Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the

public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual personal, non-commercial purposes.

and we request that you use these files for

* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. con/]

7 UUÀ

—-»» o£

"3

wv gwrywrngsw v'-77-v7vT7wv*Y[J

3

TEENS PASTE HISPANIARUM PROVINCIARUM

DISSERTATIO INAUGURALIS

QUAM

AD SUMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES AB AMPLISSIMO PHILOSOPHORUM ORDINE LIPSIENSI RITE IMPETRANDOS

SCRIPSIT

DETLEVIUS WILSDORF

CROTTENDORFIENSIS

^ »9 7 6 *

LIPSIAE

SUMPTIBUS 8. HIRZELII MDCCCLXIVIII

bc c 02 SWTE

VITA

Natus sum Detlevius Wilsdorf a. d. IV Kal. Dec. anni MDCCCLIV in vico Saxoniae, cui nomen est Crottendorf, prope Annabergam sito, Hermanno patre, matre Mathilda e gente Ungeriana. Pater mihi quinque annos nato morte ereptus est, matris in educando egregiae curae quantum debeam, non pos- sum edicere. Evangelieae addictus fidei primis litterarum ele- mentis in schola vici illius imbutus sum. Ab undecimo vitae anno usque ad decimum quartum scholae realis Annabergensis fui discipulus, inde gymnasium Chemnitiense me excepit, ubi Straumer me et Vogel scholae rector, magistri carissimi, ad studia academiea summa diligentia instruxerunt. Anno MDCCCLXXIV Universitatis Lipsiensis civis factus philologiae elassicae operam dedi et per quattuor annos virorum doctis- simorum interfui scholis: Arndtii, Curtii, Ebertii, Eck- steinii, Fritzschii, Heinzii, Hermanni, Langii, Lipsii, Overbeckii, Ribbeckii, Ritschelii, Voigtii, Zarnckii. Quibus viris, inprimis Langio optime de me

merito, maximas nune ago gratias semperque gratissimam, .

eorum retinebo memoriam. f^

^

: FASTI . HISPANIARUM PROVINCIARUM

SCRIPSIT

DETLEVIUS WILSDORF

--—

PRAEFATIO

-

Hispaniarum rei publieae liberae provinciarum praesides, quorum quidem memoria vel veterum seriptorum testimoniis vel nummis vel inscriptionibus conservata est, quoniam tem- poris ordine enumerare constitui, ne saepius eadem ad singulos homines adnotare cogerer, pauca quaedam praemittenda ex- istimavi.

Àec primum quidem, quonam anno Hispania provineia Ro- mana facta sit, quaerendum est. Posteriore quidem tempore exterae nationes ut imperio Romano adiungerentur, in provin- ciae formam, ut scriptores aiunt, redactae sunt.!) De primis autem provinciis, Siciliam dieo et Sardiniam et Hispanias, haee loquendi formula non videtur esse xdhibita.?) Neque mirum est, quoniam eo tempore, quo terrae illae à Romanis oecupatae sunt, provinciae vocabulum eam vim, quam postea in eo inesse videmus, nondum habuit. Est enim posteriore tempore provincia terra extera Romanis stipendiaria, certis finibus descripta, certis legibus per magistratus anruos admi- nistrata, ut e Ciceronis aliorumque inprimis iuris consultorum libris apparet.?) Itaque in provinciae formam redigi dicebatur,

1) Cf. Liv. ep.' 45 Macedonia in provinciae formam redacta est. ib. 93. 102. Caes. b. G. 1, 45. auct. b. Afr. 97. Suet. Caes. 25. "Vesp. 8. Tac. Agric. 13. Vell. 2, 39. Graeci scriptores hac fere formula utuntur: 9 GvyxAnvos Éyvo énagyiav selva. Popualov avvrzv (vij»y xooav). cf. Strab. 12 p. 534. 544. 2) Cic. Verr. accus. 2, 1, 2 Sicilia prima omnium — provincia appellata. cf. Solin. 5, 1. Liv. 28, 12, 12 (Hispania) prima Romanis inita provincia, quae quidem continentis sint. 3) Cf. Mar- quardt, Staatsverw. I, Leipzig 1873, p. 388 sq. Mommsen, Staatsrecht I?, Leipzig 1876, p. 50, n. 2. Rechtsfr. zw., Caes. u. Sen., Breslau 1857, p. 3. Lange, Róm. Alterth. I?, Berlin 1876, p. 732.

Leipziger Studien. I. 5

66 Detlevius Wilsdorf

si cui terrae hostibus devietis consilio decem legatorum ad- hibito imperator ex senatus auctoritate legem certam sive for- mulam imposuit, secundum quam magistratus annui, qui hune sequebantur, illam administrabant. Haec omnia in Sicilia et Hispaniis non uno anno, sed paulatim facta sunt, ut non hoe quaerendum sit, quo illae anno provinciae factae, sed quonam tempore à Romanis oceupatae sint et quomodo pedetemtim eam formam acceperint, ut provinciae Romanae dici possent. Siciliae quidem partem constat a. 513 a Romanis esse sub- iectam, quam usque ad annum 527?) per quaestorem, h. e. eonsulum auspiciis, administratam esse veri simile est. Quo tem- poris spatio quin et terram finibus certis descripserint et vecti- galia imposuerint aliaque eiusmodi instituerint, nemini potest esse dubium. Tum demum Sardinia cum Corsiea a. 516 occu- pata et paulo post perdomita utrique provinciae singulos prae- tores praefecerunt. Quamquam ne tum quidem Siciliae con- dicio talis erat, qualem Cicero Verrinis orationibus exposuit: bello enim Punico seeundo cum regnum Syraeusanum a Mar- cello adiectum esset, Laevinus a. 544 totam insulam pacavit.?) Iterum post bellum servile a. 622 res a P. Rupilio compositae sunt atque inde ab illo anno usque ad Ciceronis aetatem in eodem statu videntur permansisse.*)

Similima est Hispaniarum provinciarum condicio. Hie quoque: Romanis id primum agendum erat, ut Carthaginienses depellerent, quod, cum iam in eo esset, ut Scipiones fratres &. 542 (?) perficerent, inopinata illa clade omnia Romanis periisse videbantur, donec P. Cornelius Scipio, qui postea Africanus appellatus est, Carthaginiensibus expulsis terram Romanis expugnaret. Qui quamquam perdomitam atque plane compositam provinciam successoribus non reliquit, tamen eam administrandi rationem incohavit, quam Romani a. 557 perfece- runt. Foedus enim eum Gaditanis ietum est^), Italiea oppidum

1) Marquardt 1. 1. p. 340. 2) Cf. Mommsen, Staatsr. IL, 1?, Leipz. 1877, p. 189 sq. Marquardt, Staatsverw. I, p. 339. 3) Liv. 25, 23—31. 26, 40. 4) Cic. Verr. accus. 2, 16, 39. cf. Marquardt 1. 1. p. 91.

5) Liv. 32, 2. cf. Cic. Balb. 15, 34.

fasti Hispaniarum provinciarum. 67

conditum !), aliae res institutae, quas singulas scriptores aceu- ratius non enumeraverunt.?) Hispaniam a Carthaginiensibus pace post bellum seeundum facta Romanis concessam esse, quamquam admodum breviter seriptores eam rem tractant, tamen manifestum est.?) Neque vero successores Scipionis quae- stores fuerunt ut in Sicilia, neque praetores, sed, quoniam res eonsulari imperio exercituque indigere videbatur, bini privati consulari imperio instructi a populo missi sunt, dum ex a. 557 novi bini praetores crearentur, quorum primi pacatas iam provincias certis finibus circumscribere iussi sunt.) Quodsi quis tum demum Hispanias provincias factas esse vult, equi- dem non acrius adversabor; sed lege illa, quam supra diximus, faetum id esse nego, quoniam res permultae iam antea com- positae erant?) neque decem legatorum ut posteriore tempore mentio fit.) Perfectum autem ne tum quidem esse puto rerum provincialium ordinem; nam ut de rebus a M. Porcio Catone a. 559 et a Ti Sempronio Graecho a. 574/5 institutis taceam neque ea, quae ad annum 583 de vectigalibus Hispaniarum adnotabo, hie exponam: magna erat provinciarum pertur- batio bello Lusitano Numantinoque orta, quare P. Cornelius Seipio Aemilianus a. 621 una eum decem legatis pleraque

1) App. Ib. 38. Flor. 2, 17, 7 (Scipio) stipendiariam nobis provin- ciam fecit. 2) Pol. 11, 33, "7 evvcdAceiav éneveD'tuxos vol xovà vnV "Ifnoíav Koyow. ib. 8 sàvva và xavà v7» Ifnolav Ówva&ac. — 3) Liv. 30, 16, 10 Hispania abstineant. cf. 30, 37. 43. App. Lib. 54. 65. Pol. 15, 18 Dind. Eutr. 3, 21. 4) Liv. 32, 27 extr. 28 extr. cf. Pompon. Dig. 1, 2, 2, 32. Appianus quidem (Ib. 38) ut in Sicilia inde ab a. 513 (Sic. 2. Lib. 135), ita in Hispaniis inde ab a. 548 (i. e. Ol. 144. cf. Pol. 1, 3, 1. 3, 16, 7. App. Ib. 4) évzeíovc evoavzyovs fuisse dicit, quod, 8i evoocryós ut solet praetor dicitur, minus verum est. 5) De re frumentaria a. 551. primum commemorata cf. Marquardt, Staatsverw. II, Leipz. 1876, p. 110; de nummis &. 559 laudatis ib. p. 22; de metallis ib. p. 245. 6) Cf. Marquardt l. . p. 341. Mommsen, Staatsr. II, 12, p. 656 sqq. Marquardt v. d., cum Hispanias &. 557 in provinciae formam redactas esse censeat propterea, quod tum praetores primum missi sunt (Staatsverw. I, p. 99 sq.), miror, quod non idem argumentum ad Siciliam et Sardiniam attulit, qua- rum alteram a. 513, alteram a. 523 provinciam factam esse arbitratur (cf. tabulae eius I, p. 330 sqq.)

p*

68 Detlevius Wilsdorf

denuo constituit. Denique Pompeium post bellum Sertorianum rerum ordinem restituisse videbimus. Id tantum Romani per totum rei publicae liberae tempus tenuerunt, ut Hispaniae essent duae, citerior et ulterior !), per annos paucos 583—586 propter bellum Macedonicum coniunctae, qüarum 'fines accu- rate definiri non possunt, nisi quod saltum Castulonensem utramque distinxisse veri simile'est.?) Capita Hispaniarum erant inprimis duo: citerioris Carthago nova, ulterioris Corduba; sed aecedunt hie Gades, Tarraco illie, de quarum urbium condi- cione quae scitu digna sunt inveniuntur in Corporis Inscriptio- num Latinarum volumine altero. Solebant in illis, nisi bella avoearent, imperatores Romani iuris dicendi causa commorari ae plerumque quidem per hiemem. í

Sed iam de Hispaniarum praesidum imperio ae titulo pauca dicamus. Praesides dicimus vocabulo rei publicae liberae tem- poribus inusitato, sed nunc a viris doctis usurpato?) eos, qui ab a. 536 usque ad annum 723 imperium in Hispaniis obti- nuerunt exercitibusque praefuerunt. Horum autem hominum propter imperii ius diversum genera quaedam esse distin- . guenda vel ex iis quae modo exposuimus apparet. Primo enim anno habemus consulem, qui fratrem legatum cum exercitu misit, proximis annis eundem imperio prorogato proconsulem. Post Seipionum eladem sequitur a. 543 propraetor, de quo parum traditum est. Deinde autem P. Scipio Publii filius missus est ex plebiscito privatus imperio eonsulari. Eodem imperio Suecessores eius usque ad, annum 556 usos esse viri docti consentiunt ^): omnes enim Livius proconsules appellat, quam- quam nemo eorum antea consul, unus fantum praetor fuit, et aliquotiens certe plebiscitum commemoratur, ex quo missi aut revocati sunt aut imperium iis prorogatum est.*) Iam secuntur

1) Quod Pompeius post consulatum alterum Hispaniae tribus regio- nibus tres legatos praefecit, ex suo arbitrio instituit (Caes. b. c. 1, 38). 2) Of. Marquardt, Staatsverw. I, p. 101. 3) Cf. Mommsen, Staatsr. II, 1, p.230. — 4) Mommsen, Staatsr. II, 12, p. 632 sqq. Marquardt, Staats- verw. Il, p. 100 sq. Lange R. A. I3, p. 745. 5) Cf. Mommsen 1]. 1l. p. 633, n. 3.

fasti Hispaniarum provinciarum. 69

praetores inde ab a. 557 usque ad Sullae dictaturam, qui dubitari potest fuerintne omnes secundum annorum praece- dentium consuetudinem praetores consulari imperio!) an ii so- ]um, quos Livius aliique scriptores proconsules appellant, quam- quam certam eiüs nominis rationem desideramus.?) Neque fasti triumphales constantem proconsulis titulum praebent ?), in- scriptiones autem et nummi admodum pauca conservata sunt.^) Quare Mommsenus praetores et propraetores Hispaniarum prae- sides- ubi dieuntur, factum id esse dicit, non ut imperium ti- tulusque significaretur, sed ut comitiis praetoriis eos creatos esse intellegeretur. Sed habeo quod opponam. Consentaneum enim est eo8, qui consulari imperio utebantur, et duodenos lictores habuisse et exercitum consularem. Atqui Livius non- nullis annis in utraque provincia singulas tantummodo legiones fuisse demonstrat; idem, Cato eum in Hispaniam citeriorem consul mitteretur, tum iam consulari et duce et exercitu opus fuisse aperte dieit; Plutarchus autem, quod L. Aemilius Paulus duodecim fasces gerebat, ut insolitam rem laudat. Unde hoc certe sequitur non omnes, qui praetoriis comitiis creati erant, consulari imperio fuisse. Hoc autem an alio usi sint imperio singuli, qui praeter eos, quos diserte proconsules dictos habe- mus, Hispanias administraverunt, certis argumentis constitui nequit. Sed haee quidem hactenus.?) Iam si universum prae-

b

1) Lange l. l. p. 782. Mommsen 1. l. p. 628; qui v. d. quoniam lege a. 557 id sancitum esse putat, si recte negat (p. 630) praetorem consuli adiutorem datum consulari imperio usum esse, statuendum erit P. Manlio praetori, qui cum Catone consule in Hispaniam missus est a. 559, impe- rium extra ordinem esse deminutum. ^ 2) Proconsules Livius decem ap- pellat, unum ex iis A. Terentium Varronem semel propraetorem, praetores complures; duo, quos ipse propraetores dicit, in epitome proconsules vo- cantur; alii scriptores circiter quattuor proconsules afferunt, qui praetores fuisse videntur. Equidem in fastis hos viros '*procoss.' vocabulo litteris cursivis expresso distinguam. 3) Procoss. M. Helvius (a. 557), Dola- bella (656), M. Pupius Piso (685). 4) Cf. C. Annius Luscus (a. 673), Q. Fabius Labeo, M'. Sergius p. 94 sq. — 5) Aliarum provinciarum inprimis Asiae proconsules huius generis collectos invenies apud Mommsenum Staatsr. II, 12, p. 629.

170 Detlevius Wilsdorf

" Sidum Hispaniarum ordinem oculis perlustraverimus, haee po- tissimum genera inveniemus:

I magistratu fungentes provincias obtinebant:

a) consules, veluti Cato a. 559, Q. Fulvius Nobilior a. 601, denique contra legem Corneliam Cn. Pompeius a. 702. |

b) praetores sive praetorio sive consulari imperio, qui plu- rimi sunt inde ab a. 557 usque ad Sullae aetatem, e. g. C. Sempronius Tuditanus et M. Helvius ipso anno 557, ultimus, quem afferamus, P. Cornelius Scipio Nasica a. 661.

c) singulare est, quod a. 689 Cn. Calpurnius Piso quae- Stor pro praetore senatus consulto in Hispaniam citeri- orem missus est.

II magistratu functi provincias administrabant:

a) qui consules fuerant; ante Sullae aetatem P. Scipio, Africani pater, qui primo anno Gnaeum fratrem miserat, proximis annis ipse imperio prorogato bellum ibi gessit ; eodem modo complures belli Lusitani Numantinique temporibus. E lege Cornelia proconsul in Hispania fuit Q. Caecilius Metellus Pius a. 675 et Q. Caecilius Me- tellus Nepos a. 698.

b) qui praetores fuerant, quibus imperium ita prorogatum est, ut aut praetorio aut consulari imperio essent; ante Sullae aetatem primus C. Claudius Nero, qui a. 542 praetor Suessulam provinciam sortitus erat, a. 543 pro- praetor est missus; complures Hispanias priore anno praetores, posteriore propraetores per biennium admi- nistrabant, id quod a. 574 lege Baebia, quae alternis annis quaternos praetores creari iussit, sancitum, sed paulo post abrogatum est. Eorum autem, qui, post- quam praetura in urbe functi sunt, prorogato imperio in provincias mittebantur, id quod post legem Corne- liam in omnes cadit, primus fortasse C. Marius fuit a. 641. |

fasti Hispaniarum provinciarum. 71

III privati cum imperio in provinciam missi sunt:

a) ex plebiscito, ut solebat, P. Cornelius Seipio a. 544 et

successores eius usque ad annum 556 consulari imperio . instructi; ex senatus consulto Cn. Pompeius a. 677.

b) vicarii ab imperatoribus missi vel relicti cum imperio, velut Cn. Seipio a. 536 a Publio fratre missus; item Cn. Pompei legati a. 699 sqq.; Q. Cassius Longinus a. 706 a Caesare pro praetore relictus multique, ut opinor, alii, quorum memoriam rerum scriptores non tradiderunt. .

Cn. Pompeium, qui a. 699 lege Trebonia imperium Hi- Spaniarum naetus est, horum generum nulli inserere lubet, quoniam in Hispania numquam fuit neque satis constat, ex quonam tempore imperium eius valuerit. Eius exemplum imi- tati IIIviri post annum 711 provincias per legatos suos ad- ministrabant, primum Lepidus, deinde Octavianus. Ne Caesarem quidem commemorare opus est, qui bis in Hispania a. 705 et 709 bellum gessit, quippe qui paucos tantum menses ibi per- manserit Eum a. 705 proconsulem (Galliae), a. 709 consulem IV (sine collega) et dictatorem III fuisse constat.

Restat, ut de Hispaniarum praesidum in provincias itinere

et de decessus reditusque tempore, quae commemoranda vi- dentur, paucis dicamus. Notum est summos Romanorum magi- Stratus inde ab a. 532 usque ad a. 600 iniri solitos esse idibus . Martiis.) Per hoe temporis spatium mos erat, ut et consules et praetores; cum magistratum iniissent econsulesque primo quo- que tempore de provinciis rettulissent, sortitionem provincia- rum instituerent, earum videlicet, in quas senatus consules et praetores. mittendos esse censuerat, ita tamen, ut consulibus vel sortitione vel pactione uti liceret, praetores utique sorti- rentur. Eodem tempore senatus de ornandis provinciis decer- nere solebat, quot in quamque milites novi et in supplementum veterum exercituum essent mittendi. Tum delectus fiebant, quibus perfectis magistratus lege curiata imperium adepti in

— 1) Liv. 22, 1. cf. 31, 5.

-

72 Detlevius Wilsdorf

provincias profieiscebantur. Quodsi nullum impedimentum gra- vius accedebat, id mense fere Maio factum esse probabile est ; plerumque autem fiebat paulo tardius. Itaque si ad iter Roma Tarraconem conficiendum mensem fere consumptum esse coni- cimus, ante mensem Iunium imperatores in Hispania esse non poterant. Exemplum praebet annus 563, quo, eum senatus iam priore anno bellis gravibus imminentibus provincias de- signasset militesque conseribi iussisset, magistratus novi sor- titione facta statim abire poterant; nihilo tamen secius primis demum Mai mensis diebus abierunt, ut Livius tradidit.!) Saepe- numero autem delectus diutius retardabant magistratus, prae- Sertim 8i senatu invito maiores copias secum ducere vellent. C. Flaminius a. 561 eum a senatu nihil impetrasset, in Sici- liam delectus causa navigasse, deinde in Africa, quo tempestate delatus erat, denique in Hispania ipsa milites collegisse fertur. Quod si recte Valerius Antias narravit?), quam ille sero in provinciam pervenisse eredendus est! Primi quidem impera- tores navibus Hispaniam sie petebant, ut Luna?) vel Puteolis vel ab ostiis Tiberinis^) secundum Etruriae et Ligustina litora praeterque Massiliam Emporias navigarent. Quot illa navi- gatio dierum fuerit, certo dicere nemo potest: C. Laelius Sei- pionis legatus a. 544 (?) triginta quattuor diebus Tarracone Romam navibus pervenisse dicitur.) Nonnulli non totum iter per mare absolverunt, sed per Etruriam et Ligurum fines pe- . destri itinere Massiliam petiverunt et Massilia demum Emporias ratibus traiecerunt. Dicitur enim L. Baebius a. 565 per Ligures in itinere oppressus et Massiliae mortuus esse 9) ibidemque a. 581 N. Fabius Buteo." Extremo tandem liberae rei publieae sae- eulo totum iter cum exercitu facile pedibus confici potuit. A. enim 632 Gallia Narbonensi provincia facta inde a Narbone super Pyrenaeos montes via militaris, quae Domitia dicitur, munita est.5) Quid, quod Ciceronis aetate etiam in ulteriorem

1) Liv. 35, 41. cf. 36, 3, 14. 2) Liv. 35, 2. 3) Ib. 39, 91. 4) Ib. 26, 19, ubi Scipionis iter accurate descriptum est, qui Emporiis Tarraconem profectus est pedibus. 5) Ib. 27, 7. 6) Ib. 37, 57. 1) Ib. 42, 4. 8) Liv. ep. 61. cf. Cic. Font. 4, 12.

fasti Hispaniarum provinciarum. 19

Hispaniam pedibus ire solebant, ut, si quis navigaret, id non Sine certa causa fecerit. Ac Caesarem quoque a. 708 Roma Tarraconem pedestri itinere contendisse narrant et eum quidem quattuor et viginti diebus?) vel viginti septem ?), quam celeri- tatem magnopere Appianus admiratur, recte ac merito id qui- dem; illud vero quod fegvravo ovgoovrQ Caesarem iter illud fecisse addit, humanae naturae modum excedit.4) Considerantibus nobis iam omnes eiusmodi itineris diffi- cultates mirume esse non potest, quod apud Livium plerumque res ab Hispaniarum praesidibus gestas narrari videmus, post- quam de eorum successorum sortitione et discessu certiores facti sumus, et quod successores, ubi in provincias pervene- runt, statim in hibernis milites collocasse plerumque audimus.*) Possum plura eiusmodi exempla proferre, sed duo attigisse satis erit. Sex. Digitius et P. Cornelius Seipio Nasiea a. 560 provincias sortiti erant, quod Livius narrat libri XX XIV oc. 43. Idem initio proximi libri bella ab iis cum Iberis principio anni 561 gesta refert, eum eodem anno C. Flaminium et M. Fulvium suecessores iis factos esse supra exposuerit. Alterum hoc est, quod apud Livium a. 574 factum legimus: Q. Fulvius Flaccus in Hispania citeriore proconsul, quia Ti. Sempronius Graechus suecessor tardius adveniebat, Celtiberis bellum in- tulit et, eum Gracchus, qui subito advenerat, eum ante diem certam Tarraconem exercitum ducere iussisset, reditu praeci- piti instituto à barbaris paene oppressus est.5) Cui rerum ordini bellis gerendis minime idoneo quod tandem finis im- positus est, non potuit non esse magno provinciali administra- tioni emolumento. Causam rei novandae praebuit ipsa Hispania. Bellum enim magnum ibi exortum erat, ad quod celeriter, priusquam latius serperet, depellendum senatus decrevit, ut

1) Cic. Vat. 5, 12. 2) Suet. Caes. 56. 3) App. b. c. 2, 103. cf, Dio 43, 32 uev! 0Miyov — énzAOs. Oros. 6, 16. 4) Quantum di- stent Padus flumen et Rhodanus, Emporiae et Corduba et inter se et a Roma, videmus apud Pol. 3, 39, 4. Itin. Ant. p. 139. 190 sqq.; reputemus autem apud Caesarem itinera viginti passuum millium iam magna dici. 5) Cf. Liv. 39, 21, 10. — 6) Liv. 40, 39 sq.

14 Detlevius Wilsdorf

eonsules anni 601 idibus Ianuariis magistratum inirent alter- que eorum quam maturissime cum exercitu in Hispaniam pro- fieisceretur.!) Hinc ille dies in futurum quoque tempus eon- stitutus est, quo magistratus curules inirentur.

Iam ad fastos ipsos conficiendos aggrediamur, in quibus statim animadvertes binorum praesidum indiee coniunctorum priorem quemque citerioris provinciae esse, posteriorem ulte- rioris; rationem illam ubi sequi non potui, provinciam primis vocabulorum *eiterior et 'ulterior' litteris indicawi.

FASTI HISPANIARUM PROVINCIARUM 8. U. 536—542 P. Cornelius L. f. Seipio cos. procos.

(543?). | Cn. Cornelius L. f.,Scipio legat. (émperat.)

Pol. 3, 40, 2. "Pouoiou óà xevrà vovg aovvovg xot- go?g Ó.axovoavreg uà» vuajy ébaroovoAéyvov eig Kag- y90óva zptoflevraov và 0eÓoyuéva xovà vovg on3évvag Àóyovg, zQo0ztegOvvog Óà Sccov 7) zrpoceÓóxcv -dv- vífay O.flefBi'xévou vóv "IBnoa ztovauóv ueva vífjc Óv- »duetgG, ztooexeuoícavvo zcéuzteLy ueva. ovoaororéón» : Hózàiv uà» KogrgAtov sig I8moíav, Tiéowwv à Zeuzuyiov eig zdiguny. cf. 5, 1, 4. Liv. 21, 17. . Flor. 2, 6, 36. App. Ib. 14. Zon. 8, 23.

P. Cornelius Scipio consul primo anno non ipse in Hispa- niam: profectus est, sed Gnaeum fratrem misit mense fere Oetobri.?) Proximo anno ipse imperio prorogato advenit?); tum usque ad a. 542 deinceps ambobus imperium prorogatum esse testatur Livius.) Legatus proconsulis erat Ti. Fonteius

1) Liv. ep. 47. 2) Liv. 21, 32. Pol. 3, 76 xevaAeupD'ele — ocoa- v5yós. App. Ib. 14 xai soeofevrzv avr Gvvénsumov. 3) Liv. 22, 22. App. Ib. 15. Hann. 5 (falso). 4) 23, 26. 48. 24, 41. 48. 25, 3 Hispa- niae P. et Cn. Corneliis (prorogatae). cf. 26, 2 quem cum imperio .mitti placeret in Hispaniam ad eum exercitum, cui Cn. Scipio imperator prae- fuisset. cf. Mommsen, Staatsr. II, 1?, p. 633 n. t.

fasti Hispaniarum provinciarum. 7$ Crassus.!) Post Scipionum interitum militibus assentientibus. vel iubentibus L. Marcius Septimus centurio summam imperii accepit, qui eum Jitteris ad senatum missis se ipse proprae- torem appellasset, non comprobatus esse dicitur.?) Livius errasse videtur, quod Seipionum mortem in annum 542 contulit.5) Ipse4) enim ad illum annum adnotat: *'Eadem aestate in Hi- Spania cum biennio ferme nihil adinodum memorabile factum esset, quamquam inter ea quae antea et tum in Hispania facta esse narrat, non plus quam annus 541 intercedit. Exposuit autem antea Carthaginienses compluribus proeliis victos ad opprimendum Syphaeem, qui Romanorum amicitiam amplexus esset, Massinissae auxilio usos esse.5) Quod ad bellum in Africa gerendum Hasdrubalem ex Hispania arcessitum esse Livius quidem non tradit, sed Appianus disertis verbis9), ut gravius iam bellum fuisse videatur.") Deinde 'anno octavo' in- quit Livius?) «postquam in Hispaniam venerat Cn. Scipio est interfectus. Mira sane ista ratio est, si Gnaeus a. 536 in Hispaniam venit et mortuus est a. 542, quorum utroque ter- mino adiecto unde tandem plus septem anni efficiuntur? Ne- que semel numerum illum, sed bis apud Livium legimus; paulo enim post L. Marcius 'invietos per octo annos in his terris milites appellat.?) Tertiam denique difficultatem L. Marcii imperium nimis longum praebet, cuius litterae iam prineipio anni 543 in senatu recitatae esse dicuntur, nihilo minus post captam demum Capuam suecessor mittitur. Quamquam, cum Hannibal ad urbem progressus esset, milites sub vexillis in supplementum Hispaniae mitti audivit.!?) Nonne potius dux militibus erat dandus, cum Marcium propraetorem sese appel- lare senatus moleste tulisset? At Marcii virtute Hispania

1) Liv. 26, 34. 2) 26,31. 26,2. 3) 25,32 8g. 4LL 5) 24, 48 sq. 6) Ib. 15. 16 uéyor Kagzyóóvios uà» vnó Jgaxoc vov vOv Noudüoy Óvvacvov moAsuoóuevo, vóv LdcÓpovBav xai uépos vis Om avcQ Grg«riis uersséuwpayxo — — O'éusyo, 0^ oí KagyrÜóvios noós Zogaxa sigrvgv, «vOic dbémsumnov és '"IBnoiav vdaüpoifBav usva suAéovos avQavov. 7) Quod Mommsenus de crudelitate Poenorum dicit (R. G. I, 627), sumpse- ritne e Diodori fragmento (26, 23 Dind.)? $8) 25,36. 9) 25,38. 10) 26,11.

16 Detlevius Wilsdorf

aliquamdiu tranquilla facta erat.!) At Livius ipse Pisonis testimonium affert, quo Quadrigarii et Valerii Antiatis de Marcii facinoribus mendacia deteguntur.? Huc aecedit, quod Eutro- pius et Orosius Seipionum interitum post Hannibalis ad urbem accessum rettulerunt. Itaque recte Mommsenus Beckeri sen- tentiam secutus a Liviana traditione recedit.?) 543 (—544?). C. Claudius Nero propraetor. Liv. 26, 17. Romani patres perfuneti quod ad Capuam aitinebat eura C. Neroni ex iis duabus legionibus, quas ad Capuam habuerat, sex millia peditum et trecentos equites, quos ipse legisset, et socium Latini nominis peditum numerum parem et octingentos equites decer- nunt. eum exercitum Puteolis in naves impositum Nero in Hispaniam transportavit. cf. App. Ib. 17. Zon. 9, 7. Front. strat. 1, 5, 19. 543 (?544) P. Cornelius P. f. Scipio procos. ex plebiscito. — 048. M. Iunius Silanus propraetor ex senatusconsulto. Liv. 26, 18. iussi deinde inire suffragium ad unum omnes non centuriae modo sed etiam homines P. Sci- pioni imperium esse in Hispania iusserunt. — ib. 19. M. Iunius Silanus propraetor adiutor ad res gerendas datus est. — ib. 20. Aestatis eius extremo, quo capta est Capua et Scipio in Hispaniam venit. cf. Pol. 10, 2. App. Ib. 18. Flor. 2, 6, 37. Eutr. 3, 15. Zon. 9, 7. Falso Appianus M. Claudium Marcellum una cum C. Clau- dio Nerone in Hispauiam missum esse narrat, quod inde ap- paret, quod idem Marcellus Syracusis dirutis, cum exitu anni Romam pervenisset, consul III in annum 544 creatus est.4)

1) 25, 39 extr. —. 2) 1.1. 3) Mommsen, R. G. I, 627 sq. Becker: Vorarbeiten zu einer Gesch. des 2. pun. Krieges ap. Dahlmann: For- schungen II, 2. — E Polybii historia de Scipionibus nihil relicum est nisi fragmentum à Suida s. v. xavÓ'jAus conservatum, quod cum Liv. 25, 36 concinit. cf. Pol. 9, 11 (8. 541) qualem Hasdrubal (Gisc.) in Indibilem se praebuerit. ^ 4) Liv. 25, 40. 26, 21 sq. Marcellum cum Marcio Ap- pianum confudisse (Keller: Der 2. pun, Krieg u. seine Quellen, Marburg

fasti Hispaniarum provinciarum. Ti

Nero autem eum Livii et Appiani testimoniis extrema fere aestate anni 543!) profectus sit, valde miramur, quod secun- dum Livium eodem anno ei Silanus successor missus est.?) Neque enim singulare putamus negotium Neroni commissum esse, ut copias in Hispaniam transportaret?), quia eodem teste exercitum a Ti. Fonteio et Marcio accepit et bellum contra Hasdrubalem suscepit.*) Quodsi'inter Illiturgim et Mentissam pugnaverat, ne potuit quidem aut eodem anno aut proximo vere exereitum Silano tradere.) At si Áppianum sequimur, qui haee tradit: ovóevóg Óà Aauzgo? zapgà vovÓe yuyvouévov và «dic» omegqvbávero xol züca» aGyeÓ0Óv "Ifnoíoa» siyov éc fgaxó "Poualov ày voig 0peot voic IIvgnvalou; xovoxAct- cuévo», ne tum quidem tempus sufficit, addit enim idem: zt&Àty ovv .ol iv Goveu zvyvJovóusvo, u&AMov évagáccovro.) Videtur igitur Nero usque ad a. 544 in Hispania remansisse et quamquam non praeclare rem gesserat, auctoritati tamen eius id non obfuisse videtur; nam eum cireumspicerent patres, quosnam consules in annum 547 facerent, 'longe ante alios eminebat C. Claudius Nero.'")

Sequitur iam, ut P. Cornelius Scipio, quem falso Livius et alii comitiis centuriatis proconsulem creatum esse dicunt), et simul M. Silanus a. 544 in Hispaniam missi sint vel a. 545 eo pervenerint. Hoc enim Polybius testatur, qui libro decimo

1875. p. 139 sq.) propter additum *éx 2ZixeA(ae &ots &gsyuévov' probabile non est. 1) Liv. 26, 14. cf. 4. 7. (de Capuae expugnatione). 2) 26, 20. 3) Quale erat mandatum Cornelio, ut dum M. Atilius in Corsica bellum gereret, prorogato imperio Sardiniam obtineret. Liv. 41, 21. cf. 27, 7. 30, 1. 32, 26. Quod Becker l.l. p. 118 de ignominia Neroni illata monet, id equidem non urgeam, quamquam Neronem magnae auctoritatis virum fuisse concedo. 4) Liv. 26, 17. cf. Zon. 9, 7. 5) Liv. l. 1. Frieders- dorff (Livius et Polybius p. 12) expeditionem illam factam esse negat, quia Romanos citra Iberum se continuisse Livius (26, 20, 2) et Polybius (10, 6—7) dicant. Res tum a Nerone gestas consulatus gloria auctas esse minus recte dicit, cum infamiam solum collegisset Nero. cf. Liv. 27, 44 extr. . 6) Ib. 17. cf. Lib. 6. Zon.1.1. De Appiani auctoritate et fontibus, quibus in huius temporis rebus enarrandis usus sit, multa praedicat Keller ]. 1. 7) Liv. 27, 34 cf. 14. 8) Cf. Lange R. A. I, 746.

18 Detlevius Wilsdorf

postquam de Tarenti oppugnatione a. 545 facta dixit, ingenio Scipionis exposito ad narrandam Carthaginis novae expugna- tionem pergit.) Livius autem, qui se non ignorare ait non- nullos illam rem in proximum annum differre?), quoniam a. 543 Scipionem Roma profectum esse credit, non potest a. 544 Carthaginem captam esse non contendere.?) Sed si quis ea reputaverit, quae de Nerone diximus, deinde Livium a. 546 Hispaniae nullam mentionem facere nisi prorogatum esse Sci- pioni et Silano imperium, in annum 4), tum Hasdrubalem a Seipione victum a. 545, cum iter celerius quam Hannibal per- fecisset?), non potuisse a. demum 547 in Italiam pervenire, postremo Florum 9) Scipionem quattuor annos Hispaniam ob- tinuisse tradere: nonne Polybium vera referre arbitretur? Unde haee discrepantia orta sit, cum uterque scriptor ex eodem fonte hausisse putetur, non est nostrum hic inquirere.) Sed de a. 548 monendum videtur rerum a Livio et ab Appiano ocollata- rum partem magnam in antecedentes annos esse differendam, siquidem Scipio eodem anno exercitu successoribus vel potius

1) Cui rationi convenit, quod Scipionem viginti septem annos natum inducit (10, 6, 10) — Livius (26, 18), Appianus (Ib. 18), Zonaras (9, 7), Eu- tropius (3,15) viginti quattuor habent —; atqui a. 536, quo Bcipio patrem morti eripuit, septendecim annos natum fuisse constat (Pol. 10,3, 4. Zon. 8, 23 extr), ergo non ante 545 in Hispania esse potest. 2) 21, 1. 3) quod mihi minus simile veri visum est annum integrum Scipionem nihil gerundo in Hispania consumpsisse. l. l . 4) 27, 22. Quamquam iam a. 545 prorogatum erat, donec revocati ab senatu forent. cf. 27,7. 5) Liv. 27, 39 cf. Pol. 11, 1. Mirum est, quod Laelius post Carthaginem captam ante pugnam Baeculensem de Hasdrubalis consilio Romanos iam certiores facit. Liv. 27, 7. cf. Zon. 9, 8. — Beckerum (l.1. p. 142 sqq.) non recte pugnam illam in a. 545 ponere docuit Peter in Philol. VII, p. 175. cf. Mommsen, R. G.I, 633. De duabus pugnis ad Baeculam commissis Keller l.l contaminationem duarum eiusdem rei traditionum statuit. 6) 2, 6, 39. contra Liv. 28, 16 extr. *quinto (anno) quam — provinciam et exer- eitum accepit." 7) Friedersdorff (qui reliquos libros de fontibus Livii scriptos laudat p. 6), Keller 11. ll. Communem fontem esse ille dicit librum, aetate Scipionis de rebus ab eo in Hispania et Africa gestis latine scrip- tum, hic Pisonem aequalem Polybii putat, qui Fabii Pictoris et P. Sci- pionis Africani filii libros coagmentaverit.

fasti Hispaniarum provinciarum. 19

Silano tradito?) Romam reversus consul in proximum annum factus est.? Triumphare Seipioni non licuit, quia sine magi- stratu res gesserat.?) Silanum eodem iure eodemque imperio eum Scipione fuisse hune ipsum Livius modestius quam verius facit profitentem.*) Legati Scipionis erant Laelius, quem post Carthaginem captam eum eaptivis Romam misit*), et Lucius frater, qui bis Romam missus esse dicitur ?), et L. Marcius ), quaestor C. Flaminius.) 549—553. L. Cornelius Lentulus 549—554. L. Manlius Acidinus Liv. 28, 38. Haec in Hispania P. Scipionis ductu auspicioque gesta. ipse L. Lentulo et L. Manlio Aci- dino provincia tradita decem navibus Romam rediit. ef. App. Ib. 38.

In eodice ante provincia scriptum est pro, quod aut cum Madvigio delebis aut in proconsulibus, non propraetoribus mu- tandum esse ex iis, quae de Hispaniarum praesidum imperio in praefatione diximus, eognosces. Alter tantummodo L. Manlius Acidinus praetor fuerat a. 543.9) Lentulo ob eam causam, quod nondum magistratus fuerat, triumphus non est concessus: aedilis enim in a. 550 creatus est.!? Utrique imperium plebiscito datum esse conici potest!!), sicut prorogatum. est imperium a. 550 plebiscito, a. demum 551 et 552 senatus eonsulto.!?) Anno denique 553 senatus per tribunos plebi permisit, ut iis Successores mitteret.!?) Plebiscitum ipsum, quo L. Cormelius Lentulus revocatus est, non est traditum, sed rediisse eum et frustra triumphum petiisse, ovantem autem senatus consulto, ut traditur, re vera plebiscito !^), urbem ingressum esse apud

! procoss. ex plebiscito..

1) Liv. 28, 38. Pol. 11, 33, 8. 2) Cf. Becker 1. 1l. p. 143. Momm- senus in hac tanta ferum copia non offendit (R. G. I, 634). 3) Liv. 28, 38. cf. Val. Max. 2, 8, 1. 5. 4) 28, 38 extr. cf. 26, 19. 5) Pol. 10, 19, 8. Liv. 26, 42. 48, 27, 7. App. Ib. 23. 6) Liv. 28, 3. 4. 17. App. Ib.29. 7) Liv. 26, 19. 28, 19. — 8) 20, 47. 49. cf. Pol. 10, 19, 1 (vapície). — 9) Liv. 26, 23. 27, 4. — 10) 29, 11. ^ 11) Cf. Mommsen, Staatsr. II, 1?, p. 633, n.3. 12) 29, 13. 30, 2. 30, 27, 9. 13) 30, 4t. 14) Cf. Lange R. A. II?, 630.

78 Detlevius Wilsdorf

postquam de Tarenti oppugnatione a. 545 faeta dixit, ingenio Scipionis exposito ad narrandam Carthaginis novae expugna- tionem pergit.!) Livius autem, qui se non ignorare ait non- nullos illam rem in proximum annum differre?), quoniam a. 543 Scipionem Roma profectum esse credit, non potest a. 544 Carthaginem captam esse non contendere.?) Sed si quis ea reputaverit, quae de Nerone diximus, deinde Livium a. 546 Hispaniae nullam mentionem facere nisi prorogatum esse Scei- pioni et Silano imperium in annum4), tum Hasdrubalem a Seipione vietum a. 545, cum iter celerius quam Hannibal per- fecisset?), non potuisse a. demum 547 in Italiam pervenire, postremo Florum 9) Scipionem quattuor annos Hispaniam ob- tinuisse tradere: nonne Polybium vera referre arbitretur? Unde haec discrepantia orta sit, cum uterque scriptor ex eodem fonte hausisse putetur, non est nostrum hic inquirere. Sed de a. 548 monendum videtur rerum a Livio et ab Appiano collata- rum partem magnam in antecedentes annos esse differendam, siquidem Seipio eodem anno exercitu successoribus vel potius

1) Cui rationi eonvenit, quod Scipionem viginti septem annos natum inducit (10, 6, 10) — Livius (26, 18), Appianus (Ib. 18), Zonaras (9, 7), Eu- tropius (3,15) viginti quattuor habent —; atqui &. 536, quo Scipio patrem morti eripuit, septendecim annos natum fuisse constat (Pol. 10,3, 4. Zon. 8, 23 extr), ergo non ante 545 in Hispania esse potest. 2) 21, 7. 3) quod mihi minus simile veri visum est annum integrum Scipionem nihil gerundo in Hispania consumpsisse. l 1 4) 27, 22. Quamquam iam a. 545 prorogatum erat, donec revocati &b senatu forent. cf. 27, 7. 5) Liv. 25, 39 cf. Pol. 11, 1. Mirum est, quod Laelius post Carthaginem captam ante pugnam Baeculensem de Hasdrubalis consilio Romanos iam certiores facit. Liv. 27, 7. cf. Zon. 9, 8. — Beckerum (1.1. p. 142 sqq.) non recte pugnam illam in a. 545 ponere docuit Peter in Philol. VII, p. 175. cf. Mommsen, R. G. I, 633. De duabus pugnis ad Baeculam commissis Keller l.l. contaminationem duarum eiusdem rei traditionum statuit. 6) 2, 6, 39. contra Liv. 28, 16 extr. quinto (anno) quam — provinciam et exer- citum accepit." 7) Friedersdorff (qui reliquos libros de fontibus Livii scriptos laudat p. 6), Keller 1l. 1]. Communem fontem esse ille dicit librum, aetate Scipionis de rebus ab eo in Hispania et Africa gestis latine scrip- tum, hic Pisonem aequalem Polybii putat, qui Fabii Pictoris et P. Sci- pionis Africani filii libros coagmentaverit.

fasti Hispaniarum provinciarum. 79

Silano tradito!) Romam reversus consul in proximum annum factus est.?) "CTriumphare Seipioni non licuit, quia sine magi- stratu res gesserat.?) Silanum eodem iure eodemque imperio eum Seipione fuisse hune ipsum Livius modestius quam verius facit profitentem.*) Legati Scipionis erant Laelius, quem post Carthaginem captam cum captivis Romam misit*), et Lucius frater, qui bis Romam missus esse dicitur 9), et L. Marcius ?), quaestor C." Flaminius.) 549—553. L. Cornelius Lentulus 549—554. L. Manlius Acidinus Liv. 28, 38. Haec in Hispania P. Scipionis ductu auspicioque gesta. ipse L. Lentulo et L. Manlio Aci- dino provincia tradita decem navibus Romam rediit. ef. App. Ib. 38.

In eodiee ante provincia scriptum est pro, quod aut cum Madvigio delebis aut in proconsulibus, non propraetoribus mu- tandum esse ex iis, quae de Hispaniarum praesidum imperio in praefatione diximus, cognosces. Alter tantummodo L. Manlius Acidinus praetor fuerat a. 543.9) Lentulo ob eam causam, quod nondum magistratus fuerat, triumphus non est concessus: aedilis enim in a. 550 creatus est.!0/ Utrique imperium plebiscito datum esse coniei potest!!), sicut prorogatum. est imperium &. 550 plebiscito, a. demum 551 et 552 senatus consulto.!?) Anno denique 553 senatus per tribunos plebi permisit,' ut iis gucoessores mitteret.!?) Plebiscitum ipsum, quo L. Cornelius Lentulus revocatus est, non est traditum, sed rediisse eum et frustra triumphum petiisse, ovantem autem senatus consulto, ut traditur, re vera plebiscito 15$), urbem ingressum esse apud

! proeoss. ex plebiscito.

1) Liv. 28, 38. Pol. 11, 33, 8. 2) Cf. Becker 1. l. p. 143. Momm- senus in hac tanta rerum copia non offendit (R. G. I, 634). 3) Liv.

28, 38. cf. Val. Max. 2, 8, 1. 5. 4) 28, 38 extr. cf. 26, 19. 5) Pol.

10, 19, 8. Liv. 26, 42. 48. 27, 7. App. Ib. 22. — 6) Liv. 28, 3. 4. 17. App. Ib.29. 7) Liv. 26, 19. 28, 19. — 8) 26, 47. 49. cf. Pol. 10, 19, 1 (vauoue). — 9) Liv. 26, 23. 27, 4. 10) 29, 11. ^ 11) Cf. Mommsen, Staatsr. II, 1?, p. 633, n.3. 12) 29, 13. 30, 2. 30, 27, 9. — 13) 30, 41. 14) Cf. Lange R. A. II?, 630.

80 Detlevius Wilsdorf

Livium legimus.!) Lentulus consul factus est a. 555.2?) L. Man- lius, cum a. 555 rediret et iam triumphi honorem a senatu impetrasset, M. Porcius Laeca tribunus plebis intercessit.?) Alterum Acidinum aliquot annis post in citeriore provincia in- veniemus. 554. C. Cornelius Cethegus procos. H. cit. ex plebiscito. Liv. 31, 49. Eodem anno C. Cornelius Cethegus, qui proconsul Hispaniam obtinebat, magnum hostium ex- ereitum in agro Sedetano fudit.

De plebiscito, quo Lentulo suecessor missus est, supra diximus. In a. 555 aedilis curulis creatus simul eum Manlio Acidino plebiscito Cethegus revocatus est.!) Ex aedilitate con- sulatum nactus est a. 556, quod tum haud raro videtur acci- disse. 5)

9905 — 556. Cn. Cornelius Blasio L. Stertinius Liv. 31, 50. et de altero aedile scitum plebi est fac- tum. rogantibus tribunis, quos duos in Hispaniam eum imperio ad exercitus ire iuberent, ut Cornelius aedilis eurulis ad magistratum gerendum veniret et L. Manlius Acidinus decederet de provincia multos post annos, plebes Cn. Cornelio [Lentulo] et L. Ster- tinio proconsulibus imperium esse in Hispania iussit.

De prioris nomine Livius ipse sibi contradicit: nam qui hoe loco Lentulus voeatur, idem ubi de reditu mentio fit, Blasio appellatur.) Sed cum in fastis triumphalibus Blasio legatur, quamquam hie quidem quaestor dicitur, haud dubium est, quin priore loco aut ipse Livius errore quodam deceptus aut interpolator Lentuli nomen adiecerit. Confudit eum certe eum eo, qui tribunus plebis erat a. 5387), quaestor 5425) eonsul 551?) cum Blasio ille a. demum 560 praeturam adeptus 81.1?) Cornelio et Stertinio prorogatum esse imperium Livius

proeoss. ex plebiscito.

1) Liv. 31, 20. — 2) 31, 49. 3) 32, 7. 4) 81, 50. 5) 32, 27. cf. 32, 7. 6) 33, 27. cf. C. LL. I, f. tr. a. 658. 5) Liv. 22, 49. 8) 25, 19. — 9) 30, 40. 10) 34, 42.

*. &

fasti Hispaniarum provinciarum. 81

non diserte dicit, sed cum a. 557 rediisse dicantur, haud aliter rés Se habere potest. Blasio ovans urbem ingressus est, alter ne ausus quidem est triumphum petere.!) 4A. 558 Stertinius eum aliis legatis in Graeciam missus est.?) 557. C. Sempronius Tuditanus (procos.) . 557 (—559). M. Helvius — praeti. proeos. Liv. 32, 27. sex praetores illo anno primum creati crescentibus iam provinciis et latius patescente imperio. ib. 28. Hispanias Sempronius citeriorem, Helvius ulte- riorem est sortitus. cf. App. Ib. 39.

De provinciarum finibus in praefatione egimus. Sempro- nius cum hostibus congressus victus interfectus est?), cuius loco num qui legatus aut quaestor in adventum successoris impe- rium tenuerit, ignoramus. Helvius in ulteriore provincia aegro- tus remansit usque ad a. 559; quo cum praesidio eius, qui tum praetor erat, rediens hostes, qui eum in citeriore provincia opprimebant, fudit; quare, quamquam alieno auspicio et in aliena provincia pugnaverat, ovationem adeptus est.*) Fasto- rum triumphalium duo fragmenta, in quorum altero proconsul dicitur, idem testantur.) Illvir a. 560 coloniam Sipontum - deduxit. 9)

558. Q. Minucius Thermus aett

Q. Fabius Buteo prae,

Liv. 33, 26. praetores deinde provincias sortiti — — Q. Fabius Buteo Hispaniam ulteriorem, Q. Minucius Thermus citeriorem. cf. App. Ib. 39.

Imprudens videtur Livius scripsisse M. Helvium Q. Minu- cio suecessori provineiam tradidisse?) immo Q. Fabius Buteo ei successit, huic Ap. Claudius, qui Helvio praesidium dedit. Q. Minucius rebus prospere gestis paulo post M. Helvium tri- . umphavit.9) Consul a. 561 in Liguria bellum gessit?), legatus

in Asiam missus!?) a. 566 a Thracibus interfectus est.!!) De Buteone plane siletur.

1) Liv. 33, 27. — 2) 33, 35. 3)33,25. 4134, 107. 5) C.I

L. L, p. 459 et p. 476. — 6) Liv. 34, 45. 7) 34, 10. 8)1.1. cf. C.

J. L. I, p. 476. 9) Liv. 34, 54. 35, 3 sqq. 10) 37, 55. 11) 38, 41. Leipziger Studien. IL 6

82 Detlevius Wilsdorf

559. M. Porcius Cato cos. |

P. Manlius praet. |

Ap. Claudius Nero praet.

Liv. 33, 43. L. Valerius Flaeeus: et M. Porcius Cato eonsules idibus Martiis, quo die magistratum inierunt, de provinciis cum ad senatum rettulissent, patres cen- suerunt, quoniam in Hispania tantum glisceret bellum,

. ut iam consulari et duce et exercitu opus esset, pla- cere consules Hispaniam citeriorem Italiamque pro- vineias aut comparare inter se aut sortiri. — — Cato Hispaniam, Valerius Italiam est sortitus. praetores deinde provincias sortiti, — — Ap. Claudius Nero Hispaniam ulteriorem — —; P. Manlius in Hispaniam citeriorem adiutor consuli datus. ef. App. Ib. 40. Polyb. 19, 1. Nep. Cat. 2. Cic. d. sen. 10, 32. Plut. Cat. 10. Flor. 2, 17, 9. Zon. 9, 17.

Imperium M. Porei Catonis ut consulis maius erat quam praetorum, quorum alterum adiutorem consulis esse senatus voluerat!), ut supra M. Iunium P. Cornelii Scipionis procon- gulis; id vero alienum videtur, quod consul praetorem sibi adiunctum in ulteriorem provinciam mittit, Ap. Claudius autem, qui eam rite adeptus erat, exercitum Manlio tradere iubetur, ut est apud Livium: "Interim P. Manlius praetor exercitu vetere a Q. Minucio, eui successerat, accepto adiuncto et Ap. Claudii Neronis ex ulteriore Hispania vetere item exercitu in Turde- taniam proficiseitur.'?) Porro Cato ipse contra Turdetanos pro- fectus, cum in citeriorem provinciam rediret, exercitum in eastris praetoris, videlicet P. Manlii, reliquit; supra enim dixerat Livius: (persoluto stipendio non suis modo sed etiam praetoris militibus'?), non praetorum, quod exspectes. Ergo quid tandem Ap. Claudius praetor, euius ne verbo quidem mentio fit? Sequitur, ut cum eo exercitu, quem novum secum duxerat ^), in pacata provinciae parte commoratus sit. De triumpho Catonis5), qui et fortitudine et dolo praeclare res

1) Cf. praef. p.69, adn. 1. 2)Liv.34,17. 3) 34,19. 4)33,43. 5)34,46.

fasti Hispaniarum provinciarum. | 83

gesserat maximamque Hispaniae partem brevi tempore paca- verat!), et alii auctores complures egerunt et Plutarchus?), qui inimicitias Catonis et successoris eius non praetermittit, quamquam non recte Scipionem magnum dicit, qui Catoni successerit. Manlius paucis annis post iterum praetor in Hi- spania fuit. 560. Sex. Digitius P. Cornelius Cn. f. Scipio Nasica praet. ( ropraetor.) Liv. 34, 43. Principio anni, quo P. Scipio Africanus iterum et Ti. Sempronius Longus consules fuerunt, — -—— praetores sortiti sunt. (evenit) P. Cornelio Hi- Spania ulterior, Sex. Digitio citerior. cf. Oros. 4, 20.

Digitius, quem falso Orosius Publium vocat, a. 564 legatus 2 L. Scipione consule nominatus est.?) Seipio is, quem a. 550 nondum quaestorium senatus virum optimum iudicaverat, ex Hispania reversus consulatum primum frustra petivit *), deinde a. 563 consul de Boiis triumphavit. Dicendum de eo erit ad annum quoque 583, quo Hispanorum patronus erat. 561—564. C. Flaminius 561—562. M. Fulvius Nobilior procos.)

Liv. 34, 55. provincias deinde consules prius, tum prae- tores sortiti — — C. Flaminius Hispaniam citeriorem, M. Fulvius Hispaniam ulteriorem. cf. auct. d. vir. ill. 52, 1. Oros. 4, 20.

De postulatione quam C. Flaminius in senatu protulerat in praefatione dictum est; iuvat hie addere, quid senatus prae- tori responderit: 'Si tumultus in Hispania esset, placere tu- multuarios milites extra Italiam scribi a praetore. Inde Valerii Antiatis de Siciliensi et Africo dilectu narratiuncula.?) M. Ful- vius Nobilior eum Vaceeaeis et Vettonibus et Celtiberis apud Toletum pugnat, quod oppidum citerioris provinciae est.) Proximo anno M. Baebius Tamphilus et A. Atilius Serranus praetores Hispanias provineias sortiti erant, sed cum bellum

raett. prae (

1) Of. Lange R. A. II?, p. 194 sq. 2) Cat. 11. cf. Liv. 35, 10. 3) Liv. 37, 4. — 4) 35, 10. — 5) 36, 40. 6) 35,2. 7) 25, T. 6*

84 Detlevius Wilsdorf

in oriente immineret, senatus consulto provinciis permutatis prioris anni praetoribus in Hispania imperium prorogatum eat.) Ut anno 554, ita tum alter praetorum altero prior in Italiam rediit, Flaminio iterum a. 563 imperium prorogatum est, eandem quam diximus ob causam belli Antiochini. M. Fulvius ovans urbem ingressus est?), deinde a. 565 consul factus?) res Achae- orum eomposuit ^4), a. 575 cum M. Aemilio Lepido censor fuit.) Flaminius quoque, cum a. 564 rursus prorogato imperio cite- riorem provineiam tenuisset?), a. 567 consulatum assecutus est?), tum viam Flaminiam munivit?) et Aquileiam coloniam deduxit.?) 563—564. L. Aemilius Paulus praetor procos. H. ult. Liv. 35, 41. Iam fere in exitu annus erat — itaque de provinciis designatorum magistratuum — agitari eoeptum est — —- item de provinciis praetorum de- eretum est, prima ut — —- (esset), sexta Hispania ulterior. ib. 36, 2. (evenit) L. Aemilio Paulo Hispania ulterior. cf. Plut. Aem. Paul. 4. Oros. 4, 20.

L. Aemilium Paulum praetorem proeconsulari imperio fuisse et Plutarchus tradidit et inscriptione omnium Romanarum in 8es incisarum vetustissima in Hispania reperta affirmatur, quae edictum continet de libertate oppido cuidam donanda, datum pridie idus Ianuarias anni 564 vel 565.! De tempore enim ambigitur, quia neque annus inscriptione significatur et Paulus biennium in provincia remansit. 11) Ceterum Pauli vita omnibus notissima est.

565. L. Plautius Hypsaeus L. Baebius- Dives | praeti. P. Iunius Brutus propraetor. Liv. 37, 50. praetores deinde sortiti sunt — — L. Plautius Hypsaeus Hispaniam citeriorem, L. Baebius

1) Liv. 35,20. 23. — 2) 36,21. Idem iisdem fere verbis legitur cap. 39. 3) 37, 47. 4) 38, 3 8Sqqd. 5) 40, 45. 6) 37,2. 7) 38, 42. 8) 39, 2. 9) 39, 55. cf. 40, 34. 10) Cf. Huebner et Mommsen in Herm. vol. III, p. 243 sqq. Mommsen R. G. I, 679. 11) Cf. Liv. 37, 2. duas Hispanias Sardiniamque obtinentibus prorogatum in annum imperium est.

fasti Hispaniarum provinciarum. 85

Dives Hispaniam ulteriorem. ib. 57. Per eosdem dies, quibus haec gesta sunt, legati Massiliensium nuntia- runt L. Baebium praetorem in provinciam Hispaniam - profieiscentem ab Liguribus cireumventum magna parte eomitum caesa vulneratum ipsum cum paucis sine lietoribus Massiliam perfugisse et intra triduum ex- Spirasse. senatus ea re audita decrevit, uti P. Iunius Brutus, qui propraetor in Etruria esset, provincia ex- ereituque traditis uni cui videretur ex legatis ipse in ulteriorem Hispaniam proficisceretur eaque ei provin- | eia esset.

Nummum L. Plautii Hypsaei descripsit Borghesius.*) Prae- terea neque de eo neque de Bruto quiequam traditur. 566—567. L. Manlius Acidinus Fulvianus | * | (procos.)

aM praett.

C. Atinius. (propraetor.) Liv. 38, 35. praetores inde sortiti sunt: — — L. Man: lius Hispaniam citeriorem, C. Atinius ulteriorem sor- titus est. cf. Obsequ. 2.

A. 566 consules idibus Martiis magistratum iniisse ?), comitia in posteriorem annum habita a. d. XII Kal. Mart.?) apud Li- vium legimus. Hispaniae provinciarum sortitione exceptae sunt; itaque veteribus praetoribus imperium prorogatum est. Quorum nuntios exeunte anno proximo senatus audivit, sed consulta- tionem de militibus in supplementum iis mittendis integram ad novos magistratus reiecit.!)) De Atinii morte a. 568, cum iam in eo esset, ut novi praetores in provincias profieisceren- tur, senatus certior facetus ad ulterioris Hispaniae praetorem misit nuntium, qui eum maturare iuberet; sed ille iàm pro- feetus erat.) Manlio triumphus denegatus est, quia more maiorum nemo adhuc triumphasset, qui exercitum non depor- tasset, nisi perdomitam pacatamque provinciam tradidisset suc- cessori.) Postea eum Nasica et C. Flaminio coloniam Aqui- leiam deduxit ?), consul a. 575 factus est.9)

1) Oeuvres I, p. 267. 2) Liv. 38, 35. — 3) 38, 42. — 4) 39, 7. 5) 39, 21. — 6) 39, 29. — 7) 39, 55. — 8) 40, 34 cf. 43.

| 86 Detlevius Wilsdorf

568 —569. L. Quinctius Crispinus " C. Calpurnius Piso praen. Liv. 39, 8. praetores provincias sortiti sunt — — LL. Quinetius Crispinus Hispaniam citeriorem, C. Calpur- nius Piso Hispaniam ulteriorem. Praetores, eum tam tardi in Hispaniam pervenissent, a. 568 nulla re gesta milites in hiberna ducere oportebat!); quid proximo anno fecerint, Livius solus narrat. De rebus ab iis gestis legati T. Quinctius Varus et L. Iuventius Thalna in- eunte a. 570 senatui referunt, a quo supplicationes diis et triumphus ipsis decreta sunt.? Atque cum certamen eis ortum esset cum novis praetoribus de deportandis legionibus et utrius- que partis patroni essent tribuni plebis, senatus et veteribus et novis praetoribus aliquatenus satisfecit.?) Crispinus et Piso triumpharunt^) et ille a. 571 colonias Mutinam et Parmam deduxit*), Piso a. 574 eonsul mortuus est.9)

570—571. A. Terentius Varro P. Sempronius Longus Liv. 39, 38. praetores — — sortiti sunt — — A. Te- rentius Varro Hispaniam citeriorem, P. Sempronius Longus Hispaniam ulteriorem.

His viris imperium prorogatum esse in annum 571 testatur Livius ?), ubi À. Terentium eum Celtiberis pugnasse, P. Sem- pronium diutius morbo implicitum esse narrat. P. Sempronius Longus a.571 morbo absumptus est, quare senatus aeque at- que a. 568 C. Calpurnio Pisoni, ne provincia sine imperio esset, novis praetoribus ut maturarent profectionem imperavit.5) .À. "Terentio Varroni ovatio contigit?)

(propraetor.) praett. (procoss.)

572—573. Q. Fulvius Flaccus (procos.) P. Manlius II. | praet, "— Liv. 40, 1. Principio insequentis anni consules prae- toresque sortiti provincias sunt. — evenit — Hispa-

1) Liv. 39, 21. 2) 39, 30. 31. De legatis cf. Mommsen, Staatar. II, ], p.076 adn.3. 3) Liv.39,38. 4) 39,42. 5) 39,55. 6) 40,37. 7) 39, 56. 8) 40, 2. 9) 40, 16.

fasti Hispaniarum provinciarum. 81

niarum Q. Fulvio Flaeco citerior, P. Manlio ulterior. — ib. 18. in Hispaniis prorogatum veteribus praeto- ribus imperium est eum exercitibus quos haberent, et in supplementum decreta tria millia civium Romano- rum, ducenti equites et socium Latini nominis sex millia peditum, trecenti equites. cf. App. Ib. 42. Diod. 29, 28. Oros. 4, 20. Falso Appianus Flaceum vzerov appellat, seribere certe debuit à»90zaro» !); idem in temporum rerumque ordine satis neglegentem se praebet.? Flaeci legati nominantur M. Ful- vius frater et L. Minucius?), tribuni militum T. Maenius et L. Terentius ^5), praefecti socium L. Acilius et C. Seribonius.*) Flaceus et successor eius, ut fieri solebat, de militibus depor- tandis inter se certabant9); triumphavit autem ille et consul creatus est a. 574.7) P. Manlius iterum praetor — nam pri- mum a. 559 eum Catone in Hispania citeriore fuerat — cum Lusitanis feliciter pugnavit.) ^ Ad eum M. Fulvio tribuno mi- litum in Hispaniam relegato?) a senatu litterae datae sunt, quod certe mirum est, cum illo tempore successorem iam in provineiam pervenisse appareat.!?) Vix redux faetus erat Man- lius, cum pestilentia confectus est.!!) 574—955. Ti. Sempronius Graechus L. Postumius Albinus | praet. (propr. procoss.) ' Liv. 40, 35. Hispanias sortiti L. Postumius ulteriorem, Ti. Sempronius Gracchus citeriorem. — ib. 44. In Hi- Spaniis duabus Ti. Sempronio et L. Postumio eum iis- dem exercitibus, quos haberent, prorogatum imperium est. ef. App. Ib. 43. Diod. 29, 26. Plut. Ti. Graech. 1. 5. Flor. 2, 17, 9. Cie. Brut. 27, 104. Oros. 4, 20. A. 576 uterque proconsul!?) in templo Bellonae senatui

1) Cf. Liv.40,39 proconsul. 2) Cf. Peter, Studien zur róm. Gesch. p.27. — Keller 1.1. (p. 76 adn. 4) p. 40 8qq. — 3) Liv.40, 30. 35. — 4) 40,35. 5) 40, 31. 6) 40,35 sq..39 sq. — 7) 40, 43. — 8) 40,34. — 9) Cf. Lange R. A. II, p. 261. 10) Liv. 40, 41, capite enim praecedenti de Flacci reditu verba facta sunt et proximo Manlius ipse 'nuper' rediisse dicitur. 11) 40,42. 12) Liv. ep. 41.

88 Detlevius Wilsdorf

de rebus a se gestis refert et paulo post triumphavit.) Grac- ebum duorum tribunorum illorum patrem bis consulem a. 577 et 591 et censorem a. 585 fuisse nemo nescit. Albinus quo- que consulatu a. 581 et legatione in pugna Pydnensi clarus factus est.?)

A. 574 lege Baebia sancitum est, ut alternis annis qua- terni praetores erearentur.?) : 576—578. M. Titinius (Curvus?)

T. Fonteius Capito Liv. 41, 15. M. Cornelius Seipio Maluginensis Hispa- niam ulteriorem — habuit. duo deprecati sunt, ne in provineias irent, M. Popillius in Sardiniim — — P. Licinius Crassus sacrifieiis se impediri sollemnibus exeusabat, ne in provinciam iret. citerior Hispania obvenerat. ceterum aut ire iussus aut iurare pro eontione sollemni sacrificio se prohiberi. id ubi in P. Lieinio ita statutum est, et ab se uti iusiurandum acciperent M. Cornelius postulavit, ne in Hispaniam ulteriorem iret. praetores ambo in eadem verba iura- runt. M. Titinius et T. Fonteius proconsules manere eum eodem imperii iure in Hispania iussi. — cf. Obs. 8.

Cum hoc loco de anno 578 agatur, consentaneum est prae- tores eosdem anno praecedenti Hispanias obtinuisse. De illo autem anno Livius!) nihil perhibet nisi haee: 'et legionem: unam cum equitibus trecentis et quinque millia peditum socio- rum et ducentos quinquaginta mittere equites in Hispaniam eonsules ad M. Titinium iussi; de Fonteio tacet. Quodsi initio anni 577 ad M. Titinium milites mittuntur, iam priore anno eum ibi fuisse oportet. Cuius anni res Livio?) narranti accidit, ut cum tres tantum praetores primo die creatos esse nullius nomine adiecto dixisset, postero die M. Titinium Cur- vum Ti. Claudium Neronem T. Fonteium Capitonem praetores factos esse narret. Provinciarum autem sortitio initio proximi

| praett. (procoss.)

1) Liv. 41, 6 sq. 2) 42, 1. 44, 41. 3) 40, 44. cf. praef. p. 70. 4) 41, 9. — 5) 40, 59.

fasti Hispaniarum provinciarum. 89

libri intercidit; deinde commemoratur iterum Claudius Nero, qui paludatus Pisas in provineiam profectus est!), et M. Titi- nius praetor, qui in aede Bellonae Ti. Sempronio Graecho et L. Postumio Albino ex Hispania redeuntibus senatum dedit ?), ergo praeturam urbanam, non Hispaniam nactus erat. Duos igitur Titinios eo anno praetores fuisse necesse est, quorum alter cognomine Curvi praeditus — eum enim Livius secundo loco dieere videtur?) — praetor urbanus, alter alteram Hispa- niam provinciam sortitus erat. Utram habuerit, nondum mani- festum est; fit autem tertio Livii loco 4), quo Celtiberos, qui bello domiti se Ti. Graccho dedissent, pacati mansissent M. Titinio praetore obtinente provinciam, rebellasse refert sub ad- ventum Ap. Claudii; et magis etiam quarto loco 5), qui est de quaestione repetundarum propter Hispanorum populorum que- relas facta: 'cum M. Titinio primum, qui praetor À. Manlio M. Iunio consulibus in citeriore Hispania fuerat, reciperatores sumpserunt. De Titinio igitur nihil reliquum est dubitationis; at ne de Fonteio quidem dubitari potest, quippe cui comitiis praetoriis ereato imperium prorogatum esse a. 578 Livius testetur. Utrique praetori illo anno supplementum exercitus. miserunt.9?) Praeterea de iis pauca adnotanda videntur, qui eodem anno provincias Hispanias repudiabant. M. Cornelium Seipionem Maluginensem periurium fecisse et ex Livii verbis supra exseriptis et ex eo cognoscitur, quod postea a censoribus de senatu eiectus est. Quod factum ita Livius commemorat, ut aut memoriae lapsu aut nimis obscure seribat 'qui biennio ante praetor in Hispania fuerat', eum scribere debuisset 'cui b. a. praetori Hispania obvenerat. Post Sullae aetatem magi- stratibus nullo iureiurando adhibito licuisse videtur provinciam administrandam aut accipere aut reicere.5) 579. Ap. Claudius Centho praet. H. cit. (procos.)

Liv. 41, 26. Celtiberi in Hispania, qui bello domiti

1) Liv. 41, 5. — 2) 41, 7. — 3) Alteri, quotiescunque postea com- memorat, cognomen illud nusquam attribuit. 4) 4t, 26. 5) 43, 2. 6) 41, 15. 1) 41, 27. cf. Lange R. A. II, p. 245. 261. 8) Cic. fam. 5, 2, 3. cf. Mommsen, Staatsr. II, 1, p. 207.

id

90 Detlevius Wilsdorf

se Ti. Graccho dediderant, paeati manserant M. Titinio praetore obtinente provinciam, rebellarunt sub adven- tum Ap. Claudii. cf. Obsequ. 10.

Comitiorum et provinciarum sortitionis mentio apud Livium hoe anno desideratur. Ap. Claudium et supplieationis hono- rem reportasse Livius.auctor est et ovantem ingressum esse urbem idem Livius!) et fasti triumphales testantur. Ulte- riorem provinciam quis eo anno habuerit nescimus. Ap. Clau- .dium utramque provinciam administrasse, si praecedentium et proximorum annorum consuetudinem respexeris, verisimile non est. Ex iis autem praetoribus, quorum notitiam ex Livio per- ceptam habemus ?), si quid conicere licet, quominus T. Annium Luseum, qui legatus cum Ap. Claudio Centhone et Cn. Servilio Caepione in Macedoniam missus est a. 5825), Hispaniam ob- tinuisse putemus nihil impedit.

580. P. Furius Philus | praett.

Cn. Servilius Caepio Liv. 41, 21. Cn. Servilio Caepioni in Hispaniam ulte-

riorem 'et P. Furio Philo in citeriorem tria millia peditum Romanorum, equites centum quinquaginta et Socium Latini nominis quinque millia pedittm, trecenti equites (decreta). Philus postea ab Hispanis aceusatus est 4), Caepio, cuius ad annum 579 mentionem fecimus, a. 585 consul fuit.) 581. (N. Fabius Buteo praet.) ^. P. Furius Philus propraetor.

M. Matienus praet. Liv. 42, 1. praetores deinde provincias sortiti sunt —

— N. Fabius Buteo Hispaniam citeriorem, M. Matienus ulteriorem. — ib. 4. Ex praetoribus, qui in provincias ierant, N. Fabius Massiliae moritur, cum in citeriorem Hispaniam iret. itaque cum id nuntiatum a Massilien- sibus legatis esset, senatus decrevit, ut P. Furius Philus

1) Liv. 41, 26. 2) 41, 25. 28. 42, 9. — 3) 42,25. 4) 43, 9. 5) 43, 11.

fasti Hispaniarum provinciarum. 91

et Cn. Servilius, quibus suecedebatur, inter se sorti- rentur, uter citeriorem Hispaniam prorogato imperio . obtineret. sors opportuna fuit, ut P. Furius idem,

euius ea provincia fuerat, remaneret.

Matienus simul eum Philo repetundarum accusatus est. 1) 582. M. Iunius Pennus

Sp. Lucretius

Liv. 42, 10. praetoribus quoque in Hispaniam supple- mentum petentibus negatum M. Iunio in citeriorem, Sp. Lueretio in ulteriorem.

Hos senatum eum precibus diu fatigassent tandem im- petrasse, ut supplementum sibi ad exercitum daretur, in prae- fatione attigimus.?) M. Iunius Pennus a. 587 ad consulatum pervenit?), Lueretius a. 585 sub Q. Marcio Philippo consule in Macedonia pugnavit.)

583 (—584?). L. Canuleius Dives praetor utriusque provinciae. Liv. 42, 28. his praetoribus provinciae decretae, duae iure Romae dicundo, Hispania et Sicilia et Sardinia, ut uni sors integra esset, quo senatus censuisset. — ib. 43, 2. Hispaniae deinde utriusque legati aliquot populorum in senatum introducti — — cum et alia indigna quererentur, manifestum autem esset pecunias eaptas, L. Canuleio praetori, qui Hispaniam sortitus erat, negotium datum est, ut in singulos, a quibus Hispani pecunias repeterent, quinos reciperatores ex ordine senatorio daret patronosque quos vellent su- mendi potestatem faceret.

Utraque provincia uni praetori commissa est ob bellum Macedonieum. De quaestione repetundarum quae memoratu digna esse videntur paucis commemorabo. Aceusati erant M. Titinius (76 —578), P. Furius Philus (580—581), M Matienus (581), quorum primus bis ampliatus et denique ab- solutus est, reliqui duo in exsilium se contulerunt. Patroni erant Hispanorum M. Porcius Cato (559), P. Cornelius Seipio

praeit.

1) Cf. ad a. 583. — 2) Cf. Liv. 42, 18. — 3) 45, 16. 4) A4, 7.

99 Detlevius Wilsdorf

(560), L. Aemilius Paulus (563—564), C. Sulpicius Gallus praetor anni 584. Id tantum aceusatores perfecerunt, ne fru- menti aestimationem magistratus Romanus haberet neve cogeret vieesimas vendere Hispanos, quanti ipse vellet, denique ne praefecti ad pecunias cogendas in oppidis$ collocarentur. Quo privilegio quanto Hispaniae sors quam reliquarum provincia- rum atque inprimis Siciliae praestantior reddita sit, non opus est pluribus demonstrare. Eodem anno altera Hispanorum legatio Romam venit, cui senatus concessit, ut ex Romanis militibus Hispanisque mulieribus nati Carteiam coloniam Lati- nam deducerentur?) quam civitatem simili condicione conditam esse atque Italicam exposuit Mommsenus.?) i

Quae Livius de comitiis et sortitione provinciarum proximi anni narraverat, magma libri XLIII post eaput tertium lacuna intereiderunt. Quae sequitur narratio mutila de tumultu quo- dam a praetore sedato, ad ea, quae paucis verbis de Olonici in Hispania tumultu ducis morte finito in epitome libri narrantur, pertinere maxime probabile est. Res autem in Hispania gestas eum Livius non ante reliquas narrare soleat^), praetor ille, qui tumultum Hispaniensem sedavit, non aliquis eorum, qui in annum 584 creati erant, sed Canuleius fuisse mihi quidem videtur.) Iam cireumspiciendum est, num quis illi eo anno suecesserit, Praetores quidem nofi sunt L. Hortensius, quem Livius eodem eapite commemorat, M. Raecius praetor urba- nus 9), Q. Maenius Torquatus peregrinus ?), fortasse praetores . fuerunt etiam Q. Aelius Paetus cos. 587 5) et T. Manlius Tor- quatus pontifex ?) et C. Hostilius Tubulus legatus 58719); sed provinciae eorum incertae sunt. Verum tamen cum bello Ma- cedonico compluribus ducibus opus esset, facile praetori prioris anni in Hispania imperium prorogatum est, eum praesertim

1) Cf. Cat. or. 31. Cic. Verr. accus. 3, 6, 12. 2) Liv. 43,3. 3) R. G. II, 4. cf. Liv. 28, 30. 4) Cf. praef. p. 73. 5$) Quod Florus (2, 17, 13 sqq.) persimilem narrationem de Olyndico multo posteriore tem- pore affert et consulis castra dicit; ad A. Atilium Serranum consulem anni 584 referres, nisi Livius (43, 4) diserte praetorem diceret. 6) Liv. 43, 9. T) 43, 6.:8. 8) 45, 16. 9) 43, 11 extr. 10) 44, 19. 29.

—-

fasti Hispaniarum provinciarum. 93

Canuleium a. 583 paucos admodum menses res ibi gessisse e

praecedentibus manifestum sit.

585. M. Claudius Marcellus praetor utriusque provinciae. Liv. 43, 15. nam praetores propter iuris dictionem maturius sortiti erant — — Hispaniam M. Claudius Marcellus.

Recte quidem Mommsenus!) dixit: *M. Claudius Marcellus, der schon als Praetor 586 sich in Spanien ausgezeichnet hatte, sed cavendum est, ne falso interpreteris. Praetor enim quam- vis Marcellus a. 585 fuerit, provinciae tamen administratio atque quae praeclare in Hispania gessit, magnam partem in annum sequentem cadunt.?) Est autem Marcellus insignis ille, qui tertium consul in Hispania iterum pugnavit.)

586. P. Fonteius Balbus praetor utriusque provinciae. Liv. 44, 17 extr. praetoribus praeter duas iurisdietio- nes in urbe classis et Hispania et Sicilia et Sardinia provinciae nominatae sunt — — -—— P. Fonteius Hi- sSpaniam (est sortitus). -

587. Cn. Fulvius Gillo

C. Licinius Nerva | praeti.

Liv. 45, 16 in. Q. Aelio M. Iunio consulibus de pro- vinejis referentibus censuere patres duas provincias Hispaniam rursus fieri, quae una per bellum Macedo- nicum fuerat. — -—- praetorum sortes fuere: — Cn. Fulvii Hispania citerior, C. Licinii Nervae ulterior. C. Licinium Nervam eum T. Quinetio et M. Caninio Rebilo

in Thraciam missum esse infra apud Livium legimus ^4), sed -

neque de permutatione provinciarum neque de rebus in Hi- Spania gestis quicquam invenitur; eundem autem Nervam utro- que loeo dictum esse, quod Drumannus?) sibi persuasit, ut existimemus, nullo modo cogimur.*) 588, ? A. Licinius Nerva

? P. Rutilius Calvus | praett.

1) R. G. Il, p. 6. 2) Cf. de reditu eius Liv. 45, 4. — 3) Cf. Cic. Pis. 19, 44. 4) 45, 42 extr. 5) IV, p. 196. 6) Librarii in prae- nomine aut cognomine eius, qui in Thraciam missus est, errasse videntur.

94 Detlevius Wilsdorf

Liv. 45, 44. deinde praetores postero die L. Iulium, L. Appuleium Saturninum, À. Licinium Nervam, P. Rutilium Calvum, P. Quintilium Varum, M. Fonteium (sc. erearunt). his praetoribus duae urbanae provinciae sunt decretae, duae Hispaniae, Sicilia ae Sardinia. -

Quorum praetorum quam quisque provinciam obtinuerit, id parum certum est. Namque si quis dixerit Livium hie in appellandis provineiis eundem atque in praetoribus secutum esse ordinem, quamquam de provinciarum sortitione hic non- dum agitur, potest sane anni 586 narrationem similem repe- tere, quo Livius designatorum praetorum quartum nominat P. Fonteium Balbum, deinde provinciarum a senatu nomina- tarum iterum quartam habet Hispaniam, quam P. Fonteium Sortitum esse paulo post idem dicit; atque idem de reliquis eius anni praetoribus et provinciis valet.!) At contrarium exemplum praecedens annus praebet, quo M. Claudius Mar- cellus praetor secundo loco, Hispania, quam sortitus esse postea dieitur, tertio loco nominatur?); atque huiusmodi permulta exempla exstant.

.Livii: narratione hie abrupta fastorum quoque nostrorum magnae incipiunt lacunae, quoniam ex epitomis Livianarum historiarum ceterisque libris pauea admodum erui possunt. Ex praetoribus, quos paucos inter annos 589 et 598 Wehrmannus ?) in fastis suis praetoriis affert, ne unum quidem habeo dicere, qui Hispaniae praefuerit. Sed duo proconsules appellandi sunt, quorum memoria inscriptionibus in Hispania repertis conser- vata est, quos, quamquam de tempore non constat, hic aptis- sime inserere fastis videar.

Q. Fabius Labeo (praet.) procos. C. I. L. II, n. 4924 (4925) — I, n. 1484 (1485) Q: FABIVS:- Q- F-: LABEO PRO : COS XCII

1) Liv. 44, 17. 2) 43, 11. cf. 15. 9) Fasti Praetorii ab a. u. 588 ad a. u. 710. composuit P. Wehrmann. Berol. 1875.

600. L. Calpurnius Piso

fasti Hispaniarum provinciarum. 9$

Mommsenus et Huebnerus ex litterarum ductu id quidem statuerunt certe liberae rei publicae tempore, probabiliter sae- eulo urbis septimo inseriptionem illam factam esse et cum Quinti filius Labeo dicatur, fortasse consulis anni 571 filium eum fuisse, de quo Cicero!) dicit: *Sed vivo Catone minores natu multi uno tempore oratores fuerunt — —- Quintusque Fabius Labeo fuit ornatus iisdem fere laudibus. Praetor vide- tur fuisse proconsulari imperio.

M'. Sergius (praet.) procos. C. L L. IL, n. 4956 — I, n. 1486. M': SERGI - M': f PRO COS XXI

Consul huius nominis cum in fastis non reperiatur, prae- torem Sergium proconsulari imperio fuisse apparet, aetas eius pariter incerta est ac Q. Fabii Labeonis, nisi 'Sergi' pro 'Ser- gius forma brevis aliquanto antiquiorem eam indicat.

Utrumque proconsulem aut citeriorem Hispaniam aut con- iunetas provincias obtinuisse loca docent, ubi inscriptiones inventae sunt. .

599? M'. Manilius praet, (ult. H.)

App. Ib. 56. co? Ó' abro? yoóvov uégog &AÀo TBijeeov cvrovouov, oi 71vovravol xaAobvro,, Ilovv(xov oqov nyovuéyov và "Pouacíov vm)xoa &gjbovro xal vo) 0:9075y0)0yvag obvrO» lMavíjióv ve xol Kormobgytov Ilíoovo vgewauevou xveívovoiv é&axioyiMovg xal à? avroig Teoévriov Ov&ooova voulav. cf. Liv. ep. 47. Obsequ. 17.

Quisquis Appiani verba legerit, facile coneludat duos prae- tores uno proelio fusos esse, sed vereor, ne minus recte id dicamus.? Maxime enim offendit, quod Appianus, eum inde a eapite quadragesimo altero res a citerioris provinciae im- peratoribus gestas rettulerit, hie, ubi ulterioris provinciae bella

1) Brut. 21, 81. 2) Cf. Mommsen R. G. II, 4.

96 . Detlevius Wilsdorf

persequitur, citerioris. praetorem immiscere videtur nullo verbo distinctum. Contra non alienum ab Appiani festinatione vide- tur, si duorum annorum res uno enuntiato eoniunetas ab eo esse statuimus.!) ,Aceedit, quod in Livii epitome dicitur: *prae- terea res in Hispania a compluribus parum prospere gestas continet; deinde motum Hispaniensem effecisse, ut magistratus inde ab a. 601 Kalendis Ianuariis inirentur, comperimus. Ita- que iam anté annum 600 male pugnatum erat, quod Obsequens testatur. Quare et Manilium (eos 605) et Pisonem (cos 606?) ulteriori Hispaniae praefuisse, alterum a. 599, alterum 600 persuasum habeo. 601. Q. Fulvius Nobilior cos. L. Mummius praet.

App. Ib. 44. Freot Ó' ov sroÀÀoig VOrtegov móAeuog

&Alog vyép9n rmeol Iünoíav — — ib. 45. argernyóc

o)» im? abjro)g Nofltiiov inéumeto uevà ovQariüg

oU zt0À) TQuOuvOlo» GvÓQO» &roOÓsovong. — ib. 50.

otro; ó Kalcogoc Movuuip uerà orgariüg &ÀÀng

ineA9óvrt &ànó Puung ic udynv ovvqréy9n xal jc-

vou&vog Egpvyev.. ef. Eutr. 4, 9. Diod. 31, 42 Dind.

De Q. Fulvio Nobiliore consule supra iam dictum est, quem post Mummium praetorem in Hispaniam pervenisse ne- que Mommseno?) neque Langio?) assentiri possum. Neque enim Mummii clades Bellos, propter quos eonsul in Hispaniam missus est, ad res novandas permovit, sed Bellis iam compulsis Arevacos ad auxilium iis ferendum.4^) Consul complures clades accepit, Mummius vitio virtute emendato a. 602 triumphavit.?) 602. M. Claudius Marcellus cos. III M. Atilius Serranus praet. App. Ib. 48. zoo. Ó' &zióvrog Provo Nofleliovc uy

1) Cf. p. 87, adn.2. 22 R. G.II,5. 3) R. A. II, 322. coll. p. 298. 4) App. Ib. 56. Diod. 31, 42; quorum alter signa Mummii per totam Cel- tiberiam circumlata esse, alter Lusitanorum victoria Arevacos elatos bellum contra Romanos suscepisse tradit. — Eutropius parum diligens scribit: *Insequenti anno L. Mummius in Hispania pugnavit', cum modo de Prusía Romae commorante dixerit. 5) App. Ib. 57.

fasti Hispaniarum provinciarum. 97

ini viv Gvgaryylav Gquxveirat .Oua0oyoc KAavOuog IMegxeAÀog. cf. Pol. 35, 1—4. Liv. ep. 48. Eutr. 4, 9. Obsequ. 18.

App. Ib. 58. àxóéyevo, Ó' av:óv (Mummium) IMaoxog 41Auc, 0g zfvouroaviy uày ig énvaxoolovg inióga- pov &néxvewe. cf. Oros. 4, 21.

Marcellus compluribus annis ante praetor Hispaniam stre- nue'administraverat; deinde consul.faetus erat a. 588, iterum 599, tam tertium, et cum consilio magis quam armis Celtiberos subigere vellet, Romae criminabantur eum, quod bellum time- ret, et successorem ei miserunt.!) Cordubae eum hiemasse cum Appianus praetereat, apud Polybium legimus:?)

603—004. L. Licinius Lucullus cos.

Ser. Sulpicius Galba praet.

App. Ib. 49. ow» à&ovgovüyet -dixívtog 2 MosxovAAog Urzovoc, zotOfevey xyooOuevog KogoynAiq Zxuríove vq Kogoyyóóva uev! ov zoÀ) éAóvti xol Nouavcíay Vave- oov. cf. Pol. 35, 3. 4. Liv. ep. 48. Flor. 2, 17, 11. App. Ib. 58. ovc (Lusitanos) ézeuyóuevog àBeAeiv víjc zt'oAtogxíag Zegovtog Il'GABac 0 "dviMov Óia0oxog t)uéoq HuQ xoi vvxvi ztevraxogíovg Gvadíovo ÓteASc» Éz- qaívevoa, voig «4votavotg. cf. Liv. ep. 48. Cic. Brut. 28, 89. Suet. Galb. 3.

Utrumque imperatorem priore anno rebus haud bene gestis in Hispania ulteriore hiemasse, alterum in Turdetania, Coni- Storgi alterum Appianus?) tradidit. Proximo anno num im- perium iis prorogatum sit, quaeritur. Auctor nullus diserte dicit: sed quae fecisse eos constat, facile integrum annum con- sumunt, atque rogatio illa tribunicia, qua Galba in ius voca- batur, sine dubio in annum 605 cadit.*)

605? C. Vetilius praet.

606? C. Plautius Hypsaeus praet. 607? x Claudius Unimanus praet. 608. C. Nigidius Figulus praet.

1) Pol.35,3.4. App.Ib.49. 2) 35,2. 3) Ib.55.58. 4) Quam- Leipziger Studien. I. 1

98 Detleviüs Wilsdorf

App. Ib. 61. o0 zroÀv óÓà oregov (00L Oiéqvyov éx víjg «40vxovAAov xol I'eAfa zcagavouxroeng áluc9évrec ig uvolove v)» TvgOuavíoy xovézQeyov. xoi a)vozG &zó Puougc imek39ov D'ajog Overíluog Gyov vé viva ovoatÓóv &ÀÀo» xal vovg iv Tfmoío zQocAafiy — — inérntoe T(govopevovat. ef. Diod. 33, 1.

Liv. ep. 52. Viriathus in Hispania primum ex pastore venator, ex venatore latro, mox iusti quoque exercitus dux faetus totam Lusitaniam occupavit, C. Vetilium praetorem fuso eius exercitu cepit, post quem C. Plau- tius praetor nihilo felicins rem gessit. tantumque ter- roris in hostis intulit, ut adversus eum consulari opus esset et duce et exercitu. cf. App. Ib. 64. Oros. 5, 4. Oros. 5, 4. Post etiam Claudius Unimanus eum magno instructu belli contra Viriathum missus quasi pro ab- olenda superiore macula turpiorem auxit ipse infamiam. ef. Flor. 2, 17, 16.

auct. d. vir. ill. 71. Viriathus — — bellum adversus Romanos sumpsit eorumque imperatorem Claudium Unimanum, dein C. Nigidium oppressit.

Coniunximus quattuor hos homines, quoniam omnes ulte- rioris provinciae praesides fuisse confidimus. Mommsenus !) aliter censet et sic fere de ea re argumentatus est: Viriathum eonstat primum in proelio contra Vetilium commisso Lusita- norum ducem exstitisse?) et anno 615 mortuum esse?); atqui Diodorus et Orosius nullam eius mentionem faciunt, nisi post Corinthi deletae narrationem, et Appianus ^) octo annos eum Lusitanis praefuisse dicit; ergo Vetilius a. 607 partim, partim 608 in Hispania erat, reliquorum trium unus vel alter citerioris erat provinciae praetor, cum Viriathus non in ulteriore solum Hispania pugnaret.^ Quibus argumentis haec opponam: primum

quam Cicero (Att. 12, 5, 3) de anno, quo Scribonius Libo tribunus fuerit, dubitare videtur; vide tamen Brut. 23, 89. 15, 61. Plinius (9, 48) quem Lucullum Baeticae proconsulem dicat nescio. 1) R. G. II, 9. Nobiscum facit Zumpt, stud. Rom. p. 10 sq. 2) App. Ib.61. Liv. ep.52. Oros.5, 4. Diod.33, 1, 3.. 3) Diod. 33,21. vid. infr. — 4) Ib. 72. — 5) Liv. ep. 52.

fasti Hispaniarum pfovinciarum. 99

Livius non contendit inde ab initio belli Viriathum in utraque provineia pugnasse, immo in citeriore bellum excivisse &. de- inum 611 Appianus!) refert; deinde si Diodorus Vitiathum non ante Corinthum captam commemorat, non ideo contendam de tempore utique posteriore agi; immo Diodortts res in Africa et in Graecia gestas absolvere volüisse, novo libro novum bellum altius paulo repetiisse videtur?), neque potuit is a. demum 608 bellum illud ortum esse existimare, qui usque ad Viristhi mortem a. 615 annos undeeim ratioeinando effecerit.?) Orosii autem si testimonio niti volumus, qui sane dicit: "iisdem eonsulibus', h. e. quo anno Carthago et Corinthus deletae sint, 'Viriathus Romanis maximo terrori fuit, deinde imperatores Vetilium, Plautium, Claudium Unimanum appellat: ne inde quidem a. 608 primum Viriathum pugnasse concedam necesse est. Sed si quis belli initium tum fuisse statuit, ideo fortasse fecit, quod a. 609 consulari imperio atque exercitu a Romanis bellum susceptum est. "Tertium, quod ad annorum numerum attinet, Diodori rationem iam ostendimus, a qua paululum re- cedunt Iustinus 45) et Velleius 5), qui decem praebent; Livius 9) et qui eum exscripserunt ?) eum quattuordecim tradunt, non prorsüs falsi sunt, quippe qui bellum totum ab a. 601, quo primum consul in Hispaniam missus est, repetant. Denique praetorum numerus plus valere videtur quam annorum, quos alius aliter ratiocinando computat. Nullo vero pacto licet, id quod Mommseno accidit, tres praetores uni anno tribuere, nisi certi scriptoris testimonium praesto est. Id enim Appianus diserte dixit Plautium Hypsaeum post mortuum Vetiliurà missum

1) Ib. 66. postquam Q. Fabius Aemilianus bellum strenue gessit. 2) 32, 21. 33, 1. Similia exempla collegit Dindorf ed. Diod. vol. V, p. 221 sqq. 3) 33, 21^. 4) A4, 2. 5) 2, 90, 3; nisi vigihti eum scripsisse niavis, quo numero, sí bellum Numantinum computatione complectimur, in eun- dem annum belli incohati, quem Livius praebet, reducimur. cf. Strab. 3, 4, 13. 6) ep. 54. 7) Eutr. 4, 16. Oros. 5, 4. Flor. 2, 17, 15. Quid Sibi velit iste, quod scribit Olyndicum initio belli Lusitani castra consulis aggressum esse, neque apud editores explicatum inveni neque ipse (cf. p. 92, adn. 5) satis explicare potui. Idem belli Numantini annos undecim enumerans (2, 18, 2) nescio an Viriathinum bellum et illud confundat.

1 *

100 Detlevius Wilsdorf

esse, post,Plautium Clandium Unimanum Orosius, post Clau- dium Nigidium Figulum auctor de viris illustribus: tum denique consulem missum esse omnes eonsentiunt. Plautium propter clades aeceptas Romae accusatum in exsilium se contulisse Diodorus testis est!), de reliquis nihil praeterea notum est. 609—610. C. Laelius (Sapiens) praet. -

Q. Fabius Maximus Aemilianus cos. Cic. Lael. 25, 96. Atque, ut ad me redeam, meministis Q. Maximo — — et L. Mancino coss. quam popularis lex de sacerdotiis C. Licinii Crassi videbatur — — Atque id acetum est praetore me quinquennio ante quam consul sum factus. Cic. off. 2, 11, 40. Viriathus Lusitanus — —, quem C. Laelius, is qui Sapiens usurpatur, praetor fregit et comminuit ferocitatemque eius ita repressit, ut facile bellum reliquis traderet. cf. Brut. 21, 84. App. Ib. 65. o» oí àv &oveu Pouotot zvv2ovóucvot dc8wvv» MoEuov. luiiavóv iutMiov IlavAov vo? Ilsgoéo vóv MaxeÓóvov faciAén àveAóvvog vióv Ézreu- 7:0» ig I8moíoay. — — usvà Óà xeuudva yeyvuvac- HévQ vÀ crgovQ voémevou [Osvvegog 00e] vóv Ovol- erJov xaÀdcg &ycvicauevov. xal zt0Aetg avvoU Ovo cry Hà» Óujorocev v)» 0à ivéngnoev, avvóv ve gevyovea ig xwoíov Q Ovoua 9v Bouxóg Ou)xcv Éxveive zcoÀ- Aovg* xol àyeíuaDev i» KogOvfy Ocurtgov Prog dÓq GvQoTQyOv» vobOs voU ztoÀéuov. ef. Diod. 33, 1, 3. Liv. ep. 52. Val. Max. 6, 4, 2.

Neque Appianus, qui capite 76 ad citerioris Hispaniae res inde ab a. 611 gestas revertitur, neque alius auctor praeter Ciceronem Laelii administrationem Hispaniensem eommemorat; e Cieeronis autem locis neque concludendum est Laelium non ante 611 in Hispaniam profectum esse?) neque, quod praetor dicitur, unum tantum annum ibi fuisse?), immo videtur una

1) 33,2. 2) Of. Hoffmann, de Viriathi Numantinoque bello, Gryphis- waldiae 1866, p. 41. — 3) Cf. Zumpt, stud. Rom. p. 12.

fasti Hispaniarum provinciarum. 101

cum consule et advenisse et rediisse. De Aemiliano satis apud Appianum legitur. In miro illo additamento óevreooc 9óe, quod nescio an e sequentibus vocabulis Oevregov frog irrep- serit, Hoffmannus !).latere suspicatur Laelii victoriam, quam auspiciis consulis a Viriatho reportaverit, quamquam Laelius antea ab Appiano nullo verbo commemoratur. 611—612. Q. Caecilius Metellus cos. 611. X Quinctius praet. . App. Ib. 76. ézéveiot 0 &g vóv Lgovaxdov xal No- uaycívov zóleuov v; yoagr), ovs OvolorSogc uv roé- Jucsv àg dzóovraci», KouxlAuog Ó' asvoig IMéreAAog &nó Pons ézineug 9elg uevà rÀéovog ovoavob 4490v- axovg uà» éyeigo)coavo. cf. auct. d. v. ill. 41, 3 — 5. Eutr. 4, 16. Liv. ep. 53. Front. 3, 7, 3. . App. Ib. 65. xoi v&0e uiv o Aiuitavóg égyacdusvog ic PPourv ósáos, üunÓs&ouévov vr)» doy)» Koiveiov. Q. Caecilium Metellum Q. Fabio Maximo succedere ius- sum propter Árevaeorum tumultum in citeriore provincia re- mansisse dieit Mommsenus.?)- Quod si verum esset, Quinctium praetorem ignavum, quem Aemiliani locum obtinuisse idem Mommsenus ?) eonfitetur, a consule, non a senatu in ulteriorem provinciam missum esse existimare nos oporteret, quod quam- quam fieri potuisse Catonis exemplum docet, Appiani narra- tioni contrarium est. Praetoris nomen Koivríov, quod Appianus tradidit, cum non conveniat cum eo quod sequitur Ilouzrníov vOv .dvÀov; hic et praeterea ter in Koivrov mutatum est*) iniuria quidem: nam Q. Pompeius A. f. consul a. 613 non potest praetor a. 611 in Hispania ulteriore esse; propraetorem autem eum fuisse?) neque quisquam tradidit neque per se veri simile est; delendum est haud dubie IIouztmíov vo? 240Aov, quod ex gequentibus anticipatum videtur9), retinendum Ko/vzi.oc, cum praesertim Appianum ter praenomen tantum scripsisse nemo

1) Zumpt 1. ]. 2) R. G. II, 18. 3) Ib. p. 11. 4) Cap. 66 sq. 5$) Drumann IV, p. 307. Hoffmann l. l. p. 41. Quintus hic erat annus post. primam quaestionem perpetuam institutam neque tum, quod lege Cornelia sancitum est, usitatum. 6) Ib. 76.

102 Detlevius Wilsdorf

crediturus sit. Offendit tamen, quod eodem loco legitur érég«p atoovryQ Pouaiov Koivvio ovverkéxsro, quibus verbis auctor, postquam de altera provincia mentionem interposuit, ad illud. ó.a0sGoauéyov ví» doy)» Koivríov revertitur; itaque artieulo vQ 8nte évégq vix possumus earere. Metello quae inimicitiae eum successore fuerint, non est quod pluribus exponamus t) ; prorogatum ei esse imperium et ex eo, quod proeonsul dici. tur?) et ex tota illius temporis ratione facile perspicitur.

612—613. Q. Fabius Maximus Servilianus cos. ult. H.

App. Ib. 67. zoo Ó' ézióvvog trovo Koivrig uà» ó dócAgóg .iuuavo? Gofiog Máébuog Xepgoviavóg 7À9ey imi vi» ovgovryiav OiudOoxos.

Liv. ep. 53. a Q. Fabio proconsule pars magna Lusi- taniae expugnatis aliquot urbibus recepta est. — -— ib. 54. Q. Fabius proconsul rebus in Hispania pro- spere gestis labem imposuit pace cum Viriatho aequis condieionibus facta. cf. Flor. 2, 17, 17.

Q. Fabius Maximus Servilianus cum duabus epitomis Li- vianis proconsul appelletur et consul anni 614 ei successor sit, non dubium est, quin ei imperium in annum 613 proroga- tum sit.

613—614. Q. Pompeius A. f. cos. cit. H. App. Ib. 76. MécsAAog uà» 0x) xazà xeuucvo v?» ovoo- vuXy Kotvsq Ilouzuiq 4dvAov vig óix00yo vüc ovQa- vqy(ag oí yevouévo mapgéónxe». App. Ib. 79. zagayevouévov à" avvq óiadóxov. IM&gxov IlomiMov 24eíva oi uà» Épegov và Àourà vOv» yog- ucxvo». cf. Diod. 33, 17. Liv. ep. 54. Flor. 2, 18, 4. Dio fr. 77 Dind.

Pompeius cum pacem eum Numantinis iniquis condicioni- bug fecisset, successoris convieia senatusque poenam veritus ad mendacium confugit et Romae precibus impetravit, ut im-

1) C£. Lange R. A. II, 320. Drumann IV, 308, 2) Liv. ep. 53. cf. Val. Max. 7", 4, 5. 9, 3, 7.

fasti Hispaniarum provinciarum. 103

punitus evaderet. ) Foedus autem ab eo factum senatus di- remit.?) 614—615. Q. Servilius Caepio cos. ult. H. App. Ib. 70. ó yàg àóeAgóg Zegovtitavo? vo? vobva guxJsuéyvov Koumíov ÓLaÓoyog av*Q vig arQovnylag yevóuevog .0.é£BaAAa vec ovv310xog. ef. Diod. 33, 21. . Vell 2, 1. auct. d. v. ill. 71, 3. 4. Liv. ep. 54. Dio . fr. 78. 80. Eutr. 4, 16. 615—616. M. Popilius Laenas cos. cit. H. App. Ib. 79 (vid. supr.) xai ó IlozíAwg ivéfaksw ig vovg yeívovag c)rív .dovgovag, ovóà» Ó' igyacdut- vog (9xe y&ào a)vq Ov&Ooxyoc él v1)» avootqylay 'Ooct- Avog lMoyxivog) &vélsviev àg "Pdumv. ef. Diod. 33, 19. 21. Vell 2, 1. Dio fr. 75 Dind. Liv. ep. 35. Flor. 2, 17, 17. auet. d. v. ill. 71, 4.

Discrepantiae auctorum, quorum nonnulli, ut Florus auc- tor de viris illustribus Dio Popilium Laenatem proeliis cum Numantinis nondum commissis contra Viriathum pugnasse vel de pace cum eo egisse vel interficiundum eum curasse nar- rant, eum seeundum Appianum Laenatis expeditio non perti- meat ad Viriathum, Diodori narratione ita explicantur, ut Viria- thus, cum a. 614 & Caepione superatus esset, anno proximo, quo Caepio cum Callaecis pugnaret, Laenas illum urgeret, emm utroque de pace egerit, interfectus autem sit per eos, quos Caepio?) subornasset. A. 616 Popilius Laenas bellum econtra Numantinos renovavit.4)

616—617 (?621). D. Iunius Brutus cos. ult. H. App. Ib. 73. ó ui» ór OgiavJev rmólsumog ig votvo àveAevra xol DrÀ«q và» Cgyov OvguxrJov v9)v 4fvoi-

1) Cic. off. 3, 30, 109. cf. de rep. 3, 18, 28. — 2) App. Ib. 79. Supra Ilounnío 44vÀov víj scripsimus pro llouszmp [4vÀp], quod Bekker re- Stituere omisit.

3) Caepio, Fabii, Scipio Aemilianus hoc modo fratres vocantur:

P. Cornelíus Seipio. L. Aemilius Paulus. Q. Fabius Max. Q. Servil. Caepio p

P. Corn. Scipio Aemilian. Q. Fab. Max. Aem. Q. Fab. Max. Serv. Q. Servil. Caepio. . 4) Diod. 33, 19. . Liv. ep. 55.

104 Detlevius Wilsdorf

ravíoy Anotügia z0ÀAà ÀÀa imugéyovra imóp Oei.

ZéEvog 0? Iovyiog Boobvog iri vabvo meug 9eig &zvé-

yvo uà» oaórà Ótxewv Óià xyoog uoxgác. cf. Diod.

393, 24— 26. Vell. 2, 5. Liv. ep. 55. Eutr. 4, 19.

Appianus errat in Bruti praenomine.!) Quot annos in Hispania remanserit Brutus, ambigitur. Qui Eutropium se- euntur, triumphum eius ponunt in anno quarto decimo post Seipionis triumphum de Carthagine actum, h. e. 622 ?), et tamdiu imperium eum obtinuisse fortasse "credunt, quod Romani cum Hispania decertare cupiverint, cui rei perficien- dae Brutus et Seipio viri maxime idonei visi sint. Quid enim? Brutus non Lusitanos solum pacavit et reliquiis exercitus Vi- riathini domicilia assignavit, sed etiam cum Callaecis signa contulit e& una eum M. Aemilio Lepido contra Vaceaeos pro- fectus est a. 618?), denique fama eius per totam Hispaniam pererebruit./) Neque inaudita in Hispania tot annorum ad- ministratio est, ut mox videbimus in T. Didio et in P. Licinio Crasso. De imperio eius (prorogato) in urbe actum esse testi- monio est Scipionis Africani de imperio D. Bruti oratio a Festo5) commemorata. Alii?) Eutropii testimonio spreto ") tri- umphasse Brutum eontendunt a. 618, quod et biennio admi- nistrationis tum usitato consentaneum est et Appiani?) verbis probatur: 0ca Z«xuríov v& ÉAafe xol Boovrog nmgó vov Zxi- ztí0vog ornydayevo 1; xyergo)oovo. Id mihi quoque magis quam prior sententia placet. 617. C. Hostilius Mancinus M. Aemilius Lepidus Porcina .

618. L. Furius Philus coss. cit, H. 619. Q. Calpurnius Piso

1) Cf. Liv. ep. 55. Cic.legg. 3, 9, 20. 2) Drumann IV,8. Zumpt l. l p. 13. contra ac p. 62, ubi a. 618 scribit. cf. Liv. ep. 59. quamquam annum 621 Eutropii verba non excludunt. 3) Conferas, quae de Lepido infra dieta sunt. ^ 4) Cf. Strab. 3, 3, 1. 4, 7. Val. Max. 6, 4, 3. C.L L. II, passim. 5) p. 241. — 6) Lange R. A. II, 328. Borghesi V, 170. T) Videtur enim fontis sui verba exscripta male cum Scipionis triumpho coniunxisse. 8) Ib. 99. in fastis triumphalibus anni 600—624 inter- ciderunt, ut nesciamus, quid in iis dé Bruti triumpho dietum fuerit.

fasti Hispaniarum provinciarum. 105

App. Ib. 80 (cf. 79). oí à" à» &ovev zv9óusevot yaAc- züg &qegov cg ini aioyíovoig m&vv Grovóaic xal vÓv ÉrtQov vOv vnmarov» Jiulàu» .émióov ig "Igm- gíav àEémeumov, Mayxtvovy à' dvexaAovy ig xolouv. ef. Liv. ep. 55. Eutr. 4, 17. Flor. 2, 18, 5. Diod. 33, 27. Dio. fr. 79 Dind.

App. Ib. 83. xal «áde uiv qw» ztglTOv JdiulAtov, "Po- uoiou Ó' e)rà zvOóuevov vóv uày AdiulAiov mapéAv- 0cY vic OTQoTo»ylac vr& x«l vmoteíag xol iOuvQg ic Pourv omécvosgev xal yonuucciu inebnuwszo — — Mayxivoy uày à? Gobvgiog &yayov ic Tünoíav yvuvóv zege0íÓov voig Nouavtívotg. cf. Liv. ep. 56. Dio fr. 82. Oros. 5, 5.

App. Ib. 883. ozgovgyóg à' ix^ abvo)g oígsOelg Kaà- ztovo»toc Ilíowv o00' fÀactv àri Nouavvíay, &AM ig 71)» IHoAAavriov yf» iogaÀAov xol ucxgà ónocag &yel- Habe» i» Kaognqvavíqg vÓ imíAourov ví doxüc. cf. Obsequ. 26.

Horum consulum quo quisque tempore in Hispsániam per- venerit, cum disceptare vix quisquam possit, quae traduntur brevi praecidamus. Maneinus cum Ti. Graecho quaestore po- tissimum auctore!) pacem turpem eum Numantinis confecisset, anno consulatus nondum cireumacto — successor enim Lepidus consul ef collega eius nominatur?) — a senatu revocatus, postea Numantinis deditus esse dicitur; Lepidus autem sive eodem anno bellum Vaecaeis intulit sive proximo ?), quidquid Appi- anus hariolatur, summo consulis honore privari nequaquam potuit, potuit autem cogi imperium proconsulare deponere.) Suecessit ei L. Furius Philus consul, qui Maneinum Numantinis tradendum secum duxit; legatis utebatur Q. Caecilio Metello et Q. Pompeio eonsularibus viris et sibi et inter se inimicissi- mis.) In ulteriore provincia a Bruto pacata, siquidem Brutus

1) Plut. Ti. Gracch. 5—7. Dio fr. 83. Vell. 2, 2. 2) Diod. 33, 27. App. Ib. $0. 3) Liv. ep 56. proconsulem dicit. ^ 4) Cf. Lange R. A. I, 722. II, 551. 659. 5) Val. Max. 3, 7, 5. Dio fr. 82.

106 Detlevius Wilsdorf

decessit!), praetores inde ab anno 618 imperium tenuisse con- Sentaneum emsí. 620—621. P. Cornelius Seipio Africanus cos. II ex plebiscito

. eit. H.

Liv. ep. 56. cum bellum Numantinum vitio ducum non Sine pudore publico duraret, delatus est ultro Scipioni Africano a senatu populoque Romano consulatus, quem cum illi eapere ob legem, quae vetabat quemquam iterum eonsulem fieri, non liceret, sieut priori con- sulatu legibus solutus est. cf. App. Ib. 84. Flor. 2, 18, 8. Eutr. 4, 17. Vell. 2, 4, 2. Oros. 5, 7. auct. d. vir. ill, 58.

App. Ib. 99. '"Pouoio, óà oc £9og ig và ngoceuAnu- uéva ví Ifmoíag Érmeuwaov &mó vüc Bovi$g &vÓgoc Üéxa vobc xovaovQcouévovg avvà àg eigivnv 60a Zxt- zíov v& tÀAofe xal Bgobvog zcQÓ vov Zwutiovog oztn- y&yevo T) EyergcicQToO.

Lex, qua Seipio solutus esse dieitur, a. 603 Catone aue- tore, ut videtur, lata est.?) Appianus?) de Seipionis aetate in errore versatur, cum scribit: ó Óà xol vóve qv tvi vearspog víjg vevouicuévyne voig vxavsvovou TAÀuxíac. Natus enim. est Scipio a. 5695); tunc igitur quinquaginta annos compleverat. Numantiam quo tempore oppugnare ineeperit quove expug- narii, cum viri docti dissentiant ^), de anno certe, quo trium- phavit, constat. Dicit enim Cicero?) de bello cum Aristonico gesto P. Licinio L. Valerio consulibus: 'Ita populus Romanus consuli potius Crasso quam privato Afrieano bellum gerendum dedit' et supra: quamquam erat Africanus, qui anno anfe de Numantinis triumpharat. Legati eum sequebantur Q. Fabius Maximus Aemilianus frafer, Buteo patruelis"); militabant sub eo C. Gracchus?) et C. Marius?); tribuni militum erant P. Rutilius Rufus et Sempronius Asellio, qui belli Numantini

1) Cf. p. 104. 2) Fest. p. 242. cf. Lange R. A. I, 712. 3) Ib. 84. 4) Plut. Aem. Paul. 22. 5) Cf. Mommsen R. G. IL, 17. Hoffmann l 1] p. 68. — 6) Phil.11,8, 18. . 7) App.Ib.90. 84. — 8) Plut. Ti. Gracch. 13. 9) Plut. Mar. 3.

fasti Hispaniarum provinciarum. 101

historiam postea seripserunt. ') Ut Seipio bello Numantino

confecto fines provineiarum denuo constituit totamque Hispa-

niam una cum decem legatis paoavit, ita post bellum Serto-

rianum Pompeium provinciarum restitutorem videbimus.?)

630? Q. Fabius Maximus (Allobrogieus) praetor (propraator). Plut. C. Graech. 6. ZvveflovAseve dà Geí v& za» ixsívg (8c. vj avyxAgeq) moenóvvo» eionyouuevog* olov $9» xai vÓ 7teQl TOU OírOU ÜÓyua uerQuotatO» xal x&À- Augvov, Ov Ézzeuwe uày àE Ifuelac Gafog dvri.ovod- vyoc. ixebvog Ó' En&wcs ví)» fovÀ)» ánodouévqn vÓv oiroy dvanéuweu voig znóÀec. vÓ dgyupuo» xal ztgogeztourtoog 9o, xÓv Qafov ec inax91 xol gó- QQvov zt0LoUYzG T)Y GQyyv voig dvJocrcoLg.

Quo anno aut quot annos, utra in provincia Q. Fabius Maximus praetor vel propraetor fuerit, manifestum non est. Sed. eum Fabius idem esse videatur, qui a. 633 consul factus est et postea Allobrogici cognomen reportavit, cum C. Grac- chum a. 631 primum tribunum plebis post legem frumen- tariam perlatam?) ea quae Plutarchus tradidit fecisse sit veri simile, recte Wehrmannus Fabium praetorem paulo ante annum 631 induxit, cum Pighius nimis confidenter citeriorem Hispaniam per annos 629 usque 631 eum obtinuisse declaret. Quod &vrio7oev5yog appellatur, id non necessario complurium annorum administrationem indicat: potuit praeturae annus con- fectus esse, eum Romae de frumento ab illo misso ageretur.

Proximo anno Q. Caecilium Metellum consulem adversus Baliares profectum esse, quia ad Hispaniam ipsam non per- tinet, verbo attigisse satis est.)

640 (2641) C. Marius praet. ult. H. Plut. Mar. 6. Meva àà v$v ovgotuyía» xAnoq ofi» wv)» iwvóg dfümolav Aéyero, xaSüoon Àyavuolov vr,v . Énagyíav dwjusgovy ovgav fs, voig àSuouolc xol 92- quU xal vÓ Àpovsvsuy oUrz«) vÓve vOv Ifguowc» ovxi

1) App. Ib. 8& Gell. 2, 13. 2) Cf. praef. p. 67 sq. 3) Liv. ep. 60. Vell 2, 6. Plut. ll Diod. 34, 27. 4) Lis. ep. 60.

108 Detlevius Wilsdorf

x&AAugrov nyovuévcv. cf. Cic. off. 3, 20, 79. Verr. accus, 3, 90, 209.

C. Marius, quo anno praetor fuerit, aperte dicit Cicero !): 'eum — iam septimum annum post praeturam iaceret — —-, Q. Metellum — — enm ab eo imperatore suo Romam missus esset, apud populum Romanum criminatus est', h. e. a. 6406. Quare, nisi Plutarehus anachronismo, quem dicimus, deceptus legem Corneliam ad Marii administrationem Hispaniae trans- fert, provineia extra ordinem ei commissa est, quod propter quaestionum perpetuarum numerum auctum tum iam in usum venisse potest.?)

642. L. Calpurnius Piso Frugi praet. ult. H. App. Ib. 99. xyoóv«o à" vovegov àzoor:aocsoy GÀÀow &y I890íq ysvouévoyv KaAzovovtog Iíowv orgatuyóg 7joé- 9q xal avvó» OucÓéEovo uà» Zegoviog D'éABag. Cie. Verr. aecus. 4, 25, 56. Ei, cum esset in Hispania praetor, qua in provincia occisus est, anulus aureus — — eomminutus est — — aurificem iussit vocari in

.. forum ad sellam Cordubae.

Piso filius est eius, qui a. 609 legem de repetundis tulit et a. 621 consul ereatus est.?) Ceterum praetura eius termi- natur tempore, quo successorem eius Hispaniam ulteriorem ob- tinuisse scimus.

643. Ser. Sulpicius Galba praet. ult. H. App. Ib. 99. xai avvróv OieÓ0éSoro uàv Zegoviog I'GÀ- Bec, KíuBoov» àÓ' inicvoortvóvvo» ví vali xol ZuxsÀ(ag zoÀeuovuévng vÓv Óevregov ÓovAuxÓv móAs- uov ovooruàv uà» ig Df«oíav oix Éreuscoy om^ àoyo- Aag, ztoéGf eic Óà arméovsÀAov, oi vóy móAeuov tucA- Àov Oz OÓvvowro xava9S10tc9a..

Galba eonsul a. 646 non post annum 643 praetor fuisse potest, alter terminus Calpurnii Pisonis praetura datur. .Quare falso Zumptius *), qui consulibus omnibus provincias attribuere

1) off. 1. 1. *2) C£. Marquardt, Staatsverw. I, p.378, n.7. 3) Bi suo anno, filius ante 602 natus esse vix potest. 4) Stud. Rom. p. 21.

fasti Hispaniarum provinciarum. 109

Btudet, hune quoque Galbam a. 646 Hispaniam obtinuisse vult, Pisonem a. 647, quem ab Appiano Galbae successorem appel- lari errore nescio quo dicit. 645. Q. Servilius Caepio praet. ult. H. Eutr. 4, 27. A M. Iunio Silano collega Q. Metelli Cim- bri in Gallia et a Minucio Rufo in Macedonia Soor- disci et Triballi et a Servilio Caepione in Hispania Lusitani vieti sunt. cf. Val. Max. 6, 9, 13.

Q. Caecilius Metellus Numidieus ,et M. Iunius Silanus con- sules erant a. 645, ipse Caepio consul faetus est tribus annis post. 'Triumphasse eum dicit Valerius Maximus his verbis: *qui praeturae splendore, triumphi claritate, consulatus decore — in publicis vinculis spiritum deposuit. Quae ultima verba ad ealamitatem eius bello Cimbrieo acceptam referes.!) Ap- piani de copiis Hispaniensibus dictum, quod modo exscripsi- mus, non valere nisi post annum 649 et ex Eutropii loco di- Bcimus et ex eo, quod Obsequens?) ad annum illum adnotavit: 'a Lusitanis exercitus Romanus eaesus'. De incursione a Cimbris in Hispaniam facta admonere licet, quae Livius?) Plutarchus 4) Obsequens*) ea de re tradiderunt. Frontini?) autem locus, quo Pighius nisus [M.| Fulvium [Nobiliorem| a. 651 Hispaniae praesidem fuisse opinatus est, hue omnino non pertinet; nam 'Cimbrico bello, quod ibi scriptum est, iam dudum editores sequentia vocabula *Celtiberis insequentibus' reete perspicientes in *Celtiberieo bello! emendarunt totumque locum ad Q. Ful. vium Flaecum rettulerunt, quem similem in modum ingeniose bellum gessisse Livius") tradidit.

652. M. Marius praet. cit. H. App. Ib. 100. zcóAu». 9 Pvégav TÜG KoMyóne 7tÀnoLov (xovy uty&Óeg KeAzcffyouv, ovc Magxoc IMapgiog avu- Loy5ncavrag avtQ xcl zdvowavà» vijc Bovi?js érups- 7t0vO")G (Qxíxet stQO mévre ivuavviy.

Agitur eo loco de T. Didio consule a. 656, quodsi zoo

1) Cic. d. or. 2, 28, 124. Balb. 11, 28. 2) *42. 3) ep. 67. 4) Mar. 14 in. 5) 43. 6)strat. 2, 5, 8. — 7) 40, 31.

110 * Detlevius Wilsdorf

zéyrc, quemadmodum solet, dictum suspicaris, emm quern seripsimus anumum tenemus. Fuit autem M. Marius sine. dubio elarissimi illius Marii frater, quem aeque atque Cn. Carbonem Cicero !) in numero contionatorum Marianae aetatis habet, pater M. Marii Gratidiani?) quem L. Sulla occidendum euravit.?) 653. D. Iunius Silanus praet. ult. H. Sex. Ruf. 4. Rebellantes ,Lusitanos in Hispania per Deeimum Brutum econtinuimus. Post ad Hispanos tu- multuantes D. Iunius Silanus eum exercitu missus eos vicit. cf. Obsequ. 44...

Collatis nummorum inscriptionibus Borghesias^) annum illum eonstituit, quo Lusitanis devietis Hispaniam ulteriorem paca- tam esse Obsequens docet parum memor eorum, quae de pro- ximo anno eonstant.

654. L. Cornelius Dolabella (praetor) procos, ult. H. ,QC.LL:I p.460. L: CORNELIVS:P- F- L- N- DOLABELLA : PROCOS : A: DCLY || EX -: HISPA- NIA * VLTERIOR : DE : LVSITAN ' V K - FEB*

Triumphus eius secundum nostram temporum rationem anno 656 adseribendus ostendit Dolabellam, nisi provinciam extra sortem adeptus est, non a. 655, sed 654' eo pervenisse. Ceteroquin de Dolabella nihil notum est.5)

655. C. Caelius Caldus praet. cit. H.

Hune Hispaniae citeriori praefuisse demonstravit Borghe- sius 9) ex nummis inventis, neque tamen consulem anno 661, quoniam de utriusque provinciae imperatore illo anno constet, sed praetorem paucis annis ante. Praeturam autem Caldi, quem Cicero?) aequalem dieit, eum Wehrmannus ante annum

1) Brut. 62, 223. 2) l. l1. 168. 39) Hunc falso Florus (3, 21, 26) fratrem C. Marii appellat. 4) V, 170. Neque enim Zumptio (l. l. p. 62) assentiri possum, qui eo quod supra diximus studio Silanum consulem anni 692 fuisse sibi persuasit. Ciceronis locus quem affert nihil demon- strat, Lusitaniae status etiam contradicit, 5) Consulem suffectum eum fuisse suspicatur Marquardt, Staatsverw. I, p. 379, n. 2. 6) I, 327. cf. Mommsen, Münzw.'p. 503, n. 180. 7) de or. 1, 25, 117, conferendus est Obsequ. 46.

fasti Hispaniarum provinciarum. * 111

658 posuerit, aecuratius nostris fastis comparatis anno 655

aesignabis.

656—660. T. Didius cos. cit. H. App. Ib. 99. Kíugowv à" à5ekoaSévrov Tivog Zfeíótog ize Owv 2doovaxdv uà» Exvewvev ic Otouvolovg, Teo- unccóv óà ueyaÀg» zxóÀw del Óvomeu9d "Poualoug yevouéyyy é& igvuvob? xovyyoyev íg vÓ ztÓlov xal ixéAevoev oixciv &àveuy(ovovc. cf. Plut. Sert. 3. Sall. ap. Gell. 2, 27. Liv. ep. 70. Obsequ. 47.

T. Didius quoqüe a Cicerone nonnullis locis homo novus dicitur, qui eum una eum Q. Caecilio Metello Nepote legem Caeciliam Didiam de promulgatione pertulisset, quominus eo- dem anno in provinciam abiret, ut alia exempla docent !), nihil obstitit. Quod Livius scribit: "T. Didius proconsul ad- versus Celtiberos feliciter pugnavit', non utique ad primum administrationis annum referendum est.?) A. 658 eum in Hi- spania fuisse Obsequens ?) testari videtur; sed ne prius quidem quam a. 661 eum rediisse putamus, quoniam in fastis trium- phalibus seriptum est: T-DIDIVS-T-F-SEX-N-II-PROCOS-EX-HISPANIA:A:DCLX

DE : CELTIBEREIS III :- IDVS : IVN* Nam post reditum triumphum eius retardatum esse propterea veri simile non est, quod a. 661 provincia illa etiam con- sularis est neque alium interea consulem eam administrasse scimus. De quo triumpho erudelitate atque iniuria reportato Appianus breviter sic: xoà émi voicós zfeíÓtog uà» xal i3gi- eufevae». In Didii exercitu tribuni militum locum obtinebat Q. Sertorius.) De nummis proconsulis scripsit Mommsenus.5) 657—660. P. Licinius Crassus Dives cos. ult. H.

Asc. ad Cie. Pis. 24, 58. M. Crassi pater P. Crassus ante bellum Italicum de Hispanis triumphavit. cf. Strab. 3, 5, 11.

1) Veniunt in mentem M'. Acilius Glabrio cos. 563, M. Baebius Tam- philus a. 573, C. Flaminius a. 537. cf. etiam Cato a. 559 (Liv. 34, 2). 2) Cf. ep. 53. de Metello et Fabio. 3) 48. 4) Plut. Sert3. 5) Münzw. p. 450. cf. Borghesi I, 326.

112 Detlevius Wilsdorf

Crassum proconsulem inde ab anno 658 demum Hispaniae praefuisse dicit Langius!); sed eur non iam in ipso consulatu eam administraverit, non possum perspicere. Nam etiamsi legem eo anno nescio quam tulerit, qua de re non eonstat, ne alios quidem ea res totum annum retinebat, ut supra demonstravi- mus.?) "Triumphavit autem eodem anno quo T. Didius, et pridie quidem Idus Iun., ut in fastis triumphalibus legitur. Cn. Planeius eques Romanus in exercitu eius militabat?) et Marcus filius Plutarcho ^) auctore c [8moíov Égvye yeyovoc ztGÀoL GrQoTQpyoUvvog vov zcezQÓg aUTÓJL xal qíAove zcercoun- Hévog. Crassi quoque exstant nummi Hispanienses.*)

661. C. Valerius Flaccus cos.

P. Cornelius Scipio Nasica praet.

App. Ib. 100. zzaAuv. 0à vv KeArif'ngov &moavavcov QAaxxogc ézuceug elc Exvewe Ououvolovc: &y 0à. Beà- yüóg zóle. ó uiv Ogjuog ig &móovracw Óguóv riv fovàov óxvoicav inémnguoev ojvrQ ÜBovisvrQoiíg, Ó Ói QAÀexxogc imth9uov Exvewve vovg airíovg.

Obsequ. 51. per Nasicam Hispaniae principes, qui re- bellabant, supplicio consumpti urbibus dirutis.

Consulem illum Flaccum fuisse probabile est, quoniam Appianus eognomine solo eum significare satis habuit. Verum tamen de anni 668 consule quominus cogites, id prohibet, quod paulo post Appianus9): yoo»« Ó' $ocvego», inquit, oracueLó»- v0» TO» iv Poup ZvÀAa ve xol Kí»vo. Duos annos eum " provinciae praefuisse ex inveterascente ratione conicere licet, sed traditum est de Flaeco prorsus nihil.) Ulterioris provin- eiae imperator alius esse non potest nisi L. Licinii Crassi Sci- pionis pater eius, quem ex Licinia filia sua nepotem Crassus orator adoptavit, et idem pater Q. Caecilii Metelli Scipionis, quem Q. Caecilius Metellus Pius adoptavit.) Quem a. 660 in Hispania fuisse ex Obsequentis verbis — prodigia enim fiunt C. Caelio L. Domitio consulibus — recte concluderemus,

1) R. A. III, 112. 2) Cf. p. 111, adn. 1. 3) Cic. Planc. 13, 32. 4) Crass.4. 75) Cf. p.111, adn. 5. — 6) Ib. 101. 7) Num idem est apud Cic. Balb. 24, 55? 8) Cic de or. 3, 33, 134. 3,2, 8. Sex. Rosc. 28, 77.

fasti Hispaniarum provinciarum. 113

nisi de P. Licinii Crassi triumpho constaret. Prodigia enim hie sequentis anni res portendere malo quam cum Zumptio !) Nasicam Didii legatum facere.

Anni proximi usque ad 668 apud Pighium citerioris pro- vinciae praesidem habent C. Valerium Flaeecum modo procon- sulem modo praetorem appellatum, ulterioris usque ad a. 663 Seipionem, Perperna consule a. 662 interposito ?), quae mera coniectura est sua ipsius inconstantia futtilis. Ignoti sunt Hi- spaniarum proconsules usque ad annum 672, quo Marianis rei publieae perturbationibus in Italia confectis Sertorianum bellum exarsit in Hispania. A. 666 cum Sulla cum exercitu ad urbem aecederet, permulti Marii assectatores eo confugerunt brevique provincias totas ad suam factionem converterunt. Ad annum 667 pertinere videtur, quod in Granii Liciniani fragmentis in- venitur: 'et ex Hispania Brutus ceterique exsules ad eum (se. Marium) eonfluxerunt.?) Brutüs est ille, quem Pompeius Mu- tinae interficiendum curavit. Itaque cum M. Crassus patre a Marianis interfecto in Hispaniam pervenisset, diu in specu delitescens a Vibio quodam alimentis subornabatur. Mario autem mortuo prodire ausus oppida nonnulla aggressus est et navibus captis in Africam ad Q. Caecilium Metellum traiecit, qui a. 671 Sullae redeunti se coniunxit.) Tum Hispaniam subito ad alteram partem declinasse ex eo intellegitur, quod Sertorius vix receptus est.9)

672 (—681). Q. Sertorius propraetor ult. H.

App. b.c. 1, 86. Zegrogiog O^ ix moÀkoD OvQaTQysiy T onuévoc "IB noloc uevà v)» Xvéoong xavaAqyur Égev- yev dg viv» "IBnolav. xai avvóv vÀv zQotéogov ovga- vnyQv o0 Otcyouévov zoÀÀo)g ivvab2e xai 00e 'Pu- uoío.g àvexívnoe scávovg.

App. Ib. 87. voí Ó' £ziovvoc &rovG vzatoL uiy éye- véc9nv Ilazigióg ve Kagfcwv av 9g xal Maegtog Ó dótAqtÓoUg Mapgíov vob zcegupavovg. cf. Plut. Sert. 6.

, J) Stud. Rom. p. 28. 2) Nummi huic Perpernae falso à Pighio assignati sunt. cf. Zumpt 1. l. 3) p. 23 ed. Bonn. 4y Liv. ep. 90. 9) Plut. Crass. 4—6. — 6) App. b. c. 1, 86.

Leipziger Studien. I. 8

114 Detlevius Wilsdorf

Exup. 8. Sall. hist. fr. 1, 55—59 D. App. Ib. 101. | b. e. 1, 108.

Q. Sertorius, quem aliquot annis ante T. Didii tribunum militum in Hispania fuisse vidimus, postea praetor facetus erat; utrum a. 671 fuerit an prius, non liquet !) neutrum Appiani dietum x zroAAo? zonuévoc excludit. Provinciam quidem quin Suo iure adeptus sit sive sortitus sive extra ordinem, dubium non est, sed quo anno in Hispaniam ulteriorem, quae ei ob- venerat, abierit, haud ita viri docti enucleaverunt, ut nihil reliquum sit dubitationis. In quaestionem vocantur duo tantum anni: anno enim 671 Sertorius cum ceteris Marianis apud Suessam rem gessit, anno 673 adversus eum C. Annius Luscus .a Sulla missus est. Rerum seriptores comparandi sunt inter se Appianus Plutarehus?) Exuperantius, quorum ultimus Ser- torium a Mario et Carbone consulibus — dicit autem Marium magnum — in Hispaniam citeriorem missum esse narrat, qua in re bis erravit. Secundum Appianum Sertorius post Sues- sam occupatam &. 671 actutum profectus est neque ex Plu- tarchi verbis 'veavíag lMéguog — vz«oevcíov tfAafe' colligas necesse est profectum illum esse postquam Marius iunior magi- stratum inierit.?) At idem Plutarchus ultimam causam, quare

1) Cf. Mommsen R. G. II, 321 sq. Münzw. p. 599 n. 392; p. 600 n. 393. Drumann IV, 352 sq. A. R. Schneider, Quaestionum in Cic. pro M. Font. orat. capp. IV. Grimae 1876. 2) Plutarchi totum locum ex- scribere non alienum videtur: 'Eyxsi 08 Magwos éveAevevroe xai Kívvas àvg- géOn uuxgüv vavegov, 0 08 veavíac Mágios áxovvoc a)roV aga vo0e vóuove vsvavelíav PFAafe, Káofowes 02 xai Nooflavoi xai Ziniorves énióvvu Z20ÀÀa xax 06 énodeuovy xai v& uàv àvavOpíq. xai naAoxiq vOv | QYgovnyow épOei- gevo, và 08 oi 7:90 iD ovves àzoAAvaar, Éoyov 08 ov0ey 1v airo) magóvros vois ztg&yuag. noyO'roos vrogepouévo:s 0uX vÓ xsigov qgoveiv voos uaAAov Üvvauévovc, vélos 08 ZvÀAas Zxnniovi nagacvoavonsüsócas xai guAopoo- vobusvos o€ sip5vne àcouévne OuigOsios «0 G«góvevua xai vavca mtgoAéyo JDknnion. xai 0idaGxo wv Zeprolguos ovx Ense, savvázagw éGnoyvoUs viv zóAw cougcsv sis Ifnoiav, ce, sei pOace, vqv éxei xparvvausvos doyny, xaragvyry vois wraíovgu àvravOa vOv píAov àcóuevos. cf. Sall. hist. fr. 1, 57 D. 'Cuius advorsa voluntate conloquio militum permisso corruptio facta paucorum et exercitus Sullae traditus est." cf. App. Ib. 108.

3) Drumann IV, 353 n. 75.

fasti Hispaniarum provinciarum. 115

Sertorius iter celeriter fecerit, eam suppeditat, quod duces Mariani ad Suessam rem male gessissent. . Neque id reete dixeris Sullam Sertorio, si a. 671 iam profectus esset, in Hi- spania consistendi facultatem per integrum annum daturum non fuisse.!) Id certe non debebat, sed a. 672 nescio an ne potuerit quidem propter Italici belli molem ducem exercitum- que in Hispaniam mittere. Attamen e narratione Exuperantii erroribus deductis Sallustii?) fragmento collato manifestum fit Sertorium, antequam in provinciam abiret, Romae commora- ratum esse, opinor, ut socios et opes cogeret, et per Etru- riam iter fecisse. Novi consules, qui interim magistratum inierant, quoniam vitia eorum eastigabat, libenter eum dece- dere passi sunt.

In Livii epitome?) scriptum legitur Sertorium *octavo du- catus sui anno' interfectum, bellum confectum esse anno fere decimo. De Sertorii morte idem tradit Eutropius.) Quodsi proeonsules, qui bellum Sertorianum confecerunt, a. 683, id quod postea apparebit, redierunt, initium belli seeundum Li- vium cadit in annum 674, in eum videlicet, quo Sertorius ex Africa redierat et Lusitanorum princeps facetus est; mortuus autem est a. 681. Itaque per annos 674 ad 681 pleraeque res a rerum scriptoribus traditae haud sine magnis dissensio- nibus disponendae sunt. Sallustii fragmentis bene adhibitis Drumannus rerum ordinem magnam partem recte constituit: quae emendanda reliquit, velut nomen eius, qui a. 674 Hispa- niae ulteriori praefuit, vel quo anno Pompei litterae memoriae eonservatae ad senatum missae sint, ac si quid restat, talibus in rebus Mommsenus aliique sunt audiendi.

1) Drumann 1. 1. 2) 1, 58 D. 'Cui nisi pariter obviam iretur. E Sallustio enim hausisse videtur Exuperantius haec: *tunc Sertorius de Marii potestate securus Romam venit et omnium coepit accusare segni- tiem et ex multis promptissimis factis Sullae industriam laudare. 3) 96. 4) 6, 1. Temere iste quidem, fortasse Sallustianarum historiarum initium falso interpretatus, M. Aemilio Lepido Q. Catulo consulibus et alia bella

. et Sertorianum exarsisse dicit, cum nihilo minus Sertorium octavo anno interfectum esse infra testetur. 8*

116 Detlevius Wilsdorf

Sertorius eum post annum 6072 neque iure neque pro Mariana factione, sed suo nomine Hispaniam occupatam reti- nuerit, nimii in eius administratione essemus, si, quomodo cum Mithridate foedus inierit!) aut quid praeterea egerit, pluribus verbis explicaremus. Legati autem eius et quaestores nomi- nandi sunt: Perperna, qui a. 677 copiarum Lepidi reliquias

ei tradidit et à militibus coactus est summam imperii Sertorio . permittere?); Iulius Salinator eontra C. Annium pugnasse di-

eitur?), C. Herennium ^) Pompeius devicit, L. Hirtulei quae- Storis victoria et mors commemoratur *), M. Marius ad Mithri- datem missus est9), Tarquitium eundem fortasse, qui C. Annii quaestor fuerat, alios Sallustius et Frontinus appellant, ubi de Sertorii morte verba faciunt") 672—073? C. Valerius Flaccus ( praetor) imper. Galliae. - (M. Fonteius legat.) Gran. Licin. p. 39 ed. Bonn. Et Murena ex Asia tri- umphavit. Et Valerius Flaeeus ex Celtiberia et Gallia. Cic. Font. fr. A. 3, 6. Hispaniensis legatio consecuta est turbulentissimo rei publicae tempore, eum adventu L. Sullae [in Italiam] maximi exercitus civium dissi- derent de iudiciis et legibus. cf. ib. 20, 45 (15, 35). Cic. Quinet. 6, 24. Roma egreditur a. d. IL. K. Feb. Quinetius Seipione et Norbano coss. — ib. 7, 28. Con- fugit ad C. Flaecum imperatorem, qui tunc erat in provincia. cf. 25, 79. Caes. b. G. 1, 47.

Flaecus, siquidem idem est, quem Cicero a. 671 Galliae Narbonensis praesidem fuisse narrat, atque ille, euius trium- phum Licinianus commemorat post Pompei et Murenae trium- phum, eum Celtiberis conflixisse potest a. 671 vel 672 vel 673. Nam eum seeundum Licinianum Pompeius, qui a. 648 prid. Kal. Oct. natus est9), annos quinque et viginti natus, h.

1) Plut. Sert. 23. App. Mithr. 68. 2) Plut. Sert. 18. 3) Ib. 7. 4) Sall. h. fr. 2, 96, 5. 5) Liv. ep. 90. 91. 6) Plut. Sert. 24. 1) Sall. h. fr. 3, 4. 5. Front. 2, 5, 31. 8) Quod enim ib. p.21 de anno, quo Pompeius natus sit, dicitur, inepte interpolatum esse apparet. cf. praef. edit. Bonn. p. XVI.

fasti Hispaniarum provinciarum. 117

e. à. 674 a. d. IV. Id. Mart. triumpharit!), Murenam autem, sive is est sive Flaccus sive alius, qui in fastis triumphalibus post Sullam a. 673 triumphum egisse dicitur, certe ante Pom- peium triumphasse consentaneum sit, Licinianus hie temporis ordinem observasse non potest. Mommsenus quidem, cum in libro, quem de re nummaria Romanorum scripsit ?), a. 673 C. Annium Luseum Hispaniam utramque e Sullae arbitratu ob- tinuisse dixisset, in historia sua Romana?) sie rem sibi com- posuit, ut Flaccus et Annius Luscus simul in Hispanias missi sint, alter ulterioris provinciae proconsul, alter citerioris, et postea: 'Spanien, inquit, unterwarf sich hierauf willig den sullaniscehen Beamten (um 673) und Flaccus focht glücklich mit den Kelten, durch deren Gebiet er marscehirte, und mit den spanischen Keltiberern (674) Hoc alterum mihi minus probabile videtur neque aliter rerum scriptorum silentium, eum de Annio Lusco dicant, satis mirum explieare possum nisi ita: Flaccus, qui Galliam provinciam Mariana faetione rem publi- eam obtinente adeptus erat, cum Sylla in Italiam rediisset, aeque atque M. Fonteius ille absens pacem cum victore fecit, quam amicitiam ut confirmaret, Hispaniam illi reconciliare stu- duit ^), frustra quidem, ut videtur, cum C. Annium Luscum quoque mitti oporteret, attamen Sulla propter illa in se merita Flaeco triumphum concessit.

' 6783. C. Annius Luseus (propraetor) procos.

Plut. Sert. 7. 'Qg 0à ZvAAa» uà» invr3Javevo vijg Po- Mxs xgateiv, fooeuv Óà v)v lMoglov xoi Kaepofwvoc 0td00», GÜt(Xo ztQ0000xG» OvQatuty O.azoAeunoovoay avvQ ue9" Qyeuóvoc àqíEso2or, godyvvrou và Ilv- oQvaia gn ÓOià "ovilov Zauvevogog ébowxioyiMovg óxÀ(rag Eyovvog. Kol uev? o) zoÀo l'atog 44v»viog ixreug eig vuó ZoÀÀo xai vÓv "oviov &zoóouaxov ópQ» à» àmógqQ xa9ioro magà voig vrwooecíoug. of. Sall. h. fr. 1, 59—64. Liv. ep. 90. Oros. 5, 23.

1) Cf. Lange R. A. III, 169. Mommsen R. G. II, 332 annum 675

praebet. 2) p. 600 n. 393. 3) II, 331. 4) Num Flaccus et Fon- teius oí zrgóvego. ovoatryot App. b. c. 1, 86?

118 Detlevius Wilsdorf

Utramque provineiam C. Annium obtinuisse videri modo dietum est. Sertorius eo anno a continenti depulsus Pityusas insulas occupavit, deinde navali pugna victus in Áfriea bellum gessit, Quaestores Annii, quorum memoria nummis repertis conservata est, erant L. Fabius et C. Tarquitius.!)

674. M. Domitius Calvinus (propraetor) procos.

L. Fufidius propraetor.

Plut. Sert. 12. o? uovov à9vàv éxgavqoe (Sertorius) uey&Acy xal nmóÀetg elÀe zoAÀdg, &ÀAG xol vOv &vvi- otoatüyun» Kóvra» uà» iv vq stol vi» MelAaoíay zogJudg xaveyavuaynoe, Govqíó.oy Óà vÓvy Ggxovsa vüe Bawwxüc meo) vÓv Baiv» iévQéwaro OuoyuMovg &zoxceivac "Poualiov, 4douéztovy óà KoaAovivov àv3v- zavOoy üvra ví érégag IBoíag à.& vo vauíov xava- ycvicuevog. ef. Sall. h. fr. 1, 66—69.

Apud Plutarehum eum traditum sit .Zouézeov óà xoi 24ov- 010v, unde magna rerum perturbatio exorta est, quia Q. Cae- cilii Metelli legatus, quem mox afferemus, intellegebatur, diffi- eultates omnes removentur hae coniectura z/ouéziov óà Ka- Aovivovy, quam complures docti viri invenerunt.?) Proconsulari imperio Calvinum fuisse non Plutarchus solum, qui &vrtovoo- viyov et évJvrmorov consulto distinxit, sed Sallustius etiam diserte dixit: *Domitium proconsulem ex. citeriore Hispania cum omnibus eopiis, quas paraverat, arcessivit (8c. Fufidius?)).' L. Cottam, quem Plutarehus propraetorem fuisse vult haud dubie, miror quod Wehrmannus silentio praeteriit. Quem quamquam Hispaniae praefuisse negamus, extra ordinem tamen a Sulla elassi praefectum eo missum esse nonne concedes? Sertorii . quaestori, quem Plutarchus vicisse dicit, nomen erat Hirtuleio.^4) 675—082. Q. Caecilius Metellus Pius procos. ult. H.

Plut. Sert. 12. xa Gwod»iov &AAov nyeuóva vGv ro MevéAAov zeug3évvov usvà Óvvaueog aveiàe».

1) Mommsen, Münzw. p. 600 n. 393. 2) Cf. Dietsch ad Sall. h. fr. 1, 69. Borghesi IT, 11. Lange R. A. III, 176. Mommsen R. G. III, 21. Drumann IV, 355 difücultatem non effugit, neque Wehrmann f. pr. p. 33 offendit. 3) Cf. fr. 1, 68 et 1, 41, 21. 4) Flor. 3, 22, 6.

fasti Hispaniarum provinciarum. 119

App. b. e. 1, 108. xai zog IMéveAAov émeug 3évra

vzÓ ZvÀÀO àrmeucyero yevvaícog. cf. Ib. 101. Liv.

ep. 90. Eutr. 6, 1. Oros. 5, 23. Exup. 8.

Flor. 3, 22, 6. prima per legatos habita certamina, eum

hine Domitius et Thorius, inde Hirtulei proluderent.

Auctorum nemo Metellum consulem profectum esse dicit, et

cum comitiis praetoriis Romae eum adfuisse constet!), certum est e lege Cornelia?) eum provinciam naetum non ante annum 675 in Hispaniam pervenisse. Quo anno utrum utramque pro- vinciam. administraverit, an Calvino citerioris provinciae pro- eonsuli imperium sit prorogatum, haud facile discernas. Rerum a Metello gestarum has potissimum referre consilio nostro con- venit: a. 676 Galliae proconsulem L. Manlium, cuius nomen alii aliter tradiderunt, arcessivit, sed ille ab Hirtuleio devictus esse fertur.) Inde ab a. 678 una cum Pompeio bellum ita gerebat, ut modo alter in altera provincia esset, modo coniunctis copiis pugnarent. Exeunte a. 679 Metellus in Galliam ad M. Fon- teium, qui proconsules multis rebus adiuvabat, recessit.*) Post aliquot proeliis prospere eommissis, cum praesertim Sertorius interfectus esset, stolidae tarditati luxuriaeque totum se tra- dere incepit.) Legati Metelli nominantur L. Domitius Aheno- barbus, quem Eutropius?) praetorem pro Calvino, ut videtur, voeat, L. Thorius Balbus?), qui apud Plutarchum Thoranius dieitur, Cornelius Aquinus 9); C. Urbinus quaestor erat.?) De Titurio ambigitur, sitne Metelli legatus an Pompei.! Num- mos Metelli Hispanienses descripsit Mommsenus!!), de trium- pho eius postea dicetur. 676. Q. Calidius propraetor cit. H.

Ps. Asc. in Verr. p. 145 Or. Q. Calidius M. Calidi orato-

1) Cic. Planc. 29, 68. cf. Val. Max. 5, 2, 7. 2) Cf. praef. p. 70. 3) Plut. Sert. 12. Caes. b. G. 3, 20. Sall. h. fr. 1, 72. — nummos vide apud Borghesium I, 364. 4) Cf. Schneider l. l. p. 10 sqq. 5) Plut. Sert. 22. Macrob. Sat. 3, 13, 6—9. 6) 6, 1. 7) Cf. Cic. fin. 2, 20, 63. 8) Plut. Sert. 13. — 9) Sall. h. fr. 2, 23, de Memmio quaestore cf. p. 121 adn. 6. 10) Cf. Dietsch. ad Sall. h. fr. 2, 28. cf. ib. 70 de M. Terentio Varrone. 11) Münzw. p. 612. sí

120 Detlevius Wilsdorf

toris pater ex praetura Hispaniensi accusatus a Gallio, pro quo postea Cieero dixit, atque damnatus est.

Q. Calidius tribunus plebis rogationem de Q. Metello Nu- midico revocando tulerat!); quare cum praeturam peteret a. 674, Metellus Pius consul pro eo populo Romano supplicare non dubitavit et in iudieio Calidii post administrationem Hi- Spaniensem accusati supplicavisset, ut ait Cicero?), si Romae esse potuisset. Itaque quin aut quo anno in Hispania fuerit, dubium esse non potest. Citeriori provinciae eum adseripsi- mus, quia Metellus plerumque in ulteriore pugnavit. 677—682, On. Pompeius Magnus procos. ex senatusconsulto

(eit. H.)

Liv. ep. 91. Cn. Pompeius eum adhue eques Romanus esset, cum imperio consulari adversus Sertorium missus est. cf. App. b. c. 1, 108. Ib. 101. Plut. Sert. 18. Pomp. 17. auct. d. vir. ill. 77. Oros. 5, 23. Sall. h. fr. 2, 96. |

Cic. de imp. Cn. Pomp. 21, 62. Quid tam inusitatum, quam ut, cum duo consules clarissimi fortissimique essent, eques Romanus ad bellum maximum formidu- losissimumque pro consule mitteretur? Missus est. Quo quidem tempore, cum esset non nemo, qui diceret non oportere mitti hominem privatum pro consule, L. Phi- lippus dixisse dieitur non se illum sua sententia pro consule, sed pro eonsulibus mittere. cf. Phil. 11, 8, 18.

Missus est Pompeius a. 677, sed cum et aliis rebus et a Gallis retardatus esset?), vix ante exitum anni in Hispaniam pervenit.) De rebus usque ad annum 679 a se gestis glorio- sius ad senatum scripsit, quibus litteris auxilium petebat.*) Petenti ut senatus satisfaceret, Lucullus cos. 680 inprimis per- fecit, cum metueret, ne Pompeius, id quod minitatus erat, in Italiam exercitum reduceret sibique imperium adversus Mithri-

.1) C£. p. 119 adn. 1. 2) Planc. 29, 70. 3) Cic. de imp. Cn. Pomp. 11, 30. Sall. h. fr. 2, 96, 5. 4) Cf. Mommsen R. G. III, 29. 5) Sall. h. fr. 2, 96.

fasti Hispaniarum provinciarum. 121

datem eriperet.) Communi consilio Pompeium una eum Metello bellum gessisse, prout res postulabat, supra demonstravimus. . Per hiemem anni 680 apud M. Fonteium in Gallia se conti- nuit.?) Sertorio et Perperna occisis Pompei unius opera et consilio Hispania pacata est resque plurimae denuo constitutae sunt. Tum lege Gellia Cornelia sancitum est, ut quos Pom- peius imperator de consilii belliei sententia singillatim civitate donasset, cives Romani essent optimo iure.?) Legatorum Pom- pei, quos commemoremus, diggi sunt hi: L. Afranius 5), cuius ope postea quoque contra Caesarem usus est, D. Laelius, qui proelio ad Lauronem commisso cecidit ?), denique C. Memmius, quem cum 'in exercitu Metelli tum Pompei quaestorem fuisse Cieero 9) testatur. De vietis Hispanis postquam tropaea in Pyrenaei iugis constituit"), in Italiam Pompeius revertit et eum Metello a. 683 exeunte triumphum egit.) Quo anno utrum proeonsules vicarios in provineiis reliquerint an successores praetorii eos exceperint, e fontibus non apparet. Zumptius ?) Cn. Aufidium Orestem alteram provinciam accepisse opinatur nullo scriptorum testimonio eomprobatum, neque post Pom- peium Hispaniam alteram consularem fuisse magis credo quam post Lucullum et Culleolum Macedoniam. 684. M. Pupius Piso Calpurnianus propraetor procos. Ascon. in Pis. 8 62. 'Irrisa est à te paulo ante M. Pi- sonis cupiditas triumphandi, a qua te longe dixisti abhorrere: qui etiamsi minus magnum bellum gesserat, istum honorem omittendum non putavit. Fuit autem — — Pupius Piso iisdem temporibus quibus Cicero, sed tanto aetate maior, ut :— — Biennio tamen serius quam

1) Plut. Pomp. 20. 2) Liv. ep. 93. cf. p. 119 adn. 4. 3) Flor. 3, 22, 9. Plin. n. h. 3, 3 (4), 18. Strab. 3, 4, 10. — Cic. Balb. 8, 19. 15, 32. 33. 17, 38. 4) Plut. Sert. 19. 5) Sall. h. fr. 2, 16. cf. Obsequ. 58. 6) Balb. 2, 5. cf. Plut. Sert. 21. duos Memmios quaestores in Hispania fuisse docet Mommsen, Münzw. 59" sq. 1) Sall. h. fr. 4, 29. Strab. 9, 4, 1. 7. 8) C£. Drumann IV, 383 n 55. Lange R. A. II, 630. De reliquiis Sertorianarum copiarum cf. Caes. b. G. 3, 20 —27. Oros. 6, 8. Cic. Verr. accus. 5, 28, 72. 9) Stud. Rom. p. 53 sq.

122 Detlevius Wilsdorf

Cieero consul fuit; triumphavit procos. de Hispania Q. Hortensio L. Metello Cretico coss. ante Ciceronis consulatum. cf. Cie. Flacc. 3, 6. 2, 5 (fr.). Pis. 26, 62. (C. I. L. I p. 173 n. 594)

Quaestor fuerat Piso Calpurnianus a. 671!), consul est faetus a. 6932); itaque praetura perfunctus Hispaniam provin- eíam sortitus erat, de qua eum a. 685 triumphasse dicatur, . eo quem adscripsimus anno ibi eum fuisse necesse est. M. Pisonis quaestor erat L. Valerius Flaceus, quem Cieero a. 695 defendit.) Utram provinciam habuerit, disceptari non ) potest. 1) 686. X Antistius Vetus propraetor ult. H.

Vell. 2, 43, 4. et praetura quaesturaque mirabili vir- tute atque industria obita in Hispania, cum esset quae- Stor sub Vetere Antistio avo huius Veteris consularis atque pontificis. cf. Suet. Caes. 7. Dio 37, 52 (41, 24). Caes. b. Hisp. 42.

Plut. Caes. 5. Gdwag óà vr» yvvaixa vaulag eig "IBn- oíay évi vÀv ovgavqyGy Bévegu ovve&rAOev, 0v avvóv v& Ty Gel OutevéAege xai vOv viov móÀw avrOg &oyov vauíav irnolnos.

Ulteriorem provinciam Antistium Veterem obtinuisse cum reliquorum auetorum tum Suetonii verba docent: 'Quaestori ulterior Hispania obvenit; de tempore e Caesaris temporibus constat. Ceterum de Antistio Vetere patre nihil notum est, de Gaio filio infra dicendum erit.

Proximo anno qui propraetores in Hispania fuerint, ne- Scimus; fortasse alter eorum erat C. Licinius Macer ille, qui annales scripsit, quem a. 638 a Cicerone praetore de repetun- dis damnatum esse constat.) Eodem anno Pompeius plebiscito imperium infinitum adversus piratas naetus legatos suos im- perio praetorio ornatos ad singula litora disposuit, ex quibus duo Ti. Claudius Nero et Manlius Torquatus Hispanias ob-

1) Cic. Verr. accus. 1, 14, 37. 2) Cic. Att. 1, 12, 4. 13, 6. 14, 1. 3) Cic. Flacc. 3, 6. cf. 2, 5 (de frugalitate Pisonis). 4) Praetura a. 684 . functi sunt M'. Acilius Glabrio, L. Aurelius Cotta, M. Mummius. 5) Cic. Att. 1, 4, 2. Val. Max. 9, 12, 7.

fasti Hispaniarum provinciarum. 123

servabant.!) L. Voleatium 'Tullum eos. a. 688, quoniam 689

' Roma abesse videtur neque alia provincia vacat, Zumptius ?)

Hispaniae ulteriori adscripsit, quam coniecturam non praete-

rire quam sequi malui.

689. Cn. Calpurnius Piso qu. propr. ex senatusconsulto cit. H.

I. L. À. p. 174. Cn. Calpurnius Cn. f. quaestor pro - pr. ex S. C. provinciam Hispaniam obtinuit. Sall. Cat. 19. Postea Piso in citeriorem Hispaniam quae$tor pro praetore missus est adnitente Crasso — — fed is Piso in provincia ab equitibus Hispanis, quos sine exercitu ductabat, iter faciens occisus est. ef. Cie. Sull. 24, 67 sq. Mur. 38, 82. Suet. Caes. 9 Dio 36, 44.

Postea, ait Sallustius, missus est, scilicet postquam Cati- linae coniuratio prior L. Cotta L. TorQuato eoss. Nonis Febru- ariis oppressa est.?) Occisus autem est Piso antequam Cicero orationem in toga candida habuit 4^), et post Kal. Iun., quo tempore Catilina socios eonvocavit5) aut, si tum mortuus iam erat, nuntius certe de morte eius Romam nondum allatus erat.9) Initio eius anni P. Sittius in ulteriorem Hispaniam profectus est, sive P. Sulla adhortante, ut coniurationem eo transferret, sive, quod Cieero ad Sullam defendendum affirmat, negotii eum Mauretaniae rege gerendi causa; in Mauretania eum iam esse Sociis Catilina apud Sallustium ostendit.)

692. C. Coseonius propraetor (procos.) ult. H.

Cie. Vatin. 5, 12. Post quaesturam exierisne legatus in ulteriorem Hispaniam C. Coseonio. proconsule? Cieero Sull. 14, 41 sq. — constitui senatores, qui omnia

1) Liv. ep. 99. App. Mithr. 95. Flor. 3, 6, 9. 2) 1. l. p. 56. Praetores proximorum annorum collegit Hólzl, Fasti praetorii ab a. 687 usque Ad a. 710. Lips. 1876. 3) Sall. Cat. 18. 4) Ascon. in or. in tog. - cand. p. 117. — 5) Sall. Cat. 17. in. cf. 21. 6) Nisi forte quis temere Sallustium illa oratione Pisonis mentionem fecisse credit. — Pisonem propterea in Hispaniam missum esse, quod is qui provinciam illam sor- titus erat abire eo non potuit vel noluit, probabile est, sed num is consul fuerit (Zumpt 1. 1. p. 57) incertum est. 1) Cap. 21.

124 Detlevius Wilsdorf

indieum (sc. Allobrog.) dicta interrogata responsa per- scriberent — — C. Cosconium, qui tum erat praetor.

Praetor igitur Cosconius erat a. 691, mortuus est a. 695.1) P. Vatinium legatum eius Cicero exagitat, quod iter mirum in modum per Sardiniam et Africam confecerit, in Hispania sor- didorum furtorum culpam contraxerit.?) Quis citeriorem pro- vineiam administraverit, non habeo dicere. Ex iis autem, quibus provincias lege Cornelia sortiri lieuit, quaeri nequit nisi de L. Roscio Othone et C. Sulpicio.?)

693. C. Iulius Caesar propraetor ult. H. Suet. Caes. 18. Ex praetura ulteriorem sortitus Hispa- niam retinentes creditores interventu sponsorum remo- vit. cf. Plut. Caes. 5. Liv. ep. 103. App. b. c. 2, 8. Ib. 102. . bell. Hisp. 42. Cic. Balb. 19, 43.

De praeturae Caesaris anno inter omnes constat; qua per- funetum ne exspectasse quidem dicit Suetonius, dum provin- eiae ornarentur. De Hispania quam bene cum aliis rebus tum iurisdictione instituta meritus sit, seriptores nonnulli testes sunt.4) Idem, qui aere alieno grandi tam brevi tempore expeditus sit, documento esse potest, quantam pecuniam imperatores e provinciis reportare potuerint. Sed Caesar imperatoris titulo a militibus ornatus, cum triumphi spem certam haberet, con- sulatum assequi quam triumphare maluit.) Rediit autem a. 694 ineunte mense Iunio.9) Plutarchus, qui C. Antistium Ve- terem filium eius, euius quaestor Caesar fuerat, Caesaris quae- storem factum esse narrat, utrum hune annum 693 an poste- riorem 709 in mente habeat, quo Antistius Vetus quaestor Caesaris Apameae Caecilium Bassum obsidebat"), diiudieare non audeo. Sed posterius probabilius est propter aetatem patris et filii. L. Cornelius Balbus praefectus fabrum erat.5)

1) Cic. Att. 2,19, 4. 2) Vat.5,13. — 3) Cf. Hólzl p. 46. 4) Plut. Caes. 12. App. b. c. 2, 8. Cic. Balb. 19, 43. vectigalia, quae Metellus Pius Hispanis imposuerat, sustulit. cf. bell. Hisp. 42. — 5) De lege Tullia de ambitu huc pertinenti cf. Lange R. A. III, 263. 6) Cic. Att. 2, 1, 9. cf. Drumann III, 187. 7) Cic. Att. 14, 9, 3. ad Brut. 1, 11. cf. Plut. Brut. 25. 8) Cic. Balb. 28, 63.

fasti Hispaniarum provinciarum. 125

Quod Silanum. eos. 692 citeriorem provineiam obtinuisse Zumptius suspicatur, nullo argumento nititur, ut ad annum 653 adnotavimus.

Proximo anno praetorios, qui Hispanias administrare po- tuerint, habemus M. Valerium Messallam et L. Cornelium Len- tulum Nigrum.!)

695. P. Cornelius Lentulus Spinther propraetor cit. H.

Caes. b. c. 1, 22. Caesaris in se beneficia exponit, quod per éum in collegium pontifieum venerat, quod pro- vineiam Hispaniam ex praetura habuerat, quod in petitione consulatus sublevatus.

Cic. fam. 1, 9, 13. Postea quam tu Hispaniam citerio- rem cum imperio obtineres neque res publica consules haberet. -

Lentulus Spinther quo anno praetor fuerit, non e Cicero- nis solum verbis cognoscitur, quibus Caesaris consulatum de- seribit, sed ex eo quoque, quod a. 697 consul erat et aedilem eurulem eum fuisse anno, quo Cieero consul fuerit, memoriae tradidit Plinius.?) Trium praeter Lentulum praetorum a. 694 provineiae notae sunt, de Q..Caecilio Metello Nepote dubita- mus.?) Duorum proximorum annorum nimium multi sunt, quo- rum provinciae incertae sunt, quam ut nominà afferamus.!) 698—699. Q. Caecilius Metellus Nepos procos.

698. Sex. Quinetilius Varus propraetor (procos.). Dio 39, 54. "Ev à óà éxeiva iyíyvevo, xol 15) Ignoío eo 8uyj9n, 010. xol v Ilouznío ztgooevoy2vn. àzxava- Ov&Yreg y&Q Tiveg xol Ovaxxaíovg zgoovrOcuevot Heyn uà» nó vo) Néswrog vo0 MevélÀov àzmogá- 0xtvoL Ev' Ovvreg vvTTQO70a0», z0AÀL.0Qxo)vyzi. Ó^ ovg KAovvíav imekSovreg Gusivovg &yévovvo xoi àxsívnv oí u&v ztegtertoujoavvo, évégo 9. 0à £ogpálngoav ov unrv Gore xai Óv OÀLyov ÓovÀoOSEvoi, vQ yO&Q nÀn9t zt0ÀD vÀY &vowvvíoY zcegujcav, doT& xoi vóv Nézmocva

1) Cf. Hólzl p. 47. 50. — 2) n. h. 9, 39 (63), 137. cf. Cic. Brut. 71, 268. — 3) Cf. Hólzl p. 51. — 4) Ib. p. 53 sqq.

126 Detlevius Wilsdorf

&yazmü», àv v)» jovoyíav GxwÓvvwc Gyp. cf. Metell.

ap. Cic. fam. 5, 3. Asin. Poll. apud Cie. fam. 10, 32, 2. (Balbus quaestor) exules reduxit non horum temporum (sc. 711) sed illorum, quibus a seditiosis senatus trueidatus aut ex- pulsus est Sex. Varo procos. cf. p. red. in sen. 9, 23. Metellum Nepotem non prius quam versus finem mensis Aprilis in provineiam pervenire potuisse inde intellegas, quod conventus illius Lucensis particeps erat.) Qui dum in Hi- spania citeriore haud ita prospere bellum gerit, P. Crassus Caesaris legatus in Aquitania cum veteribus Sertorianis mili- tibus pugnavit.? A. 698 ante comitia consularia provinciae eonsulares in annum 700 designantur ?), quas, cum aliae idoneae non fuerint, Hispaniam ulteriorem et Syriam fuisse Zumptius?) habet pro certo. Citerioris Hispaniae rationem haberi po- tuisse negat, quia Q. Caecilius Metellus maioris auctoritatis vir fuerit, quam eui suecessorem tam cito mitterent; qua igno- minia Piso Macedoniae proconsul tum affectus est.?) Pompeius eonsul cum mense iam Aprili exeunte 9) Syriam ambitioni suae satisfacturam non esse prae se tulisset, effecit, ut lege 'Tre- bonia utraque Hispania sibi committeretur. Quod — sie enim argumentatur Zumptius — nequaquam sibi suinpsisset, nisi interea, fortasse mense Maio, Metellum Nepotem mortuum 'esse Romam nuntiatum esset. Quae conclusio, eum proconsulis nullam apud rerum seriptores mentionem postea reperiamus, recte facta esse videretur, nisi hoc unum obstaret, quod Nepos ex novem illis eonsularibus, qui a. 700 Scaurum accusatum laudabant, unus fuisse dieitur." Etenim, licet tabellis eum laudasse credas, quo tandem tempore id eum fecisse arbitra- mur? Nullone verbo Ciceronem mortui viri testimonium prae ceteris ostentasse? Non possum adduci, ut credam. Quid igitur censendum videtur? Non mortem Nepotis opportunam

. 1) Plut. Crass. 14. Pomp. 51. Caes. 21. App. b. c. 2, 17. 2) Cf. p. 121 adn. 8. — 3) Cic. d. provv. coss. — 4) l. lp. 77. cf. Lange R. A. III, 322. 328. 5) Cic, Pis. 36, 88. Ascon. in Pis. init. 6) Cic- Att. 4, 9, 1. 1) Ascon. in Scaur. $ 40.

fasti Hispaniarum provinciarum. 127

effecisse, ut Trebonius rogationem illam ferret, sed lege 'Tre-

bonia Nepoti post biennium iustum suecessorem missum esse,

mortuum autem esse Nepotem paulo post. — Praetorem a. 697

Sex. Quinetilium laudat Cicero oratione, quam post reditum

in senatu- habuit!), quem eundem esse atque illum, qui ab

Asinio Pollione apud Ciceronem nominatur, veri simillimum

est.? Num qui propraetor eum anno proximo exceperit, igno-

ramus.

699—703. 702—705? Cn. Pompeius Magnus procos. ex plebiscito. Liv. ep. 105. idem (Cato), cum legem impediret, qua provinciae consulibus in quinquennium, Pompeio Hi- spaniae, Crasso Syria et Parthicum bellum dabantur, a. C. Trebonio trihgno plebis legis auctore in vincula ductus est. cf. Flor. 4, 2, 12. Eutr. 6, 18. auct. d. vir. ill. 57, 8. Vell. 2, 48, 1.

App. D.'c. 2, 48. aigeSévreg 0^ ov Uroro,. Kodocog ve xal IHouzrtoc Koíloagu uày do0rteQ vréovnoav v1» érégav stevraevíav scgocewnglaavro, và 0e &9vy Óia- xÀAngovusvot xal oroavuày àr^ avroic ó uà» Ilouzug etAevo "I8noíav ve xal zfufón» xol àg vácÓt vovg qAovg rzepuréurcov obróg vnéusuvev iv "Pup. cf. Dio 39, 33. Plut. Cat. min. 43. 45. Crass. 15. 16. Caes. 28. 36. Pomp. 52. 53. Pompeius igitur Hispanias, non Africam, quam Appianus et Plutarchus addunt, plebiscito in quinquennium adeptus est, aut inde a die rogationis latae usque ad eundem diem anni 704 aut, quod Langio?) magis placet,.a Kal. Ian. 699 usque ad ultimum diem anni 703. Perdifficilis mihi quidem etiam- nune videtur esse quaestio illa, quamvis egregio doctorum virorum acumine sit saepius tractata, ex quonam die imperium rogationibus talibus, quales erant Vatinia et Trebonia, delatum valuerit.) Utramque enim constat medio fere consulum anno de provinciis iisdem consulibus assignandis sanxisse aliquid,

1) 9, 23. cf. Wehrmann. f. pr. a. 697. 2) Cf. Borghesi I, 310. 3) R. A. III, 338. 4) C£. Mommsen, Die Rechtsfrage zwischen Caesar und dem Senat. Zumpt l l. p. 97 sqq.

128 Detlevius Wilsdorf

quo senatus consulta priore anno de provinciis consularibus facta mutata: vel remota sint!) et quo consules illi nescio qua- tenus lege Cornelia de provinciis liberati sint. Quodsi quis recte dixerit Caesarem lege Vatinia Galliarum imperium inde a Kal. Mart. 695 usque ad Kal. Mart. 700 adeptum eese, eidem nescio an censendum sit Pompeium quoque Hispaniarum im- perium inde a Kal. Mart. 699 usque ad eundem diem anni 704 lege Trebonia obtinuisse. Mirum autem videtur, quod, eum Caesar post consulatum Romam reliquerit, Crassus con- sulatu fungens in provinciam abiit. Sed equidem hoc missum facio et ea, quae de Pompeio nota sunt, refero. Vituperabatur ille cum ab aliis?) tum a Caesare?), quod post consulatum in provincias non abiret: 'in se noyi generis imperia constitui, ut idem ad portas urbanis praesideat rebus et duas bellico- Sissimas provincias tot annis obtineat sie querebatur Caesar, quamquam idem): 'Nihil horum', inquit (exercitus videlicet et duces dicit), 'ad pacandas Hispanias, nihil ad usum provinciae provisum, quae propter diuturnitatem pacis nullum auxilium desideravit, Rebellare Hispanos Caesar non debuit negare, nisi forte sine causa a. 698 consularis dux exercitusque contra eos missus erat. Habebat sane exeusationem Pompeius curam annonae a. 697 mense Septembri sibi commissam); sed eo ipso, quod frumentariam provinciam alteramque prorsus con- trariam in se cumulabat, mos maiorum violatus est. Quo accedit, quod a. 702 Kal. Mart. etiam consulatum tertium iniit 'absens et solus, quod nulli alii unquam eontigit.'") Tum Pom- peius lege sanxit, ut consules et praetores quinquennio demum, postquam urbanis magistratibus funeti essent, in provincias mitterentur*); idem Hispanias provincias in alterum temporis " Spatium plebiscito sibi deferendas curavit, quod spatium quin- que iterum annorum fuisse narrat Dio, quattuor Plutarchus.?)

1) Neutra ante Maium mensem lata esse videtur; de senatus con- sultis cf. Suet. Caes. 19. Cic. Pis. 36, 88. cf. p. 126 adn. 3 et 4. 2) Plut. Pomp. 53. 3) Caes. b. c. 1, 85. — 4) l. l. paulo ante. 5) App. b. c. 2, 18. Dio 39, 39. 6) Cf. Lange R. A. III, 343. 1) Liv. ep. 107. 8) Dio 40, 56. 9) App. b. c. 2, 24. xal xoóvov és vZv dgynv Évegov

fasti Hispaniarum provinciarum. 129

Iterum hie exsistit quaestio, unde initium capiat prorogatio illa, eone anno, quo rogatio lata est, sive eodem die sive Kal. Ian., an priore quinquennio peraeto. In hane sententiam legem Pompeiam Liciniam de imperio Caesari prorogando docti viri interpretati sunt. Utut est, habebat Pompeius provincias etiamtum, eum bellum civile exardescebat; numquam autem eo abiit, quamquam se iturum esse simulabat?) atque eundum ei esse nonnulli aperte dicebant.?) Legatos miserat primum duos: L. Afranium consularem et M. Petreium praetorium.) Q. Cassius quaestor, cum Hispanos crudelitate incendisset, mox tumultu faeto vulneratus est.*) Cicero5) quod Pompeio lega- tum se esse profitetur ex Id. Ian. 701, ad provinciam frumen- tariam referendum est. Tertius autem in Hispania legatus M. Terentius Varro paulo ante bellum civile videtur in Hispa- niam pervenisse"), quem legatum pro quaestore fuisse Momm- senus) arbitratur, idem Cn. Pisonem nummorum inscriptionibus repertum. Provincias exercitusque?) quo modo bello exorto inter se diviserint, plane exponit Caesar!?) his verbis: 'Ad- ventu L. Vibullii Rufi, quem a Pompeio missum in Hispaniam demonstratum est, Afranius et Petreius et Varro legati Pompei, quorum unus Hispaniam citeriorem tribus legionibus, alter ulteriorem a saltu Castulonensi ad Anam duabus legionibus, tertius ab Ana Vettonum agrum Lusitaniamque pari numero legionum obtinebat, officia inter se partiuntur'.!!) Rebus ita constitutis, dum Caesar Pompeium ex ltalia decedere cogit, per C. Fabium Hadrianum legatum Hispaniam oececupavit.!?)

*Q lloumpo mpooswngpíca»ro. Dio 40, 56. Plut. Caes. 28 extr. Pomp. 55 extr. sic aAAg» vevoaevíav. . 1) Lange R. A. III, 339. cf. Mommsen, Rechtsfr. p. 50, n. 2. Zumpt, stud. Rom. p. 85 sqq. 2) Cic. Att. 5, 11, 3. 3) Caes. b. c. 1, 2. 9. cf. Cic. fam. 6, 6, 5. contra Att. 5, 11,3. 4) Vell. 2, 48, 1. per triennium! 5) Caes. b. Alex. 48. 50. cf. infra ad &. 705. 6) Att. 4, 19, 2. 1) Cic. fam. 9, 13, 1 C. Subernius Calenus — cum vitandi belli causa profectus esset in Hispaniam cum M. Varrone ante bellum. — 8) Münzw. p.6548sq. . 9) Unam legionem a. 701 Caesari permissam &.704 repetivit, receptam in Italia retinuit. cf. Caes. b. G. 8,54. App. b. c. 2, 29. Dio 40, 65. Plut. Caes.29. Pomp.57. 10) b.c. 1,38. 11) De partitione illa provinciarum cf. praef. p. 68 adn. 1. 12) Caes. Leipziger Studien. I. 9

130 Detlevius Wilsdorf

Tum Caesar ipse proelio ad Ilerdam commisso Pompei legatis remotis provincias pacavit, civitatem Gaditanis donavit, quae postea lege lulia confirmata est.!) Comites ei erant praeter Fabium et P. Sulpicium Rufum?) legatos et alii et Q. Cassius Longinus, qui cum anno ineunte urbem deseruisset, tribunus plebis esse ex lege desierat.) Eum Caesar mense fere Oc- tobri ex Hispania decedens provinciae praefectum reliquit; sed eum a. 705 Galliarum proconsul, antequam dictator faetus esset et consul designatus liberum arbitrium provinciarum admini- strandarum a senatu accepisset !), non potuerit Caesar quem- quam iure Hispaniae praeficere, proximo demum anno Cassium in proconsulum seriem redigendum esse iudico.

706. M. Aemilius Lepidus propraetor.

Q. Cassius Longinus propraetor e. o.

App. b. c. 2, 48. zysuovíag ve àg và E9vy meotézeu- z&» $5 ivjAÀlarrev dq? éavvo? xovraléyov, ig uiv Ifqoíav Maooxov .4énmióov. cf. Dio 43, 1.

Caes. b. e. 2, 21. Provinciae Q. Cassium praeficit: huic IV legiones attribuit. cf. App. b. c. 2, 43.

Liy. ep. 111. propter Q. Cassii praetoris avaritiam cru- delitatemque Cordubenses in Hispania cum duabus Var- ronianis legionibus a partibus Caesaris desciverunt. cf. . Caes. b. Alex. 48 sqq. Dio 42, 15 sq.

Lepidus a. 705 praetor erat*); ergo Caesar legem Cor- neliam observavit, eum Cassium extra ordinem pro praetore in Hispania reliquisset, ut supra iam diximus.*) Cum iam in eo esset, ut Cassius ex Caesaris sententia in Africam traiceret ad Iubam regem opprimendum, Hispanorum seditio exorta est. Quam eum exercitu suo infenso?) sedare non posset, Bogudem ex Mauritania, Lepidum e citeriore provincia arcessivit. In- terim annus praeteriit, quamquam auctor belli Alexandrini id

b. c. 1, 37 sqq. Cic. Att. 8, 3, 7. 1) App. b. c. 2, 43. Liv. ep. 110. cf. ad à. 676. Cic. Balb. 15, 34, ad a. 548 praef. p. 66. 2) Caes. b. c. 1, 74. 3) Ib. 1, 5. 4) Cf. Lange R. A. III, 422. 5) Caes. b. c. 2, 21. 6) Errasse Wehrmannum de Cassii praetura docet Hoólzl l]. 1. p. 76 sq. 7) Cf. de quaestura eius p. 129.

fasti Hispaniarum provinciarum. 131

dieere omittit, certior enim iam factus erat Cassius de pugna Pharsalia, priusquam Lepidum arcessivit*), neque Lepidi inter- cessione concordia militum perfecta erat, cum Cassii successor, qui a. 706 praetor urbanus fuerat?), advenit. Cassius provincia relicta cum magna. praeda in Ibero flumine interiit.?) Legatus ei erat alter Q. Cassius *), quaestor M. Marcellus, seditionis princeps), tribunus militaris L. Titius.9) Lepido Caesar propter re8 tum gestas a. 707 triumphum concessit") collegamque sibi consulatus fecit.) 707 (—708). ? Q. Pedius procos. C. Trebonius (procos.). bell. Hisp. 2. Quibus rebus adductus, quos legatos ante exercitui praefecerat, Q. Pedium et Q. Fabium Maxi- . mum de suo adventu facit certiores (sc. Caesar. a. 708 fin.). Dio 43, 31. Hoo» uà» yàg iv v5 Iguoíg xal vov Kaí- cagoc ovgaTrpyol Kóivróg v& QGofiog DMa£wuog xol Kóivrog Iléóiog: o? uévrot xol à&wóuayot oi voui- ' Lovveg sivo, avvoí ve v0vyolbov xol Éxeivov arovói uevezéusvoveo. Caes. b. Alex. 64. Sub idem tempus Trebonius pro- consul ad provinciam obtinendam venit. ef. Dio 43, 29. Trebonium a. 706 praetorem fuisse supra diximus, eodem anno Q. Pedius praetor erat?), de Q. Fabio Maximo certum testimonium desideratur. Atqui Trebonius quin a. 707 pro- vinceiam ulteriorem obtinuerit nemini dubium est et M. Lepi- dum eodem anno triumphasse constat, nonne Q. Pedium quo- que a. 707 citeriorem provinciam obtinuisse per se maxime veri simile est? Legem enim Corneliam Caesar, quantum po- terat, observabat.1?) Sed quid Fabio faciamus, quem una cum Pedio legatum vel ovoavnyó» a Caesare missum esse dicunt, quem triumphasse etiam de Hispania constat? Tres procon- sules Caesarem misisse persuadere mihi nequeo. Quod Fabius

— —

| propraetores

1) B. Alex. 56. 2) Caes. b. c. 3, 20. 3) B. Alex. 64. Dio 42, 16. 4) B. Alex. 52. — 5) Ib. 57 sqq. 6) Ib. 57. — 7) Dio 43, 1. 8) Eutr. 6, 23. — 9) Caes. b. c. 8, 22. 10) Cf. Hólzl p. 83. 85. 9*

132 Detlevius Wilsdorf

postea ad Mundam oppugnandam relietus esse dicitur!), eum de Pedio nihil dicatur, hunc in citeriore provincia relictum esse testari videtur. Itaque Fabius tantum legatus, licet priore anno praetor fuerit, aut, quoniam triumphavit, post Trebonium- expulsum propraetor ulteriori provinciae videtur praefuisse.?) De Trebonio enim iam dicendum est. Accessit sub finem anni 707 ex Africa Cn. Pompeius Magni filius a seditiosis mi- litibus invitatus, qui eum in Balearibus diuturno impetu captis morbo retardaretur, seditiosi morae impatientes Trebonium expulerunt, praesertim cum audivissent Caesarem pugna ad Thapsum commissa C. Didium praefectum classi ad se misisse. Tum Pompeius advenit et Sexto fratre Labieno P. Atio Varo aliis ex Afriea receptis ulteriorem Hispaniam brevi tempore totam occupavit et eiterioris provinciae praesidem tantopere terruit, ut ille Caesarem ipsum arcesseret.?) Advenit Caesar sub finem anni^), ut mireris, quam brevi Pompeius tantas res effecerit, sed reputandum est annum illum fastis a dicta- tore emendatis tribus mensibus fuisse longiorem.*) Pugna Mun- densi a. d. XVI. Kal Apr. commissa9) Cn. Pompeius e.Didii persequentis manibus elapsus paulo post a Caesonio interfectus est"), Sextus effugit. Caesar, cum Gades pervenisset contio- nemque Hispali prid. Kal. Mai. habuisset?), quamdiu ad res ecomponendas remanserit in Hispania, non liquet. Romae ex- speetabatur a Cieerone mense Sextili?); triumphum egit cum Pedio et Fabio!) Fabius et Trebonius a. 609 consules suffecti . erant, in Fabii pridie Kal. Ian. mortui locum C. Caninius Re-: bilus, qui Caesaris legatus fuerat!!), creatus est, Q. Pedius a. 711 consulatum aecepit. Praeter hos Hirtium Dolabellam

1) b. Hisp. 41. 2) Verum fere intellexisse Zumptius mihi videtur (comment. epigr. II, p. 226), sed pravis argumentis usus est. 3) Dio 43, 1. 28—31. bell. Hisp. 1. — 4) App. b. c. 2, 103. 5) Cf. Mommsen, Róm. Chronologie p. 276 sqq. ^ 6) bell. Hisp. 31. cf. C. I. L. I, p. 330. De Caesaris itinere in Hispaniam incredibili celeritate perfecto in prae- fatione p. 73 diximus. 7) Flor.4, 2, 86. Dio 33, 40 (Caesennius Lento). Oros. 6, 16 falso Sex. Pompeium dicit. 8) Cic. Att. 13, 20, 1. b. Hisp. 40, 42. 9) Cic. Att. 15, 21, 6. cf. 37. 4. 4T*, 415, 1. 10) Plut. Caes. 56. Dio 43, 42. — 11) b. Hisp. 35.

fasti Hispaniarum provinciarum. 133

C. Octavium eum Caesare in Hispania fuisse notum est. Dum redit Caesar, Sex. Pompeium bellum in Hispania renovare certior factus est.!) 709. C. Albius Carrinas propraetor (ult. H.?). App. b. e. 4, 83. &v 0ó I'diog svvOavóuevog Énsurce 0v GtgovQ nÀéovu. Kaogoíva» iPxmoAeungcovra Ilou- zt0y. 0 Óà xal vovtq xovgóregog Oy imegaívero &gvo xol àgurvvduevog tjvoyAet xol zókeig 1j0n vivág 70e. Bgoyvrégag v& xol usiCovc.

Carrinas consul factus est a. 711, itaque a. 708 praetor fuisse potest.?) Citeriorem provinciam quis obtinuerit ignotum adhue est.?)

710 (—711). M. Aemilius Lepidus procos. cit, H. et Gall. N.

C. Asinius Pollio propraetor.

App. b. e. 2, 107. oze&vovg àg vrÓ uéAÀÀo»v duéguvev abróv vt xal Závvawviov vÓv Vrzrcagyov éavvoo zdeníóq 7tgo0va5ag ircogyeiy dyv) vov "dvvovíov, Ggyovru uàv d8ueíoc, vyeuovevovr, à" avvíjg. Quà qíAov. cf. Dio 43, 51. Vell. 2, 63. App. b. e. 4, 84. xai 0o I'Gtoc Émeuwe vg Kogoívo 0.&0oyo» 1 doív.ov IIwAiova rokeueiv IIourcio.

Lepidus mense Aprili ex senatus auctoritate cum Sex. Pompeio de pace agere incepit; tandem eum commovit, ut a bello desisteret et in Italiam rediret; Antonius eum restituen- dum senatus consulto euravit.!) Asinius Pollio, quem praeto- rem a. 709 fuisse veri simile est^), initio anni bellum secundum Velleium praeclarum, seeundum Dionem minime prosperum adversus Pompeium gessit.) Lepidum Antonius et lege sua de pontifice maximo creando?) et supplicationibus, quas sena- tum ob pacem cum Sex. Pompeio factam decernere coegerat 5), sibi conciliavit, deinde initio fere mensis Decembris praetores

1) App.b. c. 4, 83. 2) Hólzl p. 88. 3) De reliquis anni 708 prae- toribus cf. 1l. 1. 4) Cic. Phil. 3, 9, 23. 5, 15, 40. 13, 4, 8. Att. 16, 1, 4. App. b. c. 3, 4. 4, 84. 94. Dio 45, 10. 48, 17. 5) Hólzl p. 90. — 6) Vell. 2, 13, 2. Dio 45, 10. 7) Liv. ep. 117. Vell. 2, 63. 8) Cic. Phil.

3, 9, 23.

134 Detlevius Wilsdorf

provincias in annum 711 inter se sortiri iussit.!) Hispaniae obvenisse videntur L. Cornelio Lentulo, fortasse Nigri flaminis Martialis filio, et Q. Cassio, quem supra Q. Cassii Longini in Hispania legatum cognovimus.?) Quae sortitio Cicerone aue- tore a senatu irrita facta est a. d. XII. Kal. Ian.; senatus con- sultum enim hunc in modum factum est: 'senatum ad summam rem publicam pertinere arbitrari a D. Bruto et L. Planco im- peratoribus, consulibus designatis, itemque a ceteris, qui pro- vincias obtinent, obtineri ex lege Iulia, quoad ex senatus con- sulto cuique eorum successum sit, eosque dare operam, ut eae provinciae atque exercitus in senati populique Romani pote- State praesidioque rei publicae sint?) Prorogatum igitur im- perium est Lepido et Pollioni. Lentulus quidem provinciam iam pridem remisisse dicitur, eum .Q. Cassius remittere nollet.*) Eodem fere tempore Lepidus, cum Antonium bello persequi iussus esset, suasor pacis cum illo consilia communicavit et prid. Kal. Quint. hostis rei publicae iudicatus est.9) Asinius Pollio autem, qui a senatus parte stare videbatur, mense Iunio Corduba profectus mense fere Septembri eum Antonio se con- iunxit.) Tum triumviratu rei publicae constituendae faeto primum provincias Bononiae principes inter se partiti sunt.) Lepidus prid. Kal. Ian. de Hispania triumphavit 9); legatos eius in provinciis remansisse arbitror. 712. M. Aemilius Lepidus IlIvir leg. Tit. cos. | App. b. c. 4, 2 extr. Éyew Ldvvoviov. uày v)» Kekvuxny &racoav üv»ev vijc Ovvagobvg voig Ilvgnvaíotg ogeauy, "v naci» ixaÀovv KeAvuxn», vavvng Óà 4émidov &oyewv. xal 8noíag imi voivg. cf. Dio 40, 55. 47, 16. Plut. Ant. 19, 21. Cic. 46. Liv. ep. 120. Suet. Aug. 2T. Flor. 4, 6. Eutr. 7, 2.

1) Cic. Phil 3, 10, 24. 2) L. Lentulus Niger cand. cons. 695. Cic. Vat. 10, 25. de Cassio cf. p. 131. 3) Cic. Phil. 3, 15, 38. 4) Ib. 10, 25. 26. —— 5) Cic. fam. 10, 6. 27. 11, 18, 2. Phil. 13, 4, 7. — App. b. c. 3, 84. Plut. Ant. 18. Liv. ep. 119. Vell. 2, 63. 64. 6) Liv. ep. 120. Vell. 2, 63. App. b. c. 3, 97. T) App. b. c. 4, 2 sqq. cf. ad a. 712. 8) C. I. L. I, p. 478.

fasti Hispaniarum provinciarum. 135

Lepidus consul faetus Romae remansit, dum Antonius et Oetavianus bellum eontra Brutum et Cassium gererent!); legatos igitur auspieiis Lepidi Hispanias eo anno administrasse mani- festum est. Altera provinciarum partitione post pugnam Phi- lippensem faeta Lepidus, quia in suspicionem eum Sex. Pom- peio eonspirandi vocabatur, ab Hispaniarum administratione remotus esít.?)

713—723. C. Iulius Caesar Octavianus HIvir. Dio 48, 1. — c5» ve yàg doyrv o?ríxa &veóncavvo xai Koíoogu uiv 5j ve "Iguoío xol 9 Novia, 24v- r0»íp Ób $5 ve l'aÀazía xal $ 4gpiuxr iyévevo. ef. "App. b. e. 5, 3. Suet. Aug. 13.

Ex eo tempore Octavianum Hispanias retinuisse per totum triumviratus tempus constat.?) Restat igitur, ut proconsules, qui auspiciis eius Hispanias usque ad annum 723 deinceps ad- ministraverunt, quorum plerique ex inscriptionibus tantum tri- umphalibus cognoscuntur, in fastos redigamus. Sunt autem hi

713. C. Albius Carrinas procos. App. b. e. 5, 26. Bóxyov àà vó»v Mavgovaiov gacuéa -devxiog (8c. Antonius) Ezrewse ztoAeueiv Kapgoíve vQ v1» IfBuolía» éngorcevovr, vg Kaícagr. cf. Dio 48, 45. Carrinas consul suffectus erat a. 711, ulteriori Hispaniae a. 709 propraetorem eum praefuisse supra demonstratum est. Appiani4^) verba legenti: Kaícog. dà iv uà»v Karmvy véccaga 1)» véAng xal megi a)vrÓ» ai cvgoruyíOec, $5 0à Évega. XaAovi- óuqvóg "yev 2E "IBnoíag — facile opinio exsistat Q. Salvidie- num Rufum simul cum Carrinate Hispaniam administrasse; sed ex aliis locis?) perspicitur itinere nondum confecto eum ab Octaviano ad bellum Perusinum revocatum esse. Notandum videtur Áppianum loco eommemorato Bocechum vix recte di- cere; constat enim Bogudem Africae ad occidentem vergenti praefuisse. Eundem Dio perhibet.9)

1) Plut. Ant. 21 extr. Dio 47, 20. 2) Dio 48, 1. App. b. c. 5,3. 3) App. b. c. 5, 95. 134 sq. Dio 48, 54. Plut. Ant. 35. 4) b. c. 5, 24. 5) Ib. 20. cf. 27. 6) 48, 45. cf. Lange R. A. III, 566,

136 Detlevius Wilsdorf

714. L. Antonius procos. - Bex. Peduceaeus d4evxiog ?

- App. b. e. 5, 54. 0 0à Koicag abrÓv (sc. L. Antonium) xal véug àv Jo)oua:. yov ovx É£qn uiv ovÓb fBov- Aóuevov izd&soSau xav! àÓsAgob, rriovevOE. 0 cg voie &vÓpl nácav» Ifnoíav xal vóv iv avv ovgo- zÓv ózt001QGTTyOUVTOY GUTQ vOY yDY yovuévov oUctfjG IlsO0ovxoíov v& xoi zftvxíov.

| procoss.?

Bello Perusino finito eum Octavianus Galliam Narbonen- .

sem Antonii provinciam in suam potestatem redegisset !), L. Antonio, qui Marco fratri, si regnum affectaret, inimicum se fore deelarabat, utramque Hispaniam permisit. Cuius cum postea mentio nusquam fiat, paulo post ibi mortuum esse veri simile est. Quos Appianus ?zoovoornyobrvrog appellat, eorum alter videtur ille esse Sex. Peducaeus, quem Caesar a. 706 Sardiniae praefecerat?) alter Lucius quis sit, equidem eruere non potui. 715—717. Cn. Domitius Calvinus procos. Dio 48, 42. 'Eyévevo 0à xol àv Ifgnoíe Keonvavov (8c. xívnGig) xal avvotg 0 KoAovivog xaveovoéyaro — —, vvXOY v6 vtOY Érvixiov xaíro, vic Ifunoíag v9 Kol- 0oQL 7ztgooverayuéynco (zrpóg yàg vàg vov xgavovvtov Bovinosig xal ai ruuol Toig $zooTQoTQyovOÓ OquOLY éylyvovvo) vó v& yovoíov vó raga vàv ztóAecov àg avvá elo30g 0ídoo 3o, àx uóvuv và» Tfünguxv &XAofe xal dz" a)ToUD vÓ uév vi àg viv éogrov d»dAcoce, vÓ Óé 0» zÀseiov ig vÓ BaocíAewov.

Domitius Calvinus primum consul fuerat a. 701, iterum 714, proelio Pharsalio interfuit a Caesaris partibus?) et in Africam eundem secutus est.*) Quem usque ad annum 717 Hi- spaniis praefuisse triumpho eius probabile fit, qui in fastis ita traditur:

1) App. b. c. 5, 51. cf. Lange R. A. III, 569 n. 5. — 2) Ib. p. 422 n. 9. 3) Caes. b. c. 3, 89. 4) bell. Afr. 86.

fasti Hispaniarum provinciarum. 137

C. I. L. I, p. 461 (cf. p. 478): CN: DOMITIVS: M: F- M. N- CALVINVS : AN : DOCXVII PROCOS . EX - HISPANIA -: XVI- K - SEXTIL 718—719. C. Norbanus Flaeeus procos. C. I. L. I, p. 461 (cf. p. 478): C: NORBANVS - C- F- FLACOVS : PROCOS - AN : DOCXIX EX - HISPANIA IIII IDVS OCTOBR C. Norbanus Flaccus ad Philippos eontra Brutum et Cas- sium pugnaverat!) postea a. 716 consul faetus est. 720. L. Marcius Philippus procos. fast. tr. Barb. C. I. L. I, 478: | L -. MARCIVS - PHILIPPVS - EX : HISPAniA - V. K MAI - TRIVMPHAVIT : PALMAm : dEDIT . Philippus, praetor a. 710 ?), Augusti vitriei consulis a. 698 filius erat. 721. Ap. Claudius Puleher procos. fast. tr. Barb. C. I. L. I, 478: | AP - CLAVDIVS . PVLCER : EX - HISPANia K- IVN TPIVMPHAVIT PALMAM : DedIT Reliquorum duorum annorum proconsules ignoti. sunt.

1) App. b. c. 4, 87. Dio 47, 35. 2) Cic. Phil. 3, 10, 25.