sh, Bert DREI x RETURN TO LIBRARY OF MARINE BIOLOGICAL LABORATORY _ WOODS HOLE, MASS. LOANED BY AMERICAN MUSEUM OF NATURAL HISTORY ÖFVERSIGT AF KONGL. VETENSKAPS-AKADENMIENS FÖRHANDLINGAR. FEMTIONDESJETTE ÄRGÄNGEN. 1899. STOCKHOLM, 1899, 1900. KUNGL. BOKTRYCKERIET. P. A. NORSTEDT & SÖNER. INNEHÄLL. Utförliga uppsatser äro betecknade med en asterisk. Sid. *AuUREN, Ueber Polarisationserscheinungen in Flammengasen ...............-..-- 583. AURIVILLIUS, CHR., Afrikas dagfjärilsfauna.........---------------.---.--22.-....-- 39. AURIVILLIUS, C. W. S., Animalisches Plankton aus dem Meere zwischen Jan Mayen und Spitzbergen. zeluinlni.uyh nnietererl na. 394, 542. *BENEDICKS, Bidrag till kännedomen om Gadolinium ............--.---......--.-- 717. BENGTSSON, Ueber sogen. Herzkörper bei Insektenlarven...... .....-.......--.-- 120. *BERGER, Om en viss oändlig grupp af rationela hela funktioner .............- 175. BoHuin, KARL, ref. Orsson, Om fotografisk uppmätning af en stjerngrupp.. 2. , ref. von Koch, Sur les syst&mes d’ordre infini d’equations differentielles 394. — , CRONSTEDT, LINDHAGEN och HASSELBERG, Utlåtande angående ändring afadenkhorgerliga.iiden..e:..22...22,...2...2% Splallal. Arsenal 541. -—-, Om tillämpning af Lamberts lag inom den celesta fotometrien.......- 967. *BoHLin, Knut, Morphologische Beobachtungen über Nebenblatt und Ver- zweigungsverhältnisse einiger andinen Alchemilla-Arten ..............- 565. +BORGE, Süsswasseralgen von Franz Josefs Land, gesammelt von der Jackson- Harmsworth’schen Expedition ...._.......-...-... en: 751. ”pE Brun, Sur le mouvement d'un point materiel, sollicité par une force GET SENASAT BIOP NS aashlarbulatutlaeliuten ui) min 107. CARLGREN, Reseberättelse................................. nannnnnnnnnn 854. *CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, Travaux de l’expedition suedoise au Spitceberg en 1898 pour la mésure d'un are du meridien ................ 631, 887, 901. *CHARLIER, Ueber das reducirte Dreikörper-Problem ......................--.--.. 263. * , Ueber akromatische Linsensysteme .................nelen..nennleie 657. CLEVE, A., Omımägranienyltriszoleri. ine suenazzea li marmen man 656. —— och WIDMAN, Om oxitriazol och några acidylsemikarbazider ...........- 656. * ——, Notes on the Plankton of some lakes in Lule Lappmark............... 825. CrEvE, P. T., Plankton collected by the Swedish Expedition to Spitzbergen- INMLSIS Irina entanl. ar ri benet fl An sinne 2.0. 120. id » Mikroskopisk undersökning af stoft, funnet på drifis i Ishafvet....... 123. — , Plankton-researches in 1897 ._..._....---.--.---.--.. -.2..2.2.22.2222.222..- 656. —--, The Plankton of the North Sea, the English Channel and the Skagerack 784. 3 ‚ On the seasonal distribution of some Atlantic plankton organisms ... 785. * , On the origin of Gulf-streamwater .............u..nn.nnennnı 857. * >, Some Atlantic! Tintinnodea...............................2..20..0 2202. 969. CRONSTEDT, LINDHAGEN, HASSELBERG och BoHLIN, Utlåtande angående än- dreinsaaßtidenwibörgerligahtidenn.! zub_ ainlianunanna zer. all. 541. DAHLGREN, angående afgifven berättelse om förhandlingarne rörande utgif- vande af katalog öfver vetenskaplig litteratur ..........-............---- 250. DAHLSTEDT, Studien über süd- und centralamerikanische Peperonien .....-- 966. *EKECRANTZ, Bidrag till kännedomen om oximklorhydratens konstitution ..... 985. "EKMAN, Ein Beitrag zur Erklärung und Berechnung des Stromverlaufs an Binssmndungen.. 22... Monentainul u ananikamallill yalall. win 479. IV EKMAN och PETTERSSON, Redogörelse för de svenska hydrografiska under- sökningarne åren "1896—1899..........2... 1 0 NN 250. ENGHOLM, heseberättelse.._......... 2... 0.22 72 2 ENGSTRÖM, Om arbetena under årets gradmätnings-expedition till Spetsbergen 783. *EULER, Dianeinkane- Gleichgewicht starker Elektrolyte 9 + , Zur Theorie katalytischer Reaktionen... 309. EEE, age 465. Ueber den Einfluss der Elektrieität auf Pflanzen. I__.____._..______._ 609 FORSBERG, Meteorologische und Wasserstand-Beobachtungen während der schwedischen Expedition 1899 auf der Bären Insel *FRED:OLM, Sur une €quation aux derivees partielles de quatrieme ordre___. 935. Fries, R. E., Reseberättelse...._ 2. 2.2... 22.22... er OEI i. ; Basidiobulus myxophyllus, en ny {Phyeomyeet................ ee 40. : ‚‚Sveriges Myxomyeeter...................2............. 10 215. *HAGLUND, Beiträge zur Kenntniss der Insektenfauna von Kamerun._.._....... 49. Hann, antagen stadga för Hauns testamentariska donation..................... 542. *HASSELBERG, Note sur la diffusion cosmique de Vanadium......._....._. 119, 131. —— , ÜRONSTEDT, LINDHAGEN och BouLın, Utlåtande angående ändring af den borgerliga tiden............ 2... .....2..2..2.2.2222 2 (CE 541. *HEDLUND, Om pylomorphismen hos aerobiotiska klorofyeeer................... 509. HILDEBRANDSSON, Quelques recherches sur les centres d’action de l’atmosphere. Liv pluies neh .zur_ sellaaftl. ba del lane doo 20 EINSTEIN 250. HOLMGREN, Sur l’inversion des integrales definies................................ 656. —-, Sur les integrales des equations differentielles considerees comme fonctions de leurs-valeurs initiales.........._-............x 2. 222 656. JOHANSSON, Reseberättelse als -supoljer. ln 2212. nillern eine : -— , Studier öfver Gotlands hapaxantiska växter.__._.__.....--.................. 40. — , Nya Archieraeier från Dalarne, Westmanland och Dalsland............. 784. JUEL;n Reseberättelse « alas Hl gsbigtoseskt u nn na ee 1. se) Mykologischer Beiträge VI 222 2777 sa nee SERIE Y RD 5. *JÄGERSKIÖLD, Ueber den Bau von Macraspis elegans............................. 197. KJELLMAN, Om Floride-slägtet Galaxaura...................-.......2...... 22... 966. *KINDBERG, Nya bidrag till Vermlands och Dals bryogeografi _...............--- 1003. *von KocH, Sur les systemes d’ordre infini d'équations différentielles.......-- 39. — , Sur une application des determinants infinis a la theorie des equations fonetionelles tler. Laiyantum. eier ak teste ynne el SAS 656. KULLGREN, Om metallsalters, .hydrolys-_....- 2... 2.2.2000 So 394. *LAGERHEIM, Ueber ein neues Vorkommen von Vibrioden in der Pflanzenzelle 557. == Mykologische Studien. II. Untersuchungen über die Monoblepharidéen 855. LEVERTIN förordas till Professor vid Stockholms Högskolar!. un Mer 393. TiDFORSS, Reseberättelse_.... Mu Inst Yan ugkzeker ae ee 1. > „ Batologiska iakttagelser .__........zeestianeeil aim ee 21. LINDHAGEN, ÖRONSTEDT, HASSELBERG och BoHLIN, Utlåtande angående än- dring af den borgerliga tiden..e... he. Leslie sell AAA EA NENER 541. LINDMAN, Zur Morphologie und Biologie einiger Blätter und belaubter Sprosse 120. LINDSTRÖM, Undersökningar om trilobiters ögon......... --...-----...-.-----------. 2. * ——, On a species of Tetradium from Beeren Eiland ................n. 41. "ref. om årets svenska expedition till Beeren Eiland...............--.---.-.- 656. —— , Om funna skelettdelar af en fossil sjöko...............---.-....-..--- 854. — , Om fynd af marlekor innehållande fossil............--------------- ------ 966. LOVÉN ref. PETERSSON, Reseberättelse........................ nennen 655. LuGGIN, Ueber die photoelektrischen Erscheinungen .............--...----------.. 2. *LÖNNBERG, Some biological observations on Galeodes and Buthus........--... 971. MALME, Die Compositen der ersten Regnellschen Expedition .............-.... 250. —— , Beiträge zur Stietaceenflora des Feuerlands und Patagoniens.....-....- 542. -—-, Ex herbario Regnelliano. P. IH -.......2...12.2.212. astese ee 767. —-—, Brasilianska akarodomati-förande Rubiaeceer.................-..------------ 855. *MICHAELSEN, Revision der Kindbergschen Oligochsten-Typen ......- s.-------- 413. Mopin, Anteckningar om Herjedalens fauna............-.------.----..------...-- 656. *MÖRNER, Cystin funnet bland horngubstansens klyfningsprodukter...--- 120, 167. 2:-:2..... 220222222222. 222222.2.) Bean ee ge 365. Hr. SIDENBLADE Väljes till Praeses....n......_..._..2 2002 DR SKRIN 250. Hr.; WITTROCK medlägger/proesidunm 2 ana SNS 250. Med döden afgängne ledamöter: BEıser, 1; NysLzus, 119; BoLınDer, 249; NILSON, FRIEDEL, 541; BUNSEN, FLoWwEr, 655; WIEDEMANN, 783; Warn, 853; TROILIUS, 965. Akademiens Kamererare A, G. REHN med döden afgängen...........---..--...... 655. Invalde ledamöter: WiBorcH, 121; ErtoF TEGNÉR, 304; SJÖGREN, HJELT, JÖRGENSEN, ÅGASSIZ, 854; THAM, RÖNTGEN, 967. SToLPE, tillförordnad föreståndare för Riksmusei Etnografiska samlingar___... 784. LEYONMARK, utnämnd till Akademiens Kamererare...._.............-.....-.-....... 854. VON ZEIPEL, Assistent för astrofotografi vid Akademiens Observatorium... 967. LETTERSTEDTSKA författarepriset: OLIVECRONA, TIGERSTEDT ................--.... 40. LETTERSTEDTSKA Öfversättningspriset: JENSEN ................-.......2..2..2...22.- 40. LETTERSTEDTSKA anslaget för undersökningar: NATHOBST ..._.............._....... 40. EFRNERSKA ,Delönin gen: STROMGREN u N SU reneeNANEr SrsNre 120. LINDBOMSKA belöningen: GRANEvaszE non nanm 120. Hvormanska belöningen: "BRoman? nn SO SAN sr 120. BERZELISKA stipendiet- PAT MAR. 2 m mer a Aer NARE 966. WALLMARKSKA belöningen: BIERKNES, CARLHEIM-GYLLENSKÖLD.................. I66. BESKOWSKA stipendiet- KULLGREN oo ee ee SSE BENA 966. REGNELLS zoologiska gäfvomedel: CARLGREN, SJÖSTEDT, GABR. ANDERSSON... 854. Reseunderstöd: BoHLIN, FRIES, HESSELMAN, DAHLSTEDT, WALLENGREN, OHLIN, ENGHOLM, ODHNER, TULLGREN, BEHM, SANDBERG, FALKENSTRÖM... 121. Skanker till Riksmusenm 22 sosse BR SUR ETEN EEE 859. Skänker till Akademiens bibliotek: 3, 20, 36, 40, 48, 72, 113, 122, 174, 176, 247, 250, 262, 334, 339, 389391, 394, 412, 478, 508, 536, 542, 556, 564, 582, 630, 653, 656, 767, 784, 824, 836, 846, 851, 855, 886, 920, 962, 967, 976, 984, 1012. ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS | FÖRHANDLINGAR. Kain 56. 1899. i Je Al; * Onsdagen den 11 Januari. INNEHÄLL. Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . ms smo so soc os 0. sid. 1. JuEL, Mykologische Beiträge. VI. Zur Kenntniss der auf Umbelliferen wachsenden) Aecidien . . » » so ss so N ae 2. Lıprorss, Batologiska iakttagelser .. Nm: „una dl side ©! YT. SSM Skänker till Akademiens bibliotek +... . « « «= «= oc etc « sidd. 3, 20, 36. Tillkännagafs, att Akademiens inländske ledamot f..d. General- direktören CARL GOTTREICH BEIJER med döden afgatt. Om resor, som med’ understöd af Akademien blifvit under sistlidne års sommar för vetenskapliga ändamål inom landet ut- förda, hade följande berättelser blifvit afgifna: (ov af Docenten ©. JUEL, som i Bönuslan anställt eytologiska forskningar öfver Florideer, af Fil. Kandidaten R. E: FRIES, som idkat stiykolpgist0a studier i Jemtland, IS af FS K. JOHANSSON, som studerat RN hapaxantiska. växter, “af Fil. Kandidaten A. RoMANUS, som undersökt förekomsten af anthocyan hos växter i Jemtlands fjelltrakter, :- af studeranden F. VESTERGREN, som idkat'' mykologiska studier pa Gotland, | i SGI i af Läroverkskollega W. A. ENGHOLM, som fortsatt före= gående undersökningar öfver sjön Täkerns djurlif; och af Konservatorn O. RorH, som idkat entomologiska och ornitologiska studier i trakten af Gellivara. Dessutom hade Docenten B. LIDFORSS, som af Akademien haft reseunderstöd för ar 1897, afgifvit berättelse om af honom sedermera utförda fytobiologiska studier i Jemtlands fjelltrakter. Hr. LINDSTRÖM redogjorde för undersökningar, som vid Riks- museets paleontologiska afdelning blifvit utförda öfver trilo- biternas ögon. Friherre NORDENSKIÖLD meddelade, att vid ordnandet af det Berzeliska museum bland Berzelii qvarlåtenskap blifvit funna ej mindre än 209 till honom ställda bref dels från såväl in- som utländska forskare och dels från familjemedlemmar; och 1 sam- manhang härmed anmäldes, att Professor CLEMENS WINKLER vid Bergakademien i Freiberg till det Berzeliska museum öfver- lemnat föremål som tillhört Berzelius. Hr. Smitt dels redogjorde för innehållet af de två ofvan- nämnda, af Läroverkskollega ENGHOLM och Konservator RoTH afgifna reseberättelserna, och dels anmälde, att Riksmuseum fått såsom gafva mottaga af Litteratören J. STADLING en samling fiskar från Sibirien. Hr. BoHLIN redogjorde dels för en af Docenten K. G. OLs- son författad och i »Astronomiska iakttagelser och undersök- ningar på Stockholms Observatorium» offentliggjord afhandling om fotografisk uppmätning af stjerngrupgen »G. C. 1712», och dels för några detaljer rörande det för Parisutställningen år 1900 projekterade stora teleskopet. Pä tillstyrkan af komiterade antogos följande afhandlingar till införande i Akademiens skrifter: dels i Bihanget till Akademiens Handlingar: 1:0) »Ueber die photoelektrischen Erscheinungen. IL» af Doktor H. LUGGIN; 2:0) »Ascomyceten der ersten Regnellschen Expedition. I» af Läroverksadjunkten K. STARBÄCK; och dels i Öfversigten: de i innehällsförteckningen uppgifna två uppsatser. Följande skänker anmäldes: Till K. Akademiens Bibliotek. Stockholm. Svenska Akademien. Handlingar ifrån år 1886. D. 12 (1897). 8:0. — Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 2 häften. 4:0. — Geologiska Byrån. Carte géologique internationale de Y' Europe, 49 feuilles å l’echelle de 1:1,500,000. Livr. 3. Berlin 1898. Fol. — K. Ecklesiastik-Departementet. MARTIN, F. R., Moderne Keramik von Centralasien. Sthm 1897. 4:0. — Thüren aus Turkestan. Sthm 1897. 4:0. -— Sibirische Sammlung. Sthm 1895. 4:o. — Entomologiska föreningen. Uppsatser i praktisk entomologi. 8. 1898. 8:0. — „Svenska Riksarkivet. Meddelanden. 22. 1898. 8:0. — Svenska sällskapet för Antropologi och Geografi. Ymer. Årg. 18 (1898): H. 4. 8:0. — svenska trädgärdsföreningen. Tidskrift. N. F. 1898: N:o 10—11. 8:0. Adelaide. Observatory. Meteorological observations. Year 1895. Fol. Baltimore. Johns Hopkins university. Circulars. Vol. 18: N:o 137-138. 1898. 4:0. Maryland geological survey. Vol. 1. 1897. 8:0. Belgrad. Academie R. de Serbie. Godisnjak. 10 (1896). 8:0. GAVRILOVITJ, A., Wuk Stefanowitsch Karadschitsch. 1398. 8:0. Berlin. K. Botanischer Garten und Museum. Notizblatt. N:o 16. 1898. 8:0. — Deutsche entomologische Gesellschaft. Deutsche entomologische Zeitschrift. Jahrg. 1898: H. 2. 8:0. — Physikalische Gesellschaft. Verhandlungen. Jahrg. 17 (1898): N:o 9—-ı1. 8:0. Die Fortschritte der Physik im Jahre 1897. Abth. 1-3. 8:0. Bonn. KK. Sternwarte. Veröffentlichungen. N:o 3. 1898. 4:0. Breslau. Schlesische Gesellschaft für vaterländische Cultur. Jahresbericht. 75 (1897) & Erg.-heft. 8:0. — Verein für schlesische Insektenkunde. Zeitschrift für Entomologie. N.F.H.23. 1898. 8:0. Bruxelles. Academie R. des sciences, des lettres et des beaux-arts. Annuaire. 1899. 8:0. Bulletin. (3) T. 36 (1898): N:o 11. 8:0. Buenos Aires. Sociedad cientifica Argentina. Anales. T. 46 (1898): Entr. 5. 8:0. 4 Buitenzorg. Jardin botanique. Annales. Suppl. 2. 1898. 8:0. Mededeelingen. 25. 1898. 8:0. Caleutta. Asiatic society of Bengal. Proceedings. 1898: N:o 5—8. 8:0. Journal. Title & a for Vol. 66 (1897): 1 P. 2,67 (1898).P na 2-35 2: 1-25 3:1. 8:0. — Indian Be Illustrations of the zoology of the R. Indian marine survey ship In- vestigator. Fishes: P. 5; Crustacea: P. 6; Mollusca: P. 2. 1898. 4:0. Cape of Good Hope. Royal Obersten. Report of Her Majesty’s astronomer. Year 1897. 4:0. Cape Town. South-African Museum. TRIMEN, R., South- African Butterflies. Vol. 1—3. London 1887 —89. 8:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 6 (1898): N:o 12. 8:0. Chicago. Field Columbian museum. Publication 28. Vol. 2: N:o 3. 1898. 8:0. Dorpat. Meteorologisches Observatorium der Universität. Meteorologische Beobachtungen. 1896: 1—3; 1898: 8 — 9. 8:0. Dublin. AR. Irish academy. ; Proceedings. (3) Vol. 5: N:o 1. 1898. 8:0. Frankfurt a. M. sSenckenbergische natur forschende Gesellschaft. Abhandlungen. Bd 21: H. 2-3. 1898. 4:0. Bericht. 1898. 8:0. Genova. Musei di zoologia e anatomia comparata della R. Manwen sid. Bollettino. N:o 62—66. 1898. 8:0. Greifswald. (Geographische Gesellschaft. Jahresbericht. 6 (1896/98): Th. 2. 8:0. — K. Universitäts- Bibliothek. Akademische Schriften 1897/98. 163 st. Halifax. Nova Scotian institute of science. Proceedings and transactions. Vol. 9 (1896/97): P. 3. 8:0. Indianapolis. Indiana academy of science. Proceedings. 1897. 8:0. Kiel. Naturwissenschaftlicher Verein für Schleswig-Holstein. Schriften. Bd 10:H. 1. 1893. 8:0. Kjöbenhavn. K. Danske Videnskabernes Selskab. Översigt over Forhandlinger. 1898: N:o 4—5. 8:0. Skrifter. Naturvid.-math. Afd. (5) T. 4: H. 3. 1898. A:o. » Hist.-filos. Afd. (6) T. 4: 5. 1898. 4:0. i Krakau. Academie, des sciences. Bulletin international. 1898: 11. 8:0. La Plata. Museo. Revista. T. 8. 1898. 8:0. ne DR (Forts. å sid. 20.) Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 1. Stockholm. Mykologische Beiträge VI. Zur Kenntniss der auf Umbelliferen wachsenden Aeeidien. Von H. ÖS Jurr. [Mitgetheilt den 11. Januari 1899 durch V. Wırrrock.] Die Heteröcie von Beidium Angelic» Rostk. lin einem früheren Aufsatze!) habe ich den Fund dieses Aecidiums bei Falun erwähnt und die Bemerkung hinzugefügt, dass dies ohne Zweifel ein heteröcisches Aecidium sei. Diese Vermuthung war auf die Beobachtung gegründet, dass Angelica silvestris auf dem Fundorte keine Uredo oder Teleutosporen trug. Von heteröcischen Aecidien auf Umbelliferen waren damals schon zwei Arten bekannt, nämlich HB. Süi-latifoli (FIEDL.) WINT., das nach DIETEL's Untersuchungen?) mit Uromyces Seirpi (CAST.) LAGERH. genetisch zusammengehört, und ein Aecidium auf Cono- podium denudatum (DC.) Koch, dessen Verbindung mit Puceinia Bistorte (Str.) DC. von SoPPITT erwiesen worden war.?) Spä- ter hat KLEBAHN festgestellt?), dass die deutsche Form von Pueeinia Bistorte ihre Aecidien auf Carum Carvi L. entwickelt. 1) Mykol. Beitr. V. Öfversigt etc. 1896, S. 223. - 2) Hedwigia, Bd. 29, 1890. 3) Grevillea, Vol. 22, S. 45. 4) Zeitschr. für Pflanzenkrankh., Bd. VI, S. 330; Ba. VIII, S. 27. 6 JUEL, AUF UMBELLIFEREN WACHSENDE AECIDIEN. Eine Vergleichung mit authentischen Exemplaren der beiden erwähnten Aecidien auf Sium und Conopodium überzeugte mich, dass mein Aecidium auf Angelica mit demjenigen auf Conopo- dium weit grössere Aehnlichkeit hatte als mit demjenigen auf Sium. Ich beschloss daher am Fundorte des Aecidiums vor Allem nach Polygonum-bewohnenden Puccinien zu suchen. Im Sommer 1897 besuchte ich wieder den bewussten Ort. Ende Juli fand ich das Aecidium auf Angelica noch in vielen gut entwickelten Exemplaren. Es tritt auf feuchten Wiesen auf, und Polygonum viviparum L. ist eine auf diesen Wiesen sehr häufige Pflanze. Diese Art war von Puceinia Polygoni-vivipari Karst. allgemein befallen, und besonders immer da, wo die Aeci- dien-tragenden Angelica-Individuen standen. Sonst fielen mir hier keine verdächtigen Uredineen auf. Ich sammelte daher Ende August auf demselben Platz eine Menge Teleutosporen-tragender Blätter von Polygonum ein und liess sie dann im botanischen Garten zu Upsala im Freien überwintern. In derselben Weise behandelte ich einige Teleutosporen-tragende Blätter derselben Art aus der Umgegend von Upsala, welche mir Herr Candidat G. HELLSING gefälligst aufgesucht hatte. Für die vorzunehmen- den Versuchen wurden junge Stöcke von Angelica und Knollen von Polygonum viviparum in Töpfe gepflanzt. Anfang Mai 1898 suchte ich das überwinterte Teleutosporen- material auf und liess es im Zimmer trocknen. Der erste Kei- mungsversuch wurde eine Woche später vorgenommen. Von der Unterseite der Blätter wurden die Teleutosporen über einer klei- nen Schale mit Wasser abgeschabt und abgeschüttelt, und ein Deckel wurde dann der Schale aufgesetzt. Nach 3 Tagen hatten einige wenige Sporen gekeimt und am 5. Tage nach der Aussaat war die Keimung reichlich. Ein zweiter Versuch wurde eine Woche später als der erste vorgenommen. Jetzt trat schon 2 Tage nach der Aussaat allgemeine Keimung ein.!) 3) Auch bei Keimungsversuchen mit mehreren anderen Arten von Teleutosporen habe ich die Erfahrung gemacht, dass nach der Ueberwinterung des Materiales eine ziemlich starke Austrocknung nöthig ist, um ein schnelles und energisches Auskeimen zu bewirken. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 7 Keimende Teleutosporen wurden jetzt zu verschiedenen Zeiten auf junge Blätter von Angelica und Polygonum ausgesäet. Die Fig. 1. Keimende Teleutospore von Puccinia Polygoni-vivipari Karst. Die eine Zelle hat eine Basidie entwickelt. — Vergr. 400 mal. Versuchspflanzen standen nach der Aussaat unter einer Glas- slocke, welche nach je 2 Tagen entfernt wurde. Folgende Ver- suche wurden angestellt: Kulturversuche mit keimenden Teleutosporen von Puccinia Polygoni-vivipari. a. Kulturen auf Angelica silvestris. Versuch 1. Teleutosporen von Falun. Aussaat 8. Mai auf 1 Blatte. — 1. Juni: ein paar Aecidienanlagen. — 10. Juni: 3 vereinzelte reife Aecidien. Versuch 2. Teleutosporen von Falun. Aussaat 15. Mai auf 1 Blatte. — 25. Mai: mehrere Flecke mit Aecidienanlagen. — 5. Juni: Zahlreiche grössere und kleinere Flecke mit reifen Aecidien. Versuch 3. Teleutosporen von Falun. Aussaat 17. Mai auf 2 Blättern. — 24. Mai: beginnende Fleckenbildung auf dem einen Blatte. — 1. Juni: ebenso auf dem anderen Blatte. — 5.—8. Juni: Aecidienanlagen. — 10. Juni: auf dem ersteren Blatte ein paar vereinzelte Aecidien, auf dem anderen mehrere wohlentwickelte Aecidien. Versuch 4. Teleutosporen von Falun. Aussaat 19. Mai auf 1 aus der Knospe hervorbrechenden Blatte. — 1. Juni: begin- nende Fleckenbildung. — 5. Juni: Aecidienanlagen. — 10. Juni: sehr zahlreiche reife Aecidien. Versuch 5. Teleutosporen von Upsala. Aussaat 15. Mai auf einem fast ausgewachsenen Blatte.e — 25. Mai: Flecke mit Aecidienanlagen. — 10. Juni: 3 kleine Flecke mit reifen Aecidien. 8 JUEL, AUF UMBELLEIFEREN ‘WACHSENDE AECIDIEN. Versuch 6. Teleutosporen von Upsala. Aussaat 17. Mai auf 1 aus der Knospe hervorbrechenden Blatte. — 2. Juni: Flecken- bildung an zahlreichen Stellen. — 13. Juli: ausgedehnte gelbliche Flecke, aber keine Aecidien. Mikroskopische Untersuchung zeigte, dass auch Anlagen von Aecidien nicht vorhanden waren. In keinem Falle trat auf einem nicht besäeten Blätte Aeci- dien- oder Fleckenbildung auf. b. Kulturen auf Polygonum viviparum. Versuch 7. Teleutosporen von Falun. Aussaat 15. Mai auf einigen jungen Blättern. — 25. Mai: ein einziger Uredofleck auf einem der besäeten Blättern. — 10. Juni: keine fernere Infektion. Versuch 8. Teleutosporen von Falun. Aussaat 17. Mai auf mehreren Blättern von jungen, aus Brutknospen gezogenen Pflänz- chen. — 29. Mai: ein Uredofleck auf einem nicht be- säeten Blatte. — 10. Juni: keine fernere Infektion. Versuch 9. Teleutosporen von Upsala. Aussaat 15. Mai auf einigen jungen Blättern. — 10. Juni: keine Infektion. Mit den Sporen der in den Kulturen entwickelten Aecidien wurden auch ein paar Kulturen angestellt. Weil ich zu der Zeit aus Upsala abreisen musste, konnte ich selbst das Resultat nicht abwarten. Herr Conservator K. A. TH. SETH war indessen so freundlich diese Arbeit zu übernehmen und die Versuchspflanzen später einzusammeln und aufzubewahren, wofür ich ihm zum grossen Dank verpflichtet bin. Kulturversuche mit Sporen der Aecidien auf Angelica silvestris. a. Kultur auf Polygonum viviparum. Versuch 10. Aussaat 10. Juni auf 4 jungen Blättern. — 30. Juni alle vier Blätter mit Uredo- und Teleutosporenflecken reichlich besetzt. Von den nicht besäeten Blättern war eines auch stark angegriffen, weil es aber gerade unter einem der vier besäeten Blätter stand, war es ohne Zweifel von diesem aus infiziert worden. Die übrigen Blätter zeigten auch einzelne sporentragende Flecke. b. Kultur auf Polygonum Bistorta. Versuch 11. Aussaat 10. Juni auf 5 jungen Blättern. — 1.—15. Juli: keine Rostflecke. Zwei der Blätter zeigen indessen an einigen Stellen ein verändertes Aussehen, das viel- leicht auf ein Eindringen von Reiinkchlauehen beruht. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 9 Aus diesen Versuchen geht hervor, dass Pucceinia Polygoni- vivipari ihre Aecidien auf Angelica silvestris entwickelt. >; Diese Puceinia-ist in Skandinavien sehr verbreitet, das Aeci- dium ist aber nur wenige Male beobachtet worden. Ich ver- muthe, dass die Art auf vegetativem Stadium in Polygonum viviparum überwintert, vielleicht sowohl in den Rhizomen als in den Bulbillen. Die Verbreitung der Art dürfte durch die Uredo und vielleicht durch angesteckte Bulbillen öfter als durch Aeci- diosporen stattfinden. Ob die keimenden Teleutosporen im Stande sind Uredo auf Polygonum viviparum zu erzeugen, das ist nach meinen Ver- suchen (7.—9.) sehr fraglich. Unter den zahlreichen besäeten Blättern zeigte nur eines einen Uredofleck. Ein zweiter Fleck entstand ‘auf einem Blatte, das nicht als besäet bezeichnet war (es ist ja möglich, dass ich es ohne es zu bemerken: infiziert hatte). Mir scheint es kaum wahrscheinlich, dass jene beiden Flecke zufolge der Sporenaussaat entstanden waren. Ich möchte eher annehmen, dass dieselben von einem Mycel, das im Rhizom, bezw. in der Brutknospe, überwintert. hatte, entwickelt wurden. Die zu den Versuchen 7. und 8. verwendeten Pflanzen hatten in der That im vorhergehenden Herbste Teleutosporen dieser Puccinia getragen. Bei der Kultur von Aecidiosporen af Polygonum viviparum (10.) ist es auch möglich, dass die Infektion zum Theil auf ein perennierendes Mycel zurückzuführen ist. Auch kann sekundäre Infektion durch Uredosporen eingetreten sein. Das weit reich- lichere Auftreten der Sporenflecke gerade auf den besäeten Blättern macht es jedoch wahrscheinlich, dass die Aussaat von Aeeidiosporen bei diesen Blättern die wesentliche Ursache der Infektion gewesen ist. Auf Polygonum Bistorta scheint diese Art dagegen nicht wachsen zu können, wie auch Puceinia Bistorte nach SoPpPInT’s Versuchen (l. ce.) auf Polygonum viviparum nicht übergeht. Puceinia Polygoni-vivipari ist von P. Bistorte fast nur biologisch getrennt. Die Teleutosporen haben bei beiden Arten 10 JUEL, AUF UMBELLIFEREN WACHSENDE AECIDIEN. ganz denselben Bau, so dass die von KLEBAHN gelieferte Ab- bildung der letzteren!) Art auch auf P. Polygoni-vivipari passt. Nur sind mir bei dieser Art die Teleutosporen meist etwas klei- ner vorgekommen. Mikroskopische Merkmale einiger auf Umbelliferen wachsenden Aecidien. Die Aecidien der heteröcischen Puccinien haben im allge- meinen eine kräftige, becherförmige und weit geöffnete Peridie, und ich wunderte mich daher, als ich bei magna L. (Tyrol, KABAT); Heracleum sibirieum L. (Gottland); Anthriscus silvestris (L.) Horrm. (Stockholm); Cherophyllum bulbosum L. (Ungern; LINHART, fung. hung. 136); Myrrhis odorata L. (Stockholm, FORSBERG); ‚Laserpitium Archangelica WULF. (Mähren, BUBAK). Alle diese Formen zeigen denselben Bau, und dieser kommt demjenigen des Puceinia-Bistorte-Typus sehr nahe. Sie weichen nur insofern ab, dass die Peridienzellen dünnere Aussenwände haben und weniger fest mit einander vereinigt sind. Die Aeci- dien zeigen bei dieser Art grössere Neigung zum Zusammen- fliessen. Pyknidien sind immer vorhanden. Puceinia Smyrnii (BIv.) CDA. Autöcisch ohne Uredo. Die untersuchten Aecidien stammen aus der Riviera (SYDow, Ure- dineen 834). Ihr Bau ist ganz derselbe wie bei P. Pimpi- nelle. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 15 ZEcidium Foenieuli CAST. an den Früchten?!) von Foenieulum vulgare MıLL. (Frankreich, Montaud-les-Misamas, CASTAGNE; herb. E. FRIES). Diese Aecidien, welche allerdings nicht gut erhalten waren, zeigten sich anatomisch denen von Puceinie Pimpinelle ziemlich ähnlich. B. DBecherförmige Aecidien. Vierte Gruppe. Aecidien becherförmig, Peridienzellen sehr regelmässig geordnet, sehr schief. Uromyces Seirpi (CAST.) LAGERH.?) = U. lineolatus (DES- MAZ.) SCHRORT. Aecidienforn = HK. Sü-latifolii (FIEDL.) WINT. Uredo und Teleutosporen auf Scirpus maritimus L. SA 7 IV. Aecidium von Uromyces Scirpi, V von Puccinia Apii, radial durchschnitten ; b. Peridienzellen in Flächenansicht. — Vergr. 180 mal. Ich habe sowohl die Aecidium- wie die Teleutosporenform bei »Stora Skuggan», Stockholm, gesammelt. Ausser diesen !) Nicht »in foliis» wie LAGERHEIM (Ured. herb. E. Fries. Tromsö Mus. Aarsh, 17, 1892. . S. 101) angiebt. ?) Ured. Herb. E. Fries, S. 41, 16 JUEL, AUF UMBELLIFEREN WACHSENDE AECIDIEN. Exemplaren untersuchte ich. auch Aecidien, welche DIETEL bei Halle gesammelt hat. Die Aecidien stehen, wie bei den meisten heteröcischen Arten, auf begrenzten Flecken, die an der ent- gegengesetzten Seite Pyknidien tragen. Die Peridie zeigt sehr regelmässige Längsreihen (Fig. 3 IV b). Im radialen Durchschnitt haben die Zellen eine schiefe, rhomboidische Form. Aussen- und Innenwände ziemlich stark verdickt, die inneren Ränder sehr fein gekerbt. Sporen in sehr regel- mässigen Reihen, etwas polygonal, dünnwandig, sehr fein punktirt. ZEcidium Pastinac& ROSTR. Ich untersuchte sowohl ein Originalexemplar (Fünen, RosT- RUP in THÜMEN’s Mycoth. univ. 2027) als ein Exemplar aus Ober-Franken (SYpow, Uredineen 1250). Rostkup vermuthet in dieser Art die Aecidienform eines Uromyces auf Scirpus mari- timus.') Im anatomischen Baue ist sie der vorigen sehr ähnlich, was für die Wahrscheinlichkeit dieser Hypothese spricht. Puceinia Apii (WALLR.) CDA. Autöcisch mit Uredo. Das untersuchte Exemplar stammt aus England (PLOWRIGHT in SyDow, Uredineen 312). Die Aecidien gehören demselben Typus als die beiden vorigen Arten. Nur sind die Peridienzellen etwas kleiner (Fig. 3 V). Die Aehnlichkeit mit den vorigen Arten kann nur zufällig sein, da diese Art autöcisch, jene hete- röcisch sind, und sie also nicht nahe verwandt sein können. Fünfte Gruppe. Aecidien becherförmig, Peridienzellen sehr regelmässig geordnet, fast rechteckig. ZEcidium Bubakianum mihi ad int. Auf Angelica silvestris L. bei. Rovensko in Böhmen, von Prof. Dr. F. BUBÄK gesammelt. ‚Ohne Zweifel ist dies dasselbe Aecidium, welches LAGER- HEIM?) als Aecidiumform von Puceinia Angelice (SCHUM,) Fuck, ‚'): Botan:/ Tidskr. Kjöbenhavn, Bd:! 18, 1892, S. 71. ?) Neue Beitr. zur Pilzfl. v. Freiburg. Mitth. des:'Bad. bot. Vereins, Freiburg, 1892, S. 40. a ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 17 beschreibt, jedoch ohne einen triftigen Grund fär die Zusammen- stellung dieser Formen mitzutheilen. Gegen seine Auffassung spricht der Umstand, dass in Skandinavien zwar die Uredo- und Teleutosporenform,!) aber nicht dieses Aecidium gefunden worden ist. Ich ziehe es daher vor dieses Aecidium von Puccinia Ange- lice zu trennen und es vorläufig neu zu benennen. Die Aecidien stehen an dem untersuchten Exemplar an ver- längerten aber scharf begrenzten Schwielen längs der Blättchen- stiele, gedrängt und mit Pyknidien gemischt. — < = e ID ne SN = AN ==) SES & x = FEN =: RANK OHL] ONE id N | Sastassaes® USS ÅN | — DER VA N NY x 32 y Fig. 4. VI Eeidium Bubakianum, VIL _£. Bunii radial durchschnitten; b Peridienzellen in Flächenansicht. — Vergr. 180 mal. Die Zellen der Peridie bilden regelmässige Längsreihen. Ihre Form ist am radialen Durchschnitt annähernd quadratisch. Die Aussen- und Innenwände sind ziemlich stark verdickt, die inne- ren Ränder sehr fein gekerbt. Die Sporen bilden regelmässige Reihen, sie sind isodiametrisch oder schwach verlängert, etwas _polysonal, dünnwandig und sehr fein punktirt (Fig. 4 VD. Von _Eeidium Angelice RosTR. ist diese Art durch ihre kleineren und weit geöffneten Aecidienbecher leicht zu unter- 1) Bryrt, Bidrag til Kundsk. om Norges soparter IV, S. 51. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. FÖMENEO RIE 2 18 JUEL, AUF UMBELEIFEREN WACHSENDE AECIDIEN. scheiden. Noch grösser erscheinen die mikroskopischen Unter- schiede. ZBeidium Mei SSCHROET. Auf Ligusticum (Meum) Mutellina (L.) Crrz. (Hohe Tauern, DIETEL in Sypow’s Uredineen 550). Bildet begrenzte, schwielen- förmige Flecke, meistens an den Blattstielen und Nerven. Pyk- nidien sind vorhanden. Der vorigen Art im anatomischen Baue sehr ähnlich und wahrscheinlich mit derselben nahe verwandt. Die Peridienzellen sind indessen etwas kleiner. Sechste Gruppe. Aecidien becherförmig, Peridienzellen weniger regelmässig geordnet, von wechselnder Form. Die hier zusammengestellten Arten bilden keinen so gut charakterisirten Typus, wie die vorigen Gruppen. Eine weitere Eintheilung der Gruppe konnte ich jedoch nicht ausführen. ZBeidium Bunii DC. Auf Carum (Bunium) Bulbocastanum (L.) Koch. (Loth- ringen, KIEFFER in SYDOW, Uredineen 611). Wird von FUCKEL, WINTER und anderen Verfassern als Aecidiumform zu Puccinia Bulbocastanı FUCK. gestelit. PLowW- RIGHT!) stellte indessen fest, dass diese Puceinia nur Teleuto- sporen hervorbringt. Die Aecidien bilden begrenzte, aber längs der Blattstiele und Nerven stark verlängerte, schwielenförmige Flecke. Peridienzellen in ziemlich deutlichen Reihen, mit ringsum stark verdickten Wänden und ziemlich kleinem Lumen, ihre inneren Ränder kräftig gekerbt. Sporen in regelmässigen Reihen, gerundet oder schwach verlängert, etwas polygonal, dünnwandig, feinpunktirt. Puceinia Falcarie (PERs.) FUCK. Autöcisch ohne Uredo Auf Falcaria vulgaris BERNH. (Böhmen, BUBAK). 1) Brit. Ured. and Ustil., S. 206. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 19 Die Aecidien und Pyknidien sind über die ganze Blatt- fläche vertheilt; wahrscheinlich ist die Art perennirend. Anatomisch der vorigen Art sehr ähnlich. Puccinia Bupleuri (OPIZ) Rup. Autöcisch mit Uredo. Auf Bupleurum falcatum IL. (Cote-d’Or, FAUTREY). Das Auftreten der Aecidien und Pyknidien wie bei der vorigen Art. Im anatomischen Bau #. Bunii ziemlich nahe stehend. Puceinia Eryngii DC. P. Pimpinelle 8 Eryngit WINT. Au- töciseh ohne Uredo. Auf Eryngium campestre L. (Frankreich, » Montaud-les-Misamas, CASTAGNE; herb. E. FRIES). Die Aeci- dien sind über grössere, kaum begrenzte Flächen der Blätter verbreitet. Der Bau der Aecidien ist ungefähr wie bei den vorigen, vielleicht an P. Bupleuri am meisten erinnernd, aber von P. Pimpinelle, zu welcher diese Art von mehreren Verfassern als Var. gestellt wird, durchaus verschieden. Puceinia Sanicule GREV. Autöcisch mit Uredo. Auf Sanicula europea L. (Italien, L. RABENHORST; herb. E. Fries). Die Aecidien stehen an begrenzten Flecken. Der anatomische Bau ist demjenigen der vorigen Arten ähn- lich, mit keinem ist jedoch die Uebereinstimmung vollständig. Puccinia carniolica Voss. Autöcisch ohne Uredo. Auf Peucedanum Schottii Bess. (Krain, Voss in Sypow’s Uredineen 213). Aecidien in kleinen, isolirten Gruppen. Die Peridie ist ungefähr wie bei /E. Bunii gebaut. Die Sporen sind aber grösser als diejenigen aller vorigen Arten. ZEöcidium Aschersonianum P. HEnn. Auf Kundmannia sicula (L.) DC. (Algier, CoRDIER). Aeci- dien mit Pyknidien gemischt, über die ganze Blattfläche ver- breitet. Wahrscheinlich ist die Art perennirend. Der Bau der Peridien und Sporen ist ziemlich derselbe wie bei der vorigen Art. Die Pyknidien sind von ungewöhnlicher Grösse. 20 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. frän sid. 4.) Leipzig. K. Sächs: Gesellschaft der Wissenschajten. Berichte. Philol.-hist. Cl. 1898: 4. 8:0. » Math.-phys. Cl. 1898: 5. 8:0. London. Chemical Society. Proceedings. Session 1898/99: N:o 198-201. 8:0. Journal. Vol. 73—74 (1898): 12. 8:o. — EF. microscopical society. Journal. 1898: P. 6. 8:0. — Royal society. Proceedings. Vol. 64 (1898): N:o 405. 8:0. — Zoological society. Transactions. Vol. 14: P. 8. 1898. 4:o. London, Ontario. Zntomological society of Ontario. The Canadian Entomologist. Vol. 30 (1898): N:o 12. 8:0. Manchester. Literary and philosophical society. Memoirs and proceedings. ‘Vol. 42 (1897/98): P. 5. 8:0. Mauritius. AR. Alfred observatory. Annual report. Year 1897. Fol. Mexico. Observatorio meteorologico central. Boletin de agricultura, mineria € industrias. Ano 7 (1898): N:o 7-11. 8:0. Boletin mensual. 1898: 8. 4:o. Milano. HB. Istituto Lombardo di scienze e lettere. Memorie. Vol. 18: Fasc. 5. 1898. 4:0. Montevideo. Museo Nacional. Anales. T. 3: Fasc. 10. 1898. 8:0. München. K. Meteorologische Centralstation. Niederschlags-Beobachtungen im Königreich Bayern. Jahr 1897. 4:0. Übersicht über die Witterungsverhältnisse im Königreiche Bayern. 1898: 10-ı1. Fol. Nederland. NNederlandsche LEI voor Electrotechniek. 5—-1..189798. 8:0. Verslag van de Commissie voor de opleiding van electrotechnische werklieden. 1898. 8:o. New York. Academy of sciences. Annals. Vol. 10 (1898): 1-12; 11 (1898): P. 2. 8:0. — American museum of natural history. Bulletin. Vol. 11 (1898): P. 1. 8:o. Memoirs. Vol. 2: P. 1. 1898. 4:0. Ottawa. Geological survey of Canada. Annual Report. Vol. 9 (1896). 8:0. Palermo. (ircolo matematico. Rindiconti. T. 12 (1898): Fasc. 6. 8:0. (Forts. å sid. 36.) 21 . ‚Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 1. Stockholm. Batologiska iakttagelser. Af Benert Liprorss. (Meddeladt den 11 Januari 1899 genom V. WITTROCK.) > Kännedomen om den skånska Rubusfloran grundar sig hufvud- sakligen på undersökningar, hvilka utförts dels i trakten kring Stenshufvud, dels i nordvestra Skåne på Hallandsås, Hallands Väderö och Kullahalfön. Om Rubusfloran i de öfriga delarne af provinsen föreligga tills datum: endast strödda uppgifter, och eget nog känner man hittills så godt som intet om en eventuel Rubusflora på Söderåsen. Äfven Romeleklintåsen har i batolo- giskt afseende hittills blifvit ganska styfmoderligt behandlad, ehuru man utan tvifvel kan vänta åtskilligt af intresse från denna trakt. | Författarens länge hysta önskan att närmare undersöka Söderäsens Rubusflora förverkligades först sistlidne sommar. Det visade sig, att om också denna trakt med hänsyn till an- talet arter ej erbjuder samma rikedom som Kullatrakten, sa hyser den dock åtskilliga intressanta former, hvilka saknas på den närbelägna Kullahalfön. Detta gäller t. ex. om den vackra och väl markerade R. hallandicus GABRIELS., hvilken från Sverige hittills endast är känd från några lokaler i mellersta Halland, men som sedan åter uppträder på Bornholm. Er annan af Söder- asens Rubusprydnader, den i Danmark och på kontinenten väl- bekante Aubus vestitus WH. et NEES., torde på den skandinaviska halfön knappast vara tillfinnandes utanför Söderåsens område. 22 LIDFORSS, BATOLOGISKA IAKTTAGELSER. På samma gång jag härmed framlägger resultaten af mina Rubusstudier från Söderåsen, begagnar jag tillfället meddela en del andra iakttagelser, som jag under årens lopp anstält angående våra svenska Rubi och deras utbredning. Resultaten af en del kulturförsök, hvilka sedan 1887 bedrifvits i Lunds botaniska trädgård, må försåvidt de beröra här afhandlade former äfven meddelas i detta samband. Rubus plicatus WH. f. stipularis. Stipler stora (3—5 cm. länga) bladlika; blomställningen rikare, men blommorna mindre än hos hufvudformen. — Bohusläns södra skärgärd, Styrsö. R. Lindebergii P. J. MüLL. Denna art, som är ganska spridd pa Kullahalfön och Hallandsäs, torde i sjelfva verket ega sin största utbredning pa Söderäsen. Dess omräde sträcker sig här fran Björnekullaklint i norr utefter äsens vestra sida ända till Axelvald i söder — en sträcka af ungefär 3 svenska mil. R. Lindebergii håller sig här företrädesvis på de skogbe- vuxna sluttningarne och de omedelbart under äsen liggande skogsdungarne, men gar på sina ställen äfven längre nedåt slätt- landet; så finnes den t. ex. vid Biilesholms station, i Kågeröds by strax invid kyrkan o. s. v. I skogstrakterna mellan Bau- seröd och Kågeröd uppträder denna art i en oändlig individ- rikedom och bildar på många ställen kilometerlånga, nästan ogenomträngliga snår. — På Romeleklintsåsen har jag ej an- träffat R. Lindebergii, deremot uppträder den eget nog i bok- skogen vid Bökeberg (2 mil sydost om Lund) och torde under sådana omständigheter ej helt och hållet saknas på Romeleåsen. R. insularis F. ARESCH. I Sverige har denna art hittills endast varit känd från nordvestra Skåne (Kullatrakten och Hallands Väderö). Ganska öfverraskande är derför dess före- komst på en af Romeleäsens södra utlöpare. Efter hvad jag förliden sommar kunde konstatera, uppträder nemligen R. insu- larıs 1 stor mängd vid Saggarp, ungefär 3/, mil norr om Ryds- gårds jernvägsstation (Malmö—Ystadbanan); arten förefinnes här ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 25 fullt typisk och synnerligen ymnig pa en sträcka af öfver Y/, fjerdingsväg nordvest om Ryssgärd. Troligen förekommer den pa flera ställen i trakten. !) R. scaniecus F. ARESCH. Denna vackra och ytterst väl karakteriserade art har liksom AR. insularis i Sverige hittills endast varit känd från Kullahalfön och Hallands Väderö. ?) Sitt egentliga utbredningscentrum synes emellertid arten hafva pa Söderäsen, der den på flera ställen uppträder i otrolig myckenhet. Den nordligaste lokalen på Söderäsen är belägen vid Bauseröd, den sydligaste tätt invid Kågeröd; derjemte förekommer R. scanicus på flera ställen mellan de nu nämda lokalerna samt mellan Kågeröd och Stenestad. Öfverallt upp- träder arten fullt typisk, och ofta ännu yppigare än på Hallands Väderö. | R. vestitus WH. et NEES i Bluff et Fngrh. Comp. Fl. Germ. I, pag. 684 (1825); synonymik hos Focke, Syn. Rub. Germ. p- 291. | Turioner temligen högt bägböjda, ofta klättrande, pa soliga, gräsbevuxna ställen nedlisgande från bägböjd bas, temligen tjocka, nedtill runda, längre upp trubbigt femkantiga, violett- bruna, starkt håriga af tilltryckta stjernhär och täta långa har, mellan hvilka finnas glandler, som vanligen äro oskaftade. Taggar vid turionens bas korta, täta och raka, längre upp temligen stora, likartade, raka med från sidorna hoptryckt bas. Blad vanligen femfingrade med plattadt skaft och långa, smala stipler; småblad breda, i kanten ofta något vågiga, temligen små och skarpt sågade, mörkgröna; öfversidan svagt hårig eller nästan kal, undersidan hos solformer starkt filtluden, grå eller hvitskimrande, hos skuggformer svagare hårig och grön. Udd- bladet ungefär dubbelt så långt som skaftet, nästan fullkomligt !) Enligt hvad Rektor L. M. NEUMAN sedermera meddelat mig, har äfven han iakttagit R. insularis i Ryssgärdstrakten, om på samma lokal som jag är mig ej fullt klart. 2) Utom Sverige är R. scanicus endast funnen i nordvestra Sjelland samt helt nyligen i provinsen Sachsen (O. Gelert: Brombeeren aus der Provinz Sach- sen, Abh. des bot. Ver. der Prov. Brandenburg, B. XXXVIII, p. 106). 24 LIDFORSS, BATOLOGISKA IAKTTAGELSER. eirkelrundt med kort spets, hos skuggformer stundom elliptiskt eller omvändt äggrundt. — Blomgrenar starkt häriga, väpnade med raka, under och i blomställningen temligen långa taggar. Blad tretaliga, på öfversidan glest långhåriga, pa undersidan filtludna. Blomställning ofta enkel klaslik (såsom hos R. insu- laris F. ARESCH. f. pseudosprengelii NEUM.), hos kraftigare former utdragen, bladlös eller vid basen bladig, med 3—5 blommiga sidogrenar (dichasier). Blommor medelstora. Foderblad på ut- sidan grått filtludna, med fina taggar och skaftade glandelhär, efter blomningen tillbakaböjda. Kronblad breda, omvändt ägg- runda, ljusröda, på båda sidor håriga. Ständare rödaktiga något längre än stiften. Småfrukter håriga. Frukter temligen stora, med sötaktigt fadd smak. Blommar från midten af juli ut 1 september och oktober. Förekommer på Söderåsen, ytterst ymnigt på en sträcka af 2—3 kilometer mellan Ingelstorp och Ebbarp i Kägeröds socken. R. vestitus växer här samman med HR. Lindebergü, men synes kräfva något fuktigare jordmån än denna art; bäst trifves den i bördig skogsmark på skyddade, ej för skuggrika ställen mot vester och söder, helst i närheten af bäckar och källsprång. På sadana lokaler blir arten hos oss synnerligen yppig och synes då förtränga R. Lindebergü, som & andra sidan är betydligt härdigare och mindre nogräknad om jordmånen. Anmärknings- värdt är att ÅR. vestitus hos oss på hösten blir mycket illa till- tygad af svamp, så att det vid denna tid är svärt att få pre- sentabla herbariexemplar; likaledes förtäres HR. vestitus, oaktadt sin ganska kraftiga beväpning, synnerligen begärligt af nöt- kreatur, som vanligen låta R. Lindebergü stå orörd. Fyndet af KR. vestitus är af. intresse, icke blott derför att denna art är ny för skandinaviska halfön, utan äfven emedan R. vestitus är en af Europas bäst markerade Rubusarter, som svärligen kan sammanblandas med någon annan form. De när- mast förvandta arterna äro AR. villicaulis KOEHLER, R. tnsularis F. ArESCH. och R. pyramidalis KALTENE., från hvilka dock R. vestitus lätt skiljes genom den täta härigheten pa turioner och Pr ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 25 blomgrenar, det cirkelrunda uddbladet, de aldrig felande glandel- håren, de breda kronbladen och de långa, nälfına taggarne i bloniställningen. Utanför Skandinavien har R. vestitus en mycket stor ut- bredning. Utom fran Danmark och Tyskland är han känd med säkerhet från England, Frankrike, Belgien, Schweiz och Tyrolen. I Tyskland är den sällsynt på nordtyska slätten, men allmän i vestra »Higellandet»; i Danmark är arten vanlig pa Jyllands ostkust, på Fyen, Sydsjälland, Lolland-Falster och Möen. R. Radula WEIHE. — I stor mängd utmed Söderäsen från Äfvarp till Bauseröd. R. corylifolius *dumetorum WHE var. nudus F. ARESCH. — Denna form, som är den kraftigaste af alla skånska corylifolii, har hittills endast varit känd frän en lokal strax norr om Mölle fiskläge. Den förekommer emellertid äfven vid Kullagärden, ehuru här temligen sparsamt (f. subumbrosa). På den klassiska fyndorten har den på senare åren spridt sig högst betydligt, så att den numera (1898) upptager 3—4-dubbla arealen af hvad den gjorde på midten af åttiotalet. R. *dumetorum var. tiliaceus Lew. — Äfven denna art synes sprida sig ganska raskt i nordvestra Skåne. Vid tiden för utgifvandet af Prof. ARESCHOUGS Some Observations on the Genus Rubus (1886) voro endast tva svenska fyndorter bekanta, Hesslebo och Bläsinge, båda belägna på Kullahalfön i närheten af Höganäs. På slutet af åttiotalet anträffade jag formen på atskilliga nya lokaler t. ex. strax söder om Mölle, mellan Stubb- arp och Arildsläge, samt 1 mängd vid Laräs och mellan Laräs och Björkeröd. Vid ett besök på Kullen sistlidne sommar konstaterade jag AR. *tiliaceus på tvenne ställen utmed lands- vägen mellan Mölle och Kullagården, på båda lokalerna temligen unga buskar, hvilka med all säkerhet uppträdt här först på nittiotalet. ) — Exemplar af I. tiliaceus, som, uppdragna ur ') Då det som bekant är ganska lätt att i en Rubusrik trakt förbise en eller annan buske, kan det måhända synas vara ett vågadt påstående, att R. tilia- ceos först på de senare åren uppträdt å de ifrågavarande lokalerna. I detta 26 LIDFORSS, BATOLOGISKA IAKTTAGELSER. frön, sedan 1887 odlats i Lunds botan. trädgård, ha till alla delar förblifvit typiska. RB. progenerans n. subsp. (R. sepimentorum LIDF. in sched. 1889). Turioner långa, krypande eller klättrande, nedtill runda, på midten trubbigt femkantiga. Taggar raka eller svagt krökta, mycket täta, olikstora, från sidorna starkt hoptryckta, blandade med talrika borst och glandelhår. Turionernas blad vanligen femfingrade; småbladen skarpt sågade, matt gröna och med kanterna täckande hvarandra; deras bladskaft svagt men tydligt refflade. Uddbladet stort, nästan cirkelrundt, med bred, svagt hjertlik bas och utdraget i en kort spets, 4—5 gånger längre än sitt skaft. Stipler ganska stora, assimilerande, fästa ungefär >, em. upp på bladskaftet: — Blombärande grenar kraftiga, temligen långa; deras nedersta blad vanligen femfingrade, de öfre trefingrade, med rombiskt, mot basen afsmalnande uddblad, hvars största bredd ligger närmast spetsen. Blomställning kvast- lik, dess hufvudaxel väpnad med talrika, raka taggar och liksom biaxlarne beklädd med borst, glandler och hår, föryngrande sig nedåt genom längskaftade, från de nedre bladvecken frambrytande blomställningar. Foderblad gråludna, beklädda med talrika tag- gar, glandler och borst, efter blomningen tilltryckta, stundom helt omslutande den omogna frukten och äfven vid fruktmogna- den tilltryckta. Kronblad hvita, temligen stora, äggrunda, vågiga, i spetsen något urnupna med kort klo. Ständare talrika, hvit- gröna, längre än stiften med gleshäriga knappar (1—4 hår på hvarje knapp). Pollen väl utbildadt, knappast ett enda korn abnormt. Frukter mycket stora, väl utbildade, kägelformiga. Förekommer vid Mölle fiskläge, der jag iakttog den redan 1889, men der den, i olikhet med närstående corylifolii, ej visar någon tendens att utvidga sitt gebiet. En mycket närstående bestående fall är emellertid sakförhållandet höjdt öfver allt tvifvel, då förf. under åren 1885—89 hundratals gånger passerat den i öfrigt Rubus-fattiga landsvägen mellan Mölle och Kullagården utan att upptäcka ett spår af R. tiliaceus. | ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 21 form (f. subpyramidalis) med pyramidformig blomställning växer vid Glimminge nära Höganäs. Genom bladens matta, i grått stötande grönska, den kvast- lika blomställningen och de alltid håriga ständarne erinrar KR. progenerans ganska mycket om R. Balfourianus BLox. (R. di- vergens NEUM., R. ciliatus LINDEB.), med hvilken den utan tvifvel står i genetiskt samband, men från hvilken den dock lätt skiljes genom turionernas beväpning, uddbladets form, stån- darknapparnes glesa härighet o. s. v. Herr K. FRIEDERICHSEN, som 1890 fick sig exemplar tillsända af denna form, hänför den i sin afhandling om Rubi corylifolii ?) till AR. faseiculatus P. J. MÜLL., en uppfattning som jag ej kan dela, och som Herr FRIEDERICHSEN efter undersökning af lefvande exemplar säker- ligen skulle låta falla. Deremot bildar R. progenerans tillsam- mans med BR. Balfourianus BLox., R. dumetorum *nudus F. ARESCH. och R. dumetorum tiliaceus LGE. en ganska väl be- gränsad formkrets. — Kulturförsök, som i botaniska trädgarden i Lund utförts med R. progenerans, ha gifvit ett ytterst öfverraskande resultat. Hösten 1889 utsäddes ett trettiotal frön, som insamlats pa fynd- orten vid Mölle. Då de uppkomna plantorna sedermera utsattes på fritt land, befans det, att af samtliga individerna endast en del fullt öfverensstämde med den ursprunglige AR. progenerans. Deremot öfverensstämma en annan grupp af de uppkomna plan- torna ganska väl sinsemellan och bilda en bestämdt markerad typ, hvars härstamning från R. progenerans är alldeles uppen- daglig, men som afviker från sistnämda art dels genom turioner- nas beväpning, som utgöres af betydligt glesare och större taggar, blandade med mycket sparsamma borst, dels genom de rödlätta kronbladen och rödaktiga ständarne. Med afseende på bladform, blomställning i ståndarnes hårighet o. s. v. öfverensstämmer denna form, som tillsvidare må betecknas som R. gymnetoides, ganska väl med R. progenerans från Mölle. En form, som en- dast afviker från A. gymnetoides genom hvita blommor och 1) Botanisches Centralblatt 1897, Bd. LXXI. 28 * .LIDFORSS, BATOLOGISKA IAKTTAGELSER. något tjockare blad, växer vild vid Mölle och har vid kultur i Lunds botaniska trädgård hållit sig fullt konstant. Jemte den nu beskrifna formen befinner sig bland utsädet från 1889 en annan form, som i:hög grad afviker såväl från R. progenerans som frän R. gymnetoides och som tills vidare för bekvämhetens skull må betecknas som #. progenitus. ' Dess turioner äro temligen högt bågböjda, ej krypande, väpnade med långa nålfina taggar blandade med täta glandler och borst. Bladen äro typiskt femfingrade, men uddbladet är bredast mot spetsen och har smal hopdragen bas. Blommorna, hvilka äro. anordnade 1 bladiga mot spetsen afsmalnande blom- ställningar, äro hälften mindre än hos A. progenerans, med små mot basen, triangulärt hopdragna kronblad, som äro bredast mot spetsen och der starkt urnupna. Ständarne äro fåtaliga, betydligt kortare än stiften. Knappar håriga. Pollen odugligt. Växten är fullkomligt steril; ehuru rikligt blommande, har den ännu ej frambragt en enda smäfrukt. . ‘De nu skildrade sakförhållandena äro i sjelfva verket mycket svåra att förklara. Närmast tillhands låge ju antagandet att R. progenitus vore en hybrid, som uppstått genom befruktning med - pollen från någon i Kullatrakten växande art. Härvid möter dock genast den svårigheten, att det är absolut omöjligt angifva hvilken på Kullaberg växande form som skulle kunna göras ansvarig för faderskapet, enär AR. progenitus gör ett full- komligt främmande intryck. Visserligen finnes det i R. proge- nitus vissa drag, som erinra om AR. cestus, men turionernas högresta växt, bladformen, ståndarnes: beskaffenhet, kronbladens form 0. s. v. äro nytillkomna karaktärer, hvilka ej kunna spåras hos R. cesius. Å andra sidan är det att märka, att R. gym- netoides ej heller öfverensstämmer med A. progenerans sådan denna uppträder vid Mölle. Man skulle derför kunna vara böjd att uppfatta Kullaformen (2. progenerans) som en primär hybrid, hvilken möjligen upp- stått genom korsning mellan BR. Balfourianus !) och R. cceswus, !) Eller kanske snarare genom korsning mellan R. dumetorum *nudus och R. cesius. _ ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 29 och som i: andra generationen klufvit sig i tvenne nya racer. Till stöd för en sådan uppfattning kunde man anföra det bekanta förhållandet, att bastarder 1 första generationen vanligen äro tem- ligen typiska mellanformer mellan stamarterna, medan deremot afkomman 1 andra och tredje gererationen visar en stark tendens att variera och ofta företer nya egenskaper, som icke funnits hos föräldrarne.!) Ett förhållande, som talar emot denna uppfattning, är FR. progenerans’ väl utbildade pollen och rika fruktsättning; men. a andra sidan kan detta skäl ej anses bindande, då som bekant nedsatt fruktbarhet ingalunda är en nödvändig egenskap hos en bastard. Fortsatta kultur- och korsningsförsök torde möj- ligen kunna sprida ljus öfver hithörande förhållanden och ma- hända afge några fasta hållpunkter för en klarare uppfattning af de i mångt och mycket gåtfulla R. corylifolii. R. bahustensis SCHEUTZ & nitens LINDEB. — Denna form, som i Bohuslän hör till de vanligare corylifolii, är i Skåne blott funnen på en lokal, Venedike Förslöfs socken (Some Observ. p. 91). Den har emellertid här på senare. åren spridt sig högst betydligt utöfver den inskränkta areal, den intog 1884, då jag första gången såg den. Vid kultur i bot. trädgården har saväl den skånska som den bohuslänska formen bibehållit sig fullt oförändrade. R. *hallandieus GABRIELS. — Söderäsen, på flera ställen mellan Äfvarp och Bauseröd. Den skånska formen, som före- kommer såväl på öppna som skuggiga ställen, öfverensstämmer fullkomligt med den halländska. Exemplar i Lunds botaniska trädgård, hvilka uppdragits ur frön från den NEUMAN'ska loka- len, ha till alla delar bevarat AR. hallandieus’ karakterer. R. *eluwatus NEUMAN. — Kullaberg i klippskrefvor mellan Mölle och Rausvik (1889). Den skånska formen, som otvifvel- aktigt måste hänföras till R. eluzatus NEUM., afviker från den halländska genom något starkare beväpning och glatta glänsande 1) Jfr Focke, Österr. Botan. Zeitschr. 1873 p. 46, 137, 189; Ensuer’s, Bot. Jahrb. 1883, Bd. V p. 50—75; Abh. Naturw. Ver. Bremen, Bd. IX pag. 46469. 30 LIDFORSS, BATOLOGISKA IAKTTAGELSER. blad. Exemplar som odlats (uppdragna ur frön) i Lunds botan. trädgärd, ha ända in i minsta detalj bevarat de i ord knappast ätergifbara nyanser, hvarigenom den skiljer sig fran Hallands- formen, hvilken äfven i sin ordning vid kultur visat sig absolut konstant. Såväl den skånska som den halländska formen äro utan tvifvel nära förvandta med den bohuslänska R. *salsus F. ARESCH., hvilken förekommer flerstädes 1 trak- ten kring Kristinebergs zoologiska station. R. *pruinosus ARRH. Denna intressanta corylifoliusforn, som hittills endast varit känd från några lokaler på Sveriges ostkust, förekommer äfven på vestkusten, nemligen vid Mölle fiskläge samt i Bohuslän ett stycke öster om Fiskebäckskil. Den skånska formen öfverensstämmer närmast med Vesterviks- formen; turionernas kraftiga beväpning och de ganska små, röd- lätta blommorna tyda på en härstamning från R. Wahlbergii ARRH., och det synes mycket sannolikt, att denna form, såsom ARESCHOUG antager för R. *pruinosus var. suberectus F. ARESCH., utgör en bastard af AR. id@us och R. Wahlbergü. Fruktbarheten är hos Kullaformen temligen nedsatt, dock påträffas ej sällan, särskildt hos toppblommorna, ganska väl utbildade frukter med i rödt stötande, tätt filtludna småfrukter. Frömjölets beskaffenhet är vexlande, i det att somliga blommor hysa ända till 50 4, andra blott 20—30 % normalt utbildade pollenkorn. — Den bohus- länska formen, som äfven den är en otvifvelaktig AR. ”pruwnosus och närmast torde böra uppfattas som en R. acummmatus LINDBL. x ideus L. (= prostratus F. ARESCH.) har undertill mera glest håriga blad och temligen stora, hvita blommor. Till R. ”pruinosus torde tills vidare äfven en form böra hänföras, som sistlidne sommar anträffats på en af Romeleäsens södra utlöpare, vid Saggarp tillsammans med KB. insularis. Det är en ytterst kraftig, högt klängande form, med stora 7- taligt parbladiga blad, och runda-trubbigt femkantiga, på öfver- sidan violett-bruna turioner, hvilka äro glest håriga och klädda med sparsamma, ofta nästan oskaftade glandler och raka, tem- ligen kraftiga, likstora taggar. Blommor temligen små, ljusröda, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 31 samlade i långa, bladiga blomställningar. Ständen hvitgröna, längre än stiften. Hela växten fullkomligt steril. Åtskilliga omständigheter tyda på, att denna form mot- svarar kombinationen R. ideus x insularis, dock torde den tills- vidare böra hänföras till A. *pruinosus ARRH. Anmärknings- värdt är, att äfven de blombärande grenarnes blad ofta visa en bestämd tendens till sjutalighet. R. *raduloides F. ARESCH. (A. rosanthus LINDEB. a leio- carpus LINDEB.) — Helsingborg, i närheten af Pålsjö. Exemplar, som i lefvande tillstånd förevisats Dr. LINDEBERG, förklarades: af honom vara fullt identiska med den bohuslänska R. *leiocarpus LINDEB. — Ny för Skåne. R. Wahlbergii ARRH. — Denna form, som är ganska spridd, men knappast allmän på Kullahalfön, uppträder endast sparsamt på Söderäsen, så t. ex. något söder om Björnekulla klint samt i närheten af Kågeröd. Deremot är den ytterst ymnig på Romele- åsen. Särskildt på de södra partierna af åsen mellan Slimminge och Blentarp utgör AR. Wahlbergu genom sin individrikedom det absolut dominerande elementet; i nordvest går den ända fram till Tygelsjöklint (en knapp mil från Lund), i vester till Svedala- trakten. — I mellersta Skåne har jag samlat typisk R. Wahl- bergir flerestädes mellan Wollsjö och Andrarum. Mellan Saggarp och Rydsgård uppträda åtskilliga former, som å ena sidan mycket påminna om R. Wahlbergü, & andra sidan göra intrycket af att vara primära hybrider mellan R. insularis och R. cesius. En närmare skildring af dessa former kommer att lemnas i ett samband. R. *nemoralis F. ARESCH. var. acutus LINDEB. — Fullt ty- pisk vid Arilds Läge. I Lunds botan. trädgärd, der formen (uppdragen ur frön) odlats sedan 1887, häller den sig fullt kon- stant och bevarar in i minsta detalj de karaktärer, hvarigenom den skiljer sig från den närstående A. nemoralis F. ARScH. v. acuminatus LINDBL. — Ny för Skäne. R. *nemoralis F. ARESCH. var. permiztus F. ARESCH, (X. commistus F. & G., It. Dethardingii KRAUSE f. nostras K. FR. 32 LIDFORSS, BATOLOGISKA IAKTTAGELSER. R. ambifarius P. J. MÜLL. sec. GELERT.; R. fasciculatus P. J. MöLL. sec. K. FR.). — Temligen sällsynt i nordvestra Skåne: Hallandsås vid Karstorp, Kullaberg i Bökebolet och vid Björke- röd. Mera utbredd i sydöstra Skåne, t. ex. vid Dybecks skogs- hus samt mycket ymnig flerestädes deremellan och Charlottenlund. R. *imitabilis K. FR. — Vid Kullen norr om Arilds läge växer en corylifoliusform, som ganska väl öfverensstämmer med R. imitabilis K. FR. f. paniculatus (R. Slesv. & Dan. N:o 74). Den svenska formen afviker nästan endast genom nagot mindre glandelrikedom och svagare beväpning, hvilket ej kan tillmätas någon betydelse, då Kullaformen är en f. subumbrosa. Rubushybrider.!) R. cesius x ideus är en i södra och vestra Skåne ganska vanlig hybrid. Utanför Kullahalfön, der den uppträder på många ställen (jfr. Botan. Notiser 1885, p. 183) förekommer R. cesius X ideus vid Kågeröd, Axelvåld, Trolleholm, Reften, Fägel- sang, Bökeberg, Andrarum, Charlottenlund. R. acuminatus LINDBL. x cesius L. Turioner långa, krypande eller klättrande, temligen spens- liga, på soliga ställen beklädda med ett blåaktigt vaxöfver- drag, nedtill runda, längre upp tydligt femkantiga, väpnade med olikstora, raka taggar, som genom sparsamma mellanformer öfvergå i borst och glandelhär. Turionernas största blad van- ligen femtaliga med bredt hjertlikt, i en skarp spets afsatt udd- blad, som vanligen är jemt dubbelt så langt som skaftet och ofta visar tendens till tretalighet. De mindre bladen tretaliga. eller ännu oftare bestående af fyra småblad, af hvilka det ena (det udda sidostälda) är tvåklufvet. De blombärande grenarna be- klädda med ett lätt vaxöfverdrag och väpnade med ganska långa, 1) Under denna rubrik upptagas endast sådana former, hvilka enligt författarens äsigt äro säkra, primära bastarder. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 1. 33 syllika taggar samt borst. Blomställning enkel, fäblomstrig, kvastlik; blomgrenar klädda med syllika taggar, glandler och ull- har. Kronblad vågiga, breda, nästan cirkelrunda. Ständare längre än stiften med glatta knappar. Smäfrukter vanligen fel- slående, men någon gang utvecklade och då stora, med dagg- blått vaxöfverdrag. Förekommer på Kullaberg, i stenrös nära Mölle. En ganska karakteristisk form, som genom den svaga be- väpningen, turionbladens ofta återkommande tretalighet, turio- nernas vaxöfverdrag och de daggblå, fullkomligt cesius-liknande småfrukterna röjer sin nära slägtskap med R. cesius, men å andra sidan genom de ofta femtaligå bladen, den skarpt marke- rade uddbladsspetsen och blomställningens starkare beväpning påminner om R. nemoralis var. acuminatus LINDBL. Då formen är 1 det närmaste steril och företer dels en sammansmältning, dels en blandning af karaktererna hos BR. cesius och R. acumi- natus, torde man vara fullt berättigad att uppfatta den som en bastard af dessa arter. Ett anmärkningsvärdt förhållande är, att den nu beskrifna formens pollen nästan uteslutande består af väl utvecklade korn. Då emellertid fruktsättningen faktiskt är i högsta grad reducerad, torde detta bero på att den för bastar- derna egendomliga sexuella steriliteten 1 förevarande fall ute- slutande drabbat den honliga sexualapparaten. Af hittills kända corylifoliusformer erinrar R. acuminatus X cesius mest om små, spensliga former af R. pruinosus, hos hvilka turionbladens 7-talighet blifvit undertryckt, men skiljes dock lätt bland annat genom de glatta, med ett blåaktigt vaxlager öfver- dragna småfrukterna. R. cesius L. x Lidforssii GELERT. Turioner krypande, rundadt femkantiga, beklädda med ganska täta, temligen kraftiga, olikstora taggar, för öfrigt glatta, utan glandler och hår, friskt gröna eller rödaktigt anlupna. Bladskaft svagt refflade, på öfversidan klädda med borst och glandler. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 1. 3 54 LIDFORSS, BATOLOGISKA IAKTTAGELSER. Turionernas blad femfingrade, glänsande, djupt gröna, erinrande om bladen hos AR. bahusiensis SCHEUTZ a nitens LINDEB.; udd- bladet nästan cirkelrundt med svagt hjertlik bas, sidobladen van- ligen långt skaftade, ofta två och två sittande på ett gemen- samt skaft, sällan otydligt skaftade. Blomställning utdragen, ofta spirlik, nedtill bladig, dess grenar väpnade med nålfina taggar och glandler. Foderblad hvitludna, efter blomningen till- tryckta frukten. Ständare ungefär af stiftens längd ljusgröna. Pollen bestående af 90 % dugliga korn. Frukter ofta ganska väl utvecklade, bestående af små, svartblå stenfrukter. Kronblad äggrunda, svagt ljusröda. Förekommer temligen ymnigt på en inskränkt lokal vid Charlottenlund nära Ystad, i båda stamarternas omedelbara grannskap. Om R. Lidforssüi erinrar turionernas friskt gröna färg, från- varon af glandler och har, de vanliga femfingrade turionbladen, den långa bladiga blomställningen, turionsidobladens utdragna skaft o. s. v., om R. cesius växtsättet, bladform, de svaga taggarne, fruktens beskaffenhet m. m. Anmärkningsvärdt är, att pa hösten och sensommaren ofta blombärande grenar frambryta ur bladvecken på de under året bildade turionerna; dessa blom- grenar erinra till. den grad om R. cesius, att de utan medföljande stycke af turionen (med femfingradt blad) ovilkorligen skulle hän- föras till sistnämnda art. De pa försommaren framkommande grenarna erinra mera om AR. Lidforssit. R. ideus L. x permixtus F. ARESCH. Turioner krypande eller klättrande från högt bagböjd bas, stundom nästan upprätta, rundadt femkantiga, väpnade med tem- ligen små, raka, något tillbakaböjda taggar, glatta, utan gland- ler. Blad vanligen sjutaligt parbladiga eller femfingrade med parklufvet uddblad, skrynkliga, hasselliknande, i färgtonen mycket påminnande om R. permixtus. Blomställning temligen fablommig, med utspärrade grenar, föryngrande sig nedåt genom långt skaf- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:01. 35 tade monochasier i de nedre bladvecken. Blomskaft graludna med sparsamma glandler. Kronblad temligen små, hvita, aflanga med tydlig klo. Ständare längre än stiften. Frukter vanligen felslaende, någon gång utbildade och dä temligen stora, rödaktiga. Förekommer i temligen stor mängd på en inskränkt lokal mellan Brasakallt och Charlottenlund. En ganska egendomlig form, som å ena sidan erinrar om R. "prwinosus, a andra sidan om R. cesius x ideus, men hvars härstamning i ofvan angifna riktning är höjd öfver allt tvifvel. 36 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. från sid. 20.) Paris. Societe astronomique de France. Bulletin. 1898: 12. 8:0. — Societe de geographie. Comptes rendus. 1898: N:o 8. 8:0. — sSociete d’etudes scientifigues. Fenille des jeunes naturalistes. (3) Annee 29 (1898/99): N:o 339. 8:0. Philadelphia. Academy of natural sciences. Proceedings. 1898: P. 2. 8:0. — American philosophical society. Transactions. N. S. Vol. 19: P.3. 1898. 4:o. Pola. Hydrographisches Amt der k. und k. Kriegs-Marine. Meteorologische Termin-Beobachtungen. 1898: 10—11. 4:0. Rio de Janeiro. Meteorological Central Department. Boletim das maximas e minimas absolutas e das medias obtidas. Anno 3 (1898): N:o 7—9. Fol. Roma. AR. Accademia dei Lincei. Rendiconti. Cl. di scienze fisiche . . . (5) Vol. 7 (1898): Sem. 2: Fase. ill 0 — RB. Istituto botanico. Annuario. Anno 7 (1897/98). 8:0. Saint Louis. Academy of sciences. Mransactions. Vol. 7. N:o 17-20; 821 7.2 1897 —82 5:0: San Fernando. Instituto y observatorio de marina. Almanaque näutico 1900. 8:0. St. Petersbourg. Section geologique du Cabinet de Sa Majeste. Pravanız Vol 33 live. 1. ÖN OO Tiflis. Physikalisches Observatorium. Beobachtungen. Jahr 1896. 4:0. — Kaukasisches Museum. Bericht. Jahr 1897—98. 8:0. Tzvjestija. T. 1:1. 1897. 8:0. Tokyo. Societas zoologica Tolkyonensis. Annotationes zoologic® japonenses. Vol. 2:P. 3. 1898. 8:0. — Central meteorological observatory. Weather chart. 1898: 9—10. Fol. Toronto. Canadian institute. Proceedings. Vol. 1 (1898): P. 6. 8:0. — University of Toronto. Studies. Biological series. N:o 1. 1898. 8:0. » Psychological series. N:o 1. 1898. 8:0. Washington. Department of agriculture, Weather Burean. Monthly weather review. Vol. 26 (1898): 9. 4:0. — Department of agriculture. | Report of the secretary of agriculture. 1898. 8:0. Washington. U. S. Geological survey. Bulletin. N:o 88—89, 149. 1897 —-98. 8:0. Monographs. Vol. 30. 1898. 8:0. — Smithsonian Institution. Miscellaneous collections. Vol. 39: N:o 1125. 1898. 8:0. Contributions to knowledge. Vol. 29: N:o 1126. 1898. 4:0. Wien. K. K. Zoologisch-botanische Gesellschaft. Verhandlungen. Bd 48 (1898): H. 9. 8:0. Würzburg. Physikalisch-medicinische Gesellschaft. Sitzungsberichte. Jahrg. 1898: N:o 1-3. 8:0. Verhandlungen. N. F. Bd. 32: N:o 1-3. 1898. 8:0. Af Professor A. G. Nathorst: KJELLSTRÖM, C. J. O., & HAMBERG, A., Karta öfver Kung Karls land upprättad under 1898 ärs svenska polarexpedition. Skala 1: 200,000. Sthm 1898. Af Folkskoleläraren C. G. A. Nelson: 14 st. naturvetenskapliga planscher. Af utgifvarne: Svensk kemisk tidskrift, utg. af Ä. G. EKSTRAND. Årg. 10 (1898): N:o 8. 8:0. The journal of physical chemistry, ed. by W. D. BANCROFT & J. E. TREVOR. Vol. 2 (1898): N:o 8. 8:0. Af författarne: LINDVALL, C. A., Om glacierers rörelse. Sthm 1898. 8:0. KOSTINSKY, S., Positions preliminaires de 413 £toiles dans la con- stellation des Gemeaux qui seront occultees par la lune le 27 De- cembre 1898. 8:0. NASCIUS, F. C. DE, A la conquete du ciel! Livr. 2. Nantes 1898. 8:o. REUTER, E., On a new classification of the Rhopalocera. SCHULTZE, E., Englische Volksbibliotheken. Berlin 1898. 8:0. f RER, fil 1 os 5 I T E { & ” / 1 a r ) P ZU EEE å e $ » R u. zZ ' $ R OMNILE | , pA n ori EE | us ern * ar 4 CER Pe A | 4 £ 4 Ae , v 2-2 f Ze - 47 : 2 f H LAT ki wur Ä is I 5 h AG k ! $ FI Dar, “Ei SIN ; i MT rid Od h ih} 4 MT 7 ce y IOLARA fn a SSE CE r I ) a Y M ka 3 REN: 4 Em NE eo RE sj BrZUOHT & br 0 1 “ ä {ve vä Rt ars ER N I” ee ÖFVERSIGT AF 7 Y 1 I RANG KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS FÖRHANDLINGAR. [0] Ars. 56. SO 6 2. Onsdagen den 8 Februari. INNEHÅLL: Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . .... - SR TE Sd JA LINDSTRÖM, On a species of Tetradium from Beeren Eiland BE Be de DANN HacGLuNnD, Beiträge zur Kenntniss der Insektenfauna von Kamerun. 4. . > 49. SCHULTZ-STEINHEIL, On the elements of the sun’s rotation . » « = - « > 12. EULER, Dissociations-Gleichgewicht starker Electrolyte . . - « 2... %. DE BRUN, Sur le mouvement d'un point matériel, sollicité par une force centrale . . . . AIUHEN. EINER. RD OR Skänker till es lemiens bibliotek ER EEE aa 40, 48, 72, 113. Tillkännagafs, att Friherre SKOGMAN till det Berzeliska museet såsom gäfva öfverlemnat ett porträtt i kopparstick af NEWTON försedt med dennes egenhändiga namnteckning, hvilket porträtt BERZELIUS, som år 1812 besökte Universitetet i Cam- bridge, derifrån såsom gafva hemförde. Äfvenledes såsom gäfvor till Berzeliska museet anmälde Friherre NORDENSKIÖLD dels en biyertsteckning öfver föremål inom BERZELII laboratorium, äfvensom en litografi öfver BERZE- LIUS, öfverlemnade af Fröken EMILIE WÖHLER, dotter till BER- ZELII lärjunge Professor FR. WÖHLER, och dels ett filtrerstativ, som tillhört BERZELIUS och af dennes enka blifvit skänkt till Professor WÖHLER samt af nuvarande Professorn i kemi vid universitetet i Göttingen O. WautAcH blifvit till Akademien öfverlemnadt. Herr AURIVILLIUS redogjorde för de resultat i afseende på Afrikas dagfjärilsfauna, till hvilka han kommit i sitt till Aka- demien inlemnade arbete: »Rhopalocera &thiopica». 40 På tillstyrkan af komiterade antogos till införande i Aka- demiens skrifter följande afhandlingar, nämligen: dels i Bihanget till Akademiens Handlingar: 1:0) »Aranes Camerunenses (Africe oceidentalis)», af Professor T. THORELL; 2:0) »Studier öfver Gotlands hapaxantiska växter», af Läroverks- adjunkten K. JOHANSSON; 3:0) »Basidiobulus myxophilus, en ny Phycomycet», af Fil. Kandidaten R. E. FRIES; dels i Öfversigten af Akademiens Förhandlingar de i inne- hallsförteckningen angifna fem afhandlingar. Letterstedtska priset för förtjenstfulla originalarbeten och vigtiga upptäckter beslöt Akademien fördela i tva lika pris, af hvilka det ena tillerkändes f. d. Justitierädet K. OLIVECRONA för hans arbete: »Om testamentsrätten enligt svensk lag», hvaraf en andra omarbetad upplaga under det förflutna äret utkommit, och det andra priset tilldelades Professorn R. TIGERSTEDT för hans under nästlidet ar utgifna arbete: »Lehrbuch der Physiologie des Menschen». Letterstedtska priset för förtjenstfulla öfversättningar till svenska spräket tilldelades Litteratören ALFRED JENSEN för hans under förra året utgifna öfversättning af den Polske skalden Adam Mickiewicz’ berömda episka dikt: »Herr Taddensz». Letterstedtska medlen för maktpäliggande undersökningar skulle ställas till Professor A. G. NATHORST's förfogande för att genom lämplig person låta bearbeta den samling af fossila växter från Patagonien, som hemförts af senaste svenska expeditionen till detta land. | Följande skänker anmäldes: Till Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. Stockholm. X. Statistiska centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 2 häften. 4:0. — Geologiska föreningen. Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen. Bl. 73, 86, 89, 107, 150 mit Erläuterungen. Lpz. 1897, 98. Fol. & 8:0. Mittheilungen der geologischen Landesanstalt von Elsass-Lothringen. Bd. 4: H. 5. N.F.H. 1—2. Strassburg 18983. 8:0. (Forts. å sid. 48.) 41 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 2. Stockholm. On a species‘ of Tetradium from Beeren Eiland. By G. LInDSTRÖM. Communicated February Sth 1899. When on his Arctic Expedition last year Professor A. G. NATHORST visited Beeren Eiland he there detected strata of a black, hard limestone on the southwest side of the island. They are situated on the southeast or eastsoutheast side of Ellas lake and they had been, according to Prof. NATHORST, raised and abraded before the deposition of the contiguous Upper Devonian sand- stone. Consequently he concluded that they must be of a con- siderably higher age than this sandstone and possibly belong to the Silurian formation. The short stay at the spot mentioned did not allow te make a more comprehensive collection and only a few samples could be brousht home. As these consisted chiefly of Orthoceratites he thought that he could refer them to the Lower Silurian se- ries. The Silurian character of these fossils, which Prof. NA- THORST gave over to me for investigation, was at first by no means evident. The chief mass consists of some twenty speci- mens of an Orthoceratite belonging to the genus Actinoceras and besides of some faint traces of a Strophomenoid brachiopod and 42 LINDSTRÖM, A SPECIES OF TETRADIUM FROM BEEREN EILAND. scattered fragments of crinoidal stems. On account of the bad state of preservation of these fossils it was not possible to make out any sufficiently good characters whereupon to ascertain to what particular group of this large genus Actinoceras the Orthoceratite might pertain and thus to fix its stratigraphical place. There are no exterior distinctive characters to be gathered from ornaments of the shell and the position of the sipho was not recognisable as the specimens are crushed and flattened. Moreover the longitudinal sections of the species of Actinoceras are nearly alike from all formations where they occur, ranging as they do from the middle of the Lower Silurian up in the Trias. It would indeed have been quite impossible to ascertain the geological age of these fragmentary fossils had not at last a most characteristic one turned up, which gave the certainty wished for. This fossil, which I am now going to describe, is a species of the genus Tetradium DANA (not of FR. SCHMIDT) of which ge- nus four or five species or varieties have been described by Ame- rican authors. They are at once distinguished from other fossil corals or bryozoa through the peculiar form of their square tu- bular openings with four short so called pseudo-septa arranged in two pairs, opposite each other, giving the regular appearance like the form of än ornament in the gothic architecture, which is called diaper, in german »Vierpass». Most of the species known have grown in compact masses, the tubes or zoooecia in close contact, but the Beeren Eiland specimens form a loosely coherent, rather spongy mass, the tubes having grown isolated, only united late- rally through horizontal tubuli or stolons in the same manner as the Syringopore with which corals they thus have a slight re- semblance. Seen from the superior surface again there is some- thing reminding of Halysites in the chains of coherent tubes, as shown in the subjoined figures. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 45 Fig. 1. Transverse section of some tubes, magnified !?. Fig. 2. Transverse sec- tion, taken somewhat lower, #. Fig. 3. Longitudinal section, #. A figure of an American, compact species, Tetr. fibratum SAFFORD from Harrodsburg, Kentucky, is also annexed, to show the similarity of the apertures. In Fig. 4. In fact, every word with which SAFFORD has described!) his Tetradium apertum can be applied to the specimen from Beeren Eiland. I am thus in the position to confirm SAFFORD’s statements which have been somewhat hesitatingly alluded to by later authors. He says (l. e.): »sometimes, however, they (the tubes) are united in single intersecting series as in Halysites catenulatus LINN.; not unfrequently too the tubes are isolated, or only uni- !) American Journal of Seience 1856, vol. 22, p. 238. 44 LINDSTRÖM, A SPECIES OF TETRADIUM FROM BEEREN EILAND. ted at irregular intervals, thus forming loose fasciculated coralla resembling forms of Syringopora» Then he describes (1. ce. p. 238) his Tetradium apertum in the following manner: »Tubes isolated or fasciculated, or else united in linear series which often intersect, forming irregular reticulations.» He discerns two varie- ties, but he also says that they appear to run into each other. The variety a »Masses composed of separate tubes occasionally united by their sides.» D »Masses composed of tubes arranged in linear series, the latter intersecting and forming masses like those of Halysites catenulatus Lin.» As I have told above, in the Beeren Eiland specimen both these supposed varieties are found united in the same hand piece. In other respects it also seems to stand in close affinity with SAFFORD’s Tetr. apertum. It has been found only in a small piece of the black limestone of only five centimetres in the longest diameter. The size of the tubes near the apertures amounts to 0,7 millimeters in the longest diameter. For these isolated tubes are rather oval in some specimens, in others again nearly square as SAFFORD's fig. 1. They are of cruciform out- lines, as the tube is indented at those points where the pseudo- septa stretch inwards. Interiorly the tubes are entirely converted into a fine, crystalline mass, showing no trace of the tabul«. To conelude: if not absolutely identical with SAFFORD’s Tetra- dium apertum it is so nearly related that it may be regarded as a variety of that species. As to the systematic place of the genus Tetradium I can here only refer to what I have said in my memoir on the He- liolitide?), with which fossils they, according to my opinion, not have the slightest affinity. Nor can the exterior resemblance of this particular Tetradium apertum with Syringopora be adduced as a convineing evidence of their affinity, as the Tetradium in well preserved specimens have the tubes provided with regular, horizontal tabule and not funnelshaped ones as the Syringoporz. It is also difficult to see, why it should be placed in the neigh- 1) Remarks on the Heliolitide. K. Sv. Vet. Ak. Handl. Bd. 32, N:o 1, p. 29. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 45 bourhood of Halysites as NICHOLSON and ETHERIDGE have pro- posed.!) There are the constant four septa of Tetradium against the twelve septa of Halysites and the chain-like arrangement of the tubes in the former is only of a superficial resemblance with the lamellar combinations of the calicular tubes in the latter. In the present state of our knowledge it is impossible to decide where to place this Tetradium amongst the corals, if a coral at all. What speaks for its corallian nature are some features re- minding of the Pal&ozoic Rugosa. There seems to be evidence that the septa, which are normally four as in several Rugosa, sometimes grew to an excessive length so as to meet in the centre of the tube and thereby converting a single calicle or tube into four. I think that there is evidence of this shown in the figure 4 above in two instances, in a smaller tube, first in the middle of the lower edge, where the fission is just completed and probably a columella is formed in the centre. Also in a larger one beside it to the right, where the four new tubes have already acquired their own septa. This mode of propagating by fission is the same as in such genera as Stau- ria and Ceriaster LINDSTRÖM?) without in any way indicating real affinity. The long grooves which run on the outside of the tubes exactly opposite the septa, also give Tetradium a point of com- parison with the Rugosa, for which these rug& are one of the chief characteristics. Hitherto Tetradium has been found exclusively in various States of North America, as Tennessee, Kentucky, New-York, Cincinnati etc., also in Canada. The Tetradium above described is the first instance of one found on this side of the Atlantic. As to the geological distribution of the species of Tetra- dium, there can be no doubt, that, as far as our knowledge at present reaches, it is restricted to the Lower Silurian formation. NICHOLSON and ETHERIDGE have described?) a Tetradium Peachii !) Ann. Mag. N. H., 4 Ser., vol. 20, pag. 165. ”) RICHTHOFEN, China, vol. 4, p. 61, pl. V, fig. 2—5. Setzen. L66: 46 LINDSTRÖM, A SPECIES OF TETRADIUM FROM BEEREN EILAND. from the Uppersilurian of Scotland, but after studying their de- scription as well as microscopical slides of specimens sent from Prof. NICHOLSON I cannot find the distinctive characters of Tetra- dium in them. The apertures of the tubes are irregular and the septa or septal spines are also irregular in number and appea- :rance and do not at all resemble those of Tetradium. The same can be said of Tetradium eifeliense, described by FRECH as a Middle Devonian species,!) which is quite as irregular and unlike a Tetradium as the former. But then SCHLÜTER?) has corrected this statement by a new description and demonstrated, that the species of FRECH is a Calamopora. There seem thus to be no Tetradia above the Lower Silurian. According to the American authors they occur in the Trenton and Hudson river groups, that is to say, the uppermost divisions of the American Lower Silurian, corresponding with the Leptzna limestone of Dalecarlia and the Trinucleus shale in Sweden or with the Wesenberger, Borkholmer and Lyckholmer strata of Russia. As to Tetradium apertum, -SAFFORD says that it »is abundant in the middle part of the Lower Silurian series of Middle Tennes- see», »but also in the upper half and near the base». Further, in another paper,?) he states that the rocks of this part are equivalent to the Black river groups of New York, and the Trenton and Hudson River group. According to what he has stated concerning the geological distribution it seems that Tetra- dium apertum, like the other species of that genus occur both in the Trenton and the Hudson River group. FERDINAND RoE- MER?) again determines the chief superior mass of the Lower Silurian strata of Tennessee as belonging to the Trenton group. It is consequently .at present only possible to restrict the age of the Beeren Eiland limestone with Tetradium within the limits of the Trenton and Hudson groups or of the Trinucleus shale 1) Die Cyathophylliden und Zaphrentiden des deutschen Mitteldevon, p. 32. ?) Anthozoen des rheinischen Mitteldevon, p. 90, Taf. XI, f. 2, 3. 3) The Silurian Basin of Middle Tennessee in American Journ. Science and Arts, 24 Ser., vol. XII, p. 354. *) Die Silurische Fauna des westlichen Tennessee, p. 1. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 47 and Leptzna limestone groups of Sweden. The more precise statement of its equivalence must be reserved until richer palsontological evidence has been received. The thickness of the Beeren Eiland limestone is not yet ascertained and there may still be several horizons of the Lower Silurian to discover. 48 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. fr. sid. 40.) Stockholm. Geologiska föreningen. Lisboa. Direccäo dos trabalhos geologicos de Portugal. Mémoires. Fauna Silurica. DELGADO, J. F. N., Novas observacöes äcerca de Lichas (Uralichas) Ribeiroi. 1897. 4:o. » Vertebres fossiles. SAUVAGE, H. E., Contributions & l’e- tude des poissons et des reptiles du jurassique et du eretacique. 1897 —98. 4:0. > Faune crétacique. Vol. 1: CHOFFAT, P., Especes nouvelles ou peu connues. Ser. 2. 1898. 4:0. Entomologiska föreningen. Entomologisk tidskrift. Årg. 19 (1898): H. 1-4. 8:0. — K. Karolinska mediko-kirurgiska institutet. BERG, H., Till frågan om lungsotssanatorier. Ak. afh. 1899. 8:0. — Svenska trädgärdsföreningen. Tidskrift. N. F. 1898: N:r 12. 8:0. Upsala. Universitetet. Årsskrift. 1897. 8:0. FRIES, TH. M.. Bidrag till en lefnadsteckning öfver Carl von Linné. GL 1308 80, Akademiska afhandlingar 1897 —98. 10 st. 8:0 & 4:0. Abbeville. Societe d’emulation. Mémoires in 8:0. (4) T. 3: P. 2. 1897. Mémoires in 4:0. T. 2. 1897. Bulletin trimestriel. 1896: 1—4; 1897: 1—4. 8:0. Adelaide. Observatory. Meteorological observations. Year 1895. Fol. Amsterdam. Wiskundig Genootschap. Revue semestrielle des publications mathematiques. T. 7: P. ı (1898). 8:0. Wiskundige opgaven met de oplossingen. D. 7: St. 6. 1899. 8:0. Angers. sSociete d’etudes scientifiques. Bulletin. N.S. Annee 27 (1397). 8:0. Auxerre. sSociete des sciences historiques et naturelles de V Yonne. Bulletin. Vol. 51 (1897). 8:0. Berlin. K. Preussisches meteorologisches Institut. Veröffentlichungen. 1894: H. 3; 1897: 2; 1898: 1. 4:o. Witterung. 1898: 1—12. 4:0. | — Botanischer Verein der Provinz Brandenburg. Verhandlungen. Jahrg. 40 (1898). 8:0. — Entomologischer Verein. Berliner entomologische Zeitschrift. Bd 43 (1898): H. 1-2. 8:0. Besangon. Academie des sciences, belles-lettres et arts. Proces-verbaux et memoires. Annee 1897. 8:0. — sSociete d’emulation du Doubs. Mémoires. (7) Vol. 1 (1896). 8:0. (Forts. & sid. 72.) > 49 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 2. Stockholm. Beiträge zur Kenntniss der Insektenfauna von Kamerun. 4. Verzeichniss der von YNGVE SJÖSTEDT im nordwest- lichen Kamerungebiete eingesammelten Hemipteren von C. J. EMmIL HAGLUND. (Mitgeteilt d. 8 Februar 1899 durch CHr. AURIVILLIUS.) 3.2) Fam. Cercopid&. Subf. Cercopide. 168. Tomaspis binotata DisTt. TRANS. Ent. Soc. Lond. 1878. PERL. Tota nigra, coxis femoribusque, pr&sertim posterioribus, di- lutioribus, fuscis; tegminibus maculis duabus: una elongata basali elavi, altera rotundata pone medium corii flavis, aurantiacis seu rubris; alis fuscescentibus, medio paulo dilutioribus. &. Long. corporis 8, c. tegm. 12, Lat. pronoti circ. 4, Exp. tegm. 24 millim. Frons modice convexa, carina longitudinali levigata, distincta, utrinque suleis 8&—9 instructa; pronotum rugoso-punctatum, mar- gine postico modice rotundato-emarginato; scutellum transverse strigosum; tegmina oblongo-elongata, dense punctata, macula ba- sali clavi vulgo majorem partem clavi occupante, apice oblique 1!) Erste Abteilung siehe Öfvers. Vet. Ak. Förh. 1894, n:o 8, p. 387; zweite Abteilung ibidem 1895, n:o 7, p. 445. 50 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. rotundato vel subacuminato a sutura clavi distinctissime determi- nata, in corium non transiente. Macula clavi interdum sublunata paulo ante medium sita, a basi remota, interdum plane deest et cla- vus ita totus niger. Color macularum in speciminibus rite explicatis forsitan semper ruber. Tibie postic® bispinos®, spina basalt obsoleta. 2 &&. (Congo, Sierra Leona, Gabun. Coll. mea). Tomaspis binotata KARScH Stettin. Ent. Zeit. 1894. p. 144. Taf. II. fig. 8 est alia species. 169. Locris maeulata FABR. Ent. Syst. IV. p. 48. 3. (1794), 3 60, 2 PP. Species colore valde varians. Loeris affinis HAGL. n. sp. Subdepressa, rubra, nigro-varie- gata; tegminibus in specimine descripto rufescentibus, margine costali tenuissime et apicali ab apice clavi distinctius infuscatis; alis fuscescentibus. &. Long. c. tegm. vix 10 millim. L. erythromele WALK., STÄL similis, minor, magis subde- pressa, fronte minus convexa et producta, nec non colore bene distineta. Caput nigrum, vertice maculis tribus: una apicali ob- soleta, duabus marginalibus ante oculos distinctioribus nec non margine postico subcalloso pone oculos rubris. Frons modice con- vexa, superne carina longitudinali obtusa et sulcis lateralibus nonnullis, minus distinctis, instructa, supra clypeum plana et le- vigata, nigra; parte levigata et clypeo + rufescentibus. Prono- tum postice rugoso-punctatum, nigrum, margine antico tenue et fascia media transversa, margine hujus postico undulato, rubris. Scutellum nigrum, apice ipso rufescente. Sterna nigra, suturis et marginibus + rufescentibus. Abdomen subtus einnabarinum, maculis lateralibus segmentorum ventralium minus distinctis et maculis subquadratis distinctissimis connexivi nigris. Tegmina dense punctulata. Pedes fusco-rubri, apice coxarum, femoribus supra, apice et spina tibiarum posticarum nee non tarsis + nigri- cantibus. Specimen unicum e Congo, DANNFELT. 170. Locris halurga KARSCH, Stettin. Ent. Zeit. Jahrg. 55. 18942 p. 114,852 I Fö I VY ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 51 Ab omnibus affinibus scutello rubro statim dignota. 171. Literna subfaseiata HAGL. n. sp. Tota rufa, unguibus nigris; tegminibus cinereo-pubescentibus; pubescentia fascias duas latas, postice divergentes, certo situ solum distinctiores formante; alis dilute fusco-flavescentibus. 9. Long. corp. 6, c. tegm. 9,5, Exp. tegm. circ. 19 millim. Species major. Frons a basi usque ad clypeum late longi- trorsum excavato-deplanata, non solum lateribus, sed etiam ex- cavatione media sulculis pluribus transversis, obsoletis, instructa. Pronotum postice rugosum. Anastomosis l:a alarum deest apud exemplum descriptum. 172. Literna intermedia HacL. n. sp. Testacea, pubescens, unguibus nigris; individua juniora tegminibus margine costali et apicali usque ad apicem clavi late roseis vel rufescentibus; indi- vidua bene colorata tegminibus fere totis rufescentibus, dimi- dia parte postica solum dilutiore; alıs vitreis seu dilute fuscescen- tibus. &9. Long. 5, c. tegm. 7,5, Exp. tegm. circ. 16 millim. Excavatio frontis angusta, longitudinem totam frontis fere occu- pans. Pronotum rugosum. Ale anastomosi l:a minus obliqua. 4 88, 128. 173. Literna callosa SIGN. in Thoms. Arch. ent. II. p. 330. 630. (1858). L. testacea STÅL, Hem. afr. IV. p. 63. 2. (1865). Eaxcavatio frontis angusta et brevis, oblonga, dimidıum apı- calem solum occupans. Pronotum rugosum seu punctato-rugosum. Anastomosis l:a alarum valde obliqua. He tres species nec non L. nigra DE GEER tegmina paulo ante medium umbonata habent. 174. Literna? apicalis HacL. n. sp. Nigra, pubescens, fronte, margine laterali pronoti pedibusque testaceis, his femori- bus, apice tibiarum posticarum nec non unguibus + infuscatis; tegminibus macula costali oblongo-triangulari, vitrea pone medium et fasciis duabus roseis ornatis, una anteapicali, valde irregulari, a margine costali exeunte, maculam vitream secante et dimidium tegminis attingente, altera apicali cum prima connexa, margine ipso apicali nigro. Long. ce. tegm. eirc. 5 millim. 52 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. Pronotum transversim punctato-rugosum. Tegmina, ut in L. dimidiata SIGN. vix umbonata. Frons in unico speeimine mutilato, pessime conservato contusa. Liorhinella N. G. Caput parvum, valde arcuato-deflexum, fronte conico-pro- ducta, apice levigato, nitido. Vertex basi truncatus, antice ro- tundatus, margine, pr&sertim supra antennas, parum elevato, sub- calloso. Ocelli valde approximati, ab oculis quam inter se plus quam duplo longiores.. Clypeus convexus. Antenn® art. 2:0 1:0 paulo longiore. Rostrum art. 2:0 et 3:0 fere »quilongis, coxas intermedias vix superans. Pronotum sexangulare, antice et postice truncatum, marginibus lateralibus anterioribus rotundato- sinuatis, angulis anticis subobtusis et lateralibus rotundatis. Seutellum fere zquilaterale, postice acuminatum, fovea rhombea discali instructum. Tegmina oblongo-ovata, venis minus distinctis, apice parce reticulato; clavo subtectiformi, vena clavi unica, fere recta, commissuram paulo ante apicem attingente. Als anasto- mosi l:a parum obliqua. Pedes femoribus antieis posticis sub- longioribus, tibiis posticis unispinosis. Genus Literne STÅL affıne, structura capitis, pronoti et ceteris satis superque distinctum. 175. Liorhinella nigra HAsL. n. sp. Tota nigra, alis fu- scescentibus. &. Long. 5, c. tegm. 8,5, Exp. tegm. 18 millim. Pronotum fere leve, nitidum. Tegmina rugulosa. Segmen- tum genitale maris forcipe sat longa, sursum curvata instruc- Rs INS Subf. Aphrophoride. 176. Ptyelus grossus FABR. Ent. Syst. IV. p. 47. 1 (1794), SN 177. Poophilus n. sp. P. actuoso STÅL valde similis et affinis. Vertex pronoto paulo brevior. Ab ommnibus speciebus ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 53 Poophilorum mihi cognitis magnitudine, vertice magis producto etc. diversus.. Femina unica. Long. c. tegm. fere 13 millim. Species Poophilorum non nisi monographice tractand. 178. Poophilus natalensis STÅL, Öfv. Vet. Ak. Förh. 1855. p. 97. 6. 7T öd, 3 29: 179. Clovia Bigoti SIGN. in Thoms. Arch. ent. II. p. 331. 631. Pl. 11 fig. 10. (1858). 1 &, 2 29. Specimina e Camerun subtus pallida, vittis lateralibus solum nigris. Hz vitte e macula rotundata mesopleurarum orte, fere ad apicem frontis duct&, antice conjunct® et angulum acutum formantes. Cetera cum descriptione et figura congruentia. Frons medio, pr&sertim antice, sat fortiter punctata. 180. Clovia multivittata HAGL. n. sp. Nigra, vittis et ma- culis pluribus longitudinalibus et obliquis luteis notata. 9. Long. e. tegm. 10 millim. Caput nigrum, margine antico, prasertim distincte ante oculos, pallido. Signature lutex sequenti modo disposite: vitta media capitis usque ad apicem scutelli ducta; vitta lateralis pronoti in corium transiens; vitta a latere scutelli per clavum in corium desinens, apicem versus latior; macule 4 corii: 1:a costalis obliqua ante medium, antrorsum in costam ip- sam extensa; 2:a etiam obliqua in medio corii prope marginem costalem, basi latior; dus apicales versus apicem tegminis con- vergentes, a quibus anterior cum costa connexa et apicem versus attenuata. Angulus commissuralis obsolete nec non vitta arcuata a mesopleuris fere ad basin frontis ducta et ibidem arcum rotun- dum formans etiam lutea. Metasternum et pedes obscure testa- cea; femora et tibie anteriora + infuscata. Frons medio parce punctata, carina longitudinali instructa. 9. Valvule laterales apice flavo-maculate. Femina unica. 181. Clovia apieata HaAcL. n. sp. Tota nigra, apice ipso subcalloso capitis pallido; alis vitreis, vix fuscescentibus. &2. Long. c. tegm. 8,5, Exp. tegm. circ. 16 millim. 3 åå, 2 29. Frons magis convexa, medio fortiter punctata. A speciebus reli- quis Cloviarum non solum colore sed etiam aliis notis paulum aliena. 54 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. Fam. Jassid&. Subf. Centrotide. 182. Leptocentrus bos SIGN. in Thoms. Arch. ent. I. p. 386. 640. (1858). 1& 6892. 183. Leptocentrus faseiatus HAGL. n. sp. Niger, punctatus, nigro et cinereo-pubescens; tegminibus basi punctatis, nigro- fuscis, venis obscurioribus, fascia vitrea pone medium, paulo obli- qua, a costa ad apicem clavi ducta. 9. Long. ce. tegm. vix 9 millim. Z. bovi SIGN. similis et affinis, punctura pronoti den- siore et fascia tegminum primo obtutu distinctus. Pronotum an- tice convexo-verticale, cornubus lateralibus fere ut apud Z. bovem constructis, processu postico fere recto, forsitan paulo breviore. Scutellum et pectus glabra, non tomentosa.. Rostrum inter coxas intermedias extensum. 3 QQ. 184. Centrotus flagellifer SIGN. in Thoms. Arch. ent. II. p. 386. 641. Pl. II. fig. 14. (1858). 2 22. 185. Gargara variegata SIGN. in Thoms. Arch. ent. I. p. 340. 647. (1858). 1 &. 186. Gargara inconspieua HAGL. n. sp. @. variegat@ affinis, minor, niger, fortiter punctata, griseo-pubescens; tegminibus vi- treis, non fasciatis, basi punctata nigra et venis testaceis, pone medium obscurioribus, nigro-fuscis. & Long. ce. tegm. 5,5 millim. Carina processus postiei distincta, antrorsum per pronotum non continuata. 1 &. Subt. Jassid&. 187. Tituria Laboulbenii SIGN. in Thoms. Arch. ent. II. p. 341. 649. (1858). 12. | Viva verosimiliter viridis. Margo lateralis posterior pronoti ante angulos posticos rotundatos paulo sinuatus. Tibise postice 4-spinos&, spina basali minuta. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, 8:02. 55 9. Segmenta ventralia medio tenuissime longitudinaliter carinata, ultimum penultimum subzsquilongum, lateribus medio vix longioribus, incisura triangulari media instructum. Epiclines obtusa WALK. List of Homopt. III. p. 852. 2. verisimiliter una eademque species. 183. Petalocephala Sjöstedti HAGL n. sp. Pallide virescens tota, viva verosimiliter viridis, fortiter punctata; tegminibus apicem versus decoloribus. &. Long. c. tegm. 10 millim. Caput pronoto multo longius, linea media levigata distincta. Pronotum postice rotundato-sinuatum, angulis postieis rotundatis, antice canalicula media et impressionibus quatuor minus distin- etis instructum; lateralibus antieis posticis multo longioribus. Apex tegminum regulariter rotundatus. 1 &. Penthimidia N. G. Corpus subdepressum. Caput parvum, pronoto multo angu- stius. Oculi rotundati, vix transversi, magni, prominuli, postice subsinuati, subreniformes. Vertex valde declivis, antice subverti- calis, apice medio a fronte minus distincte separatus, lateribus pr&sertim ante oculos acute marginatis, superne carina funcata Y-formi in tres partes divisus; pars superior (posterior) fere sep- tem-angularis, concava; partes laterales inferiores (anteriores) oblonge, etiam concav&, superne angustat® et ante oculos in angulum valde acutum (apud marem acutissimum) desinentes. Ocelli non parvi, inter se quam ab oculis duplo remoti, infra carinas verticis laterales subsinuatas locati et his plane conti- gui. Frons horizontalis, paulo convexa, sublevis et sulculis paucis latis, minus distinctis instructa. Clypeus parvus, brevis, sub- quadratus. Gene late. Antenn® articulo 1:0 minuto, 2:0 1:0 duplo longiore; seta modice longa, dimidium marginis lateralis antici pronoti attingens vel paulo superans. Pronotum antrorsum paulo declive, subsexangulare, sed margine antico cum lateralibus anticis conjunctim rotundatis, medio parte posteriore verticis duplo longius et basi capite cum oculis duplo latius, acute mar- Öfvers. af K. Vet.- Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 2. 2 56 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. ginatum; lateralibus anticis posticis plus quam duplo longiori- bus; angulis lateralibus rotundatis; margine postico rotundato- sinuato; angulis postieis obtusis, rotundatis. Scutellum maxi- mum, basi capite cum ocuiis latius, aquilaterale, antice rotun- datum, apice acuto; ante apicem breviter carinatum, apud marem valde acute gibbosum, apud feminam subtectiforme et fasciculo horizontali, denso pilorum nigro-fuscorum (seu forsitan potius duobus fasciceulis plane contiguis) ornatum; in lateribus scutelli, fere medio inter basin et gibbum, etiam fasciculus pilorum magis erectus adest. Abdomen deplanatum. Tegmina oblonga, corporis longitudine, areis corii magnis et distinctis: 2 discoidalibus, 4 anteapicalibus et 5 apicalibus; clavo lunato-elongato, margine scutellari et commisurali conjunctim rotundatis; apice clavi sub- obtuso. Vena clavi ante apicem furcata, paulo ante medium vena transversa cum sutura clavi conjuncta; appendice membrane sat magno. Directio venarum in alis fere ut in Penthimia. Pedes elongati, femoribus + compressis, posticis apice inerassatis et spinis 5 validioribus, subeurvatis armatis; tibiis anterioribus setosis, posticis spinosissimis. Tarsi articulis 1:0 et 3:0 longi- tudine subzqualibus, 2:0 duplo longioribus; unguibus validis, cur- vatis; pulvillis valde distinctis. 9. Vagina porrecta, pone apicem tegminum extensa. Genus singulare Penthimie habitu et notis pluribus affine, structura capitis, scutelli nec non vagine et ceteris notis abunde et eximie distinetum. 189. Penthimidia eximia HAcL. n. sp. XNigro-fusca, nitida, capite, pronoto et scutello interdum nigris; tegminibus subvitreis, fulvescentibus, fasciis duabus minus regularibus, postice valde divergentibus fuscis ornatis; alis vitreis, vix flavescentibus. &9. Long. c. tegm. fere 10, c. vagina 11. Lat. pronoti 3,5 millim. Pronotum antice subleve, postice et scutellum transversim sub- rugulosa. Pro- et mesopleur® etiam rugulos®; sterna et ab- domen prterea levia. 2. Segmentum ultimum abdominis profunde trilobatum; lobo medio tectiformi lateralibus augustiore et longiore, apice ob- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 57 tuso. Femina unica. (&. Gabun. Coll. mea.) Speeimina de- scripta male conservata. 190. Siva gravis StÅL, Öfv. Vet. Ak. Förh. 1858. p. 453. 1; Hem. afr. IV. p. 112. 1. (1866). Viva viridis. Femina unica. 191. Wolffella Spinole HacL. n. sp. Supra nigro-fusca, subtus pallida; superne cum lateribus capitis et pronoti sat fortiter punctata, pronoto et scutello postice transversim rugosis; margine pronoti calloso, margine capitis, lateribus processus ca- pitis fere usque ad medium, linea media longitudinali verticis obsoleta, apice scutelli, linea media infuscata excepta, nec non vitta dorsali abdominis flavo-albidis; tegminibus fuseis, apice paulo dilutioribus; alis vitreis, margine apicali et postico infus- catis; pedibus testaceis, apice tibiarum tarsorumque infuscatis. ©. Long. ab apice capitis 15; Exp. tegm. vix 24 millim. W. Caternaultii SPIN. similis et valde affinis, structura processus capitis statim dienota. Caput triangulariter productum, apice verticis pone basin processus tuberculo minuto instructo. Frons subtus apice com- presso-dilatato, lateribus carinula seu tuberculo oblongo, longi- tudinali, minus distincto instructis. Latera frontis suleulis 8—9 curvatis, antrorsum convexis, postice evanescentibus ornata. Pro- cessus capitis longus, gracilis, compressus, postice non laciniatus, a basi usque ad apicem sensim attenuatus, in arcum oblongum curvatus, apice acutissimo marginem posticum pronoti fere attin- gente, sed a pagina superiore pronoti valde distante. Tegmina venis clavi pone basin paulo approximatis, dein fere parallelis; postica apicem versus obsoleta et marginem commissuralem non attingente. Ven® alarum nigr&, ut in Zrhaphirhino Lap. di- recte. Stigmata abdominis nigra. Pedes tibiis postieis pauci- spinosis; seriebus circ. 7—8 spinosis. 9. Segmentum ultimum abdominis medio paulo obtuse pro- ductum, utrinqgue subsinuatum, angulis lateralibus obtuse angu- latis seu subrotundatis. 2 99. 58 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. 192. Tettigonia nigrinervis STÄL, Hem. afr. IV. p. 116. 3. (1866). 12 34, 18 22. 193. Tettigonia typhlocyboides SIGN., Ann. ent. de France, Ser. 8... pi 725. 250. Bl.321,fig. 11. (48549, var alenne unica, male conservata, non rite determinanda. 194. Jassus (Coelidia) variabilis HAGL. n. sp. Supra niger, vertice pallido, pronoto antice scutelloque albido-conspersis, mar- ginibus lateralibus apiceque scutelli, metanoto nec non margi- nibus posticis segmentorum dorsalium abdominis pallidis; subtus pallidus, testaceus, maculis anticis pro- et mesopleurarum, ma- cula angulata metapleurarum nec non segmento ultimo ventrali cum vagina nigris. Tegmina nigra, fasciis duabus, una ante medium regulari, altera anteapicali magis irregulari et postice magis obsoleta, macula obsoleta in angulo apicali postico nec non guttis venarum remotioribus et apicem versus majoribus albis. Gutte apicales ut etiam fascia anteapicalis magis Have- scentes. Ale fusce, macula seu fascia transversa, abbreviata, subbasali decolore.. Pedes testacei, coxis posticis macula nigra notatis; femoribus postieis nigro-lineatis; apice tibiarum, tarsis postieis nec non spinis tibiarum posticarum nigris. 9. Long. 8, Exp. tegm. 17 millim. 2. Segmentum ultimum abdominis nigrum penultimo non duplo longius, truncatum, lateribus vix sinuatis.. Femina unica. Var. b. Tegmina fusca, pr&ter guttas in venis positas, pallido-conspersa; a fascia pallida restat solum macula costalis et commissuralis; macula alarum etiam minus distincta. 1 9. Var. ec. Ut var. b. sed magis infuscata tota. Nullum vestigium fascie pallide adest; macula basalis alarum obso- leta. 192. Obs. Jassus maculinervis STÅL. Frons inter oculos vittis duabus abbreviatis rubris. 195. Thamnotettix sp. Species pulchra.. Femina unica. Specimen mutilatum a Afzelio e Sierra Leona reportatum etiam in Museo Holmiense adest. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:02. 59 Fam. Fulgorid&. Subf. Eufulgoride. 195. Aneephora sumptuosa GERST. Mittheil. d. natur- wissensch. Vereins von Neu-Vor-Pommern und Rügen, Greifs- wald. p. 6. (1895). — Aphoena torrida WALK. List of Hom. II. p. 281. 28. 1851. (1851.) verisimiliter. Femina unica. Die hier ceitirten Beschreibungen von GFERSTÄCKER und WALKER stimmen nicht vollständig mit dem einzigen mir vor- liegenden Weibchen. 196. Aphana novemmaculata DisST. Trans. Ent. Soc. London 1878 p. 323. (1879). 1 & (&2, VALDAU et KNUTSSON). Pars apicalis reticulata plus quam tertiam partem tegminis occupans. Macula apicalis scutelli unica. 197. Aphana Distanti HAGL. — A. novemmaculata K ARSCH. Stettin. Ent. Zeit. 1894. p. 114—-115. Taf. 2. fig. 1. verisimiliter. Media inter A. novemmaculatam DIST. et subflavam KARSCH. A. novemmaculate praesertim valde similis et affinis, major. Testacea (viva viridis?), tarsis anterioribus et basi dorsi + nigris. Macul& nigre pro- et mesonoti ut in A. novemmaculata, sed du& macul® apicales scutelli. Tegmina membrana cost® viridi, ma- culis decoloratis + marmorea, parte dimidia basali interdum + decolorata et parte apicali reticulata longiore, multo plus quam tertiam partem tegminis occupante. Pars basalis alarum san- guinea vel fulvescens (decolorata?) strigis basalibus et maculis 4—5 nigris ut in A. novemmaculata positis. 2. Long. corp. 17, c. tegm. 25, Exp. tegm, 51 millim. 4 29. Aphana basiflava KARSCH. Berlin. Ent. Zeitschr. 1890. p. 62. Taf. II. fig. 5. 1 2. Congo, DANNFELT. Trotz eifriger, wiederholter Bemühungen war es mir un- möglich die Westafrikanischen Aphana-Arten nach KARSCH's Erörterungen und Figuren in Stettin. Entom. Zeitung 1894 zu 60 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. deuten. Die Bestimmungstabelle mit den Beschreibungen sind teilweise unrichtig und die Tafeln sind schlecht und stimmen nicht mit den Beschreibungen überein. Die Art, die ich hier novemmaculata nenne, stimmt meiner Meinung nach am besten mit DISTANT's Beschreibung. A. basilactea KARscH loc. eit. p. 115. Taf. II. fig. 3 steht, wie es scheint, der A. novemmaculata Dist. ausserordentlich nahe, der Abbildung nach könnte man beinahe glauben, dass dieselbe eine novemmaculata mit verbleicht- en, decolorirten Hinterflügeln wäre. Möglicherweise habe ich mich doch auch geirrt, da ich keine Typen gesehen habe. Subf. Dietyopharid&. 195. Simotettix Zephyrus GERST. löc. cit. p. 14. 1 & 2 29. 199. Dietyophara elliptica WALE. List of Hom. II. p. 312. 23. (1851). — STÅL, Hem. afr. IV. p. 157. 6. — D. africana Stan pHem. save ja ILE Te ASsch rer 200. Dietyophara serena STÅL, Hem. afr. IV. p. 158. 8. (1866). Marginibus vertieis ante oculos, lateralibus pronoti, antico tegularum nec non costali tegminum ad medium aurantiacis. 19. 201. Dietyophara frontata HAGL. n. sp.? D. caste STÅL, ut ovum ovo similis, processu capitis paulo breviore, apice nigro- punctato; venulis stigmatis 2—8 (casta 3—5), ab ea solum differt. Verisimiliter ejus varietas. Subf. Cixiide. Brixidia N. G. Inter affınes major. Vertex brevis, postice paulo dilatatus et profunde angulato-sinuatus, lateribus marginatis, subdilatatis. Oculi magni rotundi. Öcelli tres. Antenn& art. 1:0 brevi, 2:0 crassiusculo duplo longiore quam latiore, seta elongata, antenna fere 4:plo longior. Frons et clypeus elongata, angusta; illa sur- sum angustata, carina media apicali destituta. Clypeus medio carinatus inter coxas anticas extensum. Rostrum longissimum, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 61 ji gracile, apud marem segmentum genitale apud feminam margi- nem posticum segmenti d:til ventralis attingens, articulo ultimo longissimo. Pronotum brevissimum, antice productum, postice angulato-marginatum. Mesenotum vertice cum pronoto multo longius, tricarinatum, carina media postice abbreviata, ultra me- dium pronoti extensa. Abdomen subcompressum. Tegmina api- cem versus dilatata, stigmate majusculo, per costam ad apicem tegminis continuato, ruguloso; venis: radiali et ulnari 1:ma basi contiguis; radiali et ulnari 2:a in tertia parte basali tegminis furcatis, radiali paulo ante ulnarem 2:am; ramis venarum de- inde fere in medio et pone medium iterum furcatis; areis discoi- dalibus 2, anteapicalibus 6, l:a et 6:a ceteris duplo longioribus, apicalibus, preter aream stigmaticalem (pone stigma sitam) rhom- beam, eirc. 15 parallelis vel subparallelis, 5:a breviter petiolata; anastomosibus discalibus 2 obliquis, anteapicalibus 6 verticalibus vel subverticalibus; venis parce setosis, presertim in parte basali tegminum; set non breves. Ale venis 1:a et 2:a valde distanti- bus, anastomosi longa subverticali conjunctis; tres furc® in apice alarum adsunt. Pedes graciles, valde elongati, pr&sertim cox&® anteriores et tibi® postic&, femoribus triplo longiores, inermes. Tarsi postiei art. 1:mo duobus apicalibus ad unum multo longiore. Brivie STÅL affıne genus sed venis tegminum non granu- latis et earum directione aberrante distincetum. 202. Brixidia nebulosa HAGL. n. sp. Obscure testacea tota, abdomine supra obscuriore, tegminibus fusco-flavescentibus ma- eulis et fasciis fuscis nebulosis; macula transversa anteapicali elavi- in corium oblique continuata, alia pone apicem clavi, stig- mate, anastomosibus nec non fasciis duabus apicalibus, valde approximatis, interna subrecta, obsoleta, externa distincta, cur- vata, inter angulos apicales tegminis ducta, maculam magnam sublunatam in ipso apice relinquente; alis fuscescentibus basi antice dilutioribus. &2. Long. corp. 7. Exp. tegm. 17 millim. 2. Segmentum genitale, processu cylindrico dorsali et va- gina libera, elongata, sursum curvata, forcipem nigram verticalem simulans. 1 &, 2 99. 62 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. Subf. Delphacide. 203. Hapalomelus incertus SIGN. in Thoms. Arch. ent. II. Pl. 9. fig. 10, sine descriptione. Femina unica mutilata et male conservata, non rite descri- benda. A. flavipedi STÅL similis, paulo major, alatus. Subf. Achilid&. Achilla N. G. Caput verticale. Vertex c. oculis mesonoto medio paulo angustior, triangularis, postice subtruncatus, medio et antice carinatus. Oculi oblongo-rotundati, non transversi, subverticales. Frons lata, clypeum versus sensim paulo attenuata, cum vertice, a latere visa, convexa, longitudinaliter impressa, sed carina per- currente, valde distincta instructa. Latera verticis et frontis carinata. Clypeus subhorizontalis, brevis, triangularis; labrum tectiforme. Rostrum brevissimum, crassum, apicem coxarum anti- carum vix attingens, articulo ultimo brevissimo. Gen& late. Pronotum breve, postice paulo angulato-emarginatum, medio ca- rinatum. Mesonotum longum, tricarinatum, carinis lateralibus percurrentibus, media ante scutellum abbreviata.. Abdomen paulo depressum. Tegmina oblonga, apicem versus vix latiora, mem- brana cost& valde angusta; venis crassis, presertim radiali, + carinatis; radiali cum ulnari l:ma basi conjuncta ramum sub- costalem iterum furcatum ad stigma emittente; ulnari 1:a medio, 2:a longe ante medium tegminis furcatis; area costali lata preter ramum anticum ven& subcostalis enervi; regione stigmaticali venulis 9—11 subparallelis vel marginem versus + divergentibus, rarissime furcatis, apice subreticulata, areis paucis 3—6 in- structa; areis apicalibus 10—11, tertia et quinta subpetiolatis vel basi acutis, 3:a interdum longe petiolata, interdum solum 4:a seu 5:ta basi acuta; vena clavi antica (l:ma) S-formi sub- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 65 curvata cum postica (2:a) submarginali, carinata paulo ante api- cem obtusum conjuncta. Als subampl&, venis circ. 15 marginem attingentibus. Pedes coxis anterioribus elongatis, tibiis antieis femoribus subaquilongis, femoribus trochanteribusque ad unum multo brevioribus; tibiis canaliculatis, posticis unispinosis. Tarsi postiei art. 1:0 duobus apicalibus ad unum longiore. Genus stru- ctura capitis et thoracis Seviam commemorans, notis expositis ab omnibus affınibus satis superque dignotum. 204. Achilla marginatifrons HAsL. n. sp. Tota nigra, mar- sinibus lateralibus verticis et frontis supra medium, lateralibus pronoti angustissime, metasterno cum pleuris nec non maculis nonnullis minutissimis anastomoses simulantibus apicem teg- minum versus pallidis. &2. Long. corp. 6—7, Exp. tegmin. 17— 20 millim. 3 8. 3 22. 205. Achilus costalis HAGL. n. sp. Niger, capite, pronoto, sternis, abdomine subtus, pedibus, area costali et stigmaticali nec non parte dimidia posteriore clavi flavescentibus; colore pallido clavi in corium paulo continuato; anastomosibus apicalibus teg- minum decoloribus. 9. Long. corp. 7, Exp. tegm. circ. 23 millim. Tegmina venis subcarinatis; radiali cum ulnari 1:a basi con- juneta mox ramum subcostale, non furcatum ad stigma emittente; ulnari l:a mox pone, 2:a longe ante medium furcatis; regione stigmaticali venulis obliquis 5--6 indistinctis; areis anteapicali- bus 6, apicalibus 9; clavo brevi postice dilatato, venis, pr&ser- tim l:a, curvatis, mox ante apicem obtusum conjunctis. Femina unica mutilata. 206. Achilus? ceollaris HAGL. n. sp. Niger, marginibus po- stico et laterali calloso-foveato pronoti, vertice, fronte supra medium nec non genis antennisque flavescentibus; metasterno cum pleuris, coxis antieis tibiisque posticis + pallidis; anastomosibus et litura longitudinali anguli apicalis postieci tegminum decolori- bus. 9. Long. corp. cire. 8, Exp. tegm. 22 millim. Margo lateralis pronoti juxta oculos callosus et fovea ovato- rotundata instructus; structura (monstrosa, abnormis?) valde singularis, antennam secundam superam primo intuitu mentiens. 64 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. Frons sub antennas paulo dilatata, lateribus ut etiam vertieis explanato-dilatatis. Ven® tegminum crass&, radialis carinata a basi ramum subcostalem, iterum furcatum ad regionem stigmatis emittens; radialis et ulnaris 1:a basi contigu&; ulnaris l:a mox ante medium, 2:a longe ante medium furcate; ares apicales circ. 10, subaquales, quadrangulares.. Ven&® clavi subrecte, longe ante apicem subobtusum conjunct@. Ale venis circiter 12 mar- ginem attingentibus. 1 2. Subf. Tropiduchide. 207. Tropiduchus sobrinus StÅL, Öfv. Vet. Ak. Förh. 1854. p. 248. 1. — Hem. afr. IV. p. 189. 1. — T. togatus GERST., loc. cit. p. 15. verisimiliter. 1 &. 208. Tropiduchus centralis GERST., loc. cit. p. 16 verisimi- liter. 2 88,690. 0 209. Tropiduchus immaculatus HAGL. n. sp. Tropiducho centrali GERST. similis et affinis sed dimidio minor, testaceus; carinis verticis et thoracis obsolete, membrana cost&, apice ares costalis, margine apicali tegminum late obscurioribus; alis dilute fuscescentibus, apice obscurioribus. &. Long. corp. 4,5, ce. tegm. 5,5, Exp. tegm. cire. 12 millim. 2 &&. Subf. Derbide. 210. Thracia sp. Sinuose Bot. affinis. Feminam unicam valde mutilatam describere non possum. 211. Thraeia sp. Ad divisionem aa in Hem. afr. perti- nens. 12. 212. Thraeia sp. Forsitan mas pr&cedentis? 1 &. Thracia apicalis HAGL. n. sp. Thracie lanio STÅL colore et magnitudine simillima, rufo-testacea seu aurantiaca, nitida, pedi- bus dilutioribus, tibiis vix infuscatis; basi cost&, vena radial, margine apicali tegminum hyalino-flavescentium nee non macula apicali ventris quadrata seu rhombea nigris; 4a parte apicali ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 69 tegminum distincte infuscata sed margine postico basali pallido, non infuscato. 1 9. Sine capite. Congo, DANNFELT. Thorax levis, minus distincte carinatus. Als ante medium ad marginem anticum macula minuta, rotundata, nigro-fusca, ut in Lanio STÅL notat&. Thraeia lanius STÅL. Tegmina hyalina, fusco-flavescentia, ad costam saturatius, vena radiali aurantiaca, tertia parte basali cost®, margine apicali et postico nigris; basi coste et margine apicali magis conspicue. 213. Novum Genus et nov. species. Thraci® affıne genus, fronte obtuse triangulariter producta. 9 unica, valde mutilata. 214. Phenice faseiolata BoH. Vet. Ak. Handl. 1857 p. 228. 4. Pl. 7. fig. 10. (1838). I &. 215. Phenice fritillaris BoH. loc. eit. p. 227. 3. Pl. 7. fig. Dar JU Gp 216. N. 6. et n. species. Derbi FABR. (Mysidie WESTW.) affıne. 9 unica. 217. N. sp. Mysidie WEsTw. affinis. Obs. Derbide sine figuris non tractand«. Subf. Lophopide. Elasmoscelis trimaculata WALK., List of Hom. II p. 403. 2. (1851): — STÅL, Hem. afr. TV. 201. 2. (1866). 12. Congo, DANNFELT. Subf. Eurybrachide. 218. Metoponitys? eaudata HAGL. n. sp. Nigro-fusca, testa- ceo-nebulosa, margine frontis indistincte, fasciis transversis pluri- bus angustis frontis, una basali et macula laterali clypei nec non serie laterali callorum rotundorum, minutissimorum, numero eirc. 7—8, frontis carinisque thoracis + testaceis; pleuris et coxis postieis + pallidis; margine postico segmentorum ventralium, basi tarsorum anteriorum, marginibus femorum anteriorum, obsolete testaceo-maculatorum tenuissime et antico tibiarum posticarum + 66 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. testaceis. Oculi non spinosi. Frons longitudinaliter rugoso- strigosa, sine area media marginata. Rostrum inter coxas me- dias extensum. Tegmina elongata, extrorsum valde angustata, caudata, testacea, fusco-conspersa, apice nigro, in specininibus exsiccatis extrorsum semispiraliter contorto; macula costali ante medium, obliqua, rhombea, dimidium tegminis non attingente, fascia irregulari ante-apicali cum nigredine apicis connexa nee non parte posteriore basalı elavi nigris; maculis cire. 6—7 costa- libus transversis seu obliquis, inaqualibus ante apicem dilutis, al- bidis: l:a maxima, 2:a (interdum 2:a et 3:a) minima, comma- formi, ultima elongata, marginem costalem fere ad apicem occu- pante. Clavus postice subdilatatus, apice clauso, venis duabus curvatis, ante apicem in unam conjunctis, suturam mox ante apicem attingentem. Als fusco-nigr&, area anali angustata, linea- ri, parcissime reticulata. Dorsum nigrum, basi utrinque testacea. Tibie omnes utrinque parum dilatate, postice 3-spinose. 9. Long. 7—8, c. tegm. circ. 12, Exp. tegm. eirc. 24 millim. Femina unica. (Gabun. Coll. mea). Subf. Issid&. Gergithomorphus N. G. Corpus valde convexum, semiglobosum. Caput latum, ver- tice postice rotundato-sinuato, antice truncato et fortiter margi- nato, oculis plus quam duplo latiore. Oculi rotundati. Ocelli non distineti. Frons magna, lata, convexa, subquadrata, a basi apicem versus paulo dilatata, lateribus marginatis, elypeum ver- sus rotundatis. Clypeus horizontalis, triangularıs, parum con- vexus, medio carinatus. Rostrum art. 2:0 3:0 duplo longiore, coxas intermedias paulo superans. Tegmina valde convexa, mi- nus distincte venosa, fere levia, venis longitudinalibus: radiali et ulnari 2:3 mox furcatis, ulnari 1:a pone medium; ramo anteriore ven. radialis iterum subfurcato et ita in medio tegminis 6 ven& longitudinales adsunt; venis transversis (anastomosibus) paucis, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 67 obliquis; margine tegminum apicali a regione stigmatis fere ad apicem clavi areis minutis insqualibus, parum distinctis; clavo parvo, rhomboideo, sutura clavi brevi, valde distincta, venis ob- soletis, ante apicem conjunctis. Ale margine costali sinuato et apicem versus paulo dilatate, subspatulat®, venis valde distinc- tis, in apice reticulum irregulare, non densum formantibus. Arex reticuli valde inzquales, numero circ. 14—16. Pedes simplices non dilatati, femoribus subcompressis; tibiis posticis ante apicem bispinosis; tarsis posticis art. 1:0 duobus apicalibus ad unum vix longiore. Genus Gergitho STÅL habitu simile sed structura capitis et ceteris longe diversum. 219. Gergithomorphus fasciatifrons HAGL. n. sp. Flavescens nitidus, fasciis duabus frontis, supera obsoletiore, elypeo, macu- lis tribus minutis genarum, coxis anterioribus, basi femorum pr&- sertim anteriorum et macula tibiarum anticarum nigris; margini- bus segmentorum dorsalium abdominis nec non connexivo rubris; abdomine superne et segmento genitali + infuscatis; alis paulo fusco-flavescentibus. 9. Long. c. tegm. 5, Exp. tegm. eirc. 12 millim. 1 9. (Congo, Kuilu; Coll. mea.) Apud specimen e Congo pars costalis teeminum infuscata. Camerunilla N. G. Corpus subdepressum, glabrum. Vertex sublunatus postice vix angulato-sinuatus, ante oculos paulo productus, oculis duplo latior, medio latitudine plus quam dimidio brevior. -Frons valde declivis, elongata, apicem versus sensim paulo rotundato-dilatata, lateribus obtuse marginatis nec non carina media lata, obtusa, in elypeum transiente et utrinque tuberculis 4 (carina obtusa in 4 partes soluta), infimo elongato maximo, ceteris minoribus rotun- datis, supremo minimo instructa. Clypeus subconvexus, lateribus, ima basi excepta, obtusis. Rostrum art. 2:0 elongato 3:0 triplo longiore, pone coxas interinedias extensum. Pronotum antice valde triangulariter productum, marginibus callosis, carina media 68 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. lata, obtusa et foveolis duabus parvis instructum. Mesonotum pronoto paulo longius, obtuse 3-carinatum, carinis lateralibus curvatis, antice conjunctis, arcum rotundatum formantibus; ante apicem impressione transversa minuta. Tegmina cartilaginea, sranulis minutis dense sparsa et venis valde distinctis, carinatis; radiali ante medium furcata, ramo anteriore versus apicem corii continuato, ramellum obsoletum stigma versus emittente; ulnari l:a simplici, ulnari 2:a ante medium et paulo pone furcam ra- dialem obsolete furcata, ramo posteriore nempe minus distincto; venis in apice tegminum anastomosibus paucis, minus distinetis conjunctis, areas nonnullas (7”—8) anteapicales et apicales for- mantibus; venis clavi, l:a subeurvata, pone medium in unam, in apicem ipsum acutum evanescentem, conjunctis. Ale apice paulo ineis® seu emarginat®, area anali subampla, dimidio ale multo !ongiore; venis duabus versus incisuram apicalem currentibus totis distantibus; ante apicem in disco anastomosibus 3 et in angulo apicali antico areis inzqualibus 4 instructe. Pedes non dilatat&, femoribus subcompressis, tibiis posticis 5-spinosis; tarsis postieis art. 1:o duobus apicalibus ad unum longiore. Genus singulare lavine STÅL non absimile sed structura capitis thoracisque, alis non reticulatis et tibiis posticis d-spino- sis abunde diversum; conformatione capitis thoracisque generum nonnullarum Tropiduchidarum, habitu Acrometopi et etiam Zyn- eidis, generis Dietyopharıdarum memoriam revocans. 220. Camerunilla fusco-varia HAGL. n. sp. Testacea, sub- nitida, granulis tegminum concoloribus, maculis 4 vertieis, foveis minutis pronoti, maculis 4, intermediis punctiformibus, mesonoti; costa, macula magna subtriangulari costali et macula irregulari ante-apicali nec non basi et apice clavi tegminum fusco-nigris; alis fuscescentibus, pr&sertim apicem versus; pedibus obscure testaceis, femoribus tibiisque + infuscatis. 9. Long. v. tegm. 9, Exp. tegm. eirc. 18 millim. Femina unica. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 69 Subf. Ricaniid&. 221. Pochazia faseiata FABR., Syst. Rhyng. p. 47. 8. (1803). I 3700. 222. P. faseiata var. divisa MEL., Verh. Wien. z. b. Ges. Bd. 48. p. 384. (1898). 7 så, 6 29. 223. Epitemna retraeta Wark., List of Hom. II. p. 416. 22, Pl. III. f. 3. (1891, 52). (Blateides.) 12. 224. Epitemna var. marginalis MEL. loc. cit. p. 390. 1%. 225. Epitemna fusco-enea MEL. loc. eit. p. 390. 192. 226. Epitemna duplicata MEL. loc. cit. p. 390. 6 &5, 10 29. Apex teeminum apud marem rotundatum, non truncatum. 227. Ricanopsis semihyalina Mer. loc. cit. p. 391, var.? Der Basalteil der Flügeldecken braunschwarz ohne gelben Fleck. Clavus ganz schwarz und die schwarze Färbung steigt am Ende des Clavus in der Linie der Apikalanastomosen (der zweiten Subapikallinie MEL.) etwas auf; ein kleiner Stigmafleck vorhanden; die übrigen von MELICHAR angegebenen Flecke und Punkte fehlen ganz. 19. 228. Ricanoptera pulchella MEL. loc. eit. p. 892. 1 &, 2 99. 229. Bieanoptera ordinata MEL. loc. eit. p. 393. 1 &. Mehrere der hier nach MELICHAR citirten Bestimmungen sind nicht ganz sicher, da dieselben nicht vollkommen mit seinen vor- läufigen Diagnosen stimmen. Diese Diagnosen sind indessen sehr kurz. Die erwartete Monographie wird wahrscheinlich alle Zwei- fel aufklären. Subf. Flatide. 250. Phromnia pallida OL., Enc. meth. VI. p. 575. 42 NA Mar! a. 1595: vars. b. 100. 291. Phromnia rubrotineta HAGL. n. sp. Minor, flavo- virescens vel + rubescens, maculis duabus longitudinalibus meso- noti, margine costali et apicali nec non maculis nonnullis irregula- 70 HAGLUND, HEMIPTEREN AUS KAMERUN. ribus ante medium tegminum sanguineis et pr&terea umbone are radialis, lituris 2 disci et maculis 3 rotundis in serie trans- versa anteapicali sitis decoloribus seu virescenti-opalinis; alis lacteis; tarsis interdum rufescentibus. 9. Long. corp. 89, Exp. tegm. 30 millim. Macul® sanguine& interdum plane desunt. 5 29. Flatida N. G. Caput fronte et clypeo subplanis medio carinatis, lateribus frontis ante oculos subsinuatis. Oculi subrotundati. Ocelli de- sunt. Antenn&® articulis 1 et 2 oblongo-elongatis, zquilongis. Pronotum antice paulo productum, verticem brevem tegens; meso- notum obsolete tricarinatum, carina media abbreviata, postice evanescente. Tegmina valde coriacea, fere semicircularia, mar- gine postico recto, angulo apicali postico etiam rotundato; mem- brana cost lata, basi parce reticulata, venulis nempe basi ana- stomosantibus, extrorsum + furcatis; praterea tota, etiam area antica (suturali) clavi, sat dense reticulata; vena radiali valde carınata, ante medium furcam distinetissimam carinatam for- mante; a ramo postico furcz plures vene, 2 magis distinete apicem tegminis versus duct&; area media clavi pone medium venulis paucis + obliquis; venis clavi mox ante apicem conjunctis. Tibia postic® ante apicem bispinos&; spin® approximate, minus di- stincte, presertim supera. Tarsi postici art. 1:0 et 2:0 brevibus, zquilongis, ultimo 1:0 et 2:0 ad unum subzquilongo. Genus structura tegminum ab omnibus generibus cognitis Flatidarum discedens et primo intuitu dignotum. 232. Flatida fureigera HAGL. n. sp. Flavo-virescens, alis lacteis. Long. circ. 10, Exp. tegm. 33 millim. 2 åå, 1 9. Mas unicus solum rite explicatus. 235. Flata unipunetata OL. Ene. meth. VI. p. 576. 45. (ATI). I ö, 2:22. 234. Flata sp. &9. Specimina male conservata et muti- lata. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 71 235. Flata adscendens FABR. Syst. Rhyng. p. 46. 5. (1803). — STÅL, Hem. afr. IV. p. 242. 2. 3 öd, 3 29. 236. Flatoides Stäli HAGL. n. sp. Magna, flavescens, tarsis rufescentibus; apice frontis, linea curvata ante medium, maculis punctisque nonnullis tegminum, pr&sertim apicem versus, brun- neis, maculis duabus majoribus, una costali altera subcostali, fere coeuntibus; alis lacteis. 9. Long. corp. 17, Exp. tegm. eirc. 44 millim. Caput angulo apicali acuto, apice ipso subrotundato. Ocelli distineti. Frons ecarinata, marginibus lateralibus infra medium ante antennas obtuse sinuato-dentatis, a supero visis parum pro- minentibus. Tibie postic& spina supera minima, obsoleta. 19. 257. Atracis fecaria STÅL, Hem. afr. IV. p. 251. 2. (1866.) ne: Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 2. 3 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. R (Forts. från sid. 48.) Bonn. Sternwarte. ARGELANDER, F. W. A., Nachgelassene Beobachtungen veränderlicher Sterne. 1898. 4:0. Bordeaux. sSociete Linneenne. Actes. Vol. 51 —52. 1897. 8:0. Boston. American academy of arts and sciences. Proceedings. Vol. 34: N:o 1. 1898. 8:0. Bruxelles. Academie R. des sciences. Tables générales. (3) T. 1—30. 1898. 8:0. — Musee du Congo. Annales. Ser. 1 (Botanique): T. 1: Fasc. 1-2. Ser. 2 (Zoologie): T. 1: Fase. 1-2. 1898. Fol. — Societe R. malacologique de Belgique. Annales. T. 28 (1893)—31 (1896): Fasc. 1. 8:0. Proces-verbaux. T. 24 (1895): p.LXXXV—CLXX; 25 (1896) — 27 (1898). 8:0. Buda-Pest. Musee national Hongrois. Termeszetrajzi füzetek. Vol. 21 (1898): Anhangsheft; 22 (1899): P. ı. 8:0. — Reichsanstalt für Meteorologie und Erdmagnetismus. Jahrbücher. Bd 26 (1896): Th. 1. 4:0. Buenos Aires. Museo Nacional. Comunicaciones. T. 1: N:o 2. 1898. 8:0. — Sociedad cientifica Argentina. Anales. T. 46 (1898): Entr. 6. 8:0. Buitenzorg. 's Lands plantentuin. Mededeelingen. 19, 28. 1898. 8:0. Caen. sSociete Linneenne de Normandie. Mémoires. Vol. 19: Fasc. 1-2. 1897 —98. 4:0. Bulletin. (5) Vol. 1 (1897): Fasc. 2—4. 8:0. Cambridge. Philosophical society. Transactions. Vol. 17: P. 2. 1899. 4:0. Proceedings. Vol. 10: P. ı (1898). 8:0. Cambridge, Mass. Museum of comparative zoölogy. Annual report. 1897/98. 8:0. — Astronomical observatory of Harvard College. Annual report. 53 (1897/98). 8:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 7 (1899): N:o 1. 8:0. Chemnitz. K. Sächsisches meteorologisches Institut. Das Klima des Königreiches Sachsen. H. 5. 1898. 4:0. Coimbra. sSociedade Broteriana. Boletim. 15 (1898): Fasc. 3-4. 8:0. ; (Forts. å sid. 113.) 75 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 2. Stockholm. ‚Meddelanden från Lunds Astronomiska Observatorium. N:o 4. On the elements of the sun's rotation. By OC. A. SCHULTZ-STEINHEIL. [Communicated 1899, February 8.1 In Astronomische Nachrichten N:o 3543 I have with a rough aproximation shown that, if we make use of DUNÉR's spectroscopical observations of the sun, it is possible to remove the anomalies in the time of rotation of the sun in different latitudes under the supposition that the quantity i determined by SPÖRER and employed by DUNÉR is somewhat inaccurate. Now I have with the aid of DUNÉR's observations determined & and 4, assuming a uniform rotation of the sun, and found the result satisfactory. On the following pages I will give the de- tails of this calculation. Let x be the velocity of the sun’s true equator in km. per second and y=sinticos 2 = sin?sin 2 Q where 2 = 7° and 2 = + 75°. It was my first object to search for the corrections dx, dy and dz. I also got aproximate values of these quantities, but as the formulas employed were only aproximate, I had then to determine the definite values «, y and 2, which, however, proved to be impossible. Thence I con- cluded that the values of 7 and 2, with which I began the cal- culation, were so far remote from the true values, that aproxi- mate formulas were unapplicable.. For that reason it was ne- cessary to make the whole calculation once more and determine z, v and 2 with exact formulas, of which I now will give a deduction. 74 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. In the fig. O is the centre of the sun, IT the pole of the ecliptic, P the pole of the true sun-equator, 42 the point of intersection of the true sun-equator with the ecliptic, Y is the equinoctial point and OF a line in the ecliptic rectangular to OY. Take 0A=x to be the velocity of rotation of a point on the sun-equator round the true sunaxis, this velocity caleu- lated from O0 along OP. The projection of x on the three c axes OF, OY and ÖIT we will denote by r, s and t resp., and we have thus: r = I sin 7 cos 2 s = & sin i sin 2 t=@cosi. The plane IIOD represents a plane rectangular to the line of sight at the moment of observation, M the point observed, MOII=p the angle which makes M with the axis OIT. Round an axis OG perpendicular to OM and lying in the plane DOIT, the point M seems to move with a velocity v, which is exactly the observed velocity. If we project z, vr, s and ? on this line OG, we have: Pr er pr. I ar JUN 5 = pr ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 75 or rCOSpCcoSO +scospsin® + ID =E On where the upper sign is to be taken, when p is positive. In caleulating the coefficients in this equation, & (the sun's lon- gitude) is taken from Berliner Jahrbuch, and as the time of ob- servation is not given, I have assumed that the observations are always made at noon. For getting the p:s, which are not published by DUNÉR, I wrote to him, and he kindly sent me the following quantities, which are differences of declination between the point of observation on the east limb of the sun and its centre. Tab. I. ls | p=13 = 15) 1887 June 3 | + 4 | 1887 Aug. 6 | + 36” | 1888 July 28 | + 143” 3 0 | 6| + 88 Aug. I! + 61 3 0 | 1888 May 5 | + 128 3l+ 0 4 0 | 10 | + 115 3) + 56 4 0 | 12 | + 97 41 + 43 15 07 16 "+ IM |) F 20 16 (OM 19 | + 70 7) + 24 17 | + 339” 118). = VD 11 0 JES | 109° 20 | + 66 12 | — 14 18 | + 204 | 200 = TE 21 | — 56 19°) —119 | 22 | + 47 | 1889 May 23 | + 50 24 | — 206 | 2201 + 55 "124 | + 8 25 | + 328 | 23 | + 52 24 | + 44 25 | + 336 24 ı + 44 25 | + 45 29 | — 202 DI en) 28 | + 21 30 | — 210 June 6 | — 32 June 2 | — 9 July 1| — 227 6 ı — 21 2 | — 20 2 | —2% | 2) = 7 | 3 17 3| —233 | 8) = Fil 4 | — 20 12 | + 228 | 18 | — 23 4) — 20 13 | + 224 | 20 | — 130 I — 2 14 | + 194 | AM | — Nä 6 | — 18 22 | + 145 | 21 | — 136 id 40 Dar IA 221) — 127 7\ = 39 253 | + 122 | 22 | 148 S 54 26 + 48 | 24 | — 161 11 64 26 | + 111 24 | — 161 13 | — 9 27 | + 96 | 25 | — 168 14 | — 9 2353| + 9 30 | — NS 14 | — 89 30 | + 7 a7 | — lei} 15 | — 3 30 | + 76 July 16 | + 169 15 | — 98 al Ze 200, 2187 16 | — 101 Aug. 4 + 47 20 | + 139 17 | — 113 DI + 37 | 21 | + 128 18 | — 114 Sö OM 20 I + 94 76 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. Tab. I. (Continued.) o= 30° p= 30° p=45° 1887 June 11 | + 240” 1888 June 24 | — 396” | 1887 June 15 | + 729" 17 | =7233 25 | — 403 Or) 782 18 | — 349 26 | — 407 18 | — 565 18 | = BN 7 | =E 19 | — 570 24 | — 384 July 16 | + 408 22 | — 532 29 | — 435 20 | + 376 24 | — 594 30 | — 439 20 | + 378 24 | — 591 July 1 | —456 212 = 372 25| + 770 2 | 458 au | al 25 | — 730 3 | — 464 28 | + 327 25 len AR All 30 | + all 29 | — 695 12 | + 457 Aug. 1| +29 30 | — 646 13 | + 442 3 | + 290 July 1| — 654 14 | + 430 3 | = 200 2 | — 655 22 | + 368 Ab) Do) 3 | — 660 23 | + 366 7 | + 269 4 | — 668 23 | + 863 7 | + 265 9 | + 654 26 | + 3837 9 | + 254 13 | + 650 2 | u 11 | + 247 14 | + 678 27 | + 336 12 | + 241 22 | + 587 a3 | 2 BI 12 | + 239 2 ar 30 | + 320 13 | + 234 26 | + 555 30 | + 323 20 | + 199 26 | + 551 31 | + 312 20 | + 195 27 | + 559 | Aug. 4 | + 220 al 195 28 | + 556 | | + 2 21 | + 197 30 | + 545 5 | + 282 | 1889 May 23 | — 191 30 | + 547 6 | + 279 za — 1) al | + 536 6 | + 281 2a |, — 198 Aug. 4 | + 514 1888 May 10 | — 136 25 | — 208 5| + 511 11 | —136 28 | — 226 5 | + 514 JA | — NAD Jing 2 = 245) 6 | + 504 16 | — 149 2) al 6 | + 543 197, — 173 3 | — 262 | 1888 May 5 | — 348 19 — 178 A | — 10 | — 377 20 | — 181 4 | — 261 11 | — 381 20 | — 180 5 | — 305 12 | — 384 222,189 6 =D 16 | — 39 22 | — 189 | —- Mb 16 | — 398 23. 1195 7) — il 19 | — 421 24 | — 199 SEE 232 19 | — 409 24 | — 186 11 | —310 20 | — 412 2) | — 223 13 | — 318 20 | — 417 June 6 | — 275 14 | — 330 22 | — 428 Ö | = BG 14 | — 331 223 | — 430 12 | — 314 15 | — 336 23 | —=4%7 1 | =E 1 = 24 | — 434 12 | 323 16 | — 345 24 | — 431 20 | — 384 17 | — 349 29 | — 462 21 | — 376 15 | — 359 June 6 | — 502 | 21 | — 280 6 | — 503 | 22 | —DI0 12 | — 537 22 | — Bot 13 | — 543 24 | — 394 13,52 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:o 2. 17 Tab. I. (Continued.) p= 45° p= 60° p = 60° 1888 June 20 | — 578” | 1887 June 3 | + 917” | 1888 June 6 | — 693” | 21 | — 584 4 | — 629 J2 | = mM) 21 | — 584 15 | + 860 8 | = 728 i 22 | —593 16 | + 862 Sue 727 22 | — 594 il | = Ta 20 | — 754 | 24 | — 608 17 | — 736 21 | — 756 | 24 | — 610 18 | — 742 Al = OL | 25 | — 611 19 | + 870 22, | — 764 26 | — 616 19 | — 746 220163 27 | — 620 22 | — 757 öjt) — Te | —- iR 24 | — 734 24 | — 112 July 16 | + 616 24 | — 770 20 | =) | 20 | + 59 25 | + 885 26 | — 781 | 20 | + 583 25 | — 770 26 | — 781 21 | + 560 29 | — 796 | — IA 27 | + 539 30 | — 800 16 | + 784 80 | + 536 July 1| — 813 July 20 | + 769 Aug. 1| + 582 2 | — 810 20 | + 769 3 | + 518 3 | — 811 21 | + 761 3 | + 520 4 | — 815 21 | +73 4 | + 509 9 | + 812 30 | + 724 4 | + 507 13 | + 807 1| + 712 7 | + 498 14 | + 791 Aug. 8 | + 706 7 +49 20 | + 766 3 | + 706 11 | + 478 22 | + 755 4 | + 701 12 | + 467 23 | + 754 4 | + 699 | 13 | + 469 26 | + 748 7) + 696 | 20 | + 441 26 | + 744 7 | + 690 | 1889 May 23 | — 429 27 | + 742 11 | + 674 | 24 | — 434 28 | + 736 13 | + 669 24 | — 433 30 | + 724 23 | — 627 25 | — 441 30 | + 726 | 1889 May 24 | — 633 June 1 | —478 3 + 722 24 | — 642 2 | — 481 Aug. 4| + 703 25 | — 641 2 | — 483 5 | + 700 1 | — 675 3 | — 458 5 | + 700 June 2 | — 672 3 | — 486 6 | + 701 2 | = 674 4 | -- 490 6 | + 699 3 | — 686 5 | —497 | 1888 May 5 | — 576 3 — 682 6 | — 500 10 | — 576 4 | — 682 7 Sl 11 | — 591 5 | —691 7 | -510 12 | — 590 6 | — 691 8 | — 511 16 | — 598 HSO 11 | —523 19 | — 615 7| — 69% 13 | — 547 19 | —613 8 | — 704 14 | —545 20 | — 613 11 | — 708 14 | — 544 20 | — 621 118) | UR 15 | —- 555 22 | — 629 14 | — 725 15 | — 552 22 | — 636 aa 731 17 | —558 23| —631 15. SHE 17 | — 558 24 | — 63 15 | = 7% 18 | — 564 24 | — 638 a HAS 29 | — 660 1) | =" June 6 | — 681 78 SCHULTZ-STEINHEIL; ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. Tab. I. (Continued.) ol UD Bel p=15 1887 June 4 | — 820” | 1887 Aug. 6 | + 846” | 1888 July 27 | + 867” 4 | — 821 | 1888 May 5 | — 746 30 | + 860 IL | =D IM ) = 197 Aug. 1| + 857 17 | — 865 0 7750 3 | + 856 17 | — 85 122 2166 3 | + 850 17 | 866 16 | = 18 4 | + 850 18 | — 869 19) | —= Te 4 | +81 19) | — 7) 19 | — Tel 7 | + 847. 22 | — 886 300 0 786. | 7| + 846 24 | — 883 20 || — "HK ul | ERA 34 | — 88 | 22 | = "Sa 12 | + 824 25 | — 869 23) —- 7 13.102 827 29 | — 905 23 | — 791 | 1889 May 23 | — 796 30 | — 886 | Zl — TS 2a = TEE July 1 | — 905 Dal | — 75 | 767 2 | — 905 29 | — 814 25 | — 803 31-93 I June 6 | — 833 June 1| — 820 4 | —918 | 6 | — 835 | 9 | + 906 12 | — 850 Den 13 | +85 3 | ER 31 — 84 14 | + 904 115) | 656 3 | — 828 20 | + 892 20 | =S 4| 89 DIET SMA al | =O 5 | =P 22 | + 882 a | = 6 | — 834 23 | + 882 22 | — 5 7) =" 26 | + 861 | — Sol Hi = 26 | + 872 24 | — 885 8 | — 843 27. 2872 aa = SVS Ii | — ul 28 | + 869 25 | 889 13 | — 856 30 | + 861 26 | — 893 14 | — 863 30 | + 862 26 | — 888 1420559 al | + 859 I | = 15 | — 864 Aug. 4 | + 852 July 16 | + 89 15 | — 865 5 | + 845 20 | + 883 I ei DI +841 20 | + 881 18 | — 869 6 | + 847 21 | + 882 From these dates I have calculated p and as control, by the means of the p:s already calculated, determined sz, which I have then compared with the values of z given by DUNÉR (sr = heliographie polar distance). On two different occasions I could not make them agree with DUNER, which is the reason that I -have excluded those observations viz. second observation 1887 June 18 xx =75 and 1887 June 11 zz = 60°; besides the following observations are excluded viz. 1887 Jan. 3, 4, 15 and Jan. 16 zz—=75°, as the dates given by DUNÉR to determine p are too aproximate even to determine in what quadrant the obser- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 03 vations are made. For the group of observations zr = 90° I have got no dates, but as the observations in all other latitudes are always made, the same day, in the same quadrant, with only a few exceptions in June 1887, I have assumed that also the corresponding observations on the latitude zz = 90° are made in that same quadrant. Thus for this group I could calculate » from the 72 published by Dun£r. If my assumption as to the quadrant in which the observations are made should not always be true, this is of no very great consequence. The values v (see DUNÉR pag. 64—-72) are not equal to the observed v,; the following relation exists between v and v, v = vy Sec MN the reason why I had to determine v, from the published v; the n:s employed by DunEr are tabulated pag. 47. Each v gave me one equation of condition, and thus I got the following equations all with the same weicht. Tab. I. o=0° | 1887 June 3 | + 0.0319 » + 0.101 s --0.995 t + 2.25 = 0 3 | + 0.0851 + 0.111 — 0.993 + 1.84 4 | + 0.0272 + 0.092 — 0.995 + 1.79 4 | + 0.0327 + 0.110 — 0.993 + 2.25 11 + 0.0201 + 0.117 — 0.993 + 2.16 18 + 0.0067 + 0.120 — (0.993 + 2.16 19 | + 0.0045 + 0.117 — 0.993 + 2.05 23 | — 0.0030 + 0.106 — 0.995 + 1.93 24 | —0.0048 + 0.106 — 0.995 + 2.00 25 | — 0.0067 + 0.109 — 0.993 + 2.30 29 | —. 0.0142 + 0.111 — 0.993 + 2.08 30 | — 0.0131 + 0.090 —0.995 + 1.91 July 1 | —0.0137 + 0.084 — 0.995 7+-1.79 2 | —0.0148 + 0.082 — 0.995 + 1.93 3 00200 + 0.101 — 0.995 + 1.67 Se 00033 + 0.993 — 1.88 12 | —.0.0557 + 0.156 + 0.986 —1.77 13 | — 0.0375 + 0.099 + 0.995 —1.91 14 | — 0.0397 + 0.100 + 0.995 —.1.89 22 | —0.0470 + 0.084 + 0.995 —1.80 23 | — 0.0448 +: 0.077 + 0.995 —1.67 23 | —0.0456 + 0.078 + 0.995 —.1.92 26 , - 0.0448 + 0.0687 + 0.998 —1.96 26 | — 0.0448 + 0.0687 + 0.998 — 2.26 27 | —0.0460 + 0.0679 + 0.998 — 2.17 28 | — 0.0471 + 0.0671 + 0.998 — 1.97 30 | —.0.0493 ++ 0.0656 + 0.9989 — 2.02 30 | — 0.0461 + 0.0614 + 0.998 — 2.07 3l | —0.0556 +0.0715 +0995 —1.0 30 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. Tab. II. (Continued.) Be i0; 1887 Aug. 4 | —. 0.0465 r + 0.0521 s + 0.998 t — 2.06 = 0 5 | — 0.0473 + 0.0513 + 0.998 —2.25 | 5 | —0.0438 + 0.0474 + 0.998 —1.92 6 | —0.0650 + 0.0682 +0,99 —1.83 6 | —.0.0482 + 0.0506 + 0.998 — 2.15 1888 May 5 | + 0.0673 + 0.0684 —0.995 + 2.13 | 10 | + 0.0713 + 0.0857 —0.93 —+ 1:55 12 \ + 0.0673 + 0.0865 0.999 + 2.12 16 | + 0.0624 + 0.0925 —0.993 + 1.85 | 19 | + 0.0575 + 0.0964 —0.993 + 2.26 | 19 | + 0.0603 + 0.1009 —=0.:993 + 2.06 | 20 | + 0.0588 + 0.1009 —0.993 + 1.97 | 22 | + 0.0520 + 0.0966 —0.993 + 1.89 22 + 0.0561 + 0.1042 —0.993 + 1.98 | 23 | + 0.0512 + 0.0991 —.0.99 + 1.7 23 | + 0.0536 + 0.104 — 0.9938 + 1.66 24 | + 0.0533 + 0.108 — 0.993 +1,79 29 | + 0.0402 -+ 0.102 — 0.995 + 1.94 June 6 | + 0.0289 + 0.117 — 0.993 +17 | 6 | + 0.0289 + 0.117 — 0.993 + 1.73 12 | + 0.0171 + 0.119 — 0.993 + 1.86 13 | + 0.0148 + 0.118 — 0.993 + 1.88 | 13 + 0.0133 + 0.105 — 0.995 + 1.68 20 | + 0.0009 + 0.106 — 0.995 + 1.88 21 | —0.0008 TS MA — 0.993 + 1.69 | 21 =00008-- 7 7.0:110 —. 0.993 = 105 | 22 | —0.0026 + 0.106 — 0.995 + 2.36 24 | —0.0059 + 0.103 — 0.995 + 1.75 24 | —0.0066 + 0.115 — 0.993 + 1.88 25 | = 00082 <= Ma — 0.9938 + 1.79 26 | —-0.0103 +- 0.113 —0.993 + 1.72 27 | —0.0113 + 0104 —0.995 + 1.59 July 16 | — 0.0895 + 0.0825 +0.995 —-2.23 20 | —0.0484 + 0.0908 + 0.995 -- 2.22 | 20 | — 0.0419 + 0.0785 + 0.995 —2.09 | 21 | — 0.0441 + 0.0793 +0.995 — 1.84 25 | — 0.0446 + 0.0689 + 0.998 — 1.90 27 | —0.0537 + 0.0773 + 0.995 — 2.00 28 | —0.0489 + 0.0681 + 0.98 — 2.10 | Aug. 1 | —0.0455 +0.0551 +0.998 —1.73 | 2 | —0.0454 + 0.0531 + 0.998 —-1.86 | 3 | —0.0462 + 0.0524 + 0.998 —21.86 | 3 | —0.0485 + 0.0550 +0.98 —1.84 i 4 | —0.0518 + 0.0566 +0.998 —1.96 7 | —0.471 +0.0466 +0.98 —2.11 | 7 | —0.0459 + 0.0454 + 0.998 —2.06 | 9 | —0.0525 + 0.0485 + 0.998 —1.82 11 | —0.0435 + 0.0377 + 0.998 —1.81 12 | —0.0402 + 0.038356 +0.998 — 1.53 12 | —0.0415 + 0.0347 + 0.998 —1.66 13 | —0.03880 + 0.0307 +1.000 —1.94 20 | —0.0311 + 0.0195 + 1.000 —2.00 20 | —0.0355 + 0.0223 ° + 1.000 — 212 21 | — 0.0313 + 0.0190 + 1.000 —1.85 1589 May 23 | + 0.0522 + 0.101 — 0.993 + 2.04 24 | + 0.0499 + 0.100 — 0.993 + 1.90 | 24 | + 0.0538 + 0.107 — 0.993 + 2.17 | 25 | + 0.0512 + 0.107 — 0.995 + 2.04 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:O 2. sl Tab. II. (Continued.) 220 EEE ">= p=(0° | 1889 May 28 | + 0.0410 r + 0.098 s — 0.995 + 2.09 = 0 June 2 | + 0.0295 + 0.091 -—0.995 + 1.83 2 | +00375 +0116 —0.993 + 2.05 3 | + 0.0337 +0.110 —0.993 + 1.98 3 | + 0.0346 +0.113 ° —0.993 + 1.42 4 | + 0.0331 +0.116 —0.993 + 2.01 5 | + 0.0818 +0118 —0.9 + 2.15 6 | + 0.0272 + 0.108 —0.993 —+ 2.13 7 + 0.0267 + 0.114 —0.993 + 2.14 7 + 0.0270 + 0.115 —0.993 + 2.25 8 | + 0.0239 + 0.111 —0.993 + 1.83 11 | + 0.0186 +0114 -—0.993 + 2.21 13 | + 0.0150 +0116 -—0.993 + 2.05 14 | + 0.0130 +0114 —0.93 + 2.10 14 | + 0.0132 +0.116 —0.993 + 2.09 15 | + 0.0110 + 0.115 —0.93 + 1.88 15 | +00114 +0.118 —0.993 + 2.29 16 | + 0.0092 +0115 -—0.993 + 2.29 17 + 0.0048 + 0.077 —0.998 + 2.37 18 | + 0.0052 -+0110 -—.0.993 + 2.34 p= 15° 1887 June 17 + 0.024 »r + 0.328 s + 0.944 t — 1.86 = 0 18 | + 0.0079 +0141 —0.991 + 2.05 19 + 0.0057 + 0.150 —.0.989 + 2.19 24 | —0.0089 +0.196 —0.982 + 1.20 25 | — 0.023 + 0.372 + 0.929 — 1.97 25 | — 0.023 + 0.380 + 0.925 —1.65 29 | —0.0208 + 0.159 —0.986 + 1.99 30 | — 0.0233 + 0.160 —0.986 + 1.74 July 1 | —0.0275 + 0.169 —0.986 + 1.37 2 | —0.0292 + 0.163 —.0.986 + 1.90 3 | —0.0317 +0160 —0.986 + 1.81 10027 + 0.356 + 0.927 —1.9 13 | — 0.135 + 0.357 + 0.925 —1.81 14 | — 0131 + 0.331 + 0.933 — 2.19 22 | 0.175 + 0.311 + 0.933 —.1.92 23 | —0.175 + 0.301 + 0.938 —1.73 3 | —0.171 + 0.294 + 0.940 — 1.54 26 | — 0.186 + 0.285 + 0.940 —1.96 26 | —. 0.188 + 0.288 + 0.940 —1.81 27 | — 0.188 + 0.278 + 0.942 -—1.86 28 | — 0.197 + 0.281 + 0.940 — 1.83 30 | — 0.199 + 0.264 + 0.944 — 1.48 30 | — 0.198 + 0.263 + 0.944 —.1.86 31 | — 0.203 +0.261 + 0.944 —1.81 Aug. 4 | —0.215 + 0.242 +0.946 —1.88 5 | —0.216 + 0.234 +0.948 —.1.59 y 5 | —0.216 + 0.234 + 0.948 —1.92 6 | — 0.222 + 0.233 + 0.946 —1.86 ; 6 | — 0.223 + 0.234 +0.946 — 1.88 1888 May 5 | + 0.1155 + 0.115 —.0.986 + 1.99 10 | +0.0968 +0.116 —0.989 + 1.52 12 | + 0.0959 + 0.123 -—.0.989 + 1.90 16 + 0.0807 + 0.120 —0.989 + 1.97 19 | + 0.0773 201908 0.g897 E20 19 | + 0.0745 + 0.124 —0.989 + 1.80 20 | + 0.0736 +0.127 —0.989 + 1.87 20 + 0.0702 + 0.121 —0.91 + 1.54 82 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. Tab. II. (Continued.) =15° | 1888May 22 | + 0.0741 r + 0.138 s — 0.989: + 1.65 =0 2 | + 0.0702 +0.130 —.0.989 +1.53 23 + 0.0662 + 0.128 —0.989 107 24 | + 0.0635 + 0.128 —0.991 + 1.97 29 + 0.0516 + 0.131 — 0.991 + 2.02 June 6 + 0.0330 + 0.133 —.0.991 + 1.69 6 | +0.0306 +0123 —.0.99 + 1.60 12 + 0.0201 + 0.140 —0.991 + 2.14 13 + 0.0175 + 0.138 —0.991 + 1.66 13 = 0.0177 + 0.140 —0.991 + 1.49 20 | + 0.0012 ler NO + 1.72 21 | — 0.0010 + 0.141 —0.991 + 1.80 21 | — 0.0010 + 0.144 -—-0.989 + 1.80 22 | —0.0083 + 0.134 —0.991 + 1.81 22,02 00003 3,12 MiG Sg = LS 24 | —.0.0082 + 0.142 —.0.991 + 1.82 DA 00032 + 0.142 —.0.991 716 25 | —0.0107 +0146 —-0.989 + 1.56 26 | — 0.0137 + 0.151 —.0.989 + 1.62 27 | —0.0168 + 0.151 —0.989 + 1.37 July 16 | — 0.144 + 0.319 + 0.938 —.1.97 20.) — O,i@ı 0302 FE 20 | — 0.163 + 0.305 + 0.938 —1.50 21 | — 0.164 + 0.297 + 0.942 —2.09 N NR) Na N — TOA 28 | — 0.229 + 0.319 2 (0.020 =S Aug. 1 | — 0.209 + 0.254 + 0.944 —-1.69 3 | —0.233 + 0.264 +0.335 — 2.12 3 | — 0.220 + 0.249 + 0.944 —1.56 ab NDR + 0.239 +0.946 —2.02 7 | —0228 +0.225 +0.946 —-1.63 To) = (0,227 + 0.224 © + 0.948 1.65 11 | — 0.234 + 0.203 a es 12 | — 0.231 +0.193 +0953 —1.97 21 | — 0.248 +0.150 +0957 —1.98 1889 May 23 | + 0.0675 +0.130 —0.989 + 1.92 24 ı +0.0655 +01351 —0989 + 1.98 34 | + 0.0646 +0129 0.991 + 1.94 >25 | + 0.0592 +0124 —0991 +174 28 | + 0.0557 + 0.133 —0.989 + 1.86 June 2 + 0.0434 + 0.134 —0.991 u IT 2 + 0.0471 + 0.146 —0.989 1.23 8 | + 0.0417 + 0.137 —.0.991 + 2.03 4 | + 0.0884 +0134 —.0.991 + 1.87 4 | + 0.0834 + 0.134 —.(0.991 + 1.86 5 | + 0.0349 ET EN 6 + 0.0306 + 0.122 —-0.993 il 7 = 00822 + 0.137 —0.991 ae 11.76 7 00 ee VE > 20 8 | +0.0316 +0146 0.989 + 1.84 11.700225 72041377 0.91 + 1.76 13 0 2 oz) = oe ld == ILS 14 | + 0.016177 + 0,142 °°— 6.991 21.86 14 | + 0.0160 + 0.140 —0.991 + 1.97 15 | + 0.0132 + 0.137 °°—.0.991 + 1.94 15 + 0.0188 + 0.144 -—0.989 ya 16 | + 0.0113 +0.141 —.0.991 + 1.91 17 | + 0.0093 + 0.148 — 0.989 AL li ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 88 Tab. II. (Continued.) -—-—äÄv non nOnOnooonjo nr — —— —————— p=15 | 1889June 18 | + 0.0068 r + 0.144 s — 0.989 t + 2.27 = 0 9=30° | 1887 June 17 | + 0.028 r +0.386 s — 0.923 + 1.58 = 0 18 | + 0.022 4 0.393 — 0.918 A, HAD 19 | + 0.016 + 0.406 —0.914 + 1.58 24 | — 0.017 + 0.385 —.0.923 + 1.36 29 | —.0.052 + 0.408 —.0.912 + 1.32 30 | — 0.059 + 0.406 —0.912 + 1.43 July 1 | — 0.067 + 0.414 —.0.908 + 2.06 2 | 0.074 + 0.408 —.0.910 + 1.50 3 | —0.081 + 0.407 —.0.910 + 1.48 4 | — 0.088 + 0.411 — 0.908 + 1.52 12 | —0.204 +0570 +079 —.1.63 13 | — 0.209 + 0.555 + 0.804 — 1.66 a) = MAT + 0.548 + 0.807 —1.84 | | 23 | Mal + 0.501 + 0.819 —1.32 23 | — 0.291 + 0.500 + 0.817 —1.54 23 | — 0.290 + 0.498 +0.8319 —1.44 26 | — 0.333 + 0.511 + 0.793 —1.91 26 | — 0.313 + 0.480 + 0.820 —1.47 27 | —0,318 + 0.470 + 0.824 ” —1.65 28 | —0.327 + 0.466 + 0.822 — 1.61 30 | — 0.340 + 0.452 + 0.826 —.1.57 30 | —- 0.340 + 0.453 + 0.824 —1Lii 31 | — 0.344 + 0.443 + 0.828 —1.29 Aug. 4 | — 0.371 + 0.416 + 0.830 —1.50 5 | —0.381 + 0.412 + 0.828 — 1.62 5 | —0.376 + 0.407 + 0.832 —1.64 6 | — 0.384 + 0.403 + 0.832 —1.56 6 | — 0.385 + 0.404 + 0.830 —1.25 1888 May 10 | + 0.260 +0,313 —0.914 +1,35 11 + 0.251 + 0.311 -— 0.916 + 1.52 12 + 0.245 4 0.315 —.0.916 + 1.81 16 | + 0.218 + 0.323 — 0.920 + 1.65 192 2220904 + 0.339 —. 0.918 + 1.89 19 + 0.209 + 0.348 — 0.914 + 1.65 20 | + 0.200 + 0.344 —0.918 + 2.03 20 | + 0.200 + 0.344 —0.918 +1,70 22 | + 0.188 + 0.348 —0.918 + 1.54 22 + 0.188 +0348 —0.18 + 1.37 23 | + 0.182 + 0.352 —0.918 + 1.59 24 | + 0.173 + 0.351 —0.920 + 1.58 24 | + 0.168 + 0.340 —.0.925 + 1.38 29 + 0.144 + 0.366 —0.98 +1,71 June 6 + 0.094 + 0.378 —0.920 + 1.78 6 | + 0.094 + 0.379 —0.920 + 1.34 12 | + 0.055 + 0.386 —0.920 + 1.46 13 + 0.049 + 0.388 —0.920 + 1.56 13 | + 0.049 +0.338 —0.920 + 1.57 20 | + 0.004 + 0.406 —0.914 + 1.22 21 | — 0.003 + 0.397 —0.918 + 1.49 21 | — 0.003 + 0.402 —.0.916 + 1.60 22 | — 0.010 +0.391 —0.920 +1.43 22 | —0.010 + 0.406 —0.914 + 1.03 24 | — 0.022 + 0.390 — 0.920 + 1.67 24 | — 0.023 + 0.393 — 0.918 + 1.36 25 | — 0.029 + 0.396 —0.918 + 1.72 26 | — 0.036 + 0.394 — 0.918 + 1:85 84 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. Tab. II. (Continued.) = 30 p=4h’ 1888 June 27 July 16 VyvmmaAamA- BSLDEDENOEDEN] MHOOVvDvHo sea HmH on nHmHoo 1889 May 23 June 1857 June-15 — 0.240 — Var — Va — 0.280 — 0.324 — 0.331 — (0.342 — 0.354 — 0.372 — 0.370 — (0.378 oO HK HARAR ns NI 00 | AÄDBDOÖON ttttttttttt+ | SOSSoosooond—n: = N OFHKEFHHEHHH ORD OHRHNH AA HANS ovor | + 0.090 505 466 FB OR OR OR RR RNNEE S&S NÖOOm—H 389 370 351 283 276 SOSOOo oo oo soocoooo oo 009% (SCR) (SG = I [0 0] SN SQ tttttttttttttttttttttt oO [SV] a m 312 411 380 391 390 392 378 402 s + 0.684 + 0.661 — 0.785 — 0.783 — 0.789 = — 0.793 - — 0.794 + 0.556 — 0.659 + 0.604 tttttttttttttttttttttttt | | JF Il ee Sg la EN NAS on ND Oo Ott I It DIT AI 00 00 VI IM VI BB MIR MUM NB ODOONÖWHHINOHR NN N DN UV Uv OKH UV OÖWDR NN ND 00 ND © SI 00 05 He Ott UD DD WVOoDOo Daum m oo [or] — 0.043 r + 0.398 s —0.916 t + 1.50 = 0 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. Tab. II. (Continued.) p=45 | 1887 June 29 | — 0.089 r + 0.695 s — 0.715 t +108=0 30 | — 0.092 + 0.630 — 0.771 + 1.34 July 1 | —0.102 +0631 —0769 +1.47 200.113 + NT 3 TAG 3 | (MIM MR ee LS 4 ı — 0134 + 0.624 —.0.769 + 1.12 92 20226 727072506350 NLA) 13 | - 0.279 + 0.733 (od Di 14 | — 0.301 + 0.759 legs 22 | — 0.378 +0673 +0637 —1.35 23 | —0.386 + 0.664 + 0.641 —1.28 2001-04 + 0.635 + 0.652 1.52 | 26 | — 0.412 + 0.632 + 0.656 —1.33 | 27 | — 0.450 Vor EB al | 28 | — 0.442 + 0.630 + 0.640 —1.03 | 30 | —0458 +0610 +0647 —1.19 30 | —0.460 + 0.612 + 0.644 1.23 31 | —0466 +0598 +0650 —0.58 Aug. 4 | — 0.502 +0564 +0.656 —.1.61 Do MMA 0 > NR Dale (MANA NT N), TA | 6 | — 0.520 + 0.546 + 0.659 — 0.94 9 ı = N) N Ne len 18855 May 5 | +0.438 +0445 —0.782 +0,87 10 | + 0.405 +:0486 70.775 232 11 | + 0.391 +0434 0783 +1.46 12 | + 0.385 + 0.496 — 0.780 + 1.40 Io EN ne ae 085 elle 10 | 030 MA 00730 9 19 NE Nele el 19 + 0.320 + 0.531 —- 0.785 SL IA 20 | + 0.311 + 0.535 —.0.785 + 1.42 20 | + 0.313 +0538 —0.783 +1.08 22 + 0.297 +0.551 = 0.780 + 1.48 22 ı +0298 +0553 —0.78 +1.16 23 | 0 22220550. 70.2185 + 1.53 24 \+0274 +0555 075 +121 24 | +0273 +0552 °—0789 +1.4 29 + 0.227 + 0.577 —.0.785 + 1.29 June 6 +0(0.148 +0598 —0787 +1.45 6 + 0.149 +0.600 — 0.785 = 11,28 12 + 0.088 + 0.611 — 0.787 + 1.39 13 | + 0.077 +0.612 —.0.787 + 0.88 13 + 0.077 ° +0611 -—0789 + 1.30 20 | + 0.005 + 0.611 —0.791 + 0.87 AR 0004 > +0.617 0.787 + 0.93 21 | —0.004 +0617 —0.787 +0.91 22 | —0.015 ° +0627 0780 +1.17 22 1 —0.015 +0.628 ©0778 + 1.94 24 | — 0.036 + 0,619 —- 0.783 TNA 240 0.036, Bee res rl 25 | — 0.046 + 0.619 —0.783 + 1.20 26 | —0.056 + 0.619 — 0.783 + 1.09 2 | = ENT ie rl) 27 | =0067 = 03 N Me July 16 | 0319 +0708 +061 —0.59 20 | — 0.365 + 0.684 N 20 | — 0.360 + 0.675 BER a) 86 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. Tab. II. (Continucd.) p=45° | 1888 July 21 | — 0.362 r + 0.653 s + 0.665 t 2 I =0A30 + 0.618 + 0.658 30 | —0.462 - + 0.601 + 0.650 Aug. I | 0485 70588 + 0.647 3 | — 0501 + 0.568 + 0.653 3 | —0.502 -+ 0.569 + 0.652 4 | —0.508 + 0.556 + 0.658 4 | —0.507 + 0.555 + 0.661 7 | —0536 +0.530 + 0.659 7 | —0.535 + 0.528 + 0.661 11 | — 0.565 + 0.490 + 0.664 12 | —0570 +0476 + 0.670 13 | — 0.581 + 0.469 + 0.665 20 | — 0.630 + 0.398 + 0.670 1889 May 23 | +0286 +0551 —.0.783 24 020.277 +0.553 —.0.785 24 + 0.277 + 0.553 — 0.785 25 + 0.269 + 0.560 —.0.783 June 1 | + 0.200 +0.586 —0.785 2 WI +0 =S 2 | +0191 +0590 —.0.785 3 + 0.173 + 0.565 —0.807 3 | +0180 +0590 —0.787 4 | +0.169 +0.592 —.0.789 5 | + 0.161 + 0.596 —0.787 6 + 0.150 + 0.597 —.0.789 7 | +0142 +0.604 —-0.783 7 | + 0.142 -+0.04 —.0.783 3 | +0.150 + 0.601 — 0.789 11 | -+ 0.099 +0.03 —0.791 13 | + 0.080 +0.615 — 0.783 14 | +0.069 +0.08 —0.791 14 + 0.069 + 0.608 —0.791 15 | + 0.059 == (OG — Un 15 + 0.059 + 0.614 = 0.787 17 + 0.038 + 0.611 —0.791 17 + 0.038 + 0.611 -— 0.791 18 | + 0.029 + 0.615 —0.789 g=60° | 1887 June 3 | + 0.279 r + 0.885 s + 0.373 t 4 | + 0.213 + 0.721 —0.661 15 | + 0.092 + 0.879 + 0.470 | 16 | +0.080 250.891 BE 0.445 | 17 + 0.057 + 0.796 --0.604 | 17 + 0.057 + 0.796 —0.604 | 18 +0.045 +0798 —.0.601 19 + 0.035 + 0.910 + 0.413 19 ı + 0.081 + 0.804 -—-0.594 20 | —0.010 + 0.800 -—-0.601 24 | —0.035 +0.762 —0.649 24 | —0.086 + 0.802 —0.597 | 25 | —0.058 + 0.942 + 0.327 25 | —0.049 +0.796 — 0.603 | 29 | — 0.103 + 0.805 —0.585 | 30 | —0.117 +0802 —0.585 | July 1 | —0.131 + 0.809 —-0.570 | 2 | —0.144 +0.802 -—-0.579 | 3 | —0.157 + 0.796 —0.586 -— [Lol rar ar ar en en SEE en SL SRS NEN ÖORNHKOBSWNKRWWNHSOHOHHÖONHI FR AROMNVSKENOSWAaoSdnNk:eoRB&A& ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 87 Tab. II. (Continued.) p=60° | 1887 July 4 | —0.170 r + 0.793 s — 0,585 ı + 0.865 = 0 9 | —0.266 + 0.877 — + 0.400 —0.863 13 | — 0.326 + 0.863 + 0.386 — 0.664 14 | —0336 +0.847 +0410 —. 0.830 20 | —0.418 +0.805 +0421 —1.054 22 | —0.444 ' + 0.791 + 0.423 —0.522 23 | —0.457 + 0.785 + 0.418 —0.679 26 | —0.498 + 0.764 + 0.411 — 0.492 26 | —046 +0760 +048 —0.817 27 | —0.511 +07553 -+046 —1.050 28 | —0521 + 0.748 +0418 —.0.953 30 | —0.543 +0723 + 0.429 —0.471 30 | —0.543 + 0.72 + 0 IS —0.540 al | —055 + 0. 1 + 0.428 —0.540 Aug ds 11015982 MO + 0.437 — 0.724 5 | —0.610 + 0.66 +0.457 —0.755 5 I —0.610 + 0.66 + 0.437 —0.695 6 | —0.622 +0.65 + 0.433 —0.753 6 | —062 0 ne + 0.434 —0.869 1888 May 5 | +0572 +0. = — 0.581 + 0.438 10 | + 0.513 + 0.61 — 0.598 + 0.588 11 | + 0507 + 0:62 — 0.589 + 0.746 12 | + 0.493 +0. 4 —0.594 + 0.577 16 | + 0.447 + 0.66 — 0.603 + 0.847 I ENDE) ni —0.596 + 0.628 19 | #044 +0. sr —0.598 + 1.167 20 | +0.401 + 0.68 —0.605 + 0.708 20 | +0405 +0. 65 — 0.596 + 0.879 22 | + 0.3831 + 0.70 — 0.594 + 0.528 22 | 2208355 FÖ In —0.586 + 0.847 23 | +05368 +0713 -—0.5938 + 0.638 24 2270355 ANS 7 Vor Os 24 | +0356 +0.719 —0.597 + 0.650 29 | + 0.294 + 0.746 -—0.597 + 0.340 June 6 | +0190 +0766 —0.615 + 0.670 6 + 0.192 + 0.776 '— 0.601 + 0.860 12 | +0.114 +0791 -—0.603 + 0.940 13 | +0.099 +0785 — 0.611 - + 0.490 13 | +0.100 +0794 —-0.601 + 0.690 20 | +0.07 +079 -—0.05 + 1.007 21 | —0.005 -+0.00 —0.601 -+ 0.578 21 | —0.06 +0.8304 -—-0.594 -+ 0.499 22 | —0.020 +0807 -—0.590 + 0.519 22 | —0.020 + 0.07 —0.90 + 0.659 24 | —0.046 +0.300 0.597 + 0.698 24 | —0.046 +0798 —0.601 + 0.948 25 | —0.59 +0.304 —0592 + 0.649 26 —0.73 +0798 —0.597 + 0.908 26 | —0.073 +0.800 —0.594 + 0.718 27 | —0.087 +0.800 —0596 + 0.658 July 16 | — 0.376 +0.834 + 0.406 —. 0.456 20 | —0431 -+08307 +0406 — 0.819 20 | —0.431 +0.807 +0406 — 0.837 21 | — 0442 +0796 +045 —-0.483 27 | —0519 +076 +045 —0.363 380 | —0552 +0718° +0425 —0.628 Aug. 1.| — 0572 + 0.698 +0.433 —0.871 eg allem SINA ESO Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 2. 4 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN ’S ROTATION. 38 p=60" | 1888 Aug. 1889 May June p=75 | 1887 June July — 0.597 r + 0.676 s + 0.434 £ — 0.755 = 0 + 0.437 + 0.439 + 0.437 + 0.440 + 0.445 + 0.447 — 0.604 — 0.604 — 0.590 — 0.597 — 0.594 — 0.605 — 0.601 — 0.593 — 0.597 — 0.604 — 0.596 — 0.601 — 0.594 — 0.603 — 0.596 — 0.608 — 0.604 — 0.607 — 0.597 — 0.598 — 0.598 — 0.553 — 0.594 Tab. II. (Continued.) — 0.607 + 0.664 — 0.607 + 0.664 — 0.640 + 0.632 — 0.638 + 0.631 — 0.676 + 0.586 — 0.697 + 0.562 + 0.368 + 0.708 + 0.357 + 0.713 + 0.361 + 0.721 + 0.347 + 0.723 + 0.260 + 0.760 + 0.245 + 0.759 + 0.246 + 0.762 +0.236 + 0.771 + 0.234 + 0.767 + 0.220 + 0.767 + 0.209 + 0.776 + 0.195 + 0.776 + 0.184 + 0.782 + 0.182 + 0.776 + 0.170 + 0.785 + 0.129 + 0.783 + 0.1068 + 0.791 + 0.090 + 0.791 + 0.091 + 0.796 + 0.077 + 0.798 + 0.077 + 0.798 + 0.052 + 0.832 + 0.038 + 0.804 + 0.261 + 0.883 + 0.261 + 0.883 + 0.156 + 0.904 + 0.066 + 0.925 + 0.066 + 0.925 + 0.066 + 0.927 + 0.052 + 0.927 + 0.036 + 0.929 — 0.011 + 0.935 —(0.042 + 0.925 — 0.042 + 0.927 — 0.055 + 0.906 — 0.119 + 0.933 = 0.132 + 0.902 — 0.150 + 0.923 — 0.165 + 0.918 — 0.183 + 0.925 — 0.198 + 0.923 — 0.286 + 0.944 — 0.348 + 0.920 — 0.365 + 0.920 — 0.455 + 0.877 — 0.482 + 0.859 — 0.484 + 0.863 — 0.498 + 0.855 — 0.536 + 0.822 — 0.538 + 0.826 t — 0.617 — (0.441 — 0.537 — 0.684 — 0.859 — 0.653 + 0.638 + 0.630 + 0.840 + 0.770 + 0.560 + 0.680 + 0.760 + 1.199 + 0.840 + 0.600 + 0.610 + 1.030 + 1.009 + 0.910 + 0.650 + 0.630 + 0.738 + 0.689 + 1.019 + 0.509 + 0.649 + 0.627 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 89 Tab. II. (Continued.) p=75° | 1887 July 27 | —0.555 r + 0.819 s + 0.155 t — 0.168 = 0 25 | — 0.568 + 0.809 +0158 — 0.215 30 | —0593 -+0.789 +0172 —0.289 | 30 | —0593 + 0.789 +0167 —0.139 al | —0.605 +0.778 + 0.172 —0.279 Aug. 4 | —0.656 +0736 +0170 —0.442 5 | —0.667 +0723 +0179 —0:23 5 | —0665 +071 +0.183 —-0.380 6 | —0681 -+0715 +0170 —0.422 6 | —0.679 +0.713 +015 —0.321 1888 May 5 | + 0.655 + 0.665 —0.5357 + 0.214 10 | + 0.601 + 0.723 —0.344 + 0.490 11 + 0.581 +0.719 —.0.381 + 0.385 12 + 0.573 + 0.736 —.0.360 + 0.197 16 | +0519 +07269 —0375 + 0.466 19 | + 0.481 +0.798 —0.366 + 0.328 19 | + 0.481 + 0798 —0363 + 0.278 20 | + 0.469 + 0.805 —0.366 + 0.497 20 | + 0.469 +0.805 —0.63 + 0.507 22 | +#0.443 +0.822 0.360 - + 0.339 22 | + 0.442 +0.820 —0.366 + 0.588 25 | + 0.427 + 0.826 —0373 + 0.299 24 | +0412 +0834 —05368 + 05327 24 | + 0.412 +0.834 —0.372 + 0.440 29 | + 0.340 +0865 —0368 + 0.390 June 6 | + 0.223 +0.00 —0.378 + 0.660 6 | + 0.223 +0.900 —0378 + 0.570 12 > DI MD er er 13272: 30.1167%8 7 0.918, 5 0.383. 12.0479 13 | + 0116 +09%20 0375 + 0.459 20 | + 0.008 +0.920 —0.393 + 0.547 21 | — 0.006 + 0.9277 —0.376 + 0.447 21 | — 0.006 + 0.920 —0.391 + 0.338 22 | —0.023 +0.933 —0360 + 0.337 22 | —0.023 +0.931 —0365 + 0.228 24 | —0.053 +0.923 —0379 + 0.497 24 | — 0.053 + 0.916 —.0.395 + 0.804 25 | —0.068 +0.927 —0372 + 0.505 26 | —0.067 +0.927 —0365 + 0.079 26 | — 0.084 + 0.918 —.0.385 + 0.406 a | - MO NET — NEE = MAR July 16 | — 0.406 +0.902 +0.156 —0.316 20 | Ne N 0108 el 20 ı 0465 -+081 +0169 ’—0938 21 | —04380 +0365 +0.158 -—-0.340 27 | —0.562 +0.809 +0165 —0.336 0 | = MEIN << MR = Niere Aus. 1 | —-0628 +0760 +0167 —017 — 0.655 + 0.741 + 0.158 —0.394 3 = TEN Na NE ER AT Ma 4 | —0.665 +0723 +0167 —0.302 7 | 0.02 +0.693 +0162 —0.244 De lee 10362 I NT + 0.640 +0.181 —0.226 12 | 0.753 +0630 +0191 —0501 1 —0.766 +0618 +0179 —0.234 1889 May 23 | + 0.430 + 0.826 —0.363 + 0.508 90 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUNS ROTATION. Tab. II. (Continued.) o=X5 |1889 May24 | +0.417 r + 0.832 s — 0.363 + 0.488 = 0 24 | + 0.417 +0.832 —0.366 + 0.318 25 | + 0.403 + 0.840 —0.363 —0.040 June 1 | + 0.501 Nele oo VAD 2 | + 0.286 +0835 —0.368 + 0.140 2 | + 0.286 +0835 --0372 +0310 3 | + 0.271 + 0.3837 — 0.378 + 0.370 3 + 0.272 + 0.889 —0.370 + 0.330 4 | + 0.256 + 0.3893 —0.373 + 0.320 5 | + 0.241 + 0.898 —0.5379 + 0.200 6 | + 0.226 2102900 = (37672050 No + 0.006 —0.366 + 0.360 7 | + 0.212 + 0.904 —0.372 + 0.440 8 | + 0.196 +0.908 —0370 + 0.410 11 | + 0.150 + 0.912 —.0.379 + 0.480 13 | + 0.119 + 0.918 —0375 + 0.349 14 | + 0.105 + 0.925 —0.366 + 0.399 14 | + 0.105 + 0.920 —0.376 + 0.319 15 | + 0.089 + 0.927 ° —0.366 + 0.469 15 | + 0.089 +.0:.927 -—-0.366 + 0230 17 | + 0.058 + 0.920 —0.385 + 0.568 18 | + 0.044 +0.9277 —05375 = MIN I have not yet determined 7, s and t from these equations of condition, but first united them by groups by adding all equations in each latitud, where the coefficients of resp. r, s and Z have the same signs. Thus I have reduced the number of equations of condition to following 22: Weight p=0 + 1.6679 r + 53514 s —49673 : + 9990 =0 50 = 153 er 150 N = 16 = ee ea he = = 41 p=15 + 0.024 r + 0.328 s + 0.94 t + 186 =0 il aan = BN erg er = 0 45 = Mia aa lien are = 0 15 — 6.509 + 9614 +32924 76393 = (0) 3 9=30° + 3.241 r + 8.252 s — 21.120 t + 36.78 = 0 23 — 0.617 12.6406 aD 16 — 13.914 Lima il ie = 0 40 + 2.249 ı oT rad er = (0 24 o=45° + 0143 r + 1472 s + 1345: — 1.86 =0 2 + 9.315 a eier dc SA = (0) 48 — 1:109 ra ee och Bög = 0 20 — 15.542 2 Aa SAIT ALS = 0 36 =60° + 0486 r + 3.565 s + 1701: + 2.529 = 0 4 + 11.882 La MA SDL =) 49 — 1.387 ee ee ee 20 — 17.416 Lo Eule) 2 = (0 34 p=17> + 14.273 r + 45.129 s — 19.355 t + 18.474 = 0 52 — ee ne ee IA = 0) 20 — 20.164 a ae TR 35 ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 91 From these, by means of the method of least squares, the following normal equations result: + 6.5079 vr + 0.9328 s — 11.0262 ı + 17.5742 = 0 + 0.9328 r + 31.0829 s — 11.0923 t + 11.3055 = 0 — 11.0262 r — 11.0923 s + 56.1926 t — 100.1522 = 0 Solving these I got log r = 9.75138 log s = 9.47702 log t = 0.29052 and thus = 2.054 + 0.0042 = 2 NYA a 0 2= + 28.00 + 0.50. As Dun&r could not from all his observations determine a quantity corresponding to my x with its probable error, it was impossible for me to compare my p. e. with DUNÉR. I have therefore proceeded in the following manner. From the p. e. of v given by DUNÉR pag. 73 for each year and latitude I have at first for =0O calculated the p. e. in one observation in that latitude and so examined what would become the p. e. if the number of observations on the latitude = 0 were equal to the whole number of observations on all latitudes. Then I have made equal proceeding with the p. e. of v for = 75° which p. e. I have afterwards multiplied with sec 75°. The p. e. which ought to be comparable to my p. e. of « then must lay between these two probable errors viz. between + 0.0050 and + 0.0207. As my p. e. of x thus is considerably smaller than that of DUNÉR, I have concluded that an uniform rotation better accords with the observations then the law found from the sunspots. It was also my intention to determine x, © and 2 for each latitude separately, a determination that cannot but be uncertain, but as the probable errors of x, i and Q are all small, such an examination could not have given essentially different values to these quantitees for the different latitudes; thus I have considered such a calculation unnecessary. 92 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. The result of this examination of Dun&r’s observations of the sun is thus that the sun rotates with uniform veloeity round an axis the inclination of which towards the axis of the ecliptic is 18°.12, the longitude of the intersection of the sun’s equator with the ecliptic being + 28°.00. It will be of great interest to examine whether further spectroscopical observations of the sun made during all seasons will agree with that; if so, I think it is proved that the sun’s rotation is uniform. It is no easy matter to bring this in accord with the experiences found from observations of the sunspots; perhaps it will become possible to explain this anomaly by assuming proper motions to the spots. It had been my intention also to reduce the observa- tions of CREw, but infortunately I have not all necessary dates. There are several circumstances that may make this deter- mination rather doubtful, viz. the uncertainty as to which quad- rant the observations in group zr = 90° were made, which do not at all events very much influence the result; another cause of error is the following: DUNER says pag. 73: »Pour les ob- servations dans le voisinage des pöles, on pourrait au contraire suspecter qu'il y a eu, dans les observätions, confusions des bords solaires, de la sorte que des observations qui devaient &tre prises sur le bord est se sont en effet portees sur le bord ouest ou vice versa, erreur qui ne se trahit pas par l’apparence seule du groupe des raies mesurees que quand on observe dans une lati- tude de 45° et dessous. Mais bien qu’il est fort possible, que des erreurs de cette espece puissent arrive, jai cru, cependant, qu’il vaudrait mieux ne pas faire des suppressions ou alterations arbitraires des observations etc.» Faults of that sort especially affecting the highest latitudes would of course considerably in- fluence the result by producing great changes in the values of i and 2. Another source, of error may occur if the observations are not corrected for the earth’s motion round its axis. Thus an observation on the east limb of the sun gives a value of v less ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 93 than the true one, and an observation on the west limb an excessive value if the observations are made before noon, and the contrary if the are made after noon, and thus if we take the mean of observations on both limbs the result would be free from error, if only both observations, the means of which are taken, were made on the same time, that is however im- possible. I will now show the amount of such an error. For convenience sake I assume the sun’s declination to be zero and that the observation is made on a gevgrafic latitude like w, then the velocity of the spot of observation is 0.46 cos w km. per second; I further assume that the observation on the east limb is made on the meridian and thus without errors of that kind, and that the observation of the corresponding point on the west limb is made half one hour afterwards; then an error like 0.06 cosw affects the observation on the west limb and thus an error of 0.03 cos w the result. Now the mean af DUNÉR's observations on the heliographic latitude p = 75° is 0.34 and the geografice latitude like 60°, thus the occurring error here, under the assumed circumstances, would be 5 % of the whole velocity, an error which is constant, if the observation always begin on the same limb of the sun. Very probably here the time past between the two corresponding observations on both the limbs is generally less than !/, hour and do not always begin on the same limb of the sun. In any case, on making such observations for determining the constants of the sun, it would be good to mark the time of observation and correct for the motion of the earth, especially as the velocity of the sun in high latitudes is very small and even a little error will seriously effect the accurate determination of i and 2. The only determination of © and QQ from observations of the sunspots which is published in extenso, is so far as I am aware that of WILSING in A. N. Bd. 107 pag. 282 and he has determined not i and 2 but di and d2 with differential for- mules. There is a question whether not a determination of these quantities © and LI themselves with exact formules would 94 SCHULTZ-STEINHEIL, ON THE ELEMENTS OF THE SUN’S ROTATION. have given different results just as my determination of di and d2 with approximate formules gave a result considerably at variance with that resulting from my determination of i and 2 from exact formules. I think it would not be without interest to make such a calculation. The value & = 2.054 is not the true velocity but the syn- odic; we get the true value by adding 2d sin w, where d is the velocity of the earth in its orbit in km. per second and w the semidiameter of the sun expressed in angle as seen from the earth. As Dun&r has not added that quantity I have also omitted to do it on account of comparison with him. 95 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 2. Stockhoim. Dissociations-Gleichgewicht starker Elektrolyte. Von Hans EULER. [Mitgeteilt den 8 Februar 1899 durch O. PETTERSSON.] Über das Dissociationsgesetz starker Electrolyte sind bis jetzt zwei wesentlich von einander verschiedene Ansichten ge- äussert worden. Nach der einen, welche besonders in neuester Zeit wieder- holt geltend gemacht wurde, wird an der vollständigen Gültigkeit : c | der Gleichung er K festgehalten (worin C, = Konzentration S des Anions bezw. Kations, Cs = Konzentration der nicht disso- ciirten Salzmolekeln). Die Abweichungen von OSTWALD’s Ver- dünnungsgesetz sollen hiernach in der unrichtigen Berechnung der | : : a s Ionenkonzentration liegen, indem C, == und, ungenauer Weise v en: ; A aus den Leitfähigkeitsbestimmungen «= Ines gesetzt wird. co Dagegen ist, besonders von ARRHENIUS behauptet worden, dass sich aus den Leitfähigkeitsbestimmungen der richtige Wert der Dissociation ergiebt, das Gesetz en aber für das Gleichge- Ss wicht zwischen Ionen und neutralen Molekülen nicht gültig ist. Diese beiden Auffassungen sollen zunächst kurz besprochen werden. 96 EULER, DISSOCIATIONSGLEICHGEWICHT STARKER ELECTROLYTE. I. Gültigkeit des Gesetzes « — ka | co A. A. NoyEs war der erste, welcher die Genauigkeit der Beziehung a — Kd anzweifelte,!) nachdem er durch seine Ver- co suche über Löslichkeitsbeeinflussung die Gültigkeit des Massen- wirkungsgesetzes nachgewiesen zu haben glaubte. Indessen zeigte nicht nur bald darauf ARRHENIUS,?) dass die aus diesen Be- stimmungen erhaltenen Konstanten von der Löslichkeit des schwe- rer löslichen Salzes abhängig waren, und deshalb keineswegs ein- deutige Resultate darstellten, sondern Noyks?) erhielt später in seiner bekannten in Gemeinschaft mit ABBOT?) ausgeführten Untersuchung Werte, welche mit den aus den Leitfähigkeits- bestimmungen erhaltenen Dissociationsgraden übereinstimmten, und überzeugte sich, dass das Massenwirkungsgesetz auf die Än- derung des Dissociationsgrades von Salzen mit der Verdünnung nicht anwendbar ist. In seinem Lehrbuch®) spricht Herr NERNST die Ansicht aus, dass das electrische Leitvermögen kein ganz genaues Mass für den Dissociationsgrad ist, freilich ohne zu begründen, weshalb dann letzterer bei schwachen Electrolyten sich richtig aus dem il, Å co E. COoHEN kommt zum gleichen Schluss auf Grund seiner Quotienten ergiebt. sehr genauen Untersuchungen über die electrolytische Dissociation von Salzen in Alkohol-Wassergemischen. Herr CoHEN fand, dass der Dissociationsgrad in wässrigen Lösungen und in Alkohol- Wassergemischen der nämliche ist. Da nun nach Versuchen von KABLUKOW und ZacconI ein Zusatz von Alkohol die Inversions- geschwindigkeit des Rohrzuckers in wässriger Lösung durch Cl bedeutend verringert, diese Geschwindigkeit aber der Anzahl *) Zeitschr. f. phys. Chem. 6. 241; 9. 603. ?) Zeitschr. f. phys. Chem. 11. 319. >) Zeitschr. f. phys. Chem. 16. 125. 2) Theor. Chemie. II Aufl. 466. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 97 freier Wasserstoffionen proportional ist, so sieht Herr CoHEN in letzteren Resultaten einen Beweis für den Rückgang der Disso- ciation der Salzsäure. Da vor kurzem schon ARRHENIUS!) und NoyeEs?) hervorgehoben haben, dass in diesem Falle durch den Alkohol der Molekularzustand des reagirenden Zuckers geändert wird, so brauche ich hier nicht mehr nachzuweisen, dass COHEN’s Auffassung als nicht genügend begründet anzusehen ist. Gleichzeitig äusserte sich VAN LAAR?) über das Dissociations- gesetz. Die Betrachtung”der Lösungs- und Dissociationswärmen führt ihn zum Ergebnis, dass OstwALp’s Verdünnungsgesetz rich- tig sei, RUDOLPHT’s »Gesetz» hingegen den Thatsachen nicht ent- spricht. Auf den merkwürdigen Erklärungsversuch der Ab- weichungen vom ÖSTWALD'schen Gesetz gehe ich hier nicht ein, da derselbe, nachdem er treffend von NoyEs*) behandelt worden war, von Herrn VAN LAAR?) selbst als »weniger gelungen» be- zeichnet wird. Endlich ist noch die Bemerkung zu erwähnen, welche Herr H. Jaun‘®) in allerletzter Zeit zu der Abhandlung des Herrn HOFFMEISTER gemacht hat. Hier heisst es: »Nach dem Gesetz von KOHLRAUSCH ist das molekulare Leit- vermögen eines binären Electrolyten gegeben durch die Formel: 2, = 0 (u + v), wenn & den Dissociationsgrad, « und v die der Verdünnung V entsprechenden Beweglichkeiten der Ionen bezeichnen. Hier ist festzuhalten, dass bei konstanter Temperatur und konstantem Druck nicht allein «, sondern auch u und » Functionen von V sind. Für unendlich grosse Verdünnung, wo @e—=1 ist, wird A\o=uo+tvo. 1) Bihang t. Sv. Vet. Akad. Handl. Bd. 24. II. 2. ?) Zeitschr. f. phys. Chem. 26. 699. 3) Zeitschr. f. phys. Chem. 25. 79. +) Zeitschr. f. phys. Chem. 26. 699. ?) Zeitschr. f. phys. Chem. 27. 337. °) Zeitschr. f. phys. Chem. 27. 355. 98 EULER, DISSOCIATIONSGLEICHGEWICHT STARKER ELECTROLYTE. »Es will mir nun scheinen, dass wir durchaus nicht berechtigt sind, für alle Konzentrationen Ao A oo utv=uo + vo und damit ao = zu setzen. Das kann nur zulässig sein, wenn sich die Ionen innerhalb der zu betrachtenden Lösung in so grosser Entfernung von einander befinden, dass sie nicht mehr im Stande sind durch ihre electrostatischen Ladungen störend aufeinander zu wirken. Der Quotient: Ao Å oo (bä kann also nur für extrem verdünnte Lösungen der Ionen als ein Mass für den Dissociationszustand des gelösten Electrolyten accep- tirt werden, d. h. für mässig verdünnte Lösungen sehr schwach dissociirter Electrolyte oder sehr verdünnte Lösungen stark disso- ciirter Electrolyte, in denen dieselben dem vollständigen Zerfall in ihre Ionen schon sehr nahe sind. Dadurch erklärt sich auch die Thatsache, dass das OST- WALD’ sche Verdünnungsgesetz in seiner gewöhnlichen Form nur für schwach dissociirte Electrolyte experimentell prüfbar ist.» Hiergegen möchte ich mir erlauben folgende Bedenken zu äussern. Eine Änderung der Wanderungsgeschwindigkeit mit der Konzentration kann wohl nur eintreten, wenn entweder die Zähigkeit des Mediums vom Salzgehalt ab- hängig ist oder die sich reibende Oberfläche der Ionen sich ändert, etwa durch Änderung der Konstitution derselben. Nun ist gewiss, dass für konzentrirtere Lösungen (v = 1, 2,4) die Werte des Leitvermögens wegen der variabeln Zähigkeit der Lösungen bei Berechnung des Dissociationsgrades korrigirt wer- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 2. 99 den müssen, worauf schon ARRHENIUS!) hingewiesen hat. ABEGG?) ist dieser Frage experimentell nähergetreten. »Um den Einfluss zu zeigen, welchen die Anwendung der Zahl der relativen Diffu- sionsgeschwindigkeit auf die Korrektion des aus der elektrischen Leitfähigkeit berechneten Dissociationsgrades ausübt», giebt er folgende kleine Tabelle, die neben der Formel der l-normalen Salzlösung unter »unkorr.» die aus KOHLRAUSCH's Zahlen (Wied. Ann. 26, 195) direkt berechneten unter »korr.» die mit obiger Korrektion versehenen Dissociationsgrade in Procenten enthält: 1-n. unkorr. korr. KCl 76,7 78,5 NaCl 67,5 71,2 LiCl 62,7 69,0 KNO, 623 61,3 NaNO, 633 66,7. Diese, wie man sieht, für l-normale Lösung nicht unbe- trächtliche Korrektion wird indessen schon für !/s-normale Lö- sungen verschwindend klein. Prüft man also das Verdünnungs- gesetz, wie es zweifellos am vorteilhaftesten ist, im Gebiet der mässig verdünnten Lösungen (v—=5 bis v = 100, wo die gefun- denen Werte am sichersten und frei von secundären Einflüssen sind) so kann eine Änderung der Wanderungsgeschwindigkeit sich nicht bemerkbar machen. Die innere Reibung einer ?/s-norm. NaCl Lösung ist 1,016.°) Ein Bild von der Grösse der Abweichung von OstwALp’s Ge- setz erhält man durch folgende kleine Rechnung: Die Konstante nach OSTWALD, berechnet aus 0,01 norm. NaCl Lösung ist 0,1396. Benützt man diese Zahl zur Ermitt- lung des Dissociationsgrades nach dem Massenwirkungsgesetz für die 0,1 norm. Lösung, so erhält man &« = 0,67 anstatt a = 0,84. 2) Schliesst man sich der Ansicht an, dass die Ionen mit Molekülen des Lösungsmittels verbunden sind, so könnte man 1) Zeitschr. f. phys. Chem. 10.51. 189. ?) Bihang t. Sv. Vet. Akad. Handl. Bd. 18. Afd. I. 8. — Zeitschr. f. phys. Chem. 11. 248. 3) Temp.: 17,6°. 100 EULER, DISSOCIATIONSGLEICHGEWICHT STARKER ELECTROLYTE. bei höheren Konzentrationen an eine mit der Verdünnung fort- schreitende Hydratation der Ionen denken nach der Gleichung P 2 I = KP,- P" (H320) , und auch den verschiedenen Hydraten verschiedene Beweglichkeit zuschreiben. Hält man sich indessen an die oben bezeichneten Verdünnungsgrade, so fällt auch diese Hypothese fort, da die active Masse des Wassers in diesen Konzentrationen fast völlig konstant ist. (Proportional mit dem Dampfdruck.) Was den |. c. erwähnten Einfluss der electrostatischen La- dungen betrifft, so ist ja allerdings sehr wahrscheinlich, dass die Eleetrostriktion die Beweglichkeit der Ionen beeinflusst; indessen dürften hierfür die Druckkräfte in unmittelbarster Nähe der Ionenmasse massgebend sein (abgesehen von der Einwirkung auf die innere Reibung der Lösung); weshalb sonach dadurch die Wanderungsgeschwindigkeit mit der Konzentration steigen soll, bedürfte wohl einer näheren Begründung. II. Gültigkeit des Massenwirkungsgesetzes. Das Massenwirkungsgesetz gehört unbestreitbar — besonders in der Form, in welcher es von VAN'T HOFF!) ursprünglich ab- geleitet wurde, und welche nun ARRHENIUS”) wieder eingeführt hat: ma My me mr Ma m PD ee Pa PN [Pa, Py... osmotische Partialdrucke] — zu denjenigen reich- lich experimentell bewiesenen und theoretisch wohl begründeten Sätzen, welche unter die Grundgesetze der Chemie gerechnet werden müssen. Dass die osmotischen Drucke der Ionen und der neutralen Salzmoleküle das Dissociations-Gleichgewicht be- dingen, dürfte hiernach kaum zweifelhaft sein: ebensowenig, dass den gefundenen empirischen Annäherungsformeln für dasselbe eine einfache Bedeutung nicht zukommt. 1) Zeitschr. f. phys. Chem. 1. 500. 2) Bihang t. Sv. Vet. Akad. Handl. Bd. 24. Afd. II. 2. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 101 Die zu lösende Aufgabe lautet also: Welche bis jetzt nicht in Betracht gezogenen Kräfte super- poniren sich über das Massenwirkungsgesetz? Als wesentliche Voraussetzung betrachtete ich die genaue Feststellung der Empirischen Dissociationsformeln. Bekanntlich hat van’T Horr!) die Formel von RUDOLPHI: _ (TE ie iin rationeller gestaltet durch Abänderung in öbor pe na (a rr See re VÄNS Die Konstanten stimmen annähernd. Bald darauf hat L. SrtorcH?) sich dadurch ein Verdienst er- worben, dass er für die einzelnen Electrolyte genau stimmende Dissociationsgleichungen empirisch aufstellte, d. h. diejenigen Exponenten suchte, mit welchen die Ionenproducte scheinbar in das Massenwirkungsgesetz eingehen. SToRCH hat, um das Gültigkeitsgebiet der Formeln auszu- dehnen, den Endwert der Leitfähigkeit als dritte Konstante be- rechnet. Da es mir nicht auf die Aufstellung möglichst umfang- reicher Interpolationsformeln ankam, sondern darauf, die Ab- weichungen vom OsSTwALD’schen Gesetz im Gebiet mässiger Ver- dünnungen möglichst genau zu ermitteln, so habe ich die Expo- nenten für eine grössere Anzahl binärer Electrolyte unter Benutzung von KOHLRAUSCH’s neuen Angaben?) berechnet, indem ich & = annahm. A10000 2) Zeitschr. f. phys. Chem. 18. 300. 2) Zeitechr. f. phys. Chem. 19. 13. 3) Wied. Ann. 64. 417. 102 EULER, DISSOCIATIONSGLEICHGEWICHT STARKER ELECTROLYTE. Mit der Methode der kleinsten Quadrate wurden folgende Werte für die Exponenten gefunden (berechnet zwischen v = 5 und v = 100): Tab. I. Electrolyt. Exponent. Electrolyt. Exponent. KO en er: 1.418 ATS NO er „ee 1.573 Nasen „ur. Jag 1.449 Kcıo,’.v. 30.2. rien Ob 1.4715 KO>HE0, Per 1.6445 INTET Ol ee 1.459 NO“ „er. Mose 1.566 NO ER AR ENS AS Baer 1.434 "NSOHTT Fer 1.517 KIN OBER Eee ale 12555 HCly..2na0n Ba 1.589 NaNO5,. Ne 1.4716 HNO; ven 1.740 In Betreff der Natur der sich neben dem Massenwirkungs- gesetz geltend machenden Kräfte wurde zuerst die Möglichkeit erwogen, dass bei der Anwesenheit grösserer Mengen von Ionen die Abweichungen von der Proportionalität zwischen Konzentration und osmotischem Druck besonders stark seien. Bereits im Herbst 1597 versuchte ich, nachdem mich Herr Prof. ARRHENIUS darauf aufmerk- sam gemacht hatte, dass in das Massenwirkungsgesetz die osmo- tischen Drucke statt der Konzentrationen einzusetzen seier, ob nicht 5 Ps vermutete, dass die Ionen den osmotischen Druck des nicht disso- eine von der Verdünnung unabhängige Konstante ergebe. Ich ciirten Salzes erhöhen; die Rechnungen führte ich auf folgende Weise aus: Aus den Gefrierpunktsbestimmungen von LooMIs!) entnahm ich die Summe der osmotischen Drucke der dissociirten und nicht dissociirten Molekeln; die Konzentration der Ionen be- rechnete ich aus den für die gleiche Verdünnung ausgeführten Leitfähigkeitsbestimmungen und die ihren osmotischen Druck ent- spr. Erniedrigung mit Anwendung der Konstanten 1,86. Dieser Wert von dem obigen subtrahirt ergab Ps. Diese Berechnungen 1) Wied. Ann. 51. 500. 1894 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 2. 105 führten indessen zu keinem befriedigenden Resultat und ausser- dem war für grössere Verdünnungen eine starke Abweichung vom DALTON'schen Gesetz in Lösungen nicht wahrscheinlich. Vor kurzer Zeit habe ich in einer der hiesigen Akademie eingereichten Arbeit!) die Ansicht ausgesprochen, dass es die Än- derung der Dielektricitätskonstante des Lösungsmittels ist, welche die Abweichungen d. starken Electrolyte vom Massenwirkungsgesetz herbeiführt. Auf Grund der Dielectricitätskonstanten von Salz- lösungen glaubte ich annehmen zu können, dass die Ionen durch Vermittlung des Wassers den Dissociationsgrad des Salzes ver- grössern. Bestand diese specifische secundäre Ionenwirkung in einer Veränderung der Konstitution des Lösungsmittels, so musste die- selbe nach der a. a. O. gegebenen Entwicklung mit steigender Tempe- ratur zurückgehen. Mit andern Worten, es musste bei höherer Temperatur eine Annäherung an das OSTWALD'sche Gesetz er- reicht werden, bezw. der Exponent der StorcH’schen Formel sich der Zahl 2 nähern. Über die in erwähnter Abhandlung in Aus- sicht gestellten Versuche soll in Folgendem kurz berichtet werden. Versuche. Da die Methode der Leitfähigkeitsbestimmungen nach KoHL- : RAUSCH’s Methode nicht nur aufs genaueste ausgearbeitet, sondern in neuester Zeit auch zusammenfassend beschrieben worden ist?), so kann ich mich begnügen zu sagen, dass streng nach den im erwähnten Buch gegebenen Vorschriften gearbeitet wurde, um eine möglichst vollkommene Genauigkeit zu erzielen. Alle Widerstandsbestimmungen wurden dreimal vollkommen unabhängig ausgeführt, und zwar in zwei Gefässen verschiedener Kapazität (mit Ausnahme der 0,0001 norm. Lösungen, für welche nur ein geeignetes Gefäss vorhanden war). Die Widerstandsgefässe?) waren aus Jenaer Glas gefertigt, mit gut eingeschliffenen Glastopfen versehen, und wurden vor Ge- 1) Öfversigt af Svenska Vet. Akad. Förhandlingar 1898. 9. 689. ?) KourrauscH und HorLBorn, Leitvermögen d. Electrolyte. Leipzig 1898. >) Konstruktion: Siehe K. u. H., Leitverm. d. Elektrol. p. 15, Fig. 4 u. p. 16, Fig. 9. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 2. 5 104 EULER, DISSOCIATIONSGLEICHGEWICHT STARKER ELECTROLYTE.. brauch sorgfältigst ausgedampft. Sie standen in einem Paraffin- bad, das sich wiederum in einem Thermostaten OstwAup’scher Konstruktion, bezw. in Schnee befand. Die Kapazitäten der Widerstandsgefässe waren so gewählt, dass die Widerstände der Lösung in denselben zwischen 200 und 800 Ohm betrugen. Die Bestimmung der Kapazitäten geschah mit 1/40 bezw. !/ıoo KCI Lösung bei 18°. Das zur Herstellung der‘ untersuchten Kaliumchlorid- und Silbernitratlösung erforderliche Wasser war von Kohlensäure befreit, und sodann aus einer- Platinretorte destillirt worden, für deren Überlassung ich Herrn. Prof. ©. PETTERSSON zu Dank verpflichtet bin. Die mitgeteilten Zahlen können für 13° und 0° auf 1/3 % garantirt werden. Für die Bestimmungen bei 70,5” dürften die- Fehler etwas grösser sein, !/2 % aber nicht übersteigen. Auf die Genauigkeit der absoluten Temperaturbestimmung wurde kein besonderer Wert gelegt, indessen besonders darauf geachtet, dass. alle Bestimmungen bei genau derselben Temperatur ausgeführt wurden. Dies kontrollirte ich dadurch, dass ich für je zwei Ge- fässe, die sich zugleich im Bad befanden, mit der Brücke das. Verhältnis der Widerstände mass. Ich gebe in Folgendem die erhaltenen Zahlen, und verzeichne: unter 1000 7 die Anzahl Grammoleküle im Liter, unter _7 das. molekulare Leitvermögen, unter Konst. die mit dem nach der: Methode d. kleinsten Quadrate gefundenen Exponenten berech- nete Konstante. Tab. TI. KCl 0”. Tab. III. K Cl - 70,5°. 1000 7 Ad en | 1000 2 | A Konst 0,0001 | 82,1 0,0001 | 309 = 0,008 |. 79,1 2540 | Dom | — m WO am 065, 192,364 | 0:01 17 28er gas 0,02 76,3 | 2,394 0.02 | 272,3 | 1,805 | 0,1 nr 12898 0,1 252,9 1,877 | | 0,2 68,9 2,406 | 02 | 243,4 1,943 Exponent: 1,434. Exponent: 1,35. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 2. 105 Nach Tabelle I beträgt bei 18° nach KOHLRAUCH's Ziffern der Exponent 1,418. Tab. IV. AcNO, > 18°. Tab. Vv. AgNO, 70,5”. 1000 » (CE Konst. | 1000 2» | A Konst. | — Ren ug 0,0001 | 115,9 2 | Mason | 274,0 | — 0,005 111,4 = | 220005 255,7 (1,009) 0,01 108,9 1,088 \ 0,01 249,4 1,009 0,02 105,7 1,058 | 0,02 241,2 | 1,008 0,05 100,4 1,082 | 0,05 229,3 | 1,076 0,1 95,0 1,080 | 0,1 313,65 | 1,007 | NORA SSE 1,097 OT as 007 Exponent: 1,57. Exponent: 1,5. Aus vorstehenden Ziffern ergiebt sich das bemerkenswerte Resultat, dass sich der Exponent wenig mit der Temperatur ändert, und sogar bei den untersuchten Salzen mit steigender Temperatur etwas fällt. Htieraus kann mit Sicherheit der Schluss gezogen werden, dass durch Änderung der Polymerisation des Lösungsmittels die Abweichung vom Ostwald’schen Gesetz nicht verursacht wird. Das Gleiche geht aus den interessanten Daten von Herrn CoHEN!) hervor; derselbe findet für stark dissociirte Electrolyte das Gesetz: »In verdünnten alkoholisch-wässrigen Lösungen ist der Ein- fluss des Alkoholgehaltes auf die molekulare Leitfähigkeit unab- hängig von der Konzentration.» Dieser Salz wurde bis zu 60 Volumprocent Alkohol bestä- tigt gefunden. Es geht daraus hervor, dass auch die Exponenten unabhängig vom Alkoholzusatz sind. | Nun könnte angenommen werden, dass die Ionen durch ihre electrostatishen Ladungen gegenseitig direkt auf einander ein- wirken bezw. sich anziehen. Diese Wirkung scheint sich auch in der durch alle Ionen hervorgerufenen Kontraktion zu äussern, gegen welche beim Verdünnen Arbeit geleistet werden muss. Hierdurch könnte die Abweichung vom OSTWALD'schen Gesetz erklärt werden. | Dale: 106 EULER, DISSOCIATIONSGLEICHGEWICHT STARKER ELECTROLYTE. Der osmotische Druck der Ionen würde hiernach mit steigen- dem Salzgehalt mehr und mehr unter denjenigen. sinken, welcher der Konzentration dieser Moleküle entspricht. Ist infolge dessen das dem Massenwirkungsgesetz entsprechende Dissociations- gleichgewicht EN. Ps eingetreten, so würden sich, wie das Experiment ergiebt, mehr Ionen in der Lösung befinden, als das Ostwald'sche Gesetz verlangt, in welchem Proportionalität zwischen osmotischem Druck und Konzentration vorausgesetzt ist, was gerade bei Gegen- wart von Ionen am wenigstens zulässig sein dürfte. indessen müsste in diesem Falle das Verdünnungsgesetz die Form annehmen: C, mek CD) Ko D Ein derartigen Ausdruck stellt die Versuchsdaten nicht dar. Deswegen scheint mir, wie schen früher erwähnt,') die An- nahme der Änderung der dissocürenden Kraft des Lösungs- mittels durch den Salzgehalt, die wahrscheinlichste Deutung der bespr. Abweichungen zu sein. Stockholms Högskola. Physikalisches Institut. Februar 1899. 1) Öfversigt af Svenska Vet. Akad. Förhandlingar 1898. 9. 689. 107 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar, 1899. N:o 2. Stockholm. Sur le mouvement d'un point materiel, solliecite par une force centrale. Par FRANS DE BRUN. (Communiqué le 8 Février 1899 par M. FALK.) Les équations differentielles qui determinent le mouvement d'un point qui est soumis a une force centrale s’ecrivent Vu , de = F COS W | g (1) de = i sin (80) | f designant la valeur absolue de la force precedee du signe + ou du signe — selon qu’elle est repulsive ou attractive. Nous avons pris le plan de la trajectoire pour plan des xy et pour origine le centre. Les coordonnees cartesiennes du point sont x et y, les coordonn6es polaires r et w. La masse est supposee egale a 1. Le systeme des equations differentielles (1) peut done s’integrer si f est une fonction connue de la seule distance r. JACOBI a d’ailleurs montr& que l’on peut ramener a des quadra- tures le cas, ou f est de la forme a): Appell y remarque que l’on peut aussi obtenir les integrales si / a l’expression de la forme De) en >, k designant une constante. 108 DE BRUN, SUR LE MOUVEMENT D'UN POINT MATERIEL, ETC. Hors ces cas speciaux on a encore d’autres plus generaux, dans lesquels le mouvement peut se determiner. Nous voulons ici etudier le probleme le plus general, ou la force / est une fonction connue des composantes de vitesse u et v et des coor- donnees r et w. On tirera des equations du Er = j/ 05 m dv = f sin &w (17) Qu 8 Ne me user mn m areas KR e— lintegrale des aires pr = Bo (2) Supposons, pour fixer les idees, que cette constante c, qui ne R dw å ; ER peut @tre nulle qu’avec », ou —_ et qui est determinee par les dt conditions initiales soit toujours positive. On deduit des equa- tions (1*) du — = c0t dv | R | > (3) v COS Ww — u SID wv = — - d’ou en differentiant et en designant par w et uw” les deux derives ir Un, U = Er i dv? on trouvera c vw — u EEE | (4) | Con UV -ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 2. 109 ‚et I 2 rf(rwuv mtr — 4 rom) (5) u e Si dans la foncetion f(rwuv) on remplace » et w par leurs valeurs (4), on aura = Mu‘), (5) U “ou la fonction Afuvu’) est a considerer comme connue. Le pro- bleme mecanique est donc reduit au probleme geometrique: Trowver la courbe plane, dont le rayon de courbure en um point queleonque (uv) est une fonetion donnde des coordonnees u, v et de Pangle que la tangente forme avec Ume des awes. En effet, soit ; p(uvec,c,) = 0 (6) Yintegrale de l’&quation (5), on obtient la trajectoire a l’aide des formules (4). Soit "= UC) (7) la trajectoire, nous avons dl = ed | Er t sera donne par une simple quadrature. (3) Revenons a l’equation (5). On a a fixer les signes, que l’on doit prendre devant les radicaux, qui expriment r et les fonctions trigonometriques de w comme fonctions des u et v. Ils seront facilement. determines par les equations (3) et les conditions initiales. Examiner tous les cas ou l’equation (5) peut s’integrer, est trop difficile — autant vaudrait etudier l’equation differentielle generale du second ordre. Nous nous contenterons pour cela de considerer les cas speciaux qui suivent. yr . . Ron . 4, L’equation est lineaire, si nous supposons Jrouv) = it (m >0), r sin 2 110 __DE BRUN, SUR LE MOUVEMENT D'UN POINT MATERIEL, ETC. d’ou nous aurons TAN D (1 + u)" un 7 U (1 + wu?) MU Se Wen’ HZ il LÖ 0 SE „(wu — u) = 0. L’equation w — Bl(vu' — u) = 0 a l’integrale ve AV d’ou se donne l’integrale generale BE e? dv u = Civ rv N. v? c, et c, designant les constantes d’integration. La trajectoire est done la courbe ® eye? sin © ER v | \ pv? pv? 1” 29 pg? | aa u | dv 4 Ae | ou sont a determiner par la voie susdite les constantes c, cj, Ca et le signe mp. Aussi simple est le cas, ou la fonction f est dependante des 7 et u? + v? seules. On a donc, si nous designous den = 5 C = = (f) —ı ’ ca (ES que le rayon de courbure est egal a 4 To MIC En determinant le signe å l’aide des equations (1), nous obtenous re. (9) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:02. 111 Cette equation a ses points critiques fixes, si la fonction /(£r) est de la forme Er) = pr)? + par) + Pr). (10) L’equation devient dans ce cas particulier une equation de RICCATI. On peut — comme nous savons — ramener la solu- tion a celle d'une equation lineaire du second, ordre. Nous renvoyons du reste aux travaux mathematiques sur les equa- tions de RiccaAtt, par exemple, aux lecons de M. PAINLEVE (Sur la theorie anal. .... Stockholm 1897) ou a celles de M. DARBOUX (Sur la theorie des surfaces, T. I). Soit l’integrale de l’equation (9) ec) 0: (11) Puisque on aura Aa integrer dp | au Sc Ei Den 0): 1% Ale) a0 (12) Cette equation est de la cathegorie que BRIoT et BouQuUET ont etudiee les premiers. Nous renvoyons a leurs travaux et aux iecons susmentionnees de M. PAINLEVE (p. 129—141). Si l’in- tegrale (11) est de la forme explicite = ul a (15) on trouve dp)” 3 ; (22) FJ Ulf a), er d’ou —— dp —— KE do Vo, c) —p? ® (15) 2 dw = dt | Le probleme est alors ramen‘ A des quadratures. 112 DE BRUN, SUR LE MOUVEMENT D'UN POINT MATERIEL, ETC. En remplacant dans (9) 5 par 2) + p? on trouve l’&qua- C tion connue dp he r? |: c | Ta er FACE a un On en deduit d(p*) Poly NE Ben a, 2 I + pl = Må — pt 2: — cp NE: ÅF a7) qui est lineaire, si nous supposons fö) | = = (u? + v2) + (jr + Wlo)r?+ ww) * = | r (18) ou Wow), ww) et ws(w) sont fonctions arbitraires de w, et A designe une constante. En faisant, par exemple, = || ww) = const. slw) = 0 nous avons le cas de JACOBI-APPELL. 115 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. fr. sid. 72.) Des Moines. /owa geological survey. Vol. 8. 1898. 4:0. ’s-Gravenhage. Ministerie van binnenlandsche zaken. Flora Batava. Afl. 323—324. 4:o. Greenwich. AR. observatory. Assumed mean right ascensions of clock stars and circumpolar stars with the corrections to the R. A. of the Nautical almanac, for 18990. 4:0. Halle. Naturwissenschaftlicher Verein für Sachsen und Thüringen. Zeitschrift für Naturwissenschaften. Bd 71 (1898): H. 3. 8:0. Hamburg. Deutsche Seewarte. Wetterbericht. Korrekturen und Nachträge. 1897: s-ı2. Fol. Helsingfors. Statistiska centralbyrån. Bidrag till Finlands officiela statistik. I: 17; VIIa: 7. 1898. 4:o. — Vetenskaps-Societeten. Observations faites aux stations de Sodankylä et de Kultala. T. 3. 1898. 4:0. Karlsruhe. Centralbureau für Meteorologie und Hydrographie. Uebersicht über die Ergebnisse der an den badischen meteorologischen Stationen angestellten Beobachtungen. 1898: 1-12 &Jahresübers. Fol. Kiel. A. Universität. Schriften 1897/98. 94 st. 8:0 & 4:0. Kjöbenhavn. Meteorologisk Institut. Maanedsoversigt over Vejrforholdene. 1898: 1—12. Fol. — Universitetets zoologiske Museum. Den Danske Ingolf-Expedition. Bd. 2: N:r 2; 3:1. 1898. 4:0. Kristiania. Videnskabs-Selskabet. Forhandlinger. 1898: N:r 1-5. 8:0. Skrifter. 1. Math.-naturv. Kl. 1898: N:r 1-10. 8:0. — Det norske Justervesen. Aarsberetning. 22 (1897/98). 8:0. Lawrence Kansas university. Quarterly. Ser. A. (Science and math.): Vol. 7 (1898): N:o 4. 8:o. Lille. Hacultes. Travaux et m&emoires. 15—21 & Atlas N:o 1-2. 1892—98. 8:0 & Fol. London. Meteorological office. Daily weather reports 1897: 2: Titel & map. 4:0. Weekly weather report. (3) Vol. 14 (1897): Titel; 15 (1898): N:o ı — 52 & App. 1:p. 1—6. 4:0. Summary of the observations made at the stations included in the daily and weekly weather reports. 1898: 1—12. 4:0. — R. Astronomical society. Monthly notices. Vol. 59 (1898/99): N:o 2. 8:0. — (Chemical society. Journal. Vol. 75—76 (1899): 1. 8:0. Proceedings. Vol. 14 (1898): Titel & reg.; 15 (1899): N:o 202. 8:0. 114 London. Royal society. Proceedings. Vol. 64 (1898/99): N:o 406. 8:0. London, Ontario. Zntomological society. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 1. 8:0. Lyon. sSociete Linneenne. Annales. N. S. T. 44 (1897). 8:0. SAINT-LAGER, Grandeur et decadence du Nord. 1897. 8:0. — Notice sur Alexis Jordan. 1898. 8:0. Madison. Wisconsin geological and natural history survey. Bulletin. N:o 1—2. 1898. 8:0. Melbourne. Loyal society of Victoria. Proceedings. N. S. Vol. 11: P. 1. 1898. 8:0. Mexico. Sociedad cientifica »Antonio Alzate». Memorias y revista. T. 11 (1897/98): N:o 9-12. 8:o. -—- Observatorio meteorolöogico central. Boletin mensual. 1898: 9. 4:0. Milano. sSocieta Italiana di scienze naturali. Atti. Vol. 37: Fasc. 4. 1899. 8:0. Montpellier. Academie des sciences et lettres. Mémoires de la section des lettres. (2) T. 2: N:o 1. 1897. 8:0. München. K. Bayerische Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte. Philos.-philol. u. hist. Cl. 1898: Bd 2: H. 1. 8:0. — K. Meteorologische Oentral-Station. Beobachtungen der meteorologischen Stationen im Königreich Bayern. Jahre 1.921.897) IE As RO Übersicht über die Witterung im Königreiche Bayern. 1898: 12. Fol. Nancy. sSociete des sciences. Bulletin (2) T. 15 = Fase. 32 (1897). 8:0. — Academie de Stanislas. Mémoires. (5) T. 15 (1897). 8:0. Nantes. sSociete des sciences naturelles. Bulletin. T. 7 (1897): Trim. 4; 8 (1893): 1. 8:o. Napoli. Accademia delle scienze fisiche e matematiche. Rendiconto. (3) Vol. 4 (1898): Fase. 12. 8:0. — Accademia Pontaniana. Atti. Vol. 28. 1898. 8:0. New York. Meteorological Observatory of the Dep. of public parks. Report. Annual tables for 1897. 4:0. Nizza. Societe de medecine et de climatologie. Nice medical. Annee 22 (1898): N:o 4, 7, 9, 11-12; 23 (1898): 1-3. 8:0. O’-Gyalla. K. Ung. meteorologisch-magnetisches Oentral-Observatorium. Beobachtungen. 1898: 1—-12. 4:0. Ottawa. Field-naturalists’ Club. The Ottawa naturalist. Vol. 12 (1898): N:o 9. 8:0. Palo Alto. Leland Stanford junior university. Contributions to biology. 16. 1898. 8:0. Paris. Academie des sciences. LAPLACE, (Buyres. T. 11—12. 1895, 98. 4:0. SSE he Paris. Bureau des longitudes. Annuaire. An 1899. 12:0. — Bureau central meteorologique. Bulletin mensuel. Annee 1898: N:o 2, 5, 8, 9-11. 4:0. — Ecole polytechnique. Journal. (2) Cahier 3—4. 1897—98. 4:0. —- Museum d'histoire naturelle. Bulletin. Annee 1897: N:o 7-8; 1898: 1—6. 8:0. Nouvelles archives. (3) T. 9. 1897. 8:0 — ÖObservatoire municipal de Paris. Annuaire. Année 1898/99. 12:0. — sSociete astronomique de France. Bulletin. 1899: 1—2. 8:0. — sSociete entomologique de France. Annales. Vol. 65 (1896): Trim. 1—4. 8:0. Bulletin. Année 1896. 8:0. — sSociete d’etudes seientifigues. 115 Feuille des jeunes naturalistes. (3) Annee 29 (1899): N:o 340. 8:0. — sSociete de geographie. Bulletin. (7) T. 19 (1898): Trim. 3. 8:0. — Societe meteorologique. Annuaire. Annee 46 (1898): 1—3. 8:0. — sSociete zoologique. Mémoires. T. 10 (1897). 8:0. Bulletin. T. 22 (1897). 8:o. Pola. K. u. k. hydrographisches Amt der k. u. k. Kriegsmarine. Meteorologische Termin-Beobachtungen. 1898: 12 & Monats u. Jahres- übersicht 1898. Fol. Prag. Spolek chemiku Ceskych. Listy chemicke. Rocnik 22 (1898): Cislo 10; 23 (1899): 1. 8:0. Rio de Janeiro. Directoria de meteorologia. Boletim semestral. N:o 2. 1898. 8:0. Roma. AR. Accademia dei Lincei. Cl. di scienze morali .. Atti. (5) P. 2: Notizie degli Scavi. 1898: 8-10. 4:o. Rendiconti. (5) Vol. 7 (1898): 7-11. 8:0. Cl. di scienze fisiche... Rendiconti. (5) Vol. 7 (1898): Sem. 2: Fasc. 12. 8:0. » >», 23 (IT > 1. 8:0. — Ufficio centrale di meteorologia e di geodinamica. Rivista meteorico-agraria. Anno 19 (1898): N:o 1-36. 8:0. Annali. (2) Vol. 16 (1894): P. 2; 17 (1895): 1-2; 18 (1896): 2. 4:0. — sSpecola Vaticana. Pubblicazioni. Vol. 5. 1898. 8:0. St. Petersburg. Musee zoologique. Annuaire. 1898: N:o 2. 8:0. Sofia. Station meteorologique de Bulgarie. Bulletin mensuel. 1898: 1—10. tv. Fol. 116 Stettin. Zntomologischer Verein. Stettiner entomologische Zeitung. Jahrg. 59: N:o 1-6. 1898. 8:0. Sydney. Linnean Society of New South Wales. Proceedings. Vol. 23 (1898): P. 3. 8:0. — Geological survey of New South Wales. Records. Vol. 6 (1898): P. 1. 8:0. Tokyo. Central meteorological observatory of Japan. Weather Chart. 1898: 11. Tv. £ol. Toulouse. Academie des sciences, inscriptions et belles-lettres. Mémoires. (9) T. 9. 1897. 8:0. Troyes. Société academique d agriculture, des sciences, arts et belles- lettres. Mémoires. (3) T. 34 (1897). 8:0. Washington. U. S. Naval observatory. Report of the superintendent. Year 1898. 8:0. — Weather bureau. Monthly weather review. Vol. 26 (1898). 4:0. Wien. K. K. geologische Reichsanstalt. Verhandlungen. 1898: N:o 14—15. 8:0. Af Prof. D. G. Lindhagen. Porträtt af C. W. BLOMSTRAND. Af Utgifvarne: SYMONS’s monthly meteorological magazine. Vol. 33 (1898): 385-396. 8:0. The journal of physical chemistry ed. by W. D. BANCROFT &J. E. TREVOR. Vol. 2 (1898): N:o 9. 8:0. MANSILL’s almanac of planetary meteorology. 1899. 8:0. Tidskrift för Skogshushällning, utg. af C. G. HOLMERZ. 1899: N:o 18:0, Svensk kemisk tidskrift, utg. af Ä. G. EKSTRAND. Årg. 11 (1899): N:o 1. 8:0. Af författarne: LUNDSTRÖM, C. F., Tändsticksindustrien, dess uppkomst, utveckling och närvarande ständpunkt hufvudsakligen inom Sverige. Sthm 1899. 8:0. NATHORST, A. G., Kung Karls land. Sthm 1829. 8:o. OLSSON, P., Storsjöodjuret. Östersund 1899. 8:0. SÖDERBAUM, H. G., Berzelius. Minnesblad till erinran om 50:de ärs- dagen af hans död. Sthm 1898. 8:0. HEPITES, $. C., Elements magnetiques de Bucarest. Bucuresci 1898. 4:0. KAUFMANN, WILH., Die Rechtskraft des internationalen Rechtes und das Verhältniss der Staatsgesetzgebungen und der Staatsorgane zu demselben. Stuttgart 1899. 8:0. MARX, E., Zur Kenntniss der Dispersion im electrischen Spectrum, Lpz. 18938. 8:0. 117 Af författarne: RUSSELL, H. C., The source of the periodic waves which are re- corded from time to time on the Sydney and Newcastle Tide- Gauges. Sydney 1898. 8:0. — Water-spouts on the coast of New South Wales. Sydney 1898. 8:0. SCHUR, W., Neue Reduction der von Wilh. Olbers im Zeitraum von 1795 bis 1831 auf seiner Privatsternwarte in Bremen angestellten Beobachtungen von Kometen und kleinen Planeten. Lpz. 1898. 8:0. SCHWAB, P. F., Beiträge zur Witterungskunde von Oberösterreich im Jahre 1897. Linz 1898. 8:0. SNYDER, M. B., Report of the Harvard astrophysical conference August 1898. Lancaster 1898. 8:0. STOSSICH, M., Filarie e spiroptere. Trieste 1897. 8:0. Stockholm 1899. Kungl. Boktryckeriet. nu ; SK a | | NW " Bee ATERN he iR Be ara TV Pen tä | sar vg he wahre) fi | kur: ’ NN » % H | gal ey kal) ann AR dio dan ni ve 4 anv nä u « ul rk BR ine tg i to eger LS TER Fas vat ÄN noeh tt asp ash ia Rah ] su ikaskinld, Shin Rt, | In: Hier wu rat BRIAN ve SME BEINE NR Re 3 un eins IR r 3 Ki Insel) ar A 4 be. Er | i# : NI KN IE KO BEI" UR RR En + '" ' j | KK , wa , N v \ N ; i ä Öv | id } > Å f, a yn \ Y I 2 ; i ir ar BR 4 u gi Ya v Å vo y er | | 3 HR I i ; b La nn Net 4 : a N i Bi‘ np u Inn: Vitae 'W B KEY; FR stekt N kan ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS FÖRHANDLINGAR. Årg. 56. 1899. ask Onsdagen den S Mars. INNEHÄLL. Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . . . . sid. 119. CLEVE, Mikroskopisk undersökning af stoft, funnet på a i sek » 123: HASSELBERG, Note sur la diffusion cosmique de Vanadium . .....» 131. PETTERSSON, Ueber den Einfluss der Eisschmelzung auf die Dranislie Cirkulation . . . 5 el 318 od MÖRNER, Cystin annet blad HoRSiransens Kirn mes rodukter LOL. BERGER, Om en viss oändlig grupp af rationela hela funktioner . .... » 175. JÄGERSKI6OLD, Ueber den Bau von Macraspis elegans (Olsson) . . . . . > 19. Fries, Sveriges Myxomyceter. . . ss ss so so cc SES Dj 2 Hä Skänker till Akademiens bibliotek . . . . ..... Su 122, 174, 196, 247. Tillkännagafs, att Akademiens inländske ledamot f. d. Pro- fessorn vid universitetet i Lund AXEL NysLzus med döden afgätt. Adjunkten vid Ultuna Landtbruksinstitut E. PETERSON, som af K. Landtbruks Akademien varit utsedd till Letterstedtsk stipendiat för utrikes resor, hade afgifvit berättelse om de resor, som han i denna egenskap utfört till Danmark, Tyskland, Schweiz och Frankrike för idkande af studier i mejerihandtering och bakteriologi. Herr HASSELBERG inlemnade en af honom författad uppsats: »Note sur la diffusion cosmique de Vanadium», samt redogjorde för dess innehåll. 120 Herr PETTERSSON inlemnade och redogjorde för en af honom författad uppsats: »Ueber den Einfluss der Eisschmelzung auf die oceanische Cirkulation». Herr Grefve MÖRNER inlemnade äfvenledes en af honom för- fattad uppsats: »Oystin funnet bland hornsubstansens klyfnings- produkter», samt redogjorde för densammas innehåll. Till införande i Akademiens skrifter antogos följande in- lemnade afhandlingar och uppsatser: i Akademiens Handlingar: »Plancton collected by the Swe- dish Expedition to Spitzbergen in 1898», af Prof. P. T. CLEVE; i Bihanget till Handlingarne: 1:0) »Zur Morphologie und Biologie einiger Blätter und belaubter Sprosse», af Lektor ©. A. M. LINDMAN; 2:0) »Beiträge zur Kenntniss der Insektenfauna von Kamerun. N:o 6. ÖOdonaten aus Kamerum», af Doktor Y. SJö- STEDT; 9:0) »Ueber sogen. Herzkörper bei Insektenlarven. Zu- gleich ein Beitrag zur Kenntniss der Blutgewebe», af Docenten S. BENGTSSON; i Öfversigten: de i innehällsförteckningen uppräknade sju uppsatser. Den Ferrnerska belöningen för aret tilldelades Docenten vid Lunds universitet S. E. STRÖMGREN för hans i Öfversigten offentliggjorda afhandling: »Ueber Kometenbahnexcentricitäten», med hänsyn jemväl till ett hans föregaende publicerade arbete: »Berechnung der Bahn des Kometen 1890. ID. Den Lindbomska belöningen tillerkändes Fysiske Laboratorn vid Upsala universitet G. GRANQVIST för hans i Öfversigten in- förda afhandling: »Quantitative Bestimmungen über die Zer- stäubung der Kathode in verdünnter Luft.» Den Flormanska belöningen tilldelades t. f. Anatomiske Prosektorn vid Lunds universitet Med. Licentiaten I. BROMAN för hans af trycket utgifna arbete: »Die Entwicklungsgeschichte der Gehörknöchelchen beim Menschen». För utförande af vetenskapliga resor inom landet beslöt Akademien utdela följande understöd: 121 at Fil. Licentiaten K. BoHLın 150 kr. för jemförande stu- dier öfver vattenupptagandet hos xerofyter och hygrofyter i Dalarne; at Fil. Kandidat R. E. Fries 150 kr. för mykologiska studier i Jemtlands och Herjedalens skogs- och fjelltrakter; at Amanuens H. HESSELMAN 150 kr. för studium af växt- lifvets vilkor och yttringar hos mesofyta växtsamlingar i Ro- slagen; at Amanuensen H. DAHLSTEDT 100 kr. för undersökning af gruppen Silvatica af slägtet Hieracium i Herjedalen; at Docenten H. WALLENGREN 150 kr. för fortsatta studier öfver ciliata infusorier i sötvattensamlingar i Skane; at Docenten A. OHLIN 150 kr. för att vid Kristinebergs zoologiska station studera Amphipodernas morfologi och ontogeni; at Läroverkskollega W. A. ENGHOLM 100 kr. för fortsatta studier af sjön Täkerns djurlif; at studeranden T. ODHNER 100 kr. för fortsatta studier af Trematoderna hos sjöfoglar och hafsfiskar; åt Fil. Kandidat A. TULLGREN 150 kr. för att på Öland och Gotland idka planktonstudier i insjöar och träsk samt in- samla spindlar; at Amanuensen A. BEHM 100 kr. för att i Vemdalens, Funäsdalens och Tännäs socknar i Herjedalen göra zoologiska studier; at Fil. Kandidat W. SANDBERG 100 kr. för att vid Koster- och Väderöarne studera Spongiernas förekomst och morphologi; och i at Fil. Kandidaten G. A. FALKENSTRÖM 100 kr. för att anställa faunistiska och zoobiologiska undersökningar i några af Skänes smärre sjöar och torfmossar. Genom ' anställdt val kallade Akademien Professorn 1 Me- tallurgi och Hyttkonst vid K. Tekniska Högskolan JOHAN GUSTAF WIBORGH till sin inländske ledamot. 122 Z Följande skänker anmäldes: Till Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. Stockholm. Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 1 häfte. 4:0. — Geologiska föreningen. Förhandlingar. Bd 20(1898). 8:0. — Karolinska mediko-kirurgiska Institutet. Berättelse 1897/98. 8:0. — Svenska trädgårdsföreningen. Tidskrift. 1899: N:o 1. 8:0. Göteborg. Museum. Årsberättelse för 1898. 4:o. Upsala. Studentkåren. Upsala universitets katalog för vårterminen 1899. 8:0. Adelaide. Public library, museum, and art gallery. Report for 1897/98. Fol. — Observatory. Meteorological observations. Year 1895. Fol. Albany. New York state museum. Bulletin. Vol. 4(1897): N:o 16—18. 8:o. Report. Vol. 49(1895): 1; 50(1896): 1. 8:0. Amsterdam. Wiskundig genootschap. Nieuw Archief voor wiskunde. (2) D. 4 (1899): Stuk 1. 8:0. Belfast. Natural history and philosophical society. Report and proceedings. Session 1897/98. 8:0. Berlin. K. Preussische Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte 1898: 40—53. 8:0. — K. botanischer Garten und Museum. Notizblatt. Append. 5 (1899). 8:0. — Physikalische Gesellschaft. Verhandlungen. Jahrg. 17 (1898): N:o 12-13. 8:0. Brisbane. Royal geographical society of Australasia, Queensland branch. Proceedings & transactions. Vol. 13 (1897/98). 8:0. Brünn. Naturforschender Verein. Verhandlungen. Bd 36 (1897). 8:0. Bericht der Meteorologischen Commission. 16 (1896). 8:0. Bruxelles. Academie R. des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique. Bulletin.. (3). T. 36, (1398): N:o 12; 37 (1399): P. 1: N20/12 8:0: Budapest. X. Ungarische geologische Anstalt. Földtani közlöny (Geologische Mittheilungen). Kötet 28 (1898): 7—12. 8:0. Buenos Aires. Sociedad cientifica Argentina. Anales. T. 47 (1899): Entr. 1. 8:0. LÅ (Forts å sid. 174.) 123 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 3. Stockholm. Mikroskopisk undersökning af stoft, funnet på drifis i Ishafvet. sur le. lo Omanmar (Meddeladt den 3 Mars 1899.) Under den svenska expeditionen till Spetsbergen och om- gifvande farvatten 1898 under Prof. A. G. NATHORST insamla- des af expeditionens botanister, Dr. G. ANDERSSON och Kand. H. HEssELMAN, ett par prof af stoft, som anstäffades pa drif- isen mellan Spetsbergen och Grönland. Dessa prof, som af Prof. NATHORST lemnades till mig för mikroskopisk undersök- ning, innehöllo bägge en stor mängd mikroorganismer, för hvilka jag får lemna följande redogörelse. Det ena profvet, från 78 21'48” N och 2°45’ W, var högst obetydligt, men nästan fritt från lerslam och mycket rikt på diatomaceer. Om man undantager ett par enstaka exemplar af färskvattensarterna Pinnularia lata och Tabellaria floceulosa, möjligen vinddrifna, tillhörde hela den öfriga mängden den ma- rina diatomacefloran. Egentliga planktonformer, såsom Ch&to- ceros-arter, voro sällsynta, däremot egentliga litoralformer mycket allmänna. Artassociationen visar såväl i afseende på formerna som i viss mon i afseende på de olika formernas relativa myckenhet så fullständig öfverensstämmelse med det af KJELL- MAN under Vegaexpeditionen pa isflak vid Cap Wankarema 124 CLEVE, MIKROSKOPISK UNDERSÖKNING AF STOFT ETC. gjorda fyndet, att något tvifvel om sammanhörigheten icke gerna är möjligt. I det följande lemnas en förteckning af arter och varieteter, hvarvid jag med r betecknar sällsynt, med rr mycket sällsynt, med + icke sällsynt, med c allmän och ce mycket allmän. Med W betecknar jag att formen blifvit funnen 1 Wankarema- materialet och vid Cap Deschnew samt med E i prof från Cap Eglinton på vestra sidan af Davis Strait, således i Labrador- strömmen. !) Actinocyclus alienus var. arctica GRUN. r — W. E. Amphiprora decussata var. septentrionalis GRUN. r WE: Amphora crassa GREG. r W. A. proteus GREG. r — W. A. robusta GREG. r — W. A. erebi EHB. rr — W. Biddulphia aurita (LYNGB.) rr W. Campylodisceus helianthus A. S. rr. Chetoceros diadema (EH2B.) r — W. C. furcellatus BAIL. rr. Coscinodiscus lacustris var. hyperborea GRUN. cc — W. var. septentrionalis GRUN. ce — W. C. oculus iridis EBB. r — W.E. Diploneis cofeiformis A. S. rr. D. entomon. EHB. r. D. incurvata (GREG.) vr. D. interrupta (KÜtTz.) rr. D. litoralis (Donk.) var. aretica CL. r — W. var. clatlırata (OESTR.) + — W. var. hyperborea Cu. + — W. D. major OL. r. D. nitescens (GREG@.) r. D. Smithü (BRÉB.) r — W. Fragilaria eylindrus GRUN. r — W. E. 1) Se Bih. till K. Sv. Vet. Akad. Handl. 22, Afd. 3, N:o 4. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 125 Gomphonema exiguum var. arctica GRUN. ce — W. E. var. pachyclada BREB. (Gomphon. septen- trionale OESTR.) ce — W.E. G. kamtschaticum var. sibirica GRUN. (G. groenlandicum ÖESTR.) ce — W.E. Nawieula algida GRUN. ce — W. E. N. deeipiens CL. + — W. E. N. directa (genuina CL.) r — W.E. var. subtilis GREG. r — W. E. N. Hennedyi var. californica (GRUN.) — Pr, N. imperfecta CL. r W. N. kariana GRUN. + — W. E. var. detersa GRUN. ce — W. N. Kjellmanü Cr. rr — W. E. N. Klavsenii OESTR. rr. N. kryophila Cr. (Vega diat. f. 42 och f. 43 eller N. gelida) c — W. N. (Rhoiconeis) obtusa CL. ce — W.E. N. Oestrupü CL. (Amphiprora sp. OESTR., Meddelelser om Grön- land XV, PI. I, f. 15). N. sibirica CL. (N. Bolleana var. intermedia ÖESTR.) + — W.E. N. subinflata GRUN. r — W. E. N. (Rhoiconeis) superba CL. e — W. N. transitans CL. r — W.E. var. derasa GRUN. + — W. BE. var. erosa CL. + — W. E. N. trigonocephala var. contracta ÖESTR. + -— W. var. minor ÖESTR. r. N. valida CL. + — W. E. var. minuta CL. + — W.E. Nitzschia Brebissonüi var. borealis GRUN. r — W. E. N. distans var. erratica Cu. r — W.E. N. gelida GRUN. r — W. N. Mitchelliana GREENLOAF rr. N. polaris GRUN. + — W. E. 126 CLEVE, MIKROSKOPISK UNDERSÖKNING AF STOFT ETC. Pinnularia ambigua CL. r WB, P. quadratarea A.S.c — W.E. var. bicontraeta ÖESTR. + — E. var. constricta VESTR. c. var. minor OÖESTR. + — BE. var. Stuxwbergü CL. + — W.E. "var. subeontinua GRUN. r — W. E. var. subconstrieta OESTR. ce — E. Pleurosigma Stuxbergü CL. r — W E. var. minor GRUN. r — W.E. Stenoneis inconspieua v. baculus CL. rr W.®E: Rhoicosphenia eurvata KÜTz. r W. Thalassiosira Nordenskiöldü CL. rr — W.E. Utom diatomaceer träffades ett par exemplar af andra kisel- organismer, nämligen: Distephanus speculum (EHB.). Gymnaster pentasterias (EHB.). Det andra pa samma ställe insamlade profvet utgjordes till största delen af lerslam, i hvilket vid omedelbar undersökning endast en och annan diatomacé och spongienål kunde upp- täckas. Efter kemisk behandling och slamning befanns emeller- tid profvet synnerligen artrikt, men artassociationen var en helt annan än i föregående prof, så att detta prof utan tvifvel är af ett annat ursprung. Detta prof innehöll till ett vida öfver- vägande antal färskvattensarter, bland hvilka flera icke tillhöra den arktiska diatomacefloran. Af de marina formerna äro visser- ligen några de samma som funnits vid Cap Wankarema, men äfven i Kariska hafvet. Andra äro däremot för Wankarema- materialet alldeles främmande. Mycket upplysande äro några, dock ytterst sparsamma fragment af tertiära, antagligen miocena arter, som äfven funnits i bottenslam i trakten af Frans Josefs land och i anstäende lager 1 centrala Ryssland. !) 1) Dessa ryska, på egendomliga arter så rika aflagringar anträffades af Herr PacHt i 30 till 40 fot mäktiga bäddar vid byn Beklemischewo i Simbirsk. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 3. 127 Dessa tertiära former voro: Hemiaulus sp. obestämbara fragment. Slägtet är ytterst rikligt representeradt i tertiära aflagringar (Mors i Danmark, Ungern, Simbirsk, London Clay). Melosira ornata GRUN. (funnen vid Simbirsk, Mors, i botten- slam från Frans Josefs land). Stephanopyxis Broschüi GRUN. (bottenslam från Frans Josefs land). Af färskvattensformer Y) anträffades: Cymatopleura elliptica (BRIB.) rr — J. s. Cymbella afınis Kürz. rr — J. s. C. aretica LAGT. r Je C. aspera EHB. vr. C. navieuliformis AUERSW. rr — J. €. Stuxbergü CL. r — J.?) C. tumida BREB. rr — J. s. C. ventricosa Körtz. rr. Diploneis elliptica (Kötz.) rr — J. D. ovalis (HILSE.) r. Epithemia turgida (EHB.) r — J. s. E. zebra (EHB.) r — J. s. Eunotia arcus (EHB.) r — ). E. bigibba (KÜütz.) r. E. monodon. Eu. r. E. papilio EHB. vr. Diatomaeeerna beskrefvos på ett mindre tillfredsställande sätt 1854 af Weisse. Nya prof funnos 1884 af Prof. Lauusen vid byn Archangel-Kurojedowo och blefvo monografiskt bearbetade af Prof. Otto Wırr. Till stor del samma. arter funnos af GRUNOW i bottenprof från 100-500 meters djup insamlade af Tegethoff-expeditionen i närheten af Frans Josefs land. Då dessa miocena arter sannolikt utförts med de ryska floderna i hafvet, finnas dylika aflag- ringar antagligen äfven i norra Ryssland. Med J betecknar jag, att ifrågavarande art eller var. funnits i Jenisseys mynning, med s att ifrågavarande art eller var. icke förekommer i arktiska regioner. 1 — ”) Hittills icke funnen annorstädes än i Jenisseys mynning. 128 CLEVE, MIKROSKOPISK UNDERSÖKNING AF STOFT ETC. E. prerupta var. bidens, compacta GRUN. vr. var. laticeps, curta GRUN. rr. E. robusta RALFs (hexaodon) vr. Je Gomphonema angustatum Kürz. rr. @. geminatum (LYNGB.) + — J. 1) E. triodon EHB. rr @. intricatum Kör. vr. G. ventricosum GREG. rr — J. Hantzschia ampluoxys genuina GRUN. + — J. Melosira erenulata KÜTz. rr. Navicula amphibola CL. + N. gastrum EHB. + J. v. ‚Jenisseyensis GRUN. r — J. N. pupula Kü1z. r. N. semen EHB. 7. Neidium bisuleatum (LAGST.) r. N. dubium (EHB.) r — J. Pinnularia divergens (N. Sm.) r — J. P. lata (BRÉB.) r. P. leptosoma (GRUN.) rr. P. major (Kürz.) rr. P. spitsbergensis CL. r J: P. stauroptera (GRUN.) rr J. P. streptoraphe OL. rr. v. styliformis GRUN. 7. Pleurosigma (Gyresigma) attenuatum (Kürz.) rr — J. >. Stauroneis acuta W. SM. r. — J. var. javanica GRUN. vr. S. phoenicenteron v. amphilepta EHB. r — J. Tetracyelus lacustris RALFS. rr — J. Följande marina och brackvattensformer anträffades: Amphora proteus GREG. r. ; 5 Ek N r BEL: !) Den i Jenissey förekommande formen sibirica anträffades icke i ifrågavarande prof. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 129 Caloneis consimilis A. S. rr. C. formosa (GREG.) rr. C. liber (W. SM.) rr. Chetoceros diadema (EHB.) (spor) + C. mitra (BAIL) (sporer) c. Coscinodiscus Kützingüi var. glacialis GRUN. +. ©. lacustris var. hyperborea GRUN. cc. C.. als iridıs EHB. +. C. polyacanthus GRUN. c. Diploneis entomon EHB. r. D. interrupta (KÜTz.) v. D. ltoralis var. elathrata OESTR. r. D. Smithiü (BREB.) r. Navicula abrupta (GREG.) rr. N. algida GRUN. +. N. digitoradiata GREG. r. N. imperfecta CL. rr. N. kryophila CL. +. N. pusilla W. SM. r. N. transıtans var. erosa UL, rr. N. (Scoliopleura) tumida W. SM. +. Nitzschia gelida GRUN. r. Paralia sulcata (EHB.) var. biseriata GRUN. r. Trachyneis aspera var. intermedia GRUN. r. Dessutom fanns icke särdeles sällsynt Surirella septentrio- nalis ÖESTRUP, förut känd blott från de grönländska drifis- blocken och med eljes obekant förekomstsätt. Äfven funnos i profvet en del spongianålar. Det kan knapt lida något tvifvel, att ifrågavarande drifis- slam härstammar från någon flodmynning i norra Ryssland eller Sibirien. Jämföres detta prof med det af mig förut undersökta från Harmsworth-Jackson expeditionen (söder om Bell isle) !) finner man en öfverensstämmelse däri, att bägge innehöllo sa- 2) Bih. till K. Sv. Vet. Ak. Handl. 24, III, N:o 2, p. 24. 130 = CLEVE, MIKROSKOPISK UNDERSÖKNING AF STOFT ETC. väl färskvattens som brackvattens och marina former, men för öfrigt äro olikheterna ganska stora, hvilket synes häntyda på härstamning från olika foder. Sedan ofvanstående redan var skrifvet, har jag af prof. NATHORST erhållit följande meddelande: Professor A. E. TÖRNEBOHM, som undersökt en annan del af samma prof, förvaradt i torrt tillstånd, har om dess minera- logiska sammansättning benäget meddelat följande: »Det synes vara af samma natur som NANSENS, men mindre rikhaltigt, såväl i fråga om de oorganiska som de organiska beständsdelarne och kan derför ej gerna hafva kommit från samma håll. Bland mineral har jag blott kunnat bestämma några af de vanligaste, såsom: kvarts, fältspat, hornblende, augit (möjligen äfven hypersten), epidot, blekta glimmerfjäll och möjligen äfven klorit. Derjemte finnas en del andra, som jag ej vågar med bestämdhet uttala mig om. Huruvida det organiska innebållet kan lemna någon upplysning om slammets härkomst kan jag ej afgöra; det oorganiska innehållet kan det säkerligen ej.» Docenten H. MUNTHE, som på professor TÖRNEBOHMS an- modan slammat en del af profvet, har i detsamma äfven funnit fragment af mossor, hvilket ju äfven talar för professor ULEVES åsigt om slammets ursprung. Dessa mossfragment äro dock ännu ej bestämda. 131 Ölversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 3. Stockholm. Note sur la diffusion cosmique de Vanadium. Par M. B. HassELBERG. [Communiquee le 8 Mars 1899.] Daus le cours de mes etudes spectroscopiques des metaux dans l’arc electrique j’ai trouve en comparant le spectre du Ti- tane avec celui du Vanadium, qu’une espece de rutile norvegien employe pour faire naitre le premier spectre presente un contenu assez sensible du dernier metal. N’ayant pu trouver en consul- tant sur ce point les analyses chimiques ordinaires du mineral en question, ceitees par DANA'), quelque indication de ce genre, il m'a paru d'un certain interöt d’examiner sous ce rapport plusieurs especes de differente origine dans le but de decider ainsi si le Vanadium doit &tre considere comme ingredient essen- tiel du mineral ou non. J’ai execute cette recherche en com- parant directement par la photographie les spectres des diffe- rents rutiles avec celui du Vanadium.?) Parmi les nombreux groupes de raies brillantes que presente le dernier spectre dans Parc electrique il y en a plusieurs, qui par leur intensite con- siderable sont tres propres a une telle recherche, mais c’est sur- tout le groupe dans le voisinage de 4:440 qu’en peut employer avec avantage, puisque les plus minimes traces de Vanadium introduites dans l’arc suffisent pour le faire apparaitre. En !) Dana, Descriptive Mineralogy, fifth edition. New-York 1883. p. 160. ?) Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar. Bihang. Band 23. 1897. Astro- Physical Journal. Vol. VI. 1897. 132 _HASSELBERG, LA DIFFUSSION COSMIQUE DE VANADIUM. photographiant donc sur la méme plaque cette partie du speetre du mineral a cöte de celui du metal, la presence du dernier dans l’echantillon employ&e du mineral se revele immediatement par la prolongation des raies metalliques dans le spectre du rutile. C'est ainsi que parmi douze especes de rutile provenantes de divers pays je n’ai trouve qu’une seule, dans le spectre de laquelle les raies de Vanadium en question n’ont ete retrouvees. Mais si la presence de Vanadium dans les rutiles en gene- ral se trouve ainsi demontree, la methode speetroscopique n’ap- prend rien a ce qui concerne la quantite, si ce n’est pas, que de l’intensite plus ou moins grande des raies on peut conclure, que l’une espece du mineral en contient plus ou moins que l’autre. Dans la plupart des cas l’intensite des raies de Vanadium est. tres faible dans le spectre du rutile en comparaison avec l’eclat presque eblouissant dans celui du metal, d’ou il suit que la quan- tite du dernier contenue dans ce mineral est en general certaine- ment tres petite. Peut-etre doit-on chercher dans cette circon- stance la cause pourquoi sa presence a echappe aux analyses chimiques ordinaires. Cependant j’ai trouve dernierement, que deja en 1861 SAINTE CLAIRE DEVILLE!) en a constate une te- neur tres sensible dans le rutile de Sazint-Yrieiw, ce qui de- montre, que les quantites en question bien que tres petites ne sont pas assez minimes pour echapper a une analyse chimique rigoureuse. Cela se trouve confirme encore par l’analyse d'un rutile norvegien, que M. le Baron NORDENSKIÖLD sur ma demande a bien voulu entreprendre, apres que la presence de Vanadium dans ce rutile eut ete decouverte par l’analyse spectroscopique. De meme que dans les rutiles, le Vanadium se rencontre aussi en petite quantite dans une foule d’autres mineraux comme le prouve deja les analyses de SAINTE CLAIRE DEVILLE et sur- tout celles de M. HILLEBRAND,?) dans lesquelles le contenu des differents mineraux en acide vanadique a et@ determine avec grande preeision. Ce contenu, ne surpassant en general quelques !) Annales de Chimie et de Physique. III. Serie. Vol. ıxr. p. 342. 1861. 2) American Journal of sciences. Vol. VI. 1898. DE ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1898, N:0 3. 133 centiemes de procent, parait encore lie a la quantité de silicates presents dans les minéraux, de maniere que plus la derniere est considerable, plus le premier est minime. Si nous ajoutons de plus, qu’outre dans les cas traites par M. HILLEBRAND le Vana- dium a ete trouve encore dans beaucoup d’autres matieres les plus diverses, par exemple dans les argiles communes, dans les basalts et dans les ceindres des vegetaux et ainsi de suite, on ‚peut dire avec raison, que ce metal doit étre considere comme appartenant aux elements les plus repandus sur la terre. Quant a la presence du Vanadium sur le soleil, elle parait a peine douteuse. Dans mes recherches sur son speetre dans l’are electrique j’ai trouve, que parmi la grande masse de raies qu’on y observe un nombre assez considerable est represente par des raies d’absorption correspondantes du spectre general de l’astre. Mais cette correspondance ne s’applique qu’aux raies les plus brillantes du metal et de maniere en outre que la plupart de ces raies solaires presentent une intensite extr&mement faible, tandis qu’aux raies moins fortes de Vanadium rien de correspondant se rencontre dans le spectre du soleil. La conclusion parait done assez fondee, que la quantite de vapeur de Vanadium pr&sente dans la photosphere generale du soleil doit &tre peu conside- rable. Sous ce rapport il y a une difference marquee entre l’atmosphere generale de l’astre et les taches, dans les spectres desquelles d’apres les observations de M. Young les raies d’ab- sorption de Vanadium presentent un renforcement tres prononce. Le caractere general de l’absorption vanadique dans le soleil donne certainement peu d’esperance d’en trouver quelque trace dans les spectres des etoiles.. A cet effet une connaissance de ces spectres beaucoup plus detaillee qu’on ne la possede jusqu’- ici est necessaire. Cependant l’analogie intime, qui existe entre certaines classes de ces corps celestes et le soleil, le rend au moins assez probable, que le Vanadium peut rentrer dans leur composition. Mais il y a une classe de masses cosmiques, dont la compo- sition chimique peut étre etudiee beaucoup plus en detail qu’il 134 HASSELBERG, LA DIFFUSION COSMIQUE DE VANADIUM. n'est possible pour les grands soleils qui peuplent l’univers, je veux dire les meteorites. En effet il parait assez etrange, que l’analyse spectrale, dont les applications diverses sont devenues maintenant si nombreuses, n’a ete employee jusqu’ici que rare- ment & la recherche de la composition chimique de ces corps. A ce que je crois les seules tentatives dans cette direction sont celles qu’ont faites dernierement d'un cöte M. NORMAN LocKYER!) dans ses etudes sur les spectres des deux fers meteoriques de Nejed et d’Obernkirchen, de l’autre Mess. HARTLEY et RAMAGE,?) qui ont etudie les proprietes spectroscopiques de plusieurs meteo- rites dans le chalumeau a gaz. Cependant ces etudes, dans le but de devenir vraiment profitables pour la connaissance de la structure materielle de l’univers, doivent evidemment recevoir une etendue si grande que possible, puisque sous cette condition seule- ment il sera possible de parvenir finalement Aa des idees plus generales sur la presence des elements chimiques dans l’espace. C'est pourquoi J’ai entrepris depuis quelque temps des recherches semblables en &tudiant a l’aide de la photographie les spectres dans l’arc £lectrique d'un nombre de met£orites tombes a des temps differents et dans des lieux les plus divers du globe.?) Je dois la possibilite de ces recherches a l’obligeance amicale de M. le Baron NORDENSKIÖLD, qui a bien voulu mettre les grandes collections appartenantes aux musees royales a ma disposition pour le but en question. Parmi les resultats obtenus deja par une premiere revue des cliches photographiques je me bornerai pour le moment a celui, qui se rattache a la presence de Vanadium dans les meteorites etudies. Ayant trouve des le commencement, que ce metal se manifeste sans equivoque dans certains de ces corps par la presence dans leurs. spectres du groupe de raies brillantes mentionne ci-dessus, tandis que dans d’autres cas pas une trace 1) Phil. Trans. Vol. 185 (1894) A. p. 1023. 2) Scientific Proceedings of the Dublin Society. Vol. VIII. 1898. 3) Concernant les details sur les divers meteorites voir: WULFING, Die Mete- oriten in Sammlungen und ihre Literatur. Tübingen 1897. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1898, N:0 3. 155 en etait visible, jai employe precisement ces raies pour l’analyse en question en photographiant de la m&me maniere que dans mes etudes sur les rutiles sur la m&me plaque la partie corres- pondante des spectres du meteorite et du metal. Par un examen attentif des cliches sous le microscope on parvient ensuite faci- jement a decider de la presence du metal dans l’epreuve &tudiee. Les resultats obtenus ainsi sont. contenus dans la table suivante. On y trouve dans la premiere colonne les noms des places ou les meteorites ont été trouves ou dans lesquelles on les a vus tomber, ainsi qu’une remarque sur leur caractere rocheux (AR) ou ferrique (FF). Les autres colonnes renferment les evaluations -d’intensite des raies spectrales de Vanadium, dont les longueurs d’onde se trouvent en haut, telles qu’elles se presentent dans les spectres des divers meteorites. Dans ces evaluations les raies les plus fortes sont designees par le nombre 6, tandis que les raies tres faibles mais cependant bien visibles sont notées par 1. Les intensites intermediaires sont indiquees par deux nombres, p. e. 1.2, 2.3. Un + ou un — attaché a un nombre designe une modification legere de l’intensite observee. Finalement la lettre tr. denote que la raie en question se trouve seulement comme trace excessivement faible et a peine visible sur le cliche. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 3. 2 136 HASSELBERG, LA DIFFUSION COSMIQUE DE VANADIUM. Longueurs d onde Noms et Caractere E 2 | al 2) SI SENSE des Meteorites. 3 = 08 sn See = 3.4134 3.4 34] 3,|.3,| 3 Ställdalen. - . = 22.2.2. R | | te | te oe) | GEN EGT et | Grönland. MM FERRAN BAR an Fl 1) TE ERA ee ie Elessle. #1. 10. MODERN ae R | —| —| —| —| — | —| | tr. Pallas-met. 2 0...02 2 ur. EVER, — | 17 — | 21 | New Concord 41. scene BRA |14 | 2), 12 EE EE Orseil a a al 22 2 RA R | te. |. tro) — || | besten Sr Alta cam a Chile BER | u = | FAN 8 8 TUI DER ER N ER R | — | — — Nvaseblorcriep er F = 230 EM | | Cléguérec, France. -. - . . > - R | 2 |» SE Eile re | fre Teheran, Veramin . . -... I FRI —| —-| —| —| —| —|—-|—-|— | 1| Pultusk....310.0.0 0.102 cu ze sen Bon | edel Str) Atari re BLZ Eee Bed River... oder ten erna de al — || | 2 EE Bolueeas .. een...) a F | —| —| — ee | Verschne Tschirskaja Stanitza. . | R |1— 1-1 1—/1— — | 1—| tr. |1—/1— | 1| Mae Kimey. : : 2.2.2... | R 11-1 tr.) — | — 11-11 1| Loutolaksl 2.) oh ue Slulabe HERA ir le) ee ee Lundsgärden One Ri TE TN EN Obernkirchen . . . : 2... F | — EE SR RS ING] e a Ag Sad seas een EE F | (ESS (SSR — | —| a a RE | = Bai CONNY 3 oc 9 9 6 do I a Fl—-l—-l—-l ll — | —| —| —| — | Canon, IDANO os 6 8 osa Bb FI—|—-|—-| —-| | —-| | —- | —| — | Brenham, Kansas. FR | —| — | — | —| —| —| —| — | — | — Mezö-Madaras . R 1—|1—| tr. |) —| —| — | tr. J1- 1 1 | I”Aigle . EEE de a 7 aaa. Bild 2.1 Ja) ee Alfianello . R| 11|1|32 |) son West-Liberty R|1 1 1 1, 2 Vor Sokobanja . R |1+j1+|1+| 1 /1—1+| 1 | 1 |1+[/12) Möcs. R|1/|1/1|tw.j —| 1 [1-11—-/1+/1+! Klein-Merow. . R NI+lI + IH 1 I Tr II ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1898, N:0 3. 157 et intensite des raies de Vanadium. D. 20 =] = Oo ed > [9.0] AN Lal [0,0] oo 20 OO {er} ed SS ı=Is|is ss ss oa|s| = | s|sı= FF NH S|s|ı2 5: 5/|&.- | 2|=/9 5/9 2|£2 > | > = + 4 | 45] 45 2 |A 3 | 3 1 ltr | 1 | tr [141 12) 2|2+| tr. )1-) — | — | 1| —| tr. | — 1+ | tr. |1+ |1+ |2— | 2 3) 1| 1/1-|1—) —| — | tr. | tr 1— | tr. | tr. | — | 1 |1+ |12|2— — | tr tr. | — | ae =. Zee ee 2— |2—|2—|12| 2 |2+|23) 3) 1/1+) 1) 1/1+[1o) 1|? 1 |1- 1— | tr. |1+ | 12|2—| 2 | tr. |I—| — | — | tr. | tr. | tr. | — 1— | tr. | tr. | — | 1 | 12 |2—2—, — | tr.) — | tr! ltr) — |! — I | — tr. | tr. | 1 |1+ |2— 2 —|tr) el —-|—- || — 1 | tr.) I | tr J1+ 112] 2 |2+ 1) — ie) | || —| — EEE El El 12 | 22 22 22 ZZ tra fr 1 tr — — | — | — tr |J1—- |1-11- — | — | — | —| —| —| —| — — ie Iof el a2 ee NTE tr tr me lWtr — 1+| 1 |1+ |1+|12| 2 |2+123|) 1| 1 l1—] tr. | — 12 1+|12| 12|2—| 2 |2+|J23| 1| 1 |1—| tr. | — 1 tr 12|1+|12| 12|2—-| 2 |2+|23| II 1—1—] tr. | 1 | tr. |] 1—1/1— 1— 12/1+|\12| 12/2—-| 2 |2+/23| 1| 1 |1-|1—-| —| — — 1— 2— | 12|12| 12/2—- |2+|23| 3 11+/12| 1) 1|— | — 1— 1— 1 |1+ |1+ |1+ |2— | 2 |2+/23| 1 [1+ 1—| tr. | — | tr tr 1— | za a 2 Er re 2 Tent Tr 1— 138 HASSELBERG, LA DIFFUSION COSMIQUE DE VANADIUM. Parmi ces raies il y en a quelques-unes, qui par le voisinage de raies brillantes de fer sont tres difficiles a observer. Ainsi la raie 4407.85 tend presque toujours & se confondre avec la raie de fer 4407.87, de m&me que la raie 4271.70 est completement masquee par la ne&bulosite intense, qui remplit presque entiere- ment l’intervalle des raies de fer 4271.93 et 4271.32. La meme difficulté se rencontre encore a l’egard de la raie 4353.02 a cause du voisinage de la raie 4352.08 du Magnesium, dont la vaste nebulosite est souvent assez etendue pour la cacher plus ou moins completement. En ötudiant maintenant de plus pres la table ci-dessus on voit en premier lieu, que la quantite de Vanadıum contenu dans les met£orites est en general certainement tres petite. En effet Yintensite des raies vanadiques dans leurs spectres est presque toujours assez insignifiante en comparaison avec l’eclat conside- rable, que presentent ces raies dans le spectre du metal. Mais d’autre cöte il y a des differences indubitables entre les diffe- rents meteorites sous ce rapport, de sorte que leur teneur en Vanadium, bien que petite, est certainement assez inegale. Ainsi les meteorites de New-Concord, Lundsgärden, l’Aigie, Kniahynia. et Alfianello en contiennent sans doute une quantite bien plus grande que ceux d’Orgueil, d’Aussun et de Cleguerec. Cepen- dant l’analyse spectrale est pour le present au moins tout a fait hors d’etat de decider jusqu’a quel point on pourrait par une analyse chimique rigoureuse parvenir a une evaluation quanti- tative de ces rapports. Une autre circonstance bien plus remarquable se manifeste encore par l’inspection de la table ci-dessus. C'est que les mete- orites, dans la composition desquelle rentre le Vanadium, appar- tiennent tous a la classe rocheuse, tandis que les fers meteori- ques proprement dits, avec la seule exception de celui de Grön- land, n’en contiennent pas la moindre trace. En supposant que cette regle soit generale, on doit s’atten- dre a ce que les meso-siderites, qui par leurs proprietes mineralogi- ques forment une classe de transition entre les deux classes ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 3. 139 prineipales, doivent aussi a cet égard occuper une position inter- mediaire, ce qui est precisement le cas. En effet, pendant que dans le meteorite de Teheran la presence du metal est indubi- table, les traces qu’on en trouve dans celui de Brenham sont excessivement douteuses en m&me temps que les fers de Pallas et d’Atacama en sont tout & fait depourvus. (es faits remar- quables semblent done non seulement offrir une preuve ulterieure de la grande diffusion de Vanadium, mais rendent encore la conclusion au moins tres probable, que les met£orites rocheux sont d'une origine differente de celle des fers meteoriques. Parmi les metaux dont la presence dans les deux fers meteoriques de Nejed et d’Obernkirchen a été signalée comme probable par M. LocKYER se trouve aussi le Vanadium. Cette conclusion est fondee sur la presence dans leur spectres des _ quatre raies suivantes attribuees & ce metal: A = 4119.6 18.0 15.1 12.5 En comparant maintenant ces positions avec le spectre de Vanadium, je trouve que seulement la premiere et la derniere y sont representees par les raies 4119.58 et 4112.47, tandis que les deux autres sont trop differentes des longueurs d’onde des raies les plus voisines de ce metal pour que l’identite pourrait &tre regardee comme probable.e Mais en supposant neanmoins que cette identit& soit parfaite, la circonstance, que sur les cliches de M. LockYER, aussi bien que sur les miens, pas une trace du grand groupe principal de Vanadium A: 4408-4379 n’a eté trouvee, le rend tout a fait impossible d’admettre que ce metal rentre dans la composition des dits meteorites. Cependant on peut soumettre la question & une preuve encore plus decisive. En effet, apres avoir photographie sur la méme plaque cette 140 HASSELBERG, LA DIFFUSION COSMIQUE DE VANADIUM. partie du spectre de Vanadium et du meteorite de Nejed, j’ai cherche a decouvrir dans le dernier quelque trace des raies vana- diques de M. LocKYER, mais toujours sans succes. De m&me plusieures autres raies appartenantes au m&me groupe de Vana- dium et dont l’intensite parait encore plus grande que celle des raies de M. LocKYER manquent completement au spectre du meteorite. C'est ce qui arrive particulierement a l’egard des raies fortes suivantes du Vanadium: A: 4128.25 I= 54 23.65 3 16.65 15.32 3.4 11.93 4 09.94 3 05.32 3 02.32 3 4099.93 4 liste a laquelle il est inutile de donner une extension ulterieure. Dans ces conditions la conclusion parait done insvitable, que les raies observees par M. LocKYER sont tout & fait etrangeres au Vanadium et que par consequent ce metal ne rentre pas plus dans la composition des meteorites de Nejed et d’Obernkirchen que dans celle des autres fers meteoriques. 141 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 3. ” Stockholm. Ueber den Einfluss der Eisschmelzung auf die Oceanische Cirkulation. Von O. PETTERSSON. [Mitgeteilt den 8 März 1899.] Der Ostisländische Polarstrom ist ein Arm des grossen ' Grönländischen Eisstromes, welcher sich im Westen von Jan Mayn davon abtrennt und in nahezu südlicher oder S. süd- östlicher Richtung gegen die Nordküste von Island und die Färöer vordringt. Zwischen Island und den Färöern begegnet ihm der westliche Arm der Golfstromtrift und östlich der Fär- der fällt er dem Golfstrom in die Flanke und wird von dem wärmeren und deshalb relativ leichteren Golfstromwasser über- lagert (d. bh. im Sommer, denn im Winter oder wenigstens in gewissen Wintern, zu denen die letztverflossenen zu zählen sind, scheint ein entgegensetztes Verhalten einzutreten, indem das Wasser des arktischen Stromes seinerseits das Golfstromwasser überlagert und sogar in die Norwegische Rinne eindringt). Da dieser ostisländische Strom nicht nur für die oceanische Cirkula- tion im Nordatlantischen Ocean von Bedeutung ist, sondern auch einen ausserordentlichen Einfluss auf das Klima von Nordeuropa und auf die Fischereiverhältnisse des Nordseegebietes auszuüben scheint, verdient er ein eingehendes Studium, zu dem die Unter- suchungen der Ingolfexpedition im Juli— August 1896 die nöthige ' Unterlage darbieten. Die Kartenskizze sowie die Querschnitte sind nach den Ergebnissen dieser Expedition gezeichnet. 142 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. Ich muss zuerst auf einige Eigenthümlichkeiten in dem Verhalten dieses Meeresstromes aufmerksam machen. Krstens ist es bemerkenswerth, dass derselbe, obgleich er ein arktischer- Strom ist und einen bedeutenden, wenn nicht den grössten Theil der dem Polarmeer entfliessenden Wassermassen nach südlicheren au ÄLTR CV ESP], vi Gegenden abführt, dennoch eine östliche, der ablenkenden Compo- sante der Erdrotation entgegensetzte Richtung einschlägt, was natürlich nicht ohne besonderen Aufwand an Bewegungsenergie geschehen kann. Zweitens ist diese mächtige Meeresströmung; ohne jeden sichtbaren Abfluss und scheint sich in dem Golf- stromwasser spurlos zu verlieren. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 143 Drittens ist der ostisländische Polarstrom in der Regel (wohl zu bemerken nicht immer oder in jedem Jahre) eisfrei. Bei Betrachtung der Wasserkarte, auf der sowohl die Lage der Eisgrenze im Sommer 1896, sowie auch die Isohalinen für 34 %/,, und 35 °/,, Salzgehalt im Oberflächenwasser markirt sind, welche Letztere als die muthmassliche Grenze zwischen Wasser arkti- scher und atlantischer Herkunft betrachtet werden kann, be- kommt man den Eindruck, dass der Polarstrom nördlich von Island einer Theilung unterliegt in der Weise, dass das Eis durch die Dänemark-Strasse, die Hauptmenge des arktischen Wassers aber durch die Jan Mayn-Rinne abfliesst. Eine ge- nauere Betrachtung lehrt jedoch, dass das Polareis allerdings auch in dieser Richtung vordringt, obschon dieses Vordringen bald durch den gewaltigen Schmelzprocess gehemmt wird, der in dieser Gegend statt findet. Der anscheinend schroff abge- schnittene Eisrand, welcher sich auf der Karte zwischen Island und Jan Mayn abzeichnet, ist mit der unteren Kante eines in das Meer tauchenden Gletschers zu vergleichen, dem ein mäch- tiger Strom Schmelzwasser entquillt. Betrachten wir diesen Schmelzprocess etwas näher! Ich habe schon früher angedeutet, dass der Polarstrom nach dem Austritt aus dem eigentlichen Polarbassin nur so lange Eis führt, als er die Küstenbanken der Kontinente passirt, wo für das Eindringen eines warmen Unterstromes kein Platz vorhanden ist. Sobald die Eisfelder und Eisberge auf tiefes Wasser ge- langen, sind sie durch die Einwirkung des atlantischen Wassers, welches das Eis von unten angreift, einer energischen Abschmelz- ung ausgesetzt. Das ist eben der Fall in der tiefen Jan Mayn- Rinne (Tiefe = 1600 Meter), welche in die grösste Tiefmulde des Norwegischen Meeres die s. g. »Norskdyb» mündet. Über diese Tiefe passirt die ganze Golfstromtrift als Oberflächenstrom, wo- bei das Warmwasserlager oberhalb der grossen Mulde sich in demgleichen Masse ausbreitet und vertieft als seine Geschwin- digkeit sich vermindert, wie aus den Tieflotungen der Norwegi-. schen Expedition 1876—78 zu ersehen ist. Die westliche Seite 144 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. dieser grossen »Deckschicht» wird, wenn die Temperatur unter- halb 4°C. sinkt, allmählig von westatlantischem (i. e. arktischem) Wasser überlagert, und ein mächtiger Unterstrom atlantischen Wassers setzt sich durch die tiefe Rinne zwischen Island und Jan Mayn westwärts gegen die Eiskante in Bewegung, wo der- selbe die wärmere Unterlage des Polarstroms bildet und das Abschmelzen des Treibeises bewirkt. In allen Querschnitten der Ingolfexpedition nördlich von Island befindet sich unmittelbar unter dem Schmelzwasser des Polarstroms und dem Niveau der Minimaltemperatur eine Unterschicht, worin das Maximum von Salzgehalt und Temperatur zu finden ist. Es ist dies der Unter- strom, den das Golfstromwasser der östlichen Seite des Meeres gegen die westliche Seite und sogar bis an den Abhang der Grönländischen Bank aussendet, wo C. RYDER !) im Jahre 1891 eine wärmere Schicht atlantischen Wassers in 100—150 M. Tiefe vorfand. Auch im Atlantischen existirt ein solcher Unterstrom, welcher die Davis Strait eisfrei erhält und sogar über die Sperre zwischen Godthaab und Cap Walsingham in die Baffinsbay dringt. Um den Vorgang des Schmelzens des Treibeises auf Kosten der in dem Unterstrom aufgespeicherten Wärme darzustellen muss ich auf einige?) in den Jahren 1878 und 1885 von mir veröffentlichten Abhandlungen hinweisen, worin der physikalische und chemische Process des Gefrierens und Schmelzens von Meer- wasser erörtert wurde. Das Resultat dieser beiden Untersuch- ungen kann so zusammengefasst werden. 1:0) Beim Ausfrieren von Eis aus Meerwasser wird die la- tente Wärme des Wassers herabgesetzt. 2:0) Das Eis welches ausfriert enthält eine kleine Quantität von Salz, welches sowohl auf das chemische wie auf das physi- kalische Verhalten desselben einen bedeutenden Einfluss ausübt. 1) Siehe den Bericht über diese Expedition von C. RYDER und RÖRDAM N:o XVII aus der Serie: Meddelelser om Grönland. Köbenhavn 1895. 2) Om vattnets latenta värme och om issmältningen i hafvet, af O. PETTERSSON, Öfversigt af K. V. A:s Förhandl. 1878, N:o 2, p. 61. On the properties of Water and Ice by O. PETTERSSON, Vegaexpeditionens vetenskapliga iakttagelser. Stockholm 1883. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 145 3:0) Von chemischer Seite bewirkt das Ausfrieren eine Trennung der verschiedenen festen Bestandtheile, wovon sich die Sulfate vorzugsweise in dem Eis, die Halogenverbindungen im Meerwasser koncentriren. Beim Gefrieren einer begrenzten Menge von Meerwasser, was oft im Bereich des Polareises stattfindet, bilden sich auf dem Eise oder in Höhlungen in dem Eis stark koncentrirte Salzlaugen, worin das Gehalt an Sulfaten äusserst herabgesetzt ist. Das alte Treibeis des Polarstromes ent- hält zwar nur Spuren von Salz, da aber das Sulfatgehalt darin überwiegt, ist es anzunehmen, dass die Analyse des Schmelz- wassers ein grösseres Verhältniss oo: dem Golfstromwasser vorhanden ist. Das ist auch der Fall, ob- ergeben würde als in schon die Differenz so klein ist, dass der chemische Unterschied zwischen Golfstromwasser und arktischem Wasser nur aus den Mittelwerthen einer grösseren Reihe der sorgfältigsten Analysen hervorgeht. Der Analytiker der Ingolfexpedition fand als Mittel- zahl aus 43 Analysen von Wasser vom dem Salzgehalt 32—85 °/o _ = 11.831. 2 44 > > > RE > 30—35.50 "/y >» = 11.802. 4:0) In dem physikalischen Verhalten des Eises bewirken selbst Spuren von Salz bedeutende Veränderungen. Die Volumen- verminderung beim Schmelzen ist kleiner und die Ausdehnung des Eises beim Erwärmen wird unregelmässig in so fern, dass der Ausdehnungskoefficient schon mehrere Grade unterhalb der Schmelztemperatur = 0 und nachher negativ wird. Es steht dies in naher Beziehung zu dem Weichwerden des Eises unter dem Gefrierpunkt und zu der Plastieität des neugebildeten Meereises, welche so weit geht, dass eine solche Eisdecke der Wellenbewegung nachgiebt ohne zu bersten und beim seitlichen Zusammendrücken sogar Falten schlägt. 5:0) Mit der Zeit erfährt das Salzwassereis durch Temperatur- variationen eine langsame Metamorphose, wodurch sein Gehalt an Salz (besonders von Halogenverbindungen) abnimmt. Altes 146 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. Meereis gleicht deshalb in seinen Eigenschaften mehr und mehr Süsswassereis. 6:0) Die Eisbildung und Eisschmelzung im Meer sind Glie- der eines thermodynamischen Kreisprocesses, wodurch Wärme in Arbeitsenergie umgesetzt wird. Zwischen dem Kreisprocess der freien Wärme, welche auch Arbeit leistet, und dem Kreisprocess der gebundenen, latenten Wärme des Meerwassers existirt der Unterschied, dass in Letzterem die Wärmeabgabe und Wärme- aufnahme sowie die Arbeitsleistung auf gewisse Gebiete !) im Ocean lokalisirt sind, nämlich auf die, wo die Strombahnen des eisführenden Polarstroms mit denen des Golfstroms sich kreuzen. Solche Stellen sind vor Allem die Gegend zwischen Island und Jan Mayn und diejenige südlich von Newfoundland. Zwischen diesen Stellen, wo eine Eisschmelzung in grösstem Masstab vor sich geht, und den höchsten Breitegraden des Polarmeeres, wo das Meerwasser gefriert, existirt ein fortwährender Transport von sebundener (latenter) Wärme und gebundener (potentieller) Ar- beitsenergie !), die von den Meeresströmungen vermittelt wird. Nichts davon geht unterwegs verloren, denn die in dem Meereis aufgespeicherte Arbeitsenergie wird erst im Moment des Schmel- zens aktuell, und andererseits behält natürlich das Wasser, das mit dem Golfstrom nordwärts geführt wird, seine latente Wärme bis es gefriert. Eine Diskussion dieses Kreisprocesses nach ther- modynamischen Principien würde aus dem Grunde keine reale Bedeutung haben, dass man nicht weiss, in weichem Grade der- selbe sich im Meere selbst abspielt. Ein grosser Theil des Treibeises des Polarstromes besteht nämlich aus Flusseis und Gletschereis. Aber von rein mechanischer Seite lässt sich der Vorgang bei der Eisschmelzung im Meere und die dabei statt- findende Energieverwandlung in einfachster Weise darlegen. Figur 2 stellt einen senkrechten Durchschnitt der Kante eines Treibeisfeldes auf der Oberfläche des tiefen Wassers zwi- schen Jan Mayn und Island dar. Es ist nöthig einige Annah- 1) Siehe O. PETTERSSON: Om vattnets latenta värme etc. 1. c. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:083. 147 men zu machen, welche ich so genau als möglich den wirklichen Verhältnissen anzupassen versuchen werde. Es wird angenommen, dass das Treibeisfeld in atlantischem Wasser von 35.00 °/,, und + 1° C. schwimmt, und dass die Temperatur an der Kontaktfläche, d. h. die Schmelztemperatur —1°.6 ©. beträgt. Es wird ferner vorausgesetzt, dass das Eis eine ähnliche Beschaffenheit hat, wie das von mir untersuchte!) Eis der Ostsee, welches 0.14 °/,, Salz enthielt, und dass die für solches Eis bestimmten Konstanten für die folgende Rechnung zu Grunde gelegt werden können. Betreffend der Dimensionen des Eises wird angenommen, dass die Dicke der Eiskante unter dem Wasserspiegel ! Meter beträgt. In Wasser von 35.00 °/,, und +1° C. Temperatur schwimmend, ragt ein solcher Eisblock 0.1185 ! Meter hoch über die Oberfläche hinaus. Wir betrach- ten näher das Abschmelzen einer parallelipipedischen Eissäule von 1 m? Querschnitt von der Kante dieses Eisfeldes und denken uns diese Eissäule unten und von 3 Seiten von einer dünnen metallenen Hülle umgegeben, worin das Schmelzwasser sich ansammeln kann. 1) Water and ice p. 292—293. 148 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. Nach dem Schmelzen steht das Wasser innerhalb der Hülle 0.0278 I M. über dem Meerespiegel und würde, falls man die Wand oberhalb derselben entfernte, als ein Oberflächenstrom dar- über hinwegfliessen, vermischt mit dem umgebenden Salzwasser. Wenn danach die Bodenplatte der Metallhülle geöffnet wird, steigt, von dem hydrostatischen Druck p getrieben, Salzwasser von unten in die Hülle auf und hebt das leichtere Schmelzwasser zur Oberfläche, wodurch der Öberflächenstrom verstärkt wird. Sobald der äusserste 1 M. breite Rand des Eisfeldes abgeschmolzen ist, lässt man die Hülle wiederum 1 M. tief in die Eiskante ein- dringen und denkt sich in dieser Weise einen kontinuirlichen Eisschmelzungsprocess längs der ganzen Eiskante, welche zwischen Island und Jan Mayn mindestens 300 Kilometer!) breit ist. Sowohl durch das Heruntersinken des über dem Meeres- spiegel stehenden Wassers, als durch die Hebung der Haupt- masse des Schmelzwassers zur Oberfläche wird eine mechanische Arbeit verrichtet. Es werden in dieser Weise zwei Arbeitsquantitäten /, und LZ, zur Strombildung disponibel. Um diese Grössen zu be- rechnen muss man die specifischen Gewichte auf reinem Wasser von +4° C. referiren, d. h. die Dichte oder das Gewicht der Volumeinheit bei der Temperatur 2° kennen. Salz. Temp. ST Atlantisches Wasser von 39.00 ?9/,, bei 1° C.=1.0280 = 0. Eis von 0.14 9/,, bei —1’.6 C. = 0.9191. Schmelzwasser von 0.14%, bei — 1.6 €. 1.000417 —o. Die erste Arbeit Z, ist gleich dem Produkt von dem Gewicht P des herabsinkenden Wassers und dem vom Schwerpunkt des- selben zurückgelesten Weg 41, = Pl, vol !) Man denke sich also die ganze Eisschmelzung an den Aussenrande eines ein- zigen zusammenhängenden Eisfeldes verlegt. In Wirklichkeit geht das Schmelzen sowohl am Aussenrande der zahlreichen Eisschollen und Gletscher- blöcke; als an der unteren Fläche der Eisfelder im Polarstrom selbst vor sich. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 149 Die zweite Arbeit wird erhalten durch Integration) x=1 Lu/pd, z=0 wo p den hydrostatischen Überdruck und / die Tiefe des ein- gesenkten Theils des Eisfeldes bezeichnet. Übrigens hat man die Relationen I — 45 P=Po 1 I, = 0.0278 I P=>1000 lo wo py den Initialwerth des hydrostatischen Überdruckes oder die Druckdifferenz pro 1 m” in I Meter Tiefe zwischen atlantischem Wasser von + 1° C. und Schmelzwasser von — 1°.6 C. be- zeichnet. o ist die Dichte des Schmelzwassers, o, die des at- lantischen Wassers. Es wird alsdann 2 = 1000 - 0 - (0.0278)? und al _® _ ip EB, = TJU— oda =. Und die gesammte stromerzeugende Arbeit beim Eisschmelzen 2 Lt Lı= 0.173 0 + Do I + IL, = „073 o+20 . |; 3. = 1000 (ones) l mn FD " [0.773 co + 1000 (o, — 0)]. Oder per Kilogramm geschmolzenen Eises !) Oder man betrachtet die Quantität p, als ein Gewicht dessen Schwerpunkt l l um 5 Meter gehoben wird, wodurch man einfacher den Ausdruck Z,, = 3 Po erhält. 150 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. hai % = 1000 ol 5 [0.773 o + 1000 (o, — o)] ga al! — 0.999 227 ST 2 6, 4 = 0.01 391 I Meterkilogram. Über den Werth von I habe ich verschiedene Angaben er- halten. Das Gletschereis und die durch das »Schrauben» ent- standenen Eisstücke (»hummocks») ragen wahrscheinlich viel tiefer als 10 Meter in das Wasser, die übrigen Eisschollen (icefloes) sind weniger tief, oft nur einige Meter. Im Durchschnitt kann wohl angenommen werden, dass I sieben!) bis zehn Meter beträgt. Für die folgende Berechnung wähle ich die grössere Zahl 2 = 10 M., weil man immerhin Gefahr läuft die Arbeit der Eisschmelzung zu unterschätzen nach den hier gegebenen Voraussetzungen. In der Wirklichkeit schmilzt nämlich das Eis nicht nur von den Kanten, sondern in "noch grösserem Masstab von der unteren Seite ab, für welchen Fall zwar die Arbeit Z, gleich O zu setzen, aber die Arbeit /,, zu verdoppeln ist. Wird 2= 10 Meter angenommen, berechnet sich die mecha- nische Arbeit, welche beim Schmelzen von 1 K:o Eis in Meer- wasser disponibel wird, zu 4 = 0.1391 Meterkilogramm. Wir stellen uns weiter vor, dass eine zusammenhängende Eiskante von 300 Kilometer sich zwischen Island und Jan Mayn befindet und berechnen wie viel Eis von dieser Kante in der Zeiteinheit abschmelzen muss um einen Oberflächenstrom von den Dimensionen des ostisländischen Polarstromes zu liefern. Die punktirte Fläche (welche von der Isohaline 34 °/,, ein- geschlossen wird) in der folgenden Figur repräsentirt annähernd den Querschnitt des Polarstromes zwischen Langanäs auf Island und 66” 23' N. Lat. u. 7°25° W. Long. !) In den Handbüchern wird die durchschnittliche Tiefe des Treibeises des grön- ländischen Stromes auf 6—7 M. angegeben. Alle Angaben stimmen überein darin, dass der sichtbare Theil !, des Eises wegen Schneebedeckung u. 8. w. höher erscheint, als der Berechnung entspricht. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, 0:03. 151 66°23N Lat. INGOLF XVI 623 NLet 14% W.Long. ; 100 101 102 Isla + Hö d +35 9:34] ri N N Diese Area ist: 43 574 000 m?. Als Mass der Geschwindigkeit, womit der Polarstron diesen Querschnitt durchströmt, kann man annähernder Weise die Trift der Stromflasche N:o 8 der Ingolfexpedition betrachten, welche in 67” 17' Lat. N und 9°20’ Long. W v. Gr. am 20 Juli 1896 ausgelegt und auf Stromö (Färöer) am 10 Oktober 1897 landete, nach einer Trift von 320 Meilen in 82 Tagen. Es war dies die rascheste Trift der von dieser Expedition ausgesetzten Flaschen- posten und davon berechnet sich als unterer Grenzwerth der Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 3. 3 152 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. (seschwindigkeit des ostisländischen Polarstromes eine Versetzung von 0.084 M. pro Sekunde. Die Wassermasse, welche in der Zeiteinheit durch den Quer- schnitt strömt, ist demnach 43 574 000 x 0.084 —= 3 660 000 m? oder 3 760 000 000 K:o, wenn die mittlere Dichte des Wassers des Polarstromes = 1.0265 gesetzt wird. Von diesem Wasser ist etwa + Schmelzwasser aus Eis ge- bildet und 42 atlantisches Wasser. Um den Polarstrom zu unter- halten muss also von der Eiskante in jeder Sekunde 15 : 3 760 000 000 = 208 890 000 K:o Eis nalen d. h. auf der Längeneinheit 696 K:o, was eine Arbeit von 696 x 0.1391 = 96.8 Meterkilogramm oder 1.29 Pferdekräften pro Meter ausmacht. Die Eisschmelzung an der Eiskante (300 000 Meter) entwickelt also eine mechanische Arbeit von c:a 400 000 P.K., welche Arbeit ausschliesslich zur Bewegung der Meeresströmungen verbraucht wird. Die Eisschmelzung ist also als eine Energiequelle!) für den Polarstrom zu betrachten. Dieser Strom entsteht durch Zufluss von wärmeren atlantischem Wasser von unten, welcher sich mit etwa +; von Schmelzwasser aus dem Eise mischt und oben ab- !) Natürlich ist nicht hiemit gesagt, dass sie die einzige ist. Die allgemeine Windrichtung, der Wasserstau gegen die nördliche Mündung der Dänemark- Strasse u. 8. w. tragen unzweifelhaft auch dazu bei. Die ganze Berechnung ist nur angestellt, um über die Grössenordnung einer der wichtigsten stromer- zeugenden Kraft, welche in den nördlichen Meeren thätig ist und über deren Mechanismus, eine Idee zu gewinnen. LÅ ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 153 fliesst. Es ist mit einem Wasserfall zu vergleichen, unterscheidet sich aber von wirklichen Wasserfällen durch zwei Umstände: 1:0) dass das Wasser von unten nach oben fliesst und 2:0) dass die Arbeitsenergie der aufsteigenden Wassermasse vollständig!) zur Strombildung angewandt wird. Die Eisschmelzung erfordert eine Wärmezuführ?) von 77 x 696 = 53 592 Calorien pro Sekunde. Dieselbe geht natürlich vor sich auf Kosten des in dem atlantischen Wasser (alias Golfstromwasser) vorhandenen Wärme- vorrathes. Dieselbe beträgt, da die Temperatur dabei von + 1” C. auf — 1°.6 C. sinkt 2.6 Calorien pro Gewichtseinheit , oder es müssen 20612 K:o (= 20.05 m”) Wasser von dem Unter- strom herbeigeführt werden um eine Abschmelzung von 696 K:o Eis auf jedes Meter der Eiskante zu bewirken. Von dieser Quantität werden 17 x 696 = 11832 K:o (= 11.50 m’) verbraucht zur Bildung des Polarstromes dessen Wasser zu H aus atlantischem Wasser besteht. Die übrigen 8780 K:o (= 8.54 m’) werden beim Kontakt mit dem Eis abgekühlt unter — 1° C., sinken unter und bilden die kalte Bodenschicht des Norwegischen Meeres, welche eine Temperatur von etwa —1°.3 €. und ein Salzgehalt von etwa 34.9 bis 35.0 9/,, besitzt. Die Sektion X VI der Ingolfexpedition zeigt im Durchschnitt die Area der drei hier in Betracht kommenden Wasserlager: näm- lich des Polarstroms, des atlantischen Unterstromes und des kalten Bodenwassers. Man muss sich vorstellen, dass das Wasser des Polarstroms (die punktirte Area) sich von Norden gegen Süden bewegt mit einer Geschwindigkeit von etwa 8.4 Centi- !) Dieser Umstand sollte ins Betracht kommen, falls man die hier berechnete Summe von Pferdekräften mit der totalen mechanischen Energie eines Wasser- falls z. B. derjenigen des Niagara vergleicht. 2) Water and ice |. ce. 154 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. meter in der Sekunde. Das atlantische Wasser bewegt sich nicht in gerade entgegengesetzter sondern vielmehr in ost-westlicher Richtung durch die tiefe Jan Mayn Rinne. Die Querschnitte XXL XX, XIX, XVII der Ingolfexpedition!) geben eine Vor- stellung von den Dimensionen des Unterstromes, welche viel- fach die des Polarstromes übertreffen. Temperatur wie Salz- gehalt nimmt im Allgemeinen ab von Osten gegen Westen und ist am grössten in Sektion XVIII stat. 112. Natürlich wechselt die Geschwindigkeit der Wasserbewegung sowohl in dem Polarstrom wie in dem Unterstrom von Schicht zu Schicht in den verschiedenen Niveaus. Herr W. EKMAN hat die Güte gehabt aus den allgemeinen hydrodynamischen Principien das Geschwindigkeitsdiagram, welches man in der Figur 3 findet, auszurechnen. Um die an sich sehr weitläufige Rechnung nicht zu komplieiren wurde dabei vorausgesetzt, dass 1:0) die Bewegung unveränderlich ist und die Tiefe des Polar- stroms 200 Meter ist; 2:0) dass die beiden Strömungen gerade entgegengesetzten Richtungen folgen und 3:0) dass das kalte Boden- wasser die Grenze der Strombewegung bildet. Danach würde sich eine mittlere Geschwindigkeit von etwa v, = 6.9 Centimeter für das Wasser des Polarstroms und etwa v— 2.9 Centi- meter für das atlantische Wasser berechnen lassen. Man wird jedoch dem wirklichen Verhältniss näher kommen, wenn man die von der Trift der Stromflasche N:o 8 berechnete Geschwindig- keit des Oberflächenwassers (welche natürlich zu klein sein muss) als Durchschnittswerth gelten lässt, und erhält so das an sich nicht unwahrscheinliche Resultat, dass der Polarstrom etwa 4 engl. Meilen und der Unterstrom etwas mehr als 1 Meile in 24 Stunden zurücklegt. Das Diagram zeigt aber, dass der Polar- strom eine gewisse Menge Wasser aus dem Unterstrom mit sich fortreisst und zwar ist dies die Wasserschicht von 34 9/, bis 35 90 Salzgehalt oder das von G. EKMAN und mir früher s. g. Nordseewasser, was ich fortan zweckmässiger mit dem Namen !) Den Danske Ingolfexpedition II v. M. KNUDSEN. Köbenhavn 1898. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 155 Westatlantisches Wasser (oder Arktisches Mischwasser) bezeich- nen möchte. Die mechanische Arbeit, welche die Eisschmelzung liefert, wird 1:0) zur Unterhaltung der Strombewegung (= der kine- tischen Energie des Wassers des Polarstroms und des Unter- stroms) und 2:0) zur Überwindung von Wiederständen (= Rei- bung, Wirbelbewegungen, Unterhaltung des Isländischen Küsten- stromes etc.) verbraucht. Wenn man mit m und m, die Massen bezeichnet, welche in der Sekunde durch jeden Querschnitt des Polarstroms und des Unterstroms mit den Geschwindigkeiten v So" NLot. RESEARCH A. er@NLat. 1.04 ins 4222 WLong. 1223 11270 Des 1127 | Il an | | | | | dl | | | Il | | | N | \ | || IM | | | | — Shetland Fig. 4. und v, fliessen, erhält man als Ausdruck der Arbeit der Strom- bewegung F=!(mv? + mv?) oder mit Benutzung der obigen Daten F=15 bis 20 Tausend Pferdekräfte. Da die gesammte disponible Arbeit etwa 400000 P.K. beträgt, ist es klar, dass ein sehr kleiner Theil von dieser Energie hin- reicht um die Bewegung der Wassermassen der Meereströme zu 156 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. unterhalten sobald der Bewegungszustand einmal gleichförmig ge- worden. Der übrige Theil wird für die Reibungswiderstände u. s. w. in Anspruch genommen. Die unterste eiskalte Bodenschicht fliesst nach der östlichen Seite des Norwegischen Meeres ab, wo sie das Tiefbassin dieses Meeres bis zum Rande d.h. bis zum Scheitel des Island-Färö und Wyville Thomson Rücken erfüllt.!) Das Niveau derselben steht S?32!N Lat. 63°36’N.Lat. 11? 36 WLong INGOLF XXI 20°30'W.Long. 134 135 136 137 133 139 M seg. 1126 903 1123 1073 Mi 9 mo \ Island Färö Bank N Fig. 5. also bedeutend höher an der süd-östlichen Grenze des Norwe- gischen Meeres als in der Jan Mayn Rinne, wie der folgende Längendurchschnitt der Shetland—Färö Rinne von der Eng- lischen Researchexpedition zeigt, welcher gleichzeitig mit den Tief- lothungen der Ingolfexpedition im Sommerf 1896 ausgeführt wurde (fig. 4). Die Ursache dieses Phänomens ist zweierlei Art. Erstens wirkt in der Färö—Shetland Rinne die Reaktion des nordwärts ') Siehe Moun, Den Norske Nordhavsexpedition 1876—1878. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 157 über den Wyville Thomson Rücken fliessenden Golfstromwassers auf das Bodenwasser, und zweitens scheint in der Jan Mayn Rinne ein hydrostatischer Druck zu existiren, welcher diese Bodenschicht von Westen nach Osten treibt, eine Bewegung, welche von dem Hydrographen der Ingolfexpedition auf Grund der gasanalytischen Ergebnissen der tiefsten Wasserproben ange- nommen wurde. Diese Bewegung des Bodenwassers that sich auch kund als ein Auftrieb gegen die nördliche Böschung des Nordseeplateaus und die nördliche Seite der Färö—Island-Banke, wovon fig. 5 einen Querschnitt darstellt. Auf dieser Bank begegnen sich Golfstrom und Polarstrom. Wenn man die Dichte der verschiedenen Wasserlager in Be- tracht zieht, ist es leicht einzusehen, dass der grösste Druck in den tieferen Niveaus von dem Wasser des Polarstromes aus- geübt wird, welches sich deshalb unter das Golfstromwasser drängt und mit diesem vermischt, als Unterstrom, über die Schwelle in die Tiefe des Nordatlantischen Meeres ergiesst. Dort fand sich im Sommer 1896 der Abfluss des ostisländischen Polarstromes. | In dem folgenden Winter, sowie auch in dem Winter 1897—1898 fand der Polarstrom noch einen anderen Abfluss, nämlich in der Oberfläche nördlich der Färöer nach der Mün- dung der Norwegischen Rinne. Einen positiven Beweis dafür findet man in der Trift der von der Ingolfexpedition in August 1896 zwischen Island und Jan Mayn ausgesetzten Stromflasche N:o 5, welche nach einer 8-monatlichen Fahrt an der Norwe- gischen Küste von Romsdalen landete. Schon früher in 1893 und 1894 hatten die schwedischen Hydrographen und Biologen unzweideutige Beweise von dem Einfluss arktischen Wassers durch die Norwegische Rinne bis in Skagerack und Kattegat ge- funden in der Temperatur- und Plankton-wechslungen dieser Meeresgebiete, wo gerade im Winter (Februar— März) das vege- tabilische »Sira»-plankton (CLEVE), begleitet von westatlantischen und arktischen Thierformen auftritt (AuRIVILLIUS). Um hierher zu gelangen, muss das arktische Wasser das Golfstromgebiet 158 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. überqueren. Es geschieht dies nördlich der Färöer im Winter wenn die Temperatur des Golfstromwassers unter + 5° oder + 4" C. sinkt, wobei die Dichte desselben grösser wird als die des arktischen Wassers. Zumal hat zu dieser Jahreszeit der Golf- strom seine jährliche Ebbeperiode. G. EKMAN und ich fühlten diesen Pulsschlag der grossen Warmwasserader des Atlantischen zuerst bei unseren Lothungen in Skagerack in Februar 1890, wo das Niveau des Golfstromwassers, welches hier die Boden- : schicht bildet, 15 Meter tiefer stehend gefunden wurde als im Sommer.!) Später ist dies Verhältniss von D:r J. HJORT?) an der Norwegischen Küstenbanke studirt worden, wo die Niveau- differenz dieses Wasserlagers von der Oberfläche zwischen Sommer und Winter sogar 150—200 Meter betragen kann. Dieser An- drang des westatlantischen oder arktischen Wassers im Winter übt ohne Zweifel Einfluss auf die Winterfischereien von Norwegen und Schweden aus, was anderswo besprochen wurde. Die erste Andeutung dass eine Verbindung zwischen den westlichen Theilen des Norwegischen Meeres und Skagerack existirt gab die Ent- deckung, dass ein gewisses Wasserlager von 34—35 °/,, Salz- gehalt in Skagerack eine anomale Temperaturvariation aufzu- weisen hat, so dass es im Sommer die kälteste und im Winter die wärmste Wasserschicht unserer Meere bildet. G. EKMAN und ich bezeichneten damals solches Wasser mit dem Namen Nordseewasser, weil wir glaubten, dass es von der südlichen Nordsee stammte. Später haben wir aus dem Gasinhalte dieses Wassers, aus dem allgemeinen Charakter seines Planktons und aus dem gleichzeitigen Eintreten seiner Anschweilungsperioden mit dem Auftreten der Wanderfische im Skagerack geschlossen, dass man hier mit einem Einfluss von entfernteren arktischen Teilen des Oceanes zu thun hat. Die anomale Temperatur- variation des Wassers mit den Jahreszeiten erklärt sich dadurch, !) O. PETTERSSON u. G. EKMAN, Grunddragen af Skageraks och Kattegats hydro- grafi, p. 48. K. V. Ak:s Handl. Bd. 24. N:o 11. (1891.) 2) Jon. Hsort, Hydrografisk-Biologiske Studier over Norske Fiskerier, p. 36 Christiania 18%. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:O 3. dass das Wasser, welches der 159 ostisländische Polarstrom im Sommer führt erst in dem folgenden Winter zur östlichen Seite der I 5 = ot 8 N 7 ES IN Syn 8 SIEH SZ 3 NN NN AG (CR IC m EN DIN red VD | | = ; fr d TN \ R H j er u so! J SATS 0 4 ST N x aj ÖS I SN re DIN LAN Golfstrom Unterstrom PET TITT U) Vörringen 1878 2) Hekla 1891 3 Fram 1836 Y Ingolf 1895 3 Ingealf 1896 Nordsee gelangt u. s. w. seht über das nördlichste Arktischer Strom == Unterstrom ========== u Lightning 1868 23 Jackal 1893 3 Ingolf 1896 Fig. 6. Der Weg, auf dem es dorthin kommt, Nordseeplateau und durch die Nor- wegische Rinne. Die Ergebnisse der Jackal-expedition in 1893!) 2) Siehe H. W. Dickson: Report on physical investigations carried out on board H. M. S. Jackal 1893—94. XII Report of Fishery Board for Scotland. 160 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. scheinen anzuzeigen, dass ein Unterstrom von solchem Wasser von der Mündung der Norwegischen Rinne westwärts gegen die Küsten Schottlands setzte. Die kleine Kartenskizze Fig. 6 giebt eine Darstellung von dem Stromsystem im Nordatlantischen wie es nach meiner An- sicht, welche ich auf die neuesten Untersuchungen stütze, aufzu- fassen ist. Die Wassercirkulation in diesem Meere spielt sich nach dieser Auffassung zwischen atlantischem (Golfstromwasser) und arktischem Wasser in der Weise ab, dass jenes als Unterstrom nach den westlichen und nördlichen Theilen des Meeres und so- gar unter die Eisdecke des Polarbassins und des grönländischen Eis-Meeres gezogen wird, entlang der tieferen Rinnen und Mulden des Meeres, und ein Abschmelzen des Polareises bewirkt. woraus einerseits ein mächtiger Oberflächenstrom (der ostisländische Polarstrom), und andererseits eine kalte Tiefwasserschicht ent- steht, welche die Eismeertiefe bis zum Rand der unterseeischen Banken erfüllt. Der ostisländische Polarstrom setzt gegen diese Banken, wo er dem Golfstrom begegnet, und findet über die Schwelle der Färö—Island Banke unter dem Golfstromwasser für einen Theil seiner Wassermassen einen Abfluss in die atlan- tischen Meerestiefen; der andere Theil passirt entlang der Nord- seite der Bank, wo das arktische Wasser nördlich der Färöer wiederum mit den Golfstromzweigen zusammentrifft und im Som- mer als Unterstrom, im Winter sogar als Oberflächenstrom, die Mündung der Norwegischen Rinne und das Nordseeplateau er- reicht, wo die letzten Ausläufer in der westlichen Nordsee und im Skagerack und Kattegat sich verlieren. Der Andrang des arktischen Wassers gegen die Europäische Seite des Norwegischen Meeres übt auf unsere Fischereiverhältnisse und auf unser Klima!) Einfluss aus. 1) Auf das Klima wirkt es ein, indem es den Gegensatz zwischen Sommer und Winter auszugleichen tendirt. In dem Mass als der Einfluss des Ostislän- dischen Polarstromes überwiegt werden die Sommer kalt und die Winter (relativ) mild. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 161 Ich habe in der Kartenskizze Fig. 6 auch die übrigen Abzwei- gungen des Golfstroms und des Polarstroms (als Ober- und Unterströme) eingezeichnet, für deren Existens ich in der hydro- graphischen Litteratur und in den Ergebnissen der verschiedenen Expeditionen genügende Beweise gefunden zu haben glaube. Der Golfstromarm an der westlichen Seite der Küstenbank von Spitzbergen (N:o 1), welcher von der Norwegischen Expedition mit Vörringen 1878 entdeckt wurde und seine Fortsetzung in dem eigentlichen Polarbassin hat (N:o 3, Fram in 1896) ist zu wohl bekannt um hier ausführlicher erwähnt zu werden. Die wichtige Entdeckung einer wärmeren Unterschicht von höherem Salzgehalt als das der Umgebung, welche in 1891 von der Dänische Expedition mit Hekla unter der Leitung von C. RyDER gemacht wurde, haben G. EKMAN und ich in einer frühe- ren Arbeit!) zu erklären versucht durch die Annahme, dass ein Arm des Golfstromes in etwa 74° N Lat. als Unterstrom gegen die Grönländische Küstenbank fliesst, wovon der folgende Quer- schnitt eine Idee giebt. Grönland. HEKLA DI139] 5?06'NLat. ERIO'N.T.at. (829 VLonb, XM. Xu XI ME, -0°5 -0.| -0.2 AR DD Er . 2 A 5 | NE 22 9: ER RR eNeNe Sa, Eulen: Mm Sanyo un: I ad 900 É = or > -0.} > „Out 4- 300 UN 400 N -O.4 -0% 500 Fig. 7. Dass auch in Davis Strait und sogar in Baffins Bay ein Unterstrom wärmeren und salzreicheren Atlantischen Wassers dringt, finde ich vollkommen erwiesen durch die Beobachtungen . 1) Die hydrographischen Verhältnisse der oberen Wasserschichten des nördlichen Nordmeeres, Bih. K. V. A:s Handl. Bd. 23, Afd. IT, N:o 4. (1898.) 162 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. der Dänischen Ingolfexpedition (N:o 4), welche ich in der folgen- den Sektion zusammengestellt habe. 61” SO NLolt. 56: 821’WLon$. ING OR JAN. 36 FR = a en Davis Strait 4 Fig. 8. Derselben Expedition verdanken wir auch die Entdeckung, dass der Irmingerstrom sich S. von der Dänemark-Strasse in zwei Arme theilt, wovon der eine nach SW. umbiegt und den Grön- ländischen Polarstrom begleitet, der andere aber die Meerenge zwischen Grönland und Island durchsetzt und nördlich davon unter den Polarstrom taucht (N:o 5). Natürlich übt diese warme Unterlage eine bedeutende Wirkung auf das Schmelzen des Treibeises aus, ich meine aber, dass die Wirkung derselben haupt- sächlich in der Bildung des Isländischen Küstenstroms?) zu suchen ist, nicht in dem grossartigen Phänomen der Eisschmelzung in 1) Es steht diese Auffassung in Übereinstimmung mit der Ansicht derjenigen Forscher, welche sich früher mit dem Studium der Stromverhältnisse des Is- ländischen Küstengebietes beschäftigt haben, wie HoFFMEYER u. A. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 163 der Jan Mayn Rinne, die von dem weit mächtigeren Unterstrom bewirkt wird, welcher von dem Golfstromgebiet des Norwegischen Meeres durch die tiefe Jan Mayn Rinne dringt. Es steht diese Auffassung allerdings in Widerspruch mit der Ansicht des Phy- sikers der Ingolfexpedition, welcher meint, dass die Unterschicht des Ostisländischen Polarstromes von dem Irmingerstrom herrührt und diese Vermuthung durch eine scharfsinnige Diskussion der Temperaturverhältnisse unterstützt, worin er zeigt, dass die Temperatur dieser Unterschicht von Norden gegen Süden hin abnimmt. Die hier vertretene Auffassung wird aber davon nicht berührt, weil ich keineswegs voraussetze, dass der Unterstrom von Süden nach Norden sondern von Osten gegen Westen fliesst, dem tiefsten Theil der Jan Mayn Rinne folgend. Die Wärme- achse des Unterstroms geht durch die Stationen 112, 111, 110, 121 der Ingolfexpedition, wo die Temperatur in der östlichsten Sta- tion 112 sogar + 2°.3 C. ist. Die Sektion XIX der Ingolf- expedition zeigt auch, dass diese relativ hohe Temperatur des Atlantischen Wassers von einem höheren Salzgehalt begleitet ist, was wohl mit seiner Abstammung aus dem Golfstromgebiet des Norwegischen Meeres übereinstimmt. Die Treibkraft, welche diese Unterströme bewegt, liegt wie hier besprochen wurde, in dem Vorgang des Eisschmelzens. Die Strombildung ist aber nicht als eine direkte Energieverwandlung von latenter Wärme in Arbeit aufzufassen sondern als ein Glied eines thermodynamischen Kreisprocesses, worin eine früher in dem Eise aufgespeicherte potentielle Energie ausgelöst wird. Eine äusserst wichtige Rolle spielt die Eisschmelzung in dem Meer O. und S. von Newfoundland. Auch hier entsteht ein Strom in der Oberfläche (die s. g. Golfstromtrift) und eine kältere Boden- schicht, indem das Wasser des Polarstroms unter den Golfström sinkt. /n dem grössten Masstab äussert sich die Wirkung der Eisschmelzung am Eisrande des antarktischen Meeres auf die oceanische Cirkulation. Von dort emaniren die kalten Oberflächen- strömungen des Indischen, Atlantischen und Pacifieschen Oceans, und das untersinkende kalte Wasser bildet die Bodenschicht die- 164 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG, ser Meere. Die hydrographische Situation in der Nähe eines solchen Eisrandes ist dieselbe in den antarktischen, wie in den arktischen Meeren. Man vergleiche z. B. die Challenger Sektion?) zwischen den 50° und 65° S Lat. mit der oben besprochenen Ingolf-sektion XVI. In beiden Fällen trifft man unter dem kalten Schmelzwasser (— 1°.67 C.) eine mächtige, wärmere Wasserschicht, welche dem Unterstrom gehört. a N nn Sy gZ ON ÄN — VERTICAL SCALE OF FATHOMS Ich habe hier einen Versuch gemacht auf Grundlage der neuesten hydrographischen Forschungen zu einer mehr treffen- den und den Thatsachen besser entsprechenden Auffassung der oceanischen Cirkulation im Nordatlantischen als der früher herr- schenden zu gelangen. Es muss aber ausdrücklich hervorgehoben 1) J. Murray: On the deep and shallow-water marine Fauna of the Kerguelen region of the Great Southern Ocean. Chall. Rep. Vol. XXXVIII, Part II, N:o 10, p. 349. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 165 werden, dass diese Cirkulation nicht unveränderlich ist, sondern periodischen und unperiodischen Schwankungen unterliegt. Es giebt z. B. Jahre, worin der Östisländische Polarstrom nicht eisfrei ist sondern grosse Massen von Treibeis der Nord- und Ostküste Islands entlang führt. In solchen Jahren wäre es von Interesse die Entwicklung und den Zustand des Irminger- stromes und übriger Golfstromzweige zu observiren, denn Golfstrom und Polarstrom bilden jeder das Complement zu dem Anderen. In jeden Breitegrad spielt sich der Konflikt der beiden Meeres- strömungen ab, beide reichen von den Tropen bis zum Nordpol. F. L. EKMAN richtete in einer Abhandlung!) von 1875 die Aufmerksamkeit darauf, dass wenn Eis in Salzwasser schmilzt ein Zuströmen von Wasser von unten her eintreten muss, als Folge der mechanischen (»Reaktions») Wirkung des abfliessenden Schmelzwassers. Beim Ausfrieren von Eis aus Meerwasser findet. umgekehrt ein Zuströmen in der Oberfläche statt und ein Hin- untersinken des durch die Eisbildung koncentrirten Meerwassers. Er meinte, dass solche Strömungen in der Wirklichkeit eine weniger bedeutende Rolle spielen als diejenigen, welche durch den atmosphärischen Niederschlag im Meere hervorgerufen werden. In den schon erwähnten Abhandlungen von 1875 und 1883?) behandelte ich die Eisschmelzung im Meere als ein Glied eines thermodynamischen Kreisprocentes der latenten Wärme, welcher sich zwischen den arktischen und subtropischen Meeren abspielt. und auf die oceanische Cirkulation und besonders auf die Ent- stehung der s. &. Golfstromtrift den grössten Einfluss hat. 1557 veröffentlichte J. Y. BUCHANAN?) eine Kritik meiner Abhandlung über Wasser und Eis in Nature (April, Mai), worin er die Eisschmelzung in dem antarktischen Ocean bespricht unter Benutzung der während der Challengerexpedition gemachten Be- ') F. L. EKMAN: Om de strömningar, som uppstå i flodmynningar etc. Ofver- sist af K. V. Ak:s Förhandl. 1875. N:o 7, p. 98. 2) ©. PETTERSSON: Water and ice 1. ce. >) I. Y. Buchanan: On ice and brines. Proc. R. S. of Edinburgh. 1887. p. 143. 166 PETTERSSON, EINFLUSS DER EISSCHMELZUNG. obachtungen (siehe Vorhergehendes). Er äussert: These enormout islands of ice float in many cases with their lower surfaces as a depth from 250 to 300 fathoms. The warmer and denser water coming from lower latitudes bathes these lower surfaces, the temperature of the mixture at the surface of contact falls, the heat abstracted from the seawater melts a corresponding amount of ice of the ice-berg and a saline solution is produced, less salt, and therefore lighter than the water away from the contact with the iceberg. Being lighter than the surrounding water this so- lution flows up along the side of the berg to the surface and its place is taken by fresh undiluted seawater — — . Der Vor- gang beim Abschmelzen des Eises ist hier anschaulich be- schrieben. Dass dabei eine Energieverwandlung stattfindet, er- wähnt BUCHANAN nicht. Dieselbe ist jedoch so bedeutend, dass die Arbeitsleistung für jedes Kilo geschmolzenen Eises nicht weniger als c:a 7 Meterkilogramm beträgt. 167 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 3. Stockholm. Cystin funnet bland hornsubstansens klyfningsprodukter. Af K. A..H. MÖRNER. Meddeladt den 8 Mars 1899. || Redan sedan lång tid tillbaka har cystin varit kändt såsom en substans, hvilken kan bildas inom menniskoorganismen. Cys- tin iakttogs nämligen redan 1310 af WOLLASTON som en bestånds- del af vissa urinstenar. Sedan dess har man iakttagit en del fall, då cystin i ganska riklig mängd förekommit i urinen. Äfven normalt finnas små spår af cystin eller en dermed beslägtad substans i urinen, såsom BAUMANN och GOLDMANN!) uppvisat. Denna iakttagelse är af intresse derför, att den lem- nar ett stöd åt den uppfattningen, att cystin är en normal ämnes- omsättningsprodukt inom menniskans organism. Än vidare talar för denna asigt, den iakttagelse, som BAUMANN och PREUSSE?) gjort efter införande af brombenzol i hundens organism, då de i urinen funno så kallad bromfenylmerkaptursyra, hvilken visat sig vara ett cystinderivat. Cystinet, hvilket enligt undersökningar från E. BAUMANN's laboratorium?) är att uppfatta såsom disulfid af amidothiomjölksyra, är rikt på svafvel och qväfve. På grund häraf kan man med 1) E. Baumann och E. GOLDMANN: Zeitschr. f. physiol. Chem.; Bd. 12; 1885; S. 254. 2) E. Baumann och C. Prevusse: Zeitschr. f. physiol. Chem.; Bd. 5; 1881; S. 509. 3) E. Baumann: Zeitschr. f. physiol. Chemie; Bd. 8; 1884; S. 299. — K. BRENZINGER: Zeitschr. f. physiol. Chemie; Bd. 16; 1892; S. 552. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 3. 4 168 MÖRNER, CYSTIN UR HORNSUBSTANS. hänsyn till dess bildning inom organismen svärligen tänka sig annat, än att det ytterst härleder sig fran ägghvita eller andra proteinämnen, men huruvida det helt enkelt uppstär genom klyf- ning af dessa ämnen, eller om det derur bildas på något annat sätt är naturligtvis en fråga, som först genom särskilda under- sökningar kan besvaras. Det är dock en fråga, hvilken har så mycket större intresse, som vi veta endast helt obetydligt an- gående det sätt, hvarpa svaflet finnes bundet i proteinämnena. De tillfälliga fynd af cystin 1 lefver af menniska och af häst samt i kreatursnjurar, som blifvit gjorda, lemna härvid ingen utredning. Samma är förhållandet med den iakttagelse, som KöLz!) en gång gjort, då han vid digestionsförsök med fibrin och pankreas fann cystin vid bearbetning af digestions- produkterna. Mer upplysande kan en iakttagelse af EMMERLING”) synas. vara, då han bland tyrosinkristaller, framställda ur horn, fann cystinkristaller, men denna iakttagelse står som ett helt till- fälligt fynd, hvars betydelse motsäges af de många försök, som af andra blifvit utförda och i detta hänseende gifvit negativt resultat. Redan år 1848 har FLEITMANN?) påpekat, att det svafvel, som vid kokning med alkali låter afskilja sig ur proteinämnena i form af svafvelalkali, förhåller sig som cystinets svafvel, hvil- ket till stor del kan afskiljas på detta sätt. Vid de många undersökningar, hvilka sedan dess blifvit ut- förda för att utreda proteinämnenas klyfningsprodukter, särskildt genom kokning med mineralsyror har man, fränsedt EMMERLING’s. nyssnämnda iakttageise, ej återfunnit cystin. Särskildt har Surter®) under E. BAUMANN's ledning och med användning af förbättrade undersökningsmetoder sökt efter cystin, eller det cystinet närstående cysteinet, bland hornsubstansens klyfnings- produkter, men med negativt resultat, och drager deraf den slut- 1) Kürz: Zeitschr. f. Biologie; Bd. 27; 1891; S. 415. 2) EMMERLING: Chemiker Zeitung; 1894; S. 1539. 3) FLEITMANN: Annalen d. Chemie u. Pharmacie; Bd. 66; 1848; S. 380. 4) Surer: Zeitschr. f. physiol. Chemie; Bd. 20; 1895; S. 564. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 169 satsen, att cystin icke i nämnvärd mängd uppstår såsom en omedelbar klyfningsprodukt af hornsubstansen. TI ett försök ater- fann han thiomjölksyra, men då bakterieutveckling der egt rum, och då han vid förnyadt försök fick negativt resultat, anser han icke heller denna vara en omedelbar klyfningsprodukt. Sedan flera år har jag intresserat mig för frågan om svaflets, särskildt det genom alkali, i form af svafvelalkali afskiljbara svaflets bindning i proteinämnena. För frågans utredning har jag, i likhet med andra, bearbetat hornsubstans, emedan denna är jämförelsevis rik på svafvel af nyssnämnda beskaffenhet. Flera försök hafva för mig — liksom för andra — blifvit resultatlösa. Under sista äret har det emellertid lyckats mig att ur horn- substansen framställa och isolera cystin i ingalunda obetydlig mängd. Sönderdelningen af hornsubstansen gjordes i likhet med det vanligen brukade tillvägagångssättet genom upphettning med salt- syra, hvarvid jag dock funnit skäl att icke tillsätta tennklorur, som man eljes vanligen brukat använda för att undvika bildning af starkt färgade sönderdelningsprodukter. Upphettningen gjordes ej genom direkt kokning af profvet utan genom att låta detta stå på ett kokande vattenbad, då temperaturen 1 profvet stigit endast till 90°—95°, och sålunda hållits ej obetydligt lägre, än om den starkt saltsyrehaltiga vätskan direkt kokats. Upphett- ningen företogs i en kolf, sluten med en kork, försedd med ett rör, som mynnade under vätskeytan, samt med ett aflednings- rör, som förde ned i en blyacetatlösning. Upphettningen fort- gick kontinuerligt. Mängden saltsyra (25 %), som användes, var 300 cm? mot 100 gm. hornspån, hvarjemte tillsattes 200 cm? vatten. Vid uppvärm- ning löstes hornsubstansen lätt, vanligen inom ett dygn. Vätskan mörknade sedermera och blef starkt färgad under den fortsatta upphettningen, som varade en vecka. Någon nämnvärd utveck- ling af svafvelväte egde ej rum. Ej heller iakttogs nagon rik- lig utveckling af annan gas. 170 MÖRNER, CYSTIN UR HORNSUBSTANS. En ringa mängd fritt svafvel brukade "afskiljas under upp- hettningen, men mängden deraf var efter en veckas upphettning obetydlig. Efter afslutad upphettning filtrerades genom asbest och vät- skan affärgades med djurkol. Vätskan gaf ej biuretreaktion. Proteinsubstansen hade så- ledes undergått en genomgripande sönderdelning. Vid upphett- ning med lut och blyacetat erhölls svafvelbly i riklig mängd. Under upphettning i vattenbad afdestillerades lösningen vid lågt tryck så långt som möjligt, så att öfverskottet af saltsyra aflägsnades. Återstoden upptogs med varm sprit, hvarvid det förekommit, att en del orent cystin förblifvit olöst och kunnat tillvaratagas för vidare bearbetning. Spritlösningen afdestille- rades vid lågt tryck. Återstoden löstes med vatten och behand- lades under ihållande omröring med blyoxid, då cystin jemte tyrosin m. m. afsatte sig i blyoxidfällningen. Vid dennas tvätt- ning med vatten kan en del af dessa ämnen i förening med bly- oxid gå i lösning men kunna derur fällas genom tillsats af sprit och fällningen bearbetas på samma sätt som hufvudmassan af blyfällningen. é Denna sönderdelades med oxalsyrelösning, då cystin jemte tyrosin m. m. gick i lösningen, ur hvilken lösning de afskiljdes genom neutralisation och koncentration. Tyrosinet brukar dervid uppträda 1 sin typiska krystallform sasom långa nålar. Cystinet deremot synes hafva en viss be- nägenhet att krystallisera tillsammans med tyrosin eller andra ämnen och uppträda 1 form af kulor med otydiig krystallinisk byggnad, liknande bollar af otydliga nålar. Det möter dock icke någon synnerlig svårighet att derur erhålla cystinet rent genom fraktionerad kristallisation ur lösning i ammoniak under aktgifvande på de erhållna preparatens för- hållande till alkalisk blyoxidlösning. Tyrosin och cystin hafva visserligen temligen lika löslighet 1 vatten, syror och alkaliska vätskor, men, om en öfvervägande mängd tyrosin finnes i en blandning af dessa ämnen, lyckas det ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 171 att ur en måttligt koncentrerad lösning i vatten, försatt med litet ammoniak, först erhålla en stor del af tyrosinet utkristalli- seradt, fritt från cystin. Ur en relativt cystinrik blandning har jag erhållit cystinet rent genom att arbeta med en utspädd lös- ning i vatten och litet ammoniak. Då denna svagt surgjordes med ättiksyra, förblef vätskan till att börja med klar, och afsatte sedan ett nästan rent cystin, som erhölls fullt rent och fritt från tyrosin genom att upprepa denne operation. Der så varit behöfligt, hafva lösningarne i ammoniak af- färgats med djurkol. Det erhållna eystinet företedde detta ämnes typiska egen- skaper. Det var sa godt som olösligt i kallt vatten och löstes föga 1 varmt vatten. Det löstes ej i alkohol eller eter. Vid närvaro af fixa alkalier, ammoniak, mineralsyror eller oxalsyra löstes det lätt i vatten. Af ättiksyra löstes det ej. Ur lös- ningen i ammoniak afskiljdes det vid afdunstning 1 form af ofärgade sexsidiga taflor. Lösningen gaf svafvelbly vid upphettning med alkalisk bly- oxidlösning. Lösningen i utspädd saltsyra var starkt venstervridande. En sådan lösning, hvilken höll 1,84 procent cystin, löst i vatten med saltsyra till ett par procent, gaf specifika rotationen [ce] = — 224°. För liknande lösning erhöll Baumann värdet [0], = — 214°. Elementaranalytiska bestämningar gafvo värden, som öfverens- stämma med cystinets sammansättning, och sälunda otvifvel- aktigt bekräfta dess identitet. Svaflet bestämdes under iakttagande af nödiga försigtighetsmått med afseende på reagensens renhet, förbränningens utförande ın. m. genom smältning med kaliumhydrat och salpeter. Qväfvet bestämdes genom förbränning med kopparoxid i vacuum och gasanalytisk undersökning af förbränningsgaserna. Då bestäm- ning af kolet härvid mötte svårighet på grund af svafvelhalten, gjordes bestämning af kol och väte genom förbränning i syrgas med föreliggande kopparoxid, ett lager af pulvriseradt blykromat, blandadt med asbest, samt ett lager metallisk koppar. 172 MÖRNER, CYSTIN UR HORNSUBSTANS. Preparat I. Förbränning af 0,0957 gm. gaf 8,64 cm.? qväfgas (vid 0° och 760 mm.) motsvarande 11,35 % qväfve. Af 0,0756 gm. substans erhöllos 0,1465 gm. baryumsulfat, mot- svarande 26,60 % svafvel. Preparat II. Förbränning af 0,1308 gm. substans gaf 12,08 cn.” qväfgas, motsvarande 11,65 % qväfve. Ur 0,3142 gm. substans erhöllos 0,6105 gm. baryumsulfat, mot- svarande 26,59 % svafvel. Förbränning af 0,3220 gm. substans gaf 0,1479 gm. vatten och 0,3571 gm. kolsyra, motsvarande 5,09 % väte och 30,24 % kol. Preparat III. Ur 0,1891 gm. substans erhöllos 0,3685 gm. baryum- sulfat, motsvarande 26,77 % svafvel. I följande tabell sammanställas dessa funna värden med de ur cystinets sammansättning beräknade. Beräknadt. Brepsgle Prep. 11. Prep. II. Kol 29,98 % — 30,24 % — Väte 5,01 » oe 5,09 > = Qväfve 11,69 > 135 11,65 » — Svafvel 26,69 >» 26,60 >» 26,59 > DOT Genom särskildt försök, hvarvid 225 gm. hornspan ut- lakades med vatten och ammoniak, har jag öfvertygat mig, att icke något cystin i fri form fanns inblandadt i hornsubstansen. Att cystin kan erhållas såsom en omedelbar klyfnings- produkt af hornsubstans är således pa grund af det anförda otvifvelaktigt. Utur 250 gm. hornsubstans har jag kunnat isolera ungefär 3 gm. eystin, d. v.s. nära 1!/2 procent. Huru stor mängd cystin, som för öfrigt bildats vid hornsubstansens sönderdelning, är naturligtvis omöjligt att säga, men gifvetvis har en nämn- värd, kanske betydlig förlust egt rum vid cystinets isolering. Att hela den mängd svafvel, som kan afskiljas ur horn- substansen såsom svafvelalkali, skulle ingå i cystin, synes mig emellertid osannoiikt, ty i så fall skulle det motsvara en cystin- mängd, som vore flerdubbelt större än den funna. Dels af detta skäl och dels på grund af en del andra iakttagelser, som jag gjort under arbetets fortgång, håller jag det sannolikt, att det ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 3. 175 nyssnämnda svaflet i hornsubstansen delvis finnes i nagon annan form än sasom det funna cystinet. Den nu berörda frågan, äfvensom den frågan, huruvida cystin kan erhållas ur andra proteinämnen än hornsubstans, har jag för afsigt att göra till föremål för fortsatta undersökningar. Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. frän sid. 122.) Buitenzorg. 's Lands plantentuin. Mededeelingen van de laboratoria der gouvernement’s Kinaonderneming. N:o 1: Text & Atlas. 1898. 8:0 & 4:0. Calcutta. Geological survey of India. Memoirs. Paleontologia Indica. Ser. 15: Vol. 1: P. 3. 1897. Fol. A manual of the geology of India. Ed. 2. P. 1. 1898. 8:o. Catania. Accademia Gioenia di scienze naturali. Boilettino delle sedute. Fasc. 55. 1898. 8:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 7 (1899): N:o 2. 8:0. Chapel Hill. Elisha Mitchell scientific society. Journal. Year 15 (1898): P. 1. 8:0. Danzig. Naturforschende Gesellschaft. Schritten. NR. Bd): 7H. 23 —4.21898-58:0: Frankfurt a. M. sSenckenbergische naturforschende Gesellschaft- Abhandlungen. Bd 21: H. 3-4. 1898. 4:0. Genova. Museo civico di storia naturale. Annali. (2) Vol. 16 (1896). 8:o. — Societa Ligustica di scienze naturali e geografiche. Atti. Vol. 9 (1898): N:o 4. 8:0. Granville. Scientific Laboratories of Denison university. Bulletin. Vol 10 (0300: 1 (808: 132 8:0. Göttingen. K. Gesellschaft der Waissenschaften. Nachrichten. Philol.-hist. Kl. 1898: H. 4. 8:0. » Math.-phys. Kl. 1898: H. 4. 8:0. Halle. Naturforschende Gesellschaft. Abhandlungen. Bd 21: H. 4. 1899. 8:0. — Naturwissenschaftlicher Verein j. Sachsen u. Thüringen. Zeitschrift £f. Naturwissenschaften. Bd 71 (1898/99): H. 4-5. 8:0. Hamburg. Naturhistorisches Museum. Mitteilungen. Jahrg. 14 (1896)—15 (1897). 8:o. — Deutsche Seewarte. Deutsches meteorologisches Jahrbuch. Jahrg. 20 (1897). 4:o. Harlem. sSociete Hollandaise des sciences. Archives Neerlandaises des sciences exactes et naturelles. (2) T. 2= v2 418.992 BO Helsingfors. sSocieta pro fauna et flora Fennica. Mo. 15 TS BO lee), SB Meddelanden. H. 23 (1898). 8:0. Kjöbenhavn. Naturhistorisk Forening. Videnskabelige Meddelelser. (5) Aarg. 10 (1898). 8:0. — Det Danske meteorologiske Institut. Meteorologisk Aarbog. 1894: D. 2; 1896: ı. Fol. Nautisk-meteorologiske Observationer. 1897. 4:0. (Forts. & sid. 196.) 175 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar, 1899. N:o 3. Stockholm. Om en viss oändlig grupp af rationela hela funktioner. Af ALEXANDER BERGER. [Meddeladt den S Mars 1899 genom M. Fark.] Sale Vi beteckna med n ett helt positivt tal eller noll samt definiera en oändlig grupp af rationela hela funktioner Role), Bil), Role), Kalv), . medelst likheten d (1) Ra) = (= rer le ten). För n=0, 1, 2, 3, ... erhålles häraf Role) =1, Bi(r) = 2 — 1, Ale) = 0? — 42 + 2, R,(2) = 2? — 92” + 182 — 6, R,(x) = vt — 160° + 722° — 96x + 24, (2) | Si = 2’ — 230% + 2000? — 6002? + 600. — 120, och i allmänhet är för n >0 [En = — gl + au = an —2 (3) nn — 1)(n — 2)” Re 1.2.3 { Er Häraf synes, att för n>0 funktionen R,(x) är en rationel hel funktion af n:te graden med hela koefficienter. Jag skall i denna uppsats härleda några egenskaper hos funktionerna £,(+)- 176 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. Genom upprepad användning af RoLLE’s teorem pa funk- tionen g (I Zip 5 hvilken har n rötter lika med noll, och som är noll äfven för x =0&, finna vi, att den n:te derivatan gi? dar ( eo iron har n positiva rötter, som äro sins emellan olika, och af defini- tionen (1) följer da, att den rationela hela funktionen R,(£) har alla sina n rötter positiva och olika. Teorem I. Om n är ett helt positivt tal, sa har funktionen R,(x) alla sina n rötter positiva samt sins emellan olika. Om vi med h beteckna något af talen edra ko Dar NR der n>1, så är identiskt Det ner? ın—h+l (eT 2) ar Me jer on — h (ej 2) da | | je — x N) — (4) Er | an — DL) De (EE nn Om vi förlänga denna identitet med (— 1): —! samt sätta h successivt lika med 1, 2, 3, ...n, och om vi sedan addera de sålunda erhållna likheterna, så finna vi för n>1 hzn dr — h+l er a) Fara (e er) (5) | Three RN h=n gi ar br Dur 1% —1 ar (h — Um x) — in — (eT Typ "| och således efter reduktioner i venstra membrum =1 | ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 1 Ka je (e= 72”) — (— 1 fUa@)e= Zan (6) hen js | = Ne Ny vr LA De le ma c Er Om vi nu för enkelhetens skull antaga, att f(x) är en ra- tionel hel funktion af «, samt förlänga eqv. (6) med dr samt integrera mellan gränserna 2 =0 och <=», sa finna vi I I (O7 zZ) = (— n ee Zan da ON | Ic ir jao Jae Summan i högra membrum af denna likhet är tydligen noll, ty da A är lika med nagot af talen 1, 2, ....n, sa ar funktionen d" — Ah Er ) Ne — 200) lika med noll både för « =0 och för =», och alltså följer af eqv. (7) för n>1 (8) J fl) — (er 2ar)de = (— ff "Ka)eTrarda, 0 0 hvilken likhet gäller äfven för n =0. Om vi använda defini- tionen (1) på eqv. (8), så erhålles formeln (9) fe Fo)Rula)da = Je anf Xa)de , 0 0 hvarmed följande teorem är bevisadt. Teorem II. Om n är ett helt positivt tal eller noll, och om f(x) är en rationel hel funktion af x, så är je f(x) R.(a)dz = je Zar FIz)de 5 0 0 178 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. Om vi antaga, att funktionens f(x) gradtal är mindre än eller lika med n — 1, så är (10) Fa) = 0, och i detta fall erhålles af teorem II (11) Je =f(DBRrde = 0. 0 Är åter f(x) af n:te graden, så är fOXr) en konstant, och alltså (12) FA) = FO), och af teorem II följer i detta fall (13) Se FodRula)de = 1. 2. 3...n- f%X0). 0 Teorem III. Om n är ett helt positivt tal, och /(x) en rationel hel funktion af x, hvars gradtal är mindre än eller lika med n — 1, så är co J GF (DTD = 05 0 är åter funktionens f(«w) gradtal lika med n, så är je ER (cc) LT = 1 y 2 3 Ar?) - 70) ; 0 Om vi i den första formeln i detta teorem införa je) 32, der m är ett helt positivt tal, sa erhälles (14) fear R(a)de = 0, 0 f(x) = 0, så få vi (15) je er Rua)de = (1. 2. 3...n)2. 0 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 179 Om vi i den första formeln i teorem III införa (16) No) a); sa erhålla vi för m Az) = aKıle) + folx) > For) = anal), alldenstund /,(2) är en konstant. Genom addition af dessa lik- heter följer identiteten (20) a) =) ak 2) r=0 eller, om vi här skrifva f(«) i stället för £,.(<£), (21) (2) =) oh A) > r=0 Härmed är bevisadt, att hvarje polynom f(«), hvars gradtal är mindre än eller lika med n, kan uttryckas lineärt medelst funktionerna | Da) RO.) det återstår blott att bestämma koefficienterna a,. Vi beteckna för den skull med s något helt positivt tal eller noll samt för- länga identiteten (21) med GT AR), då vi erhålla (22) ER) = ae (ya) r=0 och saledes, om vi integrera mellan gränserna z=0 och v= oo, (23) ie a)Ra)de = ) 2 | une 0 7r=0 0 Om vi nu antaga, att s är lika med något af talen N Fa DR ee, så måste vid summationen i högra membrum r någon gång, men blott en gång, blifva lika med s, och enligt teorem IV erhålla vi då af eqv. (23) för OEs En ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 3. 181 (24) Se Ho)Rla)de = a, fe "Ra)?da 0 0 — adl. 2.3...)2. Ersätta vi här s med >, så erhålles för O0, och om vi nu i eqv. (29) sätta > 182 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. (80) Ke)=at, sa erhälla vi I (31) Je arR,(a)de = nn —1)...(n—r + 1) fe "ande 0 0 och alltså | (32) je zer R,(z)dz = n(n — 1)... (n—r + Wells 2. 3...n. 0 Om detta värde på integralen införes 1 eqv. (28), så blir „az... nor + 1) i (Ta Ia Boss P) : och af eqv. (27) och (35) följer alltså identiteten Tr=nN - di LD n(n—1)...(n—r+]) N RR 7=0 och om man använder den vanliga beteckningen för binomial- koefficienterna n(n—1)...(n—r + 1) SR ROD = aa sa kan eqv. (34) skrifvas 0? & ol) es) Sn Op U) hvilken formel gäller för n > 0. Vi skola nu göra en annan användning af teorem V. Om vi der utbyta n mot n + 1 samt antaga, att f(x) är en rationel hel funktion af x af gradtalet n + 1, så är r=n+1 (36) I) =) alle), T=V der koefficienterna a, äro gifna af formeln 1 Z (37) I PR oz "AHa)R,(a)de > Ö ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 183 Om vi i dessa formler införa funktionen (38) ie) EEE), som är af gradtalet n + 1, så finna vi r=n+l (39) arken) a.R,.(@)), r=0 der (40) ae mai aa) Ryla)da =. (der Wer er n för r=(, 1, 2, ....n + 1. För de värden pa >, som satisfiera olikheterna (41) 00. Om vi utveckla uttrycket i en potensserie af t, sa erhålles för alla värden pa x samt för (54) le] <1 en likhet af formen (55) 1 . ent" = (3 — Se ee a 1+: [ER OG ATA der koefficienterna cy, €, Co, ... äro funktioner af x, hvilka nu skola bestämmas. För t=0 finna vi (56) al. Af eqv. (55) följer, efter förlängning med 1 + £, 3 Il 8 S Il S nNn=0 n=00 et > | ent" ) | Galt - re Be ———— (57) e BE u ORTEN in A ect n=]1l n=0 och således, om vi i den första summan ersätta n med n+1, n=®& rt last — Cn+1 + Ca(N ar 1) n+1 0) £ =1+\ Sn, | n=0 186 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. Genom differentiation i afseende pa t följer häraf N=00 xt (59) TT ee Ca+1 + Cal(n + 1) sak i (EEE ren n=0 Om vi pa denna likhets venstra membrum använda eqv. (55), sa erhålles Nn=& Nn = 00 HX CU 2 En+1 DE can = 1) in (00) SD LES ; ERS 0 > é n=0 n=0 och alltså, efter förlängning med 1 + /t, nNn=00 | ne 1 | IR Sd COA nn Be | = En+ı + En(n ar 1) m + En+1 RE En(n a 1) ml | een 12a n=( n=0 eller, om vi i den sista serien 1 högra membrum ersätta n med n — 1, | N=00 Ent" L us et | 12, 8, J n=0 (62) ) n=n00 N=00 | En+1 är C„(n Sr 1) 7 Can F Ca —1N ; = = n in. | ) Tora +) ER n=0 n=1 Om vi i denna likhet först sätta de af Z oberoende ter- merna lika med hvarandra, så erhålles (63) aa: Sätta vi sedan koefficienterna för 7 lika med hvarandra i båda membra, så få vi för n > 1 En Cn+1 ar ca(n är 1) Hi Ca F Can — 10 IST 7 RO. af I il) (64) eller (65) Cn+ı = (2 — 2n — 1)e,„ — n?c,_ı. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 197 För bestämningen af koefficienterna cy, €, 6, €, ... ha vi alltså de tre eqvationerna (56), (65) och (65), hvilka kunna förenas i följande två: (66) ne rn > (A Wen Nn a för n>0. Enligt eqv. (2) och teorem VI är (67) 0, och af eqv. (66) och (67) kunna vi sluta, att (68) = Lg(2) för n > 0. Införa vi nu det af eqv. (68) bestämda värdet på koeffici- enten c, i eqv. (55), så erhålla vi serieutvecklingen | EE R (xt a | = (69) AE > De n=0 hvarmed följande teorem är bevisadt. Teorem VII. Om x är en godtycklig qvantitet, och £ en qvantitet, som uppfyller vilkoret föl så är 2 N=00 N A Rt Bla l+2 12a. un n=0 Om vi i den nu bevisade formeln sätta t = — 1, så erhålles serieutvecklingen — 1) u) 70 Ne) 1 nl (79) É TE. n=0 hvilken gäller för alla värden pä «. Om vi i teorem VII sätta x = 0, så finna vi n = 00 4 1 ) | KR, (0)t” (1 SEEN nun EE un l+t EEE GRE Söt 188 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. eller | NEN Pe (12) > fer en n=0 n=0 och således, om vi sätta koefficienterna för /* i båda membra lika med hvarandra, (13) (0) SN hvilken formel gäller för n > 0. Af eqv. (59) och (68) följer VR ARG: ea 1 BE = n+1 n 22 en S 0.2.3, oo UC och af eqv. (69) erhålles genom differentiation i afseende på «, om vi lakttaga, att R,(&) = (), xt t tr R,(a)t" ee en ut - (75) 7 (1 +22 =. a a n=1 och genom elimination af exponentialuttrycket följer af eqv. SR och nn en Rn+1(2) I (n lä IR.) n+1 vr en 2 on 2. och således, om vi ersätta n med n — 1 i serien i högra mem- brum, =E I SR eo) m a ee ER ER 00 2 a ) EAT 1 n=1 n= Sätta vi nu koefficienterna för £” i båda membra lika med hvarandra, så finna vi för n > 1 (18) Rı(a) == {Kula) + nRu—ı@)) ; hvilken formel: tydligen gäller äfven für n = 0. I ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 1859 Af eqv. (78) följer aR, (a) —nR,(2) n?R,_1(«) (79) BEAR en och således genom integration i afseende pa x mellan gränserna eo och «, om integrationsvägen icke går genom punkten x = 0, (80) | ola) — NÅT) 7, 2 | Ra (2) 4, [A ER +1 er Til 2 [eo] [><] hvaraf följer RAG (81) / a ann dx Emedan enligt eqv. (3) (82) = för x = co, sa erhålles af eqv. (81) (83) la) Een | ae) de. nr 1 co Vi sammanföra nu eqv. (78) och (83) i följande teorem. Teorem VIII. Om n är ett helt positivt tal eller noll, sa är R,(x) = - IR,(@) + nR,_ı(&)) samt % Cr | Rule) = @" + nan | oo de, förutsatt, att integrationsvägen icke gar genom punkten = = 0. Om vi i den första formeln i detta teorem ersätta n med n + 1, så erhålles för n>0 Ra+1(&) _ Buxıl@) + (n + DR«e) EL 7 Xx i (84) 190 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. men enligt teorem VI är (85) Ra+1(2) = (£ — 2n — 1)R,(2) — n?R, ı() , och om detta värde pa R,,i(£) införes i eqv. (84), sa finna vi Ry x) n (86) Co) = yi) = IR,(2) + nRn—ı(&)} och saledes, om vi äter använda teorem VIII, Ry+1() 8 N) Bi (87) u T R,(z) — Bil). Genom integration i afseende pa « mellan gränserna 0 och x följer häraf (88) Feb) ER _ | Aula) — (a) — BO) och alltså, om vi använda formeln (73), (89) oc — h R,(z)de — R,(®). Af eqv. (87) och (89) erhålles följande teorem. .Teorem IX. Om n är ett helt positivt tal eller noll, så är Ru+1() = R,.(&) — R,(&) n+|1l och An+ı() ih f na I B,(a)de — R,(). 0 Om vi sätta den första formeln i teorem VIII under formen (90) &R,(&) = n (Rc) + nR, _1(®)) samt differentiera i afseende pa x, sa erhålles för n >0 (91) &R,(@) + R,(&) = n{R,(x) + nRy av). Om vi i den första formeln i teorem IX ersätta n med n — 1, sa få vi för n>1 (92) Re) na ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 191 Addera vi nu egvationerna (91) och (92), sedan den sista blifvit förlängd med n, så erhålles för n>1 (93) &R,(&) + Ru(a) = n?R,_ı(e) , och om vi slutligen subtrahera eqv. (90) från eqv. (95), sa finna vi (94) &R,(a) + (1 — a)R.(a) + nR,(a) = 0, hvilken relation gäller för n>0. Af denna likhet synes, att differentialeqvationen Ty Sn (95) + (1— 2) + ny =0 satisfieras af funktionen (96) = le). Enligt en känd metod finna vi da, att den generela lös- ningen till differentialeqgvationen (95) erhålles af formeln (97) er »R,(&)? der ce och c, äro arbiträra konstanter. Emedan AR,(x) är en rationel funktion af x, sa kan integralen 1 högra membrum icke vara rationel. För att det af eqv. (97) gifna värdet pa y skall vara en rationel funktion af x, fordras alltså och är äfven till- räckligt, att c, = 0, och således måste hvarje rationel funktion af ©, som satisfierar differentialegvationen (95) vara af formen (98) = El) 9 hvarmed följande teorem är bevisadt. Teorem X. Om n är ett helt positivt tal eller noll, så satisfierar funktionen y = Rule) differentialeqvationen 2 Y ar 00) + ny 0, 192 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. och omvändt maste hvarje rationel funktion y af x, som satis- fierar denna differentialegvation, vara af formen u eR,(®) ) der ce är en konstant. 2 oO. m Om n är ett helt positivt tal, sa har enligt teorem I funk- tionen R,(z) alla sina n rötter positiva och sins emellan olika. Om vi beteckna dessa rötter med Rn GRE så är identiskt (99) Ru) = (2 — 2) en), alldenstund koefficienten för «” i polynomet R,(z) är lika med 1. Emedan alla rötterna äro olika, sa äro qvantiteterna Hr (EG (CSN ee (CE) skilda från noll. Vidare är uttrycket Lak) vv — Xr; en rationel hel funktion af x för & = 1, 2, 3, ...n, och om vi definiera n qvantiteter AED IEA PIRAT Se SARA medelst likheten (100) Är FD för k=1, 2, 3, ...n, så äro dessa qvantiteter ändliga och reela. Om vi med /(z) beteckna en godtycklig rationel hel funktion af x samt förlänga eqv. (100) med f(x), och om vi sedan sätta k successive lika med 1, 2, 3, ...n samt addera de salunda erhållna likheterna, så få vi ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 195 k=n k=n as ; De = /Kya(a)) \ 101 A DT = Kar ) 8 = . d r a N ir I Ba)) m nei Kl 0 eller, om vi låta båda membra byta plats, co k=n Ve ES (102) RR Kar) 3 Enl) dr = Ar fler) | Ra) C— Er Mar) - ; kai k=1 Vi antaga nu, att funktionens f(x) gradtal är mindre än eller lika med.n — 1; då är uttrycket k=n \ Ri (er) % — Lr — fa) en rationel hel funktion af x, hvars gradtal är högst lika med n— 1, och emedan denna funktion tydligen blir noll för n sins emellan olika värden pa «, nämligen för Bein, Sn eso sa måste densamma vara identiskt noll, och alltså kan eqv. (102) skrifvas (103) J e 2 Ka)dıe = > Aflar). I denna formel betyder f(x) en godtycklig rationel hel funktion, hvars gradtal är mindre än eller lika med n —1, och koefficienterna A, äro gifna af formeln (100) och äro således oberoende af funktionen /(x). Vi beteckna nu med /X(x) en godtycklig rationel hel funk- tion af x, hvars gradtal är mindre än eller lika med 2n —1. Om vi dividera (x) med R,(x), och beteckna den vid denna division erhållna qvoten med Q(«) och resten med f(x), så är identiskt (104) Pla) = Ko)Rula) + flo), och tydligen äro båda funktionernas (x) och f(x) gradtal mindre än eller lika med n —1. 194 BERGER, RATIONELA HELA FUNKTIONER. Af relationen (104) följer (105) Se "Ma)de = fe "Aa)Ra)da + fe "fade. 0 0 0 Den första integralen i högra membrum är tydligen noll enligt teorem III, alldenstund funktionens Q(£) gradtal är mindre än eller lika med n — 1, och emedan funktionens f(x) gradtal är mindre än eller lika med n— 1, så kunna vi pa den andra integralen i högra membrum af eqv. (105) använda formeln (103). ‚ Vi erhålla alltså af eqv. (105) © =D (106) ) em MYR — R 4,fl.)- 0 k=1 Sätta vi i identiteten (104) (107) DE I så få vi (108) Kar) = fa); och således följer af eqv. (106) & k=n (109) | Re N A, Hey, 0 k=1 och härmed är följande teorem bevisadt. Teorem XI. Om /(x) är en rationel hel funktion af x, hvars gradtal är mindre än eller lika med 2n — 1, sa är Co ts ; ler ZN = \ Aa) , ae 0 der ©), &9, -..&„ Aro eqvationens Ifa) = 0 samtliga n rötter, och der koefficienterna ÅA; äro gifna af formeln 4; | fö 2/0) Ri (er ln 0 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 3. 195 Om funktionen (x) är en allmän funktion af gradtalet 2n — 1, så innehåller densamma 2n arbiträra konstanter, men af det ofvanstäende teoremet följer, att det för den exakta be- räkningen af integralen 00 f: e ?Fx)de 0 likväl är tillräckligt att känna funktionens F(x) värden för blott n värden på x, nämligen för eqvationens R,(x) = 0 n rötter. 196 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. fr. sid. 174,) Krakau, Academie des sciences. Bulletin international. 1898: 12; 1899: 1. 8:0. Kristiania. Norges geografiske Opmaaling. Kartor. 10 st. Leipzig. K. Sächsische Gesellschaft der Wissenschaften. Abhandlungen. Mathem.-phys. Cl. Bd 24: N:o 6. 1899. 8:0. Berichte über de Verhandlungen. Philol.-hist. Cl. Bd. 50(1898): 5 » > » Math.-phys. Cl. Bd. 50(1898): a wissenschaftl. Th. 8:0. London. 2. Astronomical society. Monthly notices. Vol. 59 (1899): N:o 3. 8:0. — (Chemical society. Journal. Vol. 75—76 (1899): 2. 8:0. Proceedings. Vol. 15 (1898/99): N:o 203—204. 8:0. Geological society. The Quarterly journal. Vol. 55 (1899): P. 1. 8:0. -—— KR. Microscopical society. Journal 189, 9-7E:717.8:0. — Royal society. Proceedings. Vol. 64 (1898/99): N:o 407—408. 8:0. London, Ontario. Zntomological society of Ontario. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 2. 8:0. Mexico. Instituto medico nacional. Anales. T. 3 (1898): Num. 16—19. 4:0. Mont Blanc. Observatoire meteorologique. Annales. T. 3. 1898. 4:0. München. K. Bayerische Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte. Math.-phys. Cl. 1898: H. 4. 8:0. » Philos.-philol. und histor. Cl. Bd. 2(1898): H. 2. 8:0. - K. Meteorologische Central-Station. Beobachtungen der meteorologischen Stationen im Königreich Bayern. Jahre 20-(1898): Ej 1: AO: Übersicht über die Witterungsverhältnisse im Königreiche Bayern. Jahr 1898: 4—12. Fol. Napoli. Accademia delle scienze fisiche e matematiche. Rendiconto. (3) Vol. 5 (1899): Fasc. 1. 8:0. Neuchatel. Societe des sciences naturelles. Bulletin. T. 21 (1892/93) 23 (1396/97). 8:0 New York. Meteorological observatory. Report. Year 1898: 12. 4:0. Nizza. Societe de medecine et de climatologie. Nice-medical. Annee 23 (1898/99): N:o 4. 8:0. (Forts. å sid. 247.) 197 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar, 1899. N:o 3. Stockholm. Ueber den Bau von Macraspis elegans OLsson. (Vorläufige Mitteilung.) Von L. A. JÄGERSKIÖLD. [Mitgeteilt den 8 März 1899 durch Hy. THEÉEL.| Durch das gütige Entgegenkommen meines Freundes D:r HJ. ÖSTERGREN habe ich gutes aus Chimzera von der Westküste Norwegens stammendes Material von Macraspis bekommen. Es ist reichlich und umfasst Exemplare von einer Länge von 1,2 bis zu 15 mm. Ich werde es für eine recht benötigte Unter- suchung so wohl des feineren als des gröberen Baues dieses in- teressanten Tieres verwerten, will aber, da es bis zu dem Ab- schlusse und der Veröffentlichung der Arbeit noch lange dauern kann, schon jetzt eine kurze vorläufige Zusammenfassung der gröberen anatomischen Verhältnisse geben. Ehe dies aber geschehen kann, muss ich, wenngleich in ge- dränster Form, dessen, was wir bisher über den Bau unseres Tieres wissen, Erwähnung thun. Einem einzigen Forscher ver- danken wir unsere gesamte jetzige Kenntnis des Tieres, näm- lich seinem Entdecker.!) Ausser einer im grossen und ganzen korrekten Beschreibung der äusseren Körpergestalt (vergl. unten), ') I. Ousson, P., Nova genera parasitantia Copepodorum et Platyelminthium. Lunds Universitets Ärsskrift 6. 1869. 8. 2-3. Fig, 7—12. II. Derselbe, Berättelse om en zoologisk resa till Bohuslän och Skagerack sommaren 1868. K. V. A:s Öfversigt 1868, N:o 10. S. 478-479. III. Derselbe, Sur Chimzaera monstrosa et ses parasites. Me&m. de la Société zoologique de France. T. 9. Paris 189. S. 505—507. 198 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. deren Minimal- und Maximal-Länge als resp. 3 und 18 (20) mm. angegeben werden, teilt er die zur ganzen Körpergrösse ver- hältnismässig sehr ungleiche Länge des Halses bei kleinen und grossen Tieren mit. Die endständige Lage des ventralwärts schauenden Mundes wird richtig angegeben, und der Darm als ein langes, dorsales, bis nahe zum Hinterende gehendes Rohr beschrieben (im dritten Aufsatze). In seinem ersten Aufsatze spricht er von einem rundlichen Gebilde — »fortasse pharynx» —, das sich an der Basis des Halses befindet. . Dieses wird aber in dem dritten Aufsatz gar nicht erwähnt. Die Lage des Ori- fieium genitale soll lateral am Hinterende des Halses sein!), und halben Weges zwischen der Geschlechtsöffnung und der Mitte des Tieres liest links ein Organ, das als ein Testis beschrieben wird, in der That aber, wie wir später sehen werden, das Ova- rium ist. Die Eier, deren Grösse als 0,120 x 0,050 (II) oder 0,160 x 0,090 mm. (III) angegeben wird, erfüllen beinahe den ganzen Körper ausser dem Hals und dem hintersten Teil. Von den Generationsorganen kennt OLSSON auch die Dotterstöcke, die in der Mittelpartie des Körpers, »le long des deux cötes du corps, pres de l’ecusson ventral et des vaisseaux principaux du systeme excreteur» angetroffen wurden. Dass er das Ovar zu vermissen glaubt, mag uns nach dem oben Gresagten nicht wundern. Von übrigen Organen wird das Exkretionssystem oder richtiger das Organ, das als Exkretionssystem gedeutet wird, erwähnt. Es soll aus zwei groben, sich nach hinten vereinenden Längs- stämmen, die durch Queranastomosen je eine für die Sauggrube verbunden sind, bestehen. Eine Öffnung ist nicht beobachtet worden. Von den späteren Autoren, die sich mit Macraspis be- schäftigt haben, interessiert uns in diesem Zusammenhang eigent- !) In seiner ersten Mitteilung giebt OLssox nur an: »Orificium uteri sine dubio ad basin colli situm». Braun aber sagt (Bronn’s Klassen und Ordnungen IV: 1. S. 898): »Genitalöffnung in der Mittellinie direkt vor der Bauch- scheibe», was, wie wir unten sehen werden, richtiger als die spätere Angabe Orsson’s (III) ist. Aber woher hat Braun diese Angabe? Bei OLSSON habe ich sie wenigstens nicht finden können. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 199 lich nur MONTICELLI.!) Nebst einer nicht sehr gelungenen Figur des Tieres »combinata dalle due di Olsson» liefert er teils die Vermutung »che i due grandi vasi »materiam granulosam rubram continens» — — — sono certamente le due corna della vesicola caudale» — was ja, wie wir unten sehen werden, sehr proble- matisch ist — teils glaubt er »che, con molta probabilita, il corpo globoso, che egli osserva alle base del collo, non e la faringe come egli sospetta, ma l’ovario molto piu piccolo del testicola». Wenn er wirklich den vorderen von OLSSON erwähnten Körper meint, so ist seine Vermutung ganz gewiss unrichtig, denn dieser entspricht, wie ich fand, thatsächlich dem Pharynx (Vergl. S. 206 u. Fig. 9). + Um dem Leser besser als durch lange Beschreibungen eine Vorstellung von der Körperform zu geben, füge ich hier einige Umrisse unseres Tieres bei. Sie sind nach detaillierten und guten, mit Hülfe von Zeichenapparaten gemachten, in meinem Besitz Fig. 1.. Sehr junger Macraspis elegans, 1,25 mm. lang. *#. befindlichen Zeichnungen, die wohl mit der Zeit werden veröffent- lieht werden, ausgeführt und stellen Exemplare verschiedener (Grösse dar. Das Figur 1 abgebildete Tier, das kleinste meines Materiales, will ich besonders der Aufmerksamkeit der sammeln- den Helminthologen anbefehlen, denn es ist zweifelsohne kurz vor- \) Cotylogaster Michaelis n. g. n. sp. e Revisione degli Aspidobothridae. Fest- schrift .... Rudolf Leuckarts. Leipzig 1892. S. 208. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 3. 6 200 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. her in den definitiven Wirt — Chimsra — eingewandert und wird, glaube ich, ohne allzugrosse Schwierigkeiten mit der in dem bisher unbekannten Zwischenwirte noch anzutreffenden Larve identifiziert werden können. Die Körperform zeigt sich übrigens ziemlich verschieden bei den alten und jungen Würmern und zwar wird die Unähnlichkeit dadurch bewirkt, dass der Hinterkörper sehr an Grösse zunimmt, während die »Halspartiev nur unbedeutend wächst. Bei einem Individuum von 1,4 mm. Länge misst »der Hals» 0,478 mm., nahe !/s der Körperlänge, und bei einem anderen, das c:a 2,265 mm. misst, ist der Hals 0,562 mm. lang und beträgt somit kaum 1/4 der Länge des Körpers; bei einem dritten, das sogar 13,5 mm. lang ist, misst er nur 0,8 mm., ungefähr !/ıs der Körper- länge. Ich brauche kaum hervorzuheben, dass) die oben geliefer- ten Zahlen nur einen relativen Wert. besitzen, da der Hals im Gegensatz zu dem übrigen Körper sehr beweglich und ausdehn- bar ist. Ich habe jedoch nur solche Individuen gemessen, die sich, so weit ich sehen konnte, wenigstens annähernd in dem- selben Kontraktionsstadium befanden, was ich durch eine Messung der Halsdicke mit nachfolgender Volumenberechnung zu kon- trollieren versucht habe. Die beigegebenen Umrisse können eine Vorstellung von den Altersveränderungen in der Körperform Fig. 2. Junger Macraspis elegans, 1,4 mm. lang. 8. geben. Mit diesem ungleichen Wachstum hängt natürlicherweise auch zusammen, dass das Ovar, das bei einem kleineren aber mit Schaleneiern versehenen Individuum beinahe an der Mitte des Körpers liegt, bei einem 13,5 mm. langen Individuum bei !/2 der Körperlänge vom Vorderende ab angetroffen wird. Diese That- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:o 3. 201 sachen zeigen uns, was ja übrigens zu erwarten war, dass es wenigstens hauptsächlich die Strecke zwischen dem Ovar und dem Testis ist, die an Grösse zunimmt, und dieses Wachstum beruht zweifelsohne auf dem grösseren Raum, welchen der Ute- Fig. 3. Junger Macraspis elegans, 2 mm. lang von der Mundöffnung bis zur Hinterbeuge. 2. rus in Anspruch nimmt, je nachdem er sich mehr und mehr mit Eiern füllt. Zu bemerken ist noch, dass die Tiere, und zwar besonders die grösseren Tiere, immer mehr oder minder spiralig zusammen- gerollt oder doch wenigstens stark umgebogen sind. Ganz be- Fig. 4. Ausgewachsenes Exemplar von Macraspis, 13,5 mm. lang. 2. sonders ist immer das Hinterende gleichsam eingerollt. Und zwar ist ausnahmslos die Rückenseite nach innen gerichtet. Es ist nur durch Verwendung von Kunstgriffen und gelinder Gewalt gelungen, einige Exemplare in so ausgestrecktem Zustande zu 202 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. erhalten, wie es in Fig. 4 dargestellt ist. Nur die allerkleinsten Individuen — von c:a 1,25 mm. Länge — können sich sogar bauchwärts gekrümmt zeigen (Vergl. Fig. 1 u. 5). Auf diesem Stadium (1,25 mm. lang) ist die Zahl der Saug- näpfe des Bauchschildes ziemlich gering — nur c:a 10. Nach hinten geht aber der Bauchschild ohne scharfe Grenze in ein an Kernen sehr reiches aber ganz muskelarmes Blastem über, das bis zum Hinterende des Körpers verfolgt werden kann (vergl. Fig. 5 Bl.). Es entstehen offenbar aus diesem Blastem die neuen ei (0 bl 9 N Ki R He hi 3 An 2 N NO a Di Yo LS 5 OR Ib: AS fe NE ap oa [© \ fc} SS Top al Fig. 5. Das hinterste Drittel eines medianen Sagittalschnittes durch das in Fig. 5 ab- gebildete Tier. %. Bl Bl. Blastem, aus dem der Bauchschild gebildet wird. DD. 1 Der Länge nach durchschnittener Darm. ExO. Exkretionsöffnung. 1,2, 3. Anlagen der Geschlechtsdrüsen. Sauggruben. Diese nehmen somit von vorne nach hinten an Zahl zu. Eine sehr ähnliche Bildungsweise wird von W. S. NICKERSON!) für Stichocotyle nephropis beschrieben. An dem grössten und ältesten meiner Exemplare habe ich beinahe 100 Sauggruben zählen können, und doch folgt auf die letzte derselben noch ein kleines Blastem wie das oben be- sprochene. Die jungen wie die kleineren geschlechtsreifen Tiere enden immer mit einem mehr oder minder in die Augen fallenden ko- !) On Stichocotyle nephropis CUNNINGHAM, a parasite of the American Lobster. Zoolog. Jahrbücher. B. 8. Abth. f. Anat. u. Ontog. der Thiers. S. 459. Fig. 22 Taf. 31. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 203 nischen oder cylindrischen Zapfen, (Vergl. Fig. 1, 2,5 u. 5) und die Exkretionsöffnung befindet sich nahe an der Spitze derselben, nur ein wenig nach der Rückenseite hin verschoben. Das oben besprochene Blastem geht nicht länger als zum Hinterende dieses Zapfens. Bei den ältesten, ganz ausgewachsenen, untersuchten Exem- plaren scheint es aber, als hätte sich das Blastem weiter vor- geschoben, und als erstreckte es sich wirklich auf die Rücken- seite hinüber. Zugleich hat die Exkretionsöffnung ihre relative Stellung verändert, indem sie ein wenig weiter nach vorne auf der Rückenseite gelegen ist, und die oben beschriebene zapfenähn- liche Bildung ist nicht mehr so leicht zu erkennen. oc Die Querwände zwischen den Sauggruben sind sehr oft an ihren Enden, da wo sie in die Aussenwände der Gruben über- gehen, gleichsam in kleine, spitze, mehr oder minder konische Höcker ausgezogen (vergl. Fig. 2, 3, 4 u. 6). An der Spitze jedes Fig. 6. Ein Stuck des Bauchschildes von Macraspis. Ungefähr %°. Die kleinen late- ralen Gruben konnten der Belichtung wegen nur an der einen Seite beobachtet werden. dieser Höcker kann man gewöhnlich eine kleine Einsenkung oder eine quergestellte, mehr oder minder schlitzenförmige Grube be- obachten. Im dieser Grube oder an der Haut, da wo sie sonst zu finden ist, mündet eine Menge einzelliger Drüsen. Sie sind flaschenförmig und mit sehr langen Ausführungsgängen versehen. Bei Doppelfärbung‘ mit Hämatoxylin und Eosin färben sie sich stark mit Eosin, und ihr Inhalt ist körnig. In der Mitte jeder solchen Drüsengruppe findet sich eine grosse rundliche Bildung, die mit den bei Aspidogaster conchieola und Cotylogaster michaelis beschriebenen »Sinnesorganen» mehr 204 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. als wahrscheinlich homolog ist. Sie besitzt ganz dieselbe Lage und steht mit einem ähnlichen, nach der oben beschriebenen kleinen Einsenkung gerichteten Gange in Verbindung. Ob sie aber wirklich ein Sinnesorgan ist, scheint mir jedoch sehr frag- lich. Mit dem Materiale, das ich jetzt besitze, kann ich aber die Frage nicht entscheiden. Die Muskulatur des Bauchschildes wird hauptsächlich aus Radiärfasern gebildet, die sich an der inneren begrenzenden Mem- bran des Bauchschildes anheften. In den Scheidewänden zwischen den verschiedenen Sauggruben, besonders gegen die freie Kante derselben, strecken sich aber diese Radialfasern quer durch die Scheidewand selbst von deren nach vorne gerichteten bis zu der hinteren Ebene (vergl. Fig. 5 und 9). Ausser den Radiär- fasern sind auch Querfasern vorhanden; sie liegen in einer ein- fachen Lage dicht nach innen von der Membran, welche die Saugnapfhöhlen begrenzt. Diese Fasern entsprechen augen- scheinlich den gewöhnlichen Ringfasern der Hautmuskulatur; an den dem Körper zugewandten Teilen des Bauchschildes sind sie ausserordentlich zart und schwer wahrzunehmen. Auch Längs- fasern kommen in dem Bauchschilde vor; sie liegen nach innen von den Querfasern, sind aber sehr schwach entwickelt, ausser an der dem Körper zugewandten Seite des Bauchschildes, und zwar an dem Teile derselben, der dem Aussenrande des Bauchschildes am nächsten liegt. Hier sind die Längsfasern aber recht stark und äusserst leicht zu beobachten. Die besprochenen Saug- gruben des Bauchschildes sind nur äusserlich von einander ver- schieden und zwar durch die quergehenden Scheidewände. Irgend- welche scharfe innere Grenze zwischen den Geweben zweier be- nachbarten Sauggruben giebt es aber nicht (vergl. Fig. 5 und 9). Die Hautmuskulatur besteht aus den bei den digenen Trema- toden gewöhnlichen Schichten: Ringmuskeln, Längsmuskeln und Diagonalmuskeln. In dem vordersten Teil der Dorsalseite des Halses sind die Längsmuskeln mehrschichtig — in der Median- linie bisweilen sogar bis zu sechs über einander — angeordnet. (Vergl. was oben gesagt wurde über die grössere Beweglichkeit ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 205 des Halses im Vergleich mit dem übrigen Körper.) Sonst sind sie meist nur in einfacher Lage vorhanden. Ihre grösste Ent- wicklung erreichen jedoch die Längs- wie auch die Diagonal- muskeln nach hinten, besonders in der Höhe des Testis. Hier liegen die Längsmuskeln gleichfalls vielschichtig über einander. Auch bei Maeraspis können wir von einem »Diaphragma» (Vergl. die Arbeiten MONTICELLI's!) und STAFFORD’s?)) reden (vergl. Fig. 9), das wie bei Aspidogaster aus einem Teil des Hautmuskel- schlauches gebildet wird und zwar, so weit ich habe finden können, aus den Diagonalfasern. Das Diaphragma erstreckt sich indes nicht länger nach hinten, als bis ungefähr zur Höhe des vordersten Teils des eigentlichen Vas deferens und erreicht somit nicht die Region der Schalendrüse und des Ovariums. Das Dia- phragma ist somit im Vergleich mit derselben Bildung bei Aspi- dogaster sehr kurz. Die hintere Grenze des Diaphragmas ist übrigens nicht scharf, sondern die Muskelzüge des Organes wer- den allmählich spärlicher. Bei den jüngsten Tieren ist das Dia- phragma im Verhältnis zur ganzen Körperlänge länger, als bei oden alten, was ja mit dem, was oben (S. 200-—-201) über das Wachstum der verschiedenen Körperteile gesagt ist, gut im Ein- klang steht. Ein eingehendes Studium des Nervensystems liegt diesmal ausserhalb meines Planes; ich werde daher nur ein Paar That- sachen mitteilen. Das Gehirn befindet sich über dem vordersten Teil des Oesophagus, nicht weit von der ‘eigentlichen Mund- öffnung oder sogar über derselben (Vergl. Fig. 9 Gh). Das Ge- hirn ist beinahe Hufeisenförmig, indem seine beiden Seitenpartieen weit nach hinten ausgezogen sind. Die groben ventralen Längs- nervenstämme verlaufen unter dem Diaphragma. Der Nahrungskanal fängt mit einer trichterförmigen Ver- tiefung an. Dieser Mundtrichter ist mit einer ganz Ähnlichen !) Cotylogaster Michaelis n. g. n. sp. e Revisione degli Aspidobothridae. Fest- schrift ..... Rudolf Leuckarts. Leipzig 1892. S. 190—191. ?) Anatomical structure of Aspidogaster conchicola. Zoolog. Jahrb. Abth. f. Anat. u. Ontog. der Thiere. B. 9. 1896. S. 489. 206 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. Muskelschicht. versehen, wie die Haut, und muss als eine Ein- stülpung derselben betrachtet werden. Sie entspricht dem »Mouth- funnel» bei Aspidogaster, wie dieser von STAFFORD und Anderen geschildert wird, und ist wohl auch hemolog mit dem von MoNTI- CELLI bei Cotylogaster beschriebenen »disco boccale. Wahrschein- lich können wir in einer Bildung, wie diesem Mundtrichter, die erste Andeutung eines Mundsaugnapfes erblicken. Der Mund- trichter geht mit mehr oder minder scharfer, bisweilen durch einen Ringwall markierten Grenze in einen schmalen und ziem- lich kurzen Oesophagus über. Der Oesophagus ist mit einer sehr deutlichen, wenngleich schwachen Muskulatur aus Längs- und Ringsfasern versehen. Dann folgt ein Pharynx, der ungefähr 0,30—0,50 mm. lang ist und ungefähr 0,15—0,22 mm. in dorsoventralem Durchmesser, 0,11—0,17 mm. in lateralem Durch- messer misst. Er ist stark muskulös. Der Pharynx liegt bei den kleinsten Tieren, ganz wie OLSSON (I) vermutet, an der Basis des Halses, bei den älteren aber ein wenig länger nach vorne (Vergl. Fig. 9), was indes vielleicht auf zufälligen Lage- veränderungen beruhen kann. Zwischen dem Pharynx und dem Darme finden wir ein kleines aber weites und sehr muskulöses Stück, den Oesophagus, der Muttermundartig in den Darm einspringt. Um diesen Oesopha- gusteil her liegt ein Kränzchen von Zellen, die, so weit ich habe finden können, nur als Speicheldrüsen zu deuten sind (SpDr Fig. 9). Fig. 7. Das Fig. 4 wiedergegebene Exemplar von der Rückenseite aus gesehen. Der Darm, der unmittelbar auf den Pharynx folgt, besteht aus einem unverzweigten, ziemlich geraden Rohr, dessen Weite aber an verschiedenen Stellen wechselt. Dies hängt wahrschein- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 207 lich von der Ausdehnung der anderen Organe ab. So zeigt sich z. B. nach hinten von dem voluminösen Testis gleich eine grosse Erweiterung des Darmes. Der Darm liegt ziemlich oberflächlich und ist an Spiritusmaterial leicht als ein weisses Längsband zu erkennen, das sich den ganzen Rücken entlang erstreckt (Vergl. Fig. 7). Der Darm endigt blind und zwar ganz im Hinterteil des Tieres, hinter dem Testis, und nicht weit von dem Exkretionsporus. Im vordersten Teil des Darmes sind die Epithelzellen in lange Spitzen ausgezogen, nach hinten aber werden sie bald kürzer. Ein ganz ähnliches Verhalten ist früher durch MONTI- CELLI bezüglich Cotylogaster michaelis bekannt. Die Beschreibung der Geschlechtsorgane, wie sie aus meiner spärlichen Untersuchung hervorgeht, ist geeignet, in einigen Punk- ten neues Licht auf die Morphologie unseres Tieres zu werfen. Unter den weiblichen Organen ist erstens das Nachweisen des wahren Ovariums hervorzuheben. Seine Lage ist wechselnd, aber bei geschlechtsreifen Individuen immer ziemlich weit nach- vorne, bei alten Individuen an der vorderen Grenze des zweiten Körperviertels, bei jüngeren, aber mit zahlreichen Schalen- eiern versehenen, ungefähr an der hinteren Grenze jener Körper- strecke. Es liegt immer links und der Bauchseite vielleicht um ein wenig näher als dem Rücken; an Spiritus-Exemplaren ist es leicht als ein weisser Fleck erkennbar (Vergl. Fig. 4). An den allerjüngsten Individuen (von 1,2—1,4 mm. Länge) finden wir das Ovarium sehr weit nach hinten, es liegt nämlich dort sehr nahe dem Testis, nicht unweit von der Exkretionsöffnung (Vergl. Fig. 5). Es hängt diese relative Verschiebung des Ovars mit dem schon oben angedeuteten ungleichen Wachstum des Körpers zu- sammen; es ist auch, wie schon oben angedeutet ist, ziemlich leicht zu erschliessen, dass dieses Wachstum die zwischen Ova- rium und Testis gelegene, vom Uterus behauptete Partie, wenn- schon nicht ausschliesslich, so doch hauptsächlich, betrifft. Wie aus der oben gelieferten kurzen Historik ersichtlich ist, hat OLSSON das Ovarium als Testis gedeutet. Er hat ja nie 208 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. Serienschnitte, wenigstens nicht in modernem Sinn, hergestellt, und da das Tier gar zu dick und undurchsichtig ist, um ohne solche gut untersucht zu werden, ist seine Fehldeutung leicht verständlich. Das Ovarium eines reifen Tieres ist beinahe birnförmig aber zugleich quer umgeknickt, so dass die Spitze wie das Ende nach vorne gerichtet neben oder richtiger gesagt über einander zu liegen kommen. Das spitze Ende des Ovars — das ventral- wärts gelegen und nach vorne gerichtet ist —- geht in deu Eier- gang über; dieser ist zuerst nach vorne gerichtet und sendet, nachdem er eine kleine Beuge nach hinten gemacht hat, sehr bald den Laurer’schen Kanal aus. Dieser (LC Fig. 8) biegt dann nach Dst Dst Fig. 3. Schematische Darstellung der weiblichen Geschlechtsdrüse und Gänge nach einer Serie von Querschnitten vermittelst der Methode von Fol rekonstruiert. 12°. Dst Dst. Dotterstöcke. Drs. Dotterreservoir. Eg. Eiergang. LC. Laurer’scher Ka- nal. Ov. Ovarium. RSu. Receptaculum seminis uteriuum. Schdr. Schalendrüse. Von der Rückenseite gesehen. Vordere Ende des Tieres oben. aussen, hinten und rückwärts um, sich längs der linken Seite des Ovariums anschmiegend, um an der Rückenseite links von der Medianlinie zu münden. Die Mündung selbst habe ich an Schnitten alter Individuen so deutlich gesehen, dass für Zweifel an ihrer Existenz gar kein Rauın übrig ist. Ein Receptaculum seminis fehlt gänzlich. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 209 Nach Abgabe des Laurer’schen Kanals biegt sich der Eier- gang nochmals nach vorne und dann medianwärts und wird gleichzeitig von der sehr grossen Schalendrüse umgeben. Diese, die ziemlich kompakt ist, liegt somit ungefähr an der Höhe des dicken blinden Endes des Ovariums und zwar ventralwärts davon. Nach noch einer Beuge nach vorne nimmt der Eiergang den Dottergang auf und geht dann in den Ootypus über. Dieser wird von dem gewöhnlichen Receptaculum seminis uterinum ge- folgt, und dann erstreckt sich nach einigen Biegungen der mäch- tig entwickelte Uterus hauptsächlich der linken Seite des Tieres entlang nach hinten bis zum Testis, um dann der rechten Seite entlang nach vorne zu gehen. Ich brauche wohl kaum zu sagen, dass die oben beschriebenen Biegungen und Windungen, die be- sonders auf das rekonstruierte Exemplar Bezug haben, natürlich nicht ganz konstant sind, und ebensowenig ist der rück wärts- gehende Uterus streng an die linke, der vorwärtsgehende an die rechte Seite gebunden. Die Follikeln der Dotterstöcke sind in zwei ziemlich scharf be- grenzten, runden, schmalen Strängen (0,06—0,20 mm. im Durch- messer) gesammelt und machen dadurch unter schwacher Vergrösse- rung beinahe den Eindruck von grossen Gefässen (Vergl. Fig.4). Sie liegen ziemlich weit lateralwärts und laufen dicht unter den Haupt- stämmen des Exkretionsorganes und dieselben parallel begleitend. Sie erstrecken sich nur ein ziemlich kurzes Stück nach vorne von dem Ovarium und erreichen nie die hintere Grenze des Diaphrag- mas, gehen aber sehr weit nach hinten, beinahe bis zu dem gemein- samen Reservoir der Exkretionsorgane und somit ein Stück nach hinten von dem Testis. Nach hinten zu werden die Dotter- stöcke ein wenig breiter und nähern sich zugleich einander, so dass sie am weitesten nach hinten kaum aus einander zu halten sind. Die Dotterstöcke sind an intakten konservierten Tieren sehr leicht zu beobachten; man kann sie schon mit unbewaffnetem Auge als braungelbe, scharf begrenzte Ränder sehen (vergl. Fig. 4 S. 201, wo doch auf der linken Seite wahrscheinlich durch zu- 210 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. fällige Undurchsichtigkeit des Tieres der Dotterstock nicht in seiner ganzen Ausdehnung nach hinten im Gegensatz zu dem ge- wöhnlichen Verhalten beobachtet werden kann). Ich glaube, dass die von OLSSON beschriebenen Gefässe »materiam granulosam rubram» enthaltend, in der That nicht den Exkretionsgefässen, sondern den Dotterstöcken entsprechen und zwar aus. folgenden Gründen. 1:0) Wie wir oben gesehen, haben die Dotterstöcke gerade dieselbe Ausdehnung, sowohl nach vorne als nach hinten, wie diese Gefässe OLsson’s, was leicht durch einen Vergleich zwischen meiner Beschreibung nebst meiner Fig. 4 und den Figuren 8, 9, 10 in Ousson’s erster Arbeit hervorgeht. 2:0) Die in Ousson’s letzter Arbeit Fig. 5 abgebildeten »vaisseaux» Zeigen, so weit man aus der Figur ersehen kann, ganz dasselbe Bild wie die Dotterstöcke an meinen Querschnitten. Es ist denn doch wahrscheinlicher, dass OLSSON die leeren Ex- kretionsstämme übersehen hat, als dass er die grossen gefüllten Dotterstöcke, die an seinen Schnitten gewiss vorhanden gewesen sind, nicht beobachtet und abgebildet habe. 8:0) An meinem mit Sublimat fixierten Material habe ich immer die Exkretionsgefässe ganz leer gefunden, und da OLSSON nur ein paar »Gefässe» beschreibt, muss man wohl lieber an- nehmen, dieses seien die Dotterstöcke, die ja durch keine Kon- servierungsmethode ihres Inhalts beraubt werden können, als die Exkretionsorgane, die leicht leer erscheinen. Gegen meine Annahme spricht zwar, dass OLSSON in seinem letzten Aufsatz sowohl von Exkretionsorganen, als von Dotter- stöcken spricht. Aber er scheint von den letzteren nur die Mittelpartieen gesehen zu haben, denn er spricht von ihnen nur im Zusammenhang mit »la partie moyenne du corps». — Dem sei übrigens wie ihm wolle, die oben gelieferte Beschreibung der Dotterstöcke, und was ich unten von dem Exkretionssystem mit- teilen werde, giebt uns immerhin eine ziemlich ausführliche Dar- stellung der faktischen Verhältnisse, eine Darstellung die sich hoffentlich auch in der Zukunft als richtig erweisen wird. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 211 Wir kehren aber zum Uterus zurück, um zu konstatieren, wie er ungefähr in der Höhe der dritten Sauggrube in die Vagina über- geht. Diese wird von einer Cuticula ausgekleidet, welche dicht mit Stacheln besetzt ist. Je näher der Mündung zu, desto stärker werden die Stacheln, um allmählich in stark vorspringende Höcker verwandelt zu werden. Diese werden gröber, nehmen an Zahl ab und verschwinden zugleich von der dorsalen Wand der Vagina, d. h. von der Seite, die dem männlichen Ausführungs- gange zugewandt ist. Dem Genitalsinus am allernächsten werden die Vaginalwände wieder glatt, und die Vagina selbst repräsen- tiert sich im Querschnitt als eine quergestellte, enge Schlitze zwischen dem Diaphragma und dem Vas deferens. Die Vagina wird bis ungefähr da, wo die oben besprochenen Höcker aufhören, von einer Lage grosskerniger Zellen umgeben. Die Eier von Macraspis sind dickschalig und messen an konserviertem Material 0,13—0,14 mm. in der Länge bei einer Breite von 0,075—0,08 mm. (Vergl. oben S. 198 die von OLSSON erhaltenen, mit diesen ziemlich wohl übereinstimmenden Masse.) Der einzige Testis, der bisher nicht bekannt war, liegt sehr weit hinten und ist schon am ganzen Tier leicht wiederzufinden, wie man aus Fig. 4 besonders ersehen kann; denn seine am kon- servierten Material ganz weisse Farbe hebt sich scharf von dem Braun des Uterus ab und sticht gleich in die Augen. Der Testis erreicht eine ganz beträchtliche Grösse; in dorsoventraler Richtung durchsetzt er beinahe den ganzen Körper von dem Darme bis zu den Dotterstöcken und zeigt eine Ausdehnung von 0,6 bis zu 0,7 mm.; in der Längsrichtung misst er ungefähr 1 mm., und seine Breite beträgt etwa 0,9 mm. Das einzige, schmale (c:a 0,025 mm. im Durchschnitt be- tragende) Vas deferens geht den Darm, und zwar dessen Ven- tral- oder Lateralseite entlang. Nach vorne von dem Ovarium liegt das Vas deferens immer links von dem Uterus. Ein Stück (an einem mittelgrossen Exemplar ungefähr 0,75 mm.) nach vorne von der Schalendrüse erweitert sich das Vas deferens zu der hinteren Partie der Vesicula seminalis. Diese 212 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. ist lang, mehrfach S-förmig umgebogen und ziemlich weit. Ihre Auskleidung wird aus einem nicht allzu dünnen Plattenepithel gebildet, und ihre Muskulatur ist schwach. Zwischen der vor- deren, wie wir sehen werden, ganz abweichenden, Partie der Vesi- cula seminalis und dieser hinteren Abteilung findet sich ein nicht allzu langer, halsähnlich eingeschnürter, von sehr kräftigen Mu- skeln umgebener Gang. Dieser führt in den vorderen Teil der Vesicula seminalis, die Pars prostatica, wie wir sie nennen wollen. Diese ist klein (0,15 mm. lang) und birnförmig. In ihrem Hinter- Fig. 9. Vorderes Stück eines sagittalen Längsschnittes durch Macraspis. 29. D. Darm. Dph. Diaphragma.. GH. Querdurchsehnittene Gehirncommissur. GO. Geschlechtsöffnung. HPp. Eingeschnürte Partie zwischen Pars prostatica u. Vesi- cula seminalis. Ph. Schräg getroffener Pharynx. PM. Durchschnittene Parenehym- muskeln. Pp. Pars prostatica.. PrDr. Mutmassliche Prostatadrüsen. SpDr. Spei- cheldrüsen. Va. Vagina. Vd. Ductus ejaculatorius. Vs. Vesicula seminalis. Ut. Uterus dessen Wand bei Ut, von der Innenfläche gesehen wird. teil ist sie von einem eigentümlichen Epithel ausgekleidet. Dieses besteht nämlich aus nackten, in lange Spitzen auslaufenden Zellen, die nicht unerheblich an die Darmzellen unseres Tieres erinnern. Der Vorderteil der Pars prostatica besitzt eine Cuti- eula-ähnliche Auskleidung. Nach vorne geht die Pars prostatica in den Ductus ejacula- torius über. Dieser wird von einer dicken, mit kleinen spitzen Höckern besetzten Cuticula ausgekleidet und ist mit einer Mu- skulatur versehen, wovon besonders die Längsfasern wohl ent- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 213 wickelt sind. Nach aussen von sowohl der Pars prostatica als dem Ductus ejaculatorius findet sich ein von gleichsam zusammen- gefilzten Fäden bestehendes Gewebe, das auch zahlreiche Kerne enthält. Über dessen Natur bin ich bis jetzt nicht ins Reine gekommen, glaube aber, dass wir es mit einer Art Penissackes zu thun haben. Nach aussen von diesem Penissacke, besonders zwischen ihm und dem Darme, finden wir eine Menge grosser birnförmiger Zellen, in denen wir wohl Prostatadrüsen zu erblicken haben. Ich muss doch gestehen, dass ich ihre Ausführungsgänge und besonders deren Öffnungen nicht gefunden habe, bezweifle indes nicht ihre Natur. Die Geschlechtsöffnung liegt median (vergl. oben S. 198 OLSSON) und öffnet sich in der Schlitze zwischen der Bauch- scheibe und der Basis des Halses. Sie führt in einen kurzen . und engen Sinus genitalis, der sich sehr bald in den weiteren ventralen weiblichen Ausführungsgang und in den engen dorsalen männlichen spaltet. Die Exkretionsöffnung findet sich ganz hinten an der Rücken- seite, bei jungen Tieren sehr nahe dem Hinterende des oben (S. 202—203) besprochenen Blastem, aus welchem der Bauchschild sich entwickelt. Sie führt in einen kurzen unpaarigen Behälter, der sich aber bald in zwei Längsstämme spaltet. Diese verlaufen nach vorne mit einander parallel. In der Diaphragmagegend liegen die Hauptgänge des Exkretionsorganes dicht über dem Diaphragma. Sie sind an konserviertem Material immer ganz leer, was ja aber nicht auszuschliessen braucht, dass sie im Leben mit einer körnigen Masse gefüllt waren. Die von Ousson (III S. 507, siehe oben S. 198) geschilderten grossen Queranastomosen zwischen den beiden Längsstämmen des Exkretionsorganes habe ich nicht wiederfinden können. Auch scheint es mir, wie schon oben (S. 210) hervorgehoben wurde, ein wenig zweifelhaft, ob Ousson wirklich die Exkretionsorgane überhaupt gesehen hat. 214 JÄGERSKIÖLD, UEBER DEN BAU VON MACRASPIS ELEGANS OLSSON. Es ist zweifelsohne viel zu früh, eine Revision der syste- matischen Stellung der Aspidobothriden. zu unternehmen. Ich will jedoch hervorheben, dass der Fund ODHxer’s,!) durch wel- chen endlich bestätigt wird, dass wenigstens eine Aspidobothride sich mit Hülfe von Zwischenwirten entwickelt, unsere Tiere den gewöhnlichen digenen Trematoden näher bringt. Ferner muss ich gestehen, dass der ganze Bau wenigstens von Macraspis, der einzigen hiergehörigen Art, die ich habe untersuchen können, besonders betreffs der Geschlechtsorgane, ja, ich wäre geneigt zu sagen, betrefis aller Organe ausser dem Darme, eine so grosse Ähnlichkeit mit den digenen Trematoden darweist, dass ich nicht geneigt wäre, die Sonderstellung der Aspidobothriden so sehr her- vorzuheben, wie es bis jetzt geschehen ist. 1) Über die geschlechtsreiffe Form von sStichocotyle nephropis CUNNINGHAM. Zoolog. Anzeig. B. 21. N:o 568. 1898. 215 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 3. Stockholm. Sveriges Myxomyceter. Af Rop. E. Fries. (Meddeladt den 3 Mars 1899 genom V. WITTROCK-) Under det sista decenniet hafva talrika arbeten utkommit rörande myxomyceternas systematik, geografiska utbredning 0. s. v. Framför allt äro härvid att märka de två stora monografier öfver hela växtgruppen, som under denna tid utgifvits, den ena af MASSEE 1892, den andra af Lister 1894, hvarjämte natur- ligtvis ej böra förgätas bearbetningarne såväl i SACCARDO’s Sylloge Fungorum (1888), som i ENGLER und PRANTL, Nat. Pflanzenfamilien (1892). Hvad den skandinaviska myxomycet- literaturen beträffar, så inskränker den sig visserligen till ett fåtal uppsatser i ämnet, men däribland äro dock att märka tvenne fullständiga förteckningar öfver dels Danmarks, dels Norges slemsvampar, den förra utgifven af RAUNKIZER (Bot. Tidskr. 1888—89), den senare af A. BLYTT (Christiania Viden- skabsselskabs Forhandl. 1892). Dä dessutom redan i slutet af 1870-talet en flora utgafs af KARSTEN öfver Finlands myxomy- ceter, sa ega vi tills datum ganska nya och mycket omsorgs- fulla bearbetningar öfver våra tre grannlands myxomyceter, under det att öfver vårt eget lands en nyare sammanställning saknas i detta hänseende. Det är i ar jämnt 50 år, sedan den sista af detta slaget utkom i och med E. FRIES Summa Veg. Scandinavi®. Sedan den tiden och framför allt genom de nyss- nämnda nyare arbetena hafva stora förändringar gjort sig gäl- Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 3. 7 216 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. lande beträffande uppfattningen af nära nog de flesta arterna, detta hufvudsakligen beroende på den större användningen af mikroskopet och begagnandet af de karaktärer, som därigenom erhållits; gamla arter hafva uppdelats, eller flera förr skilda hafva sammanslagits, nya slägten hafva utbrutits, nya familjer bildats 0. s. v. Då därjämte under de sista åren flera nya trakter hafva mera noggrant genomforskats 1 detta hänseende, och då talrika nya former hafva påvisats för vårt land, så torde en ny sammanställning af alla de inom Sverige funna arterna af gruppen Myxomycetes kunna vara till något gagn för dem, som hädanefter komma att sysselsätta sig med de svenska slem- svamparne. De trakter af vårt land, åt hvilkas myxomycetflora egnats någon närmare undersökning, äro dock ännu ej särdeles många, utan lätt räknade. Af E. FRIES genomforskades Skåne 1 när- heten af Lund, Femsjö-trakten i vestra Småland och Upsalas omgifningar. Dessutom har jag insamlat myxomyceter från norra Vermlands skogstrakter, från Jämtland såväl i vestra delarne, vid Åre, som 1 landskapets östra delar, vid Gällö och Stafre, från Ångermanland och där dels från Anundsjö socken, dels från Kramforstrakten vid Ängermanelfven, från södra V. Botten, Nordmalings socken, Norbyskär, samt dessutom i mindre skala från flera nya trakter af Upland, från Göteborg o. s. v. Att anmärka äro äfven de samlingar, som gjorts af H. VON Post uti Östergötland, af K. HEDBOM och E. NYMAN uti Upsala- trakten, af HJ. PETTERSSON på Gotland samt af A. CLEVE i Lule Lappmark. Af detta synes, att stora trakter, ja, allra största delen af Sverige ännu är outforskad i detta hänseende, men å andra sidan kan med skäl sägas, att vårt land är vida bättre kändt än något af våra grannland, hvarjämte äfven an- talet kända svenska arter betydligt öfverstiger såväl Finlands som Norges och Danmarks. För de egentliga svamparne gäller som en regel, att de ega ett ofantligt mycket vidsträcktare utbredningsomräde, än hvad förhållandet är med de högre växterna och särskildt fanero- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 217 gamerna. I ännu högre grad kan dock detta sägas om slem- svamparne. Talrika exempel skulle kunna anföras på former med ett utbredningsområde, som sträcker sig öfver alla eller de flesta världsdelarne, hvaremot det finnes relativt få arter, som kunna sägas vara endemiska, blott uppträdande på vissa smärre områden. !) Det är påtagligt, att detta står i samband med de utomordentligt lätta sporernas stora spridningsförmåga genom vindens tillhjälp, underlättad och förstärkt genom en mängd olikartade anpassningar för att öka denna, såsom ett kapillitium af ytterst varierande byggnad (t. ex. hos Stemonites och Tri- chia), genombrutna sporangieväggar (såsom hos Cribraria och Dictydiethalium) m. m. Men denna myxomycet-arternas stora utbredning måste naturligtvis äfven stå i samband med en ovan- lig förmåga att tåla de mest skilda klimat under de mest skilda zoner. Som exempel härpå vill jag anföra, att jag den 9 Juli 1898 insamlade 5 arter myxomyceter inom Åreskutans regio alpina, delvis mer än 1000 m. öfver hafvet, där snön blott för ett par dagar sedan smält bort och marken blottats. Af dessa förekommer en, Lepidoderma Carestianum (RAB.) Rost., äfven i Danmark, Italien och Kalifornien, en annan, Lamproderma violaceum (FR.) Rost., i Englands och Tysklands tempererade trakter, en tredje, Chondrioderma Lyallii Mass. i Schweitz och N. Amerikas Förenta Stater. ?) Vid en sådan spridning som den sistnämda artens öfver större hafsgrenar, liksom ej sällan äfven öfver smärre vattendrag torde själfva vattnet spela den största rolen, i det sporer och möjligen äfven plasmodier med- följa på kringdrifvande ved, kvistar och dylikt. Att så verk- ligen kan ske på våra insjöar, har jag haft tillfälle att iakttaga vid Mälaren, i det därstädes på stranden uppkastade grenar ') Såsom för vårt land endemisk kan blott anföras Cribraria rubiginosa Fr., om man bortser från de mer eller mindre osäkra arterna Physarum flavum FrR., Didymium fulvipes FR. och versipelle Fr., Lepidoderma obovatum Mass. och Arcyria affinis Rost. ?) De öfriga tvenne myxomyceterna från Åreskutans alpina region voro dels en plasmodiokarpform af den i hela Europa allmänna Lamproderma columbinum (PErs.) Rosr., dels en obestämbar, oskaftad Hemitrichia-form. 218 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. ibland snart äro bevuxna med myxomyceter. På den lilla holmen Fläskjan nära Flottsund har jag funnit den sällsynta Hemitri- chia Wigandii växande på af vattnet uppkastad ved. Såsom en egendomlighet kan här anföras RACIBORSKI's iakttagelse, att på den lilla, nybildade ön Krakatau mellan Java och Sumatra har redan inkommit en myxomycetart, Physarum cinereum, om genom vindens eller vattnets tillhjälp torde dock vara ovisst, ehuru RACIBORSKI antar det förra. Denna myxomyceternas nästan kosmopolitiska karaktär gäller icke blott uti stort sedt, utan äfven 1 det hela taget inom hvarje mera inskränkt florområde såsom t. ex. vårt land. Oaktadt Sverige på grund af sin långa utsträckning i norr och söder erbjuder så ofantligt olika vegetationsförhållanden, så torde man dock kunna påstå, att de flesta arterna ega en temligen jämn utbredning öfver hela landet. De egentliga fjälltrakterna, som knappt äro något undersökta härutinnan, göra dock troligen ett undantag, i det antalet där förekommande arter ' torde vara mera inskränkt. Visserligen är ett mycket större antal arter kända från det södra Sverige än från de nordliga delarne af landet, men detta är dock en naturlig följd af, att de senare trakterna blifvit så föga undersökta i jämförelse med de förra. Under den korta tid, som jag sistlidne sommar vistades i Norrland i och för mykologiska undersökningar, lyckades jag nämligen insamla mer än hälften !) af alla svenska slemsvam- par, ett tal, som i betraktande af myxomyceternas ovanligt sporadiska uppträdande måste betecknas som ganska stort. Dessutom hafva äfven åtskilliga andra arter vid skilda till- fällen iakttagits i de nordligaste delarne af vårt land, och mycket troligt är det, att kommande undersökningar skola adagalägga äfven en nordlig utbredning hos de flesta af de for- mer, som nu äro kända från blott södra landskapen. Visser- !) Borträknar man de osäkra arterna samt de många för länge sedan af E. Fries iakttagna, men sedan dess ej hos oss återfunna formerna, så kan man säga, att alla de något så när allmänna svenska myxomyceterna redan nu äro kända ifrån landets nordligare provinser. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 219 ligen torde ej kunna förnekas, att några arter synas bundna vid vissa sydligare trädslag, såsom bok och ek, men detta är en fråga, som ännu är ganska outredd. Den följande förteck- ningen kan därför naturligtvis ingalunda göra anspråk på att angifva de skilda arternas verkliga utbredningsområde inom vårt land, utan måste inskränkas till att utgöra en samman- ställning af de hittills kända, relativt få lokalerna, så att det måste ät framtiden öfverlåtas att närmare utforska denna sak. En annan omständighet, hvilken man äfven måste taga med i betraktande vid en floristisk bearbetning af myxomy- ceterna, är det oberäkneliga, sporadiska uppträdande, som ut- märker många arter. Detta är en egendomlighet, som mer eller mindre eges af åtskilliga högre svampar, men som finnes sär- deles utpräglad hos många till denna grupp hörande former. »Hoc et plures Gasteromycetes, !) qui maxime meteorici, unica vice tantum lectiv; sa uttalas det i Stirp. Femsj. om Leangium rubiginosum (= Physarum rubiginosum FR.), och denna sats kan, åtminstone hvad förra delen angår, godt tillämpas pa många. Under vissa år kan en art uppträda i stor ymnighet, under andra saknas eller förekomma ytterst sparsamt, visa sig en kort tid och sedan snart försvinna, så att den lätt undgår uppmärksamheten. Vid undersökningen af en trakts myxomy- cetflora bör man därför helst samla iakttagelser under flera år, något som betydligt försvårar arbetet. | I den nu följande förteckningen har användts den uppställ- ning, som lemnas i LISTER's monografi öfver denna växtgrupp med en del smärre förändringar, beroende på olika uppfattning af en eller annan art eller form. Äfven hafva här och där andra namn upptagits, da de nu gängse prioritetslagarne så fordrat. Vid sådana tillfällen anföras dock synonymerna; likaså äfven, då andra namn på arterna något så när allmänt före- komma inom literaturen. !) Som bekant, räknades vid denna tid slemsvamparne till Gasteromyceternas grupp. 220 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. Innan jag öfvergar till själfva sammanställningen af de hos oss kända myxomyceterna, vill jag begagna mig af tillfället att här offentligen tacka alla dem, som på ett eller annat sätt understödt detta mitt arbete. Först och främst vänder jag mig då till den bekante, utmärkte myxomycetkännaren, Mr. ARTHUR LISTER, hvilken ständigt med den största godhet och välvilja hjälpt mig vid granskningen af flera mera kritiska eller svår- bestämda former. Därjämte vill jag äfven frambära mina tack- sägelser till Doktorerna K. HEDBoOM, E. NYMAN och K. STAR- BÄCK m. fl., hvilka lemnat mig många. värdefulla bidrag till nedanstående förteckning. Såsom en förklaring öfver de här nedan använda förkort- ningarne må blott anmärkas, att med ! betecknas de land- skap eller lokaler, där arten först blifvit funnen af mig, samt att: St. F., Syst. Myc. eller S. Veg. Sc. utmärker, att svampen anföres af E. FRIES uti Stirpium agri Femsjonensis index, Systema Mycologicum III eller Summa Vegetabilium Scandi- navie. Fam. 1. Ceratiomyxace&. Ceratiomyxa mucida (PERS.) SCHROET. « genuina: pa murken ved allmän med vidsträckt utbred- ning: Smal. (St. F.), Upl., Verml. (!), Jämtl. (!), Ångml. (!) och V. Botten (Nordmalings skn, Norbyskär !). — Uppträder med mycket varierande färger: hyalin, rent snöhvit, skarpt gul eller rödgul. — Syn.: Ceratium hydnoides (JACQ.) ALB. & SCHW. ß porioides: på samma substrat, men sparsammare än före- gående; känd från samma landskap som denna. — Syn.: Cera- tium porioides ALB. & SCHW. De båda formerna hafva förr upptagits som skilda arter, men af LISTER sammanförts. Att detta torde vara berättigadt, framgår däraf, att Ööfvergängsformer stundom anträffas, och att på samma ställe, synbarligen uppkomna ur ett och samma plas- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 3. 221 modium, båda formerna ibland kunna uppträda, hvilket jag iakttog vid Kramfors i Ångermanland (Aug. 1898). Fam. 2. Physarace. Badhamia hyalina (PERS.) BERK. Sparsamt anträffad; Sınal., Femsjö (St. F.); Upsala (!). Badhamia utricularıs (BULL.) BERK. Flerestädes; känd från Smäl., Femsjö (St. F.); Ö.Götl., Rejmyre (H. v. Post); Upsala- trakten (E. NYMAN; !). — Uppträder dels skaftad och da bil- dande vackra, hängande klasar pa greniga skaft, dels äfven full- ständigt oskaftad och då stundom mer eller mindre utdragen, krypande, visande antydan till plasmodiokarpbildning. Sporerna, som hos arten vanligen uppgifvas vara sammanhängande i bollar, kunna dock stundom ha denna karaktär svagt eller alls icke framträdande, så att artens bestämning stundom kan vara ganska svår. . Badhamia decipiens (CURT.) BERK. Sällsynt; hittills hos oss blott tagen vid Dalkarlsbacken i Dalby skn, norra Vermland (!), på bark af Populus tremula. Badhamia macrocarpa (CEsS.) Rost. Sällsynt: Upsala, bota- . niska trädgården på en murknande almstubbe (Sept. 1898"), hittills den enda kända lokalen i vårt land. Badhamia panicea (FR.) Rost. Temligen allmän på bark (mest af löfträd), nedfallna blad och dylikt; Skåne vid Lund; Upsala-trakten flerestädes. | Badhamia lilacina (FR.) Rost. Anträffad af E. FRIES blott en gång vid Femsjö i Småland på björkbark och sedan ej äter- funnen i Sverige. Physarum leucopus (LINK) Rost. Funnen af mig på en almstubbe i botaniska trädgården i Upsala (Sept. 1898). Enligt SACCARDO och MASSEE förekommande i Sverige, en uppgift, som är hemtad ur S. Veg. Sc., där den ock finnes upptagen för vart land, ehuru utan närmare angifven fyndort. 200 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. Physarum globuliferum (BULL.) PERS. Mycket sällsynt: Upsala, Flottsund, Aug. 1898 (!). Af SACCARDO och MASSEE äfven uppgifven för Sverige, men orsaken härtill är mig obe- kant, då den ej upptages i S. Veg. Sc., men däremot i Syst. Myc. uttryckligen angifves för Frankrike, ej för vårt land. Physarum murinum List. Sällsynt: blott tagen i Upsala- trakten, såsom i Kungsparken (K. HEDBoM, E. NYMAN), vid Läby (E. NYMAN) och vid Flottsund (!) växande på tallbark och murken ved. Den uppträder hos oss saväl skaftad som oskaftad; den förra formen är dessutom blott känd från Amerika, den oskaftade däremot äfven från England. Physarum citrinum SCHUM. I Upsala bot. mus. herb. finnes ett exemplar, taget af E. FRIES, men utan “ngifven lokal. I S. Veg. Sc. uppgifves den för sydligaste Sverige och har pa senare tider äterfunnits af K. HEDBOM i närheten af Upsala. — Uppträder både skaftad och oskaftad samt äfven bildande plas- modiokarpier. -— Syn.: Physarum Schumacheri SPRENG. Physarum variabile Rex. Upsala, Norbylund, där den växte pa nedfallna ekblad, kvistar, stran och dylikt ganska ymnigt om hösten såväl 1897 som 1898 (!); är för öfrigt blott känd från Amerika, hvarifrån REX 1893 beskrifvit arten. Physarum psittacinum DiTtM. Temligen sällsynt, men synes vara vidt spridd öfver landet, då jag funnit den såväl i norra Vermland, som i Ångermanland vid Kramfors på flera ställen, hvarjämte den i S. Veg. Sc. äfven angifves för södra Sverige. Physarum viride (GMEL.) PERS. Mycket allmän öfver hela landet. Den uppträder hos oss under två, lätt skilda former, dock så närbeslägtade, att de ej kunna anses som olika arter. — Syn.: Tilmadoche mutabilis Rost. a luleum: vanligast; förekommer ytterst allmänt i våra skogar på diverse substrat, i synnerhet på undersidan af kull- fallna, murknande granstockar. B aurantiacum: mera sparsam, men vida spridd, såsom vid Femsjö i Småland (St. F.), Upsala (!) och Göteborg, Jonse- red (!). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 223 Physarum spenetrale Rex. Mycket sällsynt: blott funnen vid Upsala, Kungsparken på tallbark af E. NYMAN, Juli 1895. Physarum nutans PERS. En bland de allmännaste myxo- myceterna i vårt land. Uppträder såväl skaftad som oskaftad. — Hos oss kunna följande tre former lätt urskiljas: a violascens (RosT.). Synes hafva en vidsträckt utbredning, ehuru hittills blott anmärkt från norra Vermland (!) och Ånger- manland, Anundsjö socken, Pengsjö (!). ß genwinum: den allmännaste formen: känd från södra Sverige upp till Jämtland (!), Ångermanland (!), V. Botten (!) och Lule Lappmark (A. CLEVE). — Syn.: Tilmadoche nutans Rost. y leucopheum (FR.). Likaledes temligen allmän upp till Jämtland (!) och Ångermanland (!). — Syn.: Physarum leuco- pheum FR. Physarum compressum ALB. & ScHw. Denna art är en bland de mest varierande inom slägtet och har därför af ät- skilliga författare blifvit uppdelad i flera. LIsSTER har 1 sin monografi upptagit fyra former, af hvilka jag funnit tvenne hos oss. Den ena, som han karakteriserar pa följande sätt: »spo- rangia ovoid or reniform, laterally compressed, on short black or grey stalks, or sessile, är tagen i norra Vermland, Dalby socken, Dalsätern (!), oskaftad, växande pa bark af Populus tremula. Den andra är den form, som LISTER karakteriserar med orden »sporangia subglobose, stipitate». Den är en gång funnen vid Upsala, Norby lund (Sept. 1897 !), likaledes växande på aspbark, och är förr blott känd från Amerika. Physarum didermoides (PERS.) Rost. Upsala flerestädes (NYMAN); Östergötland (S. Veg. Sc.). Ett exemplar, taget redan 1809, finnes uti WAHLENBERGS herb. i Upsala bot. museum, ehuru utan närmare angifven lokal. Physarum Gulielme PENzIG. Upsala (K. HEDBOM;!); för öfrigt blott tagen på Java af O. PENzZIG samt därifrån be- skrifven 1898. 224 FRIES, SVERIGES MYXOMYCRTER. Physarum cinereum (BATSCH.) Pers. Allmän; anmärkt från talrika lokaler i södra och mellersta Sverige. Physarum sinuosum (BULL.) FR. Småland, Femsjö (St. F.); Nerike, Kumla (RoMELL); Upsala flerestädes, ehuru ingalunda allmän, mycket sporadiskt uppträdande (!). — Syn.: Physarum bivalve PERS. Physarum contextum PERS. Sällsynt: Småland, Femsjö (St. F.); Upsala, Norbylund (!), växande på nedfallna ekblad och dylikt. Physarum conglomeratum (FR.) Rost. I S. Veg. Sc. upp- gifven för Sverige, men sedan ej äterfunnen i vart land.. Physarum verescens DITM. Synes vara en ganska sporadiskt förekommande form. Den anges af E. FRIES i Syst. Myc. för Småland: »unica vice, sed abunde legi supra folia coacervata Fagi, Femsjö». Talrikt uppträdande i Upsala-trakten sommaren 1898. | Physarum rubiginosum FR. Mycket sällsynt: i Stirp. Femsj. uppgifves den en gång vara iakttagen därstädes; är sedan åter- funnen vid Upsala af K. HEDBOM. Physarum /flavum FR. Enligt Stirp. Femsj. förekommande i vestra Småland på åtskilliga ställen. Arten har dock ej sedan E. FRIES dagar någonsin blifvit återfunnen, och gissningar hafva framkastats, att den blott skulle utgöra en form af någon annan. 'Så har LISTER trott sig möjligen kunna hänföra den till Craterium eitrinellum (PECK.) List. Härför talar i viss mån den omständig- heten, att redan E. FRIES i Syst. Myc. III pag. 135 uttalar sig för dess likhet med en Craterium (»habitu tam peridii, !) quam floccorum ad ÜCrateria accedente, ideoque a prioribus maxime diversum»), något som t. o. m. föranledt honom att i S. Veg. Sc. hänföra arten till detta slägte. Af ROSTAFINSKI upptages den dock fortfarande såsom en särskild, säker Physarum-art, likaså af MASSEE i hans monografi. Skulle LISTERS förmodan ‘) Det är just framför allt genom det nedtill läderartade, efter sporernas mog- nad och spridning bägarlikt kvarsittande peridiet, som slägtet Craterium är karakteriseradt. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 225 visa sig vara den rätta, så skulle vi därmed få räkna Crate- rium citrinellum (PECK.) List. !) till vår flora, där den eljes skulle saknas, och denna sistnämda art äfven få en utbredning i Europa, under det att den eljes blott är känd från Norra Amerika. Tills vidare kunna vi dock i en förteckning som denna ej annat än uppföra Physarum flavum FR. som en egen svensk art, i hopp att den förr eller senare skall återfinnas och dess värde bestämmas, hvaremot Craterium citrinellum (PECK.) LIST. ej så länge får anses tillhöra vår flora. Physarum sulphureum ALB. & ScHw. Liksom den förra torde äfven denna art vara att räkna till de mera osäkra myxo- myceterna, som man tills vidare måste upptaga i vår flora, då den uti S. Veg. Sc. angifves för Sverige, utan att närmare fyndort är utsatt. Fuligo septica (L.) GMEL. Ytterligt allmän öfver hela landet. Den är kanske den mest varierande bland alla myxo- myceter, bildande en mängd former, som dock nästan alla utan gräns synas Öfverga 1 hvarandra. Allt efter färgen, formen, växplatsen m. m. kan man dock lätt särskilja ett par, hvilka förefalla mera konstanta, och som af äldre författare uppfördes t. o. m. som egna arter. Oaktadt i alla nyare myxomycetfloror detta förfaringssätt har förkastats, anser jag mig likväl böra omnämna följande fyra former såsom specielt i ögonen fallande, dock med särskildt framhållande af deras nära samhörighet sinsemellan. a candida PERS. Obs. Myc. I pag. 92 (1796): »dilatata, subdepressa, candida, intus nigra». Med dessa ord karakteri- serar PERSOON denna, som det synes mig, ganska utpräglade form. Den utmärkes dessutom genom en ojämn, trådig yta utan tydligt barklager. Den växer på nedfallna barr, kvistar och dylikt mycket allmänt i våra skogar och är vanligen den första af Fuligo varia's former, som visar sig under sommaren, redan uti Juli. !) Craterium citrinellum (PECK.) List. skulle i så fall egentligen heta Crat. favum Fr. 226 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. ß violacea PERS. Syn. Meth. Fung. pag. 160 (1801). Vio- lett utan utpräglad bark. Allmän pa ruttnande ved, mossa 0. dyl. y flava PERS. Disp. Meth. Fung. pag. 3 (1797). Rent gul, utan afsatt barklager. Växer på mossa, murkna stubbar m. m., bildande vanligen ovala—rundade &thalier af 1—3 cm:s storlek: — Reticularia lutea BULL. 0 rufa Pers. Disp. Meth. Fung. pag. 8 (1797): »cortice rugoso fragili subeompacto rufo». Synes vara den mest konstanta formen, utmärkt genom sin tydligt afsatta, gulbruna—rödbruna bark samt äfven genom sin förekomst, 1 det den uppträder blott på murkna stockar, stubbar och bark af löfträd såsom alm, ek m. fl. Fuligo ochracea PECK. Upsala (K. HEDBOM); Smal., Burse- ryds prestgärd (K. A. Tu. SETH; n. Verml., Dalby skn(!). Är för öfrigt blott känd fran Norra Amerika, savida ej, hvilket synes vara ganska troligt, den af KARSTEN från Finland beskrifna Fuligo simulans är att hänföra till denna art. Cienkowskia reticulata (ALB. & ScHW.) Rost. Mycket säll- synt. Upptagen för Sverige uti Syst. Myc. III pag. 112 såsom Diderma reticulatum Fr., men däremot ej uti S. Veg. Sc. Den utgör en mycket vacker art, enda representanten för sitt slägte, och är väl värd att närmare eftersökas; är för öfrigt utbredd öfver Tyskland, England och N. Amerika samt äfven anträffad på Java. Craterium pedunculatum TRENT. Skåne och Smål., Femsjö (ST. E.); Ångml., Kramfors(!), mycket sällsynt på nedfallna blad och kvistar. Craterium leucocephalum (PERS.) DiTM. Smäl., Femsjö (ST. F.); Ögötl., Reymyre (H. v. Post); Stockholms- och Upsala- trakten flerestädes(!); är hos oss den vanligaste arten af detta slägte. Craterium aureum (SCHUM.) Rost. Här och där i södra och mellersta Sverige (Skåne, Smål., Upsala). — Syn.: Crate- rıum mutabile FR. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 227 Leocarpus fragilis (DICKS.) Rost. Mycket allmän; anmärkt från sydligaste Sverige upp till Ångermanland (!). Chondrioderma spumarioides (FR.) Rost. Sparsam; Smål., Femsjö (St. F.), Upsalatrakten flerestädes(!). Chondrioderma globosum (PERS.) Rost. Mycket sällsynt; upptagen af Swartz (K. V. A:s Handl. 1815) samt i S. Veg. Sc. och sedan äterfunnen vid Norby nära Upsala bland mossan i ett kärr (E. Nyman, 1896). Chondrioderma testaceum (SCHRAD.) Rost. I S. Veg. Sc. uppgifven för Sverige, men sedan ej återfunnen i vårt land. Chondrioderma Michelii (Lie.) Rost. Mycket sällsynt; Up- sala (E. P. FRIES) pa granbark i bot. trädgården; exemplaren finnas i Upsala bot. museum. Chondrioderma niveum Rost. Smäl., Femsjö enligt S. Veg. Sc. (under namn af Leocarpus deplanatus FR.; i Syst. Myc.: Diderma deplanatum FR.); sedan dess ej återfunnen i vårt land. ' Chondrioderma Zyallii Mass. Jämtl., Åreskutan på viss- nade blad af ormbunkar, Saliv herbacea o. dyl. pa en höjd af mer än 1000 m. ö. h. invid den smältande snön (?/7 1898!). Den är förut blott känd från en liknande lokal i Schweitzer- alperna samt från Oregon Boundary, U. S. A., och torde därför, särskildt på grund af den egendomliga växplatsen, vara väl värd att efterforskas i våra fjälltrakters alpina regioner. Chondrioderma Trevelyana (GREV.) Rost. Sällsynt. AfL. RoMmELL tagen vid Stockholm samt i Nerike vid Kumla; exem- plaren från denna senare lokal äro utdelade i L. RoMELr's Fungi exsiccati n:o 100 såsom Didymium subcastaneum n. sp. Chondrioderma radiatum (L.) Rost. Allmän från de syd- ligaste delarne af landet och känd upp till Jämtl.(!), Ängml.(!) och Lule Lappmark (A. CLEVE). Chondrioderma jloriforme (BuLL.) Rost. Upptages i S. Veg. Sc. för Sverige (under namn af Diderma lepidotum Dirm.), men har sedan ej äterfunnits hos oss. Trichamphora pezizoidea JUNGH. Uppgifves för Sverige af MASSEE (Monogr. pag. 322: Badhamia Fuckeliana Rosr.), af 228 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. hvilken orsak är mig obekant. I S. Veg. Sc. anföres detta slägte specielt såsom ett, hvilket ej finnes representeradt i vårt land. Diachea leucopoda (BULL.) Rost. Smäl., Femsjö (ST. F.); Upsala, Gottsundaskogen (E. NYMAN). En mycket vacker och karakteristisk art, som hittills observerats blott ett par gånger i vårt land, beroende på dess ytterst sporadiska uppträdande under blott vissa ar. — Syn.: Diachea elegans FR. Fam. 3. Didymiace&e. Didymium diforme (Pzrs.) DuBY. Sällsynt, men vidt spridd öfver hela landet: Skåne; Smäl., Femsjö (Sr. F.); Upsala pa ett par ställen (ROMELL, VESTERGREN); Lappland (SOMMERFELT en- ligt Syst. Myc. och S. Veg. Se.). Växer på nedfallna blad, torra strån o. dyl. Didymium serpula FR. Känd från södra och mellersta Sve- rige; äfven anmärkt för Lappland (S. Veg. Sc.: Physarum con- fluens P.). Didymium Clavus (ALB. & ScHw.) Rost. Temligen allmän; Nerike (RoMELL); Upsalatrakten flerestädes. Didymium jarinaceum SCHRAD. Förekommer ytterst all- mänt i såväl skaftad som oskaftad form, växande på mossa, nedfallna barr, rutten ved o. dyl. — Tva mera utmärkta former kunna urskiljas: @ genuwinum: vanligast; södra Sverige — Verml.(!) och Da- larne, Falun (J. G. CLASON). ß minus: sparsammare; Smal., Femsjö (E. P. FR.); Upsala. Didymium nigripes (LINK) FR. Flerestädes, ehuru ej allmän. a genuinum: Smäl., Femsjö (ST. F.); Upsala flerestädes; Dalarne (J. G. CLASON). | ß xanthopus (FR.): mera sällsynt; upptas i S. Veg. Sc., men sedan hos oss ej återfunnen. Didymium squamulosum (ALB. & Schw.) FR. Smål., Fem- sjö (ST. F.); Sthlm (S. Veg. Sc.); Upsala flerestädes(!). — ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 229 Varierar ofantligt från skaftade och oskaftade former till kry- pande, utbredda plasmodiokarpier. — Syn.: Didymium efusum LINK. Didymium crustaceum FR. Mycket sällsynt: V.Götl. enligt S. Veg. Sc. Didymium fulvipes FR. Smäl., Femsjö (St. F.). Didymium versipelle Fr. Smäl. (Syst. Myc. III pag. 117.) Bäda dessa sistnämnda former torde böra räknas till de mera osäkra myxomyceterna, dä de aldrig sedan E. FRIES dagar återfunnits. LISTER framställer den förmodan, att den förra skulle vara att hänföra till Trichia Botrytis, under det att den senare skulle vara en Lepidoderma tigrinum-form. Enligt be- skrifningarne synes detta antagande hafva goda grunder för sig, men tills vidare måste vi dock i denna förteckning upptaga dem som egna arter under slägtet Didymium. Spumaria alba (BuLL.) DC. Temligen allmän, ehuru alltid blott sparsamt, sporadiskt uppträdande: Smål., Femsjö (ST. F.); Ö.Götl., Reymyre (H. v. Post); Söderml. (C. P. LAESTADIUS); Nerike (S. Veg. Sc.) och Upland, Upsala flerestädes. — Växer bland gräs på lefvande strån, blad o. dyl. Lepidoderma tigrinum (SCHRAD.) Rost. Allmän i våra skogar bland mossan på ruttnande stockar och stubbar: Smal. (ST. F.), Upl., Verml. (!), Jämtl.(!), Ängernl.(!) flerestädes, Lule Lappmark (E. NYMAN). Lepidoderma Carestianum (RABENH.) ROST. Jäntl., Äre- skutan uti videregionen invid Ullan, växande på lefvande eller torra grenar af Salix lanata. Hittills har denna art blott varit känd från N. Italien och Kalifornien (Didymium granuliferum PHILLIPS) samt af RAUNKIAR (l. c. pag. 85) äfven angifven för Danmark enligt exemplar i Prof. DIDRICHSEN's samlingar, men utan närmare angifven fyndort. Af exemplaren från de fyra inalles kända lokalerna likna de ifrån Italien och Danmark hvarandra därutinnan, att kapillitiitrådarne sakna kalkinlag- ringar, under det att på såväl de kaliforniska som de svenska exemplaren kapillitiet är ytterst rikt på ansvällningar, inne- 230 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. hällande rundade, aflänga eller oregelbunda kalkmassor, 20—30 u stora hos de förra och 20—-40, ja, ända till 70 ju i diameter hos de senare. Detta är en egenskap, som fullständigt strider mot hela familjen Didymiacee’s karaktär, men enligt LISTER (Monogr. pag. 107) förekommer dock någon gång kalkförande kapillitium hos några Didymium-arter, D. squamulosum och farinaceum, samt enligt en uppgift i bref äfven hos Did. Trochus samt Chondrioderma spumarioides. Helt säkert torde därför före- komsten af kalk uti kapillitiitrådarna hos Lepidoderma Caresti- anum blott vara att anse som en abnormitet och ej berättiga till artens sönderdelning uti tvenne, då 1 öfriga karaktärer alla de kända exemplaren gauska väl öfverensstämma. De jämtländska exemplaren bildade plasmodiokarpier af 10—25 mm:s längd, 3-5 mm:s bredd: samt 1 mm:s tjocklek. Kapillitiitrådarna äro tjocka, 3—4 u i genomskärning (utom vid de kalkförande ansvällningarne); sporerna äro synnerligen kon- stanta, hvad storlek och utseende beträffar, omkring 16 wi diameter samt mycket fint taggiga. Lepidoderma obovatum Mass. Enligt en uppgift af MASSEE i hans monografi (pag. 255) skulle denna art förefinnas i exem- plar från Sverige uti Kew Herb., — de enda kända exemplaren, efter hvilka han beskrifvit arten, — hvaremot detta förnekas af LISTER, som ej kunnat finna dem där. Den torde därför tills vidare böra hänföras till de mera osäkra myxomyceterna. Fam. 4. Stemonitace&. Stemonites fusca RoTtH.!) Allmän: södra Sverige (äfven Gotl.) — Ängml.(!) och Lule Lappm. (A. CLEVE). — Hos oss äro iakttagna två former: 1) I Upsala bot. museum förvaras en Stemonites-art, som är tagen växande på lefvande blad och strån på en gräsmatta i bot. trädg. därstädes (af K. A. TH. SETH). Växplatsen erinrar om Stem. herbatica’s, och de nästan fullständigt glatta sporerna öfverensstämma äfven med dennas. De kantiga maskorna i kapillitiets ytliga nät, såväl som sporernas färg, göra mig dock böjd att hän- ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 231 «@ genuina: allmännast. ß confluens: synes förekomma öfverallt, där hufvudformen finnes, men mycket sparsammare; känd från Göteborg (!), Upsala- trakten flerestädes (!) samt norra Verml. (!). Stemonites splendens Rost. Mycket lik Stem. fusca och helt säkert ofta förbisedd pa grund däraf. Sa t. ex. visade sig Upsala bot. musei herbarium vid en granskning innehålla bland 11 exemplar, bestämda till St. fusca, ej mindre än fyra sådana af St. splendens (jämte ett af St. Smithü). Den karak- teriseras dock mycket lätt genom de fullständigt glatta sporerna samt genom afrundade maskor i kapillitiets ytliga nät. — I vårt land äro anträffade två former, af hvilka hufvudformen hos oss är mera sällsynt än den andra. & genwina. Hittills blott anmärkt från Smål., Femsjö (E. FR.; exemplaret i Ups. bot. mus.: Stem. Tubulina) samt från Aneml., Anundsjö skn på ett par ställen vid Pengsjö (!). ß flaccida. Mycket allmän pa tallstubbar, äfven på ganska färska sådana: Smal., Femsjö (E. P. FR.); Sthlm, Vermdön (!); Upsala flerestädes; Verml. (!); Jämtl. (!) och Ångml. (!), där den förekommer ganska ymnigt på stubbar och stockar på de stora sandiga tallmoarne. Den är utom Sverige tagen så nordligt som vid Muddosjaur vid Enare i Kemi Lappmark af WAHLENBERG 1802; dessa exemplar finnas i Upsala bot. mus. (herb. W AHLENB. under namn af Trichia nuda SOWERBY) och ligga synbarligen till grund för uppgiften om Stemonites fasciculata i W AHLENBERGS Flora lapponica p. 526. Stemonites ferruginea EHRENB. Sparsam; Smål., Femsjö (ST. F.); Upsalatrakten flerestädes; Verml. (!); Jämtl. (!). Stemonites Smethir MacBR. Mycket allmän; Gotl. (Hr. PETTERSSON); Nerike (ROMELL); Upsala; Verml. (!); Jämtl. (!); Ångml. (!). Denna art torde hittills hos oss varit alldeles förbi- sedd på grund af dess likhet med föregående art, ehuru dock föra den till St. fusca, hvarför jag ej anser mig böra upptaga St. herbatica o . såsom en svensk art. Denna form lemnar dock ett exempel på de talrika af- vikelser och öfvergängar, som så ofta göra artbegränsningen bland myxomy- ceterna svår och osäker. Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 3. 8 232 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. denna förekommer ytterst sällsynt i jämförelse med St. Smith. Genom de smärre, blott 4—6 u stora sporerna är den bland annat lätt skild från St. ferruginea, som har sporerna 7—9 u. Stemonites Tubulina ALB. & SCHW. Denna art, som 1805 beskrefs af ALBERTINI och SCHWEINITZ (Consp. Fung. pag. 102), finnes upptagen säväl uti Stirp. Femsj. som uti Syst. Myc. och S. Veg. Sc., på de båda sistnämnda ställena blott som en varietet eller underart under Stem. fusca, och borde således vara att räkna till vår flora. Sedan dess hafva dock olika åsigter gjort sig gällande, om huru man bör uppfatta denna art. Sä t. ex. har RACIBORSKI 1887 uppfört den som ett eget slägte inom fam. Stemontitacer, Jundzillia, med den enda arten J. Tubulina, under det att MASSEE velat iden- tifiera den med Siphoptychium Casparyi och LISTER med Stem. splendens 3 flaceida. Den noggranna beskrifning, som lemnats öfver arten, såväl som skildringen af plasmodiets utvecklingsförlopp och där- vid försiggäende färgförändringar, stämmer så fullständigt med Stem. splendens 8 laceida, att den af LISTER framstälda äsigten torde vara den rätta. Att med full säkerhet afgöra detta är dock omöjligt, då sporernas utseende ej finnes omnämndt i diagnosen. I hvilket fall som helst måste jag dock här stryka St. Tubu- lina ur den svenska floran, då det exemplar i Upsala bot. mus., som tagits vid Femsjö och af E. FRIES bestämts till denna art, i själfva verket visat sig vara en Stem. splendens @ genuina. Likaså har ett exemplar i Lunds bot. mus. (ACHARII herb.) med namnet Stem. Tubulina vid granskning befunnits vara en Stem. splendens, ehuru jag ej kunnat närmare afgöra, hvilken af dennas former det tillhör, då kapillitiet nästan fullständigt saknades. Det förstnämnda exemplaret ädagalägger tydligt, att E. FRIES med Siem. Tubulina afsett den art, som sedan af ROSTAFINSKI blifvit benämnd splendens, hvilket gör, att hans uppgifter om den förras förekomst i värt land mäste öfverflyttas på den senare, och Stem. Tubulina således utgå ur vår flora. Denna E. FRIES’ uppfattning af arten i fråga torde äfven vara ett bevis för, att ALBERTINI och SCHWEINITZ med sin art likaledes afsett Stem. splendens. Comatricha nigra (PERS.) SCHROET. Ytterligt allmän från s. Sverige och anmärkt upp till Helsgl. (RoMELL), Jämtl. (!), Ängml. (!), V.Botten (Nordmalings skn, Norbyskär !) samt Lule Lappm. (A. CLEVE). — Syn.: Comatricha obtusata (FR.) PREUSS och Comatricha Friesiana DE BARY. var. laxa (Rost.). Upsala, Norby (E. NYMAN). — Denna varietet beskrefs af RosTArınskI 1875 såsom en egen art, C. laxwa. Det har dock sedan visat sig, att dess slägtskap med C. nigra är sadan, ett en artätskillnad knappast blir möjlig att ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 255 upprätthålla. LIsTer har också tydligt uttryckt detta i sin monografi pag. 119: »Intermediate forms connect this species with (. obtusata, of which it is hardly more than a marked variety»; men detta oaktadt har han dock bibehållit den som en egen art. De exemplar, som jag sett här ifrån Upsala-trakten, visa mycket tydligt denna nära slägtskap mellan dem båda, i det icke blott öfvergångsformer dem emellan uppträda, utan t. o. m. sporangier, som utan tvekan vid en bestämning måste hänföras till båda arterna, växte bland hvarandra, tydligen alstrade af ett och samma plasmodium. TI följd häraf anser jag mig fullt berättigad att stryka (©. lara som art och blott upptaga den som en varietet under C. nigra. Comatricha pulchella (BaB.) Rost. Uppgifves af RostA- FINSKI för Fensjö 1 Småland (E. FRIES). — Syn.: Comatricha Persoonii Rost. Comatricha typhina (WIGGERS) Rost. Känd från sydligaste Sverige ända upp till Jämtl. (!), Ångml. (!) och Lappl. (Kvikkjokk: A. CLEVE). — Syn.: Comatricha typhoides (BuLL.) Rost. Enerthenema papillata (PERs.) Rost. Allmän, känd från södra Sverige (äfven Gotl.: VESTERGREN) upp till Ångml. (!) och Lappl. (S. Veg. Sc.). — Den extrema form af denna art, hvilken af RAUNKIER (l. c. pag. 83) blifvit beskrifven som ett eget slägte, Ancyrophorus, med arten A. crassipes, har äfven hos oss blifvit funnen vid Sandgropen nära Upsala (K. HEDBOM) Dess bibehållande som skild art torde dock knappt vara berättigadt, då enligt LISTER en jämn öfvergäng finnes mellan denna och Emnerthenema papillata. — Syn.: Enerthenema elegans BROWN. Lamproderma columbinum (PERS.) Rost. Flerestädes, men mestadels mycket sparsamt förekommande; Smäl. (Sr. F.), Upl., Verml. (!), Jämtl., Åreskutan flerestädes (N), Angml. (!). — Syn.: Lamproderma physaroides (ALB. & Schw.) Rost. a genuinum: Allmännast. p sessile: Mycket sällsynt: Verml., Dalby skn, Dalsätern (!). y plasmodiocarpum nov. var. Plasmodiocarpiis effusis vel elongatis, 2—5 mn. latis, !/2—1 mm. altis; peridio plumbeo, 254 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. nitente (non tamen metallico colore), tenui et irregulariter dehi- scente; columella nulla; capillitii floccis vaide ramosis, crebre anastomosantibus, 1—2 u latis, hyalinis vel dilute fuseis, hine inde annuliformi- vel verruciformi-incrassatis; sporis 11—12 u, subtiliter echinulatis. — Jemtlandia in alpe Åreskutan, 1000 m. supre mare, ad fragmenta sieca filicum, caulium Rumicis: acetos® eter (CT 1898): Lamproderma veolaceum (Fr.) Rost. Vanligare än före- gående, ehuru äfven denna temligen sparsam; Upl. (!), Verml. (!), Angml. (!) och Jämtl. (E. NYMAN; !), där den fans pa Åreskutan i riklighet växande uppe på fjället öfver eller i videregionen på gamla rester efter Aconıtum- och Mulgedium-stjälkar, ormbunks- blad o. dyl. Nere uti skogsregionen fann jag den ej sommaren 1898, hvaremot den där togs af E. NYMAN 1894; i denna region fann jag 1898 Lamproderma columbinum på atskilliga ställen, under det ett denna art — förutom varieteten plasmodiocarpum — ej någon gang sags i regio alpina, där Lampr. violaceum kunde sägas vara ytterst allmän. — Utom den vanliga skaftade formen fann jag i Åreskutans fjällregion en fullständigt oskaftad form med kolumella: var. sessile, som dock växte ibland den andra och visade öfvergångar till denna. Clastoderma De Baryanum A. BLYTT. Mycket sällsynt: Verml., Dalby skn flerestädes (!). Slägtena Lamproderma och Clastoderma, hvilka sta hvar- andra mycket nära, och som vanligen uppträda på liknande lokaler, synas i vårt lard ega en företrädesvis vestlig utbred- ning, under det att de i de östra delarne förekomma blott i ringa grad eller, såsom Clastoderma, alldeles saknas. I Vermland har jag funnit såväl Z. columbinum som violaceum 1 stor mängd samt Cl. De Baryanum på talrika lokaler. Likaså fann jag i somras de båda förra i myckenhet förekomma i vestra Jämtland på Åreskutan, under det att jag i den östra delen af landskapet, liksom i Ångermanland, omedelbart efteråt och på lika utmärkta lokaler blott fann dem ytterst sparsamt på enstaka ställen, något som äfven gäller om Upsala-trakten. Egendomligt är det ät- ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 235 minstone, att Cl. De Baryanum, enda representanten för det in- tressanta slägtet, ännu icke, oaktadt den specielt efterforskats i Upsala-trakten och sistlidne sommar äfven i Norrlands skogar, kunnat anträffas pa dessa ställen, under det att jag hösten 1896 under blott halfannan veckas vistelse i norra Vermiand fann den på ganska många lokaler. I Norge förekomma de två Lampro- derma-arterna, som äro kända från vårt land, och därjämte äfven Clastoderma, som just är beskrifven därifrån. Raciborskia elegans (RAC.) BERL. Ångerml., Kramfors (1/s 98 !). Denna art, den enda till slägtet hörande, som först af RACIBORSKI fanns och beskrefs från botaniska trädgården i Krakau, har sedan äterfunnits dels af Rex 1 N. Amerika, dels af LISTER uti England och är numera äfven att räkna till vara flora. Helt visst kan man dock antaga, att den förekommer vida allmännare, än hvad dessa fåtaliga fynd gifva vid handen, då den troligen ofta blifvit förbisedd på grund af dess spensliga och hardt när mikro- skopiska sporangier, och dessutom äfven möjligen blifvit för- vexlad såväl med Lamproderma arcyrionema RosT., hvilken den ganska mycket liknar, som med Comatricha nigra, hvilken se- nare den synes stå nära. Dock visa sig alla de sporangier, som jag fann uti Ångermanland, vara sa konstanta 1 sina karaktärer (skaftets dikotomiska förgrening i flera kolumellor, från hvilka kapillitiiträdarne utgå, samt sporernas blekare färg), att jag anser slägtet böra bibehållas sasom väl skildt från Comatricha. Fam. 5. Amauroch&tace&. Amaurochete atra (ALB. & SCHW.) Rost. Flerestädes; Smål., Femsjö (ST. F.); Gotl., Visby (HJ. PETTERSSON); Stockh., Vermd- ön (!); Upsala flerestädes; norra Verml. (!). Brefeldia mazima (FR.) Rost. Sällsynt; Smal., Femsjö (St. F.); Upsala nära Ultuna (K. HEDBOM). 236 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. Fam. 6. Heterodermace&. Lindbladia effusa (EHRENB.) Rost. Temligen allmän; Gotl. (HJ. PETTERSSON); V.Götl. (!); Södml. (LINDBL.); Upl.; Verml. (1); Jämtl., Gällö (!); Ängnl., Anundsjö skn flerestädes (!); Lappl., Kvikkjokk (A. CLEVE). — Syn.: Zindbladia Tubulina FR. Cribraria argillacea PERS. Mycket allmän från södra Sve- rige (äfven Gotl.: HJ. PETTERSSON) och upp till Ångml. (!) och Jämtl. (!). Cribraria rubiginosa FR. Smäl., Femsjö, på nedfallna barr (St. F.); har sedan aldrig äterfunnits, vare sig i Sverige eller i utlandet. Der är dock en mycket säker och karakteristisk art, som specielt är värd att eftersökas. Cribraria rufa (RoTH) Rost. Temligen allmän; känd upp till Angul. (!). — Syn.: Cribraria rufescens PERS. Cribraria macrocarpa SCHRAD. Enligt Syst. Mye. III page. 170: »Ad truncos abiegnos mrucidos, ceteris apud nos rarior.» Är i själfva verket mycket sällsynt; själf känner jag den blott från två lokaler: Upsala, Flottsund (THORALF FRIES) samt Ångml., Anundsjö skn, Seltjern (!). Cribraria aurantiaca SCHRAD. Ytterligt vanlig; känd från södra Sverige upp till Jämtl. (!), Ångul. (!) och s. V.Botten, Nord- malings skn, Norbyskär (!). — Syn.: Oribraria vulgaris SCHRAD. Cribraria splendens (SCHRAD.) PERS. Sällsynt; upptas i S. Veg. Sc. utan närmare angifven lokal. Äterfunnen vid Upsala (!) samt vid Seltjern i Anundsjö skn, Äneml. (0 Cribraria intricata SCHRAD. Hlerestädes, ehuru sparsamt förekommande; Upl., Upsala (!) och Norrtelje-trakten (!); Angml., Anundsjö skn, Seltjern (!). Cribraria tenella SCHRAD. Uppföres i S. Veg. Sc. utan när- mare angifven lokal; har sedan ej återfunnits i vårt land. Cribraria pyriformis SCHRAD. Temligen allmän; Smål. (ST. F.); Upsala-trakten; n. Verml. (!); Jämtl., Gällö (!); Ängml., Kramfors (!). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 287 Cribraria microcarpa (SCHRAD.) PERS. Mycket sällsynt; Smäl., Femsjö (enligt St. Femsj.: Cribraria capillaris och Diety- dium mierocarpum); sedan dess hos oss ej återfunnen. Cribraria purpurea SCHRAD. Sällsynt; Södml. (LINDBLAD enligt S. Veg. Sc.); Upsala, Norby (E. NYMAN); Ångml., Peng- sjö 1 Anundsjö skr (!). | Dietydium mirabile (Rost.) SCHILB. Mycket sällsynt; Verml., N. Finnskoga skn på två ställen (!). — Syn.: Heterodictyon mirabile Rost. och Cribraria mirabilıs (RosT.) MASS. Dietydium cernuum (PERS.) NEES. Ytterligt allmän; känd från sydligaste Sverige (äfven Gotl.: HJ. PETTERSSON) upp till Ångml. (!) och s. V.Botten, Nordmalings skn, Norbyskär (!). — Syn.: Dietydium umbilicatum SCHRAD. Dietydium venosum ScHRAD. Är en mycket osäker art och utgör troligen blott en form af D. cernuum; upptas i S. Veg. Se. utan närmare angifven lokal. Fam. 7. Liceace&. Licea flexuosa PERS. Ytterst allmän och känd från södra Sverige upp till Jämtl. (!), Ångml. (!) och södra V.Botten, Nord- malings skn, Norbyskär (!) samt Lule Lappm. (A. CLEVE). Licea minima FR. Sällsynt; Smål., Femsjö (St. F.); Up- sala (E. NYMAN); Ångml., Kramfors (!)- Licea pusilla SCHRAD. Sällsynt; redan i Stirp. Femsj. upp- tagen för Småland och sedan återfunnen flerestädes uti Upsala- trakten (E. NYMAN; !) samt in. Verml., Dalby skn (!). — Syn.: Protodermium pusillum (SCHRAD.) Rost. Licea variabilis SCHRAD. Uppgifves af SACCARDO för Sve- rige. Den är en mycket osäker art, som af MAssEE sammanslas med ZDicea minima, hvaremot LISTER är böjd att uppfatta den som en form af Perichena corticalıs. 238 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. Fam. 8. Tubulinace&. Tubulina cylindrica (BuLL.) DC. Mycket allmän pa murk- nande stubbar, stammar o. s. v.; känd fran södra Sverige upp till Helsgl. (RomELL), Jämtl. (!) och Ångml. (!). — Syn.: Tubu- lina fragiformis (BULL.) PERS. Siphoptychium Casparyi Rost. Mycket sällsynt; endast funnen i norra Verml., Dalby skn, Dalsätern (!). Fam. 9. Reticulariace&. Dietydiethalium plumbeum (ScHum.) Rost. Mycket säll- synt: I S. Veg. Sc. uppgifven för södra Sverige utan fyndorten närmare angifven och på senare tider ej återfunnen i vårt land. — Syn.: Clathroptychium rugulosum (W ALLR.) Rost. Enteridium olivaceum EHRENB. Mycket sällsynt; Halland, Halleböke sag (E. FRIES enligt exemplar i Upsala bot. museum: Reticularia versicolor). Sedermera återfunnen vid Upsala pa ett par ställen (E. NYMAN; !). Reticularia Lycoperdon BULL. Temligen allmän, ehuru upp- trädande i enstaka exemplar; Smål., Femsjö (St. F.); Gotl., Visby (HJ. PETTERSSON); Upsala; n. Verml. (!); Dalarne, Lud- vika (!); Jämtl., Äre (!) och Stafre (!); Angml. flerestädes (!). Fam. 10. Trichiace&. Trichia favoginea (BATSCH) PERS. Sparsam; känd från södra Sverige till Uppland och Verml. (!) samt Angml., Anund- sjö skn, Seltjern (!). — Syn.: Trichia chrysosperma (BuLL.) DC. Trichia affinis DE BARY. Sparsam, men med vidsträckt ut- bredning i vårt land; Upsalatrakten flerestädes (!); Jämtl., Åre- skutan (!); Ängml., Anundsjö skn, Seltjern (!). Trichia persimilis Karsı. Temligen allmän; Upsala; norra Verml. (!); Ångml., Kramfors (!) och Anundsjö skn flerestädes (!); V.Botten, Nordmalings skn, Norbyskär (!). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 239 Trichia scabra Rost. Allmän; Smäl., Femsjö (St. F.); Up- sala; Verml. (!); Angml., Anundsjö skn (!); Lappland, Kvikk- jokk (A. CLEVE). Trichia varia PERS. Ytterligt allmän från sydligaste Sve- rige upp till Angml. flerestädes (!) och Lappl., Kvikkjokk (A. CLEVE.) — Den förekommer säväl kort skaftad som fullständigt oskaftad eller i form af aflanga, utdragna, krypande sporangier. Triehia contorta (DITM.) Rost. Vidt spridd, ehuru ingen- städes allmän. a genuina. Vanligast; Upl., Verml. (!), Ängml. (!). PB inconspieua. Af LISTER uppgifven för Sverige, enligt exemplar uti Kew Herb. y lutescens Lıst. Sällsynt: Lule Lappmark, Kvikkjokk (A. CLEVE). Denna varietet är sa afvikande, att den med lika rätt torde vara att betrakta som en egen art. Trichia fallax PERS. Ytterst allmän pa ruttna stubbar, stockar o. dyl. genom hela landet upp till Jämtl. (!), Angml. (!), V.Botten (!) och Lappl. (Kvikkjokk: A. CLEVE). — Den är i all- mänhet tydligt och långt skaftad, men ett par gånger har jag iakttagit en fullständigt oskaftad form, 8 sessilis (vid Upsala och i n. Verml.). Trichia Botrytis PERS. Temligen allmän med vidsträckt utbredning; iakttagen från sydligaste Sverige upp till Jämtland. — Hos oss äro observerade följande tre former:!) a genuina: Sparsam; Smäl., Femsjö (E. FR.); Upsala (NY- MAN). 1) Uti »Bidrag till kännedomen cm Sveriges myxomycetflora» har jag för Upl. och Verml. anfört en Trichia-art, bestämd till Tr. erecta Rex. Med denna öfverensstämmer den ock, såväl hvad det yttre utseendet beträffar, som genom sporangieväggens byggnad och sporernas storlek samt genom de ytterst tvärt afsmalnande spetsarne på kapillitiitrådarne, men afviker därigenom, att dessa fullständigt sakna taggar. Som dock flera andra arter inom slägtet ej obe- tydligt bruka variera i afseende på kapillitiets taggbeväpning, så synes ej omöjligt, att detsamma äfven skulle kunna vara fallet med Tr. erecta, men som en annan möjlighet står dock den, att de ifrågavarande exemplaren blott ut- göra någon egendomlig form af Tr. Botrytis. Till dess det lyckats att med ett rikligare materiai belysa denna fråga, torde det derför vara säkrast att ej uppföra Tr. erecta i förteckningen öfver Sveriges slemsvampar. 240 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. 3 lateritia. Synes vara den allmännaste formen; känd från flera lokaler i Upl. och Verml. (!). y subfusca. Sällsynt: Jämtl., Gällö (!). Hemitrichia rubiformis (PERS.) List. Temligen allmän; känd från södra Sverige upp till Ångml. (Anundsjö skn, Seltjern !). Hemitrichia clavata (PERsS.) Rost. Allmän; s. Sverige upp till Ångml., Anundsjö skn flerestädes (!). Hemitrichia Wigandii (Rost.) List. Mycket sällsynt; blott tre gånger funnen i Sverige; Upsala-trakten vid Gottsunda på en murken granstubbe (!) samt på Fläskjan,!) en holme i Mälaren nära Flottsund (!); dessutom vid Kramfors i Ångml. (Aug. 1898 !), växande på murken ved af Alnus incana. Hemitrichia Karsteni (Rost.) Lıst. Mycket sällsynt. Hos oss blott känd fran en lokal: Ånguml., Kramfors, Finnmarken, på granbark (Aug. 1898 !) — Dessa exemplar saknade fullstän- digt de egendomliga ansvällningar pa kapillitiiträdarne, som finnas på ROSTAFINSKI's typexemplar, och som nog mäste anses såsom mer eller mindre abnorma bildningar; genom den af små korn eller gryn täckta sporangieväggen är arten dock väl karakterise- rad och mycket lätt igenkänlig. Hemitrichia Serpula (Scop.) Rost. Mycket sällsynt: Smal., Femsjö (enligt St. F.); i senare tider ej återfunnen. Fam. 11. Arcyriace&e. Areyria ferruginea SAUTER. Mycket sällsynt; blott känd från Upsala, Norby (E. NYMAN). Areyria cinerea (BULL.) PERS. Allmän; känd från s. Sve- rige upp till Ångml. (Kramfors !). — Syn.: Arcyria albida PERS. a genuina. Areyria pomiformis Rost. Allmän; Upsala-trakten, Verml.(!), Anm. (!), V.Botten (Nordmalings skn, Norbyskär !). — Syn.: Arcyria albida PERS. 8 pomiformis. ') Om de mycket afvikande exemplaren från denna fyndort se Rog. E. FRIES, l. c. pag. 74. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 3. 241 Arcyria punicea PERS. Mycket vanlig; funnen upp till Angml. (Kramfors !). Areyria incarnata PERS. Ytterligt allmän; tagen genom hela landet ända upp till Lule Lappm., Njammats (A. CLEVE). Areyria nutans (BULL.) GREV. Mycket allmän; känd fran s. Sverige (äfven Gotl.: HJ. PETTERSSON) upp till Jämtl. (!) och Änenıl. (1): — Syn.: Arcyria flava PERS. Areyria Oerstedtii Rost. Mycket sällsynt; af RosSTAFINSKI uppgifven för Sverige och nyligen äterfunnen af K. HEDBOM vid Upsala, Sandgropen, växande pa gamla pilstubbar. Areyria affinis Rost. I S. Veg. Sc. uppgifven för Sverige; är en osäker art, möjligen blott en form af Arcyria incarnata. Lachnobolus incarnatus (ALB. & SCHW.) SCHROET. Flere- städes, ehuru alltid sparsamt förekommande; Smäl., Femsjö (St. F.); Sthlm; Upsala från talrika lokaler (K. HEDBOM; !); Lappl., Kvikkjokk (A. CLEVE); anmärkt för Lappland äfven af SOMMER- FELT. — Syn.: Lachnobolus eircinans FR. Perichena chrysosperma (CURREY) LIST. Mycket sällsynt: Smäl., Femsjö (enligt S. Veg. Se.). — Syn.: Cornuvia eircum- scissa (WALLR.) ROST. Perichena corticalis (BATSOH.) Rost. Temligen allmän pa bark af asp, ek och alm; känd från södra Sverige till Upsala och n. Verml. (!). — Syn.: Perichena populina FR. Fam. 12. Margaritacex. Margarita metallica (BERK. & Br.) Lıst. Mycket sällsynt; enda säkra fyndorten är Norbyskär i Nordmalings skn, s. V.Botten, där den anträffades i typiska exempiar i Juli 1898 (!). Hos oss förekommer däremot ganska allmänt en något afvikande varietet af denna art: | var. plasmodiocarpa (ÅA. BL.)R. E. FR. Flerestädes; Upsala från åtskilliga lokaler (E. NYMAN; !); n. Verml. (!); Ångml., Kramfors ganska allmän (!). 242 FRIES, SVERIGES MYXOMYCHTER. Denna form beskrefs af A. BLYTT (l. ec. pag. 10) såsom en ny, egen art under namn af Perichena plasmodiocarpa n. sp. Han säger sig dock vara mycket tveksam om det berättigade i en sådan uppfattning af den ifrågavarande svampen och fram- häller därvid artens möjliga slägtskap med Cornuvia metallica BERK. & Br., pa samma gång som han anför de karaktärer, hvar- med den skiljes från denna. I sin monografi har LISTER samman- fört BLYTT's art med Cornuvia metallica, hvarjämte han upp- fört denna som ett eget slägte Margarita, omfattande den enda arten M. metallica. Att denna på grund af kapillitiets byggnad var väl värd att urskiljas från slägtet Cornuvia och till och med genom familjekaraktärer kan anses vara skild från denna, därom synes intet tvifvel råda; osäkrare torde däremot vara att afgöra artbegränsningen inom detta nya slägte. Af de talrika exemplar af den BLYTT'ska arten, som jag sett från skilda delar af vårt land,!) har jag funnit, att den ej kan bibehållas såsom en Perichena-art, hvaremot dess öfverförande till slägtet Margarita synes fullt berättigadt. Likaså anser jag ı öfverensstämmelse med LISTER, att dess uppförande som egen art knappt torde vara berättigadt, då jag funnit ganska tydliga öfvergångar ända från den ett par cm. stora, ut- bredda plasmodiokarpa formen till de klotrunda, knappt 1 mm. stora sporangierna. Men & andra sidan synas dessa former i det hela taget sa konstanta och ytterst lätt skiljbara samt dess- utom till sin geografiska utbredning sa olika,?) att jag anser det — i analogi med hvad vid andra liknande fall, t. ex. inom slägtena Ceratiomyxa, Stemontites, Comatricha, Lamproderma m. fl., blifvit gjordt — vara fullt berättigadt att uppföra den BLYTT'ska arten, den senast beskrifna, såsom en varietet af den 1) I »Bidrag till kännedomen om Sveriges myxomycetflora» har anförts Marga- rita metallica från ett par fyndorteri Dalby och N. Finnskoga socknar uti n. Vermland och redan där framhållits det afvikande utseende, som dessa exem- plar visade, ehuru jag då ännu ej ansåg mig ha skäl nog att upptaga dem som varietet under den gamla arten, något som jag nu anser mig på till- räckliga grunder kunna göra. Hufvudarten har hittills blott varit känd från England, varieteten endast från Sverige och Norge. 157 — ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 243 förra, och har jag därvid bibehållit såsom varietetsnamn det af BLYTT som artnamn använda. Vid Kramfors i Ångermanland lyckades jag äfven få se denna form i plasmodiestadiet. Den var då till en början rent hvit, bildande en utbredd, sammanhängande, tunn skifva af flere em:s storlek. Pa ytan var denna ojämn af oregelbundna bug- tade fåror, så att det hela fick utseendet af tätt slingrade slem- strängar. Snart öfvergick den hvita färgen till smutsigt hvit, blef sedan allt mera mörk, hvarefter plasmodiet stelnade under antagande af en rödbrun, metallskimrande glans. Dianema depressum LISTER. Mycket sällsynt; endast funnen vid Upsala, Norbylund (!), där den växte på nedfallna, multnande kvistar af asp. Dianema corticatum LISTER. Mycket sällsynt; Ångml., Anund- sjö skn, Selstamon (!), växande på murken tallved, Juli 1898. Denna art är för öfrigt blott funnen tvenne gånger, nämligen vid Sande i Norge 1894 af LISTER, som efter exemplaren där- ifrån uppstält arten, samt sistlidne höst uti Skottland. Prototrichia flagellifera (BERK. & BR.) Rost. Af MASSEFE och LISTER uppgifven för Sverige, men utan närmare angifven lokal. Fam. 13. Lycogalace&e. Lycogala flavo-fuscum (EHRENB.) Rost. Sällsynt; Smål., Fem- sjö (St. F.); Gotl., Hejde (VESTERGREN); Upsala från ett par lokaler (Hs. PETTERSSON, HEDBOM). Lycogala epidendrum (L.) FR. Ytterst allmän genom hela landet; tagen upp till Jämtl. (!), Ängml. (!), V.Botten (Nord- ‚malings skn, Norbyskär (!)) och Lappland, säväl enligt WAHLENB., Fl. lapp. pag. 526, som enligt C. P. LastADIvs (Torne Lapp- mark). — Syn.: Zycogala miniatum PERS. Lyeogala conicum PERS. Enligt S. Veg. Sc. förekommande i s. Sverige samt enligt RoSTAFINSKI tagen af SOUMMERFELT uti Lappland; den har, egendomligt nog, sedermera aldrig äterfunnits 244 FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. i värt land, ehuru den utgör en mycket säker och karakteristisk art. — Syn.: Dermodium conicum (PERS.) Rost. Den här lemnade sammanställningen af de inom vårt land kända myxomyceterna visar, att de hos oss representerade slästena för närvarande uppga till ett antal af 39 med inalles 127 arter, en siffra, som i jämförelse med andra länders maste betecknas sasom ganska stor. Så t. ex. må anföras, att af KARSTEN för Finland uppgifvas 80 arter, af BLYTT för Norge 65 och af RAUN- KIER för Danmark 96. Bland de ofvan anförda svenska slem- svamparna finnas dock åtta, hvilka måste anses som ganska osäkra arter, och hvilka helt visst förr eller senare komma att strykas eller sammanslas med andra. Dessa äro: Physarum flavum. Lepidoderma obovatum. > sulphureum. Dicetydium venosum. Didymium fulvipes. — Licea varvabilıs. > versipelle. Arcyria affinis. Anmärkas ma dessutom, att ett ej obetydligt antal former, som iakttagits i början af detta århundrade af E. FRIES och andra, sedan den tiden ej i vårt land hafva återfunnits, och därför äro specielt förtjänta af att närmare efterforskas. Vid en sammanställning befinnas dessa uppgå till icke mindre än 16 och utgöras af följande: Badhamia lilacina. Comatricha pulchella. | Physarum conglomeratum. Oribraria rubiginosa. Cienkowskia reticulata. > tenella. Chondrioderma testaceum. > mierocarpa. > — niveum. Dictydiethalvum plumbeum. » ‚Hloriforme. Hemitrichia Serpula. Didymium Serpula. Perichena chrysosperma. » erustaceum. Lycogala conieum. Sedan för 50 år tillbaka, då S. Veg. Sc. utgafs, hafva a andra sidan talrika för värt land nya arter anträffats, och detta ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 245 specielt under det sista ärtiondet, da omkring 30 nya myxomyceter fått medborgarrätt i var flora. Om ock Sverige kan anses som ett af de bäst undersökta länderna, hvad slemsvampfloran be- träffar, så kan man därför helt visst hoppas, att ännu talrika former skola genom kommande undersökningar kunna läggas till dem, som den här lemnade förteckningen upptager. Förteckning öfver den svenska myxomycetliteraturen. FRIES, E. M.: Symbole Gasteromycorum ad illustrandam Floram suecicam. Fasc. II—III. Lunde 1817—18. | » Observationes mycologie&e, precipue ad illu- strandam Floram Suecicam. Pars secunda. Hafnie 1818. » Systema orbis vegetabilis. Pars I. Lunde 1825. » Stirpium agrı Femsjonensis index. Lunde 1825—26. > Systema mycologicum. Pars III. Gryphis- walde 1829. » Flora Scanica. Upsalie 1855. » Summa Vegetabilium Scandinavie. Sectio posterior. Holmie & Lipsix 1849. > Nov&e symbole mycologice. Upsalie 1851. » Svamparnes Calendarium under medlersta Sve- riges horisont (Öfversigt af K. Vet.-Aka- demiens Förhandl. 1857). FRIES, E. P.: Anteckningar öfver svamparnes geografiska utbredning. Akademisk afhandling. Up- sala 1857. 246 FRIES, Rob. E.: LILJEBLAD, S.: LINNÉ, C. VON: RETAIUS, AD Je SWARTZ, O.: FRIES, SVERIGES MYXOMYCETER. Bidrag till kännedomen om Sveriges myxo- mycetflora (Öfversigt af K. Vet.-Akade- miens Förhandl. 1897). Utkast till en svensk flora. Första—tredje upplagan. Upsala 1792, 1798 och 1816. Species plantarum. Editio I et II. Partes II. Holmie 1753 et 1763. Flora svecica.. Ed. I et II. Stockholmise 1745 et 1746. Flore Scandinavie Prodromus. Editio I et II. Holmie 1779 et Lipsie 179. Anmärkningar vid Skänes Ört-Historie (K. Vet.-Ak:s Handl. Stockholm 1769). Svampar saknade i Fl. Sv. L., funne i Sve- rige (K. Vet.-A:s Handl. 1815). WAHLENBERG, G.: Flora lapponica. Berolini 1812. » Flora svecica. Ed. I. Pars II. Upsalie 1826. 5 Ed. II. Pars II. Upsali® 1833. 247 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. fr. sid. 196.) Ottawa. Field-naturalists’ club. The Ottawa Naturalist. Vol. 12 (1898/99): N:o 10. 8:0. Palo Alto. Leland Stanford junior university. Contributions to biology. 17. 1898. 8:0. Paris. Redaction de la Feuille des jeunes naturalistes. Feuille des jeunes naturalistes. (3) Annde 29 (1898/99): N:o 341. 8:0. Catalogue de la bibliotheque. Fasc. 26. 1899. 8:0. — Societe de geographie. Bulletin. (7) T. 19 (1898): Trim. 4. 8:0. Comptes rendus des seances. 1898: N:o 9. 8:0. — sSociete geologique de France. Bulletin. (3) T. 26 (1898): N:o 5. 8:o. Pisa. sSocieta Toscana di scienze naturali. Atti. Memorie. Vol. 16. 1898. 8:o. >» Processi verbali. Vol.11 (1898 —-99): Pag. 57-101. 8:o. Plevna. Station meteorologique de V Ecole d Agriculture et Enologie de U Etat Bulgare. Tableau 1—3 (1894—96). 8:o. Pola. Hydrographisches Amt der K. und K. Kriegsmarine. Veröffentlichungen. N:r 6—7. 1898. 4:0 Meteorologische Terminbeobachtungen. 1898: 1—12 & Monats- und Jahresübersicht; 1899: 1. tv. Fol. Pulkowa. Observatoire central Nicolas. Publications. (2) Vol. 5; 11. 1898. 4:0. RENZ, F., Positionen der Jupiterstrabanten nach photographischen Aufnahmen berechnet. St. Petersb. 1898. 4:0. SOKOLOV, A., Ascensions droites moyennes des &toiles prineipales pour l’epoque 1885,0. St. Pétersb. 1898. Fol. Potsdam. Astrophysikalisches Observatorium. Publicationen. Bd 13 (1899). 4:o. Rock Island. Augustana College. Library publications. N:o 1. 1898. 8:0. Roma. AR. Accademia dei Lincei. Cl. di scienze morali .. Atti. (5) P. 2: Notizie degli Scavi. 1898: 11. 4:o. Cl. di scienze fisiche... Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Sem. 1: Fasc. 2- 3. 4:0. — Accademia Pontifieia de Nuovi Lincei. Atti. Anno 52 (1898/99): Sess. 1. 8:0. Salem, Mass. American Association for the advancement of science. Proceedings. Vol. 47 (1898). 8:0. San Francisco. Astronomical society of the Pacific. Publications. Vol. 10 (1898): 63—65. 8:o. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 3. J 248 St. Petersburg. Commission archeologique. Materialy po archeologij Rossij. N:o 21. 1897. Fol. Otcet. 1895. Fol. — Physikalisches Centralobservatortum. Bulletin meteorologique. T. 6 (1898): N:o 1-12. 4:0. — Institut Imp. de medecine experimentale. Archives des sciences biologiques. T. 6: N:o 5. 1398. 4:0. — sSociete astronomique de Russie. Ephemerides des &toiles pour 1899. 8:0. Tokyo. Imperial university of Japan. Journal: Vol. IP: 3:7 10:53: il: 3 12: 1—3,2,1.89 8272120, Mittheilungen aus der medieinischen Facultät. Bd 4: N:o 2-4. 4:0. — Societas zoologica Tokyonensis. Annotationes zoologic» Japonenses. Vol. 2:P.4. 1898. 8:0. — Meteorological observatory. Weather chart. 1898: ı2. Fol. Torino. BE. Accademia delle scienze. Atti. Vol. 34 (1898/99): Disp. 1-4. 8:0. — Musei di Zoologia ed Anatomia comparata. Bollettino. Vol. 13 (1898): N:o 320-334. 8:0. Verona. Accademia. Memorie. (3) Vol. 74: Fasc. 1-2. 1898. 8:0. Wien. K. K. Geologische Beichsanstalt. Verhandlungen. Jahrg. 1898: 16—18. 8:o. — K. K. zoologisch-botanische Gesellschaft. Verhandlungen. Bd. 48 (1898): H. 10. 8:0. Zürich. Schweizerische meteorologische Central-Anstalt. Annalen. 1896. 4:0. Af författarne: MALM, A. H., Berättelse öfver Göteborgs och Bohus läns hafsfisken under 1897 —98. Göteborg 1899. 8:0. NATHORST, A. G., Förslag till en expedition till östra Grönland för Andrees och hans följeslagares efterforskande. Sthm 1899. 8:0. Stockholm 1899. Kungl. Boktryckeriet. ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS FÖRHANDLINGAR. Äre. 56. 1899. Je 4. Onsdagen den 12 April. INNEHÅLL: Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . . . Re sid. 249. ÅNGSTRÖM, Ueber eine objektive Darstellung der ee bei Eisen und Stahl . . . . . Ss Rhett 2 CHARLIER, Ueber das redueirte Dez ner Brobler sg Maydat: > 268. SCHULTZ-STEINHEIL, Ueber die Theilung des Kreises beim Ben der kleinen Planeten nach Hansen . . . SIEB SINTITINFER BIN A > 213. STRÖMGREN, Ueber Koretenbaluescentricitaten. IL. IE elle: 9,2998 EULER, Zur Theorie katalytischer Reaktionen... . . ..2 809. WAHLGREN, Ueber die von der schwedischen Polatekpeiikion 1898 ; ge- sammelten Collembolen . . ss ss 22 2 2 2 2 20. ; 0 LB, SDN OLBERS WESTER, Bidrag till kannedemen om Annan: mortolosi och anatomi . Da ER RS PAS VARE EEE NEE I Na LTS Sekreterarens Stsberättelse BURORATA KIA AN DSG FT 238 1365 Skänker till Akademiens bibliotek . . . . . . sidd. 250, 262, 334, 389—391. Tillkännagafs, att Akademiens inländske ledamot Ingeniören JEAN BOLINDER med döden afgätt. Anmäldes, att de föreskrifna inspektionsberättelserna för de under Akademien lydande särskilda institutioner blifvit afgifna. Af för ändamålet utsedda komiterade afgafs utlåtande med anledning af Kongl. Maj:ts remiss a af Bibliotekarien E. W. DAHLGREN till Kongl. Maj:t afgifna redogörelse och förslag be- träffande förhandlingarne vid den i London senast hållna inter- nationella konferens för åstadkommande af en fortlöpande katalog öfver vetenskaplig litteratur; och blef detta de komiterades ut- låtande af Akademien godkändt. Herr ÅNGSTRÖM redogjorde för en ny metod att undersöka den så kallade hysteresen hos jern och stål och demonstrerade 250 genom experiment användningen af denna metod samt öfver- lemnade för offentliggörande en derom handlande uppsats. På tillstyrkan af komiterade antogos följande afhandlingar och uppsatser till införande i Akademiens skrifter: dels i Handlingarne: 1:0) »Quelques recherches sur les cen- tres d’action de l’atmosphere, II. La pluie», af Professor H. H. HILDEBRANDSSON; 2:0) »Die Compositen der ersten Regnellschen Expedition», af Doktor G. OÖ. MALME; dels i Bihanget till Handlingarne: 1:0) »Redogörelse för de svenska hydrografiska undersökningarne åren 1896—1899. V. Ytvattnets tillstånd i Nordsjön och Skagerack under olika ärs- tider», af Professor O. PETTERSSON och Ingeniör G. EKMAN; 2:0) »Bestimmung aller Untergruppen einer doppelt unendlichen Reihe von einfachen Gruppen», af Docenten A. WIMAN; och dels i Öfversigten: de i innehållsförteckningen uppräk- nade 7 uppsatser. Genom anstäldt val utsågs Öfverdirektör P. E. SIDENBLADH till Preses under det ingående akademiska året, hvarefter af- gående Prases Professor V. B. WITTROCK nedlade presidium med ett föredrag om botanikens historia uti adertonde seklet och särskildt i Linnés tidskifte. I sammanhang med nedläggandet af sitt presidium öfver- lemnade Professor WITTROCK ett gåfvobref, hvaruti han till Bergianska Stiftelsen donerade ett antal af ej mindre än 649 honom tillhöriga porträtter af representanter för alla botanikens tidsåldrar, från dess barndom hos de gamla Grekerna till nutiden. Följande skänker anmäldes: Till Akademiens Bibliotek. Stockholm. Kongl. Biblioteket. Washington. U. S. Department of Agriculture. Publikationer år 1898. 109 st. häften. — K. Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 1 häfte. 4:0. — Kongl. Kommerskollegium. Yrkesinspektionens verksamhet år 1897. 8:0. Arbetsstatistik. 1. 1899. 8:0. (Forts. å sid. 262.) 251 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 4. Stockholm. Meddelande frän Upsala Univ. Fysiska Institution. Ueber eine objektive Darstellung der Hysteresis-Kurven bei Eisen und Stahl. Von KNUT ÅNGSTRÖM. (Mitgeteilt den 12 April 1899.) Herr F. BRAUN scheint zuerst den sehr glücklichen Ge- danken gehabt zu haben, die Kathodenstrahlen bei dem Studium von Wechselströmen und magnetischen Wechselfeldern zu be- nutzen. !) Fig. 1 zeigt ein Rohr, wie es von GEISSLER in Bonn nach den Angaben von BRAUN für solche Zwecke geliefert wird. Die von der Kathode X ausgehenden Kathodenstrahlen gehen durch ein kleines Loch in dem Diaphragma D und erzeugen, wenn sie D [0 Fig. 1. \ den mit phosphorescirendem Farbstoff überzogenen Schirm S am Ende des Rohres treffen, einen lebhaften Lichtfleck. Bei der Annäherung eines Maenetpols an D wird dieser Lichtfleck abgelenkt. Wird eine kleine Magnetisirungsspule unter dem Diaphragma befestigt und von Wechselströmen durchflossen, so erhält der Lichtfleck eine schwingende Bewegung, die mit einem 1) Wied. Ann. 60, p. 552, 1897. Elektrotechn. Zeitschrift, 19, p. 204, 1898. Diese letzte Mitteilung ist mir nur durch ein Referat in den Beiblättern zu Wied. Ann. 22, p. 884, 1898, bekannt. 252 ÅNGSTRÖM, DIE HYSTERESIS-KURVEN BEI RISEN UND STAHL. rotirenden Spiegel näher analysirt werden kann. Wenn zwei gegen einander senkrechte Magnetisirungsspulen mit ihren Achsen senkrecht zur Rohrachse in der Nähe des Diaphragmas befestigt werden und jede von einem Wechselstrom gespeist wird, so er- hält der Lichtfleck unter Einwirkung der zwei gegen einander senkrecht wirkenden Kräfte eine zusammengesetzte Bewegung nach Art der LissAsou’schen Kurven. Herr BRAUN hat unter anderen Versuchen auch einige über die Fortpflanzungsgeschwin- digkeit magnetischer Erregungen durch Eisen gemacht. Weil diese Versuche in einer gewissen Beziehung zu einigen der fol- genden stehen, erlaube ich mir die Beschreibung dieser Versuche hier wörtlich wiederzugeben: !) »Ein Eisenstab von 1,2 m Länge und 9 mm Durchmesser liegt horizontal und senkrecht zur Rohrachse, sein eines Ende dem Diaphragma möglichst nahe. Auf dem Stab lässt sich eine kleine Magnetisirungsspule verschieben; eine zweite ebensolche ist in einer Vertikalebene gleichfalls senkrecht zum Rohr ange- ordnet, so dass unter der gleichzeitigen Einwirkung eines Wech- selstroms in beiden Spulen der Lichtfleck eine Kurve beschreibt, welche wesentlich durch die dem Diaphragma am nächsten lie- genden Pole bedingt ist. Beide Spulen werden vom gleichen: Wechselstrom durchlaufen. Verschiebt man auf dem langen Stabe die Spule, so ändert. sich Gestalt und Orientirung der Schwingungsellipse, und wenn die Spulenmitte etwa 42 cm vom Ende des Stabes entfernt ist, zeigt sich eine Phasendifferenz von 72/2 an (unabhängig von der Stärke des Stromes); aus der Schwingungszahl (50) des Wechsel- stroms ergiebt sich damit eine »Fortpfanzungsgeschwindigkeit» der magnetischen Erregung von 86 (m/Sek.), ein Wert, welcher mit dem von ÜÖBERBECK unter ähnlichen Versuchsbedingungen gefundenen (88,7 m für einen 8,7 mm dicken Eisenstab und die Schwingungszahl 133) gut übereinstimmt.» Wie aber Herr BRAUN selbst bemerkt, handelt es sich hier um komplieirte Erscheinungen, und es lässt sich wohl fragen, ob en As 1. ce., p. 557. ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 253 der gefundene Wert der Fortpflanzungsgeschwindigkeit wirklich derjenige der magnetischen Erregung ist. 2. Indem ich einige der Versuche des Herrn BRAUN wieder- holte, habe ich mich gefragt, ob sich nicht mit diesem Hülfs- mittel die Hysteresiskurven bei Eisen und Stahl sehr gut ob- jektiv darstellen und demonstriren liessen, und nach einigen vorläufigen Versuchen habe ich auch eine einfache Anordnung gefunden, die in schönster Weise zum Gelingen führte. Wenn ein Stück Eisen oder Stahl in einem magnetischen Felde, z. B. in einer langen Magnetisirungsspule, magnetisirt wird, und wir in einem rechtwinkligen Koordinatensystem die Feldstärke H als Abseisse, den inducirten Magnetismus I als Ordinate eintragen, so erhalten wir bekanntlich, wenn H Werte von + H, bis — H, abwechselnd durchläuft, eine Kurve, die wir Hysteresiskurve nennen, und welche dadurch entsteht, dass der inducirte Magnetismus des Eisens bei ab- und zunehmendem, sonst aber gleichem Werte von H nicht dieselbe Grösse an- nimmt. Diese Kurve und die von derselben eingeschlossene Fläche, die eine gewisse Menge von bei dem Magnetisirungs- eyklus verbrauchter Energie darstellt, lässt sich bei langsamer Veränderung der magnetisirenden Kraft in verschiedener Weise und ohne grössere Schwierigkeiten bestimmen. Viel komplicirter werden dagegen die Verhältnisse in schnell wechselnden Fel- dern. Es treten, wie bekannt, hierbei Energieverluste nicht nur infolge des eigentlichen Hysteresisphänomens auf, sondern auch infolge Einwirkung der FoucAuLT’schen Ströme, welche, teils von dem inducirenden Strome in der Eisenmasse erweckt und teils von dem inducirten Magnetismus selbst hervorgebracht, eine Verspätung der magnetischen Einwirkung auf die tieferen Schich- ten der Substanz verursachen (elektromagnetische Schirmwirkung). Versuche, diese verschiedenen Faktoren von einander zu trennen und besonders zu studiren, sind in der letzten Zeit gemacht worden, unter andern von den Herren CH. MAURAIN !) und M. !) Ann. de Ch. et de Ph., Ser. 6, T. 14, p. 208, 1898. 254 ÅNGSTRÖM, DIE HYSTERESIS-KURVEN BEI EISEN UND STAHL. WIEN. !) Von den Schwierigkeiten, mit welchen solche Unter- suchungen verbunden sind, kann man sich auf Grund dieser Arbeiten eine recht klare Vorstellung bilden, und es wird ein- leuchten, wie wertvoll eine einfache Methode wäre, welche er- lauben würde, die Verhältnisse leichter zu übersehen, sich über den Gegenstand schneller zu orientiren und die auf anderem Wege gewonnenen Resultate gewissermassen zu kontrolliren. Ein Versuch in dieser Richtung ist auch von Ewıng ?) gemacht worden, welcher einen Apparat konstruirt hat, der automatisch die Maenetisirungskurven aufzeichnet. Ein Draht, der sich zwischen den Polen eines permanenten Magnetes befindet, wird von dem magnetisirenden Strome durchflossen, ein anderer Draht wird von einem konstanten Strom durchflossen und der Ein- wirkung des im Eisen indueirten Magnetismus ausgesetzt. Die Kräfte, welche auf diese Drähte wirken, drehen einen kleinen Spiegel um zwei gegen einander senkrechte Achsen. Wenn das Eisen einen vollständigen Magnetisirungscyklus durchläuft, zeich- net ein von dem Spiegei reflektirter Lichtstrahl auf eine photo- graphische Platte die Magnetisirungskurve auf. Diese und ähn- liche Methoden können natürlich nur bei langsamen Wechs- lungen der magnetisirenden Kräfte gebraucht werden, denn wie bei allen mechanischen Anordnungen tritt bei schnellen Schwin- gungen die Trägheit der schwingenden Teile sehr störend auf. 3. Erste Anordnung. Die erste von mir benutzte Anordnung wird durch die Fig. 2 leicht verständlich. Die vier Spulen S, 8, M und M, sind um das Diaphragma herum befestigt. Die Dimensionen der ') Wied. Ann. 66, p. 859, 1898. 2) The Blectrician, Mai 1893. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 255 Spulen sind, für S: Länge 2 cm, äusserer Durchmesser = 1,6 em, innerer Durchmesser = 0,5 cm, Drahtstärke = 0,3 mm; für M: Länge = 20,5 cm, Windungszahl 30 per cm. Die Spulen S und S, sind auf Holz, M und M, auf Glasröhre gewickelt. Von einer Stromquelle Q durchläuft der Strom nach einander diese vier Spulen, S und S, (die Indikatorspulen nach BRAUN) in der Weise, dass die magnetische Wirkung derselben auf die Diaphragmaöffnung verstärkt wird, M und M, so, dass ihre Wirkung auf dieselbe aufgehoben wird. Die von S und S, be- wirkten Ablenkungen in horizontaler Richtung sind der Strom- stärke und also auch der magnetisirenden Kraft proportional. Wird in eine der Magnetisirungsspulen ein Eisenstab eingeführt, so wird dadurch der Lichtfleck in vertikaler Richtung abgelenkt mit einer Kraft, die dem indueirten Magnetismus proportional ist, das heisst, der Lichtfleck muss unter diesen Bedingungen eine wahre Hysteresiskurve durchlaufen. Zweite Anordnung. Die zwei Indikatorspulen S und S, behalten ihre Plätze, werden nur ein wenig nach vorn und nach hinten geschoben, und die Magnetisirungsspulen M und M, werden parallel und in gleichen Abständen von dem Diaphragma, wie aus der Fig. 3 ersichtlich ist, aufgestellt. Die Wirkung des Stromes und des Magnetismus ist dieselbe wie bei der ersten Anordnung. FANN ESA INA SE CorTa NA ATEN) TT AH: ATS AM Fig. 3. Wenn ziemlich rasch wechselnde Ströme benutzt werden, lässt sich natürlich die Bewegung des Lichtfleckes leicht mit dem Auge direkt verfolgen. Wenn man dagegen den Magneti- sirungscyklus langsam durchläuft, und überhaupt wenn man die 256 ÅNGSTRÖM, DIE HYSTERESIS-KURVEN BEI EISEN UND STAHL. Hysteresiskurven genauer messen will, ist eine photographische Aufnahme sehr vorteilhaft. Ich stelle die photographische Ka- mera so auf, dass die Bilder ungefähr in halber Grösse auf- genommen werden. In 10—20 Sekunden ist ein gutes Bild zu erhalten, dem nach Hervorrufung und Fixirung durch einen Projektionsapparat eine beliebige Vergrösserung gegeben werden kann. Die hier unten mitgeteilten Figuren sind direkte Zeich- nungen nach den in dieser Weise hergestellten photographischen Aufnahmen. 4. Als Stromquelle habe ich für den sehr langsamen Mag- netisirungscyklus (die statische Hysteresiskurve) eine Akkumu- latorenbatterie gebraucht und durch Einführung von Flüssigkeits- widerstäinden und Kommutiren die Stromstärke, bez. die mag- netisirende Kraft zwischen gewünschten Grenzen verändert. Wechselstrom wurde von einer kleinen SIEMENS’schen Wechsel- strommaschine (von DUCRETET in Paris) für Handkraft geliefert und konnte die Wechselzahl zwischen c. 20 und 60 Wechslungen per Sek. verändert werden. Hier sollen nur einige Beispiele dieser Versuche angeführt werden. Später hoffe ich zu einer ausführlicheren Behandlung und Ausmessung der Resultate zu- rückkommen zu können. Fig. 4—8 sind Reproduktionen einiger der photographischen Bilder, die mit der zweiten Anordnung erhalten wurden. Die mit A, B, C und D bezeichneten Fig. beziehen sich auf ver- schiedene Eisenproben von im Folgenden näher angegebener Beschaffenheit. 4A. Stab, Länge 10 cm, Durchmesser 0,3 cm, Kohlegehalt 0,2 %, ausgeglüht, von Bofors in Schweden. B. Stab, Länge 10 cm, Durchmesser 0,3 cm, Kohlegehalt 0,8 %, gehärtet, von Bofors in Schweden. C. Bündel von ausgeglühten sehr weichen Eisendrähten, Länge 10 cm, Durchmesser jedes Drahtes 0,082 cm. D. Ganz ähnliches Bündel, von einem Messingrohr umgeben. Äusserer Durchmesser des Rohres 0,48 cm, innerer 0,30 cm. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 257 Fig. 4 giebt die statischen Hysteresiskurven an. Fig. 5 die Kurven für einen Wechselstrom von c. 20 Wechslungen per Sek. Fig. 6 dieselben für c. 60 Wechslungen per Sek. Die maximale Stromstärke war bei allen diesen Versuchen möglichst konstant gehalten und betrug c. 2 Amp. Fig. 4 A 2 c D | Fig. 5 A B c D Fig. 6. In den erhaltenen statischen Hysteresiskurven lässt sich der Einfluss der Härte deutlich erkennen. Bei ganz weichem Eisen ist natürlich kein Unterschied zwischen den massiven Stab und dem Eisenbündel zu bemerken. Bei massiven Stäben von wei- chem Eisen ändern sich mit zunehmender Wechselzahl die Schleifen sehr stark, unbedeutend aber bei den harten. Dass diese Veränderungen beinahe ausschliesslich den FovcAuLT’schen 2558 ÅNGSTRÖM, DIE HYSTERESIS-KURVEN BEI EISEN UND STAHL. Strömen zuzuschreiben sind, geht aus den Versuchen mit den Eisenbündeln mit und ohne Messingrohr hervor. Eine Ver- änderung der Schleife mit der Wechselzahl konnte bei dem Bündel ohne Messingrohr nicht bemerkt werden (hier sind die FoucAuLT’schen Ströme beinahe vollständig ausgeschlossen), war aber das Bündel von dem Messingrohr umgeben, so war die Veränderung der Schleife ungefähr dieselbe wie bei einem wei- chen massiven Eisenstab. Im Allgemeinen stehen die erhaltenen Resultate in guter Übereinstimmung mit den Versuchen von MAURAIN und WIEN, soweit dieselben sich überhaupt mit diesen Versuchen vergleichen lassen. WIEN hat Wechslungen von einer Frequenz bis 520 benutzt und dabei Veränderungen in der eigentlichen Hysteresiskurve beobachtet. MAURAIN findet, dass bei sehr feinen Drahtbündeln der bei dem Magnetisirungscyklus auftretende Energieverlust für Wechselzahlen bis 55 per Sek. nicht merklich abhängig von der Frequenz ist. !) Leider stand mir bis jetzt kein Mittel zur Verfügung, die Untersuchung auch bis auf sehr schnelle Wechslungen auszu- dehnen. Eine sehr interessante Änderung oben erwähnter Versuche erhält man, wenn man die beiden Magnetisirungsspulen M und M, mit Eisen versieht. Die Kurven, welche man in dieser Weise erhält, sind Differenzkurven, welche abhängig sind von der verschiedenen Permeabilität und Hysterese der Proben wie von der verschiedenen Stärke und Phasendifferenz, welche die FoucAULT’schen Ströme in denselben erhalten. Fig. 7 und 8 geben einige Beispiele solcher Differenzkurven und zwar für zwei verschiedene Wechselzahlen. | Fig. 7 bezieht sich auf die beiden oben näher beschriebenen Stäbe A und B. Hier ist die Differenzkurve bei niedrigen Wechselzahlen hauptsächlich durch den Unterschied der Hysterese bedingt; bei höheren Wechselzahlen tritt aber ausserdem die Yin Ars IR ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 259 Einwirkung einer ungleichen Verschiebung der FoucAuLT'schen Ströme hinzu. Fig. 8 bezieht sich auf die Drahtbündel C und D (ohne und mit Messingrohr). Hier sind die Hysteresisver-- n= 20 nz= 20 n=60 n=60 Fig. 7. Fig. 8. hältnisse dieselben, und die Differenzkurve ist ausschliesslich den: FoucAuLT'’schen Strömen zuzuschreiben. Diese letzterwähnte An-- ordnung giebt uns eine einfache, praktische Methode, verschie- dene Eisenproben in Bezug auf ihre magnetischen Eigenschaften, und folglich auch in Bezug auf ihren Kohlegehalt, !) mit ein- ander zu vergleichen. Wenn in die beiden Magnetisirungsspulen zwei . ganz ähnliche Stäbe von Eisen derselben Beschaffenheit: hineingeschoben werden, so heben sich ihre Wirkungen gegen- seitig auf und der Lichtfleck wird geradlinig und horizontal schwingen, als wenn kein Eisen in den Spulen wäre. Sind die Stäbe aber von verschiedener Beschaffenheit, so erhalten wir eine mehr oder weniger ausgeprägte Differenzkurve. Wenn wir also Eisenproben von genau bekannter Beschaffenheit haben, können wir unmittelbar die Beschaffenheit eines unbekannten Eisenmaterials von denselben Grössenverhältnissen ermitteln, in- dem wir dasselbe einfach mit den Probestückchen vergleichen. Der Nutzen der Anwendung dieser Methode in der Elektrotechnik, besonders bei dem Dynamomaschinenbau, wo die Hysterese des. Eisens eine so grosse Bedeutung hat, ist unmittelbar einleuchtend. !) Dies jedoch nur unter der Voraussetzung, dass das Eisen im übrigen die-- selbe chemische und physikalische Beschaffenheit hat. 260 ÅNGSTRÖM, DIE HYSTERESIS-KURVEN BEI EISEN UND STAHL. Wenn die Eisenstäbe in der ersten Anordnung mit ihren Enden der Diaphragmaöffnung sehr nahe gebracht werden, und ‘wenn die Magnetisirungsspulen in der zweiten Anordnung un- mittelbar oberhalb und unterhalb des Rohres befestigt werden, und man die so erhaltenen Resultate mit einander vergleicht, ‚so zeigt sich, besonders wenn die Eisenstäbe lang sind, eine ‚sehr deutliche Verschiedenheit der beiden Kurven. Die Hyste- resiskurven biegen sich im ersten Falle oben und unten lang- samer, im zweiten Falle aber schneller ab. Betreffs der Er- klärung dieser Thatsache war ich zuerst in Verlegenheit; ich glaube aber, dass dieselbe in der Veränderung der magnetischen Verteilung in den Stäben bei wachsender Magnetisirung zu suchen ist. Folgende Versuche bestätigen diese Meinung. Wenn nur M SE MH 4 Fig. 9. die zwei langen Magnetisirungsspulen benutzt, und diese, wie Fig. 9 angiebt, befestigt werden, so erhält nan, wenn das Diaphragma sich in a symmetrisch zu den Spulen befindet und in eines von den Rohren ein Eisendrahtbündel eingeschoben ist, geradlinige, vertikale Schwingungen. Wird jetzt das Dia- phragma bis b, c u. s. w. verschoben, so dreht sich die Schwin- ‚gungsrichtung so, dass dieselbe immer senkrecht auf den magne- tischen Kraftlinien steht; gleichzeitig bemerkt man aber, dass ‚die Schwingungslinie, wie in Fig. 9 angedeutet ist, in dem End- punkte gebogen wird. Wird das Drahtbündel durch einen Eisen- stab ersetzt, so erhält man nicht mehr Schwingungslinien, son- ‚dern vollständige Schleifen. Bei wachsender Maenetisirung ver- schiebt sich also das Kraftliniensystem, und das Ganze wirkt wie eine Verschiebung der Pole gegen die Enden des magneti- LJ ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 261 sirten Stabes. Wenn diese Verschiebung fär zu- und abneh- mende magnetisirende Kraft nicht dieselbe ist oder, mit anderen Worten, wenn die Verschiebung mit einer Hysterese verbunden ist, erhält man die eben beschriebenen Schleifen. Durch die: Vorrückung der Pole erklärt sich dann auch die oben erwähnte: Verschiedenheit der Kurven bei der ersten und zweiten Anordnung. Bei kürzeren Stäben und längerem Abstand von dem Dia- phragma ist die Verschiedenheit der erhaltenen Kurven unbe- deutend.. Die genaue Ausmessung dieser Kurven würde uns. wahrscheinlich über Permeabilität, Hysterese etc. des Eisens. viel lehren können. Bevor ich diese Arbeit betrefis einiger schwedischen Eisensorten vornehme, werde ich jedoch noch einige wesentliche Verbesserungen am Kathodenrohre vorzunehmen suchen. Ich hoffe dann auch mit Strömen höherer Wechselzahl arbeiten: zu können. Bei den meisten dieser Versuche war Hr. Laborator GRAN- QVIST mir behülflich und sage ich ihm dafür meinen herzlichsten Dank. 262 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. frän sid. 250.) "Stockholm. Svenska turistföreningen. Ärsskrift för år 1899. 8:0. — Svenska Sällskapet för Antropologi och Geografi. Ymer. Årg. 19 (1899): H. 1. 8:0. — Svenska trädgärdsföreningen. Tidskrift. N. F. 1899: N:r 2. 8:0. ‘Göteborg. Högskolan. Ärsskrift. Bd 4 (1898). 8:0. Lund. niversitetet. Arsskrift. 34 (1898): 1—2. 4:0. — Astronomiska Observatoriet. / Meddelanden. N:o 1—3. 8:0. Östersund. Jämtlands läns Fornminnesförening Tidskrift: Bd 2: H. 3. 1899. 8:o. Baltimore. Johns Hopkins University. Cireulars. Vol. 18 (1899): N:o 139. 4:0. ‚Belgrad. Academie R. de Serbie. Spomenik (Mémoires). 33. 1898. 4:0. Glas (Bulletin). 56. 1898. 8:0. TJVJETKOV, KIRILL, Avtobiografija. 1898. 8:o. -Bergen. Museum. Aarbog for 1898. 8:0. ‚Berlin. Commission für die Beobachtung des Venus-Durchgangs. Die Venus-Durchgänge 1874 und 1882. Ber. üb. die deutschen Beob- achtungen, herausg. v. A. AUWERS. Bd 1. 1898. 4:0. — K. botanischer Garten und Museum. Notizblatt. N:o 17. 1899. 8:0. — Deutsche physikalische Gesellschaft. Verhandlungen. Jahrg. 1 (1899): N:r 1-3. 8:o. .Besangon. Observatoire astronomique, chronometrique et meteorologique. Bulletin chronometrique. 8—9. 1896—97. 4:0. Bulletin meteorologique. 5—10, 12—13. 1889 — 94. 4:0. ‚Bombay. Observatory. Meteorology of the Bombay presidency by CHARLES CHAMBERS. Diagrams & Maps. Fol. ‚Boston. American Academy of Arts and Sciences. Proceedings. Vol. 34 (1898/99): N:o 2-10. 8:0. Bruxelles. Academie R. de Belgique. Bulletin. Cl. des lettres...et des beaux-arts. 1899: N. 1—2. 8:0. — sSociete entomologique. Annales. T.42. 1898. 8:0. — Societe Belge de microscopie. Annales. T. 23. 1893. 8:0. Bulletin. Année 24 (1897 —98): N:o 10. 8:0. (Forts. 3 sid. 334.) 263 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 4. Stockholm. Meddelanden frän Lunds Astronomiska Observatorium. N:o 6. Ueber das reducirte Drei-Körper-Problem. Von C. V. L. CHARLIER. (Mitgetheilt den 12. April 1899.) In der berühmten Abhandlung: »Essai sur le probleme des trois corps» ist es LAGRANGE gelungen ein System von Differential- gleichungen aufzustellen, in denen die drei Entfernungen der drei Körper unter sich allein als abhängige Veränderliche auf- treten; ein Problem, welches von HESSE den Namen das redu- cirte Drei-Körper-Problem bekommen hat. Die folgende Mittheilung hat zum Zweck diese Reduktion des Problems der drei Körper für den Fall zu untersuchen, dass man statt der Entfernungen der drei Körper unter sich ihre Abstände von dem gemeinsamen Schwerpunkt einführt. Es ent- stehen hierdurch gewisse Erleichterungen in der Untersuchung, deren Hervorheben mir von Interesse zu sein scheint. Die genannte Reduktion habe ich für den Fall ausgeführt, dass die Bewegung der drei Körper in einer Ebene stattfindet. Ich sende indessen einige Bemerkungen über die allgemeine Behandlung des Problems voraus. Indem wir mit x;, yi, ax @=1, 2, 3) die absoluten Koor- dinaten der drei Körper bezeichnen, so lauten die Differential- gleichungen der Bewegung: da; OU dy; (1) Hege = ag De rag? und die Kraftfunktion U ist: iu du HU (2) Ve a I ns wo die Attraktionskonstante gleich Zins gesetzt worden ist. 264 CHARLIER, UEBER DAS REDUCIRTE DREI-KÖRPER-PROBLEM. In diesen Gleichungen führen wir die Koordinaten (5;, 1;, &;) in Bezug auf den Schwerpunkt der drei Körper hinein. Wir setzen also WEN + & Jä Y + hi 2=Z + Gi, wo X, Y, Z die absoluten Koordinaten des Schwerpunktes be- zeichnen. Die Bewegungsgleichungen werden dann: d?X d?Y 2027 Ö da ae Tage Boll dm 00 ek OM ED an Re Ep MRS 77) Og Zwischen den Grössen 5;, ni, ö bestehen die Relationen: mj5, + Mads + m35s = 0 (3) myn + Mom; + M3N3 = Ö | mö, + Mala + Mag = 0. Die Gleichungen (3) geben durch Integration die Schwer- punktsintegrale mit sechs Integrationskonstanten. Das Problem ist gelöst, wenn man mittelst (4) 5;, n:, & durch die Zeit und 12 neue Konstanten ausdrücken kann. Da die 9 Koordinaten in Bezug auf den Schwerpunkt durch die drei Relationen (5) verbunden sind, so sind nur sechs von denselben von einander unabhängig, oder richtiger man kann die 9 Koordinaten durch sechs unabhängige veränderliche Grössen ausdrücken. Dies kann in unendlich vielen Weisen geschehen. Will man die Bewegungsgleichungen für diese sechs un- abhängigen Grössen — welche ich kurzweg die g-Koordinaten nennen will — in kanonischer Form haben, so ist zunächst die lebendige Kraft 7 GE EEE durch die Grössen q auszudrücken. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:04. 265 Die weitere Behandlung des Problems hängt nun von der Wahl der g-Koordinaten ab. Eine Wahl, die aus geometrischen Gründen nahe an der Hand liegt, ist die folgende. Die Koordinaten 5, n;, 5 sind offenbar vollständig bestimmt, wenn man die folgende sechs Grössen bestimmt hat, nämlich: a) die drei Abstände 0), O5, 0, der Massen m,, mys, m; von ihrem gemeinsamen Schwerpunkt; b) den Winkel v, den eine von den Linien o z. B. o, mit der Schnittlinie zwischen der durch die Massenpunkte my, m, und m, gelegenen Ebene und einer festen Ebene bildet; c) die Knotenlänge und die Neigung in Bezug auf diese Ebene. Und man kann also die Koordinaten durch diese sechs Grössen ausdrücken. Nach Differentiation dieser Ausdrücke er- hält man dann die lebendige Kraft T. Die Kraftfunktion U hängt nur von den Entfernungen 7,, 7, und r, ab. Diese lassen sich durch die Abstände ge, 0, und 0, von dem Schwerpunkte (@) folgenderweise ausdrücken. Man hat: ee Nora e=2+n2+G OT und: 72 = (5 — 53)” + (Na — Ya)? + (Ca — 5) (8350 + mm) + (8 1)? 72 (& SJ ul m)? + 2)? , Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 4. 2 266 CHARLIER, UEBER DAS REDUCIRTE DREI-KÖRPER-PROBLEM. also auch: 7? = 03 +02 — 2655 + Nas + 66) (7) ne — 2535 + Na + 551) 72 = 01 + 03 — 265 + MN + Gö) - Schreibt man die Gleichungen (5) in der Form u; a — MS) = Mosa + M3Sg a ja SNAM ml — Mol, + MzCz > so erhält man durch Quadriren und Addiren: m2 902 = m202 + m20% + 2mamy(535; + Nat, + 555) » und in ähnlicher Weise m, = me, + mio + Zmzm (5 + Nı + Lz) mio: = m?o° + m3Q) + 2m MS + MN + 5) - Mit Hülfe dieser Gleichungen kann man die Relationen (7) folgenderweise schreiben: mamsr? = — mio? + My(m; + ma)03 + mz(m, + m;)o? en 2 2 (8) I — 00 malm, + m;)o? + mı(m, + m, )o7 Ba 0002 2 2 mymar: = — m203 + m(m, + m,)g? + malm, + ma)0? > durch welche Gleichungen die Entfernungen der drei Körper unter sich durch die drei Abstände derselben von dem Schwer- punkt ausgedrückt sind. U kann also als eine Funktion von o,, 0, und go, betrach- tet werden. Bei der weiteren Rechnung werde ich mich auf den Fall beschränken, dass die Bewegung in einer Ebene stattfindet. Die lebendige Kraft hat dann die Form Sn, ii An)? (9) T = 32m; | AN da oder, wenn man Polarkoordinaten einführt und setzt = 0; COS Vi Ni = 0; SIN Vi, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 267 so wird do; 2 dv;)? * = INS, = o e rel | Nach den früheren Auseinandersetzungen können wir nun T durch vier unabhängige Veränderliche ausdrücken, und ich wähle als solche g,, @, 0, und v,, durch welche nun also die sechs Koordinaten in Bezug auf den Schwerpunkt darstellen kann. Schreiben wir die Gleichungen (5) unter der Form: m,O, COS Vi + MyO, COS Va = — M303 COS V3 mMy0, SIN Vj + M303 SIN Va = — M303 SIN v, , und quadriren und addiren diese Gleichungen, bekommt man: m202 2 det 2 m20° + m20> + 2 m]M;9,0, COS (1, —V2) = MOT Zwei ähnliche Gleichungen werden durch Permutation der Indices erhalten. Wir schreiben diese Gleichungen in der Form: = m20: + met + m>0° = (8 (Or My) = = RE | Cr 2) 2 mymsa0,02 : 22 202 202 | — m?o + m Q + m 0 , Ad 151 252 3883 (10) | — C08S (vy — v3) = IRS = salta 2 MaN30203 2,2 202 202 = (fö m m — c08 (0%, — vi) = ar Mal N 1m 3 kl 9 nm wer 3727 0307 Diese Relationen bestimmen v, und v, als Funktionen von 0, @, 0, und v,. Durch Differentiation von der ersten und der dritten Gleichung erhält man: dv, dur 1 OR,do, OR, do, a OR, dog ON TER Rel de då one 00: dt dvs dv _ 1 OR,doe, , OR, de, * OR,de;|_ dt er in— do, dt do, dt do, dt Als Ausdruck für 7 bekommen wir nun: Ile do, „(dv 2 tel | 268 CHARLIER, UEBER DAS REDUCIRTE DREI-KÖRPER-PROBLEM. ss = „| do, I ol 8%, de, IR; 2 dr "dt ViR2 90, dt 09, dt eo, dt 3 Enl dv, 1 [dR,de, _OR,de, ‚OR, de,\\” m de | "08 (a "TR R? I di” do, di” 003 a oder do.\2 Ms0, M,O 2 7 le le) al = 1—R2\ de, ee alael tale] + IG, | an er + | { | IR? 1. + m307 än. 00, ) m203 >) + m303 | ee IR m 09; do, + (mo? + mz0? + mag? | a 28 Bo On OR, de, OR, do, IR; de; a a za R2\ 09, dt” ög, dt” do, di av, la rede, OR, doll ra EIER, dt Ae dö 00, dam man: = a 2.03 [OR, OR, de, do, OR,OR, de, de; , OR, OR, de, de, 1—R31 00, 005 di dt 0g, do, dt dt de, do, di di 27303 [OR, OR, de, de, , OR, OR, de, de; OR, OR, de, do] I R2| 00, do, di a: dör de, at di 00, oo az Diesen etwas umständlichen Ausdruck für 7 schreiben wir: 2 19.\2 dv.\2 A a = Al) + A m Anl) + Au |) 2 lt dt dt dt de, dos do, de; de, dv, ug eat 12 döde do, do, do, dv, do, dv, nt rn a wo die Koefficienten A sämmtlich Funktionen nur und 0, sind. von 0, © Wollen wir nun ein kanonisches System von Differential- gleichungen aufstellen, wo 0, 0, 0, und v, als g-Koordinaten ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 269 auftreten, so bekommen wir für das konjugirte System von Koor- dinaten, p, den Werth: oT der de, do, do, Pi Pa = Aı + Aja Ta a Ay + Ay dt dt oT do, do, des dv, es 9492 Ag A nn I am dt oT de, dos de; dv, Pa PL = Az, dd + Ag dd + Å33 dt + Ay dt dt oT ie do, do; | dv, IE Fer Ay] ä + Ag Ag Ass ZB + Ay 7‘ dt wo Al; = An . Die Determinante Al der Koefficienten, die wir .7 nennen wollen, ist immer von Null verschieden, !) und es wird nun: (12) Setzen wir diese Gleichungen in 7 ein, so bekommen wir (15) 2 INNE SBN wo die Koefficienten D nur von @,, 0, und o, abhängig sind. Die Koefficienten £;, kann man leicht durch die A;; aus- drücken. Da 7 eine homogene quadratische Form des ersten Ab- leitungen der g-Koordinaten ist, so ist bl ‚Sieh: PAINLEVE: Legons sur l’integration des équations differentielles de la Mecanique. S. 140. 270 CHARLIER, UEBER DAS REDUCIRTE DREI-KÖRPER-PROBLEM. 2 Pi Se Fi oder 2 N = Im Und setzt man die Ausdrücke für g; aus (12) hier hinein, so findet man für ,; unmittelbar den folgenden Ausdruck: 1.04 Die Kraftfunction U hat die Form (13*) De Mom; dr: MM, JL Fa 7, 75 m und geht durch Einsetzung der Werthe (8) für r in eine Funk- tion von Q,, 0, und go, über. Die kanonischen Differentialgleichungen sind nun (de, AT), dp _ TU) dt Oo di do, Zt), BEE) AN SAR Kom (14) J ae SM des AN OU), UCI 0) de Top 003 do, (TEN ep, 2 70) ae Open, dv, und die entsprechende JAcoBr'sche partielle Differentialgleichung lautet: oWoW ( ) 2 il) Öd: og; Yı wo ich gesetzt habe 0 m IH NOTIERT AV NGE Diese Gleichung enthält nun vier unabhängige Veränder- liche. Es lässt sich aber gleich übersehen, dass man dieselbe auf eine Gleichung mit nur drei Veränderlichen g,, 9 und 03 Wifi 7) reduciren kann. In der That kommt in (15) zwar = == dv, Oda ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 271 nicht aber v, (= 9,) selbst vor. Es ist dann unmittelbar ersicht- lich, dass, wenn man setzt (16) W= SQ, 0, 03) + @, wo « eine willkürliche Konstante bezeichnet, so geht (15) in eine Differentialgleichung von S über, die nur von den drei Ab- ständen von den Schwerpunkt abhängig ist. Diese Gleichung lautet: Be 98 98 90:00; i=1,2,3 08 ÖS DIS) + Bud? + (2 Bu ge ale ae, a 2 Bas är =2(U+y). Hat man ein Integral S dieser Gleichung gefunden, wo ausser « und y, noch zwei andere Integrationskonstanten y, und y, vor- kommen, so sind die o und v, durch die folgenden Gleichungen gegeben: [ —- 08 SST 0y, 0S Pa = Öv Ya (18) J 08 Ba Ir 0y3 08 Pa = de + Vj> wo nun By, P2, Pa, 9, vier neue willkürliche Parameter bezeichnen, welche mit &, 7,, Ya, Y; und den vier Schwerpunktskonstanten die genügende Zahl von Integrationskonstanten liefern. Die s. g. intermediären Integrale sind: 272 CHARLIER, UEBER DAS REDUCIRTE DREI-KÖRPER-PROBLEM. „8 I Pı = 8%; woraus unmittelbar ersichtlich ist, dass dv, | d do, 1 (19) A ni at; A, ar A ar Aas de = a dt dt dt ein Integral der Gleichungen (14) ist, was übrigens direkt aus diesen Gleichungen selbst hervorgeht; (19) fällt in der That mit dem Flächenintegral zusammen. 275 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 4. Stockholm. Meddelanden frän Lunds Astronomiska Observatorium. N:o 5. Ueber die Teilung des Kreises in der HANSEN'schen Störungsteorie. Von C. A. SCHULTZ-STEINHEIL. [Mitgeteilt den 12. April 1899 durch ©. V. L. CHARLIER.] Die Mühe einen kleinen Planeten nach der HANSEN'schen Metode zu berechnen hängt sehr wesentlich von der Anzahl Teile (p), in welche der Kreis bei der Quadratur geteilt wird, ab. Wenn also die Teilung genauer als nötig genommen wird, macht man sich dadurch eine grosse unnötige Arbeit. So viel ich weiss, ist bis jetzt keine für numerische Rechnung bequeme Formel um p zu evaluiren gegeben worden, und man wählt da- her p im allgemeinen ziemlich willkürlich. In »Untersuchung über die allgemeinen Jupiter-Störungen des Planeten Thetis» !) hat CHARLIER diese Frage diskutirt und auch Formeln um p zu berechnen gegeben, die doch nicht in ihrer jetzigen Form für numerische Kalkül geeignet sind. Es ist hier meine Absicht teils diese Formeln so zu transformiren, dass sie für numeri- sche Rechnung bequem werden, teils Tabellen zu geben, wo- durch die Berechnung von p sehr leicht ausgeführt werden kann. CHARLIER’s Resonnement hier zu rekapituliren ist nicht meine Absicht, sondern begnüge ich mich seine Formeln hier direkt anzuwenden. CHARLIER’s Formel pag. 43 (907) ist: n log ; 1 log log VT,r 0387 — 3 ogn< >, 07%, 1 ') In Kgl. Svenska Vetenskaps-Akademiens Handlingar, Bd. 22, N:o 2. 274 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. wo (0 — Vu)? m OT === 0 Ö A ky =, 3 sin 1 also: ; — tu) Od. ag nloga — ylogn < log =: sin 1 VER) u ist das Verhältniss zwischen den mittleren siderischen Bewegungen vom grossen und kleinen Planeten, ‘— tu der kleine Divisor, welcher die grössten Glieder her- vorbringt, d die Genauigkeit des Resultates, sc die LupopHIn’sche Zahl, m’ die Masse des grossen Planeten. In % m Ber . . . . . . . . . (2) 0 = Ao wo p die zu berechnende Zahl ist. ye = 1 + 0? + le + late? — 2uee A— a(A + D)cos(e — E') + + a(B + C) sin (€ — £'); — I, cos M = (3) = — 02 + och — (e — ae' A) cos (e— €) — ae'C sin (e—E'); | en | = + aeB + (e — ae’ A) sin (e — €) — ae cos(e — €). | In der obigen Formel (1) haben wir das Maximum von % zu setzen; unsere nächste Aufgabe wird daher das Maximum von In I, Glieder zweiten Grades vernachlässigen T,=1+ a? — al(A + D)cos(e—e) + «DB + C)sin(e— €); T7= ade? + a!e(A? + B?) + & + ale?A? — 2aee' A + a2e?C* — — 2u3ee A + + 2la?ree! — ae? A — ae? A + aree A? — a?ee' BC) cos (E — €‘) + 2lade?0 — areg AC + ae?B — a?ee AB} sin (e —E). zu berechnen. Aus der Formel (3) bekommen wir, wenn wir ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 275 Die in diesen Formeln vorkommenden A, B, C und D sind: A= cos (II — IT’) — 2 sin? 3 sin I sin IT, 5; A SLAS (ER ; ; B =[sin (II — I) — 2 sin? 3 sin IT cos II”| cos q', C = [sin (IT — II) + 2 sin? 5 cos II sin IT"] cos 9 D = [cos (II — II) — 2 sin? 5 cos IT cos IT] cos q cos q' . (Die Bezeichnungen sind überall, wo nicht anders gesagt wird, dieselben wie in HANSEN's »Auseinandersetzung einer zweck- mässigen Metode die kleinen Planeten zu berechnen».) Wenn wir jetzt in IT, Glieder 2-ten Grades und in I] Glie- der 4-ten Grades vernachlässigen, können wir setzen: A = D = cos (II — IT), B= C = sin (II — I), und bekommen so T,=1+ a? — 20A cos (€ — €) + 20aC sin (€ — £'), T7= qI1l + ao? — 204 cos (e — €) + 2aCsin(e— €')], wo DE EEE, also oder 2) Ei I = ci A ( Wir haben also das Maximum von << zu suchen, unter Annahme I dass (£e — €’) die einzige Variable ist; also 276 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Wir können schreiben __ 4aee’ cos? 3(IT— II’) g2 = (aeg + ef ll (ae + e) ; setzen wir oe 4aee' cos? UII = IT) (ae + e)* ; so wird q = (ae + e) cos rv und a a = ig COS , 0 WO 08 3 G He Wir haben ferner % 2 COSD — wo setzen wir 2%, cos v = sin 2W, so wird —=tgw. Wenn z berechnet ist, erhält man n aus (1). In der ersten Annäherung berechnet man n aus der Formel BE u, a — log’ wo n, die erste Annäherung von n bedeutet und wo H = — log e er . ur sin 1’ VT ae. {9} m Gewöhnlich genügt diese erste Annäherung, nur nicht wenn e gross ist oder « klein ist. Schreiben wir (1) — nlog,,x + }log,n=H und setzen n=n —d, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 277 wird — (m — d) 10810 * + 31080 m — 2) = H oder N 1 1] d H — (n, — d) log, £ + 5 logg ny + 3logoll SAS GE \ 1 oder annähernd — — d)l ) 1 log ee = H (n, — d)log,,* + 5 log ny — 3 0 Ör 1] also mit Rücksicht auf (4) = an — 2H + logie d log, , aus welcher Formel die Korrektion d leicht berechnet ist, wenn n, und / bekannt sind. d Togo i , n, — 2H + log, e also, wenn z. B. or = und VE, so wird d == (il. N, Im ungünstigen Falle wird also d nicht mehr als 11% von 70 Wenn n > 1, so ist d pos., also n an]. Der kleinste Wert von g ist q = (ae' — e); für cos (II — IT') = 1, und, wenn also Re, wird qg gleich Null und daher auch x gleich Null, und also li Unter diesen Umständen haben die vorigen Formeln keine Geltung. Wir haben nämlich in I, alle Glieder höheren Grades vernachlässigt, wenn aber ae' = e, so ist die Summe aller Glie- der ersten Grades gleich Null. In diesem Falle müssen wir statt dessen die Glieder 2:ten Grades mitnehmen. I‘ enthält 278 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. aber keine Glieder 2:ten Grades, sondern nur l:sten, 3:ten etc. Grades. Gehen wir zu CHARLIER’s Formel (87) pag. 42, hat er: (5) = [I, — 2 Oost — M) 2: hier hat CHARLIER alle Glieder zweiten Grades vernachlässigt; die Formel sollte eigentlich heissen (sieh pag. 12) == cos (€ — M') dt IB, cos X — N). Wenn wir hier Glieder dritten Grades und höher vernachlässigen und uns erinnern, dass, wenn w«e' = e, alle Glieder ersten Grades wegfallen, wird: äv [5 U ee, | = + none — m, und für Bestimmung von x bekommen wir statt (2) jetzt 5 21 IN I ET: 1 ln i Bestimmen wir hier max. von T > wobei Glieder zweiten Grades 0 in A, B, C und D auch berücksichtigt werden, ergibt sich einen Ausdruck von zweiten Grade in Bezug auf e und cv, wo u = sin 3 3: Diese Specialfälle sind doch von weniger Interesse; ersichtlich ist, dass in solchen Fällen p, wenn auch nicht Null, doch sehr klein ist. Der Grund, dass p grösser ausfallen wird, wenn II — IT’ = 180° als, wenn II — II’'=(, liegt darin, dass im vorigen Falle die beiden Planeten einander näher kommen können als im letzteren. Der kleinste Abstand ist resp. ale —1— ae — el und ale —1— ae + el] wenn, ae >e; ala— 1— ae —e]| und aaa —1 + ae —e] wenn, ae e, a—1— ae — e @a—1-— oe + e Sör! und, wenn ad < e, ’ = | — 0 — & a A — < 1 Wenn II — II' = 0, so wird p kleiner für ae' = e als für ae' = e, weil der kleinste Abstand zwischen beiden Planeten sein Maximum erreicht, wenn «@e = e. Minimum von p ist natürlich nicht nur, wenn II — IT'=(0 und «ae = e, sondern immer, wo = dee are? + ee — 2ae A—O, also nie für e — 0. Aus der obigen Gleichung geht hervor, dass e = acA + ae AVA?— 1. Damit e reel sein soll, muss APR, also cos (TI — II") — 21? sin II sin I’ >1, und kann also unter diesen Umständen IT — II’ nie weit von Null abweichen, und folglich wird immer Minimum von p für e beinahe gleich «ae. Und obwohl e cirka 5° ist, genügt es den Kreis in nur etwa 4 Teilen zu teilen. Hier haben wir nur einen äusseren Planeten in Betracht gezogen. Um p in einem speziellen Falle zu berechnen, verfährt man folgendermassen: aus dem Jahrbuche nimmt man «, e, m, 280 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. e=sing und IIT— IT, was aprox. gleich zz — zz’ angenom- men werden kann, und berechnet so p aus folgendem Formel- systeme: i—tu)” 0. = Fe CU sin 1’ - («DV = 3 m’ ( I Mi ae + e OF ig gill . 2Vaee' cos KIT — IT’) sin v = 2 S (ae' + e) sin 2u = 2%, COS v FE) H N = Tg 0 log a n un 1 tl = logo "ı 2H + log, e nn — d MA. Im folgenden will ich einige Tabellen geben, um die Berech- nung von p zu erleichtern. Dabei habe ich nur den Jupiter berücksichtigt und d — 0.1 gesetzt. Tab. I enthält n, für gewisse Werte von g, ae und v =: — du teils für I — II’ =0°, teils für IT — IT’ = 180°. Will man n, für einen anderen Wert von d=(0}".1. 10” haben, 5 m hat man nur das Glied 2 zu n, aus der Tabelle zu Z g% addiren; Tab. II giebt 7 für dieselben Werte von &« und »; Tab. III enthält log 2x, für die verschiedenen @ und «; Tab. IV giebt log cos v. Wenn man diese Tabellen anwenden will um p zu bestim- men, nimmt man zuerst n, aus Tab. I, teils för U— IT' = 0, teils für II — IT' = 180° und man weiss, dass p zwischen den beiden Werten 2n, liegen muss und hat so eine erste Annähe- ÖFVERSIGT AF K. VETRNSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 281 rung, die oft genügend ist, wenn es nur die Frage ist einen Planeten zu wählen. Um so p genauer zu berechnen nimmt man aus Tab. II log2x, und aus Tab. IV log cosv und be- rechnet x nach den Formeln sin 2W = 2%, C08 v vw=tgw. Aus Tab. II bekommt man H und erhält so N] aus Will man einen genaueren Wert von n haben, berechnet man darauf N d= — TS ct 2H + logo e °S10 a und p wird p = 2n, —d). Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 4. 3 282 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. I. N, a = 25. = 072,22 4° 6° 8 10°. 12°, 140 ie Se NI— I = »=0.1 Ag A 87 33 43% 49 SH 0.09 DO All Z Bern) 35 (KU (NG 0.08 50 Ar 34: 44 3.00 COGNOS 0.07 5. 48 30 een Di 68 88 0.06 DD AR A 35 46 So DOG 0.05 Da A 36 48 HA 76.0070 0.04 5.6 49 42 3.8 49 56 GO 0.03 De. 39 51 5.3. 6Min 0.02 Öl (De oo AG = SS 41 54. 62 RS AA Si 0.01| 672.59 Eu Ni 450,50 bes TEE IF 000 060 4.6 60 6.8 CEST 0008 69 61 52 4.6 61 69 Tees 0.007) 5) 4:7.. 64 69 a 85 98 0.006 7.1 3 .3 ee a ar a 0.005) 72 64 54 49 re ee 89 97 0.004 7.4 66 5.6 005 on 98 0.003! 7.6 68 57 51 67 70 59095 OMAR 79 0 0 De AO TS 80 7 ORG oo Sa HANDLA 5:7. 7.5 850, SI De Ei IR = 1), v=0.1 Ae Da 0 BB TR 3 3 9.1 IB LE 0.09 5.0 5 Ki Zar San IR AR 0:08 | u Be ea ea Ta So er Sa O2 10 12) 0.07 5.1 5 3 69 6 oa ra a 122 0.06 eh NES re Od 5 1295 0.05 oe ia 7a 8 3 1007 ZEN 0.04 56 02 69 6 a re 1 1 0.03 are Ta 8 ET IIS Ir 8 0.02 Er a ee ua a MR Mk ae lös HANG - 0.01 er ea 0 ie are 15 ao 18 0.009 67 76 34 99 1100. 98 417 MT IA MAS ön 0.008 69 76 35 93 107 109 11.8 12.87 313.97 150163 oz Eredar re ae 12 ING 0.006, 71. 7.9787 796102 Ma 27 ABl 0,005, Ta area 95 lö lö er ee lir a TR Dan Try oa IIS aa IT AO er ME "0.0031, 726 857 9.373103 13 paar 1435 Bee 0.002) 7.9 8.9 Rz Jar Jar Aa MG ea 188 0.0011 85 9.5) 105 1.50 12.5 3.0 4.205.997 172 RD ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 28 Tab. I. (Forts.). n, ct = 2.4 | p = OB 2 4° 6° SCH On 2 Se 620 N IN = v=(.1 5.0 43 86 200 30 2:00 DER 2:0010.:3 0065 0.09 Da A SN 20 3:3, AN Ha Hrsg 0730209 0.08 | 52 45 8.8 2 300 20 DEI ON 0.07 | 539 AG U 3:8 Day 4:06 48 Dion GM RB TA | 0.06 DA ANT HO 2 HK Ab CANON R-DION E62 SINN AA 0.05 | 56 As 40 2a 10-450 ROR ae ee OLORA vEG 0.04 HSK 5:00.49 DE Aa CDS NN DI9G Gran OS 0.03 (50 al 3 26 ABBE 85 GR ee SSN 0.02 Se Dun Men SKE BE Are isn oa a un Zone DOSA NT ANG HE Sony 5 es ya NOS 0.0090 69 6.0 50 TR 3100 6 527 634,8 TAND TOT Sau 19% 0.008 7.0 61 51 DM Bea (ÖR oa MG 0,0071 ei ON a a ar NG 0.006 73 63 .3 32 5 are Bi 210, 0005 7.4 60.5 54 SLA. NG re ee re HUN 0.004| 7.6 6.6 55 33 Di 60 due 8a MAN INA 0.003) 7.8. 6.8 56 are OT 0.002 81 71 59 Sich 6.00 Ta FA BE MOD 2 0.001 7 16 .3 23.08 VD A II I — IT = 180°. v=0.1 0 ÄB GR ÖNS IN GIL I BLOG 210,21 AEG 0.09 5.1 7 GR RO Ta aa ANGE ING IIS MS 0.08 FASEN 150 STR SA SET ES OS RR 0.07 Diego YA IPA 35552 RF NOG TIO 23 0.06 DARE OO zn 95 NOA MLS erh 0.05 55 GA (RN ie ae NR MOT ke az er BE | BS I A TI TS EIER TON 0.03 50 BB ka aaa NG NOT ING 1a er ar 0.02 3 To Ta er year ee ING 0.01 ISBN 9STD Oo 0009) FÖ TT FF AT 210.37 I 012.24 815. 3E 514377 TR DVS AO VD ÄTT RH HOSE SA 17 0.007 7.1 80 88 97 10.6 11.5 12.6 13.7 14.9 16.3 18.0 | 0.006] 73 81 90 99 10.8 11.8 12.8 140 152 166 183 | 0.005 74 83 92 101 10 20 131 143 155 16.9 187 0.004 7.s 85 94 103 11.3 123 134 146 15.9 174 191 0.008) 7.8 1 8.7 19.7 HO. EL 11.6 12.6 13.8 150 16.3 17.9, 19.7 0.002) 81 917 Wı Li 121 132 144 157 1%0 187 20.1 0.0010 8.7.019.2.110 8°. GLES H2!9 MA. 52 16.70.018.2 919.90 21.9 234 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. I. (Forts.). N, | 0 = aa, | = Or 2 4° 6° 5107 12T WERDEN | | | IM = inl = "0 \v=0.1 | BD KA RE 310741 A. Ho NOS a 2 3242 AI EHE 0.08 Dahn 8.20 74.9 5.00% 5160000730 ORG 0.07 Baar 38 .3 3 BEWBSCHeHE AR 0.06 5 A 3.30 4A HONIG REN I MOS 0 29:6 2A ge) 3.51.45 5.286.007 Bios 1 2 10:044 DI RO An 3.61.47 5:52. 006.20 RN TA 7 003 1700 HA 8 3.7149 5,70 66.5.0772 oe E02 315 NA OT BI HA 6.006 | 00117 16.9 16.01 AU a INA BUN 5.6 6,600 rare 0.009 7 Ön 0 2: ‚sıl 56 6.700 7.008508 95102 0.008] 71 6.2 5.0 1.4058 6:80 761 085,95 0071. LA 08 Bi Abe 5s oers N IN 0.006 TA «ÅS 2 4.5.0538 7.00.02 7.928897 980505 01005) on 4.6060 7 I8ER2I0R 95108 0.004 7.8 66 55 4.062 7257 83 0.0038 79 69 56 4.807 6.3 1.600 858.0 9457105 0.002 a eg 5.0.7 6.6 7.802897 SOOKIE 0.001 89 76 62 Ha 83er 71 108 = 180% v=0.1 Mu ae az da ara 193 1a: | 0.09 DREHEN 6A lo 19 870595, MIO on 0.08 Dann ob To Sr 1 ITE KEeeree 0.07 ae re ae rreee ee Ae | 0.06 55 FIOL LIGOR 7a ar ee an 133 149 0.95 5.6: 10.35 UM IAN ES 8.52 29,3 0ER 0.04 9.8 66 OST SIE IE HOT TEE SE 0.03 6.0, 216.30 FEGT SIS 9955100751 5ER DEE AAGE 0.02 6:30 ET IERE HET ROTEN POT 0.01 BO SEES TEE ET NET AO Teen 09 Ta ar 9 1 EST RI ASSA 0,0081 0.701.218.18.78:929 9 EN OH ST AASE 0.007 72 8ı 91 100 110 121 133 146 160 176 19.7 0.006) 74 853 93 102 12 123 135 148 1653 179 20.1 0.005 7.6 85 96 104 114 126 138 15.1 16.6 183 20.5 0.004 78. 87 98.107 11.7 128 141 155 170 187 20.9 0.008 7.9 89 10.0 11.0 120 132 145 159 175 193 215 0.002| 8.3 9.3 104 115 12.6 13.8 15.2 16.7 18.3 20.1 22.5 0001310. 1 PEPPER een ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 285 Tab. I. (Forts.). ny 61 = BA | ga OM 23 4? 6 Sn OR euere ae yr) v=01 Ha ASL 386 SU 430 le Die Bh Ag 0:09 | 53 4537 a5. dar Air 8 RN 0.08 54 46 3.8 a5 45 58 80 Br Ta A BER 55 Au 38 Song Ale He ARG 8 AE Bone er AG 3.9 a, A Ab Ben. 35 1 720.05 | 5.8 4.9 ı 4.0 Sa BR OG OB dolt OS ı 0042| zn DO Aa DON ea a | 0.03 GON ae AA Alle OM 00 09 da 85.98 NE 0:08 Der, Am un Lan 548 63 72 81 80 0.01 | 7.1 6.0 5.0 5 AB. AN BO TO Se YT. NG 0.009 72 62 50 AN DO el Kom SIN Oro LO | 0008| 72 65 51 A980 Zi Bi Dir 00 | MOON TA 3 AS 6 0 TA a YO ME 6 AO BA Ta Sion RA MA NINA 0.005] 7.7 66 54 5.0 6.3 76 85 96 106 11.6 0.004 7.8 68 55 51 65 78 z 9s 10. 11.8 | 0.008 81 69 56 3 86 70.8 oe MZA | 0.0021 Sa 72 57 (OR Oj > Pr a Pe: San (ann I I a PE: 0.001| 9.0 7.8 63 0 de re 21 ae ee 1 Il — IT = 180°. | v=0.1 Dale BO BG RA SM ss Sö NO INO NIA 135% | 0.09 | 5.38 6.0 68 74 83 915 10.1 111 12.5 13.9 15.9 | 0.08 ANGELO KE GIT SVARS ARG 0.07 55 62 7o 78 85 96 105 116 130 145 16.5 0.06 8.08 Tl ae a iz aa ee ee 0.05 53 85 Ze Sl. &85 200 Ak ee NRA NA NAS 0.04 9.068 U aa ee IA MAG en 157 1.0 0.03 02. ie an Dr Oz IIS TIN ee ARE 0.02.) 05 Tr a Dr ee ee ae a le 1 0.01 | 7ı So 90 100 111 123 135 15.0 16.8 188 21.3 E09 Er. Sr Si. On ea ee TA 1 I TLS 0.008 72 83 93 103 114 126 13.9 15.4 172 193 21.9 007 ua BS Da NT ee en ab er 0.006 7.6 85 96 10.6 117 130 144 159 17.3 199 227 0.005 a STU SINE 018012705 PATE OST 23 0.004 7.s 8.9 10.0 111 122 136 15.0 16.6 185 20.8 23.6 0.008) Sı 9ı 103 114 12.6 140 1255 17ı 191 21a 243 OLO0MA| Ba MG NM ae er NG ne IGN ea IH. 0 102. a ar ee re on a ae 286 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. I. (Forts.). n 42 = Boll p= Dar 93 4° 6° 3% 109 192, III em I—-IT=0 v—=(0.1 A356 283. 46 DH GE SEE 0.09 5A 46 36 23.47 553% 6.30 Te Os 08 DA A or 2.9.48. 5.06 6:58 NOTE ÖMT | Be Asa 2949 5:0 66 zo Er 0.06 | mer a 3 3.0050, Et 6.850 7a Bande 0.05 I 29 50 du 3.12..51 6.0. 6.98 Tre OVzkRG 0.04 | 80 Dt AN 92 .3 1.3. ER AIR BLIN dam. a Bee 20 HR Br 30. 33002 0.02! 6.60% 5.6 As) Smean! 58 Gar neue | 00.0] 72461 290 UIF BEE 63 7A0 BETE 0.009] 7a 62 49 "038: 63 710. 850 GT LONG 0.008 7.4 65 5.0 390 65 Zoe SMA Je Pieoal0 Mon a Sr 39,66 : IE SMA IE DR, 0.006 7.6 65 51 40.66 79€ 8.901007 Top 0.005 78 66 5.3 4.10 6.8 SL ala Ta 0.004| 7.9 6.8 5.4 423° 69 83° 93010 5 ze 0.008 83 69 55 43.0271 832 IHM OT PIE (0.002) 5 Tr Ar Or 12 1 VO De 4.87 79 93 mM10T PROFI IT — IT = 180°. 2v=0.1 HG NR mass 9.6 1 10.7 2120 ls 0.09. 5.4 16.2 .117.1.02738 87° 9.8. 0:92 SENS 0.08: 1 5.5. 26.3: 117.1.007.99 8.9910.0.) 11.1912 29 1 W167 0.02.11 5.0616.5 117.2 NE. 97 0 11.3 12 Zee 0.06. |! 5.8 6. 117.2 018.30 9.3 710.3 11.6 130 kt IE 0.05 5.9016.8: 017.0.178.5.009:6910.6 711.9.) 2.2 Ua NETZ 0.04 6.0. ee or An ae 15, 2 il 0.03 3.17.23. 01823.179,3 10.2711. 812.7.,14.3716 SE 18 70218 0.02 6.6 7.6 oe a ee a Oz 0.01 1.2 3,029 3.2105: © 141.7 213:17014.6 16. 2 8 GR A 0.009) 7.4.8.5 "19:5 "10.6 "11.9.113.2 14.8 16.6 189 260233 0.008) 7.4 35 9.6 10.8 12.0 13.4 15.0 16.8 19.1 21.9 258 0.007| 7.6 zer ea ee ee 2 0.0061 | 7.6. 118.9: 710.0 111.07 012.273.83.715.5. 17.371 Ma 0.0051 7.8.019.0 10.23 ILLFP. AUT TH. 17T ROTE? 0.004 79 92 104 1.6 13.0 145 162 182 20.7 23.7 27.9 0.003) 83 95 107 11.9 133 149 16.6 187 21.2 24.4 28.6 0.002) 85 99 112 125 13.9 15.5 173 195 22.1 254 29.3 0.0011 9.1 105 11.9 13.3 14.8 16.6 185 20.8 23.6 27.1 81.8 ’ ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 287 Tab. I. (Forts.). n, e=20 = OM 2 4? 6 Se er er ee 20 IM = Il = 0, v=0.1 Ö5 48 RNE 40 50 AR OG TB. 85. DR 0.09 DE AK DO An 50.89.08 70 a9 0.08 DO Near 49 Bl 808 RR ÅT 98 0.07 5.8 49 83.8 a a Baer do. 80 1 0.06 5.9 50 39 4.4 54 a SO 0.05 (8.0 DM 240 de 55 I A 8590 0.04 0.3 go, Al 10 a7 NE OLE ee a as 0.03 65 55 43 48 59 69 79 89 10.0 115 0.02 Gym AS dr SORG 2. DE 1 Dora ea As N 555 68 ie) 3191008 1.5029 0.009 76 63 50 DD OO LR re IR 0.008] 7.6 6.5 5.0 DG 169 AM VGA IT IDA 0.007) 7.s 65 51 Do a. 9 ze er 0.006 7.9 6.6 52 DU N, 3. 98 aulo NAD Terz 0.005) 81 68 53 Dee Dan. IG ee 0.004 3.09 Di 6.0 7A 87.100 115 129 144 0.008 85 71 586 Dos Sa N VO 0.002! 89 74 5.8 (0.5 en I NOT NIA BEE 0.0017 3.477.962 6.3. 85 100 115 12.9 145 16.4 IT — IT = 180°. v=0.1 5.5 a derer IOK ae een ae en BA 09 |. 568 8 da ae er MÖR. MINA DAS 0.08 9 08 YA RA RO ee a NOT DT 0:07 I Da GG .776.7.872793.8710.87 12.5 14.27 16.72 205 125.8 0.06 5.9 68 78 39 10.0 11.0 127 146 17.1 20.6 26.4 0.05 80. Zi 80 Sr NPT IRS an ee a ale: 20 0.04 a. 88. De Iren FIS IA 0.03 (0.3 TM RS NRA TAR ILO GO NES 22ER 0.021 16:00 AD TOR ML SIS RO IN HG 0.01 do et SS II AS MS MT oe LG AMN. De 0.000) 7.6 87 10.0 11.3 12.7 141 16.3 186 21.8 26.3 33.7 0.008) 7.6 89 10.1 114 12.9 14.3 16.5 18.8 221 26.7 34.1 0.007) 7.8 89 102 116 130 145 16.7 191 224 27.0 34.6 05006) 7.) Bar er er el oe re er er 0.005) 81 93 10.6 12.0 155 150 173 19.38 23.3 28.1 35.9 0.004 83 9.6 10.9 12.5 13.9 154 17.8 20.3 23.9 28.8 36.9 0003 Sp ss oz IESSEL2 VIE 2A 231380 0.002) 8.9 10.2 11.6 13.2 14.9 165 19.0 21.8 25.6 30.8 39.5 0.001) 9.4 10.9 124 14.1 15.9 17.6 203 23.2 27.3 32.9 42.1 288 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. I. (Forts.). N, (4 = 110) gl (ff ER 4 6° 5 107. 127 ASS, NI—-IT=0. Pet.) 8, Aa ao A se 54. 63 TO el 0.09 | 58 48 3.6 su AA 55 16.59 VAA GS Nie 0.08 DON ler un ae ie en De Fi 0.07 6.0 29 an damit 56 or re rel 0.06 61m Ho as Amann 58 08 SER So 0.05 bie DEN a Ace Aa 39 760 Be IE Or 0.04 Sr re a ee NFO 0.03 6.8 ‚Aa ae 64 Ta rar IE 0.02.11 Tal. 597 22: Ha HALL 67 73 Ir En 0.01 os. As He 2 85 NE 0.009 Te 6 rear reg 0.0081) 79765" 497 5.397607 74 878 1022 SS 0.0071. 7901 6.6" 5.07 597 62° 7.6 891029 TE an 0.0061, SAFl6.8" 5.57 6.007 69° 7.8 9.127105 PDA 000517 Sa a IITERBER BE (MODA Fe ae er IE Ne In 162 0.003 Naeh IST 0.002, IE. 75.67 66 GI 87 TONA 0.001 re reelle ASOS nm — II = 180°. [2=0 Ra 7 10.0 11.4 13.3 13.201960 26.1 48:3 0.09.) 5.8 68 78 89 101 11.6 13.5 16.1 20.0 26.6 A941 008 | 59 69 79 91 103 1.3 13.8 164 20.3 27.0 50.0 0.07! 6.0 69 81 Baer 27 27 DA OR ar rg ea Ale Ber Ba 0.05 ae eo a ea ae 0 3 0027 650 77.60 872100 ITA IB AA TEA IT 0.03.1° 6.8 7.9 9.1.1047 11.97 13.67 15.97 18:87 23 SA DA 0.02 | 7.283796 10.97 125 14237 16.6 1928724667 3277604 0:01 7 7.7278.90410.4911.99°13.6 15.6 918.7 21.6 72673 0.009). 7.8: 9.2. 105.12.0. 13.77 15.7. 18:3. 21.3 92708 36208 665 0008 TR OS RSS 0.007| 79 93 10.8 124 141 16.2 18.8 22.4 27.8 37.0 68.4 0.006 81 96° 11.0126 143 164 1917 22.872837 31.6 695 0.005, 83° 9.87 1127 12.387147 16.8 1959.2337 28.8 38.4070 0.004 85 10.0 115 131 150 17.2 20.0 23.8 29.5 39.3 72.6 ' 0.008 87 102 11.3 135 155 177 20.6 246 30.4 40.1 74.8 0.002) 9.1 10.6 12.3 141 161 184 214 255 31.6 421 71.8 00017 97 Hr TANTE 37 38.8 AH ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 289 Tab. I. (Forts.). nm : a=18 E p= ee Fr ee wer HM IT — IT = 0 Zoll dv Say an Az Bat 690 a 95% 1051 0.09 6.0 48 35 25 48 5 Tail 3.1 9.6 11.0 12.9 | 9 DT FST 9 | 2 Te ran Dee ee s Ta SLÖ SER INS 5 7 9 76 897103 Bor 17 | Ua IT 10:67 12.47 145 | i 81 96 1.0 12.9 151 | 0.02 7421 5.9 au ale 8 Sd ot ae NATO | 0.01 9. 05 A7 88. 08: KN 23 OD 12er 00098 SI 65 FAT 6537 807 I ORT AT AT VIOOS Er Sy bs Se A Eee 0,007 3 8 A085 Bear een TS HAN 0.006 85 68 49 36 66 84 100 115 134 15.6 182 0.005 85 69 50 36 68 85 101 11.8 13.6 15.9 18.6 (1.002 er re ar 3.7 104 12.0 13.9 16.2 19.0 MODA Sa a ara ar 9 er ie 0.002 93 76 55 0 7a 94 111 129 150 174 20.4 0.001 10.0 81 59 SS 729 100 11.9 13.3 160 186 21.8 Zell | 59 70. er 5 NINO NN ITS erh 0.08 EEE 3 MG IA NRA GR INA 294 0.08 ORON? NS IS DISK 3052029 0.07 ı 62 7a 85 100 11.6 137 16.7 210 305 0.06 3 8 ar 1 en ae ar rl 0.05 6.5 78 90 105 1227144 105 m NM Do ss Fv [SG] 0 S 0.04 | 6.8 79 93 10.8 12.6 14.9 18.0 33.0 0.03 Her Iren a er er Sr 0.02 TA er MOD INO FNS Ink ee FN ae = ac 0.07, 7 96 I IR TAG 17.7 21.427270 3 /N VN 0.008) SI AG THA NRO IA OO MMM I 20397 N S 0.008 81 98 11.3 13.2 15.3 181 220 27.7 40.2 0.007) 83 98 115 134 15.6 184 22.3 282 40.8 0.006 5» 100 az ae rear Br ul 0.0051 85 10.2 11.9 13.9 16.1 19.1 23.1 29.2 42.3 0.004| 88 10.4 12.2 14.2 16.5 19.5 23.7 30.0 43.2 0.008 91 10.7 12.6 14.6 170 20.1 244 30.8 44.6 ana Sr ze ar Er 2 0.001) 10.0 11.9 714.0 16.3 189 722.3 271 34.2 :49.6 290 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. I. (Forts.). n, | = WT | | 9= Ge nenne u | I | Mi iM = (0 | 2=01 ee rs a! 5. 7.80 I LOSE Se | 200.09 1620 Aa) 230 3.80 531 66° IN SENSE 0.08 1.30 5.090 25.7 398 541 66° 8.120 IE IB 0.07 65 HIA 251 4002 55! 6.87 BIK zieren | 0.06 6.50 3.100 2:67 AI 56 6.97 830 DT 0.05 | 6.8 ar 2.0 AMN Har 7.1. 85 MOD Or er Se (40 EINERSEITS 0.08.11 TELIAS lt 8 TAR 620 7.65 31 FOTON SOT 00227 GEES Dr 650 0.0.0 3:3 5ER 0.01.|) 8:3216.5.073.20 510° 69° 8711051 2 5 K ARE ae 0.0097 83° 76.6 a3 He 8910ER nee 0.0087 85, 6.6 [13:30 Br 8 IE VS | 0:00 1 8.5016-8 Far IF IE FERTIG | © #0.006' 8.2.6.9 113.2. 005428 TAN 93.1.1 BP USER | 490.005! 89017.2 113.5 005.59 7.60 9311.37 B 29160219 934 | #20.0044 I91017.2 213.6. 5.69 7.8 9.6.011.50 1 7a IB 0.008311 9.31 77.4 013.2. 005.89 7.9710.0.711.90 MSIE 0.002197 II La 13. 2206.08. 35377 10.32 1225 175 20.8 25.6 | 00.00 ELO TN SST AINO 7411.02 13 2 ITS | N Ele | | v=0.1 (ÖT. HAS 1, AG TÅG MD | I 009 | GI AG AN MNF IT AS 20.2325 0081 03 — 0 3 OST PA SR | 0.07 I 65 7.8 © 9.3 11.1 13.3 16.2 21.6 SAR | 0:06 | 66 79 9.6 113 18.5 16.8 22.0 345 0:05 | 682 8.1 -VI IMG IFO MD FO MD 0.04 ROD NAN MAB 722.330 N MO | Z2 IV MA AG MG MI BLA ISO | 0.02.) 7.6929. 7E1.0 oe 625 TP ı 7 0017| 00 714.2 917.0021.0027.2 123 30 ÅS ÅA AA | 0.009) -8.32810.1777:12. 1214 217 2821757528. 07713 N Y | 0.008] 85 10.2 12.2 14.6 174 21.6 283 44.4 770007) SS HA RA AS Te I 153 | 0.0061 8.7 10.6 12.6 15.0 18.0 22.3 29.2 45.9 | 0.005) 8.9 10.8 12.9 15.3 18.3 22.5 29.9 46.8 0.004 garen ar ar Br MOD Ar 0.008 9.3 11.4 13.5 16.1 19.3 23.9 31.4 49.8 0.002) 9.8 11.3 14.1 16.8 20.0 24.9 32.7 51.2 | 0.001) 10.4 12.6 15.0 17.9 21.4 26.6 34.8 54.6 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 291 Tab. I. (Forts.). m = WG. | (02 22 ar 6 & OD Seller 20, | I — IT = 0 \v=0.0 (0.5.0 IH ae ee ee IRA NLA. IRL 0.09 0.8 HM DG AF DO Ae rt MIO IT NS IIS 0.08 3 52 25 ANG 80 7 OR HISS le re 0.07 9 Da BG Aa, Ba Te Ba ee RU | 0.06 JA Da AT vg NS Te: 98 are SO 005! TA DR ar dee OLE ae re NNE ANN 04 a dr 2a 50a oe 2 ae Al 0.08 | TI DI 30 2 0 5 0 1290160 MOT ANG Ba | ST GR ÄR DA RN IA RA MG IS AN I Or | ÄT ÅS FA NV FA 9.8 AO MT NIA 23.6 ATG Dane IV ÄV IA GM TN ÅG JA MiG NIA FAN AMA 0.008) 91° To 35 61 81 100 123 15.0 186 242° 50.1 . MOD Sl. 76080 Re er ee rer done 3 HAAG le en NA Nr AA INGA Bi 0.005) 96 7.3 36 64 35 10.5 13.0 15.8 19.6 25.5 52.8 | 0.004 98 75 37 66 87 108 132 162 20.0 26.1 54.0 0.003) 10.0. 7.7 3.9 6.8 89 111 13.7 16.6 20.7 26.9 55.6 (0.002) AND 80 260) 70 88 ING NAD NE MD 20 MS 0.oon ll 85 43 7598/7123 151 184 2259-3970 615 | a \v=0.1 55 I ga Te IG ale | 0.09 | 6.6 83 10.1 12.5 15.8 22.0 42.8 | 0.08 | 6.8 83 10.3 12.7 16.1 22.4 43.6 | | 0:07 | 6.9 3.5 10.5 12.9 16.4 228 444 | 000 | TLL Sr 107 BIGGS 023.3 AA | 0.05 72 89 109 13.6 172 23.9 46.5 | 0.04 | 74 9.3 11.3 14:00 17.7 24.7 48.0 | (0.08 | 73 Je Ul 15 NI MG 450.0 | 0.02-1 SE AO. 133 ND N re SÖ SE SSR Oo I 7870 10.913490 16.6.0211 DEAR OAL ALT NN 0.005) 0 ME OR Be AE = 5 > Sn 0.008 9712 Br 770215 29.9 758.2 007, Sn alla 18 Are er 0.006 93 11.6 142 175 22.2 30.9 60.1 NAH SB MINE aa ze DU ae (HT 0.0047 98 2771487 18.372327 32.2627 | 0.003) 10.0 12.5 15.2 18.8 23.9 32 64.6 | 0.002| 10.2 12.93 15.8 19.6 243- 344 67.1 0.001) 11.1 13.8 16.38 20.8 26.4 36.7 715 292 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. I. (Forts.). N, en 15 p = OME 2 4° 6 Sn 107 121 TER Tegel === v=0.1 70 Bi 48 66 84 106 143 20.2 39.83 0092 7 771092 4.9.7 6.70%, 8.5 :11.0014.2062495 0:08 | 72 5.3 HO FR 8.7.1.3 ES Vor di De Sl 7 Koran 2 al 2 0.06 UR DS SR RR IN Eee (0.08. VI Sr Dl Te ren a Aal, VA GE 5:8 Dal 1.60 9.6: 12.2 71.202201 0.03 | 82 61 De 3 9.3 12! Ma 0.02 87 64 SH oe in 2a 29a m 0.02 [x Banıa.aıı Nies 901180 17 are 0.009 95 7.0 6.60 9.0. °11.2014.8 1 III TER IDEE 0.008 96 71 6.070792 11.65 15.0 1952790 529 0.007| 98 7.2 ar ae ee 0.006 9.9 7.3 6.9 94 11.9 15.5 20.1 28.7 56.6 0.005 10.1 7.4 RO 9X 6, NRK AA AN DU 0.004 10.4 7.6 Mo Se 12:5 1620 0.003 10.6 7.8 74 10.1 12.8 16.6 21.6 30.8 60.5 0.002! 111 81 ix 205 Bere re ar Bi 0.001 11.8 8.7 ar Aka DT Bo en (OLE IM == Ja = NIO 0 I 0 0 I ND BA I VAG I 7009 zı 37 MG ÄG JFG Tr 0.08 | 72 93 IG 7 BO Ti 0.07 aan 100 Bö TR 0:08 705 Ir AIGA DAD MO 0.05 1.7 AO IT NS FR 822 OLMA I 70 MVA NIAN Ts IA ST 0.03 8.2 10.6 13.5 18.0 26.2 88.0 Von I ar la Ika INS LG MAGRA OM Je hag 0.01 Set NA 00 SON KUND JA N N N N 0.009) 9.5 12.2 15.6 20.5 30.3 101.4 8 S S x S | 0.008) 9.6 12.4 15.8 21.0 30.7 102.8 | 00072 933 125 16.0021.3. 81.771022 | 0.006 9.9 12.7 16.3 21.6 31.6 105.9 100051 104° 13.0. 1656002200052 21079 | 0.004) 104 133 170225 33.0 104 | 0.003) 10.6 13.6 17.5 23.0 33.9 113.5 | 01002) STANS SRS 0:001) 11.8 15.1 19.327257 37.6 125.9 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 293 Tab. II. EN 0) BAS BAT aa a rl Bra DS | .65 5.70 5.76 5.82 5.90 | 70 5.75 5.80 5.86 5.93 6.01 | 1670 Di BA HY DI 5.805.922 53:.987.6.0426412 0.06 | 5.78 5.81 5.354 5.88 5.91 5.95 6.00 6.05 6.11 6.18 6.26 0.05 | 5.94 5.97 6.00 6.03 6.07 6.11 6.16 6.21 627 6.33 6.41 0.04 | 6.13 6.16 6.19 6.23 6.27 631 6.35 640 6.46 6.53 6.61 0.03 | 6.38 6.41 6.44 6.48 6.52 6.56 6.60 6.65 6.71 6.78 6.86 0.02 3 6.76 6.79 6.33 6.87 6.91 6.95 7.01 7.06 713 7.21 0.01 33 ISO VAD VAR TAT UN AS YGL AG Kae UL 0.008 7.43 7.46 7.49 7.52 7.56 7.60 7.65 7.70 776 7.82 7.90 0.008) 753 TG TS) 16630,7.66121.1051.79820.3000.0.862 71.93) HO O.M0T) TA TOT VIL UTA YT AL UT 70.928 0.987 SOA 28412 0.006) 7.77 7.81 7.84 7.88 7.91 7.95 8.00 8.05 d11 318 3.26 0.005 7.94 7.97 8.00 8.08 8.07 811 816 821 827 833 3.41 0.004 8.13 8.16 8.19 823 827 831 835 840 846 853 8.61 0.003) 8.38 -8.41 8.44 8.48 8.52 8.56 8.60 8.65 8.71 978 8.86 | 0.002| 8.73 8.76 8.79 8.83 887 8.91 895 9.01 9.06 913 9.21 | 0.001) 9.33 9.36 940 943 947 951 9.56 9.61 9.67 9.73 9.81 p = 0 2 4 6° Sus 10 12, 1475167721877 5207 a=2.5| 9.208 9.318 9.406 9.479 9.540 9.595 9.642 9.685 9.724 9.759 9.791 2.4 | 9.220 9.334 9.425 9.499 9.562 9.617 9.666 9.709 9.748 9.783 9.816 2.3 | 9.232 9.351 9.445 9.522 9.585 9.642 9.691 9.735 9.775 9.810 9.843 2.2| 9.247 9.371 9.468 9.546 9.611 9.669 9.719 9.764 9.804 9.840 9.873 2.1 | 9.264 9.394 9.493 9.574 9.640 9.699 9.750 9.795 9.836 9.873 9.906 9.288 9.422 9.524 9.606 9.674 9.734 9.785 9.831 9.873 9.910 9.944 1.9 9.311 9.451 9.557 9.642 9711 9.772 9.824 9.871 9.913 9.950 9.985 1.8 | 9.339 9.484 9.594 9.681 9.752 9.815 9.868 9.915 9.958 9.996 0.031 1.7 | 9.365 9.521 9.635 9.726 9.798 9.863 9.917 9.965 0.009 0.047 0.082 1.6 | 9.415 9.576 9.693 9.786 9.860 9.924 9.979 0.028 0.072 0.111 0.146 1.5 | 9.459 9.631 9.754 9.850 9.926 9.993 0.049 0.099 0.144 0.183 0.216 8 = 294 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. IV. log cos v (A= II — IT) = 22 4° 6° & 105 12 AT ie (02 | | 0 = 20 1= 0°| 9.740 9.438 — co — co 9.218 9.412 9.519 9.587 9.640 9.679 20 | 9.755 9.510 9.250 9.250 9.381 9.492 9.568 9.623 9.667 9.700 | 40 | 9.792 9.6381 9.534 9.534 9.575 9.623 9.664 9.698 9.728 9.751 | 60| 9.839 9.742 9.698 9.698 9.714 9.737 9.760 9.779 9.797 9.811 80 | 9.886 9.831 9.808 9.808 9.817 9.828 9.839 9.849 9.861 9.869 | 100, 9.926 9.895 9.884 9.884 9.889 9.894 9.900 9.906 9.912 9.917 | 120 | 9.958 9.943 9.938 9.938 9.939 9.942 9.945 9.948 9.951 9.953 140 | 9.982 9.975 9.973 9.973 9.974 9.975 9.976 9.977 9.979 9.979 160 | 9.995 9.994 9.993 9.993 9.994 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 0 = BA | 01 9.728 9.396 — co 8.28 9.252 9.451 9.542 9.602 9.653 9.691 20| 9.744 9.483 9.218 9.279 9.397 9.518 9.587 9.636 9.679 9.712 40 | 9.784 9.618 9.526 9.542 9.581 9.636 9.674 9.707 9.735 9.760 | 60| 9.833 9.735 9.695 9.700 9.717 9.744 9.765 9.784 9.801 9.817 | 80 | 9.832 9.827 9.807 9.810 9.818 9.831 9.843 9.853 9.863 9.373 | 100 | 9.924 9.894 9.884 9.885 9.889 9.896 9.902 9.907 9.913 9.919 | 120 | 9.957 9.942 9.937 9.938 9.940 9.943 9.946 9.949 9.952 9.954 | 140 | 9.981 9.975 9.973 9.973 9.974 9.975 9.976 9.978 9.979 9.980 | 160| 9.995 9.994 9.993 9.993 9.994 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 a = 2.3 01 9.714 9.365 — co 8.98 9.328 9.483 9.568 9.628 9.672 9.707 20| 9.733 9.461 9.252 9.308 9.438 9.542 9.608 9.657 9.695 9.725 | 40 | 9.774 9.608 9.534 9.548 9.597 9.648 9.688 9.721 9.746 9.769 601 9.827 9.730 9.698 9.704 9.725 9.751 9.773 9.791 9.808 9.823 | 80 | 9.878 9.825 9.808 9.811 9.822 9.835 9.347 9.858 9.868 9.877 100 | 9.922 9.892 9.884 9.886 9.891 9.898 9.904 9.910 9.916 9.921 | 120| 9.956 9.941 9.938 9.938 9.941 9.944 9.947 9.950 9.953 9.956 | 140 | 9.981 9.975 9.970 9.978: 9.974 9.976 9.977 9.978 9.979 3.980.) 160 9.995 9.994 9.993 9.9938 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 3 (= | 01 9.700 9.325 —co 9.067 9.365 9.510 9.592 9.645 ‚9.688 9.719 | 20| 9.721 9.438 9.218 9.325 9.461 9.562 9.628 9.672 9.709 9.737 40 | 9.765 9.597 9.526 9.556 9.608 9.660 9.700 9.730 9.758 9.779 60 | 9.820 9.725 9.695 9.707 9.730 9.758 9.781 9.798 9.815 9.829 80 | 9.875 9.822 9.807 9.813 9.825 9.839 9.351 9.861 9.872 9.880 1001 9.920 9.891 9.884 9.886 9.892 9.900 9.906 9.912 9.918 9.923 | 120 | 9.955 9.941 9.937 9.938 9.941 9.945 9.948 9.951 9.954 9.957 | 140| 9.980 9.974 9.973 9.973 9.975 9.976 9.978 9.979 9.980 9.981 | 160 | 9.995 9.994 9.993 9.994 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 | ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 4. 295. Tab. IV. (Forts.). log cos v (A= IT — IT) p= 2 2 6° & 0 26 520 | 2a -1= 0 9.688 9.281 — co 8.67 9.412 9.542 9.613 9.664 9.7 20| 9.709 9.410 9.250 9.365 9.492 9.587 9.645 9.688 9.7 40, 9.758 9.587 9.534 9.568 9.623 9.674 9.712 9.742 9.768 60 | 9.815 9.721 9.698 9.712 9.737 9.765 9.787 9.805 9.89: 8 23 9.836 80 | 9.872 9.819 9.808 9.815 9.828 9.843 9.855 9.866 9.3877 9.884 100 | 9.918 9.890 9.884 9.888 9.894 9.902 9.909 9.914 9.921 9.925 120 | 9.954 9.940 9.988 9.939 9.942 9.946 9.952 9.953 9.956 9.958 | 140 | 9.980 9.974 9.973 9.974 9.974 9.976 9.978 9.979 9.980 9.981 160 | 9.995 9.994 9.993 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 9.995 (2 = 20) | 0° 9.674 9.248 — co 9.248 9.451 9.562 9.631 9.681 9.719 9.749 20 | 9.698 9.399 9.248 9.398 9.519 9.602 9.660 9.703 9.737 9.763 40 | 9.749 9.581 9.534 9.581 9.636 9.684 9.723 9.753 9.779 9.798 | 60 | 9.810 9.717 9.698 9.718 9.744 9.771 9.793 9.813 9.829 9.843 30 9.868 9.818 9.808 9.818 9.831 9.846 9.3858 9.870 9.880 9.889 100 | 9.916 9.889 9.884 9.889 9.896 9.903 9.910 9.917 9.922 9.928 120 | 9.953 9.940 9.938 9.940 9.943 9.947 9.950 9.954 9.957 9.959 | 140 | 9.979 9.974 9.973 9.974 9.975 9.977 9.978 9.979 9.981 9.982 | 160 | 9.995 9.994 9.993 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 9.995 | Ga IC) | 0 9.653 9.180 8.32 9.303 9.483 9.587 9.653 9.698 9.733 9.762 20 | 9.679 9.365 9.277 9.427 9.542 9.623 9.679 9.718 9.749 9.774 40 | 9.735 9.568 9.542 9.592 9.650 9.698 9.735 9.763 9.787 9.807 60 | 9.801 9.712 9.700 9.723 9.751 9.779 9.801 9.820 9.835 9.849 80 | 9.863 9.815 9.810 9.820 9.835 9.852 9.863 9.874 9.884 9.892 100 | 9.913 9.888 9.885 9.891 9.898 9.906 9.913 9.919 9.925 9.930 120 | 9.952 9.939 9.938 9.941 9.944 9.948 9.952 9.955 9.958 9.960 140 | 9.979 9.974 9.973 9.974 9.976 9.977 9.979 9.980 9.981 9.982 160 | 9.995 9.995 9.993 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 9.995 & = 11.8 0° 9.628 9.067 8.32 9.347 9.519 9.613 9.672 9.714 9.749 9.774 20| 9.657 9.325 9.281 9.451 9.568 9.645 9.695 9.733 9.763 9.787 40 | 9.721 9.556 9.542 9.602 9.664 9.712 9.746 9.774 9.798 9.817 60 | 9.791 9.707 9.700 9.728 9.760 8.786 9.808 9.827 9.843 9.856 80 | 9.858 9.808 9.810 9.823 9.839 9.855 9.868 9.878 9.889 9.897 | 100 | 9.910 9.886 9.885 9.892 9.901 9.909 9.916 9.922 9.928 9.933 | | 120 | 9.950 9.938 9.938 9.941 9.945 9.950 9.953 9.956 9.959 9.962 140 | 9.978 9.973 9.973 9.974 9.976 9.978 9.979 9.981 9.982 9.983 160 | 9.995 9.993 9.993 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 9.995 9.996 296 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. Tab. IV. (Forts.). log cos v (1= I — II) | = | 2 2 6° 3 ı 2 m A ae 06 = ld 'A= 01 9.597 8.32 9.067 9.399 9.554 9.640 9.695 9.735 9.765 9.788 2011 9.632 9.281 9.325 9.483 9.597 9.667 9.714 9.751 9.779 9.800 40 | 9.704 9.542 9.556 9.618 9.681 9.728 9.762 9.788 9.810 9.827 60 | 9.782 9.700 9.707 9.735 9.769 9.797 9.818 9.836 9.851 9.863 80 | 9.852 9.810 9.813 9.827 9.845 9.861 9.873 9.884 9.894 9.901 100 | 9.907 9.885 9.886 9.894 9.903 9.912 9.919 9.925 9.931 9.935 120 | 9.949 9.938 9.938 9.942 9.947 9.951 9.954 9.958 9.961 9.963 140 | 9.978 9.973 9.973 9.975 9.977 9.979 9.980 9.981 9.983 9.984 160 | 9.994 9.993 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 9.996 9.996 Ge = 18 0°) 9.581 8.32 20, 9.618 9.279 9 9.746 9.776 9.826 ı8 9.451 9.575 9.657 9.70 28 9.762 9.788 9.834 7 2 2 ZU 381 9.519 9.613 9.681 9.7 40 | 9.695 9.542 9.568 9.636 9.691 9.737 9.771 9.796 9.818 9.855 au Ir Rd a2 Ira Dr IRB 25 9.842 9.857 9.884 30 | 9.849 9.810 9.815 9.831 9.848 9.864 9.877 9.883 9.897 9.915 100 | 9.905 9.885 9.888 9.3896 9.905 9.914 9.921 9.928 9.933 9.944 120| 9.948 9.938 9.939 9.943 9.948 9.952 9.956 9.959 9.962 9.968 140 | 9.977 9.973 9.974 9.975 ‘9.977 9.979 9.980 9.982 9.983 9.986 160 9.994 9.993 9.994 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 9.996 9.996 FITTA Gr = ale 9.534 — co 9.248 9.492 9.613 9.684 9.733 9.767 9.793 9.813 ı 9.581 9.250 9.399 9.548 9.645 9.707 9.749 9.781 9.804 9.823 40| 9.672 9.534 9.581 9.653 9.712 9.755 9.786 9.812 9.831 9.846 60 | 9.763 9.698 9.717 9.753 9.786 9.814 9.835 9.852 9.866 9.877 9.842 9.808 9.818 9.836 9.3855 9.870 9.884 9.894 9.903 9.911 100 | 9.901 9.384 9.884 9.898 9.909 9.918 9.925 9.931 9.937 9.941 120 | 9.946 9.938 9.940 9.944 9.950 9.954 9.958 9.961 9.964 9.966 140 | 9.976 9.973 9.974 9.976 9.978 9.980 9.981 9.983 9.984 9.985 160 | 9.994 9.993 9.994 9.994 9.995 9.995 9.995 9.996 9.996 9.996 (0.0) S ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 297 Zum Schluss wili ich als Beispiel p für einige Planeten, die schon nach HANSEN berechnet sind, aus diesen Tabellen be- stimmen. '1. Alexandra (54). ©1939; 9=11°5; NIT = 282° = 360° — 78°; ö = 0" 1; v—= 0.008. tel. Ro log Tab. IV . . . . log cosv — 85 log 24, cos v = 9.66 20 2002 log x = 9.384 abenern ...... A145 7.75 - 12.6 en ga 11 = 0.9 n 126 — 0.9 = 11:7 ap 29.4: Bei der Rechnung von Alexandra habe ich p = 24 ange- nommen. 2. Thetis (17). ee 217 oh) I WM —- 1105 d= 170; = 0.02; man bekommt p = 15.2. Wenn man wie CHARLIER die Glieder, die vergrössert wer- den, separat berechnet, muss für diese Rechnung p = 16 gesetzt werden, für die übrigen Glieder aber genügt p = 8. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 4. 4 298 SCHULTZ-STEINHEIL, UEBER DIE TEILUNG DES KREISES ETC. 3. Pandora (595). e— 1.95 p=82, NM =Z 0550 000000 mA. Da MÖLLER in das Resultat nur hundertel von einem Se- kunde angegeben hat, ist sein p = 24 also zu gross. Wäre hier II — II' = 180° statt 0°.5, hätte man p = 22 bekommen. In der Tabelle I habe ich n, auch für auf einmal grosse yp und kleine & angegeben nur um zu zeigen, wie rasch n, mit abnehmendem «& zunimmt. Ein p nach diesen Formeln berechnet ist im Allgemeinen zu gross, nie aber zu klein; in den Fällen, wo hier p zu gross ist um praktisch anwendbar zu sein, wäre es vielleicht von In- teresse zu untersuchen, wie gross die p ausfallen würden, wenn man sie sicher nicht grösser als nötig nimmt. Der Hauptzweck dieser Formeln und Tabellen war, teils zu zeigen, dass man oft p za gross nimmt, teils den Wert von p zu gebeu in den Fällen, wo der Planet dem Jupiter nicht zu nahe kommt. 299 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 4. Stoekholm. Meddelanden från Lunds Astronomiska Observatorium. N:o 7. Ueber Kometenbahnexcentricitäten. II. Von ELIS STRÖMGREN. (Mitgeteilt den 12. April 1899 durch C. V. L. CHARLIER.) In einem früheren Aufsatze ’) habe ich die Resultate der- jenigen Rechnungen mitgeteilt, die ich für die Bestimmung der Bahn, in welcher Komet 1890 II sich dem Centralkörper unseres Sonnensystemes genähert, ausgeführt habe, und die Gründe dar- gelegt, die mich zu der Ansicht geführt haben, dass die oskuli- renden Elemente für die Lösung derartigen Aufgaben nicht zu gebrauchen sind. Ein Vergleich zwischen den Tabellen über die oskulirenden und die konvergirenden Excentricitäten für den Kometen 1890 II dürfte in dieser Hinsicht als völlig über- zeugend gelten können. Im Folgenden beabsichtige ich, die Konseqvenzen, welche in kometenkosmogonischer Hinsicht aus meiner in jener Schrift gemachten Auseinandersetzung gezogen werden können, zu berühren so wie auch etwas näher auf die Begründung einzugehen. Bevor ich aber zu diesem Thema übergehe, werde ich die Resultate einer Berechnung der Schwerpunktsexcentricitäten für den Kometen 1890 II mitteilen. In meinem schon erwähnten I) Ueber Kometenbahnexcentrieitäten. I. Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1898. Arg. 55, N:o 7. 300 STRÖMGREN, UEBER KOMETENBAHNEXCENTRICITÄTEN. II. Aufsatze habe ich das Verhältniss zwischen den Schwerpunkts- excentricitäten und den konvergirenden Excentricitäten näher klargestellt. Von vornherein dürfte es nicht leicht sein zu ent- scheiden welche ven diesen Werthen im Allgemeinen am schnell- sten gegen das Endziel konvergiren werden. Für den Kometen 1890 II ist der Gang der Differenzen bei den ersten Epochen unbedingt gleichmässiger für die nach meinem Vorschlage be- rechneten »konvergirenden» Werthe, allein bei der fortgesetzten Rechnung hat es sich herausgestellt, dass wenn wir die Be- rechnung der Schwerpunktsexcentricitäten zeitlich ebenso weit zurückführen, wie es für die konvergirenden Werthe gemacht worden, die zwei Reihen der Excentricitätswerthe immer näher an einander rücken, und bei der letzten angewandten Zeit- epoche, 1884 Jan. 8, ist in der Decimale, der fünften, welche l. e. pag. 431 als die letzte sichere angegeben wurde, völlige Uebereinstimmung erreicht worden. ‘Für die Berechnung der Schwerpunktselemente haben wir in folgender Weise zu verfahren. Zu den ungestörten Koordi- day. Bay 802, dt. ART AE bod 5 und Kometen werden die Störungswerthe, 5, n, 5 —,-— des naten, £,, Yo, 20, und Geschwindigkeiten, dt da . a: £ s- ‘ . 10: dög dyo die Koordinaten, 59, No, So, und Geschwindigkeiten, a; =, der Sonne in Bezug auf den Schwerpunkt des Systemes addirt. Wir erhalten auf dieser Weise die Koordinaten und Geschwindigkeiten des Kometen in Bezug af den Schwerpunkt desjenigen Systemes, das von der Sonne und den in der Störungs- rechnung benutzten Planeten, Jupiter und Saturnus, gebildet wird, und mit Hülfe dieser Werthe werden die Bahnexcentrici- täten nach den I. ce. pag. 407 angegebenen Formeln berechnet. Von diesen Grössen kennen wir jetzt alle mit Ausnahme der Korrektionen für die Koordinaten der Sonne, welche mit Hülfe der I. ce. pagg. 411—4153 gegebenen Tabellen aus folgenden Gleichungen erhalten werden: 301 04. AR 1899, N IGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLING Rechnungen ausführen, erhalten wir fol- diese enn wir ÖFVERS Ww ende Werthe g 3 698 FOG PT — 8688 ITLET — 1898 L88'CL — |CIF 6EE0 GT — 1661 CST TI — 176 66601 — | EFF 2626 — | [668 6865 + 1699 9088 + 1986 8976 + ITE 9L0G + Fer 629T + 1989 222 T + | GG 1280 + | 810 2696 + IF6E LPG + eI6Lr68 + ITF IEIS + 7984608 + 1198986) FI PLL GF + | TF +18 + 166 = (il = (UA = 103 == | 601 ge 008 9 269 19894 — 1069 F — 1684 € — 1897 © = | 688 1 a zz + 186969 & + 1869 & + 1979 7 + [02T 8 + 189946 + 10694 är 8 er FOT | 91 lung FSL EZ AON FSST | SIR CRST | 6 I1O CSST |ST ZEN 9ger | ce "nV 988 PLO F0EB— | 064 292, — | 798 8219 — | OFT 800°G — | LEG 8428 — | LI6 I88'C — | 868 T980— 069 197.0 + | IEC 6700 + | S8F 8980 — | EC 1220 — | SI6 FI9L LT — | FFF ETT — | 906 992 — 600 08T) + | GE8 8999 + | SCH FET9 + | SIE 890'G + |C09 8887 + | 069 IFOR + | 888 886& + 601 = == | 801 — | 0017 — [68 = 20 4 = | 08 = 97% = 1808 + [8021 + | SPF € + [9866 + 6668 är LISE SF 1844 + 17469 + |6129 + [866 $ + | 09T 8 + | ATC & + 1666 1 är TOT 28ST | TT HUf 288 | ST PA LSST | 90 tem 88ST | & soN Bag IE INdY 6B8T | ST Idas 688T 302 1889 Sept. 18 0.467 4428 0.247 2135n 9.935 45591 1389 April 11 0.606 5630 0.181 68471 0.376 9266 1888 Nov. 2 0.688 6515 0.066 29341 0.574 40601 1888 Mai 26 STRÖMGREN, UEBER KOMETENBAHNEXCENTRICITÄTEN. II. 1887 Dec. 18 1887 Juli 11 0.745 7703 |0.789 1898 |0.824 0493 9.887 3556n 0.699 6765n 9.560 42447 0.790 52127» 3.692 2387 0.361 39047 1887 Febr. 1 0.853 0900 9.664 3505 | 0.547 9767 0.692 9595 0.797 1058 0.940 7487 0.994 0419 0.919 2912 | 1.039 6047 | 9.514 85471 8.550 75787 9.602 0383 9.374 5691n 8.902 1351 9.556 4989 | 9.514 5100 | 9.273 87971 8.977 6820n 0.876 7513 9.196 99927 9.003 4058 9.479 4155 9.135 3264, 9.012 287 9n 9.449 9173 9.084 0513n 19.013 993 1n | 9.424 6806 9.940 2810n 9.012 25112 9.402 7154 | — 0.682 467 — 0.737 362 + 0.891 455 — 0.682 585 — 0.737 382 + 0.891 385 — 0.682 666 — 0.737 417 + 0.891 316 — 0.682 714 — 0.737 444 + 0.891 251 — 0.682 739 — 0.737 462) + 0.891 193 — 0.682 745 — 0.737 467 + 0.891 141 — 0.682 744] — 0.737 467] + 0.891 097) 0.580 991 0.581 007 0.581 017 0.581 014 0.581 003 0.580 985 0.580 966 | 1886 Aug. 25 log (x) 0.877 9339 log (y) 9.940 3048 log (2) 0.968 1299 1886 März 18 0.899 6163 0.106 4241 1.010 2975» 1885 Okt. 9 0.918 8354 0.225 1603 1.047 3578| 1885 Mai 2 0.936 0838 0.317 3384 1.080.3889n 1884 Nov. 23 0.951 7217 0.392 5098 1.110 1642 1884 Juni 16 0.966 0193 | 0.979 1848 0.455 8599 | 0.510 5211 I 1.137 2554| 1.162 0970 1884 I Jan. 3 I vu El no 1.114 5505 1.146 1319 1.174 7524 1.200 9113 1.224 9918 |) 1.247 2949 log (r) 1.079 3443 dx log (7) | 9.002 1596 dy N | tog (| 19.008 7424n (di, dz log | =) 9.383 3139 C C 8.968 43301 9.004 3089, 9.365 9643 t 8.938 21647 3.999 3999 9.350 2889 8.910 8644 8.994 27007 9.336 0024 8.885 8931n 8.989 06791 9.322 8847 — (0.682 737 — 0.737 462 C + 0.891 060 log p — 0.682 729 — 0.737 456 + 0.891 029 — 0.682 719 — 0.737 447) + 0.891 007 + 0.890 992 — 0.682 709 — 0.737 436 — 0.737 430 — 0.682 702 + 0.890 980 — 0.682 694 — 0.737 422 + 0.890 970 8.862 93061) 8.841 68231 | 8.983 8793 | 8.978 7569n 9.310 7638 | 9.299 5016 | | — 0.682 688 — 0.737 413 + 0.890 966 0.580 946 0.580 928 0.580 912 0.580 898 0.580 889 0.580 879 0.580 872 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 805 Schwerpunktsexcentrieitäten. ee 1889 Sept. 18. . | 1.000 82 ; 1889 April 11. . | 1.000 76 we — 21 1882 Nov. 2 . .| 1.000 61 3 En re nee, rn en er NER 100093 view arm TE RE Se ar NEAR 9 ale EA 1886 Aug. 29 . . | 1.000 24 eh a 1886 März 18. . | 1.000 21 nn + 0 ee a BRA antik china Ställ ooo park, ae. 20 1884 Nov. 23. . | 1.000 14 To +1 Alin LR TA LA nd 1884 Jan. 8. . .| 1.00012 di * * Die Excentrieitätsberechnung hat also nach beiden Methoden ‚dasselbe Resultat gegeben: die Bahn hyperbolisch, e = 1.000 12, und ich wage zu behaupten, dass dies der erste Fall ist, wo die Beschaffenheit der ursprünglichen Bahn eines sogenannten nicht- periodischen Kometen dargelegt worden ist. H% Die Frage von der Excentricität der Bahnen ist bekannt- lich entscheidend in Bezug auf den Platz, welcher in kosmogo- nischer Hinsicht den Kometen zugewiesen werden muss, und zu diesem Zwecke sind von verschiedenen Autoren auf Grund der Verzeichnisse über bisjetzt berechneten Kometenbahnexcentrici- täten Ueberschläge gemacht worden. Aus der Darstellung in 804 STRÖMGREN, UEBER KOMETENBAHNEXCENTRICITÄTEN. II. meinem früheren Aufsatze geht hervor, dass die oskulirenden Excentricitäten (z. B. in GALLES Kometenbahnverzeichniss) für diesen Zweck völlig unbrauchbar sind. Es kann eigenthümlich erscheinen, dass von allen früheren Verfassern die Thatsache übersehen worden ist, dass man, um aus den Kometenbahnberechnungen einige kosmogonische Schluss- folgerungen ziehen zu können, nicht nur eine Rückwärtsrechnung der Kometenstörungen ausführen muss, sondern auch nach der beschriebenen Methode die Excentricitäten für die Störungen der Sonne reduciren muss. Das Uebersehen dieser Thatsache beruht wahrscheinlich darauf, dass man sich über die Grösse des Einflusses der Kometen- und Sonnenstörungen auf die Bahnelemente keine richtige Vorstellung gebildet hat. Wir wollen zunächst diese Frage etwas näher ins Auge fassen. Schon aus der Rechnung THRAENS ist es einleuchtend, welche Bedeutung die Störungen des Kometen für die oskuli- renden Elemente besitzen, und aus meiner Rechnung für den Kometen 1890 II geht es hervor, dass die Reduktion für die Sonnenstörungen eine ebenso wichtige Rolle spielt. Für die Bahnelemente der beiden in Frage stehenden Ko- meten ist der Effekt der Störungen von derselben Grössenord- nung wie die Korrektionen, deren Ableitung der Zweck der ganzen vorhergemachten zeitraubenden Bahnberechnung gewesen ist. Und es giebt keinen Grund, weshalb wir annehmen sollten, dass es sich nicht in derselben Weise mit allen anderen Kometen- bahnen verhält. Es stellt sich also heraus, dass die Reduktion für die Störungen nicht eine Korrektion darstellt, welche nur eine kleine Verbesserung der früher erhaltenen Werthe bedeutet, im Gegen- teil hat sie eine durchaus fundamentale Bedeutung, und das Resultat der ganzen vorherigen Bahnberechnungsarbeit wird ohne diese Reduktion in kosmogonischer Hinsicht völlig nichtssagend. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 305 Von allen denjenigen Elementensystemen, welche bisjetzt berechnet worden, ist es nur ein sehr kleiner Bruchteil, der für kosmogonische Zwecke verwerthet werden kann. Es sind nur einige Kometen aus den letzten Decennien, welche in Bezug auf das Beobachtungsmaterial so beschaffen sind, dass die Bahn- elemente die für unsern Zweck nöthige Genauigkeit besitzen. In vielen Fällen sind die wahrscheinlichen Fehler der Elementen- verbesserungen gar nicht berechnet worden, und bei Kometen, für welche eine solche Berechnung ausgeführt wurde, sind die warscheinlichen Fehler nicht selten von derselben Grössenord- nung wie die abgeleiteten Elementenkorrektionen selbst. Eine nothwendige Bedingung für die Verwendung der Bahn- elemente für kosmogonische Zwecke ist natürlich dass schon bet der Bahmberechnung Rücksicht auf die Störungen genommen wurde. In solchen Fällen, wo die Beobachtungszeit so kurz ist, dass die Störungen keine Rolle spielen können, ist sie zweifels- ohne auch zu kurz als dass die Elemente überhaupt die für kosmogonische Schlussfolgerungen nöthige Genauigkeit besitzen könnten. Wenn indessen für einen bestimmten Kometen die Anzahl der Beobachtungen genügend gross ist und die Beobachtungszeit genügend lang, und wenn die Störungen berücksichtigt worden, ist es von entscheidender Bedeutung welche von den grösseren Planeten bei der Störungsrechnung herangezogen worden. In Bezug auf diese Frage findet sich oft in Kometenbahn- berechnungen eine Auseinandersetzung, die zweifelsohne als un- richtig bezeichnet werden muss. Ein graphischer Ueberschlag hat ergeben, dass sich der Komet keinem der grösseren Planeten sehr nahe kommt, und der Berechner zieht daraus die Schluss- folgerung, dass die Störungen unberücksichtigt bleiben können oder dass es jedenfalls genügt, wenn man auf den grössten Planeten, Jupiter, Rücksicht nimmt. Dabei ist aber einerseits zu bemerken, dass man, wenn es sich um so kleine Grössen wie in.diesem Falle handelt, nicht ohne Rechnung eine Entscheidung treffen kann, andererseits 306 STRÖMGREN, UEBER KOMETENBAHNEXCENTRICITÄTEN. 11. darf es nicht vergessen werden dass die Störungsrechnung sich auf die Differenz zwischen der Einwirkung des störenden Plane- ten auf die Sonne und auf den Kometen basirt. Teoretisch wäre es natürlich das richtigste, bei der Störungs- rechnung sämmtliche grössere Planeten mitzunehmen. Allein bei einer derartigen umfassenden Untersuchung würde man in die Rechnung Kvantitäten hineinziehen, welche im Vergleich zu den gesuchten Werthen von verschwindender Bedeutung sind. Die Bedingung dafür, dass wir bei der Störungsrechnung einen störenden Planeten unberücksichtigt lassen können, ist entweder dass die Einwirkung des Planeten auf die Sonne an- nähernd gleich gross ist wie seine Wirkung auf den Kometen, oder aber dass der Effekt sowohl für die Sonne wie für den Kometen auf Grund der Kleinheit der Masse oder wegen der Grösse der Entfernung ausser Acht gelassen werden kann. Demgemäss müssen wir die Frage in zwei zerlegen. Wir untersuchen die Einwirkung sämmtlicher störenden Planeten auf die Bewegung der Sonne. Dieser Störungskomponent ist für sämmtliche Bahnberechnungen von derselben Grössenordnung Wir ersehen daraus, welche von den störenden Planeten nie- mals unberücksichtigt werden dürfen. Dann gilt es für jeden konkreten Fall zu entscheiden ob auf Grund der speciellen Lage der Kometenbahn auch andere Planeten mit in Betracht kommen müssen. Um einen Ueberschlag von der Einwirkung sämmtlicher grösseren Planeten auf die Sonne zu machen, können wir jeden Planeten für sich behandeln, ohne dass wir dabei Grössen von niederer als zweiter Ordnung bezüglich der Massen vernachlässigen. Wenn wir mit ” die grösste Entfernung der Sonne von dem gemeinsamen Schwerpunkt bezeichnen und mit V die grösste lineare Geschwindigkeit der Sonne, so erhalten wir bei Vernach- lässigung von Grössen zweiter Ordnung: r=m,al + e) vm Va 2 Valle ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:04 8307 wo k die gaussische Konstante, m, die Masse des Planeten, a die halbe grosse Achse der Bahn und e die Excentricität be- deuten, und wenn wir diese Rechnungen ausführen, so erhalten wir folgende Tabelle: ? & a 1 : 1 y Log— | 6.932 6 5.604 1 5.550 84 6.428 19 m; Loga | 9.587 8 9.859 3 0.000 00 0.182 89 el 0.2056 0.006 8 0.016 77 0.093 26 7 0.000 0000 | 0.000 0018 | 0.000 0028 | 0.000 0006 v | 0.000 0001 | 0.000 0020 | 0.000 0020 | 0.000 0002 2 h 5 21 1 a 5 > Log 3.020 311 3.544 27 4.342 42 4.294 47 1 Loga| 0.716 217 0.980 22 1.283 71 1.478 73 I el 0.048 25 0.056 07 0.046 36 0.008 99 7 | 0.005 2044 | 0.002 8817 | 0.000 9141 | 0.001 5423 V 0.000 3018 0.000 0672 0.000 0074 0.000 0065 wo die Geschwindigkeiten für ein Intervall von 40 Tagen Gül- tigkeit haben. Es geht aus dieser Tabelle unmittelbar hervor, dass bei der Störungsrechnung die Berücksichtigung der vier inneren Planeten nur dann nöthig ist, wenn sie sich dem Kometen sehr stark nähern. Nur in diesem Falle können sie bei der Berechnung der oskuliren- den Elemente eine Rolle spielen. Bei der darauf folgenden Rück- wärtsrechnung und Reduktion für die Störungen der Sonne kön- nen sie immer vernachlässigt werden. Neptunus und Uranus sind so weit entfernt, dass sie zu der Zeit um die Perihelpassage, d. h. während der Beobachtungszeit, die Störungen für den Kometen und für die Sonne fast gleich gross sein müssen, und für diese Planeten sind die Sonnen- geschwindigkeiten so gering, dass es für die Berechnung der konvergirenden Excentricitäten fast völlig gleichgültig ist, ob Neptunus und Uranus berücksichtigt worden oder nicht. 308 STRÖMGREN, UEBER KOMETENBAHNEXCENTRICITÄTEN. I. Bei Jupiter und Saturnus erreichen dagegen die Koordinaten und Geschwindigkeiten der Sonne so grosse Beträge, dass keiner von diesen Planeten bei der Berechnung einer Kometenbahn vernachlässigt werden darf, wenn auch der Komet während seiner ganzen Bahn nicht in ihrer Nähe kommt. * * Wollen wir schliesslich die Ergebnisse dieser und der vorigen Schrift kurz zusammenfassen. Von den zur Zeit vorliegenden Kometenbahnberechnungen können nur die wenigsten für kosmogonische Zwecke verwerthet werden. In den meisten Fällen kann wegen der Unzulänglich- keit des Beobachtungsmateriales die nöthige Genauigkeit nicht erreicht werden. Für solche Zwecke, wie z. B. HOLETSCHEK in seinen intressanten Schriften über Kometenbahnen verfolst hat, wäre dagegen, wenn wir von den Excentrieitätsüberschlägen !) absehen, ein bedeutend niedriger Approximationsgrad wie der in den Kometenbahnberechnungen erhaltene vollständig genügend. Um einen reellen Nutzen aus der grossen Arbeit, welche eine Kometenbahnberechnung verursacht, ziehen zu können, ist es nothwendig die Differentialgleichungen für die Elementen- korrektionen durch Berechnung der Störungen zu verbessern, und zwar sind bei der Störungsrechnung die Planeten Jupiter und Saturnus immer zu berücksichtigen. Aus den auf diese Weise erhaltenen oskulirenden Elementen bekommt man durch Rückwärtsrechnung der Störungen und durch Reduktion für die Sonnenstörungen eine Reihe Excentri- ceitätswerthe, welche gegen den Werth konvergiren, der die ur- sprüngliche Bahn des Kometen bezeichnet. Am besten ist es, in jedem Falle die Berechnung sowohl der »konvergirenden» Ex- centricitäten wie der Schwerpunktsexcentricitäten auszuführen. !) I. HoLETSCHEK, Ueber die Vertheilung der Bahnelemente der Kometen pagg. 2—. 309 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar, 1899. N:o 4. Stockholm. Zur Theorie katalytischer Reaktionen. Von Hans EULER. [Mitgeteilt den 12. April 1899 durch O. PETTERSSON] Durch GULDBERG und WAAGES Gesetz sind zwei grund- legende Aufgaben der chemischen Kinetik principiell gelöst: Der zeitliche Verlauf eines chemischen Vorganges ist zahlen- mässig durch eine Konstante ausdrückbar; wir verdanken die Kenntniss einer grossen Anzahl solcher Reaktionskoefficienten vor allem OsTwALD und seinen Schülern. Zweitens hat VAN'T Horr!) gezeist, wie sich nach dem Massenwirkungsgesetz die Anzahl der an einer Reaktion betei- ligten Molekülarten bestimmen lässt. Das schliessliche Problem der theoretischen Chemie besteht zweifellos in der Ermittlung des Reaktionswertes für jeden ein- zelnen Körper und in der Aufklärung des Zusammenhanges seiner »Reaktionskonstanten» mit seinen übrigen physikalisch- chemischen Eigenschaften. Der erste notwendige Schritt zur Erreichung dieses Zieles dürfte in der Ausbildung der Reaktionsmechanik bestehen, welche vor allem eine Vorstellung von der Wirkungsweise der Kataly- satoren zu geben hat, nicht auf Grund neuer ad hoc gemachter kinetischer Hypothesen, sondern durch konsequente Verfolgung der vorhandenen Principien der Verwandschaftslehre. Über die wirklich reagirenden Moleküle vermag offenbar das Massenwirkungsgesetz für sich allein nichts auszusagen. ') Siehe auch: Vorlesungen über theoret. u. physik. Chemie. I. p. 19. 310 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. Dieses Princip lautet in seiner allgemeinsten und richtigsten Form: »Die chemische Wirkung der an einer Reaktion teilneh- menden Stoffe ist ihrer aktiven Masse !) proportional.» Die aktive Masse eines Stoffes wurde von der Aufstellung des Gesetzes an bis auf die neueste Zeit durch die Konzentra- tion gemessen; indessen erwies sich dieses nur für ganz ver- dünnte Lösungen als zulässig, und schon hei mässigen Ver- dünnungen ergaben sich beträchtliche Abweichungen von der Theorie. Vor kurzem hat ARRHENIUS ?) gezeigt, dass sich das Massenwirkungsgesetz in bedeutend grösseren Umfang quantitativ bestätigt, wenn man die »aktive Masse» nicht der Konzentration sondern dem osmotischen Druck der reagirenden Stoffe propor- tional setzt. Ebenfalls ARRHENIUS?) ist schon früher zu der wichtigen Annahme geführt worden, dass nicht sämmtliche Moleküle in jedem Augenblick an der Reaktion teilnehmen, sondern dass nur ein der Konzentration bezw. dem osmotischen Druck der Moleküle proportionaler, gegen denselben aber verschwindend klei- ner Bruchteil derselben reaktionsfähig ist, auf dessen Natur im übrigen nicht näher eingegangen wurde. Es liegt num die Aufgabe vor, zu untersuchen, inwieweit die Annahme, dass die aktive Masse eines Stoffes in seinem disso- cüirten Anteil, seinen Ionen, besteht, die Katalyse einer chemischen Reaktionen zu beschreiben gestattet, bezw. zu welchen Folgerungen die Anwendung der Principien der Dissociationstheorie auf diese Vorgänge führt. I. Definition der Katalyse. Unter der Bezeichnung »Katalyse» sind im Gebiet der physi- kalischen Chemie?) zwei wesentlich von einander verschiedene Wirkungen zusammengefasst worden. !) Siehe hierzu Ostwaros Klassiker d. exakten Wissenschaften 104. 2) Bihang till Svenska Vet.-Akad. Handlingar Bd 24. Afd. II. N:r 2. 3) Zeitschr. f. phys. Chem. IV. p. 226. 1889. 4) Abgesehen muss hier werden von den Reaktionsbeschleunigungen durch Fer- mente und ähnlichen Processen, welche der Physiologie angehören, und wel- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 511 Erstens solche, bei welchen der »Katalysator »wirklich den Eintritt eines Vorgangs veranlasst, welcher einmal begonnen, das System in den stabileren Zustand führt. Als Beispiel diene die Herstellung des Gleichgewichtszustandes durch einen Krystall in einer übersättigten Lösung; letztere scheint, sich selbst über- lassen, wirklich längere Zeit unveränderlich. Solche Fälle dürften indessen geeigneter als »Auslösungen» bezeichnet werden. Zweitens aber die Beschleunigung für sich langsam ver- laufender Reaktionen bis zur Erreichung ihres natürlichen Gleich- gewichts. Von letzterer Art sind, soweit bekannt, alle Katalysen chemischer Reaktionen. W. OstwALD !) beschreibt die chemischen Katalysen folgen- dermassen: »Katalytisch nennt man solche Vorgänge, bei denen die Geschwindigkeit durch die Anwesenheit von Stoffen geändert wird, die nach Ablauf der Reaktion sich in demselben Zustand befinden wie zu Anfang. Solange der katalytisch wirksame Stoff oder Katalysator weder durch die zu Beginn der Reaktion vorhandenen, noch ‘durch die entstehenden Stoffe verändert, vermehrt oder vermin- dert wird, macht sich sein Einfluss nur in Bezug auf den Wert des Geschwindigkeitskoefficienten geltend, nicht aber in Bezug auf den Charakter der Formel für den zeitlichen Verlauf des Vorgangs. So erfolet z. B. die typische Reaktion erster Ord- nung, die Inversion des Rohrzuckers, mit messbarer Geschwin- diekeit nur unter der Einwirkung vorhandener Säuren, während diese doch mit der Reaktion selbst, die in einer Wasseraufnahme besteht, nichts ersichtliches zu thun haben, und auch in keinem Ausenblicke eine nachweisbare Änderung ihrer Menge erleiden. che, wenn auch wichtige Anknüpfungspunkte bestehen [Siehe den diesbezgl. interessanten Hinweis van’r Horrs, Zeitschr. f. anorg. Chem. 18. 1] bis auf weiteres mit den rein chemischen Vorgängen nicht vergleichbar sind. !) W. OstWwALD, Lehrbuch der allg. Chemie. II. Bd. 2. Tl. II. Aufl. p. 248 u. 262. 312 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. Ebenso wird die Esterbildung durch die Gegenwart einer sehr geringen Menge Salz- oder Schwefelsäure ungemein beschleunigt, während im übrigen die sämmtlichen charakteristischen Eigentüm- lichkeiten wie das Gleichgewicht. die Umkehrbarkeit, der relative Zeitverlauf u. s. w. unverändert bleiben. Die Katalysatoren wir- ken mit einem Worte so, dass sie dem Vorgange eine andere Zeiteinheit geben, während alles übrige unverändert bleibt. Eine Änderung im Charakter des Verlaufes wird somit nur dann eintreten, wenn die Konzentration des Katalysators, der seiner Wirkung in erster Annäherung proportional zu setzen ist, sich während der Reaktion und durch sie selbst ändert.» — [Autokatalyse.| »Alsdann haben wir zwei Hauptfälle zu unter- scheiden: der Katalysator ist entweder einer der Ausgangsstoffe oder er ist eines der Reaktionsprodukte.» !) Charakteristisch für den Katalysator ist somit, dass seine eigene Masse während der Reaktion konstant bleibt, und dass das Gleichgewicht und die Umkehrbarkeit des Systems nicht geändert wird. ?) | 1) Für den Fall, dass bei einer Reaktion erster Ordnung der ursprünglich vor- handene Stoff der Katalysator ist, giebt Ostwaın die Gleichung: 5 [ller ort les (AR EJE rn) = ej (AS) AE Er bemerkt hierzu: »Es ist hier die Beschleunigung durch die gegen- wart des Katalysators in der Gestalt eingeführt worden, dass ein additives Glied, das diesen Einfluss darstellt, zu der Gleichung für die unbeschleuniste Reaktion gefügt wird. Man könnte fragen, ob nicht vielmehr der Einfluss des Katalysators durch einen multiplikativen Zusatz, einen der Katalysator- menge proportionalen Faktor, mit dem man den Koefficienten der unbe- schleunigten Reaktion multiplieirt angemessener dargestellt würde. Die Ant- wort muss verneinend lauten. Denn im zweiten Falle würde die Geschwin- digkeit der unbeschleunigten Reaktion im Falle, dass kein Katalysator an_ wesend ist, durch das Nullwerden des katalytischen Faktors gleichfalls Null werden, was falsch wäre. Um dies zu vermeiden müsste man diesem Faktor die Gestalt 1 + ac geben, wo c der Konzentration des Katalysators propor- tional ist, d. h. man würde auf die im Text gegebene Form hinauskommen.» Wir werden später sehen, dass ohne Mitwirkung der als Katalysator reagirenden Molekülart die Reaktionsgeschwindigkeit wirklich gleich Null ist, und dass sich demgemäss der bespr. katalytische Vorgang etwas einfacher formuliren lässt. 2 —— Auf eine Art von scheinbarer Katalyse hat neuerdings J. WAGNER in einer einge- henden Abhandlung hingewiesen. »Pseudokatalyse» liegt vor bei Reaktionen, bei ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 313 Bei dieser Definition war besonders an diejenigen Vorgänge gedacht, bei welchen eine chemische Substanz in derselben Phase wie die übrigen reagirenden Stoffe die Erreichung des Gleich- gewichts beschleunigt. Indessen dürften unter Erweiterung des Begriffes Katalyse noch diejenigen Fälle zu berücksichtigen sein, in welchen der Energieinhalt des Systems ohne Zusatz fremder Stoffe geändert wird. Hier gehören besonders: Die Wirkungen der Oberflächen fester Körper, entsprechend einer Veränderung des äusseren Drucks, Die Reaktionsbeschleunigungen durch Aufnahme von Wärme, Die Katalysen durch Aufnahme elektrischer Energie (Dunkle elektrische Entladungen etc.), Endlich die katalytischen Wirkungen des Lichtes. Allen diesen als Katalysen bezeichneten Erscheinungen liegt, wie in dieser einleitenden und in folgenden Abhandlungen ge- zeigt werden soll, ein gemeinsamer Vorgang zu Grund: Die Vermehrung einer oder mehrerer derjenigen Molekül- arten, durch welche die (nicht beschleunigte) Reaktion vor sich geht, d. h. bei Anwendung der elektrochemischen Principien auf das Gesammtgebiet der Chemie, die Vermehrung der in die Reak- tion eingehenden Ionen. II. Die reagirenden Moleküle. Die Annahme, dass alle Stoffe ohne Ausnahme zu einem, wenn auch oft verschwindend kleinen Teil in Ionen gespalten sind, ergiebt sich zunächst als notwendige Konsequenz der Prin- cipien der Dissociationstheorie; zu einer grundsätzlichen Gegen- überstellung von Elektrolyten und Nichtelektrolyten, wie sie sich in der Litteratur gelegentlich findet, dürfte keinerlei Anlass vor- denen ein anderer Stoff vergrösserten Umsatz bewirkt aber nicht durch Re- aktionsbeschleunigung, sondern auf dem Nebenwege einer oder mehrerer an- derer Reaktionen, deren Wirkung sich zu der ursprünglichen addirt. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 4. 5 ol4 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. handen sein, und es ist nicht einzusehen, weshalb zwischen dem zum grössten Teil dissociirten Chlorkalium und dem Aluminiumchlorid, das von Wasser schon erheblich in freie Basis und freie Säure zerlegt wird, ein principiell anderer Unterschied sein soll, als zwischen diesem und z. B. dem Methylchlorid, das in wässriger Lösung nach Erreichung des Gleichgewichtszustandes fast voll- kommen in Methylalkohol und Chlorwasserstoffsäure gespalten, und dementsprechend wenig elektrolytisch dissociirt ist. Vielmehr können wir a priori nur Differenzen in Bezug auf den Grad der Dissociation erwarten, da wir ja eine beliebig kontinuirliche Reihe von Elektrolyten mit abnehmenden Dissociationskonstanten zu- sammenstellen können, und andererseits verfeinerten Untersuch- ungen gegenüber sich immer mehr Stoffe als elektrolytische Lei- ter !) bezw. Elektrolyte in chemischer Hinsicht ?) erweisen. 2. Die ausserordentliche Reaktionsfähigkeit der Ionen zeigt sich aufs deutlichste bei allen anorganischen Vorgängen, die nach allgemein geltender Auffassung ausschliesslich zwischen Ionen vor sich gehen. Wir haben es dort mit stark oder wenigstens verhältniss- mässig stark dissociirten Stoffen zu thun, und deswegen verlaufen fast alle Processe in unmessbar kurzer Zeit. Diesen allgemein be- kannten Dingen sei noch die Bemerkung beigefügt, dass wir genötigt sind, alle Ionen als gleichmässig reaktionsfähig zu betrachten. Alle Vorgänge, welche mit Sicherheit als Ionenreaktionen erkannt sind, verlaufen nicht nur proportional der Masse der Ionen, abgesehen von Nebenreaktionen, sondern sie werden auch durch solche Änderungen, welche auf den Molekularzustand der neutralen Moleküle ein- wirken, im wesentlichen weder beschleunigt noch verzögert. So zeigt sich z. B. die von EriIcson®?) studirte Einwirkung von Säuren auf metallisches Zink von der Temperatur, welche sonst ausserordentlich grossen Einfluss besitzt, fast unabhängige. 3. Chemische Reaktionen, von denen auch nur wahrschein- lich gemacht ‚wäre, dass sie direct zwischen den neutralen Mole- 1) Siehe Trüsssach, Zeitschr. f. phys. Chem. 16. 708. 1895. 2) LöwENHERZ, Zeitschr. f. phys. Chem. 25. 385. 1898. 3) Bihang till K. Svenska Vet. Akad. Handlingar. Bd. 22. Afd. IT. N:o 4. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 315 külen vor sich gehen, sind nicht bekannt, im Gegenteil muss sogar bei Einwirkung elementarer Gase angenommen werden, dass nur der in Atome gespaltene Anteil in Reaktion tritt.') Auf dieses wichtige Resultat ist zum ersten Mal in den Ab- handlungen von TH. EWAN?) und VAN'T HOFF?) hingewiesen worden. Fassen wir nun nach dem eben Gesagten alle chemisch einheitlichen Substanzen als Elektrolyte auf, so ergiebt sich in Analogie mit der Systematik der anorganischen Chemie zunächst die Einteilung in Salze (im weiteren Sinne) und die übrigen Verbindungen, von denen die Sauerstoffverbindungen, entsprechend den Metalloxyden, als die wichtigsten hervorgehoben werden mögen. Scheiden wir dann wieder die Salze in Säuren, Basen und Neutralsalze, so werden wir auch bei organischen Reaktionen folgende Vorgänge zu betrachten haben: 1) Bildung eines Neutralsalzes aus Säure und Basis unter Aus- scheidung von Wasser (Neutralisation), nnd umgekehrt Zer- fall eines Neutralsalzes in Säure und Basis unter Aufnahme von Wasser (Hydrolyse). 2) Konkurrenz zweier Anionen um ein Kation oder zweier Ka- tionen um ein Anion (unter Ausschluss von Wasserstoff- und Hydroxylionen). 3) Gegenseitige Umsetzung zweier Neutralsalze. Auch für die zweite grosse Klasse von Reaktionen, die Oxy- dations- und Reduktionsvorgänge, sind vielfach eingehende Stu- dien über den zeitlichen Verlauf angestellt worden, jedoch haben sich bei der Berechnung der Geschwindigkeitskonstanten teilweise unüberwindliche Schwierigkeiten ergeben. Auch in diesen Fällen wird die Berücksichtigung der Dissociation, und zwar in Bezug !) Die Möglichkeit einer elektrolytischen Dissoeiation elementarer Stoffe ist be- kanntlich von verschiedenen Seiten verneint worden. Wenn sich auch nach dem jetzigen Stand der Theorie scheinbar Widersprüche ergeben, so kann doch ein Beweis gegen die Ionisation elementarer Stoffe nicht geliefert werden. >) Zeitschr. f. phys. Chem. 16. 315. 189. >) Zeitschr. f. phys. Chem. 16. 411. 189. 316 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. auf die Sauerstoffvalenzen einen wesentlichen Fortschritt ermög- lichen. Gegenüber der in letzterer Zeit mehrfach ausgesprochenen Ansicht, dass nur bestimmte Atomgruppen zur Aufnahme elek- trischer Ladungen fähig seien, sei hier der Schluss der berühmten Gradual-Abhandlung von ARRHENIUS angeführt. »Certes, on pourra objecter que cette theorie n’est valable que pour les electrolytes, lorsque au contraire, les theories pre- cedentes embrassent toutes les substances. Contre cela nous signalons que les connaissances chimiques sont a la plus grande partie, basees sur les reactions des electrolytes, qui semblent dans la science chimique jouer le m&me röle que les gaz dans la theorie mecanique de la chaleur. Du reste, la notion d’electro- lyte a une etendue beaucoup plus grande (selon la loi de HITTORF) que l’on est accoutume & lui en attribuer. Ainsi, les reactions en general semblent manifester une assez grande analogie a celles des electrolytes, de sorte que l’on pourra peut-&tre a l’avenir elargir la theorie donnde pour les electrolytes jusqu’a etre avec quelques modifications valable pour tous les corps.» Es ist nicht möglich, an dieser Stelle die Anwendung des vorangestellten Princips auf alle erwähnten Hauptfälle von kata- lytischer Wirkung zu zeigen. Auch musste das vorliegende Versuchsmaterial vielfach ergänzt und erweitert werden, worüber später im Einzelnen zu berichten ist. Hier möge ein Beispiel genügen, um die zu Cana liegende Idee zu fixiren. Katalyse der Esterzersetzung. I. Die zu besprechende Reaktion ist gegeben durch die Gleichung CH,C00 C,H, + H + OH = CH,COOH + C,H,OH. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 817 Es sei [|CH,COO — C,H,]| die Konzentration !) des anwe- senden Aethylacetats. Zur Zeit =0 (also unmittelbar nach der Auflösung) seien die Ionen CH,C0O und CH, in der (mini- malen) Konzentration a?)|CH,COO — C;H,]| vorhanden. Die Konzentration der (vom Wasser gelieferten) anwesenden Wasser- stoff- und Hydroxylionen werde mit [Hw] bezw. mit |OHw| be- zeichnet. Im Zeitraum dt können dem Massenwirkungsgesetz zufolge sonach alCH,COO — C,H,] Acet-Ionen mit [Hw] Wasserstoff- ionen zusammentreten, und es werden, nach kinetischen Principien, kn x alCH,COO — C,H, ] x [Hw]| Grammmoleküle Essigsäure gebildet, wo kp die Geschwindiskeitskonstante der Essigsäure- bildung bedeutet. Gleichzeitig würden, unter der Wirkung des Massenwirkungsgesetzes allein, aus al CH,COO — C,H,]| Aethyl- Ionen und [OHw] Hydroxylionen ka, x alCH,COO — C,H, | x [OHw] Grammmoleküle Alkohol entstehen. ki, = Konstante der Alkoholbildung aus den Ionen. II. Nun können aber beide Reaktionen nicht unabhängig . von einander verlaufen. Es macht sich vielmehr noch die For- derung der elektrischen Neutralität geltend, wonach in jedem Moment ebensoviele Kationen als Anionen auftreten bezw. ver- schwinden müssen. Die Dissociation des Esters sowohl als die- jenige des Wassers kann nicht anders vor sich gehen, als dass in jedem Moment ebensoviele Wasserstoffionen als Hydroxyl- ionen frei werden. III. Setzen wir nun zu obigem System Chlorwasserstoffsäure als Katalysator, so wird die Konzentration zweier der reagiren- den Ionengattungen während der Reaktion konstant gehalten, und dadurch die Verfolgung des Reaktionsverlaufs vereinfacht; und zwar wollen wir uns den Katalysator in solcher Verdünnung ein- !) Die Lösung sei so verdünnt in Bezug auf alle anwesenden Molekülarten, dass wir deren osmotischen Druck der Konzentration proportional setzen können. ”) Der Proportionalitätsfaktor giebt den (momentanen) Dissociationsgrad an; da derselbe aber keinem Gleichgewichtszustand entspricht, so sei derselbe nicht mit «, wie üblich, sondern mit a bezeichnet. 318 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. geführt denken, dass er einerseits als vollkommen dissociirt be- trachtet werden kann, und dass andererseits doch die Wasser- stoffionen der entstehenden Essigsäure gegen diejenigen der Chlor- . wasserstoffsäure stets vernachlässigt werden können. IV. Die durch Zusatz des Katalysators hervorgerufene Ver- schiebung der Ionenkonzentration ist die folgende: 1) Die Konzentration der Wasserstoffionen ist, proportional der zugesetzten Menge der Chlorwasserstoffsäure vergrössert worden, die Konzentration der Hydroxylionen ist entsprechend zurückgegangen, da das Produkt H x OH konstant bleiben MUSS. 2) Die Konzentration der in jedem Moment möglichen freien Acetionen ist durch die Dissociationsbeeinflussung in leicht zu berechnender Weise herabgedrückt, diejenige der Aethylionen dagegen durch die ausser- ordentlich starke Verminderung der Hydroxylionen ver- grössert worden. Die beiden Ionenprodukte H x CH,COO und OH x C,H, würden (bei konstanter Essigsäure- und Alkoholkonzentration) — falls das System im Gleichgewicht wäre, nicht geändert werden. Die Erfahrung bestätigt denn auch, dass das Gleich- gewicht des Systems Ester-Essigsäure-Alkohol in wässriger Lö- sung durch Zusatz von Chlorwasserstoffsäure kaum verschoben wird. Es ist aber wichtig, im Auge zu behalten, dass während des Reaktionsverlaufes die aus den elektrolytischen Dissociations- konstanten der vier beteiligten Stoffe sich ergebenden Gleich- gewichtsbedingungen nie vollkommen erfüllt sind, was ja gerade die Reaktion verursacht. V. Die hydrolytische Spaltung des Esters zerfällt in vier einzelne Vorgänge: Die Ionenspaltung des Wassers, diejenige des Esters, die Bildung von Essigsäure und die Bildung von Alkohol. Die Zerlegung eines Grammmoleküls Wasser in seine Ionen dürfte bei dem beträchtlichen Dissociationsgrad dieses Körpers ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 319 eine messbare Zeit nicht in Anspruch nehmen können, wie auch der Hydrolysationsprocess schwächerer anorganischer Salze lehrt. Dagegen weist alles darauf hin, dass die Dissociation des Esters in Anion und Kation derjenige Vorgang ist, welcher den zeitlichen Verlauf der Reaktion hauptsächlich bestimmt, gemäss der Dissociationskonstanten derselben, welche aller Wahrscheinlich- keit nach um viele Zehnerpotenzen unter derjenigen des Wassers liegt. Eine Bemerkung, die Herr R. A. LEHFELDT!) vor kurzem bezgl. sehr kleiner Dissociationsgrade gemacht hat, veranlasst mich hierbei zu folgender sonst vielleicht selbstverständlichen Erläuterung: Offenbar muss wie jedes andere Gleichgewicht auch das Dissociationsgleichgewicht kinetisch gedacht werden, d. h. in jedem Augenblick spalten und bilden sich eine gewisse Anzahl Moleküle, und die Dissociationskonstante giebt das Verhältnis der Anzahl der sich in jeder Zeiteinheit spaltenden zu derjenigen der unverändert bleibenden Moleküle. Dass es keine durch die Mole- kulargrösse bedingte untere endliche Grenze für den Dissociations- grad giebt ist somit einleuchtend, denn wir brauchen nur die Zeit- einheit genügend gross zu wählen, um in jedem Fall die Spaltung einiger Molekeln, und damit einen endlichen Dissociationsgrad zu erhalten. Umgekehrt scheint mir gerade der langsame Verlauf solcher wie der hier betrachteten Reaktionen darauf hinzuweisen, dass wir es hier mit der elektrolytischen Spaltung eines Körpers von sehr geringem Dissociationsgrad zu thun haben, da diese organischen Substanzen aus Radikalen bestehen, welche überall sehr geringe Neigung zur lonisation zeigen. Das Gesetz, welches die Geschwindigkeit der Dissociation des Esters und anderer salzartiger Körper bestimmt, dürfte ana- log mit dem von WITHNEY und Noy&s?) für die Lösungsge- schwindigkeit festgestellten sein: Die Bildungsgeschwindigkeit jedes der beiden Ionen des Esters ist proportional der Differenz zwischen der in jedem Augenblick vorhandenen und der in dem betreffen- 1) Zeitschr. f. phys. Chemie 27, p. 94. 1898. ?) Zeitschr. f. phys. Chem. 28, p. 689, 1897. 320 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. den Moment (zufolge der Dissociationskonstanten von Essigsäure und Aethylalkohol) möglichen Tonenkonzentration. Was endlich die Konstanten der Reaktionen CH,COO x H — kr x CH,COOH und | C,H, x OH =k, x C,H,OH angeht, so sind dieselben, wenn die Dissociation des Esters nach obigem Gesetz verläuft, von entscheidendem Einfluss auf die Geschwindigkeit der Gesamnitreaktion, und ihre Kenntniss ist von grösster Wichtigkeit für die schliessliche quantitative Aus- bildung der Theorie, die eine Vorausberechnung der Geschwin- digkeit einer Reaktion aus den physikalisch-chemischen Konstan- ten ihrer Komponenten ermöglichen soll. Die Konstante k der Bildungsgeschwindigkeit der Essig- säure v—=kx CH,C00 xH erhalten wir ebensowenig direkt, wie von vorn herein die Kon- stante der Dissociationsgeschwindigkeit vi — k! x CH,COOH , sondern wir finden bekanntlich immer nur den Quotienten aus beiden Faktoren kl E = = a Weiter oben sind wir zu der wahrscheinlichen Annahme ge- führt worden, dass alle Ionen gleich reaktionsfähig sind, d. h. für alle Eleetrolyte ist der Koefficient der Bildungsgeschwindig- keit k in der Formel v=kx Anion x Kation ein und derselbe. Hieraus folgt, dass die Konstante der Ionisationsgeschwin- digkeit k! in der Formel vi — kl! Xx Blektrolyt gemäss der Gleichung - een % ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 821 für alle Elektrolyte proportional ist mit deren elektrolytischen Dissociationskonstanten. Nach dem Gesagten stellt sich der Reaktionsvorgang folgender- maassen dar: Im ersten Moment werden die Essigsäure- und die Alkohol- bildung unabhängig von einander, proportional der Konzentration der Wasserstoff bezw. der Hydroxylionen vor sich zu gehen suchen. Schon im unmittelbar darauffolgenden Zeitteil muss ein Ausgleich eintreten, 1) Dadurch, dass k x alCH,COO — C,H, ] x [H] Acet-Ionen , aber bloss | k x alCH,COO — C,H, | x [OH] Aethyl-Ionen aufgebraucht worden, und entsprechend mehr Aethyl-Ionen als Acet-Ionen vorhanden sind. 2) Dadurch, dass zugleich mit den aus den Wassermolekeln zu ersetzenden Wasserstoflionen eine gleiche Anzahl Hydroxyl- ionen frei werden und zur Reaktion kommen. Die Geschwindigkeit des Vorgangs: Ester + Wasser > Essigsäure + Aethylalkohol in der Richtung von links nach rechts setzt sich aus zwei Ge- schwindigkeiten zusammen, derjenigen der Säure- und derjeni- gen der Alkoholbildung, welche beide unmittelbar nach dem ersten Augenblick der Reaktion gleich sein müssen. Die Geschwindigkeit der Essigsäurebildung ist bestimmt durch das Produkt der in jedem Moment vorhandenen zur Essigsäurebildung nothwendigen Ionen. Und zwar ist die Menge der zur Zeit 2 in der Sekunde auf- tretenden Acet-Ionen proportional der Differenz zwischen dem schliesslich zu erreichenden Werte des Quotienten 322 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. CH,COO x C,H, K - Ester und dem Werte, welcher diesem Quotienten zur Zeit £ zukommt, worauf ich in einer Besprechung der Gleichgewichtsverhältnisse der verschiedenen Ester zurückkommen werde. Die Menge der Wasserstoffionen ist im Wesentlichen gegeben durch die Konzentration des Katalysators, und während der Reak- tion konstant. Ganz das Gleiche ist von der Geschwindigkeit der Alkohol- bildung zu sagen, bei welcher, wie schon hervorgehoben wurde, die Hydroxylionen in der nämlichen Menge teilnehmen müssen, wie die Wasserstoffionen bei der Säurebildung. Beim entgegengesetzten Vorgang: Essigsäure + Aethylalkohol— Ester + Wasser kommt in analoger Weise die Dissociationsgeschwindigkeit der Essigsäure und des Alkohols sowie die Konzentration der vor- handenen Wasserstoff und Hydroxylionen in Betracht. Aus der gegebenen Darstellung der katalytischen Esterzersetz- ung ergiebt sich nun als Folgerung die experimentell schon lange festgestellte Thatsache, dass (für verdünnte Lösungen) die zur Zeit t sich umsetzende Estermenge proportional ist der vor- handenen Menge Ester und der Konzentration der Wasserstof- tonen. !) !) Direkt mit dem gegebenen Beispiel der Esterzersetzung sind die meisten der unter Wasseraufnahme verlaufenden Reaktionen (Hydrolysen) vergleichbar. Beim Zerfall der Kohlehydrate vom Typus des Rohrzuckers dürfte viel- leicht vor der Spaltung in Anion und Kation eine intramolekulare Umlage- rung vor sich gehen, wodurch der Zucker erst die Konstitution eines Neutral- salzes annimmt. Darauf scheint mir folgender Umstand hinzuweisen: Während durch Zunahme des äusseren Druckes alle diesbezgl. studirten in Lösung vor sich gehenden Reaktionen beschleunigt werden, nimmt die In- versionsgeschwindigkeit mit steigendem äusseren Druck ab, wie V. ROTHMUND (Zeitschr. f. phys. Chem. 20, p. 168) nachgewiesen hat. Die nächstliegende Deutung nach einem bekannten allgemeinen Princip wäre die, dass der Ver- gang der Inversion unter Volumzunahme verläuft. Indessen hat Herr Kand. D. Stenavist im hiesigen Institut durch Versuche nachgewiesen, dass bei der Inversion das Volumen der Lösung nicht zu-, sondern im Gegenteil beträcht- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 8323 Ein Versuch die Geschwindigkeitskonstante aus den Disso- ciationskonstanten der Komponenten zu berechnen kann, wie er- wähnt, erst gemacht werden, wenn letztere alle bekannt sind. Kennen wir die (experimentell direkt zu ermittelnde) Disso- eiationskonstante des Alkohols, so können wir nach der von ARRHENIUS angegebenen Methode, die elektrolytische Dissociation des Wassers zu bestimmen, umgekehrt, aus dieser und dem Hydrolysationsgrad des Esters, dessen elektrolytische Dissociation berechnen, nach der Formel Ks: Ka Kw Ä K Hyar. : K Ester FR worin Krster die elektrolytische Dissociationskonstante des Esters, Ks, Kı und Kw diejenigen der Säure, des Alkohols und des Wassers bedeuten, Kyyar. aber die Konstante der Gleichung CH,COOH x G,H,OH =K x CH,COOC5H,. Bevor nicht die oben erwähnten fehlenden Versuchsdaten, und besonders eine Reihe entscheidender Experimente über die Oxydationsvorgänge geliefert sind, kann natürlich das gegebene Prineip der Katalyse nicht als festgestellt angesehen werden, und ich beschränke mich, nachdem die zu Grunde liegende Idee gegeben ist, darauf hinzuweisen, dass bei jeder der oben ange- führten Fälle von Reaktionsbeschleunigung die Vermehrung einer der in die Reaktion eingehenden Ionenarten durch den Kataly- sator entweder schon bewiesen ist, oder doch ungezwungen an- genommen werden kann. !) lich abnimmt. Es geht daraus hervor, dass die Zwischenprodukte (die wäh- rend der Reaktion auftretenden und wieder verschwindenden Molekülarten ein srösseres Volumen einnehmen als die ursprüngliche Substanz. Dieses ist nun bei der Spaltung in Ionen, soweit bekannt nie der Fall. und es bleibt die Annahme übrig, dass die unter der Einwirkung von Säuren vor sich gehende Bildung einer zweiten, salzartigen Modifikation des Rohrzuckers unter Volum- zunahme geschieht. Dadurch würde auch die Thatsache verständlich, dass beim Rohrzucker nur Wasserstoff- nicht Hydroxylionen »katalytisch» wirken können. Ohne Säurezusatz sind dann eben keine (oder nur äusserst wenig) elektrolytisch in Dextrose bezw. Lävulose-Jonen spaltbaren Molekeln vorhanden. - Du] Bezgl. der Oxydations- und Reduktionserscheinungen dürfte diese Annahme am ehesten auf Widerspruch stossen, da die elektrolytische Sauerstoffabspaltung ge- löster Oxyde ‘ete. soviel mir bekannt noch gar nicht behandelt worden ist. 324 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. Zeigt sich aber, dass in der angedeuteten Weise die voll- kommene Beschreibung der katalytischen Vorgänge möglich wird, so dürfte sich damit der ganze Versuch, die Methoden der Ionen- theorie auf das Gebiet der organischen Chemie auszudehnen nicht nur als vorteilhaft, sondern auch als notwendig erwiesen haben, und der Forderung genügen, die an jede Hypothese in Hinsicht auf alle vorhergehenden gestellt werden muss: Die Ausdehnung einer ein- heitlichen Beschreibung auf eine grössere Anzahl von Thatsachen. Wie schon erwähnt, bilden ja die hier eingeführten An- nahmen eine Fortsetzung der ARRHENIUS’schen Theorie der ak- tiven Moleküle. Unter denjenigen Ergebnissen, welche besonders für das Auftreten von Ionen bei chemischen Vorgängen sprechen, seien hier noch der Einfluss des Mediums bezw. Lösungsmittels und derjenige der Temperatur hervorgehoben. I. Für Gasreaktionen ist von DIXON!) und kurz darauf von BAKER ?) gezeigt worden, wie bedeutend Feuchtigkeitsspuren die Geschwindigkeit vergrössern. Aus der grossen Zahl der sehr interessanten Versuche sei als besonders entscheidend derjenige über die Reaktion zwischen Salzsäure und Ammoniak hervor- gehoben, bei welchem auch bewiesen wurde, dass der Wasser- dampf als wirklicher Katalysator fungirt. An anderen Stellen 3) habe ich wahrscheinlich zu machen gesucht, dass die Ionisation der Elektrolyte durch Vereinigung der Radikale mit Wasser- molekeln vor sich geht. Die nächstliegende Deutung der Resul- tate ist demnach die, dass (annähernd proportional) mit der Menge Wasserdampf Ionen gebildet werden, welche die Reaktion bewirken. Auch über die Stärke einer katalytischen Wirkung können wir nun einen Anhalt gewinnen; die Beschleunigung muss offenbar um so bedeutender sein, je geringer die reinen Reaktionskomponenten gespalten sind, und je kräftiger der Kata- Iysator daissocuirt. 1) Phil. Trans. 11, p. 629, 1884. 2) Chem. Soc. Trans. 1885 p. 349. Proc. Roy. Soc. 45, 1. 3) Wied. Ann. 63, 273, Zeitschr. f. phys. Chem. 28, 619, 1899. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 325 Den Einfluss reiner Lösungsmittel auf den zeitlichen Ver- lauf organischer Reaktionen hat MENSCHUTKIN !) untersucht, und zwar die Einwirkung von Essigsäureanhydrid auf Isopropyl- und Isobutylalkohol 1) (C,H,0,)0 + C,H,OH = C,H,0, + C,H,0,C,H, und die Einwirkung von Aethyl bezw. Propyljodid auf Triaethyl- amin ?) (SEINEN 23/05 ER (C.H;),NJ. Der auffallende Zusammenhang zwischen der Reaktions- geschwindigkeit und der Dielektrizitätskonstante des Lösungs- mittels zeiet sich in foleender von VAN’T HOFF gegebener Tabelle? [a => Ste) Essigsäureanhydrid. |(0,H,),N.\(C,H,)3N. Das Isobutyl- |Isopropyl- a alkohol | alkohol | IC,H,. | IC,H,. | konstante. 100°. 100°. Eioungpe SS 0 KO Siv 17.0,030:710,000,18 — 1,86 (12,3°) Heptaneat st. aa 8 — — /0,0002355]| — — Aethylisoamyläther . . . — — 0,000 63 — — Meihwlätherz.. 2... = — 10,000 757) — 4,36 (18°) Kylleila ar a 8 Be 0,019 6 [0,002 87 — 287 (I) Ghlorptopyl et sl db. — — 20/0054 — — Isobutylacetat . . . . . = — 10,005 77 — 5,27 (19,5°) Benzol .........|0,0401 | 0,0148 [0,005 84 |0,000 945) 2,26 (19°) henenole var SR MN — — 0,0272 — — Aethylacetat. « ... . — — /0,022 3 = 5,85 (20°) Chlocbenzolga ar — — 0,0231 — — Isobutylalkohol . . . . — — 10,025 8 — 6,1 (18°) Aethylbenzoat . . . . . — — 0,0259 — 6,04 (19°) Brombenzol . «oc cc — — 0,027 0,005 7 — Aethylalkohol . . . . . — — 10,036 6 — 21,7 (15) FANN OLE er BIO FAN 1 -— — 0,0403 = = Allylalkohol . . . >. . — — 10,043 3 — 20,6 (21°) Methylalkohol . . . . . — — [0,0516 — 32,5 (16°) Aeeiun N — — OT OLE) | & Bromnaphtol . . . . — = Will — | = Acetophenon. ..... — = 2072927 0029271155 MR Benzylalkohol . . . ... — — [0,133 — 1A !) Zeitschr. f. phys. Chem. 1, p. 611, 1887. ?) Zeitschr. f. phys. Chem. 6, p. 41, 1890. °) van’r Horr, Vorlesungen 1. Heft. p. 217. 826 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. Zweifellos ist die nächstliegende Deutung so, dass die bei den studirten Reaktionen wirksamen Substanzen den Elektrolyten beizuzählen sind, auf deren Konstitution die Dielektricitätskon- stante des Lösungsmittels, wie seit THOMSON und NERNST be- kannt ist, einen sehr bedeutenden Einfluss ausübt. MENSCHUTKINS Untersuchung ist in neuester Zeit von A. v. HEMPTINNE u. A. BEKAERT !) auf Lösungsmittelgemische ausgedehnt worden, und hat die beiden Forscher zu dem Resul- tat geführt, »dass für viele Gemenge die Abweichung zwischen dem gefundenen und dem nach der Gesellschaftsrechnung be- rechneten Wert der Reaktionsgeschwindigkeit nicht wesentlich grösser ist, als die mittleren Versuchsfehler». Für einen nicht geringen Bruchteil der untersuchten Mi- schungen übersteigen indessen die Abweichungen, für welche HEMPTINNE und BEKAERT keine Erklärung geben, 50% des be- rechneten Wertes. Gerade diese Abweichungen scheinen mir indessen recht beweisend; sie kommen nämlich, soweit Versuche vorliegen, gerade bei denjenigen Stoffen vor, deren Mischung ?) auch eine bedeutend höhere Dielektricitätskonstante besitzt, als die aus den Komponenten berechnete. Schon früher sind Versuche über die Reaktionsgeschwindig- keit in Lösungsmittelgemischen angestellt worden, von denen hier diejenigen von KABLUKOW und ZAcconT, ?) und von E. COHEN ?) erwähnt seien, ”) welche fanden, dass ein grösserer Zusatz von Alkohol die Inversionsgeschwindigkeit des Rohrzuckers durch Chlorwasserstoffsäure in wässriger Lösung bedeutend herabsetzt. Die Annahme, dass zufolge der verkleinerten Dielektrizitäts- konstante die elektrolytische Dissociation des Rohrzuckers durch 1) Zeitschr. f. phys. Chem. 28, p. 225. 1899. ?) Vergleiche hierzu z. B. für die Mischung von Benzol und Aethylalkohol, J. C. Puıuıpps Resultate, Zeitschr. f. phys. Chem. 24, p. 31. 1897. 3) KaBLukow, Inaug. Dissertation, Petersburg 1891; Berl. B. 25, p. 499. .*) Zeitschr. f. phys. Chemie 28, p. 145. 189. 5) Weitere Untersuchungen liegen vor von W. OstwALD über den Einfluss starker Acetonzusätze und von W. C. Kıstıakowsky über denjenigen starker Aikohol- zusätze auf die Geschwindigkeit der Esterzersetzung. Bei diesen Zusätzen wurde indessen auch das Gleichgewicht verändert was die Erscheinung komplieirt. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 327 den Alkoholzusatz zurückgegangen ist, stützt sich auf das analoge von WAKEMANN !) studirte Verhalten der schwachen Säuren. In diesem Zusammenhang ist eine Geschwindigkeitsbeein- flussung zu erwähnen, welche scheinbar gegen die anfangs auf- gestellte Behauptung spricht, dass die Katalyse in der Vergrös- serung der Konzentration der reacirenden Ionen besteht: Die Neutralsalzwirkung. In einer der hiesigen Akademie eingereichten Arbeit be- richte ich über eine Experimentaluntersuchung über diese Art von Katalyse bei der Inversion des Rohrzuckers, wobei ich zu- nächst die bis dahin noch zweifelhaften Einflüsse der Tempera- tur, des Rohrzuckergehaltes, der Säure und Salzkonzentration sicherzustellen versuchte. Die einfachste Deutung der, wie NERNST ?) betont, theoretisch sehr rätselhaften Erscheinung, hat sich aus meinen und den früher gewonnenen Resultaten unter der Annahme ergeben, dass es sich hier um die gleichen (elektro- statischen) Ionenwirkungen handelt, welche auch aller Wahr- scheinlichkeit nach mit den Abweichungen der starken Elektro- lyte vom ÖOstwaup’schen Gesetz zusammenhängen, ?) nämlich die Vergrösserung der Dissociation und dissociirenden Kraft des Wassers und die Hydratation der (anorganischen) Ionen. In Betreff der Anhaltspunkte für diese Auffassung muss hier auf die erwähnte Spezialunterzuchung verwiesen werden. Die Bemerkungen über den Einfluss des Lösungsmittels ab- schliessend erwähne ich noch eine interessante Beobachtung, welche die H.H. v. HEMPTINNE und BEKAERT in der erwähnten Arbeit mitteilen: Die Erhöhung der Temperatur steigert in verschiedenen Lösungsmitteln die Geschwindigkeit der Einwirkung von Tri- aethylanıin auf Aethylbromid in annähernd gleichem Maasse, wie sich aus folgenden Zahlen ergiebt: 1) Zeitschrift f. phys. Chem. 11, p. 70, 189. ?) Theoretische Chemie II Aufl. 1898 p. 509. 3) H. Eurer, Öfversigt af Kongl. Vet. Akad. Förhandlingar. Zeitschr. f. phys. Chemie 28, p. 619, 1899. 328 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. bei 50°. Verhältnis bei 66°. Verhältnis bei 100°. Benzol . . . . . 0,000 100 2.28 0.000 228 8.48 0.001 73 Neetone er 20:00 113 2.37 0.002 400 8.98 0.021 55 Dieses Resultat ergiebt sich aus den oben gemachten Er- wägungen unter der nicht unwahrscheinlichen Annahme, dass die bei der Reaktion in Betracht kommenden Dissociationswärmen der reagirenden Stoffe vom Lösungsmittel unabhäneig sind. Hier- bei ist daran zu erinnern, dass die angewandten Lösungsmittel keine der reacirenden Ionen bilden können. Hingegen kann vorausgesehen werden, dass in allen Fällen, in welchen an der Reaktion die Ionen des Lösungsmittels teil- nehmen, von letzterem der Einfluss einer Wärmezufuhr auf die Geschwindigkeit des Vorgangs abhängen wird. II. Über den Temperaturkoeffieienten solcher Reaktionen ist im Allgemeinen zu sagen, dass ausser der Dissociationswärme jedes der gelösten reagirenden Stoffe noch diejenige des Lösungs- mittels in Betracht kommt. Zunächst sei betont, dass der Temperaturkoefficient der Reaktionsgeschwindigkeit und derjenige der Dissociation für sehr schwache Elektrolyte wie z. B. Wasser von der gleichen Grössen- ordnung sind, wodurch das bisher so auffallende rapide Ansteigen der Reaktionsgeschwindigkeit vollkommen verständlich wird. Ferner sind, worauf schon ARRHENIUS hingewiesen hat, ge- wisse Reaktionen von der Temperatur so gut wie unabhängige, und zwar gerade diejenigen, bei denen eine Vermehrung der reagiren- den Ionen mit der Temperatur nicht wohl eintreten kann, wie z. B. bei der Einwirkung von Säuren auf metallisches Zink. !) Nach ARRHENIUS kann bekanntlich der Temperaturkoefficient jeder Reaktion berechnet werden nach der Formel: 0: = Om eA(T — To): ITı , und der Exponentialkonstanten A wurde die Bedeutung der hal- ben Umsetzungswärme eines inaktiven Moleküls in ein aktives beigelegt, was nach der eben gegebenen Beschreibung des Reak- tionsverlaufes, wenn wir zu unserm Beispiel der Esterzersetzung !) Ericson, Bihang till Vet. Akad. Handl. Bd. 22, Afd. II, N:o 4. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4, 529 zurückkehren, identisch wäre mit der halben Dissociationswärme des Esters. Nun ist, wie erwähnt, die totale Reaktionsgeschwindigkeit in erster Linie abhängig von der Dissociationsgeschwindigkeit des Esters, ferner aber auch von der Konzentration der Wasser- stof- und Hydroxylionen, und damit von der Dissociations- geschwindigkeit des Wassers. Die Steigerung der Temperatur muss also eine zweifache Wirkung haben. 1) Wird die Dissociationsgeschwindigkeit des Esters erhöht, 2) Wird das Produkt der in jedem Augenblick vorhandenen Wasserstoff- und Hydroxylionen vermehrt. Es ist also nicht wahrscheinlich, dass der Exponential- Koefficient A bloss die halbe Umwandlungswärme des Esters darstellt. Indessen darf die Dissociationswärme des Wassers nicht in gleicher Weise in Rechnung gesetzt werden, wie die- jenige des Esters, einerseits deswegen, weil durch die Zunahme des Dissoeciationsgrades mit der Temperatur die Reaktionsgeschwin- digkeit um so mehr erhöht wird, je kleiner der Dissociationsgrad ist, und ferner, weil das Kation des Wassers seine Konzentration (bei Gegenwart eines Katalysators) nicht wesentlich mit der Temperatur ändert. Es wird also A dargestellt durch: a din Kwasser dlnKrster din K Arkohol HEST 24 Fä EIER ee en N. ET er le E dT ÖT same dlnKrssies. man | | Von den in dieser Formel vorkommenden Werten sind die Disso- ciationswärmen des Wassers und der Essigsäure bekannt; die- jenige des Alkohols lässt sich aus der Änderung des Dissociations- grades mit der Temperatur berechnen, diejenige des Esters kann aus den thermochemischen Daten ermittelt werden. Die Kon- ') Da der Gleichgewichtszustand des Systems Ester-Essigsäure-Aethylalkohol in “ wässriger Lösung mit der Temperatur sich sehr wenig verändert, so ergiebt sich daraus dass die Summe der Dissociationswärmen. von Wasser und Ester annähernd gleich der Summe der Dissociationswärmen von Alkohol und Essig- säure sein muss. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 4. 6 350 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. stanten C,, C, und C, könnten gefunden werden, wenn A für verschiedene Konzentrationen von Ester, Säure und Alkohol bestimmt wird. Unter der Annahme, dass C, und C sehr klein sind, ferner C, gleich ist für die Sapronifikation und die katalytische Ester- zersetzung, können wir den Koefficienten C für Wasser bei letz- terer Reaktion annähernd bestimmen. Der Exponentialkoefficient A der Sapronifikation muss zu- folge der Gleichung CH,COO—C,H, + K + OH = CH,COOK + C,H,OH die halbe Dissociationswärme des Esters vorstellen, da die Disso- ciationswärme der Kalilauge zu vernachlässigen ist. Der Koefficient A fär diese Reaktion ist von ARRHENIUS !) nach den Daten von WARDER ?) zu A= 2519 berechnet worden. Addirt man hierzu das Produkt aus dem Proportionalitäts- faktor C und der halben Dissociationswärme des Wassers, welche nach J. THOMSEN ?) bei der ungefähr entsprechenden Temperatur von 24,6” 15617 g Kal. beträgt, so soll diese Summe gleich sein dem Exponentialkoefficienten der Katalyse. ?) 5579 + C-6 813,5 = 8500 = A. Woraus sich ergiebt C = 0,43. Nach NERNST 5) ist die »aktive Masse» eines Lösungsmittels (bei konstanter Temperatur) seinem Dampfdruck proportional. Andererseits ist die aktive Masse des Wassers gegeben durch sein Ionenprodukt. Diese beiden Beziehungen sind insofern ver- einbar, als sowohl die Dampfspannung (wenigstens bei niedrigen 1) Zeitschr. für physik. Chem. 4, 226, 1889. 2) Berl. Ber. 14, 1365, 1881. 3) Thermoch. Unters. I, 63, 1882. 4) Bihang till K. Svenska Vet. Akad. Handl. Bd. 24, Afd. I, N:o 2. 5) Zeitschr. f. phys. Chem. 11, 345, 189. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 331 Drucken), wie auch die Dissociation des Wassers mit der Kon- zentration (bezw. dem osmotischen Druck) der einfachen Wasser- molekäle je durch einen Proportionalitätsfaktor verbunden sind. Mit der Temperatur ändert sich natürlich ausser der Disso- ciation der Doppelmoleküle !) (bezw. ausser der Konzentration der einfachen Moleküle) noch der elektrolytische Dissociationsgrad der letzteren, und, was für die Dampfspannung in Betracht kommt, der Verteilungskoefficient zwischen der flüssigen Phase und dem Dampfraum in unbekannter Weise, so dass sich die Dissociation des Wassers als Funktion des Dampfdrucks bis auf weiteres nicht darstellen lässt. Da aber beides Dissociationserscheinungen sind so folgen sie denselben Gesetzen, wodurch sich die von NERNST ?) erwähnte Analogie zwischen dem Anwachsen der Reaktionsgeschwindigkeit und der Zunahme der Dampftension mit der Temperatur erklärt. Zusammenfassung. Im Vorhergehenden sollte ein allgemeines Princip der kata- Iytischen Wirkungen eingeführt werden. Es wurde von der Voraussetzung ausgegangen, dass alle chemischen Körper Elektrolyte sind. Hiernach wurde der Satz aufgestellt: Jede Art von Katalyse besteht in einer Vermehrung der an der beschleunigten Reaktion beteiligten Jonenarten. Schon für die erste Annahme liegt eine ausserordentlich grosse Zahl sowohl von Beweisen als Konsequenzen ausserhalb des Gebietes der chemischen Kinetik; aus der in der Einleitung gegebenen Aufzählung der Hauptfälle katalytischer Wirkungen geht die Mannigfaltigkeit dieser Erscheinungen hervor. !) Wird letzterem (sekundären) Vorgang Rechnung getragen, so wird sich eine für alle Temperaturen gültige Dampfdruckformel aufstellen und theoretisch begründen lassen. 2) Theor. Chemie, 2. Aufl. p. 618. 332 EULER, ZUR THEORIE KATALYTISCHER REAKTIONEN. Es bildet infolgedessen vorliegende Arbeit im Wesentlichen ein Programm für eine Reihe teils abgeschlossener oder begon- nener, teils in Aussicht genommener Einzeluntersuchungen. 1) Was unsere Voraussetzung betrifft, so habe ich mich darauf beschränkt zu zeigen, dass einerseits kein Grund zu einer Unterscheidung zwischen Elektrolyten und Nichtelektrolyten vor- liegt, und dass andererseits der Einfluss des Lösungsmittels und der Temperatur es sehr wahrscheinlich macht, dass auch die bis jetzt als Nichtelektrolyte betrachteten Substanzen durch Ver- mittlung von Ionen reagiren. Ferner wurde die Vermutung ausgesprochen, dass allen Ionen im Wesentlichen die gleiche Reaktionsfähigkeit zukommt. Dass bei einer eingehenderen Darstellung dieser Verhältnisse in Hinsicht auf die Dissociation elementarer mehratomiger Mole- küle unsere Anschauungen über den Vorgang der elektrolytischen Spaltung notwendig erweitert werden müssen, ist nicht übersehen worden. 2) Für die Katalysen ist eine Einteilung gegeben worden in charakteristische Fälle, welche einzeln theoretisch und experi- mentell näher studirt werden. Die Anwendung des angegebenen Princips wurde durch ein Beispiel erläutert. !) Stockholms Högskola, Physikalisches Institut, April 1899. 1) Hierbei ist durchgehends die gebräuchliche kinetische Darstellungsweise be- nutzt worden. Erst wenn die Theorie hinreichend experimentell bestätigt ist, haben wir zu fragen, welche thermodynamische Deutung derselben zu- kommt, oder präciser: In welcher Weise wird die Hierkte eines nicht im Gleichgewicht befind- lichen chemischen Systems geändert durch Vermehrung einer der an der beschleunigten Reaktion beteiligten Ionenarten? Hiermit möchte ich auch aussprechen, dass ich eine rein thermodynamische Beschreibung eines Reaktionsvorganges wohl für möglich halte. Schon H. E. ARMSTRONG hat auf die Analogie eines jeden chemischen Systems mit einem galvanischen Element hingewiesen. Address to the che- mical Seetion of the British Association 1885. NERNST hat diesen Gedanken in der 2. Auflage seiner Theor. Chemie wieder aufgenommen; es heisst dort (p. 618): ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 988 >Da das chemische Gleichgewicht sich aperiodisch herstellt so folgt, dass es sich hier um einen Vorgang handelt, ähnlich, wie die Bewegung eines ma- teriellen Punktes mit sehr grosser Reibung, oder wie die Verschiebung der Tonen des Lösungsmittels, oder wie die Diffusion gelöster Stoffe. in allen diesen Fällen ist die Geschwindigkeit des Vorganges in jedem Augenblick der wirkenden Kraft direkt und dem Reibungswiderstand umgekehrt proportional; wir kommen also zu dem Resultate, dass auch für den chemischen Umsatz eine Gleichung der Form chemische Kraft chemischer Widerstand gelten muss, die ein Analogon zum Ohm’schen Gesetz bildet. Die »chemische Kraft» liesse sich aus der Aenderung der freien Energie berechnen; über den Reaktionsgeschwindigkeit = chemischen Widerstand wissen wir noch gar nichts, aber es ist nicht aus- geschlossen, dass man ihn für sich allein bestimmen könnte,» Indessen scheint mir aus dem Umstand, dass das chemische Gleich- gewicht sich aperiodisch herstellt, nicht notwendig zu folgen, dass eine Art von Reibung den zeitlichen Verlauf einer Reaktion hemmt, wie der innere Widerstand eines Elementes den chemischen Umsatz desselben, vielmehr dürfte die Hemmung durch eine der chemischen Kraft entgegenwirkende gleichartige Kraft von seiten der Reaktionsprodukte hervorgerufen werden, entsprechend der Polarisation eines galvanischen Blementes. 954 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. fran sid. 262.) Budapest. K. Ungarische geologische Anstalt. Angabe der im Betrieb stehenden und im Aufschlusse begriffenen Lagerstätten von Edelmetallen, Erzen, Eisensteinen...der Länder der Ungarischen Krone. 1898. Caleutta. The Indian Museum. ALCOCK, A.. An account of the deep-sea Madreporaria collected by the R. Indian Marine survey ship Investigator. 1898. 4:0. Catania. Accademia Gioenia di scienze naturali. Bullettino delle sedute. Fasc. 56. 1898. 8:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 7 (1899): N:o 3. 8:o. Chicago. Field Columbian Museum. Publ. 29. Vol. 1: N:o 4. 1898. 8:0. — Astronomical society. The earth measured... 1898—99. 8:0. Dorpat. Meteorologisches Observatorium der Universität. Meteorologische Beobachtungen. 1896:4—7; 1898: 10—12. 8:0. Firenze. Societå entomologica italiana. Bullettino. Anno 30 (1898): Trim. 1—2. 8:0. Geneve. Société de physique et d’histoire naturelle. Mémoires. T. 33: P. 1. 1898. 4:0. Hamburg. Deutsche Seewarte. Deutsches meteorologisches Jahrbuch. Jahrg. 20 (1897). 4:o. Halle. K. Jueopoldinisch-Carolinische deutsche Akademie der Natur- Forscher. Nova acta. Bd 70—71. 1898. 4:0. Leopoldina. H. 34 (1898). 4:0. Helsingfors. Geografiska föreningen i Finland. Meddelanden. 4 (1897—98). 8:0. Jena. Medizinisch-naturwissenschaftliche Gesellschaft. Jenaische Zeitschrift für Naturwissenschaft. N. F. Bd. 26 (1899). 8:0. Kjöbenhavn. Universitetets zoologiske Museum. Den Danske Ingolf-Expedition. Bd. 2: N:r 1. 1898. 4:0. Krakau. Academie des sciences. Bulletin international. 1899: N:o 2. 8:0. Kristiania. Videnskabs-Selskabet. Forhandlinger. 1898: N:r 6. 8:0. Skrifter. 1. Math.-naturv. Kl. 1898: N:r 11-12. 8:0. Oversigt over Möder i 1898. 8:0. Lausanne. sSocietE Vaudoise des sciences naturelles. Bulletin. (4) Vol. 34: N:o 130. 1898. 8:0. Leipzig. K. Sächsische Gesellschaft der Wissenschaften. Berichte. Math.-phys. Cl. Bd 51 (1899): 1. 8:0. (Forts. å sid. 389.) 339 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 4. Stockholm. Ueber die von der schwedischen Polarexpedition 1898 gesammelten Collembolen. Von EINAR WAHLGREN. [Mitgetheilt den 12 April 1899 durch CHR. AURIVILLIUS.] Unter den zoologischen Gegenständen, die von der schwe- dischen Polarexpedition 1898, unter Führung von dem Professor A. G. NATHORST, heimgebracht wurden, war auch eine kleine Kollektion Collembola, die von dem Intendenten der entomolo- gischen Abtheilung des Reichsmuseums, Professor CHRISTOPHER AURIVILLIUS mir gütigst zur Bestimmung gegeben worden sind. Der Haupttheil derselben ist von Konservator G. KOLTHOFF ge- sammelt; einige Individuen habe ich auch bei Untersuchung der Präparatgläser mit Süsswasseralgen, die von den Botanisten der Expedition heimgeführt wurden, gefunden. Beeren Island. Von Beeren Island waren vorher, durch TULLBERG,!) nur drei Arten bekannt: /sotoma viridis BOURL., Achorutes viaticus TuLLe. und Xenylla humicola TuLLB. Unter dem von der Ex- pedition gesammelten Material fand sich von diesen nur Achorutes viaticus TULLB., der in grosser Menge in der Erde unter und im Moose von dem Neste eines Larus glaueus angetroffen wurde. 1) T. TULLBERG, Collembola borealia. Öfvers. Vetenskaps-Akademiens För- handl. 1876. 336 WAHLGREN, COLLEMBOLEN. Für Beeren Island neu sind folgende: Tetracanthella pilosa SCHÖTT, von welcher Art ich ein Exem- plar in einem Präparatglase, »Kalkspatalgen» enthaltend, fand. In seiner Diagnose von der Gattung Tetracanthella sagt SCHÖTT!) u. A.: »Furcula brevis, manubrio dentes longitudine fere eequante, mucronibus breve lanceolatis» und fügt auch (1. c. Taf. VII, fig. 2) eine Zeichnung zur Erläuterung hinzu. Von dieser geht u. A. hervor, dass die Springgabel ziemlich lang ist, wenigstens ebenso lang wie das Bein. Das Exemplar von Beeren Island (wie auch die unten erwähnten Individuen von Spitzbergen) ist nun aber. mit einer ausserordentlich kleiner Springgabel versehen, deren Dentaltheile ungefähr halb so lang wie das Manubrium sind, gegen einander konvergierend und mit keinen abgesetzten Mucro- nes versehen (Fig. 1 und 2). 1 Tetracanthella pilosa Scuött. Fig. 1. Furcula von oben. Fig. 2. Furcula von der Seite. Auf Anfrage hat Dr. SCHÖTT mir brieflich mitgetheilt, die Springgabel sei auf seiner Figur fehlgezeichnet, was daraus an- käme, dass die Zeichnung von einem macerierten Exemplar ge- macht worden wäre, wobei eine in der Haut befintliche Falte für die Fortsetzung der Springgabel gehalten worden wäre; und hat er mich aufgefordert dies zu berichtigen. Ich kann die Figur und Beschreibung SCHÖTT's anders nicht verstehen, als dass er den unsegmentierten Dentaltheil für den Mucronaltheil, das Manu- brium für den Dentaltheil und eine Hautfalte für das Manu- !) H. Scuört, Zur Systematik und. Verbreitung palsarktischer Collembola. Vetenskaps-Akademiens Handl. 189. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 397 briam genommen hat. Dr. SCHÖTT hat auch gütigst ein Glycerin- präparat von Tetracanthella pilosa zu meiner Verfügung gestellt, wodurch ich mich gänzlich überzeugen können habe, dass die ‚arktischen Individuen mit ScHörrT’s Tetracanthella pelosa der Art identisch sind. Diese Art ist bis jetzt nur in Schweden (Jämtland, Bohuslän) und in Norwegen gefunden. Aphorura neglecta SCHÄFF. Diese von SCHÄFFER !) nach drei auf dem Borkumerwatt gesammelten Exemplaren aufge- stellte Art, die sich von A. armata TULLB. durch wenigere Höcker an dem Postantennalorgan, kleinere untere Klaue und eine verschiedene Vertheilung von den Pseudocellen der Körpersegmente unterscheidet, wurde in grosser Menge zusammen mit Achorutes viaticus in der Erde unter dem Neste eines Larus glaucus angetroffen. Meiner Kenntniss nach ist die Art vorher nur auf oben gesagtem Fundort in der Umgebung von Hamburg ‚aufgewiesen. Aphorura aretica TULLB. Drei Exemplare nebst Achorutes viatieus im Moose des Nestes eines Larus glaucus. Spitzbergen. Durch TULLBERG, ?) SCHÄFEER, ?) LUBBOCK ?) und STSCHER- BAKOW 5) sind vorher von Spitzbergen dreizehn Arten bekannt: Sminthurus malmgrenü TULLB,, Lepidocyrtus lanuginosus GMEL., Isotoma viridis BOURL., I. bidentieulata TULLB., I. spitzbergensis LuUBB., I. arctica STSCHERB., I. quadrioculata TULLB., I. fimen- taria (L.) TULLB., Achorutes viaticus TULLB., A. longispinus TULLE., Anurida granaria Nıc., Aphorura aretica TULLB. und A. groenlandica TULLB. !) C. SCHAFFER, Die Collembola der Umgebung von Hamburg und benachbarter Gebiete. Hamburg 1896. ?) TULLBERG, 1. c. 3) C. ScHÄFFER, Verzeichniss der von den Herren Prof. Dr. Kükenthal uud Dr. Walter auf Spitzbergen gesammelten Collembolen. Zool. Jahrb. 1895. 4) J. LusBock, On some Spitzbergen Collembola. Journ. Linn. Soc. 1898. 3) A. STSCHERBAKOW, Zur Collembolen-Fauna Spitzbergens. Zool. Anzeig. 1899. 338 WAHLGREN, COLLEMBOLEN. Von diesen enthielt die Kollektion der Expedition folgende: Lepidocyrtus lanuginosus (GMEL.) TULLB. Zwei Exemplare von Col Bay. Einer von diesen sollte ohne Zweifel L. fucatus UZEL genannt werden, wenn überhaupt das Aufrechthalten dieser Art möglich wäre. Von dieser Art sagt SCHÄFFER: »scheint in L. lanuginosus überzugehen» und ich muss auch nach meiner ‘ Erfahrung von diesen zwei »Arten» in Schweden dieser Ansicht. beitreten. Isotoma viridis BOURL. f. prineipalis. Von Col Bay zwei dunkelviolette-schwarze Individuen mit minimaler hellen Zeich- nungen. Isotoma quadrioculata TULLB. Ein einziges Exemplar von Col Bay. Achorutes viaticus TULLB. Mehrere Exemplare von Recherche Bay und von der Amsterdam-Insel. Aphorura arctica TULLB. vom südwestlichen Ufer des Stor- fjords. Für Spitzbergen neue Art ist ; Tetracanthella pilosa ScHöTT. Drei Exemplare von Re- cherche Bay. Giles Land (Hvita ön [Weisse Insel). Infolge der isolierten Lage von Giles Land und König Karls Land und weil diese Inseln hinsichtlich Fauna und Flora viel- leicht einen Übergang zu Franz Josephs Land bilden können und zuletzt auch weil sie nicht vorher von einer wissenschaft- lichen Expedition besucht worden sind, behandle ich hier die dort gefundenen Collembolen für sich. Von Giles Land hatte die Expedition nur eine Collembola- art heimgeführt. Isotoma binoculata n. sp. Abd. III kürzer als Abd. IV, in welchem die Furcula in- seriert ist. Ocellen 2; 1 auf jeder Seite des Kopfes. Dentes nicht länger als Manubrium. Mucrones zweigezähnt. Länge 1—1,5 mm. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899; N:0 4. 8339 Mit blossen Augen und bei schwacher Vergrösserung sieht die Farbe rein weiss aus, unter dem Mikroskope aber erscheint die weisse Grundfarbe mit äusserst feinen, dunklen Punkten be- streut. Der Körper ist mit kürzen, nach rückwärts gebogenen Haaren, welche am Ende des Abdomens länger sind, bedeckt. Ausser diesen finden sich auch lange, steife, fast gerade Borsten (Fig. 3). Die Antennen (Fig. 4) sind unbedeutend grösser als- Isotoma binoculata n. sp. Fig. 3. Behaarung des Rückens. Fig. 4. Antenne.. Fig. 5. Auge und Postantennalorgan der rechten Seite. Fig.6. Fuss. Fig.7. Mucro. der Kopf, fast giashell. Ant. IV ebenso lang oder länger als- Ant. I, II und III zusammen. Postantennalorgan verhältniss- mässig gross, länglich, halbmondförmig (Fig. 5). Ocellen schwarz, auch bei schwacher Vergrösserung leicht sichtbar gegen die: weisse Grundfarbe. Kopf gross, beinahe so lang wie Th. II und III zusammen. Th. II länger als Th. III. Abd. I, II und III schmal, Abd. IV ebenso lang als die drei vorigen Abdominal- segmente zusammen. Kiauen, obere wie untere, ohne Zähnen: (Fig. 6). Tibia ohne Keulenhaare. Gabel von demselben Bau: als bei I. sexoculata TULLB. und I. quadrioculata, in Abd. IV inseriert, mit zweigezähnten Mucro (Fig. 7) und Dentes von der- selben Länge als Manubrium. Durch diesen Bau und den Platz: der Gabel und die Grösse des Abd. IV schliesst sich I. bino- culata zu den beiden oben erwähnten Arten an, geht aber hin- sichtlich der Reduzierung der Augen noch weiter, indem das hintere Auge, welches bei I. quadrioculata kleiner als das vor- dere ist, auch verschwunden ist. Beachtenswerth ist auch die- fast weisse Farbe, die wohl als eine Parallellerscheinung der Re— 340 WAHLGREN, COLLEMBOLEN. duzierung der Augen anzusehen ist, besonders weil die nahe- stehende I. fimentaria TULLB., die gar keine Augen hat, ganz ‚weiss ist. SCHÄFFER sagt in seinem Aufsatze über Collembolen ‘von Spitzbergen, dass er davon ein Isotomaindividuum mit einem ‚einzigen Auge auf jeder Seite des Kopfes erhalten hat, aber durch den Bau der Gabel stellte sich das Exemplar als eine der J. bidenticulata nahestehende Form wenn nicht sogar ein junges Individuum dieser Art heraus. Meiner Kenntniss nach, ist sonst keine Isotomaform mit nur zwei Augen aufgewiesen worden, wie auch eine derartige Augenreduzierung unter den Collembolen sehr selten ist (Templetonia nitida TEMPL., Entomobrya binoculata ScHÖTT — beide weiss!). Mehrere Exemplare der Art wurden in der Erde unter oder im Moose von dem Neste eines Larus eburneus gefunden. König Karls Land. In König Karls Land wurden drei Collembolaarten ange- troffen: Isotoma bidenticulata TULLB. Mehrere Exemplare. In sei- nem mehrmals citierten Aufsatze über die Collembolen Spitz- bergens liefert SCHÄFFER eine ausführliche Be- Ö schreibung über I. bidenticulata, sagt aber darin: OO »Postantennalorgane nicht aufzufinden» Durch ® Seiden mit Kalilauge und Freipräparieren der ö Su Kopfhaut ist es mir indessen gelungen auch bei dieser Art das Vorhandensein eines Postantennal- 00 organs mit triangulären-runden Form, grösser als Pig. 8. die grössten Ocellen, zu konstatieren. a AL IG BEA Isotoma quadrioculata TUuULLB. Ich habe und Postantennal- ejn Exemplar in einem Präparatglase mit Süss- organ der rechten Seite. wasseralgen gefunden. Achorutes viatieus TULLB. Wenige Exemplare. Alle diese drei Arten kommen auch auf Spitzbergen vor. 341. Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 4. Stockholm. Meddelanden frän Stockholms Högskola. Bidrag till kännedomen om Alsineblommans morfologr och anatomi. Af AuLıpA ÖLBERS WESTER. (Meddeladt den 12 April 1899 genom V. WITTROCK.) De undersökningar, hvilkas resultat föreligger i denna lilla uppsats, äro verkställda på Stockholms Högskolas Botaniska Institut. Materialet har jag dels sjelf samlat, dels hafva Hög-- skolans samlingar af spritlagda växter ställts till mitt förfogande. Herr Kandidaten OTTO EKSTAM har dessutom haft godheten att föra med sig arktiska växter till mig från Novaja Semlja, och hembär jag honom på detta sätt mitt hjärtliga tack härför. Hvad arbetsmetoden beträffar, så hafva växterna blifvit skurna på mikrotom, sedan de blifvit inbäddade i parafin, i allmänhet efter den metod som Doktor JoHN AF KLERCKER an- gifvit i sin uppsats: Zur Verwendung des Schlittenmikrotoms für phytohistologische Zwecke. (Sonderabdruck a. d. Verh. d. Biologischen Vereins in Stockholm 29 nov. 1891). Till sist får jag framföra mitt hjärtliga och vördnadsfulla tack till Herr Professor LAGERHEIM för de råd och upplysningar han lemnat mig under detta mitt arbete. 342 WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. Spergularia marina LEFFL. Sedan centraleylindern !) i blommans nedra del afskilt 10 'kärlsträngar, sönderfaller kärlsträngssystemet i två delar. Den ena delen utgöres af de 10 nyss nämnda kärlsträngarne, från hvilka strängar förgrena sig till foder, Fig. 1. Spergularia marina. Längdsnitt af kärlsträngs- förloppet (skematiskt). Cc=centraleylindern; fks (m) = mediana foderkärlsträngar; ‚fs (l) = laterala foderkärlsträngar; fstks=foderständarkärlsträngar; krstks= kronständarkärlsträngar; fvks=fruktväggs- kärlsträngar; plks=placentornas kärlsträngar; krks —kronkärlsträngar. — De kärlsträngar, som äro ställda på samma sida om cc och betecknade med samma siffra, äro hvarandra motsatta. Betecknings- sättet är detsamma i alla figurerna. Frukten är som bekant en kapsel. krona och ståndare; den andra delen utgöres af centralcylindern med dess till fruktbladen gående förgreningar (fig. 1). Den- na cylinder, som före de 10 strängarnes afskiljan- de har form af ett rör, består derefter af 3 skilda stafformiga partier, som dock högre upp i blom- man sammansmälta och antaga formen af en 3- kantig pelare med ut- dragna kanter. (På tvär- snitt ter sig denna pelare som en 3-armad stjärna). — Från hvar och en af denna pelares kanter (på tvärsnitt från hvar stjärnarm) afskiljes en kärlsträng, som går till fruktväggen (fig. 1, fvks, fig. 3). Fröna stå i 3 dubbel- rader ?) längs efter en central pelare, som når upp till fruktens !) Se A. 'OLBERS, Bidrag till kännedomen om kärlsträngsförloppet i Silene- blomman, sid. 389. 2) Det skulle således vara 3 placentor i frukten (= Die Stellen, an denen die Samenanlagen entspringen; Pax, Allgemeine Morphologie der Pflanzen, sid. 264). Dock brukas i literaturen uttrycket placenta äfven om en sådan pla- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 343 spets. Såväl i fruktens nedra som öfversta del finnas skilje- väggar. Fig. 2 visar midtpelaren (m.p.), centraleylindern (ce) och de 3 dubbla fröraderna i tvärsnitt. Centralcylindern har form af en 3-armad stjärna (i längdsnitt har den fortfarande form af en 3-kantig pelare, och midt emot hvar kant stär en dubbelrad af frön), och från hvar och en af stjärnarmarnes spetsar gå 2 kärlsträngar till det mot- stående fröparet, alldeles som hos Sileneerna. (A. OLBERS |. c. sid. 391). | Fig. 2. Högre upp i midtpelaren upp- Bertenme. Mililaten (mar | vår löser sig centralcylindern, och dess m.».=en mekanisk väfnad,som omger cc. strängar ingå i fröna. Äfven själfva midtpelaren klyfver sig efter längden i 3 delar och fortsätter ända upp till fruktens spets sa som 3 något sammanvuxna, midt öfver skiljeväggarne i fruktens nedra del belägna sträng- ar, som bestå af små runda celler och äro på ytan besatta med fina har eller papiller (fig. 3 f)') (fg. 4). De nyss omtalade skilje- väggarne i fruktens öfre del bildas derigenom att dessa strängar sam- manväxa med fruktväggen (fig. 4 sv). Fig. 8. Som 1 det följande skall visas Densamma. Tvärsnitt af frukten. f= midtpelarens flikar; fr=rester af frön är det icke allmänt antaget, att och fröämnessträngar. centation som den här ifrågavarande. För enkelhetens skull, kallar jag emellertid de 3 placentorna jemte det pelarlika fäste, på hvilket de sitta, midtpelare. AL. Braun har omvexlande uttrycken Samensäulchen och Mittel- säulchen. (A. Braun, Beitrag zur Feststellung natürlicher Gattungen unter den Sileneen, Flora 1843). GOEBEL har iakttagit midtpelarens uppbristning i fröämnesbärande flikar hos Silene pendula och Melandrium album. (ScHEenk, Handbuch der Botanik, sid. 323). q > 344 WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. det finnes skiljeväggar hos Caryophyllaceerna. Bland de för- fattare, som emellertid påvisat dylika, är G. LISTER (On the origin of the placentas in the Tribe Alsinee of the Order ks Caryophyllex sid. 423 ff.). Enligt denne IN finnas skiljeväggar hos Sagina apetala, Sv Stellaria media och Stellaria uliginosa, men de lossna från kapselns laterala väggar. »When the flower (Sagina apetala) opens, the dissepiments have broken away from Fig. 4. the lateral walls of the capsule, but remain Densamma. Tvärsnitt af | - . z zn aa 5 a Of ser stas el adhering to its roof as four loose-tissued skiljeväggar. bands» Då jag ej undersökt någon af de nämnde arterna, vågar jag ej med bestämdhet yttra mig om be- skaffenheten af dessa skiljeväggar. Dock synes troligt, att döma. af beskrifningen, att det är midtpelarens uppbrustna flikar, som författaren kallar skiljeväggar. !) Detta uttryck kan ju ock för- svaras då midtpelaren enligt några författares tydning kan vara bildad af skiljeväggarne. Så har CELAKOVSKY (Vergleichende- Darstellung der Placenten sid. 40 och 57) hos Silene fimbriata, Büttneriaceer och Oenotheraceer funnit, att skiljeväggarne mötas i blommans centrum och bildar midtpelaren. ReEss (Lehrbuch der Botanik sid. 224) säger om kapslar med septifrag uppspring- ning: »Die Scheidewände bleiben in der Mitte stehen, ihre äusseren Theile reissen ab»! Detsamma säger WARMING om nyssnämda slag af kapslar: »Skiljeväggarne brytas från valvlerna genom längsgående sprickor och blifva förenade i fruktens midt i form af en vingkantad pelare.> (WARMING, Lärobok i allmän botanik sid. 238). Slutligen kan nämnas att GOEBEL kallar midtpelarens- flikar hos Melandrium album och Silene pendula »Placenten (resp. die einfachen Scheidewände)» 1. c. sid. 323. Någon skarp skilnad är det för öfrigt väl knappast mellan midtpelare och skiljeväggar, om man antar den ganska vanliga !) Detta förefaller isynnerhet troligt hvad beträffar Stellaria uliginosa: »The- slender central column occupies less than half the length of the capsule; from its apex to the roof of the chamber extend the loose-textured dissepi- ments, which have become detached from the lateral walls of the capsule.» ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 345 meningen, att bådadera äro bildade af fruktbladens invikta kanter, isynnerhet när midtpelaren ej längre bildar ett samman- hängande helt utan är uppdelad i strängar. Förgreningen från kärlsträngssystemets andra del, de 10 strängarne, är följande: Hvarannan af dessa delar sig tangentialt i 2 delar, den yttre delen går till foderbladens midtdel (fig. I fks(m) fstks), den inre till foderståndarne. Derefter sker en likadan delning med de 5 återstående kärlsträngarne, de inre delarne gå till kronständarne, de yttre däremot dela sig radialt i 3 delar, de mediana rycka något inåt blommans centrum (fig. 1, fig. 6 krks) och gå till kronbladen och de laterala gå till foderbladens sido- delar (fig. 1 och fig. 6 fks(l)). Som af fig. 5 synes, bilda foderståndarkärlsträngarne den inre ståndarkärlsträngskretsen. oe D 02 (St.KSszEnV > es krstks....-- "es fks+krks" (2) Fig. 5. Densamma. Tvärsnitt af blommans nedra del, visande 4 af de 10 strängarnes tan- gentiala delningar. fks(l) + krks = den kärlsträng, som högre upp i blomman skall "dela sig i kronkärlsträng och laterala foderkärlsträngar. Fig. 6 visar ständarne vid deras insertion. Foderständarne bilda en inre krets i förhällande till kronständarne (obdiploste- moni) och bäda äro fästa lägre ned i blomman än kronan och fodret, hvilka organ ännu ej skilt sig fran hvarandra utan bilda ‘ ett rör utomkring ståndare och fruktblad (perigyna). Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 4. 7 846 WESTER, ALSINEBLOMMANS: MORFOLOGI OCH ANATOMI. Densamma. Ständarnes insertion. fst=foderständarne; krst=kronständare; frbl= fruktblad. Fig. visar huru ständarne i de resp. kransarne äro fästa olika högt. Kronständarne a äro füsta lägre ned än 5. De ha redan börjat skilja sig frän foder och krona — som visas genom de punkterade linierna — under det att 5 äro ännu dermed förenade. Af foderständarne är a füst lägst ned. Den har redan skilt sig frän ständarröret. Spergula arvensis L. Centraleylindern afskiljer nedtill i blomman 10 strängar. Sedan hvar och en af dessa utsändt några mindre strängar, som gå till foderbladen och blifva dessas små laterala kärlsträngar (fig. 7 och 8), delar sig hvarannan tangentialt i 2 delar; den yttre delen blir den stora mediana kärlsträngen i foderbladen (fig. 8), den inre foderståndarkärlsträng. De 5 återstående kärl- strängarne dela sig något högre upp i blomman likaledes tangen- tialt i 2 delar, de yttre gå till kronbladen, de inre till kron- ståndarne (fig. 7). Liksom hos Spergularia marina bilda foderståndarkärlsträng- arne den inre ståndarkärlsträngskretsen och foderståndarne den inre ståndarkretsen; detta senare framträder här ännu tydligare än hos Spergularia. 2) | !) Om de obdiplostemona Caryophyllaceerna yttrar ENGLER och PRANTL (Die natürlichen Pflanzenfamilien sid. 64) »Die Insertion der Stf ist eine derartige, wie sie bei richtiger Diplostemoni begegnet; und im Zusammenhange stehen ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 347 Till fruktväggen gå från centralcylindern 5 kärlsträngar, från hvilka svagare äfven till fruktväggen gäende strängar utgrena sig (fig. 7 fvks). De kraftigare strängarne — fruktbladens me- krstks krks Fig. 7. Spergula arvensis. Kärlsträngsförloppet. diana strängar —- sta midt emot kronbladen. Fruktbladen äro således epipetala (ENGLER och PRANTL |. c. sid. 63). Fröna sta i 5 dubbelrader pa en kraftig midtpelare, som når upp till fruktens spets. Inuti denne pelare bildar central- cylindern en kärlsträngskomplex, som på tvärsnitt har form af en 5-armad stjärna. Fröna ha samma ställning i förhållande die Gefässbündel der Kelchstb. weiter nach aussen als die der Kronstb. Dar- aus folgt dass das Obdiplostemoni der Caryophyllaceen nur ein unvollkomme- nes ist und nur die oberen Teile der Std eine Verschiebung erfahren.» KARL SCHUMANN (Blüthenmorphologische Studien) förstår med obdiplo- stemona blommor sädana, som ha 2 ständarkransar och epipetala fruktblad, och delar dem i proterosepala (sådana, hos hvilka foderständarne bilda den yttre ståndarkretsen) och proteropetala (sådana hos hvilka kronståndarne bilda den yttre ståndarkretsen). Om dessa senare yttrar han: »Ich kenne von sol- chen nur die Sterculiaceen (und Hermannia) und die Dombeyeen, ferner die Oxalidaceen und Geraniaceen», sid. 378. Att kronståndarne ibland förefalla att ligga utanför foderståndarne för- klarar han sålunda, att de förra, som ligga midt för kapselns frörader, vid dessas tillväxt tryckas mera utåt än de senare, som ligger midtför skiljeväg- garne och kapselns insnörningar (sid. 369). 348 WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. till centraleylindern och innerveras på samma sätt som hos Spergularia marina. Äfven här sönderfaller således kärlsträngs- systemet i 2 delar. oc LK föl a en Fig. 8. Spergula arvensis. Tvärsnitt af foderblad (dl) och kronblad (krbl). Såväl upptill som nedtill i frukten finnas skiljeväggar (fig.9 sv). Högre upp i midtpelaren upplöser sig centraleylindern i många strängar, som alla ingå i fröna. Äfven midtpelaren brister upp i 5 af parenkym- celler bestående flikar, hvilka dock högre upp i blomman sammanväxa till en pelare (fig. 9). I denna pelares centrum visar sig på ett tvärsnitt en af olikartade celler än midtpela- ren för öfrigt bestående bild- Fig. 9. ning liknande en stjärna, af ra ma er ran HI bvilken spår redan visat sig, centrum. innan flikarne sammanväxa. Stjärnarmarne ha alldeles samma ställning som de 5 märkena och alternera således med skiljeväggarne (fig. 9 stb). Fodret, ståndarne och kronbladen sitta fästa på en utbredd skifva omkring fruktbla- den (perigyna).!) Foderståndarne äro fästa lägst ner, kronständarne ungefär på samma höjd som krona och foder eller något lägre ned. 1) Enligt ENGLER och PRANTL (l. c. sid. 78) äro ståndarne hos Alsineerna ofta perigyna, sällan hypogyna. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 849 Stellaria graminea L. Frän centraleylindern framkomma 10 kärlsträngar (fig. 10), som alla dela sig tangentialt i 2 delar. De inre delarne gä till ständarne; af de yttre delarne gär hvarannan till foderbladens Fig. 10. Stellaria graminea. Kärlsträngsförloppet. mediana del, och hvarannan delar sig äterigen tangentialt i 2 delar. Af dessa senare gå de inre delarne till kronan, och de yttre dela sig radialt i 2. delar, som gå till de två närmast stående foderbladens laterala delar på det sätt fig. 11 visar. Foderkärlsträngarne stå något innanför kronståndarnes kärl- strängar. Ständarkransarnes ställning sinsemellan är det där- emot svårt att afgöra. Emellertid omtalar DuPont redan 1841, att KocH påvisat, att blommorna hos alla Alsineer äro perigyna. >Il (KocH) indique dans toutes les plantes de cette tribu l’existence d'un disque périgyne, glanduleux, staminifere, au centre duquel l’ovaire est fixé.> (Sur V'ingertion de la corolle et des étamines dans les Caryophyllées. Par M. DuPont. Annales des sciences naturelles. Tom. XV. Paris 1841, sid. 98—99.) 850 .WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. Foder, kronblad och ståndare sitta på en något utbredd skifva (perigyna); de senare äro fästa något högre än de förra. Fig. 11. Stellaria graminea. Foderbladens och foderståndarnes innervation. De kärlsträngar, som genom linier äro förbundna med hvarandra, hafva uppstått genom delning af samma kärlsträng: de med a betecknade genom delning af ks a på fig. 10, de med b betecknade genom delning af ks 5 på samma figur. De prickade linierna beteckna tangential delning, de oprickade radial. Fröna stå i 3 dubbelrader på en midtpelare, som högre upp i blomman brister upp i 3 flikar. Dessa flikar sträcka sig delvis sammanväxta ända upp till fruktens spets. Skiljeväggar finnas såväl nedtill som upptill i frukten dock på det senare stället tämligen svagt utvecklade (fig. 12). Till fruktväggen gå direkt från cen- ---Syp traleylindern 6 kärlsträngar. Först framkomma 3, som sta midtemot fröna, derefter 3, som äro motsatta skiljeväggarne (fig. 10 foks). Centralcylindern bildar pa tvär- fr Sv Fig. 12. Stellaria graminea (mycket ung). os, .: eh: . 7: Tvärsnitt en Ei snitt inutı midtpelaren en d-sidig figur. Midtpelarens flikar äro närstående, men ej sammanväxta. Skiljeväggarne äro mycket smala, men deremot dubbla innerveras på samma sätt som hos och bättre utvecklade än på äldre blommor. de föregående växterna (fig. 10 plks). Emot hvar vinkel står ett fröpar, som ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899,:N:0 4. 551 Malachium aqvaticum Fr. _ Centralcylindern utsänder nedtill i blomman 10 kärlsträngar från hvilka sedan utgå strängar till foder, krona och ståndare på samma sätt som hos Spergularia marina (fig. 13). Foderståndar- kärlsträngarne utgöra också här den inre ståndarkärlsträngskretsen. CC Fig. 13. Malachium aqvaticum. Kärlsträngsförloppet. Ståndarnes ställning sinsemellan är deremot här liksom hos 'Stellaria otydlig och svår att bestämma. !) | Till fruktväggen gå från centraleylindern 5 kärlsträngar, af hvilka hvar och en radialt delar sig i 3. De laterala kärl- strängarne sammansmälta. dock med hvarandra på det sätt fig. 14 visar, så att i fruktväggen ej finnas mer än 10 hufvudstammar. Fruktbladen äro epipetala (se ENGLER och PRANTL Fig. 14. l. ce. sid. 66 fig. © och PAYER |. C. Malachium aqvaticum. -Fruktväggens sid. 337). innervation. 1) Enligt PayEr (Traité d’organogenie de la fleur sid. 337) skulle foderståndarne framkomma före kronståndarne. Att döma af en hans teckning af en ung blomma, tyckas de äfven bilda den yttre ståndarkransen. 352 - WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. Inuti midtpelaren har centralceylindern på tvärsnitt form af en 5-armad stjärna. Fröna ha samma ställning och innerveras på samma sätt som hos de föregående växterna. Högre upp i frukten klyfver sig midtpelaren efter längden i 5 af små paren- kymceller bestående flikar, sedan förut dess kärlsträngskomplex upplöst sig och ingått i fröna. Dessa 5 delar sammanväxa se- dan medelst en storcellig sammanbindningsväfnad till en pelare med skarpt utdragna kanter, som når upp till fruktens spets Tydliga och kraftiga väggar förbinda denna pelares kanter med fruktväggen (fig. 15), och alternerande med dessa visa sig i pela- Fig. 15. Malachium agvaticum. A. Tvärsnitt genom fruktens öfra del. m.cp= mörka cell- partier i midtpelarens centrum. — B. Tvärsnitt från fruktens öfversta del. Snittet har träffat något snedt, så att en del af fruktens inre synes (det oskuggade partiet) och en del af dess yttre yta, själfva taket (det skuggade partiet). m = de 5 märkena; r = fruktbladens ryggkant. rens tvärsnitt liksom hos Spergula 5 cellpartier (fig. 15), som genom sin småcellighet och mörkare färg skilja sig från den omgifvande väfnaden, och som ha samma ställning och utseende som märkena, med hvilka de stå i tydligt sammanhang (jemför fig. 15 a och b). Foder, krona och ståndare äro perigyna. De senare äro fästa högre upp än fodret. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 353 Arenaria trinervia. Liksom hos de föregående framkomma från centralcylindern 10 kärlsträngar. Hvarannan af dessa delar sig tangentialt i 2 delar; de yttre delarne gå till de dem motstående foderbladens midtdel, de inre till foder- ståndarne. De 5 återstå- ende kärlsträngarne dela sig radialt i 3 delar: de laterala gå till de 2 dem närmast stående foder- bladens sidodelar — på det sätt fig. 17 visar —, de mediana dela sig deremot tangentialt i 2 delar; af hvilka de yttre gå till kronbladen och de inre till kronståndarne (fig. 16). Foderståndarne bilda den yttre ståndarkransen, och såväl ståndarne som foder och krona äro peri- Fig. 16. Arenaria trinervia. Kärlsträngsförloppet. gyna. Fodret är fäst lägre ned än ständarne. Fig. 17. Arenaria trinervia. Innervationen till foderblad och foderståndare. C = den kärl- sträng, som högre upp i blomman tangentialt delar sig i kronkärlsträng och kron- ståndarkärlsträng. Angående de öfriga bokstäfvernas betydelse se fig. 11. 354 WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. Till fruktväggen gå 3 strängar, af hvilka hvar och en snart delar sig i 3 delar. Inuti midtpelaren bildar centralcylindern på tvärsnitt en 3-sidig figur liksom hos Stellaria. Fröna ha ock samma ställ- ning och innerveras på samma sätt som hos denna. Högre upp i midtpelaren upplöser sig centralcylindern, och dess olika strängar parenkymceller bestående och på ytan med papiller försedda strängar, som fortsätta ända upp till fruktens spets, än samman- växta än blott hvarandra nära stående. i I fruktens nedre del finnas skiljeväggar, i den öfra deremot ha inga dylika med någon säkerhet kunnat påvisas. Alsine biflora We. Kärlsträngsförgreningen till foder, krona och ständare är densamma som hos Arenaria (fig. 18). Deremot gå till frukt- väggen 3 odelade kärl- strängar 1 motsats mot hos denna. kär De i 3 dubbelrader stående fröna innerveras på samma sätt som hos de föregående växterna. Midtpelaren brister upp i 3 till fruktens spets nående flikar, som bestå af små parenkym- celler och på ytan äro försedda med tydliga franslika papiller. Dessa cc Fig. 18. Alsine biflora. Kärlsträngsförloppet. papiller gripa ofta in i hvarandra, men själfva flikarne sammanväxa deremot i allmänhet icke. Skiljeväggar finnas i fruktens nedre ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 5355 del; om dylika finnas i den öfre delen är deremot högst osä- kert. !) Foderständarne bilda den yttre ständarkransen. Foder, krona och ståndare sitta på en utbredd skifva. Fodret är fäst lägre ned än ståndarne. Sagina nivalis * c»spitosa Fr. Kärlsträngsförloppet till foder, krona och ständare är det- samma som hos Alsine och Arenaria. Deremot visar sig. ett afvikande förhällande hvad beträffar innervationer till frukt- bladen, beroende på att dessas antal här är 5. Till fruktväggen 5 fvks krstks krks fks (m) a cc Fig. 19. Sagina nivalis. Kärlsträngsförloppet. gå nämligen 10 kärlsträngar, och centraleylindern inuti midt- pelaren visar på tvärsnittet bilden af en 5-armad stjärna, från hvilken kärlsträngar gå till de i 5 dubbelrader stående fröna på samma sätt som hos de föregående växterna (fig. 19). Högre - 4) I en blomma voro i fruktens öfversta del midtpelarens flikar med hela sin bredd sammanväxta med fruktväggen. 356 .WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. upp i blomman upplöser sig denna stjärna och själfva midt- pelaren brister upp i 5 af mer och mindre komprimerade celler bestäende flikar, hvilka sedan sammanväxa till en ända upp till fruktens spets näende pelare. Denna pelare bestär äfven den i sin nedre del af komprimerade celler, och dess tvärsnitt har formen af en 5-armad stjärna (fig. 20), men får högre upp i frukten ett helt annat utseende. Fig. 20. Sagi ivalis. Den Få > 3 nike er A kompeinehade och tvärsnittet visar ej nagon stjärnform utan celler bestäende midt- & | | en eu rundad eller 5-kantig figur (fig. 21 A). Den blir tjock, får normalt utvecklade celler, Detta senare beror derpå, att rummen mellan stjärnarmarna utfyllts af cellmassor, hvilka -— ehuru samman- växta med den ursprungliga midtpelaren — genom sina cellers olika beskaffenhet på ett tvärsnitt lätt urskiljas derifrån (fig. 21 A cm).!) Dessa cellmassor ha samma ställning som de 5 märkena Fig. 21. Sagina nivalis. A. Tvärsnitt från fruktens öfversta del; mp = midtpelaren; cm = cellmassor, som ligga mellan stjärnarmarne. B. Fruktens spete med de 5 märkena (m), sedd ofvanifrån. På ena sidan synes ett stycke af fruktens yttre epidermis (ep). (fig. 21 B), till hvilka de tyckas vara en början — således ett liknande förhållande som hos Malachium. I fruktens nedre del äro skiljeväggar, men ej i den öfre. ‚Ständare, foder och krona äro perigyna. Foderståndarne bilda troligen den yttre ståndarkransen. !) Centrum af midtpelaren tyckes bestå endast af långa papiller från dessa cell- massor. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 897 Cerastium latifolium HN. ' Som materialet varit knappt, har ej kärlsträngsförloppet tillräckligt noggrannt kunnat undersökas. Dock synes det sanno- likt, att det öfverensstämmer med kärlsträngsförloppet hos Sagina nivalis. Fröna stå i 5 dubbelrader, och den till fruktens spets nående midtpelaren brister upp i 5 flikar, som bestå af parenkyınceller och ofta ha papiller på ytan. I fruktens öfra del sammanväxa dessa flikar eller stå hvarandra mycket nära utom med sina inåt blommans centrum belägna delar, hvarigenom ett litet rör uppstår i midtpelarens öfversta del. I fruktens nedra del finnas skiljeväggar; äfven i den öfra finnas dylika, ehuru ej särdeles väl utvecklade. Den yttre ständarkransen bildas sannolikt af foderståndarne. Foder, krona och ståndare äro perigyna. Fruktbladen äro episepala. Den omständigheten, att skiljeväggsbildning och en till fruktens spets näende fröbärande midtpelare funnos hos alla Alsineer, föranledde mig att undersöka huruvida ej detsamma vore förhållandet hos Sileneerna. Jag undersökte derför Silene nutans, Silene maritima, Dianthus del- toides, Dianthus barbatus, Lychnis Flos cuculi, Agrostemma githago och Wahl- bergella (den sistnämda dock endast med afseende på midtpelarens beskaffenhet). Hos alla nådde midtpelaren till fruk- tens spets. Hos de 6 första funnos Fig. 22. NR Lychnis Flos cuculi. Tvärsnitt öfra del (fig. 22, 23). Hos en ung från fruktens öfversta del. Obs. skiljeväggar såväl i fruktens nedra som : . . skiljeväggarne äro dubbla liksom Lychnis Flos cuculi voro de till och hs stellaria. (Kon ea: med utvecklade öfver fruktens hela längd, ett stöd för den meningen, att de EE gd, äro bildade af 2 fruktblads in- men imidtpelarens flikar voro ej sam- vikta kanter?) 858 _WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. manväxta i blommans öfversta del (fig. 22). Detsamma fann jag vara förhällandet hos Silene maritima, Agrostemma githago Fig. 23. Dianthus deltoide. A, B, C. Tvärsnitt från fruktens öfversta del. I A och B har midtpelaren brustit upp i 2 flikar, som genom väggar (sv) äro förenade med fruktväggen. I A äro flikarne hela, i B har en liten fåra bildats i dem (f). I C ha flikarne sammanväxt, och af färan har blifvit en springa (s), beklädd med tämligen starka celler ej olika märkenas epidermisceller (fig. D. ep). Härigenom har midtpelaren delats i 2 delar, som bilda rät vinkel med flikarne i A och B och ha samma ställning som de 2 märkena (jemför fig. 15 och 21). Snittet är taget så högt upp i kapseln, att fruktens tak synes — den ljusast skuggade delen af figuren. På alla 3 figurerna ser man, att flikarne äro bildade af mörkare celler än den öfriga frukten. — D. De båda märkena. Af den mörka cellväfnaden, som bildar flikarne, finnes ännu ett spår kvar (mc). Ep = epidermis. och — som redan är nämndt — Stellaria graminea (fig. 12) (allt unga blommor). Det synes derför som om — åtminstone hos vissa växter — midtpelaren på ett yngre stadium vore i hela sin öfre del uppdelad i flikar, hvilka först vid en mera fram- skriden ålder sammanväxte högst upp i blomman. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 359 Zusammenfassung. Morphologie. Die Samen sitzen bei allen hier untersuchten Alsineenblüten in. ebenso vielen Doppelreihen (Fig. 2), wie es Fruchtblätter in der Blüte !) giebt, längs eines Mittelsäulchens, welches bei allen an die Spitze der Frucht hinaufreicht. ?) Die Samenreihen selbst erreichen dagegen nie diese Höhe, sondern endigen mehr oder weniger hoch am Mittelsäulchen. In einiger Höhe der Blüte teilt sich das Mittelsäulchen in 3 oder 5 Zipfel (Fig. 3, 12) je nach der Anzahl der Fruchtblätter. Der Spalt ist der Mittel- linie der Fruchtblätter opponirt. Diese Zipfel verwachsen später mehr oder weniger vollständig. Am meisten verwachsen sind sie bei. Malachium und Sagina nivalis, am wenigsten vollständig da- gegen bei Spergularia, Arenaria, Cerastium und Stellaria, am wenigsten bei Alsine. Bei älteren Früchten, wo die Samen sehr gut entwickelt, sind die Zipfel sehr reducirt, können selbst ganz verschwunden sein. Höher in der Frucht hinauf, wo die Samen nur in geringer Anzahl hinaufreichen, werden sie doch wieder besser entwickelt (Sagina und Malachium). Scheidewände finden sich bei allen nach unten in der Frucht. Nach oben findet man solche bei Spergularia (Fig. 4, 9, 15), Spergula, Malachium, Cerastium und Stellaria (Fig. 12), bei der letzteren sind sie doch schwach entwickelt, bei Arenaria und Alsine hat man sie nicht mit Sicherheit zeigen können, auch findet man sie bei Sagina nivalis nicht. — Wahrscheinlich findet sich Scheidewände bei jungen Blüten die ganze Länge der Frucht hindurch. Dass sie in dem mittleren Teil derselben verschwinden, muss darauf beruhen, dass die Samen daselbst in der grössten 1) Eus. Warmine. Handbuch der Systematischen Botanik. Deutsche Ausgabe von Dr. Emil Knoblauch. Berlin 1890. ENGLER und PRANTL, 1. c. 2) Es ergiebt sich von selbst, dass dieses Mittelsäulchen zerbricht, wenn bei der Reife sich die Kapsel eröffnet (Lister 1. c, Seite 423). 360 WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. Menge angehäuft sind und bei der Reife an der Fruchtwandung drücken, so dass die Scheidewände auseinandergezogen werden. SCHENK |. c. Seite 323.) 1) Eine Zusammenstellung von was ich in der Literatur gefunden rücksicht der Beschaffenheit des Mittelsäulchens und der Scheidewände bei den Caryo- phyllaceen, möchte hier vielleicht auf ihren Platz sein. ROHRBACH (Beiträge zur Systematik der Caryophylleen. Linnzea, zweiter Band. Berlin 1869 und 1870). Silenacese sinensis-Japonicee. Scheidewände finden sich immer bei der jungen Frucht, verschwinden aber bei der älteren mehr oder weniger. Monographie der Gattung Silene. »Später werden in gewissen Gattungen die also aus je zwei, verschiedenen Fruchtblättern angehörigen, Hälften be- stehenden Scheidewände ganz resorbirt; bei andern nur im obern Theil des Fruchtknotens, wodurch dann eine freie, scheinbar die Axe fortsetzende Pla- centa entsteht.» ENGLER und PRANTL (1. c.). »Der Fruchtknoten ist nirgends vollkommen gefächert, zeigt aber alle Mittelstufen von unvollkommener Fächerung zu völlig einfächerigen. Formen» (Seite 64). Von Mittelsäulchen wird gesagt: »Die Placenta ist eine mehr oder we- niger entwickelte freie Centralplacenta, die allerdings bei manchen Alsinoide bis Schwinden verkürtzt wird, so dass die Samen basilär sind.» AL. Braun (l. c. Seiten 349 ff.). Die Frucht bei den Sileneen betreffend wird gesagt: »1) dass die Scheidewände nie vollständig sind; 2) dass auch da, wo sie als fehlend angenommen werden, wenigstens noch Spuren derselben vorhanden sind, wie sie denn in einer früherer Bildungzeit (vor der Blüthe) bei allen Gattungen gefunden werden können.» (Seite 351.) Von gewissen Gattungen heisst es, dass sie ein verlängertes Samensäulchen haben (Agrostemma, Saponaria, Tunica). Hiermit meint man vielleicht, dass das Mittelsäulchen an die Spitze der Frucht hinaufreicht. Von Gypsophila heisst es: »Samensäulchen niedrig, halbkugelig.>» G. Lister (1. c. Seite 423): »When the flower (Lychnis diurna) opens, the central. axis is no longer united to the capsulewalls by the dissepiments except in its lower part and at the roof of the capsule; from this it is bro- ken away after flowering, and the placentation then appears to be entirely free-central.» Nach den Zeichnungen zu beurteilen erreicht das Mittelsäulchen die Spitze der Frucht auch bei Sagina apetala und Cerastium quaternellum. Stellaria Holostea, Stellaria uliginosa, Cerastium triviale und Cerastium glomeratum haben dagegen freie Placentation. Scheidewände findet man bei Sagina apetala (der untere Teil der Frucht), Spergula arvensis, Cerastium triviale, Cerastium glomeratum und Lychnis diurna. Auch bei Stellaria media, Stellaria uliginosa und Sagina apetala (der obere Teil der Frucht) werden Scheidewände erwähnt. Was diese letzteren betrifft mag ich doch nicht entscheiden, ob es Scheidewände in gewöhnlicher Bedeu- tung (Wände die sieh von der Fruchtwandung uach dem Mittelsäulchen strecken und die Frucht in besondere Fächer teilen) oder die Zipfel des aufgesprungenen Mittelsäulchens gemeint wird. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 361 Die Kelchstaubblätter bilden den äusseren Staubblattkreis und die Kronstaubblätter den inneren bei Arenaria, Alsine, wahr- scheinlich Cerastium latifolium und Sagina nivalis. Ein ent- gegengesetztes Verhältniss findet bei Spergularia (Fig. 6) und Spergula statt. Dagegen ist es nicht gewiss, wie es sich mit Stellaria und Malachium verhält. — Bei Stellaria, Malachium, Alsine, Arenaria, Sagina nivalis und Cerastium latifolium ist der Kelch niedriger als die übrigen Blattkreise befestigt. Bei Spergularia sind die beiden Staubblattkreise (Fig. 6) und bei Spergula die Kelchstaubblätter wenigsten niedriger als die Krone und der Keich befestigt. Bei allen bildet der Teil des Blütenbodens, auf welchem Kelch, Krone und Staubblätter sitzen, eine mehr oder weniger ausgebreitete Scheibe. Die Fruchtblätter sind bei Malachium, Spergula und Sagina epipetal, bei Cerastium episepal (Fig, 15, 7, 19), (ENGLER und PRANTL 1. c. Seiten 63 und 66). Anatomi. Bei allen zerfällt das Gefässbündelsystem in folgende Teile: Der Centralcylinder, welcher folgende Teile absondert 1) 10 Ge- fässbündel, von denen Zweige nach dem Kelch, der Krone und den Staubblättern ausgehen; 2) nach der Fruchtwandung und der Placenta gehende Gefässbündel, die in keiner Verbindung mit einander stehen. (Vergleiche den Strangverlauf bei den GoEBEL (l. c. Seite 322). Scheidewände giebt es bei jungen Blüten, sie verschwinden aber und vertrocknen bei den älteren. Er sagt von Malachium: »Es ist also das Vorkommen einer freien Centralplacenta hier wie bei anderen Caryophylleen (Melandryum album z. B. verhält sich im Wesentlichen ebenso wie Malachium) nur ein sekundäres durch Schwinden der Scheidewände veranlasstes.» SCHUMANN. Lehrbuch der systematischen Botanik. (Stuttgart 1894.) >Der Fruchtknoten ist 1-fächerig oder unvollständig, selten vollständig mehrfächerig» (Seite 340). HARTMAN. Handbok i Skandinaviens Flora (Seiten '228—235). Gewisse Sileneen haben die Kapsel nach unten mehrfächerig (Silene, Viscaria) andere dagegen einfächerig (Melandrium, Wahlbergella, Lychnis, Agrostemma). Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 4. 8 862 WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. Sileneenblüten). Der Unterschied wird von dem verschiedenen Bau der beiden Blüten bedingt. Bei den Alsineen ist derjenige Teil des Blütenbodens, worauf die Krone, der Kelch und die Staubblätter sitzen zusammengedrückt und etwas ausgebreitet, wodurch es kein Platz für die Gefässbündel nach diesen Organen wird gerade vom Üentralcylinder auszugehen, bei den Sileneen dagegen kann dies leicht geschehen dadurch dass der ganze Blütenboden gewöhnlich etwas erhoben ist. (HARTMAN, Handbok i Skandiraviens Flora, Seiten 228 und 235.) Die Kelchstaubgefässe und der mediane Teil der Kelchblätter werden bei allen in derselben Weise innervirt, nämlich durch tangentiale Teilung von jedem zweiten der 10 Stränge. Dagegen ist die Innervation nach der Krone, den Kronstaubgefässen und den lateralen Teilen der Kelchblätter etwas wechselnd. Das ge- wöhnlichste Verhältniss ist, dass jeder zweite der 10 Stränge sich radiär in drei Teile teilt; die 2 lateralen gehen nach den Seitenteilen der Kelchblätter, und die mediane teilt sich tangen- tial in 2 Teile, von welchen der äussere nach den Kronblättern, der innere nach den Kronstaubgefässen geht. (Arenaria, Alsine, Sagina) (Fig. 16, 17, 18, 19.) Bei Spergularia und Malachium teilt sich jeder zweite von den 10 Strängen tangential in 2 Teile, von denen der innere nach den Kronstaubgefässen geht, der äussere sich radiär in 3 Teile teilt, von denen der mediane Zweig nach den Kronblättern, die 2 lateralen nach den Seitenteilen der Kelchblätter gehen (Fig. 1, 6, 13). — Der Unterschied zwischen diesem Gefässbündel- verlauf und dem Gefässbündelverlauf bei den früher erwähnten Pflanzen ist also der, dass bei Spergularia und Malachium die tangentiale Teilung zuerst oder niedriger in der Blüte geschieht, die radiäre dagegen nachher oder höher in der Blüte hinauf. Der Gegenteil ist dagegen das Verhältniss bei den zuerst genannten Pflanzen. Bei Spergula kommt keine radiäre Spaltung von je- dem zweiten der 10 Gefässbündel vor, sondern Krone und Kron- staubgefässe werden durch eine tangentiale Teilung derselben innervirt, und die laterale Teile der Kelchblätter dadurch, dass ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 363 mehrere kleine Gefässbündel von allen 10 Strängen nach ihnen ge- sandt werden (Fig. 7). Bei Stellaria werden die lateralen Teile der Kelchblätter durch eine radiäre 2-Spaltung von jedem zweiten der 10 Stränge innervirt, und Krone und Kronstaubblätter durch successive tangen- tiale Teilungen von den erwähnten Gefässbündeln. (Fig. 10, 11). Die Anzahl von Gefässbündeln, die vom Centraleylinder nach der Fruchtwandung gehen, steht natürlicher Weise in Verhältniss mit der Anzahl der Fruchtblätter. Bei Spergularia und Alsine gehen 3 Stränge (Fig. 3, 4), bei Stellaria 6, bei Malachium und Spergula 5, von welchen ein jeder sich in 3 Zweige teilt. Das- selbe ist das Verhältniss mit Arenaria, obgleich hier die Anzahl von ungeteilten Gefässbündeln 3 ist, da die Fruchtblätter diese Zahl haben. Die Gefässbündel, welche die doppelten Samenreihen des Mittelsäulchens innerviren, teilen sich bei allen in 2 Teile. Nach dieser Teilung geht ein jeder in das ihm opponirte Samenpaar hinein (Fig. 3). 864 WESTER, ALSINEBLOMMANS MORFOLOGI OCH ANATOMI. Literaturförteckning. Pax. Allgemeine Morphologie der Pflanzen. Stuttgart 1890. A. BRAUN. Beitrag zur Feststellung natürlicher Gattungen unter den Sileneen. Flora 1843. ScHENK. Handbuch der Botanik. Breslau 1884. G. LISTER. On the Origin of the Placentas in the Tribe Al- sine® of the Order Caryophyllee. The Journal of the Linnean Society. XX. 1884. ENGLER und PRANTL. Die natürlichen Pflanzenfamilien. Leip- zig 1894. CELAKOVSKY. Vergleichende Darstellung der Placenten. Ab- handl. d. k. böhm. Gesellschaft d. Wiss. VI Folge. 8 Bd. Prag 1876. DuPont. Sur l’insertion de la corolle et des etamines dans les Caryophyllees. Annales des Sciences naturelles. Tom. XV. Paris 1841. | PAyER. Traite d’organogenie comparee de la fleur. Paris MDCCCLVN. ROHRBACH. Beiträge zur Systematik der Caryophylleen. Linnea, zweiter Band. Berlin 1869 und 1870. SCHUMANN. Lehrbuch der systematischen Botanik. Stuttgart 1894. SCHUMANN. Blüthenmorphologische Studien. Pringsheims Jahr- bücher XX. 1889. | WarMIng. Handbuch der Systematischen Botanik. Deutsche Ausgabe von Dr. Emil Knoblauch. Berlin 1890. WARMING. Lärobok i Allmän Botanik. Öfversättning och be- arbetning af Axel Lundström. Stockholm 1882. Reess. Lehrbuch der Botanik. Stuttgart 1896. HARTMAN. Handbok i Skandinaviens Flora. 11:e upplagan. Stockholm 1879. A. OLBERS. Bidrag till kännedomen om kärlsträngsförloppet i Sileneblomman. Stockholm 1895. 365 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 4. Stockholm. Berättelse om hvad sig tilldragit inom Kongl. Veten- skaps-Akademien under året 1898—1899. Af Akade- miens ständige Sekreterare afgifven på högtidsdagen den 4 April 1899. Det år, som förflutit efter det Vetenskaps- Akademien, enligt dess grundreglers föreskrift, sednast offentligen redogjorde för sin verksamhet, kännetecknas af ett inom kulturländerna fortsatt framgångsrikt arbete på naturforskningens olika områden. I detta arbete har otvifvelaktigt äfven vårt land en efter förhållandena ärofull andel, hvarom årets rikhaltiga svenska naturvetenskapliga litteratur och deribland icke minst Akademiens egna skrifter bära vittnesbörd. Hvad eljest svensk hithörande forskning angår, förtjenar dessutom att omförmälas, att under förra årets sommar blifvit från vårt land utförda två, väsentligen genom enskilda bidrag bekostade, betydande vetenskapliga expeditioner till Spets- bergen, om hvilka expeditioner Akademien erhållit närmare med- delanden. Den ena af dessa expeditioner, under ledning af pro- fessor A. G. NATHORST, har kringseglat denna vidsträckta ark- tiska ögrupp och derifrån hemfört synnerligen rikhaltiga natur- historiska samlingar. Den andra expeditionen, under ledning af Lektor E. JÄDERIN, har med framgång anställt förberedande undersökningar och vidtagit förberedande åtgärder för utförande, enligt träffad öfverenskommelse, gemensamt från svensk och rysk sida af en gradmätning på Spetsbergen, — ett företag som, om det varder lyckligen genomfördt, måste blifva af stor vetenskaplig 366 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. betydelse, enär en gradmätning utförd i en så nordlig trakt af jordytan ofelbart måste komma att utöfva ett afgörande infly- tande på den noggranna bestämningen af jordens figur och di- mensioner. Det förflutna året kännetecknas äfven af ett för den svenska vetenskapen och särskildt för Akademien sjelf dyrbart minne, enär derunder 50 år förflutit sedan en af Sveriges vetenskapliga stormän, Akademiens ledamot och under 30 år dess ständige sekreterare, den frejdade kemisten Friherre JÖNS JAKOB BER- ZELIUS afled. Denna tilldragelse har Akademien i förening med de andra härvarande institutioner, vid hvilka BERZELIUS under _ lifstiden varit med närmare band fästad, högtidlighållit genom en särskildt anordnad minnesfest. I sammanhang härmed har Akademien till framtida äfven yttre erinran om den store bort- gangne låtit i sitt eget hus inrätta ett Berzeliskt museum, inne- hållande en stor mängd föremål från BERZELII arbetsrum och laboratorium, hvilka efter hans död blifvit af hans enka till Akademien öfverlemnade, och derjemte ett ej ringa antal såsom gåfvor till detta museum öfverlemnade minnen af BERZELIUS, hvilka ursprungligen tillhört dels några hans härvarande när- mare anhöriga eller vänner och dels hans berömda utländska lärjungar Professorerna WÖHLER och MITSCHERLICK m. fl. Akademien har haft hugnaden att under äret se sin och henne underlydande statsinstitutioners verksamhet i den mensk- liga och särskildt fosterländska odlingens tjenst af vara höga Statsmakter fortfarande omfattad med samma upplysta och väl- villiga hägn som under föregående tider. Sålunda har Riksdagen på Kongl. Maj:ts derom gjorda framställningar på extra stat för innevarande år anvisat följande anslag: till upprätthållande af fullständigt ordnad väderlekstjenst vid statens under Akademiens inseende ställda Meteorologiska Centralanstalt 7,950 kronor, samt dessutom 300 kronor till upp- rätthällande af en meteorologisk station i Gellivare; till inköp och insamling af naturalier samt andra behof vid Riks- museets afdelning för arkegoniater och fossila växter 2,000 kronor; ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:o 4. 367 till vård, underhåll och förkofran af Riksmuseets Etnogra- fiska samlingar 7,300 kronor, af hvilken summa dock 4,500 kronor, som äro afsedda till arfvode åt en särskild föreståndare för samlingarne, ej finge utgå förr än visadt blifvit, att det för uppförande af en nybyggnad för samlingarne beräknade belopp åstadkommits. Riksdagen har derjemte på Kongl. Maj:ts framställning och efter af Akademien afgifvet förord anvisat 3,000 kronor till fort- satt utgifvande under innevarande år af tidskriften »Acta mathe- matica». Af under hand hafvande medel har Kongl. Maj:t dessutom pa Akademiens tillstyrkan anvisat: till inlösen åt Riksmuseum af en utaf Amanuensen F. R. MARTIN från resor i Asien hemförd samling af äldre etnogra- fiska föremål, hufvudsakligen från Central-Asien, 3,000 kronor; för fortsättning under innevarande år af de hydrografiska undersökningarne af de Sverige omgifvande hafven 4,000 kronor; för utgifvande i tryck af ett af Professor W. LILLJEBORG författadt arbete öfver de i Sveriges färska vatten och till en del äfven i hafvet förekommande kräftdjuren af gruppen Cla- docera 6,500 kronor. På Kongl. Maj:ts befallning eller pa anmodan af vederbö- rande statsdepartement har Akademien under året haft att af- gifva utlåtanden i åtskilliga allmänna ärenden, för hvilka någon vetenskaplig utredning ansetts erforderlig, såsom: öfver uppgjordt förslag till ny jagtstadga; öfver en af Franska Regeringen gjord framställning om Sveriges » deltagande i en afsedd internationel kongress i Paris år 1900 för behandling af frågan om decimalsystemets tilläm- pande äfven på tidens och cirkelns indelningar; öfver af Kongl. Belgiska Regeringen gjorda framställningar om erhållande af upplysningar dels rörande svenska zoolo- giska . stationers inrättning, dels rörande organisationen af det svenska Naturhistoriska Riksmuseum, och dels rörande de 368 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. prisbelöningar, öfver hvilka Akademien förfogar och om hvilka äfven utländingar kunna täfla ; öfver en genom härvarande Kongl. Engelska Minister fram- förd inbjudning från Royal Society i London till deltagande från Sveriges sida i en internationel konferens i London för behand- ling af frågan om utgifvande genom internationel samverkan af en fortlöpande katalog öfver vetenskaplig litteratur; samt öfver åtskilliga ansökningar om understöd från statsanslaget till resestipendier samt läroböckers och lärda verks utgifvande. Om resor, som för vetenskapliga ändamål blifvit utförda på bekostnad af Akademien utaf medel, som hon för sådant ända- mal eger till förfogande, har Akademien fått mottaga följande berättelser: af Adjunkten vid Ultuna landtbruksinstitut ERNST PET- TERSSON, som varit af Kongl. Landtbruks-Akademien utsedd Letterstedtsk stipendiat och i sådan egenskap under resor i Dan- mark, Tyskland, Schweiz och Frankrike egnat sig åt studier i mejerihandtering och bakteriologi; af Docenten O. JUEL, som i Bohuslän idkat cytologiska studier öfver Florideer; af Fil. Kandidat R. E. FRIES, som i Jemtland egnat sig at mykologiska studier; af Läroverksadjunkten K. JOHANSSON, som studerat Got- lands hapaxantiska växter; af Fil. Kandidat A. RoMANUS, som undersökt förekomsten af anthocyan hos växter i Jemtlands fjelltrakter; af studeranden T. VESTERGREN, som idkat mykologiska stu- dier på Gotland; af Läroverkskollega W. A. ENGHOLM, som fortfarande egnat sig at studier af sjön Tåkerns djurlif; och af Konservatorn O. RoTH, som i Gellivaretrakten anställt entomologiska och ornitologiska forskningar. Utgifvandet från trycket af Akademiens skrifter har 1 vanlig regelbunden ordning fortgått. Af Akademiens Handlingar har ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 369 det 30:de bandet af den nya följden fullständigt utkommit, inne- hållande 4 mycket omfattande afhandlingar, hvarförutom större delen af det 31:sta bandet äfven lemnat pressen samt början blifvit gjord med tryckningen jemväl af 32:dra bandet. — Af Bihanget till Handlingarne har 23:dje bandet för år 1897, om- fattande 32 afhandlingar, i sin helhet samt äfven större delen af det 24:de bandet utkommit. — Af Öfversigten af Akademiens förhandlingar har 55:te årgången för 1898, omfattande 46 större och mindre afhandlingar fullständigt lemnat pressen. — Af ar- betet »Meteorologiska iakttagelser 1 Sverige» har dö:te bandet utkommit. — Af arbetet »Astronomiska iakttagelser och undersök- ningar på Stockholms Observatorium» hafva 6:te bandets 2:dra, ö:dje och 4:de häften lemnat pressen. — Akademien har dess- utom utaf sina enskilda medel bidragit med 2,000 kronor till utgifvande af Professor W. LILLJEBORGS förutnämnda arbete öfver de inom Sverige förekommande kräftdjuren af gruppen Cladocera. På Akademiens Observatorium har verksamheten under året företrädesvis varit egnad åt fullföljandet och beräkningen af de zonobservationer, som sedan en längre följd af'ar tillbaka med Observatoriets meridiancirkel pågått för åstadkommande af en stjernkatalog öfver en viss zon af himmelssferen. — Det Rep- soldska passageinstrumentet har under året kommit till använd- ning för utförande af polhöjdsbestämningar enligt HORREBOWS metod. — Med den till ekvatorealet anbragta fotografiska tuben har en serie fotografier af stjerngrupper erhållits. Den astrofoto- grafiska mätapparaten har af Docenten K. G. OLSSON användts för uppmätning af tvenne af stjerngruppen 1712 af Herschels generalkatalog sålunda tagna clicheer, och föreligga resultaten af dessa mätningar i en 1 Observatoriets annaler publicerad afhand- ling. — Regelbundna tidsignaler hafva i likhet med föregående år på elektrisk väg afsändts dels till Kongl. Flottans station i Karlskrona och dels till härvarande Central-Telegrafstation. Dessa senare signaler afgå samtidigt till telegrafstationerna i Sundsvall, Göteborg och Malmö genom ledningar, som för ända- 370 | SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. mälet vid signaltillfället hällas öppna mellan Stockholms telegraf- station och dessa städer. — De teoretiska undersökningar och beräkningar, som från Astronomens sida egnats frågan om aste- roidernas störingar, hafva fortskridit hufvudsakligen genom ut- förandet af kontrollberäkningar och kompletteringsarbeten för den af talet !/s karakteriserade gruppen af asteroider. — Såsom Amanuens vid Observatoriet har under året Docenten K. G. OLSSON fortfarande varit anställd, hvarjemte Fil. Kandidaten H. von ZEIPEL fortfarande tjenstgjort såsom räkne- och obser- vationsbiträde, med undantåg af den tid han ätnjutit tjenst- ledighet för deltagande i den under förliden sommar utförda gradmätningsexpeditionen till Spetsbergen, under hvilken tid hans befattning uppehölls af studeranden vid Stockholms Högskola G. StouLtz. — I likhet med föregående år har undervisning meddelats ät studerande vid Stockholms Högskola i anställande och beräkning af astronomiska observationer. Vid Akademiens Fysiska Institution har under ärer under- sökningen af Vanadins spectrum i elektriska ljusbagen blifvit fortsatt och afslutad samt resultaten deraf blifvit sammanfattade i en afhandling, som är antagen till införande i Akademiens Handlingar, och som utgör femte afdelningen af den serie un- dersökningar öfver metallernas spectroskopi, som sedan flere år fortgått å institutionen. Samtidigt har äfven spectroskopiska undersökningar af meteoriter från olika fallorter och tider fort- satts. Dessa undersökningar, som för närvarande hufvudsakligen varit rigtade på frågan om dessa kroppars halt af Vanadin, hafva hittills omfattat öfver 30 olika meteoriter från Riksmu- seets dithörande samlingar. En redogörelse för detta arbete före- ligger till offentliggörande i Akademiens skrifter. Såsom huf- vudresultatet af detsamma kan anföras, att Vanadin, ehuru städse i ringa mängder, dock är ett af de mest utbredda elementen ej blott på jorden utan äfven i den celesta rymden, samt att detsamma städse ingår i stenmeteoriternas kemiska sammansättning, men der- emot alldrig i de egentliga meteorjernen. Det synes häraf, att dessa båda hufvudklasser af meteoriter måste hafva olika kosmiskt ur- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:o 4. 371 sprung. — Under förra årets sommar var Lektor O. NEovIus från Finland vid institutionen sysselsatt med spectroskopiska undersök- ningar rörande fosfor. De i föregående ärsberättelser omnämnda, af Lektor S. FORSLING vid institutionen utförda undersökningarne öfver de sällsynta jordarternas spectra hafva afslutats och en sista afhandling derom offentliggjorts 1 Akademiens skrifter. — Institutionens instrumentsamling har under året förökats, utom med en del fotografiska utensilier och hjelpapparater, med en qvicksilfverluftpump af Geisslers modell, en Weinholds qvick- silfver-distillationsapparat, en större af Akademiens instrument- makare SÖRENSEN förfärdigad elektromagnet samt en elektrisk baglampa afsedd för skioptikon-demonstrationer. — De Tha- miska föreläsningarne hafva under detta ars Januari och Febru- ari månader i vanlig ordning blifvit hållna af Akademiens Fy- siker och haft till ämne himlakropparnes fysik och kemi. Vid Bergianska Stiftelsens trädgårdsskola har antalet elever under året varit 15. Undervisningen har omfattat den prak- tiska hortikulturens olika grenar samt botanik, geografi, kemi, fysik, aritmetik, trädgårdsritning, bokföring och svenska skrif- öfningar. — Bland verkställda nyanläggningar i trädgårdens botaniska del må nämnas en terassformig afdelning för arktiska växter på trädgårdens nordöstra sluttning samt en dylik för subtropiska växter på den sydvestra. — Stiftelsen har under aret ihågkommits med talrika gåfvor. Lefvande växter hafva lemnats af Professor E. ALMQVIST, Adjunkt J. BERGGREN, In- geniöor C. O. BoIJE AF GENNÄs, Amanuens H. DAHLSTEDT, Kyrkoherde S. J. ENANDER, Doktor T. FREDRIKSSON, Kandidat H. A. FRÖDING, Apotekare OÖ. GELERT, Kandidat J. IVERUS, Adjunkt K. JOHANSSON, Agronom A. G. KELLGREN, Docent K. LJUNGSTEDT, Professor CH. LOVÉN, Amanuens G. ©. MALME, Lektor A. SKÄNBERG, Kandidat N. E. SvepELıus, Kyrhoherde A. TORSSANDER, Trädgärdsmästare I. ÖRTENDAHL och Skollärare M. Östman. Frön hafva erhållits från Botaniska Institutionen i Calcutta (från Himalaya), President C. F. Warn, Öfverkon- trollör P. G. BorRÉN, Amanuens H. DAHLSTEDT, Hofkamrer H. 372 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. HAFSTRÖM, Amanuens H. HESSELMAN, Adjunkterne K. JOHANSSON och T. ©. Krok, Professor G. LAGERHEIM, Kollega N. G. W. LAGERSTEDT, Amanuens MALME, Landtbruksingeniör A. LYTT- KENS, Kandidat C. ÖSTENFELD, Lektor E. Rostkup, President C. F. Warn, Major I. A. ÖRTENDAHL och trädgårdsmästare I. ÜRTENDAHL. Morfologiska föremål hafva lemnats af Professorn CHR. AURIVILLIUS, President C. F. WAERN, Patron F. BLADIN, Artist A. EKBLOM, Friherre L. G. von PAIJKULL och Trädgärds- mästare I ÖRTENDAHL. — Bland inköpta naturalier mä särskildt nämnas en särdeles värderik samling lefvande växter och frön fran Spetsbergen, insamlade under Professor A. G. NATHORSTS arktiska expedition, samt en likaledes synnerligen värdefull sam- ling frön fran nordöstra Sibirien, insamlade af Kandidat H. NILSSON, under den Stadlingska expeditionen. — Såsom delta- gande i det allmänna internationella fröbytet har trädgården ut- delat frön till och mottagit frön från mer än 80 botaniska träd- gårdar och likartade institutioner i Europa, Amerika, Asien och Australien. Akademiens Bibliotek har under året hållits tillgängligt på stadgade tider. Statistiken öfver dess begagnande utvisar, att under tillsammans 257 tjenstgöringsdagar de besökandes antal varit 2,714, att till begagnande framtagits 5,098 volymer af hvilka 2,521 utlemnats till hemlån, samt att 2,297 läntagna volymer blifvit återställda. Vid årets slut voro omkring 10,400 band och häften utlånta. Genom inköp, gåfvor och byten har bok- samlingen tillväxt med 5,670 band, häften och småskrifter. — Akademiens egna skrifter utdelas för närvarande till 935 insti- tutioner och personer, af hvilka 264 inom och 671 utom landet. Meteorologiska Central- Anstaltens verksamhet har under året fortgätt efter samma utvidgade plan, som tog sin början med år 1894. De dagligen året om inkommande morgontelegrammen innehålla afton- och morgonobservationer öfver väderleken vid 14 inländska och 47 utländska stationer. Med stöd af dessa telegram hafva konstruerats dagligen två synoptiska kartor, af hvilka morgonkartan, åtföljd af en sammanfattning af det all- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 373 männa väderlekstillständet och utsigter för närmast följande dygn, blifvit inom hufvudstaden bekantgjord dels genom anslag & offentliga platser och dels genom dess införande i de större dag- liga tidningarne. Denna sammanfattning af väderlekstillständet jemte utsigter har äfven på telegrafisk väg öfversändts till 17 kommuner i riket, mestadels dock endast under sommarma- naderna, hvarförutan en mera kortfattad sammanfattning af väderleken med utsigter äfven blifvit öfversänd till Kongl. Jern- vägsstyrelsen, som på egen bekostnad låtit anslå densamma a alla större jernvägsstationer. Denna anordning har äfven blifvit vidtagen på flera privata banlinier, af hvilka de flesta erhålla sina uppgifter från närmaste statsstation. — I likhet med föregående år har vid Anstalten en särskild väderlekstjenst varit anordnad under Juli—September månader till jordbrukets gagn. För detta ändamål har Anstalten under denna tid er- hållit morgontelegram, innehållande afton- och morgonobserva- tioner från ytterligare 7 inländska och en utländsk station samt eftermiddagstelegram från 17 inländska och 18 utländska sta- tioner. Med stöd af dessa telegram dels kompletterades de förut- nämnda synoptiska kartorna och dels upprättades en särskild karta öfver eftermiddagens väderlek, i enlighet med hvilken kl. 6 e. m. utfärdades särskildt för jordbruket afsedda väderleks- utsigter beträffande nederbörd och nattfrost under påföljande dygn. Dessa eftermiddagsuppgifter hafva i likhet med morgon- uppgifterna blifvit bekantgjorda såväl genom offentliga anslag och tidningar som ock genom Telegraf- och Jernvägsstyrelsernas försorg. — De till Anstalten ankommande morgontelegrammen hafva fortfarande publicerats i »Bulletin du Nord», en tidskrift som bekostas af de tre skandinaviska rikenas meteorologiska an- stalter gemensamt. — Statens meteorologiska stationer äro för närvarande 34 till antalet, hvarförutom observationer öfver neder- börd och temperatur med egna eller från Anstalten lånade in- strument anställas å flera privatstationer. Fullständiga observa- tionsserier hafva inlemnats af Läroverksrektorn P. R. BILL- MANSON i Nora, Jägmästaren J. J. C. von DöBELN i Björkholm, 2 d74 SEKRETERARENS ÅRSBERÄTTELSE. Grosshandlaren G. KLING i Hinsekind, från Ronneby helsobrunn, Gysinge bruk och Ulricehamns sanatorium samt från Landtbruks- akademiens Experimentalfält vid Stockholm, och vidare från en station i Hallands och en i Upsala län, de två sistnämnda in- rättade och uppehållna på de respektiva Hushållningssällskapens bekostnad. — Det system af stationer för iakttagelser hufvud- sakligen öfver nederbörden och delvis öfver lufttemperaturen, som bekostas af Hushällningssällskapen 1 riket, och hvilka observa- tioner påbörjades år 1878, äro ännu i fortsatt verksamhet. Om till hithörande stationer läggas statens meteorologiska stationer, så väl de, hvilka lyda under Meteorologiska Centralanstalten som under Nautisk-meteorologiska Byrån, samt de privata sta- tionerna, vid hvilka alla nederbörden observeras efter en och samma plan, blir antalet nederbördsstationer i riket innalles 402, således 23 mindre än under föregående året. Dessa nederbörds- stationer, som äro fördelade på rikets alla län, insända sina iakttagelser vid hvarje månads utgång. Desamma publiceras i en månadtlig tidning med titel: »Öfversigt af väderleken i Sve- rige», hvilken tidning redigeras af Amanuensen Dr H. E. HAM- BERG under Anstaltens inseende och uppehålles hufvudsakligen genom prenumeration af Hushållningssällskapen. Af denna tid- ning hafva 18 årgångar hittills utkommit. — Systemet af iakt- tagelser öfver isförhållanden, åskväder och fenologiska företeelser har fortgått efter oförändrad plan och hafva till Anstalten in- kommit journaler från 39 observatörer öfver 1isläggning och is- lossning, från 40 öfver iakttagna åskväder och från 55 öfver periodiska företeelser inom växt- och djurverlden. — Synoptiska tabeller hafva upprättats för hvarje dag af året 1897 uppta- gande nederhördens art och mängd, åskväder, dimma, dagg, rim- frost, luftens genomskinlighet, solrök, norrsken m. m. I dessa tabeller ingå samtliga stationer. — Under året besöktes och in- spekterades af Dr HAMBERG följande stationer: Lund, Kristianstad, Vexjö, Venersborg, Skara, Linköping, Nyköping, Umeå och Sten- sele. — Anstalten har slutligen meddelat en mängd upplysningar at så väl in- som utländska. aukoriteter och enskilda personer: ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 4. 375 Det Naturhistoriska Riksmuseum har i vanlig föreskrifven ordning hållits tillgängligt. för allmänheten och har äfven fort- farande varit rätt talrikt besökt, särskildt de dagar, då till- trädet varit afeiftsfritt. Äfven på andra än de regelbundna förevisningsdagarne hafva på derom gjorda särskilda framställ- ningar museets samlingar fått afgiftsfritt besökas, såsom af skolungdom under lärares ledning. Sålunda hafva 1,379 skol- elever under ledning af 82 lärare under året begagnat sig deraf. Dessutom hafva Svea Lifgardes rekryter, likasom under flere föregående år, under juldagarne haft fritt tillträde. Vid Riksmuseets Mineralogiska afdelning hafva, då ej några betydande mineralfynd blifvit under året inom de skandinaviska länderna gjorda, endast smärre mineralinköp förekommit, hufvud- sakligast af stuffer från Nordmarken, Långbanshyttan och Jakobs- berg i Vermland, från den ånyo upptagna, för sina selen- och thalliumhaltiga mineral bekanta grufvan vid Skrikerum i Try- serums socken af Kalmar län, diverse mineral från phenakit- fyndorten vid Kamerfors nära Kragerö. Bland de sålunda för- värfvade mineralen förtjenar särskildt nämnas ett ovanligt rikt stycke Crookesit från Skrikerum, åtskilliga stuffer af det märk- liga, ännu endast ofullständigt kända mineralet Plumboferrit från Jakobsberg och en sköllera från Nordmarken, innehållande på alla sidor af kristallytor begränsade, nybildade och därigenom i teoretiskt hänseende märkliga kristaller af apofyllit. Bland från utlandet inköpta mineral må här anföras åtskilliga under senare åren upptäckta mineral, inköpta af mineralhandlaren F. KRANTZ i Bonn, och ett större antal meteoriter, inköpta af Mr. HENRY A. WarD i Rochester. Antalet fyndorter representerade i Riksmuseets meteoritsamling uppgår för närvarande till 268. Äfven genom byte hafva några i Museet ej förut representerade meteoriter erhållits af Mr WARD och af Naturhistorisches Mu- seum i Hamburg. — Genom skänker har Museet erhållit af Professorn A. G. NATHORST en vacker samling mineral från Beeren Eiland, Spetsbergen och Kung Karls land; af Bergs- institutet i S:t Petersburg ett stycke meteorjern från Minusinsk; 376 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. af Bergsingeniör TIGERSTEDT diverse mineral från trakten af Sordavala och Kuusamo; af P. P. Vistrand wismutglans från Bätsbräcka pa Orust; af Mr K. D. MAKINSON beryll från Kärda. — Frän museets dubblettförräd har forsknings- och jemförelse- material blifvit öfverlemnadt till åtskilliga in- och utländska forskare, hvarvid särskildt ma nämnas, att meteorstenar och meteorjern från 25 fyndorter för spektralanalytisk undersökning tillhandahållits Akademiens Fysiker Professor HASSELBERG; nor- diska glimmerarter från en mängd fyndorter hafva såsom jem- förelsematerial öfverlemnats till Mr H. E. SMALL i Plymouth, diverse prof af nickeljernet från Ovifak äfvensom den märkliga stenart, som omgaf en del af jernblocken, hafva lemnats till Professor G. CAPELLINI i Bologna. j Riksmuseets Botaniska afdelning har under året erhållit betydande tillväxt, och detta dels genom köp och byten samt dels genom skänker. Akademien har till Afdelningen låtit öfver- lemna de samlingar, som Adjunkt K. JOHANSSON och Docent B. LipDFors, hvilka af Akademien ätnjutit reseunderstöd, under sina resor hopbragt. Bland öfriga gåfvor må nämnas alger af Kon- servator M. FOoSLIE, svampar af Kommersrådet J. PIHLGREN, de senast utkomna fasciklarne af lafexsiccatverken »Lichenes ex- siccati> och »Lichenes monacenses» af Dr F. Arnold i München; vidare fanerogamer af Lektor E. ADLERZ, Professor E. ALM- auıst, Rektor S. ALMQuist, Friherre A. E. NORDENSKIÖLD, Öf- verkontrollör P. G. BorRÉN, Kamrer C. H. BRANDEL, Amanuens H. DAHLSTEDT, Lektor K. F. DUSÉN, Kyrkoherde S. J. ENANDER, Kandidat H. FRÖDING, Apotekare O. GELERT, Hofkanırer H. Har- STRÖM, Adjunkt T. OÖ. B. N. Krok, Adjunkt E. KÖHLER, Ama- nuens G. MALME, Lektor C. A. M. LINDMAN, Lektor E. Ro- STRUP, Kyrkoherde A. G. ToRSSANDER och Skollärare M. Ösı- MAN; samt morfologiska föremål af Fotograf A. BLOMBERG, Kol- lega P. M. LUNDELL och Postmästare ©. NORDBERGER. Bland samlingar, som genom köp förvärfvats, må anföras exsiccatverken »Funghi parasitiv, XII, af BRiost & CAVARA, »Phycotheca bore- ali-americana» IX, X, af COLLINS, HOLDEN & SETCHELL. »Lichens ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 4. 377 de Lorraine», I—XIII af J. HARMAND, »Set of British Hieracia» IV af E. & W. LINTON, »Herbarium cecidiologicum» VII, VIII af F. Pax, »Potentille exsiccate» VII af H. SIEGFRIED, »American alge» III af E. TiLDEN, »Flora polonica exsiccata», VI, VII af E. WoLsoczAK, Hieracia seckanensia exsiccata» I, II af PERN- HOFFER, samt »Micromycetes rariores selecti» I—III af T. WESTER- GREN; vidare de under Professor A. G. NATHORSTS arktiska ex- pedition sistlidne år pa Spetsbergen och Kung Karls land gjorda samlingarne af alger, lafvar och fanerogamer, de under STAD- LINGska expeditionen till nordostliga Sibirien af Kandidat N.H. NILSSON insamlade fanerogamer, växter från Tunis och Algier af Docenten S. MURBECK, växter från Patagonien och Chile af Ingeniör P. DUSÉN, mexikanska växter af C. G. PRINGLE, växter från Syd-Afrika af R. SCHLECHTER, fanerogamer från Kamerun af G. ZENKER samt växter från Minnesota af Professor C. MAC MILLAN. Genom byte hafva förvärfvats lafvar af Herbier Bois- sier i Geneve, fanerogamer af Herbier Decandolle i Geneve, alger och fanerogamer af Botaniska museet i Köpenhamn samt fanerogamer af Botaniska museet i Berlin. — Delar af de skan- dinaviska, arktiska, allmänna och Regnellska herbarierna hafva för bearbetning varit utlånade till specialister i Sverige, Norge, Danmark, Finland, Tyskland, England, Österrike, Schweiz och Belgien. — För vetenskapliga ändamål hafva samlingarne varit på museet anlitade af Rektor S. ALMQUIST, Docent G. ANDERS- son, Öfverkontrollör G. B. BOorRÉN, Amanuens H. DAHLSTEDT, konservator S. FosLIE från Norge, Hofkamrer H. HAFSTRÖM, Apotekare O. GELERT från Danmark, Amanuens H. Hesselman, Adjunkt K. JoHANSSON, Adjunkt T. O. B. N. Krox, Lektor C. A. M. LINDMAN, Magister A. LUTHER från Finland, Amanuens G. MaALME, Kandidat N. H. NILSSON, Doktor O. NORDSTEDT och Kyrkoherde A. G. TORSSANDER. — Såsom Regnellsk Amanuens har Doktor G. O. MLAME varit anställd. Riksmuseets Vertebrat-Afdelning har under året varit med skänker ihågkommen af Afrika-resanden Herr ALFRED BURMAN, Tullförvaltaren i Sandhamn Herr O. EKBOHRN, Amanuensen A. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 4. g 378 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. BEHM, Arkivarien J. FLODMARK, Geologen Dr N. O. Host, Friherre A. E. NORRENSKIÖLD, Doktor A. HaAzeELius, Kamrer SAHLIN i Östersund och Herr Ovz HAMILTON i Christianstad. Konservator C. O. RotH vid Stockholms Högskola och Läro- verkskollega i Wadstena W. A. ENGHOLM, hvilka åtnjutit rese- understöd af Akademien, hafva till afdelningen öfverlemnat af dem insamlade vertebrater, af den förre från Gellivara-trakten, af den sednare från sjön Tåkern. Professor A. G. NATHORST har skänkt 6 från hans innevarande år utförda arktiska expe- dition hemförda fåglar. Litteratören Herr STADLING har från sin expedition till nordöstliga Sibirien hemfört en vacker sam- ling fiskar, hvilken han har förärat afdelningen. Sin största till- ökning under året har afdelningen emellertid erhållit genom Kapten A. E. Ros, hvilken under flerårig vistelse i Argentinska Republiken, der han lefvat såsom jägare i urskogarne, samman- bragt en rikhaltig samling af väl konserverade däggdjur och fåglar, af hvilka största delen såsom gäfva öfverlemnats till Riksmuseum. — Det vetenskapliga arbetet vid afdelningen har utförts dels af Intendenten med bearbetning och ordnande af den iktyologiska samlingen, och dels af Licentiaten GABR. ANDERSSON med bestämning af museets ophidie-samling. Doktor WAR- PACHOWSKY, från Vetenskaps-Akademien i S:t Petersburg, har vid afdelningen studerat typsamlingen af Salmonider för att der- efter bestämma sina egna i Sibirien gjorda insamlingar. Vid konservatorsverkstaden har arbetats dels med uppställning af två stora hvaldjursskelett, dels med uppstoppning af 4 däggdjur och 26 fåglar samt med uppställning af 2 däggdjurs- och 2 fisk- skelett, hvarjemte 9 däggdjursskelett blifvit renpreparerade för vidare förvaring, då museet ej lemnar plats för deras uppställ- ning i samlingen. — Från afdelningen hafva under året natura- lier utdelats till Karlstads högre Elementarläroverk och till Djursholms Samskola. Vid Etnografiska samlingen har förtecknings- och registre- ringsarbetet fortsatts af Amanuensen Fröken G. CEDERBLOM. Samlingen har under äret ökats med 197 nummer, hvilka blifvit ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 979 införda uti inventariet. Bland dessa märkas följande gäfvor: af Amanuensen F. R. MARTIN en snidad slef från Surinam, en Samojedisk kalender af snidadt fossilt elfenben, tre smärre i ben snidade figurer från Japan, en kinesisk snusdosa af marmor samt en fajans-kanna från främre Indiska halfön; af Herr A. W. BURMAN ett musikinstrument från Sumbo vid Sambesi-floden samt en kjol och en stenhammare från trakten norr om nyss- nämnda ort vester om sjön Nyassas sydligaste spets; af Pro- fessor A. G. NATHORST 19 taflor i färgtryck från Japan; af Häradshöfding C. A. W. EK en dyrbar samling på 51 nummer be- stående af kläder, husgeråd, fetischer m. m. från nordvestra Ame- rika. Till Etnografiska samlingens bibliotek hafva dessutom influtit följande gäfvor: »Sibirische Sammlung», »Moderne Keramik von Cen- tral-Asien», »Morgenländische Stoffes, »Thüren aus Turkestan», »Sammlungen aus dem Orient in der allgemeinen Kunst- und In- dustrieAusstellung zu Stockholm», alla författade och skänkta af Amanuensen F. R. MARTIN, samt »Studier i Amerikansk orna- mentik. Ett bidrag till ornamentens biologi af HJ. STOLPE», skänkt af Professor G. RETZIUS. Riksmuseets afdelning för lägre Evertebrater har under det gångna aret fått mottaga gäfvor af Professor W. Leche, som öfverlemnat flera Hydromedusor från Ishafvet, Fil. Kandidaten E. NORDENSKIÖLD, som förärat diverse djurformer från hafvet i närheten af Dalbyö, Konsul C. RoGBERG, hvilken riktat afdel- ningen med flera stora och praktfulla Balanider från Montevideo, Herr A. D'AILLY, som öfverlemnat ett sällsynt kräftdjur från Kamerun, Filos. Kandidaten J. ARWIDSSON, som vid upprepade tillfällen ihågkommit afdelningen med väl konserverade borst- maskar och Actinier dels från nordiska haf, dels från Medel- hafvet och kusten af Bretagne, Doktor C. FRISTEDT, som för- ärat en samling land- och sötvattenmollusker från Vermland, Kollegan W. A. ENGHOLM, som insändt en samling djur från sjön Tåkern, Filos. Kandidaten K. BoHLINn, som öfverlemnat några egendomliga kräftor från Azorerna, samt Lektor C. LIND- MAN, hvilken öfverlemnat en samling mollusker från Brasilien. 350 SEKRETERARENS ÅRSBERÄTTELSE. Dessutom har afdelningen fått från Sveriges Geologiska Under- sökning såsom gåfva mottaga en värdefull samling hafsmollusker från Murmanska kusten, insamlade och bestämda af KNIPO- WITSCH, MERESHKOWSKI m. fl. — Genom byte har afdelningen förvärfvat frän British Museum en synnerligen värderik samling Actinier, draggade under Ohallengers verldsomsegling, samt från Upsala universitets zoologiska museum flera sällsynta Spongior och Holothurier. Af vida större betydelse för afdelningen har dock varit att den, genom att ikläda sig omkostnaderna för den zoologiska utrustning, hvaraf den svenska Spetsbergsexpeditionen under förlidet ar varit i behof, af expeditionens chef, Professor A. G. NATHORST, fått mottaga hela den samling af Evertebrater, som under denna expedition hopbragts. Härigenom har Riks- museum förvärfvat flera stora sällsyntheter, sasom exempelvis en egendomlig Crinoide, den märkliga sjöborren Pourtalesia, flera sällsynta Holothurier m. m. allt uppdraggadt fran det s. k. Svenska djupet. — För vetenskapliga arbeten hafva större och mindre suiter af samlingar varit utlånade till Professorerne W. LILLJEBORG, P. T. CLEVE, E. EHLERS 1 Göttingen, H. LUDVIG i Bonn, CHR. LÖTKEN 1 Köpenhamn, A. WIRÉN och D. BERGEN- DAL, Doktor I. THIELE i Göttingen, Doktor W. MICHAELSEN i Hamburg, Doktor H. I. HANSEN i Köpenhamn, Docenterne C. AURIVILLIUS, L. JOHANSSON, H. WALLENGREN, A. H. HENNIG och A. OHLIN, Konservator A. APPELLÖF i Bergen, Filos. Kan- didaterne HJ. ÖSTERGREN, N. C. LINDGREN, I. Arwipsson och E. NORDENSKIÖLD samt studeranden GUNNAR ANDERSSON. — Arbetet med samlingarnes ordnande och inregistrerande har under året oafbrutet fortgätt. Vetenskapliga undersökningar hafva vid afdelningen utförts af Docenterne C. AURIVILLIUS, L. JOHANSSON, och O. CARLGREN, Herr A. D'AILLY, Filos. Kandidaterne I. Ar- wıpsson, E. NORDENSKIÖLD och HJ. ÖSTERGREN, Studeranden LUTHER från Helsingfors och, i egenskap af Beskowsk stipendiat, Studeranden GUNNAR ANDERSSON. Akademiens zoologiska station Kristineberg har under året för studier och vetenskapliga undersökningar varit begagnad, utom ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 5381 af förestärdaren sjelf, af Professorerne A. Hammar och E. MÜLLER, Docenterne L. JÄGERSKIÖLD, C. AURIVILLIUS, H. WAL- LENGREN och H. O. JuEi, Doktor M. FLODERUS, Med. Licenti- aten E. HOLMGREN, Filos. Kandidaterne F. HOLMGREN, A. W. SANDBERG, F. INGVARSON, H. I. M. BRUNANDER och J. VANBERG samt Studerandene H. ÄGREN, TH. ODHNER och E. WIDBECK. Riksmuseets Entomologiska afdelning har under året fått mot- taga följande gäafvor: af Doktor G. MALME en samling insekter fran Brasilien; af museum GODMAN & SALVIN i London en större samling af central-amerikanska Hemiptera hufvudsakligen till- hörande familjerna Tingitide, Aradid&, Hydrometrid® och Redu- niide; af Doktor A. LINDEGREN i Vrigstad några insekter från Natal; af Ingeniör J. Faust i Libau några sällsyntare Curculi- onider; af Naturhistoriska Museet i Hamburg sex arter Ter- miter från Afrika; af Kollega W. A. ENGHOLM en samling ko- konger af Aphonica sociella, tagna 1 ett humlebo, samt diverse vatteninsekter från sjön Täkern; af Rev. W. FOWLER i Lin- coln, England, flere arter membracider från Central-Amerika; af Mr G. Lewis 1 England fyra arter af det egendomliga Histerid- slägtet Sternocoelis; af Konservator J. SPARRE-SCHNEIDER i Tromsö några arktiska insekter; af Lektor C. LINDMAN en Bruchusart funnen i baljor af Cassia occidentalis från Para- guay, ägg af en Ortopter samt blad af en Rubus-art med tal- rika små domatier; af Skolbestyrer H. WARLOR i Dröbak tre för Skandinavien nya insekter; af Kapten C. GRILL en synner- ligt värdefull samling insekter från Kongostaten, hemsänd af framlidne Löjtnant M. DANNFELT; af E. FLEUTIAUX i Paris några Eucnemider; af Fabriksföreständaren J. B. ERICSON i Mölndal sex arter sällsynta svenska Coleoptera; af Missionären W. SJÖHOLM i Jönköping en samling insekter från nedre Kongo; af Adjunkten A. M. Bergman larver af svenska Oestrider; af kapten A. Ros en samling insekter, hufvudsakligen fjärilar, fråu Chaco i norra Argentina; af förste Fiskeriassistenten F. TRYBOM en samling insekter i sprit från N. Amerika och från Kola- halfön; af museet i Washington och af Mr A. Busck derstädes 382 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. en större samling af nordamerikanska insekter och gallbildningar; af Doktor H. NORDENSTRÖM i Linköping ett par sällsynta ich- neumonider; af Professor A. G. NATHORST alla under hans po- larexpedition år 1898 insamlade insekter och spindeldjur; af Doktor G. Kraarz 1 Berlin tre arter af Ölerid-slägtet Stigma- tium, samt af Docenten O. NORDENSKIÖLD några insekter från Klondyke. — Genom köp har afdelningen förvärfvat en samling insekter från Java af Doktor E. NYMAN; en samling Lepidop- tera från firman E. HEYNE i Leipzig; en samling insekter från S. Chili, insamlade af Ingeniör P. DUSÉN; en samling Coleop- tera och Lepidoptera från H. FRUHSTORFER i Berlin; några af- rikanska Coleoptera från Doktor KRAATZ 1 Berlin, samt en sam- ling af sällsynta palearktiska Curculionider från J. DESBRO- CHERS DES LAGES i Tours. — För granskning och bearbetning hafva större eller mindre samlingar utlanats till talrika forskare i in- och utlandet, bland hvilka här må nämnas: Doktor O. STAUDINGER i Blasewitz; Mr G. ©. CHAMPION i London; Mr G. W. KIRKALDY i Wimbledon, England; Professor T. THORELL 1 Hel- singborg; Mr J. DESBROCHERS DES LAGES 1 Tours; Doktor W. SÖREN- SEN i Köpenhamn; Mr G. T, HAMPSON i London; Mr M. BURR i Eng- land; Rev. W. TOWLER 1 Lincoln; Mr E. FLEUTIAUX 1.Paris; Doktor G. Kraatz 1 Berlin och Kandidat E. WAHLGREN 1 Upsala. För öfrigt hafva afdelningens samlingar på platsen begagnats af Professor S. LAMPA, Doktor E. HAGLUND, Professor ©. M. REUTER från Helsingfors, Mr G. SEVERIN från Brüssel, Herr H. FRUHSTORFER från Berlin, Herr G. HOFGREN, Herr E. Jo- SEPHSON, Doktor H. NORDENSTRÖM, Kandidat F. HOLMGREN, Byråchefen J. MEVES, Jägmästaren J. H WERMELIN m. fl. — Intendenten har under äret afslutat bearbetningen af Afrikas dagfjärilar samt ordnat en ny del af den allmänna samlingen af Cerambyeider. Doktor Y. SJösTEDT, som med understöd från Regnells zoologiska gäfvomedel under 6 månader af året tjenst- gjort såsom biträde vid afdelningen, har dels preparerat större delen af de under året inkomna insekterna och dels ordnat och bestämt de af honom i Kamerun insamlade Odonaterna. Af- 2 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 383 delningen står äfven för detta år i stor förbindelse till Professor S. LAMPA, som utan någon ersättning fortsatt och i det när- maste afslutat ordnandet af den svenska samlingen af Geome- trider. Riksmuseets Paleontologiska afdelning har under årets lopp fått mottaga följande gåfvor: af Deras Kongl. Högheter Prin- sarne GUSTAF ADOLF och WILHELM försteningar från Skåne och Ringerige i Norge; af Professor CO. AURIVILLIUS undersiluriska fossil funna på stranden af Singön i Stockholms skärgård; af Bergcorpsen i S:t Petersburg genom Professor A E. NORDEN- SKIÖLD en gipsafgjutning af kraniet till det i södra Ryssland funna rhinocerosartade jättedjuret Elasmotherium; af Professor J. HALL i Newyork några nordamerikanska trilobiter; af Lektor M. KLINTBERG i Wisby några silurbrachiopoder från Gotland; af Professor A. MILNE EDWARDS två gipsafgjutningar af typer till koraller beskrifna af hans fader Professor H. M. EDWARDS af Professor A. G. NATHORST undersilurförsteningar från Beeren Eiland och Carbonförsteningar från Spetsbergen. Riksmuseets Evertebrat-afdelning har öfverlemnat åtskilliga postpliocena mol- luskskal frän Sverige och Norge. — Genom byte har fran Hof- museum i Wien förvärfvats en större samling fossil ur Öster- rikes Trias-Jura, och Tertiärformationer. — Sasom vanligt hafva försteningar inköpts frän Östergötland och Gotland. — Sam- lingarne hafva för vetenskapliga ändamäl begagnats af Docenten C. AURIVILLIUS, Doktor GoTTscHE från Hamburg, Doktor G. Horm, Kandidat E. NORDENSKIÖLD, Professor PocTA från Prag, Kandidat SarAuw från Köpenhamn samt Akademikerne FR. SCHMIDT och TSCHERNYSCHEW från S:t Petersburg. — Under aret hafva vissa fossilserier ordnats och preparerats, nyförvärf inordnats, en monografi öfver korallfamiljen Heliolitide afslutats samt beskrifningar öfver andra grupper påbörjats. Riksmuseets afdelning för arkegoniater och fossila växter har under året haft förmånen få mottaga följande gåfvor: af enkefru Kammarradinnan E. BORGSTRÖM hennes framlidne mans, Kammarrådet S. BORGSTRÖMS efterlemnade stora mossherbarium 384 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE, jemte åtskilliga exsiccatverk; af Ingeniör A. F. CARLSSON i Limhamn en subfossil mossa; af Ingeniör P. DUSÉN några barr- träd från Sydamerika; af Magister H. LINDBERG i Helsingfors två nya mossarter; af Professor A. G. NATHORST hela den sam- ling mossor och växtfossil, som under 1898 års svenska polar- expedition hopbragts på Beeren Eiland, Spetsbergen, Kung Karls land och Giles land (Hvita ön); af Doktor E. STOLLEY i Kiel en samling siluriska kalkalger; af Professor V. WITTROCK diverse arkegoniater. Genom inköp hafva förvärfvats: en större sam- ling ormbunkar fran Assam samt hela den mossamling, som under den STADLINGSKA expeditionen till Sibirien hopbragts af Kandidat H. NILSSON. — För vetenskapliga studier hafva sam- lingarne anlitats af Ingeniör P. DusÉNn, Mr A. W. EvANS i Newhaven, Lektor C. LINDMAN och Doktor T. HAGEN från Trondhjem. De medel, hvilka Akademien på grund af donationer under aret haft till förfogande, hafva för sina föreskrifna ändamål blifvit på efterföljande sätt använda: Den Letterstedtska donationens årsränta har fördelats i en- lighet med donators föreskrifter. Sålunda har Letterstedska resestipendiet, öfver hvilket Upsala Universitet varit i tur att förfoga, blifvit tilldeladt Docenten HANS OSCAR JUEL med upp- gift att i Tyskland, Frankrike och Medelhafstrakterna äfvensom i Algier egna sig åt botaniska studier 1 allmänhet. — De Let- terstedtska räntemedlen till pris för förtjenstfulla oirginalar- beten och vigtiga upptäckter hafva blifvit fördelade i två lika stora pris, af hvilka det ena tillerkänts f. d. Justitierådet K. Olivecrona för hans arbete »Om testamentsrätten enligt svensk lag», hvaraf en andra omarbetade upplaga under året utkommit, och det andra tilldelats Professorn R. TIGERSTEDT för hans jemväl under året utgifna »Lehrbuch der Physiologie des Men- schen». — Letterstedtska priset för förtjenstfulla öfversättningar till svenska språket har tillerkänts Litteratören ALFRED JENSEN ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 385 för hans under året utgifna öfversättning af den Polske skalden ADAM MICKIEWICZ berömda episka dikt »Herr TADDENSZ». — Letterstedska medlen för maktpåliggande undersökningar hafva blifvit ställda till förfogande af Professor A. G. NATHORST för att genom lämplig person låta bearbeta den samling af fossila växter från Patagonien, hvilka hemförts af senaste svenska ex- pedition till detta land. — Det Letterstedtska slägtstipendiet har fortfarande utgått med 2,000 kronor till testators dotterson ynglingen YVES HENRI GABRIEL LETTERSTEDT DE MONTMORT. — Utaf donationens årsränta hafva för öfrigt föreskrifna andelar blifvit öfverlemnade till Domkapitlet i Linköping för utdelande af belöningar at förtjenta folkskolelärare inom detta stift, till Pastorsembetet i Wallerstads församling af samma stift för ut- delande af premier i församlingens folkskola och bildande af ett sockenbibliotek m. m., äfvensom till Direktionen öfver Sera- fimer-Lasarettet i Stockholm för nödlidande sjuka resandes vård derstädes. Letterstedtska Föreningens fonder, som äro ställda under Akademiens förvaltning, uppgingo vid 1898 års slut till ett sam- manlagdt kapital af 709,387 kronor 94 öre, hvarjemte vid samma tidpunkt fanns en disponibel räntebehållning af 15,670 kronor 21 öre, som blifvit till Föreningens Styrelses förfogande öfver- lemnad. Årsräntan af Wallmarkska donationen har Akademien låtit fördela i två lika stora delar, af hvilka den ena delen anvisats åt Professor T. R. THALÉN såsom belöning för hans i Kongl. Vetenskapssocietetens i Upsala Acta offentliggjorda afhandling: »Sur la determination absolue des longueurs d’onde de quelques raies du spectre solaire», och den andra delen ät Filos. Doktor K. G. OLSSON såsom understöd för räknebiträdes anlitande vid beräknande af gruppstöringar för de s. k. smäplaneter, som hafva stora banexcentriciteter och lutningar. Den Zdlundska belöningen för året har Akademien icke haft anledning att utdela, utan har donationens ärsränta enligt föreskrift blifvit lagd till kapitalet 386 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. Den Ferrnerska belöningen har tilldelats Docenten vid Lunds universitet S. E. STRÖMGREN för hans i Öfversigten af Akade- miens förhandlingar intagna afhandling: »Ueber Kometenbahn- Excentrieitäten», med hänsyn jemväl till ett hans föregående arbete: »Berechnuug der Bahn des Kometen 1890, Ib. Den Lindbomska belöningen har tillerkänts Fysiske Labo- ratorn vid Upsala universitet G. GRANQVIST för hans jemväl i Öfversigten införda afhandling: »Qvantitative Bestimmungen über die Zerstäubung der Kathode in verdünnter Luft». Flormanska belöningen har öfverlemnats åt t. f. Anato- miske Prosektorn vid Lunds universitet Med. Licentiaten I. BROMAN för hans af trycket utgifna arbete: »Die Entwicklungs- geschichte der Gehörknöchelchen beim Menschen». Det Beskowska stipendiet har blifvitt illdeladt Med. Licentiaten E. LANDERGREN för fortsättande vid Karolinska Institutets fysi- ologiska labaratorium af redan planlagda näringsfysiologiska un- dersökningar rörande menniskans minimala ägghviteomsätt- ning. Af Regnells zoologiska gäfvomedel har Akademien anvisat följande understöd: till Professor F. A. SMITTS förfogande 500 kronor för be- arbetning af Riksmuseets samlingar af kräldjur och groddjur genom Licentiaten GABRIEL ANDERSSON; till Professor HJ. THÉELS förfogande 500 kronor för aflö- ning af ett vetenskapligt biträde för bearbetning af vissa grupper utaf Riksmuseets samlingar af lägre evertebrerade djur; at Med. Doktor ©. J. E. HAGLUND 600 kronor för ord- nande och bearbetande af vissa delar af Riksmuseets Hemipter- samling; at Docenten A. HENNING 500 kronor för att vid Riksmu- seets pateleontologiska afdelning studera och ordna dess fossil från Sveriges kritsystem; at Filos. Doktor Y. Ssöstept 400 kronor för att vid Riks- museum bearbeta de af honom från Kamerun hemförda Pseudo- neuroptera och Orthoptera; och ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 4. 5387 ät Filos. Licentiaten H. ÖSTERGREN 400 kronor för att dels vid den biologiska stationen vid Dröbak i Norge idka zoolo- giska forskningar, och dels vid museerna i Köpenhamn och Lund studera derstädes befintliga Holothurie-former. Öfver ärsräntan af WAHLBERGSKA stipendiefonden har Svenska Sällskapet för Antropologi och Geografi egt att förfoga. Årsräntan af SCHEELEFONDEN har, enligt föreskrift, denna gång blifvit lagd till kapitalet. För utförande af resor inom landet med ändamål att under- söka dess naturförhallanden har Akademien anvisat: at Filos. Licentiaten K. BoHLIN 150 kronor för jemförande studier öfver vattenupptagandet hos xerofyter och hygrofyter i Dalarne; at Filos. Kandidaten R. E. FRIES 150 kr. för mykologiska studier i Jemtlands och Herjedalens skogs- och fjelltrakter; at Amanuensen H. HESSELMAN 150 kr. för studium af växtlifvets vilkor och yttringar hos mesofyta växtsamlingar i Roslagen; at Amanuensen H. DAHLSTEDT 100 kr. för undersökning af gruppen silvatica af slägtet Hieracium i Herjedalen ; at Docenten H. WALLENGREN 150 kr. för fortsatta studier öfver eiliata infusorier i sötvattensamlingar i Skåne; at Docenten A. OHLIN 150 kr, för att vid Kristinebergs. zoologiska station studera Amphipodernas morfologi och on-- togoni; at Läroverkskollega W. A. ENGHOLM 100 kr. för fortsatta studier af sjön Täkerns djurlif; | åt studeranden T. ODHNER 100 kr. för fortsatta studier af Trematoderna hos sjöfoglar och fiskar; åt Filos. Kandidaten A. TULLGREN 150 kr. för att på Öland och Gotland idka planktonstudier i insjöar och träsk, samt in- samla spindlar; at Amanuensen A. BEHM 100 kr. för att i Vemdalens, Funäsdalens och Tännäs socknar i Herjedalen idka zoologiska studier: 388 SEKRETERARENS ÄRSBERÄTTELSE. åt Filos. Kandidaten W. SANDBERG 100 kr. för att vid Koster- och Väderöarne studera spongiernas förekomst och mor- phologi; och at Filos. Kandidaten G. A. FALKENSTRÖM 100 kr. för att ‚anställa faunistiska och zoobiologiska undersökningar i några af Skånes smärre sjöar och torfmossar. Statsanslaget till instrumentmakeriernas uppmuntran har "blifvit lika fördeladt mellan matematiska och fysiska instrument- ‚makarne P. M. SÖRENSEN och G. SÖRENSEN. Den minnespenning, som Akademien till denna sin högtids- dag låtit prägla, är egnad åt minnet af hennes framlidne leda- mot, Professorn 1 Botanik vid universitetet i Upsala JOHAN ERHARD ARESCHOUG. Genom döden har Akademien bland sina inländska leda- möter förlorat Justitierådet CARL GUSTAF HAMMARSKJÖLD, f. d. Generaldirektören CARL GOTTREICH BEIJER, f. d. Professorn vid :universitetet i Lund AXEL NYBLAUS och Ingeniören JEAN Bo- "LINDER; samt bland sina utländska ledamöter f. d. Professorn vid universitetet i Helsingfors Arkiater EVERT JULIUS BONS- .DOREE. Med sitt samfund har Akademien deremot såsom nya leda- möter förenat inom landet: Bruksegaren och Konsuln GÖRAN FREDRIK GÖRANSON, Professorn vid universitetet i Lund CARL WILHELM LUDVIG CHARLIER, Lektorn vid Chalmers Tekniska ‚Läroanstalt i Göteborg HENRIK GUSTAF SÖDERBAUM, Förestån- daren för Nordiska Museum Doktor ARTUR HAZELIUS och Pro- fessorn vid Tekniska Högskolan JOHAN GUSTAF WIBORGH; samt 1 utlandet: Professorn vid universitetet i Berlin LAZARUS FUCHS, Föreståndaren för zoologiska stationen i Neapel Professor ANTON DOHEN, och f. d. Professorn vid universitetet i Bonn FRANZ VON ‚LEYDIG. Till Akademiens Ombudsman har konstituerade Revisions- sekreteraren CARL ALBERT LINDHAGEN blifvit kallad och utnämnd. 389 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. från sid. 334.) Liege. Societe geologique de Belgique. Annales. T. 24 (1896/97): Livr. 3; 25 (1897/98): 2; 26 (1898/99): 1.. 8:0. Lisboa. Direccäo dos trabalhos geologicos de Portugal. Communicacöes. T. 3: Fasc. 2. 1896—98. 8:0. London. British association for the advancement of science. Report. Meeting 68 (1898). 8:0. — Geologists” association. Proceedings. Vol. 16 (1899): P. 1. 8:0. — Meteorological office. Report of the meteorological council to the Royal Society 1897/98... 8:0. — Nautical Almanac office. The Nautical almanac. Year 1902. 8:o. — KR. Astronomical society. Monthly notices. Vol. 59 (1898/99): N:o 4—5. 8:0. — Chemical society. Journal. Vol. 75—76 (1899): 3. 8:0. Proceedings. Vol. 15 (1898/99): N:o 205-206. 8:0. — KR. Geographical society. Year-Book and Record , 1899. 8:0. — Royal society. Proceedings. Vol. 64 (1899): N:o 409-410. 8:0. London, Ontario. Zntomological society. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 3. 8:0. Madrid. ZA. Academia de ciencias ewactas, fisicas y naturales. Anuario. 1899. 12:0. Marseille. Commission de meteorologie du dep. des Bouches-du-Rhöne.. Bulletin annuel. Annee 16 (1897). 4:0. Mexico. Instituto medico nacional. Anales. T. 3 (1898): Num. 20-22. 4:0. — ÖObservatorio meteorologico central. Boletin de agricultura, mineria & industrias. Ano 7 (1897/98): Nun... 12; 8 (1898/99): 1—2. 8:0. Boletin mensual. 1898: Nüum. 11. 4:0. München. K. Meteorologische Central-Station. Übersicht über die Witterungsverhältnisse im Königreiche Bayern SR: 2. Hol. Nantes. Societé des sciences naturelles de V Ouest de la France Bulletin. T. 8 (1898): Trim. 2. 8°o. New York. American Museum of natural history. Bulletin. Vol. 10 (1898). 8:0. Memoirs. Vol. 2:1: 2. 1898. 4:o. — Observatory of Columbia university. Contributions. N:o 12 —15. 1898. 8:0. 390 Nizza. sSociete de medecine et de climatologie. Nice-medical. Année 23 (1898/99): N:o 5-6. 8:0. Palermo. (ircolo matematico. Rendiconti. T. 13 (1899): Fase. 1—2. 8:0. — R. Orto botanico. Bollettino. Anno 2 (1898): Fasc. 1-2. 8:0. Paris. Bureau des longitudes. Connaissance des temps pour l’an 1900. 8:0. Extrait de la Connaissance des temps pour l’an 1899. 8:0. Ephemerides des etoiles... pour l’an 1899 —1900. 4:0. Rapport sur les observatoires astronomiques de province. Annee 1396. 8:0. Annales. T.5. 1897. 4:0. Conference internationale des etoiles fondamentales de 1396. 4:0. -— Bureau Central meteorologique. Annales. Annee 1896: 1—3. 4:0. — ÖObservatoire. Annales. Observations 1889. 4:0. Atlas photograpbique de la lune, execute par M.M. LOEWY & PUISEUX. Fasc. 3: Text & Atlas. 1898. 8:0 & Fol. -— ÖObservatoire municipal de Montsouris. Annuaire. Annee 1899. 12:0. -— Ministere des travauz publics, Division des mines. Annales des mines. (9) T. 13(1898): Livr. 5—6; 14(1898): 7—10. 8:0. -— „Societe astronomique. Bulletin. 1899: 3. 8:o. — Societe d’etudes scientifiques. La feuille des jeunes naturalistes. (3) Annee 29 (1898/99): N:o 342. 3:0. Catalogue special de la Bibliotheque. N:o 11. 1899. 8:0. — sSociete de geographie. Comptes rendus des seances. 1899: 1—2. 8:0. "Prag. K. böhmische Gesellschaft der Wissenschaften. Sitzungsberichte. Math.-naturw. Cl. 1898. 8:0. » Cl. für Philos., Gesch. u. Philol. 1898. 8:0. Jahresbericht. Jahr 1893. 8:0. Spisuv poctenych jubilejni cenou. Cislo 9—10. 1897—98. 8:0. HEERMANN, N., Rosenberg’sche Chronik. 1898. 8:0. Roma. AR. Accademia dei Lincei. Cl. di scienze morali ... Rendiconti. (5) Vol. 7 (1898): 12. 8:o. Cl. di scienze fisiche... Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Sem. 1: Fasc. 4-5. 8:0. Annuario. 1399. 12:0. — RB. Comitato geologico d'Italia. Bollettino. Anno 1898: N:o 3. 8:0. ‚San Francisco. California academy of sciences. Proceedings. Zool. (3) Vol. 1: N:o 6-10. 1898. 8:0 391 San Francisco. California academy of sciences. Proceedings. Bot. (3) Vol. 1: N:o 3-5. 1893. 8:0. > Geol. (3) Vol. 1: N:o 4. 1898. 8:0. > Math.-Phys. (3) Vol. 1: N:o 1-4. 1898. 8:o. — Astronomical society of the Pacific. Publications. Vol. 11 (1399): Num. 66. 8:0. ‘St. Petersburg. Académie Imp. des sciences. Mémoires. Cl. phys.-math. (8) Vol. 6 (1898): N:o 9, 11-13; 7 (1898): 1=3. AO — Laboratoire biologique. Bulletin. T. 3: 2. 1899. 8:0. — Societé Imp. Russe de geographie. Izvjestija. T. 34 (1898): Fasc. 5. 8:0. Tokyo. Central meteorological observatory of Japan. Weather Chart. 1899: 1—2. Fol. Torino. R. Accademia delle scienze. Memorie. (2) T. 48. 1899. 4:0. Washington. National Academy of sciences. Memoirs. Vol. 8. 1898. 4:0. — Dep. of agriculture, Weather burcau. Monthly weather review. Year 1898: 11. 4:o. — Observatory. Observations for 1892: Appendix 1. 4:0. Report of the superintendent. 1398. 8:0. — Smithsonian Institution. Annual report 1895/96. 8:0. Wien. K. K. geologische Reichsanstalt. Jahrbuch. Jahrg. 1898: H. 2. 8:0. — K. k. zoologisch-botanische Gesellschaft. Verhandlungen. Bd 49 (1899): H. 1. 8:0. Af Utgifvarne: Bibliotheca mathematica, hrsg. v. G. ENESTRÖM. 1899: N:o 1. 8:o. Botaniska notiser, utg. af O. NORDSTEDT. Separater ur årg. 1898 — 13392 3:0. Svenska jägareförbundets nya tidskrift, utg. af A. WAHLGREN. Årg. HT (MIPV EG a RO. Svensk kemisk tidskrift, utg. af Å. G. EKSTRAND. Årg. 11 (1899): IN.059—378:0. Zeitschrift für afrikanische und oceanische Sprachen, hrsg. v. A. SEIDEL. Jahrg. 4 (1898): H. 3. 8:0. Af författarne: CRONANDER, A. W., On the laws of movement of sea-currents and rivers. Norrköping 1898. 4:0. HOLST, N. O., Hat es in Schweden mehr als eine Eiszeit gegeben? Berlin 1899. 8:o. JÄGERSKIÖLD, L. A., Distomum lingua Creplin ein Genitalnapftra- gendes Distomum. Bergen 1898. 8:0. LINDBERG, G. A., 9 st. smäskrifter om Kakteer. 392 Af författarne: LÖNNBERG, E., Undersökningar rörande Öresunds djurlif. Upsala 1898. 3:0. NORDENSKJÖLD, O., Wissenschaftliche Ergebnisse der schwedischen Expeditionen nach den Magellansländern 1895 —97. Bd 2:H. 1. Sthm 8:0. OLSSON, P., Minnen från Herjeädalens forntid. 8:0. HORVATH, G. & MOCSARY, A., Troides (Ornithoptera) Elisabethe- Regine n. sp. Budapest 1899. 8:0. JAHR, E., Die Urkraft oder Gravitation, Licht, Wärme, Magnetismus, Elektricität, chemische Kraft etc. sind sekundäre Erscheinungen der Urkraft der Welt. Berlin 1899. 8:o. JANET, CH., Etudes sur les fourmis, les gu&pes et les abeilles. Li- moges 1897. 8:0. — 6 st. smäskrifter. JOUSSEAUME, F., La philosophie aux prises avec la mer rouge, le Darvinisme et les 3 regnes des corps organises. Paris 1899. 8:o. NASCIUS, F. C. DE, A la conqu6te du ciel! Contributions astrono- miques. Livre 2: Fasc. 2. Nantes 1899. 8:0. PETERSEN, G. I., Über die Harmonie im Weltenraum. Bd 1. Gleiwitz. 1899. 8:0. SOCOLOW, S., Corrélations regulieres du systeme planétaire avec l'in- dication des orbites des planétes inconnues jusqu ici. Moscou 1899. 8:0. WADSWORTH, M. E., The elective system in Engineering Colleges. 1896. 8:0. — 5 st. smäskrifter. Stockholm 1899. Kungl. Boktryckeriet. ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS FÖRHANDLINGAR. Äre. 56. 1899. JE 5. Onsdagen den 10 Maj. INNEHÅLL. Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . . Seka LSS von Koch, Sur les systemes d’ordre infini Die différentielles m» NO MICHAELSEN, Revision der Kinberg’schen Oligochaeten-Typen . . . . . > 413. PomPECKI, Marines Mesozoicum von König-Karls-Land . . . . 2...» 449. EULER, Ueber Katalyse durch Neutralsalze . . . . LED » 465. EKMAN, Ein Beitrag zur Erklärung und Ber eng A Some an Flussmündungen . . . sor ER TESS AD MR HEDLUND, Om ola Higinen hos bites lo rofyc er gu » 509. Skänker till Akademiens bibliotek . . . . . . . sidd. 394, 412, ATS, 508, 530. Akademien beslöt att för sin del bifalla en af Stockholms Högskolas Styrelse gjord hemställan om tillstånd att utan an- sökan kalla Docenten i litteraturhistoria vid Upsala universitet OSCAR LEVERTIN till professor i samma ämne vid Högskolan. Med anledning af inbjudning från Tyska kemiska Säll- skapet i Berlin till deltagande i en internationel kommission med uppdrag att söka åstadkomma en internationel öfverens- kommelse om användande för praktiskt bruk af gemensamma atomvigter för de kemiska grundämnena, beslöt Akademien att medverka för detta nyttiga ändamål samt uppdrog åt sin leda- mot Lektor H. G. SÖDERBAUM att å hennes vägnar deltaga i den ifrågasatta kommissionens förhandlingar och beslut. Enär underrättelse derom ingått, att ännu intet varaktigt tecken utmärker den graf, der den framstående svenske mecenaten Doktor ANDERS FREDRIK REGNELL är jordad i staden Caldas i Brasilien, beslöt Akademien att inbjuda de andra svenska institu- 394 tioner, hvilka, likasom Akademien sjelf, mottagit betydande dona- tioner af denne utmärkte man, nämligen Upsala universitet och särskildt dess Medicinska Fakultet, Karolinska Med. Kir. Insti- tutet samt Svenska Läkaresällskapet, att med sig samverka för ästadkommande af ett värdigt monument på denna graf och att för detta ändamål utse en verkställande komite bestående af en delegerad från hvar och en af de samverkande institutionerna. för hvilket uppdrag Akademien för sin del utsåg sin ledamot Professor WITTROCK. Herr BoHLIN öfverlemnade för offentliggörande en uppsats af Docenten vid Stockholms Högskola H. von KocH, samt redo- gjorde för uppsatsens innehäll. Herr ROSÉN höll föredrag om den vetenskapliga betydelsen af en gradmätning på Spetsbergen. Pa tillstyrkan af komiterade antogos följande afhandlingar och uppsatser till införande i Akademiens skrifter: dels i Akademiens Handlingar: »Animalisches Plankton aus dem Meere zwischen Jan Mayen — Spitzbergen — König Karls Land und der Nordküste Norwegens», af Docenten C. W. S. AURIVILLIUS; dels i Bihanget till Handlingarna: »Om metallsalters hydro- lys», af Doktor C. KULLGREN och dels i Öfversigten: de i innehällsförteckningen uppräknade sex uppsatser. (Genom anstäldt val kallade Akademien till sin ledamot Bibliotekarien vid Lunds universitet Doktor ELOF TEGNER. Följande skänker anmäldes: Till K. Akademiens Bibliotek. Stockholm. Meteorologiska central-anstalten. Mänadsöfversigt af väderleken i Sverige till landtbrukets tjenst utg. af H. E. HAMBERG. Årg. 18 (1898). Fol. — K. (ivildepartementet. SIDENBLADH, K., Sveriges kommuner i administrativt, judicielt och ecklesiastikt hänseende jämte fögderier och länsmansdistrikt m. m. år 1895. Årg. 7. Sthm 1895. 8:0. (Forts å sid. 412.) 395 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 5. Stockholm. Meddelande frän Stockholms Högskola. Sur les systemes d’ordre infini d’equations differentielles. Par HELGE von Kocn. [Communiqué le 10 Mai 1899 par K. BoHLuin.] Introduction. 1. L’etude de systemes differentiels d’ordre infini parait necessaire pour la solution de plusieurs problemes actuels de analyse. Ainsi, la recherche des integrales d’equations aux derivees partielles conduit, dans des cas etendus, a de tels sys- temes. Soit, par exemple, l’equation suivante du (A) y? dxöy? + plx, yu=0, p designant un entier positif et @ une fonction holomorphe en z,y pour 2=0,y=(0. Il est naturel de se demander si cette equation possede une integrale uniforme dans le voisinage du point singulier @=0, y=0. Si une telle integrale wu existe, elle pourra se developper en serie de la forme | oh, (B) u=D u”, V=—00 les uy, designant des fonctions de x uniformes pour 2 = 0. Soit + 2 lr, = Play” | v=0 le developpement de q selon les puissances de y. 396 VON KOCH, SYSTEMES DIFF. D’ORDRE INFINI. Portant la serie (B) dans l’equation (A), on trouvera que les u, doivent satisfaire aux equations suivantes du, MRS v(v — 1) 7 + Dy-a4p m 0 V1=—©..+©). A+—o On se trouve done amene, m&me dans le cas ou yp(z, y) est une fonction entiere rationnelle, a un systeme d’une infinite d’equations, contenant une infinite de fonctions inconnues et leurs derivees. La premiere question qui se pose ici, c’est la question d’existence d’une solution d’un tel systeme. 2. Soient Klara ,la..2:00) | (Me, des fonctions analytiques holomorphes pour — 0» = = = et, =; = Lars m=a n et considerons le systeme differentiel d’ordre n: de; | TT a Os Lane, In) (= 20) Le theoreme general de CAUCHY nous apprend que ce systeme est satisfait par un systeme unique de fonctions x; prenant pour t = t" les valeurs initiales ER et developpables selon les puissances 6 positives de t— 229. Ce theortme subsiste-il si n croit au delå de toute limite? Pour préciser cette question, qui sera l’objet principal de l’etude suivante, il faut definir ce qu'on doit entendre par une fonction analytique d'une infinite de variables independantes. 3. Soient EL. une infinite de variables complexes. J’appellerai puissance d’ordre p= +... + v, par rapport aux =; tout produit de la forme les u, etant des nombres distincts de la suite 1, 2,.... ad ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 397 inf. et les v; des nombres entiers positifs. Fixons un nombre p et formons une serie multiple (p) v. = A FRE Pr 2 Mar BRN Ma A. (vw), (%) Väs 9% dans laquelle chaque puissance d’ordre p ne figure qu’une seule fois au plus. Si cette serie converge absolument pour (C) Dh = Äng My ne il est evident qu'elle restera convergente tant que l’on a (D) lal Bee + LÅ +... converge absolument. Je dis que le systeme (1) est vérifié par un systeme unique de fonetions (7) Een prenant pour t—= U les valeurs initiales (5) et holomorphes dans le cercle (2). Posons (8) = ar m VR a les &; seront déterminés successivement par le systeme donné (1). Done, si la solution (7) existe, elle est unique. Pour demontrer la convergence des series (8) il suffit de considerer le systeme suivant: DEN | (9) 2 = A ey. 1— -»=1 Soient (10) Bellen. des nombres positifs verifiant les conditions (11) ee et assujettis a rendre la serie (12) a ie ee convergente.e On voit alors que le systeme (9) est verifie en posant — 0 . El | —— (13) el nn @ ou sy 20 (14) a = Zum = SA,S,. 400 VON KOCH, SYSTEMES DIFF. D’ORDRE INFINI. Pour |i| u,y? v=—0 et portons cette serie dans l’equation (20); nous trouvons que les coefficients u, doivent verifier le systeme suivant d’equations differentielles: Den (25) vv — D IG db 2 nl ou » prend successivement toutes les valeurs entieres positives et negatives. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 403 Pour v=0 et v=1 on a deux £quations liberees de tout coeffiecient differentiel que nous Ecrirons ainsi (en indiquant par une apostrophe que les valeurs A=0 et 4 = 1 sont exclues): Pp—2U + Pp-3U + SAM = 0 (26) Pp—120 + p-2%U + I Pp-1-22 = 0 - Nous supposerons que le determinant He, ga ne sannule pas tant que |] < 7, (r, ER). Alors nous pourrons exprimer u, et u, sous la forme (27) Up = 2,7075 U = Z,ßıur ou les a et By: 1 02 = —(Pp-3p-1-2 — m-2Pp-2-1) (27) | A= 79-1 Pp-2-1— P-2-ı-1) sont holomorphes dans le domaine |x|< r,. Portant ces expressions de u, et u, dans le systeme (25), ce systeme prendra la forme ou _ Pi-2+2—-v + Pi-2+p Av Ar Pi-3+pßv Je dis que le résultat general obtenu plus haut est applicable a ce systeme. Prenons, en effet, deux nombres r et s inferieurs respectivement a r, et S et designons par @ la limite supérieure de | q(zy)| pour |e|. Les fonctions (31) etant ainsi definies nous definirons u, et u, par les formules (27) et nous designerons pas u) et u, les valeurs que prennent u, et u, pour 2=0. Formons maintenant la serie +o (32) ulzy)=9 = un”; V=-—00 pour en trouver le domaine de convergence, remarquons que l’on a, en vertu des formules &tablies plus haut (16, 17): lv] < “| + 457°; [us | < lv ;| + Ag: pour |z| u,y”; V=—0 pour que cette serie satisfasse a l’equation (20) il faut que o et les uy, satisfassent aux equations suivantes: duls NES er on fPy—2+p—-22 = 0 A=—» = —©...+%). 85) (e+n)(e+r—])) Si o n'est egal å aucun entier (positif, nul ou negatif), ce que nous supposerons, nous pourrons Ecrire ce systeme (35) sous la forme ' du; Er . (35) Zen iv (=—m.., + 09) v=—-.» N ou 406 VON KOCH, SYSTEMES DIFF. D’ORDRE INFINTI. bias Qi —-2 +9 —-v (e+ie+i—]) Ici nous aurons (pour |[e| lal dt 1— M— Ni (ö — 51) 1—1t ou +o 0 1 + 0 M= S 9 N, Tr Sr ö 2 | Sı k=1 Cette &quation (47) montre, non seulement que 5, est holo- morphe par rapport a t mais aussi par rapport aux valeurs initiales 5 =1, 2, ..., + ©); d’apres la formule (46), il en est de m&me des autres &;(@—= 2, 3, ..., + ©). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 409 Nous pouvons donc £crire la solution de (44) sous la forme: BB — ev x, 0 0 = + Pit; Lös 9) É . “N 0 les P; designant des series entieres par rapport & t et aux 5; , s’annulant pour £=0 et convergentes tant que l’on a am) |el< 73 SEA T' designant une constante facile a calculer; de plus, tous les coefficients figurant dans ces P;, sont des nombres positifs. Retournons maintenant au systeme (36). On voit imme- diatement qu’il existe formellement une solution (et une seule) du systeme (36), prenant les valeurs initiales (43); cette solu- tion a la forme (48) Bee) . 0 les pi etant développées selon les puissances de t; x,, er sot tet s’annulant pour t=0. Les coefficients figurant das ces p, sont des polynömes rationnelles, a coefficients positifs, par rapport aux coefficients figurant dans les F;. De la on conelut que chaque coefüicient de p; est inferieur en valeur absolue au coefficient correspondant de P;. Done la solution u i=1,2,...+ 00) existe et son developpement (48) converge absolument tant que Von a (49) El< 2: 2, |< 10. La formule (46) montre que l’on a entre les P; les relations | Si P; = Ss Jen D Il en resulte que, pour tout le domaire (47’), (50) Bee Mei Aachen) K designant une constante positive. Done nous aurons, pour la solution »; du systeme (36), les inegalites suivantes Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 5. 2 410 VON KOCH, SYSTEMES DIFF. D’ORDRE INFINI. (51) |2: "a | 1,S>1>%';ilen resulte que K Ne (55) Pr € K designant une constante positive. Cela pose, demandons-nous si l’&quation (52) admet une integrale uniforme dans le voisinage de x = 0, y = 0. Posons KON (56) Ur > UY V= — 0 nous trouverons: du, (57) ng DE 1] E + DI,P—2+ 9-2 WM -oU = 0 (v=— 00... + 00) les indices de sommation A et o parcourant toute la serie des nombres entiers positifs et nögatifs. Comme le coefficient [»(v — 1) + 1] ne s’annule pour aucun nombre entier, nous pouvons mettre ce systeme (57) sons la forme ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 3. 411 57) les 7, etant developpees selon les puissances de x et des w.. La formule (55) nous montre, de plus, que tous les coefficients de F; sont inferieurs, en valeur absolue, å M Ce) Ne M designant un nombre positif. Donc, designant la quantite (58) par S;, la fonction Si sera une fonction majorante pour F;. Done, appliquant le résultat de tout a l’heure, nous voyons que le systeme (57) admet une solution u; (= —®o...+©) satisfaisant aux conditions initiales eu (= — + ©) i ; A 5 [EO ' 0 . pour £=0, pourvu que la serie formee par les | 2 soit moindre que un. Nous voyons de plus, d’apres ce qui a ete demontre plus haut, que | uy! — uy] < K- Si (i=—00... + 00) pour > | lzI; «<|yl © zu m an — 5 [4.6] I '[8] sırerp [6] 14 2 |= en BER Mr -HpuB I-snsuogxoqus |-103 eindaos 'n uop ann u = 3 Fu 'pg u [eSaop|-19194sQ Aw 192319 & SB1000pLH an som NO) "[T] eye] "IBA TUUOTG SH un. ae u — u en PNY Mur IVA er odsıou “azıumyos| 3 Q Bar [8 01 ‘o 7] ‘ds "u 'ony SA 2, punısepjeg’ony ds | LEN B "U SBI2J0IPILN UL ze ey go (uosupaw1 Pun) - 7 IS 19J9IU28 = 9ZIBMYIS | = [aa r ‘q 1] sera ern |8 = en ‘ony ITU aoforyos San. Sue SE - Iisejfeq 'ony ur oy | IF ISAOUTLWMIIA OZIEMUOS -1[eX 9389 ongBıg| I > 3 ‘[pı] sısuanb = -SOM 'N BUBLIOYOSTA 8 19p 'ıy) 'p 'B 'ony o le ITU 19F9TYIIIZIVMUIS Be seen en en em SER "[FT'9T]sopromaerq OM -9194 ‘Fo 'Duy TUI A9JoLydS voyuuzıgasg D c "(pp 1] [8] uswe190 "sıoorsseao "ony [OUT HU «ATEIpUBS« Se = gr [9310 CH [e]ı3urpaoskay ony ATS 3 : IL 193197 Ayyoıı = = = om ER [7] uayru ‘[p] uogruwejeg ISO -wojog pun 13UurI98 [6] [98107 odıs a ÖB Se -Aay "NV AU [939 .snuosuoste a3pueg un, 'Z19g-SUSsugoLf -319g-SpIolgsuspIoL "seg1ag-spIolgs -uppIoL, 'p Zueyge -1359M pun gesseg -(31aqsnız4oyg Pun) uoaneysageJIeH 0) -319T-SPIOINSU9pIoN go gg WrTeRn e 7-31 "PUET-SIIEYN-Z1UO uoNıM M ne uoJysıyog-epIe1ıy pun Isa '3199-SPIOTYSUIPION "PUBIIOA-USTPIMUIS -B4Nf Sul Je N 465 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o A. Stockholm. Ueber Katalyse durch Neutralsalze. Von Hans EULER. [Mitgeteilt den 10. Mai 1899 durch O. PETTERSSON.] In einer Abhandlung über die Theorie katalytischer Reaktionen hat der Verfasser, von der Voraussetzung ausgehend, dass alle chemischen Verbindungen als Elektrolyte zu betrachten sind, den Satz aufgestellt: Jede chemische Katalyse besteht in der Veränderung der Konzentration der an der (beschleunigten oder verzögerten) Reaktion beteiligten Ionen. Eine scheinbare Ausnahme hiervon bildet die Katalyse durch Neutralsalze. Die Ionen der letzteren treten in den beschleunigten Processen, wie z. B. demjenigen der Esterzersetzung, welcher nach der Gleichung CH,C00 . C,H, + H + OH = CH,000.H + C,H,.0H verläuft, offenbar nicht auf. Es soll in Folgendem gezeigt werden, dass es sich hier trotzdem um eine Vermehrung der reagirenden Ionen handelt. I. Versuche über die Neutralsalzwirkung bei der Inversion des Rohrzuckers. Die experimentelle Bearbeitung dieses Gebietes ist von Löwenthal und Lenssen begonnen worden; die wesentlichsten + 466 EULER, UEBER KATALYSE DURCH NEUTRAKALZE. Resultate in Bezug auf dieses Problem verdanken wir J. SPOHR und ARRHENIUS. Dem von den genannten Autoren gegebenen Thatsachen- material war noch eine Untersuchung zuzufügen über die Ab- hängigkeit der Neutralsalzwirkung 1) Von der Konzentration des Rohrzuckers, 2) Von der Temperatur. Ferner wurden die bezüglich des Einflusses der Konzentration der Säure vorliegenden Resultate durch eine Anzahl neuer Ver- suche ergänzt. I. Anordnung und Ausführung der Versuche. Die Versuchsmethode war im Wesentlichen die von Ostwald!) und seinen Schülern benutzte. Als Beispiel sei die Herstellung einer Lösung erwähnt, welche in 100 ce 10 g Zucker enthalten, in Bezug auf Salz 0,5 normal, in Bezug auf Säure 0,25 normal sein sollte: 50 cc mit Kampfer sterilisirte, 20 % Zuckerlösung?) und 25 cc 2 normale Salzlösung, auf die Versuchstemperatur vor- gewärmt, wurden in einem Thermostaten Ostwald’scher Konstruktion in ein gut ausgedampftes Jenaer-Kölbchen pipettirt. Nach kurzer Zeit hatte die Mischung die gewünschte Temperatur angenommen; sie wurde dann mit 50 cc 0,5 normaler, gleichfalls vorgewärmter Salzsäure versetzt, geschüttelt, und nach etwa 5 Minuten zum ersten Male polarisirt. Zu allen Versuchen wurden Parallel- versuche mit destillirtem Wasser statt Salzlösung angestellt. Korrektionen wegen der Kontraktion bei Zusatz von Salz- lösungen und wegen der Wärmeausdehnung wurden nicht an- gebracht. Die Temperaturen 28°, 40° und 50° konnten auf 0,1” kon- stant gehalten werden. Die Schwankungen des Wasserbades von 1) Sehe Ostwald, Journ. f. pr. Ch. 29, 388 (1884) und 31, 308 (1885). 2) Der Kürze wegen sei so eine Lösung bezeichnet, welche 20 & Zucker in 100 ce enthält. Auch bei Ostwald (l. e) ist unter Prozenten die Anzahl g per 100 cc Lösung verstanden. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. EÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 467 Zimmertemperatur (16°) waren erheblich grösser, wofür ent- sprechend korrigirt wurde. Das Polarisationsinstrument war ein Laurent’scher Halb- schattenapparat, dessen hintere Scheibe in halbe Grade geteilt war, während ein Nonius Minuten abzulesen gestattete. Jede Ablesung ist das Mittel aus 8—10 Einzelbeobachtungen. Die Lösungen befanden sich hierbei in sog. Wasserbadröhren von 2 dm Länge; die (konstante) Temperatur des durchfliessenden Kühlwassers war 15° für die bei 40° und 28° ausgeführten Ver- suche; der Inversionsvorgang wurde durch die schleunige Ab- kühlung innerhalb '/, Minute so gut wie vollkommen gehemmt. Die bei der Temperatur 16° untersuchten Lösungen wurden während der Ablesung in den Polarimeterröhren auf der Reaktions- temperatur (16°) gehalten. II. Die erhaltenen Konstanten. Jede der in Folgendem mitgeteilten Zahlen ist das Ergebnis eines Inversionsversuchs. Bei jedem derselben wurden 4 Kon- stanten genommen, die in den meisten Fällen um weniger als !/, % differirten. Versuche mit grösseren Differenzen wurden nicht berücksichtigt. Bei der Ausführung der Versuche bin ich von Frl. stud. E. Morin unterstützt worden, wofür ich ihr auch hier meinen besten Dank ausspreche. Erste Versuchsreihe. Konzentration der Chlorwasserstoffsäure: !/,, normal. Tempe- ratur: 28°. I. Konzentration des Rohrzuckers: 5 g in 100 ce Lösung. Ohne Salz Y,n KC /yn Kal 1), n KCl DR 1,637 1,709 1,855 1,507 1,606 1,692 1,884 1,510 1,625 1,696 1,865 1,491 1,609 1,701 1,877 1,506 1,619 1,700 1,870 468 EULER, UEBER KATALYSE DURCH NEUTRALSALZE. II. Konzentration des Rohrzuckers: 20 g in 100 ee Lösung. Ohne Salz 1/4 n KCl 17, NIKO innere 1,743 1,871 2,014 2,218 1,736 1,892 1,988 2,211 1,768 1,886 2,008 2,230 1,767 1,888 1,994 2.221 1,753 1,884 2,001 2,220 Zweite Versuchsreihe. Konzentration der Chlorwasserstoffsäure: !/, normal. Tempe- ratur: 28°. I. Konzentration des Rohrzuckers: 2,5 g in 100 cem Lösung. Ohne Salz Na a KCl 1/;, n KCl 6,044 6,722 6,900 6,428 6,646 6,760 6,456 6,615 7,077 6,5850 0,188 — 6,402 6,680 6,912 II. Konzentration des Rohrzuckers: 10 g in 100 ce Lösung. Ohne Salz Ya a KC Ya DD INO !/, n KCl 6,812 7,146 1,558 8,220 6,752 7,216 7,391 8,275 6,867 7,180 7,529 8,815 6,768 7,210 1,912 8,350 6,800 7,188 7,561 8,290 Dritte Versuchsreihe. Konzentration der Chlorwasserstoffsäure: 1/,, normal. Konzentration des Rohrzuckers: 5 g in 100 cc Lösung. I. Temperatur: 40° Ohne Salz U, an KÜl /, n KÜl 7,660 8,982 8,660 7,786 8,250 8,731 7,700 8,338 8,590 7,103 8,261 _ 7,700 8,910 8,660 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 469 II. Temperatur: 50°. Ohne Salz l/, a KC Ha a KO 27,29 29,03 30,35 21 ,AT 28,98 30,47 27,20 29,19 30,58 27,42 29,21 80,65 27,34 29,11 30,51 Vierte Versuchsreihe. Konzentration des Rohrzuckers: 10 g in 100 ce Lösung. Konzentration der Säure: !/, normal. Temperatur: 16°. Ohne Salz /, oa KEl ı/, n KC 1,153 1,233 1,300 1,168 1,230 1,288 1,163 1,236 1,298 1,159 1,241 1,306 1,161 1,235 1,298 Resultate. In Tabelle I und II sind die gewonnenen Mittelwerte so zusammengestellt, dass der Einfluss der Konzentration des Rohr- zuckers leicht ersichtlich wird. (Tab. I u. I). Neben den Konstarten der ohne Salzzusatz ausgeführten Kontrollversuche, sind die Konstanten für diejenigen Lösungen eingetragen, welche in Bezug auf KOL \,, !/, und !/, normal sind. Daneben steht die prozentische Erhöhung, welche sich direkt aus beiden vorhergehenden Konstanten ergiebt, und weiters unter »°/,, Erhöh. korr.» diejenige Erhöhung, welche man erhält, wenn der Rückgang der Dissociation der Chlorwasserstoffsäure berücksichtigt wird. !) 1) Hinsichtlich dieser Korrektion siehe ARRHENIUS, Zeitschr. f. phys. Chem. IV, 238. 1889. EULER, UEBER KATALYSE DURCH NEUTRALSALZE. 470 F6C 6 TZ 0628 0 FI m 196%) 8% 26 881%, 008°9 OT — — — 2£'OT 08 216‘9 a) FT 089'9 cOF'9 2% er | "gora ©, |: OT Isuoy "1102 "OT |: L'Jsuoy "TIO yoga My | MAG Hora 007, | 0 OR yoyag 09), 0 0 | »—0 "Toa 9%), yoydcH /o | >—0T ISTOF “009 (OT ur 3 förtret '+—01L "ISUON "STOYOanZzIyoy Toy u! Toy u, TON u ®, er el "DH u "4 "IT °deL | As 99% 080% Te PT 100% "oT GE F88'T esıT 0% | 208 °7% 028'T 6'6T 621 00T LET ec) 619°7 909'T G “1103 5 ; 3 "1103 ‘ É ; "TIO noun 0, | OH Yo | '+—0T 9saoy ra tom °% |'r—0T ISO la &, “yoga ©, |'3 07 ISO us fy '+—0T 'ISUOF | 'SIIJINZIYOY TON u TOM u, TON u ®, en 8 = IL OH u "f/, "I ”QEL ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:05. 471 Der Zusammenstellung kann unmittelbar der Satz entnommen werden: Die Wirkung kleiner Mengen von Neutralsalz ist nahezu unabhängig von der Konzentration des Rohrzuckers; bei steigen- dem Zusatz von Neutralsalzen vergrössert sich die die Reaktion beschleunigende Wirkung derselben ein wenig mit der Konzentration des Rohrzuckers.!) Indessen ist dieser Einfluss zu schwach, als dass eine Proportionalität hätte konstatirt werden können. Aus Tab. III und IV geht hervor, dass mit steigender Temperatur die Neutralsalzwirkung wenn auch in geringem Grad zurückgeht. (Tab. III u. IV). (Die Konstante 8,310 für !/), n. KCl Lösung bei 40° dürfte durch einen Versuchsfehler etwas zu hoch ausgefallen sein). Dieses Resultat hat bereits SPoHR?) seinem dafür freilich nicht zureichenden Versuchsmaterial entnommen. Erwähnt sei hierzu, dass aus den Konstanten der Spalte 2 Tab. III (K,,=1,506, K,,=17,700, K;,=27,34) der Exponential- koefficient der ARRHENIUS’schen Temperaturformel berechnet, und zu 12810 gefunden wurde, in sehr guter Übereinstimmung mit den von ARRHENIUS selbst aus URECHS und SPOHRS Versuchen berechneten Koefficienten (12800 bezw. 12820). Schliesslich sind noch in Tabelle V zwei Versuchsreihen zusammengestellt, um den Einfluss der Konzentration der Säure zu zeigen, und zwei Konstanten aus der zitirten Arbeit von SPOHR beigefügt. 1) Bei sehr kleinen Mengen von Rohrzucker wird vielleicht, wie aus Tab. II geschlossen werden kann, die Neutralsalzwirkung bedeutend schwächer. 2) SPoHR, Journ. f. pr. Ch. (2) 32, 51 und 55. 1885. Siehe auch ARRHENIUS, Zeitschr. f. phys. Chem. IV. 240. 1889. EULER, UEBER KATALYSE DURCH NEUTRALSALZE. 472 = = = O'FI | ö'TT 194°), | 84 LG 88T‘), 008'9 8% — — — 9'FT | sIT 8671 | gg at) 98%] T9T'T .9T 110} 2 | : | 1I0ON | : | i "1107 | ; öd. le ; noen XV, | TOTT Ol » OL AEDON göran DÅ | YOUTH 2 »—0T UN | yoga ©), | yogag "Yo |'»—OF STON ';—0T 18403 unyeaodua, TON u! TON u TOM u ®)ı "Teuntou °/, :oIneS dep UOIBIJUIZUO -Sunsof 9 ut 3 OT :S1oyonzıyoy sap uolyemjuszuo‘y [ I es ap U0l Y I 0 150 l °AL ’deL — — — g‘8T 9' TI 19:08 III 9'9 I1'66 PE LG 09 = = = F6I Gel 099'8 g‘6T 6, 0188 0021, OF Ines) °7% 028°T 66T 6.21 0027 ör a 6197 908° 8% on 00, | TOT Yo |» -OTIUOH | Gogany vo, | Terz a |» OT ISXOM | gone 00/, | Tour ””/o |'-OT9suoy a ‘;_OF 2800 | anyerodus], TON t /, TON u "/, TOM t ”/, "ewtou ?f/; :omeS Ip uprgeljuazuof "III "Ye 'dunsoT 99 DOT UL 8 C :saoyonzıyoygy SIP uolyemdozuoy ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 475 Die Temperatur für meine beiden Versuchsreihen ist 28”; SPoHR hat seine Experimente bei 25° ausgeführt; sie sind also mit den meinigen nach dem Vorhergehenden direkt vergleichbar. (Tab. V). Ich führe ferner noch die in Tab. VI enthaltenen Resultate von ARRHENIUS !) an. Aus Tab. V und VI ergiebt sich: Die Konzentration der Säure hat durchweg bedeutenden Einfluss auf die Grösse der Neutralsalzwirkung, und zwar ist die durch dieselbe hervorgerufene Veränderung der Konstanten um so grösser, je verdünnter die Säure ist; für sehr starke Ver- dünnungen der Säure ist somit, wie ARRHENIUS?) gefunden hat, die Neutralsalzwirkung ausserordentlich gross; sind Woasser- stofionen in sehr starker Konzentration vorhanden, so ver- schwindet die Neütralsalzwirkung. Bevor zur Diskussion der erhaltenen Sätze übergegangen wird, sei kurz erinnert an die II. Neutralsalzwirkung bei der Katalyse der Ester und bei deren Sapronifikation., Die Katalyse der Ester ist eine der Inversion des Zuckers in jeder Hinsicht analoge Reaktion, und es kann auch im All- gemeinen gesagt werden, dass die Neutralsalze diese Reaktion in gleichartiger Weise beschleunigen, wie den Inversionsprocess. Auffallend war bisher die verzögernde Wirkung der Sulfate; dieselbe lässt sich indessen gut durch die von Herrn S. A. Kay studirten Gleichgewichtsverhältnisse zwischen Sulfaten und Schwefelsäure erklären. Die Sapronifikation der Ester ist hingegen ein von den vorher betrachteten wesentlich verschiedener Prozess, was bis jetzt nicht immer hinreichend beachtet worden ist, und es spielen auch die zugesetzten Neutralsalze hier eine andere Rolle, als bei der In- version und der Katalyse. Dale: a), BG Öfvers. af K, Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 5. [OP] EULER, UEBER KALALYSE DURCH NEUTRALSALZE. 474 ee ggg: rag rot II aa “Ze r 5 Bar Be " "IGN 9800 + A Te: . ea) Gl Men Sag ST Tr G Oh Es 400 + 0 01'9 "aM 2000 + = a) 77 277]48600,0 "Yo. ”ZOI "TA ”QUL = — = 8'TT ug 968 = = = 978 OT pa | 76% 678 0688 O'FT & IH 199°, 8 2'G 88T‘ 0089 OT % SE 99% 032% ETE EL 100% ST ) 88T es2‘T 0% ee), og), yore "oj OF ISO Ten 08 yoyag 9/0) OT SUON oa ©; yoga ”/o|+—0OF I8UON en ing = "OT 48u0oy | -ayoy Pp 19p Os TOS u Ah TON u Y, en °A ae ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 475 Die Neutralsalze beschleunigen teilweise die Sapronifikation in relativ geringem Maass, teilweise verzögern sie dieselbe. Die Konstanten der folgenden Tabelle sind der Arbeit von . ARRHENIUS!) entnommen. Neben der von ihm berechneten »Er- höhung in Prozenten» ist die prozentische »Erhöhung korr.» ta- bellirt, Werte, die durch Berücksichtigung der Abnahme der Dissociation der Kalilange erhalten wurden. (Siehe oben). K. | Erhöh. in Proz. ?/oo Erhöh. korr. 0,025 norm. KOH (24,46) Sur. 06,30 — — + 1 normales KNO, > ee Din — 18,3 — 2,9 + 1 normales KC! >» SENS a — 89 + 82 + 1 normales KBr > FARSEN Ho — 17,3 — 1,8 + 1 normales KJ » RE kr GO — 21,0 — 13,3 III. Diskussion der Resultate. Es ist im Allgemeinen nach der Wirkungsweise der Neutral- salze zu fragen. Halten wir an der Eingangs erwähnten Annahme fest, dass die reagirenden Moleküle (elektrisch geladene) Ionen sind, deren osmotischer Druck (Konzentration) maassgebend für den zeitlichen Verlauf der Reaktion ist, so sind die folgenden Möglichkeiten für die Reaktionsbeschleunigung der Inversion und Katalyse durch die Neutralsalze gegeben: I. Der osmotische Druck der Ionen des Rohrzuckers oder Esters wird vergrössert. II. Di Reaktionsfähigkeit des Wassers steigt. Ersteres ist in zweifacher Weise denkbar: Entweder der osmotische Druck des nicht dissociirten Esters oder Rohrzuckers steigt infolge der Abweichung vom DALToN’schen Gesetz in Lösungen. Gleichzeitig muss, gemäss der Gleichung I HPs !) Zeitschr. f. phys. Chem. 1. 119. 1887. 476 EULER, UEBER KATALYSE DURCH NEUTRALSALZE. auch der osmotische Druck der Ionen steigen. Indessen spricht gegen diese Annahme unser p. 11 gewonnenes empirisches Resultat. . Die Abweichungen vom Dauton’schen Gesetz in Lösungen wachsen nämlich, und besonders für Rohrzucker, sehr stark mit der Konzentration der Komponenten. Wäre die Neutralsalzwirkung auf diese Abweichungen zurückzuführen, so müsste dieselbe (z. B. bei der Inversion) bedeutend mehr mit der Konzentration des Rohrzuckers zunehmen. Auch der Umstand, dass die Katalyse der Ester durch Neutralsalze beschleunigt, die Sapronifikation verzögert wird, kann durch die erwähnte Annahme nicht erklärt werden, ebensowenig, wie die Abhängigkeit der Neutralsalzwirkung von der Konzentration der Säure. Der osmotische Druck der Rohrzucker- und Esterionen kann indessen noch in einer anderen Weise erhöht werden; der Dissociationsgrad dieser Stoffe kann durch die Vergrösserung der dissociirenden Kraft des Lösungsmittels vergrössert werden. Nun ist diese Fähigkeit, die dissociirende Kraft des Lösungsmittels zu steigern, aller Wahrscheinlichkeit nach, den (anorganischen, ein- facheren) Ionen!) eigentümlich, und ruft auch die Abweichungen vom Ostwald’schen Gesetz hervor. Diese lonenvermehrung des Rohrzuckers und Esters durch die Neutralsalze dürfte auch bei der hier besprochenen Reaktions- beschleunigung von vielleicht sekundärem Einfluss sein. Wir haben oben ferner die Möglichkeit erwogen, dass die Reaktionsfähigkeit des Wassers steigt. Z#s würde dies mit an- dern Worten heissen, dass unter dem Einfluss der Neutralsalze die in jedem Augenblick vorhandene Anzahl Wasserstof- und Hydrosylionen vermehrt wird. Eine derartige Wirkung wird um so wahrscheinlicher, unter der schon vielfach gestützten Annahme, das die Ionen der Neu- tralsalze mit Molekülen des Lösungsmittel verbunden sind. Die Ionen wirken nach dieser Vorstellung als Wasserstof- und Hy- drowylüberträger. 1) Siehe H. Euter. Dissociations Gleichgewicht starker Elektrolyte.. Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akad. Förhandl. 1899. N:o 2. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 477 Wir müssen annehmen, dass das die elektrisch geladenen Ionen direkt umgebende Wasser unter ausserordentlich hohem Druck steht, und zufolge dessen auch stark dissociirt ist; in der Nähe jedes Neutralsalzions finden sich hiernach eine grössere Anzahl von Ionen des Wassers. Dass der Dissociationsgrad des Wassers durch Zusatz von Neutralsalzen vergrössert wird, lässt sich auch durch eine Reihe anderer Erscheinungen stützen. Ich beschränke mich hier, darauf hinzuweisen, dass nach der zuletzt vorgetragenen Annahme auch diejenigen Thatsachen verständlich werden, für welche wir oben eine Deutung nicht finden konnten. Zunächst für den Zinfluss der Konzentration der Säure, denn es dürfte nicht schwer sein, einzusehen, dass’ die aus dem Wasser zu bildenden Wasserstof- und Hydrosylionen, umso- mehr in Betracht kommen, je geringer die Konzentration der durch die Säure ständig vorhandenen Wasserstofjionen ist. Zweitens aber können wir hiernach verstehen, weshalb die Neutralsalze die Katalyse und die Inversion beschleunigen, die Sapronifikation aber nicht. Es lässt sich voraussehen dass die Ionen der Neutralsalze, durch Vermehrung und Übertragung der Wasserionen überall da beschleunigend wirken, wo das Wassers wirklich an der Reaktion beteiligt ist. Dieses ist bei beiden erstgenannten Prozessen der Fall, während die Sapronifikation eine bimolekulare Reaktion ohne Beteiligung des Lösungsmittels darstellt. Stockholms Högskola, Physikalisches Institut. Mai 189. 478 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. fr. sid. 412.) Bruxelles. Academie Royale de Belgique. Bulletin. Cl. des lettres... 1899: N:o 3. 8:0. » Cl. des sciences. 1899: N:o 1-3. 8:0. — Musee du Congo. Annales. Ser. 1 (Bot.) T. 1: Fase. 3. 1899. 4:o. » 2,3, (Ino) IN. 13 Mage to 189922120) — Observatoire R. de Belgique. Annales. — Observations meteorologiques d’Uccle. 1895: 8; 1898: 6-9. 4:0. Bulletin mensuel. 1897: 1-10. 4:0. Budapest. K. Ungarische geologische Anstalt. Jahresbericht. Jahr 1897. 8:o. BÖCKH, J. & GESELL, A., Die in Betrieb stehenden und im Aufschlusse begriffenen Lagerstätten v. Edelmetallen, Erzen, Eisensteinen... und anderen nutzbaren Mineralien auf dem Territorium der Länder der Ungarischen Krone. Budapest 1898. 8:0. Buenos Aires. Sociedad cientifica Argentina. Anales. T. 47 (1899): Entr. 2—3. 8:0. Buitenzorg. 's Lands plantentuin. | Catalogus plantarum phanerogamarum quae in Horto botanico Bogo- Meny > oo ASG I, 1999, 830; Cambridge, Mass. Museum of comparative zoology. Bulletin. Vol. 32: N:o 9. 1899. 8:0. Catania. Accademia Gioenia di scienze naturali. Boilettino delle sedute. Fase. 57—58. 1899. 8:o. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T.7 (1899): N:o 4. 8:0. Coimbra. Observatorio meteorologico. Observacöes meteorologicas e magneticas. Vol. 36 (1897). Fol. Dorpat. Meteorologisches Observatorium der Universität. Meteorologische Beobachtungen. 1896: 1—7; 1898: 1—12. 8:0. Dublin. Royal Irish academy. Transactions. Vol: 31: P. 7. 1899. 4:0. Genova. Societa Ligustica di scienze naturali e geografiche. JAH. VO 103 ING It. TY: DO Guatemala. Instituto Nacional. Observaciones meteorolögicas 1898. 8:0. Resumen general de las observaciones meteorolögicas.... Ano 1857 — SGD BO. Hamburg. Naturwissenschaftlicher Verein. Verhandlungen. (3) 6 (1898). 8:o. — Deutsche Seewarte. Wetterbericht. Jahrg. 23 (1898): ı-365. Fol. Korrekturen und Nachträge zu den täglichen Wetterberichten. 1898: 2, Ör SN N, HO (Forts. & sid. 508.) 479 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar, 1899. N:o 5. Stockholm. Ein Beitrag zur Erklärung und Berechnung des Strom- verlaufs an Flussmündungen. Von WALFRID EKMAN. [Mitgetheilt den 10. Mai 1899 durch O. PETTERSSON.] Bei den Studien über Flüssigkeitsbewegungen, mit denen ich mich seit einem Jahre beschäftige, hat sich mir ein Fall dar- geboten, der, wie es mir scheint, ein ziemlich treffendes Bild von den Strömungen bei Flussausmündungen zeigt, besonders von den dabei auftretenden Gegenströmen, die man Reaktionsströme nennt. Indem. ich dieses Bild entwickele, wünsche ich dadurch einen Beitrag zur Erklärung und Theorie solcher Reaktionsströme zu geben, kann mich hingegen auf speciellen Anwendungen, da ich mit hydrographischen Detailfragen nicht vertraut bin, nicht einlassen. Die in Folgendem über Meeresströme ausgesprochenen Behauptungen sind zum grossen Teil nicht neu; der Zweck der folgenden Seiten wäre vielmehr der, durch eine mathematische Behandlung die Übereinstimmung und den Zusammenhang ver- schiedener Behauptungen zu zeigen. Ich bin meinem verehrten Lehrer, Herrn Professor Dr. V. BJERKNES, und auch Herrn Professor Dr. O. PETTERSSON zu grosser Dankbarkeit verpflichtet für das Interesse, welches sie für meine Arbeit stets gezeigt haben, sowie für mehrere Rath- schläge und Anregungen, die mir sehr wertvoll gewesen sind, und ich benutze diese Gelegenheit um ihnen meinen wärmsten Dank auszusprechen. 480 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. I Thatsachen über Gegenströme. Die einzigen leidlich vollständigen Beobachtungen über den Stromverlauf an Flussmündungen sind, so viel ich weiss, die in dem Göta Älf, einem der grössten Flüsse Schwedens, der bei Gotenburg in’s Kattegatt mündet. Die ersten Untersuchungen wurden dort von meinem Vater Prof. F. L. EKMAN am 5 Aug. 1875 bei schwachem, östlichkem Winde und fallendem Wasser- stande ausgeführt.!) Der Gegenstrom wurde mittelst eines »Strom- kreuzes» direkt konstatiert. Ein vollständigeres Bild des Strom- verlaufes zeigt uns die Salzgehaltverteilung, die wir am besten aus dem Diagramme ?) Fig. 1, Sektion I ersehen können. Die Ziffern der Isohalinen bedeuten Salzgehalt promille. Man sieht sofort, wie das Wasser von 21—22 °/,, Salzgehalt gegen die Flussmündung in die Höhe steigt. Die Untersuchung der Salz- gehaltverteilung wurde am 19 Febr. 1590 von Prof. PETTERSSON wiederholt, und das Resultat ist in Fig. 1, Sektion II anschau- lich gemacht. Man beachte, dass zwischen dem »Hamnkanal» und »Ryanabbe» der Salzgehalt von der Oberfläche bis zum Grunde ziemlich gleichförmig zunimmt. Der Wind war sehr schwach; die meteorologischen Journale von Gotenburg zeigen den ganzen Tag nordöstlichen Wind von der Stärke 1. in sechs- gradiger Skala. Die vorhergehenden 8 Tage hatten auch schwache, östliche Winde geherscht. Am 5 Aug. 1875 erwähnen die Journale östlichen Wind, dessen Stärke zwischen 1 und 3 varliert, und während der vorhergehenden 8 Tage wechselnde, schwache Winde. !) F. L. EKMAN: Notice sur les mouvements de l’eau de mer dans le voisinage de l’embouchure des fleuves. Archives des Sciences de la Bibl. Universelle. Sept. 1875 und: Om de strömningar som uppstå i närheten af flodmynningar etc. Ofvers. K. V. A. Handl. 1875 N:o 7, und: On the general causes of the Ocean-ceurrents. Act. Soc. Reg. Upsala 1876. ?) Beide Diagrammen sind von Professor PETTERSSON gezeichnet und mit seiner gütigen Erlaubnis hier reproduciert. Siehe: OTTO PETTERSSON und GUSTAF EKMAN: Grunddragen af Skageracks och Kattegatts hydrografi. K. Sv. Vet. Akad. Handl., Band 24, N:o 11. (1891). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 481 = = a 6 3 1 0.5 7 | | EON sv we = 20 N N N : N z SCA AS FTIFIJxSISSSS Hisings N N R.Sten Lindholmen ron ka Ai ; Hamnkanal | | N N arıng nabbe Klippan = | | a t O ev” IN Mile "Sektion I Göta Elf $Aug.1875 N Anippel- N na T Bei ein 129 6 VA. 0.5 bron, 3 N N N NN N > Hamn- i NN \\ I ame. fe nabbe viken verket ‚Sektion. Göta El 13 Febr. 1890 SEHR N Kilometer LEN N Mål" N N - 5 - n ; Im RN hob DM cker Engl Meilen Fig. 1. Dr. CRONANDER hat die Stromrichtung in verschiedenen Tiefen während der Zeit 13—21 Juli 1893 alle zwei Stunden direkt beobachtet !) und dieselbe mit der Windrichtung und dem Wasserstande im Flusse verglichen. Leider sind diese Beobach- tungen nur an einer Stelle, ziemlich weit im Flusse hinauf, bei »Klippan» gemacht worden. Der Wind war überwiegend westlich. Die Salzgehalte in verschiedenen Tiefen wechselten innerhalb gewisser Grenzen, waren aber im ganzen denen in Sektion II sehr ähnlich. Übrigens bemerkt CRONANDER, dass der Unter- strom veränderlich war, da er bei östlichem Winde (Landwinde) gewöhnlich stärker wurde, sonst häufig stagnierte und bei starken westlichen Winden sogar seine Richtung ändern konnte. Auch in anderen Flussmündungen sind Gegenströme beob- achtet worden und auch in den grossen Strassen wie Gibraltar und den Dardanellen. Die Ursachen, durch welche diese Gegenströme hervorgerufen werden, erklärt F. L. EKMAN ausführlich.) Ich citiere hier folgende Zeilen. »Wenn ein Strom von der Schiefebene seines Flussbettes in das Meer hinabgleitet, so muss seine untere Fläche 1) A. W. CRoNANDER: On the laws of movement of sea-currents and rivers. Norrköping 1898. ?) F. L. EKMAN 1. ce. Die zwei letzteren Abhandlungen. 482 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. den Meerwasserpartikelchen, mit welchen sie in Contakt kommt, seine Bewegung mitteilen, diese Partikelchen übertragen die Bewegung wieder auf andere et. — — — —. Die Wasser- partikeln aber, welche durch den Fluss permanent in ausströ- mende Bewegung gesetzt werden, müssen unablässig durch an- dere, die von aussen her gegen das Land hereinströmen, ersetzt werden» Aus gleichem Grunde müssen Ströme im offenen Meere Gegenströme hervorrufen. Die Ursache weshalb bei Strom- ausflüssen in Süsswasserseen keine Gegenströme beobachtet wor- den sind, wird folgenderweise erklärt. Unabhängig von hydro- statischen Gleichgewichtsgesetzen ergiesst sich das Flusswasser dann nicht nur auf das Wasser des Sees, sondern namentlich auch in die Tiefe. Die Gegenströme in Süsswasserseen bilden daher grosse, schwache Seitenwirbel statt, wie im Meere, scharf begrenzte Bodenströme. Diese Erklärung steht mit folgenden Ergebnissen vollkommen im Einklang. Schliesslich muss ich eine Anmerkung des Contre-Admirals MAKAROFF !) erwähnen. Er spricht die Behauptung aus, dass ausserhalb der Flussmündungen und Strassen eine Vertiefung der Oberfläche stattfinde, und wenn-ich ihn recht verstanden habe, so hat MAKAROFF dies durch Annahme eines hydrostatischen Gleichgewichts gefunden, so dass wo die schwereren unterlagernden Wasserschichten in die Höhe gehoben sind, die Niveau niedriger sei. Aus der Salzgehaltverteilung schliesst er auf diese Weise auf eine Niveauvertiefung bei Gibraltar und einigen Flussaus- mündungen, und sieht in dieser die Ursache der Gegenströme. Idealisiertes Problem betreffend Stromausflüsse. Wir denken uns eine zähe, inkompressible Flüssigkeit, nur durch die Schwerkraft beeinflusst, und denken uns dass die Trägheit der Flüssigkeit im Vergleich zur Zähigkeit einen ver- 1) 8. MAKAROFF: »Le ’Vitiaz’ et l’ocean paeifique». S. 222. St. Petersburg 189. Makaroffs Aussage, dass F. L. EKMAN die erwähnte Niveausenkung verneint hätte, beruht auf einem Irrtume. Aber er hat gesagt, die Grundursache des Gegenstroms könne nicht ein Niveauunterschied sein, weil daun der Gegen- strom ja nicht beständig sein könne. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:05. 485 schwindend geringen Einfluss auf ihre Bewegung ausübe.!) Die y-Achse eines rechtwinkligen Koordinatensystems sei horizontal gelegt, und wir nehmen an, die Bewegung sei eine ebene und mit der «wz-Ebene parallel, so dass sie in zwei beliebigen, mit derselben parallel gelegenen Ebenen die gleiche ist. Ich werde in Folgendem bisweilen schlechthin von den Ereignissen in der wz- Ebene reden, was ja unsren Voraussetzungen nach hinreichend ist. Schliesslich führen wir folgende gewöhnliche Bezeichnungen ein: u, w= den Geschwindigkeitskomponenten | X, Z= den Schwerkraftskomponenten | längs der &x- und 2-Achsen. P= dem Drucke. u — der Reibungskonstante (in Kirchhoffs Mechanik mit k bezeichnet). q = der Dichtigkeit (spec. Gewicht). das Symbol 4 = = at = und schliesslich p=P—agX — 292. (1) p ist dann ersichtlich der Teil des Druckes, welcher nicht von der Schwere verursacht wird. Dann sind wie bekannt die Bewegungsgleichungen der Flüs- sigkeit: 0 X-- — + udu = 0 7 de BEN BOM gZ — =S + udw = 0 02 L du dw 2 sl); OT 02 1) Diese letzte Bedingung ist erfüllt, wenn die Bewegung eine äusserst langsame ist. Ich habe keinen Beweis für diese bekannte Behauptung gesehen, der- selbe ist aber mit Hülfe des HELMHOLTzZ-schen Satzes über geometrisch ähn- liche Bewegungen sehr leicht auszuführen. Siehe bezüglich des letzteren Satzes: v. HELMHOLTZ: Wissenschaft. Abhandl. B. I, S. 158 oder Monatsbe- richte der Königl. Akad. der Wiss. zu Berlin, 26 Juni 1873, S. 501. 484 und EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. Ferner findet man durch Differentiation der Gleichung (1): op OP og 7 %p OP d u dA ax, Zar durch Subtraktion dieser Gleichungen von den zwei ersten in dem vorigen Systeme: Mal — ET + (CX + 2Z) Cl dx 0x udw = > + (CX + 2a (2) De on, | n N (VE Benutzen wir sodann die Stromfunktion !) w und setzen N = Vv Fo dz | (3) a 0x" so wird die letzte der Gleichungen (2) identisch erfüllt. Nach- dem wir aus den zwei ersten in gewöhnlicher Weise durch Diffe- rentiation nach 2 und = respektive und dann Subtraktion den Druck eliminiert haben, bekommen wir die Gleichung ' 00 FÖ uddw=X£X Ja Fa (4) Ich sollte vielleicht an dieser Stelle kurz an die Bedeutung und die Eigen- schaften der Stromfunktion erinnern. Weil die Flüssigkeit inkompressibel ist, wird quer durch jede, zwei Punkte A und B verbindende Linie dasgleiche Volumen w pro Sekunde fliessen. Wenn A bestimmt ist, so ist also das Vo- lumen w eine Funktion der Lage des Punktes B allein und wird die Strom- Funktion genannt. Die hindurchgeflossene Flüssigkeit wird positiv gerechnet, wenn sie von A gesehen nach links fliesst, und umgekehrt. Wird der Punkt A gegen einen andern 4’ vertauscht, so wird die Stromfunktion nur mit einer Konstante vergrössert, nämlich mit dem Strome quer durch eine von A’ nach A gezogene Linie. Es folgen dann die Gleichungen (3) und die Gleichung da ou dr dB alle von der Lage des Koordinatensystems unabhängig. Desgleichen folgt, dass die Kurven w = Konst. die Stromlinien sind. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 485 wo AGN Pay, u Op 440 = 082 022 — dat - CDA LO Es macht keine Schwierigkeiten zu beweisen, dass umgekehrt die Gleichungen (2) aus (3) und (4) folgen, oder genauer ausgedrückt: wenn w die Gleichung (4) erfüllt, und x, w aus (3) bestimmt sind, dann lässt sich ein p bestimmen, welches den Gleichungen (2) genügt. Die Gleichung (4) ist also nach unseren Voraus- setzungen mit den gewöhnlichen Bewegungsgleichungen vollkom- men äquivalent. Die rechte Seite derselben, ist das wirbelerzeugende Moment der Schwerkraft. Sind die Dichtigkeitsdifferenzen wie im Meere gering, so ist auch dieses Moment nur gering, darf jedoch nicht vernachlässigt werden. Um die mathematische Behandlung zu erleichtern muss ich es jedoch in der Gleichung weglassen, und ich kann dies machen, weil der Einfluss der Schwere sich verhältnismässig leicht nach- her diskutieren lässt, besonders seit wir das BJERKNES’sche Wirbeltheorem !) besitzen. Indem wir also annehmen, geht die Gleichung (4) in die folgende aus der Elasti- eitätslehre bekannte Gleichung 44w=0 (5) über, und die zwei ersten Gleichungen (2) werden zu den folgen- den vereinfacht: udu = ® | Op © udw= = f ') V. BJERKNES: Ueber einen hydrodynamischen Fundamentalsatz und seine An- wendung besonders auf die Mechanik der Atmosphäre und des Weltmeeres. K. Sv. Vet. Akad. Handl., B. 31, N:o 4 (1898). 486 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. Ich behalte nun die oben gemachten Annahmen und stelle folgendes Problem auf: Die Flüssigkeit sei begrenzt von einer ebenen Oberfläche und einer gegen dieselbe geneigten Bodenebene, beide durch die y- Achse gelegt. Suche die Bewegungen, bei denen die Stromlinien gerade sind und durch die y-Achse gehen. Benutzen wir Polarkoordinaten: VE IP CON) 2 INA so finden wir nach einer kurzen Rechnung Id öv 1 dr oe on. () Die Stromlinien sind aber unsrer letzten Annahme nach: 9 = Konst. Folglich ist Ow DE 0 und daher ve Bi 1 9w Ay => 082 (8) und, indem wir die Differentiation (7) noch einmal ausführen: Die Gleichung (5) geht also, wenn wir die nun überflüssigen partiellen d mit gewöhnlichen d ersetzen, in die folgende über: d'w de des Em. Das vollständige Integral dieser Gleichung lautet, was durch Differentiation leicht zu bestätigen ist: Ww= — 1A sin (20 — 20) — Bo + C, (9) wo A, B, C und ww willkürliche Konstanten sind. Die Ge- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:05. 487 schwindigkeit, welche also ganz radiel ist, wird — wenn wir die nach aussen gerichtete Geschwindigkeit positiv rechnen — R=— 1! [Acos(®-- 20) + BJ. (10) In den Punkten eines Radius vector ist sie gegen den Ra- dius 7 umgekehrt proportional. Es ist einleuchtend, dass der Unstetigkeitspunkt r =0 nicht dem Flüssigkeitsgebiete angehören kann, in welchem die Lösung (10) gültig ist.!) In der Nähe der Keilspitze, etwa bis an die Linie Ab (Fig. 5), muss die Bewegung eine andere sein. Fig. 2. Fig. 2 giebt ein Bild der Geschwindigkeitsverteilung, die dem ersten Teile AR, = SÅ cos (20 — 2w) von A entspricht. w ist in der Figur negativ genommen. Wenn wir w= setzen, so werden 2 = för I = dR, a » el. !) Um den Unstetigkeitspunkt zu vermeiden habe ich eine Bewegung gesucht, 2 2 2 Bu an —= I sind. em? c?(1— m?) Das Resultat war indessen negativ; eine solche Bewegung, hinreichend ali- gemein um den erwünschten Grenzbedingungen zu genügen, existiert nicht. bei welcher die Stromlinien konfocale Hyperbeln 488 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. R, = — A cos 24 repräsentiert also die Geschwindigkeitsverteilung 7 einer Flüssigkeit, welche mit freier Oberfläche: 6 = 0 über eine schiefe Bodenebene #4 = 45° hinausfliesst. Um die entsprechende Lösung zu finden, wenn der Boden sich in einem beliebigen Winkel « neigt, müssen wir beide Teile von /? mitnehmen. Ich beschränke mich jetzt und in folgendem ‘auf den Fall, in dem der Oberflächenstrom von der Spitze des Wasserkeiles nach aussen gerichtet ist. Durch blosse Zeichen- änderung vor R bekommt man eine mögliche Bewegung ent- gegengesetzter Richtung. Ferner soll A positiv sein. (Eine Zeichenänderung von A ist mit einer Vergrösserung von _ mit 90° gleichbedeutend). Weil kein Tangentialdruck auf die freie Oberfläche wirkt, so muss OR =0 för 6 = 0 06 sein. Denn der auf die Oberfläche wirkende Tangentialdruck ist ja nach den allgemeinen hydrodynamischen Formeln: T=-—ulG 2 a i de 0% Ferner soll = 0 MM = € sein. Diese beiden Bedingungen geben = 0) ÅA cos 20 + B=0, und durch Einführung von diesen in die Gleichung (10) finden wir = _ (cos 24 — cos 2a), oder, wenn wir die Geschwindigkeit an der Oberfläche im Punkte (r =1, 9= 0) mit v, bezeichnen, R = "2(1— See) WERE a ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 489 (v, wie auch später v’,, v und v' sind nicht mit Geschwindig- keitskomponenten nach der y-Achse zu verwechseln. Diese Ge- schwindigkeitskomponenten sind immer gleich Null angenommen). Sowohl aus einem Blicke auf Fig. 2 als aus der letzten Gleichung u 3 i : geht hervor, dass — nicht negativ sein kann, wenn nicht «> 90” vo ist. Ein »Gegenstrom» kann also in diesem Falle nicht existieren. Ganz anders werden unsre Ergebnisse, wenn ein Tangential- druck auf die Oberfläche wirkt. Es seien an der Oberfläche im Punkte (r = 1) sowohl R als TER gegeben, und wir setzen dy rd? in diesem Punkte: 10R ; = Op 5 a: Am Boden ist A = 0. RR Wir finden dann folgende 3 Gleichungen zur Bestimmung von A, B und ww: ÅA cos 20 + B = är (a) 2A sin 20 = — v', (b) DL (TB) A cos (20 — 20) + B=0. (c) Aus (a) und (c) findet man Za Sr ME. — c08 2w — cos (2a — 2w) | (12) — vp 08 (20 — 2w) "cos 20 — cos (20 — 2w) Die erste dieser giebt zusammen mit (b): sin (a — 2w) Vg SinDan ONS und hieraus sin & I — cos 20 (EP a EN Eu (13) Un I Jo BUS 6 —2— > + sine v', sin & Nachdem man aus (13) w berechnet hat, ergiebt sich aus (10) nach Einsetzen der Ausdrücke von A und B: Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 5. Ü 490 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. vg cos (28 — 2cw) — cos (2a — 2W) IF r cos 20 — cos (20 — 2) Wir können auch w aus (13) in die letzte Gleichung einsetzen und finden nach einigen Rechnungen: r sin? « r sin & Me Re. en R=-rl1- 5 en 9) (14) Von besonderem Interesse ist, dass unter diesen Umständen ein dem Öberflächenstrome entgegengesetzter Unterstrom unab- hängig von der Neigung des Bodens auftreten kann. Der Radius M (Fig. 2), längs welchem die Geschwindigkeit R die algebraisch kleinste ist, macht mit der z-Achse den Winkel w + 90°. Um die für einen Gegenstrom notwendige Bedingung zu finden, können wir schreiben entweder, dass M innerhalb der Flüssigkeit liegen 76 muss, also w + 3 = ur (15) Aus der ersten Bedingungsform geht auch sogleich hervor, dass cw immer zwischen 0 und — 3 liegt. Setzt man nun in einem beliebigen Punkte an der Oberfläche Aa EL r 00 ge T KL (16) Pr ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:05. 491 und wir können die Bedingung (15) folgenderweise schreiben: v h = 2 an > 0 - v Also, wie natürlich ist: je geringer die Tiefe ist, je grösser muss der Tangentialdruck im Vergleich mit der Oberflächen-geschwin- digkeit sein um einen Gegenstrom zu erzeugen. Fig. 3 zeigt die Bewegung für: 0 = ND tg &« = 0.268 | = 0. vo Ausserhalb der Zulässigkeitsgrenze kann die Bewegung, wie in der Fig. angedeutet ist, den Unterstrom und den Oberstrom ver- binden. Wenn wie in der Fig. der Oberstrom z. B. grösser ist, muss natürlich daneben ein äusserer Zufluss den Verlust ersetzen. Wenn wir in (14) die Bezeichnungen (16) einführen und dann « nach Null gehen lassen, so finden wir als Specialfall für einen gleichtiefen, längs der x-Achse gerichteten Kanal die Ge- schwindigkeit: 1 v CIS a w=0. Diese Geschwindigkeitsverteilung ist mit denen für kleine & ähn- lich (vergleiche Fig. 3). Die Bewegung geht in ein oder zwei Richtungen, je nachdem ne Aus den Gleichungen (6) fin- det man 0 ÖN OD ul); Eh und folglich p= — 2u la) * + Konst. 492 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. Betrachtet man diesen Specialfall, so versteht man ohne Schwie- rigkeit das Natürliche der Lösung, die einem Gegenstrome ent- spricht. In diesem Falle wird nämlich das Oberflächenwasser nach der einen Seite gezogen, während ein längs dem Kanale gleichmässig wachsender Druck die Flüssigkeit nach der anderen Seite zu treiben sucht. Auch in dem generellen Falle müssen wir die Druckver- teilung untersuchen. Als vorher nehmen wir doch nicht den ganzen Druck P mit, sondern nur den Teil p, welcher allein bei der Bewegung wirksam ist. Durch Einführung der Gleichungen (3) in die Gleichungen (6) findet man Ip 0) 0x 4 2 Op 0 rn Aw, und, dieses gilt unabhängig von der Lage der Koordinatenachsen, wenn nur die z-Achse 90° links von der x-Achse liest. Wir können dann vorläufig eine »-Achse längs des Radius vector eines Punktes ‚legen und senkrecht nach links gegen dieselbe eine z-Achse, und wir finden dann: Op 6) ae 19» ö Fe an Ur Nach der Gleichung (8) und durch Differentiation von (9) er- giebt sich aber i . Aw =, - "sin (26 — 2w). Also sind . — — Ae cos (20 — 2w) ep ed sin 20) und folglich: 2u A R pP= 7 60 (28 — 2w) + Konst. = 2u 5 + Konst. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:05. 493 An der Oberfläche finden wir dann infolge der Gleichung (11, b) uv', = — —— +9: iq P r2 tg 20 Au “um p ist also im allgemeinen nicht an der Oberfläche konstant. Wenn ein Gegenstrom existiert und @ < 45” ist, so ist v', cot 2w > 0, und p wird also mit r zunehmen. Es fragt sich: ist diese Druckverteilung mit den. angenommenen Grenzbedingungen ver- einbar, wenn P an der Oberfläche konstant sein soll? Die Gleichung der Oberfläche wird dann, wenn wir die z-Achse senkrecht abwärts legen, und also X=(0, Z=g sind, uno ar sr oo I onstante. ri tg 20 2 Diese Kurve dritten Grades ist natürlich nicht eine Gerade, und den Grenzbedingungen wird also nicht exakt genügt. Sie ist aber ausserhalb des Punktes AS 2m Ro 4 10]/ gqtg 20 so nahe einer Geraden gleich, dass die entsprechende Verrückung der Stromlinien ohne den geringsten Einfluss auf die Bewegung sein muss. In der That, in diesem Punkte sind ungefähr lz 00092 da z = 0.001 r. 5 5 dz Wenn r weiter zunimmt, so nehmen 1 35 Beim Berechnen der Entfernung des betreffenden Punktes findet man dieselbe, auch wenn man wu sehr gross annimmt, in vor- z å und — etwa wie »— 3 ab. PP kommenden Fallen ganz unbedeutend zu sein, und der Punkt wird gewiss weit ausserhalb des Zulässigkeitsgebiets der radiellen Bewegung fallen. Ich habe in dem oben behandelten Probleme angenommen, dass die Stromlinien gerade seien. Es ist dann unerlässlich zu wissen, unter welchen Umständen die Stromlinien wirklich ge- 494 = EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. rade sind, und wir müssen daher untersuchen, welche Grenz- bedingungen hinreichend sind um die Bewegung eindeutig zu bestimmen. Ich halte dabei an den Voraussetzungen fest, welche zu der Gleichung (5) geführt haben, also dass die Flüssigkeit zäh, inkompressibel und homogen und die Bewegung eine äusserst langsame ist. Dagegen schliesse ich die Bedingung, dass die Stromlinien gerade sein sollen, aus. MATHIEU hat untersucht, ?) welche Grenzbedingungen nebst der Gleichung (5) genügen um eine nebst ihren 3 ersten Ableitungen kontinuierliche Funktion innerhalb einer geschlossenen Kontur eindeutig zu bestimmen. Sie sind, wenn ich eine geringe Verallgemeinerung mache: 1) dass w an der Kontur gegeben ist. m 2) dass an jedem Teile der Kontur entweder /ı oder = ge- geben ist, wo n die gegen die Kontur nach innen gezogene Normale bezeichnet. Wenn wir nun solche Grenzbedingungen voraussetzen, denen vom Integrale (9) genügt wird, so ergiebt sich, dass es genügt dieselbe an der unendlichen, offenen Kontur zu kennen, welche in Fig. 3 dick gezogen ist, weil die nach MATHIEU’s Methode zu betrachtenden Integrale für r = © verschwinden. Dagegen muss die innere Grenzkurve der Unstetigkeit halber nicht in den Punkt » = 0 hineingezogen werden. An dem Boden ist die Ge- schwindigkeit gleich Null, also: day on = 0 w = Konst. Da wir über diese Konstante frei verfügen können, setze ich an dem Boden Ww=0- Unsren Annahmen nach ist auch die Geschwindigkeit senkrecht gegen die Oberfläche gleich Null, also auch da U Konst. = Na !) MatHIEU: Mémoire sur l’equation aux differences partielles du quatrieme ordre: Jdu=(0, et sur l’equilibre d’elastieite d'un corps solide. Journ. de Math. (2) 14, 8. 378 (1869). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, 8:05. 495 V ist dann (vergleiche Seite 484) dem Flüssigkeitsvolumen gleich, welches in der Zeiteinheit durch den Kanal ausströmt (voraus- gesetzt die Breite des Kanales sei gleich 1). An der Oberfläche sind ferner: Die Bewegung ist also durch folgende Angaben eindeutig bestimmt: 1) Der gesammte Ausfluss V. 2) An der Oberfläche die Geschwindigkeit v oder der Tangen- tialdruck uv'. I 3) An der inneren Grenzkurve AP: und Mm” also die Ge- schwindigkeit. Ist an der Oberfläche v = 1, und ist die Geschwindigkeit in der Kurve AD mit einer dem Integrale (9) entsprechenden Bewegung verträglich, dann ist also diese Bewegung die einzig mögliche, und dieselbe ist durch V nebst entweder vy, oder v, vollständig bestimmt. Wir können aber die zur Bestimmung der Bewegung notwendigen und hinreichenden Angaben allge- meiner aussprechen. Man findet aus den Gleichungen (9), (12), (15) V = (0) — ke) = SN sin 2a — 20 cos 20 Ki 1 — cos 20 — a sin 20 (18) 2(1 — cos 20) 2 2(1 — cos 20) } also eine lineare Relation zwischen V, v, und v’,. Die not- wendigen Grenzbedingungen sind daher (ausser denselben an der Kurve AB) zwei beliebige Relationen zwischen V, v, und vs, welche mit (18) zusammen drei unabhängige Gleichungen bilden, Besonders genügt es also V nebst einer Relation zwischen », und v', zu kennen. Wenn Y=(, geht (18) in folgende über: vy __ Sin 20 — 20 cos 20 % 1 — cos 20 — asin 2a 496 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. und wenn « klein ist: vYo_t Dt oder DA ae, : (19) Mit Rücksicht auf die vorletzte Gleichung geht (13) in die Gleichung 4 tg 20 = 30 (20) über, unter der Voraussetzung also, dass V = 0 und « klein ist. Anwendung auf die Unterströmungen an Flussmündungen., Wir betrachten die nebenstehende schematisierte Flussmün- dung. Das Flussbett läuft bis an die Mündung M horizontal, dann beginnt der Meeresboden sich in einem konstanten Winkel a zu neigen. Wenn das Flusswasser die Mündung passiert hat, so fliesst es gerade über das Meerwasser dahin teils vermöge seiner Trägheit, teils und hauptsächlich wegen seines geringeren Gewichtes. Seine Geschwindigkeit nimmt alsdann infolge der Reibung an der Unterlage und seines Verbreitens nach den Seiten hin ab. Durch die Reibung übt es auf das Meerwasser einen Tangentialdruck aus, und auch dieser nimmt nach dem ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 899, N:0 5. 497. Meere zu ab wegen der Geschwindigkeitsabnahme des Fluss- wassers. Schliesslich mache ich aufmerksam darauf, dass hinter der Ecke M ein Wirbel aufzutreten geneigt ist (sieh Fig. 4). Wenn wir die Grenzkurve AB durch das Centrum eines solchen Wirbels legen, so finden wir in der Nähe der Oberfläche ein Ausfliessen und in der Tiefe ein Einfliessen. Das Meerwasser zwischen Grund und Flusswasser befindet sich also — im Gros- sen — unter denselben Grenzbedingungen !) wie in Fig. 3. Wir nehmen an, die Bewegung sei stationär; dann muss De) sein, weil sonst das Meerwassergebiet zu- oder abnehmen würde. Die vom Flusse abgegebene Wassermenge nebst der Tiefe und der Breite des Flussbettes giebt die Beziehung zwischen v und v'. Wenn das Meerwasser seiner Trägheit beraubt wäre, die Grenzbedingungen aber unverändert blieben, so würde es also eine dem Diagramme in Fig. 4 ähnliche Bewegung annehmen. Betreffs des Wirbels hinter der Ecke M ist zu verstehen, dass infolge der gleichzeitig erzeugten Ober- und Unterströme ein geschlossener Wirbel sich nicht entwickelt, sondern nur ein offener etwa wie in der Fig. 3. Ausserdem werden freilich klei- nere, unbeständige geschlossene Wirbel auf einander folgen. Wenn der Boden allmählig steiler abfällt, teilen wir die Längen- sektion in mehrere verstümmelte Keile. Die Strömungen in einem solchen Keile bewirken, dass den Grenzbedingungen am inneren Ende des folgenden annähernd genügt wird. Wir müssen nun den Einfluss der Verhältnisse untersuchen, welche ich nicht in der mathematischen Analyse aufnehmen konnte. !) Wenn das Flussbett mit seiner mässigen Breite in einen weiten Meerbusen mündet, so kann die Bewegung zwar keine ebene werden, in der Mitte der Rinne muss das jedoch annähernd gelten. Um die Bedeutung einer solchen Annahme kennen zu lernen, habe ich auch das entsprechende Problem gelöst, wenn die Bewegung nicht in allen parallelen Ebenen, sondern in allen durch eine gemeinsame Achse gelegten Ebenen gleich ist. Die Ergebnisse waren den hier erhaltenen ähnlich. Die Rechnungen sind aber sehr lang und die Interpretierung nicht so einfach. 498 = EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. Ich beginne mit der Trägheit des Meerwassers. Die Wirkung derselbe ist ja sich Geschwindigkeitsveränderungen zu widersetzen, also: immer wo die Geschwindigkeit wächst, wird dieselbe zufolge der Trägheit kleiner sein, wo sie abnimmt wird aber die Träg- heit das Abnehmen verkleinern. Welche Veränderung die Träg- heit in der mathematischen Lösung des idealisierten Problems verursacht, ist jedoch schwierig auf spekulativen Wege zu beur- teilen, weil der Druck und die Geschwindigkeit in Wechselwirkung zu einander stehen. Meine Versuche dieses allgemeinere Pro- blem mathematisch zu behandeln sind auch bisher misslungen. Indessen scheint es mir ganz ersichtlich, dass die Trägheit nicht den allgemeinen Charakter der Bewegung ändern kann, dass ihre Wirkung aber die ist, dass der Ausflusstrom seichter und schnel- ler, der Einflusstrom tiefer und langsamer wird. Jedenfalls muss ihr Einfluss unbeträchtlicher sein je nachdem der Winkel « kleiner ist. Wenn ich mit mehreren verstümmelten Keilen das Verhältnis bei einem sich allmählich absenkenden Boden nachah- men will, dann wird die Trägheit wieder perturbierend einwirken, indem sie sich der Ablenkung des Stromes von einer Richtung in eine andere zu widersetzen sucht. Diese Wirkung ist jedoch, da die Ablenkungen sehr klein sind, wahrscheinlich ganz un- bedeutend. Dagegen wird im Unstetigkeitsgebiete die Trägheit eine grosse Bedeutung haben. Da der Gegenstrom mit allmählig vergrösserter Geschwindigkeit die Flussmündung erreicht hat, so muss er vermöge seiner lebendigen Kraft in den Fluss selbst eindringen, wenn dieser nicht zu stark ist. Er setzt sich dann den Fluss hinauf fort, bis ihn das Flusswasser vollständig auf- zehrt, oder bis er auf eine neue Verengerung in dem Flussbette trifft. In diesem Zusammenhange muss ich schliesslich folgende Bemerkung machen. Es kann dem Theoretiker ganz thöricht scheinen die Lösung dieses Problems nur auf die Reibung zu gründen, da nach der hydrodynamischen Theorie und der experi- mentellen Bestimmung der Reibungskonstante vielmehr die Rei- bung in solchen grossen Wasseransammlungen fast unmerklich ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 499 wäre. Aber man muss sich da erinnern, dass erfahrungsmässig die Reibung in den Wasser- und Luftmeeren eine überaus grös- sere Bedeutung hat; die Ursache ist wohl, wie HELMHOLTZ sagt, ein durch Wirbeln lebhafteres Sichvermischen der verschiedenen Wasserschichten. HELMHOLTZ und ZÖPPRITZ haben beide ge- zeigt!) zu was für absurden Resultaten man kommt, wenn man mit der experimentellen Reibungskonstante über die grossen Luft- oder Meeresströmungen Rechnungen macht; der Letztere scheint indessen an die Wahrheit seiner Resultate geglaubt zu haben. Ich denke, dass es von grossem Nutzen wäre, einfache Meeresbewegungen genau zu untersuchen und sowohl mit der » Theorie als mit Experimenten in kleinerem Maasstabe zu ver- gleichen. Es könnte dadurch vielleicht möglich sein eine oder mehrere Reibungskonstanten zu bestimmen, mit welchen sich unter ungleichen Verhältnissen über Meerströme mit einiger Sicherheit rechnen liesse. Untersuchen wir nun den Einfluss der Schwere, wenn das Meerwasser in Schichten von verschiedenen spec. Gewichten ge- lagert ist. Wir nehmen an, dass keine fremden Kräfte auf- treten. Dann wären die Wasserschichten horizontal, wenn nicht der Fluss gewirkt hätte. Die untere horizontale Linie (Fig. 5) !) H. HELMHOLTZ: Ueber atmosphärische Bewegungen, Wissensch. Abh. OXXVI, Ss. 289— 292. ; K. Zöppritz: Hydrodynamische Probleme. Wied. Ann. IIT, S. 582 (1878). 500 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. bezeichne die Grenze zwischen zwei Schichten von verschiedenem Salzgehalt. Wenn nun das Flusswasser zu fliessen beginnt, so wird der Gegenstrom das salzigere Bodenwasser heraufholen, so dass die Grenzfläche zu einer gewissen Zeit wie die dick ge- zogene Linie steht. Je steiler die Grenzfläche wird, je stärker wird das Bodenwasser von der Schwerkraft herunter getrieben. Sind die Gewichtunterschiede gering, so wird der Gegenstrom nur verzögert, jedoch in die Nähe des Öberflächenstroms auf- gehoben und mit demselben weggerissen; die zwei Wasserschichten werden vom Flusse vermischt. Wenn aber der Gewichtunter- schied hinreichend gross ist, so bleibt die Grenzfläche etwa wie die dick gezogene Linie stehend. Die Folge wird ersichtlich ein Gresenstrom, welcher ein bischen in die tiefere Schicht hinab- reicht, darunter einen sekundären Bodenstrom in dieselbe Rich- tung wie das Öberflächenwasser fliessend. Dieser Strom wird doch sehr schwach. Wenn wir nun die Druckverteilung betrachten, so wird der Zusammenhang ersichtlicher sein. Wir haben nämlich (Seite 495) gesehen, dass der Druck p an der Oberfläche des Salzwasser- keiles von aussen nach innen abnimmt, was durch ein an der Flussmündung tieferes Niveau oder durch eine Neigung der Grenzfläche zwischen Flusswasser und Meerwasser bewirkt werden kann. Der Überdruck von aussen ist die unmittelbare Bewe- gungsursache des Gegenstroms. Denken wir uns nun, das Fluss- wasser habe aufgehört zu fliessen, und das Wasser ausserhalb der Mündung habe eine Gleichgewichtslage eingenommen, wobei wir uns jedoch den Flusswasserstrom in seiner eigenen Form zusammengehalten denken müssen. Wenn nun das Flusswasser zu fliessen beginnt, so zieht es Wasser von seiner Unterlage mit sich, wodurch das Niveau sinkt, bis der Druckunterschied genügt um das fortgezogene Wasser von aussen her zu ersetzen. Das Flusswasser muss dann mit allmälig abnehmender Geschwindig- keit aufwärts fliessen, wobei seine lebendige Kraft teils zum Auf- steigen, teils zum Treiben der Unterströme verbraucht wird. Natürlich muss gleichzeitig der Querschnitt, also entweder die ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 501 Breite oder die Tiefe des Stroms wachsen. Es ist selbstver- ständlich dass an jeder Stelle der vom Flusse erzeugte Gegen- strom von der Geschwindigkeit abhängt, welche dem Flusswasser übrig bleibt, nachdem es den inneren Teil des Gegenstroms ge- trieben und sich selbst in die Höhe gehoben hat. Die Niveau- senkung wird so lange vor sich gehen, bis das Flusswasser mit möglichst geringer Geschwindigkeit sich in das weite Meer ver- breitet. Über die Entwickelung des Gegenstroms unter ungleichen Verhältnissen. Aus (19) geht hervor, dass wo die Tiefe des Bodenwasser- keiles gering ist, dieses einen verhältnismässig grossen Wider- stand gegen den ‘Fluss machen wird. Die Neigung der Ober- fläche wird auch gross sein, und beide Ursachen bewirken eine schnelle Geschwindigkeitsabnahme des Flusstroms und eine der- selben entsprechende Vertiefung, wenn das Flusswasser nicht nach den Seiten sich verbreiten kann. Fliesst das Flusswasser in einen ziemlich langen und seichten Busen aus, so kann es daher den äusseren Teil des Busens bis zum Boden ausfüllen, und der Gegenstrom wird in einen Wirbel ausserhalb der Fluss- bettvertiefung verwandelt. Steht dieser Wirbel nicht mit dem Meere in Verbindung, so wird er natürlich bald aus lauter Fluss- wasser bestehen. Wo der Busen ins Meer mündet wird schliess- lich ein schwacher Gegenstrom entstehen. Wenn dagegen der Boden den ganzen Weg sehr langsam abfällt, so kann das Flusswasser infolge der Verzögerung seiner Geschwindigkeit das ganze Flussbett ausfüllen. Es wird dies so weit nach dem Meere zu fortgehen, bis der Druckunterschied zwischen der Meerwasser- und der Flusswassersäule hinreicht um den Oberflächenstrom und den dadurch erzeugten Gegenstrom zu treiben. Es kann daher nicht in jeder Flussmündung sich ein Ge- genstrom befinden. Die Frage stellt sich dann natürlich: wirkt 502 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. eine Verstärkung des Flusses für das Entstehen eines Gegen- stroms vorteilhaft oder umgekehrt? Um diese Frage zu beant- worten werde ich in zweien speciellen Fallen die stationäre Be- wegung berechnen. Ich nehme an, die Tiefe des Flusstroms sei in einer Stelle A,, die des Meerwasserkeiles A, und die längs dem betrachteten Teile des Flusses unveränderliche Breite D. Die vom Flusse in der Sekunde abgegebene Wassermenge sei BV,. Der Gesammtausfluss in dem Meerwasserkeile ist V=0. Beim Berechnen der Geschwindigkeitsverteilung in einem Quer- schnitte rechne ich der Einfachheit halber mit den Formeln für einen gleichmässig tiefen Kanale und mache sonst die Annahme cos &« = 1. Die Geschwindigkeit des Flusswassers sei u,, die des Meer- wassers u,; v und v’ mögen dieselbe Bedeutung als vorher haben und beziehen sich also auf die untere Fläche des Flusstroms. Die x-Achse sei in die freie Oberfläche gelegt. Dann ist nach der Gleichung (19) in Beziehung zur Bewegung im Meerwasser- keile: o= Tv Die Geschwindigkeitsverteilung in dem Flusstrome ist nicht leicht zu bestimmen. Ich will die einfachste Annahme machen, dass dieselbe von der Form: uy = Aa + b2 + c2? sei, als ob der Strom von einem gleichmässig wachsenden Drucke getrieben wäre (die Trägheit wird mit einem solchen ähnlich wirken). : sd sn le An der freien Oberfläche ist 5 0 also: b=0. Ferner sind für 2 = h, du, N u = Vv, de En en) und dies giebt hv! / u, = + Zu LET „2 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 903 oder infolge der Relation zwischen v und v’ u, = v' [lg + 24, 2 (21) Dann ist kar Finde ee) oder pan in (22) Ich will zuerst untersuchen wie gross die Bodenneigung sein muss, damit das Flusswasser das Bett gerade ausfülle und mit horizontaler Oberfläche hinabfliesse. Es ist dann A, = 0), also v | 2 u AL = (23) und = Ski S hı Die verzögernde Kraft, welche auf eine Länge 1 des Flusstroms wirkt, sei BK. Dann ist 7 I = Sea ; (24) hy wenn wir von der Reibung an den Ufern absehen. Es ist auch BK gleich dem durch dasselbe in einer Sekunde geleisteten Be- wegungsmoment, folglich hi Re ı|mi dz also, weil au = 0 für 2—h: tag, | (25) (23) giebt 504 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. und daher hi e 2 1 22 = DNS 6 | ud = sv — I HR I 1 0 und daraus ergiebt sich ach, dh 5u giebt. Die gesuchte Bodenneigung ist folglich: du =. qVı Je wasserarmer der Fluss ist, je vollständiger wird also das Flusswasser das Bett ausfüllen. Zweitens nehme ich an, der Fluss münde in einen Busen konstanter Breite 5 und konstanter Tiefe Ah = hh, + ha. Es fragt sich: wie schnell wird der Querschnitt des Flusstroms ver- > 2 v ! > Chr x grössert, also wie gross ist de Der Oberstrom wird dann sowohl Dun durch die mit dem Gegenstrome verbundene Druckverteilung als durch die direkte Reibung verzögert. Man findet aus. der Gleichung (17) Op 2uv', Or vitg 20 und für kleine &« wegen der Gleichung (20) dp _ duv dag Alle Dann ist Bi dpi, 3h, K=w +h, JR AE (1 TF a also wegen (22) uV,12h + 6h, Tun, (26) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 505 Die Gleichung (25) gilt hier nicht unverändert. Es ist hı hi = dur ee „dh K= 44 | Gl de = 44 gj | de + joe. 0 0 V un Mit Anwendung der Gleichungen (21) und (22) findet man nach einigen Rechnungen: GN an a een] ee hr 5(3h + hh)? de ' Infolge der Gleichung (22) ist ferner 2 dh, — vh dh 2 h— hy) dh, der 6a Or \2 de dw Ax hi(dh + hy)? CL Wir erhalten also 1 16(3h — hy) “ 9(h — hy)? Idh, h7 (dh + hy)? n2(3h + A) K= 1971) und diese Gleichung mit (26) zusammengestellt giebt schliesslich dl 2 U (2h + hy) (Bh + hy)? da qV, bh, 11 + mh 15h,h2 + Adhe Während A, zwischen Null und A variiert, geht der letzte Bruch (2h+3h,) En, gleich. von 0.4 bis zu 1 und ist sehr nahe dem Bruche Wir können daher schlechthin dh, 2u h(2h + 3h,) De N) schreiben. Auch hier finden wir also, dass eine grössere W asser- menge in dem Flusse ein geringeres Zunehmen des Querschnitts verursacht und also für die Entwickelung eines Gegenstroms vorteilhaft ist, wenn nicht der Busen ziemlich seicht ist. Denn in diesem Falle kann der letzte Bruch infolge der entsprechenden Niveausteigerung in demselben oder grösseren Verhältnisse als V, wachsen. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 5. 8 906 EKMAN, DER STROMVERLAUF AN FLUSSMÜNDUNGEN. Diese Rechnungen sind indessen als höchst approximative anzusehen, denn ich habe die willkürlichen Annahmen gemacht, dass erstens das Meerwasser ohne Trägheit wäre, und dass zweitens die Geschwindigkeitsverteilung in dem Flusstrome aus 2 ; Pu 3 : ; der Gleichung 7 ! = Konst. zu berechnen wäre. Die obigen 25 Resultate haben natürlich auch in dem Falle keine Gültigkeit, wenn die Flussgeschwindigkeit so gering ist, dass die Strömungen hauptsächlich von dem Gewichtunterschied zwischen Flusswasser und Meerwasser bedingt sind. Der Gegenstrom wäre jedoch in diesem Falle sehr schwach und jedenfalls nicht im Stande das Meerwasser in das Flussbett hinaufzuheben. Schliesslich will ich die Wirkung des Windes kurz unter- suchen. Wenn der Wind von der See kommt, wird er eine zweifache Wirkung haben. Erstens hindert er den Oberflächen- strom und beraubt ihn dadurch seiner lebendigen Kraft, zweitens treibt er das ÖOberflächenwasser nach der Flussmürdung zu und gleicht dadurch stetig den von dem Flusse bewirkten Niveau- unterschied aus. Der Gegenstrom hört dann auf, und das Meer- wasser wird verdrängt. Landwind wird umgekehrt den Gegen- strom verstärken, ganz wie ÜRONANDER es gefunden hat. Es gehört dies unter die Theorie des Windstaues, zu welcher ich später zurückkommen zu können hoffe. Der Unterschied zwischen den beiden Diagrammen in Fig. 1 ist wahrscheinlich durch die zwei letzt behandelten Verhältnisse, die Wassermenge des Flusses und den Wind, zu erklären. Die Wassermenge war, nach den monatlichen Durchschnittswerten ! zu urteilen, in dem ersten Diagramm etwas grösser als in dem zweiten, und der Wind, in beiden Fällen vom Land kommend, auch im ersten Fall etwas stärker. Infolge der grösseren Fluss- geschwindigkeit wird in Sektion I der Querschnitt des Flusstroms langsamer zunehmen, und zufolge des in diesem Falle stärkeren Landwindes wird dieses Zunehmen des Querschnitts noch geringer 1) Siehe OssIan APPELBERG: Om orsakerna till vattendragens naturliga vatten- variation. Tekn. Tidskrift, 1896—97. Stockholm. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 507 sein. Das erste Diagramm zeigt auch, dass der Fluss mit beinahe unveränderter Tiefe in die erweiterte Rinne ausserhalb »Hisings- bron» hinausströmt; ich nehme an, dass unterhalb der Isohaline 20 das Flusswasser nur mitunter durch Wirbel eindrängt, denn der Salzgehalt ist hier beinahe konstant. Der Fluss wirkt dann den ganzen Weg von »Hisingsbron» ab strombildend, sein Gegen- strom wächst dadurch sehr stark an, dringt etwa 700 Meter in das engere Flussbett ein und hebt das Meerwasser von 21—22 |, Salzgehalt etwa 5 Meter in die Höhe. In der zweiten Sektion aber wird der Flusstrom in stärkerem Masse verzögert, und er würde ungefähr bei »Ryanabbe» das ganze Flussbett ausfüllen, wenn nicht der ausserhalb »Käringberget» erzeugte Gegenstrom ihn hier begegnete und vermöge seiner lebendigen Kraft sich in das Flussbett drängte. Dieser Gegenstrom wird während seines Eindringens allmälig aufgezehrt, schliesslich aber von dem ausser- halb der oberen Flussbetterweiterung erzeugten Gegenstrome oder Wirbel ergriffen. Um das strombildende Vermögen des Windes und dasjenige der lebendigen Kraft des Wassers einzeln berechnen zu können, sind jedoch wiederholte Beobachtungen bei ungleichen Winden und ungleichen Stromgeschwindigkeiten erforderlich. Wenn diese Beobachtungen nicht nur die Salzgehaltverteilung sondern auch an ein oder zwei Stellen die Stromrichtung und Geschwindigkeit in verschiedenen Tiefen und möglicherweise auch durch Nivellierung die: Neigung der Oberfläche gäben, so hätte man gewiss ein gutes Material, an Hand dessen man auf vollständigere Weise als hier möglich gewesen ist, die verschiedenen mitwirkenden Kräfte mit in quantitative Rechnung ziehen könnte. 508 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. från sid. 478.) Jena. Medizinisch-naturwissenschaftliche Gesellschaft. Jenaische Zeitschrift für Naturwissenschaft. Bd 32: H. 3—4. 1898. 8:0. Kazan. Kejserl. universitetet. Utenija zapiski. T. 65 (1898): Kn. 10—12. 8:o. — sSociete physico-mthemntique. Bulletin. (2) T. 7: N:o 2-4; 8: 1-3. 1897 —98. 8:0. — ÖObservatoire astronomique de V Université Imp. Trudy. N:o 7, 3—10. 1897--98. 4:0 & 8:0. Kiew. Observatoire meteorologique de luniversite. Observations. 1896: 1—12; 1897: 1—-6. 8:0. Kjöbenhavn. K. Danske Videnskabernes Selskab. Oversigt over Forhandlinger. 1898: N:o 6; 1899:1. 8:0. — Kommissionen for videnskabelig Undersögelse af de danske Far- vande. Beretning. Bd 2: H. 1-2. 1897—99. 4:0. — Det Danske meteorologiske Institut. Nautisk-meteorologiske Observationer 1898. 4:0. Krakau. Academie des sciences. Bulletin international. 1899: 3. 8:0. — K. K. Sternwarte. Meteorologische Beobachtungen. 1898: 1-12 & Resultate d. Beobacht- ungen. 1898. 8:0. Lawrence. Kansas university. Kansas University quarterly. Ser. A. Science and math. Vol. 8 (1899): IN30 No DV Leipzig. K. Sächsische Gesellschaft der Wissenschaften. Abhandlungen. Mathem.-phys. Cl. Bd 25: N:o 1—2. 1899. 8:o. Berichte. > DB) Fe — Jablonowskische Gesellschaft. Jahresbericht 1898/99. 8:0. London. British museum (natural history). Catalogue of birds. Vol. 26. 1898. 8:0. > of the Lepidoptera Phalen®. Vol. 1: Text & Plates. 1898. 3:0. » of WELWITSCH's African plants. P.2—3. 1898. 3:0. List of the types and figured specimens of fossil cephalopoda. 1898. 8:0. — Meteorological office. Daily weather report. 1898: 1-12. 4:o. Summary of observations. 1898: 11—12. 4:0. — R. Astronomical society. Monthly notices. Vol. 59 (1898/99): N:o 6. 8:0. (Forts. å sid. 586.) 509 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar, 1899. N:o 5. Stockholm. Om polymorphismen hos a@robiotiska klorofyceer. Af T. HEDLUND. [Meddeladt den 10 Maj 1899 genom F. R. KJELLMAN]. Då jag för några år sedan med mera allvar försökte att i det kaos af former, i hvilka de aörobiotiska klorofycéerna upp- träda, dels urskilja de olika arterna, dels äfven lära känna dessa tillräckligt för att om deras slägtskapsförhällanden kunna draga några tillfredsställande slutsatser, insåg jag snart, att något resultat ej kunde ernås på annat sätt, än att på experimentel väg finna några metoder, genom hvilka det vore möjligt att i detalj följa ett och samma individ i dess olika arbeten för att på denna väg erhålla kännedom om dess organisation, utveckling, förökningssätt o. s. v. samt äfven se, om och huru individets hållanden. De metoder, som för detta ändamål utarbetats, ega följande fördelar: 1) Ett och samma individ kan i orubbadt läge i förhållande till omgifvande föremål när som helst iakttagas under äfven den starkaste förstoring (oljeimmersion). 2) Detta individ får mellan observationerna växa så länge man önskar under så naturliga förhållanden som möjligt, hvilka efter behag kunna ändras. Dessutom medgifva metoderna observation af ett så stort antal individ, som man möjligen kan hinna med att sam- tidigt följa, vare sig det är af samma eller olika, om hvarandra växande arter. Enligt dessa metoder undersöktes allt, som af klorofyeeer kunde anträffas omkring Upsala eller blef mig till- 510 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. sändt från andra orter. De flesta visade flere gemensamma drag och togos till närmare undersökning, medan några få, där- ibland de former, som, då de innehålla hematokrom, äro kända under namn af Trentepohlia, voro i så många hänseenden olika de öfriga, att en noggrannare undersökning af dem ej gerna kunde lemna någon viktigare upplysning vid undersökningen af de förstnämnda. Dessa visade sig däremot vid fortsatta under- sökningar genom karaktärer så sammanhänga den ena med den andra, att deras fördelande på olika slägten icke är möjlig, förr än de åtminstone till ett betydligt större antal blifva kända. De hittills närmare undersökta formerna tillhöra omkring 20 arter. Däribland förekomma blott några fa på jord. Då det är de på trädstammar och rutten ved förekommande klorofycéerna, som hufvudsakligen samlats och undersökts, torde antalet vanliga, aörobiotiska klorofycéer, tillhörande den undersökta gruppen, vara långt större än 20. Hvad den yttre formen beträffar, är denna i regel högst vexlande hos samma art, och hvad som försvårat artutredningen är, att dessa olika former af en art ofta kunna växa vid sidan af hvarandra och sålunda under lika förhållanden, ehuru det likväl är yttre förhållanden, såsom olika tillgång på ljus och näring, men förnämligast förändrade fuktighetsförhål- landen, genom hvilka den ena formen kan bringas öfver i den andra. I de flesta fall går härvid förändringen 1 ett slag, så att afkomman af ett individ tillhör en annan form än detta, men i nägra fall går äfven förändringen så småningom. Utmärkande för en art är, att den uppträder i vissa sådana former. De äro sålunda icke fixerade raser, ej heller äro de rena lokalmodifika- tioner 1 vanlig betydelse. De äro ett mellanting mellan ras och lokalmodifikation. Och denna formförändring genom yttre fak- torers inverkan är så mycket anmärkningsvärdare, som det icke är ovanligt, att vid en förändrad utvecklingsriktning äterslag lätt kan ega rum hos den andra generationen af den nya formen, ehuru de faktorer, som framkallat densamma, fortfarande äro oförändrade, men att, om några generationer bibehållits i den nya formen, återslag icke eger rum, om också de faktorer, som ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:05. 511 framkallat den nya formen upphört att verka. Det har dock icke varit möjligt att i kultur framkalla hvilken formförändring som helst. Det har varit mer eller mindre lätt att finna de natur- förhållanden, genom hvilkas inverkan formförändring i en viss riktning kan ega rum, men att genom förändrade förhållanden framkalla en förändring i motsatt riktning har i regel icke lyckats, sedan väl den nya formen fixerats, hvilket ofta nog eger rum i första generationen. Detta synes äfven vara förhållandet med en del former i naturen, då de en gång framkommit. Arter finnas dessutom, som synas hafva uppkommit i samband med reduktion af antalet former, i hvilka en närslägtad art fortfarande uppträder, medan de felande formerna kunna uppträda som en annan art med, hvad protoplastens byggnad beträffar, andra egen- skaper. Och det finns t. o. m. exempel på, att äfven protopla- stens byggnad i sådant fall varit till förvexling lika hos tvänne i olika formkomplexer uppträdande arter, och att sälunda endast den yttre formen och förökningssättet kunnat angifvas såsom skilnad dem emellan. Bland de undersökta arterna är det egent- ligen blott två i alla händelser närslägtade arter, hvilkas sär- skiljande är grundadt på ärslanga, misslyckade försök att ur den enas formkomplex erhälla någon form i den andras. Den ena af dessa arter uppträder dels i »paketform» och kallas då jämte flera andra analoga former Pleurococcus vulgaris, dels som förgrenade trådar med spetstillväxt. Dessa båda former kunna med lätthet bringas öfver 1 hvarandra, i hvilken riktning som helst. Någon gonidiebildning finnes icke. Den andra artens formsfär är större. Den förekommer i regelbundna eller oregel- bundna, celliga kroppar, i hvilkas celler gonidiebildning lätt kan framkallas; i enkla, tjockare eller smalare trådar utan spetstill- växt; i kulformiga individ, som dela sig i tre riktningar; i tjoc- kare eller smalare, längre eller kortare stafvar, som dela sig i en riktning och gå under namn af Stichococcus bacillaris; slut- ligen i ett slags trådar med insnörning mellan cellerna. I de flesta fall äro de båda arterna sålunda lätta att skilja från hvar- andra genom den yttre formen. Men dä protoplasten hos båda 512 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCHER. är, så vidt man kan se, mycket lika organiserad, kan man, då ett individ är enkelt eller tvåcelligt, merändels icke veta, till hvilken af de båda arterna det hör, förrän man får se, huru det i sin vidare utveckling förhåller sig. Eljes kunna de under- sökta arterna med undantag af unga individ lätt skiljas från hvarandra genom protoplastens organisation i förening med karak- tärer, hemtade från den yttre formen. Mellan de olika formerna, i hvilka en art uppträder, finnas dessutom mer eller mindre vanligt förekommande mellanformer, äfven i de fall, då man skulle tycka, att en mellanform vore omöjlig. Mellan två former, af hvilka den ena utmärkes genom celldelning i en, den andra i två eller tre riktningar, kunna sådana intermediära individ anträffas, af hvilka den ena halfvan slår in på celldelning i en riktning, men den andra i två eller tre riktningar. Ett individ kan till en del förhålla sig som en gonidiebildande form, medan det i öfrigt förhåller sig som en form, som icke bildar gonidier. Icke så sällan träffas hos en bland de undersökta arterna individ, af hvilka den ena halfvan har en slät membran, den andra halfvan, som påverkats af andra faktorer, taggig eller vårtig. Hos arter, som uppträda i former med slät och starkt taggig membran, finnes en serie af mellan- former med afseende på denna membranens beskaffenhet. Mellan kulform och spolform med afrundade ändar hos en art finnes icke heller någon bestämd gräns. På samma sätt förhåller det sig med gelébildningen, cellväggarnes benägenhet att klyfva sig o. s. v. Flere arter ega förmåga att bilda svärmare, men af alla utom en art af de undersökta finnas mer eller mindre ana- loga former, som sakna denna förmåga. Gränsen är ej heller här skarp. Sålunda har efter delning af ett individ, som snarast kunnat hänföras till den icke svärmbildande formen, ett af dotter- individen bildat svärmare, de öfriga fortsatt att dela sig. Om man med lokalmodifikationer hos dessa alger menar förhållanden — såsom hel och flikig kromatofor, beroende på belys- ningen; fran- eller närvaro af en större mängd olja i cytoplasman, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 513 beroende på tillgången af raämnen för ägghviteämnenas bered- ning 0. s. v. — så kan de i det föregående berörda formerna icke utan vidare kallas lokalmodifikationer. För att lättare kunna tala om en sådan form har för densamma föreslagits namnet modifikationsform, hvarmed alltså menas en till artens formkrets hörande, genom yttre förhållanden direkt framkallad form, som kan fortfarande bibehålla sig, äfven när dessa yttre förhållanden, som framkallat den, upphört att verka. För att ge en ungefärlig föreställning om arternas uppträ- dande i olika modifikationsformer lemnas i det följande en ske- matisk öfversigt öfver nio med hvarandra beslägtade arter bland de undersökta. Det är hufvudsakligen modifikationsfor- mernas karaktärer, som äro angifna, under det att blott några af protoplastens karaktärer kunnat angifvas under A, B och C på grund af den skematiska uppställningen. Att denna kunnat göras så skematisk, beror därpå, att artbildningen tydligen för- siggatt i analoga utvecklingsriktningar. I följande skema beteck- nas arterna med siffror och modifikationsformerna med små bok- stäfver. De i hvarje särskild vertikal rad A, B och C inord- nade modifikationsformerna hafva följande karaktärer gemensamma: A. Vid protoplastdelningen går kromatofordelningen före delningen af kärnan och cytoplasman. Pyrenoid mestadels otyd- lig. Vid upplagring af stärkelse bildas icke ett särskildt stär- kelselager omkring pyrenoiden. Kromatoforer 1—2 (sällan på grund af oregelbundenhet vid protoplastdelningen 3), vid proto- plastdelningen 2 eller 4, äfven vid svag belysning normalt icke flikiga. B. Vid protoplastdelningen gar kromatofordelningen före delningen af kärnan och cytoplasman. Pyrenoid särskildt vid tillsats af jodjodkalium (hvarvid den sammandrages) starkt ljus- brytande och skarpt begränsad mot kromatoforen. Vid upplag- ring af stärkelse bildas först ett stärkelselager omkring pyrenoi- den, hvilket vid algens förvaring mellan fuktigt gräpapper senare förbrukas, än den öfriga stärkelsen i komatoforen, och då vid tillsats af jodjodkalium i optiskt tvärsnitt framträder som en 514 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. mörk ring omkring pyrenoiden. Kromatofor 1, vid protoplastdel- ning 2, vid svag belysning flikig hos flera arter. C. Vid protoplastdelningen går kärndelningen före kroma- tofordelningen, och cellväggen bildas härvid succedant och (hos art 9) i centripetal riktning. Pyrenoid särskildt vid tillsats af jodjodkalium starkt ljusbrytande och skarpt begränsad mot kro- matoforen. Vid upplagring af stärkelse bildas först ett stärkelse- lager omkring pyrenoiden, hvilket mycket senare förbrukas än den öfriga stärkelsen i kromatoforen och finnes kvar ännu efter ett par dagars (eller ännu längre tids) förvaring af algen i fuk- tigt gräpapper vid rumstemperatur och framträder da i optiskt tvärsnitt som en mörk ring omkring pyrenoiden. Kromatofor 1 (genom lifligt växande ofta flere), vid måttlig eller svag belys- ning alltid flikig 1 omkretsen. Celldelning förekommande en-| Individ kulformiga med dast närmast före gonidiebildning slät membran. la | 2a [eller växtkroppens delning]. Cell- IE vägsarne mellan alla cellerna i ett Ind. kulf. med värtig eller individ samtidigt bildade. Förök- taggig membran. 1b | ? ning endast genom 4 — flere gonidier (ej svärmare), af hvilka en är större Ind. spolformigt aflånga El Mr ; med slät membran. le | ? och i regel kvarstannar inom mo- derindividets membran. Delning fö- | Ind. spolformigt aflänga rekommer icke. Gelebildning 0. med värtig membran. let | | Celldeln. förek. endast närmast Individ kulformiga, före gonidieb. eller växtkr:s deln.| stora eller små, ofta med Cellv. mellan alla cellerna i ett ind. 2 kromatoforer. 3a | 4a samtidigt bildade. Förökning ge- nom 2, 4, 8 eller 16 (sällan där-| Individ spolformigt af- utöfver) lika stora gonidier eller ge- | långa, stora eller små, oftast | 3b | 4b nom delning i lika mänga delar. med 1 kromatofor. Membran alltid slät. Gelebildn. 0. Celldeln. förek. endast närmast' före [gonidieb. eller] växtkr:s deln. Cellv. mellan alla cellerna i ett ind. samtidigt bildade. Förökning endast GE in . J I de: 32.) delnine. Individ kulformiga. de | de Ind. omgifna och sammanhällna af homogent gelé, bildadt af ett yttre membranskikt. Kromatofor 1, upp- tagande icke mindre än individets halfva yta. Individ större och med mindre olja än hos följande. Individ spolformigt aflånga. | 3d | 4d ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 515 Celldeln. förek. endast närmast före [gonidieb. eller] växtkr:s deln. Cellv. mellan alla cellerna i ett in- div. samtidigt bildade. Förökning endast genom 2-, 4-, 8- (16-, 32-) Individ kulformiga. delning. Individ omgifna och sam- | per] de 4e manhållna af skiktadt gelé, bildadt Individ spolformigt af ett yttre membramskikt. Kroma- aflånga. tofor 1, upptagande mindre än indi- i videts halfva yta. Individ små, rika på olja, så att de kunna synas nä- stan ofärgade. of 4f Celldeln. förek. endast närmast före [gonidieb. eller] växtkr:s delning. Förökning endast genom 2-delning i en eller tre rikt- ningar. Individ omgifna och sammanhållna af homogent gelé. 6e Delning i tre riktningar. Celldeln. förek. endast närmast Ifachivial alltoraign före [gonidiebildn. eller] växtkr:s del- ning. Förökning endast genom 2- delning. Gelebildning 0. Di ung En aaa SE divid stafformiga. dd 6e Celldeln. förek. endast närmast före gonidiebildn. Indi- vid kulformiga, i hvilka gonidier bildas genom successiv celldeln. Gelebildning 0. Individ bestäende af ogrenade, celliga trädar utan spetstill- växt. Gelebildning 0. 6b I Individ celliga genom successiv celldelning i tre riktningar. Gonidier (hos 9b eventuelt svärmare) bildade af celler, upp- komna genom successiv celldelning. De två sista celldelningarne följa vid gonidiebidningen (eller svärmbildningen) tätare på hvar- andra, hvarigenom gonidierna (eller svärmarne) komma att ligga 4 och 4. Gelebildning 0. ba Ib h Äldre individ celliga genom successiv celldelning i tre rikt- ningar. Förökning endast genom delning. Gelébildning 0. Ta Sa ge Individ bestäende af förgrenade, celliga trädar med spets- tillväxt. Gelebildning 0. Tb 8b Id Individ bestående af skifvor af (vanligen) ett cellskikt. (Hos 9e förekommer hos skifvorna hvarken bildning af gonidier eller svärmare, men skifvorna kunna lätt öfvergå i trådar eller band af 2 — några få celler i bredd, hvilka äfven kunna uppkomma liksom skifvorna ur gonidier efter 9a.) Gelébildning 0. ge 516 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. Rörande art 6 mä päpekas, att vid protoplastdelningen hos densamma kromatofordelningen gär normalt ett steg före kärn- delningen, men att stundom äfven ett motsatt förlopp kan ega rum, hvarvid cellväggen också succedant bildas. Men under det att hos art 9 cellväggen bildas succedant i centripetal riktning, hvarvid pyrenoiden sist delas, gar cellväggbildningen hos 6, da kärndelning föregår kromatofordelningen, från den ena väggen mot den andra, där kromatoforen är belägen, ett förlopp, som hittills dock blott tre gånger är iakttaget hos 6 b och äfven af annat skäl (det ytterst långsamma förloppet) snarare är att betrakta som missbildning. För öfrigt är att märka rörande uppställningen, att blott hufvudmodifikationsformerna äro upptagna af hvarje art. Några af dessa modifikationsformer gå i den algologiska literaturen under följande namn. lc stundom = Dactylococcus; 3b hos några författare = Dactylococcus; 4b stundom = Dactylo- coceus; de = Gloeocystis botryoides; 4e = Gloeocystis vesiculosa; dc = Stichococcus bacillaris; 6b = Ulothriz flaccida m. fl. allt efter trädarnes tjocklek; 7a = Pleurococcus vulgaris (fig. 39 i Engl. u. Prantl: Die natürl. Pflanzenfamilien I, 2, p. 54); 3a = Pleuroeoccus vulgaris; 9e åtminstone hos en författare = Pleu- rococcus vulgaris. De nu nämnda formerna, som jämte ännu flera gå under namn af Pleurococcus vulgaris, förekomma nära marken, men 7a äfven högre upp på trädstammarne, om den där är skyddad för hastigare uttorkning. Den algform, som mest gar under namn af Pleurococcus vulgaris utgör en med 7a och 3a analog modifikationsform af en alg, som förekommer ända upp i trädtopparne. Den uppträder därjämte aldrig i trådform, men väl som små celliga skifvor eller oregelbundna kroppar, hvilka lätt bilda svärmare!); 9a = Cystococcus humicola Nxg. (Senare ! De olika arternas analoga modifikationsformer, hvilka förnämligast utgöra Pleu- rococcus vulgaris, kunna bekvämast skiljas sålunda: A (= Densamma, som äfven förekommer i en svärmbildande modifikationsform.): Alglagret uppsu- ger icke genast vatten; ett vått föremål (ett fuktadt finger) blir vid berö- ringen med alglagret grönt; kromatoforer alltid 2 (vid protoplastdelning 4), som, då cytoplasman innehåller oljedroppar, icke ligga i kontakt med proto- plastens yta; pyrenoid otydlig. B (= 7a, lätt att odla på glas i fuktig luft): ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:05. 517 författare hafva med Cystococcus humicola betecknat helt andra, svärmbildande algformer och hafva därvid måst korrigera Nege- lis figurer och text. En af de senare författarnes Cystococcus humicola förekommer ända upp i trädtopparne, särskildt under barkens yta, dit dess svärmare energiskt nedtränga, och finnes där- jämte hos flertalet på träd och öppna klippor växande lafvar. Nedtill på trädstammen förekommer den sparsammare och träffas i regel icke på fuktig jord); If = Hormidium parietinum; Je = Prasiola erispa. 1 hufvudsak är I = Pleurococcus viridis KÜTZ., men ej hos senare författare. Förutom på yttre formen, som lemnar förträffliga, fakultativa karaktärer, igenkännas arterna på den inre byggnaden. Den säkraste kännedomen om protoplastens organisation erhåller man genom att följa alla de olikartade arbeten, som försigga inom densamma, och se till, hvilken insats hvarje dess del gör i dessa arbeten. Man kan härigenom lätt skilja accessoriska beständs- delar (upplagsämnen) från de olika organen, och genom att iakttaga, huru dessa arbeta, kan man identifiera dem hos de olika organismerna. Genom att så följa ett organ i alla skift- ningar 1 dess arbete får man dessutom vana att igenkänna det- samma äfven i hvila. För att följa ett särskildt organ i dess arbete är det icke nog med att få organismen att arbeta; man måste äfven se till, att den arbetar så, att man tydligt kan se organet. Gäller det pyrenoiden, iakttages genom moderering af Alglagret uppsuger vatten genast som läskpapper och blir svartgrönt; kroma- toforer 1—2 (vid protoplastdelning 2 eller 4), stundom 3 på grund af oregel- bundenhet vid protoplastdelningen, alltid tätt tryckta intill protoplastens yta; pyrenoid otydlig. C (= 8a): Alglagret upptager vatten med stor svårighet; kromatofor 1 (vid protoplastdelning 2); pyrenoid, särskildt efter behandling med jodlösning (då assimilationsprodukterna först åtminstone till större delen aflägs- nats genom algens förvaring i fuktigt gråpapper i varmt rum ett halft dygn) mycket skarpt framträdande. D (= %e, lätt att odla på glas i fuktig luft): Alglagret uppsuger vatten genast som läskpapper och blir svartgrönt; kro- matofor 1, vid mycket lifligt växande ofta flere (vid protoplastdelning af samma antal); pyrenoid särskildt efter behandling med jodlösning skarpt fram- trädande och, ifall algen haft upplagrade assimilationsprodukter och dessa aflägsnas genom algens förvaring i fuktigt gräpapper ett dygn (eller flere), kvarstannar likväl omkring pyrenoiden ett lager af stärkelse, som vid tillsats af jodlösning blir mörkt. 518 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. belysningen eller genom hämmande af gasdiffussionen, att fasta assimilationsprodukter ') icke anhopas, om man skall iakttaga detaljerna vid dess delning. Gäller det äter att iakttaga kärnans orienterande arbeten och delning vid protoplastdelningen bör man genom moderering i tillgång på nitrat och äfven belysning och fuktighetsförhållanden söka få cytoplasman att innehålla fint fördelad olja och att genom yttre förhållanden få fram så stora protoplaster som möjligt. Finnes färgad olja såsom hos Trente- pohlia, måste man se till, att denna blir förbrukad. Genom ingående . undersökningar af ifrågavarande alger på det anförda sättet har det visat sig, att dessa, som till det yttre tyckas vara så obetydliga, likväl till det inre visa en hög orga- nisation, hvilket äfven framgår däraf, att denna inre organisa- tion vexlar från art till art. Man kan visserligen återfinna mot- svarande organ, men liksom de olika deiarne i en maskin kunna 1) För utredning. af en del företeelser har det varit nödvändigt att skilja på sådana arbeten, som utföras med fotisk energi (ljus), och sådana, som utföras med genom respiration frigjord energi. Till dessa senare höra alla till pro- toplastdelningen hörande arbeten äfvensom fertalet andra arbeten. Vid de arbeten, som utföras med fotisk energi, tillföres, som bekant, organismen den energi, som användes vid utförandet af det andra slaget af arbeten (för så vidt icke algen därjämte upptager ett energirikt ämne). Då med assimilationsarbete numera allmänt förstås ett arbete, som utföres medelst fotisk energi, har jag här ofvan med assimilationsprodukt menat ett ämne, som bildats genom ett sådant arbete. Det är dock icke alltid så lätt att afgöra, om ett icke löst ämne (eller ett löst, som färgas t. ex. af jodlösning) har bildats genom fotisk energi och sålunda är en assimilationsprodukt, eller om det bildats genom energi, som frigjorts genom respiration. För att afgöra detta finnas ett par metoder, af hvilka den ena är allt för invecklad att i korthet här kunna meddelas. Den andra, som dock icke är så alldeles uteslutande tillförlitlig, består däri, att man undersöker, hvilka ämnen bildats under starkare belysning, och om dessa under natten åter förbrukas. Dock måste man härvid, ifall ingen eller obetydlig förbrukning i mörker egt rum, nödvändigt tillse genom mätning af individets tillväxt, om cytoplasman är i tillräcklig verksamhet. Då vid sva- gare belysning, såsom under vintern såväl ute som inne i kultur, olja (ehuru merändels så fint fördelad, att observationer af pyrenoiden ej däraf störas) i stället för stärkelse upplagras i kromatoforen hos flertalet hithörande alger, så har det vid undersökningarne visat sig, att denna olja icke är en assimila- tionsprodukt. Den förutsätter visserligen för sin bildning en assimilation, men om man därföre skulle kalla den för en assimilationsprodukt, så skulle man med lika rätt kunna kalla den olja, som bildas i cytoplasman, liksom hela organismen för resten för en assimilationsprodukt. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 519 genom olika konstruktion fa olika plats i förhällande till hvar- andra eller olika form, sa kunna hos de olika arterna organen dels inta olika lägen i förhällande till hvarandra, dels äfven med hänsyn till form och beskaffenhet vara skiljaktiga. För att taga ett exempel finnes mellan en konstruktion med kärnan belägen mer eller mindre centralt och kromatoforen som ett lager i om- kretsen och en annan med kärnan sidostäld och kromatoforen intagande midten (äfvensa mellan en och talrika kromatoforer) en mängd variationer. Pyrenoidens konstruktion och förhallande till kromatoforen liksom hela assimilationsorganets sätt att arbeta kan vara mycket olika hos de särskilda arterna. Då konstruk- tionen är olika, är det nämligen tydligt, att olikheter i orga- nens arbeten äfven böra finnas. Ensamt på ett organs sätt att arbeta kan stundom en art igenkännas och skiljas från alla andra undersökta. Som exempel på olika arbetssätt kan anföras förloppet vid protoplastdelningen. Hos flertalet går vid proto- plastdelningen kromatofordelningen 1, 2 eller till och med 3 steg före kärndelningen och den därmed i samband stående bildningen af plasmaskiljeväggen. Förloppet vid kärnans invandring mel- lan kromatoforerna och alla vridningar vid delningarne ga efter bestämda Jagar, som i enskilda detaljer kunna vara olika hos de olika arterna. Afvikelse från dessa lagar leder i regel till missbildning. Pyrenoiden deltar hos de flesta arterna i delningen. Hos två af de undersökta arterna går delningen af kromatoforen vid sidan af pyrenoiden, som så småningom upplö- ses, men finnes till större delen ännu kvar, da de nya utbildas!). 1) Till den ena af dessa arter hör bland annat Pleurococcus miniatus. Den andra utgör Chlorella vulgaris BEYER. och är till sin organisation tämligen öfverens- stämmande med mycket unga individ af den föregående i grön modifikations- form. Hos en med desssa närslägtad art, till hvilken Dactylococcus infusio- num Nzeg. p. p. min. hör (hvars klorofyll liksom de båda föregåendes m. 1. m. blekes af jodjodkalium), deltar däremot pyrenoiden i kromatoforens delnin- gar. Uppgiften om förekomst af svärmare beror på förvexling med en annan i dess sällskap ofta förekommande alg, Dactylococcus infusionum Nxg. p. p. max., som visat sig afvika så betydligt från de andra undersökta arterna, att den ej kan med dem sammanställas. Särskildt är svärmarnes cilierörelse en helt annan, i det att cilierna ända från sin vidfästning kunna föras bakåt mot svärmarens sidor och därvid utföra vågrörelser, som ligga i samma plan, som 520 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. Först efter afslutad protoplastdelning bildas cellväggar samtidigt, sa att lika mänga celler bildas som protoplaster utom vid svärm- bildningen, da de talrika, genom delning uppkomna protopla- sterna kunna utträda på för olika arter och under olika förhål- landen olika sätt och anta form af svärmare, hvilka som normalt utbildade äfven till arten i de flesta” fall kunna åtskiljas. Ett annat förlopp vid protoplastdelningen består däri, att kärndel- ningen går före delningen af kromatoforen, hvarvid cellväggen utbildas succedant och är färdigbildad i och med kromatoforens afslutade delning. I detta fall sker naturligtvis cellbildningen successivt. Man kan för öfrigt lätt af cellernas läge sinsemellan se, om de bildats successivt — vare sig protoplastdelningen skett på det ena eller andra sättet — eller samtidigt, då protoplast- delningen alltid försiggått på det förra sättet. Vid svärmbild- ning efter successiv cellbildning upplösas skiljeväggarne. Äfven då orörliga gonidier bildas af successivt bildade celler, tyckes ett mellersta parti af gamla väggar upplösas. Det anförda torde tillräckligt visa, att en utredning varit omöjlig medelst den vanliga, komparativa undersökningsmetoden, som består däri, att man genom sammanställning af olika facer i en utveckling eller ett arbete hos olika sluter till förloppet hos ett och samma. Det har varit alldeles nödvändigt att i detalj kunna följa hvarje förändring hos ett och samma individ och dess afkomlingar för att komma till ett säkert resultat. Man måste med andra ord använda en metod, som i motsats till den komparativa skulle kunna benämnas den direkta undersökningsme- toden, och som består däri, att man hos ett och samma individ och ett och samma organ följer hela förloppet i en utveckling eller svärmarens längdriktning och gå från ciliens vidfästning till dess spets (iakt- taget på svärmare, hvilka fastnat vid glasytan). Svärmarens rörelse blir här- igenom jämn och icke vaggande. Hos alla normalt utbildade svärmare af de andra, närmare undersökta algerna, som kunna uppträda i en svärmbildande modifikationsform, äro cilierna bägböjda med basalstyckena stälda i nästan samma räta linie vinkelrätt mot svärmarens längdaxel och med spetsarne riktade bakåt. Vägrörelsen utföres vinkelrätt mot det plan, som går genom cilien och svärmarens längdaxel, hvarvid svärmaren rör sig framåt under en vaggande rörelse lik den, en framvrickad båt utför. > ÖVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 521 arbetsförrättning och genom liknande observationer på ett större antal individ sluter till det normala förloppet. Man får också härvid tillfälle att iakttaga, huru yttre faktorer af olika slag kunna inverka bestämmande på arbetet. Af de metoder, som användts för direkt undersökning af hithörande alger, skola här i korthet omnämnas några få, af hvilka de öfriga egentligen blott äro olika variationer. En enkel metod att iakttaga alger växande på en trädstam i naturen är g, ett följande. På en yngre björk afrifves en yttre, genomskinlig, par cellager tjock peridermhinna, som är så tunnt beväxt med alger, att den knappast synes grön. Den aftages i form af en remsa, 3—4 cm. lång och omkring 5 mm. bred. För att den omsider icke skall trasas sönder, då den fattas med pincetten, fästes medelst smält guttaperka ‘en annan bit peridermhinnna öfver den ena ändan. Remsan lägges på ett glas, och med en lös och hvass blyertspenna, som hålles starkt lutande, drages från remsan midt till kanten några få streck här och där. Då den lagts i mikoskopet, har man att följa något af blyertsstrec- ken till deras slut vid midten af remsan. Här uppsökas några tillräckligt glest liggande alger, hvilka afritas, hvarvid det är af särskild vikt att äfven afrita den närmaste omgifningen samt delar af underlaget. Alla ritningar måste, om de skola läggas till grund för mera ingående undersökningar, göras medelst kamera och under användning af oljeimmersion. För att återfinna platsen uppritas under användning af ett svagare okular en karta öfver området och dess läge i förhållande till de svarta fläckar, hvaraf blyertsstrecket består. Denna karta göres efter ögonmått genom att uppdraga cirklar, som motsvara synfälten, och genom att inom hvarje sådan cirkel skematiskt afrita några af de större bruna celliga kropparne af Fumago, som alltid finnas på och under ytan af en peridermhinna, samt med något tecken och nummer angifva den plats i förhållande till dessa kroppar, på hvilken den afritade algen ligger. Afstånd mätas med synfält, som tangera hvarandra, och återgifvas på kartan medelst cirklar, som likaledes tangera hvarandra. På en teckning, som återger remsans utseende Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 5. 9 522 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCHER. för blotta ögat, angifves, vid hvilket streck området ligger. Innan peridermhinnan åter utsättes på sin plats på stammen, där den fastsättes med en bit kartongpapper öfver hvardera ändan och fyra häftstift, sköljes den noga åtminstone de första gångerna, den intagits för observation. Den lägges härvid på flerdubbelt läsk- eller filtrerpapper med alglagret uppåt, hvarefter vatten får neddroppa på densamma från en filtrertratt med så tjockt filtrum, att vattnet endast droppvis framkommer. TIakttages ej sådan sköljning, kan det lätt hända att algerna dö och blifva färglösa genom inverkan af de garfämnen, som blifvit utlösta från den undre, blottade sidan. Allt vatten, som användes vid dessa observationer, bör vara regnvatten, som filtreras vid an- vändningen. Man kan för långa tider, öfver ett år, hålla sig med friskt regnvatten genom att nedsmälta snö 1 ett större glas- kärl, som ställes på ett måttligt belyst ställe, och efter behof fylla på med regnvatten. Slammet, som medföljt snön, lemnar tillräcklig näring för utveckling af hvarjehanda alger, som lika- ledes medföljt snön, och genom hvilka vattnet hålles friskt. För att undersökningarne ej skola verka störande på algernas utveck- ling, bör peridermhinnan helst intagas och utsättas, medan stam- men är våt. På barken kvarsitta algerna liksom hvarjehanda kroppar lika dem, som utgöra slammet efter nedsmält snö, på grund af adh&sionen, så snart en intorkning egt rum, och kunna icke af det häftigaste störtregn lösryckas. Andra metoder finnas äfven att följa algerna direkt i naturen, hvilka ansluta sig till de olika metoderna att odla algerna inom hus. Ett enkeit och bekvämt sätt att odla alger på arbetsrum- met är att genom intorkning fästa dem på ett med lera prepa- reradt objektglas, som ställes i en med väl tillslutande glaslock försedd glasbunke med något litet vatten på botten. Glaset bere- des på följande sätt. På ett vanligt objektglas hällas några droppar vatten, hvarefter glaset gnides med en i vatten doppad bit fast och fin lera. Efter en kortare stunds gnidning, hvarvid vatten tillsättes, så att ett fint lerslam erhålles, bortskaffas däraf med fingret så mycket, att det återstående låter glaset tydligt ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 525 lysa igenom. Det fint fördelade slammet fastbrännes därefter, hvarvid det medelst en pensel hålles ytterst tunnt utbredt. Sär- skildt tillser man att med några drag af penseln hålla det ut- bredt, strax innan allt vattnet afdunstat. Då glaset svalnat, spolas eller sköljes det häftigt med vatten för en kortare stund, och leröfverdraget, som bör vara ytterst tunnt, så att det ej hindrar observationerna, borttorkas så när som på en fyrkant på midten, så stor som ett större täckglas. Sedan det torkat, ritas några fina streck i kors med jetblack på midten, där al- gerna skola läggas. Inläggningen af algerna sker på följande sätt. Med en tunn knifsudd tages af det fuktade alglagret knappt så mycket som ett litet knappnålshafvuds storlek. Den lilla alg- massan, som med knifsudden öfverföres på glaset, bör innehålla så mycket vatten, att den är som en tjock gröt. Därefter öfver- föres likaledes med knifsudden helt litet vatten, i hvilket algerna fördelas. Vattnet utbredes 1 omkretsen, hvarvid dessa på samma gång med tillhjelp af knifsudden fint fördelas, ända till dess att de icke längre flyta omkring, då kulturen är färdig för deras fixering genom langsam intorkning i den tillslutna glasbunken. I botten af bunken anbringas en ställning af mässingsnät, på hvil- ken glaset kan ställas i lutande ställning utan att komma i be- röring med vattnet. Bunken ställes på en ljus, men icke solbe- lyst plats invid ett fönster, hvarvid den algförande sidan af objektglaset vändes mot ljuset. Genom strålande värme från den upplysta himmeln afdunstar vattnet från de utbredda algerna så småningom under loppet af en dag, om himmelen är väl upp- lyst och algerna blifvit tunnt utbredda. Sä snart algerna en gang undergätt tillräcklig intorkning, kan kulturen — merendels redan följande dag — inläggas i mikroskopet för observation. Vattning af kulturen bör åtminstone under den ljusare och var- mare delen af året ske hvarje dag. Man låter härvid några droppar vatten från filtrertratten nedfalla midt på alglagret, hvarefter det öfverflödiga vattnet blåses bort från glaset. Bun- ken bör hafva en sådan plats, att kulturen åtminstone midt på dagen synes torr. Få algerna ligga i ett tunnt vätskelager från 524 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. den ena vattningen till den andra, blir arbetet hos algerna ett annat, än da de fa växa i fuktig luft, i det att gasdiffusionen hämmas genom den sega, membranliknande vätskehinnan, som begränsar vätskelagret mot luften. Då för vissa undersökningar det kan vara af fördel att odla alger under vätskehinna, stäl- les glaset omvändt, hvarjämte alglagret omgärdas med vått filt- rerpapper, och bunken ställes på en plats, där temperaturskilna- den inom och utom bunken blir tillräckligt liten. För kortare tid kan uteslutande regnvatten användas, men förr eller senare visar sig brist på raämnen (särskildt nitrat) för ägghviteämne- nas beredning, 1 det att, ifall ljus och fuktig luft finnas för han- den, arbetet riktas på att af assimilationsprodukterna uppbygga olja i cytoplasman!), hvarvid kromatoforen minskar i volym och hos några arter antar en gulaktig färgton, hvarjämte tillväxten i samma mån afstannar och slutligen star stilla. Detsamma in- träffar äfven, om man för nagon tid uraktlåter att vattna. Olje- bildning inom cytoplasman förekommes genom moderering i be- lysningen och vattning med en starkt utspädd (0,05 %) saltlösning t. ex. 39 delar vatten mot en del af följande lösning: CANON 00 04: NG 4 gr. KNOP ns Saale Sc bu Pl Une a MESO PL ae Mae DAN 1 gr. KERO. baten oc Ask Ion. H,Onel) m BeOHaNg. on. dDl 343 gr. Äro algerna fixerade på glaset genom intorkning kunna de äfven odlas nedsänkta i ofvannämnda, utspädda saltlösning ge- nom att ställa glaset lutande med alglagret vändt nedåt i en med saltlösningen till något öfver midten fyldt dricksglas, hvar- öfver en glasskifva lägges. Man måste emellertid i detta fall vid observationerna noga tillse, att icke genom vattnets afdunst- ning luft inkommer under täckglaset, så att algerna till dels 1) Hos den förut i noten på sid. 519 omnämnda Dactylococcus infusionum Naeg, p. p. max. uppbygges i liknande fall något annat (ej närmare kändt) ämne i stora, klara droppar. Hos alla andra undersökta arter äro de i cytoplasman upplagrade dropparne en olja — äfven hos Stichococcus bacillaris, rörande hvilken det uppgifvits, att de icke skulle vara olja. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR, 1899 N:0 5. 525 kunna lösryckas.. Af samma skäl måste täckglaset aftagas an- tingen genom att tillsätta vatten från sidan, hvarigenom det kan flyta af, eller också aftages detsamma, under det att kulturen hålles nedsänkt i en skål med vatten. Vid kulturens nedsätt- ning i saltlösningen tillses, att icke bakterielagret vid vatten- ytan, om sådant finnes, kommer att lägga sig öfver algerna. Likaså bortsköljas möjligen medföljande bakteriehinnor, innan kulturen inlägges i mikroskopet. Äro algerna tråd- eller skiflika, fastsättas de medelst smält guttaperka på glaset. Guttaperkan utbredes härvid som ett smalt band och så tunnt, att observa- tioner obehindradt kunna göras efter täckglasets paläggning. Al- gerna fasttryckas med fingret, så att de nå ut åt sidan öfver den preparerade delen af glaset. För att ännu säkrare fasthålla dem, kan därjämte en smal, preparerad peridermhinna fasttryckas på guttaperkan. Äfven med jet-black kunna sådana algformer fast- sättas. Dock kunna kortare trådar och små skifvor vid odling i fuktig luft ligga kvar ganska väl utan annan vidfästning än genom intorkning. Odling på glas är mycket bekväm, men de naturförhållan- den, under hvilka algerna därvid kunna odlas äro alltför enfor- miga. Hvad som i hög grad inverkar bestämmande på form- bildningen, är nämligen större eller mindre olikhet i fuktighets- graden hos den luft, som närmast omgifver algerna, och luften utomkring. För att algerna skola kunna växa i luft fordras, att denna är åtminstone nära mättad med fuktighet eller så fuktig, att algerna hållas turgescenta. Till odling under nämnda för- hållanden kan icke glas med fördel användas, men väl periderm- hinna. För att erhålla tunn och på samma gång stark periderm- hinna att odla alger på, går man till väga på följande sätt. Mycket tunna hinnor afrifvas till några centimeters längd från yngre björk, som har för ändamålet lämplig periderm. En sådan peridermremsa blötes i vatten och lägges på ett objektglas, hvar- efter den gnides med en våt handduk först på den ena och sedan på den andra sidan, till dess den synes genomskinlig som tunnt, oljadt papper. Den fasthälles därvid med fingret tryckt mot 526 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. glaset först i den ena och sedan i den andra ändan, medan man med den våta handduken drager i riktning mot den fria ändan. Peridermhinnan inlägges mellan ett par bitar fuktigt filtrerpap- per, som inläggas mellan ett par objektglas, hvilka väl samman- hållas, under det de starkt upphettas. Af peridermhinnan, som härigenom blifvit genomskinligt blekgul, klippas 15—20 mm. långa och 2—3 mm. breda bitar, som i den ena ändan afklippas snedt. På den snedskurna ändan ut till kanten inläggas algerna på samma sätt som på glas. Odling på peridermhinna sker bäst i växthus. Som under- lag för peridermhinnan kan med fördel tjäna några centimeter långa bitar af gammal tallbark, som tagits från nedre delen af stammen eller från gröfre rötter och har en något matt brun- aktig och här och där slät yta. Sedan barken rensköljts och vattnet fått afrinna och delvis insugas, så att den endast synes svagt fuktig, lägges peridermhinnan på något slätt ställe och fast- sättes med blott så mycket vatten, att den fasthålles, utan att algerna därvid flyta omkring. På en lutande glasskifva utbredes ett stycke filtrerpapper, som hålles fuktigt medelst remsor af filtrerpapper, som nedhänga 1 tvänne glaskärl vid den öfre kan- ten. På filtrerpapperet utlägges, tätt tryckt till detsamma, ett messingsnät med tvärramar. Lämpligast är att upphänga glas- skifvan lutande 1 en särskild ställning, öfver hvilken en huf kan neddragas, då spritning företages i växthuset. Apparaten upp- ställes så, att den på nätet lagda barkbiten med peridermhinnan blir väl belyst, men skyddad mot solsken. Följande dag, då algerna äro intorkade, kan observation af kulturen göras, då kanterna vid den sneda ändan vid upprättande af kartan göra samma tjänst, som streck med blyerts eller jet-black. Vid vatt- ning hålles barkbiten lutande med den snedt tillskurna ändan af peridermhinnan vänd nedåt, så att vattnet strax rinner af den- samma. Den första vattendroppen måste falla rätt ned på den snedt tillskurna ändan. Har vattnet trängt in mellan barken och hinnan, ligger denna säkrare kvar, hvarefter hela barkbiten vattnas. Har den sugit i sig vattnet, kan man vattna ännu en ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 927 gang strax efterat, om vädret är klart och luften i växthuset alltså är torrare. I stället för tallbark kan äfven användas rutten, algbeväxt ved med slät yta, från hvilken algerna bort- tvättats. Äfven bitar af filtrerpapper kunna användas, blott man tillser, att de äro tillräckligt litet fuktiga efter hvarje vatt- ning, och att de mellan vattningarne få intorka, så att icke alltför mycket bakterier: komma till utveckling. Hafva dessa utvecklats i större mängd, så att kulturen är som en grötlik massa, hindras därigenom observationerna. Inga bakterier hafva förekom- mit, som varit skadliga för algerna på annat sätt, än som en mot- svarande utveckling af alger, i det att brist på nitrat därvid snart gjort sig gällande genom oljebildning i algernas cytoplasma. Om bakterierna ej utvecklat sig i allt för stor myckenbet kunna de lätt hämmas i sin utveckling och så småningom delvis aflägsnas genom omvexlande intorkning och vattning. Man kan för det ändamålet lägga peridermhinnan på bark eller på prepareradt objektglas 1 glasbunke för odling 1 fuktig luft och tillse, att den får intorka en gång på dygnet. Då peridermhinnan lägges på filtrerpapper, maste förr eller senare vattning med saltlösning ega rum, såvida icke slam från nedsmält snö blifvit på den- samma mycket tunnt utbredt, då vattning kan ske med regn- vatten för en längre tid, om blott man ställer så till med fuk- tighetsförhållandena, att bakterier icke komma till utveckling. Inträder näringsbrist vid odling på bark, tages ny sådan utifrån, eller ock kan saltlösning användas. I växthus inträffar det lätt, att algerna uppätas af podurider och mera sällan af akarider. De förra fördrifvas lätt med naftalinkamfer, som utlägges i närheten af kulturerna. Hafva akarider infunnit sig, är säkrast att lägga peridermhinnan omvänd på underlaget. Helst bör man 1 så fall begagna peridermhinna, på hvilken fint fördeladt och myc- ket tuunt utbredt slam från nedsmält snö blifvit utbredt och fastbrändt genom att lägga peridermhinnan på ett objektglas jämte litet vatten för att starkt upphettas, hvarefter hon lös- tages med en hvass rakknif, sedan glaset stått en stund i vat- ten. Observationer göras sedan på alger, som växa mellan 528 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. slampartiklarne. Vid vattning, da periderinhinnan ligger om- vänd, tillses noga att hon blir våt på den sida som bär algerna. Man kan äfven odla alger på peridermhinna lagd på filtrer- papper (ej bark eller ved) inne på arbetsrummet, om blott man ställer så till: att den omgifvande luften icke är alltför torr, så att Fumago växer ut med stor hastighet; att kulturen ej får intorka till den torrhet, som luften på arbetsrummet har (hvilket regleras t. ex. genom en tallrik med vatten och en öfverstjälpt glas- klocka, som hålles m. I. m. öppnad); och att kulturen ej får hållas våt för länge efter hvarje vattning, så att bakterier ut- vecklas. Dessa utvecklas nämligen mycket hastigt tätt under en vätskehinna, då det fuktiga luftlager, som närmast öfverlag- rar denna, omgifves af torrare Juft. Äfven en tunn peridermhinna af björk med alger in situ kan inläggas på bark i växthus eller på ett objektglas i glas- bunke för odling i fuktig luft. För en längre eller kortare tid, allt efter omständigheterna, kan den vattnas med regnvatten, men sedan olja börjar anhopa sig i cytoplasman, måste vattning ske med saltlösning, hvarvid den öfverflödiga vätskan helst af- lägsnas med en bit filtrerpapper, som sättes intill kanten af peridermhinnan. Vid alla dessa undersökningar är det af största vikt att tillse, att algerna aldrig utsättas för så hastig och intensiv in- torkning, att de däraf dö. Högst fa gröna alger (ett par arter, som förekomma ända upp i trädtopparne) kunna, om de ej under närmast föregående tiden ständigt växt i fuktig luft eller i vätska, i allmänhet tåla vid en intorkning på arbetsrummet, tunnt för- delade på en glasyta eller peridermhinna. Som regel gäller där- före, att en kultur måste vara tillräckligt våt, om man för en kor- tare stund skall kunna handskas med den i torr luft. I annat fall måste man genom att andas på kulturen skydda algerna mot in- torkning under hela den tid, de eljes skulle kunna intorka. Samma försigtighet måste äfven noga iakttagas under inläggningen af algerna på glas eller peridermhinna, särskildt under inläggning af trådar och skifvor. I ett mycket fuktigt växthus kan därföre ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 529 en inläggning lättare utföras. Sker odling icke pa arbetsrummet, transporteras algkulturen i en sluten låda med fuktigt filtrerpap- per på botten. För att med framgång kunna odla en viss alg måste man först experimentelt lära känna vilkoren för hans trefnad. Det- samma gäller äfven, om man vill odla en svamp efter någon af de i det föregående framställda metoderna eller någon modifika- tion af dem. Vill man hafva rikligare material af en alg, som i naturen förekommer mera inblandad bland andra alger, kan den med lätthet framställas ur en laf om någon sådan finnes, som eger ifrågava- rande alg. En liten bit af lafbålen fuktas och söndersmulas fint medelst en knif till ett mos, som utbredes tunnt på samma sätt som de fria algerna. Blott ytterst små, för blotta ögat knappt ur- skiljbara bitar af lafbålen få förekomma. Dör algen, om den så direkt tages ur lafbålen (hvilket är vanligt hos lafvar, som äro sällsynta med apothecier och förekomma på för hastigare ut- torkning skyddade lokaler), så hålles en liten bit lafbål utan åtföljande frisk ved eller bark, som kan innehålla garfämnen, nedsänkt 1—2 veckor på botten af ett till hälften med 0,05 2 saltlösning fyldt glas, som ställes på en ljus, men icke solig plats, hvarvid algen under lafsvampens söndersprängning sma- ningom vänjes att växa fritt. Elfva af de undersökta arterna kunna lätt framställas ur lafvar, och af några erhålles härvid en bestämd modifikationsform. De elfva arterna benämnda efter alfabetet kunna erhållas ur följande urval af lafvar: A = 1!) ur Lecidea lucida; B=2 ur Lecidea (Bacidia) antricola; C = 3 i 3a och 3b ur Micarea eller Peltigera aphtosa; D=4 i 4a och 4b ur Thrombium epigeum; E=5 i dn och dd ur Spherom- phale eller Dermartocapon och i 5c ur Coniocybe furfuracea; F=6 i 6a och 6d ur Zecidea granulosa: G ur Verrucaria maura; H ur Phlyctis (Lepraria) argena eller Lecidea (Bacidia) rubella och i en icke svärmbildande modifikationsform ur Stieta pulmo- !) Siffrorna angifva, att algen är densamma, som den på samma sätt betecknade i skemat öfver de nio algarterna på sid. 514 och 515. 530 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. naria; I ur Lecidea (Bacidia) umbrina; K ur Cladonia; L ur Xanthoria parietina och i en icke svärmbildande modifikations- form ur ARamalina farinacea. För att lättare inse fördelarne af att använda den direkta undersökningsmetoden meddelas i det följande nagra figurserier jämte figurförklaring. I fig. 1—4 har endast den yttre formen äter- sifvits; i fig. 5 några detaljer vid protoplastdelningen blifvit fram- stälda. Fig. 2 är 688 gånger och de öfriga 1333 gånger förstorade. Fig. 1. a, 23 1896. Ett äldre, fyreelligt algindivid, växande vid manshöjd på björk. b, 4. En af cellerna t är tom; i u försiggår protoplastdel- ning (hvarvid kärndelning hvarje gång eger rum, då kromato- forerna blifvit fyra i stället för två inom en protoplast). c, 11 kl. 1,20 e. m. Protoplastdelningen i « afslutad och mem- branen på insidan förslemmad (ej utfördt pa figuren), där den är starkast buktig och där alltså gasdiffusionen försiggätt lifligast ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:05. 531 (därföre äfven i den del af membranen, som är längst aflägsen från omgifvande föremål, om membranen haft sfärisk yta). d, 11 kl. 2 e. m. Membranen brast på det ställe där den var förslemmad; en del af protoplasterna utträngde i samma ögonblick, sammanhållna till en kula af en hinna, som bildats af det förslemmade skiktet pa membranens insida. Efter full- ständigt utträde utbildades, da den omgifvande hinnan brast, protoplasterna till svärmare. e, 11 kl. 2,7 e, m. En sådan starkt flattryckt, till sin inre organisation monosymetrisk svärmare. Svärmarne hos denna art visa endast svaga spar af den energiska sträfvan, med hvilken svärmarne hos andra hithörande arter i slutet af den korta svärn- ningstiden uppsöka öppningar mellan alger och springor i barken, i hvilka de intränga, hvarvid ljusriktningen ingenting har att betyda. Kopulation mellan svärmare af denna art ännu ej iakt- tagen. (Svagare förstorad än föregående.) a, 22 1896. Ett ungt, ur en svärmare uppkommet individ af samma art, som i fig. 1, växande vid manshöjd på björk. b, 29; c, 30 1897; d, 19. Stammen var torr, då algerna in- togos för observation. Vatten tillsattes kl. 12,35 e. m. Kl. 1,5 e. m. visade sig några få och kl. 1,25 talrika svärmare, förnäm- ligast af denna art. Kl. 1,50 stannade en af dessa svärmare vid s, där den afrundade sig kl. 1,53 och därefter sammandrog sig för att sedan omge sig med en membran. Dess samman- dragning var afslutad kl. 2 e. m. 332 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. e, 21; f, 2 1898; 9, %. En af cellerna har dött. Under den omåttligt våta högsommaren tog Fumago öfverhand pa platsen, så att de nu tätt hopade algerna på detta ställe ej längre kunde följas. — Individbildning genom svärmare egde rum förnämligast i september, hvarefter det unga individets första celldelning för- siggick i maj påföljande år. Fig. 3. Algen 7 på skemat sid. 515, odlad på periderm- hinna i växthus. Modifikationsformen 7a (alltså utan spets- tillväxt) inlades och odlades under mättlig fuktighet, så att, då spetstillväxt inträdde, trådarne ej blefvo synnerligen långa. ; Fig. 3. a, 11. Ett fyreelligt individ har delat sig i tre delar. Tre af cellerna äro tudelade, den fjärde har börjat växa med spets- tillväxt och krypa tätt intill underlaget. b, 25; ce, 3; d, 2. — Genom att hålla kulturen torrare upp- hör spetstillväxten och celldelning sker i tre riktningar, som är det vanligaste på trädstammen. Fig. 4. Algen 3 på skemat sid. 515 i modifikationsformen 3e, odlad på peridermhinna i växthus sa torrt som möjligt. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:O 9. 533 ONE CE a, 3. Tvänne genom krossning lösgjorda stycken af algkolo- nierna, af hvilka det ena, y, inom gel&ehöljet innehåller två små kulformiga individ med en nästan omärkligt liten skiflik, parie- tal kromatofor och riklig olja i cytoplasman; det andra, z, inne- håller ett något sträckt individ (närmande sig modifikationsfor- men Sf). b, 2. Det venstra individet i y har dött; det högra är lifligt grönt på grund af den nu betydligt förstorade kromato- foren. Individet i z har fyrdelats och gelebildningen har upphört. ce, 2. I y var individet den 2° deladt i 4 sträckta individ och gelebildningen hade upphört; det öfre af dessa fyra har där- efter åter fyrdelats. I 2 hafva de två öfre individen hvardera delats i fyra individ, som äro spolformiga med afrundade ändar. d. Några minuter senare brast det gamla gelehöljet z och 5 unga individ utträdde. Under den följande tiden delades det högra kulformiga i fyra långsträckta och det venstra i fyra kulformiga, hvilket står i samband med, att det på grund af sitt läge under de andra växt långsammare. Fig. 5. Algen framstäld direkt ur Xanthonia parietina och odlad på glas i glasbunke. a, 75 kl. 6,55 e. m. Ett individ liggande vid sidan af ett annat; c= cytoplasma, kr— kromatofor, p = pyrenoid, kk=kärn- kropp (af flere författare kallad kärna), kg = kärngärd ( = den svagare ljusbrytande delen af kärnan omkring kärnkroppen hos 534 HEDLUND, POLYMORPHISMEN HOS KLOROFYCEER. dessa organismer. Om algen dödades med osmiumsyra eller ännu bättre med jodjodkalium, skulle därjämte bildas en »kärn- membran» af cytoplasma omkring kärnan). Kromatoforen har delats i tvänne, och ofvan dessa båda ligger kärnan, som är pa väg att nedtränga mellan de båda kromatoforerna. De föregå- ende figurerna i serien, (som äro utelemnade liksom många i seri- ens fortsättning) visa, att kärnan från sidan, litet ofvan medel- höjd, vandrat i kromatoforens delningsplan upp mot den i för- hållande till underlaget (glaset) högst belägna delen med kärn- kroppen förskjuten i kärnans rörelseriktning. Kulturen förvara- des under natten vid en medeltemperatur af + 2° C. Db, 19 kl. 11 f. m. Under kärndelningen hafva kromatofo- rerna tudelats. Kärnan är delad och genom kärngården har an- lagts en på midten tjock plasmaskifva 2, som börjat sträcka sig ett stycke ut i cytoplasman. Andra figurer i serien visa, att denna plasmavägg bildats efter invandring af cytoplasma i kärn- gården, hvarest kemiska förändringar synas försigga att döma af kärnkroppens betydliga konsistensförändring, då två nya skola bildas ur en föregående. Plasmaväggen utspännes allt mera, ända till dess att den insererar i plasmaväggen innanför mem- branen. Under denna utspänning blir den på midten allt tun- nare. De båda kärnorna söka ätskilja kromatoforerna, och kärn- kropparne äro förskjutna snedt nedåt mot glasytan. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 599 c, 10 kl. 2,30 e. m. Kromatoforer och kärnor åter delade, så att individet innehåller 8 kromatoforer och 4 kärnor. (Endast de fyra kärnorna och en del af plasmaskiljeväggarne äro på figuren atergifna). d, 19 kl. 3 e. m. Endast individets öfre sida är afritad. Vid utspänningen af plasmaväggarne af andra ordningen, vin- kelböjdes den första plasmaväggen 1—1 utefter de fyra inser- tionslinierna, som sammanstöta i midten, så att densamma blef delad i fyra ytor. Detta arbete med plasmaväggarnes orientering fortsattes, äfven sedan plasmaväggarne af andra ordningen blif- vit fullt utspända, i det att en del potentiel energi i de ut- spända plasmaväggarne af andra ordningen blef aktuel. De utspända plasmaväggarne intaga sålunda på grund af den för hvarje vätskehinna utmärkande sträfvan att sammandraga sig en sådan ställning, att deras sammanlagda yta närmar sig ett minimum. Protoplastdelningen fortsatte därefter, så att talrika protoplaster bildades. — Kärnan utförde i detta fall sitt orien- terande arbete på längt när icke så ledigt som under gynn- samma förhållanden. Anmärkningsvärd är den högst afvikande rörelseriktningen för kärnan, då hon från sin plats invid mem- branen inträngde mellan kromatoforerna. Eljes gäller det för denna och flertalet andra arter, att kärnan intränger mellan kro- matoforerna från det ställe, där membranen ligger nära intill eller i beröring med ett fast föremål (sålunda hos ett individ med samma läge som detta fran en plats vid glasytan eller när- mare det närliggande algindividet) och rör sig i riktning mot algens fria yta, där gasdiffussionen är lifligast, oberoende af ljus, ljusriktning och jordens dragningskraft. Den hos blott detta in- divid iakttagna afvikelsen (som dock är lag åtminstone under vissa förhållanden för en af de undersökta arterna) består alltså däri, att kärnan gått i fortsättningen af den normala banan, men i motsatt riktning, en omständighet, som i viss mån bely- ser fenomenets inre natur. 536 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. frän sid. 508.) London. Chemical Society. Journal. Vol. 75—76 (1899): 4-5. 8:0. Proceedings. Vol. 15 (1899): 207—208. 8:0. — Entomological society. Transactions. Year 1898. 8:0. — Royal mieroscopical society. Journal. 1899: P. 2. 8:0. — Royal society. Proceedings. Vol. 64 (1899): N:o a1 1-4 12. 8:0. — Zoological society. Proceedings. 1898: P. 4. 8:0. — Royal Gardens, Kew. Bulletin of miscellaneous information. 1898: Append. 3. 8:0. London, Ontario. Entomological society of Ontario. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 4. 8:0. Mexico. Sociedad cientifica » Antonio Alzate». Memorias y revista. T. 12 (1898/99): N:o 1-3. 8:0. — Observatorio meteorologico central. Boletin mensual. 1898: 1—11. 4:0. Milano. AR. Istituto Lombardo di scienze e lettere. Memorie. Cl. di lettere, scienze stor. e morali. Vol. 20: Fase. 7—8. 1398 — 99. 4:0. : > Cl. di scienze mat. e nat. Vol. 18: Fasce 6. 1898. 4:o. Rendiconti. (2) Vol. 31. 1898. 8:0. Atti della fondazione scientifica Cagnola. Vol. 15(1896/97)—16(1897/ 98). 8:0. Montevideo. Observatorio meteorolögico del Colegio Pio de Villa Colon. Boletin mensual. Ano 9 (1897): 6-12; 10 (1898): 1-6. 8:0. Anios meteorolögicos 1895 —96 y 1896 —97. 8:0. Moscou. sSociete imperiale des naturalistes. Bulletin. 1898: 2—3. 8:0. — Observatoire meteorologique de Vuniversiteé Imp. Observations. 1896: 7—8, 10, 12; 1897: 1—2, 4-6, 8, 10-11; 1898: 16,03 18:01 München. K. Bayerische Akademie de" Wissenschaften. Sitzungsberichte. Philos.-philol. u. hist. Cl. 1898: H. 3. 8:0. — Bayerische botanische Gesellschaft zur Erforschung der heimischen Flora. Berichte. Bd 6 (1899). 8:0. — K. meteorologische Centralstation. Übersicht über die Witterungsverhältnisse im Königreiche Bayern. 195 3. Nol Beobachtungen der meteorologischen Stationen im Königreich Bayern. Jahrg. 20 (1898): H. 1. 4:0. 597 Napoli. Accademia delle scienze fisiche e matematiche. Rendiconti. (3) Vol. 5 (1899): Fasc. 2-3. 8:0. Oaxaca. Observatorio meteorologico. Boletin mensual. T. 2 (1898/99): N:o 9-10. Fol. Ottawa. Field-naturalists’ Club. The Ottawa naturalist. Vol. 13 (1899/1900): N:o 1. 8:0. Paris. Bureau central meteorologique de France. Bulletin international. 1898: 1-365. 4:0. Bulletin mensuel. Annee 1898: N:o 12. 4:0. — Societe astronomique de France. Bulletin. 1899: 4. 8:0. — Societe d’etudes scientifiques. Feuille des jeunes naturalistes. (3) Année 29 (1898/99): N:o 343. 8:0. — Societe de geographie. Bulletin. (7) T. 20 (1899): Trim. 1. 8:0: — Societe geologique de France. Bulletin. (3) T. 26 (1898): N:o 6. 8:0. — Societe meteorologique de France. Annuaire. Annee 46 (1898): 4—9. 8:0. Philadelphia. Academy of natural sciences. Proceedings. 1898: P. 3. 8:0. — American philosophical society. Proceedings. Vol. 37 (1898): N:o 158. 8:0. Pola. Hydrographisches Amt der K. K. Kriegsmarine. Meteorologische Termin-Beobachtungen in Pola, Sebenico und Teodo. 1899: 1—3. tv. Mol. Potsdam. Centralbureau der internationalen Erdmessung. Resultate aus den Polhöhenbestimmungen in Berlin ausgeführt 1891 — 92 v. H. BATTERMANN. 1899. 4:0. Bericht üb. den Stand der Erforschung der Breitenvariatien am Schlusse des Jahres 1898. Von TH. ALBRECHT. 1899. 4:0. Regensburg. K. botanische Gesellschaft. Denkschriften. Bd. 7. 1898. 8:0. Riposto. Osservatorio meteorologico. Bollettino mensile. 1898: 1, 3, 7-8, 10-12. 8:0. Rio de Janeiro. Directoria de meteorologia. Boletim das maximas e minimas absolutas... Anno 3 (1898): 1-12. Fol. Roma. R. Accademia dei Lincei. Cl. di scienze morali . Atti. (5) P. 2: Notizie degli scavi. 1898: 12 & Indice. 4:0. Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Fasc. 1-2. 8:0. Cl. di scienze fisiche... Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Sem. 1: Fasc. 6-7. 8:0. — Accademia Pontificia de Nuovi Lincei. Atti. Anno 52 (1899): Sess. 2. 8:0. — RB. Comitato Geologico d’ Italia. Bollettino. Anno 1898: Tav. 3. (=en karta). Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 5. 10 588 Roma. Ufieio centrale di meteorologia e di geodinamica. Bollettino meteorico. Anno 20(1898):N:o 46, 132, 182, 206, 214, 262, 264, 289, 350. Fol. Saltillo.. Observatorio meteorologico del colegio de San Juan Nepo- muceno. Boletin mensual. T. 2 (1898): N:o 9. Fol. San Fernando. Instituto y observatorio de marina. Anales. Sece. 2. Ano 1897. Fol. St. Petersburg. Observatoire physique central. Bulletin meteorologique. 1897: Suppl. 11-12; 1898: 1-352 & Suppl. 1—11. Fol. EZzemesjacnyj meteorologiteskij bjulleten. T. 6 (1898): Resume. 4:0. — Societe Imp. Russe de geographie. Isvjestija. T. 34 (1898): 5. 8:0. — K. Universitetet. Godienyi akt. 1899. 8:0. Säo Paulo. Museu Paulista. Revista. Vol. 3. 1898. 8:0. Stettin. Entomologischer Verein. Stettiner entomologische Zeitung. Jahrg. 59 (1898): N:o 7--9. 8:0. Stonyhurst. College observatory. Results of meteorological and magnetical observations. 1898. 8:0. Sydney. Australian museum. Memoir. 3: P. 7. 1899. 8:0. Tokyo. Geographical society. Journal of geography. Vol. 10 (1898): N:o 118-120; 11(1899): 121— 122. 8:0. Torino. Osservatorio astronomico. Osservazioni meteorologiche. Anno 1897. 8:0. Effemeridi del sole e della luna. Anno 1899. 8:0. PORRO, F., Sulla eclisse totale di luna del 27 Dic. 1898. 1899. 8:0. Toronto. Meteorological service, Dominion of Canada. Monthly weather review. 1898: 1-5, 7-12. 4:0. General meteorological register. Year 1898. 8:0. Utrecht. Provinciaal genootschap van kunsten en wetenschappen. Verslag van het verhandelde in de algemeene Vergadering 1898. 8:0. Aanteekeningen van het verhandelde in de sectie-vergaderingen 1893. 8:0. ROLLIN CONQUERQUE, L. M., Het aasdoms- en schependomsrecht in Holland en Zeeland. 1898. 8:0. STRATZ, C. H., Der geschlechtsreife Säugethiereierstock. 1898. 4:0. — K. Nederlandsch meteorologisch Instituut. Onweders in Nederland. D. 19 (1898). 8:0. Washington. Smithsonian institution. Annual report of the U. S. National museum. Year 1895/96. 8:0. Miscellaneous collections. Vol. 39: N:o 1170. 1899. 8:0. — Academy of sciences. Proceedings. Vol. 1 (1899): s. 1-14. 8:0. Washington. Weather bureau. Monthly weather bureau. Vol. 26(1898): 1-12 & Summary; 27 (1889): 1. 4:0. Wien. K. K. Central-Anstalt für Meteorologie und Erdmagnetismus. Beobachtungen. 1898: 1—12. 8:0. — K. K. Geographische Gesellschaft. Mittheilungen. Bd 41 (1898). 8:0. — K. K. zoologisch-botanische Gesellschaft. Verhandlungen. Bd. 49 (1899): H. 2—3. 8:o. — K. K. Geologische BReichsanstalt. Verhandlungen. 1899: N:o 1—4. 8:0. Würzburg. Physikalisch-medicinische Gesellschaft. Verhandlungen. N.F. Bd. 32: N:o 4-5. 1898 —99. 8:0. Sitzungsberichte. Jahrg. 1898: N:o 4—8. 8:0. Xalapa. Observatorio central del estado de Veracruz Leave. Boletin mensual. 1897: 12; 1898: 1-2. 4:0. Af friherre C. J. N. Cederström. Underrättelse om hafs-fiskerierna. Sthlm 1754. A4:o. Af professor A. Jona. Nel primo centenario della morte di LAZZARO SPALLANZANI omaggi di accademie e scienziati Italiani e stranieri, 1799—1899. 8:0. Af utgifvaren: | £ Svensk kemisk tidskrift, utg. af A. G. EKSTRAND. Arg. 11 (1899): N:o 4. 8:0. Af författarne: HASSELBERG, B., Om helium. Sthlm 1899. 8:0. — On the Wide cosmical dessemination of Vanadium. Chicago 1899. 8:0. LINDSTRÖM, G., En fauna från Juratiden i en nutida sjö. Sthlm 1899. 8:0. LINDVALL, C. A., On the movement of glaciers. Sthlm 1899. 8:o. NYSTEDT, T., Eskader-pansarfartygens uppkomst, utveckling och nu- varande ständpunkt. Karlskrona 1899. 8:0. — Nägot om örlogsfartygs stabilitet och stadighet. Karlskrona 1898. 8:0. ÄKERMAN, R., Outlines of the development of the Swedish Iron industry. Lund. 1899. 8:0. ARNOLD, E., Das elektrotechnische Institut der Grossh. technischen Hochschule zu Karlsruhe. Berlin, München 1899. 4:0. FRITSCHE, H., Die Elemente des Erdmagnetismus für die Epochen 1600, 1650, 1700, 1780, 1842 und 1885. St. Petersb. 1899. 8:0. LEYST, E., 2 afhandlingar. 8:0. LEGRAND, E., Prismes reiterateurs appliques au sextant. Montevideo 1898. 4:0. MORANDI, L., La nebulosidad en el clima de Montevideo. Montevideo 1398. 8:0. 540 | Af författarne: NEGRI, A., Trionici eocenici ed oligocenici del Veneto. Napoli 1892. 4:0. — Nuove osservazioni sopra i trionici delle liguiti di Monteviale. Padova 1893. 4:0. ROBERTS-AUSTEN, W. C., The rarer metals and their alloys. Wash. 1898. 8:0. ROGERS, H. R., The universe, or the secrets of the sun and stars. Buffalo 1898. 8:0. ROSENBUSCH, H., Über Euktolith, ein neues Glied der theralithischen Effusiomagmen. Berl. 1899. 8:0. ROTCH, A. L., The exploration of the free air by means of kites at Blue Hill observatory. Wash. 1898. 8:0. Stockholm 1899. Kungl. Boktryckeriet. ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS N IWORHANDEINGAR. ver, Årg. 56. 1899. 6. Onsdagen den 7 Juni. INNEHÄLL: Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . ... . . . . . sid. 541. Smitt, Preliminary notes on the arrangement of the genus en with an enumeration of its european species . . . ..» 543. LAGERHEIM, Ueber ein neues Vorkommen von Vibrioiden in der Pflan- zenzelle (GINA Av 3 2 BA BoHLIN, Mor bor en über Nebenblatt ad a gungsverhältnisse einiger andinen Alchemilla-Arten . . . ...... > 565. Aurfin, Ueber Polarisationserscheinungen in Flammengasen . . . . . . > 588. EuLEr, Ueber den Einfluss der Elektrieität auf Pflanzen. I. .... > 609. CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, Travaux de l’expedition suédoise au Spitebere en 1898 pour la mesure d'un are du méridien. Nol. . . » 631. Skänker till Akademiens bibliotek . . . . . sidd. 542, 556, 564, 582, 630, 653. Tillkännagafs, att Akademiens inländske ledamot, förestän- daren för Landtbruks-Akademiens agrikulturkemiska afdelning Professor LARS FREDRIK NILSON samt utländske ledamoten, Professorn i organisk kemi vid universitetet i Paris CHARLES FRIEDEL med döden afgatt. Med al anne af Kongl. Ka dr a en al u relsen den 31 Maj 1878 för fastställda REDS borgerliga tiden, att densamma blefve öfverensstämmande med den s. k. europeiska medeltiden, som är medelsoltiden för den meridian, som i tid är belägen på jemnt en timmes östligt af- stand från meridianen för det engelska central-observatorium i Greenwich eller 12 minuters och 14 sekunders vestligt afstand från Stockholms observatorii meridian, afgåfvo Herrar Grefve R. CRONSTEDT, D. G. LINDHAGEN, B. HASSELBERG och K. BoH- LIN infordradt utlåtande, som af Akademien godkändes. 542 Enär framlidne Med. Doktor C. HAHN genom efterlemnadt testamente till Akademiens fria förfogande donerat en summa af 20,000 kronor, hade Akademien vid en föregaende sammankomst lemnat uppdrag åt några komiterade att uppgöra förslag till stadga för användandet af denna donation, hvilket förslag nu afgafs och af Akademien antogs till framtida efterrättelse. Ett af för ändamålet särskildt utsedda komiterade uppgjordt förslag till grundstadgar för den af framlidne Doktor ALFRED NoBEL grundade Nobelstiftelsen blef af Akademien för dess del med åtskilliga föreslagna ändringar antaget. På tillstyrkan af komiterade antogos följande inlemnade af- handlingar och uppsatser till införande 1 Akademiens skrifter: i Akademiens Handlingar: »Animalisches Plankton aus dem Meere zwischen Jan Mayen—Spitzbergen—K. Karls Land und der Nordküste Norwegens», af Docenten C. W. S. AURIVILLIUS; 1 Bihanget till Handlingarne: »Beiträge zur Stietaceen-Flora des Feuerlands und Patagoniens, af Doktor G. OÖ. MALME; i Öfversigten: de i innehällsförteckningen uppräknade sex uppsatser. Följande skänker anmäldes: Till Akademiens Bibliotek. Af H. MAJ:T KONUNGEN. Expeditions scientifiques du Travailleur et du Talisman. LOCARD, A., Mollusques testacés. T. 2. Paris 1898. 4:0. Stockholm. K. Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 2 häften. 4:0. — Geologiska föreningen. Maryland Geological Survey. Vol. 2. 1898. 8:0. Lisboa. Direceäo dos trabalhos geologicos de Portugal. Communicacdes. T. 3: Fasc. 2. 1896/98. 8:0. — Karolinska mediko-kirurgiska Institutet. HOLMGREN, E., Zur Kenntnis der Spinalganglienzellen von Lophius Piscatorius Lin. Akad. Abhandl. Stockholm, Wiesbaden 1899. 8:0. — Kongl. Landtbruksstyrelsen. Meddelanden. 1899: 6-7. 8:0. — Svenska trädgärdsföreningen. Tidskrift. N. F. 1899: N:r 4. 8:0. (Forts. å sid. 556.) 543 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 6. Stockholm. Preliminary notes on the arrangement of the genus Gobius, with an enumeration of its european species. By F. A. SMITT. (Communicated 1899, June 7.) After having determined and restituted the more than 300 specimens of Gobius from the Black-Sea- and Caspian regions which were kindly sent me for examination from the Museum of the Imperial Academy of Sciences of St. Petersburg, for the understanding of my systematical arrangements I will give a brief account of my views on the distinction of the species in this genus, as far as they are represented in the Royal zoological museum of Stockholm, forwarding to a future memoir the full vindication of these views. The genus Gobius, as limited by Dr. GÜNTHER in his well- known Catalogue, may be thus divided: I: Base of the second dorsal fin longer than the length of the head and more than 24 of the length of the body with- out caudal. I, a: Length of the head reduced (without opercle) less than 60 % of the length of the base of the anal fin. A: Number of spines in the first dorsal fin more than 7. a: Number of scales in a transverse row between the origins of the second dorsal and anal fins more than 20: — Pterogobius, GILL. b: Number of scales in that named row less than 17 — Üheturichthys, RICH. 44 SMITT, ARRANGEMENT OF THE GENUS GOBIUS. Gobionellus, : Number of spines in the first dorsal fin at most 7: — GIR. Length of the head reduced more than 60 % of the length of the base of the anal fin. of the body of the body : Length of the maxillaries more than 17 % of the length without caudal: — Quietula, JORD., EVERM. : Length of the maxillaries less than 17 % of the length without caudal. B,1: Anterior, tubiform nostril placed in the anterior inferior margin of the preorbital — Proterorhinus, nov. subgen. (Gobius marmoratus, PALL. — a: Profile of head more or less obtusely rounded. oc: BB: Length of base of anal fin more than 61% of the distance of this fin from the tip of the nose — var. blennioides (KEsSL.). Length of base of anal fin less than 61 % of its distance from the tip of the nose — var. semilunaris (HECK.). ß: Profile of head anteriorly more or less produced. AM: PB: Length of base of anal fin less than 61 % (but more than 50 %) of the distance of this fin from the tip of the nose — var. nasalis (FIL.) caspia. Length of base of anal fin less than 50 % of its distance from the tip of the nose — var. nasalıs, pontica. B,2: Anterior nostril placed higher up in the preorbital area, above its lower margin. a: Number of scales in a transverse line between the origins of the second dorsal and anal fins more than 14, and abuve the fore part of the anal fins in a longitudinal line of the length of 1/,, of the length of the body (without caudal), more than 6. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 545 a: Fore part of the body with the head com- pressed (breadth of the head less than 80 % of the greatest height of the body); body coloured with complete transverse bands; number of spines in the first dorsal 6—8: — Amblygobius, BLER. | 8: Fore part of the body with the head terete (breadth of the head in adults more than 80 % of the greatest height of the body); body coloured with irregular spots or bands, broken in the middle line of the sides. aa: Number of spines in the first dorsal fin more than 7: — Acanthogobius, GILL. (Amblycheturichthys, BLER.). bb: Number of spines in the first dorsal fin at most 7 (5—7). aa: Fore clavicular margin (in the bran- chial cavity) provided with a soft rim or some dermal flaps or tubereles. aaa: Distance between the eye and the hind margin of the pre- opercle about half the post- orbital length of the head — — Ilypnus, JoRD., EVERM. 88ß: Distance between the eye and the hind margin of the preoper- cle less than ?/, (<37 %) of the postorbital length of the head — Fichwaldia, nov. subg. — z Gobius caspius, EICHW. gg: Fore clavieular margin without protuberances; distance between the eye and the hind preopercular margin more than ?/, (>45 %) of the postorbital length of the head. 546 SMITT, ARRANGEMENT OF THE GENUS GOBIUS. aaa: Least depth of the tail less than 32% of the length of the head. aaac: Length of the base of the anal fin less than 90 % BRPBP: of the phalus, [04020404075 BP3PP: Length length of the head. — Gobius batrachoce- PALL. Number of scales in a transverse line at the beginning of the second dorsal fin more than 23, in a longitudinal line, above the fore part of the anal fin, as long as the lower jaw, more than 16; length of the head reduced more than !/, of the length of the body (without caudal fin); the whole opercle in adult state usually naked. — forma baira- chocephalus. Number of scales in the above-named trans- verse line at most 23, in the longitudinal line of the above-named length at most 16; length of the head reduced less than 24 % of the length of body; upper part of opercle scaly. — forma platycephalus, KESSL. (= Kessleri, GTHR.) + eurystomus, KESSL. of the base of the anal fin more than 90 2 of the length of the head. — Gobius fluviatilis, PALL. [0404092040 79 BBBBB: Length of the base of the second dorsal fin more than 33 % of the length of the body (without caudal fin) — forma wpypterus (KESSL.). Length of the base of the second dorsal fin less than 38 % of the length of the body. — forma fluviatilis, incl. Fobius gymnotrachelus, KessL. 8#ß: Least depth of the tail more than 32 % of the length of the head. aaaa: Least depth of the tail less than 32% of the length of the base of the second dorsal fin, which is more ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 947 than 35 % of the length of the body (without caudal fin). — Gobius cephalarges, PALL. Varieties: 1: in the Black-Sea-region. a) Longitudinal diameter of the eye less than 41 % of the length of the cheek (from the end of the maxillary to the hind margin of the preopercle) or 69% of the length of the nose. — Gob. eurycephalus, Kessl. + platyros- tris, PALL., KESSL, + cephalarges, PALL. b) Longitudinal diameter of the eye more than 45% of the length of the cheek or 70% of the length of the nose. — Gob. ratan., NORDM. + syrman, NORDM. + Trautvetteri, KESSL. : in the Caspian region. a) Least depth of the tail more than 10.8 % of the length of the body (without caudal fin) or 28.9 % of the length of the base of the second dorsal fin. aa) Length of the head more than 85%, distance between the origin of the first dorsal fin and the tip of the nose more than 92 %, length of the ventral fin more than 56%, length of the lower jaw less than 36% of the length of the base of the second dorsal fin. — Gobius Goebel, KessL. bb) Length of the head less than 80%, di- stance between the first dorsal fin and the tip of the nose less than 87 %, length of the ventral fin less than 55 %, length of the lower jaw more than 39 % of the length of the base of the second dorsai fin. — Gobius Bogdanowi, KESSL. b) Least depth of the tail less than 10.6 % (but more than 9%) of the length of the body or 28.5 % of the length of the base of the second dorsal fin. aa) Length of the head more than 82.5 %, leneth of the head reduced more than 548 SMITT, ARRANGEMENT OF THE GENUS GOBIUS. 64.9 %, distance from the tip of the nose to the first dorsal fin more than 95 %, length of the ventral fin more than 54% of the length of the base of the second dorsal fin; length of the ventral fin more than 78% of the length of the pectoral. — Gob. Weidemanni, KESSL. bb) Length of the head less than 82.5 %, lensth of the head reduced less than 64.6 %, distance from the tip of the nose to the first dorsal fin less than 95 %, length of the ventral fin less than 54% of the length of the base of the second dorsal fin; length of the ventral fin less than 78% of the pectoral. — Gob. cyrius, KesstL. egpg: Least depth of the tail more than 52% of the length of the base of the second dorsal fin, which is less than 35 % of the length of the body. aaaaa: Length of the base of the anal fin more than 45% of the distance between the tip of the nose and the beginning of the second dorsal fin. aacaca: Length of the nose more than 8% of the BRBBPP: length of the body (without caudal fin). — (robius melanostomus, PALL. Length of the nose less than 8% of the length of the body. — Gobius ophiocepha- lus, PALL. 1: Length of the base of the second dor- sal fin more than 33% of the length of the body (without caudal fin) — forma lynz (KESSL.). : Length of the base of the second dor- sal fin less than 33% of the length of the body (without caudal fin). — forma (0) pluocephalus. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 549 BBBBB: Length of the base of the anal fin less than 43 % of the distance between the tip of the nose and the beginning of the second dorsal fin. 1: Number of rays in the pectoral fins at most 16. — Gobius avernensis. CSTR. 2: Number of rays in the pectoral fins more than 16. — Gobius paganellus, LIN. x: Number of rays in the anal fin 10—12 (13); length of ventral fins usually less than 20% of the length of the body, without caudal fin — var. capito (C., VAL.) incl. guttatus, lim- batus, geniporus + quadrivittatus (STEIND.). xx: Number of rays in the anal fin (15) 14—15, var. punctipinnis (CSTR.); length of ventral fins usually less than 21% of the length of body. cc: Number of rays in the anal fin 14—15, var. auratus (RISS0) incl. eruentatus; length of ventral fins usually more than 21% of the length of body, without caudal fin. hb: Number of scales in a transverse line, between the beginning of the second dorsal fin and that of the anal fin, less than 14 but more than 11; and in a longitudinal line, of the length of Yo of the length of the body (without caudal fin), above the fore part of the anal fin, 5 or 6. — Gobius niger, LIN., incl. Gob. jozo, LIN. «ce: Number of rays in the pectoral fins more than 16 — forma niger. 88: Number of rays in the pectoral fins less than 15 — forma — Bonelli (NARDo). e: Number of scales in a transverse line, between the beginning of the second dorsal and that of the anal fin, less than 11 — Paracheturichthys, BLKR. aa: Length of the head more than 24% of the length of the body (without caudal fin); length of the head reduced more 90 SMITT, ARRANGEMENT OF THE GENUS GOBIUS. than half the distance between the tip of the nose and the beginning of the first dorsal fin; number of rays in the pectoral fins more than 16. acc: Least depth of the tail more than half the distance between the end of the second dorsal fin and the first dorsal supporting ray of the caudal fin. oc: Least depth of the tail less than the length of the mandible. aaaca: Longitudinal diameter of the eye more /, of the length of the head reduced. — Gobius Lesueuri, Rısso, incl. Gob. gracilis, FR. (Friesii, MALM). than Varieties: 1: Nape scaly. var. &: var. ß: Length of the lower jaw more than 48 %, length of the head reduced (from tip of the nose to hind margin of preopercle) more than 78% of the length of the base of the anal fin — mediterranean. Length of lower jaw less than 48 (47.1) %, length of the head reduced less than 78 (77.1)% of the base of the anal fin. — forma Friesii — atlantic, boreal. : Nape scaleless. var. y: Length of the lower jaw less than 48 (47.1) %, length of the head reduc- ed less than 78 (77.1) % of the base of the anal fin. — forma Lesueurii — mediterranean. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 551 II: Base of the second dorsal fin shorter than the head and less than 24% of the length of the body. A: Caudal peduncle relatively short: length of the dorsal margin of the caudal peduncle (from the end of the second dorsal fin to the first upper supporting ray of the caudal fin) less than 15% of the length of the body (without candal fin), at least in adult state. a: Maxillary longer than the nose and the eye together. — Güllichthys, Coor. b: Maxillary shorter than the length of the nose and the eye together. b,: Number of scales in a transverse line between the origins of the second dorsal and anal fins more than 17. — Caffrogobius n. subg. (type Gobius nudiceps). b,: Number of scales in a transverse line between the origins of the second dorsal and anal fins less than 17. | «a: Length of the nose more than !/,, of the length of the body (without caudal fin). — Awaous, VAL. 28: Length of the nose less than !/,, of the length of the body. aa: Number of scales in a transverse row be- tween the origins of the second dorsal and anal fins more than 10. — Mapo, n. subg. Mapo soporator (Cuv., VAL.). acc: Length of the cheek (from the hind end of the maxillary to the hind mar- gin of the preopercle) more than 33 % of the distance from the tip of the nose to the origin of the first dorsal. — forma americana (America — me-- diterranean?). 38ß: Length of the cheek less than 33 % of the distance between the tip of the [bi (EST [83] SMITT, ARRANGEMENT OF THE GENUS GOBIUS. nose and the origin of the first dorsal fin — forma africana (Cameroon — mediterranean?). gp: Number of scales in a transverse row between the origins of the second dorsal and anal fins less than 10. Fore part of back and nape scaleless. Paragobiodon, BLER. B: Caudal peduncle long: length of the dorsal margin of the caudal peduncle more than 15% of the length of the body. a: Length of the lower jaw more than 14% of the length of the body (without caudal fin). — @lossogobius, GILL. To this subgenus belongs the Gobius colonianus, RISSO. b: Length of the lower jaw less than 14% of the length of the body. aa: Least height of the tail more than 60% of the lensth of the base of the anal fin. aaa: Length of the base of the anal fin less than 14% of the length of the body (without caudal fin) — Gephalogobius, BLER. bbb: Length of the base of the anal fin more than 14% of the length of the body. a: Interorbital breadth more than 20% of the length of the head. — Mugilogobius, n. subg from India and Japan. 8: Interorbital breadth less than 15 % of the length of the head. aa: Length of the ventral fin more than 83% of the distance between the tip of the nose and the origin of the anal fin. aaa: Length of the dorsal margin of the caudal peduncle more than 26 % of the length of the body (without caudal); least depth of the tail less than half the length of that margin; length of ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 558 the base of the second dorsal fin less than 22% of the length of the body: — Lophogobius, GILL. BBB: Length of the dorsal margin of the caudal peduncle less than 17% of the length of the body and less than two times the least height of the tail; length of the base of the second dorsal fin more than 22% of the length of the body. — Porogobius, BLKR. 88: Length of the ventral fin less than 33% of the distance between the tip of the nose and the origin of the anal fin. — Acentro- gobius, BLKR. (= Ctenogobius, BLER.? nec. GILL.); group of the canınus-type. bb: Least height of the tail less than 60 of the length of the base of the anal fin. a: Least depth of the tail more than 7.5% of the length of the body (without caudal fin). aa: Cheek (distance from the hind end of the maxillary to the hind margin of the preopercle) shorter than the postorbital part of the head. Coryphopterus, GILL. (?). ca: Number of scales in a transverse row between the origius of the second dorsal and anal fins more than 8. aaa: Length of the base of the second dorsal fin more than 22% of the length of the body (without caudal fin). — Gobius criniger, Cuv., VAL. Black Sea (?), one specimen in the Mus. Acad. Petersburg, taken by RADDE. 888ß: Length of the base of the second dorsal fin less than 22% of the length of the body. — Gobius flavescens, FABR. [eb l (51 HF SMITT, ARRANGEMENT OF THE GENUS GOBIUS. 1: Number of rays in the first dorsal fin 6 (exceptionally 5); length of this fin, from the first to the last ray (incl.) less than !/, of the distance of the fin from the tip of the nose. a: Interorbital breadth more than 10% of the length of the head or 70% of the longitudinal diameter of the eye — var. lenkoranicus (KESSL.). b: Interorbital breadth less than 10 % of the length of the head or 70% of the longitudinal diameter of the eye — var. microps (KROYER). 2: Number of rays in the first dorsal fin 7 or 8; length of this fin, from the first to the last ray (incl.) more than !/, of the distance of the fin from the tip of the nose. — var. Aruthensparri (EUPHR.). ggg: Number of scales in a transverse row between the origins of the second dorsal and the anal fins less than 8. — Gobius Jefreysü, GTHR. 88: Cheek longer than the postorbital part of the head. — Lebetus, WINTHER. — (Gobius scorpioides, CoLL. (8 = Gob. orca, COLL.). P: Least depth of the tail less than 7.5% of the length of the body. ac: Number of scales in a transverse row between the origins of the second dorsal and the anal fins less than 12. — Deltentosteus, GILL. aaa: Length of the ventral fin more than !/, of the length of the body (without caudal fin). aaaa: Least depth of the tail more than 39 % of the distance between the origins of the first and the second dorsal fins. — (Grob. elongatus, CANESTR. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 555 88@ß: Least depth of the tail less than 31% of the distance between the origins of the first and the second dorsal fins. — @ob. quagga, HECK. pgg: Length of the ventral fin less than !/, of the length of the body. acc: Longitudinal diameter of the eye less than 50% of the length of the postorbital part of the head. — Gob. longecaudatus, KESSL. (= (ob. leopardinus, NORDM.?). 838P: Longitudinal diameter of the eye more than 61% of the length of the postorbital part of the head. — Gob. quadrimaculatus, CUV., VAL. 88: Number of scales in a transverse row between the origins of the second dorsal and the anal fins more than 12. — Pomatoschistus, GILL. Longitudinal diameter of the eye less than 61 % of the length of the postorbital part of the head. — Gobius mi- nutus, PALL. Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. från sid. 542.) Aachen. Meteorologische Station. Ergebnisse der 1893 angestellten Beobachtungen. 4:0. 2 st. smäskrifter. Austin. Texas academy of science. Transactions & Proceedings for 1898. Vol. 2: N:o 2. 8:0. Bergen. Museum. HJORT, J., NORDGAARD, O., & GRAN, H. H., Report on Norwegian marine investigations 1895 —97. 1899. Fol. Berlin. K. Preussische Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte 1899: 1—22. 8:0. — K. botanischer Garten und Museum. Notizblatt. 1899: N:o 18. 8:0. — Deutsche physikalische Gesellschaft. Verhandlungen. Jahrg. 1 (1899): N:r 6—7. 8:0. — K. Preussisches meteorologisches Institut. Veröffentlichungen. 1898: H. 2. 4:o. — K. Sternwarte. Beobachtungs-Ergebnisse. H. 8. 1899. 4:0. — Eintomologischer Verein. Berliner entomologische Zeitschrift. Bd 43 (1898): H. 3—4. 8:0. Bruxelles. Societe R. malacologique de Belgique. Bulletins des seances. T. 34 (1899). 8:0. Budapest. Musee national de Hongrie. Termeszetrajzi füzetek. Vol. 22 (1899): P. 2. 8:0. Buenos Aires. ÖObservatorio Mons. Lasagna. Boletin meteorologieo. Ano 1 (1897/98): 1-2. 8:0. — Sociedad cientifica Argentina. Anales. T. 47 (1899): Entr. 4. 8:0. Buitenzorg. ’s Lands plantentuin. Mededeelingen. 30. 1899. 8:0. Calcutta. Indian Museum. KOEHLER, R.. An account of the deep-sea Ophiuroidea collected by the R. Indian Marine survey ship Investigator. 1899. 4:o. — Asiatic society of Bengal. Journal. N. S. Vol. 65 (1896): P. 1: Title page & Index; 67 (1898): 1: 4; 2: Title page & Index; 3: 2. 8:0. Proceedings. 1898: N:o 9—11; 1899: 1-3. 8:0. GRIERSON, G. A., The Kacmiracabdämrta a Käcmiri Grammar. 2. 1898. 8:0. Cape of Good Hope. Geological Commission. Annual report 1897. 8:0. — South African philosophical society. Transactions. Vol. 10 (1898): P. 2-3. 8:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 7 (1899): N:o 5. 8:0. (Forts. a sid. 564.) 557 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 6. Stockholm. Meddelande frän Stockholms Högskola. Ueber ein neues Vorkommen von Vıibrioiden in der Pflanzenzelle. Von G. LAGERHEIM. [Mitgetheilt am 9. Juni 1899 durch A. G. NartHorsr. ] In den letzten Jahren sind in Pflanzenzellen Organe ent- deckt worden, von deren Anwesenheit man früher keine Ahnung hatte, z. B. die Centrosomen, die Physoden, die Gasvacuolen etc, um nur einige zu erwähnen. Eine der neuesten Entdeck- ungen auf diesem Gebiet ist die der Vibrioiden. Unter diesem Namen versteht SWINGLE-!) dünne, cylindrische, scharf abge- grenzte Körper, etwa von der Grösse vieler häufigen Bacillen, die in Menge im Cytoplasma einiger Saprolegniaceen ?) und Florideen vorkommen. Sie sind schon in lebenden Zellen sicht- bar und zeichnen sich, ausser durch ihre Gestalt, durch eine langsame biegende und undulatorische Eigenbewegung aus. Ihre Function ist unbekannt. Diese eigenartigen Gebilde waren mir nicht unbekannt, als die Mitteilung SWINGLE's erschien. In Florideen hatte ich sie zwar nicht gesehen, dagegen hatte ich sie schon vor längerer Zeit in den Zellen von Ascoidea rubescens BREF. et LIND. beobachtet. Mein Material dieses interessanten Pilzes, das von dem Originalstandort bei Münster i. W. stammte, erhielt ich von Herrn Cand. L. RoMELL. Ein reichliches Mate- ') W. T. SWINGLE, Two new organs of the plant cell (Botanical Gazette, vol. XXV, 1898, pag. 110). 2) Besonders deutlich und leicht zu beobachten fand ich sie bei Dictyucus mo- nosporus LEITG. (an abgestorbenen Aesten in einem Graben bei Djursholm bei Stockholm). Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 6. 2 558 LAGERHEIM, UEBER VIBRIOIDEN IN DER PFLANZENZELLE. rial erhielt ich später von Herrn Dr. A. Y. GREVILLIUS, damals Assistent am botanischen Institut in Münster i. W. Ausser der Ascoidea enthielt die Pilzmasse verschiedene andere Fadenpilze, Hefezellen, Bakterien u. s. w., die Ascotidea liess sich aber mit grösster Leichtigkeit aus dem Gemisch durch die Koc#’sche Plattenmethode isolieren und weiter rein cultivieren. Der Pilz wächst sehr üppig in zuckerhaltigen Nährsubstraten, z. B. Pflaumen- oder Rosinenextract oder Malzextract. Am be- quemsten fand ich die Verwendung einer ziemlich schwachen Lösung des extracti malti sicci pulverati, !) mit oder ohne Zu- satz von 10 % Gelatine. Meine Absicht mit diesen Culturen war, reines und reichliches Material zum Studium der gänzlich unbekannten Kernverhältnisse des Pilzes zu erhalten. Da die Ascomyceten und die Phycomyceten, zwischen welchen Ascoidea bekanntlich eine Mittelstellung einnimmt, in Bezug auf die Ent- stehung der Kerne der Ascen und Sporangien sich wesentlich verschieden verhalten, war es von einem besonderen Interesse, Ascoidea von diesem Gesichtspunkt aus zu untersuchen. Es war meine Hoffnung, durch diese Untersuchung schärfere unter- scheidende Charactere zwischen Ascus und Sporangium als die von BREFELD gegebenen aufzufinden. Jüngst ist aber eine Ar- beit von PoPTA ?) erschienen, in welcher eben dieser Gegenstand ausführlich behandelt wird, so dass eine Publication der von mir erzielten, die Kernverhältnisse betreffenden Resultate, über- flüssig geworden ist, da ich nichts wesentliches der PoprTA’schen Darstellung hinzuzufügen habe. So interessant die Sporenbildung bei Ascoidea ist, bieten auch die vegetativen Hyphenzellen 3) ein nicht geringes Interesse. 1) von E. Merck, Darmstadt bezogen; ist für Pilzeulturen viel bequemer und haltbarer als das eingediekte Extract von Malz oder Zwetschken. 2) CANNA M. L. Porra, Beitrag zur Kenntniss der Hemiasei (Flora, Band 36, Jahrg. 1899, Taf. 1). 3) Die Membran der älteren Hyphen ist bekanntlich bräunlich gefärbt (0. BRE- FELD, Die Hemiasci und Ascomyceten, pag. 95 in Untersuchungen aus dem Gesammtgebiete der Mykologie, Heft. IX, Münster i. W. 1891). Dieser Farb- stoff löst sich in verdünntem Alcohol mit purpurbrauner Farbe. Mit Ammo- niak oder Salzsäure wird die Lösung heller, mehr gelblich. Ein Zusatz ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 559 Ueber den Inhalt dieser bemerken. BREFELD und LINDAU!) nur, dass sie »von einem hyalinen schaumigen, ganz ungefärbten Protoplasma erfüllt» sind; auf der Tafel ist der Zellinhalt nur schematisch gezeichnet. Anders wird der protoplasmatische In- halt von Porta?) beschrieben. Nach ihr hat »das Plasma in den Zellen der Hyphen eine streifige Struktur, es liest wand- ständig und umschliesst einen grossen centralen Saftraum». In den Zellen fand sie ferner mehrere Kerne, Fett und Glycogen.?) Sowohl ihr als BREFELD scheint aber ein Organ der Ascordea- Zelle entgangen zu sein, über welches ich im Folgenden einiges mitzuteilen mir erlaube. Es dürfte dieses Organ sein, welches die von PoPTA beobachtete »streifige Struktur» des Protoplasma bedingt. Ueber das Aussehen des Protoplasma der Zellen der vegetativen Hyphen bei der zweiten Art der Gattung, A. sapro- legnioides, macht der Entdecker derselben, HOLTERMANN, ?) keine Angaben. Diese Organe, die ich zu den SWINGLE'schen Vibrioiden rechnen möchte, sind am leichtesten in älteren, fettfreien Hyphen- zellen zu sehen; in jüngeren Zellen werden sie oft durch die Fetttröpfen mehr oder weniger verdeckt. In jenen Zellen bildet das Protoplasma einen dünnen Wandbeleg, welcher eine grosse Vacuole umschliesst. Im Protoplasma liegen die linsenförmigen Zellkerne (k) und zahlreiche Vibrioiden (v, v!) eingebettet. Die von Eisenchlorid bewirkt eine schöne rothorange Färbung der Lösung. Bleiacetat fällt den Farbstoff nieht, sondern macht nur die Lösung opale- seirend. Was das Absorptionsspectrum anbetrifft, so gehen roth und gelb ungeschwächt durch, grün wird geschwächt, blau-violett werden ausgelöscht. Die Lösung fluorescirt nicht. I) BREFELD, 1. ce. 2) 1 & pao. >. 3) 1. e. pag. 11. Es dürfte wenige Pflanzen geben, die so geeignet zur Demon- — stration des Glycogens sind wie Ascoidea rubescens. Da das Glycogen aus getödteten Zellen nicht herausdiffundirt, lässt sich auch getrocknetes oder in Flüssigkeiten conserviertes Material zur Demonstration verwenden. Legt man Ascoidea in Alcohol, sammelt sich das Glycogen jeder Zelle zu einem grossen, stark lichtbrechenden Klump, der gewöhnlich seinen Platz an einer der Quer- wände hat. +) C. HoLTERMAnN, Mykologische Untersuchungen aus den Tropen, Berlin 1898. 560 LAGERHEIM, UEBER VIBRIOIDEN IN DER PFLANZENZELLE. Anzahl der Vibrioiden ist sehr wechselnd; in einigen, besonders in den älteren Zellen, sind nur wenige vorhanden, in anderen, besonders in den jüngeren, liegen sie in erosser Menge dicht an einander ge- schmiegt. Das Aussehen und die Lage der Vibrioiden in den Sporangien und den Conidien konnte wegen des grossen Reichthumes an Fett in diesen Zellen nicht ermittelt werden. In älteren, in- haltsarmen Zellen liegen die Vibrioiden grösstenteils der Längsachse der Zelle anrähernd parallel, in jüngeren. Zellen ist ihre Lage oft unregelmässiger. Es hängt dies wahrscheinlich mit der Eigen- bewegung der Vibrioiden zusammen. In jüngeren lebhafter vege- tierenden Zellen möchte ihre Bewegung lebhafter als in älteren Zellen sein, wo sie deshalb im allgemeinen ihre sozusagen nor- male Längsstellung einnehmen. Die Bewegung äussert sich als verschiedenartige Krümmungen (Fig., v!), die, wie es scheint, in einer der Zellwand parallelen Ebene ausgeführt werden; niemals wurde nämlich beobachtet, dass ein Vibrioid das eine Ende gegen die ideale Längsachse der Zelle richtete. Die Gestalt der Vibrioiden vergleicht SWINGLE sehr treffend mit jener der Bacillen. In der That sind sie so bacillenähnlich, dass man glauben würde, dass es sich um intracellulär iebende Bacterien handelt. Davon kann aber nicht die Rede sein, son- dern sie sind ohne Zweifel normal vorkommende Organe der Zelle. Sämmtliche Vibrioiden sind fadenförmig und sind zum grössten Teil gleich dick. Der Querdurchmesser eines einzelnen Fadens ist überall derselbe und beträgt ungefähr 0,5 u. Die Länge wechselt dagegen sehr, von 2—20 u, was vermuthlich damit zusammenhängt, dass die Vibrioiden, wie es scheint, wie echte Bacterien sich durch Querteilung vermehren. Die Enden der Vibrioiden scheinen abgerundet zu sein. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 561 Die Vibrioiden sind vom Cytoplasma scharf abgegrenzt. Sie sind schwach lichtbrechend, aber nicht doppelbrechend; bei Kreu- zung der Nicols konnte ich kein Aufleuchten derselben wahr- nehmen. Sie sind farblos und erscheinen ungefärbt ganz homogen; wenigstens konnte ich mit den mir zu Gebote stehenden opti- schen Hülfsmitteln keine feinere Structur derselben erkennen. Beobachtet man mit Carbolfuchsin gefärbte Vibrioiden, erschei- nen sie bei starker Vergrösserung (SEIBERT Apochromat 2 mm., Compens. Ocular 8) wie aus einer undeutlichen Körnchenreihe bestehend; der Rand der Vibrioiden erschien deutlich uneben. Was das Verhalten der Ascordea-Vibrioiden zu Farbstoffen anbetrifft, so habe ich eine ganze Anzahl Anilinfarbstoffen auf sie einwirken lassen, nämlich folgende Nitrofarbstoffe: Pikrin- säure, Naphtylamingelb, folgende Azofarbstoffe: Chrysoidin, Orange, Bordeauxroth, Bismarckbraun, Congoroth, Orseillin, Chry- samin, ein Oxyketonfarbstoff: Alizarin 3 R dopp., folgende Triphenylmetanfarbstoffe: Malachitgrün, Victoriablau, Fuch- sin, Diamantfuchsin, Methylviolett (Pyoktanin), Gentianaviolett, Jodgrün, Gallein, Dahlia, Anilinblau, Corallin, Eosin, Erythrosin, folgende Thiazine: Methylenblau, Toluidinblau, folgende Azine: Saffranin, Magdalaroth, Nigrosin, und ein Chinolinfarbstoff: Cyanin. Mit Ausnahme des letzteren wurden sämmtliche Farb- stoffe in wässeriger Lösung verwendet. Von diesen erwiesen sich eigentlich nur einige Triphenylmetanfarbstoffe und zwar Fuchsin, Diamantfuchsin, Methylviolett, Gentianaviolett, Dahlia, Erythro- sin zur guten Färbung der Vibrioiden geeignet. Ganz gute Färbungen erhielt ich auch mit Orseillin, Jodgrün (blaue Färb- ung), Saffranin, Magdala, Cyanin (nach 12 Stunden). Unge- eignet erwiesen sich die Thiazine. Am besten und bequemsten fand ich die Verwendung von ZIEL’schem Carbolfuchsin. !) In dieser Flüssigkeit werden die Vibrioiden schon nach ein paar Minuten scharf roth gefärbt und heben sich von dem viel schwä- cher tingierten Cytoplasma sehr deutlich ab. Eine distincte !) Dargestellt nach A. ZIMMERMANN, Die botanische Mikrotechnik, p. 248, Tü- bingen 1892. 962 LAGERHEIM, UEBER VIBRIOIDEN IN DER PFLANZENZELLE. Tinction der Vibrioiden erhält man auch, wenn man mit EHR- LICH's Anilinwasser-Gentianaviolett-Lösung färbt und das Prä- parat nach Auswaschung in Wasser mit Jod-Jodkalium be- handelt. Pflanzenfarbstoffe wie Hämatoxylin (GRENACHER’s) und Or- cein waren nicht geeignet zur Färbung der Vibrioiden. Ruthe- niumroth färbte sie schön rosenroth, Jod gelb. Nicht nur in der äusseren Form sondern auch im Verhalten zu Farbstoffen zeigen demnach die Vibrioiden eine auffallende Uebereinstimmung mit Bacterien. (regen Säuren und Alkalien zeigten sich die Vibrioiden sehr resistent; geprüft wurde mit Salzsäure, Salpetersäure, Schwefel- säure, Kaliumhydrat und Ammoniak. !) Durch Eau de Javelie werden sie gelöst. Eine deutliche Rothfärbung der Vibrioiden durch MILLON’s Reagenz erhielt ich nicht; die oben erwähnten Reactionen spre- chen aber dafür, dass diese Einschlüsse plasmatischer Natur sind. Sowohl in dieser wie in anderen Hinsichten zeigen die Vibrioiden eine so grosse Uebereinstimmung mit den ZIMMER- MANN schen Nematoplasten,?) dass sie an die Seite dieser zu stellen sind, wenn man sie nicht direct damit identificieren will. Zur Entscheidung dieser Frage muss die ausführliche Arbeit N SWINGLE’s abgewartet werden. Unter Nematoplasten ?) versteht !) Es mag ausdrücklich hervorgehoben werden, dass diese Angaben sich auf in Alkohol eonserviertem Material beziehen. Lebendes Material war mir leider nicht mehr zugänglich. Es ist deshalb möglich, dass die Vibrioiden lebender Zellen gegen die erwähnten Reagenzen sich anders verhalten, wie es z. B. mit den spindelförmigen Proteinkörpern in den Epiphyllum-Zellen der Fall ist (vergl. H. MoriscH, Ueber merkwürdig geformte Proteinkörper in den Zweigen von Epiphyllum, in Ber. d. Deutsch. Bot. Ges. Bd. III, 1885, p. 201 und V. CHMIELEVSKY, Bine Bemerkung über die von Molisch beschrie- benen Proteinkörpern in den Zweigen von Epiphyllum, in Botan. Centralbl. Bd. XXXI, 1837, p. 117). ?) A. ZIMMERMANN, Sammel-Referate aus dem Gesammtgebiete der Zellenlehre, p. 215, Fig. 2 (Beih. z. Botan. Centralbl. Jahrg. III, 1893). ZIMMERMANN nennt die betreffenden Organe sowohl Nematoblasten als Ne- matoplasten; ich möchte den letzteren Namen vorziehen, da er passender er- 3 — scheint (vergl. Chloroplasten, Leucoplasten ete.). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 569 ZIMMERMANN schwach lichtbrechende, häufig wellig gebogene Stäbchen plasmatischer Natur, die sehr verschiedenartige Krüm- mungen ausführen können. Er beobachtete sie in den Haarzellen von Momordica Elaterium und in den Zellen des Wurzelmeri- stems von Vicia Faba. Ueber die Bedeutung der Nematoplasten und der Vibrioiden ist nichts bekannt. Da meine Versuche wieder lebendes Material von Ascoidea zu Culturen zu erlangen fehl schlugen, habe ich bis jetzt dieser Frage nicht näher treten können. 964 Skänker till K. Veteuskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. frän sid. 556.) Dorpat. Meteorologisches Observatorium der Universität. Meteorologische Beobachtungen. 1896: 8-10; 1898: Resume; 1899: ı. 8:0. Dublin. AR. Irish academy. Proceedings. (3) Vol. 1 (1891): N:o 4. 8:0. Edinburgh. R. Physical society. Proceedings. Vol. 14 (1897/98): P. 1. 8:0. Emden. Naturforschende Gesellschaft. Kleine Schriften. 19. 1899. 8:0. Freiburg i. B. Naturforschende Gesellschaft. Berichte. Bd 11: H. 1. 1899. 8:0. Halifax. Nova Scotian Institute of science. Proceedings & transactions. Vol. 9 (1897/98): P. 4. 8:0. Hamburg. Deutsche Seewarte. Deutsche ueberseeische meteorologische Beobachtungen. H. 8.1899. 4:0. Harlem. Koloniaal museum. Bulletin. 1899: 4—5. 8:0. — Societe Hollandaise des sciences. Archives Neerlandaises des sciences exactes et naturelles. (2)T. 2 (1899): Livr. 5. 8:0. Karlsruhe. Centralbureau für Meteorologie und Hydrographie. Niederschlagsbeobachtungen der meteorologischen Stationen im Gross- herzogthum Baden. Jahrg. 1898: 2. 4:0. Kjöbenhavn. Universitetets zoologiske Museum. Den Danske Ingolf-Expedition. Bd. 1: D. 2. 1899. 4:0. Kharkow. Universite Imperiale. Annales. 1899: Kn. 1. 8:0. KRASNOV, A. N., Geografija rastenii. 1899. 8:0. 1 dissertation. 8:0. Klagenfurt. Naturhistorisches Landes-Museum von Kärnten. Jahrbuch. H. 25. 1899. 8:0. Diagramme der magnetischen und meteorologischen Beobachtungen. Jahr 1898. Fol. Krakau. Academie des sciences. Rozprawy. Wydziat matem.-przyrodniezy. (2) T. 14. 1899. 8:0. Sprawozdanie komisyi fizyograficznej. T. 33. 1898. 8:0. Sprawozdania komisyi do badania historyi Sztuki w Polsce. T. 6: Zeszyt 2-3. 1898. 4:0. Rocznik. Rok 1897/98. 8:0. Bulletin international. 1899: 4. 8:0. Kristiania. Norwegisches meteorologisches Institut. Jahrbuch 1898. 4:0. Königsberg. Physikalisch-ökonomische Gesellschaft. Schriften. Jahrg. 39 (1898). 4:0. (Forts. & sid. 582.) 569 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 6. Stockholm. Meddelande frän Stockholms Högskola. Morphologische Beobachtungen über Nebenblatt- und Verzweigungsverhältnisse einiger andinen Alchemilla- Arten. Von Knut Bonuum. [Mitgeteilt am 9 Juni 1899 durch V. Wırrrock.] In seinem bekannten Werke »Pflanzenbiologische Schilder- ungen» !) erwähnt GOEBEL die Nadelblattform bei einigen andinen Alchemilla-Arten und erklärt, ohne näher auf die Sache ein- zugehen, die Entstehung dieser quirlständigen Nadelblätter aus der Verschmelzung sehr stark entwickelter Nebenblätter mit einer reducierten Blattspreite. Diesen morphologischen Verhält- nissen habe ich gelegentlich anatomischer Untersuchungen über die andinen Alchemilla-Arten ebenfalls einige Aufmerksamkeit geschenkt und teile, da äusserer Umstände halber die rein ana - tomischen Studien noch nicht veröffentlicht werden können, zu- nächst die kleinen morphologischen Resultate mit. Gegenstand meiner Untersuchung waren: A. galioides, A. nivalis, A. frigida, A. rupestris, A. stemmatophylla, A. sibbal- diaefolia, A. aphanoides, A. pinnata, A. orbieularıs, A. Mando- niana, A. hirsuta, sowie die europäischen A. Aphanes und A. alpina. Das zwar grösstenteils aus getrockneten Herbarien- pflanzen bestehende, meinem Zwecke, nämlich der Verfolgung des Bündelverlaufes, aber sich als vollauf genügend erweisende Material verdanke ich den Herren Professor G. LAGERHEIM, der mir seine andinen ÄAlchemilla-Arten überlassen, und Professor V. 1) »Die Vegetation der Venezolanischen Paramos», eit. Werk. II, S. 33 u. £. 566 «BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN => WITTROCK, dessen Güte mir aus dem Naturhistorischen Reichs- museum zu Stockholm einige Arten zur Verfügung stellte. Die zu untersuchenden Sprosse wurden in Wasser gekocht und darauf in Glycerin übertragen, in einigen Fällen nach einer von DEINEGA !) angewandten Methode mit 5 % Kali in absolu- tem Alkohol aufgeweicht. Die Verfolgung der infolge des Auf- weichens deutlich hervortretenden Gefässbündel liess erkennen, wie weit die Nebenblätter an der Entstehung der Blattscheide und der quirlständigen Blattlappen beteiligt waren. GÖBEL, ?) der unter den Alchemäilla-Arten mit scheinbar ganz und gleichförmig quirlständigen Blättern Alchemilla galioides untersucht hat, hat bei ihr an den an der Basis des Sprosses stehenden Blättern noch eine deutliche Gliederung in Neben- blätter und Spreite wahrgenommen. In dem Materiale, das mir zu Gebote stand, waren diese Blätter nicht vorhanden, wogegen alle höher sitzenden Stengelblätter deutlich und regelmässig in fast ganz gleiche Lacinien geteilt sind, die vom Rande einer trichterförmigen Blattscheide ausgehen. Schneidet man diese vorsichtig auf und breitet das Blatt zwischen zwei Objectträgern in einem Glycerintropfen aus, so lässt sich leicht die Nervatur _ verfolgen. Sämmtliche Abbildungen wurden nach so hergestellten Präparaten gemacht, wobei die Vergrösserung mit der Lupe nur ausnahmsweise nicht genügte. Von den in der Blattscheide der Alchemilla galioides wahr- zunehmenden drei deutlich getrennten Gefässbündeln charakteri- sierte sich das eine häufig durch eine ihm opponierte kleine Knospe oder einen Spross als der Blattspreite zugehörig, während die beiden andern die Gefässbündel der Nebenblätter darstellten. Die Anzahl der Spreitenlappen erwies sich schwankend und oft niedriger als die der Nebenblätterlappen (Fig. 1—B). 1) Beitr. 2. Kenntniss d. Entwicklungsgesch. des Blattes und der Anlage der Gefässbündel. Flora 1898, S. 442. 2]. e. p. 82. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 567 Drei der Reihe nach auf einander folgende Blätter zeigten 10, resp. 10 und 9 Lappen. Von diesen gehörten beim ersten Blatt (von oben) 3 der Blattspreite, 3 dem einen und 4 dem andern Nebenblatt; beim zweiten 2 der Blattspreite und je 4 den Nebenblättern; und beim dritten Blatte 3 der Spreite und je 3 den Nebenblättern. In einem andern Fall ergab sich für 3 auf einander folgende Blätter folgende Lappenzahl: 5+3 + 3; 5+2+35; 2+ 3 +2 (die cursivgedruckten Ziffern geben die Anzahl der Spreitenlappen). Das jeweilige Fehlen eines Spreiten- Fig. 1—9. A. galioides. oder Nebenblätterlappens ist wahrscheinlich auf gegenseitigen Druck der Lappen in der Knospe zurückzuführen. Hier und da war ein nur teilweise verkümmerter Lappen zu beobachten. Von der ursprünglichen Anlage eines völlig verdrängten Lappens zeugt jedesmal ein zurückbleibendes, im Winkel der nächstfolgenden Lappen verlaufendes, starkes Gefässbündel (Fig. 8—9). Kleinere Bündel finden sich neben den genannten in der Blattscheide nicht, wogegen die Lappen noch je zwei, vom Hauptbündel abzweigende, immer zickzackförmig verlaufende Randnerven zeigen (Fig. 9). 568 BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN. In ganz derselben Weise verhält sich eine etwas höher in den Anden auftretende, der A. galioides sehr nahestehende Art, Alchemilla nivalis, von der Fig. 10 ein Blatt mit seinem Nerven- verlauf wiedergiebt. Meine Untersuchung über den Nervenverlauf bestätigt also durch- aus die Auffassung GÖBELS. Dieser Autor hat seine Resultate durch eine Vergleichung der Blätter von A. nivalis mit den Hochblättern der A. tripartita gewonnen. Den II Arten A. nivalis und A. galioides 3 hinsichtlich ihrer morphologischen Ausbildung viel näher steht indessen Alchemilla frigida. Von den drei Lappen der Spreite erscheint hier jeder, oder auch nur der mittlere, noch einmal eingeschnitten (Fig. 11), wenn nicht, wie es zuweilen der Fall ist, alle Spreitenlappen ganzrandig und Fig. 11—12. 4. frigida. zugleich den Nebenblätterlappen an Grösse ziemlich gleich sind, wobei nur die Blatttüte etwas schief abgeschnitten erscheint. Damit wird der Habitus des Blattes ebenso wie die morpholo- gische Übereinstimmung mit A. galioides beinahe vollständig (Fig. 12). Die Nebenblätter bestehen aus je drei bis vier grossen Lappen. Drei starke Gefässbündel durchziehen das Blatt. Die strahlige Anordnung der Blattlappen um den Stengel findet sich am ausgeprägtesten bei A. Fig..13. stemmatophylla. Hier sehen wir jedes Blatt in vier A. stemmatophylla. gleich grosse Lappen geteilt, von welchen zwei, von ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 569 einem zweigegabelten Gefässbündel durchzogene, die Blattspreite bilden, während die beiden andern, je mit einem Bündel ver- sehenen, die Nebenblätter darstellen. Eine Abweichung hiervon habe ich in dem mir zu Gebote stehenden, allerdings nicht sehr reichhaltigen Materiale nicht gefunden, vielmehr ist die schein- bare Quirlstellung hier feste Regel. Die von einem feinen Nervennetz fast bis zum Grund durchzogene Blattscheide ist doppelt so lang als die Lappen, deren eingerollte Ränder ganz wie bei A. galioides mit Nerven versehen sind. Völlig abweichend hiervon verhält sich Alchemilla sibbaldie- fola. Bei ihr sind die Laubblätter ein wenig gestielt, die Seitenlappen der tief dreigeteilten Spreite erscheinen noch ein- mal tief eingeschnitten, die vom Blattstiel deutlich abgesetzten Nebenblätter sind drei- bis fünflappig. Ein starkes, später drei- teiliges Gefässbündel tritt ins Blatt hinein; der schwache Nerv, der je ein Nebenblatt versorgt, giebt einen dünnen, dem Blattstiel entlang zie- henden und sich dann rasch in der Spreite ver- lierenden Ast ab (Fig. 14). Ihrer engen Beziehung zur Inflorescenz wegen sind die sehr mannigfaltigen Blattformen der gt Blätenregion im Zusammenhang mit dieser zu Fig. 14. A. sibbaldiefolia. besprechen. Während einzelne Blätter zwei tief (Laubblatt). dreiteilige, von einer kurzen Scheide ausgehende Spreiten zeigen, variieren andre diesen Typus, indem der eine Zipfel verkümmert, bezw. ge- schwunden, oder die Zahl der Lappen vermindert erscheint (Fig. 15). Bei jedem Blatt entspringen eine zartge- stielte Blüte und zwei Verzweigungssprosse, in den höchsten Regionen nur eine Blüte und ein Verzweigungsspross. Der Hauptspross ist dabei jedesmal die etwas seitwärts gebogene Blüte. Wie Fig 15 aus seiner Stellung und dem Nervenbau des Fig. 15. / 5 4A. sibbaldie folia. Lappens deutlich zu erkennen, ist der grössere (Inflorescenz). 570 BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN. der beiden Verzweigungssprosse der Axillarspross der Blattspreite, den kleineren dagegen bildet ein aus dem Winkel des einen Stipels hervorgegangener Nebenspross, während der zweite Stipel ganz verdrängt ist. Fig. 16 giebt mit Sp. die Spreite mit drei bis an den Grund getrennten Nerven. Je mehr nämlich der Blattstiel verkümmert und der Blattgrund sich successiv ver- breitert, je weiter trennen sich die 3 Gabeläste der Spreite. Ins Nebenblatt tritt ein oft beinahe an der Basis schon gegabelter Nerv, dem der zweite Spross gegenüber steht (N,). Fig. 16—21. A. sibbaldiefolia. (Hochblätter). Sp.=Spreite; N,, Ny, = Neben- blätter; Bl. = Blüthe; 7.4. = Hauptast; N.A. = Nebenast. Hand in Hand mit der nicht selten bis zum gänzlichen Fehlschlagen erfolgenden Verkümmerung des Nebenblatts schwin- det dann auch bis zum Nichtmehrvorhandensein der Nebenspross (Fig. 17, 20—21). Die Inflorescenz geht somit von einem Di- chasium in eine Schraubel über (Fig. 15). Fig. 16—21 geben verschiedene Stadien dieser Rückbildung des Blattes. Auch bei einer Verkümmerung beider Nebenblätter sind, wie aus den Fi- guren 22—25 hervorgeht, Aussehen und Nervenverlauf der zu- rückbleibenden Spreite noch mannigfach. Anders also als bei den erstgenannten Arten kommt die hier sehr kurze Blattscheide zustande, indem infolge Verküm- merns des einen Stipels die beiden Nerven der Spreite und des ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 571 (noch vorhandenen) Nebenblatts einander derart gegenüberge- stellt werden, als wären zwei decussierte Blätter mit einander verwachsen. Daher ist auch die Inflorescenz in ihren unteren Partieen einem gewöhnlichen Dichasium ganz wie bei decussierter Blattstellung sehr ähnlich, während sie weiterhin, entsprechend dem successiven Verkümmern des noch vorhandenen Stipels, in eine Schraubel übergeht (Fig. 15). Die Litteratur teilt über diese Erscheinung nur wenig mit. Der Übergang einer dreigegabelten Spreite in eine zweigegabelte, den BITTER bei Helleborus lividus beobachtet hat, beruhte, wie aus dem Bündeiverlauf erhellt, auf der Verschmelzung der me- dianen mit einem lateralen Blattlappen. !) Eine Schilderung mit Abbildungen desselben Verhaltens hat längst schon CONSTAN- TIN V. ETTINGHAUSEN von Stereulia diversifolia gegeben. ”) Der Fig. 22—25. 4A. sibbaldiefolia. (Hochblätter). Entstehung aber eines zweigegabelten Blattes aus der Spreite und dem einen Nebenblatt wird kaum irgendwo, oder, soweit mir bekannt, nur sehr flüchtig Erwähnung gethan. D. Cuos, von dessen zahlreichen, von ihm öfters unvollständig citierten Auf- sätzen einzelne meiner Beachtung vielleicht entgangen sind, schreibt in Comptes rendus 1878: °) Il est tres frequent de voir, au voisinage de l’inflorescence, les feuilles disparaitre sans s’etre modifiees, les stipules persis- tant seules pour former soit les bractees, soit a la fois les braetees et les sepales. On admet une metamorphose brusque 1) Vergl. Morphol. Untersuchungen über die Blattformen der Ranunculeen und Umbelliferen. Flora, Bd. 83, 1897, S. 243, Fig. 6. ?) Die Blattskelette der Dicotyledonen, Wien 1861, S. 125, Taf. XLVIIL, Fig. 11. ®) De la part des stipules ü l’inflorescence et dans la fleur. Notes de M. D. Cros (Comptes rendus hebd. des seances de l’Acad. T. LXXXVII, p. 305. 572 BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN. des feuilles a l’inflorescence ou, dans certaines plantes en effet, la feuille se reduit soit a la gaine, soit a un rudiment de limbe, soit a un appendice resultant de la fusion des deux. Mais plus souvent, si elles ont des stipules, celles-ci, soit seules, soit unies a un reste de limbe, constituent les bractees. La grande famille des Legumineuses a, sans exageration, la moitie de ses repre- sentants munis de bractees stipulaires.» In einem andern Aufsatze!) erwähnt er das Vorkommen von Blüten in den Nebenblattwinkeln mehrerer Familien (Legu- minosen, Malvaceen, Geraniaceen etc.), und beschäftigt sich des näheren vor allem mit der chilenischen Adesmia aphylla sowie A. bracteata, die beide vollständige Blätter in der untersten Stengelzone, weiterhin aber nur noch knospenstützende Neben- blätter besitzen. Eine ausführlichere Darstellung der Neben- blätter der Blütenregion vom systematischen und morphologischen Gesichtspunkt aus giebt CLos ?) in einer grösseren Abhandlung, deren Resume der erstgenannte Aufsatz zu sein scheint. Seine Methode indessen scheint mir nicht einwandsfrei. Wo er seine Ansichten nicht, wie grösstenteils, auf älteren Morphologen ent- nommene Citate und Abbildungen stützt, sondern beim Studium eines grossen Herbariums ?) gewonnene Beobachtungen mitteilt, beschränkt er sich fast ausschliesslich auf die Hervorhebung äusserer Übereinstimmung zwischen Nebenblättern und Bracteen, was häufig zu Irrtümern führen dürfte. Die Blattspreite meiner Fig. 21 zeigt z. B. sehr grosse Ähnlichkeit mit dem Nebenblatt der Figur 17, während doch aus dem Verhalten der Knospe, dem successiven Schwächerwerden und schliesslichen Schwinden der Nebenachse hervorgeht, dass man es hier in der That mit einer Spreite zu thun hat. Ohne indessen einen Angriff gegen die CLos’schen Resultate im allgemeinen richten zu wollen, möchte ich hiermit nur die Zuverlässigkeit seiner Methode bezweifeln. 1) Independance, developpement, anomalies des stipules, bourgeons ü ecailles sti- pulaires. (Bull. Soc. Bot. France. T. 26, 1879, p. 190). ?) Des stipules et de leur röle ü l’inflorescence et dans la fleur. (Mémoires de l’Acad. d. Sc. de Toulouse. Ser. 7, T. 10, p. 201—317). S)F1. e. ‚p. 202. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 573 Die Nebenblätter der meisten Leguminosen sowie mehrerer Rosaceen sollen nach CLos eine grosse Rolle in der Inflorescenz spielen, indem sie als Bracteen funktionieren. Alchemilla nennt er in dieser Hinsicht (Nebenblattbracteen) nicht, spricht sich auch nicht darüber aus, ob. wie bei den von mir untersuchten Alchemilla-Arten, die Nebenblätter nur Nebenachsen stützen. Seine Beschreibungen lassen im Gegenteil die Nebenblätter als die normalen Bracteen erscheinen, was eine genauere Unter- suchung kaum bestätigen dürfte. Einige weitere, diesen Stoff behandelnde Aufsätze desselben Verfassers sind ungefähr gleichen Inhalts und daher wohl zu übergehen. Endlich erwähnt CELA- KOWSKY !) in einer der Unkenntniss der Sprache wegen mir nur in ihrem deutschen Auszug zugänglichen Arbeit die Inflorescenz der Alchemilla vulgaris: »lm Wesentlichen eine zweiarmige Ga- bel, deren linker Arm in eine Schraubel umgewandelt ist, der unterwärts aus Doppelwickeln, obenhin aus einfachen Wickeln gebildet wird», also ganz meiner an A. sibbaldiefolia gemachten Beobachtung entsprechend. Von den Bracteen sagt er nichts, doch geht aus seiner Figur (Taf. IV, 41), obschon nicht ganz klar, hervor, dass auch dort ein successives Verkümmern des einen und des andern Stipels stattfindet. Die von CLos be- züglich der Stipularknospen gemachten Beobachtungen scheinen fast in Vergessenheit geraten zu sein. Meine Untersuchung stellt nun den Zusammenhang zwischen dem Verhalten der Ne- benblätter und der Inflorescenz fest. Allerdings habe ich aus angedeuteten Gründen keine diesbezüglichen entwicklungsgeschicht- lichen Studien gemacht, doch halte ich mich, da es Regel ist, dass die Blätter früher als ihre Axillarknospen entstehen, zu der Annahme. berechtigt, es sei in diesem Falle die Ursache der Verbindung von Dichasium, Schraubel und Wickel in derselben Inflorescenz in den obengeschilderten Blattverhältnissen zu suchen. Die besprochenen Blüten- und Nebenblattverhältnisse zeigen sich nicht allein bei A. sibbaldiefolia. Bei den Blättern von !) Nauka 0 kvetenstvich na zakladı deduktionem. (Rozpravy céské akademie cicare Frantiska Josefa, R. I, Trida II, Cislo SO; Praze 1892). Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 6. 3 574 BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN. A. aphanoides gehen die ziemlich gleichmässig rings um den Stengel verteilten Spreiten- und Nebenblätterlappen von einer ausserordentlich kurzen Scheide aus. Dabei lassen sich indess, wenn man den Bündelverlauf zu Hülfe nimmt, die einzelnen Teile leicht unterscheiden (Fig. 26). Schwieriger wird dies in der Blütenzone, wo die stark vereinfachte Spreite nur noch drei- lappig, das eine Nebenblatt zwar noch von normaler Grösse, das andere aber des öfteren verkleinert und von geringerer Lappen- zahl ist. Der zuerst eigentümlich erscheinende Umstand, dass der grössere Stipel häufig mit zwei selbständigen Nerven versehen ist, lässt sich bei einer Vergleichung der Figuren 27 und 28 aus einer immer tiefer beginnenden Gabelung erklären. Im Winkel des grösseren Nebenblatts steht auch hier ein accessorischer Verzweigungsspross, und auch die übrigen Verhältnisse stimmen I N. RN a, > ct Pig. 26 Lig #3 Fig. 26—28. A. aphanoides. Sp. = Spreite, N, u. N,, = Nebenblätter; Bl. = Blüthe, 7.4.=Hauptast, N.A.=Nebenast. In Fig. 28 sind die Knospen entfernt mit denen bei A. sibbaldiefolia überein. Der Umstand, dass der eine Stipel nie völlig verdrängt wird, sondern nur eine ge- wisse Vereinfachung erfährt, bewirkt, dass A. aphanoides als eine Übergangsform dasteht. Die Neigung des einen Neben- blatts, schwächer zu werden, die sich zuweilen auch bei A. galiordes zeigte, tritt hier als Regelmässigkeit auf. Der A. sibbaldiefolia einen Schritt näher kommt A. pinnata. Ich hatte Gelegenheit, einige Sprossenden dieser Art aus dem Herbarium des Reichsmuseums zu Stockholm zu untersuchen. Am Rhizom sitzen dichte Rosetten doppeltgefiederter Blätter beträchtlicher Länge. Lange, hier und dort wurzelnde Ausläufer, von welchefi vertikale, blütentragende Sprosse aufsteigen, kriechen am Boden hin. Die Blüten sitzen in den Winkeln scheiden- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 575 förmiger Blätter, deren Bau hier kurz erwähnt sei. Den vor- stehend beschriebenen Blättern der A. galioides ähnlich, sind sie indessen nicht so regelmässig wie diese gelappt. Wie gewöhnlich ist die Hauptachse die Blüte, die scheinbare Fortsetzung des Stengels bildet der Achsenspross (Fig. 29—31). In der Scheide einander gegenübergestellt, findet man meist zwei gleich starke Bündel, deren eines dasjenige der Spreite dar- stellt (Fig. 31), zwischen denen aber oft unsymmetrisch ein viel schwächerer Nerv auftritt, der in ein oder zwei, das eine, schwindende Nebenblatt bildende Läppchen hinausläuft (Fig. 29—30). Das zweite Nebenblatt ist ungefähr so gross und ebenso gelappt wie die Spreite. Es ist bemerkenswert, dass die Hochblätter hier einem ganz andern Typus angehören als die Laubblätter und wie die Laub- BIRMA Fig. 29—31. A. pinnata (Hochblätter). Sp. = Spreite, N, u. Ny, = Nebenblätter, Bl. = Blüte, A. = Verzweigungsspross. blätter der aufrechten Sprosse der A. galioides eine tiefe Scheide mit ziemlich regelmässig gelapptem Rand bilden. Eine ähnlich trichterförmige Scheide ist die Blattform der Blütenreeion der Alchemilla orbieularis. Auch diese Art treibt kriechende Sprosse mit dichten Rosetten handförmig gelappter Blätter. Die Blüten sitzen an orthotropen, rispenförmig ver- zweigten Sprossen, die nur jene trichterförmigen, seichtrandigen, wenig gelappten Scheiden tragen. Zwei gleich starke Nerven sind vorhanden. Die Blüte ist wieder die Hauptachse, im Blatt- winkel steht als scheinbare Stengelfortsetzung der Achselspross. Oft aber erscheint dem zweiten Scheidennerv gegenüber ein accessorischer Verzweigungsspross (Fig. 32—33). Es lehrt also der Vergleich mit A. sibbaldiefolia und A. pinnata, dass die 576 BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN. Scheide aus der Blattspreite und dem einen Nebenblatt besteht; der zweite Stipel ist hier vollständig und constant geschwunden; im Winkel des andern, ebenso constant vorhandenen Stipels steht, wie bei A. sibbaldiefolia, der accessorische Verzweigungsspross. Übrigens stimmt die vom Stipel nur durch zwei etwas tie- fere Einschnitte getrennte Spreite sowohl nach Nervatur als Form und Zahl der Lappen völlig mit diesem überein (Fig 33). vå Vergleichshalber sei hier noch 4, kurz A. alpina erwähnt, um so mehr, als LUBBOCK !) sie in dieser Hinsicht untersucht hat. Seine Resultate dürf- Ag. 33 Fig. 32— 83. 4A. orbicularis. (Hoch- a Sp.= en sagt von den Nebenblättern: »As the . Sp. „N. 3 Bl. = Blüthe, 4.4. = Hauptast, main axis thickens and the axillary N.A. = Nebenast. ten indessen kaum richtig sein. Er buds elongate, the stipules split re- gularly or irregularly throughout their length along their poste- rior edges, and frequently the anterior edges likewise as far as the petiole, but still remain attached to the latter. The first pair of stipules on the axillary branches are precisely like those on the main axis, but they have no trace of lamina nor petiole in the sinus. The axillary branches bear the flowers, and their upper stipules are shorter etc.» Nach seiner nicht ganz klaren Beschreibung der Stipel des Axillarsprosses hätten diese ihre zugehörige Spreite verloren, und wären also die scheidenförmigen Blattgebilde hier auf ganz abweichende Weise zustande gekommen. Meine Untersuchung ergiebt aber ein andres Resultat. Es erfahren zwar die unteren Hochblätter eine starke Vereinfachung durch das Verkümmern der Spreite, gleichzeitig mit dieser aber verkümmert mehr oder weniger auch der eine Stipel (Fig. 34). Höher hinauf werden die Blätter noch einfacher und unregelmässiger. Aus der Ver- gleichung der Blätter unter einander und aus der Verfolgung des Nervenverlaufes geht mit Berücksichtigung der Stellung, die 1) On Stipules, their Forms and Functions, Part II. (The Journal of the Lin- nean Society. Bot. Vol. XXX, S. 491.) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:06. 577 Blüte, Axillarspross und accessorischer Verzweigungsspross je zu einander einnehmen, klar und deutlich hervor, dass auch hier, selbst in Fällen, wo es zuerst den Anschein hat, als existierten nur noch die beiden Nebenblätter, die Spreite niemals schwindet, wohl aber das eine Nebenblatt bisweilen vollständig oder beinahe vollständig zu Grunde geht (Fig. 35—31). Fig. 34—87. 4. alpina. Zu dem selben Typus zählen die Hochblätter der A. erodufolia mit sehr unregelmässig gelappten Nebenblättern. Die bisher genannten Arten (A. galioides, nivalıs, frigida, stemmatophylla, sibbaldiefolia, aphanoides, pinnata, orbieularis, alpina und erodifolia) bilden unter diesem Gesichtspunkt eine durch die relativ grosse Selbständigkeit der Nebenblätter gekenn- zeichnete Gruppe. Zu der alten Frage, ob die Nebenblätter als selbständige Bildungen oder nur als Anhängsel des Blattstiels zu betrachten seien, nimmt CuLos Stel- lung als Vertreter der ersteren An- sicht, für deren Richtigkeit er einen Beweis u. a. in dem Umstand er- blickt, dass bei einigen Arten (Ades- Fig. 3339. A. erodiifolia (Hoch- mia aphylla und A. bracteata) +) die blätter). Sp.= Spreite, N, u. Nn = Nebenblätter. Nebenblätter Knospen stützen. Mir scheint es sich hierbei um eine Frage der Benennung zu handeln. Thatsächlich fest steht, dass in gewissen Fällen, Hand in Hand mit dem Verkümmern der Spreite, die Nebenblätter nicht allein assimilatorische und transpiratorische sondern auch knospen- stützende Funktionen übernehmen. Hiermit nicht zu verwechseln ist es, wenn wie z. B. bei Lathyrus Aphaca meist nur Neben- 1) Bull. Soc. Bot. d. Fr., T. 26, 1879, 8. 190. 578 BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN. blätter, trotzdem aber normal (d. h. zwischen den Stipeln) ste- hende Knospen vorhanden sind. In diesem Falle ist nämlich die Spreite nicht zu Grunde gegangen, sondern hat sich nur in eine Ranke umgebildet (d. h. das Bündel besteht unverkümmert weiter), !) die noch im Stande ist, eine Knospe zu stützen, ihrer Rankennatur entsprechend aber die Assimilationsfunktion den Nebenblättern übertragen hat. Betrefis einiger der genannten Arten, besonders der A. sibbaldiefolia und orbicularis bleibt festzustellen, ob die Nebenblattknospen entwicklungsgeschichtlich als wahre Blattknospen, d. h. exogen und unmittelbar nach der Entstehung der Blattemergenz angelegt werden, was ich wegen mangelnden Materials nicht habe untersuchen können, was aber wahrscheinlich erscheint, wenn man in Betracht zieht, dass die beiden Bündel der Blattscheide — das der Spreite und das des Stipels — gleich gross sind, fast 180” von einander entfernt stehen, und dass ihre Knospen der selben Art und beinahe gleicher Grösse sind. Das Verhältniss scheint mir am besten mit der Stellung der in den Hochblattwinkeln der Musa neben- einanderstehenden Blüten in Parallele gesetzt werden zu können. Die physiologische Selbständigkeit des Nebenblatts wenigstens ist hier also zu konstatieren. ?) Einem andern Typus gehören die drei folgenden Arten an. Die einjährige A. hirsuta hat eine trichterförmige Stipelscheide von häutigem Aussehen und eine dreilappige Spreite. In jedem Nebenblatt finden sich mehrere von der Basis an isolierte Nerven, deren grösster in den Blattstiel einbiegt und dem Spreitenrand ; entlang verläuft (Fig. 40—41). Die übrigen N 2 Na Bündel sind sehr zart. Bei diesem Typus Wu N G \7 scheint also das Nebenblatt als weit un- R yi IV | ER NV N „2 selbständigeres Gebilde mit Recht als ein ZEN Fi 3 = FEV Zar Anhängsel des Blattstieles zu betrachten Fig. 40—41. A. hirsuta. zu sein. !) Vergl. z. B. Lestigoupors. Bull. d. 1. Soc. Bot. d. France. T. IV, p. 745. ?) Die assimilatorische Funktion der Nebenblätter von A. vulgaris und fissa ist von O. ScHULTZ hervorgehoben worden. (Vergleichende physiologische Anato- mie der Nebenblattgebilde. Flora 1888, Bd. 71). ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 579 Auch die europäische A. Aphanes (= A. arvensis), die ich gleichfalls untersucht habe, stimmt hiermit in allen Teilen über- ein (Fig. 42—45). Eigentümlich unter den andi- nen Arten ist A. Mandoniana, die von allen andern sich durch das Fehlen des Aussenkelchs unter- pig 4943. A. Aphanes. (Die Spreite scheidet.!) Sie besitzt eine stengel- *st zum grössten Teil weggeschnitten). umfassende, dünnhäutige Stipelscheide, die mit nur zwei, dicht an dem der Spreite zugehörigen und parallel damit verlaufende Bün- del, die sich im Winkel zwischen Stipel und Blattstiel je in zwei Äste teilen, deren einer in den Stiel tritt, wogegen der andre sich bis in die Spitze des Nebenblattes zieht (Fig. 44). Zwischen diesen beiden Stipelbündeln ist keine Spur einer Nerva- tur vorhanden. Die Unselbständigkeit der Neben- SW blätter ist hier sehr prägnant. AN NN Hierher gehört ferner A. rupestris. Das V I \ Hochblatt mit seinen Nebenblättern ist in der N E Fig 43 Hauptsache den unteren Laubblättern sowie den- er jenigen der A. sibbaldiefolia ähnlich gebaut, ab- INS. Mt IE R L A. Mandoniana. gesehen davon, dass die Spreite sitzend, und ver- hältnissmässig klein ist. In der Stipelscheide ist jederseits nur ein Bündel vorhanden, dessen kräftigster Ast in die Spreite einbiest, wie bei A. hirsuta, während die Nebenblätter selbst einen oder mehrere, je von den erstgenannten ausgehende kleine Äste erhalten. Beim einen Nebenblatt «st eine eigentümliche Neigung zum Schwä- cherwerden zu verzeichnen. Es ist öfters häutiger, weniger gelappt und mit schmächtigeren Bündeln versehen (Fig. 45—47) und stellt damit > | eine morphologische 2.4 Zwischenstufe zwischen Fig. 45—47. A. rupestris. (Hochblätter). unseren beiden Hauptgruppen dar. 1) G. LAGERHEIM, Über die andinen Alchemilla-Arten. (Öfversigt af Kongl. Vet.- Akad. Förh. 1894, N:o 1, Stockholm, s. 16). 580 BOHLIN, BEOBACHT. ÜBER ANDINE ALCHEMILLA-ARTEN. Über die biologische Bedeutung der vorstehend genannten Variationen im Bau der Nebenblätter möchte ich mich um so weniger aussprechen, als mein Material mir Gelegenheit zu einer Entscheidung in dieser Hinsicht nicht gegeben hat. Es bleibt sodann noch festzustellen, ob diese Variationen einen systematischen Wert besitzen. LAGERHEIM hat in einem Aufsatz »Über die andinen Alchemilla-Arten») diese als ein besonderes Subgenus Lachemilla (FOCKE) LGH. ausgeschieden, die sich dadurch charakterisiert, dass die Staubblätter den Kelch- blättern cpponiert, am innern Rand des Diskus befestigt und extrors sind. Die von ihm aufgestellten Typen dieser Unter- gattung scheinen mir beibehalten werden zu sollen, nur sollte A. frigida vom Orbicularis-Typus getrennt und dem Nivalıs- Typus einverleibt werden, wofür von entscheidender Bedeutung der mit diesem übereinstimmende Bau der Blattscheide sein dürfte, sowie auch A. rupestris von dem vielleicht nicht ganz einheitlichen Zripartita-Typus zu entfernen wäre. Der Umstand indessen, dass man bei der andinen A. hörsuta und der europäi- , schen A. Aphanes, die verschiedenen Sektionen zugezählt werden, ganz den selben Bau und die selbe Nervatur der Nebenblätter findet, spricht keineswegs für irgend welche grössere Bedeutung dieser Sache für die Systematik. Ebenso ist der mit Rück- sicht auf seine gefiederten Wurzelblätter aufgestellte pinnata- Typus aufrecht zu erhalten, besonders da diese Blattform, bei den andinen Alchemilla-Arten wenigstens, selten vorkommt. Die Hochblätter der beiden zugehörigen Formen A. erodüfolia und A. pinnata sind nach zwei verschiedenen Typen gebaut (s. oben), und zwar stehen die der letztgenannten Art nach ihrer Kon- struktion den Hochblättern der A. orbicularis, nach ihrer Tracht den Stengelblättern des nivalis-Typus nahe. Die einer dritten Sektion (Hualchemilla FockE) unterstellte A. alpina zeigt in den Hochblättern deutliche Übereinstimmung mit den andinen A. sibbaldiefolia und aphanoides. Endlich sind die Laubblätter DI BE. JU ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 581 der A. sibbaldiefolia von einem ganz anderen Typus als die Hochblätter dieser Art. Diese Zusammenstellung dürfte darzuthun geeignet sein, dass der systematische Wert der obengenannten Variationen nur unter- geordneter Art ist, und dass sie eine Anwendung nur innerhalb enger Grenzen, nämlich bei Arten eines und desselben Typus finden können. Vom physiologisch-morphologischen Gesichtspunkt aus in- dessen dürfte folgendes Schema aufzustellen sein: I. Die Nebenblätter sind nur als schwache Anhängsel des Blatt- stieles zu betrachten. Ihre Funktion hauptsächlich knospen- schützend. A. Mandoniana, A. hirsuta, (A. Aphanes), A. rupestris und A. sibbaldiefolia (Stengelblätter). II. Grössere Selbständigkeit der Nebenblätter; ihre Funktion in hohem Grade auch assimilatorisch. A. Die Nebenblätter ungefähr gleich gross, niemals knospen- stützend. a) Die Spreite viel grösser als die Nebenblätter. A. erodiifolia (Hochblätter). b) Die Lappen der Spreite und der Nebenblätter unge- fähr oder ganz gleich, und gleichmässig rings um den Stengel verteilt. A. frigida, A. galioides, A. nivalis und A. stemmatophylla (Stengelblätter). BD. Das eine Nebenblatt mehr oder weniger verkümmert; das noch vorhandene öfters einen Nebenspross stützend. a) Beide Nebenblätter noch vorhanden; in der Scheide drei Bündel. A. aphanoides (Stengel- und Hoch- blätter); A. alpina (Hochblätter). b) Höchstens das eine Nebenblatt noch vorhanden, häufig beide geschwunden. In der Scheide höchstens zwei Bündel. A. pennata, A. orbiceularis, A. sibbaldie- Jolia (Hochblätter). (Sämmtliche Figuren sind zweimal vergrössert.) ISA (& 6) [SS Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. från sid. 564.) Leon. Observatorio meteorologico. Boletin mensual. 1898: 1—12. Fol. Leipzig. K. Sächsische Gesellschaft der Wissenschaften. Abhandlungen. Philol.-hist. Cl. Bd 18: N:o 4. 1399. 8:0. Liege. Société geologique de Belgique. Annales. T. 36 (1899): Livr. 2. 8:0. London. Geologists association. Proceedings. Vol. 16 (1899): P. 2. 8:0. — Meteorological office. Report of the meteorological council. Year 1897/98. 8:0. — R. Astronomical society. Monthly notices. Vol. 59 (1899): N:o 7. 8:0. —— Chemical society. Journal. Vol. 73—74 (1898): Suppl.; 75—76 (1899): 6. 8:0. Proceedings. Vol. 15 (1899): N:o 209-210. 8:o. — Geological society. The Quarterly journal. Vol. 55 (1899): P. 2. 8:0. Geological literature. Year 1898. 8:0. — Hoyal society. Proceedings. Vol. 65 (1899): N:o 413—414. 8:0. London, Ontario. Entomological society. Annual report. 29 (1898). 8:0. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 5. 8:0. Manchester. Literary and philosophical society. Memoirs and proceedings. Vol. 43 (1898/99): P. 1. 8:0. Manila. Observatorio. Boletin mensual. 1897: 9-12. Fol. CORONAS, J., La erupeiön del volcän Mayön. 1898. 4:0. ALGUE, J., Baguios 6 cielones Filipinos. 1897. 8:0. The baro-eyclono-meter. 1898. 8:0. Melbourne. Observatory. Record of results of observations in meteorology and terrestrial mag- netism. 1897: 2. 8:0. Mexico. Instituto geologico. Boletin. N. 11. 1898. 4:0. — Instituto medico nacional. Anales, 1.4 (1899). N. 1. 4:0: — Observatorio meteorologico central. Boletin mensual. 1898: 12. #:o. Moskva. Observatoire meteorologique de luniversite. Observations. 1897: Resume; 1898: 1-6, 8-11. 8:0. — Soeiete imp. des naturalistes. Bulletin. 1898: N:o 2—3. 8:0. (Forts. å sid. 630.) SU [o el © Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 6. Stockholm. Meddelande frän Upsala Univ. Fysiska Institution. Ueber Polarisationserscheinungen in Flammengasen. Von T. ERICSON AUREN. (Mitgeteilt am 7. Juni 1599 durch K. ÅNGSTRÖM.) 1. Einleitung. Schon bei den ältesten bekannten Versuchen, die elektrischen Erscheinungen näher zu studieren, beobachtete man, dass sowohl Flammen als auch die von denselben emporsteigenden Verbren- nungsgase die Fähigkeit besassen, die Elektrieität von geladenen Körpern wegzuleiten. Eine ausführliche Darstellung älterer hier- her gehörender Untersuchungen ist in einer im Jahre 1844 er- schienenen Abhandlung von PETER RIESS: »Ueber die elektrischen Eigenschaften brennender Körper» !) zu finden. Später ist das elektrische Leitungsvermögen der Flammen Gegenstand teilweise sehr ausführlicher Untersuchungen von HANKEL,?) Hopp&,?) HIT- TORF,?) WIEDEMANN und EBERT,5) ARRHENIUS,6) LORD KELVIN,’) u. a. gewesen. Was die Flammengase anbetrifit, — als Flam- mengase bezeichne ich wie GTIESE 3) die über der sichtbaren Flamme aufsteigenden, nicht leuchtenden Verbrennungsprodukte —, so sind dieselben hinsichtlich ihres elektrischen Leitungsvermögens 1) Rızss: Pogg. Ann. 61, p. 544. ) Hanker: Ber. d. K. Sächs. Ges. de Wiss. 1859. ) ) Do [7 Hoppe: Wied. Ann. 2; p. 83. 2) Hırrorr: Pogg. Ann. 136; p. 224; 1869. Jubelb. p. 430; 1874. 5) WIEDEMANN und EBERT: Wied. Ann. 35; p. 237; 1888. 6) ARRHENIUS: Bih. Sv. V. A. Handl. 16, afd. I, n:o 9; 1890. 7) Lorv KELVIN: Beibl. Wied. Ann. 21; p. 774; 1897. 8) Grese: Wied. Ann. 17; p. 1; 1882. 584 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. von GIESE !) ausführlich studiert worden; neuere Untersuchungen liegen von GARBASSO, ?) WESENDONCK, ?) und Mc CLELLAND ?) vor. Der erste Versuch, dem elektrischen Leitungsvermögen der Flammen einen theoretischen Erklärungsgrund zu geben, rührt von Rızss 5) her, welcher annahm, dass in den Flammen von Gasen feine Spitzen gebildet würden, und dass diese Spitzen die Fähig- keit besässen, in ihrer Nähe Konduktoren zu entladen. Gegen die Möglichkeit des Vorkommens solcher Gasspitzen wurden von VAN REES verschiedene Einwendungen gemacht, was zu einer weitläufigen Polemik $) zwischen den beiden Verfassern Veran- lassung gab. Nachdem Burr”) gezeigt hatte, dass sämtliche Wahrnehmungen über das Leitungsvermögen der Flammen sich erklären lassen, wenn man annimmt, dass die Verbrennungs- produkte auch einige Zeit nach dem Austritt aus der Flamme die Elektrieität zu leiten vermögen, schien diese Frage vorläufig eine befriedigende Erklärung gefunden zu haben. In letzter Zeit sind mehrere Versuche angestellt worden, um den Verlauf des Durchgangs des elektrischen Stroms durch Gase theoretisch zu erklären. Von mehreren Autoren ist die Vermu- tung aufgestellt worden, dass die Eiektricität durch Gase auf dieselbe Weise wie durch einen Elektrolyt geleitet werde, und in Uebereinstimmung hiermit nahmen sie an, dass Ionen den Elektri- citätstransport durch ein Gas vermitteln. Ein Gas muss demnach einigermassen dissociiert sein, um die Elektrieität leiten zu können. Auf die Flammengase wurde diese Theorie zuerst von GIESE 8) angewandt, und dieselbe Betrachtungsweise ist später von SCHUSTER?) für Leitung durch Geisslersche Röhren, von 1) Giese: Wied. Ann. 17; p. 1, 236, 519; 1882. — 38: p. 403; 1889. 2) GarBasso: Beibl. Wied. Ann. 20; p. 907; 1896. 3) WESENDONCK: Beibl. Wied. Ann. 21; p. 776; 1897. — 22; p. 121; 189. 2) Mc CLELLAND: Phil. Mag. 46; p. 29—42; 1898. 5) Rızss: Pogg. Ann. 61; p. 555; 1884. 6) Rızss: Pogg. Ann. 71; p. 568; 1847. — 73; p. 307; 1848. — 74; p. 580; 1848. van Rees: Pogg. Ann. 73; p. 41; 1848. — 74; p. 378; 1848. 7) Burr: Lieb. Ann. 90; p. 12; 1854. 8) Gıess: Wied. Ann. 17; p. 532; 1882. — 37; p. 576; 1889. 9) Schuster: Proc. Roy. Soc. 37; p. 314; 1884. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 995 ARRHENIUS !) fir die Leitung durch Gase, welche durch Be- strahlung mit ultraviolettem Licht leitend gemacht sind, und schliesslich auch für Leitung durch röntgenisierte Luft von J. J. THOMSON und E. RUTHERFORD ?) verwendet worden. Obgleich auch andere Theorien zur Erklärung des Leitungsvermögens der Gase aufgekommen’ sind, so scheinen sich doch zur Zeit die meisten Autoren, welche sich mit vorliegendem Problem be- schäftigt haben, der elektrolytischen Betrachtungsweise anzu- schliessen. Will man die Analogie zwischen den Elektrolyten und den leitenden Gasen aufrecht erhalten, so wird man notgedrungen zu der Forderung hingeführt, dass auch bei den letztgenannten Polarisationserscheinungen auftreten müssten. Es sind mehrere “Versuche gemacht worden, um nachzuweisen, dass bei der Elektro- lyse von Gasen eine Polarisation wirklich stattfindet. HITTORF ?) allerdings, welcher dieses bei Flammen vergebens nachzuweisen versucht ‘hat, ist der Ansicht, dass in Gasen keine Polarisation stattfindet. J. J. THOMSON +) aber hat bei seinen Untersuchungen über Elektrolyse von Gasen auf Erscheinungen aufmerksam ge- macht, welche er als durch Polarisation verursacht ansieht. PRINGSHEIM 5) hat gefunden, dass in Gasen, welche bis zu einer Temperatur von 800—900° erhitzt sind, Polarisation stattfindet; dagegen ist es ihm nicht gelungen, dieses auch bei Flammen nachzuweisen. P. PETTINELLI und G. B. MAROLLI, 6) welche vor kurzem Untersuchungen über das Leitungsvermögen erhitzter Gase angestellt haben, geben dagegen an, dass in letzteren keine Po- larisation stattfindet. ©. A. MEBIUS, ?) welcher die sogenannten Transversalströme in Vacuumröhren studiert hat, schliesst auf Grund des Potentialfalles bei eingeschobenen Sonden, dass hier 1) ARRHENIUS: Öfvers. af K. Sv. Vet.-A. handl. n:o 1: p. 34: 1888. 2) J. J. THOMSON und E. RUTHERFORD: Ph. Mae. 42; p. 395; 1896. 3) Hırtorr: Pogg. Ann. Jubelb. 1874 p. 455. 2) J. J. THOMSON: Nature 55; p. 452; 189. 5) PRINGSHEIM: Wied. Ann. 55; p. 507; 1895. 6) PETTINELLI und Maroıuı: Beibl. Wied. Ann. 20; p. 1007; 1896. 7) Megıus: Wied. Ann. 59; p. 713; 1896. 586 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. Polarisation im gewöhnlichen elektrolytischen Sinne vorkommt. Schliesslich hat J. ZELENY!) gezeigt, dass, wenn ein elektrischer Strom röntgenisierte Luft passiert, Polarisation stattfindet. Bei meinen eigenen Untersuchungen, die ich während längerer Zeit über das Leitungsvermögen der Flammengase anstellte und bei denen ich mich bemühte, dieselben unter so weit als möglich konstanten äusseren Verhältnissen direct zu messen, zeigte es sich, dass Bestimmungen, welche zu verschiedenen Zeiten, meistens nur mit einigen Stunden oder auch weniger Zwischenzeit gemacht waren, bisweilen in hohem Grade von einander abwichen. Aehn- liche Erfahrungen hat auch GIEsE ?) gemacht. Da diese Ab- weichungen, welche oft einen Wert von 50 bis 100 Procent erreichten, zu gross waren, um als Beobachtungsfehler erklärt werden zu können, und da die verhältnissmässig unbedeutenden Schwankungen der Flammengrösse die eben genannten Abwei- chungen auch nicht erklären konnten, so schien mir keine andere Erklärung übrig, als die Annahme, dass die Abweichungen durch Polarisation verursacht würden. Im folgenden sind die Resultate der Untersuchungen mitgeteilt, welche ich angestellt habe, um die Richtigkeit dieser Annahme zu prüfen. 2, Versuchsmethode. Lord KELVIN?) hat bei seinen Untersuchungen gefunden, dass es sehr schwer ist ein Gas vollständig zu entladen. Bei den Untersuchungen, welche in letzter Zeit über das Leitungs- vermögen der Flammengase gemacht worden sind, haben Mes- sungen mit Galvanometer nicht gemacht werden können, weil »das Leitungsvermögen allzu gering» gewesen ist. Dass das Gal- vanometer nicht angewendet werden konnte, hat jedoch sicherlich weniger in dem geringen Leitungsvermögen seinen Grund gehabt als darin, dass keine Vorkehrungen getroffen waren, welche es !) Zeveny: Ph. Mag. 42: p. 395; 1896. ?) Giese: Wied. Ann. 17; p. 27; 1882. 3) Lorn KELVIN: Nature 52; p. 608: 189. N ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 587 den geladenen Gaspartikeln möglich gemacht hätten, ihre La- dungen mit Leichtigkeit abzugeben. Bei meinen Versuchen habe ich als Elektroden feine Metallnetze verwendet, welche recht- -winklig gegen den aufsteigenden Gasstrom gestellt wurden. Teil- weise habe ich Messingnetze mit einer Maschenweite von 0.61 x 0.45 mm und teilweise Kupfernetze mit einer Maschenweite von 0.37 x 0.33 mm angewendet. Wenn auch Metallnetze das Gras nicht vollständig entladen, so sind dieselben doch deshalb vor- zuziehen, weil sie das durch sie hindurchströmende Gas wenig- stens so weit entladen, dass Messungen mit Galvanometer vorge- nommen werden können. Nach GIESE!) übt die Maschenweite des Netzes keinen Einfluss auf das Leitungsvermögen aus, solang sie B O im Verhältniss zum Abstande GR der Elektroden von einander N klein ist. Da nun der Abstand der Elektroden von einander bei [so 5 5 allen Versuchen 2 cm betrug, so dürfte der Unterschied in der ' No O/B Maschenweite der von mir be- EN nutzten Netze bei Vergleich der Resultate von keiner wesentli- chen Bedeutung sein. Die als Fig. 1. Elektroden benutzten Metallnetze waren durch Schrauben zwi- schen Messingringen von der Form, wie Figur 1 zeigt, festge- klemmt. Die so konstruierten Elektroden haben einen Durch- messer von 9.9 cm. In der Figur bezeichnen A, B und C Löcher in den Ringen. Das Loch A ist dazu bestimmt einen Thermo- meter aufzunehmen; durch die Löcher £ gehen die Glasstäbe S (siehe Fig. 2), die das Gestell bilden, an dem die Elektroden befestigt sind, und durch C geht ein Glasrohr, durch das bei verschiedenen Versuchen der Leitungsdraht von der unteren Eiektrode gezogen war. Die Elektroden sind in einem Glasrohr R, wie Figur 2 zeigt, so placiert, dass sie die Wände desselben !) Giese: Wied. Ann. 17; p. 15; 1882. 588 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. nicht berühren. Der Durchmesser des Rohres beträgt 10.2 cm. Das Rohr steht auf einer Messingplatte P, welche in der Mitte mit einer runden Öffnung versehen ist, in die der Brenner @ eingeschoben ist. Auf der Platte sind PR R drei kleine Messinghülsen in gleichem Abstand von einander wie die Löcher B (siehe Fig. 1) angelötet. In diese Hülsen sind drei Glasstäbe S einge- schoben, deren obere Enden durch ein kleines Messingdreieck mit ein- ander verbunden sind. Das Dreieck dient nur dazu dem Gestell eine grös- sere Festigkeit zu geben. Die Elek- troden ruhen auf kleinen, gleich langen Glasröhren, welche über die Stäbe S geschoben sind. Um die Flammengase Fig. 2. mit einer möglichst grossen Fläche der Elektroden in Berührung zu bringen, wurde als Gasbrenner ein besonders konstruirter Kranzbrenner benutzt, welcher bei allen Versuchen auf 2 cm Abstand von der unteren Elektrode placiert war. Der Durch- messer des Kreises, den die Ausflussöffnungen im Brenner bilden, beträgt 3.8 cm. Um grössere Variationen der Flamme infolge der Veränderungen des Gasdrucks zu verhindern, wurde das Gas, nachdem es zuerst einen Gasmesser passiert hatte, durch einen Gasregulator von ELSTER und GEITEL geleitet, hierauf in ein 150 Liter fassendes Glasgefäss, und aus diesem durch einen Regulierungshahn nach dem Kranzbrenner. Die übrigen Anordnungen sind in nachstehender Figur schematisch dargestellt. A, B und C bezeichnen Paraffinplatten, in welchen Quecksilber- näpfchen angebracht sind. C wird als Kommutator benutzt, auf B sind die Wippen I und // und auf A die Wippe III ange- bracht. D bezeichnet den Gasbrenner, £, und Z, die beiden Elektroden, F ein Quadrantelektrometer, G ein Galvanometer, 4 eine Batterie, J die Leitungsdrähte, die mit der Erde in Verbin- dung stehen. Die Buchstaben a und 5 bezeichnen die verschie- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 589 denen Lagen, welche die Wippen einnehmen können. Das Qua- drantelektrometer war von MASCART's Konstruktion. Das eine Quadrantenpaar stand in Verbindung mit dem einen Pole einer Wasserbatterie von 50 Elementen, deren anderer Pol nach der Erde abgeleitet war; das andere Quadrantenpaar war mit der Erde verbunden. Die Elektrometernadel konnte durch Umlegung der Wippe III entweder mit der Elektrode #, oder mit der Erde in Verbindung gesetzt werden. Das Galvanometer war ÅNG- STRÖM’scher Konstruktion, hatte einen Widerstand von 9400 Fig. 8. Ohm und eine Empfindlichkeit von 9.3710 Ampere. An das Galvanometer konnte, wenn erforderlich, ein Widerstand von 520 Ohm im Nebenschluss angekoppelt werden. In dem folgenden bezeichnet der Einfachheit halber Lage N:o 1 das Befinden der Wippen in Lage I», IT« und III” (siehe Fig. 3). Der Strom ist dann, ohne das Galvanometer zu berühren, durch das Gas zwischen #, und #, geschlossen. Bei Lage N:o 2 befinden sich die Wippen in der Stellung 7°, II? und Z/1/°. Der Strom ist geschlossen wie vorher, aber das Galvanometer ist in die Leitung eingeschaltet. Bei Lage N:o 3 Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 6. 4 590 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. nehmen die Wippen die Stellung /“, //« und III" ein. Die Batterie ist nun ausgeschaltet, und #, wird durch das Galvano- meter in Verbindung mit der Erde gesetzt. Die Lage N:o 4 haben wir, wenn die Wippen sich in der Stellung I, II? und III? befinden. In diesem Falle ist die Batterie ebenfalls ausge- schaltet, aber #, steht anstatt mit dem Galvanometer mit dem Elektronieter in Verbindung. Wie aus Fig. 3 hervorgeht, ist die Elektrode Z, immer nach der Erde abgeleitet. Diese Anordnung wurde getroffen, um die Versuche unabhängig von den elektromotorischen Kräften zu machen, welche zwischen dem Brenner und den Elektroden auf- treten. Wenn nämlich ein Galvanometer in die Leitung von HH, nach der Erde eingeschaltet wird, erhält man Ausschläge, welche bisweilen mehrere Hundert Skalenteile betragen können. Da- gegen habe ich in keinem Fall, wenn #%, nach der Erde abge- leitet war, Ströme zwischen £, und #, entdecken können, vor- ausgesetzt natürlich, dass die Elektroden nicht schon vorher polarisiert worden waren. Als Stromquelle wurde eine Batterie von 60 kleinen Chrom- säureelementen mit einer E. M. K. von 1.9 Volt per Element benutzt. Die Temperatur des Gases zwischen den Elektroden betrug während der Versuche 200 bis 800°. Da das geringe Leitungs- vermögen, welches sich bei dieser Temperatur bei den Glasstäben und den kleinen die Electroden stützenden (lasröhren vorfindet, keinen Einfluss auf das Vorkommen der Polarisationserscheinungen in Flammengasen ausüben kann, ist auf diese Fehlerquelle keine weitere Rücksicht genommen worden. Hierzu sehe ich mich um so mehr berechtigt, als eigens angestellte Kontrollversuche, bei welchen die obere Electrode frei aufgehängt und vollständig iso- lirt war, der Hauptsache nach dieselben Resultate ergeben haben wie die Versuche, die im Nachstehenden beschrieben sind. Es mag bei dieser Gelegenheit darauf hingewiesen werden, dass, wenn das Glasrohr, das die Electroden umgiebt, hinwegge- nommen wird, die Polarisation schwächer wird. Dieser Umstand ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 591 erklärt sich vielleicht dadurch, dass in diesem Falle ungünstig wirkende Luftströmungen um die Elektroden herum entstehen, was PRINGSHEIM !) als Ursache dafür ansieht, dass seine Ver- suche, die Polarisation in Flammen nachzuweisen, misslangen. 3. Leitungsvermögen. Wie ich schon oben erwähnt habe, ist das Leitungsvermögen der Flammengase zu verschiedenen Zeiten sehr verschieden, auch wenn die äusseren Verhältnisse unverändert sind. Im allgemeinen zeist es sich, dass der Widerstand zu Anfang einer Versuchs- reihe und besonders, wenn der Apparat einige Zeit unbenutzt gestanden hat, grösser ist, als wenn der Strom vorher eine Weile in entgegengesetzter Richtung durch das Gas geschlossen gewesen ist. Schliesst man den Strom durch das Gas und beobachtet man in bestimmten Zwischenräumen den Ausschlag an einem Galvanometer, so zeigt es sich, das die Stromstärke kontinuirlich abnimmt. Wechselt man den Strom um, so wächst die Strom- stärke ganz bedeutend, um dann später auf dieselbe Weise, wie vorher erwähnt, wieder abzunehmen. Nachstehend führe ich einige Beobachtungsreihen an, aus denen die Veränderung der Stromstärke mit der Zeit ersehen werden kann. Die Beobach- tungen haben so stattgefunden, dass der erste Ausschlag am Galvanometer abgelesen wurde, wenn Lage N:o 1 durch Umle- gung der Wippe II in Lage N:o 2 übergeführt war. In nach- stehender Tabelle giebt 4 an, wieviel Liter Leuchtgas wäh- rend «des Versuches im Gasbrenner durchschnittlich pro Minute verbrannt wurden; £ giebt die Anzahl Minuten an, während wel- cher der Strom geschlossen war, u, und «, den Galvanometer- ausschlag: uu, wenn der Strom in der Weise geschlossen war, dass der positive Pol der Batterie mit der oberen Elektrode in Verbindung stand und der negative nach der Erde abgeleitet war, und ı,, wenn der Strom infolge Umstellung des Kommu- tators in entgegensetzer Richtung ging. | 1) PRINGSHEIM: |. c. 292 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. Tab. I. Die Veränderung der Stromstärke mit der Zeit. H= 1.61. Messingnetze.. 5 Elemente. 0 135 21 101 71 169 ul 150 151 185 2 114 22 132 72 168 112 145 152 il 4 Jill 24 132 74 162 114 162 154 168 6 S 69 | 26 | 112 76 | 1838| 16 | 189 | 156.) 152 56 | 28 90 78.4 132 |,.118, 21142 HSN 10 44 | 30 65 80 | 101 | 120 74 | 160 93 14 33 34 50 84 62 124 57 , 164 54 Die Resultate der eben angeführten Versuche sind graphisch in der folgenden Figur wiedergegeben, in welcher als Abseissen die Zeiten aufgetragen sind, während welcher der Strom in der einen oder anderen Richtung geschlossen war und als Ordinaten die dabei abgelesenen Ausschläge. Die Kurven 1, 2, 3, 4 und 5 entsprechen den mit denselben Ziffern in Tab. I bezeichneten Versuchsreihen. Bei allen von mir angestellten Versuchen hat der Wider- stand sich auf dieselbe Weise, wie die eben angeführten Bei- spiele zeigen, verändert. Bei Anwendung kleinerer Flammen war das Maximum zu Anfang der Kurven verhältnissmässig etwas kleiner; im übrigen aber waren die Verhältnisse, wie folgende Beispiele (Tab. II.) zeigen, dieselben. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 160 zoo NN I I TT LASER ANNE TITTEN „EERTESESFEEFFECFEFFFEN Ef a Sj me a da fas) a ZE EA EE rr a a a ES fä el BE. | BE CE REN FE > FB.» vo Bee EAA ee 10 20 30 40 Bam Fig. 4. Tab. II. Die Veränderung der Stromstärke mit der Zeit. H=1.08. Messingnetze. 30 Elemente. 1. 2. 3. 4. 5 6. 7 t U, t Up t Ur t U, t | Ur t | Ua t u 02 Elon ehe aloe ee 220861520 LO 292 a 23201832 105 5202 7132| 502 315270 T6-|) 110) 2077150 26 || 200) 25 | — ||| 40 | 18. | eo | 15. 100) ı6 | 1240| 22 | ıso| 3 || —| — | Wie aus Figur 4 hervorgeht, scheint das Leitungsvermögen, nachdem der Strom eine gewisse Zeit geschlossen geblieben ist, sich einem Minimum asymptotisch zu nähern, welches fast dasselbe für alle Kurven ist. Die Maxima, welche zu Anfang der Kurven vorkommen, scheinen dagegen ganz verschiedene Werte erreichen zu können. Die Grösse des Maximums ist jedoch deut- 594 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. lich von der Länge der Zeit abhängig, während der der Strom vorher in entgegengesetzter Richtung zwischen den Elektroden ging. Irgend eine einfache Relation zwischen der Grösse des Maximums und der eben genannten Zeit scheint indessen nicht zu bestehen. Nachdem das Maximum einen gewissen Wert er- reicht hat, kann es auf keinen höheren Wert mehr gebracht werden, wie lange Zeit auch vorher der Strom in entgegen- gesetzter Richtung geschlossen gewesen sein mag. Vielmehr scheint dieser schliessliche Maximalwert, wie folgende Tabelle zeigt, sich ziemlich konstant zu erhalten. Tab. III. Die Veränderung der Stromstärke mit der Zeit. H = 1.08. Messingnetze. 30 Elemente. iı ae 3, Aa | GÖTT 8. I | | | t t er | | 11 | 30) 21 | 30) 41 | 35) 61 31 91 | 28121 | 35 |161| 30 2| 3 : i 3|| 92| 28] 122| 30 |162| 31 | 28 | 14 | 28) 24 | 29] 44 | 30| 64 | 32] 94| 271124 | 28 ||164| 32 7 20 | 70 | 24|100| 29130 | 27 |170| 30 so | 22] 110 | 24||140| 24 |180) 30 I 2) = || 90 | 19120) Sl OPT |lSRaweo Wenn anstatt eines Messingnetzes ein Kupfernetz benutzt wird, so scheint unter sonst gleichen Verhältnissen das Leitungs- vermögen grösser zu sein. Folgende Tabelle giebt Beispiele von der Veränderung der Stromstärke mit der Zeit bei Anwendung von Kupfernetzen. Bei diesen Versuchen war das Galvanometer auf Nebenschluss geschaltet. Tab. IV. Die Veränderung der Stromstärke mit der Zeit. H=1.08. Kupfernetze. 30 Elemente. ses DH | 1 85800 (SL) IV) ING Oc S > SS (06) = {op} Br [Or] (or) [0.6] [TSG eo) fer ft S = (de) & jr DD (39) = = (SU) == DB (SG [do] S er {or} > [0 0] (6.0) m [0 0] [SV] jet [ND] Qu ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 595 Wie die soeben angeführten Beispiele zeigen, hängt die Stromstärke bei Anwendung von Kupferelektroden in noch hö- herem Grade als bei Anwendung von Messingelektroden davon ab, wie lange und in welcher Richtung der Strom vorher ge- schlossen gewesen war. Die dargelegten Verhältnisse zeigen zur Genüge, welche grosse Unsicherheit sich geltend machen muss, wenn man den Widerstand der Flammergase zu bestimmen sucht. Einerseits scheint nämlich der Widerstand teils von der Zeit abzuhängen, während welcher der Strom vorher zwischen den Elektroden durch Gas hindurchgegangen ist, teils davon, ob und wie lange der Strom vorher in entgegengesetzter Richtung gegangen ist. An- dererseits scheint auch die chemische und physikalische Beschaffen- beit der Elektroden einen grossen Einfluss auszuüben. Diese Umstände dürften wohl hinreichen, um die grossen Abwei- chungen zu erklären, welche die zu verschiedenen Zeiten ausge- führten Bestimmungen des Leitungsvermögens von einander zeigen. GIESE !) und Mc CLELLAND ?) geben an, dass in den Flam- mengasen die Stromstärke langsamer als die elektromotorische Kraft wächst, wohingegen PRINGSHEIM,?) P. PETTINELLI und G. B. MoRroLLI?) für erhitzte Gase das gerade Gegenteil angeben. Einige von mir dieselbe Frage betreffenden Beobachtungen sind in nachstehender Tabelle verzeichnet. Bei diesen Beobachtungen _ wurden als Elektroden Messingnetze angewendet und die Be- stimmungen ausgeführt, nachdem durch Stromschluss während hinreichend langer Zeit das Leitungsvermögen sein höchstes Ma- ximum erreicht hatte (vergl. S. 594). Wie früher wurde der erste Galvanometerausschlag abgelesen. 1) GIESE 1. ce. 2) Mc CLELLAND |. c. 3) PRINGSHEIM 1. c. *) P. Prrrinetıı und G. B. Moroıır: Beibl. Wied. Ann. 20; p. 1007; 1896. 596 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. Tab. V. Das Verhältniss der Stromstärke zur E. M. K. H = 1.09. Messingnetze. (0 20 30 | 0 50 60 Serie. Elemente. | Elemente. | Elemente. || Elemente. | Elemente. || Elemente. N:o. | u, Ua U, Ua u, U, U, Ua U] Un u, Ua 11 10 |19- 120 130 130 140 |41 |i51 |50 67 168 ul 12 |20 20 |81 |32 143 44 57 \57 |69 168 1 2 3 Jul 11 |21 122 132 |31 |44 |44 |56 |56 168 168 | | 11 ERA °)20 81 |31 |43 |43 153 ES |G 5 11 11 120 |21 31 |32 |3 148 |52 |52 ||63 |63 Mittel |11.0| 11 |20.2 | 20.6 |31.0 | 31.2 | 42.6 | 43.0 | 53.8 | 54.0 | 67.0 | 67.0 Aus der Tabelle geht hervor, dass unter diesen Versuchs- ‘ bedingungen die Stromstärke der elektromotorischen Kraft fast proportional anwächst. 4. Die Polarisation. Wenn bei der Versuchsanordnung, wie ich sie vorher be- schrieben, die Lage N:o 1 durch Umlegung der Wippe I in Lage N:o 3 übergeführt wird, so beobachtet man am Galvano- meter einen Ausschlag, weicher um so grösser ist, je leichter der Strom zwischen den Elektroden passieren kann. Am besten tritt deshalb diese Erscheinung bei Anwendung von Kupfernetzen hervor. Wird Lage N:o 1 durch Umlesung der Wippen I und II in Lage N:o 4 übergeführt, so erhält man ebenfalis einen Ausschlag am Electrometer. Der Strom, welcher auf solche Weise entsteht, hat immer eine entgegengesetzte Richtung zu dem primären Strom. Dass die erhaltenen Ausschläge nicht durch die Entladung der Elektricitätsmenge, welche der Apparat infolge seiner Capacität aufnehmen kann, verursacht sein kön- nen, geht teils daraus hervor, dass das Gas zwischen den Elek- troden leitend ist, teils daraus, dass bei eigens angestellten Ver- suchen, bei welchen die obere Elektrode nach Unterbrechung ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 597 des primären Stromes einen Augenblick mit der Erde in Ver- bindung gebracht wurde, ebenfalls ein Ausschlag am Galvano- meter oder Elektrometer erhalten wurde. Bei Anwendung eines Kupfernetzes kann man unter gewissen Umständen 10 bis 20 Minuten nach Unterbrechung des primären Stroms einen merk- baren sekundären Strom erhalten. Analoge Verhältnisse sind von PRINGSHEIM !) beobachtet worden. Auf Grund des soeben Angeführten muss der von mir beobachtete sekundäre Strom ein Polarisationsstrom sein. Aus nachstehenden Tabellen (VI, VII und VIII) geht her- vor, dass die Polarisation teils von der Zeit abhängig ist, wäh- rend welcher der primäre Strom geschlossen war, teils von der Grösse der elektromotorischen Kraft dieses Stroms. Was den erstgenannten Factor betrifft, so beruht dessen Einfluss, wie aus dem Vergleich der Tabellen hervorgeht, wesentlich auf der che- mischen Beschaffenheit der Elektroden. Ob und in welchem Masse diese letztere auch den anderen Factor beeinflusst, bin ich nicht in der Lage gewesen zu bestimmen. Bei den in den Tabellen VI, VII und VIII angeführten Versuchen sind Ausschläge am Elektrometer dann beobachtet worden, wenn Lage N:o 1 durch Umlegung der Wippen in Lage N:o 4 übergeführt wurde. Wegen der schnellen Abnahme der Polarisation war es nötig, den ersten Ausschlag abzulesen. Besondere Versuche haben ergeben, dass der erste Ausschlag an dem von mir benutzten Elektrometer der während des Ausschlages wirkenden elektromotorischen Kraft sehr nahe proportional ist. In den folgenden Tabellen giebt E die Grösse des ersten Ausschlages an, den das Elektrometer bei dem betreffenden Versuch für ein Element (=1.9 Volt) ergab. Unter u, und wu, sind die Ausschläge für den Fall angegeben, dass der primäre Strom in derselben Weise geschlossen war wie in den früheren Tabellen unter «, und u,; £ giebt die Anzahl Sekunden an, während welcher der primäre Strom geschlossen war. 1) PRINGSHEM ]. c. 598 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. Tab. VI. Das Verhältniss der Polarisation zur Zeit, während welcher der primäre Strom geschlossen war. H=1.15, E=50. Messingnetze. en =D. = 00 oo oc 0 t = 800. N:o 1 | Fig. 5. U, Us | U Ua U] Ua U, Ua 10 183 | JAN IGM I IRON RN ee | 0 = > 13.0 | 18.0 | 155 | 14.0 | 16.0 | 13.5 | 180 | 150 | — » 13.0. | 18.5 | 15.0 | 14.5 || 16.5 | 16.0 | 170 | 160| = Mittel | 13.2 | 13.0 | 15.5 | 145 | 163 | 14.8 | ızo | 15.3 mv mv msn n—-- —X --— — __ —nr un" 1108 rr 131 15.0 155 1 a 1 Wie die vorstehende Tabelle zeigt, wächst die Polarisation ganz unbedeutend, nachdem der primäre Strom während 2 Minu- ten geschlossen gewesen ist. Wiederholte Versuche haben ergeben, dass nach der eben genannten Zeit die Polarisation fast immer nahezu konstant ist, wenn Messingelektroden angewendet wurden, ohne Rücksicht auf die elektromotorische Kraft des primären Stroms. Tab. VII. Das Verhältniss der Polarisation zur Zeit, während welcher der primäre Strom geschlossen war. H=71.14, E= 30. Kupfernetze. =.) = GQ. Bl). Ele- Non mente. a 2 U, +U, “a en U, +Us hr a u, +u, | Fig. 3. 2 | 2 3) 5.0 | 5.0 | 5.0 | 10.2 6.5 84 | 125 6.7 Jo | 2 10 KS KASS 51222 on 9.6. | 13.3 7.04.1025 20 8:32.97 | TONI | ISS Ilon 155 9.3 IAN 30 831 CE a 152 Ra NRO IDA 5 ct = 300 t = 600 Ele- | — N:o in mente. Å ko u, — a u W+u, |\Fig.d. 5 14.0 9.3 067 15.3 To 11.0 2 10 17.0 7.0 12.0 = — — 3 20 19.3 9.5 14.4 30.0 10.0 20.0 4 30 23.0 16.0 19.5 28.5 21.7 25.1 5 Die in dieser Tabelle unter «, und «, angeführten Werte stellen das Durchschnittsergebniss von je 3 Bestimmungen dar. Der wahrscheinliche Fehler beträgt im Mittel 1,5%. Der Fehler ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 599 ist hier im allgemeinen etwas grösser, als wenn Messingelektro- den angewendet werden. Beim Vergleich der Tabellen VI und VII zeigt sich, dass die Werte unter u, gewöhnlich nicht mit den Werten unter u, übereinstimmen. Der Unterschied zwischen diesen Werten ist bei Messingelektroden verhältnissmässig ge- ring, bei Anwendung von Kupferelektroden dagegen oft sehr bedeutend. 20 | | n_ 10 100 200 300 400 300 600 Fig. 9. Figur 5 giebt wieder die den Tabellen VI und VII ent- sprechenden Kurven. Als Abscissen sind hier die Zeiten ab- getragen, während welcher der primäre Strom geschlossen war, und als Ordinaten die diesen Zeiten entsprechenden Werte für uU, + Ug ron ie Im Gegensatz zu dem, was sich bei Anwendung von Messing- elektroden herausstellte, erreicht die Polarisation bei Anwendung von Kupferelektroden in den von mir untersuchten Zeiten kein bestimmtes Maximum. 600 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. Das Verhältniss der Polarisation zur elektromotorischen Kraft des primären Stroms geht aus nachfolgender Tabelle hervor, welche zugleich zeigt, dass, wenn kleine Fiammen angewendet werden, d. h. wenn das Leitungsvermögen des Gases geringer ist, die Elektrometerausschläge für die gleiche elektromotorische Kraft bei dem primären Strome grösser werden, als wenn grössere Flammen angewendet werden. Bei diesen Versuchen sind nur Messingnetze benutzt worden, da, wie die vorige Tabelle zeigt, bei Anwendung von Kupfernetzen kein bestimmtes Polarisations- maximum erreicht wird, und infolge dessen ein geeigneter Ver- gleichspunkt fehlt. Die Beobachtungen sind alle angestellt worden, nachdem der primäre Strom 2 Minuten lang geschlossen gewesen war. Die unter «, und uy angegebenen Werte geben die Durch- schnittszahlen von zwei Bestimmungen, zwischen denen im all- gemeinen, wie die in Tabelle VI angeführten Versuche zeigen, gleich gute Uebereinstimmung herrscht. Tab. VIII. Das Verhältniss der Polarisation zur E. M. K. des primären Stroms. E= 32. Messingnetze. 5 Elemente. 10 Elemente.| 15 Elemente. | 20 Elemente. | 25 Elemente. u, Ua u, | u, u) | u, u, | U, u, | Up 0.68 | 37.0 37.2 | 66.5 | 76.3 ‚106.0 110.5 | 157.0 | 158.0 | 196.5 | 203.5 0.75 | 21.5 | 35.0 | 57.0 | 66.0 | 91.5| 99.5 124.5 | 140.5 | 165.0 | 181.0 0.94 | 14.7 | 18.0 | 31.5 | 37.0 | 495 | 57.5 77.0) 84.5 | 108.0 | 115.0 1.20 | 11.5 | 13.2 | 22.7 | 245 | 35.0| 37.0 535| 53.0) 67.5| 675 30 Elemente. 35 Elemente.|| 40 Elemente. || 45 Elemente. | 50 Elemente. u] ua U, U, | U, Ua U, Ua u Ua 0.88 | = | = | = | =] = | —-| — 0.94 |141.0 | 145.0 |180.0 | 183.0 | 220.0 | 227.51| — 0 = 1.20 | 83.7) 75.0|| 94.5 | 93.0 | 115.5 | 114.0 || 150.0 | 127.0| 179.0. | 125.0 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 601 Fig. 6 giebt die der letzten Tabelle entsprechenden Kurven. Als Abseissen sind die Anzahl Elemente und als Ordinaten die Ur rau 2 2 abgetragen. entsprechenden Werte für EIN Mrrzas Pr2zEugEnE 2371 307 33 Fig. 6. Dass auch bei Anwendung von Kupfernetzen die Polarisation höhere Werte annimmt, wenn die elektromotorische Kraft des primären Stromes verstärkt wird, geht aus Tab. VII hervor. Wenn anstatt der Elektrometer- die Galvanometerausschläge abgelesen werden, so zeigt es sich, dass, wenn Messingelektroden angewendet werden, der Polarisationsstrom ganz unbedeutend von der Länge der Zeit, während welcher der primäre Strom vorher geschlossen war, beeinflusst wird. Dass sich hiernach der Polarisationsstrom anders als der primäre Strom verhält, erklärt sich daraus, dass der Polarisationsstrom teils nur kurze Zeit dauert, teils immer dem primären Strom entgegensetzt gerichtet ist. In nachstehender Tabelle wird eine Versuchsreihe ange- führt, bei welcher der primäre Strom 20 Minuten‘ lang in der- selben Richtung geschlossen war. Jede zweite Minute wurde durch Umlegung der Wippe II die Lage N:o 1 mit Lage N:o 2 vertauscht, und der durch den primären Strom verursachte Gal- vanometerausschlag abgelesen; ebenso wurde jede zweite Minute 602 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. durch Umlegung der Wippe I die Lage N:o 1 mit Lage N:o 3 vertauscht und der durch den Polarisationsstrom verursachte Galvanometerausschlag abgelesen. Bei erstgenannter Ablesung war das Galvanometer auf Nebenschluss geschaltet, nicht aber bei der anderen. tt giebt die von Beginn des Versuches gerech- nete Zeit in Minuten an, während welcher die Ablesung vor- genommen wurde, u, und z, haben dieselbe Bedeutung wie in voriger Tabelle. Tab. IX. Vergleich zwischen dem primären Strome und dem Polarisationsstrom. H = 2.17. Messingnetze. 60 Elemente. Der primäre Der Bes Der primäre Der Polarisations- Strom. strom. Strom. strom. t u, t U, t Un t | Ua 0 45 il 18 20 40 21 21 | 2 32 3 14 22 40 23 19 | 4 18 5 15 24 22 25 20 6 15 7 15 26 16 27 20 8 11 I 15 28 14 29 20 10 11 11 16 30 13 31 21 12 10 13 15 32 12 33 21 14 11 15 16 34 ala 30 22 16 12 17 16 36 11 31 20 18 2 19 16 38 11 39 21 Bei Kupferelektroden, bei denen die Stromstärke in noch höherem Grade als bei Messingelektroden von der Zeit abhängt, während welcher der Strom vorher geschlossen war, wirkt dies letztere Moment auch auf den Polarisationsstrom ein. In fol- gender Tabelle ist eine Versuchsreihe wiedergegeben, bei welcher der Polarisationsstrom, nachdem die Elektroden vorher durch einen Strom von 30 Elementen polarisiert worden waren, zu den unter t angegebenen Zeiten beobachtet wurde. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 603 Tab. X. Die Veränderung des Polarisationsstroms mit der Zeit, während welcher der primäre Strom geschlossen war. H=1.08. Kupfernetze. 30 Elemente. t U, t Ua 0.12 al 0.12 29 20 1 40 2 18 2 32 3 14 3 25 4 12 4 23 5 10 5 10 10 10 10 10 5. Zusammenstellung. Im Kapitel über das Leitungsvermögen habe ich gezeigt, dass der Durchgang des elektrischen Stroms durch Flammengase in hohem Grade erleichtert wird, wenn der Strom vorher einige Zeit in entgegengesetzter Richtung geschlossen worden war. Ferner habe ich gezeigt, dass, wenn ein Strom durch Gase ge- schlossen wird, das Leitungsvermögen kontinuirlich abzunehmen scheint. Geht man von der Annahme aus, dass der elektrische Strom durch Gase elektrolytisch geleitet wird, so lassen sich die erwähnten Erscheinungen leicht erklären. Die Jonen, welche ihre elektrische Ladungen an die Elektroden abgeben, müssen, nachdem dieses geschehen, als in molekularen Zustand übergegangen ange- sehen werden, ob nun dabei eine chemische Einwirkung auf die Elektroden stattgefunden hat oder nicht. Die Veränderung, welche diese Jonen entweder an der Oberfläche der Elektroden oder in der chemischen Zusammensetzung der Gasschicht, die der Elek- trodenfläche anliegt, bewirken, muss ihrer Natur nach derjenigen entgegengesetzt sein, welche durch die Jonen bewirkt wird, welche in entgegengesetzter Richtung wandern. Wenn nun der Strom die Richtung wechselt, so muss offenbar die Veränderung, welche vorher an den Eiektroden stattgefunden hat, die Elektricitäts- 604 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. überführung dadurch erleichtern, dass die Jonen leichter chemisch reagiren und dabei ihre respectiven Ladungen abgeben können. Die Jonen, welche ihre Ladungen abgeben, bevor der Strom die Richtung wechselt, üben nun also mittelbar oder unmittelbar dieselbe Wirkung aus wie ein sogenanntes Depolarisationsmittel in einer galvanischen Zelle. Ist das Depolarisationsmittel ver- braucht, so werden die Jonen in molekularem Zustand auf den Elektroden ausgeschieden. Da dieselben in diesem Zustande als Isolatoren oder wenigstens als schlechte Leiter zu betrachten sind, so müssen sie dadurch, dass sie die Berührungsfläche zwi- schen den Elektroden und dem leitenden Gase vermindern, schein- bar so wirken als ob das Leitungsvermögen vermindert wäre. J. J. THOMSON !) hat bei seinen Untersuchungen über die Elektrolyse von Gasen bei Commutirung des Stroms auf Erschei- nungen aufmerksam gemacht, welche unzweifelhaft im engsten Zusammenhang mit denjenigen stehen, auf die ich hier hinge- wiesen habe, und welche von ihm als auf Polarisation beruhend erklärt werden. »Polarisation of Electrodes. — This in the elec- trolysis of liquids is due to the accumulation at the electrodes of ions, which have ceased to act as carriers of electricity. We have, I think, distinct evidence of a similar accumulation in the elec- trolysis of gases. For, as has already described, after the dis- charge has been running for some time in one direction, giving the spectrum of some gas at one of the terminals, the spectrum of the gas at that terminal is momentarily brightened to a very great extent by suddenly reversing the direction of discharge. After the current has been flowing for some time in one direc- tion through, say, Cl in an atmosphere of H the spectrum of the chlorine, though still visible at the positive electrode, gets faint, the chlorine apparently to a great extent ceasing to carry the discharge; when however, the current is reversed, the atoms of chlorine can move freely, as they are not obstructed by the electrode, so that immediately after the reversal of the current there is probably more of discharge carried by the chlorine than 1) THOMSON: Nature 55; S. 452; 189. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 605 at any other time, and the chlorine spectrum is consequently brightest.» Der Umstand, dass man den Polarisationsstrom noch 10 bis 20 Minuten nach Unterbrechung des primären Stroms erhalten kann, scheint dafür zu sprechen, dass die an den Elektroden ausgeschiedenen Jonen wirklich chemische Vereinigung mit dem Metall eingehen. Obgleich die letztgenannte Beobachtung aller- dings nur bei Anwendung von Kupfernetzen gemacht wurde, so dürfte sich doch höchst wahrscheinlich dasselbe Verhältniss herausstellen, wenn anstatt Kupfer andere Metalle angewendet würden. Wie oben erwähnt, kann,ein Strom viel leichter das Gas passieren, wenn anstatt Messing- Kupferelektroden angewendet werden, und demzufolge können kleine Potentialdifferenzen zwi- schen den Elektroden mit Galvanometer leichter im zweiten als im ersten Falle beobachtet werden. Die von PRINGSHEIM !) an- gestellten Versuche unterstützen die Annahme, dass Kupfer in dieser Beziehung keine Ausnahmestellung einnimmt. In wie hohem Grade die Elektrieitätsüberführung von der chemischen Beschaffenheit der Elektroden abhängt, geht sowohl aus meinen Versuchen mit Kupfer- und Messingelektroden als auch aus PETTINELLIS?) und J. J. THOMSONS ?) Untersuchungen hervor, von welchen letzterer zeigt, dass der Uebergang der Elektricität aus Gas in Metall sowohl von der Natur des Gases als der des Metalles abhängig ist. THOMSON zieht hieraus den Schluss, dass beim Uebergang der Elektricität aus Gas in Metall eine chemische Verbindung entsteht. Mehrere Autoren geben an, dass Gase die Elektrieität nur dann leiten, wenn die Elektroden glühend sind. Mir ist es wahrscheinlich, dass der Umstand, dass die Elektroden glühen, das Leitungsvermögen des Gases nicht nennenswert beeinflusst. Da indessen ein Metall im allgemeinen leichter mit einem Gas reagiert, wenn das Metall erhitzt wird, so wird man wohl mit Recht erwarten können, dass, da die Jonen 1) PRINGSHEIM |. ce. 2) P. PETTINELM: Beibl. Wied. Ann. 20: p. 565: 1896. 3) Tuomson: Beibl. Wied. Ann. 20: p. 303: 1896. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 6. 5 606 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. leichter eine chemische Verbindung mit der Elektrode eingehen können, wenn dieselbe glüht, das Leitungsvermögen scheinbar zunimmt. Im 4:ten Kapitel habe ich über Versuche berichtet, bei weichen die Polarisation zum Teil für verschiedene Flammen, zum Teil für verschiedene elektromotorische Kräfte des primären Stroms bestimmt wurde. Aus diesen Versuchen geht einerseits hervor, dass die Polarisation im allgemeinen mit der elektromotorischen Kraft des primären Stroms wächst, anderseits, dass, je kleinere Flammen angewendet werden, d. h. je niedriger die Temperatur um die Elektroden herum ist, um so grösser die Polarisation wird. Das Polarisationsmaximum scheint demnach in den von mir untersuchten Grenzen von der elektromotorischen Kraft des pri- mären Stroms abzuhängen und, wie aus den Tabellen zu ersehen ist, wächst es etwas schneller als ibr proportional. PRINGS- HEIM !) hat gleichfalls gefunden, dass die Polarisation von der elektromotorischen Kraft des primären Stroms abhängt. Was das Verhältniss der Polarisation zur Temperatur anbetrifft, so dürfte es nötig sein die Beobachtungen in dieser Hinsicht etwas zu corrigieren, wenn sie das wirkliche Verhältniss wiedergeben sollen. Man muss nämlich annehmen, dass die Entladung, welche den Elektrometerausschlag bewirkt, nur einen Teil der durch die Polarisation verursachten Entladung ausmacht. Ein gewisser Teil letztgenannter Ladung muss nämlich unmittelbar bei Unter- brechung des primären Stroms durch das Gas zwischen den Metallnetzen entladen werden. Je besser das Leitungsvermögen des Gases ist, d. h. je grössere Flammen angewendet werden, desto grösser im Verhältniss wird der Teil der Ladung sein, der auf das Elektrometer nicht wirkt. Auf Grund der vorher er- wähnten Schwierigkeiten, wie sie einer Beurteilung der Grösse des Leitungsvermögens entgegenstehen, habe ich es vorläufig für unmöglich erachtet, die erforderliche Korrektion vorzunehmen. Ich hoffe, dass weitere Untersuchungen über diesen Gegenstand mich hierzu in den Stand setzen werden. Die von mir ange- 1) PRINGSHEIM: ]. ec. ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 607 stellten Versuche zeigen indessen, dass die elektromotorische Kraft der Polarisation Werte erreichen kann, welche bedeutend diejeni- gen übersteigen, die man bei Elektrolyse von Lösungen gefunden hat. Dass der Polarisation in Gasen sehr wahrscheinlich hohe Werte zugeschrieben werden müssen, ist bereits von F. STENGER !) angedeutet worden. Die meisten Autoren, welche sich mit der Frage des Leitungsvermögens der Flammen und Flammengase beschäftigt haben, geben an, dass die Stromstärke langsamer wächst als die elektromotorische Kraft. Diese Abweichung von dem Ohm’schen (fesetz kann am einfachsten durch das von mir gefundene Verhältniss, dass nämlich die Polarisation mit der steigenden eiektromotorischen Kraft des primären Stroms wächst, erklärt werden. Es ist lange bekannt gewesen, dass in Flammen zwischen zwei in dieselben hineingeschobenen Elektroden von verschiedenen Metallen elektromotorische Kräfte entstehen können, und dass Elektrieität durch Kontakt zwischen Gas und glühenden Körpern?) hervorgerufen werden kann. In Uebereinstimmung hiermit habe ich gefunden, dass ein Strom von zwei Metallnetzen von ver- schiedener chemischer Beschaffenheit erhalten werden kann, wenn dieselben von Flammengasen umgeben sind; dagegen habe ich nie einen Strom von zwei Netzen derselben Beschaffenheit erhalten, wofern dieselben nicht schon vorher polarisiert worden waren. Wendet man Kupfer- und Messingnetze an, so geht der Strom vom Messingnetz durch das Gas zum Kupfernetz. Man hat dem- nach hier eine Art galvanisches Element, bei welchem die Lö- sung um die Elektroden herum durch das leitende Gas ersetzt ist, und bei welchem das Messingnetz die Rolle der Lösungs- elektrode spielt. Um die Uebersicht zu erleichtern, will ich hier in Kürze das Hauptsächlichste der Resultate, welche die oben beschriebenen Versuche ergeben haben, zusammenfassen. 1) WINKELMANN: Handb. d. Ph. III: 1; p. 383. 2) WINKELMANN: Handh. d. Ph. III: 1: p. 349. 608 AUREN, POLARISATIONSERSCHEINUNGEN IN FLAMMENGASEN. 1) Polarisation findet in Flammengasen statt. 2) Die Stärke der Polarisation hängt teils von der chemi- schen Beschaffenheit der Elektroden, teils von der elektromotori- schen Kraft des primären Stroms und teils davon ab, wie lange Zeit der primäre Strom vorher geschlossen gewesen ist. Schliess- lich scheint die Stärke der Polarisation auch von der Temperatur der Flammengase abzuhängen. 3) Wird ein elektrischer Strom durch Flammengase ge- schlossen, so nimmt die Stromstärke kontinuirlich ab, bis sie sich schliesslich, wenn der Stromschluss lange genug gedauert hat, asymptotisch einem Minimum nähert, auf dem sie sich annähernd konstant zu erhalten scheint. Die Abnahme der Stromstärke wird mit aller Wahrscheinlichkeit durch die Polarisation verursacht. 4) Wird der Strom umgewechselt, nachdem er in einer bestimmten Richtung eine Zeit lang geschlossen gewesen ist, so wächst die Stromstärke ganz bedeutend. Diese Thatsache scheint darauf zu beruhen, dass die Jonen, welche ihre Ladungen ab- gegeben haben, mittelbar oder unmittelbar als Depolarisations- mittel wirken, sobald der Strom die Richtung wechselt. Herrn Professor K. ÅNGSTRÖM in Upsala und Herrn Pro- fessor S. ARRHENIUS in Stockholm erlaube ich mir hiermit mei- nen herzlichsten Dank auszusprechen für den wertvollen Bei- stand mit Rat und That, den sie mir bei Ausführung der Arbeit haben zu Teil werden lassen. | Die Untersuchung wird nach einer etwas veränderten Me- thode fortgesetzt. Ich hoffe dadurch Gelegenheit zu bekommen, noch weitere Beiträge zur Kenntniss der Polarisationserschei- nungen bei Gasen. liefern zu können. 609 Ofversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 6. Stockholm. Meddelanden frän Stockholms Högskola. Ueber den Einfluss der Elektricität auf Pflanzen. LI Von Hans EULER. (Mitgeteilt am 7. Juni 1899 durch O. PETTERSSON.) Den Einfluss der Elektricität auf biologische Processe be- gann man zu studiren kurz nachdem durch die fundamentalen Entdeckungen von B. FRANKLIN und von LEMONNIER die Rolle erkannt war, welche die Electricität in der Atmosphäre der Erde spielt. Die ersten Forschungen in diesem Gebiet beziehen sich auf das Wachstum der Pflanzen. So alt aber dieses physiologische Problem ist, — im Jahre 1746 stellte von MAIMBRAY !) in Edinburg die ersten Experimente an -— und so vielfach es das Interesse älterer und neuerer Forscher in Anspruch angenommen hat, es konnten bis jetzt weder allgemein eültige Beziehungen dem reichhaltigen experi- mentellen Material entnommen werden, roch ist die Wirkungs- weise der Elektrieität klar erkannt und festgestellt worden. Dieser Mangel an, wenigstens wissenschaftlichem, Erfolg dürfte, besonders was die neueren Arbeiten angeht, an der un- klaren Fassung der zu lösenden Aufgabe liegen. Dass die hauptsächliche und auch die nächstliegende Frage die ist: »Wodurch vermag die Elektricität auf die Pflanzen ein- zuwirken?» kann keinem Zweifel unterliegen, selbst wenn das schliessliche Ziel der Untersuchung ein rein praktisches ist. 1) En. Worcny. Über die Anwendung der Elektrieität bei der Pflanzenkultur. München 1883. 610 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. Versuchen wir demgemäss zunächst, die früher angestellten Versuche kritisch zu ordnen, so haben wir besonders drei ver- schiedene Fälle zu unterscheiden: I. Die Pflanze befindet sich in einem vom elektrischen Strom durehflossenen feuchten Leiter (Wasser, Erdboden). Dann haben wir entweder Elektrolyse. Wirksam in erster Linie sind die durch den Strom ge- lieferten im Boden auftretenden elektrolytischen Zersetzungs- produkte. Ausserdem könnte der durch die Pflanzenwurzeln oder den Samen gehende Anteil des Stromes innerhalb derselben durch Elektrolyse chemische Veränderungen erzeugen, die indessen bei allen bis jetzt angestellten Versuchen kaum in Betracht kommen dürften. Oder es tritt, bei höheren Spannungen, der Vorgang der velektrischen Endosmose auf. Dieser Vorgang (BECQUEREL 1855) ist zuerst eingehend von QUINKE !) studirt worden, neuere Versuche bezgl. Kolloiden hat A. CoEHN ?) angestellt. Zwischen den Enden einer Röhre, welche mit einer schlecht leitenden Flüssigkeit gefüllt ist, herrscht eine Potentialdifferenz. Dann bewegen sich in der Flüssigkeit suspendirte Teile, gelöste Kolloide und wahrscheinlich überhaupt Nichtelektrolyte in der Richtung des positiven oder negativen Stromes, je nachdem die wandernden Teile selbst negativ oder positiv geladen sind. Il. Es besteht in der die Pflanzen umgebenden Atmosphäre ein elektrisches Potentialgefälle. Am nächsten liegt auch in diesem Falle die Vorstellung, dass unter dem Einfluss der Elektrieität neue Verbindungen ent- stehen, welche das Wachstum der Pflanzen verzögern oder be- fördern. Wo derartige Vermutungen erwähnt wurden, bat man bis jetzt dem Ozon (bezw. Wasserstofisuperoxyd) und den ver- schiedenen Stickoxyden eine solche Wirkung zugeschrieben, aller- 1) Pogg. Ann. 113. 515. 1861. 2) Zeitschrift für Elektrochemie IV, 63. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:06. 611 dings ohne sich durch entsprechende Kulturversuche von .der Richtigkeit oder Möglichkeit einer solchen Annahme zu über- zeugen. Der Elektrieitätsausgleich zwischen der untersten Schicht der Atmosphäre und dem Boden findet soweit möglich durch die Pflanzen statt, die ja verhältnismässig gute Leiter sind. Es findet also gewiss auch unter der Einwirkung der atmosphäri- schen Elektrieität, wie von mehreren Physiologen hervorgehoben wurde, Elektrolyse im Pflanzenkörper selbst statt. Erwägt man aber die ausserordentlich geringen Klektricitätsmengen, welche hierbei transportirt werden, so wird man der Elektrolyse nicht wohl einen wahrnehmbaren Effekt zuschreiben wollen. Indessen darf eine andere direkte Wirkung nicht ausser Acht gelassen werden. Licht- und Wärmestrahlen, die ja eine so wichtige Rolle im Pflanzenleben spielen, beschleunigen bekanntlich chemisch- physiologische Processe ausserordentlich. Das Gleiche kann für elektrische Strahlen vermutet werden, die ja wesentlich nicht von ersteren verschieden sind. Es wäre dies ein vom vorherbeschriebenen durchaus ver- schiedener Effekt. Die chemisch wirksamen Bestandteile der Atmosphäre sowie der Blattoberfläche werden, (ohne dass vorher neue Verbindungen entstehen) unter dem Einfluss der elektrischen Strahlen selbst reaktionsfähiger gemacht, dadurch dass ihr Disso- eiationsgrad verändert wird: Katalyse!) durch elektrische Strahlen. Die physikalische Bearbeitung dieses Gebietes ist noch kaum begonnen; indessen ist es nicht bloss die erwähnte Analogie mit photochemischen Wirkungen, welche auf eine Katalyse durch elektrische Strahlen hindeuten. Hier kann auf diesen Punkt nicht näher eingegangen wer- den, und es seien bloss Versuche von WINKELMANN erwähnt »über elektrische Ströme, welche durch RÖNTGEN'sche X-Strahlen erzeugt werden», 2) wobei es sich nach elektrochemischen An- 1) H. Euser, Öfversigt öfver Sv. Vetensk. Akad. Förhandl. 1899, N:r 4, 313. 2) Wied. Ann. 66. 1. 1898. 612 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. schanungen um Oxydationsketten handelte, in welchen die Kon- zentration der Sauerstoffionen durch Bestrahlung vermehrt wird. III. Der elektrische Strom wirkt primär auf Bakterien, welche dadurch in verändertem Grade in den Lebensprocess der Pflanzen eingreifen. Resultate früherer Versuche. Eine grosse Zahl von Litteraturangaben auf diesem Gebiet zeichnet sich durch grosse Unbestimmtheit aus. Manchmal ist nicht einmal erwähnt, in welcher Weise Elektrieität zur An- wendung kam. Derartige Versuche sind natürlich hier übergangen worden. I. Die dem elektrischen Strom ausgesetzen Pflanzenteile (bezw. Samen) befinden sich in einem feuchten Leiter zwischen zwei Flektroden. A. Gleichströme von niedriger Spannung (bis 20 Volt). 1) Mc Leop!) kultivirte unter verschiedenen Bedingungen Erbsen und Senfsämlinge in mit Erde gefüllten Gefässen. Der Vergleich mit Sämlingen, die unter jedesmal gleichen Bedingungen, aber mit Ausschluss des elektrischen Stromes erwuchsen zeigte im Allgemeinen einen günstigen Einfluss des elektrischen Stromes. 2) BRUTTINI?) stellte vorwiegend Versuche mit Samen von Phaseolus und von Zea Mays an, und konnte keine sichere Wirkung eines schwachen (?) Batteriestromes feststellen. 3) A. GAUTIER. ?) Versuche in Blumentöpfen mit Bohnen, Luzernen und Wicken. Spannung: »1—3 elements thermoel. No&,» [Temper.: ?] (etwa 2—6 Volt): »Les plantes, dont la terre, !) The effect of current electricity upon plantgrowth. Tr. N. Zeal f. 189, XXV, 1893. Ref. Zust, Jahresber. XXI. 1893. p. 36. ?) Azione che esereitano la corrente della pila, la corrente d’induzione e l’elettri- eitä atmosferica sulla germinazione dei semi e sul conseguente sviluppo delle plante. (L’Agricoltura italiana 2:a ser. an. VIII. Pisa 1892. p. 510—519. Ref. Zust, Bot. J. XXI. 1893. 3) Comptes rendus, 109, p. 287. 1889. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 613 entretenue humide, etait traversee par le courant electrique ont crü d'une facon beaucoup plus rapide que les plantes temoins. Au bout de quatre a six semaines elles avaient pris une vigeur de vegetation excessive et representaient, en volume et en poids, presque le double des plantes des vases non &lectrises.» JAMES LEICESTER !) brachte in Kästen, die mit Erdboden gefüllt waren, eine einen Quadratfuss grosse Zink- und in einer Entfernung von 21/2 Fuss eine ebenso grosse Kupferplatte, und verband die beiden leitend ausserhalb des Erdbodens. Es wurde beobachtet, dass in solchen Kästen Samen und Pflanzen schneller wuchsen als in Kontrollkästen ohne die Metallplatten(!). Nament- lich bei Hanfsamen war der Unterschied des Wachstums ein sehr bedeutender. Die- Einwirkung des elektrischen Stromes auf das Wachstum von Samen kann nach dem Verf. am besten an den Samen von Lactuca gezeigt werden. Auf das Wachstum der fertigen Pflanzen nach Verbrauch der in den Samen ent- haltenen Reservestoffe schien der elektrische Strom ohne Einfluss zu sein. Die Einwirkung auf die Keimung von Sinapis alba wurde ferner von H. N. WARREN?) untersucht, dessen Versuche in- dessen zu unkritisch angestellt sind, als dass aus den Resultaten Schlüsse gezogen werden könnten. TSCHINKEL's Arbeit ist mir im Original nicht zugänglich gewesen. In Referaten fehlen die Angaben über die Versuchs- anordnung. Ein negatives Resultat erhielt WOoLLnY, ®) welcher den Ein- fluss des galvanischen Stromes auf das Produktionsvermögen von Roggen, Raps, Erbsen, Bohnen, Kartoffeln, Rüben und Mais studirte. In neuester Zeit hat E. H. Cook ?) wohl definirte Versuche angestellt. »The influence on growing plants showed, that in 1) Chemical News 69. 63 und Chemical News 66. 199. Ref. Ch. C. 63. 2. 1892. 2) Chemical News 59. 174. >) Elektrische Culturversuche (Forsch. Agr. 11. Bd. Heidelberg 1888, Zust, Jahresb. XV]. 1888. p. 98. +) The action of electrieity upon plants. Rep. Brit. Assoc. 1898. 809. 614 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. almost every case the electrieity treated plants came to matu- rity first, and they were also the first to show above the soil, vut I could not satisfy myself that with the currents employed viz. from 1 to 30 milliampere and with an E. M. F. of from 9 to 20 volts any increased rate of growth was observable after the colyledons appeared above the soil.» B. Wechselströme. Auch hier liegt eine Reihe einander sich widersprechender Resultate vor. Nach SPECHNEFF wird die Keimung durch Wechselströme beschleunigt. BRUTTINI !) findet schwache(?) Induktionsströme wirkungs- los, stärkere verzögern oder verhindern zeitweilig oder ganz die Keimung. Auch WARNER's?) Resultate gestatten nicht, allgemeine Schlüsse zu ziehen. Günstige Ergebnisse fand, nach AHLFVENGREN’s 3?) Referat A. S. KINNEY.?) Derselbe setzte die Samen von Senf, Rotklee, Raps und Korn Induktionsströmen aus. Er wandte verschiedene Stromstärken an, um den Einfluss derselben zu ermitteln und kam zu dem Schluss, dass es in dieser Hinsicht ein gewisses Optimum gibt, welches bei ungefähr 3 Volt liegen soll, ein Mini- mum von etwas weniger als 1 Volt und ein nicht näher be- stimmbares Maximum(!). Indessen scheinen (nach AHLFVEN- GREN) diese Resultate mehr für die Einwirkung der Ströme auf den Zuwachs der Wurzeln und Stammteile als auf die eigent- liche Keimung zu gelten. Angewandt wurde ein RUHMKORFF’scher Apparat mit verschiebbarer sekundärer Rolle. Als Resultat giebt der Verfasser an, dass Induktionsströme von gewisser Stärke wäh- rend eines kurzen Zeitraums den Keimungsprocess beschleunigen. Dale: ?) The effect of electrieity on vegetables. G. Chr. 17. III. ser. 1895. p. 14. Ref. Zust: Jahresb. XXIII. 189%. 3) Öfversigt af K. Vet. Akad. Handlingar 1898. N:r 8. p. 897. *) On Elektro-germination. Hatch exp. station. Mass. agric. college. Bull. N:o 43. Jan. 1897. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 615 Ich erwähne hier die quantitativen Resultate nicht, da die- selben, wie AHLFVENGREN richtig hervorhebt, auf unzureichendes Versuchsmaterial gestützt sind. Zu den besten Arbeiten auf diesem Gebiet ist zweifellos ÄHLFVENGREN’S eigene Untersuchung zu rechnen. Der benutzte Induktionsapparat war, wie es scheint, kleinsten Formates, so dass verhältnissmässig sehr schwache Induktions- ströme zur Verwendung kamen. Die Versuchsanordnung wird durch nebenstehende Figur klar. Sowohl feuchter, gequollener, als auch trockener Samen wurde dem Induktions- strom ausgesetzt. Im ersten Falle war also die Zwischen- NOOE DOT schicht wirklich ein von Wechselströmen durchflossener Elektrolyt, im letzteren dürf: te es sich hauptsächlich um die direkte Wirkung des gebildeten Ozons gehandelt haben.!) Die Resultate formulirt der Ver- fasser folgendermaassen: 1) Induktionselektricität hat auf fri- schen Samen, welcher unter normalen Umständen grosse Keimungsenergie be- sitzt, gewöhnlich einen gewissen Einfluss, entweder günstig oder ungünstig, so dass die Energie entweder vermehrt oder ver- mindert wird; indessen scheint dieser Wirkung keine grössere Bedeutung zuzukommen. 2) Dieser Einfluss, sei er günstig oder schädlich, wird durch die Dauer der Behandlung gesteigert. 3) Frischer, aber langsam keimender, sowie älterer Samen ist weniger empfindlich und scheint durch die Behandlung wenig oder nicht beeinflusst zu werden. !) Dies scheint mir aus folgender Bemerkung hervorzugehen: »Berührte man die beiden Pole mit den Fingern, so fühlte man den Strom nicht, wenn die nassen Samenkörner zwischen den Blechplatten lagen, waren die trockenen Körner dazwischen, so ging der Strom durch den Körper.» 616 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. 4) Die Keimungsenergie wird allmählich ausgeglichen, so dass zuletzt die Keimfähigkeit für die behandelten und die unbehan- delten Samen ungefähr die gleiche ist. II. Wirkung eines Potentialgefälles in der Atmosphäre. Luft- elektricität. Die ältere Litteratur findet sich in einer Abhandlung von S. LEMSTRÖM zusammengestellt. Da aus derselben Schlüsse kaum gezogen werden können, so begnüge ich mich, hier die betr. Schriften zu zitiren: 1) MAIıMmBRAy, The Journal of Horticultural Society of London. Vol. 1. 1846. 2) ABBÉ NOLLET, Mem. de l’Acad. des Sciences, 1745, p. 119—153. 3) BERTHOLON, De Il’electricite des vegetaux. Paris 1783. 4) GARDINI, De influxu electrieitatis atmospheric& in vege- tantia. Dissertatio 1784. 5) INGENHOUSS, Versuche mit Pflanzen. Deutsch von SCHERER. Wien 1790. Journal de Physique de l’Abbe Rozıer. T. XXVII, 1785, p. 462. XXXII, 1788, p. 832. 6) v. CAarmoy, Journal de Phys. de l’Abbe RozıEr 1788. T. XXXILH, p. 339. 7) D'ORNY. Ibid. T. XXXVI, p. 169. 8) BERTHOLON. Ibid. T. XXXVI, p. 401. 9) VASSALLI, Giornali Scientifico. T. III. 1788. 10) RozIkREs und BILSBORROW, Annales agronomiques, T. VI, 1780, p. 41. 11) RovLanD, Journal de Physique de ’Abbe RozIER, 1789. T. XXxX, p. 1. 12) von HumBoLDt, A. Aphorismen aus der chemischen Physiologie der Pflanzen, 1794. 13) REUTER, Der Boden und die atmosphärische Luft. Frankfurt am Main, 1833. 14) FORSTER, Annales agronomiques. T. VI. 1880 p. 42. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 617 15) Sorry, The Journal of Horticultural Society of London 1846. Vol. 1. In grösserem Umfang wurden 1878 Versuche von L. GRAN- DEAU !) angestellt. Verfasser liess je zwei gleich grosse, gleich alte und in demselben Boden wurzelnde Pflanzen des Tabaks, Mais und des Weisens unter ganz gleichen äussern Verhält- nissen vegetiren, jedoch mit dem einen Unterschiede, dass je eine der Pflanzen der Wirkung der atmosphärischen Elektricität durch die Bedeckung mittels eines FARADAY’schen Drahtgitters entzogen war. Nach einer gewissen Zeit erfolgte die Ver- sleichung der Pflanzen hinsichtlich ihrer Entwicklung und ihrer chemischen Zusammensetzung. Der Verfasser fand in dieser Weise einen sehr beträcht- lichen Einfluss der Elektrieität auf die Ernährung der Pflanzen. Die Gewichtszunahme jener Pflanzen, welche der atmosphärischen Elektrieität entzogen waren, betrug bloss 50 bis 70 % von der Gewichtszunahme der unter dem Einfluss der Luftelektricität gewachsenen Pflanzen. GRANDEAU’s Versuche gaben Anlass zu vielen neuen Arbeiten. Die Resultate dieses Forschers wurden bestätigt durch LECLERC, und erhielten eines besonders wertvolle Stütze durch die Ver- suche von E. CeEL1.?) Auch I. MACCAGNO ?) spricht sich in ungefähr dem gleichen Sinne wie GRANDEAU aus. Hingegen konnte A. SAIKEVICZ?) bei einer Wiederholung von (GRANDEAU’s Experimenten dieselben nicht bestätigt finden, und auch CH. NAaupin’) kam zu völlig anderen Ergebnissen. 1) De l’influence de l’eleetrieit@ atmospherique sur la nutrition des plantes. Comptes rendus I. 87. p. 60. ?) Comptes rendus II. 1878. I. 87. p. 611. Ann. de Chemie et de Phys. V. Serie, T. XV. 3) Influenza dell’ elettrieitä atmosferica sulla vegetazione della vite. Cossa, Le Staz. Sperim. Asrarie Vol. IX. fasc. II. p. 23. Ref. Zust, Jahresb. VIII, p. 262. 1880. 2) Reden und Protoc. der VI. Versammlung russischer Naturforscher in St. Petersburg vom 20. bis 30. Dec. 1879. Ref. Zust, Jahresber. VIII. p. 262. 1850. Ky ?) Influence de l’electrieite atmospherique sur la croissance, la floraison et la fructification des plantes. Comptes rendus, I. 89. p. 535. 1879. 618 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. Er fand,‘ dass die unter dem Drahtnetz befindlichen, d. h. dem Einfluss der Elektrieität entzogenen Bohnenpflanzen (haricots) kräftiger wuchsen als die ganz im Freien stehenden, und er- hielt auch mit Zattich (laituc) und Tomaten ein analoges Re- ‚sultat. Aus einer langen Reihe von Versuchen, die sich über die Jahre 1885—1890 erstrecken und teilweise in Finnland, teil- weise in Frankreich ausgeführt sind, zieht S. LEMSTRÖM!) in seiner Arbeit »Om Elektricitetens inflytande pa växterna» fol- gende Schlüsse. I. Die Pflanzen zerfallen in zwei grosse Klassen: A. Solche, deren Entwicklung durch den elektrischen Strom begünstigt, und B. Solche, deren Entwicklung durch denselben gehemmt wird. Von den untersuchten Pflanzen gehören folgende zur Ab- teilung A: Getreide: Weizen, Roggen, Korn, Hafer. Wurzel- und | Weisse Rüben, rote Rüben, Pastinaken, Knollengewächse: | Kartoffel, Rettiche, Knollenseller:i. Hülsenfrüchte: Dohnen. Beeren: Himbeeren, Erdbeeren. Zwiebel: Lauch. Zur Klasse B gehören: Erbsen, Moorrüben, Kohlrüben, Kohlrabi, Kopfkohl, Tabak. II. Je fruchtbarer der Boden ist, und je üppiger infolge davon das Wachstum ist, um so grösser ist der proc. Überschuss der Ernte an den dem elektrischen Strom ausgesetzten Pflanzen. Der Verfasser giebt hier die Wirkung der Luftelektrieität in Procenten an. Es mag dahin gestellt bleiben, welche Be- deutung diesen Zahlen zukommt. III. Versuche in der Bourgogne haben gezeigt, dass die Wirkung der Elektricität, in der Weise, wie sie vom Verf. an- !) Inbjudningsskrift till de Magisters- och Doktorspromotioner. Helsingfors 1890. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 619 gewandt wurde, dort die nämliche war wie in Finnland, wonach der Schluss berechtigt zu sein scheint, dass dieselbe überall auf der Erde gleich ist. IV. An warmen, sonnigen Tagen muss die Behandlung mit Elektrieität aufhören, wenigstens unter der Mittagszeit, denn starke Sonne und Elektrieität zusammen wirken schädlich auf die Gewächse. !) IV. Im Allgemeinen scheint der Einfluss des elektrischen Stromes in der Weise von den äusseren Verhältnissen abzu- hängen, in welchen sich die Pflanzen befinden, dass die Wirkung des Stroms um so kräftiger ist, je günstiger die Lebensbedingungen sind.» Ein negatives Resultat ergab wieder die hierauf folgende Untersuchung. WoOLLNY ?) machte Parallelversuche, indem er einem Teil der Pflanzen Elektrieität zuleitete (er überspannte sie mit einem Netzwerk von Kupferdraht, das isolirt aufgehängt wurde), wäh- rend er den anderen Teil durch einen ebenfalls aus Kupferdraht gefertigten »Käfig» schützte. Der Verf. kommt zu den Schluss, dass sich die Elektrieität ohne Einfluss auf das Wachstum und das Produktionsvermögen der Pflanzen erweist. Leider ist mir das Original dieser, wie es scheint, exacten Untersuchung nicht zugänglich gewesen. Die beiden neuesten Arbeiten haben wiederum positive Er- gebnisse geliefert. Cook teilt (l. ce.) kurz mit, dass er durch Ausnützung der Luftelektrieität mit dem von BECKENSTEINER konstruirten »Geo- magnetifere» günstige Resultate bei Aartofeln, Erbsen, Bohnen beobachtet hat. In den Jahren 1894 und 1895 hat ALor?) neue Versuchs- reihen mit Zea Mays und Vicia Faba angestellt. ‘) Anders ausgedrückt: Bei vollkommener Trockenheit und starker Belichtung war unter den innegehaltenen Versuchsbedingungen die Ozonbildung so stark, dass die Optimumgrenze weit überschritten wurde. ?) Elektrische Kulturversuche. Forsch. Agr. XVI. 1893, p. 243—267. ?) Bullettino della Societa botanica Italiana 1895, p. 188—195. Ref. Bot. Centralbl. 69. p. 263. 1896. 620 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. Bei denselben befanden sich die Pflanzen teils unter nor- malen Bedingungen, so dass die Ausgleichung der Luft- und Bodenelektrieität durch die Pflanzen hindurch stattfinden musste, bei anderen waren in die Kulturkästen die Pflanzen überragende Blitzableiter gesteckt, welche die Ausgleichung der Elektrieität vermittelten, bei einer dritten Reihe waren die Kulturkästen vollständig von; Erdboden isolirt und auch von den die Pflanzen überragenden Blitzableitern. Die unter den normalen Bedingungen wachsenden Pflanzen zeigten in beiden Fällen die stärkere Ent- wicklung. III. Wirkung durch Bakterien. Die oft eitirten Versuche BERTHELOT’s!) über die Bindung des Stickstoffs sind teilweise in der Absicht unternommen, die Einwirkung der Elektricität auf die diesbezügliche Tbhätigkeit der Bakterien zu erforschen. Dieselben haben ein entscheidendes Resultat nicht geliefert. Auch bei Beantwortung der hygienisch so ausserordentlich wichtigen Frage, ob und wie elektrische Ströme die Lebens- thätigkeit der Bakterien beeinflussen, haben wir zwischen der Wirkung des elektrischen Stromes selbst und derjenigen der Reaktionsprodukte zu unterscheiden. Untersucht man die Bak- terien in einer elektrolytischen Lösung, so kann man leicht den Einfluss des Stromes selbst studiren. I. SPILKER und GoTTSTEIN ?) hatten geglaubt, das Ab- sterben von Bakterien innerhalb des magnetischen Feldes einer stromdurchflossenen Spirale bewiesen zu haben. Nachprüfungen der Untersuchung durch I. KRÜGER?) und FRIEDENTHAL?) er- gaben jedoch übereinstimmend ein völlig negatives Resultat. °) 1) Recherches nouvelles sur la fixation de l’azote par la terre vegetale et les plantes et sur l’influence de Vélectricité sur ce phenomene. Ann. de Chim. et de Phys. Ser. 6. I. 19. 18%. 2) Centralbl. f. Bakt. ete. Bd. IX. p. 77. 3) Zeitschr. f. klin. Med. Bd. XXI. 1893. p. 191. 4) Centralbl. f. Bakt. ete. Bd. XIX. p. 319 und Bd. XX. p. 505. 5) Siehe indessen die gegenteiligen Ergebnisse von D’ARSONvAL und ÜHARRIN und von R. HELLER, Oesterreichische botanische Zeitschrift 1897, p. 326. \ ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 621 I In allerneuester Zeit scheinen nun die Verhältnisse durch die interessante Arbeit von THIELE und WoLr!) endgültig auf- geklärt worden zu sein. Diese Forscher untersuchten: 1. Mit Gleichstrom. Balder Stromdichte: Versuchsdauer | Amp./cm.? in Stunden. Coli commune. . 0,03 21/a » . | 0,17—0,21 2 Pyocyaneus. . . 0,2—0,3 2 » N 0,2 16!/a Typhus. . . .. 0,3 15/2 | Milzbrand . .. 0,3 16!/2 2. Mit Wechselstrom. Bakterien. Stromdichte: Versuchsdauer | Amp./cm.? in Stunden. Pyocyaneus. . . 0,4 7 Prodigiosus. . . 0,5 23 Pyocyaneus. . . 0,5 8 Pyocyaneus. . . 0,5 62 Mäusetyphus . . 0,5 17!/2 Milzbrand . . . 0,5 12!/3 Durch diese Versuche ist dargethan, dass eine Schädigung der Bakterien durch die Einwirkung der Elektricität an und för sich, sowohl in Form von Wechsel- als auch von Gleichströmen ausgeschlossen ist. I. Wir können hieraus mit genügender Sicherheit schliessen, dass auch der Einfluss der atmosphärischen Elektricität auf die Bakterien kein direkter ist, sondern durch Vermittlung der Reaktionsprodukte, besonders des Ozons, geschieht. 1) Centralbl. f. Bact. ete. XXV. 650. 1899. Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 6. 6 622 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. Die bakterienfeindliche Wirkung des Ozons ist eine lange bekannte und anerkannte Thatsache. Fassen wir jetzt die in der Litteratur angegebenen Resul- tate zusammen. Die von den verschiedenen Verfassern selbst gezogenen Schlüsse widersprechen sich in jeder Hinsicht so sehr, dass daraus eine Entscheidung nicht gefällt werden kann. Bei den Versuchen mit Gleichstrom ist in keinem einzigen Falle diejenige Grösse angegeben, welche zu wissen am wich- P tigsten wäre: die Stromdichte (=) äusserst selten die Elek- trodenspannung. In allen Fällen hat es sich um sehr schwache Ströme gehandelt (etwa von der Grössenordnung 103 Amp.). Das Phänomen der elektrischen Endosmose kommt hier nicht in Betracht. Zersetzungsprodukte durch Elektrolyse treten nur an den Elektroden auf; die Konzentrationsverschiebungen der leiten- den Elektrolyte zwischen den Elektroden (elektrische Über- führung) wird bei diesen Stromstärken durch die Diffusion aus- geglichen. Die Zahl der durch die Samen und Wurzeln gehenden Stromlinien dürfte sehr gering sein, da diese wohl schlechtere Leiter sind als der Erdboden bezw. die Nährlösung, vor allem die äussere Hülle derselben einen nicht unbedeutenden Wider- stand besitzt. Da vollkommen exakte Versuche, bei welchen alle physi- kalischen Grössen bestimmbar sind und variirt werden können, ohne Schwierigkeit ausführbar sind, so will ich es hier nicht unternehmen, auf Grund der vorliegenden Materials Schlüsse zu ziehen, sondern damit bis zur Mitteilung eigener Resultate warten. Auch in Betreff der Wechselströme in feuchten Leitern haben wir keine endgültige Resultate vor uns. Auch hier dürfte, soweit die mangelhaften Daten Vermu- tungen zulassen, die Elektrolyse keine Rolle spielen. Wenn ir- gend eine bekannte Wirkung in Betracht kommt, so muss es, wie mir scheint, bei den hohen Spannungen dieser Ströme die- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 623 jenige der Endosmose sein. Es wird auch interessant sein, der Frage näher zu treten, ob es sich hier um chemisch-physiologische Processe oder um Reizerscheinungen handelt, bezw. in wie weit diese beiden Vorgänge wesentlich zu trennen sind. ') Das wichtigste Problem des Gebietes endlich, der Einfluss der Luftelektrieität, bezw. eines derselben entsprechenden künst- lichen Potentialgefälles, scheint mir von einer andern Seite, als es mit zweifelhaftem Erfolg bisher geschehen ist, in Angriff ge- nommen werden zu müssen. Nicht die Luftelektricität selbst (oder ihre künstliche Re- produktion) sondern jede einzelne Begleiterscheinung soll, mög- lichst von den übrigen getrennt, zur Wirkung gebracht werden. Somit betrachte ich als die nächstliegende Frage: Welche physiologische Einwirkung auf Pflanzen und Samen können die durch die atmosphärische Elektricität gebildeten Gase (Ozon, Stickstoffverbindungen) oder etwa vom Boden aufgenommene Körper (Wasserstoffsupero@yd etc.) hervorbringen? Zur richtigen Deutung der anzustellenden Kultur- und Kei- mungsversuche musste zuvor ermittelt werden, inwieweit eine solche Wirkung im Boden bezw. in einer Nährlösung vor sich gehen kann, d. h. es musste bestimmt werden, welcher Anteil der unter dem Einfluss der Luftelektricität gebildeten Gase von der Nährlösung, somit auch vom feuchten Erdboden aufgenommen wird. Hierüber wird im Folgenden kurz berichtet. Versuche. Dieselben sollten zunächst zur Orientirung dienen. Die Absicht war, die in der Natur vorkommende Ozon- und Stickoxydbildung in bedeutend verstärktem Maass zur Anwendung zu bringen, um die Wirkungen derselben möglichst deutlich beobachten zu können. !) Diesbezügliche Versuche habe ich begonnen über den Einfluss der Wechsel- ströme auf Wasserpflanzen (Elodea canadensis und Ceratophyllum). 624 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. I. In 6 cm hohen Krystallisirschalen von ca. 20 cm Durch- messer befand sich je 1 Liter Nährlösung, welche enthielt: 0,8 g Calciumnitrat, 0,2 g Magnesiumsulfat, 0,2 g Kaliumnitrat, 0,2 g Kaliumphosphat. (Die gleichen Gefässe und die gleiche Lösung wurden zu den Kulturversuchen mit Hlodea canadensis angewandt.) Im Abstand von 1 cm war parallel zur Oberfläche der Flüssigkeit, von derselben isolirt ein 3 cm breites Band aus Messingdrahtnetz gespannt. (Stärke des Drahtes: 0,1 mm; Dichte des Netzes: 15 Maschen pro cm). Dieses war mit dem einen Ende, die Flüssigkeit vermittels einer Aluminiumelektrode mit dem andern Ende der sekundären Rolle eines Induktions- apparates verbunden. Die mittlere Stromstärke im primären Kreise derselben war 0,2 Ampere, die maximale Schlagweite 1,5 cm. Der Gasraum zwischen dem Drahtnetz und der Wasser- fläche stand auf diese Weise unter dem Einfluss eines ziemlich gleichmässig verteilten Effluviums; dasselbe wurde in der Dunkel- heit in Form zahlreicher schwach violetter Strahlenbündel (ai- grettes) wahrgenommen. Auf diese Weise glaubte ich einerseits der Flüssigkeit die grösste Möglichkeit zu geben, die gebildeten gasförmigen Reak- tionsprodukte zu absorbiren, und andererseits denjenigen chemi- schen Effekt zu erreichen, welcher dem durch die Luftelektricität hervorgerufenen am nächsten kommt. Das destillirte Wasser sowie die Nährlösung wurde auf den Gehalt an Stickstoff, Sauerstoff, Ozon, Wasserstoffsuperoxyd, Salpetersäure und salpetriger Säure untersucht. Es wurde stets gleichzeitig aus dem unter dem Einfluss der elektrischen Ent- ladung befindlichen und aus dem zur Kontrolle im gleichen Raum und in gleichen Schalen stehenden Wasser (bezw. aus der Nähr- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 625 lösung) Proben entnommen, vor allem um den Einfluss der Tem- peraturschwankung aus den Resultaten zu eliminiren. Analytische Methoden. Die Gasanalysen wurden nach der bekannten Methode von O. PETTERSSON !) ausgeführt. Der Stickstoff- und Sauerstoff- gehalt des Wassers wird nach diesem Verfahren mit einer Ge- nauigkeit von 0,1 ccm. per Liter bestimmt. Herrn Professor O. PETTERSSON bin ich für die gütige Überlassung seines Apparates zu grossem Dank verpflichtet. Die Entnahme von Wasserproben geschah mittels evakuirter Röhren von ca. 150 cem Inhalt, deren kapillares Ende unmittel- bar nach der Füllung abgeschmolzen wurde. Über die Menge des im Wasser entstandenen Ozons konnten teilweise die Resultate der Gasanalysen Aufschluss geben; ferner wurde direkt mittels einer mit Schwefelsäure angesäuerten Jod- kaliumstärkelösung geprüft. Diese Analyse wurde zuerst alkali- metrisch (nach HouzEAU ?)) ausgeführt. Das im Wasser vor- handene Ozon reagirt nach der Gleichung: 0,+2 KJ + H,0=0, + 2 KOH + J,. Die ausgeschiedene Menge Jod wird verjagt, und die überschüssige Säure zurücktitrirt. 2 Später wurde ausschliesslich jodometrisch 3) geprüft. Zu etwa 30 cc. 4 %/,, mit Schwefelsäure angesäuerter Jodkalium- stärkelösung wurde ein gleiches Volumen der zu prüfenden Lö- sung gegeben; dann liess man die Mischung stehen. Durch die gleiche Reaktion wird Wasserstoffsuperoxyd nach- gewiesen. Auch mit Chromsäure wurde diese Verbindung auf- gesucht. Auf die Gegenwart von Salpetersäure wurde mit Di- phenylamin in bekannter Weise geprüft, wobei gleichzeitig etwa vorhandene niedrigere Stickstoffoxyde gefunden werden. 1) Berl. Ber. XXII. 1434. 1889. ?) Comptes rendus 79. p. 149. 3) Siehe hierzu z. B. Brunk, Über Ozonbildung, Zeitschr. anorg. Chem. 10, 222, 1895. 626 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. Die Abwesenheit der letzteren wurde besonders durch das Ausbleiben der Jodzinkstärkereaktion bewiesen. Für die ausgezeichnete Unterstützung durch Ausführung der Gasanalysen bin ich Frl. phil. cand. NAIMA SAHLBOM zu auf- richtigem Dank verpflichtet. Resultate. 1) Destillirtes Wasser. Dauer des Induktionsstromes: 10 Stunden. Temperatur 15°. Gasgehalt. Nach 10 st. Entladung. Kontrollversuch. !) ec pro Liter. | ce pro Liter. | | ———0N (0) 0 (0) N, | 0, | /oo 2 | N, | 0, | /oo 9 15,30 | 7,49 | 32,9 | 15,41 | 7,71 | 33,4 In obiger kleinen Tabelle ist die Zahl der im Liter Wasser erhaltenen Kubikcentimeter Gas (reducirt auf 760 mm.) ange- geben. In Spalte 5 und 6 ist berechnet, welcher Anteil der ge- sammten Gasmenge Sauerstoff ist. Die Analyse ergab ferner vollkommene Abwesenheit von Ozon, Wasserstoffsuperoxyd, Salpetersäure und salpetriger Säure. 2) Nährlösung (ohne Pflanzen). Dauer des Induktionsstromes: Ca. 10 Stunden (zwei ein- stündige Unterbrechungen). Temperatur: 15°. Gasgehalt. | Nach 10 st. Entladung. Kontrollversuch. !) | | ee pro Liter. ce pro Liter. | oo © || oo O3 alzıNa eur koyatal; N, | | 1540 | 752 | 398 | 1536 | 7,58 | 83,0 | a up 32,7 Weder Ozon oder Wasserstoffsuperoxyd noch Stickstoffsäuren waren in der Lösung nachzuweisen. !) Keine Einwirkung des Induktionsstromes. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 627 Es ergiebt sich hieraus das Resultat, dass elektrische oscilla- torische Entladungen, deren chemische Wirkung bei weitem stärker ist als diejenige der Luftelektricität, einen nur sehr ge- ringen chemischen Effekt im Wasser hervorbringen. Der Sauerstofigehalt des Wassers scheint etwas vermindert zu werden. Auf die absolute Sicherstellung dieses Ergebnisses wurde umsomehr Gewicht gelegt, als dasselbe mit Angaben von O. BERG und K. KNAUTHE, »Über den Einfluss der Elektrieität auf den Sauerstoffgehalt unserer Gewässer» 1) in Widerspruch steht. Auf die in erwähnter Mitteilung beschriebenen Experimente und theoretischen Erwägungen soll an einer anderen Stelle näher eingegangen werden. Hier seien Versuche erwähnt, bei welchen die von den genannten Autoren getroffene Anordnung gewählt waren welche aber trotzdem die Resultate derselben nicht be- stätigten. In einem Becherglas von 8 cm. Durchmesser befand sich destillirtes Wasser, das mit dem negativen Pol einer Influenz- maschine und der Erde in leitender Verbindung stand. Darüber wurde bei einem Versuch eine Leinwandscheibe ganz nach Berg und Knauthes Angaben aufgehängt. Bei einem andern Versuch wurde !/, m des oben beschriebenen Drahtnetzbandes zu einer losen Spirale aufgerollt, in 1,5 cm Abstand von der Wasser- oberfläche senkrecht aufgehängt, und mit dem positiven Pol der Influenzmaschine verbunden. Die Spannung wurde auf ca. 10000 Volt gehalten, was durch Ablesung an einem BrAun’schen Elek- trometer und Regulirung des Ganges der Maschine leicht zu erreichen war. Dauer jedes Versuchs: 3 Stunden. Temperatur: 18°. Nach 3 st. Entladung. Kontrollversuch. ce pro Liter. | ER pro Liter. N, | 0, | Yan 0, N, | 0, | | Yan 0; 14,09 7,00 33,2 14,20 7,10 33,8 14,11 6,84 32,7 14,29 7,18 33,4 1) Naturwissenschaftliche Rundschau XII, 661 u. 675. 1898. 628 EULER, DER EINFLUSS DER ELEKTRICITÄT AUF PFLANZEN. I. Wie aus der Tabelle hervorgeht, war auch hier die Sauer- stoffabnahme nur sehr gering. Nach diesen Resultaten ist zu erwarten, dass elektrische Entladung, wie sie bei den beschriebenen Versuchen angewendet wurden, sowie die atmosphärischen Entladungen auf in Wasser befindliche Pflanzen und Pflanzenteile keinen oder nur geringen Einfluss haben. Orientirende Versuche habe ich im botanischen Institut der Hochschule unternommen, dessen Chef, Herrn Professor Dr. LAGERHEIM ich für die in zuvorkommenster Weise erteilte Hülfe zu grösstem Dank verpflichtet bin. In Schalen der oben angegebenen Form wurden in der be- schriebenen Nährlösung Stücke von Elodea canadensis kultivirt. Zwei Schalen mit je 12 Exemplaren wurden, genau wie oben erwähnt, dem Einfluss der Induktionsströme ausgesetzt. In zweien zu Parallelversuchen dienenden Schalen befanden sich unter völlig analogen Bedingungen je 12 den ersteren möglichst vollkommen entsprechende Pflanzen. Der Induktionsapparat war während 14 Tagen 110—120 Stunden in Gang. Nach dieser Zeit wurde der Gesamtzuwachs der Pflanzen, und, soweit möglich, der Zuwachs der Internodien gemessen. Hierin und in Bezug auf das allgemeine Aussehen konnte ein Unterschied der unter der elektrischen Entladung gewachsenen. und der übrigen Pflanzen nicht konstatirt werden. Am 6. Versuchstage wurden den Schalen Wasserproben entnommen. Gasgehalt. Nach 80 st. Entladung. Kontrollversuche. ce pro Liter. | ce pro Liter. ; | Na Re oe | 9 u 15,26 6,66 30,4 14,98 7,01 31,9 15,85 7,45 32,0 16,08 7,87 32,9 Die Versuche werden fortgesetzt. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 629 Zusammenfassung. Als Ergebniss der Experimente kann der Satz ausgesprochen werden. Die elektrischen Vorgänge in der Atmosphäre können den Gehalt eines bakterienfreies Wassers an gelösten Gasen nur un- wesentlich verändern. Da auch andere, physikalische Einflüsse nicht angenommen werden können (die elektrischen Stromlinien dringen nicht in das Wasser ein) so dürfte die Luftelektrieität auf die in Wasser oder in feuchten Leitern befindlichen Pflanzen oder Pflanzen- teile keine direkte Wirkung ausüben. Das Gleiche gilt von analogen elektrischen Entladungen. Dieses Ergebniss ist wichtig für weitere Versuche über den Einfluss der Elektrieität auf teilweise von der Atmosphäre um- gebene Pflanzen. Es kann dann (falls nicht durch Bakterien ein Effekt vermittelt wird) von einer Wirkung auf die nicht in der Atmosphäre befindlichen Teile bei der Diskussion der Re- sultate abgesehen werden. Auf die Bedeutung, welche das Ergebnis der Analysen für einige thierphysiologische Probleme besitzt, wie für die Palolo- frage !) und für das Studium des Einflusses der Luftelektricität auf Fische muss an einer andern Stelle näher eingegangen werden. 1) Siehe S. ARRHENIUS, Die Einwirkung kosmischer Einflüsse auf physiol. Ver- hältnisse, Skand. Arch. für Physiol. 1898. — FRIEDLÄNDER, Über den so- genannten Palolowurm, Biol. Centralblatt. 1898. Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. fr. sid. 582.) Napoli. Accademia delle scienze fisiche e matematiche. Atti. (2) Vol. 9. 1899. 2:0: Rendiconto. (3) Vol. 5 (1899): Fase. 4. 8:0. — R. Accademia di archeologia, lettere e belle-arti. Rendiconto. N. S. Anno 12 (1898): 6—12. 8:0. New York. Meteorological observatory, Central Park. Meteorological observations. Year 1898: Annual tables. 4:0. Nizza. Societe de medecine et de climatologie. Nice-medical. Annee 23 (1899): N:o 8. 8:0. Osnabrück. Naturwissenschaftlicher Verein. Jahresbericht. 13(1898). 8:o. Ottawa. Field-naturalists’ club. The Ottawa Naturalist. Vol. 13 (1899): N:o 2. 8:0. Padova. AR. Osservatorio astronomico. Össervazioni astronomiche 1896. 8:0. 3 smäskrifter. Paris. Societe astronomique de France. Bulletin. 1899: 5. 8:0. — Société d’etudes scientifiques. La feuille des jeunes naturalistes. (3) Annee 29 (1899): N:o 344. 8:0. — sSociete de geographie. Comptes rendus des seances. 1899: N:o 3—4. 8:0. — sSociete geologique de France. Bulletin. (3) T. 27 (1899): N:o 1. 8:0. Plymouth. Marine biological association of the united kingdom. Journal. N.S. Vol. 5: N:o 4. 1899. 8:0. Pola. K. u. k. hydrographisches Amt der k. u. k. Kriegsmarine. Veröffentlichungen. N:r 8. 1899. 4:0. Expedition S. M. Schiff »Pola» in das Rothe Meer, nördliche Hälfte. Beschreibender Theil; Wissenchaftliche Ergebnisse. 1—5. Wien 1898. 4:0. Port-of-Spain. Victoria Institute of Trinidad. Proceedings. P. 3. 1899. 8:0. Potsdam. Astrophysikalisches Observatorium. Publicationen. Photographische Himmelskarte. Bd 1. 1899. 4:0. Rio de Janeiro. Directoria de Meteorologia. Boletim das maximas e minimas absolutas e das medias. Anno 4 (1899): N:o 1—3. Bol. Roma. RR. Accademia dei Lincei. Atti. Cl. di scienze morali ... (5) Vol. 7: P. 2 (Not. degli scavi): 1899: 1. 4:0. Rendiconti. Cl. di scienze fisiche ... (5) Vol. 8 (1899): Sem. 1: Fasc. 8-9. 8:0. — Ufficio centrale di meteorologia e di geodinamica. Revista meteorico-agraria. Anno 18 (1897): N:o 34. Fol. (Forts. å sid. 653.) 631 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 6. Stockholm. Travaux de l’expedition suedoise au Spitzberg en 1898 pour la mesure d'un are du meridien. Par V. CARLHEIM-GYLLENSKÖLD. (Communiqué le 7 Juin 1899 par A. E. NORDENSKIÖLD.) N:o 1. Determinations du temps et d’une longitude fondamentale. 1. Les pages suivantes inaugurent une suite de publica- tions, dans lesquelles nous rendrons compte des resultats de l’expedition suedoise entreprise l’annee passée pour preparer la mesure d'un arc du meridien au Spitzberg. L’expedition de 1898 devait eriger des signaux geodesiques et determiner approximativement la latitude et la longitude des point geodesiques, ainsi que l’azimut des cötes des triangles du reseau projete. Nous n’apportions donc que de petits instruments facilement transportables, savoir trois petits theodolites, trois cercles de reflexion et un certain nombre de chronometres. Cette premiere communication sera consacree a l’exposition des determinations du temps et d’une longitude fondamentale. 2. Comme les plus grandes erreurs dans les determinations astronomiques pendant un voyage rapide proviennent de l’in- certitude ou l’on est au sujet de l’etat des chronometres, nous avions pris un soin scrupuleux å €carter autant que possible cette cause d’erreur. Ainsi, nous avions reuni un assez grand nombre de chronometres, qui avaient été soigneusement etudies avant le depart, par rapport & l’influence de la temperature et d’autres eirconstances sur la marche diurne. 632 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. L’expedition disposait de cing bons chronometres, quatre chronometres de caisse, savoir: GREGOR N:o 3936 appartenant a l’observatoire de Stockholm, Ranch N:o 121, emprunte au Depöt general de la marine (K. Sjökarteverket), PARKINSON & FRODSHAM N:o 3419 et PorTHousE N:o 6598 loues aux ateliers de M. HÖGLUND et de M. LINDEROTH & Stockholm, enfin un excellent chronometre de poche, FRODSHAM N:o 8873, qui appar- tenait aussi A l’observatoire de Stockholm. Nous possedions en outre quatre montres de poche qui devaient servir aux observa- tions: les chronometres N:o 5, N:o 4622 et P. W. appartenant a M. JOHANSSON, horloger a Stockholm, et une montre de pre- cision N:o 171 236 de BRoEcKING a Hamboure. 3. L’examen des chronometres avant le voyage fut fait & l’observatoire de Stockholm par M. H. v. ZEIPEL. Nous allons rendre compte d’abord de l’influence de la temperature. Les chronometres furent soumis successivement & une tem- perature de 1°, de 12°, de 23° centigrades, en repassant ensuite par 12° a 1°. Les marches diurnes observees aux trois tempe- ratures differentes ont été representees par des formules a trois termes Ay=100 + bb + ci. Les resultats trouvés sont reunis dans le petit tableau suivant. La temperature de 10° centigrades a ete choisie comme point de depart; elle correspond a peu pres a la temperature moyenne durant tout le voyage. Nous avons trouve: Chronometres. : Marche diurne. Porthouse N:o 6598 . . . dy = + 35.69 — 03.446 (t — 10°) +03.0056 (# — 10°)?; Gregor N:o 8986 . . . . dy= +1.14—0.204(t— 10) +0.0058 (( — 10); Parkinson & Frodsham N:o 3419. . ...... dy= + 1.49 — 0.236 (t — 10) 70.0026 — 10); Ranch N:o 121 . . . .. Jy= + 1.48 — 0.145 (£ — 10) +0 .0090 (t — 10); Frodsham N:o 8873 . . : dy= + 3.42 —0.238 (t — 10) +0.0049 (t£ — 10 )?. Il résulte de ce tableau que tous les chronometres etaient surcompenses pour la temperature. Une petite table calculee d’apres ces formules donnait, pour chacun des chronometres, et pour des temperatures differentes, la correction a appliquer a la ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 638 marche diurne observee, pour avoir la marche diurne correspon- dant a 10°. Les montres de poche furent soumises a une epreuve sem- blable qui a donne, entre les temperatures de 0° et 15°, les coefficients de temperature suivants: Broecking N:o 171236 . . dy=— 2°.40 + 0°.130 (t — 10°); Ve N en fy NERE OTO + 1185 (2 10°), Na N IYZFIT.STE 0 .41A(t 10°); No. De or 0 91.92°270.2350 102). Or, comme l’observateur portait toujours ces chronometres sur lui, dans des conditions a peu pres identiques, on n’a fait aucun usage de ces coefficients de temperature, qui sont, du reste, du meme ordre de grandeur que les variations irregulieres dans la marche diurne. 4. En outre de la correction de la temperature, noüs avons ete amenes & appliquer encore une correction de la marche diurne moyenne, due aux circonstances de mouvement ou de repos du navire. Voici comment on peut justifier l’introduction de ce nouvel element. Un chronometre bien regle doit avoir la m&me marche dans toutes les positions de l’arc du balancier. Dans la plupart des chronometres marins, il n’y a aucun moyen de regler le centrage de l’axe, puisque la suspension CARDAN doit maintenir toujours leur cadran dans une position horizontale. Or, la houle occa- sionne des oscillations, qui ne peuvent pas manquer d’avoir une influence bien appreciable sur la marche des chronometres, comme nous avons eu l’occasion de le constater. Pour les chronometres dont nous nous sommes servis, le defaut de centrage etait certainement tres considerable. Pour se faire une idee de l’ordre de grandeur des perturbations qui peuvent en resulter, dans la marche diurne, la marche fut notee dans six positions differentes des montres, savoir: d’abord avec le cadran maintenu verticalement, et en posant successivement en haut les chiffres, XII, VI, IX, III, puis, avec le cadran place hori- 634 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. zontalement en haut ou en bas. Les plus grands &carts entre les marches diurnes observ&es furent considerables: pour le chro- nometre PORTHOUSE, de 50°, pour RANCH, de 20°, pour FRop- SHAM 8878, de 20°, pour GREGOR, de 380°; on voit qu’une devia- tion de la position horizontale de 1° seulement pouvait occasionner un changement assez notable dans la marche diurne. Les montres de poche, qui sont generalement munies de moyens pour regler le centrage de l’axe du balancier, nous ont neanmoins offert des ecarts semblables, bien qu’ils soient moins importants que pour les chronometres de caisse. Les plus grands ecarts dans les differentes positions &taient pour les chronometres N:o 171236, P. W., 4622 et 5 compris entre 8 et 16°. 5. Apres ces preliminaires, nous etudierons la determination de l’etat des chronometres. L’etat des chronometres a été deter- ıninee par des comparaisons avec les pendules de divers observa- toires et par des interpolations convenables. Les chronometres furent compares aussi souvent que possible dans les ports que nous avons visites, soit directement, soit & l’aide du telegraphe ou du telephone, avec les pendules de divers observatoires. ) Au Spitzberg, on ne possede aucun point dont la” longitude soit connue avec une precision suffisante; on a då se borner a determiner, a l’aide d'une mire dont l’azimut etait connu, la marche des chronometres dans l’intervalle des deux visites que nous avons fait & Adventbay. ; Pour avoir le temps dans le reste du voyage, on a eu re- cours a des interpolations, en tenant compte des indications de tous nos meilleurs chronometres, qui furent comparés entre eux une fois par jour au moins, et dont les circonstances de tempé- rature et de mouvement furent notees avec soin. Nous allons rendre compte d’abord des determinations ab- solues du temps. 1) Je saisis cette occasion pour remereier MM. les directeurs des observatoires de Lund, de Copenhague et de Christiania, M. CHARLIER, M. THIELE, et M. GEELMUYDEN, ainsi que M. PEcHÜLE, et le venerable direeteur de l’observa- o . . a toire naval de Bergen, M. ÅSTRAND, qui se sont obligeamment offert & nous aider dans nos comparaisons. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 695 6. La comparaison des chronometres fut faite en portant A terre soit le chronometre de caisse PORTHOUSE, soit les quatre montres de poche; dans tous les cas, les montres qui ont servi aux comparaisons avec la pendule, ont ete comparees avant et apres la comparaison avec tous les chronometres & bord du navire. Comme nous venons de le dire, la marche des chronometres fut determinee & Adventbay au Spitzberg a l’aide d’une mire dont l’azimut a ete determine par M. JÄDERIN dans ce meme but. Nous inserons ici les details de cette determination, qui comprend en outre la determination de l’etat de la montre par rapport au temps local. L’observation du temps a eté faite & l’aide de hauteurs correspondantes du soleil observees avec le theodolite de LITT- MAN, auquel on avait applique provisoirement un niveau un peu plus sensible que celui qui appartenait & l’instrument. On a pris soin de maintenir la bulle du niveau exactement a zero de l’e- chelle au moment m&me des pointes sur l’Astre. Determination du temps. Bord Leeture au a Midi corrigé 2 5 T. du chronometre Porthouse. RAIS observé. cercle vertical. Juill. 23-24 T. du chronométre.?) div. —-r-r-r--——2 — — — —2 — Bord infer. 214£0' 10.000 18: 43m 8.8 34 11m 265.0 1) 22% 58m 35.86 11.000 44 54.2 9 40.5 3.65 12.000 46 42.9 7 55.0 5.09 13.000 48 28.1 6 115 Den 14.000 50 15.6 4 25.0 6.10 Bord super. 214°0’ 9.000 18 52 39.5 3 1 56.8 20 3 DIG 10.000 54 26.0 0 10 2?) 3.424) 11.000 56 17.3 — = - 12.000 58 4.5 2 56 36.52?) 5.60 13.000 59 54.2 54 43.0 3.94 - Bord infer. 850 10.000 19 6 18.3 2 48 28.0?) 22 58 7.56%) 9.000 SEE Sr 46 37.5 7.35 8.000 FLORNE2ES 44 47.0 8.70 7.000 11 51.0 42 53.5 6.20 6.000 13 46.0 4 05 7.05 1) Aux observations du soir, le Soleil a été vu & travers les nuages. 2) Observation incertaine. 3) Pour le caleul de la correction du midi, on a suppose 9 = 78 13 2”, valeur suffisamment exacte pour le but propose. 2) Cette observation a été exclue de la moyenne. 636 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. u N 2. an ne Bun Då Bei, A uill. 23 —24. Bord super. 890’ 11.000 19% 16m 175.8 2% 39m 345.7 22h 58m 98.85 10.000 18 11.0 36 42.5 10.20 9.000 20 8.8 34 44.5 9.95 8.000 22 0.5 32 48.5 7.66 7.000 23 56.0 30 47.5 4.77 Aux observations du matin . . . . . . . barom. = 759.8 mm.; temp. = + 8.0°; Aux observations du soir. . . . . . - - barom. = 761.1 mm.; temp. = + 7.0°. En resumant ces observations, on a: Bord du soleil observe. Position. Midi vrai. Bord inferieur . . . .. .. C.G. 22h H&m 45,89 Bord supérieur . . . . . +... 2 22 58 4.29 Bord inferieur .......c.D 2258 7.33 Bord superieur. . . . . » 22 58 8.49 Moyenne = 22h 58m 65.38. La difference considerable entre les resultats obtenus dans les deux positions opposees de l’instrument, parait &tre due & un petit deplacement du niveau, qui s’est produit entre les ob- servations du matin et celles du soir. Nous avons adopte la moyenne de toutes les observations, en y appliquant ensuite une petite correction due a la variation des elements meteorologiques dans l’intervalle. Nous avons pose: Midi vrai = 22% 58m 6.51 T. du chronometre, d’ou il resulte l’etat du chronometre PoRT- HOUSE N:o 6598 par rapport au temps local: ME 28m 95554 2) Cette valeur a servi dans le calcul de l’azimut de la mire. Voici les details de cette observation. Determination de l’azimut de la mire. T. du chrono- Lecture au ee metre Ranch. cerele es Moyenne. Juill. 23. azimutal. 1 Mite ba . al sea d.h BORD. Soleil, centre 19% 35m H1s.8 190 34 13.6 » 18920'18”.9 TEN h 19 38 43.25 191119 0.8 > 4 3 Hss Ns Mire „ara. An re ed DSG: Soleil, centre 19 50 53.85 143139 .2 > 185°20’15’.2 > 1951 524.0 7, 14 33207177 > 16 .6 li 20’ 17". > 19 58 42.9 16 3 0.7 > 15 .8 1) D’observation a été faite avec le chronometre RAncH, qui etait en avant sur e N:o 6598 de 1m 495.98. 2) Cette observation a recu le demi-poids des autres puisque le premier bord du soleil a seul été observe. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 637 T. du chrono- Lecture Pe metre Ranch. au cercle N 1 c Moyenne. Juill.. 24. azimutal. un re: Wine; Sm EEE: 182° 10’ 36.8 L. G. Soleil, centre 1? 40m 16.6 40 27 47.1 » 18520’ 47.9 ck Oh 5; 1 as 5 DR 7.0 1189 ER IMiärel las Bun 2 849 .9 L.D. Soleil, centre 1 51 46.1 2232754 5 » 185°20’16”.1 oc AO ? 154 25 MU 94 » 27.6 }ıso ua Il en r&sulte pour l’azimut de la mire a Adventbay D’apres la lere serie d’observations . . . A = 18% 20’ 14”.7 > > 2de » » .....2=189 20 13 .9 Moyenne 4 = 189 20’ 14.3. Cette valeur a &te adoptee pour la reduction de toutes les observations de temps faites le 20—26 juin et le 29 juillet a Adventbay, et dont on trouvera les resultats ci-dessous. En calculant ces observations on a suppose la latitude du lieu = 78° 14 56.0. Determinations absolues du temps faites a Adventbay. T. du chrono- Lecture au Position Etat du chrono- : Mocewne metre Ranch. cerele hori- de l’in- metre sur le En, Juin 22—23. zontal. 'strum. temps local. adopüce, Nine: DRIN, Hl 5 L. G. Soleil 23% 43m 345.6 192 59 21 » + 1r 5m 15.5 > 25 49 55.45 194 45 43 "are IG | MER ee 185 13 13 L. D. + 1% 5m 05.01 Soleil 0 4 23.9 18 44 52 » + 1 4 584 > 0 10 29.9 20 26 32 > o+1 4 58.6 Juin 23. Nr ce: 185 15 31 4 L.D. Soleil 0 54 18.8 32 32 39 > +14 57.40 > Ve al 33 33 18 » +14 57.36 | IMER SR då ins 5 17 30 4 L. G. + 1% 4m 58,.99 Soleil 1 7 30.7 216 11 10 » +15 0.2 | > 1 11 35.9 217 17 37 » +15 0.58 Juin 26. N ee 144 318.3 L6. Soleil 23 0 33.3 319 32 45.3 » +15 10.84 201281 43089.3,10320425, 9 ;8 DEE 72 Mire#1:.9:3 0 abs, 824 135.4 L.D. or + 1 5m 9,56 Soleil 23 11 281 142 33 42.7 » +15 7.4 | » 298315 154 14337 38.2 Da SRA Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 6. N 638 T. du cehrono- CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Lecture au Position Etat du chrono- metre Ranch. cercle hori- de l’in- metre sur le Moyenne Juill. 23. zontal. strum. temps local.. adoptée. Mire . 5 mV 1 10), Soleil 19% 35m 51s.8 190 34 13 .6 > + 12 6m 18.78 ] » 19 38 43.25 191 19 0.85 > +1 6 19.68 | Mire . 251 2 53.75 L. G. : Soleil 19 50.88 a5 dd '1p59 IT oc böt. Hörs RE LEDA 0320 > +41.06 18er a a BR SK OM > +1L 6 19735 Juill. 24. | Mire . HR, 182 10 36 .85 L. G. Soleil 1 40 16.6 402747 .1 2 +1 6 19.96 >». 1 ABA > +1 6 19.81 Mire . TES 2 849.95 L. D > + 1% 6m 195.80 Soleil 1 51 46.1 223 27 54.5 > +1 6 20.04 > 1 54 42:5 224 14 9.4 > +1 6 19.39 Juill. 29. Mire . er Id 5.0 me Soleil 22 15 41.0 179 38 30 .8 » +1 6 35.0 | Mirey: mi... 17 054.7 > | “ Soleil 22 22 37.6 181 32 19 .8 > +16 35.94 I ee een GTA D. (Ms saleı122 30, 44 00 a ee „2233089. > 4 50 ee re) Ces observations, combinees d’une maniere convenable avec les resultats des comparaisons de nos chronometres faites avant et apres le voyage, nous permettront d’etudier la marche des chronometres pendant le voyage, et de determiner ensuite la longitude absolue d’Adventbay. 7. La determination du temps pendant le voyage a ete faite d’apres l’ensemble des chronometres qui sont restes sous de bonnes conditions de temperature et au repos pendant tout le temps. Ce sont les chronometres RANCH, de PARKINSON & FRODSHAM, de FRODSHAM et de GREGOR, qui ont servi a ce but. Nous avons pris simplement la moyenne arithmetique de leurs indieations, et. formé ainsi un chronometre fietif, qui a servi de chronometre normal.?) L’application de la correction de temperature, et les !) Cette observation a recu le: poids 4 puisque le premier bord du soleil a'seul été observ£. ; 2) L’heure indiqude du chronometre regl& d’apres le temps sideral a été rendue comparable aux autres, en ajoutant l’ascension droite du soleil moyen a l’heure indiquee par: le chronometre. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 639 recherches sur l’influencee du mouvement sur la marche des chronometres, ont ete faites sur ce chronometre fictif, qui re- presente pour ainsi dire un chronometre moyen. L’etude des chronometres a demontre la necessite d’intro- duire, dans l’expression de la marche diurne, un terme propor- tionnel au carre du temps; de plus, la marche diurne semble dependre aussi de l’etat de mouvement ou de repos du navire, en sorte que nous avons été amenes a introduire un terme dependant du nombre de jours ou le navire s’est trouve en mouvement. Ceci pose, l’etat du chronometre fictif y sera donne par une expression de la forme yza+ß-c+y-TÜ”+0.s, t designant le nombre de jours ecoules d’apres l’origine du temps, et s le nombre de jours ou le navire a ete en mouvement, «, ß, y et d, des coefficients numeriques qu’on tirera des observations, de maniere a satisfaire autant que possible aux determinations absolues de la marche diurne. Pour preserver les chronometres contre des variations trop rapides de temperature, on les avait enfermes dans une cage placee dans le messe des officiers du navire, ou l’on avait dispose des thermometres a maxima et a minima. Quatre fois par jour on a note leurs indications en m&me temps que la temperature. La moyenne des indications des thermometres a maxima, et a minima fournit une valeur approximative de la temperature moyenne qui a regne apres la derniere observation; la moyenne des temperatures observees aux deux heures en questions fournit une autre valeur, et en adoptant pour valeur definitive de la temperature la moyenne de ces deux valeurs l’erreur commise sera sans doute tres petite: on pourra donc la negliger. Ces lectures furent repetees quatre fois par jour au moins, !) et la moyenne des quatre valeurs ainsi obtenues, eu egard a leurs poids, donne la temperature moyenne du jour. 1) Pendant la premiere partie du voyage, depuis Stockholm jusqu’ä Tromsö, la temperature des chronometres a été notee une fois par jour seulement. 640 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Une petite table donnait ensuite pour le chronometre fietif la correction de la marche pour la ramener a 10° centigr. Voiei un abrege de cette table, qui a ete calculee bien entendu d’apres les formules (p. 634). e Mo N, t Ayo 4, A NE GRE 0593 117 + 08.20 16° + 1803 21° + 18.59 7 — 0.67 12 + 0.39 17 2 Il 7 22 + 1.67 8 — (0.43 13 + 0.57 18 + 1.29 23 +1.73 Oo ae Re a ET AG 34 79 10 0.00 15 +08 0 E50 25 stress La table suivante indique les intervalles de temps ou notre vapeur a ete a l’ancre. L’heure est toujours indiquee en temps astronomique de Greenwich. 1898. Aott 4.06 A 4.11 & Lomme bay. Mai 27.81 åa 28.17 å Stockholm. » 4.31 a 5.41 au Mont Lovén. » 80.31 å 33.06 & Malmö. > 5.57& 8.06 å Valbergs Island. Juin 2.16 & 2.93 å Copenhagne. » : 817 & 8.35 & Cap Torell. > 5.33 a 7.08 å Bergen. > 8.48 å 10.08 å Lange Island. » 10.73 a 15.31 å Tromsö. » 10.35 a 11.05 & Hyperit Island. » 15.43 A 15.84 å Södra Skatören. > 11.09 a 11.30 & S. Limeshore. » 15.91 å 17.22 & Norra Skatören. » 11.35 a 12.33 a N. Limeshore. » 20.24 å 21.94 ä Recherche bay. » 12.98 å 13.30 & Wijde bay. » 22.35 å 27.26 & Advent bay. > 13.44 å 13.85 åa Wijde bay. > 28.15 a 28.87 a Smeerenburg. » 13.88 a 24.01 & Wijde bay. > 28.92 a 29.88 & Virgos Hamn. > 24.76 & 24.99 å Lägön. Juill. 1.05 å 4.88 & Sorgebay. > 25.44 å 26.32 a Murchisons bay. > :5.10& 5.30 au N.R. de Lågön. » 26.56 å 26.83 å Svarta berget. » 5.34 å 8.38.& PE. de Lägön. » 27.44 a 29.18 a Cap Lee. » 8.49 å 10.26 å Beverly Sound. > 29.22 å 30.66 å Cap Lee. 31.13 dans le Storfjord. 32.74 & Andersson Islands. > 10.38 a 10.69 åa L. Table Island. >» 30.83 » 10.33 ä 12.08 å E. de Parrys Isld. re > 12.18 & 15.28 å Beverly Sound. Sept. 1.85 & 1.96 dans le Storfjord. » 15.34 å 15.47 å Walden Island. Du IA 3.89 å Andersson Islands. » .15.57 a 15.60 a L. Table Island. » 7.16 å 7.76 å Bergs fjord. > 15.20 & 17.10 å PE.de Parryslel. _ » 8.16 å 13.09 å Tromsö. » 17.16 å 17.89 a S.O.de Phippsl. >» 19.24 å 15.64 a Björo. ee & pm me > 18.31 a 20.96 å Sorge bay. » 16.22 a 24.09 & Throndhjem. » 22.12 & 30.05 & Advent bay. > 24.23 å 24.59 å Selva. » 80.17 & 30.85 å Skans bay. » 25.47 å 25.68 & Haugsholmen. » 831.00 A 31.15 å Advent bay. > 26.36 å 27.30 å Bergen. Aoüt 1.23 & 1.35 å Mossel bay. » 28.41. & 28.82 & Ekerö. > 1.51 & 2.38 å Sorge bay. > 80.90 å 31.17 & Copenhagne. » 83.01 & 3.74 & Murchisons bay. Oct. 3.14 å 3.16 a Vaxholm. > 8.77 & 8.87 & Murchisons bay. > 8.21 & 4.10 & Stockholm. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 641 Un premier essai a montre qu’il etait necessaire d’introduire un terme proportionnel au carre du temps dans l’expression de la marche diurne. En choississant pour l’origine des temps le 1° aöut, les &quations qui determinent «, 8, y et d, deviennent, en designant par A la longitude d’Adventbay: Date. Mai 30.86 — 1m57s.41 = a — 62.148 + Jun 2.26 — 1 5.92 — 11.87 = 1 12.83 = i 14.83 —1 23.02 N + 1270 20.05 — A+ I O Jo. 230 = AN I 29.94 A 1 Sept. 10.88 +0 12.83 +0 26.91 +0 Oct. 1.03 +1 4.10 +1 Les equations pour determiner ß, .25 .78 41 AT .04 43 55 54. 50. 49 47. 30. 34. 34. 58 11 15 2.40 8 — 3.66 5.95 0.96 2.00 3.93 27.00 5.99 1.95 14.08 4.12 3.07 51.13 „47 — 59.74 + 8569 89 — 56.08 + 3145 56 — 50.15 + 2513 .65 — 49.17 + 2418 62 — in BID 02 — 38.98 + 1519 13 =2008 I NZD .03 = 805 oo 0 .54 = 2,06 4 DT + 40.88 + 1671 86 + 42.83 + 1834 .14 + 56.91 + 3239 .33 +6103 + 3725 .09 + 64.10 + 4109 y et d sont: Diff. I, obs. — Ay eale 297, + 0.100 — 08.51 — 424 + 2.40 + 3.12 — 632 + 3.65 —0.33 — 95 — —0.07 — 193 — .—0.18 — 290 — —0.59 — ul AA MN 0 = 6 — + 0.52 + 163 — + 0.01 + 1405 + 445 +4,86 1 3 So ao te) + 354 + 2.02 +1.80 + 91 +13.52 — 2.03 3861 y + 0.000 + 0.10 2.50 + 6.15 + 6.15 + 6.15 + 9.77 + + + + -+ Or 14.51 14.51 24.41 24.41 + 28.84 + 32.03 + 34.05 + + 25.08 Ces &quations sont bien representees par la formule: Y=.@ + 15.7591 7 + 0°.004645 T? + 08.6159.s. !) II parait que l’etat du pendule å l’observatoire de Bergen, dont depend la marche diurne, a été affecté d'une erreur de 5s. 642 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. La derniere coionne du tableau indique les residus apres la substitution des valeurs adoptees des coefficients 8, y et d. Les erreurs restantes, dont nos suppositions ne rendent pas compte, sont — 2°.02 pour la periode de 27 jours entre les deux visites a Adventbay et —2°.08 pour la periode de 51 jours pendant le passage de Tromsö au Spitzberg et vice versa; elles semblent tres minimes, vu que l’erreur dans la marche diurne correspond a une erreur dans la temperature de quelques dixiemes de degre seulement. Ces erreurs ont ete distribuees lineairement avec le temps. En appliquant comme il vient d’etre exposé la correction pour la variation de la marche diurne avec le temps, en intro- duisant le facteur pour le mouvement du navire, et en appli- quant ensuite la correction empirique que nous avons trouvee, on obtient le tableau suivant de l’etat du chronometre fictif, qui a ete dress& de maniere a coincider exactement avec l’etat ob- serve A Tromsö au depart le 14 juin et au retour le 10 sep- tembre. , Etat du chron. Date. et Ss Marche diurne. | Parkinson & Frod- | Marche diurne. 1898. i sham. Juin 14.83 — 1m47s.62 | +08355 | — +38591 — 05.41 15.00 —1 47.56 + 0.45 38 .84 — 0.97 15.31 —1 41.42 + 1.00 x !) 38 .54 — 0.50 15.43 —1 47.30 + 0.49 35.48 — 0.95 15.84 —ı 2 +1.15x 38 .09 — 0.29 15.91 —1 47.02 + 0.55 38 07 — 0.89 16.00 —1 46.97 + 0.72 37.99 — 0.63 17.00 —1 46.25 + 0.86 3 36 — 1.41 WAR —1 46.06 + 1.52 x 37.09 + 0.44 18.00 —1 44.87 +1.56x 37.43 + 0.50 19.00 —1 45.31 + 2.04 x 31.93 + 1.17 20.00 = il 2% + 1.87 x 39 .10 + OCL7 20.24 —1 40.82 + 1.11 +39 .14 — 0.70 I) x = en mouvement. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 643 Date. Etat EIERN Marche diurne. RN Marche diurne. 1898. ; sham. Juin 21.00 — 1m 395.96 + 18.23 + 885.61 — 05.19 21.94 — 1 38.80 + 2.17 x 35.43 + 4.67 22.00 —ıl Sean +2.23 x 38.71 + 0.71 22.35 — 1 37.89 + 1.42 33.96 —0 .17 23.00 — 1 36.97 + 1.00 38 .85 — 0.50 23.02 —1 36.95 + 1.12 38.84 — 0.36 24.00 —1 35.85 +0.92 38 .49 — 0.52 25.00 — 1 34.93 + 0.98 37.97 — 0.38 26.00 — 1 33.95 +1.16 37.59 — 0 .14 26.95 —1 32.84 + 0.80 37.46 — 0.40 27.00 — 103280 + 2.16 37 44 + 0.85 27.26 —1 32.24 +1.08 x 37.66 — 0.13 28001, sa | Eher 37.56 +1.00 28.15 —1 31.19 + 1.22 37.71 — 0.10 28.87 — 1 30.31 +1.80 x 37 .64 + 0.60 28.92 — 1 30.22 + 1.25 37.67 —0 .12 29.00 — 1 30.12 + 0.19 37.66 — 0.48 29.88 — 1 28.95 + 1.92 x 37.24 + 0.92 30.00 = TR 29.79 + 1.82 37.35 + 0.47 Juill. 1.00 — 1 26.90 +1.40 x 37.82 0.00 1.05 —1 26.83 + 0.79 37.82 —. 0.67 2.00 — 1 26.09 + 0.90 37.18 — ()) 70 3.00 —1 25.19 + 1.06 36 .48 — (0) BT 4.00 —ı, DG + 1.16 35.91 — 0.49 4.88 —1 23.11 + 2.08 35.50 + 0.42 5.00 —1 22.86 + 1.80 35.55 + 0.79 5.10 —1 22.68 + 1.15 35.62 — 0.25 5.30 —1 22.45 + 1.75 x 35.57 + 0.50 9.34 —1 22.38 + 1.39 35 .59 +0.11 | 6.00 —1 21.46 + 1.64 30.66 + 0.36 | 7.00 —1 19.82 +1.57 36 .02 + 0.05 8.00 —1 18.25 + 1.29 36 .07 — 0.42 8.38 = le + 2.00 x 35.91 + 0.44 349 = NA SA nr 35.95 — 0.40 9.00 —1 16.89 +1.33 35.74 — 0) .52 10.00 —1 15.56 + 1.35 35.22 —0.42 10.26 —1 15.21 +1.67 x + 55.11 —() lg 644 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Dauie: Etat a Marche diurne. en a Marche diurne. 1898. sham. Juill. 10.38 — 1m15s.01 + 15.26 + 358.09 — 05.52 10.69 —1 14.62 +2.00 x 34.93 + 0.21 10.83 —1 14.34 + 1.41 34.96 — 0.35 11.00 — 114.10 +1.43 34.90 — 0.52 12.00 —1 12.67 + 1.62 34.38 ="0125 12.08 — 1.12 .54 + 2.30 x 34.36 + 1.00 12.18 —1 12.31 + 1.68 34.46 +0.40 13.00 — 1 10.92 + 1.50 34.79 — 0.63 14.00 —1 9.42 + 0.94 34.16 — 1.31 15.00 —1 8.48 + 0.46 32.85 — 1.36 15.28 —1 8.35 +0.83 x 32 .47 — 1.00 15.34 —1 8.30 +0.54 32.41 — 0.53 15.47 —ı. 8.28 +310.30 x 32 .34 — 1.50 15.57 —1 8.10 + 1.00 32.19 — 0.67 15.60 I SNI 0 ILO) x SEI, — 0.50 15.70 —ı 7. + 0.70 322 — 1.17 16.00 — 177.23 + 0.30 31.77 — 1.40 17.00 —ıı 748 — 0.10 30.37 — 1.80 17.10 — I, Tau +0.17 x 30.19 — 1.50 17.16 —1 7.43 + 0.71 30.10 — 0.95 17.89 = (0 OL 2 Il G SS 29741 —0.09 18.00 —1 6.74 + 1.48 x 29.40 + 0.10 18.31 —1 6.28 +1.19 29.43 — 0.19 19.00 —1 5.46 + 0.69 29.30 — 1.09 .20.00 —ıl, Abd + 0.86 23.21 — 1.05 20.96 —1 3.94 + 1.50 x 27.30 —0.25 21.00 —1 3.88 + 1.89 x 21.29 + 0.47 22.00 = IH NG + 1.67 x 21 .76 — 0.17 22.12 — Il: MAG + 1.03 27 .74 —0.70 23.00 —I107. 0.88 + 0.98 ZUM? — 1.03 23.95 — IL. 59.95 + 1.00 20.11 — 0.40 24.00 — 159.90 + 1.11 26 .09 — 0.68 25.00 — 0 58.79 + 1.18 25.41 — 0.89 26.00 = (OM dd + 0.92 24. 52 — 1.30 27.00 — 56.69 + 0.43 23.22 — 1.99 28.00 — 7506726 + 0.68 21.23 — 1.46 29:00 = 5 + 1.20 + 19.77 0572 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 645 Djartre. Du ann Marchediurne. Be Marche diurne. 1898. a Ben | Juill. 29.94 — Om 545.44 + 28.17 + 19.09 + 05.83 | 30.00 = BMA 3600 19 .14 — 0.60 | 30.05 — 54.26 + 1.67 19.11 — 0.33 30.17 — 54.06 + 1.28 19.07 — 0.12 30.85 — 53.19 + 1.93 18 ..59 — 0.07 31.00 — 52.90 + 1.00 18.58 — 0.73 31.15 = BI WD + 0.78 18.47 + 0.20 Aott 1.00 = AM OG 1.87 18.64 0.00 1.23 — 50.66 ol al 18.64 067 | 1.35 = ID H2 ler 18.56 — 0.07 | 1.51 — 50.24 + 1.41 13.55 - —0.45 2.00 = .0),58 ll ‚18.33 —0.58 | 2.88 — 2522 + 2.38 17.82 +0.25 | ser ENG 17.85 0.00 | 3.01 — Al + 1.68 17.85 =(022 I 3.74 = 4809 | + 2.00 17.69 0.00 | 8.77 — 46.63 + 1.80 17 .69 00 | 3.87 = 0 1.246 17.68 + 0.54 4.00 — 46.13 2 3 MY 17.75 + 0.33 4.06 — 46.00 + 1.80 I TZ — 0.20 4.11 — 45.91 + 2.30 17 .76 + 0.45 4.31 — 45.45 + 0.51 17 .85 + 0.07 5.00 — 44.10 + 71.44 17.90 — 0.61 5.41 — 43.51 + 1.06 17.65 — 1.00 | 5.57 ss | 2L0R 17.49 —0.02 | 6.00 = A + 1.93 17.48 —0.07 | 7.00 — 40.53 + 1.80 17.41 — VE 8.00 — 83.73 leo 17.10 — 0.17 8.06 — 88.63 + 2.36 17.09 + 0.45 8.17 — 88.37 + 1.77 1714 — 0.05 8.35 — 28.05 1456.62 17.13 + 3.85 8.48 = 837.31 + 2.00 17.63 + 0.13 9.00 —ı 86.27 + 1.47 17.70 —0.71 10.00 — 34.80 + 0.88 16 .99 — 1.00 10.08 — 34.73 + 0.07 16 .91 — 1.78 10.35 — 84.71 +1.54 16 .43 — 0.32 11.00 = Bok + 1.60 + 16 .22 0.00 646 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Etat du chron. Djaitie: et SER Marche diurne. | Parkinson & Frod- | Marche diurne. 1898. | sham. | Aott 11.05 — 0m 335.63 + 25.25 + 168.22 + 03.50 | 11.09 A usa er 16 .24 + 0.10 11.30 — ae +2.40 16 .26 + 0.80 11.35 — 33.05 + 2.31 16 .30 + 0.65 12.00 — 31.55 + 1.85 16.72 —0.12 12.33 — 30.94 + 2.42 16 .68 + 0.65 12.98 — 29.37 + 2.00 17.10 0.00 13.00 — 29.33 +1.33 17.10 — 0.67 13.30 — 28.93 + 2.00 16 .90 0.00 13.44 — 23.65 + 1.54 16 .90 — 0.46 13.85 — 23.02 + 2.33 16 .71 + 0.33 13.88 — 27.95 + 1.75 16 .72 — 0.25 14.00 TA + 1.92 16 .69 —0 .14 15.00 — 2.82 + 2.05 16.55 + 0.11 16.00 — 23.77 + 1.66 16 .66 — 0.57 17.00 — 9213 + 1.50 16 .09 — 0.59 18.00 — 20.61 +1.70 15 .50 — 0.46 19.00 — 18.9 + 1.63 15 .04 — 0.44 20.00 — 17.28 u 14 .60 —0.73 21.00 — 15.56 + 2.29 13.87 + 0.39 22.00 — 13.27 +2.49 14.26 + 0.31 23.00 — 10.83 + 2.06 14 .57 + 0.04 24.00 — 8.72 0.00 14.61 — 2 .00 24.01 = 8.2 RE 14.59 + 0.80 24.76 — 6.72 EA 15.19 + 0. 87 24.99 = 6.09 + 1.00 15.39 —1.00 25.00 — 6.08 + 2.53 15 .38 + 0.59 25.44 — 4.97 + 2.48 15 .64 + 0.54 26.00 aaa + 1.06 15.94 — 0.97 26.32 — 3.24 22 MY 15 .63 1.12 26.56 = 0 DAD + 1.89 15 .90 — Mi 26.83 = 1.97 + 3.06 15.87 + 1.00 27.00 = 1.45 + 2.93 16 .04 = Il ze 27.44 — 0.16 + 2.36 16.58 + 0.64 28.00 + 1.16 + 1.26 16 .94 — 0.05 29.00 + 3.42 + 2.00 16 ..89 — (0) 29.18 + 3.78 + 2.75 + 16.36 + 0.75 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 647 Ba Etat ale Marche diurne. Marche diurne. | 1898. i sham. Aotıt 29.22 + Om 35.89 + 15.94 4 168.89 — 05.21 30.00 + 5.40 + 1.98 16 .73 — 0.09 30.66 + 6.71 + 2:590X 16 .67 + 0.53 30.83 + 7.15 + 2.00 16 .76 — 0.06 31.00 + 7.49 +2.08 16 .75 — 0.08 31.13 + 7.76 + 2.50 x 1a oo SOL 31.17 + 7.86 + 1.88 16.75 — (0 il Sept. 1.00 + 9.42 + 2. 05 16 .49 — 0.08 1.74 + 10.94 + 2.82 x 16 .43 (0) 278 1.85 + 11.25 + 3.00 16 .51 + 0.09 1.96 + 11.58 +1.50 x 16 .61 — 0.75 2.00 + 11.64 +3.21 x 16 ..58 + 1.07 2.14 + 12.09 + 2.09 16.73 — 0.06 3.00 + 13.89 + 2.26 16 .68 = (012 3.89 + 15.90 + 2.55 x 16 .57 + 0.22 4.00 + 16.18 + 3.02 x 16 ..59 + 0.10 5.00 + 19.20 + 2.54 x 17.69 + 0.46 6.00 + 21.74 +2.32 x ae 0 7.00 + 24.06 + 2.31 x 18..63 + 0.25 7.16 + 24.43 + 1.95 18.67 = Wald 7.76 + 25.60 +2.67 x 18 .57 + 0.67 8.00 + 26.24 9 Bl x 18.73 40237 8.16 + 26.61 +1.86 18.79 + 0.05 9.00 + 28.17 + 1.45 SD. — 0.98 10.00 + 29.62 + 1.87 ae — 0.50 10.88 a + 17.33 8. Le chronometre PARKINSON & FRODSHAM N:o 3419 a toujours ete considere comme le chronometre normal; c'est A lui qu’ont ete comparees les montres de poche avant et apres chaque observation. L’etat de ce chronometre par rapport au temps de Greenwich peut &tre determine d’apres les comparaisons chronometriques de chaque jour. Ces comparaisons donnent im- mediatement l’etat du chronometre N:o 3419 sur le temps du chronometre fictif. On les trouvera dans le tableau ci-dessous, ou la derniere colonne contient la marche diurne du premier 648 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. chronometre par rapport au second. C'est par une interpolation lineaire dans ce tableau qu’on a determine, a une heure quel- conque, l’etat du N:o 3419 sur le temps du chronometre fietif qui a servi ensuite a dresser le tableau de l’etat du PARKINSON & FRODSHAM qui occupe les deux dernieres colonnes du tableau precedent. On suppose alors que le chronometre en question depend de la temperature et du mouvement du navire de la méme maniere que le chronometre fictif. En effet, nos observa- tions tendent a indiquer qu’il en etait ainsi. Etat du chron. Etat du chron. Date | Parnanasan]| Mare |, Date. (Menue rea 1898. le T. du chro- i 1898. le T. du chro- S nom. fictif. nom fietif. Juin 14.82 | — 2m26s.53 | — 05.43 || Juin 28.16 | — 2m 8.89 | + 15.32 ee | I DA 2 HE Our 1.89 15.33 | —2 25.13 1.45 el | =2 033 2.00 16.89 — 2 2360 1.50 29.30 12% 6.15 0.80 17.19 | —2 23.22 1.15 30.00 | 2. 6.07 1.17 iziso || 2002045 1.10 30.0 | =2 5 1.50 18.89 | —2 21.32 0.75 30.20 I 92 579 1.55 19.88 | —2 20.58 1.72 30.30, |1=2 5 1.33 20.31 —2 19.84 1.82 | Juill. 1.00 | —2 4.79 1.44 20.76 | —2 19.02 1.91 1:95 23235 1.60 20.939 | —2 18.58 0.67 2.92 |—2 1.80 1.63 2111 | —2 18.50 1.31 4.29 | 1.59.57 1.63 21.24 | —2 18.33 1.62 5.02 | —1 58.38 1.29 a I HN 23 0.94 6.00 —1 57.12 1.28 2240 | —=% 16,20 1.50 za —ıl 55.88 1.53 Bao oe LTT 8.00 | 1 5432| 1.6 22.92 |—2 15.95 | 1.68 9.00 | —1 52.63 1.85 25 ag 1.34 10.01 | —1 50:76 1.78 23.95 | —2 14.40 1.23 11.02 | — 1.48.96 1.95 2495 | 2, 14.03 1.52 12.07, 2-10 46.0 1.29 24.90 —2 13.04 1.37 13.00 —1 45.71 2.13 Zn | = IB 1.31 14.00 | al 43.58 2.25 20:92, 210834 1022 15.00 | —1 41.33 1.82 27.01 — 2:10.23 1.31 16.04 —1 39.43 1.70 27.90 |—2 9.06 | + 0.65 a ee, 1.5 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 649 Etat du chron. Etat du chron. Date: Parkinson & | Marche Date. Parkinson & Marche Frodsham sur dena. Frodsham sur ee 1898 le T. duchro- | . 1898. le T. du chro- f nom. fietif. | nom. fietif. I Juill. 18.00 | — 1m36s.14 | + 15.38 | Aott 15.00 | — 0m42s.37 | + 15.94 | 19.15 | —1 34.55 1.85 16.01 | —0 40.41 2.23 20.00 | —1 32.98 1.81 17.54 | —0 37.00 1.93 21.00 | —1 31.17 1.42 18.00 | —0 36.11 2.16 22.01 | —1 29.74 1.76 19.0.0 | —0 33.95 2.07 23.00 | —1 285.00 2.07 20.00 | —0 31.88 2.45 23.74 | —1 26.47 2.25 21.00 | —0 29.43 1.86 23.86 | —1 26.20 1.53 21.88 | —0 27.79 2.18 24.01 | —1 25.97 1.62 23.00 | —0 25.35 2.02 24.17 | 1 25.71 1.82 24.00 | —0 23.33 1.87 25.00 | —1 24.20 2.07 25.00 | —0 21.46 1.94 26.01 | —1 22.11 2022 26.00 | —0 19.52 2.03 | 27.00 — 1 19.91 2.42 27.00 | —0 17.49 1.71 | 28.00 | —1 17.49 I AT 28.00 | —0 15.78 2.31 | 28.26 | —1 17.03 2.36 29.00 | —0 13.47 2.14 | 28.40 | —1 16.70 2.25 30.00 | —0 11.33 2.07 29.00 | —1 15.35 1.97 31.00 | —0 9.26 2.19 29.90 | —1 13.58 1.31 | Sept. 1.00 | —0 7.07 2.13 30.03 | —1 15.41 1.99 2.00 | —0 4.94 2.15 | 31.00 | —1 11.48 1.75 3.00 | —0 2.79 2.38 | Aotıt 1.00 |—L 9.73 1.85 4.01 |—0 0.39 1.92 | 200. FER AA | ee ae ee eg 1.91 6.00 | +0 3.89 1.84 4.00 | —1 3.88 1.88 7.01 +0 5.5 2.08 | 5.00 | —1 2.00 2.06 800 | +0 7.51 1.91 | 6.00 | —0 59.94 2.00 9.00 +0 9.42 2.43 7.00 | —0 57.94 ala 10.00 +0 11.85 2.36 8.00 | —0 55.83 1.86 10.84 +0 13.83 2 MM 9.03 | —0 53.91 2.19 10.88 | +:0 13.94 2.67 10.00 | —0 51.79 1.86 11.00 | +0 14.26 2.28 11.00 | —0 49.93 1.66 12.00 | + 0.16.54 2.45 | 12.00 |, —0 48.27 1.84 12.82 +0 18.55 2.00 | 13.00 | — 0 46.43 2.00 12.83 | +0 18.57 | +2.14 | | 14.00 | —0 44:43 | +2.06 12.89 +0 18.72 | 650 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. 9. L’etat du chronometre sur le temps du premier meridien une fois determine, on trouve immediatement la longitude d’un point ou l’on a fait une determination absolue du temps. On trouvera ainsi pour la longitude de l’hötel des touristes a Ad- ventbay les valeurs qui ont ete reunies ci-dessous: Etat du chronometre Ranch nn Zn. nn 1898. sur le temps sur le temps Longitude. local. de Greenwich. Juin 23.00 + 1% 5m 0s.01 — 2m 525.52 17 2m 75.49 23.04 +1 4 58.99 —2 52.65 1 2 6.34 26.97 + 1.5, 3:56 a Af 1 2 6.95 Juill. 3.238 +1 6 19.23 —4 12.28 1 2 6.95 23.96) +1 6 19.56 —4 12.67 1 2 6.89 24.07 +1. 6 19.80 — 4 12.94 1-2 6.86 29.94 +1 6 35.63 —4 28.76 1-2 6.87 Ces observations peuvent étre resumees ainsi qu'il suit: Observations faites å Varrivée å Adventbay . . . 1% 2m6s.93 » > au retour d’Adventbay . . . . 1.2 6.89 Moyenne 1% 2m6s.91. Erreur probable de cette determination = + 02.09. Nous adoptons done comme valeur definitive de la longitude 17 2m 65.91 ou 15” 31'43”.6. Comme cette determination de la longitude parait etre une des plus exactes qui aient eté faites jusqu’a present sur le Spitz- berg, il peut &tre utile d’indiquer avec precision le lien ou elle a ete faite. L’instrument fut place & l’aide du fil a plomb ex- actement au-dessus d’un mince pieu de bois enfoui dans le sol. Ce pieu est situ& dans le prolongement du mur N.E. de l’hötel, a 1”.42 de distance du coin de la maison. La position du pieu est indiquee sur la figure ci-jointe. Il est interessant de comparer ce résultat avec les determi- nations anterieures. NORDENSKIÖLD a fait deux determinations en ce lieu: la premiere, faite en 1864, a donne 15° 37 45"; l’autre, faite en 1872, 15° 3757”. La premiere determination a 1) Cette valeur resulte des observations de hauteurs correspondantes du soleil. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 651 ete ramenee a la longitude de l’observatoire de Sabine aux Iles norvegiennes; l’autre depend en partie de cette m&me longitude, en partie de la longitude de Tromsö. Or, il est vraisemblable que la longitude trouvee par Sabine est trop grande de 7' 15” environ, En diminuant de cette quantite les determinations de NORDENSKIÖLD elles s’accordent tres bien avec notre résultat. Ce résultat peut du reste &tre contröle d’une autre maniere, en le reliant a l’observatoire au Cap Thordsen, ou M. EKHOLM avait effectue une determination de longitude durant le séjour de l’expedition polaire internationale 1882—1883. En effet, nous avons determine l’azimut de ce lieu vu de Adventbay. Point De Geer © Mire Distance =5120 Nord vrai o Point Jäderin Cet azimut peut aussi &tre calcule d’apres les positions connues des deux lieux, et ayant trouve ainsi un accord parfait avec les observations, nous pouvons en conclure A l’exactitude des deter- minations de longitude. 10. Il reste & dire quelques mots sur la determination du temps pendant les excursions que je faisais en bäteau dans le Hinloopen Strait. Je me servis de deux chronometres de poche qui furent compares chaque jour l’un avec l’autre, et dont je determinais l’etat a bord du navire avant et apres le voyage. En donnant aux deux montres le m&me poids !) on obtient les tableaux suivants de leur &tat pendant mes voyages. !) Une &tude approfondie que j’ai entreprise en vue d’etudier le poids relatif des montres de poche a prouvé que cette supposition &tait legitime. 652 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXP&DITION AU SPITZBERG 1898. Marche des chronometres de poche pendant mon excursion ü Hinloopen Strait. Etat du 1898. chronometre N:o 9. Juill. 20.82 + 1m 85.96 21.98 ee 22.95 1721075 24.01 1: 27.87 24.93 1232 300 26.09 1 44.31 27.01 1 51.15 27.98 1 58.43 28.99 2 3.39 29.83 2 6.50 30.25 2 Br 31.13 2 13.65 Aoüt 1.08 2 19.81 2.00 2 24.04 2.98 2 2 Dt 3.76 2 32.93 3.90 2 35852 4.51 +2 44.86 Marche diurne. 773 ; 2 © + a ot op III DO IL DI ee a [SS] B tat de la montre Marche Broecking. dinzne. + 2m16s.66 + 68.22 IT 9255 DS AD 6.15 2 BMT 1.23 2 36.90 6.22 2 44.11 4.50 2 48.25 4.41 2 52.53 6.99 259.59 8.23 3 6.50 6.69 3 9 6.30 3 14.85 5.64 a 240) 2 7.10 3 20.74 6.63 a ee 3 88.34 —6.57 1) 3 37.92 —3.38 +3 35.86 Marche des chronometres de poche pendant mon excursion sur le glacier Mittag-Lefler. Etat du chronometre Broecking. 1898. Aoüt 19.87 19.99 22.00 za 22.71 Etat du chronometre + 86s.16 36.36 43 .31 44 .54 + 45.18 Marche diurne. + 15.67 3.49 3.97 + 1.60 + Im 35. I ab, 1 IHH. SE +1 20. 1) TI parait que l’etat de l’une des montres scente du Mont Lovén. 66 38 Marche diurne. + 75.50) On appliquera en 5 ‚g0| outre une correction constante egale & ‚8.26. _ 12 10m 08 pen- + 7.601 dant Yintervalle de temps. en question. s’est altere de 165 pendant la de- 653 Skänker till Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. fr. sid. 630.) Saint John. Natural history society of New Brunswick. Bulletin. N:o 17. 1899. 8:0. San Francisco. Astronomical society of the Pacific. Publications. Vol. 11 (1899): Num. 67. 8:0. St. Petersburg. Musée zoologique de V Académie Imp. des sciences. Annuaire. 1898: N:o 3—4. 8:0. — ÖObservatoire physique central. Annales. Annee 1897: P. 1-2. 4:0. Separater ur Mémoires de l’Acad. Imp. des sc. 9 st. 4:0. Strassburg. Meteorologischer Landesdienst von Elsass- Lothringen. Protokoll über die erste Versammlung der internationalen a@ronautischen Commission. 1898. 8:0. Sydney. Geological survey of New South Wales. Memoirs. Ethnological series. N:o 1. 1899. 4:0. — Government observatory. Results of rain, river, and dvaporation observations. Year 1897. 8:0. RUSSELL, H. C., Current papers. N:o 3. 1898. 8:0. Tokyo. Imperial university, College of science. Journal. Vol. 11: P.2. 1899. 4:o. — — Medicinische Facultät. Mittheilungen. Bd 4: N:o 5. 1899. 4:o. Toronto. Canadian Institute. Proceedings. N. S. Vol. 2 (1899): P. 1. 8:0. Trondhjem. K. Norske Videnskabers Selskab. HÅKONSEN-HANSEN, M. K., Ti og et halvt års meteorologiske iagt- tagelser udförte i Trondhjem, 1885-—95. 4:0. Utrecht. Phystologisch Laboratorium. Onderzoekingen. (5) 1: 1. 1899. 8:0. Washington. Smithsonian Institution. Annual report. 1896: Nat. Mus.; 1897. 8:0. — U. S. National museum. Proceedings. Vol. 20. 1898. 8:0. Bulletin. N:o 47: P. 2-3. 1898. 8:0. — Academy of sciences. Proceedings. Vol. 1:p. 15—106. 8:0. — Weather bureau. Monthly weather review. Vol. 27 (1899): N:o 2. 4:0. — Department of agriculture. Yearbook. 1898. 8:0. North American. fauna. N:o 14. 1899. 8:0. Wien. K. K. Zoologisch-botanische Gesellschaft. Verhandlungen. Bd 49 (1899): H. 4. 8:0. — K. K. Naturhistorisches Hofmuseum. Annalen. Bd. 12 (1897): N:o 3-4; 13 (1898): 1. 8:0. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 6. 8 654 Zürich. Naturforschende Gesellschaft. Vierteljahrsschrift. Jahrg. 43 (1898): H. 4. 8:0. Neujahrsblatt. St. 101 (1899). 4:0. & Af professor G. Lindström. Geologische Specialkarte des Grossherzogthums Hessen. Sect. 10. Darm- stadt 1866. 8:0. Af utgifvarne: Tidskrift för skogshushällning utg. af ©. G. HOLMERZ. Årg. 27 (1899): N:o 2. 8:0. Botaniska notiser, utg. af O. NORDSTEDT; separater ur årg. 1899. 8:0. Af författarne: ALBERT I af Monaco, Exploration océanographique aux régions po- laires. Paris 1899. 8:0. — La premiere campagne scientifique de la »Princesse-Alice 11°». Paris 1899. 4:0. CISCATO, G., Determinazioni di latitudine e di azimut fatte alla spe- cola di Bologna nei mesi di Giugno e Luglio 1897. Venezia 1899. 4:0. | HAECKEL, E., Kunstformen der Natur. Lief. 1—2. Lpz. 1899. Fol. KLINCKERT, W., Das Licht, sein Ursprung und seine Funktion. Lpz u. å. 880, LEVASSEUR, E., L’organisation des métiers dans l’empire Romain. Paris 1899. 8:0. SCHWEDER, G., Die Bodentemperaturen bei Riga. Riga 1899. 4:0. Stockholm 1899. Kungl. Boktryckeriet. ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS FÖRHANDLINGAR. Årg. 56. 1899. 7. Onsdagen den 13 September. INNEHÄLL: Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . 2 2 2.2.......8id. 655. CHARLIER, Ueber akromatische Linsensysteme. . . . N OD SCHULTZ-STEINHEIL, Introduction of the argument To in he om of pertubations . . . Ins salo bir: >gn60609: PETRINI, ang af % Bartmann! ka kön va ÖR ekrite eins oa» Gr WIGERT, Sur les points singuliers des &quations differentielles. . . . . » 69. BENEDICKS, Bidrag till kännedomen om Gadolinium. ...2.....> TM. NaAnNEs, Ueber Differenzierung in Legierungen . . . . 2 2 2......2 785. NEGER, Uredinex et Ustilaginese Fuegian® . . . RED: Borez, Süsswasseralgen von Franz Josefs-Land, RS, von a Daten Harmsworth’schen Expedition. . .... . ss so 2» 2.20. > alle Skänker till Akademiens bibliotek. . . ss . 22 2 2.22... Sd 656, 767. Tillkännagafs, att Akademiens utländska ledamöter f. d. Pro- fessorn vid universitetet i Heidelberg ROBERT WILHELM BUNSEN och Direktören för den naturhistoriska afdelningen af British Museum Sir WILLIAM HENRY FLOWER, äfvensom Akademiens Kamererare Hofintendenten ABRAHAM GEORG REHN med döden afgått. Hr. LovÉnN redogjorde för den berättelse, som afgifvits af Adjunkten vid Ultuna Landtbruksinstitut ERNST PETERSSON, hvilken i egenskap af Letterstedtsk stipendiat utfört resor till Danmark, Tyskland, Schweiz och Frankrike för studier i mejeri- handtering och bakteriologi. Friherre NORDENSKIÖLD lemnade meddelanden om af Fil. Kandidat E. NORDENSKIÖLD gjorda iakttagelser af skifferbitar, som funnits flytande på hafsvattnet i Sydvestpatagonien. 696 i Hr. LINDSTRÖM redogjorde för de vetenskapliga resultaten af den svenska expeditionen till Beeren Eiland förliden sommar under ledning af studeranden J. G. ANDERSSON. På tillstyrkan af komiterade antogos följande inlemnade af- handlingar och uppsatser till införande i Akademiens skrifter: i Akademiens Handlingar: »Plankton-researches in 1897», af Professor P. T. CLEVE; ; i Bihanget till Handlingarne: 1:0) »Sur ’inversion des inte- grales definies», af Docenten FE. HOLMGREN, 2:0) »Sur les inte- grales des equations differentielles considerees comme fonctions de leurs valeurs initiales», af densamme, 3:0) »Sur une applica- tion des determinants infinis a la theorie des equations fonc- tionelles», af Docenten H. von KocH, 4:0) »Om oxitriazol och några acidylsemikarbazider», af Professor OÖ. WIDMAN och Doktor ASTRID CLEVE, 5:0) »Om några fenyltriazoler», af Doktor ASTRID CLEVE, 6:0) »Ascomycetes Fuegiani a P. Dus£n collectiv, af Doktor H. REHM, 7:o) »Anteckningar om Herjedalens fauna», af Pastor E. Mopın; samt i Öfversigten: de i innehällsförteckningen uppräknade 8 upp- satser. Följande skänker anmäldes: Till K. Akademiens Bibliotek. Stockholm. Kongl. Biblioteket. Handlingar. 21 (1898). 8:o. London. British Museum. Catalogue of the birds in the British Museum. Vol. 26. 1898. 8:0. Catalogue of the Lepidoptera Phalenx® in the British Museum. Vol. 1: Text & Plates. 1898. 8:0. Catalogue of the African plants coll. by FRIEDRICH WELWITSCH. R42 37.188.820. List of the types and figured specimens of fossil Cephalopoda in the British Museum by G. OC. CRICK. 1898. 8:0. MACOUN, J. M. 3 st. smäskrifter. — Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 5 häften. 4:0. — Ciwvildepartementet. Arbetsstatistik. 2. 1899. 8:0. (Forts å sid. 767.) 657 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7. Stockholm. Meddelanden från Lunds Astronomiska Observatorium. N:o 9. Ueber akromatische Linsensysteme. (Zweite Mittheilung.) Von C. V. L. CHARLIER. (Mitgetheilt den 13 September 1899.) 1. In einer vorigen Mittheilung habe ich bei der Diskussion der aus zwei getrennten Gläsern bestehenden akromatischen Linsen- kombinationen einen Fall übersehen; und indem ich jetzt zu dem- selben zurückkomme, werde ich gleichzeitig die Verhältnisse bei zweilinsigen Linsenkombinationen etwas näher erörtern. Wie im vorigen Aufsatz !) hervorgehoben wurde lässt sich aus zwei Linsen, die auf einem Abstand von einander gestellt sind, nur dann ein akromatisches Linsensystem zusammensetzen, wenn man der einen oder der anderen Linse oder beiden eine mehr oder weniger beträchtliche Glasdicke giebt. Man kann zwar unter Anwendung von zwei unendlich dünnen Linsen be- wirken, dass die Gesammtbrennweite des Linsensystems für zwei verschiedene Farben gleich ausfällt, und es lässt sich auch aus beliebigen Glassorten Linsenkombinationen aus zwei dünnen Linsen ausführen, bei denen die Vereinigungsweiten für zwei Farben zusammenfallen, bei denen also die Strahlen von zwei verschiedenen Farben in demselben Punkt die optische Achse schneiden. Diese Bedingungen gleichzeitig zu erfüllen ist aber nicht möglich, sei es denn, dass man die Glasdicke des Linsen von derselben Grössenordnung wählt, wie der Abstand zwischen 1) Ich werde denselben im Folgenden kurzweg mit I bezeichnen. 658 CHARLIER, UEBER AKROMATISCHE LINSENSYSTEME. den beiden Linsen. Sind, bei unendlich dünnen Linsen, die Brennweiten für zwei Strahlen von verschiedener Farbe einander gleich, so werden doch die Brennpunkte für diese beiden Farben nicht zusammenfallen; und wenn man das letztere bewirkt, so sind die Brennweiten wieder verschieden, d. h. auch wenn Strahlen von zwei Farben sich in einem Punkt auf der Achse schneiden, so werden die Strahlen doch nicht parallel in den Fokus ein- fallen, woraus folgt, dass die Bilder von verschiedener Farbe von verschiedener Grösse werden. Ein Linsensysteın, das nur die eine von den Bedingungen für den Akromatismus erfüllt — und das ich halbakromatisches nennen will — kann in folgender Weise berechnet werden. 2. Nehmen wir zuerst an, dass die Brennweiten zusammen- fallen. Nach I (10) hat man dann die beiden Gleichungen (1) und die Elimination zwischen den beiden Gleichungen führt zur — 1 =20 + Y + try 0= Ax + By + tayl(A + B), folgenden Formel zur Bestimmung von & 1 A A 1 2 He Per, = — = (2) © + «32 z)+1+2]|*: 0. Diese Gleichung kann man bei einer ganz beliebigen Wahl der Glassorten erfüllen, obgleich deswegen nicht diese Wahl gleich- gültig ist. Nimmt man die beiden Linsen von derselben Glasart, so nehmen die Gleichungen eine besonders einfache Form an, und diese Wahl hat noch den Vortheil, dass in diesem Fall der Akromatismus (Gleichheit der Brennweiten) nicht nur für zwei Farben, sondern für alle Farben gleichzeitig erfüllt ist, da näm- lich die zweite Gleichung (1) für A= D von der Farbe unab- hängig ist. Ich habe nun in meiner vorigen Abhandlung behauptet, dass, wenn die Linsen aus derselben Glassorte verfertigt sind, die Gleichungen (1) nur für Linsensysteme mit negativer Brennweite, d. h. für Okulare (unter anderen für das nach HUYGENS genannte Okular) erfüllt werden können. Dies ist indessen ein Irrthum, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 659 ‚was mir eigentlich bekannt war, da ich schon November 1897 darüber an D:r R. STEINHEIL geschrieben hatte, und derselbe, hierdurch veranlasst, auch ein nach dieser Formeln berechnetes Objektiv verfertigt hatte und somit ein akromatisches (oder richtiger halbakromatisches) vollständiges Fernrohr aus einer einzigen Grlassorte fertig gestellt hatte. It A=B, so giebt die Gleichung (2) e=-—-14 1, t und hieraus erhält man fär die Vereinigungsweite den Ausdruck: (3) g=eltia=1—- or ViN. Um einen nicht imaginären Ausdruck für g zu erhalten, muss in diesem Falle immer der Abstand (£) zwischen den Linsen grösser als die Gesammtbrennweite des Linsensystems genommen werden, und die Formel (5) zeigt nun, dass dann immer der eine Werth von g positiv, der andere negativ sein muss. Im letzteren Fall haben wir es mit einem Okular, im vorigen mit einem Ob- jektiv zu thun. Die Gesammtlänge eines solchen Objektives ist gleich 2 + g , also 1+ Vet, also beispielswiese: für = 1.0; Fernrohrlänge = 1.00 a NLA » = ||, ie ALM » = YA 7 50 » = DAD. Der Umstand, dass der Abstand zwischen der beiden Linsen immer grösser als die Gesammtbrennweite des Linsensystems sein muss, ist ein grosser Nachtheil für solche Fernröhre, da nämlich hierdurch das Fernrohr theils eine verhältnissmessig grosse Länge bekommt, theils auch ein geringes Gesichtsfeld erhält. 660 CHARLIER, UEBER AKROMATISCHE LINSENSYSTEME. 3. Im Allgemeinen wird es indessen vorteilhafter sein die beiden Linsen aus verschiedenen Glassorten zu wählen. Wird die Gleichung (2) nach aufgelöst, erhält man nach einer kleinen Rechnung fir 41 At Ver Dn Der Ausdruck unter dem Quadratwurzelzeichen bleibt posi- ? : ; A— BY? tiv, wenn entweder t grösser als Eins, oder kleiner als F = +B ist. Um zu entscheiden, ob man es mit einem Objektiv oder mit einem Okular zu thun hat, bildet man den Ausdruck für die Vereinigungsweite (9). Es wird a ga m. Yen). und hieraus geht nun hervor, dass man für 1) £>1 ein Objektiv oder ein Okular erhält, je nach dem man das obere oder untere Zeichen der Wurzel nimmt; 2) dass man für 2< 3) zwei verschiedene Objektiv- formen bekommt. a Die für £> 1 erhaltenen Linsensysteme haben dieselben Mängel, wie die aus einer einzigen Glassorte verfertigten akro- matischen Linsensysteme, ohne indessen die Vortheile der letzteren aufweisen zu können (nämlich für alle Farben gleichzeitig akro- matisirt zu sein). Von grösserem Interesse sind jedenfalls die für (DR 1 erhaltenen Objektive, die ja auch die einzigen sind, die zur An- wendung gekommen sind. Die Formen dieser Objektive fär verschiedene Werthe von t werde ich hier kurz auseinandersetzen. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 661 Ausser von £ hängt der Werth von g, wie auch von « und y, von A und 5, oder im Wesentlichen von dem Verhältnüss zwischen diesen Grössen ab. Ich erinnere nun daran, dass An nn —1 (6) A= und D eine ähnliche Bedeutung für die zweite Linse hat. Es be- deutet hier Zn die Zerstreuung der Linse, und zwar werde ich, um das Problem zu preciziren, annehmen dass es sich um die Zer- streuung zwischen den FRAUENHOFER’schen Linien F und C in dem Sonnenspektrum handelt, so dass NP—n dan Für den reciproken Werth von A sind in dem »Productions- und Preis-Verzeichniss des glastechnischen Laboratoriums SCHOTT & GEN. in Jena» die Zahlen angegeben und zwar findet man, dass dieselben zwischen 70.0 (Leichtes Phosphat-Crown) bis 19.7 (Schwerster Silicat-Flint) variiren (Katalog vom Jahre 1886), und das Verhältniss A: > kann also mit Benutzung der jetzt vorhandenen Glassorten Werthe zwischen 0.28 und 3.5 annehmen. Die gegen die äussersten Grenzen für A entsprechenden Glas- sorten werden indessen nicht völlig einwarfsfrei sein aus optischem Gesichtspunkte; man wird aber jedenfalls bis zu den Werth A:B=2 (resp. I für Crown voraus) gehen können. Ich habe deswegen für den letzteren Grenzfall unter Annahme von ver- schiedenen Werthen für den Abstand zwischen den Linsen die Werthe der Vereinigungsweite und der Fokallänge der Linsen berechnet, und zwar mit Hülfe der folgenden Formeln: et: + Ya-n|(4 (3 I —) - | 662 CHARLIER, UEBER AKROMATISCHE LINSENSYSTEME. Man erhält nun: I. Crown voraus. B=24A. Brennweite für C und F gleich. a) oberes Zeichen in (6): t 0 y 9 0.01 — 2.02 + 1.04 + 0.9798 0.02 — 2.05 + 1.10 + 0.9590 0.03 — 2.07 + 1.14 + 0.9378 0.04 — 2.10 + 1.20 + 0.9160 0.05 — 2.14 + 1.28 + 0.8932. b) unteres Zeichen in (6): t © y 9 0.01 — 49.47 + 95.94 + 0.5053 0.02 — 24.45 + 45.90 + 0.5110 0.03 — 16.10 + 29.20 + 0.5171 0.04 — 11.90 + 20.80 + 0.5240 0.05 — 9.36 + 15.72 + 0.5318. I. Flint voraus. A=2B. Brennweite für C und F' gleich. a) oberes Zeichen in (6): t u. Y I 0.01 + 95.94 — 49.47 + 1.9594 0.02 + 45.90 — 24.45 + 1.9180 0.03 + 29.19 — 16.10 + 1.8756 0.04 + 20.80 — 11.90 + 1.8320 0.05 + 15.73 — 9.36 + 1.7864. b) unteres Zeichen in (6): t XL Y I 0.01 + 1.04 — 2.02 + 1.0106 0.02 + 1.10 — 2.05 + 1.0220 0.03 + 1.14 — 2.07 + 1.0342 0.04 + 1.20 — 2.10 + 1.0480 0.05 + 1.27 — 2.13 + 1.0636. . ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 663 Die Fälle I. a) und II. b) sind die einzigen, die praktisches Interesse haben, da nämlich die anderen Fälle zu Linsen mit allzu kleinen Fokallängen führen. Bemerkenswerth ist, dass man die Flintglaslinse und die Crownglaslinse einfach mit einander vertauschen kann ohne dass das Linsensystem aufhört akro- matisch zu sein, nur wird die Vereinigungsweite eine andere, in- dem dieselbe für Crown voraus immer kleiner als die Brenn- weite, für Flint voraus dagegen grösser als die Brennweite aus- fällt. Wie die obigen Zahlen zeigen, so ist (bei den angenom- menen Werthe des Verhältnisses zwischen der Zerstreuungen des Crown- und des Flint-glases) genähert: für Crown voraus: g=1—2t, » Flint » ol TC 4. Wenn die zwei Linsen so bestimmt sind, dass die Brenn- weiten für zwei Farben denselben Werth haben, so werden doch, wie schon hervorgehoben worden ist, die Vereinigungsweiten für diese Farben nicht zusammenfallen, sei es denn, dass man dies durch eine geeignete Wahl der Dicken der Linsen erreichen kann. Es ist nämlich 1 erkE DR er k” wo F die Brennweite, ® die Vereinigungsweite bezeichnet. Hier- aus folst Ak— kA (7) Au ee , und wird also Ak =0 gesetzt, so muss offenbar auch 49 = 0 sein, damit /® verschwindet. Nun ist, wenn die Dicke der Linsen gleich Null gesetzt wird, ei; also Ag = 1A, ein Ausdruck, der unter den gemachten Voraussetzungen immer von Null verschieden ist. 664 CHARLIER, UEBER AKROMATISCHE LINSENSYSTEME. 5. Will man die Fokallängen von zwei unendlich dünnen Linsen so bestimmen, dass die Vereinigungsweite des resultiren- . den Linsensystemes für zwei Farben unverändert bleibt, so dass also die Strahlen von diesen beiden Farben sich in demselben Punkt auf der Achse schneiden, so hat man nach (7) 40 = 0 zu setzen, und nehmen wir die Gesammtbrennweite zur Längen- einheit, bekommt man somit zur Bestimmung von x und y in diesem Falle die beiden Gleichungen: 3 fJ-1=2£0+y + try 8) | 0=4Ax+ By + 2Biay + Bay. Diese Gleichungen lassen sich leicht lösen. Man kann die- selben in der That in folgenden Weise schreiben: —1 = x + yl(l + ta) 0= Ax + Byl(l + ta). Wird die erste Gleichung mit £(1 + tx) multiplieirt und von der zweiten subtrahirt, bekommt man somit zur Bestimmung von &« die Gleichung Bil + tr) = Ax — Ba(l + te), oder ni AT: 1 Sind die beiden Linsen aus derselben Glassorte, so dass A=B, so wird also: ua | 2 |) Er und man erhält für 2>4 zwei Linsenkombinationen, die in- dessen nur als Okulare benutzt werden können, und mit denen ich mich deswegen nicht aufhalten will. In dem allgemeinen Fall erhält man nun aus (9): 02er leleyalll-h Val) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 665 Damit die Quadratwurzel reell bleibt, muss der Abstand £ AV” zwischen den beiden Linsen entweder grösser als (1 el AV oder kleiner als (1 -3) sein. Führt man den Ausdruck für die Vereinigungsweite g aus, so zeigt es sich, dass man es im vorigen Falle mit einen Okular im letzteren mit einem Objektiv zu thun hat. Um mit dem vorher diskutirten Fall, wo die Drennweiten für zwei Farben unverändert bleiben, einen Vergleich zu erhalten, werde ich nach (10) für dieselben Werthe für £, wie oben, die- jenigen Objektive berechnen, bei denen die Vereinigungsweiten für zwei Farben zusammenfallen, und zwar werde ich dabei auch An n—]1 für die Flintglaslinse die doppelte von derjenigen der Urownglas- von der Voraussetzung ausgehen, dass die Zerstreuung ( linse ist. Die dabei zur Anwendung kommenden Formeln sind die folgenden: Euren Ich erhalte nun: III. Crown voraus. B=2A4. Vereinigungsweite für C und F gleich. a) Oberes Zeichen in (21): t ® y g 0.01 — 2.05 + 1.07 + 0.9795 0.02 — 2.10 + 1.14 + 0.9581 0.03 — 2.15 + 1.23 + 0.9354 0.04 — 2.22 + 1.34 + 0.9112 0.05 — 2.30 + 1.47 + 0.8850 . 666 CHARLIER, UEBER AKROMA'TISCHE LINSENSYSTEME. b) Unteres Zeichen in (21): i z y g 0.01 — 48.97 + 94.01 + 0.5103 0.02 — 23.90 + 43.86 + 0.5219 0.03 — 15.51 + 27.12 + 0.5346 0.04 — 11.28 + 18.73 + 0.5488 0.05 — 8.70 + 13.63 + 0.5650. IV. Flint voraus. A=2B. Vereinigungsweite für C und F gleich. a) Oberes Zeichen in (21): £ L y g 0.01 + 97.98 — 50.00 + 1.9798 0.02 + 47.96 — 24.98 + 1.9592 0.03 + 31.27 — 16.65 + 1.9381 0.04 + 22.91 — 12.51 + 1.9165 0.05 + 17.88 — 9.98 + 1.8942. b) Unteres Zeichen in (21): t x Y g 0.01 + 1.02 — 2.00 + 1.0102 0.02 + 1.04 — 2.00 + 1.0208 0.03 + 1.06 — 2.00 + 1.0319 0.04 + 1.09 — 2.00 + 1.0435 0.05 + 1.12 — 2.01 + 1.0558. Diese Formen stimmen also ziemlich nahe mit den Formen I und II überein, d. h. es braucht nur ein kleine Veränderung der Fokallänge der Linsen gemacht werden um ein für die Brennweiten akromatisirtes Objektiv in ein für die Vereinigungs- weiten akromatisirtes zu verwandeln. Eine kleine Veränderung gehört immerhin dazu, die um so kleiner wird je näher die Linsen an einander stehen. Die Form I a geht annähernd in die Form III a über, wenn man den Abstand zwischen den beiden Linsen etwas ver- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 667 kleinert, und wird umgekehrt der Abstand vergrössert, so geht II b in IV b über. Ich erinnere daran, dass x und y die reciproken Werthe der Fokallängen mit entgegengesetztem Zeichen der beiden Linsen bezeichnen. 6. Der Abstand zwischen den Linsen darf nicht beliebig gross sein. Derselbe kann im Falle I und II höchst 0.11 (!/,) betragen, im Falle III höchstens 0.09 und im Falle IV höchstens 0.17 in der Gesammtbrennweite als Einheit ausgedrückt. Machen wir keine Annahme in Bezug auf die Werthe von A und 5, so erhält man aus der Formel (6) als grössten Werth von t, wenn Ak = ist, (= el u REN) mithin als Grenzfall: er A Dir B (22) | eh DE Ye Se er Also RD 2 Ar... I9=3: Il Zee 9-3) v=3=—1 Bei diejenigen Objektiven, bei denen die Vereinigungsweiten für zwei Farben zusammenfallen, bekommt man für den Grenz- fall nach (21): Wi AV A Ur Ve VB ze Tara Also: 668 CHARLIER, UEBER AKROMATISCHE LINSENSYSTEME. und hieraus: III. IV. Die Formen I und III mit Crown voraus haben vor den an- deren den Vorzug zu kleinen Fernrohrlängen zu führen. Auch wenn der Abstand zwischen der Linsen sehr klein, oder verschwindend, ist, haben diejenigen Objektivformen, bei denen die Crownglas- linse vorausgeht, wesentliche Vortheile vor den Objektiven mit Flint voraus, wie man aus den in $ 5 erhaltenen Resultaten 9 = VI 0,707, z- 20103) = - saa 7, A=2B..t=3—2Y2= 0.42: g =V2 = 1.414, » Va +1= 2414 = —y. unter Hinzuziehung der Dicken der Linsen leicht findet. 669 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7. Stockholm. Meddelanden från Lunds Astronomiska Observatorium. N:o 8. Introduction of the argument X„ in the problem of pertubations. By C. A. SCHULTZ-STEINHEIL. (Communieated 1899 September 13 by C. V. I. CHARLIER.) As far back as 1874 GYLDEn devised a method of treating the perturbative problem by means of which it is possible to develop the perturbations after two arguments, one of which is constant during half the time of the planet’s revolution. Several astrono- mers viz. BACKLUND, BOHLIN, ÜALLANDRRAU and others have afterwards successfully used this method in their calceulations of comets as well as planets, but only for evaluating relative perturbations. CHARLIER, for the first time, has adopted the method on absolute perturbations of a small planet, Thetis; he made his calculations after formulas given by HANSEN, and intro- duced the argument after all integrations. There are, however, several advantages one gains by introducing the argument be- fore the integration. One of these is that on integrating we then only have integers as divisors and consequently no small divisors appear, and therefore this integration is easely per- formed. Afterwards we have to determine the constants which are functions of the introduced argument, and therefore con- stant only during half a revolution. Here the small divisors that did not occur during the integration appear on taking sums of trigonometrical series. We may, however, arrange the formulas so that no terms are enlarged by small divisors and then again diminished by small factors, as is the case in HAnsen’s theory of the small planets. 670 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X. Thus by the above mentioned method we do not effect the disappearance of the small divisors; but this is not our aim in as much more as it is proved that these must for the most part oceur in any form. Our chief gain consists in avoiding by this means a very laborious tabulation. In »Grunddragen af en metod för beräkningen af absoluta störingar, med hufvudsakligaste afseende pa de små planeternas banor» GYLDEN has given formulas for determining the absolute perturbations of a small planet; he has, however, not developed the formulas in detail, or made them fit for numerical caleula- tions, and, so far as I am aware, they have never been practically employed. GYLDEN, contrary to CHARLIER, introduces the argument Xn already in the developation of =, and he therefore must calculate this quantity as well as all following quantities sepa- rately for an odd and an even m, which makes the necessary labour very great in comparison with HANSEN's. In other points too he deviates from HANSEN in such a way that the calculations seem to become more difficult than necessary. I have therefore thought it better to follow the method given by HANSEN in his »Auseinandersetzung etc.» for determining the quantities 00 02 „02 i 0 år and a 2Z and thus develope them with arguments ie--WVV and afterwards change this argument to an argument ie —Ü X. It is my intention in a future paper to evaluate the absolute perturbations of a small planet by this method, and I will here give the formulas necessary for this calculation. In HAnsEn’s »Auseinandersetzung etc.» we find the formules necessary for determining the coefficients in the following ex- pressions: OD en då NEBEN a | ae IIB(i ds) cos (te — i V) — EZ vc) sin (de — EV) 02 ar = = ENc(itc) cos (de — 1 V) + EXc(iis)sin (ie —iV)) (D a? — — INd(itec) cos (de — VV) + I 3d(i?'s) sin (te — 7 rn ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 671 where‘ "V=ue+ ec — uc (II) but we have ds 2+e e? 02 ne — 2ecose + 3 COS 2ela DE + | 3e 02 sin e—zein De lar — "cos? 9 Or ie 7 + 2cose — -cos2gla m de cool 2° ; ze "de | sin e—3 sin 2elar = | RES p dr | (III) an (2 — e?) sine — 3 sin 2e PER Ir MET ie 2 de I 2 | — „|. + 2 cos? q COS & — ecos 20 ar an dp ; N, „02 — sine— zen 20 la VA | dq 1 3e 2 02 . oe 5 + (1 + 2) 005 e—$ cos 28 |? VA | and if we write 5 — 36V (ide) cos (te — VV) + 3200 (eds) sin (te — VV) ] | Ci A = EO (ic) cos (die — i V) + IIb%(i is) sin (de — IV) dP nz = EO (ic) cos (ie —ÜV)+ 2b (i vs) sin (ee — eV) | (IV) op — SSH; ie) cos (de — FW )+ IZb®(i Rs) sin (ie — VV) oz Ib ide) cos (de — i V)+ EO is) sin (ee — TV) | A comparation of (III) and (IV) immediately gives the rela- tions between the b-coefficients and the £-, c- and d-coefficients. In these expressions we now have to introduce the argument X, which is easily made with the aid of the expression (78) in Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 7. 2 672 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X,„. CHARLIER’s »Untersuchungen über die allgemeinen Jupiter-Stö- rungen des Planeten Thetis», and there results equations of the form: dE _ ISIS De Ahr 7 SS (1) N ee su de — E20 (ide) cos (te — VX) + EaV(1 vs) sin (te — VX) N ER 7 Sir No ALE a JAG kr (ide) cos (ie — Km) + Fa (i vs) sin (ie — X) a ZZaP (i vc) cos (ie — ! X„)+ EXT ds) sin (te — VX) ((V) Ad | = = 33a 9lE de) cos (ie — VX ,,)+ Eat vs) sin (te — TX.) dq REG : pace SE er T = ZZa0 (i ve) cos (te — ! X„)+!Ia® (eds) sin (ie — en Here is to be remarked that the a(i:';) are different for odd and even m, and we will write them by a, (ii'5) and a,(i@%) resp. The differential equation for determining nde is: dndz De e See a 2 — 3 008 2 de =( ecose)+Y| 5 + (1 + e?) cos & 5 008 el + Be e 2 9,\ + sd an N Sy Deu which equation we write in the following form: 1 MIET zo (ide) eos (te Rn): = Sa0 (tie) sin (16 RN EN dz If we integrate (V) and (VII) only regarding the periodie terms we get the following system: ndz = ZZAO(i ie) cos (ie — VX nn) + 22A0i vs) sin (ie — TX) == IX AD(iVe) cos (ie — VX.) + EZAV(( is) sin (ie — VX) Y = E33A% (2 i'c) cos (te — VX) + SEA (118) sin (ie — CX) P= IIADE le) cos (ie — VX) + EZAC (it's) sin (de — TX) p= ZAO (ic) cos (ie — VX) + EZAV((vs) sin (ie — EX) q = ZEAN (ide) cos (ie —1X,)+233A (i vs) sin (ie — X) (VID) At last we have the following equation for the determination of u m Rum ——.: COS I ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 678 RT F 5 7 (IX) N —_gcospsine— (cos &— e) COS 2 BU ? where we thus need no further integrations. After this short exposition of the method for finding the periodie terms, we pass to the essential part, the determination of the constants of integration. dE dY dFP de” de ” de” One whichever of the differential quotients ar or Em which we will design with =", is of the form de de de AF m al — I m+>3a,(tle)cos(ie —! X„)+2Sa,(tds)sin(ie— TX) (1) — in the following we always suppose m to be odd — where Ia 2a, (0 06 BOSS AÄR = 2a, (Wis) sine X, (2) this is valid for instead of the variable & we will here introduce a new variable 4 with the following relation existing between & and 4: 7% E mu go hı, VeSIem. (4) The reason of this process will be evident after the integrations have been performed. The equation (1) now becomes dF'n SÅ z nee Dad voyeni i [mac | + Ul IX. |+ #320, (sin Im — ; 3! + Nin) St SD) and thus la Ia SAS + I IA, (le) cos | [me = 2 Sy, = EX |+ SSR (die) in [ [ma _- | KN 2 6) 674 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X. in like manner In — Don x Å är hl ng + SA (tic) cos [ (7 — 1x — 3) ar dl EX] är SEA (its) sin [ fm = IM 7 ln 2 / Ger of a (7) Both these expressions (6) and (7). are alike if we put 2 =0, in the first and A= in the second, whence we get: Sm + Z3A (vc) cos (mr Ze, | + SSA (iis)sin il [mr -3 ja Xl] ii 4b TE = +224A,(ile) cos E (mr — = JE Kna] + ZZA(ivs)sin [ [mr 2) = 0 Aga | + 1m -—ı + Sma (8) and thus Sn 5: ST A Fell ggn = Cm — CR RR QR Re (9) q if TT „lee Om - IS Rv (0060) COS E (m — 3) = Ze + TT FA + 2ZZA,(07s) sin [ [ma ao | — Rn] — — IIA,(ive) cos E (mr = 3) = 24 = 7U Be: — EA, (tös) sin | i [ma 3 | — iXa| ; (10) Further we have RO nu de N e m = 201 — 0 cos.) + Y| — FJ +(1+0)00se — 3 cos20]+ + P|eosgsin &- 3 cos sin 20 SR aa (IUI) or if we here introduce the variable A ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 675 Ande = == e cos [ma — 3 + a || + a. y de 1 5 RN + To + e?) cos No — e SS ; 7U — cs (2m = 2 + 22) |+ P] 008 sin (ma — 5 +4) — — cos 9 sin (Im oe + 22) EEE NL 0) or DE E01 eco mzr sin ÅA] + de e, e + Y or (1 + e?) cos m sind + 5 c08 24 + + pl COS COS mar cos + „cos Q sin 2. sr RES) or by putting the values of =, Y and PF found from (6) in (13) we get = Ei Im. Md se 1 — £ COS M7c Sin A] Sr I Ir? A | -3 +(1+e?) cos mar sind + 3 COS 2 + ; e / + rea + so E cos p cos mre COS Å + 3 c08 p sin 20 | + + periodic terms containing A . . . . . (14) and by integration AK, + m. 4.80. 2] = 795 E18). | + — ecosmrl“ [sinA— A cos 4] + + (1 + e?) cos mze I” [sin 4 — A cos 2] + + sit [082 2+2Asin24]-cosqcosmaT [cosA+Asin2]+ + 3 cos P I [sin 2 2 — 2 4 cos 2 2] + This formula is continued on the following page. 676 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X,„. + e cos mac Ss cosA— (1 + e?) cos mar SÅ COS Å + AS sin224—cosqcos mar S” sind — 10080 Sn) cos 22 + >40) (ide) cos der = 3) Leni | + T Eh Zi 2 : v m + 33AP (is) sin | ma — 5) + 2 — X |. en 5), Here K, is the constant of integration, which is however func- tion of m and only constant as to 4. By reducing (15) we have nd2 = SF: Km + = kb 2 ar] psp z 5 + 2 + + Å cos 4 cos Mar let. — (1 + e?) Rd + + 24cos2 2 — 3008 p ri + + Asind |— COS Q COS mac 2 + e +2 sin 2 | + sro] + + cos A cos mar — cos pl” + es” — (I + e?) ST + em ‚(3) + cos 21| + 3 TE tz] + + sin A cos mar | ar Sr (OLE CA) Fö = 008 gs] + +sin2A|l + cospI® 2 8% + 5 m 4 m A SSA (CO) cos] [ma — >) I — 2a + + 3340 (i is) sin il == | Ez in SEE From (16) we get for determination of Ä„ 5 2 3 (9 Kun |r® —Sr2 | tes m—1 m—1 —zlecosm — 1 I” „—(1+ed)cos(m 1) I” I+ ML m—1. är de I: cos or. = This formula is continued on the following page. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 677 (3) (1) — |— cospcosmael, + ecosmze IS = 2 (2) — (1 + e?) cos mar S|— — [— cos cosm — Bea 0 + eecosm — m—1rS0 | = — (1 + Si cos m — 1: so | UD Sm + X, (a) where CM N. 0: = de SSA (ide) cos Mac — — 3) —i | + SS (is) sin lila — 5) — VXn-ı | — SID (ro; S>A, (ide) cos] im —3) —ı x) — — 2347 (09) sin [dee — F)—eXn| > > 8) Taking regard to (9), (17) may be written as follows: (1) de (2) Kn—Kn=—3| 70 ,— 2 roa a 3e a) (2) ar Te [st 2 SE | Mid / —- r?—r” |+ är 77 — | COS P COS MAT — Mm [Ck — cr IC+ 7 + e cos Mar | — + |? — a 13” + (1 + e?) cos mar | + m m—]1 + [07 AN. COR cosp+ m Mm u a | Ra 678 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X. By summation of (19) from m=1 to m = m we get ) 3e B Ku Ko =[0P- OP] [= 09] + Erf] + z osg| CD — ca [7% TÅ = Be, — 5 cos mor {ef 9 — 0 J-A+[0P 02 JA m=1l — cos q|T i — me |} m—]1 9 m 2 9 Mm JET (ab) „IE Ha), ET de ar ‚de Sn an DE aln m=1 m= nn“ MV o ML a — DE > (2) N ee... m=1 m=1 Here we have taken into consideration the relation de 2 LA ol, .. 220 a relation that we get, if we remember that de > DD where the right member does not contain any constant indepen- dent of m. If we regard (16) we find that ndz = Km + AC + ete.; if we had not introduced A instead of e we had got ndz = Km + EC + etec.; that is, in ndz terms containing & and growing indefinitely with the quadrat of the time would have ocurred, but in this case Kl, would have contained terms multiplied by m?, which would have equalled the secular terms in &?C’; it was for avoiding the occurrence of those terms that A was introduced. As 4 always lies between 0 and zz, A?C' does not grow indefinitely with the time and in this case K, does not contain terms mul- tiplied by m?. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 679 Before proceeding further in the development of the ex- pression for the constant K,, we will give proper forms to the eonstants of which K, is a function, viz. C, and S,, and for which reason we will prove certain necessary relations. At first m=m we will take the sum IA cos nz, where we suppose that A has n=1 two different values, — one for an odd factor n to x, which we will design with A, and the other for an even n, viz. 4,. Thus if m is odd we get m > A cosnz= A,|c0s mx + cos (m — 2)z +... +c059% +cos4]+ n=1 + A,| cos (m — 1)x + cos(m—B)x+..+cos44 + cos2%] m m-+1 .. m—|1 m +1 sın > % COS = % sın > % COS 5) Zz = ——— | (22) SIN % Sin Z Mm >= (— 1)? A cos ns = vl . m+1 m + 1 . m—1 m + 1 sın > 5) % sın > £ COS > C PR AE | (23) sın Zz Sin Zz Fu ol göse ae : . m+1 sın “Sl & sın sın 3 2 2 2 2 PÅ A sinne = A, - +4, (24) = sin Zz sin Zz n=1 m 5 (— 1)" A sinnz = n=1 . m+ m hl ..m—1 : 1 sın 5) sın 5) N Sin > % SIN 2 > N SEN | 4 (25) sin 4 sın 4 If m even 7) m 3 m+2 zZ sin = 4 COS 3 A Sin TACOS or NA cos nu = nl, Te) = sin % > sin % n=1l in Bm m m m+2 SIN 5 7 COS 5 AX SUN 76 GUI fo 2 2 2) 2 Dear. a zn (27) sın Zz 7 sin % z n=1 680 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X. nn ._ m . M oc fä . m+2 SINA FLN SE 5) Zz Visinmp—rgn = His BR 4 ed De sın 4 = sin Zz n=1 . m “m m ._ MER UL Sulz) SM AT FNL sın 202% I (Ir Asium= A ER + A, Fe sin Zz 7 sın“ å If in the expression (10) for C,, — Cn —1 we put for shortness A($) for A(ii'5) and if we introduce the following significations: jus — ant IG ce) 0. ov a a cv 2 (HV) for an arbitrary © and © may be written Ca — Cm —1=0(— mi + As(e) 008 |—i5 + om) 3 + A,(s) sin 5 +4 m— 12) — 26) cos (15 0 | — ING) sin[—03 + 0m). Be and thus for an odd and even i resp. i+1 nn 1 (Dec 2 (Ae ANG) sn = = In) = — 41,0) 13 (0 — m — 1) — — A,(e) sin (9 — mx) + + A,(s)cos (a — mx)} . . . (82) Ca = Im-ı = (— 1) A,(o)eos(6- I) + A,()sin (0 == 1) — — A,(e) cos (6 — mx) — — A,(8) sin (4 — mA) ss . Se) The equations (32) and (33) may be written resp. i+l On 0 =— (- D)”(— 1)? {®, OS — #, sinma) . (34) On - ne DIEB cost DO suma). 2. re ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 681 where DM, = Ac) sin (8+%) — A,(s) cos (d+%) — A,(e)sin4+ A,(s)cos# | se P —A,(e)cos(6+%) + A,(s)sin(8+%) — A,(ce)cos# — A,(s)sind IN ) If all indices in the right member of ® or 7 change, this is expressed by resp. ®, and P,. By summation of the right members of (34) and (85) with respect to 2 we get resp. On — Cm-ı = —(— 1 [Di (ww) cos mx — Pi(u) sinmx]. . (87) and Cm — Im -ı = P(g) cos mas + D,(g)sinmx. . .(88) where for odd ? AN i+l 2-1)? Oi)=—-— 0(+1)+ 0(+3)— O(+5)+ . i= — & u O(— De DB d)+ D— )—. oc D(u) (39) and for even 2: SL yon =— Ol 2)+ O(+4)— D(+6)+. vo — b(—2)+ 0(—4)— O(— 6) + ...= ©(g) (40) and analogous for F and A and thus ®, (5) = Ale) sin (8 + #) — Ay(7 5) cos (8 + — A,(gc)sina + A,(gs) cos# (5) = As (50) cos(0 + %) + 4,5 s) sin (0 + = Aue c) cos d — AA s) sin 9. %) — | \(41 ( ) J By summation of (37) and (38) from m=1 to m=m with regard taken to the formulas (22)—(29) we have resp. for odd z = el! m + 1 , sin —— 4008” 5% = (CE a Or 1) = + ® (u) = SP = = NL mr ET sın 4 ; ill mn +1 sin 1608 = 2 — D,(u - = — u) sin % This formula is continued on the following page. 682 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT Xm- 5 m + 1 . m Tr 1 sin. x sin — 4 — lu) sin 4 7 NET 2 MR Ar 1 Sul. #511 + Py(u) — . (42) and for even 2 a » m ill m + 1 h Dan 2) a nn (Um — m—1) — ı19 IN > Tr m=] ur . m—1, m + 1 : sın OR Zz COS > 7 + P,(g) Sm m . mtl sın 3 Z sın > Zz ar Di (9) sin 2 ” ml ei sin —— x sin % and if we add (42) and (43) å SL m + 1 | im) AH a0 ——— 4 On Fang Ch = L®,(u) TT Pi(9)] sin % 7 ml m + 1 u SIN x 0608 1 En [D,(u) FRAN F,(g)] sin % = : == . m+1 sin, “sin 4 LO = + [®,(9) Pi(u)] sin Zz 3 m . m+1 sin —— sin X de [®,(9) ar, P,(u)] un = ui Kay a Lo (44) and quite analogous m ae m=1l 2 nl m +1 sın > % COS 5) 4 = —[OD(u) + #(g)] sin % 7 | m +1 | sın > % COS > Zz Zn [D,(w) SIE P,(g)] sin A ar This formula is continued on the following page. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 685 m +1 m +1 ker sın 9 % sin > VA a, 0 mi 3° äg SSI F sın MONTE % SIN TE %L + [Dg) + Plu)] Sr . (45) These expressions (44) and (45) are afterwards employed on reducing the equation for Kn. Mm Our next step is to determine Ne We may write (2) m=] for an arbitrary © as follows: In = a(0 dc) cos (9 — mx) + Sa,(Ods)sin(a — mr) . . . (46) or I, A ncosmin är JEN MN MO ov så a a oc (EX) where A, = ay (07 ec) cos 9 + ay, (07 s) sin 6 (48) B, = a (07 e) sin 4 — a, (0 ds) cos 6 ; and thus Mm + y Mn; = YA cos my + B, sin mx] = m=1 m=1 - m+1 m+1 . m—1 m+1 sin x. 008 5% SMS 008 = | = Åh + 4, Ber = sin Zz 7 sin % . m+1 . m+1 . m—1 . m+1 SIN = 2 Sm sin x sin Zu + B, : —+B . (49) Sin = sin x i m which is the expression sought for HIA m=1 m We have now at length to determine DI. From the ex- © R m=1 pression (9) we get by summation m Sm —— So ST EEE DE . (50) M= M= and thus Mm mM am m See Sr zx 2 SG Tun v2 (O0 = Ge) © (51) m=1 m=1 m=1 m=1m=1 684 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT Xn. or m=1 m=1 m=1 m=1 Il = Sr mis apa D N (Om — “= N (52) as m Sa + ge m=1 m=1 If we consider (44) and (49) we get Mm DA IE, + S (Ch — (CE) = m=1 m=]1 0.7 45 ll m + I ml + Sin 222005 K sin 2 OS ii — ie 2 2 + D® 2 2 1 Sin Zz 2 sin Zz ne ee sa ee. DE zur 1 sin % 2 sin % where a) 2 IDE = a + Or(u) + Pilg) | DÅ — nA, OO (9) | a) 2 (js BN BT 3 Ol) FU) | (2 ” E, "= rB, + ®(9) + B,(w) J We may write (54) as follows: Mm u) er ar NS (Cm — Ca zug) = m=]1l ml ID m = „sin a 1 nz SInEmra=- sind 15 gi 2 si @ ) 2 sin [5 ] 2 7 1 eos (mE cosz — COS MA |. SS (m FARA rr ] From (56) we get by summation with respect to m 2 ven ie m=] m=]1 m + 1 a mA sin mz = al AA ne 2 sin Zz sin « | m= ‚| . (53) . (54) . (55) (56) (57) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 685 where po Di sin Zz E” COS 4% Br a 2 Da D a Di COS 4 IDA Ei” sin Zz (58) GO — 2 en 1 2 2 2 e BT + EN cos Ds sin % re 2 sin Zz Thus by (22) and (24) we have - m + 1 m ill S IEI + 3 a 2 är m=1 m=1 m=1 : 3 = 108 sl EL Si GÖS Eu + FO 2 2 + P® 2 1 sin? z 1 sin? z ale > m+1l, m—l_ . mH+l, Ei sin. sin U go sin, xsin en =. + GT — ; = 6 sin? z 1 sin? Zz (59) By introducing the expressions (49) and (99) in m (52) we get fn +]1 | I Sn=m(S, + T)+H ae Ar oe m=1l > ae m-+1 Ms sin —- 4.0055 — A sint I CN l x) sin? % ja : 1 m+1 id Sin 008% SL (FO —A, sin %) 5 + sin? % oc m m+1 VB Ice De 9 sin“ um = = ] ) sin? x u LM — > go Ag sin —— x sin —— 4 I: G — B,sin4 I = HG, 2 ) sin? x (60) mM which is the expression sought for PAS m=1 By (44), (45), (49) and (60) now the equation (20) for will become Korv 686 Ka = Ky + Lı:m+ U, + D, + Vy cosmx + W, sin mx SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X. . (61) in which expression the coefficients do not contain m and are to be calculated once for all and for each value of 7' separately, as they are functions of that quantity. 2 i AR 3 3) - Au n mb: Bor sin Zz (fl + NE ara si +7) ) TS el. 35 0 LAG 0 = OS GA 8 nn, — 02 _ Da re Erler aan a8 5 nn Ir Zr FD + Före, Ge + V, = a?) Rå ad + 2 _ — en + in De Se se )— De (7 2, + f) W, EN 6 | BO SET OA En a sın“ 1 2 sin?“ COS Zz +4 Hl) + — ++ +f 1 ( (3) A ) we 1 COS % I sin? A sin x % +) —— ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:O To E02. 0,0 fö + SN +, | 3 i | ’-5 | | +, | 2° I = tu ser | +, 2 Ba + tU BD + Bd) Py 08 = SP 079) = 0) pP“ = AL Og) + u) f For m even we have Ka = Ky + Lim + U, — U, cosmz + W, sin mz . Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 7. 687 where 0. 0.1 EN EN on dere 1+e?] >, Se NA Re, See be +9 iz en | ia en. Se I+e 2.2 € 3,5 en Fa Lon Een ET a : (Na Vs dere 1+e? 3.3 EEE RT 0. 0.4 ze 1.1 det I+el] 210, € 3.4 Be -[2+ 21% E 202 2 De 079) ee + lg) | | 1 Da 1 2 AND wir Tas Ideal slag w=—3[3 + 1) 4 4 ae +1)a | a IT |7C a) de gu (7U (2) Aer t UA EE | ne RN er ! 212 TND 2 - 2060) 2 Id 688 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X,„. where AR Ne 2 E el, DE) eng BN BN + MA SSA 1 x OR DER (1) COS Zz .(2) RA EEE Zee JL (4) oO) COS Zz (3) (3) = oe =) a, AG (57, From (50), taking (56) into consideration, we have at last for odd m 1) (2) (2) 8 +E, cos — Dy sin z cosm; inm; 5 2 COSM % sin m% FO (1) 'S.=S,.+ - - 3 . (68) % D 2 sin“ 1 sin“ 1 sin Zz (68) We may write (44) för odd m: odd 3} n.4 Tr Sö ) Ss L 0) om — 9, SMMZFP9, +9, COSZ u, lb, = 5 + m 2 sin % USLA Mo n.4 9, sın“ P9, 05% P3 Sr = cos MZA + 2siınz pr lcosx+gQ, + 9, sinz ale Fre sın m% 1% and for even m: Mo, RR WO. a =— 9, SIN Z + p, i p, COS Z OM 2 a Li X Ze Zu 0 2 sin“ 2 0, n. 3 n.4 e P, sın 4% — Py = Pp, COS Zz Bi - COS MZ + 2 sin Zz io 2 Å NEAR MA Pp, ar P, cos“ + Py SIn“% _ Sin m%. 2 sin % From (61) and (62) it is evident that U, V and W are enlarged by small divisors and afterwards these coefficients again are partly diminished by the factor sin mx and, besides, several great terms disappear in the sum. It is however possible to avoid this inconvenience. K, may also be written in the form ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 689 Bez ee N 0 MIT A ANSSI 2 0 Ar DR N ne 0 DO. (0 RT 0 AM a a 0 od u VD 0 a 0 where the f-coefficients are allen) of m and the small divisors and thus calculated once for all and the factors a growing with m. The expressions S„ and C, may also be written in the same form, with the same factors a viz. V (0) en (0) a (04 = (0) a” Ia = 9 ot 9 4 + 99 T 93 4 3 POR Ch = Oy hPa Tr af na ? sö 19a‘ ® A Ha © where the g- and h-coefficients are independent of m and the small divisors. It now remains to determine the real constants of inte- ration viz. K,, SP s@, SL S® Sö which is accomplished = 02 0? 0 0°? 0° 0°? P by the condition that the perturbations shall be zero at the epoch. The determination of ndz thus beeing concluded, the developments of 2» and = are now easily performed. We had (IX) li 1 e 7; COS fp + De Mer el loser IE a 0 Deine E 2] 2 where we at first have to introduce the variable 4 by which 2» = — 35 —1YlcosmzsindA—e} + 3 P cos q cos mzr cos A. If in this equation we substitute the values of =, Y and F found from (6) there results: DE SN a) 20 — 3 70% + Ss |— —1 a + Sl [cos mar sin I — el + + SITTA + st] COS Mar COS f COS Å + periodic terms. 2 a 3 The equation of -_ was (IX) U - = q COS f sin € — p(cose —e). Be ÄN pi ) 690 SCHULTZ-STEINHEIL, THE ARGUMENT X. After introduction of A and the expressions for p and q found from (6) we find: U / 4 5 Be er + | [ cos mar sin A — e| — cos? 2 — EX + SH cos p COS Mar COS Ä + periodic terms. Here we must bear in mind that no quantity calculated is afterwards enlarged by small divisors, but many are diminished by the divisor 2. Moreover no quantities are formed by the difference of two large quantities, and thus we get them more accurately than otherwise would be possible and we need not begin the calculation with so many decimals. In many cases it will be sufficient to consider the greatest terms, and thus in K,, Sm and C, only those in which small divisors occur, and in the peri- odic terms for those which are of the highest degrees with respect to e; under such circumstances the determination of nde, 2v and —— for a certain epoch will be easily made. If they have to be determined with great accuracy we may bring the periodie terms to the form A(i) cos 227 + B(i) sin ik where A(i) and .5(i) must be determined for each half revolution and it would not be so easily performed to determine ndz, 2v and _— for a single value of 4, but if we had to determine these quantities for many successive values of 4 within the same half revolution (the same value of m) — the quantities A(v) and B(:) once calculated — this would not take long to make, and an ephemerid would thus by this method be easily performed. I am now caleulating the planet (265) Dresda after this meted and hope soon to arrive at a result. The formulas here given are not always developed to a degree convenient for numerical cal- culation, but I have considered it better to make those develop- ments in connexion with the application of the formulas on a numerical example. 691 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7. Stockholm. Generalisering af de Berrrann'ska konvergens- kriterierna. Af HENRIK PETRINI. [Meddeladt den 13 September 1899 genom M. FALK] $ 1. För att undersöka seriers konvergens plägar man jäm- föra dem med de s. k. BERTRAND'ska serierna Nu, , där 1 1 1 1 mit? EE minlUn)ite’ RR a (pn)te (1) Un, = a och p konstanta; In = log nat n. Men det fins serier, som ej kunna inrangeras mellan ett par sådana, m. a. o. serier, som konvergera eller divergera lang- sammare än alla dessa. Detta är fallet med serien Su, , där 1 nlalyn . . . (fpn)ite? (2) lya = a >0, där p och a variera med n, så att limp = & eller lim a = 0. N=0 N= 00 Vi skola i det följande studera det fall, då « är konstant, men im = SIG N=& Angäende u, antages, att u, >0 och att w.+1> u, för alla n > ett visst tal nu. Vi komma därför att angående p antaga, att det ej är större än att (3) lg lee $ 2. Vi skola först undersöka det fall, da p är sådant, att (4) ee 692 PETRINI, BERTRAND’SKA KONVERGENSKRITERIERNA. Af (4) följer, att p måste vara konstant, så länge (5) fia RISE fig > där n, är ett tal sådant att (6) Kr | bp+1(N + 1) >> 1 . e Sätt 0) [ra = 80 al, + 1y= Will + Ep+1> &p+1 > 0. Med användning af den CAucHY'ska integralen får dä rest- termen a = UV I Ugn IS > följande utseende | 1X 1 - 8 Ra (8) DH (n.—ı + 1)}° ne : enl. (7) ul il (9) RS FR nn m I & a Här kunna & och d göras huru små som helst, blott n tages tillräckligt stort, enligt följande Hjälpsats: Om o är en godtyckligt vald liten kvantitet, så kan man alltid finna ett helt tal »’ sådant att för alla hela tal n>n (10) ln + 1) — ın WS Ty In +1) = in Re: I Il I on + DY = 060 + u au De föl ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 695 1 N le NVS 32% (I, ro N 1 PRE CRT leo a NE om n är tillräckligt stort. Af (10) följer l.(n, + 1) = ln, + &, mö =03 GG => 0) 2. el (Oh okiohen Öd, > 0 en. Fl) ra Cr enl. (10) och sål. == 0, LÖ Im, = 0, 55 > 0; = I +. ere en. (1) Span > Vs (11) Man SÖ Tre Men r kan tagas sa stort att för ett godtyckligt valdt o (12) rl 0, | Då nu d, och &,+1 båda äro positiva, så måste enl. (11) och (12) 0, <0 13 ( ) OL I ekv. (9) är hvarje term således > 0 och går mot gränsvärdet al — Er "RR, = © och serien (2) är 1 detta fall divergent. $S 3. Antag, att p i ekv. (2) är sådant, att man kan finna ett ändligt tal g, för hvilket olikheten (14) g>ln>1 gäller för alla n > ett visst tal ny. I detta fall är serien (2) divergent. Ty man kan bestämma ett tal s så, att (15) ee ne | Enligt (15) är s entydigt bestämdt. Enl. (14) och (15) kan man sedan finna ett tal o, Dr sådant, att e> Ip+o, (n) > 1. Multipliceras hvarje term 1 serien (2) med det ändliga talet 694 PETRINI, BERTRAND’SKA KONVERGENSKRITERIERNA. 1 lbri(n)p+2(n) ee [lr+o,(n)]*° där lim 4, += 0 och ej = oc, N= 00 An Fö 5 (l, n)® aterfas den serie, som är behandlad i föreg. $. Serien (2) är således äfven i detta fall divergent. $ 4. Antag, att limp=e. Tydligen måste p vara kon- N="100 stant, så länge n ligger mellan två gränser. Antag att det fins en viss följd hela positiva tal (16) Bags Vg Mås sas IR NN sådana att p är konstant, så länge (17) nm, P= 20) hvadan p kan betraktas sasom en funktion af q- Den CAuCHY'ska integralen blir 1 detta fall 1 (18) = a Zu El Ma). Eng där summationen tages med afseende pa r. Uttrycket (18) kan transformeras till © loan, + 1)}° Sf 1 1 |. + > Ve a spenar ärr) Vi skola här närmare behandla det fall, då po) =. kv. (19) blir då MRS IS 1 l (20) In = Eu (ny Ne SA r l»+1(n.21 + 1)1 - | er Nu är 1 zn +1) = lan + nlnlyn . ..t,n er där för korthetens skull n står 1 st. f. n,41, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:o 7. 695 : 2 = N ‚il 3 0 (INTAS m 1 I EN. 1 finne Mrı(n + 1)}e Mn Wand) ea means |" Men lim lyn = es; lim EE 0 ln 2 ai = Mar NM Nar =0. l.n fas Se Ekv. (20) kan alltså skrifvas 1 ill 1 il eo yng + 1) a ne ( | = lin | (21) J €r+1 [07 1 Sr € +1 a Ira | > im Öpan El = Ör41 SE Undersökningen af konvergens eller divergens hos serien (2) ärıi detta fall reducerad till undersökning af serien (21), och denna är konvergent eller divergent samtidigt med serien Sul (22) R=L-- q AN? = un) där (25) v(r) = bn, . $ 5. Sammanfattning. Om vi hafva en serie tal Ny Na WEN 22. Ana N, sa valda att mel = @e) sa Är serien | a V 1 (24) I — ninlon : (au i där &« är konstant och > 0 samtp=rför n.0, där lim Ah, , lim s, och lim — äro ändliga, så är serien (24) kon- r=0 r=0 2r.= 00 [24 vergent. Ty genom jämförelse med 5, finner man, att (25) i detta fall är konvergent. Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7 Stockholm. Meddelande frän Stockholms Högskola. Sur les points singuliers des equations differentielles. Par S. WIGERT. [Communiqué le 13 Septembre 1899 par G. MITTAG-LEFFLER.] Etant donne un systeme d’equations differentielles de la forme 1x = ax + Py + x| Ya yx + dy + Y| ou X et Y sont des series procedant suivant les puissances entieres et positives de « et y, ne contenant que des termes de dimension plus grande que 1, on sait que si l’equation algebrique ee = Yy, 06—w ; R : A 55 = (0) i dont depend la nature du point singulier | a deux racines y=V, de la forme (0 = FE JAG on peut reduir l’etude des courbes integrales du systeme donné a celle d’un systeme plus simple RR 3 dT | N--s+H dt 698 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. = et H ayant la meme signification que X et Y.!) Dans ce cas l’origine sera ou un foyer ou un centre, en employant la EN . terminologie de M. PoINCARÉ. Pour qu’on se trouve dans le dernier cas, il faut et il suffit que les coefficients des series = ? et H satisfassent a un certain systeme d’equations algebriques en nombre infini. En supposant que = et H soient des fonc- tions entieres et rationelles des variables, ce systeme ne peut contenir qu’un nombre fini d’equations distinctes, puisque le nombre des coefücients est limit&. Mais le probleme de trouver ces relations et de decider si elles sont de conditions suffisantes ou non, semble offrir de graves difficultes. Dans le but d’effectuer le calcul des conditions necessaires pour que, l’origine soit un centre, je me suis occupe, dans les pages suivantes, du cas le plus simple, a savoir le systeme de = | dan Is NE SH =, et H, etant deux polynomes homogenes du troisieme degre. Il est vrai que je n’en ai pas reussi a demontrer la suffisance, mais, du moins, elles constituent des caracteres d’ewelusion d’une grande simplicite. Soit done le systeme d’equations differentielles då uu u + 05 + 3059 + des + dy = + 53 Io l # 4 5 7 4 — + ad? ++ dens? + dö =—5 + H; | Puisqu’en operant directement sur ce systeme on sera conduit & des caleuls assez laborieux, nous allons le transformer en posant as (Ss —ı) | y = 6 + Mm). | ') Cf. par exemple Picarp: Traité d’Analyse, Tome III, Chapitre IX. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0.7. 699 On aura ainsi un nouveau systeme — NE ix + Ar? + 3Ba’y + 80ay? + Di’ =ia + X, & (3) = —= Y=—-1iy+ Ay? +3B'ya+30'ya? + DT — ıy+ n| dont les coefficients s’expriment a l’aide des a, b, c... de la maniere suivante A, A=a— a —d(lce— ec) + id ee Beeren + ce + ifjol + dl b- | (4) C,0' =a+ce— ad —c€ + UV +d+b+d] : ID, DAR NG NE u | Les coefficients du systeme (1) étant supposés réels, on voit que les A’, B', €’, D' sont les quantites conjuguées des A, B, 0, D. Nous allons maintenant etudier les systemes (1) et (3). Remarquons d’abord que nous connaissons & priori deux cas ou l’origine sera un centre. En effet, si le systeme (1) satisfait a la condition d’integrabilite l’integrale generale sera algebrique, et par suite l’origine ne peut pas etre un foyer. Dans ce cas on aura les relations suivantes entre les coefficients ac El 0, ala (5) De ces relations il suit Ast =0, BB, AE Weil (6) qui son equivalentes aux precedentes. Le second cas est celui ou nous avons ee a2 Ic 0 (7) ce qui revient a dire que l’axe des & est une ligne de symmetrie.!) Cherchons maintenant la condition pour qu'il existe un axe de 1) L’axe des 2 sera aussi une ligne de symmetrie, si les relations (7) ont lien. 700 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. symmetrie quelconque. Les relations (7) etant supposees satis- faites, les A, B, €... seront tous des quantites purement ima- ginaires. Inversement, si les parties reelles de tous les 4, B, C... sont nulles, on se trouvera dans le cas de symmetrie. Pour qu’il existe un axe de symmetrie, il faut et il suffit &videmment qu’on puisse trouver une substitution !) 5 n = 5 sin vy + cos y telle, que les coefficients A, B, ©... du systeme correspondant, obtenu en posant seront tous des quantites purement imaginaires. En introduisant de nouveau les variables x, y, on trouve WW ze iw ] | ce qui nous donne 2i D 7 -iV 7 —4i A= der. Ben, (el DNE (8) — dv 7) : AA Aw Fr} 4i =O STEEN Ma RE Dia Eerivons maintenant la condition que les parties reelles des A, B, C... doivent etre nulles. En designant pour le moment par h la quantite e?i”, on trouve Akh+ Al 1=0, BB =05 Chili + Ch=0, Ds DIE Pour qu’on puisse satisfaire aux trois equations contenant la lettre h, il faut et il suffit que nous ayons AC— ACh=1 050 4 AFDIFRAGRDI=(C-D +07? D=$. Nous pouvons donc enoncer le théoreme suivant: ') Dont la forme du systeme (1) n'est pas altérée. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 701 La condition necessaire et sufisante pour que les courbes integrales du systeme (1) possedent un axe de symmetrie, c'est que les relations suivantes auront lveu B+B=0, AC— A'C'=0, 0?D’+C"D=0 (AF0, C=#0) B+B'0, ©?D'+C"D=0 (4=0, C+0) |, B+B'=0, 42D+42D=0 (den, eo) ©) B+B'=0, BE. Dans ce cas l’origine sera done um centre. Appliquons maintenant au systeme (3) la methode de M. POINcARE, selon laquelle il faut chercher a satisfaire a l’&quation aux derivees partielles oF ys Kant Y 0 (10) en prenant pour F une serie ordonnee suivant les puissances croissantes de « et y. Eh mettant alors F=-NE (10 a) ou F, sont des polynomes homogenes de degre v, on voit aise- ment que le developpement de F' ne peut pas contenir des termes F, dont l’indice soit un nombre impair. De l’equation (10) nous tirons la formule suivante, a l’aide de laquelle les poly- nomes F, se calculent successivement | OL ÖF, BE On > Wigg | me, I (11) Oy dx De la il suit que le polynome du moindre degre doit &tre une puissance de sy, et cette condition sera remplie de la maniere la plus simple en prenant Tr. Ceci pose, nous voulons chercher les conditions pour qu’il soit possible de determiner tous les polynomes F,. A cet effet: nous allons faire un changement de variables. Mettons d’abord 702 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. = Per | Y = etw | ? iz m; ””palv) (12) on aura les formules suivantes x Or .Ov 1 u PT | ne =, u = | Ar | da | Iog 2. 22 2r 2 = d 9? = "| Oy Oy Yy oF, Y OF or OF, i; — = =S = Pn 0% Ir Or Mr dv | Or OF, Nga OF, Be I, Os una dp, Oy — 27 Or 2iy dv Or dv En posant de plus AX, REGN Lr VE ON V = 3 (JPG a Vak) ; IN — 1 (Peiv AKT >) | (15) l’equation (11) se reduit a la forme dep, x .dpn—2 dv @ De 3 dv (14) ou l’on a 2V =3(B+B)+ (A + 30')e- ? + (A + 3C)e® + + Die !w 1 De | 2n Dan = zn. >2 Er: = AM RE) 7=0 HU ZUR ABOA = _ (a 2 30)ew — | di = NR Dei . Si maintenant dans Ja formule (14) nous introduisons erw — 2 les quantites V, W et g,„ pourront s’ecrire | 2V = DD = 27 NE) v=0 2 | 2W=r:. 2 — 2-2.) | (16) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 703 et les polynomes AR, seront determines par la formule 22: Akon = UMS, + TAR,) (17) en designant par AR, l’operation suivante Cherchons la furmule de recurrence & laquelle doivent satis- faire les coefficients Hö On aura les formules suivantes 2n 2n Io 2 je ; Ah, — 5 (n — „Az | 7=0 v=0 4 2n 2n+4 4 SR, = 2 Eyett. I HO = BKO; EN =0 v=0 r=0 =0 4 2n 2n+4 I TAR, —) ke > (n — v) Her = 2 Kna ; | u=0 v=0 | 2n+4 oa —r+WF.H) 5 nSBy+ TARn= nk” +K”)2 u=0 r=0 2n+3 BAN gg > (n—r + DE | r=1 En egalant les coefficients de 2” dans les deux membres de l’equation (17), on obtiendra la formule cherchee 4 An—r + DH =i LH” [RE +(n—r + WR.) u=V0 (r=1...2n + 3). (18) Dans ce qui Der nous avons suppose, bien entendu, qu’on retienne seulement les coefficients EIS dont l’indice » sera positif ou zero. Avant d’aller plus loin, ecrivons les va- leurs des quantites E, et F, MN DIGE = AHSCH 2,3 Bu 9), EC Auer, | ern ‚Ip; N pasig ga aA WE, ED). Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 7. 4 704 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. De ces formules on conclut aisement que les deux polynomes nSR, + TAR,„, 24IBRarı sont du m&me degre. En effet, les coefficients des deux puis- sances 29 et z?”+* ne figurant pas dans z4%,„;ı sont respective- ment egaux & 4 Zn Ey + (n + WFJH®, = n(E, + F)H® = 0 | u=0 4 2 IR — (ME Bb a ARNESEN = n(Ey — REL =0 | u=0 puisque Hl = (0, HS u > In, Revenons maintenant a l’equation (18). Si nous y faisons r=n + 2, le membre gauche s’annulle et par suite le coeffici- ent ID reste ind£&termine. C'est la constante d’integration correspondante au polynome R,+i- Or, le membre droit doit etre egal & zero, pour qu’on puisse determiner les polynomes R„. Il en resulte 4 DH” „PE+w- DR] 0 ten =1, 253 De u=0 Ce sont la les conditions necessaires et suffisantes pour que le point I | sort un centre. NN Pour n = 1 nous avons iR pg =1= Des d’ou el se ST (21) Par consequent l’equation (20) se reduit å 4 VER EA + (un on im, 0. 4=V0 La premiere condition sera done E, =0, c’est-a-dire B+B=0. (1) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 7. 705 En la supposant remplie, nous pouvons €Ecrire l’equation = ’ (20) sous la forme moins condensee (n + 2(DH/” , + DHY,)+[n— DA +3(n+1)CIAN, + n+?2 ER (22) le WANG aaa 0. Caleulons maintenant les coefficients Ho et faisons dans la formule (22) n—= 2. On aura MENS By, YE = ae = — JB, As) = eg i 4. 3 2(DE, — en dan = (0 | ) ce qui nous donne AC—AC=d. (II) Avant de continuer je veux rappeler ce fait qu’on peut donner aux constantes d’integration a toutes les valeurs telles que la serie (10 a) ne cesse pas d’ötre convergente, theoreme qui a ete demontre sous une forme un peu differente par M. BENDIX- SON. 1) D’apres les travaux de M. PoIncARÉ la valeur de zero est toujours admissible, et dans les calculs qui vont suivre nous supposons toujours EBK — 02 (v=2, 3...) Faisons encore une remarque importante concernant le calcul des quantites AV”. Je dis qu’ayant calculé Be en on obtient les coefficients restants (n) (n) Ha: A, en remplagant les A, B...A'... par leurs quantites conjuguees, n etant un nombre impair. Sin est pair, Ul faut de plus faire un changement de signe. Supposons en effet qu’on ait (n) JA (n)! H, + Af In —k TR Ben (m) , (n) 1 en designant par 4,” ce quest devenu 4," apres la dite sub- stitution. Or, nous avons 1) Öfversigt af K. Vet. Akad. Förhandl. 13 Febr. 189. 706 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. 4 An —r + DAB ne, +(n—r+ u)F,] | r—1 u=0 4 — An—r+ 2ER =i HV ken (M—=1 or. u=0 In —r+tu et de plus r Jörg = Duo; A, =e— lin - Si done dans la premiere equation nous passons des A, 5, C... aux A', B', 0’... et vice versa, il s’en suit A+D)! °— (n+1) Hs =E ELR Notre hypothese étant vraie pour n = 2 å cause de la re- lation &) 2 702) H,_: zu A, on a donc generalement DH Ip)! @r+i) __ 7@p+D/! ER H, ? EN es H, c. q f. d. Passons maintenant au calcul des A: On en trouve les valeurs suivantes 2, = (A 0)E SH” — (A + C)(A + 30) + D(B—B)], | AH, — al BA 30) DA 2 On ME) — aD Al => 0), | 8H” = 3i[(A + C)(A + 3C) + D(B'— B)], | 4H® = Sif(B— By(A' +b30) — D(A + 0]. | (24) En tenant compte des relations (I) et (II) la formule (22) nous donnera pour n = 3 (A + C')(C2D' + 0?D)(A—9C) = 0 (IT) pourvu que C ne soit pas nul. Si au contraire C =0, on a aussi C' = 0, et la formule (22) se reduira & 42D +42D'=0. (III a) ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 707 Ainsi nous avons retrouv& les conditions d’integrabilite et de symmetrie &tablies plus haut. Le seul cas qui nous reste & examiner est celui ou le troisieme facteur du membre gauche de l’equation (III) est suppose egal a zero. Dans ce cas les formules (24) se simplifient de la maniere suivante DEN, NOD, 4H\” = 8i(60C’? + BD’), 2H” = 3i(12BC' — 5CD‘) 24 —_ SıCD, 4H!” = 3i(60C? + BD), 2H,” = 3i(12B'C—5C'D). ) km Ayant calcule ensuite les coefficients HT IE, on pourra ecrire l’equation (22) sous la forme (n+2)( DA” ‚+ DH) +6(2n —1)(CH,” ‚+ CH“) )=0 (26) n— 2 n+2 et en prenant n = 4 on sera conduit a la relation Be Del (IV) En supposant qu’on ne soit pas dans le cas de symmetrie, il faut mettre £=0. Les valeurs des ieh se simplifient en- core, il en resulte aa 3.010, 4045072, 2, — _ OD ED AS @ _ An &) __ on (27) 2H, —8CD, VE N=Asl®, 2H, = —1xCD: Remarquons que dans le caleul des coefficients suivants nous avons F, =0, puisque B=5£'=0. On trouvera les valeurs suivantes des 12 2H, =—32.5.C'2D', 2H/”=— 5(2%.32. 0 — ep) | 2HÖ= 32.5.C02D, 2H®— 52.32 C:—-C'DY)| | 28 DE 25.00.02, HITSEN 22. 3200) | > 2H®—-—33.5.C00'D, 2H®=_3.5.C(DD—-23.3:CC)|) A l’aide de ces valeurs il faut maintenant calculer A. et a et les introduire dans l’equation (26) en y faisant n=5. On obtiendra ainsi une nouvelle relation (C2D' + CD) (DD' — 3600) =0. (V) 708 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. En supposant que le second facteur soit nul, nous avons å calculer les valeurs des HA Il en resulte 4H” = iD’/(CD? — 2#.32.11-.0°°) WW 2H” =i.3.5.C(50.D? — 2?-3?:11-C%) AH) = iD(C'D? — 23.32.11. €) el = 1.3.5.050D — 2.3.11: ) -— — IE = 002 307 2570 00 | AHO =i-3:5-DOCD — saml | FE | I AH)” =i-3.5. D(5C?D—59C?D)) | EI 0 527350 I OCR = ei E32 Be Eu. j Or, les coefficients JEN et HH etant calcules, la relation 8(DHP + DH) + 66(CH” + CH?) —0 sera satisfaite identiquement et la m&me eirconstance se presen- tera aussi pour n—=7. On trouvera en effet les valeurs sui- vantes des En DH, BOD (ES GE 20%) | EN CRP E02 ECO) 23H. — — 3.5. (Die 32.15. 02 + 17002) m 32.5. 0@0:72 502 13005) 2H, = 3°.5.0%11-37 C2D— 23.109.022) EN 322 HL10D(22 1.30 10, 3272 CD etc. \ (80) et la relation 9(DH® + DH”) + 6-13( CH,” + CH”) =0 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 709 prendra la forme (C?2D' + CD) (DD' — 36CC) (1TDD' + 25: 2837CC") = 0 ce qui est une identite a cause de la relation (V). Il semble done inutile d’aller plus loin, mais il est possible, bien qu’il ne soit pas vraisemblable, qu’en continuant ces calculs on renconträt finalement encore une condition necessaire pour Me A que le point 1 — g seit un centre. Quoiqu’il en soit, outre les cing relations que nous avons deja obtenues, il ne peut pas en exister plus gu’ une nouvelle. En effet, dans le systeme d’equa- tions differentielles (1) ce ne sont que les rapports entre les coefficients qui sont d’importance. Le systeme renferme done originalement 7 constantes essentielles, mais ce nombre peut &tre reduit a 6 en changeant convenablement les directions des axes de 5 et den. En supposant maintenant qu’il existe une nou- velle relation, il s’en suit que toutes les 6 constantes essentielles du systeme (1) seront completement determinees, puisque les relations (I—V) ne representent que 5 @quations distinctes entre les a,b, e..., comme on le verra tout de suite. Cherchons en effet ce que deviennent les equations BB ACE SA G= 0, B=0, DDE 300C U en y introduisant les coefficients a, b, ec... Elles prendront la forme a+c+a+cld=0 | [a — a — å(e — eb + d + b' + d') + h + [d + d' — Sb +b)(a+ce— ad — ec") = 0 2(a — a’) + le — ce) = n \(31) sb + b') + Hd + d') =0 b+d=b+d la + @ — å(c + C')P + [(d — d’ — 3(b — b) = = 30[(a +e-—- a — ec)? + (b + d + bo + d)] Nous sommes ainsi parvenus au theoreme suivant: Si le systeme d’equations différentielles (1) n'est ni intégrable ni sym- metrique par rapport å un axe quelconque, Vorigine ne pourra 710 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. pas etre un centre, ü moins que les relations suivantes ne soient pas satisfaites. !) —4b' +5d, AA RR d=— (3b + 4d'), cec —=4a + 5c (32) (a + dc) (a' + 3c') = 4dd' | Nous avons vu qu’en supposant remplies les conditions (32) le systeme (1) ne renferme qu’une seule constante essentielle pu. De plus on peut s’arranger de sorte qu’a la valeur u = 0 corres- \ ö = 0 , pond un systeme dont le point est un centre et qu on sait intégrer completement. On sera donc amené å rechercher sil y a des solutions periodiques pour de petites valeurs de u en employant les methodes de M. PoINCARÉ. ?) Bien qu’en fai- sant cet examen je ne sois pas arrive a une demonstration de la suffisance des conditions (32), jen ferai rapidement une expo- sition, puisqu’elle va mettre en evidence la nature des difficultes du probleme. Ecrivons d’abord les relations (32) sous la forme &quivalente B=!Bi=0, A—90 —0; A—IIC —0;,DDN— 36C CZ On en conclut 1Al=91€C1; 101=561C] de sorte qu’en posant sIel=e nous pouvons ecrire A= dog = N) re Si maintenant nous faisons la substitution 1!) De la derniere équation du systeme (31) on tire d’abord (7a + 9e) (a + dc) + 4d’(3d' + 4d') = 0 or Ta + 9e = a’ + de etc. 2) Pıcarp: Traité d’Analyse, Tome III, Chap. VIII: ır. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 711 x = we-iv = yetiv il suit A= dogiPYy+0 ; 3C= BETEN) D= 2peid —4), En supposant o= "1, ce qui est toujours permis, et de plus 2y + 0=0—Å4Y == + u nous aurons finalement un systeme de la forme da _; TED ae De ge + Be ad — ein. gy? + Zeit. y?] dy _ dr (83) — ty — Benin. y3 — et ya? + Zeit. a] | On voit que le systeme correspondant des variables 5 et n sera symmetrique pour u = 0, les coefficients des termes du troisieme degre dans (33) etant dans ce cas des quantites purement imagi- naires. Cherchons les coefficients a, b, ce... de ce systeme Des equations (4) on tire les formules suivantes 16a =A+4+3B+B)+3(0C+C)+D+D 160 = — (A + A') + UB + B)—- UAC + C) + D+ D nee —(A+4)+B+B+C+C0—(D+D) Ube'=A + A+ B+B —-(C+ C)—(D + D') Mon — 2 (A Aj (BIBI SGC DDT | Mo cn. BI GG DN 62 SEEN EDEN U16d' = i[A— A' + UB —B') +3(C—C) + D—D'] I (34) I En y introduisant les valeurs A=Bien; B=0; 30 = —ie-in, D= diet on trouve a Er Sr ee a—=—3Zsinu; c = 45 sin u =1cosu; d=0 | (35) a sine sin b’=2cosu; d’=—lcos [ a SUL (05) = Sinn al a qui pour u —=0 se reduisent A 712 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. a =qaı = l=cl = | OT d=0 (36) b’=32; | Le systeme d’&quations differentielles, correspondant a ces valeurs, etant de la forme dé 4 TEN + 35 (37) En da dt N 35 on en trouve aisement l’integrale generale = + 2)[k(S + 2) + 11 (38) qui pour & = — 1 est satisfaite par = : 3 Remplacons maintenant les coordonnées rectangulaires par les coordonnées polaires. Nous aurons ainsi les formules suivantes d oe ek als De AN SR | a el (INN oktan 13=-e+e 70) d'ou nous concluons que la variable = og? doit satisfaire: & l’equation dö DU. aan re (39) et I'on a ici U=D,ecosu+U sin ul U,= 2 sin? 9 cos 6 | V=V,cosu+Vsin uf U =1(sin?9+6 sin? 9 cos? 949—3 cos? | 6 V, = } cos? 6(3 sin? 6 — cos? 6) | ; ) V = —1sin 9 cos 4(3 sin? 9 — cos? 8 ) Si dans l’&quation (39) nous faisons u = 0, il en resulte une autre equation differentielle ei (41) de Vo—1 i ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:07. 713 dont. l’integrale est donnee par la formule (38). En y mettant la constante k sous la forme & — 1, l’integrale pourra. s’&crire C= X B,): © fö | (42) v=1 pourvu que la valeur numerique de & soit suffisamment petite. Quant aux coefficients D,, ils sont des fonctions rationnelles de sin 9 dont les deux premiers seront 2% 28 Bn =) B, = 5, cos? all + sin? 9). Cherchons maintenant a satisfaire a l’equation (39) par une serie de la forme C= 9 + fu + pu + ss. (43) Posons pour abreger OF oF = (a). Eau, Re 9: On verra alors que la fonction @,(#) doit satisfaire a l’equation differentielle lineaire d a Ef, + No, N. (44) En supposant que les relations (32) soient des conditions suffisantes pour l’existence d’un centre, il faut que, pour des valeurs suffisamment petites de &e, & soit une fonction periodique de 9 avec la periode 277 quelle que soit la valeur de u, ce qui revient a dire que toutes les fonctions q, doivent &tre periodiques. La fonetion q& étant periodique, f(q , 9) et fp, 6) le seront aussi, d’ailleurs @, sera donnée par la formule = ep: NE az DT, | de sorte qu’il faut en premier lieu demontrer la periodicite de Je, g)de , ce qui n’offre aucune difficulte. Nous avons en effet 714 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. > | MM: Ip et de plus 0 u i (6, 0 a een ce qui nous donne -: KO, DE (52) = 29% + DU, ro 2; oo) [v \ 06” e=o En ayant &gard å la valeur de U, on voit donc que les coefü- cients des puissances de e dans le developpement de f(p, 9) seront des fonctions rationnelles de sin 9 multipliees par cos 0. Par consequence la fonction Sf, 6)d6 est une fonction periodi- que dont le developpement suivant les puissances de g commen- cera par le terme 25 — = sin? g.e. d Ceci pose, il faudrait décider si l’integrale du produit des deux fonctions periodiques ey, Mad; Flp, 6) est aussi une fonction periodique ou non, recherche qui presente des difficultés considerables dont la nature arithmetique a été mise en evidence par les travaux de M. BENDIxsoN.!) Cepen- dant, la fonction l e— JR. ma. Flq, 6)d8 etant representee par une serie procedant suivant les puissances de &, il faut que les coefficients de cette serie soient des fonc- tions periodiques de #. Il sera done d’interet de voir si cela est vrai du moins pour les deux premiers coefficients. Nous avons en effet 1) Öfversigt af K. Vet. Akad. Förh. 11 Mars 1896. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 715 (en; Be 1, FC, 9, u) = 22. 2.08 ie (EEE 1 5 U cos u — U, sin | = V cos u — V, sin u| et par consequence 3 nn Er er Wars (Dez Je Fr | Lo, — 2 T- n-|7.),, 2: ger are ce qui peut encore s’ecrire 3V, 3V, 77; REV Ga STD sh = — oral 2 cos? 2 cos? 9 | AR a), 26 ee De la il suit = oe CE RER IR (2). ÖJA al rn Bo or )U Vi (v2 2) cos? 6 En calculant les coefficients C', dans le developpement SN Cye” = e-Ji9 >» no. 2 IL er (Bie + Be? +...) v=1 nous aurons finalement 9 12 2 hi 2 2 o Al; an ao) nz. 38 costa et il est facile de verifier les identites 27C 27T Sau =0; [od =0. 0 0 Le resultat du calcul precedent, ainsi que cette circonstance que nous avons trouve identiquement satisfaites les deux relations 26) correspondantes an=6 et n = 7, m’ont fait penser qu'il , P 716 WIGERT, SUR LES POINTS SINGULIERS DES EQUATIONS DIFFER. est extrömement vraisemblable que les relations (32) soient les conditions necessaires et suffisantes pour l’existence d’un centre. Mais on voit combien est grande la difficulte d’en parvenir & une demonstration exacte, puisqu’en supposant meme la fonetion p, reconnue periodique, il resterait encore a examiner les fonc- tions >, 3... Or, si nous admettons que les relations (32) definissent un nouveau cas de centre, il serait assez naturel de penser qu’on puisse par une substitution convenable transformer le systeme d’equations differentielles correspondant en un autre systeme ayant un axe de symmetrie Avant de terminer je ferai done cette remarque, qu’il est impossibie d’y arriver par une trans- formation bilineaire de la forme rn l+e&+ fr 2 & + om | TS å moins que le premier systeme ne soit pas lui-méme symmetri- que. Il y a lå une difference remarquable entre le systeme (1) et un systeme de la forme dé j TN + ab + den + om | d { I 1 6 + am + 2618 + e'5? | Pour ce dernier systeme il sera peut-étre possible de mettre en evidence l’existence de cas de centre ou le systeme correspon- dant ne soit ni integrable ni symmetrique. C'est ce que je me propose d’examiner de plus pres une autre fois. T17 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7. Stockholm. Meddelanden från Upsala kemiska laboratorium. 253. Bidrag till kännedomen om Gadolinium. Af C. BENEDICKS. (Meddeladt den 13 September 1899 genom P. T. CLEVE.) Studiet af de s. k. sällsynta jordarterna inslog 1873 i en ny riktning genom CLEVE och HöGLUNDS arbete om yttrium- och erbiumföreningar. !) Hittills hade de män, hvilkas namn äro förbundna med de sällsynta jordarternas historia, företrädes- vis egnat sitt arbete åt renframställning af en viss oxid, atom- viktsbestämning å denna och omnämnande af dess spektralför- hållanden och salters allmännaste egenskaper. Det första resul- tatet af det ofvannämda detaljstudiet af salterna var faststäl- landet af de ifrågavarande elementens treatomighet. Gifvetvis kan man emellertid på denna väg hoppas få andra viktiga re- sultat för denna intressanta, men svårtillgängliga del af kemien, åtminstone så snart jämförande material föreligger från ett större antal närmare undersökta jordartselement. Det var i detta syfte professor P. T. CLEVE för tvänne år sedan uppmanade mig att utföra en undersökning öfver gadoliniums föreningar, och för denna undersökning skall jag nu lemna en kortfattad redogörelse. Till professor Cleve begagnar jag tillfället uttrycka min lifliga tacksamhet för hans alltid varma intresse och värdefulla rad, som under arbetets fortgång kommit mig till del. I det följande kommer äfven att sammanfattas det vikti- gaste af hvad som tidigare är kändt om gadolinium. !) Bihang till Kongl. Svenska Vet. Akad. Handl., Bd. 1, N:o 8. 718 BENEDICKS, KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. Historik. 1880 underkastade MARIGNAC !) jordarten i det två år tidi- gare i stora mängder funna mineralet Samarskit från Nord Ca- rolina, efter förarbete med partiella nitratafdrifningar, partiella fällningar med kaliumsulfat. Det lyckades honom genom lång- varigt och systematiskt arbete att framställa tvänne distinkta oxider, som af honom provisoriskt benämdes Yo och Yß. Yß, som utmärktes af salternas absorptionsspektrum och gula färg, identifierades sedermera med den af LEC0oOQ DE BOISBAUDRAN 1879 framställda samariumoxiden. För Yo angaf MARIGNAC, med sin kända och utmärkta noggrannhet, egenskaper, som omedel- bart angåfvo dess karaktär af nytt grundämne: salterna voro färglösa och saknade absorptionsspektrum, atomvikten var högre än de elements, som med afseende på kaliumdubbelsulfatens lös- lighet på bägge sidor omgäfvo Ya, å ena sidan yttrium och terbium med större löslighet, a andra sidan samarium (Yf) och didym med betydligt mindre löslighet. Lösligheten för Yo an- gafs af MARIGNAC sålunda, att 1 g. oxid såsom kaliumdubbelsulfat, hålles i lösning af 100—150 cm? mättad kaliumsulfatlösning (öfverensstämmer fullkomligt med hvad som senare funnits af BETTENDORFF och mig). Atomvikten, som erhölls af MARIGNAC var 156.75 (ekvivalentvikt RO = 120.5), ett tal betydligt högre än samariums, 150, och öfriga grannars. Emellertid påpekade MARIGNAC möjligheten af att hans Ya vore identisk med det af "DELAFONTAINE kort förut angifna philippium, hvilket, liksom LAWRENCE SMITH's mosandrum, lemnade någon osäkerhet öfrig, och han afstod tillsvidare från att namngifva det. Sedermera fortsatte LECOQ DE BOISBAUDRAN ?) MARIGNACS arbete genom längvarig fraktionering med utspädd amoniak och utförde vidare atomviktsbestämningar, som temligen nära samman- !) MariGNAC, Sur les terres de la samarskite. Arch. sc. phys. et natur. [3] Til: 413 (1880). 2) Comptes rendus 111, 393. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 719 föllo med MARIGNACS och bevisade enhetligheten hos Ya. Sedan han konstaterat, att »mosandrum» var en blandning af Ya och terbium, !) fastställde han med MARIGNACS samtycke för Ya namnet gadolinium med symbol Gad ?) (1886). 1892 kom BET- TENDORFF ?) vid sina »Studier öfver Cerium och Yttriumgrupper- nas metaller» äfven in på gadolinium. Han framställde oxiden i rent tillstånd och utförde a skilda kaliumsulfatfraktioner atom- viktsbestämningar, som visade, att atomviktsändring icke 1 dessa var till finnandes och att lösligheten var densamma. Någon ny effektiv fraktionermetod för framställning af ga- dolinium tillkom icke förr än 1896, då DEMARGAY +) kristalli- serade en blandning af gadolinium- och samariumnitrat i konc. salpetersyra och i mellanfraktionnerna fann ett hypotetiskt ämne =, som genom sitt spektrum afviker från gadolinium och öfriga grundämnen. (Härom vidare längre fram.) Separationsmetoder och material. För att skilja gadolinium från åtföljande jordarter betjänade sig MARIGNAC af den olika lösligheten i mättad kaliumsulfatlös- ning. Denna metod blir vid längre upprepande ytterst tidsödande och måste, för att gifva ren produkt, särskildt för afskiljande af terbinjord, kombineras med partiella amoniakfällningar. Vid dessa faller före gadolinium terbium och samarium (sålunda svagare basiska) efter gadolinium didym (starkare basisk). Det material, som af professor CLEVE godhetsfullt ställdes till mitt förfogande, härstammade från skilda mineral och be- handlades i början en längre tid af mig i enlighet med MARIG- NAGCS tillvägagangssätt. 1) Comptes rendus 102, 647. ?) Comptes rendus 102, 902. 3) BETTENDORFF, Studien über die Erden der Cerium- und Yttriumgruppe III, Ueber die Erde Ya oder Gadolinium. Annal. d. Chem. u. Pharm. 270, 376 (1892). *) DEMARGAY, Sur un nouvel &l&ment contenu dans les terres rares voisines du samarium. Comptes rendus 122, 728 (1896). Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 7. 5 720 BENEDICKS, KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. Emellertid visade sig DEMARGAYS kristallisationsmetod med konc. salpetersyra (sp. v. 1.54, äfven vanlig konc. syra synes lika användbar) vara mycket lämplig, när det gällde skiljandet af gadolinium och samarium. För att utröna, huru en blandning gadolinium och yttrium förhölle sig, gjorde jag tre kristallisa- tioner med konc. salpetersyra af en dylik blandning med atom- vikt R = 143.4. Därvid fanns jordarten i första moderluten ha R= 127.1 och kristallerna ur 3:dje moderluten R = 151.1, ett resultat, som visar salpetersyrekristallisationen som ett högst effektivt medel att skilja gadolinium äfven från yttrium. Som särskilda försök visat, kristallisera nitraten af treatomigt cer, praseodym, neodym och lantan i rent tillstånd icke eller med stor svårighet ur konc. salpetersyra, och det framgår sålunda af det sägda, att gadoliniumnitratet är i konc. salpetersyra svårlösligare än öfriga jordarters nitrat. Huru de svagare basiska af yttriumgruppen förhålla sig, har jag dock icke haft tillfälle att afgöra. — Ur salpetersyra erhållas nitraten med formeln R3NO, + 5H,0. Frän terbium kan gadolinium emellertid icke pa detta sätt skiljas, enär den efter flerfaldig omkristallisation erhällna oxiden endast är obetydligt ljusare färgad än utgängsmaterialet. Ett analogt kristalliseringsförsök med klorider i konc. klor- vätesyra visade betydligt mindre tillfredsställande resultat (de förra försöken motsvarande talen voro R=139.3 och R= 146.6). Den till målet snabbast förande fraktionermetoden för ga- doliniumframställning anser jag sålunda vara det tillvägagångs- sätt jag slutligen använde, att, sedan de svagaste baserna medelst partiella nitratafdrifningar blifvit aflägsnade, omkristallisera ni- tratet i konc. salpetersyra, och på det sålunda temligen renade materialet sedan göra partiella fällningar med utspädd amoniak. Terbium och samarium falla då i de första fällningarna, och i de sista erhålles slutligen en nästan rent hvit gadoliniumoxid, som dock förorenas af de spår didym, som finnas kvar efter nitratkristalliseringen och som lättast torde aflägsnas genom en ny serie nitratkristallisationer. Fördelen af att använda en ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 721 kristallisationsmetod ligger i öppen dag, då härvid ett stort an- tal operationer kunna verkställas på samma tid som en enda tidsödande kaliumsulfatfällning med åtföljande dekomponering och urtvättning. Den konc. salpetersyran ger lätt öfvermättade nitratlösningar, hvarföre några kristaller lämpligen tillsättas. Under arbetets fortgång tillökades, genom professor CLEVES förekommande vänlighet, mitt temligen långt renade material med en kvantitet gadoliniumoxid, som af honom tidigare fram- ställts och tjenat till några af LECOQ DE BoISBAUDRAN publice- rade !) ekvivalentbestämningar. Atomvikt. Såsom gadoliniums atomvikt erhölls af MARIGNAC 156.75; af LECOQ DE BOISBAUDRAN (å samma material, ytterligare renadt) 155.95 eller sannolikare 156.15. CLEVE erhöll 155 å ett något samariumhaltigt material. BETTENDORFF, hvars bestämningar äro utförda å större kvantiteter än de föregående och torde vara af större betydelse, erhöll genom några väl öfverensstämmande för- sök talet 156.33. Som jag ansett det genom föregående arbeten fastställdt, att gadoliniums atomvikt icke kan långt skilja sig från talet 156, har jag ännu ej nedlagt mycket arbete å atomviktsbestäm- ning, då, såsom nämnts, arbetets hufvuduppgift var att studera salternas sammansättning. De bestämningar, jag utfört & samma renaste material genom sedvanlig sulfatöfverföring, hafva gifvit följande resultat: Oxid. Erhället sulfat. ee 0.4308 0.7171 156.57 0.5675 0.9451 156.35 0.5726 0.9534 156.44 0.6785 1.1301 156.29 0.7399 1.2329 156.10 1.3253 2.2063 156.52 Medeltal 156.38. 1) Comptes rendus 111, 409 (1890). 722 BENEDICKS, KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. Emellertid betraktar jag decimalerna i dessa ganska varie- rande bestämningar som temligen osäkra och kommer, för att icke efter en ny bestämning behöfva omräkna procenttalen, i det föl- jande arbetet att använda det afrundade talet 156. Jag har för afsikt att sednare utföra en noggrann atomviktsbestämning å gadolinium. Enhetligheten af gadolinium har egentligen blott betviflats af CROOKES, pa grund af hans undersökning af fosforescensspektret. Emellertid torde det gälla här — ÖROOKES antager trenne komponenter i gadoli- nium — detsamma som af LECOQ DE BOISBAUDRAN bevisats emot CROOKES hypotes om ytterjordens 5 komponenter, att minimala mängder af förorenade jordarter, som vid fraktionering gå åt skilda håll, helt och hållet modifiera fosforescensspektret. DEMARGAYS ofvannämda uppgift !) om ett nytt grundämne SZ skulle i viss mån kunna betraktas som en uppdelning af ga- dolinium, enär NY blott genom sitt gnistspektrum skulle afvika därifrån. För att från mitt material aflägsna S, om detta äm- nes existens kommer att bevisas, torde emellertid, såvidt man kan döma af DEMARGAYS uppsats, det 10:tal omkristallisationer ur konc. salpetersyra, som mitt material undergätt, vara till- räckligt. Några atomviktsbestämningar å de skilda nitratfrak- tionerna, som företrädesvis skulle innehålla Gd, 3 och Sm, har DEMARGAY icke meddelat, och de bestämningar, som med anled- ning häraf af mig utförts a några af mina fraktioner, ha endast gifvit vid handen, att atomvikten i de första fraktionerna, dit Sm måste samlas, såsom man kunde vänta varit en smula lägre (funnet 155.76, resp. 156.33 i fraktionerna 3—5, resp. 8) än i den sista fraktionen 11, å hvilken de förut anförda atomvikts- bestämningarna äro utförda. Vid okulär besiktning af 1l:te fraktionens gnistspektrum har jag icke kunnat iakttaga några Z-linier. ?) 1) Comptes rendus 122, 728. 2) Lektor ForsLıng, som nyligen fotograferat den ifrågavarande jordartens spek- trum, har godhetsfullt meddelat, att dessa linier, om ens befintliga, äro ytter- ligt svaga; med större säkerhet kunde Sm påvisas. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 723 Spektrum. Gadoliniums gnistspektrum har studerats och beskrifvits af LECOQ DE BoISBAUDRAN. !) Egendomligt nog, ha två andra fram- stående forskare, THALÉN och BETTENDORFF, icke lyckats erhålla något spektrum, men orsaken härtill är att söka i olika instru- mentell anordning. Enligt LEcoQ's beskrifning erhålles, vid användande af en induktionsrulle med lång sekundär lindning, ett bandspektrum med talrika lysande linier. Samma band- och liniespektrum | visar sig, ehuru med en ökad glans, som gör det till ett bland de vackraste man kan se, då man betjänar sig af en induktions- rulle med kort lindning (enl. DEMARGAY) och långt polafstånd; vid kort polafstånd erhålles därvid ett annat spektrum, bestående af talrika skarpa linier. | En del Gd linier, från violetta och ultravioletta delar af spektrum, äro angifna af DEMARGAY. ?) Gadolinium, som i synliga delen af spektrum saknar absorp- tion, skall enligt SORET 3) hafva ett absorptionsband i ultra- violett (A 280—4 245). Gadoliniumoxid, Gd,0,, utgör ett hvitt pulver — en svag dragning i gult torde kunna förorsakas af en minimal halt af terbiumsuperoxid. Är lättlöslig i syror, upptager CO, ur luften och är ganska hygroskopisk Reduceras ej i vätgas, men antager därvid delvis en mörkare färg. Dess egenskaper likna föröfrigt ytterjordens. Sp. v. = 7.406. Mol. vol. = 48.6. Gadoliniums salter äro, med få undantag, färglösa, sakna absorptionsspektrum och hafva en söt adstringerande smak. De likna däri och i förhål- landet till olika reagens yttriumsalterna. 1) Comptes rendus 111, 409 (1890). 2) Comptes rendus 122, 728. 3) Arch. des sc. phys. et nat. [3] IV 261 (1880). 724 BENEDICKS, KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. De i det följande utförda kristallografiska mätningarna hafva ädagalagt en fullständig isomorfi med yttriumsalterna t) och det torde vara af mindre stort intresse att här meddela dem. I tvänne fall, vid vanadatet och etylsulfatet, föreligga emellertid inga uppgifter om motsvarande föreningars kristallform, hvarför den kristallografiska undersökningen här medtages. Mätningarna äro af mig utförda a Geologisk-mineralogiska Institutionen här- städes. De specifika viktstal, som i det följande anföras, äro, när de ligga öfver 2.9, medeltal af tvänne bestämningar, på sedvan- ligt sätt utförda genom vägning i benzol. De tal, som ligga un- der 2.9, äro däremot erhållna genom specifik viktsbestämning & en blandning af bromoform (sp. v. 2.9) och benzol, i hvilken saltet hölls sväfvande. Gadoliniumklorid, GdCl; + 6H,0. Tetragonala, dubbelpyramidiska taflor. Ur neutral lösning ganska stora, ur saltsur lösning små, ej särdeles deliquescenta kristaller. Funnet: Bernd L II. 1a INA Gd 156 42.10 42.20 41.94 42.00 41.70 Cl. ige 28-40 ng 22.25 6H,0 108 29.15 En. _ 370.5 100.00. Sp. v. 2.424. Mol. vol. 152.8. Gadoliniumbromid, GdBr, + 6H,0, erhålles öfver svafvelsyra som små spetsiga, till formen rombiska taflor. Beräknadt: Funnet: Gd 156 80.95 80.70 Br, AD 47.62 a 6H,0 108 21.43 be 504 100.00. Sp. v. 2.844. Mol. vol. 177.2. !) Topsör, Beiträge zur krystallografischen Kentniss der Salze der sog. seltenen Erdmetalle. Bihang till K. Sv. Vet. Akad. Förhandl., Bd. 2, N:o 5 (1873). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 725 Gadolinium-kloroplatinat, GdCl, + PtCl, +10H,0, erhålles af GdCl, med PtCl, i öfverskott. Gula nålar, temligen hallbara i luften. Beräknadt: Funnet: Gd 156 20.03 19.98 Pt 194.8 725.01 25.00 Cl, 248.2 31.86 ul 10.0, 1800 2023.10 = 779.0 100.00 Pt + Gd,3S0, 63.52 63.42. Sp. v. 2.719. Mol. vol. 286.5. Gadolinium-kloroaurat, GdCl, + AuCl, + 10H,0. Gula, välutbildade kristaller. . Vittrar öfver svafvelsyra. Beräknadt: Funnet: Gd - 156 20.91 21.10 Au 197.2 20.44 26.00 Cl, 212.7 28.52 ai 10H,0 180 24.13 an 745.9 100.00 Au+Gd,3S0, 66.66 66.57. Sp. v. 2.706. Mol. vol. 275.7. Gadolinium-platocyanur, 2Gd(CN), + 3Pt(CN), + 15H,0. Praktfulla röda kristaller med grön metallglans. Fullständigt isomorft med yttriumplatocyanur. Äfven den optiska oriente- ringen och axelvinkeln är lika som hos yttriumsaltet. Saltet vittrar öfver svafvelsyra och blir gult. Beräknadt: Funnet: Gd, son, 20.38 20.53 Pt, 584.4 38.14 38.08 N) 312 20.36 ” 18H,0 324 21.14 a Sp. v. 2.563. 1532.4 Pt+Gd,3SO, 100.00 71.29 Mol. vol. 597.9. 11.57. 726 BENEDICKS, KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. Gadoliniumnitrat. 1. Gd3NO, + 61H,0. Erhälles ur neutral lösning såsom temligen stora, assymmetriska kristaller. Funnet: IE II. Gd 156 33.99 39.97 33.80 3NO, 186 40.52 — — 61H,0 117 25.49 .— — 459 100.00. Formeln Gd3NO, +6H,0 fordrar 34.67 % Gd. > Gd3NO,+7H,0O >» 33.33 % Gd. Sp. v. 2.332. Mol. vol. 196.8. 2. Gd3NO, + 5H,0. Erhälles ur konc. salpetersyra som väl utbildade prismer, som blifva matta i luften. — Yttrium- nitrat, erhållet ur konc. syra, kristalliserar likaledes med 5H,O, (enligt några analyser jag utfört). Beräknadt: Beräknadt: Stare T. I. II. Gd 156 86.11 30.85 , 35.95 — 3NO, 186 48.06 = sn 5H,O 90 20.83 =: a 432 100.00. Sp. v. 2.406. Mol. vol. 179.5. Gadolinium-ammoniumnitrat. Ytterligt deliquescenta, långa nålar. Saltets lättlöslighet förklarar, att Gd, jämte Y etc., stannar i de första moderlutarna vid ammonium-dubbelnitratkristallisationer enligt V. WELSBACH. Gadoliniumsulfat, Gd,3S0, + 8H,0. Smä glänsande kristaller, fullkomligt isomorfa med yttriumsulfatet. h Funnet: Beräknadt: TT II. II. G4,0, 360 48.39 HATET dov AB:05 Bb 2H,0 36 as = 5H,0 90 a ee TRA 950.4 100.00 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 729 Gadoliniumhyposulfat. Lösningen, som erhållits af gadoliniumsulfat och barium- hyposulfat, stelnar vid stark koncentration till en enda, ytterst deliquescent kristallmassa. Gadoliniumetylsulfat, Gd3C,H,SO, + 9H,0, erhälles af gadoliniumsulfat och bariumetylsulfat som klara, luft- beständiga kristaller, som vittra öfver svafvelsyra.. Vid 115° bortgå 3C,H,OH + 6H,0. Fig. 1. Gadoliniumetylsulfat. Kristallsystem: hexagonalt, a:c =1:0.5014. TIakttagna ytor: (1010) - (1011) -(1121)- (1120). Kristallerna, några mm i utsträckning, hafva en afrundad form med två parallela prismaytor förhärskande. Ytorna äro mycket glänsande och ge goda spegelbilder. Genom att c:axeln i det närmaste är = la:axeln, komma 4 zoner att uppvisa 60°:s vinklar, ett sannolikt mycket ovanligt förhållande. Optisk karaktär: enaxig; negativ dubbelbrytning. Medeltalen af mätningar å tre kristaller äro: Beräknadt med Antal 4 Funnet: Beräknadt: antagande Kristaller. Kanter. AD DE | 1010 : 0110 1 6 39534—606'" 60°0' 60°0’ 1010 : 1120 2 4 30°0' 300 30°0' ("1010 : 0171 b) 6 1928 75°31' 1010:1121 3 a BST RE 52”14' 10171 : 1121 3) 5 23°30' 23°20' 23°17 | 1071 : 0171 2 3 206124 294 28°37 1010 : 1011 1 2 59°52' 99°52'.5 60°0' . 730 BENEDICKS KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. Analys: Funnet: Beräknadt: I. IL Gd ee 22.57 22.59 3C,H,SO, 875 54.11 — = 9H,0 162 23.38 —- — 693 100.00 Sp. v. 1.923 Mol. vol. 360.4. Gadoliniumvanadat, Gd,0,.5V,0, + 26H,0, erhölls pa samma sätt som CLEVE framställt motsvarande sama- rium-föreningar, !) genom att fälla en nitratlösning med en konc. lösning af natriumbivanadat. Ur filtratet från den uppkomna fällningen erhållas vackra välutbildade kristaller. Fig. 2. Gadoliniumvanadat. Kristallsystem: assymetriskt; a:b:c= 1.7083:1:0.9894 . a Sissi — AD 72 8221825. 001 : 010 = 9553. , 0012100784525, 0102300 = 98”16".5. Iakttagna ytor: (100) - (010) - (001) - (111) - (111)- (111). (111) - (101). Kristallerna äro gulröda prismer, med (100) förhärskande, antingen utbildade liksom figuren, eller också långt prismatiskt, med hufvudsakligen (100) (010) och (101). 1) Öfvers. K. V. A. Förhand. 1885 N:o 1 s. 18. ÖFVERSIGT AF K, VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 731 Ytorna äro mycket glänsande och gifva utmärkta bilder; de skilda mätningarna variera föga. Ingen tydlig genomgäng. Optiska egenskaper: Axelplanet bildar mot (100), (111) och (111) vinklar å resp. c:a 46°, 15° och 57°—58°. Spetsiga bi- sektrisen är nära || (100) och bildar mot kanterna 100 : 111 och 100:010 vinklar å resp. 6° och 49°. Brytningsindex be- stämdes med mikroskop till 1.74. Verkliga awelvinklarna mättes med KLEIN's »Universaldrehapparat» i metylenjodid (n = 1.747), hvarvid erhölls: ZN sets = 89,90) 2 Ving 30,298 Azeldispersion o>v. Längs spetsiga bisektrisen är ingen pleo- kroism märkbar, men förekommer ganska stark längs den trub- biga: strålen med svängningsriktning |] axelplanet synes orangegul, den med svängningsriktning __ däremot synes ljust citrongul. Kristaller. Kanter. Antell Funnet: Beräknadt: *100 : 010 5 8 81°43'.5 = . 100 : 010 5 8 98°16'.4 98°16'.5 | 100 : 001 4 6 84°29 34 22.7 100 : 101 3 6 64°3'.3 64°3'.1 | 001 : 101 3 5 327 31341 | 100: 111 5 8 68°10'.6 68°6'.2 00 5 6 64°50'.5 — | 111: I11 3 5 470 41°3.3 100: 111 4 8 60°36'.2 — | 100 : 111 4 7 76”53'.2 76°52'.2 Kalle TTT 4 7 42528, 42°31'.6 Eee : 111 d 3 4514 — 010: 111 2 d 2047 DANN | 111 : 111 3 3 29.046 78°56'.5 ("010 : I11 4 7 48°34'.7 — | 010 : 111 4 6 47°28.9 47°30'.5 | 101 : I11 4 go AFANG 204222321 ( 101: 111 4 6 41°38' 41°31'.6 732 BENEDICKS, KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. Analys: i Beräknadt: Funnet: 64,0, 3600: 21.02 SO 910, ARA 52.04 26H,0 468 26.90 26.93 1,740 100.00 Sp. v. 2.660. Mol. vol. 654.1. Gadoliniumkarbonat. 1. Basiskt karbonat, Gd(OH)CO, +H,O (torkadt vid 100°). Erhälles genom att i värme inleda kolsyra i vatten, hvari gado- liniumhydrat uppslammats. Fina, mikroskopiska nålar (längd c:a 0.01 mm). Nyss utpressadt salt förlorar vid 100° 3H3O. Beräknadt: ss IL, 11. G4,0, 360 72.58 72.21 72.22 200, 88 17.74 17.55 1107 13,0 een. .al@e Pi a 496 100.00 2. Neutralt karbonat, @d,5CO, + 15H,0 (?). Om behand- lingen med kolsyra fortsättes längre tid, öfverga småningom de fina nålarna till större (0.07 mm) ovala korn. Beräknadt: Ins, ; I. II. Gd,0, 360 49.59 49.35 49.66 3C0, 132 18.18 — [15.74] 135H,0 234 32.23 — — 726 100.00 Gadoliniumoxalat, Gd,5C,0, + 10H30. Finkristallinisk fällning. Förlorar 6H,0 vid 110°. Beräknadt: Funnet: Gd,0, 360 47.62 47.33 30,0, 216 28.57 — 10H,0 180 23.81 — ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 6. 738 Löslighet: 1. 1 g. ammoniumoxalat, löst i 38 g. vatten, innehöll efter mättning med gadoliniumoxalat, 0.00083 g. Gd,O,. 2. 100 cm? normalsvafvelsyra sönderdela 0.1095 g Gd,5C,0,. (Bestämningarna äro utförda enl. BRAUNER, Research on the Oxalates of the Rare Earths. Transactions of the Chem. Soc. 1898, p. 951). Gadoliniumacetat, Gd35C,H,0O, + 4H,0. Små vattenklara kristaller med något ojämna ytor. Saltet är fullständigt isomorft med yttriumacetat. Funnet: Beräknadt: I. I. Gd,0, 8360 44.44 44.50 44.64 30,H,0, 306 37.78 = u SEO 144 10.173 18.09 Ang 810 100.00 Sp. v. 1.611. Mol. vol. 251.4. Gadoliniumpropionat, Gd3C,H,0O, + 5H,0. Erhälles genom afdunstning vid rumstemperatur i form af kristall- skorpor. Svarlöslig. Funnet: Beräknadt: IL II. Gd,0, 360 41.96 41.96 42.02 3C,H,,0, 390 45.45 an au H,O 108 12.59 12.05 AA 855 100.00 Det framgar af dessa undersökningar, att gadolinium ofant- ligt nära ansluter sig till yttriummetallerna och mycket mindre liknar ceritmetallerna. Salterna ega fullständig analogi och iso- morfi med yttriumsalterna. Särskildt är platocyanatet, som tillhör yttriumtypen, afgörande, under det att motsvarande samarium- salt liknar de till färger och kristallform fullkomligt afvikande platocyanaten af ceritmetallerna. Någon särskild, intermediär grupp bildas sålunda icke af gadolinium och samarium, såsom man stundom velat tro. 734 BENEDICKS, KÄNNEDOMEN OM GADOLINIUM. För treatomiga element särdeles karakteristiska äro: kloro- platinatet, kloroauratet, kaliumdubbelsulfatet, selenitet, etylsul- fatet och det basiska karbonatet af gadolinium. En utförlig redogörelse för denna undersökning kommer att inflyta i »Zeitschrift für anorganische Chemie.» | Upsala i aug. 1899. 735 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7. Stockholm. Ueber Differenzierung in Legierungen. Von G. NANNES. (Mitgeteilt den 13. September 1899 durch B. HassELBEre.) Obgleich die Legierungen viele sehr interessante Eigen- schaften zeigen, hat man ihnen eine verhältnismässig geringe Aufmerksamkeit gewidmet. Während man einen Teil ihrer Eigenschaften untersucht hat, z. B. Mischungswärme und die Leitungsfähigkeit für Wärme und Elektrieität, hat man auf ihr Verhalten in geschmolzenem Zustande bei Einwirkung eines Tem- peraturfalles nicht achtgegeben. Die Kenntnis davon ist jedoch von grosser Bedeutung, weil man durch dieselbe sowohl zur Auf- klärung mancher geologischen Fragen als zur Lösung mancher Fragen auf dem Gebiete der Technik geführt werden könnte. Auf Veranlassung der Professoren ARRHENIUS och HöGBOM habe ich eine Untersuchung darüber unternommen, deren Resultate ich im Folgenden angebe. Als Material für die Untersuchung wurde eine Legierung aus gleichen Teilen von Zinn und Blei gewählt, weil diese mehrere Vorteile für eine Untersuchung darbietet, z. B. grosse Verschiedenheit in den specifischen Gewichten der Bestand- teile, einen niedrigen Schmelzpunkt und Leichtigkeit das Material in genügend reinem Zustande zu erhalten. Die Untersuchung ging so vor sich, dass die geschmolzene Legierung in Glasröhren eingegossen wurde, die in ein Bad eingesetzt waren, dessen Temperatur in verschiedenen Ab- Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 7. 6 736 __NANNES, UEBER DIFFERENZIERUNG IN LEGIERUNGEN. teilungen verschieden war. In diesem wurde die Legierung während einer längeren oder kürzeren Zeit in geschinolzenem Zu- stande gehalten. Nachdem die Legierung erstarrt war, wurden die Röhren zerschlagen und Proben von der erhaltenen Stange wurden in zweckentsprechenden Abständen abgesägt. Das Verhältnis zwi- schen dem Zinn- und dem Bleigehalte wurde dadurch bestimmt, dass man das specifische Gewicht ermittelte, und dass man daraus durch Gesellschaftsrechnung die Menge der zwei Metalle berechnete. Durch chemische Analyse habe ich mich überzeugt, dass diese Methode für den gewünschten Zweck genügend genaue Resultate giebt. Anfangs wurde ein Ölbad angewandt, da dieses aber manche Unannehmlichkeiten hatte, wurde es gegen ein Luftbad vertauscht, das 'so angeordnet war, dass man es durch Einführen. loser Wände oder eines losen Bodens in mehrere Abteilungen teilen konnte. Es war an mehreren Stellen mit Öffnungen für Thermometer : versehen. Die Erwärmung wurde durch Bunsen- brenner bewirkt und auf solche Weise geregelt, dass die niedrigste Temperatur des Bades wenigstens 10° C. höher als der Schmelzpunkt der Legierung war, und dass die Temperatur gegen dessen wärmere Teile allmählich zunahm. Die Temperatur der warmen Enden der Röhre lag bei den meisten Versuchen 100° C. über dem Schmelzpunkt der Le- sierung. Beim Arbeiten mit Röhren in vertikaler Stellung waren: diese, welche einen Diameter von 6 bis 8 Millimetern hatten und am unteren Ende zusammengeschmolzen waren, in Korken, die in den Deckel des Luftbades eingesetzt worden waren, fest. gemacht und zwar so, dass sie nicht in Berührung mit dem Boden kamen. Die horizontalen Röhren waren in ihrer Mitte mit einer Ansatzröhre zum Eingiessen der Legierung versehen. Damit im Ansatzrohre nichts von der Legierung hinterbleiben und durch seinen Druck störend wirken sollte, waren die Enden der hori- zontalen Röhre ausgezogen und umgebogen so dass die über- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 737 schüssrige Menge der Legierung wegfliessen konnte. Diese Röhren waren auf Holzstücke aufgelegt, so dass keine Berührung zwi- schen ihnen und den Wänden des Luftbades stattfand. Die Untersuchung ist grösstenteils im physikalischen Insti- tute an der Hochschule zu Stockholm im Jahre 1896 ausgeführt. Einige ergänzende Untersuchungen sind in den chemischen Ver- suchsstationen zu Vesteräs und Skara gemacht. Vorversuche. 1) Die Legierung wurde in Glasröhren eingegossen und un- mittelbar darauf in Wasser eingesenkt. Bei einer danach unter- nommenen Untersuchung konnte kein nennenswerter Unterschied in der Zusammensetzung nachgewiesen werden. | 2) Die Röhren wurden in ein Ölbad von einer Temperatur etwas höher als der Schmelzpunkt der Legierung eingesetzt. Durch Umrühren hielt ich das Bad bei einer gleichmässigen Temperatur. Nachdem die Röhren eine Stunde in dem Bade gehalten worden waren, wurden sie herausgenommen und schnell abgekühlt. Bei der Untersuchung konnte keine Verschiedenheit in der Zusammensetzung nachgewiesen werden, sondern diese schien eher mehr homogen geworden zu sein, was auch mit vorher ge- machten Beobachtungen übereinstimmt. !) 3) Die Legierung wurde in zwei Röhren gegossen die sich wie vorher in einem Ölbad befanden. Das Bad wurde durch einige grössere Bunsenflammen erwärmt, so dass die Temperatur am Boden 250° C. war. Durch Strahlung ging so viel Wärme weg, dass die Temperatur des Bades gegen die Oberfläche allmählich abnahm, wo sie während des Versuches 220°C. war. Die Röhren, welche so gestellt wurden, dass sie nicht in Berührung mit dem Boden des Bades kamen, standen in dem Bade eine halbe Stunde. Eine Röhre wurde gleich nachher in Wasser abgekühlt, während die andere im Bade verblieb und gleichzeitig mit diesem nachdem !) R. BIEDERMANN, Ladenburgs Handwörterbuch der Chemie VI. 409. 738 __NANNES, UEBER DIFFERENZIERUNG IN LEGIERUNGEN. die Flamme gelöscht war, von selbst sich abkühlte. Die Ergebnisse dieses Versuches sind in Tabelle 1 und 2 ange- geben. Diese Tabellen enthalten in der ersten Kolumne den Abstand (in mm.) des untersuchten Stückes vom wärmeren Ende des Rohres, in der zweiten Kolumne das Gewicht der Probe in Luft, in der dritten das entsprechende Gewicht in Wasser und in der vierten das daraus berechnete specifische Gewicht. a) Die im Wasser abgekühlte Röhre. Tabelle 1. a YON | Gewicht in | Gewicht in : em wärmeren Luft en Specifisches Ende des ‘ 5 Gewicht. Rohres in mm. Gramm. Gramm. 10 5.2642 4.7120 9.53 50 3.2482 2.9042 9.44 100 2.7196 2.4290 9.36 150 4.8962 4.3698 9.30 200 4.3720 | 4.3460 9.26 | Wie es aus den specitischen Gewichten hervorgeht, fand eine recht bedeutende Veränderung in der Zusammensetzung der Legierung statt. b) Die in dem Ölbade abgekühlte Röhre. Tabelle 2. bene VON | Gewicht in Gewicht in 5 em wärmeren Luft Wasser Specifisches Ende des i i Gewicht. Rohres in mm. Gramm. Gramm. 10 5.1944 4.6520 9.58 50 | 4.3698 3.9064 9.43 100 5.1306 4.5822 9.36 150 2.8450 2.5390 9.30 | 200 5.1076 | 4.5536 gone ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 7589 Die Verschiedenheit der Zusammensetzung wurde diesmal grösser als bei der unmittelbaren Abkühlung des Rohres, was wahrscheinlich daher kam, dass Saigerung während der lang- samen Abkühlung stattfand. Untersuchung mit vertikalen Röhren. Bei allen folgenden Untersuchungen geschah die Abkühlung unmittelbar nach der angegebenen Zeit. Temperaturdifferenz 10° C. (215—205). Tabelle 3 giebt eine Übersicht über die erhaltenen Resul- tate. Tabelle 3. E53 KHeıv DD Nein Bein 80 Min Zeit 1 Stunde. A war =E 37) Gew. | Gew n Gew. | Gew. Gew. | Gew. a Win in |Spee.| Zinn | in in |Spec.| Zinn | in in | Spec. | Zinn 2 Luft. |Wasser.| Gew. | in %. || Luft. |Wasser.| Gew. |in %.|| Luft. |Wasser.| Gew. | in 4. 2353| Gr. Gr. Gr. Gr. Gr. Gr. =! 10 | 4.9800| 4.4300! 9.055| 55.76||3.2420| 2.8940| 9.316| 49.36) 4.8962| 4.3698] 9.301| 49.73 50 | 5.1228] 4.5570 9.054] 55.78|| 2.2022] 1.9640| 9.250| 50.98] 4.8724 3.3460] 9.255 50.85| 100 | 4.9568] 4.4090] 9.048) 55.92] 2.9390) 2.6190] 9.184| 52.60 | 3.0120| 2.6840| 9.183| 52.62 150 | 4.8428| 4.3070| 9.038| 56.17||2.6110| 2.3248| 9.123) 54.09 5.9110| 5.2620] 9.108| 54.46 Aus der Tabelle ergiebt sich, dass die Differenzierung wäh- rend der ersten 15 Minuten verhältnismässig klein gewesen ist, indem der Unterschied im Zinngehalte an den beiden Enden der, Röhre nur 0.41 % war. Weiter scheint der Schlusszustand schon in 80 Minuten erreicht zu sein, da die Verschiedenheit in dem Zinngehalte 4.73 %, ebenso gross als zu der Zeit ist, wo die Röhre eine Stunde in dem Bade gewesen ist. Das vorher ge- brauchte Ölbad wurde gegen des oben beschriebene Luftbad ver- tauscht. 740 NANNES, UEBER DIFFERENZIERUNG IN LEGIERUNGEN. Temperaturdifferenz 30° C. (237—207). Tabelle 4. Anstand Kain 80 Mm Zeit 2 Stunden 30 Min. von dem = wärmeren | Gew. in | Gew. in Gew. in | Gew. in Ende des | "Luft. Wasser. we Zinn Luft. | Wasser. Spec. | Zinn ew. | In %. Rohres. Gr. en Gr. Gr. Gew. |in %. 10 1.6030 | 1.4318 | 9.734 | 47.94 | 2.845 2.539 | 9.297 | 49.82 50 1.5522 | 1.3862 | 9.349| 48.55|| 2.814 2.510 | 9297 | 50.79 100 2.9850 | 2.6580 | 9.128 | 53.97 | 4.376 3.890 | 9.004| 57.01 150 1.5654 | 1.3920 | 9.002 | 57.06 | 4.184 3.711 | 8.846 | 60.88 Zeit 3 Stunden 30 Min. Zue,ı 4.5989 Sitonensdieens 10 2.359 | 2.104 0251 | 50.95 | 3.727 3.315 | 9.207 | 50.80 50 2.417 2.152 | 9.121 | 54.14 || 2.335 2.079 | 9.121] 54.14 100 2.827 2.512 | 8.975 | 57.72|| 2.918 2.593 | 8.979 | 57.62 150 2.518 2.231 | 8.775 | 62.62 | 3.196 2.830 | 8.733 | 63.65 Die Differenzierung während der ersten 30 Minuten beträgt, durch den Unterschied im Zinngehalte zwischen den zwei Enden der Röhre angegeben, 9.12 % Sie stieg darauf in demselben Maasse, wie die Zeit welche die Röhren im Bade gehalten wurden, so dass nach fünf Stunden die Differenz im Zinngehalte 12.85 % war. Der Schlusszustand scheint zu dieser Zeit nicht erreicht zu sein. Temperaturdifferenz 90° (295 — 205). Tabelle 5. Neil Ze a 832.0 SV Dn. Zeit 2 Strunedgesm von dem wärmeren | Gew. in | Gew. in S Zin Gew. in | Gew. in Sec Ende des | Luft. Wasser. per RA Luft. Wasser. DE Gew. | in %. Gew. | in %. Rohres. | Gr. Gr. Gr. Gr. 10 8.428 2.894 | 9.316 | 49.36 | 3.114 2.278 | 9.323 | 49.17 50 2.202 1.964 9.252 | 50.93 3.653 2.257 9.225 | 51.59 100 2.328 2.065 9.058 | 55.71 3.392 3.018 9.070 | 55.39 150 2.589 2.297 | 8.862 | 65.39 || 3.259 2.888 | 8.787 | 67.43 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 741 Aus den Tabellen ergiebt sich, dass die Differenzierung mit der Temperaturdifferenz gestiegen ist. Untersuchung mit horizontalen Röhren. Da man vermuten kann, dass das hohe specifische Gewicht des Bleies bei der Untersuchung mit den vertikalen Röhren Ein- fluss ausgeübt habe, wurde eine Serie Untersuchungen mit hori- zontalen Röhren unternommen. Bei dieser Untersuchung, die durch obige Gründe veranlasst wurde, musste man genau beob- achten, dass die Röhren nicht in Berührung mit den Wänden des Luftbades kamen, weil die Wärmeleitung, welche dabei statt- fand, sehr störend einwirkte. Temperaturdifferenz 30” (252— 222). Tabelle 6. set Zeit 30 Minuten. Zeit 2 Stunden. Zeit I Stunden. Se SA m - = RE Gew. En . ||Gew a |Gew. m a ao in | Spec. Zinn | in | Spee.| Zinn! in _|Spee.| Zinn 3 35 Luft. Was | Gew. |in %. || Luft. Was Gew. lin %.|| Luft. Was Gew. [in %. = 8 Gr ser. Ic ser. G ser. = = user den ale! 10 [2.666|2.374|9.186 52.55\3.715/3.307 9.106\52.06|3.538|2.996\9.276|50.34 50 ı2.13111.899|9.185/52.573.320|2.955|9.09654.75|3.43112.979|9.229|51.21 100 1.75111.560,9.167'53.01|2.789 2.481'9.057|55.7113.328|2.966 9.193|52.38 150 |2.613/2.327|9.136 53.78|3.535[3.144 9.04156.1013.158 2.813!9.154/53.33 200 |2.592.2.307|9.095|54.7913.660 3.255|9.037|56.20 3.017 2.686,9.115|54.29 Temperaturdifferenz 50° (271—221). Tabelle 7. Abstand Frei Il Sb] a ie dee do ST Na Gc Bi von dem r wärmeren | Gew. in | Gew. in S Zi Gew. in | Gew. in S Zi Ende des | Luft. | Wasser. os En Luft. | Wasser. a = Röhren‘ ör Or ew. | In %. då Gr. ew. | in %. "10 3.531 | 3.145 | 9.361 | 48.26|| 3.613 | 3.224 | 9.504 | 45.75 50 3.346 3.987 | 9.323 | 49.19 || 3.910 3.489 | 9.288 | 50.09 100 3.661 3.266 | 9.268 | 50.54 3.053 2.721 | 9.196 | 52.30 150 3.456 3.081 | 9.217 | 51.79 3.008 2.680 | 9.170 | 52.94 200 3.319 2.957 | 9.168 | 53.01| 4.193 3.728 | 9.017 | 56.69 742 _NANNES, UEBER DIFFERENZIERUNG IN LEGIERUNGEN. Wie bei der Untersuchung mit den vertikalen Röhren konnte auch hier eine bedeutende Differenzierung nachgewiesen werden. Sie ging jedoch viel schneller vor sich in den vertikalen Röhren als in den horizontalen, was wahrscheinlich auf der grösseren Schwere des Bleies beruht. Nach Sorer’s Princip !) soll eine von Anfang an homogene Lösung, die in eine Röhre eingeführt wird, deren verschiedene Teile verschiedene Temperaturen haben, sich so verändern, dass sie in den wärmeren Teilen der Röhre verdünnter wird als in den kälteren. Damit die ausgeführte Untersuchung mit diesem Prin-- cip übereinstimmt, muss man annehmen, dass das Blei Lösungs- mittel für das Zinn bei den Konzentrationen gewesen ist, bei welchen die Untersuchung ausgeführt wurde. Um zu sehen, wie es sich damit verhält, wurden eine Serie Schmelzpunktbestim- mungen von einigen Zinnbleilegierungen ausgeführt. Folgende Resultate erhielt ich dabei: Tabelle 8. Blei in %. Schmelzpunkt.| Blei in % | Schmelzpunkt. 0 228 | 50 202 10 MA | 60 | 225 20 201 70 249 30 187 30 213 37 181 90 299 40 184 100 332 Die Schmelzpunktkurve erreicht ihr Minimum bei einem Bleigehalte von ungefähr 37 % Man hat also das Zinn als Lösungsmittel des Bleies in einer Legierung mit einem Bleigehalt unter 37 % und das Blei als das Lösungsmittel des Zinnes bei einem höheren Bleigehalte zu betrachten. Die erhaltenen Resultate stimmen also mit dem Princip SORET’s überein. Wie es aus den Tabellen hervorgeht vollzieht 1) SoRET: Ann. ch. phys. (5) 22, 293, 1881. ARRHENIUS: Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1894 N:o 2, 61. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR, 1899 N:0 7. 743 sich die Differenzierung viel schneller in vertikalen als in hori- zontalen Röhren. In der Tabelle 9 gebe ich eine Übersicht von der Grösse der Differenzierung in den verschiedenen Fällen. In der Kolumne 4 sieht man die Differenz im specifischen Gewichte nach der in der Kolumne 3 angegebenen Zeit, die Kolumne 5 zeigt die Differenz im specifischen Gewichte per Grad Temperatur- differenz und die Kolumne 6 giebt die Differenz im specifischen Gewichte per Grad Temperaturunterschied und Minute an. Tabelle 9. 1 2 3 4 5 6 Dif Amy Le Ge Temp.- o Diff. im | spec. Gew. DC So B ek. IE per Grad Diff. spec. Gew. per Grad | B Memn.-Diff Temp.-Dift. mp; "| und Minute. (| 30 30 Min. 0.372 0 0124 0.00041 | 380° 12 St. 30 Min. 0.451 0.0150 0:00010 Vertikale Röhre !\..30° 5 St. 0.524 | 0.0175 | 0.000058 | 90° 30 Min. 0.454 0.0050 0.00017 (| 90° 2 St. 0.536 0.0059 0.000049 30° 30 Min. 0.069 0.0024 0.00008 Horizontale Röhre 30° 2 St. 0.091 0.0030 0.000025 30° 9 St. 0.161 0.0035 0.000010 Aus der Tabelle geht hervor, dass die Differenzierung bei vertikalen Röhren bedeutend grösser als bei den horizontalen war, dass sie während der ersten Minuten grösser und dass sie relativ grösser bei kleineren Temperaturdifferenzen als bei grösse- ren gewesen ist, was wahrscheinlich daher kommt, dass bei grösseren Teimperaturdifferenzen der Endzustand nicht erreicht worden ist. Wenn dieses geschehen wäre, sollten nach VAN'T Horrs Theorie!) die Koncentrationen in den verschiedenen Teilen der Röhren sich umgekehrt wie die absoluten Tempera- turen verhalten. Der Tabelle 3 gemäss, die eine Übersicht von den bei einer Temperaturdifferenz von 10° C. erhaltenen Resul- taten mit vertikalen Röhren giebt, scheint der Schlusszustand I) VAN'T Horr: Zeitschr. f. phys. Ch. 1. 487. Vet. Ak. Handl. B. 21 (1885) 744 _NANNES, UEBER DIFFERENZIERUNG IN LEGIERUNGEN. nach einer Zeit von 30 Minuten erreicht gewesen zu sein. Das Verhältnis zwischen den Konzentrationen ist da 1.0938, während das Verhältnis zwischen den absoluten Temperaturen (215 + 273): (205 + 273) = 1.0209 ist. Dieses kann dadurch verur- sacht sein, dass die grössere Schwere des Bleies störend ein- gewirkt hat. Bei den horizontalen Röhren soll diese störende Einwirkung aufgehoben sein. Bei der Untersuchung, von welcher die Tabelle 6 eine Übersicht giebt, scheint der Schlusszustand nach 9 Stunden nahezu erreicht zu sein. Das Verhältnis zwi- schen den Konzentrationen ist da 1.0784, während das Verhält- nis zwischen den absoluten Temperaturen (252 + 275): (222 + 273) = 1.0606 ist und also auch nicht mit der Theorie völlig übereinstimmt. Ähnliche Abweichungen von der Theorie hat auch Professor ARRHENIUS ?) in mehr konzentrirten Lösungen von Kupfersulfat und Natronhydrat gefunden. Die bei der Untersuchung erhaltenen Resultate zeigen, dass das SoRET’sche Princip auch auf Legierungen Anwendung findet. Die beim Giessen der Legierungen gefundene Verschiedenheit in der Zusammensetzung dürfte also dadurch verursacht sein, dass ein in einer Legierung gelöstes Metall, noch vordem die Masse zu erstarren Zeit gehabt hat, sich gegen diejenigen Teile der ge- schmolzenen Masse hin konzentrirt, welche die niedrigste Tempe- ratur haben. Diese Differenzierung ist um so grösser, je höher die Legierung über ihrem Schmelzpunkte erhitzt worden ist. !) ARRHENIUS: Öfv. af Kongl. Vet. Ak. Förh. N:o 2, 61. 745 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7. Stockholm. Uredinex et Ustilaginex Fuegian® a P. Dusen collect. Von F. W. NEGER. [Mitgetheilt den 13 September 1899 durch TH. M. FRIES.] Die von der schwedischen Feuerlandexpedition 1895-1896 gesammelten Uredineen und Ustilagineen sind grösstenteils schon bekannte Arten, welche z. T. auch im südlichen Chile vorkom- men, Bei einigen Arten fragte ich Herrn Dr. DIETEL um seinen Rat, und spreche demselben auch an dieser Stelle für seine gütigen Mitteilungen meinen verbindlichen Dank aus. I. Uredinex. Uromyces. U. clavatus Diet. (II, III) auf Lathyrus multiceps C1os.? Punta Arenas, legit P. DUSÉN. No. 29 (?/12 95). Der gleiche Pilz wurde von DusÉN auch (als No. 53 und 54) auf Lathyrus magellanicus Lam. am Rio Aysen (29/1 97) gesammelt, und zwar enthält das letztere Material sowohl Aecidien, als auch Uredo- und Teleutosporen. Die zu U. clavatus DIET. gehörigen Aecidien wurden von DUs£n auch (als No. 30, resp. No. 34) auf Viecia patagonica Hook. f. (?/ı2 95 und !!/12 95) gesammelt. Uromyces Limonii DC. auf Armerie sp. Rio Cullen (Tierra del Fuego) legit B. AnsorgE (1891). No. 119. Das vorliegende Material enthält nur Aecidien. Herr Dr. DIETEL bestätigte meine Ansicht, dass dieselben zu U. Li- monü DC. gehören. 746 NEGER, UREDINEA ET USTILAGINE2 FUEGIANZA ETC. U. Nordenskjöldi: DIET. n. sp. Sori praesertim epiphylli, singuli hypophylli, sparsi, minuti, castanei, pulveracei, epidermide fissa cincti; teleutosporae late ellipsoideae, apice papilla lata hyalina ornatae, episporio verru- culoso, flavo-brunneo vestitae, 24—33 x 21-26 u, pedicello brevi caduco suffultae. Auf Vicie sp., Punta Arenas, legit P. DusÉN. No. 127 (2/2: 96). Dieser Pilz stimmt mit keinem der mir bekannten, chile- nischen, Vieia (resp. Lathyrus) bewohnenden Uromyces-arten überein; auch in Spegazzini »Fungi argentini novi vel critici» findet sich keine auf diese Art passende Diagnose. Ich sandte deshalb diesen Pilz, den ich für neu hielt, an DIETEL, welcher meine Vermuthung bestätigte und mir die obige Diagnose gütigst überliess. Der Pilz wurde zu Ehren des Führers der schwedischen Feuerlandexpedition, Dr. O. NORDENSKJÖLDS genannt. Zu bemerken ist noch, dass Uredosporen scheinbar nicht zur Ausbildung kommen. Uromyces Mulini SCHROET. in Hedwigia 1896 p. 224. var. magellanica NEGER, a typo teleutosporis subpallidioribus minoribusque recedens. Auf Azorella caespitosa Hook f. (?). Legit B. AnsoreE Rio Cullen (Tierra del Fuego) 1891. No. 121. Das vorliegende Material enthält fast nur Aecidien und nur einige äusserst spärliche Teleutosporenlager. Das scheinbare Ausbleiben der Uredosporenform erklärt sich vielleicht durch den kurzen Sommer jener Gegenden. — U. Mulini scheint weit ver- breitet zu sein und komnit nicht nur auf Azorella, sondern auch auf Mulinum-arten vor (S. DIETEL et NEGER, Uredinaceae chi- lenses II. ENGLER, Bot. Jahrb. 24 p. 155). Es darf uns nicht wundern, wenn dieser Pilz in dem so sehr verschiedenen Klima der Magellanländer etwas abweicht von der bisher nur aus Oentral- chile bekanntgewordenen typischen Form. Bezüglich Gestalt der Sporen und Episporium besteht kein Unterschied; dagegen ist die Farbe etwas heller; die Länge der Sporen beträgt zuweilen nicht mehr als 30 u, selten über 40 u, während bei dem von Dr. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 747 MEYER in den Anden von Santiago gleichfalls auf Azorella ge- sammelten Material 40 u die durchschnittliche Länge ist. Hin- sichtlich der Grösse möchte ich behaupten, dass unsere Form zwischen U. Mulini SCHROET. und U. Pozo&® DIET. et NEG. steht, aber im Gesammthabitus der ersteren Art näher. Puceinia. P. Philippü DIET. et NEG. auf Osmorrhiza Berteri DC, und zwar Aecidium: No. 31, legit P. Duss#n, Punta Arenas, ?/12 95, Uredo und Teleutosporen: No. 124,legit > > Sn ENG BD NB. Dieser Pilz ist in ganz Chile sehr verbreitet, sowie auch am Ostabhang der Anden, wo er auf O. glabrata Phil. lebt. P. Violae (Schum.) DC. auf Viola fimbriata STEUD. Legit P. DusÉN, No. 28, Punta Arenas, ?/12 95. Das vorliegende Material enthält nur Aecidien. P. Caricis (SCHUM.) REBENT. auf Carex Andersoni Boot (teste Kükenthal). Legit P. Dustin, No. 135, Rio Condor (Tierra del Fuego) ?°/2 96. P. rubigo vera (DC.) auf ELYMUS sp. (?). Legit P. Dus£s, No. 139, Rio Azopardo (Tierra del Fuego) 28/2 96. Der gleiche Pilz wurde von P. DUSÉN am Rio Aysen ebenfalls auf einer Hlymus-art gesammelt. P. Meyeri Alberti P. Maen. auf Berberis buxifolia LAM. . Legit P. DUSÉN, Punta Arenas 16/12 95. Uropyxis. U. Naumanniana P. Man. auf Berberis buxifolia Lam. Legit P. Dus£n, No. 138, Rio Azopardo (Tierra del Fuego) 28/2 96. Dieser Pilz ist makroskopisch kaum verschieden von der weiter nördlich wachsenden U. Stolpiana P. Maen. Es scheint, dass U. Naumanniana und U. Stolpiana vicariirende Arten für die nordamerikanische U. mirabilissima PECK sind, letztere im südlichen Chile, erstere in der magellanischen Region. (Vergl. auch P. Masnus, Die Gattung Uropyxis SCHROET., Ber. d. D. bot. Ges. XVI, p. 112). 748 NEGER, UREDINEZ ET USTILAGINEZ FUEGINEZ ETC. Aecidium. Ae. Jacobsthalii Henriei P. MAGN. auf Berberis buxifolia Lam. Legit P. DusÉN, No. 24, Punta Arenas ?°/ıı 95 und No. 924 ıbid Mia DD Siehe: P. MAGNUS, ein auf Berberis auftretendes Aecidium von der Magellanstrasse, Ber. d. D. bot. Ges. XV, p. 270. Dieses Hexenbesen erzeugende Aecidium ist im ganzen süd- lichen Chile bis an die Magellanstrasse sehr verbreitet. Vergl. auch DIETEL et NEGER, Uredinaceae chilenses I und Ill. Ae. Negerianum DIET. (DIETEL et NEGER, Uredinaceae chi- lenses II. ENGLER bot. Jahrb. 24, pag. 101). Auf Ranunculus peduncularis SM. Legit B. ANSORGE (1891), Rio Cullen. No. 118. Ae. Grossulariae DC. (PERS. Syn. p. 207). Auf Ribes magellanicum Porr. Legit P. DUSÉN, No. 134, Rio Azopardo ?8/2 96. Ae. hualtatinum SPEG. (Fungi fuegiani p. 52) und zwar: No. 60 legit P. Dus£n, Gente Grande ?7/12 95 auf Senecio hual- tata BERT. !) No. 61 legit P. DusÉn, S. Sebastian ?/ı 96 auf Senecio sp. No. 95 > » Porvenir Ze) > » » Den gleichen Pilz sammelte DusÉN (als No. 50) am Rio Aysen auf Senecio hualtata BERT. (?). Ae. Senecionis acanthifolü DIET. n. sp. Pseudoperidia hypophylla, in maculis circularibus usque 1,5 cm. latis fuscescentibus confertim congesta, cupuliformia, margine laciniato recurvato praedita, e cellulis polygonis verrucosis com- posita. Aecidiosporae oblongae vel subglobosae, haud raro mutua pressione polyedricae, subtiliter verrucosae, 23—35 x 19—26 u. Legit P. Dus£n, No. 142, Rio Azopardo ?°/, 96. !) Dustn giebt als Wirtpflanze Aster Vahlii Hoox. et Arn., was aber meiner Ansicht nach nicht richtig ist. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 749 Uredo. ? Uredo Gnaphalü SPEG. (Fungi Argent. p. IV, N:o 77). Auf Gnaphalium spicatum LAM. Legit P. DUSÉN, N:o 125, Punta Arenas, ?9/2 96. Durchm. der Sporen 25 u, 2—3 Keimporen im Aequator. Die Farbe der Sporen ist etwas dunkler als bei dem von mir bei Concepcion gesammelten und von P. DIETEL als Uredo Gnaphalii SPEG. bestimmten Material. Ustilagineae. Ustilago Avenae (PERS.) JENS. Auf Avena satıva L. Legit P. Dus#n, N:o 128, Punta Arenas ?3/2 96. U. vinosa (BERK.) TUL. Auf Rumex crispus L. Legit P. Dus£n, No. 106, in litore marino prope Cabo Penas (Tierra del Fuego) 7/1 96. Der Pilz verursacht hier blasige Anschwellungen der Blätter, besonders am Blattrand; ferner tritt derselbe in den Blüten- ständen auf und verwandelt den Inhalt der Blüten in ein stäu- bendes, braunpurpurnes Sporenpulver. Die Sporen sind beim feuer- ländischen Material durchsnittlich etwas blasser als beim der typischen U. vinosa (zum Vergleich liegen mir Proben aus dem Berliner Herbar vor). Das sehr charakteristische Episporium und der stark lichtbrechende Inhalt der Sporen, wie auch die Sporen- grösse zeigen indessen unzweifelhaft die Identität mit U. vinosa an. Herr Dr. DIETEL ist dergleichen Ansicht. Entyloma Calendule (OUDEM.). Auf Asiter Vahlii Hook. et Arn.? (jedenfalls Composite!) Legit P. Dustin, No. 103, Rio grande ?°/ı 96. Die Sporen sind kleiner als bei dem mir vorliegenden Ma- terial von E. Calendule® OuDenm. (auf C. oficinalis L.), gesammelt, 750 NEGER, UREDINE# ET USTILAGINEZ FUEGINEA. von G. WINTER, Zürich (aus d. Herbar von Dr. O. PAzscHkE in Leipzig). Wie mir aber DIETEL mitteilt, stimmt der feuerländische Pilz genau mit der Form auf Hieracium murorum IL. überein, die KRIEGER in den Fungi saxonici unter No. 3 ausgegeben hat. Nach DIETEL varirt 8. Calendul® beträchtlich in Sporengrösse und Membrandicke, je nach der Wirtpflanze, auf welcher der Pilz lebt. 751 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 7. Stockholm. Meddelande från Stockholms Högskola. Süsswasseraleen von Franz Josefs-Land, gesammelt von der Jackson-Harmsworth’schen Expedition. Von ©. Borck. [Mitgeteilt am 13 September 1899 durch V. Wırrrock.] Obgleich schon mehrere Beiträge zur Kenntniss der arktischen Süsswasseralgen erschienen sind, fehlt uns hinsichtlich des grössten Theils der arktischen Region eine solche Kenntniss doch gänzlich. Dankbar nahm ich daher den mir gewordenen Auftrag an, die von der JACKSON-HARMSWORTH’schen Expedition nach Franz Josefs-Land gesammelten Süsswasseralgen zu bestimmen, und obwohl meine Untersuchungen nur eine geringe Anzahl von Formen ergaben, dürfte das Resultat doch von Interesse sein einmal, weil die hier zu nennenden Süsswasseralgen !) die ersten von Franz Josefs-Land bekannten sind, und zweitens, weil man, soviel ich weiss, aus so nördlichen Breiten bisher keine solchen kennt. Für die mir bei der Ausarbeitung des vorliegenden Auf- satzes von Seiten des Herrn Prof. G. LAGERHEIM freundlichst gewährte Hülfe fühle ich mich ihm dankbar und angenehm verpflichtet. Die mit Ausnahme von N:o 5 sämtlich von Mr. H. FISHER gemachten Kollektionen waren folgendermassen bezeichnet: !) Ich spreche hier über Chlorophyceen und Cyanophyceen. Diatomaceen von Franz Josefs-Land sind bekannt: Grunow, A., Die Diatomeen von Franz Josefs-Land. (Denkschr. Mathem.- Naturw. Cl. K. Akad. d. Wiss. Bd. 48). Wien 1884. CLevz, P. T., Diatoms from Franz Josef Land collected by the Harms- worth-Jackson expedition. (Bih. Kongl. Vet.-Ak. Handl. Bd. 25, Afd. 3, Nr. 2). Stockholm 1898. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 7. 7 152 ll: os AA NM 16. BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. Cape Grant. Wet sloped glacier, near the rocks and stream. July 1895. > » 5 August 1895. (Dark grassgreen in running water). > >» 3/8 1895. (Prasiola fluviatilis?). . Spit. Bell Island. August 1895. (Palegreen mass in running water). . Cape Mary Harmsworth. Extreme North West point of Franz Josef Archip. August 1897. (Alge on bones). Leg. R. KOELKITZ. . Cape Neale. Beach. 23 July 1895. (From the skull of Ur- sus maritimus). > » 22/7 1895. (Alga on Bear’s skull). . Summit of Cape Neale. 24 July 1895. (On bones of seal). . Cape Neale, summit alt. 700 feet. July 1895. (From bones of skeleton of seal). > » July 1895. (Prasiola fluviatilis). . Cape Flora. 18/6 1895. (Nostoc). > » August 1895. (Palmella on stones in water, reddish brown. N.B. Bright green in early summer). > » On talus 500 feet. 1895. (Prasiola). > » 20/6 1896. (Diatoms, Alge, Infusoria etc. This material has been treated with Picrie acid in seawater, but not alcohol). > » Running streams (rills). July 1896. Alga, Dia- toms etc. » 2 July 1396. » > » > (Freshwater ale). > » Outlets of tarn. °/ı 1896. (Bluegreen scum and deposit on mud). > » 10 July 1896. (Diatomacee etc.). » > » » » In running water. » ? > Ng > (Conferva, Diatomace& etc.). > » 29/7 1896. (Alg&, Diatoms etc.). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 758 23. Cape Flora. 12 July 1896. (Diatomacez etec.). 24. 2 » 14 July 1896. (Very good for species. Infusoria, Diatomacez etc.). Pool of stagnant water on highest beach. 14 July 1896. (Submerged floating, no sediment). Moss-pool. 20 August 1896. 1/9 1896. (Prasiola). 7/9 1896. (Green scum on woodshavings and on mud in water. Infusoria, Amoeba etc.). Near west point. On highest beach, 80 feet alt. 12/7 1896. (Bright yellowgreen alga. Dried too slowly). In stagnant water round a stone on highest beach near westpoint. 14 July 1896. (Floating, submerged). West top beach. 14/7 1896. (Dirty dull green and slimy alga). Towards Castle Rock. 3/7 1896. Bay against East glacier. 18 July 1896. (Bright yellow green). Bay against East glacier. 18 July 1896. (Bright yellow green alg&). West side of Eira Cottage, gully; on stones in rapid water. 9 July 1896. Very small rill of running water, just beyond Eira Cottage. 9 July 1896. Small rill just beyond Eira Cottage. ?/z 1896. (Alg® including diatoms). , above Carpenter’s Rock. On the talus. Alt. 450 feet circ. May 1895. (Prasiola). , near Carpenter’s Rock. ?/ı 1896. > > > 5 July1896. (Floating moss etc.). Pools of stagnant water by Carpenter's Rock. 5 July 1896. 754 BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. 42. Cape Flora. Stagnant pool near Carpenters Rock. 5 July 1896. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 56. 57. » » » » 2 Stagnant water near » » m oe 5 2 » » » » 2 » » (Als). Stagnant pools near Carpenters Rock. 5 July1896 (Ale). W. Carpenters Rock. °/z 1896. Side of Carpenters Rock. ?/7 1896. (Long fila- mentous alge). Just on the other side of Carpenters Rock. In a rill of moderately running water. 9 July 1896. Elmwood, rock. 12/6 1896. (Prasiola). N.E. of Elmwood. 3/7 1896. Elmwood,side of Eira Cottage. Miniature water- fall in rill. (Very short grass green; adhering to stones). ?/ 1896. N.E. by N. of Elmwood. Pools. 12/7 1896. N.N.E. of Elmwood. From pools. 1*/ı 1896. (Chiefliy Diatoms. Off filter, the residue). N.N.E. of Elmwood. Still pools. 1*/z 1896. (Infusoria, Diatomacezx ete.). N.E. by N. of Elmwood, from several pools. 12/7 1896. Rill N.W. by W. of Elmwood. ?9/7 1896. (Alga on stone). Attached to stones in rill N.W. by W. of Elm- wood. 22/7 1896. ÖVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 755 Coelospherium Ne. C. Negelianum UNG. Cape Flora (95). Phormidium Künz. P. tenue (MENEGH.) GoM. Cape Mary Harmsworth (9). P. favosum (BoRY) GoM. VAR. « GOM. Lat. cell. 5 u. Cape Flora (28). Oscillatoria V AUCH. O. tenuis AG. ß tergestina RAB. Lat. cell. 5 u. Cape Flora (33). O. sancta Kürtz. Lat. cell. 10—12 u. Cape Flora (33, 44, 50). Nostoc VAUCH. N. commune V AUCH. Cape Flora (11). Oedogonium LINK. OÖ. species steriles. Cape Flora (36, 44). Monostroma THUR. M. Fisheri n. spec. Fig. 1. M. thallo membranaceo, tenui, circ. 9—10 u crasso, intense viridi; cellulis a superficie visis quadraticis vel ante divisionem oblongo-quadrangularibus, geminis vel quaternis in substantia intercellulari dense dispositis, in sicco chlorophoro omnino ex- 756 __BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. pletis, 5—8 u diam.; in sectione transversali visis (fig. 1, 5) ob- longis angulis rotundatis circ. BA N se Cape Flora (15). — — var. minor n. var. Fig. 2. Var. cellulis multo minoribus, minus dense dispositis. Diam. cell. 2—3 u. 20), Cape Flora (18). Ich bin nicht ganz darüber im Rei- sp. nen, ob diese beiden Formen zu Mono- stroma zu rechnen sind, da ich kei- ne vollständigen Exemplare sondern nur Bruchstückchen davon gesehen habe. In- dessen ist der Zellbau der für Mono- Fig. 2. Monostroma Fisheri stroma charakteristische, die Pyrenoide v. minor n. v. 7%. | N { sind lateral. — Die Art unterscheidet sich gut von den übrigen Formen dieser Gattung durch ihre typisch quadratischen Zellen. Am nächsten kommt die M. tenue SIMMONS (in Bot. Not. 1898 pag. 119, fig. 1—4), deren Zellen jedoch unregelmässig 4--S-eckig sind. Conferva (L.) LAGERH. C. bombyeina (A6.). Lat. cell. 8—13 u. Bell Island (4), Cape Flora (14, 15, 17, 19, 21, 24, 26, 30, 31, 32, 36, 37, 39, 41—48, 50, 52—56). C. minor (WILLE) KLEBS. Lat. cell. 5—6,5 u. Cape Flora (23, 24, 31, 33, 42, 45, 46, 50, 53—59). Mierospora (THUR.) LAGERH. M. stagnorum (KüÜrz.) LAGERH. Cape Flora (40). VERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 7. 757 Hormiscia FR. H. subtilis (Kürz.) TONI. Forma cellulis 5—6 u latis, que longis vel duplo lon- gioribus. Bell Island (4), Cape Flora (51). Forma cellulis 6,5—8 u latis, que longis vel paullulo brevioribus. Cape Flora (22, 35, 50, 56). In der Kollektion Nr. 11 waren die Fäden nach unten zu oft rhizoidenähnlich ausgebildet. Schizogonium KÜrTz. S. disciferum (KJELLM.) nob. (Ulothrix discifera KJELLM. Spetsb. Thallophyt. II, pag. 52, tab. 5, fig. 10—14). Forma aqus® dulcis (Syn. Ulothrix discifera BoRGE. Chlorophyllophye. fr. Norska Finm. p. 4, tab. 1, fig. 1—2). Crass. thall. 14—21 u. Cape Flora (26, 47). Der longitudinalen Zelltheilung sowie der Form der Chro- matophoren nach scheint mir die Art richtiger zu Schizogo- nium als zu Ulothrix zu stellen zu sein. Zu Gayella RosEnv. (Grönlands Havalg. pag. 936) kann man sie nicht wohl rechnen, da die longitudinale Zelltheilung nur in einer Ebene stattfindet. Doch ist es möglich, dass sie, wie J. G. AGARDH (Till Algernas Syst. VI, pag. 88) andeutet, ein Entwicklungsstadium von Prasiola fluviatilis (SOoMMERF.) darstellt. Wahrscheinlich ist als Synonym zu dieser Art Ulothrix lamellosa REINscH, Süsswasseralg. von Süd-Georg. pag. 28, tab. 4, fig. 1 heranzuziehen, die nur durch etwas kürzere Zellen abzuweichen scheint. Prasiola Ac. P. crispa (LIGTHF.) AG. Cape Neale (6, 7—10), Cape Flora (13, 14, 32, 38, 89, 41, 43, 44, 46, 49, 50). 758 __BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. In den Kollektionen Nr. 6, 7, 9, 14, 39, 43, 46 und 50 fand ich zwar das Hormidium-, nicht aber das Prasiola- Stadiuın. P. furfuracea (MERTENS) MENEGH. Cape Mary Harmsworth (5), Cape Neale (6, 7, 9). Es wurden keine völlig entwickelten Individuen, sondern nur Pleurococcus-ähnliche Stadien angetroffen, die mit der in WITTB. et Norpst. Alg. ag. dulc. exs. Nr. 448, b vertheilten Form übereinstimmen (Cfr. LAGERHEIM in La Nuova Notarisia 1894, pag. 6!), mit welcher unsere Form ja auch die Art des Vorkommens gemein hat. P. fluviatilis (SOMMERF.) LAGERST. Cape Flora (27, 57). — — var. Haussmanni GRUN. Cape Grant (3). P. velutina (LYNGB.) WILLE in Bot. Not. 1897, pag. 32, tab. 1, fig. 1—13. Cape Grant (2), Cape Flora (21). Die Zellen im Hormidium-Theil des Thallus waren bei den von mir untersuchten Individuen verhältnissmässig viel kürzer als bei den von WILLE beschriebenen. In einigen wenigen Exemplaren waren Rhizoiden zu be- obachten (Fig. 3), während WILLE solche in den von Fär-Öer stammenden Exemplaren nicht fand. Als Synonym zu dieser Art darf sicher- lich P. filiformis REINScH, Meeresalg. von EN Erusib lär delas Süd-Georg. pag. 58, tab. 16, fig. 5 gerechnet tina Wırue. "0/1. werden, und besonders scheint P. filif. f. minor REINSCH |. c. pag. 59, tab. 16, fig. 5, a, b mit der WILLE'schen Form übereinzustimmen, !) nur dass sie einen be- deutend kürzeren Thallus hat. !) Die Angabe REinscH's: »Latit. cellularum 12—16 «> ist offenbar durch einen Druckfehler zu erklären. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 5. 759 Cystococeus NEG. C. humicola Ne. Cape Neale (9). Palmella LYNGB. ? P. miniata LEIBL. Stratum expansum, badium; cellulis globosis diametro 6,5—9 u, raro ad 13 u, singulis vel 2—4 in muco consociatis (ut in Chroococco). Cape Flora (12). Die Zellen enthielten Stärke; ihr Inhalt war zum grössten Theil mennigroth und wurde von koncentrierter Schwefelsäure blau gefärbt. Pleurococcus MENEGH. P. vulgaris MENEGH. Cape Mary Harmsworth (5). Stichococcus NG. S. bacillaris N ze. Cellule 2,5-—3 u late. Cape Mary Harmsworth (5), Cape Neale (8). Sphzrella SOMMEREF. S. nivalis SOMMEREF. Cape Grant (1). — — 8 lateritia WITTR. (fr. LAGERHEIM, die Schneeflora des Pichincha, pag. 529). Diam. cell. 6,5—11,5 u. Cape Flora (6). Pandorina Bory. P. morum (MÜLL.) Bory. Cape Flora (14, 52). 760 BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. Chlamydomonas EHRENB. 0. spec. Cape Flora (18). Vaucheria D.C. V. terrestris LYNGB. Cape Flora (17). NV. uspiele: Cape Flora (24, 86, 87, 47, 52) In der Kollektion Nr. 24 zeigten sich Fruktifikationsorgane, die ich jedoch nicht deutlich genug beobachten konnte, um die Art bestimmen zu können. In allen übrigen Kollektionen waren die Fäden steril. Spirogyra LINK. S. spec. steriles. Cape Flora (24, 53). Zygnema ÅG. Z. spec. steriles. Cape Flora (23, 52, 54). Mougeotia ÅG. M. spec. Cape Flora (25, 29, 35, 34). In der Kollektion Nr. 35 waren die Fäden in der Copula- tion begriffen, aber nicht zu bestimmen. In den übrigen drei Kollektionen erschienen die Fäden steril. Ancylonema BERGGR. A. Nordenskieldii BERGGR. Cape Grant (]). Cylindrocystis MENEGH. C. Brebissonii MENEGH. Long. cell. 52—69 u, lat. 19,5—21 u. Cape Flora (33, 52). ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:07. 761 Cosmarium ÜORDA. C. speciosum LUND. & biforme NORDST. Long. cell. 61 u, lat. 49—50 u; lat. isthm. 82,5 u; lat. apic. 24—25 u. Cape Flora (21). Die von mir beobachteten Individuen ähnelten am meisten & biforme NorDsT., hatten aber andere Dimensionen; ausserdem erschienen die Zellseiten vom Scheitel gesehen nicht so stark aus- gebuchtet wie auf NORDSTEDT’'s Figur. Wie die Membran der Halbzelle oberhalb des Isthmus aussieht, konnte ich des Zell- inhaltes wegen nicht entscheiden. — — Forma apice truncato, crenis semicellularum 14 (5 +4 +5); crenis apicis spe levioribus quam ceteris. Long. cell. 43—44 u, lat. 32,5 u; lat. isthm. 22—25 u. Cape Flora (87). — — 68 rectangulare BORGE. Long. cell. 39 u, lat. 28,5 u; lat. isthm. 18 u. Cape Flora (19). Die Form von Franz Josefs-Land unterscheidet sich von der russischen Form durch grössere Breite und breiteren Isthmus. C. suberenatum HANTZSCH. Cape Flora (20, 33, 39). Die von mir gesehenen Individuen stimmten gut mit der NorDsTEDT’schen Form in Desm. arct. pag. 21, tab. 6, fig. 10— 11, überein; doch hatten die Exemplare in der Probe Nr. 20 etwas andere Dimensionen: long. cell. 36—37 u, lat. 28—29 u; lat. isthm. 10,5 u. C. notabile BREB. Forma cum f. in De Bary Conjug. tab. 6, fig. 52 con- gruens, sed semicellulis a latere visis ad basin leviter tumidis. Long. cell. 27—29 u, lat. 19,5—21 u; lat. isthm. 15 u. Cape Flora (33). 762 BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. C. annulatum (Nze.) DE Bar. Forma apicibus levissime rotundatis non cre- natis, lateribus semicellularum 3-crenatis; cellulis e vertice visis 13—19-crenatis. Long. cell. 36—37 u, lat. 18 u; lat. isthm. 15,5—16 u. Fig. 4. Cape Flora (53). C. curtum (BREB.) RALFS. Fig. 4. Cos- Forma forma semicellul@ cum formaintermedizs marium an- ae WILLE, F. vandsalg. Nov. Semlja, pag. 56, tab. 14, 740/,, fig. 74 fere congruens, sed major; membrana apice seniicellule incrassata. Long. cell. 45,5 u, lat. 24—25 u; lat. isthm. 22—23,5 u. Fig. 5. Cape Flora (40, 48). — — Forma antecedenti similis sed membrana apice semicellule non incrassata. Long. cell. 39 u, lat. 19,5 u; lat. ısthm 18 u. Cape Flora (39). C. Thwaitesii RALES. Fig. 5. Cosma- Cape Flora (47). rium — curtum . e nike e - es Forma semicellulis magis inflatis quam in f. 700 / /1. Ralfsii, membrana punctata; e vertice visis circu- laribus. Long. cell. 56—60 u, lat. 30—31 u; lat. isthm. 27—28 u. Fig. 6. Cape Flora (84, 37, 52). Cfr. C. Thwaitesii var. scoticum West New Brit. fr. wat. alg&e, pag. 8, fig. 15! C. microsphinctum NORDST. Forma cum f. BoLprt Desm. Grönl. pag. 9 (Börezs. F. alg. Östgrönl. pag. 16, tab. 1, fig. 6) congruens, sed major. Long. cell. 48 u, lat. 32,5 u; lat. isthm. 19,5 u. Cape Flora (52). C. arctoum NORDST. Forma apice leviter rotundata. Long. cell. Fig. 6. Cosmarium 19,5 u, lat. 15—16 u; lat. isthm. 12 u. Thwaitesiü RALFS for- ne Cape Flora (55). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 763 cell. C. subreniforme NORDST. Forma longior quam latior, apice fere non truncato. Long. 35 u, lat. 26 u; lat. isthm. 13 u. Cape Flora (33). ©. protumidum NORDST. &« elliptieum NORDST. Long. cell. 35 u, lat. 30 u; lat. lob. pol. 22 u. Cape Flora (55). — — — Forma major. Long. cell. 41—42 u, lat. 34 u; lat. isthm. 19,5 uw; lat. lob. pol. 22—23 u. Cape Flora (24). — — 8 evolutum NORDST. Long. cell. 38—42 u, lat. 32,5—86 u; lat. isthm. 15—19,5 u. Cape Flora (52, 53, 54). C. costatum NORDST. Long. cell. 36,5 u, lat. 28,5 u; lat. isthm. 14 u. Cape Flora (48). — — Forma semicellulis granulis basalibus in costis 3 or- natis. Long. cell. 36 u, lat, 28,5 u; lat. isthm. 12 u. Cape Flora (47). Staurastrum MEY. S. minutissimum REINSCH. Forma tetragona. Long cell. = lat. 15—16 u, lat. isthm. 15 u. obtusis, non aculeatis; semicellulis e vertice visis triradiatis, lateribus rectis, radiis cum illis cell. Cape Flora (53). S. tricorne (BREB.) MENEGH. Cape Flora (54). S. polymorphum BREB. Forma membrana aculeata; radiis apice semicellul® inferioris alternantibus. Long. aa ut Fig. 7. Staurastrum ty ee. polymorphum BRÉB. Cape Flora (53). forma. 40/1. 764 BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. — — 6 brachycerum (BRÉB.) Rap. Long. cell. 26 u. Cape Flora (24). S. acarides NORDST. Long. cell. 45—46 u, lat. 82—83 u. Cape Flora (24). Ich gebe unten eine tabellarische Uebersicht über die Ver- breitung der in Franz Josefs-Land gefundenen Algen. Was die Cyanophyceen der arktischen Gegenden betrifft, so kennt man deren Verbreitung noch allzu wenig. Dasselbe gilt von Cysto- coccus humicola und Palmella miniata, welche gewöhnlich übergangen werden. — Von den 43 von mir gefundenen Formen von Franz Josefs-Land sind 32 schon früher von Nowaja Semlja, Spitzbergen oder Grönland bekannt, und zwar 23 von Nowaja Semlja, 21 von Spitzbergen und 24 von Grönland. Mehrere werden nur oder hauptsächlich in arktischen oder alpinen Gegen- den gefunden: Schizogonium disciferum, Prasiola fluvia- tilis, P. velutina, Spherella nivalis und £ lateritia, Ancylonema Nordenskieldii, Cosmarium speciosum «& und 8, C. mierosphinctum, C. arctoum, C. subreniforme, C. protumidum «e und ß, OC. costatum, Staurastrum minutissimum und S. acarides. | = Sa EE) E | Franz Josefs-Land. 2 5 3 Sonstige Verbreitung. Sken de =) Coelospherium N&gelianum Use! | Europa. Phormidium tenue (MENEGH.) GoM. Europa, Neu England, Ecua- dor. — favosum (Bory) Gom . . ... Europa, Algerien, Maskare- nen, Nord-Amerika, Guy- ana, Australien. Oseillatoria tenuis Ac. ..... + | Europa, Afrika, Sumatra, Nord- und Central-Ame- rika, Antillen, Brasilien, Neu Seeland, Neu Cale- donien, Queensland. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 7. 765 = 2 lo STF | 3 Franz Josetfs-Land. le = Sonstige Verbreitung. (CI ber B 213 |& ie = Eule Oscillatoria sancta Kürz. . Europa, Nord-Afrika, Cen- tral- und Süd-Amerika, Sehr ver- Queensland. | Nostoc commune VAauchH.. | en Ubiqnist. ! 5 Gegenden. Monostroma Fisheri Nor. . — — v. minor NoR.. Conferva bumbycina AG. + | Ubiquist. — minor (WILLE) KLEBS. | + |Island, Fär-Öer, Europa, Bere un Kunz) Ecuador, Australien, Afrika. LAGERH. Sibirien, Fär-Öer, Europa, Nord-Amerika, Ecuador, | Brasilien, Argentinien, | Uruguay, Neu Seeland. Hormiscia subtilis (Kürz.) TONI + | + | Island, Fär-Öer, Europa, Queensland, Neu See- | Schizogonium disciferum (KJELL- land, Afrika. MAN) NoB. 2 Norwegische Finmarken, | Riesengebirge. Prasiola erispa (LIGHTF.) AG. . + | + | Jan Mayen, Fär-Öer, Europa, | Nord-Amerika, Falkland- | Inseln. — furfuracea (MeERrRt.) MENEGH. Europa, WAIGATSCH. — fluviatilis (SOMMERF.) LAGERST.| + | + Europa. i — velutina (LYNGB.) WILLE . Fär-Öer, Schottland (?), Süd- Georgien. Cystococeus humicola Ne... Europa, Nord-Amerika. Palmella miniata LEtBL. . Europa, Nord-Amerika, | Ecuador. Pleurococcus vulgaris MENEGH. .| + | + | + | Ubiquist. | Stiehococeus bacillaris Nze. En + | Europa, Nord-Amerika, Ecuador. | Spherella nivalis SoMMERF. + | + | + | Schwedisch Lappland, Nor- wegen, Nördlichstes Russ- land, Sibirien, Karpaten, | Alpen, Pyrenäen. = =— (2 QUEEN MIN c är Schwedisch Lappland. Pandorina morum (MULL.) BOoRrRY.| + + | Sibirien, Europa, Ural, Af- | ghanistan, Ostindien, Java, Algerien, Nord-Amerika, Ecuador, Queensland, Neu | Seeland, Argentinien, Bra- silien. 766 BORGE, SÜSSWASSERALGEN VON FRANZ JOSEFS-LAND. Franz Josefs-Land. Vaucheria terrestris LYNGB.. Ancylonema Nordenskioeldii BERGER. Cylindrocystis Brebissonii Mr- NEGH. Cosmarium speciosum a biforme NORDST. — ß reetangulare BorcE . suberenatum HantzscH notabile BR». annulatum (Nc.) De Bar... eurtum (BREB.) RALFS Thwaitesii Rauss. mierosphincetum NORDST. arctoum NORDST. subreniforme NoRDST. . — protumidum « ellipticum NoRDST. NR ae | — — £ß evolutum NorDsrt. | — costatum Norpsr. . Staurastrum minutissimum REINSCH tricorne (BREB.) MENEGH. polymorphum BRrRÉB.. — £ brachycerum (Brkp.) Rap. acarides NORDST. eljwag eleaoN ‚uodragzyudg "pusjuolg Sonstige Verbreitung. Europa, Algerien, Nord- Amerika, Uruguay. Norwegische Dovre, Alpen. Finmarken, Jan Mayen, Sibirien, Island, Europa, Ostindien, Birma, Nord- und Süd-Amerika, Queensland. Beeren Eiland, Europa, be- sonders im nördlichen. Nördlichstes Russland. Sibirien, Fär-Öer, Island, Europa, Sumatra, Mada- gascar, Nord-Amerika, Ecuador, Uruguay, Süd- Georgien. Europa, Kilimandscharo, Nord-Amerika. Sibirien, Europa, Brasilien, Sandwich-Inseln. Beeren Eiland, Jan Mayen, Europa, Azoren, Ost- indien, Madagaskar, Nord- Amerika. Europa, Abessinien, Nord- Amerika, Neu Seeland. Jan Mayen, Europa, Cuba. Schottland, Neu Seeland. Sibirien, Galizien. Beeren Eiland. Jan Mayen, Norwegen, Lapp- land, Schottland, Galizien. Europa. Beeren Eiland, Island, Eu- ropa, Japan, Ostindien, Nordamerika, Tasmanien, Neu Seeland. Beeren Eiland, Sibirien, Europa, Japan, Birma, Nordamerika, Portorico, Brasilien. Europa. Norwegen, Gross-Britannien. 767 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. frän sid. 656.) Stockholm. Kongl. Landibruksstyrelsen. Meddelanden. 1-2, 4-5, 7—-10, 12, 14, 16, 18-19, 21, 23-25, 27—41, 36.58: LEINTIN 8:0. — Svenska Sällskapet för Antropologi och Geografi. Ymer. Årg. 19 (1899): H. 2. 8:0. — „Svenska trädgårdsföreningen. Tidskrift. Ne F. 1894: N:o 7—9; 1895: 6; 1896: 12; 1899: 5—8. 8:0. — Sveriges geologiska undersökning. Ser. Aa. Kartblad, 1:50,000. N:o 114. Fol. > Ac. > 1:100,000 med beskrifn. 34. Fol. & 8:0. > Ba. Öfversigtskartor. N:o 5. Fol. & 8:0. » C. Afhandlingar och uppsatser: N:o 162, 176—179, 181—182. 1896—99. 8:0 & 4:0. Halmstad. Hallands läns hushällningssällskap. Handlingar. 1899: H. 1. 8:0. Karlstad. Vermlands läns kongl. hushällningssällskap. Årsberättelse. 1898. 8:0. Lund. Universitetet. Akademiska skrifter 1898/99. 23 st. 8:0 & 4:0. Upsala. Vetenskapssocieteten. Nova acta. (3) Vol. 18 (1899): Fasc. 1. 4:0. — Meteorologiska observatoriet. Bulletin mensuel. Vol. 20 (1888): N:o 11. 4:0. — Akademiska sjukhuset. Årsberättelse. N:o 15—16 (1897—98). 8:0. Vesterås. Högre Allmänna Läroverket. Redogörelse 1898/99. 4:0. Aachen. Meteorologisches Observatorium. POLIS, P., Das meteorologische Observatorium zu Aachen auf dem Wingertsberg im Stadtgarten und seine Entwickelung. Text & Pl. 1899. Bol. Albany. New York state museum. Annual report. 49 (1395): Vol. 2. 4:0. Amsterdam. sSociete mathematique. Revue semestrielle des publications math&matiques. T. 7 (1898/99): Do m8r0. Nieuw Archief voor wiskunde. (2)D. 4: Stuk 2. 1899. 8:o. Wiskundige opgaven met de oplossingen. D. 7: Stuk 7; 8: 1. 1899. 8:0. Auxerre. Société des sciences historiques et naturelles de V Yonne. Bulletin. Vol. 51 (1897) —52 (1898). 8:0. Baltimore. Peabody Institute. Annual report. 32 (1899). 8:o. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 7. 8 768 Baltimore. Johns Hopkins University. American chemical journal. Vol. 20(1898): N:o 5-10; 21(1899): 1—4. 8:0. American journal of mathematics. Vol. 20 (1898): N:o 3-4; 21 (1899): 1. 4:0. Studies in historical and political science. Ser. 16 (1898): N:o 6—12; 17 (1899): N 8:0. The American journal of philology. Vol. 19 (1898): 1-4. 8:0. University circulars. Vol. 18 (1899): N:o 140-141. 4:0. Batavia. K. Natuurkundig Vereeniging in Nederl.-Indie. Natuurkundig tijdschrift voor Nederlandsch-Indie. D. 58 (1898). 8:o. Belgrad. Serbiska vetenskapsakademien. Glas (Bulletin). 55. 1899. 8:0. Godisnjak (Almanack). 11 (1897). 16:0. Bergen. Museum. SARS, G. O., An account of the Crustacea of Norway. Vol. 2: P. 13— 14. 1899. 3:0. Berlin. K. Preussische Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte 1899: 23—38. 8:0. — UniversitetsBiblioteket. 362 st. Dissertationer. 8:0 & 4:0. — K. botanischer Garten und Museum. Notizblatt. N:o 19 (1899). 8:0. — Deutsche entomologische Gesellschaft. Deutsche entomologische Zeitschrift. Jahrg. 1899: H. ı. 8:0. — Deutsche geologische Gesellschaft. Zeitschrift. Bd 50 (1898): H. 4; 51 (1899): H. ı. 8:o. — Deutsche physikalische Gesellschaft. Verhandlungen. Jahrg. 1 (1899): N:o 8-10. 8:0. -— K. Preuss. meteorologisches Institut. Bericht über die Thätigkeit. 1898. 8:0. — Entomologischer Verein. Berliner entomologische Zeitschrift. Bd 44 (1899): H. 1-2. 8:0. — Meteorologische Abtheilung des forstlichen Versuchswesen in Preussen. Jahresbericht über die Beobachtungs-Ergebnisse.. Jahrg. 23 (1897). 8:0. Bern. Naturforschende Gesellschaft. Verhandlungen. Jahresversamml. 80 (1897 )—81 (1898). 8:0. Mittheilungen. Jahr 1897. 8:0. Compte rendu des travaux presentes a la Societe Helvetique des sci- ences naturelles. Session 80 (1897)—81 (1898). 8:0. — Schweizerische Landesbibliothek. Jahresbericht. 4 (1898). 8:0. Besangon. Academie des sciences, belles-lettres et arts. Proces-verbaux et memoires. Année 1898. 8:0. — sSociete d’emulation du Doubs. Mémoires. (7) Vol. 2 (1897). 8:0. Bombay. Government Observatory. Magnetical and meteorological observations. Year 1897. 4:o. Boston. American Academy of Arts and Sciences. Proceedings. Vol. 34 (1898/99): N:o 15—23. 8:0. — Boston society of natural history. Memoirs. Vol. 5: N:o 4-5. 1899. 4:0. Proceedings. Vol. 28: p. 333-424. 1899. 8:0. Bremen. Meteorologische Station I. Ordnung. Ergebnisse der imeteorologischen Beobachtungen. Jahrg. 9 (1898). 4:0. Bruxelles. Academie R. de Belgique. Bulletin. Cl. des lettres... 1899: N:o A—7. 8:o. > Cl. des sciences. 1899: N:o 4—7. 8:0. — Musee du Congo. Annales. Ser. 2 (Zool.) T. 1: Fasc. 3. 1899. 4:o. > >» 3 (Ethnogr.) T. 1: Base. 1. 1899. 4:0. — societe R. de botanique de Belgique. Bulletin. T. 37. 1898. 8:0. — Societe Belge de microscopie. Bulletin. Annee 25 (1898/99). 8:0. — sSociete Royale malacologique. Annales. T. 32 (1897); 34 (1899): p. 33—96. 8:0. Budapest. Köngl. Ung. Reichs-Anstalt für Meteorologie und Erd- magnetismus. Jahrbücher. Bd. 27 (1897): Th. 1, 3; 28 (1898): 2. 4:o. Buenos Aires. Museo Nacional. Anales. T. 6. 1899. 38:0. Comunicaciones. T. 1 (1899): N:o 3. 8:0. — Sociedad cientlfica Argentina. Anales. T. 47 (1899): Entr. 5-6; 48 (1899): 1. 8:0. Bucarest. Institut meteorologique de Roumanie. Analele. T. 13 (1897). 4:0. Buletinul observatiunilor meteorologice. Anul 7 (1898). 4:0. Buitenzorg. ’s Lands plantentuin. Annales. (2) Vol. 1: P. 1. 1899. 8:o. Bulletin. N:o 1. 1898. 8:0. Mededeelingen. 32. 1899. 8:o0. BOERLAGE, J. G., Handleiding tot de kennis der Flora van Neder- landsch Indie. Leiden 1899. 8:0. WILDEMAN, E. DE, Prodrome de la flore algologique des Indes Ne&er- landaises. Batavia 1899. 8:0. Calcutta. Geological survey of India. General report. 1898/99. 8:0. Cambridge. Philosophical society. Proceedings. Vol. 10:P.2. 1899. 8:o. Transactions. Vol. 17:P. 3. 1899. 4:0. — University library. Report of the library syndicate. 1898. 4:0. Cambridge, Mass. U. S. Museum of comparative zoology at Harvard College. Bulletin. Vol. 33; 35: N:o 1-2. 1899. 8:0. 779 Cambridge, Mass. Astronomical observatory of Harvard College. Annals. Vol. 23: P. 2a 1. 1899. 4:0. Cape Town. South-African Museum. Annals. Vol. 1: P. 2. 1899. 8:0. Report. 1898. Fol. — HRoyal observatory. Report of Her Majesty’s astronomer. 1898. 4:0. Independent day-numbers. Year 1901. 8:0. Catania. Accademia Gioenia di scienze natural. Boilettino delle sedute. Fasc. 59. 1899. 8:o. — RB. OÖsservatorio. 7 st. smäskrifter. 8:0 & 4:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 7 (1899): N:o 6-8. 8:0. Chemnitz. KK. Sächsisches meteorologisches Institut. Vorläufige Ergebnisse der Beobachtungen an 11 Stationen 2:r Ord- nung für die Decaden u. Monate. 1898: 1-6. Fol. Chicago. Academy of sciences. Bulletin. N:o 2. 1897. 8:0. Annual report. 40 (1897). 8:o. — Field Columbian Museum. Publication 30—38. 1899. 8:0. — Yerkes Observatory. Bulletin. N:001 2,76 —14251:896 99 8:0: Cincinnati. Observatory. Publications. N:o 14. 1898. 4:0. Coimbra. Observatorio meteorologico. Observacöes meteorologicas e magneticas. Anno 1898. Fol. — sSociedade Broteriana. Boletim. 16 (1899): Fasc. 1. 8:0. Cördoba. Academia nacional de ciencias. Bolekin.elr 103 Iner 1. HSV HO — ÖObservatorio nacional Argentino. GOULD, B. A., Cordoba photographs. Lynn, Mass. 1897. 4:0. Des Moines. Iowa Academy of Sciences. Proceedings. Vol. 6 (1898). 8:0. Dijon. Academie des sciences, arts et belles-lettres. Mémoires. (4) T. 6 (1897—98). 8:0. Dorpat. Naturforscher-Gesellschaft. Sitzungsberichte. Bd 12: H. ı (1898). 8:0. Dresden. Statistisches Bureau des K. Sächs. Ministeriums des Innern. Kalender uud statistisches Jahrbuch für das Königreich Sachsen. Jahr 1900. 8:0. : Zeitschrift. Jahrg. 45 (1899): H. 1-2 & Beilage. 4:0. Dublin. Royal Irish academy. Proceedings. (3) Vol. 5 (1899): N:o 2. 8:0. — Royal Dublin society. Scientific proceedings. N.S. Vol. 8 (1898): P. 6. 8:0. Scientific transactions. (2) Vol. 6: 14-16; 7: 1. 1898. 4:0. cl Durban. Natal Observatory. Report of the government astronomer. Year 1893. Fol. Edinburgh. Geological society. Transactions. Vol. 7:P. 4. 1899. 8:0. Elberfeld. Naturwissenschaftlicher Verein. Jahres-Bericht. H. 9. 1899. 8:0. Erlangen. Physikalisch-medieinische Societät. Sitzungsberichte. H. 30 (1898). 8:0. Frankfurt a. M. Senckenbergische naturforschende Gesellschaft. Abhandlungen. Bd 21:H.4. 1899. 4:0. Geneve. ÖObservatoire. Rapport sur le concours de reglage de chronometres. Annee 1898. 8:0. Genova. Museo civico di storia naturale. Annali. (2) Vol. 19. 1898. 8:0. — Musei di zoologia e anatomia comparata della RB. Universita. Bollettino. 1898: N:o 67—68; 1899: 69— 78. 8:0. Giessen. Oberhessische Gesellschaft für Natur- u. Heilkunde. Bericht. 32. 1897/99. 8:0. Granville, Ohio. Scientific Laboratories of Denison university. Bulletin. Vol. 11: Article 4—8. 189899. 8:0. ’s-Gravenhage. Ministerie van binnenlandsche zaken. KOPS, J. & VAN EEDEN, F. W., Flora Batava. Afl. 325—326. Haar- lem 1899. 4:0. Greenwich. A. observatory. Report of the astronomer... 1898/99. 4:0. Güstrow. Verein der Freunde der Naturgeschichte in Mecklen- burg. Archiv. Jahr 52 (1898): Abth. 2; 53 (1899): 1. 8:0. Göttingen. K. Gesellschaft der Wissenschaften. Abhandlungen. Philol.-Hist. Kl. N. F. Bd 2: N:o 8. 1899. 4:0. Nachrichten. Math.-phys. Kl. 1899: H. 1. 8:o. > Dhalole tust I SYV i 73:0. » Geschäftliche Mittheilungen. 1898: H. 2; 1899: 1. 8:0. Habana. Academia de ciencias medicas, fisicas y naturales. Anales. T. 34 (1897): N:o 399; 36 (1899): 417-418. 8:0. Halle. X. Leopoldinisch-Carolinische deutsche Akademie der Natur- Forscher. Nova acta. Bd 61: N:o 3; 67: 1-2. 1894—95. 4:0. — Naturwissenschaftlicher Verein für Sachsen und Thüringen. Zeitschrift für Naturwissenschaften. Bd 71 (1899): H. 6. 8:o. Hamburg. Deutsche Seewarte. Aus dem Archiv der deutschen Seewarte. Jahrg. 21 (1898). 4:0. — Hamburger Sternwarte. Mittheilungen. N:o 1—5. 1895—99. 8:o. Beobachtungen von Cometen und kleinen Planeten in den Jahren 1897 —98. 4:0. Hanau. Wetterauische Gesellschaft für die gesamte Naturkunde. Bericht. 1895/99. 8:0. 7712 Harlem. Fondation de P. Teyler van der Hulst. Archives du Musée Teyler. (2) Vol. 6: P. 3. 1899. 8:o. — Koloniaal museum. Catalogus der Nederlandsche West-Indische Tentoonstelling. 1899. 8:0. WARNIER, W. L. A., Bijdrage tot de kennis der koffie. Amsterdam 1300. 3:0: — Societe Hollandaise des sciences. HUYGHENS, CHR., Oeuvres completes. T. 8. 1899. 4:0. Helsingfors. Universitets-Biblioteket. Akademiskt tryck. 1898/99. 24 st. 8:0 & 4:0. — Statistiska centralbyrån. Bidrag till Finlands officiela statistik. II: 7; VI: 29. 1899. 4:o. Statistisk årsbok för Finland. Årg. 20 (1899). 8:0. — Commission geologique de la Finlande. Bulletin. N:o 6, 8. 1898—-99. 8:0. Jena. Medicinisch-naturwissenschaftliche Gesellschaft. Jenaische Zeitschrift für Naturwissenschaft. N. F. Bd. 26: H. 2. 1899. 8:0. Denkschriften. Bd 4: L. 2: Text & Atlas; 6: 2: Text & Atlas; 7: 2: Text & Atlas. 1898 —99. 4:0. Karlsruhe. Centralbureau für Meteorologie und Hydrographie im Grossherzogthum Baden. Ergebnisse der meteorologischen Beobachtungen. Jahr 1898. 4:0. Kharkow. Université Imperiale. Annales. 1899: Kn. 2-3. 8:0. 1 dissertation. — sSociete des naturalistes & luniversite Imp. Travaux. T. 33 (1898/99). 8:0. Kiel. Sternwarte. Publication 10. 1899. 4:o. Kiew. Observatoire meteorologique de Uuniversite. Bulletin. T. 2 (1895/96): N:o 10-12; 3 (1896/97): 1-12; 4 (1897/98): = BO Kjöbenhavn. K. Danske Videnskabernes Selskab. Skrifter. (6) Hist.-filos. Afd. T. 4: N:o 6. 1899. 4:0. » » Naturv.-math. Afd. T. 9: N:o 1-2; 10: 1. 1898 —99. 4:0. ÖOversigt over Forhandliuger. 1899: N:o 2-3. 8:0. Regesta diplomatica historie Danic®. (2) Bd 2:4. 1898. 4:0. LORENZ, L., Oeuvres scientifiques. T. 2: Fasc. 1. 189%. 8:0. — Carlsberg Laboratoriet. Meddelelser. Bd 4: H. 4. 1899. 8:0. — Dansk geologisk Forening. Meddelelser. N:o 4—5. 1897—99. 8:0. — Commissionen for Ledelsen af de geologiske og geographiske Under- sögelser i Grönland. Meddelelser om Grönland. H. 20, 21: Afd. 1; 23: 1. 1899. 8:0. — Meteorologisk Institut. Meteorologisk Aarbog. 1895: D. 2; 1897: 1. Fol. » » >» »» Appendix. 1899. 4:0. 778 Krakau. Academie des sciences. Atlas geologiezny Galicyi. Cz. 9: Atlas; 10: 1-2: Text & Atlas. 1897 — 98. 8:o & Fol. Biblioteka pisarzöw Polskich. 36. 1899. 8:0. Bulletin international. 1899: 5. 8:0. Materyaly do klimatografii Galicyi. Rok 1898. 8:0. Kristiania. Det norske meteorologiske Institut. Nederböriagttagelser i Norge. Aarg. 1—3 (1895/97): ı—2. Fol. Lausanne. sSociete Vaudoise des sciences naturelles. Bulletin. (4) Vol. 35: N:o 131. 1899. 8:0. Lawrence. Kansas university. Quarterly. Ser. A: Science and math. Vol. 8 (1899): N:o 2. 8:0. Leipzig. K. Sächsische Gesellschaft der Wissenschaften. Berichte. Mathem.-phys. CI. 1899: 2—4. 8:0. » Philol.-hist. Cl. 1899: 1-3. 8:0. — Verein für Erdkunde. Mittheilungen. 1898. 8:0. Wissenschaftliche Veröffentlichungen. Bd 3: H. 3. 1899. 8:0. Liege. sSociete geologique de Belgique. Annales. T. 26 (1898/99): Livr. 3. 8:0. — Societe R. des sciences. Mémoires. (3) T. 1. 1899. 8:o. Linz. Museum Francisco-Carolinum. Jahres-Bericht. 57 (1898/99). 8:0. London. Geologists” association. Proceedings. Vol. 16 (1899): P. 3—4. 8:0. — British museum. Return 1899. 8:0. — Meteorological office. Hourly means of the readings from the self-recording instruments 1895. 4:0. Meteorological observations. Year 1895. 4:o. — R. Astronomical society. Monthly notices. Vol. 59 (1898/99): N:o 8-9. 8:0. — Chemical Society. Journal. Vol. 75—76 (1899): N:o 7—9. 8:0. Proceedings. Vol. 15 (1898/99): N:o 211-212. 8:0. — Geological society. Quarterly journal. Vol. 55 (1899): P. 3. 8:0. — Linnean society. Transactions (2) Bot. Vol. 5: P. 9-10. 1899. 4:o. > » Zool. Vol. 7: P. 5—8. 1898—99. 4:o. Journal. Bot. Vol. 33: N:o 234; 34: 235—238. 1898—99. 8:0. > Zool. Vol. 26: N:o 172; 27:173—175. 1898—99. 8:0. Proceedings 1897/98. 8:0. List. 1898/99. 8:0. — R. Meteorological society. Quarterly journal. Vol. 25 (1899): N:o 109. 8:0. 774 London. Royal microscopical society. Journal. 18997B. 3 4.8:0: — Royal society. Proceedings. Vol. 65 (1898/99): N:o 415—418. 8:0. — Zoological society. Transactions. Vol. 15: P. 2. 1899. 4:0. Proceedings. 1899: P. 1—2. 8:0. List. 1899. 8:0: — Royal Gardens, Kew. Bulletin of miscellaneous information. 1898: N:o 144; 1899: 145—152- 8:0. London, Ontario. Zntomological society of Ontario. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 6—8. 8:0. Lyon. Academie des sciences, belles-lettres et arts. Mémoires. Sciences et lettres. (3) T. 5. 1898. 8:0. — Société a agriculture, sciences et industrie. Annales. (7) T. 5 (1897). 8:0. — sSociete Linneenne. Annales. N. S. T. 45 (1898). 8:0. Madrid. Observatorio. Resumen de las observaciones meteorolögicas. Ano 1895/96; 1896/97. 8:0. Magdeburg. Wetterwarte der Magdeburgischen Zeitung. Jahrbuch. Bd. 16 (1897). 4:0. Manchester. Literary and philosophical society. Memoirs and proceedings. Vol. 43 (1898/99): P. 2-3. 8:0. Manila. Observatorio meteorologico. Boletin mensual. 1897: 9-12; 1898: 1. 4:0. ALGUE, J., Baguios 6 ciclones Filipinos. 1897. 8:0. CORONAS, P. J., La erupeiön del volcän Mayön en los dias 25 y 26 de Junio 1897. 1898. 4:0. The baro-cyclono-meter. 1898. 8:0. ALGUE, P. J., Las Nubes en el archipielago Filipino. 1899. 4:o. Marseille. Haculte des sciences. Annales. T. 9: Fasc. 1-5. 1899. 4:0. Mexico. Asociacion de ingenieros y arquitectos de Mexico. Anales. T. 7. 1899. 8:0. — Instituto medico nacional. Anales. T. 4 (1899): N. 2-3. 8:0. — Observatorio meteorologico central. Boletin mensual. 1899: 2—3. Fol. Boletin de agricultura, mineria & industrias. Ano 8 (1898/99): Nüm. 3—5, 7-9. 8:0. — Sociedad cientifica » Antonio Alzate». Memorias y revista. T. 12 (1898/99): N:o 4-6. 8:0. Milano. R. Osservatorio astronomico di Brera. Osservazioni meteorologiche. Anno 1898. 4:0. — s„Societa Italiana di scienze naturali. Atti. Vol. 38 (1899): Fasc. 1—2. 8:0. 775 Mirfield. Yorkshire geological and polytechnic society. Proceedings. N.S. Vol. 13: P. 4. 1899. 8:0. Mont Blanc. Observatoire meteorologique. Annales. T.3. 1898. 4:o. Montevideo. Museo Nacional. Anales. T. 2:Fasc. 11. 1899. 8:0. Montreal. Natural history society. The Canadian record of science. Vol. 7: N:o 8. 1898. 8:0. Moscou. sSocidte imperiale des naturalistes. Bulletin. Annee 1898: N:o 4. 8:0. Nouveaux memoires. T. 15: Livr. 7; 16: 1. 1898. 4:0. München. X. Bayerische Akademie der Wissenschaften. Abhandlungen. Math.-phys. Cl. Bd 19: Abth. 3; 20: ı. 1899. 4:0. > Philos.-philol. CI. Bd 21: Abth. 2. 1899. 4:0. Monumenta Tridentina. H. 4—5. 1897—99. 4:0. Sitzungsberichte. Math.-phys. Cl. 1899:1. 8:0. > Philos.-philol. Cl. 1899: 1. 8:0. LINDEMANN, F., Gedächtnissrede auf Philipp Ludwig von Seidel. 1898. 4:0. GOEBEL, K., Uber Studium und Auffassung der Anpassungserschei- nungen bei Pflanzen. 1898. 4:0. — ÖOrnithologischer Verein. Jahresbericht 1897/98. 8:0. — K. meteorologische Centralstation. Beobachtungen der meteorologischen Stationen im Königreich Bayern. Jahrg. 20 (1898): H. 2. 4:0. Übersicht über die Witterungsverhältnisse im Königreiche Bayern. Ss rl NO Nantes. Socieéte des sciences naturelles de l’Ouest de la France. Bulletin. T. 8 (1898): 3-4; 9 (1899): 1. 8:0. Napoli. Accademia delle seienze fisiche e matematiche. Rendiconto. (3) Vol. 5 (1899): Fase. 5—7. 8:0. — AR. Accademia di archeologia, lettere e belle-arti. Rendiconto. N. S. Anno 13 (1899): 1—2. 8:0. Newcastle-upon-Tyne. Natural history society of Northumberland. Transactions. Vol. 12: P.ı. 1899. 8:0. New Haven. Observatory of Yale university. Report. Year 1898/99. 8:0. New York. Academy of sciences. Annals. Vol. 11 (1898): P. 3; 12 (1899): 1. 8:0. — American museum of natural history. Annual report. Year 1898. 8:0. Memoirs. Vol. 2: Anthropology 1: 3. 1899. 4:o. Nizza. Societe de medecine et de climatologie. Nice-medical. Annee 23 (1899): N:o 7. 8:0. Oaxaca. ÖObservatorio meteorologico. Boletin mensual. T. 2 (1898/99): Synopsis. 4:0. 776 Odessa. sSociete des naturalistes de la Nouvelle-Russie. Mémoires. T. 22: P. 2. 1898. 8:0. Mémoires de la section mathematique. T. 16, 19. 1899. 8:0. Ottawa. Meteorological service of Canada. Report. Year 1896: Vol. 1-2. 4:0. Oxford. Radcliffe observatory. Astronomical and meteorological observations. Vol. 47(1890—91). Palermo. AR. Orto botanico. Bollettino. Anno 2 (1898): Fasc. 1—4. 8:0. Contribuzioni alla biologia vegetale. Vol. 2: Fasc. 3. 1899. 8:0. — (ircolo matematico. Rendiconti. T. 13 (1899): Fasc. 3-4. 8:0. Parä. Museu Paraense. Boletim. Vol. 2 (1897 — 98): N:o 1-3. 8:0. Paris. Academie des sciences. CAUCHY, A., Oeuvres. Ser. 1: T. 11. 1899. 4:0. — Bureau central meteorologique. Bulletin mensuel. Annde 1899: N:o 2, 4. 4:0. — Bureau international des Poids et Mesures. Travaux et memoires. T. 9. 1898. 4:0. — Museum d’histoire naturelle. Nouvelles archives. (3) T. 10: Fasc. 1-2. 1898. 4:0. Bulletin. Annee 1898: N:o 7-8; 1899: 1-2. 8:0. — sSociete astronomique de France. Bulletin. 1899: 6—9. 3:0. — Societe d’etudes scientifiques. La feuille des jeunes naturalistes. (3) Année 29 (1899): N:o 347. — sSociete entomologique de France. Annales. Vol. 66 (1897): 1-4. 8:0. Bulletin. Année 1897. 8:0. — Societe de geographie. Comptes rendus des seances. 1899: N:o 5—6. 8:0. Bulletin. (7) T. 18 (1897): 4; 20 (1899): 2. 8:0. — Societe geologique de France. Bulletin. (3) T. 27 (1899): N:o 2. 8:0. — Societe meteorologique de France. Annuaire. Annee 46 (1898): 10-12. 8:0. — sSociete zoologique de France. Bulletin. T. 23 (1898): N:o 1-11. 8:0. Mémoires. T. 11 (1898). 8:0. Perth. Observatory. Meteorological observations. Year 1897. Fol. Philadelphia. Academy of natural sciences. Journal. (2) Vol. 11:P. 2. 1899. 4:0. Proceedings. 1899: P. 1. 8:0. Pisa. R. Scuola normale superiore. Annali. Vol. 20. 1899. 8:0. — sSocieta Toscana di scienze natural. Processi verbali. T. 11 (1898 —-99): Pag. 103-158. 8:0. 8:0. 3:0. Pola. K. K. Hydrographisches Amt. Meteorologische Termin-Beobachtungen. 1899: 4—6. Fol. Ponta Delgada. Observatoire meteorologique. Resume des observations. 1898: 1—12; 1899: 1—6. 4:0. Potsdam. Centralbureau der internationalen Erdmessung. ALBRECHT, TH., Anleitung zum Gebrauche des Zenitteleskops auf den internationalen Breitenstatienen. Berl. 1899. 8:0. Prag. K. K. Sternwarte. Magnetische und meteorologische Beobachtungen. Jahrg.59(1898). 4:0. Richmond. Kew Observatory. Report. Year 1898. 8:o. Roma. RB. Accademia dei Lincei. Rendiconto dell’ adunanza solenne del 4 giugno 1899. 4:0. Cl. di scienze morali.... Atti. (5) P. 1: Memorie. Vol. 6. 1899. 4:0. » » P. 2: Notizie degli scavi. Vol. 7 (1899): 2—4. 4:0. Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Fasc. 3-6. 8:0. Cl. di scienze fisiche ... Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Sem. 1: Fasc. 10-12; Sem. 2: 1-4. 4:0. — R. Comitato Geologico d'Italia. Bollettino. Vol. 29 (1898): N:o 4; 30 (1899): 1. 8:0. Rousdon. Observatory. Meteorological observations. Vol. 15 (1898). 4:0. St. Petersburg. Academie Imp. des sciences. Mémoires. (8) T. 7: N:o 4; 8: 1-5. 1898 —99. 4:0. Bulletin. (5) T. 8 (1898): 5; 9 (1898): 1-5; 10 (1899): 1-4. 4:0. — (omite geologique. Bulletins. 17 (1898): N:o 6-10; 18 (1899): 1-2. 8:0. Mémoires. T. 8: N:o 4; 12:3. 1898 —99. 4:0. — Russisch-kaiserl. mineralogische Gesellschaft. Verhandlungen. (2) Bd. 36: Lief. 1. 1899. 8:0. — Institut Imp. de médecine exwperimentale. Archives des sciences biologiques. T. 7 (1899): N:o 1-3. 4:0. — Laboratoire biologique. Bulletin. T. 3:3. 1899. 8:o. — sSociete Imp. Russe de geographie. Otcet. 1893. 8:0. Santiago de Chile. Deutscher wissenschaftlicher Verein. Verhandlungen. Bd 3: H. 6. 1898. 8:0. Simla. Meteorological reporter to the government of India. Indian meteorological memoirs. Vol. 10: P. 1-2. 1898. Fol. Stuttgart. Verein für vaterländische Naturkunde in Württemberg. Jahreshefte. Jahrg. 55 (1899). 8:0. Sydney. Australasian association for the advancement of science. teport. Meeting 7 (1898). 8:0. — Department of Mines and Agriculture. Records of the geological survey of New South Wales. Vol. 6 (1899): PIN. Mineral resources. N:o 5. 1899. 8:0. 778 Sydney. Australian museum. Catalogue. N:o 17. 1899. 8:0. Memoir. 3: P. 8. 1899. 8:0. Records. Vol. 3: N:0 5. 1899. 8:o. — Government observatory. Results of rain, river, and evaporation observations. Year 1897. 8:0. Meteorological observations. 1897. 8:0. -—— Linnean Society of New South Wales. Proceedings. Vol. 23 (1898): P. 4. 8:0. Saint Louis. Academy of science. Transactions. Vol. 8: N:o 8-12; 9: 1-5, 7. 1898 —99.! 8:0. — Missouri botanical garden. Annual report. 10 (1898). 8:0. Salem. Kssex institute. Bulletin. Vol. 28 (1896): N:o 7—12; 29 (1897): 7—12; 30 (1898): 1—2- 8:0. San Fernando. Instituto y observatorio de marina. Anales. Secc. 2. Ano 1898. Fol. San Francisco. Astronvmical society of the Pacific. Publications. Vol. 11 (1899): N:o 68. 8:o. Tacubaya. Observatorio astronomico nacional. Observaciones meteorolögicas. Ano 1895. Fol. Tokyo. Central meteorological observatory. Weather chart. 1899: 4—7. Fol. — College of science, Imp. university. Sonne, Mol. 1111219, 5 11899), 250. — Societas zoologica. Annotationes zoologicz Japonenses. Vol. 3: P. 1. 1399. 8:0. Torino. #2. Accademia delle scienze. Atti. Vol. 34 (1898/99): Disp. 5-14. 8:0. Osservazioni ıneteorologiche. Anno 1898. 8:0. — Musei di Zoologia ed Anatomia comparata. Bollettino. Vol. 14 (1899): N:o 335-352. 8:0. Toulouse. Academie des sciences, inscriptions et belles-lettres. Bulletin. T. 1 (1897/98): N:o 1-3. 8:o. Trondhjem. KA. Norske Videnskabers Selskab. Skrifter. 1898. 8:0. Troyes. Société academique d agriculture, des sciences, arts et belles- lettres. Mémoires. T. 62 (1898). 8:0. Washington. Smithsonian institution. Miscellaneous collections. Vol. 39: Titel & Index. 1899. 8:0. — National academy of sciences. Memoirs. Vol. 8:3. 1899. 4:0. — Volta bureau. FAY, E. A., Marriages of the deaf in America. 1898. 8:o. — Department of agriculture. Yearbook. 1898. 8:0. 779 Washington. Department of agriculture. Div. of biological survey. North American fauna. N:o 15. 1899. 8:0. — — Section of foreign markets. Bulletin. N:013 15.189839. Report. Year 1898. 8:0. — — Weather bureau. Report. Year 1897/98. 4:0. Bulletin. N:o 24, 26. 1899. 8:0. Monthly weather review. Vol. 27 (1889): N:o 3-5. 4:0. Weather map. 1899: 1-6. Fol. — Office of Nautical almanac. The American ephemeris and Nautical almanac. Year 1901. 8:0. Astronomical papers. Vol. 8:P. 2. 1898. 4:o. i — Hydrographic office. Pilot chart of the North Atlantic ocean. 1898: 1—12. Fol. > WS » Paeifie ocean. 1898: 1-12. Eol. — U. S. Coast and geodetic survey. Bulletin. N:o 37 —40. 1899. 4:o. — U. S. Geological survey. Annual report. 18 (1896/97): P. ı-5; 19 (1897/98): 1, 4, 6. 4:0. Wien. K. K. Central-Anstalt für Meteorologie und Erdmagnetismus. Jahrbücher. N. F. Bd 32 (1895) —-33 (1896); 35 (1898). 4:o. — K. K. zoologisch-botanische Gesellschaft. Verhandlungen. Bd. 49 (1899): H. 5—7. 8:0. — K. K. Gradmessungs-Bureau. Astronomische Arbeiten. Bd 10. 1898. 4:0. — HK. K. Geologische Reichsanstalt. Jahrbuch. Bd 48 (1898): H. 3—4; 49 (1899): 1. 8:0. Verhandlungen. 1899: N:o 5—8. 8:0. — Verein zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse. Schriften. Bd 39 (1898/99). 8:0. Winnipeg. Historical and Scientific Society of Manitoba. Transactions. N:o 53--54. 1899. 8:0. Annual report. Year 1898. 8:0. Würzburg. Physikalisch-medicinische Gesellschaft. Verhandlungen. N. F.Bd. 32: N:o 6; 33: 1. 1899. 8:o. Sitzungsberichte. Jahrg. 1899: N:o 1-5. 8:0. Zürich. Naturforschende Gesellsch‘ft. Vierteljahrsschrift. Jahrg. 44 (1899): H. 1-2. 8:0. Af Prof. G. Retzius: Anteckningar angående brefväxlingen mellan Anders Retzius och Jo- hannes Müller. (Manuskript). Af Prof. S. Arrhenius: ENGESTRÖM, Jan Jaköb Berzelius. Kraköw 1879. 8:0. Af C. E. Fritzes K. Hofbokhandels förlag: ROSWALL, T. & ENGELMARK, 0. D., Lappland. Illustrerad beskrif- ning. Sthlm 1899. 8:0. 730 Af utgifvarne: Acta mathematica, hrsg. von G. MITTAG-LEFFLER. 22:4. 1899. 4:0. Annaes de sciencias naturaes publ. por A. NOBRE. Anno 5 (1898): N:o 4. 8:0. Bibliotheca mathematica, hrsg. von G. ENESTRÖM. 1899:2. 8:0. Svenska jägareförbundets nya tidskrift, utg. af A. WAHLGREN. Årg. 37 (1899): H. 2. 8:0. Zeitschrift för afrikanische und oceanische Sprachen. Herausg. von A. SEIDEL. Jahrg. 4 (1898): H. 4. 8:o. Af författarne: ALBERG, A., Frost flowers on the windows. Chicago 1899. 8:0. AURIVILLIUS, ÜHR., Systematisches Verzeichniss der Tagfalter der xthiopischen Region. Sthm 1899. 8:0. BERGSTRAND, Ö., Undersökningar öfver stellarfotografiens användning vid bestämningen af fixstjärvornas årliga parallaxer. Upsala 1899. 8:o. DUNER, N. C., On the spectra of stars of class III b. Chicago 1899. 8:0. HILDEBRANDSSON, H. H., Om förutsägelser af en kommande ärstids väderlek. Upsala 1899. 8:0. HULTH, J. M., Über einige Kalktuffe aus Westergötland. Upsala 1899. 8:0. LAMPA, S., Nunnan (Lymantria Monacha Lin.). Sthm 1899. 8:o. NORDENSKJÖLD, O., Wissenschaftliche Ergebnisse der Schwedischen Expedition nach den Magellansländern 1895 —1897. Bd.1:H. 1. Sthm 1899. 8:0. OLSSON, P., Väderleken i Östersund 1898. Östersund 1899. 8:0. THORELL, T., Aranex Camerunenses (Africz Occidentalis) quas anno 1891 collegerunt cel. dr. Y. Sjöstedt. . . Sthm 1899. 8:0. TULLBERG, T., Über das System der Nagethiere. Eine phylogenetische Studie. Upsala 1899. 4:0. BOLLACK, L., La langue bleue-Bolak. Langue internationale pratique. Paris 1899. 8:0. BRENDEL, M., The seientifie papers of John Couch Adams. Vol. 1. Göttingen 1899. 8:0. CROQUEVIELLE, G., Note sur certaines affections d’origine eryptoga- mique.... (Maskinskrift). HOLUB, E., Z Afriky. Prag 1899. 8:o. KLOSSOVSKY, A., Vie physique de notre planete devant les lumieres de la science contemporaine. Odessa 1899. 8:0. KRIECHBAUMER, J., Beitrag zu einer Monographie der Joppinen... Berlin 1898. 8:0. KÖRÖSY, J. VON, Zur internationalen Nomenclatur der Todesursachen. Berlin 1899. 8:o. LEFORT, F., Faussete de l’idee evolutionniste... Lyon 1899. 4:0. LERSCH, B. M., Einleitung in die Chronologie. T. 1—2. Freiburg 1899. 8:0. MERCIER, A., Communications avec Mars. Orléans 1899. 8:0. PHILIPPI, R. A., Los fösiles secundarios de Chile. Santiago de Chile 1899. 4:0. 781 Af författarne: RUSSELL, H. C., Current papers N:o 3. Sydney 1898. 8:0. SCHEFTEL, I. L., Comment prévenir la destruction de la terre par la comete Biela. Geneve 1899. 4:0. (Autograferadt). SCHUMANN, R., Über die Verwendung zweier Pendel auf gemeinsamer Unterlage zur Bestimmung der Mitschwingung. Lpz. 1899. 8:o. VOLANTE, A., Areonautica polare. Torino 1899. Fol. WEINEK, L., Astronomie an der deutschen Carl-Ferdinands Universität in Prag während der letzten fünfzig Jahre. Prag 1899. 8:0. WILLE, N., Über die Wanderung der anorganischen Nährstoffe bei den Laminariaceen. Berlin 1899. 8:0. — 4 st. smäskrifter. WOLFER, A., Astronomische Mitteilungen gegründet von Dr. Rudolf Wolf. Zürich 1898. 8:0. ZEUNER, G., Vorlesungen über Theorie der Turbinen. Leipzig 1899. 8:0. Stockholm 1899. Kungl. Boktryckeriet. TEE ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS FÖRHANDLINGAR. 6. 1899. | JE 8. Onsdagen den 11 Oktober. INNEHÅLL. Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . . .. ss. ss « sid. 783. CLEvE, P. T., On the seasonal distribution of some tes plankton- REN STD SE N nn a a Na RNe NG 221898 SANTESSON, C. G., Ett herbarium från a samladt af Casten ROR trakten af ör borg: Eur. 9.808) CLEVE, A., Notes on the lo. of some Teller in ole ppm oa 9 6, NME SERRCRLNS T., Ueber Hymenella Arundinis Fr., eine Tuberculariee mit endogener Conidienbildung nebst Verzeichnis der bisher bekannten Fälle endogener Se bei den Nebenfruchtformen der Asco- myceten . 4 ö 5 » 887. WAHLGREN, E., On some Anlensensenen led: in he Vale delle andii in Transcaspia by DESSEN ÖMSE vo ov 8 6 9 o ER EHI ÖL Skänker till Akademiens bibliotek. .. . . . . dal "784, 324, 836, 846, 851. Tillkännagafs, att Akademiens utländske ledamot Professorn i Fysik vid universitetet i Leipzig GUSTAV WIEDEMANN med döden afgätt. Filos. Kandidaten W. SANDBERG hade afgifvit berättelse om den resa, som han med bidrag af Akademien under förliden sommar utfört till Koster- och Väder-öarne i Bohuslän för stu- dium af spongiornas förekomst och morfologi. Hr. SMITT, som till Akademiens Juni-sammankomst inlemnat en i Öfversigten offentliggjord afhandling om slägtet Gobius, redogjorde för densammas innehåll särskildt angående de s. k. smörbultfiskarnes systematik. Observatorn vid Lunds observatorium F. A. ENGSTRÖM lem- nade en redogörelse för arbetena under förliden sommars grad- mätningsexpedition till Spetsbergen. 754 Pa tillstyrkan af komiterade antogos följande inlemnade af- handlingar och uppsatser till införande 1 Akademiens skrifter: 1 Akademiens Handlingar: »The Plankton of the North See, the ‚English Channel and the Skagerack», af Professor P. T. CLEVE; 1 Bihanget till Handlingarne: 1:0) »Meteorologische und Wasserstand-Beobachtungen während der schwedischen Expedition 1399 auf der Bären-Insel ausgeführtv af Amanuensen ©. A. FORSBERG, 2:0)-»Nya Archieracier från Dalarne, Västmanland och Dalsland» af Läroverksadjunkten K. JOHANSSON; samt i Öfversigten de i innehällsförteckningen uppräknade 5 upp- satser. Genom anstäldt val tillförordnades Amanuensen vid Kongl. Vitterhets-, Historie- och Antigvitets-Akademien Doktor KNUT HJALMAR STOLPE att från och med ar 1900 tillsvidare vara föreståndare för Riksmuseets etnografiska samling. Följande skänker anmäldes: Till Akademiens Bibliotek. Stockholm. K. Civil-departementet. Conference internationale pour l’exploration de la mer réunie & Stock- holm 1899. 4:0. — K. Ecklesiastik-departementet. Nyt Magazin for Naturvidenskaberne. Bd 36 (1898): H. 3-4. 8:0. Archiv for Mathematik og Naturvidenskab. Bd 20 (1898): H. 1-3. 8:0. Aarsberetning vedkommende Norges Fiskerier for 1897: H. 2-3. 8:0. — Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 3 häften. 4:0. — Stadsfullmäktige. Berättelse ang. Stockholms kommunalförvaltning år 1897. 8:0. -— Karolinska institutet. Inbjudning till prof. E. G. MÜLLERS installation. 1899. 4:0. Lund. Astronomiska observatorium. Meddelanden. N:o 4—7. Sthlm 1899. 8:0. Upsala. Universitets-biblioteket. Bulletin of the geological institution. Vol. 4: P. 1. 1898. 8:0. Adelaide. Observatory. Meteorological observations. Year 1896. Fol. Berlin. K. Universitäts-Bibliothek. Dissertationer, 1898/99. 69 st. 8:0 & 4:0. (Forts. & sid. 824.) 185 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 8. Stockholm. On the seasonal distribution of some Atlantic plankton- organisıns. Den CLEVE. | (Communicated 1899 October 11.) During the years 1898 and 1899 a very considerable number of plankton samples have been collected by the kind assistance of the officers on many Dutch, English and French oceanliners, by the Swedish corvette, the Freya, by the Swedish arctic expe- ditions as well as by whalers in the arctic ocean. : Collections have, besides, regularly been made at Westmannaö (S. of Ice- land), the Färöes, the Shetlands and the Azores. By the recent, very valuable report of OSTENFELD !) on the plankton in the Northern Atlantic my observations have been considerably am- plified in a most welcome way. By this addition of data it becomes possible to follow in detail and month for month the distribution of many plankton-species. As it will be a long time before I have arranged and combined all the numerous obser- vations, I will here report about some few results of the plankton investigations, which seem to me to be of considerable interest to hydrography. I will in this paper treat of the seasonal dis- tribution of some arctic or west-atlantic forms, which constitute my plankton-types cheto- and tricho-plankton. The species, of which the former type principally consists, the Chetoceros decipiens, will first be examined as to its geographical distribu- 1) Jakttagelser over Overfladvandets temperatur, saltholdiched og plankton paa islandske og grönlandske skibsrouter i 1898 foretagne under ledelse af C. F. WANDEL bearbeidede of MARTIN KNUDSEN og OC. OSTENFELD Kbn., 8:0 1899. 786 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. tion during the months of the year 1898. Later, I will treat of the distribution of the tricho-plankton forms, and, finally, of some species that characterize the northern neritic plankton. Chxtoceros deceipiens CL. in 1898. March and April. — NW. and S. of Iceland to the Färöes, the Shetlands (abundant), Scotland and into the North Sea. — More or less abundant in several spots from 47° N. 27° W. and the Azores to Brittany. — Davis Strait (about 62° N. 50° W-.). 1!) — Newfoundland banks along the American coast, abundantly from 45° N. 52° W. to 40° N. 72° W. May. Sparingly between Jan Mayen and East Greenland. South Iceland. Very abundant from the north of Rockall to the Shetlands and thence to 61° N. 5° E. — Common W. of Greenland (63° N. 54° W.) and above the Newfoundland banks, or from 41° N. 53” W. to 45° N. 41° W. June. Sparingly N., W. and S. of Iceland, sparingly be- tween the Färöes and the Shetlands. Very abundant at 62° N. 2° 30’ E. as well as between Norway and Beeren Island (from 68° N. 13° E. to 74° N. 22° E.) and not rare east of Spitzbergen. — Rare at Cape Finisterre. Davis Strait (63° N. 56° W. not rare to 66° N. 55° W. common). July. More or less common S. of Iceland, rare WNW. of Iceland, sparingiy round the Shetlands, at 60° N. 17°—20° E., and 66° N. 7° E. Not rare W. of Spitzbergen (78° N. 5° W.—5° E.). August. Rare at the Shetlands, common E. of Spitzbergen (77—80° N. 10°— 84° E.). Sparingly from S. Iceland along 65° to East Greenland. September. S. of Iceland, rare between the Färöes and the Shetlands and between Norway and Beeren Island. — Very rare in the Irminger Sea. October. Rare S. of Iceland and thence to the Shetlands. !) For the sake of simplieity I have in.most cases omitted the minutes. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 787 November. More or less rare from S. Iceland to the Färöes. — Im the Atlantic at 48? N. 29°, W., 56° N. 23 W., 51° N. 20° W., mixed with species of the tricho-type. — Not rare on the Newfoundland banks and along the American coast, from 48° N. 40° W. to 40° N. 68° W. December. Rare S. of Iceland to Scotland. — From 47° N. 45° W. to 41° N. 66° W. It is apparent from the above statements that the Cheto- ceros decipiens is distributed from the channel between Jan Mayen and East Greenland to Iceland. Thence it follows two lines, one to the SE. and one to the SW. The south-eastern line runs above the Wywille-ridge to the Shetlands and West Norway as well as into the North Sea. The south-west line goes from Iceland to East Greenland, into Davis Strait and from the Newfoundland banks along the American coast. These routes are exactly those which the tricho-plankton takes. The difference consists in the fact that the cheto-plankton reaches an enormous development in the northern Atlantic during the spring, which the tricho-plankton does not. It is remarkable that the Chetoceros decipiens occurs along the east coast of America only during the winter and the spring, but this is easy to explain. As I shall show in another paper, the water with plankton from the temperate and tropical Atlantic (the styli- and desmo-plankton) expands to the North during the summer and covers the cold, south-going current along the east of America. During the autumn or winter it gets driven away, and then the Chetoceros decipiens comes to the surface. Another very remarkable fact is that the same species occurs during the winter and spring in many spots from New- foundland to the north of the Azores as well as from the south of these islands to the English Channel and at Cape Finisterre. It is not found in this area during the summer. That it had been conveyed in November from Newfoundland to 20° W. by a surface-current cannot be admitted. The only acceptable explanation is, that the water from the cold current along 788 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. the American coast dips below the warmer Atlantic and spreads towards the Azores and the European coasts. In November the surface-water from the summer gets driven away or rather mixed with the underlying strata and then the west-atlantic plankton comes to the surface. Most of the species of the tricho- plankton do not multiply in the water with so high a salin- ity as about 35 p.m. They die sooner or later, but with the exception of Chetoceros decipiens, which increases and gets conveyed as che@to-plankton over the Wywille ridge into the northern Atlantic and finally to Spitzbergen. This hypothesis receives considerable corroboration, if the seasonal distribution of other species from West Atlantic habitat be considered. Thalassiothrix longissima CL. & GrRun. in 1898. March. East of Jan Mayen (71° N. 1°30° W.). Färöe Channel. — At 23° N. 17° W. (rare). — From the Azores to the English Channel (more or less abundant) and thence along 48°—49° N. to 35° W. — Davis Strait S. of Newfoundland banks from 43° N. 45° W. to 40° N. 71°’ W. April. N. of Jan Mayen (74°—75° N. 5°—9° W.). Along 58° N. from 4° to 28° W. — Between 40°—50° N., 7-—170° W. From the Azores to the English Channel — S. of Cape Farewell. May. N. of Iceland, from 70° N. 15° W.to 77° N. 2°30' W. — From the Färöes to Greenland, along 57°—59 N. — Between 49° —47° N. 22°—32° W. — Davis Strait. — From 42° N. 47° W. to 40° N. 68° W. June. Iceland to S. of the Färöes (63° N. 15° W. to 60° N. 9 W.). — Denmarks Sound (65°—66° N. 29°--31° W.). — SE. of Greenland (56° N. 33° W.) to Cape Farewell (abundant). — At 41° N. 58° W. July. Abundant at 65° N. 5° W., rare in the Färöe Chan- nel. — The Irminger Sea, from 60° N. 17° W. to 58° N. 44° W. August. S. of Iceland. The Färöes. The Azores. Davis Strait. Everywhere rare. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 789 September. Abundantly N. of Iceland. — W. of the Shet- lands. — Beeren Island. — Irminger Sea. — West coast of Greenland to 68° N. October. Rare from the Färöes to 57° N. 27° W. and 58° N. 32° W. — Very rare at 48° N. 38° W. and at 41° N. 59° W. November. Sparingly from Iceland to the Färöes. — From 30° N. 10° W. to 47° N. 42° W. and from 43° N. 61° W. to 42° N. 65° W. December. Rare 8. of Ireland (50° N. 9° W.) and at Cape Finisterre (45° S. 10° W.). — From 49° N. 50’ W. to 41° N. 66° W. This species can thus be traced from the north of Jan Mayen to Iceland, from Iceland on the east to the Färöes and on the west to Greenland, Davis Strait and Newfoundland. In the winter and spring it occurs along the east coast of America and scattered over the whole Atlantic to the south of the Azores and the coasts of Europe, from Spain to the English Channel. Calanus finmarchieus Gunn. in 1898. February. At 50° N. 10° W. and abundantly at 45° N. 50° W. March. Round Iceland. Between Iceland and the Färöes. The Färöes. S. of the Shetlands (59° N. 1° E.). — Denmarks Sound — N. and S. of the Azores. — Very abundant the whole way between 44° N. 45° W. and 40° N. 70° W. — At 47 N. 27° W. April. NW. of Jan Mayen (74? N. 5° W.). From the south of Iceland to the Färöes and the Orkneys. — North of the Azoress to the Channel and the south of Ireland. — From 49° NSS. t048594, N AA WW: May. W. of Jan Mayen, from 71° N. 15° W. to 68° N. 17° W. — S. Iceland. — The Färöes. — E. of the Shetlands. Along the west coast of Norway from 58° N. 6° E. to 65” N. 9 E. — At 80° N. 7° W., 49° N. 11° W. and 48° N. 26°—33° W. — From 46° N. 38° W. to 40° N. 72° W. 790 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. June. Denmarks Sound (67° N. 29° W.) — The Färöes. — West of Norway at 62° N. 2°80' E. — Along the coast of Nor- way from 60° N. to Tromsöe and to Spitzbergen. — East of Spitzbergen. — At 45° N. 23° W., 47° N. 53° W., 45° NAT W. July. N., S. and E. of Iceland. The Färöes. — At 62°N. 0°—1° W. (the Shetlands). — At 48° N. 6° and 14° W. August. N., S. and E. of Iceland to the Färöes. NW. of the Hebrides. E. and W. of Spitzbergen. — At 48° N. 51° W. — From 56° N. 384° W. to 54° N. 47° W. September. Abundant N., S. and E. of Iceland and N. of the Färöes. — Between Tromsöe and Spitzbergen. — At 56° N. 12° W. — From 56° N. 28° W. to 53° N. 49° W. October. At Vestmannaö. S. of Ireland (49° N. 10° W.) and at 58° N. 51° W. November. The Färöes. — At 51° N. 20° W. — The Azores. — At 33°39 N. 10°12’ W. and at 28°40’ N. 19° 20 W. — From 48° N. 40° W. to 40° N. 67° W. December. The Färöes. — The Azores. — From 47° N. 45° W. to 42° N. 63° W. Chztoceros atlantieus CL. in 1898. January. At 63° N. 19° W. and at 87° N. 73° W. February. At 60° N. 3° W., 50° N. 10° W. and 88° N. 13 W. March. W. and S. of Iceland (64° N. 25° W., 61” N. 23° W.), W. of the Färöes, between the Färöes and the Shetlands. At 49 N. 18° W.— From 43° N. 45° W. to 40° N. 71° W. April. Abundant north of Jan Mayen, at 75°—74° N. 9°—5° W., thence less abundant to 73° N. 5° W. At 48: N. 8 W. — Davis Strait (62° N. 50° W.). — From 43° N. 50° W210 AOZHNERTOR WE. May. Very abundant between 77° N. 2° W. and 70° N. 15° W. — At 68 N. 17 W. (N. of Iceland). — From the Färöes to 59° N. 10° W. At 58° N. 23°—35° W. — At 5% N. 49° W- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 8. 791 June. From 68° N. 13° E. to the NW. of Iceland and into the Sound of Denmark. — S. of Iceland, SW. of the Färöes, W. of the Shetlands to 62° N. 230 E. — Between Norway and Beeren Island (74° N. 23° E.). — At 57 N. 34° W. — Davis Strait (68° N. 56° W. and 66° N. 55° W.). July. At? 632° N. IE W., 61° N. 8° W. and 60° N. 25° W. August. North of the Färöes. Färöe Channel. Spitzbergen, from 77° N, 9° E. to 78° N. 12° E. — At 65° N. 33° E. — West of Greenland (69° N. 53° W.). Everywhere rare. September. N., S. and SW. of Iceland. The Färöes to the Shetlands. S. of Spitzbergen to Beeren Island. — Davis Strait, from 59° N. 50° W. to 65° N. 55° W. Everywhere rare. October. Rare S. of Iceland, W. of the Färöes, N. of Scotland, S. W. of the Shetlands and NNW. of Rockall. November. Along the south coast of Iceland to W. and S. of the Färöes and from thence to the Shetlands. Not rare at 0 NIO sand DI N. 20° W., rare at 452 N! 507 W: December. S. and SW. of the Färöes. — From 47” N. 45° W. to 41° N. 66° W., usually rare. This species follows the same routes as all the above species, but it does not proceed so far to the south during the winter. It has not, for instance, been seen on the area round the Azores; but there occurs a Ch@toceros, which I have named ©. atlanticus v. ezigua; it differs from the type by its very small size, so that it seems to be a dwarf-form. This form has been found in 1898 at the following places. January. At 4° N. 17 W. March. Between 45° N. 15° W. and 30° N. 35° W. April. At 49 N. 19° W. Between 50° N. 9° W. and 48° N. 29° W. i June. art RING ISRN 4 November. The Azores and at 56° N. 23° W. This form was not seen in May and from July to October. — The distribution of this diatom gives a strong support to 7122 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. the above opinion that it is a dwarf-form of the arctic Ch. atlanticus, degenerated in the Atlantic water of high salinity. It is worthy of note that Chetoceros atlanticus evidently has its maximum near the entrance to the polar basin. This fact, combined with the occurrence of that diatom in the tricho-plankton of the Bering Sea, renders it not improbable that the tricho- plankton may possibly ultimately come from the northern Pacific. Cosceinodiscus oculus iridis EHB. in 1898. 1) February. SW. of Iceland. — At 50° N. 10° W. (SW. of Ireland). — From 49° 31' N. to 45° N. 50° W. — Abundant at 84° N. 74° W. March., At 71° N. 15300 W. — S. and, SW. of Icelande Färöe Channel. West of Norway, at 63° N. 1° 36' E. (abundant) and 6133 N. 2° E. — Denmarks Sound (68° N. 26° W.) — Davis Strait (65° N. 54° W.). — From 42° N. 42° W. to 40° NSL WG April. NE. of Jan Mayen. W. and S. of Iceland. SW. of the Färöes. At 62° N. 2° E. (rare). — From 44° N. 41° W. to 40° N. 70° W. May. From 78° N. 2°30' W. to 68° N. 17° W. (abundant SW. of Jan Mayen) — S. of Iceland. N. of the Shetlands. — From 45° N. 41° W. to 40° N. 72° W. (very abundant at 53° — 56° W.). June N. of Iceland (68° N. 19° W.) into the Sound of Denmark (65° N. 31° W.). — East of Spitzbergen. — At 45° IN. 41” W. July....Erom; ‚64° N.,,3°.W. to 65° NEC VEN: at, A9° N. BA Na SÖ INS Do WE. and 40° N. 267 NW; August. Rare at the Shetlands and E. of Spitzbergen. September. Sparingly N. of Iceland, W. of the Shetlands, at 56° N. 36° W. and 53° N. 49° W. October. Very sparingly at 56° N. 51° W. 1) OSTENFELD’s data not used. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 793 November. S. of Iceland, abundantly. From 56° N. 30° W. (abundant) to 53” N. 49° W. December. From 48° N. 40° W. to 41° N. 66° W., where it was abundant. It seems from the above statements that this species has the same distribution as other species of the tricho-planktontype, more especially as the Chetoceros atlantieus. It does not go so far south in the winter as other species. It enters, like the preceding the tricho-plankton of the Bering Sea, and its maxi- mum of abundancy seems to be S. of the entrance to the polar basin. Rhizosolenia semispina HENSEN in 1898. January. Very sparingly 8. of the Azores. March. W. of Ireland (48° N. 18° W. and 53° N. 20° W.). — From the English Channel to the NW. of the Azores, or from 48° N. 6° W. to 40° N. 21° W. — From 43° N. 45° W. to 40° "N. 71° W. April. N. of Jan Mayen (73° N. 5° W.). — Not rare in the Färöe Channel. — From 60° N. 19° W. to 59° N. 30° W. — Rare at the south end of Greenland. From 44° N. 40° W. to 40° N. 70° W. May. More or less sparingly from 78° N. 2°30' W. to 68° N. 21° W. and between S. Iceland and Scotland. Abun- dantly at the Shetlands. — Abundant from 61° N. 23° W. to the S. of Greenland, rarer in Davis Strait at 63° N. 54° W. — From 45° N. 41° W. to 41° N. 54° W. — At 38° N. 21° W. and 49° N. 25° W. June. FromN. of Iceland into the Denmarks Sound, or from 69° N. 15° W. to 65° N. 31° W., not abundant. — From the S. of Iceland to Scotland. — W. of Norway, at 62° N. 2° 30' E. — Davis Strait from Cape Farewell (abundant) to 66° N. 55° W. (rare). -— At 45° N. 41° W. and 41° N. 58° W. July. Rare at 61° N. 6° W. and abundant at 57° N. 47 W. 794 _P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. August. Rare SW. of Iceland. Färöe Channel. Abun- dant at Spitzbergen, 77° N. 12°—23° E. — East Greenland, 65° N. 35°—-36° W. — Irish Channel, rare. — The Azores, rare. September. Very sparingly SW. of Cape Farewell and W. of Greenland (66° N. 55° W.). October. S. of Ireland. November and December. Rare at the Azores. Thalassiosira gravida CL. in 1898. March. At 74? N. 5° W., 58° N. 6° E. and 40° N. 69° W. April. Common NW. of Iceland (66° N. 24° W.) and not rare S. of Iceland. Rare W. of the Shetlands and at 42° N. 47° W. May. Rare at 73 N. 10° W. Enormously abundant bet- ween Jan Mayen and East Greenland, from 72” 30' N. 13” 9' W. to 70° 25’ N. 135° 40’ W. (salinity 34,26 to 34,40 p.m., temperature — 1,3 to + 0,4), rare at 68°2%9 N. 17°11’ W. (salinity 33,66 p.m., temperature — 0,5), common from 68° N. 21° W. to 67° N. 25° W. — Rare SW. of Greenland, but common from Cape Farewell to 63° N. 54° W. June. Very common at 758° N. 5° W. and in the Den- marks Sound (from 66° N. 28° W. to 67° N. 29° W.), rare S. of Iceland — W. of Greenland, from 63° N. 56° W. to 69 N. 54° W. — Abundant at 59° N. 51° W. August. Sparingly N. and W. of Spitzbergen — E. of Greenland (65°—66° N. 586°—57° W.), W. of Greenland, at 66° N. 55° W. September. Davis Strait at 69° N. 53 W. (common) and 65° N. -55° W. (rare). This species has the same distribution in the northern Atlantic as the other trichoplankton-forms, but is more sensitive to changes in the salinity, so it does not spread so far to the south. Nevertheless it has been found some years both in the south of the North Sea and at Plymouth. Interesting is its abundancy south of the entrance to the polar basin. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 795 Rhizosolenia obtusa HENSEN in 1898. March. W. of Norway at 58 N. 6 E. April. NW. and S. of Iceland. May. W. of Jan Mayen (70°—72° N. 15° W.). — At 61” N. 11° W. — The Shetlands. — W. of Norway, 60°—62° N. 2—3° E. — WSW. of Greenland (58°—60° N. 35°—88° E.). — S. of Greenland (59° N. 49° W. and 63° N. 54° W. oo June. N. of Iceland (637 N. 15” W.). — Sound of Den- mark. — SE. of Iceland (62° N. 14° W.). — W. of Norway (62° N. 2° E.). — SE. of Beeren Island. July. W. of Spitzbergen. | August. N. and SW. of Spitzbergen. September. S. of Spitzbergen. — SW. of Greenland. — At Disco. December. At 41°’ N. 66° W. Cyttarocylis denticulata EHe. s. 1.) January. At 57° N. 73° W. (E. of Chesapeake.) March. At 61° N. 11°—26° W. April. S. and SW. of Iceland, Färöe Channel, the Shet- lands — N. of Rochall — Irminger Sea, from 59° N. 22°—28° W. to the S. of Greenland, 57°—58° N. 45°—50° W. — New- foundland banks from 42° N. 47° W. to 43° N. 50° W. May. Between Jan Mayen and Greenland — S. of Iceland — The Färöes. — W. of Norway, from 58° N. 2°-—5° E. to 66° N. 9° E. — Between Scotland, East Greenland (63° N. 38° W.) and 97° N. 28° W. — From the Newfoundland banks (42° N. 50° W.) to 40° N. 72° W. June. N. and S. of Iceland — The Färöes to 62” N. 2° 30’ E. and to Scotland and N. of Rockall. — W. of Norway from 67° N. 10° E. to Tromsöe, Beeren Island and the SE. of Spitzbergen. — At 57° N. 384°—88° W. — S. of Cape Farewell to Disco. !) Having mapped out the distribution of the new and nearly allied species, dist- inguished by BRANDT and OSTENFELD, and having convinced myself that their distribution is identical, I have included all under the above name. 796 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. July. At 77—78° N. and 0° 17’ W. — 7580’ E. to N., W. and S. of Iceland to the Färöes, into the Färöe Channel, to the S. of the Shetlands and to the NW. of Rockall (59° N. 21° W.) -- Irminger Sea — SW. of Greenland (57° N. 47°. W.). August. East Greenland (70° to 66° N.), Denmarks Sound, round Iceland to the Färöes and the S. of the Shetlands — The Irish Channel — Davis Strait to Disco — Newfoundland banks at 42°—52° N. 48°—55° W. September. Round Iceland to the Färöes and Scotland. N. of Norway to Spitzbergen, 71°—76° N. 20°—0° 15’ E. — Den- marks Sound. — At 55° N. 355° W. — W. Greenland from 65° N. to Disco— Davis Strait. October. From Iceland to the Färöes and Scotland. — From 57° N. 27 W. and 58° N. 32° W. to Greenland and Davis Strait—Newfoundland banks, 42°—41’ N. 50°—67° W. November. From S. Iceland to the Färöes, the Shetlands, the Orkneys and Scotland. Abundant at 51° N. 20° W. — At 60° N. 34° W. — At 55°—40° N. 36°—67° W. December. The Orkneys. — At 48°—33° N. 40°—61° W. This characteristic species, which occurs also in the Bering Sea, has the same distribution in the northern Atlantic as the other forms of the tricho-type, but does not spread so far into the south Atlantie during the winter. Ceratium (tripos var.) areticum Enp.!) in 1898. February. SW. of Ireland (50° N. 10° W.). March. At 71° N. 1730 W. and 65° N. 1° 30' E. — East Greenland (68° N. 26° W.). — From 42° N. 42° W. to 40” N. 172? W. ; April. At 74°—75° N. 4°—9° W. — From 43° N. 51° W. to 42° N. 61° W. May. From 71° N. 16° W. to 78° N. 2°30' W. At 48° N. 33° W. and 45° N. 41° W. From 45° N. 45° W. to 40° N. 102 W 1) = (er. trip. v. labradorica Schürt (the v. longipes BaIL. not included). ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 8. 797 June. W. of Norway at 62° N. 2°30° E. — S. of Beeren Island (73° N. 22° E.) — E. of Spitzbergen. — W. of Green- land (69° N. 54° W.) — S. of Newfoundland. July. N. of Iceland. W. of Norway, at 64° N. 5° E. — Spitzbergen, 78° N. 0°—7°50' E. August. N. of Iceland and of the Färöes. Round Spitz- bergen — Davis Strait, 66° N. 55° W. to 69° N. 53 E. New- foundland banks, from 42° N. 48° W. to 52° N. 55° W. September. Between Beeren Island and Spitzbergen. W. of Greenland, from 60° N. 55° W. to 69° N. 58° W. — NE. of Newfoundland (54° N. 45° W.). October. Davis Strait. Very abundant in the Labrador eurrent, from 52° N. 52° W. to 46° N. 47° W. November, Atlantic at 48 N. 33° W. and 49 N. 23° W. Very abundant in the Labradorcurrent along the line between 53° N. 50° W. — 47° N. 41° W. and 42° N. 64° W. December. Round Newfoundland at 47° N. 45° W., 42° N. 48° W. and 42° N. 68° W. January 1899. On the line 43° N. 57 W.to 49° N. 20° W. Biddulphia aurita LYNGB. in 1898 and 1899. 1898 March. At 52° N. 6° E. (mouth of the English Channel). April. Abundant at Westmannaö. . May. Rare W. of Jan Mayen (72° N. 16° W.), not rare at Westmannaö. 15899 March. Very common N. and W. of Iceland (66° N. 20° W. and 65° N. 24° W.). I have reported above on the seasonal distribution of the most important species, belonging to my type of tricho-plankton, from which it appears that all have the same distribution in the northern Atlantic. They appear south of the entrance to the polar basin, spread more or less abundantly towards Spitz- 798 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. bergen, but the principal bulk of the plankton continues along the east of Greenland towards the north of Iceland and sur- rounds that island. From Iceland it advances on the east to the Färöes and to the Shetlands towards the west of Norway at about 62° N., and on the west through the Denmarks Sound to the east of Greenland, turns round Cape Farwell and enters Davis Strait, in most cases to Disco, follows the Labrador current above the Newfoundland banks along the east coast of N. America to New York, Chesapeake or, rarely, somewhat farther south. In the winter, from November (in rare cases also in August at the Azores) to the beginning of the summer some of these species occur scattered over the whole Atlantic from the New- foundland banks to the south of the Azores and to the coasts of Portugal as well as to the mouth of the English Channel. This. fact does not seem to me to be explainable in any other way than as due to the southgoing current along the coast of Ame- rica continuing as an undercurrent to Europe. The seasonal distribution of some northern, but not arctic plankton-organisms. The following species occur in the Skagerak more or less intimately associated with the ch@to- and tricho-plankton and the northern neritic plankton, the last-named being partly derived from these plankton-types. Evadne nordmannii LOVÉN in 1898. April. The English Channel, 50° N. 2°40' E. May. At 48°N. 26° W. — In the Channel. — Common at the Färöes. From the Shetlands to Norway, 58°—60° N. 3°—5° E. June. S. of Iceland. Färöes. W. of Norway (62° N. 2° 80' E.). July. W. and S. of Iceland. Along 59° from 5° to 23° W. August. S. of Iceland. Between Iceland and the Färöes. The Shetlands and the Orkneys. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, 0:08. 799 September. N. of Scotland. The Färöes. Between Iceland and Rockall. Norway at 72° N. 19 E. Thus this species goes from the south towards Iceland, over - the Wywille-ridge to Norway and into the North Sea, or follows after the chsto-plankton, but does not proceed so far north. Nevertheless I found some few specimens near Franz Josef Land in 1899. Ph&ocystis Pouchetii LAGERH. in 1898. March. At 40°. N. 69° W. April. Very common S. of Greenland, 57°’—59° N. 43° — 49° W. May. The Färöes. W. of the Shetlands. Sune Erom 66° N. 55° Wi (ware) to 57° N. 19 W. (common) along the west coast of Greenland. — S. of Iceland. — From 78° N. 25° E. (near Beeren Island). to 77° N. 26° E. and N. of Spitzbergen. July. S. of Greenland. Along the south coast of Iceland. = AG 08 INS Wand 48 N. 3 WG August. N. of Spitzbergen. September. Westmannaö. Ptychocylis acuta BRANDT in 1898. !) March. W. of Norway at 58 N. 6° E. May. Irminger Sea, at 60° N. 31° E. June. S. and SE. of Iceland — W. of Norway at 67” N. 10° E. — SSW. of Cape Farewell (57° N. 42° W.). July. Along the south coast of Iceland to the Färöes. From 60” N. 17” W. to 57 N. 40 W. August. SW. and S. of Iceland. The Färöes to 61” N. 4” W. W.of Spitzbergen. At 34” N. 5° W. (Irish Sea). Davis Strait. September. N. of Iceland. From 65° N. 36° E. to the south of Iceland. Between Norway and Spitzbergen. — At 56° N. 26° W. !) ÖSTENFELD's data for P. urnula included, Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 8. 2 800 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. October. Along the south coast of Iceland to the Färöes and 61° N. 5° W. From. 58% N. 32° W.'t0°577 NIE Ds ER8 95° N. 39° W. and to 54° N. 45° W. — At AT’IN. 6% W. November. South Iceland to the Färöes. Färöe Channel. At 51° N. 20° W. Between 53° N 31° W., 56° N. 36° W., 53° N. 59° W. and 46° N. 46° W. — From 42° N. 64° W. to 41° ING OK NW: December. The Färöes. From 48” N. 40” W.to 41” N 66” W. Plectophora arachnoides CLAP. & LACHM. in 1898. March. At 40” N. 72” W. April. At 43" NI 307 W. May. W. of Norway 62° N. 2° E. June. "Iceland. "N. of Norway at U N. 227. July. NW. of the Shetlands. August. The Färöes. W. ofSpitzbergen, 76°—-78°N.12°-8°E. September. At 64° N. 31° W. The Färöes. »S. of the Shetlands. Between Spitzbergen and Norway. October. S.oflceland. The Färöes. NW. of Rockall (59° N. 167 W.). At 90° N. 27 W., 58% N. 52° W. and 6 aNgollse November. At 56° N. 30” W., 53° N. 32” W. and 52” N. 88° W. — 45° N. 52° W. — 42° N. 64° W. December. Along the American coast, from 47° N. 45° W. to 42° N. 65° W. Ceratium tripos var. longipes BAIL in 1898. March. W. of Norway, at58°’N.6°E. — at 40° N. 71” W. April. SW. and S. of Iceland. The Färöes. Färöe Channel. Vad DM N 28 NV May. S. of Iceland. The Färöes. The Orkneys. Along the coast of Norway, from 58° to 66° N. — At 40° N. 68° W. June. S. of Iceland to the Färöes and Scotland. Along the coast of Norway from 67° to 72° N. — SE. of Spitzbergen. July. N. and S. of Iceland to the Färöes. Scotland to 59° N. 143 E. — SW. of Cape Farewell. — At 40° N. 69° W. > ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 801 I August. Along the south coast of Iceland to the Färöes. E. of the Orkneys. Round Spitzbergen. SW. of Greenland, 61°— 62° N. 538°—56° W. September. N., E. and S. of Iceland. S. of the Färöes. Between Norway and Spitzbergen. At 48° N. 29° W. S. of Greenland, 58°—60° N. 39°—55° W. October. Along the south coast of Iceland to the Färöes. SE. of Cape Farewell. — At 42° N. 50° W. November. S. of Iceland. December. From 47° N. 45° W. to 41° N. 66° W. Dinophysis acuta EHB. in 1898. March. N. of Scotland. Irminger Sea, 61° N. 24° W. E. of Charleston, 25° N. 74” W. April. Färöe Channel. Along. 58°—59° N. from 22° to 00” W. May. The area between Iceland, Scotland, the north of Rockall and 59° N. 38 W. — W. of Norway, from 58° N. 5° E. to 64° N. 6° E. June. NW. and S. of Iceland. NW. of the Färöes. Along 60°—61° N. from 4° to 14° W. W. of Norway, 62° N. 2: 30' E. W. of Portugal, 40°—43° 355 N. 9° —10° W. — SW. of Green- land, 57°—59° N. 34°—42° W. July. S. of Iceland to about 63° N. 1° W: and from 59° 2° W. to the north of Rockall and thence, along 58°—60° to the S. of Greenland. August. N. and S. of Iceland to the Shetlands, to the W. of Scotland and in the Irish Channel. — W. of Norway, 58° N. 5° E. — N. of Spitzbergen. — From tbe 8. of Iceland to east Greenland, :66” N. 372 W. — At 59 5A N. A247 W. (NE. of Newfoundland). September. N. of Iceland. N. of the Färöes to the S. of the Shetlands. N. of Norway, 70° N. 20° E. East Greenland, Denmarks Sound. S. of Iceland to S. and N. of Rockall. From 802 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. about 62°—56° N. 14° W. to 60°—54° N. 55°—49° W. (Maxi- mum in the Irminger Sea). October. From the south of Iceland to Scotland, thence to about 58° N. 25° W. and 55°—58° N. 29°—32° W. and to the SW. of Cape Fareweli (maximum at 56° N. 32° W.). November. 5. of Iceland to Scotland. From the S. of Rockall (56° N. 17° W.) to the NE. of Newfoundland (54° N. 44° W.) and to the Newfoundland banks (45° N. 52° W.). — East of New York, 41° N. 69° W. — Maximum at 53°—56° N. 32°—36° W. December. From 49° N. 27° W.to the Newfoundland banks, 47°—42° N. 44°—49° W., and along the American coast to 41° N. 66” W. Gonyaulax spinifera CLAP. & LACHM. in 1898. January. At 7. N. 75° W. February. At 34° N. 73° W. March. Atol NY: ANDET Jab OM ING 22 WE May. At 57—60° N. 13—36" W. The Färöes. June. S. and SE. of Iceland. Between Iceland and the Färöes. The Orkneys. — SE. of Greenland, 57° N. 34°—38° W. Along the coast of Portugal, 40°—43° 85° N. P—-9° 40’ E. — At 447 N. 16° W. July. S. of Iceland. Between Iceland and the Färöes. At 58° N. 27°—36° W. August. Along the south coast of Iceland. Färöe Chan- nel... At 50° N:o 12 W., 48 N. 23°. W., 55% N. 41” W., 945 N. 47° W. and 42° N. 62° W. — East of Greenland, at about 65° N. — Common at Disco. September. Färöe Channel. SW. of Iceland. Denmarks Sound to East Greenland (at about 65° N.). At 59° N. 34° W., 58° N. 39° W., 55°—55° N. 49° —43° W. October. Färöe Channel. From 58° N. 35°—48° E. to 54°—55° N. 45°—59° W. FVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 803 Nomembers AG 8 No a2 We DD N. AAN, SEEN: 43 W-. and 50? N. 44?” W. December. From 47° N. 44” W. to 41° N. 66°: W. Peridinium depressum BaIL in 1898. March. S. of Iceland. N. of Scotland. S. of the New- foundland banks. April. W. and S. of Iceland. Färöe Channel. Along 59° N. from 28° to 16° W. S. of the Newfoundland banks. May. Between Iceland and Rockall (maximum at 59”—61” N.) to the Shetlands and the east of Scotland. W. of Norway, from 58° N. 4°40' E. to 65° N. 8° E. Between 57°—61’ N. 20-—49° W. From 42° N. 45° W. to 40° N. 72° W. June. SW. and S. of Iceland to the Färöes and the Shetlands. Along the coast of Norway from 62° N. 2°30' E. to 69° N. 15° EB. At 57° N. 84°—46° W. and 68° 69° N. 55° W. (W. of Greenland). — W. of Portugal, 4)’—43° 55’ N. VP 40'—9° W. July. Round Iceland te 64° N. 3° W. and to 59 N. 2° E. The Färöes. The Shetlands. W. of Norway at 69° N. 19° —14°E. — From 60° N. 17° W. to the S. of Greenland (common). August. N.,S. and E. of Iceland to the Färöes and S. of the Shetlands (maximum). Along the west coast of Greenland, from 62° N. 53° W. to Disco. September. N. and S. of Iceland. The Färöes. Färöe Channel to the south of the Setlands.. Between Norway and the south of Spitzbergen. E. of Greenland, about 65° N. At 58° N. 39° W. — From the SW. of Cape Farewell (maximum) to Disco, along 55° W. October. S. of Iceland to the Färöes. S. and W. of Green- land, 58° N. 47° W. to 62° N. 56° W. November. S. of Iceland. The Färöes. From 47°’N.41°’W. to 40° N. 67° W. December. The Färöes. From 48° N. 40° W. to 43° N. 61° W. 804 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. Peridinium ovatum PoucHET. in 1898. May. S. of Iceland. The Färöe Channel. Scotland. The Shetlands.. W. of Norway, from 62° N. 4° E. to 66° N. 9° E. — At 50° N. 22° W. From the S. of Iceland and W. of Rockall to 25° W. — SW. of Greenland. June. N. and S. of Iceland. W. of Norway, from 67” N. 10° E. to 68° N. 13° E. — SW. of Spitzbergen. — W. of Portugal, 40°—41’89 N. 9 40'—9° W. — SE. of Greenland 57° N. 34°—38° W. — W. of Greenland, 63°—66° N. July. N. and S. of Iceland, N. of the Färöes, S. of the Shet- lands. — From about 59° N. 21° W. towards Cape Farewell. August. SW. and S. of Iceland. The Färöe Channel. The Irish Channel. N. and SW. of Spitzbergen. — East of Greenland, at about 65° N. — At 52° N. 55° W. September. N. and S. of Iceland, between Iceland, Rochall and the Färöes. S. of Färöe. — Beeren Island, Spitzbergen. — E. of Greenland, 65°—66° N., 356°—31° E. — At 56° N. 35° E. — W. of Greenland from the south end to Disco. October. S. of Iceland to the Färöes.. — SW. of Cape Farewell. November. S. of Iceland. — At 51° N. 20° W. — 47° N. 41° W. to 45° N. 52° W. December. SW. of Iceland, 68° N. 19°—21° W. — From 42° N. 49° W. to 43° N. 61° W. Chztoceros constrietus GRAN in 1898. March. Abundant at 41° N. 60°—70° W. and W. of Norway, at 58° N. 6° E. April. NE. of the Azores at 39” N. 24° W. — At 40° NK 70% NY May. Not rare from 59° N. 9° W. to the Shetlands, 61° N. 1°30° W. (abundant). June. Rare S. of Iceland. July. Not rare N. of the Orkneys. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8: 805 September. Very rare at Westmannaö. October. Rare at the Färöes. November. Not rare at 45° N. 52° W. December. From 45” N. 50? W. to 41” N. 662 W. Chetoceros debilis CL. in 1898. March. At 58 N. 6 E., 62 N. 18 W. and 40” N. 69” W. April. Abundant along the south coast of Iceland and from 42° N. 47° W. to 40° N. 70” W. May. Abundant SW. of Greenland, 59° N. 49° W., and along the south coast of Iceland. June. N. of Iceland. Abundantly S. of Iceland. — At 41.39 N. I W., W. of Portugal. July. Common S. of Iceland and at the Orkneys. August. Abundant SW. and S. of Iceland. The Färöe Channel. The Shetlands (rare). — W. of Scotland at 53° äl” N. 512 W. — E. of Greenland, 65” N. 35233. W. — W. of Greenland, 69° N. 53” W. September. Common off south of Iceland. E. of Greenland, 65° N. 36° E. — W. of Greenland, 69° N. 55° W. — The English Channel, 50° N. 2° W. October. Rare off south of Iceland and of the Shetlands. November. Rare from the south of Iceland to the Färöes. From 48° N. 49° W. to 45° N. 50° W. December. Iceland, rare. From 45° N. 51° W. to 41° 66’ W. Ch&toceros diadema EHB. in 1898. March. Mouth of tbe English Channel, 48° N. 6° W. Common from 41° N. 60° W. to 40° N. 70° W. April. W. and S. of Iceland, abundant. Very common from 45° N. 50° W. to 40° N. 70° W. May. W. of Greenland from 59° N. 48° W. to 61° N. 54” W. June. W. of Greenland, sparingly from 63° N. 54° W.to 69° N. 54° W. 806 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. August. Between south of Iceland and Greenland (abundant at 65° N. 36° W.). — Not rare north of Spitzbergen. September. Rare near Beeren Island. — W. of Green- land, 59 NES WE December. From 45° N. 51° W. (common) to 42° N. 69° W. (rare). Nitzschia delicatissima CL. 1898. April. Abundant at 59° N. 22°—28° W. May. N. of Rockall, 59° N. 13°—15° W. At 57°—60° N. 25° W. Abundant at 60°—58° N. 51°—85° W. June. Rare at the Färöes.. Abundant in Denmarks Sound. July. Färöe Channel. Abundant at 60°—58° N. 23°— 82° W. August. Common south of Iceland. — At 65° N. 35° W. September. Common at 64° N. 32° W. Rare at 64° N. al WW. Thus this species belongs to the Irminger Sea and spreads from the south of Iceland towards the Färöes and into Den- marks Sound. Nitzschia seriata CL. in 1896. (N. fraudulenta included.) March. Rare at the Azores, 41° N. 21° W. and 43” N. 48° W. April. NW. of the Azores, 39° N. 24° W. At 49” N. 19°—23° W. Rare at the Orkneys. — Irminger Sea, 59° N. 22°—28° W. May. At 49° N. 23° W. Not rare, and in some places common, from 60° N. 9° W. to 57°°—-59° N. 28° W. June. Rare at 57° N. 34° W. More or less scarce from the S. of Iceland to the Färöes and Scotland. Denmarks Sound from 67° N. 24° W. to 65° N. 31° W. (abundant at 65° N. 29° W.). | ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 807 July. Not rare at 58° N. 32° W. Rare south of Iceland and at the Färöes. August. Rare at the Azores. Irminger Sea, 63° N. 25° W. to 65° N. 35° W. S. of Iceland. September. N. of Iceland, 66° N. 18°50° W. The Shet- lands. The Irminger Sea, 64° N. 31°—32° 30° W. — W. of Green- land at Disco. October. The Färöes, 61°—63° N. 5°’—10° W. Skeletonema costatum GREY. in 1898. March. At 37° N. 74° W. April. Sparingly, south of Iceland, at 68° N. 18° 50’ W. July. S. of Iceland. August. S. of Iceland (not rare). The Shetlands. The Irish Channel. | Talassiothrix Frauenfeldii GRUN. in 1898. March. Rare at 321° N. 1740 W. W. of Norway, 58° N. 6° E. Abundant W. of the Färöes, 61° N. 11° W. April. NE. of the Azores, 39° N. 24° W. — S. of Ice- land. Not rare from the Shetlands, along 59°—60° N. from 4° to 29” W. May. Not rare from 60” N. 9 W. to 5T' N. 28 W., common N. and W. of Rockall. June. Sparingly from the S. of Iceland to Scotland, 63” N.: 197 W. to 607 NY TT W. July. S. and W. of Iceland. At 60° N. 17° W. September. At 60° N. 11° W. October. More or less rare from 61° N. 5° W. to 57° INKB2RINV: November. More or less rare from the S. of Iceland to the Shetlands. December. Rare at 61° N. 6° W. Not rare at 62° N. 107 W. 808 P. T. CLEVE, SOME ATLANTIC PLANKTON-ORGANISMS. It is apparent from the above facts, that the strietly non- arctic forms, which occur among the northern neritic plankton of the Skagerak, inhabit as a rule the area between Scotland, Iceland and Greenland. On arriving off the south side of Iceland, they spread eastwards together with arctic species over the Wywille- ridge to the Färöes and the Shetlands towards western Norway, and westwards into Denmarks Sound and, in several cases, into the Labradoreurrent. Some of these species, like the true tricho- plankton forms, occur in the region of the Azores and off the coasts of Europe during the winter and spring. The chief points in the east, where the arctic and boreal forms appear during the winter and spring are at about 50° N. 30° W., at the northern end of the 3000 m. plateau around the Azores, above the submarine promontory SW. of Iceland, and off the Azores, the coast of Portugal and Cape Finisterre. 309 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar, 1899. N:o 8. Stockholm. Meddelande från Karolinska Institutets drogmuseum. Ett herbarium från 1719, samladt af CASTEN RÖNNOW 1 trakten af Göteborg. Af C. G. SANTESSON. (Meddeladt den 11 Oktober 1599 genom V. WITTROCK.) Vid genomseende af Karolinska Institutets å drogmuseum befintliga växtsamling, anträffades på våren 1899 ett gammalt herbarium i form af en stor bok med tämligen dammiga och illa medfarna permar af ljusgrått karduspapper. På dessa stod skrifvet med okänd hand: »Plantes autour de Gothenbourg 1719. af Rönow. — och är 1819 fants smaken på Caulis af Acorus Calamus och Laserpitium Latifol: ännu bibehålla sig å dessa här conserverade örter». — Nedtill a första bladet stod: »Casten Rönnow. d. 1 Junii A:o 1719, otvifvelaktigt skrifvet af Rönnow själf. A de följande 28 bladen, utgörande ej fullt halfva boken, finnes ett antal (75) mest vanliga, vilda, pressade växter upp- klistrade. Exemplaren äro mestadels små och sitta flere, vanligen 3—4 af olika slag på hvarje högersida; venstersidorna äro obegagnade. Växterna äro särdeles omsorgsfullt pressade; de flesta ha bibehållit sig mycket väl och äro lätt igenkänliga. På några ställen, der växtdelar fallit bort, har Rönnow med säker hand och fint återgifvande af de naturliga färgerna målat på papperet blad m. m. i de förlorades ställe. På Plantago major har han målat de fina utstående ståndarknapparna. Den som icke anar detta lilla knep, märker det icke. Hela växternas 810 SANTESSON, ETT HERBARIUM FRÄN 1719. mot papperet vända yta är medelst något bindeämne väl fäst vid underlaget. Hvad som skänker herbariet särdeles stort intresse är, att Rönnow invid hvarje växt skrifvit dennas dåtida latinska, sven- ska och tyska namn, det förstnämnda till venster, de senare öfver hvarandra till höger. De förlinneanska latinska namnen utgöras ofta af 3—4 eller flere ord, kort beskrifvande växten eller framhållande några för densamma karakteristiska egenskaper. Ofta återfinnes bland dessa ord ett eller annat, som LINNÉ upp- tagit. De svenska och tyska namnen ha naturligen i många fall blott haft lokal betydelse, men sakna ej därför intresse; ibland ha de en särdeles kuriös klang eller innebörd. Den stil, hvarmed namn- anteckningarna äro skrifna, har den halftyska karakter, som var vanlig i Sverige vid början af 1700-talet, med åtskilliga för- kortningar, som ej alltid varit så lätta att tyda. Pikturen är vårdad, men det grofva, ojämna papperet har dock flerestädes gjort densamma svärläst. För hjälp med tolkningen på en del ställen står förf. i tacksamhetsskuld till bibliotekarien H. WIE- SELGREN. Utom de uppklistrade och med namnanteckning försedda växterna finnas andra sådana, löst inlagda mellan samtliga bla- den i berbariiboken. Det har tydligen varit Rönnows mening att klistra upp och signera äfven dessa, men arbetet har blifvit ofullbordadt. Hvad som finnes färdigt synes oss dock ega till- räckligt intresse — ej blott för den berömde samlarens utan äfven för nomenklaturens skull — att förtjäna offentliggöras. Äfven herbariets aktningsbjudande ålder, 180 ar, torde rätt- färdiga denna åtgärd — det är säkerligen ett af de äldsta her- barierna i vårt land. Innan vi meddela Rönnow’s namnanteckningar, torde det emellertid tillåtas oss att med ledning af assessor doktor J. L. ODHELIUS’ äminnelse-tal i Kungl. Vetenskapsakademien (hållet d. 11/5 1789 och tryckt 1790) meddela hufvuddragen af den märklige mans lefnadssaga, som vid 19 års ålder samlade det omtalade herbariet. Då det, såsom i detta fall, gäller en fram- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 811 stående och verksam medlem af Vetenskapsakademien, torde det icke kunna anses olämpligt att här i sammandrag upplifva min- net af hans öden och lifsgerning. Enligt en genealogisk anteckning, som Rönnow efterlemnat, skulle han ha uppkallats efter en magister CASTEN RÖNNOW, kyrkoherde i Åhus, hvilken under Carl XI:s danska krig gömde denne konung 1 skorstenen i sitt hus »för de Danskas efter- sökande». Till lön härför gjorde Carl XI kyrkoherdebeställningen i Åhus till ett slags fideikommis »för Magister Casten Rönnows nedstigande barn». Den yngre Casten Rönnows farfader uppges ha varit sjöofficer, faderns yrke nämnes icke; modern hette VENDELA REUTERMAN, dotter af en regements-kvartermästare i Östergötland. Deras son Casıen föddes »i Karlshamn d. !5/, 1700. »Upfödd under de knappaste vilkor, på en orolig tid, da et olyckligt krigs hårda följder gjorde det nästan til allas skyl- dighet at gripa till svärdet, var RÖNNOW dock lycklig at, enligt sin medfödda drift, få tjena Fäderneslandet med de kunskaper en synnerlig läsgirighet honom småningom förvärfvade; och den var så mycket starkare, som den icke understöddes af förmögne Föräldrar, hvilka i des första ungdom beklagligen lemnade honom til sitt öde.» Fadern dog i pesten 1710. Redan före 12 års ålder måste Casten söka hjälp för sitt uppehälle och sin uppfostran hos en farbroder, stadsfältskären JOHAN RÖNNOW i Göteborg, som före- slog brorsonen att efter fullbordad grundläggning i skolan egna sig åt läkarekonsten. Med anledning häraf fick Casten redan 1716 såsom läkare (biträde?) följa Carl XII:s armé, då denna inryckte i Norge. Hans »eldiga snille» väckte uppmärksamhet och han fick anbud om anställning vid konungens fältkansli; »men egen böjelse och farbroderns afrådande bibehöllo honom under Esculapii fana». — Då svenska hären efter Carl XII:s död dragit sig tillbaka, synes den unge Rönnow under ar 1719 ha uppehållit sig i Göteborg — antagligen hos -lar- brodern — hvarvid han bl. a. samlat det ofvan omförmälda herbariet. 312 SANTESSON, ETT HERBARIUM FRÅN 1719. Sin vidare utbildning som läkare erhöll Rönnow dels i Stockholm och särskildt i Upsala under RIBE, RoBERG och RUDBECK, dels, såsom kunglig stipendiat, i utlandet, mest i Frankrike, dit han begaf sig 1728 och studerade i 7 år såväl vid sjukhusen som ock särskildt hos den tidens framstående anatomer. Anatomien synes specielt ha intresserat honom. Här- vid kom honom hans skicklighet och hog för ritning och mål- ning väl till pass, i det han utförde vetenskapligt trogna och samtidigt konstnärliga bilder till framstående anatomiska och kirurgiska arbeten, bl. a. till LE Drans’ verk om sten-opera- tionen. !) De omtalade små »reparationer» pa trasiga växter i Rönnow’s ungdomsherbarium äro ytterligare bevis pa arten af hans med skarp iaktsagelseföürmäga och natursinne parade konst- närliga begäfning. Sedan Rönnow blifvit medicine doktor i Rheims (1730), erhöll han flere hedrande uppdrag, hvilka vittna om det stora anseende, han förvärfvat — dels att blifva »Fält-Medicus» vid en till Italien beordrad österrikisk arme (1734), dels att blifva assistentläkare åt den framstående engelsmannen DoueLaAs och att biträda denne med ritningar vid utgifvande af ett anatomiskt verk, dels ock slutligen att — mot löfte om 3,000 livres i er- sättning — göra ritningar till den anatomi, som på allmän be- kostnad skulle utgifvas af den tidens kanske förnämste anatom, WINSLOW. Men Rönnow måste afsäga sig dessa lockande anbud, emedan han kallades till ett enligt den tidens uppskattning än mer ly- sande värf, som dessutom iåg hans kära fäderneslands politiska intressen nära, nämligen att blifva lifmedicus hos STANISLAUS LECZINSKY. Denne hade efter AUGUST »den starkes» död gjort ett försök att återvinna den polska kronan, men måste förklädd fly från Danzig och rädda sig in på preussiskt område. Rönnow 1) Dessa jämte andra egenhändiga ritningar af Rönnow öfverlemnades senare till Kgl. Collegii medici bibliotek, hvarifrån de öfvergått till Karolinska Institutet. Sannolikt har det ofvan nämnda herbariet på samma väg kommit till sin nu- varande plats. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 813 nådde sin nye herre i Königsberg nyårsdagen 1735 och utnämn- des kort derpa till »Archiater». Han följde derefter Stanislaus till Frankrike, der dennes dotter var regerande drottning; och da Stanislaus blef styresman öfver hertigdömena Lothringen och Bar, utsag han snart (1757) Rönnow till sin »Conseiller Intime» samt uppdrog at honom Öfverinseendet öfver medicinalväsendet i hertigdömena. Utom omsorgen om »Konungens» helsa, hvilken Rönnow med »vördnad, kärlek och tillgifvenhet» samt »nit och oförtruten omtanka» vårdade i 30 ar — Stanislaus dog 1766 — utvecklade han en särdeles omfattande och betydelsefull medi- cinsk-organisatorisk verksamhet, på ett lyckligt sätt tillämpande de principer för medicinalverkets ordnande, som sedan Carl XT:s tid varit genomförda i Sverige. Han grundade ett »Medicinskt Collegium» i Nancy, understödde den medicinska undervisningen, inspekterade sjukhusen, »inrättande dem både till nödlidandes hjelp och til practiska skolor för en uplyst och säker Chirurgie, på det okunnige skägputsare ej skulle med invanarnes äfventyr fa draga til sig denne oumgänglige Läkarekonstens utöfning». Vidare ordnade han apoteksväsendet »och förvandlade Apotheken fran Krydbodar och Liqueurställen til säkra magaziner för hälso- medel, beredde efter konstens föreskrift, vid erfarenhetens fackla». Äfven barnmorskeväsendet var föremål för hans omsorger; han anskaffade lärare pa detta område samt »fria förlossningsställen» (barnbördshus), »förut okände och saknade i landet» o. s. v. Charlataneri, fördomar och vidskepelse samt tjänstemäns egen- nytta hade i Rönnow en lika vaksam som kraftfull och upplyst motståndare. — Äfven i rent politiska frågor synes Stanislaus gerna ha inhemtat Rönnow's rad. Efter Stanislai död mottog Rönnow de mest hedrande anbud, bl. a. fran franska hofvet, om han ville stanna i Paris. Men hans kärlek till fäderneslandet, hans lust att få egna detta sin ålders ännu obrutna krafter och att der fa sluta sina dagar segrade. Med denna inre maning förenade sig dessutom röster hemifrån, som kallade honom att återvända. Ty Rönnow var ingalunda glömd i Sverige; han var tvärtom högt värderad 814 SANTESSON, ETT HERBARIUM FRÄN 1719. t. o. m. på högsta ort, hvilket tog sig uttryck deri, att han, som var af dansk adlig ätt, ar 1759 naturaliserades bland Sve- riges ridderskap och adel, samt deri, att han (1766) utnämndes till riddare af Nordstjerneorden, en da säkerligen vida större ut- märkelse än i våra dagar. — Hugnad med en lifstidspension (från Frankrike) om 4,000 livres, hemkom Rönnow 1767 till Sverige, der han bosatte sig i Stockholm. Äfven här utöfvade han ett stort och välgörande inflytande. Inom svenska Vetenskapsakademien, hvars medlem han var sedan 1755, var han verksam dels genom »flera inlem- nade vackra Rön», dels tvänne gånger såsom preses. Vid sin död skänkte Rönnow till Akademien en fond, »hvars Interesse blir årligt Praemium för det bästa rönet, som förtjenar införas i Kongl. Academiens Handlingar». Vid genomförande af vissa förbättringar i medicinalverket (1774) inhemtades hans erfarna råd. De anatomiska och kirurgiska studierna lågo honom fort- farande varmt om hjärtat; hans kraftiga initiativ bidrog mäktigt dertill, att en anatomisk lärostol inrättades i Upsala; han done- rade penningar dels till ökande af nämnde professors lön, dels till belöning åt den, som under året gjort det bästa anatomiska präparat. Det Sahlgren’ska sjukhuset i Göteborg »vann full- bordan och påskyndades» genom Rönnow’s inflytande och fri- kostighet — han skänkte penningar till en frisäng, som bär hans namn — och för »Kgl. Seraphimer Ordens Lazarettet i Stock- holm» nitälskade han varmt: denna sjukvardsinrättning fick vid Rönnows död mottaga en större donation än någon annan vare sig enskild eller institution, nämligen 5,000 riksdaler. Hans intresse för sjukhusen berodde, såsom han i sitt andra presidital i Vetenskapsakademien framhållit, icke blott på dessas egenskap af sjukvärds- och barmhertighetsinrättningar, utan äfven derpa, att han vid dem önskade få förlagd »en practisk skola, til unge Läkares danande, både för invärtes sjukdomar och utvärtes åkommor». — Rönnow stiftade äfven ett stipendium att årligen utdelas åt »nagon skickelig yngling under des utrikes resor». Då stipendiet öfverlemnats i Kungl. hospitalsdirektionens vård, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 8. 815 torde deraf framgå, att understödet var afsedt för blifvande läkare. Såsom ytterligare bevis på mångsidigheten af Rönnows in- tressen må anföras, att han bl. a. publicerat »En afhandling om sättet at operera de största Taske bråck radicalement, utan Castration», vidare »beskrifning öfver Mineralvatnet i Waldsburg» samt »Rön om Anevrisma». Ännu intill 3 dagar före sin död förde han en meteorologisk journal. Att hans vetenskapliga anseende sträckte sig utom fäderneslandet, framgår deraf, att han invaldes till medlem äfven i ett par utländska lärda sam- fund. En kraftig och på grund af ett måttligt och förståndigt lefnadssätt oförderfvad kroppskonstitution lät Rönnow bibehålla sina kropps- och själskrafter till på sena ålderdomen; efter ett benbrott vid nära 72 ar repade han sig derför äfven oväntadt lätt. Ett godt lynne, kallblodig beslutsamhet vid oförmodade händelser samt förtröstansfull undergifvenhet under Försynens ledning kännetecknade mannen och »gjorde hans höga ålder »Af alder- dom» — alltså, såsom det tyckes, utan särskild sjukdom — »uphörde han at lefva ibland oss den 5 Maji 1787». — Rönnow var ogift. Hans arfvingar voro, utom några en- drägelig, både för honom själf och hans umgänge.» skilde personer, förnämligast ofvannämnda vetenskapliga institu- tioner och sjukvärdsinrättningar samt derigenom den svenska vetenskapen och läkarebildningen äfvensom ett med hvarje ar växande antal fattige sjuke. »Hans välgerningar», säger Odhe- lius, »hafva beredt honom en talrik afföda. RÖNNOW's namn skal lefva hos Svenske Läkare i tacksam, i hedrad åminnelse, så visst som de under hans tidehvarf antingen nyskapade, eller förkofrade, eller upmuntrade Svenske Läkare-Inrättningar skola tala om hans nit; så länge uslingar genom dem vardas; och så länge denne Kgl. (Vetenskaps)Academien sprider ljus i Veten- skaperna för Efterkommande». — Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 8. 3 816 SANTESSON, ETT HERBARIUM FRÄN 1719. Det är en märklig företeelse, att Sverige efter de förkros- sande nederlagen under Carl XII:s senare regeringsär, styckadt och blödande,, hemsökt af hungersnöd och pest, med i grund ruinerade finanser, afstannadt industrielt och merkantilt lif, sköfladt på en betydande del af sin manliga befolkning en a. 0. efter att hafva varit slaget till marken och utarmadt till det yttersta, förmådde på jämförelsevis mycket kort tid resa sig visserligen icke till politisk makt, men deremot till en rik och mångsidig kulturel utveckling och till relativt ekonomiskt väl- stånd. Särskildt är det påfallande, att svenska folket just under detta tidsskede har att uppvisa ett proportionsvis så stort antal framstående vetenskapsmän, i synnerhet inom naturvetenskapernas och medicinens områden. Några af desse vetenskapsmän voro stjärnor af första ordningen, hvilkas namn skola lysa genom alla tider bland de nyskapande och banbrytande snillenas krets. Andre tillhöra dessa klarsynta, idoga, durabla kulturkämpar, som på trygga, breda skuldror bära en dubbel mansbörda af nyttigt arbete i utvecklingens tjänst. Bland dessa intager CA- STEN RÖNNOW ett framstående rum. Denna företeelse, ett folks snabba uppblomstring ur nöd och blod, säges vara en allmän lag, besannad ej blott i vårt lands historia — naturligen under förutsättning, att folket i fråga besuttit lifskraft och förmåga af utveckling; ett utlefvadt folk går i stället under efter ett sådant slag. Fråga vi efter orsakerna till denna företeelse, torde de vara mångahanda och af dem nägra höljda i dunkel; här är ej platsen att afhandla dem. En grupp af orsaksmoment träder oss i detta fall särdeles klart till mötes: under den krigets och nödens tid, som svenska folket genomlefde under 1700-talets första årtionden, spändes krafterna i högsta grad, höjdes mod och samhug, stegrades offer- villigheten till det yttersta, alia enskilda intressen fingo vika för den allt uppslukande tanken på det helas framgång och ära eller nöd och nederlag och sorg. Det hvilar som en gloria öfver denna det lilla folkets jättekamp, och historien böjer sig i vörd- nad inför dess ståndaktighet och tålamod i olyckorna. — Då ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8 817 nu sa mycken kraft samlats och öfvats att kämpa till det yttersta, men fred och lugn i stället breda sin välsignelse öfver landet, då söker sig nämnda kraft i stället andra verknings- former till gagn för ett lidelsefullt älskadt fosterland, som med nöd räddats från fullständig ruin, då blomstra jordbruk och näringar, vetenskaper, literatur och konster med förr ej anad kraft och frodighet. Folket, liksom de enskilde, har fostrats i nödens hårda skola; derför har det under den följande tiden företett en i många riktningar så rik och betydelsefull ut- veckling. Efter denna måhända omotiveradt vidlyftiga historiskt-bio- grafiska afvikelse, som Rönnow's märkliga person dock torde i viss mon urskulda, återvända vi till herbariet och återgifva helt enkelt, i allmänhet utan alla kommentarier, Rönnow's namn- anteckningar. Att uppräkna de icke uppklistrade, osignerade växterna har icke synts löna mödan. !) I kolumnen längst till höger upptagas växternas nuvarande latinska namn, hvilka i de flesta fall lätt kunnat bestämmas. Kolumnen närmast till venster derom angifver med ledning af tvänne svenska arbeten från 1600-talets slut (OL. BROMELIUS: Chloris gotica seu Cata- logus stirpium circa Gothoburgum nascentium ... 1694, samt JOHAN PALMBERG: Serta florea suecana eller Swenske Örte- krantz ... 1684) för jämförelses skull ett antal dåtida namn pa de i fråga varande växterna utöfver de af RÖNNOW anförda, hvilka senare i de flesta fall — om än med något olika staf- ning — återfinnas hos BROMELIUS eller PALMBERG. 1) Bland dessa anträffas de ä herbariets omslag omtalade exemplaren af Acorus Calamus och Laserpitium latifolium, hvilka ännu 1819 hade smaken i behåll. De finnas alltså icke upptagna i följande öfversikt. 818 SANTESSON, ETT HERBARIUM FRÄN 1719. CASTEN RÖNNOW. d. 1 Juni] Acosiale: Latinskt namn. (Rönnow Herb.) Svenskt namn. (RÖNN. Herb.) Tyskt namn. (RÖNN. Herb.) Andra samtida svenska namn (BROMELIUS, Modernt la- tinskt namn. PALMBERG). 1. RR SEE Hästehof, hostört, | Hust-lattich, (Brom.): Lungebota, | Tussilago Far- Der ‚us anle| PBröst-Tobak. Ros(s)-hub. Läkieblad. fara L. atrem. | (Brom.): Kabbeleka ji Caltha palustris fl. simplici. Kalfleka, Becke- blomma, Smör- färja. Dotter-Kuh-Blu- me. [nu kabellök!], Koo- blomma, Eggeblom- ma, Smörblomma, guul Maijblomma. Caltha stris L. palu- (Brom.): Prästekrona, & INS EA Bredbladatleijon- Läkiehökegräs det ; ön fia. fa | tand, Muncke- | Löwen-zahn, större. Kiedieblom- Taraxacum of- ee hufvud, hund-| Muncks-blatt. ster, Smörblomster, | fieinale Wise. Ä ; | sallat. Eggeblomma, Kudde- | hufvud. 4. Hepatica nobi- Lefwerört med (Bro=m.): Bläsippor, lis, trinitatisher- Enckelbläblom- | Edel oderGylden- | Kiäletoppar, Bläläck; | Anemone hepa- ba, hepatica fl. ma, Gylden | leber-Kraut. (Paım.): EdeltLefer- | tica L. czeruleo simpl. Klöfverbladh. gräs, Gyllen Wäpling. > a ie Syra, berg- | Buch-amffer Oxalis Aceto- olium acetosum | . ’ en Syra. Saur-klee. sella L. oxytriphyllon. Fragaria, trifo- lium fragiferum. | Jordbärs-gräs, Smultrongräs det mindre. Erdbeer-Kraut. (Brom.): Smultron- gräs det mindre med röda bär. Fragaria vesca L. Ranunculus ne- | ic | (Brom.): Tiäleblom- morosus. Hwit sippel,Hwit | Weis waldhün- | 4er Hwiitlock med Anemone ne- — — — candidus. | sippor. lein. hn 5) Bl J morosa L. el wijt Blomma. | TEEN (Brom.): Fleengräs det : > u | lilla rundbladade | Schöllkraut, mindre, Prästepun- | Ficaria Ta- habil sem Swaleört, fijk- | Feigwartzen- gar; (PALM): lille | nunculoides Ölen "| wärtzört. Kraut. Skelört, lille Flene- | Mönch. i gräs. 9. ln rien Feen (Brou.): Watuklöf- — — — Palustre. Swänskt-Skiör- Wasser-Klee. Sn Dorlande Role, a, RN jörbiugz Wepling, | trifoliata L. a | Sans; Munkekaäl. 10. Nasturtium a- quaticum mi- | Watu Krasse, Brunen-Kress, Cardamine pra- nus. Sysim- | Brun-Krasse.') | Wasser-Kress. tensis L. brium. » ) Denna benämning har ej återfunnits hos BRoMmELIUS eller PATMBERG. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 819 el Latinskt namn. (Rönnow Herb.) Svenskt namn. (RÖNN. Herb.) Tyskt namn. (RÖNN. Herb.) Andra samtida svenska namn (BrRoM., PALM.). Modernt la- tinskt namn. ———rr———XX-———.:;:————.X—X—»-—nvoe>um————— 2 -- 2 --2= soeo—=? ?- 5 soeoosoooo->>ssesses>= 11. Alchimilla vul- garis, leontopo- dium seu Pes leonis. Mariekåpa, Kåpe- gräs, leijonfoth. Sinau, löwenfuss. (BrRoM.): Daggeroser, Daggeört; (PALM): Wärfrukäpa, Wärfru- mantel, Stiernört. Alchemilla vul- garis L. . Primula veris, herba paralysis. Oxelägg, S:t Pe- ders Nycklar. Schüssel- (Schlüs- sel-?) Blumen. (Brom.): Yxelegg, Hanelegg, Gullhwif- wor, Sempertupper. Primula veris Ja 13. Cariophyllata Q Färe-pungar, Benedicht-Wurtz- (Brom.): Bärg Färe- pungar med storbrun Blomma, will Bene- . is Gumse Pungar. | kraut. dietroot; (Parn.): San mise 1. = = — Palustris. Fåreflickor, Sametz- pungar. 14. Viola martia | Enckla purpur- a: Stone Trade m at ® > ioler med rundach- | Viola silvatica purpurea, fl.| färgade Martz- | Martzen-fiolen, eg allen, sioné vällel Un (öde simpliei, inodo- | fioler, Skogz- | Viöleken. SL a a Martz BEN ; ro sylvestr. fioler. St artz | exemplar). 5 Fioler uthan Lucht. 15. Gnaphalium re- | Minsta Krypande (Brom.): Minsta kry- | | 5; EN = 6 ER ntennarıa pens. grå ludn Katte- =— pandegräludenKatte | dioica GERTN — — minus. foth. eller Harefoot. : : 16. Saxifraga alba, chelidonides, Hwijt Steen- | Weisser Stein- Saxifraga gra- Saxifr. radice | bräcka, flengräs. | brech. TE nulata L. granulosa. 17. Lilium conval- |lille convallier, Mäven-bliimlei (Brom.): MayeLillier, | Convallaria lium. Bockebladh. en: Maye-blomster. majalis L. 18. Sigillum Maria’ ei oder Salomo-| Hwit-rot med | way, u (Brom.): bredbladat Dale En nis. Polygona-: breeda bladh. ze Geterams. n. u tum. . Adianthum au- reum minus. lilla sylden Jung- fruhäär. Polytrichum commune L. . Capillus Vene- ris. Adiantum nigrum. Venus håår. Jung- fru häär. Venus-haare. (Parm.): Fruhär, Sten- ruta, Muruta, Jung- fru Mariae hår, Krä- kehwete, lille Sten- bräckia. Asplenium Tri- chomanes L. Watuarffe, backe: 21. Anagallis aqua- | fylla bäcka- (Bron.): Lemicke, | « . r D > Fi es V =, tica, Becca- bunger med eh Bäckgröna; (PALM.): N bunga. «| rundachtige Få = Bäckböna. en Nr hladh. 99 T " Y z Be! Winterkrasse, S:t | Winterkress, S:t are Barbarea vul- 2 2 Barbrors ört. Barbel-kraut. num. garis R. Br. 820 SANTESSON, ETT HERBARIUM FRÄN 1719. Latinskt namn. (Rönnow Herb.) 23. Carum, Carvi, Cuminum pra- tense oder syl- Svenskt namn. (Rönn. Herb.) Bröd-Kumin med hwit blom- ma. Tyskt namn. (RÖNN. Herb.) Feld- oder wie- sen-Kumel. Andra samtida svenska namn (BROM., PALM.). (PALM.): Gement Spijskumin. Modernt la- tinskt namn. Carum CarviL. vestre. 24. Veronica mas, Gemen Ehren- Ehrenpreis. Män- | (Brom.):, Gemen kry- | Veronica offi- Teuerium. prijs. lein. pande Ahrenprijs. einalis L. (Brom.): Rödroot, 20. Tormentillasyl- | Bjoan-roth, Bluth-wurte, | numonlillesräs, | Pofentilla Tor- = — alas, blodh-Stilla. Rotheyntzel. (Para): Femfingers- mentillaScoe. ört. 26. Anserinaargen- tina. Gäsegräs, Silfwer- ört. Genserich, Silber- kraut. Potentilla an- serina L. . Bursa Pastoris folio pinnato. Taskegräs, herde- taska. Teschel-kraut. Hirten-Säckel. (Brom.): Hönsebaan, J. Mariae nääldyna, Blodstilla, Skiutört. (PALM.): Hönsebahm, Pungört. Capsella Bursa pastoris MÖNCH. 28. Pilosella major, auricula muris Ludne Muusöron. Maus-öhrlein, (Brom.): Ludne kry- | Hier pande Mussöron, Na- . Nagel-kraut. = losella L. minor. gelört. (Brom.): Näckeroser med full hvijt Blom- Seeblumen, Was- | 2417 ee | a 29. Nymphaea alba | Näckebladh, 3 7 | Akane. (Parm.):'!) | Nymphaea alba Jene ser lillyen, haar- 2 2 major. Hwita Sjölilior. | >> t Yen Sjöblomster, Sjö-| L. ur: bladh, äbladh, A- docke, Sköllenne- bladh, Härstregzroot. 30. Hedera terre- |Stoor Jordreef, | Erd-Epheur hu- re en ’| Glechoma he- stris vulgaris. Jordbinda. der. = : ©’ | deracea L. = Wijdbende. 31. Trifolium Pra- Gemen rödh eller RR Enge” | Wiesen-Klee. — |(Brox.): Klöfwerblad. | en PE rubrum. Sugor. 32. Trifolium Pra- | Hwit Engewep- ar Tine Trifolium re- terse album. ling. Ä Welsynesenklee. pens L. 'eus Rob 33. Folia Querei. | Eeke bladh. Eich-blätter. — SSE er - Prunelle eller 34. Prunella major 2 Ri folio non di- Brunellegräs Braunellen. (Brom.): Halsgräs. ; vol med brun blom- garis L. secto. Brunella. ma. !) Dessa namn hos PALMBERG Synas gälla både hvit och gul näckros. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 821 Latinskt namn. (Rönnow Herb.) Svenskt namn. (RÖNN. Herb.) Tyskt namn. (RÖNN. Herb.) Andra samtida svenske namn (BROM., PALM. ). Modernt la- tinskt namn. 35. Acetosa Pra- | Stoor gemen 3 Rumex Ace- tensis. Enge-Syra. Saurampiter. tosa L. ee Inter (Eda Violer. Gelbe Violen. u Chewanihus um, viola lutea. Cheiri L. AD (BROM.): Swenskt 31. Cochlearia folio Skiorbugs-gräs, Löffel-Kraut. Skiörbiugzgräs, Lef- Cochlearia of- subrotundo. Skied-ört. felkrut(!) (Parm.):, ficinalis L. Skeegräs. 38. aan Stoor gemeen | Hunds-zunge. (Brom.): Muncke- | Cynoglossum ey gar. hundetunga. Hunds-wurtzel. | lös(s). offieinale L. Cynoglossa. 39. Mentha catta- | Stoor gemen en Irina ria, Calamintha | Kattemynta, Katzen-Myntz. (Brom.): Kattelusta. Jaca. 1) montana. Katte-leka. ; 40. Hypericum vul- | a. ER Hypericum gare, Hyperi- SR Joa Cres S:t Johans-Kraut. -— perforatum : el:r blomster. con. L.(?) 41. Equisetum ar-, vense, cauda equina. 7 Häste Schwantz, Räfwerumpa. Ros-Schwantz, Kannen-Kraut. (PALM.): Hästerumpa, Skeffte Skafwegräs, Kannegräs, Bladlösa, Fräken. Equisetum ar- vense L. 42. Fumaria offiei- narum & Dios- coridis. Gemen Jordröök. Ackerruka. Erdrauch; zen-Körbel. 43. Aquilegia aqui- Ackeleij-Ageleij. Kat- (BROM.): Äkerruta (ruka?). Fumaria offi- einalis L. (Brom.): Blå gemen enkel Akerleya 1. Aquilegia vul- lina. Gemen äckerleija. (H. Hırnd: Ag- Akerlega. een leya). E . = er. 44. Plantago lati- Stor SR Wegerich, wege- | (Brom.): Wäghrede- | Plantago major ES wägebladh S 3 folia Sinuata. OD 3 bredh. blad. läkiebladh. 45. Polypodium Steen-Söta, Engel-Süs, dropff- | (Brom.): Hellesöta, | Polypodium vulgare. Ber(g)söta. wurtz. Bergsöta, Söt Bräken. | vulgare L. Brom.): J. Marias 46. Orchis Palmata Hand, med fleckuge | Orchis macn- pratensis. Pal- Marias hand. Stendelwurtz. Blad eller Hand- ner ma Christi. knoppar med sprek- i luge Blad. a. San mans u samen) Ne Hollunder baum | (PALM.): Hylleträ, | Sambucus ni- garis, dome- | trädh, hollbers- der Beil Flärr 2 ? LD Stieg trädh. oder Hollder. ärr. gra L. 48. Scabiosa pra- es Stort (Brom.): Flere arter ER tensis hirsuta; 5 ® Apostemen; Pe-| hetaSkabbgräs. [Obs! | Trichera ar- Skabbegräs. SÅ KO 5 herba aposte- Bröstböldeorä stemen-Kraut. »Batsmän», Sv. Bot. | vensis SCHRAD. iatich, röstböldegräs. v, 322]. 1) Växten pätagligen oriktigt angifven af RÖNNOW. 822 SANTESSON, ETT HERBARIUM FRÄN 1719. a nn Latinskt namn. (Rönnow Herb.) 49. Lavendula. Svenskt namn. (RÖNN. Herb.) Lavendel. Tyskt namn. (RÖNN. Herb.) Andra samtida svenska namn (Brom., PALM.). en --? — nr Modernt la- tinskt namn. Lavandula offi- cinalis CHAIX. Calendula offi- 50. Calendula cal-| Solsicka, Ringel- | Golt- od. Ringei- ER: inalisD. (Sol- | tha vulgaris. blomma. blum. einalisL. (Sol- sequia). Hwit rööleka Garben, Scharff- 51. Millefolium Näserräs ne rip (?) (nu: (Browm.): Såårläki Achillea Mille- vulgare album. | dendblads-ört. Schafgrase). Rö- ae Ir folium L. lecka. 52. Melilotus Tri- ? folium odora- Meloten-ört. Stein-Klee. EL. Mel uimE offi- einalis WILLD. | 53. Melissa horten- | Tam hjertans | Melisse, Mutter- Melissa offici- sis. Frydh. kraut. male IL. | er Brom.): Gräboo med | 54. Artemisia rubra ( 5 er Ber 2 gen purpurlett Stielk. | Artemisia vul- | a pur- | Röd gräboo. Rother-beijfus. | TPILLEISIE ; Rödh Bincke. (Brom.): Om mälla i b allmänbet: Mälla . |55. Atriplex BOr| Hwit-arana. Garten-Melte. | Swijnemälla, Swijne- | ne tor en döda, Hundekääl, 27 Gääse foot, (ej Mäld). purpureum ma- jus. lillja, brandgul lilja. 56. Atriplex hor- FR G dh Mald. Rothe-Milten. _—— Ale nara tensis rubra. tensis L. 57. Rosmarinus Roma hortensis. An-| Tam Rosmarin. | Ros-Marien. = RTL officinalis L. | thos. 58. Hyssopus offi- agn, DIE Im Isspen, Kloster- ee Hyssopus offi- | einarum coerul. hysop. einalis L. 59. Euphrasia offi- Ögnetröst, Ögne- Amgontrodh (Brom.): Hwijt Ögne- Euphrasia offi- | einarum. styrkia. tröst, Ogneört. cinalis L. 60. Sempervivum Skorbasgsrs Maur Pfeffer, (Bron.):Skosmörja(!), | minus vermicu- ne? En lilla Fetknopp. Bladhlösa, Muur | Kleine Haus- 5 Sedum Acre L. latum acre. Se- De ee (Parm.): Haneknop, | dum minus. Hz ; S. Hans Löök. | 61. Poeonia, rosa | Päonie, Pione use en, Paeonia offici- | : : ’| Gichtwurtz _— : | benedicta. Pion-Rosa. 4 nalis RETz. Pfingst-Rosen. 62. ee Pur- | Stoor Purpur A RE saffran färgad a Lilium bulbi- | majus, Brandt-lilien. —— Pens. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. rn ann nenn 323 Latinskt namn. (Rönnow Herb.) Svenskt namn. (RÖNN. Herb.) Tyskt namn. (RÖNN. Herb.) Andra samtida svenska namn (BROM., PALM.). (Brou.): Hiernbrylla, Modernt la- tinskt namn. -——.-—-vrvniatamimc-]/nmmrI az zz Bolmört, Galen- |. Å Swijneböner. Hyoscyamus 63. Hyoseiamus. Ah Bilsen-Kraut. (ParmM.): Bolmgräs, | niger L. Soobönor, Fanners nötter och pungar. 64. Ruta hortensis. | Tam Ruta. Zehn oela| (Bann) vajer lie 65. Lapatum acu- | Hwass hästeSyra, | Spitzen Mangold; | (Brou.): stor spitz- | Rumex maxi- tum. Märe Syra. Lenden-Kraut. bladat Skräppa. mus SCHREB. 66. MorsusDiaboli. | Diefwuls-afbeet, | Teuffels-Abbiss; ar Suceisa praten- Suceisa. wädd. Abbiss-Kraut. sis MÖNCH. 67. Consolida regia | R fl. purpureo. | Purpurfärgade Purpurlette Rit- NN Nn Delphinium Calcatrippa Riddersporar. ter-Spohrn. safe Dr Consolida L. purp. i 68:-Consolida ze) Hywit — Ridder | Weise Ritter- Delpkinium galis fl. albo. \ = Nea bh Olson db sporre. spohrn. jacis L. 69: Consolida Tegla | Röda Ridder-|Rothe Ridder- | Delphine fl. rubro. Cal- ; he — ER catrip. rubr. sporar. Spohrn. jacis L. 70. Erica vulgaris. | Gemen liung. Heiden heijd. —— Selm: A 5 garis SALISB. 71. Erica bacei- | Kråke bäär. Ichte | Trunckelbeer, Di Empetrum ni- fera. bär. Axenbeer. grum L. 72. Cucumis Sati- SM Cucumern, Gurc- Cucumis sati- Augurcker. S --—— vus. ken. vus L. 73. Scorzonera Ser- Siam 1 pentaria vipe- | Ormedöda. STANS MORD == Scorzonera(?) ai Scorzoner. raria. 74. SpinachiaLapa- |: L Spinacia ole- Nine bortse | ale Inemeinen. 25 racea L. 75. Muscus Pulmo- narius. Pulmo- naria. Lunge-mässa, Lunge ört. Lungen-Kraut. Stieta pulmo- nacea ACH. 324 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. frän sid. 784.) Berlin. K. Preussisches meteorologisches Institut. Veröffentlichungen. 1898: H. 2. 4:0. — Physikalisch-technische Reichsanstalt. Die Thätigkeit 1898/99 8:0. Bremen. Naturwissenschaftlicher Verein. Abhandlungen. Bd 16: H. 2. 8:0. Bruxelles. Academie R. de Belgique. Bulletin. Cl. des lettres. 1899: N:o 8. 8:0. » Cl. des sciences. 1899: N:o 8. 8:0. — Musee du Congo. Annales. Botanique. Ser. 1: T. 1: Fasc. 4. Ser. 2: T. 1: Fasc. 1. 1899. 4:0. — Société Belge de geologie, de paleontologie et d’hydrologie. Bulletin. T. 10 (1896): Fasc. 4. 8:0. Budapest. Magyar tudomanyos akademia. Mathematikai és termeszettudomänyi ertesitö. Kötet 16 (1898): F. 3-5; 17 (1899): 122 8:0. Mathematische und naturwissenschaftliche Berichte aus Ungarn. Bd 15 (1897). 8:0. Mathematikai és termeszettudomänyi közlemenyek. Kötet 27:S. 3. 1899. 3:0. Archeologiai ertesitö. Kötet 18 (1398): 5. 4—5; 19 (1899): 1—2. 8:0. Almanach. 1899. 8:0. Rapport sur les travaux de l’academie. Annee 1898. 8:0. Buenos Aires. Sociedad cientifica Argentina. Anales. T. 48 (1899): Entr. 2-3. 8:0. Buitenzorg. 's Lands Plantentuin. Mededeelingen. 31. Batavia 1899. 8:o. Cape of Good Hope. BE. Observatory. Report. Year 1898. Lond. 4:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 7 (1899): N:o 9. 8:0. Edinburgh. Botanical society. Transactions and proceedings. Vol. 21: P. ı-3. 1897—-99. 8:0. Erfurt. K. Akademie gemeinnütziger Wissenschaften. Jahrbücher. N. F.H. 25. 1899. 8:0. Erlangen. Physikalisch-medicinische Societät. Sitzungsberichte. H. 24 (1892). 8:0. Firenze. RB. Istituto di studi superiori pratici e di perjezionamente. Pubblicazioni. Sezione di filosofia e filologia. 25—26. 1891—94. 8:0. » Sez. di medicina e chirurgia. 14—17. 1892 —95. 8:0. > Sez. di scienze fisiche e naturali. 19—22. 1891—99. 8:0. — sSocieta entomologica Italiana. Bullettino. Anno 30 (1898): Trim. 3—4. 8:0. (Forts. å sid. 836.) 825 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 8. Stockholm. Meddelande frän Stockholms Högskola. Notes on the plankton of some lakes in Lule Lapp- mark, Sweden. By Astrid Cleve. [Communieated 1899, October 11, by W. Wırrrock.] During a journey I made to Lule Lappmark in the summer of 1896, I had the opportunity of gathering some collections of plankton from lakes both in the region of forests and in the alpine region. As some of these, especially from the latter region, contain forms not without interest and in part new, I here give a description of them. Professor W. LILLJEBORG has kindly consented to determine the crustaceans, Docent Dr. L. JÄGERSKIÖLD has determined the rotatorians and Dr. O. BorGE has assisted me by revising the desmids. To these gentlemen I beg to express my best thanks for their valuable aid. The number of gatherings is 12, whereof 8 come from the lakes Vaijkijaure, Randijaure, Skalka and Saggat, which to- gether form Lilla Lulevattnet between Jokkmokk and Kvikk- jokk. All these lakes are situated in the wooded part of Lap- land, and, with the exception of Saggat, are not of considerable depth. The remaining four collections were made in Virijaure, the largest alpine lake of the province. Its diameter measures til 20 km. and it is situated in the highlands near the Nor- wegian frontier. The banks of the lake are thus not wooded, only in the eastern and more protected bays birches of small size occur. 826 ASTRID CLEVE, THE PLANKTON OF SOME LAKES IN SWEDEN. As regards the seasons when the plankton was gathered, I have collections from Lilla Lulevattnet taken both in spring and in autumn. The former were gathered in the middle of June at a time when the upper lakes Skalka and Saggat had just got free from ice, owing to the late spring that year. Nearly tliree months later, in the beginning of September, I collected the autumn-plankton when I was leaving for home. The considerable difference between the two sets of plankton thus gathered at an interval of three months will be clearly seen from the following. From Virijaure I have but one set of plankton, all gathered in the beginning of July. It may be considered as repre- senting the early spring-plankton of the lake, which, at that time, was still to a great extent ice-bound in its western bays. I greatly regretted the impossibility of getting Virijaure-plankton of a later season, but after the Laplanders had left the eastern bays, no boat could be found in the neighbourhood. The collections were all gathered in the same way, by drag- ging a conical tow-net behind a slowly paddled boat, so as to keep the net just beneath the surface of the water at a depth that does not, as a rule, surpass one meter. The time neces- sary for each gathering varied greatly according to the frequency of the plankton. In spring, the water was very poor, especially in Virijaure, where the tow-netting had to be kept on during hours before a sufficient material could be obtained. The autumn- plankton from the lakes in the forest-region on the contrary occured so abundantly, that a collection of several ccm. could be made in a few minutes. Still no visible floating-plankton, no flos aqgue was observed anywhere. I. a. Spring-plankton from lakes in the forest-region. 1. Vaijkijaure 19/6 1896. Plankton rather scarce, mostly animal forms (crustaceans and rotatorians), less frequent diatoms. DD 1 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, 1:08. 8 Entomostracans: Bosmina longirostris (O. F. MÜLLER). > obtusirostris G. ©. SARS. Diaptomus graciloides LILLJEBORG. Cyclops abyssorum, junior, G. O. SARS. » scutifer G. O. SARS. > leuckarti CLAUS. > aithanordes G. ©. SARS. Rotatorians: Gastroschiza flexilis JÄGERSKIÖLD, r. !) Notholca longispina KELLICOTT +. Anurea cochlearis GOSSE, r. Diatoms: Asterionella formosa v. subtilis GRUN., V. H., Pl. LI f. 21, v. Tabellaria fenestrata (LYNGB.) Kütz. +. > flocculosa (RoTH.) Kürz. +. Melosira (crenulata var?) tenuissima GRUN., V. H. Pi. IPROSOK WII a ie ILL es The Melosira-form occuring in this and some of the follow- ing gatherings comes by size and number of points nearest to M. tenuissima, GRUN., which is quoted in VAN HEURCK's Synopsis as a variety of M. crenulata. The length of the cellules varies between 0,005 and 0,01 mm., the breadth between 0,004 and 0,008 mm., and the number of points is 18 in 0,01 mm. The broadest specimens sometimes present the characters of M. crenulata, but in most cases the bord-folds are not dis- tinet and then the form is more like M. granulata. Thus it may be doubted, whether M. tenuissima GRUN. is duely to be considered a variety of M. erenulata. Solitary littoral diatoms found in this and several other gatherings have certainly been carried out into the lake by streams and are omitted as not belonging to the plankton-flora. 1) Abbreviations: V. H. = Van HEURCK, Synopsis des diatomees de Belgique, Anvers 1885. cc —: abundant, c—: common, + somewhat frequent, —: less frequent, r: rare. 828 ASTRID CLEVE, THE PLANKTON OF SOME LAKES IN SWEDEN. 2. Randijaure 1°/s 1896. Plankton rather scarce. zooplankton preponderant, besides diatoms. No flagellates or desmids. Entomostracans: Daphnia (Cephaloxus) eristata G. O. SARS. Diaptomus graciloides LILLIEBORG. Cyelops abyssorum, junior, G. OÖ. SARS. Rotatorians: Asplachna sp. Syncheta sp. Notholca longispina KELLICOTT. Diatoms: Asterionella formosa v. subtilis GRUN. +. Tabellaria fenestrata (LYNGB.) LütTz. +. T. flocculosa (RoTH.) Kürz. +. Melosira tenuissima. GRUN. —. 3. Skalka, Framnäs 19/6 1896. Plankton scarce, entomostracans ruling. Rotatorians and diatoms less frequent. No desmids. Entomostracans: Daphnia (Cephalowus) eristata G. O. SARS. Bosmina obtusirostris G. O. SARS. Diaptomus graciloides LILLJEBORG. Cyelops scutifer, junior, G. O. SARS. Rotatorians: ‚Gastroschiza flexilis JÄGERSKIÖLD, r. Notholca longispina KELLICOTT, r. Anurea aculeata EHB., Tr. > cochlearis GOSSE —. Flagellates: Dinobryon sertularia EHB., r. Diatoms: Asterionella formosa v. subtilis (RUN. +. Tabellaria fenestrata (LYNGB.) KÜtz., r. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 829 Tabellaria flocculosa (RoTH.) KÜTz., r. Melosira tenuissima GRUN. +. 4. Saggat (near Kvikkjokk) ?9/6 1899. This gathering was made in the lake at a time when this was plentifully fed by snow-water coming from the mountains. It consisted of sand, scales of mica and parts of decayed plants but no living plankton-forms, one band of Tabellaria fenestrata excepted. I. d. Autumn-plankton of the lakes in the forest-region. 5. Skalka, Björkholmen 1/9 1896. Zooplankton, flagellates and diatoms not scarce. Some des- mids. Entomostracans: Bosmina obtusirostris G. O. SARS. Diaptomus graciloides LILLIEBORG. Rotatorians: Hydronella pygme@a CALMAN, r. Gastroschiza flexilis JÄGERSKIÖLD, r. Notholea longispina KELLICOTT —. Anurea cochlearis GOSSE, r. Flagellates: / Dinobryon sertularia EHB. c. Desmids: Spherozosma sp., r. Staurastrum sp., r. Diatoms: Asterionella formosa v. subtilis GRUN. c. Tabellaria fenestrata (LYNGB.) Kütz., r. > flocculosa (RoTH.) Körz. +. Melosira tenuissima GRUN., r. 6. Skalka, Framnäs 19/9 1896. Plankton abundant, almost exclusively formed by Dinobryon. Entomostracans, desmids, diatoms scarce. 880 ASTRID CLEVE, THE PLANKTON OF SOME LAKES IN SWEDEN. Entosmostracans: Daphnia (Cephaloxus) eristata G. O. SARS. Diaptomus gractloides LILLIEBORG. Cyelops seutifer G. O. SARS. Infusorians: Tintinnopsis lacustris ENTZ. +. Flagellates: Dinobryon sertularia EHB., cc, with silicous spores. Desmids: Spherozosma sp., r. Staurastrum sp., T. Diatoms: Asterionella formosa v. subtilis GRUN., r. Tabellaria fenestrata (LYNGB.) KÜTz., r. > flocculosa (RotH.) Körz., r. 7. Saggat, Niavve, !%/9 1896. This sample was gathered in a very shallow part of the lake, where the tow-net sometimes touched the bottom. As some littoral forms thus have been mixed with the floating ones, I give no list of the species. The plankton resembles that of the preceding gathering and Dinobryon dominates. The Tabellarie are, however, comparatively more frequent, but occur only in ziozag-bands, not in star-like aggregates. gzag ggreg 8. Saggat, Storholmen, !9/9 1896. Plankton chiefly composed of Dinobryon, occuring in great abundance. Diatoms scantily represented. Entomostracans: Bosmina obtusirostris G. O. SARS, gg. 9. Chydorus sphericus (0. F. MÜLLER). Diaptomus graciloides LILLJEBORG. Cyelops scutifer G. O. SARS. Rotatorians: Anurea cochlearis GOSSE, r. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:08. 831 Infusorians: Tintinnopsis lacustris ENTZ. +. Flagellates: Dinobryon sertularia EHB., cc. Diatoms: Asterionella formosa v. subtilis GRUN., 7. Tabellaria fenestrata (LYNeB.) Künz., r. > » v. geniculata n. var., r. Frustules with a geniculate, lateral flexion in the middle, both ends of the diatom thus making an angle of about 120°. Indi- viduals disposed in radiate aggregrates, sometimes forming two superposed spiral turns (figg. 1, 2). Length of the valve 0,1 mm., breadtlı of the valve, where not dilated, 0,004 mm. The central part of the valve has a most variable shape (figg. 3, 4, 5). In the best marked forms it is prolonged on the outer side into a kind of crest. This new variety is a well outfit floating-form of T. ‚Fenestrata. A number of individuals keep together by the corners, Öfvers. af K. Vet.-Akad Förh. 1899. Årg. 56. N:o 8. 4 832 ASTRID CLEVE, THE PLANKTON OF SOME LAKES IN SWEDEN. but always at only one end of each different individual, as in the var. asterionelloides GRUN. (V. H., Pl. LII, f. 9). The star-like aggregate of diatoms thus formed is well adapted to be carried by the waves and to keep floating in the water. From this point of view, the shape is still more perfectionated by the geniculate flexion of the frustules. At first, one might feel inclined to consider this very dis- tinct form a new species. I have not, however, found any con- stant specific character that could justify such an opinion. The radiate disposition of the coberent individuals is a biological character occuring, as shown, also in another variety of T. fene- strata, and the relative breadth of the central dilatation of the valves, though used as a specific mark of distinetion between T. fenestrata and T. flocculosa, !) here at least shows to be, as such, of no value (cfr. the figg. 3, 4 and 5). C. SCHRÖTER ?) has referred the passively floating plankton-forms of the Oder to several different, morphological-biological types > Trommel-, Band-, Spindel-, Scheiben-, Stern- and Spheroid-types»). T. fenestrata v. geniculata does not strictly belong to any of these groups, but might be regarded as a special modification of the mentioned star-type (represented for instance by Asterionella formosa). It also shows some relations with the parachute-formed Ornithocerus splendidus, which has been described by F. ScHÜTT. ?) Tabellaria flocculosa (RoTH.) Kürz., r. II. Spring-plankton from Virijaure. 9. Virijaure, Staloluokta ?/7 1896. 10. > Pieti-Sirkasluokta 2/7 1896. 11. » Sirkasluokta-Alasluokta 7/7 1896. 12. > Alasluokta (N.W. part) 6/7 1896. 1) Van Heurck, Traité des diatomees, Anvers 1899, p. 356. 2) Ueber das Plankton der Oder, Ber. d. deutsch. bot. Gesellschaft 15, 1897, p- 492. 3) Das Pflanzenleben der Hochsee, Kiel, Leipzig 1893, p. 35. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 838 The four collections from Virijaure, though gathered in dis- tant parts of the lake (from the S.E. to the N.W. corner), all show much the same character. Mostly the same species occur and the differences as to their relative frequency are slight. I therefore give a collective list of the observed species. Plankton very scarce, zooplankton predominating, desmids and diatoms not rare, Dinobryon less frequent. Entomostracans: Daphnia (Cephalowus) eristuta G. ©. SARS, No. 10. > hyalına LEYDIG, No. 12. Bosmina obtusirostris G. O. SARS, No. 10. | » » v. arctica LILLIEBORG, No. 11. Diaptomus graciloides LILLJEBORG, Nos 10, 12. » laticeps G. O. SARS, Nos 9, 11, 12. Cyelops scutifer G. O. Sars, Nos 9, 10, 11, 12. Rotatorians: Hydronella pygma@a CALMAN, No. 12, rv. Notholca longispina KELLICOTT, Nos 9, 10, 11, 12, +. Anurea aculeata EHB., Nos 9, 12, r. » cochlearis GoSSE, Nos 10, 11, 12, +. Flagellates: Dinobryon sertularia EHB., Nos 9, 10, 11, 12, —. Desmids: Arthrodesmus Fucus (BRÉB.) Hass., Nos 9, 10, 11, 12, +. Staurastrum avicula BREB., Nos 9, 10, 11, 12, —. » dejectum BRÉB., Nos 9, 10, 11, 12, —. > paradozum Mry., Nos 9, 10, 11, 12, —. Diatoms: é Åsterionella formosa v. subtilis GRUN., Nos 9, 10, 11, 12, +. Tabellaria fenestrata v. asterionelloides GRUN., V. H., Pl. 101006 2) NOS 98 10.11, 12,2. T. fenestrata v. geniculata A. CLEVE, Nos 9, 10, 11, 12, +. Melosira tenuissima GRUN., Nos 9, 10, 11, 12, —. Surirella oregonica EHB., Nos 10, 12, r. 834 ASTRID CLEVE, THE PLANKTON OF SOME LAKES IN SWEDEN. The contents of the above lists can be resumed as follows: During spring, the plankton of the woodland-lakes was rather scanty and chiefly composed of animal organisms (crustaceans and rotatorians) together with somewhat less frequent diatoms, viz. a star-forming Asterionella and the band-forming Melosira te- nwissima and Tuabellarie. The zigzag-bands of the latter are most numerous in the lowest, flatbottomed lakes, but when ap- proaching the mountains, we find that in the deeper Skalka Asterionella is prevailing. Still more towards N.W., no plank- ton was more found in the upper snow-water-layers of Saggat. — Dinobryon was very scarce and desmids lacked entirely. In autumn the plankton of those same lakes had a very different composition, owing to changes in the relative frequency of the forms, which, however, for the most part were the same as in spring. The S.E. part of Skalka still contained a not- able quantity of zooplankton and diatoms (Asterionella, Tabel- larie) but Dinobryon had grown very frequent, and in the upper (N.W.) part of the water-complex it was quite a ruling form. At Framnäs by Skalka and in Saggat Dinobryon filled the water in such abundance that it almost hid the other organisms. Only very near the banks in shallow bays there appeared a larger quantity of the band-forming Tubellarie, which are less frequent in the upper layers of deeper water. In the beginning of July, the still partly frozen waters of Virijaure held a very scanty quantity of both zooplankton and phytoplankton. The latter consisted of desmids (Siuurastra, Arthrodesmus) and diatoms.. Among the diatoms well adapted floating-forms of the star-type (Asterionella, Tabellaria fenestrata v. asterionelloides) or of a kind of parachute-type (Tabellariu Jenestrata v. geniculata), as it seems not before observed, pre- vailed. Zigzag-bands of the Tabellurie did not occur. — Dino- bryon was most scanty in the cold water still mixed with ice of the western bays, but gradually increased towards the warmer, south-eastern part of the lake. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. Distribution of phytoplankton (incl. flagellates). 835 Nos. . Asterionella formosa v. subtilis Tabellaria fenestrata v. asteri- onelloides . T. fenestrata v. yeniculata T. fenestrata T. flocculosa Melosira tenuissima Desmids Dinobryon . - Forest lakes. Virijaure. Spring. Autumn. Spring. 1,2 3,2516 78910 042 | ar || ar e | ® a a ze ei N nee Pl 3 ae Sr Sr a a ee Kar | hr är 7 el no KG FN Käg az r ea Ne Na ESR Bu MR PER SN = IE 7 7 Gl OS ae @El = |) 336 Skänker till Yetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. från sid. 824.) Geneve et le Grand Saint-Bernard. [Stations]. Resume meteorologique. Annee 1897—98. 8:0. Graz. Naturwissenschaftlicher Verein für Steiermark. Mittheilungen. H. 35 (1898). 8:0. Habana. Academia de ciencias medicas, fisicas y naturales. Anales. T. 34 (1898): N:o 403-4; 36 (1899): 419. 8:0. Harlem. sSociete Hollandaise des sciences. Archives Neerlandaises des sciences exactes et naturelles. (2)T.3 (1899): Livr. 1. 8:0. Helsingfors. Finska vetenskaps-societeten. Acta. T. 24. 1899. 4:0. Bidrag till kännedom af Finlands natur och folk. H. 57. 1898. 8:0. — Seal Finno-Ougrienne. Journal. 16. 1899. 8:0. Mémoires. 12. 1899. 8:0. Karlsruhe. Grossh. Badische technische Hochschule. Akademiskt tryck. 1898/99. 6 st. 8:0. Kristiania. Videnskabs-Selskabet. Skrifter. Math.-naturv. Kl. 1899: N:r 2—4, 6—7. 8:0. Forhandlinger. 1899: N:r 1. 8:0. Lawrence. Kansas University. Quarterly. Ser. A: Vol. 8 (1899): N:o 3. 8:0. Leipzig. Naturforschende Gesellschaft. Sitzungsberichte. Jahrg. 24—-25 (1897/98). 8:0. London. Chemical society. Journal. Vol. 75—76 (1899): 10. 8:0. — KR. Meteorological society. Quarterly journal. Vol. 25 (1899): N:o 3. 8:0. London, Ontario. Zntomological society of Ontario. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 9. 8:0. Manchester. Literary and philosophical society. Memoirs and proceedings. Vol. 43 (1898/99): P. 4. 8:0. Melbourne. R. Geographical society of Australasia (Victoria). Transactions. Vol. 16 (1898). 8:0. Mexico. Observatorio meteorolögico central. Boletin mensual. 1899: 4. 4:0. — Sociedad cientifica » Antonio Alzate». Memorias y revista. T 12 (1898/99): N:o 7—8. 8:0. München. K. Bayerische Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte. Philos.-philol. und bist. Cl. 1899: H. 2. 8:0. — K. Meteorologische Central-Station. Beobachtungen. Jahrg. 20 (1898): H. 3. 4:0. Oxford. Kadelife observatory. Results of meteorological observations. Years 1890—91. 8:0. (Forts. å sid. 846.) 837 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 8. Stockholm. Ueber Hymenella Arundinis Fr., eine Tubereculariee mit endogener Conidienbildung nebst Verzeichnis der bisher bekannten Fälle endogener ÖConidienentwicklung bei den Nebenfruchtformen der Ascomyceten. Von TycHo VESTERGREN. [Mitgetheilt den 11. October 1899 durch Tu. M. FRIES.] Herr Professor Dr. G. LAGERHEIM hatte die Güte mir im Mai dieses Jahres einen Pilz zu übersenden, welchen er kurz vorher auf im Wasser liegenden nackten Halmen von Phragmites communis bei Svartsjö in Upland gesammelt hatte. Aus der Vergleichung mit einem Exemplar im Pilzherbarium E. FRIES eing hervor, dass dieser Pilz mit der betreffs des mikroskopischen Baues unbekannten Hymenella Arundinis FR. (Hymenopsis Arundinis Sacc.) identisch ist. Die nähere Untersuchung ergab, dass die Art einen sehr eigentümlichen anatomischen Bau besitzt, sie mag daher ein wenig eingehender besprochen werden. Der Pilz bildet an der Oberfläche der toten Halme einen Ueberzug in Form von pechschwarzen, in dürrem Zustande glatten und glänzenden, meistens mehr oder wenig kreisförmigen Krusten von sehr ungleicher Grösse (Fig. 1). Gefeuchtet schwel- len diese ein wenig und werden an der Oberfläche schleimig. 838 VESTERGREN, UEBER HYMENELLA ARUNDINIS FR. Hymenella Arundinis Fr., Habitusbild, verkleinert. Photogr. von A. Roman. Hymenella Arundinis Fr., Mikroskopisches Habitusbild, c. 300-mal vergr. Photogr. von A. Roman. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 839 Der innere Bau des Pilzes geht aus der Fig. 2 und der ein wenig schematisierten Fig. 3 hervor. In den äusseren mechanisch verdickten Zellreihen des Substrates kommt mehr oder wenig reichlich das vegetative Mycel vor, dessen Hyphen sowohl in als zwischen den toten (Zellen) verlaufen. Auf der Oberfläche der Substrates sind sie zu einem ziemlich dichten Fig. 3. Hyphengewebe verknäuelt, das eine Höhe von bis 30 w erreichen kann. Dann folst ein sehr regel- mässiges Lager von »Tragcellen», die an ihrem oberen Ende je einen Conidienbehälter tragen. Die Tragcellen gehen als unmittelbare Fortset- zung der Hyphen des unterliegenden Gewebes her- vor. Sie sind gerade, etwa 18 u lang und 2 u dick und ihre verdickten oberen Enden stehen genau in gleicher Höhe. Die Conidienbehälter sind flaschenähnlichh, an der Basis ein wenig verdickt, ihre Dimensionen 10 x 2 u. Sie er- zeugen in ihrem Innern konstant je 4 Conidien. Der obere verschmälerte Teil der Behälter steht nn gerade wie eine Flasche offen. Die Flaschenhälse N sind in einen Schleim eingebettet, der im Wasser quillt und ihre Öffnung um etwa 3 u überragt. In diesen Schleim werden die sehr winzigen, 1,5— 2 u langen und 1 u breiten Conidien durch die Flaschenmündung entleert und dort festgehalten, 5 3 Anatomischer Bau bis sie nach und nach frei werden. der Hymenella A- Wie die Conidien im Innern der Behälter undinis Fr. Bin wenig schemati- siert. Etwa 700- Materiale zu ermitteln. In den meisten Behältern mal vergrössert. gebildet werden, war nicht an dem gesandten waren gleichzeitig 4 gleich entwickelte Conidien zu finden, in einigen waren schon ein oder mehrere Conidien entleert. Hymenella Arundinis wurde von E. FRIES!) folgender- massen beschrieben: >Hymenella Arundinis, subrotunda, majus- cula, nigrescens demum subrimosa. — Effusa, 1—1 unc. lata, 1) Syst. Mycol. II, p. 234. 840 VESTERGREN, UEBER HYMENELLA ARUNDINIS FR. subinterrupta, opaca, tenuis, |prioribus firmior. Ad culmos ex- siccatos Arundinis Phragmitis vere (v. v.).» Später !) wird der Name in Hymenula Arundinis geändert mit folgendem Zusatze: Ad litora lacus Ringsjön Scani® abunde, in Smolandia vero non obvia. SACCARDO ?) stellt die Art zur Gattung Hymenopsis SACC. unter »Tuberculariee dematic®» mit der nachfolgenden Beschreib- ung: »Sporodochiis levigatis, subrotundis, majusculis, nigrescentibus opacis, effusis, 1—2 cm. latis subinterruptis, dein effusis, subri- mosis, firmis ambitu adnatis. — Hab. ad culmos exsiccatos put- resque Phragmitis communis in Germania, prope lacum Ringsjön Scani®.» — In Bezug auf die Gattungsdiagnose fügt er allerdings hinzu: »Hymenul& atr& Friesiane mihi imperfecte cognite sunt, ergo non sine dubio ad hoc genus retuli.» Diese Beschreibungen der äusseren Organisation des Pilzes stimmen gut mit dem makroskopischen Aussehen der gefundenen Exemplare überein. Wegen des eisentümlichen inneren Baues des Pilzes kann er doch weder zu Hymenula noch Hymenopsis im Sinne SACCARDOS geführt werden, sondern mag unter seinem ursprünglichen Namen Hymenella Arundinis Fr. beibehalten werden. Was die systematische Stellung dieser Art betrifft, ist nicht in Abrede zu stellen, dass die endogene Bildung der Conidien und ihre konstante Zahl (in jedem Behälter 4) theoretisch dazu berechtigen möchte, sie unter die Ascomyceten einzureihen (Exo- asci). Ein Vergleich mit früher bekannten Fällen endogener Conidienbildung bei Nebenfruchtformen der Ascomyceten lässt es indes als annehmbarer erscheinen, dass Hymenella Arundinis FR. als ein Entwicklungsstadium eines solchen (vermutlich eines Discomyceten) zu betrachten ist. Sie sollte demnach meines Erachtens vorläufig ihren Platz unter den »Fungi imperfecti» behalten und dort in die Abteilung Tubercularie» der Hypho- myceten gestellt werden. !) Elenchus fung. II, p. 37. 2) Sylloge fung. IV, p. 745. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 841 Endogene Conidienbildung bei den »Nebenfruchtformen» ist eine ziemlich seltene Erscheinung. Es dürfte deshalb angemessen sein, die einschlägigen in der Litteratur zerstreuten Angaben zusammenzustellen. Der erste Fall einer solchen endogenen Conidienbildung, der beschrieben wurde, war Sporoschisma mirabile BERK. & BR.:') »endochroma demum in sporas quadriarticulatas emergentes sece- dens». Später sind von derselben Gattung beschrieben Sporo- schisma insigne Sacc., Rouss., BoMM. ?) und Sporoschisma pa- radoxum DE SEYNES.?) Die letztere Art wird von SACCARDO ?) zur Gattung Chalara geführt. Die Gattung Sporoschisma stellt SACCARDO in die »Dematiee phragmospor&» unter die Hyphomv- ceten, wo sie eine eigene Tribus bildet: Trib. 5. Sporoschismex (in Sacc. Syll. IV, p. 486). Blowamia truncata BERK. & BR.:°) »sporidia quadrata tu- bulis arcte congestis enata.» Die winzigen kubischen Conidien sind unter einander frei und werden in dicht stehenden nach der Basis verjüngten, unseptierten Hyphen gebildet. Der Pilz wird von SACCARDO zu den »Melanconie®e hyalospor&» gezählt. Zu den Melanconieen wird auch Trullula nitidula Sacc. $) gestellt: »conidiis ex interiore apice basidiorum catenulatim ex- silientibu». Nur für diese Art in der Gattung wird dieser Charakter verzeichnet. Genus Chalara Copa: Die Conidien werden in Ketten im Innern einer Conidien erzeugenden Hyphe gebildet und noch zu- sammenhängend durch die Spitze hinaus getrieben. Betreffs !) Gard. Chron. 1845 p. 540; Cfr. et BERKELEY & Broome, Notices of British Fungi. Ann. and Magaz. of Natural History. 2 Series. V. London 1850, pag. 461; BERKELEY, Introduction to eryptogamie botany p. 327, fig. 74a. ?) Flor. myc. Belg. p. 287 sec. Sacc. Sylloge IV, p. 487. 3) DE SEYNES, La moisissure de l’ananas.' Bull. Soc. bot. France. Tome 34. Paris 1887, p. XXVI. 2) Sylloge Fung. X, p. 595. ?) BERKELEY & BRooME, Notices of British Fungi. Annales and magaz. of nat. history. 2 Series. XIII. London 1854, pag. 468. Fig.: Pl. XVI, f. 17. — Cfr. et BERKELEY, Introd. Crypt. Bot. p. 327, fig. 74 b. 6) MicHzrLıa II, p. 285 (sub. Hormococco); Sylloge III, p. 732. 842 VESTERGREN, UEBER HYMENELLA ARUNDINIS FR. nicht minder als acht Species dieser zu »Dematiex amerospors» gehörenden Hyphomyceten-Gattung wird in SACCARDOS Sylloge (IV, p. 333) obige Eigenschaft angegeben, nämlich Chalara af- finis Sacc. & BERL., heterospora Sacc., brachyspora Sace., Am- pullula Sacc., Montellica Sacc., strobilina SAcc., ceylindrica KARST., !) paradowa (DE SEYNES) Sacc.!) — Auch betrefis Chalura acuarinı C. & ELL. geben HALSTED und FAIRCHILD >) dasselbe an. Schon 1847 fand UNGER ?) die endogene Conidien- bildung bei Chalara Ungeri Sacc. (Syll. IV, p. 336), die er für eine Form von Graphium penicilloides CDA hielt. Für mehrere Arten der Gattung Chalura wird nicht endogene Conidienhildung angegeben. Auch die erste von CoRDA?) beschriebene Art, Chalara fusidioides CDA, zeigt nach der Figur CORDAS diese Erscheinung nicht. Für zwei Chalaren giebt SACCARDO das Ascus-Stadium an: Chalara Ampullula Sacc., die er für das Conidienstadium eines Discomyceten, Lanzia flavorufa Sacc. hält und Chalara strobilina Sacc., die nach SAccArDo das Conidien- stadium auch eines Discomyceten, Phialea strobilina (FR.) SAcc. bildet. Einen sehr interessanten Fall von endogener Conidienbildung bzschreibt M. WORONIN 3) bei einem Pyrenomyceten, Sordaria coprophila (FR.) DnoT. Die Conidienbildung erfolgt in kurzen Mycelzweigen, welche, wie bei unsrer Aymenella, die Gestalt kleiner Flaschen besitzen, die am Grunde etwas verengt sind. »Die Entwickelung der Conidien bietet eine höchst eigenthüm- liche Erscheinung dar; dieselben entstehen nämlich nicht, wie alle andere Pilz-Conidien, durch einfache Abschnürung, sondern durch Herausfliessen oder, richtiger, durch successives Abtröpfeln. Es geschieht folgendermassen: die betreffenden Aeste erhalten an 1) Saccarno, Sylloge fungorum X, p. 595. ?) B. D. Haıstenp aud D. G. FAIRCHILD, Sweetpotato black rot. Journ. of Mycology VII. 1891, pag. 6 (Not.). 3) Bot. Zeitung 1847, Nr 15. T. IV. | 4) Cora, Icones fungorum. Tom. II, p. 9. Tab. IX, fig. 43. 5) M. WORONIN in DE Bary und Woxonın, Beiträge zur Morph. und Phys. der Pilze. Frankf. a. M. 1870 p. 27—28. Tab. V, fie. 1, 7, 8, 12—15. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 845 der Spitze eine kreisrunde Oefinung und werden hierbei etwas trichterförmig erweitert; aus dem so entstandenen Loche wird nun das nach der Astspitze vordringende Protoplasma in Form von kleinen Tröpfehen herausgepresst. Während des Ausfliessens erhält jeder dieser tropfenähnlichen Körper nicht allein die kuge- lige Form, sondern auch noch eine Membran und einen kleinen, centralen starkglänzenden Zellkern. Die Zahl der aus einem Seitenzweiglein ausfliessenden Conidien kann sehr gross sein.» Der am meisten ‚bekannte Fall endogener Conidienbildung unter den Nebenfruchtformen dürfte der bei Thielavia basicola ZoPF !) sein, eines zur Familie Perisporiace® gehörenden Pyre- nomyceten, der eine Krankheit in den Wurzeln von Papiliona- ceen und Senecio elegans hervorruft. Die eine der beiden zu diesem Pilze gehörigen Conidienformen zeigt pistolenförmige Hy- phenzweige, in deren cylinderförmigen oberen Zelie die Conidien gebildet werden, um dann successive einzeln oder zu mehreren vereinigt aus der Mündung herauszugleiten »etwa wie die Pa- trouen aus dem Lauf einer Pistole herausbefördert werden». Gattung Sporendonema DESM. (em. OUDEMANS). Sporendo- nema (Casei DESM. die nach OUDEMANS?) zur Gattung Oospora gehört und Sporendonrina terrestre OuD. |. c. sind durch endogen gebildete Conidienketten ausgezeichnet. Die Gattung wird unter die Hyphomyceten zu »Dematiex phragmospor&» gestellt. Die Gattung Zndoconidium wurde von PRILLIEUX und DE- LACROIX?) im Jahre 1891 für einen Hyphomyceten aufvestellt, 1) Sitzungsber. d. Botan. Ver. d. Prov. Brandenburg. Juni 1876 p. 105; WIxTER, Die Pilze I: 2 pag. 44, Fig. 2; Zopr, Die Pilze pag. 367, Fig. 61 (Schenk, Handb. d. Botan. IV, 1890); Zorr, Ueber die Wurzelbräune der Lupinen (Zeitschr. f. Pflanzenkrankheiten. Bd 1, H. 2, 1891, p. 72—76. Fig. 1, A, B). | ?) C. A. J. A. OUDEMANS, Een voorb. end. spor. Ilyph. p. 115 (Versl. Acad. Amster. 1885, p. 115, fig.) sec. Sacc. Syll. Addit. ad vol. I—IV p. 384. PrirLıeux, Le seigle enivrant (Comptes rendus de l’Acad. d. Sciences. T. 112, p. 894, Paris 1891); Unter demselben Titel in Bull. de la Société botan. de France. T. 38, Paris 1891, p. 205; Prruumwux et DELACROIX, Endoco- nidium temulentum nov. gen., nov. sp., Champignon donnant au seigle des proprietes veneneuses. (Soc. Mycol. de France. Tome VII, p. 116, 1891). w — 844 VESTERGREN, UEBER HYMENELLA ARUNDINIS FR. der in den Roggenkörnern auftritt und den Roggen vergiftet, indem er wie der von WOoROoNIN beschriebene Taumelroggen bei denjenigen, welche mit solchem Roggen gebackenes Brot verzehren, Taumel verursacht. Die kleinen runden hyalinen, unter einander freien Conidien werden in den Hyphenzweigen endogen gebildet und treten nach einander aus der geöffneten Hyphenspitze hinaus. Später wurde konstatiert, dass dieser Hyphomycet das Conidienstadium eines Discomyceten bildet. !) Von der Gattung Zndoconodium sind noch folgende durch en- dogene Conidienbildung ausgezeichnete Arten beschrieben: En- doconidium ampelophilum Par.?) (Syn.? Tuberculina. ampe- lophila Sacc.), E. luteolum DELACR.,?) E. fragrans DELACK., ?) E. Megnini F. Hzım.?) Oospora WALLR. zwei zu dieser Hy- phomyceten-Gattung gehörende Arten, Oospora lactis (FRES.) Sacc. (Oidium lactis FRES.) und Oospora crustacea (BULL.) Sacc. besitzen nach PRILLIEUX und DELACROIX !) endogene Co- nidienentwicklung. Sie werden von F. HEIM?) zur Gattung Eindoconidium geführt. Endlich haben B. D. HALSTED und D. G. FAIRCHILD >) eine Krankheit der Knollen von Buatatas edulis beschrieben, die von einem Pilze, Ceratocystis fimbriata ELL. & HALST. ver- ursacht wird. Er wurde in einen Sphzropsideen-Stadium (= Spheronema fimbriatum Sacc. Syll. X, p. 215) und 2 Hypho- myceten-Stadien beobachtet, welche letztere endogen gebildete Conidienketten aus den offenen Spitzen der Hyphen austreten lassen. 1) PRILLIEUX et Deracroıx, Phialea temulenta, &tat ascospore d’Endoconidium temulentum. Bull. d. 1. Société Mycol. de France. T. VIII 1892, p. 22. 2) N. PATOUILLARD & G. DE LAGERHEIM, Champignons de ]’Equateur I, pag. 183. Bull. de la Société mycol. de France Tome VII. 1891. Pl. XI fig. 5a, b. 3) G. DELACROIx, Especes nouvelles observees au Laborateire de Pathologie ve- getale p. 184. Bull. de la Soc. Mycol. d. France. Tome IX, 1893. Pl. XI, fig. I, II. 2) F. HEM, Sur des moisissures observees sur un cadavre d’enfant. Ibidem pag. 203—206. 3) Sweet-potato black rot (Ceratocystis fimbriata EunL. & Haust.). Journ. of Mycology. Vol. VII, 1891, p. 1-11. Pl. I-IM. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 845 Im Obigen habe ich versucht eine möglichst vollständige Liste der Fälle zu liefern, in denen die endogene Conidienbildung bei den Nebenfruchtformen der Ascomyceten beobachtet worden. Eine monographische Besprechung dieser Formen dürfte sehr nötig sein, und ich hoffe daher, dass obiges Verzeichnis dem künftigen Monographen nicht ohne Wert sein wird. Herrn Professor Dr. G. LAGERHEIM, welcher mich mit Litteraturanga- ben unterstützt hat, bin ich zu grossem Dank verpflichtet. 846 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. fr. sid. 836.) Paris. sSociete d etudes scientifiques. La feuille des jeunes naturalistes. (3) Annee 29 (1899): N:o 348. 8:o. — Societe astronomique de France. Bulletin. 1899: 10. 8:0. Philadelphia. American philosophical society. Proceedings. Vol. 38 (1899): N:o 159. 8:0. Portici. AR. Scuola superiore de agricoltura. Annali. (2) Vol. 1: Fasc. 2. 1899. 8:0. Rio de Janeiro. Observatorio. Annuario. Anno 15 (1899). 8:0. — zFepartigao da carta maritima. Boletim. Anno 4 (1899): 4—6. 4:0. Roma. BB. Accademia dei Lincei. Cl. di scienze fisiche... Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Sem. 2: Fasc. 5—6. 4:0. Rostock. Universitäts-Dibliothek. Akademiskt tryck. 94 st. 8:0 & 4:0. Rothamsted. Farm and laboratory. Field and other experiments. Year 56 (1899). 8:o. St. Petersbourg. HK. Universitetet. Obozrjenie prepodavanija nauk. 1899/1900. 8:0. — sSociete Imp. Russe de geographie. Izvjestija. T. 34 (1898): 6; 35 (1899): ı—2. 8:o. Strassburg. K. Uuiversitäts- Sternwarte. Annalen. Bd 2. 1899. 4:0. Sydney. Linnean society of New South Wales. Proceedings. Vol. 24 (1899): P. 1. 8:0. — Australian museum. Report. Year 1898. Fol. Memoirs. 3: P. 9. 1899. 8:o0. Tokyo. Geographical society. Journal of geography. Vol. 11 (1899): N:o 123—127. 8:0. Torino. Osservatorio di Moncalieri. Annuario storico meteorologico Italiano. Vol. 1 (1898). 8:0. Tromsö. Museum. Aarshefter. 20 (1897). 8:0. Aarsberetning for 1897. 8:o. Trondhjem. X. Norske Videnskabers Selskab. Skrifter. 1898. 8:0. Washington. Smithsonian Institution. Miscellaneous collections. Vol. 41: N:o 1171. 1899. 8:o. — Nautical almanac office. The American ephemeris for the year 1902. 8:0. — U. 8. Coast und geodetie survey. Report of the superintendent. Year 1896,97. 4:0. (Forts. å sid. 851). 847 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 8. Stockholm. On some Apterygogenea collected in the Volga-delta and in Transcaspia by Dr. E. LÖNNBERG. By Eınar WAHLGREN. (Comunicated 1899 October 11 by CHR. AURIVILLIUS.) Among the zoological collections brought home by Dr. E. LÖNNBERG from the countries bordering on the Caspian Sea, which he visited last spring (1899), there are also some species of Apterygogenea, which were kindly handed over to me by the colleetor to classify. Owing to the long drought, which prevailed in Southern Russia last spring, the Apterygogenea, which as a rule like moisture, were very rare. Consequently the collection only contains a small number of species. The existence of Collembola in that part of the world not having been, as far as I know, yet reported (unless indeed some record of it might be hidden in the Russian literature), I have thought it to be of in- terest to publish the following short list, since any addition to our knowledge about the distribution of these animals, which are from a zoogeographical point of view so peculiar, must be wel- come. And I have taken up my task with all the greater pleasure as one of the species is new to science. This species I take the liberty of naming after the collector. I. Collembola. Entomobrya Lönnbergi n. sp. The eyes are siwteen in number, eight on either side of the head; the two posterior ones of the inner row — the proximal ocelli — are not smaller than the others; the hindmost of the Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 8. A) 848 WAHLGREN, ON SOME APTERYGOGENEA. inner row is the most posterior of all. The upper elaw is pro- vided with three teeth, the lower claw unarmed. The muero is provided with one tooth. The ground-colour is white. The markings are different on different specimens, but they are always distributed according to a strict law. The most pigmented specimen has a black spot between the bases of the antenne, black eye-spots, a black cross- bar along the front margin of the second thoracie segment and. four black spots so near together that they almost form a cross- bar on the third thoracie segment; on the first abdominal seg- ment spots are always wanting; on the second abdominal seg- ment there are four spots almost forming a cross-bar, as on the third thoracic segment; the third abdominal segment is provided with a black band across its posterior half, the fourth abdominal segment is marked in the middle with two irregularly defined groups of black spots, which nearly touch each other in the median line; the hind margins of both the fourth and the fifth abdominal segment are black. Individuals marked as described above were very scarce among the numerous specimens at hand. The main mass is made up of quite white specimens, which have only black eye- spots and a small spot between the antenn«. Between those two extreme forms there are a number of connecting links, which among other things show that the mark- ings on the thoracie segments and those in the middle of the fourth abdominal segment are the first to disappear, next to them the spots on the second abdominal segment and the black band along the hind margin of the fourth abdominal segment and finally the cross-bar on the third abdominal segment, which first resolves itself into two lateral spots. The body is densely covered with long club-shaped set®. These are closest on the posterior part of the head, the ante- rior part of the thorax and the posterior part of the abdomen. The thoracic villosity imparts to the anterior region of the animal a brownish tint. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 8. 849 The fourth abdominal segment is 5—4 times as long as the third. The first joint of the antenn& is the shortest, the second longer than the third, the terminal joint being the longest. A basal ring is often conspicuously differentiated at the base of the first joint. The anterior eyes are a little larger than the posterior, but the two posterior ones of the inner row are not, as is usually the case in other species of this genus, smaller than the rest. Their position also differs from the typical one in the genus Entomobrya, for the last or hindmost ocellus in the inner row is situated behind all the others instead of being situated in front of the last or hindmost of the outer row. (Fig. 1.) Fig. 2. Entomobrya Lönnbergi n. sp. 1 Eyes. 2 Foot. 2 Mucro. The tibia is provided with one tenent hair, swollen at the end and shorter than the upper claw. The upper claw is large, provided with three very conspicuous teeth, distally decreasing in lensth. (Fig. 2.) | The structure of the falcated mucro, which only carries one tooth (and one spine) would give the species a place in the genus Drepanura, established by SCHÖTT, if that genus had not been, with good reason as it seems, both by its author and by others referred to and included in Entomobrya. (Fig. 3.) 850 WAHLGREN, ON SOME APTERYGOGENEA. The length of the animal is 2,5—8 mm. Our species was found first, as the collector informs us, in single and scattered specimens but later in a numerous »colony» under stones on one of the terraces on the steep slope of the Mangischlak promontory in Transcaspia, not far from Fort Alexandrowsk. Isotoma palustris MÜLLER f. prasina REUTER was found together with the two following species on the surface of the water in a stagnant pool near the main fishery establishment of Saposhnikov in the Volga-delta. The species (not the variety) is known from two other localities in South Russia, lying further west, viz: Kiew (SCHERBAKOW)'!) and Kharkow (SKORIKOW) ?). Podura aquatica LINNÉ was found in vast numbers in the locality mentioned above. It was known before both from Kiew (SCHERBAKOW) and from Kharkow (SKORIKOW). Xenylla maritima TULLBERG. Some few specimens were collected together with the foregoing; it has been observed by SCHERBAKOW at Kiew. All these three have a very wide geographical distribution. II. Thysanura. Lepisma saccharina LINNÉ, which was also known by the two Russian authors, mentioned above, from Kiew and Kharkow, was taken under a stone on the slope of the Mangischlak pro- montory in Transcaspia. 1) A. ScHERBAKOW. Einige Bemerkungen über Apterygogenea, die bei Kiew 1896-1897 gefunden wurden. Zool. Anz. 1898. 2) A. Skorıkow. Liste des Thysanoures des environs de Kharkow. Kharkow 1897. Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. fr. sid. 846.) Washington. Weather Bureau. Monthly weather review. Vol. 27 (1899): N:o 6. 4:0. Wellington. Zducation department. KIRK, TH., The students’ flora of New Zealand. 1899. 4:0. Wien. K. K. Universitäts-Sternwarte. Annalen. Bd 13. 1898. 4:0. Af utgifvarne: $ Svenska jägareförbundets nya tidskrift, utg. af A. WAHLGREN. Årg. Sv (LI009:3 3: 8:0. Svensk kemisk tidskrift, utg. af Å. G. EKSTRAND. Årg. 11 (1899): IN:05. 8:0. Bibliotheca mathematica, hrsg. von G. ENESTRÖM. N.F. 13 (1899): IN Bs 8:0. Af författarne: KROK, T. O. B. N., Svensk botanisk litteratur 1898. 8:0. LAGERHEIM, G., Contributions å la flore mycologique des environs de Montpellier. Lons-le-Saunier 1899. 8:0. — 5 småskrifter. 8:0. DOWNING, A. M. W., Precession tables adapted to Newcomb’s value of the precessional constant and reduced to the epoch 1910°0. Edinb. 1899. 4:0. GUPPY, R. J. L, Observations upon the physical conditions and fauna of the gulf of Paria. Trinidad 1894. 8:o. — 6 smäskrifter. 8:0. LEGGE, A. DI, & PROSPERI, A., Sul diametro solare. Roma 1899. 4:o. MOURLON, M., Le service geologique de Belgique. Brux. 1898. 8:o. — La classification decimale ... appropriee & l’elaboration de la Bibliographia geologica. 2:e ed. Brux. 1899. 8:0. — 9 smäskrifter. 8:0. NIEPCE, A., Etude sur Ja constitution climatologique et medicale de Nice. Nice 1879. 8:0. REUTER, E., Bidrag till kännedomen om Microlepidopter-faunan i Ålands och Åbo skärgårdar. 1. Hfors 1899. 8:0. — Berättelse öfver skadeinsekters uppträdande i Finland år 1898. Hfors 1899. 8:o. — 3 småskrifter. 8:0. SCHNEIDER, J. S., Insektfaunan på Kvalöen. Tromsö 1899. 8:o. S0COLOW, S., Correlations regulieres du systeme plandtaire avec l’in- dication des orbites des planetes inconnues jusqu’ici. Moscou 1899. 8:0. STOSSICH, M., Saggio di una fauna elmintologica di Trieste e pro- vincie contermini. Trieste 1898. 8:0. u ———n Stockholm 1899. Kungl. Boktryckeriet. I LÖGN 0: cart une Sue. mt ‚ae Aral Ra TER a, org ER NA ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADEMIENS FÖRHANDLINGAR. Årg. 56. 1899. JB 9. Onsdagen den 8 November. INNEHÅLL: Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . . . 2 2 2.2.2.2... sid. 853. CLEVE, On the origin of »Gulf-streamwater» . . . . BEE MEDTE Pereını, Demonstration generale de ’equation de Poison Ave na rå en ne supposant que © soit continue . . . al ori) 3008 Wıman, Ueber die Ideale in einem Albebraischen Zahlkörper, Bach denen Primitivzahlen existiren. . . . ! friar 5 OCD CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, Travaux de Modo de au Slet en 1895 pour la mesure d'un arc du méridien. No 2. Geologiska anteckningar . . . BR ae IE AT Aa ENA SSR SR SVANS EON CARLHEIM- en. Datan de l’expedition suédoise au Spitzberg en 1898 pour la mesure d'un arc du meridien. No 3. Détermination des elements magnetiques. . . . SE OUT" SLATER PRICE, On the temperature Coefficient of TNE LÄR Höteat ön so 2 I FREDHOLM, Sur une équation aux dérivées partielles du quatrieme ordre » 935. NORÉN und WALLBERG, Entwickelung der Störungsfunktion durch kano- nische Elemente . . . . 3 du RR Ale Skänker till Riksmuseum Och Aldtemibes Bibliotek . sid. 855, 386, 920, 962. Tillkännagafs, att Akademiens ledamot, f. d. Statsrådet och Presidenten CARL FREDRIK WARN med döden afgätt. Med anledning af Kongl. Maj:ts remisser å fyra underdåniga ansökningar om understöd för utgifvande från trycket af veten- skapliga arbeten afgåfvo utsedda komiterade infordrade utlätan- den, hvilka alla af Akademien godkändes. Herr NATHORST redogjorde för förloppet af den under sist- lidne sommar utförda svenska expeditionen till östra Grönland och för de dervid vunna vetenskapliga resultaten. 854 Herr LINDSTRÖM förevisade ett kranium af en fossil sjö-ko (Halitherium Schinzi), som jemte andra skelettdelar blifvit fun- net är 1898 i närheten af Kreutznach af Deras Kongl. Hög- heter Arffurstarne GUSTAF ADOLF och WILHELM och af dem förärats till Riksmuseum. Anmäldes, att berättelser blifvit afgifna dels af Docenten O. CARLGREN om de resor, som han i egenskap af Letterstedtsk stipendiat utfört till Tyskland och Italien för idkande af zoolo- giskt-fysiologiska studier, och dels af Filos. Licentiaten H. ÖSTERGREN, som med understöd utaf Regnells zoologiska gåfvo- medel idkat zoologiska forskningar vid den biologiska anstalten vid Dröbak i Norge äfvensom vid museerna i Köpenhamn och Lund. Utaf Regnells zoologiska gåfvomedel beslöt Akademien an- visa följande understöd: åt Docenten O. CARLGREN 600 kronor för bearbetning af Riksmuseets samling af aktinier, at Filos. Doktor Y. SJöstEpt 600 kronor för fortsatt be- arbetning af Riksmuseets samling af Orthoptera från Kamerun, och at Filos. Licentiaten GABR. ANDERSSON 500 kronor för be- arbetning af Riksmuseets exotiska amfibier. Genom anställda val kallade Akademien: till inländsk leda- mot f. d. Professorn vid universitetet i Upsala HJALMAR SJÖ- GREN, samt till utländska ledamöter Professorn i kemi vid uni- versitetet i Helsingfors Doktor EDVARD HJELT, Professorn i kemi vid universitetet i Köpenhamn Doktor Sorus MADS JÖRGENSEN, och f. d. Professorn i zoologi vid Harvard universitetet i Cam- bridge, Nord-Amerika, ALEXANDER ÅGASSIZ. Till sin Kamererare efter aflidne Hofintendenten A. G. REHN kallade och utnämnde Akademien Registratorn i Kongl. Landtförsvars : Departementet, f. d. Kanslisekreteraren JOHAN LUDVIG LEYONMARCK. På tillstyrkan af Komiterade antogos följande inlemnade afhandlingar och uppsatser till införande i Akademiens skrifter: 855 i Bihanget till Akademiens Handlingar: 1:0) »Ueber Metall- trennungen mittelst Acetylens», af Lektorn H. G. SÖDERBAUM; 2:0) »Mykologische Studien. II. Untersuchungen über die Mono- blepharideen», af Professorn G. LAGERHEIM; 3:0) »Brasilianska akarodomati-förande Rubiaceer», af Doktor G. O. MALME; 4:0) »Notes on fossil Fish-remains collected in Spitzbergen and King Charles land by the Swedish arctic Expedition, 1898» af Hr. A. SMITH WOUDWARD; samt i Öfversigten: de i innehällsförteckningen uppräknade ätta uppsatser. Följande skänker anmäldes: Till Riksmuseum. 1:0) Ofvannämnda Arffurstarne GUSTAF ADOLFS och WILHELMS gäfva af kranium och andra skelettdelar af en fossil sjö-ko; 2:0) Dels en samling af ätta i brons gjutna föremäl frän Benin 1 Afrika, dels en samling af ungefärligen 200, hufvudsakligen reli- giösa föremål från Indien (Missionären G. HAGBERGS samling), dels ock Hr. C. V. HARTMANS arkeologiska och etnografiska samlingar från Costa Rica och San Salvador omkring 7,000 nummer, deribland fynd ur öfver 400 noggrannt undersökta grafvar, hvilka alla samlingar blifvit förärade af Hr. Ingeniör ÄKE SJÖGREN; Till Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. Stockholm. Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 2 häften. 4:0. — Generalstabens topografiska afdelning. Astronomisch-geodätische Arbeiten. Bd 1: H. 1-3; 2:1. 1882—88. 4:0. — Stockholms Högskolas Botaniska institut. Meddelanden. Bd 1 (1898). 8:0. Skrifter utgifna af botaniska trädgärden i Rio de Janeiro. 14 st. 8:0 & 4:0. — Riksarkivet. Meddelanden. 23. 1899. 8:0. — Svenska trädgärdsföreningen. Tidskrift. 1899: N:o 9. 8:0. Halmstad. Hallands läns hushällningssällskap. Handlingar. 1899: H. 2. 8:o. 856 Upsala. Universitetet. Akademiskt tryck. 9 st. 1899. 8:0 & 4:o. Ärsskrift. 1898. 8:0. SJÖGREN, HJ., Minerais de fer de Dunderland.... Upsala 1894. 8:o. — The iron ore deposits of Dunderland (Norway). Upsala 1894. 8:0. —- Studentkåren. Upsala universitets katalog. 1899: Höstterminen. 8:0. Amsterdam. K&K. Akademie van wetenschappen. Verhandelingen. Sect. 1: D. 6: N:o 6-7 & TR. 1899. 8:0. > > 2:D.6:N:03 3 & TR. 189893 22:83 Verslag van de gewone vergaderingen der wis- en natuurkundige afdeeling. D.7. 1899. 8:0. Proceedings of the section of sciences. Vol. 1. 1899. 8:0. Jaarboek. 1898. 8:0. Pater ad Filium. Amsterdam 1399. 8:0. — Wiskundig Genootschap. Nieuw Archief voor Wiskunde. (2)D. 4: St. 3. 1899. 8:0. Athen. Observatoire national. Annales. T. 1. 1898. 4:o. Berlin. Deutsche geologische Gesellschaft. Zeitschrift. Bd 51 (1899): H.. 2. 8:0. Bern. Dep. des Innern, Hydrometrische Abteilung. Rhonegebiet von den Quellen bis zum Genfer-See. T. 1. 1898. Fol. Graphische Darstellung der schweizerischen hydrometrischen Beob- achtungen. 1898: 1-19. Fol. Tableau graphique des observations hydrometriques Suisses. 1898: 1— 19. Fol. Graphische Darstellung der Lufttemperaturen und der Niederschlags- höhen. 1897: 1-3. Fol. Boston. American Academy of arts and sciences. Proceedings. Vol. 34 (1898/99): N:o 22. 8:0. Bruxelles. Musée R. d hist. naturelle de Belgique. Annales. T.1:1-25 2: 1-25 371-2: 4: 1-25 5:1 25 6:01 20025 8: 1-2; 9: 1-25 10: 1-2; 11: 1—23; 12: 1—2; 13: 1-2; 14: 12.1877 — 97. 4:o & Fol. Bulletin. T. 1 (1882) —5 (1837 —88). 8:o. — ÖObservatoire RB. de Belgique. Bulletin mensuel. 1899: 4—5. 8:0. — sSociete Belge de microscopie. Annales. T. 24. 1899. 8:0. Calcutta. Asiatic society of Bengal. Journal. N.S. Vol. 48 (1899): P. 1: N:o ı & Extra N:o 1; 2: 15 3: 1. 8:0. Proceedings. 1899: N:o 4—7. 8:0. (Forts. å sid. 886.) 897 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 9. Stockholm. On the origin of »Gulf-streamwater». By P. T. CLEVE. (Communicated on November 8, 1899.) Hydrographers understand by gulf-stream water such water in the northern Atlantic as contains about 35, or rather more, p.m. of salt. The name indicates that it is supposed that such water derives from the Gulf-stream, or the surface-current, which runs from the Gulf of Mexico. The study of the geographical distribution of the plankton-organisms has convinced me that such a supposition is, at least for the greater bulk of gulf-stream water, erroneous and that the »gulf-streamwater» comes into the northern Atlantic along the west coast of Africa and between the Azores and Europe This is in direet opposition to all maps of currents, founded upon direct observation of the surface- currents, so it must be admitted that the »gulf-stream water» moves as an under-current. I know a number of plankton organisms, which all point to the above conclusion. Samples from the Benguela current, for which I am indebt- ed to the kind assistance of Doctor VAN DOESBURGH on the Fregatte Atjeh of the Dutch Navy, make it more than probable that the »gulf-stream water» reaches the Atlantic round the Cape of Good Hope. I have comprised under the name »siyli-plankton» such organisms as inhabit the »gulf-stream water» of the hydrographers. The number of such forms, known to me at present, is very considerable, but I will here treat of the distribution of a smaller number only, selecting some of the’ typical species. Some of 858 P. T. CLEVE, ON THE ORIGIN OF »GULF-STREAM WATER». these styli-plankton organisms are confined exclusively, or nearly so, to the eastern Atlantic. Some have a very wide range of distribution and occur both in the eastern, western and northern Atlantic, or round the Sargasso Sea. It will be found from the following data that such styli-plankton organisms as have a very wide range of distribution follow both the eastern side of the Atlantic, or along the coasts of Africa between the Azores and Europe, and the equatorial current towards South America into the Caribbean Sea, and thence the Antilles and Florida currents towards the Newfound- land banks and farther to about 45° to 50° N, where they seem to unite with those coming from the east Atlantic. They proceed then to the north, towards Iceland and the Färöe Channel, and a small number finally reach Spitzbergen. Coryczus rostratus CLAUS. I choose this species as representing forms, which have been found both in the Benguela current and in the Azores region. 1898 March, The Azores and at 40° N. 56° W. (S. of the Newfoundland banks). June. The Azores and at 35° N. 21° W. July. Round the Azores. August. The Azores and from 40° N. 66° W. (the New- foundland banks) to 45° N. 40° W. September. Cape Verde Islands. Madeira. The Azores and at 46° N. 39” W. October. Round the Azores and at 39” N. 21° W. November. The Azores. At 48° N. 2% —41° W. At 34°—36° N. 10°—14° W. (W. of Gibraltar). — At 18° S. 31° W. December. The Canaries. From 34° N. 38° W. to 42° N. 16° W. 1899 January. The Canaries, Madeira, Gibraltar. February. At 34° N. 40° W. March. From 36° N. 29° W. to 44° N. 16° W. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 859 April. Between the Azores and Spain or at 41° N. 15°— 18° W. May. The DBenguela current, from 29° S. 9° E. (rare) to 33° S. 16° E. (common). June. West of Africa, 20° S. 2° E. SW. of the Azores, 36° N. 30° W. Thoush I examined a large number of samples from the Sargasso Sea, the North Equatorial current, the Caribbean Sea, the Antilles current and the Florida current, I never found a single specimen of this copepod in the western Atlantic south of 40° N. On the other hand it was found in the Benguela current, from Cape Verde to the Azores and Gibraltar, and it seems to occur permanently at the Azores. Its occurrence in the region south of the Newfoundland banks does not seem to me to be explained by a drift with the Florida current or the Gulf-stream. Clausocalanus arcuicornis (DANA). This species occurs, like the preceding one, in the Benguela current and has about the same geographical distribution, but is much more abundant. It is a typical styli-plankton form, with eastern distribution. 1898 January. From the south of the Azores to the mouth of the Channel (from 33° N. 31” W. to 48° N. 6° W.). February. Gulf of Guinea, 6°—5° S. 12°—9° E. March. The space between 32° N. 31° W., 48° N. 18° W. and 40° N. 56° W. April. The space between the Azores, 47° N. 8° W., 50° N. 12° W. and 49° N. 22° W. May. The space between 388° N. 21° W., 43° N. 11 W., 49° N. 14° W., 50° N..20° W. and 41° N. 60° W. June. The space between Madeira, 44° N. 16° W., 47° N. 41° W. and 34° N. 33° W. July. The Azores.. At 49° N. 22° W. Between 44° N. 39° W. and 40° N. 67° W. 860 P. T. CLEVE, ON THE ORIGIN OF »GULF- TREAM WATER». August. The :Azores.. From. 49°, N. 20° W. to A1’N. 65° W. September. At 35° N. 31° W. The Azores. From 41° N. 20° W. to 47° N. I W. From 48° N. 29° W. to 41° 42° N. 56° W. | October. Madeira, 55° N. 16° W. From 37° N. 26° W. to 42° N. 15° W. — At 56° N. 31° W. and 48° N. 388° W. November. Cape Verde, 20° N. 23° W. At 34° N. 10° W., 86° N. 14° W. and the Azores. Bay of Biscay, 45° N. 7° W. :The space between 51° N. 20° W., 55°. N. 36° W., 33° N. 50° W. and 40° N. 67° W. December. The Canaries, 30° N. 16° W. The Azores. The Sargasso Sea at 25° N. 51° W. and 34” N. 38 W. At 38° N. 39° W., 50° N. 20° W. and 48° N. 40° W. 1899 January. From the Canaries towards Gibraltar, 32° N. 16° W. to 35” N. I W. February. In the Sargasso Sea at 82° N. 46° W. and 34° N. 40° W. March. From 30° N. 55° W. to 47° N. 8° W, nowhere common. April. Very abundant between 87° N. 10° W., 43° N. 157 W. and 41” N. 18° W. Rare at 48 N. I W. May. Rare at 50° N. 33 W. The Benguela current, from 33° S. 16° E. (common) to 25° S. 7° E. (not common). June W. of S. Africa from 20° S. 2. E. to 14° S. TE. The total distribution of Ulausocalanus arcuicornis in the Atlantie is thus from the west of S. Africa (Benguela current) to the Gulf of Guinea, Cape Verde, the Canaries towards Gibral- tar and the Azores, between the Azores, the mouth of the English Channel and to the east of New York. The area of distri- bution was in March and April chiefly eastern, but in May it had advanced considerably towards the west. In October and November this area had greatly advanced to the north, above 55° N. In December and February this copepod was seen rarely on some isolated spots in the Sargasso Sea. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899. N:0 9. 861 As this species does not occur in the western Atlantic, south of 40° N., it is impossible to admit that it had been drifted by the Gulf-stream towards the Newfoundland banks. Acartia Clausii GIESBR. This copepod belongs strictly to the eastern Atlantic, but proceeds farther to the north than the preceding one. 1898 March. The Azores. Between Scotland and Norway, 60°—63° N. 4°—2° E. April. From the Azores to 49° N. 18° W. and the English Channel (50° N. 2°40’ W.). At 58° N. 138 W. May. At 49° N. 14° W. From the Färöes to Norway, 58°—64° N. 6° E. June. From the Azores to 46° N. 24° W. and the coast of Portugal to Cape Finisterre. From the Färöes to Norway (62” N. 2230 E. to 67” N. 10” 30' E.). July. The Azores. SW. of Ireland (50° N. 10°—11° W.). The Färöes. The Shetlands. | August. From 49° N. 20° W. to 56° N. 13°—28° W., round Scotland to 60° N. 3° E. South of Iceland. September. S. of the Azores, 30” N. 34° W. The English Channel. Along 56° N. from 28° to 12° W. North of Iceland. Between Scotland and the Shetlands. North of Norway, 71” N. 20° E. October. Along 56° N. from 31° to 10° W. The Färöes. November. Along 55°—56° N. from 30° to 14° W. The Färöes. December. The Färöes. The Acartia Clausü lives at the Azores for the greater part of the year, advances in April towards tlıe English Channel, in August to the region west of Scotland and reaches south Ice- land. In September it arrives at the north side of Iceland. From the region between Iceland and Scotland it proceeds towards Norway and follows the coast of Norway to the north of Tromsöe. It remains in the Färöe region in the winter and the spring. 862 ov. T. CLEVE, ON THE ORIGIN OF »GULF-STREAM WATER». Centropages Typicus KRÖYER. This species is also of the east Atlantic, but can be traced farther to the south and the west than Acartia Claus. 1898 February. West of Africa, 6° S. 12° E. March. West of Africa, from 21° N. 18° W. to 27” N. 16° W. From 42° N. 42° W. to 40° N. 64° W. April. At 41° N. 19° W. and in the English Channel, 50° N. 2°40' W. May. The space between 40° N. 16° W., Cape Finisterre, the English Channel and 48° N. 26° W. — From 41° N. 54° W. to 40° N. 65° W. June. The space between 44° N. 16° W., 48° N. 17° W. and the English Channel. At 62° N. 2°50' E. July. Along 49° N. from 22° to 11° W. At 59% N. 2 E. — From 40° N. 69° W. to 38° N. 74° W. August. Along 48° N. from 20° to 11° W. At 56 N. 20° W. From 59° N. 2° W. to 60° N. 3° E. — From 41” N. 72° W. to 38° N. 78° W. September. The Azores. — At 48° N. 24° W. The English Channel. North of Iceland. W. of the Shetlands. October. At 50° N. 10° W. and 88° N. 73°40'’ W. November. In the English Channel.. From 48° N. 41° W. to 41” N. 69 W. December. At 44° N. 57° W. In a sample, collected in the Benguela current by the Dutch Fregatte Atjeh, one specimen of a female was found, but as I had no more specimens for examination and the female of C. iypicus is very similar to C. chierchie I dare not consider the determination as perfectly trustworthy. Centropages typicus has been found in the Gulf of Guinea, along the west coast of Africa, at the Azores and follows Acar- tia Clausii towards the north, arrives in September off the north of Iceland, passes the Färöe Channel towards the Norwegian coast and into the North Sea. It occurs also, as it seems, during the ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 863 whole year, along the American coast north of 40° N. It does not seem to occur south of that latitude, as is also the case with all the preceding species. Dictyocysta elegans En. '). 1898 January. Very rare at 61° N. 8° W. and at 32° N. 74° W. February. At 69° N. 17° W. March. From 28° N. 38° W. to 45° N. 15° W. At 49° N. 30 W. At 62 N. 2 E. April. At 48°—49° N. 29°—22° W. May. The space between 40° N. 16° W., 48° N. 30° W. and 50° N. 14° W. S. of Iceland and at 60° N. 10° W. From 45° N. 44° W. to 42° N. 61° W. June. Between 44° N. 16° W. and 50° N. 12° W. At 39° N. 39° W. | July. At 49° N. 22° W., 59° N. 23° W. and 48° N. 30° W. From 42° N. 48° W. to 40° N. 69° W. August. At 49°—-50° N. 14°—12° W. and at 56° N. 20 W. SW. and S. of Iceland. SW. of the Färöes. The Färöe Channel. From 44° N. 48° W. to 40° N. 67° W. September. Common at 48° N. 24° W. Mouth of the English Channel, 47° N. 7°—9° W. Along 56°—57° N. from 36° to 12° W. Along 60° N. from 26° to 4° W. South and north of Iceland (66° N. 18° W.). October. The whole area between 58° N. 55° W., SW. of Iceland, N. of Scotland (60° N. 3° W.), NW. of Ireland (55° N. 10° W.) and 56° N. 31° W. (maximum at 57°—60° N. 27°—21° W.). November. W. of Brittany (45° N. 7° W.). From 56° N. 22° W. (common) to 50°—56° N. 30°—36° W. Rare from the south of Iceland towards the Shetlands. !) I have used the data in »Iagttagelser over Overfladvandets temperatur, salt- holdighed og plankton paa Islandske og Groenlandske skibsrouter in 1898 under ledelse af C. F. WANDEL, bearbeidede af M. KNUDSEN og C. OSTEN- FELD. Köpenh. 1899. 8:0. 864 P. T. CLEVE, ON THE ORIGIN OF »GULF-STREAM WATER.» December. From 48° N. 40° W. to 45° N. 66° W. I have seen some specimens in a collection from the west of South Africa, at 20° S. 2° E. This species prevails in the spring in the area between the Azores and the English Channel, has in July advanced to 59° N., in August to Iceland and the Färöe Channel. It reached in September the north coast of Iceland. Rare specimens linger during the winter in the Färöe Channel. On the west side this infusorium occurs on the Newfoundland banks and along the American coast and seems to have spread from the Irminger Sea. It has been only once seen as far to the south as at 32° N. 74° W., probably derived from the southward American current. Undella caudata (OSTF.) 1) 1898 March. . At 41° N. 21°.W. and 49° N? 337 We ATOL AG 1 INS 18 NS and

(8) Nous savons qu’on a aussi 1 Nee 2) = I 035 dr (3) (8) et deux equations analogues. Si o est une fonction qui admet des derivees du premier ordre par rapport a =, y, z, nous sa- vons que (3) 4V = — 470. Dans ce qui va suivre nous ne voulons supposer, par rap- port & 0, que o soit continue. Mais en méme temps il nous faut faire la formation de la fonction 4ZV d'une maniere spe- ciale.. Nous voulons definir le symbole 7 de la maniere sui- vante: 874 PETRINI, L’EQUATION DE POISSON AV = — Arro. (4) 4V= im) ae ERRERANOAERNEN =] h=0 dx PR DE az en supposant que les rapports des increments h kl ne tendent jJamais vers zero ou linfini. $ 2. Decrivons autours du point (x, y, z) une sphere de rayon a qui se trouve toute entiere dans le domaine S. Soit (5) V=EV,+V, V, se rapportant å cette sphere et V, au domaine extérieure. Nous savons qu'on aura (6) AV 08 Il nous reste a trouver ce que devient 4V,. A cet effet formons la fonction (7) re V@+h,y,2) IV, y, 2) h 0% 0% h etant une quantité tres petite. Decrivons autours du centre (2, y, 2) une autre sphere de rayon b de maniere que (8) a>b>|h]. Nous voulons determiner, dans la suite, les grandeurs de b et de A d'une maniere plus precise. Posons (9) 9: = 9 + 9" p' se rapportant au volume de cette sphere et @” a l’espace qui se trouve entre les deux surfaces spheriques. $S 3. La fonetion p. A cause de l’inegalite (8) le point (© + h, y, z) se trouve a l’interieure de la sphere (db). Soient (5, n, 5) les coordonnees de l’element dr et formons les coordon- nees polaires d'une part par rapport au point wyz et d’autre part par rapport au point (@ + h, y, 2). En posant S=142 Ft reost = XL + Rh + rr cos N=Y + r sin I cos Ww = y + »' sin I cos Y (10) C=z+rsin#sinz—=z+ r' sin I sin w dt = r? sin JdIdWdr = r'? sin Fd PF dwW' dr' r, = Vb? — h? sin? I —h cos HK, b ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 875 nous aurons =A—1 TE 27 r. 1 S r ir 2 ; (| r | = Jin os sa få fe anne, y + r' sin coswW, 2 + r' sin I sin w)dr' nu 27 b Jh, ==) sin cos 949 | dv | ol +rcos#, 0 O0 | y+rsin$#cosy, 2 + r sin I sin w)dr. En supprimant les astherisques dans l’expression de l’inte- grale /, nous avons, en ayant égard a (10) et (8), er — I, au = I = fin 9 eos 949 au EX N» > 0(5,9; ir I (12) | |A = 1 in cn 000 [an Jol + nn. 5) dr 7, r, = D— heoad— 5, sin?$. En supposant (13) lim De 0 h=V0 b nous trouvons IT b ca) a eu (sn I COS So +. = 47m + &, lime =0 h=0 Om etant une valeur moyenne des valeurs que peut prendre ia fonction o dans le domaine de la sphere (b). De (12) et (14) nous tirons l’expression cherchee de & (15) pP = 1, — 700m —E. Remargque. Si pour une valeur constante de 5b l’integrale I, a une valeur limite finie lorsque h tend vers zero, qui tend vers zero au meme temps que b, et que la m&me circonstance a lieu pour les variables y et 2, nous pouvons poser b = a et 876 PETRINI, L’EQUATION DE POISSON AV = — Are. nous en tirons vn l’equation de Poisson. Posons o(z + h, y, 2) = Far, I, rt, h). Evidemment il suffit que les fonctions om. oh S 4. Grandeur de I,. Choisissons une quantite positive © (5) soient continues. quelconque. Determinons un rayon ce de maniere que pour deux points quelconques a l’interieur d'une sphere deerite autour du point (zyz) avec ce rayon c (16) Idel4, ce qui est possible. On trouve facilement (18) |,|< 207. 8 9. La fonetion @'. On a if (= 7) Ir Yun (19) 9" = „Je = = Je 4 sa) Le ou les integrales s'étendent sur l’espace comprise entre les spheres (a) et (b) et l’indice m indique qu’on doit, apres la differentia- tion, y remplacer h par une valeur h„, ou VS | ER. Mais d <3brls lll f = - haar - (5 r dr 11 =] felg) ar] da 2 JE Inn Al = 0 so 7 o=0 Mais le point (x, y, 2) — le centre des spheres — etant A l’exterieur du domaine de l’integrale nous savons que celle-ci est = 0. Donc, d’apres (7) et (4), (25) AV=—4no. (CE EIN ID 878 PETRINI, L’EQUATION DE POISSON AV = — 4rro. Corollaire. Si la fonetion g admet deux derivees du pre- 5 do do ET, : A mier ordre, — et — , les integrales correspondantes a I; devien- CTR a nent infiniment petites en m&me temps que b, de quelque ma- niere quelle varie; d depend donc seulement de h pendant que k et I peuvent prendre des valeurs quelconques, m&me zero. Done le symbole 4 peut é&tre defini de la maniere que k et I deviennent zero avant que h le fait, sans que l’equation de Poisson cesse d’etre satisfaite. Nous savons done qu’existent les quantites Ge O3 ER 1j0V(e+h) Va) een: ov OR per | 0% 0% Oy? 02” Sa A : „ihr LA i d'ou il suit, qu'existe aussi la quantite Er Done nous pou- vons enoncer le theoreme suivant: a RR: In dor > do : Si la fonetion o admet les derivees = et a, l’equation de Poisson a lieu dans toute sa generalite. 379 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 9. Stockholm. Ueber die Ideale in einem algebraischen Zahlkörper, nach denen Primitivzahlen existiren. Von A. Wıman. (Mitgeteilt den 8. November 1899 durch A. Linpstepr.) 1. Ein System von unendlich vielen ganzen Zahlen &,, &,. eines algebraischen Körpers k, welches die Eigenschaft besitzt, dass, falls A,, A,, ... irgend welche ganze Zahlen des Körpers bedeuten, jede lineare Combination A,a@, + Ay&y +... wiederum dem System angehört, heisst ein Ideal j. Insbesondere wird ein Ideal, welches alle und nur die durch eine bestimmte ganze Zahl &« des Körpers theilbaren Zahlen enthält, ein Hauptideal (oa) ge- nannt. Multipliziert man jede Zahl eines Ideals j, mit jeder Zahl eines zweiten Ideals 7,, so heisst das entstehende neue Ideal j, das Product der Ideale j, und ja. Dem entsprechend werden die letzteren beiden Ideale als Theiler von 7, bezeichnet. Ein von (1) verschiedenes Ideal, welches, ausser sich selbst und dem Hauptideal (1), keine anderen Idealtheiler enthält, heisst ein Primideal sr. In den meisten algebraischen Zahlkörpern giebt es ausser Hauptidealen noch andere Ideale. Im Körper der rationalen Zahlen gilt bekanntlich der fundamentale Satz, dass jede ratio- nale ganze Zahl sich nur auf eine einzige Weise in Primzahlen zerlegen lässt. Will man nun in einem beliebigen Zahlkörper einen entsprechenden Satz aufstellen, so darf man sich nicht länger auf Hauptideale beschränken. Nach der Einführung des allgemeinen Idealbegriffes ist aber die erwünschte Übereinstim- mung wieder gewonnen. In jedem algebraischen Körper gilt nämlich der Hauptsatz: 380 WIMAN, DIE IDEALE IN EINEM ALGEBRAISCHEN ZAHLKÖRPER. Ein jedes Ideal j lässt sich auf eine und nur auf eine Weise als Product von Primidealen darstellen. Hieraus folgt, dass jedes Primideal in einem und nur einem Hauptideal (p) aufgehen muss, wo p eine rationale Primzahl bedeutet. Man spricht auch kurz von der Theilbarkeit einer Zahl durch ein Ideal. Die Anzahl aller nach einem Ideal 7 einander incongruenten ganzen Zahlen des Körpers heisst die Norm n(j) des Ideals. Die Norm des Productes zweier Ideale ist gleich dem Producte ihrer Normen. Ist a eine rationale ganze Zahl und n der Grad des Körpers, so ergiebt sich a? als Norm des Hauptideals (a). Bezeichnet p die durch das Primideal 7z theilbare rationale Prim- zahl, so ist n(z)=yp/, wo f). Wir wollen hier alle Ideale des Körpers aufsuchen, nach denen Primitivzahlen existiren. Diese Frage ist, wenn & den Körper der rationalen Zahlen nicht be- zeichnet, bisher nur für die Primideale beantwortet. !) !) Wegen der von DEDEKIND eingeführten Idealtheorie sowie auch wegen der verwandten Theorieen anderer Forscher vergleiche man: DIRICHLET-DEDERIND, Vorlesungen über Zahlentheorie (4. Aufl. 1894), Suppl. XI; D. HILBERT, Theorie der algebraischen Zahlkörper (Bericht der Deutschen Mathematiker- Vereinigung 1897); H. Weser, Lehrbuch der Algebra II (2. Aufl. 1899), Buch IV. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 881 2. Die g(j) zu j primen Restelassen componiren sich durch Multiplication nach einer commutativen endlichen Gruppe vom Grade g(j). Hieraus folgt, dass jede zu ; prime Zahl der Con- gruenz (2) Wr =] (mod 5) genügen muss. Falls j ein Primideal zz vom Grade f ist, welches in der rationalen Primzahl p aufgeht, nimmt (2) die Gestalt (3) @r’—1=1] (mod zz). Eine Copgruenz vom Grade m nach einem Primideal kann nun höchstens »n Wurzeln besitzen; denn nach der Zerlegung der Congruenz in Factoren kann jeder lineare Factor sich nur an einer Lösung betheiligen. Die py’—1 Wurzeln von (3) kön- nen demnach nicht sämmtlich eine niedrigere Congruenz befriedi- gen. Es folgt nun leicht, dass zu jedem Theiler d von p’—1 (0) Wurzeln von (3) gehören, welche der Congruenz w? = 1 (mod ze) und keiner niedrigeren Congruenz w%ı =1 (mod sr) genügen; hier bedeutet g(d), wie gewöhnlich, die Anzahl der zu d primen ganzen rationalen Zahlen, welche kleiner als d sind. Die y(p/—1) Wurzeln, welche in solcher Weise zum Exponenten pf — 1 ge- hören, liefern Primitivzahlen nach zz. Nach jedem Primideal u giebt es also Primitivzahlen. !) 3. Es giebt immer Primitivzahlen nach zz, für welche die Congruenz (3) mod 2? nicht stattfindet. Wäre nämlich wr’—-1=1 (mod 722), so könnte man ®@ durch = w' + w, ersetzen, wo w, eine durch -z aber nicht durch zz? theilbare ganze Zahl bedeutet. Man erhält dann lH — Vu +, wo w, durch 7z? theilbar ist, also (3) wr’—1=& 1 (mod 722). !) Wegen der Herleitung dieses von DEDEKIND gegebenen Satzes vergleiche man etwa H. WEBER, Algebra II, p. 615. 882 WIMAN, DIE IDEALE IN EINEM ALGEBRAISCHEN ZAHLKÖRPER. Wir suchen jetzt den niedrigsten Werth von k, für welchen die Congruenz wo’ —V=1 (mod 772) gilt. Aus den Entwicklungen (4) ori] +0; (l+o%=1+koro, wo o bez. o durch zr bez. 7z? theilbare ganze Zahlen bedeuten, folgt unmittelbar, dass dieser Werth gleich p sein muss. Man schliesst hieraus, dass jede zu zz prime ganze Zahl der Congruenz (5) wei VD] (mod 722) genügen muss. Aus (5) folgt, dass es Primitivzahlen nach 77? nur dann geben kann, falls /—=1. In diesem Falle ist aber jede Primitivzahl nach zz, welche die Bedingung (3) erfüllt, auch eine Primitivzahl nach 2°. Es gilt mithin der Satz: Nach dem Quadrate zu? eines jeden Primideales ersten Gra- des giebt es stets Primitivzahlen; dagegen ewistiren keine Primitiv- zahlen nach den Quadraten von Primidealen höheren Grades. 4. Jede zu einem Primideale zz vom Grade f prime ganze Zahl genügt der Congruenz (6) ar" PD 1 (mod zur). Die Gültigkeit dieses Satzes für n = 1 und n= 2 erkennen wir aus (3) und (5). Hieraus beweist man leicht vermittelst eines einfachen Imductionsschlusses die allgemeine Formel (6). Sei nämlich ar (ÖN 1 = ÖRE N wo @,—ı durch 7z“ theilbar ist. Dann folgt n | il (7) tu? ee TE A Man ersieht sofort, dass in (7) alle Glieder rechts durch 72”*! theilbar sind. Aus (6) folgt nun ganz allgemein, dass nach einer höheren Potenz eines Primideales, falls ihr Grad f> 1, keine Primitiv- ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:09. 888 zahl auftreten kann. Wie in der vorigen Nummer für n=]1 beweist man aber auch, dass eine Primitivzahl nach zz”, welche der Congruenz (6) mod z”*! nicht genüct, auch eine Primitivzahl nach 7zr%+! darstellen muss. Eine solche Zahl w wäre nun auch eine Primitivzahl nach 72*+2, falls (8) we"P—D =] (mod 72”*2). Aus (7) können wir entnehmen, in welchen Fällen die letztere Bedinoung erfüllt wird. Sei nämlich erstens p eine ungerade Primzahl. Dann sind On, 12 und NEED bez. durch 7z°* und zr2+1 also jeden- 2 falls auch durch 72”*?, theilbar; das noch übrige Glied po, —1i ist durch zz”*i theilbar, falls zz“ aber keine höhere Potenz von ze in p aufgeht. Für die Bedingung (8) ist also nur erforderlich, dass 2 = 1. Nach jeder Potenz eines Primideales ersten Grades sr, welches in der Norm p nur einmal aufgeht, ewistiren demnach, falls p eine ungerade Primzahl ist, immer Primitivzahlen; ist aber die ungerade Primzahl p durch eine höhere Potenz von ıc theilbar, so giebt es zwar Primitivzahlen nach zu, dagegen keine Primitivzahlen nach den höheren Potenzen von ze. }) Etwas anders verhält sich die Sache, falls das Primideal ersten Grades 7z in der rationalen Primzahl 2 aufgeht. Nach (1) giebt es hier nur eine zu zr prime Restclasse. Hieraus folgt, dass es auch modzz? nur eine durch 7z aber nicht durch 7? theilbare Zahl o giebt. Nun ist offenbar = 1 + o eine Pri- mitivzahl nach 72°. Damit diese Zahl auch eine Primitivzahl nach 72? sei, muss nach (8) (9) wo —1=o0(2 + o)E0 (mod 7°). Ist nun erstens 2 durch zz? nicht theilbar, so sind 2 und o mod zz? einander congruent, also 2 + o=4=0 (mod zz). Da also o und 2 + o bez. durch 7z und zz? theilbar sind, so ist in 1) Nach einem Satze von DEDEKIND (Abb. d. K. Ges. der Wiss. zu Göttingen 1582) ist die rationale Primzahl p dann und nur dann durch das Quadrat eines Primideales theilbar, wenn p in der Diseriminante des Körpers aufgeht. 884 WIMAN, DIE IDEALE IN EINEM ALGEBRAISCHEN ZAHLKÖRPER. diesem Falle die Bedingung (9) nicht befriedigt. Wenn aber zweitens 2 durch 77? theilbar ist, so ist offenbar auch 2 + o nur durch 7z theilbar; also geht in diesem Falle zz? nicht in o(2+o) auf. Es gilt mithin der Satz: Nach der dritten Potenz u? eines Primideales ersten Grades, welches in der rationalen Primzahl 2 aufgeht, giebt es dann und nur dann Primitivzahlen, falls 2 auch durch 70? theilbar ist. Primitivzahlen nach der vierten oder einer noch höheren Potenz eines Primideales ersten Grades sc, welches in 2 aufgeht, giebt es in keinem Falle. Ist nämlich für einen Werth von n > 1 (10) Ät 1 = 0, 1=0 (mod art), so folgt daraus uw" —1= 20,1 + 0, ,=0(med a)» Geht nun zr in 2 nur einmal auf, so gilt nach den obigen Ent- wicklungen (10) schon für n—=2. Ist 2 durch z? theilbar, so gilt (10) zwar nicht für n—=2, aber für n—5, denn aus w?—1=0,, wo o, durch 7? theilbar ist, folgt wo — 1-20, +02, wo 7° sowohl in 20, als ot aufgeht. Man findet also in den in Rede stehenden Fällen keine Zahlen, welche der Bedingung (8) genügen. !) 5. Es bleibt noch übrig zu entscheiden, ob auch nach sol- chen Idealen Primitivzahlen existiren können, in denen mehrere 0780 ee N ä Primideale als Factoren auftreten. Sei j = z7'=,°...z, ein Ideal, wo 72,, 7%, ...7e, lauter verschiedene Primideale be- zeichnen. Eine etwaige Primitivzahl nach 7 darf nun keiner Congruenz w* =1 (mod 5) !) Wenn das Primideal ersten Grades x in der bezüglichen Norm p nur einmal aufgeht, bilden in der That die rationalen Zahlen 0, 1,2, ...pr —1 ein volles Restsystem in Bezug auf m. Daraus ist ersichtlich, dass in diesem Falle eine Primitivzahl im Körper der rationalen Zahlen nach p? auch eine Primitivzahl nach zr darstellt. Man könnte also hier unmittelbar die be- kannten Resultate über die Primitivzahlen nach p* übertragen; zu dem Ende vergl. man: DIRICHLET-DEDERIND, Zahlentheorie, Suppl. V; WEBER, Algebra II, p. 60. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 9885 genügen, wo k 179 51.5 » . .10 12 23 242 35.5 > 179 51.6 a Eon 55 ohne. m. , 1950.00 1° Pl > . 10 19 14 61 15.1 > 179 50.9 Meme lieu. Observation faite par M. H. v. ZEIPEL avec le magnetometre de HECKELMANN. Chronometre PORTHOUSE: y — 7, = + 4” 95.6; yo = + 42%.7. Mire: Autre roche saillante å Separation Point, un peu a l’est de la precedente. Temps Lecture Azimut 1898. de passage au cerele Position. du opeune du E). azimutal. repere. frön eperes. Ei un, late a 72°.19 L. D. 20 jun . . 105 58m 27s 1) 74.9 » 179.9 » BE), 2) 75.2 > 179 .9 | > se lranlema27) 75.6 > 180 .0 Be LE ETS Lr ) 180 .0 N 180°.3. > nl 8422) 76 .14 > 180 .1 | > .11 18 52 79.4 > 180 .9 > 122510 80 .2 > 181 .0 | Advent bay. p—= 18152", A—= 1*2”6°.9, d’apres nos determinations. Observation faite par M. JÄDERIN avec le theodolite de PISTOR 1) Jimb. praec. 904 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. & Martins. Chronometre PORTHOUSE: y — 7, = + 4” 18.5; Yo = + 38°.9. Mire: falaise au N., appele Räfnäset par les pecheurs norvegiens. L’erreur de collimation ayant ete trouvee tres petite, on peut la negliger dans le calcul de l’azimut. Temps Lecture EN Azimut Mae 1898. de passage au cerele Position. du 1 du G). azimutal. repere. a Reperen an ee 192°40'40” L. 6. 22 jun . . 12% 47m 21, 213 28 10 > 18535 2” > 3 2 BV DVD 214 15 45 > 185 36 37 > 01258025 216 2 20 > 185 36 9 REP EEG He Ne SA Rs 12 40 35 SD) Say 22 jun ..13 4 49 37 32 25 > 185 35 40 i RES a 13 oh sa Da, 185 36 37 | » 13: Tapalkı .5 39 31 40 » 185 35 59 > 93220015 41 9 50 > 185 36 22 | Skansbaie. 9 = 78 31' 0”, A=1*4r11°, d’apres la carte marine, la longitude ayant ete diminuee de 2%. Theodolite de LAMoNT appartenant au Bureau general des cartes et des plans (K. Sjökarteverket).. Chronometre BRECKING: 7 — 9%, = + 20%.7; Y = + 37°.8. Mire: Cairn sur Gäsöarna, erige par M. De GEER en 1896, a 9m au SE. ce= — 8'.0. Aux six premiers pointes, le Soleil apparait a& peine comme une tache diffuse; ces observa- tions incertaines ont &te exclues de la moyenne. Temps Lecture Azimut 1898. de passage au cerele Position. du OR du ©). azimutal. repere. acopize: Repere, SL so Auen. 280° 36’.9 L. D. 25 jun . .8% 39m 31; 99 38.6 > 326° 32.7 | > . OAL 99 25.7 > 53.4 > 8 44 6%) 98 28.5 » 42.5 > ee) 97 21.8 » 43.1 oapı : 851 0 ee min > Sesam 96 23.5 > 40.2 > 8 55 29 95 48.8 > 37.9 > 3 58 29.5 95 4.2 > 30.5 1) limb. praec. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 905 Montagne de Celsius (le camp.). p = 80° 0' 44”; 4 = 1" 147 475.0, d’apres mes determinations. Theodolite de LAMONT appartenant a l’Academie des sciences. Chronometre N:o 5: y = + 17 58°.7. Mire: Sommet du cairn sur une des collines de Sea-Horse Point, a 8£m au S.O. e= + 34.6. Temps Lecture Azimut nn 1898. de passage au cerele Position. du a ån du ©). azimutal. repere. Dies Reperee sd ee de a 269° 48'.7 L. G. 28 juill. . . 0% 43m 29.81) 289 31.6 > 50? 12.7 50? 12.7. Thumb Point. p= 19 40"; 4 = 1*22”51°.9, d’apres nos determinations. Möme instrument. Chronometre BRECKING: y — 7, = + 3” 37°.2; Y=+17.5. Mire: Point culminant du sommet du milieu de la Montagne Steinhäuser a 30m au S. c= + 34.3. Temps Lecture Azimut M 1898. de passage au cerele Position. du 2 A SR N du G). azimutal. repere. SSSbe INEPErel Ne ee. Ze 51 L. G. I aoüt. . . 8% Im 245 309 6.7 > 177 2.3 197 einsam sd dd dy för ES Wijdebaie, Ostfjord. q=79" 56' 48"; 1=1" 4” 445, d’apres la carte de M. JÄDERIN. Méme instrument. Chronometre BRECKING: y — 7, = + 4” 32°.1; yo= +16°.1. Mire: Le point culminant du »nunatakk» occidental sur le glacier MITTAG-LEFFLER a 17m au S.E. c= + 32'.4. Temps Lecture Azimut 1898. de passage au cerele Position. du N DER du ©). azimutal. repere. Anl epere an bless gärna fel 280° 28".2 L. D. 17 aoüt . . 11% 26m 335 237 9.5 > 201451] una > vv 11 29 58 ee ee er Cap Lee. p = 18° 60", A = 1* 22” 55°, d’apres NORDENSKIÖLD; la lon- gitude ayant été diminuee de 29. M&me instrument. Chrono- 1) limb. praec. 906 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. metre BRECKING: y—7,= + 1"45°%.5; y,= + 16.9. Mire: Promontoire du Cap Lee, å environ 5m au N. c= + 33.3. Temps Lecture Azimut 1898. de passage au cerele Position. du ne du ©). azimutal. repere. Een Reperei, 3 a: Sf 17.3 11:06. 28 aolıt . . 22h 30m 465.5 217 88.5 > 181° 31.1 > ee 1% 216 58.5 > 181 33.7 1812 31" 1. > 222, au a5 34 56 ..9 L. D. 181 28.5 > 022 a DR 34 14.4 » 181 31.1 3. Observations de la declinaison. — Les deux theodolites magnetiques ont servi tous deux a determiner la declinaison. Pour le theodolite de LAMoNT qui appartient a l’Academie des sciences de Stockholm, l’erreur de collimation du miroir a ete supposee egale a 32'.0, comme dans mes voyages ant£erieurs. (Voir Bihang till K. Sv. Vet.-Akad. Handl., Bd. 20, Afd. I, n:o 8, p. 4.) La torsion du fil suspenseur a &te determinee a l’aide de deviations. Le 19—20 octobre 1892, a Upsal, on constata qu elle etait de + 11’.3; pendant l’ete de cette année de nombreuses determinations donnerent comme moyenne, pour cette torsion, le chiffre de + 10’ environ. Pendant le voyage au Spitzberg on n’a pu determiner la torsion avec une precision suffisante, & cause des troubles notables que subissent presque toujours les elements du magnetisme terrestre dans ces hautes latitudes. En revanche, au retour, on a constate qu’elle etait le 16 octobre 1898, de +17'.6, et le 3 fevrier 1899, de +26'.7. En donnant a la pre- miere de ces determinations le double poids de la derniere, nous avons pose, en nombre rond, ce = +20’, pendant tout le voyage. L’autre instrument, qui appartient au Depöt general des cartes et des plans, fut examine par moi a Upsal, le 11 novem- bre 1892, a l’occasion d'une determination absolue de l’inclinaison dont j’ai fait mention dans les Nova Acta Regie societatis scientiarum Upsaliensis, t. XV, 1896, p. 59. L’erreur de collimation du miroir fut reconnue egaler +15'.0. TH. Arwınsson l’avait determinee en 1860—1861; elle fut alors trouvee de m&me, par la moyenne de trois determinations, et ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 907 etait de + 13’.3. Je n’ai done pas hesite a employer dans mes reductions l’ancienne valeur, + 15’.0. La torsion du fil était de + 59.2 å la date mentionnee. L’ete passe elle fut determinee plusieurs fois au mois de juin, en Norveoe et au Spitzbere. J’en rapporte ici les resultats: {>} fe) Date. Torsion. CC) Jana AO eve ORG or ee NANA ee ne Lo FAT Sn na RE aloe Du re NEO) La moyenne arithmetique de ces valeurs est de + 91.0. Le 5 fevrier 1899, la torsion etait de + 17'.7. En donnant a ce! aque determination le m&me poids, j’ai pose en definitive + 80). Ceci pose, la correction totale a appliquer aux determinations de declinaison des deux instruments, sera: Theodolite appartenant: Collimation + torsion. an Ncademier des sciences... dh. ms 3. 2 un. 128520 au Bureau general des cartes et des plans . . . . + 0 54.0. ‚ Qutre ces deux theodolites, nous emportions encore deux instruments d’une construction plus simple, pour determiner la declinaison, savoir un petit magnetometre de G. HECKELMANN & Hambourg (N:o 584), et une boussole tres ordinaire de PISTOR & MARTINS. Le magnetometre de HECKELMANN est munie de deux ai- guilles a pivot d’agate, qui reposent sur des pointes en acier; il fut soigneusement compare avec les theodolites de LAMoNT: il ne comporte aucune erreur systematique. Le compas de PıstoR & MARTINS, d'une construction gros- siere, donne des indications trop grandes de 2°.4 environ. Avec cet instrument, on ne peut guere songer a determiner la deeli- naison qu’a 1 ou 2° pres; aussi fut-il employé deux ou trois fois seulement a bord du navire, mais la presence du fer qui entre dans la construction du bätiment occasionna des erreurs encore plus graves. En effet, le fer du navire produisit sur la boussole une deviation de 30” de part et d’autre de la moyenne. Aussi ne ferons-nous aucun usage de ces resultats. 908 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Observations de deelinaison. Heure. Lecture Stations Dates. T. de au cercle azimutal Dechauuaan i Grecniol. då V (az arzt St Ey Nee occidentale. de l’aiguille.. du repere. Bellsound . . . . .20 jun 112 13m a. 264107 2ba’a2.s 1232.71) Adventbaie . . . .24jun 3 24 s 20 20.3 3.20.5 13121073 Skansbaie. . . . . 25 jun 10 14 =. 8 4.a 287 46.1 10 54.6 Ile danoise . . . .29 jun 10 43 m. 165.65 34.25 14.50 Montagne de Celsius 28 juill. 14 5 41 21.6 _164°18.2 8 44.7 Thumb Point . . . Jaodt 8 21 s. 122 46.6 299 44.8 6 50.9 Wijdebaie, Ostfiord . 17 aott 0 20 s I1 266 297 JU. 3 51.8 Cap Lee . . 2. .28aott 3 36 ss 272 11.3 266 31.7 4 50.5 2). 4. Observations d’inelinaison. — Pour determiner l’ineli- naison, j emportais une excellente boussole d’inclinaison de Dover, munie de deux aiguilles, appartenant a l’Academie des sciences de Stockholm. La methode d’observation dont je me suis servi a ete deerite dans t. XV des Nova Acta regie Societatis scien- tiarum Upsaliensis pour 1896 (p. 11). Elle consiste a observer l’aiguille dans un état seulement et en determinant une fois pour toutes l’erreur provenant d'une suspension mal equilibree par une serie de desaimantations et reaimantations de l’aiguille. Des observations absolues de l’inclinaison en renversant une ou plusieurs fois les pöles des aiguilles, ont &te faites a Stock- holm avant et apres le voyage, a Bellsound, et & Treurenberg baie. Voici les resultats de ces observations: 1898. Heure. Inelinaison. Aiguille. Be { n AT up 44 en) me | | ; | = 21. 2: n = < in Å : } 80 17.5 un una : c 5 a: Bi | Kun 1 | | i Ås h e une ; } el 11.3 ee B. | : Sr ur, ; i; 5 x nr n 3 5 N 70 38.4. 1) Une observation douteuse, faite par M. v. ZEIPEL avec le theodolite de HECKELMANN, a donne: decl. = 14°.18; cette observation a été rejetee. 2) Incertaine de 15° ou 30’ å cause des fortes rafales de vent. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 909 Corrections des aiguilles: Dates et lieux. Aiguille 1. Aiguille 2. A A Pöle Nord + 4.4 B Pöle Nord — 2'.5 1898 Mai 27, & Stockholm . . . B 2 oa N s ans B > — 0.8 A » +1.8 » Juin 21, & Bellsound u) J Bi B B ENG : A > + 1.8 B > + 6.4 > Juill. 1, & Treurenberg baie. B 3 BG A x 2 SM B » —1.3 JA > + 2.3 > Oct. 14, å Stockholm . . . A / en B ; Alone Les observations faites dans une seule position de l’aiguille ont ete corrigees du defaut d’equilibration, en appliquant les correc- tions suivantes, qui sont les moyennes arithmetiques pour les "intervalles de temps en question. Dates. Aiguille 1. Aiguille 2. Matted-— Jun el nn ann. — 1.8 + 1.3 San ana Vor AA rr Sir Seen + 0.8 + 2.7 el ger HA. 2.0. Dh... — 4.0 + 0.2. Ces corrections, peu importantes en elles-memes, sont de l’ordre des variations accidentelles qui affectent l’inclinaison dans ces hautes latitudes. La petite table ci-dessous contient toutes les observations incompletes. Dans la derniere colonne, qui donne l’inclinaison, on a deja applique les corrections dont on vient de parler: Lieux. ni Aiguille. Inclinaison. a Adventbaie. . . . . ... Jun 24. 1 80° 21'.8 Stora Ryssön . . . . . . Juill. 24. 1 31 14.0 ; le EL en 2 a Se Montagne de Celsius . . » 28. il 31 18.2 5 ERE TR I N 2 81 Sn 8 19.8 Cap Fanshawe . . . . . Aotıt 1. 1 8 6.7 Montagne Loven ....: >» 4. 1 80 59.0 Wijdebaie, Ostliord . . . > 17. 1 80 43.4 San COS he 1 80 26.6 Outre la boussole d’inclinaison, j’apportais le petit magne- tometre de HECKELMANN, avec deux aiguilles. Cet instrument dont le cadran etait divise en degres entiers, et les dixiemes 910 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. sont estimes a l’eil ru, ne peut evidemment fournir que des don- nees approximatives; neanmoins, les resultats en paraissent assez bons a 1 ou 2 dixiemes de degre pres, comme il resulte des com- paraisons faites. Dans nos latitudes, les deux instruments ont donne des resultats concordants; au Spitzberg les deux aiguilles Nos ] et 2 appartenant au theodolite de HECKELMANN ont donne constamment une inclinaison trop grande d’environ 0°.80 et 1°.20 respectivement, comme cela resulte de comparaisons faites a Bellsound et a Treurenberg baie. En resumant toutes les observations d’inclinaison faites pen- dant le voyage, on aura le tableau definitif suivant: Dates. Lieux. 1898. Heure. Incelinaison. Stockholm, A. . . . .Mai 27. . 2h Om 3. 70° 14.9 Bellsounde. 2.2.2 2: Jutan 210 727027 IN Kn 80 17.5 Adwentbaler = smsa 20,24... Asa: 80 21.8 Treurenberg baie . . .Juill. 1. . 4 35 s. Sl ILS Skor INYESÖD ov a a co PD PAS I AJ 31 14.3 Montagne de Celsius. . » 28. . 0 30 m. 81 19.8 Cap Fanshawe . . . .Aoütt 1. . 5 29 = Saar, Lomme baie, hävre . . » 4. 9 4 m. 80 59.0 Montagne de Lovén . . » 4..9 4 3 80 59.0 Wijdebaie, Ostfiord.. 2 > I: 0 59 3 30 43.4 (OPEN HS . SAS AR SN EN OL SE BEE 80 26.6 Anderssons öar. . . . . Sept. 3. Il EL 30 28.4 Stockkolm, B. . . . . Oct. 14. 0 54 = 70 28.4 5. Determination de la composante horizontale. — L’in- tensite du champ magnetique terrestre a ete@ determinee avec les mömes instruments qui ont servi a mesurer la declinaison. La composante horizontale a été le plus souvent deduite uniquement des observations d’oscillations; dans un nombre res- traint de stations principales on a fait des determinations com- pletes d’intensite, comprenant des observations de deviation et d’oscillation de l’aimant deviant. Voici les formules qui ont servi au calcul de la composante horizontale d’apres les observations completes: ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, 0:09. 911 Theodolite de V Academie:!) (£, { = temp. CELSIUS): Aim. 1. log FH =log ©, — 3 log sin &, — log Ty —5.32(t — E) — 0.76; Aim. 2. log 7 =log C,— log sin &, — log 7, — 4.86(t — !) — 0.76 t. Theodolite du Depöt general des cartes et des plans: ?) (£, t' = temp. REAUMUR.) Aim.1. log H=log C, —! log sin &, — log 7, — 6.29(E —1t') — 0.95 t; Aim. 2. log 4=log C,—} log sin a, — log T, — 8.76(t — )— 0.95 t. La valeur des coefficients log C, et log C, pour chacun des theodolites a ete determinee dans mes voyages anterieurs en Suede. Les observations et les comparaisons faites a Stockholm apres le retour du Spitzberg ont prouve que les constantes n’ont pas subi d’alteration appreciable. Ainsi, les observations faites le 16 octobre 1898 avec le theodolite de l’Academie, ont donne, avec l’aimant No 1, 7 = 0.163335, avec l’aimant N° 2 H= 0.16374, soit en moyenne 7=0.16353. La formule donnee dans mon Memoire sur le magnetisme terrestre dans la Suede meri- dionale donne pour l’epoque en question H = 0.16304. Des comparaisons qui ont eté faites le 3 fevrier 1899, a l’observatoire de Stockholm, prouvent que les anciennes con- stantes pour ce theodolite sont restees inaltérées. Nous avons donc les valeurs suivantes: Theodolite de V Académie: log G = 4,0% log C, = 9.60557 . Theodolite du Bureau general des cartes et des plans: ög Ch 9.622922 log C, = 9.63685 . Comme nous venons de le dire, la composante horizontale a ete deduite le plus souvent uniquement des observations d’os- eillation, ou bien uniquement des observations de deviation. ) Nova Acta Regie soc. Scientiarum Upsaliensis, Ser. II, t. XV, 1896, p. 7. 2) K. Vet.-Akad. Handl., t. XXVII, n:o 8, p. 7. 912 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Les formules pour calculer l’intensite d’apres les observa- tions de deviation seules sont: Theodolite de ’Academie: Aim. 1. log H =logC, + logu, — log sin a, — 12.16 £, Aim. 2. log H = log C, + log u, — log sin a, — 11.24 t. Autre theodolite: Aim. 1. log H =log GC, + log u, — log sin a, — 14.48 t, Aim. 2. log H =log(C, + log u, — log sin @, — 19.42 t. Voici enfin les formules servant a calculer l’intensite d’apres les observations d’oscillation seules. Theodolite de V Academie: Aim. 1. log H = log C, — log u, — 2 log Ti + 10.647, Aim. 2. log A = log C, — log u, —2log T, + 9.727. Autre theodolte: Aim. 1. log 7 = logC, — log u, —2log Ty + 12.587, Aim. 2. log 7 = log ©, — log u, — 2 log T, + 17.52. L’emploi de ces methodes suppose la connaissance des mo- ments magnetiques des aimants. Les moments log u, et log u, pour chacun des instruments ont eté determines a plusieurs reprises, en sorte qu’on peut suivre leurs variations avec le temps. Considerons d’abord les aimants du theodolite de V Academie. Notre voyage a commence le 28 mai 1898; pour cette date jadmets les valeurs de log u trouve anterieurement: !) log u, = 9.40443 ; log u, = 9.38631. Le 16 octobre 1898, j’ai trouve: log u, = 3.327256 ; log u, = 958341032 Je pose donc en definitive: 1) Nova Acta, loc. eit. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 913 log u, = 9.37256 -+ 21.8 (oct. 16—Date); log u, = 9.38403 + 1.56 (oct. 16—Date). Passons aux aimants de l’autre theodolite. Pour l’aimant no 1, j’ai trouve le 22 oct. 1892, log u, = 9.30726 ; trois ob- servations faites pendant le voyage de 1898 ont donne: Dates et lieux. log 1, 16 juin, 3 Lanrgesund . . so 2.0.02 « « + d.30315, 20 juin, å Bellsound nr. ss sc sc . 9.30284 , 24 juin, & Adventbaie. . . .. . oa aa EMIL. soit en moyenne 9.30238. Enfin, le 5 fevrier 1899, j'ai trouve log u, = 9.30088. Jai pose en consequence, en supposart la diminution proportionelle au temps, log u, = 9.30238 — 0.652 (Date—20 juin 1898). L’aimant n® 2 du m&me theodolite a donne: Dates et lieux. log ua. 20 min asBellsound u. vu on 9.44280 , 24 juin, å Adventbaie . . . . 2... ...9.44420, OKrEvEn ar Stockholm. Er. We. 0 . 9.414588 , d’ou l’on tire en moyenne log u, = 9.44429. Cette valeur a ete adoptee pour tout l’ete. Ces formules ont servi & calculer les valeurs de log u, et de log u, pour chacun des theodolites, qui ont été employes dans le caleul de la composante horizontale. Nous emportions enfin un petit magnetometre de HECKEL- MANN. Les aimants deviants etaient compenses pour la tempera- ture et pouvaient &tre retournes. Les comparaisons faites a Langesund, le 17 juin, et a Bellsound, le 20 juin, ont montre que la composante se calcule d’apres la formule log H = 8.9558 — log sin «, a etant l’angle de deviation. Or, cet instrument ne pouvant donner que des resultats tres approximatifs, on s’en est rarement servi. 914 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Les tableaux suivants contiennent toutes les observations faites pour determiner les moments magnetiques des aimants, et les valeur de la composante horizontale. L’angle de deviation « a toujours ete corrige du defaut de centrage des barreaux, et le temps d’oscillation 7 ramene & des arcs infiniment petits. Les autres colonnes des Tableaux se comprennent facilement. On remarquera, entre les valeurs de la composante obtenue avec des aimants differents, certains Ecarts, qui s’expliquent par une variation irreguliere dans le moment des aimants, mais sur- tout par les perturbations magnetiques si frequentes dans ces p&rages. Observations faites pour determiner les moments magnetiques des aimants. Theodolite de V Académie. Angle de dev. ; 3 Composer, Aimant. Dates et lieux. Heure. Temps d’oseill. Temps Toren er Zug, Hö locka 1898. N:o 1. Oct. 16, Stockholm. B 10% 28m m. 31°48.3 +4°.9 +20'.0 0.16333 10 32 m. 3.0751 +6.6 9.37256 N:o 2. > > 11 0 m. 36° 45'.0 +5.0 +15.3 — 10 47 m. Is1911 +65 9.38403 1899. N:o 1. Fevr. 3, Stockholm. C 0 37 ss. 932.3 —4.0 +36.0 0.16374 2 80 =. 3.2673 —1.ı 9.25567 > » > 1 46 s 22°40'.8s —2.9 +16.7 — 2 46 s 33176 —1.1 9.27145 Theodolite du Bureau general des cartes et des plans. ; Composante. Ge dadler Temper. Tension. Moment Aimant. Dates et lieux. Heure. Temps d’osecill. Das DR... A! t - magn. 2 H, log u. N:o 1. 16 juin, Langesund. Or 12m s. 449401 +5%.1 +82.7 0.12020 45.1662 +6. 9.30315 N:o 2. » > 0 58 = 8249 + 5.1 I.43789 ? N:o 1. 20 juin, Bellsound. 11 13 s. 6717.6 +3s.0 +87.7 0.09157 45.7727 +3.7 9.302834 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. Aimant. Dates et lieux. N:o 2. 21 juin, Bellsound. N:o 1. 24 juin, Adventbay. N:o 2. > N:o 2. 3 fevr., Stockholm. N:o 1. 5 févr., Skansbaie, 25 juin Hecla Cove . 915 Angle de dev. ,, Seunporenie, Heure. Temps d’oseill. u an a m de UV". agn. H, log u. — = — = 0.09126 !) 1? 20m m. 4.1879 + 83.3 9.442830 3 10 s 68 10.5 +5.2 + 107 0.09059 3 57 s. 48.8098 + 6.7 9.30115 » — =— — — — 0.09057!) 4 8 s. 45.1442 + 6.1 9.44420 - — — — — 0.15068 !) 5 28 ss 32088 — 0.4 9.44588 » ı 20 & rg +6.9 +17.7 0.14968 8 89 8 35.7416 + 3.9 9.30088 Observation de déviation. Théodolite du Bureau des cartes. Heure. a t I Aim. H Moyenne. 107 18ms. ea + 3.7 + 86.9 1 008731 o— Observations d’oseillation. Theodolite de V Académie. Heure. T . juill. 21 OR 4Ams. 45.5630 + 5 1 32 s. 4.2040 + 10 5 m. 4.5654?) + 10 26 m. 4 .2686 °) + 11 55 s. 4.5801) + 0 6 m.43101 + DD 6 s 4.4204 + 0 56 s. 4.3467 + 842 5.4192 + DE DE SEA AO Tore 2 31 s. 4.47665) + 0 35 s. 4.3682 + 0 46 s. 4 1074 + 38 58 = 4.2849 + 1a Aa od 12075 AR 3070 IE » > > Stora Ryssön > 24 > A ER Montagne de Celsius » 27 > > 28 Cap Fanshawe . . . Aout 1 Lommebay, hävre. 2 Montagne de Lovén > 4 Ile de Wahlberg . > 6 Thumb Point 20060 Wijdebaie, Ostfiord . » 17 > > > >» Cap Lee 2.28 Anderssons öar . . . sept. 3 >» > >» 1) Valeur obtenue en supposant log u, = 9.44429. ?) La premiere serie comprend 98 oscillations. 3) La premiere serie comprend 118, la seconde, 90 oscillations. *) Les deux series comprennent 98 oscillations chacune. 5) La premiere serie comprend 52, la seconde, 56 oscillations. awwmwmeon“ m = NN No So ww Wh wo RR MM MA VV m KR awbom I = B OVP rVHOdDd Ad Hvwvy HD pr Hm Do H Moyenne. 0.07972\ 0.083645 9.0817 0.07963 0.08120 0.07915 0.07974 0.08494 0.08791 N 0.0804 } 0.0794 ?) 0.08589 0.08469 0.07743 0.07257 0.088379 0.07112 0.08673 0.08953 N 0.0807 \ 0.0881 916 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Autre theodolite. Heure. t. At, Aim. del. Stockholm, €. . . . fer. 3 4h57ms. 35.7333 — 1°.0 1 0.15015 6. Resultats des observations. — Les resultats de toutes mes observations magnetiques sont resumes dans le tableau suivant. Les positions geographiques des stations sont donnees a une minute d’arc pres; le lecteur desireux de renseignements plus detailles trouvera plus loin des descriptions minutieuses de l’em- placement de chaque station. Resume des observations magnetiques faites au Spitzberg en 1898. ; Deeli- : Lonigtude = : Latitude naison ER Composante Lieux. Dates. > Gl ; Inelinaison. 5 Nord © , oceiden- horizontale. Greenwich. sila Bellsound, Baie de la Recherche . 20—21 jun 7730 1250 1233 80°17 0.0914 Adventbaie. . . .24 > 18, ID Ia II To 0 2 0.0906 Skansbaiie . . . .25 >» oral Ga 1003 — 0.0873 Ile danoise . . . . 28 > 79 43 1045 14 30 — — Hecla Cove . . . -« 1 juill. 7955 17 0 — 81 12 0.0816 Stora Ryssön . . .24 > HORSE — 81 14 0.0804 Montagne de Celsius 28 » 30 0 18 51 345 . 81 20 0.0794 Cap Fanshawe . . 1 aott 79 37 1814 — Mo 4 0.0849 Lommebaie, håvre . 4 » 793 1747 _ 80 59 0.0879 Montagne de Lovén 4 > 7923 1843 — 30 59 0.0859 is öe WÖnbem. oo dd 35 SLOT — — 0.0847 Thumb; Point . . . 9 »> 79 4 720743 6 51 — 0.0774 Wijdebaie, Ostfiord 17 » 7855 1617 3 52 80 43 0.0807 (APA Lee NA un De: 2 Ro IS H 0 Dt 4 56 80 27 0.0711 Iles d’Andersson . 3 sept. 78 20 20 45 — 80 28 0.0881 7. Comparaison de nos resultats avec l’atlas magnetique de Neumayer. — En comparant les resultats de nos observations avec l’Atlas magnetique de NEUMAYER pour 1885, qui fait part de l’Atlas physique de BERGHAUS, on remarque certaines differences qui sont mises en evidence dans le tableau suivant: ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:09. 917 Differences entre nos resultats et VAtlas magnetique de Neumayer. Öobs. = ÖNeum. iobs. — iNeum. Hobs. — HNeum. Bella ee dr + 0°.19 — 0.0016 Aidwentbwe . cc cv svs > . 0. — 0.12 + 0.06 + 0.0011 Skansbaler.s une, 0.09 = — 0.0002 WeEKDNAnOIse sen 20.0020 050 — — leelan@ove 2 a... — + 0.20 — 0.0009 Stora@Ryvssonp aa... — + 0.14 — 0.0016 Montagne de Celsius .... +0. + 0.13 — 0.0021 Gapehlanshawensı 2... =" + 0.21 + 0.0014 Lommebay, håvre . . . . . — + 0.08 + 0.0044 Montagne de Lovén . . . . — + 0.38 + 0.0019 Tie de ne I AE 2 + 0.0002 EhumbpRomt ne. 00.05 — — 0.0076 Wijdebaie, Ostfird .. .. —1.77 + 0.22 — 0.0058 Banner 1. IE9 nm 1256 + 0.14 — 0.0189 Iles d”Andersson . . . ... — + 0.07 — 0.0004 Les observations indiquent une deviation constante de l’in- clinaison d'une einquieme de degre environ; la composante hori- zontale montre une correction correspondante de signe contraire, qui comporte 23 unites du quatrieme ordre decimal. De meme la declinaison actuelle est inferieure d'un demi-degre environ a la declinaison de la carte pour 1885. Ces &carts semblent a peu pres constants dans toute la region examinee. En se laissant guider par les courbes tracees par NEUMAYER on peut done construire des cartes magnetiques approxi- matives pour le Spitzberg pour l’epoque actuelle. Ces ont été livrees å l’expedition suedo-russe pour la mesure de l’arc du meridien, avant le depart au printemps de cette annee, pour servir de guide dans les recherches ulterieures qu’on s’est propose de faire simultanement avec les travaux astronomiques et geodesiques. 8. Descriptions des leux d observation. — Avant de finir nous donneront des descriptions detaillees de chaque point d’ob- servation, afın qu’on puisse les retrouver a l’avenir. Stockholm, A (7 maj). L’instrument a ete installe dans le jardin de l’Ecole polytechnique, sur le pilier en ciment place au coin sud-ouest du jardin, pres du coin de Rädmansgatan et Teknologgatan. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. HOSEN 089. 5 915 CARLHEIM-GYLLENSKÖLD, EXPEDITION AU SPITZBERG 1898. Langsund (15 jun). On gest installe, a cause de la plusie, dans un magasin, pres du rivage, en face des maisons d’habita- tion du hameau. Bellsound (20 juin). Les observations ont été faites sur la rive est de la baie de la Recherche, sur les ruines m&mes d'une ancienne maison russe a 10” au nord d'un rocher (Black Cliff) portant l’inscription suivante: »H. M. S. Volage August 1895 Britisher.» — BRAVAIS, en 1858, et M. WIJKANDER, en 1872, ont entrepris leurs determinations astronomiques pres des croix russes presentement detruites, quelque centaines de metres plus vers le nord. Adventbaie (24 juin). Pres de l’Hötel des touristes, sur un point d’observation employe autrefois par M. DE GEER, juste en avant de l’escalier en bois au cöte nord-ouest de I'hötel, a 1 metre de distance environ de l’escalier. Skansbaie (25 juin). On s’est installe sur la rive ouest de la baie, en face de l’extremite sud de Skansberget, a 100” au nord de l’embouchure d'un ruisseau. Ile Danoise (30 juin). Ja fait mes observations tout pres de la maison erigee par ANDREE pour son ballon, sur le cöte oceidentale de cette maison. Hecla Cove, Treurenberg baie (1 juill.). Les instruments ont ete places sur le rivage sablonneux sur la face meridionale de la Pointe Crozier, a 200 ou 300 pas du fond de la petite echancrure. — (21 juill.). On s’est installe au N. du mät de PARRY, a 20 pas de la rive N. de la Pointe Crozier, a quelques pas de la colline rocheuse ou a ete place le mät. Stora Ryssön (24 juill.). Pres de la lagune, sur la rive est de l’ile, sur la cöte nord pres de l’embouchure de la lagune. Montagne de Celsius, le camp (28 juill.). Les observations ont eté faites non loin de la tente, sur le rivage m&me, a 700 m. environ au sud du promontoire qui termine la partie interieure de la baie. Cap Fanshawe (1 aovüt). On s’est installe pres de nos tentes sur la moraine, en avant du glacier qui borde la montagne vers le sud. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 919 Lommebaie, hävre (4 aoüt). On s’est installe sur la pointe extreme de la plage, a peu pres au milieu de la rive orientale de la petite baie. Montagne' de Lovén (4 aoüt). Les observations ont été faites au camp, & 200 ou 300 metres au sud du bord nord du glacier qui se trouve au sud de la montagne. De gros blocs de diabase entouraient la station. Ile de Wahlberg (7 aoüt). Pres de la pointe sud de l’ile, au fond d’une petite echancrure. Thumb Point (9 aoüut). Sur la plage qui termine le terrain plat au sud de la montagne, pres de l’embouchure d’un ruisseau. Wijdebaie, Ostfiord (17 aoüt). Les observations ont été faites a 5’ au nord environ du fond du fiord, dans la Vallée des rennes, a 500” environ au nord de l’embouchure d'une fleuve, a 200 ou 300% au sud d’un promontoire compose de schistes gris- verdätres. rappelant le diabase.. Cap Lee (28 aoüt). Les observations ont été faites sur la rive nord du promontoire qui s’etend depuis le cöte ouest de la montagne. Une couche de diabase se trouvait a 200 pas environ a l’ouest de la station. Iles d’ Andersson (Terre de Barents) (sept. 3). On s’est in- stalle sur la rive en face des iles, a quelques centaines de metres au sud de la fleuve qui vient du glacier. Stockholm, B (14 et 16 oct.). Ces observations ont ete faites dans le Parc de l’observatoire astronomique. Les instru- ments ont eté places sur le pilier au NO. de l’observatoire magne- tique construit en briques. Stockholm, C (3 et 5 fevr. 1899). Observatoire astronomique. Les observations ont eu pour unique objet la comparaison de. certains instruments entre eux; elles ont ete faites dans la salle ronde, dans le rez-de-chaussee de l’observatoire, a 1” au sud de la partie meridionale saillante du grand pilier du milieu. Cette salle contient plusieurs outils en fer et les observations ne peuvent evidemment pas donner la valeur des elements magnetiquesterrestres. 920 Skänker till Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. från sid. 886.) London, Ont. Zntomological society of Ontario. The Canadian entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 10. 8:0. Mauritius. AR. Alfred observatory. Mauritius magnetical reductions. 1899. Fol. Melbourne. Royal society of Victoria. Eroceedinesg NS. Vol, lil: 33 2 371809 330 — Public Library, Museums, and National Gallery. Letters from Victorian Pioneers. 1899. 8:0. Mexico. Observatorio meteorologico central. Boletin mensual. 1899: 5. Fol. Milano. sSocieta Italiana di scienze naturali. Atti. Vol. 38: Fasc. 3. 1899. 8:0. Montreal. Natural history society. The Canadian record of science. Vol. 8 (1899): N:o 1. 8:0. München. K. B. Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte. Philos.-philol. u. hist. Cl. 1899: H. 3. 8:0. » Math.-phys. Cl. 1899: H. 2. 8:0. Napoli. Societa reale. Atti. Vol. 20 (1898/99). 4:0. Palermo. Circolo matematico. Rendiconti. T. 13 (1899): Fasc. 5. 8:0. Palo Alto. Leland Stanford University. Contributions to biology. 19 (1899). 8:0. Parä. Museu Paraense. Boletim. Vol. 2: N:o 4. 1898. 8:0. Paris. Observatoire. i Rapport annuel. Année 1897. 4:0. — Societe geologique de France. Bulletin. (3) T. 27 (1899): N:o 3. 8:0. Potsdam. Centralbureau der internationalen Erdmessung. Comptes-rendus des séances de la 12° Conference generale de l’as- sociation geodesique internationale reunie a Stuttgart 1898. T. 1— 2. Berlin 1899. 4:o. Prag. Ceskd akademie cisare Frantiska Josefa I. Rozpravy. Trida 2: Roenik 7 (1898). 8:0. Sbirka pramenu ku poznäni literärniho Zivota v Cechäch. Skupina 2: Cislo 4. 1898. 8:0. Historicky archiv. Cislo 13—15. 1898—99. 8:0. Spisy Jana Amosa Komenskeho. Cislo 1. 1898. 8:0. Soustavny üvod ve studium nového Fizeni soudniho. D. 2. 1898. 8:0. Pamätnik na oslavu stych narozenin Frantiska Palackeho. 1898. 8:0. Bulletin international. 5: Sc. math. et nat.; Medecine. 1898. 8:0. — Spolek chemikü Öeskych. Listy chemicke. Ro&nik 22 (1898): Öislo 8-9; 23 (1899): 1-7. 8:0. (Forts. å sid. 962.) er re 921 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 9. Stockholm. On the temperature Co-eflicient of Ester-saponification. By SKANNER Erıon. Dh. DB. Sc. (Communicated 1899, November 8 by O. PETTERSSON.) The saponification of an Ester by means of an acid is known to take place according to an equation of the first degree, i. e. the actual process is represented by the equation = = klA — &) where k is a constant, A the concentration of the ester at the commencement of the reaction and x the quantity saponified at the time &. HEMPTINNB (Zeit. f. Phys. Chemie 13. 561) and Löwen- HERZ (Zeit. f. Phys. Chemie. 15. 389) have investigated the value of the constant k for different esters, in order to find out the influence on it of the acid and alcohol radicles respectively. The experiments of HEMPTINNE were carried out at 25° C. and those of LÖWENHERZ at 40° C., and comparison between the two was made by assuming that the temperature co-efficient was the same for all the esters and then calculating the constants at 25° from those at 40° according to .the usual formula d A Im meer 922 PRICE, ON ESTER-SAPONIFICATION. The results shewed that the constant depended chiefly on the nature of the acid radicle. Thus the constants of the methyl, ethyl and propyl esters of acetic acid were found to be the same within the limits of experimental error. The constants of the methyl esters of formic, acetic, propionic and butyrie acids how- ever differed greatly from each other. Since the constants of the various esters of a given acid were found to be practically the same at the arbitrary tempe- rature of 25°, it was probable that the temperature coefficient would also be the same in each case. It was not certain how- ever that this would be true of the different esters of the same acid and the following work was undertaken at the suggestion of Prof. ARRHENIUS, to whom I must express my indebtedness, to clear up this point. The method of procedure was the following: Standard solutions of the ester and of hydrochlorie acid were made, and warmed up in the thermostat to the required temperature. Definite volumes of each solution were then mix- ed, and titratidns of the amount of free acid made at various intervals, the end titre being taken when it was quite certain that all the ester had been saponified. In order to get reliable results various precautions had to be taken. The most exact method is that used by HEMPTINNE, viz. using very dilute solutions and dividing the reaction mixture into a number of small fasks and titrating the contents of each flask as a whole. This was found to be impracticable for several reasons. In the first place, with dilute solutions the saponifi- cation would go on so slowly at 0° and at ordinary temperatures, that it would be very difficult to measure; secondly, if solutions of a strength great enough to make the velocity of reaction appreciable were used, it would not do to divide the reaction mixture into a number of smaller flasks, as the loss of ester by evaporation during the process of transference would be consider- able and differ in every case, thus making the results obtained worthless. The error that the above method seeks to avoid is ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 923 the following: each time a certain volume of the reaction mix- ture is pipetted out, the empty space in the flask becomes greater and some of the ester vaporises into this space and thus reduces the concentration of the ester in solution. Every time also, that the cork is withdrawn, some of the ester vapour escapes into the outside air, and the replacement of this still more reduces the concentration of the solution. To obviate the above as much as possible the following arrangement was used. The total volume used in titrating was very small in comparison with the volume of the liquid in the flask. Thus if the flask contained 100 cc. when full, only five titrations of 2 ces at a time were made. To prevent the neces- sity of taking out the cork each time and thus exposing a com- paratively large aperture to the air, a narrow tube, just large enough for the stem of the pipette to pass down it, was fitted through the cork, as shewn in the diagram, and stopped at the one end by means of glass rod and indiarubber tubing. The result was that only a very small surface was exposed to the air every time the tube was unstopped, and very little evaporation into the outer air could take place. In making up the reaction mixture and during the trans- ference of the solution of the ester, some of the latter would be lost by evaporation, especially at the hisher temperatures used. This however would have no effect on the value of the constant, 924 PRICE, ON ESTER-SAPONIFICATION. as the latter is independent of the concentration in a reaction of the first order. In every case the end titre was taken and the constants calculated from the first titration as starting point. We have de or dx a ...— log, (A— 2) = kt + const. Starting from the first titration at the time t, we have = hy WION G= .".—log (A — z,) = kt, + const. .". COnst. = — log (A — x,) — kt, . ". log (A — 2y) — log (A — 2) = kli — ty) SE ei, Instead of the calculations being made with natural logarithms they have been made with BRIGGS logarithms. This will not affect the result however, as the absolute values of the constants are not required, but only relative ones for the sake of comparison. In the following tables ct = time in minutes. x = titre in ccs of Baryta (mean of two experiments). co = end titre. k= constant calculated according to the above equation. Methyl Acetate. n Strength of Acid (HCl) in reaction mixture 2: » » Ester » » » = al S n 1 substance, dissolved in 1000 ccs of water.) (A normal | | solution = molecular weight in grams of the ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:09. 925 t ke k Temp. = 49.95" C. 3 4.93 = 43 1012. 0.006497 55 19.64 6547 67 21.60 6491 79 23.38 6539 oo 32.00 = In order to get the correct result for the mean value of k, it is best to proceed as follows. The first titration (= value of x) is combined with the remaining ones and the value of % calculated as above. Then the second titration is combined with the suceeding ones, thus giving another series of values for k. The third titration is then used as the starting point, and so onl The importance which must be attached to each value of k is found by taking the difference of the values of x used. Thus, in the above case we have the following table. 6497, 6547, 6491, 6539 | 6715, 6482, 6586 | 6249, 6521 1219, 1471, 1664, 1845 | 252, 448, 626 | 196. 374 6793 178. The numbers on the first line are the values of & multiplied by 108. The numbers on the second line give the relative impor- tance of the values of k above them. On calulating the mean value, we then obtain k = 0.006524. Other experiments at the same temperature gave the following values of k. Mean k(2) = 0.006563. The final result from the two experiments is thus = 0.006544 . In what follows the mean values of k obtained in each experi- ment (k(1)..%(2)..k(3)..ete.) have all been calculated according to the preceeding method. The figures are not given in full, however, as that is unnecessary. The average value of k obtain- ed from the separate experiments is then put down as k = 926 PRICE, ON ESTER-SAPONIFICATION. t då k 40” GC. 3 4.20 = 53 11.81 0.002737 Mean k. 68 13.63 20235 (1) 0.002757 8 15.31 2725 (2) 0.002729 98 16.99 2769 (3) 0.002786 oo 82.35 — .:.k = 0.002757. 21.95”. 3 19.45 =S 162 22.00 0.0009124 Mean k. 5 192 22.39 9113... (1).0.0009166 200 0 DDR 9153 (2) 0.0009231 252002312 9163 (3) 0.0009078 oo 28.43 — >. k = 0.0009158 . 0.05”. 8 3.21 — 2745 9.94 0.00004907 4020 12.45 0.00004917 & 28.51 it 1333 10.22 wit 2780 15.60 0.00004864 4249 16.50 4851 x oo 32.81 2 ck = 0.00004890 . The above values of & cannot be rishtly compared with each other, as a correction must be made for the difference in normal- ity of the acid at the different temperatures. The acid was standardised at the ordinary room temperature and therefore the constants at 40° and 50° are not as high as they should be, since the reaction mixture was always mixed by volume. The assumption that has been made for the correction is, that the 33 Oc co-efficient of expansion of the acid [strength =") is the same Vi as that of water; and the constants must then be proportionately increased as the volume of the hydrochloric acid increases. This ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 927 assumption is valid for the temperatures used, as the alteration in the constants is so small as almost to be within the limit of experimental error. The following is the corrected table. Temp. Uncorr. k. Corr. k. 0.05” 0.00004880 0.00004890 21.95” 0.0009158 0.0009185 40.00” 0.002757 0.002778 49.95” 0.006544 0.006623 . Ethyl Acetate. n n EOl=—=, INO = 4 8 t £D k 49.95”. 3 4.48 — 52 19.30 0.006576 Mean k. 64 79150 6580 (1) 0.006560 a3 99182 6527 (2) 0.006499 co 32.50 — "ok = 0.006530 - 40° C. 3 4.24 — 40 10.26 0.002789 Mean k. 55 12.33 0.002787 (1) 0.002798 70 14.20 2786 (2) 0.002791 85 15.95 2801 oo 82.75 — == 0.002795 . IND: 3 3.11 — ; 65 6.30 0.0009097 Mean k. 93 7.80 9203 (1) 0.0009188 123 9.15 9160 (2) 0.0009176 153 10.45 9181 (3) 0.0009251 co 80.12 — ok = 0.0009205 . 928 PRICE, ON ESTER-SAPONIFICATION. Temp. Uncorr. k. Corr. k. 49.95° 0.006530 0.006608 40° 0.002795 0.002817 27.95° 0.0009205 0.0009232 . Propyl Acetate. This ester is only slightly soluble in water, so that solutions of the strength used for Methyl and Ethyl Acetate could not be made. The ester is also more soluble in cold than in hot water. A stock solution which was almost saturated at 50°, was there- fore made and used. It was not necessary to know the con- centration in order to make the constants comparable, as explained before. (Vide also LÖWENHERZ, whose solutions of the different esters were of variable strength). t Xx k 49.95°. 7 703 — 50 17.50 0.006488 Mean k. 60 19.00 6487 (1) 0.006458 10002095 6450 (2) 0.006497 80 21.38 6464 (3) 0.006525 © 28.32 — ok = 0.006493 Corr. k = 0.006571. 40°. 7 2.31 — 67 8.93 0.002775 87 10.64 2719 107 127 2793 127 13.50 2797 co 23.10 = .. k = 0.002800 Corr. k = 0.002822 . ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 929 Isobutyl Acetate. The solutions were made in the same way as those of Propy A cetate. t ® k 49.95”. S 7.90 — 48 11.00 0.006477 Mean k. 58 11.55 6539 (1) 0.006486 73 12.20 6521 (2) 0.006566 83071979 6445 (3): 0.006446 co 14.80 — .„ k = 0.006466 Corr. k = 0.006544 . 3I.9°. 7 6.24 — 67 3.46 0.002719 Mean k. 107 9.60 2789 (1) 0.002754 Hag 0:00 2735 (2) 0.002688 co 19.33 = >. TEN Corr. k = 0.002742 . Methyl Propionate. The solutions were made of the same strength as those of Methyl Acetate. £ Dr k 3 12 2.36 — 72 10.20 0.003027 Mean k. 92 12.10 3000 (11) 0.002993 2 1379 2995 (2) 0.002953 132 15.28 2998 on Bl ae 20.002973 Corr. k = 0.002996 . 930 PRICE, ON ESTER-SAPONIFICATION. 29.95”. 1 97 9.54 3.54 10.14 11.83 13.35 29.55 0.001031 1051 1035 1028 1 20. 00037 Corr. k = 0.001040 . Propyl Formate. Mean k. (1) 0.001030 (2) 0.001043 The results obtained with this ester can only be looked upon as approximate, as the veloeity. of saponification is so great as to be difficult to measure. The ester is decomposed rapidly in aqueous solution, so that a departure was made from the former method of mixing, 2 ces of the pure ester being directly mixed with 100 ces of - acid (HCl), according to the method of OSTWALD. t DING 4 10 15 LC 2.10 17.10 21.35 22.95 23.90 25.00 k 0.06687 6696 6581 6618 .".k = 0.06698 Corr. k 0.06750 . 12.95 16.98 19.93 22.20 28.35 0.02635 2622 2664 "kk = 0.02629 Corr. k = 0.026537 . Mean k. (1) 0.06621 (2) 0.06738 (3) 0.06734 Mean k. (1) 0.02651 (2) 0.02606 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 981 According to ARRHENIUS (Zeit. f. Phys. Chem. 4. 226) the equation connecting the value of the velocity constant with the temperature is d A — „Ink = dT Ta where A = constant = half the heat required to transform the inactive form into the active. T = absolute temperature. Integrating this we have nl = 2 Ad JB where B is the integration constant. This equation gives correct results in most cases to which it has been applied, and we must therefore assume that the heat of transformation of the inactive into the active form is inde- pendent of the temperature. Where however this heat of trans- formation varies with the temperature the equation takes the form given to it by VAn’T HOFF, viz. d A — Ink = + C dT 702 or more generally the form u Aare wi ns RT: (Cf. BODENSTEIN, Zeit. f. Phys. Chem. 29. 298). Using the formula of ARRHENIUS we have a nn Ink = IC, JB a For Methyl Acetate, calculating the constants A and £, accord- ing to the method of least squares, we find, using logarithms to base 10 | A = 3162. B = 9.46642. The agreement of caleulating with experiment is shewn in the following table. 932 PRICE, ON ESTER-SAPONIFICATION. Temp. k (obs.). k (cale.). 49.952 0.006623 0.006601 40.00 0.002773 0.002795 20295 0.0009185 0.0009235 0.05 0.00004890 0.00004880 . The calculated values thus agree very closely with the observed values. Of course if caleulations are made according to the formula of VAN'T HOFF, one can expect that the agree- ment will be still more marked (if possible), as one more constant is introduced into the equation. For Ethyl Acetate we have A=—= 3116. > 9.538398 Temp. k (obs.). k (eale.). 49.95° 0.006608 0.006628 40.00 0.002817 0.002814 21.95 0.0009232 0.0009213. The constants A and D in the above tables have been calculated with Brisgs’ logarithms; if we calculated them with natural logarithns, we obtain the following results for the different esters. The constant at 40° is also given. Ester. Value of A. kat 40°. Methyl Acetate 3663 0.006397 Aethyl > 8695 0.006485 Propyl > 3586 0.006497 Isobutyl > 8746 0.006461 (89.9° C.). Methyl Propionate 8273 0.006898 (39.9° C.). Propyl Formate 7409 0.01554. ARRHENIUS (Bihang till K. Svensk. Vet. Akad. Handl. Band 24. Afd. II. N:o 2. p. 16) found A = 8500 for Ethyl Acetate. The agreement between my results and his must be ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 935 considered satisfactory, as his value was not arrived at directly (vide his paper) as the above was, but by a roundabout calcu- lation. A small variation in k has a great effect on the value of A, e. g. in the case of propyl acetate, if k is taken to be 0.00658 and 0.00280 instead of 0.006571 and 0.002822 respectively the value of A is changed from 8586 (in the latter case) to 8680, an alteration of more than one per cent. The value of A for the esters of the same acid is seen to be the same, the differences being within the limit of experimental error, and also irregular. In the case of esters of the same alcohol A varies, as may be seen by comparing methyl acetate and propionate, and propyl acetate and formate. How far this latter statement is true can only be proved by further experiment. It is not strietly reliable to compare the formates with the rest of the esters, as, like other first members of a series, their physical properties do not fall into line with the remaining members. The difference between the values of A for methyl propionate and methyl acetate is not very great, but at all event greater than the limit of experimental error. Pressure of other work prevented me carrying on further experiments in this direction. When, however, they are continued, they must be done according to the method of HEMPTINNE and LÖWENHERZ, so as to obtain the greatest possible accuracy, as the differences which exist are probably only small. It is well known that neutral salts increase the rate of saponification, and ARRHENIUS (Zeit. f. Phys. Chem. 4. 226) remarks that the temperature appears to have very little influence on their action. Incidentally this was proved by the following experiments, the value of A remaining nearly the same in the presence of sodium chloride, as otherwise. Öfvers. af K Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 9, 6 934 PRICE, ON ESTER-SAPONIFICATION. n ” HCL. ” NaCl. > Methyl Acetate. 4 4 8 t dö k ZP GC 3 2.85 — 43 SIA 0.002983 Mean k. 58 11.00 2956 (1) 0.002952 73 12.69 2936 (2) 0.002919 88 14.34 2964 É co 28.95 = "kk = 0.002936 Corr. k = 0.002951. 20, d 3.09 — 63 6.48 0.0009887 Mean k. 123 9.48 9964 (1) 0.0009859 153 10.73 9824 (2) 0.0009911 oo 29.64 — .".k = 0.0009885 and Corr. k = 0.0009885 . From the above A = 8587 which agrees well with A = 8665 in the case of methyl acetate alone. Physical Institute of the Högskola. Stockholm. May 1899. 935 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 9. Stockholm. Meddelande frän Stockholms Högskola. Sur une equation aux derivees partielles du quatrieme ordre. Par Ivar FREDHOLM. [Communiqué le 8 Novembre 1899 par G. MITTAG-LEFFLER.] Soit för, &, 53) une forme definie du degre n et w(S, , &, 53) une forme du degre n — 2. Exprimons 5,, &, 5, en fonction d'une variable auxiliaire s a l’aide de la formule ky » ka, ks hıSı + ho + hs; = 9 un lg as + by dos + by A38 + bg qui doit étre une identite par rapport aux quantites k. Designons par (a, b, ©) le determinant Alors la fonction u definie par la formule _t ( vå , 5, 53) (a, b, 3») Ni ( 2m FG» So; 5,) 2 — 0 (1) est une integrale particuliere de l’equation differentielle 0 0 0 N Ua Oz A ayant la propriete remarquable d’&tre holomorphe pour tout systeme de valeurs reelles des variables!) z,, &,, ©, sauf le \ em an nl) Ju=09 1) v. Acta mathematica t. 23. Sur les équations de l’equilibre d’un corps solide elastique. 936 FREDHOLM, SUR UNE EQUATION ETC. Le calcul effectif de w m’ayant paru inabordable sin > 4, jai cru qu'il ne serait pas sans interet d’avoir l’expression al- gebrique de u dans le cas particulier n = 4. Ecrivons pour ce but l’expression de l’integrale de la ma- niere suivante + 0 + © 1 Ws? + Zus + Un 1.0 I I) Jost + Afıs? + 6fas + Afa + få 20 u | et faisons la remarque que le second membre est un invariant simultané des deux formes binaires dont le quotient figure sous le signe somme. Il est facile de voir que cette propriete sub- siste encore dans le cas ou le contour d’integration est une courbe de forme quelconque. De plus il est evident que u, considere comme fonction des racines de l’equation f=0 est une fonction a six valeurs, deux a deux egales et de signes contraires, parce que la somme des residus de l’integrale con- sideree est egale A zero. Designons les racines de f par s|, Ss, S3, S, et SUPposons que si, s, soient celles dont les parties imaginaires sont posi- tives. En effectuant l’integration dans la formule (1) on trouve l’expression de u G (5, > 82, 83, 5) The — 83) (8) — 84) (82 — 53) (83 — $)) U ou @ est un polynöme. Soient maintenant p et q les deux invariants de la forme f, dest-a-dire P=Jla Yılat a al =, + Ba ar ee et definissons Ü par l’equation resolvante bien connue (2) G®— på + 29 = 0. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 937 Il est bien connu que nous pouvons exprimer le denominateur en fonction de &, nous avons!) 372 er 86? — p = — folsı — 83) ($ı — sa) (82 — 83) (82 — 8) - Il s’agit seulement de savoir quelle racine il faut prendre. Pour cela mettons en evidence les parties reelles et imagivaires des racines en posant Sa na 0 5 = 2 — (HW ör = = do et l’aide des formules bien connues !) les expressions des trois racınes deviennent [= Sol (0 — 7) + (B + 9% + 480}, er NR (do + (OR); "er WEN Or Dö Il resulte de ces formules que [ est la plus grande des trois racines et qu’elle est toujours positive — en me&me temps que ac Nous pouvons par consequent £crire (Lö + M N (3) FE ET ON et parce que le numerateur ne devient pas infini, les coeffi- cients L, M, N sont des polynömes dans les coefficients des deux formes binaires w et j. Comme 5 est un invariant de la forme /, il s’ensuit que les coefficients Z, M, N sont des invariants simultanes des deux formes f et w. Par rapport aux coefficients de w ils sont tous du degre& 2; les degres par rapport aux coefficients de / sont evidemment 0, 1, 2 parce que le numerateur doit &tre homogene du premier degre par rapport & ces coefficients. Mais on connait tres bien les invariants simultanes d’une forme du deuxieme et du quatrieme degre. Ceux qui par rap- 1) V. WEBER, Lehrbuch der Algebra, 2. Aufl. S. 232. bra VN 938 FREDHOLM, SUR UNE ÉQUATION ETC. port aux coefficients w sont de deuxieme degree ont les valeurs suivantes = vol, — UN A= ws — AY: T 20W,Wa u 2u fe — AY) Tr wo BE WAS 200 Sf) + I LADE 1 2) Um: + 2 Js 3f,) — 2 Wo(Jols — Jil) + u, ln: u) a Ces invariants sont les seuls qui par rapport aux ı soient du second degre. Par consequent les coefficients Z, M, N sont de la forme D=aD, M—nA, N ala ou les coefficients a, b, ce, d sont des nombres abstraits. Nous les determinons en comparant l’expression (3) avec l’expression de u directement calculee dans le cas particulier ou Sf 1 6ms? + 1. Dans ce cas on a p=1+3m’, q = mim? — 1), A= + w, + 2m(Yoy + 24) B= m(W, +) + am’) (Vopa + 240) L’equation determinant & devient 63 — (1 + åm?)ö + 2m(m? — 1) = (C + 2m) C—m + 1)(C—m—1) =0 dont la plus grande racine positive est egale a m+1. D'autre cöte un caleul tres simple nous donne le resultat + EE NER Vag, ig Pa WE —— SE ——— | Dt st + 6ms? +1 2V(2 + 6m) Cette expression devant ötre identique a WIDE EN 362 —p 9 ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 939 ou a —p = 2 + Om L= als — wi)» M=b(w, + w, + 2 + 20) NE clm(wi+Ww)+G — m? (WowWa+2yT)) + d(1 +3m2) (WoW — ww) nous aurons Pm? + Qm+ R=L(m + 1)?+ M(n +1) + N= en (Wo + WW), x ou P=(3d + a) (Wow2 — Wi) + (2b — c) (Wo, + Zr) = 2a, Te w') ge) (vw, T Ww)) T 2b(wow, i 2) € 2 R = (a + d) (Way — WW) + 3 (do + 247) + by, + wi) - Ces expressions etant respectivement egales a 0, 3 (vw) + Ws)”, 3(W, + W,)? nous obtenons les valeurs suivantes des coefficients eo ec euer NN Par consequent l’expression finale de u devient _VYD-.2 +34 + B—1pD (4) vet Ip ; Appliquons ces résultats a la recherche d'une intégrale u de l’equation # N Cat A Ok R u 0 rn öy’ 02 Tor Doz Posons dans la formule (1) el, = nous aurons fö © \q i Xx 4 JE > Sr Sl är (zs) + (2 å Les valeurs des invariants deviendront, si nous supposons w=5! 940 FREDHOLM, SUR UNE EQUATION ETC. p=zaenty: + 2 g=— ap D= ÅA =yt+ AA B = x'wy?22 | Si nous supposons ww = 25,5, nous aurons D=— 2? i Ar era JB). At u AN Par consequent nous obtenons les deux types d’integrales | VB Hay an SE u er we V— 262 + 22 yE + 24a Hy + = Ua = 30? — at —y — z& d’ou nous pouvons deduire quatre autres integrales par des per- mutations ceirculaires. 941 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 9. Stockholm. "Meddelanden från Lunds Astronomiska Observatorium. N:o 10. Entwickelung der Störungsfunktion durch kanonische Elemente. Von G. NORÉN und J. A. WALLBERG. ıMitgeteilt den 8 November 1899 durch C. V. L. CHARLIER.] Bei verschiedenen neueren Untersuchungen in der Theorie der Bewegung der Himmelskörper, besonders denjenigen, die in den Untersuchungen von POINCARE wurzeln, wird die kanonische Form der Bewegungsgleichungen mit Vorliebe benutzt, und wir haben es deswegen für nützlich betrachtet, die Entwickelung der Störungsfunktion durch- kanonische Elemente zu geben. Diese ist die Aufgabe der folgenden Arbeit, in welcher wir uns zu dem zweiten Grad der Neigungen und der Excentricitäten beschränkt haben. Die hier angewandte Entwicklungsmethode ist dieselbe, die von Herrn Professor C. V. L. CHARLIER in seinen Universitäts vorlesungen diesen Herbst auseinandergesetzt worden ist. Wir bezeichnen mit A, B, C die drei Körper, und mit Ma, Mp, m. deren Massen, und nehmen an, dass m. sehr gross in Verhältnis zu m. und my ist. Wir bedienen uns der JacopI’schen Koordinaten, so dass di; Ja, 9; die rechtwinkligen Koordinaten von A in Bezug auf den Schwerpunkt @ zwischen B und C und g, , 95 » 9, die recht- winkligen Koordinaten von B in Bezug auf C bezeichnen. Statt der elliptischen Elemente führen wir ein System von neuen Veränderlichen ein, nämlich: 942 NOREN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. FINE A A. UN NEBEN DR Für: ÅR a 1, NaN durch die Relationen: A= ya VE, £ = Va Al —-VI— e).cosr = v2A( — y1 — e&)- sin, p= V2A4VT — e? (1 — cos i). cos Q g= VII TR (ES DE sin ] mr =) mit den gewöhnlichen elliptischen Elementen verbunden. Wir bekommen dann für die Bewegung von A und D die Differentialgleichungen: N AN RENA oe RA ds OR dm, 2 OEL NER I ae ( für A (2) ap ae ee Ol, Oj en dp | N an oe PT | ds oO an RR h on Alarm TS ( für B (2') Be nn | äl OM” Rau op I wo F die Störungsfunktion bezeichnet, und £, 8" Massenkon- stanten sind, nämlich få (m, + m.)m. Bei SS Mn SE Mn SR Me ; MM, Ba Vm, + Me Die obigen Differentialgleichungen sind zwar nicht von rein kanonischer Form, indem die linken Seiten mit den Faktoren £ ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 945 oder #8’ multiplieirt sind, es bedarf aber nur eine kleine Ver- änderung in der Form der Veränderlichen, um die Gleichungen kanonisch zu bekommen. Indessen ziehen wir die oben gegebene Form vor, weil wir dadurch den sonst beständig auftretenden Faktor £ in den Rechnungen vermeiden —. Entwickeln wir die Störungsfunktion nach den Massen, erhalten wir bis zu Gliedern zweiter Ordnung: F= MaMe MM. DAP DA (3) Mamy Mamy 3 (9194 + 9295 + 93%) > | ag Tab Wo 74, und ry die Entfernungen zwischen A und D resp. A und @ bedeuten. Wir wollen jetzt F nach Potenzen von 5, 7,2, 9,9,7, p', g entwickeln, so dass die Koefficienten in der Entwickelung Funktionen von nur 4,4, 1, sind. Wir haben dann zuerst die Koordinaten 91, 93, 93> as Is: ge zu entwickeln. Wir führen doch die Entwickelung nur für 91, 9, 9, aus und bemerken, dass die Ausdrücke für q,, 95, 96 daraus durch Vertauschung der Elemente erhalten werden. Die Entwickelung gründet sich darauf, dass man ecos sr, e sin zz, sinöcos Q und) sinzsin LI nach Potenzen von 5, n, p und g entwickeln kann. Man bekommt nämlich: em ie.) | a VARA el | e sin vr = li a, +. sind cos 0 — ?_(8 Je Rd | a at ! ) | Ba ra Lp gr sin 7 sin = (8 SB Se | wo Selle) NR It, 944 NOREN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. und 9) 2 en Ni sr al S = (1 — e?) REN ra Nehmen wir nun an, dass die X-Achse des Koordinaten- systems durch den Knoten geht, und bezeichnen wir mit &, , Yo» 20 die Koordinaten des Körpers in diesem System, so bekommen wir: I 2 = (cos tw — e) cos (ax — 2) —V1 — e? sin w sin (zz — 2) 20 — cosi [VI — e? sin w cos (ar — Q) + (cos w— e) sin (re — Q)] 0 — sind [VI — "2? sin w cos (ar — 2) + (cos Mm — e)sin(r — Q)]. Gehen wir nun zu einem Koordinatensystem über, dessen X-Achse durch einen Punkt in der Entfernung 2 vom Knoten geht, und bezeichnen wir mit &, y, 2 die Koordinaten in diesem System, so bekommen wir die folgenden Relationen zwischen ys Yyg Za ale, Po & z = 2, 008 2 — y, sin 2 y=%,5inQ + y,cos 2 2 = gZ S 09 und können die Koordinaten &, y, z folgenderweise schreiben: =—=A (cosw—e) + BYl— esinw - = A, (cos w— e) + B,Vl — e? sin w 1 3 — A, (vos tw — e) + B,V1 — e? sin w \ (5) wo A = cos (sr — 2) cos 2 — sin (se — 2) sin 2 cos? B = — [sin (ax — 2) cos @ + cos (x — 2) sin 2 cos A, = cos (zz — 2) sin 2 + sin (ze — 2) cos 2 cos? B, = — sin (ze — 2)sin @ + cos (sr — 2) cos 2 cos? A, = sin (= — 2)sini | | 1(6) | Ba = cos (m — 9) sin i. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 945 Wenn wir nun die Bezeichnungen r=ecosrz; u—sinicos 2 | 7 3 = Fersin. ze; v=sinisin 2 | M und die Potenzreihen P, = Ful + 200 40) +.) | R-iwl+z3@+WM) +...) | (8) PERS (SN) einführen, und bemerken, dass le N — 1cın?;, —_1c1nd7 cos i = (1 — sin» —=1—4sin®: — sinti—... so können wir die Ausdrücke für A und £ in folgender Weise schreiben A = cos ax + P,sinse — PR, cos zu ) B=—sins + P,cosw + P, sin sv | A, = sin ve — P, sin se + P, cos sc | (9) B = C08 xx — P, co8 xx — P, sin # | | Ay = U Sin 70 -— v COS 7U | Ba = u COS xx + v sin. | Setzen wir diese Ausdrücke für die Koefficienten in (9) ein, so bekommen wir: == — Ae+coswzcosw— Yl-— e? sin zr sin w + ] a 2 + P, (sin z cos w + VL— e? cos z sin w) + + P,(— cos m cos w + VI — e? sin zr sin w) = — Act sin se cosw + VI — e? cos st sin w — | (10) — P, (sin ze cos w + VI — e? cos zr sin w) + | + P, (cos zz cos tv — V1 — e? sin zr sin w) Fe — Ae u(sin zu cos w + VI — e? cos zr sin w) + + v(— coszecosw + V1 — e? sin z sin w) | WO .. / 946 NOREN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. Ae=r+ P,s — P;r Ayre = s— Pis + Por A,e = us — vr. Führen wir nun weiter die Bezeichnungen ein: D = cos z cos w — VI — e2sin z sin w E = sin z cosw + V1 — e? cos zr sin w, so gehen (10) in die folgenden über: = r—B-s+B-r+ D+ BE BD u et Ps Bo:H DE zZ us I Yo LG Yo ll), Wir wollen jetzt D und £ nach Potenzen von r und s ent- wickeln, wobei wir nicht höhere Potenzen als den zweiten mit- nehmen. Bemerken wir, dass [Io 2 = a en. so können wir schreiben D=cosrcsw— sin zr sin w + 3 e? sin zr sin w (Il +4e +...) E = sin zr cosw + COS 7r sin w — I e? cos zr sin w(1l + 1e? + ...). 2 4 Für cosw und sinw haben wir die folgenden Ausdrücke, wenn wir nicht länger als zum zweiten Grade gehen: cos W = cosl + > (cos 21— 1) + 3 e? (cos dl — cos o| | (10%) e 3 sin 21 + te? (3 sin ål — sin |). sin w — sin I + Führen wir jetzt, statt der mittleren Anomalie /, die mitt- lere Länge A durch die Relation A\=1+7 ein, so bekommen wir endlich: ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:09. 947 D=cosi + Ir(cos2%— 1) + Is sin 24 + + 3 r?(cos 34 — cos 4) --43?(3cosd4 + 5cosA) + | + 1rs(3 sin 84 + sin A) | FE = sin A + 17 sin 24 — I s(cos 24 + 1) + 012) + 1723 sin 34 — 5 sin A) — 3 s? (sin JA + sin A) — — 1rs(3 cos 84 — cos 4). Wenn wir nicht höhere Potenzen als den zweiten nıitnehmen, können wir weiter setzen [©] a SS 59 | boj wem lH S S [CA wonebst P,s, Par, Pıs, Pyr vernachlässigt werden können, da dieselben keine Glieder von niedrigerem Grade als dem dritten enthalten. Weiter können wir setzen PE =1u? sin A P,-E=twsinA P,:D=17v cos A Jä SID = 03 COS 4 und u-E=usind + I ur sin 274 — I su(l + cos 214) v:D = cosA + 3 vr(cos 24 -— 1) — I sv sin 24. Unter denselben Voraussetzungen können wir die Gleichungen (4) zu den folgenden verkürzen sin 2 sin d = — a 0 COST = SE VA : N e.sın U = —— VA | fork (ha sin 2 cos 2 = Zz | und also 948 NORÉN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. EL RE VA VA p q Um I U ee VA’ VA Wir bekommen also die folgenden Ausdrücke für die Koor- dinaten nach Potenzen von 5, N, p, I,» L 5 (EG == 0089 Ah + T—= (COS Zl 5) — =E SUR Al 2 2 VA ( : ) VE IN a (cos 84 — cos A) 41.8 cos dA + 5 cosA) — c 2 au 118 sin 84 + sin A) — 129 sin nn cos A i rt I — sind +1 sin + så 2 VA Yo — (cos 24 + 3) + (13) (3 sin 34 — 5 sin 20—3T 2 7 (cin 34 + sind) + 2 A ön DER el ae — 4 24 (3 cos 84 — cos) > sin 2 AN q SP. en Fl u 59: up YT A 1 AL Dy LA : (3 — cos 24) +1 | (3 + cos 21) —1—= sin 24. | Wir unterscheiden jetzt in F zwei Theile F, und 7F,, von denen der erstere der principale Theil und der letztere der komplementäre Theil genannt wird. Wir setzen also F= Jä ar F, wo u Mamy (14) Tab und Ma Me; MM: AE | (15) + 9:95 + 939) - | ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 949 F, enthält nur die Entfernung r,, zwischen den beiden Körpern und ist also völlig symmetrisch in Bezug auf die Koor- dinaten der beiden Körper. 7% aber enthält die Entfernung ra, zwischen A und dem Schwerpunkt von £ und C und zeigt darum eine kleine Asymmetrie in Bezug auf die Koordinaten. Weil nun 9), Ja, 9% gerade dieselben Funktionen sind von 5, 9, p, q als da, 9, 9% vnd,n,p,g,so wird auch A, sich völlig symmetrisch und F, ein wenig unsymmetrisch in Bezug auf die neuen Veränderlichen zeigen. Wir wollen zuerst , entwickeln. Wir haben dann zuerst den Ausdruck (9,94 + 9395 + 9396) zu entwickeln. Wir bekommen dafür: 19a + 9295 + 9396 __ PAS = cos (A — NV) + 5 + —= |! cos (24 — AV) — 3 cos AT + Ta OS ) 2 ] I sin (24 —A) + 3 sin A/] + Bes (2 — I) — 3 008 2] + ER I sin (27 —A) + 3sinA] + N cos (dA — A) — I cos (7 — XV) +Lcos(A +A)] + + 3 cos (dA — A) —4cos(A—A)—Lcos(A + X)| + + 3 sin (34 — 4) — 1 sin (4 + A)] + BE cos (34 — A) — 1 cos (4 — 4A) + Lcos(A + A) + + [8 cos (30 A) — 3 c0s(a— 2) —3cos( + 2)] + + Sein (32 — 2) ne ce = [2 — 3 cos 2% — 3 cos 2X + 4 cos (24 — 24)] 1441 Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899, Ärg. 56. N:o 9. 7 950 NOREN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. -[2 + 300524 + cos 20 + 4 cos (24 — 2%)] + + Sn 2 É = OyU ST (3 [WL + Er [2 sin 2% + 3 sin 2X + I sin (24 — 24/)] + + — Vz a el sin 2/ + 3 sin 24 + 1 sin (24 — 2A)| + 9? Ma eos Hi gq° N , er 1cos(A + A) —1 cos (1 —4)] 1291 uch ZU AR A I sin(A +4) 1cos(A +4) —1cos(A —4)] + + | 308 (2 + 2) — cos Sl u sin(A +4) + PP ee: cos(A +4) + 4cos (A — 2)] är VAX + IL c08 (4 + 2) + 30082 — 2) 4 AA Vär [sin (4 + 4) + I sin (4 —4)] + Aa 7 —E sin (VM +4) +4sin(X—A)]. ke Weiter haben wir -,- zu entwickeln. De Weil @ der Ursprung des Achsensystems ist, auf welches die Lage des Körpers A bezogen ist, so ist r,, gerade der Radius- vektor von A, und also: Tag = al — e cos w) und wenn wir den in (103) gegebenen Ausdruck für cos w be- nutzen: ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 951 r 3 FESTER cos sin + de 7 m BE — cos 2 oc EU 1 zu cos 2A) + 2 + COS 24) + a sin 24 und also weiter: 212 35 SUN SL NOS N sn = ag VA VA [3 cos 24 + 1 NET [3 cos 2% — 1] — PE sin 2A. Wir bekommen also den folgenden Ausdruck für den kom- plementären Theil der Störungsfunction: MaM. — MM, 2A? | ui —— = I My 0 == 0089 (Hl — IN) de EE EAT ( ) 2 cos (21 —A)] + UTA ze NT dt 22 Sj (Dh ANN | ( )| + a [3 cos A— 1 cos (24° — A)] + 12 im 2 or (RR Ze en 7 + E koos(A 4 2) + 3 eos (A) — 3 cos (3A —A)] + + Vf oos(h + 2) + Loos(a—A) + 4 cos (82 —M)] + c + ni sin (A +4) + 7 sin (34 —4)] + + = [—teos(A + 4) + 4 cos (A — 4) — 3 cos (34 — A)] + AZ 12 - ne Bra eos) Ede arm] bol + sin (4 + 2) + 2 sin 84 —4)] + = + — 22 [3 cos 24 -— cos (24 — 24)] + 952 NOREN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. VI [— 3 cos 22 — cos (24 -— 24)] + A Sm ER AL NS Di sn N El en) sn VAA [— 3 sin 22 — sin (24 — 22)] + ar Si —1cos(A + NV) +4cos(A — A) + a SE cos(A + X) + 1cos(A—%)] + + 2 + — [—1cos(A +4) + 1cos(A „)]) + 12 4 TE cos(A +4) + 1cos(A —4)] + Bi = FSA AE an ER Bass 2 ae 4 Z ER aa ee AN var 3 v ( DR v v py A oe | 1 sin(A +4) —!sin(A —4)] + er en 0-2 F, zeigt, wie wir sehen, völlige Symmetrie in Bezug auf die Glieder, die p und g enthalten, was offenbar daraus kommt, dass der Radiusvektor r,, von der Inclination unabhängig ist und also p und q nicht enthält. Etwas umständlicher stellt sich die Berechnung von MM. Unter der im Anfang des Aufsatzes gemachten Voraussetzung betreffend der Massen können wir annähernd Me m + m. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:o 9. 953 setzen und bekommen dann den folgenden Ausdruck für van: 2 2 2 2 2 22 2 DT I, de — 20194 + 9295 + 9396) = 2 2 c a lige 9a + 9295 + 43%) » wo 75. die Entfernung zwischen £ und C bedeutet. = tan 2 Wir bekommen für DER: g DB a. > cos + a sind + “= VA yA sa ar 52 7 2 +2 (8 co: 20) + (8 + 00522) + 12 1 sin 21 und weil r,. offenbar der Radiusvector des Körpers B ist, so he 2 bekommt man den Ausdruck für r,, durch Vertauschung der Elemente: Dr. = A224": Sa cos M + 24 N _ sin?’ ar INA: / A: St 2 I A Y? 2 ee), „Eerem)r ar ar. 5 sin 24. ' . 5 o 2 Oo s 2 - Wir unterscheiden nun in r,, zwei Theile 4, und f, so dass A, die Glieder vom Grade Null und / die Glieder vom ersten und zweiten Grade bezeichnet. Also: [27 2 2 a 4, + fia Dann wird A, = A ı 1*_-2_.7°1°cos (A — 2) : Der Minimalwerth von 47, ist offenbar (4? — _4'?); f kan be- liebig klein werden. Nehmen wir nun an, dass | 42 — 1° | d. h. [a —a’| eine untere Grenze hat oder immer von Null ver- schieden sein muss, so können wir, wenn wir schreiben (de) OU 4 NOREN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. 7, = 2, er En b 7 . o 2 beliebige Potenzen von r a EN, T Wir bekommen dann für —: Tab 1 AN I jr FR u == (9 = 1—1 nm. ( ) | "ur en 16 und wenn wir nur zum zweiten Grade gehen on Ve Lat et Io I, I, Wir bekommen für —4 E 0 a a 7 A, = LS [At cos Ak — 3 1217 coskK +3 AA VAA el [sin +3 2.1” sind! —3 21°?sin (2A ZA)]+ VA: An ‘ + ee [AE 3 AA cosk+3 AA cos OM — 2) ]+ VA - Ad ; G gl Ai — AT sind’ +3 42.4’? sin A— 1 12.1? sin (2X —A)] + vA-4, RZ [RA + LA AA cos(A +2) —3 AA? cos(ä —X) + ar \ +1 cos2A + 3 124? cos (3. — %)] + 92 Ze ww; -[— RA — 1.424” cos(A+4) — 3 421? cos(A ZA) — A — 1 At cos 21 — 3 AA? cos (dA — X)| + EM il 2042 En aan Sun a A 3 er [ 4 ( ) 2 Sn (RNE - nach den Potenzen von 2 entwickeln. en ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, n:0 9. 955 12 u, [FRA + LA AP ecos(A + X) — 3 AA cos(A—A) + AA, + 4.1? 00524 + 3 412.4"? cos (34 --A)] + Dep cosh Hl) 1 Brei My A) — 1 4" cos 24 — 3 AA” cos (3X — A) + = al 24m + Ari — —3 va sin (34° — A)] + + A? 1? — 3 AA 06052 — 3 AA COS 2N + nn 2 [2 4 7 + 2 an (241 — 20)] + + U [9 2.42 +3 2.420052 +3 424202 + V en I, + 1 AA cos (2) — 24)| + re — [å AA” sin 21 + 2 AA sin 29) + VA4'.4, +4 u sin (24 — 2% )] + Zr 2 Brazil AA? sin 20 +3 PA” sin 22 + + 1 AA sin (2X — 24)] + 2 \ a Pr 3 PA” cos (A + A) — 4 APA cos (A — N) + WEN) THEM N)] = A, SE [= 1 121" sin (2 Vä 2')] da 3 2 v k A, 22 en FARA OST 7) 21,424 eos + I ee Br [-4.212”sn(A + VI] + 956 NOREN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. Eu FE [= FT AA cos (I +4) + 3 AA cos (2 — VI] + ans [EAA cos (kb + NV) +43 AA cos (A—#4)] + an [3 ALA? sin (A + 0) + I AA sin (A—a)] + - EE | [3 AA sin (A + A) + 3.424? sin (KX —A)] und dann für 2 ze 2 N + 2.1 —4 AA cos (I +4) — 7 a — 3 ASA cos (A— 4) — 8.11% cos 21 +3 AP cos 20 + + HA AF c0os24 — 3 AA cos(24 — 2X) +3 AA cos(8A —A)+ + 111% cos (4A — 24/)) + 3 _ PB +5 241°? +2 21” cos(A +4) — N N. A® 1"? cos (1 — 4) + 2 AA cos 24 — 3 Ä cos 24 — Ar cos 24 — 3 AA cos (2A — 24) — AA cos (34 — A) — 5 AA” cos (44 — 24/)] + We en Au — 3 ZP sin 24 — % AA sin 24 — — 3 ASA? sin (34 — 4) — 3 AA sin (44 — 2%)] + Rare BD PB [dw ai sl AB + 15 AA 2 AA cos (1 +4) — =. van cos(A— A) +34” cos24 — 3 11 cos24’ + + HA ÅA cos Dh — SA Ar cos (24 — 24) + ALA cos (3% Bee + 5 AA cos (AN — 24)] + ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 957 Basen GI AS EL PIeeos(A HA) — 0 — 3 .21°cos(A— 4) — 34° cos24 + 2 AA cos 24 -— I: AA 60521 — 2 41"? cos(2X — 21) — 3121’ cos(84 — A) — Ts | ä — 51241 cos (AN — 24) | + 5 Add zn +2 AA sin 24 — 32 AA sin 24 — 3 AA sin (34 — A) — — 3 AA sin (44 — 24)] + + —. 3 AA sin (A + X) — 3 4° sin 20 + 4 [9 2.075 9 8412 + 2 24%cos(A + N) + + 21 AA cos (A — A) — 23 ASA cos 20 + 3 AA cos 24 — -—-23 21° cos 2N + 3.161"? cos 2N + 3_121' cos (24 — 24) + + 2 461? cos (24 — 2X) — 2 AA cos (3A — X) — — 2 AA cos (34 — A) + 3 AA cos (34 — 34) + Fr Br Tee > PA go (CL SN) + U _2.1%c0s(A— X) + 2 ASA cos 2/— 3 AP? A' cos 20 + + 2 AA cos2N —3 ASA cos2X + 3 ASA” cos (2A — 2A) + + 3.1 cos (2, — 24) + 2 24% cos (dA — 1) + + + + — LA cos (34 — 4) + 3 AA cos (34 -— 34 )] + = [= 2 22m A +) — 3 AA sim (1 — NV) + V — 2 n12 sin 22 — 3 A?A' sin 24 + 2 _2°1' sin 2’ — 2 461” sin 24 + 3 AA” sin (24 — 24) + + 2.21 sin (24 — 24) + 2 AA sin (A —A) + + 3 AA sin (34 — A) + 3 AA sin (34 — BN] + "r + mer [= RH AA sn(A + NK) — 3 AA sin (N — 2) + + 2 AA sin 22’ — 3 ASA” sin 24’ + 3 ASA” sin 24 — — 2 AA sin 20 + 3 AA? A' sin (2X — 24) + + 3 .4°.4'* sin (24 — 24) + 2 AA sin (3X — A) + +2 AA sin (9A — A) + 3 AA sin (34 — 34)]. 958 NORÉN UND WALLBERG, DIR STÖRUNGSFUNKTION. Hieraus bekommt man endlich für AF, den folgenden Aus- druck: 1 PP) = Map | — 1 Mampy = + 5 sva (AA ?c0s# + 1 AA cos (22 —4)) + +n 2 (= Asinl+3 AA sin — I AA” sin (22 —7)) + Aj NA Fö EE (Ar cos k —3 AA cost + 3 AA cos (24 — 2)) + AV > +n San — A4*sinX +3 AA sind — 1 AA” sin (22 —A)) + Any, =) ill j ill 4 1 12 1 2 KEN Inh) JK ee 34 +4 AA 1 AA cos(A _A)t 0 + I At cos 21 + 3 2.1" cos (84 — X)| + a en FAS 11° —3 451° cos (A414) 3 4° 12eos(A 2) + 4 0 + 34° cos 24 — 9 AA COS 20 + 4 121"? cos 24 — — 3 AA cos (2) — 22) + 3 AA cos (3A — IV) + 4 3,080" cos (AA. —- 2xy]} a +9? CE m [= FA -- 1 AA cos(k+N)—3S AA cos(A N) — 0 — 1 At cos 2, — 3 AA cos (31. — 4 )| + + a [2 A+ _1.1*+3 AA cos (NAN) 3 AA cos (A 4)+ Ar 1 0 + 2 AA cos 21 — 3 4° cos 2) — 72 AA cos 24’ — — AEA cos (24 — 24) — 3 ASA cos (34 — 1) — — 5 121% cos (AA — 221) 4 +59: Fir: — E41 Ad AP sin (077) 5 43217 3.22.42 sin (3A —#)] + ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 9. 959 if ala: | + — [8 4542 sin (A+%)--3 42 sin 24 +2 2 4°sin A — N oO — 3 ARA sin 2X — 3 AA sin (3, — 4) — — 3 AA sin (4, — 221) + 1 +82. T te 41 A242 e08 (A+ N) — 1 224? cos (A— N) - + 1 At cos 2 + 3 AA cos (3X — A) + 1 3 En + BE A249 2129 72.1805 (ÄH ND) 3 1 A4%ecos(A-A)- 0 3 18 cos24' — 3 PA cos2) + 33 AA cos 21 — — 3 AA cos (2X — 24) + 3 AA cos (a — 4) + + + AA cos (AN — 24)]) + Zi - 1 7212 cos(A+N)— 3 21? cos(A — 1) — 0 Ra en I At cos 24° — 3 AA cos (3X — A) + 1 N ARE + 2 BAS AA AA cos (la N)—3 218 cos (A — 4) — 0 — 34° cos 20 + 2 AA cos 2 — HH AA cos 21 — — 3 AA cos (2X — 24) — 3 AA cos (34 — 2) — 3 014 cos (Al — 221) + m 7 ln Zn SW) 32! Ein 2,0 — — 3.21” sin (34 — 4)] + + > [8 727% sin (A + X) — 3 4” sin 2 + 3 AA sin 24 — Ah, 7 — 2 ANA sin 22 — 3 A?A' sin (34 — 4) — — 3 AA sin (AN — 2011 + Et VAA la Pr 2 1241”? — 3 AA cos 24 —- 3 AA cos 2N + I AA cos (2A — 24')] + 960 NORÉN UND WALLBERG, DIE STÖRUNGSFUNKTION. 1 dag 6/2? 1 21 AA JA Maya 0 + HH AA cos (kl — A) —2 461" cos 20 + 3 AA cos 2A — — 2 BPA cos2N + 3 AA cos24’ + 32 AA cos (24 — 24) + + 3 ASA cos (21 — 24’) — 3 AA cos (34 — 4) — — 2 AA cos (3X -——A) + 3 AA" cos (34 — 32], + + + + Hd ze 2A? +3 AA cos 20 +3 AA cos 20 + Van a ES + I AA cos (21 — 22) + NA I cos(A+ Ah) 4 „ A_fr1*%cos(A\—A) + 2 ASA? cos 2 —3 AA cos 20 + 2 12.1" cos 2X — 3 ASA cos 2X + 3 Af A' cos (24 — 24) + 3.21% cos (21 — 24) + 3 21% cos (A — N) + 3 184% cos (SK — I) + 3 AA” cos (34 — 321) Rn - #124” sin 24 + 2.21” sin 2X + + I AA” sin (2) — 24)] + [HR AA sin (kk + NM) — RR AA sin (0 — NV) + 2 1641”? sin 2 -— 3 AA sin 20 + 2 24° sin 20 — — 3 ASA? sin 2X + 3 ASA? sin (2, — 24) +3 21° sin (24 — 20) + 3 241% sin (3A — A) + 2 41% sin (3X —A) + 2.0.4" sin (31. -- 321) 4 % En SSR a m AA” sin 24 + 3_21”?sin2X + VAA + 1 AA” sin (2X — 22)] + är en — 2 AA sin A+N)—- $ AA sin (A —A) + 4, + 2 AA sin 2X — 3 ASA sin 2X + 3 ASA” sin 2A — — 2 AA sin 2A + 3 AA sin (ON — 24) + BEDIENT — ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR, 1899 0:09. 961 + 3 ASA” sin (2X — 21) + 2 AA sm (3X — 1) + +9 04% sin (BA — NV) + 8 AA sin (BM — 321) r 1 N =D. 1 AA cos(A + A) — I AA cos (I — NV) + | 1A " ( a: ( ) Sr q? I A AA cos (A + MW—1 21” COS (em): An AA 0 + pg a 1 _21?sn(A +4) + a 1 N +p? —— (1 AA” cos (L + N) — 1 AA” cos (4 — V)) + 1,1 Sr 12 1 1.2.1” cos (A + Ny— I AA cos(A—4)) + 4 AV — 3 AA” sin (2 +) + FEN ( ) 1 | | + pp ——— (— 1 AA cos (A + N) +4 AA cos (A —M))+ 4144 1 3 PA? c0os(A + KN) +3 AA e0s(A —A)) + +1 Var‘ ( VE: ( )} an ei a Az? A” sin (2 Ar 2) + 1 APA sin (2 =: 2")} I 1 VAA + JUUSSSNEA ] — (4 424 sin (a A) II sin |. Ale 962 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliotek. (Forts. fr. sid. 920.) Roma. AR. Accademia dei Lincei. Cl. di scienze fisiche. Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Sem. 2: Fasc. 7—8. 4:0. — Accademia Pontificia de Nuovi Lincei. Atti. Anno 52 (1899): Sess. 3-7. 4:0. — RB. Comitato geologico d’ Italia. Bollettino. Vol. 30 (1899): N:o 2. 8:0. S:t Petersburg. sSociete Imp. Russe de geographie. Izvjestija. T. 35 (1899): 3. 8:0. San Fernando. Instituto y observatorio de marina. Almanaque näutico. At.o 1901. 8:0. ‚Sydney. Zoyal society of New South Wales. Journal and proceedings. Vol. 32 (1898). 8:0. — Department of mines and agriculture. Annual report. Year 1898. Fol. Mineral resources. N:o 6. 1899. 8:0. Tacubaya. Observatorio astronomico nacional. Boletim. TI. 2: NI. 18995 8:0. Washington. U. S. Department of agriculture. List of publications 1841—95. 8:o. Report of the chief of the division of publications. Year 1895—98. 3:0. — Weather Bureau. Monthly weather review. Vol. 27 (1899): N:o 7. 4:0. Weather map. 1899: July. Fol. Wien. K. K. geologische Reichsanstalt. Verhandlungen. 1899: N:o 9-10. 8:0. Af docenten d:r Gunnar Andersson: Litteratur från 7:e internationella geografkongressen i Berlin. 11 nummer. Af d:r V. Carlheim-Gyllensköld: Instruktioner för den svenska afdelningen af den svensk-ryska grad- mätningsexpeditionen till Spetsbergen 1899—1900 Sthlm 1899. 8:0. Af fröken Elly Beyrich i Guben genom bibliotekarien d:r Valentin Rose i Berlin: Ett originalbref från BERZELIUS till CHR. S. WEISS, dat. d. 3 juli 1824. Af utgifvarne: : é Svensk kemisk tidskrift, utg. af Å. G. EKSTRAND. Årg. 11 (1899): N:o 6. 8:0. Botaniska notiser, utg. af O. NORDSTEDT, separater ur årg. 1899. i i { be Af författarne: BERGGREN, S., On New Zealand Hepatic®. 1. Lund 1898. 4:0. BYSTRÖM, O., Sekvenser, antifoner och hymner. Sthlm 1899. 8:o. BÄCKLUND, A. V., Elektrodynamik. Lund 1899. 8:o. ENESTRÖM, G., P. W. Wargentin und die sogen. Halley’sche Methode. Ibjarzs ISDN 8:0. ERIKSSON, J., Nya studier öfver sädes- och gräsarternas brunrost. Sthlm 1899. 8:0. — 3 småskrifter. 8:0. HULTH, J. M., Öfversikt af faunistiskt och biologiskt vigtigare lit- teratur rörande Nordens fåglar. Sthlm 1899. 4:0. SÖDERBAUM, H. G., Berzelius Werden und Wachsen 1779 —1821. pz 1899. 8:0. AUVARD, P., S:t-Dietamen, etudes et rapports compares sur les pro- sres de la science par l’&tablissement du seigneur en France. 1899. 8:0. ENGLER, A., Die Entwickelung der Pflanzengeographie in den letzten hundert Jahren. Berl. 1899. 8:o. GOERING, W., Die Auffindung der rein geometrischen Quadratur des Kreises. Dresden 1899. 8:0. HZCKEL, E., Kunstformen der Natur. Lief. 3. Lpz. 1899. Fol. REUTER, ©. M., Thysanoptera Fennica. Hfors 1899. 8:0. STOSSICH. M., Strongylid@. Trieste 1899. 8:0. — 3 småskrifter. 8:0. Stockholm 1900. Kungl. Boktryckeriet. ann. "| VI T [7 x ‚er u A | Mö OM ATS 3 Ad, LE STE 3 kauen a. | FÖRT f Äh i fe i; ; + å f ,. ' i 7 ” i 2 5“ 1 Mr ET AR ne DE) ÖFVERSIGT KONGL. VETENSKAPS-AKADENMIENS FÖRHANDLINGAR. Årg. 56. 1899. Je 10. Onsdagen den 13 December. INNEHÅLL. Öfversigt af sammankomstens förhandlingar . . . 2.2.2... SEE BG 969} CLEVE, P. T., Some Atlantic Tintinnodea . . . . N SB: LÖNNBERG, Some biological observations on oa Ne Buthus A AN AE EN EKECRANTZ, Bidrag till kännedomen om oximklorhydratens konstitution » 985. KINDBERG, Nya bidrag till Vermlands och Dals bryogeografi . . . . . » 1003. Skänker till Akademiens bibliotek . . . . . 0 ov . sidd. 967, 916, 984, 1012. Tillkännagafs, att Akademiens ledamot f. d. Generaldirektören CARL ÖSCAR TROILIUS med döden afeätt. Med anledning af Kongl. remisser å underdaniga ansökningar dels af kommissionen för de hydrografiska undersökningarne om anslag för dessa undersökningars fortsättning under år 1900, och dels af Professorn T. TULLBERG om understöd för utgifvandet från trycket af ett vetenskapligt arbete afgäfvos af utsedda komiterade infordrade utlåtanden, hvilka af Akademien god- kändes. Herr THEEL redogjorde för de berättelser, som blifvit af- gifna dels af Docenten O. CARLGREN om den resa, som han i egenskap af Letterstedtsk stipendiat utfört till Tyskland och Italien för idkande af zoologiskt-fysiologiska studier, dels af Filos. Licentiaten H. ÖSTERGREN, som med understöd från REGNELLS zoologiska gåfvomedel idkat zoologiska studier vid den biologiska stationen vid Dröbak i Norge äfvensom vid mu- seerna i Köpenhamn och Lund, och dels af Filos. Kandidaten W. SANDBERG, som med understöd af Akademien studerat Spongier- nas förekomst och morphologi vid Koster- och Väderöarne. 966 Herr LINDSTRÖM redogjorde för ett vid Nynäs i Söderman- land förekommet nytt fynd af marlekor, som innehåller fossil. Herr SMITT redogjorde för innehållet af en utaf Filos. Kandidaten E. NORDENSKJÖLD författad afhandling om de pale- ontologiska undersökningar, som blifvit utförda under hans ex- pedition till Patagonien, särskildt med hänsyn till förekomsten af lemningar af den såsom utdöd ansedda arten af trögdjur Glossotherium Darwini. : Den Wallmarkska donationens ärsränta beslöt Akademien fördela i två lika delar, af hvilka den ena tillerkändes Professorn vid Stockholms Högskola WILHELM BJERKNES såsom belöning för hans 1 Akademiens Handlingar införda afhandling: »Ueber einen hydrodynanischen Fundamentalsatz und seine Anwendung besonders auf die Mechanik der Atmosphäre und des Weltmeeres>, och den andra delen tilldelades Filos. Doktorn W. CARLHEIM- GYLLENSKÖLD såsom understöd för beräkning af de konstanter, som bestämma jordmagnetismens sekulära variationer. Pa derom af Docenten W. PALMER gjord ansökning med- gaf Akademien, att han under ytterligare tva ar finge åtnjuta det Berzeliska stipendiet. Det Beskowska stipendiet, hvilket denna gång skulle utdelas för studerandet af de fysiko-matematiska vetenskaperna, till- delades Filos. Kandidaten CARL KULLGREN för att under år 1900 vid Stockholms Högskola fortsätta påbörjadt arbete öfver metal- lernas hydrolys. På tillstyrkan af komiterade antogos följande afhandlingar till införande i Akademiens skrifter: i Akademiens Handlingar: 1:0) »Om Floride-slägtet Galax- aura, dess organografi och systematik» af Professor F. R. KJELL- MAN, 2:0) »Studien über süd- und centralamerikanische Pepero- nien, mit besonderer Berücksichtigung der Brasilianischen Sippen», af Amanuensen H. DAHLSTEDT; i Bihanget till Handlingarne: 1:0) »Om dextrolevo- och inaktiv usninsyra», af Professor OÖ. WIDMAN, 2:0) »Om dekar- bousninsyra», af densamme, 8:0) »Om usnonsyra», af densamme, 967 4:0) »>Om usninsyrans konstitution», af densamme, 5:0) »Om till- lämpningen af Lamberts lag inom den celesta fotometrien», af Professor K. BoHLIN, 6:0) »Allgemeine Jupiterstörungen derjenigen Asteroiden vom Typus !/,, welche grosse Bahnexcentricitäten und Neigungen haben», af Filos. Doktor K. G. OLSSON, 7:0) »Studier öfver de sydnerikiska barrskogarnes utvecklingshistoria», af Docenten R. SERNANDER, 8:0) »Ex herbario Regnelliano. Adjumenta ad floram phanerogamicam Brasilie terrarumque adjacentium cognoscendam. Particula tertia», af Fil. Doktor G. O. MALME, 9:0) »Beiträge zur Kenntniss der Insektenfauna von Kamerun. N:o 7, af Filos. Doktor Y. SJÖSTEDT; samt i Öfversigten: de i innehällsförteckningen uppräknade 4 upp- satser. Genom anställda val kallade Akademien: till inländsk leda- mot Bruksegaren GUSTAF WILHELM SEBASTIAN THAM, och till utländsk ledamot Professorn i Fysik vid universitetet i München WILHELM CONRAD RÖNTGEN. Till assistent för astrofotografi vid sitt observatorium utsåg Akademien Filos. Kandidaten H. VON ZEIPEL. Följande skänker anmäldes: Till Akademiens Bibliotek. Stockholm. Svenska Akademien. Handlingar ifrån år 1886. D. 13 (1898). 8:0. — K. Statistiska Centralbyrån. Bidrag till Sveriges officiela statistik. 4 häften. 4:o. — Generalstaben. Norrbottens läns kartverk, 1:200,000. Bl. 39, 48. — Stockholms Högskolas botaniska Institut. RODRIGUES, J. B., Plante Mattogrossenses ou relacäo de plantas novas... Rio de Janeiro 1898. A4:o. — Svenska sällskapet för Antropologi och Geografi. Ymer. Årg. 19 (1899): H. 3. 8:0. — Svenska trädgårdsföreningen. Tidskrift. N. F. 1899: N:r 10. 8:o. Upsala. Universitets-biblioteket. SJÖGREN, HJ., Die Eisenfelder von Dunderland (Norwegen). Upsala 1894. 8:0. Aachen. Meteorologische Station. Ergebnisse der meteorologischen Beobachtungen. Jahrg. 4 (1898). 4:0. 968 Bergen. Museum. Aarbog 1899: H.1. 8:0. Bonn. Niederrheinische Gesellschaft für Natur- und Heilkunde. Sitzungsberichte. 1899: H. 1. 8:0. — Naturhistorischer Verein der preussischen Rheinlande... Verhandlungen. Jahrg. 56 (1899): H. 1. 8:o. Bordeaux. Übservatoire. Annales. T. 8. 1898. 4:0. Braunschweig. Verein für Naturwissenschaft. Jahresbericht. 11 (1897/98, 1898/99). 8:0. Bruxelles. Academie des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique. Biographie nationale. T. 14: Fasc. 2; 15: 1. 1897—98. 8:0. Bulletin. Cl. des sciences 1899: N:o 9—10. 8:0. Mémoires. T. 53 (1898). 4:0. Mémoires couronnes et meınoires des savants etrangers. T. 55(1898); 56 (1898). 4:0. Mémoires couronnes et autres memoires. T. 48: Vol. 2; 55, 57. 1898. 8:0. Tables générales des memoires (1772—1897). 1898. 8:o. — Musee du Congo. Annales. Zool. Ser. 1: T. 1: Fasc. 4. 1899. 4:0. Budapest. Musee national. Termeszetrajzi füzetek. Vol. 22 (1899): P. 3-4. 8:0. Buenos Aires. Museo Nacional. Comunicaciones. T. 1 (1899): N:o 4. 8:0. — Sociedad cientifica Argentina. Anales. T. 48 (1899): Entr. 4. 8:0. Congreso cientifico Latino-Americano. Primera reunion. 1—2, 4. 1898. 8:0. Calcutta. Indian Museum. ALCOCK, A., An account of the deep-sea Brachyura coll. by the R. Indian marine survey ship Investigator. 1899. 4:o. — A descriptive catalogue of the indian deep-sea fishes in the In- dian Museum. Being a revised account of the deep-sea fishes coll. by the R. Indian marine survey ship Investigator. 1899. 4:0. Illustrations of the zoology of the R. Indian marine-survey ship In- vestigator. Fishes: P. 6, Pl. 25>—26; Crustacea: P. 7, Pl. 36 —-45. 4:0. Cambridge. Philosophical Society. Proceedings. Vol. 10 (1899): P.3. 8:0. Cape of Good Hope. Koyal Observatory. Annals. Vol. 1. 1898. 4:0. Chambesy. Herbier Boissier. Bulletin. T. 7 (1899): N:o 10-11. 8:0. Chapel Hill. Elisha Mitchell Scientific Society. Journal. Vol. 16 (1899): P. ı. 8:0. Chicago. Field Columbian museum. Publication 39. 1899. 8:0. (Forts. å sid. 976.) 969 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 10. Stockholm. Some Atlantic Tintinnodea. By E12 Creve. [Communicated 1899, December 13.] Amphorella bursa n. sp. House thin-walled, structureless, broadly ovate with broad rounded end, somewhat constrieted towards the mouth, which is simple, without teeth. Length: 0,19 mm. Breadth: 0,14 mm. Diameter of the mouth: 0,11 mm. / Habitat: The Azores in October 1898, | i very Tare. I ee Temperature: 21,1. | Salinity: 86,28. Rå Plankton-type: styli-plankton. \ as 2 Fig. 225 times magnified. N Fe Codonella morchella n. sp. The apical part of the house obovate, with rounded end, covered by agglutinated foreign bodies. Proboscis of the length of the apical part, eylindrical, smooth, with numerous transverse rings. Length: 0,11 mm. Breadth: 0,05 mm. Diameter of the: proboseis: 0,03 mm. 970 CLEVE, SOME ATLANTIC TINTINNODEA. EJ Habitat: Caribbean Sea. At 41° N 65— 7 57° W. and 36° N. 14° W.— Red Sea and 4 Indian Ocean (Dr. E. NYMAN). Temperature: In 0 AOL Salinity: 34,33 to 36,54. Plankton-type: desmo- or styli-planton. This species is related to C. orthoceras Hk. (or Codonella annulata v. DADAY, non CLAP. & LAcHM), from which it is distin- guished by the rounded apical end. Fig. 450 times magnified. Codonella pusilla n. sp. House clavate, its apical part longer than the proboseis, more or less globular, with coarse rounded pores, some of which are hexagonally framed. Proboseis eylindrical or somewhat nar- rowed towards the mouth, with some few transverse rings. Length: 0,048 mm., of the apical part: 0,033 of the pro- boseis: 0,015 mm. Breadth: 0,033 mm. Diameter of the mouth 0,015 mm. Habitat: above the Newfoundland Banks, Octo- ber 1898 to January 1899. From 51” N. 20” W. to 50° N. 31° W. (November 1898). At 46° N. 13” W. (April 1899); on the whole, rare. Styli- plankton?. Temperature: 9 to 14 (exceptionally 5). Salinity: 85 to 35,75 in the eastern, 32 to 33,88 in the Western Atlantic. This small species resembles somewhat Dietyocysta millepora Entz., from which it differs by the annulated proboscis. Fig. 450 times magnified. Cyttarocylis Amor n. Sp. House conical, twice as long as broad, with acute, not prolonged apical end, with numerous (about 20) longitudinal, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 971 slightly spirally arranged ribs. Interstices finely punctate. Mouth simple, without denticulations. Length: 0,08 to 0,1 mm. Diameter of the mouth: 0,04 mm. Habitat: tropical Atlantic, from at least 19° S. I” W. to the Canaries, the Azores and South America. North Equatorial, Antilles and Florida currents. The Caribbean and Sargasso Seas. Northern limit (March to October 1898) 41° to 42° N., exceptionally at 50° N, 12° W. (June 1898). — Desmo-plankton. Temperature: 23,3 (mean of 65 observations, max. 28, min. 13,4), exceptionally 11,7. Salinity: 86,09 (mean of 43 observations, max. 37,05 min. 54,88), exceptionally 32,51. Fig. 450 times magnified. Cyttarocylis Hebe n. sp. House funnel-shaped, with prolonged apical end and more or less numerous (usually 12 to 16, exceptionally 27) longitu- dinal, slightly spirally arranged ribs. Interstices finely and closely punctate. Mouth simple, teeth- less. Leneht: 0,17 to 0,36 mm. Diameter of the mouth: 0,056 mm. Habitat: common in the tropical and sub- tropical Atlantic. Northern limit (July to No- vember) 47°—48° N. 9°—-41° W., southern limit at least 26° S. 30° W.— The Red Sea and In- dian Ocean (Dr. E. NYMAN) — Desmo-plankton. Temperature: 17 to 28, exceptionally 10. Salinity: 36 to 37, exceptionally 31. Var. apophysata. The prolonged apical end with a gibbosity. Else as the type. Habitat: tropical Atlantic, northern limit 48° N. 26°—30° W. (May). Southern limit 26° S. 45° W. — Desmo-plankton. 972 CLEVE, SOME ATLANTIC TINTINNODEA. Temperature: 20 to 28, lower exceptionally. Salinity: 86 to 37, exceptionally 34. This species resembles Tintinnus spiralis For. (Undella spiralis v. DADAY), which is described and figured as having a single row of puncta between each pair of ribs, which besides are closer. The apophysis, which characterizes the variety, is of no specific value. There is another species, viz. Cyttarocylis Treforti v. Dapay, which is remarkable for a similar apophysis, but in the Atlantic there occurs by no means rarely a form withouth apophysis, but in all other respects similar to the Me- diterranean form, as described by von DADAY. Fig. 225 times magnified. Cyttarocylis nervosa n. Sp. House campanulate, gradually widened from the acute apical end towards the teethless mouth, with more or less numerous (14 to 18) longitudinal and anastomosing ribs. Length: 0,09 mm. Diameter of the mouth: 0,055 mm. Habitat: the Sargasso Sea (27° N. 37° W. March 1898) and west of South Africa (25° S. 7° E. April 1899), extremely rare in desmo- plankton. Temperature: 19 to 19,5. Salınity: 35,77 to 87,04. Fig. 450 times magnified. Cyttarocylis simplex n. Sp. House conical, twice as long as broad, with distant (about 9) longitudinal ribs. End obtuse. Mouth simple, teethless. Length: 0,07 mm. Diameter of the mouth: 0,035 mm. Habitat: west of South Africa (20° S. 1° E. June 1899), the north equatorial current and the Sargasso Sea (December 1897 and June 1898), the Florida Current (April, July 1898). At 41°—43° N. 69°—61° W. (August, November 1898) and ST ERE SER Ze ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 975 50°—56° N. 81°—23° W. (November 1898) — Desmo-plankton. Temperature: 11 to 27. Salinity: 35,32 to 36,71 (on the Newfoundland Banks 32,20 to 34,52). Fig. 450 times magnified. Leprotintinnus Brandtii (NORDQUIST). Under the name of Codonella Brandtii NORDQUIST has des- cribed (Medd. af Soc. p. Fauna et Flora Fennica part 17 1890 — 92, fig. 1, 2) a characteristic form from the Baltic, which belongs to the new genus Leprotintinnus, proposed by JÖR- GENSEN (Bergens Museums Aarbog 1899 No. II). This form I found abundantly in a sample from the north coast of South America (March 1898 at 6° 35’ N. 54°51’ W., temperature 25,9). As will be seen from the annexed figure there is no perceptible difference between the Baltic and South American form, which thus like many other species inhabiting brackish water, has a very wide distribution. Fig. 225 times magnified. Porella n. gen. House closed at the apical end, without proboseis, porous. P. apiculata n. sp. House cylindrical, three times as long as it is broad, with api- culate end. Mouth simple, not defined. Pores numerous orbicular of somewhat different size, arranged in irregular transverse rows. Length: 0,11 to 0,13 mm. Diameter of the mouth: 0,033 mm. Habitat: very rare at 20° S. 2° E. (June 1899) in styli-plankton. Temperature: 20,7. Salinity: 86,01. — Fig. 450 times magnified. On the right some pores under higher power. 974 CLEVE, SOME ATLANTIC TINTINNODEA. Undella azorica n. Sp. House thin-walled, campanulate, about twice as long as it is broad; apical end acuminate. Mouth wide, teethless. Length: 0,11 mm. Diameter of the mouth 0,066 mm. Habitat: the Azores (September 1898) rare in styli-plankton. Temperature: 21,2 to 21,9. Salinity: 36,25 to 36,30. Fig. 450 times magnified. Undella heros n. Sp. House 9 to 10 times longer than broad, elongate H ji i | conical, hyaline and structureless, except at the apical IE A n 5 n . : : end, where it is finely punctate and has some faint H i | | traces of some few spirally arranged folds.. The end | is truncate and apiculate. The mouth has no den- i | tieulation. Length: 0,5 mm. Diameter of the mouth 0,06 mm. | Habitat: very rare in the Sargasso Sea, the An- tilles current, at 41°—42° N. 51—63” W. and (in November 1898) at 51° N. 20° W. — .Desmo- or styli- plankton. | Temperature: 17,9 (max. 21,3, min. 14). Salinity: 35,86 (max. 36,59, min. 39). Fig. 225 times magnified. Undella paradoxa n. Sp. a ae A House cylindrical, about four times as long as 2 broad, hyaline and structureless, with acute end and simple mouth, without teeth. The exterior lamella of the wall forms two discoid folds near the apical end. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. EÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 975 Lensth: 0,22 mm. Diameter of the mouth: 0,05 mm. Habitat: very rare in the Florida current (34° N. 73° W., February 1898) and near Madeira (38° N. 15° W., January 1899) in desmo- and siyli- plankton. Temperature: 18,6 to 20. Salinity: 36,34. Fig. 225 times magnified. 976 Skänker till K. Vetenskaps-Akademiens bibliotek. (Forts. frän sid. 968.) Dublin. AR. Irish academy. Proceedings. (3) Vol. 5 (1899): N:o 3. 8:0. Genova. sSocieta Ligustica di scienze naturali e geograjiche. Atti. Vol. 10 (1899): N:o 2. 8:0. Glasgow. Philosophical society. Proceedings. Vol. 30 (1898/99). 8:0. Greenwich. AR. Observatory. Introduction to the astronomical observations. Year 1896. 4:0. Results of the magnetical and meteorological observations. Year 1896. 4:0. Results of the astronomical observations. Year 1896. 4:0. Results of the spectroscopic and photographic observations. Year 1896 — 1897. 4:0. Greifswald. K. Universitäts-Bibliothek. Akademische Schriften 1898/99. 154 st. Göttingen. K. Gesellschaft der Wissenschaften. Abhandlungen. Bd 3: N:o 1. 1899. 4:0. Nachrichten. Philol.-hist. Kl. 1899: H. 2-3. 8:0. » Math.-phys. Kl. 1899: H. 2. 8:0. Habana. Academia de ciencias medicas, fisicas y naturales. Anales. T. 35 (1898): 6-8; 36 (1899): 9-10. 8:0. Halifax. Nova Scotian institute of science. Proceedings and transaetions. Vol. 9 (1897/98): P. 4. 8:0. Halle. K. Leopoldinisch-Carolinische deutsche Akademie der Natur- ‚Forscher. Nova acta. Bd 72; 74. 1899. 4:0. Repertorium zu den Acta und Nova Acta. Bd 2: Hälfte 2. 1899. 4:o., Katalog der Bibliothek. Lief. 9. 1399. 8:0. Harlem. Musee Teyler. Archives. (2) Vol. 6: P. 4. 1899. 8:0; Heidelberg. Universitäts-bibliothek. Akademische Schriften 1898/99. 133 st. Helsingfors. Statistiska centralbyrån. Bidrag till Finlands officiela statistik. VI: 30; VITA: 8; XXTIA.a4. 1399 8:0, Innsbruck. Ferdinandeum für Tirol und Vorarlberg. Zeitschrift. (3) H. 43. 1899. 8:o. -— Meteorologisches Observatorium. Beobachtungen. Jahr 1898. 8:0. Kharkow. Universite imperiale. Annales. 1899: Kn 4. 8:0. Krakau, Academie des sciences. Bulletin international. 1899: 6—7. 8:0. Kristiania. Videnskabs-Selskabet. Skrifter. 1899: 1: Math.-naturv. Kl. N:o 2. 8:0. (Forts. ä sid. 984.) a TU Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 10. Stockholm. Some biological observations on Galeodes and Buthus. By Dr. Eınar LÖNNBERG. (Communicated 1899 December 13 by CHR. AURIVILLIUS.) If we in the zoological textbooks peruse the chapter treat- ing of the Solfuge, we find in most cases similar indications about the nature of these animals as in LEUNIS-LUDWIG »Synopsis der Thierkund®, II, p. 567: — — — »wahrscheinlich mit Recht, für giftig gehalten». 1892 Mr. HENRY BERNARD in »Nature» (N:o 1184, Vol. 46, p. 223) discusses the question as to whether the Solpugid® are poisonous or not. He quotes previous authors upon this subject and describes the jaws, claws and hairs of a species of Galeodes from Tashkend, and having found certain peculiarities of structure in these organs he seems inclined to believe that some kind of a poison, »a product of the hypodermal cells», is pressed through the apertures which he has observed at the tips of the jaws and claws. But at the end of his note Mr. BERNARD leaves the question open «until the question as to the poisonous nature of Galeodes has ‘been ewperimentally settledd — — —. 1897 Mr. R. I. Pocock in a paper »on the genera and species of Tropical African Solifug®» (Ann. and Mag. Nat. Hist. (6) vol XX) quotes letters from G. A. K. MARSHALL concerning the habits of diffe- rent forms of Solpuga, one of these is said to be »quite harm- less, the forceps being unable to pierce the tenderest skin», but another which had bitten the hand of a kafir had made it »very 978 LÖNNBERG, ON GALEODES AND BUTHUS. much swollen and painful» for four days. This seems however hardly to prove anything. The same author (Pocock) has 1898 published a paper on »The Nature and Habits of Pliny’s Sol- puga» in »Nature» (Vol. 57, p. 618—620). In this very valuable information is obtained about several species belonging to diffe- rent genera of this group and inhabiting different countries. Mr. Pocock declares (p. 619): »There is no doubt, however, that in the strict sense of the word they are not venomous at all» To prove this he also mentions instances when English gentlemen, as well in India as in South Afriva, have allowed Solpugas to bite them» without suffering anything worse than a passing pain from the wound.» When I visited the Caspian countries last spring, I had not yet seen this last paper by Mr. Pocock and I heard everywhere in Transcaucasia that these animals, called »Falanga» !) by the Russians, »Bö» or »Bob» by the Tatars, were regarded as very poisonous and subsequently much dreaded. As an antidote was used the body of a »Falanga» preserved in olive oil! Therefore, in every place, where these animals were common, a Falanga merged in oil was kept in a bottle for fu- ture use if needed. But not only @Galeodes was turned into medicine this way. Against the stings of scorpions a Buthus in oil was used and against the bites of spiders a great spider in oil, yes, even Gryllotalpa was kept in the same way in a bottle with oil! I must confess however that I believed Galeodes to be just as little dangerous as Gryllotalpa and I wanted to make some experiments to prove or disprove my opinion. The first question was then to procure some living specimens of Galeodes araneoides PALLAS, the species found in the neigh- bourhood of Baku. But the spring was late this year, and although it already seemed to me to be very hot, the »Falanga» had not yet appeared even so late as after the 20!" of May. A young Swedish engineer in Villa Petrolea, Mr. WIDERSTRÖM, was however kind enough to assist me and sent out some Tatars who finally procured 4 specimens. But the Tatars did not under- I) A name derived from the old Greek name of these animals. ee x a an SE SEE AASE SSI ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR, 1899 n:0 10. 979 stand to keep them apart in separate glassbottles which had been given to them for that purpose. In consequence only one specimen arrived safe and sound, one was completely devoured, and the swelled up abdomens of two other killed specimens showed whence it was gone and at the same time explained why they although larger had not been able to carry the victory in the fight against the only surviving hungry and empty specimen which did not have such great load in the stomach. The living specimen was put at liberty on an arena formed by four panes of glass raised vertically and close together on a thicklayer of sand on a sheet of iron. Small insects like flies were instantly caught crushed and chewed up between the powerful jaws. Then I put a middlesized Buthus eupeus!) on the arena. Galeodes walked round with the palps stretched out and with their tips Just lifted above the ground. Finally with a rapid movement it rushed forwards and caught the scorpion at the fourth (third from the end) segment of postabdomen. That segment was crushed, after which the jaws were moved distally to the fifth segment and then to the poisonbladder, which was crushed and eut. When this was done the jaws were again moved in the opposite direction” towards the body of the scorpion. The seg- ments of the preabdomen were crushed, chewed and squeezed out, so that only the outer chitinous integument remained and that also was torn. While doing this the jaws of the Solpuga not only chewed with vertical movements of the forceps, but also worked with alternating movements forwards and backwards in the horizontal plan. When the »Falanga» had reached the pr&abdomen it bit a large hole through the integument and worked its jaws into the interior, chewing and devouring. During the whole time the scorpion wriggled and fought against its foe as hard as it could, pinching it with its chel&, but in vain. When the jaws of the Galeodes had penetrated into the pr&abdomen of the Buthus, the latter after a while ceased to defend itself. But it was neither lame nor poisoned, so that it still moved quite lively, 1) Called »agrab» by the tatars. 980 LÖNNBERG, ON GALEODES AND BUTHUS. when it soon after was taken away and put into a glass with preserving fluid. This proves that Galeodes has no poison with which it can overpower a Buthus eupeus, but this is done only with the strength of its jaws. A new scorpion was now let down on the arena to the Galeodes. When they met they skirmished a little, and the scorpion threw its sting against the head of the Galeodes, but probably the chitinous armour of those parts was too thick, for the agility of the »Falanga» was not the least bit diminished. It became however a little cautious and would not advance to attack any more. But after a while when walking round they met again iu a corner. The scorpion then caught hold of the right palp of the »Falanga» and thrust its sting into the ventral side of its thorax, probably striking the ganglion. The »Falanga» trembled a moment and was then instantly paralysed. The scorpion remained in its position for one minute or two, then it loosened the sting and let go its hold with the claw and walked away without trying to eat the »Falanga». I supposed the latter to be dead, but after some minutes it moved, although slowly, and limping on the right side, but it preferred to remain still. Although it apparently was sick, it devoured 7 flies a few hours later, and next morning it was quite lively again. But then neither the »Falanga» nor the scorpion wanted to attack. When they once accidentally met, the scorpion again got hold of a palp of the »Falanga» and stung it in the upper part of the abdomen. This effected instantly the same convulsive trembling and paralysis, but this time it only lasted a short time. It seems thus as if the poison of this scorpion (Buthus eupeus) was not strong enough to kill a Galeodes araneoides. In september this fall I received from Mr. MALM, a Swedish engineer residing in Baku, a living specimen of Galeodes araneoides. It seemed at first a little dull, but when it had been brought in a warm room, it moved quite lively although not so much as in its natural state. Common flies that were given to it were rapidly caught and chewed. I let it bite a frog ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 981 three times, but it could not pierce the skin, still less make any poisoning effect. Later, in October, it did not want to eat any longer. Living flies that were thrown to it were, however, seized as usual with help of the palps and the first pair of legs and bitten, but at once released and abandoned. When the fly was not bitten through the nervous system it was perfectly able to crawl around a long time after it had been bitten and was apparently not poisoned. This shows that it is only the mechanical power of the jaws which is dangerous to the prey of Galeodes. This mechanical power is however in Galeodes araneoides not strong enough to pierce the thickened skin on the tips of the fingers of a human hand as I have had opportunity to prove as well on myself as on one of my friends who was brave enough to let Galeodes bite him. Under the microscope the tips of the chele look rather blunt and I have not been able to see any pore through which the poison could be eventually pressed out. All these facts counted together prevent me from regarding Galeodes araneoides as a venomous animal. It has been stated above that the Galeodes held in captiv- ‚ty became less lively in October and did not want to eat. It was quite plain that its hibernating instinets were aroused although it was kept in a warm room and quite near the oven. It went round and tried to find a suitable place to conceal itself in. It dug in the sand thereby using, as I also observed on specimens in Baku, the two anterior pairs of legs. When I gave it a heap of mixed clayey earth and sand it dug in the same quite intensively. When the material was to hard to be pushed back- wards under the body with the legs only, it also used its jaws loosening small stones and pieces of clay and carrying them away. (This manner also of using the jaws when dieging does not seem to agree with the theory that they should be instru- ments for inflicting venomous wounds only, because if they were such the poison must flow just as well when the »falanga» bit in the earth and other things as when it attacked its prey and that would be a great waste.) When the Galeodes had a whole Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 10. 2 \ 982 LÖNNBERG, ON GALEODES AND BUTHUS. lot of loose material which was in its way, while digging, it some times embraced a whole load with its two anterior pairs of legs and pushed it to the side with the help of the whole body. It never uses the palps for work, only as sensory organs. When the jaws have been used for digging they are cleaned by alter- nating movements against each other. They are also used for biting through pieces of paper and other obstacles. When my Galeodes at last found a suitable corner it crawled in and remains there probably waiting for next spring. Galeodes araneoides is able to ascend a little on a vertical pane of glass having the faculty of adhering to the glass with the tips of the palps. But as the tips of the legs cannot stick to the glass the animal soon becomes tired and falls down again after having lifted itself a few centimeters above the ground. The adhering faculty of the palps is due to a soft cushion at the tip which is connected with two bunches of retractors. The scorpion Duthus eupeus is very plentiful in the neigh- bourhood of Baku where I found it under stones and similar objects whenever I made any excursions. In the same localities spiders, black beetles of different species and Helix hispida(?) were to be found the latter still in the end of May in a resting state and with the shell-opening shut by a diaphragma. I had several times many living specimens of Duthus eupeus in the same glass, but only in one instance had one specimen killed another and begun to eat it. The victorious specimen had then apparently killed its adversary with its jaws and not with its sting and it had also begun to eat it from the anterior end. The chitinous integument seems to be too hard to be pene- trated by the sting, and when many scorpions were kept in the same narrow glass and were irritated they swung their tails in a most vicious manner, but Inewer saw the sting of one scorpion hurt another. From this it also becomes evident that the stories told about the suicide of scorpions are founded on a mistake. At Baku it was told and commonly believed, as at so many other places, that »if a scorpion is surrounded by a ring of FOSS EAT ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 983 glowing coals and finds that it cannot escape it will kill itself by its sting.» For the purpose of experimentally disproving this story a great number of living scorpions were collected. On a layer of sand a ring of glowing coals was.laid. The tempera- ture within this ring varied from + 55° C. to + 75°C. When a scorpion approached the coals it felt uncomfortable and begun to whip with its tail against an imaginary foe (it is then be- lieved it tries to commit suicide), till it was overcome by heat and died. This experiment was made with more than thirty scorpions one after the other without the slightest suspicion of one scorpion killing itself. When the Buthus is digging in the sand it uses, unlike @Galeodes, the three anterior pairs of legs which are rapidly moved, and rests on the fourth. Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. frän sid. 976.) Lausanne. Societe Vaudoise des sciences naturelles. Bulletin. (4) Vol. 35: N:o 132. 1899. 8:0. Lima. Sociedad geografica. Boletin. T. 8 (1899): Trim. 4. 8:0. Liverpool. Biological society. Proceedings and transactions. Vol. 13 (1898/99). 8:0. London. AR. Institution of Great Britain. Proceedings. Vol. 15: P. 3. 1899. 8:0. — EB. Astronomical society. Monthly notices. Vol. 59 (1898/99): N:o 10. 8:0. — (Chemical society. Journal. Vol. 75—76 (1899): 12. 8:o. Proceedings. Vol. 15 (1899): N:o 213—214. 8:0. — Geological Society. 2 Quarterly journal. Vol. 55 (1899): P. 4. 8:0. List. 1899. 8:0. — Linnean Society. Proceedings 1898/99. 8:0. Journal. Zool. Vol. 27: N:o 176. 1899. 8:0. > Bot. Vol d03 NIO l783 Det 30. INN: KO — RB. Meteorological society. Quarterly journal. Vol. 25 (1899): N:o 110. 8:0. Meteorological record. Vol. 18 (1898): N:o 72. 8:0. — Royal society. Proceedings. Vol. 65 (1899): N:o 420—421. 8:0. Philosophical transactions. Vol. 190 (1898): B; 191 (1898): A. 4:0. ists VT 20. — Zoological Society. Proceedings. 1899: P. 3. 8:o. Transactions. Vol. 15: P. 3. 1899. 4:0. London, Ontario. Zntomological society. The Canadian Entomologist. Vol. 31 (1899): N:o 11. 8:0. Lübeck. Geographische Gesellschaft und Naturhistorisches Museum. Mitteilungen. (2) H. 12—13. 1899. 8:0. Madras. Observatory. Report. 1898/99. Fol. Marseille. Musee d’histoire naturelle. Annales. Zool. T. 5: Fasc. 2. 1899. 4:0. Mexico. Biblioteca nacional. MIRANDA Y MARRON, M.M., El catorce de noviembre o las lluvias de Leonidas y los ciclos astronomicos. Mexico 1899. 8:0. — Instituto medico nacional. Anales. T. 4 (1899): N:o 4. 4:o. (Forts. & sid. 1012.) 985 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 10. Stockholm. Meddelanden frän Stockholms Högskolas kemiska laboratorium. Bidrag till kännedomen om oximklorhydratens konstitution. Af THOR EKECRANTZ. [Meddeladt den 13 December 1899 genom O. PETTERSSON.] För hvar och en, som haft anledning att närmare taga del af litteraturen rörande aldoximer, eller mera speciellt rörande stereoisomera benzaldoximer, är det säkerligen 1 ögonen fallande, huru knapphändiga uppgifterna äro öfver de, såsom förmedlare af öfvergängen från oximernas stabila antikonfiguration till den la- bila synkonfigurationen, så betydelsefulla oximklorhydraten.!) De sparsamma uppgifter som förekomma bära ej häller alltid prägeln af så synnerligen stor tillförlitlighet. Redan år 1894, då jag var sysselsatt med framställning N-propyl- och N--isopropylestrar af m-nitrobenzaldoxim, hvarvid jag upprepade gånger var i tillfälle att, med användande af BECKMANNS ?) klorvätemetod, öfverga från a- till g-konfigurationen, väckte de inom litteraturen före- kommande sväfvande uppgifterna rörande oximklorhydraten min uppmärksamhet. Den första underrättelse rörande nämnda klorhydrat som finnes, förskrifver sig från PETRACZEK ?), som framställt klor- hydrat af benzaldoxim, rörande hvilket han lämnar uppgiften, att det »är lösligt i varmt vatten under utveckling af en svag 1) Uti den följande framställningen komma de ofta inom detta område af littera- turen nyttjade benämningarne «- och 6- för resp. anti- och synkonfigura- tionerna för korthetens skull att användas. 2) Ber. XXII p. 432. 3) Ber. XVI p. 826. 986 EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. benzaldoximlukts. Den första uppgiften rörande oximklorhydra- tens konstitution lämnas af BECKMANN, !) som, utan att närmare angifva pa hvilka grunder, meddelar, att om klorvätegas inledes i en eterlösning af den vanliga benzaldoximen sa afskiljes ß-oximen i form af klorhydrat. På samma gång framhåller han, att da B-benzaldoxim uti eterlösning behandlas med torrt klorväte så resulterar samma klorhydrat. Uti ett till mig ställdt skriftligt meddelande sommaren 1894, betecknar dr. KJELLIN det klor- hydrat som erhålles genom att inleda torr klorvätegas i en eter- lösning af m-nitrobenzaldoxim, såsom varande af antikonfigura- tionen. KJELLIN och GOLDSCHMIDT lämna uti sin afhandling »Ueber die isomeren p-Nitrobenzaldoxime» ?) följande uppgifter angående klorhydratet till ifrågavarande oxim: »Wird die Lösung des a- Oxims in trockenem Aether Salzsäuregas eingeleitet, so fällt mit- unter sogleich, mitunter erst nach kurzem stehen der mit Salz- säure gesättigten Lösung in verschlossenen Gefässen ein Nieder- schlag aus, der aus kleinen weissen Nadeln besteht. Diese schmelzen bei 116° C. unter Zersetzung und sind nichts anderes als das Chlorhydrat des £#-p-Nitrobenzaldoxims NO,.C,H,. CHNOH . HCl.> Då intet experimentellt stöd för detta pästa- ende anföres, så torde KJELLINS och GOLDSCHMIDTS uppfattning härutinnan referera sig till BECKMANNS ofvan anförda hypotes. BEHREND och KÖNIG?) tro sig hafva funnit, att om klor- vätegas inledes i en lösning af ß-p-nitrobenzaldoxim så erhålles ej klorhydrat af #-formen utan ß-oximen öfverföres i stället uti j o-konfigurationen. Denna uppgift står tydligtvis i fullständig motsats till BECKMANNS härofvan anförda uppgift rörande klor- vätes inverkan på f£-benzaldoxim. ERDMANN och SCHWECHTEN ?) försöka — utan anförande af något som helst experimentellt stöd för sin uppfattning — 1) Ber. XXII p. 432. 2) Ber. XXIV p. 2550. 3) Ann. 263 p. 351. 2) Ann. 260 p. 61. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 987 att förklara bildningsmekanismen för klorhydratet. De antaga att a-konfigurationen genom klorvätet först öfverföres uti P- konfigurationen, som sedan med Ööfverskjutande klorväte ger klor- hydrat. Ett sädant antagande stär emellertid i fullkomlig strid med erfarenheten, da benzaldoximer — eller aromatiska aldoximer öfverhufvudtaget — visa en bestämd predisposition till bildning af den stabila («) konfigurationen uti sur och den labila (#) kon- fieurationen uti alkalisk lösning. De ofvan anförda exemplen torde tillräckligt tydligt belysa att en viss osäkerhet hvilar öfver området ifråga. Jag be- slöt därföre att om möjligt söka erhålla något experimenteilt stöd för befintligheten af stereoisomera aldoximklorhydrat eller, om detta ej var möjligt, närmare studera egenskaperna hos det existerande klorhydratet. Då jag planlade denna undersökning var jag fullkomligt obekant med att LUXMOORE,!) genom att leda torr klorvätegas i en eterlösning af a-benzaldoxim vid en temperatur understigande 0° C., erhållit en vid 103—105° C. smältande förening, som han anser vara klorhydrat af a-benzal- doxim. Förf. ifråga utgår härvid från den bestämda förutsätt- ningen, att det vid vanlig temperatur erhållna klorhydratet svarar mot ß-konfigurationen. De af LUXMOORE anförda experimentella data hafva dock stärkt mig uti min uppfattning att området ifråga vore värdt en närmare undersökning. De möjligheter, som, beträffande oximklorhydratens konsti- tution, kunna tänkas ifragakomma torde vara begränsade till följande. 1) Molekylär anlagring af HCl till resp. stereoisomera oximer. Bindningen mellan klorväte- och oximmolekylen är af sådan art, att ingen ändring af atomgrupperingen inom oximmolekylen äger rum, d. v. s. utan att kväfvets alla 5 valenser behöfva tagas i anspråk. Är sambandet mellan resp. molekyler af denna be- skaffenhet bör man med lika rätt kunna antaga att HCl är anlagrad vare sig vid &- eller £-formen. DISKc. 69 p: 179. 988 EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. 2) Vid inverkan af HCl på resp. oximer öfvergår 3-värdigt kväfve till 5-värdist. Klor och väte kunna då tänkas inträda på ett af nedan angifna trenne sätt: I. TT? IE Dan Den Cm Gol REN 3 HO—N —Cl H—N—OH en | | | H Cl OH Möjligheten af en sådan atomgruppering har HANTZSCH också medgifvit, da han uti sin afhandling »Stereochemie» 1) använder formeln under III för att skematiskt ätergifva aldoximers öfver- gang från a- till 8-konfigurationen. FR TRANSEN ATA NER AS eu, i = | a i H N 7 HO-N SX HOI HON 7 N-OH nr då N ur H,0 X )-0-H ” N2,C0, TERN HN 7 | OH Skemats tolkning lyder: aromatiska såväl «- som ß-oximer lämna med torr klorvätegas klorhydrat, hvilka med vatten gifva oximer af «-konfigurationen, med natriumkarbonatlösning där- emot oximer af A-konfigurationen. Följande synpunkter hafva vid uppgiftens behandling varit de bestämmande: 1) Val af lämplig aldoxim, där saväl «- som 8-formen är känd och den senare ej alltför labil. | 2) Närmare undersökning af klorbydraten framställda ur resp. stereoisomera oximer. 3) Försök att genom nagon reaktion, som kan genomföras vid absolut frånvaro af vatten, öfverföra resp. klorhydrat (event. klorhydratet) uti derivat. 1) LADENBURG, Handwörterbuch der Chemie Bd. XI p. 257. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 989 4) Kristallografisk undersökning af de ur resp, a- och $-oxim framställda klorhydraten. Såsom en för ifrågavarande undersökning fullt lämplig oxim valdes nitrobenzaldoxim och af dessa den med nitrogruppen i paraställning, då m-nitrobenzaldoximens båda stereoisomera former så obetydligt differera med afseende pa smältpunkten; «@-m-nitro- benzaldoxim smälter nämligen vid + 118° C., f-m-nitrobenzald- oxim vid 116—118° C. Den för framställningen af p-nitroben- zaldoxim behöfliga p-nitrobenzaldehyden är inköpt från C. A. F. KAHLBAUM 1 Berlin. Experimentell del. a-p-Nitrobenzaldoxwim No, le Denna förening är först framställd af GABRIEL och HERZ- BERG. ') Erhälles bäst genom att öfvergjuta p-nitrobenzaldehyd med en koncentrerad lösning af hydroxylaminklorhydrat (något mer än den teoretiskt beräknade mängden), hvarefter blandningen försättes med 10 % natronlut tills en rödgul lösning af oximens natriumsalt erhållits. Efter utspädning och filtrering surgöres under omskakning med klorvätesyra; den voluminösa fällningen af a-p-nitrobenzaldoxim aftvättas pa sugfilter och torkas genom utpressning. Lättlöslig i eter och alkohol, olöslig i ligroin, täm- ligen lättlöslig i benzol och amylalkohol, svårlöslig i vatten. Ur sistnämnda lösningsmedel erhålles «-oximen såsom mörkgula kristallnålar, tydligen hörande till rombiska systemet och be- gränsade endast af ett prisma. — De optiska axlarnes plan är vinkelrätt mot längdriktningen och hos alla individer — eller, hvilket torde betyda detsamma, på hvar och en af de båda lik- värdiga prismaytorna — utkommer strax utom synfältet en op- tisk axel. Dispersionen af de optiska axlarne är mycket stark, 2) Ber. XVI p. 2000. 990 EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. större för rödt än för violett. Säsom en följd häraf visa de pa en prismayta liggande stänglarna aldrig fullständig utsläckning, men i. utsläckningsläget, paralellt med längdriktningen, erhålles en djupblå färg, hvilken är mycket karakteristisk. ) Smältpunkt 128,5°—129° C. p-Nitrobenealdoximklorhydrat NOK — >CH=NOH . HOI 2) De stereoisomera oximernas egenskap att med torr klorväte- gas i eterlösning gifva klorhydrat, som med natriumkarbonat- lösning lämna ß-konfigurationen, har efter BECKMANNS upptäckt af denna eleganta reaktion, blifvit den generella metod som an- vändes för öfvergängen från den stabila till den labila konfigu- rationen. Vid framställning af oximklorhydrat är det af största vikt, att klorvätegasen är fullkomligt torr samt den till lösning af oximen använda etern är både torr och alkoholfri. Klorhydrat af olika substituerade benzaldoximer afskiljas med olika stor lätt- het; klorhydraten af m- och p-amidobenzaldoxim börja momen- tant att afskiljas, då klorväte inledes i eterlösningen. Klorhydrat af benzaldoxim och m-nitrobenzaldoxim afskiljas jämförelsevis lätt, men motsvarande föreningar af p-nitrobenzaldoxim samt m-brom- och m-klorbenzaldoxim först sedan eterlösningen blifvit nära mättad med klorväte. ?) Klorhydratet af p-nitrobenzaldoxim utgör nästan hvita eller svagt gulhvita glänsande små kristallfjäll. p-p-Nitrobenzaldoxzim NOL GER +) Er Erhälles genom att sätta det nyss beredda klorhydratet till en 10 % lösning af natriumkarbonat. Efter aftvättning pa sug- 1) De kristallografiska uppgifterna äro benäget lämnade af docenten vid Stock- holms Högskola fil. dr. HELGE BACKSTRÖM. ?) KIELLIN och GoLpscHMIDT Ber. XXIV p. 2549. 3) Anordning måste vidtagas så att afskildt klorhydrat ej tilltäpper lednings- röret, utan inledningen af klorväte kan ske kontinuerligt. +) KIJELLIN och GoLDscHMiDT Ber. XXIV p. 2549. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:o 10. 991 filter med 1 % natriumkarbonatlösning torkas ß-oximen genom utpressning. Förhäller sig till lösningsmedel såsom «-p-nitro- benzaldoxim, men är ojämförligt mera svårlöslig; omkristalliseras bäst ur varm benzol eller uppvärmd amylalkohol, den sistnämnda befriad från fuktighet genom behandling med nyss utglödgadt natriumsulfat. Ur amylalkohol erhålles £-oximen såsom tunna väl begränsade långsträckta taflor. Tvänne symmetriskt liggande terminala ytor göra med längdaxeln en vinkel af 144”, men där- jämte finnes ofta en mot längdaxeln vinkelrät yta. — Utsläck- ningen på tafvelytan är paralell med längdriktningen och denna riktning är optiskt positiv. Ingen tydlig axelbild erhölls & denna yta. Dubbelbrytningen är stark. Smältpunkt 174—175° C. Försök till smältpunktsbestämningar hos p-Nitrobenzaldoxim- klorhydrat. Sedan klorhydrat af 8-p-nitrobenzaldoxim blifvit framställdt på fullkomligt analogt sätt som motsvarande förening af a-formen, försökte jag fastställa smältpunkterna för de ur resp. stereoisomera oximer erhållna klorhydraten. En del af inom litteraturen före- kommande uppgifter rörande smältpunkter hos oximklorhydrat hafva ej kunnat verifieras vid kontrollförsök; en del uppgifna smältpunkter förefalla dessutom fullkomligt osannolika. Vid försök att fastställa smältpunkten för p-nitrobenzald- oximklorhydrat hafva nedan angifna värden erhållits. . Klorhydrat framställdt af Klorhydrat framställdt af @-p-nitrobenzaldoxim. 8-p-nitrobenzaldoxim. 115—116° 112—-115° 112—116° 114—117° 112 1412,37 112—115° 114—115’ 112—113° 113—116°.1) På grund af gasutveckling, som började vid afsevärdt lägre temperatur än substansens smältpunkt var, denna ganska svar 1) De anförda värdena hafva erhållits med olika beredningar af klorhydrat, med iakttagande af att smältpunktsbestämningarna alltid blifvit utförda med ny- beredt klorhydrat. 992 _ EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. att iakttaga. De anförda värdena referera sig till den temperatur- grad, dä kapillärrörets innehåll flöt lugnt. Äfven om de funna värdena ej äro synnerligen skarpa, så tyda de dock på identitet mellan de, ur resp. stereoisomera oximer, erhållna klorhydraten. !) I och för undersökning af den återstod som erhölls vid smältpunktsbestämningen upprepades försöket med följande modi- fikation: Uti ett 12 cm. langt profrör med 1,5 cm. genomskärning upphettades omkring 0,5 gram af resp. a- och #-p-nitrobenzald- oximklorhydrat i paraffinoljebad (termometern i badet). Profröret var fästadt sa att paraffinoljan vid upphettningen nådde till om- kring 1 em. från rörets mynning. Under upphettningen — som ej får ske för hastigt — bortgick rikligt med klorväte. Rörinne- hållet var ej fullkomligt flytande förrän den i paraffinoljebadet, befintliga termometern visade närmare 134” C. (ungefär lika för klorhydraten ur resp. oximer). Efter afsvalning utkokades rör- innehållet med torr amylalkohol. I båda fallen resulterade «-p- nitrobenzaldoxim med smältpunkten 128,5—129° C. Klorhydratens egenskap, att vid upphettning med sådan lätthet helt och hållet öfvergå uti oxim af den stabila «-konfi- gurationen, ?) fick en helt oväntad verifikation genom försök, som vid ett tillfälle gjordes att omkristallisera klorhydrat, hvilket ej tagits i anspråk för smältpunktsbestämning. De ur resp. oximer erhållna klorhydraten lämnades nämligen att ligga i luften vid vanlig temperatur under ett par dygn, hvarefter de omkristalli- serades ur amylalkohol. Resultatet var öfverraskande, då de kristaller som afskildes visade den för «-p-benzaldoxim karak- 1) KJEıLLın och GoLDscHMIDT (Ber. XXIV p. 2550) hafva för klorhydratet fram- ställdt ur «-p-nitrobenzaldoxim funnit smältpunkten 116° C. (»unter Zer- setzung»). ?) Vid en temperatur så hög att oximmolekylen spränges, går sönderdelningen i den riktning, att den stabila ej direkt spaltbara konfigurationen först öfver- går uti den labila direkt spaltbara; så erhålles t. ex. enligt HanzzscH (La- denb. Handwörterbuch der Chemie Bd. XI p. 237) vid destillation af a-benz- aldoximacetat till dels benzonitril, som har uppstått ur #-benzaldoximacetat. UA, > | NG > TEN SE | | NS 2H,CO.O—N N—O.COCH, N 0.COCH, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 993 teristiska smältpunkten 128,5—129° C©., med hvilken förening kristallisationsprodukten äfven i öfrigt visade fullkomlig öfverens- stämmelse. För fullständig verifikation gjordes kväfvebestämningar a de kristalliniska produkterna efter klorhydrat ur såväl «-oxim (I) som g-oxim (II). I. 0,1593 gram substans gaf 23,1 kbocm. fuktig kväfgas vid 15° C. och 763 mm. tryck. Funnet: Beräknadt för C,H,N,O;. N 16,99 16,86 %. II. 0,1884 gram substans gaf 27,6 kbem. fuktig kväfgas vid 16° C. och 765 mm. tryck. Funnet: Beräknadt för C,H,N;O,. N 17,03 16,86 x. Det härofvan (sid. 986) anförda resultatet, till hvilket BEHREND och KÖNIG kommit, nämligen att klorväte ej påverkar 8-p-nitrobenzaldoxim till bildning af klorhydrat, utan i stället omlagrar ß-oximen uti a-oxim får ju sin lika enkla som full- giltiga förklaring, genom den lätthet hvarmed p-nitrobenzaldoxim- klorhydrat afgifver klorväte. Att bildadt klorhydrat ej afskildes, och därför undgick de nämnda förf. uppmärksamhet berodde gifvetvis på att eterlösningen ej var fullt mättad med klorväte. Oximklorhydratens härofvan anförda förhållande är emeller- tid ganska anmärkningsvärdt då det lämnar ett, såsom det synes, ganska bindande bevis för det föga berättigade uti att antaga en sådan gruppering af atomerna inom molekylen hos oximklor- hydraten som skulle kunna motivera uppfattningen af desamma såsom synderivat. Ägde oximklorhydraten en dylik konfiguration skulle omvandlingen till a-oxim hafva försiggått enligt nedan- stående skema EA Den + wog Yen 1 RA nl -p-nitrobenzaldoximklorhydrat. -p-nitrobenzaldoxim. «-p-nitrobenzaldoxim. 994 _EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. HAnTzscH !) har konstaterat, att en dylik omvandling från den labila till den stabila konfigurationen, hos vissa stereoisomera föreningar kan, utan påverkan af agentia, äga rum vid vanlig temperatur. Så öfvergår t. ex. fenylketoximkarbonsyra vid vanlig temperatur så småningom af sig själf från den labila «-formen uti den stabila B-formen Z \ L EN oe. CE Goa HO—N N—0OH a-fenylketoximkarbonsyra P-fenylketoximkarbonsyra (labil). (stabil). - Ett sådant förlopp öfverensstämmer emellertid alldeles icke med den erfarenhet man har rörande benzaldoximerna. Hvad särskildt de m- och p-substituerade nitrobenzaldoximerna be- träffar, så kunna #-formerna af dessa under åratal förvaras uti tillslutna kärl utan att undergå omlagring. Detsamma kan sägas gälla för A-konfigurationen af brom- och klorsubstituerade benz- aldoximer och kanske äfven, ehuru i mindre grad, om ß-formen af den vanliga benzaldoximen. Utsättas däremot £-formerna af de nämnda benzaldoximerna för fuktig luft, hållande ett spår klorväte äger omlagring rum. En dylik omlagring är dock vid vanlig temperatur aldrig fullständig, utan stannar vid ett jämn- viktstillstånd mellan de båda stereoisomera formerna. Härvid erhålles en blandning af «- och £-oxim, som vid vanlig tempe- ratur är flytande och synes kunna förblifva uti detta tillstånd obegränsadt länge, utan att fullständig omlagring till den stabila konfigurationen äger rum. Den vanliga benzaldoximens 8-form ger ytterst lätt upphof till en sådan flytande blandning af de båda stereoisomera formerna. Då emellertid p-nitrobenzaldoxim blifvit vald såsom undersökningsebjekt just på grund af £-formens relativa stabilitet, är det mer än osannolikt, att hos denna oxim — där ß-konfigurationen är betydligt mera stabil än hos den vanliga benzaldoximen — fullständig omlagring från P- till a- formen skulle försiggå vid vanlig temperatur. !) LADENB. Handwörterbuch der Chemie Bd. XI p. 238. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 995 Inverkan af olika lösningsmedel på B-p-nitrobenzaldowim. Sasom redan ofvan blifvit anfördt kan varm amylalkohol med fördel användas vid omkristallisationen af 8-p-nitrobenzald- oxim. Antagandet att detta lösningsmedel skulle hafva kunnat förorsakat den ofvan beskrifna omlagringen hade föga sannolikhet för sig. För att emellertid närmare pröfva resistensförmågan hos ß-p-nitrobenzaldoxim hafva en serie försök blifvit utförda, hvilka dels omfattat #-oximens resistens vid upprepad omkristal- lisation ur såsom indifferenta ansedda lösningsmedel, dels inverkan af några icke indifferenta lösningsmedel. I. Amylalkohol (torkad medelst nyss utglödgadt natrium- sulfat): smältpunkt konstant 174—175° C.; upprepad omkristal- lisation sänkte ej smältpunkten. II. Benzol: mera svårlöslig häruti än i amylalkohol; annars förhöll sig detta lösningsmedel identiskt lika; smältpunkt 174— 092€. III. Eter: $-oximen häruti mycket svårlöslig; smältpunkt konstant 174—175° C. | IV. Benzol + Eter: förhålla sig lika med föregående. V. Alkohol (absolut): sänker smältpunkten afsevärdt; vid trenne utförda försök var smältpunkten ej fullt skarp omkring 155—157° C. VI. Alkohol (50 2): partiell omlagring, flytande blandning af de båda stereoisomera oximerna. : VII. Ättiketer (handelsvaran): partiell omlagring, flytande blandning af de båda stereoisomera oximerna. VIII. Ättiketer (ven, syrefri): smältpunkten ej fullt så skarp som vid I, II, III, IV; omlagring ägde ej rum. !) Samtliga försök hafva blifvit utförda med användande af uppvärmning. Vid profven VI och VII har lösningsmedlets af- dunstning skett uti vacuum. 1) Krıeıuın och GoLpschmipr (Ber. XXIV p. 2550) hafva begagnat ättiketer, och särskildt förordat detta lösningsmedel, för omkristallisation af £-p-nitro- benzaldoxim. Då det ej alltid är så lätt att erhålla ättiketern syrefri torde densamma ej erbjuda några särskilda fördelar. De ifrågavarande förf. hafva ej häller erhållit smältpunkten skarp utan vid 170—176 C. 996 EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. Behandling af klorhydraten (ur resp. a- och 8-p-nitrobenzaldoxim) med diazometan. Genom den af Vv. PECHMANN !) upptäckta föreningen diazo- metan erbjöds en möjlighet att metylera resp. klorhydrat vid full- komlig frånvaro af vatten. Reaktionen med diazometan genomföres nämligen uti absolut eterlösning, hvilken sistnämnda sasom ofvan blifvit visadt är fullkomligt indifferent gentemot £-p-nitrobenzald- oxim. Såsom bekant reagerar diazometan i allmänhet med grupperna —OH och >NH samt ger under kväfgasutveckling upphof till metylderivat. 2). Reaktionen förlöper härvid efter nagon af formlerna: „N 1) R—-OH + EN —=R-0.CH, +N, II Yan II 2) R=NH + CH, 1 = R=N.CH,+N;. It Då man af benzaldoximer — såväl af a- som ß-konfigura- tionen — känner strukturisomera alkylderivat ?) innehållande resp. grupper —CH=N—OR eller —CH-—NR No/ kunde reaktionen mellan diazometan och p-nitrobenzaldoxim- klorhydrat tänkas skola gå uti någon af nedan angifna riktningar N 1 1) NO,X__ > -CH=NOH.. HCI+CH,< = =NOX --CH=NOCH, . HCI+N, NR N NINO )-CH=NOH.HCI+CH,< \= NOK >-CH—NCH,.. HOI+N FE AN DER, 3° 2° TB. No 1) Ber. XXVII p. 1888. 2?) Ber. XXVIII p. 858. 3) Alkylderivat af #-formen innehållande gruppen —CH—NR äro sedan länge Nor bekanta genom BECKMANNS (Ber. XXII p. 437) undersökningar. Nyligen har emellertid Luxmoore (Soc. 69 p. 185) äfven af «-benzaldoxim framställt alkylderivat innehällande nämnda atomgruppering. t & ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 997 Genom undersökningar, hvars resultat ännu ej äro offentlig- gjorda, !) fanns fullgoda skäl att på förhand anse möjligheten af reaktionsriktningen (2) utesluten. Framställning af diazometan. Såsom utgångsmaterial vid beredningen af diazometan an- vändes den af KLOBBIE ?) först framställda föreningen nitroso- metyluretan CH,—_N—NO, hvarvid det af v. PECHMANN ?) an- | CO. 0C,H, gifna förfaringssättet noggrannt följdes. Uti en kolf, försedd med en uppåt riktad kylare, uppvärmes 1 vol. nitrosometyluretan (1—5 kbem.), löst uti 30—50 kbem. ren och torr eter, med 1,2 vol. 25 % metylalkoholisk kalilösning. Blandningen färgas mo- mentant gul, hvarvid kolf och kylare fyllas med gula ångor, hvilka, tillika med öfvergäende eterängor, uti förlaget konden- seras till en gul vätska. Operationen afbrytes, när såväl destilla- tionsåterstoden som den kondenserade etern ej längre äro gul- färgade. Destillatet innehåller vid omsorgsfullt arbete 50 % af den teoretiskt möjliga mängden diazometan. -— Då reaktionen är så godt som momentan, är det lämpligt att låta nitrosometyl- uretan tillflyta genom en skiljetratt. Sedan jag genom ett sturt antal försök öfvertygat mig om att utbytet af diazometan, vid omsorgsfullt arbete, fullt uppgår till det af V. PECHMANN an- gifna (0,18—0,20 gram af 1 kbem. nitrosometyluretan), har vid nedan beskrifna försök — för att undgå den hälsovidriga titri- metriska bestämningen ?) — utbytet af diazometan beräknats till 0,2 gram af 1 kbem. nitrosometyluretan. !) Ifrågavarande arbetes resultat föreligga uti en nyligen fullbordad afhandling: »Studier öfver benzoldoximer och deras reaktionsprodukter med diazometan». ?) Rec. IX p. 134. 3) Ber. XXVIII p. 857. *) Enligt v. PECHMANNS anvisning (Ber. XXVII p. 1899) begagnas med fördel en eterlösning af jod med känd halt för titrimetrisk bestämning af diazometan uti destillatet. Enligt skemat AN CH +2J=CH,J,+N, bildas vid reaktionen metylenjodid och kväfgas. Öfvers. af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Ärg. 56. N:o 10. 3 998 _EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. Metylering af p-nitrobenzoldowimklorhydrat. Efter att genom ett förberedande försök hafva erhållit viss- het, att diazometans inverkan på oximklorhydratet äger rum under utveckling af klorväte, utfördes reaktionen på så sätt, att något mer än 2 mol. diazometan fick inverka på 1 mol. oximklorhydrat. Reaktionen, som var ganska häftig, kunde efter en kortare stund anses slutförd, men reaktionsprodukten lämna- des dock att stå uti tillslutet kärl vid vanlig temperatur under 24 timmar. Sedan etern därefter fått frivilligt afdunsta, be- friades återstoden från möjligen vidhängande klorväte uti exsic- tator öfver kalihydrat. Reaktionsprodukten underkastades här- efter destillation med vattenånga, hvarvid uti destillatet erhölls hvita mikroskopiska nålar, hvilka, torkade öfver svafvelsyra, smälte vid 94—96” C.. Efter omkristallisation ur benzol + ligroin, erhölls föreningen såsom värtaktiga nalaggregat, som efter för- nyad kristallisation visade smältpunkten 101—102° C. Lätt- lösliga i alkohol, eter och kloroform, något svårare i benzol, ligroin och amylalkohol. Analysen a reaktionsprodukten med klorhydrat ur «a-p-nitrobenzoldoxim gaf följande resultat: I. 0,1921 gram substans gaf 0,3751 gram CO, och 0,084 gram H,O. II. 0,1245 gram substans gaf 17,3 kbem. fuktig kväfgas vid 19° C. och 748 mm. tryck. Funnet: 1 II. Beräknadt för C53H,3N,0;: Cab: 2 53,33 % H 4,65 == 4,44 % N it 15,69 15,55 4. På fullkomligt analogt sätt förfors vid metylering af klor- hydratet ur 8-p-nitrobenzoldoxim. Den öfver svafvelsyra torkade destillationsåterstoden smälte vid 96—97° C., samt efter om- kristallisation ur benzol+ligroin vid 101—102° C. Löslighets- förhållanden fullkomligt identiska med föregåendes. Analys- resultatet var följande: ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 999 I. 0,1616 gram substans gaf 0,3162 gram CO, och 0,0627 gram H,O. II. 0,1716 gram substans gaf 23,57 kbem. fuktig kväfgas vid 17° C. och 756 mm. tryck. Funnet: V I. I. Beräknadt för C53H,N,0;: C 53,20 ES 53,33 % H 4.31 = AAA % N ae 15,78 15,55 4. Tydligen förelåg här uti båda fallen den redan af KJELLIN och GOLDSCHMIDT !) beskrifna O-estern af «-p-nitrobenzoldoxim, som nämnda författare erhållit genom att behandla den ifräga- varande oximens natriumsalt med jodmetyl. Motsvarande O-ester af B-konfigurationen hafva KJELLIN och GOLDSCHMIDT ?) erhållit dels uti ringa mängd tillsammans med N-ester vid behandling af ß-p-nitrobenzoldoximens n#ffiumsalt med jodmetyl, dels, och uteslutande, genom att behandla 3-konfigurationens fuktiga silfver- salt med jodmetyl; O-estern af p-p-nitrobenzoldoxim smälter vid 67—68° C. Metyleringens resultat — bildning af a-p-nitroben- zoldoxim-O-metylester — var ju på grund af hvad som redan förut blifvit anfördt ej så öfverraskande. Då klorväteutveckling vid reaktionen ägde rum, kunde ju bildning af O-ester (se sid. 987) anses gifven. A Att emellertid en och samma ester erhölls vid metyleringen af resp. klorhydrat tyder på de båda ur stereoisomera oximer erhållna klorhydratens fullständiga identitet, men detta bevis torde dock ej kunna anses fullt bindande. Det frigjorda klor- vätet borde naturligtvis med diazometan gifva upphof till klor- metyl, men möjlighet förefanns ju att klorväte äfven kunnat verka omlagrande på g-konfigurationen, innan diazometan utöfvat sin metylerande inverkan. Visserligen är det föga sannolikt att klorväte vid vanlig temperatur momentant skulle kunna omlagra 1) Ber. XXIV p. 2548. 2) Ber. XXIV p. 2553. 1000 EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. ß-oxim uti @-oxim. Hade omlagringen endast varit partiell, skulle detta ovilkorligen hafva gifvit sig tillkänna vid metyle- ringen genom samtidig bildning af såväl a- som ß-oximernas O-estrar, hvilket emellertid visat sig ej vara fallet. Den kristallografiska undersökningen, vid hvilken ganska stora förhoppningar blifvit fästade, måste inställas på grund af den lätthet, hvarmed resp. klorhydrat afgåfvo klorväte. Redan ett par minuter efter det kristallerna blifvit lagda på objekt- glasen blefvo de fullkomligt opaca, hvilket naturligtvis omöjlig- gjorde all mikroskopisk undersökning. De af resp. klorhydrat erhållna kristallerna syntes vara ungefär lika väl utbildade, och den hastighet, hvarmed klorväte bortgick d. v. s. hvarmed kristall- ytorna blefvo ogenomskinliga, tycktes för resp. klorhydrat vara den samma. Genom den tilltänkta kristallografiska undersök- ningen erhölls således en verifikation öfver den lätthet, hvarmed resp. oximklorhydrat förlora klorväte. Äfven om olika substi- tuerade benzoldoximer härutinnan skilja sig något från hvar- andra, d. v. s. släppa klorvätet mer eller mindre lätt, måste dock alla uppgifter rörande bestämda smältpunkter för klor- hydraten anses såsom fullkomligt värdelösa. Ännu mindre torde smältpunktsbestämningar hos dessa föreningar kunna vara ägnade att utgöra det tillräckliga kriteriet för befintligheten af stereo- isomera former hos oximklorhydraten. !) Ofvan anförda fakta — den lätthet hvarmed oximklorhy- draten afgifva klorväte och öfverga uti den stabila «-konfi- gurationen, samt att vid metyleringen af resp. klorhydrat er- hålles samma derivat af «-formen — gifva vid handen, att inga skäl förefinnas att a priori hänföra oximklorhydraten till ß-konfigurationen. Men då vid de ofvan beskrifna försöken all- 1) LUxMooRE, Soc. 69, p. 179. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899, N:0 10. 1001 tid såsom slutprodukt erhållits a-oxim resp. derivat af «-oxim, ligger det ju ganska nära att vilja hänföra oximklorhydraten till den stabila «-konfigurationen. Ett dylikt antagande lämnar emellertid ingen förklaring öfver att klorhydratet af den stabila o-konfigurationen med natriumkarbonatlösning så lätt ger upphof till oxim af den labila 8-konfigurationen. Genom antagandet att kväfvets samtliga 5 valenser blifva aktiva vid bildningen af oximernas klorhydrat torde klorhydratens reaktioner dock komma att framstå uti en betydligt klarare dager. Redan för en längre tid sedan har VAN T'HOFF !) påpekat, att kväfvets 5 valenser ej äro likvärda. De två skilja sig från de öfriga tre genom att endast undantagsvis uppträda, men äro därjämte sinsemellan olika, så att den ena företrädesvis binder positiva, den andra negativa atomgrupper. De trenne primära, likvärda valenserna måste härvid tänkas verkande uti ett plan, i hvars midt kväfveatomen själf befinner sig, och de bäda sekun- dära valenserna verkande i diagonalriktning utom planet. Äro nu såsom hos oximerna de trenne primära valenserna hos VA kväfvet bundna af grupperna << och —OH och de bada sekundära valenserna af resp. Cl och H, förefinnas inga skäl att antaga tillvaro af stereoisomeri hos oximklorhydraten, da den af Hantzsch och WERNER?) gifna fundamentalsatsen för kväfvets stereoisomeri just fastställer, att kväfvets 3 primära valenser härvid ej skola verka uti samma plan. Äfven möjlig- heten af fysikalisk isomeri är utesluten, då den pentavalenta kväfveatomen ej är asymmetrisk. Genom att uppställa hypotesen: Owimklorhydraten äro för- eningar af S-värdigt kväfve samt existera endast uti en form erhålla klorhydratens reaktioner sin lika enkla som tillfyllest- görande förklaring. Med detta antagande är det ju lätt att förstå, att klorhydrat, som gentemot agentia förhälla sig full- !) Ansichten über die organische Chemie 1881 p. 79—80. ?) Ber. XXIII p. 17, »Ueber die räumliche Anordnung der Atome in stickstoff- haltigen Molekülen». 1002 EKECRANTZ, OM OXIMKLORHYDRATENS KONSTITUTION. komligt lika, skola erhållas såväl af a- som af -konfigurationen. Den lätthet, hvarmed klorväte bortgär, far ju sin fullgiltiga för- klaring genom det pentavalenta kväfvets öfvergäng till 3-värdigt. Att den stabila konfigurationen härvid bör resultera är gifvet, såvida ej andra faktorer fa medverka, som, vid öfvergängen till det 3-värdiga stadiet, bestämma konfigurationen. Stockholm i November 1899. 1005 Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhandlingar 1899. N:o 10. Stockholm. I Nya bidrag till Vermlands och Dals bryogeografi. Af N. CONR. KINDBERG. (Meddeladt den 13 December 1899 genom A. G. NATHORST.) Efter utgifvandet af »Förteckning öfver Vermlands och Dals mossor» i Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Förhand- lingar 1871 n:o 4 har jag varit i tillfälle — hufvudsakligen i Dal i Gunnarsnäs socken (i synnerhet omkring Rostock) och vid Eds jernvägsstation samt i Vermland vid Gårdsjö i Gilberga socken — att kunna utvidga kännedomen om bladmossornas före- komst, så att artantalet redan öfverstiger 300, oaktadt temligen få trakter i dessa landskap blifvit undersökta. Till jemförelse må nämnas, att i det af många bryologer synnerligen väl genomforskade Småland artantalet af der funna bladmossor är föga större. De här uppgifna lokalerna äro (med få undantag) sådana, som ej förekomma i ofvan nämnda »förteckning»; i denna finnas några tryckfel, t. ex. »Rönneberget», »Jätthörnsklätten» och »Val- semshöjden» i stället för Ränneberget, Jättkärnsklätten och Val- serudshöjden. »Hedeberget» i Dal är beläget vid Hedan i Dal- skogs socken. För de allmännaste arterna äro ofta inga lokaler angifna. I afseende på nomenklaturen har jag nu följt mitt senaste arbete »European and N. American Bryine». De hittills inom omrädet funna bladmossorna äro följande: 1004 KINDBERG, VERMLANDS OCH DALS BRYOGEOGRAFI. Crypheacew. Hedwigia albicans. Leucodon sciuroides, allmän pa ekar i Gunnarsnäs och Dalskog samt vid Ed. Antitrichia eurtipendula, temligen allmän, t. ex. Gunnarsnäs. Anomodontace@. Anomodon nervosus; A. longifolius, Bälnäs vid Ed; A. atte- nuatus, Ed och Hedan; A. viticulosus, temligen allmän i Dals bergstrakt, t. ex. Tängebo och Blekan i Dalskog samt Ed och Rostock. Neckeracew. Neckera crispa, Rostock, Hällan och Hjulsängen i Gunnars- näs; N. pennata, i Dal vid Vägsäter i Ryr pa bokar (enligt D:r J. HULTING i Botan. Notiser 1899); N. complanata, temligen all- män i Dals bergstrakt, t. ex. Gunnarsnäs; dess varietet tenella (SCHIMPER) vid Rostock; N. trichomanoides, Rostock och Gårdsjö. Leskeacee. Pterygynandrum filiforme och P. *decipiens. Leskea poly- carpa. Myrinia (Helicodontium) pulvinata, vid Klarelfven mellan Carlstad och Forshaga (D:r N. BRYHN). Eintodontace@. Platygyrium repens, Kristinehamn (enligt ex. af Dir P. OLSSON), Kyrkebyn vid Arvika (pa björk), Bälnäs vid Ed. Chimaciacew. Climacium dendroides. Isothecium myurum, allmän i Dals bergstrakt, t. ex. Ed och Gunnarsnäs; I. myosuroides; 1. tenui- nerve, Rostock och Hedan (der förut I. myosuroides uppgifvits men befunnits vara ifrågavarande art). Hylocomium striatum; H. proliferum; H. umbratum; H. triquetrum; H. Schreberi; H. purum. Thamnium alopecurum, vid »vattenfallet» nära Räbäck vid Rostock. Hypnacew. A. Thuidiee. Myurella julacea, Rostock. Heterocladiam squarrosulum. Pseudoleskeella heteroptera, i den stora grottan vid Hedan; P. catenulata, Gunnarsnäs. Pseudoleskea »atrovirens från Ränne- ÖFVERSIGT AFK. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899,N:0 10. 1005 berget i Östmark» är Pseudoleskea brachyclados* borealis. Thui- dium recognitum; T. tamariscinum, Rostock; T. Philiberti, ofvan- för Räbäck och på färgerigärden vid Rostock; T. Blandowii; T. abietinum. BD. Pylaisiex. Pylaisia polyanthos, allmän, t. ex. Carlstad och Gunnarsnäs. C. Hypne«. Plagiothecium undulatum, Ed och Rostock; P. denticulatum; P. silvaticum, Ed och Rostock; P. Roesei, Ed vid stora Le; P. piliferum, Knutskallen vid Gärdsjö; P. silesiacum; P. turfaceum, vid Arvika mellan prestgärden och Byn; P. elegans, Rostock och Hedan samt Hastaberget vid Filipstad äfvensom vid Gårdsjö; P. nitidulum; P. pulchellum. Amblystegium varium, Sandbäcken vid Carlstad; A. varium *porphyrhizon, Rostock; A. serpens, allmän, t. ex. Rostock; A. subtile; A. Sprucei, Rostock. Calliergon cordifolium; C. giganteum, Rostock (med frukt); C. stramineum, temligen vanlig, t. ex. Rostock; ©. palustre (fruktbärande) och C. palustre *subsph&rocarpon i Rostocks »vattenfall»; ©. cuspi- datum, vanlig; C. scorpioides; C. ochraceum, Jösseforsen nära Arvika. Camptothecium nitens; C. lutescens; C. sericeum, tem- ligen vanlig, t. ex. Rostock, Ed och Persberg. Eurhynchium Stokesii; E. hians (Hedwig) JE2GER och SAUERBECK (E. pr&- longum SCHIMPER), ej sällsynt, t. ex. Gärdsjö och Rostock; E. reflexum, Ed och Rostock; E. oedipodium (Hypnum curtum LINDB.), Pershöjd i Vermlands bergslag (förut uppgifven såsom »Hypnum BStarkii>, med hvilken den var förenad i HARTMAN's Skand. flora) och Gårdsjö; E. strigosum, Ed och Rostock; E. strigosum *pr&cox; E. rusciforme, Rostock. Brachythecium al- bicans; B. salebrosum; B. piliferum; B. cerassinerve, Bälnäs vid Ed; B. rutabulum, Rostock; B. rivulare, Rostock; B. plumosum; B. populeum, Hedan; B. velutinum och den närstäende B. intri- catum, ej sällsynta, t. ex. vid Ed och Rostock. Campylium Sommerfeltii, Lund i Änimskog (i Dal) samt Carlstad och Gärd- sjö; C. stellatum; C. polygamum, i ett kärr ofvanför Räbäck vid Rostock; C. chrysophyllum, Persberg. Hypnum rugosum; 1006 KINDBERG, VERMLANDS OCH DALS BRYOGEOGRAFI. H. fluviatile; H. riparium; H. revolvens (med frukt), Rostock; H. exannulatum, Sanna vid Kristinehamn (enligt fruktbärande exemplar af D:r P. OLSSON); H. fluitans (fruktbärande) samt H. intermedium och H. vernicosum, Rostock; H. uncinatum; H. squarrosum; H. loreum, Trolldalen vid Ed; H. Halleri; H. Lind- bergii, Rostock; H. reptile (»H. pallescens» i »förteckningen»), Carlstad och Gärdsjö; H. imponens, Knutskallen vid Gärdsjö; H. crista castrensis, vanlig, t. ex. vid Rostock; H. molluscum, Rostock; H. fastigiatum; H. cupressiforme; H. incurvatum. Fontinalacee. Fontinalis antipyretica och *gracilis; F. dalecarlica. Diche- lyma falcatum, Verml. Elfdalen. Schistostegacee. Schistostega osmundacea. Polytrichacee. Catharinea tenella, Ed; C. undulata. Polytrichum nanum, Ed samt färgerigarden vid Rostock; P. aloides, Rostock; P. urnigerum med en mindre, vid Rostock förekommande va- rietet; P. alpinum; P. gracile, Ed; P. juniperinum; P. pili- ferum; P. attenuatum och *pallidisetum, Rostock och Ed; P. commune. Georgiace®. Georgia pellucida; G. Brownii. Distichiacee. Distichium capillaceum. Fissidentacee. Fissidens adiantoides; F. adiant. *cristatus, Verml. Grekärn i Ny s:n (enl. ex. af G. Mon), Ed; F. taxifolius, Rostock; F. incurvus *pusillus, Christinedal i Fröskog (förut uppgifven sasom »F. viridulus») och Rostock; F. bryoides, Rostock; F. osmundoides. Splachnacee. Splachnum rubrum; S. luteum; S. vasculosum; S. sphsericum; S. ampullaceum, Verml. Borgvik (enl. ex. af D:r K. O. E. STEN- STRÖM). Tetraplodon angustatus; T. mnioides. Tayloria tenuis (förut uppgifven sasom »T. serrata»), Rostock. ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899,N:0 10. 1007 Dieranacee. Leucobryum glaucum, allmän i Gunnarsnäs och Dalskog. Trematodon ambiguus. Ditrichum tenuifolium; D. glaucescens, Persberg; D. flexicaule; D. flexic. *densum (fruktbärande), Pers- berg; D. homomallum, Gärdsjö och Rostock; D. tortile; D. tor- tile *pusillum, Rostock. Cynodontium schisti, Kinna vid Arvika; C. strumiferum; C. polycarpum (»C. gracileseens» Myrin), Gårdsjö samt Stöpsjön i Vermlands bergslag; C. polycarpum *torquescens, Rostock; C. Bruntoni, Hedan och Rostock. Dichodontium pellu- eidum, Rostock. Dieranum montanum, temligen vanlig, t. ex. Persberg, Gärdsjö och Ed; D. flagellare; D. longifolium, allmän; D. serratum, vid Rostocks station; D. longirostre, Hedan och Tegen i Dalskog; D. schisti, Kinneklätten vid Arvika; D. un- dulatum, allmän; D. Bergeri, Rostock; D. elatum, Rostock (enl. ex. af Skolläraren P. LARSSON i Uddevalla); D. spurium, Ro- stock; D. scoparium, allmän; D. Bonjeani; D. majus, Ed och Rostock; D. majus var. undulascens KINDB., n. var., foliis un- dulatis (ehuru alla författare beskrifva denna arts blad sasom »icke vågiga»), i skogen ofvanför Rostocks station; D. fuscescens, Gårdsjö; D. fuscescens *congestum, Hedan och Tegen i Dalskog, Rostock samt Dalby i Vermland; D. elongatum. Campylopus flexuosus, Rostock ofvanför stationen. Dicranella squarrosa samt D. rubra, D. rufescens och D. Schreberi, Rostock; D. cerviculata samt D. secunda och D. crispa, Ed; D. heteromalla, Årbol i Dalskog. Dicranoweisia cirrata; D. crispula. Oncophorus virens. Rhabdoweisia striata; R. crispata. Seligeriacew. Seligeria recurvata (enl. ex. af P. Larsson). Blindia acuta Rostocks vattenfall. Grimmiacee. Grimmia (Pseudo-Racomitrium) subeurvula KINDB. n. sp.; congruit cum Grimmia (Eu-Grimmia) pulvinata — que, quoad cognovi, in Dalia et Vermlandia deest — capsula subovata levi, operculo breviter conico, seta arcuata et inflorescentia monoica; differt autem czspitibus parvis laxis dispersis et in statu sicco 1008 KINDBERG, VERMLANDS OCH DALS BRYOGEOGRAFI. nigricantibus (haud late pulvinatis et griseis), foliis angustioribus, magis acuminatis et brevius piliferis, et pracipue cellulis eorum mediis exacte sinuosis; habitu Grimmis curvula& similis; oceurrit in Dalia prope Rostock in rupibus argillaceo-schistosis; G. tor- quata; G. commutata; G. elatior; G. patens, Hedan; G. Muehlen- beckii, Carlstad och Filipstad; G. decipiens, Lilla Strand i Frö- skog i Dal; G. Hartmani, vanlig, t. ex. Gärdsjö; G. ovata; G. unicolor; G. gracilis, Hällans skifferbrott i Gunnarsnäs; G. apo- carpa. Racomitrium hypnoides; R. canescens; R. acieulare, Ed och Rostock; R. protensum, Gårdsjö och Rostock; R. fasciculare, Rostock; R. heterostichum, allmän; R. heterost. var. alopecurum OR. sudeticum» i »förteckningen»); R. microcarpum, Gårdsjö och Ekshärad i Vermland. Weisiacew. Barbula nitida (ny för Skandinavien), vid vattenfallet nära Räbäck ofvanför Rostock; B. ruralis; B. subulata, Ed; B. tor- tuosa (ofta fruktbärande), Persberg, Gardsjö, Ed och Rostock; B. inclinata, Rostock; B. convoluta, Rostock; B. fallax; B. reflexa (med frukt), i ett kärr nära Rabäck ofvanför Rostock; »B. revo- luta SCHRAD.», Kristinehamn (enl. ©. ANDERSSON), eljest ej funnen i Sverige. Ceratodon purpureus. Pterygoneuron cavifolium. Di- dymodon cylindricus, Rostock; D. rubellus, Persberg; D. tophaceus, vid Rostocks vattenfall (jemte D. eylindricus); D. rigidulus; D. crispulus, Bälnäs nära Ed. Pottia truncata; P. lanceolata *inter- media. Weisia rupestris, Rostock; W. mierostoma, Ed och Ro- stock; W. viridula, Rostock samt Lund i Ånimskog i Dal. Encalyptacece. Encalypta contorta, Blekan 1 Dalskog; E. exstinctoria; E. ciliata, Tangebo i Dalskog samt Rostock. Orthotrichacew. Orthotrichum obtusifolium (i Dal ofta fruktbärande), t. ex. vid Ed och Rostock samt Lästvik i Steneby; O. gymnostomum, Ed samt Hjulsängen i Gunnarsnäs och Lästvik i Steneby; O. speciosum; O. affıne, allmän, t. ex. vid Rostock; O. affıne *fasti- giatum, Ed och Rostock; O. rupestre, Rostock; O. leiocarpum, ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899,N:0 10. 1009 Ed, Rostock och Hedan; O. Lyellii, Sandbäcken vid Carlstad samt i Dal vid Örndalen i Ör och Sverkilsbyn i Gunnarsnäs; ©. americanum, Tobräckan i Öri Dal; O. curvifolium; O. Lud- wigii; ©. Drummondii, nära Bälnäs och vid Stora Le nära Ed samt Hjulsängen i Gunrarsnäs; O. ulophyllum; O. ulophyllum *crispulum och *intermedium, jemte O. Bruchii, Hjulsängen i Gunnarsnäs; ©. anomalum; O. urnigerum; O. cupulatum; O. Schimperi, Carlstad; O. tenellum; O. stramineum, Bälnäs vid Ed; O. pumilum, Ed och Rostock. Zygodon viridissimus *rupe- stris, Ed och Rostock; Z. Mougeotii, Rostock; Z. lapponicus, Ed samt Borgvik (i Verml.). Meeseacee. Paludella squarrosa. Meesea trichoides. Cinclidiacee. Cinelidium stygium. Bartramiace@. Bartramia ithyphylla} B. norvegica, Rostock; B. pomi- formis och B. crispa (som synas vara skilda arter), Rostock, Hjulsängen och Hedan; B. Oederi. Philonotis calcarea och *c&- spitosa, Rostock; Ph. fontana. Catoscopium nigritum. Cono- stomum boreale. Funariacee. Funaria hygrometrica. Physcomitrium piriforme. Discelium nudum. Bryacee. Timmia austriaca.. Aulacomnium androgynum; A. palustre. Mnium cinclidioides; M. punctatum; M. stellare, Gärdsjö samt Blekan i Dalskog och Rostock; M. cuspidatum; M. affıne; M. medium, Bodalen i Carlskoga (Verml.) samt Rostock; M. rostra- tum samt M. undulatum, M. marginatum, M. hornum, M. ripa- rium och M. orthorhynchum, alla vid Rostock. Rhodobryum roseum, Gårdsjö. Bryum (Leptobryum) piriforme, Ängens träd- gård vid Rostock; B. pallens, Sanna vid Kristinehamn (enl. ex. af D:r P. OLSSON) samt Rostock; B. turbinatum, Ed; B. erythro- carpum; B. alpinum; B. capillare; B. Ferchelii och *suecicum 1010 KINDBERG, VERMLANDS OCH DALS BRYOGEOGRAFI. samt B. bimum och B. pallescens, Rostock; B. ventricosum; B. cx&spiticium; B. Funckii och B. Blindii (enl. ex. af P. LARSSON), Rostock; B. argenteum; B. pendulum; B. cernuum och B. incli- natum, Rostock; B. (Webera) crudum; B. nutans; B. Sphagni; B. annotinum samt B. proligerum och B. carneum, Rostock. Buzxbaumiacee. Buxbaumia aphylla; B. indusiata. Diphyscium sessile, färgeri- garden vid Rostock. Andrewacee. Andreza petrophila; A. Rothii; A. crassinervis. Bruchiacee. Pleuridium alternifolium, Carlstad; P. axillare, Arvika prest- gard; P. subulatum. Phascacee. Phascum acaulon. Alltså är artantalet 310; dertill komma 16 underarter, hvilka af åtskilliga författare anses som arter, samt 3 varieteter. Bland dessa äro Grimmia subeurvula och Dicranum majus var. undulascens beskrifna såsom nya; Barbula nitida är ny för Skandinavien. Bland de öfriga äro följande mest anmärkningsvärda: JIso- thecium tenuinerve. Denna art blef först af mig urskild efter amerikanska exemplar, men är funnen i Frankrike, på Färöarne och inom Sverige i Östergötland och Bohuslän m. m.; den torde vara vanligare än Isothecium myosuroides. Thuidium Philiberti upptäcktes först 1892 i Schweiz, men är sedan funnen i Vest- manland, Bohuslän, Norge, Danmark och Nordamerika. Brachy- thecium intricatum urskildes för länge sedan af HEDWIG och an- togs äfven af BRIDEL och SCHREBER m. fl. såsom art, men re- ducerades af SCHIMPER till en varietet af Brachythecium velu- tinum. Cynodontium polycarpum *torquescens har troligen hos oss varit förvexlad med Cynod. gracilescens och är funnen fler- städes i Skandinavien och Tyskland m. m. Utom de nu uppgifna arterna finnas sannolikt några andra, som i Svea- och Götaland ej äro ovanliga, t. ex. Thuidium ÖFVERSIGT AF K. VETENSK.-AKAD. FÖRHANDLINGAR 1899,N:0 10. 1011 delicatulum, Hypnum commutatum, H. filieinum, H. Koneiffi, Polytrichum strietum, Grimmia campestris, Encalypta rhabdo- carpa, Orthotrichum diaphanum, Bryum (Webera) albicans, samt i Vermlands nordligaste, föga undersökta del ätskilliga andra, från de närbelägna fjellen nedstigande arter. Linköping den 21 november 1899. 1012 Skänker till Vetenskaps-Akademiens Bibliothek. (Forts. fr. sid. 984.) Mexico. Observatorio meteorologico central. Boletin de agricultura, mineria 6 industrias. Ano 8 (1898/99): N:o 10.109,90, Boletin mensual. 1899: 6. 4:o. Middelburg. Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Achter. Di. 9: St. 1—2. 1.897 991 8:0.: Montreal. Royal Society of Canada. Proceedings & transactions. (2) Vol. 4 (1898). 8:0. Moscou. Societe imp. des naturalistes. Nouveaux memoires. T. 16: Livr. 2. 1899. 4:o. München. K. Bayerische Akademie der Wissenschaften. Sitzungsberichte. Philos.-philo]. hist. Cl. 1899: Bd 2: H. 1. 8:0. — K. Meteorologische Central-Station. Übersicht über die Witterungsverhältnisse im Königreiche Bayern. 1299290. New Haven. Connecticut academy of arts and sciences. Transactions. Vol. 10: P. 1. 1899. 8:o. Nizza. Observatoire. Annales. T. 1 & Atlas. 1899. 4:0 & tv. Fol. — sSociete de medecine et de climatologie. Nice-medical. Annee 24 (1899): N:o 1-2. 8:0. Nürnberg. Naturhistorische Gesellschaft. Abhandlungen. Bd 12 (1898). 8:0. O’-Gyalla. Meteorol.-magnet. Central-Observatorium. Beobachtungen. Bd 19—-21 (1896—93). 4:0. Ottawa. Field-naturalists' Club. The Ottawa naturalist. Vol. 13 (1899): N:o 7. 8:0. Palermo. Circolo matematico. Rendiconti. T. 13 (1899): Fasc. 4. 8:0. Palo Alto. Leland Stanford junior university. Contributions to biology. 18; 21. 1899. 8:0. Paris. Bureau international des poids et mesures. Travaux et mémoires. T. 9. 1898. 4:0. Proces-verbaux des seances de 1899. 8:0. — Ministere des travauz publics, Division des mines. Annales des mines. (9) T. 14(1898): Livr. 11-12; 15(1899): 1-3. 8:0. — Observatoire. Annales. Observations 1890. 4:0. — sSociete astronomique de France. Bulletin. 1899: 11. 8:0. — Societe d’etudes scientifiques. Feuille des jeunes naturalistes. (3) Annee 30 (1898/99): N:o 349350. 8:0. Catalogue de la bibliotheque. Fasc. 27 (1899). 8:0. — sSociete de geographie. Bulletin. (7) T. 20 (1899): Trim. 3. 8:0. 1013 Paris. sSociete meteorologique de France. Annuaire. Anne 47 (1899): 1-6. 8:0. — Societe de Speleologie. Mémoires. T. 1 (1896/97): N:o 1-11; 2 (1898): 12; 3 (1898/99): 13— NOG DIN Spelunca. Bulletin. T. 1 (1895): N:o 1-4; 2 (1896): 5-8; 3 (1897): 9—12; 4 (1898): 13—16. 8:0. Philadelphia. University of Pennsylvania. Publications. Series in astronomy. Vol. 1: P. 2. 1899. 4:0. Pola. Hydrographisches Amt der K. und K. Kriegsmarine. Meteorologische Termin-Beobachtungen. 1899: 7—10. Fol. Potsdam. Centralbureau der Internationalen Erdmessung. Comptes-rendus des séances de la 12M® conference generale de l’as- sociation géodésique intern. réunie & Stuttgart... 1898. T.[1]-2. 1899. 4:0. Pressburg. Verein für Natur- und Heilkunde. Verhandlungen. N. F. 10 (1897—98). 8:0. Roma. Accademia dei Lincei. Cl. di scienze morali... Atti. (5) P. 2: Notizie degli scavi 1899: 6. 4:0. Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): 7—8. 8:0. Cl. di seienze fisiche... . Rendiconti. (5) Vol. 8 (1899): Sem. 2: Fasc. 9-10. 4:0. Rotterdam. Bataafsch genootschap der proefondervindelijke wijs- begeerte. Catalogus van de Bibliotheek. 1899. 8:0. St. Petersbourg. K. Mineralogische Gesellschaft. Materialien zur Geologie Russlands. Bd 19. 1899. 8:o. Verhandlungen. (2) Bd 36: Lief. 2. 1899. 8:o. — Laboratoire biologique. Bulletin. T. 3:4. 1899. 8:0. — Musee zoologique de lacad. Imp. Annuaire. 1899: N:o 1—2. 8:0. Stavanger. Museum. Aarsberetning. Aarg. 9 (1898). 8:o. Strassburg. Meteorologischer Landesdienst in Elsass-Lothringen. Ergebnisse der Meteorologischen Beobachtungen i. Jahre 1896. 4:0. — Direction der geologischen Landes-Untersuchung. Abhandlungen zur geologischen Specialkarte von Elsass-Lothringen. N. F. H. 3. 1899. 8:o0. Verzeichniss der im westlichen Deutsch-Lothringen verliehenen Eisen- erzfelder & Übersichtskarte der Eisenerzfelder ... 1899. 8:0 & Fol. Sydney. Linnean society of New South Wales. Proceedings. Vol. 24 (1899): P. 2. 8:0. Tokyo. Central meteorological observatory. Weather chart, 1899: 8—9. Fol. Öfversigt af K. Vet.-Akad. Förh. 1899. Årg. 56. N:o 10. 4 1014 Torino. BR. Accademia delle scienze. Atti. Vol. 34 (1898/99): Disp. 15. 8:0. Toronto. Canadian institute. Proceedings. Vol. 2 (1899): P. 2. 8:0. Trieste. Osservatorio astronomico-meteorologico. Rapporto annuale. Vol. 13-(1896). 4:0. Washington. Dep. of ayriculture, Weather bureau. Monthly weather review. Year 1899: 8. 4:o. Weather map. 1899: 8. Fol. — U. 8. Geological survey. Monographs. Vol. 29; 31 & Atlas; 35. 1898. 4:0 & Fol. Wien. K. Akademie der Wissenschaften. Denkschriften. Math.-naturwiss. Cl. Bd 65; 66: Th. 1-2; 67. 1898 — 99. 4:0. Sitzungsberichte. Math.-naturwiss. Cl. 1898. 8:0. Abth. 1. Bd 107: H. 6-10. >, 2.2: BdE07-2H2 3 10: >» 2.b.Bd 167: H.4-10. 2 Do ala. » Philos.-hist. Cl. Bd 138 (1897)—140 (1899). 8:0. Archiv f. österreichische Geschichte. Bd 85: 1-2; 86: 1-2. 1898 — DD; 3:0: Fontes rerum Austriacarum. Bd 50: 2. 1898. 8:o. Almanach. 1898. 8:0. — K. K. Zoologisch-botanische Gesellschaft. Verhandlungen. Bd 49 (1899): H. s. 8:0. — K. K. Militär-geographisches Institut. Astronomisch-geodätische Arbeiten. Bd 13—15. 1899. 4:o. — K. K. Geologische Reichsanstalt. Jahrbuch 1899: H. 2. 8:0. 5 — v. Kuffner’sche Sternwarte. Publicationen. Bd 5. 1900. 4:0. Wiesbaden. Nassauischer Verein für Naturkunde. Jahrbücher. Jahrg. 52. 1899. 8:0. Zürich. Sternwarte des eidg. Polytechnikums. Publikationen. Bd 2. 1899. 4:0. Af Prof. A. G. Nathorst. Svensk litteratur, 16 nummer. Af utgifvarne: Bibliotheca mathematica, hrsg. von G. ENESTRÖM. 1899: N:o 4. 8:0. Svensk kemisk tidskrift, utg. af Å. G. EKSTRAND. Årg. 11.(1899% N:o 7. 8:0. ö Tidskrift för skogshushällning, utg. af C. G. HOLMERZ. Arg. 27(1899): N:o 3—4. 8:0. Botaniska notiser, utg. af O. NORDSTEDT. Separater ur årg. 1899. 8:0. The journal of ige chemistry ed. by W. D. BANCROET &J.E. TREVOR. Vol. 3 (1899): N:o 8. 8:0. 1015 Af författarne: AGARDH, J. G., Analecta algologica. Cont. 5. Lunde 1899. 4:o. HOLM, G., Über die Organisation des Eurypterus Fischeri Eichw. St. Petersb. 1898. 4:0. KROK, TH. O. B. N., & ALMQUIST, S., Svensk flora. Uppl. 2. 2(= Kryptogamer). Sthm 1898. 8:0. LAGERHEIM, G., En svampepidemi på bladlöss sommaren. Sthm 1896. 8:0. — Beiträge zur Kenntniss der Zoocecidien des Wachholders (Juni- perus communis L.). Sthm 1899. 8:0. LUNDSTRÖM, C. F., Om poppelplanteringar till fyllande af den otill- räckliga tillgången på asp. Sthm 1899. 8:0. NILSSON, ALB., Om granrost. Sthm 1898. 8:0. — Några drag ur de svenska växtsamhällenas utvecklingshistoria. Sthm 1899. 8:0. TRYBOM, F., Fisket i Halland. Halmstad 1899. 8:0. V. BEBBER, W. J., Der Wetterdienst an der Deutschen Seewarte. 8:0. — Das Sturmwarnungswesen an der deutschen Küste u. Vorschläge zur Verbesserung desselben. Lübeck 1895. 8:0. KÖLLIKER, A., Über das Chiasma. Jena 1899. 8:0. DE NASCIUS, F. C., A la conquete du ciel! Livre 2: Fasc. 3. Nantes 1899. 8:0: RASPAIL, X., A propos dun projet de reforme å la nomenclature des etres organises et des corps inorganiques. Mexico 1899. 8:0. Stockholm 1900. Kungl. Boktryckeriet. Serials ‚MIN Hr ir iM) UN IHN ig HALLEN i) ; \ ; VIRROH ; Dana