eauxoTu cum ce, item auxoTu b . . a auxai sic . . D om 1 D Kapxoopx. h ou | 01 ropecrd. x. lou8. cum BC etc Vatt Bins Fabr , . A oi ^louSaToi 1 5ob5eKa (b 6GKa5uo) . . a post 6upaxoua- pon 1 b 6upax. k. Kpax. I dpd ei cum ab . . CE dpd e? ej. Similiter Bins senos et senos | Kaxa^eTp cum AC . . BE Kaxeyeip | ea-xd0Hffap cum bc etc, item Lat. codd. . . a oxfipai ( epnjp. xoO SHpaxoo" cum b (sic) c etc, item Vatt Ven . . a om x. Sixp. (Bins
222
ACTA PILATL A. I.
Kat Aeyei 5 IliAaTocr too Koupaoopr ekfiaAe aurop e^oo tou aopai- Tcopiou, KQi eio-ayaye auTop oodAip oTcp fiouAei rporocp. kqi e^- HA06p Qoo TOU ropaiToopiou o'lHcroucr kqi o Koupaoop. kqi oopoa- KoAecrdpepoo- o HiAdToo- touct ropoonp KaToxopTacr Taa aopoTopido- Aeyei auToTcr- dopocra KaTa thg- crooTHpiaa Xaiaapocr, oti edp pA Kap4)0(X)aip TQ aiypa eiaiopToa TOu-|Hcrou, dojoTepdb Tcto- Ke(|)a- Ad(7 up&p. Kai eKeAeucrep o Hyeprap ck 6euTepou ei'creA0eTp Top iHo-oup. Kai eojoiHaep o Koupaoop to axHpa to arpcoTop, kqi ojoAAd cuapeKdAeae Top "iHaoup Tpa em\BH ecui tou (|)aKeooAiou auTou. KQI eujefiH kqi eiaHA0ep. eTa6A06pToa 6e auTou eKdp4)0H- aap oodAip to afypa kqi oopoaeKupHaap Tcp-lHaou.
Fabr ante co7tspectum) | Kai Aeyei cum bc etc . , a Aeyei oup | skB. auTop e^oo t. njp. cum EC . . A Vatt Ven Bins Pabr ekB. Top "iHaoOp e^, t. oop. . . d njapaAa- 5cbp Top iHcroOp e^eAOe toC inp. | kqi eiudyaye a. m. oYcp SouAei (c -Ah) Tp. cum BC Bins Fabr, item similiter Vatt Ven . . d k. eTady. auTop oba SouAh A plane om [ koi e^nAGep (ce eieABcbp) - - kqi 6 Koupa. (baec c om) cum b(c)e. Item Bins Fabr Vatt (Ven exeuntibus autem etc) . . a om . . o om omnia usque dum sequitur kqi eujoiHcrep 6 Koupaoop | kqi TOpoaKoAeadpepoa . . c om kqi (item E?) I Toua njpcoHp (e t. ropcoToua Toua) KOTey. Taa mpOT. cum be Vatt Ven Fabr. Bins . . a TOua loudaioua Toua KaTeyopTaa t. njpoT. . , c Toua Kajex^ Tda topoT. Kai Toua ropcoTOua Trap ^ Iou6aioop | Aeyei (ce Kai Aey.) au- Toia rapoaa KaTa - - oti cum bce, item Vatt Ven . . a (similiter Bins) rapoaep auToia KOTd - - Aeyrap oti | koto thu aooTHp. (a add tou) Kaia. cum ac Latt . . B KOTO Kalaapoa I pA Kap4)0raaip cum b (item e?) Vatt Ven (item Fabr ut videtur) . . ac om pA, item Bins | Ta aiypa cum bc . . a at rapoTopai | elaiop- Tocr cum b, a eiaeAOdpToa. Item Latini . . c dpeABopToa | diooTepra cum a (B draoTeppra sic) e, item Latt . . c draoTeppra | b uprop Taa Kecfi. | Kai CKe- Aeuaep (b KeAeuei) 6 Ayep. cum ab Latt . . c Kai KaOiaaa 6 Ayep. CKeAeuaep j CK 6euT. eTaeA0. t/Ihu. cum b Vatt Ven . . a eiaeA0. eK. 6euT. t.^Ihu. . . c Bins Fabr eiaeA0. t. I. ck 6euT. . . e om eK 6euT. | Kai enjoinaep (e add ludAip) 6 Koupa. . . D TOTe o K. etuoinae | to ayApa to rapcoTop; ita h. 1. abc, item d to iDpoTepop ayApa (sed Bins Fabr eoclem schemate) | Kai luoAAd . . d Kai diuAdb- aaa to cJiaKeoAiop auTOu j roapCKdAeaep cum abde . . c loapeKdAei | Top "Ih- aoOp cum BD, item Bins Fabr; item praemisso 6 Kouparap c (similiter Vatt) . . A om I Tpa eraifiA erai (a om) tou (c tco) cfiaKeraAiou (ita a ; bc cj^aKioA., e ^la- k6oA. et quidem c -Aiqp) auToO . . d oraraa raepiraaTHaH 6\ auTou ) d om k. eroefiM k. eiaAA0ep . . a add eia to rapaiTcbpiop | auTou cum abc . . D Latt ToO ^iHaoO I eKdp(}30Haap indAip (a indA. eKdpcjid.) cum bca . . d eKap^{/ap. Item Latt om radAip. | to aiypa cum bcd ; a ai rapoTopai . . b add eauTd, c eauTrap | tco lnaou . . c Top'lnaoup. Praeterea i om omnia inde a Aeyei 6 riiA. ToTa dpyiaupay. usque iiipoaeK. Tcp'lHaoO.
Coptus partem 6. sic babet: Dixit Filatus archisynagogis et preshgteris po- puli: Vos ipsi eligite homines ex populo fortes et validos, qui signa manibus ieneant'.
ACTA PILATI. A. II.
223
Caput II.
^ 'O SelltAaTocr i6ob[j e(j4)oSocr Ye|j6^ie[Joa 6^HTHae(j d(ja(TTH- (jai dojo Tou SHjjaToo-. eTi 6e auToO epOu^JOUiieiJOU d[jao-TH|jai, H yufjH auTOU eOTeia-I/ejj oapocr auTop Aeyoucra* pinSep aoi Kat TCp dpOpdbcQCp TCp 6iKatop toutoo* cuoAAd ydp einaOop 6i’ auTop puKTOcr. 6 be riiAdTOcr ujpocrKaAeadpiepocr TOUcr''lou6aiouo- dcnapTaa Aeyei auToTa' ol'SaTe oti h yupH piou Qeocre&Hcr ecTip kqi piaAAop iou6at- ^ei (Tup upiTp. Aeyouaip auTcp* paf, oT5apiep. Aeyei auxoTcr o HiAa- Toa- ■160U emepixl^ep h yupn piou Aeyoucra* p(H66p croi kqi tco dpi- Gpobcuop TCp SiKafop toutoo* oJoAAd ydp ecuaGop b\ auTop puKTOcr. dcuoKpiOepTecr be o’ClouSaToi Aeyoucrip Top IliAdTop* piA ouk etroa- piep aoi OTi yoHcr ecrTip; i6ou opeiponjoAHpia etxrepi\|/e cnpocr THp yupaTKa aou.
videbimus si non solae protomae se incurvent eumque adorent. Fresbyteri vero lu- daeorum delegerunt duodecim homines validos: senis tenendum dederunt unum signum, alteris senis alterum , ante tribunal praesidis. Filatus porro cursori dixit : Abdu- cito foras lesum , postea ewm introducito quo tibi lubet modo. Egressus est e prae- torio cum cursore lesus. Turn praeses advocans eos qui prius tenuerant signa eis dixit, iurans per salutem caesaris: Si signa non se injlectant dum lesus ingreditur eumque adorent, praecidam capita vestra. Sis dictis iussit lesum iterum introduci. Cursor non secus ac prius se gessit ac rogavit lesurn ut incederet super suum linteo- lum- lesus ingressus est. Cum ingrederetur , iterum signa se incurvarunt adorantia lesum.
II, 1. i6dbp cum abc Latt . . de om 1 ep4)o6ocr (a praem kq!) cum abde . . c eK0apSo<7 1 e^HTHaep (c c^hth) cum b(c) . . a eOeAucrep, d eSouAeTO . . Vatt Yen voluit. Bins Fabr coepit [ avjo (A om) toO fidpaT. cum (a)bc Latt . . D om | CTi 6e auToO cum bc etc . . a auTOU 6e (similiter codd. Lat.) | h yupu auToO ecuepv)/. TOp. OUT, (b inp. Top Ayepopa) cum bc, item codd. Latt . . a eOT6p\j/. A y. a. top. auT., item d (et Vatt Ven) eroepvj/ep A y. auT. (d om topda out.) ( KQI TCp dp0. Tcp 6ik. toutoo cum BC Bins . . AD Vatt Ven Fabr Koi (d om) tco 6iKa!cp eKeIpcp | 5i’ auTop puKTOo cum c et praemisso kqt opap e . . b 61’ auTop (sic) 6id THcr puKTOcr , . A 61’ auTop th puKTi TOUTH . . D CTHpepop kqt’ opap 61’ auTOu ep TH puKTi TauTH I 6 be HtA. OTpoaKaA. cum bc Vatt Ven . . a kq! TOpocJKaA. . . Di Bins Fabr haec om usc^ue ad alterum auTop puKTocr [ Toua ^loudaioucr aznapT. (e ixrdpT.) cum be Hal Copt . . ac Vatt om atoapT. | Aey. auToTcr cum ab Latt . . c Aey. lupoa auTOua ] ffup upTp . . e om oup | 6 FliAd- Tocr cum bc Vatt . . a om | i6ou eno. h. y. p. Aeyoucra cum be Vatt Copt, item post A y. p. addito PIpoKAa c . . a auTH eTOep\j/e ropocr pe Aey. | a pHdep 001 Kai TOO diKaicp eKeipcp, item Vatt Ven | puKTOcr . . b did thct puKTOo | Aeyoucrip TOO rJiAaTcp . . A Aey. auTcp ] pA ouk cum BC (Bins Fabr Numquid non) . . A pn oup . . DE om pH I ADI eTroopep ] yoHO (cum bcei ; a oiAdpoa, d pdyocr. Bins.
224
ACTA PILATI. A. II.
O 66 I JiAaTocr ujpo(TKaA6(Ta(je[joa Top ^ Ih(tou[j Aeyei auTcp * Ti' ouTof aou Kara^apTupouaip; ou66(j AaAeTa; 6 66 "iHcroucr ec|)H • 61 |JH 6t)(op e^ouciap, ou66p ap eAaAouaap • eTcr yap eKacTTOcr e'^ou- o-iap e'xei toG crropiaToo- auTou AaAeTp ayaGd t6 kqi nropHpd* auToi o\|/opTai.
>\ajOKpi06pT6cr 66 01 DJp60'6uT6poi Toop lou6afoop Aeyoucip Tcp Iho-oG" ti h^6To- o\|/6|J60a; (xrp&Top on eK oooppeiao- y6y6ppH- (jai- 6euT6pop on h crA yeppHaicr ep BH0A6epi pHooioop dpaip6aicr
Fa^br maleficus , Vatt Ven magus) eanp cum ab Lafct . . cde add kqi ep (e add too) B.eeA5efiouA (cd BeA;.) dpxopxi Trap 6aipoptrap eKficiAAei xd daipopia (ci om ckS. X. 6aip.) kqi (c xd, i xauxa) radpxa aOxro uraoxdaaexai (d om koi rad. a. Oraox.) I i6ou (b add oxi kqi) opeiporaoAHpa (sic enim [cf. Clem. Alex, p.849.] omnino restituendum videtur pro opHporaopa, quod in cod. b est ; c habet
opeipoTOepraxa,Eopeipopraexara6p,i6pHpraraep\|/aa(sic,etsequitureraep\|/e),
D om , Vat Ven somniorum fantasma , Bins Fabr somnium) eraep\]/e (d add ko!) rapoa XHp yopaTKa ctou cum bcde Latt . . a solus kqi opeipaxa raepraei.
Ita Coptus: Quod iihi vidit Pilatus, iimuit, iamque quaerebat surgere e tribu- nah. Bum hoc secum cogitabat , eius uxor misit ad eum dicens: Expedi te ab hoc homine iusto , magnos enim dolores experta sum hac node de eo somnians. Tunc Pilaius accivit ludaeos otnnes eisque dixit; Scitis uxorem meam piam esse in deum atque adhaerentem sedae ludaeorum non secus ac vos. Pesponderunt ; Probe novi- mus. Bixit eis Pilatus : Ecce uxor mea misit ad me dicens : Expedi te ab hoc ho¬ mine iusto, magnos enim dolores experta sum hac node propter eum in somnio. Re- sponderunt ludaei Pilato : Eonne diximus tibi eum esse magum ? Ecce uxori tuae immisit somnium.
2. O 6e riiA. (d Toxe 6 FIiA., i om IliA.) rapooK. x. "Ihct. Aey. auxra cum BCDi, item fere Latt . . a"© 6e fliA. Aeyei xop-lHaou | xi ouxoi (b xi ouxi, d xoioOxi, unde Thi edidit xoiouxoi) aou Kaxapapx. (d ae kqx., b Kaxap. aou) cum BCE, item praemisso ouk aKOueia d; turn bce pergunt ou6ep AaAeTcr (c Ae- yem), D kqi ou6ep (sic) draoKptpH Aoyop. Item Vatt Ven Quid est quod isti adv. te testificanturl et nihil ad eos loquerisl Similiter Bins Cors Fabr, nisi quod c. D praeponunt Non {Num) audis {audisti) ..ax! ou AaAeTa Oraep rap crou Kaxa- papxupoGuip I e4)H cum ad (d e(|)H auxcp 6©Ha.); b eTraep . . cei dra6Kp!0H, Latt respondit (ei) j eTxop (b e’xap) . . a add ouxoi | ou5ep (bi ouk) dp cum ab . . c etc om ap | eAaAoOaap cum bde . . aci eAoAoup | eiu ydp (autem) CKoaxoa cum B, item ei y. ck.) e et (cKaux. ydp omisso eta) a ; item Vatt Ven . . c (et ut videtur etiam d) om ydp | e xoO i6iou axopaxocr, i xoO auxoO axopaxou ) xe kq! cum AB . . CI etc om xe | ouxoi o\|/. cum abdei Latt . . c om
Coptus: Pilatus compellans le sum dixit ei: Cur istis te accusantibus tu ne verbum quidem prefers 1 Respondit lesus; Nisi eis data fuissetfacultas, loqui non possent. Unusquisque dominus est sui oris , ut prodat bonum , prodat malum ; ipsi dispiciant.
3. oi rapeoSux. xrop©ou6. cum bde Latt . . c oi rap. xou Aoou xcdp ©ou6.
. . A 01 lou6aToi I BC 6\}/rape6a | rapraxop: e add pep | yeyeppHooi cum c etc
ACTA PILATI. A. II.
225
YeY0[J6[J’ Tp(TO[J OTI 6 OTQTHp aOU " loOCrH(|) KQl H |JHTHp CTOU Ma- piapi ec|)UYop eia ATYUoaxop Sid to piA 6)(6ip auToucr arappHafap ep TOO Aaoo.
I I
^ AeYoucrfp Tipea Tobp ecrTHKOTOop euAaSeTcr eK Toop ^louSaioop • HpieTo- ou AeYopiep auTop eTpai eKoooppefacr, dAAd oTSapiep oti eppn- CTeucraTO o''looaHcf) xAp Mapiap, Kai ou oooppeiacr.
A^y^' o niAaTOcr oopocr Toua "louSaiouc touc AeYopTacr e?pai auTop eK oooppeiacr* outoo’ o Acyoo" upiobp ouk ecrxip dAnGAcr, oti oppaaTpa Ka0d kqi auToi AeYOUcrip ot aupeOpoi upidbp.
AeYOUcrip too I JiAo-T qp "'Appaa kqi Ka’td(|)acr‘ dooap to ujAAGoo-
, . AB eY^PpA0Hcr | b 6euTepop 5e.| A cA YeppHcno- (d Yepecno') c. cdi, item ab Bins Cors A Yeppuaia {generatio) ffou . . Ven Fabr fro {in) nativitate tua . . e Y^P' pnOepToa ctou | pHiuioop . . a om | dpaip. YeYopep (d eYepexo) cum bode . , a dpaipecrip eipYacciTO ] Mapidp cum a . . bci etc Mapia | £cj>uY. eic Aiy. cum A Latt . . BCI etc eic ATy* ecj)UY. | Sid to - - loappHcrlap (cum ab Latt; c mapd- KAHffip, E loapouaiap) - - Aacp . . d om
Coptus: Preshyteri ludaeorum reposuerunt dicentes : Quid dispicieniusl Primo scimus te ex fornicatione geniium esse; secimdo, te natmn esse Petleemi, ac propter te magnum infantiumnumerum neci traditum esse; tertio , patrem timm fuisse lose’ phum et matrem Mariam, vos fuga contendisse in Aegyptum , quia liber e in populo vivere nequibatis.
A: TCIJp OaTHKOTOOp CUIU ACE . . D GK TCOp TUapeUTHKOTOOp . . B OK TOO p emoTOop (sic) | euAaSeTa ok (c om) t. "louS. cum ce . . a ck Tobp euAaSdbp “ lou- Saioop . . B "louSaioop dpSpeu euAafieTa . . d "louSaioop. Ex Latinis nostram lectionem confirmant codices qui habent quidam de adstantihus benigni (Bins et alii benigne) ex ludaeis. lamvero D statim subiungit horum virorum nomina in bunc modum Ad5apoo’, " AoTepioa, " ApTobpiocr, " ldKOofioff,‘'loodppHO', CapiouHA, AiApacr, "laadK kqi cl^ipeeu, et pergit oi' epapTupHoap etni dHpaTOcr HiAdTOu loepi toOYho'oO AeYopTeu' ApeTa oTSapep oti eK moppeiaa ou YeYeppuToi, dAAd oTSapep oti eppHOTeucraTO 6 "loouAcJ) xAp Mapiap, Kai outoou eTexOH eK ropeupaToa AyIou. Ea vero quae sequuntur usque ad initium capitis V. omnia omittit. Simili ratione est codicum Vaticanorum Latina scriptura. | ApeTc ou AeY- auT. efpai ck roopp. (b eK nr. etp.) cum bce, item Latt . . a ApeTcr ouk exopep Ti kot’ auTou ou5e AeYopep auTop ck TOoppelaci | dAAd: a dAA’ | b oTSapep auTop, eppHUTeucaTO | ©"loouAcj) cum ade . . bc om 6 | Kai ou y^Y- eK ojopp. cum bc Bins Ven {non ergo etc) . . a Kai popop- ou YGYcppHTai 6e ck iDopp. . . E om 1 Acygi 6 HiA. - - etpai auT. (c auT. eTp.) ck mopp. cum bce Bins . . A AcYei TOpou Toua Aorajoua" louSaloua | out. 6 Aoy. - - dAHOAcr cum bce Latt . . A dAH0ea eaxi toOto to pApa (est interrogatio) | oppauTpa (I oppa- OTHpia) Y^Yopap (ci -paaip) cum bci . . e oppacria YeYOpop • • a opopacrrApia YtYopep I Ka0d Kai auToI cum ce . . b Ka0d auToI, a dba auxol, i Kai auToI | Acy- 01 aupe0poi (o crupex0ol, e (Jupe0pioi) upcLp cum bce . . ai oi u. u. (i add TouTo) AeY. 1 AeYOucnp too - - dtuap (cum be Latt, c om) to idAAO. Kpa50pep Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II. 15
226
ACTA PILATl. A. II,
Kpa^O[je(j Kai ou cinaT6u6[j60a oti eK moppeiacr yeyeppHTar ouTor ojpoaHAuTot eicrip Kai |ja6HTa\ auTOU. Kai mpO(7KaAeo-d|a6poa o OiAaTOcr Appap Kai l<aTdc[)ap Aeyet auToTcr* ti eaxip ojpocrHAuToi Aeyouaip auTcp- GAAnpoop reKpa eyeppH0Ho-ap , Kai pup yeyopa- crip louSaToi. Aeyouaip oi elcuopTecr oti ou yeyeppHTai eK ocjop- peiao", Aa^apoo", AaTepiocr, ApTdbpiocr, laKOoSocr/ ApipHcr, %Hpa(T, CapiouHA, laaaK, c|)ipe€cr, Xpfacooa, "Aypiajuraa Kai ''louSacr • Hpieic ujpocHAuToi ou y6yeppHpi60a, aAAa TeKpa^louSafoop ecpiep Kat aAH06iap AaAoupiep* Kai ydp eic xd oppiacTpa "laDaHcj) Kai Maptac ujapayeyopapiep.
(cum B, item Ven Nos cum omni muUitudine dicimws; e Kpd^ouai, c Bins Kpd^ei) jjum BCE Latt, I oi be Aeyouaip - dmap t. otA. Kpd^ei . . a dtuoKpiOepTea be Appaa KOI XaVdcj). Aeyouaip doa rnpoa ctTuap to ujAuBoa- Aeyopep | kqi ou njiaTeuopeOa cum b . . cei k. ou TOioreueia, item a sed post 6. e. tu. yeyeppuTai ponit . . Latt plane om | outoi cum abe . . c auTOi. Praeterea b add ydp, e Latt 6e | ropoaHA. eia. koi pa6. auT. cum c Latt . . e tup. eia. kqi oi T6ioi paOu- Tai . . B tup. auTou eia. k. pa0HTai . . a pa0, auTou eiai kqi tupoauA. | kqi lupoaKaAeaapepoa - - ti eaxip (cum b, item Bins Cors Ven Quid [Fabr Qtii] sunt proselyti; CE kqi Tia eaxip) tupoauAuTOi (ita bi Latt; ce -AuToa) c. bcei Latt . . A om I Aeyouaip auTcp . . a oi 6e Aeyouaip | ’^G/Wnp. xeKpa ey. k. pOp yey. lou6. cum ab Latt . . ce GAAnpoop TCKpa yeyopaaip " lou6aToi , i’’Gaa. tuaidea, Kai yey,"lou5. | Aeyouaip oi eituopTea cum ac Ven . . b Aey. oi-lou- 6aToi oi eituopTea . , e oT dtu6Kpi0Haap eliuopTea, i Aey. oi tupoauAuTOi | oti ou yey, ck. tuopp. cum ece . . a pH yeyeppAaOai auTop eK tuoppeiaa, i om j Ad^apoa (a o tc Ad5ap Kai. Btiam b Latt Copt add Kai, non item CDE)"AaTe- pioa (Bins alii Copt add et, non Ven) "ApTobpioa (A^ApTapoa. b Bins Fabr Ven Copt add Kai) " IdKOofioa (b Copt add Kai)’AppHa (ita b, ^Apna a, "loodp- pna u; Annes Ven, item codd. Lat. alii vel h. 1. vel post Amnes, Annes, Annas, Amenius. ei vero Haataa, c eta, sed in eic sequitur’^Appaa. Praeterea b Ven Copt add Kai) Znpaa (cum au, item Adpaa b; ce "Appaa. Ven Azaras, alii Zaras, Zarus , Yeras, Caras. Praeterea b Bins Fabr Copt add Kai) CapoudA ^(Ven Copt add et) laaoK (b "ladK. a b. 1. "Aypituaa postque loco Agrippae laaaK. Praeterea be Bins Fabr add Kai) c|)ipeea (b c[)ipaioa. Ven add et) Kpiotuoa (ita b ; Kpitutuoa a, Kpitutuioa c ; flpiaKOa e. Ven Crispes, alii Crispus, alii Crippus. Praeterea B Bins Fabr add Kai) "Aypituiuaa (b " Ayututuaa; a laaaK, sed vide ante) Kai (ita abe Latt; ci om. d post Kai <;|)ipeea tria nomina reliqua omittit) lou6aa. In altera recensione ista nomina sic leguntur: Ad^a- poa, Aa0apioa, "ApTcbpioa, "IdKOofioa, ,‘::apaa, CapounA, "laaoK, <|)ipeea, Kpiatuoa, Adypitutuoa, " Apeae (duo codd. Gupeaad) KaXlouSaa. | ApeTa (c praem Kai) tup. ou yeyeppdpeOa (b ouk eyeppAGnpep), d/\Ad - - AaAoOpep (ita be, c Aeyopep) cum bce Latt, item i omissis Kai dAH0. AaAoOpep . . a ApeTa pep KaT dAdOeiap TeKpa Iou6aioop eapep, Kai THp dvAbeiap papTupoupep Kai Aeyopep | Kai ydp e. t. oppaarpa (i oppaaTupia, ci add auTcbp) " Icoadcj)
ACTA PILATI. A. II.
227
® ) IpoaKaAeaa|j6|jocr Se 6 I IiActTocr Toua ^obSeKa apSpaa tou- Toucr TOU(T eioTopTao- oti ou yeyeppHTai eKmoppeiaa, Aeyei auroTcr • opKi'^oo upiacr Kaxa thct aooTHpiacr Kafcrapocr, eT qAhOh elcrip a eT- TuaTe, OT) ou yeyeppHTai ck uroppefaa; Aeyouaip tcS rfiAaTOO* ApieTa popiop Syopiep piA opipueip, oti apiapTia eaTfp* auToi Se opio- aouaip KQTQ THcr crooTHpiacr Kaiaapocr oti ouk ecTTip KaOdbcr eTora- piep, Kai ^'poyof ecrpiep GapaTou. Aeyei o HiAaTocr nrpocr “'Appap KOI KaTdc|)ap • ouSep dnjoKpipeaOe orpocr tqutq; Aeyoucrip "'Appacr Kai Kaid(|)acr oopocr HiAaTop- oi SdbSeKa outoi OJio-TeuopTai oti ou
Kai (Latt om''looo'. kqi) Map. tuapayeYopapep (bi njapayepopeGa, e roapeye- p6pe6a) cum bcei Latt . . a upeTa 5e 4)66pqp rooAAcp KaTa toO "iHaoO (j)ep6- pepoi THp dAnOetap urod toO xj/eudoua KaAucjjGApai fiouAecGe, Kai diet toOto dpTipayeo-Ge npTp.
Coptus : Nonnulli ex adstantihus prohi ludaei dixerimt: Nos non asserimus ilium fuisse ex fornicatione genitum , sed scimus losephmn sibi despondisse Mariam adeoque Jilimn suscepisse non meretricie. ludaeis qui asserehant lesum ex fornica~ tione progenitum dixit Filatus : Sic sermo vester haudquaquam verus esf; quemad- modum contribules vesfri nunc affirmant , ilia desponsata fuit marito suo. Dixit Annas: Dilate, universa nostra turha clamat asserens ilium ex fornicatione proge¬ nitum, tu vero fldem nobis non adhibes. Isti alienigenae sunt atque eius discipuli. Quare Pilatus eos sciscitatzis est : Quid est alienigena ? Peposuerunt ludaei : Nati sunt ex Graecis atque his diebus facti sunt ludaei. Illi vero qui negahant lesum meretricie natum esse, atque erant Lazar et Asterius et Antonius et lacobus et Am- bias et Seras et Samuel et Isaac , Phinees et Prispus et Acrippas, Amys et ludas, isti una voce responderunt : Nos Graeci non sumus, sed filii ludaeorum , et sermo nosier verus est; etenim etiam nos adfuimus desponsationi losephi et Mariae.
5. npo(7KaA. 6e (ita bi Latt; c Kai tnpoCTK.) - - TOUTOua (cum ce Ven; bi Bins om) touct eJin. - - Aeyei auToTu cum bcei Latt . . A Fpoua de 6 IIiA. oti d\H6H eiai Ta luap’ auToop Aeyopepa, Aey'ei auToTc ] eT (a Tpa efoJHTe poi ei) d\H0H eiffip (cum abi, c aAnGeid ecTip, e dAH0c3oa ecTTip) d (cum aei, b om, sed eo loco aliquot litteras erasas habet) ei'niaTe (b add poi; c om d eitnaTe) OTI - - Tuopp. (a om OTI - - niopp.) . . Ven si verum est, dieite mihi, quoniam etc; Cors si vere dixistis quoniam etc. Cf. Latina. | Aeyouaip cum bcei . . a Latt add eKcTpoi I HpeTa cum abe . . ci om | oti dpapTia eaxip cum b (sed praemissum habet ei Kai, ac si librarius aliud scrip turus fuisset ; cf. c) Latt Copt . . acei om I auToi de (cum be Ven; a Bins om) opoaouaip (itas; opoaooaip e; opo- aaTooaap a) Kaxd THa aooTupiaa Kaia. (a om Kaxd t. a. K.) oti - - eTroapep (ai eiiDopep, et a pergit oude eia Ta opopaoTHpia mapeyepopTo sic) Kai ep. eapep Gapdxou (a GapaTou eaopeGa) cum bei, a; item Latt . . c ei Kai opo- aoopiep, epoyoi eapiep | Aeyei 6 FIiA. - - Kai'dcliap cum bei Ven . . a 6 de''Appaa Kai Kaid(j)aa enii nioAu eaiyHaap. Aeyei auToTa 6 LliAaToa . . c om omnia usque sequitur Kai Aeyei eauTop eTpai uiop . . plures codd. Lat. om una
cum seqq. oudep dm. mp. TauTa | Aeyouaip (i Aeyei) - rop. FIiAaTop . . a oi de eTmop ] oi ddbdeKa - - Kai Aeyei eauTop (c auTop etpai, vide ante) - - miareuo-
15*
228
ACTA PILATI. A. II.
Y6YetJ(JHTai 6K aJopjjGiacr* aaja|j to tjAhOoct Kpa^o|J6[j oti eK ojop- peiao- YGY^ppHTai kqi YOHa earip Kai AeYei eauTop utop 6eo0 Kai fiaaiAea, kqi ou ocTKTTeuopieOa.
® Kai KeAeuei 6 HiAaToa aooap to djAhOoct e^eAOeTp eKTOcr T&p 6cb6eKa ap5p(X)p Trap efojopToop oti ou Y^Y^IJlJHTai eK ojop- petaT, KQI Top Iwaoup eKeAeuce )(oopio'0Hpai • Kat Aeygi auToTcr o HiAaToa' tuoiqp Aoyoo GeAouaip auTop aojoKTeTpai; AeYOuaip too IJiAaTcp- ^HAop e'xouaip, oti ep aaSSaTop Oepaureuei. A^ygi o Hi- AaTOT' ojepi kqAoG epYOu OeAoucrip auTop aocroKTeTpai; AeYouaip auTop • paf.
pe9a cum^BE(c), item codd, Lat. aliquot . . a auToTcr OTio-reueicr, koi ApTp dcui- oreTo- oti ok tnopp. yeYGHH- oti zuYdpoff eaxi kqi Aeyei eauTop uiop 6eo0 KOI fiaaiAea, kqi ou njKjreuopeOa. i ol 6cb6. outoi ou ujicTTeuopTai d Aeyou- oip • TO yap TnA.H0O(T tou AaoO Kpa^opep - Aeyei auTop eTpai uiop 6. k. SaoiAea.
Coptus: Advocans Filatus homines qui dixerant lesum non esse meretricie na- turn, iussif iurare per salutem Caesaris •oerum esse quod dixistis, eum non esse ex fornicatione genitum. Pilato responderunt ludaei: Nos legem habemus quae omnino vetat iui are , quia peccatum est. Parent illi per salutem Caesaris verum non esse quod nos asserimus , et nos rei sumus mortis. Dixit Filatus Annae et Caiphae : Nullamne veritatem proferetis nihilque respondehitis ad sermones quos isti proferunt l Responderunt Filato: Non sunt jideles hi duodecim viri, qui affirmant eum non esse ex fornicatione prognatum. Quod ad nos attinet, universa nostra turha asserit eum esse ex fornicatione natum, magum esse atque affirmantem se esse regem; nobis non credent.
6. Kai (cum B Ven, alii Latini ergo; E ToTe; c om) KeAeuei (cum b; ce CKeAeucrep, Latini iuhens , iussit, i^GKcAeuae 6e) 6 HiAaTOO- . . a Totc 6 JliA. 6upou peyaAou zoAHcBeicT CKeAeuae | dinap (a om) to otAhOoc (a add e^oo) ejeABeTp | eKToo T&p (c ck TouToop) 6cb6eK. (i om) dpdpdbp - - x«>pio-0Hpai (cum CEi Latt; b 6jeA0eTp) Kai Aey. a. 6 HiA. (Latini praeter Ven om 6 TIiA.) cum BCEi Latt . , a KaTaAei\|/aCT 6e popouff tout ScbdeKO touc einoopTaa pA YeYeppHa0ai Top Inaoup ok njoppeiaa, Kai diaaTHcao Top" Inaoup duj’ auToop Aeyei auToTo | nroicp (a praem eTzuaTe poi) Aoy. 0eAouo-ip (a 06Aa3CTip) out. dnooKT. cum (a)ce Latt . , b nrepi tooiou epyou SouAopTai out. dinoKT. | Ae- youaip (a add oi 6eKa6uo) tc5 riiAdTcp cum abi Copt . . ce item Latt Aeyou- aip auTop I 5HAop (a add peyap) eyouffip . . b om | oti ep aa&B. 0epanjeuei . .
A add Toucr TOpouepyopepoua auTcp | Aeyei (b add auToTcr) 5 IliA. | njepi koAoO (cum BCi Latt; e add oup) epyou . . a 6id KaAop epyop | 0eAouaip auTop (b add Aoiinop) dTOOKTeipai (a dnj. auT.); Aeyouuip (ita ei Eins Fabr; b praem koi, a
OI 5e) auTop (a om) pai (a add 6id KaAop) . . c haec omnia male om; Copt Ven om Aeyouaip out. pai.
Pergit Coptus : Imperavit Filatus ut universa turba egrederetur , prqeter hos duodecim qui testati fuerant lesum Hon fuisse ex fornicatione genitum ; imperavit etiam ut lesus discederet. Tunc eis dixit: Qua causa permoti volunt eum truci-
ACTA PILATI A. III.
229
Caput III.
^ Xai 6u|jou OTAHcr6ei(j 6 I IiAaTOcr 6-^HA0e|j Qoo tou mpaiTOO- piou Ka» Aeyei auToTo" pidpTupa eyooTop HAiop 6ti ouSepiiap aiTiap eupfo-Koo ep tco dpOpobmop toutoo, aujeKpiOHcrap of louSaToi Ka\ Giooap TCp Ayepiopr el |jh np ouTOcr KaKouJoiocr, ouk dp aoi taape- SdoKapiep auTop. eToaep Se o I IiAdTOcr* AdSexe auTop upieTa Kai KQTd Top popiop upioop KpipQTG auTop. eTojap 01 "lou6aToi too rii- AdTCp- ApiTp OUK e^ecTTip dmoKTeTpai ou8epa. eTcoep o niAaTOo-* ipiTp eTooep 6 0e6a pA dmoKTeTpai, dAA’ epof;
2Kai eto-HA0ep oodAip eicr to oopatTcbpiop oriiAaTOcr Kat ecl)^)- pHcep Top ^iHaoup kqt i6fap Kai eTcaep auTcp* cru ei o fiaciAeucr Toop "louSaioop; dt0eKp(0H q-Iho-oGo- too FIiAdTcp- d(|)’ eauTOU au TOUTO Aeyeicr, A dAAoi croi eTuJop tuepi epoG; a(iy6Kpi0H 6 I IiAaToc
darel Responderunt Pilaio: Quia zdotypi criminantur eum medicinarn facer e die sahhati. Quihus Pilaius: Propter honim hoc opus volunt eum morti traderel
III, 1. Kai 6upo0 cum bc . . a 0upoO 6e . . bi Yen Toto 6upo0 . . Bins 0upoO 1 Xeyei auxoTu cum bob Yen Bins . . a Fabr. Aey. toTu tou6aJoicr | b oOto piap 1 TOUTcp . . A add koi ti SouAeffOe aurdp dtDOKTap0Hpai ] kq) eTouap (Ita b; c K. eiOTop ; a Yen Fabr [non Bins] plane om) tco Ayepopt (cum AC Bins Yen; b Fabr tco niAaTOp) . . E om j b TuapedcoK. aoi auT. | etroep 6e cum ace . . B Latt eTroep 6e auToTcr | b om upeTu Kai KaTct - - Kpip. auTop | etroap (ita bc) oi"lou6. TCp niAoTcp . . A Aeyouaip oi"lou5atoi (etiam Yen om t. FIiA.), i ettnop 6e auTcp oriou6. | ApTp (a post e^ecnr.) ouk e^eoTip (c euTip) [ eTcuep 6 HiV (ita b; Yen dicit ilUs Pilatus ; c eTiu. 6e 6 IIiA. UJpocr Toua'loudaloua, Bins Pit. ludaeis) OpTp (c cuy upTp) eTiu. 6 06. pA (c tou) dro., ^M’^epoi c. bce Latt . . I etroep 6e 6 HiA. cuy upTp 6e6ooKep 6 0e. dcooKTeTpai, dA\’ epoi . . a om
CoptusIII, 1. sic: Indignatus Pilatus egreditur e praetorio dicens eis : Sol testis est me nullam in hoc homine culpam invenire. Praesidi responderunt ludaei : Si male non fecisset , non trader emus eum tibi. Pt Pilatus: Accipite eum vos eum- que indicate secundum legem vestram. Responderunt ludaei; Nobis non licet con- demnare quemquam. Quihus Pilatus: Pens vobis dixit; Nolite interflcere, sed ego.
2. Kai eia-HA0ep (ita ab Fabr; ci Yen Bins eicreA0<x»p) indAip (ci postropai- Tobpiop, A om) etff to rop. 6 TIiA. (i om) Kai (ci Yen Bins om) ecJicbpHcrep (ita ACi; B eKoAeaep) t."1. KaT (b Ka0’) 16. k. etni. auTcp (i om au.) . . E Kai dpa- (jTdo- drod TOU fiApaTOO- eiUHAbep em to nip. TOapaAaficbp Kai Top^Huoup • Kai AaScbp auTop KaT’ 16. etioep auTco | 6 fiauiAeua . abei . . c om 6 ] dineKpibH o^Ihu. tco riiA. c. CEi Yen, etiam Bins Fabr; item B additis bis: Kai Aeyei auTCp . A dioeKp. auTcp o'lHffoOa ] d<|)’ eauToO cum bcei . . a diud ueauToO | uu c. ABi .. c (et ut videtui e) om ] Aeyem c. a (ante toOto) bei . . c AaAeTa 1 00 1 eiroop c. ACEi . . B einjauip uoi | aTneKpi0H o 1 liA. rop. t. iHuoup c. b, i Yen om tup. T. "Ihu. (Bins respondens Pil. dixit ad lesum) . . c dro. 6 H. tup. t. 0eop Kai eiioep
230
ACTA PILATI. A. III.
ojpoo- Top^lHo-ouij- MHTI Kaycb ^ lou6aT6a eTpii ; to eOpoo- to aop kqi 01 apxiepeTo- OTape6ooKap o-e epiof- ti ecoomo-ao-; (3nj6Kpi0H "Iho-oOo-- H Ba<T\\e{a h epiA ouk ecTip 6k toO Koo-piou toutou- ei yap ok TOO Kocrptou TOUTOU HP H fiaa.Aefa h epA, oT uooHpeTa, Sp o? epo^ Hyoopi^^opTo ipa pA (3japa6o6oo toTct "louSaioio-- pupi be A gacri- Aeia A epA^ouK e^Tip epTeOOep. eTooep auTcp o HiASToa- ouKoOp fiaaiAeuo- e? cru; ameKpi0H auTcS o'Ih(touo-' au Aeyeio-, oti Baai- Aeuo- 6ipi eyco^- eicr toOto yap yeyeppnpai Kai eAnAuOa, Tpa ooao- o oop 6K THcr aAH0efacr qkouo-h pou tho- (|)oopHo-. Aeyei auTcp o II.AaToa- Tf ea-rip dAH06.a; Aeye. auTcp o^lHaoOa- dAH0eia oupapou. A^yei 6 HiAdToa- eroi yAa dAH0eia ouk eWip; Aeyei' o Iho-ouct Top rjiAd-rop - Apaa, oT TAp dAH0eiap AeyopTecr moSo- Kpi- popTQi dcuo Tcop ^opTOOp TAp epucTiap 6001 yAa.
auToo
A aineKp. 6 HiA. kqi efnie . . e Aeyei auxop 6 HiA. | pAx. . . e uA I Kayob cum BE . . Aci eyoo (i pHxriou. eip. eyro) | anjeKp.^Ha. cum ce . . abi droeKp o iHcr. et Bi add Kat etzoep | el ydp cum cei . . ab Latt om ydp | A (c om)
H epH h. 1. cum BEi Latt . . c post eT ydp . . a om | dp epo! cum aei . . b oi ep. ap . . c om ap I pup. (a pup) 6e cum ace Ven Bins Fabr . . bi Cors pup oOp I eniep (a Aeyei) a.^o 1 1, A. cum ab Latt . . ci (et e?) praem Km | duieKp(0H ouxcp (I om) o iH.oua . . a male om | dpi eym • da xouxo ydp (i add Kai) ye- yepp. KQI eAHAu0a cum cei (item Ven sum ego. Ego enim in hoc etc) . . a du!- eym yap da xouxo eAHAu0a Kai da xouxo yeyepp. . . b (item codd. Lat. vel omissis vel additis da x. Koap.) dpi eym. Aeyei o^laaoCa xc5 n.Adxco uidMu- eyco eia xouxo yeyepp. Kai da xouxo eAAAu0a da xdp Koapop | Vpa mda cum BCEi A Latt ipa papxupAaoo xh dAwOeia, Tpa mda (Latt et [Ven om] omnis - audit - -) l^aKouaa (b -aei) cum ab . . ce dKOUH, i dKOue. | b xAa cboop. uou I Aeyei auxop (c. bcei, a om, Ven autern) 6 HiA. | dAA0e.a: ita etiam a, absque arhculo I Aeya auxm (Latt om) 6 ^laa. dAA0. (i a dA.) d, oup. (ei add eoxip, Item Latt). Aeyei (e add auxcp) 6 HiA. eroi (e add xaa) yaa (i add o5p) dA. OUK eaxip (I OUK e. d.) cum bei Bins Fabr Cors, similiterque Ven . . ac om I eyei o I. TOO n.A. (ai Ven om xcp HiA.) opda (e dpa. ae Ven add ox.) ol x. a ey. wmc (ita b Bins, i ante oi pon, ae Ven om) Kpip. dxod (e roapd, i umd) T. eyopx. X. Ef. ewi (ei add xaa) yaa (dtod - yaa cum bei Bins Ven; Lat. reli- quos vide ad Latina; a vero umd xaa xdip dpxopxcop ejouaiaa eiui xaa yaa) cum ABEi Latt, item Copt . . c om
Pergit Coptus: Eilatus postquam ingressus est in praetor ium, seorsim advo- cans esrnn ei dixit: Tu es rex ludaeoruml Eespondit lesus: Num hoc dicis ex temetipso solo, an alii tiU hoc dixerunt de mel Cui Pilatus: Non sum ego ludaeus. Gens tua et summi pontifices te tradiderunt mihi. Porro lesus dixit: Regnum meum non est de hoc mundo ; si ex mundo esset, ministri mei contenderent ne traderer in manus ludaeorum; nunc igitur regnum meum non est ex hoc mundo. Dixit Pilatus lesu: Non ergo tu rex f Eespondit lesus Pilato: Tu dicis. Nam in hoc opus geni-
ACTA PILATI. A. IV.
231
Caput IV.
1 Kai KaTaAefoCTOOiJ t6[j "iHaou^j eVoo tou mpaiToopiou e^nAGep 6 IliAaTOo- ropoo- Touo-'louSatoua kqi Aeyei auToTcr- eycb ouSepiiap aiTtap eupicTKOO ep auTcp. AGycuo-tp aurcS oT "louSaTor outoct eTarep- 6upa.picii Top pccop TOUTop KctTctAucrai Ka\ 6ia Tpicop Apiepoop oiKO- 6opiHaa\ auTop. Aeyei 6 fliAaTOO-- uJoTop paop; Aeyoucrip oClou- §aTor op oiKo66piHcr6p 6 CoAopidbp ep TeaaapaKopTa Kai e| eTecrip, OUTGO- 6e Aeyei Aueip kqi okoSopieTp auTop 6ia xpirap H[jep(X)p. Aeyei auToTa 6 niAaTOcr" aOcpoo- eipii dojo tou ai'piaTOcr tou dp- Gpdbujou TOU 6iKaiou TOUTOU* upieTa ox^eo-Oe. Aeyouaip oi louSaToi* TO aT|aa auTOU ec^’ Apiao- Kai etoi tq TeKpa Apiaxp.
tus sum et propter ea veni, ut quicumque est ex veritate audiat vocem meam. Dixit Dilatus: Quid est veritasl Respondit lesus; Veritas est ex caelo. Dixit Pilatus : Nullane veritas in terral Cui lesus respondit: Tu rides quomodo illi qui reritatem loquuntur iudicantar ah eis qui potestatem hahent in terra.
IV, 1. Kai (Bins om) KaTaAeimoop (b -Aeimcbp) cum bce (Bins) . . Ai Ven Cors Fabr KaTaAiincbp {relinquens) Tolpup ] Top Ihct. ecroo (i ep6op) ToOmpaiT. (ita B, I ; A ep Tcp ujpaiTODpicp, e 6i(J to TupaiTCopiop ; Latt inius praetorium, in praetorium, in praetorio) 6 HiA. (h. 1. b; reliqui varie transpon) cum bae
Latt . . c 6 riiA. Top "(ho-. 2^00 tou inpaiT. e^uABep ] ep auTcp cum bcei Bins Cors Ven . . a ep TCp dpBpcbcDqp toutoo . . Fabr in lesum \ AeYOUcnp auTcp (a om) oi''lou5. I ouToa eTooep* 6up. Top pa. t. KaTaA. (ita ab Bins; ei Ven Cors Fabr KaTaA. t. pa. T.) Kai 6id Tp. wpep. (ita aei; b ep Tpicrip Apepaicr) oiko5o- piHCTai (ita AI, b eyeTpai, item Latt; E oiKo5opiHO-oo) auTop. AeYei^(ita ae ; b Latt add auTOiff) 6 LIiA. - - Aeyouaip (ita ab; e Latt add auToTa) oi iou6. cum ABE Latt . . c om (transiliendo ab altero AeYOuuip [auTCp] oi loud, ad alterum)
I oiKodopiHO-ep c. B . . AC ooKodop., I OKod. 1 6 CoAoprap . . AI om 6 I ouxoa de c. ACE . . B auToa . . Latt et iste, ipse | Aeyei . • A etroe | Aueip (ce KaTaAuaai , bc add auTop) Kai oiKodopeTp (ce -Hoai) auTop did xpirap Apeprop (b inaAip pro auT. d. Tp. Ap.): ad haec A add rodAip Aeyei 6 niAdroa- Kai did touto BeAeTe doJOKTapBApai auTop; oi de Aeyouaip auTcp- pat. ] Aeyei auT. 6 IliA. cum b Ven . . A 6 de riiA. (jjHO-tp • . ce uidAip Aeyei 6 11 lA. auToTff , item Bins Fabr et iterum dicit eis Pit. \ dBcpoc eipi . . b add Kdycb, Latt ego (Ven ante dBopoff habet) j i om tou aipax. j tou dpBpdbmou cum bei Bins Fabr . . AC Ven om \ TOU diKatou TOUTOU . . E Bins Fabr om T. diK. ] Aeyouaip . . Bi Bins Fabr add auTcp, non ace Ven
Coptus IV, 1. bis reddit : Post haec Pilatus reliquit lesum intra praetorium, atque egressus ad ludaeos dixit: Dgo non invenio ullam culpam in eo. Reposueruni ludaei: Iste est qui dixit: Possum destruere templum hoc, et intra tres dies exci- taho illud. Dixit Pilatus: Quodnam templumi Dixerunt ludaei: lllud quod per annos quadraginta sex Salomon aedificavit iste dixit se destructurum atque intra dies tres excitaturum. Dixit eis Pilatus: Dgo mundus sum a sanguine huius mn ; VOS dispicietis. Dixerunt ludaei ; Sanguis eius super nos et filios nostros.
232
ACTA PILATI. A. IV.
npo(TKaAeo-d[jeiJoo- Se 6 I JiAaToa touo- ojpeafiuTepouo- kqi lepeicr KQi AeuiTao- etarep auToia Aa0paioo(T- jjt' ouTCoa tuoih- craTe* ou5^p y^P e<^Tip o KaTHyopHaaTe auToO d^.op Gapdrou- P yap KQTHyopia upirap mepi eeparueiao- earip kqi BeBnAdoaema caBBarov. Aeyouaip oi mpecrfidTepo. kqI oT lep^V Kai oT AeuTTar Kara Kaiaapoa edp Tier gAao-(|)HpHo-H , d^ioa Gapdrou earip h ou; Aeyei o HiAaToa* d^ioa ecrTip Gapdrou. Aeyoucrip oi ^lou6aToi rep niAaT^* ei eicr Kaicrapa edp Tia SAaacjjHpHaH, d^iocr ecTip Gapd- TOU, OUTOO" Se KQTa TOU Geou 65Aa(Tc|)HpiHO’Gp.
^^GKeAeuae §6 5 nyepebp e^eAGeTp Touo-^louSaioucr e^oD toO ojpaiToopiou, Kai njpocTKaAeo-dpepocr rdp "iHcroup Aeyei auTcp* ti aTOiHaoo 0-01 ; Aeyei o^Iho-oGct tcS rjiAdTcp • too- e66GH aoi. A^yei o
^ 2. npocTK. 6e cum^ be Ven Eins Fabr . . a Ka\ njpoaK. . . c HpoaK. I Av.om
o niA. I KQI (b add Touff) tepeTo- . . a lepeTa re | AaOpalooa (b Ad0pa) cum bce Latt . . A om I A pH ouTco TuoieTre | o06ep - - eopdrou cum b . . ce ou6ep (e ou6fc).Yap raTHyopeiTe (e KaTHyopHaeire sic) auTop (ita c, e apop) Gapdrou . . A ou6ep,a yap KarHyopfa Gapdrou urudpxe. ep aurep . . Latt libere I mepi Gepame.aa earip (h. 1. b ; c post aafig.) Kai BeBnK. aaSSdrou (ita be; c aafi- earcop) . . A roepi Gep. poaouprcop Kai luepi gefinAobaecoa aaSfidrou ear! i Aey. ot mpeag. (ita b Latt; c add roG Aaou) k. oi iepeTa Kai ot (c om) AeuTra. rep n,A. cum bc Latt . . a Aeyoua, rep HiAdrcp . . e Aeyouaip oi ^loudaTo, I Kcira isaiaapoa eap ria gAaacpnpHan (b -pdaei) - - Aeyei 6 TJiA. dj. ear. Ga- parou cum ce Ven . . b a verbis fiAaa4)HpHaei , dj. Gap. earip (sic) transit ad eadem verba quemadmodum subsequuntur, assentientibus Eins Fabr aliisque ita ut quae mterposita sunt, h ou usque ad dpoa ear. Gapdrou, omittantur . !
A Kara Kaia. eap gAciacf). ria, ripoa dpoa earip; 6 5e Aeyei • Gapdrou. I Ae¬ youaip oi I. TOO niAarqp . . baec a male om | ei eia Kalaapa - - egAaacbHUH- aep cum ce; item prioribus omissis Ven quanto magis hie qui demn Uasphemave- rit dignus estmori^. . a Koi ei Gapdrou d^ioa earip 6 Kara Kaiaapoa gAaadiH- pnaaa, rocoa ouroa ouk dmoKTapOHaerai Kara Geou SAaacfiHUHaaa . . b cum plunbus Latinis nil nisi (vide ante) ouroa 6e Kara Geou eSVaaejunpHaep.
Coptus sic: Filatus vero advocans senior es, sacerdotes et levitas dixit eis secreto: Noliie facere sic, nulla enim est aecusatio [mortis accusatiol vestra de curatione etviolatione (.?) Pilato responderunt levitae : Si quis Uasphemaverit in Caesar em, utrum dignus est morte necnel Pespondit Pilatus: Dignus est morte. lum ludaei: Si dignus est morte qui Uasphemdvit in Caesarem, iste blasphemavit
CvCU'TYl^
3. ^GKeAeuae 64 cum a Eins aliisque . . b Kai eKeAeuaep . . c Ven Tore eKeAeuaep I c om roua^lou6a!oua | ejoi . . b ck | Kai tupoaKaAea. (c om) rdp iHa. (c add Kai) Aejei aurep cum (c)e Ven Fabr . . b Eins k. nrpoaK. r.^l. 6 Hi- aroa eiroep aurep . . a Kai Aeyei rep Inaou | a om rep JliAdroo | dba (sed ce ouroia) e6o0H (c vitiose edoaGed sine aoi) c. ce, item datum (Fabr dictum) est Eins Ven Fabr . . b ourooa edoGn ao, . . a epuaia e660H ao. eW epo! (sic)
ACTA PILATI. A. IV.
233
I liAaToc* ajobc e666H; Aeyei o Ihcouct* Mooucthct kqi oi njpo<|)HTa) tupoeKHpu^ap cnep\ tou OapaTOU piou Kat thct apacrTacrecxDcr. luapt- (TTopHcrapTecr 6e oi ^lou5aToi kqi ctKOUcrapTecr Aeyoucrtp ToplIiAaTcp* Tt cuAeTop eyeic aKoucrcn thc SAct(7(|)Hpiici<T TauTHcr; Aeyei o FIiAa- Too' toTo" ^ louSaioic * et outoct 6 Aoyoc SActcc^Hpiocr effTip, roept THo- 6Aao-4)Hpiiao- AdfieTe auTop upieTcr kqi doraydyeTe eicr THp aupayooyAp upirap, Kai kqtq Top popiop upirop Kpipaxe auTop. Ae- youo-ip oriouSaToi Tcp DiAdTop' o popiocr Apidop nrepiexei, dp0pooc0oa- eTo- dp0pcx)ajop edp dpiapTHaH, dnocr ecrTip AapiSdpeip TeacrapdKopTa oaapd pitap, o 6e eta 0e6p fiAaa4)Hpidop , Ai0ofioAfa Ai0ofioAeTa0ai auTop.
^ Aeyei auroTa 6 FliAaToa- AdSere auTop upieTa kqi oTcp fiou- Aea0e Tpoojcp dpiupaa0e auTop. Aeyouaip oflouSaToi TcSniAdTcp’
I Aeyei 6 TIiA. otooct (b add ouTooa) e660H (b add poi) cum a(b), item EinsFabr Ven Bicit {ei) Pilatus: Quomodo (Yen add sicut) datum (Fabr dictum) est . . c ora I Aeyei (a <|)Ha‘!p, b add auxco) 6''lHao0ff ] McouaHa: ita ab . . c Mcocthct | inpoeKHpu^ap cum CE Bins Fabr Cors . . ab eKHpu^ap , item Ven annunciaverunt 1 piou KQI THcr dpauT. cum ce . . ab piou (a om) kq! t. dp. pou [ inapicrTopHaap- reff (cum b Tnapao-TopHaaprecr, et c TuapiaTOopia-apTeff. a njapaTHpHcrapTecr) be oi (b om) Mou6. kqi (b** om) dKOUdapTea (c oi dKOUopxeo-) cum boa . . e dKOUCTapxec 6e xaOxa oi" louSaToi, similiterque Latt | xi toA. ey. dK. (c add luepi) XHC 6A. xaux. cum CE ; Ven quid amplius desideras audire hlasfemiam . . Fabr Bins quid amplius (Bins add ah hoc) vis hlasphemiam istius (Bins ora ?) audire . . A XI xouxou ujAeop 0eAeicr kqi peT^op xAa fiAao'^iHpiaa' xauxHcr dKOucrai . . b XI inAeoop kqi pei^opa xouxou 0eAeicr xAcr SAaacj). dKoOaai xauxHO" | xoTu ^lou6aioi(7 . . A Ven om . . Bins aliique eis \ luepi xAcr SAacrcj^Hpiaa c. BC . . ae Latt om I droaydyexe . . b add auxop | dp0pcoTn. eia dp0p. edp dpapx. (a edp dp. dp0p. eicr dp0p.) cum ace . . b ap0p. eap dpdpxH | xecrcap. luapa pictp cum AB . . CE TOopd piap TOAHyda xecraap. (c p) | 6 5e eia 0eop SAacrcjjHpdip Ai0o- fioAia (cod. -Aiap) Ai0o6oA. auxop, cum b, similiterque Latinus codex habet . . EA 6 be e. 0. dpapxHcraa (a dpapxdbp) Ai0ofioAH0Ao'exai . . c ei 6e eicr 0e6p, Ai0oSoAeio'0oo
Haec ita Coptus : Porro praeses cum iussisset Bidaeos excedere praetorio, advocavit lesum eique dixit ; Quid fecisti eisl {?) Bt lesus: Moyses et prophetae praenunciaverunt meam mortem et resurrectionem. ludaei vero quum intentis animis attendissent , audiverunt lesum haec prof erentem , et dixerunt Pilato : Quid plur a aut maiora hac Uasphemia vis ah eo audirel Pilatus respondit ludaeis : Si sermo iste hlasphemus est, accipite eim vos in vestram synagogam eumque indicate secun¬ dum legem vestram. Bixerunt ludaei : Lege nostra statutum est, si homo in hominem peccat, dignus est qui plagis quadraginta minus una verheretur; qui vero in deum hlasphemiam proferat, lapidihus est ohruendus.
4. Kai oYcp fiouAe(J0e xpoTOop . . b Kai Kaxd xop popop uprap cp eap fiou- Aec70e xpoTOcp . . Latinus codex et secundum legem vestram \ dpupaff0e auxop . .
I
234
ACTA PILATI. A. V.
HH6TcrfiouA6pe0aiVao-Taupco0H. Aeyei oFJiAaToa- ouk eW.p a^ioa o-Taupoo0H|jai.
^ rjep.gAevl/dpiepoa 6^ o Hyepidbp eta touct uiep.eo-TooTao- oxAouo- louSaioop, 0eoopeT rooAAoua 6aKpuopTaa xcbp " Iou5afoop Kat Aeyer ou way to mAH0oa eouAerai auTop ai0o0apeTp. Aeyou- aip^oi mpeafii^Tepo. T(X)p ^louSafoop- 6ia toGto HA0apiep aWp to wAH0oa Ypa awodayn. Aeyei 5 HiAaToo- Toia ’lou6atoia* ipaTi
anjo0apH; Aeyouaip oT "iouSaior oTi etroep auTop uiop 0eoO KCti fiaaiAea.
Caput V.
1 NikGShpoo- be TKT Gpnp ^louSatoa eaxH epaTpo(T0ep toO Hye- piopoo- Kat Aeyei • ajim, euaefin, KeAeuaop pioi eiooeTp oAiyoua Ao- you(T. Aeyei o niASxoa- eioje. Aeyei 5 Nik66hpioo-- eydb etoaop
B ap auTcp I o\ (B om) ^lou5. tco OiA. (a om t. HiA.) | Aeyei (b add au- TOKj) o lA. ] aTaupooBApai cum b; item praemisso toO c . . a Bapaxou
5. nepiSAet. cum c (et e?) Latt . . ab ko! tuepiSA. 1 6 Hyepdbp cum b att ..CO HiAaToa . . a om | eiu (e om) t. TOepieoT. oyA. t. ^lou6. BecopeT m. a. T. lou6. (cum BE Latt (c om oyAoua - 6aKp. t. ^lou6.) . . a BeoopeT eK toou mepie^ooTcop ujoAAoua 6aKpuopTacr | Kai Aeyei cum ce Bins Yen . . ab Cors add aujoia, Fabr add ad principes sacerdotum ludaeorum | ou (e pd tou hAiou ou) map - - auTop (c om) arooBapeTp cum bce Latt . . a fiouAeaBe Koi upeTa’ anroKTapBHpm auxdp ; oi 6e eTnrop • ou gouAopeBa, oti amap ouy eupiuKopep 1 01 wpe<jB. Toop Iou6a!oop cum ce Fabr et (addito Filato) Yen . . ab Bins om Tcop lou5. sed add tco n.AdTqp (a Bins nrpda HiAoTop) | a HABopep mdpTea ipa I Aeyei o HiA. t. loudaioia (t.^Iou6. cum b Bins Cors; a om; Fabr ad eos) ipoTi (ita B ; A dioTi i'pa) dmoBapn cum ab Bins Cors Fabr . . c Yen om, item e una cum seqq. Aeyouaip oi^loud. | Aeyoudip o! (b om)^lou6. | efcoep cum abc
Coptus : DixU eis Pilafus; TolUte eum vos et quo Ubuerit modo tractate, tm ludaei: Nos volumus eum agere in crucem. Filatus, dum cum ludaeis coUoquens negabat lesum crucem mereri, circumspiciebat adstantes in turba ludaeorum et vidit inter eos multos flentes ; quare dixit: Non tota turba cult eum mori. Presbyteri Pi- lato dixerunt: Nos omnes et nostra turba hue convenimus ut moriatur. Quibus Pi-
latus: Quamnam ob culpammorietur? Responderunt ludaei: Iste de se dixit : Sum pltus del et rex,
Y, 1. B om dpdp I euTH . . ce eaxip | epnjp. tou Hyepdpoa cum de Latt . . ABC epnjp. TOU niAdxou | dpeo cum a (add ae) ce Latt . . bd om I euaeBn cum BCD (add nyepebp) . . e ut videtur euaeSHu . . a om | KeAeuoop poi cum DE, Item A ipa KeAeuffHa poi . . bc KeAeuaop pe | eicueTp . . b AoAHaai I oAiyoucr Aoyouci cum ab Latt; item d oAiyop Aoyop . . e KoBapoua Aoyouu, item c KoBa- pou Aoyou I Aeyei o HiA. cum ab Latt . . c etc 6 HiA. Aey. | 6 Nik65. cum abe
ACTA PILATI. A. V.
235
toTct ojpecrSuTepoiu Kai toTct 'lepeucri Kai AeuiTaicr Ka\ ojapTi too iuAH0ei Tobp ^ Iou8atoop ep th aupaycoYH' ti ^^htoTtg piexa tou ap- Gpdbooou TOUTOu; 6 apOpoooaocr outgo- oooAAa anpieTa ujoieT Kai ooapdSo^a, d ouSeia euroiHo-ep ouSe njoiHcei. ac|)6T6 auTop Kai piH fiouAeo-Oe ti ooopHpop KaT auTOU’ ei ok 0eou ecrTip Ta o-npieia a moieT, o-Ta0Ho-opTai, et 8e dp0pcbo[joop , KaTaAu0HaopTai, Kai ydp Moouafio doooo-TaAeicr oaapd 0eou efa AtyutOTop eoJOiHcrep aHpieTa oooAAd, d eTtuep auTra 6 0e6o- njoiHaai epiajpoa0ep Oapad) fiacriAeoocr ATyuiuTOU. Kai naap eKe? dpSpea 0epd(xropTea <;)c<.pct(» ''lappHo- Kai "lapiSpHcr, Kai enJoiHaap Kai auTOi crnpieTa ouk oAiya d enjoiei Moouano-, Kai eTyop auToucr oi AlyuuJTioi cocr 0eoua, Top ■"lappwp Kai Top "lapiSpHp. Kai 6ajgi5H Ta o-HpieTa d ecooiHcrap ouk Hcrap eK 0eou, doodbAopTO Kai auTOi Kai oT micrTeuopTeo- auToTo-. Kai pup d(|)eTe Top dp0poonjop TOUTop • ou ydp ecrTip d^ioa 0apdTOU.
c (et D?) om 6 | toTct lupeag. k. t, lep. kqi (c add ToTa, non item ab) Aouit. cum AC Latt . . B toTct TepeOcnp k. t. inpecrfi. k. Aeu. | mapTi tco toAh06i cum a . . BOD uodp TO (c roapToa) djAhBoct | p6Ta t. dp6p. toutou (a om tout.) . . d CK tou dp0p. TOUTOU . . B add tou OapaTobaai auTop (cod. auTcn) | 6 dp0p. (d add Y^^P) OUTOCT {homo iste , homo hie) cum CD Latt . . A out. 6 dp0p. . . b om 6 dp0p. 1 TDOieT {facit, fecit, faciei at) kqi ■ajapa6o^a . . A inapa6oja enjoiuaep . . B njoteT TDapd6o^a c^p Tcp Aaop | d ci ou6eicr aAAocr | ou5e (b outc, d ou6e ujotc) oooiHcrei . . a ou6(i inoieT | SouAeaOe cum bce . . ad fiouAH0HTe | ti roopupop (b KaKop) kqt’ auTOu cum eb . . a kqt auTOU njopupop ^
auTOu iDopupd I ei cum ab Latt . . D eT piep, e kqi ei, c eT Kai | ck 6eou eoTip . . D eiaip eK 6eo0 | tq crupeTa cum abd Ven . . ce TuOTa to aup. | (TTa0Ho-opTai (d aTepeoo0HCT.) et KaTaAu0HaopTai cum b (etiam Fabr est et staiunt etc) D . . A (sed is om ei 6e e^dpOp. KOTaA.) ce <JTa0HaeTai et KaTaAu0H(jeTai ] D e| dp- 0pdbiDOU 1 Kai Ydp cum abe . . c om Y*^P 1 Mcoucthct cum ab . . c Mcdcthct | loapa (B add tou) 0eou . . A post eTu ATy- ponit j etnjep auTcp (a Ven om) 6 deoa (b o'IhctoGo) TOOiHoai (c om) epnjp. c|). dacr. ATy- (a om ATy- una cum seqq. Kai Hcrap usque c|)apacb) | cj^apacib cum e . . B praem toO, c* tco | " lapSpiio . . Latt Mamhres \ Kai (a om) eiDOiHcrap cum abe . . c Kai etooioup ] Kai auTo! . . b Ka- KeTpoi I OUK oAiYa , . b tooAAa, sed post Moouctho- add ouk oAiYa | d enroiei cum bc . . EA offa (a (bo) erooiHae | c etxap | Top (c om)"iapp. k. Top (c om)"iapSp. c. BC Vatt . . A (add <^>apadb ad deouu) E Bins alii om j Kai eTOei6H - - erooiH- Q'Qjj (cum CE I ccuoioup b) “ “ eK 0eou cum bce . . a Kai ep tco pn eipai Ta cth* peTa diod 0eou | oT TDiaTeuopTecT c. ce . . ab (Latt qui crediderunt) oT miCTTeu- crapTeo- | Top dp0p. ToOTOp . . a auTop
Partem 1. Coptus his reddit: TJnus vero ex ludaeis , nomine Nicodenius , qui staiat coram Filato, ei dixit: Eogo te, cqlende praeses, permitte mihi pauca verba dicam. Cui Pilatus: Die. Turn Nicode^nus : Seniorilus, sacerdotibus , levitis, uni- versae twrbae ludaeorwm eorumque synagogae ego dixi : Quid vobis cum hoc hominel
236
ACTA PILATI. A, V.
AeYouaijj too NikoSh^joo ot ^louSaTof au ^JaeHTHo• auroO eyepou kqi Top Aoyop Oroep auTou njoieTo-. Aeyei ajpoa a^Toucr 5 N.Ko^Hpoo-- pA KaJ 0 Ayepcbp q^toG eyepeTo Ka\ Top
Aoyop uojep auTou njoiei; ou KaTeo-THaep auTop o KaTaap eooi toG G^.cbpaToa toutou; Aaap 66 oriou6aToi epgp.poGpepo, Kal Tpf^opTeo- Toua 566pTaa auT&p kqtq toG NiKo6Hpou. Aeyei mpoo- auToua o IliAaToo-- ti touq- G66pTa0- Tpf^eTe Kar qutoG aAnOeiap QKouaapTea; Aeyouaip oriou6aToi too NiKo6Hpcp* THp aAnGeiap auTou AafiHa Kai to pepoa qutoG. Aeyei 5 Nik66hpoc3-- GpAp GpAp, AaSoo Kaddbo" eTcoaTe.
Iste emm^ magna miracula et prodigia patravit , talia magna miracula quae adhuc nemo fecit unquam nee facere potest ; quapropter dimittite eum etnolite ei quicquam mahfacere. Baec prodigia si exdeosunt, manehunt; sin vero exhomine, dissol- ventur Mogses enim, quern deus in Aegyptum miserat, magna miracula patravit lisente deo coram Thar aone ; lannes vero et lamlres etiam ipsi patraverunt pro¬ digia non secus acMoyses, exceptis nonnullis quae perficere non potuerunt , atque Aegyptii lannem et lamhrem hahuerunt uti deos. Sed eorum portenta quum non essent a deo, perierunt ipsi et eorum credentes. Nunc igitur quid vobis cum hoc homines Non meretur mortem.
2. TCP N,k. orioua. cum b Vatt . . ac Bins Yen oriou6. tc6 Nik. I ev^pou cum^ AB Latt . .^e ef . . c room | a uroep eKeipou | Aeyei rop. out. 6 (b om) Nik.
- - uroep auTOu rooiei (a rooieTTai) cum abe Vatt Bins Fabr Ven** . . c Cors Ven om 1 ou KOTeaTHcyep - d-prop. toutou (b om tout.) . . a om | Acrau 6e (b oup) 01 1. epfipipoupepoi (ita bce) - - kotci toO Niko6. c. bce plurimisque La- tims. .DO. 6fc lou6aTo. eTp.^op touo 666pTaa koto toO Nik. . . a Ven Aaau 6e oi lou6. epgpipcbpepo. tc6 MiKO^Apcp | Aeyei (ita abde Vatt; c Kai Aeyei) ropoa auToua (d om) 6 HiA. | tI t. o66pTaa . . b add updop | kot’ outoO oAh- . aKoucrap-reo- cum E Vatt . . d Ven koto tou (x^ortasse kot’ qutoO, ut est in Ven) THp aAndeiap elroopToo . . a kqt’ uOtoO; dAH0e.ap ydp Aeyei . b kqt auTOu (vide post) . . c kotA toO NiKodApou | Aeyouaip (a droeKpiOnaap) oi u6. TCP Nik c. ea \en, item omisso tco N.k66. (sed vide post) d . . b dKOu- r' '^^Yoyaip TOO NiKodApcp . . C male om | THp dAnO. auToO
(Ita bc Latt; a om ; b TauTHp, d toG N.KodApou THp dAnO. auTda, pro quibus
Id^oro ra"v ' • -HP dAH6. auTOu) AdSna (d AdSoi, corrige
Aafio.a A au Aado.a post to pep. outoG) | Aeyei 6 Nik. cum abd . . ce om 6 I
apHp bis cum BC; item ter Vatt Ven . . ade Bins aliique semel | AdSco (ita be,
A AaSoipi, c om) kqO. eiroave cum abec, item Latt . , d yepoiTO
Pergit Coptus: Nixerunt ludaei Nicodemo: Tu es discipulus lesu et pro eo verba facis. [excidit nonnihil] Nonne Caesar constituit eum iudicem in hac digni- a e. Porro ludaei valde indignati dentibus frendebant contra Nicodemum; quod cum vidisset Pilatus, dixit eis: Cur dentibus frendetis quia veritatem audistisl Dixerunt ludaei Nicodemo: Partes lesu amplecteris. Respondit Nicodemus: Amen, amplector uti dixistis. ’
ACTA PILATI, A, VI.
237
Caput VI.
^ GTo- be Tdo(j -|ou6aioo|j njapaoTHSHcraa H^fou Top Hye^JOija Aoyop etocjeTp. Aeyei 6 Hyepicxjp' ei ti GeAeic eiajeTp, eioje. o be ''lou8aToo- 6c|)H- eydb TpiaKopTa oktoo exH ep kAi^h KaxeKeipiHp ep oSupH Djopoop- Ka\ eAGopToo- tou^Ihctou otoAAoi Saipiopi^o^jepoi Kai
ruoiKiAaia pocroKT KaTQKetpiepoi e06paaJ6u0H(Tap uoj auTOU. KaiTipecr
peapio-KOt KaxeAewaaprea pie efidcrxacrap ^e piexd xHcr KAipHcr kqi doCTHyayop pie ujpoa auxop. Kai iScop [je 6 1ho-ou(T eo-ajAay)(p(a0H Kai Aoyop eTocrep pior dpop (rou xop Kpdfifiaxop kqi mepinraxei. kqi Hpa xop Kpdefiaxop piou Kai urepieujdxHcra. Aeyouaip oT''lou5aToi xcp riiAdxcp* epdoxHaop auxop oooia Apiepa np oxe e0epaajeu0H. Aeyei o GepaiueuGeicr' ep aafifidxcp. Aeyouaip oT louSaTor piH ou)(
VI, 1. GT(j 6e xrop " lou6. i0apataH6Haaa cumE, item b Gut x&p lou6. aAAoa xicr TuapaTO., item c ^ Gk 6e x(X)p lou6. dAAoa tuapain. . . A riapeAOcbp 6e xia eK xdbp''lou6. . . ©“Gxepoa rodAip eK x(X)p''lou5. , . Latt Ex ludaeis q^uidam alius autem exsiliens. Alius quidem ludaeus festinanter. Alius auteniludaeusfestinan- ter, Exiens autem quidam alius exsiliens \ H^iou (b d^io?) x. Hyep. Aoyop (c Aeyoop) eiujeTp cum abc . . e eTinep- d^icx) nyepdop eiroeTp Aoyop, item d Aeyei • KeAeu- aop poi, Ayepdop, epa Aoy. einjeTp . . similiter Latt variant | Aeyei 6 nyepcop . . B KOI Aeyei 6 riiAaxoa . . a cp TOpocexaiep 6 Ayep. [ eT xi GeA. eimeTp, eiro. cum AB Bins Cors Fabr, item omisso eiroeTp c Vat*^ Ven . . D Vat^ einre | 6 6e "1006. e(|)H cum A, similiterque Latt . . BC om . . B Aeyei 6 Ayepoop (? Videtur eitoe, Aey. 6 Ayep. habere, omittens seqq. cum bc) j eycb . . b (item Fabr) add 'epMepoucroAnp 1 xpiOK. (d add Kai) OKXcb exH cum cn . . a ep xpiaK. okxcxj exe- crip, B exeuip xpiaK. oKxdb | ep KAipH (Latt postponunt) KaxeKeipup cum ab . . CD KaxciKeipai ep xA KAipH 1 ep 66upH uodpoop . . a Kai ep 66upH uJoAA&p ot6^- poop I Kai eAbopxoc (ita etiam plures Latt) . . A eA0. be \ xoO IhooG . , b xou Kupiou 1 KaxaKeipepoi . . A Kaxeyopepoi j e6epanj. Oot’ (e nrap’) aOxou cum be Latt . . c e6ep, roapopxoa auxoO . . a lacreoocr exuyop | peapiuKOi cum ab Latt . E pep . . c iDio'xoxaxoi | e eAeAffapxecr ( efidoxau. (c -a^ap) pe pexa xAcr kA. (a om pe p. X, kA.) Kai diDHy. (e euJHyay.) pe (a om) rop. aux. c. cea Vatt Bins Cors . . B pexd xAa KAipHcr piou OTpoo-ApeyKdp pe aOxcp \ Kai i6cbp pe 6 "iHooua (a om) earoAayxp. (a euornA.) . . d idcbp 6e oMho. Kai oOTAayxpK^Qeia ero’ epoi | Kai (d om) Aoyop (b Aoyqp, a add pdpop) eTniep poi (poi cum abde; c om) I dpop cum ae Vatt Ven . . bc Bins aliique praem eyeipe, item D eyeipe Kai 1 (Jou X. Kpdfie. cum cde . . ab x, Kpdfifi. (b Kpdfiaxop, item infra) aou | Kai Apa cum ADE . . B K. cOTHpa, c K. diDHpa. Praeterea ac similiterque Latt praem Kai inapaxpHpa idenp, item d Kai aup icp Aoyqp aOxoO eueeam Hyep0Hp . . nihil praem cum be [ Kai zDepieujdxHCJa . . D Kai droAAOop OyiAa eio xop oiKop piou 6o|d?oop xop 6e6p 1 a om xcp IJiAdxop | epdjxHoop (b eroepcbx.) . . a add oup 1 OToia Ap. Ap oxe e0ep. c. abe Bins Cors Fabr . . c Vatt Ven OTOia Apepp e0ep, I Aeyei 6 OepaeoeuBeio- cum b, item Kai drooKpi0eiff 6 laOeia eTtne e, simi-
238
ACTA PILATI. A. VI.
OUTOOO- e^iSa^aijefj oti e\j craBBaTCp Oepaojeuei Kat 6at[jo|jaa eK- fiaAAei;
M<a) a'AAocr "louSaToo- ojaparoHSHcraa Aeyer eycb TUcf)Aoa eyeppHOMp, (fjcopAp HKouop Kai ajpoffcoacjop ouk efiAemop- Kaiojapd- yopToo- Tou'lHaou eKpa^a (|)oopH peydAn • eAeHaop pe, me Aaui6. Kal HAeHaep pe kqI ecn60HKep rdo- xetpacr auroG e^J^ touo- o4)0aA- pouo- pou, KQ^ dp6gAex|/a mapaxpHpa. Ka\ d'AAoo- ^louSaTocr mapa- WHbHuaa eTojep- Kuproo- HpHp, Ka\ (X)p0oo(TG pe Aoycp. Kai dAAocr eiroep* Aeojpoa eyepopnp, kqi 606pdajeuaep pe Aoycp.
hterque Latt (Bins Cors nil nisi Dixit, Ven Dixit autem homo ille, Vatt Respondet IS qm sanatus fuerat dicens, Fabr Dixit languidus sanatus) . . a A^et 6 riiAaToa Tcp TeOepanjeupepcp • tnola Apepa dp ore eOepanjeuGHo-; dnjeKpi0H 6 dp- epoomoff . . c epooTH0ei<7 njapd toO riiAdrou roepi THaApepao- AcyGi | ep (JaBBarcp cum AC, e Bins aliique to adSfiarop, b (similiterque Vatt Ven) ep ua&B. e06pameu0Hp (sed codex -0h) | ol^louSaToi (ita etiam Bins Cors) b Vatt Ven Fabr add xcp riiAaTop | pA T)ux out. e6,6d^ (b add aoq non item Latt) . . A OUK eimopep (item dicimus Cors) aoi | 0eparoeuei . . c e0epaTOeu0H | daipo-
pau cum CE, item daemones Vatt Ven . . ab Bins aliique daipop.a | eKfidMe.
E Aaupei
Coptus VI, 1. sic : Alius porro ex ludaeis accessit ad Pilatum dicens: Rogo te, cupiens nonnuUa expromere. Respondit praeses: Dio quod vis. Ille vero ita dixit: Rgo per annos quadraginta sex decumbeham in lecto acrihus doloribus et angoribus affectus. Quando lesus venit, multi erant vel a daemonio exagitati vel vams morbis detenU, qui ah eo sanati sunt. Aliquot iuvenes, miserti mei, me extol- lentes lacentem in lecto detulerunt ad ewm. Vix dominus me vidit, misericordia motus mihi dixit: Amice, tolle grahatum tuum et vade. Statim convalui, sustuli grahatum meum, amhulavi. ludaei Pilato dixerunt: Interroga eum qua die est sani- tail restitutus. Pilatus sanatum alloquens candide ait: Die qua die te sanitati re- stituit. Ille vero dixit: Die sabbati. Turn ludaei; Nonne hoc est quod diximus, eum die sabbati facer e medicinam et daemonia expellerel
2. Inqi aAAoo- cum ab Latt . . c Xai cudAip dAAou, item D Kai CTepoa roaA.p I D om lou6aToa | mapaOTH6Aaaor Aeye. (c eTzuep) cum bc Bins aliisque; Item A TOopeAOoop Aeyei . . d Vatt Ven eTiuep | eydb . . a (item Latt) om I eyep- PH Hp . . D 6?HA0a 6K KOiAiao pHTpocj pou | cficopAp HKOuop cum CD Bins Vatt Ven alusque, item a sed addit kqi pdpHp . . e cj^oopAa pdpop HKOuop, b Koi JoopHp popup HKOuop I KOI OTpoocoTOop cum BCE Fabr Bins . . bd Vatt Ven Cors TOpoororo. 6e j kq! njapdyopTocj (b TOapiopTOu) ToO’lHcrou (u qutou)
E KQ, mapayoop o ^Ihuouct | cjioopA peyoAp (c cjicopAp peyaAnp) . . b add AeycDp i uifc . . E praem Kup.e | Kai AAcHuep pe - - t. y. auTou (cum ab Bins a usque, c 'S att Ven om) etol (b eia) t. 6. pou . . d kqi eubecoa eanjAayxpfo’bn tTO epe, KQI cDTuaaa enjoiHcre tnnAop koi eiuebHKep eTui t. 6. pou | a roapapyp. apeSAe^ I Ka. aAAoa . . d k. eiepoa | ^lou6aToa cum ab (praem dp0poorooa)
E (add apbpmnroa) Vatt Cors Fabr . . ce Bins Ven om | coapainHdHaaa . ad add e,a peoop | KupToa A'pcip k. dipbooae (c opbcooe, a dpdbpbcoae, d ebepd-
ACTA PILATI. A. VII. VIII.
239
Caput VII.
Kai YU[jH Ti<T, 0[jo[ja RepjjfKH, anro |jaKp606[j Kpd^ouaa eTuiep • aipioppoouaa HpiHp, Kai H\|/dpiHp tou KpacnjeSou toO tjuaTiou auTOU, Kat eardAH piou h pucricr tou aYpiaTOcr A 6i’ erdbp 6cib6eKa. Aeyou- aip odouSaTor popiop exopiep yupaTKO eia piapTupiap piA uoadyeip.
Caput VIII.
Kai dAAoi 6e Tipecr tuAh0O(T dpSpoop re Kai yupaiKoop eKpa2;op AeyopTea* outoct 6 d'p0pooDUOcr ujpo(|)HTHcr ecrTi'p, Kai xd Saipiopia auTpp OuJOudcraopTai. Aeyei 6 diAaTOcr cupocr touct eiujopTacr auTco OTi rd 6atpi6pia auTcp uuJOTdcro'opTat • §iaTi Kai oi 6i§dcrKaAoi
TOeucre) p. A. Kai dAAoa eTroep- Aerop. eyepopnp (b ^eppapup) k. e9. pe Acyco cum E omnibusque codd. Latinis . . acd om Kai dAAocr eTiuep' Aenjpoa - - AoyoD, item B om KupTOO - - aAA. etiuep. Vide et. Coptum.
Pergit Coptus: Item alius ludaeus aieiat: Ugo caecus eram a nativitate, vocem hominis audieham sed eius vultum non videbam. Quando lesus pertransibaf, elata voce clamavi: Miserere mei, fill David, miserere met. llle vero manus inipo- suit super oculos meos , et confestim vidi. Alius etiam ad Pilatum aecedens dixit: Ego leprosus era/m, et mundavit me.
VII. Kai . . A ripdcT TOuToia | opopa BeppiKH cum AC (c opopari Bepo- piKH), item Latt et Coptus Veronica nomine . . bd om | droo paKpoOep Kpa50uo'a (a Kpd-^aua) . d aTOopaKpi^ouca, atque sic pergit Kai cbu popop H'^aro toO KpaoTueSou tou ipaTiou auToO, euOeooa eoTH A puffiff toO aipaToa pou: quae corrupts esse apparet. \ etnjep . . b eAeyep | Apiip cum bc Vat^ . . a VaC Ven Fabr add ep eTeoi 6eKa6uo | Kai euTdAH pou A pucr. t. ai'paT. A (cod. om) 61’ eT. 6db6eKa cum b . . CA Kai eu9eoo(7 (a xuapaypApa) coth h puu. t. aip. 61’ (a Tobp) eT. 6006. (a dcKaSuo excbp). Item Fabr {et statimjiuxus sanguinis mei ste- tit) sed om (ut d) 6i’ eT. 6006. . . Vatt Ven et statim scuna facta sum | Aeyouaip cum ab Vatt Fabr . . c etc Ven praem totc | oi lou6aToi . . b add Tcp HiAaTop | popop (a ApeTo- popop) eyopep - - pA uiudyeip cum abde Latt . . c yupama eiff pdpT. pA uTodyH.
Ita Coptus; Procul autem aderat mulier, nomine Veronica, quae dixit: Sanguis a me dejluebat , tetigi fimbriam vestis eius , cessavit fluxus mei sanguinis. Dixerunt ludaei: Mabemus legem ne muHer ingrediatur ut testimonium dicat aut verba pro- ferat.
VIII. Kai (b om) dAAoi 6e (ita CE, item b ; A om) Tipeu . . d Kai eVepop ] toAhOoo dp6. Te (d om) k. yup. cum bed Ven . . c Vatt om toAhOou . . a Eins Cors dnjo tou TDAH0oua dp6peCT T6 Kai yupaTKea | ropocjjHTHCT euTip . . e SiKaioo Hp I unjOTao’O'opTai cum ab . . CE uTDOTaaoerai | Aeyei 6 DiA. njp. t. eitoop- Tao- (e TOdpTao- omisso auTcp sq) a. 6. to (cum e; b om) 6. a. unjOTao-cr. cum BE Eins . . AC om (propter opoiOTeAeuTOp ?), item plures codd. Latini ] diaxi
240
ACTA PILATI. A. IX.
u^oo|j ou)( uajeTayHcrap auToS; AeYouaijjTcp niAaTop* ouk oT6a|ie|j. a'AAoi 66 eTtno^j on t6[j Ad^apo[j reOpHKOTa Hyeipep ek tou pipH- pietou Terpanpiepop. epTpopiocr 66 yepopiepocr o HyEpidbp AeyEiojpocr dmap TO cuAhOot Toop "10060(00^ • ti OeAete EKyEEtp atpia dOcpop;
Caput IX.
Kat njpocTKaAEO'apiEpocr Top NiK66Hpop kqi Toua 6db6EKa dp6pacr Toucr EicoopTacr oti ou yEyEppHTai ek zuoppEiacr, AEyEi au- TOtO" Tl UJOIHCOO, OTI CTaClO" yipETQl Ep TOT Aciop 5 AEyouo"ip aUTOT ■ H|jeT(T ouk oi6a[jEp' auTOi o\|/6pTai. ojaAip o OiAaTOcr oopocTKaAE- capiEpoT anrap to otAhOoc TOTp lou6afOTp AsyEU oT6aT6 oti o'up- H0Eia upiip EaTip KQTa EopTHp Tcop a^upioop Epa doaoAuEip upiTp 6£0-pi0p. e'xOO Epa KaTd6lKOp 66apilOp sp tot 66(TpiOTTHpicp c})op£ap
Kai 01 - OujeTayHaap (ita b, item [vide infra] a; c uujOTaacropTai) auTcp; Ae- youffip - OUK oT6apep cum bc . . a Kai diari oi 6i6dcrKaAoi upcibp oux uineTd- ynaap aurcp. ApeTa ouk oiAapep- auToi ovpopTai . . varie differunt Latini co- dmes, quos vide ad Latinum textum. | d/\Aoi 6e (a add npeu Tc»p ^ loudaioop) etiuop (a cAeyop) cum ba Latt . . c dAAoa be eTroe. Praeterea c Latt add Tcp riiAaTcp I OTI (cum bc Bins Fabr; a Vatt aliique om) Top Ad?, (a Ad;. Tipa) TeepHKOTa (a 7e0ped)Ta, c post ppupeiou) Ay. ek t. ppnp. (a ek peKpcbp)T6- Tpadpcpop (h. 1. a; c post Aa;ap., Latt ante ek t. ppup., b Copt om) | 6 Ayc-
pcbp . . A 6 n.AaTOu I dtuap . . b rodp | GeAete c. ac . . b SouAeade | sKxeEip cum BC . . A EKxeai
Multo brevius hoc caput in d legitur: Kai aAAoi 6e - EKpajap AeyopTEO- - TUpOcf^HTHU EUTip. dAAOl EAEyOp OTI Kai Top Ad?. HyEipep EK pEKpdbp TETpad-
pepop. Turn statim sequitur: ^ApeuTH o3p 6 HiAdToa etc, quae post vide- bimus.
Coptus autem caput VIII. sic exbibet: Aliz etiam satis multi, et viri et mu- heres, clamarunt dicentes: Hie homo est propJieta vel deus; etiam daemones dicto audientes sunt eu ^ Turn Pilatus , hos alloqiiens qid dixerant etiam daemonia ei sub- lecta esse, dixit; Quidni etiam vestri doctores ei se suliiciunt? Dixerunt Pilato : Lazarus mortuus erat, ille vero eum a mortuis in sepulehro ad vitam revocavit. Praeses extimuit et dixit universae multitudini ludaeorum; Cur vultis effundere sanguinem innocentem't
IX, 1. Kai mpoaKaVeadpepoa c. ac . . b add 6 Ayepdop, item Latt Copt Pilatus I Top I ]iko5. k. t. 6. dpdpaa (ita b Latt; a om) Toua - - ek ujoppeiao- cum AB Latt Copt . . c om | yfpETai cum bc Latt Copt . . a Eunp | ep tot Aacp cum AC Latt Copt . . b om | zndAip cum b Latt; c Kai rodAip, item Copt . . a om 1 o riiA. TOpoo-K. - Aeyei cum c, similiterque Latt; item 6 LliA. ante Aeyei posito B . . A Aeyei 6 HiA. roapTi tco ujAdeei To5p ^lou5. | aupdeeia upTp (bc ApTp) cum BC Bins aliis^, item Copt . . a om upTp | KaTd eopTHp cum bc (Latt per diem)
. . A ep TH eopTH I Tc6p d;upoop cum ac Latt . . b om j exoo epa KaTdd. deerp.
ACTA PILATI. A. IX.
241
Aeyoijeijo^j B>apaSSa[j, Kai TOUTop Top o-THKopTa KaTgpcocaiop upioop Top "iHcroOp, 610- op ouSepifap atTiap euptaKoo ep auTcp. TipaGeAeTe aajoAuaoo OpiTp; oi 6^ Kpd^oucrip* BapaSfiap. Aeyei 6 HiActToa' t( oup moiHaoo "Incroup Top Aeyopiepop XpiaTop; Aeyouo-ip oT ""lou- ■6aTor crTaupooOHTOO. Tipea 66 Toop ^lou6aioop docreKp(0H<7ap • ouk e? •£|)iAoa ToO Xafcrapocr edp TouTop docroAucreKT , OTi eToaep eauTop uiop 0eou KaiSacriAea* 06A61O- oup TouTop fiaaiAea Ka\ ouKaicrapa.
- - (jjopeap Aeyop. &apa6Sdp (cod. BapaSdp) cum c Bins aliisque . . b eyoo 6e -ep Tcp 6eap. (l)opeap TouTop Aeyop. BappaSap (sic) . . A eyoo 6e KaTa5fKOuo' ep Tcp deep., ep oTu Kai 4)opeaT6p BapaSap (sic) [ Kai TOUTop rop UTHKopra (ita B; c TOUTOop euTHKOTOop) KaTepcDTiJiop (ita B ; c KaTo. njpoCTcoroop) Opcop (bc ■Hpoop) Top'^lua. eic op (c Taop, b cp) ou5epiap (uterque ouxe piap) aiT. eup. ep auTcp cum bc Copt similiterque Fabr . . a TOUTop oup Top laxapepop epeb- BCfiop upoop "iHffoOp BouAopai aOToAOcrai did to pH eupIcTKeip pe amap ep ■auTCp I Tipa 0. d. upTp cum bc Bins Covs Copt . . ATipa Toipup 6eA. aujoAucoo (etiam Fabr om upTp) | oi 6e Kpd50uo-ip (a Aeyouai) cum AC . . b Kpa^ouaip oi "loudaToi . . Latt clamaverunt autem omnes dicentes | Bapa66. cum AC . . b praem Top I Aeyei cum ab Latt; c Kai Aeyei) 6 (ita ab; c om; praeterea bc Latt praem auToTcr, non item a) FIiA. | moiHUOo cum AC Latt (Copt) . . b aroiHO’oopep | Ae- youffip oLloud. cum ab Copt . . c om oi^loud. . . Latt dicunt omnes \ Tipeo’ 6e Tcop " loudaioop dTO6Kpi0Haap cum a (Copt) . . b eTcpoi de eAeyop . . Bins iierum dixerunt ludaei, Fabr iterum clamant dicentes Pilato , . c eTepoa de Tcop lou- daioop eAeye OTpou Top FliAaTop | ouk (ita ab ; c Tayct ouk) e? (b Hp) - - eap toOt. aznoAuaeicT (ita b Latt; a edp pA o'xaupdbo’HO' auxop, c om) | oxi eTroep
- - beAeia oup xoOxop (Bins ni forte vis hunc esse etc) fiau. k. ou Kaiff. cum c, similiterque Latt . . b oxi eTco. eauxdp xdp uidp 0eou Kai fiacriAea etpai Kai ou Kaicapa . . a d^A'^d cru xdya xouxop 0eA6icr eTpai SaaiAea, ouyi de xop Kai- aapa. Cetenim Vatt brevissime absolvunt IX, 1 — XI, 1; item Yen IX, 1 — 4. Cf. libros Latinos.
Coptus capitis IX. partem 1. sic babet : Pursue Pilatus advocans Nicodemum ef duodecim viros qui affirmaverant lesum non fuisse ex fornicatione natum, dixit eis: Quid faciam, quum seditio in fopulo sit? Pesponderunt : Nescimus, ipsi dispi- ciant. Iterum etiam adduxit universam multitudinem ludaeorum et dixit eis ; Probe nostis vestram consuetudinem dimittendi vobis die festo unum. Unum vero Tiabeo in carcere latronem homicidam , nomine Par abb am , et lesum hunc , quiadstat, in quo nullam culpam invenio. Quemnam vultis dimittam vobis? ludaei magna voce vlamarunt: Parabbam. Dixit: Derelinquam ergo lesum, qui dicitur Christus? Pe¬ sponderunt ludaei: Crucifige eum. Alii vero ex ludaeis dixerunt: Tu es amicus ■Caesaris; ipse de se dixit: Sum films dei, sum rex.
Bandem partem codex d his absolvit: ApeuxH oep 6 niAdxocr Kai c^hA- Oep e^oo xou inpaixoopiou Kai Aeyei xoTcr-loudaioia- papxupap eyoo xdp A'Aiop dxi oudepiap aixeiap eupio-KOO ep auxep. axdaeooo- oup nJoAAAcr yepapepHU eKpa^ap ol" loudaToi Aeyopxecr • edp xouxop dmoAuc-Hcr, ouk ei (? cod. Ap) cj^iAocr ToC Kaiaapoff. luda- ydp 6 SacriAea eauxdp nioioop dpxiAeyei xcp Katuapi.
Evang. apoor. ed. Tisoheudorf. Ed. IT. 16
242
ACTA PILATI. A. IX.
^ 0u|joo06ia- §e 6 HiAaTocr Aeyei oapocr touct ''lou5aiou(T • dei (TTaaiaaTop ToeOpoa ujjoop, kqi toTct euepyeTaicr u(jobp dpTiAeyeTe. Aeyouaip oPlouSaTor ojoioia euepyeraia; Aeyei 6 niAaToa- dbo- aKouoo, o 0eoa upi&p aojo SouAeiac aKAHpda e^Ayayep b(jacr eK yna ATyuojTOU kqi 6id 0aAdcraHcr ecrcocrep upida doer 6id ^Hpeter, Kai ep TH epApicp 6ie0pe\|/ep upidcr pidppa kqi opTuyopiHTpap eSooKep upiTp, Kai eK rueTpacr u6oop etuoTiaep upidcr, Kai popiop eSooKep OpiTp • Kai etui TOUTOicr oAoicr tuapcopyi'craTe Top 0edp Opidbp , kqi e^HTH- aare piocryop yoopeuTop. kqi tuapoo-^upaTe Top 066p uptoop, Kai e^H- THcrep atuoKTeTpai Opida* Kai eAiTcipeucrep MoouaHcr utuep upioop, Kai ouK e0apaTc60HTe. Kai pup KaTayyeAAeTe piou oti fiacriAea piicroo.
^■‘ApacTTacr 6e dtud tou SHpiaTocr e^HTei e^eA0eTp. Kai Kpd- ^oucrip 01 louSaToi AeyopTecr* ApieTa fiaaiAea oTSapiep Top I'Caicrapa
2. 0upco6eia 6e cum . . b 0upoG 6e tuAHuBeia . . c XoAecracr (sic) 5e | b top. T. lou6. eTtuep | dei crTacr. cum ab Latt Copt . . c 6i(JTaCTiaaTdp | to eOp. (a yepoo) upioop c. b . . a add kqi KOTapaTop, c eoTi | a TudpTOTe dpTiAeyeTe | Aeyei 6 FliAaToa cum c Copt, item a 6 6e niAaTOO ecjiH, et Latt dicii eis Fila- tus . . B Aeyei auToTa | eber okouco cum c Copt . . om reliqui | dtoo . . a ck | ej- Hyayep upder eK y. Aiy. kq! 6. 0. eooocrep (b 66HyHffep, item Latt) up. eba 6. IHpao cum BC Latt Copt. . A e^uyayep upda 6id BaAdcroHO' ober 5id ^Hpaff | ep TH epHpep . . c om TH I 6ie0pe\|/. (c e0pe\[/.) up. pdppa cum bc Latt . . a luei- pcopTacr Tcp pappa 6i60pe\[/e | kqi opTuy. e6ooKep upTp kqi eKtueTpaa - - popop e5. upTp cum c Copt similiterque Latt . . ab kqi opTuyopHTp. (b add kqi popop) e6ooKep upTp, omissis reliquis | kqi etui (Latt t'w) tout. oAoia (c tudaip) tuapoop- yio. (c tuapopy.) t. 0. upcop cum bc Latt . . A ep tuden 66 toutoict tuapoopy. pdAAop T. 0. upcop I Kai e^HTHoaTe pocryop yoopeuTop. Kai tuapoo^upaTe (cod. tuapo;.) Top 0eop upcop cum c Cors Fabr . . ab Bins Copt om. Videtur propter opoiOTeAeuTop erratum esse. | e5HTHO-6p dtuoKT. upda cum AC . . B H0eAHcrep dtuoAeaai upde | a utuep upcop DoouaHU | ouk e0apaTdb0HTe cum c . . B t)UK dtueKTap0HT6 . . A ouKCTi dtue0apeTe | Kai pGp KaTayy. cum bc . .
A pup 6e KaTaAeyeTe pou | oti fiaoiAea piaco cum u Latt . . b oti aAAop Sacri- Aea 0eAco . . a oti Top fiaaiAea^lncroGp ^htoo
Pergit Coptus : Iratus Filatus dixit ludaeis: Festra gens semper dissidef, atque eis qui vos henejiciis affecerunt adversamini. Fixerunt ludaei Filato: Qjuem- nam in nos henejicum dicisl Feposuit Filatus; Qjiiemadmodum audivi, deus vos eduxit e captivitate gravi a terra A.egypti, mare voiis fuit velut arida via, atque in deserto manducastis manna et coturnicem, aquam vobis eduxit de petra tit biberetis, ac legem vobis dedit; nihilo tamen minus deum ad iram provocastis. Volebat deus perdere vos, Moyses pro vobis deprecatus est, morti traditi non fuistis. Nunc vero vos mala in me profertis.
3. ApaoTau 6e cum ab . . c Latt Kai dpauTdo. Praeterea b add 6 Aye- pebp, c Copt 6 rFiAaToa, sed A Latt neutrum add | e^HTei cum A . . bc e^diTH- uep I Kai . . B add pGp | Kpd^ouoip cum b . . c eKpa5op . . a dpeKpa^ap cfioopAp |
ACTA PILATI. A. IX.
243
Kai ou t6(j "iHCTOUfj. Kai Y^P (Jay®' oapoo-H(jeYKa[j auTcp aujo apaToAdbp Sdbpa oba SaaiAeT* Kai aKouaacr o ’’Hpob6Hcr ujapa Tobp pidyoop oTi 6ao-iA6U(j eyeppHOn, e^HTHcrep tou dcuoKTeTpai aurop. Ypoua SeauTou o ojaTHp "looaHcl) oaapeAafiep auTop kqi xAp piHxepa auTou, Kai ec^iuyop da ATYUojTop- Kai aKouaaa "HpdbSHa dardoAe- aep Toua oaaT6aa Toop "Gfipai'oop Toua yeppHOepyaa ep RnOAeepi.
* "AKOuaaa 6^ o OiAaToa TOua Aoyoua TOUTOua e(|)o5H0H. Kai KaxaaiyHaaa o HiAaToa TOua d)(Aoua, oti ekpa^op, Aeyei auToTa* ooaxe ouxoa eaxip op 62;HTei ’’HpdbSHa; Aeyouaip oT ''lou-
XeyopTecr cum a Latt . . c praem too OiAaTCp, b idem add | fiauiA. oT6. Top (b om) KaiCT. cum bc Latt . . A Top Kaicr. oT6. fiacriA. eTpai | Kai ou (ita B; c cru) T6p''tHO'. cum BC Latt . . A ouxi 6e ToOrop | ol pay* ajpocHp. auTcp doao dpa- ToAdbp 6d)pa doer SaaiAeT cum ba (oi pay. dnjo dparoAdop ddbpa auxep db<j Ba- aiAeT npeyKap), item Copt . . c Latt om drod dpar. | Kai dKOua. 6 (b om)’’Hpo66. Tuapd Tcibp pdyoop (nr. t. pdy. cum c Bins Cors Copt; b Fabr om) oti - - tou dnJOKT. auTop cum bc Latt Copt . . A Kai dnJHyyeiAap Tc6''Hpdb6H oti B. ey., Kai e5HTHcr6p o'lHpoodHcr dmoKTeTpai auTop | auToO 6 luaTHp cum c Copt . . AB 6 tnaT. auToO | inapeAafiep (b nrapaAapSdpei) auT. k. t. p. auTOu cum bc Bins Cors . . A TOapeAafie THp p. a. Hapidp | ecjjuyop cum a Bins Cors . . bc Copt eejjuyep {Y&bvfugit in Aegyptum cum matre sua Maria) | Kai dKOucracr^ Hpdb- dna dTUcoAeaep cum c, item Copt . . b dKOueraa dt^HpeodHa" 6 SaoiAeucr dro- GKTeipe . . A Kai 6\ auTop doodbAeaep "HpdbdHcr . . similiter variant Latini | Toucr toaTdaa Tobp "Gfipaioop (b add diod diexoGa Kai KaTOOTcpoo) Toucr yepp. ep BhOA. cum ab Bins Cors Copt . . c TOucr zuaTd. touct ep B.H0Aeep
Coptus partem 3. sic praebet : Tunc Tilatus e trihunali aurgens nitebatur egredi, quum ludaei clamarunt Pilato dicentes: Nos regem agnoscimus te et Caesa- rem, lesu/m vero non agnoscimus. Ptenim magi attulerunt ei tanquam regi dona ex oriente , at quum Serodes a magis audivisset natum esse regem , quaesioit eum ad necem; quod quum eius pater losepli rescivisset, tulit eum cum matre et fugit in Aegyptum; quo audito Serodes interfecit filios Seiraeorum qui Pethlehemi nati fuerant.
Pro 2. et 3. codex d sic: Aeyei auToTcr 6 JliAdTOcr’ AdSexe auxdp upeTcr Kai Kaxd xdp pdpop updbp Kpipaxe' oudep ydp ep auxep eupicTKoo aixiap. oi 6e Tuepicrcrdbcr eKpa50p Aeyopxecr' axaupcocrop erxaupcDaop auxdp • Kai ydp 6 " HpcibdHcr moAAd auxdp e?HXHcrep Kai oux eupep.
4. xoua Aoyoucr xouxoucr cum ac Latt . . b add nrapd xdbp'' loudaioop | eej^o- ShOh; Kai KaxaaiyHaaa 6 FIiA. xoda oxA.. , dxi eKpa;op (cod. eKpa^ap), Aeyei auxoTor cum b, item Latt {et silentio facto in populo qui clamahant [ita Bins; Cors clamahat) dixit eis [ita Cors; Bins dixit Pilatus']) . . A 6c[)o8h0h, Kai Kaxaceicracr XH x^'P' Aeyei touct oyAoucr criydp . . c Aorardp 6'xi CKpa^op, Aeyei | cxxrre {Prgo) ouxoCT ecrxip cum c Bins Copt, item omisso ederxe b Cors . . a iCTup0ap6- pepoCT ei OUXOCT eCTXip | e^Hxei ” HpeddHcr cum bc Bins Cors Copt , . a (Fabr) add doCTOKxeTpai j AeyouCTip oi "loudaToi cum bc (Fabr) . . a Bins Cors Aey. auxep,
16°
244
ACTA PILATI. A. IX.
6aioi • [jctt, ouToa 6(rTi[j. Kai AaSdbp uSoop o niAaTocr anjepfxl/aTO Taa xeTpaa auTou aarepapri toO nAfou AGycop* aGcpocr eipii dojo Tou aTfjaToo- tou 6iKaiou toutou* upieTor o\|/eo-06. mdAip Kpd^ouaip of iouSaioi OTi TO aipia auTou ec|)’ Hpiac Kai eori rd T6Kpa Apiobp.
^ Tot6 eKeAeucrep o niAaToo" Top fiflAop eAKU(T0Hpai tou Bh-
Copt responderunt | pat (Latt om), ouToa ecT. cum BC Latt Copt . . a om out. ecTT. I Kai Aaficbp cum ab (Latt accipiens autem) . . c TOTe AaSdbp | a om 6 Hi- AoToa et auTou | dtuepapTi tou hMou cum bc . . A Latt droep. tou oxAou, Copt coram omnibus | ToO 6ik. toutou cum ab Latt . . c toutou tou 6ik. | codAip Kpa^oucnp cum b Copt, c Kai njaA. Kp. . , a Kpa^oucrip, Latt et responderunt | OTi cum c . . AB om
Pcrgit Coptus I Pilatus cum haec audisset a Xudaeis narrata, extimuit, at(pue indicto silentio universae turhae clamanti dixit: Siccine ille est quern Serodes quaerehat ? Besponderunt ; TJtique, ille est. Turn Filatus sumpta aqua lavit manus suas coram omnibus, dicens: Mundus sum a sanguine isto iusti, vos dispicietis. Jlursus clamarunt ludaei: Sanguis eius super nos et super Jilios nostros.
Ita vero cod. d pergit: AKOucacr 66 o LIiAdTocr touo Aoyouo toutouct e4>oeHeH Atap, Kai Aeyei ToTa"lou6atoio-- outoo euTip op e^HTei 6"Hpdb6Hff; Asyoucrip auTcp oiMou5aTou pat, auTocr euTi. Aaddop u6oop 6 niAoTocr ducre- pt\}/aTO Tdo'xeTao' auTOu dnrepapTi - -ocrdAip eKpa^ap oi"tou6. AeyopTea • to etc. In liis igitur fere consentit cum reliquis.
5. Tot6 cum AC Latt Copt . . b Kat | rdp (i to) fiwAop (c Top fitdAop) cAk. tou (c enri tou; Sup. cum ai, item c ; porro b gAk. to gwAop enri tou Enparoa, item Copt. Accedit Yen velum solvi . . Bins (similiterque Cors) adduci ilium ante tribunal-, Fabr adduci lesum ante se. Quam ad lectionem Latinam Muenterus (cf. Staeudlin u. Tzschirner: Archiv fiir alte und iieue Kirchengesch. V. 2. 1822. p. 334.) ipsum Graecum conformari voluit; illud enim eAKUodHpai eiui toO Bh- paTOCT non posse nisi de ipso lesu dictum esse. Nuper eandem amplexus sen- tentiam Hofmann us (vide supra) locum ita emendandum duxit ut pro fidAop (dtSAop) reponeret fie'^HAop, cf. Leben Jesu p. 362. Quae coniectura et facilis est pro vocis similitudine nec nihil ab ipsa re commendationis habet. Contra vero est quod veri est dissimillimum, h. 1. SeSnAop a Pilato nuncupari in quern auodo dixisset: A6cpoa eipi dnjo t. aTp. tou diKatou toutou. Nec apte pro- vocatur ad illam aaSSaTCop deSHAoocrip quae in ludaeorum accusatione erat, quum in Pilati sententia eius rei nulla prorsus sit liabita ratio. Porro contra est quod subsequitur statim Tcp lucrou vel koto tou Ihctou, praecedente enim Top SeSHAop legendum esset auTcp vel kot’ outou. Denique ea quae sequun- tur, Kai eplABep oHuCTOua eK toO ujpaiTooptou, ad lectionem illam ex qua Tesus iam ad tribunal extra praetorium positum tractus dicitur, non satis conveniunt. Quae cum ita sint, lectio in textum nostrum recepta non temere deserenda vide- tur. Hanc ad explicandam duo inprimis loci faciunt, iam a Thilone illi quidem adscripti. Alter est Basilii M. in epistula 79. s. 223. ad Eustathium Sebastiae episc. (ed. Bened. p. 340 sq.): ei ydp oi tou Kocpiou toutou apxopTea oTap Tipa T&p KOKOupycop OapaTcp KOTadiKo^eip pieAAcoaip, ecJieAKopTai (al. dcJieAK.) Ta njaparoeTacrpiaTa, KaAouai dc touu epinjeipoTaTOua njpoo Twp uojep Tobp
ACTA PILATI. A. IX.
245
jjaTocr ou eKaOe^exo, Kai Aeyei Tcp^lHaou* to 60[joa to cto^j kqth- Aey^e ere obo- SaaiAea- 5ia touto aajec|)H[ja|jH[j L0p(X)TO|j 4>pctY^^" AouaOai ae 6ia Top Geapiop Tobp eucreSdbp fiao-iAeoop, kqi totg apapTaaOai ecoi tou (jTaupou ep tco KHtoop oooou eaJt'aaOHcr* Kai Auapiacr Ka» F eayaa of 6uo KaKOupyoi (7UcrTaupoo0HTCOO-dp croi.
xupodKeipepoop o-K6\|/ip etc. Alter Chrysostomi est in Matth. cap. XVII. homil. LVI. (Montf. VII, 571. (643.): Kaedinep yop [e^'] ToTa 6iKaaTaTCT, OTop 6Hpo- CTia Kpipooffi, Ta njapaToeTciarpaTa (jupeAKuaapTecr ol roape(rra)Te(7 TDadip au- Touor 6€iKpuouo'ip etc. Cf. Cangii gloss. SeAop, SnAop. | Aey^' Tcp iHacO c. b Ven ..Adtne4>HpaToAeyoopTcp'‘lHaoO, ci ouTooa dTOecj)HpaTO KaTdToO''lHa-oO, Bins aliique et proseeutus est Ms verhis dicens sententiam Filatus adversus lesuni. Prae- terea c (Copt) addit: dTOocjjaaiff PliAdTOu. | KaTHAey^e <je ma dacriAea c. a Latt . . B KOTHyyeiAdp crou ober SaciAeT. . c KaTetne^ap ere dxj SaciAeT (sic), i KOTe- uje^dp crou obo fiacriAeoocr | 6ia touto c. ab Latt Copt . . 0 kqi 6. t. ] aOTe(|)H- pdpnp cum abi . . 0 corrupte dc{)updpHp. Praeterea b add koto crou. | cj^payeA- AoOctB. (i cj)payeAAoo0Hpai) ere cum abi Latt . . c om ae | 6id Top 0. t. eviaeB. fiacr. cum bi . . c 6id Tcibp 0eap(X)p Tcxrp dcreScLp fiacriA. . . a 5id xdp 0effpdp Top SaffiAiKop . . Latt propter statuta priorum (ita Bins Fabr; Ven Cors om) 'principum (Ven imperatorum) , Copt propter leges celsorwm regmn [ Kai TOTe cum BC . . A eineiTa ] dpapTdaOai cum ab (b add ae) . . c dpTdff0ai (isque auTop addit), I dpapTH0epTa ere | eroi tou cum bo . . ai om tou | ep tco cum bc . . a gtoi Tcp I eTuidcr0HO' cum abi . . c euDiaudH. Bx Latinis Fabr sic: et in cruce suspendi in eo loco ubi tentus es ; Bins Cors deinde praecepit allevari eum (Cors eum elevcbri) in crueem (Cors in cruce') in eo loco ubi (Cors quo) tentus est; Ven nil nisi et tunc crueijigi in cruce | kqi ^Aucpdcj Kai reoTau (ita ex b et Latt; A CTeyau) ot 6uo KaKoOpyoi ffU(yTaupa)0HTOocrap croi cum a, item Copt: una cum Dema et Cgstaduobus latronibus, qui tecum comprehensi fuerunt (male igitur inter- pres reddidit cruffTaupcod. crot), o Kai 6uo KaKOupyoi crup auTCp, item b additis his: 6 eTcr Aeyopepoa Auerpda Kai 6 eTepou V euTau (hoc accentu). i Kai 6uo KaKoOpyoi peTa aou to luepaa toO fiiou 6e^acr0ai. Bins Cors Fabr et duo ma- ligni (Cors Fabr duos malignos) cum eo (Fabr ^ecMWi) , quorum nomina sunt Iiaec Dismas, {Dimas, Dymas) et Qestas. Horum vero nihil habet Ven, nisi quod seqq. Kai e^HAdep — crup auTcp sic reddit: et flag ellatum tradidit ludaeis lesum ad cruciflgendum , et duos latrones cum ipso: unus nomine Dismas et alius nomine Oestas.
Coptus: Tunc Filatus iussit contraM velum, quod erat in tribunali , in quo sedebat; sententiam protulit. Suiusmodi sententia Filati in lesum: Gens tua accu- sat te uti regem^ Q^uare ego sententiam dico, Frimum iubeo te flagellis caedi propter leges celsorum regum; deinde in crucem agi eo in loco ubi fluisti comprehensus , una cum Dema et Cysta duobus latronibus, qui tecum comprehensi sunt.
Horum loco D habet: TOTe TOape6ooKep auTop auToTo 6 bliAaTOff Tpa OTaupcD0H‘ aupuTaupoOpTai oup 5uo AHUTai, ck 5e|icx)p pep 6 Auerpder, Kai 6 r eerTau e'j dpiUTepdop. lam sequuntur cjuae tantum non ^aliena sunt ab ea ratione quam secuti sumus: ToTe oup 6 e| dpiuTepcLp Aeyei tco IhooG t6e toocra KaKa e6pacra ep th yA, Kai ouk SauiAeua. creauTcp ou
246
ACTA PILATI. A. X.
Caput X.
‘ Kai 6|hA06(j o'lHo-oua eK tou mpairoopfou, kqi oi 6uo ko- Koupyoi crup auTop. Kai 6t6 acanAGap eocri Top TOcnop, %e5uo-ap auTop Ta Tparia auTOu kqi aj6piej;oocrap auTop Aepriop, Kai are- 4)apop ei aKapGoop ujepie0HKap auToS mepi rAp K6(|)aAHp- opioiooo- KQI touo-6u6 KaKoupyoucr eKpepiaaap. o 66'Iho-ouo- e'Aeyep- coaTep, acjjeo- auToio” ou yap oT6ao-ip ti njoioucrip. Kai SiepiepfcrapTO ra ipdria auTOu oi (TTpaTiooTai. Kai YcrTaTO 6 Aaoa Geoopoop auxop. Kai ^epuKTHpi^op auxop oi apyiepeia Kai oi d'pxopxeo- aup auxoTcr Aeyopxea- d'AAouo- eacoaep, o-ooadxoo eauxop- ei utocr eaxip xou 06oO ouxod, Kaxafidxoo awo xoO axaupoG. epemai^op 6^ auxcp OI o-xpaTiooxat nrpocrepxopiepoi Kai o^oa pexd xoAna mpoo-c|)epop-
6upaaai fioHeno-ai ep apayKH rop, koi njoba dAAoia fioHOfiaai exeia etc. Turn est:^6 6e eK 56?ia)p auxoO, opopa auxop Auapaa, T5dbp xAp eeiKHp xapip xou ' eeou ouTooueSoa- T6op aeXpiaxe uie xoG Geou, T6op ae BaaiKea ep oupapoTo fiacri/VeuopTa (cod. -Aevoop), utuo pupia5oop dyyeAoop TOpooKupoupepop etc.
X, 1. Xai ^HA0ep - - cup auxop cum b Bins Fabr; item A Kai e^nAO. 6 Ka! oi 6uo AHffxai dnTo xoO nrpaixoopiou . . ci Kai eu0u<T ejAyayop x6p ^iHCToup dnjo xou inpaixoopiou dpa xc&p 6uo KaKoupycop (i ap. xoTo 6uff! ko- Koupyoiff) I dmHA0^ap cum ab . . ci HA0op | eroi x6p (b xou) xonjop (b -tdou) cum B I . . A add xou Kpapiou, similiter Bins Fabr | e5e6uCTap cum abi Latt . . c add oj oxpaxKBTai | auxop cum a Latt . . ci xop-lHcroup . . b om | xd ipdxia auxou: A add Kai 6iep€p!(7apTO auxd (vide infra) | Aepxiop cum bi . , ac Aep- x!cp I TOepi60HKap auxcp roepi x. cum b . . a(i) eroebuKap (i om) ero! xAp ’ KecjsaAHp auxou . . cnjepie0HKap auxoC xd Ke^-aAd. His add c Kai earaupoo- aap auxop, non item abi Latt Copt | opoiooa (ut b Latt Copt, A,6poi. 6e, c dpa 6e) Kdi x. 6u. mK. eKpepauap cum abc Latt Copt, sed c add aup aurop’ b aup auxcp pro eKpep. habet. Praeterea B add xdp pep epa eK ^e^ioop, xdp 6e exepop e^ euoopuprop, item a Copt Latt Auapdp eK 5e-po6p Kai Cxeyap Latt Copt Gestam) ei euoopupoop . . i dpa xoTa 6uai KaKOupyoia eK 6e?ioop Kai ej euoopupoop. I tudxep cum ab Latt Copt . . c om | b dc})ea alxoua | Kai 6i6pepi- aapTO X. i. a. oi axp. cum bc Ven (Bins aliique om oi arpax,, sed Fabr Cors add super vestem eius mittentes sortem) . . a om | Kai VaxaTo (cum b, c axHKei) 6 Aa. 0ecop. auxop (c om aux.) cum bc, item Latt {et steterunt populi ; Ven et ibat po- pulus expectans) . . a om | oi dpxiep. Kai oi dpxopxea aup auxoTa cum b . , c oi *^PX’^P- oi ropeaSuxepoi xou AaoO . . a oi iepeTa Kai oi dpxiuupdycDyoi simihter variant Latini j aooadxoo eauxop cum b Latt . . ac Kai eauxop ou 6u- paxai acoaai (utrumque coniungit Ven) | ei uioa - drod x. axaupoO cum b (si¬ militer Latt) . . AC ei uioa eaxi xoC 0eoO (c ei ui. 0eou ei apud Biicbium, ei ui. etxoO 06. apud Thil.), KaxaSdxoo pup diod x. ax. Kai iniaxeuaopep (c -acopep) eia auxop | oi axpaxicoxai cum b Latt . . ac Kai oi axp. | o^oa pexd xoAda cum
ACTA PILATI. A. X.
247
Tea auTcp, kqi eXeyop- au et 6 fiaaiAeua too[j "louSafoop, aooaojj aeauToiJ.
“GKeAeuaeiJ be 6 HiAaToa [iera th[j aocy6c|)aai[j eia titAo(j eajiYpa4)H(jai xAp aiTiap auTOU eAAHpiKoTa poo|aa’iKoTa
KoX efipdfKoTa, KaOdba eTaaap oi‘'lou5aToi on fiaaiAeua eanp Toop ''louSaioop.
^ Oa be Toop KpepiaaOeproop KaKOupyoop e^H auTcp Aeyoop* €1 au e? 6 XpiaToa, aooaop aeauxop Ka\ Apicia. aruoKpiOeia b^ A.uapiaa emeTipia auTcp Aeyoop • ou8ep (jjoSn au Top 06op, OTt ep TCp auTcp Kpipiaxi eT; kqi ApieTa piep SiKafooa* a-jia ydp a)p earpd- ■joipiep aujoAcipificipopiep ■ ouToa be ouSep KctKop ecooinaep. kqi eAe- yep TOO ^Inaou" pipnaOnTi piou, Kupie, ep th fiaaiAeux aou. eiarep
AC Bins Cors Fabr . . b Yen om [aeTct xoAhct [ au et cum b . . AC Latt el au et [ 6 fiaai\eua cum b Latt . . AC praem 6 Xpiaxoa | a&aop aeauTop (b -tcd) . . b add KaxafidTOO ctnjd xou axaupoC. Praeterea B et Latt (non item Copt) add KQi Aafidbp AoyY'poa (hoc accentu) 6 axpaxidbxHa AoyXHp epujep auxou xAp cuAeupdp, Kal e|H\0ep atpa koi u6oop.
■‘GKe\euaep 6e . . b xoxe eK6\euaep | i om pexd x. dro64>aaip ] eia xtxAop ei0iYpci4’^H‘^* ^ b • • ci kqi (i om) xtxA.op
enoiYpacj^Hpai xAp a. a. | eAAwp. (i add kqi) poop. k. efipaiK. c. bi, item Latt (Ven Bins Cors hehraicis [Cors et] graecis et latinis; Fabr hehr. et lat. et gr.) . . a eAAup. Kcii poop., c nil nisi eAAHpiKoTa j Kci6ooa eiiijcip (ai eiurop) - - xcbp lou5. cum ABi, similiterque Latt . . c om
Coptus partem 10, 1. bis expressit: Fost haec lesus e praetorio exioit cum utroque latrone , et quum pervenisset ad, locum , exspoliaoeTunt eum vestibus suis, linteo cinxerunt eum, capiti eius imposuerunt coronam spineam. Similiter duos latro- Ties suspenderunt, Femam a dextra, Cestam a sinistra. Turn lesus dixit: Pater mi, ignosce illis; nesciunt enim quod faciunt. Milites vero diviserunt inter se vestes eius. Adstabat populus spectans. Summi sacerdotes et principes irridebant eum cum po- pulo, dicentes: Qui alios salvos fecit se ipsum saloum facial, sifilius dei est electus. Turn illudebant etiam eum accedentes ad eum cum spongia et felle , dicentes: Si tu es rex ludaeorum, serva te solum. Fost sententiam Pilatus iussit scribi fitulum cri- minis eius litteris Graecis, Romanis et Hebraicis, quemadmodum dixerant ludaei: Ipse est rex ludaeorum.
2. Gta 6e cum ab . . c add xia | b xdbp auYxpepaaOepxoop auxro KOKOup- yoop . . c Latt add opopaxi F eaxda | e4)H auxcp Aeyoop cum b . . A eAeyep auxcp (Bins Ven dixit ei . . c ecJJH TUpoa xop "IwaoCp (item Fabr) [ Auapaa cum A Bins Cors . . c (Ven Fabr) 6 exepoa Aupda, item Copt ..bo exepoa | enoexlpa cum ab . . c eujexipHaep | ouSep cum a*c Copt . . ba** Latt ou6e | b <[)OfieT I B ep auxcp xcp Kpip. (Veni» ipso crimine) \ et . . a Copt eapep ] KQKop erooiHaep cum c . . ab dxoroop enjpa|ep | kqi eAeyep (a add Auapaa) xcp iHaou (Ven nil nisi et dixit) cum c Cors (a Ven) . . B xai etnjep 6 eroixipHaaa xdp exepop auxou . . Fabr et post haec suspirans dix. ad lesum; Bins et postquam
248
ACTA PILATI. A. XI.
6e auTop o iHaoucr- apAjj a^H[j Aeycx) aoi on aH[aepo|j [uer e(jioi/ 6|j TOO ooapaSefcrop eT.
Caput XI.
66 cbcrei ropa eKTH Ka\ aKOToa eyepero eoji xAp ynpv 6000- OTpacr eparna, tou hAiou crKOTio-06pTocr, kqi 6crxia0H to koto- TOeToapia too paou piecrop. kqi 4)oopHo-acr cj)copH pieydAn o'Iho-ouct eTooep- waTHp, Babbax e^K\6 poueA, o 6ppiHp6ueTa. • da xeTpo'o- o-ou roapaTi0Hpii to arpeupid piou. Kai touto eicudbp OTap66ooKe to mpeOija. I5d)p 6^ o eKaT6pTapxoa to yepopiepop 666^aaep TOji 0eop Aeyrop oti 6 dp0pooc0ocr outoo- 6iKaioa Hp. kqi oodpTea oT mapayepopiepoi o'xAoi ecul THp 0eoopiap TauTHp, 0eoopoOpTea Ta yepopiepa, TuajTopTea eauToop Ta aTH0H ucn6aTpe<|)op.
conturbavit socium suum dicit lesu, similiter Copt j ep th 6aa. aou cum a Bins BC Fabr Cors Yen praem OTap eA0Ha, Copt quando eris \ eTmep be auTcS o^Ih-"^ aoua c. BC Latt, item Copt . . a 6 6e ^iHaoOa | dpAp dpAp c. ab . .' c Latt Copt apHp I Aeyoo ao. c. ab Latt Copt . . c add Anpd | on c. b Fabr Yen AC Ems Cors om | ep tc5 tnapa5. ef cum b . . ac Latt Copt 6cth ep t. mapad.'
Pergit Coptus: Porro unus ex suspends latronihus, nomine Cestas , dixit ei: St tu es Christus, salva te et nos. Respondens alter, nomine Bemas, increpabat eum trate dzcens : Non vereris tu deum ipsum? Nos quidem in eodem crimine versamu^ atque tlU, sed nos pro merito malorum a nobis patratorum, hie vero nihil malt ad- mtstt. Bemas quum finem fecisset increpandi Cestam, clamavit : Memento mei do-
mtne, quando eris in regno tuo. Bixit ei lesus: Amen dico tibi, hodie mecum eri^ in paradiso.
XI, ^1. Cbo-el (Opa cum ab . . c d)(T dipa | ew! rAp (ita c; a etui rudaap tAp,
B ecp oAhp THp, Item Latt super universam terram) yAp b. 1. cum ac Latt Copt . • B post eppQTHo- babet | epcxTHO": ita a ; b eppoTHo, c 6' | toG pciou c om TOU I peaop cum b Yen Yatt; item a additis dmo dpcoGep c-ooa kAtco . . c Eins Cors Fabr Copt eta 6v.o (haec om Fabr) dm’ dpooGep ecoa kAtco I cboopA ue- yaAH (B -pHp -Ahp) o iHooua cum Bc . . a 6^1h(t. cf). pey. | marAp cum b . .
solet mep) | fia66dx (ita c ; b dapaxdx, i ga6axA6> cjJKi (c e KI , B ecjjeKed, i kqi) poueA (ita b, i pouAA, c 6ohA) [cf. Ps 30 6 5 eppHpeueTa.. ein xeTpda (ita b; c xeTpd) aou mapad: HHdi a c, BI Toapa0Haopai) to mp. p. cum bci, similiterque Yen . . a eia Xeipaa aou roapaTi0Hpi to mp. p. (item Eins aliique sed praem Nely Nely etc, cf. ad text. Lat.) | touto cum ac . . b Copt Latt TaCTa | mape6ooKe to mpeCua cum c . . A ejempeuaep . . b eKOipA0H . . Latt emisit spiritum, Cors exspiravit 1 .6cop 6e cum^Ac Latt . . b koI i6cbp | to yepdpepop cum ac Latt . . b om I otI cum BC . . A opTOoa, item Copt ] 6 dp0poorooff . . b om 6 | Ap cum ab Latt Copt c ecTTip I mapayepopiepoi (b -pdpiepoi) cum ab . . c mapaTOopeuouepoi I a om oxAoi I 0eropoupT6a (a idopTecr) cum ba Eins Yen . . c ko! 0eoop. I tq ye- popiepa . . B TO yeyeppHpepa | eauTobp cum ab . . c auTobp
ACTA PILATI. A. XI.
249
be eKaT6|jTap)(oo- apH^eyKeiJ too HYe|j6|ji tq aKOUcracr be 6 HYe(Job|j kqi h y'-'H^ auTOU eAuoaH0Hcra(j cr(|)65pa, Ka\ ouK 6c|)aYop ouSe emiop ep th Apiepa eKefpH. pteTaiuepi'^/dpiepoo- 66 o HtAaToa Toua ''lou6aiou(7 eTojep auToTcr* eOecopHaaTe rd yepo- pepa; oi be Aeyoucrip' eKAei\|/io- hAiou eioodoa.
® GTcTTHKetcrap 66 oi Y[jooo’‘roi auTOU docro paKpoOep, Kat yu- paTKea ai crupeAOoucrai auTop duro thct raAiAaiacr opobcrai xauTa. dpAp 66 TIC, opopa^loocTHcl), fiouA6UTHcr dojo " ApipaOatacr woAeooa UTudpYoop, (upoa66)(6p6pocr kqi auTocr THp SacriAeiap tou 0eou,
Coptus XI, 1. sic : Tlrat Tiora sexia et tenehrae factae sunt super universam ierram die illo usque ad horam nonam. Sol ohsouratus est. Velmn templi scissum est a sursum ad imum iifariam. lesus voce magna clamavit: Pater mi, in manus iuas commendo spiritum meum. Pt quum haec dixisset, emisit spiritum. Pentacon- tarchus, quum vidisset quae acciderant , dedit gloriam dei dicens : Vere Me homo erat iustus. Omnes qui venerant visuri quae acciderant , viderunt ea, percutiehant pectus suum et reverteiantur.
2. dpHpeyKep cum ac . . b dpHyayep | too Ayepopi cum ac Latt Copt . . B Tcp riiAaTop I Ta yepopepa cum a Eins Cors Copt, item praemisso diuapTa c Fabr . . b om | 6 Ayepdop cum AC Latt Copt ..bo DiAaToa | Kai A yupA auToO cum ABC Vatt Ven Copt . . Eins Fabr Cors ora | Kai ouk e<|>. ou5e euj. cum AC Latt {et non manduc, neque hiierunt) . . B Kai ouxe ecjjay. ouxe einiop | ep (c om) TH Ap. ck. cum ac . . b xAp Apepap eKeipnp j peTanjep\}/dp. 6e 6 riiA. TouaYou^. eTroep auT. cum a jEins Cors . . b peTeiuep\|/aTO 6c 6 HiA. inpoa Touc" lou6, Kai Aeyet auToTcr . . c Kai peTeOTep\[/ep 6 OiA. toT(7 lou6aioi(j K. e?ro. auT. | eOeoopHcraTe . . a eT6e (corrige ei'56Te) | xd yepopepa (b -papepa) . . A add cj-HpeTa | Aeyouaip cum ab . . c eTroop aOxco. Aliter Copt, at ipsi con- ticuerunt pro oi 6e Aeyouffip- ckA. etc praebens. | yeyopep . . b yeyeppHxai | Kaxd TO 6Too66(7: solus A add haec: e(|)H auToTc 6 DiAaToa" piapcbxaxoi, ouTooa eia nodpTa dAHbeuexe; eydo oT5a ouk aAAoxe TOOxe toOto yepopepop ei pA ep oeAdpHo yeppa. to ydp rodo-xci Opdbp th x^e<j Apepa et^dyexe th TecrcrapecTKaideKaxH xou pHpoc, Kai Aeyexe oxi eKAei\|/ia AAiou eyepexo.
Pergit Coptus : Pentecontarchus vero reiulit praesidi quae evenerant. Praeses eiusque uxor quum haec audissent, valde contrisiati sunt, non manducaverunt neque hiherunt illo die prae magno dolore.
3. oi ypoooToi cum b Vatt Ven . . ac Copt Eins aliique mrdpTea oi yp. [ auToO cum B omnibusque Latinis . . ac too (c toO) IhctoO | a om dtuo | Kai yupalKecr com ac . . b Kai ai yupalK. | ai oupeAGoCaai auxep cum a . . bc (Latt) ai o-upaKoAouGwaaffai (c -BoGaai) auxep (c om) | opdbaai xauxa . . b add yepopepa | dpAp 6e Tier opopa cum a . . bc Latt Kai (Eins aliique ora) i6ou dpAp (Latt vir quidam) opopaxi | SouAeuxAa droo "ApipaGaiaa njoAecocr uTudpxoop cum A . . bc fiouAeuxAcr (c AeuiTHo) unodpxoop, dpAp dyaGocr Kai SiKaiocr, ouToa ou cruyKaxeGexo th 6ouAh Kai th mpd^ei auxdbp (ita b ; c ouxocr OUK Hp sequente statim xAp fiaaiAeiap xou 06ou, ita ut plura exciderint), droo "ApipaGeiaff (ita codex) moAecoa xdbp " lou6a!oop. Similiterque habent Latini,
250
ACTA PILATI. A. XII.
OUTGO- Dopoo-eAed)|j too riiAdTcp HTHaaTo to 0-06^0 tou"Iho-ou. Kai Ka0eAc»(j auTO epeTuAi^ep ep aip66pi KaOapa, kqi eOnKep auTO ep pipHpiefqp Aa^euTcp, ep cp ouSeio- ovSezuco inp Kefpiepoa.
Caput XIL
' ^ AKouo-apTCo- 6e 01 ^louSaToi oti to udbpia toO ^IhctoO hth- aaTo^o ^looo-i^ct), e^t^Toup auTop kqI touct SdbSeKa roua eirnopTacr OTi ou yeyeppHTai eK rooppeiao- 6 "iHaoua, Kai Top NiKoSnpiop kqi d'AAoucr eTepouo- moAAoucr , otTipeo- njapaojHSHo-apTecr epioapoo-Oep -rou riiAaTou Ta epya auTou ecjjapepooaap to. dya0d. oidpTOop Se anjoKpufiepToop piopoa 6 NiKoSHpiocr (X)(j)0H aOToTo-, oti dpAp Apyoop Hp T&p louSafoop. Kat Aeye) auToTa oNiKoSHpioa* oodoo- eTo-HA0aT€ 61(7 THp aupgyooyAp; Adyoucr.p auTcp oriouSaTor (tu utcxxt eianA-
quamquam satis variant. | topoffaexopepocr Kai auToa Tup Baer, tou GeoG cum B, item Latt . . a oa Kai auTocr lupoaeSexeTO THp Baa. t. Oeou . . c (vide ante) ml nisi THp B. T. 6. | b outocj ropocreAedip (b ropoaHA0ep) too HiAciTcp (b add Kai) HTHcraTO to aoopa tou OnaoO . . praeterea c (item Fabr et praeses per- misit) invitis AB Copt Eins Cors Vatt Ven addit Kai emeTp6i|/6p 6 niAdToa aTOo6o0Hpai to ac&pa | KaOeAcbp auTO (a add dmo toO juAou, Eins Cors de cruce) cum ab . . c Ka0. auTop (item Latt) | ep C7,p66p, cum b Latt . . ao om ep I e0HKep cum bc . . a e0eTo | auTO cum bc . . a om. (Latt rursus auTop red- dunt) I ep ppHpeiqp Aa^euTcp cum c . . a ep ppnpaTi Aa^euroo Kaipoo . . ep tco Kaipcp (cod. Kepco) auToO ppnpeicp . . similiter Latini variant*! oudeiu ou6eiuoo Hp Kdpepocr cum B . . c ouk np ou6ei0oo Keipepou . . a (ita Latinorum nullus) ouoenjOTe Tia Tcibp 0ap6pToop eTe0H
XI, 3. apud Coptum sic legitur: Pilatus rursus accersivit ludaeos eisque dixit: Vidistis quae eveneruntl At ipsi conticuerunt. Omnes noti dius procul sta- hant, etmuUa-es, quae a Galilaea eum secutae erant , viderunt haec. Et ecce vir, nomine loseph, levita, vir lonus et iustus, hie non seder at in synedrio et consiliis quae ludaei hahuerant, oriundus ex Arimathaea, exspectahat regnum dei. Aocessit ad Pilatum, petiit corpus lesu, et quum accepisset involmt illud sindone munda et posuit in monumento exoiso, in quo nemo positus fuerat.
^ ’/• T. 0. HTHuaTO 6 "looCTHcji cum AC Eins Ven Vatt ..bo
Iroa. HTHu. TO aropa T.^^i. j e^HToup auTop cum ab Latt . . c Kai e?HT. Kai auTop I Toua 6cb5eKa Toua cum ac . . b Latt t. 6(b5. ap6pao- toucj | oOhctoOct cum BC . . A Latt om | Kai Top Mik65. - - ujoAAoua cum bc et Latt plerisque, item Copt . . A om I oiVipeo maparondHaapTecr - - to epy. auToO (b om) ecb. Tea ay. (b add tou ^ Ihuou) cum bc et Latt plerisque . . a oiTipea ecjiapepoouap Ta epya auTOu epujpoadep tou HiAaTou j popoa (c popop) cum ac Latt . . b pH ypou<7 I Hp T(X)p^lou6. cum A . . BC T(X)pOou5. Hp j 6 NiK66Hpocr cum bc . .
A Latt Copt om 6ic7HA0aT6 cum bc . . a ei(rHA0eT6 j ei<j t. o-upayooy. cum ab . . c ut videtur ep th ffupayooyA j Aeyoucrip auTcp (ita b Vatt Von Eins Cors
ACTA PILATI. A. XII.
251
OecT ela tH[j cru|jaYOOYH[j; oti cru[jf<JTOop auTou eT, Kai to [iepoo- auToO pierd ctou ep tco pieAAopTi atdbpi. AeYei 6 NiKoSHpioa* dpiAp dpiHp. opiofoocr be Kai o^loodAcf) njapeKfidcr eTorep auToTcr* ti oti eAuirrH0HT6 kqt epiou, 6i6ti HTHadpiHp to aoopta toO "Iho-oG; iSoC ep Tcp Katpop piou pipHpieiop e0HKa auTop, epTuAf^ao- auTop ep crip- 66pi Ka0apa, kqi eocreKuAicra A{0op eoji TAp 0upap tou aarnAaiou. KOI ou KaAobcr enjpd-^aTe KaTo. tou SiKafou, oti ou pi6TepieAH0HTe cTaupdopapTecr auTop, dAAd Kai AoyX';;' auTop eKepTHcraTC. Kpa- THaapTea 6e oi‘'lou6aToi Top “looaAcI) eKeAeucrap auTop d(T(|)aAio-0H- pai piexpi THcr puac tou aafiSaTOU, Kai AeYOuaip auTcp*
OTI A oopa ouK dooaiTeT oupd^ai ti koto, crou, oti crdSfiaTop 6ia- (|)au6i • ou6e Tac^Hcr KaTa|ioo0HcrH, aAAq Sdbcroopiep
Tacr aapKacT aou toTct oreTeipoTo- tou oupapou. Acygi auToTcr o
Fabr; c om) o'! "1006. (Bins Cors om) cum BC Latt . . A oi 6e eTuJop | cu roroa - - crupicTTOop (b aupeicjTCop, c aupAaxop) auToO eT (ita b Ven Vatt, item A; c Bins aliique hct) - - aidbpi cum BC, similiter Latt . . A 6ecopo0pep oti (TupHyo- poff Kai pia0HTHC7 auTOu eT, Kai to piepou auroO eyeip ae 4>apep (his accentib) ep Tcp pOp aidbpi Kai ep tc6 peA\opTi [ dpAp dpAp cum BC Copt (Latt plerique ter habent Amen) . . A alterum om | op, 6e Ka! c. ab . . c op. de . . Ven Fabr Copt similiter et, Bins Vatt Cors similiter ] nrapeKfidcr cum BC Latt , . A om | Ti oxi cum A . . B OTI, c Ti I Kar’ epoO cum ab . . c ooap’ epou | 6i6ti cum A . . bc oti I I5ou ep Tcp Kaipcp (b Kepcp, c KHiuop) pou ppwp. (b pp. pou) e0HKa (b xeOHKa sic) auTop (ita s Latt; c oOto) epTU\. auTop (ita b Latt; c auxo) ep (ita b; c om) - - 0up. T. otohA.. (ita B Copt Fabr aliique; c Vatt alii ppupeiou) cum cb Copt et Latt plerisque . . A nil nisi Kai dnje0epHp auxo ep (Jip66pi, Ven et posui eum in monumento \ Kai ou KaA-dbo . . A yproxe oup oti ou KaAroo | tou 6iKaiou cum BC Copt Latt ; A add toutou | oti ou . . a ou6e | dwd Kai cum ab . . c KaAdpup Kai \ AoyxH auTop eKepTHoaTe c. A (Bins lanceastis eum, Vatt lancea eum perforantes , Ven lancea perforastis) . . bc Aoyxnp auTCp uTneSdAeTe (b -SdAAeTe) [ KpaTHoapTea 6e oVloud, TopMooc. eKeAeuaap auTop docf^aAio-dH- pai (a t."I. Kai KaTaKAeioapTecr Hcr4)aAlcrapTo) peypi tho piaff tou cafifiaTOU (a pexpi tho KupiaKHo) cum ba Vatt Ven . . c (similiterque Bins Cors Fabr) TauTa aKoucrapTeo 01 "10060?. noapd toO "Iooo-h(|) euOucr KpoTHcrapTea auTop eKeAeuaap dai^aAiadHpai auTop pexpt xAa Apepaa tou aaSfiaTOu | Koi Ae- youaip auTcp cum b Vatt Ven Bins aliisque . . c eAeyop oup auTcp . . a eiorop- Tea I yipcooKe oti cum bc Latt . . a om | A ropa ouk dmaiTe? cum bc, item Latt (Vat®^ hora non exigit, Vat*^ hora non est competens , Ven Fabr Bins hao hora in- competit [Ven Fabr non competit]; Cors hac hora non compotes sumus) . . a A oopa ou 6i6ooai I KOTO aou cum ab . . c peTo aoC | 6ia(|)auei cum bc . . a enji([)cfaaKei I yipooaKe 6e (cod. om) oti cum c Latt (Vatt Ven cognosce autem quia. Bins Cors Fabr scimus autem quia) . . B etoei . . A koi | ou6e cum ab . . c ouTe | KaTa^ico- ©HOH cum A . . B d^iouaai, c d^iouau . . Latt dignus eris (es) [ 6cbaoopep cum BC . . A 6dbaopep ] Toa adpKoa aou cum ab , . c Ta Kpe'u (sic) aou [ t. otct.
252
ACTA PILATI. A. XII.
looa-H(|)* OUTGO- o Aoyoa tou uooepHcjjdfjou eaTip F oAid0, oo-(X)|jei6i- aey 066|j kqI Top ayiop Aauf6. eTooep ydp o 0600- 6id toO
?upoc{)HTOu' epoi eK5fKHo-io-, Kayd) dpTaoooSdbaco, Aeyei Kupioo-. kqi pup 6 aKpofiuaToa th aapKi kqi mepiTepipopiepocr th Kap6ia Aafidbp u6oop doo6pi\|/aTO Taa xeTpacr auToO KQTepapTi tou hAiou Aeycop* 000000" eipi eyoo atuo tou arpiaToo- tou 6iKaiou toutou’ upieTo- 6\|/6o-0€. Kai dajoKpi0epTeo- too HiAdTop eTujaTe* to atpia auTou e<|) Apao- KOI euji to TOKpa Hpa)p. kqi pup cJ)oSoupai pncooTe 4>0ao-6i A opyA Kupiou updo- kqi euji to T6Kpa upoop, Ka0dba eiajOTe. aKouo-apTeo" be oi louSaToi touo- Aoyouo" toutouo" eooi- Kpap0Haap th -vj/uyn, kqi eooiAaSopepoi Top ^Iooo-H(|) eKpoTHaap auTop KOI epeKAeiaap eto- otKop oooou ouk np 0upio-, koi inapac{)u- AoKeo" mapepeipap th 0upa' kqi eo-(^pdyio-ap THp 0upap oooou np eyKGKAeiapepoo- ^ looo-Hcj>.
TOU oupapoG cum ac . . b add kqI toTo enpioio thcj yAa inapaSdbcroopep , item omisso TOapa6cbor. Copt Latt | o^Iooo-hc}) cum ab . . c om 6 | eorip roAidO cum c^. . AB ToA. eoTip I BC opei6iffep | eiinep ydp cum ab Yen Fabr . . c Bins Cors eTine 6e | 6id tou TOpo(|)HTOu cum a Latt . . c 6id Tobp inpo(|)HTCx)p , . b om | Koycb cum b Yen Fabr Fins Cors . . ac Yatt eydb | kqi pup 6 oKpofi. (a add pep) TH crapK! (cum bc ; a Tcp uapKicp) kqi (a om) roepiTeppopepou (ita c, b Toepi- TeppHpepoo-, A TOepiTeTpHpepoa 5e) th Kapaict . . Fins Cors Ut obstructus corde Filatus; Yatt Yen Na/tn et {Unde, Et nonne) venerabilis praeses | Taa X^Tp- out. h. 1. cum A^Latt; B post kot. t. hAiou . . c om | KOTepapTi cum ab . . c droe- papTi I TOU hAiou cum bc Copt Fins Cors Yen (Yatt Fabr om) . . a toC Aaou j eipi eyco cum b Yatt Yen Fabr . . ac Fins Cors om eydb | tou aiK. toutou cum AB Latt . . c TOUT, T. aiK. | upeTo" o\}/eff0. cum ac Copt Yatt Yen Fins Cors . . b Fabr om ] Koi dnjoKpieepTeor tco HiA. eiTOOTe cum c et Latt plerisque . . b Copt (item Yen) koi dnjeKpi0HTe t. HiA. AeyopTea (Yen om Aey.) . . a auToi 66 upeTo elTOaTe | ko! pOp 4)ogoupai - - cl)0daei (sic) - - ec}>’ upaa {super nos)
- - uprop {nostros) Ka0roa elmaTe cum b Copt Fins . . a e?TOe 6e 6 niAaToo- cj)o6oupai pH TOOTe (|)0d(TH H opyA KupIou ecj)’ Hpda . . c nil nisi Ka0dbo- eT- TOOTe (transiluit ab altero Ta TeKpa Aprop ad alterum Ta TeKpa updbp), simi¬ liter Cors Fabr | enJiKpapOnaap th xj/uyA cum c Yatt (item Fabr aliique exacer- baii sunt ammo nimis) . . B eTOiKpdp0. CTc})66pa . . a eOTiKpdp0HO-ap | kqi eTOiAaSop. T.^ Iroa. eKpaTHcap auTop kqi cum bc Fins . . a Fabr aliique koi KpaTHO-apTeo- Top loouHc}) 1 epeKAeiaap cum ab . . c (Latt) add auTop | eia oiKOp (b add oko- Teipop) cum BC, item {in domo , in domum) Yatt Yen . . a Fins aliique ep oTkh- POTI {incubiculo, in cubiculum) | otoou ouk Ap 0upia cum A Yatt Fins aliisque . . BC Yen OTOOU 0upia ouk up | kqi TOapacJjuAaKea (c TOapa0HAaKea; TOapep. th 0upa (c THp 0upap) cum bc . . a Kai c|)uAaK6a eTHpoup THp 0upap | Kai eacjjpd- yiaap xAp 0up. otoou Ap eyK.^looa. cum b YaF Yen, similiterque Fabr aliique.
ACTA PILATI. A. XII.
253
^ Tcp 6e craSfiaTop opo[j oopicrap oi ap)(icrupc(.YOOYOi xai oT lepeTc Kai oi AeuTyai rocrxe cndpTacr eupeOnpai ep th crupaYOOYH TH pita Tou craSfidTou. Kai opOpicrapTecr docrap to cuAHGoa ep th crupaYOOYH efiouAeucrapTO oootcp GapaTOp dnroKTefpoocrip auTop. Ka0ecr0epTocr 6e tou crupeSptou eKeAeucrap auTop d)(0Hpai pieTo. aTipifao- moAAHa. Kai dpof-japTecr xAp 0upap ou)( eupop auTop. Kai e-^ecTTH tnda o Aaocr, Kai 6K0apiSoi eYepopTO oti xacr <T(|)paYT6acr
item Copt omissls oinou fip eyK. "loo. . . a eo’cjjpaYio'pepHp (cum praecedentibus coniungens) . . c Vat*’ om
XII, 1. Coptus sic habet: ludaei quum audissent, losephum accepisse corpus lesu, quaerebant eum et duodecim viros qui dixeranteum nonfuisse ex fornicatione progenitwm, turn Nicodemum et reliquos, volentes eos morti dare, quippe qui adeun- tes ad Pilatum patefecerant prodigia lesu. Porro hi omnes qui erant ludaei et quaerehantur , se ahscondiderant. Et solus Nicodemus se non ahscondidit, quippe archon ludaeorum , eisque dixit: Quomodo synagogam ingressi estisl (excidit non- nibil propter opoiOTeXeuxop) Eixerunt ei: Tu particeps eius es, pars eius tecum in saeculo future. Dixit Nicodemus: Amen, Amen. Similiter etiam losephus acces- sit ad eos dicens : Cur mihi irati estis, quia petii corpus lesu 1 Ecce illud composui in monumento novo , involvi sindone munda , advolvi lapidem ad ostium speluncae. Opus non fecistis honestum erga virum iustum, nec vobiscum recogitastis quando eum cruci ajfixistis , sed etiam lancea eum petistis. Tunc ludaei irati comprehenderunt losephum et iusserunt custodiri in crastinum. Dixerunt ei: Scito tu hanc non esse horam perpetrandi aliquid in te , eras enim est dies sahhati ; at scito nos permissu- ros non esse ut dignus hahearis sepultura ; tuam carnem dabimus volucribus caeli et feris terrae. Dixit losephus: Sic sermo est sermo pervicax , tamen haud timeo, habeo deum vivum; porro deus dixit: Committe mihi indicium et ego retribuam , ait dominus. Modo vidistis eum, qui non came sed corde circumcisus est, accepisse aquam, coram sole lavisse matins suas diceniem: Mundus sum a sanguine iusti huius hominis. Tam vidistis (Graece upeTcr ovl/eobe) ac respondistis Pilato dicentes : Sanguis eius super nos et filios nostros. lam vero timeo ne ira dei descendat super VOS et filios vestros, quemadmodum dixistis. ludaei quum haec verba audissent, com¬ prehenderunt losephum eumque coniecerunt in locum tenebrosum lucis et fenestrae expertem, apposuerunt vigiles custodes suisque signis obsignarunt ostium.
2. Top 6e crafiSaTcp cum ab . . c Kai too uaBB. | opop (b opOpop) dopicrap (b opiuap) cum ab . . c dopicrap [ Kai oi lepeTa Kai oi AeuTrai cum bc . . a iepeTcr Te Kai Aeu. | ujdpxacr eupeOfipai (a add roue pex auxoO) c. ac . . b crup-
ax^Hpai (Fahr aVnque congregarentur omnes) | opOpicrapTea (a opOpiaap) aooap TO ujAhOoo (a add Tobp " loudaioop) cum ba . , c opOpicrapTecr dcoapTecr | eBou- Aeuaapxo cum a (sic) c . . b eSouAeuaap | ciotokt. auxop cum ab Vatt Ven . . c Fabr aliique dcooKT. Top "loocrH(|) | KaOeaOepToo" 6e cum a . . b Ka6!crapTOcr 6e . . c KabHpepou | c CKeAeuaep | pexd dxip. njoAArc {cum iniuria multa, cum magna iniuria) cum BC Vatt Ven . . a peTa njdffHcr dTiplacr . . Fabr aliique om | THp 0upap cum AC Vatt Ven aliisque . . B too Bupau | b eK0apfioo- eyepexo | TOCT acjjp. eupop (b Hupap) effc|)payiapepao' cum b Vatt {signatis signaculis) Ven (signacula invenerunt signata et portam clausam) ..at. ffcjjp. eup. crebaer . .
254
ACTA PILATI. A. XIII.
eupo|j eo-4)paYicr|je[jacr, kqi oti rAp KAeTSap e?xep 6 KaToK^acr. kqi ouKeTi 6ToApiHaap eojiSaAeTp Tacr xeTpacr auToop eia Toua AqAh- aapTaa epiurpocrOep tou HiAaTou Ooiep tou''Iho"oO.
Caput XIII.
^ Gti 6^ auT(X)p KaOe^opiepoop ep th aupaycoyH kqi Oaupia- ^opTcop Sia Top loocrH(|) epyopTat Tipea thct KouaTooSfacr, oua" hth- crapTO 01 louSaToi mapa TouFIiAaTOU THpeTp Top Td(|)opTOi ^IhctoO, ipa piHiuoTe 6A0opT6cr oi pia0HTai auTOU KAevl/oocrip auTop. Kai dpHyyeiAap AcyopTecr toTct apyiaupaydbyoicr kqi toTct lepeuai kqi toTc AeuiTQio' Ta yeyopoxa* to nrdocr eyepexo creiapioa pieyacr, Kai ei6opiep ayyeAop KaxafidpTa oupapou, Kai daoeKuAiuep xop
c T. crcj)p. eup. Kai xacr Oupac effcjjpaYicrpepacr . . Fabr aliique libere signatam invenerunt clavem culicuU (omissis seqq. kqi oti xAp kA. etc) | kqi oti (a om) THp KAe16ap (ita bc ; A KAeT6a) et^. 6 KaVacj). cum (a)bc Vatt Ven . . de Fabr aliisque vide ante | kqi oukoti cum ab Vatt . . c add Aoiroop | einigaAeTp x. y. auTcxip cum bc Vatt . . a x. y. aux. oujifi. | eicr (c etni) touct AaAHuapxaa cum BC Vatt . . A xoTa QAAoia" lou6aioia xoTa AaAHaacrip | uroep {pro) cum b Vatt . . AC Tuepi
Pergit Coptus: Postero die primo mane arcMsynagogus , sacerdotes et levitae convenerunt omnes in sgnagoga/m consilium initwri qua ratione eum morti traderent. Quum sgnedrium consedisset, iusserunt eum adduci cum magna contumelia; at aperto ostio non invenerunt losephum. Turn universus populus clamavit ohstupescens , eo quod invenerant ostium clausum et signis oisignatum , quum clavis esset penes Cai- pham; neque reversi sunt ut manus iniicerent (i. e. Kai ouKexi exoApHcrap etniSa- AeTp etc) in eos qui iene de lesu locuti fuerant coram Pilato,
XIII, 1. Gxi 6e - - ep xh aupaycoyH (a liaec om) - - 6id x. "looa. (a haec om) epyopx, xipea xwa Kouaxood. (a epy. oi ck xAa Kouax. UTunpexai), oua (b add Kai) hxho. - - inapa xoG HiAaTou (a haec om) - - Vpa pAiooxe e. oi pa0. auTOu (c om) KAe\}/. auxop (pi-o i'pa usque auxop a habet mpoa x6 pi-' KAauJH- pai auxop uTOo xcop pa0HX(X>p auxou) cum bca Vatt (similiter etiam Ven) . Fabr Fins Cors Haec omnibus admirantihus (Cors Et pro his) ecce quidam (Cors om) de militihus qui sepulcrum custodiehant (Cors -dierant) \ Kai dpAyyeiAap (ita AC; B dtnnyy.) Aeyopxea xoTa dpy. k. x. lep. k. x. Aeu. (ita b Vatt Ven; a nil nisi Aeyopxea, c corrupte xoTa dpyiepeuaip k. x. dpyiaupaydbyoia Kai Aeu. Aeyouaip) xd yeyopoxa (a om) cum b Vatt Ven, item c, item a , . Bins Fabr Cors intrans (Cors intrantes) in (Cors om) sgnagogam (Fabr -goga) dixit (Cors dixerunt) \ xo ujcSa cum bc (male ante xd yeyopoxa ponit) Vatt Ven . . A Fabr aliique oxi | eyepexo aeiap. peyaa cum bc Ven . . a Vatt aeiap. eyep. peyaa. Praeterea b add xnpoupxoop Apcbp xdp xdcjiop, item c apdop ydp XHpoupxoop eyepexo, Vat^ illis custodientihus eum (similiter Fabr aliique nobis custodientibus monumentum lesu facta est terrae motio) . . nihil addidi cum A Vat^ Ven | eT6opep (c i6.) cum AC . . B iSapep | dyyeAop Kaxafidpxa cum a . . bc tnoba dyy. (b Vatt
ACTA PILATI. A. XIII.
255
aojo Tou (TTopaToa tou aojHAafou Kai eKd0icr6|j eujd|joo auToO • KQi 6Aap\|/e[j obo-ei X'^H ^ai obcr dcrTpaojH. Kai HjjeTa ocjoAAd cf)o- 6H0epT6(T eK6i|J60a obcret (jeKpoi. Kat HKouaapiep thct 4)oopHcr tou dyY^'^O'J AaAoupTOcr raTcr yupai^ip, aYTipea ocrapepiepop too Tacjjop, oTi (JH (|)o6eTa06 upieTcr- oT5a ydp oti "iHuoup ^HTeTTe Top euTau- poopiepop. ouK ecTTip a)6e- Hyep0H Ka0dbcr eToaep* SeuTe tSeTe Top Toooop ooTou eK6iT0 6 KupiocT. KQi TQxu ajopeu0eTcrai eTooaTe toTo- pa0HTaTcr auTOu oti Hy6p0H dujo Tobp peKpdbp, Kat ecTTip ep th F aAiAaia.
^ Aeyoucrip oi "louSaToi • ooofaia yupat^tp eAaAei; Aeyoucrip oi
add Kupiou, Ven aliique dei) KQTefiH | awo tou aTopuToa cum A , . bc dnj. tho" Oupaa . . Vatt Ven ab ostio, Pabr aliique om | T. crroHAaiou cum B Copt . , AC t. ppHpeiou I eKodicrep cum a . . bc eKoOnTo | kqi eAap\}/6p cbaei ^ai dba
dorpaOTH c. A . . BC Latt up 6e h i6ea auTOu (haec omnia b om) cbcr dorpanju, Kai TO ep5upa auTou AeuKop cbcrei X'^^P | ^ai HpeTcj TuoAAd c{)oSh0. eKcipeOa dbaei pcKpo! cum a . . bc Latt droo Be toO cjjofiou auToO eyepopeOa cbaei pCKpoi I HKOua. THa (j)oopHa TOU dyY- AoAoupToa (b toO AaAoOpT. dyy.) cum AB Vatt Ven . . c Fabr aliique hk. tou dyyeAou Aeyoproa | qTt. njapepepop (ita A ; BC Tuapepeipap) too Tacjjcp (c to adbpa. bc add tou ^ InaoC, non item a) c. ABC . . Fabr Bins ad sepulcrum lesu, Cors quae venerant ad sepulcrum Christi . . Vatt Ven om ] oti pA <j)ofi. up. c. A . . bc om oti. Praeterea c praem Kai eAeye, B Kai Aeyei auTaTa, Y eu et dicentis , Vat®' et dicens , Cors et dixit angelus; sed nihil addidi cum a Vat^ Fabr Bins | ^HTelTe Top eoraup. cum c Fabr Bins Cors . . AB Vatt Ven Top eoraup. 5HT. | AyepOn cum ab Copt Vatt Bins aliisque . . c Ven add ydp | beOre Ydere cum ac . . b Latt 6euT. Kai T6. | 6 Kupioo cum abc Vatt Ven Copt . . Fabr aliique om j toTo pa0HTaTa auTOU . . Vat® add et Petro I Kai eoTip (bane accentum ipse cod. habet) ep th V aAiAala cum a . . bc Latt Copt Kai 160U (Vatt Fabr aliique om) lupodyei updo eio rAp TaAiAaiap’ ckcT auTop o\|/6a0e, Ka0dba eToaep upTp (Ka0cba etc Vatt alii; b Ven Bins i6ou eTcoop upTp, item Copt ecce nos retulimus vobis quae vidimus)
XIII, 1. apud Coptum sic habet: Adkuo universus populus sedebat in syn- agoga, admirans losephum non fuisse inventum , venerunt nonnulli ex custodibus, quos ludaei impetraverant a Pilato ut custodirent sepulchrum lesu, ne eius discipuli venirent et eum clam tollerent. Si renunciarunt pontijicibus, sacerdotibus et levitis terrae motum, qui pridie vesperi contigerat, vidimtis (prorsus ita Copt cum Graecis) angelum domini qui de caelo descendit, revolvit lapidem ab ostio speluncae et super eum sedit; Candida erat eius vestis uti nix. Prae timore eiusfacti sumus velut mortui, et audivimus vocem angeli colloquentis cum mulieribus , quae ad monumentum lesu adstabant, et dicentis: Nolite timer e vos; scio quern quaeritis: vos quaeritis lesum crucifixum; resurrexit sicut dixit, venite videte locum in quo iacebat dominus; abite, nunciate eius discipulis eum resurrexisse a mortuis ; ecce praecedet vos in Galilaeam ibi eum videbitis. Ecce nos retulimus vobis quae vidimus.
2. Aeyouoip oi‘'lou6. raoiaio yup. eAaAei (ita c Vatt Ven, item Quae sunt
256
ACTA PILATI. A. XIII.
THCT KoucrTOO§i'acr‘ ouk oT6a[i6[j moTai Hcrap. XeyoucriiJ oi ''lou8a?ot • Tuoia o6pci Hp; AcyoucriiJ oi THcr KoucrTOoSiacr* [uecrHcr [juktoct. Ae- youatp ot^louSaTor Km 8iaTt' ouk eKpaxHaare Tacr yupaTKacr; Ae- youaip ot THa KouaTOoSt'acr- cbcr peKpo\ eyep6|je6a aooo tou 4>6fiou, [jIH eAajf^opTea fSeTp to ^xDoa thct Apiepacr, Kat oodbcr eVyopiep Kpa- THcrai auTaa ; Aeyoucrip oT "louSaToi • Kupioa, ou uJicrTeuopiep upiTp. Aeyoucrtp oT thct KoucrTOo6i'aa tnpoo- touct ’'iouSafouo'* ToaauTa cth- peTa eT66T6 elcr Top apGpooorop eKeTpop kqi ouk eajicTTeuo-aTe, Kai ApTp (iTcxxT 6)(eTe oricrTeuaai; kqi ydp KaAdbcj cibpocraTe oti :;h ku- piocr, Kai ycip eKeTpocr :;h. mdAip Aeyouaip oi thct KouaT0o8iaa* ApeTcr HKOuaapep oti Top alTHcrdpepop to crcDopa tou ''Ihctou epe- KAetcraTe auTop, cr(|)payicrapTecr THp Oupap, kqi cipof-^apTecr ou^ eupQTe auTop. 86t6 oup upeTcr Top ''Ico(TH(|), kqi ApeTa Sdbcropep
mulieres illae ad quas angelus locutus es# Fabr Bins Cors ; B ouk ot5aTe inoTai Hcrap ai yupaTKecr); Aeyoucnp (c om) oi t. kouctt. ouk oT6apep w. fla. (ita bc Vatt, item omissis to. ho. Ven; Bins aliique coniungunt hanc et alteram quae- stionem, item utramque respoiisionem in unam contrahunt) . . A haec om (trans- iluisse videtur ab altero Aeyoucnp ol^louS. ad alterum) | Aeyoua. oi''lou5. tooici (X)pa (Qua hora) up; A. oi tho Kouar. pecrHcr puKT. cum B Vatt Ven Copt . . AC (Fabr aliique) om \ Kai dioTi cum ab Vatt . . c Ven om KOi | Tacr yupalKacr (Ven Copt mulieres istas) cum bc Copt Ven . . A Vatt Fabr alii auTcacr | Aeyoucnp oi THO Koucrr. cum bi Copt Vatt, sed b Vatt add TOpda toucj " lou6aioua . .* a Aey. oi cjTpaTicnTai . . Ven nil nisi responderuni [ doer (b dberei) pcKpo! eyepo- pe6a (b eyepcapeda) - - pA eATOl^opTec (ita a Vatt Ven ; b pA TOpocdoKcSpTecT) - KQI TOcx)a eiy. Kp. auTaa (haec cum a Copt Vatt, similiter Fabr aliique; B Ven om) - 5H Kupioc (haec om Copt), ou (b add pA) TOiCTeuopep (b TOio-Teuffoopep) upTp (Latt [gmc*] non credimtis vobis). Aey. ol thct koucjt. TOp. t. "loud, (ita B Copt, item respondentes [Ven om] custodes [Fabr alii milites'] dixerunt [Ven dixe- runtque custod.] JMcZeiees Vatt Ven Fabr. aliique; a vero oi be OTpaTicnTai etTOop) cum AB Copt Latt . . c haec omnia praetermittit | etdeTe (b T6.) . . c otdaTe | Kai ApTp (ita c Vatt Ven; Fabr aliique om Kai; a ApTp 6c;) TOdbcr ey;. (pro his c vitiose TOpoaey.) TOiaTeucrai . . b haec om | Kai yap KaA. (ipocj. (Ven haec om) OTI (b om) 5H Kupioo" . . c solus add ou TOiaTeuopep upTp | Kai yap c^KeTpocr ^A cum A Latt plerisque . . bc Ven om | TOcaAip (ita b Ven Vat^; c Kai tociA.) Aey. OI T. KOucTT. (Ven Vat®' add ludaeis) cum bc Ven Vat'^ . . A Vat'' Fabr aliique om I ApeTo- cum b Fabr aliisque . . A Kai ApeTcj, Vat“ et . . c Vat*' Ven om | epeKAei- craTC auTop, (7(])payic7. t. 6up. cumB; item c eyKAelaapTeCT auTcop Kai ac^ipayi- aapTecr, similiter Fabr aliique inclusistis in cuhiculo super clavem signantes . . a epeKAeioaTe ep oTkcxi otoou dupicr ouk Ap, Kai TAp 6upap dcrcjjaAicrdpepoi Kai acj^payioapTecr cjjuAaKcia Te Kai KaTaaTHuapTea eTHpeTxe . . Vatt inde ab oti sic; quia Joseph (hoc nomen Latini omnes et Copt addunt) qui petiit corpus lesu inclusistis in carcerem uhi non erat fenestra , et signastis annulis vestris; similiter Ven omissis uhi - - fenestra \ Kai dpoi|apTecr . . c solus om | b HupaTe | doTe
ACTA PILATI. A. XIII.
257
t6|j ''lHcroO(j. AeyouaiiJ oi "louSaToi * o''looaH<|) eicr rAp ujoAip aurou ac0HA6ep. Acyoucrtp oT thct KoucTooStaa ropocr touct ’’louSafoua- , Kai o’^Iho-oOct apeaxH, KaOobo- HKOucrajaep tou ayyeAou, Kai ecTTip ep TH F aAiAaia.
oup (b om) upeTc cum AB Fabr Bins Cors, item Vatt Ven date ergo voe (Ven om) nohis . . c 66x6 ApTp | Top "IcoohcI) cum BC Vatt Ven Copt (b add znpdoTop) . . Fabr Bins Cors loseph quem in cubiculo custodistis (Cors inclusistis) . , a op 6(|)U- AaTTexe | kqi Apeia 6cbcropep (c 6!6opep OpTp) xop'lHcr. cum a(c), item Latt et nos (Vatt Ven add voiis) dahimus lesum (Vatt Ven add Christum, \do'minm%\, item Fabr aliique quem in sepidcro custodivimus) . . B Kai xoxe, upeTa 6i56pxea xop "(oooH^*, Kai Hpelff x6p''lHao0p. | Xeyouffip oi^loudaToi . , a add xoTctOioh- pexaia | o-IoocthcI) (b ApeTa didoopep- o'lcocrHcj)) eicr xAp ojoAip auxoO anjAA- 6ep cum ab, item Vatt Ven . • c xop ” looaAc}) ApeTa 6i5opep, aroodoxe Kai upeTa xop’lHaoOp. Aeyouaip oT xAa Kouaxa36iaa’ inpooxop 66xe upeTa xop " lajaHc^), Kai eT6’ ouxooa 6i6opep ApeTa xop "iHaoOp. Aeyouaip oT ''lou6aToi • o^lcoan^) eia nJoAip auxoO dnJHAOep. Bx his prima et extrema etiam Fabr Bins Cors habent in hunc modum; loseph nos dahimus, date nohis lesum. loseph autem in cimtate sua Arimathia est. \ Aey. oT xAa Kouax. tupoa x.''lou5. (c xoTa''lou5aioia) cum BC Vatt (item Ven omissis rop. x. ''lou5.) . . a oT 6e axpaxiooxai eTnjop (item Fabr aliique respondentes milites dixerunt) \ Kai 6 ^iHa. dpeaxH, Ka6. hk. xou dyy. , Kai eaxip ep xA F aA. cum A (similiter Vat® Et lesus, quemadmodum audi- vimus ah angelo, in Galilaea est) . . BC Kai ©"iHaoua eia xAp F aAiAalap (c om €. X. I~aA.) eaxip, Kabcba HKOuaapep xou dyyeAou xou dujoKuAlaapxoa xop Al9op 0X1 zupodyei upda eia xAp F aAiAalap , . VaF Ven Et lesus est in Galilaea (Ven om lesus - - Galilaea), sicut audivimus ah angelo (Ven add qui revolvit lapi- deni): Ecce (Ven quia lesus) praecedet vos in Galilaea (Ven -laeam) . . Fabr alii¬ que : Si loseph in Arimathia est, et lesus in Galilaea est, sicut audivimus ah angelo dicente mulierihus.
Coptus XIII, 2: Eixeruhi ludaei; Quaenam sunt illae mulieres , quihuscum angelus loquehaturl Responderunt custodes: Eescimus quae fuerint. Eixerunt ludaei; Quota hora eratl Responderunt custodes; De media node. Eixerunt ludaei; Cur non comprehendistis mulieres illasl Responderunt custodes; Nos prae timore eramus tanquam mortui, nec credehamus visuros esse lucem diei; quomodo poieramus illas comprehenderel Eixerunt ludaei custodihus': Vohis non credimus. Responderunt custodes ludaeis : Omnia miracula vos vidistis in illo homine , tamen in eum non credidistis; et nohis credetisl Etiam illud mirahile factum audivimus, nempe losephurn , qui petiit corpus lesu , vos coniecistis in locum tenehrosum , cuius ostium occlusistis atque ohsignastis ; postea cum ostium aperuistis , non invenistis eum. Eate ergo nohis losephurn, nos etiam dahimus vohis lesum. Eixerunt ludaei: Eate prius nohis lesum, postea dahimus vohis losephurn. Eixerunt custodes: Prius date nohis losephurn, postea dahimus vohis lesum. Eixerunt ludaei: loseph habitat in sua urhe. Eixerunt custodes; lesus etiam in Galilaea, quemadmodum audivimus eingelum, qui lapidem revolverat amonumento, dicentem; Praecedet vos in Gali- laeam.
Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II.
17
258
ACTA PILATI. A, XIII.
AKoucrapTec 66 oi lou6aToi Toucr ^oyovcr toutouct ecjsoSH- . 0Haa[j a4)66pa, A^yopTecr* jjHOJOTe cckoug-Oh o ADyocr ouTOcr kqi ujapTea KAi0a)cri[j eicr Top iHcroup. Kat aujjSouAiop rooiHcrapTecr o\ lou6atoi KaTefiaAAopTO apyupia iKapa Kai e6ooKap toTo" CTpaTidb- Tata AeyopTea- eYiuaTe oti Apidop Kotpioopiepoop HA0aij oi pia0HTa» auTOU puKTOcr Kat eKA6\|/ap auTop. Kai eap dKoua0H touto uodo Tou Hyepiopocr, HpieTa aieicroopiep auTop Kai upidcr dpiepfpipoucr ujotH- croopiep. 01 66 Aa/3opT60' 6?ajop obc e6i6dy0HO'ap.
3. 6(|)0fiHeH(Tap o-4)66pa cum abe (ecj). cjjofiop, omisso ctcJ).) Vatt Ven, item omisso cr4). Fabr etc . . c eTOiKpdp0Hcrap cr(|)65pa | AeyopTecr cum CE Vatt Ven (Fabr etc dicentes ad semetipsos) . . a Kai eTujop . . b om | pHUJore {Ne qiiando) aKOU(70H 6 Aoyoo- ouToa (cum ace Vatt, item audiantur sermones isti Ven Cors Hal, item Havn : Si audiius fuerit sermo iste; b aKOucrapTeCT ouxoocr, Fabr Bins audientes sermones istos) kqi (ita ace atque etiam B, item Vatt Ven ; Fabr etc om) OTapr. K,\i0cx)crip (cum c, item KAipouaip vel -pcoaip e; ab TniaTeucrooo-ip, item omnes Latini credant vel credent) eia T.-lncroOp (a Tcp-lnaou) | kqi cupfiouA. cum BCE Latt . . A aupS. 6e | moincrapTecr oT'lou6aToi cum ab Vatt Ven . . ce TOomaapTecr (e Aafiopyeo- idque ante crupg. ponit) sine oiHou6., sed c add eicr auTouCT (item Vatt Ven inter s. intra se) . . Fabr Kins Cors et omissis aupg. TUOIHO-. I KQTefidAAopTO (ita EC, EeAagop, \ ai:t protulerunt, Fabr aliique gantes; A Ven e6ooKap) clpyupia iKapd (ita abe Vatt Ven; c Fabr etc dpydpiop iKapdp) Kai e6ooK. (a Ven haec om) roTa crTpaTidoTaio- (ita ace Vatt Fabr etc; B Ven toTct THa KOucrToo6iac7) | AcyopTen (b Ven add auxoTcr, c om Aey.) el- inaxe cum a Vatt Fabr etc, item b Ven, item c . . e Vpa etnjoocrip | oxi HpcSop (Vata Ven Fabr etc vohis) KOip. wAOap (ita B, a HA0op) oi pa0. aux. puKXOcr (ita B Fabr etc, A post ckA. auxop; Vatt Ven jjlane om) Kai ckA. auxop cum ab Latt . . c (item e ut videtur) oxi oi paO. aux. puKxdo- eAdopxea eKAe\|/. aux. Hpc&p Koipoopcpoop I Kai edp dKOua0H xouxo (c x6 pro xoOxo) urod (ita ce Latt;^ B 6TOi) xou nyep., ApeTa roeiCToopep (ita ec ; e -nopep?) aux. k. up. dpepipp. TOoiHuoopep (ita bc ; e -uopep?) cum bce Latt . . a Kai ap dKOuuH xouxo 6 Ayeprop, ApeTa roeiaopep aux6p j oi 6e Aafiopxea cum a Bins Cors Fabr . . E om Aafiopxea . . bc Vatt Ven add xd apyupia, item G x6 dpyupiop | eiTOop cum^ A Bins Cors Fabr . . bceg erooiHaap | doa (ita ag; be Kaedba, c Ka0d) ediddyOHaap. Nihil praeterea addidi cum a . . bceg add Kai 6ie(|)Hpla0H 6 Aoyoa ouxoa toapd Houdafoia peypi xAa (g xAp) aApepop (b add Apepaa,
G Apepap) . . Bins Cors Fabr et diffamatus est omnibus sermo illorum. Vatt Ven inde ab oi 6e Aafiopxea sic: Qui accipientes argenteos veritatem celare minima potuerunt (Ven verit. minime tacuerunt). Volentes dicere: Discipuli eius nobis dormientibus venerunt et tulerunt eum, et dicebant vero (ita Vaf'^; Ven Volebant Hague dicere quia discipuli eius fur ati sunt nobis dormientibus , et non poterant ex- priniere; sed dicebant) ; Vere (Vat® om) surrexit dominus lesus Christus a mortuis, et nos (\en om) vidimus angelum dei (Ven domini) descendentem de caelo et revol- vit lapidem (Ven add ab ostio monumenti) et sedit (Ven sedebat) super eum (Vat'^ om omnia inde ab Volentes usque super eum). Et diffamatus (Vat® disseminatus)
ACTA PILATI. A. XIV.
259
Caput XIY.
^ c|)i(j66o- 6e Tio- tepeuo- kqi "A6acr SiSdaKaAoo- Kai ’’Ayy^i^oo' AeuiTHcr KaT6A0opTecr dcuo thct CaAiAafac ep ’^lepocroAujjoicr e^HYH- aapTO toTct dpxio-upaYCOYO'cr Kat toTct lepeucrip kqi toTct AeutTaic OTi eT6optep Top ^Incroup kqi touct (ja0HTdo- auToO Ka06^6|j€po|j eicr To opocT TO KaAoyuepop MajjiAxi kqi eAoY^p toTct [ja0HTaTo' auTou' ujop6u06pTecr eicr Top Kocrpiop dooapTa KHpu^aTe Dcrdan th KTiaei* 0 ojicTTeucracr kq) SaiuTicr06ia' o'oo0Hcr6Tai , o §6 daoio’THO'ao' kqtu- Kpi0Hcr6Tai. cHpeTa Se ToTa ooicrTeucracrip TauTa inapaKoAou0HcroL'-
est sermo iste apucl ludaeos (Vat'^ ah omni populo Itidaeonm) usque in praeseniein diem.
Coptus XIII, 3: ludaei cum hos sermones audivissent, timuerunt ne res emd- garetur, atque omnes crederent in lesxmn. Quare ludaei inito inter se consilio sta- tuerunt dare magnam pecuniae vim militihus , qui dicer ent: Nohis in hac node dor- mientihus venerunt eius discipuli et clam eum extulerunt. Quodsi res ad auresprae- sidis perveniat , nostrum erit ut ipse credat et vos securi sitis. Jllilites acceperunt pecuniam et uti edocti fuerant ita se gesserunt. JFLic rumor inter ludaeos vulgatus durat vel hac aetate.
XIV, 1. ([)ipee(7 cum A (MeToi 6e Tipacr Hpepao- <|)ip. Tia) ceg Latfc pie- risque (Vat^^ Eneas) . . b cj)ipaTo(7 | Tier lepeucr ..go dpxiepeucj | "A6dc7 cum ABG, item Ada Fabr Cors . . c Vat^ (Vat^ Addam)^ Ebhad . . E^Appacr | cum B ( Ayyeooa) Eins (Aggeus) Fabr Cors (hi Agaeiis)\ item a ^Ayylacr et {Egias, Legias) Vatt Yen . . c etcr"' Appacr, E^HAtaa, G^HuaiaCT | KaTeAGopTec cum BCEG, item descendentes Vatt Ven . . a Fabr aliique eVGopTea | ep’^lepocro- Aupoio" . . A eic lepoucaAi-ip ] e^HyTcapTO cum be, item e|Hyo0pTO G . . a 6iHyHO'apTO, c 6iHyoGpTO . . Latini dixerunt vel retulerunt | a om Kai t. lep. k. T. AeuiTaicj | OTi eTSopep cum ag Eins Cors Fabr . . CE Vat^ 6ti eT(5op . . b d elGop, AeyopTecr- eT6apep, item Vat“ Ven quanta viderant, quomodo - - viderant (Veq sedebat) \ Kat tout (bg Eins Cors Fabr add ep5eKa, non add c Vatt, neque magis A Ven) paGHT. out. Ka6e;6pepop (ita b; cg -pepoucr) cum bcq Vatt Eins etc . . A Ven peTci Trap paGnTcbp qutoO . . e nil nisi KaGi-'pepop | eta to opoa cum ac . . be erai to opoa, g erai tou opoua (sed sequente KaAoupepop) | TO KaAoupepop cum abeg Vatt Ven . . c om | FlapiAy cum A . . b Mapdi'x;
E MqAhk, gMo4>hk, c Hop(|)H; Manhre sive Malech, Manlre sive
Amalech, Ven Mamhre; Copt (ex cap. XVI, 2.) Mahrech. Cf. de idolo sive
Cdbd eiusque in monte olivarum cultu 2 Reg. 23, 13. 1 Reg. 11, 5. 33. ler. 49, 1. 3. Item de „monte scandali“ 2 Reg. 23, 13. 1 Reg. 11, 7. | mopeuGepTea - - TOaoH TH KTiaei cum bcg Latt, item e addito to euayyeAiop pou (similiter Vatt Ven add et annuntiate \^praedicate'\ evang, regni dei) . . a ncropeueaGe kqi 5i5d ^QTe to euayyeAiop tnaap th KTiaei | o (ce oti 6, Eins Fabr Cors et qui) TOioT. K. gaiDTiaGeia (g -aGHaaa) araG. 6 6e dra. KaTaKp. (Eins Cors Fabr om 6 6e dnj. kot.) cum bceg Vatt Ven Eins etc . . a om | anpeTa 6e - -
17*
TOUT a
260
ACTA PILATI. A. XIV.
(Ti[j- e(j TOO 0(j6|jaTf ^iou 6ai[a6[jia eK6aAo0ai[j, Y^obcraaicr AqAh- aouaijj KQijjaTa, 6(|)eicr apoOat[j, Kap Gapdcipiop ti ojioocrip ou \ih auTOua iSAd\|/ei, enri dppcbaTOUcr )(6Tpacr etDi0Haoucrtp Ka\ KaAooo- e^oucrip. eTi toG "‘IhcoG AaAoGpToa oopocr touct piaOHTacr auTOU GT^Ojjep auTop dpaAH(|)0epTa eicr Top oupapop.
2 AGycuo-ip 01 ujpeaSuTepoi kqi oT lepeTa Kai Aeu?Tar 66t6 662ap TOO 0ecp “lapaHA, Kai Sotg auTcp e^opioAoyHaip ei tqutq HKOuaaTe kqi T6eTe aooep 6'jHyHaaa0e. Acyoucrip oi e^HyHadpiepoi • Kupioo- 6 0eocr Toop maTepoop Apidop " ASpadpi "laadK KariaKdbS,
TuapaKoAouOHcroucnp (ita B, item -aei o, item Vatt Ven; c aKoAouBHcei TQUTa)’ ep Tcp - eKSa\oOaip (sed bcg -/Woucnp)' - - ocljeicr (ita bg Vatt; c Ven KQI [Ven om] ep toTct auTobp o(|)eia) - - gAd\|/ei (ita bc; g - -
XeTpaff (ita bg, c Taa xO ■ - e^oucrip cum bcg Vatt Ven . . a oti oi ujiaToi TooAAd cdHpeTa inoiHCJoucri Kai rooAXoucj dcrBepoupTao' idaoprai . . e Bins Fabr Cors om | eri toO - - lupdff t. pa0. (ita bg Vatt; c toTct pa0HTaTa) aux. (e kqi exi auToO Aa\o0pTO(7 xaOra. Ven haec eo loquente, Bins etc et cum haec loctitus fuisset disoipulis suis) eT5opep (c T6opep, b et6apep) - - oupapop cum bcg Vatt, item E Ven Bins etc . . A eixa et6opep auxop peTeX06pTa eia to opoa xdbp cXaidop Kai dpaAH(j)0epTa eicr Top oupapop.
Coptus XIV, 1. sic; Inter sacerdotes fidt quidam , nomine Fhinees, et Aldas doctor et Angias leviia. Si venerunt Sierosolymam atque archisynagogis et populo ludaeorum nuntiarunt: Vidimus lesum cum undecim suis discipulis sedentem in monte quern vocant Mabrech, dicentem discipulis suis: Ite in universum orhem, praedicate universae creaturae; qui crediderit et haptizatus fuerit, salvus erit, qui vero non crediderit condemnabitur in iudicio. Vobis discipulis meis haec contingent. In nomine meo eiicietis daemonia, Unguis novis loquemini, serpentes venenatos mani- bus vestris tractabitis nee vobis nocebunt-, potatum vobis dabunt potiones mortiferas ut VOS necent , nec vobis damno erunt; super aegros manus imponetis , convalescent', quidquid petetis in nomine meo fiet vobis. Nos audivimus lesum haec proferentem, postmodum magna et ineffabili gloria ornatus ascendit ad caelum.
2. oi mpeaSuTepoi Kai oi iepeTa Kai Aeuixai cum c (b oi iepeTc Kai oi xnpecjB. ToO Aaou , Vatt sacerdotes et levitae et seniores, Ven sacerd. et levitae, Fabr etc principes sacerdotum et sen. et lev.) . . EG oi''lou6aioi (item ut videtur A; is enim omittens omnia a Aeyouaip oi - Soxe usque Aeyouaip oi - eia toOto videtur a verbis dpaAH([)0. eicr r. oup. Aeyouaip oi - transiluisse ad eadem quae infra sequuntur. Turn vero post H euyAp 6oupai tco 0ecp addit Aeyouai top. auxoua toaAip* 5H Kupioa - eia x. oup. Ordo igitur omnino turbatus est.) | 66xe . . g praem topoa auxoua, Fabr etc tribus viris illis \ xcp 0ecp''lapaHA cum bcg Latt plerisque . . e Ven om''lap. | ei x. hk. k. i'6exe (ita G, c ol'6axe) am. e^Hy. cum CG, similiterque Vatt Ven Fabr etc . . b 6xi xauxa d e^Hydaaabe Kai HKOuaaxe Kai oT5axe (corrige eT6axe) , . b xauxa 6e e|HyHaaa0e a HKOuaaxe Kai T5exe. Cf. los. 7, 19. I oi e^HyHadpepoi cum bc . . e oi e^Hyoupepoi | xdbp toaxe'poop Hpdbp cum ABE Fabr etc . . c v’'ipdbp . . Vatt Ven om | "ASpadp "laaoK Kai laKcoS cum ab . . ec Latt Copt 6 0eda (c add xou)''ASp. Kai 6 0e. (c add xou)
ACTA PILATI. A. XIV.
261
OTt TQUTa HKOucra|ae[j Kai TSojjejj auT6|j d[jaAH(|)0€[jTa eicr t6[j oupa- pop. Xeyoucrip oi mpecrSuTepoi Kat oi tepeTcr Kai oT AeuTTai mpocr auToucr- efcr toOto HAdare dpiTp, h HA0aT6 euyAp
Soupai Tcp 0ecp; oT 5e A^youaip* euyAp 6oupai tco 0eop. A^youaip oT ujpeaSurepoi Kat oT apytepeTcr Kat ot AeuTjat ujpocr auToucr- ei eu)(Hp HA0aTe 6oupat tco 0ecp, etcr ti oup A (|)Auapfa auTH A'p ec|)AuapHcraTe dorepapTi caapTocr tou Aaou; Aeyet c|)tpee(7 lepeucr Kat'’A5d(7 6i6daKaAocr kqi "Ayy*^^*^*^ AeuiTHO’ copocr touct dp)(taup- aYOOYOucr kqi TepeTcr Kat AeutTacr* et oi A-oyot ouTOt occr eAaAn- crapiep Kat TSopiep dpiapTta etxTfp, tSou eapiep epobcotop upioop* Kara TO dYa0op ep oc|)0aApioTcr uptoop njotwaaTe AuTp. ot 5e AaSopTetr Top popiop oDpKtcap auTOUd ptH^ept 6|HYHaaa0at eTt touct Aoyoua TOUTOUcr. Kat eScoKap auToTcr c^jayeTp Kat ooteTp , Kat e^eSaAap au-
"Icr. KQi 6 6e. (c add ToO)''laK. ] a oKHKoapep | TSopep cum bc , . a eT6. | znpda auTOua cum abc Vatfc . . E om | H/\0aTe cum bc . . A H/\0eTe | eOaYY6Aic'acr0. HpTp cum ABE (add tq euaYY^Aa TaOra) Vatt . . c om npTp | A H\0aTe cum BC (sed habet eiaeA0aT6 pro h hA0.) , . e h HA0eTe ..ah | oi 6d AeYOUffip" euxAp (c male add eA0aTe) 6o0p. tco 0ecp cum ce, item Vatt . . b haec male praetermittit, item A, item plures Latini. Item cf Coptum. | AeYOuaip . . b add tudiAtp I oi ujpeaB. k. oi dpx* k. oi Aeu. oap. out. cum b Vatt . . cae oi''lou5aTot TOp. auT. (ae om tup. out.) | ei (b om) euxAp HA0aTe (e -0eTe?) 6. t. 0e, eicr ti oup H 4>Auap. auTH (pro eio usque auTH b habet UJpdcr THp (jjAuapiap TOUTHp) - loapTOcr (b om) t. Aa. cum be Vatt . . c etcr ti oup A cJjA. quth Ap e(|)A. duj. roapT. T. Aaou . . a ti oup ujapeYepecrde e(|)’ Apau kqi KHpu?ai h euxAp droo- 6oupai TCO 0ecp (videntur bis proprio modo confirmata repeti ea quae supra leguntur eiff toOto HA0aTe etc) ; ei oup eia euxAp HA0eTe, ti (jjAuapeTje droe- papTi tou Aaou; ] Acygi cbip- (A'^at^ ut supra Eneas) iep. (cum b Vatt; c om) k. " \6a.(J (ita B, c''A6d6, Vatt Addas, Copt Aldas) 5i6. k. "AxYct^ocr (b^AyY^oo"- Vatt ut supra Egias et Legias-, Copt Ogias; c Haalaa) cop. t. dpxio. k. (c add topocr Toua) iep, k. Aeu. cum bc Vatt . . a Aey^i cjoipeecr inpoa’ touct dpxiepeTcr . . E AeYOUCTip oi dp6peo', similiterque Fabr etc | ei oi - Kat (c add op) Idopiep (b om K. T6.) dpiapT. eoTip, iSou (post t6ou e hiat) ec7[i6p epcbco. upi. Kara (c om dpiapTia usciue koto) to oy. ep dcj^d. upi. tooihct. ApiTp (c ep 6(|)0. A(aa)p etiooo- ptep) cum b(e)(c), item si verha isfa guae locuti sumus, vidimus et audivimus, pec- catum est (Vat'* sunt), ecce sumus in conspectu vestro; secundum quod honum est in oculis vestris facite nobis Vatt, nec fere aliter Ven . . A ei touc Aoyouct ouct eAaAHoaptep c|)AuapIai eialp, i5ou epdbtotop Apidop koto to dpecTTop upiTp OTOiHcraTe . . Fabr (similiterque Bins Cors) si verba quae audivimus ah lesu et quod vidimus eum ascendentem in caelum taceamus , peccatum Tiabebimus. \ e^HYH- CTaa0ai cum bc . . a 6iHYHCTaa0. | cti . . a om | Kat eScoKap cum a Vatt Ven . . BC eSooK. 6e | Kai e^eSoAap (ita b; -Aop c) - Se^ooKOTeu (ita b, c 6(xio-apTea) - pieT auTobp (ita b Vatt Ven ; c om) Kai dcoeKaTeaTHcrap (ita b, qui perduxerunt
262
ACTA PILATI. A. XIV.
Toucr e^co thct DJoAeoocr, bebcoKOTecr auroTcr Kai apyup'd Kai ap5pacr rpeTcr |J6T auT&p, Kai aureKaTecrTHcrap auTOua eooa thct TaAiAaiaa. Kai eoJopeuGnaap ep etpHjjH.
® HopeuGepTcop 6^ reap dp6pd6p eKeipoip ep th F aAiAafo. aup- H^Snaap oi dpyiepeTa Kai oi dp^iaupaycoyoi Kai oT ujpeafiuTepoi ep TH (TupaycoyH, diuoKAeicrapTecr THp ujuAnp, Kai eKoaerropTO Kooue- Top pieyap AeyopTeo" on toOto yeyopep to awpieTop ep Tcp^lcrpaHA; 6 6e"'Appacr Kai )<aTd4)aa eTooop- ti OopufieTaOe, ti KAaieTe; h oOk oi6aTe OTi oi pia0HTai auTOu 66ooKap ypuai'op iKapop ToTa (|)pou- poicr Tou TacJ)ou Kai e5i6a|ap auToocr eloreTp 6ti dyyeAoa KaTaSda dcoeKuAicre Top AiOop dojo thu Gupaa tou pipHpieiou; oi 6e lepeTcr Kai 01 ujpeaSuTepoi eTcuop* earco 6ti eKAe\|/ap oi pia0HTai auTou TO o-d)pia- H ^|/uxH §6 c0d)a eianAGep eiu to croopia, Kai 6iaTpi/3ei ep TH TaAiAaia; oT 6e pin Supdpiepoi mpocr TauTa dcnoKpi0Hpai pioAicr cuoTe eiooop’ ouk e^ecTTip npiTp aKpoSucTOKT uuicrTeucrai.
Vatt, lit perducerent Ven; c toO duJOKaTaaTHpai) auTOucr ecocr thct TaAiV (ita B, usque [in] Galilaeam Vatt Ven; c eia THp TaAiAalap) cum bc Vatt Ven (libere Fabr etc) . . a Kai eKSaAopTea auTOua e^oo thc TuoAecoa dcxreAuaap, 66pTeo- auTOicr kqi dp6pa(T TpeTa roare 6iac7doc7ai auTOua ecoa thc TaAiAaiaa. i KQI eTOopeuGHo-ap ep eipdpH (c om ep eTp.) cum bc Vatt Copt . . a Ven (item Fabr etc) om
3. nopeuOepTOop 6e t. d. ck. ep th TaAiA. (e, t, F. ex bc Vatt; a om) aupHxGnaap oi dpxiep. kqi oi (kqi oi ex bc; a om) dpxic. k, oi (koi oi ex bc; a om) cupeerd. ep th cjupayoDY- dtooKAeio'. THp njuAnp (codex ncroAip) Kai eKOUJT, KOiD. pey. AeyopTeo- cum a . . b Kai TOopeuGeproop Tobp dp6pc5bp CKeipoop ep th FaAiAaia, cupfiouAiop ujoiHirapTeo' (corrige enjoiHoap?) oi^lou6aToi inpocr eauTouff, oi dpxmupdyooyoi Kai oi lepeTa Kai oiAeulTai, eicTHp crupaycoyAp AeyopTeo , . c oup^ouAiop de njoiAoapTeo oi "lou6aToi oi ujpoo eauTouo, OTopeuGepToop roip dp6pcx)p ep th FaAiAaia, dnaeoxeiAap auTouo oi dpxiepeTo Kai oi dpxioupayooyoi Kai oi AeulTai eio THp oupa^ ooyAp Kai ckotot. kohj. pey. Aeyopxeo - - Vatt Tunc consilium fecerunt ludaei inter se, cum ascenderent illi in Galilaeam, et clauserunt archisynagogae synagogas, et irati sunt ira magna [furore magno dicentes] . . Fabr etc congregati ergo sunt omnes ludaei et fecerunt inter se magnam lamentationem dicentes | oxi (oxi pro xi oxi) xouxo yeyopep xd onp. ep T. lop. cum Bj item Quid hoe signuni contigit {factum est) in Isr. {lerusalem] ^ at® Ven Fabr etc . . ac xi xoOxo xo onpeiop, (a add xi xd Geapa) o yeyopep ep xcp lop. (a addit yepopepao ydp etdop aTuapxeo tooAAdo euepyeoiao auxou) I 6 6e App. k. Kaiacj). eTnjop cum a (Fabr etc) . . bc Vatt Aeyouoip (b Aeyei) App. k. Kaidcj). | xi GopuSeToGe - dKpoduoxoio cum a . . bc vero sic: xi TuepiAuTuoo (b add eoxip) A vj/uxA upoop; xoTo oxpaxidbxaio exopep TOioxeO- oai d'xi dyyeAoo (b add Kupiou) koxcSh e^ (b ck xoO) oupapoO Kai anjCKuAioep xop AiGop CK (b diuo) XHO Gupao xoO ppnpeiou; (hue usque satis consentiunt
ACTA PILATI. A. XV.
263
Caput XV.
’ "ApecTTH be 6 NiKoSn^joa kqi ecTH 6[jnTpO(T0e[j tou crupe- 6piou XeyoDiJ • op0ooa AaAeTTe. ouk aypoeTTe, Aaocr Kupiou, touct ap6pacr touct KaTeA06pTacr dojo thct F aAiAatacr, oti auTO\ (|)ofiou- piepoi Top 0e6p eiaip Ka\ dpSpecr euojopiacr, (jicroupTea arAeope'jtap, dpSpea etpHpHCT’ Ka\ auTOt e^nyHcrapTO piexa opKou oti GT6api6p
Vatt Yen ; Fabr etc oiu Ti luepiA. A \|/. '^pO ^ai ujapTecr (Thilo coniecit njdpTOoa) o'! (ita B; c Kai oti oi; fortasse Kai ydp oi corrigendum est. Vatt Non ifa est, ssd quia [Vat'’ om] discipuli; Yen Bed quia [etiam Graece ferri potest dA.A’ oti] disc.; Fabr aliique Forsitan haec disciqmli eius dixerunt eis et dederunt etc) pa0H- Tai auToO 66ooKap xpuciiop iKapdp qOtoTct (b toTct CTpaTidoTaia) kqi eAaSop (b eAaSap) to coopa toO^Ihoou. kq! auToi (c add oi pa0HTai) e6!6a|ap aO- Toucr (c Toua THpoOpTacr Top Tdcjjop) TauTa etineTp, oti eTnjaT€‘ (c om) ayy^- Aocr KupIou KaTaBcta (b KaTeSu kqi) dmeKuAicrep Top Al0op dmd thc 0upaa TOU ppnpeiou. h ouk oT6aTe oti ouk e^dp dKpofiucrTop TOioTeucai ti cuoTe (ita B; c OTI OUK ei cop dKpoSuaTop TUicreueTai to pApa); ti 6e (ita c; B om; VaV nam ut scHis acceperunt, Yen scientes quia hi) oti kui coap’ Apoop eAaSop (b eAa- fiap) iKupdp xpuclop (bxP- iKop.) kqi Ka0dDa e5i6d|apep auTouc outooct (c add Kai) eTmap; Cum istis posterioribus inprimis conveniunt Ven et Vat’’; multo brevier est Vat^; satis libere reddit Fabr cum similibus. Vide Coptum.
Coptus XIV, 3. sic : Cum hi in O-alilaeam ahihant, ludaei inter se convenerunt summopere conquerentes et dicentes: Quid est hoc signum quod ohvenit Israelii Annas et Caiphas dixerunt: Cur animus vester ita angiturl Foterimusne nosjidem adhihere militibus narrantibus angelum dei descendisse de caelo, revolvisse lapidem ab ore speluncael Fotius eius discipuli magnam pecuniae vim dederunt militibus, abstulerunt corp/us lesu atque illos ita edocuerunt : Dicite angelum dei descendisse, revolvisse lapidem a monumento. An nescitis jidem non esse adhibendam incircum- ciso ulla in re? Frqfecto acceperunt etiam a nobis multum aurum, et quemadmodum nos eis diximus, ita se gesserunt.
XV, 1. “ApecTH 66 6 1 Jik. cum ac Ven Fabr etc . . B om 66 6 | epnjpoa0. T. crup66p. cum AC . . b Copt ep pecrcp tou aupe6p., Vatt in medio eorum, Ven in medio concilio, Fabr aliique om | Aeyoop cum A Copt, b kq! eTmep . . c om (Latt et ait, et dixit, dixit) \ AaAeTTe cum a Copt, item loquimini Fabr Bins Cors . . bc elmaTe, Vatt Ven dixistis ] Aaocr KUp. cum bc . . A d6eAc[)oi . . Latt et Copt om ( TOUCT dp6pacr (ita etiam Vatt Ven Fabr etc) . . a om ] KaTeA06pTaa cum b Vatt Ven . . AC eA06pTaa | oti auToi cjioS. t. 0. eicrip c. bc (Vatt et ipsi etc) . . A oti dp0poorool eicTi cjiod. t. 0. | Kai dp6p. eumopiacr (cod. -peiacr) cum c . . b (omisso Kai) dp6p. euTOopoi (idem reddi videtur a Veneto interprete viri iusti) . . A om | pier. TOAeop. cum ab . . c pia. Kai noAeop. | dp6p. eipApHcr cum B Ven {viri pads) . . c dp6p. eipHpiKo! (Vatt viri pacifici) . , A ciyaTUOopTecr dAH0eiap. Hunc locum sic exhibet Fabr cum similibus: Becte loquimini, filii Israel. Vos audistis omnia quae locuti sunt tres illi viri iur antes in lege domini. Vatt Becte dixistis. Nimquid et viri descendentes a Galilaea, et ipsi timentes deum suum , sunt viri mendacium
264
ACTA PILATI. A. XV.
Top ''Ih(Jou(j eicr to opocr to Ma[j(A)( |jeTd Toop pia0HToo[j auToO^ Kai OTi e6f6aaKeiJ oaa HKoucraTe ujap’ auToop , kqi 6ti eTSapiep auTop dpaAH(|)0epTa eia Top oupapop. kqi ou6eia HpcoTHcrep auToucr TO zuofcp a)(HpaTi dp6AHc|)0H. Kai Ka0dbcr eSiSacrKep Apidcr to Trap dyfrap ypa(|)oop SiSAi'op, oti Kai ’’HAiaa dpeAHc|)0H etcr Top oupapop, Kai “GAiaaaTocr e4)rapHa6p (|)rapH pieydAn, Kai eppi^/ep HAiacr THp pnAcoTHp auTou eoadpra tou ''GAicraaiou, Kai eppi^/ep "’GAicrcraTocr THp pHAooTHp auTOU eractpra toO ''lop5dpou , Kai erae-
dicentes (Vat^ mendaces)! Ven Recte dixistis. Idumqidd ei illi viri iusti, qui de- scenderunt de Galilaea, non sunt timentes dominum, viri pads, mendadum odientesi I kq! auTo! cum bc Vatt {et ipsi) . . a outoi youp | a e^nyHcrapTO peTa (ita b; c peT’) opKOU cum bc Vatt Ven . . A pe0’ (sic) opKOu e^HynaapTO | eT6apep (b 15ap.) cum bc . . a £l5op6p | eicr to op, to MapiAy cum a . . c elcr to op. Mop(|)H, I eicr t. op. Trap eAaicop, b KaOnpepop eiui to opoa to KaAoupepop MapfiHX, Copt sedentem supra montem Mahrech . . Vatt Ven in monte Manlre (Mamlre) sedentem \ pcTa t. pa0. auToO cum ab Vatt Fabr etc . , c peT. Tcbp 5cb5eKa (Ven XI, item i et Copt) pa0. out. | Kai oti (cod. 6t6, vide infra Vatt) e5i5acrK. Sera HKOucraTe reap’ auTcSp (respicitur li. 1. ad XIV, 1.), Kai oti eT6a- pep - oupapop cum b (Copt), item Vatt et quia doceiat eos audientibus nobis, et quia (Vat'’ vidisse lesum - et docentem eos, se ipsum audientibus, et se vidisse etc), item Ven et docebat eos, et qualiter viderunt etc . . c omissis reliquis sic ; a hkou- uapep cuap auTop (sic), koi oti eiSapep - oupapop . . a Kai peTaSdpxa eicr to opocr Tcxip (sAaicBp Kai dpa\Hc|)0epTa e. t. oup. . . Fabr totum locum sic habet: Vidimus lesum loquentem cum disdpulis suis super montem obliveti, et vidimus eum ascendentem in caelum. | Kai (ita a; b Kai oti, c cti 6e oti, Vat® quod) ou5. wp, OUT. TO (ita c; B tc6; a om) rooiep (a add Tponrop h nroicp) cryAp. dpeAHc|)0H • . Vat® q^lod nullus interrogavit eos antequam assumptus est in caelum . . Ven Fabr om 1 Kai ydp Ka0cba e6!6. Apdo- to (cod. om) Toop dy. ypacj). fiifiA. (cod. add GKpaTei, quod cum seqq. coniunctum aptum sensum praebet; est enim fereyboMci obtinebat: sed apparet id additum esse ad explicandum anacoluthon, quod est in hoc loco. Similis ratio est loci Rom. 3, 8.) oti Kai (Kai confirmant etiam e Vat®)’'HAiaCT (cod. praem 6 SiKaiocr, item Fabr beatus, Vatt sanctus; sed id igno¬ rant ACE Ven) dp. eicr t. oup. cum b . . c Kai ydp Kadcba SiSdcTKei to dyiop SiSAiop OTI eia HAiacr - oup. . . e post lacunam rursus incipit a verbis Apoop [Apder ?] TO dnroKpucjjop fii^Aiop oti Kai' HAiacr - oup. . , a Kai ydp' HAiacr dpe- Ahc{)0h reliquis omnibus omissis . . Vatt et sicut docet nos scriptura sacri libri, quia ei sanctus (Vat’’ scriptura sacra, sanctus) Elias assumptus est in caelum . . Ven nonne legistis in scripturis sanctis, Helias assumptus est . . Fabr et docet nos scriptura quod beatus Elias propheta assumtus est \ ecJ)dbpHcrep cficop. pey. cum AC . . B efioHcrep cj). p., item e eSoHcre | Kai epp.' HAiacr - ciurdpoo t. 'lopS. cum B Vatt Ven (Fabr plane om) ; item A omissis' HAiaff usque Kai eppuj/ep ' GAict- uaToa . . c corrupte Kai cppi\|/6p ti' p pnAcoTHp enrdpeo auTOu''GAio’craiou Kai e0HKep THp pnAcDTHp auToO eurdpoo t. "lopd, . . e Kai eAaSep ” GAiaaaToa THp pnAooTHp ToO HAiou Kai eppn|/ep auTHp citodpoo T.''lop5. Cf. BaaiA. 6' 2, 13 sqq.
ACTA PILATI. A. XV.
265
pacrejj Kai wAOep elc “lepixob. Kai uojHpTHcrap auTcS Ta TeKpa Tcop OTpo(|)HTOop Kai eToaap’ ^GAicrcraTe, aroO o Kupiocr crou HAiacr; Kai etorep oTi apeAH^jOH eicr Top oupapop. Kai eTcnapcupocr GAicrcraTop’ piH mpeupia Hpoaaaep auTop Kai eppi^vj/ep ec^’ ep Tcop opeoip; aAAa AdSoopiep Toucr ujaTSacT Apioop pie0’ eauToop Kai ^HTHcroopiep auTop. Kai ecneicrap Top ^GAicrcraTop , Kai doanAOep pi6T auTCXip. Kai ez,{\- THcrap auTop TpeTa Apiepacr Kai ou)( eupop auTop, Kai eypoDcrap oti dpeAHc|)0H. Kai pup oKOUcraTe piou, Kai duJoaTeiAoopiep ep nrapTi opiop "lo-paHA Kai TSoopiep piHUJOOcr doao oopeupiaToa dpeAH4'0H 6 XpiaToa Kai pepiooTai ep epi Toop opea)p. Kai npecrep mdcrip o AoYocr OUTOO-. Kai anjecTTeiAap ep oaapTi opiop “IcrpaHA, Kai e^HTH- crap Top "iHo-oOp , Kai oux eupop auTop* eupop 6e Top "IoocthcI) eta - Apipia0aiap, Kai ouSeicr eToApiHcrep KpaTHaai auTop.
1 enjepacj-ep . . E add Top ■'lop6dpHp ] tq TCKpa . . a oi utoi | a eTtnop ] "G\icr- craTe: ita A; b tnpoa " GAiacaie', E TCp "GAicrcraicp, Vatt Yen ad Elisaeum \ TOoO cum BE . .-AC Latt add euTip | e om 6 Kup. crou | a om oti | a cbcr eicr Top oupapop I A eTuaop | pA zupeupa . . e pHTi dpa to ujp. | Hpur. (b dpApiu.) auTop cum AB Vatt Yen . . ce Fabr auT. Apro. [ c om Kai eppnj/. | e4>’ ep (c ep ep!) TOop opeoop cum a(c) Vatt Ven . . be etncipoo Toop (b om) opecnp, Fabr in mon- tilus Israel | dA\d (e Vat'^ add paAAop) - - pe0’ eauTCop (ita b, ce Apcop) - - OTjeicrap (ita bc Latt; e aupeineCTap) Top-GAicra. (e Tc6''GAiaaa!qp)]^K. dronAO. p. auT. (haec habent CE Vatt Ven Fabr, sect om b) cum bce Latt . . A omnia om I Kai e?HTH<Tap cum bc Vatt Ven . . a e5HT. 6e | auTop cum ab Vatt Ven . . c om I Tp. Ap. (b Ap. Tp.) cum bc Fabr . . A Vatt Ven Tp. Ap. Kai TpeTcr puKTao | B Hupap I A om auTop | oti dpeAH<^0H cum ac . • C (Vatt Ven) oti dAH0coa dp.
I Kai pup . . A pup oup I dnjooreiAoopep (ex C; b droooTeAAopep , e dnjooTe!- AaT6, Vatt Ven miUamxis') ep mapTi opiop (sic b, e totefco) "Icrp, Kai T6copep (k. i'5. cum B Vatt Ven; E om) pA luoocr - 6 XpioT. (Ven lesus Christus, Vatt lesus) K. pepiTOTai (ita b Vatt Ven, E eppi\|/ep) ep (e ecj) ) - opiop lop. cum be Vatt Ven (similiter etiam Fabr etc) . . a Kai auJOUTeiAaTe eicr map opiop (sic) Icrp. Kai ^HTHcraTe auTop . . c Kai anJocTTelAoopep enn nrapTa Ta cipea Icrp. ^HTHcrai auTop I Kai e^HTHoap t.'Ihct. (pro his E toO ^HTHcrai auTop, item Vatt Ven) K. oux eupop (b Hupap) auTop (b om) cum bce, item Latt . . a Kai touto TOOiAaapTea oux eupop Top" IncroOp | eupop (b Hupap) 6e t. I. eia Xpipa0a!ap (b -0!ap, c 0e!ap. Vatt Ven ah Arimathia) - Kp. auTop . . A eupoprecr 6e Top "looaAc}) ouK eToApiHoap Kp. auT.
Coptus capitis XV. partem 1. sic praebet: Postquam protulerunt hos sermo- nes , surrexit Nicodemus in medio synedrii dicens: Eecte loquimini. Non ignoratis homines qui a Galilaea venerunt esse viros timentes deum et odio hahentes mercatu- ram et avaritiam (quae si ita Coptus vertit, eum non satis intellexisse Graeca apparet) simulqiie homines pacijicos. Ipsi magno interposito iureiurando nobis haeo reiulerunt: Nos vidimus sedentern supra montem Malrech cum undecim suis disci-
266
ACTA PILATI. A. XV.
2 Xat a[jHYYe''^ctH ■^oTa ujpeaSuTepoicr kqi ToTa lepeuaip kqi toTct AeuiTQia 6ti (xrepinAOopiep ep oaapTt opiop ''IcrpaHA, Kai oux eupopiep T6p''lHaoup* Top 6e "loocrHcj) eupopiep eicr "ApipiaOatap. aKoucapTecr be ujepi tou looaH(|) e^apHaap Kai eSooKap So^ap tco 0600 IcrpaHA. Kai crupSouAiop tnoiHcrapTGcr oi apYicrupciYCOYOi Kai 01 lepeTo- Kai ot AeuTrai ojofcp rponjco aupTuxoocnp tco "IcocthcJ), e'Aa- fiop Topiop Y^^pTou Kai eYpo-rj/ap tco ''loocrHcj) T(a66.
GipnpH aot. oTSapiep oti HpidpTopiep eicr Top Geop Kai eia ere,
ptilis atque eos docentem ea quae audisUs: vidimus eum assiimi in caelum. (Hoc loco propter opoiOTeAeuxop nonnihil excidit.) Utiam Misaeus clamavit , suam meloten iecit in lordanem, transfretavit, ivit Jlierichunlem, atque jilii prophetarum in eius occursum exeuntes dixerunt ei; JElisaee, uli est dominus iuus Heliasl Hie respondit : Assumfus est in caelum. Rursus dixerunt Hlisaeo : He forsan spiritus eum rapuerit et supra montem aliquem posuerlt ^ eamus ^ socios nohis adlungamus iuvenes nostros et quaeramus eum. Morem gessit Rlisaeus, ivit cum eis. Per ires dies eum quaesiverunt nec invenerunt. Tunc cognoverimt eum fuisse assumtum. Hunc vero auscultate mihi etiam vos. In omnes montes Israelis mittite qui videant nmn spiritus tulerit lesum eum\_que'] coniecerit in aliquem montem. Hie sermo omnibus placuit. M-iserunt in omnes montes Israelis qui conquirerent lesum; neque tamen inventus est. Sed invenerunt losepfi in urbe Arimathaeae ; at nemo eorum ausus est comprehendere eum.
2. Kai dpHYYeiAap (ita b, item a; e dtnHYY.: c dpapcYKap) - k. toTc (b om) AcuiTaic cum bce \att . . A uiuo(TTp6‘v|/apT€0' do apHYY^^Aap toTo" dp^i" aupaYCOYOia AeYopTecr . . Ven annunciaverunt autem ludaeis, Fabr et reversi dixerunt | oti {quia Vatt Ven; A om) tnepmAdopep (b -H\6aaip, item Vatt) ep m. opicp (ita b, a luap opiop, c e. nr. opei)Ho-p. k. oux (b oOk, item c et h. 1. et alibi ut videtur) eupopep (b Hupap, item Vatt) -Hooa. eupopep (b Hopap, non Vatt) eio- "ApipaGaiap (b -biap, c -eeiap; a ep^Apipabala et addit solus kqi ec|}o6H6Hpep KpaxHcrai auTop) | aKOuuapT. 6e (ita ace Vatt Ven ; B Kai dKOuu.) nr. T. loocr. (e add koi) exapHcrap Kai e6coKap - Icrp, (a om terp.; e om Kai 56. usque Icrp.) | Kai nupS. (a crupfi. 6e) nroiHcrapTen . . e Kai AaSopTen crupS. | oi dpxicr. K. 01 lep. k. oi AeuTn. cum b Vatt Ven . . ac ol dpxiepeTa Kai ol nrpeerSu- Tcpoi (c AeulTai) . . e om usque tcoHoocthc}) | c tcS nrotep Tp. nupT. TopHooffHcf)
I eAaSop Top. xapTOu (e eA. X^PTHp) Kai eYpa^^/ap . . b AafiopTea 6e Top. x- CYpa\|/ap I Tcp IoocthcJ) Ta66 (\ at^ ad loseph ; Fabr ad losepli dicentes') . . A auTcp, B auTcp AcYopyen
Coptus , 2. usque Ten IcDCJHcjr Ta6e sic reddidit; Hinc miserunt qui nuntiarent senioribiis , sacerdotibus et levitis dicentes ; Perlustravimus omnes mon¬ ies Israelis, non invenimus lesum, sed invenimus losephum Arimathaeae. Ut audie- runt haec de losepho, dederunt gloriam deo Israelis, et archisynagogi eorumque turba universa consilium habuerunt qua rations in conspectum losephi venirent. Placuit eis sumere chartam eique ita scribere.
GipHpH aoi cum ae . . bc add Kai nrdpxa ocra (b add eTdapep, sed post croi deest oT6apep) noi, item Ven et omnia quae sunt tua, Vatt Fabr et omnibus
ACTA PILATI. A. XV.
267
Kai Hu|d|ie0a tc» 0ec» "IcrpawA KaTaiidocrai ere 6A0eT[j mpocr roucr rnaTepacr aou Kai Djpocr Ta T6K[ja crou, 6ti eAuuJH0Hpiep diuapTecr’ dpot^apTecT ydp THp Oupap ou)( eupopiep ere. Ka\ oTSapiep oti Sou- Anp KOKHp 6fiouA6uadpiG0a KaTO. aou, dAAd 6 Kupioa dpTeAdSexo aou, Kai auToa o Kupioa 6ieaKe§aa6p xAp fiouAnp Hpirop THp Kara aou, Tipiie uodTep "looaHcj).
^ Kai e^eAe^apTO duoo nrapToa ^lapawA enjTa dpSpaa c|)iAoua Tou ^iooaH(|), oua Kai auToa o ^looaH(|i eypdbpi^ep, Kai Aeyouaip auToTa oi dpyiaupdycoyoi Kai oi lepeTa Kai oi AeuTTar SAeojere* el 66^dpi6poa THp eojiaToAHp Apioip dpaypep, oYSaTe oti pie6’ upirap
quae (Fabr qui) tua (Fabr tecum) sunt | oT5ap6p . . b ei6ap.6p, sed vide ante | Kai Hu^dpieOa tc5 0ec3''lo'p. KaTa^iobaai ere e\6eTp (cod. om ce eA0.) inp. t. TOQT. aou K. nrp. tq TeKpa aou cum b . . c dAAd eu^dpepoa tcq 0ec5 KaTa|ico- aop eA0eTp tup. t. tuoT. aou kqi TeKpa . . A Fabr KaTa|Iooaop oup eA0eTp tup. T. tuaT. aou, TeKpop (Fabr pro TeKpop habet et JiUos tuos) . . E Kai eu^apepoa au Top 0e6p, eaooae ae' KaTa^iooaop oup eA0. tup. t. tuaT. aou Kai Ta aa TeKpa . . Vatt sed tu deprecatus es deum Israel et liber avit te de manihus nostris. Ht nunc dignare venire ad patres tuos et adfilios tuos (Vat^ ad patres tuos etfratres). Simi¬ liter Yen, sed om M nunc etc \ oti eAutUH0Hpep dtuapTea' dpoi^apTea ydp THp 0up. (ianuam) ou)( (cod. ouk) eupopep ae cum c, item Vatt . . b oti etui0u- poupep ae tudpTea i5eTp’ oti dpoi^apTea Taa 0upaa ouk Hupapep ae . . e oti eAituo0upHaapep dpoi^apTea Taa 0upaa Kai pA eupopTea ae . . Fabr etc qui admirati sumus de assumptione tua . . A plane om | Kai oi5apep cum CE . . Fabr etc scimus, Ven scimus quidem, Vatt novimus . . A ApeTa yap oiSapep . . b oi6. be 1 fiouAnp KaKwp (a KaK. d.) . . b douA. tuopHpdp ] dAAa (a dAA’) 6 Kup. dpTeA, aou cum abc . . e d. 6 0e6a etueAdSevd aou | Kai auToa 6 Kup. (ita b, item et ipse dominus Fabr etc; c om 6 Kup.) 6ieaK. t. B. Ap. THp k. aou (b ae) cum BC (etE?) Fabr etc . . A Kai 6ieaKe6. vAp tuopnpdp Kavd aoG TauTHp douAnp | Tipie tuoTep " iooaAcjr (b add Kai Tipie tuapToa toO Aaou) . . Fabr Bins Cors Pax tibi domine loseph honorabilis ab omniplebe, \a,tt Pt nunc honorandus es , pater Joseph, ab omni populo . . A plane om
Pergit Coptus : Pax tibi et omnibus qui tecum sunt. Fatemur nos peccasse in deum eis quaefecimus tibi. Ora itaque deum, nitere ut venias ad patres tuos etjilios tuos; nos enim poenitet eorum quae fecimus tibi. Aperuimus ostium, te non inve- nimus. Fatemur iniquum fuisse consilium quod cepimus in te. Feus dissipavit con¬ silium nostrum quod cepimus in te, pater noster losephe, in universe populo colende.
3. "lapanA . . b praem tou AaoO [ (jjiAoua tou ^looaAcj) (cum E Vatt Ven, item AC cjjiAoOpTaa Top-looa., b c})iAoua auTOu) oua k. out. o'looaAcj) (cum cb Vatt Ven; ae om) eypdbpi^ep (cum b, item noverat amicos suos [esse] Vatt Ven; AE Aydtua, c Aiap ecfjiAei ; Fabr etc om) [ Kai Aey. auToTa (b om) oi dpxic. k- oi lep. K. oi Aeu. (b om k. oi Aeu. sed addit h. 1. tupoaTOua dpfipaa) cum c Vatt; item B . . A K. Aey. auToia oi dpxiepeTa . . e Fabr Ven k. Aey. tupoa auTOucr (Ven om tup. auT.) | SAetueTe (ita E Vatt, c Ven om ; sed babent etiam ab)‘ ei
268
ACTA PILATI. A. XV.
eAeucreTai ojpocr H[ja(T' ef 5e piA apaYpcp, oTSare oti KeKaKcoxai ujpocT Apiacr, kqi dcrujao-d[j6poi auTop ep eipApn 6ixncrTpd(|)HTe oapocr Hpida. Kai euAoYHcrapTecr touct d'pSpacr dujeAucrap auTOUcr. kqi HA0op 01 dpSpecr arpoa "loocrHcf), kqi ojpoo-eKupHaap auTop Kat e?ooap TOpo^o- auTop* eipHpH 0-01. Kai etooGp- eipApn OpiTp kqi ajapTi tco Aacp "lo-paHA. oi Se emeSooKap auTop to fiifiAiop thct eorio-ToAHo-.
Kat 66-^dpiepoo- o "Icoo-hc|) dpeYpoo Kai nreptecoTu^aTO xAp ecnto-ToAHp, Kat euAoYHcrep Top 0e6p Kai eTocrep * guAoyhtoct Kuptoa o 066o-, ocr
eAuTpooaaTo Top IcrpaHA dujo toO piH eK)(e6tp auTOuc atpa d0cpop • Kai euAoYHTOcr o Kuptotr, ocr e^aroeo-TetAep Top d'YYeAop auTOU Kai ecTKGcoacrep pte ucoo Tatr ojTepuYcicr auTou. Kai (]orap60HKep auToTcr TpauTG^ap, Kat 6cj)aYop Kat eujtop, Kai eKoiptH0HO'ap GKeT.
6ej. - - ot^aTe - ei 6e pA dpaypro (ita e Vatt, item si autem siosceperit et non legerit Ven; c eap 6e 6e2apepoc7 THp enjtaToAAp Hpcop pA dpaypcp) - - enj!- (JTpdcjjHTe (ita E, item^A, cf. etiam b; c dtaoaTpdcjjHTe) tup. Ap. cum eg Vatt Ven . . B fiAetne-re pHinooo- ^e^dpepoor xAp eroiaToAHp Apdop pA dpaypcp auTHp- or6aT6 ydp OTt KeKaKOorai Tnpd<7 Apdcr- kqi dcnxraadpepot auTop ep eipApH eroiaTpev}/aTe^Tnp. Apda . . a &\exnere- edp ydp 6e?dpepoo- t. ecuiffT. dpaypcp, yipcbuKeTe oti eyei ti lupdcr Apda eiiueTp, Kai daiDacjdpepoi out. ep Gip. euji(7Tpdcf)HTe rap. Ap. | k. euAoy. touct dp6p. draeAucrap outouct (e add ep eipHpH) cum BE . . AO K. euA, auTOucr draeAuCTap, item Vatt | Kai HA0op (b HA6ap) OI dp6p. tup.^’lroCT. cum bce . . a ot 6e hAG. rap, '‘Icoct. Praeterea cum A Vatt Ven Copt add ep"Apipa0a!a (item e eiCT^ApipaGaiap); nihil add BC Fabr etc I K. rupoCTeK. auTop (b auTcp) cum abe . . c om auTop | Kai etra. rap. auTop cum BE . . c Vatt Ven om rap. auTop . . a plane om | eipApH croi cum e . . a om . . BC add KOI tadpTa dcra (b add ep) croi, item Vatt et omnibus quae tua sunt, Ven et omnia quae hales | Kai efraep (b add^IooCTHcJ), Vatt eis Joseph) . . a Aeyet 6e rapoCT auToud | ruapTi tco Aaop (a oTKcp)^lCTp. cum c Vatt Ven, item a . . b om TCO Aacp | oi 6e erae6ooKap (ita a, c drae6., Y en porrexenmt, Vatt dederunt)
. . b Kai e5coKap | to difiA. thct eraiCTT. {tomum [lihelluni] epistolae) cum c Vat'"* Fabr etc . . ab (item E, in quo ante eraiCTToAAp litura est) Ven (Vat'^ epistolas) THp eraiCTToAHp | 6 (b om) " Ioocthc}) cum ceb Latt . . A om | dpeypoo k. raepieruT. {amplexatus est) THp etaiCTT. cum BC Vat® . . e Vat^ dpeypco auTHp . . a om j Kai (a om)^ euAoy. (b nuAoy.) t. 0e6p cum abc Vatt Ven . . e om | oct eAuTpdb- CTOTO - - eKxeeip outouct (ita b, ce om) aTp. dOcpop (e toGto [adde to] aTp. TO apaiTiop), K. euAoy. 6 (b om) Kupioc (Ven dominusdeus, Vatt Fabr deus) cum bc(e) Latt . . A om (ob opoioTeAeuTop) | e|araecnreiAep cum ab . , c draecrT. | Kai eCTKeroaiTep - - Kai raape0HKep (his Vatt Ven praem et osculatus est eos, item Fabr etc) auT. Tparoe^ap cum bce . . a Kai crKeradcracr pe urad toct roT. auToO roape0HKe poi Tpdrae;ap
XV, 3. Coptus his reddit : Ex universe populo Israelis elegerunt septem viros, qm ddigebant losephum et vicissim a losepho diligehantur , quibus archisynagogi et sacerdotes et levitae dixerunt ; Ad haec verba animum adhibete. Si losephics epistu-
ACTA PILATI. A, XV.
269
4 )<a\ op6picra|JT6a Hu^apTO- kqi eojecra-^ep "looaH^) THp opop auTou Kai eoTOpeuOH pieTo. Tobp ap5pa)p, kqi HAOop eicr THp ayfctp OJoAip "lepoucraAHp. Kal uooHpTHcrap maa b Aaoa tco ''looaAcI) Kai €Kpa^op’ etpHpH eicr66op aou. Kai etorep Djpocr zndpra Top Aaop* eipHpH upiTp, Kai KaTec^iiAHaep auTop njdcr 6 Aaoc. Kai Hu^apTO o Aaocr aup too ^looffHcJ), Kai e^iaTapTO euoi th Oecopia auTou. Kai uooeSe^aTO auTop NiKoSHpiocr eia Top oTKop auTOU Kai enroiHaep 6oxHp pieydAnp, Kai eKaAecrep "'Appap Kai )<aTd(|)ap Kai Toucr ujpeo'fiuTepouo’ Kai touct lepeTcr Kai touct AeuiTaa eicr Top oiKop auTOU. Kai euc^pdpGno-ap TpcoYopTecr Kai ooipopTecr aup too Iooo-hcI), Kai upipHaapTea eKacrToa eoJopeuOH eic Top o?Kop auTou* o be "loocTHcj) epieipep eicr Top o?Kop NiKoSnpiou.
lam a vohis exceioerit et legeril, scitote eum ad nos venturum esse. Sin vero earn exceperit sed non legeTit, cento cevtius est animo valde aegen. Q,uod si eveniat, salutate eum et nevertimini ad nos. iEt dimiserunt eos. Porro viri ah eis disce- dentes Arimathaeam se contulerunt ad losepTium , eum inviserunt et venerantes ei dixerunt: Pax tihi. Vicissim ipse dixit eis; Pax vohis et universo populo Israelis. Tradiderunt ei epistulam, Q,uam cum accepisset , amplexatus est et henedixit deum dicens: Benedictus dominus deus Israelis, qui eum servavit ne effunderet sanguinem innocentem; et henedictus dominus , qui mis it angelum suum suh alis suis me prote- gentem. Deinde amplexu ei osculo prosecutus est eos; mensam instruxit; manduca- verunt, hiberunt, dormierunt apud eum.
4. eroecrajep , . b eo-Tpoocep ] 6i0opeu0H cum abb . . c enjopeuero ] perd T, dp6pc5)p cum ABC • . E Latt peT* auTcSp | kqi H\6op (b H/\6ap, a H\0ep) eic THp dy. cno\. (ita AC; b t. tdoA. THp dylap)” lep. . . e nil nisi eicr lepou(ja\Hp| OnjHpTHcrap (e dtodpTHcrap) cum ce Vat^ . . ab unJHpTHcrep | todcr 6 Aa. Tcp ■'looo-. K. CKpa?. (c K. CKp. Tco'lcxia.) cum aec .. b auTop (sic) njdcr 6 Aa.'lcrpaHA K. OKpa^ap I elpnpH eicr66c)p aou cum c Copt . , a eipApn croi ep th eicr. crou, E eip. <701 . . B eipHpH H eioodoCT ctou, dpOpooine toG 0eoG . . Fabr Bins Cors Pax in (Cors om) introitum tuum (Cors Bins -itu tuo), pater loseph; \ att Ven non ex- primunt [ kqi (a 6 be) etin. nrpocr to. t. A. (e om TOp. to. t. A.) cum ab(e) . . c kqi "IcocrAci) HCTTOciaaTO TOapra Top Aadp Kai eTTOep | k. KaTecjjiAHcrep auTop (b om) TOQcr 6 Aaoa (b add Top "IooohcIj) cum bc Copt, item Fabr (qui alia plura omittit) et osculati sunt eum omnes . . A Kai KaTecJjiAHaep auTOua .. Vatt A en om | Kai HU^apTO (a -?aTo) 6 Aaoa aup tc5 " looaH(|) cum ace Vatt Ven (Fabr om una cum Kai e^iarapTO etc) . . b om ] ejiarapTO . . e ejearnaap j euri (c om) th 0. auTOu cum ace Vatt {in visione eius) . . B euri to (sic) 0ecDpeTp auTop, Ven aspi- dentes eum \ k. eTOoinaep 6ox. peydA. cum ace Vatt Ven Fabr . . B om pAppap K. Isai’dcJ). Kai cum ace Vatt Ven . . b om | Kai Toua (a om) lepeTa (Vatt Ven principes sacerdotum ; E om k. t. lep.) Kai TOua (a om) AeuiT. | eia t. oik. auTOu cum ace Vatt Ven . . B om | Kai eu(|)pdp0Haap (sic) cum be Vatt . . c Kai naap . . A om usque eia T. oTk. auTOU (videtur igitur ab altero eia t. oTk. aur. ad alterum transiluisse) ] rpcbyopTea cum CE . . b eaOioprea [ uppi'.aapTea . . e
270
ACTA PILATI. A. XV.
® Th 8e eajaupio|j, htict np oaapacrKeuH, opOpicrapTeo- oi dpxi- aupaycoYoi Kai oi lepeTa kqi oi AeuTrai eta Top otKop NikoSh^ou, uojHpTHcrep auToio- NiKoSHpiocr kqi etorep • eipHpH OjaTp. kqi eToaap • eipnpH aot Kai too loocrHcj), kqi urapTi tco oTkoo crou Kat ooapTi tco oiKop !oocrH(|). Ka> eiaOpeyKep auTouo- eicr Top o?Kop qutoO. kqi 6Ka06a6H amap to crupeSpiop, Kai ''looo-Hcj) OKaGiae pieaop "'Appa Kai l<Caiac|)a* Kai ouSeicr eToApiHcrep AaAHcrai auTcp pHpia. Kai eTo76pOoocrH4)- ti oti 6K6KAHKaTe pie; ^lapeuoump 6e TOO NiKoSOpicp AaAHaai mpocr Top "IoothcI). dpoi^acr be NikoShijoct to aTopia
add Top 0eop (Vatfc Ven lenedix. deum) | enJopeuOH (Vatt ivit) cum B . . c dca- HAOep, E e^HAOep | a ep th oikIq ^JlKo5Hpou
Sic Coptus XV, 4. Postero mane loseph suam asinam instravit et cum eis pro- fectus vend in sanctam civitatem Eierusalem. Universus Israel losepho ohviam occurrit damans: Pax adventui tuo. Vicissim losephus populo universo respondit: Pax vobis et populo universo. Pi populus universus amplexatus est losephum ad- mirans quemadmodum eum viderent. Nicodemus excepit eum in domum suam, paravit ei magnum convivium; imperavit ut Annas et Caiphas et preshyteri pari erga eum comitate uterentur atque in domum suam venirent. Venerunt , laetitiae indulserunf rnandueaverunt, liherunt cum losepho. Postea unusquisque reversus est in domum suam, losephus vero mansit apud Nicodemum.
5. Th 6e eroaupiop emu ae Latfc . . b Kai th eroaupiop . . c om usque dura sequitur Kai uTOHpTHoap \ htic np njapauKeuH cum e, item Vatt Fabr . . a htit euri perd THp roapauKeunp . . b Ven om [ 6p0piCTapTea- - - umHpTHuep cum BE . . A ropOpiaap - - Kai OmnpT. (Kai uronpT. etiam c, vide ante) | oi dpxiuup. (ita AE, item Vatt; B oi dpxiepeTa) Kai oi iepeTa (ita e Vatt; a k. oi ap6peo-, b om) K. oi AguTt. I auToTo (b auToucr) Mik65. cum ab . . c auT. 6 Nik. | Kai etio. eip. upTp cum abe Vatt . . c om | Kai eiinap (Vatt add ad eum) cum be Vatt c (vide quae paullo ante om) k. etro. lupdcr auTop oi dpxiffupdYOOYOi Kai oi iepeicj Kai oi AeuTTai . . a in his hand dubie vitiosus est; oinittit enim Kai eraoap uua cum eipnpH uoi, ita ut Kai TcpOoouHcj) cum eipHpn upTp coniungat; rursus Kai roapTi usqueOooadcj) omittit. | Kai mapTi tco oTkco aou cum be, item Vatt . . c om^ I eidHpeYKep (ita abe; c eba HpeYKap) auToucj . . b Vatt add Mik65huoo- J oiKop cum ABE Vatt . . c Kvmop | Kai OKaO. d'map (ita a; b mdp) - - Kai loouHcJ) (ita^B Vatt; a 6 66 Ocoa.) eKd0icre (ita A; b eKa0ea0H) peffop (ita a;
B eppeoqp) App. k. Ka. cum ab Vatt . . c Kai eKdOmap^Appao- k. Kaiacjiaa I CToApnaep {ausus est) cum ab Vatt . . c (et E?) Ven eroApa | AaAfiuai auToB (B AaA. auTO^p, e AaA. too OooaHcf), c auT. AaA., Vatt ora auTcp) pfipa (ita b Vatt; c TI pHpa,^A AoYOp) | Kai eiinep cum ab Vatt . . c eime be. Praeterea c Vatt add ropoa auToucr | Oooohc}) cum ab . , c oOooa. | c ti eoTip oti | eKeKAn- KaTe cum bc . . a KeKAHKaxe | 6iap6uouo-ip be cum ab, item {illi vero innueruni sed innuebant) Vatt Ven . . c Kai 6i6peuop, e Kai peuouai | Aa\Haai cum abe . ! c^ooerre AdAnaai | ropou Top "looa. cum be , , ac tcSOoocj. | dpoi^aa be (ita b Vatt Ven ; c Kai dpol^. 6) I4ik65. to cjTopa auroO (ita c Vatt Ven ; b om) eiioep
ACTA PILATI. A. XV.
271
auTou eT(xrG[j tco ^Ioo(th(|)' ojaTep, o?§aa oti o’? 6i5daKaAoi
Kai oT TepeTcr kqi of AeuTTai ^HToOaip ojapd aou piaGeTp pApia. Kai etooep "loocTHcl)* epooTHcraTe. Kaf AafiopTecr Top popiop "'Appaa Kai Kaid.c|)acr rapKicrap Top "toocrHcl) AeyopTecr' §6a So^ap too 06op "lapanA kqi 5ocr auTcp e^opioAoYHcrip. oti o "'Ayap opKicrOeicr coapa Tou ujpo^'HTOU "Ihctou ouk eooidopKHcrep , dAAd dpHYyeiAep auTop ujdpTa, Kai OUK ekpuil/'ep auTop pHpia* Kai cru oup pA Kpox^Hcr a(|) Apobp eoocr pApaToa. Kai eTojep loocrAcI) * ou Kpu\|/oo dc|>’ up&p pApa ep. Kai etiuap orpocr auTop* Auoth eAuoaAOHpep oti hthctoo to croopa Tou^lnaou Kai epeTuAi|acr auTO aipSopi KaOapa, Kai 60HKacr auTop ep ppApaTi. Kai 6id touto Ha(|)aAicrdpe0d ae ep olkop oojou 0upicr ouk Hp ep auTcp, Kai KAeTSacr Kai cr4)paYT5a(T eooe0HKapep eicr Tacr 0upacr, Kai ajapa(|)uAaKecr eTHpoup oojou hct KeKAeiapepocr.
Tcp (b T6p)"'lcDcr. cum bc Vatt Ven . . a kq! eime | roaTep cum e . . a Kupie pou, indTep''lcocJH4) . . b Tipie luapTOcr toO AaoO , Vatt Pater loseph (sed omittunt antea Tcp ^ looaHc{)) venerahilis omni populo Israel, Ven Penerahilis pater omni populo Israel . . c plane om | B om Tipioi | k. ol lep. k. oi AeuToai . . a bis om of I 5HTOuaip . . E BeAoucji | luap. crou paBeTp pupa cum b . . a paOeTp luapd uou Ti pApa, item omisso paBeTp c, E pa0. ti Tuap. aou . . Vatt quaerunt a te loqui verhum aliquod, Ven cupmnt audire a te verhmn | Kai etnjep (ita etiam Vatt) . . a efroe 6e | “IoocthcI) cum ab . . c o^loDcr. | epooTHCj. cum ae Ven . . bc add pe | Top popop'^App. K. KaidcJ). cum abe Vatt . . c ol lepeTcr (Y e\\ principes) t. pop. [ Top “looffHcl) cum ACE Vatt Ven . . b auTop | oti (b kqi oti) ©"“Axap (b Ax^p) - - enjidbpKHcrep (b eioeopKHcrep), dAAct (a dAA’) dpAyY- ojdpxa kqi ouk eKp. a. pApa (ita b; a dpAyY- auTcp ti pApa) cum ba . . E kqtq Top Turoop tou I'ldyap [oct] oapKicre Mixaiap, Kai ouk euJidbpKHffep, d/\A’ dpAyyeiAep auTcp Ta TodpTa, Kai OUK eKpu^^/ep auTcp ti pApa. . c OTdAxctp opKiuBH tuapd tou capo- cJjHTOu TOU pH diDOKpuv|/ai TI pApa 1 Kai cru oup pA (ita E et omisso oup b; a pA oup Kai cru; c ouToocr k. auTO pA) Kpu^|/HC5■ (ita ab ; CEainOKp.) d(|)’ Ap. ecoa pHpaT. (ita BC, item addito epocr e; a ti pApa ante dc^’ vip.) | ou Kpu\|/oo cum ABE . . c ?A Kupiocr, ou pA d^JOKpu^^/o^ | pApa ep cum b, item omisso ep e . . A eooff pApaT. epocr, c ti pApa | eTuoap . . ac eturop | Auoth (ita e, a AuiUHp) eXunjAB. cum ea Vatt . . c eAuujAOHpep . . b eiDei6A eAunoAB. (similiter Fabr). Praeterea ce add KaTa oou, non item ab Latt ] epeTuAi^acr (ita ace ; b eTuAi^acr) auTo (ita abe Ven; c Vatt om) cripS. (ita ae Ven; bc Vatt ep aip6.) | auTop cum B Vat'* (item Ven, sed is iam antea eum) . . AC auTO | ep ppApaTi cum a Vatt . . c ppHpeicp . . BE ep tco Kaipcp crou ppHpeiop (e ppApaTi) | ep oTkco {in domo) cum be Vatt . . ac Fabr ep (c add Tcp) oiKi-paTi {in cuhiculo) \ Bupicr ouk Ap (ita a; b ouTe Bup. Ap, e ouk Ap Bupa) ep auTcp cum abe . . c Bupicr OUK Ap I Kai K/\eT6acr Kai acj)payT6acr enreBAKapep c. ab . . c k. KAeT6a k. crc^pa- yi6a ecoeB., item E Kai Hcrc{)aAiadpeBa Kai (r(j)paYT6a eroeBAK. | eicr Tacr Bupacr cum B ; item E eicr THp Bupap thu cjjuAaKpa . . A croi , . c om (sed ac vide post)
I Kai TOapacI). (e c^uAaKeo-) eT. (b add Top oiKOp) _onjou Acr (^b AaBa) KeK-\. (b
272
ACTA PILATI. A. XV.
Kai TH [jia ToO aafiSuTou d(jof^a[jT6o- oux, eupajjeij ere, kqi eAuojH- Gnpiep o-(|)65pa* Kai eKaraaicr eocremecrep eoai zudpTa Top Aaop Kupfou piexp’ exSeo". Kai pup dpayY^'^op HpiTp ti
® Kai eT(Xi6p''looaH(|)* th cuapaaKeuH ooepi oopap SeKdxHp doie- KAeicraTe pie, Kai epieipa to aafifiaTop nrAHpecr. Kai piecroucrHcr puKTOcr, aTHKopTocr piou Kai euxopiepou, o oTkot daoou epeKAeferaTe pie eKpepiaa0H eK Trap Teacrapcop y^^P'dip, Kai eTSop oba dcTpaocfHp (JiroTOcr eicr touct ocjiOaApioucr piou. Kai epicj^oSoa Y^popiepocr eooecra
eyKOKA.) cum be . . a kqi Twp 6upap cjjuA. erup. otuou hc KOKAeicrp. , item c koi THp 6upap iDapa4)uA. eTHpoup. kq! to ol'KHpa otoou ho epKeKAeicrp. (haec c male cum seqq. coniungit) | kqi th p. tou (jaBB. (cum B, item una saUaii Vatt; E TCBp CTaSfiaTOop) dpoij. (Vatt add ianuas) - - koi oux - - crc})66pa cum
BE Vatt . . AC KOI (c th) pia Tcibp caBB. npoi^apep rdcr Oupaa, kqi pn eupop- TGcr ere (c ouk eupopep oe, kqi) gAutohO. crej). | etoenrecrep (a eyepeTo) euji toapTQ (a om) T. Aa. Kup. {irridt super omnem populum dei) cum cea Vatt Ven . . B enreroecrep rodpTacr Apacr | ex6ea cum b . . ac x^ea | dpdyy. cum ab . . c (et E ?) dtudyy, | t[ yeyopaa ..at! aoi yeyope
XV, 5. sic Coptus: Crastino die archisynagogi, sacerdotes et levitae mature venerunt in domum Nicodemi; eis occurrens Nicodemus dixit ; Fax vohis. Vicissim dixerunt ei: Fax tibi et losepho, universae domui tuae et universae domui losephi. Turn in eius domum ingressi sunt. Totum synedrium sedebat , Joseph vero medius sedebat inter xLnnani et Caipham. Nemo audebat euin allog^ui. Joseph eis dixit: Quaenam causa vos impulit ut me arcesseretis? Jnnuerunt Nicodemo ut ipse sermo- nem consereret cum Josepho. Nicodemus sermonem conserens cum Josepho dixit: Fater noster Josephs, in universo populo colende, noveris viros colendos inter doctor es, sacerdotes et levitas exoptare audire aliqidd a te. Fesfondit Josephus : Jnterrogate me de qualibet re. Tunc Annas et Caiphas, sumpta lege, iusiurandum Josepho detu- lerunt dicentes: Fa gloriam deo Jsraelis et confitere euni. Ntenim iusiurandum de- latum fuit etiam Acharo, neque is peieravit, sed veritatem dixit, rem ntdlam celans; qxiare etiam tu noli rem ullam nobis occultare. Fespondit Joseph: Vobis nihil occul- tabo. Dixerunt ei: Maxime contristati sumus quod corpus Jesu petisti, sindone munda involvisti et in monumento novo deposuisti-, quare te captivum servabamus in domo cui nulla erat fenestra, et clave claudebamus ostium, additis etiam signis et custodibus, qui custodirent domum in qua inclusus eras. Crastino die aperuimus ostium, te non invenimus ; quare valde contristati sumus, et stupor invasit omnem populum domini etiam nunc. Tu igitur nobis enarra qidd acciderit.
^ 6. etcuep . . B add auToTa | roep! (etiam Ven Vat'’ circa) . . a om | droe- KAeicraTe cum c, reclusistis Flor . . abe epeKAeferaTe, inclusistis Vatt Ven | epeipa cum ABE Vatt Ven . . c epeipaTe | to crdS/3. ujAnpeo (cod. rnAupHa) cum b, item totum sabbatum plenum Vatt Ven . . c tc6 caBBaTCp uoAnpiCT . . A Tcp <jaB- Barep oAnp THp Apepap | peCTOuerna (e peernu) puKToo (c thc puKT.) cum ace ^ A^‘^°P'^'^t!ou I oTHKopTocr cum be . . a iuTapepou . . c euTHKOToa | 6 oTkou dinou epeic\e!a. pe (b Vat'^ Apnp epKeKAeicrpepocr) eKpepderOH cum ae Ven Vat'’, item B "Vat" . . c Fabr eKpepdcrOH 6 oTkoct | roa duTp. ejiooToa (c Tuupoa) eia t.
ACTA PILATI. A. XV.
273
XaiJaf. Kai eojeAaSeTo [jou thct x^ipoa Tia Kai e^efiaAep |ie aoao Tou TOOTOu oocrou ojeoaTOOKcocT, KQi iK[ida uSaToa e'^exu0H dojo
THcr Ke4>aAHa |Jou piexpi Tobp oaoSoop piou, Kai ocrpiH piupou nAOep oiepi lova puKTHpdo" piou. kqi eKiudiaa |jou to oopocroomop Kaxe- 4)fAH(Te|j [J6 Kai etooep pior |jh (f)oSou, ^Ioocthc}) • dpoi^op touc o<^6aA- pioucr crou Kai TSe Tier eaxip 6 AaAobp aoi. Kai dpafiAe\|/ao- e?5op Top "iHcroup • Kai epxpopioa yepopiepocr eSoKoup (|)dpTacrpia eTpai, Kai xd ropoaTaypiaxa e'Aeyop* Kai auxoa crupeAeyep pioi. Kai oba OUK dypoeTxe oxi <|)dpTao-pia, edp aupapxHcrei xipi Kai aKouan xdbp (npocTTaypaTOop, 4)uyH (^euyei, Kai i6d)p oxi aupeAeyep pioi, e?ooop auT(»’ paSfii ’’HAia. Kai eTooep pior ouk eipii "HAiao-. Kai eTooop auTcp* Tier e?, Kupie; Kai etooep pioi oxi cycb eipii "iHerouer, ou Kai to acopia HTHeroo roapd IJiAdxou, Kai epeSuerder pie crip56pi KaOapa Kai erouSdpiop eeueGHKaa eooi to ojpoaooarop piou, Kai e0HKda pie ep xep eroDHAaiop aou too Kaipep, Kai eKuAiaaer Ai0op pieyap urpoa xAp 0upap TOU erooHAaiou. Kai eTooop too AaAoOpxf pioi • SeT^op pioi xop
6(|)6. (c cp toT(t ocjiOaApoTa) pou cum aec Vatt Yen . . b derTparoAp cf^coxoa, item praemisso lesum Fabr | A yepopepoa ep(j)o6oa | a enrecrop | kqi GUjeAdfiexo . . A enjeAdSexo 64 (al) his inde verbis codex A deficit) ( b tho yeipocr pou | xur c. E Vatt Ven (Fabr lesus) ..com.. B** dyyeAocr ante etneAdSexo | kq! ejeSaAep - - oiuou (c ou) Hp. OTeTOTCOKcbcr c. BC Vatt Ven . . E kq! dpeaxuae pe | dujo c. c (item Vatt Ven) . . B ero! . . e etuapoo | e om peypi t. ido6. pou | oapu c. be . . c coCT oapH I TuepI . . b eroi | uAfiep c. b (post puKX. pou ponit) c . . e om | " looaH<|)‘ dpoi^op - - T6e (hoc accentu b) - - eT6op xop "Incroup cum bc Vatt Ven . . e "loocHcj). Hpoi|a touct 6(|)6aApouo' pou kqi dp46Ae\|/a, kqi €T6op x. "Ihu. | ye- pdpepoCT cum c . . B yepdpepocr | e66K0up {putaham) cum B Vatt Ven . . c tpo- piffQ j 4)dpTaapa cum be . . c <})apTaafa | koi xd (c om) TOpoerx. eAey. cum bc . . E Kai Hp^dpup Aeyeip xd XDpoax. | kqi eba ouk dyp. (e eber oT6axe) - - edp aupapxHcrei (ita b ; E dnrapxHaH ?) - - cj). (jjeuyei, kq! i5(X)p (ita e; b 616020) 6x1 oupeA. poi (b add xd njpocrxdypaxa, non E, nec c) etroop (e efiapooiDoiHfiHp KQI etro.) auxep c. be . . c kqi ouk (sic omisso dbo vitatur anacoluthon) dypoeTxe, cjjdpxacrpa edp dojapxuoei xipi koi dKOuoH xdbp nrpoox. 4)uy6Tp‘ 6x1 oupeAe- yep poi, Kai eTxoa auxep | pa66i (cod. papSH)’’HAla - - k. etroop auxep cum b Vatt Ven (similiter Fabr) . . CE om (ob opoioxeAeuxop) | 6x1 eyed cum b . . CE om 0x1 I E roapd xou HiA. [ epe'6u(rda (e epexuAi^acr) pe erip66pi cum ce . . b epexuAi^ao auxd ep CTip6. | eroefiHKacr cum c . . be efiHKacr | eiroi xd rop. pou cum c, item E eio xAp o\|/ip pou, item in {super) faciem meam Vatt Ven . . c eroi xAp Ke4>aAHp pou | ep (b ero!) xcp erroHAaicp (c Vatt ppupeiep) erou xep Kaipcp cum cb Vatt Ven . . e ep xcp Kaipep crou ppApaxi | Bupap x. crronAalou cum B Ven . . rell 6up. x. ppHpeiou | koi etroop xcp AaAoupxi pot cum be Vatt (Ven om xcp A. p.) . . c k. etroa eyed pexd xd AaAuaai auxdp pex’ epoO 1 Evaiig. apocr. ed. Tischendorf. Ed. 11. 18
274
ACTA PILATI. A. XV.
Toroop oujou e6HKa ae. Kai daTHpeyKep pie kqi e6ei|ep pioi Top Toojop oroou 60HKa auTop, Kai to aipSopiop ekeiTO ep auTcp, kqi TO aouSdpiop TO eicr to oopoaoooaop auTou* kqi etneypoop oti '’iHaoOo- ecTTfp, KQI eooeAdfieTO pou THa yeipoo- kqi ecTTHaep pe Trap Guprop KeKAeiapepoop p^aop tou oTkou pou, kqi dooHyayep pe eia THp KAtpHp pou kqi eTojep poi* eipupn aoi. kqi KaTecj^fAHcrep pe Kai eTcuep por eooa TecrcrapaKopTa Apepoop pA e^eA0Hcr ck tou oTkou aou- T6ou ydp luopeuopai inpocT Toua d6eA(J)oua pou eTcr THp r aAiAatap.
e0HKa cum b . . c TeOuKa (sic) | b om male duDHpeyKep (e dTOHye) pe k. e6. poi I eOHKo cum b . . c rursus Te0HKa | to uipSopiop eKeiTO ep auTcp cum b . . c K. TH o-ip66pi Hp TOepie0HKa auTop, e k. THp (7ip6dbpi o njepieSoAa auTop . . Ven Fabr et sindonem, item Vatt additis quam miseram ei | to elcr to rop. auTOu cum B . . E cp epeTuAi^a qutoG to ojp. , c oproep (sic) epe6uaa to lup. out., Vatt Ven quod involveram in faciem eius, Fabr in quo caput eius involvi \ kqi eroe'ypcop ( c eypcop) cum bc, item Vatt et cognovi . . e duoo TOTe eypoop d\H- 0d)CT, Ven et tunc manifeste cognovi, Fabr tunc cognovi \ "iHcroua cum ce . . b 6 Ih(7. I B THcr x^'P- I ecTHcrep (posuit) pe t. 0. KeKA. (e om t. 0. KeKA.) pecrop (e ep pecrcp) toO oTk. pou cum ce Vatt Ven . . b e^efiaAep pe KeKAeicrpepoop T&p 0up. I KQI dtDHyayep (Vatt posuitque , Ven [dpeiuauaep ?]) pe
e. T. kA. pou cum c Vatt Ven . . b k. dmAy. pe eia Top omop pou Kai dperoau- ffep pe eicr THp kA. pou , . e om | eipApn ctoi . . e om una cum seqq. kqi kqt. pe K. efuj. poi (ob opoiTeAeuTOp) | kqi etroep pot cum b Vatt Ven . . c kqi tUQpHyyeiAe pot Aeyoop | TeocrapciKOpTa npepdop (b npep. Teocr.) cum be Latt . . c Tecrcrapcop npepcxip | pA ejeAbno (non exeas) cum ce Latt . . b pA e^eAGeTp I TOpoa T. d5eA4), pou h. 1. cum b Vatt Ven (Fabr om e. t. F qA.) . . c post r aAiAaiap
Coptus XV, 6: Uespondit Joseph; Feria sexta, horadecima, vos inclusistis me; inclusus transegi salhatum. Be media nocte elevata est domus, in qua me inclu- seratis, et suspensa a quattuor angulis; vidi oculis meis lueem parein fulgori , ex- timui, in terram ceeidi, et \_aliquis'] data manu me restituit in locum unde cecideram. Aqua dejluelat supra caput meum usque ad pedes meos , et odor aromatis vellicabat nares meas. Qui me restituit, abster sit faciem meam, amplexatus est me et dixit mihi; losephe, noli timere, aperi oculos tuos, agnosce eum quocum colloqueris. Cum elevassem oculos, respexi, vidi lesum, extimui cogitans esse phantasma, recitavi man- data, atque etiam ille mecum ea recitahat. Fos non ignoratis, si quando phantasma alicui oecurrit eumque insectatur, solet fugere et ai eo desistere mandatorurn gratia. Quare cum eum vidissem mecum recitare mandata, dixi ei; Fabbi Flias. Bixit mihi; Non sum Elias. Bixi ei; Tu quis esl Bominus dixit mihi; Ego sum Hie Jesus, cuius corpus tu accepisti a Pilato, illudque sindone munda involvisti, supra vultum meum posuisti sudarium, in nova spelunca me eondidisti, ad cuius ostium advolvisti magnum lapidem eamque obturasti. Ei qui mecum loquebatur dixi; Ostende mihi vocum in quo te posui. Jpse sumpsit me et ostendit sindonem et sudarium quo invol- leram faciem eius, unde cognovi eum esse Jesum. Me prehendit et deduxit in domum
ACTA PILATI. A. XVI.
275
Caput XVI.
^ l<a\ aKOuo-a^jTca oi apxto-u[jdYOOYO( Kai oT tepeTa kqi oT AeuT- Tai TQ pHpiaTa xauTa ojapd Tou"'looaHc[) eYepopro dbcrei peKpot Kai eojeaap epHo-T€uaap eoocr rapao- epapHcr. kqi roapeKa-
Aeaep 6 NiKoSHpiocr aup tcS "Ioouh^) rdp-'Appap kqi xop )<aid(|)ap, Touo- lepeTcr kqi touc AeuiTaa AeYopTea- dpdcrTHTe Kat crTHTe eoji Toucr CD66ao- upioop, Kat Y^ucraaGe dpTop kq] epiaxuo-aTe rdcr \|/uxdcr upioop, OTi aupiop crdSgaTop Kupi'ou eaTip. kui dpeaTHaap Kat Hu^apTO Tcp Geqp, Kat e4)aY0p Kai eoaiop, Kat eoaop6u0Haap eKaapocr dpAp elcr Top oTKop auToO.
^ Tcp §6 aaSfiaTop CKaGicrap ot 6t6d(TKaAot Apioop Kat ot TepeTcr Kat AeuTTat o-up2;HToGpTea rnpoa dAAHAoucr Kat AcYopTeo-* Tia auTH H opYH H (|)0dcrao-a eta Apidcr; oTt oT6apiep Top cuaTepa auTou Kat
cuius ostium clausum erat, meque supper lectum meum posuit dixitque mihi: Pax tiii, et amplexatus est me et dixit: Pe domo tua ne exeas per dies qiiadraginta ; ecce ego ibo ad fratres meos in Galilaeam.
XVI, 1. 01 dpxio". (Fabr. princip, sacerd.) kqi oi lep. k. oi Aeu. cum c Ven Fabr; item omisso k. ol \eu. Vatt . . E oi dpxicrupdYCOYOi . . b oi "louSaTot | tnapd T. "looa. cum bc Vatt Ven . . e Fabr om | eoocr ropaa epciTHo (bc eppaT.): ita BC Vatt Ven . . apud Thil. per errorem ut videtur editum est e. Apepacr epp.
I K. roapeKaAecrep (ita etiam e) 6 (e om) Mik. crop too (e Nik. koi) "loocr. Top (e om)^App. K. Top (e om) Ka. (e add kqi) t. lep. k. t. Aeu. (e om k. t. Aeu.) AeYopTea cum be . . c k. mpocrKaAecrdpepocr 6 Nik. koi "loocr. Top^App. k. Top Ka. AeYOUcrip toTu dpxiepeOcip kqi toTct AeuiTaicr . . Vatt Hoc videntes Nicode- mus et losepTi rogaverunt eos dicentes; similiter Ven, Fabr haec cum aliis pluribus om 1 dpcicTTHTe kqi othtc cum ce, item sv.rgite (Vat*^ add et) state\a,it, . B dpaaTapTecr ot. | eroi {super, supra) toucj c. be Vatt . . c eicr touo | dpTop cum BC . . E dpTOu 1 c epicrxuaaoGe | crd/36. Kuplou eoTip cum b Vatt Ven . . c aa&B. ToO Kupiou (omisso eoTip) j kqi (c om) dpecTHo-ap kqi cum ce Ven . . b Vatt KUI dpaoTcipTea | eKaoTOcr dpAp cum c . . be Vatt om dpAp
Sic Coptus XVI, 1. ArcMsgnagogi, sacerdotes et levitae, cum hos sermones audivissent , facti sunt uti cadavera , ceciderunt interram, ieiunaverunt usque ad horam nonam. Nicodemus vero et losepTius rogarunt Annam , Caipham , sacerdotes et levitas dicentes: State super pedes vestros , manducate panem , rejicite animas xestras; eras enim est salhatum domini. Surrexerunt, preces deo fuderunt, mandu- caverunt, biberunt, unusquisque in domum suam reversus est.
2. Top 6e crafifiaTop cum ce . . b to 5e creififiaTop | eKoiOtcrap cum be . . c eKa6ecr0H<rap | ol 5i6cicrK. Ap. kqi (haec omnia om b) oi lep. kqi (b add oi) AeuT- Tai . . Vatt didascali et doctores | aup^HTOupTea cum bc . . E (ru5HT. ? | kqi AeYOpTea cum c Vatt Ven . . e kqi etuoap . . b om [ quth A opYH cum bc Ven . . E Vatt A opY. auTH ] A 4)0. eicr (ita b; c inpocr, e om) Apder . . Vatt Ven quae
18*
276
ACTA PILATI. A. XVL
TH[j [jHTepa. Aeyei Aeutcr 6i6acrKaAocr‘ touc yopeTcr auxou oT6a c|)oSou|je[joua Top 0e6[j kqi xacr eux,aa [jh docrocrTepouiJTacr Kai xda SeKaxacr dixro6i56pTaa xpia tou epiauTou, Kat ore eyeppHOH o “iHcroua-, dpHpeyKap auTop oT yopeTcr aurou ep tco ToiDcp toutoo, Kai Ouo-facr Koi oAoKauTobpiaTa eSooKap too Oecp. Kai oxe eAaSep auxop 0 pieyacr 6i6dcrKaAoa Cupiecbp eicr xacr dyKaAacr auxou, Kai etarep* pup doooAueicr xop SouAop aou, Seoxnoxa, Kaxd x6 pHpid crou ep etpHpH- 6xi 6T6op o? 0(|)9aApioi piou x6 crooxHpiop crou, o Hxofpiaaaa Kaid oopoacoooop oodpioop xdop Aadbp, 4>db(T elcr daooKa- Au\|/ip eOpoop Kai ^o^ap Aaou aou " lapaHA. Kai HuAoyHaep auxoua Cupiedbp, Kai etooep oapoa Mapidpi xAp piHxepa auxou- euayyeAi- :;opiai aoi urepi xou ojaiSi'ou xouxou. Kai eTooep Mapfa- dyaOop, Kupie piou. Kai eTouep Cupiecbp ujpoa auxHp- dyaOop- iSou ouxoa KeTxai eia ooxdbaip Kai dpdai aaip ujoAAdbp ep xcp‘'lapaHA, Kai eTa aHpieTop dpxiAeyopiepop* Kai aou he auxna xAp \|/u)(Hp 8i6Aeuaexai popi(|)a(a, OOTOoa dp daTOKaAu4)0dbaip eK oooAAobp KapSidop 5ia- Aoyiapiof.
supervenit nohis \ E oxi pep xop roa. a. kqi t. pnx. oT6apep | Aeuia (b -hct) cum BE Vatt Ven (Fabr etc Levita) . . c''A66aCT | kqi xda 6eK. dTOo6i56pxao' (b -6i- 6oupTaa) cum bc Vatt Ven . . e om [ dpupeyKap cum ce . . b mpoanpeyKap Vatt levaverunt, Ven adduxerunt ] ep xcp totoco xouxcp cum c Vatt {in loco isto) . . B eroi xcp Toroqp dyio), e eia xop xonjop dyiop, Ven (item Fabr etc) in tern- plum I euffiaa cum bc Latt . . E bucriap | Kai oxe (b oxi) eAaSep (item Fabr etc et quando suscepit) . . Ven accipiens quoque, Vatt nam et - - tulit | b oxi T6op | b xop ffooxHpiop aou, sed pergit o | TOapxoop xdbp Aadop cum bc Latt . . e tuap- xda xou Aaou | uuAoy. auxoua . . b HuAoy. auxop | euayyeAi?opai (ita b Vat‘‘ Ven; e -Afaoopep) aoi (e add aupepop) looepi x. to. x. koi etcu. Mapia - - dya¬ Oop- (Ven om; Vat^ add et dixit iterim) T6ou cum be (sed is a verbis tnaidiou xouxou statim pergit Kai etroep auxcp [sic] Cupecbp • i6ou, ita ut plura exci- disse appareat) Vat^ Ven (Vat*^ Fabr etc priora tantum euayy. usque tuep. x. OTai5. TOUT, habent, turn pergunt 'Ecce. Similiter Coptus) . . c statim pergit i5ou I Kai eia anpeTop . . c Kai eTpai aup.
Coptus XVI, 2. Postero die sahlati doctores , sacerdotes et levitae sedelant dicentes . C^uaenam J^uit illn iva quae nos invasitl nam eius patvem et niatTem noxii- mus. Levi doctor dixit: Ego scio parentes eius timentes deum et non omittentes preces et ojf'erentes decimas ter in anno. C^uando vero genuerunt lesum, progenito- res eius hue emn detulerunt, deo ohtulerunt sacrijicia et holocausta. Et magnus doctor Simeon accepit emn in gremiuni' sumn et dixit: Nunc dimitte servum tuum doinine in pace , quia oculi mei viderunt salutare tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum, ut sit lumen oculorum gentium et gloria populi tui Israel. Tunc Simeon henedixit et dixit 3Iariae matri eius: Pe hoc infante praenuncio , eum fore
ACTA PILATI. A. XVI.
277
^ AeY0ucri[j too SiSacrKaAcp Aeuic" TauTa au ujobcr o?6aa; Ae- yei auToTcr Aeuia- ouk oTSaxe on aoap’ auTOu epiaGop lop p6[aop; AeYOUcrip auTcp to aupeSpiop- Top maTopa crou OeAopiep l^eTp. Ka\ pieTecT eiAapTO Top oraTepa auTOU. Ka\ epooTHaapTecr auTop , eT- roep auToTa* ti oti ouk ecuiaTeucraTe too uicS piou; 6 piaKapiocr kqi SiKatoa Cupiedbp auTocr e6(6a|ep auTcp Top popiop. A^yei to (jupe- 6piop‘ paSSi Aeuf, aAnOecr ecTTip to pHpia o eAoAHcracr; Kai etarep* ctAnGecT ecTTip. Kai eTujap oopoo' tauTOua ot ap)(tcrupdYOOYOt Kai oT tepeTcr Kat o’! AeuTTai • 6euT6 dmocrTefAoopiep eicr THp I aAiAaiap ujpocr Toua TpeTcr dp6pacr Toua eA06pTacr Kai e^HYHcrapitpoucr coepi THcr 6i6a)(Ha kqI thct dpaAH\|/eoocr auToO, kqi eTojooaip HpiTp oodbcr eTSop auTop dpaAH(|)0epTa. kqi crupHpeaep o Acyoa outoct ojdcrip. Kai doaecrTeiAap Toucr TpeTcr dpSpacr touct h6h dc0eA06pTaa eTcr THp
magnum et positum in rninam et resurrectioneni multorum in Israel, et tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur cogitationes multorum cordium.
3. Aeulcr cum eb Aeuei . . c om Atyoucrip tco usque epaGop Top popop [ TauTQ (Tu OTcoCT 0160(7 c. E, item Ven (similiterque Vatt) Et tu haec quomodo nosti (Vatt vidisti) . . b au TauTa tdcxxt HKOU(7a<J | Aey. out. (Vatt Ven om) Aeuicr cum B Vatt Ven . . e om Aeuicr | oT6aTe . . b eT6aTe ] nrap’ auToO {ah ipso) cum E Vatt Ven . . b map’ auTcp | Aeyouaip (ita c; b Acayei) auTcp (b auxop) to (7up66piop cum BC, item Vat^ dicunt ipsi de concilio , Vat** dicit concilium . . E Ac-youcnp auTcp, Ven et dixerunt ludaei \ i6eTp cum CE Vatt (Ven scire) . . B epcoTHcrai | pexecTeiAapTO : c -Aqto, b peToaxeiAap, e peTaoTeiAaa | kqi epcoTHcrapTea auTop, etinep oOtoIct cum b; item Vat** et didicerunt eo dicente . . E KQI epaOop map’ qutoO, koi etmep 6 maxAp auToO , item Vat'^ et didice¬ runt ab eo. Et pater eius dixit ad eos . . c kqi emupGapopTO map auToO ei TauTa OUTOOCT exei. Kai eTmep 6 maxAp auToO mp(Dcr auToua. | 6 paK(ipioa cum BE Vatt ..CO peyacr | e6i6a2ep (c yaxo) auxcp (ita ce) cum CE . . b auxop e6i5a^ep ] Aeyei xo aupe6p. pafiSi Aeui (cod. paS6el Aeuei), dAnGea eaxip xo pApa o (haec ex CE assumpsi, vide post; b dAnGeu eaxip xd pApaxa C70U a) eAdAnaacr (b add ApTp, non item ce, nec Vatt) cum b etc; item Vatt dicit con¬ cilium ad EabbiLevi: Verus est sermo (Vat'^ add tmis) quern dixisti . . c Aeyei auxcn xo (Jupe6piop ■ Spa 6A aAnGcibcr (pro -Geer) (:(7xip xo pApa xoOxo ocra (sic pro o) eAdAwaacr . . e Kai Aeyei x6 crupe6p. xcp AeuI- dAi-iGea ecrxi x6 pv^ipa o eAdAHoe | Kai etmep (c etm. 6e ropocr auxoucr)- dAuGecr (c pal, dAnGiScr) eaxip cum EC . . b Vatt om | Kai etmap mpda eauxoua oi - - cum b Vatt . . c xoxe oi - - etmap . . e Kai etmap xd aupedpiop | dmoaxelAoopep . . b dmoaxeAopep (sic) I X. xpeTa dp6p. c. c Latt; item B x. dp6p. xoua xpeTa . . e om j x. eAGopx. K. ejnyHa. (e e^ayyeiAape'poua) cum CE Vatt . . B Ven om <:AG. koI | et6op . . b ei'daaip ] aupApeaep (conplacuit) cum be Vat^ . . c Vat"'^ Ven Apeaep | koi dm- caxeiAap xoua xpeTa (e om) dp6p. cum be Vatt Ven . . c k. dmeax. mpoa x. xp. d. 1 xoua h6h dmeAG, eia x. I'aA. pex’ aux. cum b, item e . . c xoua eAGopxaa
278
ACTA PILATI. A. XVI.
r aAiAafa[j [jer auTrop Ka> eTa[ja[j ojpocr auToucr* eTajaxe paB&\ Aba KOI pa/3fii c|)ipe^o- Kai paSSi " Ayyci'op ‘ eipHpH upiTp kqi ojacri toTct oucri aup upiTp. eccji^HTHaecocT ajoAAHcr yepopiepHcr ep tco (TupGSpfqp accreaTdAHpiep inpocr upidcr tou KaAeaai upidcr eia Top dyiop Toojop TouTop ’^lepouo’aAHpi.
* Xai eoGTopeuOHcrap o\ dp6pea eicr xAp PaAiAafap, kqi eupop auTouo- KaOe^opiepoua kqi pieAeToupxao- xop popiop, kqi Ho-njdcrapxo auxoua ep eipApw, kqi etojap oi dp6pecr oT eia xAp TaAiAaiap oopocr xoucr dmeAGopxaCT ojpocr auxouo-* eipHpH erni ooapxi xcp "IcrpaHA. KQI eicoap* eipHpH uptTp. oV 5e ojdAip etooap ojpocr auToucr* xf oxi
KOI aOTeAGopxaa pex aurcSp eicr xAp P aAiA. | eTiuap . . c etroop | paBUl (b ter pafifieO^A6a (cB^A66a; Yen Adam, Vatt Addas, Adde) k. p. c|>ip. k. p. (c ter xcp pafigf, sed b ter om xcp) p.^AyYaicp (B^Ayvecp, Vatt Ven Egia; c^H\!a; e ^ Ka! pa6g. Ayy.); hunc ordinem habent c(e) Vatt Ven . . b prime loco Cpipeecr, altero A66d ponit | kqi inaai xoTcr ouci cup upTp cum e Ven {JPax vobis et vestris) . . bc Kai caapTa ocra (b add ep) upTp . . Vatt om | eooi^HXHcreoocr cum b , . c 5HTHo-eooo- | b yepapepwa j dujeaxdAHpep cum c, item Vatt direeti sumus . . BE dTOeaxeiAapep {Ven missimns sic: sed videtur potius missi sumus corrigendum esse) | ropoo upda xoO KaAeuai upda cum B, item Ven {ad vos ad- vocandos, ut veniatis) Vatt {ad vocandum vos, ad vos ut veniatis) . . e touc dpSpao" Touxoua KaAecrapTacr upda, item c pexd xoua dp6paa xouxoua KaAeaai upTp i eia Top dy. xoroop tout. " lepoua. cum c Vat^ item e Vat^ eia xAp dyiap TuoAip Hprop (Vat®' om) lep. (Ven nil nisi eia^lep.) . , b praem dead xda F oAi- Aaiaa, reliqua vero ab eia usque Kai eooopeu abscisso margine inferioreperierunt.
Sic Coptus XVI, 3: Annas et Caiphas dixerunt; Q,uonam modo tu haeo audistil Dixit doctor Levi: Non ignoratis me didieisse legem a Simeone. Dixerunt ei: Nos, synedrium patrum tuoriim, volumus etiam nos rem cognoscere. Quare accersiverunt patrem eius. Eius pater quum venisset, dixit eis: Cur non creditis filio meo Levil Beatus et iusius Simeon ipse docuit eum legem. Dixit synedrium; Verum est quod dixisti. Archisynagogi , sacerdotes et levitae consilium inter se in- ierunt et dixerunt; Mittamus in Galilaeam qui accersant ires viros , qui alias hue venerunt et corann nohis disseruerunf de doctrina lesu et de ratione qua assum- ptus est in caelum: ipsi nobis dicant se vidisse eum, quomodo assumptus est in caelum. Hie sermo placuit omnibus. Miserunt, venerunt tres viri in Galilaeam. Quo quum pervenissent , dixerunt; Tu rabbi Aldas et Phinees et Ogias, pax vobis et vestris omnibus. Magna disquisitio orta est in synedrio; misimus ad vos hos homines , ut veniatis ad hunc sanctum locum Israelis. (Haec apparet partim corrupta et ex Graecis corrigenda esse.)
4. B Hupap I peAexoOpxaa: ita et b et c | xop pdpop cum c Vatt Ven . .
B xoua popoua | Kai eiroap (cum bc, Tbi. ed. etroop) ot dp5p. oi eiaxAp FoAiA. (ita B, c om oi eia x. I .) zup. x. droeAB. ujp. aux. cum bc . . e Kai etroap xopoa auxoua ( eip. eroi ura. xop "lap. cum b . . c (et e?) eip. tuapxi xcp Aacp "lap. ( Kai eiroap' eipApH upTp. oi 6e nrdAip efroap ropoa auxoua cum CE . . b om I
ACTA PILATI. A. XVI.
279
HAOaxe; kqi e?aja[j ot aaT0(TTaA6pTe(T’ KaAouai[j 0[iO(j to au^e6pio[j ep TH ayi'a oooAei "lepoucraAHpi. aKoucrapTea §6 oi ap6pe(T oti ^h- ToupTai 6K Tou cupeSpiou, Hu-^apTO Tcp 0ecp, Kai ap6KAi0Hcrap piexd Tobp dpSpcbp Kai 64>aYop Kai ^'ooiop, Kai dpeaxHaap Kai eujopeu- 0Haap ep eTpHpH ep ‘’lepoucraAnpi.
® Kai TH eojaupiop eKa0ecr0H to aupe5piop ep th aupayGoyH, Kai earepdoTHaap auToucr Aeyopxea- opTOoo- 6T6aTe Top "iHaoup Ka06^6piepop eta to dpoa MapiiAy, 6i§a.aKopTocr auToO Toucr ep66Ka pia0HTdcr auTOu, Kai eTSaxe auTop dpaAH(|)0epTa; Kai dnjeKpi0Ho-ap auToTcr Kai eTooap oi dp6pecr' oba T8opiep auTop dpaAH(|)0epTa, oi/Toocr Kai eYrnapiep.
Ti oTi H\0aT6 cum c Vat*^ . . be ti 5e (e om) hA9. rupoor Hpiacr | kqi etnjap oi dtnoo'TaAepTeo' cum c Vat*’ {dixerunt legati) . , be oi be etooop (b add ujpda auTouff) 1 KaXoGaip (Vatt clamat) upi, to - - " lepoucraAdpi cum c Vatt . . b oi dpxiepeTcr Kai to crupedpiop KoAouaip upiaa eio'” lepoucraAHpi . . e oi toepj/'ap- T€cr Apida pie6’ upidbp TOpcbnp pup KaAouaip upida eia to aupedpiop ep th cup- aycoYH elcr Twp dyiap rooAip. | ck tou crupedpiou (Vatt a concilio) cum B Vatt . . c (et E?) ep Tcp aupedpicp | dp€KA(6Haap (b -KAnOHcap) cum be Vatt {recubue- runt) . . c dnjeAOopTecr | piexa Tobp dp6pdbp {cum illis, cum viris) cum be Vatt . . c add Tobp eA66pToop | Kai dpecTHaap cum CE Vat** . . b Vat® om | ep eipnpH cum CE Vatt . . b om | epMep. cum c (et E ?) . . b €ia'''lep.
Coptus XVI, 4: Somines contulerunt se in Galilaeam, atqiie illos invenerunt sedentes et legem legentes; salutarunt eos in pace. Hi ad quos venerunt dixerunt; Fax universo populo Israel. Cur hucvenistisl Qui missi erant responderunt : Sgne- drium vocat vos in sanctam civitatem Hierusalem. Quum viri audissent se accersitos esse in synedrium, oraverunt deum, accubuerunt cum hominibus qui ad eos venerant, manducaverunt, biberunt, surrexerunt, Hierosolymam cum eis perrexerunt in pace.
5. Kai TH enjaupiop cum be Vat® (Vat*’ om Ka!) . . c Th 6e eujaup. 6Ka- 6ecr6H cum bc . . e eKoOiae | ecoepdoTHaap : ita b (et e?), item Vat® . . c ecoH- pdoTHciep (sed retinet AeyopTea) opTOocr (manifeste) eTdaxe (be oT5.) cum be Copt Vatt . . c Tjj&a T6eTe | KaOe^opiepop elcr to opoff cum be . . c KaOdpepop ep TCp opei I MapiAx: ita constantiae caussa ex a (qui h. 1. hiat) scribendum evat . . B Mapfinx, e MoAhk, c MopcJiH, Copt Mabrech, Vatt Mambre ( 6i6d- <7KopToa auTou cum B . . c diSdaKOop . . e Kai diddcKOpTa . . Copt docentem (sine Kai) | epdeKa (etiam Copt habet) . . Vat** (reliqui Latini h. 1. buc non faciunt) om [ Kai eTdaxe: ita B (Copt num vidistis)-, E KainodAip oi'daxe, c Kai OTI oi'daxe | dpaAH<j)0epTa . . e add elff Top oupapop | Kai dccreKpIdHaap auToTc (e ora) Kai eTujap oi dpdpea (e om oi dpdp.) • cb<7 (ita c; E ouTooa) Tdopep (cE oTdapep) a. dpaA. (e add eiaxop oupapop) outooct Kai etccrapep (e om out. k. eTtn.) cum c(e) . . B Copt om. Item Latini nostri h. 1. plura praetereunt.
Pergit Coptus XVI , 5 : Sedebat synedrium. Postridie in synagoga interroga- runt viros qui venerant: Verene vidistis lesum sedentem supra montem Mabrech docentem undecim suos discipulosl Rursus num vidistis eum assumi in caeluml
280
ACTA PILATI. A. XVI.
® Aeyei "'AtJijacr* apare auTouo- am aAAHAoop, kqi TSoopiep ex crupi4)00peT o Acyoo- auTcop. kqi Hpap auTouc aoj’ oAAHAoop. kqi KaAouaip njp&Top Top A5a kqi Aeyouaip auTcp • ujma ySecr Top tHaoup apaAHc{)0epTa; Aeyei ’A6acr' 6ti KaGe^opepou auTOu eicr TO opoo- MaptA)( KQt 6i5do-KopToo- TOUQ- paGHTaa auToO eTSapep pe(|)eAHp ecDiaKidaacrap auTop Te kqi touct pia0HTdcr auTOu* kqi dpHyayep auTop H pe4)eAH eia Top oupapop, Kai oi pia0HTai auToO eKeipTo eoji ajpocrooooop eoai THp yHp. kqi KaAoucrip c|)ipeea Top lepea, kqi HpcoTHcrap Kat auTop AeyopTea- wma ^Sea Top "iHcroGp dpaAHc{)0epTa; kqi auToa etooep obaauTooa. HpooTHaap 6e oodAtp Top “AyyaTop, kqi auToa etooep obcrauTooa. Kat etooap to aupe- Sptop- 6 popiocr Moouaeooo- ooepiexei- eoot crTopiaTocr 6uo h Tpiocp OTaGHoeTai coap pHpa. Aeyei o Bou0epi SiSaoKaAoc* yeypaooTai
6. Aeyei Appac cum e Copt (Fabr func Annas et Caiphas segregaverunt eos etc) • . c Aey. Apapiaa paBB’x . . b Aeyei auToTa | kqi T^oopep ei cupcjjoopeT (ita e; b eap aup(|)OopH) - - auToua dto dAAHAcop cum be . . c om (ob opoiOTe- AeuTOp) I njproTop Top: c Top ropdoTOp, e ODpdoTop, b Top f A6d . . BcA66d. Vide supra. | paBBi . . b om [ tudxr T6ea (ita bc) t. ^I. dpaA. cum bc . . e eitue HpTp TOd)<7 oi'daTe (sic) auTop dpaA. | AeyerAdda cum b (item Vatt dicit pri¬ mus Addas) . . 0 Kai Aeyei auToTa 6"A66do- . . e Kai eTroep | cti Ka6€;opepou auT. ejff TO opoo (ita b ; c ep tc5 opei) MapiAy (ex a scripsi ut supra ; b hlap- Bhx, c Mop(j)H, V a.t^ 3Iambre) Kai 6i5do-KOpTocr (ita B ; c 6i6d(7KOOp) t. p. a. eidapep (ita b, c i6oop€p) pe(|). etniOK. auTop Te Kai (ita c; b auTcp Ka!, sed sequitur Toua etc) touct padHTOCT auTou, Kai dpwyayep auTop (ita b; c Kai etOHpdH) H pe<j)eAH - - eKeipTO (ita b; c HuyopTO Kcipepoi, etiam Vatt) eioi tup. etui T. y. cum bc (similiter Vatt, sed ex parte propius ad E accedunt) . . e OTi eT6op auTop Kade^opepop Kai diSdcjKopTa touct ep66Ka padHTocr, Kai eO- deooCT HAdep h pe4)eAH Kai (iptuaCTep auTop (Vatt ef sulito [Vatt^ om] nules lucida ohumbravit eum etc), Kai dpeAH(})dH eiCT Top oupapop | Kai KctKouCTip cum B (Vatt vocantes autem) . . c KaAouCTi , G- KoAoOCTip tuaAip . . e haec ct sequentia breviter comprehendit his: Kai tuoAip HpooTHoap Top c|)ipeeCT Kai TOp'HAiap, Kai eituap Kai auToi coCTauTOOCT. | c[>ipeeCT (b e|)ipa!ap, g paia, c Top c|>i- peec) Top (ita CG; b om) lepea (bc lepeap) . . consentiunt Vatt | Kai HpdoT. Kai (ita B, item Vat^ et ipsum; CG om) auT. AeyopxeCT (ita CG Vatt ; B om) | T6€ct cum BC . . G eiSeCT I dpaAH(j)depTa cum cg Vatt . . b om | HpdoTHCTap 5e (ita bc; g om) tuaAip Top AyyaTop (ita b, Vatt ut supra JEgia; c'ldAlap, G'HCTaiap) | Kai auTOCT ettuep cuCTauToocr (ita G; c opoiooCT) cum gc . . b Kai eTtuep auxoTcr to opoia I Kai eituap (bg eTtuep) to CTupedp. (b add Tobp " lou6aioop) | MooucreooCT: ita B . . CG McoCTeooCT | 6uo h Tpidbp cum beg Ven Vat^ Fabr . . c Vat*‘ 6uo koi Tp. Praeterea cg (et e?) Fabr add papTupoop, sed id om cum b Vatt (Vat'^ hominum) Ven | pApa . . e add TeAeiop | 5 Boudep cum G; b BoudAiT, Ven Abu- dem , Vat'^ Abundes . . c 6 A66dCT . . Copt om nomen | ep TCp popqa . . b add
ACTA PILATI. A. XVI.
281
ep TOO [j6[jcp’ KQi aoepieoodTei "Gpcbx aup too 0eop, Kai oux uoodp- X€i, OTi e'Aafiep auTop o Oeoa. "tdeipocr 5i6daKaAocr eTcaep • kqi toG dyiou Moouaeooa OdpaTop HKOucrapiep, Kai auTop ouk eTSapiep' ye- YpanjTai ydp ep too popicp Kuptou- kqi doreGapep MoouaGa ck ctto- piQToa Kupfou, Kai ouK eypoo dpAp THp Ta<|)Hp auToO eooa THa Apie- pacr TauTHo-. Kai paS8i Aeuia etorep • Ti' OTi pafiSi Cupiedbp eToaep, oba e?8ep T6p''lHaoGp' T6ou outgo- KeTTai eTa ooTooo-ip Kai apdcTa- crip njoAAobp ep TcG^lapaHA, Kai eicr anpieTop dpTiAeyopiepop ; Kai pafifii “laadK elooep* yeypaooTai ep too popicp* T5ou eyob eiaoao- aTeAAco Top dyyeAop piou oopo Dopoo-dbzxrou crou, 6g oapotuopeu- aeTai epoopoo-Oep aou tou SiacliuAd^ai ae ep oodaH 66cp dya0H, OTI TO dpopid pou KeKAHTai ep auTH.
MooOffeooa | kqi TuepieroaTei (cod. -roaTHp) " Gpcbx '^'^P tco 6ecp cum e, item (et ambulavit Enoch, cum deo) Vatt Ven . . CG kqi peTeToOw " Gpobx • • b ouk (sic) eOpIcTKeTo'Gpcbx 1 ^ai oux uindpxei (e uiDHpxep) cum ceg (Vatt Ven et trans- latus est) . . B om | oTi eAaiSep cum eg, item {quia tulit) Vatt Veil . . bc oti peT- e0HKep I "Ideipoa . . eg" lanpoo-, b" lepeooa, c"MdTpoCT | etroep cum CG (et e ?) . . B 1 toO ayfou cum b Vatt . . CG Ven om kqi | kqi auxop ouk (b pro his
ou pepTOi) €T6ap€p (ita b; cg oT6apep, e eT5opep?) : item Vatt Ven et non vidi¬ mus 1 yeyp- ydp cum BEG Ven Vat^ . . c Vat** om ydp | ok (g 6id) aTopaxoff cum EG, item ex ore Vatt Ven . . B 6id Aoyou, c ep pwpaxi | dpnp cum BCG . . E ap- Gpconjoa | eooa x. np. xauxua cum ceg, item usque in jtraesentem diem Vatt . . B Ven peXPi tho- anpepop {hodiernum) Hpepaa | xi oxi cum G, item {Quid est [^quod] Ralhi) Ven . . c 5i6xi, b oxi, item {quod) Vat*^ (Vat^ e^) . . e om xi 6xi usque KQI paSfii "la. eTtoep | paS6i . . b pafiSeTa, g papSia (idem antea papfii Aeulu) 1 cba eTSep (ita c; b T6ep, g oT6ep) x. "Inabup (g x. Xpiaxop "Ihu.) . . Vatt Ven om | ep xc5''lapaHA cum bg Vatt Ven . . c om | Kai paSfii (g paBio-) " luadK (c” Hoalao-) etnoep cum G Vatt Ven, item c . . b etroep oodAip (ita ut verba quae sequuntur ad pafiSi Aeuior pertineant) | T6ou eycb cum CG Vat*, item idou E^at'’ Ven . . B om I ejaroouxeAAco (e -axeAdb?) cum b (-axe/\Acbp) ge, \tem mitto Vatt V’en . . c dOTooxeAcb | xopo topoacoTOOu aou cum be Ven . . c (sed vide post) G om 1 Off ujpoOTopeuaexai eprop. oou cum bg . . c ou roporoopeuexai TOpo TOpoadoTOou crou . . e Ven ocr KaxaoKeuciorei xAp 666p aou eptupoaO. aou I TOU 6ia(|)uAd;. ae ep xociaH 66cp dya0i) cum cg, item e (cum prioribus con- iungens) ep uadaH 66cp auToO dya0H, item Vatt {\&i^ custodire in omni via bona, Vat*^ qui custodiat omnes vias bonas) . . b xou 6iac|). THp 666p aou THp dAH0ipHp I 6x1 x6 opopd pou (ita CG ; b aou) KCKAHxai ep auxA (haec b habet; G eiDiKaAeTa0ai ae, c epeyKaxai) . . Vatt quia (Vat*^ et) nomen eius attuli (Vat*^ attulit) novum (npeyKa Kaipop ?) . . e om, Omnino vitium in his latet.
XVI, 6. Coptus sic exhibet: Annas dixit; Tollite eos et alterum ab altero separate, ut videamus an eorum sermo concordet. Separarunt igitur eos et seorsim unumquernque posuerunt. Primum advocaverunt Aldam eique dixerunt: Pic nobis num videris qua ratione ille assumptus sit in caelim, Aldas respondit: Adhuc ille
282
ACTA PILATI. A. XVI.
^Tot6 A[j[jacr Kai Kaiac^acr 6?0ja[j‘ opOoba eTajare to. ye- Ypapipiepa ep too popop Mooucrecoa, oti ToO'‘epdbx ^apctTop ou6eio- eT6ep kqi Mooucth Oapaxop ouSeicr opopiacrep. 5 6e''lHcroua Aoyop eSooKep TOO niAaTop- kqi oti eT6apiep auTop paooiapiaTa AaSopTa Kai epuTTuapiaTa eicr to mpoaooajop auTOu, kqi oti ot CTTpaTidoTai o-Tecjjapop ei aKap0a)p ajepie0HKap auTcp, kqi oti 6c|)paYeAAob0H KQI ainocJ)aaip e'Aafiep aojo HiAaTou, kqi oti eooi tou Kpapiou
sedehat super wonteim Jilairech docens discipulos suos , vidimus nuhem lucidam oh- umbrare eum eiuspue discipulos , quando lesus surrexit \_et\ nuhes eum tulit in cae¬ lum, eiusque discipuli erant humi prostrati supra faciem suam orantes. Advocave- runt etiam Phinees sacerdotein eumque interrogarunt num vidisset qua rations ills assumptus esset in caelum, iEt eius sermo idem fuii atque ille quern prior hahuit. Item quum interrog assent Ogiam , par fiiit eius responsum. Doctores synedrii inter se dixerunt: Lex Miosis ait: In ore duorum vel irium testium stat res omnis. Inter doctores fuit qui dixit : Scriptum est JEnochum fuisse translatum, neque inventum quia translatus fuerat. Ltiam Mierius doctor dixit: [Commemorabo] mortem Mosis, qui mortuiis est coram domino, et nemo ad hunc diem invenit eius sepulchrum. Ltiam rabhi Levi dixit: Q,uando Simeon vidit lesum, dixit: Lcce hie positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israel. Alius quoque nomine Isaac dixit: Scriptum est in lege : Lcce ego mittam angelum meum ante te , cusiodiat te in omnibus viis tuis, quia nomen meum est in te.
7. T ore cum CG Vatt Ven . . be om | i etmop | opGcxxj eTtoaTe cum beg Vatt Ven . . c Ka6d)C7 etuj. | ra yeypcippepa cum ceg . . b yeypaEoxai | ep tcd popep Mooucreooa (ita bg; cei Mcaaecoo-) cum beg Latt . . c Moo. ep t. pop. | on tou Gpeoy 6ap. ou6. 6i6ep (ita G, e oi6ep, c opopacrep; Vatt Ven vidit) cum gec Vatt Ven . . B oti edparop toutou ou6. eT6ep j Kai Mooucth (ita b, item et sancti Mogsi Vat^; sed E kqi tou njpo(|)HTOu" HAiou, G Vat'^ Ven kai tou dylou'HAia. Praeterea Vat®' Lliae nomen pro JEnoch habet) 0dpaT. ou6eia dpopacrep habent BCG; E rursus oi^ep) cum BEG Vatt Ven. . i post Ploocrcoocr pergit oti outg Gpeby OdpaTop ei6ep ouxe HAiou . . c (sed is ante habet opopacep pro eldep) om I Tcp HiAdTcp c. bg al . . c om Tcp | Kai oti etSapep (c T6opep, g oi'doopep) cum B (is praeterea a secunda manu istis praemissa habet Kai oti eoTaupdbOH emi TOU Kpapiou), CG, item Vat® et quia vidimus . . e Vat*^ om oti (pendere vide- tur et h. 1. et in seqq. ab etroap.) ] AafiopTa cum CG (et e ?) . . b AapSdpopTa | Kai^ epnjTuap. eia to nop. auT. cum g . . c k. epiUT. eAaSep, b Kai oti eptoT. eAapSapep eicr to tupocrcoOT. auToO, e Kai oti epiOT. eAafie to njpoffooiu. auT.
. . I pro Kai OTI eiSapep auTop usq eicr to tup. auTou sic: Kai oti eerTaupebOH eroi TOU Kpapiou Kai oti pamiapa eAaSep omissis infra Kai oti eioi toO usque p6T auTOu I Kai OTI (c. c, BG om) oi aTp.(B 01 OTp. postnrepieO, ponit)-- nrepieO. auTcp c. BCGi . . E om | Kai oti (c. be; g om) ecf)payeAAcb0H cum beg . . c k. oti ecjjpayeAAooaap auTop | Kai dioocf). eAaS. cinjo (bg utoo, i roapea toO) HiA. cum BCGI . . E om I Kai OTI (c. c ; g om) euji tou (g toujou pro tou) Kpapiou eerr. c. CGI . . BE K. OTI (iiDi juAou ecT. (item Fabr in ligno mortuus est; neque magis Vatt
ACTA PILATI. A. XVI.
283
ecTTaupcoOhi Kai 6uo AHcrTai pieT auTOU, Kai OTi o^oa eojoTicrap auTop (jeTa)(oAHcr, Kai on AoyX';;' auxou e'^eKepxHcrep Aoty^HOO" o aTpaTicoTHcr, Kai oti to adbpia auTou HTHcraTo "looaHcl) o Tipjioa roaTHp Apirap, Kai oti KaOoba Aeyei dpcaxH, Kai KaOdba Ae- youcrip 01 Tpeicr ^iSaaKaAoi* eTSopiep auTop dpaAHc|)0epTa eicr Top oupapop, Kai oti o paSfii Aeuicr eTcoep piapTupHcracr to AeyOepTa (xrapd Tou paSSi Cupieoop, Kai oti eTooep- tSou outou KeTxai eTcr UTToocrip Kai dpdaxaaip oooAAoop ep too -IcrpaHA, Kai eia anpieTop apTiAeyopiepop. Kai eTcoap acrdpTecr ot SiSdcrKaAoi cupocr rodpTa Top Aaop Kupiou’ eT ojapd Kuptou eyepexo auTH Kai eaxi GaupiacrTH ep 6(j)0aApioT(T Hpirop, yipdbcTKopTecr ypdbcreo-0e, oTKoa “laKobS, oti ye- ypatUTar ecoiKaTapaToa coder o ecoi ^uAou Kpepidpiepoo. Kai exepa
Ven TOU Kpapiou exprimunt) | Kai oti opa cum bce . . gi om oti | eoroTicrap auTop cumBC Vat'*' . . egi Vat'* erooTiaeH | pexa xoAhct cum bi (item Vat“ felle et aceto potavertint) . . c add kqi uaffcbcnou, item G pepiypepHU . . e om | Kai oti (cumCE; BGi om; praeterea c add to adopa auToO) AoyXH (b om ? alio loco ponit?) e|6KepTHa6p : ita bcegi, sed b post verba Kai Top nrAeupdp auTOu de¬ ficit, nisi quod ex vestigiis scripturae deperditae concludendum videtur sequi 6 cTTpaTicoTHO' AoyyTpocT | AoyyTpocr: ita Gi, CE 6 Aoyy. | 6 CTpaTicDTHa cum Cl , item miles Vatt Ven ..go GKaTopTapxoo, e 6 OTpaTHyocr | Kai oti to o-ropa: ita omnes i. e. cegi | HTHoaTo " loocr. 6 TipioaioaTHp Cpdop cum c, item ^ att postulavit preiiosus (Vat'* dominus) pater noster Joseph (Vat'* los. pat. nost. . . El HTHcraTO 6 TipiOCT (i add ujaTHp) " loocrH(|) , g 6 Tipiocr luaTHp OTHcraTO lcoaH(|) I Kai OTI (i om) KaOeber Aeyei (ita Ei, c Aeyouaip) dpeoTH cum eci, simi¬ liter Vatt Ven (sed Latini om Ka0. Aey.) . . G om | Kai (g add oti) KaOeba Ae- youffip: ita ceegh, item Ven . . i om KaOebe Ae'y. oi xp. 6i5. | eT5op6p (ita eh; CG Tdoopep) cum cfgh Copt (simile anacoluthon vide supra) . . ei Ven (Vatt) ei5op I Kai OTI pafifii etc: banc postremam partem addunt cefghi (reliqui codi¬ ces Graeci ab iam ante defecerunt, item d). De Latinis vero codicibus Vatt ^ en priora tantum habent eaque cum capite XVII. coniungunt; Fabr etc omit- tunt. I Kai OTI : ita cefghi . . Vatt Ven Copt om oti | 6 (ce om) paSSi (h paBB'\(j, G papSia) Aeuicr (i Aeui) | eTorep . . g ante Aeuicr ponit | i papT. xci unro tou peyciAou didaaKaAou Cup. | Cupeebp c. fhi . . alii Cupedbpocr | Kai oti etinep cum CEFGH . . Copt dicens . . i om ista cum sqq usque ad cipTiAeyopepop | Kai erarap (ita efh, i etinop, g etmaTe Aoiroop) rocipTeo- (i oi Aoraroi, e om) oi 6i6. topoo tuapTa (i ainapTa) Top Aabp Kupiou (haec cum fgh; e uopo tocipTOop T(X)p Aacop) . . c om Kai ettnap usque dum sequitur Kai eiurap oT lepeTa | ei: ita fhi . . eg om I Apebp cum egi Copt . . fh upebp | yipdbffKopxecr ypebaeffOe cum FGHi Copt . . E yipcbaKexe oup Kai ypcbcreaOe | oTkoo- (i add toO) "laKcbS cum FHI, item G 6 oTk. tou" lax., item Copt . . e Aabo’"lapaHA | exoiKaTcipaTOcr (i ot, etDiK.) macj 6 eori ^uA. Kpep. cum fghi Copt . . e om una cum seqq. Kai exepa ypac{)H 6i5(iffKei | 6eoi . . i om | oTTipecr cum G . . ei oV | eocroiHcrapTO cum g . .
284
ACTA PILATI. A. XVI.
aapTO, aoaoAou|jTai. Kai eTorap oi lepeTcr kqi ot AeuTrai ropocr qAAh- Aoucr* ei ecocr tou Ccbjupiou tou Aeyopiepou ’IodShA to pipHpioaupop auT ou, yipoocTKeTe oti ezuiKpaTe? eooa tou atobpocr, kqi eyeipei eauTcp Aaop Kaipop. tote ooapHyyeiAap ot ap)(Krupdyooyoi kqi oT tepeTc Kai 01 AeuTTai ujapTi Tcp''lcrpaHA AeyopTecr* eooiKaTdpaToa- 6 dpAp eKeTpoa oa roofHpia )(eip6o- dpGpcbcuou ajpoaKupHaei , kqi eooiKaTa- paTOcr dpAp oa KTicrpiaTa urapd Top KTicrapTa ojpocrKupHcrei. kqi 6?oj6p macr o Aaocr* dpiAp dpiHp.
EI eTUOiHffap I drooAoOpTai cum G (iteiu Copt) . . ei duioAeaGcoffap | kqi oi Aeu. cum cei . . G om oi | ei tooc tou Cdbppou (i Coppou, Copt Sum, sed add et) T. Aey. IooShA to pp. auTou cum Gi . . c kqi Taoa toG Ae^opepou-loulA to ppHpoffupop auToO . . E et ep ToaouTcp peTci tou Aeyopepou" IhgoG koi to ppupocupop qutoG euTi | eiuiKpaTeT (c -KpaTu) ecocr cum CGi . . e czujiKpaTi- aecoa | kq! eyeipei cum ci, e k. ujoieT . . g kqI eyetpep j i etnapHyyeiAap | kq! oi AeuTTai cum ce . . G om oi . , i pro koi oT lep. k. oi Aeu. ma. Tcp^lcrp. habet nil nisi TodpTO Top Aaop Kupiou | yeipocr dpdpdbiuou cum CE . . G yeipcSp dp- dpcbcDcop , I pro 0(7 TDoiHpa etc sic: ooricr ujoiHuei opoioopa yeipcibp dp6pc6- TDOu Kai tnpoo'KupHO'ei | Kai eccriKaTapaTOcr 6 dpAp oc7 KTicrpaTa (Copt creatu- ram) w. t. KTia. ropociKuph cei cum e Copt . . CGI om [ Kai etiuep tnda (i om) 6 Aaoff • dpAp dpep (i alterum om) cum ce (is addit yepoiTO yepoiTo) i Copt (ter habet dpup) . . g ab hoc eitu. ludcr o Aaou transilit ad id quod sequitur uppHorep Todcj 6 Aaoa
Coptus XVI 5 7. his reddit: item et Cuiphets dixeTuuti J^os Tecte com~
memorastis quae scripta sunt in lege, scilicet neminem vidisse mortem 'Enochi et neminem exposuisse mortem Eliae, A.t nos vidimus lesum colloquenteni cum Pilato, vidimus eum alapis caesum in facie , spiitis inquinatum in facie, vidimus milites im- posuisse supra caput eius coronam spineam et flag elUs eum caecidisse. Ad haec Pilatum sententiam prof erentem , lesum in crucem actum in loco cranii , Demam et Cestam amho cruci affixes cum eo , igsum vero aceto et felle potmn , atque latus eius lancea transflxum a milite Longino. Scimtts honor andum patrem nostrum losephum petisse corpus lesu, atque ipsum resurrexisse a mortuis uti dixerat, et quemadmodum tres scribae dixerunt se eum vidisse assumptum in caelum. Praeterea rabbi Levi testatum esse haec verba Simeonis dicentis: Ecce hie positus est in ruinam et in re- surrectionem multorum in Israel, et in signum cui contradicitur. Doctor quidam inter universum populum dei dixit : Si hie exit in prodigium coram oculis nostris, scitote domus lacob , scriptum esse: Maledictus quicumque pendet in ligno. Etenim scriptura nuntiat nobis deos qui non creaverunt caelum et terrain morituros esse. Et sacerdotes et levitae inter se invicem dicebant : Usque ad Sum et eum quern voca- bant lobel memoria eius permanet, si . . . scietis (sic haec Peyr. ad me dedit, voce una inter si et scietis latere siguificans) nomen eius mansurum in saeculum, et sihi relicturum esse populum novum. Archisynagogi , sacerdotes et levitae annuntiarunt populo universe Israelis dicentes: Maledictus homo qui adorat opus manus hominis, et maledictus qui adorabit creaturam prae eius creators. Universus populus respon- dit dicens: Amen, amen amen.
ACTA PILATI. A, XVI.
285
® Kai u^fJHaejj ouacr o Aaocr Top Kupiop Kai etroep * euAoyHTocr Kuptocr, ocr e6ooK6p Kardujauaip tco AacS " IcrpanA kuto. ajdpra ocra eAaAHaep’ ouk eroecrep pHpia ep doao caapToa pHpiaTOO- auTOu toG dyciOoG ocra eAcxAHcrep Moouoh too SouAop auTOU. eTn Kupiocr 6 Oeocr Hpiobp pie9’ Apioop KaOdbcr np pieTo. Toop cuaTepoop Apioop* piH dojoAecTH Apiacr. Kai piA dcuoAecrH Apidcr toG KATpai KapSiap Apioop oopocr auTop, toG oaopeuOApai Apiaa ep cudaaio' TaTcr o6oTa auToG, toG 4>uAd(Taeip Tcia epToAdcr auTOU Kai Ta KpfpiaTa auToG d epe- TefAaTO toTct ojaTpdaip Apioop. Kai ecrTai Kupiocr eia Ba<j\\ea eooi rodaap THp yAp ep th Apiepct CKefpH • Kai eaTai Kupioc eTcr, Kai to opopia auToG ep , Kupioa SaaiAeucr Apioop* auTocr crdbaei Apidcr. ouk ecTTip opioiocr croi, Kupie* pieyacr e? cru, Kupie, Kai pieya to opopid (Tou. ep TH Supdpiei aou Vacrai Apidcr, Kupie, Kai laOHcropieOa* crdbcrop Apidcr, Kupie, Kai crooOHcropieOa' oTi piepicr Kai KAnpopopiia crou ecrpiep. Kai OUK edcrei Kupioa Top Aaop auToG epeKep toG opopiaTOcr auToG toG pieydAou, oti A'p^aTO Kupioa toG oooieTp Apida eicr Aaop auToG.
8. Kai (c add Aoinjop) uppucrep: ita e Copt. . i om omnia quae sequuntur usque Hpda eia Aaop auToO. | euAoYHToa Kupioff (e add dpAp) oa edaiKep cum EG Copt . . c om male euAoy. Kupiocr | KaTainauCTip cum CG . . e dpdnjauaip | KaTO rodpTa oaa eAdAHcep : haec (nobiscum) Copt cum praecedentibus con- iungit I pHpa ep dtoo tuapTOO' . . g om (a pApa ad pApaToa transiliens) | drod roapTOCT pApaTOO a. t. d. oca (ita G; c cfacr) eAdA. Moo. t. 6. auToO cum CG (similiter Copt) . . E OTud cndpTOop d)p eAdAuaep ep X^'P' MooOoh. | eTw Kup. d 0e. Apdbp (c om) p€0’ Apdbp c. cpg . . e Kup. 6 0e. Apobp eoTai pe0’ Apdbp | Ka0dbff . . E Ka0d | pA dnjoAeoH (cod. -aei) Apdo. Kai pA duJoAea'ii (cod. -crei) Apdu cum G, item P omissis Kai pA dnj. Apdcr, item c pA dnjoAecTHa Apdcr omissis Kai pA duo. Apda . . e pA eYKaTaAiruvia Apdcr Kupie, Kai pA duodbo’H Apdff, item Copt ne derelinquas nos doniine, ne elongemur a te (sed Copt etiam in seqq. tihi, in viis tuis, tua mandata etc) | tou KATpai cum E, similiter Copt . . CFG ToO etpai I Kapdiap Apdbp c. PG Copt . . c (et E?) Kapbiao Apdbp ] tou uoopeu- 0Hpai Apda cum cpg , . e tou ooopeuea0ai | uodaaia Tala: c om TaTa | Ta Kpi- paTa cum epgh . . c to biKaidbpaTa | Kai eoTai Kupioa eia SaaiAe'a (ita G; E SaaiAeua) euoi indaap - - CKeipH* Kai (e om) eaTai Kupioa (e om) eta cum ge Copt . . CFH a priore Kai eaTai KUpioa ad alterum transiliunt | Kupioa SaaiAeua Apdbp cum fgh Copt . . c (item e?) Kup. 6 0eda eTa, SaaiAeua Apdbp | opoioa aoi (ita CEG ; Fii aou) . . CE (non Copt) addunt ep 0eoTa | peyaa eT au cum CE . . FGH om au I Taaai Apda h. 1. cum cefh . . g ante ep th 6up. a. Kupie | pepia Kai KAwpopopia (c -laa) cum cfgh Copt . . e pepia K/\Hpopopiaa | Kai (g Copt oti) ouk edaei Kupioa cum fgh Copt . . ce Kai ouk edaeia Kupie (c KUpioa), sed in seqq. non mutant Top Aa. auTOu nec (sed E om epeKep usque peydAou) epe¬ Kep t. op. auToO T. p. I TOU OTOieTp Apda cum fgh . . c om tou
286
ACTA PILATI. A. XVI.
Xai 0^i[jHcra|jTeo- aW|jT€o- aroHA0e(j eKacTTOcr apAp eia Top o?Kop auTou, So-^d^opTeo- rop 0e6p, oti qutou h 66^a eicr roua aioopao- Toop afcbpoop, dpnp.
^ aTOapreo- dOTHAGep cum pghi . . ce (omisso aroapTea) dTOH\0op | i om dpAp I eio- Top oiKop QUToO: ab his verbis deficit e | Top 0e6p: his verbis libri finem facit i | oti qutoO h 6o;a (ita eh; g oti auTcp tupetuei 66^0 kqi to Kpd- TOO-) eio- - - apAp cum egh . . Copt post ei<7 Top oTk. outou tantummodo addit in pace, amen . . c oti aOjcp TOperoei njaaa 66^a TipA kqi lopoaKupHaio-- peya- \oaupH Te KQI peyaAonjpeojeia tco toaTpi Koi tco uicp kqi tc6 dyicp tupeupoTi eiCT TOUT airopaa Tobp aidbpoDp, dpAp.
Coptus XVI, 8. ita habet: Turn populus universus Tiymno decantahat deo, dicens : JBenedictus doniinus qui Tequiem dedit populo Israelis secundum verhum omne quod dixit; et ne unum quidem verlum cadit in honitate sua, et secundum omne verhum quod dixit in manu Mosis servi sui, et ea quae dixit dominus nohis omnibus secundum modum quo loquutus est cum patrihus nostris. Ne derelinquas nos domine, ne elongemur a te, ut tihi submisso corde simus et ambulemus in vHs tuis, servemtis mandata tua, ne pudore afficias nos. Posside nos, domine. Indicia tua coram nobis, et veritates tuae propter quas dedisti nobis potestatem et patribus nostris. M deus constituit eum regem super terrain universam , et die illo deus constituit eum caput. Nomen eius: dominus rex noster, et ipse servabit nos. Pt nemo similis tibi, domine. Tu magnus es, et magnum est nomen tiium. Sana nos domine et serva nos, nam nos sumiis portio tua et nos hereditas tua. Nam deus non derelinquet populum suum propter magnum nomen suum; etenim deus coepitfacere nos populum sibi.
Pt postquam Jiymnis indulserunt, unusquisque ivit in domum suam in pace. Amen.
AiHrHcic nepi Toy riAeoyc Toy xypioy hmcon iHcoy xficToy xai thc apiac Ayroy ANACTACeCUC-
CYPPfAyeiCA nxpx lOYAxioy xiriex omomxti* hm mgth- NerKGN ex THC cbpaVkhc rxcoTTHc etc rut j [’comxTax AIXXCKTOI J HJIKOAHMOC TOnX|\XHC |*COMXIOC.
Mexa TO KaTaAu0H[jai THjj SacriAeiaij Tobjj "GSpaiooiJ , rerpa- Koaioop )(p6poop ooapaSpapiopTOop , Kai ufuo THp fiacriAefap Tobp "[’oopiaioop TeAoupTOop kqi rdop "Ggpai'oop, tou ’'Poopiafoop Sao-iAeoocr fiacriAea auToTcr )(etpoTopoupTOcr' tou YtSepiou Xaicrapoc ucrTepop Ta poopidiKa aKHUJTpa SieooopTOcr, ep rep OKTOOKaiSeKciTCp ^'t6i thct SaaiAei'ao- auTOu ^acrtAea )(GipoTopHcrapTO(T ep lou5afa "Hpob-
Snp, Top uiop ’’Hpob5ou tou copip tq pHoaia dojoKTefpapToa ep th BnGAeepi, kqi Top HiAaTop ep th "lepouo-aAHp e'xopTOO- Hyepopa* TOu’"Appa 6e Kat tou Kaidcpa THp dpyiepoocrupHp e)(6pToop thct "lepouaaAHp, Nik66hpoo- TOindpyHcr "poopaTocr ^lou6aTop eopouKa- Aeadpepocr ATpeap opopaTi e:;HTHae auYYpd\|/ao-0at to. KaTo. toucj Kaipoucr "'Appa kqi KaTd(|)a njpa)(0epTa ep "lepouaaAHp ouepi tou XpicTTOU’ o 6h kqi ojoiHaacr o ''lou6aTocr kqi tcS NiKO^Hpop oaapa- Soucr, ouToa au0ia diuo THa e/BpaVKH(T auyypci^’Ha peTHpeyKe TQUTQ eicr THp poDpdiKHp 6idAeKTop. eyei §e tol thct ^crTop^aa OUTGO cr.
“ Hunc titulum habent abc : tou lodOoua cum a . . bc tou Tipiou TudOoua | TOU Kup. Apdbp cum ac • . b add kqi aooTHpocr npdbp | kqi thu cum A . . bc koi toepi THC I inapd cum bc . . a luepl | Xipea cum a . . Bc'Cppaia | peTHpeyKep eK THU cum BC . . A peTHpeyKe thu | eia Tup cum a . . bc om Tup | poDpalda cum A (poo!6a) . . b -t6H, c t6i
Praefationem habent ab : eTei thu . . A eioi thct ] ep th B>H0\eep , . b om TH I ep TH'lepouCTaAHp . . b om th | Xipe'ap . . B-Cppalap
288
ACTA PILATI. B. I.
Caput I.
’ 1 ou Kupfou H|joo[j "Ihctou XpicTTou OCToWa Kai pi6Yd\a Kai e|afcrta Oaupiaia ep TH‘'lou6aia epycco-aiuepou, Kai 6id touto c|)6o- (jH0epTO(T uroo Tobp "Gfipafoop , HyepiopeuopTOcr eicr "lepocroAupia Tou I JiAaTOu, dpxiepaT6u6pT00|j be tou xe^'A^pa kqi toG l<a'id(|)a, HA0op 6K Tobp -louSafoop ropoo- Toucr auToucr apyiepeTcr "louSao-, Aeuf, Ne(|)0aA6ipi, ’AAe^apSpocr, Cupoa Kai dAAoi ojoAAoi Aeyop- Tea Kara tou XpicTTou* oua Kai dooeuTeiAap oT toioutoi dpyiepeTcr eicoeTp xauxa Kai xqp riiAdxcp. oT Kai dnj6A06px6a eTooop mpocr auxop 0X1 ap0poocnoa auepituaxeT ep xh ojoAei xauxH oaaxepa eyoop "lajcTHcl) Aeyopiepop Kai piHxepa Mapidpi, opopd^ei be auxop fiacriAea Kai uiop 06OU, Kai "'louSaTocr dip dpaxpcnrei 7 da ypac|)da Kai Kaxa- Auei xd aa&Baia. HpdbxHaep oup o IGiAaTOo- pia06Tp auxdbp Kaxa xfpa Tpoorop KaxaAuei xd uaBBaya. Kai dcoeKpi0Hcrap ouxoi Aeyopxea oxi xoua da06peTor Taipeuei ep aafifiaxco. Aeyei 6 HiAa- xoa- 61 xou<7 do-0epoupxaa uyieTcr oooieT, ou6ep KaKop cooieT. Aeyou- aip auxop* 61 KaAcxxT epnpyei xacr laxpefacr, piiKpop dp Hp xo KaKop • piayefaicr 66 ypcbpiepoa uioieT xauxacr Kai xoua 6afpiopao' eyoop roap’ eauTop. Ae-yei o rjiAdxocr- xo laxpeueip dppooaxop 6iaSoAiKop epyop OUK ecrxip, dAAd ydpiapia eK 0eou.
^ GTcoop oT GfipaToi* 666pi60d aou xHcr pieyaAeioxHxoa piexa- KaAeaaaOai auxop, doer dp ypoopicrHa aKpifidbcr oorep Aeyopiep. eK- 6aA(»p oup o niAdxocr xo piap6uAiop auxou 6e6ooK6p epi xdbp uodh- pex&p auxou Aeyoop • diU6A0e Kai 66T2OP xouxo xcp''lHaou Kai eiooe auxep* I liAaioa 6 Hyepidbp KoAeT ere ropder auxop eA06Tp. daoHA0e xoipup o uojHpexHcr, Kai eupdbp idp "iHcroup aopoaeKaAeTxo xouxop, amAooaaa etui yHc Kai xo xou J liAdxou piap6uAiop Kai etodpoo
1, 1. Kai xou )<aid(j)a: a om tou |"lou6acr; b 6’lou6aa | kqi xcp FIiAdTcp: B add Hyepopi ] Mapidp; ab Maplap | oup 6 IliAaxoa: b oup 6 Hyepebp 0 I liA. I ouToi Aeyopxea; a oin Aeyopxea | daOepoOpxaa: b dadepeia | ck 06Ou: b np OK 6eou
2. 6 IliAdxoa: b lu-aem uyepoDp | xd papduAiop (a papduAiop et infra papdiAiop, B papduAiop); b add hxoi xd (|)aKi6Aiop | epi xc»p utoiip. auxou: B add I’ayaafi opo[iaxi, ixyoup xcp Koupaopi (scriptum est xou Koupaopoa) auxou I eupebp xop Inaoup: b add ep xh Tipepa KupiaKU xdbp fiaioop KaOdpe- pop etui opou, Kai ep xh 66cp auxou” GSpaToi eaxpdbppuop xd ipdxia auxdbp, Kai tDCpietuaxGi 6 opoa eujdpco xdbp ipaxioop. Kai ibcbp 6 utunpexHa xAp xoiau-
ACTA PILATI. B. I.
289
c0aT6l[J ClUTOjJ <ITp0TpGUJ0[J6[J0Cr. OOCTGp TSopTGO" 01 GSpCtToi
Kai pieYaAcoo- ayapaKTHaaprea nAOop ujpoo- rop IliAaTop, yoyyu- ^oprecr kqt auTou ujma ToaauTHo- Tipwa rop-lHo-oup H^icoaep.
® Kai ouToa Top dcooaTaAepTa uooHpeTHp dpepeupno-aa ujooa ouTooo- eojoiHo-ep, da36Kpf0H ouojHpeTHcr- ore pie docreaTeiAecr oopoo- Top lou§aiop AAe'^apSpop, ep6TU)(op tco ^Ihtou eicrepyopiepoo THp ujuAHp THcr njoAecoc KaOnpiepop einiopou' Kai e?6op toug" ’^GSpafouo" OTi ecTTpcbppuop ep th oSqp tci ipiaTia auToop, Kai TrepiecoaTei 6 opoc eurapcx) Toop ipaTioop, Kai eTepoi eKoooTop KAdSoiiO"* Kai e^Hp-
XopTO eiG uojdpTHaip auTou Kai eKpa^op • obaappd ep ToTa ux^iaTOia. ouToou oup ^'5ei Kai epie moiHaai, Kai outooc eujoiHca.
^ AKouaapTea oi louSaToi Toua Aoyoua toutouc eTuJop orpocr auTop • cru 5e "poopiaTocr d)p njcocr eyipoocrKea tci ooapci Tobp'Ggpaioop Aeyopiepa; aajeKpi0H ouiuHpeTHcr* epa gk T(X)p ’^Gfipafoop HpcxiTHaa, Kai etcne pioi TauTa. eTurep o IliAaTocr- ti Aeyei cbcrappci; eTojop 01 lou6aioi* (Toocrop Hpacr Kupie. atueKpi0H o rJiAaTOcr* eurei opio- AoyeTTe oti outooo- e'Aeyop oi ouaTSea upicwp, njcxicrpup KaTHyopetTe Kai Aeyere Kara, rou “IhctoG oaa AeyeTe; eaicbroHaap oT "louSaToi Kai ou6ep eTyop dpTeiDoeTp.
THp TipAp ToO IhctoO, opoicDcr KQi auTOCT KaTayeyo pdoff. Post haec cum rell pergit TOpoceKCiAeTTO etc. | inaTeTp ; b TuepinjaxeTp | Top FIiA. : b praem Ayepopa
3. dujecrreiAecr ut a, b -Aacr | b drodpTHcnp | u^J/^cyTOlo• : b add euAoyHpepoo- 6 epyopepocr ep opopaxi Kupiou | njoiHaai, koi outooct etuoiHO-a cum b, a om
TUOI. Kai OUTOOCT
4. 6 uTDHpeTHCT; B add kqi etroep | ti Aeyei: b praem Kai | oi T0aT5eCT updop : B oi diueipoKaKOi roaid. up, | apTeiOTeip; post hanc vocem b infert plurima quae minime hue quadrant: "6p eKeipep tco Kaipcp TopoCTeKoAeCTaTO 6‘'1hctoOct ouct nOeAep, Kai aTOHA0op TopoCT auTop. Kai enjoiHcrep iS Tpa cxxjip pex’ auToO, KaiTpa acDOCTTeAAei auToucr KupuCTceip ep inapTi too Koerpep to opopa auTou. Hp^axo 6e Kaipdp popop njoiHCTai tou KaxaAueip xd aaBSara, xnp KaxdroauCTip xcop lou6a!cop, Hp eTxop ep th inaAaid 5ia6HKH diod Oeou Kai tou MoouCTecocr etc.
Sequuntur plura de evv. excerpta, ut de Lazaro in vitam revocato, de femina dAdSaCTxpop pupou exoucra, de pedum lotione, de coena ultima, de horto Geth- semani, de luda proditore, de Malcho (qui etiam postea epdnJiCTep Top^lnCTOup dpxi TOU njAnpeopaxoCT thct laxpiKHCT auxou), de iudicio coram Caiapha, de Petri abnegatione. Quo loco post verba eKAaucrep njiKpcoCT pergitur: Toxe dyouCTip Top'lHCTOup droo tou l<aidc})a ecui nyepopa xdp riiAdxop' Ap 6e ToapacTKeuH ropoot. Kai idcbp 6 "loudaCT oti Kai otooct Ayayop etc. Vide ad c, unde similia bausimus.
Sic igitur B; c vero, omissis omnibus quae bis quattuor capitulis ex A (et b) exscripsimus, ita exorditur librum: Toxe dyouCTi Top^lHCTOup dtod tou Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II. in
290
ACTA PILATI. B. I.
)<aia4)aeOTi Hyeiao^ja t6|j HiAaTOp, ocr Ap “ poojjaToCT' h[j 6e TOapaaKeut-' ropcot, Ktti i6cbp''lou6aff tncxxr Hyayop Top^lnaoup epcbiniop toO JliAaTou, ep rpopicp Kai 6e)Aia KaxeKpiOH 6ia thct aicrypat^ eojiiSouAiaa auxou, kqi xh auxoC dnjo- ypcbaet piexapieAwOeiCT fiouA6[iepo(7 dnjoffxpe\|/ai xd xptaKOpxa dpyupia xoTo" dpxiepeCai kqi (b add xoTcj) TOpeffguxepoia xdbp "loudaioop. (Ad sequentia cf. quae infra ad XI, 2. ex codice a adnotavimus.) kq! ypopxea (et B efc c ypoua) auxdp o) KOKOupyoi Kp! oi KaxHyopoi (b add x6) oiuep fiouAexai 6 "loudau rooiAaai, Aeyoucrip (cdd. Aeyoup) kox’ auxoO opiocfxjbpooff , d[ja koi 6 Aaocr u6pi(5-xiKd)ff (pro ufipiaxiK, b auxop koi popop CKaxHyopoup kqi u6pi5op Kai eznapoo auxoO xnp amap exidecrap xhct axaupobuecoa, Kai KaxeSooup auxou tuapxea Kai eAeyop)* 6 njpodoxHa, 6 ujapapopiou, 5 aujiaxoa, 6 axapicxocr, 6 xop diSacTKoAop auxou TucoAHoao" Kai (b om tucoA. Kai) (piopeucac, 6 tuap auxou xoua inodaa piTOxopiepoa, 6 x6 SaAdpxiop auxoO Kaxeyoop Kai oaa 6eAcop 6i6oucr auxoO, edidou xA yupaiKi auxoO (b om e6i6. x. yu. au.) Kai dcra 6eAcop Kpuiuxcop (b dnjOKpunrropiepocr) • Kai ujdaap xAp aixiap xAa crxau- pcbaeooff exidoup erodpoo auxoO (b om Kai inao-ap etc). ^ Quxoa de (b ecj)’ Aa OUXOO-) dyapaKxrop Kai piA dupdpiepocr xoua opeidiapioua unjopiepeip (b add Kai xaTa OKOaTa), Kai xoaoOxop utdo njdpxoop KaxaKpipopiepoa Kai udpi- ^opiepoa, njapayepopiepoa ep xcp pacp Kai eupdbp xoua dpxiepeTa Kai (b add xoua) ypapipiaxeTa Kai (b add xoua) c|>apiaaioua etzuep* Apiapxop tuapadoua aTpia ddcpop (b om Apiapxop etc et pon Apiapxop ydp etc post ({jopop upiTp)- yi- pooaKOO aAHdcoa oxi KaKOoa etnoiHaa' Kai AaS6X6 xa apyupia d pioi 6€6dbKaxe did xd TOpodoOpai xdp'lHaoOp topda (fidpop upidbp (b upiTp). oi deeTtnop- xi lupoa Apida; au o\|/ei. piH deAopxcop de xdbp " loudaioop de^aadai xd dpyupia, pi\j/aa xaOxa ep pieacp (b pieaop) auxrop eij^uye. ® Kai droeAdcdp eia xdp oiKop auxoO tuoiAaai dyyopHp dia axoipiou xoO KpepiaadApai, Kai eupep xAp yupaTKa auxoO KadnpiepHp Kai (xoO?) njuped^eip dAcKXopa (b -pap) ep xA dp- dpaKia, eoxoo ep xA aoufiAa. Topo xou yeuaaadai auxop, Kai Aeyei auxA* dpaaxa, yupai, oiKOpopiHaop pioi ayoipiop, oxi fiouAopiai KpepiaadApai, cba Ap d^ioa (haec non perspicua in b). h de yupA auxoO ei^H auxcp* xi dpa Aeyeia xa pHpiaxa xaOxa (b xaOx. xa pHpi.); Kai 6 ^ioudaa Aeyei auxA* yipooaKe ep aAHdeia oxi adiKOoa njapedooKa xop didaaKaAop piou^li-iaoOp xoTa KaKoupyoia tnpoa (b add Top) OiAdxop xou dapaxcbaai auxop* auxda de pieAAei dpaoxA- aeadai xA TpiXH Apiepa, Kai ouai ApiTp. Kai A yupA auxoO etroep auxcp* piA Aeye (b Aeyeip) piHde popiiana ouxooa* oxi dootuep ouxoa d dAcKXOop tuupia- 5opiepoa (supra est njupea^eip) ep xA dpdpaKiq <|)oopAaai dupaxai, ouxooa Kai 5 "iHaoOa dpaoxAaexai, rooroep Aeyeia, Kai eudua ep xcp Adycp auxAa 6 dAcKXoop eKeTpoa edooKC xda Toxepuyaa auxoO Kai CKpa^ep xpixop, etxa tnei- adeia d-loudaa exinjAeTop, Kai eudua enjoiHaep xAp dyxdpHp did ayoipiou Kai eKpepiaadH, Kai ouxooa aTUHy^axo xA \|/uxh. (c add oi de xcp adbpiaxi. aAAoxe eAaKiaep [sic], eiopiadH Kai efipepieaep [?]: quae margin! adscripta fuisse indeque in textum irrepsisse apparet.) ^ Oi de dpyiepeTa AaSdpxea xd dpyupia einjop* ouk ejeaxip BaAeTp auxa eia xdp KOpSapd (sic uterque), dxi eiDixipiH aTpiaxoa eaxip, aupifiouAiop xe AaSopxea Ayopaaap ej auxcibp xdp dypdp xoO Kepapieooa eia xa(})Ap xoTa jepoia. did eKAndw 6 dypda CKCipoa dypda aTpiaxoa ecoa xAa aApiepop. xdxe eoaAHpcbdH xd pndep did'lepepiiou
ACTA PILATI. B. 11.
291
® ^Gp)(0|ae[jou 5e tou^Ihctou cnpocr Top FIiAaTop, tupocreKupoup auTop 01 aTpaTidbrai tou HiAaTou. Yajapro Se kqi aAAoi epi- oopoaOep tou HiAaTOU KaTe)(opTeo- o-Hpiaiacr. kqi ep)(opepou tou "Ihctou ekAipap kqi ai crHpiaTai Kai oopocreKupHcrap auTop. Oaupia- ^opTOcr oup eooi too HiAaTou, eTujop ot ’louSaToi
ojpocr auTop* Kupie, ou)(i Ta crHpieTa oopoaeKupHcrap Top "iHcroup, aAA’ 01 aTpaTiooTai oi TauTa KaT6)(opTe(T apieAcbc.
® Aeyei o HiAaTOcr tot ap)(iaupayobycp • eKAe^ai apSpacr 5u- paTOua 8db86Ka kqi 8d<j auToTcr tq crnpeTa oocTe KaT6)(6ip TauTa ia")(updbo-. Kai toutou yepopiepou eKeAeuo-ep o DiAaTocr too uooh- peTH eKSaAeTp e^oo T6p''lHo-oup kqi ojdAip efcrayayeTp auTop. eTcr- ep)(opepou Se auTou ooctAtp ekAipap Ta anpieTa Kai oopoaeKupHcrap auTop. eOaupaaep oup peydAooa o FIiAdTOcr. ot 8e^lou8aToi eToaop* pdyoa eaTip, Kai 8id touto luoieT auTO.
Caput II.
^ Aeyei 6 rJiAaToo' too ’ Ihctou* aKoueicr ti outoi cou KaTa- piapTupoOcnp , Kai ouk ctocroKpipH; dnjeKpi0H o^Ihctouct Kai Aeyei* Tuda dpGpcoosocr e^oucrfap e)(ei tou AaAeTp elYe KaAop 0eAei elYe KaKop* eyopTea oup Kai auToi e^oucriap d 0eAouaip Aeyoucnp.
^ GToaop oi''lou8aToi oupocr auTop* ti e)(opep Aeyeip ooepi crou; c0pd)Top oTi e^ dpiapTiaa e? yeyeppnpiepocr* SeuTepop oti 8id ae,
ToO OTpo4)HTOU AcyopTOcr* Ka! eAafiop tq TpiaKopTa dpyupia, THp xipAp tou TeTipHpepou, op eTipHoapTO dino uicbp ^IcrpaA A, koi eSooKop auTo eicr Top dypop ToO KepapeoocT, Ka0d aupeTa^e poi Kupioa. lam sequitur in utroque "Gpxopepou 6e tou^IuctoO etc, quae cum capitulo nostro 5. conveniunt.
5. TOpoff Top DiAaTop: bc top. Ayepopa t. HiA. | YoTopTO 6e Kai: bc om 6e 1 KOI epx* t."Ih(JoG: haec bc om | koi UTpocreKupHuap (bc -Kupoup): kqi ex BC recepi; quod si cum codice A omittitur, exAipap ad milites referendum est eos qui KOTexopTecr CHpalau modo dicti sunt. | auTop: b T6p''lHO'o0p | ezni t. yeyopoTi: ita ab . . c om | tq anpeTa: c rd anpaTa.
6. 6upaT0u<j: c koAouc 6upaTOuo' | ku! 6ocr auT. t. oHpeTa: haec bc om | TQUTa: BC auTa | 6e auTou ocrdAip eKAipap: c 66 toO'IhctoO CKAipap | nopoo-- CKup. auTop; c add dbu fiaoiAea Tcbp fiaaiAeuopTcop Kai Kupiop Tobp Kupteuop- Toop I tnoieT auTa; b in. TaOTa
II, 1. TI OUTOl: A TI OTI | dlUOKptpH: BC dnJOKpipei I etTe KOA. 0. e. KOKOp: ita AB . . c d 0eAei ] oup: c om | d 0e\. Aeyounip cum ab . . c 4>0eyyeip d 0e- Aoucnp
2. GTnjop: c add oup ] c yeyepHpepocr \ ore eyeppH0Hcr: a oti ey. | e4)o-
19*
292
ACTA PILATI. B. II.
ore eY6tJ(JH0Ha, 6(|)6(jeuCTaij ra /3pe(|)H' xpirop oti o roaTHp aou Kai A piHTHp <Tou ecj^uyop eia xAp ATyuaiTop, 6i6 ou6^p eTxop 6dp- (Toa eta Top Aaop.
Gan TouToic aojeKpiOHccip oi louSaToi oi ajapopTea eKeTce deoaeSem dp0p(X)ajoi kqi eTorop- H[ieTa Aeyopiep oti h yeppHaia auTou ei dpiapTiW ouk eaxip- oTSapiep yap oti THp piMTepa auTou Mapiap o looaH(^ Kaxa Aoyop pipHCTeiaa eSe'jaTO eic THpHaip. eiorep o rJiAaToa" Aoiorop \|/6u5eo'06 upieTc oi AeyopTea oti e'j aiiapTiac ecTtp h yeppHcia auTou. Aeyoucip ojctAip auTOi tco HiAaTcp • o Aaoa oAoa piapTupei oti piayoa eaxfp. daj6Kpf0Haap oT Oeoo-efieTo- "louSaToi Ka\ etojop- ApieTcr kqi eia xAp ppnaTeiap thcv piHTpoa auTou npep, Kariou6aToi eapiep, Kai ajdaap xAp ajoAixeiap auTou oTSapiep- dAAd[jdyop etpai, touto ouk oT6apep. oi be Touxa Aeyopxea 0eoaefieTo- "louSaToi Hcrap ouTor Ad^apoa, ■'Aa0dpiocr, ApToopioa, laKODSocr, Xapaa, CapiouwA, IcaaK, (j^ipeec, I'Cpiaaroa, Adypiojoa, "Apieae KariouSacr.
^ ajpoo" auToua o iTIiAaTOCT’ eia xAp ^ooAp tou
Xaiaapoa 0eAoo Tpa opioaHTe ei xc»pio- dpapTiaa eaxip A yeppHaio- TOU ap0pcoarou toutou. aareKpi0Haap outoi* o popioc Apdbp opf^ei Vpa piHSep opipucopiep, ot. pieydAn dpiapTia ecTip 6 opKoa. ojAAp eio- xAp ^ooAp TOU Kafcrapoa opipuopiep oti xcopia dpiapTiW ecrxip
peuffap TCI 6pe(})H cum c . . a ecj^opeuGHcrap SeKOTeaffapeo- x'AidSea Bpe^n, b e4)opeu0. TeuaapdKopra Teco-apea xiAid6e(7 SpecjjH | eia rAp ATy. cum a . . bc om THp I Odpcoa cum a . . c 6dpocy, b Oappoc
3. oi^(a om) zuap6pT6ff eKeiae cum ab . . c oi map. 6cb5eKa | on A yeppH- (no auToO - - eSejaro (h. 1. a add rauxop. Quod si quis retinere voluerit, non tain TauTHp quam eauxcp corrigendum videtur.) - - rociAip auxoi (b aux. rociA.)
- - oAoo (A om) - - pdyoo (a 6 payoo) - -nou6aToi (b oi’Iou5.) Apep (b ApeOa)
- - eipai xoOxo (a etp. xouxop, b xouxop etp.) ouk oTSapep (a etSapep) cum ab . . c sic: oxt A yeppHOiCT auxou Kai A dpaoxpocliA ouk eoxip apapxiao, dbo c{)axe- 0X1 koi eio xAp ppHOxdap xAo pHxpoo auxou eiapep (sic ; corrige Apep. Item c infra eTaap pro Hoap.), Kai A pAxHp auxou Mapla e660H xro ’IcooHcj) eici ppHoreiap, ou yapiKHp, <aAA eia XHpHoip’ Kai niaoap xAp nJoAixelap au- Tou T5opep, a\Ad pdyop A tuAdpop ouk oT6ap6p, dbo (|30eyy6O'0e j 06OCT€g lou5. cum A . . B om lou6., c om 0eocr. | Ad5apo(y usque XpicrTOOO: in his nomi¬ nibus codd. ABC consentiunt ( A.(iypirooff cum a (A-aypiaTOO") b . . c Acaypincr- OTO(7. Ex altera recensione nomen "AypioKnao hue quadrat, j "Apeoe cum a . . c Gupeocre, b Gupeoe
4. xou XaiCTapocr; c om xou ] doreKp. ouxoi cum AC . . B add Kai eiroap | Tpa ph6, oppuoop. cum ab . . c pA oppueip oAcoo | mAAp cum a . . bc ojA. 5e |
ACTA PILATI. B. III.
293
H Y6|jjjHaia auTou* ei 6e \J/eu86|je0a, KapaTO|JH0H^jai njdjjTaa H|jdcr KeAeuCTop. xaura TouToop eiajoproop dnjeKpi0Haa|j oi KaTHyopoOp- Tecr louSajoi topoa Top rfiAarop Kai eTooop* Kai ooAeop ooiaTeueic toTct ToiouToic ScbSeKo piopoio'^louSafoicr h tc» ujapri DjAH0ei Kat Hpiip aKpiSd)(T eiSocip auTop pidyop Ka> 6Actcr(|)HpioGpTa Kai uTop 0eoG eauTop opopid^opTa;
* Tot6 eKeAeuaep o niAciToo’ e^eAGeTp ardpraa eK toG copai- Toopiou dpeu jjopop Trap pH0epTrap ScbSeKa. koi toutou yepopiepou Aeyei rapocr auTOucr Kpucjifracr o OiAdToa* Top dpGpranrop toGtop (|)aipeTai oti drao (|)06pou Kai piapfacr GeAouaip oi "louSaToi Vpa cjjopeuaouaip auTop. ep ydp, 6i6ti KaTaAuei Ta crdfiSaTa, KaTHyo- poGcrip auTou* auToa Se t6t6 ujoieT KaAop ^pyop, 8i6ti Geparaeuei Toucr aaGepeia* toGto KaTaSiKH 0apdTOu eta Top dp0pranjop ouk ecTip. Aeyoucip auTra Kai oT ScoSeKa* paf, Kupie, outcoo" eyei.
Caput III.
^ G'jHA0ep oup o rJiAaToa e^co pieT opyGa Kai GupioG, Kai Aeyei rapoa Top Appap Kai Top KaTctcljap Kai |ajpocr Top Aaop oT e4)epop Top "iHo-oGp’ pidpTupa e'xoo Top HAiop oti ouSep ooTaTorpa eupfcrKra eTc toGtop Top dp0prainop. dooeKpf0H o o^Aoc- ei ouk Hp ouTOcr yoHc Kai pdyocr Kai SAdac|)Hpocr, ouk ap ojpocr to peyaAeTop TO cop auTop Hyopep. eTooep oHiAaToa* e^eTaaaTe toGtop upeTcr,
oppuopep cum a . . bo oppucopep | TodpTacy cum a . . bc om | raOxa tout. einj. cum ab . . c om | top. xop HiA. cum a • . bc om Top | popoic cum ab . . o om I Tcp luapTi cum ab . . c roapxi xcp | gAaacjjHpoOpxa cum ab . . c SAdo-c})H- pop I eauTop : c om
5. popop ut ABC, nullus popcop | (|)a!peTai: A praem apxopxecr, item bc Kaxa TO (|)aipopepop dpxopxecr, quae verba in margine ad o'i’'lou6aToi adscripts fuisse iam Thilo suspicatus est. Praeterea B post cjjaipeTai add poi. | dtoo (|)6opou cum AB . . c 6ia <|)6opou | Kai papiac cum a . . bc om kqi | cjjopeucrou- oip cum AC . . B 4>opeu(7co(Tip I ep : A edp, bc epa | xd ffdfigaxa cum bc . . A TO o-dfiSaxop I A KOTHyop. auTop | 6i6ti Gepaeoeuei cum bc . . a oti 0epanj. [ Toua dcrOepeTff; c add oba Kai Taa Aoiiudcr upepacr | toOto KaxaSiKH cum bc . . A t6t6 KaTa6. | Kai oi 6006. cum c . . ab om Kai | bc Kupie pou
III, 1. Kai Top KaVdcj)ap: c om xop ] Aaop cum ab . . c o^Aop | oT e<j)e- pop T, "Iho-. cum BC . . A om I pdpxupa - - eia x. x. dpOpootc. cum ab . . c xlpa KaxHyopiap cj^epexe Kaxa xoO dpOpcbiDou xouxou, atque eadem b praem | dtneKp. 6 oyA. cum a . . bc add Kai etroep | ei ouk cum a (b om ouk up) . . c edp pH I payocr k. 6Ado'4)Hpoo' cum a . . bc add Kai KaKonjoioa | auxdp Ayopep cum A . . BC add Kai T0ape6cbKapep | etinep 6 HiA. cum ab . . c etro. oup 6
294
ACTA PILATI. B. IV,
Kai eojei [jo(jo|j e)(eTe, KaOdxr Aeyei o (j6[Joa u^db[j, outooct ujoih- aaxe. eTajo[j oi louSaTor o ^6[Joa A^job^ ou8e[ja a(j0poozDro[j ojapa- X.oopeT (|)opeuaai. Aeyei oHiAaToa' ei upieTcr cjjopeueip oufiouAeaOe, njoaop piaAAop eydb.
^ T6t6 eaTpdc{)H o niAarocr ep too ooaAaTfop Kai Aeyei oopocr Top iHcroup* eioje pioi, cu e? o SaaiAeucr Tobp ^louSafoop; dnjeKpi0H o Ihcouct* cru touto Aeyeicr, h aAAoi ^louSaToi eTooop touto copoo" ae, Tpa pie epooTHcreio-; eTooep o niAaToa- Kai piAxi eydb "GfipaToar eTpii; eyd) ouk eipii "GfipaToa- o Aaoc crou be Kai oi apyiepeTa ooap- eSooKap ere eicr Tacr yeTpacr piou* Kai eioje pioi et fiaaiAeua e? Tobp "louSaioop. dooeKpf0H o-Iho-ouct* h eaaiAefa A epiA ouk eaxip ep too Kocrpicp TOUTop* eT ydp Hp A epiA Bacr\\e\a ep tout op too Kocrpicp, oT crTpaTiTOTaf piou ouk ap epieAAop ctpieAHaai KpaTH0Hpaf pie- Aoiaoop H fiaaiAeia piou ouk eaxip ep TOUTOp too KocrpioD. Aeyei 6 JliAaToa- TO Aoiojop fiaaiAeua et; etooep o ^iHaoucr- cu etnoacr- eydb eTc TOUTO ey6ppH0Hp Tou piapxupeTp xAp dAH06iap, Kai eT Tia ecrxip ap0pooajoo- thct dAH0efao-, ooiaTeuei Top Aoyop piou Kai ujoieT auTop. Aeyei o niAaTocr- ti eaxip A dAH0eia; docreKp(0H o^Ihctouct- A dAH0eia eaxip 6k Toip oupapa)p. Aeyei o niAaTocr- ep th yA be OUK eaTip dAH06ia; Aeyei o Xpiaxocr- eycb eipii A dAH0eia- Kai ajoicr ep th yA Kpipexai A aAH0eia ooapd Tobp eyopTOOp ympHp e^ouafap ;
Caput IV.
^ Acjjeia oup o rJiAaTocr Top Xpiaxop piopop 6^AA0ep e^oo Kai Aeyei toTct louSafoicr- eydb ou66p eupicrKOO ooTaTcrpia eTcr TOUTop Top dp0poomop. aajeKpi0Hcrap oT^louSaToi* ApieTc Ypa etaooopiep th
riiA. I etiuop oriou5. cum ab . . c eTuj, oup oriou6. | 4)op6ucrai cum a . . bc t pau c|)Op. I TOOffop; sic ab ; c Toaop
2. Kai Aeyei rop. idp "iHUoup cum a . . bc koi ecjjdbpHaep Top^'lnaoup (c TOO IhcoO) Kai eTinep auTcp | dojeKp. 6''Iho'. cum a . . bc dmeKp. auTcp o’lna. ^Kai eTnjep | epooTHO-eia: ita ac . . b -THCHcr | c eTnrep 6e 6 HiA. | eydj ouk eipi GSp. cum AB . , c om | 6 Aa. aou 5e cum ab . . c om 6e | ouk cut. ep tc5 k. TOUTcp : c add dAA aicopioa | ep toutcx) t. k. cum ab . . c ep tc6 k. toutco j to Aoinrop cum ab . . c om to | etnj. 6''Iho'. cum a (b etnj. 6 Xpior.) , . c dineKpiOH iHCoOff I Ti euT. H oAhO, cum ab . . c om h | droeKp. o^Ihc. (b 6 XpiffToa)- A aAH6. ecT. (a add 6 Xpiuxoa 6) ck t. oup. - - yHlpHp e^ouclap cum ab . . c dtueKp, 6 iHa. eycb eTpi A dAwdeia, oc AaAcb xAp dAuOeiap
IV, 1. eia toOt. t. dpdpoouj. cum ab . . c ep too dp6p. toutco | ApeTa Tpa
ACTA PILATI. B. IV.
295
peyciAeiOTHTf aou ti eTmejj auToa* 6Taje[j on 6u[ja[iai KaraAGo-ai Tojj [ja6(j Tou 6eou Kai 6ia Tpidb[j Hpepdo^j oiKoSopiHcrai auTop. Aeyei oHiAaTocr' kqi ocroTop paop etooep Tpa KaraAocrH ; eTojop of^GSpaToi * Top paop TOU CoAopidbpTocr, op e'KTi^ep oCoAopidbp eooi eTeai t6(7- capaKopTa e^.
^ Aeyei o HiAaToa t6fa oopocr tout apy^iepeTc Kai tout ypapi- piQTeTT Kai TOUT (|)apiTaiouT • mapaKaAdb upictT, piH§ep ouoiHTaTe KaKop eiT TOUTop Top apOpoomop. eap ydp ocroiHTHTe KaKop eiT TouTop, dSiKa pieAAeTe ujoiHTeip* ou ydp eTTip SiKaiop doaoGapeTp ToiouTop dpOpooTTop, OTTiT eTJoiHTep dyaOd pieydAa oupoT ouoA- Aout dpOpobojouT. eTaoop eKeTpoi copoT Top HiActTop • ei 6 aTipiaTaT, Kupie piou, Top KaiTapa d^ioT eTTip OapaTou, ototoo ye piaAAop OUTOT o QTipid^oop Top 0e6p.
® ToTe oopiTep o IIiAutot, kqi e^HAOop tudpTeT e^oo. e?Ta Aeyei Top''lHTOU’ ti OeAeiT ttoihtoo toi; Aeyei ©"Ihtout too rjiAaTop • TJofHTop eiT epie douep eTTip dbpiTpiepop. Aeyei o rJiAaTOT* tndoT 6TTip cbpiTpiepop; doreKpiOH "Ihtout* o Mooutht kqi oT (xrpo(|)HTai eypa\|/ap TTaupcoOnpaf pie kqi dpaTTHpai. aKouTapTeT oT^GfipaToi eiojop oupoT Top HiAaTop’ ti ^HTeTTe aKOUTai pieyaAooTepap ufipip auTou ojpoT Top Oeop ; Aeyei o HiAaTOT- ufipeooT AoyoT outot mp6(j- Top 0e6p ouK eTTip, eouei ep tqTt copoc^HTiKaTT BiBAoia ypd- 4)eTai. eTorop ol’^GfipaToi* H ApieTepa ypac|)H Aeyei* edp njTafTH dp0pooTJOT DjpoT dp0poonjop, Hyoup edp uSpiTH auTop, d'-^ioT eTTip
eTtncopep cum ab . . c epoGpep | etroep oti cum ab . . c e4)H oti | Aeyei 6 HiA. Kai (a om) - - KaroAucTH (b -Auaei omisso Tpa); eTuj. orGSpaToi (b ''lou6aToi) - - enji ereffi (b eroi cth) Teucr. cum ab . . c op (prioribus omissis) eKTi^ep 5 CoAopcbp (hoc accentu) eini cth Teua. koi dpaaTac 6 apyiepeucr Aeyei Tcp " IhctoO* eppKi^co ae Kara toO 0eoG tou ^copyoa, Tpa HpTp eTuoHcr ei cu ef 6 XpicTTocj 6 uiocr toO 6eo0 tou ^doproa. Aeyei “IhooGo'* cu ettuacr. toto o dpxiepeucr Sieoyioep to ipaTia auTOu Aeyoop oti e6Aacr(J)HpHcrep * ti cti ypeiap eyopep papTupoop; HKOuaaTe THp SAaccjjHpIap auTou.
2. i6Ia cum ab* . . b**c kot i6!a, sic | c tupocr tout apyiep. Kai ypapp. Kai cj^apia. | o om uoapaKaAcb - - edp ydp inoiHcreTe KaK. eia toOt. (b eicr toGt. KaK.) - - TOoiHcreip | c peydAa dyaOd eicr ujoAA. dp0p. | c 0apdT. euTip | ye cum C . . AB om I 6 oTipd^oop cum ab . , C 6 uSpi;oop
3. c opicep I oioep cum a . . ootcou | pe Kai dpaor. cum bc . . A k. dpacT. pe I aKOucr. oi'Gfip. c. a . . bc aKOua. 6e (b om) TaGxa oi'touSaToi (B^GSpaToi) ( ?HTeTTe cum a . , bc ^HTeTc | peyoAcoTepap cum ab . . c peyaAeiorepap [ edp njTaiCTH - - uSpioH auTop cum ab . . c edp ufipiuei dp0pootuoa dpOpoouJop | c
296
ACTA PILATI. B. V.
Yjja Aafjfia|jH [lera pdfi6ou ojAHyaa TeaaapaKopTa* edp he ufipicTH Ti(7 Top 6eop, ipa AiOoSoAHTai.
^ Tore HA0e piHpuTHa droo thct IlpoKAHo- tho- yupaiKocr IliAd- Tou OTpoa auTop- to be piMpupia eAeyep oti ojpoaexe pin (TuyKaTa- ya Ypa yepHTai ti KaKop eia Top'lHo-oup rop KaAop dp0pooc0op. OTi Kara TauTHp rAp puKxap cj)ofi6pou(T opeipoua 6T6op b\ aux'p. ^'SooKcp b^ dojoAoyiap 6 niAdroa oopoo- touct '•efipaiW Aeyoop OTI eap^e'xeTe uSpip eicr Top 0eop Top Aoyop op AeyeTe oti eTocrep o Inaoua, Ad^eTe auTop kqi KpipaTe upieTo" KaTa Top popiop upidbp.
9 , niActToo wpieTo- 0eAo|jep Ypa aTaupdbcreia
auTop. Aeyei o rjiAaToo-' ouk eaTip touto KaAop.
® CTpacjieicr be b HiAdTocr ujpoc Top Aaop eiSe woWoba KAaiopTaa, kqi eToiep • epioi SoKeT oti ouk ecrTi toG Aaou nrapTocr OeAHjja Top d'p0pooajop TouTop dajo0ap6Tp. Aeyouo-ip oi lepeTo- kqi 01 ypapipiaTeTcr* ApieTa Sid touto Top Aaop dojapTa Aydyopiep, Ypa AaBno- OTAHpo(|)opiap oti rodpTecr Top 0dpaTop auTou 06Aouo-ip. Aeyei 6 JliAaToo-- ti ydp KaKop eojornaep; eTojop oli "efipaTor daaiAea eauTop eTpai Aeyei Kai uidp 0eou.
Caput Y.
louSaioo- oup 0eoaefiAa pieaop o-Ta0eicr opopiaTi NiKoSHpioa eTmep ojpoo- Top riiAaTop- Seojjai THa pieyaAeioTHToa aou edcrai pie eiureTp ropdir ae oAiya Tipd pAijaTa. eiocre, e^n 5 rjiAaTocr. Aeyei 5 NiKoSHpiocr- eyd) eToja toTc lepeuaip Kai toTct AeuiYaio-
om aiiocT eaTip | bc ipa Aapfidpei | b edp 6e u^piaei etc, c ei 6e Top Oe. ufipi- cei TKj I AC Ai0o6oAeTTai (a -AiTai)
^ 4, B Tou riiA, 1 TO 6e pApupa eAey. cum ab . . c nil nisi Aevcop | oti top, pH (TuyK. ipa yepHT. (a AeyHTai) - t. kqA. dpepoocoop (a t. kqA, Top dp0poo- roop, sed correctum est dp0p(»tooop, non mutato Top) cum ab . . c topooexe too SiKaiqp Ihuou pA o-uyKaTaSAo- (omissum est Tpa) yepuTa! ti KUKop eiu auTop'l TQUTHp cum BC . . A om I puKTap cum ABC I ^ efipaiouCT cum ab . . c^louSaloua I Aeyoop (codex 6 Aey.) oti edp eyeTe ufipip ela t. 0. Top Ady. cum a . . bc i6ou eap eyeTe oti ufip.a eoTlp tupda t. 0. Top Aoy. | eTtoop oi ^lou6. cum ab . . c AeyouCTip onepeTa kq! ypappaTeTu | ipa aTaupdbaeia cum c . . ab ipa araupdb- coopep I c e(|)H 6 DiAaToa
5. CTpa(j)eio- 6e 6 fliA, - oti (b om) ouk euTi - 0eAouo-ip, Aeyei 6 niAaToa cum AB . . c omnia om | eitn, oi^Gfip. cum ab . . c eito. oup oi'louSaToi ^ y, 1. lou6. oup peo-op o-Ta0eio- - edaai pe (a poi) - eitue, e4)H 6 HiA. (b e(j>. o niA. eiroe) - ep th ffupayooyA- Tipa cum ab . . c nil nisi ^lou6. o5p
ACTA PILATI. B. VI.
297
KQi toTo- Ypa^J^iaTeuai kqi tc» Aacp cuapc»iJ ep th aupaYOOYH* Tijja AoYop 6X6T6 KQTd ToO dp0pdbroou TOUTOU; OUTOC7 5 dp0pOOOCJOO- rooAAd 0aupiaTa cuoieT, oca dp0pconj6cr ojoTe ouk eotJoiHcrep ouSe [JH (XJoiHcrei. a(|)eTe oup auTop* Kai ei piep eanp dino 06oG ocra iCTOiei, i(TTao‘0ai picAAoucrip* et 6e ecrrip aujo dp0pobajoop, KaraAu- 0Hpai tieAAouaip. Ka0(»o- eYepexo kqi oxap dojeaTeiAep o 0e6(r xop Moouo-Hp eicr xAp ATyuottop, Kai eToaep ojpoo- auTop o cj)apa(» fiaaiAeOo- thct Aiyucutou Ypa otoiho-h cHpieTop, kqi eoiomo-ep. eTxa e?X6p 0 c|)apa(X) kqi piaYOua 6uo, Top 'lappHp kqi Top "lapiSpHp, kqi erooiHaap kqi auToi (THpieta piaYiKH TexpH xpooMepoi, ouxt be ocra enjoiHaep o MoouaHcr. e?xop be ot ATyucotioi roua Toiouroua pid- Youo- ma- 0eoucr- 6i6ti be ouk inaap eKoTpoi 6k 0eou, KaT6Au0Ho-ap ocrci eojoiHcrap. ouTOcr oup o Ihctouct Top Ad2;apop dpc^crTHcrep, Kat
6ia TOUTO 66opiai crou, Kupie piou, ipa pinSep ooapaxoopHCHcr c|iOp6U0Hpai TOUTOp.
*''G0upicb0Hcrap oi "GSpaToi Kaxd toG NiKo5Hpiou kqi eTcuop auTra* THp dAH06iap toG "iHaoG Ypa ooapaAdSHO- kqi piepoa Ypa e'xeicr piex auToG. Acy^i o NiKoShpiocr* dpiAp dpinp' Y^poiTo pioi Ka0obcr AeYexe.
Caput VI.
^ TaGxa eTcnopTOcr toG NiKoSApiou eTepocr eYep0eicr "GiSpaTocr AeYei too rJiAaTcp- Seopiaf crou, Kupie piou HiAaTe, d'Koucrop KapioG. din6Kpi0H o niAaTOCT' etcue o ti 5ouAh. AGyci oYGfipaTocr* eYob
QeoaeB. 1 liKoSupocr opopaxi crTa0eia peaop tnapTcop 6cj)H • Tipa | oaa ap6p.
. . B oTa ap0p. I c om ou6e pA TuoiAaei | c om oup | ei pep eoTip . . c om eaxip I c om 61 6e usque kotoAuO. peAA. | koi etroep ropocr cum bc . . a om kqi | koi Top'lapfipAp: BC om Top | Kai enJoiHoap Kai auToi; c om koi prius | ouxi 6e ooa - - KaTeAu0Haap oaa etnoiHa. cuiu ab . . c Kai eKaTeAu0Haap auTobp xd aupeFa unrd xAa MooaaiKHa pdg6ou, 5i6ti ouk Aaap eK 0eou, ei Kai oba 0eoua etxop Toua pdyoua oi AiyuioTioi | dpeaxHaep: c add xeTapxaTop 6id Aoyou popou I Kai 50; c add xd epya auxou coapiaxapTai dAH0ipd mpda eAeyyop Tou (j)06pou Trap c|>apiaaioop. | Ypa pu^ep OTapaxcopAana (b -aeia): c pH6fc-p (sic) TOapaxoopHaeia | <|)opeu0. xoOxop cum ab . . c (jjopeuO.xdp xoiouxop Taxpop Kai 5oooxp6cj)op
2. G0up(X)0Haap cum ab . . c add Aidp | o'i'’66paToi cum ab . . c oi ypap- paxeTa | xou'lHaou: c om xoO | Ypa exeia: ita ac; b (?) Ypa expa | b ter habet dpnp I yepoixo poi (b om) Ka0. Aey. cum ab . . c om
VI, 1, Xauxa eituopToa x. Mik. cum ab . . c om | ’^GfipaToacum ab , . c louSaToa | KUpie pou cum a . . bc om pou | dujeKp!0H usque 6 ’^GdpaToa cum
298
ACTA PILATI. B, VII. VIII.
€KeiVH(j ao-06(ja)[j ew\ KAi^jHa exH xpiaKOfjxa oktoo, kqi iSoop [je €AuajH0H Kai exuje [jor eyefpou, apop xop KpdSSaxop crou Kai uroaye eia xop okop crou. Kai ep too eirueTp pioi xop Aoyop Hy6p0Hp Kai cuepiearaToup. Aeyouatp oi GfipaToi • epooTHcrare auxop ep ojofa Hpepa THo- 655opid6oo- touto yeyopep. Aeyei eKeTpoa- ep (raB&aTcp. eTrnop oriou5aTor Kai Aoiojop dAH0(X)(r ApieTa Aeyopiep oxi to aaB- ^axop ou THpe?.
Gxepocr inaAip aTa0eio' piecrop etooep • eydb eyeppH0Hp xu- ^Aoa, Kai ojopeuopiepou xoG "Iho-oG Kaxd xAp o6op e^oHaa njpoo- auxop Aeyoop- eAeHcrop pie, Kupie, ute AauiS. Kai Aa/Sdbp oanAop ^'Xpio-e pou xoucr o(j)0aApoua, Kai eu0uo- dpefiAe\|/a. exepocr eTooe- KuAAoa HpHp, Kai i6(X)p auxop eSoHaa- eAewaop pe, Kupie. Kai Aa- fiopepoo- pe XHo-xeipoo-, eu0uo- Hyep0Hp. d'AAoo- etooep • eydb Ae- orpoo- Hp, Kai Tdcraxo pe popop 6id Aoyou.
Caput VII.
eupe0H eKe? Kai yupA opopa^opepH BepopiKH Kai eTtnep ox 6o66eKa exH Ap eyd) ep pucrei aYpaxoa, Kai popop xoG Tpaxiou auxoG xHcr aKpacr H\|/apHp, Kai eu0ucr Td0Hp. Aeyouaip o?’lou6aToi* papxupiap yupaiKOcr 6 popocr oG cuapaSeyexai,
Caput VIII.
AAAoi dp0pooTCTOi efioHcrap • oGxoa o dpGpoocoocr aopo(j)HXHcr ' ecrxf, Kai oi Saipopea auxop (j)o5oGpxai. Aeyei oDiAaToa- Kaioodbcr
A . . BC om I Kai i6cbp pe cum bc . . a praem ko! aKOuoop xd Oaupaxa oaa eiuoiei 6 0e6o-, eKOpdpiaa (sic) Kai Hyayop pe fiaaxaKXcbff dp0paDUJOi pexd xou Kpafifidxou ep'njpoa0ep auxoO | apop cum bc . . a kqi apop | Kai ep xro einjeTp - njepiezuaxoup cum ab . . c Kai eb0uo' Hpa xo KAipi6i6p pou Kai dnJHA- 0op eiff xop oiKop pou I Aeyouaip oi-Gfip. (b''Iou6.) - yeyopep (b eyepexo ad- ditque apaa Kai xo KAipi6iop aou) - ou XHpeT cum ab . . c om (sed vide ad 2.)
2. Gxepoa njoAip ax. peaop (b ep peacp) - - idaaxo pe popop 6id Aoyou cum AB . . c sic: opoiooa Kai o tooxe xu(|)Aoa eK yeppHXHa (sic, non yepexHa) Kai 6 Aeropoa Koi 0dTepoi Aeinpoi Kai mapaAuxoi eKpa;ap (sic) • 6id Aoyoupopou xou'lHaou id0Hpep. Aeyouaip oi ypappaxeTa- aWa 6id aafifidxou ecaoiHaep, Kai xo adfiSaxop ou xupeT.
VII. ToO ipax. auT. xAa oKpaa cum ab . . c xou Kpaan7e6ou xoO ipaxiou auTou I oi lou6aToi cum ab . . c oi ypappaxeTa | c ou Sexexai
VIII. A/\Aoi dp0pooujoi cum ab . . c^AA/\oi nrdAip 0eoaeSeTa | TOpocf). eoxi cum AB . . c inpocf). np | Kai oi 6aipopea (b xd 6aip6pia) - xeaa. Apep. ey. ep
ACTA PILATI. B. IX.
299
ou6ejj e(|)o6oG[JTO outgo Kat touct ujjobij oi 6af(iO[je(T; Aeyou-
crijj 6KeT|J0i" ou Yi[Jo6crKO[ie|j. aWoi mdAnj etajojj’ t6|j Ad^apojj Tecrcapaa Aptepaa eyopya ep too pipHpiefcp 6id. (jopou Aoyou dpe- axHaep. aKOUcraa oup 6 rjiAdrocr THp dpaaracrip tou Aa<;dpou e(|)o6H0H, Ka> Aeyei ojpocr Top Aaop • Siaxf OeAexe Tpa yuanxe atpia dpOpobooou SiKatou;
Caput IX.
^ GTxa ujpocreKaAeaaxo xop NiKoSnpiop Kai xoucr 6o66eKa 6eoo'e66Ta^lou6aioucr Ka» eToae orpocr auxoucr* xi AeyexeYpa ojoiho-oo, 0X1 o Aaoa xapdcrcrexai ; Aeyouo-ip eKetpor ou yipoocrKopiep • o 6ouAh, ujoiHcrop. 6 Aaoc be oVop moieT, dSiKooo" ujoieT Tpa aYpn xouxop. e^HAGep mdAip o riiAdxocr e|00 Kai Aeyei mp6(T xop Aaop' oTSaxe oxi ep xaTo- eopxaTcr xobp d^upioop ecrxip o-upH06cr Tpa eAeuGepdb b\ upidcr epa dmo xdbp KeKpaxHpiepoop elcr cJ)poupdp uooeuGupoop. e'xoo oup epa ep xh (|)uAaKH KaKoOpyop AnaxAp Aeyopiepop Bapafidp, ex;oo Kai xop’^lwaoup, ocrxicr oooxe KaKop ouk eoaoiHaep* xipa oup eK xobp 6uo 0eAexe Tpa douoAucroo upiTp; dooeKpf0H 6 Aaoa’ doooAucrop ApiTp xop BapaSdp. Aeyei o IJiAaTocr* xi oup moiHaoo xop "iHaoup; Ae- youaip eKeTpor axaupoo0Hxoo. indAip efioHcrap exepoi auxdbp* edp xop ''iHO'Oup doofoAucTHO-, ouk e? (jjiAoo- xou Kaicrapocr, 6i6xi uiop 0eou eauxop opopid^ei Kai SaciAea. Kai edp eAeuGepcoaHa auxop, yi'pexai fiaaiAeua Kai pieAAei AaSeTp xAp^ SaaiAefap xou Kaicrapocr.
2''G0upio60H oup o niAaxocr Kai eTooe* oodpxoxe A yeped upiobp Hp 6iaSoAiKH Kai doaicrxocr, Kai dei rnpbcr xoucr euepyexaa upidbp
xcp ppupieicp (b xexapxaTop opxa ep xop ppApiaxi) - aKOUffacr oup (a ok. xauxa) - dp6pcbiDou 6iKa!ou (b 6tKaiop dpOpobmou) cum ab . . c eK nrepxe dpxoop xi- Aid5aff e0pe\|/e inepxe, kqi ep enjxd dpTOitr x>Aid6acr xeatrapao" kqi oi 6a!po- pecr auxop cpofioOpxai. Aeyei 6 niAdxocr' Kai zudbcr ou6ep e(|)oSoupTO ouxco Kai xoucr yop. up. xd 6aip6pia; Kai diuoKpicnp ouk eSooKap.
IX, 1. Gixa ujpoo-eKcxAeo’axo -6ouAh (b -Aei) - ocrop luoieT dSiKoocr nroieT (a om d6iK. otoi.) Tpa aTpH xoOxop cum ab . . c om | ejnAOep indAip: c eixa ej- h\0. njaA. I ot6axe (a oT6a) - eaxip a'upH0ecr cum ab . . c e0oa' euxip ep xaTo eopx. X. d^upoop I eyoo oup epa cum a . . bc om epa | c diueKp. 6 dypcbpoop Aaoa I c exepoi efioHcap | anjoAucHa cum ab . . c -Auceia | b opopd^ei eauxop I eAeu0epcb(7HO' (a -o'eicr) auxop cum ab . . c aux. dotJoAuffHcr j yipexai cum bc . . A Kai yeppHxai (yeyeppHxai ?) \ Kai p4\Aei . . b om Kai
300
ACTA PILATI. B. IX.
H-re atJT.'SiKoi. eTrooij or^e^paTor Ka^ Ti'pea Haap Apdop euepyeToi; Aeyei o FJiAaTOCT • o Geoa eAeu06po6o-ao- u|a5a- 6k Toop xeipobp cbapaoo Kai 6,aaTepdaacr THp ^pu0pdp 0dAaacrap oba em? ^Hpda, Kal XopTaaaa Opiao- pidppa ep ^pApop kq^ ujOT.Vaa upda uSoop eK me- Tpao-, Kai^ 6 6ov(t GpTp p^opop, op KaTeAuo-are Top 0eop appHad- pepor kq] ei pA Hoodo-Aa 6aTd0H mapaKaAoop Top 0e6p, uriKpcp 0apdTcp dp epdAA6T6 UTapai0oAea0a.. rodpToop oSp eKefpoop eroe'- Ad06CT06. ^ou^a. 6^ Ka^ pGp AeyeTe ot. ou6^p dyaurdb eycb Top Kaxrapa aAA’ e'xoo pTaoa eia auTop, kq] 0eAoo Tpa ecDi^ouAeuaco- pai KQTa THc fiaCTiAefac auTou.
’ Kai toGto d!nd>|j 6 OiAGtoo- HyepeH toG Spopou pi€Ta euiaou. 0<iAoop (jjuyeTp auTAp. SKpajap o5p ol'IouSaro, Aeyop- T€<r- HpieTcr Top Kafcrapa 6eAopep SaoiAeGeip HpAp, ouTOp'lHooGp, 6iot, o Ihoouo eJe^aTO ok TAp pGycop xapfopara. Kai HKOuoe TOUTO Koi o HpASHO, OT, tooiAeucT peAAo, Y6po<T0a,, KaiH9eAH«p ipa <t.op6U(TH auTop, KQi op TOUTCP GrooffToiAep Kai arooKTeipep roap-ra Ta Ta op BhOAosp. 6,6, toGto 64 Kai 'IcooH-t, o
roaTHp auTou Kai H pHTHp auToG e'<t.UYOp aroG toG ,|,6fiou auToG eia THp ATyuooTop.
^AKouaao- To.yapoGp 5 HiAdTocr Kareatynae wayra Top Aaop Kai Aeyer Aoimop ouToa eaTip 6 ’iHaoGa, op e^HTei Ypa (^o- peucTH TOTe oyycobna; Aeyoucrip auTcp- pai. ypoopiaao- oGp 5 niAaToa oTi T^a enjiKpaTeiW ecTTWoG >lpob§ou ob<7 eKToGy^oua
2. eiTO. oi eSp. cum ab . , c etro. oup oi"lou6aToi | c 6 e\eu0epd6u upaa I
6 a Hpaa | pappa ep epnpcp . . c THp opTuyopHTpap . . b om | Kai moTia. up. eK Jer ''' T-o u6oop . . B nil nisi u6cop
I emeAaeeaOe cum bc . . a add Kai eiu peTapoiap ouk epxea6e | outco 6e- c
ZhI I ' “"'“a ''' ^ I ’V« emiSouAeu-
aoopai (b -ffopai) cum ab . . c OeAoo eroifiouAeuaopai
^ 3. tou epGpou: ita (absque awo) ab . . c om | c om OeA. (buy. e? out. I c
OKpaj. OOP a,aA,p | c om o'IhooSo | o«4;. « t. p. cum ac . . B Jt. u, oieM Ka,^HKOUC€ T. K, O Hp(o6. - KOI HOeA. c. AB . . C TOUTO QKOUOaff 'Hp. - h64A 1 BO ipc, .popeuoe, auTop | i droeKTe.pop | S,d toSto Je cum ab . . c om 64 | atoo T. 4.. aoToo (ita A*, a«b auT*p) cum ab . . c om | c €to AryotoTop ^ . KaTeaiyHue cum c . . ab praem touct toioutouct Aoyoua Kai (bo^Heeia I
Aeyei cum bc . . a e.me ] e;HTe. Tpa (b om) cj^op. (b -peuae.) totc o^Hpobd. cum AB . . c e^HTe. TOTe'Hpcbd. c^opeOaai | dou eK toG y. k. T.^loud. cum a . . b“
ACTA PILATI. B. IX.
301
KaTayoiieiJOo- rrajj 'lou6afoo(j dcaecrTeiAetJ oapoa auxop Top'lHaoup. op iSoop HpraSHo- eyapH pieydAcoo-* Hp ydp emiGupidbp i^eTp auxop aroo zuoAAoG, oKodcop xd Gaupiaxa d ^woxeu epeSuaep oup auxop ipiaxia AeuKd- e?xa Hp^axo auxop epooxdp. o Se’lHcoua duyoKpicrip ouK eScoKep auxop. GeAoop o^HpdbSHo- iSeTp Kai GaGpid xf ojoxe ye- popepop^OTapd xoGXpio-xoG Ka\ piA i6obp, dAA’ oxi ou66 drosKpipaxo mpoa auxop xop xuyopxa Aoyop, dpxaareo-xeiAep auOio- oupocr xop IliAaxop. xoGxo iSdjp o FIiAdxoo- etcoe xoTa uounpexaicr auxoG dyayeTp^ uSoop. Kai ouxoi e({)6pop. piouxopiepocr oup xdcr yeTpao- tiexd xoG GSaxoo- ecj^H ojpoo- xop Aaop- d0cp6(T efpi dujo xoG aipia- xoa xou KaAoG dp0pd)ajou xouxou. upieTo- o\|/ea06 oxi dSiKoocr ^o- peuexoii, €0161 ouxe eycb eupop ep auxop aixiap, dAA’ ouxe^HpobSHo- 5.a xoGxo ydp earepivlrep aG0io- xoGxop ojpoo- epie oajia0ep. etojop oi'louSaioi- x6 atjja auxoG ecj)’ Apidcr Kai eori xd xeKpa Hpdbp.
Xox6 eKa0icrep o OiAaxocr eia xop 0p6pop auxoG Ypa rooiHcrei
om I BC xop'lHo-. mpoa aux. | op i^cbp - peydAcocy cum a . . bc kq! tadop auxop o Hpcb5H0- eydpH Aiap (b peydAooff) | dnj. luoAAoG : b om | d erooiei cum ab . .sed^c haec add^ oux me peAAoop xi Kep6dpai xi (sic) \|/uxoocj)eAea- 6"Hpdb5HO- OK XHo- Oeacr xou IhooG, dAA’ dxi HKOuep oxi aocjjocy eoxip kqi xepaxoupyoa, euj60upei i5eTp dAAoKoxop dp0poonjop Kai dKoGoai auxou xi Aeyei, oux ipa mi- ^eu(T6i (ita c; b -an) | ipdx. AeuKd cum ab . . c add Hyoup Aaptopap ea0Hxa j epooxap cum a . . bc add ujodep e? Kai ujoiou yepouc | dmoKp. ouk e6, aux. cum AB^. . c eaicoOTa, efc add eioxHKeioap 5e Kai oi dpxiepeTo KaxnyopoGpxecr auxop taeTp Kai 0aGpa c. ab . . c praem auxop | dpxanjeox. c. ab (b add auxop) c eproaijao- auxop dOTeoxeiA. | xoGxo (ita bc : a xoGxop) i5dbp . . c istis haec praemj koi eyepopxo (|)(Aoi o xe IliAdxoa Kai-HpobaHa ep auxA xh Ape'pa pex dAAHAoop* topouojHpxop ep eyGpa opxecr ropoo- eauxoua. 6 ae Aaoa eKpa5e TOp6o- xop FIiAoxop Aeyopxeo- o-xaupa>0HXoo. Aeyei o HiAoxoff- xop fiaoriAea up&p axaupeberoo; oi ae peydAoocr CKpa^op* ouk eyopep daaiAea ei pH Kaloapa, item b praem 6 aeAaoff eKpa5ep- CTxaupoo0Hxoo | unjHpexaio- cum AB^. . c axpaxicbxaicr | Kai ouxoi e<})epop cum ab . . c om | xoG koAoG (a add xou) dp0p. xoux. (b xoux. dp0p.) cum ab . . c xou GiKaiou xouxou Kai KaAou ap0p. (j)opeuexai: a praem xoGxo, b xoGxop | dAA’ ouxe cum BC . . a oOae | njpoor epe cum a . . bc mp. pe | eTujop cum ab . . c add oup
5. Toxe eKd0io-ep cum a . . bc praem haec: oi 6e dpxiepeTcr e0opufioGpxo ipa xop Inaoup crupxopooCT (b e0opufi. oup oT apy. topoff xop Aadp I'pa auxop aupxopcbxepop duJoAeVooaip. (add b 6 Ge Aaoo- au0ic7 mpda xop OiVaxop: deest aliquid) xoxe Aeyei xcp ^Ihoou 6 HiAoxocy- eu ei 6 gaaiAeuu xdbp louaaioop; 6 ae "iHooGcy dmoKpicnp ouk eaoDKep auxep. Aeyei 5 HiAoxoff' epoi ou AaAeTo; ouk otGao oxi e^ouo-iap eyoo (rraupdoua! oe Kai (b add oGae- piap) ejouffiap exoo dtuoAuffai ae; eTroep oup auxep o^HooGa- ouk exeia (ita uterque) ejouaiap Kax’ epou ouGepiap (b om), el pn np aoi aeaopepop dpoo-
302
ACTA PILATI. B. X.
aaj6(|>aai(j. oopicre^j oup, Ka» HA6ep S’piajpoaGep auTou 6 "iHcroucr. Kai e4)epop aTe4)apop aKapOdbp koi e0HKap eroi THp Kec^aAnp auTou Kai KdAapiop eoji THp 6e-^idp auTOU eoaoiHaep
dao64)aaip, kqi Aeyei ropoa auTop' A y^ped crou Aeyei kqi piap- Tupe? ere oti GeAeicr Tpa SacrtAeueia* 6idTOUTO opi^co Tpa aeTux^/ooai rnpdoTop pierd pdS8ou luAHydcr TecrcrapdKopTa, KaGober opi^ouaip oT popioi Tobp fiacriAecop, Kat Tpa ae epiojai^cocri, kqi TeAeuraTop Tpa ere aT aupcibercoaip.
Caput X.
^ TPa TOiauTHer oup daJO<|)dere(X)(7 yepopiepHa euapd toG OiAd- Tou Hp^apTO oT''lou8aToi TUcoTeip Top^lHeroup, oi piep pdfiSoier, oi 8e x^po'tp, OI 8e tooerfp' of Se Kai eicr to enjpdaooenop auTOU eroTuop. euOua oup KaTaaKeudaaprea Top CTaupop Kai SopTeer TouTop eupoer auTop eiueTapTO oSeueip. Kai outgo luopeuopiepoer, 6aerTdj;oop Kai Top erTaupdp, HA0e pieypi Kai THer GouAna THa ujoAeooa "lepoeroAu- pioop. dmo T&p euoAAobp oup mAHydip Kai dooo tou fidpoua tou CTaupou piH 8upapiepou toutou TuepiioaTeTp , eK THer eouiGupiiaer Aa etyop 01 ^louSaToi cTaupdoerai auTop oaop Tdxocr, dpapTeer dtu auTOUTop CTaupop e6ooKap auTop uapoa Tipa aupapTHcapTa auToTer opopiaTi Cipioopa, derTier etxe Kai 8uo uioua, "AAe^apSpop KaCpou- 4)op- Hp 8e dood XupApHa THa enoAeooa. eSooKap oup ropoa auTop
6ep’ insuper add c 6id toOto 6 TOapa6i6ou(r pe croi pei?cop (sic) dpapTiap exei. I 6 HiA. eTcr t. 6p. auT. cum ab . . c ep 6p6pcp 6 HiA. | Ypa njoiAaei droocl). cum AB , . c Ypa dTOOcjjaCTip 6c6, et BC add kuto toO " InaoO |epu7po(70€p auToO: A om auToO 1 e0HKap cum a (-Kep) b . . c add peTa TnuypHcr | Kai KaAapop cum AB . . c praem Kai ipoTiop njopc|)upoup toepieSaAop auTcp Hyoup yAapuSa KOKKipHp I B THp duj64)acrip I Ypa fiaaiAeucreicr cum BC . . a -h<j | Ypa ere Tu\|/oocri ropdoTop exuu AB . . c Ypa dAffoocri ae eroi Top Kiopa Kai TU\|/oocn | a epTOa!|ou(rt X, 1. Tunnreip Top’lnaoup - - eiDTUop cum ab . . c TuiuTeip Top^lHaoup erol Top pdoTop Kai tudp peAocr, oi pep fioupeupoicr, oi 6e pdSdotff, dA\oi yep- tr!p, eTepoi tooffip’ oi 6e eicr to njpoffooinop etoTuop, 0dTepoi epdiDi5op OTOicrdep eiu to topocTooiDop, Kai dAAoi eAeyop epnjpOCT0ep' T0po(|)HTeu(rop tIu euTip 6 TOaiaacr ue’ eTepoi yopuroeToOpTeu epnjpoa0ep auTOu epeiuai5op auTcp AeyopTecr’ o fiaaiAeua Ta)p''iou6aIcop | Kai 66pTe(r ToOTop cum A
• . BC praem uiUHyopTO ropder to uTaupdocrai auTop ] fiaord^oop Kai Top (c om) cum AC . . B Kai Baar. Top | pexpi Kai cum a . . BC om Kai | pA dupapepou tou¬ tou cum A . . BC pA dupdpepop TOUTOp | eK thu eT]ai0upia(r : bc praem outoi | doop Toxoa cum a . . bc Taxoa | ropoff Tipa (a om Tipa) : bc add KupnpaTop ] Cipoopa: BC add e^epxopepop (c -pepou) dco’ dypou | aupTopcoTepop : bc add
4
ACTA PILATI. B. X.
303
TO^J 0-Taup6(j, oux (BO- eAeoujjTea t6(j "iHcrouiJ kqi eAa(|)pu(joiJT6(r aojo toG fiapouo- auTop, GaA’ eroieupioGprecr, obo- elpHrai, c|)opeG(Tai auTop crupTopooTepop.
HKoAouOei oup eKe? eK T(X)p paOnTcbp auTou o^looappHo-. e?Ta (jjuycbp unjayei mpoa THp GeoTOKop kqi Aeyei auTH- ojoG Ha0a Kal ouk hA06o- Ypa TSina ti eyepexo; GooeKpiGH auTH- rt earip oroep eyepero; Aeyei o'IcodppHa- ytpcDo-Ke oti eojfao-ap ot''lou6aToi Top 6i6aaKaAop pou Kat utuayouo-ip Ypa crTaupcbo-ooo-ip auTop. aKouo-ao-a toOto h pHTHp auTou eKpa^e 4)oopH peydAp Aeyouaa^ uie pou, uTe pou, ti dpa KQKop eojomo-ao- kqi UDodyoucrip ere ipa CTTaupoocroucrip ; Hy6p0H cocrcuep eaKOTicrpepH , kqi dooepyeTai KAaioucra KctTct THp o6op. HKoAouGoup auTH Kat yupaTKeo", h t6
Map0a Kat Mapta A MaySaAnpH Kat A CaAcopH, Kat eVepat ooap- 0epot. Hp be Kat ■'la)dppHo- peT auTHa. doer oup ec|)0aaap eto- to TBAH0oa Tou oyAou, Aeyet A GeoTOKocr oopocr Top "laadppHp • oooG ecTTtp o utoo- pou; Aeyet o''loodppHo-* opacr eKeTpop Top cjjopoupTa Top o-Te4)apop Top aKdpGtpop Kat Taa xeTpacr 6e6epepop; aKouaaaa H 0eoTOKOcr Kat i6ouaa auTop oAiyo\|/uxHae Kat eouecrep e^ oooiacx)
Hyydpeuaap oup (b om) auTop Top KupHpaTop Vpa dpH Top oraupdp auToO. Kat 4)epouffip auTop etui roXyoOd xotnop, o eari peOeppupeuepepop (b -pocr) Kpapiou TOTOOcr.
2. Aeyet outh cum a . . c (similiterque b per totam hanc sectionem) Aeyet- perd SoKpuajp- ro Kupia pou kqi pHTep tou 6i6a(rKdAou pou | HAOea Tpa T. t, ey. cum ab . . c eT5aa to aupfidp | outh (b eKetpH)' ti - eyep. cum ab . . c h roapaypou' ti ecrxip, looappH | Aeyet 6 loo. yipoocKe - 6i5. pou (b add xop crop ulop) - crxaupcoa. auxop cum ab . . c o 6e pexa Oeppcop 6aKpuoop koi oipooycxtp dureipoop ecjjH* xop 4>iAxaxop uiop aou ko! diddoKaAop pou uucrdyouCTip oi dyd- piCTXoi KOI deeoi"lou5aToi axaupdbcrat auxop - xop cbpaTop KciAAei inapd xoucr utoua xcBp dpOpootDoop apopc{)op erooiHaacri (sic) pexd 6appc3bp j aKOucraaa - - ae (in codice deest) Tpa oxaupcbaouaip cum a . . bc oKOua. (b Kai ok.) xouxo H deoxoKOcr eKpaje peydAu xA cjjoopA- (b add Kat eBoa Aeyouaa) oTpoi oTpoi, uie pou yAuKuxaxe- xi ydp (b dpa) KaKop euooiHaao- xoTa''lou5a!oicr Kat uxod- youffip ae (b add ropda xd) crxaupcoaai ; | Hyep0H - Kaxd xAp 666p cum a . . bc eKaOe^exo 6e Kai Hyep0H eba eoKOxiapepH Kai dxoHpxexo dpopaia (b om) icAaiouaa Kaxd x, 65. | Kai yupaiKea: c add KAaiouaai | c Kai CaAdopu | c xdp dKap0ipop axe(|)apop | xaa X^Tp* dedepepop cum ab . . c praem Kai xd xopdaco- TOop pepeAapoopepop ck xAa tnAHyAa jxou e^ (dele?) dKap0ipou axec})dpou Kai xebp epOTxuapdxoop. Praeterea A, non item bc, post 6e6epepop add eKeT- poa ecrxip | dKOuaaaa A 0eox. - - eKAatop cum a . . bc oKOua. A 0eox. xda XeTpaa dedepepop Kai id. auxdp 6Aiyo\]/uxooa eureaep (b ut a) oTOta0ep X^H^^ eia xHp yAp, Kat CKeixo enri iKapwp ciopap • Kai at - - laxdpepai yup. auxAa Kai
304
ACTA PILATI. B. X.
€icr TH[j YH|j, Kai 6KeiTo tKaiJHiJ (X)pa[j* kqi aT ocrai hko-
Aou0ou(j auTH iaTd|jeijai YUpooGep auTHcr eKAaiop. dc{)’ ou Se dpe- ropeuae kqi HYepOn, eSoHcre 4)copH pieYaAn AeYouo’a* Kupie |jou, uie pou, ojoO TO KaAAocr e6u THa popc|)Ho- crou; oodba udoo pep do OeoopeTp ce TOiauTa njaa^opTa; kqi rauTa AeYOucra Kare'jaipe pexa Tobp opuxoop TO njpoo-ooroop auTHc kqi eTuaoTe to aTHOocr. ojou SieSn- o-ap, eAeYG, tu dYa0d ocra eroomaacr ep TH"lou6aia; TiKOKop oopocr Toucr louSaioucr eroomaaa; ouToocr oup iSopTeo- auTHp oT''lou6aToi 0pHpoucrap KQI Kpa^oucrap, HA0op Kai eSfoo^ap auTHp dooo thct oSoG* H 6e ouK 6tnei0eTO (f’UYeTp, dAA’ epepe AeYouaa oti 4)op6ucraTe epe cDp(X)Top, louSaToi ooapdpopoi.
CKAaiop I dcj)’ ou 6e - c{)oopH pey. Xeyoucja- Kupie pou, uie pou cum A . . c vero plurima de suo addit. Habet enim ita (ac similiter b) : dcf)’ ou 5e (b add kqi) dp. K. HyepdH, SpapouCTo coct Aeaipa uTud (potius dtoo ?) dypou koi 6iappH|aaa to ipoTia auTHo, oupapoAoiooff (sic uterq) unjegAetoeTo touo ■'lou5a(ouo- Ae- youca' doTe poi dpdpea 666p iDepitnaTHaai Kai tueprajAaKHpai tco TpaydAcp Tou appiou pou- doTe poi dpdpea Toiuop orooocr KAauaoo Top tcrapfjjiATaTop uiop pou, TO dppiop THO- \]/uxHO- pou • doTe poi dpdpeo- roTuop [Tpa] Tuyco (b om doTe usq tuxoo)^t6 OuAAayydAaKTop (b OuAcy.) Trap pac3-0rap pou-' doTe poi apdpea Toinop orarao- OerapHcrra kqi KAaucrra Top yAuKUTOTOp uiop pou. Kai TO (^H0oa auTHaTUTOTOuaaefioaAeyoucra- oTpoi oTpoi, yAuKUTOTeuii (b yAuKUTOTop sine uie), cj^roo Trap eprop o({D0aAprap, njapfiaoiAeu (b om). oipoi oipoi, rarao uraopepro Oeraprap ae ep crTaupcp Kpepdpepop; oTpoi oTpoi, raou poi TOU FagpiHA to. euayyeAia; deOTe xuapTeo KAauoraT6THp TCTpau- paTicrpepHp pou xj/uynp, oti Top popoyepfl pou uiop Kai yAuKUTaTop fiAetnra dtuayopepop rao dppiop oKOKop erai OTaupou Kai rocr KaTodiKOp TaTu x^pci dedepepop, Kai Top TapucrapTa Top oupapdp raaei deppip raa Ahothp peTo AHOTrap diirayopepop. deure aKOuaaTe Aaoi cjjuAai Kai yAddaaai, ToiouTop adiKop OapaTop didoup (sic) toG uiou pou. Kai tuaAip yeyoopoTcpct c|)copH eBoa Aeyouo-a- uie pou, uie pou yAuKUTaTC | raou to KoAAoa - rodoxopTa cum A . . c(b) sic: hjou aou to kcAAou edu tho popcjjHff; rodbcj dyprapioToo- cf)aipH^poi- 6^ rapaToo- KoAAei raapd Toua uioua Trap dpOpobinrap ko rapoTC- pop, pup de dypropioTocr et (codex em) , yAuKUTaTe (b om 6 rapaToa - yAuK.). rarao- unjopepra 0eraprap (b -peTp) oe ToiaOTa raduxopTa; | Kai TaOTa Ae- youcra -^Kai eTuujTe - - rapoo t. "loud, eujoinaaa cum ab . . c Kai TaOTa Ae- youaa eTutUTe to uTHdoa auTHU Kai daKpuppoouaa peTo oiprayddp fiaperap Aeyouffa- raou edu, uie pou, to dya0d ocra eraoiHaao ep TH’loudaia; tI ydp KOKop , uie pou yv\uKUTaT6, rapoo touo dyapiOTOucr " loudaioua eraoiHcraa,- apTi ayaOrap koko eAafiea- dpTi tou dyaiuap ae, uie pou roapcjjiATaTe, Top ^l/oyop TOpoaecj)epaai (sic) Kai OTaupro ae njpoaHAcoaai fiouAopTai. oTpoi,
oTpoi. I^edira^ap cum ab . . c ediooKop | epepe: b add Kai eBoa | oti cjjopeuaaTe: BC om OTI
ACTA PILATI. B. X.
305
T aojecrcoOHcra^ eicr to[j AeyojiefjoiJ l<Cpa[jio(j Tourop, ocr H|j AiOoaTpooToo", Kai 6K6i ecTHcrap ot ^lou6aToi Top crraupop. eroeiTa e^eSucap Top "Incroup, kqi e'Aafiop tq ipaTia auTOu oi CTTpaTiOTTai KQI SiepepicTapTO TauTa tnpocr eauTOua, auTcp Se epe- 6ucrap paaop KOKKipop, kqi apeSifiaaap auTop Kai 6Kap<|)oocrap ep TOO aTaupcp ropa eKTH th(t Apepaa. peTa TauTa 6(})epop Kat 6uo AHCTdcr, Top pep Se^ia auTou, Top 6e dpicTTepa.
roT6 A OeoTOKOcr laTapepH kqi SAeojoucra ekpa^e cj)oopH
3. ToTe dineo-cbOHaap (ita b; a dnjeau6Haap ; c ecroocrap) - Kpaplop (ita a; bc Kpapiou) - Top aToupop | enjeiTO ejeSucrap Top'lHo-oOp - oktii THff Ape- pao" cum A . . c (similiter b, tamen passim differt) vero in hunc modum exagge- rata habet: kqi e2e'6uo'ap to ipaTia auToO, kqi diepepiaapro toOto oi aTpa- TicoTai inpda eauTouc, kqi Top xiTcopa. fip 6e 6 X'^rop dpa<})ocr ex Toop cipoo0ep ucjjapTocr 6i oAou* einrop oup OTpoc aXAHAouc oi orpciTiooTai ' pA CTxicroopep auTop, dwd Aaxoopep nrepi auTOu Tipocr ecTai. touto oAop yeyopep Tpa A ypa4)H toAhpooOh A Aeyoucra- diepepicrapTO to ipoTid pou ^^'^ToTc, KQI enn Top ipciTicpop pou tSaAAop KAApop. kqi yopunjeToOpTec epOTpoaOep auToO ep6TOai5op auTop AeyopTea* ya'pe 6 fiaaiAeua Toop " lou- 6aioop. KQI epTOTUcrapTecr auTop eAaSop Top KoAapop kq! eTunjTop eicr THp K€4)aAHp auToO, kqi ot6 epenjai^ap auTop, TOTe auTop ecrraupajcrap. Ap 6e dopa eKTH THa A pepaa, .njapaffKeuAa oucrHU, oTe dpegifiaffap auTop ep tc6 o-raupcp Kai eKapcj^oocap TapucrapTeo- tou njapaxpdpTouff auTou xeipao". *o- Hp dupaTop, Kai touct roddaa auroO o-upapTea KaTooOep. Praeterea c h. 1. add: 6 6e niAdxocr eypa\|/e TirAop, Kai eroeOHKep eiodpoo auToO THp amap auxoO yeypappepnp ypdppaaip cAAnpiKoTti Kai poopaiKoTa (perperam additur Oou- daicop) Koi egpaiKoTff Aeyojp- ouToa ecrrip 6 SacriAeuo- Tobp "loudaioop. oi 6e dpxiepem eAeyop- pA ypd4>€ outooct, dAA’ oti aurdcr efajep (sic), 6 6e niAoToo- eAeyep- o yeypacj^a, yeypac})a. Similiters, sed multo brevius: fip de A eiDiypa4)H tho- airlaa auToO yeypappepn ypdppaaip eAA. k. pcop. k. eSp. Aeyoop- ouToa -■'Iou6aioop. | peTa TaOxa ecjjepop - dpiaxepd cum a . . c xoxe ffxaupoupxai crup auxcp duo Anaxai, eTcr ck de^idbp opopaxi Aucpda, Kai •eTff 6? eucopupoop opopaxi no-xaa. oi de roapatuopeuopepoi eSAaacjjfipoup atxop Kipoupxeaxdff KecjiaAdcr auxcop Kai Aeyopxea- ouai 6 KaxaAuoop xdp padp Kai ep xpicrip Apepaicr oiKodopoop, aooaop creauxop Kai KaxafinOi died xou (Txaupou. opoiooo- Kai oi dpyiepeTa eproai;opxe<j mpoa dAAnAouo- pexd Toop ypappaxeoop Aeyopxecr* dAAoua eacoaep, eauxop ou dupaxai aooaai, 6 Xpiaxdff 6 uioa (? sedsicetiams. Corrige Sao-iAeuc) xou "lapahA* Kaxafidxoo pup dujd xou axaupou, Ypa Tdoopep Kai nncrxeuacopep auxcp. Similiter b; Kai auaxaupoOffip auxcp duo Anaxac, epa etc,
4, Toxe A OeoxoKocr - uie pou, uie pou cum a , , borum loco c et b longas Mariae lamentationes babent, Legitur in c (similiterque in b) sic: Kai xaOxa nJoAip aKOUCTaCTa A OeoxoKoa Aurooupepn Kai ck iSdOoua Kpdjacra- ro poonjoi (additur p’ eyopxocr?) Koi ujpoCT xdp dpxdyyeAop eAeyep- m FaSpifiA (b Kai CK fid0ouo- Kapdiacr o-xpiyyicracra [cod, crxpiyKHa-aa] peydAn xfi c})oopH pexd Evang. apocr. ed, Tischendorf, Ed, II, 20
306
ACTA PILATI. B. X.
peyaAH Xeyoucra* uie |jou, uTe [jou. Kai aTpac|)eta- ropoo- auTHp 6 “Iho-oGo- Kai TSoop Top "loodppHp ooAHaiop auTHcr kqi KAaiopra peTa T(X)p Aoicud)p yupaiKobp etfuep* T6ou outoccrou. eojeiTaAeyei Kat ropoo- Top "IcodppHp- i6ou A pHTHp crou. A Se eKAaie peydAooa Aeyouaa- 6ia touto ctg KAai'co, uie pou, 6ti ajdcr)(ei(T d5iKoocr, oti ae toapeSooKap oi urapapopoi louSaToi eicr zuiKpop GdpaTop. )(oopicr aou, UI6 pou, Ti eyoo yepwcropai; mdbo' ^Aaoo yoopicr crou; ujotq- CDHp SioTHp Sia'joo ; tnou oi paOHTaicou oT Kau)(o6p6poi aupaaroOpA- aK6ip croi; cDou oT coapd aou TaGepTea; moba ouy eupe0H Tia 6oh- Gpacxi aoi; kqi ujpoa Top aTaupop a(|)op(X)aa eAeye* KATpop aTctupo, Vpa coepiAaSouaa Top utop pou KaTa(|)iAHaoo Top epop uiop, op ep Tota paaGoia TOUTOia ^epoTpoooooa oba pA dpSpa ypdbaa eGnAaaa. KATpop aTaupe, fiouAopai too uTop pou cuepicuAaKHpai • KATpop aTQupe, Ypa tcS uiqp pou roa pHTHp aupTa^copai. tqutq aKouop- Tea Oi lou6aioi rupoaeAGopTea ebfoo'^ap kqi auTHp kqi Toa yupaT- Kaa Kai Top "loodppnp paKpdp.
fiapecocT aTepaypoO kq! OTiKpoTaTcop 5aKpucDp tnapatnopopTa [? sic] eKpa^ep TDpoo' T. dpx* I~ ct* Aeyoop • m F a.), zuou e? Ypa 6iKaaopai peTci aou; ojou poi to yaTpe, o e(|)Ha; nrroa oOk eiiuea poi gktoto Ta apeTpa fidaapa toO yAuKUTa- Tou KQi cjjiATQTOu pou uioO, KQi [tou] popoyepoGo Top a6iKop 0apaTOp; tocba ouK etroea pot Tup aroapapuOHTop 6AT\pip Twa epfia \|/uxHa (cod. popua) Toepi ToO (cod. pou pro roe. toO) dyaroHToO uiou; rocba ouk eTroea poi to dp- eK6iHyHTop KOI TeOAippepop xcoptcpop toC oroAayxpiKOu pou uiou kqi Tup OTe'pHaip Tcop eaKOTiapepoop pou o(j)0aApcbp; rodba toto ouk eTroea poi THp roaperoiSouAop roapd6oaip toO uiou pou roapd tou 6oA(ou kqi roapapopou "louSaTou pa0HTOu kqi eroifiouAou; Kupie eAenaop. rocba oi TeTU(|)Aoopepot Kai eaKOTiapepoi pou o4)0aApoi SAeroouai ToaauTa fidaapa toO yAuKUToTOu Kai aroAayxpiKCOTaTOu pou uioO; Tia ep rodan tA oiKOupepH eTyep ToiouToua roopoua, Kai eupe0A KaTaaSeaai pou Toua TOiouToua SapuTaToua roopoua Kai aTepaypoua toO xoopio'pou tou popoyepoua pou uioO Kai 0eoO; oTpot oTpoi, uie pou roap({)iATaTe, roou KaTa(})uyco h roou ropoabpdpoo; oTpoi, TCKpop, oYpoi. Kai roroa (jjapAaopai ToTa dp0pcbrooia (corrupte uterque codex addit THa ToaauTHa Auroupepua Kai roaparoopepepua) ; t! etyop Aeyeip Ka0’ eau- Trop uroep epe; oipoi, auTH eaTip tou obupHpdia (in codice uti'oque scriptum est ToOTobupoa) KeKpipepou puTHp, ooroep CKaAeTTO SaaiAeua Kai uioa toO 0eou. oipoi, yAuKUTaTe uie pou, rooba eyoo ppHadApai tho dpeTpou Kai aroAayypiKHa aou dyaroua; dAA’ eooa 0apdTOu eaTooaap ep epoi Aurou, 0Ai\}/eia, roopoi, baKpua Kai aTepaypoi droapapx!0HTOi. Kai ouk eorip ep epoi roapHyopia, uie pou, oubepla, oti, dpTi fiAerooo, xoopi5opai drod aou. Kai Aoiroop, uie pou, droo0apoOpai Kdydb dpa aup aoi, Kai eA0eTco, beopai aou uie, 6 dpyayyeAoa F aSpiAA 6 boaaa (b bdbaaa) poi ropdbTop TOTe yapdp, Kai aup5eu2ei THp '{/uynp pou peTa aoO. rodAip eKpa^e cJ^oopA peydAp peTa
ACTA PILATI. B. X.
307
®"enjeiTa efioHcre^j 6 "iHaoua- 4)C)0|jh ^eyaAn Aeyoop* roaTep, |jHcrTH(7Ha auToTo- THp apjapTiap TouTHp • ouydp oT6aaip ti ojoou- cip. eojeiTa Aeyei * 6i\|/(X). Kai euOua e^papep eTcr dcno Tcbp arpa- TicoTOTp KQI Aafioop awoyyop kqi njAHaacT auTop xoAna Ka\ o^oua piepiypiepop Ka> 06icr eoji KaAapiou eujoTi^e Top’lHcroup. kqi yeu- crdpepoo- ouk h06A6 njieTp. oi be "1006^01 oT lardpepoi Kai BAe~ ajopreo- KOTeyeAcop auTop kqi e'Aeyop* edp dAH0dba e’Aeyea oti
oipcoyrop [koi] SoKpucop kqi aTep!;ou(ja ropocT auTop* uie pou, uie pou, ti T0eroopea ouTood aI(i)pi6icod; ti yepoopai xoopia doO, uie pou; | koi dTpacJieid - 160U H pHTHp dOu cum A . . c (et b) TOTe dTpacJieid ropod Tap pHTepa 6 ’iHdoOd Koi i6(»p THp pHTepa Kai Top dyauTHTop pa0HTHp^loodppHp IdTd- pepop roAHdiop auThd Kai KAaiopTa peTa Tcbp Aoizudop yupaiK&p, efroeTOpod THp OeoTOKop 6 iHdoud* yupai, i5ou 6 uiod dou* eroeiTa cfiwdi tupod Top 'loodppHp* i6ou A pHTHp dou I A 6e eK/\aie - - eoH0Hdai doi cum a . . c A 6e 06OT6KOd KAaioop (sic uterque) eKpauya5ep- 6id t. de kA., uie pou, 6i6ti de OTapeSooKap oi niapap. lou6. eid roiKpop Kai aTipop 0dpaTop, cbd CKeTpoi (b add oi TCTUc^Acopepoi) pop!5oup (sic uterq)- dAA’ 60dpaT6d dou, uie pou, dyiod Kai 6iKaiOd Kai doOTHpia tou KOdpou tuapTOd eupe0HdeTai, eKTOd doO, uie pou, OTOTanrAp fiiOTHp Sid^co; | Kai inpod Top dTaupop - SouAopai (abc Bou- Aopepn) - dupTojcopai cum a . . c (et b) Kai zup. t. dTaup. d(j>op, eAeyep • kAT- pop dT. , ipa roepiAaSoOda Top ui, pou Kai KaTacjjiAHdoo to dinAdyxpa pou Ta cjjuAAa THd Kap6iad pou, op ep ToTd pad0oTd toutoio jepoTporooDd obd pH d. yp. e0HAada. KATpop dT. , 6ouAopepH tco cjjiATaTcp pou uic» njepiujA. kA. dT., ipa Tcp TDodeipoTOTcp pou uicp cbd pHTHp dupTa^oopai (codex uterque dupTa^ai) Kai KaTocfitAAdoo. Praetereaque add; tooO to KaAAod dou, uie pou yAuKUTOTe; ujou dou A eucopenjeia, uie pou TOapc{)iATaTe; 6 obpaTod KaAAei uoapd Toud uioud Trap dpdpcoTOcop, ouk exeid e?6od ou6e KoAAod, uie pou yAuKUTaTe,unj6xeip(X)pdp6poop. Aoiiuop dup doi Oapoupai (b duJo0apoOpai).
I TauTa OKOUopTed oi (c add pid60eoi)"lou5. rop. e6, Kai (bc om) auTHp Kai - - paKpdp cum abc. Sed c add TOTe A njdpaypod dAaAajada (cod. -Ad?ad) eAe¬ yep’ oTpoi oTpoi, uie pou, ou6e Ka0’ (sic) o\|/ip d^uoupai fiAeroeip de. oTpoi oTpoi, TI etrooo eid THp pidodeiap (sic) Trap appAprap ■'lou6a!rap ; ludpTed (sic) pHTeped, dupKAaudoTe poi popn, th popn dyanJHTH pHTpi tou uiov pou Kai epAd \|/uxHd (cod. popHd) uiou dyaojHTou. dupKAaudaTe poi, radp- Ted (sic) 4)uAai Kai yAraddai. THp tnapdepiap ecjjuAaja (codex (})uAd-^ad), pA Tuxoo TOd Autuad Trap pHTeprap • Koyd) 5e uroepApa radpTad (sic) Tad pHTe- p ad KAau0poTd Te Kai oSuppoTd.
5. GroeiTa eSoHdep o iHd. (c O 6e iHd. efio.) - dTHdHd (c dTHdeid) - w oioudip (bc add 01 d0Aioi) - etd arao (c om) Trap drp. cum abc | Kai Aafirap dTDoyyop - OUK H0eAe TOieTp cum 0 (etB, sed om x®'^’ oj* H^p. et erooT. auTop habet) ; in A enim textus corruptus est in buncmodum; Kai eyepidep dyyiop Kai Aaticbp OjOUd (dyyeTop o^oud Kai Aafirap ?) Kai 0eid (adde eroi?) KaAdpou eTO6Ti5ep auTop. Reliqua Kai yeud. - ojieTp ex bc ; a non babet. |
20*
308
ACTA PILATI. B. X.
utoa ei Tou 6eou, KaTctfinGi aroo tou crTaupou, Kai caapeuOucr Tpa ?3Tto-Teuaoo|J6p etcr ae. CTepoi eXeyop KaTayeAdopTeo-' aAAoucr eacocep, aAAoucr eOepciojeuaep, Kai iciaaTO acrOepeTcr, ocrapaAeAu- piepoucr, Aeojpouff, 6a)piopi;;opiepou(r, TUcf)Aoua, xooAoua, pepeKpoo- piepoucr, Kai tauTop ou ^upaxai Oepanreucrai.
® COcrauTcocr Kai o ep too apicrTepcS piepei ecxTaupoopiepocr AHCTTHa ojpocr auTop e’Aeyep • ecip tou 0eou uTda et, kqtciShOi kqi a&crop Kai taurdp kqi Apiacr. opopia auTcp Hp rfarao-. o §e eK 6e'^i(X)p eaxaupoopepoo- opopoTi Auaucicr cxipeiSi^e Top auTop Ah- aTHp Aeyoop- TaAaiojoope Kai a0Aie, ou cjjofiH Top 0e6p; ApieTcr a^ia oip ecnpd^apiep enrciGopiep* ouTO(r’6e urcipTooa ou6ep KaKop eaopa^e. Kai aTpacjjeio- orpoa Top^lncroup Aeyei auTcp- Kupie, OTap fiaaiAeu-
c KaTeyeAoup | ecip ex bc est; a om | kqi TOapeuOucr - - eicr ere cum ab . . c KOI TOKJTeuffoopep croi | c om Aepoi eAey. KOTayeA. | x®>/\ou(r ex bc est . . A om
6. pepei: a (non BC) praem auToO | AHaTHO: c add Hyoup 6 rfoTaa, sed om ojp. auT. Aeyep | c KaT<iSH0i dmo tou oxaupou kq! erdoaop aeauTop koi Hpacr. I J icjTaa cum A, B P HCTTacr . , c om opopa usq Fiot. | c 6 6e ex 6ejicx)p Ahothct 6 Auerpaer | c m ad\ie xai TaAaiTU. , ou (|)o66T t. 6.; ApeTcr ycap d|ia <S)p enjpa^apep dcoeAciSopep • outoo 6e to. ou6. k. eTOOiHoep ouxe cTOpajep. Praeterea idem perperam addita habet haec: ouk o?6acr d0Aie Top uAiop oko- Ti(r06pTa KQI THp (jeAHpHp e<|) oAup THp oiKOupepHp aTOo (iopacj exTHcr ecocr ropacr eppciTHcj; to KaxaTOeTaapa xoC paoO crxiff0epxa (sic); I c om auxep | Kupie, oxap - (jAH06iap (post (5AH0eiap in codice pergitur oxi ep th dacriAeicc pou, Tpa ae exco etc, ex quibus priora 6xi ep x. fi. p. ex margine irrepsisse in textum videntur, nisi aliquid excidit) - pex’ epou cum A . . bc ppHa0HXi pou, KUpie, oxap eA0Ha ep xu daaiAetcx aou. 6 6e''lHaoua eTur. auxep • dpAp Aeyoo aoi, anpepop pex epou ean ep xcp TOapa5eia(p. lam seejuitur in codice c narratio de lesu infante cum parentibus in praedonem Dysmam incidente, tarn ieiuna ilia quidem tamque vitiose et corrupte scripta ut paucis earn excerpere quam totam exscribere praestet. Incipit bis: ouToa o AuaxHa 6 Auapda eia THp yeppwaip XpiaxoO, 5 eaxip eta xpdpoua Ay, oxap (|)CDpH ejHA0ep utoo dyyeAou xcp lcoaHc|) Tpa dpH xd gpe(j)oa xai xAp pHxepa auxou etc. Pergitur de itinere Egyptiaco, in quo prope iam ad fines Aegypti Maria cum losepho esuriens allocuta essedicitur palmam (cjjoipiKaiap xdpTOipop xai TOopu ebpaiap)* xATpe 6ep6pop pou xaAop xai x^^P'O'dp poi dx tou aou cbpaioxdxou xapTOOu. Additur xai eu0ua exAipep, xai eAdfiaaip dnjo tou xapTOoC oaop H0eAop. xai TOaAip Taxaxo to 6ep6pop eba xai TOpoxepop. Iam vero incidunt in Dysmam praedonem (xai diepxopepoi pixpdp epTOpoafiep aupHpxHaap touxou tou AhoxoG xou Aeyopepou Auapd). Iste pulcbritudine Mariae tactus earn cum infante (ep cbAepaia auxna) adorasse et exclamavisse dicitur et ydp pHXcipa eixep 0eoa, eixop dp eiTOeTp oxi au ef. Recipit autem sanctam familiam in domum suam, et exiens venatum vehementer commendat uxori suae. Huic est
ACTA PILATI. B. XT.
309
(THcr, [JH ^ou eojiAdOou. 6 be e?aje[j auTcp* aH|j6po[j, Aeyoo croi aAnOeiap, Tpa ere e\co e\a t6[j rnapd6eiao|j pi6T 6|jio0.
Caput XI.
^ CBrueira o iHcroucr Kpa^acr (|)oopH lieydAH* caccTep, eTc yeT- paa aou rnapa0Hcro|jai to oopeupid piou, doaecapeucre. Kai oaapau- TiKQ Hp i6eip TOO" oreTpaa a)(i^o|uepaa' creicrpioa y^P eyepeTO etc lAp ywp d'macrap, kqi tou creicrpiou crc|)o6po0 kqi pieydAou yeyopo- Tocr ecryi^opTO Kai at eueTpai. Hpotyopro Ka> xd [jpnpieTa Tobp peKp&p, Kai TO KaTaacreTaapia tou paou ecrxfo-0H, kqi o-kotoct dzuo eKTHcr ropacr eoocr epdxHcr eyepexo. kqi Touxoop oodpToop yipopie- pa)p ({)ofiH0epT6cr ot piep "louSaToi e’Aeyop oxi dpxooa 6 d'p0pooOToo- ouTOcr SiKaiocr inp. AoyyTpocr be o 6KaT6pTap)(oa tcrxdpiepocr eTouep • aAnOrocr 0eou uiocr Ap outoo" aAAoi epyopiepoi kqi opdbpxecr auTop KaxaTuoaxopTeo- xd axH0H dooo xou c|)6Sou au0ia- eerxpe- (|)opxo d<]oicr0ep.
filius leprosus, semper plorans, qui aqua de lavacro lesu ablutus extemplo sana- tur. Quam rem Dysmas a venatione reversus maxime miratus Mariam omni modo veneratur et in itiuere adiuvat. Nec minus resipiscens ipse adest re- deunti ex Egypto, ita ut Maria ei benedicafc et remunerationem officiorum ei factum iri promittat. Quam remunerationem revera locum habuisse, significa- tur his: 6id xoOxo h^icoOh kq! ep toutco 6id xh(j x^piTocr xou eAeupopoa 6eo0 Kai thu auxoO piHxpoa - - Ypa paprupHcrei ep xcp erxaupep apa cup XpiuTcp. Narratio exit repetitis verbis latronis et lesu de cruce pendentium. Ad cod. c in his omnibus prope accedit B, ubi post ep xcp OTapa6eiffcp pergitur: aKOucraxe be koi exepap SiHYnaip ruepi xouxou xou ex 6e2idbp Ahutou’ eic XHp Y^PPHcnp xoO XpiffxoO etc; exit narratio in eundem modum.
XI, 1. "Gnjeixa - droenjpeucre cum a . . bc Toxe 6 "iHa. Kp. (j). p. eTine' Tudxep, ei<r xeTpde (a x^Ypd) aou to. to TOp. p., xai pexd xou Aoyou diueTOp. | Kai TOapauxiKQ - eooa eppdxHa exepexo cum a . . bo up 6e dbaei ropa ckth, Kai TOapauxiKa aeiapoa CYepexo pexaa eia xnp Yup aTOaaap, doaxe TOaa 6 Koapoa ecjjpi^e, Kai dtuo xou a(|)o6pou aeiapou eaxi?opTO ai inexpai. Apo!- YOpxo Kai (c om) xd (c om) ppupeTa xdbp peKpebp (c om x. peKp.) Kai TOoAAd adopaxa xdbp biKoIcop HYep0Haap. Kai (c om) eaKoxiaOu 6 uAioa Kai xd KaTOTOeraapa xou paoO eaxiaGu peaop, Kai ukox. eYepexo ec|)’ oAup xAp Yhp eooa dopaa epparua | Kai xouxoop (c add oup) to. Y'popiepoop (bc YepoH-) c})o6. (b posGloud. pon) ot pep^loud. (ita c, A oi"!. pep auxdbp, b post oi pep Tou6. (j)od. pergit oi pep auxdbp) eAeYop - up. Aoyy- (bc om) 6 ck. laxdp. (c add pexd TOappuaiaa) etoep - up ouxoa. (ab h. 1. addit exepoi eAeYop xcp [b TOepi xoO] “louba’ xi TOpda Apda; au o\}/h.) dAAoi epx. - KaxaxuTOXopxea (ita BC; A xuTOx.) xd ax. (bc add auxdbp Kai) oTOd - oTOiaOep.
310
ACTA PILATI. B. XI.
® O be eKaro^JTapxoo- rd roiauxa ajapra Gau^ara KarapoH- o-ao-, aOTeAGoojj eicr t6[j riiAaTop SinyHO-aTO xauTa. o be dKoucrao- 60auijao-ep kq^ e^enjAdyH, Ka\ dojo xoO c|)6fiou auxoG Kai xGa AuojHaxH H(j6pa eKeipn 4)ayeTp in ocrieTp ouk HGeAHcre. 6ie|JHpucraxo be, Ka\ HA0ep njpoo- auxop oAop xo (rupeSpiop a<\>’ ou bxeBn to xko- xoo-, KQi eTnT6(j ojpoo- xop Aaop- eTSexe xuma 6(7Koxfa0H 5 HAioa, eiSexe otoxt eo-xio-0H xo Kaxaaj6xao-|ja. dpxoocr eyoo KaAdoo- cooidbp xop apGpooojop xop KoAop ouSa[jd)(T (|)opeu(Tai ajpoe0u[Jou|aHp. ot 66 KaKoupyol eAeyop ojpocr xop OiAaxop oxi xoiouxop ctkoxoct eK\e\^\r^a■ hAiou eaxf, KaGcoa eyepexo-Kai ep exepoia- Kaipoicr. eTxa
2. "O 6e eKQTOpTapxoa - a.HyHa. xauTa cum abc | 6 5e aKOuaaa eG. ko! (a om) e^etnA. - HdeAHue cum ab . . c om | 6iepHpuo-axo - tupoa auxop (bc om)
- rop. T. Aaop (bc add 6 niAaxocr) cum abc j elAere ajoba eaKOTiuGH - ojpoeGu- poupnp cum^ a . , bc eT6eT6 inrocy cyeio-poo- (b add peyaa) kqi UKOXocr ecj)’ oAHp THp^oiKoupepHp eyepero kqI xo Karanjexao-pa tou paou eax'^^QH. opxooo- Kc^ooo- eycb eTooioup, Top dpepoomop ou6ap. 4)op. njpoeeupoupnp (b paullo aliter haec et add : HKOucrapep 6e kq! roepi thu papxupiao- Atopuaiou tou dpeo- niay.Tou etc) | oi 6e KaKoOpyoi - TOiouTop (b to TotouTop) - - Kaipom ex bc . .
A haec in ludam proditorem transfert, de quo plura addit quae hunc in locum parum quadrant. Habet enim ita: 6 Se ^louSaa eKe? tuapiuTapepoa eTcoep • eKAeix}/jo- hAiou effTi, Ka0ro(T eyepeTO kq! ep eTepom Koipoicr. aAA’ opooa 6 Aaocr oAoa auTop kqi popop KOTHyopoup kq! uSpi^op koi ezndpoo auTou Tnp amap CTiGeaap tho o-Taupcbaecoo-, kqi KaTeSooop qutou tndpTeo-- 5 njpo5d- THu, AeyopTecr, 5 njapdpopoa, 6 dmio-Toa, 5 dyapiaTOff, 6 Top 6i6do-KaAop auTou cjiopeucjao-, 6^ map auToO Tdo uj66ac7 piOTTopepou, 6 to daAdpTiop auTou KaTcxrop Mil oua GeAoop 6idoua ej auToO koi ocra GeAcop dcooKOUJTo- pepoo-. ec^’ oTa outoo dyapaKT&p koi pA 6updpepoc7 touu opei5io-poua uujo- pepeip TaTadKoaTor, OTapayepopepoa ep too pacp kqi eupobp touo dpxiepeTo- Kat TOU(7 ypappoTeTu efiuep- yipdbcTKoo dAnGoba oti KaKobo eniomaa- kq! AaSeTe TO apyupia d poi bebcoKOTe bid to copoboupai Top "iHcroGp oopoa ct)opop upTp. pA GeAopToop be Trap ’ loubaioop b^^aaGai to dpyupia, p(x|/a(j xauTQ peaop auTcSp e(|)uye, kqi draeAGcbp eraoiHuep dyyopHp bid axo'H'O^ Kai eKpepaoGH, koI ouTrao draAy^aTO. Conferenda haec sunt cum eis quae supra pag. 268 sq ex cod c exscripsimus. lam vero sequitur ludaeorum et Pilati e titulo crucis disputatio, conferenda cum eis quae ad X, 3. ex codice c attu- hmus. Legitur in codice a (et similiter b) sic: Oi be MoubaToi rapoueAGopTeo- einrop^Tcp FliAaTop ou KaArocr eypacjiHuap, Kupie Aprap, to ypdppoTa dpra- ep THU KecjiaAHo- Tou^lHaou' papTupoucn ydp auTop fiaoiAea Aprap. bid TOUTO ^ eo[i66a cou T^a opiaHcr koi ypci^^Hcr eKeTce on outoct eiznep on ecrri SacriAeuff Trap loubalrap. e(|)H 6 riiAdToa- 5 eypa\|/a, eypa\}/a. Tandem eis pergitur quae in textum recepimus, eiTa Aeyouaip auTco etc. His rursus codi¬ ces BC haec praemissa habent: Kal 6 niAaTou Aeyei auTom- e? toOto to <tk6- xoo- eKAeivl/io- tou hAiou euTip, raoruep AeyeTe, kq! to eTepa Kai qaicna (b
ACTA PILATI. B. XI.
311
Aeyoucri^ auxcS* A^eTor 6)(o^e[j th^ eoprA^ Tcbp d^upioop 6id thct aupiop A|iepacr, Kai ajapaKaAou|J6p ere, ecuei exi nrpeouenp oT earau- poopiepoi, Tpa KaTa0Aao-6ob(Ti xd oorxd auxebp Kai Kaxafii6a(T0dba-ip. eTojep o niAaxoa- xouxo yepHo-exai. doaeo-xeiAep oup (Txpaxiooxaa, Kai eupop 6X1 oapeopxaa xoua 6uo Ancrxdcr, Kai aup60Aaaap auxobp xd cTKeAH* xop be ’lH(70up eupopxea xe0pHK6xa ouSapiobcr auxoG H\|/apxo, el piH eTor o-xpaxiooxHcr eAoyxeucrep auxop ep xh Se^ia <nA6upa, Kat eu06oo(T e^HA06p atpia kqi u6(x>p.
® npocr 6crajepap be XHcr ojapacrKeuHcr KaxapxoocrHa "IcoaHcJ) xicr dpAp euyepAa kqi roAoucrioo-, 0eocreSH(T "louSaToa, eupoop xop
ex. e^ai. kqi (|)piKxd) Oaupaxa xi Aeyexe eTpai; koi ouk 6?x6p xi di0oAoYH0H- pai. Pergunt autem Kai xaOxa Aeyoop ouxoa, ojpocreAOopxeff Acyoucip • HpeTff eyopep etc. | 6id xna aup. np. cum bc . . a 6id xAp aijpiop | Tpa h. 1. cum bc . . A ante etuei exi | KaxaOAaffOdbuip xd ooxd cum ab . . c KaxaKAacGdoo'i xd o'k4\h I Touff AHCTxdff cum bc . . A x. 6uo A. I 61 pH e7(T ffxpax. eAoyy. auxop cum A . . BC xoxe dnreAOcbp eTu oxpax. Kai eXoyxevae x6p''lH(70up | bc ep xA dei- auxoG otA.
Post aTpa Kai u6oop codd. bc plura addita habent de prophetarum circa res Christi ultimas vaticiniis. Ea in c (et b) sic leguntur: Kai etuAHpdbOHO’ap oi Aoyoi xrop OTpocjjHxdbp. "lepepiaff etcuep* 6euxe Kai epfidAoopep ^uAop eiu xop dpxop xouxop (b auxou), Kai eKxpl\|/op6p (b -\poopep) auxop dtuo yAa scopxoop, Kai x6 opopa auxou ou pA ppHCT0A exi, Kupie xdbp 5updpeoop, Kpi- poop (b -pai) diKaia. i^axapiacr ecjjH' Kai eoxHcrap xop piCT06p pouxpiaKOpxa apYup(oK7. "Hoalaa etucrep' xop pcoxop pou e5ooKap eicr pdaxiyaa, xdu 6e aiayopaa pou elo pacaiepaxa’ x6 de ajpoocoujop pou ouk dnjecrrpe\}/a droo aio-xdpHO epujxuapdxoop , Kai Kupioa eyepAGH fioHGoa pou. Kai ujaAip 6 auxocr etruep • doc ujpoSaxop etui uej^ayAp AyGn, Kai doer appoc aKaKOO epap- xiop Tou Keipapxoa auxop dcjjoopoo', ouxcocr ouk dpoiyei x6 oxopa auxou. ep XH xaTueipobaei auxou A Kpicrio' auxou ApGn. xAp 5e yepedp auxou xiff 6ih- ynoexai; 6xi aTpexai dujo xAa yAcr A ;ooA auxoG. Kai Aoituop euTAHpdbOHO'ap pGp oi Aoyoi xoop 03pocj)HxcSp, KaGdxr (b add Kai) inpoeinjopep.
3. Post KaxapxdbcrHO- c add haec: eta drueipouc Aoyio-poucr eA0dbp (sic) A OeoxoKOCT, diaSouAcuopepouc xou(y^lou5aiouo’ (sic. Potius scribe -pepoop xoop -aicop) d4)eTpai dxa4)op x6 croopa xoG-IhooC, Kai xd dcj^eTpai popop xd creopa odupexo Kai orpdo- xdp FIiAdxop dnjeA0eTp ouk eroappHoid^exo. Kai axeAAei urpda "loocrAcI) xdp "loodppnp. eA0cbp 6e "looaAcj) ropda xAp GeoxoKop Aeyei njpda auxop •"looaAeJ), nrapaKaAco ere, roapHyopHaop xAp AuuJHp pou, oxi o?5a xAp dAnOipAp dydnjHp aou lupdcr xdp yAuKuxaxop uiop pou, Kai njoiHodp poi duo aixApaxa. dnjeAGe ropda HiAdxop aixAerai xd erdbpa xoG dyaoTHXoG pou uioG Tpa Gavl/co, Kai ddbpHerai poi Kai xd ppnpeTop o eyeier AeAaxopnpe- pop Kaipdp ep xcB KHUJcn. 6 6e''looffA(|) njAHoGeia daKpuoop xe (sic) ac{)o6p(X)p Aeyei • Kupia pou, yepHGAxoo xd GeAnpa uou, dbo GeAeiu, lam pergit ouxocr d-looo-AcJ) dpAp euyepHcr xe (ita et. b) Kai njAou<rioer Kai 0eoa-eSAff''lou5aToor,
312
ACTA PILATI. B. XL
NiKoSH^jop, 6[j njpo(|)edaacr 6 Aoyoa e6HAooae, Aeyei aOrcp* o?6a OTi ^(X)pTa Top "iHaoup pyacaao- kqi touct Aoyoua auTou H6eoocr HKOueo-, KQI inpoa Touo-'lou6aiou(T eT66p ae (iaxopiepop uooep aurou. ei 6oKeT aoi oup, ajopeu0(X)pep ocrpoo- Top HiAaTop kqi aiTHo-oopeOa TO aropa tou "iHcrou tupoo- Tacj^Hp, oti peydAn eaTip dpapTia K€To-0ai auTop aTacfiop. 6e6o\Ka, Aeyei o NiKoSHpoa, pi^moocr 6p- yia0epTO0- tou JliAdTou iiTd0oo ti KaKop. ei 6e o-u popoa dooeA0cbp Kai aiTHaaa AqSho- Top Te0pHK6Ta, totc Kayoo aupo6euaoo ctoi kqi Td mpo^KHSeiap eoriTHSeia oodpTa aupSiaoopdppai. tqGtq eiooop- Toor TOU NiKo^Hpou o "looaHcf) aTepiaacr eicr Top oupapop touct oct)0aApouo- KQi eu^dpepoo- pA SiapapTHaai thc aiTHaeoocr, dooHA- 0ep ujpoa Top HiAdTop, kqi njpoaayopeuaacT eKa0e(T0H. 6?Td ojpoa auTop- 6eopai crou, Kupie pou, eT ti ooapd to SoKoOp th peyaAeioTHTi aou aiTHaopai, pA opyi(T0Hpai poi. o 5e e^^H* Kai t( eaTip o aiTeTa; Aeyei "loocTHcj)- "IncToup Top ^epop, Top KaAop dp0pootnop, op uujo 4)06pou oi''lou6aToi KQTHpeyKap eTcr to cttqu- p&aai, TOUTop ooapaKaAd) Tpa poi 6cpcr ojpocr TacJ)Hp. Aeyei o Hi- AaToa- Kai ti yeyopep oti papTupH0epTa toGtop Goto thct yepeda
eupoop KQI Top MiKo6Hpop, op TOpo4)0dcra(j 6 AoyocT e6HAooae, Aeyei auTco* oi6a OTI Top iHCToup Hydroacr Aiap kqi touo Aoy. auTou (auToC in a deest) - peydAH eaTip (sic ab, om c) dpapTia - aTacjjop, | eroiTHdeia cum ab , . c ecoi- Ta(j)ia I eO^apepoa: bc aiTHcrdpepoa | ropoa auTop: bc add peTa doKpocop | Kupie pou: c om pou | ei' ti : a om ti | c th oh peyaAeiOTHTi | Kai t(: c om koi Top ^epop ex BC, om A | TouTop roapaKaAdb - tup. Ta(})Hp cum a . . c (simi- literque b) haec mirum in modum exaggerat : 66a poi TouTop Top ?epop, Tpa Top jepop TouTOp KH6euaoo. 66a poi ToOTop Top ^epop Tpa Top ck ^epna Xcopaa opTa KH6euaco Top |epop* onrou THp Ke(j>aAHp KAipei, ouk exei 5 ?epoa. 66a poi TouTop Top jepop, otoou 6^06600 6 ^ laKapidoTHa TOUTop ei0ape6ooKep ToTa ^lou6aioia d6fKCoa cda zepop. 66a poi TouTop Top ^epop etc. Decies repetito isto 66a poi cum variis additamentis (quinto loco oti a6eA^oua ouk exei cba ^epoa, sexto otoou Kai 01 paGuTai auTou ecjzuyop, Koi OUK HP Tia KH6euaai TouTop Top zepop, octavo oroou ^oudaToi auTop KaTe- paaTiycoffap rocy ez dAAo6aTOHa xcopaa ^epHa opTa zepop, decimo 66a poi to adipa TOU TeepHK6Toa ipa toGto (b TouTop) KaTacj^iAdaco ep tG dtooxoopH- aei paa [sic uterque, neograece]), bis sequitur similiter 6dbpHaai poi. Iste locus omnmo conferendus est cum Epiphanii oratione in sepulchrum Christi pag. 264. (ed. Colon. 1862.) Denique est 6eopai th peyaAeidTHTi (sic) aou pH tnapaKOuapu Tna aiTHaecba pou. Turn add c, non item b: rauTa eAeyep Icoan^cj) Texpi^epTcocy Tupoa HiAaTop ipa Adfin to acbpa ToClnaou, th dyxo- pia THa \]/uxHa peyaAa eyKOOpidaaa Top’lnaoup puariKoba. | Aeyei 6 LIiAd- Toa (c o 6e fliA. Aeyei)- Kai ti - ep (bc om) uTOO\|/ia opva (bc add AeeAop.
ACTA PILATI. B. XI.
313
auTOU emt ijayei'aio- Kai e[j uajov|/fa o^ra Aa/36T(j th(j fiaaiAefap Tou Xaiaapoc Kai outgo inap Apirop eic Odparop eK6o66pTa, Tipid- o-eai auGia TouTop peKpop eroiTpe\|/oopi6p; 6 Se'looaHcf) ooepiAutnoa yepopepoor kqi SaKpuaacj- toT(t tuoai oopoaemeae tou IliAdTou- pH 0-01, Aeyoop, Kupie pou, ew\ peKpcp (|)6opocr Tia eojiyepHTai. znao-a yap KQKia ep th TeAeuTH SeT aupaDJoAAuaGai tou dp9pdbqjou. eydb 6e o?6a THp peyaAeiOTHTa aou, woaa eamovbaaaa ooaTe pA araxj- pd)crai Top Inaoup, kqi luoaa zupoa ^louSaioucr uurep auTou eTooaa, TO pep iuapaipd)p, to. 6e kqi Oupoupepocr, Kat uaTepop codbcr Tacr yeTpacr dajepi\|/acr kqi phSapraa eyeip pepoa daj6(|)Hpoo peTa Tcbp OeAopToop dajoKTap0Hpai auTop. e<|)’ oTa aooao-i 8eopai' aou pA ar0ocrTpa(|)Hpai THp aTTHaip pou. outgo Toipup etuiKeipepop T5dbp o rjiAaTocr Top loocAcj) kqi iKeTeuopTa kqi SaKpuopTa, Ayeipep auTop Aeyoop- dmier yapi^opai aoi Top TOioOTop peKpop, kqi toO- Top Aafirop ujpdTTe oaa au fiouAn.
“ Xai TOTe o "looaA(|) euxapio-THo-acr tco rJiAaTcp kqi kqto- 4)iAHaao- auTou Tdc xeTpaa kqi Ta ipaTia, e^nAOep th KapSia pep Xaipoop cx)(T TOU Guo0oupepou Tuxobp, Toua o4)0aApoua 6e (|)epoop eTi SaKpuopTQcr- outgo kqi TAp X“P<^(J AeAuujHpepoa. dooeiCTip oup ojpoa- Top NiKoSnpop kqi tA yepopepa oodpTa 8iao-a(|)6T. e?Ta apuppnp KQI dAoHp eKQTop AiTpaa kqi ppnpeTop Kaipop e^oopnad- pepoi, ep aipSopi AeuKH dpa th 0eoT6Kop Kai th MaySaAnpA Mapia Kai th CaAcopn aup ToS'loodppn Kai TaTa AoiGoaTcr yupai^i TOUTop KH86ucrapTecr d)cr eOocT ep too Tdcfjco KaT60epTO.
® H §6 06OT6Kocr e'Aeye KAafoucra- rodbo- ou pA ae 0pHpHo-oo,
Corrige 6eAeip?) AafieTp - TouTop (c add Top) peKpop enjiTpex|/copep (ita bc, a -\|/opep) I 5 6e Ioocthc}) - rooTe (c Tpa) pA oraupcSbcrai (bc -efipai) - drooKTop- efipai (c dtDOKTeTpai) - t. aiTHaip pou (c add dAA’ oiKeTobo [corrige iKeTHo] CTOt^topoaroliuToo). oOtoo Toipup - kqi toOt. Aa/3. (haec c om) lupoTTe (c oapoTTe eia auTop) oaa au SouAh (bc aoi SouAhto.)
4. BC sic; Fotg IcoaHcJ) euxapiaTHaaa - e^HAOe xaipoop th Kap6Ia cba Top OTodoupepop Tuxcbp I eTi AeAuTOHpepoa: bc add Kai THp Auxunp xaipoop Kai dyaAAirapepoa | etTa apuppnp - e^oopnadpepoi - KaTedepTO cum a . . bc dioTi 6e KOKeTpoa euaefina Kai HyaToa Top Inaoup, Kai ercoe toutco rodpTa Ta ToO HiAaTou. ejoopHaapepoi 6e apuppnp - Adpaa Kai ppnpeTop Kaipop, ep a. A. eKadeTAap to aoopa dpa aup th deoTOKop - dpa (b om) Kai th Ca- Acopn - ep Tac^iop Kaipop (b om) KaTedepTO.
5. H 6e (c add toapaypoa) deoT. eAey. KAalouaa (c dpnpoodoCaa eAey.)
314
ACTA PILATI. B. XI.
uie ^ou* Turaa to 6^6[j ajp6aootuo|j ou crajapa^oo xoTcr opu^ip. touto 6K6Tp6 eoTip, uie |jou, ocoep Cujiedbp o ocrpecreuTHo- copoeTocre [joi, OTe TecrcrapaKopOHpiepop fipecj^oa inpoaHyaYop ere ep too paep. auxH ecTTip H popicjjaia htic pup Kara xAp \|/u)(Hp piou 6iep)(6Ta!. Tier to epia 6aKpua, y^^KUTaxe piou uie, KaxaDoauaei ; ajdpxoocr ouSeicr ei piH au piopocr, edp KaGdxr eTurao' dpaaxHcrH xpiHpiepocr.
H May6aAHpH Mapfa e'Aeye KAafouaa* aKoucraxe, Aaoi (|)uAai Kai yAroacrai, Kai [jaGexe ojofep 6apdx(» oi ujapdpopioi ^lou- 6aToi xop jjupfa KaAd ujpocr auxoucr ooenjoiHKoxa ruapaSeSdoKao-ip. d-Koucraxe Kai Gaupidcraxe. xia aKouaxd cooiHcrei xauxa ujpdcr darapxa Kocrpiop; eyoo ep poopiH piopH oerpoa xop Kaferapa dooeAeu- aopiar eyd) xouxqp 6HAcbcroo ocrop KQKop 6 riiAdxoo- xoTc orapapo- |joicr''lou6aioicr meiGopiepoa ooetupayep. (baauxoocr Kai "looo-Hcj) oSu- pexo Aeycop* oTpioi, yAuKuxaxe''lHaou, e^ dpGpoboooop 4)fA6 e^ai- o-icbxax€- eT ypA piep Kai d'pGpooojop dpopid^eip ere, xop oTa ou6e- ojoxe ujenjoiHKep dpGpcoojoo- Gaupiaxa epyacrdpiepop. orober ere kh- Seuaco, arraa ere epxac|)iaaoo. pup e6ei piep erupiojapeTpai ouer ep oAiyoier dpxoicr e^eGpevl/aer* outgo ydp ouk ap eSo'^e XHer d'^iaa doooAeiooopiepoer.
Gixa o piep looerHcl) piexa xou NiKo^Apiou eocropeuGHaap e\<j xa i6ia. opioiooer 6e Kai h GeoxoKoer piexa xdbp yupaiKobp, erupi- ojapopxoa Kai xou -loodppou auxaTcr.
cum AC I TO&a ou (c om) pd cxe 6p. ui. p. (c add roo0HTe) - xoTa opu^ip c. AC. Sed c (similiterque b) his plura praem, de quibus pauca excerpere satis erit. Ea incipiunt: Flroa ce KXauaoo, Y'^UKUxaxe uie pou, eeoopdop (sic uterq) ae daiKOOCT epHCTKopxa. TOOTOT eecopoo o-e, cfiiAxaxop peAoa pou, nrdber ^daoo Xoopicr (ToO etc. Extrema sunt euxapio-Too, uie pou, xcB hAico ctou oti dujH- paupebdu, Kai th yd dxi eoxio’^H Kai e(J)O0H6H, Kai xaTcr xuexpaicr 6i6xi ecjjpd- yHcap^ J5cr)p (sic) XHp dpopiap x&p dppHpoop ^louSaioop. | xouxo exeTpo - nTpocTHyayop ae ep xcp (ita c; ab Hyayop xcp) pacp - dpacTTHCTH xpidpepoix cum ABC.
eAeye KAaioucra cum ab (kA. ^.) . . c KAaiouaa Kai xpixcbpepocr cup 6d- Kpuenp eAeye | aKOucraxe, Aaoi - nrenrpaxep : in his abc plerumque consentiunt I dxTauxcocr Kai Ioocthc}) etc ex abc, nisi quod bc plura exaggerant. Ita post dnroAeiTBopepoo’ addunt outgo 6e Kai ^ loodppHcr Kai ai yupaTKec 66upopxo. Pergit c: XOT6 Kai r'JiKo6Hpo(r Kai loocrHcj) pexd ^loodppou (cod. -ppup) Kai Tcop Aoieocop yupaiKcop epraijiiao’ap xop “ Incroup.
ACTA PILATI. B. XII.
315
Caput XII.
TaOxa YHOOp'<^civiT6o- oi "lou6aToi tnpaxOetJTa ojapd xe "looo-H(j> Ka\ xoO NiKo5H|iou exapdx0Haap Kax auxdbp lueydAcoo-, KOI 5ia|jHpuad[j6poi xpp ’looaHcj) oT dpxiepeTcr "Appaa kqi l<aTd(|)ao- eiarop auxcp- 6iaxi eojoiHo-ao- xAp KHSefap xauxnp xcp "Iho-oO; Aeyei "Iooo-H(|)* eycb o?6a xop ’iHcroup dpSpa SiKaiop kqi (lAH0ip6p Kctl dya06p Kaxd cndpxa, kw o?5a Kai under oxi S.d ({)06pop doKopo- nHaaxe xop cj^opop aOxou- kqi ep xouxcp eKHSeucra a5x6p. xdxe opyia0epx6(T oi (IpyiepeTo- kqi KpaxHerapxeo- xop "looaHet) eSaAop auxop ep XH (|)uAaKH, Ka\ Aeyouo-ip auxcp- ei piA aupiop eTxopiep xHp eopxHp^xrap d^upioop, aupiop Ka\ ere roer eKcTpop e(t)op6uo-api6p ap- xo 6e pup e'xop xHpoupiepoa, xh KupiaKH mpooi 0apdxcp ooapa- 6o0HaH. etenop xauxa, Kai xHp eipKXHp xh acfjpayTSi ecrHpieidbo-apxo, KA6t0poicr oucrap nrapxofoia Ho-(|)aAio-n6pHp.
2 Ouxoo xofpup XHcr orapacrKeuHcr X6Aea0efcrHa, xcp aaSgarm tupooT dCTJHA0op oi"lou6a7oi lupocr xop fliAdxop Kai eiooop auxra- Kupie, 0 cuAdpoa eKetpoa eTorep dxi pexd xpeTcr npidpacr apaerxHo-e- xai, piH^ooo’ O'JfJ 01 na0Hxai auxou puKXocr KAe-I/coerip auxop Kai roAapHaooai xop Aaop eori rm xoiouxpp \|/6u5ei, KeAeuo-op XHpeTo-0ai xop xd(|)op auxou. 6 rjiAaxocr oup eori xouxcp ojape6coK6p auxoTa
XII, 1. TaOxa Ypoopicrapxeo- - eTroop auxcp cum abc | 6ia xi euToiHcr. cum BC . . A 6iaxi Ypa tuoiHaHa | xauxHp xco^IhctoO c. c . . ab xoiauxHp (b xaux.) eroi xcp pcKpcp xou (b om)"lHcrou | Kai aAH0ip6p: bc om KOi | Kai upacr: bc om Ka! I B dcDo <j)e6pou I c oiKopopHcraxe | bc male om etxopep x. e. x. d;., aupiop I BC XHpoupepoCT- XH 6e KupiaKH I HUcjjaAiapepHp : b add xoxe "loouHcj) Kai NiKodHpoa pexd'loodppou Kai xcBp yupaiKoop eKovj/apxo Kocnexop peya, Kai epxcpxdcfjcp KaxeOepxo. eOTopeu6H de^lcoo-Hcf) Kai Nik66. eiu xd T6ia. h de GeoxoKoa enjopeu0H pexd xop'loodppHp- Kai HA0op at yupatKea pex’ auxAa njpoo" xo tuapa6o0Hcrai (?) auxop.
2. Kupie, 6 OTAdpoff eKcTpoa (b add exi 5oop) eTooep oxi cum a . . c Kupie e^ouaidpxa, xi ydp etuoiHcrao-; diaxi xop " (Ho-oup edidoocr epxa(j)id(rai ; HpeTcr eSouAopeda Kpepao-0ai euri juAou Ypa utcto oppeoop ^poo0H- ou de edoopHoco xra'IoocTHcJ) epxa(|)id<rai, Ypa KAe\}/oocnp auxop Kai eYnjoocrip oxi dpeoxH ek pcKpcop- Kai eorjai A eoxdxH njAapn x^'peop xhc TupdoxHcr. 6 de niAdxocr ecj)H CO XHCT apoiac xou cj)0opou upoop. oi de nraAip Acyouffi- Kupie, eppA- o-0Hpep 0X1 eKeTpoo- 6 inAdpoff exi ^oop eiznep | oxi pHnrooo- oup: bc om oup | OTAapHacocn cum ab, c -o-oucti | xcp xoiouxcp : a om xcp | KeAeuaop : bc add deo- pe0a oou [ c DiAdxoo" oup enri xouxcp edooKep auxoTu e^ouciap xou uelipayi- cai auxoi xop Ai0op xou ppHpaxoo" eber fiouAopxai. Kai AaSopxecr Kouerxeo-
316
ACTA PILATI. B. XIII.
CUG[JTCtK0<T10U<T, 01 KCll GKqOiccIIJ HJGpt TO[J Tac|)Op TOCTTG
THpeTjj auTop, Gepiepoi kqi crc|)paYi6a(7 eoai Top AiOop toO ppHpaTOcr.
® fHcr KupiaKHc oup 6ia<j)ooaKOU(THO' aupfiouAiop oi ap)(iepeTcr peTaTd)p-lou6aicopc0otHo-apTea, aroecTTeiAap GK^aAetp Top "looo-Hcj) aojo THa <|)uAaKHcr ecoi Tra GapaTobcrai auTop • dpoi^apTecr Se oux^ eupop auTop. kqi 6 2epi'2;opTo eroi toutco, ro&cr Tobp Gupdbp kgkAgi- crpepcop KQi croooop Trap KAei6rap Kai Trap cr(|)paYt6rap eupeGetarap o IraaHcJ) 6Y6p6T0 d(|)apTOcr.
Caput XIII.
‘ Grai TOUTCO Se raapuYepopiepocr ela crTpaTiooTHcr gk Trap THpOUpTCOp Top Ta(|)Op GlCTJGp Gp TH OUpaYCOY';' ’ pdOGTG OTI dpCCTH 0 iHcroucT. AGYOuaip oC'lou6aTor njoba; 6 6gg<|)H- o-Giapiocr gy^pgto rapraTop- gTtq aYY^Aocr Kupfou daTparaH(j)6poa GA0rap ej oupapou gkuAktg Top Ai0op GK Tou ppHpiGfou KQt GKaGicTGp Gcadpoo aUTOU* Kai drao tou cpoSou auTou GYep6piG0a rodpTGa oT crTpaTidoTai roa pGKpoi, Kai ouTG (|)UY€Tp G6upapiG0a ouTG AaAHcrai. HKOucrapiGp Se TOU dYY^Aou AGYopToa rapoc Taa YupaTKac too- GAGoucraa GKcTae Top Ta(|)Op iSctp OTI pH c^oSgicGg upGTo’ ' 0?6a Y^P OTI ""iHcoup
^htgTtg. ouk Go-Ttp mSe, dAAd dpccTTH, Ka0raa rapoGTraGp upTp. Kui|/aTG Kai T8aTG Top Tacjiop, oiuou gkgito to aropa auTou. raopeu-
5Iap Hyoup CTpaTicoTaa TOepTaKoaloucr , oT koi eKaO. eroi Top Td(j)op - tou ppHpaTOc. lam vero BC ad haec: ecjjuAaTTop auTop tc6 oaSSaTcp eooa opSpou Badecoa tho KupiaKHo. peTa touto aeicrpocr nrdAip eyepeTO peyaa TOpcoTop. gTtq a^YeAoa Kupiou dcrTparoH(})6po<7 eA0dbp e; oupapou eKuAtoe Top Ateop GK ToO ppHpaTocr KOI eKdeioep Grodpco auTOu. dino Se tou dyye- Aou dnjepGKpcbOHaap oi orpoTicoTai. totg dpcaTH 6 Kupiocr* Hyeipe Top A6dp KQI todpTac7TouaTOpo(}>HTao-, oua etyep 6 6idfio\oo-ep th yeipi auTOu- Hyeipe 8e KOKeT lodpTaa touo TUKjTeuopTaa (b -aapTao-) eia auTop. etn to opopa Kupiou (b outou) euAoynpepop oup tco tuaTpi qutou koi tco njapayiro inpeupaTi, pup Kai dei Kai eia touct aicopao Tcop aicbpcop, dpnp. Atque his ipsis textus evangelii in codice c finitur. Eadem habet codex B, addita sub- scriptione hac: TeAoo TCop dyicop njaeoop Kai dpxA tho dpaaTaoeoocj auToO ToO Kupiou Hpcop Ihoou XpioTou. Tamen is similiter atque codex a pergit: Tho KupiaKHo oup SiacfioocKOucrHcr etc.
3. crupfiouAiop - nroiHcapTeo', dTueoTeiAap etc cum a. . b crupSouAnp erooiHoap oi dpx. p.T.'lou6. Kai dzueoTeiAap etc | b ckthu 4)uAaKHff | o'loocyAcj) eyepeTO cum a . . b looaAcj) 6e eyep.
XIII, 1. Gtn! TOUTcp (a touto) - aeiopoff (b add peyao) - gk (b om)
ToO ppHpeiou - (xia pGKpo! - OTI (b add Top)" iHCTOup - dAAd (b dAA’) dpeoTH -
ACTA PILAT. B. XIII.
317
6ht6 6e KQi eTajare toTct ^a0HTaTcr auxoG oxi HyepOn dojo xdop peKpOTp * Kai luopeuecrOoocrap ep xh PaAiAaia, sKel ydp auxop eupH- couai. 6ia xouxo Aeyoo ojpocr Opiacr eydb xouxo orpoxepop.
^ Aeyouaip ol lou6aToi ojpocr xoucr crxpaxiobxao’' njoTai Hcrap cti yupaiKecr at eAGoucrai eicr xo pipHpia, kqi 6taxi ouk eKpaxHcraxe auxac; , Aeyoucrip oi crxpaxt&xai • 6k xou c|)6Sou Kat XHO’ Geoopiacr piopHcr xou aYYeAou ouxe AaAeTp ouxe o-aAeuetp eSupdpieOa. etorop oT louSaToi* o Oeocr xou IcrpaHA, oxi ou6ep njiaxeuopiep ocrop Aeyexe. AeYouaip oi o"xpaxi(X)xai • xoaauxa Oaupiaxa eotJOiHcrep o Ihcouct Kat OUK etutaxeucraxe, Kat dpxi pteAAexe njtcxeuetp ApiTp; dAH0(X)cr Aeyexe oxi o 066cr, Kat opxoocr dAH0obo- op upteTcr ^o'Taupooo'axe. ujAnp HKoucrapiep oxt xop ^ioocrAcb eT)^6xe ep xh cjjuAaKH KeKAeto-^epop • eTxa dpotiapxeo- xdo- 0upa(r ou)(^eupaxe auxop. 60x6 oup upieTcr xop Ioo(TH(|), Kat ouxco 6cibo'opiep Kat ApieTcr xop iHcoup. Aeyoucrtp ot louSaToi* xop "loocHcj) sk xhct (jjuAaKHcr 4)UYopxa eupHaexe auxop eta Apipia0iap xAp ydopap auxou. Ae- youcri Kat 01 axpaxtraxai • duTeA0ax€ Kat upieTcr eicr xAp PaAtAaiap Kat eupH(T6X6 xop "iHcroup, Ka0dbcr 0 ayy^Aocr eTooe xaTcr yupat^tp.
Giut xouxotc ot louSatoi (|)oSH0epxeo' cTojop xoTo" axpaxtco- xatcT’ opaxe tpa pinSept xouxop xop Aoyop eVnjHxe Kat oodpxecr ojicrxeucrouaip eta xop iHaoup. ou X^P'H ^^ooKap auxoTa Kat dpyG- pia cuoAAa. ot be axpaxtroxat etmop* (|)oSoupi60a piHocrooa aKouatn o OtAaxoa oxt eAaSopiep ApieTa dpyupia, Kat (|)opeua6t Apiaa. oT be louSaioi eicuop* AaSexe xauxa, Kat eYYucibpie0a ApieTa Tpa 6c6- aopiep xro niAaxop auroAoYiap dpxi upidbp* piopop eTooaxe 0x1 6K01- ptaa0e, Kat eta xop uojpop upirap HA0op ol pia0Hxai xou''lHaou Kai eKAe\|/ap auxop ck xou ptpHpiaxoa. eAafiop oup o? axpaxtdbxai xd
x6 acopa auxou {'Bxou''lHcrou) - x. paOuxaTcr auTOu (b in uiargine ipse’ add kq! XO) riexpqp) - eydo xouxo inpoxepop cum ab.
2. Aeyoucnp 01 - e6upape0a. eTnjop (b add oup) 01 - opxoocr d\H0ooff 5A (b add Koi) op upeTcr - ruAup (b male add ouk) - ok (ed. 1. xop gk, sed et a et b om xop) XHC (|)uAaKH<J cjjuyopxa (a <|>euyopxa) - Apipa0iap (ita uterque, non -0aiap) - Aeyoucri kqi (a om) 01 nxpax. etc cum ab.
3. Got! xouxokt - eicr (b enjt) xop’lHO’oup - - dpyupia rooAAd (h. 1. b add Vpa enuooaip • Apcop Koipcopepoop HA0op 01 pa0Hxai auxou Kai eK/\6\|/ap auxop. .Vide infra) - - tpa dcoaopep - eKOipaa0e, Kai eta xop uuopop - eK xou ppApaxocr (b om Kat eic x. unjp. usque ok xou ppupax.) - eAaSop oup oI (b Kai eAaS. 01) OTapd (b uujo) xoid -loudaioicr cum ab.
318
ACTA PILATI. B, XIV.
apyupia, kqi eicuop KaGooa ujapHYyeAOHcrap. Kat pieypi THa aHpie- pop 6 ToiouToa \|/6u6ho- Aoyoa AeyeToi roapa roTa ‘'louSaioia.
Caput XIV.
^ He6’ Hpiepaa be oAiyaa HA0op aojo THa T aAiAataa eia ra lepoaoAupia ap0pooaTOi Tpeta- o eTa auTobp Hp lepeua opopiaTi c|)ipeea, 6 erepoa AeuiTHa op6|aaTi " AyyaToa, kqi 6 exepoa axpa- TicoTHa opopiari A6aa. outoi HA0op arpoa Toua dpyiepeTa koi eiojop auToTa kqi xraAaro- Top "iHaoup, op upieTa eaxaupobaaTe, eTSopiep ep th F aAiAafa piexd Tobp epSeKa pa0HT{X)p outoG eia to opoa T&p eAairap, 6i6daKopTa ojpoa auToua Ka\ AeyopTa- coopeu- 0HTe eiaixrdpTa Top Koapop Ka» KHpu^axe to euayyeAiop, Ka\ oaxia ujiaxeuaei Kai 5a?uTia0H aoo0HaeTai, oaxia be ou ooiaTeuaei Kaxa- Kpi0HaeTai. kqi xauxa Aeycop dpeSaipep eia xop oupapop. Kai 60eoo- poupep Kai HpeTa Kai d'AAoi ojoAAoi xobp mepTaKoaioop eooeKeipa.
AKouaapxea xauxa oi apyiepeTa Kai oFlouSaToi eTooop mpoa Toua ToiouToua xpeTa- 66x6 66^ap xro 06{» xou^lapaHA, Kai pexa- poHaaxe ecf)’ oTa KaTa\|/eu66a06. daj6Kpi0Haap outoi • ;;h o 0e6a Toop ujaxepoop Aprop, Toy-Afipadp "laadK Kai ’laKdbfi, ou vJ/euSo- pe0a, aAA aAH0a)a upTp Aeyopep. xoxe eTooep o apyiepeua, Kai e^epop xAp luaAaidp xrap ^GSpaioop eK xoO paoG, Kai e^opKiaep auToua, Kai 6oua auxoTa Kai dpyupia dooeaxeiAep auxoua eta Toorop exepop, I'pa pA xAp dpdaxaaip xou Xpiaxou ep "lepoao- Aupoia KHpuiooaip.
XIV, 1.^ He0 HpepacT 6e - 6 eTa auxdbp Ap lep. (b Ap 6 eTa lep.) - “A^aToa (B^AyYeocj), Kai 6 exepoa (b 6 6’ aAAoa) -’ASaa (ita b, a Gi6aa) - 6i5daK. TOpoa (b om) auxoua - eJa TOapxa xop (b om) Koapop - Kai ooxia ujiax. Kai goTOTiaeA (b Kai 6 tnioxeuaaa Kai Saroxiadeia) acoe., ooxia 6e ou otiox. (B 0 6e dTuiaxHoao) KaxaKp. - Kai e0ecop. Kai Ap. (b Kai opoKapep [sic] aOxop Kai Hp.) - eTOCKeipa cum ab.
2. AKOuaapxea - ouxoi (b oi xpeTa outoi)- 5h (b add Kupioa) - dAnddba (ita uterque) - xoxe etnj. 6 dpx- Kai ecj^epop t. roaA. xdop ^Gfip. (cf. infra XVII, 2. THp inaAaidp xd)p'lou6a(oop. Actorum textus A XIV, 2. habet oi 8e AaSopxea xop popop ropKiaap auxoua) ck xou paou Kai e^dpKiaep auxoua (baec omnia inde a xoxe ex A; multo brevior b: xoxe ejdpKiaep auxoua 6 dp- Xiepeua) - Kai (b om) dpyupia - xoujop exepop (b exep. xoro.) - xou Xpiaxou (b xou KUplOu) - KHpujooaip cum ab.
ACTA PILATI. B. XV.
319
^ Ta)^j ToiouTOO[j ou^ AoyooiJ aKouaOejjTcojj eTo- md^ra t6|j Aao[j au[jHy0H o oyAoa ep tot pctOT, kot eyepeyo peydAn ardaic. e'Aeyop ydp otoAAoi oti 6-|Ho-oGa dpearH dojo Tobp peKpobp, KaOdba aKouopep, Kai Siqti eo-Taupobaare auTop; o 56"Appaa kot Kaidcj^aa etojop* pH OTiaTeuere, louSaToi, oaaAeyoucTip oi aTpaTirorai, pnSe OTiareuere oti etSop auToi oupapou KaTafidpTa d'yyeAop. HpeTa ydp eScoKapep dpyupia mpoa Toucr o-TpaTidOTaa Tpa pH6ep> Aeyooai ToiouToucr Aoyouc, Kai ouTooa eSooKap Kai oT pa0HTai tou^Ihctou OTpocr auToucT apyupia ipa Aeycoaip oTi’lHaoua dpeaTH dcoo Tobp peKpdbp.
Captjt XV.
^ Aeyei oNiKoSHpoa* d) waTSea Tobp "lepoaoAupiTobp. 6 oopo- 4)HTHcr HAiao- dpeSn eTcr to u\|/oo- toG oupapoG peTa ujupfpou dppa- Tocr, Kai ou6ep dojio-Top eT Kai 6 "InaoGa dpecTTH* ajpoTUOTooaicr yap toG Inaou o iiTpo<|)HTHO' HAfaa Ap , Vpa aKouaapTea oti o ’ Iho-ouo- dpeaTH, pn aOTio-THcrHTe. eyd) oup Aeyoo Kai o-upSouAeuo- pai oTiOTpeojei ipa dojoaTefAOTpep crTpaTidoTacr eTcr THp PaAiAaiap, €K6i OOTou papTupoucip OI ap0pOTajoi OTI 6?6op auTop peTa Tobp pa0HTOTp auTou, ouycocr yupeucoocri Kai eupOTcip auTop, Kai outotct ipa ^HTHaoopep e'^auToG cuyyoopHcrip eTcr to KaKop ocoep ei<j auTop ezuoiHcraTe. Hpeo'6p outoc 6 Aoyoc, Kai e'^eAe'^apTO CTTpaTiooTao' Kai aarecTeiAap eia THp V aAiAaiap. Kai Top pdp ^iHcroup ouy eupop, eupop Se eicr THp " Apipa0fap Top ''lOTcrH(|).
^ Gi0icrTpa4)6pTOTp oup Tobp aTpaTicoTOTp ypOTpiaapTea oi dpxiepeTa oti o Ioto-H(|) eup€0H, cupAyayop Top Aaop Kai etoaop* ti
3. Trap TOiouTOop oup (b om) - Siqt! (b 5iaTi'i'pa) ecrraupcbcraTe (uterque codex CTTauprocreTe) - pwde roioTeueTe (b pnde TDio-TeucHTe) - oup. koto- £apTa (b KaTaS. ej oup.) - oti Ihctouct (b 6 ^Ihcouc) dp. dnjo t. peKpdbp cum AB.
I
XV, 1. Aeye' b T JiKodHpou - dnjicTTop ei kq! (a ei be Kai) 6 "IhctoOcj (b 6 Kupiocr) - Tpa dKOuffaprecj- (ab aKOuaacr) - diniaTt-'o-HTe (a dioicrTHO-H) - O'upfi'ouAeuopai (b -Aeuoo) - dnTocTeiAoopep - cKeT (b om) - y'-'P^uo’coo'i kqi (b om Y'Jp* kqi) eup. - Ipa ("b om) 5HTHCT00pep - eTcj (a Tupdo) auTop ecu. inpecep (b Hpece be auToip sic) outoo 6 AoYoa - eia t. "Apipadiap (b -paT0Iap, a -pa- 0e(ap) Top-loocTHcl) cum ab.
2. GnjioTpacljepToop - UTpaTicoTcbp (b add Kai) - moiHffoopep - e^ou-
320
ACTA PILATI. B. XV.
OToiH(joo|je[j Tcp lcoo-H(|) 6A66T|j ajpocT Hiaao-; aupiSouAeuadpiepoi ou(j 6Ypa\|/aij auTTO eoricrToAHp e'xo'JO’ciH outooct- ujarep "loocrHcl), GtpHpH o-oi Kai mapTi tot oTkoo aou kqi toTct c{)fAoio- (tou. Hpieia oT6apiep OTi ecDTafcrapiep ojpoa Top 6eop Kai copocr ae to(j 6oGAop auTou. 6ia TOUTO ojapaKaAoupiep ae ipa gAGhct epraGOa copocr Hpdcr Toua (UaiSacr <tou. ojoAAa ^Qciupaaapiep ojobcr ei^uyea gk THa cjju- AaKHcr, Kai aAHGaia AGyopiGp oti KQKHp fiouAnp GT)(opiGp Kara croG‘ o 0GO(T 6e i6(»p OTI dSiKooa GSouAGuopGGa KQTa o-oG, GAuTpobaaTO aG aojo Trap xeip«>lJ Aprap. dAA’ cpxou ropocr Hpacr- au ydp gT TOU AaoG Hprap h TipA.
® TauTHp THp gujkttoAhp duOGo-TGiAap Gicr-ApipaOiap oi "lou- 6aToi pGTd o-TpaTiooTrap gutto, 4)fArap ToG'lrao-Hc|)- ompca aojGA- 6opTG(7 Kai GupopTGcr auTop Kai rapocraYopGuo'apTGa cpTi'pracr, racr mapHYYeAGHo-ap , cSooKap aGTra THp GcnicrToAnp. Kai ouTocr 6G^d- pGpoa TauTHp Kai dpaYpoua cSo^aaGp Top Gcop, Kai KaTHcroadcraTO TOUCT (TTpaTIOOTacr, Kai IpaUJG^HO" GcUITGOGfcTHCr H(T01G Kai GOOipG pGT auTrap 6i oAhct thct HpGpacr Kai thct puKToc.
^ 1 H Graaupiop 6g GiuopGu0H pGT auToop gTo- "iG-poo-oAupa. Kai G|hA0gp o Aaocr Gia dradpTHcrip auToG Kai KaTHo-radcrapTO auTop. UDJG6G^aTO 6e auTop gIct Top otKop auToG 6 NiKo^Hpoa. TH 6g GraioucTH HpGpa OTpoaKaAGadpGpoi auTop Gp Tra para o tg Appacr Kai KaiacJjacr oi apxiepGicr Giujop auTcp’ 66(t ^o^ap Tra 0Gra ' ToG'lapaHA, Kai giojg ApTp THp dAH0Giap. oTSapGp yGp oti Top Inaoup GKH8Guo-ao-, Kai Gp tout op GKpaTHcrapGp ctg Kai KaTGKAGiaa- pGp Gp TH (|)uAaKH. GiTa i;HTHcrapTGcr GKSaAGTp aG ujpoa to cfiopGU- 0Hpai oux eupopGp, Kai G0aupdaapGp Kai Gc|)ofiH0HpGp raoAAd- roAAp ^SGopcGa toG 0goG GupGTp Kra c-praTGaaf aG. AGye oup ApTp TO dAH0Ga.
Aeuope0a (x eSouAopeea, b -Acbpeea) -dmo Toop xeipoop (b gk xeipoa) Apdorl - Hpcop (a om) H TipH cum AB.
3. TauTHp - - 'Apipa0lap (ita uterque) - aTpar. earra (b 5 crTpar.) - koi (a om) Hcr0ie - Tua Apepao- kqi (haec b om) t. puKTOcr.
4. Th ewaupiop 5g - atadpTHaip (b uindpTHO-ip) - KaTHfftndaapTO (b -oaTo) auT. Owed. 6e (b om) aurop - eKH5eu<7a(j (ab -(Tea, sed infra -aaa) - oux eupopep (a add y^p) - to d\H0ecr cum ab.
ACTA PILATI. B. XVI.
321
® G4>h ajpoa auToua 6 ^looaHc|)‘ Kara xAp ecarepap thct nja- paaKGuHa , ore pie ep (|)uAaKH KaTHcr(J)aAicraTe, ^'cneaop eicr ojpocr- €U)(Hp Sr oAHO- thct pUKTOO- KQI Si’ oAH(T THCT Hpiepad TOU (TafifiaTOU. KQi TOU pieaopuKTiou opdb Top oTKop thct (jjuAaKHo- oti eaiKooaap auTop ayy^Aoi Teaaapea, dooo Tobp Teoadpoop yopidbp KaTeyopTecr auTop. Kai eicrHA06p 6 " iHaoua dba doTpaarH, Kai dmo tou cjjoSou ^'mecrop eicr THp ydp. KpaTHo-aa oup pie thc yeipoa Hyeipe Aeyoop • piH (|)o6ou, ■’loooHct). elTa oiepiAagdbp KaTe(|)iAHo-6 pie kqi Aeyer eajio-Tpd(|)ou Kai TSe tiV eipii, o-Tpac|)eio- oup kqi iSdbp eTojop • Kupie, ouK oTSa Ti<T et. Aeyei eKeTpoa- eyoo eipii “iHaoucr, op urpoeyOeo- eKHSeuo-aa. Aeyoo ujpoa auTop- SeT^op poi Top Td(|)op, kqi TOTe ojicTeucroo. AaSdbp oup pie tho yeipoc dooHyayep ep tot Tacjjcp dpTi Hpeopypiepop. kqi iSdbp eyro THp aipSopa kot to aouSapiop Kai ypOTpicaa eTtoop* euAoynpepoo- o epyopiepoo ep opopioTi Kupfou, Kai OTpoo-eKupHcra auTop. eTTa AaSobp pe thc yeipocr, dKoAouGoup- Toop Kai Tobp dyyeAOTp, Hyayep eicr "ApipaOiap ep tot oTkco pou, Kai Aeyei por Kd0ou 6pTau0a eooo- Hpepac TeacrapaKopTa. eyd) ydp uajdyoo eia touc pa0HTdo- pou, Tpa ajAHpocjjopHaoo auTOUcr KHpUTTeip THp epAp dpaoTaaip.
Caput XYI.
‘ 1 auTa eiooopTocr tou "looaAcj) eKpa^ap ot dp)(i6peTo' oopocr Top Aaop* ApeTcr oTSapep oti 6 "Incroucr etye Kai coaTepa Kai pn- T6pa’ oodbcr peAAopep inicrTeucrai oti auTocr eoTip oXpicTToa; dooe- Kpf0H eK TOTp AeuiTobp eTcr Kai eTaoep* eyro oTSa TAp yepedp tou
5. '''G4)H - ep (b add th) (J)uAaKH - 6i’ oAhct thc puKT. Kai (haec a om) - TOU pecopuKTiou (b to peoropuKTiop) - THO (|)uAaKH(r OTI ecriKooaap (codex ecruKOOoap. Cf. Gloss, med. et inf. grace, sub aiKoppeip) aurop ayy^Voi Teucra- pecr (ita a; b thct c{)uAaKHa ecruKopiepop [uiKOopepop? Thilo correxit crupope- pop] UTOO xeaerdpoop dyveA-oop) aTOo - KaxeyopTecr (sic etiam b praecedente aYyeAoop) aurop - 4>6fiou (b add pou) eujeaop - Aeyei (b add poi) enTiaTpe<})ou (sic uterque) - Aeyei (b add poi) eKcTpoa - tupoeydeo- (sic b, a Tupoydec) - dnjHyayep (b add pe) - Hyayep (b add pe) eio " Apipadiap (sic uterque) - dpe- patr TeffcrapdK. (b reaorapdK. Hpepoop) eydb ydp (b om) Out. elc (a ropder) roue - dpddxacnp cum ab.
XVI, 1. TaOra einjopToa - xai (b om) znaxepa k. pnx. - xAp yepedp (ita uterque codex. Item in veterrima editione (principe) versionis germanicae est: Ich hah erkendt das geschlecM Jhesu, wann alweg mit den gotsforchtigen hahen Evaiig. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II. 21
322
ACTA PILATI, B. XVI.
Ihctou, a^0po6fnoua euyepeTa, SouAeuTcia tou 0eoG lueyaAoua kqi Act[j6a|jo|jTacr SeKciTao" eK tou Aaou Tob[j Iou6atoo[j. kqi ynjcocKoo Kai Top Cupeoop Tcp cupeaSuTHp, oti eSe'^aTo auTop OTe Hp fipe- (jjoa KQi eTnjeojpocr auTop^ pup aujoAueicr Top SouAop aou, 6eo-iijOTa.
Gimop 01 louSaToi • eupoopep 6h touct TpeTcr ap0po6ojoucr touct i6opTaa auTop eia to opoa Trap eAairap, racr ap epcoTHcrapep au- Touo- Kai pd0rapep aKpiSecTTepop Tup dAH06iap. eupop Kai ecj^epop auToucT ep(Xrpoa0ep radpToop, kqi e^opKiaap auToua elooeTp THp qAh- 06iap. ot 8e eTojop’ o 066o' Tou^lapanA, oti eTSopep T6p''lHo-oup eTcr TO dpou Trap eAairap ^rapTa kqi eicr Top oCpapop dpafiafpopTa.
^Tot6 o Appacr Kai l<aTdc|)aa 8i6)(o6pio-ap Toucr TpeTa epa Kai epa, Kai HpooTHaap auToucr i6ia Ka0’ epa. rapocj)rapHO'ap oup Kai eiDJop Kai oi Tpeic epa Aoyop. acoeKpipapTO ot dpyiepeTu AeyopTeu’ h ypa(|)H nprap Aeyei oti radp pHpa erai 8uo h Tpirap papTuprap crTa0Hcr6Tai. o oup IoocthcI) cibpoAoyei oti eKuSeuae Kai e0a\|/ep auTop peTa tou NiKoSdpou, Kai raraa ed-Tip dAH0ecr oti Hyep0H.
sy in dem tempel unauffhorlich geopffert. Nec aliter habet editio vetus altera, quam ad manus habeo. Hinc nolui touc yopeTcr ex altero textu graeco reponere.) -6ouA. (b Ka! 6ouA) - toG 0eoO peydAoua (b peydAoua t. 0.) - deKaxacr (uterque codex 6eKa6aCT) - kqi (b om) yipcocKoo Kai Top (b om) Cup. - eTuje lupoo’ auTop (a TOpoff to fipecjjoa) - SecrajoTa cum ab.
2. CiTuop - eupcopep 6i-: (b eupop pe 6eT, Thilo correxit eupeTp deT) Toua • TpeTa - Kai pd0oopep aKpiSeax. - Kai e^epop auxoua (b om Kai pddoopep usque e(j)ep. auxoua) epnjpoa0ep (e -a0e) - e^opKiaap (sic ab) - dpafialpopxa c. ab.
3. Toxe 6 Appaa Kai (b add 6) Kaia())aa - oxi (b om) luap pupa - oAh- 0ea (ab dAH0o6a) 6xi uyepOw cum ab.
EVANGELIUM NICODEMI PARS 11.
SIVE
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS.
Caput I. (XVII.)
' Aeyet "loocTHcl) • koi ti Oau^d^exe oti "IhctoGo- HyepOn; ouk ^'(TTip TOUTO 0au|jacrT6p* ctAAd touto OaupiacrTop ecTTtp oTt ouk Hyep0H piopocr, dAA’ oti kqi dAAoucr tuoAAoua peKpoucr Hyeipep, oT- Tipea epe(|)apicr0Ho-ap ep "lepocroAupioicr mpoo-aooAAouo-. Kai eT Toucr d'AAouo- ou yipdbo-KeTe, Teoocr Top Cupiedbp, oo-tkt eSe^axo Top "iHaoup, Kai Toucr 6uo auTOU uioucr, oua dpeaTHaep, Teooo- auTOua yipoocTKeTe. HpieTcr ydp e0d\|/apiep auToucr njpo oAiyou* pup 5e ot piep Td(j)oi auTcbp opdbpTai Hpecpypiepoi Kepoi, auTot 6e eicri ^dbpTecr Kai SiaTpfSopTeo- ep th ''Apipia0fa. dujeaTeiAap oup dp0po6ocroua, Kai eupop TO. pipnpieTa auTobp Apeopypiepa Kepd. Aeyei o "IoocthcI) • daoeA0copiep etc xAp Apipia0tap Kai eupAacopiep auTOucr.
^ T6t6 Hyep0Hcrap o\ dp)(t6p6To- 6 ""Appaa Kai KaYdcj^aa Kai looaH(|) Kai NiKoSupioa Kai UapiaAiHA Kai exepoi piex auTobp Kai d?uHA0op eicr ^ Apipia0fap, Kai eupop ouc ©"IoxthcI) e'Aeyep. eoooiH- aap oup ajpocr6U)(Hp Kai HaoodaapTO dAAHAoucr* elxa HA0op pieT, auTOop eia ’^lepocoAupia, Kai ecf^epop auTOucr ep th crupayooyH, Kai HcrcjjaAtcrapTO Taa 0upacr, Kai e0HKap eia piecrop xAp ujaAaidp Toop "louSaioop, Kai eTaoop zupocr auTOua oY dpyiepeTcr* 0eAopiep Ypa opio-
1, 1. Aeyei (b add 6) " Icxjuhc}) - on (b add 6) " IhcoGo- - epecj). (a epcj)ap!a0.) - Top Cupedbp - uioua (b add koi touct 5uo d6eA(|)oucr) - Hpecpypepoi (ita b ; a dpeooyp. sed statim post idem cum b i-ipeooypepa) KCpoi (a om) -"ApipaOIq (ita uterque) - 6 (b om) ^IcocHcj) - auTOUO cum ab.
2. Tote - kqi (a add 6) KaVd<|)ao' - ToO'‘lapaHA kqi Top (sed uterque tou)
21“
324
ACTA. PILATI. P. II. II.
CTHTe eio- t6[j Geo^j toG "IcrpaHA Kai to[j "ASoopat, koi outooct T(ja eTcoHTe THp aAnGeiajj, ujoba apecrTHTe Ka\ Tier upiaa a[je(TTHo-6|j eK |jeKpdb[j.
* 1 ouTo aKouo-apTeo- oT apaardpTecr dpGpooocjoi etuomcrap eicr Tot mpoo-oooja auTrap TopTuauop toG erraupoG Kai etocrop inpocr Toucr dpxiepeTa- Sore ApiTp X^^P'^Hp kqi pieAap kqi KcxAapiop. ^'(j)6pop oup TauTa. Kai KaOiaapTecr 6Ypa\|/ap outooct.
Caput II. (XVIII.)
* Kupie "Iho-ou XpiaT6, h dpdaTao-icr Kai h ^ooh toG Koapiou, 6ocr ApiTp xGpip Vpa ^rnyHo-oopieOa THp dpdcTTacrip <tou Kai Ta 6au- pidcrid crou, d ep tot aSn eojoiHaao-. ApieTcr oup Hptep ep tot GSh pi6Ta njdpTcop Trap dur’ aiobpocr KeKoipiHptepoop. ep oopa be pteao- puKTiou eio- Ta aKOTeipd eKeTpa dpeTeiAep OTcrocrep c|)d6o- hAi'ou Kai e'Aapi^/ep, Kai e<|)OTTio-0Hpiep oodpTecr Kai eTSopiep dAAwAouo-. Kai euOuff 6 cuaTHp ApiOTp "Afipadpi pieTa Tobp cuaTpiapxobp Kai Tobp cnpo(|)HTOTp epcoOeiV, Kai xcipGo- opioG nrAHo-GepTecr eturop oerpoa dAAHAoucT" toGto to cj)rocr dnro pieydAou cJxwTicrpioG ecTTfp. o oopo- (|)HTHcr Hcraiacr eKei ujapeop eicue’ touto to (|)OTcr eK toui cuaTpocr ecTTi Kai eK tou uTou Kai eK tou dyfou ojpeupiaTocr- arepi ou oopoe- 4)HTeuaa eTi ^OTp Aeyoop* yG %a6ouAdbp Kai yG NecjjGaAeipi, o. Aaoa o KaGGpiepocr ep crKOTei Y6e c|)OT(t pieya.
^ GiTa HA6ep eia to piecrop eTepoa dooo tGct epGpou dcTKHTHo-, Kai eTojop ropocr auTop oT roaTpidpxar Tier e?; o be etenep- eyed eT[ii "loodppHcr, to tcAoct T&p ajpo^^HToop, ocr eOTomera too- oSouer toG uioG toG 0eoG euOeiaer , Kai CKHpu^a tot Aaro pieTapoiap eicr acj)eaip dpapTioip. Kai o uTocr tou 0eou eTcr epie nAOe, Kai dead pia- KpoOep iSoop auTop eiojop cupocr Top Aaop* T5e 6 dpipdcr toG 0eoG o
A6cDpaT - 6K peKpcop cum ab.
3. ToOto - dpao-TapTeu (a dpacTHcrapTecr) - xdpTHp (a Xop^O - koOI- ffapTecT eypaxj/ap (b KaOicracr eid auToop eYpavj/ep) outooc cum ab.
^ Kupie - KOI H (a om) 500H - HpeTu oup (a om) - koi ck (b om) toO
uiou KQI eK (b om) toO aytou - njpoe(|)HTeucTa (a -Teucep) - T6e (b eT6e) cj). pieya cum ab.
2. efTQ HA0ep - KQI (ita uterque) to arpeOpa - HKOuoa Kai (b om) thct
ACTA PILATI. P. II. III.
325
aTpoo^j TH(j ajjapTiap toG Kocrpiou. Kai piera th(t )(6ip6cr piou e&aw- Ticra auTop ep tot "lopSapn uJOTapicp, Kai 6T6op obcrei luepicTepap Ka\ TO tnpeupia to ayiop ear auTop ep)(6p6pop, Kat HKOUcra kqi THcr (|)oopHa Tou 06OU Ka» inaTpoa outgo AeyopToa* ouTocr eaTip o utoa piou 6 ayaGaHToc, ep ro HuSoKHaa. Ka\ 6ia touto aooe- cTTeiAe pie Kai ojpocr upiaa, Ypa KHpu^oo otooct ^'pyeTai o popoyepAcr uiocr TOU 6eou a)6e, Ypa oaTicr coiaTeucrH tnpocr auTop aoo0HaeTai, oaTia 5e ou njiaTeucrei etcr auTop KaTaKpi0HaeTai. 6ia touto Aeyoo oupoo- atoapTaa upacr, Ka0db(T Y§HTe auTop, Ypa ropocKupH- (THTe rnapTea, oti pup piopop ecrTi ropocr upaa 6 thct peTapoiao" Kaipoa unjep ou oopoaeKupHaaTe eia Top apoo paTaiop Koapop ToYa eiSdoAoio", Kai uouep aip npapTHKaTe* ep aAAcp 6e Kaipro touto yepea0ai a§upaTop.
Caput III. (XIX.)
1 ou "looappQU TOipup SiSacTKopTOcr ouTOOcr touc ep tco aSp, aKOUcaa Kai 6 GopooT6njAacrTO(7 Kai oopoooaTOop ^ A6ap Aeyei oopocr Top uTop auTOu Top Ch0’ uie pou, 0eAoo Ypa eTooHo- toYct urpoma- TOpai TOU yepoucr Tobp ap0pc)bt0oop Kai toTit (iypo(|)HTaicr, OTe eare- cop Ypa aGOO0pH(TKOO, ooou (re atueaTeiAa. 6 6eCH0e(|)H* cupoc|)HTai Kai (uaTpidp)(ai, aKoucraTe. o epocr ujaTHp" ASap 6 nJpooTOJuAacrTOcr lueacbp luoTe eia to TeAeuTap dooeaTeiAe pe tooiHO'ao'0ai 6eH(Tip njpocr Top 0e6p eyyiaTa thct ctjuAhct tou ujapaSeiCTOU, ooct ap o6h- yHCTH pe 6i’ dyyeAou tupocr to Sep§pop thct eAenpoCTupHcr Kai eouapoo e'Aaiop Kai dAei'I/oo Top epop aoaTepa, Kai dpacrTH dooo thct dCT0e- pefaCT. oiuep SG Kai etooiHCTa. Kai peTa THp eu)(Hp eA0dbp dyyeAocr Kupiou Aeyei por ti Ch0 afTeTcr; e'Aaiop aiTeYcr to touct dCT06peTCT dpiCTTobp, H TO SepSpop to peop to ToiouTop e'Aaiop 6id THp tou
(|)CopHC7 TOU (a om) 0eou -‘epxeTai (ab hac voce incipit fragmentum Vaticanum)
- uioff ToO 0eoO (cum AC ; b tou 0€. uioir) - - oaTio intOTeuoH (cum ac ; b -uei)
- ISHTe (sic) Tpa uopoo-KupHCTHTe (cum ab; c -pHueTe) - ApapTHKave (cum bc ; A epapTupHCTaTe) - dSupaTOp cum abc.
III. Tou''loodppou TOipup - uopocr Top ui. auT. Top Ch0 (cumAC; b inpoa Ch0 Top ui. auT.) - Tpa droo0pHO-KOO (cum AC ; b tou dTDO0pH(JKeip pe) - A6dp (cum Bc; a 6''A6dp) - TOpoCT (desideratur in abc) to 6ep6pop t. eAenp. (b solus add tout’ eoTi to eAeou toO eAaiou) etc cum abc. - to peop (cum ac;
326
ACTA PILATI. P. II. IV.
aou majpoa ^aGeijaaij; toGto ouk eWitj eupeOAtjai pupi. dWiei oujj Kai eiroe tc» roaTpi (rou on [sera to cupTeAeo-GHpai dmo
KTio-6^ooa-^Koa|jou e'TH oaepraKiaxfAia coepTaKoaia, t6t6 KareAGn
ep TH yH o piopoyepHcr utocr tou 6eou epapOpooocTHaacr, KaKeTpoa aA6iv|/6. auTop rra toioutoo eAafcp, Kai dpaaTHo-erai , kqi ^p uSan Kai ^ropeupan dyfqp orAupeT Kai auTop Kai Toua aoxoG,
Kat^ Tore atno ajacHo- pocrou ia0H(T6Tai • pGp 6e toGto yepeo-eai d5upaTop.
TaGra dKoGaaprea oi oraTpidpxai Kai oi mpocj^GTai popTo peydAooa.
Caput IV. (XX.)
^ ep ToiauTH 66 T&p dojdpToop opToop xapa HAGep o aardp G KAHpopopocr toG o-KOToua Kai Aeye. tot a5H* OTapc})dY6 Kai aKo- peo-TG, aKouaop pou touc Aoyouo-. gk toG ycpoua Tobp 'lou6aiOTp no-^jHo-oGo- AGyopGpoa, Gpopd^oop GauTop uTop OgoG- outoct 6d cop dpOpcoOToa, doTo (TupGpYGiaa HpGTGpaa eo-TaGpoocrap auTop ot ^lou6aTo.. Kai pGp auxoG TGAcuTHaapToa g(to HTOipaapcpoa ootot(t ot6g mTacr4)aAicrOTpGp auTop. y^p o?6a oti dpepoomoo- gctt.,
Kai HKouffa Kai aGxoG AcyopToa oti OTGpiAurooo- GCTip h \{/uxh pou eW OapdTou. GOTomaG po. Kai rooAAd KaKa Gp tot dpooGGp Koapcp ToTa epoToTa (TupapacrTpG4)6pGpoG-. ootou yap Htipio-KG touct Gpoua 6ouAouo-, g6iotkgp auToua, Kai ocroua dp0pdbuTouo- Goaoioup Gydb kuAAouo- TucjiAoua ycoAoua AGorpoua, Kai gT ti TOioGxop, 6id Aoyou popou laTo auToua- Kai ajoAAoua GToipdo-aa gTo* to xacj^Hpai, Kai TouTouo- 6id Aoyou popou oodAip dpG^ooOTo-G.
Agygi 6 a6H(T- Kai toctoGtop GCTip ouToa 6upaTO(7 d6a-TG 6.d AjSyou popou moiGip To.aGxa; h to.outco dpn 6Gpaaa. au dp- TlCTHpai aUTOT , Gpol 6okGI, TOlOUTCp dpTI Ou8Gia aUTOT dpTKTTHpai
B TO ODpaTop) - TOU (joG (A om) coaxpoa - epapepoomHoao (cum ab; c eu du- upcx)iDH<7ei) - peYaAcDCT cum abc.
ly, 1. Gp ToiauTH - - opToop (cum AC; B om) - - 6 uaxdp (hoc accentu AB) - erooiHoe^po, Kai (c emolHoe 66 Kai) - (7upapa(TTpe4)6p6po(7 (ac -axpa- <|)opepoa) HupiCKe (c eupiOKep) - eycb (c om) - ToiouTop (cum a ; bo ToiouTcop) - eTo.paoaa (cum ab; c eTo,pda0Hp) - Ta(t>Hpa. (a aTpac}>Hpa,) - popou (cum A ; BC om) njaA. ape^cbooce (ac -^oooae) cum abc.
2. Aeye. 6 d5Ha - 6upH<TeTa. (cum ab; c -aHra.) - HKOuaaa (cum c; b
ACTA PILATI. P. II. IV.
327
6u(jH(7eTai. e\ 5e A^yeicr oti HKouaacr auTOU <^oSou[J6(jou t6|j 0d- paTO[j, ocra(^a)[j <je Kai yeAdb^j 6c|)H touto, 66Aoo[j Y^a ere dpojdcrH ep x^'P* SupaxH. Kai ouai ouai croi eicr t6[j aidbpa xop dajajjxa. Aeyei 6 aardp • uraijcjjdye Kai aKopeerxe aSn , xoaouxop 4(|)ogH0Hcr ciKoucracr nrepi xou Koipou Hpidbp ex0pou; eyob auxop ouk ec|)o/3H0Hp, dAA’ epHpyHcra xoucr ^louSaioucr Kai eaxaupooaap auxop, Kai eocjo- xicrap auxop Kai piexd b^oucr. exonjd(T0Hxi oup ooaoocr eA-
06pxa KpaxHCTHcr auxbp laxupd.
® " AtneKp(0H 6 aSHcr- KAHpopopie xou crKoxoua, ute xh<t ctocroo- Aeiaa, SidfioAe, pup pioi eTooacr oxi ujoAAoucr oucr cru exoiptacracr eia xb xac})Hpai, Aoyep piopop xouxoucr auxber dpe^cboocre' Kai ei exepouff xHcr xa(|)Hcr HAeu0epooa6, rudber auxber j<ai ep ujoia Supet- piei map’ Apidbp KpaxH0Haexai ; eydb be mpb oAiyou Kaxemibp xipa peKpbp bpopiaxi Ad^apop, Kai piex’ oAiyop xiu eK xdbp ^obpxoop bid Aoyou popou B\a eK xdbp eyKdxoop pou xouxop dpeamacrep. oTpai be eTpai auxbp bp cu 4>Ha. ei oup eKeTpop epbdbe be^opeba, be- boiKa pH mooa Kai mepi xdbp Aoimdbp Kipbupeuacopep • mdpxaa ydp ou(T dm’ aidbpoo- Kaxemiop, Tbou xapaaffopepouo- Kaxapodb, Kai dAydb xAp KoiAtap pou. Kai anpeTop ouk dya06p poi boKe? o mpoap- apmaa0eicr Ad^apocr dm’ epou* ou ydp 'dber peKpoa, dAA’ dbu dexba dm’ epou e^emexaaep- ouxoo ydp o-upxopooa A yn auxbp e^oo eppi\|/e. bib Kai opKi^oo Kai ae eia xdcr erda xdpiTacr Kai eia xdc epder, pA dydyHcr auxbp epxauba. oTpai ydp oxi bia xb mdp- xac dpaaxHcrai peKpouc robe mapayipexai. Kai xouxo croi Aeyro, pd xb cTKoxoor 6 eyopep, ei robe dydyncr auxbp, oubeia poi xdbp peKpdbp epamoA6K|)0Ho-exai.
HKOucrecr, a HKOueu) - xbp Gdpaxop (cum bc; a om) - 0eAoop (cum ab ; c om)
- Kai (c h) oOai - o eaxap (c 6 uaxapau) - epApyHcra (cum ab;,c epepyHcra)
- yoAAp (cum bc; a X°'^A) ' exoipdff0HXi (cum bc ; A exoipa(T0Hpai) - auxbp (a auxou) iffxupd cum abc.
3. "AnjeKpiOH 6 abHC - tooAAouct ouu cru exoipacacr (ouc om edd, ita ut exoipdcracr pro nominativo absoluto haberi possit. In ab vero exoipacracr, non exoipdcau legitur, neglecto ut saepe fit augmento. Apud Thilonem est nroA- Aoucr cru exoipdcraff.) - xouxoua auxber (b ante Aoyep ponit) - ei (a om) - opo- paxi Ad^apop (c -^apou) - xAp KOiAiap pou (cum ab ; c xA koiAicx pou) - dyd- yHu aux. epxau0a (cum AC ; b epxeO0ep) - dpaoxHuai (cum ac ; b dpauxApai)
- epanjoAet(j)0Hffexai cum abc.
328
ACTA PILATI. P. II. V.
Caput V. (XXI.)
^ Toiaura toG (TaTapd Kai tou a6ou AeyofjToojj oapoa GaAh- Aoud eycpeTO <|)0D[jh [^eyctAH oocoirep SpopTH Aeyoudct' dpaT6 tuu- Aao- 01 apyopTecr u(j(X)p, kqi eocjdp0HT6 aouAai aiobpioi, kqi eideAeu- o-erai 6 fiaaiAeua thc 86^Ha. dKoucao- 6 a§Ha Aeyei tot crarapa* e^6A06, et 6upaT6o- eT, Kai dpTfaTH0i outot. e^HA06p oup e'joo o ffOTap. etra Aeyei o aSna toTo- 6afpioaip auTou- do-<|)aAfo-aff0e KaAOTd KQi To-x'Jp^o- Tacr luuAacr Toa )(aAKda kqi TOUd pioyAoud Toud diSnpoud, Kai ra KAeT0pa piou KaTe)(eTe, Kai dKoaoetTe codpTa idTcipiepoi op0ioi* sdp yap eideA0H auTOd roSe, oua\ Hpidd AH\|/eTau
^ TauTQ aKoudapxed oi inpoindToped A'p-^apTo mdpTed ufipi- ^eip auTop Aeyopxed" t0a|j(J)aye Kai aKopedxe, dpoi'^op oajood e^d- 6A0H 6 fiadiAeud THd 6o^Hd. Aeyei XauiS o ropo(|)HTHd‘ ouk o?6ad, TU(|)Ae, OTi ep tco KOdjjcp eyd) ^OTp THp ToiauTHp cj^OTpAp, to dpaxe dJuAad 01 dpxopTed upiOTp, OTpoe(j)HTeuda; "Hdaiad etooep* eyro TOUTO inpoioOTp u(|) dyiou ajpeupiaxod eypa\|/a‘ dpadTHdopTai oi peKpoi, Kai eyep0HdopTai oT ep xoTd pipHpieioid, Kai eG4)pap0HdopTai 01 ep TH yH. Kai- ujou dou 0dpaTe to Kepxpop; ujou dou abn to pTKod:
® HA0ep oup dojAip (j)OTpH- dpaxe oouAad Aeyouda. oKOUdad o a^Hd eK 6euTepou THp c|)OTpHp dooeKpi0H obd 8H0ep piA yipobdKOTp Kai Aeyei- xfd edTip ouTOd 6 fiadiAeud THd §6^Hd; Aeyoudip oi ayyeAoi tou SedoroTou- Kupiod Kpaxaiod Kai Supaxod, Kupiod 8u- paTOd ep ojoAepicp. Kai evOeooa dpia tot Aoyop toutoo ai yaAKaT dJuAai dupexpi^Hdap Kai ot diSnpoT pioyAoi dupe0Add0Hdap, Kai oi 8e8epiepoi tua'pTed peKpoi eAu0Hdap Trap Sedpirop, Kai ApieTd piex auTOTp. Kai eidHA0ep 6 fiadiAeud THd 86'^Hd OTdooep dp0pOTOTOd, Kai dJapTa xa dKoxeipa tou aSou ec|)OTTid0Hdap.
V. 1. 1 oiauTa - ejoo 6 crarap (c 6 caTapac) - d(Jc|)aA!(7aa0e (cum ac; b •AiuaTe) KaA. kqi (cum b ; ac om) laxupaxj (ita ab, c -pfia) - orKonjeTre TOapra (a todpTOO-, BC uodprec) io-r. op6ioi (cum ab, c opOpioi) - AH\}/eTai cum abc.
2. TaOxa - dKopecre (b solus add ddn) - to pTKOo cum abc.
3. ‘’HAOep - ToO (c om) aecJinoTOu - ettJOOxio-eHaap cum abc.
ACTA PILATI. P. II. VI. VII.
329
Caput VI. (XXII.)
^ GuOua eSoHcreiJ 6 aSHcr* e[jtKH0H[je[j , ouai H[aT(j. aAAa Tier e? 6 e'xoojj rocrauTHp e|ou(Tia[j Kai 5u[ja[ji[j; kqi rooTocr eT 6 a^apTiacr a)6e eAOdbp, o jaiKpocr opdbpiepocr kqi piey^Aa Supdpiepoa, o Taiueipocr Kai uv|/HA6cr, o SouAocr Ka\ o SecrcaoTHa, o crTpanobTHcr Kai fiacriAeuc, o Tobp peKpdop kqi Tobp ^ebproop 6|ou(Tid2;oop ; ep t(» (TTaupro aTpoaHAcb0H(7 Kai ep tot Tdcj)op 6Te0HO’, Kai dpxi eyepou eA6u0epocr Kai KareAucraa ojdcrap THp Supapiip Apicbp. dpa cru eT 0 ''iHcroua, oaepi ou e'Aeyep ApiTp o dpyiaaTpdojHcr aaxdp oti §id CTTaupou Kai 0apdTOU pieAAeicr KAHpopopiHcrai oAop Top Kocrpiop;
^ Tore 0 SaaiAeOcr thct So'^hct KpaTHcracr eK THa KOpuc^Hcr rop dpyiaaTpctujHp craTctp Kai mapaSoucr auTop toTct dyyeAoia eTtue* criSHpoTcr KaTa6ecrpiHaaTe rda yeTpaa Kai Toua OT66acr Kai Top TpdyHAop Kai to crTopia auTOU. etTa noapaSoua TOUTop tot a^H e^iH' Aafidbp auTop KOTeye dcrc|)aAOTa dypi thct 6euTepacr piou ujapouciacr.
Caput VII. (XXIII.)
Kai 6 a6H(j TuapaAagdbp Top craTapdp e'Aeyep auTcp’ BeeA^e- fiouA, KAnpopopie tou roupocr Kai thc KoAao-eoocr, ey0p6 Tobp dyioop, 6id uToiap dpdyKHp OTKopopiHaao- o-TaupOT0Hpai Top SaaiAea thct 66|Hcr eio" to eA06Tp roSe Kai eK6Gcrai Apidcr; eajiaTpdc|)ou Kai T6e oTi ouSeia peKpocr ep epioi KaTeA6i<|)0H , dAAd oodpTa oca eKepSw- cracr 6id tou |uAou thct ypdbcreOTcr, 6id tou ^GAou tou crTaupou ujdpTa dajcoAeaao-’ Kai ojdcrd cou A ycipd pieTHpey0H eia AuaoHp*
VI, 1. Gu0uor (cum AC; B Kai euOucr) - dpapTiaa (cum ab ; c dpapTicbp) - Kai 6 (cum ac ; b om) SecnuoTHcr - Kai Tobp (cum bc ; a om) ^dbpToop - Kai ep Tcp T. e. K. d. e. eAeuGepocr (haec omnia cum ac ; b om) - "iHaoOcr (c Kupioo) - caTcip (cum bc ; a oaTapaa) - oA. t. Koapop cum abc.
2. T OTE - OTapa6ouff (c njapa6cx»p) aoTop - ffi6HpoTo' (ita abc ; nullus eorum additum habet deapoTa, quod excidisse videtur) - ujapouaiacr cum abc.
VII. Kai 6 a5H(j - craTapdp (cum AC; b caTcap) - BeeA^efiouA (a eSeA^e- 6ouA) kA. toO njupocr (cum B ; sed A ukotouc, c ctkotou) - eicr (cum a ; c om, b h) - eKdOcrai (ab -ucai) up. eOTioTpcicljou (ita abc) - dxudbAeaacr (a drooAecraa)
330
ACTA PILATI. P. II, VIII.
Kai t6[j Baa\\ea thct 6o^H(T 0eAoo[j Oa^jarobaai , creauTOiJ e0a[ja- Tooaaa. eojei ycip njapeAagojj ere mare KaT6)(6ip aaeJ^aA&a, ep ojeipa pia0Ho-H oaa koko mpoo- ere Siatupdppiai. m apyiSidfioAe, H Tou 0apdTOu dpxH, H pka thct dpiapTiaa, to TeAocr ooapToa KaKou, Tt KQKop eupcbp etcr Top ’’Inaoup eyupeucrao- THp doodoAeiap auTOu; cnrocr eToApiHcracr TOcrouTop KOKop cnomcrai; ojoba ToiouTop dp0pcoajop ep rm crKOTei tout op KaTayayeip epieAeTHo-aa, 6\ ou coapTacr Toua doj’ afdbpoo- 0ap6pTaa ecrT6pH0Ha;
Caput VIII. (XXIV.)
^ Outgo tou a5ou ciiaAeyopiepou tto aaTapd HaoAooaep o’fiaai- Aeucr tPct 6o2Ho' THp ^e^iap auTou X^^P^^ eKpdTHae Kai Hyeipe Top njpocodTopa “Afidpi, etTa aTpacj^eicr Kai oopoo- touc Aoiojouo- €(|)H* 6eupo pieT epiou ordpTeo- oVoi 6id tou|uAou ou H\|/aTO ouToa e0apaToo0HTe' oraAip yap upidcr 6ia ^uAou tou UTaupou oodpTacr eydj iSou apiaTrop. ropoa TauTa e-jefiaAep aouapTacr e^oo, Kai o loponjdToop A6dpi 0upiH6faa epiDoAeooa- oc|)0efo-’ euxapiaTob th pieyaAcocupH aou Kupie, e'Aeyep, oti dpnyayea pie e^ a6ou KaToo- TdTou. OUTGO 6e Kai ardpTec oi aupo4)HTai Kai oi dyioi etarop- euxapicToupiep croi XpicTe, aooTHp tou Koupiou, oti dpHyayeo" eK THO- (|)0opda- THp ^OOHp HpiOOp.
Kai TauTa eimopTOop euAoyHcracr 6 aooTHp Top''A5dpi KaTa TO pieTcoixrop ep tot anpieiop tou UTaupou- touto be oooiHaaa Kai OTpocr Touo- cuaTpidpxaa- Kai <xfpoct)HTao- Kai pidpTupaa Kai ajpocod- Topaor, Kai TouToua AaSebp ck tou a6ou dpe0ope. ouopeuopiepou be auTou evJ/aAAop oi dyioi cuaTepea dKoAou0oGpTea auTOT Aeyop-
- creauTop (cum c, ab uauTop) eOapaTooaaa - eicr Top^lHcoOp (cum ac; b add Kai) eYupeuaaa (cum a* b eyupeucrecr, c eyHpeuaHcr, a** eyupeuea) - UKOTei (cum A, c (TKOTcp) T. KaTayayeip (cum c ; A KOToyeip) - OapopTaa (c ut vide- tur 0apepTaa) eo-TepHOncr cum abc (sed b om TooroOTop KOKOp usq KaTa- yayeTp).
VIII, 1. Outgo toO a6ou - 6id (cum ac ; b add toO) ^uAou toO oraupou - eK TH(J (b om) ^0. THp 500Hp Hprop cum abc (b eptuAeoa et peyaAocrupH).
2. Kai TouTa - koto to peTcoroop (cum ac, b ep tco peTooTOcp) ep ’(cum AC; B om) T^ 0-Hpeiqp - inp. t. ujaTpiapxao k. Bopocj). k. papTup. k. (c add TOua) OTpoTOoTopao- (haec cum b, c om Kai papTupaa, a habet iiop. t. nTporod- Topao-, omissis Tnarpiapx. usque k. pdpT. Kai) - AeyopTeo- (cum b ; ac om) -
ACTA PILATI. P. II. IX. X.
331
T60-' 6uAoYH[ae[joa o 6p)(6(jie(jo(T ep 6[j6|iaTi Kupiou- dAAHAouia- auT(» H 56^a Trap dyirap radpTrap.
Caput IX. (XXV.)
Hopeucpiepocr oup e\<y Top raapdSeio'op KpaToop Kra Top rapo- (UaTopa A6api aroo thct )(6ipd(T toapaSeSooKe TOUTop Tro apyay- yeAro Mi^ohA kqi ocrdpTao- touct SiKaiouc. eio-ep)(opieprap oup auTrap THp 6upap tou raapaSefcrou cupHpTHcrap auToTcr 6uo rapea- fiuTai dpGpraiCToi, rapoa oucr oi dyioi raaTepecr eTorop* Tipea eare upieTcr , oYTipecr GdpaTop ouk 6T§6T6 kqi ep tco qSh ou KaTHA06Te, dAA’ ep toTct arapiaai Kai Tracr \|/u)(aTcr okeTTe eia Top raapd5eicrop; eTo- 6| auTrop draoKpiGeia etraep- eyra eipii‘'Gpro)(; 6 euapeaTHo-aa Sera KOI 0)66 pieTaTeOeia map’ auTOu, Kai outoct ecTTip ’’nAiacr o 06cr6iTHcr, oT Kai pieAAopiep ^Hoai pie)(pi thct aupTeAeiac tou aira- poor • TOTe 6e pieAAopiep daaocTTaAHpai map d Geo u eroi Tra dpTiaTH- pai Tra dpTi)(pi(TTCp Kai douoKTap0Hpai raap’ auTOU, Kai pieTa TpeTcr Hpiepaa dpacrTHpai Kai ep pe<j)eAaicr dpouaynpai oopocr THp tou Kupiou uradpTHaip.
Caput X. (XXVI.)
1 auTa TouTOop Aeyopurap HA0ep eTepoo" TaiiTeipo(T dpGpraooocr, SacTTa^rap emi Trap rapirap auTOU Kai crTaupop' rapocr op e(|)Haap oT dyioi ouaTepecr* Tier eT au o Gerapiap eyrap Aho-tou, Kai Tfcr op eaji(|)epei(T erai Trap dopirap aTaupop; dtneKpiGH outoct- eycb KaGoba UpieTcr c|)aTe AnaTHcr Hp Kai KAeouTHa ep tco Kocpiop , Kai 6id l auTa KpaTHcrapTecr pie oi '‘lou6aToi crTaupou GapaTcp raapaSeSooKacrip dpia Tra Kupiop Apirap ''iHcrou XpicrTra. eooi cTaupou Toipup Kpepia- piepou auTOU, t6dbp Ta yepopiepa anpieTa eauicrTeuca eTa auTop, Kai raapeKaAeo-a auTop Kai eTcoop- Kupie, oVe fiacriAeuaeicr, pin piou eaJiAd0H. Kai euGucr etraep pioi oti dpiAp dpiAp crApiepop Aeyra (TOi, pieT epou ecTH ep tot ojapaSefaop. fiaerTa^rap oup Top crTau¬ pop piou HA0op eicr Top OJapdSeicrop , Kai eupebp Top dpydyyeAop
DjdpTOOp cum ABC.
IX. riopeuopepocr - dtno (cumAc; b ck) thu x^ipocr - unrcipTHcrip (cum AC; B dujdpTH(7ip) cum abc.
X. TauTa TOUToop - enji (c om) UTaupoO Toipup - (cum
AB ; c 6a(ri\eucreiff (cum a; bc otc fiauiAeuaHcr) - -
332
ACTA PILATI. P. II. XI.
Mi)(aHA eTojojj aurra* o Kupioc Aptoop "iHaoCc 6 ecTTaupcoiaepoa co6e pie dojeareiAep • dyayop pie Toipup ep th oquAh THa‘'G6epi. KOI i8oGcra A (|)AoyipH popicJ)afa to anpieTop toG craupoG npoi^e pio), Kat €icrHA0op. eiTa c|)HO'i ajpocr epie o dpydyyeAocr' ujepfpiei- pop piiKpop, oTi epyexai Kai 6 mpooadTajp toG yepoucr Tobp dpOpco- oJCJDp A8api pi6Ta T&p SiKaioop, Tpa eicreAOoocri kqi auToi eprocr. KQi pGp i6(»p upidcr HA0op etcr doodpTHaip upidbp.
T auTQ OKoucrapTecr oi aytoi efioHcap pieydAH (j)00pH ardpTecr’ pieyacr o Kupioa Api&p, Kai pieydAH A ia)(ua auToG.
Caput XI. (XXVII.)
TqGtq Tuapra eTSopiep kqi HKOucrapiep ApieTa ot 8uo auTci- 6eA<|)oi, 01 Kat a<ue(TTaAHpigp tnapa Mi^^aAA tou dpyayyeAou kqi erayGnpiep KHpG^ai THp toG Kupiou dpdcrTacnp, rnpoTgpop 6e doo- 6A0eTp ep T(» "lopSdpH kui fiaoaTio-0Hpai. ourou kqi dajeA06pT6a 6fiatDTfcr0Hpiep pierd kqi dAAoop dpaaTapTcop peKpdbp- eTxa Kai eia lepocroAupia HA0opiep Kai ereAgaapiep to tudcrya thct dpacTa- ceaicr. pGp be pH 8upapepoi epTaG0a Sidyeip droepyopeGa. Kai A ayaruH toG 06oG Kai roaTpocr Kai A "^^G Kupiou Apobp
IhctoG XpiaToG Kai A Koipoopfa toG dyiou urpeupaTOcr eTn peTa ludpToop updop.
J'aGTa ypd\|/apTecr Kai do-(|)aAio-dpepoi Ta gigAia, eSooKap tG ApiaH toTo- dpx>epeucrip Kai tG Apiaw T(»''looaH(|) Kai TraNiKo8Hpcp- Kai auTOi roapauTiKa eyepopTO ac^iapTOi, e?cr So^ap toG Kupfou Apdip ''Iho-oG XpicTToG, dpAp.
O Kup. Hp. iHaoOff (cum c, ab add XpiUTOcr) - ayayop (ita abc) pe - thct G6epi (c G6ep) - ■cuepipeipop piKpop (cum ab; c pup Kaipop) - peycaAp cjuxipH (cum BC, A cjxxip. peydA.) - h layua auToO cum abc.
XI. FauTa njapTa 6i6opep (cum ab; c T6opep) - tou 06oO kqi roaTpocT (cum ACD, B om 6eou kqi) - h KOipcopia (de coniectura addidimus; abcd non habent) tou dyiou (cum AC; bd Toapayiou) lup. - upcxip (d npcbp) cum abc (d codicem inde a verbis eixa kqi elcr exscripsimus).
Tauxa ypd^papx6cr - to HpioH xoTcr dpx. kqi (baec c male om) xd HpicxH (ita utroque loco a; b xd upioip et xd uptoi, c xd upicri) - xcp (b om) Miko6. - dpAp (cum c et [nisi quod ter repetitum babet] d; sed pro eo B cp h 66|a eicr aicxipacr xcxip aicopcop, item a auxcp 60^0 ojpenjei pOp kqi de! kq! eia touct alcibpacr.) cum abcd.
GESTA PILATL*
Ego Aenias protector eram priiis Hebraeus et sectator legis; sed gratia salvatoris maximo pro dono me apprehendit, cognovi Christum lesum in sacra scriptura et accessi ad eum ad credendum ei, ut dignus fierem sancto baptismate. Ante omnia quaesivi hypomnemata quae confecta sunt illis tempo- ribus de domino nostro lesu Christo et quae ludaei vulgarunt sub Pontio Pilato. Haec lingua hebraica scripta inveni volente
* Antiquus hie libri titulus desumtus est ex Gregor. Turon. hist. Fran- cor. I, XXI et XXIV. Ad eum proximo accedit Coptus Commentarii salvatoris consoripti sub Pontio Pilato praeside. Amhr ; Incipit gesta salvatoris quam invenit Theodosius Magnus in praetorio Pontii Pilati in codicibus publicis. Item : In nomine sanctae trinitatis incip (incipiunt? incipit?) gesta salvatoris domini nostri lesu Christi, inventa Theodosio Magno imperatore in lerusalem in praetorio Pontii Pilati in codicibus publicis. Item D® libro subscriptum habet; In nomine sanctae trinitatis expliciunt gesta per salvatorem lesum Christum, quae invenit Theodosius Magnus imperator in lerusalem in praetorio Pontii Pilati in codd. publ. Cod. Sigmaring. (saec. 12 ?) : In nomine sancte trinitatis incipiunt gesta salvatoris do¬ mini les. Christi, quae invenit Theodosius Magnus imperator in Sieriisalem in pre- torio Pilati in codicibus publicis in a,nno nono decimo. Cod. Par. 5559 A : In no¬ mine dei summi incipiunt gesta salvatoris domini nostri les. Christi, que invenit Theodosius Magnus imperator in lerusalem in praetorio Pontii Pilati in codicibus publicis. Similiter alii sat multi. Item in editione Antwerpiensi anni 1538: Gesta salvatoris nostri lesu Christi secundum Nicodemum , quae invenit Theodosius Magnus in praetorio Pontii Pilati. (Praeterea additum est ex hebraea lingua in latinam translata.) . . A Incipit evangelium Nazaraeorum. Eundem titulum habet Paris, cod. 3338. (olim 451. 3855.) Item cod. 13. bibliothecae collegii Merto- nensis evangelium Nazaraeorum seexmdum Nicodemum. Eodem titulo utitur Vin¬ cent. Bellovac. in prologo ad Speculum naturale c. 9. , ubi est: Quaedann reputantur apocrypha - quia auctores eorum ignorantur licet puram veritatem con- tineant, ut est evangelium Nazaraeorum . . B : De passione et resurrectione Christi. Item D® : Acta passionis et resurrectionis domini nostri lesu Christi. Cod. Par. 1652: In nomine domini incipit liber de gestis domini nostri salvatoris per Dmaum Hebreum post Nichodemum. Cod. Par. 5559 : In nomine sancte trinitatis incipit historia de passione ac resurrectione atque ascensione domini nostri lesu Christi,
334
GESTA PILATI.
domino nostro lesu Christo. Ego igitiir in linguam graecam converti, regnantibiis excelsis Theodosio, anno decimo septimo siii consiilatus et qiiinto Valentiniani, indictione nona. Qui- cumque legitis hunc librum et haec transfertis in alium librum, recordantes mei orate pro me Aenia minimo, ut deiis mihi misericors sit mihique remittat peccata quae in eiim patravi.
Pax sit eis qui haec legent eorum[qiie] familiis universis in seculum. Amen.
edita a venerahiU Nichodemo, quam invenit Theodosius Magnus imperator in Jherii- salem in pretorio Pontii Pylati in codicilus pullicis. Cod. Paris. 5557: Relatio de passione domini et actibus ludaeorum. Editio Veneta anni 1522: Pvangelium b.
Mcodemi de passione Christi ac descensione eius ad inferos . . c non habet titulum, nec Flor. ’
Prologum istum ex Copto interprete sumsi, cui posthabendi sunt Latini cdd. nostri. Tamen spes est meliora aliquando proditura esse ex foliis palim- psestis Vindobonensibus, de quibus vide post.
Cod. Paris. 1652. sic : Pgo Pmaus Hebraeus qui eram legis doctor de He- braeis, in divinis scripturis perserutans, divinitates legis scripturarum domini nostri lesu Christi in fide praesumens , dignus (dignatusl) sacri baptismatis atque perqui- rens quae gesta sunt fer illud tempus, quod fquael) apposuerunt ludaei sub Pontio Pdato praeside, haec inveniens gesta et (dele?) litteris hebraeis conscripta a Nicho- demo, quae ego interpretatus litteris graecis ad cognitionem omnium nominis domini nostri lesu Christi (adde cidtoruml) , sub imperio Flavii Theodosii, anno decimo octavo, et Valentiniano Augusto. Omnes enim {auteml) qui legitis et transfertis in aliis codicibus graecis seu latinis, oro ut dignemini intercedere pro me peccatore, ut propitius mihi fiat (adde deus?) et dimittat omnia peccata in quibus peccavi. Pax sit ista legentibus, sanitas audientibus. Explicit praefatio. Ex Vindobon. libro palimpsesto baec exscripsi - - - in fide procedens et dignatus baptismatis sancti scrutatus sum - - acta sunt per tempus illud quo et o (quae appol) H suerunt iudei sub pontio pdato haec inveniens gesta litteris aebreis conscribta - - - I1 qui trans¬ fer itis in adiis codicibus seu in grecis vel latinis recordantes mei orate ut propitms mihi fiat ds et di I1 mittat peccata mea quae peccabi in ipsum. pax legentibus eum (adde et hisl) qui audiunt ea - - . . b Audistis , fratres dilectissimi , per sanctum evangelmm quae acta sunt sub Pontio Pdato praeside in ludaea temporibus Tiberii Caesaris de domino nostro lesu Christo. Veruntamen cum sit solius dei omnium memoriam [babere], non est igitur mirandum si a sanctis evangelistis aliqua facta et dicta in domini passione praetermissa sunt, quae ab eis oblivio describendi remo- vit, etforsitan quoque sermonis prolixitas, ut ait beatus evangelista Johannes in suo evangeho sic dicens: Multa alia fecit lesus quae non sunt scripta in libro hoc: quae [si] scripta essent , arbitror totum non posse capere mundum. Haec autem scripta sunt etc. Ab aliis nihilominus , utpote a Nicodemo iudaicae legis doctors, occulto Christi discipido, reliqua veraci sunt stilo descripta, quibus (quibusl quia] quit) omnibus interfuit. Quapropter nunc equidus (sic) ego Eneas Hebraeus, pri¬ mus legis doctor, perserutans divinitatem legis et scripturam domini nostri lesu
GESTA PILATI.
335
Factum est autem in anno XVIIIL imperii Tiberii Cae- saris imperatoris Romanorum et Herodis filii Herodis regis Galilaeae, anno XYIIII. principatus eins, YIII. Kal. Aprilis, qnod est XXY. die mensis Martii, consulatu Rufini et Rn- bellionis, in anno quarto ducentesimae secundae olympiadis, sub principatu sacerdotum ludaeorum Joseph et Caiphae:
Christi, et plena fide praesumens atque perquirens quae gesta sunt sub Fontio Filato, quae statuerunt ludaei adveTsus dominum nostrum lesum Christum, scripta repperi litteris hebraeis a Nicodemo Mosaicae legis doctors , quas ego interpretatus sunn lit- teris graecis ad cognitionem omnium. Cuius narrationis series sic inchoatur. . . AC Audistis, fratres carissimi, quae acta sunt sub Fontio Filato praeside temporibus Tiberii Caesaris. Fgo Seneas (a Fmeas) primus legis doctor, perscrutans divini- tatem legis et scripturarum (a om legis et script.) domini nostri lesu Christi etfide ipsius (a etfidei) praesumens atque perquirens (c sumens atque requirens) quae (o quaecumque) gesta sunt sub Fontio Filato , quaeque statuerunt ludaei adversus do¬ minum nostrum lesum Christum (a adv. lesum domin. Chr.), litteras hebraicas, quas (ita c ; A iw terris hebraeis, quae) scripsit Nicodemus , ego (a quae ego) Seneas (a om) interpretavi in (a om) litteris graecis ad cognitionem omnium gentmm (a om gentium).
Ista temporis nota invenitur in codicibus D® (sed ibi est subscription! annexa, vide supra) Flor. Item contulimus passim cod. Havn. et Lips®*^,
item editionem principem. Multo breviorem babet cod. Ambr. Omittunt abc.
Factum est . . Facta (pertinet enim ad gesta, quod praecessit). Praeterea Plor Havn Lips®^* addunt autem, omisimus cum d® Par®'^®. Item Par®' add sub Foneio Filato preside Jerosolimis , (corrupte, pergens anno XVIII. imperatore Ronianorum Tyberii Cesaris et) \ XVIIII: ita n® Par® Flor edP'' . . d® Copt nono . . . Par® et ^ octavo decimo | imperii: ita D® Par^ et ® Lips®*^ edP*^ (sic: Factuyn est nono decimo Tyberii Cesaris imperii Romanorum et Serodis imperii Galilee anno XIX. principatus eius). Reliqui cum Copto omittunt. In seqq. vero d® b® Flor habent imperatoris Tib. Caes. Rom. , b'' Par*" et ® Giess Copt Tib. Caes. im- per. (regis) Rom., Lips®*^ Tib. Caes., Havn Tib. Caes. Romanorum \ filii Serodis: itaLatini omnes, sedCoptus om | regis: xfi’ imp er antis, Giess imperatoris \ XVIIII. cum B*^' B® Par*^ et ® Giess Plor edP'' Copt . . Par® XIIX., b® decimo septimo . . Lips®*^ non add principatus annum . . Havn regni vero Serodis filii Serodis XVIII. calendas Apr., ita ut alterum numerum male praeterierit | Vlll. Kal. Aprilis cum B® B^ Par® et Teg Flor Giess edP*" . . b® nono pro VIII. , Par® septimo . . Copt non exprim | quod est XXV. die cum b® Par® et ^ Giess edP’’, item Copt . . pro XXV. numero B® babet XXIII, Par® XXII, Teg XXI, item Flor vigesimo primo, Lips®*^ vieesima prima | consulatu Rufini (Copt Raufi) et Rubellionis (Flor Robell. Teg. Vellionis) cum B^ Plor Tegerns Copt . . procurante Fontio Filato ludaeam, in consulatu Rufini et Leonis . . Par*^ et ® edP^ consulatus Rufi (Par'^ Rufini) Vellionis (Par® revelationis) ; Lips®*^ consulatus filii Nestionis (pergit anno quarto sub due. olimp.) . . Havn consulatu scilicet Bassi et Tarquilionis, Giess con- sulibus Basso et Tarquilio . . B® consultatoriae revelationis . . Par® plane om | in (b^ Copt om) anno quarto (b® om male) ducent. secundae olymp. cum Flor b^ b®
336
GESTA PILATI. CAP. I.
quanta post crucem et passionem domini historiatus estNico- demus, acta a principibus sacerdotum et reliquis ludaeis, mandavit ipse Nicodemus litteris hebraicis.
Caput I.
‘ Annas et Caipbas et Somne et Datam, Gamaliel, Iiidas, Levi, Neptalim, Alexander et lairus et reliqui ludaeorum
- I
Par^bc Teg Giess Copt . . Lips®*^ sub ducentesima olimpiade | sub principatu (d® Havn principibus) sacerd. (d** om) ludaeorum (d® om) Joseph -phi) et Caiphae (ita Flor d®' Teg Par® edP*"; d® Annae et Caiphae Joseph, Par^ Giess Joseph (Giess add et) Anne et Oayphe, Havn Joseph Anna et Caipha; Par^ Lips®*^ Anne et Cayphe) . . Copt sub losepho, qui Caiphas erat, summo Itidaeorum sacerdote \ quanta; ita D® Par^ . . d'’ Flor Par^ et ® Teg edP’’ et quanta . . Lips®*^ om I acta a (edP’^ cum) princ. sac. et (d'’ Flor om) rel. Jud. (edP*" add et) mandavit ipse Me. (Par®’ om ipse Me.) cum D® Par®’’’® Flor edP*' . . d® om . . Lips®*^ acta salvatoris ad principes sacerdotum et reliquos iudeorum, nec minus corrupte Havn | hebraicis: Flor hebraice. Pro quanta usque hebraicis Peyron ex Coptis haec retulit: et omnia quae evenerunt post crueijixionem et quae evenerunt domino nostro lesu Christo , Mcodemus princeps ludaeorum perquisivit ea. Omnia quae swnvmi sacer- dotes et reliqui ludaei gesserunt contra salvatorem Mcodemus, ut memoriae manda- rentur, scripsit litteris hebraicis hoc modo. Lips®'^ post hebraicis add Theodosius autem Magnus imperator fecit ea transferri de hebreo in latinum.
Ambr totam hanc notam sic exhibet: Q,uod inventum est in publicis codicibus praetorii Pontii Pilati, scriptum in anno quarto ducentesima&X^^^- -®o) secundae (cod. -do) olimpiadis sub principatu sacerdotum ludaeorum Joseph Annae et Cai¬ phae ; et quanta post crucem et passionem domini nostri lesu Christi historiatus est Mcodemus acta a (pro his cod. ac tanta) principibus sacerdotum et reliquis ludaeo¬ rum, ipse Mcodemus scripsit litteris hebraicis.
I, 1. Annas (a Anna) . . d®' d® add enim, Ambr autem; nihil add abcd^ Flor Havn . . Par*^. Igittir, edP^' Igitur et (omisso Annas) | et (ita pleriq et Copt, D® alii om) Somne (ita Teg Flor Par®^®, Giess Summe, edP*" Sobna, al Symeon; D® Summas, Copt Summis) et Patam (ita d® d® Flor Par®, item Ambr; Par’’ edP’" Patan, d’’ Teg Par® Pathan; Copt Pothaim) cum d® d’’ d® Flor Teg Par®^® etc.. ABC summi sacerdotes et doctores, item Ambr et alii summi sacerdotes, Patam vide¬ licet I Gamaliel (Ambr edP*" praem et) . . c Geimaliel | Judas (Teg Copt add et) Pevi (Copt Pibis) . . "b et Jleyleb , Judas | Neptalim cum ab Flor Teg Par^ et ® Ambr edP*", Par® Neptali . . n® aliique Nepthalim, Nephthalim, c Nethalim | Alexander cum Flor Ambr D® pb Teg Par®^® edP’’ Copt . . abc Androson | Jai- rus cum abc Ambr (Copt IJierius) . . d’’ Flor Par® et ® Teg edP^ Syrus, Par^ d"" D® Cyrus I reliqui ludaeorum cum Flor Teg Par®*'® edP"^ . . d® d® reliqui
GESTA PILATI.
337
venerunt ad Pilatum accusantes dominum lesum Christum de miiltis et dicentes : Istum novimus filium Joseph fabri ex Maria natum, et dicit se esse filium dei et regem: non solum hoc sed et sahbatum violat et paternam legem nostram vult dis- solvere. Dicit Pilatus: Quae sunt quae agit et vult dissolvere legem Dicunt ei ludaei: Legem habemus in sabbato non cu¬ rare ali quern; iste autem claudos et gibberosos, caecos, para- lyticos, leprosos et daemoniosos curat in sabbato operibus malignis. Dicit eis Pilatus: Quibus operibus malignis? Dicunt
ludaei, abc Ambr ceteri ludaei \ venerunt (d® veniunt) . . ab praem qui . , c add omnes, Copt praem omnes hi. Multa alia h. 1. immiscet Par^: vide infraV( accu¬ santes dom. (b Copt add nostrum) les. Chr. cum abc Copt . . Teg Par'^'^ Flor edPr adversus (d" propter) lesum (edP^ Christum) accusantes eum . . Ambr ducentes lesum et accusantes eum \ de (c in) multis cum abc . , cabc p^pC multis accusationihus malis, item Par^^ edP^ de multis malis actionibus (edP'' sermoni- hus) , Ambr de multis actionibus et maleficiis . . c om | ei( (Ambr Plor edP*‘ Copt om) dicentes cum BD^bc Ambr Flor Copt . . xc et dicehant de ore suo (c de suis ortbus et) verbis malignis | Istum cum Flor edP>-; item hunc abc . . d® lesum (Ambr Novimus lesum hunc fabri lignarii filium et de Maria natum) | novimus (a Copt add lesum) filium los. fabri cum abc Copt . . edP^ etc novimus los.fabr fil. l ex Maria cum abc . . i)^ edP'^ etc de Maria | et (a add modo) dicit se: qui
se dicit I non (abc et non) solum hoc (d“ Par^ add dicit) sed et (bd^^ edP^' om et) cum item abc, item d- Par^ edP^ . . Copt nil nisi | sabbatum violat cum B B ar , item violat sabbata Copt . . ab sabbata nostra (b sabbatum nostrum) infirmat . . b^ sabbatum | paternam legem nostram cum b^*’® Par^ , . abc legem patrum nostrorum . . Copt legis patrum nostrorum cum sabbata coniunctum habet, pergens volens dissolvere legem nostram | vult dissolvere cum b^*^® Flor Par®' abc nititur absolvere (c solvere) \ Dicit (ac add illis, b eis) Pilatus: Quae - agit (1 add et inhibet) et vult solvere (ab pro his ut solvat) legem {legem cum abc; Havn alii- que om; Flor om et vult dissolv. leg.; edP>- et quid vult dissolv.) cum abc Flor Havn edP^- aliisque . . b^^^o Par® Copt male om | Die. ei I ud. (Flor om lud.): b I habemus .. kb In lege praeceptum habemus | non curare aliquem cum
B B Par® edP*-, item omisso aliquem b® . . ab nullum curare | iste autem: ab hie autem . . Copt at lesus | claudos et gibberosos (a gibbosos) caec. paral. leprosos cum AB, Item omissis et gibb. c . . B®bc Par® Flor claudos et surdos, curvos et (b®c om curv. et) paral. caec. et lepr. . . Copt sic: claudos et leprosos et omnes infirmos et a daemone vexatos et surdos et mutos curavit sabbato in virtute Beelzebub principis daemoniorum | et (ab om) daemoniosos (ita abc; B®bc pior Pai-a daemoniacos)
A add et lunaticos, b convexatos , c et vesatos (sic) | curat cum abc Flor b®'’« Par® edPr curavit | bb® om in sabbato \ operibus malignis cum Bc . . a operarius maUgnus . . B®bc Flor de (Flor om ; b<= in) malis actibus (b« add suis). Par® et de mails artibus, item edP*’ cum multis accusationibus | eis: plerique codd ei | Q,uibus oper. mal. cum b, item c quorum malorum operum, item a quorum malorum opera¬ rius est . . blor B^ B® quarum (b^® quare [?]) malarum actionum. Par® quibus malis Evang. apocr. ed. Tischeudorf. Ed. II. 22
338
GESTA PILATI.
ei: Maleficus est, et in Beelzebub j^rincipe daemoniorum eiicit daemonia, et omnia illi snbiecta sunt. Dicit illis Pilatus; Istnd non est in spiritii iminimdo eiicere daemonia sed in deo Scolapii.
2 Dixerunt Iiidaei : Precamiir magnitudinem tnam ut sta- tuas enm ante tribunal tuum ad audiendum. Advocans ad se Pilatus Iiidaeos dicit eis: Dicite milii, quomodo possum ego cum sini praeses regem audire? Dicunt ei: Nos non di- cimns enm regem esse, sed ipse se dicit. Advocans autem Pilatus ciirsorem dicit ei: Cum moderatione adducatiir lesus. Exiens vero cursor et agnoscens enm adoravit, et faciale quod
actionibus, D®' quomodo de mails actibus | et (a nam et, B nam) in ’Beelzebub h. 1. cum ABC; ante eiicit Flor. A belzebueb, c belzebuth) | A eicit demones | Istud non est - Scolapii cum Flor . . d®*’® Par®' istud non est in sp. imm. eicere daem. sed in dei virtute (Par® sed in solo deo et in mrt . dei summi) . . edP’’ istud non est spi- ritus immundi facer e , eicere demonia, sed in dei virtute . . abc non est qui curat maleficus sed medicus.
Supra post verba ,,et reliqui Iudaeorum“ Par'^ sic pergit: collegerunt consi¬ lium adversus lesum et dicebant: Q,uid facimus quia Mo homo multa signa facitl Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Bomani et tollent nostrum locum et gentem. ~Earnus ergo, circumveniamus eum, quoniam inutilis est nobis et contrarius cum operibus nostris et improperat nobis peccata legis et diffamat in nos. Hunc in modum pergitur depromtis multis ex evangeliis, usque dum sequitur, Et vinctum adduxerunt eum ut traderent Pontio Pglato praesidi, accusantes eum te multis accusationibus malis dicentes : Istum novimus Joseph fabri filium de 31aria natum etc.
2. Dixerunt (edl”^ dicunt, A add ei) lud. cum abc edP’’ . . . Dicunt et ■ ludaei Pilato \ Precamtir - audiendum (c add ilium, quomodo loquitur) cum abc . , j)®bo pg^^a edP*" rogamus magn. vestram (d® edP’^ tuam) ut eum iubeatis ed™ iubeas) adstare ante vestrum (d® ed“ tuum) tribunal et audire (d^ audiri) eum I Advocans ad se Pil. lud. die. eis cum Flor . . ab Tunc respondet (b respon- dens) Pil. et (b om) dicit (b dixit) ludaeis. Item Par® Dixit eis Pglatus . . d®^*^ edP'' haec om usque dum sequitur advocans autem | possum ego: ita Flor; abc Par® om ego | cum sim praeses . . Flor dum praeses sum \ regem audire . . Flor reg. interrogare. Par® reg. iudicare \ Dicunt ei cum Flor Par® . . abc dixerunt (ac add ei) lud. \ esse cum b Flor . . ac om | dicit cum Flor . . abc add. filium dei et regem. Praeterea solus c haec add: Dicit eis Pilatus: Ego omnes vos audivi legentes per p/rophetas vestros quia puer nascetur de virgine et vocabitur nomen eius Demanuel, deus fortis, et iter um films dei : et forsitan ipse est. Besponderunt ludaei et dixe¬ runt: Non est iste, sed filius loseph fabri. Dicit eis Pilatus: Pos videte quod did- tis. T amen enm iubeo adduci, sed scio quia filius dei est quern vos legistis per pro- phetas vestros. \ Advocans (ita Flor d®^® Par®; abc vocans) autem (abc itaque; edP'' om) cursorem (Flor praem Ananiam ; abc add suum) | Cum mod. (o'® add modo) adducatur (d® introdticatur , edP*" advocatur) lesus (d® Christus) cum d® edP’' . . Flor Cum mod. adduc lesum in praetorium . . abc Par® Introduc lesum
GESTA PILATI. L
339
ferebat in manu sua expandit in terra dicens: Demine, super boc ambula et ingredere, quia praeses vocat te. Videntes autem ludaei quod fecit cursor, clamaverunt adversus Pilatum dicentes: Cur eum sub praeconis voce non ingredi fecisti, sed per cursorem? nam et cursor videns euin adoravit ilium, et faciale quod tenebat in manu expandit ante eum in terra et dixit ei: Domine, vocat te praeses.
^ Convocans autem Pilatus cursorem dicit ei: Quare hoc fecisti et honorasti lesum qui dicitur Christus? Dicit ei cur¬ sor: Dum me mitteres in lerusalem ad Alexandrum, vidi eum
cum mansuetudine . . Qua ratione adducetur Christusl | Exiens - adoravit cum Plor Par^ . . ABC 'Exiens cursor (b add/o/'as, c vero add foras palatium in civitate invenit lesum, et cum mansuetudine dixit Veni domine, quia vocat te prae¬ ses. lam per git Et cognoscens cursor admirans) cognoscens et admirans adoravit (bc adorabat) lesum (c eum) \ et faciale (ita ex abc scrips!; fascialem suum;
Par®' fasciale involutorium) | quod ferebat add cursor; edP^ om quod etc) - in terra (edP'" in terram; pro his d® coram eo) dicens (edP’' om, pergens ut ambularet) cum Pai-a (edP'") . . abc et tollens (c et antequam propinaret [propinquaret?] ad solium praetorii ubi Pilatus sedebat , tollens) faciale suum (c om) proiecit ante pedes eius, rogans et dicens | super hoc . . bc super ipsum j am¬ bula et (d‘'‘ d® om) ingredere (abc praetorium) . . d** Par®' ambulans ingredere I vocat te cum abc . . d®*^® Par® te vocat \ quod fecit cursor cum d®'’® edP*" . . abc honorem quern fecit (c fecerati) ei cursor | clamaverunt adversus cum abc . . D^bc exclamav.ad; item edP^ exclamav. omissis adv.Pil. | Cur eum - - per cursorem cum AB, similiter c; item Quare non sub v. pr. iussisti (edP^ sub v. pr. non iussisset) eum introire sed p. c. edP*" . . d®® corrupte : Quare sub v. pr. non iussisti eum introire (d® adducl) et non per curs. \ nam et cursor cum C; ab nam cursor; n®*^ edP’’ cursor enim; d® sed cursor . . abc add tuus | videns eum d®’’ . . abc amirans . . D® edP^om I et faciale (D®’’®yh!sc.) quod tenebat in manu expandit ante eu/m in terra (d® in terra coram eo) et dixit ei (d® om) Eomine vocat clamat) te praeses cum j)®b® (edP’’ omnia praeter extrema et dixit etc om) . . a.ts et tollens fasciale suum {b fascialem suum, quern in manu gerebat, et sternens ante eum interred) rogavit eum dicens Domine, super hoc (b hunc) ambula et ingredere praetorium, quia praeses vocat te (b te vocat) . . c et tollens manuals quod in manu gerebat sternens in terra rogabat ut super ipsum a/mbularet et ingrederet (sic) praetorium. Praeterea c add : Dicit eis Pilatus : TInusquisque potestatem habet honorare alium ; tumpergit: Et convocans Pil. cursorem etc.
3. Convocans cum abc . . d®^® advocans \ ab c^ersorem suum | dicit ei cum ABC . . D®® dixit, dicit | et honorasti I. qui die. Chr. cum c . . reliqui om j Dicit cum ABC . . D®^® dixit \ Dum (b Cum) me mitteres (a dirigeres) in lerus. ad Alexan¬ drum {ad Alex, ex d®’^® edP^ est; ABC om), vidi - asinum (ita ex d'’® edP’’; ABC pulliim asinae) - ramos (a add olivarum et om de arbor.) de arb. (b add et) stern, in via - suis (b om) - sternebant (c prostern.) - clam, (c add omnes) et die. cum abc . . B®^® Quando me misisti de lerosolyma ad Alexandrum, vidi lesum sedentem super
22 *
340
GESTA PILATI. I.
sedenteiii super asinum, et infantes Hebraeoruin frangentes ramos de arboribiis sternentes in via; et alii rainos tenebant in manibiis suis; alii auteni vestimenta siia sternebant in via clainantes et dicentes: Salva igitur, qui es in excelsis: bene- dictiis qui venit in nomine domini.
^ Clamaverunt ludaei dicentes adversus cursorem: Pueri quidem Hebraeoruin liebraice clamabant: unde tibi gentili hoc nosse? Dicit eis cursor: Interrogavi quondam ludaeorum et dixi: Quid est quod clamant liebraice? et ille mihi expo- suit. Dicit eis Pilatus: Quomodo autem clamabant liebraice? Dixerunt ludaei : Osanna in excelsis. Dicit eis Pilatus: Osanna in excelsis quomodo interpretatur? Dicunt ei: Salva nos qui es in excelsis. Dicit eis Pilatus: Si ipsi attestatis voces et verba qiiibus ab infantibus acclamatum est, quid peccavit cur-
asinum asinani Immilevn) et 'pueri (d® pueros) Sehraeorum clamabant (d® cla- mantes post Rossanna) Osanna add David), ramos (d® add palmarum) tenentes in (o'' oin) manihus suis; alii autem sternebant (d'’ om) vestim. sua in via (d om) dicentes. Item similiter edP''. j Salva igitur cum . . reliqui Salva nos I B om qui es | in excelsis (d^ celsis) . . in coelis
4. Clam. lud. die. (b om ; ac edP’’ post cursorem) adv. cursor, cum abcd'* edl . . D clam, ergo ado. curs. ludaei dicentes | Pueri quidem (edP*" om) cum jjabe ^ infantes | clamabant . . BC clamaverunt \ unde tibi gentili (c
om) hoc (b est hoc) nosse cum abc . . unde tibi, cum sis Graecus, hebraica . . B®® tu autem cum sis Graecus, quomodo linguam hebraeam nosti . . edP^’ ac quo¬ modo cum sis Grecus, hebreicum nosti | ludaeorum cum bb**^® .. kg ex (c de) lu- daeis ] et dixi (b dicens) cum b'^ . . alii plerique add e* . . c om j quod (c add omnes) clamant (b*^ clamabant) hebraice cum abcb’’ . . quod clamant pueri hebraice | et ille mihi exposuit (b’’ discernit) cum bcb^^, item B® ille autem mihi dixit . . B^ e# iste mihi discernit dicens Osanna enim clamant, quod interpretatur : O domine, salvum fac, seu Domine salva . . a Dixerunt ludaei Osanna in excelsis [ Quomodo autem (ita CB*^; bb® om) clamabant (ita b®; reliqui clamant) hebr. (bb*^ add Rt) Dixerunt ludaei (ita bc; b**® dicunt ei): Osanna in excelsis (ita BC; b^® om in exc.) Dicit eis Pil. (haec c ; b® J?)! Pilatus; bb’^ om) : Os. in exc. (baec cum c ; reliqui om), quomodo interpretatur (pro his c hebraice quid intelligitur) . . ex his nihil habet B^ (vide ante et post), a vero tantum haec; Osanna in excelsis quid interpretutur. Varie igitur erratum est propter similitudinem verborum. | Dicunt ei (c Pesponderunt ludaei) : Salva - excelsis cum abc . . b^® die ei: O do¬ mine (b® deus) salvum (b® add me) fac, seu (b® om): O domine salva igitur (b® salva nos) . . haec rursus b“ om una cum seqq. die. eis Pil. (quae iam ante habuit)
I Si ipsi - verba quibus (ita B; A verbum quod) ab inf. acclamatum (ita b; a voca- turn) est - cursor cum ba . . c Rx quo ipsi ludaei cum infantibus vocibits et verbis acclamatis ut vos salvet qui est in excelsis , et cursor quid fecit . . b*"®^ edP^’ (haec editio antecedentia brevissime ahsolvit); Vos autem (b® edP*' om) attestamini
GESTA PILATI. I.
341
sor? Et tacueriint. Dicit ciirsori praeses: Egredere et qiio- modocumque volueris introduc eum. Exiens vero cursor fecit sicut et priori scliematOj et dicit ad lesiim: Domine ingredere, quia praeses te vocat.
® Ingresso autem lesu et signiferis ferentibus signa cur- vata sunt capita signoruni ex se et adoraverunt lesum. Vi- dentes autem ludaei signa quomodo se incurvaverunt et adora¬ verunt lesum, amplius clamaverunt adversus signa portantes. Pilatus vero dicit ad ludaeos: Non miramini quomodo incur¬ vaverunt se signa et adoraverunt lesum? Dicunt ludaei ad Pilatum: Nos vidimus homines signa portantes quemadmodum inclinaverunt et adoraverunt *Iesum. Advocans vero praeses
(d® ci^r att.) voces qtcas pueri dixerunt, quid (d° add ergo) pecoavit cursor \ Et (d^ add ipsi) tacuerunt cum , . ABC et (a add statim, c statim mox) conticue- runt ludaei | dicit (d^’’ dixit) curs, praes. cum . . abc dicit iterum Pilatus cursori \ Egredere et (ac post volueris) quom. vol. intr. eum cum abc . . et quo vis ordine (d** om) intr. eum | vero cum abc autem \ sicut et priori
schemate cum . . ab simili modo sicut et prius, c similiter sicut prius \ ad lesum cum abc . . ad eum | c Eomine mi \ quia praes. te vocat (a voo. te) cum ABC . . quoniam voc. te praes.
5. Ingresso autem (d° om ; sumsi ex reliquis omnibus) lesu - capita signorum ex se cum . . c ingrediente autem lesu , tunc qui signa portahant secundum con- suetudinem tenentes, signa ipsa [se] incurvaverunt . . a ingresso autem lesu, tune duo qui signa portahant iuxta consuetudinem , cum tenerent ea, ipsa se incurvave¬ runt . . B ingresso autem lesu aderant quidem iuxta cons, portantes signa, quae se incurvaverunt . . ingressus autem lesus cod (d** et signiferos (d*^ -feris) qui signa ferehant fer. sign.) et om) curvata sutH capita ipsorum (d'* cap. signorum ex se) ] Videntes autem - adv. signa port, cum ab, item vid. aut. lud. signa signorum , quomodo curvata sunt capita ipsorum et adorav. les. , magis clam, adv. signiferos . . c amplius igitior clamaverunt ludaei adv. sign, port., item Jiinc ludaei (d° om utrumque) magis clamahant adv. signif. \ Pil. vero die. ad lud. cum D®'*’ . . Pil. ve. dixit Ludaeis d°, item ab tunc Pil. dix. hid. \ Non miramini - adorav. lesum cum ab . . Non laudatis (d° Num videtis) quod (o'’ qoiomodo) ex se curvata sunt capita signorum et adorav. les. Item edP*' Nonne laudastis quod ex se curvata signorum capita adorav. les. Praeterea vero add sed (d®' add quomodo) clamatis (d** clamantes) ad signiferos , quasi ipsi (d*’ quod quasi ipsi, n®' quia ipsi se) curvaverint -verunt) et adoraverint (d®'® -veriont) | Eic. lud. ad Pil. (ab Pilato) cum abd^° . . dixerunt illi Pilato \ ab om Nos \ homines signa port, (b qui sign, tenent) quemadm. incl. (b add vultus) cum ab . . d*’ quomodo in- clin. signif eri, item quomodo ex se curvaverunt se signif. . . quoniam inclin. se signif. \ C om Videntes autem - quemadm. inclin. et ador. les. | Adv. vero praes. sign. sign, pr.) dicit dixit) eis cum . . abc vocans autem Pilatus (a om) haiulos signorum dix. eis j Quare sic cum . . abc Quid utique (b om) hoc
342
GESTA PILATI. I.
sigmferos dicit eis: Quare sic fecistis? Dicunt Pilato; Nos viri gentiles siimiis et send templonim: qiiomodo liabuimus adorare eimi? nam nobis tenentibiis vultus ipsi se curvaverunt et adoraverunt eum.
® Dicit Pilatus pnncipibiis synagogae et senioribus po- puh: Eligite VOS viros potentes et fortes, et ipsi contineant signa, et videamus si ex se curventur. Accipientes auteni seniores ludaeorum viros diiodecim fortissimos potentesque, senos et senos fecerimt continere signa, et steterunt ante tri¬ bunal praesidis. Dicit Pilatus cursor!: Eiice lesum foris prae- torium, et intromitte eum iterum qualivis ordine. Et exivit foias praetorium lesus et cursor. Et advocans Pilatus qui prius signa tenuerant, dixit eis: Per salutem Caesaris, quia,
I dimnt add signiferi) Fil. cum abc responderunt et ipsi praesidi (b om) d^entes | b om viri | gentiles cum abc . . |
(D edP>- tempi, serv.) | hahuimus cum edP‘- . . a potuimus, b poteramus (c quomod. adoraremus eum) | nam noUs ten. vultus (b signa) cum abc . . 0^’’= etenim nos tenentes signa | ijysi (b iqysa) cum ABC . . om | se curvaverunt (ita CD^'’; ab incurv.) . . ex se curvata sunt | eum cum B . . AC lesum . . om.
6. m^cit cum edPr . . abc FixU autem | princip. syn. et sen. populi cum ABC^. . D edP*- ad archisynagogos (edPr -gum) et seniores plelis ipsorum (edP'* om)
. ad archisynagogos , d® ad seniores plelis ludaeorum | vos cum d®** . abcd® ca; volis (c add metipsis) | potentes et fortes cum B^ item abc fortissimos atque potentes potentissimos) . . ^--potentes . . prudentes et fortiores | contineant i^'^^eant \ c ut videamus . . s et videlimus \ ex se curventur cuiu edP*-; item addito et adorent D® . . c ipsi se inclinaverint, a ipsi se incur- vavermit vultus, b inclinalunt vultus | accipientes (d®’ aspicientes) autem (d® vero) sen. hid. vir. duod. fortiss. potentesque (ita d®; o^'orn que; -d<^ vir. fortes duodecim) senos et senos^ (haec cum D^ d® om; d® senes) - et stet. ante trilunal (ita ex abc scnpsi; b® ® conspectum) pr. cum b®’^® . . abc et elegeriint (a eligerunt) viros for¬ tiss. seniores (c om) ludaeorum , et statuerunt eos senos ut fortiter signa tenerent. Et statuit eos (c om et stat. eos; B om senos usque stat eos) ante trib. praesidis (a suum pro praes.) | Dicit cum b®*^ . . b® dixit, ac dix. autem, b dix. iterum | Eiice (c Tolle) les. foris praet. (B®/oms protinus , foras) cum B*^ c, item b®® . . ab Tolle foras praet. (a om) les. | et intromitte - ordine cum b®*’® . . abc et iterum revoca eum (c om) quemadmodum (b ut)fecisti {kfeceras, B om) prius | et exivit (a exiit) f. pr. lesus (a pon ante foras) et curs, cum b®*" a . . b eiJ exierunt lesus et cursor . . c exeuntilus autem lesu et cursore de praetorio . . b® om | et adv. Fil. cum B®‘’®, item c Filatus vocavit ad se . . s et praeses vocans eos ad se, item a et vocavit eos praeses ad se \ qui prius sign, tenuerant cum abc . . b” qui tenelant signa priores . . b®® signiferos (b® ludaeos) qui tenelant signa priores (b® om po ior.) I dixit (a et dix.) eis Fer - quia (b om) si non inclinant se (b inclinaverunt se per se) - intrat (b intravit) les. (a add sed vos illos [sic] inclinavistis) amp. cap.
GESTA PILATI. II.
343
si non inclinant se signa quando intrat lesus, amputabo capita vestra. Et iiissit praeses ingredi lesuna secimdo. Et fecit cursor eodem scliemate sicut et prius, et multum deprecatiis est lesiim iit siiperascenderet et ambularet super faciale suum. Et superambulavit et ingressus est. Introeunte autein lesu statim inclinaverunt se signa et adoraverunt lesum.
Caput II.
1 Videns autem Pilatus, timor apprehendit eum, et statim voluit surgere de tribunali. Haec autem eo cogitante, ut sur- geret et abiret, misit ad ilium uxor sua dicens: Nihil tibi et homini isti iusto: multa enim passa sum propter eum in hac nocte. Convocans autem Pilatus ludaeos dixit eis: Scitis quia
vestr. cum ab . . c clixitque eis Per sal. Caes. quia si inclinastis signa et non ;per se inclinaverunt in introitu lesu, amp. cap. vestra . . iurans eis (d° et iuravit) per sal. Caes. quia si [adde flectantur signa (d®' si non sic fer ant sign.) ingre-
cliente lesu, praecidam cap. vestr. Practerea abc add at illi respondentes dixerunt (c om resp. dix.) Itajiat. | Pt iussit - secundo cum . . abc iussit autem Pila¬ tus iterum ingredi lesum (c add in praetorium) \ et fecit - schemate (d*^ ordine) sicut et (d“ ufi) prius cum . . abc et cursor (c curs, autem) fecit ei (c om) secundum consuetudinem {kn nAdi et priorem honorem) \ et multum - faciale (ita ex AC ; fasciale) suum - ingressus est cum d®’’’ . . abc Multum enim deprecatus est (c De- precatus est autem) cursor dominum lesum (c om dom. les.) ut ccmhularet super fa¬ ciale {b faculciale) suum. Pt amhulavit super illud (b om sup. illud; c om Pt amh. s. ill.) . . om omnia praeter extrema et ingressus est, addito lesus, sed rursus praeterit introeunte autem lesu \ Intr. autem cum D®'’ c . . a ingresso autem, b in- gresso \ inclinav. se cum abc . . d®^ curvaverunt , d® incurvav. ex se \ ador. les. cum ACD® . . BD®'’ ador. eum | Quicquid post videamus si ex se curventur legitur, id omne edP'' comprehendit his: Quo facto , et introeunte lesu iterum signa cur- vata adoraverunt lesum.
II, 1. Videns autem Pil. (abc praeses) cum D®*’ abc . . D® Pil. vero videns . . edP'" quod videns Pgl. \ timor appr. eum et cum bcd®^ . . A timore apprehensv.s est et, D° timore correptus, edP'^' stupefactus \ statim (d® om) voluit surgere (d® exsurg., KBfugere) de irih. (d® sede una) cum c , item ab, item d® . . d®’^ et coepit exsurg. de sede suu . . edP*^ exire voluit \ ILaec autem eo (b om autem eo ; A Tunc autem eo) cog. ut surgeret {kfugeret) et ahiret cum abc . . d®'' cogitante autem eo exsurgere de sede sua . . D° cogitante vero hoc agere \ misit ad ilium (ab eum) uxor sua (ab om) dicens (a ei die.) cum c, item ab (etiam edP’’ om nomen Proculae) . . d®*^® Plor matrona ipsius Pilati nomine Procula {nom. Pr. d”® Flor; d® procul posita) mis. ad eum die. | et homini isti iusto cum o’’ . . abcd®® et iusto illi | passa sum cum BCD'*® . . A praem per visum, d® add in visu \ in (d®*^ om) hac nocte c. abd®'’® . . c in ista nocte | Convocans - eis (a ad eos) - mulier mea (ab add Procula, non item c nec Hal) cultrix {c procuratrix) - etin iudaismo (ita B-, k et ludaea) mag.
344
GESTA PILATL II.
1 lei mea cultnx dei est et in iiidaismo magis vobisciim sentit. Dicimt ei Indaei: Ita est et nos scimns. Dicit eis
. misit ad me uxor mea dicens: Nihil tibi et
ms 0 illi : miilta enim passa sum propter eum in hac nocte. Kespondentes autem ludaei dixerunt Pilato: Numquid non di-
ximus tibi quia magus est? ecce somniorum fantasma misit ad uxorem tuam.
- Pilatus vocavit lesum et dixit ei : Quid est quod isti adversus te test.ficantiir? et nihil acl eos loqueiis? lesus au- em responclit: Si non haberent potestatem, non loquerentur. Unueqnisque potestatem habet oris sui loqui bona et mala-
^ Pespondentes autem seniores ludaeorum diciint ad lesum: Quid nos videbimus? primum quod ex fornicatione natiis es;
,enm (it, B ; X „hi, c,«enlU) m. ei (b om) leieeei - eie Filatne (o obi
Ir .rfrr “• “"j • i*--
r - 1 ^ ‘unpr. eum in Me (c ieta) nocte (b yr. emn
■ioetT ^ ^^^utus autem hoe audiens dixit omnibus ludaeis Vos
no^ts iuta uxor mea pagona est et multas synagogas vestras aedificaoit: ipsa mihi
mmciamt lesum hominem iustum esse et ivynnipv am i4 -at- j. ^
nlanP ^ Wopter eum muUum afflicta est nocte ista
. . plane om d | Hesp. autem (b'> om) lud. dix. Pil. cum d‘>= . . abc ludaei
iTpuT^ I (c dixerunt) Pilato (b om) . . b<^ ...c ludaei
dix. Pil. I Numqmd non cum !>-»-= edPr . . ac Nonne Non hene | quia magus est
urn ABC . . D edPr quoniam (d= quia) maleficus est | somniorum fantasma (b
edP^’ immisit .
J- . l/VU/OCJVUUa &fSO I
-mata) cum BC, item ut videtur a . . edP’’ somnium misit ipse
fT““^ “ '*“• «*■« ad lesum . .
B edB Pd. vero (b" edPi „m) adooeans lesum dixit | Quid est - ad eos (b eis)
lopems cum ABC . . B-- odP' No, audio (o* Num audisti) good (b- guii Jr
I'mJl “l iTr” (Pdf' festificantux
om.Bsis rehqu.s) | J™. autem (b om) resp. cum ABC . . d"' les. resp. ei \ potesta-
tern cum ABC . . B** add logueMi . . b» limguas | loguerentur: B" add Zoersum
Mbet potestatem \ on„ sut logui cum b"' . , ABC in (c de) or, m,o loguendi \ B bona
net mala \ ,ps, (so add autem) oideb. cum n-‘' , . abc ipsi (c tame, ipsi) oideant quid loquantur (b locuntur) ^ ’ viaeanv
0. e. AB) ad constituendum textum adhiberi nequeunt. Breviter enim quicquid terpositum est sic absolvunt : Quid multa? lam omnia nota sunt vobis a slcto eiangeho. Post multas altercationes inter Pilatum et ludaeos surgens Nicodemus quidam vir (b om) ludaeus stetit ante praesidem etc.
Pespondentes - ad lesum cum . . c Pesponderunt seniores ludaeorum ad esum et dixerunt ei | Quid nos videUmus (d‘> vidimus) cum . . d' Nos vidimus.
GESTA PILATI. II.
345
secunclo quia in nativitateni tiiain in Betlileem infantum con- summatio facta est: tertio quod j)atGr tuus losejili et mater tua Maria fugerunt in Egyptum, eo quod non haberent fidu- ciam in populo.
^ Dicunt quidam de adstantibus benigni ex ludaeis: j^os non dicimus eum esse ex fornicatione, sed scimus quoniam desponsata est Maria Joseph, et non est natus de fornica¬ tione. Dicit Pilatus ad ludaeos qui dixerunt eum esse ex fornicatione: Hie sermo vester non est verus, quoniam de- sponsatio facta est, sicut ipsi dicunt ex gente vestra. Dicunt Pilato Annas et Caiphas: Nos cum omni multitudine dicimus quoniam ex fornicatione natus est et maleticus est: isti autem
et testctmiiT quod vidimus . . c Q^uid loquevis ut videamus nosl | primum cum c, item edP . . primo d®' nos primmn de te vidimus | ex: c de | natus es cum c, item edP* *' omisso natus . . nasceris 1 quia in nativitatem iuam in Bethl. inf. cons, facta est cum c . . d®' quod pro nativitate tua in Bethl. infantes interfecti sunt . . d'’® quod generatio tua est in Bethl. et infantum interfectio propter te facta est (d om et infantum - fac est) . . edP*" quia in Bethl. progenies tua est, uhi propter te facta est interfectio puerorum | Joseph cum CD® . . d®'’^ om [ et mater tua - Egyptum cum D®*^® edP'' . . c disponsavit Mariam matrem tuam et in Bgyptum fuit (fugit .?) I eo (d® propterea) quod - in populo (d® add nostro) cum d®*’®, item
• • C quia non habehat fiduciani amhulare in plebem suam
4. Dicunt quid, de (d® add his) adst. benigni (ita Flor et testante Thilone alii; d®'’® benigne) ex lud. (d® ex lud. ben. de lesu) cum d®'’® Flor aliisque . . C ttmc responderunt aliqui de adst. viri ludaei; edP^ dicunt quidam ex ast anti¬ bus lud. I Bos non - esse (Flor add natum, item d®) - quoniam (d*^ quod) - et non est natus de forn. (Flor edP’’ om et non est n. de f.) cum D*^® Flor, simi¬ liter edP*^ . . D® Bos n. d. e. esse nat, de fornic. omissis reliquis usque dum se- quitur hie sermo (transiluit a fornicatione ad fornicatione) . . c Bos non die. eum de fornic. natum, quia novimus quod Joseph disponsavit Mariam matrem suam: non ergo de fornic. natus est | Dicit (d® dix.) Pil. ad Jud. (Flor ad eos) - etim esse ex forn. (Flor ex forn. eum nasci) - sicut (d® sic teste Birchio) ipsi (Flor. om ; D post die.) die. ex (d® q^ii sunt de) gente (Flor generations) vestr. cum D^® Flor, item inde ab hie sermo (vide ante) d®. Item edP"" Die. Pql. qd eos - Sermo vester mendax est, siciit ex gente vestr. testantur. . . c Dicit Pil. Drgo sermo vester non concordat veritati, nec est verum quod mihi attestatis, quoniam et despon- salia facta sunt secundum quod loquitur cognatio vestra | Dicunt Pil. Ann. et Caiph. cum D®'’® Flor . . c responderunt Ann. et Caiph. et dixerunt ad Pilatum | Bos cum o. m. die. cum c . . d’’® Omnis multitude clamat . , d® Omnis mult, audienda est, quae clamat . . edP'' Multitude hominum proclamat | natus est cum D®® c . . D*^ nascitur [ et malefic, est (edP*^ sit): ita d®'*® c edP'^ | isti autem cum d'’® edP^ . . D® add equi negant eum esse natum ex fornicatione, item c qui testifican-
346
GESTA PILATI. II.
proselyti sunt et discipuli eius. Advocans vero Pilatiis An- nam et Caipham dicit eis; Quid sunt proselyti? Dicunt ei: Gentilium filii nati sunt et modo facti sunt ludaei. Respon- derunt hi qui testificati sunt lesuin non esse natum de forni- catione, Lazarus et Asteiius, Antonius et lacobus, Annes et Azaras, Samuel et Isaac, Finees et Crispus, Agrippa et lu- das: Nos proselyti non sumus nati sed filii ludaeorum sumus, et veritatem loquimur: eteniin in desponsalia Mariae inter- fuimus.
® Convocans autem ad se Pilatus duodecim viros hos qui prohaverunt quia lesus non fuerat natus de fornicatione, dixitque ad eos: Adiuro vos per salutem Caesaris, si veruni est, dicite mihi, quoniam lesus non est natus de fornicatione. Dicunt illi Pilato: Legem habemus non iurare, quia peccatum est; sed ipsi iurent per salutem Caesaris quoniam non est
tur et dicunt quia de forn. non est natus | Advocans - die. eis cum Pil.
autem dixit ad Ann. et Caipham . . c Respondit Pit. | Quid cum c . . Qui I Dicunt ei (c add ludaei) cum c . . die. illi [ Gentilium (ita c ; paganorum) jil. nati (ita C; om) sunt et modo (ita c; nunc; 1)° non) | Respond, hi - de fornic. cum c . . Flor nil nisi dicunt \ Lazarus (ita
CD^ Elor, Lazarius edP*"; d®® Dliezer) . . c praem quorum nomina haec sunt j Asterius cum D®^® Flor edP’' {Austerius) . . c Sisterius \ Annes et Azaras cum c . . Flor et Ares; edP*" Pira^; d®’^® Caras. Alterum nomen vide ante et ludas. \ Samuel et Isaac . . c Sam. et Damael . . d®^® Flor edP*" et Samuel, Isaac ] Fi¬ nees {F est in c Flor ; Fabric. Birch. Thil. ediderunt Phinees; edP^ om) et Crisptis (ita Flor edP""; c Crispes; u®’’® Crippus) [ Agr. et lud. cum c . . D®p® Flor et (edP'" om) Agr. Anmes (ita D^, edP^' Amnes ; Flor Acmes; d®® Annas) et lud. Praeterea variant codices modo addentes et modo omittentes. Secuti in ea re sumus prae ceteris codicem c. | Flos pr. non sum. nati (d®® om) - loquimur cum d'*®® ed P*" . . c Pro certo est nos proselitos non esse sed jilios ludaeorum, et veritatem loquimur \ etenim (ita d'’ edP*"; d®® et; c nam et) in disponsalia (ita
edP’’ in desponsalibus, c in sponsalia; d®® in desponsalitio) Mar. (c add et gaudia) inter/. fuimus; d® add tesfificamur)
5. Convocans autem - dixitque eis cum c . . d®*^® alloquens vero Pil. duodec. viros qui haec dixerunt, dix. eis, item edP*" quos alloquens Pyl. dixit \ si verum est - de fornic. cum c . . d® edP*" si vere (edP^' verum) dixistis quoniam non est (edP*^ sit) natus ex forn. . . d*^® quod (d® si) non est natus ex forn., si vera (d® aut si vera sunt quae) dixistis. Praeterea c add sicut hi testificantur | Dicunt - peccatum est cum d®*^ . . d® dicunt - habemus, neque iurare licet, quia p. e., edP* die. ei quia non licet nobis iurare ex lege . . c responderunt viri illi ad Pila- turn et dixerunt ei In lege nos iurare ex toto peccatum est | sed cum c . . d® denique . . d®’’ edP"^ om 1 per sal. Caesaris: edP’’ haec om usque diximus. (In
GESTA PILATI. III.
347
sicut dixiiniis, et rei siimiis mortis. Tunc dixit Pilatiis Annae et Caipliae: Nihil respondetis ad ea quae isti testificantur? Dicunt Annas et Caiphas ad Pilatum : Duodeciin isti cre- duntur quoniam non est natus ex fornicatione : omnis plebs clamamus quoniam ex fornicatione natus est et maleficus est et dicit se qisum esse filium dei et regenq et non credimur.
® Et iussit Pilatus omnem multitudinem foris exire, abs¬ que duodeciin viris qui dixerunt quoniam non est ex fornica¬ tione natus ; et lesum iussit sequestrare ab eis. Et dicit eis Pilatus : Qua ratione volunt ludaei lesum occidere ? Dicunt ei illi : Zelum liabent, quoniam sabbato curat. Dixit Pilatus ; De bono op ere volunt eum occidere ? Dicunt illi : Etiam, domine.
graeco textu nostro per incuriam excidit Kara t. cr. Kaicapoa, ut ex commen- tario vides.) j quoniam (d® si) non - diximus cum . . c quia non est vera
ista nostra testificatio [ et (edP*^ add nos) rei s, mort. (edP’^ om mort.) cum edP’’ . . c et nos niorti subiacemus | Tunc dixit Til. - testificantur cum c . . edP’’ om I Dicunt - ad Tilatmn cum Flor . . c dixerunt autem A. et C. Tilato 1 Duod, isti creduntur (ita correxi quod in cod. est credunt) quoniam - natus est (ita ex plerisque scripsi; Flor nascitur) - et nos non credimur (ita rur- sus scribendum videbatur pro credimus quod cod. habet) cum Flor . . nec male c Duodec. Ms credis, nobis autem cum omni multitudine clamantibus quia de forn. natus est non credis . . d'’® duod. isti credunt (d® credi debent) quod (d® quoniam) non est natus de forn. et (d® sed) maleficus (d® add est) et dicit se - et nos non credimus. Item isti duod. non credent quia scimus eum natum de stupro et maleficum esse, et dicit se - regem, quod nos credimus et audire pertimescimus . . edP’’ istis credi debet quia non sit hiatus ex forn.; sed tamen maleficus est et dicit se esse f. d. et reg., et non credimus
6. Tt iussit - exire cum C . . d^'’® iubens ergo Til. omnem populum exire foras; item ut videtur Flor [ absque - ex forn. natus cum d'^’^® . . c e.xcepto XII viros qui veritatem dicebant | et lesum iuss. seqiiestrare ab eis cum c . . n*’’® sed et lesum ittssit segregare (d® -garil) remote (d® semote) . . edP^' initium sectionis sic habet Semotis ergo omnibus nisi illis duobus (corrige duodecim), deinde dixit Tyl. j Tt die. eis Til. (d^'^ om Til.) cum d®®'’ . . c et dix. Til. ad illos XII viros iustos | Qua ratione - occidere (c interficere) cum n®'’® c . . edP^’ Qua causa volunt eum occid. \ Dicunt - curat cum D®’’®; item edP^ Tesponde- runt Zelum etc . . c Tesponderunt viri illi Domine, zelum Jialent in eum, quia in sabbato curat, et talia signa facit et mirabilia qualia nullus homo sub celo facere potuit. | Dixit Til. - domine cum d®'’® . . c tunc dix. Til. Drgo propter opus bonum volunt ipsum occidere omissis reliquis, item edP*" dicit Til. Drgo de bono opere volunt eum occid.
348
GESTA PILATI. III.
Caput III.
^ Pilatus furore repletus exiit foras praetoriiim et elicit eis: Testeiu liabeo solem quia nec imam culpam invenio in lio- mine isto. Responderunt ludaei et dixerunt praesidi: Si non esset liic malefactor, nunquam tibi tradidissemus eum. Dicit illis Pilatus: Tollite eum vos et secundum legem vestram in¬ dicate eum. Responderunt ludaei: Nobis non licet interfi- cere quemquam. Dicit illis Pilatus: Vobis dixit deus non interficere quemquam; ergo mibi dixit ut occidam?
2 Ingressus iterum praetorium Pilatus vocavit ad se se- creto lesiim et dixit ei: Tu es rex ludaeorum? Respondit lesus Pilato: A temetipso boc loqueris, an alii tibi dixerunt de me? Respondit Pilatus: Numquid ego ludaeus sum? gens tua et pontifices tradiderunt te mibi: quid fecisti? Respondens lesus dixit; Regnum meum non est de boc mundo. Si ex boc mundo esset regnum meum, ministri mei utique repugnarent ne traderer ludaeis: nunc autem regnum meum non est bine.
Ill, 1. Pilatus fur , repl. cum . . d® Pil. vero repl. ira . . c tunc furore plenus Pilatus (eclP’’ et exiens de praetorio valde indignatus ait) | om foras \ D c dixit eis (d^ ludaeis) | solem cum d'’ edP'", item ut videtur c (nisi scri- ptum est talem) . . solum | nec unam cum d’’ . . D*® nec ullam . . c edP*" nullam \ culpam . . c causam | invenio cum c edP’' . . inveni | respond, lud. et dix. (c om et dix.) praes. cum d'’ c, item omissis et dix. pr. D® edP’" . . D* dicunt hid. Pilato | hie cum c edP^", item d® iste . . d®'’" om [ malefactor cum CD® . . D®’^ edP*" m'aleficus \ nunq. tibi trad, eum cum c . . d^**® non tibi eum trad., edP>‘ non tr. e%im tibi | illis cum c . . d®-'’® eis | Pesp. ludaei - quemquam cum c edP' . . d“''^® hicunt ludaei Pilato Nobis licet occidere nemi- nem (d® non lie. occ. quemqtiam) | Dicit - occidam cum c . . d®'’® Die. Pit. hi- daeis Vobis dixit dominus (d^® Vobis ergo dicit) Non occideris (d'^® -das) sed (d®® add non) mihi . . edP’’ plane om
2. Ingressus iterum (edPr add in) praet. Pil. cum c edPq item ingr. it. Pil. in pr. D . . D®® et ingressus est iterum praetorium et | vocavit - dix. ei cum c . . edP cum lesu solo dix. ad eum . . d®*^® voc. lesum solum {sol. les.) et dix. ad eum I Tu es cum d®^® edP’’ . . c Die mihi verum, si tu es | Pesp. les. Pil. cum c . . D Et respondens lesus dixit Pil. ] A. temetipso hoc loq. cum c . . D^ Ex te hoc dicis, item d®*" A te hoc solum dicis | Pesp. Pil. cum c . . d®’’® respon¬ dens Pil. dicit ad lesum [ gens tua et pontifices (d® edP’’ add tui) cum CD® edP''
. . D gens tua (d® om) et qrincipes sacerdotum | respondens (c add autem) I. dixit . . edP^ respondit lesus | d'^ edP'" non est de hoc seculo. Pergit edP*" (item D**?) Si de hoc seculo 1 utique repugnarent cum c . . D® utiq. decertarent . . D®*^ edP*” resisterent | ne cum c . . d® edP*" ut non, d®'’ et non | traderer cum CD® edP'' . . D®^ traditus essem j autem cum c . . d®'’ vero . . D® ergo \ ei cum 0
GESTA PILATI. IV.
349
Dixit ei Pilatiis: Ergo rex es tii? Ait illi lesus: Tu dicis, quia rex sum ego. Ego enim in hoc natus sum et ad hoc veni, ut testimonium perhiheam veritati, et omnis qui est ex veri- tate audit meam vocem. Dicit ei Pilatus: Quid est veritas? Dicit lesus: Veritas de caelo est. Dicit Pilatus: In terris ve¬ ritas non est? Dicit lesus Pilato: Intende, veritatem dicentes quomodo iudicantur ah his qui potestatem habent in terris.
t
Caput IV.
1 Relinquens ergo Pilatus lesuin intus praetorium, exivit ad ludaeos et dicit eis: Ego nec unam culpam invenio in eo. Dicunt ei ludaei : Iste dixit: Possum templum istud dissolvere et in triduo resuscitare illud. Dixit eis Pilatus: Quale tern- plum? Dicunt ei ludaei: Quod aedificavit Salomon in XL et
(sed praem auteni) edP’^ . . reliqul om | ait illi lesus cum c . . reliqui respondit lesus I dicis . . c dixisti \ Ego enim in hoc cum c . . edP"^ Iterum dicit
(edP*^ dix.) lesus Pilato Ego in hoc (edr'" add seculo) \ veni cum edP’^' . . CD® add in mundum | et omnis (edP’’ om omn.) . . c om et | meam vocem cum . . c Flor edP^ voc, me, \ c Eixit autem Pil. Quid e. v. Pespondit lesus | Ve¬ ritas de caelo (d® add orta) est cum e^**® . . c Veritas de terra orta est, et iterum veritas de caelo est \ In terris (d® -rra; D^’^ add ergo) verit. non est (Flor n. e. ver.) cum e°''’® Flor edP^’ . . c male om Eic. Pil. : In - non est. j Intende cum pabc e(jpr _ _ Q Agnosce ] veritatem dicentes (Flor e'’ dicentis [vide ger-
manicum] ; d’^ Flor edP*" add in terra, non item c) quomodo (c quia ante veri¬ tatem) iudicantur (d'^ Flor -catur) - in terris (edP^' om in terr.) cum cd'* Flor edP'^ . . editio germanica eaque ut videtur princeps merclc auff die wahrhait des sagenden auff der erd, wie er geurtaglt icirdt von den, die da loonung hahen auff der erd . . D® veritatem descendisse in terram, et nunc iudicatur ah his qui hahent potestatem \in terris, ut videtur] . . D*'' veritatem esse in terra inter illos qui dum potestatem hahent iudicandi veritate utuntur et iudicia recte faciunt.
IV, 1. Relinquens ergo cum CD^® edP’’ . . D^ om ergo [ intus (c in) prae¬ torium cum D*^® C . . D°' edP'^ in praetorio 1 exivit (ita CD® edP’’; D^'’ exiii) . . CD“' add ybras | et dicit (c dix.) eis cum d'^ c . . edP’^ et dixit, d“ et dix. ad eos, D® dicens | nec unam cum D^'' . . D® c edP^ nullam | culpam . . edP'' cau- sam 1 invenio (d'’ inveni) in eo cum cd’^ edP’’ . . D*^® invenio in eum (d®' in le- sum) I Die. ei (d®® illi; edP’’ om) lud. cum d'’®® edP’’ . . c responderunt lud. Pilato et dixerunt ei j Iste dixit cum d’^® edP*' . . c Hie dix., D® Ergo ipse dix. | tempi, ist. dissolv. cum D*®, item D® diss. tempi, dei . . CD® edP*" destruere tempi, istud (c hoc, edP'' dei) \ in triduo cum d®'’® edP'^ .. c in trihus diehus | resusci¬ tare cum D^ . . C restituere . . D®® edP*" reaedificare | Dixit eis Pil. Quale tempi. (d®® add est hoc de quo dicit) cum d'^®® . . c transiluit ad Dicit illis Pil. Ego innocens etc j Quod (d® add primum) aedific. (edP*" om) Sal. in XL et VI (ita D**
/
350
GESTA PILATI. IV.
VI annis: et iste elicit ciissolvere et aedificare illiid in tribus diebus. Dicit illis Pilatus : Ego innocens sum a sanguine hominis istius; vos videritis. Dicunt ei ludaei : Sanguis eius super nos et super filios nostros.
2 Advocans autem Pilatus seniores et sacerdotes et Le- vitas dicit eis secrete: Nolite facere sic: nihil enim accusan- tibus vobis euin dignum mortis inveni, nec de curatione et violatione sabbati. Dicunt sacerdotes et Levitae et seniores : Die nobis, si quis Caesarem blasphemaverit, dignus est morte anne ? Dicit eis Pilatus : Dignus mori. Responderunt ei ludaei : Quanto magis liic qui deum blaspbemavit dignus est mori,
^ lussit vero praeses ludaeos foras exire de praetorio, et advocans lesum dixit ei: Quid faciani tibi? Dicit lesus Pi- lato : Sicut datum est. Dicit Pilatus : Quomodo datum est ?
edP’^'; D®' in qiiadraginta sex, et demum in quadr. sex) annis (edP’’ add ya- Iricavit, d’’ fahricatum est) ] et iste - diebus cum . . D®' iipse dixit destruere et in triduo reaedificare . . edP’^ om | dicit illis Fil. cum c . . edP’’ et (edP’^ om) itermn die. eis Fil. \ Fgo h. 1. cum c . . D®^® post sum, edP’’ post innoc. | Jiomin. ist. (edP’' liuius horn.) cum d®'*'® edP- . . c iusti hums ] Fic. ei (edP*' om) ludaei . . c responderunt lud. et dixerunt.
2. c Convooans \ d’^ om autem ] et (c om) sacerdotes . . tF et scribas, sa- cerdoies 1 c dixit ad eos secreto | Nolite fac. sic (d® edP*^ s. f.) . . c Nolite ma¬ lum agere hoc | nihil enim accus. vobis (d*^ om) eum (d® accus. eum [enim ?] vob. cum [eum?] nihil) dign. mortis (ita D**, D® edP^ morte) invent (d® invenio in eo), nec (d'’ om) de cur. et (edP^' nec de) viol. sabb. cum d’^® edP*^ . . d® nihil in ve- stra accusatione dignum morte invent de curatione injirmorum et viol. sabb. . . c nihil enim invenio in eo causam unde mori debeat •, sed video quia per invidiam bo- norum operum quae agit, quia (qualia ?) nullus alius super terram facere potest, et curat omnem infirmatem, et quia solvit sabbatum, eum accusatis et vultis perdere | Fic. (d® et die.) sae. et (d® om) Lev. et seti. (d® sen. et Lev.) cum d'’® (item D® omissis et sen.) . . c responderunt sen. et Lev. Filato dicentes . . edP’^ respond. Ludaei \ Fic. nobis - anne (sic) - mori (sic) cum c . . D®^® edP’" Super (d® edP*' om) Caes (d® Fer salutem Caesaris) si quis blasphemaverit (d® -mavit), di¬ gnus est morte j Besponderunt - mori (codex morti) cum c . . d®p® edP’’ iste (d® hie) autem (d'' om) adversus (edP"^ in) deum (d®'* dominum) blasphemavit (d® add dicens se deum et regem esse).
3. Fissit - Fid. foras (d® om, sed add iterum) ex. de praetorio (n® prae- torium) et adv. (u’^ add Filatus) - ei cum d®^® . . c tunc iussit praeses foras praetorium exire Fidaeos, et vocavit ad se lesum et dixit ei . . edP’’ et ingressis (sic) Fidaeis dix. Fgl. lesii \ c Quid vis ut faciam tibi \ dicit (c resj-ondit) I. Fil. cum CD*' . . D®® edP’' respondit ei (edP^’ om) lesus ] datum cum cn'^ edP"" . . d®° dictum 1 Ficit (c add ei) Fil. cum edP*' c . . n®® dix. ei Fil. | Quomodo (c
GESTA PILATI. IV.
351
Dicit lesus : Moyses et prophetae praeconizaverunt de morte et resurrectione mea. Audientes autem liaec Iiidaei dicunt Pilato : Quid amplius desideras audire blasphemiam ? Dixit autem Pilatus: Si liic sermo blaspliemus est, tollite eum vos et perducite ad synagogam vestram et secundum legem ve- stram indicate eum. Dicunt ludaei Pilato : Lex nostra con- tinet: Si homo in hominem peccaverit, dignus est accipere quadragenas una minus ; qui vero in deum . blaspliemaverit, Igpidari.
^ Dicit eis Pilatus ; Ergo secundum legem vestram indi¬ cate eum. Dicunt ludaei Pilato; Nos volumus ut crucifigatur. Dicit eis Pilatus : Non est dignus crucifigi.
® Intuitus vero praeses in populum circumstantem lu- daeorum vidit plurimos lacrimantes ludaeorum et dixit: Non omnis multitudo vult eum mori. Dicunt seniores ad Pilatum:
add sicut) dat. est cum edP*" c . . Quorn. est dictum \ j)raeconizaverunt cum D®, item praeconizati sunt edP’^ . . praecinerimt (sic) . . c annuncia- verunt \ morte cum c . . reliqui passione. Praeterea edP^ add ista, mea; nihil add d“ c . . e# add de) resurr. mea . . D®’ om mea \ Aud. autem (d'’ edP’^' om) haec (edP’^ hoc, om) lud. cum cd'’ edP’^' . . aud. haec lud. exaceriati sunt et 1 die. Fit. cum b®'’® edP*" . . c clamaverunt \ Quid ampl. - hlasph. cum c . . Quid ampl. (d^ add ai hoc) vis blasph. istius audire . .
edP’’ Quid amplius haec (hac?) hlasphemial et niaius vis audire? j Fix. autem Fit. cum C ; edP'' respondit Fil. . . dicit Fil. eis [ Si hie cum c . . edP*" si iste I ilasphemus est cum c . . D^'*® edP"^ ilasphemia est (p^'^® voiis videtur \ et per¬ due. (d“® produc.) ad syn. vestram et . . edP*” et in synagoga . . d'’ nil nisi et \ Ficunt lud. Filato etc. . . CD*’ om usque dum sequitur Fic. lud. Fil. Nos volumus ut crucifigatur \ Si homo in hominem pecc. cum edP'' et codice Thilonis . . D®' (et p®?) ut si homo homini peccaverit | quadragenas (u® -gena?) una minus cum edP’’ D®, item cod. Thil. quadraginta minus unam . . D® unam minus quadra- ginta \ qui vero cum cod. Thil. . . D®° si vero, edP*' quare si \ in (cod. Thil. om) deum cum D® edP'" cod. Thil. . . D® in dominum | lapidari (d® praem huiusmodi)
. . edP^' praem dignus est
4. Frgo sec. leg. vestr. iud. eum cum edP’’ . . D®® si iste sermo Ilasphemia est, VOS indicate eum sec. leg. vestr. | Nos vol. ut crucifig. cum cu’^® edP^‘ . . u® praem Lex nostra mandat nobis non occidere quemquam, itemque add quiadignus est morte crucis 1 Ficit eis Fil. Non est d. cruc. cum c . . edP^' om . . (item u®?) Fic. eis Fil. Non est bonum, item D® additis his: ut crucifigatur, sed tantum cor- ripite eum et dimittite.
5. m (edP’^ om) populum circ. Iud. (d® edP’^' om lud.) cum d'^® edP^' . . C in populo (sic) circumstantes (sic) Iud. . . D® in populo et circumstante populo Iud.
I vidit . . et vidit ] ludaeorum cum u'^® . . CD® ludaeos | dixit cum c, item
352
GESTA PILATI. V.
Ideoque venimus imiversa miiltitudo iit iiioriatur. Dixit Pi- latiis ad ludaeos : Quid fecit ut nioriatiir ? Dicunt illi : Quia dixit se filium dei esse et regem.
Caput V.
^ Nicodemus autem quidam vir Judaeus stetit ante prae- sidem et dixit: Pogo, misericors, iube me dicere jiaucos ser- mones. Dicit ei Pilatus: Die. Nicodemus dicit: Ego dixi senioribus et sacerdotibus et Levitis et omni multitudini lu- daeonim in synagoga: Quid babetis cum liomine isto ? Homo iste multa mirabilia facit et signa quae nullus liominum fecit nec facere potest. Dimittite eum et nolite adversus eum ali- quid malignari: si ex deo sunt signa quae facit, stabunt; si autem ex liominibus, dissolventur. Quia et Moyses missus a deo in Egyptum fecit signa multa, quae dixit illi deus fa- cere ante Pbaraonem regem Egypti. Et erant ibi curantes malefici lamnes et Mambres, et fecerunt et ipsi signa quae
dix. eis dicit . . dix. ad principes sacerdotum ludaeorum \ c Certe non
omnis I vult (c praem ut video) . . desiderat 1 seniores cum c add
ludaeorum \ Ideoque venimus un. mult, cum ideo venimus nos et tota
mult, hic . . cd“ edPr ideo edP^ add p>otius) convenit (d'’ edPi' venit) universa haec (D“ diversa; edPr om) mult. | Dix. Pil. ad lud. Quid fecit ut mor. cum
Quare morietur . . c male om \ Die. illi cum “ . . c edPr responderunt iterum (edPr om) ludaei \ dicit se ipsum V, 1. vir cum edPr . . b om | Rogo cum . . abcd*^ add te |
rniserm (b -cordissime) cum . . abcd'^ add index \ iube - sermones cum ABC'D ° .. ut digneris paucos meos audire sermones \ Dicit ei Pil. cum ABC . .
^ I seniorih. et sacerd. cum ABC ! ."
^ac scribis et sac. | habetis cum ABC edP’" . . querimini,
D quaeriUs ] multa mirab. facit {c fecit) et signa cum AC, item mult. sign, et mirab. fecit B, item edPi" multa (om antea homo iste) fecit enim mirabilia . mult. sign, faciebat facit bona) et gloriosa \ quae - potest cum ABC,* item edP'’ quae nemo alms fecit nec potest facere . . qualia nullus fecit nec facit . .
D quaha nullus fecit in terra homo necfaciet | dimittite (ita AD***’® edP*’- bc permitt) eum (ita ABC edP>-; d****® ilium) \ adv. eum aliquid (b quid, edP^ om) malignari cum ABC edP*- . . d**® e.' aliquid facere mali; d^ e* malum facere \ si (x quia si) - quae facit (a qu. fac. post stab.) stabunt cum bca edP’' . . d***’® «« ex deo sunt (d**® est), stab, signa ista (d**® eius) \ d^*’® si vero | missus (d®*’ post %.) « deo in Dg. fecit sign, cum AD®*’ . . BCD® edPr missus est (c fuit) a deo in Dgyptum (c in Pgypto, item D® fecit signa) et fecit signa | dixit: x dixerat, D® praecepit \ illi (a ei) . . BC om | facere (varie ponitur . . a om) I AB coram Faraone (b Phar.) rege (b regem) Eg. (edP^ om reg. Eg. [ et (d® om) erant (d® om) ibi (a om) [ curantes malefici cum D®, item d** Flor cur. medici
GESTA PILATI. V.
353
fecit Moyses, sed non omnia, et liabiienmt eos Egyptii sicut deos, lamnem et MamLrem: et quoniam signa quae fecerimt non erant ex deo, perierimt et ipsi et qui crediderimt eis. Et nunc dimittite liominem istuin: non enim est dignus niorte.
^ Dicunt ludaei Nicodemo : Tu discipulus eius factus es et verbum pro ipso facis. Dicit ad eos Nicodeinus : Numquid et praeses discipulus eius factus est et verbum pro ipso facit? numquid non constituit eum Caesar super dignitatem istam? Erant vero ludaei frementes et stridentes dentibus adversus Nicodemum. Dicit ad eos Pilatus : Quid stridetis dentibus adversus eum veritatem audientes? Dicunt ludaei Nicodemo:
. . ABC malefici et (b om) incantatores, item edPi’ incantatores . . d*" magi | lamnes cum ad” ; item Amies edP’’ . . CD^ lames-, item b loanes, D*" Flor lanes ) edP"" Manhres [ et fee. feceruntque; AD° om et) et (d” Flor om) ipsi cum c; item Aj^abc piqj. . . b Praeterea d‘‘ add per incantationes stias | quae fecit ciim
bd”® . . ACD®' qu. fecerat | sed (c quamvis) non (ab add potuerunt) omnia (d*^ per omnia) cum d”, item abcD®' , . D® sed non liabuerunt eos etc, omissis pluri- bus . . edP»’ et non poter ant facer e omnia signa quae fecerat Moyses \ e#(Aadd tunc) haluerunt (c Jiahebant) - deos: haec cum abcd” (et d®) edP’’; lamnem et Mmn- hrem vero ex solo a addidi | et quoniam - et (ita c, plerique om ; a e« et ipsi qui) ipsi et qui credid, eis . . edP*" corrupte quoniam sign, quqe fecerant quia non erant ex deo perierunt, et ideo non credebant eis . . d®' post sed non\_per'] omnia sic pei’git: et signa quae fecerunt magi non erant ex deo, sicut nosils vos scri- bae et Pliarisaei: perierunt ipsi qui fecerunt et omnes qui crediderunt eis \ Pt nunc dim. cum ad®”®, item c nunc autem dim. . . b dim. ergo, edP'^ igitur dim. j istum . . D® Jiunc \ non enim - morte (c morti) . . d® quia signa de quibus eum accusatis ex deo sunt, et non est dignus morte.
2. Bic. (c edP'^’ responderunt) lud. Nio. cum d®”®, item c edP^' . . ab di- xerunt Nicodemo (b om) lud. \ Bu . . AC edP- add ut videmus, b videmus [ et verb, pro ipso facis cum D®”® . . AB qui (a quod) verb, pro ipso (a illo) loqueris, item c edP’’ qui pro eo sermonem facis | Numquid (c** om) et (b om) praeses | et verb, pro ipso facit cum D®” . . ab qui (a quod) pro eo sermonem (a serm. pr. eh) facit . . c** qui pro eo loquitur . , D® C* om Bic. (d®” dix.) ad eos (abc eis) Nic. Numquid - facit, item edP*' una cum seqq. super dign. istam [ sup. dign. istam cum d®”® . . ABC in Tiac dignitate | Brant vero (ita acd” ; D®® autem ; B edP^' om) ludaei (c om) | frem. et strid. dent, (c om et str. dent.) adv. Nic. cum ABC edP^' . . frem. et str. dentibus suis (d” om d. s.) super Nicodemum . . D® trementes, cum haec audierunt, et stridebant super Nicod. Praeterea c edP’^ add propter haec verba, A pro his verbis, B pro his \ Bicit ad eos (a edP^' eis) Pil. (c Tunc dix. Pil. ludaeis) Quid str. dent, (ab om) adv. eum (c Nicodemum) ver. audientes (c dicentem) cum ABC edP^' . . D®”° om | die. hid. Nicodemo (ita edP*'; AB Pilato) cum AB edPg item interea dixerunt lud. Nic. c . . d®”® (cum supe- Evang. apocr. ed. Tisolieudorf. Ed. II. 23
354
GESTA PILATI. V. VI.
Yeritatem ipsius accipias et portionem cum ipso. Dicit ISTico- demus : Amen amen amen, accipiam siciit dixistis.
Caput VI.
^ Ex Iiidaeis quidam alius autem exsiliens rogat prae- sidem ut verbum diceret. Dicit praeses: Quid vis dicere, die. Qui dixit: Ego triginta octo annis iacebam in infirmitate in lectulo in dolore pessimo. Et veniente lesu multi daemoniaci et diversis infirmitatibus detenti curati sunt ab eo. Et qui¬ dam iuvenes miserti sunt mei et portantes me in lectulo po- suerunt me ante eum. Et videns lesus misertus est mei et
riovibus coniungentes) et (d’^ om) dicentes (d*^ dicehant) ei j Veritatem - enm ipso (d® eo) cum . . edPr veritafis ipsius partem accipias cum ipso . . 0“^ Ver. ips. acc. et possessionem cum Christo habeas . . C T^erba ipsius credis; accipias par¬ tem, et portionem cum eo . . k'B Veritas ipsius accipiat partem et portionem (b om et port.) cum eo (b ipso) \ Dicit (ita AB ecU*- ; dix., c dix. autem) Nic. \
Amen ter cum ABC . . edP^’ semel | accipiam . . b flat
VI, 1. Dx ludaeis fpro his &<= Dxiens ex errore ortum habet) ipuid. al. autem (d° post Dxiens, edP^ ante alius ponit) exsiliens (edPi’ prosil.) rogat (ita d®' rogahat; edP’" dixit Triginta etc omissis reliquis) praes. cum item edP""
A alius autem ludaeus rogavit fesfinanter praes., item bc alius quidam lud.fest. rogavif pr. 1 ut verb. die. cum d”® . . d® ut vellet audire verbum . . abc dicens Permitte me (a mihi; c add domine) loqui (a post verbum) unum verbum ad te (a tibi; c loqui coram iustitia tua verbum) \ Die. praes. Quid (d® Quicquid) vis die. die (d“ ante Quid) cum . . abc praeses dixit Loquere (b add quae vis, C quid vis) I Qui dixit cum d’’ . . d'= b c# (b add ille) dix., a et respondens dixit, A at ille I Dgo cum D®’’® . . ABC om | triginta (c quadraginta et ; edP*" add et) octo annis cum BC edP^ . . ad®'>® trig, (d® per trig., w trig.) oct. annos [ iacebam (b iacui) in inflrm. (b add mea; c inflrmus pro in inf.) in lectulo (BC om) in dol. pess. cum ABC . . d'’® iacebam in lecto et cecidi in periculum et parturitionem dolor urn (d'’ et cotidie in pcriculo et in parturitione dolorum iacui)
. . edP’’ iacens incidi pericula plurima in parturitione dolorum \ et veniente (d’^ venienti enim) I. multi daem. et (u” a) diversis - ab eo cum d’’® . . kB et veniente lesu sanavit me; multi enim (a et multi) a daemonibus vexati et variis languoribus lacentes ab eo (b om) curati sunt . . c et veniente lesu, turn statim pergit da- warn-, ipse locutus est ad me dicens Tolle etc; sed vide post sanus facDis sum. v_imiliter edP^ et ven. lesu delatus sum ante eum in lecto. Qui videns me etc | Dt (b nam) quid, iuvenes mis. sunt mei et portantes port averunt, omissis mis. s. mei
et)me (d® inde) in lectulo (b'>® lecto) posuerunt (d’^<= et duxerunt) me (a om) ante (d ^ ad) eum \ M videns - dixit mihi (d<= om) cum nec fere differunt ab; C vide ante . . d tot; m locum sic habet - iacui lerosoly mis iuxta probaticam piscinam patiens magnam inflrmitafem , exspectans sanitatem, quae flebat in ad- ventu angeli qui turbabat aquam secundum tempus: et qui prior de.scendisset in
GESTA PILATI. VI.
355
verbum dixit milii: Tolle grabatum tiiuin et ainbula. Et sta- tim sanus factiis sum, tuli grabatum meiiin et ambulavi. Di- cunt Iiulaei Pilato: Interroga eum qualis fuit dies quando curatus est. Dixit: Sabbatum. Dicunt Iiidaei: Nonne sic do- cuimus quia in sabbato curat et daemones expellit?
2 Et alius quidam ludaeus exsiliens dixit: Caecus natus sum, vocem audiebam et neminem videbam. Et transeunte lesu clamavi voce magna: Miserere mei, lili David. Et mi- sertus est mei et posuit manus suas super oculos meos, et
aquam post commotlonem aquae, sanus jiehat ab omni injirmitate. Et inveniens ibi me lestcs languidum dixit ad me Vis sanus fieri ? Et respondi ego Domine, non habeo hominem ut, eum turbata fuerit aqua, mittat me in giscinam. Et dixit mild Surge et tolle etc [ Tolle - amhula cum ABC, item praemisso Surge add et) Ijboa I statim sanus f actus sum (b om) cum acb . . et sospes f actus statim, . . et sine mora sanatus sum . . edP'' om [ tuli (u'’ praem et) grabatum (a lectulum) meum et ambtil. (a add in domum meam) cum a . . edP’" et (edP*' om) surrexi (edP‘‘ add statim) et ambulavi . . b tuli el abii in domum meam . . c pro his sic: multi enim vexati et variis lang'uoribus iacentes verbo solo curavit | Eicunt - Interroga (d'*' praem Eomine praeses) - fuit (d^" fuerit ;
fuissel) dies quando in qua languidus) curatus est (d“ ctir. fidt et sa¬ natus est) cum .^. abc Audientes (c add autem) lud. dix. Pilato (b om)
Interroga eum in qua (c quo) die sanus f actus est (a fuit sanatus) . . edP*" hi- terrogantibus ludaeis qualis dies tunc erat j Dixit (d®' add languidus sanatus) Sabbatum cum ; item edP’' resp. Sabbatum . . B respondet ille, c dix. autem homo ille, a respondet is qui curatus fuerat dicensi turn pergunt ABC Sabbato (c -turn-, BC add fuit quando) me (c add lesus) sanum fecit {c fee. sa.) ' Die. (abc dixerunt) ludaei . . ABCD*" edP'" add Pilato \ Nonne sic docuimus cum . . D® non est sicut dicimus , edP’’ nonne ita diximus . . AC Numquid non pro- bamus, b Ecce probamus | et daemones expellit cum ABC . . d’’ et daemonia eiecit, 0° et eiicit daemonia, d® et in principe daemoniorum daemonia eiicit . . edP'' om
2. Et alius quid. ludaeus (d“ ex ludaeis) exsiliens (d®“ exiens) dix. cum
. . ABC Item alius lud. dix. . . edP“' Alius quid, prosiliens dix. [ natus sum (u® fui) cum o'' edP'' . . Abcd® eram | vocem (d® voces) audieb. cum CD®'’'" edP^ . . AB vocem hominum (b omnium voces) audieb. | et (d“ sed) neminem videbam (o® videre pefteram) cum edP'" . . AC faciem autem (c hominum au¬
tem facies) non videbam . . b om I Et (b om) transeunte (a Trans, autem) I. cl. voce magn. (c om voc. ma., ab cl. et dixi) - David cum D*’® edP^ ABC . . u® cum transisset lesus, audivi turbam praetereuntem et interrogavi Quid essef ; et dixerunt mihi quia lesus transiret: et clamavi dicens lesu fili David, mis. mei \ et misertus est (a om) mei et (d“ bc om) posuit (bc add enim) manus (a manum) suas (abc om) - vid. statim (d° slat. vid. ; AC stai. sanus f actus sum et vidi, B stat. sanavit me et vidi) cum d'^'^abc; item edP* qui mei misertus posuit - et statim
23*
356
GESTA PILATI. VI. VII.
vidi statim. Et alius IiidaGiis exsiliens dixit: Gribbcrosus eram^ et erexit me verbo. Et alius dixit: Leprosus eram, et sanavit me verbo.
Caput VII.
Item et mulier quaedam Veronica nomine a longe cla- mavit praesidi: Eluens sanguine eram ab annis duodecim, et tetigi fimbriam vestimenti eius, et statim tluxus sanguinis mei stetit. Dicunt ludaei : Legem babemus mulierem ad testimo¬ nium non venire.
vidi . . et stans iussit me addiici ad se et dixit mihi Quid vis'^ et dixi Do- mine, ut videarn. Dt dixit mihi Respice: et confestim vidi, et secutus sum eum, gaudens et gratias agens [ Dt al. lud. (d’' qtiidam, edP*' om) exsil. exiens, edP'- prosiliens) dixit cum edP^- . . ABC Item al. lud. (c om) currens eoram
Pilato et popiilo ait \ Gihberosus (c gimherosus , A gihhosus) cum ABC . . edPi' curvus \ erexit cum bcd'"'^ edPi' . . a direxit, correxit \ verbo . . c tan- tum verbo, A per verbum | Dt (d‘= om ; item) al. (d’^ add exsiliens, d”' Iu,-
daeus exiens) dix. Leprosus - sanavit mundavit) me (o'" c add solo) verbo
(a per verbum. add dicens Polo, mundare; et illico mundatus sum a lepra)
. . D'" haec ante Dt alius - Gibberosus etc. ponit, edP’’ post testimonium mulieris cap. seq. addit.
VII.^ Item et (b om) cum ABC . . om item. EdPr sic: Mulier similiter nomine Veron. dixit | a longe clamavit praesidi (a add dicens) cum ABC . . edPi' dixit I Sanguine ji. eram cum edP'' . . c profluvio sanguinis vexabar, A Jluxum sanguinis patie^ar, b fluxum sang, patiens | ab (bc edP^ om) annis duod. (b edPi‘ duod. ann.) cum bc edP'' . . a om | et statim - stetit cum item edPi' et stetit sanguis .. AC et stat. sana facta sum . . b post pa¬ tiens pergit et tangens fimbr. ve. eius sanata sum \ Legem habemus cum edl . . ABC In lege (a add autem, c enim) habemus | a mulieres | venire: c add nisi solum virum, a sed tantummodo viros.
Praeterea solus d'*' in fine add Dt quidam ludaeus post alia dixit Pidi lesum voeari ad nuptias cum discipulis suis et vinum deficere in Cana Galflaeae. Bt cum defecisset vinum, praecepit ministris tit implerent sex hydrias quae ibi erant aqua: et implerunt usque ad summum. Et benedixit eas et convertit aquam in vinum, et biberunt omnes gentes admirantes super hoc signum. Et alius ludaeus stetit in medio et dixit Ego vidi lesum in Capharnaum docentem in synagoga. Et in synagoga erat quidam homo habens daemonium et clamavit dicens Sine me: quid nobis et tibi, lesu Nazarenel venisti perdere nos? scio quia fu es sanctus dei. Et increpavit ilium lesus et dixit illi Obmutesce spiritus immunde et exi de homine. Et statim exivit de isto nihilque illi nocuit. Et haec qui¬ dam Pharisaeus dixit Ego vidi quod multa turba venit ad lesum a Galilaea et ludaea et maritima et multis regionilms circa lordanem, et multi infirmi venie- bant ad eum, et sanabat omnes. Et audivi spiritus immundos clamantes et di-
GESTA PILATI. VIII.
357
Caput VIII.
/
Et alii quiclam, multitiiclo virorum ac miilierum, claina- verunt dicentes: Iste homo proplieta est, et daemonia illi suh- iecta sunt. Dicit Pilatus ad illos qiii dixeriint: Daemonia illi subiecta sunt, Et magistri vestri quare ei subiecti non sunt? Dicunt Pilato : Nescimus. Alii autem dixerunt Pilato quia Lazarum mortimm suscitavit post quatriduum de monumento. Audiens baec praeses tremefactus dixit ad omnem multitudinem ludaeorum: Quid vultis effundere sanguinem innocentem?
centes Tu es films del. 'Et vehementer comminabatur eis lestis ne- ilium mani- festarent.
VIII. Rursus solus ab initio addit Eost haec quidam centurio dixit Ego in Capharnaum vidi lesum et rogavi ewn dicens Domine, puer mens iacet para¬ lyticus in domo. Et dixit milii lesus Vade , et sicut credidisti fiat tihi. El sanatus est puer ex ilia hora. Eeinde quidam regulus dixit Sabeham filiv.m in Capharnaum qui moriebatur , et cum audissem lesum advenire in Galilaeam, abii et rogavi eum ut descenderet in domum meam et sanaret filium meum: in- cipiebat enim mori. Et dixit mihi Vade, filius Urns vivit. Et sanatus est filius mens ex ilia hora,
Et alii quidam multitudo vir, ac mul. cum c . . et al. qu. ex muliitudine ludaeorum viri Flor om) et mulieres. Similiter relfqui | clamaverunt cum Flor edl”^ . . c clamabant | Iste (abc hie) - et (d'’ Flor edP'" om) daem. illi subi. sunt . . D®" vere filius dei iste qui solo verbo omnia sanat, et daemonia ei per omnia subiiciuntur. Eicunt quidam ex ipsis Non est haec potestas nisi a deo. I Dicit Pil. ad illos (d° ad eos omissis seqq.) qui dix. - subiect. sunt cum d'’®; item dicit Pyl. ed^q dix. Pil. ludaeis . . ABC Flor. om | Et (ab om) mag, vestri (sed ABC nostri) qu. ei subi. non sunt (c non subiiciuntur ei) cum ABC, adhibitis reliquis qui sic habent : i)“° Flor edP^' Quare et (d“ om) doctorihus vestris (Flor nostris) non sunt subiecta-, Quare vobis docentibus daemonia non subiiciuntur \ Dio. (edP’’^ 7-esponderunt) Pil. Nescimus cum Flor edl”' . . Dicunt quidam ex ipsis Non est haec potestas nisi a deo ut daemonia subiiciantur . . ABC om (Ilia enim-E'^ magistri nostri cum prioribus et daem. illi subi. sunt coniungunt)
I Alii autem (b om) dix. Pil. (edP^' om Pil.) cum Flor edP'^' . . k. at et
alii dix. Pil., c et quidam clamantes dicebant Pil. \ quia (cum d“'^, Flor quo- niam; reliqui om) Laz. mort. susc. {c resusc. ; varie ponitur) post qziatrid. (ita
kQ\)° post quantum diem, 'r post IV dies ; quadriduaitimi) de otom. (edP’’ om) 1 Aud. haec (edP^' Quod aud.) praes. cum (edP*’) . . c praes, aute^n
haec omnibus testificantibus audiens, similiterque AB | tremefactus cum edP'' . . ABC timore perterritus | omnein cum ABC edP'-’ . . om | Quid (ac add
est quod) vultis effund. (c fund.) sang. inn. cum abcd® edP*" . . Quid vobis proderit quod effundatis (d'’ prodest effundere) sa, inn.
358
GESTA PILATI. IX.
Caput IX.
^ Et convocans Pilatiis Xicodemiim et duodecim viros qiii dixeiimt qiioniam non est natiis ex fornicatione, dicit ad eos: Quid faciain, quoniam seditio fit in populo ? Dicimt ei: Xos nescimiis, ipsi videant. Iterum Pilatus convocans omnem mnltitudinem Indaeorum dixit: Scitis qnia vobis consiietiido est per diem azymornm nt diinittam vobis imiim vinctnm. Habeo unnni msignem vinctnm in carcere liomicidam qiii di- citnr Barabbas, et lesnm qiii dicitnr Cbristns, in quo nullam caiissam mortis invenio. Quern vultis ut dimittam vobis? Clamaverunt autem omnes dicentes: Barabbam dimitte nobis. Dicit eis Pilatus: Quid ergo faciam de lesu qiii dicitur Christus? Dicunt omnes: Crucifigatur. Iterum dixerunt lu- daei: Xon es amicus Caesaris si liunc dimittis, quia dixit se
fiiium dei esse et regem: ni forte vis liunc esse regem et non Caesarem.
2 Tunc repletus furore Pilatus dixit ad eos: Semper gens vestra seditiosa fuit, et qui pro vobis fuerunt, contrarii eis fuistis. Besponderunt Iiidaei: Qui sunt pro nobis? Dicit eis Pilatus: Deus vester qui eripuit vos de dura servitute Egjqitio- rum, et eduxit vos ex Eg}qito per mare sicut per aridam ter-
IX, 1. m convoc. Fil. (edr*' om) Nic. - quoniam (o'" edP'' om) - dicit (d®" edPr d/.r.) ad eos (edP'' om) com edP- . . c Iteraio Fil. iussit vocare Nic. et ahos Nil mros qui approlaverunt quod Jes. non erat nat. de forn. et dix. ad illos. . AB omnia om usqne dum sequitui- Ft petens aquam etc. Item c statim pergit Testis milii siiis quia ego innocens sum etc. Cf. infra ad 4 I Tiicwni />; edPr ilU) . . D® add illi I Nos cum dV . d® edPr om . . u® lllud [ videant . . D add qia seditionem commovent \ omnem mult. lud. dix. cum edPi' . . mul- titudinem dix. eis \ edP’’ quia cons, est in pascha ut 1 in carcere cum d'
omisso vinctum edP^’
D®® om
Baralhas cum . . d®' edP^' Farrahas
item
post. I ci lesum - invenw cum u® . . edPr in lesu vero (d^ om) nullam cuU pam invenio mortis \ Quern cum . . u®® edP^ add ergo | ut (edPr om) di-
^^‘^ohus di.
rnitti I Ed clamaverunt ludaei Barraham. Dicit Fgl. Quid faciemus de lesu? Besponderunt lud. omnes Crucif. | Iterum dix. lud. cum . u®® iterum cla
mant dicentes Filato . . edPr om ] m (edPr «c) /. (edP^ velis, d® velles) - et (edPr om) Cue., cum u^® edP-' . . b® u. forte vis liunc esse et non Cues
I>^ofuer. \ Qui sunt pro Qui sunt qui fuerunt pro nob. | eripuit : ita edP>' ; r»®’"®
nob. cum edl *" . . d'
emit I edux. vos ex (edP'' de) - terrain (edPr om) cum d® edP*-
D per mare
GESTA PILATI. IX.
359
ram, et in eremo cibavit vos manna et coturnice, et eduxit vobis de petra aquani et potavit vos, et legem dedit vobis: et in liis omnibus irritastis deiim vestrum, et quaesivistis vobis vitulum fnsilem deiim. Et exacerbastis deum vestrum, et vo- luit VOS occidere: et deprecatus est Moyses pro vobis ut non moreremini. Et nunc dicitis quia regem odio.
® Et exsurgens de tribunali voluit exire foras. Clamave- runt autem ludaei et dixerunt ei : Regem scimus Caesarem et non lesum. Nam et magi munera ei obtulerunt sicut regi; et audiens Herodes a rnagis quia rex natus est, voluit occi¬ dere eum. Hoc autem cognito pater eius losepli tulit eum et matrem eius, et fugierunt in Egyptum; audiensque Herodes perdidit infantes ludaeorum qiii nati sunt in Betldeem.
^ Audiens Pilatus verba haec timuit. Et facto silentio in populo, qui clamabant, dixit Pilatus: Ergo liic est quern
dux. VOS transdux. •per mare rulrimi) sic. per arid. terr. om) ] et co¬ turnice cum item et coturnicihus et came coturnicum d** , . edP'' om | et eduxit produx.) vohis (u^ om) - et pot. vos (d“ om ; om et pot. vos) \ legem . . d”" add de coelo \ et in his (d'‘ om) omnibus . . edP- et in aliis omnih. | irritastis d. ve. cum d“^ . . edP’’ a vohis (edP'-' om) irritus (edP^' irritatus) est et quaesivistis - vit. jus. deum (d^ vit. facere conjiatilem) et exacerh. d. ve. (pro his et adorastis et immolastis et dixistis Isti sunt dii tui, Israel, qui ie eduxerunt de terra Egypti) cum item edP*" om [ vos occid. cum
edP*" . . deiis vester disperdere vos [ ut non moreremini (edP’^‘ haec om) . . add et audivit deus vester eum et iranstulit peccatum vestrum. Deinde exacerhati voluistis occidere prophetas vestros Moysen et Aaron, quando fuge- runt in tahernaculum : et semper contra deum et eius prophetas murmurastis. Item i)“ edP*" quern postmodum lapidare voluistis [ et nunc (d“ nunc vero) die. qu. r. odio cum . . edP'^ nunc die. quia regem non habemus . . t>^ om
3. autem lud. et dix. ei cum d® . . autem omnes lud., edP’^' ludaei \
scimus . . edP'^' habemus \ et non lesum cum . . 1)“'^ edP^' om et | nam (edP’’ praem inepte respondit Pyl.) et - sictit (d“ quasi) regi , . nam quando hie natus est, tunc magi venerunt et ei munera oht. \ et (u'’ om?) audiens c (d'^ Aud. autem) Eer. a magis quia - occid. eum cum edP*' Quod cum audisset
Her. turhatus est valde et vol. e. occid. \ Hoc autem (edP*' Quo) cognito - fugie¬ runt (ita edP*' fuger.) in Eg. cum edP^, item Quod cum
cognovisset pater eius, fugit in Eg. cum matre sua Marla \ audiensque (ita edP'' d“; and. autem) - in Bethl. cum edP*' . . Herodes cum audisset eum esse natum voluit eum occidere, et , mittens occidit omnes pueros qui erant in Eethl. et in omnibus finihus eius a himatu et infra.
4. qui (quia?) clamabant cuiu item qui clamabat . . edP’’ om [ di¬ xit Pil. {cum d''; dix. eis, edP*" dix.) Ergo (d° om) - Die. ei Hie est . .
360
GESTA PILATI. IX.
quaerebat Herocles? Dicunt ei: Hie est. Et accipiens aquam ilatus lavit manus siias coram popiilo dicens : Innocens e^o sum a sanguine iusti Imius : vos videritis. Iterum clamave-
lunt ludaei dicentes: Sanguis eius super nos et super filios nostros.
® Tunc lussit ^ Pilatus velum solvi , et dixit ad lesum :
ens tua mcrepavit te tanquam regem: ideoque decrevi pri-
mum agellari te propter statuta imperatorimq et tunc cruci- ngi in cruce.
Pil aau 1 I petens) aqu. Pil. aocip. autem
ABCD'*" ' edl^r” ^ (AB om «. m.) cum’
.j n msa ad Berodem, et aeeepta a,„a laeit „„
eeetroe. « ,a,i„s eet He, Zee. Ze
taeZeZZZrZ ZZT ' “'*■ 5»a eeieei-
, latus autem sihi familiaris providus) cautus non milt dare vitam (iustum?!
morti nee ludaeorum sese coniungere sorti. Atque remisit eum Pilato - hoc loco
.lura „„„ e.^a erueifi.i eoru„. , ZZZ
epodderant) lud. die. - noetroe c„„ cd“ (item D«?) . , „ edP- om
ddue^ Hum (B Pt ducentes ilium) ante tribunal {b^ add suum) uU sedebat et
pro.ee. . e eet (a- odd i>i) M. ..rUe dieens eententiae, PU.tu.Z Z od Z.e
eeTZjlt «»'« - ZZ
secutus est eum his verbis . . edPr et vrofectus eof A,7 t... i.- j- ^
les \ aeott, -lo.r, ■ 4 ^ J-yl'- verbis dicens sent. adv.
• I Gens tua incr. te tanq. reg. cum c . . d"'’ edl>r Genus tuum comprob. fedPr
idloQue ■ '' reprobavit te regem I
tod eao propter
graecum sibTprs^tT^L^ ;To;p “ Idd T"""- ^
nostia pimxime accedit edP^ deinde allevari in cruce in loco ubi Ltus es et y2‘^''os tecum, quorum nomina sunt liaec Dysmas et Gestas. Similiter
praecepit allevam eum {b^ eum elevari) in cruce, n (b‘= -ce) in eo loco ubi (b‘^
'^nalignos) cum eo, quorum n. s. Lee
Lntit \Z‘7ZZ7Z °ZZZ° 7"^“' “■ '■" '»"■
« widit e, d...,., Za«,pjzzzzzzr::zzz:zrz,
P^ua,. eu.e.t epm.e, („ om ® poet,. r't 7 (7 i Z
f.'l xi 7' ^ etc- Cf. i„.
GESTA PILATA. X.
361
Caput X.
^ Et flagellatum tradidit Iiidaeis lesiim ad crucifigen- diim , et duos latrones cum ipso : unus nomine Dismas et alius nomine Grestas. Et quando venerunt ad locum , exspo- liaverunt euni vestimentis suis et praecinxenint eum linteo et coronam de spinis imposuerunt super caput eius. Similiter et duos latrones suspenderunt cum eo, Dismam a dextris et Gestam a sinistris. lesus autem diceLat: Pater, dimitte illis: non enim sciunt cpiid faciunt. Et diviserunt sibi vestimenta eius milites. Et stabat pojnilus exspectans: et irridebant eum 23rincipes sacerdotum et indices eorum, intra senietipsos di- centes: Alios salvos fecit, nunc se ipsuni salvet; si filius dei est, descendat de cruce. Illudebant autem eum milites pro- cidentes ei et acetum cum felle offerentes et dicentes: Si tu es rex ludaeorum, libera temetipsum.
Iiissit vero Pilatus post sententiam titulum scribi litteris
!• fiagellatum - Grestas. Et quando venerunt ad locum cum c . . ad graeca vei’o nostra propius accedunt Et exivit lesus de praetorio et duo latrones cum eo. Et cum pervenissent ad locum qui dicitur Golgatlia . . d® edP'' Et exiens les. de praetorio, et (d' pro et habet venierunt) duo latrones cum eo, venerunt cum eo (i)“ om ven. c. eo) ad locum, et 1 exspol. (u® spot.) eum vestimentis suis -to suo) et praecinxerunt (u'^ praecingunt) - imposuerunt impo- nunt) super caput (ita edP>’; c in capite) eius. Praeterea (item u'"®?) add et dant arundinem in manu eius, non item c edP^' | Simil. et (c Et sim.)
- suspenderunt (d”"® suspendunt) cum eo (c om), Eismam (ita c; reliqui -mas)
- Gestam (ita C; reliqui -stas) a sinistris | les. aut. diceh. cum c . . edP’'
les. vero dixit | D®" Eater mi [ dimitte illis cum c . . edP^' parce et dim. illis (d® om), parce illis | non enim sc. cum c; u’^® nesc. enim . . d*' edP*^ quia nesciunt | et div. sibi (ita d’' edP“‘; c om, item d*'®) vest. ei. milites (u’^ edP'’ om) cum edP‘ . , item d'^® sed add super vestem eius mittentes sortem \ et stabat (cod. ibat, nisi falsus sum) pop. exspect. cum c . . u^'^® edP^’ et steterunt (edP’’ steteruntque) populi \ et irrideb. (edP*" irriserunt) eum cum edP*' . , c tunc increpabant ] princip. sacerd. (pro sac. u’" seniores, u® et seniores) et iudic. (u®' seniores) eorum (d*^ ludaeorum) pum edP’’, item , . c princ. sac. \ intra semetips. cum u'’® edP^', c intra se . . om | nunc se (d® add met) ips. salvet (u edP’ salvum faciat) i si - de cruce cum n'’® edP' . . nunc se ipsum sal- vum facial si potest', si fil. d. est, desc. nunc de cruce . . c se ipsum non potest salvum facere ', salvet se ipsum si est fil. dei electus. \ illudeb. autem - cum felle (ex assumsi, c om ; vide etiam reliquos) off. et die. cum c . . D^*^® edP'^ deludebant (u"'® add ergo, edP'' quoque) eum mil. et accedentes (u'^® edP*’ acci- pientes) acetum cum felle (u^® edP*" et fel) offerebant ei bibere dicentes (d*® et dicebant ad ilium) | temetipsum . . c te
362
GESTA PILATI. X. XI.
hebraicis graecis et latinis, secundum quod dixerunt ludaei : Hie est rex ludaeorum.
2 Unus autem de suspensis latronibus nomine Gestas dixit ei: Si tu es Cbristus, libera te ipsum et nos. Hespon- dens autem Hismas conturbavit eum dicens : Non times nec tu deum, qui in boc iudicio es? nos enim iuste et digne ea quae gessimus recipimus; bic autem nibil mali fecit. Et di- cebat ad lesum: Memento mei, domine, in regno tuo. Dixit' autem illi lesiis : Amen dico tibi quia bodie mecum eris in paradiso.
Caput XI.
^ Erat autem quasi liora sexta et tenebrae factae sunt
Imsit vero . . d edC’’ praeni Accipiens autem Longinus miles lanceani aperuit latus eius, et continue (edP*' om) exivit sanguis et agua. Similiter C post verba lussit vero Fit. post sententiam oratione internipta (post pergit et titulum scripsit Fit.) addit Ft accipiens Long. mil. lane, et jixit earn in latiis eius, et statim exivit s. et aqua. Sed apparet ea verba non fuisse in textu exempli eius ex quo fluxit codex c: bine ineptum id additamentum omisimus. | lussit vero edP'"
autem) Fil. preteses) post sent, (d*’ pro sententia; d' om) titulum scribi: ita cum c (vide ante) r)^“ edP*". lam vero litteris usque ludaei cum edP*' edi- dimus; pergit et poni (adde ini) cruce super caput eius,- quern scripserat lift. Tiebr. et gr. et lat. sec. qu. dix. lud. Item c et posuit super caput eius: erat autem scrigtum litt. 7iebr.gr. et lat. Denique D® totum locum sic habet: Scripsit autem Fil. titulum super crucem litt. liebr. et lat. et graec. coniinentem haec | Hie est r. lud. cum edP^ . . c lesus Nazarenus r. lud. Praetereaque male
add Lixerunt autem ludaei Noli scribere Bex ludaeorum, [sed] quia ipse dixit Bex sum ludaeorum.
2. autem cum edP’’ . . c itaque | de suspensis latronibus cum c . .
D edP’' ex his latron. qui adpensi erant (edP’’ susp. sunt) . . de duobus latron. qui crucifixi erant cum Jesu \ dixit ad lesum \ Besp. autem Hism. (d^ edP'' Bespondit Bysm. [Dimas'] et) conturb. e. die. cum edP*" . . d*" respondens autem latro qui a dextra eius suspensus erat nomine Dimas increpavit eum et dixit . .
C et tunc respondens alms nomine Dismas increpavit ilium dicens \ Non times nec (d“' om) tu (edPi' om nec tu) cum edP’' . . Neque times tu (c tu tim.) \ in h.oc tud. es cum edPq item d'*' addito ex damnaiis . . c in ipso iud. es | nos enhn iuste et digne (d“ di. et iu., edP^' om iu. et) - recipim. (d<= recepim.) cum D edP' . . c nos autem iu. et di. quae fecimus percepimus ; nos autem
di. et iu. secundum ea qu. fee. recepim. mercedem [hie autem (edP*" ora; add lesus) mhil (d*^ quid) male (c inique) fecit (u® c gessit) \ Ft diceb. (edP*" ait) ad lesum cum d edP . . c et dixit . . et post qnam conturbavit socium suum, did* Jesu; et post haec suspirans dix. ad les. | in regno tuo cum . . cd"® edP’’ dum veneris in regnum tuum | Dix. aut. illi les. cum c . . edP’’ respondit ei les., respondens autem les. dix. ad ilium \ edP'' om quia XI, 1. quasi hora sexta (d’’ add diei) cum edP*" . . ho. qu. se. | et
GESTA PILATI. XI.
363
super universam terrain et sol olisciiratus est, et velum teiii- pli scissum est medium. Et damans voce magna dixit: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Et haec dicens emisit sjiiritum. \ idens autem centurio quod factum est, glo- rilicavit deum dicens quia Iiic liomo iustus erat. Et omnes qui interfuerunt populi ad spectaculum istud, spectantes quae lacta sunt, percutientes pectora sua revertebantur.
^ Centurio autem retulit praesidi quae facta sunt, Au- diens autem praeses et mulier eius, contristati sunt valde, et
(cB add suhtfo) fertehrae \ super (b in') univ. ierram cum ABC . . edP^' add usque ad horam nonam | et sol oihsc. est et velum tempi, sc, est medium (a per med., C medio) cum abc . , edP*' sole autem oiscurante ('d'’ edP^' ohscurato), eoce vel. te. sc. est in duas partes om in d.p.) a summo usque deorsum. Prae- terea u* add et petrae scissae sunt et monumenta aperta sunt, et multa corpora sanctorum qui dormierunt surrexerunt | et clam. vo. ma. dixit curn C . . edP*' et add circa horam nonam) clamavit excl.) Jesus voce magna (edP'' om VO. ma.) dicens \ Pater (edP'’ post tuas), in manus - spir. meum' cum C edP^', sed C sic: Pater ma dejici id est nu quod interpretatxir In manus etc , item edP^ Via alahi hoc fricole , quod interpretatur In manus etc: quae etsi ad graecum textum nostrum compavata sunt, tamen pro tanta scripturae vitiositate no- lebam edere. In codd. ab rursus plura praetermissa sunt usque XI, 2. Contra I) ad canonicum textum amf)lificati sunt. Post verba enim voce magna dicens ita pergunt Selg helg lama zahathani, quod est interpret atum (jp interpretatur) Pens mens, deus meus, ui quid dereliquisti me ? Pt post haec dicit Jesus Pater, (d® om Pens meus, deus usque Pater), in manus tuas comm. sp. meum | emisit spiritum cum edPq item ab . . d® exspiravit | Videns . . c audiens \ quod factum
est cum c . . D edP'' quae facta sunt . . quia Jesus sic damans emisit spiritum I dicens cum D*’ edP^' . . reliqui et dixit | quia (ita ; D*® J^ere, edP’" Pt) hie (c iste) h. i. erat (c fuit) | Pt omnes qui - facia sunt cum c . . et omnes populi circumstantes tiirhati (o'" conturh.) sunt (d® add vehsmenter) ad spectaculum (d®- add illud), considerantes (d*" et consul.) quae facta sunt; item edl omissis ad sped, usque fact, sunt . . D® et omnis populus circumstans con- turhatus aspiciebat, considerantes quae facta sunt | percut. (d® et perc.) - rever¬ tebantur . . D*" percusserunt pectora sua, et tunc revertebantur in Jerusalem edP*" om, item per errorem scribentis c
2. Centurio - facta sunt cum o'"® . , d*" centurio veniens ad praesidem re¬ tulit illi omnia qu.fact. sunt . . c edP*" om (transiluere ab altero quae facta sunt ad alterum, ut videtur) | Audiens aut. (ab vero) pr. et mulier (b uxor) eius (b om) - biberunt (c add vinum) in (b om) die ilia (ab ilia die) cum c, item AB , . D audiens aut, pr, contristatus est nimis, et non manducaverunt neque bib. in ilia die . . D edP'" audiens (edP'^ quod and.) autem (edP'" om) pr. contristatus est nimis (edP*" conturbatus valde) et (edP^ om) non manducavit neque bibit (edP’" add in) ilia die . . d®' cum autem pr. audivisset omnia quae facta erant, centrist a-
364
GESTA PILATI. XI,
non manclucavenmt neqiie bibenmt in die ilia. Convocans autem Pilatiis Iiidaeos dixit eis: Vidistis quae facta sunt? Qui dixerunt praesidi : Eclipsis solis facta est secundum con- suetudinem.
^ fetabant autem et noti eius a longe et mulieres quae secutae fuerant eum a Galilea videntes ista. Et ecce vir qui- dam nomine Joseph , agens curiam, vir bonus et iustus, iste non fuit consentiens consiliis nec actibus eorum, ab Arima- tliia civitate ludaeorum, exspectans et ipse regnum dei, iste abiit ad Pilatum et petiit corpus lesu. Et de^ionens eum de crime involvit eum in sindone munda, et posuit eum in monu- mento suo novo, in quo nullus fuerat positus.
tus est nimis \ Convocans - quae cum u'"'’ . . edP>‘ et convocans ludaeos elicit illis Vid. quae . . ABC et (c tunc) misit Filatus ad lud. et dixit eis (b dicens) Specta- stis et vidistis quae . . et convocans lud. simul dix. ad illos Vidistis signa quae facta sunt in sole, et cetera omnia quae facta sunt dum lesus moriehatur \ Qui dixer. praes. cum abc . . eAV responderunt liidaei, item praemissis quod cum audissent ludaei d"'' | c eclisio | sol. fa. est cum abc ed.P'' . . fa. est sol. I sec. veterem consuetudin.
3. Stah. autem et (edP^ om, omnes) - et similiter et) - fuerant
edP’^ erant) eum lesum) - vid. ista (ita A; CB®’’ haec videntes; edP*' vid. haec omnia) . . b stah. mulieres gemenies a longe quae sec. fuerant lesum zn Gal. I Et om) ecce (b erat) - agens curiam (ita u*’, d® ag. ad cur.-, abc edP*” om), vir (abc edP^ om) hon. et iust., iste (ita abc; hie; edP*" om iste et fuit) - consiliis nec (ita AC; b'^® edP^‘ voluntatihus et; B om) actibus (b*^ accusationihus) eorum (ita abC; b*^® edP^ ludaeorum), ah (b de) Arim. civ. lu¬ daeorum (ita AB; b'^ ludaeae, edP'’ Galilaeae, b® Galilaeae ludaeae; c om ab Ar. c. lud.), exspect. et ips. (haec B, item A omisso et ipse-, b’'® edP^’ et ipse erat exsp.; c om exsp. usque dei) cum abcb^® edPr . . -d^ Et ecce vir quidam ah Arimathia, nomine Joseph, qui etiam erat discipulus lesu, occulte tamen propter metum ludaeorum \ iste (c om ; edP'' et hie) abiit (edPr aecessit) ad Pil. et pet. corp.Ies. cum abc edP'" . . b'^® hie rogavit Pilatum et pet. corp. les. (b® Christi)
. . B® vemt ad praesklem, rogavit que praesidem ut permitteret illi ut tolleret corp. lesu de cruce. Et praeses permisit. | Et deponens - in monumento suo novo (b'" in monumentum suum novum, b® add quod exciderat in petra), in quo nullus (b® nunquam quisquam) fuerat pos. (b® po. fa.) cum b''®; item edP’’ quo accepto deponens de cruce involvit sind. rnmnda et pos. in mon. suo novo, in quo nondum quisq. pos. fuerat . . abc et condiens eum (b om) aromatihus posuit eum (b om) in mon. suo (a om) novo, ubi nullus pos. fuerat (a om uhi usque fuerat) . . B venit autem Nicodemus , ferens secum mixturam myrrhae et aloes quasi hbras centum, et deposuerunt lesum cum lacrymis de cruce, et ligaverunt ilium in linteis cum aromatihus, ut mos sepeliendi est ludaeis, et posuerunt ilium in monumentum novum quod Joseph construxerat et de petra excidi curaverat.
GESTA PILATI. XII.
365
Caput XII.
^ Audientes antem Iiidaei quia corpus lesii petierat lo- sepli, quaerebant eum et illos duodecim viros qui dixerant quia non est natus de fornicatione, et Nicodemuin, et- alios multos qui steterant coram Pilato et opera eius bona mani- festaverant. Omnibus autem latentibus solus Xicodemus ap- paruit illis, quia erat princeps ludaeorum, et dicit eis: Quo- modo ingressi estis synagogam? Dicunt ei ludaei: Et tu quo- modo ingressus es synagogam, quia consentiens illi es? Pars illius sit tecum in tiituro seculo. Dixit Xicodemus : Amen amen amen. Similiter et losepli subexiens dixit eis : Quid contri-
in quo nullus homo positus fuerat , ef advolverunt saxum magnum ad ostium spelmicae.
XII, 1. Audienies (c videnles) aui. (b vero, A om) lud. (d'"" iniqui lud.)
- Jesu (d“ ChrisH) petierai los. (u'" acid et sepelierat; petiit et sepeUvit) quaer. eum {t>^ qu. et Nicodemum) et illos - dixerant (d'^ dixerunt ante praesldem) - et Isicod. (d li. 1. om , item c) et al. multos (d^ honos; c et quoque plures alios collegas, A et collegas suos multos) qui steterant (n’’ aliique et h. 1. et post -runfl)
- manifestaverant (ab qui exierant ante Fil. et opera etc ; om stet. cor. Fil.
et; C qui cor. Fil. manifestaverant vera de lesu) . . edl«’ quo audito ludaei quae- relant ilium cmn XII qui dixerunt Non est - et Nic. et al. milites (ex multos ortnm est) qui cor. Fil. hona op. eius testificati fuerant. Mitto leviora alia. | Omn. aut. latentibus (ita AB; c omnium aut. latentium; o. a. occultatis, d** o. a. se oocul- tantihus, edP^ et omn. aliis occultis) . . u”' add prae timore ludaeorum j apparuit illis cum ABC . . reliqui ostendit se illis edl”' eis) | quia (alii qui) erat (alii post lud.) pr. lud. cum BC . . ad^" edi'*’ om | et die. (bc dix.) eis (pro his A 6011”^ dicens) Quom. ingr. estis (bc introistis, A inistis) synagogam (ac in syna- goga, B in synagogam) . . quando isti ingressi synagogam. \ Fic. (ab dixer) ei (b om) lud. cum ABC; edPi' cui dixer. . . et (d® om) responderunt ei
(l)'^ add lud.) I ingressus es . . u®' ausus es ingredi | ABC edP'’ om synag. | cquia (ab quit) cons, (b confessus) illi es cum CAB . . D®'’® quia cons. Christo eras, item edP’’ Christo consentiens \ Fars illius (edP’' illi) sit (u®® fiat; edP^' om) tec. in (edP'' et in) f. s. cum n*"®® edP^" . . ab Fortio iua sit cum illo inf. s.
. . c corrupte qui crucifixus est (? fortasse cqui confessus es) et in fut. s. secum habere portionem ] Fixit (ac add autem) . . D®’^® edP'" Ft (d^ edP^’ om) re- spondit 1 Amen (c praem iterum dico) am. am. cum abcd'’ edP^ . . u®*^ Amen. Sic fiat ut pars mihi sit cum isto in regno suo | Similiter et cum cd® . . edP*" om et . . li Fo affirmante \ c loseph ab Arimaihia \ subexiens dix. eis cum AB . . c suspicions ludaeos dix. eis . . d® cum ascendisset ad ludaeos, dix. eis . .
ostendit se et dix. eis. Similiter D® edP'" | Quid (a add quia. BD®''® edP’’ Quare) centrist, (d® conturbati) est. adv. {-sus ABC; reliqui -sum) me qu. pe. (d®'’® add a Filato, item edP'" post corp. le. Non item abc) co. les. (b om les.)
366
GESTA PILATI. XII.
stati estis adversiis me, quia petii corpus lesu? Ecce in mo- numento novo meo posui eum involvens in sindone munda, et advolvi lapidem ad ostium speluncae, Et non bene egistis adversus iustuin, quoniam non estis recordati crucifigentes et lancea eum perforantes. Tenentes itaque ludaei losepli ius- serunt custodiri eum propter diem sabbati, et dicunt ei: Scito quia bora non exigit aliquid agere adversum te, quia sabba- tuni illucescit. Cognosce autem quia nec sejmltura digniis es, sed dabimus carnes tuas volatilibus coeli et bestiis terrae. Dicit eis Joseph : Iste sermo superbi Goliae est, qui improperavit deo vivo adversus sanctum David. Dixit autem deus: Milii vin-
I jEcce in mon. novo meo om novo, B om meo, sed utrumciue cum a edP'"
edidi) posui (edP’^ sepelivi) eum involvens (Ita AB edr’'; et involvi - et ad¬ volvi (ita B, A revolvi; apposui, edP^ apponens') lap. (ita AB edP^;
add magnum) - speluncae (cum edP>'; a monumenti) . . c et posui eum in
monmuento \ Et (ita a; bd''‘= edP*' om ; c certe) non - adv. iustum . . ego bene egi circa islimi', vos enim non bene eg. adv. iust. | quoniam non estis record. (b add quae approphetata sunt de eo) crucif. et (b om) lane, eum perforantes (b percussisiis) cum a, item B . . et non recogitasiis ne eum (d“ recog. quanta benevolentia erga vos operatus sit, sed eum) crucifigeretis (d“ -fixistis) sed (u® om) et lanceastis (n® lacerastis) eurn . . edP"^ crucifigentes eum . . c quern iniuste cruci- fixistis, et non solum hoc sed et lancea perforastis latus eius . . ut eum cruci¬ figeretis, sed aceto potastis ilium et spinis eum coronastis et fiagellis lacerastis eum, et sanguinem eius imqirecati estis | Tenentes itaq. lud. (ab om) Jos. - sabbati cum ABC . . Haec audientes indices (d*" ludaei contristati sunt animo et con- turbati, et) apprehenderunt Joseph, et iusserunt eum custodiri ante diem sabbati usque ad unum diem (d*^^ usque post diem) sabbatorum . . edP’’ Quod audientes iudices apprehenderunt eum et custodientes usque ad primam sabbati | et dicunt (ita ABC; dixer.) ei . . edP^" dicendo \ Scito (b scimus) cum ABC . . Agno- see I hora non exigit (ita A ; B non est competens) cum AB . . edP’’ hac hora
■incompetit (ci)'" edP'" non competit; non compotes sumus) \ aliquid (d“ om) ag. adv. te (!)■’' add mali) cum A*^ D*'”' edP^ . . a^" (locus enim Tenentes usque Go¬ liae est bis scriptus est) BC tangere te | quia (edPr cum) sabb. illucescit (edP>' -scat) . . 1)*^ (item i)°P) donee primum sabb. illucescat [ cognosce cum a*" (a'^ scito ergo) BC . . edP'' scimus \ dign. es cum abc edP*’ . . dign. eris \
C carnem tuam \ Eic. eis Jos. cum AB . . reliqui respondit los. (d° add et dixit)
\ Iste sermo sup. Goliae (ita a'^ ; similis est Gol. superbo, D® edP'’ similes estis Gol. sup.) est qui improperavit (ita edPq item Hal; improbavit; expro- bavit) deo vivo (u deum vivum) adv. s. Eavid . . A^ BC Iste sermo super (b extra) rationem est, quia in unum deum vivum et sanctum filium non credidistis (ita B; A quia in un. deum non credit is et sanct. filium eius dominum nostrum lesum Christum; c ego enim spero in unum deum et sanctuyn fil. eius dominum nostr. les. Chr., in quern non creditis, qui me eruet de manibus vestris) | Eixit autem deus
GESTA PILATI. XII.
367
clictam, ego retribuam, elicit dominiis. Et obstructus corele Pilatus accepit aquam et lavit manus siias ante solem clicens: Iniio- cens ego sum a sanguine iusti liiiius; vos videritis. Et respon- dentes Pilato dixistis : Sanguis eius super nos et super tilios nostros, Et nunc tiineo ne quando veniat ira dei super vos et super filios vestros, siciit dixistis. Audientes auteni ludaei baec ainariciti sunt corde, et tollentes losepb incluserunt euni in domo ubi non erat fenestra, et custodes posuerunt ad ianuas, et signaverunt ianuain ubi erat inclusus losepb,
Sabbato auteni mane consilium fecerunt cum sacerdo- tibus^ et Levitis ut congregarentur omnes post diem sabbati. Et ■vigilantes diluculo oninis multitudo in synagoga consiliati
cum D
be
edpr . . A v.nde dicit dominus , b dixit do min ns , C cum ipse dominus dixerit . . scitis autem vos scrihae et dociores quia deus dicit | Mihi vindictam (ita ABC; reliqui -eta) ego (ita abd\ reliqui et ego) retr. die. dom. (ita A; lehqui om die. dom.) . . d"- add mihi tantum quod promitiis malum; potens est deus quern in eruee suspendistis eripere me de manu vestra: super vos omne fa- emus veniet Et ohstruct. eorde Pilatus cum .. edP^' quin etiam Pil.corde com- punctus . . Ji^praeses enim quando . . ABC Et nonne (b Unde, c Nam et) venerahilis praeses \ accepit aquam et cum abc . . reliqui om j ante solem coram sole) cum CD “ . . abd^ edPr om [ dicens . . dixU \ Innocens (ita abc; reliqui mundus) ego (d**' om) | om vos vid. \ Et (ab om) resp. Pil. om) dix.
cum abd’'“ . . edr'‘ respondisiis, item c et tunc respondistis ei . . x>^ et vos re- spondeiites clamasiis \ Et nunc (B om) iimeo (a timet is) ne (a quia) quando (ita n edP*'; B aliquando; A om) ven. ira dei sup. vos (ita a edl”'; bd'^ nos) - vesiroj (ut ante) sicut dix. (edP>' om sic. dix. (cum abd'^ edP>' . . 0*= Sic dixistis . , D^ Sicut dixistis, et pereatis in aeternum \ Aud. autem (b om) lud. haec ama- riciti sunt (a amaricalantur, ut videtur) corde cuiii/AB . . aud. aut. lud.
sermones istos exacerhati sunt animo nimis, item edPr quod audientes lud. exa- cerhaii nimis . . c male repetit superiora tenentes vero los. ludaei iusserunt eum custodiri propt. sahb., turn vero pergit et includentes eum in domum etc | et tollentes Joseph - in domo (c in domum) cum ab(c) . . et apprehendentes los. tenuerunt eum et (d^ om ten. e. ei) inclus. eum in cuhiculo (d^ -culum) ; edPr ml nisi incluser. eum in cuhiculo | et cust.pos. ad ianuas (c posuerunt cust. in lanua) et signav. (c add suts sigillis) ianuam (c om) uli er. incl. los. (c ubi incluserant eum) cum a, item C, item (sed om et signav. etc) B . . edP^
Havn signaverunt (edP^ add que, Havn vero) ostium cubilis super clavem (edP'’
om cub. s. cl.) Annas et Caiphas, custodes (Havn add quoque) posuerunt (edP'’ ponentes) .
2. Sabbato autem mane: ita AC; sed quae sequi debent in utroque exci- derunt; sequitur enim siatim et vigilantes diluculo. Hinc consilium fecerunt - post diem sabb. ex d^^-^ sumsimus, quibus et tantum praemittunt loco illorum Sabbato autem mane. | et vigilantes diluculo (b Saluio autem diluculo vigilans)
368
GESTA PILATI. XII. XIII.
sunt quali morte interlicerent eum. Sedente autein congre- , gatione iiisseriint eum duci cum iniuria multa: et aperientes ianuam non invenerunt eum. Expavit igitur omnis populus, et nimio stupore mirati sunt qiiia signacula invenerunt signata, et quia claves liahuit Caipbas. Et amplius non ansi sunt mit- tere manum in eos qui locuti sunt ante Pilatum pro lesu.
Caput XIII.
^ Sedentibus autem in synagoga et altercantibus de losepb venerunt quidam de custodibus^ quos petierant a Pilato custo- dire sepulcrum lesu ne venientes discipuli eius furentur eum. Et annuntiaverunt dicentes arcbisynagogis et sacerdotibus et Levitis quae facta sunt, quomodo factus est terrae motus
omnis - quali morte (b qualiier) interf. eum cum abc . . et cogifaverunf
quali morte occiderent Joseph . . etlP^' (omissis prioribus) et consulentes sacer- dotes et Ijevitas quali morte eum occiderent | Sedente aut. congreg. (a Sedentibus autem in congreg atione ; B Sedentes autem) iuss. eum duci (ab adduct) cum iniur. multa (a om). JSt aper. (ita b ; AC Aper. autem) ianuam (b ianuas) non inv. eum cum abc . . D Hoc facto congregati om) iusserunt principes Annas et Caiphas praesentari Joseph. JSt apportantes clavem, signato autem ostio, non invenerunt Joseph (seci om Et apport. usque Joseph) . . edPi' quo facto post diem sabbati ostium aperientes cubiculi ut educerent eum, non, invener. eum. Item alii Thil. codd Et cum congregati essent omnes in die sabbati, tollentes signaculum aperuerunt ostium et non invener. Jos. in cubiculo ttbi eum posuerunt et incluserunt. | Expavit igitur (ab om) omn. pop. et nimio stupore mirati sunt (ab et obstupef actus est) quia signac. inven. signata (b quia signitas inver. ianuas, A quia non invener. eum signatis signaculis. Praeterea c add et qjortam clausam) et quia (b propter) clav. (b add quas) hab. Caiph. (c pro et quia etc sic: clavibus traditis Caiphae pontiflci) cum abc . . Uaec (d° hoc) audiens omnis congregatio admirantes (n'’ add admodum) obstupuerunf , quia signatam invenerunt (d° signaverunt) clavem (n® -vi) cubiculi (d® -lum. Prae¬ terea add nec invenerunt Joseph). Annas (d® praem Admirantes vero) et Caiphas abierunt . . edP^’ unde admirati sunt omnes et obstupuerunt \ Et ampl. (a om) non ansi - pro Jesu cum BA . . reliqui om
Sedentibus aut. in syn. et alterc. (a aut. illis et loquentibus) - quos petierant - Jesu (pro liis B qui custodierant sep. domini Jesu) ne venientes (a veniant) disc. ei. (a add et) fur. eum cum ab ; item c Sedentes autem in concilio et ad invicem altercantes miserunt pro custodibus quos petierant a Til. oust. sep. Jesu . . edP' Eaec omnibus admirantibus ecce (d“ edP*" Et ecce) quidam de militibus qui sepulcr. custodiebant (d“ -dierant) | et (c qui advenientes) annunt. (B nunt.) dicentes (ac om) - quae facta sunt (c erant circa seqnilcrum. b om qu. f. s.) cum ABC . , edP^' intrans (d® intrantes-, D* om) in (n® edP^’ om)
synagogam (n®' -goga) dixit (d® dixerunt) | quomodo fact, est (c qualiter fa. fuit)
GESTA PILATI. XIII,
369
magnus, et vidimus quomodo angelus domini descendit de coelo et revolvit lapidem ab ostio monumenti, et sedebat su- pei eiim ; et adspectus eius sicut fulgur et vestimenta siciit nix. Et prae timore facti sumiis velut mortui. Et aiidi- vimus vocem angeli loquentis mulieribiis, quae venerant ad sepulcium, et dicentis; J^olite timere vos; scio enim quia lesum quaeritis crucifixum: non est bic, surrexit sicut dixit; venite et videte locum ubi positus erat dominus. Et cito euntes dicite discipulis eius quia surrexit a mortuis, et praecedet vos in Galilaeam, sicut dixit vobis.
2 Eicunt ludaei ; Quibus mulieribus loquebatur ? Dicunt milites: Mulieres nescimus quae erant. Dicunt ludaei: Qua bora fuit? Dicunt custodes: Media nocte. Dicunt ludaei: Et quare non tenuistis eas? Dicunt custodes: Tanquam mortui facti sumus a timore angeli, non sperantes iam videre lumen
t. m. magn. (a add illis custodientibus evm), et vidimus (b om) quomodo - lapidem (pro his quomodo usque lapid. c sic: angelum dei revolvere lapid.) ah ost.mon. (b a monumento) et sedeh. (b sedit) sup. eum cum abc . . edP*" quia (edP*" om) nohis custodientibus monumentmn lesu (edP’’ om) facta (edP^' -ctus) est terrae motto (edPr motus) et vidimus angelum dei quomodo (edP^' qui) revolvit monumenti lapidem et sedeb. (edP*’ sedit) sup. eum | et cum bd”'*>‘= edP’’ . . ab erant autem ( EdP*' adsp. eius erat quasi fulg. \ vestimenta cum abd“, item addito eius c edP'' . . vestimentum eius ] sicut nix . . 0*= praem facta sunt alba \ M prae timore cum D®*’® edP*" . . b unde pr. Urn., AC pr. tim. autem \ effecti sumus \ St (b praem et vidimus ipsum angelum) audivimus | vocem ang. loq. mulieribus qu. ven. ad sep. {qu. venerant [edP^ -runt] ad sep. [d“ add Christi] ex i)‘= edP‘' as- sumsi, ABC om. Vide etiam d^’^) et dicentis (a et dicens; b vocem eius di¬ centis mulierib.) cum abc . . edP>- atigelum dicentem mulier. (u* edP*' add
qu.^ven. Vide ante.) ad sepulcrum lesu (u" Christi; edP^ om), et dixit angelus (d*'’ edP’" om et dtx. ang.) [ vos cum bc . . reliqui om | scio enim quia (alii quod) cum C . . om; reliqui om enim | quaer. crucif. (d® qui cruc. est) cum edP'’ . . ABC crucifixum (ac qui crucifixus est) quaer. [ non est hie, surr. (edP"" sed surr., c surr. enim) sic. dixit (d® dixerat; AC add vobis) cum abcd® edP’’.
D®'’ htc surr. sic. praedixit | dominus cum abc . . reliqui om | discip. eius A add et Petro | quia surrex. (ac add dominus) a mort. (a edPi' om a mort.) | et (b ecce, C et ecce) praecedet \ ab m Galilaea | sicut dixit vobis cum abd®®
. . Cd’’ et (u*^ om) ecce dixi (d'’ praedixi) vob.
2. Dicunt lud. Quibus - Dicunt (c responderunt) milites (ab om) Mulieres (c om) nesc. qu. erant (c om qu. er.) - Dicunt (c responder^ custodes Media - Dt (ac om) quare non ten. eas (c mulieres istas)l Dicunt (c responder:) custod. (c om ; A add ludaeis) Tanquam mortui - et (b om) quom. potuimus ten. eas (b om ten. eas. Pro Tanquam etc. c sic : Quomodo potuimus eas tenere, quia Eyang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. TI. 24
370
GESTA PILATI. XIII.
diei: et quomodo potuimus tenere eas? Dicunt ludaei: Vivit dominus deus^ non credimiis vobis. Dixeruntque custodes ludaeis: Tanta signa vidistis in liomine illo et non credidistis: et nobis quomodo habetis credere quia vivit dominus? lura- stis enim bene quia vivit dominus lesus Cliristus. Iterum dicunt ludaeis custodes : Audivimus quia losepli qui petiit corpus lesu inclusistis in carcerem et signastis anulis vestris, et aperientes non invenistis eum. Date ergo nobis losepb, et nos vobis dabimus lesum Christum. Dixerunt ludaei: Joseph ivit Arimathiain civitatem suam. Dicunt custodes ad ludaeos:
tanq. mort. facti sumus a timore angeli, non sperantes iam vid. lumen diei) cum ABC . . (similiterque edP’') Et convocantes ludaei omnes milites qui custo-
dierant monumentum lesu, dixerunt eis Quae sunt mulieres illae ad quas angelus locutus estl quare (edP'‘ et qu.) eas non tenuistisl Respondentes milites dixerunt Mulieres nescimus quae fuerunt, et nos ut mortui facti sumus prae timore angeli, et quomodo potuissemus (d® potuimus) appreJiendere mulieres illas (edP*" om et quo¬ modo etc) I Dicunt (d’^’^® dixer. illis, edP'" responder.) lud. Viv. dom. deus (edP’' om), non (ita C; reliqui quia non) \ Dixeruntque (b responderunt, A respondentes) custod. (A add dixer.) ludaeis cum abc , . edP^' responder, milites, d'^"® respon¬ dentes milites dixer. lud. \ Tanta sign. vid. (c add et mirahilia) in liomine illo (b isto) et n. credid. cum abc . . d^'’® edP’’ Tanta miracula facientem lesum vi¬ distis (d^® add et audistis) et non (edP*' videntes les. facere non) eis (d®® ei, edP’’ om) credidist. creditis) \ et nobis qu. hab. credere (b qu. creditis) quia dom. vivat (c vivit dom. lesus Christus; A vivit deus) cum ABC . . nobis credifuri estis | quia vivit dom. (b dom. vivat) 1 lurastis enim bene (b Ete- nim bene dixisiis) quia viv. dom. les. Chr. (b om) cum ABC (sed is a priore quia vivit dom. ad alterum transiluit). Praeterea ab, non item c, add et ipse regnat in secula seculorum . . gdPi’ Bene quidem dixistis Vivit dominus (edP'' om Viv. do): et (d® edP'-M«m) vere (d® om) vivit ipse (d® edP^ om) dominus, quern cru- cifixistis om qu. cruo.) \ Iterum die. lud. oust, (a oust, hid.) cum AC . . B Et . . e^pr | Audivimus . . p^bc pp^em nos \ quia Joseph qui petiit corp. lesu (b om qui pe. co. le.) inclus. in carcerem (b -re; c qu. incl. lo. in care, quia petierat co. le.; ab add ubi non erat fenestr.) et sign. an. vestr. cum abc . . edP*' quia ipsum (edP^' om) Joseph, qui sepelivit corpus Jesu, inclusistis in cuU- culo super clavem signantes \ et aperientes (ab add alia die; c alia autem die aper.) non inv. eum (c om eum) \ nobis Joseph, et nos vob. dab. Jes. ,Chr. (b Chr. do- minum sine Jes. cum abc . . p'^bc edP^ (edP>- nobis) Joseph, quern in cubi- eulo custodistis (p® inclusistis) et nos dabimus Jesum, quern in sepulcro custodivi- mus I Dixer. (a tunc dix.) Jud. (ac add custodibus) los. ivit Arim. civ. s. (ac Jos. in civitate sua Arimathia est [c om est]) cum bac . . p^bc e(jpr Respondentes (edP -derunt) Jud. dixerunt (edP*' om) Joseph nos dabimus (edP*' damns nos), date nobis (edP’' vos) Jesum. Joseph autem (edP‘‘ enim) in civitate sua (edP^ add in) Arimathia est | Die. (bc dixer., b add que) cust. ad Jud. (bc om ad Jud.) Et
GESTA PILATI. XIII. 37 j
Et lesus , quemadmodiim audivimus ab angelo , in Gali- laea est.
® Audientes aiitem ludaei sermones istos timiienmt valde, dicentes: Ne quando audiatur sermo iste et omnes credant in lesum. Et consilium facientes ludaei inter se protulerunt argenteos idoneos et dedernnt militibus, dicentes: Dicite quia liobis dormientibiis venerimt discipuli eius et furati sunt eum. Et si audituni fiierit hoc a praeside^ nos eum confirmabimus et secures vos faciemus. Milites vero accipientes sic dixe- lunt lit a ludaeis moniti sunt: et diffamatus est omnibus sermo illorum.
Jesus - in Oal. est (bc Et les. est in Gal., sicut audivim. ab ang, [c add qui revolvit lapidem'] Ecce [c qnia les.'] praecedet vos in Oalilaea [c -laeam]) cum a, item BC . . (item edP'', sed om Respond, usque in Arim. est) Eespondentes
milites dixerunt Si Joseph in Arimathia est, et Jesus in Galilaea est, sicut audio, ab angelo dicente muUeribus (edP*" om die. muL).
3. Aud. autem (ab om) Jud. - dicentes cum abc . . edP*' Eaec (edP*" hoc) aud. Jud. timuerunt (edP'' add valde) dicentes ad semetipsos (edP’' ad invicem) | Ne quando . . B timemus ne \ audiatur (cD® edP® -antur) sermo iste (iidem .sermo¬ nes isti) et D® om?) omn. cr. in les. (b eum) . . (?) Nae (ita edd. Fabr. Bch.
Thil.) quando audientes sermones istos omnes credent in Jesum | Et consilium - protulerunt arg. idon. {^prot. arg. quam plurimos, c dederunt plur. arg.) et ded. (b haec om) milit. (c custodib.) die. cum abc . . D^bc e(jpr congregantes pe- emniam multam (edP’’ -gata -nia -ta) deder. militibus (edP’’ eis) die. \ nobis cum A edP*' . . reliqui vobis | disc, eius . . add nocte \ eum cum abc . . D®'b<J
corpus lesu (edP^' nob. dorm. disc. Jesu furati sunt corp. eius) | Et si aud. f. hoc (aJJ om ; D®bc post si) a (o^bc add Pilato) praes., nos eum confirmab. (a con- fortabim.; n^bc satis faciemus [nb add verbum, u® ei] pro vobis) et sec. vos (b et vos salvos et sec.) fac. Liberrime edPi'. | Milites vero acc. (edP'" add pe- cuniam) - moniti (edP>' instructi) sunt: et diff. est (edP^ diffamatur) omn. se. ill. (edP'' se. eorum apud omnes) cum D®bc edP’’ . . bca Qui accipientes argenteos veritatem celare (b tacere) minime potuerunt (c ver. minime tacuerunt). Volentes dicere (c Volebant itaque dicere quia) Discipuli eius nobis dormientibus venerunt et tulerunt eum (c disc, eius furati sunt nob. dorm.), et dicebant vero (c et non poterant exprimere, sed diceb. Vere) Surrexit dominus Jesus Christus a mortuis, et nos (c om) vidimus angelum dei (c domini) descendentem de caelo, et revolvit lapidem (c add ab ostio monumenti) et sedit (c sedebat) super eum. (a omnia om ab Volentes dicere usque sup. eum.) Et disseminatus (bc diffamatus) est sermo iste apud ludaeos (b ab omni populo ludaeorum) usque in praesentem diem.
21*
372
GESTA PILATI. XIV.
Caput XIV.
1 Finees aiitem quidam sacerdos et Addas didascalus et Egias Levita descendentes de G-alilaea in lerusalem retiilerimt archisynagogis et sacerdotibus et Levitis quomodo viderunt lesiim sedentem et discipulos eiiis cum eo in monte oliveti, qui vocatur Mambre sive Malech, et dicebat discipulis suis; Eiintes in mundiim universum annuntiate universae creaturae evangelium regni dei. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit ; qui vero non crediderit , condemnabitur. Signa autem eos qui crediderint liaec sequentur. In nomine meo daemonia eiicient, linguis loquentur novis, serpentes tollent, et si mortiferum quid biberunt non eis nocebit, super infirmos manus imponent et bene habebunt. Haec loquente lesu ad discipulos suos vidimus eum assumptum in coelum.
^ Dicunt eis sacerdotes et Levitae et seniores : Date glo-
XIV, 1. Finees (a Fhynees, B Ft Fneas) amtem (ab om) quid, sacerd. cum ABC . . edP’’ Q;uid. aut. sac. nomine Finees Fhin. \ Addas (ita B; a
Addam, edP^ Adda, Ada, c male om) didasc. edP^ praeceptoT, om) I Fgias Levita cum ABC . . edP’’ Levites -ta) nomine Aggeus (ita
edP’’; Agaeus) | desc. de (ab a) Oalilaea - Levitis cum ABC . . edP^ isti tres venerunt de Galil. in lerus. dicentes et dixer.) principihus sa-
cerdotum et omnibus qui (d^ om) in synagogis erant (u'^ om ; edP^ om et omnibus etc.) 1 quomodo - oliveti cum B; item ac quanta viderant, quomodo lesum et discipulos eius videra.nt in montem oliv. (c lesus sedebat in monte oliv. cum disc, suis . . edP'" quia lesum' quern crucijixistis (i)®‘ Jes. cr. quern) vidimus cum un-
decim discip. suis loquentem, (edP* add et) sedentem in medio eoTum in monte oliv.
\ qui (c add locus) vocatur Mambre (a Manbre) sive Malech (c om si. Ma., a alii vacant eum Amalech) cum ABC . . reliqui om. Cf. de hoc nomine notas ad text, gr. I et diceb. disc, suis cum x . . C et doceb. eos dicens . . edP’’ et di-
centem eis | Funtes - annuntiate (a add omnia, c omnia haec) universae (c -sis) creaturae (c -ris. AC add et praedicate) ev. regn. dei cum BAC . . D^hc gqpr Funtes in m. univ. per omnem mund.) praedicate (edP^' add evangelium) omnibus gentibus (edP* om omn. ge.), baptizantes eos in nomine patris et Jilii et spiritus sancti, | Qy,i Ft qui) crediderit | p^bc salvus erit ] qui vero
(c autem, edP‘ om) non cred. condemn, cum ABC edP*" . . om | Signa au¬ tem - si mortif. quid biberunt (b si quid mart, eomederunt; c mart, si quis hi-
berit) - infirmos (c egros) - bene habeb. (c salvi fient) cum ABC . . edP’’
om i Faec loq. - suos cum AB . . p^bc gf. haec locutus fiuisset disc, suis . . C haec eo loquente , edP^ et hoc dicta | assumptum cum ABC . . reli((ui ascen- denfem.
2. Lie, eis (c Fesponderunt) sac. et Lev. (b om et Lev.) et sen. (c om et
GESTA PILATI. XIV.
373
riam deo Israel, et date ei confessionem. si ista, quae narra- stis, et audistis et vidistis. Dicunt illi qiii exposuerant : Vivit dominus deus patruni nostrorum, deus Abraam et deus Isaac et deus lacob, quia audivimus et vidimus. Dicunt ludaei ad eos: Ad hoc venistis nuntiare nobis, an venistis orationeni deo dare? Dixerunt ipsi: Veniinus orationeni dare deo. Dicunt seniores et principes sacerdotum et Levitae ad eos : Et si ora- tionein venistis dare deo, de deliramento isto quid inurmu- rastis ante omnein populum? Dicunt Finees sacerdos et Ad¬ das didascalus et Egias Levita ad arcliisynagogas et sacerdotes et Levitas: Si verba ista quae locuti sumus, quae vidimus et audivimus, peccatum est, ecce sumus in conspectu vestro: se¬ cundum quod bonum est in oculis vestris facite nobis. Qui accipientes legem adiuraverunt eos nulli narrare verba dein-
sen.) . . edP’^ Audientes principes sacerd. dixerunt . . ISt haec audientes prin¬ cipes sacerdotum et sen. et Lev. dixerunt tribus viris illis | c ILos volumus ut detis gloriam et confess, deo (etiam edP’' om Israel) 1 si ista (b add vera sunt) quae narrastis (a nar?'atis) et audistis et (a haec om) vidist. cum aB, item c si ista quae narratis et dicitis vidisse vera sunt . . edP*" si vera sunt quae vidist. et audist. | Lie. illi qui exp. (b om qu. exp.) cum AB . . c illi . . edP*' respon- derunt . . illi autem respondentes dixer. | dominus deus om) pair, nostr. deus (abc om pa. no. de.) Abr. etc j quia audiv. et vid. cum ab (c transilit ad eadem verba infra posita) . . sicut audivimus loquentem lesum cum disci-
pulis suis, et sicut vidimus eum ascendentem in coelum, veritatem dixim. (b^^ sic ver. dicim. vobis); item edP’’ quia vera sunt quae dixim. et audiv. eum loquentem - in celum. \ Die. lud. ad eos - nuntiare (b ut ita nuntiaretis) nob., an (b aut) venist. (b om) orationem (b ration., sed postea bis orat.) d. dare (b redderitis sic). Dix. ipsi (a autem eis) - ad eos (a om) - ante omn. populum cum ab . . b^'^ Dt (d'^ om) respondentes tres illi (b^ om) viri dixer. (b'^ add ei superaddentes sermo- nes hos iidem tres viri diXer.) Si verba quae audivimus ab lesu, et quod vidimus eum ascendentem in coelum {jy^ coelos) tacemus (i)*’' taceamus) peccatum liabemus (b“ habebim.) . . b® Nam si verba etc omissis prioribus; item edP’^' Quod si ta- cuerimus, pecc. habuerimus omissis reliquis | Die. Finees (vide supra) sac. et Ad¬ das (ita ab) did. et Fg. Levita - quae (a om) vid. et audiv. (ab his inde rursus accedit c) - quod bonum est (c bonum quod videtur) - fac. nobis cum ab, item C . . reliqui om | Qui accip. (c Quibus porrexerunt) leg. et adiurav. eos - dein- ceps (c adiur. ut nullum dicerent verbum). Ft dederunt - extra (c foras) - qui (c ut) perducerent (a perduxerunt) usque (b in, A usq. in) Galilaeam (ab add et^ abierunt in pace) cum ac, item B (sed ab adiur. eos []ad eiecer. eos aberransj statim pergit extra etc) . . b^ item (passim differentes) edP'' Statim ex- surgentes principes sacerdotum tenentes legem domini coniuraverunt eos dicentes lam nemini amplius adnuntietis verba quae nobis locuti estis de lesu. Ft de¬ derunt eis pecuniam multa/m, et miserunt cum eis tres (d^*^ alios) viros ut dedu-
374
GESTA PILATI. XIV.
ceps. Et dederunt eis manducare et bibere, et eiecerunt eos extra civitatem, dantes eis argenteos et viros tres cum eis^ qui perdiicerent eos usque Galilaeam.
^ Tunc consiliati sunt ludaei inter se, cum ascenderent illi in Galilaeam, et concluserunt se arcliisynagogae, et con- cidebantur furore magno dicentes.; Quid lioc signum contigit in Israel? Dicunt autem Annas et Caiplias: Quid tristes sunt animae vestrae ? militibus debemus credere quia angelus do- mini descendit de caelo et revolvit lapidem ab ostio monu- menti? sed quia discipuli eius dederunt aurum multum bis qui custodiebant sepulcrum et tuleriint lesuin, docueruntque eos ita dicere: Dicite quia angelus domini descendit de caelo et revolvit lajjidem ab ostio monumenti. Nescitis quia lu-
cerent eos in regiones suas (edP^ ef denunciantes pro et mis. usque siias) ut nullo modo (edP*' ne) starent in lerusalem.
3. Tunc consiliati sunt (a consilium fecerunf) lud. inter se (b add ipsos) cum - in Oalilaeam (a -laed) et concluserunt se archisynagogae (b h. 1. -gogi, sed nec alteram formam prorsus arcet. a clauserunt archisynagogae synagogas) et concidehantur (a irati sunt) furore magno (a ira magno) dicentes (c hucusque sic : ludaei autem contristati multum concludentes [se] in synagoga inierunt consilium intra se dicentes) Quid (a ol) h. s. (a add quod) cont. in Isr, (ab in lerusalem) cum ABC . . edP*" Congregati ergo sunt omnes ludaei et fecerunt inter se ma- gnam lamentationem {ed^^ Congregatisque omnib. lud. fecer. lament, magn.) dicentes Quid add est) hoc (edP*' om) sign. add quod) factum est in Isr. lerusalem) \ Die. autem (c Tunc surrexerunt) Ann. et Ca. (c add dicentes) Quid (a Cur) tr. s. an. vestrae (c iristatur anima nostra) - quia (a qui dicebant, b quod diceb.) angelus (a add enim) - monumentil sed quia (ab Non ita est; sed quia [b om]) disc, eius dederunt - tulerunt Jesum (c corpus eius), docuerunt¬ que {C ipsi docuerunt) eos ita die. Dicite - monumenti. Nescitis (c At non scitis)
- alienigenis (hanc vocem ex edP>- assumsi; facile poterat ante aliq. ex- cidere) aliq. verb., scientes quia hi ipsi qui acceperunt (b nam ut scitis, acceperunt)
- sicut (b et sicut) - dixerunt cum CB, item a (sed is post dederunt pergit eis aurum multum et sicut docuerunt eos ita dixerunt, omissis omnibus reliquis)
“ edP*" Annas autem et Caiph. consolantes eos dixerunt Numquid militibus qui custodierunt monumentum lesu (edP^ Numq. custodibus) debemus credere (edP'' cre- dendum est) dicentibus nobis (edP*" om die. no.) quoniam angelus revolvit lapi¬ dem de ostio monumenti (edP^ om de ost. mo.)l Forsitan haec discipuli eius dixerunt eis et dederunt pecuniam eis pecunias multas) ut haec dicerent et (edP^ om h. die. et) tollerent corpus lesu. Hoc autem (d^* om) sciiote quia non (edP'" om Soc usq. quia) est credendum ullo modo (edP*' om) alienigenis (d*^ est credere alien, ullum verbum), quia et a nobis acceperunt pecuniam copiosam, et secundum quod docuimus eos dicere sic omnibus dixerunt (haec brevius edPq.
GESTA PILATL XV.
375
daeis non licet credere alienigenis aliquod verbum, scientes quia hi ipsi qui acceperunt a nobis aiirum idoneum, sicut do- cuimus eos ita dixerunt?
Caput XV.
^ Exsurgens autem Nicodemiis stetit in medio concilio et ait : B,ecte dixistis. Xumquid et viri descendentes de Gali- laea non sunt timentes dominum , viri pacis , mendacium odientes ? et ipsi narraverunt cum Sacramento quoniam vidi¬ mus lesum in monte Mambre sedentem cum discipulis suis, et quia docebat eos audientibus nobis, et quia viderunt eum assumptum in caelum. Quod nullus interrogavit eos , quo- modo assumptus est in caelum. Et sicut docet nos scriptura sacri libri quia et sanctus Elias assumptus est in caelum: et Elisaeus clamavit voce magna, et proiecit Elias melotem suum super^ Elisaeum : et iterum Elisaeus proiecit melotem ilium super lordanem, et transiit et venit lericho. Et occurrerunt ei filii proplietarum et dixerunt ad Elisaeum: Ubi est dominus
Aut noibis hahent ex nobis habuerunt) tenere fidem aut discipulis lesu (ed.!^^ Auf nobis etc om).
XV, 1. Exsurgens autem (b om autem; a Et exsurg.) Nic. stetit (b om, item et infra) in med. concilio (a eorum) et ait (b dixit) cum abc . . edP^ Exsurg. vero (edP*" om) Eic, dixit \ dixistis cum abc . . edP’' loquimini (edP^ loquamini) , filii Israel | Numquid et viri (c illi viri iusti) descendentes (c qui descenderunt) de (ab a) Gal, non sunt (ab Gal. et ipsi) tim. dom. viri pac. mend, odientes (a tim. deum suum sunt viri mendac. dicentesl viri pacifici sunt. B tim. dominum non sunt viri mendaces , viri pacif. sunt. In utroque latere videtur vitium.) Et ipsi (c haec om ; B nam) narr. cum sacr. quon. vidimus {q vidisse pro qu. vi.) - discip, (bc XI disc.) suis (B om) et quia (c om) doceb. (b et do- centem) eos aud. nob. (b se ipsum audientib,, c om) et quia (c qualiter) viderunt e. a, in coelum (c in caelo. B et se vidisse eum scandere coelum) cum abc . .
edP’" Vos audistis omnia quae locuti sunt tres illi viri iurantes in lege do- mini, qui dixerunt (edP*" et dicentes) Vidimus lesum loquentem cum disc, suis super montem oliveti, et vidimus eum (edP^ et pro super usque euAn)ascendentem in coelum.
I Q,uod nullus int. eos quomodo (ita de coniectura scripsi; in cod. enim antequam videtur esse) ass. est in coelum cumA(BCob opoioreA-europ videntur praeterisse)
. . reliqui om | Et sicut - script, sacri libri quia et sanctus (b script, sacra, san¬ ctus) Elias - in coelum (b om. c hucusque sic : Nonne legistis in scripturis sanctis [videtur h. 1. excidisse], Elias ass. est - et iterum Elisaeus (c et Eli. statim; B Eli. vero) pr. melot. (c om) ill. (b om mel. ill.) super (c in) lord, et tr. (b haec om) et (B add errans) ven. (a in pro et ven.) lericho. Et occur. -
376
GESTA PILATI. XV.
tiius Elias? Et dixit quia assumptus est in caelum. Et di- xerunt ad Elisaeum: Numquid spiritus rapuit eum et proiecit eum in unum ex montibus? sed magis tollamus pueros no¬ stros nobiscum et requiramus eum. Et confirmaverunt Eli¬ saeum, et ibat cum illis: et quaesierunt eum tribus diebus et tribus noctibus, et non invenerunt eum, quoniam assum¬ ptus est. Et nunc, viri, audite me, et mittamus in omnem Isiaelem et videamus ne alicubi assumptus sit lesus et pro- mctus sit m unum ex montibus. Et placuit omnibus sermo iste. Et miserunt in omnibus montibus Israel quaerere lesum, et non invenerunt eum; invenerunt autem losepli ab Ari- matliia, et nemo ausus fuit compreliendere eum.
Et anniintiaverimt senioribus et sacerdotibus et Levitis
quia circumivimus omnes montes Israel et non invenimiis lesum ; invenimus autem losepli in Arimatliia. Audientes autem de losepli gavisi sunt et dederunt gloriam deo Israel.
ad Mis. (b ad eum) - M dixit quia ass. (b Quibus ille dix. Ass., c Ht resp. Ass.) - m dtx. ad mis. (b ei) Numq. (c At illi Numq.) spir. (b deus) - sed magis (b haec om ; c dixerunt ergo) toll, (b add ergo) - nohisc. (c om) - Et confirm. Elis (haec om c) - et (c sed) non inven. - assumptus (ita a; bc vere ass.) est (C fuerat) cum ABC . . edPr Et docet nos scriptura quod beatus
Ehas propheta (edPr om) assumptus est. Et interrogatus Eelisaeus a filiis pro- phetarum Ubi est pater nosfer Elias? dixit eis quia assumptus est. Et dixerunt filii prophetarum ad eum Eorsitan spiritus (edPr add eius) ilium rapuit et posuit (edP^ pumt) ilium om et pos. ill.) in montibus Israel. Sed eligamus viros nobiscum, et circumeuntes montes Israel forsitan inveniemus eum. Et deprecati sunt Eeli- •■saeum (edPr om Et usque Eel.), et ambulavit (edPr add Eelisaeus) cum illis tribus diebus, et non invenerunt eum. \ Et nunc viri (b Nunc ergo, c Nunc ergo carissimi) in omnem Isr. (c in omni Israel) - ne alic. assumptus - ex montibus (ita ab; C si les. Christ, raptus alicubi a spiritu proiectus est.) cum abc . . D^bc :Et nunc (edPr Itaque) audite me, filii Israel, et mittamus viros in montes (edPr -tibus) Israel, ne forte rapuerit spiritus lesum, et forsitan inveniemus eum et agemus (edP om eum et ag.) poenitentiam. 1 omnibus (c universis) sermo iste (a om iste; C quern locutus est Nicodemus) cum ABC . . u'^bc omni populo consilium Nicodemi, Item ed » sermo omni populo \ Et mis. in omnibus mont. (c Mis. igitur ad omnes mon es) srael - compreh. eum (a mittere in eum manum) cum abc . . p^bc 0(jpr miserunt viros et (edP^ et missis viris) quaerentes non invenerunt lesum (edP^ om). Et reversi sunt, (ita edP^; reliqui omisso sunt statim pergunt dixerunt Cir- cumeuntibus, quae ad seqq, nostra pertinent.)
2. Etannunt. (a nunt., c Annunt. autem) sen. et sac. et Lev. (pro his c ludaeis) quia (b dicentes) Circumivim. (a -iverunt) - invenimus (a -nerunt) le.; tnvenim. autem (a tamen) lo. in (ab al) Arim. And. autem (bc add ludaei) - gav. sunt (b add g audio , c gaud, magno) et ded. (c dantes) - deo Isr. cum
GESTA PILATI. XV.
377
Et consilium, facientes archisynagogae et sacerclotes et Le- vitae, quo ordine mandarent ad losepli, acceperunt chartas et scripserunt ad Joseph.
Pax tihi et omnibus quae tua sunt. Novimus quia pec- cavimus in deum et in te: et deprecatus es deum Israel, et liberavit te de manibus nostris. Et nunc dignare venire ad patres tuos et ad tilios tuos, quia contristati sumus veliemen- ter: quaesivimiis te omnes, .qui aperientes ianuam non inve- nimus te. Novimus [quia malum consilium consiliati sumus adversum te, sed dominus supplantavit consilium nostrum ad- versum te. Honorandus es, pater loseph, ab omni populo.
® Et elegerunt ex omni Israel septem jviros amicos lo-
ABC . . edP’' et om) dixerunt Circumeuntihus nohis (edP'' Gircumeuntes)
non invenhnus lesum, sed invenimus (edP’’ om) loseph in civHate sua Arimathia (edP^ add est). Haec audientes principes et omnes populi gavisi sunt (edP'^ Quo audito gav. s. princ. sacerdotum) et gloriflcaverunt deum Israel (edP’^ om) quia inventus est loseph, quem incluserant in cuhieulo et non invenerunt (edP*" om in cuh. etc). I Et consilium - quo ordine mand. ad los. (c add ut veniret in leru- Salem. B om quo ord. etc), acceperunt chartas et scr. ad los. (c et inter cetera dixerunt mittere litteras sic continentes ; A pro acc. etc et dixer.) cum ABC . . j^abc facientes congregationem magnam dixerunt principes sacerdotum Quo ordine possumus adducere loseph ad nos et loqui cum eol Et tollentes tomum (d® folium chartae scripserunt ad loseph dicentes, item edP^ factoque concilio qi<o ordine vocarent loseph, scripserunt ad eum thomo cartae dicentes
Pax tihi et omnibus (c omnia) quae tua sunt (c add honorande pater loseph et honorahilis omni populo ludaeorum) cum abc . . edP"^ P. tecum et omn.
qui tecum sunt \ Novimus . . edP*" scimus | in de. et in te . . v>^ tihi et in
deum I et (c et tu, B sed tu) depr. es (c add dominum) de. Isr. - nostris (c add inique agentihus). Et nunc dignare - et ad filios tuos (a et fratres) - sumus (ita ex edP""; ab sunt) - Quaesiv. te omnes - cons, sumus (b om male te omn. usq. sumus) adv. te , sed (a et) - cons, nostr. adv. te (a om adv. te et add et liheravit te de manihus nostris). Sonorandus (a praem Et nunc) es, pa. lo. ah (pro ah A et honorahilis) o. p. (c pro Et nunc dignare etc sic: Novimus quidem quia consil. mahim consiliati sumus adv. te, et dom. dissipavit cons, nostr. malum. Nunc ergo, reverende pater loseph, digneris reconciliari cum fratrih. tuis, cum de absentia tua nimium contristamur.) cum abc . . e^pr pgignarg ergo venire ad (edP’’ add nos) patr. tuos et ad fil. tuos om et ad f. t.), qui (cdP*' quoniam) admirati sumus sunt) de assumptions tua. Scimus quia ma- lignum consilium cogitavimus hahuimus) adv. te, et dominus suscepit te (d® om et d. s. te), et ipse dominus (edP*' om te, item ips. dom.) liheravit te de ma- ligno consilio nostro. Pax tihi, domine (d^ om) los., honorahilis (edP'' add vir) ah omni plehe.
3. Et elegerunt . . c Eleg. itaque | ex omni (a add populo) Israel . .
378
GESTA PILATI. XV.
seph, quos et ipse Joseph noverat amicos, et dicimt archi- synagogae et sacerdotes et Levitae ad illos: Videte: si susce- peiit epistolam et legerit earn, pro certo veniet vobiscum ad nos, si auteni non legerit, sciatis quia malignatur adversus nos, et saliitantes eum in pace revertimini ad nos, Benedi- centes autein eos dimiserunt. Yeneriint autem in Ariinathia ad Joseph, et adoraverimt eum in facieni super terrain et di- xerunt: Pax tibi et omnibus tuis. Et dixit Joseph: Pax vobis et omni populo Jsrael. Et dederunt ei tomum ejiistolae. Su- scipiens autem Joseph legit, et amplexatus est epistolam, bene- dixitque deum et dixit: Benedictus dominus deus, qui liberavit Israel ut non effunderet sanguinem innocentem: et benedictus ceus, qui misit angelum suum et cooperuit me sub alis suis. Et osculatus est eos et apposuit eis mensam, et manducave- runt et biberunt, et dormierunt ibi.
Et mane surgentes, stravit asinam suam Joseph et am- bulavit cum illis, et introierunt in civitatem sanctam Jerusa-
edPr oxn ] (c oxxx) amic. los. (a om am. lo.) ^uos - arnicas (a add c
suos esse) et (c quibus) dicunt (bc dixer.) arcUsynagogae (b rursus -gogi) - ad ^los ad mros. c om arcUsyn. etc) cum abc . . ^
lo. etA^xer. ad eos. Post vide edPr | Videte (ac om): « leg. earn
(B om) 'pro certo (b om) - si autem (c add susceperit et) non legerit (a ab altero legemt ad alterum transiluit), sciatis (c scietis) - in pace (c om) - Be- nedzc. aut eos dim. (c om Benedic. etc) cum abc . . perveneritis ad
Joseph, salutate eum zn pace), dantes ei epistolazn. Item edPi’ sic: et electis Vll
"Tbc ^Pisfolam, salutantes eum in pace (de bis extremis vide
D infra. | Venerunt (b Venzentes) aut. (c Cumque venissent) in Ar. ad (b cum venzsset. c znvenerunt) Jos. et (b om) ador. eum in faciem (c in facies suas) - omnzlus tuzs ^ (b omnzb. quae tua sunt, c omnia quae hales) - voUs (ac vohis- cum) et omnz - et ded. (c porrexeruntque) ei tom. ep. (bc epistolam). Susc. au- exw (b ergo, c ztaque) - et ampl. est ep. (haec B om; c eif dvmi legeret ep.) lenedzxztque (c om ,«e) - (a add Israel) - effund. (a fund.) - deus
(B domznus, c dom. de.) - et coop, (b ut eriperet) me - apposuit (b posuit, c zussi apponi) eis (ac om) - dorm, ibi (b om) cum abc . . edP^ JEt per- venzentes viri ad los salutantes eum pacifice dederunt ei libellum epistolae ( aec omnia edP om). Et cum legisset (edP^ perlecta epistola) Joseph dixit Benedzctus domznus (edP^ om) deus (edP^ add Isr.), qzzi liberasti (edP^ -ravit)
/a Dr ° V't non effunderet sanguinezn meum. Benedictus deus
(edP om baec) qui protexisti (edP-- protexit) me sub alis tuis (edP^
Et osculatus est eos Joseph (d<= est Jos. viros qui venerant-, edP>- osculatis VII viris) et suscepzt (edPr susceptis) in domum suam.
4. Et (B om) mane surgentes (b -gens Joseph, c Evigilantes autem), strav.
GESTA PILATI. XV.
379
lem. Et occurrerunt ei populiis omnis clamantes et dicentes: Pax in introitu tuo, pater loseph. Quibus respondens ait: Pax domini omni popiilo. Et osculati sunt eum omnes. Et oraverunt cum loseph, et expavescebant in visione eius. Et suscepit eum Nicodemus in domum suam, et fecit convivium magnum, et vocavit Annam et Caipham et seniores et prin- cipes sacerdotum et Levitas in domum suam. Et iocum dan- tes et manducantes et bibentes cum loseph benedixerunt deum, et ivit unusquisque in domum suam. loseph vero re- mansit in domo Nicodemi.
Alia autem die, quae est parasceve, vigilaverunt sacerdotes et archisynagogae et Levitae veneruntque ad domum Nicodemi. Et occurrit illis Nicodemus et dixit illis: Pax vobis. Et dixerunt ad eum: Pax tibi et loseph, et domui tuae et domui loseph. Et
asina/m suam (c equum suum) los. (bc om) et amb. cum illis (bc haec om), et intr. (b ahiit cum viris; C venit cum illis) in civ. sa. (b om civ. sa.) ler. cum ABC . . Alia autem die ascendens los. asinum suum amhulavit cum illis, et
perrexerunt pervener.) in ler . . edP'' die II. pervener. in ler. \ Ut occurrerunt (bc -rrif) ei pop. omn. (b pop. in templo) cum ABC . . Ht cum audissent
haec omnes ludaei, occurrerunt ei ohviam. Item edP'" occurreruntque omnes lud. \ clam, et die. Tax in intr. tuo (ita D® edP'‘; in introitum tumn) - Quib, resp. ait (edP’’ Quib. loseph) Pax domini (edP’' om) - eum omnes cum edP*" . .
ABC om I Pt oraver. (b oravit) cum (a om; B eum) loseph, et exp. (c exp. autem) in vis. eius (c omnes aspicientes eum) cum ABC . . reliqui om | Pt susce¬ pit - principes sacerdotum (ita etiam c ; B sacerdotes) - Pt iocum dantes et (pro his B et [in] iocum dati sunt laetantes) mand. et bib. cum los. (pro et iocum etc C cumque perfectum esset convivium) benedix. (b -dicentes) deum et - dom. suam (c benedicentes deum recesserunt). loseph vero - Pic. (haec BC; A om) cum a, item BC . . Pt suscepit eum Pic. in dom. suam, faciens magnam susceptio-
nem. Item edP*" suscepitque eum Pic. in d. suam.
Alia autem (ex BC; A om) die, quae est parasc., vigilav. - ad dom. Picod. cum A. Item BC Alia aut, die venerunt sac. et archisynagogi et Lev. (pro his c praedicii principes ludaeorum) ad dom. Pic. . . edP’’ Alia (edP’^ Postera)
autem (edP*" om) die parasc. (edP^ om) ; iam vero statim sequuntur, quae multo post in nostro textu habentur, Ann. et Caiph. et Pic. dixer. ad loseph Da confes- sionem etc. Plura igitur hi codd. praetermittunt. | Pt occ. illis Pic. (codex losep. Scilicet losep pro -ph plerumque habent ab.) - Pax tibi et los. (codex Pax tibi losep et Pic.) et dom, tu. et dom. los. {codey. TWY&ViS, Picodemi. Ex seqq. clarum fit nomina losephi et Nicodemi his locis a librariis [codd.AB] confusa esse. Accedit textus graeci testimonium.) cum a; item B Pt occ. illis dicens Pax vobis. Pt illi respondentes dix. Pax tibi et domui tuae, et Picodemo et domui eius. c vero sic : Pt occurrerunt eis Picodemus et loseph. Reliqua vide post. | Pt inirod. - suam
380
GESTA PILATI. XV.
introduxit eos Nicodemus in domiim suain. Et sedit concilium, et losepli sedit in medio Annae et Caiphae: et nemo ausus est loqiii veibiim. Et dixit ad eos Joseph: Ut quid vocastis me? Illi veio innuerunt oculis Nicodemo ut loqueretur cum Iosej)li. Aperiens autem Nicodemus os suum dixit: Pater Joseph, scis quia veneiandi didascali sacerdotes et Levitae quaerunt audire a te verbum. Et dixit Joseph: Jnterrogate. Tollentes autem Annas et Caiphas legem adiuraverunt Joseph dicentes : Da glo- liam deo Jsrael, et da ei confessionem ut non abscondas a nobis ullum verbum. Et dixerunt ad eum: Tristitia contristati sumus quoniam petisti corpus Jesu et involvisti in sindone munda, et posuisti eum in monumento. Jdeo inclusimus te in domo ubi nulla erat fenestra, et clavem sigillumque posuinius in ianua: et una sabbati aj)erientes ianuas non invenimus te. Contristati ergo sumus valde, et stupor irruit super omnem
^aec B om). m sedit concilium et (a om cone, et) los. sedit (a om) in medio (b inter) Annae et Caiphae (b -am et -am) cum AB . . c et postquam salutaverunt se ad invicem, consederunt, sedenfe Joseph in medio Ann. et Ca. \ Ut nemo (b add eormn) ausus est (c audeiat) loqui verb, (b om ; c interrogare los. verb.) \ Et dix. ad eos (b om) los. Ut (b om) quid vocast. me (a vocare me fecistis) cum aB . . C om 1 Illi vero (c Sed) innuer. (c innuebant) oculis (b om) Nic. ut loq. cum (A om ?) Jo.. (B illo) I Aperiens autem Nic. os s. dixit cum AC . . B Surgens ergo Me. dix. ! Pater los. cum B, item a additis venerabilis omni populo Israel . c ad Joseph Venerabilis pater omni pop. Isr. \ scis cum a . . b .oia., c noscas I venerandi did. sac. et Lev. cum AB . . c principes sacerdotum | quaerunt . . c cu- piunt I audire a te verb, cum c .. a a te loqui verb, aliquod, b dicere quoddwm verb. 1 Et (b om) dix. los. (c At ille) Interrogate (a quid vultis ut dicam vobis; c Interrogetis, et ego responded) ] Tollentes aut. Annas (ab plerumque Anna, item edPq et Ca. legem (c Principes vero tollentes leg.) - dicentes (c add pL verende pater Joseph) - da ei (a die) confessionem ut non abscondas (a confess. Et quoniam pater es Josep amatus [hanc vocem dubito an recte legerim], non ab¬ scondas; B confess. Et quamvis acriter in te peccavimus, pater Jos., non tamen absc.) a (ab om) nob. ull. verb, cum cab . . ^dpr
dixer. ad Joseph Da confess, deo (d^ om) Jsrael (edP^ om) et manifesta nobis omnia de quibus (d quae) interrogatus fueris | Et dix. ad eum (b Et aiunt) Trist. (b om) contr. sumus (c, omissis prioribus. Satis enim conturbasti nos) qu. pet. (c add a Pilato) CO. Je. et involv. (b add illud, c eum) - eum (b id) in mon. (c add novo). Ideo Indus, (c reclus.) te in domo - fenestra (c om do. nsqne fenestr.), et clav. sig. pos. in ianua (pro bis c et posuimus custodes custodire ianuam) Et una sahb. aperientes (c pro his Et quando aperuimus volentes te perdere) non inv. te. Centrist, ergo (c Unde contr.) sumus valde (c om) - pop. dei (b pro Jdeo inclus. usque dei breviter sic: Ideo te in carcerem misimus, et aperto carcere te
GESTA PILATI. XV.
381
populum dei. Ideoque vocatus es, et nunc annuntia nobis quod est factum,
® Tunc inquit losepli: In die parasceve circa horam de- cimam inclusistis me, et mansi ibi totum sabbatum plenum. Factaque media nocte, stante me et orante, domus ubi in¬ clusistis me suspensa est a quattuor angulis, factusque est coruscus luminis in oculis meis, Et tremebundus cecidi in terrain. Tunc quidam elevavit me a loco ubi cecideram, et plenitudine aquae perfudit me a capite usque ad pedes, odo- remque unguenti mirifici circa nares meas posuit, et confri- cuit faciem meam ipsa aqua quasi lavans me, et osculatus est me et dixit milii: Joseph, noli timere, sed aperi oculos tuos et vide quis est qui loquitur tilii. Intendens autem vidi lesum, et tremefactus putabam fantasma esse. Oratione autem et praeceptis loquebar ei: ipse vero mecum dicebat. Et dixi ad eum: Rabbi, Elias es tu? Et dixit mild: Non sum ego Elias. Et
non invento contristati sumus.) cum acb . . gijpr quia contristati (edP^ Contr. enim) sumus quod sepelisti corpus domini (edP*" om) lesu. (edP’’ add et) Inclu- dentes te in cuhieulo non inveninius te : et admirati sumus nimis, et favor nos comprehendit (edP'' pro his expavescentes) usqtie dum (edP"" donee) te suscepimus praesentem. \ Ideoque - quod est factum (a quae facta sunt) cum AB, item c ro~ gamus ergo ut annunties nohis quod factum est . . edP*" Coram deo ergo
manifesta nohis quod (edP’’ quid de te) factum est.
5. Tunc inq. los. (c Cumque los. iur asset super legem dei, aperi ens os suum dixit) In (c Vos scitis quia in) die (c om) parasc. circa (a om) horam dec. (a hora decima) incl. me (c add in carcerem) , ^ - plenum - stante me et orante (c st. m. in oratione; a statui me et oravi dominum) dom. (a do. autem, C suhito do.) in qu. incl. me (a uhi inclusus sum) - angulis (c add suis inter terram et coelum) cum abc . . edP*" iRespondens autem Joseph dixit Quando (d'"' Bene)
reclusisiis (d® incl.) me in die parasceve (edP'' -ves) ad vesperam, dum cum) starem in oratione die sahhati -to; edP’" om di. sahb.) media node (edP^ add sequenti) suspensa est domus a quaivor angulis (d“ angelis. item D® ?) ] factusque est cor. (b factoque corusco) lumin. (ab om) in oc. me. cum CAB . . edP’’ et vidi Jemm sicut fulgorem lucis 1 et (b om) tremeh. (c add f actus prae timore, B pavore) cec. in (a super) terr. cum ABC , . reliqui et prae timore cec. in (edP^acO terr. | Tunc quidam elev. (c Blev. me qu.) me a lo. uhi cec. (b om a lo u. c.) - odoremque (c et odor) ung. mirif. (b om) circa - confricuit (b confirmavit , c conspicavit , sed is a mirifici statim ad conspic. transilit) - ipsa (c cum ipsa) aqua - et dixit mihi (bc dicens) - quis (b qui) est qui loqu. tihi. Intendens au¬ tem (a intendi et; C aperiens autem oculos meos intellexi et) - putaham (b pu- tans) - oratione autem (b om) et praeceptis (c praece.’t) loq. ei (a male om ora¬ tione usq. ei): ipse vero mec. die. (a loquehatur mihi) - ad eum (b praeterit
382
GESTA PILATI. XVI.
dixi; Quis es, domine? Et dixit milii: Ego sum lesiis, cuius corpus a Pilato petisti et involvisti in sindone munda, et sudarium posuisti in faciein ineam, et posuisti me in nionu- mento tuo novo , et lapidem ad ostium monumenti advol- visti. Tunc ego dixi loquenti mild: Ostende mild, domine, ubi posui te. Et duxit me ostenditque milii locum ubi posui eum, et sindonem quam miseram ei, sudariumque quod in- volveram in faciem eius: et cognovi quia lesus est. Et ap- prehendit me manu sua et posuit me in medio domus meae ianuis clausis, posuitque me in lectulo meo dixitque mihi Pax tdd. Et osculatus est me et dixit mild: Usque quadraginta dies non exeas de domo tua: ecce enim vado ad fratres meos in Gralilaeam.
Caput XVI.
1 Audientes autem arcldsynagogae et sacerdotes et Le- 'vitae verba ista a losepli, facti sunt tanquam mortui et cor-
i-pse usq. ad eum) - Q^uis {q add ergo) es tul - a Pilato (a om) - sudarium pos. m U super) faciem me. (b sudario faciem cooperuisti) et pos. me in mon. tuo (c om) novo - ad ost. mon advolv. (ita B; a revolv. ad ost. mon.; c revolv. ah osho speluncae). Tunc ego (c M) di. loq. miM (c om loq. mi.) - posui te cum ABC . . «= lesus autem tenens mantm meam elevavit me de terra, rosque
perfudit me. M extergens faciem meam osculatus est me et dixit mihi Noli timere Joseph: respice in me et vide qui quia) ego sum. Ngo autem Et) respexi et dixi Rahhom Eelias. Et dixit ad me Non sum Elias ego, sed sum lesus Na- zarenus, cuius corpus sepelisti. Ego autem dixi ad eum Ostende mihi monumen- tum Uhl posui te . . edPr omnia om | M dux. (c Et tunc addux.) me (a haec om) - quam miser, ei (c haec om) - in fac. eius (a et sudarium et sindonem qua in- volvi eum) cum ABC . . edP^ lesus vero tenens manum meam (edP^ Et ten.
m. m. les.) deduxit me in locum uhi sepelivi posui) eum, et ostendit mihi sin¬ donem et fasciale {-lem cdP^) (edP- om) quo caput (d« corp.) eius involvi -veram). \ Et (c add tunc manifests) cogn. qu. les. (c add Christ.) est (a erat - in medio dom. meae (a in domo mea) posuitque (c et pauscivit) - lectulo (c lecto) meo - non exeas (b exies) - ccce enim (b ego, c enim ego) vado (b va- dam - in Galilaeam cum ABC . . n^bc ^^Pr Tunc cognovi (edPr cogitavi {quia lesus est, et adoravi eum et dixi Benedictus qui venit in nomine domini. lesus vero tenens manum meam duxit me in Arimathiam in domum meam et dixit mihi Pax tihi, et usque in (edPr ad) quadragesimum diem non exeas de domo tua:
ego enim autem, edP^ om) amhulo (^b -laho, vadam, edP>‘ vado) ad di- scipulos meos.
XVI,^ 1. Aud.^ autem (b om) arch, et sac. (b om et sac.) et Lev. (haec ox rehquis assnmsi; ab om; c scrihae [sine ef]) verha ista a Jos. (b om) -
GESTA PILATI. XVI.
383
ruemnt in terrain, et ieiimaverimt usque ad lioram nonam. Et rogaverunt eos losepli et Nicodemus dicentes: Surgite et state super pedes vestros, et gustate panem et confortate ani- mas vestras, quoniam crastina die sabbatum domini est. Et surrexerunt et rogaverunt dominum, et manducaverunt et bi- berunt, et abierunt unusquisque in domum suain.
Sabbato autem sederunt didascali et doctores conquirentes ad invicem et dicentes : Quae est iracundia haec quae super- venit nobis? quia novimus patrem et matrem eius, Dixit Levi didascalus : Parentes eius novi tiinentes deuni et ab oratione nunquam discedentes et decinias ter in anno dantes. Et quando natus est lesus, levaverunt eum parentes eius in loco isto et sacrificia et holocausta dederunt deo. Nam et maior didascalus Simeon tulit eum in brachia sua dicens : Nunc dimittis servum tuum, domine, secundum verbum tuum in pace: quia viderunt oculi niei salutare tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad revelationem gen¬ tium et gloriam plebis tuae Israel. Et benedixit Mariam
nonam. Et rogaverunt - Surg. et (a om) state - sail, domini (b om) est - in dom. suam cum A, item (passim leviter difierentibus) BC . . edP’' Cum
haec omnia audissent (edP*' Audientes) principes sacerdotum et ceteri sacerdotes (edP*" om et c. sac.) et Levitae , olstupefacti sunt et veluti niortui ceciderunt super (d** in) facies suas in terram (iam statim ad ea quae infra sequuntur pergitur).
Sallato autem (b om ; a Et altero die) seder, (c congregati sunt in syna- goga) did. et doct. (c om d. et d.) - iracundia (c indignatio) - quia novim. (a qu. vidim., c non [nos?] enim novim.) p. et m. ems cum abc . . d®’’® edP’' et
exclamantes ad se (edP’’ ad invicem) dixer. Quid est hoc signum quod factum
est in lerusalem (d® in Isr., edP’^ om)? novimus (edP'' scimtis enim) pa. et ma.
lesu I Eix. (b add autem) Levi did. (ab add doctor, c sic: Quidam legis
doctor Levi nomine surrexit et dixit) Farentes eius novi (ab novimus) - dantes (bc reddentes) - levaver. (b oltuler., c adduxer.) eum par. eius (b om p. e.) in loco isto (c in templum) - deo (a domino, c deo Isr.) cum ABC . . edP"^
Dixit (d^*^ add et) quidam Levita (edP'" Levi) Ego cognovi quod pater et mater eius erant (pro his edP^ cogn. multos de cognations sua) timentes deum, et
cum orationilus semper in templo hostias et holocausta offerentes deo Israel. \
Nam et maior did. Simeon - dicens (b add ei. c sic : Accipiens quoque eum magn. did. Si. in ulnas suas exclamav, die.) . . D^bc g^pr quando suscepit
eum magnus (edP*" summus) sacerdos Sim. add cum ollatus est puer in tem¬
plum) tenens eum (d®'® edP^ in) manilus dix. ad eum | b om sec. verl. tuum; om eadem usque plelis tuae Isr. | Et lened. Mariam (b -iae) matrem (b
384
GESTA PILATI. XVI.
matrem eiiis et dixit: Annimtio tibi de puero isto. Et dixit Maria: Bonum, domine mi, Dixitque Simeon: Bonum. Et dixit itei’iim: Ecce positiis est hie in ruinam et resurrectionem multorum in Israel, et in signiim cui contradicetur: et tiiam ipsius animam pertransibit gladiiis , ut revelentur multorum cordium cogitationes.
autem ludaei ad Eevi : Et tu liaec quomodo nosti? Dicit Levi: Non scitis quia ab ipso didici legem? Di- cunt ipsi de concilio : Patrem tuum voliimus videre. Et ex- scrutati sunt patrem eius et didicerunt, eo dicente: Quid non credidistis filio meo ? Beatus et iustus Simeon docuit eum legem. Dicit concilium ad rabbi Levi: Merus est serino quern dixisti. Dixerunt principes sacerdotum et archisynagogae et Levitae ad semetipsos: Venite mittamus in Galilaeam ad tres viros qui hue venerunt et narraverunt de doctrina et as- sumptione eius , et dicant nobis quomodo viderunt eum as- sumptum in caelum. Et complacuit sermo iste omnibus. Tunc
-tri) et dix. (bc dicens) cum abc . . edP’’ Similiter et ipse Sim. lened.
Jilariam ma. lesu (edP'" eius) et dixit | Annuntio - isto (b om isto) ; ita edP’’ germ . . edP^" om | JEt dix. Mar. Bonum (a Bene) do. mi (c meus) - Bonum. Bt dix. iterum (c om Bon. Bt di. iter.) cum ac . . reliqui om | Bcce (b om) pos. est hie (b om) cum acb, item edP’’ . . Hie positus est j
et resurrectionem cum a**cdI> edP-- . . a^bd'^^ et in res. \ in Israel cum ABC edPr . , j)&hc I conirad. cum abc edP'' . . contradictionis | et tuam ipsius - gladius . . c tuam vero animam consumet eius rumphea | dum revelentur m. c. et rerelahuntur de multis cordih.) cog. cum edP’^' germ . . re-
liqui om (edP’' post contradicetur habet etc). Praeterea B add Bt dixit Si¬ meon quippe bonus.
2. Bix. autem lud. ad Levi cum c; item ab Bicunt didaschali (ita codd. ple- rumque) et Levttae . . edP*- edP"- germ om haec et seqq., usque dum sequitur Bixerunt principes sacerdofim -etc Tenite mittamus etc | Bt tu haec qu. no. cum C . . AB Bcce (b om) quom. ista (a om) vidisti | Bic. Levi cum AB . . c Levi respondit \ a Noscitis (sic) | Bicunt ipsi de cone, (b Bicit concilium) cum ab*. . C et dixer. ludaei 1 videre . . c scire | exscrutati (b scrut.) sunt cum CB a exscrutaverunt \ didicerunt, eo dicente cum B . . a didie. ah eo. Bt dixit pater eius ad eos . . c ista et seqq. comprehenhit his: didic. ah ipso illud quod dixerat nUus I credidistis cum B . . a creditis | b Beatus Simeon iustus | sermo . . a add tuus I Bixer. (a add ergo) principes - ad semeiips. (c Braeterea princ. sa- cerd. et totum concilium dixer. ad sen.) Venite (b om ; a add et) mittamus cum ABC . . D** ° edP>- Tunc (edP*- om) dixer. add omnes ludaei Mittamus I qui hue venermt - (b add de) ass. eius, et (b ut) dicant - in coelum cum ab
GESTA PILATI, XVI.
/
385
miserimt tres viros in Galilaeam et: Eimtes, inquiunt, dicite rabbi Addae et rabbi Finees et rabbi Egiae: Pax vobis et vestris. Inquisitiones miiltae factae sunt in concilio de lesu: ideo directi sumiis ad vocandiim vos in sanctum locum, in lerusalem.
Profecti sunt viri in Galilaeam, et invenerunt eos seden- tes et meditantes legem. Et salutaverunt eos in pace. Et dixerunt: Cur venistis? Dixerunt legati; Clamat vos concilium in sanctam civitatem lerusalem. Audientes vero viri quia quaeruntur a concilio, oraverunt deum, et recubuerunt cum viris et manducaverunt et biberunt cum eis. Mane surgentes sunt profecti lerusalem cum pace.
Et in crastino sedit concilium, et interrogaverunt eos di- centes: Manifesto vidistis lesum sedentem in monte Mambre docentem discipulos suos et assumptum in coelum?
. c qui annunciarunt nobis quod viderant lesum assumptum in coelo . . edP*’ qui dixer. ipsum se vidisse ascendentem in cehm . . q;ui dixer. se eum vidisse loquenfem om) cum discipulis suis in monte oliveti | Et complac. (ac plac.) se. ist. (b om se. ist.) omnib. (c add de concilio) . . n^bc g^pr | serunt tr. vi. in Gal. et (haec omnia A om) Euntes, inquiunt (a Euntes inq. et,
sic) Dicite (c sic : Direxerunt ergo viros tr. pro eis; quibus commiserunt Dicite)
ra. Addae (a Addas, c Adam) - Egiae (ac Egia) cum ABC . . edP'' haec una cum seqq. pluribus^ om. Illi enim post in monte oliveti statim pergunt Hoc facto interrogaverunt eos quae vidissent. Qui respondentes uno ore etc; Item edP'" Tunc Anna et Cayphas dixerunt Lex nostra continet etc. Cum illis facit etiam edP'' germ. | Pax vo. et ve. cum c . . ab Pax vobis (a add cum) |
de lesu cum BC . . A vobis j Ideo (c propterea) . . a om | directi . . c missi
(vide ad graeca pag. 258.) j ad vocandum vos cum a .. BC ad vos advocandos (b om) ut veniatis \ in sanct. locum in cum B, item a in sanctam civitatem .. C in
Profecti (c add igitur) - et invenerunt cum AC . . B Legati venientes in Galilaeam invener. \ eos .. c illos tres viros iustos Et salutav. (a salutantes) eos in pa. Et (a om) dix. Cur venistisl Dix. leg. Clamat (a pro Cur etc sic : ad eos qui venerant ex parte concilii Clamat) - civ. lerus. . . c quibus dixer. verba eisdem a principibus commissa. [ Audientes - cum viris (a illis), et mand. et bib. cum eis (b om et mand. usq. eis). Mane surgentes (pro his a et) sunt prof, (a prof. su. cum eis in) ler. cum pace cum AB . . c viri ergo illi audito praecepto principum ludaeorum statim venerunt in ler.
Et (b om) in crastino (a -stinum) sedit (b consed. cone, et interrogaverunt (b -vit) eos dicentes (b dicens) - les. sed. (haec a om) - doc. disc. su. (a om do. d. su.) et (a lesum) assumpt. (a ascendentem) in coel. cum BA . . C pro his et seqq. sic ; principes vero sacerdotum diviserunt eos quemlibet per se, et inter- Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. IT. 25
386
GESTA PILATI. XVI.
^ Dicit primus Addas didascalus : Vere vidi eum seden- tem in monte Mambre docentem discipulos suos; et nubes liicida obumbravit eum et discipulos, et ascendit in coelum; et discipuli eius orabant super faciem in terra. Yocantes autem Finees sacerdotem et ipsum interrogaverunt dicentes: Quomodo vidisti lesum assumptum? Et ipse dixit sicuti ille. Rursumque tertium rabbi Egia vocantes et interrogantes, dixit ille sicut primus et secundus. Dixeruntque qui erant in con- cilio: Lex Moysi continet per os duorum vel trium constare omne verbum. Licit Abudem didascalus quidam doctorum: Scriptum est in lege: Ambulavit Enoch cum deo et translatus est, quia tulit eum deus. lairus didascalus dixit : Et sancti Moysi mortem audivimus et non vidimus: scriptum est enim in lege domini: Et mortuus est Moyses ex ore domini, et non
Togaverunt eos quomodo viderunt lesum docentem discipulos et quomodo viderunt assumptum in coelum. Qui respondentes dixerunt per ordinem sicut viderant'. et sicut dixit primus, sic secundus et tertius. Item jPqq J^acto interrogaverunt eos quae vidissenf. Qui respondentes uno Soc facto venientes et interro-
gati unci) ore dixerunt Vivit dominus deus Israel quia manifesto vidimus lesum colloquentem (d^ om) cum discip. suis (d^ eius') in monte oliveti et (n** om in m. ol. et) ascendentem in coelum. Tune (d*’ omnia quae seqq. usque se vidisse lesum om) .Innas et Caiphas segregaverunt eos ab invicem et interrogaverunt (d® segregatos eos ah inv. interrogantes) eos sigillatim (d® singulatim). Qui (d® om) unanimiter veritatem confidentes dixer. se vidisse lesum (d® unanim. dixer . quia viderunt lesum ascendentem in coelum).
3. Dicit pr . Addas (a add didascJialus) Vere (a om) vidi eum sed. in mo. Ma. doc. (a vidi eum euntem in coelum et primo doc.) disc. su. et (a add subito) nubes - et disc, et asc. in coel. (a om et disc. usq. coel.); et disc, eius or. su. fac. (b add eius) in terra (a terrae) cum ba . . de reliquis vide ante ] Vocantes autem Finees - sicut prim, et secundus cum ab (in paucis difFerunt) . . de reli¬ quis iam relatum est. ] Dixeruntque qui er. in co. (b om qui er. in eo.) Lex Moysi (sic) cont. cum ab . . c tunc dixer. quidam de concilio quod in lege Moisi conti- netur . . ©^.bc gjjpr Annas et Caiphas dixer. Lex nostra continet \ per os (jjabc gjjpr ^ p duor. vel tr. (n^^® add testium. a sic ; per
duorum testimonium et per trium) constare (ita ab. edP^ stat, i)° stabit)
0. verb. I Licit Abudem (ita c ; B Abundes) didasc. quid, doctorum (c Quid, autem didasc. et legis doctor Abudem nomine dix.) Scr. est in lege Ambulavit (a omissis prioribus Ft amb.) - deus (b dominus (cum BCA . . edP’’ Sed quid dice-
mus (edPr dicamus, dicimus)? quia (edP'' nam; om) beatus Fnoch pla- cuit (n^ compl.) deo, et translatus est verbo dei (edP"^ add in pa/radisum) ] Lairus did. dix. Ft (c om) sa. Moysi {-si cum abc) - ex ore domini (c dei) - prae- sentem (c hodiernum) diem cum abc . . edP^ et beati Moysi sepultura non
invenitur (d® ignoratur); praetereaque add et Heliae prophetae mors non
GESTA PILATI. XVI.
387
cognovit vir sepulturam eius usque in praesentem diem. Levi rabbi dixit : Quid est quod rabbi Simeon dixit : Ecce iste iacet in ruinam et resurrectionem multorum in Israel, et in signuni cui contradicetur ? Isaac rabbi dixit: Scriptum est in lege: Ecce ego mitto angelum meum, qui antecedat faciem tuam custodire te in omni via bona: quia nomen eius attuli novum.
Tunc Annas et Caiphas dixerunt : Recte dixistis quia haec scripta sunt in lege Moysi, quia mortem Enoch nemo \idit et sancti Moysi sepulturam nemo nominavit. lesus autem verbum dedit Pilato, et Audimus eum flagellar! et sputa accipere in faciem suam, et coronam de spinis posuerunt ei milites, et sententiam accepit a Pilato 5 et modo crucifixus est, et eum felle et aceto potaverunt, et duo latrones cum eo cru¬ cifix! sunt, et lancea latus eius perforavit Longinus miles; et corpus eius postulavit pretiosus pater noster losepli, et re- suirexit, et sicut dicunt didascali tres viderunt ipsum as- sumptum in coelum. Et Levi rabbi est testificatus quae dicta sunt a Simeone seniore quoniam positus est in ruinam et in
invenitur, item edP'" neque legitur mors Heliae prophetae. | Levi - Quid est quod (ita c omisso quod-, a. Et, B quodi) raih. (a om) Sim. (a add sanctus) dix. (a ista intulit) Ecce - contradicetur cum abc . . reliqui om | Isaac - Ecce ego (bc om) - qui antecedat (pro his AC ante) fac. tu, custodire te (a om) in o. V. b. (b qui custodial omnes vias lonas; C qui praeparabit viam tuam ante te), quia (b et) nom. eius attuli (b attuHt) novum (c om quia usq. novum) cum abc . . reliqui om
4. Tunc Annas (ab Anna) et - Moysi (b om) quia mortem Enoch (a mort. Eliae , BC Enoch omisso mort.) - Moysi (ita a; bc Eliae) sepulturam (bc mor¬ tem) nemo nominavit (a agnovit) cum ABC . . reliqui om | lesus autem cum edP*' . , AC Nam lesus . . b lesus | verb, dedit Pilato, et (a add quia. Hoc et seqq. quia propius ad graeca nostra accedunt) vidimus eum flag, et sputa (a -tas) accip. in fac. suam (a in fac. eius iactari), et - ei milites (b add in capite) - et modo (a quia) - et eum (b om) felle et ac. potaverunt (b potaius est) et (a add quia) duo - miles (c hucusque sic : nam lesus manifests flagellatus est et in cruce positus cum duob. aliis latronibus, cuius etiam latus perforav. Long, mil.), et (a add quia) corpus (c corp. etiam eius) - pretiosus (c om; b dominus) pa. no. los. (b Ios. pa. no. et in monumentum posuit), et (c quod-, b add tertia die) lesurr. (c add a mortuis), et (a nam) sicut dicunt (b om sic. die., a om tantum die.) did. tr . (a add qui) vider . ipsum (ab eum) ass. (b ascendentem) in coel. cum ABC . . edP"^ traditus est (edP*' add a) Pilato, flagellatus, consputus
(d*^ sputatus), spinis coronatus, cruciflxus, lancea percussus lane. perc. et
25*
388
GESTA PILATI. XVI.
resiirrectionem multorum in Israel, et in signiim cui contra- dicetur.
Tunc didascalus Didas dixit ad omnem congregationem : Si omnia quae isti testificati sunt in lesu facta sunt, a deo sunt, et ne iiat mirabile in oculis nostris. Dixenmt ad in- vicem principes synagogae et sacerdotes et Levitae quoniam lex nostra continet dicens : Erit nomen eius benedictum in se- cula: ante solem permanet locus eius et ante lunam sedes eius: et benedicentur in eo omnes tribus terrae, et omnes gentes servient ei : et reges de longinquo venient adorantes et magnificantes eum.
crucif.), in ligno (edPr om) mortuus et sepultus est, et corpus eius pater vene- rabilis Joseph sepelivit (d® sep. est a losepho venerabili patre') in sepulcro novo (edP^^ om est, et usque novo), et testificatus est (b^ add nobilis Joseph. EdP^ et venerab, Jos. testatur) eum vidisse vivum (d® add post mortem). iEt tres viri illi testificati sunt vidisse eum colloquentem om) cum discipulis eius in monte oliveti et (pb om) ascendentem in coelum (edP'' breviter JEt tr. viri testati sunt se vid. eum ascendentem). | Et Levi rabbi - Simeone seniore: ita B; paucis dif- ferunt AC. Eeliqui vero post ascendentem in coelum nihil addunt. | quoniam - contradicetur cum c ; AB om
Tunc (c add quidam) did. JJidas (ac nomen om) - congregationem (c multitudinem Judaeor.) Si omnia quae - in lesu (a in Jerusalem; B om in Je. fa. sunt) facta sunt, a deo sunt, et ne (haec ita c ; AB minus recte) fiat - no¬ stris. Lixer. ad invicem (b om) - quoniam (b om) - continet dicens (b dicit) Erit (c pro Eixerunt etc sic : Scriptum est enim in lege nostra Et erit) - benedict. (C om) in secula (b -lo) • permanet (b -nebit) locus (bc nomen) eius - et (b om) omn. gent. serv. ei (b om serv. ei. c om et omn. g. s. ei): et (b om) reges (aB om) - adorantes (b om) et magnificantes (b -cabunt) eum.
EVANGELII NICODEMI PARS ALTERA
SIVE
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS.
LATINE A. ‘
‘ Caput I. (XVII.)
^ Et exsurgens losepli dixit ad Annam et Caipham: Vere et bene admiramini quoniam audistis quod visas est lesus de morte viviis ascendisse in caelum. Vero plus admirandum est quia non solus resurrexit a mortuis, sed multos alios inor- tuos de monumentis resuscitavit vivos, et a multis visi sunt in lerusalem. Et audite me nunc, quia omnes scimus beatum Simeonem sacerdotem magnum , qui suscepit manibus suis lesum infantem in templo. Et ipse Simeon liabuit duos filios, germanos fratres, et nos omnes in dormitione et in sepultura eorum fuimus. Ambulate ergo et videte monumenta eorum; aperta enim sunt, quia surrexerunt, et ecce sunt in civitate Arimathia, simul viventes in orationibus. Et quidem audiun-
I, 1. Et exsurgens surgens) cum Exsurg. autem [ Vere
et (edP^ om) hene | edP^ om lesus de morte vivus | Vero (ita D® ; vere, edP^‘ sed) plus (d^ om) | non solus cum edl”^ . . solum \ sed multos alios
(d®® etiam pro mu. al.) mort. de monum. (edP’’ om) resusc. (edP^ secum susc.) vivos edP'" om) | in lerusalem . . Hal in civitate nostra, et add quos nos increduli non vidimus. Similiter edP*" germanica die ir unglauhigen nit glauM halt, das sg lelendig weren. [ quia (edP*" om) omn. scimus cum edP'" . . D®'® qu. omn. cognovimus | EdP"" sic : omnes scimus Symeonem magnum, qui in templo Hie- sum suscepit manibus suis, habuisse duos filios germanos, et nos omnes in dormitione sepulturae eorum interfuimus. | in orationibus . . edP'' orationibus vacanies \ Et (ita D®, om) quidem audiuntur cum item edP*' Audiuntur quidam (cor-
390
EVANG. NICODEMI PARS II.
tur clamantes, cum nemine autem loquentes, sed sunt ut mortui silentes. Sed venite ambulemus ad istos, cum omni honore et moderatione perducamus eos ad nos. Et coniu- rantes eos, forsitan loquentur nobis de resurrectionis eorum mysterio.
2 Haec audientes omnes gavisi sunt. Et euntes Annas et Caiphas, Nicodemus et Joseph et Gamaliel non invenerunt eos in sepulcro eorum ; sed ambulantes in civitatem Arima- thiam ibi eos invenerunt, flexis genibus et orationi vacantes. Et osculantes eos cum omni veneratione et timore dei perdu- xeiunt eos Jerusalem in synagogam. Et clausis ianuis tol- lentes legem domini posuerunt in manibus eorum, coniiirantes eos jDer deum Adonai et deum Jsrael, qui per legem et pro- phetas locutus est patribus nostris, dicentes: Si Jesum esse creditis qui vos a mortuis resuscitavit? dicite nobis quomodo resurrexistis a mortuis.
® JJanc adiurationem audientes Karinus et Leucius con- tremueiunt corpore et conturbati corde gemuerunt. Et simul respicientes in caelum fecerunt signaculum crucis digitis suis
rjgendum est quidem) . . Quidam audiunt | sed sunt . . om sunt I Sed venite - ad istos, cum . . e(lP>^ Eamus ad eos et cum i JEt coniurantes eos (n^ om eos) cum item d" et si adiuraverimus eos . . edP>' et coniurati | de re-
surr. (0*= -ctione) eorum (d° add et de) myst. (d‘= add hoe) cum de
resurrectione eorum mysteria quaedam, item edP^ omissis eor. myst. qu. '
2. omnes gav. sunt cum edPr . . ludaei gav. s. omnes valde 1 edP^ om et Joseph 1 flexis (d^ flxis) genibus et orationi vacantes (d^ om et or. vac.) cum D Hal . . Lips®^ flexis in terram genibus orantes, item edP>’ germ . . oratione flex. gen. intentos. EdP^ sic: non invener. eos in sepulcris sed in Arim. cwitate. m osculantes etc 1 Si lesum (coA.ipsum) esse creditis Si creditis quod ipse sit lesus) - dicite (d® et renunciate) nobis - a mortuis cum item D°, item edP germ ob ihr glaubt das Jesus hob euch eriveckt von dem tod, und sagt uns wze ir erstanden seyt . . Si ipsum esse creditis lesum qui - dicite nobis quod vidishs et quomodo resuscitati estis a mortuis [ EdP’’ Jit (om clausis - in manib. eorum) coniurantes eos per legem domini Israhel si ipsum [corrige Iesum^ crederent esse qui de mortuis eos suscitavit.
3. adiurationem . . edP’' coniur. 1 Karinus et Leucius: ita prosus Hal . . nomen prius exhibent Carinus ab Havn Amb Lipse^i edP'' edP^ germ etc item Carrinnus Amb^; Charinus nac,
^enthms; edP^ Leuncius , Havn Leontius, edP>^ germ LeunHus, Amb Leuntinus, Lips Leucinus | EdP^ om contremuerunt usque Et simul in linguas suas
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS, I. 11.
391
in linguas siias, et statim simul lociiti sunt dicentes: Date nobis singulos tomos chartae, et scribamus quod vidimus et audivimus. Et dederunt eis. Et sedentes singuli scripse- runt dicentes
Caput II. (XVIII.)
^ Domine lesu Christe , mortuorum resurrectio et vita, permitte nobis loqui mysteria iier mortem crucis tuae, quia per te coniurati sumus. Tu enim iussisti servis tuis nemini referre tuae divinae maiestatis secreta quae in inferis fecisti. Nos auteni cum essemus cum omnibus patribus nostris positi in profundo iu caligine tenebrarum, subito factus est aureus solis calor purpureaque regalis lux illustrans super nos. Sta-
in Unguis suis. EdP’’ et (pro fecerunt) signaculo crucis linguas suas signan- tes I Et statim simul sic) - singulos tomos (nescio an praestet singulis to¬ mos) ch. et scribamus quod scribemus vobis omnia quae) vid. et aud.
oil) et aud.) . . edP^ dixerunt Date nobis cartas ut scribam. quae vid. et audiv. Similiter brevitate utitur edP^ germ : J)a Carinus u. Leuntius horten dise be- schwerung, da haben sy zyttert in irem leyb, unnd betrubt in irem hertzen, und haben mit ainander auffgeschawet in den hymel gesprochen , Q-ebt uns ain buck der ausslegung, und so wall wir schreyben das wir gesehen und gehort haben.
II, 1. T)om. les. Chr. cum edP^ Havn, item Hal Lips®*^ edP’' germ addito deus; I. Chr. dom. deus . . d** (item D®?) Dom. lesu et pater deus | mortuorum (Lips®*^ edP"" germ add verd) res. et (eaedem om) vita (eaedem viventium vita, Hal vita viventium) \ EdP’' germ sic Herr Jhesu Christe, got und ain toare urstend der todten, ain leben der lebendigen, | myst. per mort. cruc. tuae cum . . D®*® mysteria tua quae post mortem crucis tuae vidhnus . . Havn mysteria quae post mor¬ tem crucis fecisti , . Lips®’^ Hal divina (Lips®*^ om) maiestatis tuae mysteria, item edP’’ germ die haymligkait deiner mayestat, die du durch den todt deines Creutz ge- thon hast (eadem add Hal Lips®*^ ?) . . edP’’ myst. tuae crucis \ per te coniurati (u®' adiur.) sumus cum d*’®* Havn, item edP'' germ . . d® coniur. su. per nomen sanctum tuum . . edP®" om {quia coniungit statim cum iussisti servis tvis nemini etc) I servis tuis cum d®‘® edP®", item addito per Michaelem archangelum Lips®*^ . . edP®" germ d*’ om | iussisti et nemini referre . . prohibuisti et ne referrent \ qu. in inf. (d®’ apud inferos) fee. . . edP*" quae in inferno sunt, omissis tuae div. mai. I Hos autem (edP’' igitur) cum D®'® edP*" germ . . om autem | omnibus cum Amb edP’’ germ . . D®’® edP®" om | positi in prof, (d®' add inferni) . . D® Amb om [ in calig. tenebr. . . edP*" caliginis | aur. sol. calor cum D^® Amb edP’’ . . Fabricius pro calor edidit color. Havn aeris atque solis splendor. EdP®" germ ist gemacht worden ilber uns ain Jciinigliche scheynends liecht in guldner farb der Sonnen (Hal subito facia est in aureo solis lumine purpureoque regali quaedam lux illustrans super nos. Similiter Lips®®^) | regalis . . d® realis, edP’’ om ] sniper
392
EVANG. NICODEMI PARS II.
timque omnis generis humani pater cum omnibus patriarchis et propbetis exultaverunt tUcentes: Lux ista autor luminis sempiterni est, quae nobis promisit transmittere lumen coae- ternum. Et exclamavit Esaias et dixit: Haec est lux patris, ms del, sicut praedixi cum essem in terns vivus : Terra Za- u on et terra Neplitlialim trans lordanem, Galilaeae gentium, popu us qiii sedebat in tenebris vidit lucem magnam; et qui sunt in regione umbrae mortis, lux fulgebat inter eos. Et nunc^advenit et illuxit nobis in morte sedentibus.
" Et cum exultaremus omnes in lumine quod superluxit nobis, supervenit nobis genitor noster Simeon, et exultans ixit nobis: Glonficate dominum lesnm Christum filium dei- quia ego eum siiscepi infantem natiim in manibus meis in emplo, et compulsus spiritu sancto dixi ad eum confessus quia nunc videriint oculi mei salutare tuum, quod praeparasti in conspectu omnium populonim, lumen ad revelationem gen- lum et gloriam plebis tuae Israel. Haec audiens omnis mul- titudo sanctorum plus exultaverunt.
" Et posthaec supervenit quasi lieremicola, et interro- gatur ab omnibus: Quis es tu? Quibus respondens dixit: go sum lohannes, vox et proplieta altissimi, praevius ante
(edpr om) ^os ^ om | Statimque cum pC ed?^ . . | ^ ^
cur pb rrr coaeternum . . add simm, edP^ sanctum suum | Usaias
,pr . . D ° add propheta | lux patris films dei cum
f
P . et fila del \ GaUaeae gentimn cum nb . . edPr edPr germ maritima . . pac
ciL pac edPr <^^i^lahat pa . . pb sedet | vidit
tabant edPr * ‘ ^ I d^i sunt cum pbc . . pa q^i
eis- PHPr gesessen seynd | fulgelat inter eos cum p‘=; pa orta est
z:t - -
2.
quia ego eum - natum in man. meis cum p'f
meis or/op lb- • 7 . . quern ego in man.
’ f-\ ad eum (pc deum) confessus edP-- dixi ei | pa quod pa-
71:: /:t: ' 't ‘='“” « i uajajj:.:,.
-tavit) cum pcb . , audientes omnes sancti qui erant in
prof undo inferni pi. exs. . . edPr om
3. cum pbc Lips®*!, item heremicula edP*' , . pa eremitula, Hal
. leremta | EdP edP^ germ interrogatus - respondit | lohannes, vox et cum pb e germ . . pa (item p^ ?) vox clamantis in deserto, loh. haptista et . edP^ lofi. haptista I praevius praeiens) . . praevenim enim | ante faciem - peec.
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. II. III. 393
faciem adventus eius praeparare vias eius, ad dandam scien- tiam salutis plebi eius in remissioneni peccatorum illorum. Et videns eum venientein ad me comi^ulsus spiritu sancto dixi: Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Et ba- ptizavi eum in flumine lordanis, et vidi spiritum sanctum de- scendentem super eum in specie columbae, et audivi vocem de caelis dicentem: Hie est filius mens dilectus, in quo bene complacui. Et nunc praeivi ante faciem eius et descendi an- nuntiare vobis quia in proximo est visitare nos ipse oriens filius dei ex alto veniens, sedentibus nobis in tenebris et umbra mortis.
Caput III. (XIX.)
Et cum haec audisset protoplastus Adam pater, quia in lordane baptizatus est lesus, exclamavit ad filium suum Seth: Enarra filiis tuis i)atriarcbis et projihetis omnia quae a Mi- chaele archangelo audisti, quando te transmisi ad portas pa- radisi, ut deprecareris deum quatenus transmitteret tibi an- gelum suum ut daret tibi oleum de arbore misericordiae, ut perungeres corpus meum, cum essem infirmus. Tunc Seth appropinquans sanctis patriarchis et prophetis dixit: Ego Seth cum essem orans dominum ad portas paradisi, ecce angelus domini Michael apparuit mihi dicens: Ego missus sum ad te
illoTum (n^ om ita 6tiaiu edP’" germ omisso illoT, {^,,und zu geien das ver-
steen des hails seynem volck in vergelung der sund“) . . cdP*' anle fac. domini pa- rare vias eius \ Ut videns eum cum edP*" edP'’ germ . . et ego lohannes videns lesum \ ven. ad me . . D® add haptizari | compulsus et comp.) sp. sum a sp.) sa. add confessus) dixi (n®' et di.) cum edP’’ edP’’ germ [zwang mich der hailig gayst zu sprechen), item D^' | ecce qui . . edP'" om ecce |
de coelis cum edP'' . . de coelo \ hene cum . . reliqui mihi hene | com¬ placui cum edP'" germ . . edP’' add ipsunn audite | praeivi cum edPq item et descendi . . praeviante me, turn descendi \ in pr. est vis. nos (d® vos, item edPi’ germ) cum edP’^ . . d®' in pr. visitavit (corrige -lit) nos \ ipse oriens jil. dei et ipse fil. de. est) ex (d*^ al ex?) - sed. nobis (ita etiam - et umbr. morf. (haec D® om) cum ipse Jilius eius dei oriens ex alto ve-
niens ad nos sedentes in te. et in u. m. . . edP*" om
III. iEt cum haec . . Cum autem haec | pater . . edP’’ edP*' germ add noster 1 lesus (edP*' om) . . ipse filius dei ] audisti . . edP*' didicisti | ut de- vrecar. de. quatenus (d*^ tit) - ut (d° et) - de arb. miseric. (n*^ vitae. om quatenus usq. miseric.) ut (d“ et) - infirmus . . edP*" pro oleo arboris misericor-
394
EVANG. NICODEMI PARS II.
a domino : ego sum constitutus super corpus humanum. Tibi dico enim, Seth, noli laborare lacrimis orando et depre- cando propter oleum ligni misericordiae, ut perungas patrem tuum Adam pro dolore corporis sui, quia nullo modo poteris ex eo accipere nisi in novissimis diebus et temporibus, nisi quando completi fuerint quinque millia et quingenti anni : tunc veniet super terram amantissimus dei filius ad resusci- tandum corpus Adae et corpora mortuorum, et ipse veniens in loidane baptizabitur. Cum autem egressus fuerit de aqua lordanis, tunc de oleo misericordiae suae unget omnes cre- dentes in se, et erit oleum illud misericordiae in generationem eorum qui nascendi sunt ex aqua et spiritu sancto in vitam aeternam. Tunc descendens in terras amantissimus dei filius Christus lesus introducet patrem nostrum Adam in paradisum ad arborem misericordiae,
Haec autem omnia audientes a Seth patriarchae omnes et prophetae exultaverunt magna exultatione.
Caput IV. (XX.)
Et cum exultarent sancti omnes, ecce Satan princeps
diae propt. infirmitatem meam | ego sum constit. super corp. (Havn genus) hum. cum D® edP^ item edP^ germ . . d® quia constitutus sum princeps ah eo super omne genus humanum [ Tihi {i>^ Et tihi; edP’* add autem) dico enim (d« edP" om) Seth (edP>- ante die.) \ edP^ noli in (edP'' om) lacnjmis deum orare et (edP'- orando) deprecari pr. ol. (edPr pro oleo) miser, ligni (edP>- om) | corporis D" capUis I eo (uac om) accipere . . edPr impetrare [ dielus et temp., nisi quando . . edP^ dzehus, quando | edP^ V milia nongenti quinquaginta duo anni I dez films cum edP^ germ . . add Christus, edP>- lesus \ ad resusc. cum edP'" . , D®® resuscitare . . qui facit resurgere \ corp. Adae cum edP*" edP’' germ . . corp. humanum Adae | et corp. mort. cum edP^, item edP^ germ D® (si collationibus tides est) et conresuscitare co. mo. (u® add cum eo) | in lordanis aqua, edP'" in lordanis fiuvio | Cum autem (d'^® Et cum) egr. fuerit edP'^ et egressus, et om de aqua lordanis | unget cum D® (item edP‘') . . pab add ex eo \ illud (ita D^® edP*"; om) misericordiae (ed?*- om ; add suae) | in generationem eorum (d*^ om) qui nascendi (u® nascituri) sunt cum , . edP>' generations et generationem eis qui renascendi sunt . . u® generation 'es quae
nascendae sunt ] m vit. aeternam . . pb ^^d amen, non item d"® edP^ edP- germ | edP^ om arnantiss., et Chr. les. . . d® om descend, in terr. am. de fil.
magna exult, cum ; edP>‘ cum magno gaudio , item edP*" germ . , d®® magis
IV, 1, dixit (u® praem adveniens) ad inferum (d® infernum) . . dix. ad
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. III. IV.
395
et dux mortis dixit ad inferiim : Praopara temotipsum siisci- pere lesum qui se gloriatur filiiim dei esse, et est homo ti- mens mortem et dicens ; Tristis est anima mea usque ad mortem. Et permulta adversatus est mihi male faciens, et multos quos ego caecos claudos surdos leprosos et vexatos feci, ipse verho sanavitj et quos ad te mortuos perduxi, hos ipse a te ahstraxit.
^ Respondens inferus dixit ad Satan principem: Quis tarn est iste potens, cum sit homo timens mortem? omnes enim potentes terrae mea potestate subiecti tenentur, quos tu sub- iectos perduxisti tua potentia. Si ergo potens es tu, qualis lest homo ille lesus, qui timens mortem potentiae tuae adver- satur? Si ita potens est in humanitate, vere dico tibi, onini- jDotens est in divinitate et potentiae eius nemo potest resistere. Et cum dicit se timere mortem, capere te vult, et vae tibi erit in sempiterna secula. Respondens autem Satan princeps tar- tari dixit: Quid dubitasti et timuisti suscipere ilium lesum, adversarium tuum et meum? Ego enim tentavi ilium, et po- pulum meum antiquum ludaicum excitavi zelo et ira adversus eum: lanceam exacui ad percussionem eius, fel et acetum mi- scui dare ei potum, et lignum praeparavi ad crucifigendum eum
principem inferorum 1 Praepara - lesum cum Apparo suscipere ipsum
lesum. Praeterea add Nazarenum . . edP^ Praepara te ad deglutiendum Chri¬ stum I jilium dei . . praem Christum (edP*' germ add et Chr.) | Pt permulta (d® Multoque, nisi forte scriptum est Multaque) adv. est mihi male faciens (d® maleficiis suis) cum D*’®, similiter edP’' {ipse est qui multum etc) . . et multa mihi mala inferens | et multos (d® om) ipse verlo (d’’ verot) sanav. cum edP*- . . D et pluribus aliis quos ego coecos feci et claudos, insuper et quos ego variis daemoniis vexavi, ipse verlo sanavit \ a te ahstraxit (ita edP^; D*’ adtraxit?) a te vivos extraxit
2. B^ Respondens autem princeps inferorum ad Satan dixit . . edP*" respon- dit inf emus \ iste . . add princeps | Si ergo potens es tu - adversatur cum edP*^ edP*" germ . . om | Si ita (edP*" tarn, alii tantum) potens cum d® edP*" . .
Si talis potens .. b^ Si ergo pot. | omnipot. est (u^ add et, item d*^? non edP^) in . . d® potens esse dehet in | princeps tart, (haec edP’’ om) dix. cum J)b® ^ _ pa principem tartari [ lesum cum d'^ edP'' edP’^ germ . . d®® add
Nazarenum | zelo et ira cum edP*" . . d® in zelum et iram | percussionem cum D® edP^ . . d'^ persecutionem , passionem | dare (edP"" om) ei (d^ et iussi ei dare) potum (ita D^, edP’" in potum, poculum, d® in poculum) ) et aculeos ad config. cum D*’ . . D^® et clavos ad perforandum manus eius et pedes . . edP’’
396
EVANG. NICODEMI PARS II,
et aculeos ad configendum, et in proximo est eiiis mors, ut perdiicam eiim ad te subiectum tibi et mihi.
^ Respondens inferiis ait ; Tu mihi dixisti quia ipse est qui mortiios a me abstraxit. Multi enim sunt qui a me hie detenti sunt, qui dum vixerunt in tends a me mortuos tule- runt, non suis potentiis sed divinis precibus, et omnipotens deus eorum abstraxit eos a me. Quis est iste lesus, qui per verbum suum mortuos a me traxit sine precibus? Porsitan ipse est qui Lazariim quatriduanum foetentem et dissolutum, quern ego tenebam mortuum, reddidit vivum per verbum im¬ perii eius. Respondens Satan princeps mortis dixit: Ipse est ille lesus. Haec autem audiens interns dixit ad eum: Coniuro te per virtutes tuas et meas, ne perducas eum ad me. Ego enim tunc quando audivi imperium verbi eius, contremui per- territus pavore, et omnia officia mea simul mecum contur- bata sunt. Nec ipsum Lazarum tenere potuimus, sed excu- tiens se ut aquila per omnem agilitatem et celeritatem salivit exiens a nobis, et ipsa terra quae tenebat Lazari corpus mor¬ tuum statim reddidit vivum. Ita nunc ego scio quia ille homo, qui haec potuit facere, deus fortis est in imperio, potens in
edP’’ germ om 1 ut perducam cum edP’' edP^ germ , . et perducam | tihi et mihi m. et t.) . . edP’' mihi
3. inferus cum (edP’’ inf emus) . . princeps tartari | Multi Tui) enim (d'= om) sunt - ahstrax. adtraxit) eos a me cum (accedit Hal Multi enim sunt hie qui etc) . . Havn Multi sunt hie detenti qui de eo in terris lo- cuti sunt, qui etiam a me mortuos tulerunt non sua potentia sed divinis precibus . .
Qui hie detenti sunt, dum viverent in terris, non suis potentiis sed divinis precil. ablati sunt, et omnipotens etc . . Lips®d edPi' germ om, item edP>’ sed post habet consimilia quaedam. Legitur enim ibi sic : Tu dicis quia ipse est qui mortuos tulit a me solo iussu sine precibus. Forsitan ipse est qui Lazarum fetentem et disso¬ lutum vitae restituit. Multi enim sunt hie detenti qui non sua potentia sed div. prec. mortuos tulerunt a me. Resp. Sathan Iste est lesus. ; Quis ergo est iste les. Nazarenus qui suo verbo etc | quatriduanum cum . . d®*® quatuor diebus mortuum . . edP'' om | tenebam mort. cum mort. detineb. | red¬ didit - imperii (d® ipsum) eius cum redivivum suo imperio a me traxit
. . edP’^ vitae restituit | princ. mort. dix. cum ad principem inferorum
dix. I lesus cum i>b _ j^ac ^dd Nazarenus \ inferus (d<= ed?" infernus) . .
princeps inferorum \ Coniuro cum pb edPr . . ^ac | ^dPr
germ . . p edP add impia | p^ edP^ om ut aquila | agilitatem . . p“ maligni- tatem \ salivit exiens cum pbc . . salvus exivit . . edP>- exxliU | mortuum cum D edP*' edP^ germ . . pb mortale | Ita nunc ego - haec (p*^ edP*" hoc) - in (p*^ et)
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. IV. V.
397
humanitate, et salvator est generis liumani. Et si perduxeris ilium ad me, omnes qui sunt hie in crudelitate carceris clausi et in insolutis vinculis peccatorum constricti, solvet et ad vi- tam divinitatis suae perducet in aeternum.
Caput V. (XXI.)
^ Et cum haec ad invicem loquerentur Satan princeps et inferus, subito facta est vox ut tonitruum et spiritualis cla¬ mor: Tollite portas principes vestras, et elevamini portae aeternales, et introibit rex gloriae. Haec audiens inferus di¬ xit ad Satan principem : Recede a me et exi de meis sedibus foras: si potens es praeliator, pugna adversum regem gloriae. Sed quid tibi cum illo ? Et eiecit inferus Satan foras de se¬ dibus suis. Et dixit inferus ad sua impia officia: Claudite portas crudeles aereas et vectes ferreos supponite et fortiter resistite, ne captivemus tenentes captivitatem.
^ Haec autem audiens omnis multitude sanctorum cum voce increpationis dixerunt ad inferum: Aperi portas tuas ut intret rex gloriae. Et exclamavit David dicens: Nonne cum essem vivus in terris, praedixi vobis: Confiteantur domino misericordiae eius, et mirabilia eius filiis bominum, qui con-
humaniiate - salv. est g. li. cum item item (- d. f. est et imperio po¬ tens et salvaturus genus hum.) edP^ . . D®' Ego autem nunc scio quod haec ita potuit facer e deus ommipotens , qui potens est imperio suo et potens in humani¬ tate, qui et salv. est g. h. | Et si perduxeris - crudelitate (d'^ credulitate) - clausi (edP’^ hie detenti sunt, omissis et in usq. constricti) - peccatorum om) - divinitatis suae (ita D® edP^, item -tate sua) perd. in aet. cum
edP'^ . . D® hunc ergo ne perduxeris ad me: omnes enim illos quos hinc detineo sub incredulitate carceris clauses et vinculis pecc. constrictos, solvet et ad aeter-
nam vitam suae div. perd.
\
V, 1. Sat. princ. et inferus (i)'^ infern.) . . Sat. et princeps inferni j aeternales: infra est infernales. Videtur alterum ad alterum corrigendum esse. | infer. (d° edP’’ infern.) dix. ad Sa. pr. cum D*’® edP*" . . d'*' princeps tartari dix. ad Sat. I D® pugna cum rege glor. | inferus (edP’^ infern.) Satan (d'*' om infer.) . .
eum I foras de . . foris \ inferus (d® infern.) ad - officia . . prin¬ ceps ad suos impios ministros | captivemur (edP*" capiamur) ten. capt. cum edP’^ . . captivi ducamur in capt.
2. voce cum edP^ . . d^® praem magna \ dixerunt cum D®'® . . edP'" dixit I ad infer, (d® edP*' infern.) . . 1)°“ ad princip. inferor. \ David dicens cum edP'^ edP*^ germ . . om David . . d'*'® praem divinus ille propheta [ D®® bene vob.
398
EVANG. NICODEMI PARS II,
trivit portas aereas et vectes ferreos confregit : suscepit eos de via iniqiiitatis eorum. Et post haec similiter Esaias dixit: Nonne cum essem in terris vivus praedixi vobis : Exsurgent moitui, et resurgent qui in monumentis sunt, et exultabunt qui in terris sunt, quoniam ros qui est a domino sanitas est illis. Et iterum dixi: Ubi est, mors, aculeus tuns? Ubi est, infere, victoria tua?
Haec autem audientes omnes sancti ab Esaia dixerunt ad inferum : Aperi portas tuas: nunc victus, infirmus et im- potens eris. Et facta est vox magna ut tonitruum dicens: Tollite portas principes vestras, et elevamini portae infernales, et introibit rex gloriae. Videns inferus quia duabus vicibus liaec clamaverunt, quasi ignorans dicit: Quis est rex gloriae? Respondens David ad inferum ait: Ista verba clamoris co¬ gnosce, quoniam ego eadem per spiritum eius vaticinatus sum. Et nunc quae supra dixi dico tibi : Dominus fortis et potens, dominus potens in praelio, ipse est rex gloriae. Et ipse do¬ minus de caelo in terris prosj^exit ut audiret gemitus compe- ditorum et ut solveret filios interemptorum, Et nunc, spur- cissime et foetidissime infere, aperi portas tuas ut intret rex gloriae. Haec dicente David ad inferum sujjervenit in forma liominis dominus maiestatis, et aeternas tenebras illustravit
praedixi. Item infra. [ de via iniq. eorum cum edP’’ edP*' germ . , add propter iniustitias enim sitas Tiumiliati sunt \ similiter dix. Jdsaias cum edP*' alius propJieta, videlicet sanctus Usaias, similiter dix. | d® edP>‘ om et exultah.
- sunt. Item edP^ edP'' germ om quoniam - sanit. est illis (n® sanaUt eos) \
JEt iterum . . JEt sicut iter. [ mors aoul. tuus et inf. vict. tua cum edP*"
germ . . d*’’ edP^ mors vict. tua, et mors stimulus (edP’’ acul.) tuus
^ 3. dixer. ad princip. inferor. \ Aperi (©“<= add nunc) po. tuas cum n*’
edPi germ . . add et vectes ferreos sulmove ] nunc victus inf. et imp. eris quomam vinctus eris et nullius potentiae (pro null. pot. et infimus et infirm, eris) I EdPr om Eaec autem aud. usque impotens eris | ut (n® et) tonitruum tanquam sonus tonitrui \ Tollite Attoll.) - rex gloriae . . edP’’ nil nisi Tollite portas \ Videns (0=“= add autem, non item edP"") inf. (d®' princeps in¬ feror.) quia (D®° quod) dual. vie. (edP^ secundo) haec edPr om) clamaverunt (d edP^ -verat) 1 d® David vero respondens ad princip. inferor. dixit . . edP*' Tespondit David | in praelio cum edP'' . . in hello | de coelo in terris (edP^ in terrain) . . d®® in c. et in terra [ gemitus compedit. cum d® edP'' edP^ prm (die seufftzen der gefangen) . . gemitum vinculorum \ infere . . D^princ. inferi ] rex gloriae . . d® add quia ipse dominus est coeli et terrae | n® David ad princip. inferor. 1 dom. maiestatis . . n® rex gloriae, edP*' glor. deus maiesta-
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. V. VI. 399
et indissolubilia vincula disrupit : et invictae virtutis auxilium visitavit nos sedentes in profundis tenebris delictorum et in umbra mortis peccatorum.
Caput VI. (XXII.)
^ Haec videns inferus et mors et impia officia eorum. cum crudelibus ministris expaverunt in propriis regnis agni- tam tanti luminis claritatem, dum Christum repente in suis sedibus viderunt, et exclamaverunt dicentes: Yicti sumus a te. Quis es tu qui ad dominum dirigis confusionem nostram ? Qms es tu qui sine exitio corruptionis, incorrupto argumento maiestatis, furore condemnas potestatem nostram? Quis es tu, tarn magnus et parvus, humilis et excelsus, miles et imperator,' in forma servi admirabilis praeliator, et rex gloriae mortuus et vivus, quern crux portavit occisum? Qui mortuus iacuisti m sepulcro, vivus ad nos desceiidisti: et in tua morte omnis contremuit -creatura et universa sidera commota sunt: et nunc factus es inter mortuos liber et legiones nostras perturbas.
its I indissoluhilia (edP^ insolubilia) . . insoluta \ inv. virt. auxilium (d'^ -lio) vis. nos cum d <= . . invincibili virtute visiiavit . . edP'' visitavit nos
VI, 1. videns . . d audiens | inferus - officia eorum cum crud. min, (d° off.^ crudelis ministri) - agnitam (d‘= et agnita) tanti (d<= tanta) lum. claritatem (n -tate) cum D •= . . mors impia cum crud. ministr. suis exp. in pr. regnis agnita luminis clar., item edP'^ inf emus et mors agnita claritate luminis | dum (d‘= om) Chr. (d‘= lesum) rep. in {d'= de) - vider. add constitutum) et (ita D ; rehqui om?) . . edP^ et viso Christo rep. in s. sed. j Victi sumus cum 0^° e P*' Hal Havn Lips®*^ edP^ germ . . vincti iam sumus. Praeterea Hal Lips^f^ edPr germ add 0 lesu [ Quis es tu gui (haec omnia om) ad (edP" usgue ad) domin. dir. (d^ « domino dirigis i-gerisl'] ad) conf. nostram . . Hal Lips®^ edP^ prm Quisnam es tu, 0 homo (edPr germ om), qui ad deum petitionem tuam dirigis in confus. nostr. . . Havn Quis est enim qui domino nostro Satan adversatur i Quis - exitio corruptionis (d® et corruptione) incorrupto argumento (d^® -pium -turn) mai. (edP om inc arg. mai.) furore (edP^ add tuo) cond. pot. nostr. (d® meam) cum D ® edPr; item sed pro furore etc corruptissime ha.het fulg ores hales contemnens . . Hal Lips®^ edPr germ Quis es tu qui sine virtutis damno et absque maiestatis tuae corruptione potentiam nostr. cond. . . Havn Quis - sine potestate condemnas pot. nostr. | tam add potens aut [corrige eQ impotens) magnus et (n om) parv., hum. et (d® om) miles et (n® om mil. et) imper. (d" mil. qui im- perare potest), inf. send (d® add adparens) admir. tam adm., ut hu-
mihs) prael. | Qui mortuus . . edP^ om Qui | contremuit . . edP^ iremuit, ter- ruit I creatura . . edP terra, turn pergit et universa creatura commota est et
400
EVANG. NICODEMI PARS II.
Quis es tu qui illos qui originali peccato adstricti tenentur absolvis captivos et in libertatem pristinam revocas? Quis es tu qui peccatorum tenebris excaecatos divina et splendida luciferaque luce perfundis? Similiter et omnes legiones dae- monum, simili perterritae pavore, ex pavida subvertatione una voce clamavenmt dicentes: Unde es tu, lesu, tarn fortis homo et splendidus in maiestate, tarn praeclarus sine macula et mundus a crimine? Ille enim mundus terrenus, qui nobis subiectis fuit semper usque nunc, qui nostris usibus tributa persolvebat, nimquam nobis talem mortuum hominem trans- misit, nimquam talia munera inferis destinavit. Quis ergo es tu qui sic intrepidus nostros fines ingressus es, et non solum nostra supplicia non vereris, sed insuper de nostris vin- culis omnes auferre conaris? Forsitan tu es ille lesus, de quo princeps noster Satan dicebat quod per mortem tuam cru- cis totius mundi potestatem accepturus esses.
2 Tunc rex gloriae maiestate sua conculcans mortem et comprehendens Satan principem tradidit inferi potestati, et attraxit Adam ad suam claritatem.
Caput VII. (XXIII.)
Tunc inferus suscipiens Satan principem cum nimia in- crepatione dixit ad eum; 0 princeps perditionis et dux exter- minationis Beelzebub, derisio angelorum, sputio iustorum, quid
sydera | EdP*’ Quis es qui orig. peccato astrictos absolvis et in | EdP^ om et splend. luciferaq. \ ex pav. subvertatione cum pavida subiectione | EdP*" Simi¬
liter et omnis legio demonum una voce clamabat \ Unde es tu lesu cum edP^ .
Quomodo et unde tu lesu CJiriste \ et (edP*" tarn) splendidus (d*^ -diddt) in (d‘= edP’' om) mai. \ EdP’’ om qui nostris in tetris) usib. tr. pers. \ EdP’’ tal. mart, destinavit, nunq. inferis {X)^ principib. inferor.) tal. mun. transmisit | nostra suppl. non vereris . . d®' nobis supplicia magna inferre non ver. \ n** de quo nunc Satan ad princip. nostr. dicebat | totius mortis potestatem ] esses . . edP*' cum aliis habet esset
2. gloriae dominus \ mai, sua cum edP’" germ . . reliqui om | Satan princ. (edP*" om) . . princip. inferor. \ traditit (d® praem catenis igneis con- strictum) inf. pot, . . privavit omni sua potestate | Adam cum edP'^ edP'^ germ . . patrem nostrum terrenum
VII. inf. susc. Satan princ. (edP*" om princ.) . . D® principes tartari susci- pientes Satan, item dixerunt | Seelzebub , . Hal add tricaput, Havn tricapita sputio cum D^, item {gin spaychel der hayligen) edP*" germ, Hal sputum, Havn
descensus CHRISTI ad inferos. VI. VII. 40J
haec facere voluisti? regem gloriae crucifigere voluisti in CUIUS exitii mortis tanta spolia nobis promisisti ? Ignorasti ut msipiens quod egisti. Ecce iam iste lesus suae divinitatis ulgoie fugat omnes tenebras mortis, et firma ima carcerum confregit et eiecit captivos et solvit vinctos. Et omnes qui sub nosfais solebant suspirare tormentis insultant noliis et deprecatiombus eorum expugnantur imperia nostra et reo-na nostra inncuntur, et nullum iam nos reveretur genus homi- num. nsuper et tortiter nobis comminantur qui nunquam nobis superbi fuerunt mortiii nec aliquando potuerunt laeti esse cap ivi. piinceps batan, omnium malorum impiorum et refugarum pater, quid haec facere voluisti? Qui a nrin- cipio usque nunc fuerunt desperati salutem et vitam, modo nullus eorum hic lam solito miigitus aiiditiir nec iillus eorum personat gemitus, nec in alicuiiis eorum facie lacrimarum ve¬ stigium invenitur. O princeps Satan, possessor claviiim infe- 101 urn illas tuas divitias quas acquisieras per lignum prae- varicationis et paradisi amissionem, nunc per lignum criicis
sj>uta . . edPr desj>ectio, spurcitia 1 haec cum nl* Lipsed edP>- <.erm (d!.. 71 ' i fl»t “''“I*"**”
hil ca m) ut (Hal L.ps'd om) imip. (p.e . . ,
: ■ •, - L.r2irie.
) . . nna care et cumua . . Ha-vn ima clauctra careeru I et (p“ add cnetae) e.eett cap,, e, (p>. om) cclc. ci. (p~ unicerec, ri. ec.) . . HaJet cart m cole. I .acme . term, oua, p'- edl- . . d“ proa tormeati. pracit,, .S
ct gemerc eolel. \ et deprec. eer. auis ad leeum) eapugnautur (d» namu-\
mper^ ueCra et umpia. om , . J, "“J
lue, Havn »o») rec. (d> «o4,> relinguitur, Hal ad not r«,ertetur) g,
“p7." TZZT’t y ■ ■ “» .oa gen. Itumauum . !
Upa et „n ct gen. kum. ap.i .e, | i,..per . . pa ,
(P 5,o<() . fueru,, (p* yi, fueratd) mortm - captici \pc „,j
moi . usq capt.) . . Lips^ q^ui nunquam poterant erga no^ superblre • et qui
. . edP om I pa om ,mper,or. e, ref.g. \ l„ec . . p*c- hie [ Oui (ita p« Hava- pi.
oT p“',a;T' *"■ "
n transiht ad sequens eorum) - mugitus (u« mugitu) - gemitus . . edl»- ,.m 0 prmc k^aian usque dum sequitur alterum O prine. Satan | possessor (i.=‘ pos- cec,e) clacum p" oUm p* irferer. (p.« iuferner.) . . Hav„ pc.
atque pulredinum . . edl'i om | nunc per cum edl»- . . pvaem et | EdP*-
Rvaiii^. apocr. ed. Tisekeudorf. Ed. II.
26
402
EVANG. NICODEMI PARS It.
perdidisti, et periit omnis laetitia tiia. Dum istum Cliristiim lesiim regem gloriae suspendisti, adversum te et adversum me egisti. A mode cognosces quanta tornienta aeterna et supplicia infinita passurus eris in mea custodia sempiterna. 0 princeps Satan, aiictor mortis et origo omnis snperbiae, debiieras primnm istius lesn cansam malam requirere . in quern nullam culpam cognovisti, quare sine ratione inmste enm crucifigere ausus fiiisti, et ad nostram regionem inno- centem et iustum perduxisti, et totins mundi noxios impios et
iniustos perdidisti ?
Et cum baec loqueretur inferns ad Satan piincipem, tunc rex gloriae dixit ad inferum: Erit Satan princeps sub pote- state tiia in perpetiia seciila in loco Adae et filiorum eius, iustorum meorum.
Caput VIII. (XXIV .)
1 Et extendens dominiis manum suam dixit: Venite ad me, sancti mei omnes, qui babetis imaginem et similitiidinem meam. Qui per lignum et diaboliim et mortem damnati fui- stis, modo videte per lignum damnatum diabolum et mortem. Statim omnes sancti sub manu domini adimati sunt. Tenens aiitem dominus mannm dexteram Adae dixit ad enm: Pax tibi
om Chr. les., item adv. te usque egisti j cognosces cum item non cognosces edP*' cognosce ] om aeterna, ecP”' om aet. et supj). inf. 1 pass, eris cum edP’^' pass, es [ u'*' om in mea cust. semp. (n® in meam -am -nam)
I O princ. (d^ add malorum omnium) Sat. - superhiae (edP' hue usque om) lesu add Nazareni) ca. mat. (edP=^ mortis) requirere edP'’ inguir.) . .
Hal (similiter Lips®'^ edP’' germ) 0 auctor mortis, pessime Satan, et origo superhiae , debtieras primum causam illius requirere. Praeterea add et si di- gnus esset (Lips®*^ edP’^ germ add morte), occideres , si non, dimitteres eum. \ in (Hal praem sed, et) quern (ita D®'® Hal ; in quo) null. culp. (u add mortis) cogn.
]St cum loqu. princeps inferor. ad Satan, tunc r. gl. dix. ad ipsum prin- cip. inferor. Beelzehiib | in loco cum u’’ edP^' . . u®'® substitutus in locum i iustor. (edP^' et iust.) meorum . . u® iustorumque omnium . . Hal et sanctorum
VIII, 1. dom. cum edP*’ germ . . u®'® lesus . . edP^' om | hahetis imag. et sim. meam cum edP’’ edP^ germ . . D®' creati estis ad imag. meam \fiiistis . . D®' estis 1 modo videte (d® videtis) p. lign, (edP’’ germ add crucis) - mortem cum edP’" germ . . edP'" modo vincite per lign. crucis damnatum dyabolum et mortem I)® modo vivite per lign. crucis meae, diabolo mundi principe damnato et morte prostrata \ Statim (l)® Tunc sta.) - domini (d® altissimi dei) - dominus (d®
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. VII. VIII. 403
cum omnibus filiis tuis, iustis meis. Adam vero genibus do- mini advolutus lacrimabili cum obsecratione deprecatus ma- gna voce dixit :* Exaltabo te, domine, quoniam suscepisti me, nec delectasti inimicos meos super me. Domine deus cla- mavi ad te, et sanasti me domine: eduxisti ab inferis ani- mam meam, salvasti me a descendentibus in lacum. Psallite domino omnes sancti eius, et confitemini memoriae sanctitatis eius : quoniam ira in indignatione eius, et vita in voluntate eius. Similiter et omnes sancti dei genibus advoluti ad pedes domini una voce dixerunt : Advenisti redemptor mundi : sicut per legem et prophetas tuos praedixisti , factis adimplesti. fledemisti vivos per crucem tuam, et per mortem crucis ad nos descendisti, ut eriperes nos ab inferis et morte per maie- statem tuam. Domine, sicut posuisti titulum gloriae tuae in caelo et erexisti titulum redemptionis crucem tuam in tends, ita pone domine signum in inferno victoriae crucis tuae, ne mors dominetur amplius.
2 Et extendens dominus manum suani fecit signum crucis super Adam et super omnes sanctos sues, et tenens dexteram Adae ascendit ab inferis ; et omnes sancti secuti sunt eum. Tunc sanctus David fortiter clamavit dicens : Cantate do¬ mino canticum novum, quia mirabilia fecit. Salvavit sibi dextera eius et bracliium sanctum eius. Notuni fecit dominus salutare suum, ante conspectum gentium revelavit iustitiam suam. Et omnis multitude sanctorum responderunt dicentes Haec est gloria omnibus sanctis eius. Amen, Alleluia.
add lesus) ma. dexi. (d^ om) - domini (d^ add lesu Christi) advolat. edP’' provol.) lacrimabili - magna voce (edP'' om lacr. usque voce. Passim differ! u^) dixit . . nil nisi Tunc magn. voce Chrisius dix. ] genibus adv. ad pe. om
ad pe.) doni. add lesu) . . edP’^ om | proph. tuos . . add sanctos \ EdP’^ om factis iam fa.) adimpl. \ ab inf. et morte . . D<= add perpetua \ Domine^ (edP’’ Tit) sicut pos. titul. - erex. (edP’^ om tit. usque erex.) - sign, in inf. (edP‘ post tuae) vict. cruc. (edP^' om) . . Lips®^' Sicut pos. in coelo, domine, tit. tuum, et sicut erex. crucem in terris, ita tit. redemtionis pone, domine, et inferno in si¬ gnum redemtionis et victoriae tuae 2. extend, dominus (d’’' descend.) ah infer. | omn cuti su. dominum \ sanct. David
add lesus | tenens (d®' apprehendens) - ascendit . sancti <^um edP^ germ . . add dei | D® se- praem propTieta ille regius in con-
spectu gentium ] D®° omnis gloria omnib. sa. dei
26*
404
EVANG. NICODEMI PARS II.
^ Et post liaec exclamavit Habacuc proplieta dicens: Ex¬ ist! in salutem popiili tui, ad liberandum electos tuos. Et respondenmt omnes sancti dicentes: Benedictiis qui venit in nomine doinini, deiis dominus et illiixit nobis. Amen, Al¬ leluia. Similiter jjost haec et proplieta Micliaeas exclamavit dicens: Qiiis deiis sicut tii, domine, aiiferens iniquitates et transgrediens peccata? Et nunc contines in testimonium iram tuam, quoniam voluntarius misericordiae es: et ipse averteris et misereris nostri, et absolvis omnes iniquitates nostras, et omnia peccata nostra demersisti multitudine mortis, sicut iu- rasti patribus nostris in diebus pristinis. Et omnes sancti responderunt dicentes: Hie est dens noster in aeternum et in seculum seculi, et ipse reget nos in secula. Amen, Alleluia. Sic et omnes propbetae de suis laudibus sacra referentes et omnes sancti Amen Alleluia clamantes sequebantur dominum.
Caput IX. (XXV.)
Dominus aiiteni tenens manuni Adae tradidit Micliaeli archangelo: et omnes sancti sequebantur Michaelem archan- gelum , et introduxit omnes in paradisi gratiam gloriosam. Et occurrerunt eis oliviam duo viri vetusti dierum. Interrogati autem a sanctis: Qui estis vos qui nobiscum in inferis mortui nondum fuistis et in paradise corpore collocati estis? respon- dens unus ex eis dixit: Ego sum Enoch, qui verbo domini translatus sum hue; iste autem qui mecum est Elias Thesbites est, qui curru igneo assumptus est. Hie et usque nunc non
3. elecios cum Hal dilecios . . populos | Amen, Allel. cum . . oin 1 Simil. post haec et proph. (d*^ Post haec proph.) Michaeas - Quis dens sic. iu do. (ita edP^ edP’’ germ; Quis est dominus sicut tu) - contines (u® continens) in test. (i)° om) iram tuam om) - absolvis (n^ -Ives) - de¬ mersisti (d® add in) - in dieh. (haec om n®) prist, cum edP’’ germ, item (sed permultis omissis) edP*" . . om | Pt omnes sancti resp. die. (haec omnia
om Kic est deus (ita edP'’ edP^ germ ; dominus) - Am. Allel. (haec
L)“ om) I de suis (d*’ add praedictis) laudibus \ om et omn. sa. Amen Allel. clam. 1 EdP*" et sequeb. dom. omissis Sic et usque clamantes.
IX. omnes (d^ om) in paradisi (d“® -diso) gratiam glor. (d“ -tia -osa; (d<= gratiae et gloriae) . . edP'' in paradisum ] EdP’’ eis duo viri venusti \ EdP"" Interrogati a sa. qui essent, respondit \ in inferis mortui cum D*’ . . 1)“'*^ apud in¬ feros I verbo domini cum i)*’ edP'' . . om dom. | hue ex edP'' est; reliqui
hie, quod cum iste coniungit. 1)*^° om autem [ Sic et usque . . edP*" om Sic
405
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. VIII. IX. X
giistavimus mortem, seel in adventum Antichristi reservati sumiis, dmnis signis et prodigiis praeliaturi cum eo, et ab
eo occisi in lerusalem, post triduiim et dimidiiim diei iterum vivi in nubibus assumendi.
Caput X. (XXVI.)
Et cum haec loquerentur sanctis Enoch et Elias, ecce siipervenit alius vir miserrimiis, portans humeris suis signum crucis. Quern videntes omnes sancti dixerunt ad eum- Quis es tu ? quia visio tua latronis est. Et quid est quod portas signum in liumeris? Quibus respondens ait: Vere dixistis quia latro fui, omnia mala faciens super terrain. Et Iiidaei crucifixerunt me cum lesu, et vidi creaturarum mirabilia quae lacta sunt per crucem lesu crucifixi, et credidi eum esse crea- torem omnium creaturarum et regem omnipotentem, et de- precatus sum eum dicens: Memor esto mei, domine, dum ve¬ neris in _ regniim tuum. Statim suscipiens deprecationem meam dixit mihi Amen dico tibi, hodie mecum eris in para¬ dise. Et dedit rnilii signum istud crucis dicens: Hoc portans ambula in paradise: et si non dimiserit te ingredi anf^eliis custos paradisi, ostende illi signum crucis, et dices ad "’eum quia lesus Cliristus filius dei qui nunc crucifixus est trans- misit^ me. Cum hoc fecissem, dixi ad angelum custodem pa¬ radisi haec omnia. Qui cum haec a me audivit, statim ape- riens mtroduxit me et collocavit me ad dexteram paradisi
I adv. Anitchr. reserv. cum nbe ^ adv.Christi reversuri I
praeUaiuri pugnaturi) .. praecincti ad praeliandum I occisi ( eAVr occisuri)
^ I die.
^um) . edP semtssem | tterum vivi om; edPr add et) in nub. add
sed rehqm om) assumendi (ita edPr; assumpturi).
X. sanctis . . sanctus | Quern vid. (nb Vid. eum) cum edPr nb i,ac
Et cum viderunt \ m (pc om) quid est quod port. sign, (pc edl- post ^J/)
(d om) humer. (edl om) | lesu crucif. cum i>b edPr germ . , praem do¬ num I dum veneris cum pac edPr . .
susc. degree, (pc edP^ orationem) meam dix. (edPr ait) mihi (p^c ad me; edPr om) ( sign, istud . . pb edPr hoc sign., et edP^ om cruc. | Hoc (pb haec) por- tans cum p<^ . . pa Hoc porta et | transmisit me cum pb . . pac ad te. EdPr sic; Ht dedit mihi hoc sign, mittens ad paradisum, ut viso hoc signo angelus cust. par. intromitteret me. Et collocans me angelus in dexteram parad. etc I p om haec omnia - atidivit \ ad dexteram . . pc add partem | sustine . .
406
EVANG. NICODEMI PARS II.
dicens: Ecce modicum sustinCj et ingredietur omnis generis humani pater Adam cum omnibus filiis suis sanctis et iustis post triumphum et gloriam ascensionis Christi domini cruci- fixi. Haec omnia verba latronis audientes, omnes sancti pa- triarcbae et proplietae una voce dixerunt: Benedictus dominus omnipotens, pater aeternorum bonorum et jiater misericordia- rum, qui talem gratiam peccatoribus tuis dedisti et in gratiam paradisi reduxisti et in tua pinguia pascua: quia liaec est spiritualis vita certissima. Amen, Amen.
Caput XI. (XXVII.)
Haec sunt divina et sacra mysteria quae vidimus et au- divimus, ego Karinus et Leucius. Amplius non sumus per- missi enarrare cetera mysteria dei, sicut contestans Michael arcliangelus dixit nobis: Euntes cum fratribus vestris in leru- salem eritis in orationibus clamantes et glorificantes resur- rectionem domini lesu Christi, qui vos a mortiiis resuscitavit
add te hie \ et ingredietur cum o'* edl’^ . . ut ingrediatur . . x>‘^ et videhis ingredi, pergens - patrem Adamum \ post triumphum et gloriam ascensionis Chri¬ sti do. cruc. cum 1)° . . Christi do. cr. omissis prloribus . . edl’*^ om una cum et iustis I Haec (d® add autem) - audientes cum edP’’ . . d® Ctim audis- sent omn. ve. latr. | sancti (edP'" om) pa. et froph. cum 0*= edP*" edP*' germ patriarchae \ Benedict. (edP*" om) . . | cum edP‘‘ edP'"
germ . . deus | pecc. tuis eius) dedisti . . edP^' dedit, pergens ut in gaudia parad. introduceret eos ad pascua pi. et annena, et spiritali vita rejiceret. Am. I spiritualia et pinguia pasc. | quia etc cum . . u® spiriiuali vita quam certissima . . r>^ spirituaH vita sanctissima collocasti . Amen. EdP^ germ sic i Cte- segnet sey der almechtig herr ain vaier der eioigen gaist, ain vater der harm- herizighait , der solliche gnad hat gehen seynen siindern, und iins eingefurt in das Paradeyss , und aujf^ die wayd des woUust, und in das etvig lehen Amen. Ex Amb extrema baec notavi: Benedictus qui venit in nomine domini, deus do¬ minus et illuxit nohis. Amen et Alleluia.
XI. Kaec sunt - ego Karinus (edP*" Car., Char.) et Leuc. Len- thius, Leuntius ; praeterea edP^Hal Havn o.AA.fratres germani [Havn genuini), Lips®*^ frater meus). Amplius (edP*" add que) cum edP*' . . Amb Kt postquam scripserunt Leutius et Carinus singulos tomos cartae, dixerunt ad omnes Amplius | enarr. cet. myst. dei cum D®bc gjjpr _ _ Amb dicere secreta divina et sacra myst. Christi domini 1 contestans (edP*" testans) . . Amb astans \ vestris cum Amb edP^ . . meis | eritis (d^ et er.) in or. clam, et (edP'' om cl. et) glor. cum D^bc edP'' . . Amb adorate loca passionis domini nostri lesu Christi, glorificantes | dom. I. Chr. . . Amb dom. eius \ qui vos cum Amb edP^' Lips'^^ . . (item cbc?) quos
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. X. XI. 407
secum. Et cum neniine hominum eritis loqiientes et secle- bitis ut miiti, usque dum veniet liora ut permittat vobis ipse dommus referre suae divinitatis mysteria. Nobis autem iussit Michael ai cliangelus ambulare trans lordanem in locum opi- mum et pinguem, ubi sunt multi qui nobiscum resurrexerunt in testimonium resurrectionis Christi domini : quia tantum tres dies permissi sumus, qui surreximus a mortuis, cele- brare in lerusalem pascha domini cum viventibus parentibus nostris in testimonium resurrectionis Christi domini: et bapti- zati sumus in sancto lordanis flumine, accipientes singulas stolas albas. Et post tres dies celebrate pascha domini rapti sunt in nubibus omnes qui nobiscum resurrexerunt et per- ducti sunt trans lordanem, et amplius a nemine visi sunt.
Nobis autem dictum est in Arimathia civitate in orationibus persistere.
Haec sunt quanta nobis iussit dominus referre vobis : date illi laudem et confessionem, et poenitentiam agite, ut
(ex errore compendii natum) | et sedeh. (edP’' sed eritis) ut muti . . Amb om | usque dum veniet (Amb veniat) . . donee veniat | vob. ipse (edP^ om) dom. Amb VOS deus 1 suae div. . . Amb maiestatis suae . . Lips®^^ sua \ Noh. autem (Amb Ut noh.) cum Amb . . edP’’ Nos autem (edP"" que) | opimum: ita de coniectura editi pro optimum \ Chr. dom. (d^^® om do.) . . Amb dom. nostri les. Chr., edP* lesu Chr. | quia tantum tres - qui surr. a mo. (d®® a mo. qui surr.) - cum viventib. (ita edP^ germ, item addito adhuc Hal Lips®'^ ; d^^® om) - re-
surr. (d®‘® om\ edP’’ germ om in test. usq. domini) Chr. dom. cum d^‘‘‘® edP’’ germ . . Amb (sed vide post) edP*" om | Amb edP^' om sancto \ accipientes singu¬ las (ita ex Amb Lips®*^ ; reliqui singuli) - celebrate pa. do. (baec odP*’; i)!* cele- brantes pa. do., de celebrationis pascae do.) rapti (cum D® edP''; reperti) sunt (edP’’ sumus, sed postea sunt) in (d'^ a) nubibus - et (d*^ om) perducti (edP'' om et perd. usq. Iordan.) - amplius (d^ iann) a ne. visi sunt cum d®'^ odP'' . . d®' et iam a ne. vi. sunt, omissis prioribus . . Amb accipientes singulas stolas albas (etiam Lips®^^ habet accip. singulas stolas Candidas) non manu faetas inconsutiles. Deinde tres dies permissi sumus omnes in lerusalem pasca domini celebrare, et quibus voluit dominus revelare ex ipsis in testimonium resurrectionis eius. Ut post triduum peracta pasca iacti sumus a nubibus trans lordanem ut a nemine videamur usque in diem secundam (sic; secundi^) adventus domini cum sanctis omnibus exultantes. | Nobis autem dictum est (Lips®*! add a Michaele archangelo quatenus) in Arimathia civitate in orationibus persistere (Lips®^ perseveraremus) cum Amb Lips®^^ . . reliqui om
quanta . . n® mysteria quae \ dominus (n®'® deus) ref. vob. (Amb om) | date (b praem et) illi laud. (Amb add et gloriam et honorem) - ut (ita Amb,
408
EVANG. NICODEMI PARS II.
misereatur vestri. Pax vobis ab ipso domino lesu Christo et Salvatore omnium nostrorum. Amen.
Et postquam compleverunt omnia scribentes in singiilos tomos chartae , surrexeriint. Karinus autem quod scripsit, dedit in manus Annae et Caiphae et Gamalielis; similiter et Leucius quod scripsit, dedit in manus Nicodemi et losepli. Et subito transfigurati sunt candidati nimis, et non sunt visi amplius. Scripta autem eorum inventa sunt aequalia, nihil mains aut minus littera una.
Ista omnia admiranda Karini et Leucii dicta audiens omnis synagoga ludaeorum, ad invicem dixerunt: Vere ista omnia a domino sunt facta, et benedictus dominus in secula seculorum, Amen. Et exierunt omnes cum magna sollicitu- dine, cum timore et tremore percutientes pectora sua, et ab- ierunt unusquisque in propria sua.
Haec omnia quae dicta sunt a ludaeis in synagoga
eO misereatur et miserehitur) vestri . . edP*" om | ah ipso dom. cum ed.P’’ . . a dom. deo | et salv. omnium nostrorum . . edP’’ salv. nostro | Amen . . ter habent . . edP’’ om. Amb om Pax usque Amen.
Pt postquam - in om) sing. tom. cha. surrex. (d^ scripserunt) . . Amb ora I Karinus (ut supra) - scrips. (d° add in tomo chartae') . . Amb Kt tomum cartae quern scripsit Car. | in manus cum . . Amb in manu, in manihus \ sim. et Leucius (ut supra) quod scripsit (d'’ add in tummum cartae) . . Amb et quern scr. Leucius | in manus: ut ante. EdP’’ sic: Kt completis omnibus Carinus reddidit Nicodemo et Joseph thomas cartae ] Pt suhito - visi amplius . . Arab Pt statim non apparuerunt ] Scripta - inv. su. aequalia cum edP*" . . Scriptae {scripturael) - invent ae su. aequales . . Amb om | nihil mai. aut vel) min. (d®® add habentia, item edP’’ post una-, d'’ add vel in) litt. una (Hal add in uno quam in alio, similiterque alii babent) . . Amb om
Ista omnia adm. Kar. et Leuc. (de bis nominib. vide supra) - omnis syn. lud. (edP'" om omn. et lud.) ad inv. dix. (Amb Omnes autem cum audissent verba scripturarum , dix. - dominus (cum edP’’; add Jesus, Amb deus Jsrael) - Amen . . Lips®*^ Judaei ergo postquam haec scripta viderunt legerunt et intelle- xerunt, turbati commoti et confusi in se dixerunt Vere, vere, vere, quia ista infalla- biliter a deo facta sunt: et benedictus sit deus in secula seculorum. Amen. Saec enim omnia Jesum dei filiiim esse testantur ; quod tamen ut fateremur, absit a nobis. Similiter edP*" germ | Pt (Amb om) exier. omnes . . edP'' add de synagoga, Amb de synagoga templi | cum tim. et tremore . . Lips®*^ tremore timore et pavore . . edP’’ et timore . . Amb om | percutientes cum Amb edP*" Lips®'* aliisque codd . . jjabc percutierunt {-cusserunt) ] et abierunt (Havn redierunt, edP’’ abiitque) - sua . . Amb om
Pace omnia - ipse (d®® om) - publicis . . Amb Joseph autem et Nicod.
DESCENSUS CHlllSTI AD INFEROS. XI. XII.
409
eorum , statini loseph et Nicodemus annuntiaverunt praesidi. Et ipse Pilatiis scripsit omnia quae gesta et dicta sunt de lesu a ludaeis, et posuit omnia verba in codicibus praetorii sui publicis.
Caput XII. (XXVIII.)
Posthaec ingressus Pilatus templum ludaeorum congre- gavit omnes principes sacerdotum et grammaticos et scribas et legis doctores, et ingressus est cum eis in sacrarium templi, et iussus ut omnes ianuae clauderentur, et dixit eis: Auditimi liabemus quod quandam magnam bibliotliecam habetis in tem- plo isto : propter hoc rogo vos ut ante nos praesentetur. Et cum apportaretur ipsa bibliotheca a quattuor ministris auro et gemmis pretiosis ornata, dixit ^Pilatus ad omnes: Coniuro VOS per deum patrum vestrorum, qui iussit vos templum istud aedificare loco sacrarii eius, ne verum mihi taceatis. Vos nostis omnia quae scripta sunt in ista bibliotheca; sed nunc dicite si vos in scripturis invenistis istum lesum, quern cru- cifixistis, esse filium dei venturum pro salute generis humani, et in quantis annis temporum venire debebat. Manifestate mihi si ignorantes eum crucifixistis aut scientes.
annunciaver . omnia supra dicta Poniio Pilato. llaec audiens Pit. tulit exempla dicta Leucii et Carini a Nic. et los. tradita et posuit ea in puhlicis codd. praet. sui . . ecIP^' los. vero et Nic. statim annunciav. praesidi omnia, quae ipse posuit in codd. puhl. praetorii . . Havn om
XII. Omittunt hoc caput Havn edP*"; habent Amb Hal Lips®*^ edP^' germ.
Posih. - omnes . . Amb Nt posthaec ingressus Pil. in tempi. lud. invenit in sgnagoga magna et (dele?) congregates omnes . . Hal Posth. ingressus Pil. templum convocavit omnes | princ. sac. et gramni. {et gr. ex Amb Lips®'^; om) - doctores . . Hal ludaeos et grammaticos \ et iussit - dix. eis . . Amb et rogavit Pil. omnes, et praecepit claudere ianuas et dix. ad omnes | Amb Audivimus quia magna bihl. est in templi isto sacrario (Hal om in te. isto). Rogo vos ut praesen¬ tetur ipsa hibl. in manibus vestris. \ Et cum apportaretur etc ex Lips®*^ . . D®' Et cum deportassent illam bibl. magn. a qu. ministris - ornatam, item Amb Hoc facto ludaei itaque bibliothecam magn. a qu. min. deportaverunt - ornatam ] Amb ex auro I et gemm. pret. cum Amb . . Lips®*^ et argento ] Coniuro . . D®' Adiuro I patrum vestror. cum Amb . . n® etc patrem vestrum \ qui iussit - sacr. eius cum Amb . . D® qui fecit ac iussit tempi, istud aedificari | Amb om ne verum mi. tac. I sed nunc dicite (u® dicitote) si cum Hal Lips®*^ . . Amb et si ( de¬ bebat cum Amb . . D® debuisset \ si ignorantes - scientes cum Amb . . D® etc om
410
EVANG. NICODEMl PARS II.
Ita coniurati Annas et Caiphas iusserunt exire de sacra- rio ceteros omnes qiii cum ipsis erant , et ipsi clauserunt omnes ianuas templi et sacrarii , et dixerimt ad Pilatum ; Coniurati sumus a te, index bone, per aedificationem templi istius, veritatem et rationem manifestam tibi facere. Post- quam crucifiximus lesum ignorantes dei filium esse, putantes per aliquod carmen facere eum virtutes, fecimus synagogam magnam in isto templo, Et conferentes ad invicem de signis virtutum quae fecerat lesus, multos ex genere nostro testes invenimus, qui dixerimt lesum post passionem mortis vivum se vidisse et in altitudinem coeli penetrasse. Et duos testes quos lesus a mortuis resuscitavit vidimus, qui multa mira- bilia quae fecit lesus in mortuis annuntiaverunt nobis, quae in manibus nostris scripta* habemus. Nostraque consuetudo est quod omni anno ante nostram synagogam aperientes istam sanctam bibliothecam testimonium dei exquirimus. Et inve¬ nimus in libro primo de Septuaginta, iibi locutus est Michael archangelus ad tertium filium Adae primi liominis de quinque millibus et quingentis annis, in quibus venturus esset de coe-
Amb Et coniurati - exire omnes de sacr, qui erant in templo - clauserunt ianuas etc | lone cum Amb Hal Lips®'^ . . om | Lips®*^ per aedificatorem \ templi istius . . Amb add et sacrarium eius | veritatem (Amb add dicere tibi) et rat. manif. tibi (Amb om manif. ti.) | Lips®*^ ipsum filium esse dei viventis in se~ cula I per aliquod carmen cum Hal Lips®'^ (add et arte diabolica) . . Amb per aliqua carmina \ facere . . Amb fecisse [ in isto templo cum Amb Lips®^ . . ad templum istud | ad invicem . . Lips®'^ add sapienter et mature \ de signis virt. quae (Lips®*^ quas) cum Amb Lips®*^ . . signa virt. quae \ qui dixerunt . . Lips®‘' fide dignos dicentes . . Amb om 1 lesum cum Amb . . Lips®'^ om | post pass, mortis (Lips®*! om) , . Amb post mortem et passionem | se vidisse . . Lips®*^ add loquentem cum discipuUs suis audivisse 1 et in (Lips®"^ om) alt. c. penetrasse (Lips®'^ penetrantem vidisse) cum Amb Lips®*^ , . om | quos cum Amb Lips®‘^
. . quorum corpora \ lesus . . Lips®'^ add dei filius \ qui (Amb et) multa . . Lips®*^ praem coniuravimus cum ipsisque locuti sumus | in mortuis . . Amb in in- fernum . . Lips®^* inter moriuos et apud inferos | quae (Lips®^^ add omnia) - scripta (Lips®*^ add interpretata et declarata) habemus . . Amb qu.scripseruntmanib. suis 1 Nostraque (Lips®^ enim) cons, est - et invenimus •, similiter Hal sicui (prae- cedit facere miracula omissis fecimus synagogam etc) consuet. est quod omni anno ante templum accipientes istam bill, et testem (sic male) dei exquirimus, et inv. . . Amb haec omnia (adde habentes?) nos duo principes, requirentes omnem synago¬ gam, aperientes istam bill, testimoniorum dei, exquirentes invenimus [ Adae . . Amb add Sed (cf. infra ubi idem nomen, Seth, ex Amb edidimus) | de quinque - ven-
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. XII.
411
lis dilectissimus dei filins Christus; et adliuc consideravimiis quod forsitan ipse esset deus Israel qui dixit ad Moysen: Fac tibi arcam testamenti in longitudinem cubitorum duorum et semis in latitudinein ciibiti iiniiis et semis, in altitudinem cubiti unius et semis. In istis quinque semis cubitis intelle- ximus et cognovimiis fabricam arcae veteris testamenti, quia in quinque et semis millibus annorum venturus esset lesus Christus in area corporis, et invenimus ipsum deum Israel esse , lilium dei. Quia post passionem eius nos principes sacerdotum, admirantes signa quae propter eum tiebant, ape- ruimus bibliotbecam istam, exquirentes omnes generationes usque ad generationem losepli, et Mariam matreni Cbristi ex semine David esse computantes: et invenimus quod, quo fecit deus caelum et terram et primum bominem, ab ipso tempore usque ad diluvium sunt anni duo millia CCXII; et a diluvio usque ad turris aedificationem anni quingenti XXXI; et a turris aedificatipne usque ad Abraham anni DCVI; et ab Abraham usque adventum filiorum Israel de Egypto anni
iurus esset . . Amb dicens In quinque mil. quing. ann. venturus erat | et adhuc (haec Amb om) consid. quod (u®' quia) fors. ipse iste) esset (d®' est) de. Isr. qui (Amb vel qui) - latitudinem (d*" altitud.) - altitud. latitud.) - semis . . Hal om xina ciim seqq. usque deum Isr. esse filium dei. ] In istis (d® his) quin¬ que semis cubitis quinq. cub. et semis) int. et cogn. fabricam (d® infabrica) - in (Amb om) qu. et semis mil. annor. (u’^ qu. millib. annorum et semis) - in area corp. 1 et invenimus cum Amb . . et sic scripturae nostrae testantur \ ipsum deum Isr. esse fil. dei cum Amb . . ips. fil. dei esse et dominum et regem Isr. \ Quia post - princ. sacerd. Lips®'^ add et seniores plebis ludaeorum) - quae propter (Lips®'^ per) eum fiebant (Lips®*^ add confestim) ap. bibl. ist. (Lips®*^ add cum magna sollicitudine et ingenti labore ae summa diligentia) . . Hal Ht passionem eius nos admirantes et signa quae faciebat, propter eum aperientes bibl. Item Amb Per multos dies nos duo principes transeuntes omnem bibl. ] exquir. (cod. add per) omn. gen. usq. ad gen. loseph, et Mariam - computantes, et inven. quod quo (cod. om) fecit - duo millia CCXII cum Amb . . Lips®^! exquir. omnes gen. (Lips®^ add ab Adam) usque ad gen. loseph et Mariae (Lips®^^ add JEt invenimus generatio¬ nem los. et Mariae) matris lesu, computantes (Lips®^ om) ex semine David esse (Lips®*! add computantesque), invenimus ea quae fecit dominus, et quando (Lips®*^ omnia quae fee. dom. deus quando) fecit coelum et terram et primum hominem (Lips®^! add omnium hominum patrem) Adam usque ad diluvium, anni duo millia ducenti et duodecim (Lips om extrema usque ad diluv. unaque omnia reliqua quae com- putationem annorum continent) . . Hal exquir. gener. ab Adam usque ad Ma¬ riam et loseph, invenimus ab Adam usque ad diluv. duo millia annorum quadrin- gentos et duodecim annos ] et a diluvio - de Egypto CCCCLXX (numeri poste-
412
EVANG. NICODEMl PARS II.
OCCCLXX ; ab exitu filioriim Israel de Egypto usque ad templi aedificationem anni DXI; et a templi aedificatione usque ad ipsius templi destructionem anni CCCCLXIIII; usque hie inveniinus in bibliotheca Esdrae: requirentes ab incendio tem¬ pli usque adventum Christi et nativitatem eius invenimus annos esse DCXXXVI. Qui tuerunt simul anni V millia quingenti, sicut invenimus scriptum in bibliotheca praenuntiasse Michael archangelum ad tertium filium Adae Seth, in quinque et semis millibus annorum advenisse Christum tilium dei. Usque nunc nemini diximus, ut non esset dissensio in synagogis nostris: et nunc coniurasti nos, index bone, per istam sanctam biblio- thecam testimoniorum dei, et manifestum tibi facimus. Et nos coniuravimus te per vitam et salutem tuam, haec verba ne¬ mini manifesta facere in lerusalem.
Caput XIII. (XXIX.)
Haec verba Annae et Caiphae audiens Pilatus omnia re- posuit in gestis salvatoris domini in codicibus publicis prae-
riores tres LXX non satis certi sunt) - anni CCCCLXIIII - DCXXXVI. cum Amb . . d'*', item Hal et a diluv. usque ad Abraham anni nongenti duodecim (Hal quadragintos et viginti duos) et ah Abraham usque ad Moysen anni qua- dringenti triginta: et de Moyse usque ad David regem anni quingenti decern (Hal ducentos decern): et a David usque ad transmigrationeni Babylonis anni quingenti (Hal annos ducentos): et de transmigratione Babylonis usque ad in- carnationeni Christi anni quadringenti (Hal annos quadringentos triginta et octo). I Qui fuerunt simul anni (Hal et hi anni simul iuncti Jiunt; et fiunt simul) V millia et quing. (Hal semis pro quing.). Hanc computationem vitiis laborare in codd. nostris tribus omnibus facile patet. In Amb enim singulorum annorum computatio facit 5430, ut desint 70; in u® 4964, defi- ciunt igitur 536; in Hal denique non numerantur nisi 4112 i. e. 1388 minus quam 5o00. | sicut invenimus - manif. facere in lerusalem cum Amb . . et SIC apparet quod lesus quern crucifiximus lesus Christus dei filius est, verus et omnipotens deus. Amen . . Hal nihil simile habet.
XIII. Haec verba - dicens ex Amb®' sunt. Priora una cum cap. praece- dente omittunt edP'", sed posteriora similiter exhibent. Etenim sic liabent . Et (u*^ om) post haec (d° add ipse) Pilatus scripsit epistolam ad urbem Romam Claudio (u® add imperatori) dicens. Porro ei^r Posteaque volens Cesari nunciare haec omnia scripsit epistolam dicens. Denique cod. Hal. cum facit, praeterea vero haec praemittit : Quae sequuntur non creduntur pertinere ad evangelium Nicodemi, quamquam sub eadem narrationis serie in nonnullis exem- plaribus reperiantur adscripta.
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. XII. XIII.
413
torii sui, et scripsit epistolam ad Claiidiiim regem iirbis Eo- mae dicens
Pontius Pilatiis Claudio regi suo salutem.
Nuper accidit, quod et ipse probavi, ludaeos per invi¬ diam se siiosque posteros crudeli condemnatione punisse. Denique cum promissum haberent patres eorum quod illis deus eorum mitteret de caelo sanctum suum, qui eorum me- rito rex diceretur, et hunc se promiserit per virginem mis- surum ad terras: iste itaque me praeside in ludaeam cum venisset, et vidissent eum caecos illuminasse, leprosos mun-
Claud. regi (h. 1. Amb^ D^ ante Claudio Hal; om Gue Amb*^ edP'" Marc Heg, item text^*") suo (cum Amb'^ item Gue Amb’^ edP’"; om Hal, item IMarc Heg text^q . . Six Claudio Tiberio Neroni imp.
quot et: ita etiam edP^; sed cdd. plerique et quod, Amb*^ quod, Amb^' eo quod. Videbatur omnino quod et edendum esse. Graece legitur oinep auToa (cdd3 auT. eyoo, cd^ eyoo) eyu[apaaa (-pcoaa) | ipse . . Amb'^ ego \ se suosque cum Amb'"' Amb’^ D® Gue edP^ etc, item text^'' . . Hal om se \ posteros . . Marc male add lesmn. Amb^ in margine adnotatum habet Christum criicijixisse, unde additamentum istud tluxisse videtur. | Amb^ crudeli (Amb*^ om) darnnatione i punisse (Gue punivisse). Graece est eTHioopHcrapTO . . Chas peremisse. Six hue usque sic : Nuper contigit, cuius rei ipse testis esse possum, ludaeos sese ipsos posfe- rioresque suos universes per invidiam crudeli darnnatione perdidisse. j Denique cum cum Amb® Amb*^ Gue D° Heg Marc; item Chas Six Cum enim . . edP’’ Hal De quo cum. De gr. text, hue quadrat dpieAei. | patres eorum . . Amb®' pairihus eorum I sanctum suum cum Gue u® Amb*^ edP*" Heg, item Amb^ (praemisso jilium) Chas (addito item filium simm Marc . . u*’ sancio suo. Graece
est Top dyiop auToO ] et hunc se cum Gue D® Amb^ (sed om se promis.) Marc Heg . . Amb'^ eum se; edP'' Ihesum se ; et haec. Graece est kq! (edd-^ om) toO- Top, cdl TOUT. 5e I promiserit . . Amb“ ipse promisit | ad (Heg in') terras (Heg Amb^ -ram) cum Gue edP"" Marc ; item Amb^ Heg . . Amb'^ Hal in terris. Graece emi THp yAp | iste (cum Amb^ Marc, item is Gue; Amb^ Heg istum) it. me praeside (pro his Amb'^ quasi rex ludaeorum, et post in ludaeam add ei deus Hehraeorum) in ludaeam (Gue Marc Amb*^ -daea, et Gue“ add Hebraeorum) cum venisset (ita Amb Marc; Gue cum esset; 0*^^^ Heg deus Hebraeorum cum mi- sisset, Amb^ corrupte Hebraeor. deus cum essem) et vidiss. (Gue Marc audissenf) eum in'’ eum Hebraei, Amb Hebraei eum) . . edP’’ et me praeside in ludaea hue misisset, videntes eum ludaei. Graece sic habent: outoo Toipup epou Ayepto-. ptuopTOO HA06p eia THpqou6aiap. kqi eT6op auTop. Chas haec et superiora sic : quod deus illorum mitteret per virginem sanctum suumfilium, qui rex eorum me- rito dicerefur, hunc me praeside misit in ludaeam. Quern cum vidissent . . Six inde a Denique sic : Cum enim ex oraculorum promissis maiorum ipsorum auctoritate re- ceptis hoc exspeefarent ut deus illorum per virginem iuvenculam mitteret qui lure rex eorum dicerelur, hunc me praesente misit in ludaeam. Is, quod omnibus notuni
414
EVANG. NICODEMI PARS II.
dasse, paralyticos curasse, daemones ab hominibiis fugasse, mortiios etiam suscitasse, imperasse ventis, ambnlasse siccis pedibus super undas maris, et multa alia signa miraculorum fecisse: et cum omnis populus ludaeorum filium dei ilium esse diceret, invidiam contra eum passi sunt principes sacer- dotum et tenuerunt eum et mild tradiderunt, et alia pro aliis mild mentientes dixerunt istum magum esse et contra legem eorum agere.
Ego autem credidi ita esse, et fiagellatum tradidi ilium
est, coeds visum restituehat etc | Amb^ daem. effugasse (etiam Amb’^ effugasse) ah horn.; mart. susc. ante lejirosos ponit; item ante imperasse add mufos loqui fecisse om leprosos - susdi, | eiiam cum Gue Heg . . Amb^*^ Hal edP*' om, item text®'’" . . Marc auctoriiate | imperare ] signa miraculor. cum Amb^ (item miracula et signa edP’’, miraeula Six) . . Gue Amb*^ Marc Chas mirahilia . . Ileg om. Graece est 6au[adcria (cdd2 eau(jaTa) | et (ita Amb'^ edP’’; Marc hunc ; D® Gue aliique om) cum (edP^ om, Ainb^ cum igihir) omnis pop. (ita Amb^*’ Gue Marc Heg Chas ; n'^® edP^ multi de populo) - esse (Amb®'*^ om) diceret (ita Am b®’’’ Marc Heg Clias, item dicerent Gue; crederent, crediderunt | invidiam co. eum passi sunt cum n^® Amb*^ edP*' Marc Heg aliisque . . Gue invidia co. eiim ducti sunt, similiter Amb** | grinc. sacerd. cum Gue edP*' Amb^ Amb^ (sed iste sic : et princ. sacerd. invidia co. eum ducti, et primi sacerdotes et scribae et Pharisaei comprehendentes eum etc) Six, item princ. ludaeorum Marc Heg Chas . . d’^® princ. sacerd. scribae et Pharisaei ludaeorum. j tenuerunt eum et mihi (Heg Chas mihique) cum Gue Arab^ Heg Marc Chas . . n^® Arab^ edPr tenentes (Amb^ comprehendentes) eum (d® om, edP»' add et) mihi. Graece sic legitur 4>06pcp oup (cdl kq! c|)0., cd^ om oup) oi dp^iepeTa Kar auxoG Kipou- piepoi eKpaxHcap auxdp kq! epioi (cdl KpaxHaapxeu epoi) aOxdp xoape- 6njKap etc. Six post coeds vis. restituehat sic: leprosos mundabat, resoliotos nerois curabat : viderunt qxioqiie ipsum daernonia abegisse atque obsessos spiri- tibus immundis liberasse ; mortuos item ex sepulcris ipsis resuscitavit ; obediebant ipsi ventorum turbines, siccis pedibus mare inambulabat: fecit alia quoqiie per- multa miracula, ut vulgo etiam inter ludaeos et plebem dei filius diceretur. Principes vero sacerdotum aemulatione et livore instincti adversabantur illi, captumque ilium mihi tradiderunt etc | alia pro aliis (Amb^ aliud post aliud)
. . Marc add multa \ mihi mentientes cum Amb®’, item text^^ Kaxct'l/eucct- pepoi . . reliqui mihi de eo mentientes \ dixerunt cum Gue Ainb^^ edP'', item text^’’ . . reliqui add asserentes \ istum (Amb^ edP’’ ilium, Amb'^ eum) magum (Amb malignum; Tbi ex vitio edidit magnum) esse et co. leg. eorum (Amb^ om; edP^ co, deum) agere. Six post tradiderunt pergit emeniitis sceleribus eum reum facientes : magum appellabant atque legis eorum desertorem et contra- dictorem.
credidi cum Gue n® Amb^ Marc Heg etc . . Amb (credens, sed sequente et) edP*" praem verbis eorum. Graece est njiCTxevjoaa, Six sic pergit: Quibus per- suasionibus sed^ictus ipse fidem querelis eorum adhibui, flagellatumque ipsis tradidi
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. XIII.
415
arbitrio eorum. Illi autem crucitixerunt eum, et sepiilto cu- stodes adhibueriint. Ille autem militibus meis custodientibus die tertio resiirrexit. In tantum autem exarsit iniquitas lu- daeorum ut darent pecunias militibus meis dicentes: Dicite quia discipuli eius corpus ipsius rapuerunt. Sed cum acce- pissent pecunias, quod factum fuerat tacere non potuerunt ; nam et ilium resurrexisse testati sunt se vidisse et se a lu- daeis pecuniam accepisse.
ut 'pro arhitrio in eum animadvert erent, \ crucifix, eum . . Amb^ Hal d'’ edP*' add in edP'' om) ligno, praetereaque Amb add aculeis inter duos latrones \ et se- pulto (ita Gue Amb'^ [add eo] Heg ; Marc Chas Six sepulcro) oust, adhihuer. cum Gue Amb’^ Heg Marc Cbas Six . . Hal edP'' et mortuum om) sepelientes cu- stodes posuerunt, perguntque edP'' milites praetorii mei, et signantes monumen- turn abierunt (edP'‘ ad mon. eius pro et sign, etc) . . Amb et mortuum sepellientes . Graece legitur kqi racjjepTOff auTOU 4)\jAaKa(J KaTecTTHOap ero auxop. ] Ille autem vero) - resurrexit cum Gue c'^Amb^Heg MarcChas, item text®^”^ aO-
TOff 6e Tobp axpaTKDOxdbp piou (J)uAaTT6pTCDp aOxop th xpiXH Apepa dpeoxH . . Hal militibus praetorii mei monumentum eius custodientibus et signantibus (d^ -ntes monumentum) die tertio (d^ -iai) resurr. de monumento (Hal add virus). Item edP*" illis autem eum custod. et signantib. monum. die tertia resurr. virus . . Amb^ et milites custodientes monumentum, et die tertio resurr. a mortuis a monumento, ] In (Hal om) tantum autem (Chas add adversus eum) . . Amb^ Iterum autem | iniquitas (ita Aiub edP*"; Heg Marc Chas nequiiia; Gue Amb*’ invidia) ludaeor. (edP’' Hal Arab*’ eorum, Amb^ cordis eorum) . . graece est A Tobp “louS. coopupla | pecunias cum D*’, item apyupia text"'^ . . D*’ Amb^*’ etc pecuniam \ milii. meis (Amb nostris, text"*^ om) dicentes cum D*’ Amb text&''‘ . . Gue Amb*’ Marc eis dicentes . . n® Heg custodibus et dieerent. EdP’’ ut data pecunia militibus suaserunt dicentes \ corp. ips. (Amb*’ eius) rapue¬ runt (cKAevpap) cum Gue Amb*’ Heg Marc Cbas text^'' (sed cdl add eABopxecr 6id THO puKTOO, vide post) .. D*’*’ edP’’ corp. eius per noctem furati sunt; item Amb^ nobis dormientibus nocte furati sunt eum, sed praeterea add et signatum monumentum (altera manu additum est non) invenerunt sicut fuerat. O quanta falsitas ludaeorum. Unde resurrexit , quia ostium clausum monumenti dimise- runt signatum et lapidem magnum superpositum. Six haec et praecedentia sic liabet: Crucifixerunt igitur ilium, et sepulcro quo conditus erat cusiodes adhi- buerunt, inter quos etiam ex meis militibus nonnulli erant, qui tertio die ipsum ipsum a mortuis resurgentem viderunt. Nequitia autem ludaeorum magis hoc facto exarsit, numeraruntque magnam pecuniarum vim ipsis militibus, quatenus discipulos ipsius noctu corpus rapuisse praedicarent. | Sed cum cum Gue Amb*’ Heg, item text^’’ . . D*’° Amb^ Hal Milites autem mei (d® Amb om) cum; item Marc Et custodes cum \ pecunias cum D*’ Amb Hal . . reliqui pecuniam \ quod (Gue Marc quid) fa. fuerat (Gue Marc fuerit) tac. non pot. cum Amb*’ Gue Marc Heg . . n'^*’ Amb*’ Hal edP*" tacere veritatem non pot. (Hal no. po. verit. eius) quod factum fuerat (d** Hal est; edP*" om qu. fa. fu.) ] nam et ilium
416
EVANG. NICODEMI PARS 11.
Haec ideo ingcssi no quis alitGr inGntiaturj et existimes credendum mendaciis ludaeoriim.
(Ainbb illi) resurr. (Marc Heg surr., Amb'^ om) - ef se (Gue om) - accepisse cum Gue Arab^ Marc Heg text?’’ . . d’’” Hal Amb” sed (Amb et, d” et eum) de sepulcro resurr. (d” surr., Hal eum surr.) testificati (Hal testati) sunt, et a lud. se (d'’ om, Amb’’ om a lud. se) pecuniam (d’’ -ias) acc. dixerunt (Amb praeterea add et omne miractdum quod eis ostensum coram hominibus annuntia- verimt) . . edP’’ om. Six post praedicarent sic: Acceperunt hi qvidem pecu- nias, nihilominvs famen publice ubique professi sunt atque testantur se msiones angetorum vidisse ac lesum ilium a moriuis vere resurrexisse .
Haec ideo ingessi cum Gue Amb’’ Heg Marc . . d’”’ Amb edl”- Ideo sug- gero (edl suggeres) regi (Amb pietati vestrae). Graece rauxa 6ia toOto d[JH-\aYO|j (cJl add aoi, cdd^ rep Kpdrei ctou) | existimes (Hal aestimes; d’’ cesHmans) cum Gue Hal d’’, text?’’ uTOoAdfiua . . reliqui aestimet vel existimet (Amb” extimet) j credendum cum Gue Amb”’’ edP’’ Heg etc . . d’’ credere \ mend, ludaeorum: ita Gue Amb’’ Marc Heg; item text?’’ . . d’”’ Amb” Hal edl”’ add Birexi (edl”’ dirigendo; Amb” add autem) potestafi (Amb” potentiae) vestrae (d” iuae) omnia (Amb” haec omn.) quae gesta sunt de lesu (Amb” om de le.) in praeforio meo (Hal add Valete-, Amb” add de lesu rege ludaeorum quern crucifixerunt ludaei, et omnia in nostris codicibus praenotavimus, quoniam ipsius est regnum et potestas in secula seculorum, Amen.) . . Six postrema sic habet : Raec autem ideo scripsi ne quis nugis ac mendaciis ludaeorum, si de re gesta aliter loquantur, fdem adhibeat. Vale.
EVANGELIUM NICODEMI P^RS ALTERA
SIVE
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS.
LATINE B.
Caput I. (XVTT.)
^ Tunc rabbi Addas et rabbi Finees et rabbi Egias, viri tres qui venerant de Cxalilaea testiticantes vidisse se lesum as- sumptum in caelum, surrexerunt in medio multitudinis prin- cipum ludaeorum et dixerunt coram sacerdotibus et Levitis convocatis ad concilium domini: Venientibiis nobis de Galilaea in lordanem obviam facti sunt maxima multitudo hominum abbatorum qui olim fuerant defuncti. Inter quos Karinum et Leucium vidimus simul cum eis adesse: et appropinquantes
I. Ad hoc caput cf. text. lat. A I et XL
I, 1. Tunc (a add responderunf) - Addas (c Adam) - Mgias (abc Egia) viri tres (haec AB oiu) - testijicantes (a qui testificaii sunt; B add ad omnem multitudinem) vidisse se (a quod viderant, B plane oin) - surrex, - frinc. lud. (ab om surr. usque lud.) et (B om) dix. (ab add ad omnem coetuni lu¬ daeorum) coram - Lev. (a om coram usque Lev.) \ convocatis etc cum c . . AB Nos enim (b om) vocati a vohis (a om) ad concil. et venienfes nos (a om et ve. no.) a Gal. in lo. ohv. fa. sunt (b ohvia facta est) nobis | hominum (a om) ahhatormn (c om) | Karimim (b Car.) et Leuc. (b Lent.) - adesse cum BC . . A erant Carinus et Lentius, quos vidimus cum eis adscendis.se \ et ap- prop. - interrog. eos cuui ab . . c qui appropinquantes ad nos et amplexantes Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. U. 27
418
EVANG. NICODEMI PARS II.
ad nos osculantesque ad invicem, quia cari nostri fuerunt amici j interrogavimus eos: Dicite nobis, amici et fratres, quae est haec anima et caro ? et qui sunt isti cum quibus pergitis? et quomodo corporaliter manetis qui olim defuncti fuistis ?
^ Qui respondentes dixerunt: Resurreximus cum Christo ab inferis, et ipse resuscitavit nos a mortuis. Et ex hoc sciatis quod destructae sunt portae mortis et tenebrarum, et animae sanctorum inde sunt exemtae et in caelum conscende- runt cum Christo domino. Nam et nobis ab ipso domino praeceptum est ut tempore praefinito perambulemus ripas lor- danis et montes ; tamen non omnibus apparentes neque cum omnibus loquentes nisi quibus ei placuerit. Et modo neque loqui neque apparere vobis potuissemus nisi a spiritu sancto nobis permissum fuisset.
^ Audientes autem liaec omnis multitudo quae aderat in concilio, timore perterriti ac tremore mirabantur si haec ve- raciter facta fuissent quae isti Galilaei testificantur. Tunc Caiphas et Annas dixerunt concilio: Modo apparere habet per omnia quae isti testiticati sunt, prius et posterius: si hoc ve-
ad inv., eognovimtis manifeste. Quos interrogavimus \ Dicite nolis , . c om | quae est (a stint) tiaec anima (a hae animae et caro (quid a habeat non satis assequor) - defuncti fuistis . . c quid est quod nos videmtis vos corporaliter, scientes vos esse defunctos
2. Qui (c Dt ipsi) - Resurreximus (c Nos res.) - et ipse (c qui) res.
nos (c om) - JEt ex hoc (a quia hoc; c haec om) sciatis (c add fratres - et
tenehrarum (c -hrae) 1 et animae - cum Chr. domino . . c per lesum Christum dominum, qui expoliavit infernum et eius principem religavit. | Nam et (b om) nohis - praec. est c ipse nolis praecepit . . praeterea ab add q;ui nos a se- pulcris resuscitare dignatus est | praefinito . . B parvo | et montes . . abc et (b non) montium (c montihus) \ a tamen non omnil. apparentilus est licitum cum hominihus loqui nisi cui (?) ei pi. \ B nisi a sa. sp. permissi essemus
3. Audientes (b -iens) aut. (b om) - aderat (b erat) cum CB . . a Tunc,
audientes haec omnia qui erant \ B miralatur | veraciter facta cum BC .
A facta vera \ c testantur | Tunc (ac Nam) Ca. et Annas (ab -na; c Anna
et Ca. Intra in cdd. modo est Annas, modo Anna.) dix. concilio (a om ;
C ad omne concilium) - habet per omn. (ita AC; B hahent omnia) - test'f. sunt (b testificantur) pr. et post, (a primitus et postea, c om) : si (c et si) - Ka-
rinus (b -num; cdd. h. 1. Ca.) et Leucius (B -ium; ab Lent.) vivi perm.
(b vivos invemssent) in (c om) carp., et si (ac om) nos (a om) eos oc. no.
DESCENSUS CHIUSTI AD INFEROS, I.
419
rum fuerit compertiim, quod Karinus et Leucius vivi perma- neant in corpore , et si nos eos oculis nostris contemplari poterimus, tunc per omnia verum est quod isti testiticantur : invenientes vero, illi nos certos de omnibus facient. 8in autem minime, sciatis quia omnia mentita sunt.
Tunc subito orto consilio placuit eis eligere viros ido- neos deum timentes, et qui noverant quando illi defancti sunt et sepulturam ubi sepulti sunt, ut diligenter inquirerent et viderent si ita est sicut audierant, Perrexerunt itaque ibidem viri numero quindecim, qui per omnia in dormitione eorum aderant et pedibus suis steterant ubi sepulti sunt et monu- menta eorum perspicuerant. Qui venientes invenerunt mo- numenta eorum aperta et alia quam plurima, et nec signum ex ossibus aut ex pulvere eorum invenerunt. Et sub onini festinatione revertentes retulerunt quae viderant.
® Tunc moerore nimio conturbata est omnis synagoga eorum, et dixerunt ad invicem: Quid faciemus? Annas et Caiphas dixerunt: Dirigamus ubi audivimus eos esse, mitta- musque ad eos viros de nobilioribus, rogantes eos et depre- cantes: forsitan dignabuntur venire ad nos. Tunc direxerunt ad eos Nicodemum et Joseph et tres viros rabbites Galilaeos
(c om Of. no. ; A ocuU nostri) co. poierimus (a pofuerinf) \ tunc per omn. ve¬ rum est quod (b vera sunt quae) - invenientes vero (a et de eis inveniendis) - minime (b om) omnia (b om) mentita (b nohis mentiti) sunt . . c corriipte sic; et ipsi narrent nohis haec; certe non est hoc sanae mentis qtiia non de- ieret credere. AUoquin credemus quia quae usque nunc dicta sunt, esse irrita et vana.
4. Tunc st(b. orto (b accito) consilio (sic) - timentes cum ab . , c Idle- gerunt itaque viros iustos de. tim. \ quando illi de s. cum ab . . c Carinum et Leutium esse defunctos \ et sepultur. (c sepulcra eorum) udi se. s. (c fuerunt positi) ut diligenter cum kc .. 'a ut diligenter sepultur. eorum \ Perrex. itaque Hid. (c add in sepulcris eorum) - dormitione (c morte) eor. aderant (c inter- erant) et pedibus - perspietierant (pro his breviter c et viderant quomodo fuerunt sepulti) - quam plurima cum AC . . paullo brevior est B | c Revertentes autem cum festinatione
5. eorum . . b ludaeorum | c om Ann. et Ca. dix. ] Dirig. (c add ad eos) uii - de nobilioribtis (a nobilissimos) cum ca . . B Dirig. viros nobiles, ut audivim. eos esse \ forsitan dignab. cum BC . . A ut fors-itan dignarentur | di¬ rexerunt . . B duxer. j Nic. et los. cum B . . c add patres et sacerdotes, a sa-
420
EVANG. NICODEMI PARS 11.
qui eos viderant, rogantes ut dignarentur venire ad eos. Qui pergentes ambulaverunt circa omnem regionem lordanis et montium, et non invenientes eos revertebantur.
Et ecce siibito ex monte Amalecb apparuit descenden- tium pliirima multitudo, quasi duodecim milia virorum, qui cum domino surrexerimt. Qui recognoscentes ibidem pluri- mos non potuerunt eis quicquam loqui prae pavore et visione angelica, steteruntque procul intuentes et audientes eos, quo- niodo gradiebantiir psallentes atqiie dicentes : Resurrexit do- minus a mortuis sicut dixerat : exultemus et laetemur omnes, quoniam ipse regnat in aeternum. Tunc admirantes qui missi fuerant prae pavore ceciderunt in terrain, et receperunt re- sponsum ab ipsis ut Karinum et Leiicium in domos siias per- quirerent.
^ Qui exsurgentes perrexerunt ad domos eorum, et in- venerunt eos orationi vacare. Et intrantes ad eos proni cor- ruerunt in terrani salutantes eos, et erecti dixerunt: Amici dei, oninis multitudo Tudaeorum nos direxerunt ad vos, au¬ dientes quod surrexistis a mortuis, rogantes et obsecrantes VOS ut veniatis ad eos, ut sciamus omnes magnalia dei quae facta sunt circa nos temporibus nostris. Qui statim nutu dei consurgentes venerunt cum ipsis, et intraverunt synagogam eorum. Tunc multitudo Tudaeorum cum sacerdotibus libros legis posuerunt in manibus eorum , adiuraveruntque eos per deum ITeloi et deum Adonai et per legem et prophetas di-
cerdotes et T.evitas [ rahlites cum AC . . B -las | rog. (b om) <ut diyn. ven. ad eos cum AB . . c' om | A jterwnhbulav. omnem circa regionem
6. Amalech cuiu a . . B Males, c Maleth. Cf. supra Evaug. Nicod.
P. I. graece a XIV, 1. p. 242., item latiue pag. 350. Ibi a Manhre , alii
vacant eum Amalech, b Mamhre sive Malech | a Qui et recogn. \ pavore . . a tiniore \ ■mtuentes . . A add et videntes | AC om eos j B sicut dixit | c om ad- mirantes ] et recep, resp. ah ips. cuui Bj item A hoc ah eis resp, accipientes
. . C nani moniti sunt ah angelo domini qui elevuvit eos a terra \ ut - perquir.
cum BC . . A Carinuni et Lentiuni in domos suas exquirite
7. vacare cum BC . . A vacantes | C resalutantes ] Amici dei cum C . . AB om I A audientes vos a mortuis suscitatos j o ut dignemini venire \ ut sci. omn. (b oiu omn.') cum ab . . c ut per vos edoceantur | temp, nostr, cum aB . . c his diehus \ nutu dei , . b om , c add edocti [ venerunt (a add ad eos) - iutraver. (a intrantes) - tunc (a tulit omnis) multitudo - lilros legis (a lihr. et
DESCENSUS CITKISTI AD, INFEROS. I. 421
centes : Dicite nobis quomodo surrexistis a mortuis , et (jiiae sunt liaec mirabilia quae facta sunt temporibus no- stris, qualia nunquani audivimus aliquando facta: quia iain prae pavore obstupuerunt omnia ossa nostra et aruerunt, et terra commovet se sub pedibus nostris : adiunxiinus eniin omnia pectora nostra ut effunderemus sanguinem iustum et sanctum.
® Tunc Ivarinus et Leucius annuerimt eis manibus ut da- rent eis tonium cliartae et atramentum. Hoc aiiteni fecerunt quia non perniisit eos spiritus sanctus loqui cum illis. Qui dantes eis singulas cliartas sequestraverunt seorsum unum ab alio in singulis cellulis. At illi digitis suis signaculum crucis Cliristi facientes, in singulis coeperunt scribere tomis: et postquam complevernnt, quasi ex uno ore a singulis cellulis exclamaverunt Amen. Exsurgentes vero Karinus dedit cliar- tam suam Annae et Leucius Oaipliae, et salutantes invicem exierunt et reversi sunt ad sepiQcra sua.
egem et) pomerunt - Heloi (ita c ; A Eloy, B Olog) - Adonai (ita C ; B Ado- nag, A Adenag) - audivimus (B oin) aliq. facta (b add sunt) . . c venerunt in sgnagogam cum ipsis. Cum ergo vidissent eos principes sacerdotum, nimium conturhati [sunt], et tremor apprehendit eos. Demum Anna et Oaiphas acce- perunt lihros legis dei et pos. in manib. eor. et adiur. eos dicentes Per deum Heloi et de. Ad., per leg. et proph. coniuramus [vos] ut dicatis nobis quomodo resurr. a mo. et haec mirabilia qu. fa. sunt his diebus, qualia nunquam visa sunt a constitutione mundi. ) quia iam prae . . C et nos (conige nobis) prae | common, se cxim a . . B commota est, c movetur | adiunx. enim - ut effund. cum A . • B quia effudimus . . C et creditur (sic) accidisse haec quoniam effu- dimus 1 iust. et sa. cum AB . . C innocentem et iust.
8. Karinus et Leucius: ut supra | A innuerunt \ tonmm chartae cum AC . . B chartas \ Qui - sing, (b om) sequestr. se unum (b separafi sunt unus) - cellulis cum AB . . C Postquam. autem dederunt eis chartas et atramentum, diviserunt eos in sing. cell. \ .it illi - in sing. coep. scr. torn, (b om in sing, torn.) - .imen cum AB . . C Qui antequam incepissent scribere, levaverimt amlro rnanus de.vtras et fecerunt signaculum cruris, et tunc coeperunt scr. in sing, tomis. Finitis vero scripturis clamaverunt a sing, cellul. Amen | Karinus (dc his nominih. vide supra) - Caiphae. cum B . . AC Kar. et Leuc. dederunt scripturam (c porrexer. chartas suas) .Annae et (a om .inn. et) Caiphae | et (c ipsi vero) saint, itrvic. (c resalut. ludaeos | exier. el (b haec om) rev. sunt (b redierunf) ad sepulcra (a sepnlturnm) sua (a suam) . . C recesser, de sgnagoga
422
EVANG. NICODEMI PARS II.
® Tunc Annas et Caiplias aperientes tomum chartae coe- perunt singuli secreto legere. Sed oinnis populus graviter accipiens, ita ab omnibus proclamatum est; Palam haec scripta noliis iierlegite; et postquam perlecta fuerint, nos ea conservabimus, ne forte veritas dei baec ab immundis et fal- facibus vertatur obcaecatione in falsitatein. Dehinc tremore confecti Annas et Caiplias tradiderunt tomum cliartae rabbi Addae et rabbi Finees et rabbi Egiae, qui venerant a Gali- laea et anniintiaverant Eesuni assumptum in caelum; illis cre- didit omnis multitudo ludaeorum ut banc scripturam legerent. Et legerunt cliartam continentem haec.
Caput U. (XVlll.)
^ Ego Karinus. Domine lesii Cliriste, fili dei vivi, permitte me loqui mirabilia tua quae apud inferos gessisti. Cum igitur essemus in tenebris et umbra mortis detenti apud inferos, subito illuxit nobis lux magna, et contremuit infernus et portae mortis. Et audita est vox filii patris altissimi tanquam vox tonitrui magni, fortiterque procla- mans sic intulit: Portas principes vestras retollite, portas
0. Time - tom. cli.art. (b chartas) coep. singuli (b om) - omnis pop. gr. accipiens (a omnes populi gr. accipientes) - proclam, (a concl.) - haec scripta (b hanc scripturam) - fuerint (b -rit), nos ea (b eas) ■ vertat. ohcaec. (b ohcaeceiur [ita videtur] et vertatur) - Dehinc (b De hoc) - tom. cha. (b chartas) - Addae (a Addas) - et ralh. Dgiae - assumptum in coelum (a om et raUi Dgiae usque in coelum) cum ab . . c (prioribus omnibus omissis) An¬ nas vero et Caiphas tradiderunt scriptionem Carini rabli Adam et rahhi Fi- nces, lilts qui venerant de Gal. et annunc. vidisse [se] lesum assumptum | illis cred. - lud. (b om lud.) . . c om | ut hanc - haec cum B . . a ha. scr. per- legerent. Tunc mventum est ibidem scriptum . . c ut legerent coram populo scriptum quod manu sua Carinus perscripserat : quod per omnia sic continehat.
II, 1. Cf. A II, 1. V, 1. Ego Karinus cum a . . B om, sed postea habet permitte mihi Carino . . c om, sed vide ad linem cap. I. | fil. dei vivi cum BC . . A om | gessisti . , c gessit potentia tua \ c lux magna mirahilis | tonitrui cum BC . . a tonitru (omisso magni). Item infra omnes tres toni¬ trui. I fort. prod, sic intulit (a ait) cum BA . . 0 sic fort, proclamantis [ Portas (a Tollite port.) w. ve. retollite (b attoll.), portas (abc -tae) act. su- stall, (c add quia)
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. I — III. 423
aeternales siistollite: rex gloriae Cliristiis dominiis intraturus adveniet.
2 Tunc Satanas dux mortis advenit, fugiens territus, di- cens ministris suis et inferis : Ministri inei et omnes inferi, concurrite, portas vestras claudite, vectes ferreos supponite, et pugnate fortiter et resistite, ne tenentes captivemur a vin- culis. Tunc impia ofticia eius omnia conturbata sunt et coeperunt portas mortis cum onini diligentia claudere, seras- que et vectes ferreos ])aulatim iungere, omniaque ornamenta sua strictis manibus tenere et proclamare ululatus dirae vocis ac teterrimae.
Caput III. (XIX.)
^ Tunc Satan dixit ad infernum : Praepara te ad reci¬ piendum quern tibi deduxero. Dehinc infernus Satanae ita perintulit: Vox ista non fuit nisi a clamore tilii patris altis- simi, quia ita terra et omnia inferi loca sub ipsa contremuit: unde puto me et omnia vincula uiea iam aperta patescere. Sed adiuro te, Satana, caput malorum omnium, per tuas measque virtutes, ne perducas eum ad me, ne dum velimus eum capere ca.ptivemur ab eo. Xam si ad vocem eius tantum omnis virtus mea ita destructa est, quid putas eum facturum dum praesentia eius advenerit?
2 Cui Satan dux mortis ita respondit: Quid clamitas?
2. Cf. A V, 1. Time (B Tt tunc) Satanas (c Satan) . . c add cim au- disset \ C om fugiens [ ministris (b -steriis) suis et inferis (ac om et inf.) | Min. mei et omn. inf. (b om et o. inf.) . . C O inferi | C recludUe | ne tenentes (c detenti) cajjtivemur (A catineniur) a (c in) vine. [ B om eius omnia \ orna¬ menta cum A . . c armamenta . . B om 1 tenere . . AC perlegere | froclamare . . A jjromere [ c ululatum
III, 1. Cf. A IV, 3. Satan cum BC . . A Satanas dux mortis j tihi de- dux. cum BC . . A dixero tibi 1 perintulit cum c, A pertulit . . B respondit | omnia inferi loca (c om loco) . . A omnis vix infernus | c Adiuro igiiur te, frater Satan \ cap. mal. omn. cum Bc . . A qui es omnium malar, intemptor \ virtutes cum BC . . A penas \ ne (b et, c quia) dum velimus (b voiumus, A vel- lemus) - ab eo (c ipso) 1 Nam si - ita (c om) destr. est cum AC . . Nam si omnis mea virt. iam defuncta est 1 eum (ita a; b me) factmnrm . . c facturus est 1 dum . . B cum | praesentia . . c potentia
2. Cf. A IV, 2. Satan - respondit cum AC . . B Satan dixit | Quid -
424
EVANG. NICODEMI PARS II.
noli timere, nnti(iue amice nequissiine : quia ego populum lu- claeorum^ concitavi adversiis eiim, alapis eum feriri praecepi et traditionem per eiiis discipuliim in eum peregi; et est homo multum timens mortem, qui ex timore dixit: Tristis est anima mea usque ad mortem; et ad lianc ilium perduxi, quia mode levatus in cruce pendit.
^ Tunc infernus ait ad eum : Si ipse est qui Lazarum de sinu meo iam quatriduanum solo verl3o imperii sui velut aqui- 1am avolare fecit, iste non homo est in humanitate sed deus est in maiestate. Rogo te ne perducas eum ad me. Cui Satan ait. Praejmra te tamen, ne timeas: quia iam in cruce pendet, ^ non ^ possum aliud agere. Tunc infernus Satanae ita peiintulit: Si ergo aliud agere non potes, ecce appropinquat tua perditio. Ego denique deiectus et sine honore maneho: tu tamen cruciatus suh meo eris dominio.
Caput IV. (XX.)
^ Audiebant autem sancti dei contentionem Satanae et inferni; ipsi tamen adhuc intra se minime se recognoscentes nihilommus ^ erant in cognitione.. Sed sanctus pater noster xldam ita Satanae respondit per omnia: Dux mortis, quid lormidas et trepidas? Dominus ecce venit qui omnia figmenta tua nunc destruet, et tu captus ah eo religatusque eris per secula.
^ Tunc omnes sancti audientes vocem patris nostri Adae, quam constanter Satanae respondit per omnia, in gaudio con-
nequissime: quia cum C . . AB om | et est homo - dixit cum c, item a et ho est mort. tini. et dicens . . b et hio timens mort. dixit | B et idea usque ad hoc ilium perduxi et iam modo etc.
3. Cf. A IV, 3. infernus . . c inferus. Item alibi. [ Si ipse est - non (cdcl om) homo est - maiestate: ita a; paucis diffeniut bc. | pendet cum b . . AC pendens | perintulit cum c, A pertulit . . b dixit \ a proiectus \ tu tamen (C seynper) - dotmnio cum BC . . A tuque suh meo dominaheris cruriafu.
IV, 1. c contentiones | minime se: cdd. nm a-c | in cognitione: cdd. omnes tres habere vidcntur incogniti. \ Sed .. c Tandem | venit . . b adveniet | nunc . . A om I B om et tu captus, item que
2. Cf. A III. quam const. - per omnia cum bc . . a const. Satanae re- pondentis \ concurrentesque - conglohati (c add prope eum) cum B, item c . . a
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. III. IV. V.
425
fortati sunt: conciirrentesque omnes ad patrem Adam iljidem sunt conglobati. Tunc pater noster Adam intuens omnem illam multitudinem diligentius mirabatur si omnes ex eo pro- crea\i essent in seculum. Et circum])lectens circumquaque secum adstantes, amarissimas profundens lacrimas, tilio suo Setb intulit dicens : Enarra, fili Seth, sanctis patriarcbis et proplietis quod dixit tibi custos paradisi, qiiando direxi tc adducere milii do ipso oleo misericordiae, ut perungeres cor¬ pus meum cum essem infirmus.
^ Tunc ille respondit: Ego, cum me dirigeres ante portas paradisi, oravi et deprecatus sum dominum cum lacrimis, et vocavi custodem paradisi ut milii exinde daret. Tunc egres- sus Micliael arcliangelus dixit milii : Seth , ut quid tamen deploras? Scito praenoscens quia pater tuns Adam de lioc oleo misericordiae non accipiet modo sed post multas gene- rationes seculi. Veniet enim amantissimus dei tilius de coelis in mundum, et baptizabitur a lolianne in lordane llumine : et tunc recipiet pater tuus Adam de hoc deo misericordiae et omnes credentes in eum ; et eorum qui crediderunt in eum, regnum illorum permanebit in secula.
Caput V. (XXI.)
^ Tunc audientes liaec omnes sancti iterum exultaverunt in gaudio. Ex quibus unus de circumstantibus, Isaias no¬ mine, fortiter proclamans intonuit: Pater Adam et omnes cir-
concurrentesque ad eum congrafulati sunt el | in seculum cum AC . . B in seculo ' circumplectens (c ampL) . . B conspiciens \ custos paradisi . . c add et Michael archangelus | adducere . . c ut mitteretur
3. Cf. A III. Ego - et depr, sum (b baec om) - daret cum AB . . C
Ego Seth, cum me dirigeret pater mens Adam ante po. parad., oravi et depr.
sum deum cum - cust. parad. et petii ah eo de ipso oleo misericordiae \ Scit pr. quia etc cum ac . . B Cifo graenoscet pater tuus Adam quod de hoc | modo sed
cum AB . . C modo nisi | amantissimus cum c . . AB altissimus I a om Jlumine \
B accipiet \ et eorum (a illi, B om) qui credid. (a credent) in eum, regn. illor. ('ab eorum) etc
V, 1. Cf. A II, 1. Tunc - in gaudio cum c . . AB om | E.r quihtis cum \C . . B Et I C om Jsaias nom. (a praenom.) | fort, proclam, (c clam.) int. (c ita int.) cum BC • . A dixit | mens sententias (b -am -iam) . . C me | essem
426
EVANG. NICODEMI PARS II.
cumstantes, audite meas senteritias. In terris cum essem, et docentc me spiritii sancto, in prophetia de hoc cecini liimine quia populus qui sedebat in tenebris vidit lumen magnum, babitantibus in regione umbrae mortis lux orta est eis. Ad cuius vocem pater Adam et omnes conversi interrogabant eum: Tu quis es? quia vera sunt quae loqueris. At ille sub- iungens ait Isaias ego sum nomine.
Tunc apjiaruit alius iuxta eum quasi eremicola. Quern interrogantes dixerunt: Tu quis es, qui talia gestas in cor- pore ? At ille constanter respondit : Ego sum lobannes ba- ptista, vox et propbeta altissimi. Ego praeivi ante facieni domini eiusdem ut deserta et aspera in vias planas perage- rem. Ego agnum domini et dei filium lerosolymitis digito meo ostendi et clariticavi. Ego baptizavi eum in lordane Hii- mine. Ego vocem patris de caelo super eum intonantem au- divi et proclamantem Hie est filius mens dilectus, in quo mibi bene complacuit. Ego ab eo responsum accepi quia ipse descensurus esset ad inferos.
Tunc pater Adam audiens ista clamavit voce magna Alleluia conclamitans, quod interpretatur : Hominus venit per omnia.
(c add in corpore) et . . ys oin et | b om in prophetia \ quia (b om) populus - lumen magn. (c lucem magnam) , hahitantil. (b amhulantib.) - est eis cum bc . . A quia pop. qui amhulahat in ten. lux orta est eis, turn pergifc his quae cadem c addit et in regione mortis habitantium (sic uterque) vident (c vide- runt) gloriam dei perluc.idam | conversi . . c gavisi \ quia (c om) vera sunt (c add ista) quae cum AC . . B qui
2. Cf. A II, 3. A quidam alius, omissis iuxta eum | a om baptista [ b ante fac. eiusd. dom. in deserto aspera vias planas peragere [ agn. domini cuui AC . . B agn. dei ] AB lerosoUmis \ et clarificavi cum A . . B om . . c dicens ijcce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Tu a me venis baptizari, et ego a te debeo bapHzart. Turn idem pergit Mt dum baptizarem eum in lordane, audivi vocem de caelo super eum intonantem Sic est etc. | b complacui
lane pater Adam etc . . c sici Tunc pa. Ad, cum aliis interrogaverunt eum Tu quis es, qui talia ' eg isti in corporcl At ille Johannes baptista sum. Cumque audisset pater noster Adam, voce magna clamavit Alleluia, quod inter¬ pretatur Deus venit.
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. V. VI.
427
Caput VI. (XXII.)
^ Deinde alius ibi adstans quasi quodam imperatoris si- gnaculo praeeminens , David nomine , ita proclamans aiebat Ego in tends cum essem, de dei misericordia et eius visi- tatione populo revelabam, proplietizans futura gaudia, dicens per omnia secula: Confiteantur domino misericordiae eius, et mirabilia eius filiis bominum, quia contrivit portas aereas et vectes ferreos confregit. Tunc sancti patriarcliae et prophetae coeperunt inter se invicem recognoscere et de jjrojilietiis suis singuli singula dicere. Tunc sanctus leremias suas proplietias examinans laiebat patriarchis et proplietis quia cum essem in tends proplietavi de dei lilio, quod in tends visus est et cum liominibus conversatus est.
2 Tunc omnes sancti exultantes in lumine domini et in aspectu patris Adae et in responsione omnium patriarcliarum et proplietarum proclamaverunt dicentes: Alleluia, benedictus qui venit in nomine domini: ita ut exclamatione eorum ex- pavesceret Satanas et quaereret aditum fugiendi. Et non poterat, quia inf emus et satellites eius tenebant eum in in- fernum constrictum et munitum per omnia; dicebantque ad eum: Quid trepidas? Xos nullatenus te bine exire permit- timus. Sed ista suscipe, sicut dignus es, ab illo quern ex-
VI, 1. Cf. A V, 2. Deinde cum B . . AC Denique ] B procedens impera-
ioris signaculo 1 de dei mis. et eius vis. (b oin et ei. vis.) populo . . c haec om
I c prophetans \ B om futura gaudia, item q^er omnia sec. | confregit: solus C add Interrogatus auteni a sanctis patrihus quis esset, respondit David sum nomine, \ coeperunt - de prophetiis suis (a -tia sua) sing, singula (a oin) die. Tunc sa, ler. cum AB . . C coeper. intra se de prophetiis suis singuli per- cognoscere , inter quos ler. ] examinans etc cum AC . . B referehat patrihes et propheiis dicens Dgo
2. Cf. A VII. lumine . . B nomine | c conspectu, item responsis | in no¬ mine domini cum AB . . C add derts dominus et illuxit nohis; Alleluia in se¬ cula seculi: laus honor et gloria, qui advenisti ex alto nos visitans. Alleluia
cantantes per omnia \ exclamatione .. C ex clamor e \ JEi non (c Nec) - in- fernus (a servi) - in inf. constrictum (a om) et mxmitum (c iniectum) - ad eum cum AC . • B Nec - tenelant eum. Infernus coniristatus munitusque [?] per omnia dicelat ei | C Quid formidas, Satan, ei trepidasl \ Sed ista etc cum A . . BC corrupte; C sic: Ista suscipe, si ausiis es, quia hucusque expu-
428
EVANG. NlCODEMl PAHS II,
IHignabas qiioticlie; sin aiitcm minime, scias quia religatus ah eo meae suberis custocliae.
Caput VII. (XXIII.)
^ Et iterum facta est vox filii patris altissimi quasi vox tonitrui magni diceiis: Tollite portas principes vestras, et ele- vamini jiortae aoternales, et introibit rex gloriae. Tunc Sa- tanas et internus clamavenmt dicentes : Quis est iste rex glo¬ riae Responsumque est illis voce dominica: Doininus fortis et potens, dominus potens in proelio.
" Post banc vocem advenit homo cuius visio erat quasi latronis, portans crucem in liuniero, damans a foris et di- cens: A])erite inilii ut intrem. Cui aperiens Satan i)er mo¬ dicum intioduxit eum interius in bospitio^ iterumque clausit })ost eum ostium. Videruntque eum omnes sancti jierluci- dum, dixeruntque ei continue: Visio tua latronis est. Indica nol)is, quid est quod in dorso tuo baiulas? Qui respondens bumiliter dixit: Vere latro fui per omnia, et suspenderunt me ludaei in cruce cum domino meo lesii Cbristo tilio patris altissimi. Ego deniqiie veni praeconcitus : ipse vero post me venit continiio.
Tunc sanctus Eavid adversus Satan ira succensiis pro- clamavit lortiter: Aperi spiircissime portas tiias, ut intret lex gloriae. Similiter et omnes sancti dei consiirgebant ad¬ versus Satan et volebant eum comprebendere et inter se di-
gnahas animas eotidie et afjilgebas; nunc religatus eris ab eo , sub arcta eris custodia.
VII, 1, Cl. A V, 3. c Tit subito audita est \ filii patris: ab om filii, C uti’umque oui | tonitrui magni: \i». abc | dicens cum C . , a om; B inquit post Tollite I B «iu dom. qjotens
2. Cl. A X. Post hanc . . a j)raem Tunc, c | B cuius erat simili- iudo quasi | c Aperiens autem ei tdatan per mod. introivit, iterumque cl. post eum ost. ddigenier. Et cum ividissent Dismam omn. sa. perlucid., dixer. ad eum \ A Die nobis | latro fui cum AC . . B latro fuissem j et (c sed) suspend.
. . B om et I AC cum (c add Christo) domino filio (c add patris) altissimi | Ego denique (c itaq.) veni praeconc. (c concitus) cum AC . . B Ego eum prae- veni concitus
3. Cf. A V, 3. .spnrcissime cum BC , . A fortissime \ inter se (c add et
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. VI— IX.
429
viclere. Et iteruni clamatum est intiis : Tollite i)ortas priu- cipes vestras, et elevamini portae aeternales, et introibit rex gloriae. Interrogaverimt iteriiin infernus et Satan ad voceni illam perspicuam dicentes : Quis est iste rex gloriae ? Dictum- que est illis a voce ilia mirabili Dominus virtiitum ipse est rex gloriae.
Caput VIII. (XXIV.)
Et ecce subito infernus contremiiit, et portae mortis et serae comminiitae et vectes ferrei confracti sunt et ceciderunt in terrain, et patefacta sunt omnia. Et Satanas remansit in medium, stabatque confusus et deiectus, conligatus compede in pedibus. Et ecce dominus lesus Cliristus veniens in cla- ritate excelsi luminis mansuetus, magnus et humilis, catenam suis deportans manibus Satan cum collo ligavit, et iterum a tergo ei religans manus resupinum eum elisit in tartarum, pedemque suuni sanctum ei posuit in gutture, dicens Per omnia secula multa mala fecisti , ullo modo non quievisti : liodie te trado igni perpetuo. Vocatoque cito inferno ait illi praecipiens: Tolle luinc pessimum ac nequissimum, et sub tua habeto custodia usque in diem ilium quo tibi praecepero. Qui accepto eodem sub pedibus domini demersus est cum eo in profundum abyssi.
Caput IX. (XXV.)
^ Tunc dominus lesus salvator omnium, pius et mitissi-
Uhm) clividere . . B ini. se illudere | Et iterum . . C Interea | intue cum B . . AC om I Interrogav . - dicentes (a add per omnia) . . C Responderunt ireme- bundi Satan et infervs \ l)om. xnrtutum . . B Dom. nosier
VI II. Cr. graece V, 3. VI, 2; item latino A VII. BC ei serae et red. ferrei (b -rreae; item A at(iue etiam confrnctae) commimdi (b -fae) sunt \ re¬ mansit in medium etc . . C stabai in medio confusus | conlig. comp, in ped. cum C; A conlig. compedihus . . B om | excelsi luminis (B lum. excellentissimi), mans. ma. et hum. cum AB . . c: excelsus humilis, magnus ei mmsueius \ Sat. cum collo ligav. cum A . . B Sat. conligavit . . C Satanae earn ligav. ceroici- bus 1 C desupinum, et om in tart. ] B om per umn. sec. | rocatoque cit. inf. (a Vocatusque citius infernus) - praecip. (a om praec.ip.) Tolle cum ba . . C Tunc vocari fecit inf rum. At ille iremebmidus apparuit dcmissa facie, quia Christum non audebat respicere. Tunc dixit illi Maledicte, damnate, tolle \ B in profundo tartari, C in profunda tartara
IX, 1. Ct'. A VllI, 1. Tunc dom. (u om T. do.) les. (b add vero.
430
EVANG. NICODEMI PARS II.
inus, resalutans Adam benigniter aiebat illi: Pax tibi Adam cum fihis tuis per immensa seculorum secula, amen. Tunc pater Adam provolutus pedibus domini, sursumque erectus manus eius deosculatus, fortiter lacrimas profudit dicens: Ecce manus quae plasmaverunt me, testificans omnibus; et dicebat ad dominum: Advenisti rex gloriae, liberans homines tuoque imrpetuo aggregans regno. Tunc et mater nostra Eva simi¬ liter domini pedibus provoluta ac sursum erecta manus eius deosculans et profundens fortiter lacrimas dixit: Ecce manus quae me labricaverunt, testificans omnibus.
Tunc omnes sancti adorantes eum clamaverunt di- centes. Benedictus qui venit in nomine domini, deus dominus illuxit nobis. Amen iier omnia secula. Alleluia in seculum seculi: laus honor virtus gloria, quia advenisti ex alto nos visitans. Alleluia cantantes per omnia et congaudentes de gloria concurrebant sub manibus domini. Tunc salvator per- scrutans de omnibus momordidit infernum, quantocius partem deiecit in tartarum, partem secum reduxit ad superos.
Caput X. (XXVI.)
iunc omnes sancti dei rogaverunt dominum ut victoriae signum sanctae crucis relinqueret apud inferos, ne jiraevale- rent ministri eius nequissimi aliquem retinere culpatum quern absolverit dominus. Et factum est ita, posuitque dominus crucem suam in medio inferni, quae est signum victoriae et usque m aeternum permanebit.
C add ChrtsHs) salv. omn. (b noster et dominus omnium) pius (c magnus et
excelsus, pius) et mit. \ homines (a -nem) . . c nos | fabricm. cum AC . . b plasmav,
2. Cf. A 1. 1. Benedictus - dominus (a henedict. dom. et) illuxit - can¬ tantes (B cantemus) - congaudentes (b -deamus) de glor. (b add quae) concur- rel. (B concurrit) suh man. domini cum ab . . c Bened. qui venit in nom. dom., dantes laudem lesu Christo altissimi filio; concurrehantque omnes laetati (SIC fere) sul manih. dom. 1 b salv. noster \ de omnibus . . c omnia | momordid.
infern. cum B . . a doluit inf emus , . c om I quantocius cum A . . BC om I B deduxit
X. Cf. A VIII, 1. 2. vict. sign. sa. crucis cum A; c sign, sanctae cru¬ cis victoriae . . b sign, victoriae suae | b om culpatum \ a ahsoloit 1 crucem suam . . B sign, crucis suae \ c sign, victor, usque in act. per omnia permanens
DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS. IX — XI.
431
Deinde exivimiis exinde omnes cum domino, relinqiientes Satan et infernum in tartarum. Nobisqiie et aliis miiltis ])rae- ceptuni est iit cum corpore resurgeremus, in seculo dantes testimonium resurrectionis domini nostri lesii Christi et de iis quae gesta sunt apud inferos.
Haec sunt, fratres carissimi, quae vidimus et testifica- mur adiurati a 'vobis, illo attestante qui pro nol)is mortuus est et resurrexit; quia sicut scriptum est, ita gestuni est per omnia.
Caput XI. (XXVII.)
At ubi charta completa et perlecta est, audientes omnes ceciderunt in facies suas, lacrimantes amare et cm deliter per- cutientes pectora sua, clamantes et dicentes per omnia: Vae nobis : ut quid nobis miseris contingit hoc ? Fugit Pilatus, fugit Annas et Caiphas, fugiunt sacerdotes et Levitae, insuper et populus ludaeorum, plorantes ac dicentes: Vae nobis mi¬ seris, sanguinem sanctum in terra effudimus.
Tribus itaque diebus et tribus noctibus panem et aquam non gustaverunt ullo modo , neque in synagoga aliquis eorum est reversus. Tertia vero die iterum congregate con- cilio perlecta est alia charta Leucii: et nec plus nec minus inventum est, quantum ad litteram unam, in quantum scri¬ ptum Karini continebat. Tunc conturbata est synagoga, et luxerunt omnes XL diebus et XL noctibus, exspectantes a deo interitum et dei vindictam. Sed ille miserator pius
Cf. A XI. omnes . . A add sancti | Sat. et inf. in tart, cum c . . AB Satan in infernum | BC Nohis quoqtte et \ A ciim corporib. nostris | c om de iis I A et quae gesta s. ap. inf. referremus adiur. a vobis . . B apud vos
XI. Cf. A XI. At ubi - die. per omnia cum C. Paulo breviores sunt aB. 1 Fugit Pilatus etc cum c . . AC Fugit Pil. et (b om) ludaeor. pop. fugit. Anna et Caiph. pariter ibant (a pariter, antequam) plorando (b -ntes ac) dicentes
iterum congr. concilio perlecta (h. 1. A praelecta babet, sed supra locis iis pluribus ubi praeleg. malis quam perleg., lectio non fluctuat) etc . . c resumpto spiritu congregaverunt concilium ut legerent Leucii chartam: in qua continebatur totum illud qtiod scripserat Carinus, nec plus nec minus una littera sive unum iota. 1 A exspectando | a deo etc cum C . . A quando veniat eis interitus; B corrupte quando deus veniref in terris
432 EV. NICOD. PARS II. sive DESC. CHR. AD INFEROS. XI.
et altissimus non eos perclidit continuo , dans eis locum l^oenitendi largiter. Sed digni non sunt invent! converti ad dominum.
Haec sunt testimonia Karini et Leucii, fratres carissimi, de Christo dei tilio sanctisque suis gestis apud inferos : cui agamus omnes laudem et gloriam per immensa seculorum se- cula, amen.
pius et altlss. cum c . . AB et misericors [ B om non eos pend, continuo | duns . . B dedit
cui agamus (b agimus) omn. (b om) laudem (a laudes) et (a cui) gloriam (a honor et gloria) per etc
EPISTOLA PONTII PILATI
QUAM SCRIHIT AD ROMANUM IMPERATOREM DE DOMINO NOSTRO
lESU CHRISTO.
Pontius Pilatus Tiberio Caesari imperatori salutem d.
De lesu Christo, quern tibi plane postremis meis decla- raveram , nutu tandem populi acerbum me quasi invito et subtimente supplicium sumptum est. Virum hercle ita pium et severum nulla unquam aetas habuit nec habitura est, Sed minis exstitit ipsius populi conatus omniumque scribarum principum et seniorum consensus, suis proplietis et more nostro Sibyllis contra monentibus , hunc veritatis legatum crucifigere; signis et supra naturam ap])arentibus, dum pen- deret, et orbi universo philosophorum iudicio lapsum minan- tibus. Vigent illius discipuli, opere et vitae continentia ma- gistrum non mentientes, imo in eius nomine beneficentissimi. Nisi ego seditionem populi prope aestuantis exoriri perti-
'Evistola etc : ita ex Ven.
Pont, (ita Ven Rodl, Flor om) Pil. (Rodl add ludaeae procurator) Tib. Caes. imp. (rta Ven Rodl, Flor oin) salutem (Rodl s.) d. (Flor oin de Bodl p.)
subtimente cum Ven Chass . . Flor subticente , Rodl subnitente ] et (Flor Chass ac) severum (Flor sincerum) cum Ven Flor Chass . . Bodl ita severum I unquam cum Ven Flor Chass . . Bodl ante | omniumque . . Ven om que \ principum et cum Ven Chass, item Bodl et princ. ac . . Flor et | et mor. cum Ven Flor Chass . . Bodl om et \ contra monentib. (Ven moventib.) cum Bodl Ven . . Flor Chass praemonentib. | Flor crucijixere j signis et (Flor etiam) cum Ven Flor . . Rodl om et \ Rodl minitantibus | Vigent . , Chass ur¬ gent 1 illius . , Ven eius | beneficentissimi-. Ven praem ubique unicuique ] Chass Evang. apocr. ed. Tiscbendorf. Ed. II. 28
434
EPISTOLA PONTII PILATl.
muissem, fortasse adhuc nobis vir ille viveret : etsi tuae magis dignitatis fide compiilsiis quam volimtate inea adductus pro viribus non restiterim, sanguinem iiistiini totius accusationis immunem, veriiin hoininum malignitate inique, in eoruin tamen ut scripturae interpretan tur exitium, venimdari et pati. Vale. V. Kal. Aprilis.
om profe \ aestuantis . . Flor vitiose aestuanf, oinisso exoriri | nohis vir ille (Flor ille vir) . . Eodl vir ille nob. [ tamen cum Eodl Chass . . Flor famen (hinc Fabr exitium cum pati coniungit . . Ven om j venund. et pati cum Eodl . . Flor Ven pati et venund. \ V. JHal. Apr. cum Ven Eodl . . Flor Chass Quarto Nonas Aprilis.
ANAcJ)0|’A niAAlOy
nreMONOC nepi toy Aecnoroy hmcon iHcoy xficroy neMcl>0eicx AYroycTco kxica|m ei i th i’cumh.
eKef[jaia TaTcr H^aepata crTaupooGepTocr tou Kupiou Apiobp "iHaou XptcTTOU ecul DopTiou I liAaTOu Hyepiopoa th<t I JaAai- (TTipHCr KQl THCT c|)OipfKHa TQUTa ep " lepOaoAupiOKT UDcropipHpiaTa tq koto tou Kuptou mpayOepTa uujo Tobp “lou- 6afoop. 6 oup IliAaTOor pier okeiao- outou apac|)opao- e^eouepi- \|/ep auTQ TOT Katcrapi ep th "I’dbpiH outooct.
KpaTicTiop aefiacTTO) OetOTaTop Kai (|)ofiepooTaTcp Ahyoucttoo Kafaapi IliAaTOO- 6 THp ctpaToAiKHp SieoDOop apXHp-
*) Ita titulum habent cde . . A "Apa4>. OiA. toO Hy. roe. t. Kupiou Ap. "I. Xp. TO. Tifieptop Ka!a. ep .. b praemissis Actis quae dicuntur Pilati sic habet: "YTOoppApaTu TOpayxepTa (corrige TOpax0.) TOepi toO Kupiou Apoop Ohct. Xp. cTOi nopTiou IliAoTOu ToO Ayepopoa thu Oou6a;acr, oTOep auTOC 6 HiAaTOCT e^eTOepYep 6id 16100- dpacjjopao AvjyouoTOp k'aloapi ep TH "fdbpH. Sequitur ilia temporis nota quam vidimus supra pag. 211 sq., (sub cod. e) "Gp eT6i usque ypdppaoip eSpaiKoTo.
"Gp (e praem "Gyepero) - Ayepopoo (a toO Ay.) - yeyopep (a yeyo- paoi) TO oTOopp. (cD om) - utoo t. "1006. cum acde . . b ep tqTo Ap. CKeip. oxaup. ToO ^IhooO, kqi FIopTiou HiA. Ayepopeuopxoo tho xe FlaA. k. x. (j)oip. (ista omnia prioribus annexa habet) I aOxa (cod. xquxho) 6fc ep le- poo. yeyope xd uTOOpp. xd TOpaxQepxa Koxd xoO "Ihoou TOapd xcop "1006.
I 6 oup (a 6e) riiA. pex’ oiKelao (a -kiqo: Fabr. edidit pexoiKiao „Sed et Pilatus ex provincia sua scripto retulit Romam“ etc. Thilo; pex’ oiKiao „cum domo sua," „cum domesiicis suis“) aux. dpacjjopdo e^eiu. auxa (a aO- xou, Fabr auxcp) xc6 Ka!o. etc. b sic: [d] 6F dpacfiopdo i6!ao dpeTOepYcp Avjyouoxcp Kaioapi ep t. yp. ouxooo 6 lliAdxoo.
Kpaxioxcp . . B om j koi (e om) cj^ofiepooxdxcp . . b cjjofiepcp \ Au- youoxop cum cde . . b Tifiepicp Auyo 'oxcp, a I iSepiqp | 6 x. dpax. 6ie. dpxt'tp (a eTOapxIop' cum cdea . . b dpaxoAiao xeAoopapxHO
2S*
436
ANAPHORA PILATI. A.
^ Mh[ju(T61 Ke)(pH|jai 61’ Ha cJjoScp kqi Tp6[Jop aupe)(opiai, KpaTiare. "Gp touth yap Hpouep Sieiuoo eooapyiap, HTia pi'a Toop (UoAeoop KaAeTxaGlepouaaAHpi, aooap to oaAHOoa Toop^lou- Safoop (3jap65ooKap pioi apOpooiuop Tipa Aeyopiepop ^iHaoup, nroAAa eyKAHpiaTa 6ajic{)ep6piepoi kqt auTOu , aoaep ouk H5upH0Haap Toop Aoyoop TH auaraaei SieAeyiat. Mfa 6e Tia auToTa aYpe- aia Hp KQT auTou, 6ti to adSSaTop auToTa e'Aeyep 0 ^Inaoua pH eTpai ayoAnp h roapaTHpeTaOai. oooAAda ydp fdaeia eooe- TeAeaep ep quth th Apepa, Tuc|)Aoua eojofnaep dpaSAeooeip, yooAoua ujepiujaTeTp, peKpoua ctpeaTHaep, Aenjpoua eKadeptaep, njapaAuTiKoua idaaTO, pA 6upap6poua to aupoAop pHT6 oppAp Tou acbpaToa pHT6 peupoop aTaatp eyeip el pA popop cj)oopAp KOI dppopiap, Kai ujapeayep auToTa Supapip tou ocrepiaoaTeTp
1. MHpuaei cum bce . . d pupwcrai, a pHpueip | 61’ hu - auptyopai (a -xopepocr) cum cda . . e 6i’ hu <{)6So(j kqi Tpopou tyei pt . . b Tpopcp crupeyopepoCT (sed in codice scriptum est TpopouAp eyopcpoc) ] Kpd- TiUTe: sequitur in codd. CD th (d THp) Tcop eroiUTapepoop kqi porol^ toOto Te Kaipop (d T&p totc Kaipdbp) 6eopTa AaScbp Top ye Aeiop (d Aiop) xpopop 6eiKpuo-ip: quae corruptissima esse apparet. Nec fere aliter in E videtur scriptum esse, unde liaec tantum adnotavimus: th Tobp emi- UTapepoop poiDM Top totc Kaipop 6eopTa. a sic: Tobp enjapiuTapepoop KQip&p poTDHp Top TG Koipop SeopTQ Aaficxip Top TcAeiop ypopop ep6e!K- pucrip. Cf. alterum textum, ibique codd. CE. Codex vero b eum locum plane omittit. | "Gp tquth y A'pnjep (ita AC ; d A'p) -KaAelTai (ita CD; a KGKAHTai) - poi (a add epa) dp0p. Tipa (c Tip. dp0p.) Key. "Ihu. cum cda . . B b'lia Trap uto' epoO 6ioiKOupgpoop tnoAecop KGKAHTai " lepouooAiip, ep H (cod. (X)) luap TO toAh0. Tobp "touS. kqtoikoT’ outoi TOape6ooKap poi Tipa ap0p., iHCToOp Tcp opopoTi ] D cfiepopepol, omisso KaT’ auToO (a ante eiuicj)ep. pon) . . b (|)epopTecr et KaT* auTop | Tobp Aoy. th ctuot. (a t. OUCTT. T. Aoy.) cum ca ; item b THp oucrTacnp t. Aoy. . . d Top Aoyop toTu (Tupinjaai [ b ouk Tax'JO'ap iSieAey^. | tict (ita CD; b thu, a toiu) auToTa (ita AD, B auTHO, c om) aip. Hp (b corrupte epeuecocr. d add auTobp) | auToTa eAey. 6 Ihct. (ita ad; c om) pA efp. (d add op0Hp) ayoA. h (a om ; Fabr. edidit pH ep ffyoAn) loapaT. cum acd . . b ou THpel pH6e oyoAHp efpai aya0ci)p epycop | idoAA. ydp (ita acd; b 6e) Tdcr. etneTeAecrep (ita acd; b dnjGTeAei dya0&p epyoop) ep (ita CD, a om; b om ep auTH) auT. th Apepa (b add ToO oaSSaTou) | enjoi. dpaSAero. (d fiAeiueip) . . b dptfiAeinep (sed postea inepiinaTeTp) | Aeinp. eKabepicep (a eKabdpiaep) cum cda . . b om I B TDapaALfToua ] pA 5up. to aupoAop (ita acd; b to crcbpa KipHcai) p. 6pp. T. aoop. puTe (b ii Tcbp) peup. cft. eyeip (a eyoop) ei pA popop (b popup) AoopAp Kai (b om (f). k.) dppopiap (ita ab; cd -piau) | OTapecrx^^H
ANAPHORA PILATI. A,
437
Kai ipt^eiiJ , pHjjaTi [iopoo to acrOepea auJoaTpev|/acr. aAAo nraAip ti SupaTdoTepop oDpayMcti oroep ecTip mapa toTct coap H|iTp 6eoTcr ^tpop- Texpanpiepop peKpop apeaTHaep, Acyop piopqp KaAc-aao- auTop , i ou TeOpeooTOff Top t)(a)pa eyopToa, Kai 5ia- c{)0apepTOO- eK Tobp yepopiepoop crKOoAHKoop toG adopiaTOcr auTou KOI TO 6ucrd66ea- tou Kupocr 6X.opTOcr- op tSdbp ep too Tctcfjop Kdpiepop eKeAeucrep Tpeyeip, piHTe oAooo- peKpou ti e'xopToo-, aAA’ oba 6k oDaaiou pupic|)(oa ouTOoa 6^HA6ep eK tou Ta(|)OU euoo6faa cuAetaTHcr TueooAHapiepocr.
2 Kai -^Gpoua c7a(|)6bo- 6anaopi^opiepoua Kai THp oTKHaip ep epHpu'aicr exopTac kqi capKacr TpdbyopTacr Tao" i6facr , opiotooa toTct KiHpeoip Kat epooeToTcr crupapaaTpe(|)opiepoucr, Kai toutouct KaTeaTHcrep otKHTopaa rooAeoop Kai 6ia Aoyou 0'cb(|)popaa aoj- eSei^ep, ao^ioua Te Kai SupaTouc Kai 6p66^oua nrapeaKeuacrep yepeaOai, aupecrOiopTaa ujoaip toTit njoAepiioicT T&p ujpeupiaToop
cum CD . . B TOapeTxep, A inapexeip 1 6up. toO njep. k. Tpex- cum acd . . b TO TuepiTDaTeTp | to da0. dinoaTp. cum b . . acd tc6 doGepeT eiDiTpe\}/ao' | d Wo cum D, item b (dAV otc 6e ti 6up., a dAAop) . , c dwd | b om toTct TDap’ Tp. I B TGTapTaTop dpacTHaacr | Aoycd - 5ia4>6apepTOO' (cod. -Tacr) - Kupdo (cod. KUpoO) exopTOff (cod. -Tacr) cum b . . acd Adycp (a ep Aoy.) popcp (a popop) KoAtaacr auToO (sed d auTop) tou TeGpecoToa to opopa, Kai auTop Top ixoopa diacjjGapepTa (a 6iecj)6eipep) uido Tcop <JKCx)AriKCDp Kai TO ducrcodecr tou Kupda (cD KOipou) exopToa (a exopTa) | ep: abcd om | eKcAeucr. Tpex- cum acd . . b TOUTop Aoycp dpecTTHoep Kai Tpexeip eKe- Aeucrep | b om pHTe oA.. - exopTOcr (a -Ta) | dAA cba . . b Kai cbcr | a pup- cjroopoa et epMAGep | b e^eAGopTa [ b eu. roA. toenjAnpoopepoa . . a euoo- 6iap njAeioTHp KeKTupepoo
2. Kai ^ep. aacj). (a Kai Koocjjoua pro aacj).) 6aiu. cum cd, item a . . b Kai 5epop etzuep eTepop • Tipda daipopi^. tDopuproc (cod. -pocr) 1 Kai Tiip (a toTct) oTkhct. (b KaTOiK.) I Kai aapKacr (ita cd) Tpcby. Tacr idiacr (c THp i6!ap) cum cd . . A Kai crapKa TpecJjopTacr THp Ideiap . . b (om Kai) aapKOTpd(|)Oucr Tcibp- Tdtcop dpTacr Toucr KappopTacr | dpoicoa toTct - crup- apacrTpe(|>. (c CTupapaTpec|).) cum DC . . b Kai epnreTCirp Kai Gnpicop crup- apaoTpecliopepoucr ep TaTcr uAaicr . . a dpoicoa ToTa kt. k. epoj. aupapa- aTpecf). 1 Kai (a praem TAeoua opTaa) TOUTOua - aiuedei^ep (a aped., d uiued. auTOua) aocj>. tc (liaec d om) - loapeaK. (a nrapeKaAeaep) yepeaG. cum cda . B Kai TOUT, did Aciyou acbcj^popaa apedei^ep, aocjjoua Te Kai aupcToua KaTeaTHaep Kai eTDoinaep oiKHTopaa rodAcoop, Kai epdci^oua yepeaG. nja- paaKeuaaep (sic) 1 aupeaG. (a -aGiop) todaip ToTa (a TOaproaaip) inoAe- pioia (a -ploua) t. rop. Todp (a Kai) dK. Tcdp (c om) - d (c dia, a om)
438
ANAPHORA PILATI. A.
T&P aKa0dpTOO|j Tobp ep auToTc dproop oAeOpfoop, d 8u6cp 0a- AdcrcTHcr KaTeppt\}/ep.
3 ridAip be dAAocr uc0Hp)(6p ^Hpdp ex<»lJ ‘''Hp piopop be THp x^'P^^Pi dAAd [jaAAop to H(jiau piepocr tou (Too- [jaTocr dajoAi0oo0ep uoJHpxep tou dp0po6i3jou, piHTe ODAdcrip dp- 6poa H crcdpaTOcr exoop SiacrToAdp* KdKeTpop Adyop TdaaTO kqi uytH doaeSei^ep.
^ Kai yupaTKQ be a^pioppoouaap eoai oooAAouo- xP^poucr, diuo THo- puaeooa tou aVpaTocr Tao" dppopfacr kqi Tacr (^AeBaa 6|apTAH06T(Tap kqi pHT6 TO dp0po6aoipop aobpa 6iirK|)epop6pHp, peKpH aojeiKacrpepHp , d(|)Oopop Ka0’ eKaaTHp ouaap, cba ot eK THcr epopiacr ojapTecr iiaTpoi ouy eupop 0epaaD6Ucrai • ouTe ydp pfa THcr ^ooHcr eAojia quth uoaHpxep* kqi pucrTiKooc Siepyopepou TOU “Ihctou tcryup AaSouaa b\a thct eojurKido-ecoa auTOu dnjia0ep H\|/aTO TOU KpaaooeSou auTOU, kqi €006000" auTH th oopa dp- eroAno-ep Supapio" tq KepoopaTa auTHO", odg- pH5eajoT6 oad0oG-
6u0. (a KQTa 6u6op) 6a. kqt. (a KaTappIiac) c\im ca . . b kqi tq njpeu- pQTa aKoGapTa ep auToTa oAeGpcp 6eipc6 KaTopujaa 6u6c6 OaAdcrcTHcr KaTetodpTicep
3. ndAtp 6e (a om) a'AA. OnJHpx. (ita ab ; c uTuepiep) - X^Tpap (ita ABc) I ou pop. 6. T. xeTpap cum b . . ac om | dAAd (a add kqi) pdAAop to HpKJu pepoo" . . B coiTupte dA/\d njdpTa upuaip pepoa’I exoop (ac exeip) diaffT. (a AiapaToA.) cum bca | idoaTO k. uy. (a uyiAp) dtn. cum AC . . b lacdpepoa luaptcrTHcrep uyiA
4. enji (a om) tocAAoucj xp- cum ca . . b ep ujcAAoTo xpopo'c I died T. puaecoff T. ai. Taa dppopiacr - ejapTA. (a ejapTAHoaaa) cum ca . . b rocjTe auTHcr (corrige dnjo) thc pucecocr t. aT. auTHcr tAct {tqct?) dppo- p!aa K. (f)Ae6ao' ejapTAHoai | Kai puTe (ita ca, b pnde) to dp0p. (b ero’ dpGpcbujoio') O’, etui (|)epo pep Hp (a -pu, b -pop) | peKpA (a -KpoTo de) duo- eiKaopepup . . b pcKpAp dtooKeipepop . . c om | dejj. - ouoap cum c . . a d4)oopoo Ka0’ OK. ouoa . . b om | dbo oi - todpTeo (a om) Ta. oux eup. (a auTHp ouK Hupop) 0ep. (a laTpeOoai) cum c, item a . . b luapTeAdbo laTpoi ouK Toxuoap TauTHp Tup puoip ToO ai'paToo roaCoai | ouTe y. pla t. 5. eA’OJ. (a om) a. (a auTHo) Otnnpx. cum c, item a . . b vitiose pia tAo au- tAo ?ooAo OUK CTuyxapep | did tAo (c di’ auTAo) eTOiOKido. (c eznioKidoai) auToO (b om auT.) | b om t. Kpaouj. | k. 6u0. (a om) - dpecoAHoep (ab dpeToAupcooep) to K6p. auT. (b touo Kepouo outAo totoouo) | dbo pud. ■0700. (a ojaGoOoa) njeojopGuTa (b ojeojopGoOoa , a tA ojeoJopGeia) Ap^. (ac KOI Hp^.) dpopaia (ac -aiooo) - eauTHO (a outAo) oj. l<e(|)appaoup (Xetf). cum B, A )<a(|). ; c Kaorepp.) . Tup (b om) - e^
ANAPHORA PlLATl. A.
439
roeuJotjeuTa Hp^aTO §popia»a Tpexeip etc lAp taurna moAip Ke- (|)appaou|J, obcr njAHcria:;etp THp tuopeiap ApiepOTp gj-
5 Ka» TauTQ (jep, a ajpo(7c|)aT00O- KaTa poup e'xoop epiH- puaa, ainep ep craBBarop eTeAecrep 5^1h(ToG(t- Kai eTepa piet- ^opa TouTOop eroomo-e aHiaeTa, oba on Ka> ojapa Toua Oeoua ou(T aeBoyeda piei^opa KaTepoHaa OauijaT oupyAnai a ojap auTOU yeyopoTa.
6 TouTop §6 >lpdb6HO- Ka\ ^ApxeAaoo- kqi <rj)iAicDOTOcr, "Appao- Ka\ l<a\d4)ao- roapeSooKop pio\ aup ooapTi i (» Aaro, ecoi TO TOUTop dp6Tdo-ai oJoAAHp rooiHoapTeo- kut epiou aiaaip. eKcAeuo-a oup TOUTop o-TaupooOHpai , topcoTop 4)payeAAo6cracr auTop, Ka» piHSepifap aiTiap eupcbp kut auTOU KQKOop tyKAnpiaTOop
H oapd-jecop.
7 "Apia 6e eaTaupo60H, cTKOiocr eyepeTO ec|)’ o^Hp THp oj- KOupicpHp, toG hA(ou piecTH(T HpiepacT CTKOTKjeepTOa Ka\ Toop daxepoop 4)ap6pTOop, ep ota AapiajH8(X)p ouk e^jatpeTO- aeAnpH 8^ TO c|)eyyocr obcr aipiaTi^oucra 8ieAtTr!Gp • Koo-pioa 86 Td)p KaTax0op(oop KaTeoDoGH- bba auTO broep eTyop dyiaa^ia paou Aeyopiepop auToTa toTct ^iou8a(o.a piA 64.0Gpa> th toGtoop ottcd- aer x^^-pia ina yGa eroeiAnpipiepoop gpopT^p Hyop KaTeOT(8oaap.
5. a (A amep) ujpoffcjjdTOOff (a ropdo-cjjaToa) - epApucra (a -o-ep) Sroep - CTeAecjep (a etDOiei) - trooina. anpeTa (a eTepop toutou eTOOi. (THpeTop) cum c, item a . . b dioep inpoacj^aTOd 6 poua YecopYHcair e6u- Aooffep, ep caBB. e0aupaTobpYH(Tep • pd?oo 6e kqi eTepa aop. eioo.. o ^Hcr 1 doer OT. (b om) kq! (c om) Boapd t. 0e. oua (bc om) creS. pei^opa (B pei?oop Tipd) KQT. 0aup. nrap aur. yey. (b om to. a. yO
6 ToOtop 6e cum AC . . b ToOt. oup 1 'UpdodHa: b praam oi lou- 6aTo. i'kq! cbiAiTOro. cum b . . ac om Koi 1 dpeTdaa.: c dpaTdia. I too\- Ahp (b kto too.) too, Go. (b K.pAoapTecr) k. e. OTacr.p (ab post tooAA.) 1 ckcA. oup (ita acd; b om) toOt. (b toO) erraup. TOp. (b add 6e) ^p. out.
I Koi (ita cd; a om) piidep. aiT. eupdop (a eupop) - TOpa^. cum cda . . b o06epiap 6e eupdop (eGpop?) kqt auTop eYKAnpaTOop TOpapp
7. "Apa: B pdpop 1 KQi T. derrepoop (ita cd ; a dorpoop) - ecjja.peTO cum ACD . . B KQ, TO doTpo aoopH66p OUK e(|)eYYOH 1 ® ooff^ep aipayi oSera 1 b Koapop 6. t. k. KaTaTOO0upa, 1 d)cr outo oTOep cum a . . bcd ®crau- -rco» (c auTos) Kci (b om) 5mcp 1 outoTo toTo
fcD aToi) UH 64)0. cum acd . . b auTop Houdaio, pH oo4)0Hpai (sic) 1 T,e TodTOop TOTdbcre, (D -<r,p) cum cd . . b th^ auTOu TOTcocr.p, a t,^ toutou TOTdbcre, 1 xaexpa thc yncj cum acd . . b x^erpaT, yh 1 eTOeiAHpptpcop (ita
440
ANAPHORA PILATI. A.
^ CO<|)6Haa^ be auroS tco c|)6Scp ^6Kpoi a(jacrTd(jTe(T, cbcr auToi oi "lou6aToi epiapTupnaap , Kat c-Tcoop e?pai "Agpadia Kai iaaaK Kat laKcbfi Kai Toucr 6o66GKa 07aipidp)(aa kqi MooaHp Kat looS, Toua cupOTeTeAeuTHKOTaa atcr c})aai(j eKcTpoi ropo rpia- X.iAfoop caepTaKocrfoop eT&p* Kat rnAGTaToi ocroAAot oucr Kaycx) ei6op ep croo|iaTi 4)ap6pTaa, Kat GpHpop be eojoioup inept Tobp lou8afa)p 8td THp yepopepnp 8t’ auTotp inapapoptiap Kat dmoo- Aeiap T&p louSatoop Kat tou popou auTcbp.
o cIjoSoc 7 0U cetcrpou dtno oopacr eKTHcr THa mapacTKeuHO' eater atpacr epetTHa. Kat o\}/t'a(T yepopepHcr th(t ptao" Tojp craSSaTOop H^oa eyepe^o eK 7ou oupapou ooaTe Top oupapop yepecrOai cjtooTayooyop enjTaroAacri'ooo- umep Djacracr Taa Hptepacr. d6cf)0H be TpiTHcr ropacr iHcr puKTon Kat 6 HAtoa o'Tocr ouSemoTe 6Aap\|/ep 4*ooTayooy6o- , Top mdpTa ujoAop c|)ai6pupacr. Kat oocrcDGp 66 acTTpanrat acjjpoo yetpdbpoo" euj-
CD, B om) fipopTcop H)(cp (cD h6h hxoct, b n'6ei I'xoo) KaTemI6oo'ap (cd -i6ouaap; b touct BepeAia KaraiuoioOaa) . . a. corrupte eAeipepoc, SpopToop h6’ hxoct KaTeroaiSouCTap
8. Q3<|)0HCTap (b (X)(j)0H) 6. ep (ita ab ; cd om) auTop t. ^t. peKpoi dpacTTapT. (b peKpcop dpaCTracriCT) - epapxupHCTap, Kai eiroop eipat (haec ita habet b; acd papTupHCTapTeo- etroop. ep cp [a oTct]) - k. t. 6006. loaTp. (haec B om) kqi (b om) McDcrnp (ita a [Moouct.] c; d Moocth, b Mooucrea) K. Icb6 (a loodppHp) T, TDpOTeTCAeUTHK, (a T. TOpOTeAeUTHCTapTaCT, b t. Kai iDpo iDdAeooCT [sic] TeAeuxHCTapT.) . rpiCTxiA. (b 6uctxiA.) mepT. (b om) eToop 1 K. tdA. (b add 6e dAAoi) too. ouct Kaydo (a Kai) eT6. (ac T6.) - Kai (ab om) 0pHp. 6e (ita cab ; d om) eiDoioup (ita d; c luoioupTcop, a ujoih- CTapxa, B ouTOi uroioOpTeCT) roe. t. "1006. (haec d; abc om) - yepop. (ad yepap.) 61’ (ita ad, c roap; b om 61’ aur.) aux. (b add eJer xop "iHCToOp) roapapopiap (ita cd ; ab -popop ropd^ip) - xcop (b praera xoG e0pouCT " lou6.
- auxcop (b auxoO)
9. Gctxh 6e - XHCT roapaciK. e. dopaCT (a om) epdx. Kai (a om) - ye- popcpHCT (a yepa-) ck x. oOpapoO cum ca . . b coct pA CTxepjai xop cjtdfiop xoO CTeiCTp. xoO^ yepopepou droo ropad ckxhct xhct roapacK. cooct 6v}/iaCT xoO CTagfidxou Hxocr eyepexo eK x. oup. | dtdxe (b add rodAip) . yepeCT0. (b om) cjjooxayooydp (b -yooyeTp) eroxaroAoCTiooCT (a -CTiopa) - Apc'paCT (b add cx)4.0Hpai sic; aut igitur 4)coxayooydp restituendum, aut obcftdHpai delendum cst quippe ortiim ex a)(j)0H 6e, qtiod rursus compensasse videtur librarius addito d)(j)0H post h'Aioct) | (I)(|)0h 6e (haec b om) xpIxHCT (b add oucthct) - Kai 6 (a om k. 6) hAioct (b add atcj^dn) oToct (ba oVcoct) ou6. eAap\|/. (j^oox.
(b om) X. roapxa (b dro.) rooAop (b Kddpop) (j)ai5p. (b rooAu (|)ai6p., a eA. 4)oox. xrop rodpxoop rooA\d (|)ai6p. | Kai (ab ora) rooroep 6e (a om) - dp6p.
ANAPHORA PILATI. A.
441
epxofJTQi, ouiojcr a[j6p6(7 ecJjatpopTO u\|/H/\oi ep cttoAh Kai 66-^h uooapxopTecr , mAnGocr dpapt6piHTop , Kpd:;opTecr, cop h 4)OopH HKOueTO oocrooep fipopTHc i0cipipi6YG0o'Jcr • o o’TCtupooOeicr apecTH ""iHCrQUO"’ a.p6A6ci.T6 6^ ClSoU Ol 6€6ouAoop6pOI 6p TOIO" KQTCl-
XBopioiO" Tou aSou. Ka\ Hp to thct yHO" (bcr pH opxoop
tSpctcrpaTOop ■ aAA outooc Hp coo" auTci Ta OepeAict thct c|)apHpai peTO. Toop fiooopToop ep toTct oupapoTcr Ka\ ureptaraToup- Toop ep o-oopaTi ep pecrop Tobp dpacrTapTOop peKp&p. o 6e apa- o-THO-acT ludpTacr Toua peKpoucr Ka\ o-upSHcraa Top aSnp e'Aeyep • eTruaTe toTot pa0HTaTcr pou oti UJpodyet upda eicr xAp PaAi- Aatap, eKe? auTop dvI/ecrOe.
19 ndaap 5e THp puKxap eKeipnp ouk ecoaucraTO to <|)Coo- (|)aTpop. T&p 6e ^Iou6afoop c0oAAo\ e0apop ep too thct
yHO' KaTaooo0epTe(T , otct pH eupe0Hpai ecnt THp aupiop njAei- arova Tobp Kara tou Inaou yepopepoop. dAAoi 4)apTacrtap eoopoop dpacTTapTOOp , oucr ouSeojOTe Aprop Tia Ap 0eacrapepot. ei pA pia TKT o-upayooyA Tobp "lou6atoop oux uajeAef4)0H ep auTH TH "lepouo-aAnp, eooei oodo-at dcjsapeTo- th uJTCoaei eKetpn
dDOHA0op.
e4>aip. (A ecjxipHaap dp6p.) u^l/HA. cp (a ecj)' u^I^hAh) aro. (b add peydAoi) K. dd-^H (B ep5opi, A add peyaAp) - &p (b (ba, a kqi) H^4)copH (a ai cjjro- pai) Akoucto (a -opTo) oo. epopTHcr njappeyeBoua (b -tho- -e0HO-, a -600(7 -TH(7, c -e0H -th) "O (b praem AeycDp) c7t. dp. Ihct. (ita c, A ap.^ Xpi(7T., B 0eda ecTTH) dpeA0aTe e^. a. oi (c oi ep d.) dedouA, (b KaTepyopepoi) - ToO (b THa yHC7 ToO) a6ou (b add dind "X6dp) cum abc | pA opTcnp e5p. cum ac . . b peya (bcr pA eTpai e6pac7pa j b om outooct up 1 auTa tci 0ep. T. yAa cum c . . ab auTa tq u6aTa UTUOKaTOO tho- dSuaffOU 1 cj^apA^- pai peTd T, gooopT. e. t. oup. kqi tuepiroaToupT. - ep pecrop (a add tou otAh0ou(7) t. d. peKpcbp cum ca . . b 6pda0H, kqi TnAA0o^<j otoAu Tcop dpa- (jTdpT. peKp. 1 6 6e dpauTHcracT - t. pa0. pou (a om) - 54/e(j0e cum ac . . B cj)apepA(7 (-pA?) 6e t.c7 Ap pia (})CopH "HA0ep 6 aTaupoo0eia 060(7 apa- ffTHuaa ujdpTaa t. peKp., Kai oti inpodyei upda - o^l/e<70e.^
10. puKTap: ita abc j B dnje0apap | a Kai KaTaroToo0epTe<7 j cnAemT. TOop k. 't. H. yepopepoop cum c . . b touct iuAeiopa(7 Tcop Hou6aicop^KaTd Top Hh(70up yepopepoua . . a to toAA0o(7 Tcbp Hou6. Tcbp KaTa tou Hh- (7o0 Aeyopepoop | dAAoi (ac dAAd) (})a. ecbp. (b add peKpcbp) dpauTapT. (A om) oua (A ToOcT) oudcuy. Apep (a ApTp, bc Apcbp) 0ea(7apepoi (ita b, AC 06a<7dpepoa) | ei pA pia tk7 (ita c, a om) (rupayooyA . . b Kai pH- 6epia Tier crup. 1 b om auTH th 1 eroei - diuAAd. cum c . . a corrupte eujei rodcrai dc|>api(T0H toToocrip eKeipn . . b om.
442
ANAPHORA PILATI. A.
4 <» ou[j cj)6ficp eKef[jcp e\} eKO-Tcto-ei kqi Tp6|Jop
SeipoTaTCp crupe)(6|ie|jocr , amep e?6op kqt auTHp xAp oopap Ypd\[/acr dpHyayop Tcp crro Kpaxei • epTci^acr kqi to. Kara tou Inaou ojpayOepTa uujo Tc»p "louSaioop e^ero6pi\|/a th cth 0ei6-
THTt, SecrojoTa.
11. Pop oup - 6eipoTdT. (b 6eipc6) (jupe)(dpepoo’ cum bc . . a dnjH,\- 6op oup cj)6ficp GKeTpoi ep eKcrr. y^popepoi kqi rp. dupaTCDTarcr) Kaxeyo- pepoa (sic) | anrep eT6op (a T5op) ^cum acd . . b om | kqt^ out. (ita CD; AB Kara tout.) t. ropap . . a add I dpHyciY* cum acd . . b
dptpeyKa | epraiao- (ita cd; ab Otuox.) kqi (a om) xci kq. x. "1. lup. (b add uTOoppHpaxa) uTDo (b TOapa , a om) x. ”1. ejetD. (ab kqi e^.) xh uh Oeidx. (ita cd; ab 6e6x.), 6eanj. (b add SauiAeuc ep xh "[’cfopH)
ANA4)OrA nONTlOy TOY niAATOY
HreMONOC THC \OYAx\xc neM<|>0eicx Ti&epico Kxicxj’i
eic I’COMHN.
KpaTiaTCp o-efiaaTOT (t)ofi6pra 0eioTdTOp ACyouaTCp riiXaToa I JopTioa o THp dpaToXiKHp Siemoop dpx.Hp.
’ MHpucrai KeypH^iai njpocr Tt'p aAp eucreSeiap 6id THa6e piou THo- Tpopiop njoAA(» kqi (\>6&cp crupexopiepocr, Kpd-
Tto-xe fiao-iAeu, THp Toop 6picrTa|jepoop Kaipoop ponjnp, KaOcba TO Tou-roop TeAocr uoaeSeiie. TauTHp ^teoJopTocr piou THp
eaoapxictp, m SecraJOTa, kotu njpocrTa^ip THa cho- yaAnpoTHTOd, HTio- 60-11 T&P dpaToAiK&p rooAeoop pita KaAoupiepn lepouda-
*) "Xpa<|)opd no. ToO (ita b; a om) IliA. - eiff (b eK) |’oop. (b [’oo- paplaa) cmn ab . . c ^Xpaif). HiAciTOU iu6p4)0eT(ja ep 7d)pH wphcr T.fic- piop Kaiciapa- roepi toO Kupiou Aprap MhctoO XpiffTOu ropax0epTa .. d -GtokjtoAh riopT. HA. rnpod Top SaaAea Tifiepiop roepi toG Kupiou Aprop HhctoO XptffToO. Eadera, additis ho A etniYpa^JH exei ouTooa, in cod. a
praemissa leguntur inscription!. ^
Monac524"Xpa4)opd nopxiou HiAaTOU TH(THou6a!aa kqtq tou tHdOu.
KpaT. ceBaojcp (ita bcd; a aegaopiro) 4)ogepcp (ita ab, item c post 0eiOTdT., D om) 0eiOT. (d om ; b auTOKpaTOpi 0eiOT.) Xuy. (ita a, item b; c Tigepioo XuYouffTcp, d Ttgepiop Kaiaapi) - 6ierooop (ita ad, c eroexcop; B 6.o.Kc6p post dpxO Monac. CeSaaTCo 0eioTciTcp ^oBepm TtSeplcp Kai- 0api A.UYO'^^TCp gtukttoAf'.
1. MHpOo-ai . . BC -(761 1 inp. t. ct. e(ioeB. cum abd . . c Tp Operepti eucregeia ] rHC76e pou t. Ypacj). cum abd . . c rnabe thcj epAn apa(|)opa(7 (dpacbop. pro Ypa4>- etiam E habet) | Tpop. (h. 1. BC; A ante nupex.) ^oAX (h. 1. AB, c post 4)6gcp) K. 4). CTUpeX- 1 Kpc^TlCTTe . . c om 1 Ti-p T. e. K. pOTDHp cum ABC . . E T() T. e. K. 1 TO TOUT. TcA. uiDed. cum AB . . CE TO TcAeiop Toop epecJTdbTOop dpe6etie Koipcop | c TauTHp 6i6n7oop Tup apxnp, koto
444
ANAPHORA PILATI. B.
Ah[j, e[j H TO iepo[j tou T&p iou^afoop eGpoucr KaOfSpuTai, aup- a)(6ep aojap to ujAhOoct Trap ''louSafrap raapaSeScoKacn' pioi ap- Opraroop Tipa Aeyopepop iHcroup, ujoAAd kqi draeipa eyKAwpaTa <|)€popT6(T KQT CtUTOU’ OUK H6upH0HCrcip §6 6p TIpl AoyOO 6AGy- ia\ auTop. pia 6e rapecria Hp auToTcr kqt auTou, oti to crdSgaTop e'Aeyep pA eTpat opOAp TOUTOop crxoAAp. raoA- Ada be Tdaeia eraeTeAei era’ dyaOoTa epyoia 5 dpGpooraoo- eKeTpoo-* tu4)Aouo- eraotHcep fiAeraetp, Aerapouc eKaGdpiaep, peKpoucr A'yeipe, raapaAuTiKoucr idcraTO, pA Supapepoucr to crupo- Aop KipeTcrGai, ei pn popop eyopTaa cjjrapAp kqi TAp Toop ocTerap dppopfap, KOI raapeayep auToTcr Supapip tou raepiraoTeTp Te kqi Tpeyeip, pApoTi popcp eraiTpe\|/aa. aAAo tg SupaTdoTepop rapdypa eraoiHaep, oraep up ^epop koi raapd toTct 6eoTa Aprap* pGKpop Tipa Ad^apop TeTpanpepop gk peKprop apeo-THo-ep, Aoycp popop KGAeuo-aa eyepOApai Top TeOperaTa, 6te4)0appGpop nbn eyop-ra to aropa urao Trap eAKoyepHTOop aKooAHKOop • koi to 6uara6eo- GKeTpo crrapa to Ketpepop ep Tra Tacfjcp GKeAeuaep Tpeyeip, kqi cbcr gk raacTou pupc|)focr ouToocr gk tou Tacfjou g|- HA0ep euraSfacr raAefcTTHcr raeraAHprapepocr.
TOpa^ip Twa upeTopaa yaAMpoTHToa | c pia Tcop njoAecop | to lepop toO T. I. eOpoucr cum A . . b to lep. Toop "lou6. Kai to eOpocr . . c to Tcop
lou6. eBpoa | Ka0I6p. cum ab . . c epI6puTai | firaap (ita c; ab raap) to
(a om) otA. Toop (A om) 'I. zoapa6e6dbKaai (ita ab; c TOape6ooKdp) p. apOp. Ti. (c Ti. d'p0p.) Agy/Iho. jita BC; a ^1. Aey.) - Sraeipa (c dKaipa) - ouk h6. 6e (c om) - auTop (c TouTop. b om ouk H6up. usq. auTop) | aTp. up (a Hp eupHdia) qutoTo- (a auTcop) k. qOtoO . . b om pla usque k. out. j cAeye ayO'^Ap cum ab . . c eAue, Aeyoop pA erpai auTo 6p0Hp c\. | cToeTeAei cum BCD . . A eroiTeAei | era’. . c ep | c om 6 dp0p. gk. j c dpaSAenreip 1 Aerop. eKa0apio-ep (ita b; a Ka0api5ei; d Ka0apl5oop) pe. Ayeipe (ita b; a eyelpoop) roap. laoaTo (ita b; a icbpepoa) . . c pro his xcoKo'sa mepinjo-
Teip, TOopaA. icfapepoo- | pA 6up. - raepiTO. re (b om) k. Tpex-, pAp. (Bade!
kqi) p. eujiTpc v|/acr (b -\)/ai?) cum ab . . c om | dAAo tg (b ti) - eraoiHoep (B om) - 0e. ApcBp cum ab . . c om | peKpop t. Ad;. TGTp. (b TGTp. Ad;.)
Aoy. (b add kqi) pop. . Te0peooTa (a -pHKOTa) 6ie4>0appepop (ita b; a apud Bch diH4)0apdpepop) . eAKOyepAroop (b si FI. recte legit gAkoucj- yep- proproop) o-K. KOI (ita bd ; a om) - outcoct (ita B; a outoo) gk tou (b om) Ta4)ou - TOAeiffTHo (a? b? njAApna; fortasse tdAhctthct scriptum est) nie- tDAupoopepoo- cum ab . . c (eaque post eKnjep\|/aff eicr ddAoccrap habet) KQI Tipa dp0pooroop opdpaTi Ad;apop Te0pedbTa TCTpaApepop Ayeipep, KGAeucroff Top peKpop eyep0Apai gk Td(|)ou doornep pupcjuop gk roaoTOu
ANAPHORA PILATI. B.
445
2 T^jacr a(|)et6d6cr 6aniO[ji^o^t[joucr Kai Tacr oiKHcreio"
e'xoiJTCicr epH^iaicr Kai (TapKoc^ayoupTaa i (X)p i6ioop pieA&p KQi toTct eproeToTo- kqi toTct ayp'O'^^ 0Hptoi(r (TupapacrTp6(|)0[ie- poucr oiKHTopacr KareaTHcrep inoAeoop ep 7oTa iSioicr otKoicr, Kai 6ia Koyoxj (Tdb(|)popa(7 auTOUC aiueSei'^e, kqi cupeToucr Kai ep- 66|ouo- yeptaOai njapeo-KGuacrep touct uoso aKa0apToop ropeu- paTOop epoxAoupepoucr, Kai touct ep auToTcr Saipopaa ep ay^^^H yoipoop eKajep\|/a(T eicr 0aAao'crap acoetupi^ep.
3 "AAAop zudAip Tipd |Hpdp eyopTa THp
ujaicr z,6bpTa Kai pH6e npicu crcbpaTOcr eyopTa uyiecr Aoyop popcp mapecTTHcrep uyiH.
^ Kai yupaTKa aipoppoouaap euri ypopoicT oJoAAoTa , oba e| auTHO" TH<T puaecocT Tou aipaTOO" uracap THp T&p ocrTeoop ap- popiap 4)aipe(T0ai Kai OeAou SiKHp Siauyd^eip, Kai ydp nrapTecr taTpoi dpeAaoi(TTOO(7 auTHp dooeiardpepoi ouk eKa0aipoup- ouk Hp ydp ep auTH Shooou tkt crooTHpiaa eAcoia* inoTe y oup nrapepyopepou tou ^Ihctou Hv|/aTO oujio'0ep tou Kpacr?ue6ou T&p
2. d({)€i6c6o' cum a. . . bc aacjjcDa | 6aipopi5. cum AC . . B add Kai aTOKToOpTaff I ex- ep ep. (b add kq! opecn) cum bc . . a ep ep. ex- | k. T. epineToTcj - (Tupapaa-Tpecj3. (ita bd ; a aupapaTpe(|).) oik. kqt. (A add docrei, non item bd, nec c) cn6\. - Aoyou (b add popou) crcbcpp. auT. dTne6ei^. (ita B, item c; A (swe^eii- out.) - inpeupdToop (ita d, item b addito 6e(TTOOTa; A deazDOTa) epoxA. (b oxA.) cum ab(d) . . c kqi uAaKToOpTaa 6id Aoyou adb^jpopau duje6ei|e, ao(|)Ouff k. aupCTOua k. ep662. oiKHTopao rooA. kqt- eo-THoep 1 Kai touct ep auT. - dtueropii. cum a . . c k. touct auTOU 6aipo- paff oAeBpIcp Sico dyeAu XO'P°°P eKTepvl/aa eicr OaAaacrap.
3. "AAAop - THp (ita B, A om) X- ^P Aunraicr ^cSpTa (haec D ha- bet, A Top TOodopTa [?] filop ep Auidh KCKTHpepop; b om) Kai - Aoycp (b add Kai) popcp (b add lacrdpepocr) w. uyiH cum ab(d) . . c om
4. emi cum ab . . c ep 1 cbff e^ . . B om cbcr | Kai ueAou 6!k. 6iauy. cum D . . c om . . AB Kai pHTe (b piA-ri) opoiop dp0pcoiDipH(T cjjdoreoocT (A add ToO crcbpaTOCT) cTOi(|)epopepHp (b -pepHo) dAAa Kai (a om) utAou (a fiaiAou ex confusis u et fi) SiKHp 6iauyd?eip (ad eroic|)GpopepHp et arooKei- pepnp magis quadrat 6iauyd?ouaap), Kai cfoa (b eoocr) pCKpdp dzuoKeipepHp drod THCT aipopoiacT (a dind ai'paToa pucreooo-) | Kai ydp (c maye) xuapTecr (ita AC; B add oi) laTpoi dpeAro. auT. (c om cip. auT.) droeiro. ouk CKadai- poup (ita c; AB OUK edecbpoup) - 6htoou tict (ita d; ^b 6c'cTiDOTaj c dccrrooTa auTOKpdToop, p!a) 1 nroTci (ita B, A totc; c 5tict omisso y oup) y^oup (b ydp) njapepx. t. ^lnaoO . . AB (c nihil add) add aupfiaAoucra 5ia thct eini- (TKe|/ecoa (B euTKTKidcreoocT) adToO (b auTop). Thilo horum loco rcposuit
446
ANAPHORA PILATI. B.
luayfajp auTou, kqi quth th oopa apezuAHpobOH h 8upa|jtcr tou croopiaToa auTHa, kqi yeyopep uyiHcr oocr piHSep KaKop e’xouo-a, KQi Hp-^aro 8po|jafoocr Tpexeip ela lAp auTHcr oroAip HapedSa,
® Kat TauTQ piep outooct etxop • KQTepiHpuop be oT "louSaToi eKTeAeTp xauxa ep craSfiaTro Top iHaoup. eycb be kqi nrapd touct 06oucr oucr crefiopieGa piet^opa KaTepoHca Gaupido’ta aoap’ auToO yeyopoTa.
® 1 ouTop oup Hpc66Hff Kai ^ApxeAaocr kqi c|)fAiaaooo(T kqi Appaa Ka\ l'Caiac|)aa (uapa666o6Kaa( piot aup ajapxi tot Aaro OTpoo' TO eTacrai auTop. kqi oooAArop aTcicrip KipnadpToop kqt epiou eKeAeucra CTaupOTOnpai.
^ "HpiKa be ecTTaupooOH, o-kotoct eyepeTo ecf)’ oAnp THp ot- KoupiepHp, TOU hAiou KpuSepToc TeAeiOTcr kqi tou oooAou cko- Teipou c|)aipopi6pou Apiepao" ouVna, oto'T6 daTpa c|)apHpai dAA’ opoocr THp THAauyoTHTa ecTKOTiapiepHp ^'yeip, obo' ouSe H upie- Topa oTpiai euceSeia dypoeT, oti ep coapTi tot Kocrpiop H\|/ap
ex altero textu icrxup AaSoOaa (5id thct eroicTKida. auToO. | c toO ipaTiou auToO I KQI auTH - T. coopaTOff auTHd cum ac . . B om | Kai yeyopep (b eyeydpei) - qutho- (b eauTHu) tooA. naped6a (ita ex coniectura cum Tlii- lone scripsimus ; uterque enim codex Croapiap habet) cum ab com, item (nisi forte priora habet) d.
5. KaTepupuop cum bcd . . a KOTepeipop | TauTa ep (ita b, a tc6) (jaBB. cum ab . . c om | eycb 66 - yeyopoTa cum a . . c cba oti koi roapd T. 0. ouc aeB. pef50op (sic) unrcipxeip . . B om
6. TouTop oup K. App. (haec b ante k. c|)iA.) - eTacrai auTop cum AB . . c TOUTop oup AppacT K. KaVc(())a(7 Kai ainap to toAhOoct Tcbp ^tou- 6aIcop^ njape6ooKdp poi eroi toO dpeTcioai TOUTop | Kai nooAAcbp crrcio'ip KipHcraproop KaT’ epou, eKcAeuaa UTaup. cum c . . AB (similiterque o ut videtur) njo^cHp uraffip KipHcrapTecj KaT’ epoO tuepi rap KaTnybpoup au- Tou (b auTop). ep ropcbroio- 6e (b pep) c|)payeAAcb(7ao- auTop (b om) ou- 66p!ap eupop amap (b aiT. eup.) roepi (a add auToO) &p eAeyop kot’ auTou. Aoiinop oup roapedooKa (b Tuapa6e6ooKa) TouTop inciAip (b too. TOUT.) aUTOTu.
, „ earaup. cum c . . abb oT (d op) Kai CTTaupdocrapTeij | ec})’ oAup T.^ OIK. cum ab . . c eini TOdcrap Tup ydp | KpufiepT. TeAeioocr (ita BDj A TeAelou) cum abb . . c crKOTicreepTOo- roapTeAdoa ] Kai tou tooAou acTTpa (ita bd; a add pA) - ecrKOTiffpepHp (a crKOTeipopepHo)
eyeip (ita de coniectura; videtur enim ex ey", quod est compendium infini- tivi, ortum esse eyouCTHu, quod bd habent ; a ouctho- habet) cum bda . . c om I (bff ou6e A (a om) upeT. oTp. (a post eucr.) eua. dypoeT cum ab . . c cbff ouK dypoeT A upevepa OeioxHcj | H\|/ap . . c A'\|/apep
ANAPHORA PILATI. B.
447
AuxjJO'-fO’ 0,070 eKTHcr oopocr eooa 6\|/tacr. creAHpH be m<J oTpio ouao OAh[J THp pUKTO OU 6l6Aapl076, KOtTOl ye 070^107 AhGoOct ouiHcr TuyAopoucrHa. to ocTTpo be Koi 6 COpicx7p Gpnpop eoootoup ooepi Tobp ^lou§a(oop b\a xAp n7ap’ ouT&p yepopiepHp
O7apapoi7iap.
8 Mio be Tobp o-ofifioTOop ooepi xptTHp ropop thct puKTOo 6 hAio(7 d6(|)6H oToa ouSeoooTe eAapix|/6p, koi wao 6 oupopoa e<^a\- SpupGH. KO) (bo- aaTpaooo) eo7epxopTai, outooo- op-
6p60- u\|/hAoi' Tipeo- KOcrpiHo-eoocr cttoAho- koi 56|ho- apeKSiHyHTOU OoocipxopTeo- e(|>a(popTO ep t(» oepi, Ka\ 07AA6o(t (ipopfepiHTop dyYeAoop Kpoi^opTOop koi AeYopToop* bo^a ep u\]/fo-TO)(T Gecb Ka\ eoj\ Y^^ etpHpH, ep dp6po6o70ia euSoKto- dp(EA0aT6 e^ q6ou, 01 SeSouAoopiepoi ep toTo KOTOxecpioto- tou q6ou. eK be tho
6\l/iacr . . c (5opa<j earoepacr | (jeAi'pw be cum bc . . A h cieA. 6e j ma aipa - 6i6\apiOTe (ita B, A 6ie\iTOe) cum ba . . c eia a\pa ou SieAime (sic)
] roapiinAH6oCcr auTHcr (b om) cum ab . . c to tnap njAH6ocr avjTCBp (sic) \ TO dcTTpa 6e etc haec h. 1. cum b posui, quocum fere facit c; A vero, ad quern prope accedere videtur D, h. 1. sic: koi oAoa O KOC^ioa ecraAeuero UTOO dpeK5iHYHT00p (THpietcDp, Kai epieAAep inao-a h KTicria utoo rcxip koto^- XBopicop KaTainipeffdai • dbcrauTOoo- be koi onrep eTxop ayicK^pa tou paou auT(X)p axioefipai otoo dpcoOep eooa mTco. fipopTH^ 6e nraAip kq! Hxoa pieyaa eK toO oupapou eyepcTO, (boTe roaaap THp ynp Aqrop (d om) aa- AeuBApai (d aaAeueaeat Te) kq! Tpepieip. lam vero addit oo^doaop be ep auTcp TOO 4>68oo usque cjiapepciba, quae post videbimus sect. 9., ubi m codd. BC sequuutur. 1 tq d. 6e (a 6. a.) - OpApop (a -poua) ern. mepi (a om) - roapapoqiap cum ba . . C vero propria haec habet : np^apTO be yipeaeai ae.apioi ep A (xipq erodyHaap oi hAo. ela too x^Tpaa kq! touo TOo6aa TOU ^iHaou ecoa eainepaa.
8. Mid 6e T. aagg. cum D . . A pCTO be to adSfiaTop . . bc om 1 roepi (BC add 6e) TpoHp (b -tho) (dpap (b -aa) j oToa ou6. eAap^/. (c om eA.) cum bcd . . a oToa odd. (bepOH, ou6e ouderooTe odTcoa eAaqxVep | kqi roda 6 (ita bcd ; a pro his Kaiinep) oup. ecpaidpupOH (b -dpicbew) ] Koi ooa (c roaooep) daTpanjat (b -toh ; d deficit inde ab daTpainai) X^'A- eroepx- (ita Ce; b om, A om emepx- out.), out. dp6p. u^. (c om) Tip. (b om) Koa^i. o-toA. (ita A, B otoA. Koapi., c om ko. ot. usque uindpxopT.) - uroapXopT.
KOI (c om) otAAO. dpap. (c dpeKdiHyi'iTOop sic) dyyeA. (c om) Kpa;. k. Aey. (K Aey ex c, ab om) Aci^a (ita bc; a vero sic:^0 aTaupoobeia Xpioroa dueuTH 0eda obp. Kai epoopA HKodeTO (bamep qeyeGoa fipopToop Acyoucra Ad-^a) - dpeAbaTe (ita AC; B -6eTe) e^ ddou (ita c; ab oi ei [b ep] qdou) oi dedouAoopi. (ita ab; ce dedeqepot) - t. ddou j eK 6e
- dieppAyp. (ita a, vide etiam c; b pro his omnibus sic: epofioa 5e kqi ok-
448
ANAPHORA PILATI. B.
<|)OO^Hcr auTCX)^ roa|jTa tq opH Kai oT Soupoi eaaAeuopTo Koi tnerpai SieppHypupTO Kat xacrpaTa eyepopro pieyaAa ep th yn, oDCTTe Kat Ta thct aSuacrou (|)apHpai.
^ COc|)6Haap §6 ep aurra tc» cjjofiop peKpoi dpacrTapTecr, oba auToi ecDpaKOTec oi louSaToi etocrop oti eT6opiep ^/ASpadpi kqi IcraaK Kat laKODfi Kat touct 6oo56Ka tuaTpiapyaa touct ujpoTeTe- AeuTHKOTaa ropd StorytAfoop cuepTaKoaioop excbp, Kai Ndbe eT5o- piep ep aoopaTt 4)apepa)a. Kai ureptenjaTet oadp mAH0oo- Kai apupipet Top Oeop peTa c|)a3pH0‘ peyaAna Aeyoop ""O dpacTaa eK Trap peKprop Kupiocr 6 0eoa Apoop oodpTaa touct peKpoucr e2,ooonjotHcrep, Kat Top ciSnp cruAHcratr epeKpcoae.
ndcrap oup THp puKTap eKefpHp, (x> SecrcDOTa SacrtAeu, to 4)(X)(t ouk ecoaueTo. T&p 6e ''lou6atoop ujoAAoi daje0apop Kai KaT6UJopTtcr0H(Tap Kat KaTecDo0Hcrap toTct ydcrpacrip ep th puKTi eKeipH,_ (X)o-Te pHSe to coopaTa auTobp c{)apHpaf eKeipoucr 6e Aeyoo ooa06Tp T&p "louSatoop touct KaTa tou "Ihctou AeyopTacr. pfa be CTupayooyH KaTeAetcj)0H ep "lepoaoAupotcr, ecuei cudaat
(TTaato- Ytyopep oToa ou6eoooT6 ytYopep- creidpoi eyepopro ouk oAiyoi) Kai ydcrp. eYep.^(B om) pey. - <j)apHpai cum ba . . c ok 6e tho (fxop. au- Trop Tuao-a A yA eaeiaGH, dSoTe njap’ oAlyop eicr drocoAeiap oAocr 6 Koapoa ApyeTO-^ pA popop o-aAeu0npai (sic omnia) THp rodAip dAAct kqi ypepeip.
^ 9, COc]j0Ho-ap etc: ita h. 1. bc; a vero, in quo do(j)0HO-ap usque cj^a- pepc&a supra legi indicavimus (cf. 7), h. 1. haec add; kqi njoAAa crdbpaTa Toop KeKOipHpepcop peKprop e^apeoTHcrap aypi TOepTaKOo-foop. | "CO4)0. 6e . . 0 add Ka!, omissis ep aur. t. cj)6fi. | dba (nescio an praestet ouct) out. eoop. oi (B om) Hou6. (c om oi H.) - ei6opep (c add Top) - t. ropoTCTeA. (ita c, AB add pe-rd Mooaca; d touo ropd Mcoatoocr habet, omissis t. iiopo- T6T. et TOpd) TOpo (c om) dioy. ^epT. gt. (a add kqi CTepoun tooAAouct), Kai^ N&e usque ^apep&a (haec ab habent, cd om) | 'Kai TOepieroaTei - apuppet (B epupp.) . Aeyoop (ita ab) - t. peKpoucr (a add Apcibp) e^cooiu.
- epeKpoocre cum ab . . c om, sed add oOa Kdyob T5op ep crcopaTi Toepi- cuaToOpTacj, (»aTe deoinoTa deoopAaai pe Tipd peKpop apyaiOTarop oTop oudeTOOTe Te0eaKa, quorum posteriorum similia in cod. a inepte post koto TOU I HO. AeyopTacr adduntur, in hunc fere modum emendanda: ciocTTe 5o- KeTp (cod. 6oKop) pe^cj^apTaaict Tipi (cod. Tipa) 0ecopeTp gk peKpdbp dpyaio- TaToucr njo/Viouff, oOct ou6(;toot6 ApeTcr e0eacrdpe0a (cod. -crobpeda).
10. nScrap - d) 6ecrTjj. (b add eucreSeaTaTe) Sacr. - KaTeajc)0Hcrap (b KaTeTOTcb0Hcrap p] ante k. KaTeioopT.) . cxtcrre usque cj^apAp. (haec B om)- eKeipoucr - ura0eTp (ita b; a decrcooTa, pA c|)apApai) - AeyopTaa cum ab..
0 om I pia 6e (a add Tia) cr. kotgA. (c ckotgA.) ep ^ep. (c ep outA tA
PAEADOSIS PILATI.
449
at cru|jaYOOYcii eKeT[jai ai ‘''ou "iHaou Kaxeixfo^j-
T(a0Hcra|j.
^’^TraouiJ (l^oScp e|j eKardcrei Y€lJO|je|jocr kqi ojoAAra Tpojacp crucr)(e0eia kqt’ auxAp THp oopap enjiTd^aa capa-
)(0epTa roap’ auTobp rodpToop dpHYctYop crra Kpdxei.
nAfAAOClC niAATOy.
^ c|)0aadpToop 6e Tobp YP<^P‘P‘^"''oop ^P "Poopiafcop ujoAet Ka\ dpaYpooo'06pTCX)p tot Xaicrapi, ouk oAi'YOop eaTCOTOop eKeT, dcaaprea eK0apifioi eYepopTo oti 8id xAp toO FIiAdTou ojapa- popiiap TO CTKOTOcr Kai 6 creicrpioo’ eYepero e(|)’ oAnp xAp oTkou- piepnp. Kai 0upiou iuAHa06ia 6 KaTaap eKnjepi\|/aa crTpaTidoTaa eKeAeucrep Sea^iop aYOYeTp Top JliAaTop.
TOoAei) - €KeTpai ai y t. "Ihctou (c om eKeTpai usque 'IhctoO) KaTetnopT. (0 troeCTop) cum ac . . b om
11. Tcp oup (ita BC, A y’ oup) (^6S. (c add eKeipcp) - ouaxeGeio- (ita ab; c cupexopepod) ] kqt’ auTHp (a kotci tout.) t. copap - tuap" auTobp uoapT. (ita A, b map’ qOtoO) apHyay. (b dpHyyetAa) t. ct. Kpaxei cum ab . c Ypd^/Qcr TH dopa tuuth dpAyay. Tcp upeTCpcp KpaTer UTOOTajaa 6e Kai TQ TOpaydepTa uioo Tobp 'loudaioop Kara toO "IhctoO e^4TDep\|/a th OpeTepa eOceSeia, deorooTa auTOKpaTcop.
* Titulis iste apponi non solet in libris scriptis. Sumsimus ex A, nisi quod demum verbis: Kai dySepTOd auToO appositum habet. In codicibus vero nostris bcde paradosis haec Pilati adiuncta est anapborae eius- dem, nulla interposita nova inscriptione.
1. ep TH 'I’oop. UJoA. cum bcd . . ae ep th (a om) 'foapH | kq! dpayp. Tcp Ka!d. (a om T. K.) cum cda . . b k. ypoopiddepToop Tcp AOyoudTcp Kaidapi Kai dpaypooddepToop .. E Kai eroapaypoud (sic) euji tco TiSepIcp Kaldapi | OUK (e om) oAiy. edToor. eKeT (ita cd; a ep th tooAei ante edx., e om) cum CDAE . . B om 1 droapT. (ita bcd; a rodpT.; e dtoap to roAndod) eK0. ey. (b add Kai eGAlSopTO Aeyopred) | oti (e om) 6id xAp (a aOvAp) - to (e OTI Te) dKOT. Kai 6 deidp. (e Kai deidpoi) eyepexo (e eyepopxo) [ 0up. idA. cum ACD . . BE 0upoo0eid 1 eKTO, dTp. (haec E om) - dyayeip (e ax0H- pai) T. riiA. (e add ep'l’dbpH, item d Kai KaraKCKpuppepop dydApai auTop ep iH 'foopaioop uooAei) cum acde .. B euoepxj/ep dTp. Tpa 6edp. dydycodip Top riiA.
Evang. apocr. ed. Tischendorf. Ed. II.
29
450
PARADOSIS PILATL
2 Kai ax0e|jTO(T auTou ey th "poo[jaioo[j luoAei, diKoucracr o KaTcrap oti arapecTTH 6 niActTocr, eKa6ea0H ep tot para Tobp 06rop eoji ojaaHcr thc cruyKAi tou kqi aup aiapTi Tcp CTpaTeu- pian Kai ajapri tot otAh061 THa SupdpieOTcr auTou, kqi eKeAeuaep ep ajpoo6cp (TTHpai Top HiAaTop. kqi (|)Haip o KaTaap arpoa auTop* Ti ToiauTQ eToApiHcracr, SuacrefieaTQTe, ecopaKOTcr thAi- KauTQ crnpieTa elcr Top ap5pa eKeTpop; KaKHp oapa^ip ToApHaaa oAop Top Koapiop doAeaacr.
6e HiAaToa 6(|)H- auTOKpaTOop SaaiAeu, eyro dpaiTiocr TOUT cop Tuyxdpoo, oT 6e oopoineTeTo- kqi ottioi to njAH0ocr TOTp louSaioop eaTip. kqi 6 KaTcrap ec|)H' Kai Tipea outoi; Aeyei o HiAaToa* "HpobSHcr, "ApyeAaoa, c|)iAiajOToa, "'Appaa Kai Kata- (j)ao- , Kai aooap to ajAH0ocr Tobp "louSaicop. Aeyei 6 XaTaap- Tipoa epeKep th 6ouAh eKefpoop au 6^HKoAou0Haaa; Kai 6 Hi- AaToa Aeyei* crTaaiauTop Kai apuojoTaKTop euTip to ^'0poa auTOTp, piH UOTOTacrcopiepop too ctot KpaTei. Kai o KaTaap eTcoep* dpia roapeSooKap aoi auTop, 0(|)eiAecr ep dac|)aAe(a oaoiHaai au-
2. Kai dx6. - rooAei cum ac . • b kqi Hpe'xOH - tuoAei , . b om (vide ante), e sic: kqi 6h TOpoKaOlaao" ecoi to KaujeTcoAiop eKeAeucrep ep ropo- o5qp etc., omissis iis quae praecedunt. | B qk. 6e 6 K, oti HpexOn [ a eKo- 6i<jep I B TOU 6eo0 | cTHpai . . b eipai, e (vide ante) axSiTpai | Kai (|)Hcrip (b e<|)Hcrep) 6 K. rop, cut. (e om njp. auT.) .. e add haec: Aeye KaTapaTe Kai duo'ceSeo’TaTe, cu ei OiAaTocr 6 Kai Hyepoop, dpaToAiKHp eroexoop dpxdp ; 6 6e niAaToa e4)H Nal, 6ecrTOOTa auTOKpaTcop, eyco eipi 6 6o0Ao(r THCT upeTepacx yaAHpoTHTOu • eydb eTpi riiAaTocr 6 IlopTioo- o dino "Apa- o’iao’ CDoAeooff thu PJopTou dioiKHaecocr. Kai 6 KaTaap eTiuep | be duaaeSn (b -Be\) 1 eoopaKOoa thAik. (ita ac; be TOiauTa) awp. eia t. dp5p. (e dp- 6pootn.) CK. cum acbe . . b eia t. dp6pap eKeTpop toioOto anp. luap’ auTou eoopaKcba | KOKHp (cb Kai kok.) njp. ToApwaaa (b eToApnaaa; cb add Kai) oA. T. K. (b t. k. oA. et add 6ia thu afia roapapopiaa) coAea, (bc oA. .
E KaKO tnrpdjai Kai dapoTcp TDapa6o0pai auTop
3. auTOKpoToop (-Toop abcbe) Baa. cum acb . . b out. KaTaap, e 6e-
OOTOTa auT. I dpaiT. (e qTt.) TOUTOop (ita bc; ae toutou, b om) Tuyx. (b eipi , E ouK eipi) | Kai (ita cb; a add oi) qTtioi . . b om (e om oT 6e usq.
eaTip) 1 earip cum acb . . b eiaip pHp. ^Apy. cj)i. "App. cum acb . . b ^Hp.
Kai ^ A. Kai <|>. Kai App. . . e om 'H, "A. <^. | b codp 1 Toop "lou6. (a add
eaTip) . . B auTcop ] Aeyei . , a ecj^H | c th SouAiAaei | au (ita bb; ac om)
ejHK. I B dpaaTaaiaaTop | b om dputnoTaKTop | to e6p. (c otAh0.) out. (k Toop Iou6aioop) I A t. KpaTei aou | dpa, . . be popop | e n7apa5e6cDKap | 0(|>eiAea: ita bcbe (a corrupte (X)acj)iAHa) a eianjep\|/ai 1 njeia0Hpai . . e
PARADOSIS PILATI.
451
t6^ Kai eKiae[i\|/ai ujpocr pie, Kai piA ujeicrOHpiai auToTcr aTaup&crai Top TOiouTop apSpa SiKaiop opTa Kai TOiaura aHpieTa ayo-Qci OTOiHcrapTa, doer cru eTocracr 5id thct crHcr dpac^opder* eK T&p TOiouTOop CTHpieioop (JjapepocT np 6 'iHaoOcr 6 Xpiarocr 5 fiaaiAeua Tobp ''louSaioop.
* Kai TauTa eiooopTOCT tou Kai'aapocr Kai opopiderapToa au- Tou TO dpopia TOU XpiuTou, dojap to njAH0ocr T&p Geoip cupecoe- crap Kai eyepopTO dbaei KopiopToa, dp6a 6Ka0e<;eTO 6 KaTcrap pieTa THCT auyKAHTOu. 6 6e Supioa o tnapeaTHKober tot Kaiaapi ujapTec €pTpopioi yeyopacrip 5id THp tou pnpiaTOcr pHcrip Kai zuTOTUip TOTp Gedbp auTobp, Kai zndpTecr (|)66op cruaxeGepTea aojHAGep eKaaToc eTa Top otKop auTOU, Gaupidi^opTea' to yeyopoa. eKeAeuaep be 6 KaTaap pieTct. dcrcJjaAeiacr cJjuAaTTeaGai Top HiAaTop, oojoto' YpOT TO dAnGecr ooepi tou "Ihctou.
® Fh 5e enoaupiop KaGiaacr o KaTcrap ep tot KaujeTCoAicp pieTci. njacTHO" thu cruyKAHTOU eeueipaTO cuaAip epooTop Top Fli-
- I
njoiHO'ai TO 6eAHpa | (naupdocai cum CD . . abe koi ut. | 6ik. opxa (haec AC; BDE om) Kai TOi. (JH, dy. (haec ita BC ; E om dy.; similiter reliqui) TOOiHO-. I doer (ita acd, e KaOdber, b d) cr. etmaa (e ecjHpapaa ApTp, a add Kai) I eK ydp Tdbp - 6 Ba. t. "loud, cum b . . acd peWopTOU auToO UTau- poOffdai • ouToa ydp euTip 6 Xp. 6 B. t. "I. . . e Kai pe/KAopTou auTOU CTaupoOcrGai eypa\j/a(r ep titAco Kai njpoaHAcoo’aa' ep Tcp juAcp toO irrau- poO ouToa euTip "iHUOua 6 Xp. 6 Ba. t. "1., atque addit indpTOocr BoxjKo- pepoa KaKa eind^ai Kara tou Kparoucr pou touto erooiHcraff.
4. Kai t. eiTDopT. (ita CD, E eiOTobp; ab AeyopT.) t. K. (k om) k. dpo- pdoapT. (e -ffacr) auT. (be om) to op, t. Xp. (haec ae ; B to op. auToO TOU "Ihoou, bd Top XpioTop) | Tdop 0edbp cum ae . . bcd T&p eidcbAoop HTOi (b om) T. Oerap | oupenjeaap (-oop cd) k. eyepopTO cum BCD . . ae ouperoecep k. eyepeTO | ep6a - peTa (a add rodcrHcr) t. cruyKA. cum acd . . E om . . B Kai 6 Torooff 6e cruperoeaep ep0a ck. 6 K. p. njdaHcr t. ouyKA. auToO 1 B om Tcp Kala. ] rodpTeo epTp. (a oupTp.) cum acd . . b Kai nrap- Teo oi THU ffuyKAHTOu auTou dpa tco Kalcapi epTpopoi ] yeyopaoip - to yeyopou cum acd . . b yepopepoi 6ia THp yepopepHp njTcxKrip Tcxip Oecxip, dTOHA0ep eKaoTOo- eia Top otKOp auTOu. E vero omissis 6 6e dfipocr usque Tdbp 0e. auTobp sic: Kai 4)dgcp zdoAAco auaxe^epTeo dpexcopwaap auJapTea eKaaTOO elcr Top oTk. auTOu | CKeA. 6e (ita cd; b ck. oup, a Kai eK.) - pe, duej). (|)uAdTTea0ai (ita cd, a -TTeip; b pro his da({)a/\io-0Hpai) - roepi t.
Ihctou . . E om ^ ^ ^ ,
5. Th be (b om; e Kai roaAip th) etDaup. \ Ka0lff. (b Ka0e<T0ei(T) - ep
Tcp (a eicr TO et -Aiop) KaroeTCoAicp (-coe- abcd; omnes vero -toA-) - 6p(»- Tdp (ita bcd; a eroep.) - k. (^tho. 6 KaTcrap cum abcd . . e inpoKadicracr
29“
452
PARADOSIS PILATI.
AaTojj. Kaf (|)Ho-i[j o XaTaap* Aeye to dAnOea, Suao-efieaTQTe, OTi 6id THa oHa daefioOa oopd^ecocr hct eooeyefpHaaa Kara tou iHaou Kai epTauOa eSefyOn Tobp KOKoop aou epyoop h ojpd|ia, TO Touo- Geoua ooTobaei urDoSAH0Hpai. Aeye oup* Tfcr eaTip eKeTpoa 6 crTaupoo0efcr , oti to dpopia auTbu Kai Toua 0eoucr zuapTaa aOTcoAeaep; FliAaTocr e<|)H‘ kqi pAp to ucooppApaTa auTou dAH0H eicrfp • Kai ydp eydb auToa eajeia0Hp 6k Tobp ep- yoop auTOu oti pei'^oop uooHpyep eodpToop rop aeg6pe0a 0ecbp. KQi o KaTaap ec^H • Tipocr oup epeKep ToiauTHp ToApHp kqi Tjpd|ip eojHpeyKaa kqt auToO, pA dypodbp TOUTop, h oodpToocr KQKop Ti fiouAopepoo- Tuepi THa epna fiaaiAeiaa; 5 be FliAaToa e4)H* 6id THp orapapopfap kqi aTaaip Tcbp dpopoop Kai d0eaDp "louSafoop TouTo ecooiHaa.
® ©upou 6e ajAHa0eia 6 KaTaap aupfiouAiop eojofnaep peTa OTaana THa auyKAHTOu Kai THa Supdpeooa auTou, Kai KeAeuei 66ypa ypa<|)Hpai Kaad Tobp "louSafoop ouTooa* AiKiapro too to OTpd)Ta THa dpaToAiKHa etneyopTi ydopaa yaipeip. TAp ep ToTa
eTO€!pa?ep enjepooT&p t. FliAaTop | \eye - SuffaeiSeoT. (b dxjaaeBn) . hct (ita AB; CD Hproep) - e6eix0H (b hAcyx^h) - epy. h ropajiff (b njpdjeoop Ta epya) to (ita ae, cd om) - iDTdbffei 0njogAH6. (b rordbiyip OroogdAAeip)
E om 1 Aeye oup . cKeTpocr (b outoct) - Kai (a om) t. 06, rodpr. (b om) dmob- Aeo-ep cum abcd . . E Aeye ro Kardpare Kai SucraefieaTaTe, t!ct Ap 6 dp- 0pooro. eKeTp. 6 UTaup., on to op. auT. Aex06p epTaOOa toTu 0eoTa TOTobaip enjeSaAep | FIiA. (ita cd; abe 6 FIi.) ecj>H (be etcoep) | Kai pAp - Kai ydp (b add Kai) ey. auT. (b a. e.) etDe!a’0Hp (c eiDeipdCT0Hp, b etuiffTapai) eK t. epy. auToO (ab aOTrop Trap [a om] epy.) oti cum abcd . . e Td utoo- ppHpaTa auToO, 6eoTDOTa auTOKpdTOop, oTipa dToeaTeiAa th upeTepa OeioTHTi, dAH0H Tuyxdpouaip* Kai ydp eycb enj6ia0Hp oti ] uiuHpxep (ita AC, E Oajdpxei, bd euTi) loapT. (ita ab; cde om) rap (e add ApeTu) aeB. 0e. I Tip. oup (B Kai Tipoo-) epCKCp (e -Ka) toi. ToApHp (ita acd; be om ToAp. Kai) K. rapd^. (e Tiprapiap) etuApeyK. (ita A, cd uranp., b e^Ap., E eTOeyay.) kot auT. (e auTcp) - ToOTop (ita cd, b touto, e auTou THp 6upapip, A TouTcop pergens raapTou* n KaKop) A (ae om; Thil. ed. h) radpTcoc etc (e radpT. fiouAdpepou KaKa KaTa toO ApeTepou KpdTOua) [ E om dpop. Kai, b om dpop. k. d0trap
6. B 0up. oup TOaAip toA. 6 KaTa. aupfiouA. Te raoiA.aaa pcTo - Ke¬ Aeuei 1 E aupS. TDomaapepoa p. thu auyKA. eKcAeuae to Soypa yp. 1 Ka. Trap (CD add d0erap) 'lou6. (d om) out. (b raepiexop out.) | AiKiapcp (-pra SIC cd) . . E AiKippicp, pergens THp dpaToAnp eroexopTi eooapxlap | TAp - yepopepnp (a yepap.) ToApap (ita h. 1. acd) oiKoupn (a 6ioik.) 0 k. t. roe.
PARADOSIS PILATI.
453
znapouai KaipoTa yepopiepHp ToApiap inapa T(X)p THp lepouaaAApi oiKoupTOop Kai TacT tnepi^ aJoAeic louSatcop ooapapopiop t6 ujpa- •jip S'Ypoop, obcr 6e6p Tipa Asyoiaepop "iHcroup HiAaTop KaxHpay- Hacap crTciupob(Tai, 5ia tou toioutou auTCop njAnpipeAHpciTOcr 6i ou 6 Kocrpoa aKOTiaOeicr eia aocrdbAeiap eYAKeTO. GeAHcrop oup (ToorouSafooo- apia ajAH0oua axpaTiooTCMp ujapayepeaOai toTct eKeTcre Kai aT)(pa.Acx)crfcip eK06(T6ai 6ia toutou tou SoypciTocr. nTei0apydbp KipHcai kqt’ auTobp Ka\ ep Siacujopaicr auTOUc 06- pepocr ep ujao’ip toTct e^pecip KaTci6ouAoo(Top ctuTOUcr, Ka\ thct ^louSaiao" aaodcTHcr eK6tcb^cio' oAiyoaxop to e0pocr auT(X)p Sei'jop, 6(j)’ aojacrip pA 6(^0Hpai 6Ti touto, tuopHpiao’ pecTOi Tuy)^a- popTecr.
7 Kai TOU SoypaToo- toutou (|)0d(TapTO(r ep th dpaxoAiKH yoopa, AiKiapoa auei0apxHaaa rm c^joficp tou So'ypaxoa ep dpa-
id6\. (a om K, T. vj. OT.) luap, xe. (a om) - Aeyopepop - FIiAaTop (ita c, » -TO), A pexd riiAaTOu) KaTHpdyxao'ap (ac -peyKaaap) cxaup. cum acd . . B corrupte Kaxd xAp d0eop thu roapd xrop 'lou5. cupyepapepwcr xoApHO- loop THp " lepoucaAHp k. tcict roepi^ tooA. oiKOupx. lou5. njapapopcop 0eop Tipa AeyopTOCT "IhcoC KaxapayKciaapTeff cxauprouai e Gp tco Tnapopxt KQipcp ToApH xpHffdpepoi o'! KaTOiKOupxeo’ ep lepocoAupOKT kq! xau inepi^ ydbpaa TOapdpopoi ‘'lou5aToi xop 0eop xop Aeyopepop iHUOup pexa HiAaTOu KaTHpayKOCTap CTTaupoo0Hpai | 6ia xoC (ita CD, A om) xoi. auxrop (A om) toA. 6i’ ou (codd. 6i’ rop) - eiAKexo cum acd . . b (bo- 5id T(bp TOIOUTOOP OTAuppeAnpciTCDp xeAeop (sic) 6 Kocrp, o-KOTio-0eia dm. eiA-
KCTO . . E KQI 6ld TO TOloOxOp OOAHppeAHpQ TeAeioOU 6 KOO-p. eO-KOTlff0H Kai TDop’ dAiyop eid dzu. cTAkcto | dpa icdAh0ou(j (c .06i) . . e ap. roAei- axoop 1 Kai aiyp. eK0ea-0. (a corrupte oup 0HO-op) 6. t. t. 6oyp. cum CD, item A . . B K. aixpoAooTHaai did x. x. dciyp. ZDapxaa auTOua, item b k. aixpaAcoxeuffai auTOua oixpctd-cooiap peyaAup j TDei0apx. KipHoai (a crop) Kai ep - aznaffHcy (a om Kai ep usq. dindcrHo-) eK6Kb|aff (a Kai eK- dloopp auTOU(7 Kai) deTpp - exi (oodd. ein!) toOto^ - TuyxdpopTecr cum^ c (post oc{)0Hpai deRcit) d, a . . b OTei0apx(bp oup xcp dcjypaxi uprop KipHcrop Kax’ auTou (corrige -xcbp) Koi did ineipdo (sic) auTOua 0^epepocr diacTKopiDiCTop auTOuo- ep roda. x. e0p. KaxadouAcbp auxoua Kai XHff Mou- daiaa tDdpxacr eKdicbiau oAiyoo-xop to e0p. aux. dei^acr, e({)’ duj. pA 54)0. ep dpecrei, ezneidA tout TOopoia pe (corrige thct znopupiacr peaxoi) xuyxo- pduiTip . . E corruptissime did to pA i0ei0apXHp (xe (corrige roei0apxH- aai) xcp Hpexepcp doypaxi Kai rooiAixai (ujoiHcxop omisso Kai?) auTOua eia diaazDopdp, ep (corrige pA) 64>0eiHO-ap ep xaTcr tnoAecrip auxcbp, oti zuopHpiacT DjAHpeio- xuyxdpouaip.
7. E Aixippiocx 1 ep dpaAdbaei (pro his b inepte etiDep) zDdp - exDoma.
454
PARADOSIS PILATI.
Aooaei tDa[j to eO^Joa Ta)[j "louSafooiJ erooiHcreiJ, touct 6e koto- Aeicj^Ge^jrao- e[j th "louSafct eia th[j 6iao-iiTopa[j Toop eOpobp 8ou- Aeu6i|j njapecrxep, ware Kaiaapi raura to
YeyGpHptepa zuapa /\iKiapou kqtq Toop louSaioop ep th apaTO- Aikh xoop9^ apeaai qutto.
® Kai ujaAip e06To o XaTaap epooTHo-ip oooiHaai tou HiAd- Tou, Kai KeAeuei epi dpxopTi opopaTi "AAfiicp THp Kecf^aAnp 111- AdTou drooTGpeTp, c{)Hcraa • KaOdba outgo- xeTpaa etoHYaYep eoji Top dp8pa Top 8iKaiop Top Aeyopepop XpicTop, kqi auTocr opoicoa oaeo-gTTai THa o-ooTHpfacr doooTeu'jopepocr.
^ niAaTOQ- aojeAGoop ecoi Top Tocoop Hu^aTO aioocaH Ac'YOop- Kupi6, pH oupamoAeaHo- pe pgTa T&p mopHprop^efipaioop, OTi eyd) xeTpaa kqtq ctou ouk eTyop ecoepeYKeip ei pA 5iq to e0po(T T&p ocrapapopoop "louSaioop, oti (iTdaip kqt epoO eaoHYa- Yop' dAAd au Y'Hooo-Keicr oti aYpoobp eropa-^a. pA oup dojo- AeoHCT pe th dpapTia pou tquth, dAAd dppHaiKdKHo-op eoj’ epof, Kupie, KOI TH 8ouAh o-ou IlpoKAa th laTopepn psT epou y TH ropa TauTH tou 0apdTou pou, Ap dp68ei|ao- mpoc{)HTeueip OTI eTxecr oTaupra mpocTHAcoGApai. pA ep th epA dpapTia kqI
cum D (item^ ut videtur b) . . a dpaAobuH tudp to edpocr t. "I. ezuoiHa, ..e fc2e6i<x)je TodpTacj t. "lou6aiouo- | Toua 6e kotoA. ep th 'Iou6. (ita ad; B om) TOapeux- Ata ad, b TOapeuKeuaffep) . . e Kai HxpaAooTeucrep au- Touu ep 6iaaTOopa rodui toTc7 eBpeaip, kqi tuapacTKeuaae toutouo 6ou- Aedeip. Praeterea bd add eooa (b add THp) anpepop Apepaa (b -pap) | D TOUT. T. Y'pojiepa | ep th dp. x- kqi dp. auTCp cum ad . . b om | e pro racTTe etc sic: oOToocr Ypcoadroaip kqi tco Kalcrapi to inep! auTobp
8. Kai mdAip (b FldA. oup) - TOoiHoai (b TDOiHa-aaGai) . dpxopTi (b OTpoc})eKTop, corrige OTpec})eKTqp . HiAaTou (b tou Hi.) dnjoxep. (b droo- KOTOTeip) . . E Kai CK^euCTep 6 KaTcrap Djpe(j>eKTidA6e (sic, vide post) opo- poTi THp Ke^. dTOOK6v}/ai niAoTou I eroi Top . XpiuTop . . b Kara tou 0eou, E Kaxd toO IhcoO | njeaeTTot (a iDHaeTai, d TOoiHaeTai , b Teu- zexai, E Tcu^eTai toG OapaTou) tho ooot. drooxeui. (d dinoTajdp., e om
T. O', d.).
^ 9 J^'^QTOO etc: D bunc Hbelli finem babet: Acibpep 56jap
Tcp 0600 Hprop, or. auTcp TOpemei A 66ja kqi A TipA kqi A ropooKupHo.o, T^ TOaTpi^KQi Tcp Uicp KOI TCO aYico ujpeupaTi, pup KOI del kqi eio touo aicopao Trap aicbpoop. | pA oupainoAeoHo (b -oeio) cum be . . a pi-' aroo- Aeoeio^ | ouk eixop cuni be . . a ouk H0eAop, idque post eroepcYKai | e ei pi-^6ia^To TOopupop^ e0p. k. doraoIaoTop Toop 'lou6. touto ecooiHoa 1 B aA\ T6ao 6eoro. Kupie | pA oGp (ita b; a pA oup-, e dWd pA oup.)
PARADOSIS PILATI.
455
rauTH^j KaTaSiKao-Ha, aAAa auYXcop^^^oH nepi8i T&p
^ rs
5»Kaioop (jou (TUYKaTap(0piHC7op Hpiacr.
10 l<a\ (Sou TeAecrapTOO- THp euxAp toG lliAaTOU HA0ep 4>oopH GK TOU oupapou AeYouaa* piaKaptoGcTip ae roacrai ai Y^peai Kai ai inaTpim Tobp 60pd6p, oti ew\ (toG eajAHpo60H(Tap xaGxa ujapra Td UDJO Tobp cupo<|)HTdbp etpHpiepa mepi epioG* Kat au be auTocr pidpTUO- piou ep TH SeuTepq. piou ujapoucrfa o4)0Hpai exeicr, orap pieAAcx) KpTpai Taa SooSeKa ^juAao- toG ’lapanA Ka\ touo- piA opio- AoYHcrapTacr tco opopiaTi piou. Kai e-^ertpa^ep rAp Kec^aAAp riiAd-TOU o ajp64)€KTOo-, Kai iSou dYY^'^o<i‘ xupiou eSe'^axo au- THp. iSoGaa be A Y^pn ciGtoG DpoKAa Top aYY^Aop epxopiepop Kai Sexopiepop xAp Ke(|)aAAp auxoG, xcip^*!" ^i>AHa0e7aa kqi auxA ujapauTd dooeSooKep to ujpeGpia, kqi exac^iH piexa toG apSpoc auTHa.
dnJoAecHa (- ab -ffeiff) pie (a add SecTOOTa Kupie) 1 th (a jAp etc) ap. uou TQUTH . . B TauTH TH dp., E Tala dpapTiaicT pou Kai TH dypoip pou TQUTH 1 d\Ad dppHaiKdKHcrop (ita E et dAA’ dpp. a) etn’ epoi^ Kup. kqi TH etc. . . B d\/\d eAtHCTop pe koi xAp 6ouAHp a. HpoKAap ] E^ep t. rop. tAct TeAeuTHcr pou, a om ep et xauTH 1 Ap dpe6ei^. (ita b; a Aproep e5., E Ap e6.) inpo^HTeueip (ita be; a -TeOuai) 1 e om oti eTy. (tt. rop. j e pA ep TH dp. Apdbp Kupie KaxadiK. Hpac | epA: A pia | (TuyK- Apip (b poi; E add xd luapanjTdbpaTa Aprop) k. ep pep. x. 6. aou (e pexa xrop dyloop
crou (auyKciTap. (ita B, ae aupapiB.) Ap.
10. A xeAeirocrapToa ] E eK Trap oupaprap | paK. oe (a add niAaxe)
TO. ai Eoaxp. (ita haec e; b to. ai ^
ooO cum A . . B urad oou j A eT0AHpra0H | TaOxa - elpnpepa cum a . . b ludpT. [xd adde] OraoppApaxa xrap rap. xd dp. 1 e om oxi usq. raepi (a raap’) epoO j Kai - auTOO (be om) pdpxuo- pou (b paprupda pou, E p. p. eoH, A pdpx. 60h) ep xA (ita b, e eini xAa etc, a ep yap tA) - o^O. ex. (baec om e) 1 B oxe peAAoo j xdff dra6. - opoAoy. xra op. p. (ita B,^ A Koi TOioxeuo-apxaa pro x. 5. p.) . . E ^rapxaa k. peKpouo, Kai xda 6ra6. <j)uA. xd(J pA opoAoyHado-aa pude iniaxeuodoao- eta x6 op. p. ) Kai e^exipaj. (E‘*Hpe be) x. k. FliA. (e auxou) 6 (a om) TDpe4)eKXoa (e TOep(j)eKTidA6eoa sic, vide ante) cum AE . . B xoxe oup 6 FIiA. CKxeipaa xop xpaxHAop^ au¬ xou, droexepep xAp Ke(|). auxou 6 TOp64)eKToa (sic) 1 Kai i6ou e6. auxAp cum AE . . B om 1 B 0erapouaa 6e \ xop ayy. epy. - x. kc. auxoO (e om epX. usq. auxoO) cum ae . . b om 1 xd inpeOpa . . a add auxAa ] pexd x. dp6p. auxAa: his libellus finitur in be . . a add TliAdxou^, OeAnaei Kai eudoKia xoO Kupiou Apdbp "InaoO Xpiaxou, ^cp A do^a xou luaxpoa Kai TOU uioO Kai xou dyiou lupeupaxoa pup Kai dei Kai eta xoua airapaa xrap
atdbprap, dpAp.
MORS PILATI QUI lESUM CONDEMNAYIT.
Cum autem Tiberius Caesar Romanorum imperator gravi morbo teneretur, et intelligens quia lerosolymis esset quidam medicus, nomine lesus, qui omnes infirmitates solo verbo curat, nesciens quod ludaei et Pilatus eum occidissent, praecipit cuidam suo familiari nomine Volusianus Vade citius quam potes trans partes marinas, dicesque Pilato meo servi- tori et amico ut hunc medicum mihi mittat qui me pristinae sanitati restituat. Qui Volusianus audito praecepto impera- toris statim discessit, et ventus est^) ad Pilatum sicut prae- ceptum est ei. Et narrans eidem Pilato ea quae sibi a Tibe- rio Caesare commissa fuerant, dicens Tiberius Caesar impe¬ rator Romanorum, tui dominus, audito quod in civitate ista est medicus qui solo verbo sanat infirmitates, rogat te vehe- menter ut eum sibi mittere debeas pro sua infirmitate cu- randa. Audiens baec Pilatus territus est valde, sciens quod per invidiam eum occidi fecerat. Respondit Pilatus eidem nuntio sic dicens Hie homo erat malefactor et homo qui tra- hebat ad se totum populum : sic habito consilio sapientum civitatis eum crucificari feci. Qui nuntius rediens ad eius hospitium obviatus est cuidam mulieri nomine Veronica, quae fuerat familiaris lesu, dicens O mulier, medicus quidam qui in hac civitate erat, qui solo verbo aegros sanabat, cur oc- ciserunt^) eum ludaei? At ilia coepit flere dicens Heu me, domine, deus mens et dominus mens, quern Pilatus pro in-
1. Codex h. 1. et infra semel Caesarius habet, item a Tiberio Caesario commissa.
2. ventus est; ita codex. Similiter post habet obviatus est.
3. occiserunt: ita codex.
MORS PILATI.
457
vidia tradidit, condemnavit et crucifigi praecepit. Tunc ille nimis dolens ait Yehementer doleo quia id pro quo dominus meus me*) miserat explere non valeo. Cui Veronica Domi¬ nus meus cum praedicando circuiret, et ego eius praesentia nimis invita carerem, volui mihi depingi imaginem, ut dum eius privarer praesentia, saltim mihi praestaret solatium imaginis suae figura ®). Cumque linteum pictori deferrem pingendum , dominus meus mihi obviavit et quo tenderem requisivit, Cui cum viae causam aperuissem, a me petiit pan- num, et ipsum mihi venerabilis suae faciei®) reddidit insigni- tum imagine. Ergo huius aspectum si dominus tuus devote intuebitur, continue sanitatis beneficio potietur. Cui ille Est huiusmodi imago auro vel argento comparabilis ? Cui ilia Non, sed pio affectu devotionis. Tecum igitur proficiscar et videndum Caesari imaginem deferam, et revertar.
Venit igitur Volusianus cum Veronica Eomam dixit- que Tiberio imperatori lesum diu a te desideratum Pilatus et ludaei iniustae morti tradiderunt et per invidiam crucis patibulo affixerunt. Venit igitur mecum matrona quaedam ipsius lesu imaginem deferens, quam si devote prospexeris, mox sanitatis tuae beneficium obtinebis. Caesar igitur pannis sericis viam sterni fecit et imaginem sibi praecepit prae- sentari: qui mox ut earn fuit intuitus, salutem est pristinam assecutus.
Pontius igitur Pilatus imperio Caesaris capitur et Po- mam perducitur. Audiens Caesar Pilatum Pomam advenisse, nimio contra eum furore repletus est et eum ad se adduci fecit. Pilatus autem tunicam lesu inconsutilem secum de- tulit; quam indutam coram imperatore portavit. Mox ut im- perator eum vidit, omnem iram deposuit et ei protinus assur- rexit, nec dure sibi in aliquo loqui praevaluit: et in eius absentia qui videbatur tarn terribilis et ferus, nunc in eius praesentia invenitur quodammodo mansuetus. Cumque eum licentiasset, mox contra eum terribiliter exardescit, se mise- rum clamitans quia ei furorem sui pectoris minime osten- disset. Statimque eum revocari fecit iurans et contestans quia
4. Tne; in codice desideratur.
5. figura. Post hanc vocem in codice additur Cui refert.
6. Codex veneralili sua facie. Leg. aur. insignitum. Imaginis ergo
458
MORS PILATI.
filius mortis est et nefas ^ est eum vivere super terram. Qui cum eum vidit, continue eum salutavit et omnem animi fero- citatem abiecit. Mirabantur omnes, mirabatur et ipse, quia sic contra Pilatum dum abesset exardesceret, et dum prae- sens esset nil ei loqui posset aspere. Tandem divino nutu vel forte alicuius Cbristiani suasu ipsum ilia tunica expoliari fe¬ cit, et contra eum pristinam ferocitatem animi mox resumsit. Cumque de hoc imperator plurimum admiraretur, dictum est sibi quod ilia tunica fuisset domini lesu. Tunc imperator eum in carcerem recipi iussit, donee sapientum consilio de- liberaiet quid de eo fieri oporteret. Post autem paucos dies data est igitur in Pilatum sententia ut morte turpissima dam- naietui, Audiens hoc Pilatus cultello proprio se necavit, et tali morte vitam finivit.
Cognita Caesar morte Pilati dixit Vere mortuus est morte turpissima, cui manus propria non pepercit. Moli igitur in- genti alligatur et in Tiberim fluvium immergitur. Spiritus vero maligni et sordidi corpori maligno et sordido congau- dentes omnes in aquis movebantur, et fulgura et tempestates, tonitrua et grandines in aere terribiliter gerebant®), ita ut cuncti timore horribili tenerentur. Quapropter Romani ipsum a Tibeiis fluvio extrahentes, derisionis causa ipsum in Aien- nam deportaverunt et Rhodani fluvio immerserunt : Vienna enim dicitur quasi via gehennae, quia erat tunc locus male- dictionis. Sed®) ibi nequam spiritus affuerunt, ibidem eadem operantes. Homines ergo illi tantam infestationem daemonum non ) sustinentes vas illud maledictionis a se removerunt et illud sepeliendum Losaniae territorio commiserunt. Qui cum nimis praefatis infestationibus gravarentur, ipsum a se re¬ moverunt et in quodam puteo montibus circumsepto immerse- lunt, ubi adhuc relatione quorumdam quaedam diabolicae ma- chinationes ebullire dicuntur.
7. Codex per errorem fas.
8. Fortasse rectius Leg. aur. congaudentes et nunc in aquis nunc in aere rapientes mirabiles inundationes in aquis mocehant, et - qenerahant
9. Adde etl
10. non deest in codice,
11. Codex nimiis praefactis; quae fortasse ferri possunt.
Ycf>HrHClC ICDCHc|).
Y4)HrHC\c icocHcb TOY xpiMxexixc toy aithcx-
MGNOY TO CCDMX KYPIOY* €N CO KXI TXC TC0r4 AYO XHCTCON xiTixc GMYepei.
I.
^ ^Gycx) ^loocrH(|) 6 aocro ^ ApUJciOaiacr 6 alTHcrapiepocr ujapa ritXdTou TO adbpia tou Kupiou "Ihctou Dopoa Tac|)Hp Ka» ep 8ecrpiop ujie^opiepocr coapd Tobp (|)op6oop kqi 0eo[jd)(oop lou6aioop 6ia THp ToiauTHp aiTiap, oTTipecr Ka\ Top popiop KareyopTecr auTcp too Mooucth mpo^epoi 0At\|/eoocr, Top be popio0eTHp ooap-
opytcrapTecr kqi piA eareypooKOTecr Top 0eop ecTaupoocrap Kai eu- 8hAop e06pTO ToTa eypooKocrt Top utop toG 06oG aTaupoo0Hpat, oopo ecoTa Apieprop tou t0a0eTp Top XptcrTop, too Ayepiopi Hi- Ao-too i]aapeoaepi(|)0Haap 8uo AHCTai atuo lepiyoo KaTaKpi0epT6cr, d)p A alTi'a Ap auTH.
*) ” Y4’Ay'^0''®^ (ita AD; 0 apud Birchium Hh 6iHYHcricr) Icoo". (d tou "loo,) - toO (c om) Kupiou (a add Hpirop IhcoG XpioroO; c add roapaScb- (jecoa?) - epi4)ep6i (c epcjjepeip) . . b non habefc inscriptlonem.
I, 1. "XpipiaQalciO' cum ad , . BC -eeiaa | b om map. FliA, | toO (c om) KUp. (b om) "IhctoO (d om) rop. Tacf). (b om mp. t.) 1 Koi (c om) ep 6. mie- 50^1. (ita A, c 00105. ; b exa^opi., d Gnji56pL.) - Oeopidx. (b OeoKTopoop, c add dp0pc»DOOop) "1006. 5. T. ToiauT. (b auToO) oIt, 1 b tnpo^. eYepopxo | 0a!- \|/eoo(7 (c add aioopiou) Top 6e (ita ad, c om 64. b corrupte sic: 0AKj/. ai- peTff Top TOUTOop) popo0. 1 B mapopY. pA eYpooKorecr 6ti 0e6p eoTciupoo- (jop, eK6HAop e0epH (corrige e0epTo) toTo eYpcoKOOip Top Kupiop ApcSp "iHffoOp XpiOTop Kai 0e6p | ep gk. (b add Y^p) TaTu - KOTOKpipap t. ui. (b KaT6KpI0H 6 ui.) - niAOLTOp (b riopTICO IllA.) - Hp OUTH.
460
NARRATIO lOSEPHI.
O arpraToa, opojja auTcp Pecrracr, o6oiiuopoupTa(T ep (|)6pcp [ja)(aipao- anjeKTeipep, d'AAoucr 6^ utneSaAep, yupaTKacr
66 eK TOTp a4>up(X)p koto KecfjaAHa Kpepipdbp tou(t [ja(r0ou(T e^e- KooJTep, pHojioop pieArop aipioojoTHo- uiuHpxep, Geop piA eypooKobcr
nroonJOTe, popioicr piH dKoAou6(X)p, fiiaiocr Tuy^dpcxip e\ ctp^Hcr eTa rda Toiauracr lupd^eicr.
H 8^ Tou erepou aiTia toiquth Hp. Awpida eKaAeTxo, Fa- AiAaioa ptep Hp tot yepei, ojap6oxeTop 8^ e?xep- caAouaiOTp ctjeipaTHpioio- eKexpHTo, ottotxoTct 8^ eu enroier KAeoaTHo- pi^p OTo- TotSit, peKpoua ydp mrooxova S'0aOTT6p. Ano-reueip eojexei- p6i TO Trap "lou8aiOTp ujAh0oo-, auTop Top popiop ep "lepoucraAHpi auAHcracr kqi THp toG l<afa(|)a 0UYaTepa Yupipdbo'acr, iepdT)8a uojdpxouaap toC dyido-piaTOO-, auTHp THp tou CoAopidbpToa otq- paTe06Taap jauaxiKHp OTapaKaTa0HKHp tot tococo d(|)eA6pi6poo-. ToiauTQi uojHpxop auTou at OTpd^eicr.
CupeAH(|)0H 86 Kat o Ihcouct topo thc Hpiepacr tou UTdcxct TpiTHa, o\|/faa ouctho-. ouk Hp 8e tot. l<atd(j)a kot tot otAh06i Trap 'lou8aiOTp wdaxa, dAAd OTep0oa Hp auToicr pieya, obo- 8id THp TOU Ahctou auAnaip y^pctH^pup ep tot aYidcrpiaTr Kai Ka- AeaapTeo- "lou8ap Top ^laKapidOTHp Yeyouaip qutot- dcoo d86A- 4)Ou yap )<aVd4)a toG repecocr Gp. ouk Hp 86 piaGHTHa Kaxa cupoo-OTOTop toG Iho-oG, aAAd 86Aop OTpoeTp6\|/apTo auTop oodp TO OTAH0OO- TOTp ■'lou8aiOTp Tpa dKoAou0Ho-6i tot-Iho-ou- oux Tpa
2. c opopaTi rearacr (b FeuffTacr) | a.c ameKTepep 1 ac ep yuppobcrei uTOefi. paaOoucT: ita a, b pa^oucr, c paaTOuc | 0e. pA Ap* njcbiuoTe (c TOOxe) , , A om | b ela t. toi. KOKcia Kai alaxpao” njpdj.
c Ai 6. T. 6. AHaroO amai TOiaurai eTaip | AHpao- cum bc . . a Au- pau 1 roAouCTioop . eu eTOoiei: haec varie in codd. corrupta leguntur | kA. pep (B add Ap) rou Toofi. (b 6 Tcofiiau) | b totoox- 8e peKp. eOaOTT. | to t. Oou5. roAH0. cum ac . . b to8(T t. iepeTa | b lepariKHp unrdpx- | b roapa- 0HKHp I d^eAdpepocr cum a . . bc dcj^HAdpepoa (sic) | auxoO . . b AHUxdbp 3^ 6e Kai . . B oup | b njpo e^. upeprop x. tudaxa, xpixHa 6\J/. ouu. | B om cbo- I B^ x.^Ahux. ecj)o6op xAp yepopepHp ep xc6 ropdypaxi | OouSap (B xop ^1.) Top ^loK. cum AB . . C Oi Oou5aToi xop CKapidbxHp | Aeyouuip auxro- dnjo (cod. praem euyepeu yepou, quod cx margine irrepsisse vi- detur) d6. ydp - Ap cum a, item c Aey. auxcp- euyepAu yepoa cop- dtno a6eA(j)ou )<aia(|). x. i. Ap . . b ko! Aeyouuip auxdp gk yepouu opxa d56A- 4)hct tou KaTa4)a iepecou | Kaxd TOpocrooTO. cum ac , . b Kaxd xpoujop | c njpoexpe\}/axo | b om x&p "lou5. | Tpa dKoAou0Haei cum b . . ac dKO-
NARRATIO lOSEPHI.
461
iaaei0ap)(Hcrei toTc map’ auTou yepopiepoia aH[ieioia ouSe ipa opioAoyHaei auTop, dAA’ Tpa ojapaScocrei auTop auToTa, "vl/euSeo" pHpia auTou 0eAoop KaTaAaSea0ai, SopiaTa SeSooKOTea aurro uujep Tou TOIOUTOU dp6paya0HpiaToa dpd SiSpaypiop ypucriou Ka0 eKa- cTHp Hpiepap. Hp §6 KOI 5uo 6TH nJoiHcrao" piCTa tou Ihctou, coct cJ)Haip eTa Tobp pia0HTdbp KaAoupiepoa looappHO'.
^ Kai TH TpiTH Apiepq uopo tou KpaTH0Hpai Top "iHaoup Ae- ye\ ToTa ■'lou6atoia- 6 -louSao- AeuTe crupiSouAiop 0(X)pi60a, oti ooep ouK eauAHcrep 6 Aho-thct Top popiop dAA’ auTOcr 6 iHaoua, Kdydb eAeyxco auTop. Tobp be TOiouTOop pHpiaToop pH0epToop eiCTiei pi60’ Hpiobp Nik66hpio(t 6 KaTexoop Tacr KAeTa tou dyid- apiaToa, kqi rodaip Mh TOiouTop uopdypia 8ianjpd'^aa0e. Hp
ydp dAH0Ha’ o NiKoSHpioa uoaep ujdp to OTAH0ocr Td)p louSaioop. H §6 TOU )<CaTd<|)a 0uydTHp opopiciTi Cappa Kpauyacaaa e(|)H AuToa ydp e4)H eooi uodpTOop KUTa tou dyiou toojou toutou Aupapiai KaTaAucrai Top paop TOUTOp Kai ep Tpiaip Apiepaia eyeTpai auTop. Aeyouaip oi ''louSaToi auTH HiaTip exeio" roapq tjodpTaCT Apiac' e?xop ycip ciuTHp ooc ojpo(|)HTHp. Kcii Sh tou aupiSouAfou yepopiepou eKpaTH0H 6 Inaoucr.
Aou0h (a -6e7) 1 b h opoAoyHffei out. 0e6p 1 vl/euSea - KQTaAafi. cum b . . AC om I 6I6paYpop: ita ABC [ Hp 6e kqi 6uo (c om; A praem 6eKai, quod videtur ex repetito 6e kqi ortum esse; sed vide b, unde Sckq 6uo legere possis) - p. T. "iHaoO . . B Hp yap 6oo6eKaTOff tooiho-. peTci haec pessime
sic scripta sunt: coaaip pep Tau) t. 1.
4, Kai TpiTH Hpepa (c -tho -pao) njpo cum ac . . B Kai Kaipop eu- pdbp TH Tp, Hp. Tupo I B aup6ouAeu<Tdbpe0a | b ouk eKAe\|/ep to dyiaapa | eioiei cum a, item c . . b fip | b 6 KaTey. Top popop Kai Taa KAeTo (c kAcT- 6acr) 1 Mh toi. uop. (b add ti) 6iarop. cum ab . . c Mh TOiouTOjp iDpaypd- Toop TOpa^dbpeOa | Ap ydp dAH0Ha (c -0ipdo-) - Toop "lou6. cum ac . . b elo eKeTpop Top dp0po3iDop’ o06ep ydp ToioOTOp enjoinaep. Kai o06eiff au- Top HKOUoep’ ou6e ydp Ap eui0p6cr6eKTOCJ- 6 Nik. Oroep rodp t. roA. t. ^lou6. 1 H 6e TOU (ita ab; c Ap 6e Tcp) Ka. - Cdppa (b Cepa) Kpauydoaoa (c Kai KpauydcTaa, b KAaucraCTa) (a h. 1. add etui nodpTOop, quod cum bc ad ec^H seq. transferendum videbatur) ecjjH | Autoc yap (c oti loep) e(|)H (c add 6 “(hoouct) ecoi rodpT. (c e. uodoi; de a vide ante) koto cum AC . . B "HKOuaa eydo oti tndaip eAeyep koto | b Aeycop oti 6upapai kotoA. auTop. Koi etioap oi "loud. 1 auTH JlIaT. - Apda cum c . . b TauTHp TOiffTip exei uTuep BodpTacr Hpaa . . a Auth lUioTOTepa eoTip xnapTCop Apcop [ inpo- (|)HTHp: ita ABC I Kai dh toO (c Kai did touto) oupfi. yep. (c yip.) eum AO . . B Kai dA TOU Aoyou OTOixHffapToa aupfiouAiou yepopepou
462
NARRATIO TOSEPHI,
II.
^ Th be eojaupio^j, Apepa rAa TerpaSocr, eio-ApeyKap auTOp &pa epaTH eicr THp auAHp tou KaTa.(|)a. Ka\ Aeyouaip auxcw Appacr Kai )'<Caia<|)a(T Glare ApTp, Tipoa epeKep Top popop Apobp eauAHaaa, kqi l^ooaecoa Ka\ Tobp ajpo(|)HT(X)p xda earayyeAiaa aareKHpu^aa; o 5e iHaoua ou66p ctoreKpfpaTO. ordAip be eK be\j- Tepou arapopToa Kai tou ajAH0oua Aeyouaip auT<» To dyiaapa o eKTiae CoAopoop ep TeaaapaKopxa Kau^'j^ ^'xeaip, Sid ti au ^ouAh ep pid poojH KaTaAGaai; kqi ouSep dooeKpipaTo orpoa TauTa o iHaoua. up yap THa aupayooyAa to dyiaapa aeau- AHpepop Sid TOU AHaTou.
0\|/iaa S^ TeAeaOeiana THa TexpdSoa darap to arAH0oa e^HTei THp 0uyaTepa tou l^Caiacjra urupi epaAdbaai Sid THp tou popou aarooAeiap , oti ouk eiyop to ordba to ordaya oroiHaai. KQI etorep auxoTa eKei'pn -GoripeipaTe xeKpa kqi xop "Inaoup TouTop dojoAeaoopep , kqi o popoa eupfaKexai kqi h eopxA h dyia earixeAoupepH earixeAeiTai. Aa0paiooa be eScoKap "'Appaa Kai Xaiac|)aa ypuaiop TKapop louSa xra ’laKapiobxH, Aeyopxea Glare, Ka0d)a arpoeTorea ApTp, dxi eydr oTSa xop popop KAa- arepxa orapd tou Inaou, oorooa eTa auxop to eyKAnpa xpaorH Kai pA eta xAp Kopnp xauxHp xAp d'pepojTop. Kai xauxa aup- xa^dpepoa o louSaa etorep auxoTa MA ardp to arAH0oa ypro OTi eyd) Gcf)’ updrp ear€SiSdx0Hp toGto Kaxd xoG ^InaoG arpd-^ai -
II, 1. A ropap eppdxHp | a Kai iDpo(J)HToop kqi Mooaeooa (b Mcouct. i droeKHpu^aa (an potius scribas aroeKpuvI/aCT ?) cum ac . . b HKupoocreff 1 urdA, 6e (c om,^ B utrumque om) ok Seux. (b add oup) nrap. kq! (ac om) x. urA. Aey. (b eiroap)^ aux. ( to dy. o cum ac . . b xop paop op | b ep ponjH Kaipou I HP ydp (c add nrpo) tho oup. to dy. aea. 3id x. Ahctt. (c om 6. T. A.) cum AC . . B ep dAH0eia ydp Ap h crupaycoyA Kai to dy. eauAopepop (sic vitiose) 3. x. A., xop popop pA eyouaa
^ 2.^b ’OT Se yepopepHcr thu - e^Axoup t. euyaxepap . dpaA. au-
THp - etyap to TOdcry. nrcoa nroi. | to rocSa . . a om to | k. eTor. aOx. cKeipH cum AC . . B 6 3e Kaiai^aa ecjrH arpoar Top Aaop \ b Meipaxe xcKpa Kai aup3pdpeTe ApTp oroooa doroAeacopep t.^Ihu. | Kai h eopx. - earixeAoupepH (c om) enriT. cum ac . . b Kai eopxnp xeAeiap earixeAoupep | KaO. nrp. ApTp cum^ B , . AC om | xparoA cum b . . ac h | xauxHp (ac om) x. dpeparx. (c^apoopHTop) I crupxajdp. cum ac . . b KaTa3e?dpepoa | b ebofioOpai pA TOap I • • c add toOto | bc e3i3dy6Hp | b arpdjai, Kai dnriCTXHfforffip • aAAa toOto aroiHaapTea dnroAuaaxe xop ’lua. etc
NARRATIO lOSEPHI.
463
oAAd ctcTJoAuo-aTe t6(j "iHcroufj, Kayd) txretGco to zxyAnOoa oti TauTQ ouTooa 6)(6i. Kai SoAcp dajeAu(7a[j to^j lHcrou[j.
3 "O be "louSacr 6icr6A0db[j eior to dyiacrija 6ia(|)auoucrHcr H^epac nj6|aooTHa Aeyei tupoa uidpTa Top Aaop Ti GeAeTe pioi SoGpai, Kaydb upTp njapaSdbaco Top KaGaipeTHp tou popou koi Tcbp ioopo4iHT6bp auAHTHp; Aeyoump auT(» o\ "louSaToi "Gap coa- paSoocHCT HpTp auTop, Soocroopep croi TpiaKopTa dpyupia ypuaiou. ouK A'Sei 8^ o Aaocr oti mepi tou "Ihctou Aeyei 6 "louSao” opo- Aoyoup ydp auTop iiKapoi eTpai uiop GeoG. kqi e'AaSep 6 lou8acr TO. TpiaKopTa dpyupia ypuafou.
^ Kai e^eAGdip th d)pa th TeTapTH Kai th ojepoJTH eupicrnei T6p"lHcroGp ooepiujaToGpTa ep th ooAaTeia. peAAoucrHcr be 6\J/iaa yepeo-Gai Aeyei toTc "louSaioicr o "louSaa BonGeiap CTpaTiooTrop SoTe poi peTd payaipdbp Kai ^GAoop, Kayd) ujapaScocroo upTp au- Top. eSooKap oup auTcp uaoHpeTao" etni to njiacai auTop. UJO- peuopepoop be auTcbp Aeyei auToTa o louSacr Op ap eyoo (|)i- Ahctoo, KpaTHcraTe auTop' auTOcr ydp Top popop Kai Toucr oopo- c^HTaa eauAHcrep. oopocreAGoop oup t(» IhctoG KaTecjjiAHcrep auTop Aeyoop ^CaTpe paSfii, ovl/iac oucthct thc ojepooTHcr. Kai KpaTHaapTecr tuapeSooKap auTop oopoa KaidcJjap Kai TOUcr dp^ie- peTcr, AeyopTOCT toG "lou8a oti outoct eaTip 6 Top popop cuAh- aaa Kai TOucr iijpo(|)HTaa. dSiKop be e'^eTacrip eSiSoup oT lou- 8aToi TOT "IhctoG AeyopTecr Aid ti TaGTa eojoiHCTaCT; Kai ouSep dooeKpipaTO.
3. " O 6e etc . . c corrupte [ 6iac|). (o Sia^’aouc.) Hpep. (c th<j) roepiuT. cum AC . . B TH Apepa th inepTOTH ] ^Gap OTapa6d)0-HCJ- (c -aeia) Ap. au- Top . . B om I 6cbcroopep cum b . . a 6i5dbpep, c 6i5oupep 1 apy.
AC , . B xpucripa (sic) | opoAoyoup yap (c opoAcyoOpTaCT ?) : ita abc | iKa- po! , . B ol njAeiopea | b tq TpiaK. xpucripa
4. Kai e^eAOcbp (c -OopTea) - th TCTapT. kqi (haec b om) - eupiuKei (c eupop) I CTTpaTiooTobp . . b AnuTpiKHp | c KQi eym | etxji to tniauai cum BC . . A etni tcB OTidaai ] b kq! t. t]apo<|)HTaa k. Top pop. ecruAeuaep | tAct ■caepTJJTHO’ cum bc . . a th inepTOTH j Kai KpaTHaapTecr - Toua dpxie- peTa (c ToTa -peuai) - k. t. TOpo(|)HTaa cum ac . . b Kai TOape6coKep auTop toTct ■'lou6aioia. oi 5e AaSdpTea auTop dmAyayop ropoa Kaid4>ap k. t. dpx-, AeyopTea oti outou euTip 6 Top - oopo^HTaa ] d6iKop 5e e^er. e6!- 6oup cum AB . . c d6iKobp. e^eT. 6e e6!6ouaap (sic) j etnoinaaa cum b . . ac tuoieTa (a TauTa tndpTa ujoi. &be) ] Kai ou6ep , . b 6 6e Inaoua ou5ep
464
NARRATIO lOSEPHI.
O 6^ Nik65hijo(t Kayt® ''looaH(|) T56(jTea th[j Kd666pa[j Tobp Aoi[jd)|j aujeaTHpiep dro auTrop, |_ih GeAHaaprea th SouAh Tcbp daefi&p aupaojoAecrOai.
m.
^ OoAAa pep oup Kai dAAa Seipd Siatupa^dpepoi Kara toC InaoC TH puKTi eKefpH, luapeSooKap auTOp OiAdTcp tot Ayepopi 6ia(j)auouaHa THa ojapao-KeuHo- eocri to aTauproaai auTop, kqi eiDi TOUTO crupHA0op zudpTea. 6|eTd(Teooa oup yepopepna eKe- Aeucep auTop OiAaTocr o Hyepcop peTa 5uo AHcrTobp tco aTaupOT t0poaHAco0Hpai, CTjpoaHAdb0Hcrap be auTro apa T(» "Ihctou 6| dpi- aTeprap pep 6 reo-Taa, eK Se^idbp be b Anpda.
Kai Hp^aTo ^odp o e^ eucopupoDp Aeyoop tot ^Ihcou ^'I5e OToaa KQKa eSpaaa ep th yn- kqi eT eypOTp on cru et o Saai- Aeucr, kot ae eTxop dpaAroaai. ti be Aeyeia eauTop uiop 0eou, KOT Bondnaai eaurm ep dpdyKH ou 5upao-ai; in mrocr dAAco eu- Xopepcp au Supaaai fioH0eiap oiapaaxeTp; ei au eT 6 XpiaToa, KQTeAGe dojo tou aTaupou, Tpa aoi njicTeuaco- pup be oux obcr d'pGpOTOTop ae opd) dAA OTa 0Hpa d'ypiop aupacooAAupepop poi. Kai oooAAd eTepa Hp^aTO Aeyeip KaTa tou "Inaou, fiAaa^JHpdbp Kai Tpi^OTp Toua oSopTaa auTOU eoj’ auTop- ep ydp th ooa- yfSi TOU SiafioAou e^ooypHpepoa np 6 AnaTHa.
'O be NiKd5. Kaycb (c kqi 6) ’’Icoo-Hcf) cum ac . . b "GYcb be ^looa. KOI Nik66.
Ill, R 6iazupa^. cum a . , c SiaTajdp., b ropdiapTecr. b sic: DoMct oup 6upaTd TOpd-^apTeu koto tou^Ihct. th p. eK. kqi roa\Ad KpiTHpia d5i- Kiao-, njape6ooKap etc 1 Bc 5ia(|)aouaHa ) eiui to (a tco; c add koi, b ko- Aaaai koi) ctt, auTop | b om kqi eroi t. a. lodpT. | ejeTda. oup (b Toipup vl/eu6oua) yepopepwa (b yepap.) . AHOToop (b add Toop KaTa5iK0op) tcS err. tupocHA. (ac om T. or., b CTaupcodHpai) | topoaHAdbOHoap be auTcp (ita de coniectura scripsimus: ac mpoaHAooeepTcop be [a om] auTobp, b Kpepa- adepToop 5e aurrop) dpa tco ^Ihct. (haec ex b sunt; c d'pa eroi tc5 OTaupep; A om. Praeterea vero b add ep tco OTaupep) - Aupder (ita C; ab Aupaa)
2. e^ euoop. (c apioTepcop) . . b add reoTaa | "'I6e rooaa . . b DoAAd | edpaaa cum a .^. bc -jiacr | kqi ei eypoop . dpaAdbaai cum A, item corrupte c . . B Koi ffu eTroea oti SaaiAeua, eT Toop nou5., xal ae dpaAcoaai efxop | Ti 6e ^Aeyeia eauT. cum a . . c oti Aeyei eauT., b A^eia 6e oeauT. | Kai fioneHcrai eauTcp etc^ cum A . . bc plura corrupte exhibent | era’ auTop (C -Tcp) , . B KQTQ TOU IhctoO | e5coypHp. cum AB . . c ejopicpepoa
NARRATIO lOSEPHI.
465
^ O 6e eK 6e|ia)[j AHaTHcr, o) 0[J0[ja AH^acr, T5db[j lAp 0eTKH[j x^pip Tou ’iHaou ouTOoa eSoa 0?6d ae, "Iho-qG Xpiaxe, 6ti uioa TOU 0eou e?* Xpiajop ae opdb uojo piupfoop piupidSoop ayY^Acop ujpoaKupoupiepop. duyAcopHo-op |joi Tcicr dpiapTtacr piou dcr ecDpaia* piH ep e'^GTacei (jou ojoiHcreio' to. dcTpa 6A0eTp KQT e(joO H THp aeAHpHp, oTap pieAAna KpTpai cndcrap THp oT- KOupiepHp, 6ti ep puKTi erupaTTop Tclcr KaKcicr piou SouAdcr- pin KipHo-eia Top HAiop Top pup aKOTi2;6pi6pop §id ere eicueTp tq kokA THcr KapStW piou- ou6ep ydp dcjaeo-eooo- dpapTiobp 6dopop 6upa- piai aoi tuapao-xeTp. h6h o 0dpaTOcr c|)0dpei pie Tobp dpiapTidbp piou* aou 6e eaTip o e^iAacrpioa- puaat pie, SeatnoTa Tobp doodp- Tcop, THcr c|)oSepacr crou Kpiaeooa’ piH 6cpcr e'^ouerfap tot ex0pOT KaTaojieTp pie kot KAnpopopiop yepea0ai iHo-.\^uxHcr piou dbo- TOU e^ euOTpupioop Kpepiapiepou- 0eOTp(X) ydp znober o 6idSoAo(T XciipoDp THp \|/uxHp auTou Aapifidpei, ai 6e o'dpKeo’ auTOu d(|)a- peTcr yipopTai. pin kqi eicr THp piepiSa Tobp "^louSafoop rupouTd- l&O' pie aajeA0e7p • SAeujoo yap Motucthp kqi tou<t zuaTpidpxaa ep KAau0piOT pieyaAcp uroapxopTacr kqi Top SidfioAop eouixaipo- piepop ecu’ auTOTp. zupo tou oup, 6eacuoTa, to njpeupd piou eieA0eTp KeAeucop eiaAei(f)0Hpaf piou Tacr dpiapTfacr, kqi pipH- cr0HTi piou TOU dpiapTooAou ep th SacriAefa cou, OTe eoji tou
3. O 6e - Ahctt. cp op. (b om A. cp op.) cum ab , . c "O Ahot. 6 opo-
paaGeiff | Anpacr cum c . . ab Aupaa | OT6a ere "Ih. Xp. (c pou pro Xp.)
- et cum AC . . B ot5acr Kupie "In. Xp. oti uiop ere etpai 0eou ujiffTeuoo | pup. pupia6. aYY- cum c . . a om pupia6., b om aYY- 1 e^eTacrei cum b . . ac ck- aTciaei | znoiHaeia: ita abc [ c om kqt" epoO | oTop pAAiio- (c -AAeia) Kp. nj. T. OIK. cum AC . . B OTI peAAeiff Kplpeip indcr. t. KTioip | oti e. p. eiopaTTOp (b 6ienjpaTT6pHp dei) cum ab . . c oTop e. p. eiupa^a | pA KipAaeia (c pi- KHan) Top h'A. Top cum b(c) . . a pA KipAuH 6 AAioa Top | koko . . b Kpu- 4)ia 1 znapaoxeTp cum ac . . b ropoaepeYKeTp | h5h (a 6i 6e) 6 0dp. (|>0. pe
(c poi) Tcop (c KQI Toop) dp. pOU‘ CToO 64 eCT. (c CTU eoTip sic) 6 g^iA.
cum a(c) . . b i6ou y^P d 0dp. (j)0. pe, kqi Tcop dp. pou 00661(7 eiTTip ep- AaoTHcj I pucai pe, 6eaTO. t. dro. (c om 6. t. d.) - Kplcrecocr cum ac . . b oct puaeToi pe deenu. r. axu., thct ^oB. a. Kpiaeoocr | KaTazuieTp (c -rooieTp) . . b KaTatuaTeTp ] kqi KAnp. (b add pe; c KAnpopopocr) Yep<;cr0ai (b -eaOco) Tua \j/. pou (b om T. \]/. p.) I Geoopoo, AapSdpei, Y'HopTai cum a . . c T6op, elAn- <})6p, eYepopTO ) pn kqi . . bc om koi | b pep!6ap | TOpooTa^eur pe . , b pe TQ^eicj I CTOixaipopepop cum ab . . c eroexeipopepop (sic) | enj’ auToop cum A . . B kqt’ auTop, c kqt’ auTOu I TO iDpeOp. p. cum ab . . c to Kpipa aou| Evang. apocr. eil. Tischendorf. Ed. 11. , 3q
466
NARRATIO lOSEPHI.
0p6fjou Tou lieyaAou tou ux^i'cttou pieAAeia KpTpai Tacr 6o66eKa 4)uAacr Tou''lapaHA- ajoAAnp yap KoAaaip HTofpiao-aa tco Kocrpico crou 61’ eauTop.
^ Kai TUUTa eToaopxoo- tou Ahutou Aeyei auxro 6 "Incroucr "ApiAp apiAp Aeyoo aoi, Anpia, oti aApiepop pier’ epiou ecTH ep tco mapaSefacp. 01 he uioi thct fiaaiAetacr, 01 ajaT6ecr "ASpaapi kqi "'IcraaK Ka\ "laKobS Kai Mooaeoocr, eKSAnGAaopTai eicr to ctkotoo- TO e^cbTepop' eKe? ecTTat o KAau0pio(T kqi o fipuypiocr Toop o56p- Toop. au he piopocr oiKHcreio- ep too roapaSeiVop ecocr tho- hev- Tc-pacr piou urapouaiacr, oxe pieAAoo Kpipeip xoua piA opioAoyA- crapTao- tot opopiaxf piou. eTooep he tot Ahuth ■’AOTeA0rop elwe xoTcr Xepoufiipi Kai xaTa 6updpiecrip, xoTa xAp (|)AoyfpHp popi4)afap o-Tpe4>ouo-ip, toTo- 4>uAdTTOucnp xop coapdSeiaop ou o ■'A5api o OTpooTonjAaaxocr ep (jTapa5eio-op eyepexo Kai mapefin Kai xau epxoAacr piou ouk ec|)uAa|ep Kai e^eSaAop auxop eK6T0ep* ou6eicr 6e TOTp njpooToop 6\|/€Tai xop njapdSeicrop eOTu pieAAoo 6k Seuxepou 6p)(ecr0ai KpTpai ^OTpxacr Kai peKpoucr — ypaxl/ac outooct ^Inaoucr XpiCTOcr o uioo" TOU 0eou o KaT6A0OTp eK xcbp u'v]/oopidTOTp xobp oupapOTp, 6 6'26A0OTp 6K TOU KoAtuou TOU dopdxou oaaTpocr dyoo- puTTOTcr Kai KaTeA0OTp eic xop Kocrpiop 6ia to uapKcoOinpai Kai axaupOT njpoaHAOT0Hpai, Tpa crobaoo xop "ASdpi op coep emAao-a, xaTa dpxayyeAiKaTcr piou 6updpieo-ip, xoTcr tou coapaSeicrou cou- AoopoTcr, toTo- tou OTaxpocT piou UTunpexaicr. OeAoo Kai KeAeuoo eia-eA0eTp xop aupaxaupoupiepop pioi, d4>eaip dpiapTidbp AaSeTp 61 6pie , Kai a<^0apTop coopia Hpicliiecpiepop eio'eA0eTp ep xcp ooa-
B ep 0p6pcp Tcp u\piaTcp KaOnpiepocr | iuoAA.Ap yAp - 61a eauxop (a -tou) cum AC . . B om
4. Ah pa cum c . . ab Aupa | b om oxi | c om xcp | b 01 6e uioi tho dnJooAelaa, omissis 01 TOaT6ea usque Moocreoocr | a epfiAnOHcropTai | oxe peVAco - TCO 6p6p. pou (b pou TO opopa) cum ab . , c oxap peAAoo KpTpai touct inap- opyiaapxdcr pe | b om eTinep 6e xcp Ahoth usque dum sequitur Ka! i5ou xou- Toop pHBepxoop. I toTu (a xaTa, c kqi toTo’) - cxpecijouo'ip (c dpauTpecj).) - e^ ou (c rap) - ep njapa6etaqp (c ep raapafidaei) ey. kqi raap. kqi (c oti pro K. uT. K.) - CK deuTepou (c -paff) | c 6k x. u\|/rap. x. eraoupapirap | xoO dop. roa. dyrapiax. cum A . . c tou dop. pou njaxp., omisso dyrap. | c male om 6id to uapKCoO. I A op etuAaaa | xaTa dpyayy. etc: c male praem ep | x.o’upo'xau- poupepop (c -poopepop) poi (c xA epA eeoxHTi) ( 6i’ epe cum c . . a 61’ epoO I c ou6. 6upaTai raoxe
NARRATIO lOSEPHI.
467
pa6eiacp kqi oikho-qi auTop 6p6a ouSeia njcooiOTe Stpaxai ot- KHcrai.
Kai )6ou TOUTOop pHGepTOop ojapoSooKep to mpeupia 6'lHcroucr, TH Hpiepa tPct ujapao'KeuHO' ropa epaxH. Kai crKoxocr be Hp eroi ooaaap xAp ynp, Kai creiapioG pieyaAou yepHOepTOo- x6 ayiaatia o'upeajeo'ep Kai xo oaxepuyiop xou Tepou.
IV.
1 "HixHcrapiHp be eyoo "looffAcI xo adbpia xoG^Ihitou Kai 60HKa auxo ep pipApiaxi Kaipro oooou ouSeia Hp xeOeipiepocr. xou be Ah- axoG xoG eK 6e|idbp oux eupc0H xo a&pia- xou be e^ euoopu- pioop raaoaep SpaKopxoo- i6ea, ouxcoa Hp xo aaipia auxoG.
"GoaeiSA be AxHcrapinp xo aobpia xoG "IhctoG oopoor xo epxa- 4)iao-ai, ^hAco 0upioG (|)ep6piepoi oT "lou6aToi epeKAeicrap pie eicr 4)uAaKHp, oooou /3(a Ap xoTo- KaKobo Siaajpaxxoucrip. Ap be xouxo pioi yepopiepop o\|/iacr oucrHo aagfiaxop, m onapapopioGp Ap xo e'Gpoo- Apidbp. Kai i6ou auxo xo e'Gpocr A^rap xot aafigdxop 6ei- pdcr 0A{\^/eia uooepieipep.
2 Kai SA o\^iaa- yepopiepHO xAo- piiacr xcop craSedxoop, oopa e XHO" puKXOcr, ep^exai oopocr pie 6 Incroucr ep xh c^iuAaKH piexa xoG AhctxoG xoG crupo-xaupooGepxocr auxro eK Se^ioop, op dme- cxeiAep auxoc ep xcp ouapaSeicop. Kai (^coc iKapop Hp ep xcp oiKHpiaxr Kai eKpepida0H o oTkoo eK xeacrdpcop yoopioop, Kai eAu0H o xoooocr, Kayoo e^HA0op. eypoDpicra oup xop IncroGp
Kai i6ou X. pHOepx. cum ac . . b Ka! xauTa auxoO AevopTOU [ ropa €paTH (c 0) cum AC . . B rop. ckth I Kai (a om) ctk. 6e (b om) Hp (a om, B ty^pexo) eroi id. t. y- indffH th Kxmei) Kai (b post yepH0epTOff pon)
IV, 1. B e0HKa aOxop ep ppnpelcp 1 TeOeipepoo (cum a . • c xeOap- pepoa, B Keipepocj ] a oux auxoG, omissis xou 6e euoop.
(c xou 6e exepou) roffin. 6pdKopTOcr (c -Koop) \6. - to arop. auxou.^ ^
^eiDei6H 6e Ax. cum b . . ac "Oxe oup (a om) Ax. | xo cr.jou "1. cum AB . . c xop ^lnaoup I B ^hAoo Kai 0upc6 . . a ^hAco 6e 0upou (coniungit 0X6 Axho. cum praegressis) | oagfidxop cum ab (b xcp aaBB.) . . c aaBBa- fcop j cp . . AC o, B oBoep 1 iDapapopoOp . . a -prop, bc -pop | auxo (a add xe) xo e0p! Ap. xcp oaSfi. (b x6 aciSSaxop) 6. 0A. uroepeipep (b i6rop [T6ep?] cum AB . . c xo odefiaxop Apciop rooAAdo- 0A. uinepepep
2. B yepapepHCT [ bc xh pia xoop oaSS. (b x^ou -xou) | b cxipa Ap TUepTDXH XHO pUKX. | dp XH (j)UAaKH CUm B, itCUl XH pUKXI A^ . .^C OUl | B aux. eia xop iDapd6eioop ] Ap cum ac . . b eAap^l/ep ] c ep xcp oTkcd [ a Kai
30*
468
NARRATIO lOSEPHI.
ujpooTO[j, Kai oodAip t6|j Ah(tth[j Ypd(j[jaTa Kopif^opTa TXJpoa Top "iHaoGp. KQi oSeuopTOop Apioop ep th FoAiAai'a c|)6c)a pieya e'Aapi- \|/ep oooep ouK ecjjepep A KTiaia- np 6e kqi euooSia pieydAn tou Ahcttou a eK ToC ooapaSeicrou.
^ Ka0ecr0epTO(T 5e tou ''Iho’ou ep Tooocp Tipi dpeypoo ouTooa 4'd XepouStp Kai tq e^aooTepuya KeAeu0epTa dooo thu aAcr 0e6- THToa (|)uAdTTeip Top tou Doapa6efcrou KHoaop 8id tou aupuTau- poo0epToa TH CTH oiKopopifa Ahcttou touto SnAoupiep. Top Tucoop iSopTecT TCDop HAoop TOU crupaTaupoo0epTOo- aoi AnaTOu Kai T(X)p ypapipciTOop TO c|)eyyo(T thu uhct 066thtoo-, to ooup ea66(70H pep, pA Supcipepop (jjepeip THp (|)aucrip tou tuooou, Kai ApeTcr ep (|)6Sqp peydAop yepopepoi euTTH^apep • HKoucrapep ydp Top oooiHTHp oupapou Kai yAa Kai oocio-HO- KTi'creoocr dooo u\|/oua epSnpHaapTa eicr Ta KaTCOTepa pepH thu yAa 8id Top oopooToooAaaTop ^ A6dp. Top UTaupop ydp 0eaadpepoi Top d'ypapTop 8td tou Ahutou daTpdcDTopTa, eoJTaooAdaiop to cjjeyyoa tou AAfou doooaTiA- SopToa, Tpopoa eyepeTO ecj)’ Apda, KaTa)(0opfoop Spaapop ea)(H- KOTaa, Kai (|)a)pA peydAn oi AeiToupyoi tou a5ou apa ApTp Ae- yopTea Ayioa ayioa ayioa o ep ap)(A d)p ep ToTa u\|/faToia. Kai ai Supdpeia SoAp dpeooepooop Kupie, e(|)apepcb0Ha ep oupapcp Kai eroi yAa ocfcxpexoop T(i)p aiobpoop to T6iop ooAdapa 0a-
pdTou puadpepoa.
eycb I KQI tociAip etc cum A, item omlssis yP- KOp. tup. t. "1. b . . c om ep T. I aAiAatci . . b add th puKTi eKefpH | c euoo6!a peyldTH | A eK t. inap. cum B . . A 6ia Top TOapa6eiaop, c 6ici toO ck OTapa5eiaou
3. Hanc totam sectionem omittit b.
IxadecrdepTOcr . . a KadeaTepTOcr, c KaTeOepTocr | c om cthct | th cth oik. cum A . . c (ToI I TOUTO 6HAo0pep etc: haec corruptisslme c exhibet. | ooi . . c TH CTH OeoTHTi TDiCTTei | pA dupdpepop (cod, -pai) - yepopepoi (cod. -pai) eiDTH;. cum a . . b om. Praeterea possunt haec etiam sic scribeuda videri: Kai Tcop ypappcaToop to cjjeyyocr, thct cthct GeoTHTOcr to roup, eofie- CTdnpep pA dupcipepoi etc; sed nostra scriptura praestat, | eTOTanjAcacnop (c -opa) to cjaeyy. (a toO c|joot6ct) tou (c om) hAIou OOTOcrTiASopTOCT ; vi- dentur haec ita legi posse, quamvis coniectura emendare facile sit. | kqtq- xBopioop (c ep KaTaxeoptcn) fipaCTpop (c -crpoO) eCTXHKOTacr (a -oto, c ictxh- kotoct): fortasse minus recte scripsimus. | kqi ai . . a cp ai | dpeiuepnjop cum A . , c dpaTOepajopTecr | peT;op (c -;oop) toioutou (a -tcd) 6cbpou (a -pep), videtur in his vitium latere | TCop aioopcDp , . c Tcop oAoop aiCDpIcop
NARRATIO lOSEPHL
469
V.
1 TauTQ eyob 0ea(Ta|je^O(T njop6u6(je|jocr eta THp I aAiAaiap
jjg-fd Tou^lHaoO Kai tou AHaTOU, pieT6jiopc|)oo0H o Inaoua, Kai ouK Hp oba TO mpoTepop oopip aTaupoo0Hpai auTop, dAA’ Hp 6id ^jj^xp-foa (|)(X)a' aet 6e §iHKopoup ctuTcp, kqi aupeAciAei
piGT* auTobp o ^iHaoua. eojoiHaa Se pier’ auTOU Apiepaa rpeTa' OUK Hp be ou5eia Toop pia0HTdbp auTOU piex auTOU ei ^iH ^aopoa o AHaTHa.
2 Kai T&p d^upioop pieaa<;6pTOop epxeTai o pia0HTHa auTOU ''loodppHa, Kai oukgti Top AHaxAp e0eaaapi60a to ti eyepeTO. Apoo- THaep be o^loodppHa Top^lnaoup Tia eaTip ouToa, oti ouk erooiH- ada pie o(|)0Hpai auTro; 6 Se^lnaoua ouSep auT(» dnjeKpi0H. ropoa- ooeadbp be auTop eTooep Kupie, oT5a oti e| apyAa ec^i'Anaaa pie, Kai 6id Ti OUK dujoKaAuooTeia pioi Top dp0pcoajop eKeTpop; Aeyei auT(» 6 ^Iwaoua ^Anj6Kpuc|)a ti eiui^HTeia; aKpiHp aaupeToa ei ; ouy opaa THp euoo6fap tou T0apa8eiaou ajAnaaaap Top Toojop; ou yipdbaKeia Tia Ap; 6 eoji aTaupou AnaTHa KAnpopopioa ^Tuyep TOU i]ocipa8etaou * apiHp apiHp Aeyoo aoi oti auTOU eaTip piopou eooa ou 4)0daei A pieydAH Apiepa. 6 8e "loodppHa eTcoep A-^iop pie oJOiHaop oocfooa 0eaaopicti auTop.
3 Kai e'Ti AaAoupToa tou "loodppou d64>0H 6 AnaTHa dcjjpco- Kai eK0apifioa yepopiepoa o "loodppHa ecoeaep etni THp yAp. ouk Ap 6e tA oopooTH i8ea 6 AnaTHa tA ojpip eA0eTp Top "loodppnp,
V, 1. Geacrdpepoo- . . b add "IcDCTHcj) j b ojopeuopepou piou ep th T a- \i\a!a - eT5op oti peTepopc}). - mpipA cTTOup. out. d\/\d - (|)cdo-- kqi oukcti pu^ eyopeTO, dwd ayY^Aoi dopaTOi 6ihk. out. ] dei 6e dyyeAoi cum a . . c dyy. 6e ] kqi aupe\dAei - 6 "Iho, cum ab . . c om j erooiHoa 6e (b kqi erooi.) . OUK Hp 6e cum ab . , c kqi ouk Ap 5c, prioribus male omissis.
2. e0eacrdpe0a cum ab . . 0 -aapHp [ to (a om) ti eyep. (c ycyopep) [ c dineKpIpaTO ] ccJiiAHaacr cum AC . . b c^iAeTcr | dxnoKaAunjTeKJ cum AC . . B dioeKdAml/ao- 1 b ^htcTo j toAHffaaap t. toto. cum b . . ac iDetDAHprapepHp (c KipoupiepHp) THp TOpoHp j 6 ciui OTaupoO cum A . . BC OTI (c OTe) CTOI TOU OT. 1 AnaTHO- cum A . . bc om ] toO TOapa5e!<70u . . b add CKeTpoa eoTip I B OTI pdpoa eoTip ep tco roapadeiaqo eooa 4)0. Huepa A pey. j 0ed- aopai (b -aoopai) . . c 0eaacbpe0a
3. Kai CTi etc . . c AaAoupT. Tou'loo. d4)pco | yepopepoa o
"loo. ecoeaep cum CD (b yepopepoa loo. kqi eujea.) . . a eyepeTO 6 loo. ko! j D OUK Ap 5e dba th ropdoTH Apepa th
470
NARRATIO lOSEPHL
qAA’ H(j (X)<Tt06p fiaaiAeucr ep ojoAAh 6upapiei, t6|j crraupop Api- 4)ie(Tpiepoo-. Kat (|)a3pH thAhOouct juoAAcbp ecoepiocreTO "^HAOea etcr Top HTOipiaapepop ao) Toooop tou mapa86icrou' eTayHpiep OinH- pexeTp aoi urapa tou dojoaTefAapToo- ae eooa thct pieydAHcr Hpiepaa. Kat thct c|)oopH<7 TauTHa yepopiepua Kai o AHaTHcr Kaydb "Icoo-H^) d(j)apeTcr eyepopieOa, kui eupe0Hp eyd) eicr Top o?K6p piou* OLKeTi be T8op Top "iHaoup.
^ J auTQ be eycb eoopaKOOcr crupeypa\]/dpiHp Ypa oadpTecr ooi- aTeuaooaip eTcr Top crTaupooOepTa ^Inaoup XpicrTop Top Kupiop Apirap Kai piHK6Ti AetToupyouaip too popiqp Moocreooa, dAAd ooi- aTeuaooaip toTct 8i’ auTOu yepopiepoicr cHpieioia Te Kai Tepacip, Kai I'pa ooKTTei capTea ^coAp aioopiop KAHpopopiHcoopiep Kai ela THp SaaiAeiap T&p oupapcxip eupeOdbpiep* oti auTcp aopeouei 86^a Kpa- TocT aTpocr Kai pieyaAoaupn eia Toua aldbpaa Tobp afoopoop, dpiHp.
dAA’ Hp cum AD . . BC om up | tuoAAoop cum ad; b ujoAAou . . c om I GTOepTD. cum ACD . . B dpeineptD. | “HA0ecr cum acd . . b "GAOe | b oto- ynpep yap | b peydA. Apep. kq! (j)o6epd<7 | yepopepua (c yip.) . . b yepap, | KQi (ita CD, AB om) 6 Ahcjt. Kdycb ^loocAcf; (b om ^loocr., c kqi ^looffua)
4. eyed cum CD . . ab om | b eypavj/a | DjdpTecr cum B . . ACD om | ku- piop . . b 6eop I AeiToupyouoip cum acd . . b AeiToupyeTp (scriptum est -pyup). Idem post habet dAAd TOioTeueip. | bc Top popop | c yipopepoia | TDiffTeuaapTeor (c add auTcd, d auTop) ?oo. ai. kA. kqi (cd om 500. ai. kA. k.) eT(j - eupeGcdpep cum a, item CD . . b OTKTTeuopTea eicr xAp eroayyeAiap ToO toapadeicou eupe0. | oti auxop tup. 66^, '(a add kqi) Kp. aTp. (c TipA) K. peyaAocrupH (ita AD; c njpocTKUpHaia) , . b )(dpiTi kqi cj)iAap0pcomia tou deoiDOTou (cod. add kqi) rodpToop Apedp "Ihoou XpiUToO tou 0eou Apoop- auTcd A 66^a | eia t. aicop. rcop ai. (c om Tcop ai.) dpAp cum bc; item ad sed praem cop (d om) Tcp TOaTpI (d add Kai Tcp uicp) Kai TCp dyicp uopeu- paTi (a add pup Kai dei Kai).
INCIPIT YINDICTA SALVATORIS.
1 In diebus Tiberii Caesaris imperatoris, Herode tetrarcba, sub Pontio Pilato traditus fuit Christus a ludaeis et revelatus a Tiberio.
In diebus illis erat Titus regulus sub Tiberio in regione Equitaniae in civitate Libiae quae dicitur Burgidalla. Titus nainque vulnus babebat in nare dextra propter cancruin, et liabebat faciem dilaceratam usque ad oculum. ^ Exivit qui- dani liomo de ludaea nomine Isathan filius Aaum. erat enini Ismaelita, qui pergebat de terra in terram et de mari in mare et in omnibus linibus terrae. Jlatban vero missus a ludaea ad Tiberium imperatorem ad portandum pactum eorum ad
* Jncipit vindicta Salvatoris: ita Amb . . Ven De passio?ie domini nostri lesii Christi . . ASax -S. Veronica, ASax'^ Nathanis ludaei legatio.
1. In diebus Tiberii - a Tiberio: ita ex Ven conieci, adhibito Amb. Sic enim Ven In diebus illis imperaforis tetrarcba sub pontio pilato traditus fuit christus a ludeis et revelatus a tiberio . . Amb In diebus tiberii cesaris impera¬ toris tetrarca supontio pilato. ] In diebus illis - Turgidalla: baec rnrsus ex utro- qne concinnavi. Ven sic: In diebus illis erat titus sub braviis sindonis in regione equitanie in civitate quae dicitur burgidalla . . Amb In diebus illis era? titus re¬ gulus sub tiberio in regno equitanie in civitate libie que dicitur burgidal.
Tota prima sectio aptiore modo procedit in ASax, ubi sic fere legitur: Factum est diebus Tiberii magni imperatoris, brevi postquam divinus dominus noster esset crucifixus, ut esset quidam vir nobilis cuius nomen erat Tgrus (ASax Tirus). Ft is erat rex in Fquitania sub Tiberio imperatore , et plerumque ha- bitabat in civitate quae dicitur Lybia (ASax^ Libia). Atque idem Tgrus, ut libri dicunt, erat laborans in facie sua, habens morbum quern dicimus cancerem in naso suo, a dextra nare pertinentem usque ad oculum.
2. Nathan: ita ubique Amb, item uterque ASax; Ven vero Natham | Naum cum Ven ; reliqui Nau 1 Ismaelita (cod. hgsmaelita) . . ASax uterque films
472
VINDICTA SALVATORIS.
m-bem Romanam. Erat autem Tiberius insanus et ulceribus et tebiibus pleniis, novemqiie genera leprae habebat. ^ ui que Nathan ad iirbem Roinanam pergere. Insufflavit vero ventus septentrionalis et impedivit navigium illius, et deduxit eum ad portum Libiae civitatis. Videns autem Titus navem venientem cognovit quod de ludaea esset : et admirati sunt oinnes et dixeriint quod nimquam viderant aliquod lignum sic inc e \enisse. lussit autem Titus nauclerum venire ad se et interrogavit quisnam esset. Et dixit Ego sum Nathan ms Naum de genere Imaelitarum, et subditus sum in lu- caea Pontio Pilato. Et missus sum ut irem ad Tiberium im- peratorem Romanum ad portandum pactum de ludaea. Et irruit vahdus ventus in mari et adduxit me in terram quam
® Et ait Titus Si aliquando posses invenire aliquam rem aut pigmentorum aut herbarum quae valeret curare vulnus quo m facie habeo, ut vides, ut sanus fierem et reciperem
haT \ eon, m: ita Amb; Ven om | insanus et - leprae habehat: ASax
brevius habet: laborahat ex variis vulneribus ut afjiceretur lepra
fans I' latino non est. | in^pedioit - Libiae eixi-
e t ^n c^o^tate l^bie \ quod nunquam - cum A.b . . Van corrupte «1-
t T ^ iunde . . ASax Nunquam ant'ea viditmts tarn mire factum
ut ludaei homines venirent hue nave.
4. lussit - nauclerum (ita Amb; Ven navem) - quisnam esset . . ASax aec paullo latius sic exprimit: Tyrus rogavit aliquem ut curreret et vocaret
a se eum qui esset principalis vir in nave. M Nathan venit illico ad eum Li Tyrus interrogavit eum et dixit Quis es tu in veritate , aut unde venisti? \ Lt dixit Ego - Ismaelitarum (cod. rursus hysmaelitarum; Amb vero grecorum) - quam nescio; ASax Nathan respondit ei et dixit Ego sum Nathan, filius Nau, e veni hue a Graecia. Et eram apud ludaeos, subiectus Pontio Pilato; atque turn missus eram ut irem ad imperatorem Tiberium et ferrem nuntium eius a
udaea Romam. Sed contrarius ventus supervenit me et duxit me in hunc locum ut ubi sim nesciam. ’
5. Si aliquando - in facie habeo cum Amb; neque differt ASax . . Ven Si aliquando posses herbam invenire aut aliquam pigmentorum curam propter infirmitatem corporis mei quae est in facie mea | multis bonis eroqarem te: ASax datums essem Ubi remunerationis caussa sine ullo dubio tantum auri vel argenti quantum velles, posfeaque te essem ducturus in praesentiam Tiberii imperatoris. Ab hoc inde loco ASax^ multo brevior est in tradenda Nathanis historia quam ASax: hue usque vero non ita graviter differebant.
VINDICTA SALVATORIS.
473
sanitatem pristinam, multis bonis erogarem te. ® Dixitque ei Nathan Nescio, neque talia novi, dominOj qualia tu mihi dicis. Sed tamen si fiiisses praeterito tempore in lerusalem, ibi invenisses electum prophetam, cui nomen erat Emanuel; ipse enim salvum faciet populum a peccatis eorum. Qui pri- miini signum in Cana Galileae de aqua vinum fecit, et verbo suo leprosos mundavit, nato caeco oculos illuminavit, para- lyticos sanavit, daemones effugavit, tres mortuos suscitavit; mulierem in adulterio deprehensam, iudicatam a ludaeis ut lapidaretur, liberavit: et aliam mulierem nomine Veronicam quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis et accessit ad eum retro et tetigit fimbriam vestimenti eius, et sanavit earn ; et de quinque panibus et duobus piscibus quinque millia hominum satiavit, exceptis parvulis et mulieribus, et remanserunt de fragmentis duodecim scophini : ista omnia et alia multa ante suam passionem completa sunt. Post resur- rectionem suam vidimus eum in came sicut ante fuerat. ^ Dixit autem Titus ad eum Quomodo resurrexit a mortuis, quia mortuus fuit? Pespondens autem Nathan dixit Mani- feste mortuus fuit et in crime suspensus et iterum de crime depositus, et per tres dies iacuit in sepulcro : deinde resur¬ rexit a mortuis, et descendit ad infernum, et patriarchas et prophetas et omne genus humanum liberavit: deinde apparuit discipulis suis et manducavit cum illis ; deinde viderunt eum ascendentem in coelum. Et sic veritas est, hoc omne quod
6. Nescio - mihi dicis: similiter ASax O domine mi, ego non possum in¬ venire ullam rem eiusmodi, neque novi talium quicquam | iEmanuel : ASax domi- nus Jesus Christus \ Qui primum signum in Cana (Ven cend) Gal. de aqua (Yen add in) vinum fecit - leprosos mundavit - paralyt. sanavit (in ipso codice vero est lepros. sanavit - paral. mundav.) - in (codex de) adulterio - et tetigit Jim- hriam (ita Amb; Ven tetigit eum fimhriam) - et sanavit earn (sic Amb; item Ven omisso earn) - completa sunt . . ASax brevius sic: atque etiam (praecedit hie ipse salvum fecit populum suum a peccatis eorum) suo verho mundavit le¬ prosos et illuminavit caecos et revocavit mortuos. Et quaedam femina patiebatur Jluxum sanguinis duodecim hiemes, nomine Veronica, et accessit retro ad eum et tetigit fimhriam vestimenti eius, et illico per hoc sanata est. Et satiavit quin¬ que millia hominum puinque panibus et duobus piscibus. Atque haec omnia at¬ que plura alia complevit ante suam passionem.
7. Eixit autem Titus etc ex Amb; Ven sic; Eixit autem etiam quomodo resurrexit a mortuis et quomodo occisus fuit et in cruce suspensus - (in his non
474
VINDICTA SALVATORIS.
dico vobis. Vidi ego oculis meis et tota domiis Israel. ^ dixit Titus in verbis suis Vae tibi, Tiberi imperator, plenus ulceribiis et a lepra circumdatus , quia tale scandalum com- missum est in regno tuo ; quod tales leges in ludaea fecisti, in terra nativitatis doniini nostri lesu Cliristi, qui apprehen- derunt regem et gubernatorem populorum occiderunt, et non feceiunt eum venire ad nos ut te curaret a lepra et me mun- daret ab infirmitate mea : propter quod si fuissent ante faciem meam, cum meis manibus occiderem eorum ludaeorum cor¬ pora et in lignum crudiim suspenderem, quia perdiderunt do- minum meum, et non fuerunt digni oculi mei videre faciem suam. ^ Et cum lioc dixisset, statim cecidit vulnus de facie eius Titi, et restituta est sanitati caro et facies eius. Et omnes infirmi qui ibidem erant salvi facti sunt in ilia hora. Exclamavit autem Titus simul cum omnibus voce magna di- cens Eex meus et deus mens, quia nunquam te vidi et sanum
differt) ascendentem in coelum. Keliqua M sic veritas - vohis ex Ven sunt ; Amb M sic est omnis veritas quam dico tibi. ASax ita pergit: Bed ludaei erant repleti invidia et apprehenderunt eum, et seniores et pontifices flagellarunt eum, et rogaverunt Filatum ut possent eum supendere in ligneo patibulo; et fe- cerunt ita , et dederunt ei bibere vinum cum aceto mixtum. JEt ipse in cruce reddidit spiritum, et posthac descendit ad infernum ibique visitavit omnes sanctos et hberavit humanum genus. Atque Joseph dives sepeliit eius corpus, et ludaei posuerunt custodes ut custodirent .super eum, ne discipuli eius venirent ac rape- rent corpus. Bed dico in veritate, eodem corpore quo sepultus erat biduum eum resurrexisse item scio in veritate eum esse verum deum. \ Vidi ego usque Israel ex Ven; contra Amb : Credidit autem Titus et domus eius tota; similiterque ASax Tyrus audivit omnia haec libentissime , et levavit caput suum et professus est Christum, ipse et tota eius domus.
8. Et dixit Titus etc : et Amb et ASax om Titus. | Vae tibi Tiberi (Amb om) - quod tales ^ leges usque qui apprehenderunt (ita Amb; Ven quod talem regem ludei pleni invidia occiderunt. hoc malum fecerunt in terra ubi natiis est dominus lesus christus. qui apprehenderunt) - faciem suam. Haec multo bre- vius in ASax leguntur. Ibi est enim fere sic scriptum; Oh, si ego fuissem ibi et vidissem faciem eius et nossem eum, ego ultus essem eum acerrima ul-
tione et delevissem omnes inimicos eius, propterea quod ita tractarunt dominum nostrum.
Q. Et cum hoc dixisset - facies eius: similiter ASax | Et omnes infirmi - dicens: ASax prioribus omissis sic : et exclamavit clara voce et dixit \ Rex (Ven praem luda; item Amb ? Pro eo ASax iudex invenisse videtur) - meus: ASax Oh, hic est verus iudex et potens rex et rectus deus | quia (sed Amb qui) nunquam me fecisti ex Amb; Ven quia te nusquam vidimus credimus (potius nec credi-
VINDICTA SALVATORIS.
475
me fecisti, iube me ambulare cum navigio super aquas in terram nativitatis tuae, ut faciam vindictam de mimicis tuis; et adiuva me, domine, ut possim eos delere et mortem tuam vindicare: tu domine trade eos in manu mea. Et cum hoc dixisset, praecepit se baptizari. Vocavit autem ad se Nathan et dixit ei Quomodo vidisti baptizari eos qui in Christo cre- dunt? Venias ad me et baptiza me in nomine patris et hlii et spiritus sancti, amen. Nam et ego tirmiter credo in do- minum lesum Christum ex toto corde meo et ex tota anima mea; quia nusquam est alius in universe mundo qui me crea- vit et a vulneribus me salvum fecit.
Et cum hoc dixisset, nuntios misit ad Vespasianum cum Omni festinatione venire cum viris fortissimis, sic paratis quasi ad helium.
Tunc Vespasianus tulit secum quinque millia viros ar- matos, et conciirrerunt ad Titum. Et cum venissent ad civi- tatem Libiae, dixit ad Titum Quidnam est quod hue me venire fecisti ? Ille autem dixit Scias quod lesus venit in
dimus?), et salvum me fecisti et omnes astantes. ASax: nam nunquam vidi eum nec credidi in eum, usque dum nunc audivi nomen eius, et per eum sanaius sum. I iule me - in manu mea: ASax Et Tyrus prostravit se in terram et preces fecit ad dominum et ita dixit 0 deus omnipotens, rex omnium regim et dominus omnium dominorim, supplico te, permittas miU ut me confer am in terram uhi tu eras natus, ut videam tiios inimicos et deleam eorim nomen et ulciscar mortem taam.
'lO. Et cum hoc - baptizari - baptiza me (ita Aiiib ; Ven baptizari ab eo [adde ut ii?] qui crediderunt in eo qui dicitur Christus. Et dixit Titus ad Na- tham Veni et baptiza me) - nusquam (Amb nunquam) - salvum fecit: ASax Et postquam ita precatus est, vocavit Nathan ad se et dixit ei Ecce, quomodo vi¬ disti eos baptizari qui crediderunt in Christum 1 Veni cito et baptiza me, ut toto corde meo credam in eum: nam nunquam vidi eum et tamen sanum me fecit. Turn Nathan accessit ad eum et baptizavit eum in nomine patris et filii et sancti spiritus, et abstulit ab eo nomen Tyri, et vocavit eum in baytismo eius Titum, quod est in nostra lingua Pius. De mutate Tyn nomine nihil legitur
in ASax^.
Et cum hoc dixisset etc : ASax Et Titus misit nuntios ad socium mperii, nomine Vespasianum, qui etiam gentilis erat; et simul ire volebant suscepturi ex- peditionem militarem.
11. Tunc Vespasianus etc: ASax cum septem millibus armatorum virorum habet. \Et cum venissent - Libiae (codd. libie): ASax consentit, nisi quod ve- nisset habet. | dixit ad Titum - fecisti ex Ven; Amb interrogavit fratrem suum, quisnam esset sermo pro quo venire se fecisset ad se . . ASax statim interrogavit quidnam esset propter quod arcessierint eum tarn festinanter. 1 lUe autem dixit etc:
476
VINDICTA SALVATORIS.
himc mundum, et in ludaea in loco qui dicitiir Betlileein na- tus est, et traditus fiiit a ludaeis et flagellatus et crucifixus in calvano monte, et tertia die resurrexit a mortuis: et vide- nmt eum discipiili eiiis in eadem came qua natus est: et ma- nitestavit se discipulis eius, et crediderunt in eum Et nos quidem voliimus discipiili eius fieri. Nunc eamus et deleamus inimicos eius de terra, ut nunc cognoscant quia non est si- mihs domino deo nostro super faciem terrae.
'' Consiho aiitem inito exieriint de civitate Libiae quae icitur Biirgidalla, et ascenderunt in navigio et perrexerunt lerosohmam, et circiimdederunt regniim Iiidaeorum et coepe- riint mittere illos in perditionem. Cum audissent reges lu- daeoriim eoriim opera et dissipationem terrae, irruit timor super eos et turbati sunt valde. Tunc Archelaus est turbatus in sermombus suis et dixit filio suo Eili, accipe regniim meum et iiidica illud, et appreliende consilium cum aliis regibus qui sunt in terra luda, ut possitis evadere de inimicis nostris Et cum hoc dixisset, evaginavit gladiiim siium et incubiiit su¬ per eum, et flexit gladium suum acutissimum et inseruit in pectore suo, _et fuit mortuus. Films aiitem coniungit se cum ahis regibus qui sub ipso erant, et acceperunt consilium
ASax THUS respondH ei et dixit Oh, quid non consideras in cords tuo, te debere credere tn ommpotentem deum et vivum patrem, et quomodo salvator Christvs films del natus erat in ludaea, in ludaica civitate Bethleem, et quomodo ludaei flagellaverunt eum et siispenderunt in cruce, per invidiam, et quomodo postea surrexit a mortuis tertia die; et discipuU eius et ylures alii posthac viderunt eum in eadem came in qua erat antea; et intra quadraginta dies post resur- rectionem suam visus est discipulis suis, et ii omnes viderunt ubi ascendit in coe- lum cum magna potestate. Atque ego scio eum esse verum deum. Sed veni fiamus ambo eius discipuU, et eamus et ulciscamur eum et deleamus omnes eius inimicos de viva terra, ut omnes nationes in posterum cognoscant et agnoscant nusquam in terris similem eius quemquam apparuisse.
12. Consilio auiem inito (haec ex Amb sunt; Yen corrupte nil nisi Bufo) - quae dicitur Burgidalla (Amb burgidal) - sunt valde: similiter ASax nisi quod non liabet quae die. Burgid. I Tunc Archelaus etc : ASax Et Re- rodes rex ita timef actus est ut diceret Archelao filio suo etc [ iudica illud ex Amb, Yen ludica eum \ evaginavit - mortuus ex Yen; Amb aumentavit (sic)
lanceam suam et fixit earn in terra, et iactavit se super earn et mortuus. Si¬ militer ASax.
IZ. Filius autem - conduxerunt (sic; deesse aliquid videtur) - annis septem: ASax Ft Archelaus filius eius venit cum aliis regibus qui regnabant
VINDICTA SALVATORIS.
477
intra se et condiixerunt intra lerusalem cum optimatibus eo- rum qui fuerunt in consilio suo, et steterimt ibidem annis septem. Ceperunt autem consilium Titus et Yespasianus ut civitatem illorum circumdarent. Et ita fecerunt. Impletis autem septem annis aggravata est valde fames, et pro neces¬ sitate panis coeperunt terrain comedere. Tunc omnes mi- lites qui fuerunt de quatuor regibus apprehenderunt consilium intra se et dixerunt Nos autem morituri sumus : quid faciet nobis deus? aut quid prodest nobis vita nostra, quia ve- nerunt Eomani nostrum locum et gentem accipere? Melius est nobis ut nosmetipsos interficiamus , quam dicant Romani quod illi occidissent nos et fecissent super nos victoriam. Et extraxerunt gladios suos et percusserunt se, et mortui sunt numero duodecim millia bominum ex ipsis. Tunc factus est foetor magnus in civitate ilia ex cadaveribus illorum nior- tuorum. Et timuerunt timore magno valde reges eorum us¬ que ad mortem, et non potuerunt sustinere foetorem illorum nec sepelire eos nec foris civitatem illos proiicere. Et dixe¬ runt intra se Quid faciemus? Nos quidem tradidimus in mor¬ tem Christum, et iam nos ad mortem traditi sumus. Decli- nemus capita nostra et tradamus claves civitatis ad Romanos, quia iam ad mortem tradidit nos deus. Statimque ascende- runt muros civitatis et clamaverunt omnes voce magna dicen- tes Tite et Vespasiane, accipite claves civitatis, quae vobis datae sunt per Messiam qui dicitur Cbristus.
Tunc tradiderunt se in manibus Titi et Vespasiani, et
per totam ludaeorum terrain, et omnes fecerunt concilium et constituerunt ut se ipsos concluderent in lerusalem cum omni populo etc. Ihi erant primum octo reges octo regnorum cum omni populo qui Hat cum eis, et manserunt intus septem annos,
14. ASax Sed prudeniia crevit cum Tito et Vespasiano, ita ut mox per- lustrarent omnia regna et redigerent in paupertatem. Tit factum est octavo anno ut magna fames superveniret eos, ita ut comederent terram ex penuria panis.
15. ASax Sed principes militum, qui erant in lerusalem et qui erant octo regnorum, ceperunt malum consilium inter se etc. A latino textu non ita dit- fert; nisi quod in tine liabet undecim millia.
16. Tunc factus est - et iam nos (ita prorsus ASax; Amb et nos; Yen intra {intereal'^ nos) - per Messiam qui dicitur Christus: in bis nibil est quo graviter difierat ASax a latino textu.
17. Tunc tradiderunt - suspenderunt in lignum (ita Amb; Yen in ligno
478
VINDICTA SALVATORIS.
dixerunt Diiudicate nos, cum debeamus mori, quia Christum nos iiidicavimus et sine causa traditus fuit. Titus et Yespa- sianus apprelienderunt eos, et ex parte lajiidayerunt, et ex l)arte suspenderunt in lignum, pedes sursum et caput deor- sum, et lanceis percusserunt eos; alios autem tradiderunt in 'v enditionem, et alios diviserunt inter se, et fecerunt quatuor partes sicut et illi fecerunt de vestimentis domini. Et dixe¬ runt Yendiderunt Christum triginta argenteis, et nos venda- mus triginta ex ipsis pro uno denario : et sic fecerunt. Et cum hoc fecissent, apprelienderunt omnes terras ludaeae et lerusalem.
Tunc inquisitionem miserunt de facie sive vultii Christi, quomodo possent invenire eum. Et invenerunt muiierem no¬ mine Yeronicam habentem eum. Tunc apprehenderunt Pila- tum et miserunt eum in carcerem custodiendum a quatuor quaternionibus militum ad ostium carceris. Tunc statim
sed ab hoc inde loco usque initium sectiouis 26. in codice Veneto textus varie turbatus est maximeque eo quod librarius folia exempli sui permiscuit. Locum Et dixerunt Yendiderunt usque et sic fecerunt ex Ven sumsi ; multo brevius Amb sic : et dahant iudeos triginta pro uno denario) - ludaeae et leru¬ salem; ASax Et cum haec dixissent, statim apprehensi sunt undique et ligati et vndique lapidati; et alii stispensi sunt in arhorihus aridis, pedes sursum et ca¬ pita deorsum, et alii percussi sunt lanceis, et alii venditi pro servis, et alii di- visi in quatuor partes quemadmodum ipsi diviserant in quatuor partes Salvatoris vestes. Et Titus et Vespasianus ceperunt consilium ut ludaeorum reliquorum tri¬ ginta venderentur pro uno denario, propterea quod emissent nostrum Salvatorem triginta denariis a hula ipsius discipulo. Et Titus et Vespasianus occupaverunt omnes terras ludaeae.
18. Tunc - facie sive (haec om Amb) - quomodo usque eum (ita Amb; Ven uhi eum invenire potuissent) - carceris: ASax Et diligent er inquisiverunt an forte ihi esset aliquis qui haberet miraculosas reliquias Salvatoris de veste eius vel alias res pretiosas ; et tarn diligenter quaesiverunt ut invenirent muiie¬ rem nomine Yeronicam, et haec erat f delis Christiana, dilecta et honor ata ah omni populo. Erat eadem Veronica quae tetigit Salvatoris vestem eoque sanata est a fluxu sanguinis. Ea hahebat particulam de veste Salvatoris et summo loco ponebat, et aestimabat quasi esset ipsa Christi facies. Et Titus et Vespasianus miserunt ad earn, et ipsa mansit cum eis aliquot dies, usque dum Volusianus im- peratoris cognatus veniebat; atque in illo intervallo occupati erant ut comprehen- derent Eilat urn, et duxerunt eum in cavea ferrea in urbem Damascum, ibique in- cluserunt eum una cum cavea in carcere munito, et collocaverunt custodes ad portam, milites quadraginta quatuor.
19. Tunc statim - ad se: ASax Ac turn miserunt nuntios Romam ad im-
VINDICTA SALVATORIS.
479
miserimt nuntios suos ad Tiberium imperatorem iirbis Roma- nae iit mitteret Velosianum ad se. Et dixit ei Accipe omne quod necesse est tibi in mari et descende in Iiidaeam et in¬ quire unum de discipulis eius qui dicebatur Cbristus et do- minus, ut veniat ad me et in nomine dei sui curet me a lepra et infirmitatibus quibus quotidie nimis gravor et a vul- neribus meis, quia ego male iaceo. Et mitte super reges lu- daeorum qui sunt imperio meo subditi fortias tuas et terri- bilia tormenta, quia occiderunt lesum Christum dominum no¬ strum, et condemna eos ad mortem. Et si inveneris ibi talem hominem qui me possit liberare ab ista mea infirmitate, ego credam in Christum filium dei et baptizabo me in nomine ipsius. Et Velosianus dixit Domine imperator, si invenero talem hominem qui nos iuvare et liberare possR, qualem ei promittam mercedem ? Dixit autem ei Tiberius Dimidium
regni sine fallo, ut sit in manu eius.
20 Tunc Velosianus statim perrexit et ascendit in navem et levavit velum in navigio, et perrexit per mare navigando. Navigavit autem uno anno et diebus septem, quibus pervemt lerosolimam. Et statim iussit aliquos ex ludaeis veniie ad eius potentiam, et diligenter coepit inquirere quae fuerant gesta de Christo, Tunc loseph ab Arimathia civitate et
feraiotem Tiherium, eo fine ut mitteret Volusianum cognatum suum in ludaeam, cogniturum Hi muUas res cuiusmodi imperator nunquam audissef. 1 Bt dixit ei Accipe - credam in Christum filium dei (ita Amb ; Ven credam Christum filium deum esse dei vivi) etc: ASax Turn imperator fecit ita, et dixit ad Volusianum cognatum suum; I et praepara omnia quae tibi necessaria sunt in man et na- niga in ludaeam, ihique inquire unum de Salvaioris discipulis, et fac ut veniat ad me in nomine domini et sanet mea vulnera quibus tarn diu gramter vexatus sum. Vt die talem sententiam in ludaeorum reges qualem ipsi dixerunt in Sal- valorem, et trade omnes ad supplicium. Vt si tu mihi adducis virwm curaturum vulnera mea, ipse profitebor Salvaiorem filium dei et baptizabor in nomine eius. Volusianus respondit ei et dixit Miam, domine; et si invenio talem hominem, quam mercedem promittam ei? Tiberius respondit et dixit Quisquis sit, fac eurn
regem post me.
20. ASax nomeii maris addlt idque Licostratum dicit, iter vero Volu- siani octo diebus absolvi facit. Turn babet: Iussit omnes qui scirent aliquid de Christo ad se venire, et turn quaesivit ab Us omnibus quae gesta essent de
Christo.
21. losephi orationem ASax sic babet: Scio quod deposuerunt eurn de cruce et posuerunt in sepulcro quod ipse exoideram de rupe: et eram unus de us qui
480
VINDICTA SALVATORIS.
Nicodemus insimul convenenmt. Nicodemus autem dixit Ego vidi eum, et scio vere quia ipse est salvator mundi. loseph autem dixit ei Et ego deposui eum de cruce et posui eum in monumento novo, quod erat excisum de petra. Et ludaei enuerunt me clausum in die parasceve ad vesperam: et diim starem in oratione die sabbati, suspensa est domus a qiiatuor angulis, et vidi dominum lesum Cliristum sicut fiilgur lucis et prae timore cecidi in terram. Et dixit ad me Eespice in me, quia ego sum lesus, cuius corpus sepelisti in monumento 0. Et ego dm ei Ostende milii sepulcrum ubi posui te. t lesus tenens manum nieam dextera sua adduxit me in locum iibi sejielivi eum.
Venit autem et mulier nomine Veronica et dixit ei Ego autem tetigi m turba fimbriam vestimenti eius, quia an- nis sanguinis fluxum passa sum, et statim sanavit
me Tunc dixit Velosianiis ad Pilatum Tu Pilate impie et crudehs, quare interfecisti filium dei? Pilatus autem respon- dit Gens sua et pontifices Annas et Caypbas ilium tradiderunt mihi. Velosianus dixit Impie et crudelis, morte dignus es et poena crudeli. Et remisit eum in carcerem. “ gj Velosia¬ nus demum mquisivit faciem sive vultum domini. Dixerunt ei omnes qui ibidem erant Mulier nomine Veronica est quae
c^sMielant .ius ,er«t„un>, et inolinaei caput meum et cogitaei uiiere euc- eed .J. uiMl de eo, eed eidi duo angeloe unum ad caput et alterum J
ped^, et znterrogaruut me quern quaererem. Meepoudi ei, H dixi Ouaero ecu- etfiium Saleatorem. Sure,, dixerunt miU I in Oalilaeam, iU uideUtie eum quemadmodum praedixit uoUe. Atque etiam poet kaee. ait loeepi. nidi eum in eadem earn, ,n qua erat autea, et dedit dieeip.U, e.i, edere et biiere
22. ^ r.na autem et mulier - et dixit ei. Sic de conieotura scripsi • in lodice emm est Vemt ad me mulier ■ et dixit mihi. Sod locus con-upL est ets. nostra scnptnra prope aecedit ad Anglosaxonicam, quae ita Ir.bet: J’oet' quam loseph da loeutus est, renit reneraUli, mulier Veronica et locuta e.st sic go SCO hoe. Quum eram ,u turba populi, non poteram prope accedere ad
amL t tsestimenti eius: et cum Jtuxus sanguinis me
affiUxmat ad mcncmum duodecim annis, itlico sum sa.ata, atque ego semper ere- didi, eum esse vtvum deum ex omni aeternitate.
caussae'f yolusianus iussU Pilatum adduci, et dixit ad eum Quid
caussae fuit ut traderes ad mortem filium dei] etc
est I’ostquam enim dictum
est m Volusranus ^ussbt eum mUti inferream caveam et coniici in carcerem, statim
P rgi ur ac turn ita dtxd ad venerahilem muUerem Praecipio tiU, Veronica, ut
VINDICTA SALVATORIS.
481
liabet viiltnm domini in domo sua. Et statim iussit earn ante potentiam snain addnci. Et dixit ad earn Tii hahes vnltiim domini in domo tua? At ilia negavit. Tunc Velosianus ius¬ sit earn mitti in tormentis, donee vultum domini insiniiaret. Ilia antem coacta dixit Ego liabeo ilium in sindone munda, domine mi, et quotidie adoro ilium. Velosianus dixit Mon- stra mibi ilium. Tunc ilia ostendit vultum domini. Velosia¬ nus ut vidit ilium, prostravit se in terram; et promto corde et recta fide apprehendit eum et involvit in sindone aiirea et collocavit eum in scrinio, et sigillavit annulo suo. Et luravit cum Sacramento et dixit Vivit dominus dens et pio salute Caesaris, non videbit eum amplius homo super faciem terrae usque quo videam faciem domini mei Tiberii. gt cum hoc dixisset, optimates qui erant ludaeae optimi apprelien- derunt Pilatum ut ducerent ad portum maris. Ille aiitem apprehendit vultum domini cum omnibus discipulis suis et omnibus stipendiis suis , et eadem die ascenderunt navem. 26 Tunc Veronica femina dereliquit omnia quae possidebat pro amore Christi et secuta est Velosianum. Et dixit ad earn Velosianus Quid vis aut quid quaeris, mulier? At ilia
mihi des sanctas reliquias quas hahes apud te. Sed Veronica vehementer^ ei recu- savit et dixit se non hahere secum sanctas reliquias. Sed Volusianus ei non cre- didit, sed quamquam negaverat earn compulit cum muUo terrore, ita ut confiteretur et diceret O domine, inclusum id est in cuUculo {lectol) meo, uhi quotidie preces facio ad dominum meum. Volusianus dixit Da mild dominum quern adoras, et ego quoque adoraho eum. Veronica itaque sic fecit nec ausa est id recusare ei. Volusianus, reliquia ei allata, prostravit se in terram et cum vera fide adoravzt earn, et existimavit esse vultum domini ipsius, etsi minime erat, sed erat vestis quam Salvator ipse portaverat. Vt cum Volusianus surrexit, apprehendit vultum et putavit esse Christi vultum, et involvit in sindone purpurea quae et auro texia erat; et collocavit sindonem in urna aurea eamque sigillavit annulo suo, et dixit Vivit dominus atque anima mea vivit, nunquam adspiciam mei domini faciem us¬ que dum veniam ad Tiherium dominum meum eumque feceri/m certiorem de rehus Us omnibus quae hie gestae sunt.
Extrema usque quo videam etc ex Amb sunt; Ven quousque viderif eum dominus.
25. ASax breviter sic: Dt, scio , iussit Filatum tradi pessimae morti, et
turn ihat ad suam navem.
96 ASax prlora sic exhibet; FA venerahilis mulier Veronica reliquit omnia
Christi sf ssefa sM Volusis.un,. st „,ren.r,r. srat navem earn eo. Ut Valusianm dirit ei O m.lier, qvU Ula resfomUt
ei et dixit Quaero dominum meum.
Evang. apocr. ed. Tiachendorf. Ed. II.
482
VINDICTA SALVATORIS.
respondit Ego quaero vultum domini nostri lesu Christi, qui me illummavit non meis mentis sed per suam sanctam pie- tateni. . . . Redde mild vultum domini mei lesu Cliristi: nam hoc monor desiderio bono. Si autem non reddideris mild, non dimittam eum, usque dum videam ubi ponetis eum: quia ego miserrima serviam ei omnibus diebus vitae meae. Credo enim quod ipse redemptor mens vivit in aeternum.
Tunc Velosianus iussit mulierem Veronicam deportari secum in navem. Et elevatis velis navigio pergere coeperunt in nomine domini, et navigaverunt per mare. Titus vero cum \ espasiano conscenderunt in ludaeam, vindicantes omnes na- tiones terrae illoruni. Anno completo pervenit Velosianus ad uibem Eomanam, dimisit navigium suum in flumine quod di- citur Tdmris sive Tiber, et intravit civitatem quae vocatur Roma. Et misit nuntium suum ad dominum suum Latera- nensem Tiberium imperatorem de adventu suo felici.
Post quae in Ven sequnntur hand dubie corrupta sunt Legitur
eium ibi sic: FA misera ego quia contra legem iniusfe imo iniusfissime egi. Heu me nnseram, quia ahsfuU mihi dominum: sicut iudei contra legem fecerunt quo- que crucifixerunt dominum iesum ehristum in hoc. mundo, quern non viderunt oculi met. nec cesaris nostri. Fgo autem misera contra legem feci, merit a sum hoc pah supplicium. Eedde etc. Pro bis luulto pauciora in Aiub leguntur, sed et ipsa corrupta. Sunt autem fere l.aec : quod(?) enim contra legem alstulisti mihi, et iudei tulerunt christum de mundo, quern non vidit gens tua. haec (?) autem quern (?) contra haec (?) merita sum. Eedde etc.
ASax SIC pergit, ns quae latine corrupta sunt non expressis: Ft eheu quid commisi, precor te, ut non haheam dominum meuml In verUate dico till SI tu non vts reddere mihi, ego te nunquam deseram usque dum mdeam ubi po¬ ms eum, et turn adorabo eum et semper serviam ei dum vivam. lainvero addit quae latine non babentur haec: Cum populus audibat quemadmodum Veronica locuta es.set, gmnes eius vicini cum viri turn muUeres plorabant valde. Sed Ve¬ ronica dixit eis O nati Hierosolgmae , ne. ploretis me. sed vos ipsos et liberos vestros plorate: mirum enim est si nunquam audisfis deum ipsum loquentem di- cendo, qutcunque pro nomine Christi reliquerit omnes res suas, eum recepturum essp centies et hahtfuruyn vifam uefeTUctni,
27. ASax Turn Volusianus remiges suos fortissime remigare iussit, et re- hquit ibi Titum et Vespasianum, et navigavit usque dum veniret in f avium Ti- berim; et reliquit navem suam in fiuvio, et ivit in castellum quod vocatur Late- ranum; atque inde misit nuntios ad imperatorem Tiberium et iussit qiiaeri ah eo an vellet ut ad eum veniret.
Lateranensem : in codice est latanensem.
VINDICTA SALVATORIS.
483
23 Tunc Tiberius imperator audito nuntio Velosiani summe gavisus est, et iussit ut veniret ad faciem. Qui cum venisset, vocavit eum dicens Velosiane, quomodo venisti, et quid vidisti in regione ludaeae de Christo domino et disciptilis eius? In- dica mihi quaeso sanaturum me de infirmitate mea ut possim suhito mundari a lepra ista quam habeo super corpus nieum, et totum regnuni meum in potestate tibi et sibi trado.
29 Dixit autem Velosianus Domine mi imperator, ego servos invent Titum et Vespasianum in ludaea timentes do- minuni, et mimdati sunt ab omnibus ulceribus et passionibus suis. Et inveni per Titum omnes reges et dominatores lu¬ daeae suspenses; Annas et Cayphas lapidati sunt, Archelaus in semetipso lanceatus; Pilatum autem in Damasco dimisi li¬ gation et in carcere positum sub fida custodia, Sed etiam de lesu comperi, in quern pessime ludaei irruerunt cum gladiis et fustibus et armis et crucifixerunt eum, qui nos debuit liberare et illuminare et venire ad nos, et suspenderunt eum in ligno. Et venit loseph ab Arimathia et Nicodemus cum eo, ferens mixturae myrrhae et aloes quasi libras centum propter corpus Christi ungendum: et deposuemnt eum de cruce et posuerunt in monumento novo. Tertia autem die certissime resurrexit a mortuis, et manifestavit se discipulis suis in eadem came in qua natiis fuerat. Demum post qua- draginta dies viderunt ascendentem in coelum. Multa qui- dem et alia signa fecit lesus ante passionem^ suam et post. Primum de aqua vinum fecit, mortuos suscitayit, leprosos mundavit, caecos illuminavit, paralyticos curavit, daemones fugavit, surdos audire fecit, mutos loqiii; Lazarum quadri-
28. ut veniret ad faciem ex Ven; Amb eum venire ante conspeotum suum \
sanaturum me de: in ipso codice est sanitatem super me de
ASux M Tiberius valde gavisus est, et invitavit Volusianwn ut cito veni¬ ret ad se. Bt statim interrogavit eum quid invenisset in Judaea quod attinet
Salvatorem vel discipulos eius; rogo te ut id omne dicas mihi.
29 Dixit autem - sub fida custodia: bis satis respoudet ASax. Titum enim et Vespasianum Volusianus dicit bdelissimos reges vicanos; guberna- torem ludaeae suspensiim, Caiapham et Archelaum lapidatos, 1 datum ligatum in ferrea cavea positum ot in urbe Damasco carcere inclusmn
Sed etiam de lesu comperi {comperi de coniectura addidi) post {xn co- dice est per) quadraginta dies - sanam fecit: baec ex Veneto petita mult
31*
484
VINDICTA SALVATOKIS.
duaniim de monumento siiscitavit; mulierem Veronicam quae fliixuin sanguinis patiebatur duodecim annis et tetigit fim- briam vestiinenti eius sanam fecit. Tunc placuit domino in coelis quod dlius dei, qui in Imnc mundum missus proto- plastus mortuus est in terns , mitteret angelum suum, et im- peravit Tito et Vespasiano, quos novi in loco isto ubi est solium tuum. Et placuit deo omnipotenti quod perrexerunt in ludaeam et lerusalem, et apprehenderunt subditos tuos et miserunt in eo iudicio quasi quomodo fecerunt quando appre- henderunt subditi tui lesum et ligaverunt eum. 3i Yespa- sianus postea dixit Quid faciemus de his qui renianebunt? Titus respondit Suspenderunt illi dominum nostrum in ligno viridi et lancea percusserunt eum: nos autem suspendamus eos in ligno arido et lancea perforemus corpora eorum. Et ita lecerunt. Yespasianus autem dixit Quid de istis qui re- nianserunt.'^ Titus respondit Apprehenderunt tunicam domini nostii lesu Christi et de ilia quatuor partes fecerunt: nunc appreliendamus illos et dividamus in quatuor partes, tibi unani, milii unam, ad viros tuos aliam, et pueris nieis quar- tam partem. Et ita fecerunt. Et dixit Yespasianus De iis qui renianserunt quid autem faciemus? Titus respondit illi Iiidaei vendiderunt dominum nostrum triginta argenteis: nos
paucioribus in Ambrosiano exprimuntur. Ambrosiano vero propior quam Ve- iieto est textus Anglosaxonicus, qui sic babet: Atque haeo omnia facta sunt propterea quod ludaei lanceis et fustibus percusserunt Salvatorem Christum et facibus suffocaverunt et lumen nostrum exstinxerunt , et non passi sunt ut per- veruret hue ad nos. lam igitur Titus et Yespasianus tradiderunt eos malae morU et occiderunt multos ludaeos. M duo fideles servi tui venerunt ab Ari- mathia, nomine Joseph et Nicodemus, et petierunt Salvatoris corpus et sepelierunt m novo sepulcro. Atque idem ipse Salvator surrexit tertia die a mortuis , et visas est ipse disoipulis suis in eadem came in qua fuerat ante, et discipuli eius viderunt earn ascendentem in coelum. Praetereaque fecit multa miracula ante suam passmnem: suscdavit mortuos et illuminavit caecos et mundavit leprosos et expuht diabohcos morbos, et alia plura fortia opera perpetravit : et ludaei occi- derunt eum sine ullo crimine et suspenderunt in arbore viridi.
I
VINDICTA SALVATORIS.
485
aiitem venclamus ex eis triginta pro imo argenteo. Et ita fe- cerimt. Et apprelienderiint Pilatiim et tradiderunt ilium mihi, et ego ilium posui in carcere ad custodiendum quatuor qua- ternionibus militum in Damasco. Inde miserunt inquisitio- nem cum magna diligentia ad inquirendum vultum domini . et invenerunt mulierem nomine Veronicam liabentem vultum domini. Tunc Tiberius imperator dixit Velosiano Quo- modo ilium babes? Qui respondit Habeo ilium in sindone munda aurea involutum pallio. Dixit autem Tiberius inipe- rator Due eum ad me et pande ante faciem meam, ut ego procidens in terram et genua flectens adorem eum super ter¬ rain. Tunc Velosianus expandit pallium suum cum sindone aurea, ubi erat vultus domini consignatus; et vidit eum Ti¬ berius imperator. Qui statim adoravit imaginem domini puro corde, et miindata est eius caro siciit caro piieri parvuli. Et omnes caeci leprosi claudi muti siirdi et variis detenti lan- giioribus, qui ibi aderant, sanabantiir, et ciirati ac emundati sunt. Tiberius autem imperator inclinato capite et flectens genua, considerans ilium sermonem Beatus venter qui te por- tavit et libera quae siixisti, ingemuit ad dominiim cum lacri- mis dicens Deus coeli et terrae, non me permittas peccare, sed confirma animam meam et corpus meum et colloca in regno tuo , quia in nomine tiio confido semper ; libera me ab omnibus malis sicut liberasti tres pueros de camino ignis ar- dentis.
32. Rursus bvevissime ASax Atqiie praeterea invenimus mulierem ibi, quani dixerunt domini faciem habere.
33. ASax lam attulimus hue, inquit, et mulierem et faciem. Turn dixit Tiberius Vehementer desiderabam videre earn et adorare earn. Turn Tolusianus surrexit et exflieavit jmrpuream sindonem in qua domini facies involuta erat. Ut Tiberius vidit faciem et existimavit vere esse domini faciem. Tamen minime erat, sed vestis erat quam dominus ipse portaverat. Sed quicunque gentilium primum aspexerunt, putabant esse domini faciem. Ut Tiberius humiliter veneratus est earn, et lepra quam tarn diu habuerat illico decidit ab eo, et corpus eius mun- dum erat sicut parvuli pueri.
in sindone munda aurea involtdum pallio: Ven in sindone munda aurea conpalio coperto; Ainb in sindone munda involutam pallio
34. 35. Ufcramque sectionera ASax brevlter sic exprimit Ut statim cre- didit et baptizatus est cum tota sua domo et omni populo, qui erat subiectus im- perio eius, in nomine nostri domini Tesu Christ i.
486
VINDICTA SALVATORTS.
Deinde dixit Tiberius imperator Velosiano Velosiane, vidisti aliqiiem liominem de liis qui vidissent Christum? Ye- losianus respondit Yidi. Dixit Interrogasti quomodo hapti- zant eos qui credebant in Christum? Yelosianus dixit Hie, domine mi, habemus unum ex discipulis ipsius Christi. Tunc praecepit vocari Nathan venire ad se. Yenit ergo Nathan et baptizavit eum in nomine patris et filii et spiritus sancti, amen. Statim Tiberius imperator factus sanus ab omnibus languoribus suis ascendit super solium suum et . dixit Bene- dictus es, domine deus omnipotens et laudabilis, qui liberasti me de laqueo mortis et mundasti me ab omnibus iniquitatibus meis, quia multum peccavi coram te, domine deus mens, et non sum dignus videre faciem tuam. Et tunc Tiberius im- perator fuit instructus in omnibus articulis fidei plenarie et firma fide.
Ipse deus omnipotens qui est rex regum et dominan- tium dominus, ipse nos in fide sua protegat et defendat et liberet ab omni periculo et malo, et dignetur nos perducere ad vitam aeternam, vita temporali deficiente. Qui est bene- dictus in saecula saeculorum, amen.
3G. cleu.i omnipotens - dominus: Von deus omnip. qui est reqnum et domi- natitiuin dominus; Arab est rex regum, deus et dominus dominantmm \ Qui est: Ven qui es
ASax brevlter sic: Cui sit gloria et honor in saecula saeculorum, amen.
Im Verlage, von Hermaiiu Meudelssohu in Leipzig sind ferner nacli- bteliende Weike erschieiieu:
Eusebius Paniphili. Scripta liistoric'a. Tom. I. II. III. 18G8 1870. 8".
Tom. I; Eusebii Pampliili liistoriae ecclesiasticae libri X. Receii- suit cum prolegomeuis apparatii et anuotatione critica indicibus deimo edidit Fridericus Adolphus Heinichen. 1868. Geh. M. 9. — . Auf Schreibpapier M. 15. — .
Tom. II; Eusobii Pamphili vita Constantiui et panegyricus atque Constantini ad sanctorum coetum oratio. Kecensuit cum aniio- tatioue critica atque indicibus denuo edidit Fridericus Adol¬ phus Heinichen. 1869. Geh. M. 6. — . Auf Schreibpapier M. 12. — .
Tom. Ill; Commentarii in Eusebii Pamphili historiam eccl. vitam Constant, panegyricum atque in Constantini ad sanctorum coetum orationem et meletemata Eusebiaiia. Librum bipartitum composuit et multo emendatiorem atque auctiorem denuo edidit Fridericus Adolphus Heinichen. 1870. Geh. M. 11. . Auf Schreib¬
papier M. 18. — .
Novum Testamentum graece. Ad antiquissimos testes denuo lecensuit delectuque critico ac prolegomeuis instruxit C o n s t a n t. d e T i s c h e n d o rl. Editio critica minor ex VHl. maiore desuinpta. Erste Halite Matth. 1, 1 bis Act. 26, 20. Preis auf Druckpapier 8^. Geh. M. 5. 50. .
Preis auf Schreibpapier 8^^. Geh. M. 9. — .
Zweite Hiilfte (Schluss) erscheiut lb76.
Novum Testameutum triglottum graece latine germanice. Graecum textum addito lectionum variarum delectu recensuit, latinum Hiero- nymi notata Clementina lectione ex auctoritate codicum restituit, germanicum ad pristinam Lutheranae editionis ventatem revocavit Const. Tischendorf. Editio secunda. Cum tabula triphci terrae sanctae. 1865. Qu. gr. 8*^. Geh. M. 6. — .
Hieraiis in S eparatab driicken;
II KAINH AIABITKII. — Novum Testameutum graece. Recensuit inque usum academicuui omni modo instruxit Const, de Tischen¬ dorf. Editio academica stereotypa VHI. ad ed. ‘^^tavam cnticam maiorem conformata. Cum tabula duplici terrae sanctae. 187o. d- . Geh. M. 2. — in Lwdbd. M. 3. — iu Lederbd. nut Goldschnitt
M. 3. 50.
Novum Testauientum graece et latiue. Graecum textum addito lectionum variarum delectu recensuit, latinum Hierunymi notata ^^^i^eiituia lectione ex auctoritate codicum restituit Const. Tischendorl. 18^8. Gu. 4A Geh. M. 4. — .
Im Vei-lage YOU Heriiianii Meiidelssolm in Leipzig sind ferner nacli- steliende Werke erscliienen ;
Sag 9Jcitc Scftamciit. ©cutfd; Don Dr. DJUrtin Sutler. ben
Ortgmalauggaben reribirt unb Beborinortet bon S:tfd)cnborf.
1855. 32°. (Siel;. aJJ. 2. — in SibbBb. 30^. 3. — in SebevBb.*
mit ©olbfdjnitt 30^. 3. 50.
®o§ atefuttat biefer 9iebifion ift bon gro^em (SetnicBtc. Stkebrere oug unfri= tiicBcr Si^iUfur ber §erau§geber foinie aug Unfenntnifs ber Sutberifc&en ©brade geflofjenc unb tn bie ubiidien Siuggaben beg 9Jeuen Seftamentg iiberqegangene UnridjUgfetten luerben unter genouem Siadiiueiie beg ©adperBoItg befeitigt.
Novum Testamentum latino. Textum Hieronymi notata Clementina lectione ex auctoritate antiquissimorum codicinn restituit Const. Tischendorf. Cum tabula duplici terrae sanctae. 1864. 32®. Geb.
2. — in Lwdbd. M. 3, — in Lederbd. mit Goldsclinitt M. 3. 50.
Novum Testameutum graece et germanice. Graecum textum notatis vaiiis lectionibus recensuit, germanicum Lutlieri ad pristinam verita- tem revocavit Const. Tischendorf. Cum tabula duplici terrae sanctae. 2 Bde. 1864. 32®. Geh. M. 4. — in Lwdbd. M. 6. — in Lederbd. mit Goldsclinitt M. 7. — .
Coulatio critica codicis Siuaitici cum textu Elzeviriano ratione etiam liabita codicis Vaticani. Edidit Const. Tischendorf. 1869. M. 1. 50.
Ausser den Textvergleicliungen enthiilt diese Sclirift eine Beleuchtuno- des Verluiltnisses des Codex Sinaiticus zum Codex Vaticanus und zu den iibrio-en altesten und wichtigsten Autoritaten des Neutestamentlichen Textes. ^
Tischendorf, Const, de. Synopsis evangelica. Ex quattuor evan- geliis or dine chronologico concinnavit, brevi commentario illustravit, ad antiques testes denuo recensuit. Editio tertia emendata 1871^ Gr. 8®. Geh. M. 4. — .
Evangelia apocrypha adhibitis plurimis codicibus graecis et latinis maxim m partem nunc primum consultis atque ineditorum copia in- signibus collegit atque recensuit Const, de Tischendorf. 'Editio secimda. 1876. Gr. 8®. Geh. M. 12. — .
Acta apostolorum apocrypha ex triginta antiquis codicibus graecis vel nunc primum eruit vel secundum atque emendatius edidit Const Tischendorf. 1851. Gr. 8®. Geh. M. 8. — .
Apocalyimes apocryphae Mosis, Esdrae, Pauli, lohannis, item Mariae dormitio, additis evangeliorum et actuum apocryphorum supplementis. Maximan partem nunc primum edidit Const. Tischendorf. 1866.
M. 4. — .
Fi'ir diese sainmtliclieu drei Biiiide der Neutestamentlich-apokrypliischen Jnteratur hat der Herausgeber luehr als hundert alte Handschriften benutzt;
19 Sclinften hat er darin zum ersten Mai veroffentlicht, mehrere andere zuiii ersteu Mai vollstiindig, alle ubrigen ohne Ausnahme nach neuen urkundlichen 1 orschuugen.
' v’-,‘ ^ \
^-V-’'’'-. >^',*9^v ■ . - Sii^»lViafel^ :- -/-T ^■- ■«' , >.>^'' '< .
1^- . ?" . ■ y:^- ■:s. >■■•• . ^ K'.—: >i,t ■ ' •
■11 HKS^v \
Ko ^ ..... r .
V - I . ■ ' V'- ‘ . - ' \ -v
S'-/ v
. V .
L. , - «■* "‘. . ■ > tf- \y» . W . ' ^
“^.1^ ■* " ■*'
y'
i^t.* < *■ ''^*9qS^'^ '
[b
:fci --^ /'■.■ sirv- .»x "
1#
1
%
%
|
n |
Ig^ |
Si |