b van Nederlandsche 
Vogelkundigen 


vereer 000 DOeO0ose. 


FEESTNUMMER 


TIENJARIG BESTAAN DER CLUB 
SEPTEMBER 1921 vanme 


| JAN 81929 


Onde Club van Nederlandsche 
Vogelkundigen. 


FEESTNUMMER 


UITGEGEVEN TER GELEGENHEID: VAN HEE 


TIENJARIG BESTAAN DER CLUB 


SEPTEMBER I921 


VAN MARKENS DRUKKERIJ-VENNOOTSCHAP-DELFT. 


id 


Ast eere 


ee 


Bh De Tea 


ke des mld : Le} | Te pre da we e Toe al À en An de Ent: 


Kort LARIE AAT, is AANEEN 


On: apres 


ap wild 
ai ijd dl gd 
j , 


Verslag der Vergadering van 1 Juni. 


Het was wederom op uitnoodiging van den heer Mr. A. Capa- 
dose, dat de algemeene vergadering werd gehouden te diens huize 
te ’s-Gravenhage. 

Aanwezig waren 15 leden. 

De Voorzitter opende de vergadering en sprak den volgenden 
welkomstgroet. 

Hooggeachte Clubleden, het is mij een hooge eer en een groot 
genoegen heden op onzen feestdag als president eenige woorden tot 
U te mogen spreken naar aanleiding van het jubileum dat wij 
vieren. 

Laat ik beginnen met een kort woord over de geboorte onzer 
Club. 

22 Mei 1911 kwamen drie liefhebbers der ornithologie ten huize 
van een hunner bijeen en werd aldaar door hen besloten tot op- 
richting der Club van Nederlandsche Vogelkundigen. Het bestaan 
der Club ving dus op dien datum aan. 

Besloten werd aan bekende studieverwanten een oproeping te 
richten ter bijwoning van een vergadering te Utrecht, waar wij 
zouden trachten de Club op breedere grondslagen te vestigen. Die 
vergadering had plaats in September ; een aantal ornithologen waren 
verschenen en allen traden onmiddellijk als leden toe. En reeds 
kort daarna, in hetzelfde jaar, gaf de Club haar eerste Jaarbericht 
uit, waarin al hetgeen ik zooeven vermeldde, uitvoeriger is te boek 
gesteld. 

Zoo was dus, Io jaren geleden, de grondslag gelegd van het 
gezelschap hetwelk thans, na afloop van dit eerste decennium, 
alhier: vereenigd is. De basis bleek goed gekozen te zijn, want het 
gebouw kon steeds meer daarop opgetrokken worden. Wij, die van 
den beginne af aan den groei hebben bijgewoond, hebben gezien 
hoe telken jare het ledental wies en het orgaan, waardoor de Club 
naar buiten werkt, in omvang toenam. En deze omvang had nog 
heel wat meer te beteekenen kunnen hebben, wanneer niet de 
treurige oorlog met de rampzalige gevolgen van dien, voor ons, in 
casu, de duurte, ware tusschenbeide gekomen. De droomen van 
meer gedrukte bladzijden, kleurige illustratiën, versieringen enz., 
vervlogen helaas! En het had zoo anders kunnen zijn. 

Toch moeten wij dankbaar zijn, dat ons boek, dat onze Club 
tot ver over de grenzen heeft bekend gemaakt, in die oorlogsjaren 


4 


en daarna, zich heeft kunnen handhaven op een peil ’t welk waar 
lijk niet lager is dan van de meeste buitenlandsche ornithologische 
periodieken uit kleinere landen. 


Aan een tweetal onzer leden, die de Club in deze zaak op 
waarlijk royale wijze hielpen, is zij innigen dank verschuldigd. 

Wij kozen els emblemata voor onze publicatiën twee vogel- 
soorten uit, die niet alleen tot de interessantste voor ornithologen 
en jagers behooren, maar die doelbewust zijn genomen omdat de 
eene het type is van een standvogel, de andere van een trekvogel. 


Het triumviraat, ’t welk als het ware den eersten steen van de 
Club legde, 1s 1 den loop dezer tien jaren gegroeid tot een aanzien- 
lijk ledental, waarbij nog steeds nieuwe leden zich aansluiten. Zeker 
hebben wij in dezen tijd menigeen door den dood verloren, die voor 
ons gezelschap van groot nut was of het had kunnen worden, maar 
gelukkigerwijze zijn, van den anderen kant, ook weer personen toe- 
getreden, die de Club steunen door arbeid of bijdragen. Het kleine 
plantje van weleer, de surculus van IOQII, is thans een machtige 
arbor geworden. 

Ik mag hier wijzen op een verblijdend verschijnsel, namelijk 
dat de Clubvergaderingen steeds goed bezocht zijn. Van het be- 
kende: het Bestuur plus één lid, dat men van vergaderingen in 
andere vereenigingen zoo vaak verneemt, is gelukkigerwijze bij ons 
nooit iets te bemerken geweest. 

Maar er is meer dan dit: de toon op de bijeenkomsten, de ver- 
houding tusschen het Bestuur en de leden en tusschen de leden 
onderling was en is steeds zoo ‘vriendschappelijk, of beter nog 
kameraadschappelijk en joviaal, dat het een lust mag heeten de 
vergaderingen geregeld bij te wonen. Slechts eenmaal is het voor- 
gekomen dat door één lid tegen onze aangename verhoudingen 
werd gezondigd en dit lid heeft toenmaals begrepen dat hij an een 
Club als de onze niet paste en is uitgetreden. Sedert is de harmonie 
nooit weer verstoord geworden. 


Voor een vereeniging als de onze, die zich de studie van een 
tak der natuurlijke historie heeft ten doel gesteld, is: het wensche- 
lijk, dat zij zich ook nu en dan naar buiten begeve om de objecten 
harer studie in vrijheid waar te nemen of te verzamelen. Ten einde 
hieraan te voldoen, heeft de Club elken zomer een excursiedag ge- 
houden. Mochten de eerste van die ondernomen tochten niet geheel 
aan hun doel beantwoord hebben, dan was dit te wijten aan het 
hoogst ongunstige weer hetwelk op de uitgeschreven dagen onge- 
lukkigerwijs de plannen dwarsboomde, zoodat zelfs het woord: 


5 


excursieweder onder de clubleden een term werd om het afschuwe- 
lijkst weer dat zich denken laat zoo ongeveer aan te duiden. 

Maar ook hierin kwam beterschap en latere excursiën werden 
door prachtigen zonneschijn begunstigd en lokten daardoor ook 
meer leden tot deelneming. 

Van deze excursiën is in de opeenvolgende Jaarberichten ver- 
slag gegeven. 

Reeds bij het begin van haar bestaan mocht de Club zich ver- 
heugen in de welwillendheid van de Redactie van het weekblad: 
de Nederlandsche Jager, welke hare kolommen voor onze aankon- 
digingen, berichten enz. beschikbaar stelde. Na tien jaren van 
vriendelijk betoonde gastvrijheid past daarvoor aan de Redactie 
onze hartelijke dank. 

Gedurende dit decennium heeft slechts éénmaal een wisseling 
in het Bestuur plaats gehad, door verandering van Penningmeester. 
Voorzitter en Secretaris werden bij hun periodieke aftredingen 
steeds wederom in hun functiën herkozen. 

Op de vergaderingen is door vele leden, die daartoe in de 
gelegenheid waren, steeds getracht zooveel en vooral zoo mogelijk 
interessant ornithologisch en oölogisch materiaal ter bezichtiging en 
bespreking te produceeren. 

Wat den inhoud van het Jaarbericht betreft, is gepoogd dezen 
zooveel mogelijk wetenschappelijk en niet zoogenaamd populair te 
doen zijn. Eenige onzer leden hebben zich hoog verdienstelijk ge- 
maakt door inzending van bijdragen, die elken toets van weten- 
schappelijkheid kunnen doorstaan ; een paar buitenlandsche ornitho- 
logen van beroemden naam hebben ons de eer gedaan goed door- 
wrochte pennevruchten aan te bieden, welke onvertaald in druk 
zijn verschenen. 

Elke vertaling toch 1s inferieur aan het origineel en onze leden 
zijn, als verreweg de meeste onzer landgenooten, vreemde talen vol- 
doende machtig om ook in wetenschappelijken stijl en uitdrukking 
in die talen geschreven verhandelingen gemakkelijk te begrijpen. 

Veel succes valt te boeken van leden onzer Club, die zich naar 
Oost-Indië hebben begeven en zich aldaar aan ornithologische stu- 
diën zijn blijven wijden. Eén dier heeren vooral heeft een verbazing- 
wekkend succes gehad in het vinden van nieuwe soorten op ge- 
deelten van Sumatra, die men reeds vrijwel bekend oordeelde, en 
de verzamelingen door hem gemaakt hebben ook in de eerste 
wetenschapelijke kringen buiten ons land opzien gebaard. 

Het valt op, bij bezichtiging van hun materiaal, hoevele onzer 
leden vaardig zijn in de moeilijke kunst van praepareeren. Het be- 


6 


hoeft toch geen betoog, dat slechte of zelfs middelmatige praepa- 
raten een hoogst treurigen indruk maken en voor wetenschappelijke 
studie niet zeer geschikt zijn, terwijl goed werk een lust voor het 
oog is en bij den arbeid genoegen geeft. 

Mag er, gelijk uit het voorgaande blijkt, veel gunstigs gezegd 
worden omtrent het leven, het werken en den bloei der Club, dan 
moet er helaas ook op één wonde plek gewezen worden, één om- 
standigheid, die het vrije werk onzer ornithologen in niet geringe 
mate dwarsboomt en benadeelt. Ik bedoel hier natuurlijk de zooge- 
naamde Vogelwet, die misschien een enkelen goeden kant heeft, 
maar die de beoefening onzer wetenschap aan banden legt niet 
alleen, maar tot willekeur aanleiding geeft. De wetgever tracht op 
loffelijke wijze altijd de wetenschap te steunen, alleen voor ons ge- 
liefd studievak is, tengevolge van het drijven der ultra’s op bescher- 
mingsgebied, daarop een uitzondering gemaakt en men ontwaart 
niet zonder tegenzin dat het bestuur eener andere vereeniging, die 
zich met vogelkunde bezig heet te houden, maar in werkelijkheid 
aan den leiband van bedoelde ultra’s loopt, de Regeering stift mn 
haar pogen om, geheel onnoodig, aan onze studiën beletselen in den 
weg te leggen. 

Toch zal onze Club zich niet laten ontmoedigen en steeds haar 
beste krachten blijven geven aan de beoefening onzer geliefde weten- 
schap. Wij allen moeten samenwerken, al is het op verschillende 
wijze, om ons gezelschap niet alleen op de hoogte te houden 
waarop het thans staat, maar om het vooruit te brengen. 

Ik eindig, hooggeachte leden, met onze Club een hartig vivat 
crescat atque floreat toe te roepen. 

De aanwezigen stemden hiermede in door een herhaald applaus. 

De notulen der vergadering van 30 Maart 1921 worden na 
voorlezing goedgekeurd. 

Van het eerelid der Club, Jhr. Mr. F. X. A. Verheyen te 
‘s-Hertogenbosch, is een telegrafische gelukwensch ingekomen. 

Al degenen, die im de vorige vergadering eene uitnoodiging 
ontvingen om als lid der Club toe te treden, hebben dit lidmaat- 
schap aangenomen. 

Zeer veel leden gaven kennis tot hun spijt verhinderd te zijn 
deze vergadering bij te wonen, daarbij de feestvierende Club en 
haren Voorzitter hartelijk gelukwenschend. 

Daarna werd overgegaan tot het nazien der rekening over het 
afgeloopen dienstjaar. 

Deze wordt' onderzocht door de heeren Mr. J. Wurfbain en 
Dr. C. Eijkman. Het voordeelig saldo bedraagt f 437.965. 


7 


Op voorstel van genoemde heeren wordt deze rekening goed- 
gekeurd en de Penningmeester onder dankbetuiging gedechargeerd. 

Tengevolge van zijn verblijf in het buitenland is de Voorzitter 
niet in staat geweest het jaarverslag over 1920 samen te stellen, 
aangezien hij niet over de noodige gegevens beschikte. Het verslag 
zal alsnog worden opgemaakt en in een volgende aflevering van 
het Clubtijdschrift verschijnen. 

Aan de beurt van aftreding als bestuurslid, is de secretaris, de 
heer P. Hens. Hij wordt bij acclamatie herkozen en verklaarde 
deze herbenoeming gaarne aan te nemen, onder dankbetuiging 
voor het in hem gestelde vertrouwen. 

Vervolgens wordt besloten aan eenige heeren eene uitnoodiging 
te zenden om als lid der Club toe te treden. 

De heer Van Steyn deelde mede, dat na negenjarige afwezig- 
heid de lepelaars dit jaar wederom op Texel gebroed hebben. 

Nadat door den heer Mr. Capadose eenige fraaie werken over 
fasanten en andere jachtvogels vertoond waren, sloot de Voor- 
zitter de vergadering. 


Ten eimde het tienjarig bestaan der Club luisterrijk te her- 
„denken, vereenigden zich de leden des avonds in het Restaurant 
Royal, alwaar den Voorzitter een diner werd aangeboden uit dank- 
baarheid voor al hetgeen hij in het afgeloopen tijdperk voor den 
groei en bloei der Club verricht heeft. 

Aan een welvoorzienen disch zaten een 16-tal leden aan. Over- 
bodig te zeggen, dat ook hier de aangename stemming heerschte, 
welke de vergaderingen der Club immer kenmerkte. 

De heer Mr. A. Capadose sprak een hartelijk woord van wel- 
kom, waarbij hij den Voorzitter gelukwenschté met het succes der 
Club, welke tien jaren geleden door diens toedoen als een zwak 
kindeke ter wereld kwam en dank vooral aan de goede zorgen van 
den heer Snouckaert van Schauburg, is uitgegroeid tot een rijzige 
jonkvrouw, waarop wij allen trotsch mogen zijn. 

Spreker hoopte, dat de Club nog vele, vele jaren het voorrecht 
zal mogen hebben den heer Snouckaert van Schauburg als haar 
Voorzitter te bezitten, onder wiens bekwame leiding zij zeer zeker 
de eereplaats zal weten te behouden, welke zij thans inneemt. 

De heer Mr. N. M. Lebret nam hierop het woord. Hij wilde 
zich niet onder de vogelkundigen in de eigenlijke beteekenis van 
het woord rangschikken, al weet hij ook iets meer van onze ge- 
vederde vrienden dan bijv. een Amsterdammer. 

Daarom zal spreker niet uitweiden over de ornithologische ver- 


8 


diensten van den Voorzitter, doch meer den nadruk leggen op diens 
verdiensten als leider der clubvergaderingen. 

Onze Voorzitter verstond als geen ander de kunst om door 
fijnen tact en aangenamen omgang in de vergaderingen zulk een 
toon te scheppen, dat een ieder, en niet het minst zij, die niet 
ingewijd waren in de geheimen der ornithologische wetenschap, 
zich er terstond thuis gevoelden. 

De stemming op de bijeenkomsten der Club was dan ook 
steeds voortreffelijk, hetgeen in de allereerste plaats te danken is 
aan den Voorzitter. 

Spreker sluit zich geheel aan bij de wenschen door den heer 
Capadose geuit. Dat onze Club moge groeien en bloeien onder de 
bekwame leiding van onzen Voorzitter, zulks is ook sprekers op- 
rechte wensch. 

Vervolgens herdenkt de heer Hens hoe hij tien jaren geleden 
de eer had om met den heer P. ten Zeldam door den Voorzitter 
‘aangezocht te worden de Club van Nederlandsche Vogelkundigen 
mede op te richten. In zijn functie als Secretaris der Club heeft hij 
ruimschoots gelegenheid gehad den arbeid van den Voorzitter te 
kunnen gadeslaan. Meer dan eenig ander weet spreker hoe onze 
hooggeachte Voorzitter tijd, moeite, noch kosten spaarde wanneer 
het gold de belangen der Club te bevorderen. Nooit was hem daar- 
voor iets te veel en steeds stond hij op de bres om de belangen der 
wetenschapelijke ornithologie te verdedigen. 

Het is dan ook aan den heer Snouckaert te danken, dat ons 
tijdschrift in binnen- en buitenland een eereplaats inneemt. 

Doch spreker wil niet alleen den Voorzitter huldigen als- onze 
eerste ornitholoog, lij is hem ook een woord van bijzonderen dank 
verschuldigd. Het is immers de heer Snouckaert van Schauburg 
geweest, die hem heeft ingewijd in de geheimen der ornitholo- 
gische wetenschap, toen hij nauwelijks de kinderschoenen was ont- 
wassen. Met woord en daad stond onze Voorzitter hem steeds bij 
“en menig waardevol voorwerp in zijn collectie heeft hij aan de vrij- 
gevigheid van den heer Snouckaert te danken. 

Spreker stelt ten slotte voor een dronk te wijden aan onzen 
hooggeachten Voorutter, die in Nederland zoowel als daarbuiten 
op het gebied der ornithologie zulk een voorname plaats inneemt. 

De Voorzitter dankt de aanwezigen voor hetgeen hem dezen 
avond wordt aangeboden en in het bijzonder de sprekers voor de 
vriendelijke woorden tot hem gericht. 

_ Het is ook ‘hem steeds een groot genoegen geweest het cres- 
cendo der Club te mogen volgen. Een buitengewone voldoening 


md rhadiat 


5 


was het hem de Club zich zoo te zien ontwikkelen, waarbij de har- 
monie onder de leden steeds bleef heerschen, een kenmerk der 
clubvergaderingen, zooals: de sprekers van zooeven terecht op- 
merkten. 

Spreker hoopt van harte, dat deze goede geest ook in de toe- 
komst onder de leden zal mogen blijven heerschen. Hierbij kan de 
Club-steeds van sprekers steun verzekerd blijven. 

Ook van zijn kant wil de Voorzitter een stoffelijk blijk van 
erkentelijkheid geven en wel in den vorm van een voorzittershamer, 
welken hij der Ciub hierbij aanbiedt. Spreker hoopt, dat hij dezen 
nog vele jaren op de clubvergaderingen zal mogen hanteeren. 

De aanwezigen gaven door applaus hun instemming hiermede 
te kennen. 

Gedurende den maaltijd ontving de Voorzitter van vele club- 
leden nog telegrafische gelukwenschen, waarvan door den Secre- 
taris voorlezing werd gedaan. 

In de meest aangename stemming gingen de aanwezigen op 
een ver gevorderd uur huiswaarts. 


De Secretaris, 


PNEENS? 


Dankbetuiging. 


Het is mij een behoefte in ons Feestnummer nog een woord 
van innigen dank uit te spreken aan alle leden, die mij den tienden 
verjaardag der Club tot een waren feestdag maakten. Dat de leden 
voor de viering van dien dag een huldiging aan hun voorzitter 
kozen, had ik waarlijk niet kunnen verwachten. Ik ben bewust in 
die tien jaren zooveel mogelijk mijn plicht tegenover de Club te 
hebben volbracht, maar ook niets meer dan dat, en daarom was de 
uitnoodiging tot een gastmaal mij aangeboden, voor mij een zeer 
bijzondere verrassing, evenals de hoogst welwillende woorden bij 
die gelegenheid door eenige der aanwezigen tot mij gericht. 

Het vriendschapsgevoel, dat mij aan de leden onzer geliefde 
Club bindt, kan niet anders dan versterkt zijn door de waardeering 
welke ik van hen mocht ondervinden. 

En daarom, hooggeachte vrienden, nogmaals mijn hartelijken 


dank. 


ONOUCHKZAER IE 


De Expeditie 1920-1921 naar Nieuw-Guinea. 


1. Het doel der Centraal Nieuw Guinea-expeditie 1920 was: 
't uitvoeren eener militaire exploratie en ’t doen van natuurweten- 
schappelijke onderzoekingen in het centrale bergland, gelegen tus- 


schen ’t rivierstelsel Van der Willigen en Idenburgrivier noorder- 
zijds, en de sneeuwtoppenketen zuiderzijds. Aan ondergeteekende, , 


die zich genegen had verklaard, de expeditie als dierkundige te 
volgen, werd de opdracht verstrekt: ‚in het centrale bergland van 
Nieuw Guinea een dusdanige dierkundige collectie samen te bren- 
gen, dat daaruit een zoo volledig mogelijk overzicht van de fauna 
van meergenoemd bergland zou kunnen worden verkregen.” 


2. Ten einde het algemeene doel met de minst mogelijke tijd- 
verspilling te kunnen nastreven, was er besloten tot het vooruit- 
zenden van een militaire vóór-expeditie, die order zou 
krijgen, om van uit een nader te bepalen punt der Meervlakte een 
toegang te zoeken tot het bergland, langs dien toegang een pad 
te kappen, daarlangs vervolgens levensmiddelen en andere benoo- 
digdheden op te voeren, en ten slotte in het binnenland verblijf 
plaatsen in orde te maken, alwaar de later volgende niet-militaire 
deelnemers der expeditie zonder verdere stagnatie terstond hunne 
werkzaamheden zouden kunnen aanvangen. Jammer genoeg zijn 
deze schoone voornemens niet volledig verwezenlijkt geworden, en 
kan onmogelijk worden ontkend, dat op heden, 4 Februari 1921, 
het zoölogische doel der onderneming ontegenzeggelijk nog 
niet is bereikt. In dât opzicht moet de tocht tot dusverre als 
een mislukking worden gequalificeerd. Mogelijk zal alsnog tot voort- 
zetting, d.w.z. tot opnieuw en op grooter schaal hervatting van de 
expeditie worden besloten, doch schijnen de voorteekenen daartoe 
hoogst ongunstig, zoodat er vermoedelijk slechts een militaire ex- 
ploratie uit voort zal vloeien. In geen geval echter zal men schrijver 
dezes opnieuw aan deze expeditie deel zien nemen. 


3. Op de vraag hoe ’t komt, dat de zoölogische uitk om- 
sten zoo verre beneden de verwachtmg zijn gebleven, kan kort- 
weg geantwoord worden, dat de expeditie véél te korten tijd 
in haar eigenlijk arbeidsveld is werkzaam geweest, zooals 
uit de navolgende uiteenzetting duidelijk blijken zal, doch dient 
daaraan, ter wille van een juist inzicht in den gang van zaken, eerst 
een beknopte beschrijving van het doorreisd gebied vooraf te gaan. 


I2 


4. Als uitgangspunt voor deze expeditie was wederom gekozen 
de Mamberamo-rivier, zijnde een zeer bezwaarlijke, maar niettemin 
de beste toegangsweg tot het diepe binnenland; een betere is al- 
thans nog nergens gevonden en zal ongetwijfeld ook niet bestaan 
zoolang geen kunstwegen tot 't ontsluiten van ’t centrale land 
kunnen worden aangelegd, en daartoe is ’t momenteel stellig nog 
ettelijke honderden jaren te vroeg. Wat ter wereld is er te ver- 
wachten van een wildernisland zonder bevolking, gelegen buiten de 
groote scheepaartroutes, en waarin nog steeds te vergeefs naar edele 
metalen en bruikbare minerale brandstoffen wordt gezocht? ’t Moge 
al waar zijn dat de onmetelijke wouden er een schat van kostbaar 
hout bevatten, dat er een kapitaal aan wilde sago gewonnen zou 
kunnen worden; dat er rotan groeit in onnoemelijke hoeveelheden, 
en van de meest waardevolle soorten, om van andere boschpro- 
ducten. niet eens te. spreken, en dat er menige vlakte zich uit- 
nemend leenen zou voor een rijstcultuur in ’t groot, maar hoe dat 
alles rendabel te maken met behulp van een handjevol Papoea's, 
die tot nu toe àl hun energie gebruiken om elkander zoo radicaal 
mogelijk te decimeeren? Exploitatie, en daarmee wegenaanleg is 
dus vooralsnog uitgesloten, en zoo zal nog eeuwenlang de eenige 
opbrengst van ’t grootste eiland der aarde blijven bestaan uit ver- 
knoeide rudimenten van paradijsvogels, en een weinig copra uit de 
kuststrook. 

De expeditie was zoodoende wel op de Mamberamorivier aan- 
gewezen ; weliswaar zou een toegangsweg van uit de Geelvinkbaai 
schijnbaar vlugger tot het te onderzoeken terrein hebben geleid, 
doch moest daarvan worden afgezien, omdat voor den opvoer van 
de vereischte hoeveelheden levensmiddelen vervoer te water een ge- 
biedende eisch was, terwijl men uitt de Geelvinkbaai binnen ruk- 
kende, zich genoodzaakt zou hebben gezien tot ’t te voet over- 
trekken van een zeer hooge waterscheiding. Maar ook de opvoer 
langs de Mamberamo stut op zeer groote moeilijkheden. In 
dezen machtigen stroom, die een snelheid van tot 5 zeemijlen be- 
reiken kan, met een niveauverschil tusschen hoogsten en laagsten 
waterstand van 7 M., gt im het voor zeeschepen nog bevaarbare 
gedeelte een tweetal steenen drempels, een ware nachtmerrie voor 
de gezagvoerders der Gouvernements Marine ; door den warrelenden 
stroom en dank zij onvoldoende bebakening zijn deze steenen zeer 
moeilijk te omgaan, en zoo is ’t tijdens deze laatste expeditie voor- 
gekomen, dat een schip er op vastliep, en sindsdien ook alle vol- 
gende bezendingen vivres en materiaal daar ter plaatse aan den wal 
moesten worden gezet, instede van 3 uren verder stroomopwaarts 


13 


in ’t Pionierbivak te worden gelost, hetgeen bij ’t voortdurend 
nijpende tekort aan Dajaksche prauwen voor het verdere vervoer 
noodig, aanzienlijke stagnatie tengevolge had. De allergrootste 
drawback der Mamberamo bleef evenwel een serie woeste stroom- 
versnellingen ter plaatse waar de rivier, uit de binnenlands gelegen 
Meervlakte komende, door ’t van Rees-gebergte breekt, om naar 
de + so M. lager liggende kustvlakte (de delta)saf te vloeien. 
Maanden heeft het gekost om de drie motorbootjes door deze dus- 
genaamde Marine-, Edi- en Batavia-vallen omhoog te trekken naar 
het aan ’t begin der Meervlakte gelegen Bataviabivak, en nog 
steeds nadien vorderde dit traject van de opgaande Dajaksche 
prauwentransporten vier dagen van zwaren arbeid. In ’t Batavia- 
bivak werd er vervolgens overgescheept in een stel gekoppelde 
laadprauwen, die in drie dagen tijds door een motorbootje stroom 
opwaarts konden worden gesleept naar het Prauwenbivak, gelegen 
aan den zuidrand der Meervlakte, alwaar de stroom zich rechthoekig 
ombuigt en ’t centrale bergland bijna onmiddellijk steil uit de 
vlakte oprijst en waar de eigenlijke landtocht zijn uitgangpunt had. 
Vanaf dit laatste groote bivak bereikte men (natuurlijk nadat het 
pad eenmaal was gemaakt) te voet in ‘drie dagen de rotanbrug over 
de Doormanrivier, vandaar wederom in drie dagen het bivak op 
1450 M., van hier in 4 dagen den Doormantop (+ 3500 M.), en 
vervolgens in 4 à 5 dagen de Swarthvalleien, het gloriepunt der 
Expeditie, alwaar bevolking werd aangetroffen, en de wouden 
allengs verdwenen en door bebouwde velden, ten deele ook door 
alang-alang waren vervangen. Een kleine afdeeling der expeditie 
heeft bij wijze van slotnummer een excursie van 3 dagen verder ’t 
terrein in gemaakt, grootendeels de Swarthrivier stroomopwaarts 
volgende, 1 zuidoostelijke richting. 


5. Indien men nu bedenkt, dat de dagen, waarvan in ’t boven- 
staande sprake is, korte marschdagen zijn voor zwaar bepakte 
dwangarbeiders in uiterst moeilijk terrein, dan wordt ’t begrijpelijk, 
dat de geheele landtocht, op de kaart gemeten, slechts circa 
35 K.M. lang was, en men op 't verste, meest zuidelijke punt, 
nog ongeveer 80 K.M. hemelsbreed van den besneeuwden Wilhel- 
mina-top verwijderd stond. Onnoodig te zeggen, hoezeer fra g- 
mentarisch het wetenschappelijk onderzoek van ’t centrale 
bergland uit den aard der zaak moet zijn geweest. Immers, men 
liep langs een klein lijntje, grootendeels uit scherpe bergkammen 
samengesteld, het terrein in, en keerde langs datzelfde lijntje 
terug ; rechts en links ontoegankelijke wildernis, beneden met moe- 


14 


raswouden, boven met ravijnen en bergwanden, op den Doormans- 
top met niets dan ruw dooreengeworpen rotsblokken, hier en daar 
de tusschenruimten door planten verraderlijk voor ’t oog verbor- 
gen. En helaas moest met name ’t zoölogisch onderzoek nòg on- 
vollediger blijven, want nauwelijks 5 weken is het aan ondergetee- 
kende vergund geweest, en dan nog in de allerarmoedigste omstan- 
digheden, in ’t bivak 1450 te verblijven, slechts twee dagen op 
2400 M. en niet meer dan één (regenachtigen) morgen op + 
2900 M. De Doormantop met zijn arme, doth zeer specifieke avi- 
fauna (er werd o.a. een merelachtige vogel in aantal waargenomen !) 
kon door gebrek aan levensmiddelen niet worden bereikt, en nog 
minder de zoozeer begeerde Swarthvalleiten, op 1200 M. boven zee 
gelegen, waar ’t wemelde van roofvogels en waar, blijkens mee- 
gebrachte ethnographica ook Pteridophora alberti met zijn 
twee uit porcelemblauwe plaatjes samengestelde kopveeren voor 
moet komen. Juist die allerhoogste gordels, en het hartje van het 
bergland zouden uit een faunistisch oogpunt van belang zijn ge- 
weest, maar men moest zich in* ’t onvermijdelijke weten te schikken 
en tevreden zijn met de enkele, maar dan ook zéér goede vondsten, 
die op 2000 M. konden worden gedaan, terwijl de overige tijd op 
andere, minder belangrijke punten zoo nuttig mogelijk werd aan- 
gewend. 


6. Nog steeds is het mij niet duidelijk, waarom ik reeds in de 
eerste dagen van Mei, na juist officieel ter beschikking te zijn ge- 
steld van meergenoemd „Indisch Comité”, en terwijl de zoölogische 
uitrusting nog niet volledig in orde was, opdracht ontving om den 
Iben d.a.v. te Priok te embarqueeren voor den overtocht naar 
Nieuw Guinea. Immers den 13en Juni te Pionierbivak aangekomen 
zijnde, werd ik aldaar ontvangen met de weinig bemoedigende 
mededeeling, dat niet alleen de vóórexpeditie nog slechts zeer 
weinig gevorderd was, maar ook dat aan ’t opvoeren van de 
biologische afdeeling met al haar benoodigdheden in de eerste 
tijden nog niet kon worden gedacht. Er zat dus niets anders op, 
dan om den tijd, die op Java met de voorbereiding nuttiger ge- 
bruikt had kunnen worden, nog maar zoo productief mogelijk te 
maken, daarbij evenwel een zekere spaarzaamheid betrachtende met 
de benoodigdheden, die feitelijk voor ’t gebruik van ’t binnenland 
bestemd waren, en waarvan wellicht nog een gedeelte in de stroom- 
versnellingen of door regen etc. zou komen te verongelukken, een 
mogelijke schadepost, waarop men van te voren steeds diende te 
rekenen. Deze zuinigheid trok helaas onverwachts een streep door 


I5 


de rekening, want nadat ik ongeveer 3 à 4 weken aan ’t werk 
was geweest, werd plotseling ontdekt, dat een partijtje vogelhuiden, 
dat te drogen lag, door vernielende insecten was overvallen, een 
en ander tengevolge van onvoldoende voorzorgen. Gelukkig werd 
’t onheil nog tamelijk bijtijds bemerkt, en had de ruine, achteraf 
beschouwd, veel grooter kunnen zijn. Een twintigtal huiden bleek 
schade te hebben geleden, waaronder 6 stuks (geen zeldzame) 
bijna volledig vervreten, en dus zoo goed als waardeloos bleken te 
zijn. Met zwavelkoolstof kon 't kwaad tot staan worden gebracht, 
waarna voor ’t vervolg de harde les terdege in ’t geheugen werd 
geprent. 


7. Na 6 weken wachtens te Pionierbivak werd toestemming 
verkregen, de reis stroomopwaarts aan te vangen, onder voorbe-, 
houd evenwel, dat slechts een gedeelte mijner beroepsuitrusting zou 
worden meegenomen, en alles, wat niet terstond onmisbaar werd 
geacht, te Pionierbivak zou achterblijven; een viertal lasten kon 
met een volgend transport worden nagezonden. Edoch maakten 
een paar onverwachte gebeurtenissen, dat eerst tegen den 2oen Au- 
gustus de opvaart kon aanvangen. Eerstens kwam uit Prauwenbivak 
bericht, dat de pondok, die voor den botanicus en mij met onze 
mantri’s tot slaap- en werkplaats zou moeten dienen, nog lang niet 
onderdak was, en daar voor ’t werk een waterdicht dak wel een 
eerste vereischte is (wonen en slapen kan men in de tropen best 
onder een lekkend zeil, maar praepareerwerk verrichten niet). Zoo 
moest ’t doelloos worden geoordeeld om naar boven te verhuizen, 
terwijl in Pionierbivak de werkzaamheden, hoewel niet 't doel der 
expeditie zijnde, juist zulk een bevredigend verloop hadden. Boven- 
dien had ik begin Augustus een tamelijk hevigen malaria-aanval te 
doorstaan, en ten slotte werd noe&# een twaalftal dagen (2 transpor- 
ten) vertraging ondervonden, doordat de gouvernementsstoomer op 
één der beide steendrempels liep, hetgeen ingrijpende veranderin- 
gen in den geregelden gang van zaken ten gevolge had. Aldus 
werd het eind Augustus voordat ik te Prauwenbivak aankwam, al- 
waar ik weldra (na mij vijf dagen met een benauwde tent te heb- 
ben beholpen) op den rand van Meervlakte en centraal bergland, 
de werkzaamheden op den ouden voet kon voortzetten; de land- 
tocht naar ’t gebergte kon nl. nog niet worden aangevangen, aan- 
gezien voorloopig nog alle beschikbare draagkrachten met levens- 
middelen moesten worden bevracht. 


8. Ook te Prauwenbivak werd een vruchtbaar arbeidsveld ge- 


16 


vonden, en zou er alle reden tot tevredenheid zijn geweest, indien 
er voor bruikbaar kunstlicht en voor bescherming tegen de legioe- 
nen muskieten gezorgd had kunnen worden, beide factoren, die 
iederen arbeid des avonds onmogelijk maakten; onnoodig te me- 
moreeren hoe storend zulks is bij werkzaamheden, die wegens ’t 
snelle bederf in de tropen niet tot den volgenden dag kunnen blij- 
ven liggen. Nijpend was in dit bivak ook ’t tekort aan zonneschijn, 
zoo onmisbaar bij 't drogen van insecten en huiden; nu de ge- 
bouwtjes eenmaal stonden, was ’t wegens het daaraan verbonden 
gevaar, niet meer mogelijk, het hinderlijke geboomte te kappen. 
Men vleide zich echter met de overweging, dat ’t hier slechts een 
tijdelijk verblĳjf gold, waaraan niet veel arbeid kon worden ten 
koste gelegd. Toch zou pas den 24en September de landtocht kun- 
nen beginnen. De gedurende de laatste 4 weken bijeengebrachte 
vogels werden, nat en wel, bij gebrek aan met de verzorgng te 
belasten personeel, mm een grooten blikken trommel opgeborgen, 
en bleken later niet eens zoo héél erg te zijn beschimmeld. De 
insecten, behalve vlinders, waren tegen de regelen der kunst, doch 
noodgedwongen, in alcohol geconseerveerd, en gaven dus minder 
reden tot bezorgdheid. 


9. Wederom werd, behalve de zoölogische buit, ook ’t groot- 
ste deel der uitrusting achtergelaten, daar slechts 8 dragers be- 
schikbaar waren om het uiterst noodige omhoog te brengen; 
de mantri’s moesten zelf hun eigen vrachtje torsen, maar ook onder- 
geteekende wilde zich miet onbetuigd ‘laten, en droeg, behalve ’t 
onafscheidelijke geweer met toebehooren en kapmes, eenige blikjes 
proviand in den rugzak. Aldus ging men op stap met benoodigd- 
heden, toereikend voor, naar schatting, zes weken. Eenige één- 
mans-vrachten bleven, voor eventueele nazending in gereedheid 
gebracht, in de goedang achter.” 


io. Nu vertoonden er zich inmiddels eenige voorteekenen, die 
er op wezen, dat de militaire vóór-exped:tie weldra haar doode 
punt moest hebben bereikt. Immers er komt op een landtocht een- 
maal een oogenblik waarop een koelie onderweg en op zijn terug- 
weg evenveel voedsel opeet, als dat hij, van de basis vertrekkende, 
dragen kan; men houdt dan op ’t eindpunt geen overschot en kan 
dus niet verder, althans in een land, waar men niet van de bevolking 
leven kan. Alleen door het aantal dragers der op elkander volgende 
transporten progressief uit te breiden zou men, afgezien van onver- 
wachte tegenspoeden, bij een zorgvuldig berekende organisatie en 
bij volkomen bekendheid met de lengten der étappes, onbepaald 


dt — 


17 


ver het terrein kunnen binnen dringen. Aldus was ’tevenwel met 
onze expeditie niet gesteld, en zoodoende scheen reeds medio Sep- 
tember te voorzien, dat de biologische werkzaamheden zich niet 
voorbij den Doormantop zouden kunnen uitstrekken, afgezien nog 
van ’t feit, dat, wat mij persoonlijk betreft, de Decembermaand voor 
de thuisreis en haar praeparatieven moest worden bestemd, dewijl 
ik reeds medio Januari in mijn betrekking te Buitenzorg werd terug 
verwacht. In verband met ’t een en ander vatte ik het plan op 
rechtstreeks naar den Doormantop door te marcheeren, daarbij 
onderweg in de voor ’t werk geschikt blijkende bivaks een deel der 
benoodigdheden deponeerende, om vervolgens, na op den top een 
voldoenden tijd te hebben gearbeid, naar een lager gelegen pleister- 
plaats terug te keeren, en zoo vervolgens. Deze methode bood ’t 
voordeel, dat met de meest belangrijke, n.l. de hoogst gelegen, 
plaatsen kon worden begonnen, terwijl men een eventueele nazen- 
ding van benoodigdheden tegemoet ging, instede van haar 
achterop te krijgen. Ook was zoodoende een in verband met de 
terreingesteldheid, goede keuze van ’t arbeidsveld mogelijk, en ten- 
slotte zou men niet on noodig behoeven te sjouwen met collecties, 
nog niet droog genoeg om definitief ingepakt te kunnen worden; 
immers, men ging met den buit steeds naar beneden, terwijl ook 
alles naar beneden moest; bij 't heerschend gebrek aan dragers 
bleef sparen van draagkrachten een dringende noodzakelijkheid. 

Jammer genoeg zou weldra blijken, dat ook zelfs dit sterk be- 
snoeide werkprogram de draagkracht der expeditie te boven ging ; 
de omstandigheden geboden n.l. anders. Alsof ’t nog niet voldoende 
was, dat goedschiks van exploratie der Swarth-valleien werd afge- 
zien, de nog onbekende dalen, waarin reeds in 1914 door den Luit. 
ter Zee Doorman met den zeekijker huizen en ladangs waren waar- 
genomen, van af den naar hem genoemden top! Alsof men ook nog 
niet genoeg was teleurgesteld door de 3 maanden gedwongen op- 
onthoud in terreinen, die niet tot 't werkplan behoorden, en of ’t 
ook niet een maar àl te pijnlijke gedachte was, dat zoovele ver- 
zamelbenoodigdheden in ’tbasisbivak moesten blijven staan, om 
naderhand ongebruikt naar Java terug te keeren, alles uit gebrek 
aan menschen om ze te vervoeren, en aan anderen, om er mee te 
werken! Neen, ook de Doormantop zelf moest vande verlanglijst 
worden afgevoerd; bij de voorste afdeeling waren nog niet genoeg 
vivres opgeslagen; met nadruk verzocht de expeditieleider van 
’t voornemen af te willen zien, en, in overeenstemming met dat 
verzoek, werd den zoen September in het bivak, op 1450 M. hoogte 
gelegen, halt gemaakt. 


18 


11. Haast onmiddellijk na aankomst aldaar bleek wit den 
armoedigen toestand der opslagplaats en uit de steeds tegenvallende 
hoeveelheden rijst, die telkenmale door de transporten werden 
bovengebracht, dat ’t inderdaad niet raadzaam zou zijn geweest 
terstond weder bergopwaarts te trekken, en na een tijdje werd het 
tekort zelfs zóó onrustbarend, dat ik mij gedwongen zag den sen 
November in allerijl op de basis terug te trekken, na 5 dagen van 
te voren reeds de mantri’s te hebben teruggezonden, ten einde de 
étappelijn zoo veel mogelijk te ontlasten. Van de + 5 weken, 
boven 1400 M. in de primitiefste omstandigheden doorgebracht, 
had ik intusschen eenige dagen kunnen gebruiken voor een zeer 
vluchtig bezoekje aan ’t bivak op 2400 M. vanwaar uit één morgen 
aan een klimpartij naar 2900 M. was besteed; de namiddag van 
dien dag had zich, evenals nagenoeg alle andere in ’t gebergte 
doorgebracht, door een stroomenden regen gekenmerkt. In waar- 
heid, een droefgeestiger plaats op Aarde dan deze berghelling is 
moeilijk denkbaar; zelden is ’tin die vijf weken gebeurd, dat de 
zon een oogenblik zichtbaar werd; haast voortdurend leefde men 
in mist en regen, en als ’t niet daadwerkelijk regende, dan werd 
toch vrijwel 'tzelfde effect bereikt door ’twater, dat continu uit 
de dikke moskussens, op stammen en takken groeiende, omlaag 
druppelde. Tegen den avond alleen kon men doorgaans rekenen 
op een vrij uitzicht op de groote Meervlakte, aan den horizon door 
'tvan Rees-gebergte begrensd, of wel op de daarboven drijvende 
wolkenzee, en ook gunde ’t toeval mij, vanaf punt 2900, alwaar de 
vegetatie reeds laag en struikerig is, een heerlijk-grootsch' ver- 
gezicht over ’t hartje van Nieuw-Guinea. Het duurde echter slechts 
kort. Was ’teen wonder, dat in zulk een land ’t verzamelen haast 
ondoenlijk bleek? Alles zonder uitzondering was nat, en bleef nat, 
of werd, na kunstmatig gedroogd te zijn, in enkele uren opnieuw 
nat. Om de inkt der etiquetten te drogen, brandde er op den 
trommel, die mij tot werktafel diende, uren lang een geïmproviseerd 
theelichtje, bestaande uit een leeg conservenblikje, waarin wat 
afval van kaarsen was opgevangen. Vogel- en zoogdierhuiden moes- 
ten in ledige rijstblikken boven een houtvuur worden gedroogd en 
drooggehouden, waarbij een dwangarbeider van ’s morgens vroeg 
tot ’s avonds onafgebroken de rol van Vestaalsche maagd vervulde. 
Wel werden uitstekende deelen door den rook gebruind, hadden de 
natste objecten toch van schimmel te lijden, en vertrokken andere 
weer door te eenzijdige verwarming tot stugge, vormelooze- mum- 
mies, maar over ’t algemeen genomen gingen geen kostbaarheden 
door verbranden of rotting verloren. Trouwens, vèèl had ’t niet 


19 


kunnen zijn, wat voor verlorengaan in aanmerking zou zijn ge- 
komen, want in deze droefgeestige, ontoegankelijke, en aan leven 
zeer arme omgeving, kon ondanks heel veel moeite slechts uiterst 
weinig worden buitgemaakt. 


12. Aldus kwam ik den toen November op Prauwenbivak 
terug, mij voelende als in een paradijs beland, en nam gaarne de 
muskietenkwelling in ruil voor nevels, regen en huiverignatte kou. 
Ook scherp uitkomend was toen ’t contrast tusschen magere en vette 
tijden ; inderdaad, nooit te voren had ik zóó grondig gevoeld de 
diepe beteekenis van een uitdrukking als: ‚„een land van melk en 
honing’! 

Na mij opnieuw te hebben geïnstalleerd en den buit van Sep- 
tember en October naar behoeren te hebben verzorgd, waarbij de 
zon weldadige hulp verleende, zette ik mij met alle energie aan 
’tcompleteeren van de faunistische collectie dezer omgeving; de 
kans op een tweede en dieper binnendringen in ’t centrale bergland 
was voorgoed verkeken: geen tijd meer, geen dragers, en aan de 
spits een reeds terugtrekkende voorhoede. Den sen December 
keerden de leider en zijn tochtgenooten te Prauwenbivak terug en 
bleven er in ’t voorterrein uitsluitend enkele weinige blikken rijst 
achter, die inmiddels door een patrouille werden opgehaald. Des 
anderen daags vertrok ik per motorboot naar Bataviabivak en legde 
den Sen December per Dajaksche prauw het traject naar Pionier- 
bivak af, waarbij alles behouden en wel, zonder ongelukken door 
de stroomversnellingen kwam; alleen een roo-tal geweerpatronen 
geraakten onder water en bedierven. 


13. In het ruime, zonnige, vroolijke Pionierbivak gewerd ons 
de tijding, dat de gouvernementsstoomer, die voor de maand No- 
vember bestemd was geweest, nog benedenstrooms de gevaarlijke 
steenen lag en den gen December naar Ambon zou vertrekken, 
zoodat mij eerstens geen tijd meer beschikbaar bleef, om met mijn 
omvangrijke uitrusting op dien bodem te embarqueeren, en in de 
tweede plaats de gevolgtrekking voor de hand lag, dat de December- 
boot stellig niet vóór ’teinde van ’t kalenderjaar de Mamberamo 
zou binnenstoomen. Inderdaad gebeurde zulks eerst den gen Januari 
1921 en wederom volkomen onverwachts, (telegrafisch was geen 
verbinding verkregen en deed zoodoende ’t geval zich voor, dat 
nagenoeg alle bagage nog ongepakt stond, en ik zelf nog in ’t 
oerwoud ter jacht was, nadat het schip, dat mij naar Ambon zou 
overvoeren, tanker reeds had laten vallen). Met koortsachtige 


20 


haast werd er vervolgens gepakt, getimmerd en gesoldeerd; ’t weêr 
werkte mee, alles kwam onderdak”; de droge huiden werden 
voor ’t laatst gedésinfecteerd, de nog vochtige in een afzonderlijken 
trommel geborgen, teneinde in de scheepshut verder gedroogd te 
kunnen worden; en tot mijn voldoening ondernam op 12 Januari 
de zoölogische buit der expeditie den langen tocht naar Java. 


I4. Resumeeren wij, op welke plaatsen ornithologisch werd 
verzameld : 


Pionierbivak, van 15 Juni 1920— + 20 Augustus 1920, en van 
Io December 1920—g9g Januari 1921; 

Prauwenbivak, van 30 Augustus 1920—20 September 1920, en 
van 12 November 1920— + 4 December 1920; 

Bivak op 1450 M., van 1 October 1920— + 3 November 1920; 

Bivak op 2400 M., 2 dagen in October 1920; 

Punt 29oo M.‚op ’t pad van Luit. t. Zee Doorman, 1 ochtend 
in October slechts 2 vogeltjes ; 

Rotanbrug over Doormanrivier, 8 November 1920 (3 objecten); 

Bataviabivak, 7 December 1920 (alleen eenige slechte objecten 
van Munia spec). 

Hoeveel stuks gecollectionneerd werden, valt voorloopig niet 
te zeggen, aangezien op reis geen nummerlijst werd opgemaakt ; 
alle opgemerkte bijzonderheden werden rechtstreeks op de etiketten 
vermeld en ’t aanhouden van een nummerlijst was zoodoende niet 
alleen onnoodig, maar zou zelfs een schadelijk tijdroovend werk 
zijn geweest. linmers, de ongevederde leden van het Regnum 
animale eischten óók hun aandeel in den beschikbaren tijd en deze 
laatste was, evenmin als de meegegeven hulpkrachten in ’t gebruik 
meegevallen. Meermalen moest zelfs uit tijdgebrek tot het maken 
van minderwaardig materiaal worden overgegaan, noodgedwongen, 
en omdat ’t anderzijds jammer werd gevonden de betreffende voor- 
werpen weg te werpen. Afgaande op ’taantal overgebleven ver- 
zameletiketten en schattenderwijs in rekening brengend ’t aantal 
dat voor zoogdieren en voor inferieure objecten is gebruikt ge- 
worden, kom ik intusschen tot de slotsom, dat tegen de 500 goede 
vogelhuiden door de expeditie zijn buitgemaakt, een onbeduidend 
getal voor een zoó grootscheepsche onderneming. Inderdaad, de 
opbrengst had belangrijker kunnen zijn, zoowel qualitatief, als wat 
quantum betreft; dit laatste wordt altijd sterk beïnvloed door 't aan- 
tal praeparateurs; er waren er mij twee toegezegd, maar de ééne 
ging, toen de nood aan den man kwam, niet mee, en de ander bleek 
zelf nog eens een duchtig lesje noodig te hebben en bezorgde mij 


21 


meermalen teleurstellingen, door vuil en slecht werk af te leveren, 
ofschoon hij óók menigmaal blijken van goede bekwaamheid gaf. 
Ter elfder ure werd mij een tweede praeparateur (óók een Soenda- 
nees) achterna gezonden, die zich den Gen October bij mij meldde, 
maar die bij zijn aankomst sinds eenige dagen ziek was door 
malaria. Deze grijsaard, die reeds aan 2 andere N.-Guinea-tochten 
had deelgenomen, had ditmaal, evenals zijn collega’s, zijn eigen 
hebben en houden naar boven moeten dragen, en had daarbij ge- 
durende 6 dagen in ’t oerwoud zeer veel regen te verduren gehad. 
Voor excursies in de wildernis bleek hij ook te oud te zijn, maar 
over zijn werk kon ik gelukkig tevreden zijn, na zijn herstel heeft 
hij dan ook menigen goeden dienst aan de expeditie bewezen. 


15. Aan eieren werd slechts onbeduidend weinig verzameld. 

Een enkel woord moge hier worden gezegd van de wijze van 
bemachtigen, en in verband daarmee ook van de ornithologische 
trusting en de bij deze opgemerkte fouten of gebreken, om ten- 
slotte in ’t kort de terreingesteldheid op de diverse verzamelplaatsen 
na te gaan. Een afzonderlijke bespreking van de avifauna zelf 
van ’t doorreisde gebied wil ik nog een oogenblik uitstellen, totdat 
ik mij wat sterker voel op ’t gebied van de namen. 

De groote meerderheid onzer vogels werd met ’t geweer be- 
machtigd ; een kleiner aantal, maar daaronder lang niet de slechtste 
soorten, werd met strikken (sprenkels) geattrappeerd; de Dajaks 
vingen enkele malen wel eens een onbelangrijk voorwerp; van de 
dwangarbeiders kreeg ik ééns een mooie Pitta, en van de Papoe’s 
nooit iets. Twee maal kon ik iets koopen van een veêrenjager 
G,vogeljager” is een veel te verheven naam voor die kerels, aan- 
gezien zij alles, wat ze buitmaken tot voor ons waardeloozen rom- 
mel verknoeien, helaas !). Gelukkig ontdekte ik in mijn eersten prae- 
parateur een goed speurder, die tevens met weinig munitieverspilling 
veel goeds thuis wist te brengen; meerdere soorten zijn dan ook 
uitsluitend door zijn toedoen aan de collectie toegevoegd kunnen 
worden, en zoo kwam het, dat ik inzake zijn mindere bedrevenheid 
in de taxidermie, steeds nogal vergevensgezind jegens hem ben 
geweest. Met het strikkenwerk was noodgedwongen de Buitenzorg- 
sche insectenvanger belast, geassisteerd door mijn lijfjongen, een 
dwangarbeider, die te voren reeds aanleg op dat gebied getoond 
had te bezitten. Jammer genoeg kon geen vaste ploeg arbeiders 
voor ’t stellen, nazien en onderhouden van de strikken worden ver- 
kregen, en moest ’t daarbij noodzakelijke kappen van geboomte 
meermalen aan de praeparateurs worden opgedragen, niet bepaald 


22 


’t meest zuinige gebruik van arbeidscapaateiten! Toch loonde het 
ruimschoots de moeite en opoffering, want behalve dat er ook andere 
welkome dieren, zooals kikkers, slangen, leguanen en zoogdieren 
in geraakten, werden er vooral vogelsoorten mee gevangen, die 
men tengevolge van haar verborgen of nachtelijke leefwijze zelden 
of nooit voor ’t geweer krijgt ; men denke aan boschhoenders, rallen, 
grondduiven en roerdompen. Moeilijk was het evenwel de meest 
geschikte touwsoort uit te vinden. Dun koperdraad, 2 of 3 malen 
dubbel, en al of met uitgegloeid, voldeed niet, daar de gevangenen 
er een kink in draaiden, waarna ’t metaal gemakkelijk brak. 
Nettentouw was te dun en werd door zoogdieren zonder moeite 
doorgebeten. Gewoon touw absorbeerde het regenwater, werd dan 
stroef en kronkelde wanhopig. ’t Beste resultaat gaf nog dik, ge- 
taand vischkoord, hoewel ’t voor kleine dieren, zooals Pitta's, veel 
te stug was en toch niet onverbreekbaar bleek te zijn. Men kieze 
dus voortaan ’tstrikkenmateriaal in verband met den buit, dien 
men beoogt te vangen. Soms willen zelfs bastvezels van den waroe- 
boom zeer goed voldoen. — Waar wij bij ’tstrikken op Nieuw- 
Guinea veel last van hadden, waren varanen, wilde zwijnen en 
casuarissen ; vooral tegen deze laatste twee zijn geen strikken ooit 
bestand, en zij kwamen er maar àl te dikwijls mee in aanraking, 
want er ging letterlijk geen dag voorbij, waarop niet omstreeks 
5 à O strikken door deze vernielzuchtige dieren waren stukgetrokken. 
Alleen in ’t gebergte bemerkten wij er niets van, doch werd aldaar 
een nieuwe tegenligger gevonden in de gedaante van het van de 
boomen neerdruppelende water. Een gewone regenbui trouwens 
deed ook reeds de meeste vrij scherp gestelde strikken losspringen. 


16. Aan vuurwapens beschikte de expeditie over één dubbel- 
loop Cal. 36 (12 m.M.) en twee dubbelloop geweren Cal. 16, te 
weten één met korten loop en van Amerikaansch maaksel, en ’t 
andere met normale Jooplengte en van Belgisch fabricaat. Bij elk 
geweer waren 1000 gevulde patronen aanwezig, die van ’t Cal. 36 
gevuld met hagel No. ro, en die van ’t Cal. 16 geladen met uiteen- 
loopende hagelnummers, varieerende tusschen 3 en 1o. Bovendien 
waren als reserve meegenomen 500 ledige hulzen Cal. 16, en een 
partijtje hagel No. 11, benevens 25 blikjes kruit. Voorzichtigheids- 
halve werd uitsluitend zwart kruit gebruikt, hoewel rookloos waar- 
schijnlijk méér resultaat zou hebben opgeleverd. Deze munitie- 
voorraad bleek veel te overvloedig te zijn ; in de gegeven omstandig- 
heden had men met een derde gedeelte reeds kunnen volstaan. Een 
groote fout, die van te voren reeds was voorzien, schuilde in ’t feit, 


. 23 


dat uitsluitend papieren hulzen waren meegenomen, die in het natte 
Nieuw-Guinea natuurlijk opzwollen, en tot ergerens toe in de ge- 
weren klemden om niet te spreken van het totaal onbruikbaar wor- 
den wegens vocht in ’tslaghoedje. Ten tijde mijner uitzending 
evenwel waren koperen ejectorhulzen nergens in Indië te krijgen 
geweest, terwijl tijdgebrek en bootwerkersstakingen iedere bestel- 
ling uit Europa onmogelijk hadden gemaakt. Ook wat betreft de 
geweren zelf zou Fortuna niet volledig op onze hand zijn! Het 
Cal. 36 nl. voldeed best en was ’t geliefkoosd wapen van mijn 
jager-praeparateur (wellicht een uiting van gemakzucht, aangezien 
alle patronen eender waren en de man dus niet vóór elk schot de 
meest geschikte lading behoefde uit te zoeken. Wèl vrees ik, dat 
zoodoende veel vogels onnoodig verloren geschoten zullen zijn, 
maar een feit was ’t, dat de man van alles en nog wat wist thuis 
te brengen, hetgeen in de gegeven omstandigheden toch maar als 
’t voornaamste gold). Ook het Belgische Cal. 16 beantwoordde aan 
de gestelde verwachtingen, totdat in de bergen, na dagenlang in 
den regen te zijn meegedragen, het hout van de lade dusdanig zwol, 
dat ’t mechanisme niet meer wilde functioneeren. Na verwijdering 
van de safe-innchting evenwel kon ’twapen, zij 'tdan ook met 
kleine, onbeduidende haperingen, tot 't einde toe weer dienst doen. 
Grooter misère heb ik daarentegen met ’t Amerikaansche, ’t reserve- 
geweer, beleefd. Om te beginnen bleek de korte loop van onwaarde, 
aangezien toch ’tin de vlucht schieten in een tropische wildernis 
practisch tot de hooge uitzonderingen behoort, maar erger was, dat 
de beide slagveeren veel te zwak bleken te zijn, tengevolge waarvan 
een groot aantal patronen, die later in ’t Belgische geweer zonder 
haperen afgingen, in het Amerikaansche bij herhaling ketsten. 
Dewijl hieraan niets te verhelpen viel, werd dit geweer weldra als 
onbetrouwbaar hulpmiddel der ornithologie afgekeurd, en voor ’t ver- 
volg uitsluitend door den insectenvanger op diens bosch-excursies 
meegedragen, met de bedoeling om bij eventueele ontmoeting met 
Papoe's niet geheel ongewapend te schijnen, een goede voorzorg, 
die achteraf beschouwd nooit noodig is geweest, maar die tenslotte 
voor ’tgeweer zelf noodlottig is geworden. Eens, tegen 'teinde 
van November n.l., wederom op excursie zijnde in ’t modderige 
oerwoud, kwam de mantri onverwachts te vallen, en brak onder 
zijn gewicht het geweer in de greep door midden. 


17. Mocht ik nu naderhand, na al de opgedane ervaringen, 
ooit iemand komen te ontmoeten, die op zijn beurt doende is, zich 
voor een verzamelreis naar Nieuw-Guinea voor te bereiden, dan 


24 


zou ik hem ernstig den raad geven, behalve de bovengenoemde 
Calibers óók een geweer mee te nemen met buitengewoon langen 
loop, en geschikt voor extra zware ladingen, desnoods een voor- 
lader, zooals er bij honderden door de ,„vogeljagers’’ worden ge- 
bruikt. Het geboomte van N.-G. is nl. fabelachtig hoog, en 
menige vogelsoort, die haast uitsluitend in de allerverhevenste 
kruinen leeft, en zich zelden of nooit wat lager waagt, drijft een- 
voudig den spot met een alledaagsch jachtgeweer, en houdt ’t voor 
kinderspeelgoed. Tot die bewoners der hoogste boomtoppen be- 
hooren o.a. de vulgaire paradijs (Paradisea minor), de witte 
kakatoe, de groote zwarte papegaai, en een gansche reeks van 
groene en niet-groene duivensoorten, vogels, die men met een ge- 
woon jachtgeweer slechts bij toeval mm handen krijgt, na er eerst 
tientallen te hebben verloren of gemist, want ’tspreekt van zelf, 
dat gewonde vogels in zoo'n zwaar woud hoogst zelden kunnen 
worden teruggevonden, hetgeen in alle opzichten te betreuren valt, 
hoezeer ’took in normale omstandigheden evenmin volledig is te 
ontgaan. Wil men het noodeloos verloren schieten, anders dan door 
speciale geweren te gebruiken, vermijden, dan moet men een kunst- 
greep toepassen als die, waar ik in December pas toe overging. 
Dicht bij ’t Pionierbivak n.l. had ik opgemerkt, dat een boomgzier- 
zwaluw-soort (Macropteryx mystacea) een vogel, die op 
Ambon tot de makste en gemakkelijkst verkrijgbare dieren behoort, 
maar die op Guinea zelden binnen schot komt, zich geregeld neer- 
zette in eenige der zwaarste woudreuzen en tegen een der uiterste 
takjes zelfs een (miniatuur!) nestje had. De fraaiste dezer stammen 
viel onder de bijlen der Dajaks ten einde in een prauw te worden 
herschapen, doch een der andere, een Ficus-soort, was daartoe 
onbruikbaar, aangezien zijn houtig lichaam een samenstel vormde 
van door elkaar kronkelende stammetjes, takken en wortellijsten, 
hetgeen den boom just uitermate geschikt maakte voor beklimming. 
Wel herbergde hij in zijn holten drie wespennesten, die eerst moes- 
ten worden wtgeschoten en weggebrand, en droeg hij in elken 
takoksel de zwarte massa van een mierennest met zijn duizenden 
krebelende en bijtende bewoners, maar des ondanks wisten de 
Dajaks met wat rotan en een handvol draadnagels in twee morgens 
tijds een ladder te maken, leidende naar een nisvormig schuilhoekje 
onder de boomkroon, ongeveer 25 à 30 M. boven den beganen 
grond verheven. Het verkrijgen van een Macropteryx gelukte 
van daaruit bij ’teerste schot, terwijl ik er voorheen van af den 
grond minstens een dozijn patronen tevergeefs aan had opgeofferd, 
maar ook andere vogelsoorten verkreeg ik hier voor de eerste 


EN | 


25 


maal. Verscheidene morgens, als ’t niet regende, heb ik in mijn 
boomstelling op den loer gezeten, rustig de argeloos nabij komende 
gasten observeerende, en zoo nu en dan mijn slag slaande. Eén 
kaal omhoog stekend takje, ’t allerhoogste trouwens, was de meest 
geliefde zitplaats voor groot en klein; in de horizontale takken 
daarentegen kwamen veeleer de hongerigen op bezoek ; men zag er 
honingzuigers, uiterst beweeglijk, en schitterend door metaalglans ; 
dusgen. „„honingeters’’, daarentegen kalm de twijgjes afzoekende 
naar sprinkhanen, en met een effen bruin, kleurenloos gevederte; 
béos, druk en luidruchtig in hun haast kakelbonte pak; parkieten, 
eindeloos schreeuwend of coquetteerende; boschijsvogels, als ern- 
stige denkers tijden lang doodstil zittende, maar dan plotseling op 
de plaats omdraaiende, en onder ’t wippen met den bruinen staart 
een luid, onharmonisch geroep voortbrengende, dat onmiddellijk 
door een soortgenoot in de nabijheid werd beantwoord; groene, aan 
de borst schelbonte duifjes, die onmiddellijk tusschen ’t gebladerte 
verdwenen, dank zij de schutkleur van hun rug; drongo’s en 
vliegenvangers, gewoonlijk een paar soorten dooreen, met hun van 
ouds bekende allures, en ten slotte ook ’t wijfje van den gewonen 
paradijs, waarvan, naar men zeide, in de buurt van Pionierbivak 
niet veel oude mannetjes meer te vinden waren. Toch heb ik er 
menigmaal hun helderen roep gehoord en de jonge mannen er ook 
herhaaldelijk gezien, al gaven ze weinig kans om door de binocle 
in hun doen en laten geobserveerd te worden. Desondanks is me 
dit enkele malen gelukt, als ze met guitige bewegingen door de 
boomorchideën heen en weer sprongen en met hun lichtgele oogen 
alle hoekjes afzochten naar rupsen en zaden. Hoe scharminkelig zijn 
daarbij vergeleken, de vodden die de „„vogeljagers’’ van hun prach- 
tig gevederte maken en die ze nog onder den naam van huiden” 
in den handel weten te brengen, bebloed, stuk gesneden en ver- 
fomfaaid, mgeschrompeld en veelal uit veeren van meerdere exem- 
plaren samengesteld ! 

Jammer genoeg heb ik niet lang meer van mijn uitkijkplaatsje 
kunnen profiteeren ; de dag van vertrek brak spoedig aan. 


18. Voor ’t verpakken der vogel- en zoogdierhuiden had ik 
twee zeer groote (30 x 50 x Oo c.M.) en tien veel kleinere blikken 
trommels laten maken, elk in een sterke en goed passende houten 
kist. De kleine blikken konden met kleefpleister, dan wel middels 
soldeeren worden afgesloten tegen vocht. Ook deze uitrusting bleek 
méér dan toereikend te zijn en voldeed, afgezien van enkele kleine 
gebreken, aan den gestelden eisch. 


26 


Aan naftaline was er geen gebrek en zwavelkoolstof gaf de 
absolute zekerheid, dat geen ongedierte mee werd ingesloten. 
Uiteraard konden de groote trommels niet over land worden ver- 
voerd, en ook bleven de. kleinere meerendeels op Pionier- en 
Prauwenbivak achter, om tijdens den landtocht:door ledige rijst- 
blikken te worden vervangen. Waren er in ’t gebergte eenigszins 
groote vogels buitgemaakt, dan zouden dezulke vrijwel onvervoer- 
baar zijn geweest, dan wel in deerniswekkenden toestand hun be- 
stemming hebben bereikt. — Ín alcohol of in formaline werden 
geen vogels geconserveerd. 


ig. Het terrein rondom Pionierbivak is ten deele hoog heuvel- 
achtig, gedeeltelijk bijna vlak, maar in beide gevallen scherp 
doorsneden met tallooze kleine riviertjes en beken, die te samen 
met meerdere moerasjes, en een ondoordringbare vegetatie, eenigs- 
zins groote excursies tot de onmogelijkheden doen behooren. 
Bovendien is bij ’tvolslagen gebrek aan paden de kans van ver- 
dwalen verre van denkbeeldig en doet men daarom goed, steeds 
een aantal patronen mee te nemen, die in geval van nood als alarm- 
seinen kunnen worden gebruikt. Tenslotte is ’t maken van verre 
tochten onnoodig, dewijl, bij de volkomen eenvormigheid van ’t oer- 
woud, vlak bij huis toch precies ’t zelfde is te vinden als op groo- 
teren afstand. Alles, zoowel heuvels als vlakten, is met zwaar 
oerwoud bedenkt ; de bodem is overal kleig, en bij de menigvuldige 
regens gemeenlijk glad en modderig ; naarmate men dichter bij de 
noordkust komt, 7 uur stoomen stroomafwaarts, wordt ’t woud 
minder hoog, de bodem moerassiger, en een vegetatie, waarin 
sagopalmen en wild suikerriet van + 3 x manshoogte de meest 
typische planten zijn, neemt allengs de overhand. Een smal strookje 
vlak langs de oevers vormt, behoudens vele onderbrekingen, in de 
rivierdelta ’t eenige begaanbare terrein. 

Bij deze terreinmoeilijkheden spreckt ’t vanzelf, dat de rivieren 
de eenige wegen zijn, doch wordt door gebruikmaking van deze in 
geenen deele de moeilijkheid ontgaan aan ’tobserveeren en vervol- 
gen van wild verbonden. leder weet hoezeer men, in een prauw 
gezeten, overgeleverd is, niet alleen aan de roeiers, maar ook aan 
‘t geweld van den stroom, en hoe dus het benaderen en onder schot 
krijgen van een welkomen buit aan ’ttoeval moet worden over- 
gelaten. Zoodoende werd er slechts zelden voor ornithologische 
doeleinden van een eventueel ‘beschikbaar vaartuig gebruik ge- 
maakt, en dan nog gewoonlijk alleen om ’t zij de Mamberamo, dan 
wel de te Pionierbivak in dezen stroom uitmondende Otken-rivier 
eenvoudig over te steken. 


27 


De bosschen hier zijn rijk aan bloedzuigers en boschmijten, 
wier aanvallen menigmaal tot ’t ontstaan van zwerende voetwonden 
aanleiding gaven. 

Te Batavia-bivak stroomt de Mamberamo, uit de Meervlakte 
komende, ’tvan Rees-gebergte binnen, daarbij zijn bedding iets 
vernauwd en zijn oevers plotseling zeer steil en hoog ziende worden, 
vooral ter plaatse van de stroomversnellingen. Doordat gebergte en 
vlakte zeer scherp aan elkaar grenzen, komen in de omgeving van 
dit bivak de fauna’s van moeras en bergwoud samen, en ’t zelfde 
heeft wederom plaats in ’t verder zuidwaarts gelegen Prauwenbivak, 
alwaar ’t centrale bergland op zijn beurt zich steil uit de vlakte 
verheft. Intusschen is de Meervlakte, die haar naam dankt aan de 
onderstelling dat zij in geologische tijden door een grooten water- 
plas moet zijn bedekt geweest, vóórdat nog de Mamberamo zich 
door ’t van Reesgebergte had weten heen te breken, wederom even 
onbegaanbaar als de moerassige kuststrook, en maken milliarden 
muskieten, dat ’t verblijf er zonder grootscheepsche voorzorgen een- 
voudig onhoudbaar is. Ook hier vindt men vlak langs de oevers op 
vele plaatsen een strookje boschgrond, dat alleen bij den allerhoog- 
sten waterstand geïnundeerd wordt, doch bestaat overigens de 
geheele uitgestrektheid uit velden van riet en andere meer dan 
manshooge grassoorten, afgewisseld met al of niet dichtgegroeide 
plassen, poelen, vijvers en moerasgronden. Een doordringen in 
dezen chaos schijnt vrijwel onmogelijk, en zou voor de expeditie 
doelloos zijn geweest; op kleine schaal heb ik 'teenige malen ge- 
probeerd, maar moest, hoewel bijgestaan door soldaten met kle- 
wangs, reeds na enkele honderden meters den strijd volledig op- 
geven. Er was bovendien niet veel te halen; alleen voor de jacht 
op krokodillen en watervogels is hier menig idyllisch plekje te 
vinden. 

Op den bergachtigen (den zuidelijken) oever ligt ’t Prauwen- 
bivak, tegen een heuvel opgebouwd; opnieuw begint hier ’t zware 
oerwoud in al zijn onmetelijkheid, zooals wij ’t te Pionierbivak reeds 
leerden kennen. Inderdaad bood de avifauna er ook geen in ’t oog 
loopend verschil, enkele vormen uitgezonderd, die wellicht bij 
langere nasporingen ook wel in ’t van Rees-gebergte zullen worden 
gevonden. Geheel anders wordt ’t daarentegen als men dieper in 
‘t gebergte doordringt, en vooral op grooter hoogte (Prauwenbivak 
ligt nog geen roo M. boven zee). Op ongeveer rooo M. hoogte (een 
juiste grens is niet op te geven) ziet men langzamerhand wat meer 
mos optreden, en op 14oo M., soms reeds eerder, is elke stam, 
iedere tak, iedere wortel met een dik kussen dezer planten begroeid. 


28 


’t Geboomte is iets minder hoog, hoewel nog zeer respectabel, alles 
druipt van ’t water en op menige plek zakt men volledig in de mos- 
vegetatie weg. Ook wegens de steilte is ’t terrein ontoegankelijk. 
Men spreekt hier om begrijpelijke redenen van een ,,nevelbosch”’. 

Eerst nabij de 3000 M. wordt ’t geboomte zóó armoedig en 
struikerig, dat men er met eenige moeite overheen kan kijken, maar 
van een gemakkelijk doordringen ter weerszijden van ’t reeds méér 
beloopen paadje is toch geen quaestie; daarvoor zorgen wel de 
ruig overgroeide steenklompen en niet te vergeten een lastige, half- 
klimmende soort dwergbamboe, terwijl de erica-achtige planten, 
door welke men zoo gaarne aan ons heidekruid herinnerd wordt, 
aan ’tlandschap allerminst ’t aanzien verleenen van onze Brabant- 
sche en Geldersche jachtvelden. Door foto’s verkrijgt men daarvan 
menigmaal een totaal verkeerden indruk. 


20. Den 23en Februari 1921 is de ornithologische collectie der 
expeditie, zonder beschadiging of verlies tijdens het lange transport, 
te Buitenzorg aangekomen en is in Gouvernementsbezit overgegaan. 


Over de vogels van het Mamberamo-gebied. 


(Noord- en Centraal Nederlandsch Nieuw-Guinea). 


In rgr2 verscheen te Londen van de hand van A. F. R. 
Wollaston een reisbeschrijving, getiteld: „Pyemies and 
Papuans, the stone age to-day in Dutch New Gui- 
nea’, zijnde het reisverhaal van de Engelsche N.-Guinea-expeditie 
van IQIO/II; die, (met steun van vele belangstellenden, o.a. van 
‘t Nederl.-Ind. Gouvernement) op touw gezet en uitgezonden door 
de British Ornithologists’ Union tot viering van diens 
50-jarig jubileum, ten doel had, de sneeuwtoppen-keten van N.- 
Guinea van af de zuidkust te bestijgen, terwijl als punt van uitgang 
de monding der Mimika-rivier was gekozen. Deze expeditie, 
die ‚„mislukt’”’ heet te zijn, omdat geen der sneeuwtoppen bereikt 
is kunnen worden, en die daarom in 1913 nog eens vanuit een ge- 
schikter beginpunt, en méér sportief succes, herhaald is geworden, 
bracht, na een werktijd van + 1% jaar, niet minder dan 2200 
vogelhuiden thuis, behoorende tot 235 soorten, (ongeveer 4. x zoo- 
veel specimina als de M amberamo-expeditie 1920), naar aan- 
leiding waarvan aan het bovengenoemde boekwerk een Appendix” 
werd toegevoegd, *) geschreven door: W. R. Ogilvie-Grant, 
emeeutelde „Notes on the birdscollectedby the’B. 
Oe pe dttron to Dutch New Gurïnea'”, 

Ten einde nu een globale vergelijking van de Avifauna der 
zuidkust met die van het Mamberamo-gebied, daar schuin tegenover 
gelegen, zoo gemakkelijk mogelijk te doen zijn, en ook omdat er 
geen reden bestaat, om aan eene andere volgorde der te behandelen 
vogelgroepen de voorkeur te geven, heb ik gemeend, goed te doen, 
door in de hieronder staande bespreking Ogilvie Grant op 
den voet te volgen, in ’tmidden latende of de heer Siebers, 
aan wien de wetenschappelijke bewerking der onderwerpelijke col- 
lectie is toevertrouwd geworden, in zijne eerlang te doen verschijnen 
publicatie eveneens deze, dan wel eene geheel andere indeeling der 
stof zal kiezen. 

Voorts moet ik mij volledig onthouden van de trinaire nomen- 
clatuur, en hoop te mogen rekenen op de vergevensgezindheid 
mijner lezers, waar ik wellicht verval in ’t gebruik van namen, die 
t zij minder juist, dan wel niet meer gangbaar zijn ; voor de goede, 


*) Overgenomen uit: „the Ibis”, Vol. 1912. 


30 


c.q. betere namen raadplege men dan naderhand de wetenschap- 
pelijke beschrijving. 

De collectie, waaraan bedoelde publicatie haar ontstaan te 
danken zal hebben, omvat naar schatting tusschen 5 en 600 voor- 
werpen, behoorende tot 150 à 160 species; dat deze verzameling 
zooveel onbeduidender is, dan die, door de Britsche expeditie bijeen 
gebracht, moet niet alleen worden toegeschreven aan den zooveel 
korteren duur van de werkzaamheden in ’t M am be ram o-gebied, 
maar ook aan de zooveel geringere sterkte van ’'tmet de zoölogie 
en ’tgeen daarbij behoort belaste personeel. Wat ’t aantal soorten 
betreft, kan opgemerkt worden, dat de Engelschen reeds aan ’t 
strand hun verzamelwerk begonnen, en dus menigen zee-, strand- 
en moerasvogel konden meetellen, die niet in ’t door ons bereisde 
gebied te bemachtigen viel. Maar afgezien daarvan meen ik toch 
te moeten gelooven, dat de zuidkust méér soorten herbergt, dan 
‘t noorden en ’t centrale land; dat er een vrij groot faunistisch ver- 
schil valt aan te wijzen, staat onherroepelijk vast, en moge ten 
overvloede uit onderstaande regelen bij herhaling blijken, evenals 
ik ’tzelfde feit persoonlijk constateerde ten opzichte van M a m- 
beramo en Vogelkop, hoe kort ik ook slechts in laatst- 
genoemd gebied kon rondkijken ; zooals men weet, is dit, naar den 
geografischen vorm, de naam van het westelijk schiereiland van 
N.-Guinea. Merkwaardig, dat de eenige bron van inkomsten van 
dit land juist vogels moesten zijn! 

Vraagt men mij naar mijn algemeenen indruk omtrent de 
avifauna, of deze rijk, dan wel arm te noemen is, zoo luidt mijn 
antwoord, dat er, in tegenstelling met de zeer spaarzame zoogdieren 
(ratten en kalongs alleen zijn enorm talrijk), buitengewoon veel 
vogels zijn, doch hoofdzakelijk in de grootere afmetingen ; ’t kleinere 
goedje is er naar verhouding slechts matig vertegenwoordigd, hoe- 
wel niet in aantal vormen, terwijl ook niet uit ’toog mag worden 
verloren, dat de groote massa ervan leeft in de hoogste boom- 
kruinen, waar zij aan onzen speurzin ontsnapt. Van uit mijn 
boomstelling heb ik mij daarvan menigmaal kunnen overtuigen. 
Ook komt er onverwacht veel te voorschijn, als er ergens een lagere 
boom, bijv. een sagopalm, in bloei staat, ’t algemeene verschijnsel 
in de tropische vogelwereld. In de bergen boven de rooo M. onge- 
veer wordt evenwel de verhouding juist omgekeerd; de grootere 
vormen, zooals hoenders, papegaaien, neushoornvogels, duiven, 
blijven meerendeels beneden, zeer ten ongerieve van hongerige 
bergtouristen, en maken plaats voor een redelijk aantal kleinere, 
waaronder er zijn, die met hun zacht gepiep en hun opvallende 


31 


makheid in het trieste, met mos behangen nevelwoud de herinnering 
opwekken aan goudhaantjes in onze pijnbosschen. Ook ’tluide, 
maar niet steeds welluidende, concert, zooals wij dat in de warme 
laagvlakte overal hooren, voortgebracht o.a. door papegaaien, 
beo’s, philemons, paradijzen en oriolen, is daarmede verstomd; 
alleen een paar parkietensoorten, die men beneden zelden aantreft, 
kaneelduiven en wat kleine zangers geven hier den toon aan. Komt 
men nog hooger, boven 2000 M., dan laat ook de kaneelduif ons 
in den steek, en bij 3000 M. en hooger zijn slechts enkele weinige 
‚‚pietjes”’ ’teenige wat men ziet of hoort. 

Zooals bekend is Guinea, hoewel alles behalve een 
„Paradijs zinde (verre van dat!!) bijzonder rijk aan de naar 
dat idyllische oord genoemde vogelen; toch nemen deze dieren in 
de natuur geenszins een overheerschende plaats onder de ornis in, 
maar kan dit laatste wèl gezegd worden van enkele andere groepen, 
te weten de duiven, de papegaaien (incl. parkieten), de Meli- 
phagidae en de vliegenvangers, terwijl de ijsvogels zich even- 
min onbetuigd laten. Veel lawaai wordt er bovendien gemaakt door 
een tweetal klauwierachtigen van ’tgenus Cassicus. In dat 
opzicht stemmen alle reizigersberichten uit de diverse deelen van 
dit onmetelijk groote land overeen, en de wetenschappelijke col- 
lecties wijzen ’t bovendien ten duidelijkste uit. 

Gaf ik in mijn vorig opstel reeds een korte beschrijving van 
het doorreisde gebied, ditmaal moge er een kaartje aan worden 
toegevoegd, waarop ik àl ’t overbodige achterwege liet. Ter ophel!- 
dering diene, dat de voet van ’t heuvelland, noordelijke uitlooper 
van ’tvan Rees-gebergte, is aangeduid door de stippellijn A-B, 
terwijl tusschen de stippellijnen C-D en E-F de ,,Meervlakte”’ be- 
sloten ligt. Al ’toverige is bergland. Het kruisje 3500 is de berg, 
die in de wandeling den naam ‚,Doormantop”’ draagt. 


1. CORVIDAE, 


Reeds in deze eerste familie zien wij een in ’toog loopend 
verschil met de zuidkust, en ook met Manoekwari (Vogel 
kop) want de bekende zwarte kraai Corvus orru, met haar 
parelgrijze oogen, die ik zoowel op de uit- als op de thuisreis in 
de hoofdplaats van ’t Gewest waarnam, en die ook aan ’t Zuidstrand 
algemeen moet zijn, werd door onze expeditie nergens in ’t geheele 
Mamberamo-gebied opgemerkt, evenmin als C. enca, die men 
wel eens, m.i. ten onrechte, voor Nieuw-Guinea opgegeven 
vindt. Meer westelijk in den Archipel wordt orru door de nog 
veel algemeenere macrorhynchus, die een bruine iris bezit, 


32 


vervangen, terwijl o.a. op Celebes C. enca, iets kleiner dan de 
anderen, de meest gewone zwartrok is. 

Maar ook de tweede kraai van Papoea, de ongesoigneerde, 
bruin-zwarte Gymnocorax senex, waarvan O.-Grant 
schrijft, dat zij algemeen verbreid over N.-Guinea is, en aan de 
Mimika zelfs zeer algemeen, schijnt in de Meervlakte en 
in de gebergten ten eenenmale te ontbreken. Weliswaar bracht na 


N. 


NIEUW- GUINEA. 


OrD sE zA Alno 


K d'URVILLE. 


SCHAAL 1:1000000.- 


NN 
Raar 
DELTA a ES A9) 5 
B. 
D it Pd 
eG ME _. e ‚ / 
A id 2 inr se NE Ne 
SN 5’ 


J , 1 o 
BAS . E,] 
ANN Lj An ZI 
hj a KERKHOVEN Eil. 

8 \ 

/ 

D] STEEN 

SCHOLTEN Cit, . 


„ 
1 PIONIER 
À. d Bv = 
N 2 n\n 
RE HAVIK Eu FN 
\\ MARINE-VALLEN d 


LATEDI-vaLten 
EN d 
2 GAUTTIER-GEB 
A ne GEBERGTE 


Se En 


BATAVIA-VERSNELLINGEN 


mijn terugkeer op Java de heer Siebers de mogelijkheid ter 
sprake, dat ik haar wellicht voor een Scythrops kon hebben 
aangezien, doch beschik ik over meerdere argumenten, die zulks 
hoogst onwaarschijnlijk ‘maken. Bij Scythrops (koekoeken) 
hierover meer. 


33 
2. PARADISEIDAE. 


Van de paradijsvogels in den ruimsten zin des woords waren 
slechts g soorten in de collectie vertegenwoordigd (Wollaston 
had er 13), twee van deze ieder door slechts één voorwerp, en een 
derde door 1% en 1Q. 


’t Meest aan vervolging blootstaande, maar tevens ook de 
algemeenste is de gewone Parad:sea minor, de boeroeng 
koening”’ (= gele vogel), zooals hij al spoedig bij de expeditie 
heette. Geen deelnemer aan den tocht, die niet verzot was op dit 
‚haast vulgaire sieraad, en groote speelschulden onder de inlanders 
werden er mede te niet gedaan. Geen wonder ook, dat de meeste 
exemplaren, door expeditieleden en Dajaks geschoten, in particu- 
lier bezit verhuisden, doch kon voor de collectie toch een behoor- 
lijke serie worden bemachtigd, omvattende $ & in ’t vrouwelijke 
(Geugd-)kleed, andere weer, kort vóór ’tdóórkomen der sierlijke 
okselpluimen, of wel voorwerpen in ’'t2de of 3de levensjaar, bij 
wie nog slechts een mager plukje sierveêren te voorschijn komt ; 
en tenslotte twee oude & & in vol ornaat, die ik zelf ’t geluk had, 
omlaag te halen. Het toeval wilde nl. dat ik op mijn terugtocht 
uit ’tgebergte, ontdekte, dat ’tpad leidde langs een speelboom 
dezer dieren, niet ver ten zuiden van de Doorman-rivier. Het 
zal ongeveer 8 uur in den morgen zijn geweest, toen ik, moeizaam 
een steile boschhelling opklimmende (*t‚‚pad”’ liep n.l. herhaal- 
delijk op en af), getroffen werd door ’t luide geroep van paradijzen, 
hetgeen weliswaar op zichzelf niets bijzonders is, want men verneemt 
hun heldere stem letterlijk, haast overal, doch ditmaal weerklonk 
't van alle kanten, en uit meerdere kelen tegelijk. Daar 't nog vroeg 
was, en wij tegen den middag in een bivak zouden komen, waar 
eventueel gepraepareerd zou kunnen worden, legde ik den rugzak 
af, kapte eenige merken in de boomen, teneinde ’t paadje terug te 
kunnen vinden, en begon naar de opgewonden zangers te zoeken. 
Aanvankelijk was ’t weer ’t oude liedje: ‚ongedurig heen en weer 
vliegen in de boomtoppen, steeds door ’tdikke bladerdak voor 
toog verborgen blijvende, en, door telkens weer in een anderen 
boom te fluiten, den jager ’tspoor herhaaldelijk bijster makende’, 
maar op een gegeven oogenblik kreeg ik door een opening in ’t 
gebladerte zicht op een zeer hooge boomkroon waarin zich een geel 
propje bewoog. De triaeder-binocle werd te hulp geroepen, en deed 
mij een prachtigen paradijs bewonderen, zittende op een horizon- 
talen tak dicht nabij den hoofdstam. Wat ik in de volgende oogen- 
blikken te zien kreeg, valt moeilijk te beschrijven. Men zal zich 


34 


wellicht in het vroegere gebouw van ’t Rijks-museum te Leiden 
het trapportaal herinneren op de eerste étage, alwaar men zich, 
den trap opkomende, onmiddellijk geplaatst zag tusschen een paar 
kasten, waarin de geheele vogelweelde van Nieuw-Guinea en 
Ar ore-eiliamtdiemss&van. Weantome' oe tBiaft am tas baars en 
Misool a.h.w. vereenigd scheen, een gansche schat van para- 
dijzen, de wijfjes teruggedrongen en op den achtergrond, de man- 
nen des te meer plaats innemende door hun pronken. Welnu, een 
dergelijk gezicht leverde mij hier de speelboom op. Want ’t was 
inderdaad zulk een boom, waarin zich ’s morgens en tegen ’t avond- 
uur de levenslustige schare vereenigt, om er te zingen en te dansen, 
of om er de grimassen van anderen te bewonderen. Telkens vlogen 
er vogels af en aan, of zaten elkander in de takken na, terwijl er 
continu naar schatting ro à 20 in den speelboom bleven. Of er QQ 
bij waren kon ik door de enorme hoogte van de kroon niet zien, 
maar wel bestond de groote meerderheid uit vogels in een sober 
pakje, hoogstwaarschijnlijk Jonge mannen. Onder luid gekwinkeleer 
werd er op spreeuwenmanier met de vleugels geklapt, terwijl dan 
bij de ouden de pronkveêren werden opgezet, en zoo ver mogelijk 
uitgespreid. Nauwelijks was er eentje daarmee bezig, waarvoor 
gewoonlijk dezelfde horizontale tak diende, of een andere, zoo 
mogelijk nòg mooiere kwam schrijlings aangehuppeld, den eersten 
verjagende en diens plaats voor een tijdje innemende. 

Natuurlijk heb ik ’t grootsche schouwspel, ’t meest imposante 
op ornithologisch gebied, dat ik ooit in mijn leven zag, eenigen tijd 
staan bewonderen, hoewel met een pijnlijken nek, steil naar boven 
kijkende, maar moest tenslotte mijn weg vervolgen, na eenige 
pogingen te hebben gewaagd, om wat goeds voor de collectie te 
bemachtigen. Niet minder dan 6 schoten bleven in den enorm 
hoogen boom volledig zonder uitwerking, maar ten slotte schoot ik 
wt de omringende, iets lagere woudreuzen, de beide & $, waarvan 
hierboven sprake was. De dieren lieten zich n.l. door ’t schieten 
niet verdrijven, doch bleven vlak in de buurt, voorzoover ze niet 
terstond weer naar de speelplaats terugkeerden. 

Zooals reeds gezegd, hoort men den paradijs nagenoeg overal; 
in de Meervlakte natuurlijk minder, wegens ’t ontbreken 
aldaar van aaneengesloten zware wouden, en ook niet op de hoogere 
berghellingen voorzoover deze dagelijks in mist gehuld zijn. In 
de Swarthvalleien, die op 12oo M. hoogte liggen, maar 
waar een geheel ander, en wel een zonnig klimaat schijnt te heer- 
schen, is Paradisea minor daarentegen wederom een zeer 
gewone verschijning. Aan de Zuidkust, in ’tstroomgebied van de 


35 


M im ik a komt hij niet voor, maar weer wèl op verscheidene eilan- 
den in ’t Noorden zooals Brak, Japen en Misool, terwijl hij, 
zooals bekend, op Waigeoe en op de Aroe-eilanden door 
andere soorten is vervangen. Als echte boschvogel leeft hij in de 
toppen der hoogste boomen, waar hij steeds onrustig heen en weer 
vliegt; zelden waagt hij zich wat lager. De roep der QQ is iets 
minder vol, dan die der oude mannen; erg duidelijk is voor ons 
’t verschil evenwel niet, wèl voor de Papoes, die den & zang 
onmiskenbaar weten na te bootsen, waarop de in de buurt zijnde 
vogels veelal spoedig antwoorden. Behalve in den speelboom zingen 
en klapwieken de mannetjes ook in andere kruinen, zooals ik een 
paar malen persoonlijk waarnam, doch houd ik ’t dan hoofdzakelijk 
voor een oefening. 

Ten opzichte van de quaestie, of er kans bestaat, dat deze 
paradijsvogel eerlang tengevolge van den veêren-handel zal worden 
uitgeroeid, of wel aan een àl te krachtdadige vervolging zal worden 
blootgesteld, ben ik zeer optimistisch gestemd. Wèl is ’t waar, dat 
tegenwoordig de veêrenjagers aan de Zuidkust per motorboot de 
Digoel opvaren, (men spreekt zelfs van een geheele vloot van 
deze scheepjes), en dat zij op die manier zeer diep ’tland in trek- 
ken, en ook vernam ik te Manoekwari, dat aldaar jaarlijks 
niet minder dan 1600 geweren worden uitgereikt, en na afloop van 
’tseizoen weer ingenomen, en eveneens te Hollandia aan de 
Humboldtbaai ongeveer 800, om van de andere bestuurs- 
plaatsen Merauke en Fak-fak niet eens te spreken, maar 
men moet het land gezien, en den vogel in ’t wild begluurd hebben, 
om ten volle te beseffen hoe onmetelijk en onbereisbaar ’t eerste en 
hoe talrijk, schuw en moeilijk verkrijgbaar de tweede is. Daarbij 
komt nog, dat 't Gouvernement het gebruik van achterlaadgeweren 
verbiedt (en daaraan ook streng de hand houdt), dat er voorts 
jaarlijks een groote gesloten termijn is, waarin de Chineesche han- 
delaars duchtig worden gecontrôleerd, en dat tenslotte de licenties 
per jager, en voorts per geweer extra, evenals de boeten op over- 
tredingen zeer hoog zijn. Bedenkt men dan nog, dat de vogels eerst 
in hun derde of vierde levensjaar handelswaarde beginnen te krij- 
gen, en beneden dien leeftijd vrijuit gaan, evenals de wijfjes 
levenslang, en dat de inlandsche en Chineesche jagers grootelijks 
van de willekeur der heeren Papoe’s afhankelijk zijn, dan wordt 
’t duidelijk, dat voor uitsterving, of zelfs voor gevoelige verminde- 
ring der vogels in de eerstvolgende eeuwen nog niet behoeft te 
worden gevreesd. ’t Zou trouwens getuigen van kortzichtigheid van 
’t Gouvernement indien dit niet voortging met, zooals het nu reeds 


36 


doet, te zorgen, dat deze vrijwel eenige bron van inkomsten van 
’t Gewest Nieuw-Guinea, in de verre toekomst niet kan 
opdrogen. 

De eenige vogels, waar ik een zwaar hoofd im heb, zijn de 
diverse soorten kroonduiven, niet zoozeer voor binnen afzienbaren 
tijd, maar wel voor over ettelijke eeuwen. De waardevolle (+ f 5—) 
kroon dragen deze vogels ’tgeheele jaar door in beide sexen, en 
daarbij hebben zij zulk een smakelijk vleesch, en laten ze zich zóó 
gemakkelijk verschalken, zoowel met ’t geweer, als ook met strik- 
ken, dat hun laatste uur onherroepelijk geslagen zal hebben, zoodra 
Nieuw-Guinea eenmaal door westersche immigranten zal zijn 
bevolkt, en in cultuur gebracht. 

Niet geheel buiten gevaar zijn ook de egretten. Vogeljagers 
vertelden ons, dat zij na afloop van den paradijsvogeltijd wel eens 
opzettelijk naar het meer Rombebai nabij de Mamberamo- 
monding gingen, teneinde daar zilverreigers te schieten, en dat de 
veêren + f 1500.— per K.G. opbrachten, maar dat zij daarvoor 
ongeveer 400 vogels moesten dooden. Of zich nabij genoemd meer 
een nestkolonie bevindt, is mij niet bekend; in ieder geval kan ’t 
bedrijf op de rivier zelf onmogelijk loonend zijn, aangezien de 
dieren aldaar veel te weinig talrijk voorkomen. 

Voor de andere modevogels, de tallooze paradijssoorten (be- 
halve de reeds besproken P. minor) behoeft men, althans in ’t 
Mamberamo-gebied, geenszins bezorgd te zijn, en aldus is 
‘t waarschijnlijk ook in geheel ‘toverige Nieuw-Guinea ge- 
steld. In ’t jaar 1920 was de uitvoer, en daarmede ook de vangst, 
van meerdere zeer in trek zijnde soorten verboden. Voor opstapeling 
behoeft men in zulk een tijd niet te vreezen, aangezien de Papoe, 
die de vogels schiet, ze zelf onmogelijk bewaren kan, bij gebrek 
aan eenige kennis van museumtechniek, en ook omdat hij half 
nomadisch leeft. Bij zijn periodieke verhuizingen worden lastige 
impedimenten achtergelaten, zelfs de anders zoo zorgvuldig be- 
waarde beenderen zijner voorouders. Zoo ook vonden wij in een 
tijdelijk verlaten nederzetting tamme papegaaien kalm aan hun lot 
overgelaten. De Chineesche handelaar staat onder strenge contrôle, 
daar aan ’t einde van elk seizoen zijn overgebleven stock wordt 
geregistreerd. Dat de verboden vogels ook inderdaad niet verhan- 
delbaar zijn, bleek wel uit de kwistigheid, waarmede te P1ionter- 
bivak de veêrenjagers enkele onrechtmatig door de Papoe’s 
binnengebrachte palingo’s aan gegadigden ten geschenke gaven. 

In ’t door de expeditie bereisde gebied komt de groote P a ra- 
diseanovae-guineae niet voor. De meest algemeene is na 


DA 


P. minor zekerlijk de fonkelroode Cicinnurus regius; te 
Pronierbivak werden uitsluitend @ @ bemachtigd, naar men 
zei een gevolg van de vogeljacht, maar te Prauwenbivak wist 
mijn jager-praeparateur herhaaldelijk fraaie stukken buit te maken. 
Zelf heb ik dezen kleinen vogel meermalen gehoord, doch slechts 
ééns gezien ; gewoonlijk houdt hij zich boven in de boomen op, en 
ontsnapt zoodoende gemakkelijk aan de waarneming. In de collectie 
bevond zich één & mm ’t vrouwelijke kleed, waarin enkele roode 
veêrtjes te voorschijn kwamen. Ik beken gaarne, dat ik de QQ 
reeds maandenlang bezat, zonder ook maar een oogenblik te ver- 
moeden, dat ’t paradijsvogels waren. lets dergelijks geschiedde 
met 'tQ van Lophorinasuperba, 'teenige exemplaar dezer 
soort, dat (twas in bivak 1450) wij konden verkrijgen, en ’t welk 
zóó sprekend gelijkt op de wijfjes eener aldaar vrij talrijke P a r o- 
t1ia-soort, dat wij niet vóór onzen terugkeer te Buitenzorg tot de 
ontdekking kwamen, met een geheel anderen vogel te doen te 
hebben. De Parotia-mannen dragen in leven a.h.w. een fluweel- 
zwarte péêlerine van los afhangende veêren; de wijfjes en jonge 
mannetjes zijn gedekt van kleur, o.a. zooals de houtsnip ; alleen de 
gele iris, alsmede de vreemde inplanting van eenige kopveêrtjes 
geven te denken, maar weinig vermoedt een oningewijde, dat er 
bij die bescheiden figuur zulk een schitterend mooie wederhelft 
behoort. De Parotia’s zwerven in kleine gezelschappen, luid 
schreeuwende, en voortdurend van tak op tak, en van boom op boom 
springende, door ’t oerwoud. Ter weerszijden van den kop hebben 
de $$ 3 lange draadvormige veêren, eindigende in een klein 
vaantje. De keel schittert in paars en bronsgroen. Op den schedel 
had onze soort een goudglimmend plekje; bij den iets grooteren 
vorm uit ’t Arfak-gebergte is dit plekje zilverglanzend. 

Een volgende zeer ‚en vogue” zijnde paradijs is de palingo, 
Seleucides ignotus, met zijn wollig gele okselvederen, die 
na den dood binnen enkele jaren totaal verbleeken, en waarvan er 
steeds een vast aantal zich tot hoornige, stijve en voorwaartsgebogen 
stangen verlengt. Ook deze vogel is sterk sexueel dimorph, en de 
‘jonge mannen, die weer met ’t vrouwelijke gevederte hun leven 
beginnen, maken in de volgende jaren alle mogelijke overgangen 
door. Zulke onuitgekleurde voorwerpen verzamelden wij in de beide 
groote bivaks. Zij zijn overal nogal schaarsch, en slechts bij toeval 
onder schot te krijgen. 

Veel minder ‚„opgedirkt’”’, en waarschijnlijk een nòg meer 
teruggetrokken oerwoudvogel dan de vorige soorten is Drepa 
nornis bruyni, met zijn sikkelvormigen snavel. Slechts twee 


38 


voorwerpen vermocht ik achter P1ionierbivak te bemeesteren, 
zeer toevallig een Q en een &. 

De overige 3 paradijzen onzer collectie zijn soorten zonder 
handelswaarde, ’tzijn de dusgenbamde ,,Cat-bird’’, Aeluroe- 
dus stonei, en twee soorten van ’tgenus Manucodia. De 
eerst genoemde dankt zijn naam aan ’t eigenaardige, eenigszins 
blazende geluid, dat hij gewoonlijk voortbrengt ; ik heb hem althans 
nooit anders hooren doen. Hij houdt zich gaarne op in ’t onderhout 
en ’tlagere geboomte en behoort wel allerminst tot de zeldzaam- 
heden. Zijn rug is grasgroen, zijn borst als die van een zanglijster, 
de bovenkop lichtbruin en de iris 1ets in ‘troode trekkende; beide 
sexen zijn gelijk. 

De Manucodia’s, waarvan een drietal species bekend zijn, 
hebben alle een egaal staalblauw kleed, waarop, afhankelijk van 
de soort, lichtere en donkerder nuanceeringen kunnen voorkomen. 
Zonder vergelijkmateriaal is de determinatie niet gemakkelijk. Beide 
sexen zijn wederom van dezelfde kleur. Van de ééne onzer twee 
soorten bezaten wij slechts één enkel voorwerp uit Prauwen- 
bivak;-de andere daarentegen is overal zeer algemeen, en zwerft 
zelfs in kleine gezelschapjes rond, meermalen zeer laag bij den 
bodem. Aangeschoten zijnde, laten zij op gaaien-manier een erbar- 
melijk geschreeuw hooren, maar ook bij leven en welzijn klinkt hun 
stemgeluid verre van melodieus. Wie ’t niet weet, zou deze vogels 
niet spoedig tot de groep der paradijzen rekenen; eerder toonen 
zij in bouw en kop-bevedering overeenkomst met de spreeuwen, en 
onder deze met de beo’s. De bloedroode iris zou ook in spreeuwen- 
richting kunnen wijzen. 


EULABETIDAE. 


In deze groep is de expeditie niet bijzonder gelukkig geweest, 
aangezien slechts ééne soort glansspreeuw, en ééne enkele soort 
beo werden verzameld. Of er niet, evenals aan de zuidkust, méér 
soorten in ’t Mamberamo-gebied vóórkomen, weet ik niet. 
maar hoogstwaarschnijlijk zouden wij er dan toch wel eens iets van 
hebben bemerkt; spreeuwen zijn nu niet bepaald vogels, die zich 
gaarne aan ’t gezicht onttrekken, of die bij preferentie de duisternis 
plegen op te zoeken. De verzamelde soorten zijn Calornis 
metallica en Mino dumonti. Eerstgenoemden vogel zagen 
wij ook op A m bon zeer talrijk, doch behoorden, naar ik meen, de 
glansspreeuwen, die te Manoekwari bij troepen tusschen de 
huizen rondvlogen, tot eene andere, minder glanzende soort. Jam- 
mer genoeg had ik op die plaats geen gelegenheid, nog ’teen en 


39 


ander ter identificatie buit te maken. Van Cal. metallica was 
er niet ver van Pionierbivak een kleine nest-kolonie in een 
zeer hoogopgaanden boom, naar schatting tusschen ro en 20 nesten, 
uit welke nest-kolonie onze eerste exemplaren werden geschoten. 
Het broeden was toen (Juni), te oordeelen naar de ovaria der QQ 
nog niet in vollen gang. Bovendien zag men de vogels alleen laat 
in den middag, maar dan ook met veel rumoer bij de nesten bezig. 
Tijdens onzen terugtocht in December zocht ik den boom opnieuw 
op ; de nesten waren afgebroken en aan andere takken van denzelf- 
den boom opnieuw gebouwd; de vogels zelf gedroegen zich nog 
precies als in Juni. Mogelijk waren zij dus aan een tweede broed 
bezig, mogelijk ook was ’teen ander partijtje, dat nu de kolonie 
bevolkte, aangezien men terzelfder tijd geheele troepen dezer 
vogels, in gezelschap van hunne volwassen, maar nog 't jeugdkleed 
dragende jongen (ook in de Meervlakte) kon zien rondzwerven. De 
nesten hingen loodrecht boven een riviertje, ongeveer 25 à 30 M. 
hoog, en waren, voorzoover te zien was, buidelvormig. Dit nestelen 
op de manier van troupialen was te eigenaardiger omdat de glans- 
spreeuw van Java en Sumatra een holenbroeder is. 

De Nieuw-Guinea-beo (Mino dumonti) is kleiner 
dan de westelijke vormen, en mist de wanglellen, inplaats waarvan 
hij slechts een groote naakte plek rondom ’toog heeft, dicht bezet 
met korte, draadvormige, heldergele wratjes. Hij is een van de 
grappigste vogels van ’t oerwoud, door de buiksprekerige geluiden, 
die hij, heimelijk in een boomkroon verborgen zittende, weet voort 
te brengen. Onmiskenbaar, daar was elkeen ’t over eens, riepen de 
dieren in eindelooze herhaling ’t woord ‚„apekop’’, maar van zulke 
mooie en guitige dieren kon men zoo’n scheldpartij wel verdragen. 
Gewoonlijk zag men ze in kleine gezelschappen van 4 of 6, in een 
boomtop naar vruchten zoeken ; ook waagden ze zich wel eens boven 
de rivier als de haften zwermden, teneinde hun deel daarvan te be- 
twisten aan de visschen, de bijeneters, spitsvogels en Haliasturs. 
Ook Calornis kwam dan geregeld op ’tappèl. In ’t gebergte 
komen zij niet voor; ’tzijn echte vogels van ’t warme oerwoud; te 
Manoekwari waren zij eveneens zeer talrijk, en aldaar in ’t 
minst niet schuw. 


DICRURIDAE. 


Slechts ééne soort drongo werd buitgemaakt nl Chibia 
carbonaria, maar deze dan ook in een aantal exemplaren, en 
uit beide de groote bivaks. ’t Is een zwarte vogel met staalblauwen 
glans, en niet, zooals de Javaansche Buchanga’s, een bewoner 


40 


van open terreinen, maar integendeel juist een boschvogel bij uit- 
nemendheid, daarenboven zeer algemeen, en niet schuw. Zijn zang 
is gevarieerd en herinneert aan dien van Buchangacinerea 
op Java. Overeenkomstig zijn levenswijze treft men hem dikwils 
aan in de gezelschappen van kleine vliegenvangers, die gezamenlijk 
door de wouden rondtrekken. Intusschen kan men tegen den avond 
ook wel eens een troepje van 10 stuks of meer zien samenscholen 
in een groep hooge boomen, waarin een mierenkolonie bezig is, een 
gevleugelde generatie te doen uitzwermen uit ’tnest, dat van 
samengesponnen levende boombladeren in den top van een woud- 
reus Is vervaardigd. — In 't gebergte heb ik dezen drongo nergens 
gezien ; wellicht is ’t ontbreken van veel vliegende insecten daaraan 
schuld. Van ,,pugnacious habits’ is mij bij deze soort nooit iets 
gebleken. 


ORIOLIDAE,. 


Noteerde ik in den aanvang van mijn Guinea-tijd, dat onze 
eenige wielewaal, Mi1imeta striata, een schaars vóórkomende 
vogel was, later bleek deze waarneming geheel onjuist te zijn, en 
Mimeta juist tot de talrijkst vertegenwoordigde dieren te be- 
hooren. De quaestie is alleen, dat hij hoog in ’t geboomte leeft, 
door ’tgemis van de felgele kleur van vele zijner verwanten in ’t 
geheel niet opvalt, én zijn zang ook niet zoo vol klinkt als die van 
den Javaanschen stad- en tuinvogel. In de vlakten en ’t lage heuvel- 
land kan men hem overal veelvuldig aantreffen. 


PLOCEIDAE. 


In een met zware oerwouden overdekt land kunnen de vogels 
van deze groep natuurlijk niet aarden, bij gebrek aan de voor hen 
onontbeerlijke gras- en onkruidzaden. Nauwelijks heeft men even- 
wel ergens ’t bosch geveld, en is een welige, bijna meter-hooge 
grasvegetatie daarvoor in de plaats getreden, of de „rijstdiefjes’’ 
verschijnen ten tooneele. Toch blijven ’t slechts uiterst weinig soor- 
ten. Van -Munia tristissima, waarvan er in een vroegere 
bivakplaats nabij Pionierbivak geregeld een vluchtje aan- 
wezig was, werd slechts één voorwerp verzameld. Een iets grootere 
soort vond ik begin December in ’t grasterreintje van Bata via- 
bivak, en wel in zulke dichte drommen, dat ik met 4 zeer zwakke 
ladingen niet minder dan 22 stuks buitmaakte. Uit gebrek aan tijd 
konden deze evenwel niet behoorlijk worden gepraepareerd. Te 
Manoekwari werd deze soort, Munia grandis, eveneens 
opgemerkt. 


41 


Terloops zij vermeld, dat wij op laatstgenoemde plaats geen 
musschen aantroffen. De vestiging is waarschijnlijk nog te nieuw, 
en ook wel wat ver van Ambon, den oostelijksten( ?) musschen 
post, verwijderd. 


MOTACILLIDAE. 


Een gele kwikstaart, gewoonlijk in een indifferent kleed, werd 
hier en daarin de Meervlakte en aan de Doorman-rivier 
opgemerkt. Bijna steeds waren ’t eenzame voorwerpen. 


MELIPHAGIDAE. 


De honing-eters vormen een integreerend deel van N ie u w- 
Guinea’s avifauna. Dat zij uitsluitend van nectar zouden leven, 
durf ik in twijfel te trekken ; meen mij althans te herinneren, meer- 
malen insecten, tot zelfs flinke sprinkhanen, in hun maag te hebben 
gevonden. De meeste soorten zijn bruin- of groenachtig gekleurd, 
met een zwavelgeel of goudglanzend plekje achter ’t oor, en gelijken 
zoodoende sterk op elkander. De dicht- en pluizig bevederde rug 
doet in enkele gevallen aan ’tgenus Pycnonotus denken. 
Steeds kan men de dieren vinden in rijkelijk bloeiende boomen, 
veelal zelfs in troepen; alleen de monniksvogel, Philemon 
novae-guineae, met zijn gedeeltelijk naakte, zwarte kophuid, 
de grootste van allen, blijft altijd in paren. ’tls een luidruchtige 
boschvogel, dien men elken morgen, en ook in den laten namiddag 
in de boomkruinen kan hooren roepen, tamelijk gevarieerd, en aan- 
vankelijk niet onaardig, maar op den duur toch vrij vervelend. Man 
en wijf roepen veelal door elkander, of wel de een valt den ander 
bij. Somtijds viel ’tmij op, dat zij, vele malen achtereen, en op 
vragenden toon, ’t woord ‚,„morgen’’ zeer duidelijk riepen. De 
dieren zijn geenszins schuw, maar leven hoog en verborgen, en 
zijn buitengewoon taai. In ’t gebergte ontbraken zij; in ’t plaatsje 
Manoekwari bleken ze daarentegen tot de gewoonste dieren 
te behooren, evenals ze ook steeds te Prauwen-en Pionier- 
bivak te vinden waren. 

Zoolang de munitie-voorraad zulks toelaat, doet de Guinea- 
reiziger verstandig, zoo veel mogelijk Meliphagidae te schie- 
ten, aangezien het aantal soorten zóó groot, en ’t onderlinge verschil 
veeal zóó weinig in ’toogloopend is, dat men de vogels tusschen 
‘tgebladerte zeer moeilijk determineeren kan, en men zoodoende 
een voorwerp eerst met de collectie dient te vergelijken, alvorens te 
kunnen uitmaken, of men met een nieuwe, dan wel met een reeds 
verzamelde species te maken heeft. 


42 


Van de meeste soorten is de zang vrij onbeduidend; van 
Ptilotis filigera, een zeer veel vóórkomende vorm, klinkt 
hij vroolijk en levendig, hoewel verre van melodieus. 


NECTARINIIDAE. 


De honingzuigers schijnen hun zwaartepunt in Afrika en 
’t westelijk deel van Insulinde te hebben, althans op Ambon 
wordt ’t al tamelijk armoedig, en in Papoea is ’t heelemaal 
droevig met hen gesteld ; ik moet mij althans sterk vergissen, indien 
wij méér dan ééne enkele soort verzameld hebben. Wèl zag ik te 
Manoekwari een tweede species, vermoedelijk Cinnyris 
frenata, doch trof ik deze nergens in ’t M am beramo-gebied 
aan. De eenige, die daar echter wèl vóórkomt, waarschijnlijk C. 
aspasiae, prefereert ’tleven in de boomtoppen boven dat op 
meer civiele plaatsen, en valt zoodoende in ’t geheel niet op, temeer 
omdat hij met zijn zwarte kleed ('t &) sterk gelijkt op een ander 
zwart vogeltje, welks naam ik niet ken, en dat juist in ’tlagere 
hout vrij algemeen is. De indifferent gekleurde wijfjes verkrijgt men 
natuurlijk slechts bij toeval, of door een vergissing. 

Van Arachnothera, de spinvogeltjes, die groote gelijkenis 
met de honingzuigers vertoonen, maar zich van deze door een lange- 
ren snavel en ’t ontbreken van den metaalglans onderscheiden, werd 
eveneens slechts ééne soort in gering aantal aangetroffen. 


DICAEIDAE en ZOSTEROPIDAE. 


Met een bespreking van deze beide groepen van moeilijk te 
determineeren, kleine vogeltjes, begeeft een amateur-ornitholoog 
zich op veel te glad ijs. Ik kan hier dan ook niet verder gaan dan 
‘t vermoeden uit te spreken, dat beide familiae wel, maar schaars, 
in de collectie vertegenwoordigd zullen zijn. De aanwezigheid van_ 
woekerplanten en epiphyten als Loranthaceeën en Myrmecodia's, 
wier zaadjes, met kleverig slijm omhuld, door D1icaeums moeten 
worden overgebracht, wijst wel op ’t waarschijnlijk vóórkomen dezer 
nietige, doch wegens genoemd misdrijf zeer schadelijke vogeltjes, 
terwijl het mij zou verwonderen, indien zich onder ’t kleine grut” 
uit-de bergen bovendien niet brilvogeltjes zouden bevinden. 


LANIIDAE. 


Typische klauwieren heb ik op Guinea nooit gezien, des te 
meer daarentegen de aan hen verwante Cracticus, en wat de 
Engelschen noemen „,„wood-shrikes’’ (= Prionopidae) en 
‚„cuckoo-shrikes’”’ (= Campophagidae). Het Australische 


43 


genus Cracticus is er, ook aan de zuidkust, vertegenwoordigd 
door de soorten cassicus en quoyi, laatstgenoemde effen 
zwart, de eerste echter fraai wit-bont, en beide even groot. Toen 
ik ze voor ’teerst schoot, meende ik een oogenblik, misleid door 
de krachtige spreeuwachtige snavels, met troupialen te doen te 
hebben, waaraan hun geluid eveneens herinnert. Van deze beide 
vogels is cassicus, die met ’t klimmen der jaren hoe langer hoe 
meer wit in ’t gevederte krijgt, verreweg de algemeenste; althans 
men ontmoet hem overal in de wouden van ’tlaagland (ook in de 
Meervlakte, die slechts ruim 5o M. boven zee ligt) en gewoon- 
lijk in kleine gezelschappen (gezinnen?), terwijl quoyi op 
dezelfde vindplaatsen wel dikwijls gehoord, maar uiterst zelden 
gezien wordt; want hoezeer de dieren in habitus op elkander ge- 
lijken, des te verschillender zijn zij mm hun gedragingen: cassicus 
luid kakelend en zingend, en met zijn kornuiten ongestoord van 
tak op tak springende, quoyi integendeel in de hoogste mate 
schuw, en alleen luid gillend, wanneer hij niet bespied wordt ; want 
zijn zang klinkt in ’t oerwoud als ’tgejank van een hond, die met 
zijn poot onder een voertuig is geraakt. In den aanvang heb ik dan 
ook vast gemeend, dat er ergens in ’t bosch een Papoe-hond rond- 
zwierf, hetgeen op zich zelf een veel vóórkomend verschijnsel ss. 
't Talrijkst moeten deze vogels zijn geweest nabij Prauwen- 
bivak en de Doorman-rivier, en ook daar gelukte ’t mij 
eens, er een van ’tin aanbouw zijnde nest te schieten. Dit laatste 
lag op een horizontalen tak, + 15 a 20 M. boven den grond, en 
nauwelijks een paar meters verwijderd van ’t nest van een drongo, 
dat aanzienlijk kleiner was. Hoe dikwijls ik ook overigens premies 
heb uitgeloofd, en patronen voor 'tdoel heb witgedeeld, nooit is 
er een tweede voorwerp dezer soort bemachtigd. Zelf heb ik er nog 
éénmaal een gezien; de moeilijkheid is, dat men, op ‘tgeluid af- 
gaande, steeds door den vogel om den tuin wordt geleid, en dus 
vrijwel uitsluitend op een gelukkig toeval is aangewezen. 

C. cassicus draait vooral ’s morgens zeer vroeg, en tegen 
de avondschemering zijn bont programma af; ’t geluid is helder en 
meer eigenaardig dan welluidend. Een zingende vogel heeft ge- 
woonlijk enkele vaste deuntjes, die tot vervelens toe worden her- 
haald; hij zit dan hoog in ’'tgeboomte. Ook te Manoekwari 
is hij zeer gewoon. 


PRIONOPIDAE. 


Tot deze familie behooren eenige soorten van ’tgenus R he c- 
tes, roestbruine tot kastanjebruine vogels, van de gedaante van 


44 


een lijster, die in de bosschen van de vlakte en ’t lagere bergland 
geenszins zeldzaam zijn, integendeel overal ontmoet worden, in 
gezelschapen door ’t oerwoud zwervende. Veelal wagen zij zich in 
‘t onderhout. Hooger zittende voorwerpen kan men gemakkelijk 
aanzien voor ’t Q van Paradisea minor. De zwart-bruinbonte 
Rh. nigripectus schijnt in 't Magnberamo-gebied te 
ontbreken. 


ARTAMIDAE. 
De eenige buitgemaakte en waargenomen soort is, zooals van 
zelf spteekty Aralrentsc Ogragt eri —leweoistbemuss= keudo: 


pygialis), dezelfde van Java. Ook op Guinea is zij buiten- 
gewoon talrijk, maar zulks alleen in onze bivaks en boven de groote 
rivieren, als zijnde de eenige open terreinen. Hoewel een uitstekend 
vlieger zijnde, waagt deze A rtamus zich toch niet hoog in ’t ge- 
bergte, (misschien alweer een insecten-kwestie), hoewel er in den 
Arfak een andere soort juist op groote hoogte moet zijn gevonden, 
(en hoewel er boven de 3000 M. zeer veel gierzwaluwen, dus ook 
insecten-eters rondvliegen). Veelvuldig broedt de vogel langs de 
rivieroevers, zoowel in struiken, die in ’t water groeien, als ook in 
omgevallen doode boomen. Een legsel van 3 roodgevlekte eieren 
werd in de Meervlakte verzameld. ’t Nest wordt los en slordig 
van een handvol plantenworteltjes vervaardigd. In Pionier- 
bivak viel ’tmij op, dat de oude vogels meermalen op de manier 
van onze boerenzwaluwen in een boom zaten te neurieën ; ik twijfel 
niet, of zij zullen dat op Java ook wel doen, doch ontbreekt mij 
daar de tijd tot ’tdoen van geregelde waarnemingen. 


TIMELIIDAE. 


Weinig op den voorgrond tredende vogels, die zich liefst in 
struiken en dichtere vegetatie verborgen houden. Of de collectie 
vertegenwoordigers bevatte, moet later blijken. 


CAMPOPHAGIDAE. 


Ook deze dieren nemen in de Ornis van N.-Guinea geen 
voorname plaats in. De fraaie helderrood of geel, met zwarte soor- 
ten van ’t genus Pericrocotus van de westelijke eilanden 
schijnen er volledig te ontbreken; juist dieren, die een sieraad van 
't eentonige woud zouden kunnen zijn. Van de genera Graucalus 
en Edoliisoma werden verscheidene soorten opgemerkt; de 
grootste, G. caeruleogriseaop 1400 en 1600 M. hoogte, de 
andere bijna alle in de vlakte. Graucalus houdt van open ter- 


45 


rein, en neemt, bij gebreke daaraan, de boomtoppen voor lief. De 
Edoliisoma’s, die veelal zwarte mannetjes en kastanjebruine 
wijfjes hebben, dalen ook af in ’tonderhout. Zij zijn zeer los van 
gevederte, vallen dikwijls te pletter, en zijn moeilijk te praepareeren. 


MUSCICAPIDAE,. 


Deze vogelgroep is op Nieuw-Guinea bijzonder sterk ver- 
tegenwoordigd, en biedt, ook nadat men reeds maandenlang ijverig 
„heeft verzameld, telkens weer nieuwe verrassingen. Deze vogeltjes 
zijn ’took, die men geregeld in de bosschen, en wel meestal in ’t 
onderhout, troepsgewijze kan ontmoeten, meerdere soorten dooreen 
gemengd, en vergezeld door de reeds genoemde drongo. Intusschen 
hebben zij niet de houding, noch ook de allures van onze Hol- 
landsche vliegenvangers, en bouwen zij ook geheel andere 
nestjes. Ware kunstenaars in dat opzicht zijn de talrijke waater- 
staarten, maar ook de andere soorten leveren artistiek werk. Van 
een der gewoonste species vond ik den 2gsten Juli een nestje, be- 
vestigd aan een afhangende en daarna opwaarts gebogen rank van 
een klimplant. Hoe klein ’took was, de broedende vogel kon er 
zich, dank zij de aanzienlijke diepte, bijna volledig mn verbergen. 
Ten bate van de collectie schoot ik bij dit nest den & vogel, doch 
werd door een malaria-aanval enkele dagen aan ‘t veldbed gekluis- 
terd, alvorens ’t bijbehoorende legsel te kunnen verzamelen, en nu 
deed zich ’t merkwaardige geval voor, dat zich den roden Augustus 
weer twee vogels bij ’'tnest vertoonden. De beide eitjes waren 
nog nagenoeg versch. Het verlies van een echtgenoot bleek hier 
dus gemakkelijk herstelbaar te zijn, zelfs ook in den aanvang van 
‘t broeden. Een dergelijke vervangbaarheid van een der beide 
levensgezellen constateerde ik ook eens bij een andere vliegen- 
vangersoort (Malurus alboscapulatus), nadat uit een 
paartje dezer vogels, dat geregeld ’t Pton1erbivak bezocht, het 
& aan de ornithologie ten offer was gebracht. Ook van deze laatst- 
genoemde, zeer algemeene soort, werden de nestjes ontdekt; ze 
lagen steeds op takken of stammen van doode, in de rivier gevallen 
boomen, die nog ten deele boven den hoogsten waterstand uit- 
staken, en hadden, bekleed als ze waren met spinrag, volkomen de 
grijze kleur van ’t reeds lang doode en ontschorste hout. Aantal 
eieren 2 of 3. Soms had ’t nestje precies dezelfde afmeting als de 
dikte van een rechtop uit 't water stekenden afgeknotten tak, op 
welks breukvlak ’t was gebouwd, zoodat men er tientallen malen 
voorbij kon varen, zonder ook maar de aanwezigheid van een vogel- 
nest te kunnen vermoeden. Dezen vogel, die overal, doch steeds in 


46 


paren, langs de rivieroevers gevonden wordt, ontmoetten wij ook 
in de stad A m bon, alwaar hij met zijn vertrouwelijkheid en zijn 
zwart-witbont gevederte volkomen de plaats inneemt van Co ps y- 
chus musicus op Java. 

Terwijl onder de vliegenvangers sexueele dimorphie slechts 
weinig voorkomt, vonden wij toch enkele zeer frappante uitzonde- 
ringen op dien algemeenen regel. Hiertoe behoorde o.a. Mona r- 
cha (= Piezorhynchus) aruensis, waarvan ’t $ felgeel 
met zwart gekleurd is, en in nog sterker mate Piezorhynchus 
alecto, waarbij ’t wijfje juist de mooiste van de twee is. Terwijl 
de man slechts één enkele kleur bezit, t. w. donker glanzend ultra- 
marijn blauw, draagt 't @ die kleur uitsluitend op den kop, en 
heeft een witten buik en kastanje-bruinen rug. De mondholte is 
bij beide sexen oranje. 

Een eigenaardige vliegenvanger, waarbij men met meer recht 
sexueel verschil verwachten zou, is Peltopsblainvillei, aan- 
gezien hij de hardste kleuren, nl. die der Duitsche vlag, op zich 
vereenigt; ’t zwart, wit en rood zijn desondanks bij beide sexen 
gelijkelijk verdeeld. Deze vliegenvanger is intusschen de eenige 
zijner familie, die bij voorkeur in boomtoppen zit te zingen, en wel 
onder malgracieus geknik met den hals en den slecht geproportio- 
neerd grooten kop; ook is hij vrijwel de eenige, die zich nooit bij 
de gemengde gezelschappen aansluit, maar wèl dikwijls onder soort- 
genooten clubjes van Io à 20 leden vormt. Hij bewoont, met de 
meeste andere soorten, de wouden in ’tlaagland. In ’t gebergte 
treft men òòk wel muscicapidae aan, doch andere species, 
dan beneden. 

HIRUNDINIDAE. 

Ten aanzien van deze groep is ’t zonderling, dat ’t M am be- 
ramogebied niet dezelfde soorten herbergt als de zuidkust. 
Natuurlijk komt Hirundo javanica overal in menigte voor, 
(in ’t binnenland minder) maar H. gutturalis, die de zuidkust 
op den trek bezoekt, en ook op Ambon zeer talrijk werd opge- 
merkt, schijnt in ’tnoorden van Guinea te ontbreken, en voor 
haar in de plaats ziet men er een soort huiszwaluw, die, naar ’t 
schijnt in ’tzuiden juist niet voorkomt. Wij zagen deze vogels 
zeer talrijk in de maanden Juni tot eind Augustus (ook enkele in de 
Meervlakte), in welken tijd zij de vleugelpennen ruiden; om 
te rusten, schoolden ze veelal samen in de kale toppen van enkele 
zeer hooge, alleenstaande boomen in ’tbivak. In December en 
Januari bleken zij verdwenen te zijn, maar waarheen? ’t Waren on- 
aanzienlijke vogels met een roomkleurigen stuit. 


47 


PITTIDAE, 


Slechts ééne Pitta kon in de collectie worden ingelijfd, af- 
komstig van Pionierbivak. Een tweede exemplaar der zelfde 
soort, dat evenals het eerste door een dwangarbeider op eigen ge- 
legenheid was gestrikt, werd, voordat zulks belet kon worden, door 
den eigenaar jammerlijk geconsumeerd. Overigens werd nooit iets 
van de aanwezigheid van grondlijsters bemerkt. Vermoedelijk waren 
de meeste door mij gebruikte strikken voor deze vogels te grof. 


CUCULIDAE,. 


Koekoeken in engeren zin bleken op Nieuw-Guinea schaarsch 
te zijn; gelukkig! niet zoozeer om de moeilijkheden, aan het prae- 
pareeren hunner huid verbonden, dan wel om het méér dan melan- 
cholieke geluid, dat de meeste Maleische soorten er op na houden. 
Geheel ontbreken deden zij er evenwel niet. Te Pionierbivak 
schoot ik enkele exemplaren eener soort Piet-van-Vliet, die 
oogenschijnlijk, ook in den zang, niet in ’toog loopend van zijn 
Javaanschen naamgenoot verschilde. Te Prauwenbivak 
hoorde ik hem zelden. Op deze plaats kwam echter een andere 
soort nogal talrijk voor, waarvan ik nooit een exemplaar te zien 
heb gekregen, maar die vooral in heldere maannachten van ver- 
schillende zijden haar droefgeestig gezang liet hooren. Mogelijk, 
doch geenszins zeker behoorde tot deze species een klein, sepia- 
kleurig, kortstaartig koekoekje, waar mijn praeparateur eens op een 
dag mee thuis kwam. — Talrijker daarentegen zijn de spoorkoekoe- 
ken, v.n.l. in de breede kragen en velden van wild suikerriet, maar 
ook wel in de wouden. Deze vogels ziet men gewoonlijk in clubjes 
van 2 of 4 bijeen langs de rivieroevers ; ze zijn meer slim dan schuw, 
en weten zich meesterlijk vlug te verbergen. Een in den vleugel 
getroffen dier is zoodoende zelden terug te vinden. Doordat zij zeer 
behendig door de struiken en over den grond weten te sluipen, ze- 
raakten zij eenige malen in onze strikken. Er zijn twee soorten: de 
grootste van beide, Centropus menebiki is verreweg de 
algemeenste ; zijn zwaar stemgeluid, dat men dikwijls te hooren 
krijgt, werd wel eens voor dat van den casuaris versleten. De veel 
kleinere C. bernsteini, die evenals eerstgenoemde in hoofd. 
zaak zwart gekleurd is, en zich óók grootendeels met sprinkhanen 
voedt, komt veel minder talrijk voor. Eens heb ik een in aanbouw 
zijnd nest gevonden. Het lag op manshoogte in ’t wilde suikerriet, 
was kogelvormig en geheel van rietbladeren gemaakt. Slechts één 
voorwerp dezer soort werd verzameld. 

Rest ons een enkel woord over Scythrops, den koekoek 


48 


met den zwaren snavel, waarvan wij reeds in den aanvang, bij G y m- 
nocorax senex, gewaagden, maar van welke species helaas 
niets werd thuisgebracht. In alle bosschen van het laagland kon 
men geregeld troepjes groote vogels ontmoeten, die onder ’t vliegen 
een eenigszins gillend, hooggestemd geluid voortbrachten, om welke 
eigenschap, gepaard met hun onbestemd lichtbruine kleur en nogal 
langen staart, ik maandenlang gemeend heb, dat men hier met 
roofvogels te maken had, en wel telkens met een ouderpaar met 
een 4- of 5-tal volwassen jongen. Doordat zij inmiddels niet te be- 
naderen waren, bieef men in een onzekerheid, die feitelijk tot heden 
nog niet volledig is opgelost. Aan roofvogels behoeft evenwel niet 
meer gedacht te worden. Eens in ’teinde van Augustus, overnach- 
tende bij de Edi-vallen, bemerkte ik, dat zich in een hoogen boom 
achter het bivakje een groot nest bevond, waaromheen een troepje 
dezer vogels af en aan vlogen. Daar mij de gelegenheid tot prae- 
pareeren ontbrak, en ook ’t vervoer van een huid ondoenlijk zou 
zijn geweest, beperkte ik mij tot kijker-waarnemingen, en zag al 
spoedig, dat één vogel op ’tnest zat, en 2 op of nabij den rand 
daarvan. De rest van ’t gezelschap vloog bedrijvig rond in een paar 
in vrucht staande boomen in de onmiddellijke omgeving, en toon- 
den duidelijk hun groote, niet haakvormig gebogen snavels. Gesteld 
nu, dat ’t werkelijk Scythropsen waren, zooals ik stellig meen. 
dan blijft ’t raadselachtig, wat die drie koekoeken zoo langen tijd 
en zoo kalm bij het nest uitvoerden. Waren ’t daarentegen kraaien 
(Gymnocorax), bij ’t ouderlijk huis vereenigd, dan is daarmee 
niet in overeenstemming hetgeen Wollaston omtrent die vogelsoort 
schrijft: ‚,. ... which are curiously nocturnal in their habits’, en: 
‚„cawing like muffled rooks’’, want van een nachtelijke levenswijze 
heb ik, ondanks de talrijkheid der dieren nooit iets bemerkt, en 
onze roek brengt ook slechts bij uitzondering hooge tonen voort. 
Integendeel, zij waren zeer actief, den geheelen dag door, en vlogen 
meermalen zeer groote afstanden. Aan mijne opvolgers, ’t raadsel 
op te lossen. 


CYPSELIDAE. 


De eenige verzamelde soort (2 exemplaren) was de boomgier- 
zwaluw Macropteryx mystacea, een dier, dat in zijn doen 
en laten geheel overeenkomt met de Javaansche M. longipen- 
nis, maar veel minder talrijk is, en alleen dusdanige hooge boom- 
kruinen tot rustplaats uitkiest, dat er bijzondere inrichtingen, ’t zij 
boomstellingen of extra hoogdragende geweren voor noodig zijn, 
om een voorwerp te bemachtigen. Te Manoekwari nam ik de 


49 


soort óók waar, en in de stad A mbon was zij zóó gewoon, dat 
men meermalen 2 of meer exemplaren tegelijk in één en ’t zelfde 
kapokboompje kon zien zitten. Aan de Mam beramo zag ik ze 
alleen te Pionier- en te Bataviabivak, en op ’t riviertraject 
daartusschen gelegen. Eén nestje, tegen een horizontalen tak ge- 
bouwd, vond ik (met den kijker!) op eerstgenoemde vindplaats. 

Veel zag men te Pionierb:vak een kleine gierzwaluw, 
die in de vlucht sprekend geleek op Collocalia linchi van 
Java. Te Prauwenbivak en verder in ’t gebergte tot op de 
grootste bereikte hoogte was 'teen andere soort, met staalblauwen 
rug en buitengewoon snellen vleugelslag. Waar deze beide soorten 
broeden zal zeker nog lang in ’t duister blijven. 


CAPRIMULGIDAE en PODARGIDAE. 


Van eerstgenoemde familie werd nooit iets gezien, noch ge- 
hoord, hoewel ik meermalen opzettelijk ’s avonds het groote open 
terrein van Pionierbivak er voor opliep. Alleen kalongs, 
enkele sprinkhanen, een Papoe-hond in de verte en een eindeloos 
kikkerconcert verbraken er de nachtelijke stilte. 

Van ’tgenus Podargus moet papuensis er nogal tal- 
rijk vertegenwoordigd zijn, althans wij verzamelden zonder veel 
moeite een viertal exemplaren, en een donsjong, te Pionter- en 
Prauwenbivak. Het jong zat op laatstgenoemde vindplaats 
in een tamelijk hoogen boom in den oksel van een dikken tak, 
’t nest waarschijnlijk, althans precies ’tzelfde plekje, waarik twee 
dagen te voren den vrouwelijken oudervogel had afgeschoten. Bij 
die gelegenheid had ’t jong zich waarschijnlijk tegen den stam ge- 
drukt. Het zat kat-achtig te piepen, en bleek op de snijtafel nog 
voedsel in de maag te hebben, zoodat 't nog door den vader gevoed 
moet zijn geworden nadat de moeder was gesneuveld. In zijn witte 
pluis vertoonde ’teen treffende gelijkenis met een jongen uil. De 
oude vogels brengen in ’tschemeruur, kort vóór ’t uitvliegen, een 
zacht, langgerekt gepiep voort. Van ‚,mournful cries, repeated to 
distraction, and ending up with a sharp snap’’, zooals O gilvie- 
Grant schrijft, heb ik nimmer iets bemerkt. 


BUCEROTIDAE,. 


Rhytidoceros plicatus, de gewone jaarvogel, is de 
eenige representant der neushoornvogels. Van dit buitengewoon 
algemeene dier werden alleen een kop en een paar schedels mee- 
genomen; een vogel in zijn geheel zou te veel plaats hebben inge- 
nomen, en naar rato van weinig waarde zijn geweest. 


je) 


Men ziet deze groote dieren met hun aalscholverachtige vlucht 
gewoonlijk bij paren; soms, vooral aan de Doorman-rivier, 
„merkten wij troepen op van Io à 20 stuks, alle in één richting 
vliegende. Enkele malen bezocht ons een jaarvogel nabij ’t bivak 
op 1450 M., maar overigens behoort deze soort thuis in de wouden 
der warme benedenlanden. Ook te Manoekwari zijn de jaar- 
vogels talrijk. Daar de dieren in ’t wild buitengewoon voorzichtig 
en schuw zijn, was 't des te opmerkelijker, dat een in den vleugeltop 
getroffen oud mannelijk voorwerp binnen enkele dagen reeds vol- 
komen mak en vertrouwelijk was. Helaas is deze vogel door gebrek 
aan goede verzorging tenslotte weer spoorloos in de wildernis ver- 
dwenen. Booze tongen zeiden, dat de Dajaks hem opgegeten 
hadden; de jaarvogels werden nl. gedurig voor de consumptie 
geschoten. 


MEROPIDAE. 


De eenige verzamelde bijeneter, Merops ornata, een 
trekvogel uit Australië, was te Pionierbivak, en ook in de 
Meervlakte, zeer algemeen aan de rivieroevers, vooral wan- 
neer op den stroom de haften zwermden, op welke insecten men de 
vogels dan aanhoudend jacht kon zien maken. In Augustus ver- 
toonden zij reeds trek-allures, en na die maand heb ik er in ’t geheel 
geen meer gezien. Een tweede, grootere en donkerder gekleurde 
soort zag ik in twee exemplaren gedurende een kort oponthoud in 
een bivak nabij de samenvloeung van ldenburg-en v.d. Wil- 
ligen-rivier, op de kaart foutievelijk aangeduid als ‚,K along- 
eiland”. Aangezien er geen gelegenheid tot praepareeren be- 
stond, moest 't helaas bij een vluchtige waarneming blijven, en 
nimmer heb ik deze soort meer ergens ontmoet. 


CORACIIDAE. 


Ook van deze familie werd slechts ééne soort verzameld, nl. 
Eurystomus australis. Geregeld kon men dit dier bij één 
of twee exemplaren tegelijk in kale boomen langs de rivieroevers 
aantreffen, als insectenjager telkens weer naar dezelfde of een 
nabijgelegen uitkijkpost terugkeerende. Zonder moeite kan men 
dezen makken vogel naderen. Als de haften zwermen, ziet men hem 
in gezelschap van een aantal kornuiten met lossen vleugelslag over 
het watervlak heen en weer vliegen om zich aan den rijkelijk voor- 
zienen disch te goed te doen. Maar eerst als in een hoogen boomtop 
een gevleugelde-mierengeneratie uitvliegt, komen de vogels van 
alle kanten plotseling te samen, en dwarrelen in dolle vlucht in 


TN 


SI 


massa om de boomkroon, voortdurend hun schor gekras nijdig uit- 
stootende. Daar nu die mieren steeds in ’t schemeruur te voorschijn 
komen, en haar resten bij voorkeur in alleenstaande boomen schij- 
nen te hangen, gebeurde ’t te Pionierbivak, alwaar enkele woud- 
reuzen door de bijl gespaard zijn geworden, meermalen, dat ’t ge- 
kras van de vogels mij ’s morgens uit den slaap wekte. Gewoonlijk 
was ’t spelletje na een kwartier reeds weer afgeloopen, en ver- 
dwenen de dieren dan weer even ongemerkt, als zij gekomen waren. 
Soms gebeurde ’t zwermen ook in de avondschemering, zelfs nog 
tegen ’t invallen van de duisternis, en meende ik in den aanvang, 
toen ik ’t verschijnsel nog niet kende, met geitenmelkers te doen 
te hebben. De vergising bleek echter weldra. 

Eurystomus schijnt op Guinea ook maar tijdelijk te 
vertoeven; althans na medio September werd hij niet meer door 
ons waargenomen. 


ALCEDINIDAE. 


Rijker dan de vorige is de familie der ijsvogels vertegenwoor- 
digd, waarvan een 8-tal soorten werd buitgemaakt. Merkwaardig 
was, dat de gewone schreeuwer Halcyon chloris, dien wij, 
vanuit ’t Westen komende, nog tot op A m bon menigvuldig had- 
den gezien, in het Mamberamo-gebied ontbrak. Buiten- 
gewoon talrijk daarentegen was de iets kleinere H. sanctus, een 
Australische trekvogel, die alleen in den noordelijken zomer 
Guinea en de kusten der groote en kleine Soenda-eilanden be- 
zoekt. Hoe mak en veelvuldig dit dier echter ook was, nooit heb 
ik het eenig geluid hooren geven, en allerminst een ‚,‚harsh cry”, 
zooals Grant van hem schrift. ’t Is een vogel van open terrein, 
en op Guinea dus van de rivieroevers. Even talrijk, en bepaald 
zeer luidruchtig is een boschijsvogel, Sauromarptis gaudt- 
chaudi, een vogel, dien wij wegens zijn algemeenheid schoten 
op dagen, dat Diana ons niet gunstig gezind was geweest, en de 
praeparateurs toch iets te doen moesten hebben. Het zonderlinge 
lawaai van deze sprinkhaanjagers hoort men letterlijk overal, be- 
halve in de bergen boven eenige honderdtallen meters hoogte; 
gewoonlijk zitten er drie of meer ‚„zangers’”’ in elkanders nabijheid, 
hoog in de boomen, en beantwoorden elkaar met verschillende doch 
steeds zeer karakteristieke melodieën, vooral op de warmere uren 
van den dag, als de insecten zich rustig houden, en er voor de vogels 
dus niet veel werk aan den winkel is. Overigens komen zij ook 
dikwijls lager, en tot dicht bij den grond. Ondanks hun algemeen- 


„heid vonden wij nooit nesten of sinds kort uitgevlogen jongen. Op 


52 


deze soort in talrijkheid volgende was de sierlijke Tanysiptera 
meyeri, die werkelijk ’t juweeltje van de geheele ornis zijn zou, 
als hij niet zulk een onuitstaanbaar stemgeluid had. De jonge voor- 
werpen zijn geheel verschillend, missen de witte kleur, den koraal- 
rooden snavel, en natuurlijk ook in den eersten tijd de gevlagde 
staartveêren. In moerassige boschgedeelten komt hij algemeen, 
gewoonlijk bij paren voor, en ook hoorde ik hem nog tot op 1400 M. 
hoogte in ’tnevelbosch, zonder hem aldaar echter ooit te zien te 
krijgen. De vogel is n.l., eenmaal ontdekt zijnde, tamelijk schuw, 
en zeer slim. 

Waar 't water niet snel stroomt, ziet men langs de rivieroevers 
af en toe een kobaltblauw ijsvogeltje met rossige buikzijde en 
zwarten snavel, Alcyone lessoni, geheel de plaatsvervanger 
van onze Alcedo ispida, en dus een visscher, geen insecten- 
jager. Hij vliegt pijlsnel. In steile leemoevers vond ik wel eens 
verlaten nesten, die ik aan deze species toeschrijf. Een nog kleinere 
soort, met heldergele buikzijde, Ceyxsolitarius, is weer een 
bewoner van ’t dichte woud, waar hij zich liefst bij beekjes ophoudt. 
Hij is echter vrij zeldzaam en is in de dichte begroeting onmiddellijk 
verdwenen, of komt zóó nabij zitten, dat een geweerschot, zelfs 
met zwakke lading, hem verpletteren zou. — De allergrootste, en 
geheel anders gebouwde, ijsvogel onzer collectie is Clytoceyx 
rex, eveneens een weinig voorkomende boschbewoner, en met een 
korten, van voren afgeronden snavel. Slechts éénmaal heb ik er zelf 
een gezien, was toen echter op marsch, en verzamelde dien dag 
dus niets; een tweetal geschoten voorwerpen kreeg ik te Pra u- 
wenbivak van anderen, waarvan de ééne, door een staalmantel- 
kogel doorboord, toch nog een zeer goede huid leverde. De andere 
had in de maag een gedeelte van den bekenden, slangachtigen, 
tot 1 M. lang wordenden aardworm, dien wij in Prauwenbivak 
dikwijls over den grond vonden kruipen. — Van de twee overige 
verzamelde ijsvogelsoorten valt niets bijzonders te vermelden. 


PSITTACIDAE en LORIIDAE. 


Brazilië of Nieuw-Guinea, welk van deze beide ge- 
bieden zou ’trijkste aan papegaaivogels zijn? Zonder de soorten- 
lijsten te hebben geraadpleegd geef ik G ui nea met de omringende 
eilanden wel een zéér groote kans. Ook wat het aantal individuën 
van meerdere soorten betreft is Papoea verre van misdeeld. 
Inderdaad het gekrijsch van kakatoe’s en ’tschelle geschreeuw van 
parkieten is er nooit van de lucht; ’tis ’teerste wat men bij ’t 
debarqueeren verneemt, en ’t maakt, dat men zich menigmaal in, 


ok) 


'tvogelhuis van een onzer diergaarden waant. Alleen ’t spreken 
en ‚,kopjeskrauw’’ ontbreekt er nog maar aan! Aanvankelijk, bij 
'teerste binnenvaren, is twel een ietwat vreemd gezicht, al die 
witte, geelgekuifde lorre’s in ’t geboomte te zien rondklauteren, 
en men verwacht ieder oogenblik, een opening in den groenen muur 
te zullen voorbijstoomen, die uitzicht geet op de buitenplaats en 
‘t landhuis, alwaar de eigenaar der vogels woont, en men denkt er 
niet aan, dat er achter al dat groen slechts een moeraswoud ligt, 
absoluut onbewoond, en zich uitstrekkende tot de oevers van den 
oceaan. Maar als die opening tevergeefs op zich laat wachten, of, 
indien zij eindelijk en ten laatste opdaagt, niets anders te zien geeft 
dan een zijrivier met volkomen ’t zelfde aspect als de hoofdstroom, 
en men heeft aldus een geheelen dag lang nagenoeg niets anders 
gezien, dan die ongerepte wildernis, waarin de stilte telkens weer 
door papegaai-gekrijsch verbroken wordt, dan is men er verder voor 
den geheelen duur der reis wel aan gewend, en ziet er voor ’t ver- 
volg niets vreemds meer in. 

’t Meest opvallende, niet slechts door zijn talrijkheid, maar ook 
door zijn witte kleur, is de gewone kakatoe (Cacatua triton), 
een bijzonder schuwe en taaie, en zoodoende moeilijk te verkrijgen 
vogel, die zich haast uitsluitend in de allerhoogste boomkronen 
neerzet, en bij de minste verdenking van gevaar onder hevig ge- 
schreeuw op de vlucht gaat. In weerwil van zijn van ouds bekende 
reputatie viel ’t verstandelijk vermogen van dezen vogel mij niet 
mee. Een in ’ttopje van den vleugel getroffen voorwerp werd nl. 
eens aan een kettinkje gelegd, terwijl ik vast overtuigd was, dat 
't zich weldra met de gevangenschap zou willen verzoenen. Toen ’t 
den eersten dag geen voedsel wilde opnemen, sloeg ik daar in ’t 
geheel geen acht op, meenende dat ’'top den duur wel eieren voor 
zijn geld zou kiezen. Op den tweeden dag begon de vogel àl 't hout- 
werk, dat binnen zijn bereik kwam, tot den laatsten spaander toe 
af te breken, maar weigerde hardnekkig te eten, ofschoon ik hem 
van alles toediende, rauw zoowel als gekookt, ’t beste uit onze 
goedang, en alles wat maar eetbaar was uit 'toerwoud. Aldus ging 
took den derden en den vierden dag, en op den vijfden vonden 
wij hem, als een goede suffragette, den hongerdood gestorven. — 
Voor consumptie-doeleinden, en ter wille van de veêren, waar de 
Dajaks zeer fanatiek op waren, werden de kakatoe’s herhaaldelijk 
geschoten, natuurlijk steeds met de karabijnen, waarvan de patro- 
nen geen waarde hadden, en waarbij ’ter dus niets op aan kwam, 
of er gemiddeld voor iederen vogel een tiental schoten werden 
vermorst. Gewoonlijk leven deze vogels in kleine gezelschappen 


54 


bijeen, maar in de eerste week van December 't van Rees- 
gebergte passeerende, zag ik aldaar grootere vluchten van 50 
à 100 stuks bijeen. Eens heb ik een kakatoe de randen van een 
boomhol zien zitten bewerken; vermoedelijk was ’t de ingang zijner 
woning, doch kon ik daaromtrent wegens de onbeklimbaarheid van 
den stam, geenerle: zekerheid verkrijgen. Van geregeld observeeren 
kon evenmin iets komen. — De kakatoe’s ontbreken in ’t hoog- 
gebergte. 

Contrasteerend met de vorige tn kleur is Microglossus 
aterrimus, een groote, zwarte vogel met een ara-achtigen sna- 
vel, naakte vleeschkleurige wangen, een fraaie kuif en een staart 
als die van een flinke kraai. Gewoonlijk leeft hij in paren, somtijds 
solitair. Hij is niet bijzonder schuw, brengt in ’twoud een zwaar 
gekras voort, maar in de vlucht alleen fluitende geluiden, die men 
allerminst van zulk een plomp dier verwachten zou. Vooral van ’t 
mannetje is de kop enorm zwaar gebouwd en vereischt heel wat 
toewijding van den praeparateur. — Ik zag deze soort nog tot op 
1400 M. hoogte. 

Een derde veel vóórkomende papegaai is E clectus pecto- 
ralis, wiens & hardgroen, en ’t Q in hoofdzaak fluweelrood met 
eenig blauw gekleurd is. Dezen vogel ziet men doorgaans alleen, 
waardoor men nog minder spoedig tot ’t inzicht geraakt, dat de zoo 
uitermate verschillend gekleurde vogels niet anders dan man en 
wijf van ééne en dezelfde species zijn. Slechts éénmaal heb ik 
wijfjes ontmoet en verzameld; ’t was onder een grooten boom in 
de buurt van Prauwenbivak, waarin een aantal (+ 10) dezer 
vogels waren samengekomen, in gezelschap van jaarvogels, witte 
kakatoe's en eenige paren parkieten. Geschoten papegaaien blijven 
dikwijls hoog in de boomen hangen. 

Ook deze groene papegaai is een vogel uit de warme beneden- 
landen. 

Van parkieten werden verscheidene, zoowel lang- als kort- 
staartige soorten, buitgemaakt. De allerkleinste bereikt ongeveer 
de grootte van een siĳjsje (Nasiterna keyensis). Nabij 
Prauwenbivak bleek deze vogel niet zeldzaam te zijn. Hij 
brengt den nacht gezellig door in een uitholling, die hij zich ver- 
vaardigt in de zwarte, tegen boomstammen aan gebouwde nesten 
van mieren en termieten. Wellicht broedt hij daar ook in, doch 
vond ik nooit een holte met eieren of jongen. Op soortgelijke 
plaatsen broedt in ’t Westen van den Archipel gewoonlijk H a l- 
cyon chloris. 

Van de andere parkietensoorten verdient vermelding, dat 


55 


Chalcopsittacus duivenbodii zich ’s middags in de 
Meervlakte tot machtige zwermen vereenigt, die tusschen 
4 uur en half zes dagelijks naar ’t gebergte trekken, te P rauwen- 
bivak dus zuidwaarts, en te Bataviabivak juist noord- 
waarts. In Pionierbivak zag ik de soort zelden. 

Een species, die in de vlakte, naar ’t schijnt, ontbreekt, maar 
in ’t Centrale bergland tusschen 1ooo en 2000 M. hoogst algemeen 
vóórkomt, is Eos fuscata, een luidruchtig gedierte, wiens 
vleesch mij meermalen een kleine afwisseling in ons karige rantsoen 
verschafte. Bij troepen zaten zij 'smorgens vroeg in de boomen 
van ’t ravijn voor bivak 1450, en verspreidden zich reeds 1 à 2 uren 
na zonsopgang. Hoewel de aangeschoten vogels nog bijna altijd 
wisten weg te komen in dit terrein, waar iedere vervolging was 
uitgesloten, gelukte 'tmij toch een serie van + 12 stuks bijeen te 
brengen waaronder zich slechts 2 of 3 @ Q bevonden. Waarschijnlijk 
wes 't de broedtijd (October) en maakten de mannetjes daarvan 
een goed gebruik door ’torganmiseeren van jolige samenkomsten. 


STRIGIDAE. 


Hoewel, voorzoover mogelijk, speciaal op 't voorkomen van 
nachtvogels werd gelet, konden wij daarvan helaas slechts uiterst 
weinig te weten komen. Het eenige voorwerp in de collectie, een 
donker sepiabruine katuil, werd bij 't openkappen van 'tPionter- 
bivak door Dajaks in ’tbosch gegrepen, (t dier had een herstelde 
pootfractuur), en vervolgens in een kist opgesloten, waarin het na 
een lijdensgeschiedenis van meerdere dagen juist tijdens mijn aan- 
komst op Nieuw-Guinea den hongerdood stierf, en vervolgens 
geheel verregend was. Ik kwam nog juist op tijd om te voorkomen, 
dat ’t cadaver in de rivier geworpen werd. 

Eens tijdens een kleine wandeling nabij Prauwenbivak 
stiet ik in dicht kreupelhout plotseling twee vogels op, die bleken 
kleine uilen te zijn, van Noctua-model. Daar ’t juist de voor- 
avond van mijn vertrek naar ’tgebergte was, alle bagage dus 
ingepakt stond, en er niets meer gepraepareerd kon worden, had 
ik gemakshalve ’t geweer ook maar in ’t kamp achtergelaten. Later 
heb ik nog tallooze malen ’t zelfde kreupelhoutcomplex in alle rich- 
tingen doorkruist, doch nooit meer eenig spoor van de aanwezigheid 
van uilen gevonden. 

In één der nachten, die ik op 2400 M. hoogte rillende van kou, 
en zonder te kunnen slapen doorbracht, hoorde ik eenige malen een 
geluid, dat nu eens niet aan een boomkikker kon toebehooren. 


56 


Dit is evenwel ’t eenige nachtvogelgeluid, dat ik mij van de geheele 
reis kan herinneren. 


FALCONIDAE. 


Bleken de nachtroofvogels tot de zeldzaamheden te behooren, 
de dagroovers waren ook allerminst talrijk. Wat men haast ’t meeste 
zag, was de gewone zeearend (Haliaëtus), zooals men hem 
overal in den Maleischen Archipel, althans langs de stranden, 
haast dagelijks ontmoet ; hier evenwel bleek hij ook in ’t binnenland 
even algemeen te zijn, en aldaar, wel verre van zijn gewoonte om 
bij voorkeur zeeslangen tot prooi te kiezen, voor een goed deel van 
kalongs te leven. Tweemalen heb ik in de „Meervlakte’’ een 
voorwerp gezien, dat bezig was, zoo’n ,,vliegenden hond’’ te krop- 
pen. Reusachtige zwermen dezer vleermuizen hangen daar in ’t 
hooge wilde suikerriet, door mensch noch dier vervolgd, en vliegen 
als geheele wolken op, bij 't naderen van een motorboot. De roof- 
vogels maakten geheel den indruk, geregeld deze zwermen te 
brandschatten. Tot zitplaats kiezen zij veelal de moeilijkst te naderen 
punten. Zoo zag ik er, tijdens mijn terugvaart naar Pionier- 
bivak twee heel kalm zitten op een overhangenden tak boven de 
Edi-vallen, en even later nog 3 stuks boven den wirwar van 
stroomversnellingen, die te samen de ‚,Marine-vallen’”’ heeten. 
Of zij ook in ’t binnenland broeden, weet niemand te vertellen ; 
een groote horst, ongetwijfeld aan deze soort toebehoorende, zag 
ik aan den mond der M am beramo-rrvier, halverwege in een 
tjemara-boom. — Van Haliaëtus werden geen voorwerpen buit- 
gemaakt, terwijl van een andere soort arend(?) alleen de staart- 
veêren te Batavia-bivak werden opgeraapt, alwaar de vogel 
door een veêrenjager was vernietigd geworden. 

De volgende in algemeenheid is de oostelijke vorm van den 
Haliastur, van welke species ’t mij gelukte, één voorwerp om- 
laag te halen. Ook deze komt uitsluitend boven de rivier, alwaar 
hij jacht maakt op de zwermende haften, binnen ons bereik, en 
kan zoodoende, als ’t toeval meewerkt, een enkele maal verzameld 
worden. 

Niet zeldzaam, hoewel ook geenszins talrijk, is een gekuifde 
wespendief(?) die zich v.n.l. met sprinkhanen voedt, en liefst in 
clubjes schijnt rond te zwerven (te A m bon zag ik een troepje van 
5 of 6 dezer vogels bijeen). Uit een gezelschapje van 3 stuks schoot 
ik te Prauwenbivak een wijfje met sterk ontwikkeld ovarium, 
en verkreeg later te Pionierbivakeen & dat met een militair 
geweer van ’t nest was gehaald. Dit laatste lag op een horizontalen 


rn dend en 


57 


tak boven in een der allerhoogste boomen. — Van 3 andere roof- 
vogelsoorten werd telkens één voorwerp bemachtigd, en verder nooit 
meer iets gezien. Ook hoog in de lucht cirkelende roovers werden 
op Guinea slechts zeer weinig opgemerkt. Enkele malen slechts 
zag ik in ’t voorbijvaren een sperwer langs den rivieroever. 


PHALACROCORACIDAE. 


Een aalscholver van de gewone kleur en gedaante, doch iets 
kleiner dan onze Carbo was een geregelde bewoner van de 
Doorman-rivier en van de samenvloeiing van deze met de 
Idenburg-rivier, op welke laatste plaats ik er door een ge- 
lukkig schot één machtig werd. Op andere stroompjes ontmoette 
men ze zeer sporadisch. Een andere vogel, met witte onderzijde, 
vermoedelijk Ph. melanoleucus, zag ik op genoemde rivier 
ook eenige malen. Eventueele pogingen om een exemplaer te ver- 
zamelen zouden onvermijdelijk op een mislukking zijn uitgeloopen, 
daar elk drijvend voorwerp door den krachtigen en onbevaarbaren 
stroom reddeloos wordt meegesleept. 


ANATIDAE. 


De eenige door de Expeditie verzamelde langnek was een 
gewone boom-eend (DP endrocycna); ik schoot hem te Prau- 


wenbivak uit een koppel, en heb er noch vóór, noch na dien 


tijd ooit exemplaren meer van gezien. Wel hoorden wij ’s avonds 
menigmaal den piependen vleugelslag van voorbijkomende eenden, 
die men voor ‚,meliwie’s’’ hield, doch kon geen zekerheid worden 
verkregen. Een veel mooiere vogel is de wit-zwartbonte Tadorna 
radjah, waarvan ik er 2 aan de Doorman-rivier, 2 in de 
Meervlakte en een troep van + 12 stuks aan den benedenloop 
der Mamberameo waarnam. Van deze soort, (alsmede van een 
andere) werd buiten mijn bijzijn een voorwerp geschoten, en ging 
natuurlijk voor de collectie verloren. 


IBIDAE, 
Een drietal vogels (Ibis strictipennis) zag ik over- 
vliegen tijdens mijn opvaart door de Meer vlakte (eind Augustus). 


ARDEIDAE. 


Zeer algemeen van af de kust tot aan den voet van ’t Centrale 
bergland is de bruine nachtreiger Nycticoraxcaledonica, 
overal langs de rivieroevers te vinden, waar deze niet al te steenig 
zijn, en wel gewoonlijk bij paren. Zij boomen gemakkelijk, zijn in 


58 


den regel nogal schuw, en leveren een zeer eetbaar wildbraad. — 
Geheel verborgen leeft Dupetor flavicollis, waarvan een 
paar malen een voorwerp in een strik terecht kwam, evenals de 
roerdompkleurige Tigrisoma heliosylus, die daarentegen 
ook eenmaal overdag geschoten werd. Het vleesch van dezen laatste 
smaakt voortreffelijk. In strikken vangt men hem gemakkelijk, doch 
slechts bij uitzondering komt hij voor ’'tgeweer. Veelvuldiger is 
zulks ’t geval met den witten, zeer lang-halzigen reiger Herodias 
timoriensis, zoowel tengevolge van de reeds op kilometers 
afstand in ’t oog vallende kleur, als wegens zijn algemeenheid. 
Overal in de vlakten ziet men deze vogels, doorgaans bij paren, 
aan de rivieroevers staan, en gemoedelijk laten zij zich door een 
vaartuig, zelfs een puffende motorboot naderen. Als representant 
werd slechts één voorwerp verzameld. Aan de gele kleur van den 
snavel is deze species terstond te onderscheiden van de egretten- 
dragende reigers, die zwarte snavels hebben, en veel minder talrijk 
zijn; ik heb van deze laatste althans slechts zeer enkelen gezien, 
maar mogelijk houden de meesten zich in de meren en moerassen 
op, waarin geen binnendringen mogelijk 1s. Bij vogeljagers vonden 
wij eenige afgesneden stukken rughuid met de bekende pronk- 
veêren. — Van den grooten Sumatraanschen reiger werd slechts 
éénmaal een voorwerp door een soldaat thuisgebracht, intusschen 
dusdanig vernield, dat aileen nog de kop ’t bewaren waard was. 
Sporadisch komen deze vogels op de rivier voor. Zeer talrijk daaren- 
tegen is een klein reigertje, vermoedelijk Butoridesjavanica, 
waarvan desondanks geen enkel voorwerp werd buitgemaakt. Men 
zag ze steeds in ’t voorbijvaren, als er tòch geen gelegenheid tot 
praepareeren bestond, en maakte in den overigen tijd alleen werk 
van meer typische Ni1ieuw-Guinea-vogels, en niet van stelt- 
loopers, die over den geheelen Archipel verspreid zijn. Bijna even 
talrijk zag men in de Meer vlakte een klein reigertje met witte 
borst en leizwarte rugzijde , ééns zelfs ontmoette ik van dezen vogel 
een geheelen troep van “ruim 20 individuen, samengeschoold op 
den modderigen oever. Het eenige van deze species geschoten voor- 
werp viel helaas in een ondoorwaadbaar stuk moeras. In den be- 
nedenloop der M amberamo komt hij zelden; ééns zag ik er 
een stroomafwaarts varen op een stuk drijfhout. — De laatste 
waargenomen ardeide moet een kaneelreigertje zijn geweest, waar- 
van ik éénmaal een exemplaar mm een moerasland nabij P rauwe n- 
bivak opdeed. Doordat er toevallig nog andere vogels op ’t zelfde 
oogenblik opgingen, die de voorkeur verdienden, moest ik hem 
ongestoord laten gaan, en omtrent de identiteit in onzekerheid 


59 


blijven. — Natuurlijk werden er in ’tgebergte geen reiger-vogels 
ontmoet. 


CHARADRIIDAE. 


De gewone oeverlooper, Tringoides hypoleucus, 
dien men langs alle stranden en wateren van Indië vinden kan, was 
ook een zeer gewone vogel van ’t M am be ram o-gebied, waar 
hij dagelijks, telkens bij 1 of 2 voorwerpen tegelijk, op drijfhout 
of op de oevers aangetroffen werd. Veel zeldzamer dan deze, (ik 
zag althans slechts twee exemplaren in de Meervlakte nabij 
Batavia-bivak) is er de sierlijke steltkluit. Van wulpen, ture- 
luurs en plevieren heb ik nooit zelfs maar één enkel stuk opgemerkt, 
doch maakte ik in ’tgebergte op 1450 M. hoogte gelukkig kennis 
met de Indische houtsnip (Scolopax rosenbergi) die ver- 
moedelijk wel op de meeste hooge bergen van Indië zal vóórkomen, 
maar nog slechts op enkele daarvan verzameld is. Van de berde 
langsnavels onzer collectie bleef ’t @ in een strik hangen, terwijl ik 
t &, volkomen onbeschadigd, wit een rattenklem haalde. Van een 
derde voorwerp werd door de voorste afdeeling op den Doormantop 
(3500 M.) een skelet gevonden, dat helaas verloren ging. 


LARIDAE. 


Slechts ééne soort zeezwaluw, ter grootte van Sterna 
minuta, werd op de Mamberamo aangetroffen, in den 
benedenloop spaarzaam, in de Meer®lakte veel meer. In Juli 
verzamelde ik 2 voorwerpen (’n paartje), die met drijfhout langs 
kwamen. Eind Augustus trof ik nabij Batavia-bivak een ge- 
heelen zwerm dezer vogels aan, die wij toenmaals ongemoeid moes- 
ten laten. Op mijn terugweg door de Meervlakte werd er geen 
enkele meer gezien, tot ik in December weer een eenzaam voorwerp 
in winterkleed te Pionterbivak opmerkte, en met een ge- 
lukkig schot kon buitmaken. 


RALLIDAE. 


Ten opzichte van de rallen waren wij fortuinlijker dan W ol- 
laston, wiens eenige soort Rallina tricolor wij reeds te 
Pionierbivak met strikken bemachtigden. Een grootere soort 
werd later, in één exemplaar te Prauwenbivak geattrappeerd. 
Voorts ontdekte op eerstgenoemde vindplaats mijn praeparateur 
vlak achter de barakken een effenkleurig soort waterhoen (een 
Amaurornis?), en wist daarvan $ en Q voor ‘tgeweer te 
krijgen en een pullus met de hand te grijpen. Een tweede kuiken 


60 


kwam in verkeerde handen en was dus voor de collectie verloren. 
De oude vogels maakten in een moerassig terreintje een miauwend 
geluid, hetgeen ik zelf ook reeds eerder gehoord had, zonder even- 
wel den voortbrenger er van in ’t vizier te kunnen krijgen. — Een 
vierde ralsoort was ’t gewone waterhoen (Gallinula fron- 
tata), waarvan ik één exemplaar gezien heb in de Meervlakte 
nabij Batavia-bivak, en van een vijfde soort ben ik in geenen 
deele zeker; ’t was een kleine ,,kwartelachtige”’ vogel, die zich 
ophield in een verlaten moestuin (December) te Pionier-bivak, 
waarin ’tgras + 1 M. hoog was opgeschoten. lederen morgen en 
tegen den avond hoorden wij zijn helderen roep, en kregen hem 
ook wel eens een enkel maal te zien, doch telkens te kort of te 
onverwachts, dan om hem op den korrel te kunnen nemen. Tegen 
eind December heb ik tenslotte in dien moestuin een aantal strikken 
gesteld, die herhaaldelijk werden losgetrokken door kikkers, hon- 
den, onze tamme casuariskuikens en door lombok-plukkende inlan- 
ders, maar waarin tot mijn vertrek (12 Januari) de vermeende ral 
niet was gevangen. Eénmaal echter, opzettelijk op den loer staande, 
hoorde ik plotseling de bekende loktonen en zag, in de richting van 
't geluid kijkende, een der sprenkels dichtslaan ; de lus had evenwel 
gemist. Toch ben ik overtuigd, er op den langen duur in geslaagd 
te zullen zijn, indien niet mijn vertrek naar Java zulks had belet. 


COLUMBIDAE. 


Niet onaardig merkt O. Grant op, dat de natuur, tot op 
zekere hoogte, aan ’teinde harer hulpbronnen is gekomen bij ’t 
samenstellen van kleurcombinaties en kleurpatronen voor de tallooze 
duivensoorten van Nieuw-Guinea. Inderdaad keeren er bij 
verscheidene soorten dezelfde kleurcombinaties terug, (zóózeer, dat 
't veelal onmogelijk is de in de boomen zittende vogels, ook met 
behulp van de allerbeste kijkers te determineeren), hetgeen nog 
beter te zien moet zijn geweest in de collectie van Wollaston, 
die zooveel rijker (26 soorten), was, dan de onze. Intusschen valt 
er omtrent de meeste dezer soorten slechts weinig op te merken; 
vele leven hoog in ’tgeboomte, zijn daarin dank zij hun groene 
kleur niet of nauwelijks te vinden, en aan hun eentonig stemgeluid 
evenmin uit elkaar te houden. Ook van de forsche (helaas ook zeer 
taaie!) pergums (Carpophaga) bezit Guinea eenige in 
grootte onderling overeenkomende soorten, die bij de meeste 
expeditie-leden wegens haar eetbaarheid in dankbare herinnering 
zullen blijven. Had men ’t geluk, vruchtdragende boomen te vinden, 
waarin de vogels samenschoolden, waarin ze dan niet àl te hoog 


61 


zaten, en wat minder schuw waren dan gewoonlijk, zoo kon men, 
zelfs met ’t militair geweer op een behoorlijk middagmaal rekenen. 
Zulke buitenkansjes waren intusschen verre van alledaagsch. De 
pergums zijn in Papoea bijzonder talrijk en hun zwaar geknor 
kan reeds op grooten afstand worden gehoord. — Kaneelduifjes 
(Macropygia griseinucha), een nagel aan de doodkist 
der praeparateurs, waren in de lage landen spaarzaam, in ’t gebergte 
daarentegen tot 1600 M. zeer veelvuldig vertegenwoordigd. In ’t 
schier eindelooze regenweêr van die streken klinkt hun gezang, 
’twelk aan dat der baardvogeltjes (Xantholaema) herinnert, 
zeer droefgeestig. Deze vogels hebben veel tot de vermeerdering 
van mijn vleeschrantsoen bijgedragen. — Onder de grondduiven, 
waarvan de kleinere soorten geen speciale vermelding waard zijn, 1s 
Otidiphaps nobilis de mooiste, en de kroonduif (Goura) 
de grootste. Eerstgenoemde, wegens haar schitterend. paars ge- 
kleurden rug en haar langen staart en harde, stevige pooten, door 
ons de „fazant-duif’’ genoemd, geraakte enkele malen in een strik. 
Overigens zag men haar nooit; zij schijnt uitermate schuw te zijn. 
Anders was ’t gesteld met de kroonduiven; ook deze bleven wel 
eens in de sprenkels hangen, maar waren meestentijds gemakke- 
lijker met ’t geweer te krijgen, doordat zij, hoewel tamelijk schuw 
zijnde, de gewoonte hebben, om bij onraad van den grond op te 
vliegen, zich op een tamelijk lagen boomtak neer te zetten, en 
aldaar laconiek ’tkomende af te wachten. Niet zelden gebeurt ’t 
dan ook, dat zij zich eenvoudig als schietschijf laten gebruiken, en 
de eenige in hun voordeel werkende factor is, dat de vegetatie 
't den mensch belet, spoedig genoeg den boom te bereiken, waarin 
de vogel voorloopig kalm de situatie zit te overpeinzen. Gewoonlijk 
treft men deze vogels ’t zij alleen of bij paren aan, zelden in troepjes 
van 4 of 5. Naar men zei is de soort, die ’t M am be ram o-gebied 
bewoont, wegens de witgetopte kroonveêrtjes de kostbaarste ; door 
ons werd er niet opzettelijk jacht op gemaakt, omdat 't praepareeren 
van zulke groote dieren, die tevens al sinds overoude tijden bekend 
zijn, niet de moeiten loont, en bovendien ’t vervoer ervan veel te 
bezwaarlijk is. Een enkele vlakke huid, benevens een paar losse 
fragmenten zijn dan ook de eenige vertegenwoordigende stukken 
in de collectie der expeditie. Oud-gevangen kroonduiven hebben 
wij tevergeefs getracht in ’tleven te houden; een door een Papoe 
aangebracht nestjong daarentegen is gezond en wel op Ja va aan- 
gekomen. — Naar ’t schijnt, komen deze vogels in ’t geheele gebied 
voor, maar hoofdzakelijk in ’t zware oerwoud en niet hoog in 't ge- 
bergte, terwijl zij bij Prauwen-bivak, wellicht dank zij de aldaar 


62 


geringere vervolging, waaraan zij elders voortdurend blootstaan, 
veel talrijker waren, dan bij Pionier-bivak. 


MEGAPODIDAE. 


In stede van de echte boschhoenders, zooals wij die wt de 
Aziatische helft van Insulinde kennen, bezit N.-G uinea 
uitsluitend de dusgenaamde loophoenders, wier reusachtige blader- 
nesten een zonderlingen indruk maken, en door den omingewijde 
dan ook gretig voor nesten van den Casuaris worden gehouden, 
hetgeen zelfs zóóver ging, dat een ronde, + ro M. hooge heuvel 
achter 't Prauwenbivak bij de expeditie den naam verkreeg 
van „’tCasuarisnest’’. Bedoelde nesten ontmoet men, doordat ze 
tientallen van jaren blijven liggen, in de wouden overal in menigte ; 
bij de oudere is de geheele massa tot bladaarde vergaan; de nieu- 
were, nog in gebruik zijnde, bestaan volledig uit samengevoegd 
dor blad, en de grond in den omtrek is daartoe tot op vrij grooten 
afstand schoongekrabd. Zulke nieuwe nesten werden er alleen door 
de koelies gevonden, die om begrijpelijke redenen aan die vondsten 
zoo weinig mogelijk ruchtbaarheid gaven, daar anders de buiten 
verhouding groote eieren mogelijk in de collectie zouden worden 
ingelijfd, inplaats van in hun maag te verdwijnen. *) Van de vogels 
zelve, die in ’t bosch niet dikwijls worden gezien, en maar zelden 
schot geven, werden twee soorten door middel van strikken buit- 
gemaakt. De kleinste dezer beide, iets kleiner dan ’t huishoen, 
was te Pionier-bivak bepaald zeer talrijk; van de andere zoo 
groot als een forsche haan, werden te P rauwen-bivak slechts 
3 exemplaren gevangen, waarvan er één zichzelf, al fladderende, 
totaal vernield had, zoodat hij voor conserveering moest worden 
afgekeurd. Als jachtvogels zijn beide soorten feitelijk waardeloos, 
in verband met haar verborgen levenswijze in de dichtste, ontoegan- 
kelijkste wouden, waarin ze niet hoog te krijgen zijn. — Een klein, 
door een Papoe gevangen loophoen is te Pionier-bivak 
maandenlang in ’t leven gehouden. Wat er tenslotte van geworden 
is, en tot welke soort ’t behoorde, is mij niet bekend. 


CASUARIIDAE. 


Ook van den casuaris valt hier niet veel te vermelden. Nooit 
heb ik er een in wilden staat gezien, en ’teenige buitgemaakte 
exemplaar werd geschoten te Prauwen-bivak na mijn vertrek 

*) Met geld konden dergelijke vondsten niet worden afgekocht, aange 


zien ’t ter plaatse geen waarde had, en toch terstond verdobbeld werd, dus 
niet voor later gebruik kon worden bewaard. 


63 

van daar. Inmiddels hebben mantri’s en Dajaks herhaaldelijk deze 
vogels ontmoet en beschoten, vond men overal hun voetsporen en 
uitwerpselen en speelden zij mij menigmaal parten door ’t stuk- 
trappen van mijn strikken. In de uitwerpselen vond men, behalve 
reusachtige vruchtenpitten, ook soms de schelpen van overigens 
schaars voorkomende landslakken. Hoogst zonderling is ’t geluid, 
dat zij in de bosschen maken; ééns heb ik ’t van nabij gehoord; 
’tscheen een combinatie van iets gorgelends en ’t gedreun van een 
heimachine, een concert om nooit te vergeten. Van Papoe'’s werden 
tegen October een 5-tal jongen gekocht, tot 3 verschillende legsels 
behoorende, die ons zeer veel genoegen bezorgden en stellig ook 
wel met goed gevolg naar Java verscheept zullen zijn. Ook te 
Manoekwari hepen medio Januan een tweetal jongen in tam- 
men staat vrij rond. Slechts éénmaal zou een mijner mantri’s den 
vogel op 1450 M. hoogte hebben gezien; ik denk wel, dat hij tot 
vrij hoog in ’t gebergte voorkomt, alhoewel ik zijn voetspoor et 
nergens heb gevonden, noch ook de bewijzen zijner vraatzucht. 


Tot zoover mijn veldwaarnemingen. 

Vraagt men mij nu, of de betrekking van zoölogisch verzame- 
laar bij een expeditie een begeerenswaardige is, en of het ornitholo- 
gische veldwerk daarbij zekere bevredigingen geeft, dan moet ik 
beide vragen helaas met een hartgrondig: ‚„allerminst’’ beantwoor- 
den. Wat de eerste vraag betreft, behoeft mijn antwoord nauwelijks 
nadere toelichting ; immers, vangt voor den dierkundige het dage- 
lijksche werk niet eerst aan op ’toogenblik, waarop hij doodmoe 
en warm, vuil, bemodderd en bezweet, tegen ’'tmidden van den 
dag uit de wildernis thuis komt, ’t zelfde oogenblik, waarop ieder 
ander denkt aan een bad, eenige verfrissching en wat welverdiende 
rust? Is ’t niet de dierkundige, die — terwijl de botanicus zijn 
planten-buit aan een bak water toevertrouwt, en de verdere ver- 
zorging ervan tot een geschikter oogenblik uitstelt; terwijl de 
geoloog zijn hamer in een hoek zet en de verzamelde steen- en 
grondmonsters in een kist laat liggen; terwijl de topograaf, de 
anthropoloog, de volkenkundige en alle anderen de uitwerking 
hunner aanteekeningen en de ontwikkeling der fotografische opna- 
men tot de koelte van den avond bewaren; — is ’t dan niet alleen 
de dierkundige, die volledig en onmiddellijk in beslag wordt ge- 
nomen door de verzorging van zijn materiaal; zich veelal geen tijd 
kan gunnen voor een bad, omdat ’t geschoten wild reeds een begin 
van rotting heeft ondergaan, die onverwijld moet worden tot staan 
gebracht; die zijn eten voorloopig moet laten wachten, om eerst 


64 


den buit in veiligheid te brengen voor de legioenen mieren, die 
gereed staan, om er als evenzoovele vernielers op aan te vallen; en 
die voorts gedurende den verderen dag, tot meermalen laat in den 
avond, bij gebrekkig licht, en geharnast tegen de muskieten, in 
touw is met ’t praepareeren van vogels en zoogdieren, ’t injiceeren 
van lagere vertebraten, die ’t zij mm alcohol, of wel in andere vloei- 
stoffen moeten worden geconserveerd, ’tuitzoeken en verder ver- 
zorgen van de meest uiteenloopende arthropoden en, miet te ver- 
geten, ’t zorgvuldig etiquetteeren van de geheele vangst, en ’t na- 
loopen van de overige collecties, die zonder ophouden in de zon 
moeten worden gedroogd en herdroogd, terwijl hij tenslotte niet 
met een gerust geweten naar bed kan gaan alvorens de eventueele 
benoodigdheden voor den volgenden dag te hebben in orde ge- 
maakt? In ’talgemeen kan men zeggen, dat de dagtaak van den 
zoöloog eerst met recht begint, als die van de andere expeditie- 
leden heet te eindigen, en dat zijn buitenwerk, hoe vermoeiend 
en inspannend ook, slechts als zijnde zijn ontspanning dient te wor- 
den opgevat. 

Dat voorts ’t ormithologisch verzamelen in een vreemd land, 
vooral als men de latere bewerking der collectie aan anderen moet 
overlaten, eveneens slechts matige voldoening geeft, zal duidelijk 
zijn, als men bedenkt, dat er van leeren kennen van de 
grootendeels vreemde ornis tijdens den betrekkelijk korten duur der 
expeditie nauwelijks sprake kan zijn, en‚ cum grano salis, de opeen- 
volgende werkzaamheden dus als volgt zouden kunnen worden 
geformuleerd : ‚bij toeval een vogel tegenkomen, hem doodschieten, 
schoonmaken, en na thuiskomst af-leveren’”’. Van ’t doen van bio- 
logische en andere interessante waarnemingen, ’t intieme leven, de 
geographische verspreiding, den trek, nestbouw, onderlinge ver- 
houding enz. enz. der vogels betreffende, kan tijdens een expeditie 
slechts bedroefd weinig terecht komen, en een studie te maken in 
systematiek behoort evenmin tot de werkzaamheden van den ver- 
zamelaar. Gaarne sta ik dan ook eventueel in ’t vervolg mijne plaats 
aan anderen af. Moge ’thun naar wensch gaan! 


De strooperij in dienst der Ornithologie. 


Waar ik in de onderstaande regelen een beschrijving geef van 
de wijze, waarop in den Maleischen Archipel de meest uiteen- 
loopende diersoorten, inzonderheid op den grond levende vogels, 
door middel van strikken worden gevangen, daar doe ik zulks niet 
met de bedoeling, in ’t vaderland jachtdelicten in de hand te wer- 
ken ; wèl hoop ik intusschen, dat er ook dáár ten behoeve van de 
ornithologie een ruim gebruik van gemaakt zal kunnen worden, 
doch schrijf ik in hoofdzaak voor hen, aan wie ’t beschoren zal zijn, 
verzamelreizen in onze koloniën te ondernemen. Voor dezulken 
immers is ’t niet voldoende, indien zij uitsluitend op ’t geweer en 
op de gunst der Inlandsche bevolkingen zijn aangewezen, aangezien 
vele, en stellig niet de minst waardevolle, nummers hunner verlang- 
lijst in verband met de verborgen levenswijze dezer dieren alleenlijk 
met strikken kunnen worden buitgemaakt, terwijl de bevolking, 
indien al aanwezig, niet ten allen tijde er voor te vinden is, het 
opzettelijke opsporingswerk zelf ter hand te nemen. 

In een praktisch onbewoond land, zooals Nieuw-Guinea, 
is men natuurlijk volledig aan zichzelf overgelaten, en was dan ook 
gedurende de Mamberamo-expeditie 1920 het strikken- 
zetten, bij wijze van spreken, een aparte tak van dienst, afgezien 
van ’tfeit, dat men voortdurend te kampen had met groot gebrek 
aan arbeiders, die met dat werk konden worden belast. Toch waren 
de uitkomsten méér dan loonend en wekten zij meermalen veler 
verbazing, en pleit ’t ook stellig voor de deugdelijkheid der methode, 
dat maandenlang na mijn vertrek van N.-G uinea de strikkerij 
nog steeds te Pionier-bivak werd voortgezet, hoewel met 
andere, n.l. culmmaire, bedoelingen. 

Gebruikt werden drie verschillende, doch in principe op ’t zelfde 
neerkomende constructies, waarvan ik de eerste mocht leeren van 
den heer Ed. Jacobson, den bekenden verzamelreiziger van S u- 
matra, terwijl de beide andere ‚,kunstgreepjes’’ werden gepro- 
pageerd door een paar Maleische dwangarbeiders. Al naar gelang 
men zwaardere of lichtere dieren beoogt te vangen, past men de 
eerstbedoelde, dan wel een der beide andere constructies toe. Ook 
zijn de hoeveelheid beschikbare tijd en de al of niet aanwezigheid 
van rottan op deze keuze van invloed. 

Natuurlijk wordt een strik nooit ‚in den wilde weg’ opgesteld, 
maar steeds ’t zij bij lokaas, dan wel op ’t door de te vangen dieren 


66 


gevolgde pad. Met lokaas heb ik nooit gewerkt, en om in ’t oerwoud 
een geregeld beloopen wildspoor-te vinden, is voor een Europeaan 
ondoenlijk ; bovendien laat lang niet teder dier een spoor na. ’t Ligt 
derhalve voor de hand, dat men aan de begeerde slachtoffers zelf 
den weg voorschrijft, en wel door een lange hindernis in ’t woud 
aan te brengen, waarin men op geschikte punten kleine openingen 
uitspaart. In die openingen worden de strikken gesteld. Over den 
onderlingen afstand er van zou men lang kunnen redetwisten: is 
deze nl. te groot, dan zullen de meeste dieren er toe komen, 
de hindernis eenvoudig te forceeren, eerder dan! een bestaande 
opening op te zoeken, liggen de openingen weer te dicht bij 
elkander, dan heeft men te veel strikken noodig, en vangt daarmee 
naar rato te weinig. Men kieze dus voor de bedoelde openingen 
zorgvuldig de meest geschikte plekken uit, bijv. dáár, waar de hin- 
dernis een bocht maakt, enz. 

De hindernis zelf wordt in ’toerwoud doorgaans in korten tijd 
gemaakt, en wel eenvoudig 
door op een vooraf bepaal- 
de lijn alle boompjes, strui- 
ken, takken enz, te kappen, 
en in ééne en dezelfde rich- 
ting te laten vallen; zoo 
‘noodig stapelt men ze hier 
en daar wat beter op, en 
vult, waar zulks noodig 
mocht zijn, de te ijle plekken 
van de aldus gevormde „heg”’ 
met bladertakken van elders 
op. Uit deze laatste bezigheid bestaat ook ’t geheele onderhoud 
van de heg, die door verlepping en tengevolge van den regen al- 
lengs inzakt en hiaten gaat vertoonen. Men verricht dit lapwerk 
‚‚en passant” bij ’t nazien en herstellen van de strikken. Gaandeweg 
vormt zich dan langs de heg een goed te beloopen pad, hetgeen in 
een oerwoud voor de bezigheden van overdag (de vogeljacht bijv.) 
van onberekenbaar nut kan zijn; aldus snijdt zoodoende ’t mes van 
twee kanten. Door ’tin den grond planten van takjes enz. (fig. 3) 
maakt men de besproken openingen zóó nauw, dat een passeerend 


dier den strik niet kan ontgaan. Een voorzichtig neergelegd boom- 
blad kan dienstig zijn om te maskeeren, ’t geen liever niet gezien 
mag worden, terwijl een kromgebogen stokje (fig. 4) voorkòmt, 
dat een vogel zijn teenen onder de strik schuift, (inplaats van den 


67 


poot midden in de opening van de lus te plaatsen,) door welken 
‚„misstap’’ hij met den schrik vrij zou komen. 

Zooals uit bijgaande figuren gemakkelijk te lezen valt, moet 
de vogel (of eenig ander dier) gevangen worden, doordat hij met 
zijn poot op een eenzijdig opgelicht stukje hout trapt, ’t welk reeds 
door zijn eigen zwaarte omlaag zou: vallen, indien het niet tegen 
een verticaal stokje of boogje werd aangetrokken; dit laatste ge- 
schiedt door een touw of een stuk gespleten rottan, dat aan ’t einde 
van een veerkrachtigen, kromgebogen stok, (in de figuren wegge- 
laten), zooals wij dien bij de gewone mollen-vallen ook kennen, is 
bevestigd. Wordt nu ’teerstgenoemde houtje onder ’t lichaams- 
gewicht van den vogel neergedrukt, dan schiet er een houten palletje 
los, en dezelfde veerkracht, die ’t bovengenoemde touw gespannen 
hield, trekt vervolgens met een ruk den strik, die aanvankelijk over 
het tree-houtje lag heenge- 
vlijd, om des vogels poot 
dicht. De groote kunst van 
’t strikken-stellen is nu dáár- 
in gelegen, dat het gevangen 
dier zoodanig moet komen 
te hangen, dat ’'t nòch den 
de heg, of eenig ander vast 
voorwerp kan bereiken, in 
welk geval ’t zich wellicht 
zou weten los te werken, 
of zich, bij zijn pogingen 
om los te komen, minstens zeer ernstig zou beschadigen. Natuurlijk 
kan niet steeds aan bedoelde voorwaarde worden voldaan, o.a. 
doordat bij ’t gebruik van eenigszins lange en krachtige spanstok- 
ken de weeke boschgrond op den duur aan den druk toegeeft of 
het boogje uit den grond getrokken wordt, of ook wel de stok zelf 
na eenige uren breekt, en zoo heeft ’t mij meermalen verwonderd, 
hoe vogels, die slechts bij één enkelen teen door ’t koord gegrepen 
waren, zich toch nog niet los hadden kunnen trekken, niettegen- 
staande zij vasten grond onder de voeten hadden. 


Nadere toelichting bij de figuren. 


Bij de eerste constructie (met welke vooral op Sumatra veel 
boschhoenders, o.a. Argus-fazanten, worden gevangen) gebruikt 
men geen treehoutje, maar een treeplankje, vervaardigd 
van een U-vormig gebogen stuk rottan, dat met gespleten rottan 
een weinig dicht gevlochten is (fig. 1 en 2). De lengte van de U 


68 


bedraagt + 20 c.M. Duidelijkheidshalve werd bedoeld vlechtwerk 
in fig. 3 achterwege gelaten. Het verticaal in den grond geplante 
boogje is eveneens van rottan, een materiaal, waarvan de meeste 
wouden onnoemelijke hoeveelheden herbergen. In fig. 3 ligt de 


strik reeds op zijn plaats. zie DEE A-B geven steeds de richting 
van de takkenheg aan, de 


lijnen C-D een richting lood- 
recht op deze, een richting 
dus, waarin ’t wild wordt 
uitgenoodige, de: heg te 
passeeren. 

Fig. 4 geeft de tweede 
constructie weer; hierbij 
wordt a.h‚.w. een brugje ge- 
vormd door een drietal onge- 


veer evenwijdige stokjes, die eenerzijds rusten op een gemakkelijk om- 
laag te drukken dwarshoutje. De strik wordt kunstmatig open gehou- 
houden, en een tweetal boogjes, voor en achter, nopen den vogel, -zijn 
poot behoorlijk in de strikopening te plaatsen. Deze constructie is 
iets minder bewerkelijk dan de 
vorige, en wordt meer voor kleine 
duifjes, grondlijsters, rallen etc. 
gebruikt. 

De derde constructie tenslotte 
vereischt nòg minder voorberei- 
ding (fig. 5 en 6). Het treehoutje 
is hier een eenvoudig gespleten 
eindje rondhout, een willekeurig 
takje, waarvan desgewenscht de 
beide beenen door middel van 
kleine stokjes op hun plaatsen kun- 
nen worden gehouden. Men ge- 
bruikt deze strikken wederom voor 
vogels van kwartel- of lijster-groot- 
te. Het grootste bezwaar van deze 
lichte constructies is wel, dat de 
tropische regens reeds krachtig 
genoeg zijn om de tree-stokjes 
omlaag te drukken ; wij bedienden ons op Nieuw-Guinea daarom 
hoofdzakelijk van de eerstvermelde methode, en vingen zoodoende 
slechts zelden de kleinere vogelsoorten. 

Blijft als grootste moeilijkheid de keuze van ’tstrikkentouw, 


| 


69 


een bron van eindelooze ellende. Neemt mien nl. dun koper- 
draad, 2, 3 of 4 dubbel, al of niet uitgegloeid, zooals dat der 
konijnenstrikken, dan vangt men hoofdzakelijk dieren, die er bij 
toeval met den hals in geraakten en zich spoedig wurgden. Alle 
anderen draaien er een kink in, en rukken het op de getordeerde 
plaatsen door. Gebruikt men koord, dan verliest men al die 
strikken, waarin zoogdieren terecht komen, aangezien deze rakkers 
er weinig moeite mee hebben, om ’t touw door te knagen. 

Vezels uit boombast (bijv. van den waroe-boom, een Hibiscus- 
soort) voldoen in sommige gevallen zeer goed, maar zijn niet overal 
voorhanden (en ook niet voor kleinere vogels geschikt), zoodat ik 
mij tenslotte ’t beste heb bevonden bij een dik soort glimmend, ge- 
taand vischkoord, doch kon ik tijdens de expeditie slechts over een 
klein quantum daarvan beschikken. Slappere touwsoorten, zooals 
'tboetgaren der Hollandsche haringnetten, hebben, afgezien van 
hun verbreekbaarheid, ’t nadeel, dat zij mn den regel water absor- 
beeren en zich dan wanhopig ineenkronkelen, ook zelfs als men ze 
van te voren met vaseline impregneert. Toch kan men ze voor ’t 
vangen van kleinere vogelsoorten onmogelijk missen. 

De gestelde strikken moeten twee malen per dag worden ge- 
contrôleerd. 


Tenslotte iets anders. Men zal mij wellicht opmerken, dat een 
onderwerp als ’t hier behandelde niet in een ornithologisch tijdschrift 
thuis behoort, en niets te maken heeft met de beoefening der orni- 
thologische wetenschap. Met dit laatste ben ik ’t volledig eens, 
doch kan ik de eerst-uitgesproken zienswijze niet deelen. Een tijd- 
schrift als 't voorliggende vernedert zich geenszins door naast de 
wetenschappelijke uitkomsten ook de hulpmiddelen te bespreken, 
die tot ’t verkrijgen van die resultaten, ’t zij rechtstreeks of middel- 
lijk, zeer krachtig bijdroegen, c.q. daarbij onmisbaar waren. En dit 
laatste is zeer zeker ’t geval met de hier besproken vangmethode. 


Burtenzorg, Mei 1921. 


WEC MAN ELEIBN: 


ge rr. 


ed 
8 ij 
be Ne ve Wie 
À en 
hi 
tE BA - 
Kl js 


| renee en, ok Ean er nk Det ned Wamel ti Dei ER 
if B En Pe Den 8 | 
| tee dier, hen A 
Ea en, ibood saas FREE 
| hoors ne. ideen elan | 
8 Re En an eet. een nt stad ao teancend aem an 
eik: le, sena, Ribar, msbn. Gat "gs lira rnenb Eadetsald here 
hl geller deoh aatstanss , zt ang. datter ete en 
ne eager ot WaB-wbs Lo addon: iin ER 
| kùseidiH 2 Rod Behis # deb. ged hg elast Va 


De 
AR 


4 pend BERENT 


leeuo : tt, gs jeah ts 25 alkopamtaes ri msehtorÂ Ene 

| à eisers loner Jatte „pian EE 
Lee hea á ed Ea RE 

LS afsoos, tenere. ld tad: €rÉ 7 n 
EN ee ANNE Tie Hebe hee ladi Ea 
EE ae denkende Ed krk, ziedend Laa Jee. nn A 


se heelder ar ee EON 
Ze in zt bend k ripe hi” Errscee A30 Rn a eraan: Lr len zat OR 


an Bpel aart teu fie à dan rhan KEN 
zij S ERBE gep lat dee A „brotindneg 18 


EC ETR ges Ean ek, veh pes B k alen ee 


5 4 


8 galst: vand 


| „iki dat 1e ee. he rai ie 
ie Dat en als ree aes 


dartzeblet do ditte RA, LIE sbhfged 
wab Bus: igslopad sean Haar ager zeik 
vena siellaudk. ak, aad tdi: helf, ZL 


cbünestedb mat asemon antargeegui 
phare bos gba ab 
Le), rg BN Pei Ee le oat 
Sitel isen De eden 6 Ees 
barre moast Aaen 
ej Ben Ea ens A eg 5 
A ya kei Eu „be oe SE EAN en en 
HeT riet gE EEE EN zi Ie EN | 
ige jg bee ens ews Ceep 


{ EA Te es nend 
ran Ed ae Bende. Was ried / En Bte 
Ei EO, & Kn Ee ak: cl 
hAl de roles. Br, pekdeagdhen, ren 
ikt hdd ge, Wenfiegnse! abad BN JE, 
cie wanda Ligier genk 

ren gep ndgn 


et: WE on 


zr