I , . ' ■t ■^™ '~ ■ ^ ■J ■* L «■■.■ . ■»■■ ^ Nj *r > ' J» mm TT Jti-UA^ y2 * fo*r$f I ) ( «* ™™ **i£~' ■' ^™ i . i I ■-'- ' " .: ■ ii imkmmmmmm l i ■ \ — — — — — — — GuiLIELMI PlSONIS, M, D. Lugduno > Batavi , MEDICINA BRASILIENSI (jftt :j t W rf LIBRI CLV AT VO R: L De Aere , Aquis , &: Locis. I I. De Morbis Endemiis. III. De Venenatis & Antidotis. IV. De Facultatibus Simplicium . E T GeorgI MarcgravI de Liebstad, Mfnici Germani, H I S T O R I M RERVM NATVRALIVM B R A S I L I &, L I E L A E T, Antiverpianus, In ordinemdigefIit& Annotationes addidit , Sc varia ab Au&ore Omifla fupplevit & illuftravit. # -w-t^---^ > f J * ►♦ «~ CELSISSIMO PRINCIPf, G DEI. GRATIA. PRINCIPL AVRIACO. COMITI. NASSOVI/E. CATTIMELLIBOCI. VIAND/E. DIET ZI/E.LING7E.MEVRS/E. BVR/E. LERDAMI. VER/E. VLISSING/E QVE. MARCHIONI. BRED/E. GRAV^E. DITIONIS. CVKIANiE. DIEStTE; GRIM- BERG/E. HERSTALLI. CR ANENDON CKI. VARNESTONI. ARL/EI. NOSEROEI. S. VITI. DASBORCHI POLANI. VVIL» HELMOSTADII. NIRVARTI. ISELSTEINI. S.MARTINODICI. MONTIS.GERTRVDIS. C ASTELLORENARDI. SVPERIORIS. ATQVE.INEERIQRIS.SVVALUVV/E.DOMINO.BARONIQVE. ANTVERPI/E. BISONTII. BVRGRAVIO. H/EREDITARIO. HOLLANDI/E.HiEREDITARIO.MAPvSCHALCO.GELDRI/E. HOLLANDI/E. ZELANDIiE. VVESTFRISI/E. ULTRAJECTI. TRANSISVLANI/E. ET. GRONING/E. GVBERNATORI. EOEDERATI. BELGII. TERRA. MARIQVE. IMPERATORI. PATERN/E. ET. AVIT/E. VIRT VTIS. AC. GLOPvIZE. H/EREDI, UNICO. GENERO. REGIO. ^Domine Clementiflime > Rafilia Medica, quum falutiferos fuos thefauros in natali tibi Batavia, tafn- quam illuftriffimo Eurppas theatro , di- verfi cxli folique hominibus exponere & condonare conftituiffet, Tux Celfi* tudini fe approbareprimain , Tuo be- neficio apudcxteros uti convenientif- fimum putavit, Neque mereri parum is Nominis audoritatem , quiim funi- mam non folum & incredibilem adferat, quam pro minimo tamen fui aeflimatj.deledtationem- fed iifdem facie quoque ac * 3 . figura e , fifeura jucundifsimisfpeciebus,quopofthunccodo delatum fpiritumnullum majus bonumdatummortalibus, fanitatis, bona: corporis ej ufque fenfuum habitudinis , vitx tuenda?, & pame, fi fas eft dicere , fatalium ac decretoriorum temporum prorogandorum novas rationes proponit totius ac tanti orbis incolis & prxfentibus & futuris3neque fluxas & amifsioni aut oblivioni obnoxias,fedxternislitterarum notis illigatas.Fuic illa prifcis feculis regia^ eruditionis pars eximia percontari na- turam & coeli ac terrx mariumque cenfusatque opes fcrutan- do eruere, combinatifque Apollinis &Martisftudiis,quafi majorem regno poffefsionem fuamfacere. SicCa^far media inter prxlia & armacoeli plagis fuperifque vacabat. Ipfum quoqueSolomonem&Zoroaftremreges,nature;proprietates rerumque caufas non modo calluiffe, fed pie & fapienter in- terpretatos effe exlibrisplus quam Hiftorica? veritatis novi- mus. Alexandrum Magnum inflammatum cupidineanima- lium naturas nofcendi,delegaffe eam comraentationem Ari- ftoteli, eique aliquot millia hominum,quos venatus, aucupia, pifcatufquealebant,parerejuffiffe, Plinius au&oreft. Cujus decoris exemplum in Illuftrifsima Tua Naflbvia domo hic praterire res ipfa vetat, quia fcio hoc etiam tua* pietatis & ma- gni animi effe, Celfifsime Princeps, quod tuarum certus, Co- gnatorum tuorum quoque laudes libenter exaudis. Excel- lentifsimus enimComes I. Mauritius, in India Occidentali, domitis provinciis compluribus , terreftribus navalibufque praliis decertatis, religione fincera defenfa & au&a, inter tan- tos labores &fummx reicuram , quodadcorpus animum- que recreandum vacui temporis fibi concedebat ; unico pro- pemodum tribuebat avocamento , ingenii cultui, adeoque abacum & do&um illum pulverem Archimedia? fubtilitati a^mulus agitabat: tum & conatus hofce noftroscirca Hifto- riam Naturalem ita promovebat, ut ipfe non modo infi- tam multorum vim perdifceret, fed ad publicum fru&um prodendorum eorum viam aperiret. Equidem, ficuiquam, »\ m mihihancrenicommodam accidiffehicfateri libet, quiinter honorata minifteria,qucT pro fplendidifsimaSocietate, atque Illuftrifsiino Comite Naffovio , fubibam , hac mea peregrina- tione patricT fimul & mihi infervire, atque ad pofteritatem ali- quid tranfmitteredefideravi. Quamobrem HiftoricB Natura- lispartem domeftico meo G. Marcgraviocommifi, partem, quantumpermuneriscurasindefeffaobfervationelicuit,ipfe collegi & in ufus applicavi , terrx & aninialium , ipforum de- nique hominum vikera luftravi,fpecierum fimilitudines ad vivum delineavi, vires & poteftatesfimpliciftyloenarravi, & quantis inde profedtibus Medicina; fcientia augefcere pof- fit,denionftravi. Audiant,licet,qui pertinacia ma jore dubium an infcitia in folas veterum obfervationes jurati, atque eo- rundem veftigiisanxieinfiftentes, artem medendiomnibus partibus confummatamexiftimant, &altius abdita naturas rimari atque inventisufqueaddere, religioni habent,dum pi- gritia: fux velificantur, & prxcedentium induftria fervitu- tem aut foporem imponi fibi patiuntur. Enimvero, ficut an- tiquor um inftituta adhibere & venerari gratae pietatis eft , fic nobis omoe jus do&rinarum fines ac potrp?ria proferendiin- terdicere invidia & detredatio debet cenferi. Nequeenim (ut Plinii verba mihi vindicem) quafilaffa & effxta natura eft, ut jam nihil laudabilepariat: neque illi hac fini fcripferunt5 utnos ab fimili conatu deterrerent, fed ut exemplar operx egregie collocanda^ haberemus. Quod fi caftifsimi illi naturx facerdotesHippocrates & Ariftoteles abinferisexiftere pof fent, illos tamquam degeneres difcipulos ejurarent, & vifo novi hoc orbis theatro , non parcioribus , opinor , tot rerum ignorantiam lacrimis, quam Abderitanus ille fortis utriufque cafus rifu , conteftarentur. Sed eos quidem res ipfa fatis con- futat. TuverOjCelfifsime atque InvidePrinceps, accipefe- reno vultu hoc Americx inter lxtifsima exordia imperii ac principatus tui, Tibi fe comraendantis, Teque patronum fibi adoptantis,non vile,nec fpecie magis,quam ufu ^ftimandum * 4 donum. donum. Veronenfem illum librorum helluonem , non con fero mecum : Sedbngefeqwr, & veftigia pronm adoro. Tamen re non multum differimus, eique Hiftoriam Natura- lem C^fariTito Vefpafiano, deliciispopuliRomani, infcri, pfiffe honori fuit. Tu noftrae delicix : Tuorum majorum du- &u Belgx, quo navigaffe magnum fuit , eam provinciam fect- mus $ qux nihil nifi ferrum & mortes minabantur, ita naviga- bimus, utnonmodoauri talentis&preciofifsimis mercibus nos ditet, fed etiam corporum noftrorum vitx fidelia admini- culaprxbeat: Tuo fe perfeveraturum infide noftrahoc pi- gnore, velut rato omine fancit. Itavelit faxitque Deuslm- mortalis , qui quavis in minima naturarum fua: immenfa: po- tenti^ , fapientix , bonitatis notas imprefsit : Idem Celfitudi- nemTuam cum omniilluftrifsima domo fofpites & incolu- mes diu propitius fervet , ut omnibus defideratis potiti in profperisperpetuifquefuccefsibusquamlongifsimum^vum exigatis. Celfitudinis <-veftr& DevotifTimus 6cHumillimus Cliens GULIELMUS PISO. Bene- , '-'ja~**n. •-— im - ■ _J- E N E V O L O L E C T O Auca de pucipuis Brafilia Medicis , minufque ante haccognitis rerum naturalium qualitatibw exhibere conftitui. Gharum Hiftoriam nec altim extendere, multominm ad pompam exornarevoluu Gfaodverir tatifimulac brevitati ftudens , qm vel incerta vel fuperftitiofa (ficut non pauca quidem eft reperire pervaftam illam Ame- ricanam Barbariem) in alios derivarem. Facile equidem vulgare illud vitium condonandum fore exiftimo, fpeciofis fcilicet titulis frontifpicio li~ bri pufixis , fuperbire. At vero illud majm mihi videtur emendandum potius quam culpandum , feculi caconhes , tumido & pracoci opere in um- hradomi enutrito, pofteros demereri , totque crudis& inexpertis exo- ticis ex remotifiimis mundi cardinibus hinc inde corrafis •■, paginas tantum replendo errores propagare. Cum vel circa ea qua trita in Scholis , tot- que retrofeculis ante oculospofta non leviter etiam nunc cacutiamm . £ vo quidem omne tu/ife punttum videbor ,fi me veritatis antiftitem , nec huic, nec illi vitio obnoxium , hofque tenuiores conatm, Sileno Alcibiadis potius, quamTemplo Aegjptiaco fimiles , aqua pofteritas judicaverit. Invitatus enim quondam ab Amplifiimis Societatis Indis Occidentalis un^ deviginti Viris,ut liluftrifiimo Najfavia Comiti,tum quoqueBrafilk,qua paret Belgis , in arte Apollinari pueffem : publica utilitatis fore me~ cumarbitratifunt Spet~latifiimi Viri D. Albertus Coenradi Burg , & D. Ioannes de Laet , primi Mufarum fautores , moleftamhanc provin- ciam mihiimpofitam natuu indagatione horis fubcifivis lenire. Cui fimul oneripublico <£? privato ut ferendo par effem , Georg. Marcgravium & H. Cralit^ium Germanos , Medicina & Mathefeos candidatos mihi adjungi vifum fuit. Hic immatura morte fufocatm: Ille fedulm pr i '"" —! AD LECTOREM. per fexennium Mediterraneorum locorum explorator^ meis primum » mox Illuftr. Comitis fuhfidiis fufultm , partes fuas circa Geograpbicas, Aftronomicas , Hiftorkque Naturalis ohfervationes , acriter tutatm eft. Atque in Africam tandem transfretans fuccuhit. ^uamohrem ne illius Viriperiret memoria,Aftronomica Clarifimo D.Profeffori Golio, aliquando edenda : Hiftoriam vero Naturalem cuu Vraftantifimi Viri l de Laet , de Ameticanis meritipmo , per Illuftrif Mauritium Naf fovium tradi curavi. Atque ut defunUi cinerihm fuapetfolverenturpra- mia, opmejmpofthumum meis traflatihmnonintermifceri , fedadjungi volui. Quacunque itaque ohfervatu digna ex heatifkmo boc natura tbeatro, velameeruta, velaprimuincolh nohistradita funt , examiniS praxi fuhjeci, ac quapotui fedulitate & finceritate , vera afalfis , noxiaa falutarihm difcrevi. Tandemque eorum imagines advivum a piUore me- cum per deferta peregrinante expreffas, adjunxi. Si hoc qualicunque opere conjunftis virihm peraUo^campo quafi poft futuris nunc aperto, fertilifimam hanc America partema crafiis illis caliginihm aliquatenm vindicari poffe Benevolus LeUor cenfuerit , plus quam digno lahoris pramio me affeffum arhitrahor* G. PISO, SVMMA- i r m i i ■■ S V M M A R I A LIBRORVM SEQVENTIV Iber Primvs agit de BrafllU Aere, <^Aquis & Locis. Liber Secvndvs de CMorbis Endemiis : nimirum Cap. i . De Febribus. 1 1 . De Oculorum vitiis. iii. De Spafmo. IV. De Stuporcj . V. De Catharris. v i . De prolapfu Cartilaginis mucronata. vn. De obflruclionibus Vifierum naturalium. Vin. De Oppilatione Hepatis & Lienis. ix. DeHydrope. x. De Lumbricis. xi. DeVentris fluxibm. xii. De Tenefmo. xiii. DeCholera. xiv. DeDyfenteria. x V. £>£ fluxu Alvi hepatko. xvi. D . x. De PalmiSy earumque variisfleciebus. xi. De K^Aroeira. xii. DeVrucu. xin. De Zabucayo arborc->. xiv. DeGueticoroya. xv. Delanipaba. xvi. De Acaia feulbimetara. xvii. De Tapia arbore^j . x V 1 1 1 • De Araticufleciebus. xix. DeCaaroba. xx. De Embira,feu Pindaiba. xxi. De lbiraee_j . xxn. L>- ■jw 1 x x IX. De Canna SiheHri. lxxx. DeBnfourmha. lxxxi. DeCaa-ataya. ■l xx xii. DeCaraguata. l x x x 1 1 1 . De Trevo , feu Erva damor. l xx xiv. De Tapyrapecu. l x x x V. De Herba lanuginofa . l x x x v i . De Vite ArhuHina. Lxxxvn. DeCMangles. lxxxviii. De Cururu-ape. lxxxix. DeTimbo. xc. DeParatura. xci. Delbirarema. x c 1 1 . I>£ Aninga peri. xciii. De Mecrii. x c i v. £>£ Albara , feu Pacivara. xc,v. DeTupaipi. xcvi. Delnquiri, feu Caaco. xcvn. Dtf.Erva d-Jmpige, xcvin. Faifons dlmpige. x c i x. De Mafaranduba. C. D£ ibipitanga. c 1 1. D Qui agit de Brafiiiae Aere , Aquis & Locis. Icturus de humani corporis malis , eorumque remediis in novi illa orbis parte familiaribus , operaspretium fa&urus videor,fi de Aere, Aquis & Locis ',feu de natura ccelifolique Brafiliani pauca quaedam prasmittam.Quod velid^ ' eo neceffarium eft , ne fideribus deinceps aut regionibus fertiliffimis omnino & faluberrimis perperam attribuatur , quod vel incolarum vel advenarum in- fcitis aut intemperantiae eft imputandum. Eorumimprimisquiextremas& incognitasmundiplagasadeunt, utprofeffioneartis, falutis humanse pratfi- diis,mortalibusoperampr3eftent:MagnitamenHippocratiserTatiimmemores,taminfanitatem confervando, quamincollapfamerigendo, non raro deficiunt. Tkafilia autempraeftantifli- ma facile totius Americse pars penitius introfpe&a , jucunda imprimis falubrique temperie ex- cellit ufque adeo,ut merito cum Europaatque Afia de clementia Aeris & Aquarum certet.Si- tum fi ipedes & figuram,a fecundo ab /Equatore ad quartum fupra vigefimum latitudinis gra- dumexcurrens , trigoni oblongi fpeciem refert : cujus bafis Alquarori obverfa , ab oriente in occidentem re&a protenditur. Latus ad oricntem fpectans Hefperiis ./Ethiopibus objacet, va- ftiffimo mari interpofito : unde tain corporis obleaamento, tjuam mmmo vitae ac valetudinis bono , habitata ejus frons, blandum & benignum Subfolanum ab auris matutinis natum, con- tinenter recipit 5 quo homines cxteraque animantia demulcet , & ab intolerabili folis vertica- lisxftu vindicat. Qni , fimareaccedat, fummo quidem mane, firecedat , adultiori aurora perfentifcitur. Necianguefcit circavefperam , ficutfoietmultis Indiarum locis , fedintendi- turadeoacomitantefoleutultramediasnoctis horasnon rarovigeat, condenfatioqueaeris nocturnanequeatdilatationem & motumiilumnaturalemAeris faciie hebetare autvincere. Alterum vero latus (quod a Peruano regno celfiffima montium juga & immenfa difterminat fpacia) Zephyrus licet infaluber, mediterraneufque veiitus,propter infinitos quos perflat palu- dofosiacus,ferano6teinfeftet: tamena montibusmarivicinisperpetuocoercctur, adeoq- ab aura marina pellitur.ut ad littora ufquc vix queatpenetrare.Qui,fi aliquando ob pluviofas ma- lacias,per diem integrum (quod rariffime quidem obfervatum eft) fpiraffe conftiterit,remotio- resamari,occidentiqueobverfos,veheinentiu5; marisveroaccolas & imprimis nautas una vix leuca a littore remotos benigniusexercet. Quemadmodum jucundiffimisacconftantif- fimis his anni tempeftatibus haudmagnx mutationes, itadiurnis & no&urnis evidentiores contingunt, quoddies&nocresnon magis pares fint fpatiis, quam differentes calore &fri- gore. Nam Sol altius afcendens , poftquam terrarum & hominum poros aperuit , profundius & pari intervallo fe occuiit , unde condenfatio aeris major extremam partem nociis ma?is ro- rifluam efficit. Hinc rigidum & pcnetrans frigus a tertia hora noclurna circa gallicinium ad exortumufque Soliscorporaferit. Itauthanctetram recens ingreffis moieftum fummequc noxium effe foleat. Quod qui non evitat , haud facile vitam beatam in hifce vel aliis Indiarum oris exordietur. Cujus rei non ignari Brafiliani focum pcrennem in tuguriis juxta le&os pen- files alunt , ejufque beneficio no&urnum frigus tolerare & venata infe&a arcere queunt. Por- o_' ■ "! z GVILIELMI PlSONIS ro re&us afcenfus & defcenfus Solis breviffima facit crepufcula , nodtefque adeo diebus pares, utne quidem unius horae difcrimen agnofcant. Noctibus aeftivis , frigus intenfius: hyber- nis, quodmireris, mitiusfepe perfentifcitur : aerefcilicettranquillo&nubibusundiquaque preflbpluviasmoliente. Ruricolae poft no&es folitofrigidiores, diesfercnos; Medici vero firmam validamque corporis conftitutionem pollicentur. Contrarium fitepidae& humidae noftes praeceiTerint. PluvialistemporisinitiumfitmenfeMartiovelAprili, Augufto finitur •, quoSol rcduxex Cancromateriampluviaeexpartedifrolvit inventos. Vnde procellae &turbines fubindena- fcuntur , quas mox vernum tempus excipit, eafque blandiffime componit. Diverfitatem qui- demumbrarumnuncin Auftrum, nunc in Septentrionem proje&arum agnofcunt Tropico- rumlncols, qui Amphifciiproindedicti; verumnullam circaannitempeftatesmutationem bis accedente & retrocedcnte Sole , ut multi exiftimarunt, fed folummodo abcunte ab /Equa- tore vel ad Tropicum Cancri vel Capricorni , ufque dum eo redierit & aequino&ium abfolve- rit. Projper Alpinm duplicemaeftatem unoanno dari teftaturin/Egypto, non adeo quidem a Solis , quam miro Nili accefTu & receffu pronatam. Brafllice incolx Antseci funt Hifpanis & /Ethiopibus, Periaeci Javcnfibus, Antipodes Aureje Cherfonefi incolis. Duotantum dantur anni tempora quorum unum calidum & ficcum, /Eftas dicitur : alterum calidum & humidum aeftatiEuropaeie flmile, Brumee vicem fupplet. Id- queinomnibusIndiisintraurrumqueTropicumveriflimum deprebenditur. Licet enimhy- berni & aeftivi temporis initium & finis , ob particularia incidcntia loci, tum & /Equatoris ma- iorem vel minorem vicinitatem non in idem incidant 5 plerumque tamen Annus , fex circiter menfibus ad humidum, & totidem ad ficcum vergentibus abfolvitur. Et quidem ea ratione, ut in multis Africae & Afiae , ejufdem nobifcum latitudinis oris, maxima exinde intenfio & remif- fioasftus, hicnullavel faltem exigua percipiatur, Sole, licet Brafilienfium Zenith, menfe Octobri & Febmario tranfeunte , radiifque fecundum angulos acutiffimos refiexis terramfe- riente. Qua; diverfitas iftarum Regionum incolis ob crebras malacias , noxiosque tepores, interitum , hifce ob dominatricem auram , falutem promittit perpetuam. Vnde facile eft col- ligere Anni tempeftates , non tam immediate a Sole ejufque motu , quam ipfa Ventorum fpe- cie, aftrorum adfpectus diverfitate , regionifque qualitate &fitupeculiaridifcernideberi. Ea- demcaufafblemnibus illis Torridae Subfolanis velFavoniis reddipoteft. Quinin locishifce mediterraneis , paulo verfus occidentem noctes funt frigidiores quamin maritimis, ufque adeo, utaliquandopruinacapillos quibufdam riguifle conftet. Etenim in Indiis cum multa admiranda , tum illud imprimis omnium phyficorum ingenia fuperat , quod in eadem coeli pla- ga, pariSolisaccefTurecefluque,iifdem anni menfibus ab ortu circa Oceanumaeftas & ficcitas, ab occafu trans juga montium & paludes Brafiliae, hyems , nebulae & pluviae. Vtin tanta loco- rum vicinitat ',quod ad rationem tempeftatum attinet.iidem pene popnli fibl mutuo antipodes videantureffe. Quamdiverfitatemdiflbnamquenaturae varietatem atque alia ejufcemodi , fl quisdiligentiusapudfcrcputct, profearoint-efliget , antiquosmultade iEquinoctiali circulo &torridaZonaopinatosefie. Proinde contra Ariftotelis & Plinii aliommque mentem non folumhabitabilehocClima, fed temperatum & fertile utique reddunt, tum rores perpetui» tum pluviae & jucundi a pelago flatus , dum vapores mane furgentes & nebulas tempeftive di£ cutiunt , jeftumque meridionalem temperant , ac foles puriffimos & nitidiffimos reddunt. Hincporrohumorum, qui innobis funt, aputredine confervatio. Neque tamen praecipua falubritatisvellongaevitatisratio, utquidam voluerunt, /Equatoris vicinitas, ob arqualita- tem tempeftatum , quam imaginantur. Nam multis fub linea sequinoctiali locis habitatis, nec folumnecccelumeft falubreficut InfulaeD.Thomae, Guinea, alia;que provincix teftantur, ubi corpora a torrente calore arefcunt & refolvuntur , minimeque longjeva fiunt. Quoniam attractivapores, aSoleiicetverticali & praeftantiffimo , obperpetuas malacias non difper- guntur , neque aquae ventilantur fed ftagnant. Tum fi qui perflant venti , languidi funt & vel- uti e longo itinere defatigati , ventis fubitis vel mediterraneis facile fe fubmittant. Vnde tepo- res vaporofi , nebulae & putredines enafcuntur. Qupd fub /Equatore navigantes miferc circa pcnuaria&aquamimprimis expetiuntur , quae bis terve fcetoremac putredinem concipitin vafis, antequam durabiles omnifque corruptionistandem expersfiat. Brafiliae vero vaftifli- mus oceanus tum pluviis , tum imprimis ventis perpetuam materiam fubminiftrat , qua littus cxhilaret, non tcpidam, ficut extra Tropicos fubindc folct , fcd veluti gelidam & ficcam , eam- quea Soleilluftratam aboriente inoccidentem admillaria aliquotperfpirat. Acceditquod paluftribus&olcntibuspluviis ex continenti ortis , numquam infeftetur: Cum infulisvicinis (quibus multae Indiae oricntalis & Africae partes cinguntur , turbidifque ventis agitantur) hxc regio careat. Caelumfaepequidemnubibusexorienteverfiis occidentemlatis obductumvideas, fedra- riflimis m . "JH t> E MedicinaBrasil. L IK, I. 3 rifllmis & tcnuiflimis , inque fublimi aeris extenfis , exccptis diebus pluviis. Sol oricns& oc- cidensimmotisoculis adfpici poteft , ordinariaeque tumfere magnitudinis &coloris, appa- ret, itautdiameterejusmenfurari queat. Mira enim undique fcneritas eft, praefertim circa vefperam: quaenullosumquamfuccedentiLunajtradit vapores velnebulas, ied nocfesrcd- ditadeoclarasutvetus & novilunium uno eodemquedie confpiciantur , litteraequc adqua- drantem Lunas commode legi poflint. Aftronomo denique ad ccelcftia intento, circa Eclip- (cs, nubeculas magallanicas,vcnerem falcatam poft emerfionem a Sole,Mercurium fcintillan- tem & corniculatum , appulfus Lunae ad fixas ftellas aut Planetas, cxteraque phcenomena, partim antea in Europa non vifa multa promittat. Sicut multoties in eminentiori obfcrvato- rio Aftronomico , perllluftrirT Naflaviae Comitem exftructo, anobis obfervatum eft. /EtherprodiverlitateadipecluumPlanetarum, accedentibus caufis inferioribus fuas reci- pit intemperies. Crebris fulguribus abfque tonitru ccelum fub vefperam corufcat, tempefta- te velmaxime ferena, fed ficca. Tonitrua fi quce circa aequinoctia fuboriantur, rariflime eaque cum imbribus fine fragore multo in Pernambuco, in Maranhon proprius ad aequatorem vehe- mentius & crcbrius exaudiuntur. Multae irides, Holones , dracones ignei volantes apparent. Nullae nubes neque nebulae, grandines ne vix quidem confpiciuntur ; nec altiflimos montium apices ulla canitie brumalem detinuifle faciem (ficut monti Pico in Canariis perpetuo contin- ■git) hic umquam obfervatum eft. Pluviarumguttasadmodumfuntmagnae, gravique decidunt impetu , quasfuffocativusali- quandoteporpraecedere velfequifolet. RoshicEuropaeo tumpinguior , & nitro multo im- pregnatus fcecundior •, tum multo penetrantior & tenuior, praecipue aeftate exiftit. Quod pa- tetinomnimetallo&ferroimprimis (utmateriasminus folidas praeteream) quae abfque ullo nubium adminiculo facile exedit. Intenfior folis radiorum fervor , poros corporum fubluna- rium aperitufque adeo de die , ut nocturno rori fubtiliflimo profunde fuppeditet introitum. Unde per quotidianam viciflitudinem humiditatis & caloris , illata jamputredine, vermium diverforum gcnerum fiat generatio , moxque totalis rei comfumtio. Verum quantum his o- mnibus noxius,tantum aliis ros proficuus,imo neceffarius, ne aeftate pluviarum inopia, grami- na & pafcuatorreantur, fed quae in locis avidis & fitientibus funt eo fere folo refocillentur. Etefiisfeu anniverfariis ventisfereniflimis hae orae diverfis temporibus gaudent. Semeftri enim hiberno five pluviofo ex nubilofa auftrina plaga intenduntur & Vulturni veluti naturam induunt, tantoque vehcmentius, quam Aquilo menfibus aeftivis , dominantur, ut dudus aqua- r um, a menfe Martio ad Octobrem iilis obfequia praeftent. Reliquo anni tempore ex Septen- trione in Auftrum maria coguntur. Circa Africae latus occidentale Brafiliae oppofitum, plane diverfo modo res fe habet. Quippe ab Aprile ad Iulium menfem verfus Septentrionem rapi- dus cft fluxus , inde ao* Octobrem tranquillum mare. Hinc ad Ianuarium verfus meridiem O- ceanus truditur : Mox circa medium Aprilis denuo nullum Currens (ut fluxum illum genera- lem Verulamius appellat) maris experiunturnautae. Atquehae diverfitates potifTimum qui- dem intra Tropicos libero cequore navigantibus percipiuntur. Adeo ut hi venti generales, Trop^i didi, minime fegnes, partim regendo Currem maris , partim proprio flatu (non fpon- taneo aliquo raptu ab ortu in occafum , ut doctiflimus Scaliger aliique inter veteres imaginan- tur) id efficiant, ut nequeant hinc navigantes verfus Africae vel Europae oras, eadem redire, qua venerant via. Unde fit , ut non adeuntibus Brafiliam fed inde redeuntibus tantum , tranfitus fic per Infulas Elandricas & miram illam lenticulam marinam Sarcafo Hifpanis diftam : quae longe lateque difperfa, adeo tenaciter fuperficiem maris obfidet,ut folum non falum diceres, obortif- que malaciis navibus haud leviter refiftat. i^Equor Brafilienfe rariflimis procellis infeftatur, &: ut plurimum tranquillum eft. Cui temeritas Barbarorum fe.fidens , gemino ligno fuberofo in- fidentes , fecure pifcaturam exercent aliquot leucas a littore remotj . Ccerulea & fubnigra eft exteriorejusfacies, interius viridis : agitatumnoduignefcit, fortiufquelumenemittit: tuni falfius quoque deprehenditur quam verfus Polos, adeoque pellucidum , ut pifces ultra vigind ulnarum profunditatem aureo colore micantes , ex altis puppibus commode confpiciantur, meridiano tempore, Soleque fplendentc. Ac tum fimul intueri licet, quam diverfus & contra- rius fubinde fitmotus in profundomari , ab eo quiin fuperficie a tumultuariis fit ventis , quod jadas bolides, aliafque artis nauticae conjecturas non parum eludit. Licet autem circa littora aeftufatis vehementi falum intumefcat,non tamen agros invadit aut vicinas terras depreflas inundat , fed ingenti fremitu rupem quandam five maris teniam Recijfo Lufitanis dicram,pulfat ac poteftate impetuofa verberat,quamfummo naturae miraculo & be- neficio conceflam omnes fateantur oportet:quod crepidocautium longo tractu excurrens,in- ftar muri, violentise Barbari & indignantis elementi refiftat,ac fidam tutamque navibus ftatio- nem & portus rcddat. Opulentiflimam quoque magnatum aedibus matcriam , qua Olindae & Paraibae monafteriafuperbiunt, fuppeditat. Maximam Brafilis: partcm,nunc interrupto, nunc A 2 eonti- — - » — __ IA ■ ^ 4 GVlLlELMI PlSONIS *» continuato dutlu tuetur. Ejus latitudo planiflima eft & quafi arte in fuperficie levigata , ad vU «inti, fubinde triginta paffus & ultra fe extendit. Tantae vero altitudinis eft ut vix fummo aeftu inundetur. Mare novo & plenilunio ad duodecim pedum altitudinem ( quod in Parnambu- cenfi littore fit circa horam quintam) attollitur, aquafque evomit ac parem depreflionem pa- titur , dum funditus prope multorum fluviorum alveos reforbet. Verum non rite obfervata fexhorarumviciffitudine,fedpro ratione decurfus fluviorum&pelagiintemperie, velcitius vel tardius xftum vaftiflimus Occanus abfolvit. Ita tamen ut menfibus aeftivis diuturniores & vehementiores acceffus,hybernis vero receffus dominentur. Quid, quod fluxus lunares, pau- cis a littore milliaribus ; currens veromaris per univerfum aequor perfentifcant navigantes, Caeterum ad extricandas perpetuas nautarum controverfias circalongitudinem hujusconti- nentis,fcire intereft,magis ad occidentem a natura collocatum,quam peritiftimi quoque Geo- graphi ha&enus opinati funt. Operaepretiiimitaque duxi illud addidifle quod exfedulaob- fervatione Eclipfium Lunarium nobis conftat. Initium fiquidem deliquii, quod in vigefimum Decembris,annomiUefimofexcentifimo trigefimoo&avo incidit,inter01indam Parnambuci & Uranoburgum Daniae,tribus horis & quatuor minutis differre deprehendimus. Unde redu- ftocalculo, facile erit colligcre , quaecaufa fiterrorisj cumpleriquenaucleriultraquinqua- ginta minuta a nobis difcrepent. Univerfa Brafilia Coloniis & Praefe&uris quatuordecim , totidemcfue circiter fluviis nobi- lioribus (ab aliis fatis memoratis) diftinguitur. Horum beneficio territoria fertilitate & com- moditate differunt. Praeter tot torrentes & amnes pifcofos, non limofos, fed faxofos, habitata orientalis pars , rivis, fontibufque inclytis & utcumque herbofis fcatet , iifque paflim, mira di- vina bonitatc,ut potum hominibus juxta ac pecoribus abunde fubminiftret,irrigatur. Armen- ta filveftria fiti aeftuantia eo confugiuntifeque ad luxum dulciflimis inebriantes aquis non raro praeda fiunt venatoribus. Rapidi funt plerique fluvii pluviis menfibus,& tunc fubito altifiime excrefcuntac ripas egrediuntur , aufto aquarum pondere , ruptifque obicibus valentius ruunt in campos. Is autem qui S. Francifco facer eft, totius Prxfetliurx Parnambucenfis facile maxi- mus, infulifque & fcopulis horridus,ac tempore quidem aeftivo, incerto quidem gurgite,aquis exundans, altiflimus eft. Hyemeveromodicetantum inpelagus fefe exonerat. Diverfitatis caufam perhibent effe immenfam originis diftantiam,tum etiam pluviarum ex alto allapfarum. Caeteri enim fluvii nobis vicini aeftate navigari non poffunt , quod aquis deftituantur , ac fi in continenti intus abforberentur.Cum nulli tamen alii in hac Americae parte reperiantur amnes qiutantosimbresalveofuoexcipiant. Sedconftatratio. Vaftiflima montiumjuga haudpro- cul a littore fficutin regno quoque Peruano^ demittunt vim illam pluviarum a tergo , & exo- nerant fe verfus occidentem. Mox ad rapidiftimos fne dicam & totius orbis maximosj altero brachio verfus Septentrionem in Amazonum & Maranhon flumina : alrero, adS. Erancifci, atque illa quae de la Plata & de ianeiro dicuntur, verfus auftrum erumpunt. Haec receptis in fe quibufdam amnibus invalefcunt & ad miliiaria aliquot in Oceanum labuntur, tanto impetu, ut procul ob oftio in ipfo mari dulces a Nautis hauriamur latices. Porro & Lacus juxta littora re- periuntur , qui mari licet vicini & quafi contigui, aquis tamen funt dulciffimis. In defertis re- motifllmis, exiguiquidam rivi e lacubus oriundi, dulces hyeme, fubfalfi aeftate exiftunt , quod ftagnantes Solis afliduitate adurantur. Praeterea putei paucis ante annis inlnfula Antonii Vaez, circa ipfum littus, quoufque maris seftus pertingit , effofli, potabiles aquas & dulces, in- corogcnerent. QuibusTnim tcmpeftivefudores fluunt, rarius valetudinem adverfam incurrunt, aut fi quando in mor- bum lncidant, minon negotio reftituuntur. Econtra fit iis, qui difficultcr fudant. Aqua; thermalesvclbalnea hadenus incognita funt. Artificialia humida &ficca, contra externa & interna mala , maximo falutis commodo in ufu exiftunt. Quaeex hcrbis, quas Brafilia producit, odoriferis eximiifque conficiuntur. Cavendum tamen, pricfcrtim noviciis & advenis , ab immoderato vel frigidorum vel calidorum ufu, quorumillatorpores&obftruaiones, materiam intus cogcndo , hax membrorumlanoUO- res , carnefqueerTceminataspropterfpirituum cxfolutionem excitant. Quamobrem nenu- mor ahmentalis attraftus refolvatur , fideliter oleis balfamifque nativis cavent incote Quafi barbariescommune quidhabeat fubinde cum erudita antiquitate, cui familiaris olimfuit hcet nunc exolevent, unftionis ufus. Porro exercitia prcter ambulationes , fedulo vitan- dafunt. Aurahaec, licetblandiffimeterramexhilaret, Solifque ardores clementer mitiget tamen motu defatigatis obcft. A vento enim adiapneuftia : ab immoderatiori vero exercitio , fum- ma humorum fpirituumque accenfio atque acrimonia proficifcitur. Tempus oportunum ad ambulandum eft raane , modo accefllis maris auram intendat & maturet, ut cxhalationes nofturnaE domentur tempeftive , atque tunc blande ftringitur & concentratur calor naturalis. Maxime auteni conducit circa Solis occafumprima vcfpera, quod vires corpori , robur& appetitumftomacho reftituat, ob temperiem optimam aeris & auram intenfiorem. Aura illavefpertina, seren a Lufitanis difta, quaeaUisEuropaercgionibuscalidioribus, coelofe- reno extimeri folet , hic falubris eft prorfus. Peritiffimi quique incol* , labores & motus ve- hementiores tum animi tum corporis, maxime obeiTe : lucubrationibus quoque mentem tur- barimemoriamqueimprimislabefaaariaflerunt. Hoc certum eft , difficiliusvigiiias, infe- norefque longe labores ob citam virium cxhauftioncm tolerari fub Zonis torridis quam tempcratis : torporemque & defidiam advenas tacite fubeunteslicet, primo invifamplacidam tandem contrahere. SOmnus diurnus brevis , quem & prandio inledis penfilibus promifcua multitudo capit , commendatur. Infuetis tamen aliquando obeft , acpropterea multum con- cedcndum hac in re confuetudini. Corporisvigiiantisdecubitusmeritoibmnopraferendus eft , idque eo loci, quo aura marina quidem, non tamen radii folares poffiint pertingere Som- nus noaurnus in lcfto molliori & plumis avium referto , admodum improbatur quod vif cera accendat. Qui fanitati confultum vult, pedibus nec coxis deteclus iaceaf pnefcrtim poft mediam noacm. Denfato enim corporis habitua nodurno vento, venx arterixque meantifanguini, tumhahtui mvifibili&fudoriexitum praecludunt: actumquidem obtran fpirationemcohibitam, poftridie pejores &graviores fehabent. Ediverfo illiqui cooperti fomnumcapiunt, jucundeacoptimevalcnt, leviorefque fc fcntiunt corporc , fudorelevi& tenui, roris inftar, madefcente. Qui Venere abutuntur , ardorem juvenilem extinguunt , & fcncftutem ante tcmpus matu- rant perfpirationem & circulationcm fanguinis remorantur , unde cruditates facile ad ambi- tumdiffunduntur, cathatrosincerebro,incordepalpitationesmoventes. Quarecoitus fic- utubivisyhicismaximecoiiducit, quoquisnaruraturgentc, nonvagaautintempeftiva libi- dineabreptus, Venensincendiumreftinguit, idquctutiusnoftu, interdiupeius. Itatamen ut neque hunc cibus , ncque illum cum vigilia labor ftatim fcquatur. Animipathematis, praecipucMelancholi*, quifrenum injiccrc nefcit, utmotus natutse &ipirituumperpetuofithber, hujuscslitemperieiferendaumpar habetur. Inediam haecre- gioimpatientiusfcrt, antc omnia biliofis vehementer obeft; qL1i fi ftomacho forte vacuo fomnumcapiant, faciletumcapiti, tum cordi mala accerfunt. Proinde aegris iuxta &fariis conducitmodice &fepiufculecibum&Potum capere, qui quo minus compofiti vclcalidi, eoconducibihores adfanitatem. Quicunque cnim ad altam& beatam feneantem pertin- gerevcht, hveadvena five indigena , caveatfibiavino&carniumufuquotidiano.quodquse exnutnentum atque calefacientium funt gcncrc, fiquidem vincantur calefaciunt- fin mi- nus,contrariumevenit. B Omnia GviLIELMlPlSONIS Omnia amara& acria, imprimis mane , cvitanda. Poma veroaurea , Limonia, Citria, Granata Melo pepones , Murucuja , Citrulli , reliquaque refngerantia , five cruda five con- ditautuitercomeduntura jejunis, quibus inter delicias facrahabentur; quod hepati confe- runt tum&menfibusimprimisxftivisadjucundiiTimam maturitatem pervemant. Undcin proverbiumabiit, NonintratxdesMedicus inquarum veftibulo crebn Aurantiorum corti- cesmaneconfpiciuntur. Sedulo cavendum frudus ullos coliigere, antequam radu folarcs ab exhalatiombus nocmr- nis eos repurgaverint. Praeftat illos ante, exceptis aftringentibus, quam poft paftum, tum quo- que faccharo conditos, quam crudos, apponere. Quod fugaces cum fint multi, facillime cor- rumpantur, imprimis iis , qui imbecilli & intemperato funt ventnculo. Ego quidem Galenum imitatus , perpetuo fuafor fui amicis , ut raro fugacibus frudtibus Ccfc oblefta- rent unde iptis diu multumque bene fuit. Qui in quotidiano ufu fruftus , hi potiflimum funt (namreliquaadHiftoriamnaturalem pertinent) Ananas 7 Mangaba, Acaju, Araca major & minor, Gmjaba, Murucuja diverfe fpecies , ibapiranga , CMa^aranduba , Acaja, Araticu, Guitacoroy, Birinrela , Mamaon, Bacoba, Banana, Cocos, Eicus Indicae variae; Piper dome- fticum multorum generum. Hiomnes inter patrioshabentur,quorum ahqua pars fponte aut in aeris provcnit : nonnulli a Batavis & Lufitanis in hortis excoluntur tam feliciter , ut lpli fruftus vilefcant. Inter fubterranea funt radices Batata , Nhambi & Vmbi ; tum glandes Ame- ricani Munduy optimi faporis & nutrimenti , atque fecundae menfae delicia:. Non procul a ht- tore in locis arenofis & faifa aequoris undaimbutis , adeo luxuriant Portulaca & Braflica man- naquaedam, utfolumlateatfubillis. _ Inter ipfas feras, plurimae exiftunt , quaevidum adminiftrant. Apn majores & minores, umbelico in dorfo prxditi , carnibus optimis & faluberrimis cenfentur. Amphibii porci, Capiverres difti Lufitanis , haud multum dignitate caeteris inferiores, integris mihtum & Barbarorum cohortibus alimento funt gratiflimo. Quod fi crudioris cibi concoftioni , aquae potum minus fufncere expenantur 3 pulverem ex Be~& modico piperis Brafilienfis praeparatum, Iuquitaya didum, intermifcere norunt, con- dimentumque inde conficiunt faluberrimum , atque in omni peregrinatione merito circum- ferendum. AnUVtem lucifugae fmira afpeftu animalia) carnes guftatu bubulas planerefe- runt Caprex , Pacas & Cotias quas nominant, tum lepores & cuniculi Europxis haud cedunt, rauu deniqueloricatoe&infignes illae Lacertae , FmanaScTejudiet^, palato gratiflimae & indelicatioresepulasexpofitse. Neque haec tantum , fed & alia identidem iilveftna &dome- ftica catervatim in faltibus oberrantia , nuper a Lufitanis , mox Batavis , invefta funt peco- rumarmenta, imprimis boves , porci , arietes. Interhaecnefrendes teneritate carnisexcel- lunt, ufque adeo, ut segrorum diaetam ingrediantur , & ovillae longe praeferantur. Suum enim & gallinarum imprimis fummum eft incrementum & bonitas ob cceli temperiem. Avibus filveftribus , partim in nemoribus , partim in aquis viventibus, optimi guftus, haud ciuaquam deftituuntur. Licet non lit hujus inftituti omnes enarrare, eas tamen praeterire nolui, quae palato & faiuti inferviunt. Ut funt , qux in montanis habitant, Perdices , Iambi, Phafiani Brafilienfes diverfi, BaxbmsMacmgua, lacu & Aracua didi. Mouton pavonis magnitudine, fed nigris plumis, carne optima & tenerrima. Pfittaci , Palumbi , Eicedulae, Turdi , Fringillae diverifadmodum generis. Accipitres item a quorum numero Nifus, quem Guavilaon Lufita- ni Brafiliani vtxoTegu tto & Inaje nuncupant , gallinis & columbis infidiantes. Ex amphibiis celebranturanatesfilveftres, quarumquaedamEuropaeisminores, quaedammajores& anfe- rum magnitudine funt. His adjungo lacana miri & Iacana guacu gallinas paluftres , quae tofta: menfisinferrifolent Caeterumtotvolatiliumgenera Ardeas, Grues, Cataraftas, Coturnices, Struthiones , tanquam ignobilioris carnis praetereo. H* omnes ambrae grifeas primarnfunt praidones, quam durantemaristempeftateinipfolittorecertatim devorant , antequam ma- risaccolaeeopofllntpervcnire. Pifcesfquamatosafperos, teves, cum fluvii & lacus, tum mare pifcofiflimum vicinum abundefuppeditat. Qui in hifce regionibus ita falubres judicantur, utneque febncitantibus noceant Cancris quoque, Teftudinibus, Gammaris, Squillis, Conchis, Oftrcis, omnibufquc teftaceis& cruftatis , prxfertim paludes reccflu maris fubinde exficcatae, maximopere fca- tent , gratiflimoque alimento omnibus pariter incolis cxiftunt. Multi pifces mari &fluvns communes funt , maxime menfibus pluviis , quod tunc aqua fluvialis in mare prolabatur , fua- quedulccdinepifccstrahat. Undeilledi altius afcendunt(ficutquoque temporepleni&no- vilunii) ibiqueimmorarideleaantur, quodherbisfuaviflimis, quibus plerumque fundi luxu- riant incfccntur. Inter fluviatiles numerantur, Duja, Piajuba , Acarapucu , Alburnum Euro- pteumreferens, Cyprinifaxatiles, perca optimi&pulcherrimi pifces , vanoque colorc in- fi-ncs Lucii e quorum genere Robalo , qui hyeme tantum capiuntur , Anguillae jtem , Con- grus, . .1 *">» ■■ y D E Medicina Brasil. II gras , Scarus , & hujus generis alii , quibus fuperfedeo. In finubus vero & lacubus me- diterraneis (qui Alagoas Lufitanis dicuntur) pifcium immenfa cft multitudo , quorum facilc optimi exiftunt , Smdia , Gueba & 7S(oja , qui fquamis carent , Tamau five loricati. Qui licet fluvialibusdicanturinferiores, haudmultum tamen cedunt, quod non ftagnantes verefint aquae, fcdperfpirent, indcque fluenta & rivi egrediantur. Pifces denique velfoleexficcantur velfale(quicopiofiffimein falinis hic colligitur) condiuntur, inquc penu & falfamentariis confervantur : Interquaspraecellunt, Cunma parati (J$tXtitt& Bdgis.) OmnespariterBarbaricodem oble&anturobfonio, eoquefane prseftantiffimo, quodex oleo & aceto praeftantiori & efficaciori contra pifciumphlegma, cui multumpiperis Brafi- lienfis immergitur , pneparant. Qui recens capti a pifcatoribus ex Oceano ad nos deferuntur ac celcbrantur , hic potiffimum recenfeo , eorumque nomina Brafilico idiomate , vel Lufita- nico , quatenus vulgo notiora , exprimo; Piracana , Piraumbu-, Pirapimme, Car ant ia , qui pifcis eft coloris rubri. Cyprinum noftrum Europaeum aemulantem, fed paulo majorem. Caeterum Carapantangele percse eftfimilis. Quem va:o Cunapu vocant, LufitaniAfero, Ba- tavi,3|aC0S) Ct3Cttf5/ in mari juxta & fluminibus reperitur. Huic fimilis cft Pirata apuafed non aeque craffus. ^o^pifcemC^r^/^peromniarefert, excepto colore & dentibus. Beyupira* Guarapucu cavallo 8tIarava//o & Carapitanga , marinorum pifcium facile funt principes. Hi omnes quovis anni tempore capiuntur,& pifcatoribus Fundt Pifces dicuntur, quod fundo fem- per adhaerefcunt. Nam qui arftate folum capiuntur , pleramquc in fuperficie maris cernun- tur, ut Aurataemarina;,HifpanisZ)0>Wipft£ttl3tffCl)£t1 , inter rapaces primum lo- cum obtinent. Illiformidabili ri£tu pifces non tantum, fed& homines fub aquis urinantes devorant : Hi perpetuum cum Cetis bellum gerentes , eorum praecordia gladio , acutiffimis radiis horrefcente fodicant , ut mare cruore tingatur. Cetorum enim praefcrtim menfibus plu- viis magna apparet copia,fcetufque ibi edunt5mari autem recedente,contingit eos in vadis hae- rere aliquando, atque hinc multum olei inde redundat. Quos vero volare videmus pifces, funt cdules, atque plus minus halecis magnitudine. His provida natura opinor alas addidit, ut ho~ ftes , qui omnes pifciculos minutos gregatim natantes perfequuntur , evadant. Cujusreinon ignari pifcatores, vivos hamis affixos profundo immittunt, magnoque fcenore illos redimunt . Potus porro ufitatiffimus & longe faluberrimus f fupra illum quem ex tot fru&ibus exprimi diximus) aqua eft limpidiffima, divinitus hifce regionibus conceffa. Quae jucundo refrigerio, Solis ardore & longo itinere frattos refbcillare ac fummopere recreare folet. Largius & cre- brius pota , nullos in ventre velhypochondriis flatus aut tormina excitat, neque ventriculum debilitatj fedmelius quifque inde fe habet: modo a>heL7rv&j$(&> & regionis temperamento conformis fuerit. Atquehincquidemillicofudores&urinasprovocat, adeoque appetitum ftomacho acuit , ita ut voraccs incolas reddat. Illa quaeex amnibus Paray paratybi fluit , a cal- culofisimprimis&articulorummorbisprsefervat; rariffimaeque deduobus hifce malis quae- relaefunt. Conftat, plurimosbeataadmodum fene&aatot aerumnis libera , centefimumatv tigiffe annum , nec aiium potum prjeter aquam toto vitae curriculo guftaffe. Cum enim aquae hae pleraeque nive & metallis deftitutse e fublimi proiabantur & profundis e fontibus orienti obverfis fcaturiant, longo itinere affiduoque Soliscalore excoquuntur, dulciffimae & tenuif- firniE evadunt , nihilquefubfident. Hibemis menfibus minus quandoque limpidae , ob cre- briores pluvias nec aeque frigidae. /Eftivis ob auram intenfiorem frigidiffimae funt, nec tamen durae , fed molles , leves atque couco&u faciles. Aquae ex imbribus colle&ae , leves quidem, fed calidae & facile putrefcunt , quod ex plurimis & divcrfis conftent , ravknque inducunt, nifi excoquantur. Quae ex tumulis & montibus his , mctallis fere deftitutis , profluunt , iis qui ventrefuntdurioreconveniunt. Si quae vero aquae faxa & ferrum refipiant, iis conducunt qui humidiori & moiliori funt ventre, quod ventres cogant & reficcent. Veterani non minus folertesfuntinaquarumdifferentiisguftandis, quamnoftratesin diverfis vinorum qualitati- bus difcernendis , quos imprudentiae infimulant, fi nullohabito difcrimine aquas hauriant. Illi enim tenuiffimas & dulciffimas , nihilquefubfidentes hauriunt, quas fublimioribuslocis ffubtertaneis ob teporem negle&isj in urceisfi&ilibus , no&es diefque fub dio refervant , ubi invitisradiisverticalibus, intenfiffimeipfomomento refrigerentur. Hippocrates Aphorif- mo xxv i . lib. v. Aqua quae cito calefit & cito refrigeratur , leviffima cft. ,/Eftuantibus tamcn eam , licet gratiffimam, nifi offa conditune ante deguftata bibere non convenit. Cum e B z con- • ■«■ I I ■ 1 ■ 1 1! I2 GVILIELMI PlSOHIS contrario noftra pubes nautica & mftici,peffima omnino confuetudine, frigida largiffime hau- fta vinum ftillatitium ob metum cruditatum fuperbibant. Quafi cjufmodi vehiculo opus eflet, eque duobus hifce contrariis , hepatis aliorumque vifcerum tonus nihil pateretur. Praetcrea militum&Afrorum promifcuaturba, olenteillo&nimio familiari potu, qi\i Garapa vulgo appellatur, ie implent, quem caupones lucrionesex nigro faccharo & aqua conficiunt , & vix defcecatum , vilipretio divendunt, additis nonnumquam foliis arboris Acaju, quorum calore vaporesexcitantur, citiufqueinebriarefaciunt. Conceditur tamen modice, fi rite concin- nctur , vetufque fa&um fit. Dilutum quoque alium ex aquafontana , Saceharo & Limonibus a mulierculis noftratium confe&umfanipariteracaegriindeliciis habent. Vini Abfinthitae , cerevifiae Europaeae , vini imprimis adufti , maximum in his oris ufum, quidam voluerunt , fed immerito. Vinum Rhe- nanum & Gallicum vel quod nimiis fuffimigiis infeclum huc deferatur , vel delatum minus bc- neconfervetur, minusfanitaticonducit. Vinum Hifpanicum peromneslndias, quodpcrfe fine arte fubfiftat , cxteris vinis Europaeis longe eft.praeferendum. Cujus ufus modicus vefpe- rifacer, mane profanus. Necleviterpeccant, quitorridishifce plagispaulo plus juftoillud potant. Quippe numquam expertum cft potus frigidioris exceflum , tantum nocuiffe , quan- tum calidioris , quicquid nafutiores refragentur. Galen. in Hippocrat. comment lib. v. de Sanitate tuenda. cap. i z. Haclenus de ufu & abufu rerum, ut inde conftet,hunc orbem habitanti, quibus & quo pa&o tueri ac firmare valetudinem poffit & debeat. Antequam autem dc lapfa reftituenda agamus, paucis perftringcndum duxi , quinam morbi quaecunque anni tempora , conftellationes , pra?- cipueLunae, aeftufqueaquarumreipiciant: quiqueinterdiverfasgentes, vel difcrepantes vel communesfint. Primumquidem, cum ob conftantiam & axmahtatem tempeftatum , haec plagafaluberrimamtemperiemex calido & humido fit nadta verifimillimam , mutationes nec tam magnae , nec tam crebrae , ut fupra a nobis diclum , fiunt , unde certa falutis & longaevita- tisindiciaproficifcuntur. Quia, ut ait Hippocrates, mutationestemporumpotiffimumpa- riunt morbos : & in ipfis temporibus niagnae mutationes aut frigoris aut caloris , & alia pro rationeeodemmodo. Semeftrifiquidempluviofo , licet humiditatis praedominium , tamen a jugi Solis fplendore, accipit moderamen. Quod fi ex debito & tempeftive fiat, annum proximum fequentem faluberrimum & a multis morbis immunem praenunciat.Semeftre aefti- vum, rorecopiofiore imbrium rarietatem compenfat , & praefentiam Solis diurni lenitj ut- cunquetamenmediaaeftate, nimirumDccembrivellanuario, fble redeunteaTropico Ca- pricorni , terra iis irrigetur aquis , quas pluvias de Acaju appeilant : quibus fi non prorfus de- ftituantur, necnimiumobruantur, dumpraediftaarborfloret, optimede Barbarorummef- fe&vindemiaagitur. Hifce temporibus aeftivis , ficutmorbicitiusdefinunt, ita acutiutplu- rimum & boni judicii funt. Secundum illud: Ex conftitutionibus anni (Hippocrat. lib. 3. Aphor.xv.) inuniverfumficcitates, affiduis imbribus fiiht falubriores & mmus mortiferae. Hinc lateralcs morbi , febres ardentes, raro lethales. Per ilccitates enim febres acutae fiunt, & fiquidem annus maxima exparte talis exftiterit, qualem effecerit conftitutionem , talesut plurimumquoquemorbosexpe&areoportet. Verbigratia, caecitatesveldiurnae velnodur- nx , dyfenteriae , haemorrhoides , inflammationes ani , pruritus totius corporis , impetigines ex adufto fanguine generari contingit. Lepra autem & fcabies incognitac funt. Hibernis menfibus fi Aufter perpetuus corpora exfolvat , hume&et , languidaque reddat, qui generantur morbi praecipue funt fcbres putridae, multa capitis ac ventris pituita (juxta illud Hippocrat. Aphorif. 16. lib. 3. Affiduisimbribusmorbiferefiunt, febres longae , fluxiones alvi , putredines) lapfus cartilaginis enfiformis , aibus alvi fluxus , hydrops , Hernia. Om- nium autem maxime , oppilatio hepatis & ventriculi imbecillitates : quae vifcera fimul cum anni tempore mutationcs accipere folent. (Hippocrates de aere, aquis & locis5) Spafmus, tor- por, ftupor, caeterique nervorum affedus in Indiis inter advenas frequentes funt,atque prae cae- teris , pifcatores , fabri , piftores illis infeftantur. Porro pedum ulcera , tantae funt maligni- tatis, ut vix curationem , nifiaeftate recipiant. Morbi aliiad alia tempora bene velmalefe frabent , fine medicamentis aliquando auftore Hippocrate. Plerifquc tamen his morbis xftas nonvacat; ad Aphorifmumdecimumnonumlib. 3. Quilibetin quibufvis anni temporibus morbi fiunt , tum exacerbantur. Atque hi omnes enarrati affethis huic rcgioni tanquam pa- trii funt. Africx autem oris occidentalibus Scorbutus, Cachexia & Synochus putrida. In Chili c# teris malis pracdominantur , tanquam endcmia , ftrumac quidcm in parentum icmine laten- tes, fedortaepotiffimumexaquanivali, quae illis ex altiffimis montium jugis allabitur. In Java Indix orientalis infula (J. Bontius de mcdicina Indorum) Berybery , paralyfeos fpecics, familiaris cft. Quantum ad aetatem , infantia & juvcntus , ut didum eft fuperius , morbis frcqucntioribus infe- DE MedICINA BraSIL. LlB. I. 13 Infeftantur: fenesverorarioribus, Aphorifmo 3 . lib. 2. Etquaedam aetatcsad anni tcmpora & viftusgenera. Etpaulo poft Aphorifmo trigefimonono lib. 11. Magnam partemfenes juvenibusminusaegrotant. Catharri , qui frigidioribus regionibus fenes, hic potiffimum h> fantes & juvenes infeftant. Morbi diverfis in nationibus variant. Noftratibus , imprimis novitiis , funt compofiti ple- rumquc & Chronici. Atqueeorumlonge plures morbis corripiuntur frigidis quam Calidis, quod a nodurno frigore minus fibi caveant & a diurno aeftu calorem innatum evocari patiaii- tur. Tum quoque ex nimia nutrientis cibi & potus ingurgitatione , calor naturalis inftar flam- madmbecillis, cui multimi olei confertim infunditur , fuffocetur; unde corpora nonfolum noncalefiunt, fed&frigida vitiagignuntur. Quippetam pertinaces incurruntvel vifcerum obftructiones , velalvifluxus, utpaffim languentes decolorefque ac vivacadaveraincederc videas. Lufitanis minus compofiti , fed acutioresTolent obvenire morbi. Braiilianis rari , ii- queacuti & fimplices. Quod fi aeftas admodum ficca fuerit , biliofis & melancholicis ob nimiam aduftionemmalc eft. Humidum fiquidem , quod in ipforum corporc adhuc reliquum eft , calor depopulatur & deficcat, partibus vifcofis & craflioribus mancntibus. Pituitofis haec omnia e contrario ob- vcniunt. Hyeme autem nimis pluviofa, teporibufquc nimio flatu fufcitatis , corpora non conftringuntur , fedcerebrum nervique humiditate ac uligine opplentur, quae, acccdentc azftate, aeftuque, ac mutatione fubito accedente, circa /Equinodium Autumnaie valde noxia. Nam quia venter a redundante humore liberari nequit , aquam intercutem , profluvium alvi ac difficultatesintcftinorum inde enafcantur oportet. Sic mulieres quantumvis foecundse, non tamcnconcupiunt, crebroqueabortiunt, aut fi quando parturiant, dimculter fcetum eni- tuntur, eumqueimbecillemacdebilem, breviquc interiturum , autcertevaletudinarium. Quod quidem potifllmum de advenis mulieribus diclum fit. Quantumvis tcmpus aeftivum hiberno magis fitfalubre, quoniam in Brafilia ficcitashu- miditatipraevalet, naturarum tamen aliae ad acftatem , aliae ad hyemem bene vel male feha- bent. Proindemulieres&infantes, cumcorpore fint magis pituitofoj aeftate melius quam hyeme valent. Contra , biliofa corpora & gracilia melius hyeme, pejus autem aftate. Et harc quidem de intemperatis , quas moderato contrariorum ufu confervantur , corrumpuntura fimili. Contrariumvero intemperatis fieri confuevit. Catterum a morbis qui evaporibus ex terra aut lacubus ortis, nafcuntur, non cft prorfus libera Brafilia. Ccelo enim exiftente tur- bido , & vento marino a terreftri vifto , fubito fiunt catharri & raucedines. Ab iis tamen qui Epidemici dicuntur , & a maligno fiderum influxu , vitiofaque qualitate coelitus dimifla , cer- tis temporibus faeviunt , immunis femper fuit habita. Anno miilefimo fexcentefimo quadra- gefimo & tertio , aeftate admodumficca anthraces apparuerunt. Triginta annorum decurfu fcmel duntaxat Afri ex Angola huc variolis iaborantes deve£ti , reliquos nullo malo contami- natos, ingenti mancipiorum ftrage , inquinarunt. Paripropemodum modo contagiofa lues inter pecora domeftica , hyeme pluviofa , aliquos greges depopulata eft. Eo tamen maligni- tatis contagium adfcendiffe , utpeftisfficut in Peruvia a tergo Brafilias fit)aut morbuspefti affinis, inde exortus fuerit, a nemine umquam compertum eft. Quafi affiduitas Euri ab Ocea- no fpirantis aerem ferenet &quafi verratus adeo, utfeminaria contagiiimpediantur, haud aliter a calido & ficco , quam fub Zonis temperatis a frigido & ficco exftinguuntur. Morbi fiquidemEpidemiciquantumcaeteris vulgaribus funt vehementiores , tantummaioremaeri admutandumcorporishabitum&adpeius aut melius difponendum, ineffevim quamindi- aa&caetcrisnonnaturalibusapparet. Pleni & novilunio , imo& quadrantibus fingulis, al- terationes manifeftas corpora recipiunt. Quo fit ut Medici non nifi neceffitate urgente •segris medicamenta porrigantj tunc enim dolor exafperatur & pejus habet aeger. Idem cogita de Solis motu diurno , cum fupra fidem circa meridiem , biliofi morbi , noclu vero pi- tuitofi ingravefcant. Motus Lunae diurnus fingulis fex horis , non minus quam menftruus mu- tationesevidentesfufcitans, obfervatu digniffima operatur. Singulis enimfexhoris modo accedentemare, morbum ingravefcere , ac dolorem mitigari viciffim fex aliis , modorece- dente, cruciatuspaulatim minui, ipfi a^gri teftantur. Quod in acutioribus juxta ac minus acutis morbis , praecipue in iisqui e fluxionibus & plenitudine .oriuntur , apparet. Adeo ac- crefentibus aquis , aeftuque maris in plenilunium incidente confliguntur cum infirmitate non- nulli , ut etiam vitam cum morte commutaturi videantur , cum tamen vix quenquam tunc in- teriiffe meminerim. Plerofque autem pelago decrefcente extingui aegrotos , quia prxtcr alio- rum teftimonia , ipfe toties experientia corrtprobatuni habeo, confidentius affirmare aufim. Idem in partu fieri ab obftetricibus fuit obfervatum. Ita ut validiffimar hx influentiae & occul- tae cceli qualitates , eofdem effedus nafcenti & denafcenti impertiri videantur , & hunc a vi- tx anguftiis , illum a carcere & vinculis uteri materni abfolvant. Haec cadem de animantibus 5 3 brutis GVILIELMI PlSONIS Jlri^ffirmant nuodametamennondumcxperientia exploratum fatcor. Ariftoteles rml- ^^f^lf^^^^ piiniusquoqueNatur.Hift.lib, n.cap. loz.itadcMa- 7r€^^^m^fylU&mMximeJ^mfe^c , qmbw fanguxnon esL Sed&fangm- IZh—LmcunLmne augerUcminui, fiondes „e & fabula fentm , eadem ,nn ommapenetrantiLJ. Empyricos in praxicxcrcitatifllmos , ad ho- ADlurimisexperientiflimisVirisaccepi,aenc5iiinpyiiv.waiiit' . 0r r^fpa ummortemfibip^dixiffc-, &tuncdemum pronuntiafle poftquam ,am aqucerecef- S "n^ ieforefuperftites. Quod ipfum itacontigit, temporeque modo difto occi bueumt. H*c utadmKonc dignaTita Mcdico pcrquam neceflaria, utdc altcnus falute iuoque honorc SS«£toi£ Hanclatentcmnatur^vimanxiedifputare, non efthujusproponti. Suf- Srefeksicivifte, quod pcrturbatio hsc ^™*«^S^d£ mx fe ferat • pro difpofitionc naturz aut virium matcri* morbihc*. Sicut cnim nox , Apho- rifmo i V Ub 2 crifim prscedens , *gris molefta efle folet , qu* vero fubfequitur levis, oppt ffio hxc qu1S decLfcentibus definens , quo gravior fuerit, eo lcVius & mehus difpo- f tum rehnquit corpus, fi modo requifita ad crifim adfint : fm minus, mors eo ccrtms fubfequi- ur ObfervandumautcmquodhS perturbationes ooftd fortiores , quam mterdiu cxiftant. Ouafi hi motus , Lun* plerumque motum fequerentur , qu* noftu magis quam mterdiu vires te 'exe it Porro crifium obfcrvationes frequentiflime occurrunt , modo pr* fentis & pre- teriti temporis conftitutio ritcexaminetur , morbinatura dignofcatur , pnnapium ca*eraque mo bitcmporanonnegligantur. Bttotumhocquideminlu^eaisadccchiohq.hujustem- Sricm conftitutis , veriflfmum eomperies. Omnmm autem maxime m Indis eorumquc n- m vivcntibus , fclicius morborum cventum prsfentire , plurimaque ex hbns folum nota , ex- penentiatandcm confirmare licct. Crifcsfepepcrfcdtenunt, &quidemtcmpore^ftivopo- tiffimum quia magis conftantia & x qualia tunc funt tcmpora. Quapropter Hippocratis ApSrv^mum peftivefiant, morbiftabiles&bonijudichaccidunt, inconftantibus autemmftabiles& mah judicii. Sspe quidem per hzmorrhagias , fzpiflime vcro Pcr fudorcs , quos cahdos & magna copia e corporibus fluentes , maximc falutarcs compcn idquc diebus imparibus ,uxta Aphorifmum trigefimum & fextum lib. iv. fin minus . ut ex dcfcdu vinum fit, & citms quamdiefeptimo,malum. Necminuscrebroperfluxusventriscrifes manifefte apparent. In quantum fymptomatici fluxus alvi , miferos mortalcs perpetuo in his terris excruoant m tan- tum natura cririce per eanclem fc cxonerare amat. Deniquc ficut longo alvi profluvio detento, vomitus, arte concitatus , prodeft , ita fponte fuperveniens , fepiffimefolvitmorbum. Cxtcmm, qucmadmodum veteres morbos nonnumquam extingm contigit; ita novos &coelifiderumquehocinfluxu&tcrr« Auftralis tempede , generan conftat. Mamprater- ouam uuod aftra , aer , anni tempora , aquarum & ciborumdiverfitas, ratioque vivendi pror- ms.lia faciletemperamentaimmutent, acceditvariarumnationumcon,unaio. SicEuro- oti cum /Ethiopibus concumbcntcs Mulata* ; cum Brafilianis Mamalucas , ut vocant progc- nerant Afri& AmcricaniEuropscis, perquofvisfamiliaresvivendi modos , fua malacom- municant & vicifllm. Unde nunc implicati & diverfi , nunc novi generantur morbi, qui cxercitatiffimosquandoqueviros ita dcfatigaruntin praxi, utcircamorbidiagnofin , quam maxime vacillaverint. Ita ut in tanta rei incertitudine , non minus hi circa morbos cndcmios, quam ilh fuam olim in luc venerca, aliiiq5 id genus morbis dignofcendis & curandis, infcitiam increnue fint confefti. Donec tandem remediis exquifitioribus inventis , morborumque tem- Poribusaccuratiusobfervatis, quofdam expulcrint. Nonnulli mprbi cxparte novividentur. quapcriodum, tcmpus , cadcmquc accidcntia non rite obfervant , curandi tamcn rationc nonfcmpcrdifferunt Qu^ omnia ut rcfte dignofcantur , folem & fagaci pdicio , multaque experientiaopuseft. Eg^quantumtemporispubliciscuris fufturan potui , obfervationibus hiLcolligendisimpendcre, iifque, quibus lampada , inPatriamrcmcans, lubens nunc tra- do , impertiri volui Spe certa fretus , fore , ut fuo ingcruo atquc induftria , ea qu^ adhuc dcfideraPntur , ahquando fupplcant , aut fi qus minus rcdc dida , candidc rcftituant. Ingenuis enim, licettcnuioribushifcc conatibus, principu gravitas , mcultaque barbanes facilc pa- trocinabuntur. Gvi- -..JKSkJtafc^M 1$ GVILIELMI PlSONIS,M.D. LIBER SECVNDVS, Qui agit d e ENDEMIIS & FAMILIARIBVS MORBIS IN BRASILIA. C A P. I. De Febribus. Uemadmodum multa in tam craiTa barbarie cruda vel corrupta, arteque Hippocraticaindignareperiuntur- ficetiatnnonpauca utiliiTima, antiqui- tatemredolentia, quae veleruditiflimosMedicosadvenas difciplinae fubji- ciunt, obfervanda occurrunt. Quippe cum multarum artium rudimenta |velabipfisanimantibusbrutis(quibusbenigna mater natura arte infitaim- \ primis curandi morbos deftitui noluif) ad nos redundare fatendum fit. Quis dubitet ab his mortalibus licet remotifTimis a dogmatica & rationali meden- diarte, nonplurimanobiliiTima&fecretaremediaatqueantidota, medendique modosve- teribusincognitos, quotidie adpofterosderivari? Quibus paulatim ad manum traditis, & tandem quafi in fuccum & fanguinem a Rationalibus convafis , doaorum Schoke & libri fu- perbiunt. Experientia enim tum authorum teftimoniis conftat , omnes paffim fervidarum plagarumlncolasEmpyricos, morborum caufis negledis , fumpta indicationea morbis & fymptomatibusadduopotiiTimuniauxilia, fcilicet evacuandi & refrigerandi prxcipites ferri atqueibidemfubfiftere. In quibusmedendiconatibus, quantnmvel fibi conftent, veldefi- ciant , folertiores facile viderint: ex hac qualicunque Medicina Brafilianorum a me per fepten- nium obfervata & quam potui fuccin&e tradita. Java, vaftailla India: orientalis Infula, odavo circiter a linea /Equinodali ficut Brafilia gr adu verfus Auftrum, ab intermittentibus febribus habetur immunis, paucofque morbos qui certam periodum cum intermiffione obfervent, iftic graffari teftatur J. Bontius, in Indiis quondam Archiater. Morbis autem epidemiis &peftilentialibus, tum Synochis putridis, om- nibufque febribus continuis habitatorcs affliguntur. Idem de Angola, ejufdem nobifcum lati- tudinis gradu , a Medicinae peritis Jefuitis accepi. In Regno Peruano & Chilenfi provincia, regionibusatergoBrafilixoppofitis, fed frigidioribus , promifcue peftem, omniumque fe- brium genera , ficut in Europa reperiri , teftatur fenex Hifpanus , quondam in Potofi pracHcus fclicifumus. Brafiliapefte, caeterifque epidemiis & graflantibus quidem plane deftituitur : non aeque tamenfcbribus, Synochis & putridis , cuni impeditae circulationes & ventilatiohes, faci- le obftruaiones & putrefadiones generent , accedente fi uduum fugacium & horariomm ni- mis frequenti ufu , ac ambiente aere calido & humido. Febres continuae ardentcs ex bile emginofa ortae & cum furore aliquando infurp-entes, om- nium fsepiffime hic reperiuntur. Tertianis quoque caeterifque intcrmittentibus veris & fpuriis, haecterranoncaret, quaecum exquifitae & fimplices non raro frat , vehementius citiufque terminum folent abfolvere. Noftrates imprimis Baccho indulgentes, prxterjamenarratas febres 6 GVILIELMI PlSONI! febres, Quartanas non minus hic quam in Europa graves , licet minus durabiles incurrunt, miod ino^tcm aduftioncm rccipiant humorcs sftate exiftente ficca ob confumptionem te- nuTmmC & permarifionem acerrimi & cramiTimi. Quibus, malo exiftente in Hcpate, non ra- roHvdropsfuccedit. . Ouotidianarariffimehicdantur. CumGalenoaflcrcrcaudco,menumquam quoqueul- lumiuvenem aut virum , natura calidos utcunque & biiiofos , iis fcbribus cornpi vidiflc, exci- De pucros voraces , hyeme imprimis exiftente calida & valde humida. Ephemeros ob accen- fionemfpirituum , vcl cx fola mora fub Sole verticali expcrimur , quas multa fhgidz irrora- tione pcr totum corpus fada , Empyrici reftituunt in athletis , inftindu naturah , an HiPPo - cratis&Galenipr«ceptisduai,ignoro. Hipleriquemorbiprognofi & curatione aliquando abEuropxrs diffemnt, nfquepartim ex veterum inftitutis, medcmur. Inquibufdam vero, Regioni, viftui, cstcrifquc admo- dum ab Europsis diverfis , plurimum concedendum. Empyrici folertiores fynochos illas at- que ardentes continuas promifcue fanguinis creberrima miulone , tribus modis fcihcct vcna- rum arteriarumque feftione & cutis fcarificationibus inftitutis . accedente frigida: potu & fola ptifana ex radicc Mavdioca&fa, pafllm emendant. Nonnulli veropotiom exaqua fonta- na cum facchari momento & recenti Limonum fucco , ad fyrupi conflftentiam co(Xx , 1 c h- dunt eamquc calidam felici cum fucceflu reiterant , bis terve de die , atque hoc modo tur- gentcmfcrvidumillumhumorem, aciditate tanta frcmantfcdantque: ficutin olla bullienti faeoe contingit. Somnumper externa foporifera, eomndemque hauftus concihant, (ad amara quoquc ^avptios confugere tcftis eft Profpcr Alpinus) tum imprimis cum imtempeftiv* ut folent, comitantur vigiliae , atque febris fubjcdum efFccminatum , atque ab immoderata forte venere cxhauftum,corripuerit, utLufttanis pariter ac Indis frequentiflime contigit. Tunc cnim prxfcns iadura virium & fpirituum humorumquc accenfio , magms illis remedus cvacuanti- bus omiffis , per narcotica , qux coagulo fint ruentibus humoribus , reftitui poftulat: quoc to- tius corporisf prsecipuc capitisUnftione &diverfis mcdicamentis , accedentc vifcidaquadam & frigida matcria e ramulis cardui littoris contufa , inftituitur. _ Porronegledus in horum morborum principiis , ut ubivis terrarum , itain Indns nocef, nccattendendumad Aviccnnai confilium , qui nonnifi poft concodiones , venas fecandas prxcipit, principio&ftatu morbijamelapfis. Febres enim acutae qoz mentem dcjicmnt, adeo invalefcunt, fi ipfo ftatim mitio magna illa enarrata remedia non adhibeantur , ut non raro lethumfccum trahant. Ita ut poft fccundum diem non movendum, quod mo- tum non eft: imo in acutiflimis turgente materia fepe poft primum , ob exolutas vires filendum fit. Cuj us rei vcritas ut experientia deprehenfa in Gvxclx infula Co, lic indies magis magifqueinBrafiliaelucet. Atque hasquidemfanguinis evacuationes mter advcnas &no- ftratcspotiffimumftriaius obfervandas cenfebis , quod Lufitanorum calori aflueta corpora, amplis vafis, raraq-, pinguedine infai-aa; indoi-um folida, denfa & compactatutius « diutius ta- tieare licet ' A prima namque infantia ad ipfam ufque feneftam (quac utraque valida & firma ut ' DluriummeflefoletJ cito,tuto& jucundenontantumChirurgi, fedamiciprofperofuccefiu, venas incidunt. In illo Rhafin, in hoc Avicennam imitantes, invitis tot Galeni ahorumque vc- terum interdidris. Celfique illud diftum lib. 1 1 . rcfpiciunt , non qua: setas fit , nequc qmd intus incorporeeeratur, fed qus vircs fint. Eatamen cautione, ut quantum Europaeis & Boreah- bus iteratione & promtitudine praftent; tantum illi quantitate, qu* umca viccfit, defi- ciant Ncc umquam Hippocratis pweceptum aflecutos memini , ut ad ammi deliquium fan- suinememiferint, quod requifita adiduno fubjefto raroconcurrant. Invegeto& juvenm nlethorico corpore vix feptem uncias excedunt , quater tamen , imo quinquics die eodem fe- liciterincifionemrepetunt. Raro hirudinibus, quxfuntEuropacisminorcs, utuntur . Sca- rificationibus autem frequentimme 5 tum & cucurbitnlis corneis rite apphcatis phleboto- mixdcfcauminmulicribuspinguioribus, fenibus debilioribus & mfantibus molhon carne prxditisoptime fupplcnt. Solus cornearum cucurbitularum apud Amcncanos ufus exiftir; Lque funt taurorum parvx perpolitx , quibus altcra extrcmitas latimma , alteraanguftiftlma parvo mcatu conftat, quas non igne vcl aqua calcnti,fcd oris fufbonc, retckfta rcfpirationc cu- ti vaiidifllme afngunt, reiterantquc pro hbitu. $u*m tutum & vddurnit remekum ufutcu- curbitulamm confraplurtma mdaexterna & mtema, prttcr Galemm & Celfum , OrtbafwdeHe- rodotorefertlib.vi li.cap. i7. Hoc idem faciunt fanguinem volentcs traherecadem cutcfca- rificata , hincquc copiofior quam cucurbituUs cduci folct. Verum d&x ilke magns fcanfica- tioncs abfquc cucurbitulis , nec attrahendi modo nec fanguinis quantitatc cum Europscomm convcniunt , quippc cx raro cultcllo , fed fpinis arborum vcl dcntibus pifcis Lam» profundc inftituuntur, noninmallcolisadveterumnormam, aliifqueexternismembns ficut /bgyptu wu DE M E D I C I N A B R A S I L. L I B. I. 17 aliiquc folent,fedfcmoribus, furis, brachiis&omnibustorofiscorporispartibus, vulncra- que aqua calida irrorant. Hac ratione libras fanguinis educunt, non fecus ac per venaefc&io- ncm, plurimumque adeo diftcrunt a cucurbitulisfcarirlcatis. fQribafius pcftc laborans duas circitcrfanguinislibraspcrfcarificationem eduxifle fibicumfucccflli, de.feipfotcftatur.) Ut vero doloribus fcariiicationis fuccurrant , antequam opus aggrediautur , non folum fnclioni- bus , fed & manuum vapulationibus crebris, ftuporem quafi membris inferunt. Pcra&o opere cafuccis &balfamisleniunt anodynis. Atque hoc folo remedio plurimos afteclus, febres imprimisnonraro reftituunt, intcrnafque partes nobiliores a noxiis libcrant humoribus abf- quc multa virium ja&ura. Ca-terumreligiofifuntinpra:fcribendadiafta. Saepius & ftatis interdiu horiscibant. Defe- ftum enim quamexcefliim aegrisplusfemper in Indiis quam alibi nocuifle, multis experi- mentis ratum habent. In quo tamen medium cordatiores tenent , juxta illam Scptalii animad- verfionem xx i . Errores in tenui viBupr&valente indicatione virtutis , deteriores tn defeffu; pr&~ valente morbo , detcriores in exceffu •, inpari indicatione , pares errores. Porro fyrapi & conditarefrigerantia&putredinirefiftentiacordialia,haecabillismaxime probantur: Syrup.de CMurucuja (quodeftcelebreilludgranadillaepomum^Limoniis, Au- rantiis eorumque floribus. Frucixis CMangaba , Vbipitanga , ficus indicae fragantioris , lama- caru di£tx: pulpacncurbitaemajoris&pomi Ianipaba: tum pyrorum & prumorumpunico- riim ; quae Araca & Guajaba vulgo dicuntur, cocla aut faccharo condita, melones item aquaticae five citrulli , Balancias vocant Lufitani. Tum & radiccs fucculentx axbonsfmbi (quae dignitate & fapore citrullis haud cedunt^mirifice ardorem & fitim exftinguunt, viiefque imprimis reftituunt , quibusEmpyrici, quod segri inlndiiscitiusprofternuntur; atqueferius quam qui frigidiores plagas incolunt , convalefcunt , cautiiiimc femper confulunt. Quam- obrem morbo licet profligato , inquifitiflimam vivendi rationem diutius inftituunt , adeo- que cavent , ne vel foli auraeve fubtiliflimae caput exponant convalefcentes , ut ex noftris Belgisquofdampaulorigidiorisvitae regiminis praevaricatores , abipfis prorfus dereli&os vi* derim. Neque enim concedunt, ideo folummodo in frigidioribus terris, praedictiones falla- ciores imperfeftafque fieri crifes , quod acris cibi potufque craflioris , tum humorum & mor- bommcompofitiomajorfit: quin&abea, quae ipfo morbi principio, unoperperaminpro- greflii peraguntur. SipurgandifitneceiTitaSjiifqueadeo abftinentamedicamentofortiori, utultra Tamarin- dosvelMechoacanae recentis condituram vix afcendant, atquead clyfteres confugerema- Jint. Quain reramen folertiores difpenfant, ne nimis impingant in prxcepta Hippocratis; quippecumhumores undefebres hae nafcuntur noninalvo, fed in venis contineantur , eli^ guntpharmacum, quodhumorese venis educat: qualia funt purgantia proprie di&a. Cae- terum conftitutio & temperamentum Regionis , vi&ufque ratio fimplicior , & alia, dirimunt facile litem , utrum majus haberi debeat remedium , vcnae fe&io an purgatio : addc , quod tum criticae haemorrhagiae , tunapraxisquotidiana. circamorborum rationem & curationem, phlebotomiae praerogativam fatis demonftret. Quaecita, parva & crebra, eaqueomnidiei no&ifve hora inftituitur.ln quo nec /Egyptios plane imitantur qui a fumto cibouiecEuropaeos noftros qui jejunis folis fanguinem educere amant. Sed medium tenentes inter utrofque, mane ad concentrandas vires,lypothymiafqueevitandas offam conditurae cummodico frigidas potu praeferendam exiftimant. Sivero&venaefe&ione & purgatione evacuatio inftitui poftulat, licetminustutumillis habeatur , alvum laxare antequam vena fuerit incifa5 medicinae tamen confultiores , nimis lubricam compefcere , aftri&amque laxare folent. Arteriotomiam, urgentibus vigiliis, phre- nitide, febribus, cruciatuum magnitudine, & membranarum capitis affe&ibus , praefertim in- veteratis , admittunt: licetobdiflicilioremilliusfanguinisreftridionem, minores in fummis artubus arterias , quam majores aperire malint» Catharfis vero , tardepotius, benigne & rarofiat, oportet, tantumque in hifce meridio- nalibus terris poftponenda, quantum in feptentrionalibus prxponi folet, five confervandae va- ktudini, feu morbo tollendo fiat : quod tamen ftri&ius interprimos incolas, quamadvenas feptentrionales , viftu crafliori utentes , chronicifque morbis obnoxios, obfervandum eft. Ad haec licet anni tempeftates inter fe difterant parum , fimilefque fibi multum fint ut alibi di- ctum eft •, fub Solftitio tamen hiberno, Sole Cancrum ingrediente , tum quoque fub Cane & ante Canem,ob ventorum meridionalium tepores, & humiditates praedominantes , non aeque facileinftituunturpurgationes. Idem cogita de Solftitio aeftivo,quod in Capricorno fit, ob nimias ficcitates : fiexhibendumfitpurgans, idfiat maneante Solis ortum, ne purgationis tempus ultra meridionales fervores protrahatur. /Eftate potiflimum per fuperiora , quod ob bilis dominium , nimiumquefru&uum ufum plurimi fint faciles ad vomittim: Hyemevero (7 pcc M j \\ JLiJ- %L a G V I L I E L M I P I S O N I S ncr inferioracorpus purgare convenit, ob redundantiam pituits , imprimisGmatcriapcc- cans infra ieptum tranfverfum hsreat , ad Aphonfm. 4, lib. i v. Cujus necemtas fi tanta m Grjecia in Brafilia facile majorerit. Quippe Picrocholqi-cato qui dicuntur laevitatibusm- teftinOruminfeftarKoknt, purgationeiqueperfuperiorahaudfacileferunt: Aphonimo 12, lib iv Siquismedicamentoex officinis deprompto potius, quam nativo medican velit, confidcrctquajfimpliciama^svclminusdurabiUa,utfuntpotiflimum,Rhabarbarum,L,al- fiafiftula, Turbith,Zalap,Scammonea: Eleauariafereomnia. Infufiones, fucci rructus & flores omnes pcftorales, Radices ftEonis, Angclica: & Bryoniz : Valenana, Althea, Mcon , fcmina fngida majora , hordeum : Earin* , & fi qu* funt alia , nobiliores partcs depo- ncntiaacterreftresretinentia,modomhilalienum acquirant: Gutta camboidcs ycro ,-Aloe, foliaScn^Colocynthis, aliaque hujus generis, imprimis extrafta chymica & mineraha vix ullum detrimentum e mora patiuntur. Hinc dubmm plcnfque artem medendi profitentibus hazret, quarefubZonis torndis, medicamentorum fimplicium dofis m ofticinis excrelcat. cum tamen a pneceptoribus edodi fint, tutius fortiora medicamenta, majonque quanti- tate interrisSeptentrionahbusfubminiftrari, ubilapfusvirium &humorum accenfio mmus extimefcenda. Quamobrem diverfitatis hujus ratio altius petenda , quarn e tolis medi- camentis, fnam licet recentiftima & maxime vcgeta, non tamen tam vahdc quam in pa- tria operantur ) potiftimum quidem , ex difpofitione individui ; quod fub hoc coelo calor vitalis abextraneoambknteattraaus, minufque concentratus , debihus agat in id quod a circumfcrentia ad centrum trahere debet. Porro circa medicamenta prxparandi rno- dum ab Europaeis differunt Americani, quod remedia ex divcrfis compofita admodum averfentur , fed fimpliciora in quovis medendi genere ampleftantur, quod m plagis his fervidioribus corpora noftra minus compofita non ufque adeo irritent: adde quod nuda & ecnuina eflicacia fimplicium clarius elucefcat : cujus indagationi ftrennue mcubuifle in hoc novo rerum incognitarum mundo non inferioris utihtatis fore exiftimo. Prae- terea Lufitani xque ac Brafiliani Empirici ex aqua limpidiftima , nativi medicamenti in- fufum raro igni , fed aeri & rori matutino verfus Oricntem exponunt. Ex quo frigidiul- cula aura, fubtiliffimufque ros vicem corredorii attenuatione fua praebet, dum medica- menti acrioris & calidioris vircs moderatur, tcrreftrefque partes ab aereis efticacia pene- trabili feparat. Eximiae utiquc eft efficacia: ros Brafilix : pecora namque & homines aeftuan- tes & a fpintibus difTufis fraftos roborat, fipratamanepaulifperobambulant. Adhaec uri- nam provocat , concentrandoque colorem nativum ingeminat ac appetitum pcrditum reftituit. Quid denique boniautmali, vel extus velintus adhibitus praeftet , inmorbis par- ticularibus di&um eft. a p. II. IDe Ocuhrumvitiis. MErito quidem Hippocratcs lib. de Aere , aquis & locis pag. 3 7- & alibi, oculorum mala, tumimprimislippitudinesduras acvehementesmeridionalemplagam habitantibus fa- miliares efle tum quoque iis quibus carnes calidae & ficcx funt, teftatum rehquit. Inter Brafi- liae enim calamitates haud poftremum locum fibi vendicant oculorum mala , milites pr* ca> teris &penuriapreflbs fparfim non gregatim infeftant , vivendifacultate vitiata& corrupta. Ex his quidam Sole occidente, quod minus lucis prsbeatur , quam opus eft, maxime tcmpore plenilunii- nonnullicrepufculomatutinovideredefinunt. Pnor afFeftus wx&Awp«, pofte- rior**^*i'*Grxcis diftus. Quibus fipertinax capitisdolor accedat&non in tempore remcdiiTfuccurratur , periculum eft ne prorfus tandem ccccutiant , vocaturque Gutta Serenx five Jueulpacns. Omni quidem anni tempore, fed sftate potiftimum ficca qiue aquarum exors fit invadit hic oculorum affeftus advenas, juvencfque vix indigenas infeftat , ranufque nunc quam olim dominatur. (Qupd noftrates quondam adventitn , rcrumque America- narum ignari , multorum morborum origenes nondum habuere ppfpeta , quas poftea edodi cvitarunt , corumquc principia declinare didicerunt. ) xvK&Aom* haec iponte iua curatur, aliis ad fcptimanas fex imo menfes totidcm protrahitur, nec rara recidiva eft. Duplex eft hoc malum. Externum quando nubccul* tranfparentes vel non tranfparen- tesfuperveniunt. Internum, cum nihil omnino exterius in oculo apparct. Poftenus hoc priori frcqucntius infcftat, & difficilius curatur. Vtrumque externam & internam caufam fomitem habet. Pauperes & milites gregarii , corruptis falitis faepe alimentis veicun- tur Aquis prseterca ftagnantibus , vinoque ardenti rancido ac fceculento uti vidcas. I DE MeDICINA BrASIL. LlB. I. I $> Adcio quodintolcrabilis ille folis verticalis percufliis, adexuftum & torridui-n Iittus fquod nonraroplantas pedum viatoribus comburit) oculorum aciem vehemcntcr obfufcet& de- bilitet , uique adco , ut finc ipecillis viridibus vix tutum fit , meridiano tempore , apcrtis ocu- lis, littus legere. Sicut faepiffirne in caftris Illuftr. Comitis Naflav. a me eft obfervatumu Accedit, quodper vaftifllmas hafceregionesiter agentibus, ardentiflimoque Solis fervore toftis , fpiritus vifoni prave afticiuntur & debilitantur 5 catarrhi quoque ad nervos ufque opticos folvuntur. Mox delaflatis , porifque apertis & tot faepe noftes fubdio, luna plena, flahte mcditerraneo vento rectibantibus, ftuxiones figuntur. Hxc incommoda oculorum atque caligines , incoiarum ritu , hoc modo tolli & fclicifiime cmendari folent. Primo interdi&is iilis alimentis , qux diu in penuariis recondita , mucorcm atque fitum contraxcrunt, in eorum locum recentia, ficca, temperata fubftituunt , quod labc- fadato ventriculo fpiritus viibrii craftis & vaporofis halitibusfacilcinficiantur, oculorum- que aciesnon leviter obtundatur. Praetereatam aeftum diurnum , omncqueobjectum jufto fortius •, quam frigus nodurnum , quod caput replet , arcent. Ad haec fortiora cephalica pur- gantia aiiquoties repetunt. (Hippocrat. lib. de vifu , commendat qiwe caput purgent 5 tum cer- vicis fcarificationcs.) mox venas temporum & poft aures aperiunt. Dein rafis capillis , afper- gines, cucuphas adhibent. Sternutatoria ex pulvcre Arboris Guabiraba &Tabacimomcnto, cxterifque fimilibus exficcantibus apprimeprxparant.Mafticatoria itemex radice Iaborandi nonexiguum faneufum prxftant, modo tempeftive exhlbita, nullamnoxam irritatione in- ferrequeant. Cucurbitularum cornearum &hirudinum quoqueufus, imprimis incervice, commendabiiis eft. Tum & fetones in nucha, cantharides, fonticulos denique applicant, codem modo quo in Europa , ad corroborandum vifum , ardorefque ocuiorum extinguen- dos. Tum in hoc cxterno & interno •, tum in aliis oculorum affe&ibus , aquam , quae ex fra* «■rante iilo flore arboris Guabiraba & e canna Saccharifera recenti deftiilat, exitnia virtute pol- lere, quotidie experimur. Tum &rosfimplex, veldilutus cerufia cum la£te muiieris • deni- que liquor illc praeftantiffimus ex fpinis arboris Zamouna exprefius , oculifque infufus vel circum circa illitus , vifum acuunt & corroborant. Externo autem oculorum vitio cum nu- becuiaovum recens adhibent adduritiemco&um, additis tribus Sacchari Candi & puiveris Guabiraba partibus , &una vitrioii aibi. Exquo liquor exprimitur , quicubitum ituriocuiis immittitur. Idem quoque praeftat a.qui Mampuera ex radice Mandihoca , qua: licet pota vene- nofa habeatur , oculis tamen prodeft , vifumque emendat. Quod fi malum ulterius renitatur, fumus contriti carbonis ecortice G^^/^&Tabaciinoculos aegrotiinfiufrlatun moxma- fticato allio jejuno ore, linguaeque impofitis Guahiraba cineribus, cilia ejus identidem lambun- tur. Cantabro cuidam Medico familiare erat remedium hoc fequens. Aqna ex albumine ovi deftillata, cumviridis aeris momento, quarite prseparata cum aquaflorum Auraicorum & Guabiraba oculilavantur.Prseter remediamodo dida,Lufitani aeque ac barbariidiotae fincrafia quadam vifum reftitui teftantur jecore pifcis Lamiae recenti vel fale paulum condito , mandu- cato. Quodipfuml.BontiusdelndisOrientalibus memorat. <^uo videturquoquefpeaare illud Hippocrat. dicnmi lib. de Vifu. Unum aut duo frufta prout maxima devorare poteft de hepate bubulo cruda , in melle tinda exhibeto. Mihi utriufque enarrati remedii felicem fub- indeeffedumviderecontigit. Hifcepotiflimumremediis accedente tenui diaeta curatio ab- folvitur; modoaeger a fupra di&is caufis externis & internis fedulo , diuqueetiam reftitutus fibi caveat , pnefertim cum intus dominatur afFe&us , nervufque opticus dudum receperit fiuxiones. Atque haec quidem mala plenilunioimprimis ingravefcunt. Undehumoresmoti non parum augentur, quo tempore caputpurgia evitare prasftat. C A P. III. T)e S^afmo. 'Uni nihilfere moderatum fubhoc coelocorpora fublunaria recipiant, aeftus & frigoris 'exceflus haudquaquam evadunt. Undefit, ut, ficut acutiflimi& calidiftimi, itafrigidi imprimis &Chronici morbiinlndiis magisfintfamiliares, quaminEuropa. Etinteracutos quiclem facile primus fatale hoc Spafini genus.Graecis rg/trp^Beigis 'i&t MtVRl nuncupatum: quoclfrequensadmodumeft , di&oque citius hominem ftantem fedentemve invadit , &rigi- dum tanquam ftatuam, nunc Tetani, nunc Opifthotoni inftar, tenet. (Hofman. Inftitut. lib. 3 . cap. 86.) Ita ut per intervalla miferando fpeclaculo retrahatur & concidat. Vnde tandem fit> ntSpafmo cynico interveniente , ablataquerefpirationisacdeglutiendifacultatc (ob convul- fum credo diaphragma & cefbphagum) terrifica nonnumquam fymptomata concurrant & murmur quoddam horridum , Epilepticorum ritu, exaudiatur. ( Vide Hofman. ibidem C z paragr, 11 ■ B\» 2Q GVILlELMlPlSONlS paragr 6 ^Nonnulliverotardius,citraquetotdiaaaccidcntiacorripiuntur,dentibusprimum ftridenkbus, ore mox diftorto, adeoque occlufo , ut vi ac fpeculo ferteo effrmgi debcant fi de- glutire & refpirare velint. Tuncquidem non raro fuffocatioms penculum incurrunt, ex- crementaque retinere nequeunt. (Hippocr. in Coac. pram. 3 5 5 • ex vulnere convulfio letha- lis ) Infeftantur potiflimum hoc affedtu vel leviflime vulnerati, Pifcatores,Eabn, Piftores: tum qnod interdiu madidi ac fudore xftuantes,ab ingruente nodurno frigore fibi non cavent; tum quod crafliori & veteri alimento affueti advenae obftruftiones liems graviores incurrant,mde- quequafinovum&calamitofumScorbutifymptomanafcatur. vide Sennert.de ons convulf. ' & Scorbuto. Tempeftive itaque remedium adhibeas oportet , fin mmus, ante quartam & vi- ccfimamaconvulfionehoram,aegerfuccumbit. Primum.finullumgravc contraindicans obftet, confeftimvenafecandaeft,moxacribus clyfteribus.aUquotiesreiteratisinfiftendum.PofthaecfudoriferaexAlexipharmacis.Thenaca, Diafcordio cornu Cervi & Rhinoccrotis , bolo armena , exhibenda. Symptomata emm & curatio , malignum quid adeffe teftantur . Quod fi protrahatur morbus , decofto SaUapanllz, corticum Guajaci, Chinje radicis, quae Iuficmga dicitur, Saflafras, Iaborandt , Betm , ^bm bt, aliarumque ejus generis, Brafilianorum indigenarum herbarum, fuccurrendum eft. Hsec lub- fequantur balneahumida &ficca, fuffimigia e ftercore caballino , cum Benzoin , Anime& fimilibus aromaticis. Poft hxc fudoribus alte abfterfis, fridtiones validx inftituendae funt. Mox inundtio colli , fpincedorfi.partiumquevicinarum fuccedat ex oleis & balfamis appro- priatis, nativis & exoticis. iEger perpetuo probe cooperiatur, calideque maneatin conclavi, corpore perpetuo fudorc diffluente . Saepe & modice cibetur, ob lapfum virium , bibatque ca- iidum. Neque raro , fi prsdidta obferventur , eluftatur ; praecipue vero fi fcbris, vel alvi quo- quc profluvium fuperveniat , quod evacuet materiam convulfivam tranflatam e nervis ad venas. (Hippocrat. lib. iy. Aphorifm. 5 7- Spafmo aut Tetanovexato, febris fi accefferit, morbum folvit. Et Coac. 358. Convulfiones autem derepcnte ortas febris folvit ac alvi flu- xus.) Sinminusj medicufque acipfeaeger velaftantes officii immemores, velleviflimoer- rore , antequam materia peccans victa fuerit , commiflb , certo certius de vita erit actum. Quod aliquando accidiffe memini, ore arfte claufo, ac motu convulfivo immaniter per paro- xifmos, maximis cum doloribus & ejulatibusinfurgente. C A p. IV. De Stupore. INter Chronicos Brafiliae morbos familiares eft ille qui nervos tentat, altumq,- membrorurri torporem inducit.Cujus naturam nemo, quod fciam, tradidit. Eum Lufitani appellant Air, quod ab aeris inclementia & ex incompleta obftrudione, intemperieque frigida nervofarum partium oriatur. Pimita cnim knta & giutmofa , loco fpirituum , nunc ex capite promanans, nunc efpinalimedulla in attus deftillans , facilenervos occupatac tendines brachiorum vel pedum, vel utrorumque fimulinfeftat: accidenterefrigeratione nontantumnervorum, fcd & venarum, arteriarum, carnis,membranarum,cutis. Id ex difiectione /Ethiopis , ex hoc ftupore dum viveret laborantis, animadverti, cujus nervifrigido & tenaci phlegmate obdudi erant. Senfus non in totum tollitur , pulfu exiftente exiguo & debili cum profundo & obtufo dolore , pondereque membrorum fummo , ac cum titillatione fubinde fenfus oberrat . Stupentis fenfusac titillationisvera ratio ex Rod. a Veiga Comm. inGalen. delocis affe- ftispetenda. A paralyfi differt quodfenfus hic perpetuo adfit, licetfxpe moleftus. ASpaf- mo, quod convulfivis motibus utcunquedeftituatur , quia artus prolongantur noncontra- huntur, humorefrigido&humido injuncT:urasfeinfinuantc, ita utligamenta &nervi inde laxentur. A Beribcry diftinguitur , quod hoc malo divexatis , membra minus contremifcant. AliquandoprJEtcrmedullofamnervorumfubftantiam,membranofamquoquecumparoxyf- misacvehcmentibusdoloribustentaricompcri, prcecipuc circa vefperam acaeftus marisvi- ciffitudinem. Vfqueadeo invalefcithocmalum, ubifubjcaumfuumacrirerinvafcrit, utob maximos atque continuos cruciatus > facultates omnes dc tono dejiciat . Affecms potius serumnofus ob diuturnitatem, quam lethalis per fe ; nifi forte recidivus ex alio morbo, ut fxpe fit, fpirituumque defcdus fubfequatur: cum mentis& vocis interceptionc , adfententiam Hippocratislib. 1. de pradi£tion. Vocis interruptiones cum exfolutione , ftupore detinente funt periculofse, tum & illa quae fubito inutramquc partera tranflabuntur. Multis enim ex obftru&ione morbis fupernafcitur , iifque prae cacteris fuccedit , qui mali judicii funt & tranf- lationefymptomaticafbrmidabilesfiunt. Quibus fi accedant gravitatcs & acuti capitis dolb- rcs, convulfioncs fieri folent , quod ab Hippocrate in Coac. confirmatum cft. Citius cvadunt deMedicinaBrasil. L i b. I. 21 «ggri, fi febris acceflerit , quce non talis Gt , utfruftra ciendo tcnaces humores oppreflionem faciat, fcd acuta qux nervos & mufculos iis liberare, intcmperiemque frigidam cxficcando corrigere valcat. Illis vcro qui calori diurno aut frigori nodurno caput & lumbos derepentc cxponunt, folutionevelcomprefiionepituita in nervos partefque vicinas labitur , ibiquera- dicesagit. Adeout paucos ante trium vel quatuor menfium decurfum , quofdam neanni quidem intervallo , rcftitutos viderim. Vix fubito unquam , fed plerumquc fenfim & per gradus invadit magnus hic morbus, ac magnis generofifque remediis propulfari poftulat, qui- bus defeftus virium non raro contradicit. Primo, aernonnifiafolisradiis rcpurgatus admittatur, ventus imprimis nofturnus, aura frigidiufcula excludatur, quod fudantibus illis maxime obfit,porofque permeando perfpiratio- ni refiftat. No£fcu aer fuffimigiis tepefiat. Potus fit vinum dilutum actu caiidum vcl decoctum ligni Saflafras nativi. Cibus optimi , ficci tamen efto nutrimenti. Aves montanae , perdices, phafiani , palumbi , caeterique id genus alites tofti aegro exhibeantur. Si elixatis plus delefte- tur, roremarino , falvia, majorana & aromatibus condiantur. Allium quoque&cepaspi- perque Brafilienfe, fi febris non impediat , atque evacuationes jam inftitutae fuerint , adjician- tur, quaeexjufculis&la&ecaprinopota, roburaddidifieac multum profuifle memini. Se- mel atque iterum purgationes inftituantnr ex Mechoacana indigena, quae recens & fucculenta fit , adciitis correctoriis e fpica Nardi & Zinzibere , rum & ftimuiis ex Hermoda&ilis & colo- quintide , fi extra&um Mechoacanx in pilulas redigatur. Ad haec balneis & fuflimigiis ficcis potius quam humidis , nempe ftercore caballino , cum thure, myrrha cxterifque fimilibus accenfis ad decem plus minufve dies utatur. Moxpoft hauftum deco&um Sarfaparillse &Saflafras, altis fri&ionibus fudores abftergantur, collum, fc apulae , totaque dorfi fpina ad focum fideliter inungantur : accedente adipe colubrorum in- digenarum. Confultum quoque validiflimo per cucurbitas corneas fudu fpiritus attrahere, tum imprimis per altas illas fcarification.es partem affedam liberare. Tandem fi neceflitas ur- geat, ferrocandenticutempertundente , membra languida roboranda , lenraque nervcrum pituita digerenda eft. Convalefcente aegro, noftes diefque partes affedssita obtedaefintut nullum aerem admittant, fitque exercitium & membrorum perpetua agitatio. Mira equidem tum tuendae fanitatis ergo , tum in plerifque morbis fanandis , frictione & undione frequenti incokepraeftant; illam in frigidioribus & chronicis, hancinacutioribus adhibentes. Quae remedia lubentes advenae imitantur , &utpareft exlegibusartis, haec&plura mcdendi Em- pyricorumgeneramoderantur. Quae paflim docet Galen. lib..2. De fanitate tuenda, &Cel- fuscap. 14. C a p. V. RArifllmis deftillationibus veterani incolas , creberrimis advenx juvenes & puerimole- ftantur : Eaeque vel a frigore nocl:urno,aftrid:o & compreflb capite : vel a caloribus jcftivis, rarefadis carnibus exoriuntur. Quas plurimas faepe noxas vel per fe vel ratione partis in quam fluunt , fecum trahunt. /Eftivo a:que tempore , ac pluviofo oriuntur , humoribus capitis in fauces, quandoque in afperam arteriam partefque diflitas decidentibus. Quemadmodum enim omnia oppleti capitis fymptomata in primigenia febre ftefte Hippocrate & Galeno) fta- tim enafcuntur ; ita non minus aliquando vis Solis ciere catarrhos animadvertitur, e cujus af- fiduitate maxima interdum mala oriri folent. Ut enim aquae ftillatitiae , fubtrado aut extinclo igne, profluere ceflant; ita catarrhus ab intenfiflimo folis calore fufcitatus, nonpriusfub- fiftit quam aeftus deferbuerit. Hyeme pluviofa , perpetui redundantes humores vifcera laxiora pervadunt , unde tuffes , tabes praecordiorum , maxime vero ventricull oppletiones , alvique albi fluxus (qui cerebrales vulgo pradicis dictij cum phlegmate ex capite defcendente , profi- cifcuntur: ( vide Aphorif. so.lib. 7.) Quid qnod ipfanervorumparia, fpinalemque medul- lam invadunt , quod humores oppido mobiles , partiumque facultates retcntrices minus va- lidae in his terris deprehendantur. Maxime vero homines recens fanitati reftitutos , recidive quafi iteratoque corripiunt Catarrhi , tanto impetu , ut omnes pene nervos occupent , unde caecitates in opticis, ftupores & tarditates in fenforiis & motoriis excitantur. Atque haec om- niagravioraoriri exiftima, fiventusecontinenti oriundus ante diluculum, apertis fudariis caput & pedus frigido malignoque vapore fubito feriat, tranfpirationemque cohibeat. Porro ii quando contingat virilem vel fenilem aetatem ftillicidiis e capite , vagifque artuum dolori- bus (Curimentos vocant Lufitani) tentari , diuturni & curatu difficiles efle folent : qui tempore plenilunii , tum accedente & retrocedente mari , praefertim poft folis occafum , exafperantur C 3 ufquc *r oz GVUIELMI PlSOKIS ufque adeo , ut mifia caufla , folis fepe fymptomatibus occurrendum fit. Si uttoque remedio fciUcetpurgationis&vensefeaionis utendumfit, praeccdat vensefeaio ex Galem praeccptis, ut moti humorcs divertantur , fluxufque e cerebro excidentes Gftantur. - Catharticis validis & cephalicis ex alto pituitam provocarc, haud confultum habetur:Jum- cit enim inftituuTe unam atque alteram purgationem cx fequentibus catapotiis , quorum con- feaio hcec eft. Recipe Aloes Socotrinae, Guttae Camboid. an. p. 3 . Colocinth. Gummi am- moniaci med. part. aceto vini acerrimo difiblvantur , ponantur in vafe vitreo ad iolem , dein fortiter exprefla & percolata materia exponatur rurfus donec contraxent confiftcntiam maflx pilularum, cujusdofiscfta^jadBjS. Hisfiforte ruens humor refragetur &gravius pedculummineturaftupefaciendbus, quod eximiifint in fimili neccflitate profecrus, non ulteriusabftinendum'; qustamcn cautius exhibenda , quandiu figna repletiomsin capiteec peclore apparent: nam tunc corum loco fudorifera , fricliones & unftioncs praefcrendae: maximevero,ubiacresdeftillationes vifcera&membra jamdiu obfedennt. Recipefummi- tates Bafourhtna, radices ^imnga Jalfd do Praya,Betw, Lauro fdveftre Iaborandi , malu* d'lfco, Cafca de Cepipir* , filhas Iafoarandiba, Caaroba, Camara, Pimente filveftre longo. Ex quibus, accidentibus foliismyrti, & radicibus d'Araca, balnea & fomcnta concinncntur, partefque dolcntcs aliquotics laventur . Mox fpiritu vini & thure liquefado ftupa afpergantur. PriaionesdeniqueexoleoRicini, Chamomeli & Myrti Americani,in quo thus aliquandiu maceratum fit , inftituantur. „ PrjEcxterisprobaturlinimentum, quodcx pingucdinc vermium to&omm Iarumai&ve- nenofa rana Cotora , conficitur. Poftea emplaftrum ex prxftantiffimo Elemni gumnu Icicaiba, nuce myriftica , caryophyllis , rore marino, adipe caprae & pice , partibus affiidis apponendum. Quod ab empyricis & rationalibus, profpero eventu inftituitur. Ponticulo- rum denique neceffitas , fi ullibi , his terris magna eft , modo temporius , ob majorem humo- rum mobilitatem , infcrioribus aeque ac fuperioribus membris applicentur, quia velutiper cloacas, noxiam fentinam a nobilioribus partibus detinent, &aeque exiftenti morbo quam prsfervationivaletudinisopemferunt. Adde mafticatoria, quorum principem locumfacile obtinct/«WW/decantataillaradix,quaemanemodicemanducata, grato acore pituitam at- tenuat &educit. . , Cibus fit temperatus ad caliditatem & ficcitatem inclinans, totalifque abftinentia a Venere & Baccho. Ad haec ab illa pcrpetua viciflitudine nodis atque diei fibi caveant , ne modo ca- lor, modofrigus, quidmoveant, quodincautisadvenis familiareeft. Probe teganturutfu- dores fluant , ne ventus aut blandiens aura admifla fluxiones magis concitet. Poftremo potus fit defecatus ex aqua fontana , qucmque Vbi ™«xortices , farfaparilla , faflafras, liquentia na- tiva ingrediantur. Cseterumcum cerebrum pituitae efle fontem Medicorum princeps affirmet •, eam partimr gignit , partim calefadum , ut faepenumero hic fieri folet , e toto corpore trahit , ac rurfus m pulmonem demittit , cumque exukerat aiiqnando, unde Tabes cnafcitur. Cujus peculiarem curandimodum operae pretium duxi paucis addidiflc. Cum enim non minus beato caelo folo- que hic Amcricse traftus gaudeat , quam Italia vel Graecia , Galenum imitarilubuir. Quiut tabidos ad Infulam Tabiam, ita cgo adfaluberrimum montem marivicinum, pulmonela- borantesablegarcfumfolitus, aedibus verfus ortum apertis, Euroquc expofitis, occidentem vero fpedantibus , obteftis. Qupd quidcm non menfibus pluviis fed aeftivis fieri convenit, cum eximiailla aeris tenuitas & ficcitas , pulmonis ulceribus amiciflima , collapfis vifceribus vitalibusroburreftituat. Adde , quod praeter aquam Olindanam a Sole excoftam, illaquae circaParaybamfcaturit, fulphur nonnihil fapiens, admodum conducat. Accedit aviumfil- veftriuminfinitacopia, laccaprinum, praecaeterisveropulmenta, emulfiones , boleti , pla- ccntae e Ttpioca exficcantcs & confolidantes , qux reliquis alimcntis medicamentofis facilc palmam praeripiunt. His addantur aquae florum Aurantiae & Guakraba. Loco confervac Rofar. illaquaeex fragrantibus prunis&pyris granatenfibus fit praeftantiffima , fubftimi fo- let. Na vigatio quoque modica circa littus , caelo ac mari dcmentiori , animo & corpori pro- ficua habetur ob motum aerifque mutationem. C A p. VI. T>e Trolapju Qtrtilaginis Mucronatce. MOrbusillecujus Codronchius, Scnnertus & alii videntur meminifie , Spneh Lufitanis appellatus, interquc Endemioshabitus , non infrequcns inhis terrarum onsgraflatur. Ecrnchus meminit v 1 . Patholog. cap. 3 . fingultus orti ex compreffionc ventriculi a coftae ex- tremo. de Medicina Brasil. Lij. I. 2 * trcmo. Hanc cartflaginem prolabi non pofle, incurvari pofie putat Hofman. Inftitut pa- ,04. Corporistotiuslanguorcm indacit, cum dolore Stomachi, nliquando vomitu furrima rdpiranoms dimcultate, qux ex refrigeratione pedoris mufculorum, tum imprimis mu- cronataBcartUagimsprolapfu&comprcflioncdritur. Hincmox cx deicaione appctitusma- gna vii-ium imbecillitas fubfequitur, & atrophiam minatur. Chronicus eft morbus & frteidus nontamen lethahs, mfi ex accidente, paulatiAjue invadens & cognitu in prmcipio diffi- ClllS. > Hifpani Empyrici primarium , ut putant, ejus fignum ex infpeftionc & contaau eoHknnt brachiiargroti, inquofivaivularum inftar nodos comperiant, morbum hunc adefie pronun tiant Dihertab oppilationc cachedrica, quod pedoris hoc vitio molcftati, vultu tametfi u ? &r ' n°n tamcn decolore & livido ^ i »ec pondus aut duritiem utriufque hypo- chondrii fentiant: tum comedendi quoque concupifccntia primxque concoftionis inftru- mentum langueat. Frequennus forte eft , quod pauci fententiam Celfi lib. 1 . cap. 2 . tam ftriae obfervan debere exiftimant , quando ait. Si quis interdiu fe implcvit , poft cibum nequc fri- gon neque arftui neque labori fe debet committere. Peftore enim denudato in publicum pro- dire ventoquefecxponerenoaurno,peaoris, & ventriculi refrigerationem & coaionis deteUumcaufatur. Curatioautemdifcutientibus, calefacientibus & corroborantibus tam mternisquamexternisabfolvi poftulat. Internafuntpilula: ftomachicce , TabellE diarrhod abbat. Aromat.&fimiha. Vinum generofum & guttae aliqnot Balfami de C^Adifioluti- decoda Salfaparillae Saftafras , cum femine Anyfi & Cinnamomo, pugilloque pulvcris ^hambi. Jufcula, quibus utitur a?ger, croco terreftri Vrmu, pipere Brafilienfi fativo & filveftri &finihil impediat, cspis atque allio condiantur. ' Externafunt, cucurbituke ficca* multoties reiterata? , mammarumquc regioni appofita? Moxftomachi &pe£rorisinunftionesexoleocortic. auranr. Artemifix &Mentaftri Scu- tum dein ftomachale, ex herbis corroborantibus ; atque confortans tandem emplaftrum" fuccedat, quodfitcompofirumexdecantato iliogummi Icicanba, ovorum vitellis , croco, oleo de Copaiba, balfamoque Ciburetba admixtis. Non indigna obfervatu topicorum & externorum omnium remcdiorum neceffitas quo- luminfigneseffeclusvidere eft etiam ab ipfis morborumprincipiis: tum quodeorumeffica- cia cutis & carnis poros patenres altius penetret, quam in frigi dioribus regionibus • rum quod vifcera nobiliora in morbis admodum languentia , cerotis & inunftionibus rcfocillentur virefquc manifefte acquirant. Cucnrbitulas quoque corneas, qu£ per exiguum foramen folo fuduex altotrahanr , omnes pariter incolaefcliciflimofuccefluapplicant. Egototprofperis cffechbus motus, ufum earum Chirurgis noftris commendavi , iifguein colicis cruciaribus & ventns fluxibusfanguineis fiftcndis, atque principio atrophiiemembrorumoccurrcndo, infigmprofecHhfumufus. C a p. VII. T)e Obslruciwnihus Vifcerum 3\Qturaliuni^t \7Biqueterrammconfervatiohumanicorporis, interaliain circulationc fangtiinis motu J que perpetuo , mtra Tropicos , ut plurimum , vehementiori confiftit. Qui fi inordma tus, pertinacioresplerumque&graviores velobftrudiones velfluxusconcitarefolet Hinc fanguinei 1II1 ac perniciofi vcntris fluxus non immerito Indiarum peftes habentur cum intcr morbos acutos nulli tanta vehementia graflentur , autplures mortales e medio toftant Oui quoniamexvariiscaufis, potifiimum vero ex impedita tranfpiratione primam originemtr* hunt ; de frequentioribus obftruttionibus , qusc vifceribus naturalibus fupervcniunt ante quam ad fluxus defcendo, pauca prazmittam. Mefenterium , Hepar , Lien & Inteftina 'a vcn tnculomultapatiunturmala, qui, licetperfetotmoiborumcaufanonfit , tamenab intem- perantia vivendi toties tentatus , vegeto fuo calore tandem deftituitur , cramfque ac crudis hu itioribusobfitus, officioritefunginonpoteft. Nequc ventres hyeme inhisterris calidiores iicur inEuropa, teftante Hippocrate , fed frigidiores porius funt, multoque humore abun- dantcs obcrebraspluviasaeremque calidum&humidum, acproinde pauciori alimentoin- digent. Juvcnes lmpnmis adventitii, maximopere hoc malo afflismntur (veteranos enim obftruaionibus ranus infeftari videas) tam ob faburram cacochymicam , recens ex itincre ecumdelatatmquam, quae cx immoderato fruftuum crudorum, tumcibipotufqucfoecu- lcnti&compofitiimmodicoufucontrahitur. Enimvero promifcuamultitudo, nuncnecef- larnsad iex res non naturales deftituta, modo eifdem abundans , facillime obftruaiones in- curnt. (Optimis namque cibis & plurimi nutrimcnti fupra modum afliimptis morbos frigidos gene- 2 GvILIELMlPlSONlS aencrari, expcricntia & ratio doccnt.) Potuviliflimo exfacchan fecibus &aqua confec^ tum vinoardentiex codcmpotu concinnato , avidiflime feingurgitant, unde ebrn fepcac *ftuantes tatiquefudorediffluentes, humiprocumbunt, ac malignis vaponbus exterraai- cendentibus corpus denudatum per integras nodes exponunt. Quofit ut venis artcrinque corporis occlufis , circulatio & perfpiratio iUico ceffent , moxque tonus ventiiculi & robur HcDatis cncrvetur. Unde debilitas ex int#nperie frigida cum multo labore & laflitudine fpontanea , tantaque naufea fuccedit , ut fcrendis cibis ac medicamentis impares fepe cxiftant. Cuififorteinitiononfuccurreris, confuetamperfpirationiviamapenendo, vifceraque exo- nerando & roborando , hxc mala fubfequi videas , manente tamen pnori calamitate. Chylus fiquidem craflus &crudus, quia minutiflimas venas mefaraicas permeare haud poteit, eas obftruit, fuumque jecinori, inteftinis, caeteroque corpori, non quam debet, fcd quam poteit, miniftrat Hinc funftiones naturales impediuntur & ob diaphragmatis fympathiam , ex pon- dere Hcpatis&Licnis enatam , magna comitatur rcfpirandi diflicultas: accedunt iudores prsterea frieidi in partibus fuperioribus , fummusvirium languor, dunties atque murmur utriufquehypochondrii, denique ex ventilationis defedufebns &fitis. Quid, quodfuffufio flavs biiis ex fchirrhofo & obftrudo Hepate prognata fepe fe jungat ficut de India Orientah fcum qua Amcrica plurimos morbos habet communes) teftatur lacobus Bontms. U nde tan- dem hy drops non folum fed Metaftafm Phrenitis fubfequuta fuerit , manente de jeftionc pul- tacea & ftercorofa a bile in venas regurgitante. Si quem fingulan naturae beneficio a tot srumnis vindicatum conftet, hoc per liberale alvi profluvium & biliofum nonnumquam contihgit : hinc enim obftruftiones fluxu tolluntur. Scd antequam ad ipfam curationem, qnae medicamentorum adminiculo fit defcendas, optimam & ftriftam dicetam per muitum tem- porisinftituas. lllapotiflimum fit ex cibofecenti,partiumquetcnuiumacdigeftufacillimo. Potusfitaquafontana. Venxfeftio fi non febris praefentis refpeftu, faltem futurse confert. Quippecaufa morbi rcmotalicetfrigidahabeatur,complicatatamen &compofita eoufque caTores concipit poftmodum, ut Hepatis quoque inflammatio merito extimefcenda fit. Blandioribus primo medicamentis incidentibus &aperientibus,nevires dejiciantur, tor- mina cruditatefque ex alto provocentur, infiftendum, ut funt radices herbarum t^fcmcoba, Iuripaba, Caapomonga, Pagtmmoba,Papyrapecu,A/cacu, Aguape, Araca, Aguaxtma codio. Li- monum & ibiraee unde apofemata ex arte conficiunt , & aliquandiu reiterata feliciflimos effectus edunt. Ventriculi debilitati , emplaftrisStomachicisexgummi/«wr/&* &mellefil- veftri per os exhibito, fuccurrunt incohe, fi febris abfit. Denique vinum in quodragms duxradicislpecuanha maceratse fuerint: tumcaftaneam nucis Anda aegroto propinant; ut tuto materiam praeparatam exturbent per alvum. Quoniam verode iis morborum caufis , qus adScorbutum quoque facmnt , egi, pauca haec de ejus curatione addam. In Mari potius quam terra viventes aflici hoc malo folent, qui miflis falitis , rancidis & faeculentis cibo & potu , folo cibo potuque recentioribus , fruftibuf- quehortenfibus rcftimuntur. interhos primas tenentnuces quas Cocos appellant , quarum liquor , medullaque pneterquam quod gulae lenocinentur , faluti proiunt , ut & mala aurea, citrea eorumque fuccus recens, melones aquatici , Tamarindi , Caraguata , Guajaba , Ananas, Murucuia : Braflica denique marina ut portulaca , recens conditae aceto , admodum condu- cunt Potusfit exaquafontana,Limoniis&Saccharo. Accedat corporis motus quampof- fibile fuerit. Atque his folum remediis , rniflis cxteris pharmacis , paucorum dierum fpacio, fi non cuni aliis compofitus fit gravioribus obftruftionum morbis , priftins multi fanitati redditi, corporis vigorc vel cum Athletis certarunt. C A r. VIII. T>e Oppilatione Hepatis & Licnis. Q I quis morbus popularis , hzc fane eft oppilatio hepatis & lienis , qu* vere endemia cenferi •^dcbet Eft nutritionis defedus cum anguftia pedoris, diflicilique refpiratione & laflitudine fpontanea, exobftruaione hepatis& lienis orta. Nullus Chronicorum in nofocomus no- ftris hoc ipfo frcquentior , prscipue meniibus pluviis exiftit. Clam glifcit & paulatim invadit morbus , unde difliculter fzpe e jus principium cognoveris. Per fe haud iemper lethalis , nili fortemoradiuturniorehydropem comitemaut fubfequentem habeat , autahumquenquam recidivumfecumtrahat. Sicut morbi articulares , nifi opulentius viventes mvadere amant, &ob id sgritudines divitum appellari folentj ita hax oppilatio, duntaxat penuna prelos molcftat. Mihtes macie confeftos ac mortua veluti corpora paflim incedere videas vultu decolorc&pallcfcentc, adcoqueincibuminhiantcs, ut perpetuafameeoslaborarecrcdas. Stoma» De M e d i c i n a B r a s i l, L i b. II, 2'h StOmachus fiquidem debilis, juftoque calorc deftitutus , facilius congerit, quam felicins dige- rit, fuoquc muncre rite fungi non poteft , unde prima concodtio impcdita, & chylus obftructo mefenterio male diftributus , a fccunda in Hepate corrigi non potcft. Hujus mali caufa ante- cedcns potiftimum cft frigus intromiflum,pedbirationem & circulationcm fiftens,compofita tamen & mixta, ex diflbluta & inordinata vivendi ratione. ( Aerem pro rcfpiratione attractum* non minus ventriculum & intcftina ingredi , quam pulmonem , elegantcr probat Hofmannus Inftitut. pag. 3 5+) Fitenimplerumque utviatorcslongotemporeexhaufti, intcnfiftimoque Solis ardore aeftuantes, ad gelidifllmos lacus vicinos propercnt, fitimque immodicis hauftibuS cxtinguant. Quibus ubi adOinopolium ventumeft, potum Garapa, ejufque extra&um five Spiritum aifluentius fuperbibunt , frigida calidiflimis mifcentes. Quo fit, ut vifceribus, & pra> cipuenaturaiiumnobiliflimis, nonexiguum damnum inferatur. Praeter haec, put.tefcente^ mucidaac difficilioris conco&ionis carne , larido item olente &rancido vcfcuntur. Pectore & ventriculi regione femper deteda , fudoribufque diffluentes humi procumbunt , pluviis in- fuper ventoque notturno fe exponunt. Quid mirum fi Lien officii immemor, Jecorifque tonus laedatur , & vifcerum horum valde obftruttorum pondus , diaphragma deodum trahat, & liberumilliusmotum impediat. Unde moxrefpirationis acventilationis defettus exiftit. Exquo imperitiorcs praecipuam &primam malicaufam pectoriattribuerunt; quamvis non injuria videri pofllt pettus pcr confenfum laborare, ex nimis interrupta & difficiii refpirationc Videatur iocus notatu dignus apud Galenum 4. de locis affecKs, cap. uit. Signa manifefta exiftentis morbi funt ex colore livido , laflitudinc fpontanea , refpiratio-. nis defedt u » vifu vitiato , temporum ac colli arteriis plus foiito puifantibus , duritie atque ar- dore utriufque hypochondrii & febte lenta. Quamobrcm cum fimilem in Scorbuto habitum cachedticum, iifdcmque rcmediis aperientibus & aquas ducentibus curari a feledtioribus pratticis teftatum fit , quis dubitethunc affcdtuni non fimulcomponi exScorbuti quadam fpecie. Qupd fi radices egerit malum, annum circiter, aliquando ctiam longius durat, rarifiime fe- nes&virosafficivideas. Infantibus , puerifque advenis imprimis, aeque infeftus morbusac juvenibus; iUispenenullameludtandifpem, his meliorem plcrumque rclinquit. Ego, ficutinmultisaliis, itaincuratione hujusmorbi, confuetudini & difciplinas hujus regionis me fubjicere fum coadtus , eo tamen moderamine , ut diaetam pharmacia exciperet. Nam qnicquid etiam viri peritiflimi obludtentur nihil tamen antifcorbutica & hydragoga aut certe parum proficiunt ; quod femina mali relidta poftea morbum denuo rcpullulare faciant. Caeterum incolae antequam ad medicamenta generalia defcendant , pero&oautdecem, plus minus,dies certam vivendi formulam aegris pracfcribunt.Primum in locum editum ac falubrio- rem concedere jubent, aedibus qua meridiem &occafumfpc&antprobeobtctiis , &vento auftro exclufo. Ad haec variis ladticiniis & acetariis exportulacaimprimis &Soldanella re- centibus , carnibus denique bene toftis vefci, aquamfontanam, cum vcl fine femine anifi & liquiritia bibere : ante omnia motnm corporis . quod ob difficiiiorem refpirationem feden-* tarirfint.intungunt; Atque haec omnia toto curationis tempore,quae circiter duorum menfium intervallo abfolvit-ur, rite obfervariimperant. Diaeta hoc modoinftituta, robuftioribus Anti- monium vel vitriolum Romanum porrigunt,quibus fuccedunt fyrupi praeparantes ad inciden- dam materiam: Dein ipfius mali quafi antidotumper triginta,quandoque quadraginta dierum fpatium concedunt , prout morbi pertinacia & aegrotantis natura expofcunt. Reeipe pulveris ybiraee (tujus quoquepugillus fimplicitertempore intermedio ex ovo forbiliprodeft) Scoriae ferri an.^ij.milii Indici §j.fabarum minorum,cucurbit.amar.fem.& pulpae,foliorum Senae an.^j, Quae minutiflime trita inque pulverem redadta exhibentur ad |j. mane & vcfpcri tantumdem pulmenti e Tipioca cum Saccharo. Quibus vires paulatim reftituuntur : exercitatione corpus fatigant, quotiefcunque dofin prxfati pulveris aflumferunt/ Mox reftituti a curfu, cpulisfa- cilis concodtionis & digeftionis iifque recentioribus fe refocillarit. Praeterquam enim quodinomni medicamento quod chalibem velfcrriScoriam recipit, motus corporisconducerevidetur; itain hocmorbo praecipue, in quo facultates naturales funtoppreffaenecefiariorequiritur^ fecusenim ftatima pultefumta, de onere conqueruntur aegri 5 tum quod utraeque illae excretiones urinas & fudorum minus fufcitentur. Chalybis ufus laudatur aCelfo lib. 4. cap.9. Etiam fine fubfcquente motu Vcl exercitio chalybs inledro cumfruttuab aegris aflumitur. P. ZaCchia de mal. hypochond. pag. 138. Sudorem nonconvenireinufuchalybis, idemeodem loco dicit. Ttim quoque lienemper lotiumvix expurgaripofleprobat Septal. 7. caut. 62. Mirum forte videbitur nonnullis , remedio hoc populari , tam gravem morbum radi- citus exftirpari poffe » verum cum bafis medicamenti fit chalybs & cortex Vbiraee (quoa m eft Guajacum BrafilJ quorum hic primo gradix calidus tenuium partium , dulcis & arornai \\ " *'l' " '» — . :'• c ^6 GVILlELMlPlSONlS aromatici faporis, mcfaraicas & Hcpatis vias validc apcrit ; ille lentos in omni vifcerum oppila- t onch^orcsincidcns, maximcquc lieni fit deftinatus , merito c*tcns iremediis przfcrtur. Hi sitaTu Sus accurate obfervatis, plnrimi convaluerunt. Nifi foac aliquid pep in hcpatc dclitcfcat- quod acccdcntibns rciiquiis &debilitate vifcerum , recidivam faciat. Ouaproptcr confultum, nt fublato mali fomitc, morboque cxpugnato, cx artis pr*fcn- ScTPdccoaum Salfaparills fimplcx, didis rcligiofc obfervaus , ahquandiu exhibere. Tamctfi autem hzc medicamenta eorumque ntcndi methodus , ncquc ratione , neque ex- perSntia! deftituta fmt, & minime improbanda, neceffe tamcn ad ratioms amuftim ea exigere, & nonnihil inventis adderevel tollere. • Cap. IX. T)e Hydrope. •Um multi fint morbi in hac alterius mundi regione nobis cum Europsis communcs -, tum ^mlTnte p«cipuos rcfcrcndum cenfeo | qui aqua intcrcus Latinis dicitur, pucros atque muminter prsup requifitas cseteras caufas ex impentaeducatione mvencsprscipueinreitans. liiiscnimpiaecLr ic^uii * .,«..' v;rr„c iiinHfan- &tranfpirationeimpedita,hisexvivendi intemperantia aquifquepalufttibus viicus u^lan- fnSon affigitur , omnifque gcnexis hydrops vcl primario inducitur , vel fecundano alns £ nt CachS ix Iftcro, Dvfenteriis,quartanis fcbribufque acutionbus male expurgatis.ut 2 £& "cbrius quam in frigidioribul plagis generantur, ita non adco mfelicitcr curationcm rccipinnt 11 qui non ex alio morbo nati fucrint. Facilius tamen quam cstcri mortn rcci vam patinntur. Hinc cautio in prognofi & curatione exfurgit, fccundum illud Hipp. effa- tun H^aropsqni Medicinzrevenit ac concedk, dcfpcratus eft : pwcipue fi, cx alio morbo, quod flc fit , profeftus fucnt. Qnippc fi atonia hepatis vel fcirrhus • ext.ndio item calons fananifici-, omncs dcniquc alicnat* vel impcditz virtutis fanguific* caufs inferantnr, multum ouC2Z ca rcmedia a-grotanti tunc conciliant , quibus abdomen fc pedes dctumefcunt: fedceflanteMedicina (a qua ncccffitas fraa*que vires fspe nosrecedere cogit morbusia pcrcnnitate caufe morbific* renafcitur. ln cadaverum diflbaione , eorum impnmis , qm ex Anafarca aut Afcitc laborantcs interierant , quandoque hepar colore alfc ucantc "^^ censreperi, neveftigioquidemfanguinisin jecinoreapparente. Vnde facile liquet qux Ipes aut defperatioHydropis a vifceribus captanda fit. Contrarium vero non raro contingit , b i vitiol foPlumtertiLoncoaionis,ut vocant,malum hoccadatinfubjcaumvifccnbusbenemo- ratis , c^terilque requifitis prsditum. Tunc enim & per cognitas & latentes vias infpera s ex- cretioncs, naturie & medicamentorum virtute, tum pcr alvum utramque fchciffime 5 tum per circumfcrentiam corporis tranfpiratione recuperata, egeruntur. Quas viasil fpontc MMtt« inveniat, nonexiguumfolatium sgrotantiprsftat, cju odverbaBipp. m Coae ; ^Hy^ope c xix fentent vinTcomprobant. z»mveroineunteHydrope,JidquoJamcidatdtarrn*acruaitatis exPers morbum exolvtt , feeua enim *gcr non morhm tollttur. Si vero medicamentorum admini- riilo oDLis confultius hoc per Perirrhzam quam diarrhaeam inftitmtur , quomam difficile eft excrctionemillamhydropicihumorisfufceptam , exlegecriticaperinteftinaperrlcerc. Tum alvus arte liberalitcr mota , mcrito in his terris fufpicionis plcna habctur , quod m diuturnum halo kthiferumprofluvium nonraro degenerct. Perirrh^a tutius aqmc educuntur ; tum ob maiorem in vifccnbus pororum apertionem; tum ob eximiorum medicamentorum indigena- mm affluentiam, qux apcriendo,ficcando,aftringendo mirabiliter fane curationcm ablblvunt Ouippe nonrarocontigit, utfolaradice diurctica Caapeba (m tra.aatu fimplicium diaaj cx vin^vel aqua Taraybenjl fubinde ,gro propinata, latcx intercus fuerit tf^£&*™ mirabilis Peruansi Caapomonga, arboris fiUquofe radices, Iaborandt Salfafr Caicapaiill. liqui- "dix qu* China, dicitur, cortic. Limoniorum & prunomm Cranatcnfium radices lurt- pebaiMaLd'lfeo. Quibusnativisutpoterecentibus &validiffimis, plus confidcntia, quam Coti^atis&adnaSfcamfepc refcrvatis , poncndum eft. Thcriacam&aliac,ufmodiqu^ pcr fudorcs dillblvendi & educendi vi pollcant cxhibuiflc oppido conducit quod per laxiorcs abdominis& vifcerum poros multi evaferint. Alvus purgatur commodclequcntibus ; rcmc- diis. PillulisPanchymagogisnoftrisfupradefcriptis, quacGuttamCamboid. rcciPiunt5 Ncc non Mcchoacanna. rcccntis vel fcecula, vel extrado. Quorum ultcnorcm pnepanndi modm viderc eft in capitc dc fluxu albo. Balnca conducunt qua. parantur ex tolus piperis lonm ., mah aurca, , betel, artcmifix, falvia: filvcftris , Camara , Mfiurinha, lauri filvcftns , althcx , Albahac* laboarandtbl, aliifquc quam plunmis. Hisadftringcntiaaddifolcnt ^^^'^ prunorum & pirorum Granatcnfium, fruftus & folia Myrti Silvcftns. InunClioncs fE*g* rum hcrbarum olcis inftituuntur. Acccditoleum cx corticibus Auriac. & citn dcftillatum. V E ME D I CIN A BrA S I U t Ifl. 11 A?- quod validc corroborat & digerit.Non exiguo quoque commodo Paraccnthcfis, quse maximc alciti convcmt, folet inftitui, idquc cx lcge Magni Praxeptoris , ubi fexto Epidemion. Aauofos citoficandeberejr^cepu. Quod per epicrafin ter quaterve uno die, mediantibus pcrpctuis cor~ roborantibus fit. Sin minus ob virium jaduram licuerit, pedibus ex leucophlegmatia tumen- tibus, cutis fupra & infra talos,inciditur. Plurimi ex ulcere in crure, modo fponte orto modo ignecomparato,curantu.". Multisdeniqueprofuitnavigatio,vomitufqucamotuaUquoties concitatus mediante Pharmacia & diaeta convcnienti, aerifque ficcitatc perpetua Ca:terum Hernix in ventrem inferiorem, praecipue vero in fcrotum defcendentes, non raro hydropum comites funt. Inexpeditionibusper afpera& confragofa loca milites armatiiter faaentes hanc calamitatem incurrunt: moxfradi, toto corpore atfuantes , fri-idiffimam rcftingucndo calon affluentms haununt5 fomnumque fubaperto Jove capiunt Hincflatus generantur, &peritonamm nonnunquam rumpitur. Ratio verocurandieadem quzinEu- ropa, iomentis fcihcct, inunaionibus, ligaturis & fimilibus. C A X. T>e Lumhrkis. ^Uam nihil inhac orbisparte k putredine fitlibenim, omnes qUicuriqlie fiib zona fof- ^rida vivunt expenuntur . Unde infedorum , maxirne vero vermium tantus proventus uf nihil propemodum mtadum ab iis relinquattir. Eodem modo cum Microcofmo fe res habet, quem non minus quam totum hoc univerfum , varii generis vermes identidem exa^itant, tamque vrfcera intus puerorum juxta acadultorum5 quamforinfecus vulnera atque Slcera, a cahdo & humido ambiente, miris modis infeftant. Hi Chirurgorumopera , qua:que vulnera & ulcera mundificant, profliguntur 5 illorum curationem perficere, totquelatentes hoftes exturbare, levenon eft,propteringentemconcepta:putfcdinispropagationem. Hincfebres graves , ne dicam & malignae , generantur , aliaquefymptomata fubfequuntur. qmppe non folum ano & inteftinis familiares, fed fa-piffime quoque ventriculo reliquifque Vifceribus nobihonbus vermiculos innafci , anatome notum fecit. Qui cardialgias , dcliquia animi , bai- pitationescordis, ftridores dentium & horrores nofturnos infcrunt. Undefit, ut hismalis divexati , cachexia, multoque halitus fcetore , viva veluti cadavera, vix mortem effugiant, nul forte ipfo morbi initio fummum ftudium adhibeatur. Theriacam, non infimie alias dignitatis, ob febnum mcendia raro admittendam cenfent. Barbarofum axme ac noftrorum ufitatif- fimaacpraecrpua remediafunt, recentesfruausacidiffimiC^^diai, eorumqueliquor deftillatus , idque exiguaquantitate cochleari exhibitus, ob vehementiam addito mellisfilve- ftris parum. Semina citriorum reccntia ex fyrupo Arantiorum & Caraguata propinata , mul- tum proftint. Olei arantiorum & Citriorum praeftantiffimi , quod ex corticibus per alembi- cum elicitur > guttulae quinque vel fex cum difris /yrupis , vcrmibus tum cardialgiis ventrifque torminibus contrariantur. Laridum recens ano immiffum , fi lumbriai in inteftinisinferiori- bus haereant, eos expellit. Deinnuces arboris Angely?i& indofta multitudine valde com- mendantur5 fedquia nullamin hoc efficaciffimo remedio obfervant Dofin , fimulcum lum" bricis , vitam infantibus aliquando intulifle memini. Licet autem a quibufdam animantibus in* ftindu naturali , ut&ab Indis&rufticis validioribus atque setate provedioribus tutocontra haec & alia mala expetatur, tamen, ob indomitam vim , jufta dofis ac praeparatio requi- ritur. Nimium fiquidemeft, quod dimidium fcrupuli excedit, ficutpoftea fuo locolatius demonftrabitur. C a p. XI. De Ventris Fluxibm* T^Ifceranaturaliaoppilata, ac toties ab humoribus qualitate & quantitare peccantibus la^ .ceto,tandemexonerationem moliuntur. Ettunc quidemfluxus variipro diverfitate partis affeax&naturaehumoris velbcnevel male morati , fequuntur. Undevclcritici, vel fymptomatici judicantur. Sicut enimexintemperieventriculi & chylificationis ftuftratione fymptoma Lientenas feprodit, & fluxum hepaticum laefa hepatisfubftantia &venarumme- iaraicarum regurgitatio profert: Pisterea ficut inteftinorum eorttmquc venarum erofio, ulcus dyfentericum 5 itaaniexefio inflammationem & putredinem caufatur , qu£ Bicho Lu- fitanis dicitur. Adhasc orgafmus acerrimi humoris ex aere & frudibus calidis & liumidis prognatus , choleram , multafque colicas paffiones producit . Horum omniurh proximx & mimediatae caufs impedita: tranfpirationes vel obftrudiones non funt5 fcd illortim potiffi- £> 2, mum /1 ■ ■ ' ' ' \ 1 1 GVILIELMlPlSOtsIS ™ ™; ^hn-hea>& fluxusalvi vocantur. Sinvero ab aiiqua,acrimonia & malignitate ma- S^ fyn ptomaticihabentur. Diarrhxafimplex, velexarte, ve pcr fe facile & ato caSmiS ; fin minus in pcjorcs fluxus degenerat, qui vel ex cahda aut fngida matena or iu tur Qui cx frigida, album alvi profluvium finc febre vocatur (excipitur autem illequem cTnu abldipc, acalore igneo liqucfafto proficifci teftatur) quando nimuum crudus ac ^ u tofus humor perpetuo delabitur , xgtumquc abfque magno doiore paulatim langucfccrc facit. Atque hic quidcm fluxus omncm promifcuc setatem, hyberno potius q^m^ftivo temporeinfeftans , admultosfepemenfcs,nonnunquamadannumdurat. Tametfi fine fcbie Sue lethahs fit quam catcn , non inter eos cenfen dcbct tamen qucm Hipp. in predid. U T mitem&parum durabilcm efietradit; quod hic diuturnus &d,fficilisadmodumde- prehendatur. Cum hujus mali caufa fit cruditas pituitofa redundans cx fngore W*«f£™J tionem & ckculationem impediat, colleaa,& a prscipuis corpons partibus ad inteftina abea , curatioprimo a clyftcribus abftergentibus qui melfilvcftreimpnmisrecipiant, incipit . In- tenm corpus fyrupis aliquandiu fimilibus prsparatur. Dchinwd iadicaii/jp««#«^, tan- ouamadfacramanchoram, confugicndum , quanullumpraeftantius auttutms , cuminhoc, SSlS^ cumvelfinefanguine, fluxibus compefcendis , natura excogitavit re- medium Quippe prseterquam quod tuto & efficaciter tenaciffimos quofque humores pcr infam alvum , fepimme autem per vomitum ejiciat , & a parte af&aadenvet , vim quoquc aftridivam poft fe relinquit. Non enim vomitus folum fponte fupervemens , ut ait Hipp. Aph 15 1 6 fed &arteconcitatus, fubeodem Aphorifmo comprehendi poteft. IUud vero hoc modo perficitur. Dragmsc duae Radicis Ipecacuanha in giiij . vini co&x , vel per nodem macerat* cujus infufum cum vcl fine oxymelis |). exhibetur. Poftridie femel atque itcrum pro re nata fecunda imo tertia ejus decoftio repetenda , tam quod aegri debihores cam facilius feranr quamquod aftriaoriaejusvis tunc magis efficax appareat. Caeterum nuces/>»W (quibus vuhmsimperitumnontamutiturquamabutitur) cum vehementer pervomitum& fecefliim exturbent,fi ex praefcripto exhibeantur, haud exiguum commodum pneftant.Rec.nu- cleosfexvel feptem, ablatataminteriori quamexterioritunica, conterantur amygdalarum inftarproemulfione, addito momento facchari& fol. fen. 5).vclgi«.fcmmisamfi5».inpul- veremtritamifceantur, fiatque paftillus in furno ficcandus. Sicnuccs ^ttk , quaramnuclei quam Pinhonis prxdiai benigniores , ctiam citra ullam praeparationem , digmtate illis non ce- dunt Deinol. deCopaiba guttx aliquot faccharo diffolutae , ori ex ovo forbih, fiveanoper clyfterem immittuntur. Qupd firemediahaec enarrata , fortc nonin promptu fint, eorum locum Mcchaocanna , vcl pugillus feminis Ricini Americani in fpiritu vini macerati , Jup- plerefolent: hoc fiquidemhumorcmvitiofum ac redundantem fortius , illudvero benignius educit Non parum quoque hoc morbo exhauftos reficit decoc1:um ligm Cacaranda & Saualras . indigenum Accedant jufculagallinarum addito aromatum momento ovi vitello , atque lm- orimis croco tcncRri Fmcu , quae virmte & ti«£tura ipfo croco non multum infenor. Lm- plaftrum fuper ventriculo imponatUr ex Gummi Icicaniba , balfamo de Cabureiba & Copaiba, vel ex pafta de Tipioca , vino de Acaju , pulpa item prunorum Araca , flore Nhambu , atquc duo- bus ovorum vitellis. Adhxc tofta potius quam liquida aut frixa alimenta cligat , idque faepe& oarum Vinum non aquambibat, eiqueindantur guttulae aliquot olei cort. arant. praeeipue tum cumventriscruciatusinftarcolici.adfit.qucmvefparum quoque ( Maripojas Hifpanis didi) nidusex vinopotus, velventriimpofitus, clementermitigat. Idemfehciterpraeftant Herbae caftx five mimofae in aceto frixae. Quando neceffitas ad magis corroborantia & aftnn- eentia compellit,his & fimilibus remediis quas Brafilia profert .utendum.Summitates fruauum BacobawtBanana fcmitoftaautare&aacxvinorubcllo vcl vino de Acaju & immaturo pomo Unipaba Tefta^ teftudinis fluviatilis toftae rafuram & corallum album mantimum omnes in- colsin hocfluxusgenere, feliciffime propinant, quod valideaftringant. Idem prxftant ,c- curcapreae toftum &ex arte exhibitum; & caftanca celeberrimae arbonsCedriBrafilicnfis. Cap. XII. T>e Erniciofus nec infrequens his quoque regionibus eft fluxus ille qui Cholera dicitur. Mor- ■*■ bus femper fymptomaticus & vere acutus, ab aere calido & humido , corpus perpetuo am- biente , immodicoque fruauum fugacium & horariorum efu proficifcens. Omnem aetatem omni anni temporc infeftat. /Eftate tamen ab aeruginofa porracea atque aeftuante bile , potu calido intempeftive accedente , juventutem vehementius exercet , eum fubita quadam fpiri- tuum effufione ac lypothymia extetris & fuliginofis vaporibus orra ; adeo, ut fi ante viginti quatuor horas non evadant , fuccumbant. Quod ex manifefta diagnoil conftabit , fi nimirum pulfus debilior , autimpedita refpiratio, exteriorum membrorum, tum fudorum frigiditas, fummum interiorum circa corincendium, convuifionefquc interveniant. Hunchumorem efferum&quafiorgaimo adfuperiora & inferiora delatum compcfcere, res profedo haud exiguae difficultatis eft. Primum ad ea remedia quae cor, ventriculum ac inteftina modice refri- gerando & aftringendo corroborant & furorem acerrimae bilis retundunt, confugiendum Corpus enim evacuare (etiam invita Plethora & Cacochymia)quamvis benigne,periculo non carer, tum quod vires collapfae atque exhauftae, ulteriori irritatione reformidandae fint. Ultra Tamarindos,quoshaecterraproducit, quaeque biliofos & accenfos humores refraenantnihil tentandum^ fed fyrupis potius & conditis de Murucuja , lanipapa, limoniis, arantiis, Araca Guajaba 5 ut & Ficubus Indicis, Ubapitanga,Murecy, imprimis Tipioca uteris , caeterifque me* dicamentis roborantibus, & refrigerantibus ex Tipioca. Externis quoque fequentibus infiftes. Fomenta&inunaionesfintexaftringentibus & refrigerantibus. Tum cataplafmata expor- tulacarecentisplantaginis, myrto, Araca, oculis arboris Imbaiba, confecla, quae cumaceto praeparata rite aegroto impofita, praecordia fovent, ventremque ac anum affliaumdemul- cent. Clyfteresejufdemgeneris(modotantillum temporisfupcrfit) requiruntur , caeteraque remediaincapitededyfenteria &inflammatione aniprolixe cnarrata. Verum, quemadmo- dum haec faepe auxilio funt,non raro confulto ob temporis anguftiam & morbi faevitiem,omit- tuntur , confeftimque ad foporifera dcvenitur. Quje duo potiflime funt decantata illa fuperius tradita. Extradum Croci Bontii , & conditum noftrum magiftrale , tam in anum per clyfte- rem , quam in os per potionem exhibita. Linimenta denique opiata , capiti & pcclori admo- vere convcnit. Adeo nihil tutum nifi fomnum omni induftria concilies. Cholera ficca eifdem remediis fcre curatur , maxime fi regione hepatis corneae cucurbituke applicentur , quae.cuni potentiffimeperfuaionemoperentur, merito de iis hoc teftor , quod GalenusdeEuropaeis, quas in colico affcau incantamenti inftar operari tradidit. D 3 Cap, 5C GvilielmI Pisonis C a p. XIV. De Tfyfenteria. r, v ,„« ftaus cum febre & fanguine, ut funt Dyfcnteria.fluxus hcpaticus «r infiammatio CEqauntutfluxuscumicDic» 6 nvfenteticus nimium his terris cft familians. Xii, ^^S"\'f^f^Z&nrT^ti mcducrrancifub.ro admiff, re- Oritur p0t,ffim,miexfi.do^ prohibeutut. l««tP^^£^^^^Sr2Jopiam!iahocmo,bo "^^P^^lK^&i, « injuvenibusfepevidere eft, imprimis apparet. Quibus excrctio bihofa, adutta « ^pumc , , ^ r «iitoabrfrppocratchabeturcalamito £«&"* S^producar contra malum tam famihare , & prsltantiora momm, curationcDyfenteris dida funt,ea tantum pro- teffl cacochymia adfir) tot fimul folcnr fnpcrvcuire Svmptomata, tamque hor- ^prxieitimummtacj , , tenjboris legitimam methodum rcmotentut. Hac KSLc aifcao idmaxime poftulantibus) quoniam, etiamfi revellend, pio, aut tewe atquc nepat mali„nitati tamen matctte motbifics &vir,um inop,x ZtToI^ooM^^L^ adfit. Porro , vel foio Rhco , vel laxativo auovif WS ^mordacem humotem provocafle, patr.fque affete ctticiatus ingemi- Saue «oleSemWunquam attulit. Si quando tamcu cvacuat.on, locus^ ^tadicem g Sfexquifitiiumum natut* munus, fyrupis laxantibus > ^«^S ^ "i~s^r,r^ ceo S^caP inoch iybeato & Gmilibus infiftcndum. Pr* czteris pulmcnto ex Ttp.oca& dunt. ^ouuua .•-.__, x 5J/5 ad5j identidem exhibere foleo . Rec . pulpac fcu deauarium **M optatum aj ^d |Mde^ , f ^ caraiscydon. Pf ^oni.roi.ru neCarabean gii>- C8ralmbr.pp.lap. Alkcrm.Diac,nth.an.5u.TrocMc uete g laad.opiat.an. Jiij.Bol.Armen. 9m, fpcc^D.aiiiarga ^ H Eleaual.ilim. Vcl optimam illam Bontu opiatam. S« ooneleS fan" Dra " Benzom. Ctoc. Otiental. an. p.e. ambr* nigra, pattem temam Rec. opneiect. lang. ui^. arUriifl-n affunde aceti e vino fortifllmi tantum , ut ««iteid.w.vi^oh^fc«^«^jg^^ daufum & obtura. maflam fm»emme« '" '^ ;fommaqh0cldocolata, fortitercxprimantut.exprcflavi Sl2S^r£?2S^SS^«aicog»i«r. Huius dofis agr. fex ad novem. fohs condcnicntur , inq cnchlcari convenienti liquotc diffoluta , porngantur , ma- i„ ^«^^f^SSSSS mala cxafperati folcnt. Ea quoquequ* ximc noftu, quod fummopcrc tunc inren, ncutinuam intetmittcnda. Prxtcrea Inmborum , vcnttis & ,ec,noris re ugmo & ™^~SeU rfolidaM ;immiflis, fingulis vicibm quibus a lvusde, tut fom "3* "^ 2lbuslatiusd,ceturincapite putrcdincs&calotes.velptsfentcs '^""5'X^ecoaodeOr^.Ovum quoque deMedicinaBrasil. L i b. 1 1. 3l fccantur & in fole ficcantur , atquc in mafiam , addendo aceti momcnto , coguntur loco pa- nis. His acccdunt plurima aiia remedia nativa, aftringendi fimul & refrigerandi qualitate poi- lentia, quaeprimi incolae partim utarcana celant, fecumqueinterirecupiunt, partiminno- tuere & in tra&atu de fimpiicibus tradita funt. C a p. XV. T>e Fluxu ahi Hepatico. A Nno 1638. yrbe Salvador in ~Ba.hu, menfibus admodum pluviis obfeffa, nulla clades seque ■exercitum noftrum attrivit , quam fluxus fanguineus , fignis & curatione nonnihil a Dy- fenteria diverfus(vide de hujus morbi caufa Platerum & Sennertumjqui,licet non minus quam illa perniciofus , fymptomatibus tamen longe minoribus comitari folet. Saepe enim ad finem ufque,abfque ullis torminibus,cruciatibus,exuicerationibus, cumque facili excernendi modo, exiftit. Deje&io autem haec eft, vel puri fanguinis, vel cum grumis vel loturae carnis fimilisj id- que dupliciter fit: vel ab atonia hepatis, quae licet curata, ad priftinam cruditatem redit: vel a quantitate ex venis mefaraicis atqueinteftinisregurgitante, quaeplus timoris quam de- trimenti inferat, & juventutem maxime infeftet. Quippe tales excretiones aliquando febrium acutarum criticaehabentur, exque eutonia jecinoris, non inteftinorum exulcerationecau- fatae funt. Fit demum hic fluxus ex qualitate fimul , orificia venarum corrodente & referante. AtquetuncqLiidemDyfenteriampropter ulcus&dolores inteftinorum mentitur Eaquseex hepateprofliixio fit, iisremediisoppugnanda, quae confirmando jecinori fuamoperamtam intrinfecus quam extrinfecus dicarunt. Raro in principio folamen ullum a clyfteribus confo- lidantibusaLitanodynis accederevideas. Venaefc&io , tametfi inreliquis fanguinis profluviis vix admittatur , inhoctamenaveteranisincolis laudabilis habetur: noftratibus veroutique mollioribus , intenfiorique calori non affuetis , cautius ac parcius inftituenda eft. Immo in cucurbituiis revellentibus , lumbisac natibus impofitis , aliquando fubfiftendum. Reliqua quae tra&u temporis exfurgunt circa curationem , quumDyfentericis affeclibus magiscom- munia funt , iifdem remediis , in capite de Dyfenteria monftratis , propuifantLir. Ad eum au- temfluxum quae exatonia hepatis nafcitur , compefcendum, irriti, ut plurimum , curandi fiunt conatus , ita ut prae virium lapfu ne quidem Rhabarb. myrobai. aliaque fimilia adhibere confultumfit, acproindeadopiatafaepenumero confugiendum. Utfuntimpnmis Extrad. illud Bontii , noftrumque conditum magiftrale fuperius tradita. Quod fi ex acrimonia malum profluxerit, ad femina frigida recentiaaccedendum. Tumadea omnia qiiae urinam benigne provocant, Litfunt,decocl:um luripeba maris , zadlcis Araca , fru&us Alkekengi , rad.liqui- rit. Erva moira, Erva de Capitaon & Pagim irioba,atquc fimilium qax hepatis & venarum mefa- raicarum ardores mitigant,& oriftcia demulcent.Horumprae caeteris palmam obtinentEmul- fiones & pultes quae Carima di&as ex Tipioc* d&^^dihoea. inter fruCtus in pretio habentur, Ia- nipaba , Murucuja, Guajaba , Araca minor & major, quae pyra &pruna funt Granatenfia. Aqua quoque ftiliatitia ex canna faccharea & flore Guabiraba cumalbumine ovipota, additomo- mento fucci aurantiorum. Denique cataplafmata ex portulaca ScErva moira cum aceto tem- perata , dorfo & ventri applicata , mirifice intemperiem hepatis folantur , fluxumque inor- dinatum compefcunt. Cap. XVI. T)e Vlcere &• Inflammatione Anl. QUae a Barbaris meaque longa experientia circa rationem & curationem tam funefti & la- mentabiiis mali confecutus fum , in medium proferam. Hunc affectum Lufitani Bicho *fc/c#/e MorVu Mutieribus {? Infantihus Famitiaribw* lUodolim a prima ftatim hujus regionis invafione Medici Lufitani deMulieribus & In- ■ifantibus,antequam vitia vitare didiciflent, id ego jure denoftratibus hodie conqucror. Maxima enim carum pars calamitates incurrit partis iftius nobihons,qua/^«w dignofci- mus. imprimis quidcm frigidam uteri intemperiem , undecactera mala,tam matri quam m- fanti enafcuntur. Irifuctac calori diurno & ftigori nofturno muUcrculae noftrx obefiores & iedcn- deMedicinaBrasil, L ib. 11. 33 fcdentariae , aerem frigidiorcm dcjeclis veftibus ac ftragulis, captant. Quo fit, ut paulatim no- xium hoc & penctrabile frigus , fcecundumillum alias naturae agrum , debito & naturali fuo calore defraudet, fterilitatcmquc , finon penitus inducat, tonum tamen uteri dejiciaf. Ita titfivitalcm , rarotamcn longxvum fcctum cdant. Acccdit potus illc frigidifiimus , qucm domi ex acidiflimis Limoniis conficiunt : tum nimius & affiduus fruttuum horariorum ufus. Unde tandcm cum ipfo ventriculo utcrus , ob affinitatem mutuam , fumme refrigc- ratur , profluviumque & hydropcm patitur5 imo propter debilitatem ac kxitatem liga- mentorum, ejusaliquando procidentia fuccedit. Quidmirum fi generationi deftinata ma- trix ob ortam intemperiem magno ilio naturae opere dcftituta , cloacae inftar tot cxcre- rnentorum & cruditatum fiat receptaculum , inque varias calamitates mulieres detrudat. Affirmare aufim noftratium ut & Judaearum ( quae intempeftivis balneis ex religione ob- ftrittas ) ne quidcm dimidiatam partem profluvia uteri evadere. Quod, vel ex pudore vel negligentia dum occultare ftudent , pallidae , exfangues , triftes & viris ingratae , tanto temporis decurfu , condupiicare malum folent. Hifce morbis , partim ex inftitutis au- thorum , partim methodo Incolarum remediis nativis occurrere oportet. Cum enim hic affe&us , licet aliquando compofitus , ex frigiditatc tamen potitlimum natus cenfea-* tur, calidis curari poftulat. Quamobrem abftinentia fit a fru&ibus frigidis, latlxicis, po- tuque omni frigidiore & crudiore. Ob imbecillitatem corporis fint coopertx , no&u im- primis, loco a meditcrraneo vento libero vivant. Venaefectiones requifitae vel ad de-» plenda vafa, vel ad humores derivandos , fuccedant. Purgationes ex maffa noftra Pan- chymagoga, ad pituitofam cacochymiam praeparandam &minuendam inftituantur. Cx-> tera evacuantia, prselertimtunc, cumprofluviahaecmoduni , tempus & colorem variant, fecund. Aphorifm. 36. libi 5. non negligenda , quibus prsemiftis opiata fubfequantur, quod jis mirum in modum vires reftituantur, humorefque ruentes coagulentur. Deco- ftum poftea Carcaparill. & radicis Vifqueira atque Vbiraec ad fudofes & urinas mqven- das , quodque robur addant partibus , dies aliquot exhibendum. His aliifque ejufcemodi prae- miftis, locus affcctxvs confiderandus , cui imprimis conducit mel filveftrc decantatifii- mum remcdium in hoc & fimili affe&u , infigniter abftergens & confortans •, tum ven- triculi & inteftinorum , mox renum & uteri cruditates & vifciditates , digerens. Exhibe- tur jejunis utcunque vel fiinplex vel compofitum hoc Medicamentum addito vino Hi- fpanico & aromatibus , tum & caepis fi nihil impediat , ad confiftentiam vini coctum. His fuccedat exercitium. Si neceftitas major urgeat ante dictum potum exhibitum , per fpatium femihorae circiter ingrediatur balneum ex aquae fontanae partibus tribus & una vini confectum, cumMyrta, artemifia, foliispiperislongi, Bctele, OHalva ifca Camomel filveftris , ^lbahiica , Mentaftro , Iaborandi & fimilibus , quas profert Brafilia. Haec per duodecim vel quindecim dies pro re nata continuentur, ex quo fingulis vicibus probe abfterfae, corpori corroborando aliquid alimcnti capiant. Veftitae fedcant, & fi de do- loribus uteri quaerantur , per infundibilum , fuffitum ex calefacientibus & ficcantibus ac- cipiant , tum & peflaria fyringafqite , fi maritatae fuerint. Quin minime contemnendum oleum illud ex toftisvermibusinpalmis viventibus, confettunv, quod circa umbilicum il- linitum, multum prodeft. His & fimilibus remediis haud vulgares effcttus vidiffe conti- git, & quae inter fteriles habitae , fibi & generationi convaluere. Ex impraegnatione ma- gnum fubfidium ob ficcitatem & duplicatum calorcm fubfequi folet. Haftenus de Mu- lieribus non gravidis. Sed quia uterum ferentes magis diffolutum faepe modum infti- tuunt, laxatis appetitus habenis, plurima vitia incurrunt: quibus haud facile eft applf- care medicinam quod vcl dimcultates pariendi vel abortus promoveant. Infantes enim in lucem editi, vel leviffimo extinguuntur morbo, minorque pars ad pueritiam pcrvenit. Huc accedit quod prxduris illis ac ftriftifliiiiis fafciarum mvolucris non exiguo fanitatis difpendio , conftringantur. Cum tameu Indigenae ipfique quoque Lufitani , miffis iis quae fummopere perfpirationem impediant , ab ipfa nativitate denudato corporc , capite prae- fertim , infantes feliciter educari frigidaque eos tempeftive lavari fatius exiftiment. Nutri- ces denique Brafilienfes & ^Ethiopiflae , la&e fuo faluberrimo complures noftratium infantes enutriunt ; cum Europads mulierculis la&is vires ingenitae , ob fupradictum vi- vendi genus , non raro depraventur aut extinguantur. Praeterea haud tutum exiftimant Incolae ante biennium fubftrahere nutricem; quod tenelli , mutationi huic ferendae impa- res , fenfim deficiant; vixquc bimuli, morbos graves incurrant. Hincfit, ut toties triftes, decolores, aquofoque humore inflati , ob debiliora vifcera extenuentur, durifque paula- tim hypochondriis contabefeant. Si quce medendi praefidia adhiberi contingat , raro pro- funt. Quiedam tamen , longo ufu comprobata ab Empyricis accepi , eaque potiflimum E externa 34 GVILIELMlPlSONlS externa ut undiones , frictiones , fuffumigia, illotiones, cataplafmata , & emplaftra emoi- lkntia 'attenuantia, & aftringentia. Ex omnibus probatiffimum quidcm amplexus fum ^nuncemplaftri nunclinimenti forma praeparatum) quod ex radicibus d' Ervade$apitaon&i Nimphe/ cum oleo earundem herbarum Aninge& capparum, atque fimihbus concmna- tur & per multum tempus applicatur. Internofiremediolocus, extraftum ex cortice vbt- raee ad mellis confiftentiam a:gro propinatur , gratumque & tutum eft medicamentum. Prcter lumbricos inteftinorum , quibus divexantur pueruli, vermium quoque genus exr- guum & fordidum in ventriculo (ut in diffeaione infantium aliquoties vidi ) generatur, quorum morfibus provedioris quoque aetatis homines , invitismedicamentis, mtenrefaepe contingit Nihil horum videre eft in Brafilienfibus Mulieribus vel earum fobole. Nam robufts , veget* agilefque , five prargnantes, five puerper* , vivacem enituntur pro- lem. Antequam finiam, illud fubjiciam, quod non prorfus extra limites inftituti no- ftri fit fed mter Ariftotelis forte difcipulos de viribus imaginationis & fuperfcetatio- ne lites movebit. In Paranambuco Anno i63S- ex /fcthiopiffa & Lufitano Ge- melli Mafculi nafcebantur, validiflimi, alter alba cute, alter nigra, crifpis capilhs, ocu- lis caefiis. C a p. XVIII. De Morbis Contawfis. Vldere eft in Brafilia morbos Endemios familiares , imo malignos , licet rarius , e tetris & fuliginofis exhalationibus , terrae paludofse & aquae ftagnantis natos5 nulli autem ex mutationetalitempeftatum, quseftatistemporibusfaeviunt, autfyderummaligno influxu & noxia qualitate caditus defcendente, oriuntur. Anno 1.63 9- magno noftrorum com- modo, juxta finum omnium fanftorum, tertia pars claflis Hifpanica: maligno & conta- giofa febre extinda eft. Quippe hoftis longo & faftidiofo itinere defatigatus, & fubxqua- tore diu propter folitas malacias haerens, multa fxtlda pluvia , cibique ac potus corru- ptione 8c penuria fraclus , paulatim attritus eft. Contigit quoque pecora femel atque iterum, miro aftrorum afpedu, pluviis ex continenti ortis, ac mollioris venti mediterra- nei afflatu , morte repentina periifle. In tantum vero aeris malignitatem unquam accre- vifle, utpeftis exinde enata ac graffata fuerit, nemo unquam expertus eft. Mihi bis tan- tum contigit toto feptennio , febre petechiali laborantes videre , maculis per totum cor- pus diffufis, morte poftridie fequente. Anthraces maligni crebrius, fed non contagiofi graffantes, ac curatu multo quam in Europa faciliores, dantur. Magnos autem & fre- quentiflimos illos Dyfentericos ac malignos affeftus , nunquam in Epidemios tranfiifle admiratu dignum. Vlcera porro (ut hoc obiter dicamj luis Venereae & alia mala con- tagiofa & ferpentia, befti3S sequeachominesmutuaconverfationeinficiunt. Idem faciunt fcetida illa Variolarum ulcera. Quod autem ad Variolas & Morbillos (quos Befigas uno vocabulo Lnfitani vocantj at- tinet , etfi non evadant eos Meridionalis Americae Incolae , benignius tamen corripi iis fo- lent Citiuscuranturlaborantes, ob perpetuam pororum apertionem , vidum fimplicem, huniorumque minorem fceculentiam , modo ab aere noaurno ambiente fibi caveant fe- dulo. Quemadmodum autem ventum declinando facile reftituuntur •, ita per aerem vel clementhTimum retropulfse , mortem accelerant. Cum febres paulo vehcmentiores & ar- dentiores pracedunt , Lufitani non verentur in principio fecare venas , idque cum fuc- ceffu Epidemia: ex accidente bis quantum conilat fadse funt variolae. Neque enim pefti- feravariola: vagarifolentin puerosficut Profp. Alpinus de /Egypto bisanno fieri teftatur. Primo , ante annos triginta /Ethiopes Angolenfes Brafiliam ingrefli , & variolas ex A- frica adducentes, infigni mancipiorum ftrage, reliquos infecemnt. Etnuper Anno 1641. idemfere accidit. Ita utaliunde derivata, non inter nos nata Epidemici iftius morbi prin- cipia, humidiflima accedente hyeme, per integra territoria prope annum, graflata fue- rint. Lufitani autem his remediis vulgaribus , tanquam facrse anchorae fe fidebant , fuof- que non infeiiciter curabant. Fimum equinum arefaftum & in pulverem tritum ex con- venienti liquore iterum atque iterum aegrotanti propinant. Poftea peftori & gutturi defendcndis , gargarifmo & potionem ex albo Graeco , cannae facchareae & aurantio- rum recentium fucco concinnatam prcparant. Pro alimcnto medicamentofo ex T/~ pioca deCMavMoca pultem optimam , pro potu, ptifanam feu dilutum ex eadem 77- pioca, exhibent. Utrumque hoc ardores compefcit & nutrimentum fuppeditat. His fuccedit mel filveftre vei fimplex, vel, fi calor obfit, dilutum ex aqua canna: faccha- xcx de MediciHa Brasil, Lib. II. 35 reac quod hydromelis inftar immundities peftoris & vifccrum abftcrget, aegrofque fuaviter dc mulcet. C A p. XIX. DeLue Venerea. Ucs quxdam ex coitu non tantum per contagium, vel parentum haereditario malo in libe» 'ros, fedexleviori attadu atque pcr fe contrahitur , orta potiflimumex alimento fcetido & falfo , potu rancido & corrupto. Inter Afros non folum atque Indos , fed Lufitanos & Bcl- gas quoque faevit, tumoribufque fchirrofis & virulentis uiceribus, totum corpus infeftat. Quse quidemlueshuic regioni eft Endemia ScBuba* abHifpanis & Brafilianisappellatur. Etficuti citius fanatur a folis remediis indigenisj ita citius contaminat, quam illa quze lues gallica vulgo vocatur & ad Incolas huc defertur. De qua diflertationem inftituere non eft propofiti mei, fed depraefenti, quae licet in quibufdam conveniat cum illa ; accidentibus &curatione tamen maxima ex parte diffcrt. Empyriciinitio data opera eam negligunt, quod curarionem ante quintum vel fextum invafionis menfem perperam inftitui ajunt , humorifquc tenacitatem , in quo mali fomes maxime inhaeret , tot menfium intervallum requirere ad prseparationem , cre* dunt. Vitammterim intemperatamvivere interdicunt, aquaecalidx lavacrainftituunt, fri- gus nodturnum , ne peripiratio cohibeatur, maximopere arcent , carnesrecentes , imprimis ferinas, toftas, remoto omni pifcium genere , praecipiunr. Vinum pcrmittunt, quodfudores & fuligines non fine aegrotantis levamine, per poros expellere, comperiantur. Qui abhoc medendi modo recedunt , fymptOmatUm quidem pro tempore levamen allaturos , fed poftea recidivam artuumque dolores fuccefliiros, ratum habent. Tandem praeparato hoc modo corpore, evacuationes inftiruunt : mox , eos,quipraefertimtemiioris fortisfunt, ad iiiolendi- nas facchareasignefque luculentiflimos ablegant ; &folo decodo, cujus bafis Caaroba & Car-> capariila, curationem ex inftituto propemodum Europaeo, felicifllme abfolvunt. Ulcera quo- que foio attritu aut lotione Caaroba aliarumque htrbarum exficcantium & abftergentium fucco, tollunt. Indi autem foliis Caaroba nnnc codii probalneo, nuncore jejunomaftica- tis, ulcera, quae perfe non evanefcunt , exficcant & malignitatem extrahunt. Quodipfum aliquoties per Chirurgos in Nofocomio imitari jufli , & voti nos compotes reddidit. Ne quis autem fallatur , haec lues five ex Hifpanica mixta,ut faepe fit; five fimplex Endemia, Euro- paeispraefertim, nonadeo parvifaciendafive in principio five inprogreflii. Nequc enim ut quidam exiftimarunt, intra Tropicos levior ob halituum a fole perpetuam extra£tionem} gra- viortantuminfeptentrionaiibusregionibusdatur. Acfinodurnum frigus modo leviterad- miflum, apertos diurno calore poros noncum fummo detrimento aegri altiusoccluderet, difcuflionem tetrorum vaporum impediret , -verfufque perioftium, in quo dolor, repelle- ret. Sicut quotidie fit, velaegrorum vel medicorum incuria, qui differentias diei&no&is contemnunt. Et tunc quidem male morata ulcera, quibus hoc malo infeftati turpiter fcatere folent, fimaligni illi halitus minus exipircnt, cariem in offibus , caeteraquc iymptomata aeque ac in patria caufari videas. Addam quae de Gonorrhaea , Scantamento Lufitanis "dida , notatu digna exiftimavi. Go- norrhaea fimplex, ficuthauddifficilis habetur curationis , itafacile acquiritur, modo afola equitatione fub aeftu meridiano. A purgantibus initio fibi caventin omni Gonorrhaea, vixque blandiffima ex Manna , Caflia , fyrupis laxantibus exhibent , ne quid Cacochymicumprovo- cetur aut irritetur. Tam falutaria contra hunc affeftum domi nancifcuntur remcdia Incolae , utraro in exotica, quaein officinis proftant , inquirere illis neceflumfit. Praeferunt, Guabil poiocaiba , Lufitanis Pao Podre , quam ego Atborem Siliquofam , in tra&atu de fimplicibus ap- pellavi. Ejus radix in taleolas difle&a & in aqua ex canna faccharea deft illata , macerata , ae- riqueexpofita, eam abfterforia & diureticaqualitateimbuit, quaemane &vefperipota, pa« raftatas &renes infigniter mundificat. Cavendum tamenne immodice hoc medicamento valido utare , quod fanguinem ducat. His accedit Iunpeba , Canna Jacuacanga dicla filveftris, radix item Iaborandi, quxno&ufub dio macerata in aqua fontana diluitur, ejufque diluti quatuor plus minus unciae per quindecim circiter dies bibuntur , unde rene"s & vefica repur- gantur. Pofthaec pro potuquotidiano, ejufdem cannae filveftris decocto utuntur. Atque alternatimob calores fufcitatos, manephtifanamfculiquoremexT/^/^exhibent. Dilutum radicis.de Mahalfio, Pagimirioba, Fedagofo , Caapomonga , Emumones ex Tipioca, nuce Coco recenti & feminibus frigidis, cannaeque faccharece aqua praparatae,familiaria illis funt remedia. Contra rerentiones & inflammationes lotii, poft frigidam dorfi & perinaei inundionem, gcni- talia emollientibus fomentant, nempe decoQo fummitatum Bafurinha & Imbaiba, floribufquc malvs Americanae & fabarum Vulgarium > atque id genus aliis. Calorifica vero , tam a medi- JE 2 camento - . T 6 GVILIELMIPISONIS camentis quam epulis procul efle jubent, ne virukntia & incendium mvalefcant. Ego taraen ntmitim refngerantmm ufum aliquando noxam intuUfle expcctus fum, quod tonus gemtalmm h dedebiliteuir. Semperenim condonandumeftEmpiricis, utpoteexqmfitioribus inexhi- bcndis medicamcntis quam in diftinguendis morborum caufis Qmppc ficut ex hisme- dcndi formuUs apparet, profluvia gcniturx cum Gonorrhxis ; videntur confundcrc. Quod q uilcvitarcvcUt,adcatPlat.Ob.pag.729. Lang.Epift.z.L 5.Solenand.pag.i99. v. 45-Hof. paa 5 4o.Quocirca in Gonorrhxa virulenta malignitate exturbatafubfiftunt : pcritiorcs,quando Fndicatio aftringendi , confolidandi & ficcandi cft. Quod quidem optimc fit balfamo Copatba, faccharo vel oleo olivarum diflbluto atque per os & pencm lnjedo. C A p. X X. T>e Fulneribm &• Vlceribw. Ametfi pleraque vulnera & ulcera ejufdem ferenaturx & curxinnovo hocorbe acin ■■» patriacxiftantj eatameninquibtisdifFerunt, filentioprxterirenoku. Sicutemmmmul- tismalis intcrnis confiderandum qux infrahepar fiht aut qux fupra , ita maxime m extcrnis. Quxfupernefunt, prxcipueincapite, multo benigniora & curatu faciliora cxiftunt Tum emod ab humorum peccantium affluxu libera,tum quod capitis vulnera aens cahdions bcncn- cio & fola mundificatione reftituantur fxpe. Ea autem qux in inferionbus partibus corpons, maxime in pedibus exiftunt , dimcillimx curationis funt5 partim ob pcrpctuum dejcenfum & mobilitatem calidi humoris in acrimoniam degenerantis 5 partim ob facultatem retcn- tricem dcbiliorcm. Atque hxcquidem veriflima deprehenduntur , fitempus anni refpon- ueat nimirum conftitutio calida & humida 5 xftate enim ficca , fponte vcl fe licius faltem cu- rantur. Quid mirum , fi hac regione qux toto ccelo ab Europa diftat vulnera & ulcera aeri expofita, diverfum quid & peculiare habeant, cum authores paflim teftentur, non- nunquam ob diverfum urbis aut regionis fitum , aut pejora , aut meliora tum capitis , tum pedummalafieri. Longaexperientiaobfervatumeftablncolis, oleis unguentisautempla- ftris, minusprofici quaminEuropa, ob impeditam perfpirationem halituum. Haud facile fedimoveripatiunturavegetabilibus qux aftringendifacultatepollent5 etiam tum, cumob maUgnitatemaltiorem, adiEgyptiacum, prxcipitatum, alumenuftum &fimilia afcendere debent. Tamen ab ipfo principio ufque ad curationis finem , five loci affcfti corruptelx five vicinsecarnismoUiticiinvigUantcs, nativasfuasaftrigcntes&ficcantesherbas, rcfinas& pul- veresnondeferunt. Quod cordatiores , prxmims generalibus purgantibus , tentant. Avino &frucm imprimisillo^clcbri^w/, fibi cavent. Quia non folum curationem vulnerum & ulcerumremorari, fed & inpejus difponere, recidivamque facerc conftat , quod calore mfenfohumoresacccndat. DixtautiqueiUistenuis&refrigerans efiefolet Porrons, quibus recensinflictafuntvulnera, duo precipue hic obfervanda funt. Primo xftum diurnum devi- tent ne fanguis attenuetur, venarumque orificia aperiantur , quod ingenti virium jadura ob dimpationem fpirituum & febrilis caloris accenfionem in caftris aliquoties contigiflo memini Deinde ne nodu fub dio curbent, unde maximam calamitatem, fpafmos, convulfio- nesmortemque ipfam pofteaincurrant. Cum veroin curationevulnerum &ulcerumLufi- tani plerique & Brafiliani peritiores longo ufufatli, & filvas remcdiorum quavis regioms parte, omnique anni tempore fibi inpromptu habcant, eaproferamquxoppidoapprobata &anoftrisrecepta, longaquererum experientia confirmata funt. Optato fucccflu bauamiS illis fragrantibus Cabweiba & Copaiba , vulnera reftituunt , haimorrhogiamque non tantum fi- ftunt fed &internc ac externe exhibita nervis opitulantur. Gummi illud prxftantiflimum admodumfamiliare, Icicariba (quodElemniveredixeris) nervorum & capitis affeaibusprx cxteris remediis medetur. Tipioca autcm, ficut pota fluxus fanguinis hepaticos& dyfente- ricosintcrnoscoercet, &mcraflaf, ita haimorrhogias avulnere concitatasfivc haufta five plagisemplaftriautcataplafmatisformaappUcata, mundificat, temperat &fanat,.quodcx- celfens rcmcdium fi tamen fimplex cxhibitum minus profit , opiatum ahquod admifcendum; ut coagulcntur fimul humorcs moti. Porro fuccum cx arboris Ambraba fummitatibus cxprcf- fum mira operari pcrhibent , quippc gravimmis quoquc inftillatus vulncnbus folatium adfcrt. Popularc cft mcdicamentum hoc corroborans , mundificans & exficcans , quod ex radicibus Araca & Limoniorum myrtique foliorum fucco fit. Communia dcniquc funt remedia , folia Nymphex, LavapratosJuriPeba,eommq\ic decofayFiguero d'Infemo,Her E«topKis reliais rcmedhs, fuccis&olcis. quam csrcris orbi" inrX " t ' ?xWufolKttttmv«ndniiB corumquc mata maturcre ^mI^^^^pI^TT- ^™* & ^' C a P. XXI. 2)e Tapulu c> Infethine. ^™na^Tanefa"°"JdUn;Scabicm' LePram> EkphantiafinobfcrvalTcconri.it ficutin fefen? Xbt otnb"f reSi°"ibL,S Sraffilri *«* Autor^us S dpap" S rcccnsSliam t"eZ IaperatUr & .mbet (vuIS° te «<»*«« advcnas fereomnes S^TdS&i^r^*^ krSiUS ««%^'fcftmq cum prur.ru in- ftabilc stotam vent krtfiot. 3 * PU"Ul* t0tUm corPus feP™«mcro arrodunt, rLque ac tan™S tuas. Stveromalumn.misexcrefeatdonsinfquefetpat.levcsadmodum&fa^ SSS «ion« ZSSTr1 hepatis calorcm ^ntin^uc corp°ris rass «i««; v- rn.- 7- T ccocta iaaicis furtpeba & hmoniorumquiE achoreiiviccm fnn- ovf famntas fr o"HfieqUentf mUtCS- Mo*f°m»tis cxaqua fulphuris& nitri, albumine nrrne ZZJltl Tr T"1 "^° 5 limoniornm ^co coftis , immiflblintea- vXc^nt ft tim tamenc^r.V ?e Pnm° ^V*" aCtCS &Pe doIores cxcitcnt> ™™H™ loco balneo Z Hn, f 1!' ' T°S ' fi 0uis ^P^ntipt ferte non potuctit , eorum faZS&^ffi'™^ & emollicnr*^herblSutatur. Sciendunacft , qnod ftSeanr olmof teTtlU'aCptUtiunt' * mnlds morbis fint in™™es, acpro- ^JfeS3w^&Sw> fanitatis sratia aliqnatenus obdJ™- tuant, ciboaucarnTnfr 7 C °nlnia mototam vivendi rationem infti- rt„S S ldloreutf tnr> "tmateriaattenuata, felicius pcr fudorcs cvoce- enaicantur , quod aiiquoties fa&um memini. viq^SaSSitn b!fQ^Pel' P°roscxitum fiW qttarrcntes, intra cutem detenrx, viqaetrigonsautauiaefubito admiflxrepreffie atque obftmcte in acrcs & taneos halitusde genercnt cum multamareriafalfa&adufta, in orbcm quafi fe cogunt & conScleSar* peninaa erque ad annos fxpe cuti adhxrefcunt. Et tunc.quidem petverfam & SKSSS naruram rnduunt. Ahquando antcm mobiles puftulx fejugat* non fine cr acL SffiSS j- i j • AlllF*-"-i&inc vocant. Uuando mftar Heroetis excdenfTs aii quandiumalumduravent, externis funridifl-ic f^^,u\^c. T -^- cxca™tis, aii- qux reqmrunrur cxaaiffima £ BBgS2S»5E 23gSi222g££ veftres long.ffimx , rnter fimplida defcriptx primarium obtincnt. Horum atrriru morbus non lcvtcr emendatut, imo in totum nonhunquam tollitur. Intcrdum locusalci us Zrar & xque vehemenrer poftea hominem fi ab inrerna caufa fovcatur , S Q amobrem mcdicamcnrumcompofitum exfuccisfupradiais adlavamcnti vcl un.ucnri foranam ^rri busafteaisapphcmflei eximiam utilitatem prxftitit Rec fircci^mS; ?n ' P diaarumparrcmunam , fiflphuris vivi & nir^i parlcm uim^ ^ Tmt th £»C naEtectionibus , pura:ationibusfnc.nriffr.c/»vA^c -n r -i-i r "*-"■!*» ^uiupiatui, ut ve- • ,-■ '.F 8;uuniUUiluaOLlieilsexlanapanllafimilibufqueremediis & di-ctv rpfri nullos ardcntiom prurigmrsrmpatientes m motbosanimiq; deliquianon fincvitxdifdimine 1 & 3 inci- l »L. n— ■ I Lidifle vidi ob materiam virulentam ad cor ufque repulfam,quod facile fir, fi peftns , colium &cmunaoraobfita, Mercuriilitumnonferant . Enecare autemhommem, perfe hocma- taTcorpus cinxerk . ego fane, quidquid authores fcnbant , nondum compcnre potui. C a p. XXII. T>e Externis Malu quorundam Infectorum. Bicho dos pes. Mlnutiffimos vermiculos Lufitanis Bicho, Brafiiianis THOgi hzc terra nutrit. Qui fepc cum pruritu, raro cum dolore pedum digitorum extremitatibus innafcuntur. Ma- ximopere infeftant pr* oeteris eos qui nudis pedibus, loca arenofa pcrambulant; in qui- bus utpotc calidiflimis vivere amant invifibiliter, fugiuntque pavimcnta lythoftrata. Initio in cute extcriori aliquandiu latitant. Mox ingenti cum pruritu, pnecipue circa plantas pedum, cutem fine noxapcnctrant, inqueeaferecondunt. NihilcumGuinccnfibusvcrmiculiscom- mune habcnt, quiiongi,lati&albicanteschordarumfpeciemrefcrunt. Hiveroexiguimtuf- que paulo profundius occultati & veficula orbilata inclufi , nigricantes apparent eofque per M*focopium explorare oportct . fecus enim ne a lynceo quidem exade latis pcrfpici poflunt. Tandem ubi ad jnftam magnitudinem, quod eft circa triduum vd quatnduum excrevifle com- pertum fuerit , tunc maxime de excifione cogitandum , quod folius acicuke aut argcnteae cu- fpidis beneficio a Brafiliano aut ^thiope , facillimo negotio ficri confuevit. Ea folum adhi- bendacautio, ut vermis membranula inclufus integer eximatur, nevmofus humorquidam contentus , quod fxpe contingit , difpergatur. Tunc enim nova parti vitiat* exfurgunt acci- dentia Rupta enim vcficula, ftatim novi generantur , qui vicinas & lllaelas. partes depaf cunt. Ettunc quidem nonminus calamitofi, quam illi in Guinea habentur , adeoque gangrxnani ipfam intulifle memini , ut pedum digitos amputare non femel coaftus fuerim. Yidere mihi conti-it in Nofocomio, cutem in calce pedis callofam , fub qua innumeri latitabant vermicu- li mihtibus penitus fuifie refeftam. Remedium quo prxcandonis gratia Lufitani *quc ac Bra- liani inun-unt plantas&digitospedum,eftmordacimmum illudolcum glandium, qui po- mis arboram Acam adnafcuntur. Quod quidem oleum fit extraftum ex immatuns & crudis alandibus: nam fi maturuerint, qualitate uftiva caret, & gul* potius dehcias, quam huic affcdui rcmedium prsebet. Lachryma flavx arboris Camacan ditix admotum eidem malo prodeft. Qupd ipfumquoque gentem nauticampice navaliprxftare videmus. MaiibondaZw/: "Brafil. Copueru?u. TNfeftiiTima vefparum examina in arboribus nidificantia non armenta, fed viatores aufugien- A-tes licet, ^erfequi amant ; imo turmis equitum non parcunt irritata , Manpojas vel Manbun- e Venenis eommcjue Antidotis. Agno venenorum proventu, quibus paffim animalia , plantae , ac mineralia turgent, univerfus Orbis terrarum luxuriat. Praeter primum Naturae inftitu- tum accidit, ut quiddam alicui fit malum & noxium. Nam quod multis ali- mento,quibufdam eftveneno5 ac viciffim,quoduni eft veneno, utcicuta homini, quibufdam animalibus ut Caprae & Sturno cftalimento. Sic radix altilis Mandthoca a venenato fucco nondum*repurgata , homini lethalis, equis & bobus caeterifque animantibus nutrirnentumpraebet. Celebris quo- que illa herba Mimofa Iuquiri dic~ta, oves & capras pinguefacit , interimit homines. Bafilifco venenum eft naturale & aliis animantibus minime. Non autem Plinio afientiendum , qui in eum finem a natura produci teftatur , ut iis pro libitu homo , incurabili vel animi vel cor- poris morbo detentus, utatur ac violentis toxicohaufto cruciatibus&vitae finemimponat. Nifi hoc forteattribuendumhuic gentiBarbarae,artibufqueMagicis fupra modum deditae &: in omnibusprope venenis dignofcendis mire folerti, quibus hoftes & focios , lucri aut libidi- nis caufa , pari forte exftinguunt. Mancipia llla ex Africa huc dedu&a, ubi horrendi voti com- potesfieri nequeunt, cumdominorum vitaeinfidiantur, duriffimae fervitutis jugi ,ine$ix ac variarumcalamitatumimpatientes, ad unicam illam libertatis viam, nemini nonperviam, confugiunt. Veneno ubiqueobvio , fibimetipfis atrocesmanusinferunt.GratuIantesfibina- turae renuntiare , vindiftamque , dominis plus jufto feveris , reponere . Sed haec , reli&o ab- ilfii , fecus interpretanda funt : cum animali non folum rationali , fed & irrationali inftin&us lit datus , per quem creatis omnibus dextre utatur , bona & vitae urilia feligat , fugiatque no- citura. Ecquid enim, per Deum immortalem , ex quononaliquampercipiatutilitatem > ex ipfis viperis adverfus viperas conficit Antidotum , quo venenis omnibus & venenatis morbis refiftat. ExMandthoca radice, maximo fcatente veneno , optimum alimcntum non fblum fed & Antidotum concinnatur. A Scorpio , Scolopendra , Colubro , reliquifque Serpenti- busictus, ab iifdempetit remedium . Elephantiacos viperarum efu frequenter fanitati refti- tutos Galenus au&or eft. Nec exiftimandum benignam naturam remedium denegaffe, ubi nrorbum invexerit , fed omni veneno alexipharmacum indidiffe atque oppofuiffe. Bafilifci lethifero veneno, muftelae virus, falivam hominis jejuni , Serpenti , Viperae, Scorpio caete- rifquevenenatisadverfariconftat. Adeo placuit Naturae nihil effe fine pari. Equidemvixdixe- ris venena an alexiteria plura fint pronata •, & ubi fpecificum incognitum , Diafcordii & Theriacx ufus, vicemfupplet. Sic folia, flores & fru&us Herbarum Tangaraca Szluqueri/, venena Brafiliae facile prima, propriamfuam unaquaeque radicem, oppofitum habet Anti- dotum. Bufoni Cururi aliifque infc&is venenatis , folius TS[hambi decantatae illius Paifaceje fuccus fuffufus, prxfentem morteminfert. Plurima aliahujufmodihicproducuntur, Barba- ris multo quam Europaeis ac eruditis , notiora. Qui viperarum pinguedinem & capita , tum & integra infe&a quae vulnera intulerint, ex arte parata, auda&er&felicicumfucceffu, ve- nenatis i&ibus applicant. Adcoque per ipfos effe&us comprobare nituntur in omni venenato contineri fuum Antidotum. Videatur locus Galeni lib. ji.de Simplicib. cap. de Dracone marino 5 & libr. de Theriaca cap. 1 1 . Quamvis autemoccafionemultoties defideratamulta nondum explorare licuerit, ea ta- men qua: affequi atque addifcere potui , pofteris ultcrius indaganda relinquo. Nec enim facile eft veneni fpeciem cito diftinguere ; neque etiamfi cognofcatur , protinus illius proprium alexi- mmmmmmm^amm ■ < i . GVILIELMI PISONIS 4° ., r,mrrW Axccdit nuodaliquateperiantur.quxinEuropavenenata.hic akx.pharmacumfuccurnt. Accecut, . quoa q f ^^ ^ vefca , vel fakem mmus nos ato &v e g« ^ f ffl> u. daprLtc"tSttT:ta1C1c;nripedcs ^acC~^vindes ft nigri, rofti * ,«ir ^«r m mwmais vermes illi /J»,«* & Cmm-tm , pingues & albicantes , inque me- ufeS 7i-i- 11 i.immiiihnnn narrant vermesinummultisinaisenc. «SSiSataS afteriore inveftigaticne atqne expenmento «M«> SsXc^^^ m.tnn^^ dam nativa recondita habent veterani agncolx, quibus fibi fuifque £otopx is rc meoi 17^^-^^^tmtT^^S^^ non contenri miferi mottales «^^f^^^SdLiidum huic genti profanx , utpote nuUis literi y\ civli Chriftianos,quos tatestonere. v >acat &charaacres funt Medidns dcemonum, fyrupi & Apo- n.um.mpoftomm.cipcmnt. ^J,"^ ^x Wt s& citcumforaneisquiplufculum fapmnt.no- zematahominum,inquitlataccllus.EX2i-,yuisix^ fni^i-Oiim careat s:»erin- mnt nuotemporeec quibus morbisfua amukta inftituant. Si fucceilures careat , a; eiin tunt quotempo J oaaaam ntrcus. Iu myfter..s magicis , qm cad.tfyl- l?br ad cX P eS maxime dcdita ejufmodiflugis , plus fideifc fpeiiis conc.p.t, , ^nrAuilPeciereai. Orarionescumcert.scztemonnsd.cendas fufc.p.t & ramv.x de- gaudenstaUiipecieiccu. w , . . aliouam convalefcentiam ientire feclann- mutmutatis verb.sv. fonf"^~^^Z^an, cuiplutesfidunt. Unde mernocredulos Aguppaad acrama 'x veuenatorum enartat.onem tedeo. ^roTcuh^aS *1±^ffl5S!S. , Setpentes ptimum locum occupant j ,_ £ Horum Scrpentum Amencanorum ahqui, fcuiopxis mmus ™ natlVLim in hifce friai- ipft experientia defumta , qme ^JJgT^SSf N™ ™nm cLaftus tum & Serpentnm c°hf *™ > ^™^ f fed cor m nonnulli ad menfes , nonnuili ad irife frioidus vcl maxima xttatc, hoc atguit , ilu cuium -rr„ir nti feptimanas ahquotv.v. abfquecibo tefetvat. , hoc coo&mut. cumtamen f. qmdefculenti !-» fli I DEVENENISEORVMQVEANflbOTlS LiB. IIL 41 illis proebcretur , comcdercnt. Idcm teftatur magnus Scaligcr commentairiis in Hiftoriam Aniraalium , lib. 1 1. &c. BoiClNlNINGA, Primo Serpens illc , Boicmininga , quem Cafiavcl&L TMgedor Hifpani nominant, propterc^ quodfonituminftartintinabulicauda edat, in triviis juxta acdeviis locis cernitur, tamque celcriter proreptans ut volare videatur. Huic tam perniciofo colubro, benigna natura , cautio- nis quafi gratia , nolam addidifle videtur , ut illius fonitu admonitus quilibet tempeftive fibi caveat a vicino hofte. Brachii eft craffitie , longitudine interdum quinque pedum , lingua bi- fulca , dentibus longis & acutis, colore fufco & adflavum vergente. Quptannis articulus, quo infeftare folet , in cauda crefcit , cujusextremitateinanumhominisimmiffa, mortem inferr confeftim; venenumautemquodoreveldentibusinfert , multo lentius vitam tollit. Exvul- neremox fanies cruenta efnuit, carolivet, ulcufquepaulatimferpit. Ad remedia extrahen- tia , vulnus dilatantia , fcarificationes , cucurbitulas , & fi pars lssfa intercipi poifit , ad vincula feftinandum, idque junco Iacape y cuiremediomaxirnefidunt Brafiliani; finminus, cauterio utendum eft. Interim dum veneniqualitas ad cor penetrat, curandum utinterius prasmuniatur Tipioct hauftu , fudorefqueevocantibus infiftendum. Prsefentiffimum prx oeteris remedium, quodBarbaris contrahujusautqualifcunqueSerpentismorfusreftat,eftipfiusnocentiscaput, quod contundunt, contufum emplaftri forma vulneri calens applicant : cui remedio fimul ad- dunt , in omni fere morfu , falivam hominis jejuni , qua perpetuo partem affec~tani demukenr, (Pliniuslib.vn. cap. 2. Galenuslib.x.Simplic. Scaliger inHiftor. Animal.lib. n.cap. 18. hanc falivae vim quoque agnofcunt) adeoque his duobus Antidotis nituntur, ut defperent,fi in illis voti compotes non fiant. Ego hazc & fimilia remedia, quae longa illis experientia diclavit, jubenteneceffitate, lubenter fumimitatus. Non intermittendo tamen ea quaea veneranda antiquitate & authoribus nobis funt relicta. Ne nimium temere hifce novitiis , aut pertinacius veteribus viderer adhxrere. CucuRucu, Cu cu ru cu eft anguiscraffus , cineritiicoloris, interius flavus , externis maculis nigris diftinftus, & iifdem ut C/z/^zWfquamis vcftitus • novem & interdum duodecim pedes longus. Maxime eft venenatus & plurimum metucndus , licet caro ejus praparata a Barbaris comeda- tur. Prsecipuum illi venenum incapite , ideoqueBrafilianiinterceptoquantociuscaput am-» putant & cooperiunt humo. Ab illo idus, corripitur vertigine , tremoribus, torminibus, ani- mi dcliquiis , febribus ardentibus , quibus fudor frigidus ac ipfa denique mors , intra diem na- turalem , aliquando & celerius fuccedit. Praeter enarratas qualitates , pcculiare eft huic Ser- penti, quodmorfuejusvirulento,venae erodivideantur, tantamque inflammationem & ar- dorem efficiat, ut fanguis bulliens mox e naribus, auribufque , imo manuum & pedum ungui. bus promanet. Huic malo fi quas Medicina detur , ipfms Serpentis , qui morfum intulit , ca- put emplaftri forma, vulneri applicatum; tum & foliaTabaci recentia, leviter tantum ab ignis flamma tafta , mirabiliter profunt , cauterii loco. Idem praftat contra hujus , aliorumque Serpentium morfus radicis Caaapia decoc\um . Deinde fuccedunt fudorifera , vel ipfo ftatim initio convenienter exhibita , ut funt radices Iurepeba , Vrucu , Malvifeco , Iaborandi , inter fim- plicia fatis fuperque defcripta, B O I G U A C U. B o 1 g v A c v , five Iiboja , Serpcntium omnium facile maximus ,pe£tus fere hominis crafi» fus, LufitanisC^^/Wodiaus, quod Dorcades integras devoret , idquc fugendo potiuS quam mafticando.Exhomm generequidam ododecim vel quatuor & viginti pedesreperiun- tur longi; Cineritio, fpadiceo variegato funt colore. Non seque vencno, ut multi alii, turgent. Carne^orum non folum Indigen Malvalfco ,Caapebat Capypuba , additis fummitatibus Nhambi , ex vino interne exhibitis vulnerati reftituuntur. Ad- datur externurh remedium , ex capite ipfius ferae contufo & cum Herva de Cobre , aliifque ejuf- modi ante enarratis , pneparatum. Tareiboya & Cacaboya. Poftremo angues duo amphibiorum more , modo in lacubus, modo in ficco degentes con- fpiciuntur, acproindehydri velnatrices jure dicipoflunt, tamctfi nonasqueperniciofi ac no- ftri Europaei effe perhibeantur. Atri funt prorfus nec valde magni. Irritati nocent, vulnufque facile curabile infligunt. Prior Tareyboid, pofterior Cacaboya appellatur, qui lutei eft coloris, fex palmas longus, ruricolis potius extimefcendus quod Gallinas devoret, quam quod homini le- thale venenum inferat. Tamen fecuritatis caufa Herbas INhambi & Erva de Cobras appofitae ex arte , vim vcneni , fi quod modo fit , retundunt. Crocod ilus. Crocodili influviorum, ftagnorumquelatebrisdegunt, Africanis Crocodilis fimiles , fed utiquc minores: raro quinque pedumlongitudinemexcedunt, /^WBrafilienfibus , noftris Capman^ didi; hominibusnatantibusinfidiantur,riaulatedidu(ao,acutiffimifq; dentibus, ingentia vulnera inferunt. Quae vulgaribus remediis coalefcunt , praefertim vero adipe ipfius animantis. Vulnerati pariter , &nonvulncrati Crodilosfummoftudiovenantur,partimpro- pter virtutemMedicamadipis; partim obipforumteftesmyrotheciuminfigniterredolentes, quos magno pretio divendunt. Omafus quoq5 hujuslacare exficcatus & in pulverem redadus, contramorbos calculi ab incolis exhibetur. Ovaquaepiusquamviginti veltriginta fubinde profert, anferinorumovorum magnitudinem excedunt, necfolum a Barbaris , fed & militibus noftratibus expetuntur & comeduntur. Idem de ipfa carne Crocodili exenterata didum volo. B 1 b o r a. Inter tot lacertorum exercitus , quipaffim in filvis, asdiumque ruderibus confpiciuntur, unicustantum, quantumquidemconftat, reperitur venenofus , qui Bibora dicitur. Cicteris lacertis non adeo quidem diffimilis eft , fed minor , digitique majoris magnitudinem vix exce- dit. Cute eft cineritia & magis albicante. Corpore omnibusquemembris craffioribus , vene- noque tumentibus 5 cauda denique multo breviori & latiori exiftit. Plaga ab eo illata dilutam fcetidamque faniem effundit , cum tumoire livido , cardialgia , torminibus , ac magnis crucia- F 2 tibus. J"J 1' ■ !■ GVILIELMIPISONIS tibus. Peculiare huic malo antidotum nondum eft inventum. Quapropter h«c aliaque com^ munibus alcxipharmacis tam exoticis quam indigenis , exturbanda funt. ScolopendRje. Ambva. Scorpio. Scolopendr* grandes & exiguz , ut & centipedes hirfuti Ambua didi, ac arcuatim repCn- tes ad Venenatorum ordinem referuntur. Ilke aedes,hx filvas perreptant , olerumque hortenfium frutices non folum , fed & homines infeftant. Scorpiones Europxis funt iimiles, licet nonaeque noxii, proinde i£tus eo- rum CLiratu minus diniciles. Verum cum horurii trium infe£torum natura & curatio ab Auftoribus paflim ante me tradit i fint , ncc quicquam ad ulteriorem illu- ftrationem occurrat,acquiefcam.Quippe folum oleum quod eorum viventium qualitates abforbuerit , contra morfus vel iftus cum fuccefiu applicatur. Nhandvgvacv. Ex Araneorum ^enere infignis & ftupendae magnitudinis hic reperitur ( forte idem cujus Plinius meminit in Indiis pafleris magnitudine confpici ) qui in ruderibus & veterum arborum concavitatibus nidificat, T^andugmcu appellatus. Eum catcroram minorum ntu texere non- dum compertum eft. Exuvias deponit ; niger eft hirfutus, dentibus acuminatis & przlongis ar- matus obpulchritudinem&ufuminpretiohabitis. Irritatus venenatum aculeum cuti mngiC, ita tenuem, ut vix conlpici poflit. Hinc tumor lividus non fine cruciatu, multoque dolore ex- furait Nonnunquam ratione partis percufia: & fymptomatum fupervenientium malum adeo cxafperatur ut incurabile reddatur , omnibufque remediis , cum ab Indis , tum a me inventis , prorfusrefragefur. Proinderatiohabendautvulnusdilatetur, remediaquepammex omcims & authoribusVtita, forinfecus & intrinfecus adhibeantur : Inter quae fit Cancer Aratu praepa- ratus eodcm modo ficutin capite de Pifce Gmmbajacu fum di&urus. Pisces Venenati. Inter planos Pifces cartilagineos dantur Paftinaca; marime , Torpedinum & Hajarum fpe- cies L-cves , caralcae , fine fquamis vel aculeis in toto corpore , prcterquam in cauda princi- pio ,' ubi duo breves non ferrati , fed ad fagittae figuram formati apparent , ac proinde hi Pilces anoftratibus merito ^tjlftaett; a Brafilianis Narman appellaritur. IconemvideapudMarc- sravium Non procul a littoribus degunf , vefcuntur Pifcibus , quibus ex occulto infidiantur, radiumque iis infigunt, quo ablato edules funt , ficut fere omnibus illis terreftnbus & marinis pecoribus contingit , quse idu vel morfu tantum venenum infundunt. Pars vulnerata lntettiiii- modolore, aliquando& paralyfi mifere afficitur. Anaculeus etiammortua paftmaca vires fuas fervet , atquenonfolum inanimantes , fed & infaxaSt herbas, exferateas, ficut Oppianus, /Elianus,& alii teftantur de Europaea paftinaca, egonondum comperi. Dolores f dantur opti- ma illa radice CMangue alTata , eodemque modo ficut in ittu Pifcis -Njqui didtum eft. Dein di- latato vulneri ejufdem Pifcis jecur, & teli lpfius cineres cum fucceiTu applicantur. Ita ut hic quoque Pifcis veneni fui antipharmacum in fe habere videatur. De Brafilienfi Torpedine , ejufque malo , vix ad horam unam atque alteram durabih , quia cumEuropssa in plerifque convenit, iifdemque remediis & eodem modo curatur , particula- tim nunc agcre fupervacuum duco. M o v c i c V. Movci cv Brafilienfibus , excrementum maris pellucidunr, pulchre rubrum & levifli- mum; bullae inftar , figura varia , nunc ovali , nunc triangulari fere , aquis fupernatat; fla- tuque intus contento turgidum , ftrepitum edit fi vi rumpatur. Qui nudis pedibus littora ob- ambulant , buliamque hanc venenatam minus ptovide conculcant , magno dolorofoquc '\..^«. de Venenis e o r v m q_v e Antidotis Lib. III. 45 ardore afficiuntur in plantis pcdum licct callofis. Ad horas aliquot durat malum , invko quovis remcdio rcfrigcrante & anodyno , ad quod confugiunt faepe fruftra: c^o feiicius caufticis&calidisad extrahendum ardorem ufus fum: applicato mordaciillo oleo caftaneas de Acaju diflbluto in fpiritu vini. N I Q^U I. Noxiis pifcibus annumerantur quoque uterque illi , qui Niqui dicuntur Brafilienfibus. Aculeisincapite &dorfo praditifunt admodum noxiis, quibus irritati , tanta vchementia pungiuit, utdolornon folum intenfus inde exoriatur, fed membrum paralydcum pro tem- pote maneat , praefertim fi telum (quod aliquando fit) in parte vulnerata reiinquatur. Praifcn- tiffimum remedium eft , dilatatio vulneris , applicatamox radice LMangue aihta Sc contufa. Unde quidem dolores in inftanti exacerbantur, fed mox ceifant. Hadenus de Natura Serpentum eorumque animantium , quae morfu vel iclu virulento hominibus infidiantur & toxico fuo noccnt. Qtjibus calidas & humidas hafce regiones abun- dare haud mirum cft , quodpaucaagricolarum induftria excultx , ncc -vi frigoris a venenatis & noxiis animantibus repurgatse , eae in immenfum multiplicentur. Nunc ad illa venena quas intracorpus affumuntur defcendamus. Quaequidem duorum funtgenerum, nempe vene* natatantum, veletiammanifeftaquaiitatenocentia. Utrifque fua remediorum genera , ma* nifeftaevel occultae qualitatis oppofitafunt, quae licet diverfa , tamenin curandi modocon* veniunt. Nam cujufcunque generis venena ore percepta , fi in prima adhuc corporis regione haereant, pervomitum & clyfteres exturbare convenit : finin corporis recefllis abierint, cir- cumferentiam verfus trahuntuf. Interim cor adverfus hoftem admiffiim , muniri dcbet , modo vera& infallibilia figna veneniintus affumti compareant. Non enim a:que manifefte hicat- que in morfu vel idtu Serpentum morbi caufa feprofert, fed fere latet , quia qui venena fubmi- niftrant variis technis dolum non folum tegunt , fed execrandis artibus , novas quotidie mix- turas comminifcuntur , appiicando acriva paffivis, & qualitatibus , aut addendo, aut de- mendo, utlongotempore poft, figna illa & fymptomata ulla vixfe prodant. Nec enim(ut fierifoletiis quiforteimprovide fimplexaliquodvenenumhauferint) femperanimi & yirium defcftus, cordisanguftia, vertigo , vomitus , torvus afpe£tus , aliaquefimiliafubfequuntur, ficutGalcnus docet cap. vi.de locis affedis evenire. Qaid; quod fubinde vlx ulla primis menfibus triftitia aut leviffimum aegritudinis indicium in illis noterur. Donec tandeni longo temporis intervallo , ungues & corporis extrema livere incipiant. Aliquando nihil nifipofl mortem exterius apparet prorfus , atque unum vel alterum vifcus corruptum ac tabidum per anatomen fcfe offert. Cur & quantum venena lateant docet Thom. a Vega Com. in loc. Affed. Utinam Barbarorum nequitia numquam excogitafTet tam perniciofos horum ve- nenorum abufus , minoriquefolertiapraeparare noviffent, ut ociusvci tardius operarentur; Nam licet obmajorem velminoremfubjedi refiftentiam , eaarte concinnarcilla nefciant, utftatahorainterimant: tamenutexperientiapotius quamrationeconftat, ignaviorem effe cicutaeacopiioperationem, quamarfenici autfublimati: ita venenailli habent velfimplicia velcompofita, quaeexhibita&admota ad menfes aliquot fepulta manebunt , antequamfuas facultates exerant. Unde liquetvenenahaud unaeademqueratione operari, nequereftaad cor femper ferri , fed eam partem maxime occupare , cum qua occulte inimicitiam exercent: Cumalias tefte Avicenna oporteret omnia venena effefrigida & ficca. Nam ficutSolanuni &Hyofciamus; ita quoque fel pifciculi Guambajam cum capiteantipathiam habct. Fun Caapeba. Adhzc radix & przfcmm fuccus frudus K_Anana6y largiter & crebro hauftus. Araticv pana. Scquitur frudus arboris Aratku pana , qui flicct a nonnu llis comedatur quia copia tamen l^ditjdumfrigore nimiocaloremnaturalcmopprimit, eademquc ventris fymptomata exci- t i, venena frigida folcnt movcre , ad vcncnatorum claflcm refern folct. Nihil ulterius dchocfruftu diccndum rcftat, quodin pr^ccdentibus (itintadum, quippenfdem medica- mentis, quibus Fungorum & Manipuera noxix qualitates, h*c quoque expugnatur. MVCVNA GVACV. CMucuna e Facvltatibvs S I m p l I c I v m L i k. IV, 49 Refrigerans & demulcens,alimentum hoc medicamcntofum ex T/piocahdum , cgteris An* tidotis praeferri iolet. A h o a t. Duplex datur AhoAy arbor; altera Ahoay-guacu, five ma)or, altera Ahoay-miri, feu minor, di&a. Propter arboris non folum , fed & fru&uum quoque magnitudinem, differunt. Quippe haec pofterior vix nuccm avellanam, cui multum fimilis eft, adaequat : illa plus quam caftaneae magnitudinis nuces profcrt. In diffitis tantum nemoribus hx arbores reperiuntur , foliis ma- gnis oblongis, deterrimi odoris, quarum fru£ras monftrarc, toties negarunt Barbari,prae metu ne aliquando in illos haec cuderetur faba. Cum enim praefcntius venenum , quam nuclcus prae- di£ti fru&us , ab illis nondum fit inventum , id fecretum fibi fervandum arbitrantur , ut tuto ve- neflcia fua diabolica exerceant. Nucleos enim illi in pulvcrem redadtos , vanis dolis & technis praeparant, & clam ciborum obfoniis vel Nicotianae immifccnt, ut ocius vel tardius vires exer- ceant. Scrupuli cnim plus minufve quantitas ore affumta, graviora facile fymptomata , quani ab aliis illis vcnenis illata,inducit. Qujbus fpecificum antidotum ad haec ufq5 tempora nondum eft inventum, quamobrem mortem quantocius adfert,fi generalia & communia alexipharma- ca nihil profint. Horum fruduum putamina, duriftima funt & tinnula, quare ab illis tintinabu- lorum vice ufurpantnr , & brachiis pedibufque circa talos in faltationibus potiffimum circum- danturornatus gratia. Quomodo filis e goffypio inter fe connexa fint, videreeftexlconej, quam dedit C. Clufius in Exoticis, in notis ad Hiftoriam Garciae ab Orta, lib.n. eap .x i . GUILIELMI PlSONIS, L/BER ^VARTVS, Qui agit de FacultatibusSimpIiciiini. C A P. t T>e Saccharo. O s t qu a m illa Americae pars, quae nunc vulgo B r a s i l i a dicitur, intef duos ftuvios Maranhon StdelaPlata, fita, paulo poftCapralis acceffuma, Vefputio Emmanuelis Regis Portugalliae aufpiciis , paulo accuratius anno circiter clo Id. eftet explorata, Lufitani, intra promontorium Olindae amceniftimum & Infulam Itamaracam , primum littoraantea incognita le- gerunt. Ubi juxtarupemfiffamBrafilianommtuguriisconfpe£tis, adter- ram appulemnt , & de nomine loci folliciti , quantum potuerunt inquiren- tes, Paranambuco, hoceft, mareperforatumvocari, aBarbaris refponfum tukrunt. Undc hodie quoque omnium Praefe&urarum Brafilienfium feliciflima & princeps , idem nomen obtinet. Cujus recefluscum altius explorarent , indignum exiftimarunt, ligno rubro , licet maximi proventus ad tingendos pannos , acquiefcere : praefertim cum praeter confragofos montes& faltus inacceffos, miro Dei bcnefkio, longelateque partiminplanities folutas, partim in colles clementer affurgentes terras confpicerent ; tum & praeftantifiimis fru&ibus ec frugibus Europxis invectis, mirabili proventu , ea producere & fcetificare experirentur. Tan- dem fcecundum hoc folum cannis Sacchariferis aptiffimum j udicaruntreafque a campeftribus quondamhominibusdeteaasinlnfulisFortunatis, huc detulerunt, qux tandem obfuavem fuccum quafiadmanustraditx, ufumquempollicebantur, olim filveftres, riunc exculfx &Q domefticae, toto fere generi humano praeftant. Ita ut ccelefte hoc donum, Attico melli multis partibuspracferendum , excelfis inclufum arundinibus , hifce regionibus imprimis conceffuni fit. E quibus tum aquaria mola, tum boum indefeffo labore agitata, dulciflimus liquor expref» fus,in ahenis excoqucretur, quemadmodum hacfequentiimagine expreffum videtur. Multaehodie Lufitanorum& Batavorumhujus generismachinae hic confpiciuntur. Nec ulla hujusterraemerx eft, exquaplus lucri &emolumenti ad negotiatores redundet. Nam Saccharorum ex omni Brafilia olim colligebantur Arobae decies centies mille , idque quotan- nis, atque in Europam deve&a, certiffimo compendio divendebantur. In /Egypto Sacar Arabicum (unde Saccharum noftrumdictumvolunt) exhumili & exi» gua planta, inftar cryftalli vi Solis coagulatur. In India vero Orientali, ex Manbu arbore arun- dinea (vide Garc. ab Orta cap. xi i .) & nodofa 3 populo infigni non abfimili, Sacar Manbu? G ^nerri ■ ' 1 ■ 1 ll X "■ " 11 Pl! '■ *•* GVILIELMI PlSONlS nnem Tabaxir appellant, vifcofum albicantemque liquorem promanare conftat, ut Avicenna, S^&sSSbiliir. Tamen alterutrum vcl infita qualitate , vel conficicndi dexter, tatcad*quarihuicarundinaccopoflc,ncmocrcdat. Plantafiquidemh«cnoftrafrutiasinftar firmitatcpraediu, fuccodulciturget. Silveftriarundiniexternafaciecft fimilhma5 nifiquod ha-c cr ebrioribus articulis aliquando diftinguatur , imprimis fi anni , terwequc intempenes mi- nus refpondeat. Quo cnim majora internodia , eo feliciorem meflem , quo breviora eo mre- licioremaericolaeprsenuntiant. Hscarundo Viba Brafilienfibus difta, minusinmontibus&collibus,licetirnguis, quam pratis -lebofis & pinguibus , luxuriat , ficuti videre eft in Parnambuccnfis pr* fecta maxima fertilitle & olanitie agris,optimeque canniferis: qui inclytis undiquaque amnibus dividuntur, &apluv:is&inundationibusripasegredientibusrigantur-) quarum beneficio aformicis cae- terirqueinfeaisnoxiis liberantur, ficutpernivcminEuropaas regiombus folent. Sed mifls disrefixonc ad propofitum rcdeo. . m . Primoagrivomereinvertuntur, cratibufque aut ferroancipitifarnuntur, inque reftosSc jequaliter diftantes fulcos profcinduntur. Quibus cannarum taleae ira inhumantur ut iiimmi- tates utriufque fe contingant : atque ea ratione lacunae vomere fadte , manent replctae , quse ipfa eadem terra poftca adimplentur. Plus tcrrae aeftate, qua operiantur, requirunt, nc intenfior Solis aeftus penetret, cannafquc exficcet : Hyeme vero minus, ut facilius uhgine imbuantur, & terra: pondus germinationem retardet. Quo major humiditas,eo citius exfurgit arundo,hinc- que quilibet articulus novam producit cannam,ab omni parte cannas fuas ac radices,ex lacuna cui impofitaeft, extendens. Nodo cannse circumcirca pullulattuno, a quo, terrae mcumbcns, truditur frutexque emcrgit: ita ut decem aut ad fummum duodecim menfium fpacio , canna maturefcat inque juftam longitudinem excrefeat. Expertiores agricolae menfes Auguftum & knuarium plantationi confecrarunt. Augufto xz mcn,qui menfium hibcrnorum poftremus,fe- licius haec inftituunt, quod tellus noviflimis pluviis imbuta,plantas fuo grcmio mollms foveat. Arundo maturata tempore praefatoexfcinditur5nonnunquam & ad annum ufque fequentem in aero relinquitur , & tunc canna vetus nominatur, quafi feges reftilis. Intra hoc tempus nova denuo progerminat, quae poftea fimul cum veteri refecatur. Si intra biennium non fcmdatur, nuUiusexindeprctiihabetur : paulatim enim in agro marcefcit, acdcficicntc humore extin- gruitur. nifi forte peculiari terrae beneficio prorogetur ultra ordinarium duratioms tempus. Planta/ tenelkc & juvenes benc inhuroatae, denuo propagari numquam fere mdigent, quod diu- turnitate temporis non cmoriantur, nc ad quadraginta vel quinquaginta annos quidem 5 ita ut fuante natura vel nemoris durationem adsequare valeant, nimirum folo bene pingui , nam qux in fitienti & arduo crefcunt , vix ultra quinquennium vivunt. Interitum autem ex accidenti cannis inferunt , fidcratio , carics , potimmum vero fi immiflb aeftate incendio , nec fuperve- niente pluviaad radiccm ufque prxnimia ficcitate comburantur, magno hcrclc pofleflbris damno Proindc qui cannas inutilcs & frugiperdas exftirpare, fuoquc bono comburcre cogi- tat, ut novx renafcantur , hybcrno tempore , non sftivo , hoc mftituat. Immodica quoquc inundationc cum nulla cacumina,emcrgnnt,canna: furTocantur: ita ut utnufque exceflu, mmio *flu cxarcfcant,nimiaq-, fluviorum illuvie,eaqueftagnanterefrigerentur, unde ftirpitus evelli, alixque de novo plantari poftulant. Gcnus dcnique quoddam vermicuh nigri alati Gmrapcacoca Brafilienfcs, pJde Galmhavulmxs appellat , inlocispotiffimumuliginofis, radices corrodit, cannafque interiroit. Poftrcmo ab herbis voluntariis male Ulis fit,quae mirum in modum f spe DE FACVLTATIBVS SlMPLICIVM L I B. I V. < I luxuriantcs, hifce fativis admodum obeffe folent. Proindefingulisannistcr quatcrve, imo & faepius aliquando , fiterrapoftulet, agera noxiisherbis liberetur, idque tantifpcr , doncc adtantam maturitatem pervenerint taleae, ut fuo robore zizaniis obniti poflint. Terrafi- quidem earum herbarum quas fponte profert mater eft , caeterarum vero quas quafi vi coadta fufcipit , facpequc invita fbvet, noverca judicatur. Porrocannae maturaefactae, circa fundum ac inipfo geniculo abfcinduntur , qubd in co aqueus quidam humor contineatur. Mox amputatae, frondibufque, quibus maximam partem vefliuntur, rcfedtis, in fafciculos coguntur & currui imponuntur. Molendinatribusgravifiimis axibusex folidiflimo ligno confeclris , circulifque ferrcisob- du&is, nituntur. Intcr quos arundo continenter inferta & axium fe contingentium angu- ftia comprefla, liquoj?cmfundit dulcifllmum. Mola aquarianullis indiget jumentis, aqus fiquidemimpetucircvimagitur, quaelongifiimo canaie deduda, lapfu impctuofa ex alto in fuper nos cximiae magnitudinis rotae lintres decidit. Quod quidem iicet celerius fiat , plufque facchariindercdundct, quamafexvelo&orobuftiflimisbobus: eorum tamen contentione cxa&ius & fidelius canna exprimitur. Caeterum liquor hic qui in Saccharum ipfum poftea abit , ad viginti quatuor duntaxat horas durat, moxqueacefcit, & ad conficicndum Saccharum prorfus fit inidoneum : fed fi diutius fervetur, bonum inde nafcitur acetum. Axes afferefque per quos fuccus exprefliis fluit, tum & alveus, per quem decidit, bis' fpacio viginti quatuor horarum , veluna Tareffa (Tareffa eftfpacium terrae, cujus quadra viginti circiter eftpaffuum, & tot cannas profert , quot per diem Naturalem mo]i poflunt) lavaridebet. Cannaprimo a tergo axium excepta , vicino denuo immittitur, ut fi quidfucci in ea fit reliquum, penitus exprimatur, tunc Bagaffb vocatum , quod tanquam inutile excremen-, tum flammis abfumitur. Adeb cbrufcantes & formidabiles , nbQe dieque conftruuntur ignes, quiahenis fubjiciuntur , utaquindecim lignorum vehibus ad quadraginta ufque fpa- cio diei naturalis, pro ut cruditas liquoris requirit, abfumantur, integraeque filvae exfcin* dantur. Succus quem Caldo vocantHifpani, percanales& duftusligneos, in ampliflimos sercos cacabos derivatur , in quibus continenter, nunc vehementius nunc lenius, totb quomolce agitantur tempore, fervefcit , frigidaeque afperfione intenfior ebullitio coercetur , ut fubftantia minus confumatur. Abhoc fuccoinprimo aheno confiftente , modicoque fubftruaoigne, paulo foeculentior & copiofior fpuma aufertur , vocaturque Cagaffa , quae folis pecoribus efcam potumque fuppeditat. Sublata CagaJJa , liquor feu Caldo in proximum ahenum, Caldera de melkr Lufitanis , effun- ditur, in quo coquitur & praegrandicochleari, crebris foraminibuspertufo, a fordibus libc- ratur. Utexquifitiusimmunditiesfecernatur, fortequoddam lixivium affunditur. Hincper linteumpercolatur, ac tandem fuccus eo paclo noviflimum excremcntum, fi quod habet, deponit. Hae faeces mancipiis victumfufficiunt, qui iis contenti tam improbos atque inde- feflbs labores exhauriunt : quippe toto femeftri seftivo, nocles atque dies perpetuo molendina agitantur. Vinum quoque exinde, vulgo Garapa di&um , conficinnt, intermifcendoaquam: quod avidiflimc expetuntincolae, eoque,fi vetus fit redditum , feinebriant. Vinumitaque Sacchareum, vinum aduftum, acetum, mel co&um, ipfumque Saccharumex primo hoc liquore concinnari poffunt. G i Porro N ■■' " —M "" ,, GVILlELMlPlSONIS Porro minores qui fubfequuntur cacabi, Tachas appellant , quidam funt ad concutiendum, quidam ad coquendum parati. In quibus fuccus jam diftus, tantifper condcnfatur , donec Se- rapii &moxSacchari confiftentiam acquirat. Adhaec vehementi &arduo labore , primum inmajoribus, tuminminoribus ahenis inter coquendum, capaciifimis cochlearibus agita- tur, quatiturque, & ad altitudinem viginti plus, minus, pedum attollitur , unde rurfus in vafaprolabatur. ...„.•• t, u a n. In Cacabis minoribus ob ignem intenfifhmum vehementions ebullitioms habencta ett ratio, ftatutifque temporibus olei modicum guttatim inftilletur , ne ignis vehementia Saccha- rum aliquid detrimenti capiat. Obfervatu dignum, quod oleum fi majoribus inderetur ahenis, inquibusliquor, primo Caldo diftus , purificatur , Saccharoconficiendoplaneforetineptus. Viciflim , fi minoribus lixivium ficut majoribus , infundatur , aeque impoifibile , Saccharum conficere. Sideniquemomentum fucciLimonii, velacidi quid injiciatur, Sacchan confi- ftentiam numquam acquiret, fed in totum perditur. Formse porro fidiles innumerx , quando fuccum fluidum acceperunt, ordine afienbus per- foratis, inampliflimis xdibixs {Cafa do ^rg^ vulgo) imponuntur 5 mox fupenmpofito luto humefafto, dida vafa, a melle, quod fubfufco antea colore Saccharum tingebat , repurgantur . E formis excuflum , candidum a nigricante , Mafcovado difto, feparatur , & in fruftra redaftum foli fereno exponitur , probeque exficcatur , donec ciftis recondatur. Haec omnia incredibihs funtlaboris &ingentium fumtuum; praeterquam quod operariorum multitudo; jumento- rum infuper & mancipiorum affluentia, multum ex emolumentis derogat. Medica Sacchari auxilia , quoniam maximam partem Europaeis cognita , paucis tantum funt perftringenda. Cannae viridis fuccus frigidus eft , multoque fi deftilletur per Alembicum durabilior&efficacior; multis oculorum malis , tumhepatis, renumque ardoribus medetur. Sedcum medullahax cannarumtotmutationesfubeat, antequamrepurgatain grana redu- catur, primam naturara deponit , imo alienam induit , palato magis gratam , quam valetudini proficuam. Saccharum enim , multalixiviifortiifimi vi albefaftum , indeliciis quidem opta- bilius 5 fed qualitatem facile acrem, vifceribus& capiti infeftamretinet. Quamobrem illud quod fanitatis gratia culinae velPharmaciae infertur, praeftat ut modice tantum repurgetur: quippe quod ingenitas refervet vires , intenfmfque ferapia , eleftuaria & fimilia dulcificet. Imo rubrumSaccharum, alias inferius habitum (ficut &illudquod exlnfula S. Thomaeaf- fertur, omnis lixivii expers) minime contemnendum,praecipueinclyfteribus. Saccharum itaque primo gradu licet calidum & humidum , tamen quo antiquius & defecatius eo calidius eft, faciliufque in bilem convertitur , atque intenfius digerit & folvit. Recens vero non folum pedori & Stomacho, fed& veficae renibufque prodeft. In omni denique aegrorum condi- mento, veteri Saccharo & melli longe debet anteferri. Cap. II. X)e JSdandihoca. FRumento complures Indiarum regiones ad haec ufque tempora caruerunt : ea tamen , qui- bus hominum & animalium fuftentatur vita , defiderari , benigna mater Natuta noluit. Ra- dix enim fativa feu altilis , quae Mandihoca Barbaris appellatur, in farinam reda&a tritici locum fupplet. Qua planta licet Angolae & Hifpaniolse atque aliarum Infularum incote gau- deant (ubi radicem hanc Hiuccam , praeparatam &in farinam reda&am Caffavi vocari Mo- nardes teftatur ) Brafiliaetamennaturalem , fummoque ftudio excultam conftat. Plures hujus fruticis, quem Maniiba & Manduba Brafiliani vocant , dantur fpecies: quae licetprima fronte inter fe haud diiferre videantur , tamen ab experientibus agricolis dignitate, caule, & colore diftinguuntur ac diverfa fortiuntur nomina, quorum haec praecipua funt: Prima , ^Mandiibabuara. Secunda , CMandiibparati , albicantibus radicibus & truncis. Tertia, Mttndiibucu. Quarta yCMandiibumana. Quinta , <^/>/. Scxta,Tapecima. Septima, Arpipoca. Oftava , Manduupeba . Nona , Macaxera. Hae feptem pofteriores rubentibus funt & lafte- fcentibus radicibus & caulibus. Omnium harum ftirpium radicibus folum Mandihoca nomen inditum , & alimentofis , medicamentofis , venenofifque qualitatibus , licet impari inter fe gradu, pollent. Quas proprietates , utpoteadmiratione digniflimas, penitius introfpexifie opersepretium erit. Hx frutices omnes eleganti acftellatim fefe explicantefuntfolio. Caule refto, nodofo , hominis ftaturam raro excedente. Ejuscraflitiespro foecunditatefoli,coe- lique tcmperie, varia. Florem fert exiguum , femen autem , Ricini Americanifeminifimile, fed mutile. Reliqua exipfaplanta ad vivumdepidacognofcerelicet. Fruftumverofubterra- neum, ipfam fcilicet radicem efculentam Mandihocam, paftinacae haud diifimilcm piodu- cit, «W m mm de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 53 cit , quae lafteum trahens fuccum , ab oculis prorumpentibus , e trunci internodiis natis , hoc liquore cgregie intumefcit. Terraminime glebofa autirrigua, utcannafacchariferagaudet, fcd ficca potius , fitiente &montofa, atquein tuberculos , quafi a talpis, egefta. Adeo humiditatis omnis inimica eft, nt ae ftivis dumtaxat menfibus, terrae committi velit , idque locis apricis ac minimeum- brofis. Quod , ficuti in hac , ita in quavis plantatione obfervandum , quia guttatim ex arbo- ribus deftillans aqua perquam noxia habeatur. Cum adeo acclive & arenofum folum requi- ratur, maluntincolaedenfiffimademolirinemora, demolita exurere, eaque arvis& fe^eti- bus ( chocas Lufitanis ) deftinare. Tres hujusplantaetrunci, frondibus fpoliati, figura propemodum pyramidali , haudpro- funde fimui terrae grumis, trium circiter peduminterfediftantia, inferuntur, prominentef- que adpalmaealtitudinem, fuperius feinvicem ampleduntur. Quifoliislicetdenudati, no- vis tamenilicoveftiuntur, nec quicquam radix inde detrimentipatitur,modocaulisinteger &illaefusmaneat. Dignitate & mole excellit Mandihoca , fi anni terraeque temperies ficca fuerit: tunc enim quaelibet radix fefquipedem, vel duos, interdum etiam tres pedes longaevadit, craffitiem habens brachii vel etiam cruris humani , quando fatis adoleverit. Ratiohabenda ut ager a zizaniis, quae valde fuppullulant , ter quaterve repurgetur, do- nec plantae adoleverint , ad odo nimirum vel decem menfium fpatium. Maturitatem afte- cutae radices, quodannuocirciteraplantationefpatio fieri folet,adtertiumvixfub terra du- rantj alterotamenplerumqueannoparsillarumputrefcit&corrumpitur: ideo ad fummum linquunturannuofpacio, & de novo per taleas plantantur. Ingruente nimiae humiditatis ne- ceffitate , exfcindi ftatim poftulat , fex menfibus ante Juftae maturitatis tempus. CMandiba quae vocatur Mandiibumma. omnium citiffime crefcit & maturefcit , atque opti- ma inde conflcitur farina. Haec planta maximegaudet folo arenofo & magis ambufto quam reliquae. Primaria omnium, inque quotidiano ufu&lucro, producitur quidem promifcue in quavis terra , vocaturque Mandiibparati. E terra evulfae radices, vix per triduum durant, etiamfi fideliter horreis recondantur. Mun- datae,& a corticcquem tenuiftimum habent, liberatae, molae trufatili, cujus Iconem hic daturi fumus , a duobus hominibus circumacfoe, admoventur, fcrriqj cufpide conteruntur 5& contu- farum radieum farinam excipit alveus. Alii radendi modi pedetentim exoleverunt,ob majores labores & fumtus. Pauperibus tamen ufus Scobinae manualis fupereft, quaeablndigenis Ta- fiti nuncupatur. Rafura deinceps torculari vel praelo fubjicitur , quo magna vi humor ille fu- perfluus & noxius exprimitur , ut ficca atque abfqueulla humiditate maneat . Mox cribro, Vrupeba difto percolatur. Exinde planefacto fi&ili aut aeneoinjicitur, in quo liibftrucl:o igne circumagitatur tantilper donec coquatur. Semicotta vero & adhuc moliis efculenta eft , & v oc3tm Farinha relada, quod eft farina cocta non exficcata. Reliquum quod fupereft & re- fervare volunt, fupra majorem vel minorem ignem pro arbitrio mifcent , atque exade ficcant. Farina enimhaec quo plusexficcata&excoda, eo durabilior eft. Optimetamenficcata & fideliterab aeredefenfa, ultra annum vix fervari poteft : namfivel leviffima uligo eaminfe- ccrit, corrumpitur, unde nonparvam militum ftragem in caftris exortam vidi. Quapropter noftri , Barbaros imitati , eam in bolos , quos vocant Bejus , paftillos & liba cogunt , fuperque craticulos modico igne induratam in penu aliquandiu rccondunt. Ex hoc frutice expreflb manat liquor LManipuera Barbaris diclus, qui vafi infufus poft duas horas fundo adhaerefcit : exquoaliafitfarina, meliorpriori, acmajoriaffluentiafloris, G 3 quam •J**^«H 54 GVILIELMI PlSONIS • < auamcremoremde7/>^vocant. Ex aquafarinsin fundo fubfidente , bolosquoquc con- ficiunt T^W/* difto^, optimi faporis. Tum Gummiquoddamfeupotms arnylum exca fir im uc eidem ufui infervit. Hic liquor Mamfuera , quod dulcis fit iapons , ab animalibus avidiffimehauftus, viquadamvenenata ea ftatim exftinguit : ex radice tamen non expreffus ( quod mirum ) caetera animantia , excepto homine , nuttit. Praterea e radice aSole exficcata, aliafarina&pollens albicans, imo &pamsfiligmcus & bifcote, qualis e tritico (cui & fimilhmus eft ) pinfitur. Hoc alimentum intcgmm & non comminutum pro jumentis & pecoribus , quibus in pabulum cedit refervatur. A vermibus &integrisformicarumcohortibus, haec planta mifere folet infeftan , magno agricolarumincommodo, nonfolumfolia atquccaulcm, fcd ipfam quoqucradiccrn dcpo- pulantur, ferarum greges &animalia domeftica. Ipfi Brafiliani , /Ethiopes , & noftratmrn nonpauci, hujus plant^folia amant, adeo ut contufa, cofta&probccondita pro cibis & laducis apponant, atque in maffam efformata , Manicoba nuncupant Brafiliam Porro radix hxc quafuor aut quinque dierum fpacio in aqua maccrata & emollita, Mandio- piba dicitur, qusaffata, maxime ab agreftiori Indorum & Barbarorum mulntudine expeti- tur & manducatur. E fedimento hujus confiftcntix , farina mollis notaeque mclions conftci- tur,quamBrafilianir^;Lufitani,^«»^/^cognominant. Ex Mandihoca contufa , butyro & faccharq ? infigncs fiunt boli vel paftae , ad cdendum optimae. Pultisdenique genus prarparant ex Mandiopeba , quod nomen accepit Mmgau-fetmga. Mandihoca illa mollis, illis Pttba, igni impofita exficcatur , exficcata appellatur Carima. Ex hac Angolenfes panem optimae notae conficiunt , quem Mufam vel ^Angu , lnterdum Enfonde appellant. Omnium autem praeftantiffimum pultis gcnus condiunt, quod vocant Mimau de Carima , cui aromatum loco momentum piperis Brafilienfis, & flons Nhambi ad- Hiifccnt: quodoptimi cum fit faporis , fanitatique conducat , frequens ilhs m prandiis eiie folet- nec fuaviter fe vivere exiftimant nifi hoc alimenro utantur. Sanis aeque atque zgns ciufmodipultes, emulfiones, atque adeo ptifanas faluberrimas inde confedas exhibent. Tipioca fiquidem & Carima pota , vel fyrupi fpecie cum aqua florum aunacorum & pauxillo facchari exhibita , antidoti loco plerumque eft. Ego quanti dignitates Tipioca ScCanma ta- ciam, in defcriptione morborum Endemiorum fatis explicavi. Tipioca emm, fimulta lo- tionedefcecata atque exficcata, probe abomnihumiditaterefcrvetur, Tabidis & Dylentc- ricis ex arte propinata , medetur. Pebricitantes , animo deficientes , veneno intedos reftitmt, Praeter haec , violento exercitio fradis vires recuperat , fudorefque immodicos compefcit, Ptifana illius fimplcx. Quafcunque hxmorrhagias , imprimis exvulnereinfliaas, tum intus affumta, tumemplaftri forma applicata, cohibet. lExMacaxera optimumfitvinum, ferumladis fapore referens. CMandihoca rafa, vulne- ribus & uiceribus antiquis impofita , ea mundificat , atque attemperat. • . . Ottanipwra cofta craffefcit pultis in modum , alimentoque convcmenti exiftit. Quodii oryzam & Saccharum , cum aqua deftillata cx floribus aurantiorum fuperinfundas , con- fervae E PACVLTATIBVS SlMPLICIVM LlB. IV. 55 quens fit & domeftica, tamque excellentis ufus, ut vaftiflimi orbis Americani incolis , abunde vi&um fuppeditet. Tapuyeri vita & moribusagreftiores,necMandihocam hanc, nec quicquam fimile plan« tant,fedai'borumfi:ucl:ibus,variisherbis&melleagiefti fe fuftentant. Inter radices quas cq* medere amant , eft CMan&ihoea qusedam filveftris, fponteproveniens, frutexque arborefcens: cxterum fativx fimillima , fi caulem <5c folia confideres , verum dignitate longe inferior. Mediterraneis Cuguacucuremia, maris accolis Cuacu - mandijba di&a . Cujus lconem expref- fam hic videre eft. C A p. III. T>e melle Siheftri. Mlflis iis , quse vel ab aliis ante me tra&ata , ut Ambra grifea & nigra , Lapis Bezoar , vel aliunde hucfunt tranflata, ut Zinziber, Tabacum, Oriza, Goftipium , Milium Tui% cicum, Anil, vel IndigO; aliifque prateritis, quae potiflimum quaeftui , non autem Medi- cinse funt comparata : Illa tantum perftringenda duxi , quae Incolis longa cxperientia innotue- runt, atque in Medicinam funtrecepta, atque ame ad artis noftrae incrementum profpero ufurpata fuccefiu. Inter primaquidem, Brafilianorum folertia , etiamantequam Canna faccharifera hic co- leretur, melSilveftre, quod ipfi /ir* vocant, ex vaftiflimis filvis & faltibus fibicomparavit* quod in ufu atque deliciis, Europads aeque ac gentilibus , tam fanis quam aegris habetur. Cujus dignitates ingenti mortalium bono quotidie magis magifque illuftrantur. Apes , Eiruba illis di&ae , diverforum generum hic reperiuntur , qua? in arboribus , miris & variis modis nidificantes, noftrisquidem nonplanefuntdiflimiles, fed utcumque paulo minores , quarum examina ubique peregrinari videas. Regem vero eligant , nec ne , non fa- tis ha&enus conftat. Reliqua quae de illarum regimine produntur, obdifliciles adeasin ne- mora aditus, nondum experki datumeft. Ignavum pecus, fucos, crabroaes, ceftra, vefc pas m £6 G V I L I E L M I P I S O N I S ©asmelHferas & non melliferas , pluraque alia infeda fimilia, de quibus in Infe&orum Hi- ftoria dicetur, qua: nimis quam multa Brafilia nutrit, viatoribus & armentis infeftiflima, ^lnduftria atque ufus prsftantia , cseteris omnibus infcdis alatis, praxellunt facile Apes mellificantes, quarum duodecim ad minimum genera obfervantur , ut funt Amanacay-miri, Amanacaymu, Aibu , Mumbuca , Pixuna , Vrutuetra , Tubuna , Tuiuba , Eirucu , Eixu, Cubiara, Cumpireira , quarum ultima Curupireira a Brafilicnfibuscontemnitur. Qua; auteminterillas omnesmeritoobfervandas, funtpoufllmum hae fequentes. Pnmo Eirincu, grandiores, non pungentes, quabonumfaciunt mel, licet non quoti- diani ufus. In concavitatibus arborum nidificant, e quibus veiuti alveariis Brafiliani arte & doio mel eliciunt per duftus aliquos ut foras emanet. < Deinde Eixu & Copij apes minores , nigricantes , exterius in cortice nidum affabre con- ftru&um componunt inftar alvearii, favis ex arte & concinne difpofitis, acpropoli & ccra candidaveftitis, equibusoptimummelcolligitur, fed minore quantitate , & quia iniigniter aculeo appropinquantes infeftant, minus expetitum. Denique apcs Munbuh flavx & exigus in arboribus nidificant : optimum hoc mel, dc quo potifiimum ago, & faluberrimum producentes, quod ablndigenis arbores proceras con- fcendentibus , adEuropaeosincolas, magna quantitate ,exiguoque pretio affertur. Maxima autem copia hujus reperitur in Infula Maranhon , cum mnlta cera nigra , ubi copiofius colligi- tur, vafifque integriscompletis, acftate, cum flores Silveftres maxime virefcere folent , fer- vatur. Inter hofce flores reperitur unicus in arbore Tapuraiba flos , quem poftquam apes gu- 'ftarunt,mel amarum conficiunt ,ficut de apibus inSyria Abfinthio infidentibus teftantur Au- thores.' Qualitate & dignitate , nihil hercle hoc Europseo melli concedit , in fecundo gradu calidum , confiftentia admodum fluida , clara & tenui, odore fuavi quidem , fed Silveftri , nec nimia autingratadulcedine, naufeam parit , fed gratiuimo acore , oxymelis inftar, palatum afficit. Abfterforia qualitate, partiumque tenuitate, tantum ftomachum , vifcofis humori- bus obfitum abftergit , quantum calida , languidum confortat. Inteftinaimprimis& renes, ilve fuperius , five inferius exhibitum a cruditatibus vindicat , atque urinas promovct. Tum & infantibusad abftergenda^ demulcendavifcera, a reliquiis variolarum &morbillorum ob- fita , fummopere prodcft. Simplex vel compofitum ( ut in capite de Mulierum morbis didum eft ; uteri intemperiei frigidx fummum adfert folatium. Lon°-je durationis & magnae dignitatis vinum quoddam inde confici folct , fortifTimuni quidem°& admodum abftergens. Sin temperatiusplaceat, hydromel vel mulfum ex aqua fontana , fine co&ione rori nocturno exponitur. Pharmaca denique nonfolum, fed &cibos potufquequotidianosingreditur decantatum hoc trium apum mel , ficut in Tradatu de aere , aquis & locis didum eft : meritoque de illo idem praedicare licet quod Plinius lib. xxn. cap.24. teftatur. Mellis naturamtalem efle, qusecorporaputrefcerenonfinat: tum, multos exftitifie qui fcneftam longam mulfi tantum nutritutoleraverunt. Hac tantum adhibita cautione , ne biliofis, hepatis, renum &ftoma- chi ardore laborantibus , nifi fumme dilutum exhibeatur. Cera eius , qux nigricans eft , Europasae poftponenda quidem , fed ad emplaftra emollientia &digerentia', contramalaefrigorenata, utiliffima habetur. Cap. IV. T>e Copaiba. PRovinciae Brafilix variaBalfama producunt , quorum facile princeps eftquodvocantde Copaiba, a nomine arboris e qua emanat. Copaiba autem arbor eft filveftris & procera , cor- tice cinereo , qux fuperius in ramos difpefcitur. Eolia habet femipedem longa , majora quo- que&minora, duo fibiinvicem oppofita, in extremitate autem duo conjunfta: oblonga, acuminata, nervo & venis paulum rufefcentibus , fuperius viridiora , inferius dilutiora. In ex- tremitateramorummajorum multi ramuli congefti funt, quibus folia frondium figurainfi- dcnt- ubi & florcs enafcuntur- quos fequuntur fruftus baccx lauri magnitudine &figura, initioviridcs,poftmaturitatemnigri, cum pauciflima carne , fubdulcisfaporis, aqua nigra cutis facile feparatur , qux craffior cft , ut in pruni filvcftris frudu : lapidem continet ovalem, durum , qui nucleum album in fe habct farinacei faporis, fed non edulem. Fruftus , qui menfc Aprili maturefcit , comeditur a Brafilienfibus , qui fuccum exfugunt & exfpuunt cutem. Si- miae valde illis fruftibus dclcdantur. Has ipfe mcnfc Junio collegi baccas , & mox femiger- minatas, mandavi terra , lccteque provcnerant, Pinguis autem & odoriferus ille liquor , quo vafta D' DE BACVLTATlBVS SlMPLlClVM L I B. I V. $7 vaftahaecarborabundat,abincifo corticead medullam ufque, luna plena, tanta quantitate deftillat , ut fpacio trium horarum , ad duodecim libras olei cffundat. Sin nihil forte pro- fluat,ftatim vulnus cera autargilla obturandumeft,ne quid effluere poflit,&duabus poft hebdomadis cum fcenore moram compenfaffe videbis. Non adco frequens in PrxfecTura Parnambucenfi haec arbor , quam quidem inlnfulaMaranhon , ubi valdc luxuriat, unde quo- que copiofe illius balfamum ad nos affertur. Nonautem foium mirifica polletvi mundificandi & confolidandi , & ad qua:vis vulnera primaintentione reftituenda, morfufque ferpentum curandos & cicatrices tollcndas: fcd& abomnibus pariterincolis&ame interne exhibitum, infignem praebere utilitatcm, obfcr- vatum fuit. Tam fuavis tamcn odoris, ficut Maffeus vult, non eft. Calidum in fecundo gradu, craffum , valdeque pingue & refinofum. PecTori , ad ftomachum ianguidum , ventri ad colicos frigidos cruciatus , illitum conducit: guttulae aliquot convenienter cxhibitae per os , roburaddunt vifceribus, illifquetonumred- dunt: fluxionesmuliebres, curfusventris&gonorrheas quoque fiftunt. Inanum pcrclyfte* res , in penem per Syringam cum Saccharo ex aqua plantaginis , vel oleo rofarum diflblutum, adverfus eadem mala profpero fucceffu injicitur. C a p. V. *De (jthufeihdi kUasarborum Cabureibafpccics, noninhabitataBrafilia, fedinremotifllmis defertis trans immenfa iila montium juga , vidi. Utraque eft excelfiflima , vaftiflima & odorifera , fed cortice & ligno differentes. Altcra rubefcentis eft coloris , odoreque Cedro Brafilienfi , qux Incolis Acajacatmga dicitur , non diflimilis. Altera , de qua nos in pnefenti agimus , folio eft exiguo , inftar Myrti , cortice cinereo , digitum craffo , tenuimembrana miniati coloris , ex- terius cooperto , fub qua flavus liquor , quototus cortex turgere folet , latitat , qui vctus °ra- tiorem fpirat odorem quam fi recens fit , fitquc confiftentiae craflioris & coloris punicei. Revirefcente arbore circa Februarium & Martium , lunaplena, cxlxCo cortice,pendulis vafculis , excipitur hoc Balfamum fragrantiflimum & praeftantiffimum Cabureuica dicTum. /£des non folum , fedLucos integros gratiflimo odore, Peruviano perquam fimili , infi- cit. Subftantia eft compacTa & tenaci , fed calefacTum fequaci & dudlili. Circa fluvium po- tiflimum Ieneiro & in diftricTu divi Vincentii & Spiritus San&i , quam in Parnambucenfi , cre- brius reperitur, Jicet non adeo magna quantitate inde ad nos deferatur. Ad internos & externos affecTus non inferiori gaudet qualitate quam Copaiba. Calidum & ficcum eft in fecundo gradu diflblvens , digerens & confortans. Aliquot illius guttulae per os jejunis exhibitae, Afthmati profunt: intemperiem quoque ventriculi, vifcerum languores in- veteratos corrigit : tepidum pe&ori & hypochondriisillitum, eorum oppilationes & fri^idi- tatestollit. Irrigatione & friftione capitis & cervicis ex pannorubro, corroborat cerebrum &praefervat a Paralyfi & fpafmo j imo debilitatum omne nervorum genus in priftinum vigo- rem reftituifTe , fxpiflime hic fumus experti. Cseterum Lufitani aeque ac Brafiliani adverfusvulnera&morfus venenatorum animalium inefTeillivirtutemquandamfingularemteftantur, adquam animalia, inftincTu folonaturali confugientia, corticemque deterentia , parti kefae, praefentiflimum inveniant remedium. Quse omnia in caftris & Nofocomio noftro, tumimprimis militibus icTis a feris atque Barbaris, mc- cum per deferta peregrinantibus, comprobavi. Quippe folo hoc cximio Balfamo recenter cx ipfis corticibus collecTo , vulneratos & luxatos reftitui. Iconem videre eftG. Marcgr. p. 137, Cap. 14. 1. 3. * C A p. VI. T)e (t/fcaju arbore &- lllim fruHu, QUantum lenta folent interviburna Cuprefli,tantum inter cxteras Brafiliae arbores emi* net ^Acayaiba, divino beneficio harum regionum incolis conceffa. Qux ut afpc&u pulcherrima , ita multifaria virtute celebratifli ma. Ac quamvis umbrofa & patula , ramifque proceris fpeciofa , nontamen adeoinaltumexfurgif, fed cum reveramalus fit, variis & fi- nuofis flexibus (kfc incurvat , ramis humum verfus depcndentibus. Eft duriflimo ligno a nau- pegis valdeexpetito,acGummi optimoturgente, quod fua fponte aeftivis menfibus erumpif, ob facultatem, pellucidum colorem, fragrantemque odorem Arabicovixcedens. Arbor haec nufquamlocorum, quam arenofis & litientibus reperitur. Foliis eft, finervos, fifigu- H ram 58 G V I L I E L M 1 P I S O N I S ju^landi fimilibus , fed fragrantioribus , ncc aromaticum odorcm deponcn- ram fbe&es, uglandi umiuou» , icu udgiduuuuuua , «v*. ^«»w«^ — ~^™" tibus nifi diftillatione forti. Multo aytem magis odonfcra illa folia , qua: verno tempore BraC lienfi pullulant , & hine quidem pulchr e & fature rubicantia paffim in filvis videas , annuaquc folia tamquaminutiliadetrudunt, circahibernumtempus. Moxflos prorumpit pulchcrn- mus varie^atus , rofaceoque fubinde colore 5 adeo odoriferus , impnmis manc (, quod Sol dedieviresmultas attrahat & herbatum arborumque flores vehementer afficiat) ut totis tn- bus menfibus Scptcmbri, Oaobri &Novembri, integras filvas repleat & viatorem miri- fic oblc&et In Alembico perignem communicant aliquem odorem aquae , minustamen fortemautgratum. "„ _ Circa Decembrem pomifcra hxc arbor incipit deflorefcere , caftaneamque phafeoh forma ac cineritiicolorisefummitatepomi producit, oleoadeo mordaci & cauftico , mter duos cortices ut contrcftanti valde noxium habeatur , quamobrem non nifi inter erodenria nume- ratur Calidum cft a tertio ad quartum gradum , nec nifi cancrofis & mahgnis ulccnbus , vi- tiofa carne laborantibus , adhibetur. Lychenes quoque , Scabiem , pedum vermiculos,/?/^ didos, aliaquccutisvitiaexpugnat. , _ - m m Maturefcentc autem caftanea ipfa cum oleo intus contento fenfim mitefcit , ac vim fuam maxima ex parte deponit s quod principio quidcm aufterum & acidum *ntibus ac palato in- gratum & noxium, mox a Sole excodum & matutino rore turgidum, noftns Europzis oratimmum , & in deliciis effe folct. Brafilianis veronon minus quam Arcadibus olim Quercus, pomum hoc, turn glans ei adteerefcens & fupcrinnafcens , a tot jam feculis , vits folatio fuerunt. Bella, qu* frequentia inter illos excitari folent, expartehujus frudus amore geruntur. Vidores enimcaftnspo- fitis loci expugnati poffeflbres tamdiu mancnt, doncc omnem arbons fimftnm dcpalh ruc- rint ZEtatem exinde fuomore dimetiuntur, namfcmclinanno dumtaxat celcbns hicftu- ftns provcnit, idque menfibus Dcccmbri , Januario &Fcbruario, tunc cnim deficit fubla- titudineParnambucenfis Prsfedurcs quiamcffis & vindcmis tcmpora pro fitu regioms mu- tari folcnt. _ r Pomummodicerefrigcrat&fauccs conftringit: vcntriculogratum,fimaturum,fm mi- nus & immaturum inftar Limonior um fucci , corrofivum cft ac mordaci acore infeftum . 1 i- 2LUa ue FacvltatibVs SimpIicivm L i B, I V< 59 gura eft oblonga &turbinata, pyrura,haud malum diceres: odore grato & fragrante, co- lorc qua Soli obvertitur, rofaceo, caetera croceo&adaureum vergente. Subftantia intus fpongiofa eft&multo faporofo liquore tumens , fed acinis & feminum cellulis carens, Cru- dumxque cupide ac coctum & praeparatum , expetitur. Saccharo quoque condituraLufi- tanis&noftris. Vinumquodexhocmaloablndigenisexprimitur, infigne eft; nec dubiumquindiu per- durare, & complurcs in annos, ubi defcrbucrit, firmum & floridum fcrvari poillt . Vetus citius inebriat quam recens, non fecus ac ficera Europaea; licet adftringat, urinas tamen egregie movet , ut in me & aliis comperi . Aquam quoque deftillatitiam , optimumque ace- tum inde elici&componividemus, quod urceolis exceptum, vicemacetifupplerefolet. Caftaneae autem feu glandes pingues & fecundo gradu calidae , renis leporum figuram 32- mulantur. Crudae ac recentes, ficumvino&momentofalismanducentur, juglandes guftu referunt , fin affatas aut faccharo conditas comedcris , multo fuaviores , & durabiliores conv peries ; quapropter quoque pro deliciis inter bellaria apponuntur. Incolas arboris gummi redactum in pulverem , ex Jiquore convenienti propinant mulie- ribus obftru&ione menftruorum laborantibus. Haec &t<^Acaju arborumBrafiliaefacileprin- cipe, di&a fufficiant. Utinamaeque copiofe in defertis&remotisBrafiliaemontibus& filvis a natura effet collocata , ficuti in locis mari vicinioribus. C a P. VII. T>e Icicariba , &• iUius Tie/ina Icica, TN arenofis & effaetis nemoribus excelfa reperitur arbor gummifera , quae a Bztbzns IcicariU -*-appellatur a lachryma quam fundit , quae ig&slcica, Lufitanis Almaaga dicitur. Arbor hasc Fagi in modum crefcit, caudice non ita craftb , cortice glabro & gryfeo. Folia fertinramulis,duo femper fibi invicem oppofita & tertium fblitarium in fine.Sunt au- tem pyri foliis fimilia,oblonga,an- terius acuminata, craifa inftar per- gameni,la?te viridia & lplendentia, nervo fecundum longitudinem, & venis oblique difcurrentibus . In ramulis adfoliorumexortum co- piofi pronafcuntur flofculi , race- matim feuverticillatimpofitifive congelti , parvuli , quatuor foliolis viridibus conftantes, ftellulxpene figura: Foliola autemilla in am- bitu lineola alba funt circumdata, &in medio exftant ftaminula ali- quot flavefcentia. Poft florem fe- quitur frudus,figura & magnitudi- ne Olivae, colore autem mali gra- nati, intus habens pulpam odoriferam , uti&lachryma eftarboris. Cortex exterior fi manu vel paulum mulceatur , infignem mox odorem de fe fundit. Cortex hujusArborisaltevja-lneratus, plenilunio imprimis, ftatim , nonnumquam poftri- die , aut tertio poft die gummi feu refinam fundit odoratiffimam (odoris inftar Anethi recen- tis contufi ) praeftantiffimamque , colore albicante & virefcente. EftgummiElemni plane fi- mile , quod tamen noftro officinarum , utpote rccentius , odore , & qualitate efficacius. Cali- dum eft ad tertium gradum, primum molle, mox indurefcens, prsecipue frbefactum. In omni topico, five fimplex, five compofitum, ad vulnera aperta & ad interiora mala , ex frigore po- tiffimum nata, adeo expetitum, ut profanum habeatur illud aut ignoraffe aut non applicuiffe. Hoc cum , partim rufticorum indulgentia ad me allatum , in quotidiano ufu effet, vix ulli unv quamemplaftro ftomachali, vel ceroto corroboranti adeo fumfifus, quam huic. Vifcera enim roborare, flatusdiffipare&doloribusfelicitermederialiquotiesfumexpertusj itautin frequentori praxi hoc prae caeteris commendare , reliquifque omnibus prxferre voluerim. Po- ftremo , ut hoc quoque adjiciam , capitis vulnera , licet graviffima, fanat, ac prima intcntione reftituit ; cujus rei veritas faciii experimento elucefcit: H 2 • Cap, f "■ ■y — GVILlELMlPlSONIS C A P. VIII. Deletaibaarbore &• iliius lachryma. RAriora quidem aromata & balfama , pro fua fertilitate, hic Brafili* traftus profert , quoad refcifcere potui, qua tamen gummi & lachrymarum copia compenfat. Interhax per- petuo virore confpicaa nemora, prsefertim in Paraybae diftri&u , fpifiarn & fpeciofam producunt Arborem Ietaibx , ligno duro , albo , cortice lento , pundtulis ex albo flavcfcentibus variegato, & hinc inde clypeiformibus ma- culis ,"exaibo fubflavefcentibus. In ramis continet folia dire&e oppofita, figura parva,fed oblon- ga,viridia, adta¨aevia, ner- vo fecundum longitudinem & venuiis tranfverfis , eleganterin- fefius confpicuis, prxdita. Fabas producit magnas, miniati colo- ris , quibus farina alba eduli? , juxta tria lapidea grana , digitalis longitudinis cohtinetur : e qui- bus vi fracVis prodeunt nuclei molles,oblongi & miniato colo- re nigrefcentes , admodum odo- riferi , optimique faporis , amyg- dalis Europaeis minime inferio- res,quibus animalia non tantum, fed peregBinantes fsepe fe fuften- tant. Ex ipfa autem arbore la- chrymafeurefina deftillat pellu- cida & nunc albicans,nuncfla- vens , fuccinofit maxime fimilis colore & duritie ( Brafilianis Ie- taicica , Lufitanis anime vocatur) & prunis impofita fuaviflimum priebet fuffituerf; facillimae autem eft confumtionis. Hoc uummi per meatus corticis mtenores deciderc certiffimum cft ; lllud enim, tellurc ef- foffa fubarboris trunco & radice occultatum extrahere folent.Quod potiflimum fit fub finem jeftatis menfe Februario. Monardes ex vulnerata arbore , in Nova Hifpania , colligi teftatur, haud aliter quam Maftiche aut Thus. Eo nonfolum Medici , fed & vulgus familiariter utun- tur pracipue in.capitis illo affedu tollendo , qui ipfis Chabequos dicitur , quem Cephaleam vel Hemicraniam rede dixeris. Solus autem illius fuffitus ad roborandum non folum caput, fcd & reliquas corporis partes frigore affeaas , valet. Calida efl; & ficca in fecundo gradu. Cas- terum vi quadam aromatica & peculiari fuo calore hoc gummi prxftare ac partibus nervofis il- litum velemplaftriformaapplicatum, prodeffealiquotiesfumexpertus. ^ Folia arboris contufa lumbricos enecare , fi exhibeantur , conftanter aflirmant. Interior corticis fubftantia rafa & aqu« impofita , contra ventriculi ventofitates, ad potiun- cuke formam praparatur , alvumquefimulmovet. C a p. IX. T>e Caopia arbore ejujque Jacuhatibm. Umilis ac tencra h#c arbufcula guttifera, a Lufitanis Pao dc Lacra appellatur, quod gum- mi feu gutta quzedam vifcofa cx cortice ejus defluat. Paflim & e quovis terrae genere pro- germi- de Facvltatibvs Sxmplicivm L i b. IV. 6t prminat. Ligno eft lento , cortice e cinerco rufefcente : difpcfciturirtmultos ramos. Folia habet folida , inferiori parte ex viridi quafi rufefcentia & afpera , fuperna dilute vindia& fplen- dentia. Florum in umbellas congeftorum rudimentafuntglobuli brunni , magnitudine lcntis, qui fucceflu temporisprotrudunt flores quinque foliolis conftantcs , cxterius ex viridi flavef- centis coloris, interms tomento albo veftitis , & ftaminulis luteis fubtilibus repletos. Poft flo- res proveniunt baccae, primo virides, magnitudine cerafi, rotundae, quse dillcdx ex molli, quo tcguntur, cortice, fuccimultum cleganter flavi exfudant: intra corticem autem continetur pulpa alba conftans meris cylindris juxta fe pofitis, qui ilbi invicem cohaerent. In extremitatibus ramorum, qui florum rudimenta aut flores fuftinent, femper duo fo- liola acuminata brunni co- loris compacta funt invi- ccm , quafifemiglutinataef- fent , & haftam five venabu- lumreferunt: haec decerpta ex pediculo croceum humo- rem emittunt. Florent hx arbores potif- fimum menfe Novembri <3c Decembri: lanuaho & Fe- bruario baccse funt maturae. Si cortex medius hujus ar- boris incidatur, praefertim quando florere incipit, & linquatur per unum atque al- terum diem , exfudatlachry- ma croceo rubra , egregia , coagulaturque ; quae initio mollis , poftea indurefcit. Convenit colore & confi- llentia cum Ghitaremi five Gutta gamba , & eodem fere modo purgar,eft e flavo pau- lo ruffioris coloris , quam il- lud, nimirum ficcatum, nam molle croceum : tinaiit co- lore luteo five aureo paulo faturatius.Diflblvi poteft eo- dem modo iri fpiritu vini , & tincturam facit croceam . Nonnumquam ignes lucu- lenti ftruuntur juxta arbo- rem,quorumpoteftatccortexdehifcit, majoremque fundit lachrymsecopiam, quaein maf- fam coada in ufum Medicinalem fervatur. Quod a me primum tentatum , optime fucceffit a nemine autem antea factitatum, Indigenae & Lufitani teftantur. . Olimaffriauhujus refinae in aqua diflblutae, impetiginem tollebant. Licet autem tantai effkacix non fit , quam gutta Cambides (quod an infitae tatditati , an praparandi modo fit im- putandum,dubito) tamenadrachma dimidiata ad drachmam unam, perintegram nodtem in aceto fquillitico, autfpiritu vini macerata, & ex vino propinata , ventrcm folvit , fortiterque perinferioraexonerat. Meotamcn judiciorediusfaciunt, qui dilutum ex aceto prsedidto in pillulas accedenteftimulo conglobant, quam quipotioncs exilla conficiimt,quod ob tena- citatem difficillime folvatur. C a p. X, T>e Tahnis > earumcjue varlis jbeciehus \ pLurimaPalmarumgcnera producit Brafllia , quarum quaedam fponte fua crefcunt tjiix- ■ ^ damincolaruminduftnaterraeinferuntur, inquefpeciofamaltitudinemexfunmnt Inter fllveftres frequentiflima eft Pmdova , eximia & procera arbor , dcnfiffima nemora conficiens. Palma autem mas & fcemina dadylifera; tumimprimis Coccro , non procula littore m praediis Bdgarum & Lufitanorum excolitur , tamque ad ornatum , quam ufum edu- H 3 catur, 6z G v catur, omniquc anni tempore ILIELMI PlSONlS adulta licet, fitienti & trifti fundo, felicimme tranfplantat| folet. CircadicecefinParaybajenfem e remotiflimis nemonbus adhortosobelegantiamtraduaaPalmaconfpicitur, cujus bra- chia fiveramicaudamPavoniam aemulantur. Barbari Caranai- bam & AnAchecanri , Lufitani Tamar appellant , forte , quod fru- ftus dadylis fimiles ferat. Eft autem arbor Palmae dadylifene altitudine : habens lignum riuTum , durum , craftis nervis intus conftans, nullius tamen ufus: cortex exterior gryfeus & carti- lagine a terra ad aliquod fpacium fquamatus , fquamis ordine cochleatimpofitis; quae primo longiores , fenfim fiunt brevio- res, imo tandem decidunt fuperne : nam arbores adultiores cau- dicis fuperioris medietatem habent glabram , inferiorem folum fquamatam. Squamae enim nihil aliud funt , quam ramorum qui exciderunt reliquije 5 arbore in altum furgente & enafcentibus aliis ramis. Arbor in fummitate ramos fuos orbiculatim expan- dit, direftefurfum, deorfum , & ad latera , ut palma dadylifera, fed longe elegantiori afpeftu. Ramus quilibet duos vel amplius pedes longus , fatis craflus , compreflus in utroque latere , fpinis duris nigris armatus, figura Dentifcalpium referentibus. Unicumin cujuflibet ramiextremitate foliumrotundum,n- quyx & ita plicis donatum , ut manuarium fceminarum umbra- culum coloris viridis, ab extremitate ad medietatem fere intror- fum fedum, in multa alia carinata folia , foliis palmae daayliferae ftrudurafimilia: quodlibetexhisfedis foliis, duos circiterpedes longum. Inter ramos folia ferentes alii prodeunt longiores , nimirum quatuoraut plurespedeslongi, in multosramos & inramulos lanugine albefcente obduftos , expanfi alterna- tim, fivequafi exvaginula prodeuntes. Inra- mulis hifce alternata ferie exiftunt flofculi pal- lide flavi , fine pediculis , finguli tribus foliolis conftantes. ( Poft flofculos illos proveniunt frudus, flgura & magnitudine olivae , primum virides , amari, non edules ; mox maturi nigrefcentes evadunt dulces menfe Februario , & licet noftratibus nulliusufus, gentilibus tamen tam crudiquam praparati in deliciis habiti, Tirade nuncupantur Tarde crefcit haec Arbor. Eolia apprime ferviunt ad tegendas sedes & corbes. Ea vero qua inter palmas filveftres Vruc ury indigenis vocatur, ut & Tucu , in tantam proce- ritatem non excrefcunt, multoque caeteris funt humiliores , minufque cognitae •, fpinis afperri- mis horrent & ligno funt ferreo , fed nullius ufus. Fruftus autem funt fru£tibus Pindovae mi- nores, cxterum ejufdem ferme naturae & race- matim quoque crefcentes. Quje rindova dicitur, lignum albicans & fcabrofum corticis loco habet , ligni autem lo- cofungofam &intus filofam medullam facilc combuftibilem , e qua fana & fortiflima lixivia norunt conficere. Nullum prseterea aut certe exiguum prseftat ufum : ad ornatum duntaxat ob infignem altitudinem & ramos pulchre por- reftos cxpetitur ; iis fiquidcm eleganter coma- tis & foliis radiatis utrimque veftitis , Lufitani atria& templorum parictcs cxornantjndigenae vero deEacvltatibvs Simplicivm L i b . I V. 63 vero loco tegularum tuguria fua ad pluvias & alia arccntia fternunt. Fifccllas quoquc & vafa viminca ex illis conficiunt. Folia autem hujus.atboris non ita dcpcndcnt in orbem, ut Cocoaro, fed maximam partem ftant furrecla. Prope foliorum exortum, ctiamrami provcniunt penduli, profcrentes racemos quatuor vel quinquc pedes longos , plenos floiculis , poft quos ctiam racematim proveniunt fru- &us ovi gallinacei figura & mole aut etiam majore , faftigium habentes acuminatum : al- tera autem extremitatc infident caiici vcl cupulx , ut nux pinea , foliis triangularibus con- ftanti. Maturus ftu&usexterius cxviridi flavcfcit, vclctiam brunefcit. Cortexexteriorfilamen- tofus eft, ut in Coco , vcrum haud crafius, fed duplam tantum habcns ovi Gallinie teftas craftitiem. Hicmorfusdctrahipoteft: iilo detracto apparet pauca caro crocei coloris, vix ullo manifefto fapore praedita , quaeaNigritiscumfarinacomeditur. Caro autem haec ambit nucem duriflimam , inftar Coco ovalem, ejufdemfere craftitiei, fed fine foraminibus. Hac fracla , apparet in cavo , pcr interftitium more juglandum diftindto , nucleus magnitudine ju- glandis, albus,duriufculus, paulo ficcior ncquetamfuavis utCoco. Colliguntur pertotum annum & nuclci tam ab indigenis quam advcnis comeduntur. Inaia-miri , id eft , coco. parva, Brafilianis difta. Oleum infuper optimum inde exprimitur, album & jucundi odoris, quod , quia refrigerat, defecltim rofati faepe ft'pplet,& cum recens eft, in cibis,cum vero vctus, ad lucernas ufurpatur. Efruclus quoque cortice aliudnon ignobile & magis flavum elicitur, fedminus refngerans, quod tamen ad multa mala cmollienda adhibetur. E faftigio arboris gummi pellucidum, odoratum&pulcherrimum . fluit , quod in locum Arabici nonnumquam venit Poftrcmo medulla coloris albicantis & reccntem juglan- dem refipiens , in vertice ligni continctur , optimum alimentum li cum pane & faie co- medatur. C o c o e 1 r o Indica , qu# a Brafilianis vocatur Imjaguacuiba & fru&us iliius Inajaguactt, ' Pindovie (de qua jam diximus) 111 multis diftlmilis. Nam caudice raro cft re£to, fed ple- rumque inclinato, quatuor, & interdum etiam fcptem pedes craflb : & fxpe ad «uinquaginta pcdes alto. Quapropter mirum eft , eorum truncos pofle fic brevibus , tenuibus & vix. terra coopertis radicibus in aere fubfiftere, neque fuo multo pondere & mole, vcntifque etiam vehementibus faspe eas quatientibus , humi conciderc. Accedit quod pars*caudicis humi proxima , non craffior auf fortior quam iri fummitate exiftat. Cceterum eft cortice cinereo, & quafi vibicibus hinc inde tranfverfim notato per ambitum. Lignumnon multi eft ufus , conftat enim ex mcris filamentis : eft dulce & quafi lacreo fucco turgcns , unde arbore ca?fa a formicis appetitur. Caret ramis; fed in fummitate, quindecim, vi- ginti aut plura habet folia magna , a'ata, in orbem difperfa, partim furre£ta , partim de- pendentia, grato afpeftu. Inexordlo fuohsecfolia alata quadam tcxtura veftitafunt, obf- cure gryfei coloris , qux folvitur fubfcqucnre alia. Qoodlibet folium longum eft circiter fedecim pedesRiiijnlandico^ plurespajciorefve, ac in exortu unum circitcr pedem craf- fum, diffeclum in folia five alas, ordine juxta fe pofitas aut oppofitas; quodlibet tale fo- lium trespedes circiterlongum eft,duosdigitoslatum, fed verfusextremitatemanguftius& acuminatum, habensfecundum longitudinem nervum offeum flavcfcentem, ac tranfver- fim fubtiliflimas lineas feu ftrias virides , ac totum carinatum cavitate furfum verfus ; fub- ftantiae inftar folii Gladioli, lxteviridcac fplendens. Inter folia alata in fummitate arboris oritur filiqua five vagina duos pedes aut amplius longa , in extrcmitatibus faftigiata, vi- ridis, ftriata, quae dcinde rufefcit & fponte fe aperit. Antequam autem fe pandat, cauiis intus reperitur eleganter compofitus pedem longus , tres aut quatuor digitos crafius , in plures ramos pedales aut femipedales divifus, qui rami apte anaturain thcca illa compli- cati magnam fpicam rcpraefentant . Rami autem hi onufti funt triangularibus corpufcu- lis , magnitudine amygdalae excorticatx , albis , quae rudjmenta funt florum &. deinde nu- cum. Nam rupta vagina rami hi fe explicant & oftendunt flofculos luteos. Hinc fuccre- fcit fruftus, quilibet infiftens brevi pediculo, pennam anferinam craflb, &cupulx, fqua- mis conftanti ex rufo flavefcentibus. Pondere & duritie fumma nuces caput humanum excedentes profert . Toto anni tempore maturis pariter atque immaturis frudibus deco- ratur, quiarde &racematim caudicis fummitati adhaerefcunt , &putaminibuscraffis,fila- mentofis & tenacibus veftiuntur, quibus fublatis ligneus calix apparet , quem fi immatu- runxperforaveris, aliquando fupra heminam dulciflimi & gratiffimi liquoris emittct, qui adufrigidiflimus licet , potentiatamen caliduseft , & tcnuiorum partium , urinamque cun- dtantcm provocat. Nucibus autem maturatis , lacteus ille humor condenfatur & coaguli in • ftar caiami fcriptorii crafiitie concavo adhxrefck , qui exemtus ac manducatus vixullinu- clcoj ' ~m ■MP ■ ■_■■» GVlLlELMlPlsoNlS cteo quamvisfapidifilmo, dignitate cedit : nutrit enim & fuaviter reficit: proinde a viato- ribus lon-o itincre delaflatis & fcorbuto infedis, valde expctitur . Calidus & humidus cxiftitin primogradu Oleummdepremendoextraaum, in plurimos culinz & pharmacopcae ufus refervatur, necamygdalorumoleoprscftantiacedit. Pei os affumtum peftoris malis medetur oleum, alvum quoquc laxat, fi largius exhibeatur : exaltoliefismiruminmodumprodeft.urinafquecit. Pnctcrcaliquorquidamftillatitius, albicans &eximia: virtutis exinde elicitur , renumque & Gonorrhesc ardoribus exftinguendis utilifllmus , tum a mulierculis inter cofmetica adhibi- tus Obfervandum autem aquam illam copiofiflimam & gratiflimam invenin in medis «tatis nucibus : in plane maturis tantum modicam, neque ita gratam. Nucleum autem tum optime fapere, quum ad fummam maturitatem pervCnit. E trunci porro vertice medulla qusdam , arbufcul* inftar nova , exfurgit , qus ex loculo, quocontinebatur, prorumpcns, cjufdcmfcrequalitatis , cujus concrctus ille nucis humor, dc quo jam diximusf cxiftit ; qu* non cruda folum , fcd & coda inter epulas apponitur, & cum braflicaCvprinaccrtat. Nondum matura magis tefrigeraf, quocirca vicem acetanorom & laftucarum przftat. Sed ea ablata arbor moritur, quod non *que contingit inferiori radicum oarte ixfa vcl concifa . hinc fit ut plurcs indigcn* fibi perfuadeant idem , quod Profpcr Alpinus de /£gypti populis circa daftyliferas narrat palmas, cas fcilicetnon terraradicibus attrada/ed aereexfublimioriarborispartcaliacvivere. . . Atquehsc dePalmis, earumque mcdicis praefidus diftafint. De caetens ilhs ranonbus nativis & minus ufualibus 5 ut & de dady lifcris exoticis, in Africa atque Afia non folum, fed & Italia notiflimis, fi quid reftet in Hiftoria Naturali plura dicentur. C a P. XI. T)e Aroeira ejujque cfualitatibus* ARborarenofis, littore imprimis & promontorio Olind* frequens , Aroeira nuncupatur. Myrtofilveftrinoftrati qualitate non valde abfimilis, adLentifcostamen referri debet. Prsetereximiasfacultates, quas cum Araca,8c Myrto , reliquifque , aftringentibus & odoriferis arboribus habet communes , hifce peculiaribus pollet , quod refinam fundat fragrantiflimam in- ftarLentifci, exquaemplaftrum adverfus frigi- dos affettus componitur. Foliis convenit cum Guabiraha foliis , nili quod hujus fint paulo minora: Sunt autem in ramulis binafibiinvicem oppofita, & quinque autfepteminextrcmitate. Ad cujuflibet ramuli exortum , ramulus eft brevior , plenus flofculis ^jj minimis , qui conftant quinque foliolis ex albo fubluteis. Frudumfertexiguum fanguinei colons , ra- cematim congeftum ac pendulum , cujus acri- monia & ficcitate carnes recentes a putredine confervantur. Oleum quoque ex fucculcntis illius baccis ex- primitur, eidem ufui cum refina inferviens. Folia infignem & nobiliffimum odorem emit- tunt , fi conterantur , quae fubamara , cum qua- damviadftringcndi,aromaticas calidafque par- tes habent conjunftas , qucmadmodum e bal- neis & lavacris, quae ex illis fiunt, videre eft. Has vcro virtutes tam profunde cxferit, ut pcr deftillationem foliorum, imprimis recentium, odorifera & adftringens aqua indc eliciatur, qus turri ad pellendos corporis affe&us , tum adTcmporeCPoxyfmi fcbricitanti , Empyricorum morc , exhibcnt cum fucceflu, oculos feu gemmas arboris ex aqua no&urno rori expofitos . -» ■ D E Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 65 Caeterum fciendum cft in ramis Aroeira, luxuriare fepe polypodium, illo quod e terra profilit longeprobatius. a r. XII. De Vrucu , ejufque cjualitatibus. T Ocum intcr arborcfcentes Plantas obtinet ffatc», filveftris quidem, fcd a Brafilienfibus -Mnter hortenfes & fativas jam olim tranflata .5 multaque etiam nunc induftria eam exco- lunt j partim utgranulornm folliculis involutorum , minio fcfe exornent acpingant • partim vero utLufitanis divendant, quaeftumqucrex illo faciant. Linguaipforumhanc plantam Vrucu, diclam, Clufius Bixam Americanam Oviedi efle exiftimat. Foliis eft grandioribus & mucronatis, figura cordis, ut pingi folet, altcrnatim pofitis, m pediculis , duos, tres, interdum & quinque digifos longis, ncrvum fecundum longitu- dmem & venas obliquas inferius prominentes habentibus , laete viridibus : caulibus ca- lamo fcriptorio tenuionbus, ligno albo & cortice fufco, inftar coryli. Circa extrcmita- tem ramorum in brevibus pediculis multi proveniunt flores , in uvx flguram difpofiti: quilibet flos eft rofac magnitudine, quinque foliis conftans albis incarnatis dilutis. In me- dio cujnfvis floris ingens numerus eft ftaminulorum luteorum apicibus purpureis • vix fenfibilem aliquem habet odorem. Poft florem fruftus fequitur in fiiiqua myrobalani ob- longi figuram habente, feu pyramidali rotunda, fefquidigitum aut duos digitos longa- quae immatura virefcit exterius , matura rufefcit , eftque tota hifpida ob fila ^proftiinentia qux habct , fed non aculeata. In qualibet autem filiqua ultra triginta , imo quadraginta grana , quodque fuo pediculo innitens , continentur , figuras conicce acutx aut cxi^ui pyri, &in duobus lateribus quafi digito compreffum. Color granorum infigniter mi- niatus & fplendefcens , fuccoque tali madens , ita ut ad taStum inficiat manus egregio miniato colorc. Grana recentia haud dura funt, fed ut granum pomi, intus carnem ha- bens albicantem: exterius ctiam quodlibet granum punftulum habet argentcum. Siliqua matura fponte fe aperit : grana ficcata evadunt rubra , obfcure nihiiominus tamen , ut an- tea, tinfturamin fe continent j & recentia five ficcata ufurpari poflunt: Trita fimpli- citer in aqua fimpiici feu ftillatitia, egregiam dant tinduram miniatam. Colleda grana inmairam coguntur, fpheruheque & tabcllae in multos annos durabiles inde conficiun- tur, quae in Europam tranfmiffalonge lateque diftrahuntur. Magifteriumctiam inde, mo- re coralli, praeparatur & in ufus refervatur. Grana recentia matura & exficcata , inque pa- ftillos conformata, quantitate indefinita, cum pulte ex Tipioca, qux Carima dicitur, alio- que conveniente decumbentibus exhibent, five veneno, five aliunde infirmitatem con- traxerint. Radices ipfe , nec grana, multi funt faporis, proindc ad medendum faciliores. Incola- rum nonnulli radices granis praeferunt , quodharumrecens, iilorum veroufus lon^efit an- tiquior, & vicem croci, colore & qualitate (ficut de Curucuma]. Bontius rctulit) fuppkt. Tum extradum ejus ex vino adufto confecium fibi refervant. Qupd etiam nunc hodie colono- rum non paucos , imitari videmus. Videatur Icon Hift. Nat. G. M. C a p. XIII. T>e Zahucajo , ejujque u(it. A Ltiflima arbor eft, cortice gryfeo, duro & insequali, inftar Quercus veteris, (ex ^^quo atramentum fcriptorium conficitur) foiia juniora ruffa funt, vctuftiora autem vmdia, fimilia foliis Mori, in ambitu ferrata , & quodammodo contorta & incurvata. Capaciflimos & fummx duritiei producit calices, ore in terram obverfo, & operculo,' admirabili naturae lufu , inftar pyxidis, opertos. In iis continentur nuces jucundi fa- pons , quae ubi maturitatem fuerint confecutae , excuifo illico tegumento , fine cuiuf quam auxilio e calicibus decidunt , & gratiflimum , incolis aeque & animalibus fuppedi- tant ahmentum. Semel in amio maturefcunt, mcdia videlicethyeme. Sapore & excel- lentia piftaceis adaequantur, & venerem fopitam dicuntur excitare. Potiones & pultes, tam ad Medicinamquam ad epulas ex illis comparantur. Oleum quoque pinguiftimum ex illis exprimitur, amygdalino calidius; nuclei enim, e quibus elicitur, infecundo gradu calidi &in primo ficci pcrhibenmr. Praeftat aifatis quam ■f crudis mmm^m* '■' "■i. • — — %- 66 GVI t I ELMI P I S O N I S v c ■ r,A ^«nMnfeftent Plufquam triginta ordine ipfi calici, mediante vifcofama- gailutinati hxrent, figuraque fere triangi ' A-Kn\\e< Tant~ duritiei hx pixides funt, ut Tapuyeris non folum vafa potona , fed & difcos, t oftas mfficiant Csterum arbor infaltibus & locis mediterraneis adeoluxuriat, ut ,ufto Sefrituifufticientifuftentaculofruausejusanquandofuerint. Saef truncocraflb &reao, inque infignem procentatem afiurgit. Llgnum exi- mium ufum przftat , putredini mire refiftit, unde ob fummam fimul dunticm, . molcndx- ™ffi^aLs ex illo fabricantur , c^terafquearboresmultumantecelht. ^^uc^furiifdcmlocis^L^arbor, prioti fimillima, mfi quod cahces maps dc- formes producat, earum nuces dignitate inferiores habeantur : qmppc ex xmmoderato illarum ufu, quibufdam capillos defluxifle Incols teftantur. C A p. XIV. T>e Gueticoroja, & illius facuhatibus. X TAri* arbores excelfie Gmtijs difts, ejufdem generis frudus flavefccntes producunt,pauca Vcame ^ minoquC lapide ovalis figur* intus refertos; quorum fruftiium ad minimum omnes, fcda paucioribusexpetitos, excepto uno hoc coque prsgtandi , dc quo in pixlcnti agimus, & amagnatibusindeliciishabetur. u«u*m*4rAiix \n SEft autem hlc arbor qus <7^-^ dicitur , comcc gryfco. Rarm habcnt folum de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 67 frondescongefta. Nimirum pediculimntinextremitate ramofum, unumautfcfquidigitum longi, alternatim oppofiti , & quiliber. duo aut tria folia fuftinentcs , dcccm & plures digitos longa , quatuor aut ctiam fcxlata , ad taaum inftar corii Hifpanici, oblonga, Iingujcfigura,fu- pcrius dilute viridia, inferius ochra in- ftar flava , nervo fccundum longitudi- nem eminente , & coftis obliquis in- tervallis, partim aequalibus, partim inaequalibus diftindta. Adfrondcsflo- rcs proveniunt,in longam fpicam con- gefti ,parvi, flavi.peneinodori. Flo- ret Januario menfe, Majo & Junio fru- crus maturefcit, fcmelquc biennio in- tegro provenit . Malum Europamm magnitudine excedit : cft tubcrofus, deformis & maculis nigricantibus di- ftin&us; in fuperficie ubi maturuerit, mollis, ablatoque cortice , flava pulpa pinguis & carnofa apparet . Odore, fapore, ipfaque fubftantia nutritiva confervam aliquam recentem & aro- maticam refipit. Mox mmmae duri- tiei ac ponderis lapis , ovique magni- tudine, multis filamentis veftitus con- fpicitur-, qui vi effractus, nucleum fubftantiac carnofe rubicantis & com- pactae continct , ingrati faporis & a- ftringentis. Is tritus & ex convenien- te liquore ajgro porrcctus , vi aftricto- ria immodicum alvi profluvium 11- ,. . ,T ,. . , ■ . . „ „ ftit. Ufum, quantum quidem coriftat, aliuminMedicinanonhabet hicrrudus; utnecipfa arbor, quaE foliditate & altitudme, & duratione lplam Quercum fuperat. C a p. x v. T>e latiipabaejufque facultatibus. T7Na ex procerionbus Brafili* arboribuseftto>^; foliis laevibus , cubitum lon-is & V faturateviridibus, quae fingulis annis , menfeimprimis Decembrisdeponit, non omnia quidem fimul fed partem illorum, diverfo tcmporc. Mox nova prioribus multo lstiora acquint. uu xr LiV°t!ft tdiI?m0 %Th?°- F1?rcm SiS^^iguum, mcnfe Martio & Aprili, cstcrum Narciflo haud muitum diflimiiem , odorcm Caryophilli Carthufianorum xmuiatur • coloris albi , cum unguious interius flavis : in medio rioris ftamen craffiufculum flavum habcns ac mfupcr interduo foliafloris corniculum pallidum e medio floris prodiens , deorfum incur- vatum. Frudus illius magnitudinem habet mali Auraici , vel majorcm , rotundus , cortice tenui lento cinereo fub quo primum continet carnem folidam , lentam , fucculentam , flavefcen- tcm , faporis acidi , & refrigerantis , odoris grati. In medio autem fruftus cft cavitas repleta fc minibus molkori pulpa circumdatis , ej ufdem cum rcliqua carne faporis. Scminis grana funt compreila , & fuborbiculana , fere ut Mangaba , quae una comeduntur. Immatura poma viri- dia iunt, mox matura, mefpilorum inftar, putrcfcunt atquc efui apta fiunt, unde mon-muM aplebe noftrate appcllantur. Cruda non coda appetuntur: Saccharata& condita lautiora funt Contrafluxum ventris feliciter cxhibentur. Ardores palati &ftomachi compefcunt, famfquc&aegrisfolatiofunt. F ' Vinum quod ex illis exprimitur, in eofdem ufus refervatur , fcd vctus redditum calidius «- iiitit, minuique adftringens. 1 2 Ex ...*,„.—»**** I~- '•_.'»» ■ *■ 1. ■ ; tt 6§ GVILlELMlPlSONlS Expomonoudummaturoviignis liquorem extrahuntbarbari, quo adverfus eadem mah utuntur. Ex pomi cortice immaturo pi- gmcnti quoddam genus eliciunt , quod recens aqueum eft , mox nigre- fcit, quo corpus pingunt, ut veftitum nigtrum eminus , fatdo equidem fpe- dtaculo , mentiantur. Nullum alium ufumhic fuccushabet, ad nequitias dumtaxat exogitatus. Tinctura enim illius corporivel charta-illita, circa nonum diem evanefcit ; nulla alia ra- tioneabluipoteft. C A p. XVI. T>e oAcaja qua &• Ihametara. PKoceriorem,vetuftiorem & fron- dofiorem arborem, in Brafilia me vidifle vix memini. Cortice eft craf- fo rugofo & e cinereo albicantc, in- ftarSambuci. Folia iliius funt laevia , direfte fibi invicem oppofita , ad quatuor inter- dum digitoslonga , circinata , fpien- dentia , & nucis juglandis foliis haud abfimilia, verumacutiora; quaeme- dia xftate deponit , novifque ante hyemem decoratur , ut redintegrato quafi robore fructum melius profe- rat. Flofculos habet copiofos, in ma- ouUem fcd Lculents carnis : lapidem continentia magnum ex filamentis hgnofis . nec duxum Ytftadbu- cedentem; qui nuckum eoutiuct in fe « albo flavefcentem. Pru- ft s hic 'ratteft acoris , ac proinde inter tragemata locum fibi vmd.cat. Hyberms men- fibus marmamr , xftate media floret , & tuniea tenaci vcftitu, Primo loco rcfngerar & ^Potofucci.oculi&eortex, extcrnisiuxta& internis affeftibus medefur His mccedunt ISm%««, quxomnia iugargarifmum, contra guttuns 1nflammauo„em& urmUamalabrxparantur • vel in lavacro, contra muitos externos pedum & corpons affeaus fdhfbentur G« prxtereahujus arboris in acetariis, febricitantibus profunt. Pecuna e tabS hxc vjhfr arbor , qued volueres piex magnitudrms , mgrrs & aureis plumt clegamerveftte , in cxtrcmitaribus ramorum affabre & concmnc pendulos iuos nidos conftruunt. a p. XVII. T)e Tapia arbore , ejujque facukatibm. TN UrbeOlinda, totaquefereprsfeauraParnanW^ JUnrra a(Wit corticelsvi, cincrco-, multoshabet ramosj &fohain iingul s pedicuns t.tm^W^ lavia, fplendentia, fuperne iaturattore , inferne dilutiore virore confpicua, q^^^^J^,^ ccrafini quan, colledi, in quorum quo- Tn cxtrcmitatibus ramulorum plures pcaicuu, ttiamu i -i lib t flos nafcitur , quatuor foliis conftans albis & digitum longis habetque cqm h s alte - natim pofita quatuor foliola vircfcentia, inter qux exftant ftaminula fubrutTa multa, cir- citcr fefquipedem longa. Licet de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 69 Licet autcm hacc arbor foliis frucl:ibufque malo Aflyrix quam fimillima fit, tamcnquali- tate ab illa omnino difcrcpat, quod exceptis foliis longc inferior fit. Quare Brafilianis pa- riter & noftratibus , ob fingularem efficaciam quadilisineft, vehementer exrolluntur. Prse- terquamenim, quodvariiscorporisaffe&ibus fuccurrant, immodicos fervores leniunt & atroci illi ani vitio, Bicho del culo, di£to,mirum in modum folatium adferunt : fuccusfiqui- dem foliorum contuforum taedarumque, tum fimplex, tum compofitus, ano inditus , jcjuno refrigerioincendiumreftinguit,fqualorem ac immunditiem abftergir , & immanes dolores mitigat. Practer hjec folia illins contufa & auribus indita reftituunt dolorcs capitis cx calore na- tos , nullo accedente alio remedio . C a p. XVIII. T>e Aratku ejufjue Jjteciebus & qualkatibus. A R aticu, arborum Brafilia: indigenarum diverfe dantur fpecies: quarum dusequa >L ^Aratku-fonhe , & Araticuape a Brafiiienfibus dicuntur, pamm differunt. K^iratkti-fonhe enimeftarborcaudice, ramorum figura, corticis colorc Aurantfce malo fimiiis , fed folia, flores & frudtus differunt. Folia illius femipedem circiter funt longa , alter- natimfibiinvicemoppofita, fuperius fatutate virentia, fplendentia , inferius dilute viridia crafia, & ad taftum foiida , duos circiter digitos lata & in extremitate acuminata. Hinc inde flos provenit magnus , totus flavus , compofitus exterius & tribus foiiis cordiformibus, fefqui- digitum longis, inftar corticis mali aurantii , craflis , erede ftantibus. Hxc in fe continent alia tria foliaminora, quorum quodlibet femiglobum excavatum refertj ita tamcn inter fe compofitafunt, ut integrumglobum, interius cavum , magnitudine nucis jugiandisreprae- fentent • & in eo ftamen rotundum luteum cum apice fuo orbiculari. Flos totus flavus , fuavis primum odoris, fednaufeabundi. FloretmenfibusSeptembri, Ottobri, cc Movembri. Fiores / S multi ! I r— 70 G V I L I E L M I I S O N I S multifmgulisdiebus fe aperiunt, &moxfponte decidentes , ob gravitatem , ftrepitum inter cadendum edunt. . ^raticu-ape fere per omnia huic eftfimihs: utr^que poma ex acido dulcia proierunt, efculenta , fed filveftria & frigida , & propterea quibufdam non expetita. Figura & magnitudine nucis pinex, flavefcentia, fubftantia & carne intus moliiori , feminibus ex fulvo nigri- cantibus turgida. De Medica harum qualitate vix quicquam mihi conftat , nifi quod folia \_Aratkti> maxime communis, in oleo olivarum macerata & apo- fthemati applicata, tumorememol- liant, extergantque. Illa autem arbor quae Araticu pam vocatur, cseteris fimilis eft, nifi quod magnitudine differt : Flore enim,fru- au^ ligno & folio quoque eft mi- nore, &crefcit inlocis paluftribus-, cieterx vero in lilvis confpiciuntur, eaeque infinitx , praefertim circa pa- gum Iguara^ u>. Arbor hsec magnitudine & foliis eft inftar citrii , fed magis craffis & fiture virentibus, florepleno& ju- cunde flavcfcente : frudu, ficutreli- quae Aratktt , fquamofo & conatim defcendente; cui tantum inelfe fri- goris perhibent , ut crebro vefcen- tes interimat , quamobrem inter ve- nenahabetur. Radix illius leviftima eft , inftar fuberis , tantseque magnitudinis , ut "sSSS»., «bodshujusinpaludibusctefcentis tadicem ptofunde in temm deSet (ouo Uamenin aliis Brafilis arboribns haudfacile confpicias) unde credibile, noxram hancthgidamque quaUtatem, qua ftuftum nocete conftat , exmfeftoten* fegote acquitetc. C a p. XIX. DeCaarobaarbore ejujque qualitatibus. A*nU fdvefttis&ptoceta atbot.terris tantum folidis & glcbofis in Ptsfeftuta Pamam- -bucenfidekaatui. Flotcm fett e ccctulco pntputafcentem idquc :menfe uho: Scmen antemnkricans , quod matutefcit menfeScptcmbti: fmaum tatnm, fedinutilem , phafeolo maximofimilem.quimatuiusfaausapeiitut.manctquevacuus. E us fouToblonga funt , lingus nguta , dilute vitidia , netvo fccundum longjtnnmem & coms obUquU ;eminentibus prsdita. Guftu funt amaia , ficcata & contufa fomentis ac balneis 1° StaE? qL ex iilis conficuntut tcmcdia. five intctne affiamta cxficcand, mund.fi- candi&fananSTvi pollcnt: quodfelicitet inplutimis morbts, 'mBr"X^nfaueTD' nctca cuianda , fcm cxpcitus. Eadcm ttita atque in emplafttum przparata , ulccubufque ap- pUcata mirifice ptofunt, motbumque radicitus fepe cxpugnaut Ptxfctt.m, fi reputgato ptimum cotpotc , eotum dccoftum pct aliquot dics bibamt , & fudores provocentui. Ca p. c __ — E> E PACVLTATlBVS SlMPLiCIVM L I 8, IV. 7* C a p. XX. T)e Embirajeu Tindaiba ; ejufque facukatibus, SEquitur mmzftWc&nsh.xzzxboz Embira , five Pindaiba di&a Brafilienfibus , juxta Olinda? protnontorium fpecioie ut plurimum nafcens, & ob acrimoniam fruttus , cseterafque qualitatespipcris Brafilienfis semula. Polia fert exigua & acuminata, & Olivaefoliis fimillima; lignuni ejus eft tcnue. Procera eft admodum arbor, & in fummam altitudinem rc£ta aflurgit. Menfibus pluviis acini illius virent , fed maturefcentes raciv fibus Decembri & Januario ru- bent, atque decidunt, qui fi fue- rint deficcati, nigrefcunt, urunt- que linguam mafticata , & aro- maticum quid fapiunt , ablato femine nigro oblongo , quod in illis continetur , quod Junipe- rum redolet. A jejunis manducataftoma- chum debilcm corroborant & difcutiuntflatus. Tumcontufa & applicata morfibus ferpen- tum medentur. Excoquuntur ut referventur in officinis. Cuiinis quoque vi- cem pipens praeftant. Ex Arboris denique cortici- bus, funesigniarii, quomilites ignem fovent , conficiuntur, C a p. XXI. T>e Ibiraee arbore/jufque facukatibus, Ntiqua nemora hanc va- -ftam&proceram arborem producunt. Indigenae ibiraee, id eft , Lignum dulce , non autem Hiouraee, utLerius & Thevetus prodiderunt, appeliant. Eolia hujus arboris Laurum prorfus aemulantur. Truncus cortice glabro , intus albicante3 cxterius rubefcente fpe&atur. Eru&us fert flavefcentes prunis fimiles , gratiftimique faporis, vemm non quotannis. Ligno eft prxftantiifimo & prseduro, & putredini refiftente quodaNaupegisexpetitur. Arboris hujus virtutes auxiliatrices foli cortici inefle creduntur , qui recens avulfus , liquo- rem albicantem fibi agglutinatum habet, cujus colormoxperditur, paulatimque decrefcit, &cortice fimul exficcato, in naturam&dulcemilliusfubftantiam abit. Duriffimuscxiftit, femidigitali craffitic, fapore aromatico cinnamomum , dulcedine Glycirizamsequans. Sunt qui Guiaci feu lignifan&i fpeciem efTe contendunt.a quibus non diftentio. Moderate calidus eft & tenuium partium, quapropter pe&oris & jecinoris afFe&ibus optime convenit. Praecipuum enimincolarum refugium eft in veteribus illorum vifcerum obftructionibus, ut jam diximus: tum quoque adverfus Luem Veneream , eximium remedium fubminiftrat decodum illius ex aqua fontana, palato quidem non ingratum , peraliquotdiesreiteratum. Pugillus denique, ventriculo adhuc jejuno, ex ovo forbili, jufculo aut aliquo conve- niente liquore afllimtus, bronchia pulmonis aperit, & ceflantem quoque urinam educit. Quapropter omnibusartisMedicaeindagatoribus fuafor fuerim,utcorticemhuncinulterio- res ufus reponant. Succusautemla&eus exrecemi cortice exprefius, fcabiei &tinesecapi" tis , prae ca:teris medetur. . >£L. - > ■!■ 72 ' h GVILIELMI PlSONIS C A P. XXII. De Ambaiba arbore, ejujcjue facultatibus . \ Rvis quondam cxcultis dele&atur haec ficus filveftris , in quibus fponte nafcitur , in filvis ■"^-vero raro reperitur. Unico , eoque leviilimo & ferulaceo trunco in mediocrem altitudi- nem attollitur. U t Europaei Sambucum, ita Brafilienfes hanc arborem in fuos ufus & lufus ex- cavare folent •,•& ex radice ignem in defer- tis peregrinantes, collidendo, aliisque arti- bus e<2;re2;ie eliciunt. Raris & in fummitate tantum expanfis ramis, veluti corona, cin- gitur,paucifque,fedpregrandibus,fpeciofis & laciniatis foliis. Julos profert albican- tcs, racematim copulatos,pendulos,& ro- faceis tunicis involutos , qui maturitatem confecuti deflorefcunt & decidunt media ieftate. Pinguis ex eorumfummitatibus ex- preffusfuccus, recentibusnonfolum, fed & invetcratis ulceribus feliciter medetur . Folium quoq5tenerum & recens,autlevior arboris hujus cortex fi apponantur, tempe- rant & mundificant partemaffe&am. Suc- cus e gemmis expreflus,qui facultate refri- gerandi atque aftringendi pollet, puiti de Tipma inditus, calidam ventris proluviem fiftit. Menfes denique nimium fluentes, tum & virulentum genitaliuni profluvium. compefcit. Traduntlndigenarum & Lufitanorum peritifTimi, hoc remedium puerperis, im- modico menftruorum profluviobboran- tibusjnfigniter prodefle,fi in modum cata- plafmalis umbelico apponatur, cujus rei verifllmseteftem me praebeo. Nihilmirumitaque fi hxcarborprimis Brafilia: incolis, ut & advenis, tantopere fit prsedicata. Digna medius ndius, cujus vir- tutes etiam nunc latentes , pofteri fcruten- tur & in lucem protrahant. Altera ejufdem generis, cujus mentio- nem fcitloannes de Laet , ^Ambaitinga appellatur , & ramo eft rubicundo , & ligno minus cavo , foliis vero afperis , ut loco limas qusedam cum iis poflint tevigari. Liquorem continet oleofum ejufdem cum fucco Ambaib* ufus & eflicacix. Cxteras ejus facultates & auxilia Medica quia nondum fatis explorata habeo filentio pras- tereo. An vero fit Abiegna, de qua Clufius in Notis ad Monardem, ego valde dubito. C a i>. XXIII. T>e Anda arbore3 ejujquefacultatibus. Onprocul a littore,in locis arenofis , nunc mediocri, nuncfummaaltitudine,proterrae tcmperie, exfurgit arbor Anda : quae ligno eft levi, raro & fpongiofb. Fiorem fert magnum & concavum, aurei coloris praducentis. Folia illius funt laciniata, ut Mamoeira, multo tamen minora. Fruftum feu nucem gignit cortice duplici, extcriore cineritio,ligneo,prxduro & per- forato putamine veftitam.quo duo glandes continentur, jecinori lcporino non valde diflimiles, & nuces caftaneas fapore quodammodo referentes, licet virtute & qualitate differcntes. Una fiquidem atque altera cruda manducata ,alvumducit: quibufdam fimul &vomitumexcitar. Olim magnates, tum & facrorum in Brafilia antiftites, purgans hoc & falutare remedium, car- teris omnibus praffcrebant. Validae eft opcrationis; quamobrem aegris morbo frattis haud tuto cxhibetur, nifi opportune a manu Medici correttorium accipiat,inqucElecl:uarii aut tabu- larum N L*M*I DE FACVLTATIBVS SlMPLIClVM LlB. IV. 73 larum formas redigatur. Accipe duas veltrcs caftaneas contufas & cum faccharo dcfpumato cxco&as, addito anyfi & cinnamomi momcnto , gratiflimum non folum erit medicamcntum, fcd & tutiflimum , infantibus , iifque omnibus qui a purgantibus folcnt abhorrcrc. Lufitani&indigcnxexeadein nuce oleumexprimunt, quod lychnis affundunt , atque eo corpusinungunt. E corticc autem illius uftulato, incolae optimum & familiareremedium contraventrisfluxum,iifque,quibus poft aflumtam nucem, alvus immodcratius mit, fub- miniftrant. Arboris cortexcontufusfluminainficit, atque enecat pifces. Vide Iconem arboris & nucis in Lib.III.fol.i 10. GcorgiiMarcgravii;quam hicrcpo- nere nonduximus operaepretiuni. C a p. XXIV. T>e (juahiraba arbore , ejujque facultatihus. TN confragofis ncmoribus Brafilias, reperitur vafta arbor , quae gentilitio vocabulo Guablraba, •^appellatur ; ligno obliquo , multifque flexibus tortuofo, altifllmo infuper atqueduriflimo • & contra putredinem optimo. In collibus vei:o & campis eadem Guabiraba ad longe minorem molemafifurgit, vix prunum adajquans : foliaque multo minora , frudufquc fert minus agrc- ftes. Adco denique ob diverfitatem foli , difcrepantes inter fe , ut hx a Medicis , illae a fabris potius expetantur. Florem fert niveum, valdeodoriferum, ifque media seftate , mane antequamSol rorem exhauferit, colligitur, &alembico inditus, eximiae virtutis liquorem exhalat: qui refrigcrans prxfertim & mundificans , oculorum inflammationes optime temperat. Fru&us,fiveglobulirotundi, umbilicatim prodeunt, qui maturitatem fub initium hycrnis confecuti , nigrum induunt colorem , dulciflimique funt faporis. Folia variie figurae, qusedam acuminata & pene figura cordis, qusedam obtufiora,fuba(] >era, jC eminen- i1 J M — ~~ -"" 7+ GVILIELMIPISONIS eminentibus nervis funt foliorum pyri magnitudine: lcviffimc fricata aromaticum fpirant odo- rem: quarc infigncm in balneis ufum praebent , calidaad fecundum gradum. Aqua quoque frasrans,ficutieWibus,exilliselicitur. Quantum pulvis hujus ligniinCarbonemredaai, oculis inflatus conferat , ahasdemon- ftravL C a r. xxv. Dedraca-Iba, ejujque facuhatibus &ufu. HU) us arboris fruftus a Brafilianis appellatur Araca-miri- prunum Granatenfem vocant no- ftrates. Externa facie , frequentia , tempore , & loco natali , convenit cum Guabiraba , de qua capite prascedenti egimus. Frutex eft, ligno, foliis & floribus ut Guajaba, fed magnitudine differunt & fruttu. Scd ut va- rius&mirus eftnaturae lufus,omnes dignitates,eafq; cximias,fruaui&radiciinfevit,cumG'^- biraba nullas, nec in fmdtu, nec in radice , fed omnes in floribus & foliis infitas virtutes dedent. Locis gaudet apricis , raroque in filvis aut umbrofis nemoribus confpicitur. Floret bis quotannis , bis quo- que fert fru£tum,menfe nimirum Martio & rurfus Septembri. Pru- na coronis , mefpilorum inftar , eleganter ornata , innumerifque acinis turgentia profert , quae, ubi maturuerint , flavent , mufteam- que habent in fe dulcedinem , at- que fraga quodammodo refe- runt fapore. Cruda potius quam co&a appetuntur , fuaviffimique odorisexiftunt&faporis. Opor- tet autem ut tempeftive decer- pantur •, nam omni frudui , pro- pter intenfiffimu Solis ardorem, non minor injuria fit, fi paulo tar- dius quam ficitius avellatur. Conditus qui ex hoc frudu fiunt, jucunde refrigerant, ad- ftringunt & corroborant, locoq; carnis cidoneorum.confervse ro- farum , aliorumque fimilium ex- hibentur. Caeterum ipfe fru£tus virtute medicinali non deftituitur.Ex fo- liisfiquidem&oculis utpote ad- ftringentibus , optima balnea componuntur , tam contra inter- ' nos quam externos corporis affe- aus , ut fupra in capitc de ulceri- bus diximus. Pra: cseteris autem hujus fruticis partibus, radix diclis qualitatibus excellit. Atque hoc peculiarc habet , quodfumme fit diurctica , partiumquc fubtilium & fubdulci fapore cum adftrin^endifacultatepoileat. Proinde praeter eximias quaspracftatvirtutes, licnis&renum affedibus co n ucit. Aliacjufdemgeneris^r^reperitur,fednonitafrcquens , qustamen fruStumfacileprae- ftantiorem procreat, & multo majorem. Quaproptcr ab indigenis Araca-guaw , id cft , Araca major , appellatur , quod in juftam arborcm excrefcat : folioque eft glabro, laete viridi, figura & fragrantc odore Lauro multum fimili. Fruftum fcrtmali mediocris magnitudine , rotundum, fupernc umbilicum continentem: carnem habet albam.carni Araca-miriy odore, fapore & fub- ftantia fimilem : in medio multos lapides, pifis minoribus acquales, continentem, obrotundos, paulum compreffos , cxalbofubflavos&duros, ut nuclei cerafomm , intus continentes nu- cleum album. Adhxrent hi lapides carni pcr multa tcnuiffima filamenta. C A P. 75 de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. C a p. XXVI. . T>e (juaiaha arbore , ejufque facultatibus . "Agnaaffinitateinter fecori^mQixfantGumaba &c Araca-guacu; cjufdcm quippcnonfo- 4um altitudinis funt, fed folia & flores qualicate & facic externa convcniunt. Sunt autcm folia bina fibi invkem oppofita in breviflimis pediculis, qua: pradita funt nervo & vcnis paral- lelis lunaribiis, obiiq5 difcurrentibus & valde confpicuis, ad tadtum dura, inferius quidcm pro- tuberantibus, fuperius profundis & qiiafi rugofis : Fructus quoque hujus granis innumeris fca- tent , undc & mcrito pyra Granatenfia dicuntur : fcd in eo folum differunt, quod hi oblongio- l-cs & magis flavefcentes exterius , interius rofaceo colore vifuntur. Digna profccto arbor quce Europae importata , magnatum & Principum hortos illuftret. Montibus aut fiivis denfioribus non innafcitur , fed planiticm & campos amat. Agreftis efle defiit, villicorum quippe induftria viridariis illata , numerofas plantas concipit & procreat,ut nihilfrequentius occurrat,fru- truum enim grana ab avibus&pecoribusdeglutita, &moxperalvumcumexcrcmentisde- pofita, locislicet arenofis&triftioribus,altiflimegerminantmaximequeluxuriant. Aliis In- diarum regionibus communis hxc arbor , ,ac proinde hic patriam Brafiliani negant , fed tra£tu temporis inter illas habita eft. Semel perannumfmausprofert,quialbumfloremaeftate vigentem excipiunt ad initium hyemis: numerofoque proventu, totis fex menfibuspluviis, maximo omnium incolarum oble&amento dantur. Pyrahsecftomachoprofunt, qux fi immatura cocjuantur , eo fortius ventriculumcorroborant,atquealvumadftringunt. Matura croceo colore nitefcunr. Melius fanitati confulunt, qui co&a & faccharo condita, quam cruda, menfis inferunt : odorem cnim gratiorem acquirunt , palatoque fflagis abblandiuntur. ConcedendumfacileClufio&Monardo, quod in defcriptione hujus floris &frudus na- tura & facie nonnihilame difcrcpent, quoniain haec &alia exotica adiifle & experimento comprobafle ipfis forte non licuit. C a r. XXVII. T>e Hacoha & Hanana , earumqke facuhatibtis* / T7Rucius lippis & tonforibus noti,tamque familiares,ut nulliprorfus in Brafilia jam reperian- ■*■ tur horti, in quibus illi paflim non fpe&entur. Indigenae tamcn hic non fijnt,fcd aliunde huc deportata? hx plantas. Brafiliani quoque earum nomina fualingua exprimcre non ndrunt. Afris vero atquc Afiaticis olim fuifle notas , Serapioii & Avi- cenna teftantur,qui Mufas appellant. Hujus itaque plan- txdefcriptionem,quamMatthioliis, Ckifius& Dodo- nxus habent , libenter ample£tor, paucis tamcn, in qui- bus hallucinatifunt, mutatis. Duoautemfuntejusgenera, qua:ob maximam arfi- nitatem quam habent, una (quod ajunt) fidelia hic deal- babimus. Pulcherrimae faneplantae,fivefructum, five folium , fivc culturae , nafcendique modum fpecres. In quovis folo , licct trifti & fitiente proveniunt. Quovis anni tempore incola: earum fructu gaudent. Caudex feu craifior pars arboris e foliis compactilibus fquamatim coagmentatis conftat, qui fruftibus decerp- tis ut inutilis detruncatur, nam femcl tantum in vita fua frudtum producit. Verumexcifaparente, fexvel octo furculi e radice exfurgunt, qui matrcmrenovaht&fLib- fequente anno frucium ferunt. Seminibus & ramis pror- fus deftituitur uterque frutcx : horum vicem ornatifli- ma & pulchre virentia folia , unico eoque craflb nervo obducra, fex pedes longa , dLiolata,fupplent: illorum germen fatis longum e medio exfurgens , crebrifque no- dLiliseftdiftincrum, cujus extremitati turio, oviefrkie & rubro colore infignis, adnafcitur , unde triginta, qua- draginta, nonnumquam centum lobi progerminann Hi in atdibus fufpenduntur tantifper donec juftam maturitatem confequantur. Uterque tam BacoU quam Banana inter horarios fructus , & .( ut nonnullisplacet ) inter K 2 ficus \ 7& GVILlELMlPlSON^IS fieus recenfentur Uterque flatus excitat, modice refrigerat & venerem fopitam adjuvat. Paucifunt alimenti, pcftorifquepotiusquam ftomachi oblcflamento , ejufque calorcs re- ftins;uere Aviccnna autumat. . : to^ paulofuntlongiores, cute flavefcentc & quadrangulan , qua detrada, caro fuc- cedit mollis pinguis , minufque , quam Bacoba , fucculenta : ad hoc qualitate fngidior, nec tam fatilis digeftionis, nifi valde matura. Tofta biliofis prodeft, pituitofis non item. Nondum matura fi afletur adverfus alviprofluviumauxiliatur. Bacoba brevior eft, rotundior, nulhfq-, an- aalisdiftinaa: pinguiorinfuper&digeftufacilior-, quofit utinter bcllaria faciie pnmumlo- cum occupet. Ad ignem arefada , eodemque modo , quo Banana , praeparata , eandem utili- tatem praftat. Immatura sque ac matura , ad ignem folemve exficcata , diu fervatur , & Euro- px importata lon^e lateque diftrahitur . Eadem in taleolas difleaa,cum faccharo & ovis fnxa, vei inplacentas ad artocrcsc modum , coaaa,gratifllmifaporis,optimiqueeftalimcnti. In Infula Maranhaon , ubi maximopere luxuriat , vinum inde expnmitur , non diu durabile, quod tamen inebriandi facultate pollet. _ c j-rr Aqua vero qUae ex Bacoera ttunco , perpetuo humore turgente , elicitur , cum ingidiflima fit &adftringens , in magno ab incolis pretio habetur , contra calidos, internos &externos corporis arTedus. Quibus prseterea facultatibus polleant , Avicenna, Rhafes, Almanfor& Serapion , fufius & explicatius funt perfecuti. C a p. XXVIII. T>e Mangaiba, ejujque jacultatibus. Ximium hujus arborispomum,quod CMangaiba vocatur, nec ignorandum,necpr«ter- 'cundum arbitror , tametfi ad menfarum potius delicias , quam ad Medicum noftrum inftimtum facere vidcatur. Tanta cnim fuavitatc gulse lenocinatur, tanta faporis eft pr«- lllu ftantia, D E 77 Facvltatibvs Simplicivm LlB. IV. ftantia , ut haud fciam , an venuftiorem aut gratiorem fru&um America producat. Arbor pulchra , crifpa& fcccundifiima fiipra altitndinem Pf tlni lUropsBae non attollitur, cuam fru&u , prxcipue vero ligno & foliis aemulatur. In quibufdam Bahiae & Paranambuci locis inintegra nemorahafceluxuriare videas. Diftnbuit fe in multos ramos , ipfiquedenuo inramufculos tenues inftar Betulae: cujus lignum & corticem valde acmulatur. Folia fcrt parva, folida, egregie virentia , binafcmper fibiinvicem oppofita, quaeinmcdiofecundum longitudinem nervi, non tam venulas quamlineas habent iubtiliflimas paraliele difpofitas. Exfpirantehyeme, menfenimirum Augufto, florere incipit, ultraquenovem menfespomis ieu prunis oneratur & ornatur. Fiorcm producit exiguum, album & fumme odorum . frutlum rotunduium, efculentum, qua Soli exponitur aureum, rubrifque maculis diftin&um, Abrico- cumdiceres. TenuiiTimacuticulategitur, intufquelapillos quinque velfexcontinet, turget lacte , unde vel levitcr preiTus niveum palatoque gratiflimum funditliquorem , & licetfequax acductilis illiuspulpavideatur, tamen manducando nihil tale deprehenditur , orique inferta ftatim liquefcit. In arbore numquam maturefcit , fed decidens in terram ilico maturitatem confequitur. Cujus rei ignari adventitii, & externa pomi pulchritudine illecti, ubi primis labris deguftarunt, ftatim ut aufterum & amariflimum ab jiciunt j quid , quod ne pecora quidem im- maturum curant. Probe maturum faciiis eft digeftionis, ardores vifcerum domat & febricitan- tibus auxiliatur , ut in me ipfo aliifque multis fum expertus. Porro haud facile hxc pomano- xam,etiamabunde jejunoftomachomanducata,inferunt: nifi q.uod frigida & humidafugacia- que alvum dejiciunt ,'flatufquecxcitan.r,quodiblertia muliercularum noftratium , aromatibus corrigi folet. Luiitani integros frudtus condiunt, nullifque tunc epulis cedunt. H • C a p. XXIX. T)e dAbaremo temo arbore, ejujque facuhatibm. /Ec arbor mediocris eft altitudinis, montofis locis crefcens, foliis trifte viridibus, exiguisj buccini iimilibus, filiquisinutilibus ex minio nigreicentibus, miris variifque modis incur- vatis, aeftivrs menfibus conipicitur. Arbor cortice exterius eft cineritio , in- terius fature rubente , quem foium exper- tiores in Medicinae ufum receperunt , licet foiiis eaedem qualitates adftringentes a nonnuliis attribuantur. Cortex enim qui guftu amarus eft, iive in pulverem reda- «ftus , iive cxco£tus , & fomenti loco adhi- bitus , ulceribus inveteratis & male mora- tis feliciter medetur , ipiumque cancrum fubinde , infigni mundificandi & iiccandi qualitate curafle fuit compertum. Prater hascquia efficaciflime adftringit, balnea ad firmandas effceminatas carnes ex iilis confkiuntur. Potiifimum vero mere- trices iis utuntur , ut laxis pudendi parti- bus tonum reftituant , aetatemque tuto mcntiantur; imo qua poflibile , virginita- tem hoc dolopraetendant. C A p. XXX. T>e Z)mbu arbore y illiufaue facultatibus, VNicam tantum ex hoc arborum gene* re in habitata Brafiliae parte , ha&enus conipicere licuit in pago Iguaraca excul- tam: diflitae autem fylvxinterGuojanam & Paraybam fluvios iis luxuriant. E longin- quo profpicienti.magnitudine, ftru&ura &: fructu, parva citcus vel limonia videtur. K 3 Trunco- s GVILIELMI PlSONIS Trunco eft fere nullo , fed ramis multis tortuofis , inbelle quidcm fabricatis dividitur. Fo- liaferthaudmagua, lxvia, teteque vi- rentia , guftu autem acida & adftrmgcn- tia : Florem albicantem : Fruftum ex al- bo flavefcentem, pruno majori firrii- lem,fed carne duriori, licet pauca,quod intus magnum contineat lapidem , ficut frudtus ^caja , qui fi maturuerit , quod rit menfibus pluviis, faporis fit gratiflimi ex acido dulcis : finminus, adeo eftau- fterus, ut ftuporem dentibus inferat; proindeque tunc eidem ufui cui folia , fcilicet ad refrigerandum & adftringen- dumrefervantur. Radixautem, cuipe- culiare quid. prae cseteris arborum ra- dicibus conceflum , imprimis eft no- tanda: .quod-longe lateque, in diverfa & cralTa , ponderofae molis tubera fub terra luxuriet ; fi pondus , figuram at- que colorem , exterius einereum ,• con- fideres , majores radices Satau aut ln~ hyama diceres; a quibustamen ablata levi pellicula , differunt: quippe inte- rius confpiciuntur nivei coloris , molli turgidaque medulla , cucurbitce plane fimili , quae manducata , in aquofum , frigidum fuccum , eumque dulciflimum atque palato gratiflimum , folvitur. Fe- bricitantes , arftuantes peregrinatores mirifice reficit , tit ipfe quampluries fum expertus; neque aquae dulcedine & falu- britate Citrullo quicquam cedit. C a p. XXXI. T>e Cebipira-ouacu arbore, ejujque facukatibus . Raflitie & altitudine infignis Arbor in rariflimisnemoribus reperitur, Cebipira-guacu Era- fiiienfibusdiaa,addifferentiameJLjs notandam ab ea quae Cebipira-miri ,id eft, Cebipira mmor, abillis appellatur. Utrae- que funt foliis exilibus oblongis, olex fimilibus , fed craflioribus, minufque acuminatis , ordine di- creftis , & pediculis utrimque fe contingentibus. Utriufque arboris lignum com- mendatur, &non minuscelebre apud fabros ad axes machinarum Saccharearu conficiendos, quam cortex apud Brafilianos ad ufum medicum exiftit. Qui crafliis eft & compadus , faporis amari at- que adftringentis ,.calidus infuper & ficcusin fecundo gradu. Bal- nea & decotta ex illo folo fiunt praeftantiflima adverfus morbos a frigore natos, pedum & ven- tris tumores , dolorefque mem- brorum , Curimentosl.vSYizms di- aos , ipfam denique luem vene- ream , non inveteratam , forin* C de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 79 fecus & intrinfecus adhibita , reftituunt , fudorefque provocant. Cum vero abftergendi facultate fimul & acrimonia quadam agant , fcabiei , tineaeque & aliis ejufdem generis cutaneis affedibus medentur. C A p. XXXII. T)e Adureti , ejufque qualitatibm. Renofa & fitientia Praefecturse Paranambucenfis loca , mediocris altitudinis arbores -producunt, quarum quatuor ad minimum diverfae fpecies fub nomine Mureci nume- rantur. Earum duee maxime celebres &in ufu habentur , Mureci-fetinga & Uliureci-guacu di&ae. Omnes floribus pulchre flavefcentibus confpicuae funt, fructibus rotundis & race- matim corufcatis , eodemque , quo flores , colore praeditis : foliis autem & ccEteris crefcendi modis inter fe difcrepantes, ficut ex imaginibus conftat. Eru&us maturi gratiffimo qui- dem acore palatum vcllicant , fed ftuporem tandem dentibus infe- runt , fimulqueaftringendo intcn- fe refrigerant. Quapropter probe condiri folent & loco Berberis, quibus fapore & efticacia fimi- les funt, aegris ad exftinguendam fitim & Stomachum recreandum exhibentur. Prima harum, utpote frufhi minus filveftri , a me maximefuit expetita , & in officina repofita. Ejus quoque corticibus retia & couia tinguntur & contra putre» fattiones muniuntur. Barbari ex iifdem potiones conficiunt , ad purgandum alvum , quod a me nondum comprobatumeft. C a p. XXXIII. T)eJito> alias TJrape-euacu arbore \ejufque quakatibus. TT/Ec Arbor eft pyri Europaeas ■*■ -^magnitudine , undiquaque in praefe&ura Paranambucenfi ob- via; qua;, ficut ob fructuum raruni afpectnm multis nota ; ita paucio- ribus ejus radicis qualitates pro- beconftant. Si ulli figura , colo* re,totaque prorfus facie, racemos uvarum e longinquo adfpicienti videantur , hujus fane arboris fru&us funt, quorum uvx tamen inutiles habita: , ligneseque in- tusexiftunt. Toto anno apparent , verno tempore la:te flavefccntes , moxtriftisminiatico- lorisfiunt, nihilque promittunt , ut neque folia , neque lignum ipfiim arboris : fed totumin cortice radicis , quod adrem noftram faciat , confiftit. Cujus efticacia indomita ad turban- dum & purgandum corpus , tam alte a natura pofita , tit non impune ab imperito vul^o tra&etur. Qujppe dubito anplures calamitates ex iliius abufu an optatos fuccefllis ex opor- tuno ufu, promanafie viderim. (Idem de CManaca & Angelin cogLta..) Nec mirum, cum unufquifque idiota ad Medicinae Sacraria afpirare audens , nec remedii agentis , nec fubje&i patientis rationem habeat, loco medicamenti, venenum porrigat. Cortex enim hujus radicis, qui faporis eft acris & calidi in pulverem redattus ab indi- genis & robuftioribus agricolis Lufitanis contra invetcratas obftrucliones capitur indif- crcta fl li! g GVILIELMlPlSONlS creta quantitate, femipugillus circiter. MihirariormitUliusufus, idque nifi deficiente forte betiigniore medicamento , median- tibus^ tamen correcroriis , & qua: vim purgatricem infringunt , ficut oportet fieri ex judicio Medici, pra:- cipue circa validiora & incognita fimplicia. C a p. XXXIV. T>e Guabipocaiba arbore, ejufnue facultatibus . CUm primum haec Paunorii A- mericanorum luftra intrarem , in ftuporem mepenededit, vaftif- lima & pulcherrima Arbor, hi- bernis menfibus innumeris rofa- ceis floribus confpicua , aeftivis, in- finitis caflis fiftulis , inutilibus , du- plo oflicinarum craflioribus & lon- gioribus onufta , Brafilianis Tafjra- coanae Camhuifive Myrto ftbejhri , eju/quefacuhatibw. IN pinguioribus prafefturaeParanambucenfis terris circaOlindam divxfpecies arbufcula- rum , °Cambui di&ze mihi innotuerunt. Qivae ob fragrantiam , adftriclioncm foliorum , flo- rum &fruc"tuum, A^r//filvcftrisnomenmeritoobtinent. Priorarborefcens, cerafumnigram per omnia extcrna amaulatur, fi lignum, ramos, folia, flores & fru&us confideres : csterumin- terna qualitate eam fuperat , quod folia & flores optimi non folum fint odoris, fed fru- ttus nigri admodum fint faporofi , grata ac- cedente adftrictione , omnibus paritcr In- colis expetiti, & in foro publico venales. Pofterior autem fmtex Myrtus eft rubra , quantumque magnitudine priedi&a: cedit, tantum dignitateillamfuperat, acproinde frudus non tantum inter fecundx menfx delicias, fed & Pharmacopeae habentur. Frutex hicadfpe&upulcherrimus eftfo- liis fragrantibus , lxte viridibus , oblongis, acuminatis & fibi hinc inde appofitisdeco- ratur. Semel per annum floret , tempore Brafi- lienfi verno , Sole ad Scorpionem acceden- te , tam grato odore olfa&um quam niveo colore vifum reficiens. Fru&us crocei baccarumfunt magnitu- dine, rotundo umbelico praediti , quifian- te ingreffum Solis in Capricornum avel- lantur , fucco turgent optimo , fed tan- dem fauces, fimultumillis vefcaris , con- ftringunt. CxterumStomachum reficiunt, corroborant, xftumquefedant. Nulluseft incolarumhujusdeftri&us, quinonad fru- aus & folia hxc utihflima confugiat , & medicamentum fibi ex ipfis conficiat , five interno, five externo malo conveniens. Succi & fomenta illorum , tibiarum impri- inis ulceribus, atque aliis malis , adftrin- «rendo & mundificando medentur. Balnea fntesra,tamfluxibusalvi,quamuteridica- , ta, cum felicimmo fucceflu adhibentur. Omniademque bona polhcetur hsc Amencans Myrtm, qua: de Europsea Auftores paflimteftantur. Qnsnuncbrcvitatiftudensomitto. '' .... Tc~rtiaquoque^^fpecieshic reperitur, qua^n^ alba appellatur , fcdmfrequentior eft, neque a me hadcnus in ufus Mcdicinae applicata. Prxftantiorislconem hic adjungimus. C a p. XXXVIIL V T>e Loco, ejujque facultatibm , & ufu in Medicina. Erfus diftriaum Portus Calvi in prsefedura Paranambucenfi , cclcbris eft Lufitanis Empy- ricis planta, qux Loco ab illis dicitur. Cujus Brafilianum nomen miht aliifque eft m- cogmtum. Nafciturtantum circaoram maritimamlocisfitientibus : folia habct parva, oblonga , & ad linguae figuram acuminata, glabra, & Myrti foliis fimilia. Caulcsornateexiguisfloribusalbicantibusvcftiuntur. Radixquamfunditcopiofe, magns cft cfficacix , calct infigniter & fubamarum habct ft- m de FacvitJtibvs Simpliciv. m Lib. IV. 83 porem. Ejus particula ad digiti longitudinem, probe contufa , & in fefquicanna aquse fontanx macerata,fihauftiisordinariusexindecapiatur, vifcerum obftru&iones tollit, immundities renum & vcficae cxpellit mirum in modum. Tumoribus & doloribus tibiarum, ulceribus in- veteratis , imprimis autem a lue venerea reli&is (quod hic frequens cft) mcdetur , fi illo medi- camento membra affe&a bis terve de die laventur. Quamobrem facrum hoc remedium habe- tur omnibus qiiibus innotuit. C a p. XXXIX. T)e Cuipouna arbore, ejujcjuedotibus. 'Ulti multis & eximiis dotibus excellcre hanc arborem teftantur. Ego pauca, fed vera, &f ^quae ipfe fum expertus, de filveftri hac arbore Cuipouna, quae floribus flavis decoratur, ex- hibeo: Succus e cortice rafo expreffus & cum aqua limpida mixtus , ulcera inveterata mundi- ficat & purulenta, eaque carne rcplet. Praeterea eodemfucco atramentum conveniens elicitur, quo etiamadtingendos pannos utuntur1. C a P. XL T)e JVlunduy-guacu > Lufetanis Tinhoes do ^Brafel y ejujque uju in Medicina. RborumBrafilienfium vixuilaautlaetiusprovenit,aut majori foliorum umbra luxuriat, quam quae has nuces catharticasprofert, ob facilem potius proventum & perpetuum fiondium virorem , quibus pulchre.horti muniri folent , quam ob frucluum praeftantiam ex- petita. Ejus ramuli amputati, omni anni tempore, omni terrae vel leviter immiiTi , paucorura dierum decurfu virefcunt, & novas emittunt plantas , fru&ufqueferepertotum annum ferunt. Quos tamen vulgus , quod ufum ab abufu diftinguere nefciat, contemnit. Nam imperita mul- titudo, utrerumnovarumeftftudiofa,gulaequededita, nucum pulchre flavefcentium venu- ftatc& jucundo fapore ille&a, avideillasvorat, undevomitu& ventris torminibus mirum in modum exagitantur. Nonnulli exemta membranula, quae medias illas dividit, noxiam vim, tolliperperam exiftimant. ArbuftLila haec non alte afllirgit , interque frutices arborefcentes habetur. Ramuliseftnodofis, fpongio- fa medulla ; folio mucronato & glabro , fru&ibus ro- tundispendulis&copulatis, quosmaturos pariter & immaturos fert : hi a Sole poftea exco&i & arefa£ti de- hifcunt, & nucleosintus nigrefcentesoftendunt; quo- rum tresin qualibet nuce, vekitiin cellulis & feptis continentur ac dividuntur. Pineis Europaeis funt fi- miles, fedpaulo majores, verum juglande minores. InteriusalbefcLint&furTtpingues'; calidx adtertium, ficcae ad fecundum gradum. Et quodammodo palato lenocinantur, ita ventriculo fimt infenfiffimae, nam tresvel quatuor nuclei manducati deglutiti, crudos v humores. ilico provocant , provocatos per fuperiora & inferiora exturbant, tanta vehementia, ut invitae difcrimen, praecipue imbecilliores nonnumquam conjiciant, atque alexipharmacis & opia- tis ruentes humotes fedare neceffe fuerit. Sed ut legitimus earumufus conftet, indiuturnis obftructionibus vifcerum naturalium imprimis conveniunt : quatuor aut quinque nuclei ma- turi, fi a pelliculis interioribus & exterioribus liberentur?& mox leviter torreantur & macerati e vino, additis corre&oriis exhibeantur. Porro ad rem familiarem, ufumque domefticum haec arbufcula a multis expetitur: ex nucleis enim oleum quod exprimitur, elychniis affunditur, quod inventum Brafilia Lufi- tanis debet. Teftatur Monardus cap. iv. de oleo Cicini ,-in Nova Hifpania pro infigni cathartico refervari , ejufque qualitates quas illi attribuit , hujus oleo nucis quoque pro- priae funt. Quamobrem nomine potius Monardus & Clufius a nobis difcrepant , qui Cnrcas hunc fruftum vocari teftantur, idque fub Ricinifpecie. De qua tamen ipfe meri- to dubitat. I, 2 C a p. I %J, GVILlELMlPlSONXS C a p. XLI. T>e luripeba, ejuffie ftcuhatibus . X TOminc luripeh, duo cjufdcm generis, fcd non ejufdcm fexus , fruticcs nafcuntur in areno- JN fis Brafilise locis. Uterque pulchris .& umbrofis frondibus adolefcit , uterque gramincos fert acinos , more racemorum copuiatos & e brevi pediculo pendulos. • rrior &quidemmas,paulbfoeminacftminor,adhominisaltitndincmvixafcendit, folia- quehabetminora.necmultumfinuofa; caulcmque rarioribus fpinisobfitum, floremBora- ginifimillimum,fcdmaculati6rem. . . Pofterioraltior, fpinofior,foliahabetgrandiora, atergolanuginofa&fpmofaornatclaci- niate &fature virentia; floremeundemcummare, fed nitidiorem. Uterque obMcdicm* ufumquotidianumomcinisnotiffimus: \ '■ Folia enim & fuccus temperandis & mundificandis vulnenbus & ulcenbus adhibentur , eif- que egregie auxiliantttr. Licct autemamarum quidfapiant folia & radices , ficut Cichorcum &FumaSa,tamcnintercalidavixrccenfentur. . Omnium autem maxime radix virtute & efficacia excclht , multoque amanor exiftit , prs- rinuevcroMaris, quxDartium adeo efttcnuium. Quippe folumillmsdocoaum, urinam c nnftantem educit. Ad hepatis & paraftatum obftrudiones tollendas loco radicum aperien- tium cum fucccffii farpc adhibctur. Ufque adeo invaluit ejus utilitas & prsftantxa, ut a doftis pariter & indofta plebc expetatur & inter facra reponatur. C a r. XLII. De t£\4amawa frutice , ejufiue facuhatibus. 'imn^i Brafilienfibus di£a, frutex cft trivialis arborefcens , ubiquc obvius , qucm Z* -vapratos Lufitanorumvulgusappellat. • Florcs fert multospcndulos&lutcos; &poft hosplurimas fihquas oblongas copulatas , primumquidcmviridcs)fedmoxnigras& putridas, & frequens femen in ilhs contcntum. M; deFacvltatibvs.Simplicivm L i b. I V. 85 Folia habetcitriishaud diflimilia, paulo tamen longiora & molliora, & qualitate rcfri- gcrandi & abftcrgendi prcedita. Prxter alias dotes i quibus •excellunt, vulncribus atquc ul- ccribus opitulantur, partefque vitiatas reparant.Cujus reiChi- rurgi noftri non ignari , ca in quotidianum ufum colligunt. Raro videas viatores iter fu- fcipere, nifi probc hoc reme- dio inftru&os. Succus oleofus denique e filiquis expreflus , ad maturan* da apoftemata refervatur, & applicatur cum profpero fuc« ceflii. C a p. XLIII. T>cManacafmtke,ejuf quefacultatibm. T Ocis umbrofis , maximc -^circa Aldeam Tapicirica Iu- xuriat Frutex arborefcens Ma- naca, cortice gryfeo , ligno du- ro quidem, fed fragili ,' ex aibo cinentio, foiiis acuminatis. Flores fert exiguos, quo- rumaltercceruleo, altervero (quod ut rarum,ita maxime jucundum) Ia£tco nitore nitefcit : Menfe Januario vCgetiis & valde fpeciofe florefcens' confpicitur, atque integras filvas infigni fra- grantia Narcifli aemula implet. Flori fuecedit fruttus bacca: Juniperi fimilis, fcd inutilis. Radicem habct magnam, fo- lidam & albicantem , cujus me- .dullofafubftantia inpulverem re- da&a, magna in Medicina polli- cetur & praeftat. Incolje pame omnes,tam Lufi- tani quam Brafiliani , licet magni aemment, tamen ob indomitas operationes ha&enus in ufumad- mittere vix aufi fuerunt. Quippe periculo non vacat hoc genus medicamcnti , quod nimis vio- lenter corpus fuperne &internc moveat. Quamobrem tantum hominibus robuftifilmis exhiberi folet, idque additis corre&oriis , tum &juftaobfervata dofi, qus Scammonei potius inferior quam fuperior efle debet : ad illud enim validum medicamentum proxi- me accedit hxc radix5 verum non ita infipida eft: , amarore enim & acore nonplane deftituitur. L 3 Cab, X s6 GVlLlELMlPlSONIS C a p. XLIV. T>e Tagimirioba , ejufque ufu in Medicina. DUum generum Pagtmirioba in Brafilia reperitur , quam Lufitani Herva de Bicho nominant, aquotidianoufu. Orobi fpecies judicatur. In.qualibet terra, prascipue tamen arenofa, ac fponte fua nafcitur. Frutefcentes funt plantae , flore cereo , longis & tenuibus filiquis. Sature rubefcentibus , quibus femen ro- tundum, cinereum continetur. Quali- tate utraeque funt intenfe frigidae , facie viridi fimiles , exceptis foliis , quorum uni acuminatiora, alteri rotundiora exi- ftunt. Plantae lippis & tonforibus notae funt ob ufum & frequentiam , quod nimirum folia earum contufa & fuccus recens ex- preffus anoque infertus, prsefentiflimum quafi Antidotum fit contra calamitofum illud & familiare animalculum. In omni denique inflammatione , im- primis tibiarum , fomenta ex illis confe&a plurimum valent. T^ota , quod quae mu- cronatis foliis exiftit , felicius haec prae- ftet , atque in ufum frequentiorem ve- niat . Praeter refrigerandi , de obftruendi quoque.qualitate pollet; aqua enim ex floribus & foliis fiepe pota urinas fortius niovet quam Orobus, ardorefque renum & veficae temperat. Rotundiori quae eft folio , agricolis fJMLntta pafia di£ta , ulceribus & anthra- cibus,quod calores extrahat», applicatur. Ex foliis quoque ejus aquae impofitis & putrefacl:is,craflaqu3edam & unguisfub- ftantiaemanat , qua unguenti mundifi- cantis locopafllmutuntur. C a p. XLY. T>e Qimara Iuba y ejufque facultatibus . TE.es Camara fpecies mihi innotuerunt , frutefcentcs & e quovis folo emergentes , facie non folum externa , fed infitis quoque virtutibus fimiles , quse calida: & ficcae haben- tur ad fecundum gradum : neque differunt , nifi quod una illarum reliquis paulo magis ar- borefcat. •Duae flore gaudenrex aureo rubri coloris; tertia autem flore albicante. Hae^mnes exi- guo funtflore, jucunda tamen &infigni fragrantia, aromata redolent. Ex his tribus, tam foliorum & florum elegantia, quam odore medicaque qualitate, Camara Iuba, qux flore eft rubro & ftirpe omnium minima, caeteris antecellit . Folio eft Meliffie , fed paulo mi- nori, tamque odorifero, imprimis fi^ricetur, ut vei potiflimum propterea ad ufum ex- petatur. Balnea inde conficiuntur optima , tam ad roborandum interne , quam mundificandum externe , multos namque cutis affec~tus,ipfamquefcabiemabolent. Poft flores fequitur uvula baccis plena viridibus, magnitudine baccarum Sambuci, & uvula cum baccis fimilis eft frucYui cham£periclymem Glufii. Digna eft haec Camara , quaq inter fativas plantas excolatur , tamobpulchritudinem, quamobufum. Quarta de Bacvltatibvs Simplicivm Lib.IV. s? Quarta denique Camara-miri dicla cxteris annumcratur , cubitum longa, caule tenni & ^^ lignofo, flore unico, exiguo , lu~ tei coloris , qui ( quod mirandunV quovis anni tempore fe apcrit de die hora undccima , manetque ex- panfus ad fecundam pomcridia- nam , atque omncs fimul tunc ea- dem hora clauduntur , ufquc in po- fteruni diem : quod ficut veriffi* mum, ita rariiTimum cft yifu, fum - moque peregrinantibus oble&a- mento exiftit. C a p. XLVI. T)e (tAnanas , eju/que ■ qualitatibus \ ACtum agere nonnullis vide- bor , quod fru&um toties de- fcriptum & ad vivum exhibitum hic denuo producam Verum cum ea prcfcqui fitinftitutinoftri , quae Praxinxque ac Hiftoriam Ectani- cam illuftrent 5 proferam qua; de K^inan^s qualitatibus, tum ab aliis, tum propria experientia didici . Re&equidem in comparanda rc~ rum novarumnotitia, ibllicite in- fitas vires inveftigamus : fcd non minus intereife exiftimo , etiam indies cognitarum hcrbarum & fru&uum ultcriores dignitatesla- tentes fcrutari, iicut in hoc & mul- tis aliis veriflime mihi contigit , 6c proculdubio fgpiffime mihi & aliis pofthac continget. Csfnaniis, aliis Nana , Monardo Tinas di&us,nemini in Indiis credo ignotusjfacileque optimus fruclus hortenfis in Brafilia , fecundaequc menfxobledamentum&ornamentum, fivecrudus, five faccharo conditus, ex- fiftit. Altilis hujus Car- dui fpedes cinarae in modum nafeitur, fpicis compactilib inftar cri-? ftarum,in fummitatibus emergentibusjfoliis ob- longis , fpinoiis , & iri fpeciem gladii mucro- natis. Menfibus asftivis, Sole exiftente in Capri- corno, maxkne viget. Exigua femina feu gra- na fubrufa infuperficie pulpae latitant. Extu- berantibus bullis ex fla- vo albicantibus exterius paffim diftinguitur, & quafi s8 GVlLlELMlPlSONXS quafi vcrmiculis aut tefierulis variatur. Hicfruaus ,«}uia fucco corrofivo immodicc fumto linguamvellicat, acgutturis ardores infert, defciffo cortice intaleolasfecatur, inque vino Hifpanico maceratur"tantifper, donec qualitatem noxiam deponat,quigratum faporem & odorem vino quidem communicat , lingua: tamen morfus & gutturis inflammationem , n* potetur vinum, inducit. Ipfc autem fuccus , quo turget fraftus , mirifice animum languidum recreat, &fpiritus fopitos fufcitat, & imprimis ftomachum naufeabundum reftituit. Addo, quod recens ejus liquor , tum vinum inde expreffum , urinae fuppremoni cc doloribus nephri- ticis fuccurrat; tum quoque venenis , imprimis fucco e Betjs , yel Betre , ejujque facultatibus. FRequens tum infilvis, tum in mderibus urbisOlindseeffefolet^/^, fratex elegans , vel potius arbufculaquatuorautquinque pedesaltaj caudice refto , nodofo, digitum craffo, pallide viridi & per totum punctulis albis nota- to. Superius ad aliquot nodos , ramulos adipi- fcitur identidem nodofos & ejufdem cum cau- dice coloris. In ramis habet folia , ad quemlibet nodum unum , & fimul unum julum. Polium quodlibet quinque , fex aut feptem digitos eft longum , lingux figura , pallide viridis feu liib- flavefcentis coloris , fuperius fplendens , craffi- tie Lauri foliis pene fimile. Denique piperis ftirpi Sarmentis , caule & facie externa fimillima. In hoc tamen differt , quod folio & fructu paulo quam pipereftgrandiori. luli qui ex ramulis dependent , formam pipe- ris longi mentiuntur , fed infipidi funt & nul- lius ufus . Verum licet frudus fatuus fit , radix tamen fapidiffima eft & celeberrima ; nam & aromaticum quid fpirat , & Zinziberis praeftan- tiam fapbre , colore , atque odore aemulatur , praxipue fi. recens fit , tunc enim dignitate illi vix cedit. Foliorum &radicum deco&um colicum do- lorem fedat , dolores membrorum mitigat, ven- trem flatibus turgidum componit , pedumque tu- mores ex frigore natos amolitur. Idem praeftant balnea & fomenta inde con- fecta. Prater hanc Betyn , alia: adhuc , inter quas eft Betys fcemina , in faltibus reperiuntur , julis gra- cilibus & exiguis botrorum modo congeftis & pendulis. CAp, DE Fac.Vltatibvs Simplicivm Lib. IV. $9 C a p. XLVIII. T)e 3\(hambi 9 ejujque facukatibus . /^Lim negleda planta , in filvis & nemorofis dumtaxat locis reperiebatur ; tandem cognitis ^'illius virtutibus, hortis eft illata. Pro varid naturae & cultiirae lufu/variis modis ex- crefcit & facjem fubinde mutat. Herba'eft caule fa* tis craflb , lignofo , tereti , geniculato , qui portulacae modo partim humi fcrpit, &> hinc inde flbras in ter- ram a fe demittens, radices agit , partim afiurgit. In ramiiios rhultbs varie difpanditur , geniculatos , duos fibi ubiq; oppoiltos, in iifque adfingula genicu- la , bina folia oppofita ha- bet, interdum &plura,inx- qualis magnitudinis : in ex- tremitate autcm ramulo- rum,quinque,fex,feptemve folia fibi invicem appofita funt. Quodlibet autem folium figuram fcre cordis habet, oblongiim,&in ambitu le- viter ferratum ( quaedam & laciniata) coloris dilute vi- ridis. In extremitate ramulo* rum fiores proveniunt fo- litarii, magnitudine cerafi minoris,coftantes folo um- bilico rotundo finefoliis. Semen in umbelico (fufco per maturitatem ) ovali fi- gura,plane comprefllim,ex fufco gryfei coloris fpleri- dentis. Radix filamentofa , tene- ra, albicans. Flofculus, quem fert cha- memelo non multum ab- fimilem, terrae mandatus, paucorum dierum decurfii profilit, plantamq; afpettu non minus qnam efiicacia nobilem producit. Calida & ficca eft in tertio gradu, linguamque prxguftata vellicat. Laftucas cxterafque hu- me&antes & refrigerantes herbas , quae prp aeetariisXolent apponi , temperat , & faporearo- matico imbuit & commendat. Praeterquam quod tenuitate partium & caliditate intenfa cai- culum frangat , vis peculiariscontracolicosaftectus illiineft. Flatns & obfttuttiones ex frigore ortas diflipat, fi intusaffumatur, autbalneis, fovendo corpori concinnatis , injiciatur. Potentia antidotali praeftare & toxicofummeadverfari, experimento compertum habeo. Itaque quod vidi hic referam: Brafilianus quidam Bufonem nadtus prcegrandem & veneno tu- midum , fucco floris & foliorum tergo ieviter inftiilato ? eum confeftim enecavit. Nec tantum ■ Cte ani- 9Q GVILIELMlPlSONIS. animantia venenata exftinguit, fed & praecordia hominum adverfus venena munit , fi mane &ventriculoadhuc jejunomanducetur. Aquas hydropicorum feliciter educit , & roburaddit vifcenbus. Indigenae ad nrmandam valetudinem , pultibus e Oiiandihoca fattis , hanc herbam indunt , non fine profpero fucceffu. Cum pifcibus quoque folet coqui & egregie convenit. C a p. XLIX. T>e Qia-apia, ejufque facultatibm. SEcretumhujusherbaelndigenisdebemus, quiprimi illius virtutem nobis revelarunt. Pu- filla eft planta&deprefla, fed qux humilitatemprsclarisdotibusabundc-compenfet. Ex radice enim vel duos digjtos lon- ga , & pennam olorinam craffa , nodofa feu verrucofa , filamentis ad latera,& inferius tenuibus prx- dita,exterius e gryfeo flavefcente, interius alba, tres vel quatuor pul- lulant pediculi , tenues , teretes , tres aut quatuor digitos longi, qui quilibet unicum folium fuftinent, obrotundum vel oblongum , tc- nerrimum,fuperius fplendide viri- de, inferins paulum albicans , ha- bens nervum , & inferius venas tranfverfim confpicuas. Elorem fert in proprio pediculo ratundum,umbdicifigura , floris Bellidisaemuium,multis ftaminu- lis conftantem , ex quo femen provenit minus Sinapi. Radicem fundit pro mole fua fatis crafiam , tortuofam & cepa- rum more flbratam, ejufdemfere cum Pecacuanha praeftantiae & effi- cacia?, unde & Pecacuanha abufive aquibufdamappellatur. Cujusvi- cem in vomitu ciendo , & alvi pro- fluvio compefcendo egregie fup- plet. Eo tamen difcrimine obfer- vato,quod primam fuamdignita- tem a virtute antidotali fortiatur, cuius vices an aliunde mereatur, experiri nondum licuit, quam quod vifcera tetris fuliginibus liberet. Lufitam prater hanc, ab- ditam quandam & occultam qualitatem radiciinefle contendunt. Differt porro a Pecacuanha , quod ad vomitum proritandum minus fit valida , nec pari efli- cacia humores peccantes per fuperiora exturbet : quo fit , ut radix , quae odore & fapore alteri cedit,majoriquantitateexhibeatur. ../ Indigen^ integram plantam contundnnt , & fucco praelibato virus a ventre excludunt : a colubrfs laefi aut fagittis venenatis percufli , eundem antidoti loco , vulneri inftillant non fine fucceffu Datur hic & alia Caa-apia fpecies, priori per omnia fimilis; exceptis foliis , quae qui- dem ejufdem funt figurs , fcd in ambitu ferrata & hirfuta , quidam & pediculi horum raris ve- itiuntur pilis. r C a P. L. T>e oJcaricoba , Lufiiams Erva do Capitaon , ejujque Viribm. Et de Jgnape. P Lanta rcpcritur prjcftantiflima , locis irriguis , maxime vero circa rivos &aquas falien- tes , qux ab Indigenis ^Jcarkoba , a Lufitanis Erva do Captaon appcllatur. PoUum habct rotua- 91 DE FACVLTATIB VS SIMPLlClVM L I B. IV. rotundum glabrum, & fatis ; crafliim , atque Nymphe* minori perquam fimile. rioicm fcrt ex luteo albcfccntem. Radice gaudct multa, albicante, humi rcpcntc, & quafi nodis diftinaa,longa,bulbofa3fucculenta, & Pctrofelini quodammodo faporem refc rcnte. Eft tenuium pamum&calidarum,guftatuPerquam)ucunda&aromatica Pr^cipux qualitates qu« hanc herbam commendant, inhaercnt radicibus , interque aperientes haud poftremum locum merentur. Hepatis & renum obftrudiones, & intemperiem calidam cmcn. dant , tam fehciter , ut nullum remedium illis pratukrim. Interillasherbasqu^mundoOccidentalicumEuropafuntcommunes, Nymphea eft illis ^gatfir difta-, quslacubus&flagnispaffim innatare confpicitur. Ejusfolia&floresficutcx- terna tacie, itaquahtatibusadmodum conveniuntcumcommuniEuropjeaJifdemquefunt ufibusdicata apud omnes paffim incolas. Quippefolia fola, tibiarum ulceribus , inflam- mationibus & eryfipelafi applicata , medentur Oleum radicis Kym?he« quoque pneftantiffimum exiftit , atque contra internos & exter^ nosarTeauscalidioresinquotidianoufureceptum. Radices hx Aguape* dia* , longae & fucculcnts funt , cocl* five leviter afiats inter medi- camcnta aiimentofa numcrantuf, &proepulisapponunturinter acetaria. C A LI. T>e 3\(hdmbu Cjmcu , Jfoe , Figuero ilnfemo, kinum duorum generum producit Brafilia , majorem quidemunum, minorem auterrt valterum Uterque eft arborefcens, fpeciofa facie , nec filveftris folum , fed&hortenfis& altihs Cauhbus eft proceris & flore ex albo luteo , floribus vero pulcherrimis , ftellatis & fo, tcrfc&s, latiffimeque fe extendentibus . Viret perpetuo, jundimqueviridia femina imm* tura , mgra vero matura & cineritiis maculis diftinda profert , a Lufitanis Carapatos appeHata qus echmatis lappaceifque inclufa cclluiis , mox fponte erumpunt , pinguique ac medul' lofa fubftantia.turgida, & quovis.annitemporecoUeda, inSoleexficcantur,arcfacta con- tunduntur&ex aoua coquuntur, oleumque fupernatans ab indigcnis excipitur. Bck* vero ^rtr^T inftarf?^t cxprimcrc. Lychnis affunditur, eoqueoleidefectusfup- plctu. Nec proinde tamen ignobile, quum omnibus paffim incolis in ufu fit quotidiano rsftet 1S tam mtCrn°S qUam extcrnosi ita ut °Ptinii <** Europzi viccm Calidum habeturadtertiumgradum. Refolvitapofthemata, & matricis vcntrifquetor- mina &flatusilhtumdifcutitjProdeft tinmtibus aurium . rcftituit tenfos convulfofque ner vos. Tres vel quatuor guttuls , ex conveniente hquore fubinde perosvel anum exhibit^" fanantngidosarticulorumaffcaus&fimul alvum laxant. Cutemquoque a pC S quc^externis corporis affedibus vindicat . Umbilico inundum Lmbricos pucrorum «- Scmcn illius catharticumeft, & multo validius quamoleum: humores enim crudos per fupenora&infenora exturbat, ac proindc prsparatiouc indigent. Convenit in fpTrku vini optimo, lococorredorii macerare femina multa, &indc unciamcircitlreUXS ben , ut venter benignius a craffis humoribus cvacuetur cocniean cxm- Si ipfa feminis grana infubftantia accipere malis , minus tutum exiftimant incol* fcpte- nanum numerum excedere , hcet Dodonams id fuadeat ? P rid!nf\eT^ riaem , teltem habeo quotidianam experientiam. M 2 C a P, ■■■■■■■■ 1 >. a GvitlELMlPlSONIS C A P. LII. T>e ^Tanvaraca , ejufque facultatibus. BRafilienfes Tangaraca , LuCnamErva do Rato , appellant eundcm fruticem , idque non fine ratione, quod facultate fingulari deleteria polleat , & homines sque atque glires interi- mat. Ejus tresreperiunturfpecies. Prior, qua: maxime noxia eft, florem producit, primo albicantem, mox aureo colore iiitefcentem: folia autem la:te virentia, acumi- nata , fefquidigitum circiter longa , & multis nervis atque venulis diftin&a. Pofterior folia fcrt priori quidem Tangaraca haud diffimi- lia , fed longiora & trifte viridia : Florem autem fature pur- pureum & umbiiicatum , cui fuccedit fru&us rubo filveftri haud diffimilis. Licet autem foliis , floribus ac fru£tibus differant utrae- que hae plantae , ligno tamen, natali folo, & proceritate con- veniunt. Oetcrum ubivisfere in triviis obviae , qualitate vi- rulcnta Arfenico vix cedunt. Tanta fiquidem tum folio, tum imprimis flori & femini potentia ineft, ut manducata , confeftimhomineminterimant, nifi quantocius praefentif- fimo Antidoto obviam eatur. Nullum autem praeftantius alcxipharmacum , quodquc efficacius noxam hanc expugnet , ha&enus extat , quam ipfx hujus plantae radix , quae contufa & ex vino aut alio aliquo convenienteliquorepropinata, aegrosfaepe in inte- grumreftituit. Ufqucadco benignamaterNatura,faculta- tem non minus falutarem , quam mortifcram cidcm plan- tx infudit. Sicutfufiusdichimmtrattat.de Antidot. C a p. de Facvltatibvs S i m p l i c i v m Lib. IV. 93 C a p. L I I I. Dc leticucu Jive Mechudcan > itemque^Batatas > I?jhame&- (tAmenduinis. INter fru&us fubterraneos alimentofos primum locum merentur , quos Batatas , Inhame , & Amenduinas nuncupant vulgo. Batatx quidcm diverfi funt coloris, fcd qualitatc congeneres, nutricntes , magnoquc incolarum commodo in viclum cedunt. Pingues funt & clulccs atque fiatulentx : hyemc dcmum ob multam uliginem maturefcunt, & in hortis tantum excoluntur. Poliaillius magna , glabra, faturate viridia , fupra terram repunt. Flores ferunt extcrius dilute viridcs, interius candidos. Ut videre eft apud Marcg. pag. 1 6 . Qmai\tcmln-hame dicunturfuntponderofiores, mukoque majorcs , fedviliorcsquamito- tat£, filofi ac tuberofi, a pauperibus folummodo expetiti. Inhame de S.Thome, Brafilienilbus Cara , Congenfibus Jduiquoiquecongo , planta eftcaule quadrato, &paulumhincinde contorto; longiffime repit fuper terram aut etiam afcendit fcpes, longiffimequcfepropagat: namramuliilliusterramcontingentes, fibras protrudunt & novas agunt radices. Interftitio feptem aut etiam plurium digitorum ad cauiem provcniunt pediculiduo oppofiti, quinque aut fex digitoslongi , itidem quadrati , quorumcuiiibet infidet folium Sagittalis noftratis figura, novem aut decem digitos longum, latum circiter fcx, ubi la- tifiimum, quodlxta viriditatefplendet, folidum, fcptem autnovemnervis ex pediculiinfe- ctione prodeuntibus & per longitudinem difcurrentibus , inferius promincntibus , fuperius profunde jacentibus , in extremitate acuminatum. Crafia eft radix , unum pedem longa , cu- ticula excinereofufcaveftita, fub qua flavefcit , intus autem habet carnem. fuccuientam Sc quafi la&efcentem. Inter ^menduinas radices, oblongx prseftantiores , quaeduos cineritii coloris nucleos, optimi nutrimenti & palato gratos,fed flatulentos,atque ad Vcnerem incitantes.loculamento includunt , ut merito piftacei fubterranei dicantur: ex Africahuc deportantur. Ignobiliores bulbi rotundi Tamaotarana a Brafilienfibus nominantur. De ea nunc agamus radice, quae Lufitanis Batata depurga alias Mechoacan,~Bta.filhn\s Iitkucti appellatur : pafiim in agris & locis iricultis proveniens, nullaqne olitoris induftria tradata aut M 3 excnlta, ':{! !? l 94 GVILIELMI PlSONIS i ■ exculta. Adco per omnes filvas luxuriat , ut omnem terram pene impleat : Eadem plane eft fa- cies & efficacia plantae , foliorum & radicis , cujus eft Mechoacan in reliquis Americae partibus. Spccies eft convolvuli feu Smilacis , nam caulis illius farmentofus eft longiflime ferpens & fcandens multarigularis , lentus , ruffus , atque etiam viridis. Folia fuo proprio pediculo inni- tuntur , unum digitum longa , figura cordis , ut vulgo pingitur , duabus ad latera auriculis , ad taclum tencra , unum aut etiam plures di- gitoslonga, faturate viridia, inferius nervis & venulis tranfverfis confpicua ; nullum habentodorem praeterherbaceum: caulis autem incifus lacteum edit fuccum. Elores fert convolvuli magnitudine & figura , pukherrimos , albos & pauco in- carnato dilutos cxterius , intus autem pur- pureos , menfe potifiimum Julio : qui ubi dcciderint , fuccedunt femina , pifi pene magnitudine , fufci coloris , verum haud rotunda, fed quafiduae particutoe cxfedae eflTent , ita ut ferme triangularis fmtfigurae, quae menfe Septembri colliguntur. Ejus autem radix pinguis , alboque fuc- co turgens , gummofa eft atque infipida: exterius obfcure cinerea five fufca , refi- namquandam recens fundit; interius eft alba. Colligitur opportune circa menfem Otliobrem : in taleolas circulares dilTefta, filoque tranffutim excepta refervatur , & contra omnem externam injuriam vult defendi. Calida in primo & ficca in fecundo gra- du ccnfetur: Blande & citra noxam pur- gat : fed quia agit in vifcidos potiflimum & craflbs humores,, indiget vehiculo & ftimuio corre&oriiloco. Pulvisexvino infufo folo pra:ftat a dra- chmauna adduas &ultra, & fcecula illius , ut in Morborum obfervatiombus fupraoftendi. Conditura: & confer vx, qax plurimx tam e flore , quam ipfa radice fiunt, non folum funt boni faporis, fed blande laxant atque aperiunt. Plura quifcire volet, confulat Monardem, Dodonaeum, atque alios. C a p. LIV. T>e Caapebajlliufquefacuha^ tihus y &uju* CLematiti non abfimilis, tenaci ac prxlongo farmento , nunc vi- cinas arbores ornate confcendit, nunc humi inftar colubris repit hscc Herba; ob fimilitudinem Cipo deCo- bras, obeximiasvirtutes &praeftan- tiam Erva de nojfa Senhora a plebe Lufitanica cognominatur. Tenuif- fimo cft folio , rotundo , laeteque femper virente 5 Radice tortuofa , e cineritio nigricante, & digitalis cir- citer craffitiei, fijuvenis fit, finvetu- ftior, brachium adaequat , nigraque cxiftit. partium calidarum & tenuium. >ons. iftit. Subftantia intus eft folida, compa&a & pingui, non inulti , fedtamcnfubamarifapc rtium calidarum & tenuium. Floret de Facvltatibvs Simphcivm Lib. IV. 95 Florct planta mcnfc Iulio , & femen fert magnum coloris rofacei , e capfulis (lupulo fimilu bus) prominens. Ego duplicem radicis fimul & foliorum ufum fum cxpcrtus. Radixintaleolas fe&a, perqucaliquotdiesfubdio inliquidoconvenicnti macerata,vim iiiam iiii communicat, nec ingrato adeo fapore aut cercvifiam, aut vinum, quo diluitur, imbuit 5 quin potus ordinarii loco aegri ilio utuntur , quod rcnum , urctcrum & veficx obftru- clionibus mcdeatur. Ufque adeoCalculi expcllitmatcriam (licct rarius hic detur hoc ma- lum) ut Magnates Lufitani aliud nullum medicamentum huic prsetulcrint. Casterum hxc tan- topcre prxdicata herba , non tantum proptcr virtutes jam di£tas , fed & eximiam , qua contra vencna valet , facultatem, ab illis expetitur. Quippe fuccus ex reccntibus foliisexprefius , fer- pentumfanatmorfus : radix autcmcum foliis contufa, & evinohaufta,veneni intus aflumti vim retundit, penitufque expellit. C a r. LV. De Tajaoba > ejufque uju. Dlverfas Braflicx fpecies novus hic orbis producit , quarum folia Tajaoba , ab Indigenis vo- cantur. H arumunaal- ba exiftit, cujus foliaedulia,uti& radices,laxant al- vum: altera Man- garapeuna , cujus folia funt fatura- teviridia,ut&ra« dicesjtidemxor- tices & caules funt rofacci co- loris: hujusnon folia , fed radl» ces dumtaxat e- dules: tertia,qux Tajaoba vclMan* gara-miri appel- latur , cujus folia funt minora & duriora nec edulia , fed fola radii. Quarta eft Tajaoba fii- veftris , alias Tajobaraon di£ta , & nonnullis Man,gara bra- va. Ex qua profanum & fuperftitiofum vulgus philtra> aliaque fimilia, nec minus ridicula conficipoife exifti- mat. Radicem autem ejus vere caufticum efie , ejufque loco profpere ufurpari , experientiam teftem habeo. Quippe prxtcr balneaquxex iis foiis contra morboscu- taneos , tum imprimisfrigidos articularcs , apprime con- ficiuntur , membra quoque affeda , praevia Scarificarione, contufis recenter radicibus frican- tur cum optimo fucceitu. Mox cataplafmata exiifdem, partidolenti undiquaque imponun- tur : qux fi per viccs aliquot reitcrentur , inveterata quxque mala , citra recidivx metum , cx* terminarefolent. Qux alia prxterea Brafticarum genera haec telius producat , ad Medicinarn ultcrius fpe» ctantia,fedulapofteritas, ut fpero, inveftigabit. C a r. LVI. T)e Inimboja,fii>e Siha de Trqya, Lufitanis. Spere echinatus ille&vix tra&abilisOccidentis frutex, infilvisarcnofis&iittoribusfi- tientibus abunde pullulat ac jucunde virefcit. Lobos echinoides quos C. Clufius vocat, profert, duabus vel tribus fphxrulis lapideis refertos. i:ii 6 GVILlELMlPlSONlS ' Radix ejus eft gracilis & dura , interius albicans, calida ad tertium gradum, & faporis Hujus refina ad pugillum , plus mi- nufve , affumta , excitat vomitum. Contraqueilla venena potifllmum operari teftantur Empirici , qux lente vires fuas deleterias exferunt & tarde vitam depafeuntur. C a p. LVII. ^(bandi.piper longum.ejuf- que facultates. IN arborefcentis fruticis pene al- titudinem affurgit filveftris plan- ta, quae Pimientados Indios aLufi- tanis vulgo appellatur. Caule eft faturate virenti, & maculis albis di- ftin&o. Folia fert levia, ut Araticu, & oblonga : piper ornate produ- cit longum , idque ere&um , pri- mumex viridi flavefcens , mox fa- aman, turate viridem colorem acquirens. Orientali piperi oblongo, craflitie nonnihil ccdit , efficacia licet neutiquam inferius. Aro- matici eft faporis & infigniter urentis , praefertira fi maturum media a^ftate decerpatur , fenfimque fub Sole arefcat & ni- grcfcat, atque tunc calidum cenfeturin fupremo gradu. Di- gitieftlongitudine, conftansfolis quafi granulis , congeftoor- dine, (plantaginis inftar feminis) difpofitis : femelque tantum in anno provenit. Paflim interra folida&pingui, maxime autem circa oppi- dum Olindam conlpicitur. Quoniam autem tot Capfici Brafilienfis fpecies in hortis aluntur , hoc piper non admodum expetitur. Pharmacopolia ctiam minus illo indigent , ob rariorem illius in Medicina ufum . Sed tamen radiccs & folia , cum fumme fint fortia , etiam cxficcata & diu refervata , vicem herbarum calidarum & corroborantium , ad balnea concinnanda, contra univer- fam illam frigidorum morbomm cohortem, abunde fupplent. C a p. LVIII. DeSape,fivefacape, ejufqucufu. GRamen junceum a'd hominis propc altitudincm , cx radicula geniculata juncea , alba , ex- furgit, caule primum fimplici, inftar cu.lmi filiginis, tcreti , qui poftea in aliquot folia fin- ditur graminca, angufta, in mcdio album nervum fccundum longitudinem habentia. Nullius cft odoris, nec rlorem gerit ncc fcmcn. Solo, ut plurimum, effeto , nafcens , radices fub terra longe DeFacvltatibvsSimplicivm Lib. IV. 97 longe lateque agit,& mire luxuriantes extendit, novafque herbas tenaces & dudilcs protrudit, quibuslndigenae plerique & Lufitani utuntur, ad membrorum vulneraliganda, morfufque ferpentum,quo minus virus ad cor afcendat, conftringendos, donec vulnus fanatumfuerit. Sed miita hac fuperftitionc , vires&facultatespotiuscommendo, quxilliusradicibusjun- ceis fucco grato turgentibus , infunt. Multis enim profuifle experientia comprobatum eft, fi decodo illarum, praefertim quibus male fuit, ex fumto aliquo veneno, utantur. C a p. LIX. T>e lahorandl > ejufjue facultatibus &~ uju. TTa veteribus Incolis & noftris dicitur hodie haec Planta : quse in duas fpecies difpefcitur. U- Atraque illarum nobiiis eft & falutaris. Prior in fruticis altitudinem , inque terris tantum folidis & pinguibus crefcit ; folio & flore Lauro fimilibus. Caulibus alfurgit minimum digitum craflis , per longa inter- valla nodofis, teretibus & fature viridibus, qui ad nodos habent ramulos itidem nodo- fos. In his & illis folia vel adpofita, vel etiam alternatim pofita, a fex ad decem digitos longa, faturateviridia,Iplendentia, &inextremitate mucronata. Semen julisinhxretintenfe calidum & urens. Radice cft tenui & luxuriante, in qua hujus plantos dignitas quafi tota confi- ftit. Ad tertium gradum calida eft & ficca,fubtilium partium & caufticarum, pyretrique vicern merito fupplet in praxi. Pofterior ob eafdem qualitates, licct non aeque intenfas , idem nomen obtinet , eftque fruti- cefcens, ocymononmultumabfimilis, ficcisac fitientibus locis gaudens , fuafque virtutes, non minus quam prior, in radices transfundens. Utriufque radicum qualitates Brafilianis, qui illas Lufitanis & noftratibus revelarunt , adeo commendantur, ut inter Panaceas hodie habeantur, ufumque in Medicina praeftent eximium, & vicem Antidoti non raro fuppleant. Pugiilus fiquidem recentis radicis contufus , eque ge- N nerofg I L I E L M I P I S O N I S 93 G V nerofo vino propinatus, vim veneni per fudores & urinas exturbat. Cujus rei fpecimen Barba- rumqucndamcdidiffcvidi,fpcaantcExccU.Naflav.Comitc. Mordaci denique acore loco Sternutatorii falutarcs edit effedus, tum peculian vi amaftiva loco mafticatoni alte pituitam e capite ad os derivat,oculofque a perpetuis catharris vindicat. C a p. LX. T>e lacuacanga , aliisTacoCaatinga, ejujquefacultatihu. Nnumera in Brafilia arundinum filveftrium genera reperiuntur. Praeter eximiam illam fati- ■vam Sacchari cannam , reliquarum omnium facile reginam , in nemoribus exfurgunt admo- dum excelfae plumifque veftitae , ut ar- borum altitudinem, tibiae verohuma- nae craifitiem adaequent. Quxdam du- riores , fagittifque funt dicatae. E qua- rum radicibus deco&is , lixivium con- tra capillorum defluvium concinnatur. Plurimae quoque dantur aliae , quas fi- lentio praetereo , ob ornatum vel ufum ab opificibus dumtaxat aut agrorum colonis expetitae. Una reftat quae ufum in Medicina praeftat, bulbofa & femper virefcens, Iacuuanga ab Indigenis nominata. Caulis internodiis rarioribus & mol- lioribusdiftinaus , amplis & craffis fo- liis eft confpicuus:e cujus vertice,com- pa£tus,fquamatus , figurapyramidali& fpecioierubefcens flos, progerminat. Egregia haec Arundo, fpongiofa pul- pa, acidoque fucco turget. Inter fecre- tiifima & optima habcnt remedia con- tra Gonorrheam , manducare multum hujus cannae , caque fola renum , vefi- cx & genitalium immundities expelli tradunt. Ego fuccum ilhus acidum ex- primi , certaque dofi , addito conve- nienti fyrupo , aegro bis de die exhiberi confultius duxi, & multum profuifle fum expertus. Ea tamen cautione, ut ufus illius frequens.vitetur, quod fuo acore ventriculum infeftet , genitalibus quoque obfit , quemadmodum in multis videre contigit , qui temere iilo utebantur. C A P. LXI. De Safpfras, ejufquefacultatibus. IN vaftifllmis & diffitis Brafiliae faltibus , dure vel tres infignium & fragrantium arboram fpecies reperiuntur , quae i^Anhuiba a Brafilienfibus dicuntur. Quarum aliac nigricant , alix albicant , ac proinde Cedro branco vel Canela ob odorem difta;. Quae K^Anhuyba-feabya a Bra- filianis, merito ab Hifpanis Pao funcho nominatur, quod infigni famiculi fragrantia totam domum repleat , tamipfum lignum fquode cincritio flavcfcit Sandali inftar) quam cortex &radix. Proinde Monardi defcriptioni circa lignum Saffafias non acquiefcendum , licetac- curate ufum& abufumejus defcripferit : nam cum de dele&u& prarftantia partium arboris ae Totincoha , Lufitan. Tulgera , ejuffie facultatibus . Erba ultratibiae altitudinem vix afliirgens, folio oblongo, nunc maculato, nunc imma- culato, hinc inde per paludofa & aquoia loca ftagnantia confpicitur , Perficarix per omnia fimilis, undc cam Perfica- riam Amcricanam appellare placuit. Radix illius commanfa intenfiorc fervore & acrimonia linguam infi- cit , Europeumque Hydropiper non tantum fuperat. Fomenta e foliis veteres membro- rum dolores difiblvunt , frigiditatef- que abolent. Pubi fxpius appiicata urinas e frigore cuncrantes ciunt. Cxterum recens herba inter cauftica primas tenet, cujus rei non ignari Chirurgi, ea quotidie utuntur con- tra ulceraputrida. C a p. LXV. T)e IpecacUanba , ejufque famhatikus, ^Andem ad decantatas has falu- tjferasradices ordonos dcducit, quxprxter facultatem purgatncem per fuperiora & inferiora , omni veneno eximie adverfantur. Nec credo prxftantius remedium advcr- fus plurimos morbos ex longa obftru&ione ortos, imprimis inventris fluxibus medendis, in hifce terris reperiri facile. Dux exiftunt fpecies, neutra a nemine, quod fciam, deicripta, ea- rumve qualitates exi- miae in lucem protra- cfce. Utraque eideni ufui dicata , fed gradi- busfacultatum,tum & facie, & natalifolo,dif- ferunt. Una enim ea- rum humi deprefla,exi- guior in pratis crefcit j Pulegio non admo- dum diflimilis , nam caulis foliis lanugino- fis exfur git multis : al- bifq- flofculis cingitur : radix illius eft crafla, fi- lofa, albicans, a Lufi- tanis ad differentiam , Ipecacuanha Blauca di- cla , quae , quod minus turbet corpus & venc- nis validiflime reiiftat, icque pueris ac gravi- dis exhibetur, W, 3 Al- I03 G V I L I E L M I P I S O N I S Alteraeftlongitudinisfemicubitalis, trinis vel quinis tantum foiiis ornata. Gaudet locls opacis,&tantumindenfioribus reperitur nemoribus. Infummitate caulis baccas producit iXras,Vedpaucas. Radiceeft tenui,tortuofa,nodofa, fufci coloris, faporis ingrati, amari, catidi & acris. Exficcatain multos annos refervatur, nec facile vires deponit. Ejus in.pulverem rcdattce dofis cft dragma 5 in infufo , dragmse , plus , minus , dnx. Utriufque quotidianus cft ufus , malunt tamen dilutum , quod vel unius noctis fub dio ma- ccratione aut a&icne in aqua,Medicam fuam virtutem abunde liquoribus communicct. Poft- ca caputmortuum rcfervatum, denuoque eodem modo praeparatum, in cumdem ulum ex- hibetur •, minus quidem efficax ad purgandum vel vomendum , fcd magis adftringens. Ita ut radix hsc non folum materiam morbiflcam,licet tenaciffimam,a parte affefta revellat, camq; per fuperiora expellat , fed & aftringendo vifcerum tonum reftituat. Prasterquam enim quod fiuxibus ventris , aliifquc morbis medeatur , vcnenis adverfatur, virufque, tum occulta quali- tate,tum manifefta, per vomitum ftatim expellit. Quamobrem rcligiofe a Brafilienfibus re- fervatur, qui illius virtutes primi nobis revelarunt. C a p. LXVL T>e Caiatia , aliis Caacka , ejufque ficultatihus. PRxftantiffima ha?c Herba , merito a Lufitanis Erva dos Cobres eft appellata , quod colubrum morfibus fe- liciftime medeatur, nec ulli Antidotalium herbarum di- gnitate cedat . Lippis & tonforibus , tam ob infignem ufum, quamfrequentiam notiffima, quodintriviisubi- que crefcat , omnique folo gaudeat. Exigua haec Panacca lacticefcens eft inftar Efulae, foliis Menthae non diifimili- bus, fed longioribus paulo & anguftioribus exiftit , iifque criftatis , fed admodum triftis & fature viridis coloris , cauliculis ad rubedinem vergentibus, radicibus miniatis, temehinc inde infertis , humidepreffa totarepitplanta. Ita ut licet afpe&us imbellis ac ignobilis fit , qualitate ta- men interna compenfetur. Quipperecens mafticatavel contufa, &morfui Ser- pentum applicata , dolorem non folum fedat, fed ipfum venenum validiflime extrahit , & vulnera reftituit in integrum . Sicca vero, & in pulveremredada, fi e convenienti liquore, ad pugillum exhibeatur3 munit cor , virefque a veneno lapias reftituit. C a p. LXVII. T)e Iuricuara 5 ejujque facultatibus. IN umbrofis Brailliae nemoribus crefcit Herba /^w^r^Brafilienfibusappellata^foliisqua- tuor utcunque craffis , palmae magnitudinis, & inftar Apiri rotundis , Ccd exterius paulum afperis & minus glabris, fucco multo, eoque utiliffimo turgentibus. Folia quippe ha:c? five inte^ra , five contufa , ter quaterve applicata , maligna ulcera Venerea mundificat & reftituit. Radices ejufdem plantae exficcata: fi contundantur,&ex aqua Iurepeba, & liquore nucis Cocos dio expofitx , aliquoties propinentur , Gonorrheam virulentam &. calorcs expellit. C a p. LXVIII. T)e Capiipuba 3 ejufque ftcultatibus. TAmetfi pauca habeam quse de hoc gramine dicere poffim , non tamen eam praeter- eundam duxi. Lufitani Pe de Gallinha optima comparatione appcllant , quod fummi- tates hujus herbse in tres unguiculas definant. Ubique locorum maximo proventu con- fpicitur. .Ejus de Facvl tatibvs Simplicivm Lie. IV. 104 ftantur oranes Indigenx Brafilia,*. Ejus radix contufa & e convcnicnte liquore propinata , quodvis venenum exturbat , ut te« C a p. LXIX. T)e Salfa do Traya , ejufque ufu, PRaeter Carcaparillam Peruanam officinarum, altera haeq non imbellis , licet ignobiiior vulgari , reperitur. Ma- gnum & purpureum fert florem,folia glabra,& crafla,atq5ro- tunda , tenui validioque farmento, Oceani littus,infinito ductu perrepens, Lufitanis Salfa do Praya, five Carca littora- lis nuncupata,quam tamen convolvulum maximum re&ius dixeris. Sarmenta & folia recentia, temperate calida habentur, & emolliendi quoque vi pollent , ac proinde in balneis fa&i- tandis ufum habent haudexiguum , tum ad corroborandum. corpus in affe&ibus praecipue frigidis , fumme profunt. Decocta denique e farmentis &radicibusexficcatispeir os exhibita , eidem ufui inferviunt. Folia recenter avulfa, fonticulis appofita folatium adferunt. C A p. LXX. T)e (tAnlnga^ ejufque qualitatibm. rNter tot immenfas paluftres herbas , duo frutices , fub 110- 4nine K_Aninga, ficut ob raram & pulchram faciem caeteris facile praecellunt, ita qualitate Medicahaudinferioresexi» ftunt. Utrique ultra quatuor pedum altitudinem ex aqua eri- guntur. Quae autem y_yininga-iba ditta , caule eft refto , molli &junceo, UWufe,CivcBacove ft4urucuja> variijque illius jbeciebus, &-facultatibw. POft fedulam inquifitionem ad minimum novem fpecies hujus plantae repperi. Quarum fe- ptem maxime filveftres, inque faltibus remotioribus nafcuntur 5 ut funt Murucujafata, Ete\ Mixira, Peroba, Piruna, Ternacuja, Vnk : fativis plantis Murucuja, non quidem fru&u, fed folio &eximiifloris facie & fragrantia fimiles : excepta unica, quaefolahabet foliaunita grandia, non crenata, aut in plura divifa , ut Murucuja-guacu, hoc eft, granadilla major hortenfis. Hanc praeter alias adhuc ejufdem generis plantas, pomifque longe minoribus vidimus quarum qux- dam trifolium,quaedam quinquefolium habtbant. FJore ex coeruleo purpurafcente, pomifque quantum ad externam faciem fimilibus , caeterum fapore diftimillimis , quod nonnulla dulcia, quaedam acida erant. Efculenta tamen omnia & palato non ingrata, licet minus ab Incolis ex- petita, ob frequentiam & nobilitatem duorum iftorum in hortis crefcentium, quorum frondes jucundiflimam umbrampraebent , fi hederaeaut vitium inftar huc illuc flectantur, funium- que modo flexibiles & fequaces infornicis formam ducantur. Haec planta cuivis terrae infita crefcit, totoque anni tempore pulchre virefcit: felicius tamen fi vinearum ritu quotannis a luxuriantibus farmentis liberetur , fecus enim fuffb- catur. Floret totofere anni tempore, maxime autem fub flnem aeftatis, fru&umque mcnfibus pluviis aequeac aeftivis maturum magna copia producit. Ejus brachia & virgulta , hederx aut convolvuli in modum vicinas arbores ac te&a confcendunt. Flores omnes pulchritudinc & odoris praeftantia conveniunt, diifcruntautem fola magnitudine. Omnestertia poftSo- lisortum hora aperiuntur, pauloque ante Occafum denuo clauduntur, ne decora eorum facies nimis proftituatur. Contrarium fit in floribus Mirabilis Pefuvianae , qui de die clau- duntur. Fru&us (JMurucuja-guacu figura eft rotunda & ad ovalem inclinante , pyrumq^e Euro- paeum magnitudine excedit. Odore& faporeeftaromatico , &tam jucundo , utnihil fupra. Seminefeuacinisfcatetintusnigris , oblongis, pcrpetuaquemuccaginedulci , tenaci , obfitis. Omnium autem pomorum CMurucuja praftantiflimum eftillud, quod ab aegri< pariter &fanisexpetitum, exa&e rotundum eft, glabrum , laete virefcens , &maculis albicantibus diftinftum; maturum vcro flavum , corticc craflb & tcnaci, quo pulpam illam croceam & illuftrem , gratoque & vinofo acore jucundam , continet. Quo magis miror aliquos (mter de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 107 (interquosMonarduseft) fcribcre pomum hocefleinfipidum. Nifi forte dc Peruviana gra- nadilla iint locuti, cujus meminit Pctrus deCieca inHiftoria Peruviana, quam colore & iapore ab hac noftra differre facile crcdiderim. Ad Mcdicam illius hiftoriam tranfeo. Pulpaquxfummofebricitantiumfolatio&obleaamcnto eft, mihiin quotidiano ufu efle confuevit , viccmque fyrupi cordialis ut & Rob Ribium vel Berberis egregie fuppiet Quali- tate refrigcrandi caeteras Granadillas omnes anteceliit, nullamquenoxaniretiamfi abundVco- medatur , adfert: nifiquodimmoderato ejusufu dentes ftupore obtorpefcant. /Eftu labo- rantes mirifice refociilat fitimque exftinguit. Ad hax appetitum cxcitat, ftomachi ardores reprimit, fpintufque vitales, cum recens pomum , tum fuccus ejus in fyrupi confiftcntiam coa- clus, &cxpofcapropinatus, reftaurat. Idem prazftant flores& pomi cortices conditi, qui vix ulli fruaui dignitate conccdunt. Folia loco hederae cauteriis applicata , multum profunr ufumque quotidianum fubminiftrant. C a p. L X X I V. T>e Murucuja-miri , ejufque qualitatibus. T^Xfimilitudinequamhabetcum filveftri Ctourucuja five Granadilla, minorisnomen huic -^Ciimaci indiderunt Brafiliani. Folio enim & crefcendi modo vix differt ab ea , nifi quod minus alte arbores confcendat, foliifque fit multo minoribus-, viribus denique& faculta- tibus diflimillima exiftat. Quippe ufque adeo infignis habetur eflicacics hxc Planta (licet paucioribus Incoiis nota) ut non folum semuletur Carcaparillam oflicinarum , fed eam faciie fuperet, deobftrucndo,&fudoresatqueurinasmovendo. Integra enim Herba , quajpaucieft faporis, modo leviter attrita, & ex vino, vel ex aqua exhibita , tuto , cito & jucunde fecundinas & caeteras uteri immundicias expellit. Mox robur vifceribus reftituit : quod cum ab exercita- tiflimis reiBotanic3£Brafmanis,juxtaFlumen Sai Francifcihabitantibus,accepiflem,quinul- lum remedium , huic Murucuja-min in obftruclionibus & frigiditatibus praferrent • illud tan- dem a Lufitanis & Batavis noftris colonis imitandum volui , qui profpero fucceflu etiam nunc id in ufus quotidianos applicant. Folia denique contufa , ferventique aquae , donec tepefcat , indita , atque podici aliquoties applicata, pr^fentiflimumpra:bentremediumcontra hamiorrhoides. C a p. LXXV. T)e Quiya > five Timenta da Terra. /^lrciter decem diverfae fpecies Piperis domeftici five Capfici Brafilienfis reperiuntur : qua» ^^rum pleraeque a Dodonaeo aliifque exoticorum audoribus traditae funt. Summa diligentia pb ufum&elegantiampamm inHortis Brafiiia; non folum, fed Hifpania; quoque excultar. 0 2 Frutef- 108 GVILIELMI PlSONIS Frutcfcentes funt omnes atque infigni fru&uum pulcritudine inter fe certant. Cxterum licet virium <*radu differant, fere omnes tamen funt acres atque infignis efficacia?, & imprimis 9uiya?ui, Lufitanis Malagueta , JOuiya-apua five Pimenta rodonda , guiya-cumaci & Jguija-ca- rapo. Excipitur tantum unica qua: Pimenta dolce appellatur , & five cruda , five condita menfae delitiis infertur fine ullo calore molefto. Flores omnium funt candidi, fruttus fanguinei colo- ris , femine funt ex flavo albicante & ferventis caloris, foliis ocymi fimilibus , loete virentibus. Indigense , Lufitani, & noftrates haec piperis genera omnia, Orientali piperi longe praferre folent,eaque,tumrecentia, tum exficcata,concifa,cibo,imprimis pifcibus optimumfaporem concihant, & fanitati conducunt. In multiplicem ufum pranerea a Medicis juxta ac vulgo are- fafta refervantur , nec faciliores deponunt , fed potius fumunt ad ficcitatis & caliditatis fupre- mos "radus. Integrum pip*er recens (quod minoris eft fortis; deglutitum, fummopere valet ad difcutiendos Stomachi flatus, languidamque concoftionem , corroboratdenique vifceraa fri^ore obfita. Tutius autem & jucundius haec prseftat, firite praeparatum ciborumobfoniain- gtediatur, quodfitaccto, cuiintegrum piperimmerfumfuerit. tumquoquefiinpulveremre- digatur cum modico falis Brafilienfis. Recens enim tuflim validamproritat , corpus turbat, atque pedus maxime infeftat, fi carbonibus impofitum, e jus fumus excipiatur ore vel naribus. Omnium horum fruticum folia & radices prima balneorum calidorum funt ingredientia. C a p. LXXVI. T>e (t/fguara-quiya , ejujque facultatibus. Nlhiltutius, nihilpraftantius adverfusvitiumilludaniendemiumexiftithacplanta, unde Erva do Bicho nonnullis , aliis Erva mora vel Pimenta de Gallwha quoque appellatur. Sponte in agris & deviis nafcitur , atque in arentibus locis maxime luxuriat. Perpetuo virct , folio eft mucronato , flofculo exiguo & aibicante , quo excuiTo> baccx fuc- cedunt de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 109 cedunt Rigrse , exiguae & cleganter copulatse • qux ubi maturuemnt , nigrum colorem in- duuntj itautnontantum facie extcrna Solanum aemulcntur . fed&virtute& efficacia illi fi- millimae exiftant. Vulneribus tibiarum , rimis papillarum mulierum folia cum optimo fucceflu apponuntur» omni denique cxcedenti calori atque inflammationi profunt, ardorefque nimios exftinguunt. C a p. LXXVII. Tk ^Aguaraciunha-acu , Jive Fedagojo, ejujque qualitatibus . X^Ruticefcens & ornatiffima planta , in arenofis potiffimum locis luxurians, a noftris ac Bar- r- barisinufum quotidianum recepta. Foliis eft craffis Zyjjreta fimilibus, palmse magnitudinis , rugofis , & ad taftum plufquam Vrticjt afperis. Ex quibus exfurgit caulis , granulis per- petuis, eifque viridibus coopertus % vs\QKtPlmtngini$ , nifi quod fummi- tas illiuscaudaeScorpionis inftar in- curvetur , quae finitur flofculo albi- cante&parvo. Inter abftergentes & mundiflcan- tes numeratur haec planta , contra vulnera& ulcera, quod fimul confo- lidandi qualitate polleat ; tum & contra cutaneos affe&us ex aduftio- ne natos feliciter adhibetur, five finv plex, five compofita. C a p. LXXVIII. T>e fecunda Cuapomonga , ejujque qualitatibm. EX radice dulci , oblonga , tenui, lenta & recta , & paucis fibris ve- ftita , tres vel quatuor progerminant caules , partim humi repentes , par- tim furre&i , rotundi , nodofi , viri- des,atque exparte rufefcentesre quo- rum nodis prodeunt quatuor folia fibi invicem oppofita & appofita ha- bentes , obrotunda , mollia , fuperne faturate viridia , inferne albicantia : quodlibet autem folium fuo petiolo infidet. Summitas vero caulisflofcu- los habet umbilicatim poiitos , exi- guos & dilutepurpureos. Celebris utique omnibuspariterlndigenis&Incolisherba, iponte inlocis arenofis luxu- rians. Ejus radix tenuium eft partium , quae ab illis ex aqua fontana , fi me audias , ex aqua Pa- gimirioba Orobi fpecie , co&a & fubinde potata , urinam provocat , renibufque & veficx maximopere prodeft. C a r. LXXIX. T>e CannaSiheJlri , ejufque uju* ARundo quaedam hic nafcitur , quam exLufitania olimhucdelatamteftantur. Excolitur jaminhortis, Indigenispriusincognita. Sature admodum viretjcannoequidemfacchareae altitudinem excedens , cseterum illi quam fimillima. Radicem habetadmodum magnam, dilute flavam , nodofam , atque radicis Chinse inftar ponderolam. Ejus fubftantia in pulverem reda&a, & cx vino pauxilla quantitate exhibita , tamvalide ' i o s unnas IO GVILIELMI PlSONIS urinas & menftrua movere , fcetumque mortuumexpelleredicitur,utquibufdamvix tutum mcdicamentum vidcatur. C a p. LXXX. T>e cBafburinha , five Tu~ peicaDa, ejufque viribus. Ihil vulgarius in ttiviis undi- quaque crefcit quam Bafiura, qua /Ethiopes dominorum fuo- rum aedes verrere folent. Alia huic affinis, fed mmor,Bafourmha di&a, in longe nobiliores ufus a Mcdici- nx peritis applicata, Brafilienfibus Tupeicava nominatur. Herbanoninfilvis , fed apricis campis,inviis &deviis paffimlu- xuriat. Vix cubitum alta, tenaci- bus , tenuiffimis multis caulibus ornate exfurgit j qui undiquaque plurimis anguftis & exiguis acu- minatis foliis , hinc indefibi invi- cem oppofitis, veftiuntur. His in- ferti apparent infiniti oculi virides, aciculs capitis magnitudine , e quibus flofculidilutealbicantes& caerulei erumpunt. Totius herbae , praefertim juve- nis , deco&a, balnea, fuffimigia, admodum funt anodyna, emol- lientia & attemperantia , ut tot in- fignibus CMalvis in Brafilia luxu- riantibus praeferri debeant . Nec memini meinTenefmo, Aniin- flammationibus vel doloribus , praefentius adhibuifie remedium tam familiare, five externe, ut fupra diftum, admotum, five per Clyfteres inje&um. Huic emolliendi qualitate aemulae funt herba: Paratura & Amongeaba yCXtcmm di- gnitate multum inferiores. C a P. LXXXl. T>e Qiaata)a>ejufque qualitatibus. IN pratis uliginofis & apricis campis ele- gans planta Caaataja reperitur : unico tenuiffimo caule vix palmae altitudine af- furgit, femper laete virefcens : cujus medie- tati folia haud multa , & exigua annafcun- tur, rotunda, glabra, tenuiffima, &fub- inde pro naturae lufu in cxtremitate ftriata. Ex caulis autem fummitate , fubtiliffima filamenta inutilia emergunt. Radice eft fibrofa , tenui, patva, fub- amari faporis. Inter nobiliffimas & vere medicinales aperientes haec hcrba merito cenfetur a pe- ritioribus Incolis : a vulgo profano vix cognita , & nondum in ufus applicata : ut- potc de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. III pote cujus manibns vix tuto permittitur tam efficax medicamentum. Quippe illius decottum vel fuccus , tum quoque pulvis , fi exficcetur , pauca quantitate exhibitus , tam valide menfes movet , ut non impune ab omnibus capiatur. Ego fuccum recenter expreflum ad 5 j. circiter, ex convenienti liquore propinatum , menftrua & urinas , tum quoque excrementaper alvum fatis vehemcnter aliquando exturbafle , obfervavi. Cogitet fedula poftcritas de ulteriori hujus , aliarumque plantarum vero ufu atque abufu. C a p. LXXXII. T)e yariis (jiraguata fpeckbus > earumcjue qualitatibm . Mmenfi eflet laboris omnes & fingulas elegantum harum ftirpium difrerentias notare. Pri- mam itaque & praecipuam Caragua.ta-aca.nga , ex univerfa illarum familia, defcribendam I fufccpi,quse fru£tu efculento & Me- dica facultate co- mendatur. E terris potifti- mum glebofis pro- venit, olim filve- ftristantum, nunc ob ufum &elegan- tiam exculta. Nafcitur foliis in fpeciem gladii mucronatis , pradongis , utrimque ferratis , dcnticu» lifque adeoacutis, ut nulla arte tra&ari , fru&ufque, quem intimo gremio occultat , vix impune erui pof» fit. Eum Barbari proclamant divenduntque. Figura eft digitali , cujus longitudinem & craflitieni ada> quat •, colore tam intus quam extus albo, & ad flavum inclinante; femine totundo & nigricante: Carne fpongiofa, multoquefucco turgida, quze palatoaci- dulo faporeapprimeapplaudit. Cavendumtamen ne affluentius utaris , quod dentium ftupOrem non fo- lum inducat , fed & linguam atque fauces fauciet , pa- latumque excoriet , ut non immerito JMtJptOttgfc a nautica pube nominetur. Succus Cochlearis menfura , addito pauxillo Sacchari infantibus exhi- hX ; 112 I f f 1 GVILIELMI PlSONIS exhibitas eos vcrmibus& orisScorbuto liberat. Adhaec febricitantibus prodeft. Menftrua & urinas ftrenue , imo plus jufto , fi non decenti dofi propinetur , provocat. A praegnantibus manducatus foetum ejicit. Cujus rei non ignarae meretrices , ut viris tuto fe proftituant fcele- ratam infanticidiam exercent. Optimum vinum ex eodem plantae fruftu exprimitur, & ufui refervatur. Ha&enus de Caraguata maxime familiari; fed nec illa in totum praetereunda, quai Caraguata- guacu , five magna, appellatur. Pulcherrimafane & rariflima vifu planta , foliis praelongis acu- minatis , crafiis & compa&ilibus , quac ab ipfo fundo ultra decem aut duodecim pedum altitu- dinem expanduntur. Elegantiftimum & eximiae proceritatis producit fcapum , levem atque intus fpongiofum , qui maturus in fummitate multo flore flavefcente decoratur , mox ficcatus retibusfeule&ispenfilibusportandis eftaptilTnnus, ut videreeftinHorto publico Lugd. Ba- tavor. Ignem quoque ex attritu multo & collifione duorum lignorum eliciunt peregrinantes. Folia ultra trium digitorum latitudinem crafla , ftuppam quandam & filofam materiam fubmi- niftrant, e qua flla & retia fuapifcatorescontexunt. Eadem pun&a & vulnerata vel levitcr, fuccum tenacem & pinguem exfudant, & fmegmatis defe&um fupplent Alise denique dantur Caraguau fpeci~s , quae faxis horridis ex alto adhaerere confpiciuntur; atque vifci in morem arborum ramis & truncis innafcuntur. Eru&u purpurei coloris infignes funt , caeterum figura Cinar<& fimili , Ananai filveftrcs diceres : femine numerofo in caule tenui &rectoturgent. Foliaferunt denticulata, ampla & D/p/wi inftar incurvata , quae aliquando medium fextarium, plus minufve, aquae limpidiflimae continent,maximo peregrinantium fola- cio, qui per loca deferta, nullifque fontibus irrigua iter facientes,ad hanc plantam properant, & fitim extinguunt. Sicut mihi cum indigenis mediterranea loca perluftranti non femel contigit. Polypodium praeftantifllmum his plantis fupernafci folet , omni polypodio ad ufus Medicos praefcrendum. C a p. LXXXIII. T>e TreTtto, yelErva damor, ejufqueuju. PLantam hanc exiguam quidem fed eximiam alii Trevo, alii Erva dUmor nuncupant, quod vifcofitate quadam di- gitis.adhserefcat. Ramulis fere deftituitur , foliaque habet tenui admodum cauli annexa 5 & minutiflimas fert filiquas ex filamentispendulas. Radix illius parva eft & fibrofa, calida ufque ad fecundum gradum, quzeebullitione ex aqua fontana vei alio conve- nienti liquore praeparata , & aegris propinata , facile inter pri- ma remedia , quae fluxibus ventris ex frigore natis , profunt, habetur. C a p. LXXXIV. T>e 'Tapyrapecu ,fiue Erya do Figado, ejufctue Jacuhatibus . DE qualitatibus tam celebris Herbae plerique Incolae inter fe conveniunt, eamqueinter frigidas agnofcunt: verum- tamen de nomine diifentiunt, quod vel ex fimilitudine,vel ex ufu, improprie hic velille rufticus Lufitanus pro arbitrio imponit : nam quibufdam Lingua di Vacca, aliis Rabe di rapofo, Brafilienfibus appellatur Tapy rapecu inomni terrxgenere fponte nafcitur, facie & ufu nulliincognita. Caulc plerumque nititur unico, qui fupra tibiae altitudinem affurgif, folia fert dentata, mollia,oblongaquidem, fedangufta, figura penepyramidali conftri&a, donec circa fum- mitatem caulis , foliis tenuilfimis & flofculis albicantibus ornate finiatur. Haec planta quod abftcrgendi , aperiendique fimul , ac refrigerandi praedita fit facultate, omnibus contravulnera&ulcera inpretio ufque adeohabita eft, utvulnerariam nominent. Experientiores Erva ^F/g-^nuncuparunt, quodpraeterexternamala, Hepatis quoque in- terna, deobftruendo reftituat,fideco£tum illius exhibeatur, & apofematis loco reiteretur. ItautMedicis aeque ac Chirurgis decaatatafit. Cap. de Facvltatibvs Simplicivm Lib.IV. 113 C a p. LXXXV, T)e Herba Lanuginofa , ejufque uju. A Paucioribus cognita,& innuperrimaperegcinationc mihitradita hsccHerba, afpedu Vegtegia. Quamhadtenus vcronomine deftitutam, primo intmtu Lamgmofam z^dhie placuit, quod caulem & folia , eaque exigua , pulchra ianugine obducra irtveniflem. Fruciumfert rotundum &viridem: Radicem habet parvam & tenuem , non ingrati fed fubamari faporis cum quadam adftricxione. Contra fluxusventris a frigore natos , apudquofdam mediterraneos & remotiores incolas , familiare eft reme- dium , mihique admodum commendaturo , fcd nondum , in ufus adhibitum. C a p. LXXXVI. De Vite arhufiina , ejujque qualitatibus. TCX ftercore avium, quae Tetym Lufitanis dicuntur , ad J^arbores Aurantiorum depofito, herbanafcitur volun» taria , quae vitis arbuftinae inftar, fedfolio Myrti majoris finiili , ipfi arbori maritatur : quam prae nimia luxuria tandem cooperiens , exitiurn totale illi infert. Sed quan- tum haec Zizania AfTyriae malo noxia, tantum homini proficua exiftit. Quippe a radicibus & ramulis contufis & ex oleocommuni frixis , emanar infigne medicamen- tum calidum, cujus crebris inundtionibus , ad vices ali- quot reiteratis, venrris & pedum inflationes , tam adul- torumquam pueromm, exfrigido dcnatae, feliciflime reftituuntur. Adeo difcutere & con- fortare crediturhoc ojeum , praefertim vetus, ut nulli remedio cedat , meritoque a longe diflitis rufticis tanquam domefticum refcr- vetur. C a p. LXXXVII. T>e variis jjeciebm e Cumru-ape, ejujque qualkatibus. IN tanta vegetabilium multitudine , non mirum eft , quafdam hominibus tantum , quaf- dam foium cjeteris animalibus, velprodefle, vel obefle. Interhas exiftunt imprimis Cu- ruru-ape & Guajana-Timbo . U- traque in Medicinam recepta5 utraque pifcibus noxia. Quas proinde potius inter falutiferas quam venenatas recenfendas exi- ftimo. Hxc itaque Cumm-ape nec facie , nec efficacia vulgaris exi- ftit. In vaftis nemoribus aliis ar- boribus innititur. Ligno eft te- naci&flexibili, foliis decoratur oblongis , dentatis , ex fe invi- cem , ad ficus fere lndic?e mo- dum, pronafcentibus. Ita ut non raro , pro naturse lufu , quinque- folium confkiant , inferius duo- bus expanfis foliis , fuperius tri- bus eminentibus. Fru&us feu fabas profert , uvae figura & magnitudine, cxterius kete rubentes, interius candida pulpa refertas , fub qua nucleus nigerpulchre emicat. Hifrudus ad abufus potius quam ufus re- cepti funt : quippe contufi, aquas venenata qualitate inficiunt , ita ut pifces inebrientur & morian- tur. Folia autemviridiacontufa applicata, eorumque recens fuc- cus vulneratis tantum prodcft , quantum fru&us aflumtus aliis animantibus folet obeffe.Adeo e- nim qualiacunque vulnera, etiam prima intentione , mundificat & reftituit, ut merito inter praecipuas vulneradas haec Herba numerari mereatur Cap. 9 De FacvltAtibvs Simplicivm Lib. IV- IX> C a p. LXXXIX. Dc climbo, ejufjuefacukatibus. PRcetcr eas quas gcncrali nominc C/po nuncupatas efle diximus : varis & mirabiles dan- tur Herbsse oLe Taratura 3 ejujquequalitatibus. Icat Carex, Belgis inHollandiae locisarenofiscircamare; ita fere in fitientibus& c ^arenofis litroribus Braiilis hax Herba Prfri/wv? confpicitur. Raroad cruris humani alti- tudinemafcenditj cauleduro, ligneo, rufficoloris,foliismultis tenuibus, fature viridibus, ad tactum afperrimis , ornate comatim affurgentibus. Radix eft tenuis , aromatici odoris-, quae fufFumigiis , balneis , in ani & inteftinorum af~ fectibus , indita , nonfolumemolliendi, fed &roborandi facultate pollet, atque in pretioa Lufitanis habetur. C a P. xci. De Ibirarema , feve Tao iAlbo 9 ejujqueftcuhatibus ; &- Tipi. ALiquot plantas , in vaftis Brafiliae nemoribus reperiuntur , quae ufque adeo Allii quaiitates aemulantur, utvel levifiime attattae graviftimo odore filvas & axles integras inficiant, atque fimul capiti & naribus obfint. Duae diverfaepotiftimummihi innotuerunt, quarum prior ibirarema Brafilienfibus , Pao vel Cipod'^Alho Lufitanis nominatur. Ilii enim fub nomine Cifo complecruntur omnes illas mirabiles herbas in filvis luxuriantes , quae altiflimarum arbo- rum cacumina adaequantes , eas flexuofo &tenaci ductu amplectuntur. Pofterior frutex eft arborefcensj infilvis, tumquoqueOlindajpromontoriorcperiturT/^i nomine. Utriufque facultates conveniunt & iifdem ufibus inferviunt. Barbari ad duo po- tifumum mala applicant. Cortices admixta aqua contundunt,indeque vifcidum muccum, five fmcgma vi eliciunt, quonunc puerorum integra corpora, quae febribus lentis & ob- itructionibus illis diuturnis e frigore natis , obnoxia funt : nunc adultorum membra vagis ar- ticulorumdoloribus infcclatainungunt&fricantcLimfelicifuccefTu. Ego ob ingentem ha- rum arborum calorem & efricaciam , pofteriorem hanc potius curationem , quam illam prio- rem in pueros exercere malui. Multienimadultia frigidis illis mufculorum, nervorum & tendinum affe&ibus internis & externis ( Curimentos generali nomine appellant Lufirani ) cr ebra & forti hu j us muccilaginis inunctione rcftitui folent. P 2 Cap, 116 GVILIELMI PlSONlS C A P. XCII. T>e ojdainga Teri , ejufaue facultatibus, AlS{ingdPeri Brafilienfibus di&a eftplanta fruticefcens, quae paflim in filvis Brafiliae na~ fcitur, flore exiguo albicante, cui paucae uvuke e cceruleo nigricantes , Sambucibaccis fimiles , fuccedunt. Foliis decoratur lanugino- fis, ovalisfigurae, trifte viridibus quidem, fed afpe&u pulcherrimis 5 ad taftum inftar urticae mortux, mollibus &veluti lanuginofis , quae- que nervis muitis & craflis diftinguumur. Folia recenter contufa vel in pulverem re- da£ta , recentibus & inveteratis ulceribus me- dentur prima intentione , fi profunde illorum fuccus autpulvis iis immittatur. C a p. XCIII. De Meeru , fhe Canna Indica. INrer eas plantas quae in Europae regionibus calidioribus ex Indiis tranflatae vigent , haec ornatiffima quoque datur, quam Cannam Americanam nonimmerito appellarunt , quod ejus Stolones Cannarum , five arundinum modo firmi , no- dofi extus & fpongiofi intus , re&a in o&o vel novem pedum altitudinem exfurgant. Prima illarum occurrit illa quae Mee- ru Brafilianis dicla: cujus cau- km viridem folia folitarie po- fita ambiunt , duos ferepedes longa. Caulis fuperius in alios ramuiosdividitur, anrei colo- ris flores inodoros producen- tes , quibus capfula five fm&us echinatus,primum viridis, mox nigrefcens, ubi maturuerit, fuc- cedit , in quo pcr cellulas divifa funt multa feminis grana , ni- gra , levia , magnitudine & du- ritie pifis fimillima , albaq-, fub- ftantia quadam repleta. Radix mirum in modum eft crafla, tuberofa, longa, fuccu^ lenta,fplendens,& inftarCepae fquammisruflis praedita. Hujus plantae vel Canna Indicae ulte- riorem Defcriptione apud Clu- fiumLib.4 Cap. 54 tumquo- que apud noftrum Marcg. vide- re eft. Ego enim ejus foliorum dignitates experientia compro- batas exhibere fitago, quae ad fecmidum gradum rcfrigeran- tia, tum & abftero;entiacontra multa mala cutanea calida ex- ternaatquc intcrna applicantur. Hypochondrio dcnique dextro contra Hepatis calores cum oleoAningae&NymphaeaeBra- filicaeimpoiita, curationcm abfolvunt feliciter Be FacvltatibVs Simplicivm Lib. IV. ii? C a p. xciv. 'DeAlbara, aliis Tacfoira 3 ejujqucfacultatibus. Ilfdcmlocisfilveftribusatque triviis umbrofis luxuriat aliaquacdam planta afpe&upulchra.» ftolonis & radicis firmitatc atquc pondere Cannam quoq-, Indicam - fed fummitatc fua Lilium Americanum filveftre xmulans; foliis quoque licct pradongis,an- guftioribus tamcn cft & ex imo caulis erumpentibus. Florede- nique (licet-aeque flavo &ino- doro ficut Canna Indica) majore & cochlcariformi, nuncincur- vato, nunc in poftica parte inftar cufpidis cxtenfo. Semine eft ni- gro, & radice bulbofa,ficut Mee- y#,praedita. Folia vulncribus & ulceribus utiliteradhibentur, unde Herba dos feridos vulgus Lufitanicum nominat. Tuberofa & fuccu- lenta ejus radix a Nigritis come-. ditur & ab omnibus pariter In- colis intenfa: habetur calidita- tis , ac proinde Hifpanis a:que ac noftris Chirurgis Batavis in quo- tidiano habetur ufu ; maxime in Apoftematis & ulceribus ma- turandis. C a j». XCV. DeTupaipi, aliis XJrucatu. "DLanta eft nobilis , quae nunc ■*: humi,nuncfuperarbore(ficut alias multae plantas) fine radice luxuriat, interque bulbofas , quod bulbum habeat praegrandem &utilem, facileprimumlocum meretur. Cujusfiformam externam, fi viresfpe&es, fquiL lam Europaeam diceres, quod iilam per omnia referat; ac proinde Brafilienfes Indigenae a po- tiori videntur nomen Tupaipi , quod bulbum fignificat , Lufitani Cebola , impofuiffe. Folia habet numefo quinque vel fex , tribus nervis fecundum lorigitudinem praedita, nec florem necfructum ferentia-, funt autem cubitumlon- ga, gladiata, inferius definentia inbulbumil- lum praegrandem , qui medullam virefcentem pinguem & inodorum , fed fatis efficacem fup- peditat. Dolorcs enim fedare ex calore natos? perhibent Barbari:Lufitani vero mecumipfum bulbum in ufum quotidianum ficut fquillam Europaeam feliciter applicabant. C a r. XCVI. T)e luquiri, aliis Caaeo, fpetiebus, ejujque facukatibus, ^Uas Herbaz caftae vel rnimofae, (ut quicfam nuncupant) difrercntias notavi. Prior qu£ fruticefcens eft, in mediocrem altitudinem attollitur , caulibus ftriatis ? quadratis, P 3 vid- JlS GVILIELMI PlSONIS viridibus , qui frequentiflimis fpinulis rlavefcentibus funt muniti. Ad latera per intervalla ex- tenduntur ramuli , duos aut tres digitos longi » itidem fpinofi. Quilibet autem in extremitate habet ut plurimum quatuor folia , duo juxta fe appofita, fefquidigitum circiter longa , inferius albis pilis ve- itita.fuperius larvia & viridia non fer- rata. Ad fingulos illos ramulos pro- veniunt tres vel quatuor pediculi breves,&in iis capitulum rotundum, villofum , album, cui aliquid purpu- reiadmixtum,quifloseft. Poftquos fequuntur filiquuke in orbem difpo- fitse, longis pilis albis veftits, in qui- busfemen continetur. Pofterior , eaque nobilior herbe£ cens , vix humo fe erigit , utraque fpinis crcbrioribus horref, utraque manu contre&ata , licet levifllme» contrahitfolia, &ftatim rurfus ex- plicat. Optima quae eft, jucunda vi- riditate , foliis exiguis , fed latius ex- panfis, Frnxini inftar, utrimque con- geftis,flore e pallido purpurafcente, confpicitur. Caulemhabetadeotenuem,utcraiTitiefilumfericeumvixfuperet. Hxcfpadiceicolorisfiliquis echinatis & oblongis involutum : illa afpens & rugofis fphae- rulis ejufdem coloris ,fedpufillumfemenprofert. Exarenofo &effieto folo, utraque , utplu- rimum,nafcitur. r . , Hanc ftirpem Orienti cum Occidente efle communem a Cofta teftatur , qm defcnptionem ejus licetvaldeimperfeaam, nobis reliquit. Neceft quod dubitet Clufius , utrum admota manu marcefcat; toties enim contaftu complicari, modicoque intervallo denuo exphcari vidimus. Solc quoque cadente fenefcere , oriente vero denuo revirefccre , venflimum ett. Sunt qui motum fpontaneum & fenfum illi tribuant. Sed quia inftituti noftri non eft nugis re- fellendis tcmporis jacturam facere, proferemus ea qux ulu atque experientia comprobata & a nemineanteproditafcimus. - de Facvltatibvs Simplicivm Lib.IV. 119 Brafiliani , 11 cui fortc necem moliantur , momentum hujus herbx in pulverem trita:, cpulis indunt , vitamquc eripiunt. Hocadmirationedi- gnum, quod nullum huic malo rcmedium autantido- tum a Medicis hucufquc repertum, ipfi radici hujus Plan- tx praeferendum. Haec fiquidcm libcralius porretta , vim veneni retundit. Foliailliusvenenata , in emplaftri for- mam reda£ta,ftruniasrcfolvunt &curant. C a p. XCVII. Dejfupicai.ftve Srva dEmpige , ejujque qualitatihus. IN pafcuis irriguis paulo fupra graminis altitudinem exfurgit caulis tenuis, junceus, ex planta gramini fimillima , fed concava & fucco refrigerante referta. Brafilienfes appellant Iupicai , Lufitani Erva d'Em- pige. Menfibus pluviis frequentius provenit hic cau- lis , & non minus ipfo afpe&u , quam ufu eft gratus : quippe in fummitate gaudet capitulo exiguo & ele- ganti. Ob praeclaras virtutes , praecipue ad tollendam im- petigincm atque fimiles cutaneos affc&us , ex calore & humorumacrimonianatos,vixullieftincognitaplanta. Quippe folo liquorc plantse recenter contufe , pars af- fe&a fortiterfricata jfummumaccipitfolatium , & pruri- tus intolerabilis mitigatur& fedatur, quinipfaimpetigo, fi non foveatur a multo tetro hu- more, tollitur. C a p. XCVIII. Faifaom dEmpige , eorumque quaIi-> tates , atque ufus. TNter tot Smilaces & Convolvulos , arborum -^cacumina paffim confcendentes , hic filiquo- fusConvolvulus vifuatque ufu caeteris haud eft inferior , utpote qui admodum tenax finuofis flexibus , frondofis , magnis & glabris foliis hinc inde vagatur , & tenuibus phafeolis & cubitumlongiseftornatus, quimerito aLufi- tanis fabx Impetiginis, five Faifaons d'lmpige, vulgo appellantur. Quae filiquae menfibus plu- viis detra&ae immaturx & virides , fucco tur- gent praeftantiflimo , eoque frigido & acri, quo fi fricctur qui Impetigine laborat , non lc- ve folamen accipit, imo curabitur, fi aliquoties reiteretur remedium. Quando maturuerunt filiquae tempore ^fti- vo ,• mox exficcantur , tuncque non folum tu- nicam externam , fed & fuccuni atque femi- na, quibus fcatent, paulatim nigrefcere & a- romaticum odorem fpirare comperies : ve- rum tunc praedi&o malo minus aptae judi- cantur. Quo nomine a Brafilienfibus nuncupetur, rvatum : alioquin planta omnibus eft notiflima. nondum a me obfe Ca p. r> ^™ Iao GVILIELMIPISONIS C a p. XCIX. ©e Mafarandiba > ejufque facultatibus. Ar b o r hax Cerafumaltitudinenon folum , fed & ligno , foliis frudibufque «mulatur, eique, fi e longinquo confpiciatur, fimiliima apparet. Olim filveftns & m montofis potif- fimum locis nafcens, nunc in hortis Lufitanorum quoque ex- colitur. Floret menfibus hyber- nis , moxque fert fru&us infini- tos,cerafiquidemEuropaei ma- gnitudine & figura , caeterum multum diiTimiles 5 quod pelli- cula veftiantur tenaci, crafia, priusrubefcente, fedubi matu- ruerint,miniati &triftis coloris: prseter duriorem quem conti- nent lapidem , la&eo turgent li- quore dulciffimo, eoque non in- grato , ac proinde ab omnibus pariter incolis inter epulas expe- tito. Quiatemperatecaliduseft hicfuccus, & nutriendi facultate pollet , expreftus emulfionis in- ftar exhibetur ; tum imprimis contra fri»ndiores pectoris affe&us velfolus velaliis remediis pe&oralibus admixtus : guttur denique & afperam arteriam male affectam , maximopere mulcere compertum eft. C a p. C. T>e Amongeaba, ejujquefa- cuhatibus. AMongeaba herba quae gra- minis videtur fpecies , in are- nofis locis fponte luxuriat, & ultra tibiae altitudinem affurgit , unico caule eoque duriore & fere ligno- fo, foliis oblongis Gladioli in mo- dum nafcentibus. In fummitate capitulo afpero inftar ariftae Panici filveftris deco- ratur. Facies hujus plantae mihi diu- tius nota quam ufus \ quippe ab iliis Incolis tantum mihi traditus, quibus Malvae & Bafourhinae co- pia deCft , quod earum emollien- tium herbarum vices fuppleat , & eodem modo praeparata & externe adhibita ufus eofdem praftet : im- primis autem fomentis &lavacris exilia confe&isanumexTenefmo affii&am demulceat ,magnumque illi folatium adferat. Cap- de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 121 I C a r. CI. De Ibipitanga > Jhe C^fi TBrafeliana, ejujque qua/itatibus. Bipitanga, vel XJbipitanga , olim filveftris tantum", fed nunc ob ufum in hortis Lu- fitanorum & Batavorum quoque exculta , merito inter Ccrafoscvel Prunosob florum& fru&uum fimiiitudinem , referenda eft : nill quod trun- cus contortus in varios ramos hinc inde difpergatur- Foliis eft faturate viridibus , ad quorum exortum flores albi quatuor foliolis conftantes prodeunt. Undefrudus rotundus inftarbaccaemoriprimo miniatus, mox laetius paulo rubefcens & ocroties profunde ftriatus,emanat$ menfibufque pluviis potiflimum maturefcit. Umbelico ex minimis foliolis congefto eft praeditus. Cuticula eft tenuipulpa rubra admodumquefucculenta, faporis ca- lidi &fubamari, cumque grato acore aftringentis. Lapis qui continetur unicus , nucleum calidum& amarum ha- bet. Fructus autem hi celebres , fecundaemenfae deliciae non folum funt, fed & aegris prodefte folent : ventricu- lum enim languidum mire reficiunt , flatus difcutiunt, naufeam ftomachi reprimunt. Peftori denique, fi cum pauco facchari exhibeantur, folamen adferunt. Cap. CII. T>e ^aniparandiba. DE vulgari hac arbore in triviis no- tiftima ne acrum agerem , pauca addenda habeo, praeter ea quae a Georg. UWtrcgravio Fol. 109. funt di&a. Ra- morum hujusarboris paucitatem , fo- liorum frequentia compenfat, quibus folis vis medicatrix^quantum haQenus conftitit, infita eft: nam florelicetin- figni, pulcherrimo, fuaviifimique odo- ris , tum fru&ibus egregie copula- tis pomi magnitudine, quibus nuclei fplendentes inhaercnt , ornetur : nihil tamen Culinae vel Pharmacopaeae ufui funt. Folia autem haec inordinate ra- mis ipfis annata , oblonga pedem ul- tra , nervo fecundum longitudinem , multifq-, coftis fecundum latitudinem confpicuis,velintegra,vel contufa, he- patifque regiont applicata aliquandiu, durities &obftrudiones hypochondrii rcftituunt : eifdemque malis, ii rite ex arte praeparentur, atque in Apofemate exhibeantur, conducunt: ac proinde numero aperientium afcribenda funt. C A p. CIII. T)e Globulo bovinoJ//iuJq;uJu. Ariae magnitudinis poma rotun» da, inboum ventriculis repeita, laniones ad me deferre folebant. Qux penitius examihans interius ex meris pilis bovinis araiifime compadis conftare $. omperi , & exterius glabra, nigra &dura pelle tegi. Unde crediderim boves fibimet , pruriente cute , dentibus pilos evellere , qui cum ab omafo di- geri nequeant, in mafiam coguntur rotundam, quae poftea in pilae majoris magnitudinem 6) CX- V 122 GVIL. PlSONlS DE FACVLTATIBVS SlMPLICIVM L I B. I V- . excrefcit, unde anhelofi &quafi afthmatici diu incedunt: fficut caprex quibus lapis Be- zoar innafcitur) quod animadvertentes ruftici , ne totius animalis jafturam patiantur, eos maaant. Ita uthujuspomi conftruftio fit animalis deftrudio. Barbari rafuram pilofam interne exhibentcontrapertinaces alvi fluxus fanguineos. Ex- terne emplaftra, ficut e pilis leporinis fieri folet, contra haemorrhagias cum felici fucceflu applicant. Ego hoe externum ,' quamillud internumremedium imitari malui. C a p. CIV. T>e Corallio abo cBrdfeli£. IN quibufdam Paranambuci locis juxtarupem illam Keciffo vulgo dtdam, quando maris receffibus littus minus immerfum eft , infinitae lapideae excrefcentiae , nunc arbufcularum, nuncBraffica:ciprin«inftar faftae, inipfofundo, ccelo fereno confpiciuntur. Qua: prodi- verfitate vei algae, vel fungorum , plantarumque maritimarum ( quibus Cryftalh more pau- latim Gngulis acceflibus aqua falfa vi Solis agglutinatur ; vario & miro naturae lufu cre- fcunt, atque e mndo crutee., mox duriffimae, fi infolentur in littore ficco, niveique co- loris fiunt. A Magnatibus in Hifpania & Belgio admodum expetuntur , ut aedes &fubterra- neas cavernas illis exornent. Maris accolae & pifcatores in ufum Medicum potiushocCo- ralli genusadhibent, & rafuram ejus contra fluxus ventris &ruentes humores exhibent in- difcreta quantitate. Quamobrem fi ex arte, ficut officinarum Corallum, prcparetur , iifdem ufibus eftdicatum, necdignitatemultumilli cedit. N E acium agerem circa c(is flantas, qm in hoc ^America tractu ab Europtis nec facie nec efficacia differunt , fed cum aliis mundi partibus communes exitiunt , atque ab authoribus fatis fuperque fimt defcriptx: finem operifum impofiturus , fi prim levion peniallo & una fideha earum quafdam ufuales& notipmas attigerim , atque w Syllabum coegerim , ut funt MentaHrum, ^Acetofa, Aloe, Lilium, Sonchus Uvis , Cucumer Afininus, Alkekengi, qu& omnes filveUres funt & qualitate Europais fimiles ,gradu tamen illis cedunt. x^Acorus, Malua, Althaa, Titimdlus, Ceiztaurea minor , Filix, Portulaca, Polypodium (feuclui Caraguata fu- percrefcens ) Vrtica, Serpentaria, Liquiritia , Salvia SilveHris^ parcs gradus quafi efficacia cum iis obtinent : Soldanella autem , Perfcaria , Tamarindis , Blitum , Solanum , Ocynium filvcHre, Nymphea , Artemifia, Cucurbita dulcis & amara ■', & alia Europais dignitate facile fuperant. I F I N I S. Index I N D E X R E R V M ET VERBORVM A. Barenw temo arbor. 7 7 Acaja arbor. 68 Acaiu arbor , & illim fiu- 57 90 3 9* 109 108 104 49 117 93 7a 44 120 S7 72 81 81 98 104 116 10 11, 12 42 74 48 iins Acaricoba herba qttatitates. Afiica fiucluum victfittudo, Aguape Nymphe&jpccies. Aguaractunba-acu berba. Aguaraquiya herba. Aguaxima berba. Aboay fittclus venenatus. Albara planta. Amenduitu radices. Ambaiba arbor. Ambua centipes birfutm. Amongeaba berba. Ananas ejufque qualitates. Anda arbor. Andira Ibaiariba arbor. Anvelin arbor. Anbuiba arbores. Aninga fiutex, 103. oleum. Aninga peri berba. Ant& quadrupedes. Aquarum difcrimen & ufus. Arabo ferpens. Aracaiba arbor. Araticupana. Arbores baud altas radices agunt in Brafilia. 5 Aroeira arbor. 64 Ati& fpecies. 69 Aurantiomm creberufmfalubris. 10 B. TJAcoba & Banana arbor. 75 jLJBalfiitnam Cabureiba. 57 Ban.tna arbor. 76 Bafourinba berba. 110 Batata de purga Lufitanis. 93 Batat& radices. ibid. Betigas Lufitanis. 34 Betys,five Betre. 88 Bibora ferpens. 43 Bicho morbus Lufitanis, 27,3 1, ver- miculits. 38 Boicinininga ferpens. 41 Boiguacu ferpens. ibid. Botobi ferpens. 43 Boitiapo fcrpens. 42 Bra(iii& aeris temperies,i, fitus, ibid. anni tempeslates, 1. ferenitas, 3. aquoris facies, ibid. &sliis, 4. ejrn Fr&fectur&, ibid. Solif^cies ,'ibid. vemcra& fylv&, 5. falubritas & incolantm tong&viias , 6. Meduina, 7. Incolarum diverfitas , 8. ani- maniia, io. obfonium, n. pottis ufitatifiimtis , 11. morbi, 12. pro- gnoslica, 14. Endemii morbi, 15. & feqq. C. CAaapi& berb&qualitates. 90 Caaatayaberba. 110 Caacicaherba. 102 Caaeo fpecies, 117 Caajanduvan berba. 105 Caapeba herb& qualitates, 94 Caapomonga berba. 105 Caaroba arbor. 70 Cabureiba arbor^j. balfamum. ibid. Cacaboyaferpens. 43 Caiatiaherba. 102 Camara juba berba. 86 Cambui myrtus filveslris. 82 Caninanaferpens. 43 Canna Inclica. 116 Canna fiiveslm, ejufque ufus, 109 Cannarum Saccharicultura. 50 Caopia arbor. 60 Capiipuba herba. 102 Caragua t& vari& fpecies. 1 1 1 Cara radix. 93 Caranaiba arbor. 62 Cafcavel ferpens. 41 Catharri inBrafilia. 21 Cebipiraguacu arbor. 78 Cerafrn B rafiliana. 1 z 1 Chabecos morbus Lufitanis. 60 Cbalybis ufus laudatus. 2 5 Cbin& radicisfpecies. 99 Cholera morbus. 29 Cipo de Cobras Lufitanis. 44 Cobre de Cipo ferpens. 42 Cobre dc Veado ferpens. 41 Cobre de Corais ferpens. 42 Cobre Vcrdc ferpens. 43 Cocoeiropalma. 62 Copatba arbor, 56. e/f«z». 57 Copuerucu irfeclum. 38 Corallium album Brafil, 122 Cotora rana. 46 Crocodylus, 43 Cuapomonga fecunda herba, 109 Cucuraciu ferpens. a 2 Cucurucu ferpens. ai Cupouna arbor. 83 Curimentos Lufitanis. 2 1 Cururu-ape herba. 114 Cururu bufo. ^.6 D. Lef,* Medicorum Brafilienf. 17 ^Ufipioop **&*». J 28 Dyfenteriamorbus. 30 E. Elrirucu apes grandiores. 56 Eimba Brafiltenfibus apes,^. ea- rum fpecies. 56 Eixa rf|»« minores. ibid ■ Embira arbor. 71 Empige Lufitanis. 37 Erva d' Amor Lufitanis. 105,112 Erva do Capitaon Lufitanis. 90 Erva do Rato Lufitanis. 92 Erva dc nofla Senhora Lufitanis.yq. Erva dos Cobres Lufitanis. 102, Erva do Bicho Lufitanis. 108 Erva do Figado Lufitanis. 112 Erva dos Feridos Lufitanis. 117 Erva d'Empige Lufitanis. 1 1 9 F. FAifaons d'Empige Lufitan. 119 F^fcw continu& in Brafilia, 15. quotidian& rarifiima. 1 6 Fedagofoberba. 109 Figuero d'inferno /jo^. 91 Fozmin& Brafilia f&cund&. 7 Fluxmventris. 27 Fulgura crebra in Brafilia, 3 F«wgj Brafilienfes. 47 G. GArap&abufus. 25 Getycoroya arbor. 66 Gtobulus bovinus. 121 Gonorrhaa. 35 Gw^tj pocaiba arbor, 8q Guajaba arbor. 75 Guaparaiba mange fpecies, 1 14 Guaiana-timbo. n? Guabiraba arbor. 73 Guetys arbores. 66 Gummi letaiba, 60 H. Fpaticmalvi jluxus, 31 Hata f <*fi\* , yw Mimofa. 48 ff^ta lanuginofa, ejufque ufus, 113 Hydropis confideratio, 26 I. IAborandi berb. qualitates. 9 7 lacape gramen junceum, 96 Iacuacanga qualitates. 98 Iamacaru planta. 99 Ianipaba arbor. 6j Ianiparandiba arbor, izi Iaracatia arbor. 100 layaraca ferpens. 42 Lw tft intermittentibusfebribm im~ ■ munis. Ibaraee arbor. Ibipitanga arbor. Ibirarema herba. Ibiboboca ferpens. Ibijara ferpens. Ibiracoa ferpens, Icicariba arbor. Icica refina. letaiba arbor. Ijboja ferpens. lira Brafilienfibm mel fiheHre. litkucu radix. lito arbor. Inftammatio ani. 7i 121 ^5 42 ibid. 43 . t9 ibid. 60 41 55 93 79 31 «.* Innawe Index R e r v m et Verborv Inhame radices. Inimbojaberba. Ipecacttanba, ejufquefacultates. Iupicay planta. lupicanga Cbitu fpecies. luqueri Planta. Iurepeba uiraqtte. Turicuara berba facultates. K. T^Hfcttl Belgis Jpafmi Jpecies. 19 L. 93 95 101* 119 99 117 84 102 LAmia pifcis jecur. Loco arbor. 'Loco arbor. Lumbrici ventris. 19 82 27 M. MAchim Mandihoc&Icon. 51 Machintt Sacchari lcon. 50 Malua cTlfco herbaLufxtants. 104 Mamanga frutex. 84 Mandiboca biftoria. 52 Mandtboca fxivesl.ru. 5 5 Mangues aiboris variajpecies. 113 Manaca frutex. 183 Mangaiba arbor. j6 Mangara peunaberba. 95 Manvara brava berba. ibid. o Manipuera fuccusMandioca. 48 Maribunda LufxtanU injeclum. 38 Marigueinfeclum. „ ibid. Mafarandtba arbor. 120 Mecbuacan radtx. 93 . Meeruberba. 116 Mellis fil veslris confideratio. 5 5 Morbi contagiofi in Brafxlia. 34 Morborum crigo in Brafxlia. 8 Mofcites Lufitanii. 38 Mouctcu excrementum maris. 44 Mucuna guacufaba. 48 MtiliebresmorbiinBrafxlia. 32 Munbuca apesflava. 56 Mureciarbor. 79 Munduyguacu pinbones doBrafxl. 83 Murucujavari&Jpecies. 106 Murucuja-miri. 107 MyrtusfilveUris. 82 N. NArinari pifcis. Nhambi berbx qualitates. Nhambu-guacu berba. Nhandi ptper longum. 44 89 9i 96 Nbanduguacu araneus. 44 Ni*/cw venenatus. 45 O. Bfiruclio vifcerum naturalium . Oculorum vitia in Brafilia. 18 Oppilatio Hepatis & Lienis. 24 PAcivira planta. 117 P^co caatinga. 98 Pagimirioba herba. 86 Palmarumdifferentia. 61 Paod'Alho Lufltanit. Pao molleX ufitanis. Pao podre Lufitants. PapuU in Brafilia. Paranambuco etymon. Paratura herba. Pe deGalinhaforfr<*L«/ita»tf. 102 Pimenta da terra Lufxtam. 107 Pindaiba arbor. Pindova arbor. Pinhones do Brafil. pjper longum Brafil. Ptfces venenati. Pluvialis temporis in Brafilia tium. Pluviarum gutta magiu fxlia. Fotincoba planta. Prolapfus cartilaginis mucronata. 22 Pucho tenefmus Lufitanis. 28 Pulgera berba Lufttanis. 101 Purgandi metbodus in Brafxlia. 1 7 "5 80 35 37 49 115 71 61,61 83 96 44 ini- l in Bra- 3 101 (~\Viya piper Braftl. io- R. E^jfa Brafilu. 3 Remedia contra oculorum vttia. 19. contrafpafmum, 20. cowfra fiuporem , 21. contra Catbarros, 22. co«fr<* prolapfum cartilaginis mucronata^ 23. contra obfirucliones vifcerum, 24. contra oppilationem Hepatis&Lienis, 25. towfw H)'- drqpem, 26. contraLumbricos, 27. contra fluxus rentris, 28. cowfr** Tenefmum, 29. trowfr^ Cboleranu 29. cowfw Dyfenteriam, 30. co»ff4 fluxttm alvihepaticum, 31. towfr^ inflammationem ani, 32. co«fr*t 7wcr!>05 mulieribus famihares , 33. fowfr^ I«iMM Veneream, 35. fowfr.* Gonorrbaam. ibid. S. ^wr Arabicum. 49 SalfadePrayaI«/iMiw. 103 Sanguinis educttones tn Brafxlia. 1 6 Sapegramenjunceum. 96 Sarcafo Hijpanis. 3 Sajfafras Brafxl. 98 Scantamento Lufxtam. 35 Scariflcationes varia. 16 Scolopendra venenata. , 44 Scorbuticuratio. 24 Seren Lufttanis aura vejpertina. 9 Silva de praya Lufttanis. 95 SpafmusinBrafxlia. 19 Sfapor w/orte Brafxlu. zo Subfolanus Brafxlu familiarit. 1 T. TAJaoba Jpecies. 95 Tangarac& fpecies omnes letba- les, 47. ^r«wz defcriptio ejr qua- litates. 92 Tangedor Hifpanisferpens. 41 T*?pw ^rbor. 68 Tapyracoana arbor. 80 Tapyrapecu herba. 112 Tareyboia ferpens. 43 Tenefmus morbus. 28 TJwbo forke. 115 Tjpi _fr«ffx. . ibid. T^o-^? Gr&cis. 19 Tungainfeclum. 38 Tupaipi bulbof&p\ant&. 117 Tupiecana herba. 110 Tupuraiba arboris flos. 56 V. VMt« ^rfW. 77 Venena aBarbaris excogitata. 40 Venenata animantia Braftlia. ibid. Vifqueira fo ri^ Lufxtanis. 105 Ffff* arbuslin& qualitates. 113 Vlcerumcuratio. 36 Vrape guacu arbor. 79 Vrucatu planta. 117 Fr«f« rfrbcr. 65 Vrurumbeba arhor. 100 Vulnerum curatio. - 36 z Abncayo arbor. Zamoana arbor. *5 Si t I N I S. G EO R- GeorgI MarcgravI de Liebstad, M I S N I C I GERMANI, H I S T Q R I M RERVM NATVRALIVM B R A S I L I 2E, L I B R I O C T O: Quoriim Tres priores agvnt DE plantis. Quartus de PISCIBVS. Quintus de AVIBVS. Sextus de Q.UADRVPEDIBVS, ET SERPENTIBVS. Septimus DE INSECTIS. Octavus DE IPSA REGIONE, £riLLIVS INCOLIS. C V M _ APPENDICE DE TAPUYIS, ET CHILENSIBVS. IOANNES DE LAET, ^ANTVVERPl ANVS ', ln ordinem digeffit & Annotationes addidit multas , & varia ab Aufbre Omifla fupplevit & illuftravit. (t) i IOANNI MAVRITI NASSAVIJE COMITI, TERR^E ET OCEANI BRASILIENSIS SVMMO PRjEFECTO, 0 V JE SUIS PER BRASILIAM PEREGRINATIONIB VS INDE- FESSO STVDIO INQVTSIVIT, ACCVRATE DESCRIPSIT, ET QVORVM ICONES AD VIVUM IPSE EECIT, NO- MINA APVD INCOLAS INVESTIG AVIT , ET QV/EDAM CONVENIENTIA IMPOSVIT, F ACVLT ATES, QV ANT VM EIERI POTVIT,INDAGAVIT, ET IN HANC HISTORIAM, IN OMNIVM NATVRALIS SCIENTIZE STVDIOSORVM ET ADMIRATORVM USVM DIGESSIT, IN DEBITAM BENEFICIORVM MAXIMORVM AB IPSO ACCEPTORVM AGNITIONEM ET GRATIARVM ACTIONEM BEFOTE OFFERT ET DEDICJT GEORGIUS MARCGRAVIUS, de Liebstad, LMifnicus Germanm. i . <• * (f) 2 I O A N- , fma/ZP™ OANNES DE L A E T, ANTVVERPIANVS, EorgiusMarcgravius, Audor hujus Hiftoria:, doaiffimus jj& diligentiflimus Rerum Naturalium inveftigator , Mathematica- I rumquefcientiarum imprimis gnarus, curn hoc ageret, utaccuratam l daret Defcriptionem omnium Rerum Naturalium B r a s i l i je , ad quameoanimo erat profe&us , (cumquibus reliqux AmericjE maxi- jgmam partem congruunt , quanquam ibi, ut& inaliis orbis partibus, 7 qusedam pecuharia reperiantur) non ex aliorum relatione , fed propria " &diligentiffimainquifitione atque accurataobfervatione, multisiti- neribus propterea fufceptis, non fine periculo , primo confufe illas de- fcnpferat & delineaverat , prout variis locis & temporibus feCe offerebant, aut ad ipfum ab in- colis afferebantur : deinde illas ordine fuo difponere & ad fuas claiTes referre coeperat: fed quia, prxfertim in plantis , non uno tempore omnia CeCe exhibent , qux ad plenam & perfeftam ea- rum defcriptionem requiruntur , hinc fadum eft ut in aliquibus plantis, aut flores aut fructus & femina obfervare atq ue defcribere non potuerit,aut omifla poftea fupplere. Nam cum fmgulari ftudiodepublicobenemerendi ( quodinadmodumpaucis reperias , fiquidem plerique fuas potius res curantquam publicas) e Brafilia fe in Africam contulifiet,ut ibidem fimili diligentia resnaturales indagaret & defcriberet , morte prasventus fuit, nequepotuit autfuo, autalio- rum defiderio fatisfacere. Quum itaque iilius commenfarii ita indigefti atque imperfediab 11- luftriComite Jo. Mauritio (cujusbeneflcio , favore, atque impenfis ha:c egerat) mihi fuiffent traditi , obtulit fe ftatim haud levis difricultas : fiquidem Audor metuens , ne quis ipfius labores fibi vendicaret , fi forte quid humanitus ipfi accidiffet ante quam ipfe illos poffet publici juris facere , bonam partem illorum , &qux erant maximi momenti, characteribus quibufdam ab ipfo commentis , exaraverat, quse fecundum alphabetum fecreto relicrum , pri- mum enodanda & transfcribenda erant, majori moleftia, quam quis facilein alicno opere vel- letfumere- Superavitamen hoc faftidium , & laborem, quanquam alias fatis occupatus, & fimuldedi operam, utfingula adfuas claffesvenirent, &quam decentiffimo ordine interfe componerentur, nam Au&ornullofervato ordine & herbas & frutices atquearboresinterfe mifcuerat , prout venerant ad manus : verum ab ipfb omiffa in Plantarum defcriptionibus, quanquam multum operae adhibuerim, fupplere non potui , prseter admodum pauca , qua? di- verfo charafee expreflainvenientur, & quarumdam plantarum icones, qua: decrant, quas ex herbis ficcis ab ipfo confervatis , delineandas curavi. Librumautcm oftavum quem Audor tantum affectum reliquit , & pene nudos tantum titulos , concinnavi e variis fchedis tum ipfius, tumaliorum, quas llluftr. Comesbenignecumvariislconibusfubminiftravitj &ob vicinitatemargumentiadjeci etiambrevem rerum Chilenfium hiftoriam, qualem noftrates dederunt,cum nuper illam provinciam luftraffent,& compendiofiorem navigationem ad marc Pacificum inveniffent. Denique addidi Annotationcs perquam multas , prsefertim ad illas Plantas, quas certo deprehendi etiamin Nova Hifpania nafci , quarum defcriptionemfumfi a Fr. Ximene : cujus hiftoriam (quam idiomate Hifpanico in Mexico edidit anno c I o I dc x v, &infcripfit; JVuatro libros De la Natvraleza, y Virtvdes de las Plan- T A s , y animales que efiam recevidos en elvfo de Medicina en U T^ueva Ejpanna , y la Methodo, y correccion , y praparacion , que para admimfirallas fe requiere , con lo que el Doffor Francifco Hernand^ efcrivio enlenguaLatina) jam dudtim in Sermonem Latinum rranftuli, integrum (f) 3 opus i; o4^D L E C T 0 R E S. opuscditurus, fiIconesPlantarum,quasillenullas, utinccanimalium, addidit, velcxparte nancifci potuitTem. In quem finem & multas herbasficcatas & in chartabibula compofitas ex Americae Infulis ab Amicis mihi mitti curaveram, & caeperam ad Au&orem hunc noftrum mitteredefcriptionesXimenis,utcomparatione fa&a defpiceret num exdcm in Brafiliana- fcerentur, quodin aliquibus bene proceifit, utiefequenti Hiftoria apparebit. Non dubito autem quin alii , quibus plus otii & fcientiae fuppetit quam mihi , obfervaturi fint in Plantis & Animalibus multa convenientia cum iis quae in aliis Orbis partibus reperiuntur , mihi per alias graviores occupationes non licuit operofius ifta inquirere . Deftinaverat autem Auftor nofter operi fuo prsemittere , Progymnastica Mathematica Americana, tribtts fcclionibus comprehenfa. Prima feciio esi Astronomica & Optica, omnium fiderum Auftralium wtra Tropicum Cancri& Polum Antarclicum exftantium injiaurationem : ob- fervationes varias & multas ommum Planetarum & deliquiorum Solis & Lun& , indeque exfirucla fingularia: mvas & veras Theorias inferiorum Planetarum Veneris & Mercurii , obfervationibus propriis fuperfirucias : Refraciionum & Parallaxium doclrinam , obliquitatem maximam Eciiptica deftnitam , nec non aliqua de maculis Solis & varias raritates Vranicas alias continens. Altera Ceciio ^•F/GeographicaC?" GeoD£tica, longitudinum terrefirium dofirinam eommque ini- , tiumnumerandico?fiituens , Terratotius veram dimenftonem ex obferv ationibus propriis demon- ftrans , ac Antiquorum & modemorum Geographorum errores detegens. Tertia ex duabus antece- dentibus cxftructa, Tabul£ Mavritii Astronomicje. Etenim hunc titulum inter fchedas illius inveni, fed tantum titulum , utrum opus abfolverit , & quid illo faclum fit, ignoro. Titulo autem huic fubfcriptum eft 5 opus defideratumanemine adhuc tentatum , acce- dentemunificentia llluftr. & Excellentiff. Herois ]. Mavriti.i Nassovi^e Comitis &c. Terra&oceani Brafilienfis prafeffii, Summi, Inchoatum Feliciter&itidem cum bono DeopoFi multos hbores abfolutum , in nova civitate Mavricia, fita in Braftlia America Aufiralis re- gione , Auciore Georgio Marcgravio de Liebfiad Germano. Casterum benevolos Lettores rogo ut hanc noftram qualemcunque operam boni confulant , Au&orifque manibus omniabonaprecentur: &fiquid autcorrigendum aut addendum noverint, candide imper- tiant ; non enim defpero , fi Deus mihi vitam ad paucos annos proroget , & bello in Brafilia finis imponatur,Hiftoriam hanc magis perfectam fore, & iis qui bene de illa mercbuntur, con- dignam gratiam redditam iri. Interea fruimini his qu# jam damus. SVM- S V M M A R I A LIBRORVM SEQVENTIVM. |||lBRo Primo defiribuntur Herbx , in quo funt Icones fex fupra ottuaginta , i^fnnota- tiones oclodecim. Libro Secvndo defcribuntur Planta FruticefcenteSj & Frutices ; in quo funt Icones novem fupra triginta , & Annotationes undecim. Libro Tertio defcribuntur Arbores ■• in quo funt Icones quinque fupra feptuaginta , Anno- tationes feptendecim. L I b r o Qv a r t o defcribuntur Pifces tam aMarini quam Fluviatiles, atque item teHacei : in quo funt Icones fex fupra centum , & Annotationes novemdecim. Libro Qvinto defcribunturVolucres h in quo funt Icones quatuor fupra quinquaginta , & Annotationes octo. Libro Sexto defcribuntur Animmtes Jjhiadrupedes , & Serpentes ; in quofunt Icones tres fupra triginta , & Annotationes otfodecim. Libro Septimo defcribuntur Infecla^ in quo funt Icones novem fupra viginti, Annotatio- nes oc~io. Libro Octavo agiturde ipfaRegione, & de fflitts Indigenis &Incolish in quo funt Icones quinque & varia Annotationes. Appendix de Chilenfibus , in quafunt lcones du Tohpociium , Ononis. "p I l i xBrafrfiana: in duorum , trium aut etiam quatuor pedum altitudinem aflhrgir , caulis A- quadratus, ex ruffo nigricans , fplendens , lanugine ruffa obdudhis. Folia ejus alata fibi in- vicem alternatim opponuntur , quinque aut fex digitos longa. Foliola autem alse funt tenera, viridia , itidem alternatim oppofita , in ambitu fubtiliter ferrata ; in uno autem latere cujufque folioli , pulvis fecundum oram folioli in longum adpendet ruffus. Nafcitur ubique in Medi- terraneis. Filicis anfpecies? Planta caule lento, farmentofo,ruffefcente, ferpit atque fruticibus aliifque plantis fe circumvolvit : folia ad caulem alternatim funtpofita elegantiffime difleda , refe- rentiadentatasillastexturasquasfceminaefolentconficere. Necflorem fertnec femen. Co- piofenafciturpropefluviumCapibaribi. Nafcitur& alia Ipecies haud multum diflimilisin Infula Tamaraca. Ftlix an Tolipodium ? Herba unico caule afiurgens in trium circiter pedum altitudinem re- £to, continente folia indire&e fibi inviccm oppofita,feu potius alternatim pofita,circiter qua- tuor digitos longa, angufta , acuminata , & in ambitufubtilifllme ferrata ; atque poftica parte fecundum nervum in longitudinem ubique brunna afpergine variegata. Trifolii fpecics videtur Herba quae copiofe nzicitmm SmuomniumSanctorum. Ex radice reda, paucis filamentis pra-dita , arbufcula» pene figura ad unius aut duorum pedum al- titudinem afliirgit, in multos ramulos expanfa : funtque caulis ramuli lignofi, atque hinc inde acutisfpinismuniti. In pediculis propriis, inquolibet ramulo triafoliola fibi funt appofita more Trifolii. Hinc inde prodeunt in pediculis digitum longis flofculi ex viridi albi , magni- tudine florum Anagallidis, fubtilia ftaminula in medio habentes. Flofculos fequuntur filiquu- \x teretes , circiter duos digitos longx , in quibus femen rotundum , referens limacis con- cham, coloris epatici. Quando femen eft maturum , filiquuhe fponte diffiliunt & effundunt femen. Hcrba odorem habet inftar Fcenugrxci. H e r b A quae paflim in Brafilia nafcitur , an Trifolium Americanum fpicatum dici poteft? Ex radice lignofa, lenta, gracili, aliquot afiurgunt caules fefquidigitum circiter alti, qui unum atque alterum ramulum nancifcuntur. Caulis rotundus, pilofus & quafi geniculatus. Ad ge- niculaauteminbrevipetiolo,nafcuntur juxta fe triafolia, fuperius viridia , inferius pilofa & canefcentia. Flofculos fcrtinfpicam congeftos purpurci coloris. Poft quos proveniunt filiquulae comprefife , hirtae , incurvatae fcu lunatae , ut in herba quam vocant Ferro-cavallo, & quafi decife • nammaturae in totconceduntpartes, quotgrana continent feminis. Semen cftmagnitudineSinapi, fedfigura phafcoli ex albo flavefcens & punclum fufcum parvulum loco hili habcns , fapore quafi pifi. Intcr cundum ha? filiquulae facillimc vcftibus adh^refcunt : idcoque Lufitani vocant hanc hcrbam Amores. Polypodivm Brafilianum & radice vmautix. digit.longa, nodofa, digitum crafla fubruffo mufco obduda , intcrius cx albo flavefcente , faporis fubdulcis cum quadam auftcri- tatc, IKI Histor. PlantarvmLib. I. 3 tatc, fucculenta, afcendit caulis trcs aut quatuor pedesaltus , ftriatus , contortus niger aut ru- bcr, qui lh fummitate multa habct folia, trina fibi direttc vel alternatim oppofita, quatuor cir- citcr digit. longa , plus digit. lata, kete viridia , mollia, ncrvo obfcure ruffo fecundum longitu- dinem : juxta qucm in utroque latere infcriori quadruplex feries pun&orum pulvcris lutefcen- tis e ruffo confpicitur ; & inter pun&ula a ncrvo per latera tranfverfim multae tenues venutae virides. O n o n I s non fpinofa & floribus lutcis. Multi caules teretes , lenti , pilofi , ex una radicc enafcuntur longi, partimhumiprocumbentes, partim furrecti , ad ta&um quafi pinguiufculi fcu glutinofi •, e quibus hinc inde alternatim & quafi fe ample&erentur in exorru prodcunt ramuli , quoseodemmodo, hincindepetioli brevcs comple&untur , atquequilibettriafo- liola, quidam etiam tantnm unicum continentes : funtque foliola oblonga , angufta , nervo fecundum longitudincm & venulis obliquis infernc praedita, & leviter pilofa. Flofculos ex finu prodeuntcs fcrt luteolos Ononidis modo. C A P. III. Arundines &- Camia. I A t A b o c A Brafilianis dida Silveftris Arundinis eft fpecies , in viginti aut plurium pedum altitudinem excrefcit , & anterioris brachii acquirit craffitudinem , medullofa , & exterius coloris e viridi fubflavefcentis : ramos autem habet alternatim oppofitos & in iis ramulos ad eundem modum, dimidium pedem plus minufve longos , folitarios vel plures , 6c ufque ad otto , juxta fe proximepofitos : ramuli autem circa exortum fpina muniuntur : in ramulis fo- lia funt alternatim pofita , in quolibet feptem , octo , vel novem , graminea angufta , acumina- ta, atque laete viridia , quatuoraut fexpedes longa. Necfloremfert nec fruttum. Magnum autem impedimentum objicit haec planta viatoribus , fiquidcm paucis menfibus vias obturat, A 2 " celc- 4 GeorgIMarcgravI cekriter crefcens & recrefcens abfcifla. Cjeterum ufurpatur ab Indigenis pro lignis ad pa- rictes aedium : excavatur etiam atque impletur aqua a viatoribus ad itinera agenda per loca deferta& inaquofa. V v b A Brafilianis dicla , Nafthos Graecis , Amndo Sagittaria : itidem in viginti aut plu- rium pedum affurgit altitudinem. Caudex illius re&us , inferius ad trium aut quatuor pedum altitudinem quaii lignofus & durus , reliqua parte fpongiofus & tevis : inferius albicantis flavi coloris, fuperius plane viridis. Craflities ejusinferius quatuor aut quinque digitorunv, fu- perius digitum auricularem aequat. Verfus inferiorem partem habet folia quafi convoluta, fuperius refta & planc lacvis , atque ex hac flunt fagittas. Caulis habet interdum unum atque altcrum ramum. Tredecim aut quatuordecim pedum altitudine aterra, per trium circiter pedum longitudinem , veftitur foliis arundinaciis , anguftis , & pene fex pedes longis. Supra horum foliorum finem circiter duos pedes, rurfus tevis eft & fine foliis. M e e r v Brafilianis dicta, Canna indica Car. Cluf. Rar. pl. Hiftor. lib. iv. cap. 54. in odo autdecem pedum afllirgit alti- tudinem, caule arundinofb, fuc- culento , viridi , digit. craflb ; quem per intervalla ambiunt folia folitarie pofita quatuor aut quinque digit. etiam fefqui- pedem longa , decem aut unde- cim digitos lata , fimilia foliis Paco. Superius habet caulis tres aut quatuor ramos , qui multos ferunt flores, tribusfoliis lingui- formibus conftantes , circiter duos digit. longis , ercdis , quce circumdantur ab aliis foliis acu- minatis & convolutis^ in medio autcm funt duo angufta , paulu- lum contorta , atque in horum medio adhuc unumfolium in- ftarligulx, habensad latus fta- men fufcum in quadam promi- nentia. Flos eft inodorus , co- loris ignei. Poft flores fequitur frudus , nimirum corpus ob- longum , teres , in tres exedras extuberans, echinatum, inftar fruftus Ricini, coloris viridis, at ex parte rubefcentis: quum vero femen intus maturum eft , tunc nigricat : dividitur interius in tres cellulas,habens in qualibet, ntplurimum, duodecim grana feminis , magnitudinepiforum, rotunda , lasvia , nigra , & durif fima : malleo contufa continent intus duriflimam fubftantiam albam , quas cavitatem intra fe habct inftar vitri vinarii & incavitate illa corpufculum inftar vermiculi cafei, ex quo pro- germinatio fit , ex hoc femine vulgo corolla: precarix fiunt. Radix humanam craflitiem ac- quirit , longa , fplendide ex albo flavefcens , inftar cepas fquamas habens ruffas , atque fuccu- lenta: per intervallaautem hinc inde habet tuberafeu prominentias faftigiatas, unde no- vos profundit caules, nam perennat hasc planta. x^Annotatio. HascPlanta ut bene obfervat Car. Clufius loco ab Amftore citato hyemem noftram aegerrime admodum patitur, diligentia tamen haud difliculter etiam in noftraBa- tavia confervari interdum poteft , & vidimus utramque fpeciem nonnunquam florentem , at- que radice fe propagantem , fedante primum frigus inhypocauftum transferenda eft, nam frigoris Histor. PlantarvmLib. I. 5 frigoris impatientior eft. Obfcrvat autem docriflimus & diligentiffimus audtor , e vetuftis fto- lonibus cum marcefcentcs in vaporario prafcinduntur , lacrymam exftillarc albam, Traga- canthasiemulam, fubdulcem & lentam ; atque in ipfis foliis ctiam fcnefccntibus cxiftittcnuc quoddam cxcrcmentnm nitri fa- pore. Quo nominc, inquit, vc- tcribusdiftafithxcplanta, mc ignorare fateor ingenue. Reperitur & alia fpecies prio- ri fpecici Meeru fimilis figura, colorc foliorum & venis , fed flos variat: folia quoque funt an- guftiora , magis acuminata , ac ut plurimum circa imum caulis erumpunt ex vaginis : in medio aiTurgit caulis ferens aliquot flo- res paulo majores quampnoris: conftat autem flos tribus co- chleari-formibus (puta Lufita- nici) foliis, tres digit. longis, incurvatis , in quorum medio adhuc anguftum foliolum , feC- quidigit. longum , inftar culpi- dis dire&e extenium, In pofti- ca parte floris, poft tria illa ma- jora folia, itidem talia foliola duo mucronata extant , ita ut totus flos o&o conftet foliis , & adhuc in medio , more Gladio- Ji , ftaminulum flavum , extre- mitate fua ftifcum obtinet. Flos inodorus & flavus • Semen & radix ut prioris. Nigritas com^ medunt radicem. ^Annotatio. Audio Plantam hanc jam & femen fuum maturaife inHorto diligentifiimi Botanici Henrici Muntin^M.D. Groningx, Linde fpes eft illam magis familiarem ccelo noftrati fenfim futufam, C a p. I V. jDe Camaris variis. ! 01 /^" A m A r A Brafilianis •, diverfs ejus rcpcriuntur fpecies : Camara tinga & Camaraflore , ^-'utraque autem fruticefcit. Camara flore rubro : caulis hujus hirfutus in multos expanditur ramos : folia habet fer- rata, menthae crifpae fimilia , fed magis fplendentia , leni hirfutie praedita , & ad tadtum mol- lia, binafibiinvicemubiqueoppofita, quodlibet brevi pediculo infidens. In extremitatc ra- morum, uti & ad exortum foliorum ad caulem provcniunt oblongi pediculialiquotjuxta fe pofiti , multos flofculos habentes rubros. Poft flores fequitur uvula , baccis plena vi- ridibus, magnitudine baccarum Sambuci : &uvulacumbaccisfimiliseft fru£tui Chamaepe- riclymeni Car. ClufiiRar. Hiftor.lib.i.cap.38. Flpsinfignis odoris : & ipfa herba fuperat odore Mentham. Huicplanefimilem Ipeciem inveni adripam Fluvii Sd Francifci , excepto colore floris, qui plane flavus erat. Camara flore albo : canle lignofo , duro, quadrato , hifpido, induorum aut triumpedum adfurgit altitudinem , atque in multos expanditur ramos -, partim etiam cauies longi in tcrram procumbunt , ferpentes cum fuis ramis. Folia autem habet rugofa , hirta & ad tacluni dura, in ambituferrata , fplendentia, faturate viridia, binafemper fibiinvicemoppoiita , & ad exortum ramorum fparfim. In extremitate autem ramorum & fummitate caLilis umbellatim prove- niunt flofculi parvi , inftar florum Lychnidis chalcedonicse , coloris candidi feu lactei , fuavis odoris. Tota planta odorem habet fere inftar Mcnthaftri. A 3 Cama- 6 GeorgIMarcgravI C a M a r a V VB A Brafilianis , in eximiam altitudinem adfurgit , caule hirfuto , nodofb. Folia quoque hirfuta& ad ta&um afpera, in ambitu ferrata, urticas fo- liis fimilia , inaequalis magnitudi- nis , bina fcmper dire&e fibi oppo- fita. In extremitatibus ramorum e- nafcuntur flores , magnitudine flo- rum Bupthalmi, egregie lutei , no- vemfoliis conftantes , & in medio umbilico magno , luteo , cui ad- mixta ftaminula nigra , odoris qua- fi medii inter urticam & men- tham. Planta ad tactum plane glutinofa fentitur. Poft flores fequitur femen ob- longum , nigricans , ut in cicho- rejo. Annotatio. Icon quam hic damus , quan- quam illam acceperimus cum ad- fcripto nomine Camara uuba , po- tius videtur altcrius Camar ex quibus pro- deunt folia , unum aut duo minimum digit. longa, nervo &quinque aut fex venulis fecundum iongitu- dinem , ut in Plantagine , fuperius viridia , inferius .parum cinerefcentia. In fummitate caulis duo folia parva fibi applicata inveniuntur , figura conchuke quam mifellam vocant , ex quorum medio flos enafcitur eleganter cceruleus, foliis tantum duobus obrotundis conftans , aliquot ftaminula habens ccerulea, flavis apicibus. Tota planta Gentianam aliquo modo reprefentat. Radixtcres, tenuis, longa, fine fibris ,.hepa- lici coloris. Reperitur & alia planta habens flores inftar Loti tetragonolobi / folia oblonga , caulem craflum, ftriatum , paulum hirfutum , multis ramulisprs- ditum. Planta (quam Auftor non nominat) caule len- to , angulofo , ruffo , ferpit , & trium aut quatuor digitor. intervallo, in pediculo digirum longo , tria femper folia fibi appofita habet, quin- que aut fex digitos longa , in ambitu ferrata , laete viridia , nervo & venis obliquis confpicuis pra.'dita. Ad pedicu- lum foliorum alius pediculus quinq-, aut fex digit. longus pro- venitrurrus, quium- bellam habet inftar Sambuci, flofculis mi- nimis , qui nullis fo- liis conftant:in totum fanguinei clegantiffi- mi coloris •, quilibet eorum figuram habet rhopali quo leprofi mendicantes circum- cur/ant. CaApotiragoa Brafilianis : ex radice longa contorta, lcn- ta , exterius fufca , in- tuscandida, multie- nafcuntur caules qua- drati,duoru aut trium digitorum intervallo geniculati , odlode- cim , viginti , & inter- dum plurcs digitlon- , , , gi , qui partim terrae lncumbnnt , partim fc fumgunt. Ad fingulos autem nodos annafcuntur duo , tria vel quatuor folia, r Histor. PlantarvmLib, I. 9 folia, figura & magnitudinc hyflbpi, ingequalis tamen magnitudinis. Quidam etiam caules hinc inde ramulos protrudunt ad nodos , eodcm modo foliis veftitos. Caulis autem , ramuli, & folia fiint pilofa , viridia , incana. In fummitate caulis & feiquidigitum fub ipfa , & tali intervallo rurfus verfus inferiora , ver~ ticillatim cnafcunturflofculi , globuli luforii magnitudine, plurimi, albi , quatuor foliolis conftantes : & prope quemlibet verticellum flofculorum bina foliola hyflbpi aemula. Poft flofeulos capfiilx rotundx ftriatx fequuntur , magnitudinc myrtiliorum , in quibus femen continetur: cujusformam Auttor defcribere omifit. Planta hxc falfi efl faporis & proinde Kali geniculatumfeuvkriariapoteftappcllari. Frequenscftinlocis arenofis maritimis, in mcdi- terraneis autem nequaquam rcperitur. Rcperitur&aliaejufdernfpecies, cujuscaLilislignofus , etiam partim terrx incumbens, partim furre&us. Foliaautcm Rofmarini xmulaad genicula caLilis confiftunt : atque lbidem flofculos habet multos , congeftos , candidos , in capitelli figLiram circa caulem. C A p. VII. '"Taiomirioba. Innominata. Micamhe. Tareroqui. Ivapecanga feuSarcaparilla. T)Aiomirioea, orobus Brafilienfis mihi flore Loti luteo. Ex unica radicemulti pro- -*■ deunt caules , •circiter tres pcdes longi , lignofi, virides , nodofi, inmultos ramos diva- ricati, qui e nodis prodeunt: in qLioli- betramtilo o£to vel novem folia , nimi- rum quatuor vel quinque paria fibi in- vicem oppollta , plane fimilia orobi pan- nonici Car. Clufii Pvar. Hiftor. Lib. vi. cap. 44. iil extrcmitate ramorum enaf- cuntLir flofculi , quinque foliolis con- ftantes , plane fimiles illius orobi panno- nici , fed omnino lutei. Plores fequuntLir filiquse , quatuor, quinque , fex aut feptem digitos longae, teretes , paulum compreflx , haud craf- fae , incurvatas 11 1 enfis polonicus: quae per maturitatem flunt fufcas , & fponte rum- puntur , atque effundunt femen rotun- dum, latiufculum, compreflum,fufcum, paulo majus lentibus. In qualibet filiqua quinqLiaginta & interdumpauloplura fe- mina continentur. Toto anno floret 5c fertfemen. Aqua diftillatur ex hac planfa , qux 11- furpata , comminuit & expellit calculos veficae. Radix longa , refta , multa fuperius habens filamenta , flavi coloris. Radix contra venena : folia contra Bi- chos de Cu : femen cum aceto contra im- petiginem valet : ftranguriae quoque ra- dix medetur. Planta quoque contufa & calide ap- plicata laterum doloribusauxiliatur. A n n o t at 1 o.Natae nobis aliquoties plantae hx e femine ex Brafilia miflb , fed nunquam flpruerunt. P L A N T A lcuineque nomen dat neque IconemJta- ab ipfo defcribitur) e radice proveniunt ali- quotfolia, vigintiaLitpaulopkiresdigitoslonga, lxte viridia , fplendentia, adtadum mol- lia , figLira foliorum majoris Lapathi , nervo craflb in medio fecundum longitLrdinem , mult- anguiari , venis vero tranfverfim eminentibus. Intcr hxc folia affurgit caulis teres , digiti minoris eraflitie , & duarum fpithamarum longitudine , in quo julus fpithamam longus , co- B loris io GeorgI MarcgravI lorisut julus juglandis , vcrum quinque aut fex digitos crafliis : videturque quafi compofitus ex quadratis gemmis , quarum quaelibet in medio punctum habet brunnum •, fubfequentc tempore has gemmae prodeunt (etiamplanta evulfa&in cubiculo appenfa) & cum prodie- runt ad tertiam digiti partem , funt elegantis brunni coloris; dehinc amplius fe produnt& reliqua fui parte funt coloris eximie incarnati , cum paululo brunno fuperius. Fru&us ita in- teger cum prodiit , tribus fubtiliffimis filis quafi piiis appendet : intenus autem habet pulpam candidam & nucleum in medio. M I c A m B e Angolenfibus , (& ut videtur ex Ajrica in Brajiliam tranjlata) in pedalem cir- citer altitudinem afiurgit caule tereti , contorto , quem circumdant foliola parvula , & hinc indc ramuli circiter duos digitos longi , quorum finguli fuftinent flofculos ex albu fubiuteos: fequuntur dein filiqua: incurvatae , obrotundae , tenerae , in quibus multum feminis nigri , ro- tundi, majorisquampapaveris. ufurpatur a Nigritis in cibis. Annotatio. Miffum nobis hujus Plan- tae feme e Brafilia aliquoties , nommc Mojam- hes d' ' Angola , quod & feliciter pullulavit , & praefertim acftate hujus anni cls Ioc xlvi. non modo foliacV caulem produxit, fed & floruit liberalitcr , & femen tulit , quod ta- men a leviifimo frigorc, initio Octobris, cum ipfa plantacormptumfuit. Eft autem elegan- tiflima planta'*, foliis fimilibus pentaphyllo, flofculis fingularis conformationis fed mi- nutis admodum : filiquis contortis ; fed cum in eo effem ut iconem fieri curarem , prceter cxpeftationem periit. T a R e R o q_v i Brafilienfibus , Matapajlo Lufitanis , fpecies eft Fayomiriobae eiufxlem figurae & eadem radice , caule , ramis : flore quoque eodem fed paulum minori , eadem difpofitione foliorum & ejufdem coloris. dif- ferttamen foliorum figura : nam hujus funt digitum aut paulo plus longa , figurae ovalis, ad exortum fuum anguftiora , fuperius viridia inferius nonnihil incana j nervo fecundum longitudinem & venis obliquis praedita. Pofl: folis occafum folia fua componit & quafi marceffit , mane iterum explicat. Semen ro- tundum, nigrum, minutum & multum diver- fum a femine Payomiriobx. Annotatio. Et hujus plantae femen faepius e Brafilia ad nos delatum , fed non tam felicitcr pullulavit quam payomiriobae , ut differentias harum plantarum non licuerit liquido obfervarc Ivapecanga Brafilienfi-^ bus, Sarcaparilla Hifpanis. Cau- le farmentofo , lignofo , lento , vi- ridi ferpit , aculeos feu fpinas hinc inde habente acutas. Eolia folita- ria , quinque , fex , vel etiam duo- decim digitos longa , exterius a- cuminata , & tres , quatuor aut quinque digitos lata , ubi latifll- ma -, in quibus tres nervi infigni- ter confpicui fecundum longitu- dincm tendunt , tranfverfim au- tem multas minutas venulas habct varioflexu difcurrentcs ; exterius dilute, intcrius virent faturate. Ad quemlibet cujuflibet foliipcdicu- lum(qui brevior)du3e claviculae prodcunt leiit£,longar,quibus aliis plantis fc firmitev anne&it, Flo- II Histor. Plantarvm Lib, I. Floresfertracematim: fequuntur dein baccae, primo virides, mox cinnabriae, ubiautem maturuere , nigrae , rotundae , magnitudine mediocrium ccraforum : quaelibet in umbella confiftit feu proprio breviori pediculo , quorum pediculorum decem aut duodccim uni lon- giori infident. Baccae autem rugofae ut cerafa ficcata. Intus continent unum aut duos lapidcs albo-flavos , duros , in quibus durus albicans nucleus. Datur & alia fpecies hac validior. Vi- de Monard. cap. xxn. Annotatio. Fr. Ximenes. Mexicani vocant Ar^^/mobiliiTimam illam plantam quae Hifpanis dicitur Sarcaparilla, cujus in Nova Hifpania plures reperiuntur fpecies, quas hic ordinerecenfebinuis. Prima eft quae paffim nafcitur in Hifpania&pnecipueinagro Hifpa- lenfi, incampis&vallibus, quam quidam Botanici referuntad Smilacem afperam , quaea Diofcoride defcribitut : haecreperitur haud longe a Mexico in pago S. Fidei, juxta fontem cujus aqua; maviffimae & faluberrima? per aqusedudus in civitatem deducuntur ; itemque in Tz.onpango & Provincia Hondura , undepotiffimuminfertur Europav, decuJLis figura nihil attinetdicere,quiaDiofcoridesexaaeiliamdefcribit,nequeilliLis facultatibus , quas obti- neteafdemcumcaeterisipeciebusj licet Diofcorides nihil dicat de illius temperamento , ne- que virtute qua provocat fudores & tollit dolores jun£turarum atque aliarum partium , mul- tafquealiasfanatinfirmitatesgravesacpeneincurabiles-, fed folum explicet illius vim qua refiftit venenis & inter alexipharmaca numeratur. Eft itaque haec planta fpecies Sarcaparillar, licet Hiipani, qui nunqLiam adierunt Americam, non patiantur id fibi perfuaderi , neutiquanl tamen negabunt qui illam comparaverint cum caetferis ipeciebus novi orbis, qLianquam A- mericananonproducatfemen: verumhaudinfolenshomines faftidirenota & peregrinaat- quelongiuspetitaadmirari & magnifacere. Eftfrigida & ficca , licet non omnino carcat partibiis calidis & fubtilibus , quibus movet fudores & corroborat calorem ventriculi (& li- cetaliihocnegent)mundat renes & ureteres-: Sanat faorbos chronicos. Varia: & multss funt opiniones de exhibendi modo , quas omnes hic referre nimis longum foret •, folum mo- nebo quomodo fimplex decoftum fiat ad ordinarium potum , credo enim vix ullam domum' fineilloreperiri: Sume unciam unam Sarcapatillae recentiffimae , fiquidem facile poteft ha- beri,& divide illam & confcinde minute & cum quatuor azumbris (id eft,odo fextariis) aqux tantifper ebulli donec quarta pars confumatur •, reliquum bibitur ordinario. De liquore, quem folent praeparare non pauciores funt dpiniones , verum eifem author iis qui in Ameri- ca Sarcaparillamfunt ufurpaturi , ut utantur fucco e recentibus radicibus expreflb, (fiquidem ubique funt obvis) quatuor unciarum quantitate fingulis vicibus •, obfervavi enim mirabiles effedus, tam in lue venerea.quam in aliis morbis,& credo nullum magis falubre medicamen- tum pofle reperiri. ExCluf edit. cap.xxn. DoctorMonardesinpriore partc fui operis de- fcribit fyrupum e Sarcaparilla compofitum cum aliis fimplicibus , quem longe utiliffimttm eite faepe deprehendi , fit autem ad hunc niodum : Sarcaparillae unciae duae minutim conchle: GLiajacitritiquatuorunc. Zizipha fex & triginta , pruna paiTaxxiv. utraque officulis repur- gata: florum Boraginis femuncia , violarum tantundem : pugnus hordei mundati & fracti: in fex aquae fextariis lento igne coquuntur ad quatuor fextariorum confumtionem , expri- munmr valide & colantur: & decem hujus deco&i unciis, admifcetur unafyrupi violati. Calidusmane & veiperi forbendus datur , eodemfervato ordine , quifoletinejufcemodipo- tionibus obfervari , fudorem fi quis fubordiatur detergendo. Conceditur ab initio efus pulli gallinacei exigui , & fervatur idem ordo qui in ufu Guajacan , & bibunt aquam aut decodum fimplexquodmododefcripfimLis. Ea ratione curatur omne genus morbi gallici , 'atquealiae etiaminfirmitates, quae LifuGuajaciaLitChinaecurarifolent. Eit&alius fyrupus, hoc mo- do : Sarcaparillae ofto unciae concifae & confradae in oclo aqux fextariis ad fex confumtio- nem coquuntur •, in binis qui ftipererunt fextariis , facchari libra iv. injiciuntur, fitque fyru- pus ut moris eft. Hlijus uncize tres mane & totidem vefperi fumuntur •, prandium efto e cibis boni fucci, ccenafobria, potus ex aqua Sarcaparillae fimplici. Eo utantur donec abfumtus fit, quo tempore ad fua ncgotia peragenda egredi non vetabitur. Curat hic fyrupLis plerofque e morbis fupra di&is fine moleftia. IdemXimenes^ deipecie Sarcaparillae quamvocant Jj^^mvtf/. Incolae Tauguitlanvo- cant hanc herbam Cocozcapatli five Cocozticpalancapatli , Mechoacani T&huat&oz, quae eft fpe- cies Sarcaparillae peregrina , habens radices furculofas , e quibus faliunt caules volubiies, CLim horridis fpinis & multis capreolis , foliaejusfunt fimilia ocymo acuminata & curtata cum certis laevitatibus & nervulis qui difcurrunt per longitudinem •, millum fert femen ■, pol- let eifdem facLiltatibus quibus caetcrae. Reperitur ad radices Vulcani haLid longe a pago At- latlaluca omnino fimilis planta , verumradicesfunttenLies&nbraegraciles. Sunt quiomnes has plantas referendas putent ad fpecies Chinae , verum quia radices plurimum differunt , ma- gis credendum eft fui generis efle plantas , licet figura foliorum , caulium volubiiitate & ca- B 2 preo- > i , ■1 . II I2 GeorgIMarcgravI preolis conveniant. Suntfrigidx & ficcsc omnes, & licct non omnes adftringant , funtta- menutiles contra dolores junfturarum & alios quofvisnatos eluevenerea: & ad fudores ciendos: invetcrata ulcera fananda , & morbos pertinaces & chronicos •, adverfus vitia qux nervis accidunt ; plurefque infirmitates, ut vulgo jam notifllmum eft. Idem Ximenes . Quau- timecapatliillafpecies, cujus radices in Hifpaniam transferuntur , fertfolia grandia figura cordis , caules volubiles & fpinofos , radicem furculofam , fruftum producit nullum : ob- tinct multos capreolos , qui illi ex omnibus partibus enafcuntur. Nafcitur in campis Toto- pec & Miztitlan , verum optima creditur qux provenit in Hondura , & potifiimum infertur Europas. C A p. VIII. Camaru. Inimboy. Althece /pecies. Cararu. Sempemvum marinum bacciferum. Icipo. Terexxil. CAmarv plantadi&aBrafilienfibus-, Solani veficarii eft fpecies. Ex radice parva, al- ba, mnltis filamentis circumdata, enafcitur caulis fatis craflus, quadrangularis , no- dofus, viridis , pilis albis vefti- tus , qui in multos fe cxpandit ra- mos itidem nodofos , qui & ra- mulos profundunt, ut plurimum binos fibi appofitos : ad nodos folia nafcuntur duo vel tria , di- lute viridia , ad tattum mollia, longis pediculis innitentia *, figu- racordis, crafib modoinambi- tu dentata , fimilia foliis noftra- tis fblani veficarii. Ad exortum foliorum in proprio pediculo, ex thecula rotunda prodeunt flofcu- li parvi pallide flavi , unica qui- dem parte conftantes,fed in quin- que angulos expanfi •, intra flo- rem funt quinque macuhe ob- fcure purpureae quafi ungues , & quinque ftaminula itidem pur- purea. Quidam flores tantu qua- tuor angulos habent , & totidem maculas. Elofculi fe claudentes ftellam quadrangulare vel quin- quangularem exafte referunt . Poft quos fequitur frudus pallide flavefcens , cerafi magnitudine, folliculo ihclufus modo noftra- tis Halicacabi frudus •, nimirum pentagono , turbinato , cujus an- guli lineis purpureis intexti. Pe- diculus fructus haud ita longus & itidem purpureus. Fruttus co- meditur & eft fapore fere ut noftras Halicacabus. Herba cocT:a fervit lavandis cruribus. I ni M B o y Brafilienfibus •, fpina illa quae fert lobos illos echinoides Car. Clufio memora- tos : in cynofbathi magnitudinem excrefcit •, caudex & ramuli pleni fpinulis hepatici colo- ris, lignumautemintusmedullofuminftarfambuci. Habetin quolibet ramo multosramu- los dircfte oppofitos •, in ramulis porro folia itidem oppofita a quatuordecim ad viginti in u- no ramulo, qui inter quodlibet par foliorum duobus munitur aculeis. Sunt autem folia lsete viridia , fplendentia, fere cylindracea, & unum circiter digitum longa. Flores fertin fpicam congeftos lutcolos. Hos fequuntur lobi fpinofi , hirfuti , coloris , cummaturuerunt, hepatici , in quibus fingulis continentur duo globuli durifllmi , cinerei coloris , glabri & fplendcntes , qui quaffato lobo ftrepitum edunt : nucleus interior ex albo flavus , amari fapo- ris , inftar Lupinorum. Lobus autem per maturitatem difillit & eftundit globulos. ALTHEiE Histor. Plantarvm Lib, I. 13 A lth E j£ fpecies. Caulis re&us , teres , uno latere rufFefccns , ad duorum aut trium pe„ dum afllirgit altitudinem , ramismultishincindecxplicatis-, folia fingulatim pofita in pedL culotresautquatuordigitoslongo, in tf es vcl quinque lacinias fecta , crafle in ambitu fer- rata , nervis & venis ruffefcentibus , fuperne faturate viridia , inferne incana , hirfuta & ad ta&um moilia. Ad caulem prope exor- tum foliorum & in fummitate caulis & ex- tremitatibus ramorum provcnit flos egregic incarnatus , conftans quinque foliis , ftami- nequeinmedio incurvato. Florcm fequitur femen,nimirum tot triangulares,hifpidae, ad- hxrentes capfulae gryfei coloris , juxta fe in orbem pofitae , quot folia flos habuit : in qui- bus femen triangulare , fubrotundum , & fi- gura lunae gibbae , coloris gryfei , magnitu- dinefarris. Cararv Herba di&a BrafilienfibusXu- fitanis Bredos , eftfpeciesBliti. Ex radice al- ba , fatis crafla. , multi prodeunt caules , ab unoadquatuorpedesalti, cum foliis fimili- bus Blito , quje interdum quafi farina viden- tur afperfa. In fummitate fert flofculos , viri- des fpicatim congeftos ut in Blito. dchinc fe- men provenit minimum , inftar feminis pa- .paveris minoris , rotundum , paulum com- preflum , nigerrimum , fplendens, pellicu- Ix gryfeo fufcx inclufum. Herba oleris loco coquitur ut Bcta aut A- triplex , eftque boni faporis & cito molleA cit cum coquitur. Armotatio. Fr. Ximenes fcribit in Nova, Hifpania reperiri multas fpecies Atriplicis, tam filveftres quam hortenfes , quas Mexk cani generatim vocant Hautiquilitl & Hifpa- ni corrupto nomine Quilites ; & ftudiofe ad- modum colunt in fuis hortis , praefertim quam vocant Tlapalhuahquilitl , quas radicem habet groffam , brevem , fibrofam ; caules roflbs, folia oblonga&per interna ferrata, ejufdem coloris , quae co£ta manducantur & funt grati faporis, addito oleo&aceto. An fempervivum marinum bacciferum ? In fefquipedalem aut majorem altitndinem afllir- gunt multi caules , digitum crafli , lignofi, fra- giles , teretes , foliis circumcin&i , co modo quo Braflica folet aut potius Portulaca : quae funt egregie viridia , craffa, fucculenta, figu- ra foliis Portulacae fimilia , verum longe ma- josa & magnam Acetofam aequantia. Inter fo- lia in fingularibus pediculis prodeunt flofculi, quinque foliis conftantes , uno latere in am- bitu ferratis , albi coloris , figura caryophyl- lorum. Flores fequuntur baccae , magnitudi- ne olivae , nigrae , fplendentes , fucculentae, carnem habentes inftar nigrorum ceraforum, multam •, & nucleum in medio inftar pruni, nullius apud incolas ufus. Radixlonga, re&a, unolatere multa fi!a- menta coacervata habens , lignofa , albicans, fed intus fubflava. B 3 Ici- j GeorgIMarcgravI Iciro Brafilienfibus , cujusmultcefuntfpecies: circumvolvit fe arboribus. Lignumejus lentum, vimineum , corti- ce cinereo : folia dilute vi- rentia, hincinde in ramulis pofita., coipicuis venis tranf verfim praedita , quatuor cir- citerdigitos longa, acumi- nata. In ramulorum cxtre- mitatibus multi prodeunt flofculi , conftantes quinque foliolis albis , deorfum in- curvatis-,in medio autem ha- bent multa ftaminula colo- ris lutei, odoris funt fuavis- Poft flores fequitur fructns» quem tamen ab Authore noflro defcripnm non inveni. Annotatio. Dubito an hsec planta fit eadem cum Apara- qua quamPr.Ximen.ita de- fcribit. Radices agit longas & per intervalla tuberofas; e quibus faliunt multi cau- les, qui fubeunt arbores & eifdem fe applicant : fert fo- lia inftar aurantke mali, flo- res albos & minutos , fru- cl:um nullum. Decodum ra- dicum hauftum mitigat do- lores e lue venerea natos •, & eft utile contra impeditam movendi facultatem. Perexxil Lufitanis ; Cri- thmum marinum non Ipino- fum poffes vocare : femipe- dales aut paulo longiores caules adipifcitur , teretes , nodofos , rufefcentes , partim humo in- cumbentes, partimnonnihilfeerigentes. Ad fingulos nodos duo aut quatuor folia habet , hiflbpi asmula , fed crafllora ac nonnihil carinata , oppofita. Superius au- tem capitulum oblongum five ovale cft, albumutin Trifolio fere , pro flore , habens in fe aliquot ftami- nula parvula crocei coloris. Planta eft fucculenta. Folia & breves ramuli deccr- pti ac parum codti fuperfufo aceto tanquam muria , condiri & fervari poflunt , & quando iibet , cum carni- bus aut pifcibus edi.Bene fapiunt ac magni aeftimantur a Lufitanis : excitant enim appetitum , movent urinam & aperiunt vifcerum oppilationes. » P l A n t A (cui Auctor nomen non adfcripjtt) trinm pedum altitudinem acquirit , multos caules ex una ra- dice protrudens : qui crafll , intus medullofi , uno la- tere fufci , altero Virides , alternatim proveniunt ra- muli & folia , fex , feptem & odo digitos longa , lsete viridia , acuminata , fplendentia , paulum rugata , in ambituminimisdentibusferrata. Plores enafcuntur in pediculis duos digitos longis , flgura cornu venatoris, plus duorum digitorum longitudine , eximii rubri co- loris , intus cavi : cx concavitate autem prominet fta- men ex albo incarnatum, habens apicem magnum, fuf cum, pilisalbis. Poft florcs fequunturpomarotunda/ ftriata Histor. Plantarvm Lib. I. 15 ftriata ut poma Amoris ■, intus diftin&a ut capita papaveris , femcn quoque minimum & fuf- cum contincntia. C a p. IX. Ambuydembo. Caacicafeu Tbeps major, DAarrubrum. Innominata* fetica. Ipecacoa?itia. A Mbvyaembo Brafilienfibus •, Herba fcandens, quas aliis plantis & ftuticibns fe cir- 4- *»cumvolvit, caule fuo farnientofo inftar Clematidis. Hinc inde ad caulem enafeuntur folia unum atque al- terum , in quoru me- dio pediculus longus continens folium fo- litarie pofitum , funt aute folia figuracor- dis , lata , nervo craf fo in medio & venis obliquis decorata, di- lute feu fere pallide viridia (quafi paulum albedinis viriditati ef- fet admixtum . ) H inc indequoque fert flo- rem egregise & pcne mirabilis ftru&xine •, habet enim figuram ventricuiihumarii, & eft magnus , quippe logus abfque procef- fu & caule fex digitos fere. pediculus floris curvatus eft,fpithama longus,viridis& ftrio- fus, repraefentans dex- trum feu interius ori- ficium ventriculi hu- mani, pylorum di&u; ab alia extrcmitate proceflu habet qua- tuor digitos longum, figura colli cygni ele- vati , fed in extremitate retrorfum inclinatum, repraefentans orificium finiftrum ventriculi feu fuperiuscardiadi&um. Secundum longitudinem autem proceffus ille fuperius apertus feu fifliiseft. Vcntriculohuicadne&iturfeudefuperincumbittenuis membrana obrotunda , du- plae latitudinis quam Imperialis , innumeris venulis rubris varie intertexta haud male refercns hepar humanum ventriculo incumbens. Totus flos coloris ex albo flavefccntis , vcnisru- bropurpureis, majoribus fecundum longitudinem , minoribus fecundum latitudinem, in- tertextus, & intervenas quafirubro purpureo pun&ulatus: nullius tameneftodorismani- fefti. C A A c 1 c A (alia tamen ab illa quam Auffior ante defcripft) Brafiiienfibus, Peplis major flof culis albis. Ex radice alba , lignofa, la&efcente, paulo majori femipede , multi prodeunt cau- les, teretes, nodofi, virides , unolatererufefcentesmultisramisdonati, qui partim humi jacent , partim ftant ere&i : ad nodos caulium , & in ramulis bina folia oppofita reperiuntur, in ambitu fubtiliter ferrata j ramulorum paulo minora iis qux ad caules. In extremitate cau- lium & ramorum multi nafcuntur flofculi fubtiliffimi , albi , quatuor foliolis conftantcs: quos excipit triangularis capfula , in qua femen (quod Author non defcribit.) Tota planta copiofc la- &efcit, quodlac commendatur a Lufitanis ad oculorum mbedinem & dolorem auferen- dum. Vide Carolum Clufium Rar. Hiftoriar. libro. vi. capite xi. & Dodon. libro x.ii. capitexvi 1 1. Mar-- v!i I ■ j 6 GeorgIMarcgravI Marrvbivm; (quomodo hac planuhBrafitiehfibw appeUetur ab Auciore notatum nontn- veni.) Planta hcec in duorum aut trium pedum altitndincm af- fur Ex radice lonsm paucis filamentis prgedita, lenta , albiffima , aflurgit caulis tres circitcr pe- E, des I l;'J 34. GeorgI MarcgravI des longus , multis ramis prxditus : folia ejus in longis pediculis alternatim pofitis , quatuor, quinque, fex aut feptem juxta fe in orbem pofita, oblonga, viridia, nervo & multis venulis in- terfe&a, foliis Caprifolii haud abfimilia , fcd ad ta&um mollia & glutinofa. In fummitate cau- lis primo parvis foliis alternatim pofitis ornatur , brevibus , obrotundis : dein alternatim pro- deunt ad ea pediculi longi , ad quodlibet unus continens cylindraceum corpus album , qua- tuor foliolis viridibus , parvulis , acuminatis infidens , hoc corpus funt quatuor foliola floris-, quofeaperienteinferius, primo prodeunt filamenta feptem , tres aut quatuor digitos lon^aj hinc quatuor foliola floris expanduntur , quae ftant ere£ta , figuram habentia cochlearis , fila- menta autem feptem barba; felinze modo direde ad latera vel antrorfum extenduntur , e°-res;ic purpurea : foliis albis decidentibus decidunt & fex ftamina, feptimum in medio manet, ac abit in filiquam teretem, femipedem longam,continentem femen vix magnitudine finapis, rotun- dumquidemfedquodinuno latereincifuramvideturhabere. Tota planta ad tadum gluti- nofa eft, & ad cujuflibet rami feupediculi foliorum acuta efl: fpinula. Fert flores & femen toto anno. Plos inodorus, fed folia refcrunt odorem Majoranse. Arapabaca Brafilienfibus diaaPlanta-, In iefquipedalem altitudinem adfurgit, cau- le tcreti , viridi , cavo •, & vix duo folia aut duos ramulos ad latera habente : In fummitate ta- mcn cauiis, duo, tria , vel quatuor (ferefemper) folia funt pofita , Plantaginis facie , ner- vofi, in orbcm difpofita , & crucem effigurantia videntur, atque intcr hxc aliquot ramuli furrcfti , duos aut trcs digitos longi , cum flofculis oblongis , dilute ex albo purpurafcentibus, qiise quinquc foliolis conftant fpicatim pofitis. Poft floris autem occafum cnafcuntur globuli f;u Histor. Plantarvm Lib. I. 3 S feu capfute rotundx Coriandri feminis magnitudinc, in quibus continetur femen exile, fubro- tundum , nigrum , papaveris magnitudine & fi- gura. Radix illius cft parva , alba , filamentofa, habetque odorem radicis Petrofelini. Vide Androfacem apud Mathiolum. Annotatio. Mathiolus agit de Androface ad lib. m. Diofcorid. cap. 1 3 3 . & dat duas illius Icones , quarum tamen neutra ullo modo con- venit cum hac quam Auttor delineavit ■, neque afiequor quare hanc cum illa comparaverit , praefertim cum Diofcorides fcribat Androfa- cen tenuia virgulta emittcre fine foliis. V R v c A t v Brafilicnfibus , Planta efl quse ' fuper arbore Vrucari iba nafcitur fine radice: ve- rum quatuor aut quinque folia inferius lata bul- bum faciunt ovalenv, circiter quatuor digitos longum,qui intus continet medullam quandam unguenti factitii confiftentia & afpectu , pinguem , ad tadum frigidam , ex albo virefcentem , multaadhxcfilamentafubtiliaalbidainfedifperfa habentem. Suprabulbum folia a fe invi- cem difcedunt,funtque ibi angufta,fedin pedalem aut majorem altitudinemexcrefcentia,fupe- rius latiora, lingu^ figura & fimilia Squilla: , viridia : quodlibet autem folium fecundum longi- tudinem habet ures nervos. Nec florem fert nec frudum-, inodora eft planta, unguentum quo- que illius inodorum. Hoc denique frigidum & ad dolores leniendos judicatur aptiflimum at- que efficaciflimum : foporem quoque inducere experientia probatum eft. C A p. XVII. Tajaoha.ejmradixTaja. fahorandl Tlantuvcrhen^facie. Munduhl TA 1 A ob A Brafilienfibus cujus radix vocatur Taja. Tres illius Ipecies hic reperiuntur. Prima folio laftefcente , radicem habet orbicularem , non t,imen bulbofam , exterius incarnati coloris , interius flavi , cepaemagnitudineautporri, multa filamenta infe- rius obtinentem , tres vel quatuor digitos longam : cau- lem autem brunnum feu fufcum, foliapene orbicularia & nervos foliorum rufefcentes. Secunda folio ladefcente. Radicemhabetitidemor- bicularem , ut prior. Ex qua radice porro prodcunt cau- les quatuor , quinque , fex & interdum plures , rotundi, fpongiofi\ fucculenti, virides, crafli, novem autetiam duodecim digitos longi : cuilibet autem cauli infidet fo- lium unicum fagittalis herbae figura & magnitudine , quando junior adhuc eft planta , alias tri- E 2 plo 56 GeorgIMarcgravI plo aut quadruplo majus , & Petafitidis herbas foliorum magnitudine , nervos habens confpi- cuos, viride & ad taftum molle ut BraiTica, ac in am- bitu cingitur duabus venis. Radix cotta vulgo comeditur ut Batata , eftque dulcis, fingularifque, quafi mofchati aut floris viola- cei, faporis. Vtriufque fpeciei folia cum caulibus craffiifimis etiam inciduntur & pro olere in aqua coquunturj mollefcunt ftatim & optimc fapiunt. Tertia folio non la&efcente: Radicem habet ut caeterae fpecies, caules, u£ prima,fufcos,folia fagittalis figura ut fecunda , fed anguftiora , pedalis circiter lon- ' gitudinis, fuperius faturate viridia, inferius albicantia, nervo & venis ex viridi flavefcent.bus, & in centro fo- lii purpurafcentibus . Haec fpecies mihi florebat circa flnem Aprilis anno 1 640. In caule autem iongo(qua- lem quodque folium habet) flos erat unicus longus feu latus quinque digitos, albus, unico folio conftans, cujus fuperior medietas alba, inftar corporis ellyptici per medium fecundum fuam longitudinem fefti & veiuti in fcapham excavati : inferior medietas inftar vulvae , viridis coloris magnitudine juglan- gis & ejufdem figurae , aperturam habens •, uno verbo to- tus flos figura cucurbitae in medio vin&ae dum crefceref, per albam autem medietatem floris variae difcurrunt alba? regulae, quarum pars circa extremum folii quodammodo purpurafcit. In medio floris ftamen eft crafiitie pennx an- ferinae, cylindraceum , in extremitate faftigiatum , longi- tudinis paulo majoris duorum digitorum ac femis , con- ftans corpufculis clypiformibus, ac veftitum brevibus vil- lis luteolis , qui facile abfterguntur. Ita autem compofita funt haec corpufcula ut columna feu ftamen lasve & teres appareat. Haeccorpufculafuntfemen. Floscaret odore aliquo perceptibili : claufus adhuc totus virefcit. Poftea flores tulit eadem planta. Iaborandi multaedanturfpccies. Prima {cujttshic Iconem damm) ad duorumpedum altitudinem affurgit , caule lignofo , tereti , pcr certa intervalla nodofo , tortuofo & inaequali , coloris gry- fei , quorum unus , duo , vel etiam tres ex una radice prodeunt & in ramos fe pandunt. Radix autem haud craffa eft fed in multas radiculas & filamenta dividitur, exterius ex albo flavefcens , interius albicans, odoris acriufculi, faporis acris ut pyretrum. In fingulisra- mulis ab internodiis pediculus prodiens digitum lon- gus tria habet folia fibi crucis modo appofita , ad ta- dum ut Tiliae folia, mollia, parum pilofa , nervo con- fpicuo&venis obliquis, ab uno ad quinque digitos longa, totidemque lata ubi latiffima, inaequalis quippe magnitudinis , pallide virentia, inferne paulum candi- cantia. In extremitate ramulorum multa foliola par- va venabuli figura fibi invicem confertim funt appofi- ta, induos ramulos quafi cornua diduda , inquibus flofculi albi quatuor foliolis conftantes-, quos fequitui- femen , duplici palea tedum ut in cannabi , fufcum , comprelTum , parvulum , cordis figura , cui ab uno la- tere pars abfciffa videtur. Radix valet contra venena & ea utebatur Poius qui fungos vencnofos comede- rat. P L a n T a Verbcnx facie-, [cujm Iconem Auctor mn dedit) ex radicc recta.haud crafla.ad iatera multis radi- culispraedita , alba , guftu amaricante -, adfurgit caulis angu- Histor. PlantarvmLibI. 37 ungulofusac nodofus in fefquipedalem altitudincm: ad fingulos autemnodos duonafcuntur folia fibi oppo(ita,fefquidigitum longa, pcr latcrain medietate exteriore ferrata •, & ad cofdem quoque ramuli duo exeunt fibi oppofiti , cum fimilibus foliis ad nodos oppofitis , fcd non fo- lum duobus , fcd tribus aut quatuor foliis minoribus femper jundis : & in hifce ramulis ad no- dos ctiam multi pediculi, breves , quatuor utplurimum ad quemlibet nodum , quorum quili- bet habet capitulum rotundum , cum parva prominentia inftar cufpidis acicute , quod fe ape- ncns protrudk flofculum haefcentis coloris , quatuor foliolis conftantem , habetque in me- dio muka parva flaminula erede llantia , qua: repraefentant plumam, ita ut flofculus quafi plu- matus apparcat. Cicvtaria Palvstris: In ipfis aquis ad ripas nafcitur, & in duorum aut trium pe- dum aflurgit altitudinem ; caulis illius angulatus, ftriatusmodofus, multos habens ramos & in quohbet ramulos alternatim pofitos , qui folia itidem alternatim pofita habent , trcs aut qua- tuor digitos longa, in odo vel novem angufta & acuminata foliola difleda , ita ut cornua cer- vina pene referant : coloris dilute viridis, fapore apium refcrentia. Folia autem in ramulis ex- tenora f unt minora interioribus. Fert flores, fed illos non invenio ab Auftore defcriptos. Mvndvbi Brafilienfibus Herba , in pcdalem aut bipedalem altitudinem ad- furgit, caule quadrato aut ftriato,ex viri- di ruffefccnte , & pilofo. Hinc inde ena- fcuntur ramuli primo quafi caulcm am- plettentes & foliolis anguftis , acumina- tis ftipati •, mox habent nodum ac trium vel quatuor digitorum Jongitudine ex- tenduntur •, continetq; quilibet ramulus quatuor folia , duo femper fibi oppofi- ta, paulo plus quam duos digitoslonga, fefquidigitum lata , fuperne laete viridia, inftar trifolii , inferne paulum canefcen- tia , nervo confpicuo & fubtilibus venu- lis quafi parallelis dotata , raris quoque pilis vcftita. Ad exortum ramulorum quifoliageruntprodit pediculus fefqui- digitum circiter longus ,. tenuis , flofcu- lum gerens flavum & per oras ruben- tem, duobus foliolis conftantem, more viciorum aut trifolii. Radix illius haud longa, tenuis, contorta, filamentofa, cui adnafcunturfolliculi ex albicante gryfei, figura minimae cucurbitas, oblongas, magnitudine Myrobalani, fragiles : qui- libet autem continet in fe duos nucleos, pellicula faturate purpurea veftitos , car- ne intus alba , oleaginofa , fapore pifta- ceorum , qui comedunturcodi&inter bellaria apponuntur. Multum tamen comefti capitis dolores caufare ajunt. Fru&ri integro quaflato nuclei intus flre- punt. Confer Monard. cap. lx. Anchic Pcruvianis, Hifpanis ibi Mani vocatur , uti traditum lib. x,. cap. 2 . Defcriptionis Americas. C A p. X V I I I. Caraguatafeu Srva ^BaboJa. Herba innominata caule ^Portulaae. /^Aragvata Brafilicnfibus. Erva Babofa Lufitanis , AloeLatinis. Radicecum Aloe v-/ Americana Dodonei , foliis cum vulgari convenit. Nimirum ex radice crafla , brevi, aiTurgunt folia viginti aut plura,crafla, fucculenta,acuminara,utroque latere dentata feu fpino- fa, unum vel etiam duos pedes longa, pallide viridia, atque hinc inde gryfeo colore maculata. Inter folia prodit caulis, tres aut quatuor pedes altus, in duos ramos divifus , quorum quilibet E 3 fert 3S GeorgIMarcgravI fert fpicam florum flavorum : eft autem quilibet flos cavus, digitum longus, ad oram fextupli- citer fciffus , continens totidem ftaminula flava apicibus flavis. Infidet quilibet flos fuo petiolo brevi,& apertus propendet deorfum, adhuc autem claufus directe ad latera: eft in- odorus. Annotatio. Haec plantaaut eadem eft aut ejufdem fpeciei cum Maguey feuMetl Mexicanorum ; cujus plures reperiuntur in Nova Hifpania fpecies ; de quibus ita Fr. Xi- menes:prima fpecies fert folia fimilia Aloes, verum multo maiora & crafliora , utrimque fpinofa & definentia in duriffimum & acutif- fimum mucronem ; excrefcit interdum cau- lis in proceritatem mediocris arboris , & eft dupleXj in cujus extremo nafcuntur flores lutei,oblongi,& in faftigio ftellati & fucceffu temporis femen inftar Afphodeli aut Batata- rium -, radix illius eft crafla , brevis & plcna fibris ; propagatur e furculis feu ftolonibus qui exeunt circa plantam principalem. Eft patiens omnis foli licet magis amet cultum & frigidum ccelum : neque enim metuit ul- lamcceli inclementiam , aut marcefcit pro- ptcr ficcitatem. Reperitur maxima copia in tota Nova Hifpania , &, fi homines ea tem- perantia viverent qua convenit , fola videtur haec fufliciens fubminiftrare quaecunque ufiis flagitat , praeter alios innumeros ufus quos praeftat. Namprimum, integraplantaprae- bet infigne fepimentum hortis & praediis : folia tegularum vice funguntur ad pluvias excluden- das, caules tignorum : foliorum nervuli&fibrxeundemufumhabentquemnoftrumlinunl & cannabe aut goffypium , ex illis enim fila , panni aliaeque telae fiunt : e fpinis autem clavi, acus, aciculae, ftili, terebrae ad auriculas perforandas : hifce & barbari in fuperftitiofo Deorum fuorum cultu corpora fua affligebant : nec ad bellica inftrumenta inidoneae erant. Porro ra- dendo novacula petrofa ftolones emanat e concavitate liquor quidam tanta copia , ut ex una folummodo planta , mirabile dictu , interdum quinquaginta aut plures arobae effluant : e quo liquore fit vinum , acetum, mel & faccharum : liquor quippe per fe dulcis coquendo reddi- tur multo fuavior & fpiffior , ita ut tandem in faccharum coagclefcat. Ex eodem fucco & vi- num fit affundendo aquam & admifcendo femina aurantiorum & melonum , aliaque ut fa- cilius inebriet , nam huic vitio imprimis obnoxii funt barbari , quafi peniteret homines efle natos&brutisfimileseffefatagerent. Efaccharoillofaciuntacetum , diffolvendo inaqua& exponendo Soli novem diebus. Succus movet menfes mulierum , lenit ventrem , movet urinam , mundat renes & veficam , frangit lapillos , purgat ureteres : eundem fi ebullitus fue- rit cum Tabaco aut Pitzitlxochitl aut Matlaxochitl vulnera curare produnt. Folium Maguey affum & expreflum in fcutella , addito pauxillo nitri bene triti , fi inungatur cicatricibus re- centibus, brevi tempore illas ita tollit , ut vix ullum veftigium relinquat. Folia & caudexin fubterraneo furno percodta, funt edulia & fapiunt Diacitrum. Folia tofta & applicata me- dentur Spafmo & mitigant dolores (praefertim fi fuccuscalidusunahauriatur) licetelueve- nerea oriantur , quia fenfum taftus obftupefaciunt. Htk> multominuspurgansquampraecedens, quam quidam perpcram frigidam faciunt, haudin- tellisrentes purgantium medicamentorum facultates , quae nullam fngiditatem admittunt:haec remiffiuspurgatquamantecedens, atque omni aetatum & fexuum generi convenit, etiam pregnantibusexhibeturfinenoxa: Exhacradicefitfyrupushocmodo: Rccipe fex libras ra- dicum recenter effofiarum & demto prius cortice rade & inde ollae vitriatae ; fuper infunde to- tidem libras aquae fontanae ferventis , atque obtura os ollae , & ita probe opertam relinque pcr horasxxiv. dein exprime & mifce illius colaturae quatuor libras facchari & coque leni ignc, donecfpiffitudinemmellisacquirat, fumuntur tres aut quatuor hujus fyrupi unciae adpur- gandum. Alia fpecies appellatur Xalapa a loco ubi primum fuit reperta : haec longe potentior eft cae- teris,licetmolefitminor, evacuat generatim omnes humores peccantes, fedfummaopus eft vi medium. Quodlibet corpus , primum pellicula obdudum eft uvea , punftulisYeu tuberculis nigricantibus , qua dcfridta cortex ligneus fufcus apparet , inftartefta: ovi fragilis, inambitu dentatus. Corticc frado intus albus apparet , continetque oleaginofum nucleum ex albo fla- vefcentem, pelliculae inclufum. Exhoc nucleo oleum parant Brafilienfes , quo inlucernis utuntur , clariflimum & optimum, tarde enim confumitur ; in cibo non poteft ufurpari , quia amarum eft quemadmodum & totus fru&us. P l a n t a Ikec [cujm nomen ab Auclore non proditur) in novem & non raro decem pedum altitudinem excrefcit, elegantis arbufculae forma : caudice re&o & pollicem craflb j in- feriori parte fine ramis , fuperiori vcro in ra* mos diftributo : in quibus folia fcrt Malvae modo difpofita , longis pediculis , magna, in totum hirfuta , inferiori parte albicantia, perambitumferrata&ad tatrum glutinofa, quemadmodum & univerfa eft planta. In extremitatibusporro ramorum, & capitel- lis hirfutis, ad modum Alceas enafcuntur flo- res infigniter incarnati, quinque foliis con- ftantes itidem glutinofis , in cujusmedio fta- men eminet , ftaminulis multis veluti ramu- lis repletum , coloris flavi , femen profert fplendide nigricans , oblongum , quafi tri- angulare , magnitudine grani Fagopyri. I a s m i n i fpccies videtur Planta , {Cuj*u nomen Brafilienje aut Iconem Auclor non dedit) quae ex tenui radicula , unum atque altcrum filamentum fuperius habente , vel etiam e duabus radiculis, unicum caulem emittit, teretcm , glabrum , viridem , geniculatum,. interius medullofum. Ad fingula autem ge- nicula, bina fibi opponuntur folia , finepc- diculis , tres vel quatuor digitos longa , lxte \iridia, laevia, nervo fecundum longitudi- nem , & coftis tranfverfis oblique difcurren- tibus. Superius porro in caule ad internodia, ubi folia confiftunt , copiofi flores conjun- dim nafcuntur Papilionacei, quafi uno folio lato conftantes , quod in trcs partes fedum efl: , & deorfum incurvatum , & altero an- gufto & quafi continuata furfum erecta : ex ipfo autem flore duo ftamina flavefccntia prodeunt, apicibus flavis , & e medio aliud ftaminu- lum abfque apice •, eft autem flos ipfe coloris fplendidiflime rubri. Herba'(«* Auilor nofier nomen non adfcripfii) m duorum circiter pedum altitudinem affurgitinmultosramosdiftributa: caulis illius teres & fubtilibus pilis albis veftitus: foliaau- tem hinc inde funt pofita,in brevibus pediculis, oblonga & acuminata,itidem pilofa.Hinc inde quoqueinbrcvibuspediculisflofcLiliproveniuntparvuliplane, fpicatimvero congefti, coloris fanguinei. Poft flofculos illos fequitur capfula inftar Lini , fere triangularis , rotundior tamen, fuperius quideni tricufpis atque ad vifum ut infula, in qua illius femen continetur. Caf. 4s GeorgI MarcgravI C a p. XXIII. Tino. Taco Caatinga. ^Paco Seroca. Innominata. J\(hambi% Caabonga. Tamoatarana. PI n o Brafilienfibus •, Vrticae Vrentisfpecics, Exradiceparvafiiamentofa, in otto aut no- vem pedum affurgir altitudinem , caule ftriato , aliquantulum pilofo , &crailb: Foliaha- bethincinde pofita, folitaria velduo juxta feinvicem: quorum quodlibet innititur pediculo fefquipedem lon- go aut etiam longiori , ex albo paulum rufefcenti. Folia autem urticas noftrati flmiiia , magna , in ambitu den- tata , triangularibus dentibus , & raris pilispraedita. Fert fuperius racematim plures flofculos plane parvulos, can- didicolorislongopediculo infidentes. J>)uale autemfe- menferat ab Auctorenojiro annotatum ?ioninveni. Paco Caatinga Brafilienfibus : vulgo Cana do mato id effc filveftris ; caulem habet arundinaceum , digi- talis craiTitudinis, rotundum , & intus continentem fuc- culentam medullam fubdulcis faporis , confiftentise fere utCanna faccharifera : Hunc porro ambiunt finepcdi- culis hinc inde folia folida , feptem , otto vel novem di- gitos longa , circiter tres lata , ubi latiffima , interdum & majora, figura lingux , inmedio nervo fecundumlon- gitudinem , nullis fecundum latitudinem venis ,.fed fub- tiUffimis lineis oblique difcurrentibus ut in foliis Meeru: funtque fuperius glabra & dilute viridia , inferius molli hirfutie pnedita & fubalbicantia. In fummitate caulis provenit conus (ut in pinu) o&o aut novem digitos lon- gus , in faftigio paulo acutior , fquamis praeditus ut conus pinus , quae in prominentibus extre- mitatibus aureifunt coloris , inpartibus ubi fibi invicem incumbunt miniati. SucceiTu autem teporis fquamas illae ab fe invicem dilatantur & fub quaque ap- paret flofculus canus, inftar alveoli apia- rii , dilute purpurafcentis coloris : fub flofculo vero cuticula eft albefcens , ro- tundumfacculum prcebens , & quadibet continens vigintiquatuor aut plura gra- na feminis nigri fplcndcntis , magnitudi- ne feminis ceparum , multangularis , funtque grana albis filamentis quafi li- neis involuta & illis adhserent. Caulis hujus plantx mafticatus detrahit humo- res e capite , calefacit infuper •, & fran- ' gitcalculos ufurpatus. Vulgo maftica- tur contra Gonorrheam (quam Lufita- ni vocant Efquentamento) atque eft infi- gneremediunv, nimirumfrequenter de dic mafticanda arundo,fuccus deglutien- dus: curat circiterododiebusfine ullo alio medicamento adhibito. Reperitur & alia fpecies praecedenti fimilis , excepto quod folia inferius non funt hirfuta , fed la.'via ut fuperne & flof- culi fint rubri. Sicuti &aliaipecics, hoctantumha- bens peculiare , quod conus conftet flo- ribus caeruleis , qiti finguli quatuor habcnt folia. Paco Seroca Brafilienfibus di&aplanta, in fex, feptcmve pedum ajGTurgit altitudi- nemj Histor. PlantarvmLib. I. 49 ncmj ca.uk i'e£lo,iJ5ongiofo&viridiinftaryl/^/«: habetque folia codem modo alternatim difpofita & cjufdem magnitudinis, figurae, coloris,ac fimilibus lineis , fed iri iummitatc folium convolu* tum ut in Paco. Ad exortum autcm caulis prope fo- lum provenitpediculus craffus , verum brevis , in ali- quot ramulos fuperius divifus , qui multos habent flores , fefquidigitum aut circiter longos , cavos , flo- ribus Paco quidem fimiles , fed incarnate rubentes. Flores hofce fequitur frudus in uvam congeftus pru- nimagnitudine&figura, habens prominentem um- belicimi; eftque adhuc immaturus faturate viridis, maturus vero fuftufcus , triangularis figurae , & corti- ce aurantiae mali cortici pene aequali , qui fponte fin- diturintrespartes atquefacile feparatur: intus vero habet paucam pulpam , filamentofam , magnitudine nucis avellanae , in tres itidem partes divifibilem per cuticulam flavam : puipa autemhxc cinnabrii eft co- loris,odoris vinofi,fere ut pomum noftras cidonium, in qua continentur fupra triginta grana feminis, trian- gularia, fufca, cum macula cinnabriain acutiore par- te , magnitudine leminis cannabis , & albiflimum nu- cleum habentia : cortex exterior fucculentus , qui cutem tingit colore brunno ut cerafa noftratia nigra vel Violae Martise; atque ideo ufurpatur loco atra- menti. Folia recentia ut & caulis & fru&us immaturus , fi friccntur, odorem de le fundunt zinziberis & fuavem admodum. Caaponga Brafilienilbus dicla planta , Portu- lac£ eft ipecies qu£ Beldroga Lufitanis dicitur5 ex radice autem brevi & in multa filamenta albadefinente, producitcaulemrotundum, crafliufculum &fuc- culentum , qui ftatim prope terram in multos alios caules dividi- tur & hi porro in fuos ramos , qui veftiuntur foliis inftar portulacae fucculentis atque alternatim pofitis: in extremitateautemcujufli- betrami, o£to folia in ftellae modum difpofita funt, ex quoruni medio flos enafcitur luteus , quinque foliis conftans , magnitudine flons Portulacse noftratis. Poft florem denique remanet corpufculum quoddam obrotun- dum , pappo albo circumdatum , in quo femen continetur nigri- cans, rotundum, papaveris femine paulo minus. Rami hujus plantje tomento albo circumdati con- fpiciuntur,inftar lanx ovium. Co&a co- mediturhaecherba. P l A n t A hsec , [cujm nomen ab Au- ttorenonfroditur) exradicelenta, pau- I cis fibris praedita , producit caules te- nues, teretes, inferioriparte virides fuperiori rufefcentes, partim humi repentes , partim furredos. Caules autem inordinate multos habentramulos, & in iis fimiliter inordinatefoliolaoblonga, fer- rata, fibiappofita, verbenseferemodo. In extremitate autem cau- lisenafciturflos, capitulo conftans fubargenteo , & ftaminulis ex ruffo & cseruleo purpureis , odoris ut Viola Martia &d remiflioris. De frudu aut femine nihil ab Auftore annotatum inveni. Herba {quamAuclomonnominat) ex parvulis radiculis albis, juxta fe pofitis , producit multa folia , fuis pediculis adpofita , Plan- taginisfigura&facie. Equorum medio caulis bipedalis aut tripe- dalis enafcitur , qui fert flores verticillatim pofitos , tribus foliis conftantes oblongis, albi feu ladei coloris , fine odore. Caulis au- tem inferius rotundus quidem , ubi autem flores confiftunt angularis. N h A m b i Brafilienfibus. Herba eft caule fatis craflb, lignofo, tereti, gemculato, qui por- q tulacae 50 GeorgI MarcgravI tulacse more ferpit & hinc inde fibras in terram dimittens radices agit , partim quoque fe eri- git. Expanditurvariein mul- tos ramulos , geniculatos , binos fibi ubique oppofitos, in iifque habet ad fingula ge- nicula bina folia oppofita,in- terdum etiam plura,inasqua- lis magnitudinis : in extremi- tate autem ramulorum quin- . que, fex , feptem folia fibi in- vicem appofita oblonga , fl- gura cordis in ambituleviter (ferrata, interdum & lacinia- ta , dilute viridia . In extre- mitate quoque ramulorum enafcuntur flores folitarii magnitudine cerafi majoris aut minoris , conftantes folo umbelico , rotundo & cra£ fo , flavo , fine foliis. Semen in umbelico , fufco per ma- turitatem, ovalis figurse, pla- ne compreflum , ex fiifco gryfei coloris fplendentis. Radix denique filamentofa, tenera,alba. Foliamafticata linguam pungunt inftarSina- pi feu Nafturtii. Haec herba praeftantifllmum eft reme- dium contra quaecunque ve- nenata animalia , fi unciae fc- mispondere e vino bibatur : vel fi decotlaim illius fuma- tur cum media paite vini. Contra ventriculi & intefti- norum frigiditatem ex pitui- ta ortam etiam apprime va- let. Folia vel femen affrica- tum Bubonis dorfo, quanto- ciusillumenecat. Solethaec herba cum pifcibus coqui & optime convenit. P l a n t a (cfuam Auftor non nominat ) in fefquipeda- , ,. - . , . ,„ lem fere altitudinem afiur- git, caule hgnofo , rotundo , cincrei colons ; qui ad femipedem fere fupra terram in duas par- tes difpefcitur fcu ramos magnos , atque hi iterum in minores ramulos , ita ut pame cre^iae arbufcuke figuram referat. FoliailliusfuntOrobifoliisftgurafimilia, femper triaadmodum Phafeolorum juxta fe pofita j tenuia , non ferrata , fed leviter hirfuta. Fert flofculos , quos fe- quunturquatuoraut quinque capfulae juxta fe in orbem pofitae : quibus continentur totidcm granafeminis, fux cuticuhe inclufa , rotunda, nigra, fed punOulis feu tuberculis fubtilibus mfignita, ab uno deniq-, iatere videtur quafi particula aliqua abfcifia efTet, atque ibidem albicat. C A r. XXIV. Innominate du exquolibet ofto, novem fa?pius &decem, itidemteretes , lignofi, uno la- terepaulumrufefcentes. Cau- les omnes ornanturramulisu- num digitum longis , alternata ferie difpofitis 5 & quilibet ha- bet fepteni cinerefcentia folio- la , bina fibi oppofita & extre* mum folum : foliola habent in medio fecundum longitudine nervulum, nonferrata, fimilia foliis Trifolii corniculari Do- donei lib. xix , cap. 1 7. juxta ramulos enafcuntur breves pe- diculi & in iis flofculi quatuor, quinque , fex autplures , plane parvuii , purpurei cum albo di- luti , figura caflidis apertae , ut in Hedera terreftri vel Vrtica mortua, odoris jucundi. Nafcitur paflim in Brafilia. Ex hac planta poteft color Anirprxparari. Annotatio. Iof. Scali- ger.2Vj/ velpotius iV/>Arabi- bus eft color caeruleus, qui vul- go Hr/panis tam Anir quam Anil dicitur. Arabes quoque Ifatidem Herbam vocantTVj/. Garfias ab Horto lib. 11. cap. xxvi. ^w/ Arabibus , Turcis, omnibufque iis nationibus di- clum, vocaturinGuzarate, ubifit, Gdi, nuncveroplerifque Ml, Herba eft quae feriturfin- H 'ulis 5s GeorgIMarcgravI gulis annis Ocymo fimilis : eodem enimmodo colligitur & iiccata maceratur. Hancdeinde probecontufam&inpanes coa&er aliquot dies ficcandam exponunt: & ficcata viridi colorepneditavidetur, quoquemagisexficcatur, eomagisad canruleum tendit, donectan- dem in caeruleum exfaturatum iive venctum colorem evadat. Cluf. CMangiriquam habet Auctor: quod vocabulum , quotquotLufitanos confului, Bafiiicumfeu Ocymuminterprc- tati funt. At mihi iniqua admodum ifta comparatio videtur. Siquidcm non folemus ex Ocy- mopailillosconiicere, fedpotiusexlfatide, quae cum hujus plantas defcriptione multo ele- gantius quadrat. H&cille. Dehacplanta&modo eliciendi colorem illum diximus in defcri- ptionelmperiiMagniMogolis, nuncadjungemus qux Fr.Ximenes traditin commentario iuo de Plantis Novze Hifpanise. Xihuiqutltt/pitTahuac , inquit, ideft Annir foliis fubtilibus, eftfrutex, exunaradiceplu- resproducenstruncos, fexpalmoruminaltitudinem,&digitumminorem craflbs , coloris cinericei: foliahabetiimiliaCiceri, fiores exiguosecandido rubicundos, cum quibufdam filiquis coacervatim pendulis e caule quse fimiles funt vermiculis , quos vocamus afcarides, crafliufculx & plenae femine nigro , quod nonmale legumini comparatur. Planta nonnihil amaricat , eftque acuta , calida & ficca in fecundo gradu • pulvis medetur plagis veteribus , fi ante urina abluantur , unde a quibufdam vocatur Pa/ancapatli. Folia contufa & emplaftro applicata, dolorem capitis dicuntur mitigare , maxime in infantibus : etiaminaquamacerata & cerebro applicata. Fit ex hac planta quod Americanivocant T/acchoylimihmtl, quocapil- lostinguntcolorenigro. Nafcituriponte locis calidis , tam planis quam montuofis. Licet autem quidam herbam efle cenfeant , mihi vi- detur frutex, qui vivit biennio cum fummo vi- gore & viribus integris. Modus autem confi- ciendi caeruleum , quod Mexicani dicunt Mo- huitli8cT/ecohui//i, HifpaniautemXW, hic eft.Indunt folia decerpta ameo vafi,pleno aqua modicecalidaveltepida (licetquidam magis probent frigida) & verfant valide , donec aqua tingatur: eameifundunt dein in aliud vas five ollam,cuiinfuperioreparteeftforamen e quo aqua magis clara dilabitur , turbida autem & quse fubftantiam foliorum exhaufit , fubfidet : ea porro colatur per faccum cannabinum , & fpiflior fubftantia formatur in paftillos &ex- poniturfoli, atque poftea patinis compofita imponitur prunis ardentibus, ut induraitur ac^ plcne ficcentur. Hzec Planta facile coli poflet in Hifpania locis calidis , Andaluzise imprimis aut fimilibus : ferendum foret fcmen in terra bene frada atque fuba£ta , qualem ladtucje amant, menfe Ianuario , fi terra humida fuerit aut rigua : fin vero horum aliquid defideratur Septembri aut Odobri, dein tempore oportu- no transferendae efTent plantx & commodis intcrvallis difponendas : denique danda impri- mis opera ut zizania fupprimerentur , ne te- nellas plantas fuffbcarent. H&c il/es. Alia spEciEs:ad duorum aut plurium pedum altitudinem aflurgit, caule rotundo, geniculato , lento , fucculento & quafi fpon- giofo fiu arundinofo,viridi & hinc inde brevifi fimispilismfefcentibus veftito. Adgenicula tam caulis quam ramorum , foliafine pedicu- lisduofempcroppofita ftant direde, tresvel quatuor digitos longa,angufta,inftar foliorum Lyfimachia; viridia & in utraque planicie pilis albis brevibus prsedita , ad taftumpaulumhiC pida. Ad cadem genicula, ubi foliafunt, hinc inde etiam duo pediculi juxtafe pofiti, erede ftantes, duos vel tres digit. longi, fuperius florem album circularem fuftincntes , magnitudine Bellidis , circumcirca minutis foliis albis ; in um- belico im. Histor. PlantarvmLib. II. 59 belico minuta ftaminula alba. Radix femipedcm aut paulo plus longa , paulum curva , pau- cas radiculas habens, lenta, lignofa, corticc obfcuri coloris veftita , qui detrahi poteft. Planta hxc tota cum fua radicc fucculenta eft & fi quis vel caulem vel radicem frangat , ftatim fuccus efnuit cacrulei coloris. Eit ex ca Anir , folum herbam contundendo & aquam affundendo : linquitur ut fubfideat, hinc detrahitur & in fole ficcatur quod confedit 5 aequivalct auro in pondere. Annotatio. Fr.Ximencs. Eft&aliaplanta ejufdem nominis cum praecedcnte , quae colorem cieruleum , fed valde faturum rcddit , quo fceminae capillos nigro colore tingunt, fed differt ab altera , tammagnitudincquamforma: eft enim mediocris tantumfrutex, mul* tas agens radices , inftar iarmentorum , cum pluribus fibris : e quibus prodeunt multi trunci cinerei: folia huic inftar piperis longi , iicetpaulo majora, cum certis nervulis qui illaper longitudinem obcunt. Flores candidi ad modum capillorum : humida & frigida cenfetur. Modus colorcm eliciendi idem cum praecedenti, fcdcolorhujus deterior & minoris pretii, itaque non eft opera* pretium de ferendi modo quicquam addere. Haec ille : e quibus apparet hanc adhuc aliam efle lpeciem plantae e qua color ille caeruleus fit. Cpmmunis fuit Botani- corum opinio tin&uram hodie fatis notam , vulgo Anil&c Indigo fivc Indico ex Ifatidefieri aut faltem e planta planc illi fimili , itaque illis mirum vifum , ab iis qui peregrinas plantas defcri- bunt, Ocymo vel Bafilico aut fimilibus Plantis comparari , quarum frondes cuml.fatide,fa- tisnota, neutiquam convenianr, inde&Cl. viriCar. Clufiicum Fragofo certamen. Idem teftatur ex femine Anil nomine Alexandria miflb , natas fibi ftirpes quae Lentis feu Coluthea; minoris foliis confpicerentur , florefque luteolos Sparti Graecorum (quodHifpani Rejama vocant) omnino fimiles proferrent : putat tamen eam plantam potius fuifle Sesban , quam Al- pinus defcribit inter plantas ^Egypti. Ramulum autem cum foiiis a noftratibus ex India alla- tum accurate exprimi curavi , & dedi in defcriptione Imperii Mogolis : fi compares cum Ifa- tidisfpeciebus, videbis nihil habere communequoad formam foliorum: nonmaleautem cum Bafilici, cum Ciceris autLentis, optimeautem omniumcumColutheie foliis com- parari : habui & aliquoties plantas enatas e femine ex Iufulis Americae allato quarum folia omnino conveniebant cum iftis Indicis , nifi quodpaulo minora effent, quod eo faclium^ quod alieno ccelo non fatis vigeat. C A P. II. Ciao-bijuyo. oAminiiu /ive Algodon. Tangaraca. cTremate. Frutex arborefcens. Aaghiyvyo Brafilienfibus di£ta planta , Subfrutex eft , inftar Rubi Idaei , quoad ma- ,nitudinem. Caulis eft plane lignofus & hirfutus , folia bina fibi femper oppofita , hirfu- ta, adta&ummollia, leviterferrata; tribus eminentibus nervis fecundum longitudi- nem confpicua , tranfverfim autem mul- tis venulis intertexta -y fuperius magis viri- dia quam inferius , ac praeterea fuperius tu- berculis per totum , inferius fcrobiculis fcatent : quodlibet tuberculum pilum ha- bet albefcentem. Fert flofculos in pedicu- lis parvis, duos, tres , quatuor vel quinque in racemum fibi appofitos, albos, quinque foliolis conftantes ; poft quorum cafum nafcuntur baccae nigrae , magnitudine bac- carum Iuniperi , dulcis faporis , quae com- meduntur ab iEthiopibus & fuccum dant inftarMyrtillifere. Folia hujus plantae pulverifata, & pulvis ulceribusex caufa calida ortisinfparfuso- ptime illacurat. Nafcitur pluribus locis in Brafilia noftra. A m i n 1 1 v Brafilienfibus , Lufitanis Algodon & frutex Algodaon eft Goflypium. Excrefcit fere in magnitudinem Coryli , ligno molli , cortice fere ut Sambucus. Folia tenera & mollia, fiiperiusdfluteviridia, inferius faturatiora ; in tres lacinias feda , quarum quaelibet fuum ner- vum & venas habet. Hinc inde inter tria foliola profunde ferrata ac pundulata fimilia foliolis qux avellanas virides circumdant , provenit elegans flos , major rofa , conftans quinque foliis H a . latis, C r 60 GeorgI MarcgravI I latis , elcganter flavis , interiiis in medio unguibus purpureis , habens in medio ftamen flavuni, tnberculis ejufdem coloris infignitum. Poft florem fequitur ovale corpus, magnitudine pruni, una extremitate acutum inftar coni, & tribus lineis notatum & intotidem partes feparabile-, viride, nigris pun&ulis fnex- ternafuperrxievariegatum: quumautemmaturuerit fufcum cft & fponte diifilitintrespar- tes, & ex qualibet trium capfularum , prominet albiflimum goflypium, in cujus quolibet fiocco continentur fimul feptem nigri frucrus magnitudine piftaceorum & ejufdem plane fi- gur?e, fub cute fua nigra habentes nucleum , carne alba-flavefcente conftantem , pingui inftar amygdali , dulcis faporis , e quo femine planta propagatur. A n n o t a t 1 o. Commifi aliquoties hoc femen horto ," & feliciflime pullulavit & in pe- dalem atque majorem altitudinem excrevit , fed inclementiam hycmisferrenonpotuit. Se- men autem multo minus erat quam auftor nofter hic prodit , atque adeo feptem illius femina conjuntta, ut plerumque funt , non multum fuperant molem nuclei piftacei. Franc. Ximenes Ichcaxihuitl , Hifpanis Algodon , (id eft , goflypium) vulgarifilma eft in Nova Hifpania , ita ut innumeripanni &aliaquotannisibifiant. Nafcitur locis humidis & calidis , maxi- me autem cultis. Stolones contufi & po- ti ex aqua dicuntur mirifice mederi pun- truris Scorpionum & viperarum aiio- rumque venenatorum animantium mor- fibus: caulis videtur frigidus, ficcus & ad- ftringens , in pulverem reda&us & infpar- fusfanat ulcera. Folia funt naturagluti- nofa. Tangaraca Brafilienfibus Erva do rato Lufitanis dicta : Frutcx eft, magni- tudinem Ribium fruticum adipifcitur, color corticis cinerefcit. Folia fert ob- longa, viridia, multis coftis tranfverfis in- tertexta : funt autem ramuli & folia dire- tle fibi oppofita & haec fuperne viridia , inferne canefcentia , ad tactum quafi leni hirfutie pradita. In extremitate ramorum flos provenit, purpureo brunni coloris , magnitudine clavellinarum Indicarum plenus:quatuor folia flohs cxtcriora paulo logiora quam ?reliqua5 figura vomeris , quibus inferius adftant octo ejufdem figurx minora, &medium feu totum fpa- cium floris conftat foliolis parvis purpureis , more florumScabiofae : e quorum medio prodit una bac- ca caerulea, magnitudine myrtillorum,ad vifum quail gemma Turcois flori eflet impofita , & flos ut holo- fericum brunnum : fcd cave tibi ab ufu : eSi emmpr*- fens venenum , ut alibi dicetur. Erva do rato. Frutex eft arborefcens. Li- gnum habet lentum & iri ramis ramulos oppoil- tos, & duo fcmpcr fibi oppofita vel etiam tria fibi ap- pofitafoliola, oblonga profert , dilute viridia , emi- nentenervo fecundum longitudinem & conipicuis coftis fecundum latitudinem, pncdita. In fummitate ramorum fpica nafcitur ex floribus multis umbellatim pofitis conftans,funtq5 flores oblongiufculi , cyhndracei , rubri : pediculi autemflorum crocei coloris & longiufculi! Flores ^ ■i H I 5 T O R, F L • A N T A R V M L I B. II, § | Flores & folia vcnenum funt , radix alcxipharmacum contra illud. T r e m a t e Brafilienfibus. Frutex arborefccns, Mali punici figura eft fimilis, cortice Sam- bucino, ligno albo,& medulla m continentc. Folia obfcure viridia, haud magna,fcfquidigitum longa,(ine pediculis ramis adhacrentia, afpera,multis venis confpicua. In extrcmitatc ramorum fert multas umbellas magnas , fioribus lutefcentibus onuftas , quibus aliquid purpurei admix- tum3 inmedioautemfuntmultaftaminulaflavefcentia ut florum Hieracei , &eodemmodo definunt in pappos : exatle odorem referunt Styracis, ut & folia trita. Poft florcs provenit in illis pappofis capi- tulis femen minimum , rotundum , nigrum , multo mi* nuspapaverino. Brafilienfes utuntur foliis contufis in doloribus ocu- lorum & rubedine. Frvtex Arborescens {cujus Auflor hanc dat Jconem, licct nomen non prodat) cortice gryfeo , folia ha- bet alternatim oppofita,carinata,fcaphae figura, circa ex- tremitatem autem dentata, lsete viridia, fplendida, venu- lis obliquis elegantibus praedita. In extremitate ramo- rum fpicatim proveuiunt flores , & fpica floribus adhuc claufis coloris eft fanguinei eiegantiiTimi , hinc fit flava, &floresfepandentes funt flavi, quinque foliolis con- ftantes; cuilibet folio floris fubjacet folium acumina- tumpallidum: in medio floris ftamina lutea congefta : flos fuavis pdoris , ut Keiri noftras , & majorilliseft. C A p. III. Vrucu planta e qua fit tinBura illa quam vulgo vocamus orellanam, VR v c v Brafilienfibus ; Frutex eft ligno albo inftar Coryli , cortice fufco. Folia habet al- ternatim pofita , in pediCulis tres, quatuor aut quinque digitos longis, etiam brevioribus, oblonga, cordis,ut pingitur,figura,quinque,fex etiam decem aut duodecim digitos longa, nervo fecundum longitudinem & venis obliquis , inferius promincnti* bus praedita , laete viridia. Ad extremitatem ramorum in brevibus pediculis, multienafcunturflores, in uvarummodum difpofi- ti; quilibet magnitudine rofae quinque foliis conftans albis incarnato dilutis : in medio ingens numerus fta- minulorum lutcorum , apicibus purpureisj vixfenfi- bilem aliquem habet odorem. Florem fequitur fru&us , nimirum filiqna myroba- lani oblongi forma , feu pyramidali , rotunda , duos auttres digitos longa, magnitudine pruni : quae im- matura virefcit exterius , matura rufefcit , eftque tota hi/pida ob fila quae habetprominentia, fed non acu- leata. In qualibet tali filiqua ultra triginta aut quadra- gintagrana fuo pediculo innitentiacontinentur5 u- numquodquefiguraeconic2Eacuta:aut exiguipifi, at in duobus lateribus quafi digito compreflum. Grano- rum color infigniter miniatus ( inftar optimi minii turcici) & fplendefcens atque tali fucco madens , ita utadta&uminficiat manus egregio miniato colore. Granarecentiahauddurafunt, fedut granumpomi: intra carnem albicantem habent , exterius quoque quodlibet granum punciulum argenteum.Siliqua ma- tura iponte fe aperit: grana iiccataevaduntobfcure rubra , nihilominus tamen ut antc tincruram conti- nent, & recentiafiveficcataufurpari pofliint. Trita fimpliciterinaquafimplicifeuftillatitiaegregiamdant tinduram miniatam , qux pota perfe prodcft contra varia venena & eft boni faporis, fubamara & quid aromatici fapieris. Brafilienfes patinas fuas & lagenas ex cucurbitarum corticibus fa&as, hac tinctura exterius tingunt. H 3 Radix 'I ! 6l GeorgIMarcgravI Radix co&a cum carnc gallinacea velalia , tingit inftar croci optimi & bonumfaporem illi eonciliat. Car. Clufius judicat Bixam Oviedi Exoticorum lib. 1 1 1 . cap. 20. A n n o t a t 1 o. Er. Ximenes eandem plantam accurate defcribit in Arborum clafle. t_^- chiotl, inquit, quam aliqui vocant changuaricam & alii Pomaquam , eftarbor mole&trun- co, figuraque omnino Aurantiae fimilis; foliis ulmi quoad figuram , afperitatem & colorem Truncus, cortex & ramifunt fubfufci vergentes advitidcm colorem, materies fpinofa& candida. Floresfcrtgrandes inmodum ftellarum quinque foliis diftinctos, coloris candidi vergentis ad rubrum. Fructus funt fimiles calicibus caftanearum , forma & mole exiguarum amygdalarum adhuc virentium , quadrangulares pene five potius quatuor protuberantibus lineis pet longitudinem difcurrentibus diftincti : qui ubi maturuerint dehifcunt , & oftendunt certa grana valde rubra , fimilia granis uvarum, fed rotundiora. Nafcitur in regionibus aeftuo- fis, uti Guaxaca, Teguantepec, Hua^aqualco , locismagis ficcisquam humidis. Refrigerat in tertio c pcrius fplendidc viridia, inferius cx viridi cancfccntia,uti Caapeba. Qupdlibet folium diftat ab altcro circitcr duos digitos & femis , fuo pctiolo infidcns digitum longo , ex caulc prodeunte parvo foliolo dcntato circumdatum: & prope pctiolu ctiam habct capreolos rufefcentes, qui- bus fc adncdit. Poft florcm provenit pomum ovale, magnitudine majoris pruni , initio viridc, cujus cortcxhaud ita crafllis ut in caeteris fpeciebus , contincns pulpam albicantcm cum fenip nibus utMurucuja-guacu, lcnticularis figurae, magnitudinc fcminum pomi,nigra,fplendentia. Obfervavi & aliam fpeciem, quae a Brafilienfibus vocatur CMurucuja-etej cujus folia dilute viridia in rotum , in tria alia fe&a & in pediculo ubi infidet tria folia in ambitu ferrata , viiidia: flos ipfe conftat deccm foliis , nimirum quinque exterius viridibus, intcrius albis , & inter hxc quinquealiaaltematimpofitaintotumalba : ex mediofloris prodeuntfilamcnta Solis figu- ra, quae ad medietatem interiorem purpureo-caerulea, ad extcriorem albafunt. In centro flo- ris ftamcn in quinque brachia didudum , caeruleo pun&ulatum , cum fpongiformi corpore, quod pulvere lutco afpcrfuniTTn pififormis corporis medio tres clavi infixi.Flos dulcis odoris. Hedera Murucuja fpecies (nam & Murucuja hedcra eft) vcficaria, lanuginofa , odoris gravis mihi dicitur. Longiflime ferpit caule fuo & capreolis fe fimiat : caulis autcm teres, hir- futus, ruffus ac mollis-; folia acuminata, cordis figura, ad taftum ut fericum , moliia. Florcm fert pataci magnitudinc, decem foliis conftantem, quinque inferius viridibus, fupcrius albis,& quinquc totaliter albis, alternatimpofitis: fuper his foliis niultafilamenta afbainorbemex- panduntur ut in flore paflionis, paulum contorta & interius in orbempurpurata: in medio co- lumella albicans , punttulata rubro , cui quinque fpongiaeformia corpufcula cum tribus clavis impofita, coloris ex viridi albicantis, murucujaemodo. Poft flores fequitur folliculus turbina- tus, magnitudine dactyli, qui intus cavus femina continet. Odor totius plantae fortior & pene- trans ut Hyofciami , fed cui dulcedinis aliquid admixtum deprehenditur. Planta manibus tra- tlata odorem imprimit. C A P. X 1 1. Caaeo feu Herha vivd. Aaeo Brafilienfibus: Herba viva vulgo: Caulem habet ftriatum, viridem, longucrij haudcraffum, lignofum, aculeatum, fragUemtamen&medullofum, qui partimtcr- rae incumbit , partim aflurgit & alii^ fe implicat : in varios panditur ramos & rami inra- mulos, duos autetiamqua- tuor tfigitos longos aculea- tes; quiiibet autem ramulus quinque , fex aut o&o coftas habet fibi femper oppofitas, quamlibet unum aut fefqui- digitum longam , quae coftae continentfoliolalaete viridia ordine pofita & fibi oppofi- ta , angufta, oblonga, ut len- tium , fine pediculis , ad ta- flum tenera, in medio fecun- dum longitudine fubtili ner- vulo , qui non poteff videri nififoliolum obvertatur. Ad caulem ubi ramuli prodeunt brevis provenit pediculus (raro plus quamunus in ilno loco, fed in uno habens mul- tos , & in fummitate caulis quafi fpicatim congefti funt globuli) unum digitum lon-> gus , qui capitulum producit rotun^um, magnitudine glo- bulariae Monfpel. Car. Clufii Rar. Plant. lib.iv.cap. i. vel etiammajus 9 conftans caeru* 74- Georc I M a R e G K. A V I lcoeurpurcis (vel etiam incarnati coloris) flofculis egregiis , arde jundis, ita ut capitulum hirfutumvideatur. Poft flores proveniunt filiquulie tenues , ftnata: , hifpida:, mollibus acu- lcis munitie , tres circiter digitos longse , in quibus femen nigerrimum , fplendens , oblongum, fieuramferehabcnscordis, magnitudinegranifiliginis. Radixhujus plantae perennis eft, & fcmper protrudit caules recentes. Eft autem radix pedalis aut paulo majoris longitudinis, qua- tuorcirciterdigitoscraflafuperius, fed quae paulatim attenuatur verfus inferiora ; eftautem contorta inftar funis , & multa habet filamenta ad latus e fui medio , unum aut duos pedes lon- ciumputaviillam hic adjun- gere eamolequam habet, quamvis clcgantiam ejus piftor vix exprimere poflit. vid.pag.feq. Tertiafpccies, itidcmfruticefcens,minoreftpr3ecedente • habctque foliola prorfus angu- fta&multoanguftiorafoliolis prioris; atque ad hunc modum difpofita : ramuli fefquidigi- tumiongi&nonperpariafibi invicem oppofiti , fed in orbem ftantes, fex, feptem aut ofto numeroj T Histor. Plantarvm Lib. II. 7S numero; foliolataminillisfibiinvicenaappofitautin reliquis fpccicbus. Color iigni fimilis fccLindas fpeciei , uti & flos: vcriim fcmcn continctur in filiquulis parvulis > tereti- bus , hiipidis , fufcis , quarum multae con- junguntur , figura Rofx 5 quaelibct autem filiquulahabcttria grana & totidcm tu- bercula.Semen autem coloris cft olivacei paulo obfcurioris , rotundum & paulo compreiTum , inftar lentium , fed minus. Siliquulae ctiam fponte dimliunt in tot partes quot femina continent. C A p. XIII. Tiper caudatum feu J\(hamdu. Frutex hmomhiatm. Iper Cavdatvm, Betre quibufdam Lufitanis •, Nhamdu Bralllienfibus generali nomi- -*- ne : fubfrutex eft , inftar arbufculae excrefcens ad trium, qLiatLior, quinque & interdLLm fex pcdum altitudinem. Caulis illius lignofus, teres, viridis , no- dofus , ad adfpe&um fere Lit caulis Solani. Folia fingLilatim funt pofita, quorumquodlibetfLiUmhabetpedicLilum, qui ad no- dos oritur : funt autem lata , figura cordis ut pingitur vcl vome- ris , multis venis arcuatim fecundum longitLLdincm elcgantifli- me notata. Ad nodos itidem proveniunt multijuli, quatuor, |quinqLie aur fex digitos longi, incLirvati, figura fere utmuris /caLida , virides , quimenfeOdobriautNovembridecerpuntur ac in Sole ficcati nigrefcunt : continentque granula rotunda, ni- gra, feminis papaveris magnitudine, ar&e juxta fe in uvam com- pofita , acris faporis , inftaf pipcris optimi quod ex India Orien- tisafFertur. Radixinaliasplures tenues dividitur, fufcas, infi- gnis odoris , inftar Thymi , & faporis qui lingLiam vellicat. Foliahujusplant32medenturulceribus tibiarum. Radix mi- rabilitcr valet adverfus apoftemata. Reperitur in Brafilia & alia ejus ipecies ubique obvia & frc- qLientiftima in filvis mediterraneis , per orania fimilis priori, ex- cepto quod folia anguftiftima funt & oblonga , & frudus feu. caudapiperina longior, & melior , cft enim grandior. Anno t at i o. Fr. Ximencs de Plantis Novae Hifpaniae agens , defcribit ean- demhancplantamadhunc modum. Plantam quae fert piper longum folent Infularum Philippi- narum indigenae appellarc Buyo buyo & Mexicani(apud quos non minus nafcitur) Tlatlanquaye , atque etiam Acapatlt. Habetau- temtruncoscontortosinftar farmentorum, & in illa foliapi- peris candidi , verum longiora & acutktea: fructum ferttere- tem & oblongum: foliamntodorata,fapore acri & mordaci , calida & ficca in tertio gradu atque fubtilium partium; Frudusnufquamperfede maturatur ita ut fcmenti fit apras, ita- que decerpitur cum jam rubcfcere caepit, & exponiturfoliutmatui-efcat&fervaturin ufus: ficcusautematqueetiamviridismanducatur, neqLie male nutrit, additque cibis bonum fa- porem , modo ne igni admoveantur , nam fi ebulliatur ftatim illum amittit atquc etiam vires. Cortex radicis contufus & hauftusevacuat commodiffimemelancholicos humores , fanat vulnera venenata, prodeftnervis refolutis, difcutitflatus&fanatomnes infirmitates e caufa frigida ortas, refolvit humores craflbs & lentos. Ha&enus in Nova Hifpania tres illius fpe- cies fuerunt obfervatae , licetinPhilippinis InfulisqLiinqLiedicantinveniri, quarum ramulos nobis attuleLunt ; nam praeter Buyo buyo, de qua jam diximus , memorant & alias quatuor qua- mm poftrema appellatur Buyofamo aut defemi , qux licet fimilem fruttum ferat , diifert tamen gravitate odoris , &foliisquae obtinet perforata & fcabiofa, itemque fapore acri & adftrin- gente : alias duas fpecies ajunt differre a Buyo buyo parvitate foliorum & afperitate , praefertim minimam, quiamajorproducitmajora,cxterumvaldefimiiia. Obtinet faporem piperis ni- gri & prazcipue radix , nam fru&us magis accedit ad piper longum , licet fubtilior fit & acrior; cortex cft colore melleo , acutus & corroborans. Radix utriufque fpeciei exhibetur contra ycnena uti caetera alexipharmaca , unius unciaequantitateex aqua Cocciautvinqpalmamm ]£ 2 recenti; ■*■■ ■ 75 GeorgIMarcgravI recenti: medenturfrigidisventriculi affedibus cum decocto Chamaemeli fumtae , corrigunt enim& fiiperant humores cralTos, atque ita corroborant ventriculum : fuccurrunt frigidis & maleficiatis , praefertim fi addantur alia remedia opportuna , ut affirmant Mexicani , qui pro- pterea vocant Ttatlanquaye quanhiautU. Nafcuntur locis calidis paffim ad ripas fluviorum & in vallibus. Succus radicum & ftolonum exprefTus, &hauftus velpe^enema infufus , cvacuat humo- rem qui generat hydropem : decocium refolvit humores crurum , difcLitiendo humores pitui- tofos , qui illos generant : movet menfes foeminarum : difpcllit flatus , & lenit dolores ex illis orientes: fanat vulnera , maxime quibus aliquid viroii fubeft : mitigat dolores luis venereze: refolvit tumores gutturis & alios quofcunque , maxime fi contlynan admifceatur : reftituit mo- vendi facultatem : movet fudorcs : curat paralyfin & fpafmum. Vtuntur quoque foiiis in fubfumigiis ad frigora & rigores pellendum. Clariffimus vir Carolus Clufius lib. i. Exoticorum cap. xx. dedit nobis iconem ramuli hujus plantae & confentit cum hoc Auctore folia hujus plantae a piperis 'nigri foliis parum dif- ferre. Icones utriufque plantae faciunt fidem. Garzias tamen ab Horto dicit longe aliam eiTe plantam&nonplus habere fimilitudinis cum plantis nigri & albi piperis quam fabam cum ovo : in quo tarnen liquet illuLii fuifle deceptum. Allati funt nobis ejufmodi fructus ex India Orientis, ligneis verubus affixi , quosibidem a)unt appeliari Ciriboa , quod nomen nonnihil alludit ad Buyo , & quidem immaturos decerpr, fed in illis non deprehendo tam acrem & vellicantem faporem • fieri autem poteft non eiTe ad- modum recentes : qui autem attulerat de viribus & ufu nihil poterat nos docere. F r v t e x (cui Auclor nomen non ad- fcripfit) inftar Salicis pumilse nafcitur in arenofis locis. Lignum &folia habet Sa- licis , fed paulum lsetiora , egregia viridi- tate fplendentia , nervo prominente fe- cundum longitudinem , venis vero in la- titudincm ordine digeftis. Flofculos fert umbellatim congeftos albos, parvos , inftar Sambuci : poft quos proveniuntfolliculiplanecompreill, figuraeutin Ico- ne (quam ex herbis ficcis ab Aufforeftudiofe colletlis , ex- frimi curavi) valde elegantis ; continentes femen ro- tundum, nigrum, maculaalbanotatum. Fkvtex (cujm nomen Aucfor non prodidit) inftar Salicis putnilae, foliis Salignis, fcd paulo latioribus, ner- vo fecundum longitudinem utroque latere confpi- cuo , & venis tranfverfis cxilibus : ligno quoque Sali- gno. Capitula autem habetrotmida, viridia, inlongis pediculis, qui & juxta folia & feparatim e caule enaf- cuntur, &.in iis congeftos fiofculos miifimos luteos. Poftflofculos proveniunt capitulaut in lupu- Histor. PlantarvmLib, II. 77 in lupttlo , minaris olivx magnkudinc , fed dura & quae femen continent triangulare. Iconem non dederat Auftor fcd illam ex hcrbis ficcis ab ipfo colledis delineandam curavi^ & defcriptionemqualeviter defimaus erat , abfolvi. An autem fit alicujus ufusdiccre non poflum. C a p. XIV. Guajeru. 3\(hamhu Cjuacu. Frutex innominatm. <*Aker innominatm. Canamhaya. Frutex innominatus. Fruticefcens herha. /^J. V A i e r v Brafilienfibus. Frutex arborefcens , cortice fubruffo feu brunno. Folia habet ^J hinc inde pofita , folida , fubrotunda , fplendentia , breviffimis pediculis mnixa : nervo fe- cundum longitudinem poftica parte prominu-|^2M lo , & coftis fex aut feptem obliquis praedita/ quae in minutas venulas fe fpargunt , poftica itidem parte prominentcs , & magis confpi- cuas. Flofculos fcrt muitos , umbellatim pofi- tos , quinque foliolis conftantes , paliide al- bis , in medio autem continet plurima ftami- nula paliida , qua: flava pundula habent. Fru- £tum producit magnitudine & figura pruno- rum noftratium , nigricantis ex rubro coloris quando maturuit : carnem habet albam, dul- cis non tamen ita manifefti faporis$& continet lapidem inftar pruni , cum nucleo. Edulis eft fru&us. Nafciturpaflim fpontein filvis aridis mari- timis. Iconem hanc cum flofculis & foliis deli- neandam curavi ex herbis ficcis ab Au&ore noftro colle&is , nam ipfe nullam fecerat. Nhambv Gvacv Brafilienfibus ; Rici- nifpecies; frutex eft in multos ramosexpan- ius : caudicis color ut in Iugiande. Foliafcrt in longis pediculis , qui in medio folii funt in- fixi>,magna, in o&o autnovemlaciniasacu- minatas fciifa , per ambitum fubtiiiter ferratas, & e centro foliiper omnes laciniasnervus ten- dit fccundum longitudinem. Inferius elegan- ter funt viridia , fuperius faturate 5 ad ta£tum mollia , tenera , & qux decerpta ftatim flavef cunt. In ramorum extremitatibus autem pro- veniuntfingularespediculi , inquibus aiterna- ta ferie & fpicae forma in propriis petiolis,pro- veniuntvirideslaevefqueglobuliquinqueautfexjuxtafe pofiti, inftaruvae, qui fe aperientes exhibent flofculos fubtiles , figura ut inSambuco, fed multo minores, coloris exalbofunt fubflavefcentis, qui facile decidunt, copiofe autem congefti funt in racemum elegantem: odo- re fcre funt ut Sainbuci (quemadmodumuniverfa planta fereitaolet.) Poft flores fuccedunt corpora rotunda , viridia , cinnabriis umbelicis notata , magnitudine avellanas , in totum hif- pidautErinaceus, quinquagintaautfexagintainunumracemumcongefta, qui frudtus funt. Hic fru&us maturus nigricat ac fponte diifiiitin tres (rariflime in quatuor) partes vel capfulas, quarum quaelibet etiam fe aperit & continet in fe nucem laevem , cinerei coloris & nigro ele- ganter maculati , figura & magnitudine piftaceorum. Nux aperta (nam folum cuticula fragi- li obduciturj albiflimum in fe continet nucleum oleaginofum , ex quo & oleum exprimitur. Quando fru&us nondum maturus eft fi manibus tangaturdiflilitinpartescumcrepitu. Frvtex (cujmnomen AuBornonprodidit) fimiliseftarboriIanip*abas5 lignumhabet cor- tice cinereo tc&um , folia in frondes congefta , laet e viridia , venisut folialanipabae, fed lon- ge minora funt , quatuorautquinquedigitoslonga. Fert florem magnitudine & figura flori Narcifli fimilem , quinque foliis flavis conftantem : proveniunt autcm haec quinque folia , feu funt idem corpus cum fcapo cavo' quinque digitoslongo , perquemfilumquoddamtranfit ufque ad medium floris , continensduoftamuiuiafiguranucleipomi- Nafcuntur flores con- K 3 fertim 78 G E O R G I Mar.cgr.avI fertim in uno ramulo juxta fc invicem , duodecim , quindecim , viginti aut plures. Fru&us il- liuseftrotundus, pomimediocris magnitudine aut figura nucis juglandis fuo cortice viridi cindix, viridis,fplendens&permaturitatemnigricoloris. Continetqueintus multa femina, melonum modo tranfverfim pofita : caro autem eft Ipongiofa , alba & facile ex cortice poteft eximi ut juglans , ac eodem modo in medio interftitio eft drvifa. Omnia poma matura evacua- ta & inania reperiuntur. Frvtex hic(cm ab AuBore nomen adfcriptum non inveni) in fpinae albae altitudinem excrefcit : corticeligni viridante & raris ramis. Folia habee inordinate poiita, brevioribus pedi- culis innixa j tres circiter digitos longa , fuperiori parte dilute viri- dia , inferiori lanuginofa & alba*, nervo fecundum longitudinem fu- perne & inferne confpicuo , & pau- cis coftis obliquis alternatim oppo- fitis. Folia autem ficcata fiiperna parte plane nigra evadunt , inferna incana & lanuginofa. In extremitatibus ramorum race- matim enafcuntur copiofi flofculi minimi , qui aperti ftellulas referunt quinque aut fex foliolis conftantes, luteolis j qui denique definunt in pap pos . FrutJum ferat necne ab Au- Bore nonproditur. Iconem autem hanc delineandam curavi ex ramuloficco ab Auflore col- leclo, itaque&nigrumillum colorem exprefft . Cakambaya Brafilienfibus . Frutex ligno cinereo exterius , folia habens crafla , fubftantia Aloes fo- liis fimilia , femipedem aut amplius longa , duos digitos lata , in ambitu exfeda , figura foliorum e cera con- fcdorum , quibus ornantur crines angelorum qui faLutem annuntiant paftoribus tempore nativitatis Domini: per inedium autem folium interius tranfit ligneus nervus — H I S T o r. Plahtarvm L i b. II. y^ ncrvusfeCLindumlongitudinem, eftquefoliumvirens ut Aloes & perorasquafibruncfcens, Reliqua ad hifioriam hujus plantapertinentta ab Au- tfore prodita non inveni. F R v t e x quoque hic nafcitur {cujut nomen Au- £tor non prodtdti) pungens & urens : caule lignofo, fubtilibus fpinulis albis munito , atque in multos ra- mosdifperfoaflurgit. Foliafertinordinate pofitain pedicuiistresdigitoslongis; quodiibet in tres laci- ttlas divifnm , fubtilibus pilis vcftitum & inambituin^qualiter exfettum. Ta&um urit acpungitvehemcnter. Fertflofculos fimilesfloribusLvehnidisfilveftris a Car. Cluiio defcriptse , quinque foliolis conftantcs , co* loris prorfus nivei. Frvticescens hxc Herba (cujus tamen nomen ab Auttore non proditur) caules habet ru- fefcentes , lignofos , & fragiles, & in figuram arbufculse afiur- git, in plurimos ramos diftribu- ta, in quibus bina ac binafibi invicem opponuntur foliolain brevibus petiolisrufefcentibus, unum digitum.aut paulo plus Ionga,fuperius dilute viridia,in- feriusnonnihilalbicantiaj ner- vulo fecundum longitudinem fubtili conipicuo , venis autem ita exilibus ut vix confpician- tur.In extremitatibus ramorum fex aut feptem digitorum lon- gitudine proveniunt graciles admodumpediculi, fuftinentes clegantifiimos floiculos, quin- que foliolis conftantes , flavis & ad oras ianguinei coloris : in medio autem flofculi ftaminula exftant lutea & fanguineo co= lore maculata. Planta & flos nullum habet odorem notabi- lem. Frufim aut femen ab Att* Bore non defcribitur. Ca*. So G E O R G I M A R C G R A V, I C A P. Frutices tres innominati. ^Trematee. Frutices tres alii innominati. 10 R. V t e x hic (cujm nomen ab AuBore non proditur) ex radice quatuordccim aut quinde- ■*■ cim digitos longa , lignofa , alba , & multis filamentis pradita: lignofus e viridi albicans prodit caulis in arbufculae modum , duorum aut trium pedum altitudine : caulis autem & ramuli multis funt armati fpinulis acutis. Alternata porro ferie adftant folia in pedicu- lis fefquidigitum longis , pleraquC ad pedi- culum habentia unum aut alterum parvu- lum folium: folia autemvomeris fermefi- gura funt , fed obtufi , dilute viridia , ad ta- 6tum mollia & tenera , & ad nervum poftica parte , fecundum longitudinem aculeata. In extremitate caulis & ramorum , quemad- modum etiam fparfim ad ipfos ramulos,pro- veniuntunus, duo, tresvelquatuorflofcu- li, exviridiadluteum inclinantes, &quin- que folioiis conftantes , & in medio ftant quinque ftaminula ere£ta. Poft florem fe- quitur fru&us , mefpili magnitudine, rotun- dus , Ja:vis , coloris e viridi albicantis , ftriis viridibus faturatis fecundum longitudinem, maturus autem flavefcit 5 folliculo & pulpa conftans , ut uvx cripfis noftrates , fiiporis ^cidi grati. Fru&us commeditur , & femina orbicularia , compreffa , flavefcentia in fe continet, figuraefermeutlentes. Vide Dodoneum de malis sethiopicis. Annotatio. Iconem hujus plantx ex herbis ficcis ab Au&ore noftro conferva- tis delineandam curavimus , quare neque flores neque fru&us addere potuimus. E fe- mine autem e Brafilia ad nos miflb anno cb lo c xstxvi 1 1 . nata fuit ha?c planta in Horto Bo- tanici noftratis D. Braband ; quam & tunc a perito pi&ore delineandamcuravi , & iconem fervo; erat autemplane eademplanta, quamtamenSolaniipeciemfpinofamarbitrabamurj floruit & fru&um protulit planefimilem defcriptioni Auctoris noftri, qui ad maturitatem pervenire non potuit , primum enim frigus plantam enecavit. Nifi autemcolor florum differ- ret, videripotcratfrutexNovae Hifpaniae Hintztomatzin , quemFr. Ximenes ita defcribit: Eft frutex agens radicem groffam & furculofam , e qua prodeunt trunci fpinofi , ulnam alti , & in iis folia , quodammodo fimilia fpinauliae , inferiore parte villofa & incana : fcrt florem pur- pureum cum quibufdam ftaminibus , e quibus enafciturfructusfimilis albis cerafis. Radix cft amara , acuta , calida & ficca in tertio gradu. Cortcx illius contufus & quantitate femun- cix hauftus ex aqua , evacuat per inferiora quofvis humores •, eftque admirabile remedium contra febrem & diffkultatem refpirandi , atque etiam hydropem. Ervtex (cujm nomen Auctor nonprodidit) ligno albo , medullofo, folia habens acumi- nata, lata, ferrata, plane hirfuta , inferne viridiora, fuperne nigricantia. Fert echinos feu globulos aculeatos magnitudine piforum majorum , fufcos , verticillatim in ramulis pofitos, deccm, duodecim, quindecim, plures, pauciorefve fimul : pcftimifunthiglobuli itineran- tibus, nam ubique funt obvii in filvis ad vias, & tacfi vcl ccntum numero fimul capillis & vefti- mentis adhrcrefcunt , itcm jubis & caudis equorum. Frvtex (quem Auctor nonnommat) aculcisoppofitis & in quolibct tria paria foliorum buxifoliisfimilium, fibiappofitahabens. Flofculosfertlongos, dilute ex albo purpurafcen- tes , quatuor foliolis conftantes dcorfum incurvatis. albis & totidcm ftaminulis parvulis. Bac- casgencrat, quamlibctinproprio pediculo, ovalcs, Sambuci baccarum magnitudine, ob- fcure purpurcas , tingentes nigricantc brunno : quxhbet continet intus lapidem parvum al- bum , compreflum. Tre- Histor. Plantarvm Lib, II. 8i Tremate Brafilicnfibus. Frutex arborefcens. Malo Punico fiSura cft fimilis : cort:icc Sambucino, ligno albo , mcdullam continente. Folia obfcure viridia, haud magna, nimirumfefquidigi- tum longa & iinc pcdiculis ramis adhxrentia , afpcra , & multis vcnis conipicua. In cxtrcmitatc ramO- rnm fcrtmnltas umbcllasmagnas, floribus lutcfccntibus,quibus non- nihil purpurci admixtum, & in mc- dio horum multa ftaminulaflavef- centia ut florum Hicracci , & co- dem modo dcfinunt in pappos : rc- fcrunt exa&e odoremftyracis, uti & folia trita. Poft florcs provcnit in illis pappofis capitulis fcmen mi- nimum, rotundum, nigrum, multo minus papaverino. Brafiliani utuntur foliis contufis in oculorum doloribus & rubedi- nc. Iconem non dederat Auftorfedex herbis illius ficcis accurate delwean- dam curavimus. 1 * F R V t e x ( cujus quidem nomen Autior non prodidit , fed hanc dedit iconem ) multis virgultis ex una radice afcendens , recris , colore cerafi , breves ramulos habentibus , in quibus folia bina ac bina fibi opponuntur , fefquidigitum circitcr longa, fubrotunda, keteviridia & fplendentia, fuperius tamen magis , non craffa , attamen curri ftrepitufrangibilia: innituntur breviflimispedi- culis,ad quos ramuli enafcuntur,flofculis onu- fti candicantibus , eo modo compofitis quo irt Lilio convalliunr, qui funt cavi,figiirae utpileas Brafilienfis , fuperius in quinque crenas divifi 5 poft fectionem autcm deorfuniincUrvantur:ia medio prominet ftaminulum album,extra flof- culum , haud craflius filo : hoc ftamen interius ambiunt alia ftaminula minutula flaVefcentia : aemulantur odorem flortim Cerafi noftratis. K^inftuftumferat ejr cjualem ab Auftoreno* ftro nonproditur. F r v t e x ( cujus nomen Auftot ftofter 0ep prodidit) atborefcens, ramofus; lignum habens album, fragile & intus medullofum . Folia fert L tete 1 III 82 GeorgI M a r C G R A V I laetcviridia,oblonga, acuminata, leviter fcrrata , alternatim pofita in brcvibus pedicuiis : ad unumquemque autem pediculum fo- lii, multi flofculi congcfti confpiciun tur, virides, fimiles floribus Parietarise herbx . Polia apparent perforata ut folia Hyperici, fi Soli obvertantur. Iconem non dederat Auctor , quare illamex herbis fccis ab ipfo colleciis & confervatis deltneandamcuravimm, ve- rumferratura foliorum hic non fatis be- ne expreffa cH. Elegans videturfrutex, & dolendum efi non plenim ab AuBore fuiffe defcriptum. F r v t e x [cujtts itidem nomen Au- clor nofter non exprefit) ligno faligno, intus medullam albam continente, fo- liis ad myrti folia accedentibus , fed longe majoribus , fuperne viridibus , inferne ex viridi albicantibus •, & ha- bcntibus nervum fecundum longitu- dinem pofticaparteprominulum, fu- periia vix confpicuum , fine apparen- tibus venulis. Cortex ligni cft cinerei coloris. Fertflores , quos tamen ab Auffore noftro defrtptos non inveni. Poft flo- res proveniuntfiliquse, quatuor circi- ter digitos longa; , teretes , & quafi ex globulis c ompofitx , continentes fe- menmagnitudine ferme piforum, ex flavo obfcurum, unaextremitatepau- lum acuminatum & rimula quadam ad latus infignitum. Hanc quoque lconem ex herbis ficcis deiineandam curavimus. C a p. XVI. T)e Cannis equibm fit Saccharum. VVb^e & Tacomaree Brafilienfibus , Lufitanis Alfeloa da ^uquere aut Cana d'az,uque- re : Arundo Saccharifera. In quinque , fex , feptem pedum altitudinem adfurgit ordina- rie , exceptis foliis , (quamvis viderim decem pedes longam, &fexfupra quinquaginta jun- cluris conftantem , fed rarius) craftitie quatuor digitorum ut plurimum ■ multas habet jundu- ras feu nodos , quorum quilibet circiter quatuor digitorum interftitio diftat ab altero , & quo rnagisdiftantnodi, feuintermedialongiorafunt, eomcliorjudicatur arundo. Foliafuperius multa gerit , longa , aeuminata , & paniculum florum (quando longo tempore ftetit) inftar Uuba, fcdminorcm. Color arundinis ex viridi vergit ad flavcdinem: ad nodos albefcitex. una parte, ab altera flavefcit,quafi duo annuli unus flavus,alter albus circumdarent nodum : qui ipfe elevatus eft & canefcit vel etiam nigrefcit.Medulla arundinis folida,fucculenta,dulcis,alba. Arundo haec requirit pingue & humidum folum , ideo in planis campis , quos Brafiiienfes ibipeba, Lufitani^^vocant, &humilibus, quosnatura dedit huic terrae prope ripas flu- viorum grandiorum , magno provcntu plantatur. Campi enim illi hiemali tempore maxi- mam partem aquis fluviorum cooperiuntur , &perillam inundationem pinguifiunt. Planta- turetiam in montibus, fed non tanto proventu, nifipinguefitfolum. In ipecie autem qui campi hic apti fmt ad cannas plantandas dicam & ubi etiam proventus eft hujusplanta? fac- charcx eximius. Terra: ripenfcs circa fluvium Paraiba , Capijbari miri , Caracunhaya , Java- poata , Pirapama, Ipoiuca, Cuin haya facile primas inter omncs tenent. Optimum tempus plantandi eft mcnfc Januario & Augufto , vel circitcr. Plantatur autem hoc modo : In terra claborata fulci fiunt paralleli opera hgonis -, in hos fulcos ordine rcdo po- nuntur arundines , ita ut initium fequentis attingat finem antecedentis , hoc fado talea: hx in- humantur. Notandum autcm quod fi tempore aeftivo, fcilicet Januario, vel cii citer fiat planta- tio — - Histor. Plantarvm Lib. II. 83 tio taleae hx profundius fint inhumandx ob asftum Solis ne ille penetret : tempore hiemali feu Auguftovelcirciterminuscooperienda: funt, ut aqua pluvialis facilius penetrarepoffit, fic enim citius progerminat. Ad fingula autem internodia gemina fua protrudit haec canna plantata , ita ut quodvis internodium det novam arun- dinem. Poftquam fic progerminavit arundo fingulis tribus vel qua- "tuor menfibus , pro ratione foli , ab herba luxuriante purgan- daeft, neillaplus incrementi capiat quamcanna ipfa5 ifque labor tamdiu repetendus doncc arundo in aliquam magnitu- dinem adoleverit. Spacio o&o , decem vel duodecim menfium a plantatione arimdohxcjuftamadquirit magnitudinem pro ratione foli, ita Lit tunc apta fit ad Saccharum ex illa conficiendum. Inter- dum tamen ufque inaiterum annum finitur, &tuncarundo antiquavocatur, ac interea exhacipfa progerminant novae arundines , quse fecundo anno una cum veteri arundine fectae ad machinas deducuntut. Poft biennium fi non fecetur can- na utplurimum feipfam confumendo perdit , nifi in folo ferti- liori, ibi enim ad triennium durarepoteft. Radix tamen il- laefa manet. Arundo haec lemel plantata , feipfam continuo inftar filvae multiplicat , ita ut non fit opus eundem campum replanta- re nifi poft quadraginta aut quinquaginta annos nequetunc aiiamobcaufamradicitus evellitur & replantatur, quamut laticem meliorem exhibeat. Damna quae evenire pofTunt & accidentia qu# arundineta deftruunt , funt incendium , prxfertim tempore aeftivo , tunc enim ad radices ufque confumitur : poteft tamen ex parte damnumrefarcirifipluvia fuccedatpoft combuftionem. Ni- mia quoque inundatione tempore hyberno perit arundo , praefertim junior & quae nondum mediam altitudinem ac- quifivit. Corrumpitur etiam a vermiculo quodam , quem Brafilienfes vocant Gmrapeacoja , Lufitani Pao degalinha , qui radices canna: exedit , unde perit tota canna : accidit id fre- quentius locis apprime paludofis. SufFocari etiam arundo ju- niorabherbisluxuriantibuspoteft, ideo frequentius arundi- netafuntruncanda. Arundo poftquam fatis adoleverit , fin- gulae cannae prope terram in ipfo nodo inferiori, qui latice facchareo caret & tantum humiditatem aquofam in fe conti- net,abfcindunturr a foliis liberantur, abfciffa fummitatcin fa- fces colliguntur, ligantur fuis foliis , imponuntur carro & bo- busttahunturadmolendinum. Folia haec fuperiora arundinis feu fummitates arundinis cum foliisjunioribusvocantLufitaniO//;w, deducunt fingulis vefperis ad circum quantum opus habent , ac hinc inde difpergunt , ut nodu bobus fit pro pabulo , qui eirco illi includuntur, ut mane ad labores fint prefto. Equi etiam commedunt has fummitates praefertim fi in medio*- cres particulas concidantur. Tempus meffis incipit Septembri, definit Februario vel Martio, prout agricola; plus minufve cannarum poftident. Machina faccharea , quam Lufitani vocant Engenho , Brafilienfes ibira babaca & ibirafara- ranga, duplexeft, aqua & bobus verfatilis , ho.nc Engenho de bojs , iliam Engd'agoa appellant Lufitani. Hodie etiam plerique loco boum utuntur equis & quidem majori commodo , ci- tius enim hi machinam circumagunt. Machinaaquaverfatilisrurfustriplexeft, velenimaquatangit rotam inferius, & vocatur Lufitanis Rajieiro : vei offendit eam medio& vocatur Meocopeiro , vel denique cadit defuper in rotam & vocatur Copeiro. Illa plurimum, ifta minus, haec minimum aquae requirit. Ad quamvis machinam five aqua five bobus circumagatur requiritur area quinque decem- pedas circiter longa , tres vel paulo plus lata : huic inaedificatur ipfum molendinum. Contigua huicaliaareaeligiturquatuor vel quinque circiter decempedas longa , duas vel tres latapro aedificatione culinae, quam Cafa de caldeiras vocant Lufitani. Ex hac area poteft fumi pro ahenis fpacium parallelogrammum ttium decemped. & femis longum , tres , quartas decem- L 2 ped. i '■ %a. GeorgIMarCgravI ped.latum: reliquumfpaciumdiftribuidebet pro formis facchareis j ollis cinerariis &lintre aquano , ponendis & pro loco vacuo ad operarum commoditatem. Alia adhuc domo , quae non longe diftet a molendino opus eft , quam Cafa depurgar vocanr, qusedecemvelduodecimdecempedas longa utplurimum eft, tresautquatuorlata. Molen- dinum aquaverfatile trium rotarum opera per aquam circumagitur, nimirum habet rotam aquariam dentatam minorem , dentatam majorem , Lulitanis Roda d'agoa , Rodete , Boiandeira. Dentata major duplices radios habet quos ajpes'&c contrages vocant. Molendinum bobus ver- fatile rotis caret & ligna habet fuperne adfixa oblique defcendentia quibus. jumenta admoven- tur, ut cireumagant molendinum. Conftat molendinum utrumque tribus axibus craflis , Lu- fitan. Eixos , faftis e duroligno , arboris Iacapucaya. Sunt axes armati ferreis laminis craiTis circularibusannulatis&fuperius acinferiushabent acusferreas, quibusinmatricibus ferreis trabibus tranfverfalibus pontes vocatis, infixis circumaguntur. Suftineturinferiortrabs aliis duabus ttanfverfalibus chumaffeiros appellatis. Prope axes in utroque latere tabula eft ex aiTe- ribus (Tavoleira) ad cannam imponcndam , quae axibus inferitur pro exprcilione. Vniverfum autem molendinum fuftinetur quatuor trabibus grandibus quas Virgenis da moenda nominant, itautlongitudoipfiusmolendini fit circiterduodecimpedum, latitudoo&o. Inunoejusla- tere duo nigritae adftant menfie qui continuo cannam inferunt axibus , qui exprimendo illam rapiunt fecum per anguftam intercapedinem , ita ut ab altero opus fit uno nigrita qui removeat cannam exfuccam , quam Baga^o vocant , quaeper duos alios nigritas foras portatur & in cer- tolocoaccumulatur: Cumulihipofteaaccenduntur,aliasimmenfE moles fierent, (fiquidem quotidie quadraginta aut quinquaginta vehes exprimantur) cinis fervit ad ftercorandos agros. Succus dulcis inter cxprimendum exftillat in lintrem ligneum fuppofitum , quem Coche vo - cant, exilloper canalem effluit in ahcnum grande paulo remotum a molendino. Superilio ahenotabulatumeftaltum&ineoaliuslinterligneus, inquem ex inferioriper urceos attra- hendo derivatur & demum per canalem in ipfam culinam & ahena derivatur. Latex fiaccha- reus ne unum quidem diem durare poteft , quin acefcat , ideo continua opera & expreffio & co&io ejusfit, cum ex acido fiucco nullumiaccharumfieripoilit. Et fi biduum faltem ad- fervetur , in acetum acerrimum degeneret. Primumahenuminquodlatexfacchareusderivatur, Lufitanis appellatur Caldeirademear defcumos , in quo coquitur lento igne femper cochleari magno cupreo, Efcumadeiro difto, agi- tando & deipumando , tamdiu donec fatis deipumatus & purgatus fit : fpumaauteminlintre fuppofito colligitur , Tanquc di&o , ficut ipfa Cachaffa ■ qux infervit jumentis in potum 5 alias foras effunditur utpote nihil nifi excrementum fucci. Succus hic ita defpumatus in alterum vicinum ahenum , Caldeira de mear ipfis , transfundi- tur, in eo denuo fortiori igne coquitur, agitatur, defpumatur & certis temporis ipaciisali- quidlixiviiinftillamr, quodunicum remediumeftpurificandihunclaticem; quiitapurifica- tus nondum faccharum eft, fed fuccus tenuis inftar aquze, & tertio aheno, Caldeira do coar ipfis, immittitur, ck hinc per pannum colatur , quem Coado uro vocant : fpuma , Lufitanis Ejcu- ^oinfccundo aheno detra£taadfervatur in vafe adpofitoquod Coche defcumas vocant, qua: poftea inter mancipia diftribuitur , qux potum exinde conficiLint, quem Garapa vocant. Ex tertio, in quartum vel quintum ahenum tranfmittitur hic latex percolatus, ubi continuo agitatur cochleari magno , & interdum aliquot guttulis aquae frigida; refrigeratur. Dein trans- funditur in aliud vas cupreum, quod Barola de meado vocant, hinc percolatur per pannum,per- colatumautemrecipit vas , quodBaroladecoadodicunt; hincinmajoraahenatransferturqua; Tachas vocant ; & quidem primum vocatur Tdcha de receber; hinc in aliud quod Tacha de co7ir, ubi coquitur quantumfatis : ex hoc in tertium , Tacha de bater , ubi non folum amplius coqui- tur, fcd continuo cochleari grandi agitando fimul inaltum projiciturfuccus, ad viginti pe- dumetiamaltitudinem, utinahenumrecidat. Succusitacodusvocatur^w^Tkf^, ex quo Garapa optima fit 5 nam nilnifi faccharum eft. DemLim poftquam fatis coftus fLierit tranfi fertur in Ahenum quod Bacia d'ejjriar vocant , ibi paululum finitur rcfrigerari. Et tunc pre- paratus eft fuccus & aptus ut formis infundatur . NotandLim aLitem quod inter coquendum in ahenis parvis , praefedus operis , quem Maefired'afucar vocant , certis intervallis aliquot gut- tulasoleiolivarum immittit huic ferventi latici, eofinenedamnumpatiamr ab igne lllo vc- hcmentiiTnno qui his ahenis fubftruitur, refrigerationis catifa ; qtiemadmodum eandem ob caufam , quum in ahenis grandibus adhuc fervet lixivii gutmlae in/parguntur. Et notatu dignum qtiod fi contrarium fieret & ahenis magnis infpargeretur oIcluii, parvis lixivium, non folum fuccus tion poffet purgari , fed & totaliter inutilis fieret adfaccharum indeconii- cicndum . SaccharumitaadSyrupiconfiftentiamredaaLimcochleari formis tcrreis , quaelinttima- gnoimponunturcircumvallata; canna cxprefla , infiinditur, fpatula ligneafcmper agitando ut fub- Histor. PlantarvmLib. II. S5 ut fubfidcat , & pliis infundendo ut formae plenae fiant. Et notandum quod fpatula hsec funv me fit ncceflaria , nam nifi ita agitarctur , non coagularetur. Ita in formis refrigcrando fe eon> crefcit, & dchinc deportantur formae in domum quemvocant Cafa de furgar , ubi affcribus parallcle fcamnorum figura horizontaliter eredis & rotundis foraminibus pertufis , impo- nuntur. Foramcn quod forma inferius habet aperitur , ut ultimo faccharum purgctur , per ex- itillationemfuccinigricantis,quemmelvocant, qui excipitur ccrtis canaliculis&dcrivatur in lintrem grandem , quem tanque de melvocznt. Vt autem hsec ultima purgatio fieri poflit, finguteformaefuperiustcguntur operculo orbis menfarii figura fafto exlimo gryfeo(quem £.we Bi-afilienfibus , multae funt fpecics; una jam fupra lib. i. cap. i S. de- fcripta eft ; rcliquas huc rctulimus , quas Au&or ita defcripfit. CarAgvata plantacrefcensinarboribus & putridis Arborum caudicibus. Ex radice filamen- T Histor. PlantarVm Lib. Ili tf filamcntofa , fuper caudice & ramis arborum fundata , proveniunt novcm , ctecem >> aut plura folia , ab uno ad quinque pcdes lon- ga, & crafTa ut folia Nana: tresaut quatuor digitos lata & cava infcar canalis , atque in ambitu dcntata aculeis brunnis, acutis , furfum ere- £tis. In medio autcmhorum foliorum prodit caulis albicans , teres , mini- mum digitum crafliis , duos circi- ter pedes longus , lignofus & mc- dullofus, adquembina & bina ca- pitula pofita , in fummitate autem plerumque quinque, figura ut cina- rae , magnitudine nucis juglandis ex craffis atque aculeatis foliolis conftantiaj elegantis coloris inear- nati. Caragvata Gvacv (quas eftmajor fpecies) ex fabulofa radi^ ce , quae magnitudine , figura & co- lore plane cepam eemulatur, atque inferius multa habet fiiamcnta 5 pri- mo aflurgunt tria,quatuor aut quin- c]uc folia craffa , /ucculenta , viridia , cava , dcin proVeniunt plura , figuram habentia trian- guli acutiflimi , ftantque ere- da, in orbem adnata , o&o, de- ccm , quindecim pcdum longi- tudincm arquantia, pedem la- ta , in extrcmitJte acuminata & in latcribus verfus inferiora a- cutis denticulis rufefcentibus munita Ex una radice triginta aut quadraginta folia prodeut. In mediofoliorum , quando Planta biennii aetatem habct af- furgitcaulis feu truncus , fupe- rioris tibiae humawe craflitie , reftus , fpongiofus feu mollis, hinc inde triangularibus foliis minoribus veftitus , altitudine circitcr octodecim aut visinti pedum , in fummitate autem explicat tenerum & faftigia- ,tum truncum inftar arbons < cum fuis ramis 5 & rami iterum ramulos habcnt ac mulra co- nica corpufcula pene digitum longa , quss fcfc aperientia flo- reexhibent. Conftat illequin- que foliis , magnimdine florura ibabiraba ex viridi flavefcenti- bus , ac aliquot ftaminulis in medio : refert flos figuram ftel- Ix : brevi tempore in fummam altitudinem excrefcit. Exfoliishujus plantas opii- mus pannus confici potefl , qui praeftat bonitate panno lineo: ex lubftantia conicorum corpufculorum , antequam m flores abeant ,■ alba filamenta gofTypii «mula u f sg GeorgIMarcsravI xmulacxtrahipoflimt. Radixautctiamfoliahujusplantaerecentiatritaacaquxinjcaapifccs ita cxanimant n.t ftatim dcfuper natent & manu prehendi pomnt. Planram juniorem in mufco meo diu fufpenfam habui, quaenova produxit foiiaadparie- tem. LignumCaraguataguacuficcattim inftar funiculi fulfurati ardet 5 exeoignis elicipo- teft duriore ligno applicato. Caraguata acangd, folia e terra protrudit feptem aut novcm pedes longa, fefqiudigitum lata, inftar canalis cava , laetc.viridia&propeexortumungueshabentiaminiatos, crafia, incxtre- mitate acuminata , duorum circiter digitorum intervallo per ambitum aculeis munita- E me- diofoliorumproximeadterrammultiflores juxtafe inorbem pofitiproveniunt ex caerulco purpurci & in medio alba ftamina habentes : quilibet flos digitum longus conftat tribus foliis. Fructunifertedulem, quinqucdigitoslongum. Annotatio. Operapretium me facturum exiftioiavi fi harum plantarum defcriptio- nem e Fr. Ximene , qui illas inter Herbas recenfet , accerferem. Metl, inquit,qua;MexicanisdiciturAf^7, pluresreperiunturfpecies, quas ordine de- fcribam . Prima fert foiia fimilia Aloes , &c. nam de ea egimus lib. i. Magueyl finuntque fub- fidere: reeenshicliquoralbicatinftarlaais, poft aliquotdiesfitpallidior : faporis cft adftrin- gentis , fortis & inebrians. Repofitus vero femeftri fpacio degenerat in acetum , vinofo fapo- re in aceto adhuc pcrceptibili. Flbrcre incipit circa finem menfis Augufti, maxime autem flo- retSeptembri, &hincflagrantiifimumfpiratodoremperfilvas&campos. Quando multum pluit menfe Augufto & Septembri , pereunt flores & pauci frudus nafcuntur , ut fadum anno clo Id cxl. Novcmbri & Dccembri,imo & Januario adhuc florct: Decembri & Januario ma* xima eft copia frutliuum maturorum : Pluviofis menfibus triftes funt hx arbores afpectu • tunc enim folia flava,rutila &pallidafiunt,&maximampartem decidunt,novisfubnafcentibus:qux in quibufdam arboribus elegantis ex brunno ruififunt coloris , afpeftu grata ; hinc Isete viridia cvadunt. Arbor haec vulneratafunditgummipeHucidum , confiftentia &coloreplane fimilc optimo gummi Arabico,in cujus locum & fubftituitur. Brafilicnfes annos aetatis fux per cafta- ncas Caju computant, fingulis annis Unam recondentes. Caftaneam autem vocant Acaguacaya & Acajuti & Itimaboera. Ex Ligno varia fiunt , eft enim durum : ufurpatur in ftruftura fcapha- rum majorum quas chalupas vocant , ad fuftentacula illa curva quat bafis fcaphse funt. Non fingulis annis sque eximius proventus hujus fruftus , nam interdum certx pluvix ca- dunt , quae caftaneas purgant de flore & vocantur a Brafilienfibus Acajuacaipraccba. Cap. 96 B O R G I MarcgravI C A I». III. Caa-opia. ftAundubigUacu , feu Tinhones. Caaguacuba. Iperoba. CAa-o p i a Brafilienfibus , Arbor eft haudmagna-, cortice e cinereomfcfcenti , ftriis brunnis : ligno lento 5 in multos ramos fe ipargens. Folia habct folida , inferius ex viridi quafi rufefcentia , fuperius dilute viridia & Iplendentia. Florum illius in umbellis congeftorum exordia funt globuli brunni, magnitudine lentis , qui fuccedente tem- porc protrudunt flores,quin- que foliolis conftantes , cx viridi flavefcentes , interius tomento albo veftitos & fta- minibus fubtilibus luteis re- fertos . Floribus fuccedunt bacca:, primo virides , cerafl magnitudinc,rotundx,molli cortice te&a:,qu22 difiecle ex cortice fuo liquoris aliquid elegantcr flavi exfudant , in- tra corticcm autem contine- tur pulpa alba , conftans nie- ris cylindris , juxta fe pofitis, qui invicem adhaerent. In ex- tremitate raniorum qui flo- res ferunt , femper duo fo- liaacuminata brunni coloris compa&a funt & quafi femi- glutinata & haftam feu vena- bulum figuta referunt : qux. decerpta e pediculofuccum cmittunt croceum. Floretpotifllmum mcnfi- bus Novembri & Decembri: lanuario & Februario matu- rse funt bacca:. Si cortex hujus arboris medius incidatur , prafertim quando incipit florere , Sc linquatur per unum atque altcrum dicm, ex fudat lachrymam croceo-rubram quae coagulatur, initio mollis , fcd fenfim indus^fcit. Convenit colore & confiftcntia cum Guttajemi&pur- gateodemmodo atque diflblvitur, eft ruffioris paulo coloris, crocei fere & tingit colorc aureo paulo faturatius : difiblvitur infpirituvini. Lufitani vocant Gomalacra. Mvndvbigvacv Brafilienfibus, Pinhones Lufi- tanis, mihi Nux cathartica. Arbor cft in Ficus magnitu- dinem & figuram excrefcens,lignomolli & fragili. Fo- lia habet circa ramos inordinate pofita , quodlibct fuo pediculo femipedem longo i.nfiftens : funtquc viridia , ad ta£tum mollia, foliis Ficus aliquo modo fimilia, fed non ita profunde fe&a , verum fubrotunda & anterius quafi in tres angulos definentia. Lignum & foliafun- dunt e lafteo aquofum fuccum. Flofculos fert copio- fos racematim , parvos, quinque foliis conftantes viri- dibus antcrius, deorfum incurvatis, in medio flavis fta- minulis, qux decangularem ftellam referunt, fubdulcis odoris. Scquitur hosfru&us turbinatx figurx feuin- ftar juglandis mcdiocris & cjufdemmagnitudinis ,pri- mo viridis, mox flavus , ubi plcnc maturuit fufcus fivc nigcr 5 finditur fponte in tres partes , quamvis fex partibus conftct ; in quolibet fru&u funt trCs nuckimagnitudinc nucleorum da&ylorum, in tribus concamerationibus di(tintliP corncc nigro, — ~ Histqr. Plantarvm L i b. II L 97 nigro, corticis caftaneae craflitie , & in cxtremitate funt maculae albae : ipfe nucleus amygdalat figura & magnitudinc , albus inftar cuticitlae ovi , exterius etiam pellicula alba obdu&us , dul- cis faporis inftar amygdalac, Vaiide purgant tres aut quatuor nuclei comefti & quidcm nimis, fipellicula intcriornonfeparctur5 ideo femper adimenda. Arborfacile tranfplantatur : nam ramus decifus & terrae infixusfaliam arborem progenerat •, ideo ad fepes vivas faciendas circum hortos ufurpatur , nam cito crefcunt & fructus ferunt. Annotatio. Haec Arbor in Nova Hifpania a Mexicanis vocatur ■ Quaithayehitachtli ; quam Fr. Ximenes ita defcribit. Arbor , inquit , quac fert pineas nuces purgatrices , eft mediocris magnitudinis , foliisgran- dibus inftar Lappx , quafi rotundis & angulatis : fructus pene fimilis eft nucibus communibus, continenstresnucesexiguas, fuisfeptis & cavitatibus divifas, valde fimiles pincis nucibus forma&medulla: verum facultatibus multum diverfis praeditae, nam fingulari virtute eva- cuant fuperne & inferne omnes humores , praecipue craiTos & lentos : quare potiffimum ufur- pantur in morbis inveteratis : quinqueautfeptemnumero, & ncfcio quo myfterio aut quam ob caufam , etiam novem : nonnihil autem ante torrendae funt , ut lenius opercntur , deinde frangcndae&invino aut aqua macerandae: funt calidae natura & pingucs. Nafcitur arborin iregionibus calidis ut Tepeapulco & alibi. Hac i/lc-J. Quumautem e Brafilia noftra accepiiTem fructus integros & bene maturos , eos ad vivum delineandos curavi uti hic exhibentur. Dedi autem operam ut integra & vivens planta huc transferretur , fed negligentia nautarum in itinere exaruit; pervenerunttamenadmefolia& flofculi exficcati : folia conveniunt cum defcriptione Aucroris noftri ; flofculi ita contradi erant ut forma dignofci non poffet. Scribebat autem Amicus qui plantam mittebat : Plantam hanc ubi a radice duos aut tres pedes afcenderit, nifi putatione corrigatur fe inftar fruticis . ipargere in ramos neque in altum fe attollere : corticem Stolonum & minorum arborumefle quidem viridem & glabrum •, adultiorum vero arborum elTe fcabrum & fiflum : folia confu- fim & confertim ramis adnafci , fuperiori quidem parte intenfe , inferiore pallide virentla , utraquela^via& minime villofa, &quinqueutplurimumvenisdiftincta: Floremcmergeree fummitate Stolonum , exiguum & coloris herbacei, conftantemfexfoliolis &inmedio ali- quot ftaminibus itidem virentibus. Licet autem flores confertim & interdum quadraginta aut quinquaginta numero prodeant, tamen raro fupra duos aut tres frudus producere. Radix crafla eft & pene inftar Bryonis , verum lignofa & reda defcendens in terram : in adultioribus arboribusinterdumadquatuor&plurespaimos. Porro fruftus in Brafilia raro fupratresnU^- cleos fimul exhibent : ut mirum videri poflit in NovaHifpania ad novem exhiberi, nifi vis eorum plurimum toftura illa corrigatur. Ex omnibus autem quse Auclrores hi produnt liquido patet cum fumma cautione exhibendum effe hoc purgans medicamentum,& fummam effe ha- bendam rationem aetatis & virium illorum quibus datur. Caagvacviba Brafilienfibus : Arbor parva , eredo caudice aflurgens , haud craflb ta- men & fine ramis ; fuperius autem ingentibus veftitur foliis copiofis , fefquipedemlohgis , plus quampedemlatis, cum infignibus venis , adta&ummollibus&hirfutis, fuperne viridioribus quam inferne. Flores fert parvos umbellatim congeftos , floribus Tiliae fimiles , albos , quin- que foliis conftantes & in medio habentes umbelicum luteum , odorem quoque florum Tiliae. Cortex arboris cinereus , lignum fragile. Fructus maturus eft niger , qui ab avibus comeditur. Iperoba Brafilienfibus : Arbor cortice cinereo & punctulis albis variegato: Folia fert crafliufcula fere fimilia foliis Tremulae noftratis , ex viridi cinerei coloris , in quolibet pedicu- lo duosauttres digitos longo, tria more phafeolorumappofita. Lignum arboris albumin- ftar Betulas ? ad varia utile. ::- N Cap. iM g% GeorgI MarcgravI C a r. IV. 1 ^apia.Icicariba cu]w xefinaioocatur Icica. Ibira. Andira Ibiariba.3\(hua. T A p i a Brafilienfibus : Arbor haec in Fagi aut Quercus altituamem aflurgit : cortice kevi, cinereo ; & multos habet ramos : folia autem in quolibet pediculo tria iibi oppofita , \x- via, fplendentia, fuperne faturatius, inferius dilutius virentia , quatuor aut fex digitos longa. In extremita- tibus ramorum octodecim , vigin- ti , triginta aut plures pediculi funfi cerafini, in quibus fingulis flos con- ftans quatuor foliolis albis , digi- tumlongis, quodlibethabet fuum petiolum, digitum fere longum, figura ferri venabuli & nervum fe- cundum longitudinem ac venulas obliquasvirefcentes , utfoliaalicu- jus arboris , & cum his alternatim pofita quatuor foliola breviavire- fcentia-, interomniahaec enafcun- tur Staminula multa fubruffa circi- terfefquidigitum longa: in medio denique horum erumpit pediculus duos aut femidigitum longus. Pru- cT:um fert rotundum , magnitudine mediocris pomi , qui quando ma- turuit flavus inftar aurantii , ac cor- ticem illi xqualem habens : interius autem plenus eft lapillis duris ma- gnitudine feminis ceraforum , ob- longis , tiavis •, & nucleum conti- nentibus album. Circa lapides au- tem eft pulpa alba , moilis, dulcis, faporisac naufeabundi odoris.Edu- lis eftfruftus. Lignumhujusarbo- ris fradie, medulla alba Sambucina. Folia hujus arboris contufa excel- lentiffimumfuntremedium contra- malum hic perfamiliare quod vocant Bichos decu,£\ exterius applicentur. I c i c A r I b A Brafilienfibus , cujusrefma vocatur Icica: Arbor eft alta , caudice haud ita craffo , cortice glabro & gryfeo. Crefcit fere ad modum Fagi. Folia fcrt in ramulis,duo femper fibi oppofita, & tertium folitarium in fine , qui- dam ramuii habent fex , bina fibi oppofita, & duo in fine , interdum duo vel tria paria in uno ramulo oppofita & unum in fine : pyri fo- liis Iimilia,tres djgitos longa,ante- rius acuminata , inftar pergameni crafla , laete viridia , fplendentia , nervo fccundum longitudinem & vcnis oblique difcurrentibus. In ramisubiramuli foliorum oriun- tur , provcniunt copiofi flofculi , racematim feu verticillatim con- gefti, plane parvuli,quatuor folio- lisvi- H I 5 T O R, P L A N T A R V M L 1 B. m Esvirictibuseonftantes, ftellulx figura: foLiola autcmillaviridiain ambitu alba lincola funt fcircumdata , & in mcdio floris funt aliquot ftaminula flavcfccntia. Poft florcm fcquitur fru- £tus , magnitudine & figura ohvx , coloris mali granati , habens intus pulpam odorifcram , tit cft lachryma arboris. Cortcx quippe vuineratus una no&e flindit refinam odoratifllmam, odoris inftar Ancthi reccntis contuli , qux poftridie coiligipotcft, Lufitanivocant Almetc- v&m% id cft , Maftichen. Corticemexterioremnonincifum ii manumulccaspaululum, mox infignem fpargit odorem. Refina confiftentiam habetmannx, coloriscx viridi paliidc fla- vefccntis , ac commode tra&ari manibus poteft : infignis eft ad vulncra capitis te viridia , fimilia foliis cerafi noftratis acidae , fed non lerrata. Reliqua apitd Auclorem nofirum defiderantur^ fed hanc utcunque defcripfi , Americ.lib. xv,cap.p. fub nomine Wvoraec* Joan. Lerio. Cortexeft, inquit, femidigitali craftitudine, fapore gratus praefertim recenter dctra» dtus, SpeciesGuajaciquantumacccpi a duobus Pharmacopeis qui nobifcum mare tranfie- rant. Eaque barbari utuntur adverfus luem vcneream. Ibirapitanga Brafilienfibus , Lufitanis Pao Brafil: Arbor fatis alta, corticc fufco , N 3 brevi- Quammochitl huit^cfuahuhl , Hifpani autera Brtfl; iQ2 GborgIMarco^avI brcvibus fpinis armato : ramis alternatim oppcGtis , inquibus^cramuliitidemoppofiti, uti & folia adeundemmodum; inaequa- lia nimirum paria in quolibet ramulo 5 circiter digimm longa, figura Buxi fo - liisfimilia, crafliufcula , faturate viri- dia , fplendentia , fine petiolis ramulis innitentia & quidemnoncxtremitate cjlix medio folii relpondet , fed verfus altcrutrum latus. Hinc inde etiam in ramis prodeunt ramuli , fefquidigitum cc amplius longi , multis floribus quafi in unum congeftis onufti, pediculis fe- midigitum longis infiftentes , quinque foliolis conftantes, quatuor vulgariter cavis &quinto repando,quodrubrum & in extremitate fua flavum , rcliqua flava , duo repanda proxima ungues habcnt rubros; in medio ftaminula fla- vo-pallida, apicibus flavefccntibus. O- doriscjufdcm, at fragrantioris , cujus Lilium convallium. Sequuntur flores filiquar , oblongse , duorum circiter di- gitorum , plane compreffo , exterius acule; tx , obfcure fufca: , nihil in fe continentes. EloretDecembri. Circa Alagoa & alibi frequens. AnnotatIO. Fr.Ximenes. Plan- taquam vocant Cuhuraqu.tm, Mexican_ .... eft frutexfpinofus, agens radices candidas & furculofas: e quibus prodeunttrunci exterius ver- gentes ad colorem roflum, interius faturate rubentes , contorti ; & pleni foliis pene figura cor- dis , cum multis venulis , qua. orbiculatim difcurrunt a medio foliorum ad oras. Nafcitur in, rcionibus frigidis, planis, atque montuofis Mechoacan : ubi & aliae dux ejus repcriuntur fpc- cies, quarumiinamvocantP/»g«^»^w. alteram Iacuam, Eft fapore adftringenti , frigida& ficca': tinsuntilliusligno verumcoloremcoccineum: decoclum illius primo fitfulvum, & mox rubrum : Et fi addas alumen tam elcgantis coloris fit ut minium jcquet. Lignum cft fri- gidnm , mitigatfebrcs , reftringit & corroborat. C a m a c a. R i Brafilienfibus :' Arbor alta , caudice tamen haud craflb - plerumque redto, corticegryfeo: folia fcrt alternatim appofita , longa «Sc laurinis haud abfimilia, fuperius fatu- t ate viridia atque fplendentia , inferius dilutoria. Arboris hujus cortice incifo , effluit lachryma liquida , valde glutinofa , paulum rufcfccns, nullius odoris manifefti. Vtuntur ea adverfus vermiculos pedum , illinendo. Lignum arboris flavefcit, & ciftx, quibus facchamm imponitur, ex illo conficiuntur. Paco caatinga Brafilienfibus , Arbor , {cujus nec caudicem necfolia necjlores ab Autto* ve defirhtos inveni.) Eruttus fert in uvam congeftos , novem aut deccm digitos longam » ma- gnitudine cerafi filveftris , nigri coloris , & nucleo cerafino , adftringcntis faporis ; a columbis avide devoramr , abhominibusnon: ufurpanturad tingendum colore casruleo: pofluntau- tem bacca. fiecari & diu confervari. Annotatio. Videri poflet eadem arbor cum iila quam Er. Ximcnes appellat Guayaba- ?r/.w,&inInfulaHifpanioladici_^»^»wfcribit; vcrum ambigo quia illius fruttum edulem facit; nofterhunc ab hominibus edi negat , cum Oviedus teftetur, fru&ui tam grandia eflc ofla, ut parum admodum cdulis carnis habeat, fieri poteft ut fruttus Paco Caatinga edulis qui- dem fit non tamcn appctatur ab hominibus ob caufam illam. Vide qu£ in Defcript. Araericx de Guayabara diximus. Cat. VI. <£\4amaoeira mas &■ fonina. Vrucuri Iba. MAmaoe i ra Brafilienfibus; vulgo Papay, cujus fruftum Lufitani vocant Mamao a figura , quia Mamms inftar pcndet in arbore : Duae cjus rcperiuntur fpecies , Mas & fcc- mina. Mas ubique in filvis obvia , fcemina haud ita frequcns, & in hortis tantumabundat. 1 Mas ■» "V Histor. Plantarvm Lib, III, 103 Masaflurgitinaltitudinemviginti& plLirum pedum; inambitucraffitiecirciterduomrnpe- dum. Cortcx cinereus , fatis lxvis , & juglandini aemulus , in fummitate autem ubi folia circum- ftant , aliquantulum ruffus. Folia autem ubique erumpunt circa caudiccm , fcd a tcrra ad medie-* tatcm altitudinis flatim abfcinduntur in juniori- bus, reliqua medietas ufque ad fummum foliis ve- ftita relinquitur. Qupdlibet folium infidet fuo pediculo rotundo , cavo , rufcfcenti , fatis craflo, fere dirette a caudice extenfo , furfum quoque & deorfumvergenti, unum, duos,arque etiam duos l&femispedes longo. Folium autem quafi cen- trofuo infidet pediculo, orbiculare, pcdem la- ( tum , fed in fex vel feptem lacinias diflectum 5 & ^quselibet lacinia iterum feptcm habet incifuras, itaut eleganterfint difleda & laeteviridia. Infi- milibus pediculis provenit & flos: talis autem ma- jor pediculus difpefcitur in plures ramulos, in qifU busmultifloresoblongi, fuobrevi pediculo infi- ftentes, quinquefoliisincurvatisconftantes, co- loris pallide flavi , quafi e cera eflent facti 3 in me- dioftatftamenpallideflavum. Fios inodorus & decidit , raro fuccedente fruetii , nifi arbor fit • traniplantata & duorum aut trium annorum- Fal- fum porro mares non ferre frUcrum , uti & fcemi^ nam non ferre fructum nifi mas adftet , contra- rium enim me multiplex experientia docuit : fru- ctus vero maris quando nafcitur pediculo illo lon- go pendulus eft deorfum verfus, figura fimilis fru- cTiui fceminx , fed pkrnmque minor & exterius ftriatusquafipepo, nimimm quinque ftriis fecundum longimdinem , & quinqueminuspro- fundis alternatim pofitis , ita ut non male referat marfupium , quale fceminje geftant in Mifnia, Interius carnem & femina habet ut fcemina , fed non ita flavam aut bonam. Immaturi frudus copiofe ladeum fuccum de fe fundunt. Lignum arboris fragile & molle , turgetque eodem la- cleo fucco , ingrati & acerbi faporis. CUamaoeira fcemina fimilis mari caudice & foliis , fed utplurimum majoribus ; nequepe- diculifoliorumfuntrufli, fed virides. Flores fertnon in pe- diculislongis, fedadipfum caudicem, ubipediculifolio- rum inferuntur: Flos eft magnitudine floris Gladioli , con- ftans quinque foliis flavis, fupra duos digitos longis, vix ter- tiam partem digiti latis, inftar ligulje anguftis, hsec deorfum retrorfum contorta , quafi e cera fada eiTentj in medio fta- menovale, pallideflavum,magnitudinenucleipruni, cui infidet corona egregia, flava, figurx fere ut illud genus fun- gorum quod Zeigenbart vocant. Flos dulcem odorem fum ditinftar Lilii convallium, fed non ita fortem. E medio cujuflibetflorisnafcitur frucnis; nec folia floris decidunt ante quam frudus juglandis magnitudinem habeat,manen- te quoque ad tempus ftamine floris in umbelico frudus. Fruclus ita caudici adnati ad exortum pediculorum foiiouum , referunt mammas , unde nomen meruerunt apud Lufitanos : mas;ni- tudinem acquirit pyri cotonei aut vulgaris melonis , & ejufdem figurae : immaturus eft viridis & incifus exfudat lac : maturus ex viridi flavus , carne lutea inftar melonum , & cortex eodem modo feparatur & fructus dividitur , quiinmediopulpaecopiofahabet grana, unusnimirum fru&us viginti auttriginta fupra centum & plura , ovalis figuras, magnimdine coriandri , in fn- perncie rugofa, fufca, nucleo intus albo : faporis funt foec grana cjufdem cum Naftur|p aqua- tico noftrate , includunturque pellicuke tenui , fplendenti 5 qmx detrahenda eft , fi quis femina veiit fervare. Pulpa eadcm eft qux melonum colore «Sc fapore, fcd inferior. Frudus crudus edi poteft , fed ut plurimum folus aut cum carnibus coquitur : non magni autem fit ob abun- dantiam. Si quis fructum immaturum decerptum abfcondat in arena fub dio ftatim maturefcit &fitflavus. Arbortotoannofrudibus onufta cernituu, &femperetiamfioret. Exquolibet femine I ! ■ I l! 104 GeorgI MarcgravI femine annuo fpatio habetur arbor fructifera : nulla autem durat ultra quatuor annos. Signum prognofticon mortis eft , quod cacumen ejus fponte corrumpatur , illam enim corruptionem fequitur totalis interitus. Raro reperitur arbor habens plus quam unum aut alterum ramum, maxima pars caret ramis , atque ita fpeciofiores funt. Annotatio. Fr . Ximenes. Papaya eft arbor mediocris , quae fert folia grandia & fimi- liaficulneis, cum quibufdam angulis ; frudum magnum '& crafliufculum, grati quidemfa- poris, fednonfatisprobinutrimcnti. Efructu antequammaturuerit falit quidam liquoruti- liffimus contra impetiginem: fuccus autemqui e maturo exprimitur , mitigat dolores ven- tris. Nafcitur in Infula Hifpaniola & regionibus calidis Novae Hifpanae , uti Cuernavaca, Tla- quiltenango & Yoatepec. E fructu adhuc immaturo folent conficere confervam , quae mirifl- cetemperatimmodicumcorporisaeftum, &recreatcor: cujusrei faepe experimentum cepi in noftro Hofpitali Guaftepec. Hac ille. Accepi i quodam amico ^ui aliquandiu vixeratin In- fula Tabago ubi haec planta frequens , ut plurimum uno anno adolefcere & fru&us ferre : affur- o-ereautem adaltitudinem quindecim & non raro viginti palmorum, craflitudine penehu- mana : caudicem autemillius effe fpongiofum & molliorem , fine ramis , tantumque in fum- mitate foliis eflc coronatum 5 frucrusenafciexipfocaudiceorbiculares , fapore valde fimiles meloni, &intusrefertosgranulisaigrisfaporefinapi: credi deniqueleniteralvumlaxare; & fructum interdum pendere quindecim libras. Vrvcvri Iba Brafilienfibus : Palmae fpecies eft per omnia dactylo fimilis , excepta ma- gnitudine, &quodfolia non fintfpinofa. Flos utLocara: Fructus (qui&Urucurivocatur) fertracematim ut Pindoba : quihbet autem habet magnitudinem pruni , lutea cuticula & pul- paluteafilamentofaconftans pauca, dulci: intus continet lapidem durum, inquonucleus candidus, edulis : quilibet fruftus infidet cupulae fquamofx. Ex cortice nuclei applicato tu- bulo fit inftrumentum ad peti fumum hauriendum. Ex ligno hujus arboris caefo & contufo (nam filamentofum plane eft) fit fine alia opera fa- rina,quamvocant/^W/^^0/wLufitani & Brafilienfes Urucuri-vi qua utuntur in defectu Farinhae de Mandioca , & eft coloris rufefcentis. Rami hujus arboris fcu folia ferviunt ad te- gendascafas&advinciendum, funt enim lenta , ideoquemagno ufui funt itinerantibus. Ex fructu fit oleum uti e fru&u Pindoba. In ipfa arbore nafcitur polypodium, Caraguata,qii3e aquam prsebet ad bibendum, vocatur & Brafilienfibus Frucatu , quam, defcripfi inter Herbas. C a p. VII. Guayaba. Araca-iba. (jonanaima. GUayaba: Belgis <2£>?anaCt-p£CXttt , ob nucleos quos continet & ruborem pulpas. Arbor in Malus figuram excrefcit & in plurimos fe diffundit ramos. Cortex illius lams eft, pallidus, inftar corticis Aceris. Folia fert bina fibi oppofita in breviflimis pediculis , quas pra^dita funt nervo & venis parallelis lunaribus oblique difcurrentibus & valde confpicuis ; ad tacrum dura , foliis Fagi feu rectius Hanenbuche noftratis quodam modo fimilia 5 inferius au- tem venae protuberant , fuperius profundae funt , & quafi rugofa apparent folia. Eft autem quodlibet folium fuperius pallide viride & fplendens quodammodo , inferius non fplcndens j duos vel tres digitos longum , unum vel fefquidigitum latum. In exortu porro binorum folio- rum, alius pediculus brevior enafcitur qui florem fert magnitudine floris Cotonei , quinque foliis albis conftantem , ac in medio multa ftaminula villofa alba habentcm , figura criffce pa- vonum. Florem fequitur fructus , magnitudine & figura pomi noftratis , oblongiufculus pau- lo, corticeparumrugofoaccummaturuitexviridiflavefcente: pulpa quafi fanguine juxtain albo-pallido , continetque multos lapides granatorum aut mefpilorum inftar , qui una come- duntur , funt enim parvi , gratique faporis fructus. Triplicem autem habet faporem & tot di- verfas etiam facultates : nam cum maturus quidem , non tamen flavefcens nec mollis , hinc fa- poris cft aufteriufculi , adftringentifque : quando flavus quidem eft , nontamenmollisplane, tum bcne fapit & media? naturas eft , imo hinc optimus tam crudus quam coctus : quando dc- niqucpleneflavus&mollis, tuncodorem &faporemhabet dulceminftar fructusrubildaei, ac com«#us movct alvum, nec ita falubris eft fi paulo largius fumatur , nam & tunc in ipfb ver- mcs gencrantur & facillime corrumpitur. Radix hujus arboris quinque aut fex ulnarum lon- gitudincm fxpe fuperat , exterius cuticula ruffa inftar avellanse przedita , intcrius tota alba , fuc* culenta ac fubdulcis. Haec in aqua cofta ac pota mirifice medctur dy fcntcria:. Haec arbor non cft naturalis hujus terrae , fed aliunde ex America fcptentrionali & Peru traduda. Nam primo unica fuit allata, dein aves comederunt fructus , & cumexcrementis grana Histor. Plantarvm Lib. III. 105 grana fru£tus reddiderunr , ex quibus multae nat£ & in infinitum auctae arbores , ut jam nullum plantarium inveniatur ubi non exftet. Annotatio. Fr. Ximenes. Xalxocotl (quam indigenae Infnlae Hifpaniolae vocabant Guayabo, eft arbor grandis, & ab Hifpanis fimilitcr vocatur Guajabo. Tres illius reperiuntur fpe- cies; deunahicnonagemus: reliquarum prima cft foliis aurantiae, fcd minoribus & villofis; floribus candidis , fru&u rotundo & plcno granulis inftar ficuum, unde illi nomen natum quod fonat fru&um arenofum : folia funr acida, adftringentia & valde odorata, fanant fcabiem, & fo- lentillisutiinbalneis: cortex eftfrigidus&ficcus& valde aftringens ; decoclumilliusdifcutit inflaturas crurum & fanat plagas fiftulofas 5 furditati quoque volunt mederi & ventris dolores toJlere , propter facultates quafdam occultas quae in illo ob/ervantur. Prucrus eft calidus & ficcus,praecipue pars £jus exrerior quae folida, nam interior tenera eft & caloris moderati, redo- lens quodammodo cimices , nihilo ramen minus menfis inferrur & a plurimis cum voluptate guftatur , licet non omnibus ex aequo conveniat. Sunt qui concoetionem adjuvare dicanr & ventriculum calefacere, e caufa frigida languidum. Secunda fpecies fert fruftus longe majores neque tam male olentes , itaque delicatiores cenfentur : foliaillius funr virentia inftar Auran- tiae. Nafcuntur locis calidis, montofis atque planis, praecipue in Cuernavaca & toto Marchio- natu , ubi paflim obviae funt. E foliis utriufque fit fyrupus utilifumus adverfus alvi fluxum , & tamefficaxquamrofarumficcarum; componiturhocmodo: Sumunt foliorum fex libras & probe contufa maceranr per noftcm in duodecim quartillis aquae , dein ad ignem tertiam par- temexcoquunt&percolanr, additifque fex libris optimi facchari , eoufque coquunr donec confiftentiamfyrupiacquirat, de c}uotantum fumitur quantum opus eftpro ratione aegro- rum. Hac ille. Oviedus lib. vi 1 1 . cap. 1 9. hanc plantam lta defcribit. Eft arbor grandis , fo- liis aurantiae , fed rarioribus ramis & magis fparfis , frondibus quoque haud ita virenribus , for- maque magis accedentibus ad Lauri folia , nifi quod latiora fint , crafiiora, & venis magis tur- gidis. Duaefunrlpecies, fcdutraquefertfructusinftarpomorum, alios oblongos, alioscar- ne rubra , alios candida , omnes corrice viridi aut flavo ubi plene maturuerint : verum quia maturi fapore funt ingrariore & vermibus obnoxii , ut plurimum virides carpuntur : intus funt folidi, in quatuor partes veluti divifi , quibus & granula quaedam durifiima continentur : in fa- ftigio habet frucrus coronam fo- liorum minutorum quae facilc excidunt. Memi.nit & Gomara 6c Monardes apud Clufium. Ico- nem ab Hifpano acceptam edidi inHiftor. Americae lib. v. cap. 3. accepi deinde ramulum cum fo-< liis & frudibus , verum immatu- ris : & deprehendi folia bene ex- preffa & dcfcripta abO viedo: fru- clus autem coronas habebanr,fed foliola jam exciderant , neq; fru- £tuUm fubftantiam potuidigno- fcere,quia eranr penitus ficcati & contradi. Araca Iba Brafilienfibus: cujus frudus appellarur Araca- guactt ; haec arbor fimilis eft Gua- yabo figura , cortice atque ligno: fed folia differunt : qua tamen ab AuBore nojiro defcripta non iwve- ni , fed ex Icone agnofci pojfuftt. Fruftum fert mediocris mali ma- gnitudine , rotundum , quando maturuit viridem , & fuperne umbelicum obtinentem,carnem habet albam , odore , fapore & fubftantia carni Aracamiri fimi- lem : in medio auten* continet multos lapides mole piforum minorum , obrorundos , paulu- lum compreflbs , ex albo fub- flavos & duros utnucleicerafo- O rum, I05 GeorgIMarCgravI rum,intus habentes nucleum album: adhxrent hi lapides carni per multa nlamenta tenuiffima. Species altera cujus fru&us vocatur Araca-miri fupra defcripta eft intetfrutices. Gonandima Brafilienfibus : Alta & procera eft arbor , forbo aucupariae ex parte fimilis, cortice cinereo , caudice in multos ramos difperfo. Lignum illius incifum fundit defelu- teum fuccum , qui fponte efBuit ac poftea indurefcit , ita ut inftar picis fit fragilis , nullius odo- ris nec ufus , quodfciam , apud Incolas. Et quia hasc arbor ripas amnium amat , radices habet multas, varieextraripasfuperaquascontorteexpanfas. Folia habet fibi invicem oppofita, angufta, acuminata, folida, laevia , viridia, fplendentia : Flores fert multos umbellatim , qui ita proveniunt : primo elegantiflimi miniati coloris , in fingulis pediculis faturate rubentibus , fe- midigitum aut plus longis enafcuntur feptemdecim , ottodecim, viginti juxta fe in una umbel- la , rudimenta floris conftantia ex foliolis complicatis , ovalis fere figurae, & magnitudine pru- ni filveftris , eleganter quinque lineis obfcure rubefcentibus fecundum longitudinem quafi di- ftindij haecpaulo poftfepandunt in florem quinquefolium elegantiflime rubrum, conftan- temquinquefoliiscavisfeufemilunaribus, exterius curvatis: in medio extat ftamen faturate rubrum , figura plane ut Caryophyllus aromaticus, cui fuperius adhuc quinquangularis ftellula rubra impofita cernitur. Fructum hujus arboris ab Auttore defcriptum non inveni. C a p. VIII. ^Aninga iba. ^Arariba. Mucuitaiba. Tamarindi. Ivaumba. A N i n g a i b a Brafilienfibus, arbnfcula quinque aut fex pedes alta , unico tantum caudi- -^ ce , cortice cinereo inftar juglandis : fertfuperius feptem , ocl:o , decem aut etiam plura folia , magna , nervo & venis con- lpicuis, figurapene Sagittalismajo- ris ; qusE fingula infident pediculo fuo fucculento & minimum digi- tum craflb , fefquipedem longo , & in medio proceflum inftar cornu habenti. In eadem fummitate inter folia enafcitur julus (qui frudus il- lius eft) multis quafi quadratis con- ftans. Comeditur tempore necefli- tatis.Floremfert unicum.magnum, unico folio carinato conftantem, coloris pallide flavi5 in medio au- tem habet ftamen craflum , flavum. Fruftum fert ovi Struthionis ma- gnitudine , vel etiam majorem & ejufdemfigurae. Exlignohujus arboris viridi at- que ficco faciunt Brafilienfes Ian- gadas, id eft, rates fuas ad fluvios' trajiciendos. Vide plura de hac incommentario V.Pifinis. Arariba Brafilienfibus : Ar- bor cortice cinereo , inftar Fraxini interius albo , qui in aqua codus fit ruber & cum illo tingitur. I^ihil fraterea de hac Arbore ab Auclorean- notatum inveni. MVCVITAIBA& MOCITA- I b a Brafilienfibus , Vao Santo Lufi- tanis. Arbot figuram grandis quer- cus aut pyri filveftris habens • corti- ce cincreo,glabro:folia pyri noftra- tis fimilia. Florcs fert , quos tamen Autfornon defcripfit. Lignum ejus ex albo fubflavxim efl, medium autem cx ruffo nigricat ; optimum eft & duriflimum. In fummitate arboris hujus & fummisillius ramis nafcitur planta alia Spithamss longitudi- ne, quxradiculisnititurinramis, &radicepaulocrafliorii in hac ordine reperiuntur otto, novem H r s t o R. LANTARVM IB. III. 107 novcmveldecemglobuliflavi inftar myrobalanorum , ftriati & fuperius acuminati, in quo acumine folium extat , fex aut feptem digitos longum, anguftum , dilute viride & ad flavum in- clinans, nervo in medio fecundum longitudinem. Annotatio, Alia videtur hasc Arbor a Guayacan , quam llmilitcr Hi fpani vocant Palo Sanio, quia illa (ut fcribit Fr.Xime- ncsj arbor eft medianiiagnitudinis , trunco filveftri , macilento & fpinofo , foliis paulo ma joribus ratae foliis : floribus caeruleis •, cortice cinereo , licet qui truncum craiTiorem tegit fit rubicun- dus: Lignum fufcum & medulia Cyanea. Cortex eft valde ama- rus, unde una cum foliis crcditur calidus in fecundo gradu, cum manifefta ficcitate , quamvis in medulla amaritudo illa non fen- tiatur. Iconem autem herbae illius quae in fummis illius ramis nafcitur, ex herbis ffccis ab Auftore colleclis , delineandam cu- ravi. Globuli autem illi flavedinem fuamadhuc obtinent licet , ficciiTima; interius autem continent fpongiofam fubftantiam cum multis fllamentis qu?e illam permeant. Radix autem craf- fior c qua filamentofae radiculae oriuntur fquamofa eft. T a m a r i n d i : Lufitanis Tamara azecla : Arbor in maximae Tilicemagnitudinemexcrefcit, caudice exterius gryfeo, ligno albo ut Betulae & fatis fcnto. In multos expanditur ramos, quo- rum quilibet in multos minores dividitur , qui ramulos gerunt hinc inde alternatim diipoiltos , tres aut quatuor digitos longos, in quibus ordinatim pofitafbliolaparva , paulo plus femi digitum longa,minora quo- que , angufta , aequalis undique latitu- dinis,figurae cylindraceae (conveniunt cum foiiis Securidacx verae Clufii Rar. Plant. Hift. pag. ccxxxvi. quo ad figuram,fed prope pediculos non funt angufta) bina autem ubique fibi exa- £te opponuntur & nullis fere pedicu- lis innituntur , ac ar&e fe mutuo attin- gunt. Inferne foliola dilute virent , fu- peme faturatius : ac inferne nervo fe- cundumlongitudine, & venulis tran£ verfis fecundum latitudinem , fed val- de exilibus praedita , quae fuperne vix conipiciuntur. Egregiam aciditatem fapore referunt & ideo in febribus fi- tis exftinguendae gratiamanducantur. Florem non defcribit Auffior. Frudus, in extremitate ramulorum inquolibetpediculofolitariusprovenitj figuravarians: quidam enim figura & magnitudine ficus exficcatae compreflus, quidam filiquae fabae majoris , quidam inftar columellae laccae qua literas obfignamus. Omnes cortice externo fragili , coloris meipilorum , tenui , quando ma- turi funt . Pulpa plenus cortex nigricante , filamentofa, acidi laporis gratifllmi. In medio pul- px in quolibet fru&u feu filiqua duo aut tres lapides amygdalorum figura aut orbiculares & compreiTi inveniuntur coloris caftaneae fplendentis : Nucleus Tamarindorum terrae com- miflus annuo fpacio in arbufculam quinque pedes altam excrefcit. Annotatio. Garfias ab Horto apud Clufium agit de Tamarindis lib. i . cap. xxvi 1 1 . O 2 Foiia . |ii ■ - i i I I 108 GeorgIMarcgravI Folia ejus dicit incifa minutim palmi magnitudine , fru&us in arcus aut digiti incurvi figuram efFormari; hujusimmaturi corticem virere , ficcati verocinereum effe, quifacile avellitur- nucleos continetfativorum Lupinorum magnitudine , quodammodo rotundos , fed planos colore* furvos , fedlaeves5 quibus abjectis pulpae ufus eft , quas lenta & vifcida. Chriftophorus autem a Cofta cap.xx i .fcribitfoliafilicis foeminae(quam HifpaniftV/^o.Cantabri Arifiora ap- pellant)foliisperfimilia, dilute virentia , valde elegantia 5 guftuacido, gratoque f flores can- didi, aureae mali floribus admodum fimi- les forma exteriore & odore , attamen o&onis foliis conftantes , quorum qua- tuor interiora alba funt & craftlora, qua- tuor vero exteriora tenuiora , & bina ex his eleganti nervo radiata -, e medio flore quatuor enafcuntur ftamina corniculo- rum modo inflexa , candida & tenuia. Ivavmbv Brafilienfibus : Afbor cortice fiifco , achincindein ramis fpi- nofa. Folia fert oblonga , laete viridia, crafliufcula, ad ta&um mollia , nervo fe- cundum longitudinem & aliquot venis obliquis , plerumqueretrorfuminclina- ta: ac in junioribusramulis quibufdam folitarie fibi oppofita , in adultioribus & plerifque aliis alternatim pollta : duo vel tria juxta fe brevi pediculo innitentia. Ad pediculos foliorum nafcuntur flof- culi minimi folitarii vel duo aut tres jux- ta fe pofiti , quinque foliolis conftantes. Hos fequitur fru&us , pruni noftratis fla- vi magnitudine & figura , flavus quoquej cuticula & carne utprunum, faporis bo- ni, fubacidiufculi , & cuimixtus fapor amygdalarum amararum. Intus conti- net lapidem figura baccae Lauri , durum, fednonitacraflum, & qui facile denti- bus frangitur : continens nucleum avel- lana: mediocris figura & magnitudine , fubftantia & fapore fimilem amygdalis dulcibus. Fru&us eft edulis 5 maturus Ja- nuario & Februario fpontc decidit & colligitur. Datur&aliafpecies Umbu, cujusradicesaquampraebentadbibendum. C a p. I X. Qt^ibuy. (jfuirapariba. faparandiba. %Jrucuruiba. Curuiri. Anda. * /^ A m b v y Brafilienfibus , Lufitanis Myrta ;' Arbufcula ligno^lento ; cortice cinereo. Folia ^— 'fert fibi oppofita , faftigiata , angufta , folida , fplendide virentia , in extremitate autem ra- morum femper duo folia funtcoloris uraneiaut ruffi. Flores non defcripfit Auctor. Fruftus fertbaccas rubras magnitudineceraforum, quaematurae nigricant, continentque intusnu- cleum tenui corticiinclufum. Folia digitis trita fpirant egregium odorem , & funt faporis ad- ftringentis. Gvirapariba Brafilienfibus : Arbor magna &la : cortice fimilis Arbori Guaya- bac. Foiiafertparvainramulisoppofitis oppofita, inquolibet ramulo aequalia paria, cylin- dracea aut fimilia , faturate viridia ; nervo fecundum longitudinem&venulis tranfverfis vix confpicuis praedita. Lignuminteriuscoloris eftobfcure Olivacei, ad nigrum vergentis , ex- tenus tamen ex parte eft pallidum, & illud interius amari eft faporis, fi viride mafticetur. Ebeni fpecies eft,quare & a PortugallisEbeno vocatm. Anfiorem autfiuCiumferat non explicatAuthor. Annotat io. Lignum e variis Americx partibus Buropx. infertur , & in illo artifices jam vulgoverum Ebenummentirididicerunt , nigrocolore illudimbuentes , ncc facile fiatts agnofcitur ob jimilem pene duritiem. Tapa- r wmm H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. I I I. lQ9 JapARakdiba Brafilienfibus,fivc,utLufitani effemnt, lenifaranduba, Arbor eft cortice cinereo j paucos habetramosj Foliaautem finepediculis ullis inordi- nate & copiofe circumpofita , pedem circiter longa, figura pene linguae nifi quodinexitu fint acutiora, foliis Jani- pabae nonnihil fimilia ; leviter quafi cre- nata in arnbitu , nervo fecundum lon- gitudinemconfpicuo, multifque coftis eminetibus fecundum latitudinem per- dudaj tres vero tantum digitos lata, ubi latiflima. Florem fert infignem , orbi- cularem , diametrum feretriumdigito- rum habentem & odo foliis conftan- temrofaceis, albisquidem, fedadoras paulum incarnatis, in medio ftant multa ftaminula ere&a in orbem compofita & inftar femilunae incurvata , & quafiglo- bumrepraefentantia, lutea, apice flavo & tremulo : flos autem infidet craflb 11- gneo pediculo fplerumque bini in tali bifido pediculo) fuaviflimi odoris inftar Rofae , imo fuavior. Florem fequitur fructus,mali magnitudinem aequans aut etiam fuperans, maliformis quidom, fed fuperna parte planus , quafi pars abfcifia effet. Duo aut tres plerumque j unfti in bifido aut trifido pediculo inveniuntur. Colorfrudus externus eftgryfeus,intus flavus , ac cortice concifo continetin- tus nuclcos magnitudine amygdake fivc avellanas, oblongos,fedangulofos, cor- dis humani figunr, quilibet filamento- fam,flavamfubftantiam, arterix fieura fupenus infectam,habens:& h^ arteria? prodeuntes ex omnibus nucleis,uniuntur in media fru- ftus cavitate : quodlibet granum cum fua appendice repraefentat Cor cum arteria magna ab- fcifla in partem. Color ^ucleomm fplendet , epaticus , in ambitu quafi multis venulis difper- fis, intenus autem fub fuo tegmine amygdala continet nucleum in duas partes fiffilem, album Lignum arboris eft durum , medullofum ; & cortex exterior ligni fubni^ricat ut Alni ' Vrvcvr i iba Brafilienfibus; Palrhae fpecies eft, dadylo per omnia fimilis excepta magnitudine, &quodfolianonfintfpinofa. Flos ut Iocara •, Fert fruftus (qui Urucurivo- cantur)racematimutPindoba, magnitudinepruni, cuticula lutea , &paucapulpaluteafila- mentofa, dulcr, tontinetintus lapidem durum , in quonucleus albus, edulis ■ quilibctfra- ausinfidetcupulsefquamofse. .Excorticenucleiapplicato tubulo fit inftmmentum ad hau- riendum fumum tabaci. Ex ligno hujus arboris c?efo & contufo fnam eft plane filamento- fum; frtfmci\\la.oipcraFarwhadopao, SzFricuri-vi , quautimurindefedu Farinhse de Man- dioca , & eft coloris rufefcentis. Rami hujus arboris feu folia , ferviunt ad teo-endas cafas & ad vinciendum , funt enim lenta, & ideo magno ufui funt idnerantibus. E frucf u fit oleum ivt e Pindoba. In eadem arbore nafcitur polypodium Caraguata , quae aquam prabet ad bibendum vocatur Urucatu , quam defcripfi inter Herbas. A r B o R (mjtq nomen Auclor non adferipfit , fid hanc dedit Iconem) folia fert fimilia Lauri foliis, oblonga, duo fibi oppofita (nonnun- quam unum folitarium in extremitate ramorum ) quafi in frondes congefta , inferius diiute ; fuperius faturate viridia & fplendentia. Fert florem, (quemtamwAuttomon definbit.) Fruftum autem pruni Da- mafcenifigura& magnitudine , qui immaturus adhuc eft flavus, ma- turusautemfitniger, pulpam continens pruni modo , faporis adftrin- gentis ■ & intus lapidem ovalem inftar dadylici lxvem & durum . C v R V i R I Brafilienfibus 5 Arbor haec prope terram ftatim in multos caudices & ramos late fe explicat ad modum ibipitinga , cujus etiam ra- O 3 mos ♦ iri 'i GeorgI MarcgravI mm&folia codemquemodo difpofitahabctacfibioppofita. Pertflofculostresvelquatuor ^xta fcpofitos. Poft hosprovenit fruftus, magiiitudiueuvxfpmjcvelctiamminor, rotun- dus,luteicoloris,cuticulatectusut ^ Ribes & umbelico p.ra?djf us ut uva fpina , faporis fuhaftt ingentis : quili- bet autcm unum aut duos lapides continet, magnitudine feminis Can- nabis. Edulis eft & faepe commodi. Anda Brafilienfibus : Arbbr va- fta atque elegans , cujus folia & flo- res ex Icone cognofci polfunt ; flo- rum autem color infigniter eft lu- teus. Lignum illius plurimi eft ufus. Barbari autem cortice illius utuntur ad capiendos pifces ; aqua enim in qua maceratus fuerit omnes ani-' mantes foporantur.Fru&um fert ro- tundum, cortice viridi inftar juglan- dis tedum, qui in fe nucem continet .. magnitudine pomi, una extremitate " acuminatum & uno latere fiifuram habentem, dura tefta, qua concuifa, intus duas caftaneae continentur,dul- ces & boni faporis. Hse duoe com- mefts purgant bilem & pituitam abfque ulla moleftia , omnique aztati & fexui , imo & prxgnantibus con- veniunt. Poifunt quoque ex iis,cum faccharo pauxillo , femine anyfi 5c cinamomo tabelke fieri , quae funt gratiffimum medicamentum iis, qui abhorrenta purgantibus. Dofisau- temduascaftaneae. Annotatio. Defcripfi hanc candem arborem in Americas De- «\ fcriptione lib. xv, cap. vm. Eructus autem konem dedi lib. xvi, cap . xi. eleganter ad vivum ex- i preifam , ea mole qua erat 5 nefciebam autem tunc eujus arboris eifct frudtus , autquq nomi- ne ap- _ Histor. Plantarvm Lib. III. nt ite appellaretur; fed poftea monitus fui aLufitano, fruaumeffe Andae arboris , atqueetiam alios fru&us ejus fuo nomine notatos accepi. C a p. V. (juaibipocaca biba.Saiimbe Iba. Inga fpecies. Quhy, /^JUaibi pocaca biba Brafilienfibus : Arbor ligno , cortice , medulla , & fragilitatc ^J Sambuco jemula , elegans 5 in multos ramos difpefcitur 5 qui in extremitatibus fuis lon^a germinaprotrudunt, & in iis mui- tos ramulos ternos aut quaternos juxta fe pofitos. Bina folia femper fibiopponuntur, brevibus pediculis innitentia , ad ta&um dura , inftar membranacea? charta; , exterius Sal~ viasfoliisrecentibus , venis & viridi- tate fimilia , fuperius dilute viridia, duosautpaulo amplius digitoslon- ga: Inter ramulos etiam folioru pro-* deunt pediculi duos aut tres digitos longi, quiviginti duosautquatuor flofculos umbellatim congeftos ha* bent,figurafloru primula? veris: qui- libet conftat quinque foliolis dilute flavis5 in medio autem ftaminu loco propendentmulta filamenta fefqui- digitum longa , quae quoad medie- tatem Iuteafunt,exteriore medieta- tecrocum orientalem ruffo colore & crifpitudine referunt , & in extre* mitate cujufque vifitur puntlulum flavum : flofculi funt fiiaviffimi odo- ris & arbor florens pulcherrima. Li« gnum odore Sambucum refert.Fru- ftus fert in filiquis,quatuor aut quin- que digitos longis , anterius faftigia- tis, csteraparallelogrammis acpau- lum compreffis : in utraque laterali extremitatc quafi futura futoribus ufitata fiint claufae. Matura filiqua , quomodo fe extus& intmhabeat non defcribitur ab Auctore. SAiimbe Iba Brafilienfibus difta , Caiveira brava au- temLufitanis. Arbor fere ut Acajuiba , folia quoque iilius foliis amiula , verum ad taftum duriora , rugofa & hifpi- da •, alioquin fimiliter difpofita. Flores fert quafi umbel* latim congeftos ,multos, parvos, inodoros. Floret menfe Martio , fed nullum fert fru&um. I n g a fpecies, Belgis vulgo hic Lotus. Arbor eft haudi magna , ramos & ramulos oppofitos habensalternatim & in ramulis duo,tria, aut quatuor paria foliorum acuminato- rum itidem oppofita : caulis ad quodlibct folium alatus cordis figura , ut&reliquasfpecies. Fertflorem, quem ta- men Auttor non defcriffit. Frut~tus eft filiqua fabacea, com- preffa , flava , duos , tres , vel quatuor digitos longa , intus quatuor, quinque, fex , vel plura femina tranfverfim pofita continens , veftita pulpa nivea , quafi holofericea , ad ta- ttum frigidiufcula, faporis dulcis gratiflimi , qux fponte fe- paratur ab invicem pro numero granorum feminis,& den- tibusfeparaturafeminibus&comeditur, femen minime, quod eft olivacei coloris , oblongum , fiffiie in duas partes fecundum longitudinem : fru&us edulis , bene fapiens , maturatur Majo Inga f * quatuor, quinque, lexautfeptempedes longi, exvi- 1IZ Histor. Plantarvm Lib. III. IngaOpeApiiba Brafilienfibus : Arbor eft cortice cinereo , in multos ramos expan- fa5 fblia fibi direfte oppofi- -: ., ta habens , duos aut duos & femis digitos longa , rufef- cente nervo & venis ac pilis rufefcentibus fuperne & in- ferne5 juniores ramuli item pilis veftiti.Poft flores prove- niunt filiquas parallelogram- mi figura compreflae , & in totum pilis hirfutae ruffls , in quibus continentur femina: cate ra apud Auctorem dejide- rantur. I n g a alia fpecies ; Ar- bor cortice fufco , in multos ramos expanfa : folia appofi- ta & ramos alatos habens, ejufdem pene formae & con- ditionis ; nec diftat multum a caeteris fpeciebus praeter- quam frucribus , qui flores fequuntur ridi fubrufefcentes , contortifac- chari pennidii figura , vel con- fe&arum radicum pimpinelke: quid tllis contineatur ab AucJore troditum non inveni. Inga Brafilienfibus. Arbor corticefufcefcente, ut Alnus,li- gno lento ; Folia habet longa non ferrata , viridia , ordine fi- bi invicem oppofita , & praeterea ramulosinterfolia appendicibus alatos , quae cor efHgurant , & vi- ridiafunt ut foliaipfa, Ad exor- tum autem ramulorum in ramis majoribus , terni femper juxta fe invicem proveniunt pediculi,fef- quidigitum longi , in quorum fingulis , duodecim , quatuorde- cim , quindecim , plures paucio- refve , in uvae modum , enafcun- tur ovalia capitula , quae fefe pan- dentia dant florem , conftantem quinque foliolis albis , leniter hirfutis inftar ferici , flgura flo- rum Lilii convallium ferme fimiles: e medio autem floris exit manipulus filamentorum albiffimorum fericeo- rum , longitudineduorumdigitorum: flos porro dulcis odoris , ut Tiliae : fi- lamentahaec in extremitate apiceslu- teos obtinent , ac ftant erefta inftar plumarum , & decerpto flore marcef- cunt. An fruclum ahquemferat ab Au- Eiore non additur. Annotatio. Variae ergo Ingx fpecies , quarum haec poftrema pro- prie nomen fibivideturvcndicare, & etiam diligentiflime ab eo fuit defcri- pta praeterquam quod fruttum non de- fcribat. Mirum autem quod neque apud / H i s t o r. Plantarvm L i b. III. 113 apud Aucrorem Lufitan um que in dcfcriptionc Amcricae flim fccutus ullam hu j us atboris in- veni mentionem,ita ut judicem aut ignobilc elfe arborcm.aut fortc alio nominc magis notam. Qvity Brafilienfibus , Lufita- nis Pao de Sabaon , & fructus Sabaon. Arborcftcorticc cinereout Fraxi- nus , mediocris magnitudinis , ligno fragili. Foliaketcviridia, oblonga, nonferrata, fplendcntia , quatuor, quinque aut fcx digitos ionga , vel fibioppofitavelfolitariepofitamam inordinate ponuntur. Fert flores, quos tamen Auttor non defcripjit. Iu fingularibus ramulis multos fert fru- t~tus; quilibet proprio pediculoin- fidct , duplicemrotundamcminen- tiam habens inftar natium aut mam- marum , magnitudine globuli lufo- rii aut majore , rotundus , flavus in- ftar cene fpledens & tranfplendens, ita ut globulus niger qui intus latet videri poffit , qui frucru commoto ftrepitum edit , nam ampla eft cavi- tas: caro circUmje&a haud craffa, cuticula tecr.a , lenta & glutinofa, faponis vicem explens,eodem enim modo fpumam excitat : amariifimi faporis nec ab ulla ave guftatunideo & veftimentis expartenocet&co- modius ufurpatur cortex Vbinhu- me : globulus in fru£tu contentus niger , duriflimus , rotundus , ma- gnitudine cerafi, ac in eo nucleus al- bus pellicula rufta inftar avellanae teclus , figuram capitis pfittaci cum fuo roftro habens , fpon- tedivifibilis. Fru&us menfe Odobri maturefcit. G C a p. I X. Guititoroha. Guitkoroya. Guiti-iha. Ibicura pari. V 1 t r Brafilienfibus plurcs funtfpecies , quas ordine defcribemns rprimafpecies dicitur ipfis Gviti-toroba, Belgse noftri vocant ^ttcn-Spptl* Elegans eft arbor , Aurantiam magnitudi- nefuperans: folia fert in frondes congefta, femipedem longa , faturate viridia ut Lauri folia , fplendentia & crafla inftar pargameni, ad tacturn lsevia , nervofecundumlongitudi- nem , & venis tranfverfis alternatim pofitis veloppofitis. Inextremitate frondiuminter copiofa folia proveniunt flores brevibus pe- diculis, excalicerotundo, magnitudine flo- rum Tilia; cavi ut nola ac rotundi , unico fo- lio eonftantes , fcxque in circumferentia fcif- furis ad medietatem ufque , qux floris globu- lum veluti in fex foliola difpefcunt. In mcdio cavitatis ftamen inftar pilae , quod alia fex fta- minula circumftant , ex medio cujufque fc- crurae prodeuntia & fpongiaeforme corpuf- culum geftantia : dulcis odoris eft ut fios Ti- liae , totus flavus e viridi mixtus. Arborinci- fa lac exfudat. Fruclum fert rotundum , Au- P rantix GEOid MarcgravI rantixmalimagnitudine , fuperiuspaulumturbinatum, abfque corona , flavefcentis e pur- pureo coloris finodorus quando integer , fed concifus validum odorem fpirat naufeabun- dum, fimilcmpinguediniantiquaeexcaracflava&folida, dulcis faporis. Intus juglandisfeu mediocrisovi gallinaceifcumajoris caftaneae magnitudine continet lapides rotundos, plus medietate una colorem & afpeftum habentes nucis mufcata; , altera medictate lxva ac fplen- dente, inftar fpeculi convcxi, umbraecolorisnucleuminfecontinet. Fru&us comediturfed ego abhorreo ab illius odore & fapore. Decidit fponte quando maturus eft , alias non edulis, namladeacri plenusantequamdecidat. Florebat Aprili i64o.inInfulaAntoniiVaaz, Fru- ttus maturus erat Februario ad Promontorium S. Auguftini. G v 1 t 1 1 b a cujus frucius Guiti-co- roya Brafilienfibus altera fpecies Guiti: Arbor cortice gryfeo : rami folia ha- bent in frondes quafi congefta : nimi- rumpediculifunt in extremitatibus ra- morum , unum aut fcmidigitum longi, alternatim oppofiti , quilibet duo aut tria folia habens , quorum quaedamal- ternatim oppofita , novem , decem, duodecim aut quatuordecim digitos longa , quatuor , quinque aut fex digi- tos lata , ad tacriim inftar corii Hifpani- ci, oblonga, linguae fere figura , fupe- rius dilute viridia , inferius ochrae colo- ris, nervo cminente fecundum longitu- dinem & coftis obliquis partim aequali- bus,partiminaequalibus intervallis di- ftin£ta : hinc inde molli lanugine obdu- &a. Ad frondes nafcuntur flores in lon- gam fpicam congefti, parvi,flavi, nullo odore. Floret Ianuario & Ma jo aut Iu- nio frudtum maturat. Ad domum Lufi tani prope Aretangy arbor eft duplex, uno caudice afcendens , hinc in duas quafi arbores , quinque circiter pedum altitudine fupra terram fe diftribuens5 unum latus arboris uno anno , alterum altero frudus fert •, tertio arborquief- cit,nec florem necfrudum ferens.quar- toiterum frudifera. Eftautemfrudus magnitudine pomi vulgaris, fed non exa&e rotundus, verum quafi informis rotunditatis & insequalis fuperficiei 5 coloris exterius & in cute , quem habet, ut panis fecunda- riusvelater, vel cortex fufcus Betulae , ad taftum ccdens •, interius pulpam habet flavam, ad vifumut cafeusputridus Hollandicus: pulpapauca, lapidcm ambiens , quafi arena ad mor- fum ; dulcis faporis & odoris , utraque qualitate quafi panem aemulans : lapis magnus , magni- tudine & figura ovi gallinacei aut etiam major , cortice filamcntofo & lignofo ad tactum hir- futo ut Guiti-toroba. Odore panis fere , coloris ex albo flavefcentis : continet infe nucleurq infubftantiafulphureicoloriscumalbomixti, in ambitu ex fulfureo &incarnato mixti, con- fiftentia nucis Coco , guftu aftringentc: Hujus nuclei dragma femis rafa minutim daturin aqua fimplici contra dyfenteriam maximo cum fucceffu. Caro commcditur, fcd nucleus non. Ibacvrapari Brafilicnfibus.Arbor eftmediocris, cortice gryfeo. Folia fert in frondes congefta , ab uno ad quatuor digitos longa , laete viridia , foliis Perficae haud abfimilia, nervo fccundum longitudinem & coftis tranfverfis ordine diftin&is. In cujuflibet extremitatc umbella cnafcitur,plerumquc in quatuor brachia rhom- bi inftar expanla , quodlibct brachium itcrum in multos pcdiculos, in quorum quolibct flofculus provenit cali- ccalbo, digitum longo , fuperiusin quinquangularcni ftellam divifus , colotis obfcure caerulco-purpuri , ino- dorus ^ Histor. PlantarvmLib. III. 115 dotus. Sequitur fru&us pruni equini magnitudine , figura renis ovilli, infuperficieglaber, cuticula lutea : & interius carnem luteam habens , odoris ut fapo Hilpanicus. Carni autem in- volutiduolapidesfiguraeellypticae, comprefli, duri. Frudtus non comeditur. Anno i642.florebat&fru£tushabebat xxi.Februarii. G v 1 t 1 1 b a cuj us frudus Brafilienfibus fimpliciter dicitur Guiti vel Guiti-miri. Arbor Ti- liae magnitudine , fed caudice non ita craflb : Folia fert linguie figura , circiter quinque digitos longa, fefquidigitum lata , laete viridia , fplendentiautpyri noftratis, inferius alba lanugineobdu&a (quxdigitisabftergipoteft; juniora tota lanugine obdutla flavefcunt) al- tematimpofitainramulis:&ad quemlibet pediculum brevem foliorum uvula progerminat unavelduaeauttres jundae, veftitae globulis parvis albicantibus , qui fe aperientes produnt flofculosalbos,fexparvulisfoliolisconftantes, in mediomultaftaminulaalba cum apicibus pallidis , inftarfcoparumfetacearumftant ere&a. Fru&um feit ellypticae figurae, magnitudine ovi gallinacei,interdum&majorem, initio viridem,ubimaturuitflavumexterius,citrinacuticulatenui,qui£ facile feparatur , tettum. Pulpa ejufdemcoloris,mollisutpirumemollitum,eftque filamentofa ob filamenta quoecx^ terius lapidi fructus adhaerent , qui magnus , ovalis , exterius ex albo flavefcens , villofus, mediocriter durus , nec crafliis , magnum nucleum ex flavo incarnati coloris continens , fic- cum, amaricantis faporis : Caro autem fru&us intuspauca, dulcis faporis , & quafi mufcus dulcedini admixtus effet. Iuliofere & Augufiofloret, Martiofru&ummaturat. P 2 C A f> Ii6 GeorgI Ma.rcgb.avI C A P. X. Ibapuruwa. Ibigitanga. Vijqueiro. Ibabiraba. <*5\dufo!i. Mureci. Guapereiba , Bapvrvnga Brafilienfibus : Arbor cortice & ligno Sambucino • fert folia In pedicuiis duos digitos longis , qui bini opponuntur ; & in quolibet tria folia juxta fe pofita funt , more phafeolorum ( in extremitatibus enim ramorum folia in frondes congefta, ternatamen appofita)' fuperne viridia , fplendentia , in- feme albicans color viriditati ad- mixtus 5 fuperius etiam pilofa, in- ferius magis hirfuta , nervo & ve- nis confpicuis. Ad quemlibet pediculum fo- liorumetiam provenit pediculus qui fert flores quinque foliis con- ftantes {colorem nonprodit Auffor) poftquos, inquolibet pediculo logo congefticonfpiciuntur tres, quatuor, quinque fru&us, magni- tudine uvx fpinae aut avellanx nucis , rotundi , immaturi viri- des, fplendentes5 maculis albican- tibus confperfi , maturi vero ob- fcure purpurei,nigrefcentes,pun- ftulis albicantibus ubique nota- ti : detra&a cute fubjacet caro, fub ipfa quidem purpurea fcu brunna, interius alba , & in medio lapis durus , figura & magnitudi- ne amygdalae, continens tres nu- cleos albos , parvos. Comedun- tur detra&a cute & funt faporis dulcis parum manifefti. Maturet cit menfe Februario. Ibipitanga Cerafus Brafiliana : Arbor flgura cerafi noftratis acidx. Cortex albicat t5c truncus quafi contortus in multos ramos difpergitur. Po- lia habet lrevia , fuperne faturate viridia, inferne dilutio- ra, binafemperdireCteoppofita. Ad foliorum exortum multosfertflores, inpediculis cerafinis, albos, quatuor foliis conftantes , & multis ftaminulis. Flores fequitur fruCtus miniatus , magnitudine verticillifeu baccxmori, rotundus & profunde ftriatus odoties ut globulus , quo mulieres marfupia affigunt. In umbelico quatuor ftami- nula viridia habet ex foliolis minimis , cuticula veftitur miniata cerafina , pulpaquoqueminiata,fucculenta, fa- poris calidi & fubamari aliquid de capfico participantis: lapidem continet rotundum , paulum compreffum , albi- cantem, haud durum,in quo nucleus deprehenditur albi- cans amari faporis : qui lapis non potcft dignofci a lapide fruftus Mafaranduba. V i s qv e i r o Lufitanis : Altiflima arbor, & latiffime ramos fuos expandens, cortice gry- feo aut fubrufefcente : in ramis autem alternatim pofitis fert ramulos quofdam dircde , quof- dam altcrnatim oppofitos , inque his appofita fibi folia parvula foliis pene Herbae viva: primae fpcciei fimilia, laete viridia. Fert flores , {quos tamen Auclor non defcripfit) frudum aut cm habet longo talo prseditum. Hxc arbor dat copiofam refinam mollem, vifcofam, inodoram colore picis, qua utuntur ad volucrcs capiendas, illinendo fuper baculum,ut nos folemus vifcum : ra- diis tamen Solis indurefcit , quare ii cavendi. Duae dantur ejus fpecies, mitis & filvcftris. Ib AB i- H I S TOR. P L A.N T a R V M- L I B. I 1 1. II? Ibabiraba BrafiKenfibus. Arbor caudice contorto, cortice cinerco> foliis dilutevi- rentibus (quaemultas coftas habcnt & quafi rugofa funU tres cir- citer digitos longis, directe fibi invicem oppofitis: digitistrita fpirant odorem inftar Majoranae & Rorif- marini mixti. Intcr haec fparfim provenit pediculus , duos fer- me digitos longus, fu- perius tripliciter velut in crucem divifns ; fe- rens trcs flores , figura & molc fere filveftris Rofae,c6ftantes quin- que foliis aibis,odoris gratiflimi inftar Rofa- rum noftratium. Poft flores fequitur fructus rotundus , cerafi ma- gnitudine , inftar pyri pediculo infidens , ex- terias coloris brunni, curn umbelico quin- quefolio rufefcente , reliquiis nimirum flo- ris emortui : continet pulpam mollem , pal- lidam, cui aliquot nu- clei coloris incarnati, obrbtundi,comprefti7 molliufculi immixti, quiuna comeduntur: fapor autem illius dul- cis , aliquid refinofi admixtum habens. FoliaautflorescumCamarautiiiflimeadhibentur ad lotionem pedum, in dolore capitis. Floretlanuario & Februario 5 Fru&us autem maturefcit Aprili aut Majo. M v 1 v a Brafilienfibus. Arbor mediocris ma- gnitudinis , elegantia habens folia , bina & bina fibiinvicem oppofita, fimilia foliis Malabathri, ..venis, confiftentia&figura: nimirum tres nervi crafliores fecundu longitudinem folii tranfeunt & adhuc in quolibet latere unus tenuis , ita ut quinque fint in univerfum : tranfverfim autem multae venae reaaeparallclce currunt,foliainferius funt alba , lanuginofa , fuperius faturate viridia, fplendidiflima: ramuli juniores incani & ad ta- ctximmolles. Folia ficcata eo latere quodvire- bat evadunt nigerrima , pulchro adipectu. Fert flores (quos tamen Auciomondefcriffit) quosfe- quitur fructus rotundus , magnitudine ferme pyri mufcatellini , & pediculo inftar pyri infidens , cu- te tedus lenta , quando maturuit purpureo-ruf- fa: Vmbelico quinquefolio ex floris manubiis: pulpam continet mellis craflioris confiftentia, pallidam feu albidam , plurimis acinis minimis re- P 3 fer- / ll8 GeorgI MarcgratI fcrtam, dulcis faporis: fru&us enim quando maturus mollis eft, & quum digitis premitur, pro- dit pulpa qux deglutitur.Brafilien- fes non gaudent vefci hoc fru&u, fed avibus devorandu relinquunt. M v r e c i Brafilieniibus : Ar- bor cortice cinereo , & iigno fra- gili : fert folia ut plurima in fron- des congefta ,longa, & in extremi- tate latiora quamin exortum , non autem ferrata , colore & lanugine Verbafci foliis quam fimillimaner- vo fecundum longitudinem & ve- nisobliquis dire&e fibi oppofitis5 junioraquidem plane funt hirfuta &rlifTa. Flofculos fert fpicatim congc- ftos , luteos , cumfuis pediculis, conftantes quinque foliolis , deor- fum incurvatis , inftar orbiculatis, luteis , figura aurifcalpii cum ma- nubrio rubro : in medio autem flo- reextantftaminula multa ex flavo albicantia. Fru&us autem hujus arboris funt baccae magnitudine & figura fru&uum uvse fpinse , qui come- duntur. Gvapereiba Brafilien- fibus; Lufitanis Mangue vereadeiro. Arborhabcns lignum grave &fb- lidum & corticem brunnum: ra- mos & folia oppofita; atquehaec quidem crafia ncrvo fecundum longitudinem , & multis venis fe- cundum latitudinem 5 adhxc lsete viridia, magnitudine pyri foliis se- qualia. Flofculos fert multos in calicibus longiufculis exviridi fubluteos. Fru&us (quem ta- men Au&ornondefcribit) decidensCancrorumterreftriumeftpabulum, quifubhis arbori- bus degunt , radices autem agunt multifarias. C A p. XI. Guirapariba. Tataijba. Ibacuru pan. Iberaputeruna. Vtii. fito. Vmari. GViraparibavcI Vrvpariba Brafilienfibus ; Pao d'arco Lufitanis. Arbor alta , Ix- ta , & mediocris craffitiei , foliafua in frondes congefta ferens ; nimirum quilibet frons habet quatuor , quinque aut fex pediculos, unumautduos digitos longos , in quorum quolibet quinque folia , quod- libet fuo pediculo innitens, junftim exiftunt (rarius tria aut quatuor folia ) inaequalis ma- gnitudinis , oblonga , faturate viridia, fplendentia, adta&um membranacea, nervo fccun- dum longitudincm & venis ob- liquisproedita. Menfe Decem- bri arbor fine foliis exiftens, quae amifit initio aeftatis , flo- respro- — *r I Histor. PlAntarvm Lib, III. tl9 res protradit copiofifiimos, flavos , magnos . trcs aut amplius digitos longos, fuperius in qmnquequafifoliafeaos: fine ftaminibus inodoros. Florens arbor tota apparetflava&loiv giffime dignofci potcft ad tria vcl quatuor milliaria. Floribus decidcntibus folia iterum erum- punt. AnjruUumferat ab Auftore non invenioproditum. Tataiiba Brafilienfibus : Arbor eft cortice cinereo,ligno intus crocei co- loris, partim & rufefcentis. Foliaferta^ cuminata,&ferrata, Betulae foliis quo- dammodo fimilia, in ramis hinc indepo-. fita.Florem fert {quem tamen ab AucJore defiriptum haud inveni) & poft hunc,fru- ctum mediocrismori magnitudine, ro- tundum , e tuberculis compofitum, pal- lidi coloris , multa filamenta exterius ha- bentem fufca , non admodum longa -, comcduntur ut mora vel per fe , vcl addito faccharo & affufo vino : interius continent albicantia granula per carnem difperfa : fucculentus eft frudus & dulcis faporis. Lignum arboris valde durum & diutifllme durat , tam intra quam extra aquam&terram,fempcrviride: optimum eft intcr omnia & anteccllit lignum Mafarandu- bx, quomodocunqneufurpetur.Exlignoveteriparant tinfturani egregie flavam , coquen- do. Nafcitur paflim in filvis 5 frudus maturatur mcnfe Martio. Ibacvrv-pari Brafilienfibus. Arbor folia habens in frondes congefta , pedem longa, duos&femisdigitos lata, ubi latiflima, linguje flgura , ad pediculos acutiora quamin extre- mitate, flgura foliis Ianipaba fimilia, ncrvo fubrufo fecundum longitudinem & aliquot ve- nis tranfverfis. Fertflorem {quemtamenAuc7ornondeferif>Jit.)¥m€tu.s illius mao-nitudine ref pondet Aurantiomalo , fed figura fimilis eft parvopeponi aut cucurbita: , nam rotundus eft &paulumcompreflus, ac quafi ftriatus , totftrias feu cavitates fecundum longitudinem ha- bens , quot caftaneas intus continct , nimirum quatuor , quinque , fex , fcptem , magnitu- dine noftrarum caftanearum : cortex exterior viridis interius in tot loculamenta dividitur: qusdibet caftaneacutemfragilemhabet, coloris Ifabella: feu flavefcentis & fplendentis ■ nu- cleus albiflimus cdulis cft. Aliam fpeciem inveni prope finum Aquapetida maturam menfe Martio 1640. Arbor cratcorticcgryfeofeufufco, hinc inde ramos fuos direfte projiciens: folia habct inramulis oppofitis oppofita , adtaaimidura&membranacea, nervo fecundum longitudinem &ve- nulis obhquis, longa , folida, foliisAraticu-ponhe quodammodo fimilia. Fructus matnrus flavus , rotundus , pomi magnitudine , cortice paris fere cum Aurantio malo craflitiei, qunncifus facile feparatur , continct duas aut tres caftaneas, ovales , magnas, uno latere planas , ubi inviccm appofitx funt j has pauca ambit caro , albicans , faporis acris & fub- amari- iMIt^+i** ■f I20 GeorgI MarcgravI amaricantis qux comeditur: caftanea non eft edulis. Arbor hsec iricifa Iac croceum defc fundit. IberaPvtervna Brafiiien- fibus, Lufitanis Pao ferro , lignum enim ejus duriflimum , itaut aciem cultri obtundat : Arbor magna & ramofa. Fcrtfoliaalternatimin ra- mis oppofita , tres aut quatuor di- gitos longa , figura cordis , fed in extremitate acuminata ,.tenuia , fu- perius dilute viridia , inferius pau- lum pallida. Oetera apud Auclorcm defderantur. V t y Brafilienfibus. Arbor fatu- rate virens & fpinofa , forbo aucu- pariae nafcendi modo , figuraque limilis: in multos difpefcitur ramos . &fererotundaeft; &in ramis et- iam ramuli alternatim funt oppo- fiti. Folia habet minima atque adeo minora quam fecunda Herbae vivae fpecies ; eo ordine difpofita , & in cxtremitate fua quafi bicornia, quo^ differunt a foliis Tamarindorum/ qus ita bicornia non funt. Illa quo- que ita faturate viridia ut ha:c , & pra?terea acidifaporis , cum hax nullum faporem habeant manife- ftum. Si fapore effent acido , & fili- quas ferrct cum Acacia conveni- ret. Nontamen fempersqualia foiia in hac arbore libi opponuntur , fed interdum folita- rium eft in extremitate ramuli. Fert flofculos prope ramulos in uvam congeftos, albos, longis ftaminulis, ita ut pilofi feu fpinofi videantur. Lignum album eft ac lentum , cortice ex gryfeo fubfufco , ut forbus aucuparia. 1 1 t o Brafilienfibus . Arbor cortice fufco.qui multa punftula hinc inde fparfa luteahabet. Polia binafibi opporiuntur, fex , feptem , ocro autnovem etiamdigi- tos longa, paulo plus quam duos lata, ubi latiflima , non ferrata , nervo confpicuo &prominente fecundum longitudinem, venisin quibufdam fibi invicem oppofi- tis , in quibufdam autem alternatim pofi- tis. Fert flores fquos tamen Auclor non de- fcripfit.) Poft florem fequitur frucrus , parvae fi- cusfigura, magnitudine globuliluforii, majorautminor, obfcure lutei coloris, qui in fe tria ovalia femina continet , ma- gnitudine fcminis pomi vulgaris, cuti- cula obfcure flava tetta , nucleus autem iliorumalbicat. Annotatio. Aliam quoque Ico- nem hujus arboris , videtur enim varias habere fpecies, invenies apud D. VVil- hclm. Pifoncm, in lib. de Pacultatibus Simplicium. V M A R i ^t'[r H I S T O R. PlANtArVH. L I B. I I I. 121 Vm Ari Brafilienfibus. Arbor amplc ramis fuis cxpandkur , caudice quidctn mediocriter craflb , nam plerumquetres , quatuor aut plures juxta fc nafcuntur : in ramis autem ramulos habct tres aut quatuor digitos longos, & in iis folioia cy- lindracea caflia: fcre fimilia , fcd paulo anguftiora, vel diredte vel altcrnatimoppofita, faturatc viri- dia , ncrvo fecundum longitudinem & vcnis obli- qLiis : unum digitum aut paulo plus longa. Fert florem (quem tamen Auttor nondefcribit.) Sequi- 'tLirfruclusformseovalis,magnitudine pruni ma- joris , cutc te&us ad vifum & tadum rcferens pet- fiCLimnoftratem, colorisautemex viridi pallide flavefcentis , carne dulci flavefcente pauca , quje ambit lapidem magnum ovalem albidum , qui continet nucleum edLilem. Maturus frudus men- feMartiofpontedecidit&colligimr. Crudus co- meftus turbat ventriculum & facile excitat vomi- tum : ideo integer folet coqui & Lina cum nucleo contundi , & cum carne vel pifcibus loco panis feu farinhiE comedi. Lignumarborisalbum, be- talinum fere referens. FrequentifTimahascarborin campis gramino- fis juxta fluvium Cunhao Mopebi & Rio grande quoqLie. C A r. XIV. Copiiba. aSMawabibayel Mangaiba. Cuiete. Jpeiha. CO p 1 1 b a Brafilienfibus : Arbor alta, cortice cinereo, fuperius in ramos difpefcitur , ha= bens folia fefquipedem ionga , majora , minorave , bina fibi invicem oppofita in extremi- tate tria junguntur: funtque obionga , acuminata nervo &venispaulum rufefcenti- bus, fupcriusviridiora, in~ ferius diluta. In extremitate ramorum multi funt con- ggfti ramuli quibus folia in- fldent 5 ibidem & prove- niunt rami florum (quosta- men AuBor non dejcripjit) quibus fliccedit fru&us , baccas lauri magnitudine & figura, initio viridis,per ma- turitatem niger, pauciflima carne fubdulci , a qua cutis crafllufcula facile detrahi- tur. Lapidem continet ova- lem, haud durum, nucleo albo , farinacei faporis, non eduli : fruclus tamen come- ditur , exfugunt Brafilienfes fuccum & exfpuunt cutem. Maturus eft menfe Aprili. Mangabiba&Man- gmba Brafilienfibus, cu- jus fm&us CMangaba voca- tur. Arbor magnitudine& figura noftratem asquat ce- rafum acidum aut etiam fuperat in multos ramos varie diftributa , qui in alios tenues ra- mufculos definunt, ut in Betula. Cortex coloris fufci cinere afperfi , ramulorum autem fimil- Q^ limus GeorgI MarcgravI limusramulisBctutejunioribus: lignum lentum , intusexigua medulla; fra&um aut conci- Jiim fundit ladeum humorem. lolia fert parva,folida, egregie virentia, bina fibi femper oppo. fita, nervo inmcdiofecundum longitudinem , tranfverfim autemvenulis feulineisfubtilif- fimis parallele pofitis pracdita. Flores gignit Iafmini modo difpofitos , calicibus unum aut fcf- quidigitumlongis, &fuperiusin quinque acuminata foliola expanfis, ftellulse figura , coloris albi , odoris fuaviflimi , inftar Mirabilis Peruvianx odoratae. Floret menfibus Oftobri & No- vembri . Fruftus Mmgaba magnitudinem habetprunorum noftratum aut ovi gallinacei quo- que, quidam funtrotundi, quidam ovales , non eft cdulis nifi fponte decidat , naminarborc exiftens , plenus eft la&e acerbo & amaro. Quando decidit , cuticulam habet ex viridi flavam, acin uno latere egregiispun&ulisrubris infignitur: in quibufdam autem pun&ula haec funt rariora, inquibufdam copiofiora , in quibufdam & nulla. Pulpamcontinecalbam , mollem inftar butyri , gratiflimi vinofi acidiftimi faporis : in qua continentur femina lutea , compreffa, fex, feptem,duodecimautplura, ovalis figurae , inmedioumbelicum habentia, cute inftar amygdalarum dulcium , fed lenta : intus habent nucleum albiflimum dulcis faporis : quare integra cum fru&u deglutiuntur. Maturi quotidie magna copia fub arboribus colliguntur : & qui non plane molles per no&em feponuntur & mollefcunt : licet quis maxima copia edat nullam moleftiam fentiet. Seri non plantari volunt hx arbores , in terra ficca, ubi nulla copia luxuriantium herba- rum.In Sinu omnium Sanftorum integrae filvae fpontaneae repcriuntur. Fruftus hic circa Olin- dam ordinarie maturus eft Novembri five Deccmbri, Ianuario & Fcbruario maxima copia. Ad flumcn S . Francifci & in Capitania Seregipe tardius maturefcit & Aprili atque Majo abun- dat. Iunio & Iulio etiam paftim reperitur. Quando finis azftatis nimis ficcus eft , nimirum Februario & Martio , ut accidit anno 1 643 . hincmcnfeIulio& Augufto copia habetur fru&us maturi, nam proptcr Solisaeftum natura impellitur ut protrudat Martio & Aprili flores , quibus fuccedit fruftus Iulio & Augufto , C V I ETI — H ISTOR. PLANTARVM L I B. III. 12.1 C v i e t b Brafilienfibus , vulgo cormpte Cochine. Arbor cortice gryfeo , ut Sambucus, contortcnafcitur,longoshabensramos, &in iis folia frondatim & alternatim pofita: nimi- rum rami habent alternatim tubcrcula digiti inter- , vallo , & ad quodlibct fcx , feptem aut odo folia arftc fibi appofita , ut ita frondofi fint : folia autcm funt femipedem longa , breviora aut longiora , plane an- gufta verfus interiora , verfus extremitatem vcro fen- fim ampliantur , fefquidigitum lata , ubi latiftlma , in acumenquoddam obtufum definentia , fuperius fa- turate viridia & fplendentia , inferius dilutiora , nervo confpicuo & venis tranfvcrfis prxdita. Non folum inramis fedet incaudice &paflim provcniunt duo, tresvel quatuor flores juxta fe pofiti , inpediculis di- gitumferelongis, ipfiquoqueduos & femis digitos longi , figura pene Lilii , quinque incifuris in quinque acuminatafoliadehifcentes, coloris exalbo &viridi mixti, &iecundumlongitudinem valde elegantibus nervis ac hinc inde venulis dilute purpureis variegati: inmedio autcm quinque ftamina ejufdem extant co- loris , quorum quodque corpus figuram in fummitate habet, flavefcens , & lineolis nigris variegatum , quin- tum & medium ftamen figuram habet auripurgii, huic autem flos infidet & detrahi poteft , ut afliim car- nis fruftum de veru : odoris flos eft naufeabundi. Poft florem deinceps fequitur fruttus , varije magnitudi- dinis & figurie , vel ovi ftruthionis , vel rotundus & magnitudine capitis humani , vel oblongus , initio viridis , per maturitatem niger ac durus , intus con- tinens femina cucurbitae modo , fufca feu obfcure brunna, magnitudine feminum cucumeris, ac nuclco flavefcente5 exterius autem quafi fafcia fimplici fe- men convolutum videtur. Immaturus fructus pul- pamalbam fucculentam continet, odoris fere, ut Na- fturtium, fedcuidulcedo quaedam eftadmixta: per totam denique pulpam, nonin mediotantum ut in cucurbita, femina illafuntdifperfa, quaeper maturi- tatemfufcafiunt. Saccharo immaturus fruttus con- ditur & in febribus ufurpatur : maturis utuntur in- colas, patinarum, poculorum & lagenarum loco5 pra- parant hoc modo: Maturus fruttus aquse calefadx im- mergitur & plene coquitur,hinc incifo foramine ligno duro excavandus eft, fin fecare in patinam aut alias figuras illos velis , funiculo crafliori fectio- nem quam propofuifti circumliga codo fruftui & malleo ligneo pulfa funiculum,fic fponte fc- cabitur, cultro firem tentes operam ludes. Perramos decifos & terra infixos facile propa- gatur. Arborhaeccertistemporibus, unodie omnia folia amittit , biduo autempoft iterum foliis onufta cernitur. AnnotAtio. Familiariflima eft arbor omnibus Infulis Americae & pene toti Conti- nenti : Quare & Oviedus in Hiftor. lib. viii. cap. iv. ita illam defcribit. Higuero eft arbor grandis ; frudus autem illius funt certa; cucurbitae , rotunda? aut etiam ob- longse, e quibus barbari cyathos & alia vafa faciunt. Lignum arboris robuftum, foliaejus angufta & longa & in extrimitate fua latiflima. Barbari tempore neceflitatis comedunt hunc fruttum , nimirum pulpam , quae fimilis eft carni cucurbitae , quando adhuc viridis eft. Sunt autem variae molis , & non raro quidam capaces duarum amphorarum aquse , & amplius. A p e 1 3 a dicla Brafilienfibus , Arbor vafta atque in multos ramos expanfa, cortice cinereo. Foliahabetquafiinfrondescongefta, longa, in ambitu autem leviter ferrata , fuperius fatu. rateviridia, inferiusmagisincana & denfa quadam lanugine veftita. Flores fert ftellatos , fla- vos , quinque foliis conftantes flavis & quinque aliis ex viridi flavis , fuavis admodum odoris. Fruaumproducitmagnitudinepomiautcirciter, orbicularem , compreffum , hifpidum ex- terius, inftarfpongismarinje, &villofum, ex mufcofo colore fufcum, quiubimaturuitin Q^2 tres I24 GeorgI MarCgravI tresparteslpontedchifcit , continetque intus globulum magnitndine ficus ficcatoe , conglo- batum fefminibus obfcure brunnis , magnitudinc grani finapis , fed compreffis quodammodo, Nullius ufus apudincolaseftfru&us. Ligno utuntur ad Cimhas , ideft, lembos pifcatorios & Iangadas , quibus incoise utuntur in fluminibus trajiciendis , atque etiam in mari. C a r. XV. ^BetuTltonia. Iamacaru. lamacam feu Caxabu. BE t i s Arbufcula cft , quatuor aut quinque tantum pedes alta , caudice redto , nodofo , & digitum craflb , pallide viridi &pertotumpundulisalbismaculato. Superius autem ad aliquot nodos ramos adipifcitur , itidem nodofos & ejufdem cum caudice coloris ; & in his ramisfolia, nimirum adquemlibet nodum, unum, & fimulunumjulum: quodlibet porro foliumquinque , fexautfeptemdigitoscft longum, linguae flgura , pallide viride feu flavef- cens , fuperius fplcndens , & craftitie Laurino folio fimilc. Iulus autcm unum aut duos di- gitos ■«. H I S T O R. Plantarvm L I K. III. 125 gitos longus eft, pennam olorinam circiter crafliis , femen fercnsoblongum,fufcum, odo- ris valde fortis , inftar zinziberis. Lignum cau- dicis intus cft fpongiofum. Radices habetfex , fep- tem aut ctiam ofto rettas , pennam anferinam fe- rine craflas , intus albicantes, lentas, filamento- fas, odore & faporc itideminftarzinziberis. Ar- bufcula nobilis & quantivis prctii. Pi toma Braiiiienfibus dida: Arbor grandis Scramofa, cortice gryfeo , coryli noftratis cortici haud abiimiii. Folia fert inaequalis magnitudinis, quaedam tres , quatuor , quinque , quaedam fcx, i feptem aut odo digitos longa , pediculis brcvibus infidentia, quiebina & bina fibi invicem opponun- tur , ut & ramuli in ramis majoribus 5 hinc indc ta- men folium folitarium invenitur: funt autem folia oblonga , anterius acuminata , auris afininae figu- ra , laete viridia fuperius , ut Caju folia , inferius p aulurum pallida: nervofccundumlongitudinem, & venis oblique currentibus inordinate , quibuf- dam fibi invicem oppofitis, quibufdamnon. Ad ipfum autem foliorum cxortum etiam duoramuli enafcunturoppofiti (vcl etiamunicusfoiitare po- fitus) tres , quatuor vel quinque digitos longi , fpi- cae m odo in totum numerofis vcftiti flofculis ; qui- libet flofculus infidet fuo pcdiculo brevi , parvulus, in quatuor crenas fedhis , e cujus medio novem fta- mina prodeunt, femidigitum longa, craffitie fi- lum fericeum aequantia , erede ftantia , apice tenuij pediculus floris coloris eft melini,flofculus cjufdem cumpauxillo rubromixti, ftamina crocei, apices rubicundi. Quxlibet fpica florumnon male refert echinum illum piftorum quo maclras fuas purgare &farinam detergere folent. Fru£tum fert, unurn- quemqLie ftio pediculo innitentem , ellypticae figu- rae , umbelico autem inftar pundi eminente , exterius coloris eft obfcure flavefcentis , cortice carneo, coloris folido quidem fed fragili , fere majoris craftitiei quam cortex eft caftanex : fub hoc cortice latet pauca pulpa albicans , confiftentiae ut gelu in patina , faporis acidi grati & ad- ftringentis , quae fponte a cortice fradto fe feparat & comeditur : continet denique in me- dio fui nucleum magnitudine caftaneae , ellypticae flgurae, cuticula fua tcdum flavefcente ; ipfe autemincarnatieftcoloris, infubftantiaalbicans, &facile in duas partes aquales divifibilis- noneftedulis, quippefaporis amari & adftringentis. Iamacarv Brafilienfibus. Ar- bor eft mediocris magnitudinis , caudice tereti , gryfeo , & ftellatis aculcis gryfeis armato : fuperius au- tem habet ramos deorfum propen- dentes , quorurn exordia funt longi procefllis teretes ftellatim aculeati ut caudex; his ramis autem veriiis exteriora infident folia Tunae mo- do , ovalia, comprefla , non tamen itacrafla ut Tunae,in ambitu acu- leata aculeis fingulatim pofitis. In fuperficie utraque foliorum cmi- nent tubercula qUaedam : colorau- tem ramorum illorum & foliomm eft viridis. Fert florem (quem ta- wen ab Auctore defcrtptum non inve- m) fed ex kone cjuam dedit , conjicio jiorem ex illis tuberculis enafci ejr in 0_ 3 mul- I26 GeorgI MarcgravI multaftxmim deftnere. 2{on memmit quoquefruffw : quem tamen opinor cum cateris communem habere. Iamacarv quoque , itemque Caxabv Bra- filienfibus ; Cxrdon Lufitanis. Arbor magna. Pri- nium erumpit e terra folium unum o&angulum , cu- jusangulifuntteretes, sequalis omnescraiTitieiqua- ii exiculpti eifent , ordine fpinulis in ftellulae modum pofitis armati, &inter quaflibet duas tales ftellulas tranfverfalis quaedamlineola eminet. Huic uni folio ; alia piura more itidem Tunae annafcuntur , cjufdcm figurx 5 quodiibet unum , duos , tres , quandoque & fex pedes longum, verguntque ut plurimumin al- tum, brachiumhumanumcraiia, quandoque craf- fiora: fucceiTuautemtemporisfoliuminferius cor- ticemgryfeum acquirit ac incaudicemlignofum& craiTumabit, ipongiofum tamen & facile caeduuni; folia vero qua? caudici proxima ramorum vicem fupplent, cseterafoliorum. Caudex vetusacramo- faiilafolia fpinas denique amittunt, neque fpinofa manent, fedtantumfolia. Flos huic Caudici folita- rius provenit aibus , magnus , figura fimilis quarto loco defcripto : fequitur frucTus ovo anferino duplo major, ovalis figurae , exterius ruber obfcure , qui comeditur. Arbor interdum magnitudinem Ma- maoeirae, imo & Ianipabx nancifcitur. Cardon alia fpecies , priori magnitudine c^udicis , flore & frudu per omnia fimilis, excepto quod folia funt tnangulata ut in ea quam quartolocodefcribo. Alia Cardon fpecies teretibus ramis&nodo- fis , inftar baculi nodofi , ad quos nodos funt fpkrae utincxteris, cum quibus inreliquis convenit. c)uarta fpecies Iamacaru, ficus fpinofa; ex radicibus tenuibus interra haudprofundelatentibus , enafcuntur triangularia autet- iam quadrata folia , unum, duos, tres, quatuorpedeslonga, qui- busaliahincindeannafcunturut in ficu Indica: quodlibet eorum latusduos, tresvelquatuor digitos latum, funtque duplo craifio- ra quam Iamacaru quas fruticibus & arboribus annafcitur ; fed iilius longiorafunt : inangulofis extremitatibus , aculeis munita , unum, duostrefve digitos longis,flavefcentisfeulignei coloris,fex, feptem, vel o£to insequalis magnitudinisjuxtafepofitis; viridia funt folia, utilliusquaminterherbasdefcripfimusj flosetiam talis fed duplo minor. Frutrus tres circiter digitos longus , quatuor in ambitu craf- fus , figurae oblongae , conftans cute crafla , craflitie cutis Paco , fuc- culenta , egregie rubra : per compreifionem facile finditur per lon- gitudinem & detrahi poteft , continetque pulpam albam , fuccu- lentam , friabilem , & quafi in multos globulos conglobatam ut, nix gelu indurata : hasc multis feminibus nigris , fplendentibus , per- mixta eft , fimilibus A- quilegiae feminibus, fed minoribus. Pulpacum feminibus comeditur, bonifiporis ,dulcis, fi- cum vulgarem fupe- rans. Succus e cortice rubro expreiTus acidi adftringentisfaporis ur fuccus ribium imma- turorum. Folia autem hujus planta: fucculeta funt,& fuccu dant her- bofi faporis fcubrafii- cx fimilem: qui fi ama- rus ef- I Histor. Plantarvm Lib, III. 12' mscirct, planta haec Euphorbium cflet, nam pcr omnia convenit cum illius defcriptionc. Haecplantaeft quc inNovaHifpania profert Cochinillam. VideXimenem in dcfcriptionc I unarum. ANNOTAiio.Fr. Ximenes habet caput , de dtfferentiis Tunarum quas -vocrnt Nochtli. Ilanta, inquit, quam ficum Indicam vulgovocant, jam multisannis notiffima fuit in Hf- pama, ubi paffim repentur: Amencani, ubi folum frudusfuos maturat, magna fanorum voluptatc & ccgrorum folatio , vocant Nochtli in nova Hifpania , in Infulis Tunam Hax ob monftrofam foliorum formam & percgrinum excrefcendi modum primum magnam fui exci- tavitadmirationem, nuncitafamiliariseftubique, ut non fit operaj pretium jllam dcfcribe- re. Scd quia variae illius fpecies repcriuntur , non fuerit ab re obiter illas recenfere Diftin- guuntur auteminterdum fecundum varietatem florum , quorum alii candidi , alii nibri alii foras fublutei & interius ejufdem coloris cum fruftu , uti videre eft in Tlatacnottli : aliquando fecundum magnitudinem & formam foliorum , quorum aliafunt grandia, alia exigua , alia ob- longa: alia brevia,alia rotunda funt. Sed praecipua diffcrentia fumitur a fruauum varietatc Sunt itaqjhae fpecies Tunarum quae in nova Hifpania reperiuntur.Prima quae appellaturr^ww^///, quia fruftus illius albus , hujus folia funt rotunda , parva , laevia , aut paucis fpinis afpera , flos flavus , frudus fpinofus. Secunda Co^nochtli dida , quia fruftum fert flavnm , folia lata & ro- tunda , plcna acutiffimis fpinis , florcm rubicundum , frucrus raros. Tertia dicitur AtUtoc no- chtu , id eft, Tuna, quae ab albo colore vergit ad rufiim , foliis longis & anguftis , acutis & fub- purpureis: quodpropriumhujus fpeciei, nam caeterarum foliavirent. Quarta Tlapalnochtli folnslongis&anguftis, brevioribus tamen & minus fpinofis quam pnecedens , floreexiguo' &qui ex albovergat ad rubrum, fraftucxiguo coloris ignei feu coccinei. Quinta TTapo- nochtli, ob fmiilitudinem cumfrucitu quemMexicani vocant Tzapotl , foliis horridis & defor- mibus , ovalibus & valde fpinofis , floribus e candido fubflavis. Silveftris Tuna , quae Tzacu- nochtli dicitur , inarboris molem folet adolefcere , foliaque habet rotunda& minuta, flores flavos. Eft& aliafpecies quxvocztm Xochinochtli quaelicet praecedenti fimilisfitforma, ta- men excedit caeteras omnes foliis & frudu unde illi nomen. Omnes Tunae funt frigidae &'hu- midae in fecundo gradu , exceptis granis quae funt ficca & aftringentia : folia item funt fwida & humida&falivofa: quarefuccus expreffius, mitigat ardores febrium, fedatfitim, humeftat inteftina. Fruclus manducatus cum fuis granis dicitur alvum aftringere : eft boni & Wati nutri- menti , licet nonnihil flatulenti , uti fere caetcri fruftus , & quod facile corrumpitur. ^/Egri iux- ta&valentes oeftivis menfibus illis vefcuntur , & fingularem capiunt utilitatem , praefertimii qui bile abundant, aut aliqua intemperie calida laborant. Gummi quoddam cxfudat haec planta , renum & urinae ardorem temperans : Succus aut aqua ex hac planta extracra eft admi- rabile remedium contra biliofas & peftilentiales febres. Radices illius cum certa Geranii fpe- cie fanant Herniam & Eriifypelas 5 mitigant calorem e febre aut alia quavis caufa natum. Me- xicani rotas plauftrorum fucco foliorum inungunt , ne ex celeri motu igniantur. Ferunt quo- que radicem , quae nonnihil amaricat , fingulare remedium efle adverfus plagas. C a p. XVI. fecuiba. Cereiba. Iacapucaja. Iaracatia. ojfcaja. | E c v i b a Brafilienfibus. Arbor fatis alta , corticefubcano : foliafertin ramulis alternatim xoppofitis, fibiinvicemdireaeveletiamalternatimoppofita, & in extremitate unum foli- tarium , tres digitos circiter longa , acuminata , nervo fccundum longitudinem & venis tranfverfis. Florem fert caeruleum ; de cujus tamenfigura , ficuti neque defruffu ni- hil apud AuElorem nojirum inveni. Lignum hujus arboris egregium ad varia fculpenda, namexrurTobrunnumeft, &nigro undatum. Convenit cum ligno Cardeira , quod tamen magis aeftimatur & eft longe elegantius. C e r e i b a Brafilienfibus. Arbor inftar falicis pumi- lx, taliligno, ejusdeniqueflgurae, foliis itidem fimili- bus, fed paulo craffioribus: folia autem direclie fibiin- vicem oppofita habet : in extremitatibusautemranmlo- rum , inter tria , quatuor, & interdum duo folia , duo proveniunt pediculi, quilibet tres, quatuor , aut quin- que flofculos habentes congeftos, ex albo dilute flavefcentes , quatuor foliolis conftantes & in - • medio I I28 H I S T o r. Plantarvm L i b. III. medio totidem ftaminulis nigris furrc&is , mellei odoris. Foliahujus arborisluccnteSolefa- lem albiilimum continent in fua fuperficie , quando vero ccelum nubilum aut tempus nociur- num , fal diflolvitur & inftarrorisadhacret : interdiu autem ficcus & albifiimus , digitis detergi poteft. Actantumexduobusveltribusfolnshaberipoteft, quantum jufcuio probe faliendo fufficiat. Iacapvcaya Brafilienfibus. Altiulma arbor , cortice gryfeo , duro & maequali inftar veteris Quercus 5 ex quo atramentum fcriptorium conficitur. Folia junioraruffafunt, vetu- ftior a viridia, Mori foliis fimilia, in ambitu ferrata, quodammodo contorta & incurvata ; alter- natimin ramulis fibi oppofita. Pert florem, quem tamen ab Auffore defcriPtum noninveni. Fructus fequitur ingens , quilibet fuo pediculo craflb , ligneo dcpendens , magnitudine capi- tis infantis , figurac ellypticas , inferius veluti in conum obtufum faftigiatus , fuperius five ad pediculumdepreflus, referens poculumcum fuooperculo5 cortice ligneo & duro, ochrae coloris : operculo autem remoto (nam ipfemet fruftus maturus fe aperitj dccidit operculum, &fru£tusinteriusinquatuor interftitiadivifusvidetur5 &inquolibct loculamento caftanea invenitur pruni magnitudine , cortice ex flavo fubcinereo , rugojb , qui contufus nucleum ex- hibet album, optimi faporis : comeditur crudus & toftus. IiX ligno arboris axes fiunt machinarunv, quia durabile eft in humido ; nam axes femper ma- defiunt arundims latice & quotidie lavantur aqua. E cortice autem exteriore ficcato & con- tufo fit ftuppa rufefcens , qua ad obturamenta utuntur & naves. Fru&us maturefcit Martio & Aprili. Frcquentiflima arbor in Silvis magnis in Namhiu &Alagoa delZul &verfus Alagoam grandcm. Uracatia Brafilienfibus , Arbor eft alta refta , caudicc inferius craflb , qui verfus fafti- gium magis magifque graciiefcit & attcnuatur , cortice gryfeo , ligno molli , & ladefccnte. Caudex autem & rami armantur fpinis brevibus , crafliufciiiis , duris. Et ramos quidem in or- bem H I S t O R. Plantarvm Lie. III. 129 bcm projicit , fed inordinate , fuperiorcfque infcrioribus breviores 3 neque ramuli magis ordinati, in quibus folia in frondcs congefta-, Madiiba; modo , figura&magnitudine , fu- perius iplendide viridia , inferius incanefcen- tia , quinque , fcptem vel novem in ftcllae modum fibi appofita • nervo fccundum lon- gitudinem & venis obliquis. Floremfertut Mamaocira. Sequitur fruftus petiolo longo depcndens ut Mamaomas, tresdigitos longus , crafti- tie duplicipollicishumani, ftriis haud pro- fundis fecundum longitudinem , vcl quafi li- neisfolum notatus, coloris exterius&inte- rius crocei ut Mamao , & carne ejufmodi fubftantiae & fimili modo granis refertus, ma- gnitudine & figUra grani hordei, faporis haud manifefti. Immaturus adbuc la&efcit, ac vel- licatlinguam, maturus autem iponte deci- dit &comediturcrudusatque codtus. Folia amittit fingulis annis & menfe Martio nova protrudit , hinc floret & fru&um fert , qui fi- nc Aprilis & Majo maturatur. Duplex cft Arbor, mas & foemina : qux fi- miles funt excepta magnitudine , nam fcemi- na per omnia minor eft mare. A c a 1 a qua? &Ibametara Brafilien- fibus. Arborquxin altitudinem & magnitu- dinem proceiasTiliasafliirgit-, caudex&ra- mi craftiores , cortice rugofo & e cinereo al- bicanteinftarSambuci. Folia direcle fibi op- pofita , duos , tres , vei quatuor digitos lon- ga,in^qualismagnitudinis, fefqui vel duos digitos lata, acuminata fplendentia • nervo lato fecundum longitudinem &venis tranf^ verfis,foliis juglandis haud abfimilia,fed acutiora. Flofculos fert copiofos in magnos ra- cemos congeftos , ex albo fubflavefcen- tes. Poft flores prodeunt pmna flava , no- ftratibus figura & magnitudine fimilia, p;mxilla cute, acidi faporis,lapidem con- tinentia magnum , ex filamentis lignofis conftantem nec durum , verum denti- bus cedentem, qui nucleum continet ex albo flavefcentem. Folia hujus arboris (imo & lignum) faporis eft cgregie acidi & adftringentis ac ad appctitum proftratum revocan- dum & fitim levandam infebribus utili- ter ufurpantur : fiunt & intin&us ad car- nes allas cxjunioribus foliis tritis , gra- tiilimifaporis. Ramus arbbris decifus & baculi mo- do infixus terrx brevi radices agit & in arborem adolefcit : unde frequens vifi» tur circa plantaria & curraos. Lignum ruifum & leve ut Suber, cujus loco ufurpari poteft. Fiunt & opercula ex eo ad obturandas lagenas. R Cap. i;i ■ 130 C GeorgI MarcgravI C a p. XVII. Caranaiba. Copaiba. Ibixuma. Coapoiba. Huripicaiba. Ibiruba. aSAdaratatabiba. Arana iba& Ananachi cariri Brafilienfibus. ArborPalmae da&yliferze ma- gnitudine & altjtudinc ; ligno duro , rufFo feu brunno , craflis nervis intus conftante, nul- liusufus: cortice exterius gryfeo, & cartilagine a terra ad quod- dam fpatium fquamato , fquamis ordine cochleatim pofitis , quae primo longiores , fucceiTu > breviores fiunt , imo tandem deci- dunt , fuperne initio fa&o ; nam arbores adultiores caudicis me- dietatem fuperiorem habent glabram ut Cocoeiro, inferiorem folum fquamatam ; fquamae autemnihil aliudfunt quam reliquix ramulorum , qui decidunt arbore in altum aiTurgente , enafcenti- bus aliis, tunc enim fuperiores rami manent, inferiores exci- dunt relinquentes has fquamiformes reliquias. Ramos porro fuos in fummitate orbiculatim expandit direcTe furfum,deorfum)& ad latus utpalma da&ylifera, fed longe elegantiori adfpe&u. Ramus quilibetduos veltrespedes longus, compreflus, in utroquela- tere acuto , duris fpinis nigris armatus figura dentifcalpium refe- rentibus: unumincujufque rami extremitate folium rotundum figura & ita plicis donatum ut manuarium umbraculum faemina- rum (gallisparafol) viridis coloris , ab extremitate admedietatem fere introrfum feftum in muita alia carinata folia foliis Palmae da- &ylifercefimilia; quodiibet ex his fecTisfoliis circiter duospedes eft longum. Inter ramos folioferos alii prodeuntlongiores, qua- tuor , quinque aut fex pedes longi , in multos alios ramos & ra- mulos , lanugine albefccnte obdu&os , expanfi altematim , & quafi e vaginula prodeuntes , in his exfiftunt flofculi pallide flavi, fine pediculis , tribusfoliisconftantes. Poft hos proveniunt fru- ftus, figura & magnitudine olivae, virides, amari , necedules, necullius ufus. Se£ta haec arbor nunquam renafcitur e caudice; tarde quin etiam crefcit &longo tempore opus habet ut grandeC, cat. Folia ferviunt ad tegendas cafas&corbes faciendos: e ligno autem circos faciunt, qui- buspecora & jumenta includunt , vulgo Curraes Lufitanis. Annotatio. Ex nomine quis fufpicari poiTet hanc eiTe arborem quae fundit refinam il- lamqua; hodiemagna copia Europae infertur ex AmericaCaranns nomine, verumhaudita eft , fiquidem hanc ita defcribit Fr. Ximenes. Tlahuililocan (qux fert refinam quae ab Hifpanis vocatur Caranna) eft arbor grandis , trunco laevi , rubro & iplendente atque odorifero ; foliis oleae fol. fimilibus & dccutTatim five in crucem dilpofitis •, eft acris atque mordax & nonnihil adftringens. Rcfina quam eliquat nominatur Canmntt , obtinens eafdem facultates , quasTe- comahaca atque adeo majores, licet non fit in tanto ufu. Pulvistrunciautcorticishauftus valde corroborat cor & ventriculum ; difcutit flatus , corrigit quamvis intemperiem frigidam, fanatque affedus uterinos. Cortexinaqua maceratus utilis eft cordi ; &hauftus cumpotione Cacao , prodeft pe&ori & cordi : Fit ex hac refina ceratum utilifllmum advcrfus varios dolo- res. Item oleum Americanis maximopere laudatum adverfus vulnera & hemorrhoidas : quod faciunt hoc modo : Recip. Terebinthinx unc. vin. oleideLiquidamberunc. iii. Tecoma- hacae, Carannae, Balfamian. Vnc.n. Pulverum Maftich. Myrrhae , Aloes , Thuris , Sangui- nisDraconis, Sarcocollx an. Drach. & femis ; pulverifenturfubtiliter, &ubircfin2e liquefa- £las fuerint , mifceantur & incorporentur fecundum artem. Vide Monardem cap. 1 1 1 . obfer- vaviautemrefinamhancadverfus dolores dentium, emplaftro temporibus applicato, egre- gium ciTe remedium. C o p a i b A Brafilienfibus : Arbor cui lignum rubmm , quafi mi- niovulgarifaturatctinttum, duritie fagino aequale, exquoaiTeres lati fiunt ad varios ufiis. Folia fert obrotunda aut etiam ovalia , qua- tuor aut quinquc digitos longa , duos aut duos & femis lata , ubi la- tiflima , in pediculis digitum longis , craffis , nervo craflb fecundum longitudincm , & venulis pluribus tranfverfis , maxime confpicuis pofticaparte. Floremfertmediocrem, quinque foliis obrotundis conftantem. FrucTus illius eftfili- H I S T O R. P L A N T A R V M L I E. III. I 3 J eft filiqua obrotunda , magnitudine unius digiti, fufca, quaefidigitisprematurfacile aperi- tur&continetnucleum avellanas nucis magnitudine&figura, cuticula nigramcmbranacea teduin, quaeadmcdietatem vcftitur pauca pulpalutca, odoris inftar piforum contuforum: ipfe nuclcus conftat carne lenta , inftar cornu emolliti , ccdente dcntibus , faporis haud ma- nifefti , coloris aquei , qui comeditur. Siliquae maturae decidunt , & colliguntur. Haec arbor dat olcum feu Balfamum limpidif fimum , inftar olei Terebinthinae deftillati con- fiftentia & fapore , odoris rcfinofi. Hoc autem fic colligitur: Circa arboris caudiccm terebra ad meduilamufqueperfodito, & applicavafculum, & unius horae fpacio quatuor circiter cantharos oleihabebis: fin fluere plane non velit , finasfo- ramen operculo obturatum adSolis ufque oc- cafum, hinc refera, olcum dabit fine dubio. Pau- xillum hujus calcfactum & cum filamentis re- centi vulneri impofitum , fanguinis fluxum fiftit & brevi illud fanat. Nervis apprime amicum cft: tres vel quatuor guttulae in ovo forbili bis vel tcr mane fumtas, dyfenteriam vel aliosfluxusven- tris fiftunt & curant. Calidum & ficcumeftin fecundo gradu. I b 1 x v m a Brafilienfibus , Motamha Ango- lenfibus , Arbor inftar cerafi filveftris noftra- tis , etiam ejufmodi pene foliis , per ambitum venufte ferratis : cortice ex fufco cinereo : ad quodiibet folium five illius pediculum. brevis -enafcitur pediculus continens flofcuios parvu- llos , quinque conftantes foliis flavis deorfum fle- xis quafi quinque uniones affix^ efientj in medio multa ftaminulaflava extant : funtqiie flofculi ia umbellam congefti. Fructumfcit orbicularem, magnitudine globuli lufbrii , primo quidem viri- dem per totum fignarumtubercuiisfufcis: im- maturus adhuc conciiiis continct matcriam len- tam inftar vifci 5 maturus autem nigrefcit & m quinque partes jrquales fponte finditur , conti- nens femina fufca , fuis celiulis inclufa, magnitudinefeminisfinapi, figuraeexrotunda quafi oblongae. Cortex hujusarboris detraftus glutinofus eft , «Sc de- rafa exteriori curefufca, feure- cens feu ficcus ufurpatur , egre- gie Saponis vicemimplet & tuto adhibetur ad omnia a^.-quae Sapo Hifpanicus. Longe praeftat frudui Sabaon, ille enim acrimonia fua nocet veftibus , hic autem nequaquam Nafcitur ubique in Brafilia quidem maxima copia. Coapoiba Brafilienfibus, Tao Gamelo Lufitanis 5 hujus Ar- boris aliquot reperiuntur fpe- cies 5 quarum dttas Auctor ita dc- fcribii. Prima fpeciesin Fagi al- titudinem & figuram excrefcit, cortice cinereo cui aliquid fufci admixtum , inftar undulati pan- ni. Folia habet folida , oblonga, inferius dilute virentia fuperius faturatiora&fplendentia, infigninervofecundumlongitudinem, atnullispene venis confpi- R z cuis <* 132 GeorgI Marcg R A Vl cuis tranfverfis • pediculusfoliidccerptusfunditaliquidla&ci. Floresfert, qucmque fuo pc- diculo innitentem magnitudinc rofae, & foliis albis rofaccis conftantcm, fuave rubentibus unguibus ; umbelico in rnedio , qui conftat globulo refmofo , flavo , magnitudine pifi : refma ilia clara eftut Terebinthina, ghitinofa , flava, odoris tamcn injucundi: hunc circumdant miilta ftaminula rubra , arclefibiinvicem adhaerentia. Florem fequitur fructus, capfulae inli- densfereut glans: immaturus fecundum longitudincm concifiis, multos fcminum ordines continct, magnitudine & figura fcminum mali, tranfverfim per longitudinem pofitorum: quodlibetautcmfemenincluditurpelliculx fuae rubrae, atqLie altcri miniatae pelliculs invol- vitur. Caro fructus eft flava & fuccum exfudat flavum , jucundo afpectu. Lignum hujus arboris facile frangitur , & cortex licct crafllis fpontc fe feparat a ligno, quod continet in fe meduilam mollem , qua? facile extrahi potcft , ita ut lignum remaneat inftar fiftulae -4/^r4^««,magnaeftarbor,corticegryfeo, inamplosramos, fcfc expandens: fert au- tem folia in frondes congcfta, oblonga, carinata fimilia foliis Mureci , fed non lanuginofa. FmctLisquoquehuJLisarboris, globuli luforii magnitudine, rotundus, maturus viridis exte- rius, interius rubefcens , & multis granulis fici modo refertus, ficcus, faporis haud manifefti, ita ut comedatur quidem a quibufdam, fed nullius fit pretii. Cvrvticaiba Brafilienfibus (de quo tamen nomine ambigo) Arbor cortice fufco , & inftar Betulae crefcens , foliahabet oppofitaquinquevel feptem inunoramulo, fplendentia, acuminata, nonferrata, Betulae foliis viriditate fimilia. Floremfert, quem tamen Auclor non defcnpfa. Poft florem in intcrioribus ramulis provcniunt folliculi, primum virides, deinde ru- bicundi, magnitudinc & figura piftaceorum , qui quemadmodum & lignum fpirant odorem fereutlcica. I b i r v b a Brafilienfibus . Ar- bor cortice , ligno & nafcendi mo- do Guajabae fimilis, ramos autem ha- bet ut noftra Cerafus. Folia fert ob- longa , duos aut tres digitos longa , membranacea , iliperius faturate viri- dia , inferius pallida , uno nervo fecun- dum longitudinem , nullis venis tranf- verfis : duo fempcr fibi invicem oppo- fita , in ramorum quoque extremitate; duo quoque fructus fibi opponuntur in fuis pediculis prope oppofita folia ena- ti. Fertflores (quos tamen AuEior non\ defcrtpft.) Fructumautem fert inpe- diculis digitum longis , flavum feu au- rei coloris, magnitudinepruni , fedro- tundum &verius pediculum turbina- tum,acumbelicum habcntem cavum, qLiem circumftant quatuor foliola, ter- tiampartem digitilonga , ex viridi in- carnata ; inferius itidcm ad pediculum duo foliola. Haec & illa reliqua ex flore e quorum medio fructus exfurgit : cu- ticulatenuiveftitus 8c carnefuccuien- ta fulva, faporis acidiufculi ac paulatim amaricantis , haud ingrati : odoris fub- dulcis & vinofi. Continet lapidem (fae- pe duos in uno latere planos & con- junctos , caetera rotundos) magnitudi- nc cerafmi,rotundum, cortice tenui fed duroveftitunv, quicontinet intus nu- cleumalbum amaricantem. Similis eft lapidi Vbapitanga , nec facile dignof- cuntur . Nucleus abjicitur , caetera commcduntur. Excellcns eft frudus & magna copia edi poteft fine noxa. Tranfplantatur per taleas. MarAtAtabiba. Brafilienfibus. Arbor caudice redto aiTurgit, non craflb , corticc ci- ncreo, »1 » II • Histor, Plantarvm Lib. III. n% nerco,rupcriusautcmduorum,auttriumpedumlongitudinc pcdiculi. cnafcuntur in orbem pofiti, quorum quiiibct continct feptem, ofto, novem aut dccem folia in orbem difpofita , fex, feptem, cdo, aut novem digitos longa, foliis Ambaibx fubftantia & colore fcrme iimilia , pc- diculo infidentia , duos aut trcs digitos longo , fupernc viridia , inferne inftar ferici glabra , in- figni nervo & confpicuis venis praedita. E longinquo Arbor videtur Ambajiba , fed c propin* quo differentia agnofcitur. Cap. XVIIL Innominata. locarajeu lucoara. Tindoba. TapracoaynanafeU CaJJia. Innominata. ARbor (cujusnomenabAu&orenon proditur) caudice reclo&mediocris altitudinis, corticc cinereo , ligno fragili & medullofo , fuperius in multos ramos , fed foliis fere nu- dos difpefcitur : folia tamen habet in illo» rum extremitatibus , in frondes congefta, quinque , fex , feptem juxtafe fuperne di- lute v.iridia , inferne albicantia , quxdam oblonga , quaedam pene rotunda , nervo fecundum longitudinem & venis tranfver- fis ordine fibi oppofitis.Inter folia in fron- dibris etiam proveniunt pediculi duos cir- citer digitos longi , qui fuperius multos flofculos obloii2;os in umbellam con°;e- ftos fuftinent , albos , fex foliolis conftari* tes , fuavis odoris. Fruftus non mcminit Auc^Orj Hanc Autem Iconcm cx Hcrbisjic- cis ab ipfo colledtis delineandam curavimut) in qua artifex nimium fihi permift , neque enim folia ita venults reticulati funt , fd tantum habent nervum fecundum longiiudu nem ejr venas tranfverfts ut in minimo folio-7 quodmonendum duximm. Brafilienfibus , itidem Palmx fpecies : dimidiam altitudinem Coqueiro adipifcitur , caudice re&o , glabro, gryfeo, gra- cili (ideo ad ligna aedium ufurpatur) verfus fummitatemmo- re Coqueiro. Flos e filiqua provenit , videlicet ramus duos circiter pedes longus , multos ramulos expanfos habens, quemlibet tres circiter pedes longum , & flofculos per to- tum hunc parvulos , conftantes tribus foliolis ex albo fubfla- vefcentibus & habentes in medio aliquot ftaminula flava: totus autem ramus cum fuis floribusflavefcit. Poftfloreni parvulus fru£tus provenit figura coco. Supra filiquam (qux ambitfuo exortu feu vagina arboris quafi caudicem) folia in fummitate proveniunt alata ut in Coquciro , Ccd breviora, nec alx ita longx ac latx. In fummitate arboris plerumque folium convolvitur ftans erectum inftar fiftulx. Admodum lentus eft floris rainus & profcopis, imo&flagellopoten; ufurpari. P i n d o b a Brafilienfibus , Species Palmx nuciferx cau- dice ut plurimum cralTiori quam Coqueiro , procerkate ae» quali vel etiam longe majore : caudex enim craflus quatuor, quinque aut fex pedes, cortice gryfeo feu cinereo , glabro, in quo vibices vix apparent, fecus quam in Coqueiro. Folia fert alata ut Coqueiro , fed quae non ita in orbem dependent , fed maximam partemftant furrecla. Prope foliorumexortum etiamramiproveniuntdependentes , quiproferuntracemos quatuor aut quinque pedes longos , plenos flofculis : poft quos etiam racematim proveniunt fru&us vel centum in uno racemo,quimaturidecidunt: eft autemfru&usovi magni- tudine&figuraautpauloetiammajor, faftigium in fummi- R 5 tatc loCARA & IVCOARA 134 GeorcI MarcgravI fcatehabensacumiriatum, alteraextremitate infidet calicifeucupula: ut nuxpinca, ex foiiis triangularibus conftanti : maturus exterius e viridi flavefcit vcl etiam brunefcit. Cortex ex- terior filamentofus ut in Coco , verum haud crafius , fed duplam tantum craifitiem teftaj ovi habens; quiincifusdetrahipoteft: illo detra&o apparet pauca caro crocei coloris , nullo mani- fefto fapore , qua: ab /Ethiopibus cum farinha commeditur : hxc ambit nucem duriflimam, ovalem, ejufdem ferme craflitudinis cum Co- co , verum carct tribus illis foraminulis : haec^ difcuftaapparetintusin cavo , per interftitiunv morejuglandis diftin&o, nuckus magnitudi-: ne juglandis, candidus , duriufculus, faporis| ut Coco , fedpaulo ficcior & ita fuavis. Excarnecroceafit oleum croceumquodin lucernis ufurpatur : ex nucleo limpidiifimum perexpreflionem ad condiendos cibos quam- diu recens cft , & itidcm ad lucernas quando vetus. Vtrumquequalkatefrigidum, &illud e nucleoexpreflumioco rofacei olei ufurpatur. E cortice nucis fiunt tubuli ad tabacum fu- mendum , vocant pctumbuaba. E foliis hujus arborisfiuntte&adoniorum, ftoreas , corbes & alia. Majo menfe maturefcitfru&us. A r B o r ( cujus nomcn ab AucJore non pro- ditur)corticc cinereo , albicante, multisramis varie inflexis prcedita. Lignum lentum quafi fa- lignum obtinet •, foliaautem oblonga, direfte fibi invicem oppofira , folida , laevia , fuperius egregia viridirate fplendentia , infcrius olivacea & fplcndentia & ad taftum inftar holoferici glabra: In extremitate ramorum fert multos flofculos , fpicatim feu racematim congeftos, fuo pcdiculo deorfum incurvato infidentes , lutei coloris & racemus florum elegantiflimc eftdifpofitus: poft flores nafcun- tur baccae ribium magnitudine. V- trum cdulcs fint necne ab Aultore non additur . Jconem autcm hanc ex herbis fic- cis ab Auc~iore collec~iis delineandam curavi . Folia ficcafuperna partepla- ne nigricant , inferna fufcefcunt. Confiftcntiam fruciuum exficcis ob- fcrvare nonpotui. Tapyracoaynana Bra- filienfibus eft Caflia arbor cujus fruclus Cannaffiola Lufitanis & a- liis. Arbor alta & magna , atque in plurimosramos late deftin&a, colore exterius ex cinereo albi- cante. Polia fert ordine fibi oppo- fita , paulatimque furrcc-Hm ftan- tia, figursccylindraceae, duos di- gitos longa , & duas tcrtias partcs digiti lata , brcviflimo pcdiculo innitcntia inftar foliorum fena?, dilute viridia ; fubtiliter hirfuta, ad taclum mollia , rubefcente ncrvo fccundumlongitudinem,&vcnu- —«**■■> y^ ^ \isfc Histor. PlantarVm Lib. IIL 135 iisfecundumlatitudinemordineporitisprardita. Flores fcrt fpicatim congeftos fineramulfc, quihbet conftat quinque foliolis,& tribus femilunaribus corniculis, quae cum ftaminulis junfta pofitis furreda ftant , omnia coloris incarnati eiegantifllmi : eft autem flos magnitudine xqua- hsPhafeoli flori. Longe pofllmt arborcs hae florentes confpici ob incarnatum illum colo- ren*. Poft flores fequuntur filiquae , immaturae quidem virides , maturae nigra feu fufcac deor- fumprdfendentes; quaclibet circiter duos pcdcslonga, quinque digitos crafla , paulatimin- curvata ut enfis polonicus. In uno ejus latere eminentia duplex eft fecundum longitudinem, inalterofimpla,quafichorda agglutinata efiet fub cortice : Necrotunda necteresexadte eft filiqua , fed concifa , nam tranfverfim incifio ellypfim defcribit. Cortex exterius eft inftar cor- ticis exterioris arboris, interiorlignofus &albus. Non pofllint hicortices fimul frangi, fed malleoconcuti debent: Siliqua porrointustranfverfimmultashabetdiftinaiones , quarum quadibet craflitiem pennae anferinae capit. In qualibet autem cellula nucleus latet , magnitu- dine & figuraamygdalac , coloris ex albo flavefcentis , fplendens , lasvis , durus , per longitudi- nem linea fubrufFa in uno latere divifus, nucleum continens album , corneae fubftantiae. Quae- libetpraeterea cellula continetfubftantiam glabram , glutinofam , brunnam feu fubnigram in- ftarCaffiaefolutiv*, fedamarifaporis&ingrati. Adftringendi vim habet. Brafiliani frudum hunc vocant Tapiracoimana. C a p. X I X. lacaranda. Quaralba. Ibiraba. Tuinamtiiba, Curuuri. Camacari. Taco caatinga. Caavuacuiba. Iperoba. QVerA Iba Brafilienfibus. Arbor cortice rugofo & gryfeo , inramis oppofitos habens ramulos , & in horum quolibet tria, quatuor, aut qLiinquc folia in frondem congefta , pe- diculis fuis tres circiter digitos longis in- nitentia , pallide viridia , figura falviae , fe- mi aut digitum longa , folida & ad taftum dura , nervo fecundum longitudinem & venisobliquisprasdita. Flores fert flavos, inodoros , duos digitos longos , figura campanae , fuperius in quinque partes fe&os, interius autemhabettotidemftaminula brcvia, flava, pallidisapicibus. Ita ut arbor florcns tota flava appareat , inftar arboris quam Lufitani vocant Pao d'arco: nam racematim congefti funt flores, & arbores hx pauca habent folia. Floresfequiturfiliqua longa & comprefla , nulliusufus. Cortex ■y * ■" Is6 Histor. PLANTARVM L i b. III. Cortex haios arboris contufus & coctus oleumdat advulnera fananda, &ulccra vetera in tibiis aut alii-s partibus curanda emcaciffimum. Nafcitur hxc arbor locis graminofis tam humidis quam ficcis. Floret menfe Decembri. Iacaranda Brafilienfibus , dux illius funtfpccies , unius lignum eft album , alterius ni- Ibira obi Brafilienfibus, ArboreftinterBrafilianasprocerrima,cujusmaterieseft du- SmlfiS ffiffimis filvis & faltibus ; Lufitani vocant Paoferro , cum ob magnum pondus , quo ftatim in^ ftarfcrrimeiptur,tumobfortitudinemquamaximeadferrumaccedit Jbacamvci ArborSilvisParataning^perfamffiaris,fertfruaumferefimilemLimoni, pelhcula tenui, fucco multo, acri tamen inftar labmfcs , intus exigua & pauca grana continen- temdentibusnoxium.Arboreftapaucisvifa&ap ferun? mult°tleSob cu™fi^em> m habet communecumMamoeira,fedpenitusdif- Jabvticab a eftarborreaaatqueprocera, vaftiffimisornataramis: fert ab ima radice ufque ad ultinuirr «ramorum apicem frudus in tanta abundantia & ita interfejundos utcor- dnTimus Frequentiffima eft in piafcdura S. Vincentii , przfcrtim in SUvis vaftis Paratanine» & m mediterraneis prafefturz Fluvii Ianuarii. % : ? ' Hattenm Hifioria Plantamm. S 3 Geor- U2 GeorgI MarcgravI RERVM NATVRALIVM H I S T O R I JE. L I B E R QJA RTVS- Qui agit de Pifcibus Brafiliar. Capvt Primvm. Guamajacu ape fyecies utraque. (juacucuja. Vamaiacv Ape Brafilienfibus : Pifcis triangularis ; duplex eft , unus cornutus, alter fine cornibus. Cornutus ab ore ad initium caudae feptem di- ^gitoseft longus, finterdum& longiorj aventre addorfifummitatem tres digitos latus feu altus : venter vix duos digitos latitudine complet: cauda unumdigitum lata, definens in pinnam duos digitos longam & totidem latam. Os ipfi parvulum & pifi tantum capax: habens infupcrioriman- dibula duodecim denticulos anguftos , acutos , in inferiori quinque . Caput ab ore ad cornua ufque in gibbum alfurgit, convexitate fefquidigiti 5 dorfum au- tem ad eundem modum in gibbum arcuatur : & unicam tantum habetpinnam inpofiica parte verfus caudam, & quidem exilem. Oculos habet fatis amplos , diametro trientis , fuper- ne in capite in fronte pofitos prope cornua , ab ore circiter fefquidigiti intervallo : & ante fmgulos oculos foraminulum unum. Pinnas in univerfum obtinet quinque, unam in extremo dorfo,utjamdixi, &inquolibetlatereunam, longe infraoculos verfus pofticam corporis partem paulum vergentes , unum digitum longas ; & prope utramque rimam , unam plus fc- midigitolongam,branchiarumloco: unam denique pinnam inferius in ventris extremitate prope exortum caudae , unumpenedigitumlongam, dimidiumlatam: quinta facitcaudam. Cornuaduodiredeante fe protenfa in fronte geritprope oculos, magnitudine calcaris galli galinacei; duoitidemxqualis magnitudinis in infimoventre verfus quartam pinnam. Caret fquamis, fed tcgitur denfa cute, in ventre quidem alba , reliquo autem corpore fufca , atque in vcntre & latcribus ufquc ad altitudinem oculorum figuris trigonis, tetragonis,pentagonis, he- xagonifque mirediftincta¬ata. Vbique autem (excepto infimo vcntrc) eadem cutis va- riis maculisnigricantibus eftinfignita. Guamaiacu ape finc cornibus in fronte , paulominor eftantecedcnte, fcdlatiore ventre& cauda paulo longiorc; &cft pcrtotumcorpus fexangularibus figurisinfignitus, cum innu- meris HlSTOR. PlSCIVM L I B. III I. I43 meristubcrculisminimis. Color ventris fubflavus , reliquo corpore cx flavo cinereus & fub- fufcus. Non longe ab Infula Margarita captus a nautis noftris pifcis ingens , quem vocant %&• ttm €Uttsm mcnjus ventricLiloGuamajacuadhucintegerfuitinventus. Pifcis autem illius carocoaa&avigintihominibuscomeftafuit, quiomnesftatim poft manducationcm male fehabuerunt, &vixpoft multos dies fumtis alexipharmacis convaluerunt : aeftima hinc ma- lignamqualitatem guamajacu pifcis. Aliumtalemaccepi, cujuslongitudoeratpedalis, altitudo quatuor digitorum , cuiusto- tam corpus teftu m erat tefta meris riguris fexangularibus conftante , fragili in recenti pifce & qucepifce Soli expofito in hexagona corpora difTolvebatur. Os anguftum , denticuli oblongi late/ccntes , inferius quinque , fuperius undecim. Oculi ampli , rotundi , magnitudine orofli milnici, pupilla cryftallina, cactera coloris umbrae cum argenteo mixti. Cauda duos & fe- misdigitos longa, teres extra teftam prodiens, molli cute veftita, habens pinnam duosdi- gitoslongam &totidemlatam, quafi quadratam , fed in lateribus lunatam. Pinnjeutin aliis hujusfpeciei. Totus erat coloris albicantis cum gtyfeo mixti. Quodlibet latus verfus pofte- riora definebat in pinnam. Caret fere carne ac cavus eft , folam fpinam fecundum longitudinem habens, cui per mem- branas inteftina adhjcrent. In ventriculo multum inveni arenje. Annotat io. AgitdehocpifceAldrovandus lib. depifcibus iv. cap.ult. &datduas illius Icones. Obfervavi autem fnam multi ejumiodi pifces ficcati , utriufque fpeciei, ad nos e Brafilia & America afferuntur) figuras quibus cutis infignitur plurimum inter fe diiferre , & in quibufdamfe habere inftar teifulati pavimenti. Gvacvcvia Brafilienfibus : Monoceros pifcis: Vefpertilio Aquaticus poiTet appella- ri. Corporis figura anterius eft inftar vomeris : corpus odo digitos longum, quinque latum in medio , ubi latiffi- mum : medietas au- tem corporis pofte- rior rotunda eft & verfus caudae pin- nam faftigiatur in conum : medietas autem anterior vo- merisfeulati cordis figura obtinet. Pif- cis autem non craf- fus,ledlatus; caput vix prominet feor- fumacorpore, eft- queilliinter oculos fupra os cornu im- poiitum , durum , duos pene digitos longum , conicum. Oculos habet nummi mifnici magni- tudine, pupillacryftallinalenticulari, reliquaparsvariegatamaculis & lineis flavis albifquc. Orishiatuscaftaneampoteftcapere, ipfum edentulum eft. Supra os carnea prominentia eii inftartonfillxhuman^fere. In utroque latere in medio pifcis, brachium eminet, quatuor digitoslongum, una juncl:Lira conftans-, inferior medietas brachii duos digitos longa, plus uno lata , exterior pinna duos digitos longa eft , unum lata in infimo ventre inter brachia duas habetpinnasfefquidigitumlongas, quae quafi pedes funt. Cauda conftat pinna duos digitos longa , fefquidigitum lata , ac fere quadrata. In inferiori corpore , fefquidigiti interftitio a cau- daetiampinnulamhabetparvam&talemetiamindorfo, trium digitorum intervallo a. cau- da. Cutetegitur, non fquamis, quae fuperius fufca eft, multis tuberculis duris , per dorfurn lnfignitaverfusanticampartem, &utrumquelatus. In utroque autem latere undecim nigras habet maculas lentis magnitudine & figura , binas ac binas juxta fe pofitas. Prope infertionem utnufque branchii etiam multas ejufmodi maculas nigras habet & ibidem in quolibet latere fo- ramenparvumincorpus. Infumma, inlateribus, circa ocuios , in extremis branchiis , raire variegaturpuncmlisalbis, nigris, lineifque itidem albis & nigris , ut vix exprimi poffit a pi- ftore. In to to autem inferiori corpore egregii miniati eft coloris , atque ibi cutis sequalis , vc- rumadtadumpaulumhifpida. m i C A P. 144 GeorgI MarCgravI Cap. II. I Tajafica. Taru. Tlraacangata. Acarama. (jfuaperya. ^Pirane- ma. Acarapucu. TA i a s i ca Brafilienfibus. Pifcis ocio aut novem digitos longus, corpore obterete& pyramidali , extenuatur enim verfus caudam. Caput eft illi grofliufculum & comprefTum: oculi eminentes & nigri, circel- loaureo : os edentulum. Sex ha- bet pinnas •, nimirum fub qualibet branchia unam oblongam , fub his in medio inferius unam bre- viorem : unam in medio dorfo aliam longiorem verfus poftremam dorfi partem , & e regione hujusunamininfinio corpore: feptima eft cauda, oblonga & in cxitu rotundata. Tegitur fquamulis parvis , coloris hyalini pallidi., macuiisvariisfufcisvermiculatisvariegatusper to- tum, exceptispinnispoftbranchialibus & infimo ventre , quae ex pallido fubflavefcunt. Cau- da eft undata fufco. Latet in arena abfconditus, ideoque capitur pedibus , eos ponendo fu- perarenamubilatet. Codus atque aflus bene fapit & convenitcumHollandorum^OJi/ eft enim carne aibiilima & friabili. P a r v Brafilienfibus: Pifcis eft latus & fubrotundus , vemm haud craflus , novem aut decem digi- tos longus ab ore ad pinnam cau- dx qux duos & femis digitos lon- gaactotidemlata: latitudo pifcis ieptem digitorum. Pinnas obti- netfex:duas magnasac latas duos circiter digitos; unam in dorfo,al- teram in ventre , quae utrobique ad caudam extenduntur; habet- que quaevis pinna in fine promi- nentiaminftarfuniculi, ea videlicet quae in dorfo quinque digitos , quae in ventre tres digitos longam. Poftbranchiasinquolibetlatereetiampinna eft duos digitoslonga , unumlataj & duas in inferiori ventre fub his , duos digitos longas , anguftiflimas. Capite eft parvo , ore ela- to, angufto, minutiffimisdentibusalbicoloris: oculis confpicuis , flavo circulo circumda- tis. Totumcorpusveftiturfquamismediocribus, quarum dimidius numerus niger eft , dimi- dius autem flavefcit , ita ut lunulas flavas in nigricante corpore geftare videatur. Circabran- chias flavedo eft & in initio pinnarum, poft aures macula flava in qualibet. Pifcis eft edulis. Pira Acangata Brafilienfibus, id eft, pifcis duro capite : Percse medise feu i^artSCtjEi magnitudine , feptem aut oCto digitos longus , ore haud amplo , oculis nigris , circello ni- gricante aureo & ruffo coiore mixto. Pinnas habet fex &feptimampro cauda: duaspoft- branchiales, duas in infimo ventre jun&as, unam verfus pofteriora inventre, &unamper totius dorfi longitudinem ufque ad caudam extenfam & erecram , firmis fpinis fuffultam quam in vaginam recondere poteft. Pinna caudae furcata. Tegitur fquamulis argenteis, aureo & igneo colore tranfplendente , prasfertim in dorfo : in ventre in argenteo thalaflinus color tran£ lucet. Pinna dorfi argentea tranfplendens & maculis fufcis infignita. Pinnae laterales albx , qux in ventre cserulefcentcs. Caudae quoque pinna in cxtremitate ca:rulefcit. Eft edulis. Acaravna Brafilienfibus. Pifcis magnitudine exaequat Pa- ru , fed non eft ita latus , & fqua- mulas habet nigricantis coloris. Cauda eft bifida,pinnatres digitos longa, duos lata. Pone utramque branchiam etiam pinnam habet, inferius in anticaparte duas angu- ftas. Pcr totum dorfiim & pcr ventrcm etiam pinnam utrobique extcnfam , acutam , continuam , in poftica parte corporis circiter unum digitum latam. Ospar- tt Histor. Piscivm Lib. L 145 Osparvum, anguftum, denticnlis minutiffimis. Oculihaud magni. Inutroque latere propc caudam acutiffimum habet aculeum; quos in latera poteft recondere & eva periusaddimidiampartemcoloriseftminiari. Branchias habet admodum amplas. Ponehas in quolibet iatere pinnae digitum quidem longae fed haud latae , & fubter has in ventre dua: fibi propinquaeduosdigitoslongae&fefquidigitumlatse, triangulares , fpinis fuffultae. A ventris medietateadcaudaeexortumufquepinnaprotendkur tres&femis digitumlonga, unumla- ta, itidemfpinisintertexta,quamabfcondere ferepoteftinrima ad hoc comparata : peruni- verfum dorfum ab Oceipitis fine ad exordium caudae pinna extenditur quinque digitos lono-a^ pauloplusdigitumlata, tenuimembranaconftans, duabus&vigintifpinis intertexta , quam erigereatquedeprimere&fereabfconderepoteftinrima. Cauda quae a corpore protenditur fefquidigitumeftlonga, unumlata, pinnam habet tres & femis digitos latam , & plus quam fefquidigitum longam. Color totius pifcis eft argenteus laccatus lacca florentiva. Squamulas habet minutiias quafi triangulares : inventreplusalbicat, fcu argenteominuslaccaeintermi- xtum cernitur. Capitur in mari & boni eft faporis , edulis. Acarapvcv Brafilienfibus 5 fluviatilis pifcis , in fefquipedalem longitudinem excrefcit, ubilatiffimus quatuoraut quinquedigitorum. Os acuminatum circiterduos digitos longum, haud ampium labia abfcondere & contrahere poteft ut foium hiatus appareat , nulloshabet dentes. Oculimagni, pupillanigrafpiendente, circuloexalbo&fufcomixto. Pinnashabet feptem: unam per dorfi longitudinem ad caudam fere extenfam , non latam , quam erigere & fpinis fuftentare , atquereconderepoteft: poftbranchialcsduas, totidem in infimo ventre, unampoftanum: Septimamprocauda, furcatam quatuor aut quinque digitos longam. To- tus fplendet fquamis argenteis minoribus : in dorfo tamen aliquid aufei admixtum : & in quo- libetlaterefexoblongxmaculaecaeruleaerufefcentes, non ita confpicuae. Pinnadorfi & cau- da dilute cinerei funt coloris , ut & laterales : duae in infimo ventre flavefcunt paulum ut & eaquaepropeanum. Eduliseft. ' Cap. III. TudianoDermelho. Tudiano uerde. funmcapeha. fawamca. Carauna. Cwruruca. Guaihiaja. p V d i A n o vermelho vulgo , fed rectius Bodiano : Brafilicnfibus Aifimixira & tetimixir* A Pifcis mediocris Percae magnitudine. Latitudo corporis, ubi maxima , duorum digitorum, T ProPe ^H 146 GeorgI MarcgravI propc caudam unius aut paulo plus. Corporis fere squalis latitudo eft. Caput parvum , os acu tum , fupcrius in antc- riori parte tres denti- culi acuti, minimi, in- ferius item , & verfus interiora in utraque mandibula alii minimi denticuli. Oculos ha- bet paululum eminen- Sori^rSctoo circulo. Pinnas habetfeptem: nimirum duas plus digito longas, haud latas, poft branchias in utroque latere unam: fub his duas pnfeis m ventre: aliam in ventre verfus caudam , duos digitos longam , fecundum longitudmem adnatam: unam itemtalemindorfo, tres & femis digitos longam : & feptimam prc » cauda , qu* eft quadra- ta diaitumlonga&lata. Tegitur pifcis fquamis fubtilibus, ita arde comphcatis, utadta- aumSabereflevideatur. Colortotius corporisflavus cum aureo mixtus Summitas autem Capitif &totum dorfum admediautrimquelatera , &fereufque ad fiuemdorfakspinn^ur- pur ei eft coloris egregii cum lacca mixti : extrema ora pinns ma,ons in ventre verlus caudam etiam purpurafcit ut & pinn*illi junda: totaliter : rdiqux jrinn* tovx cum aureo ^colorc ^- xtae, ut&totumreliquumcorpus. Parsultimapinn^majorisin.dorfoetiamflavaut & cau- da. Pifcis eft edulis. Pvdiano V e r d e Lufitan.Pif- cisoblonras, nimimm deccm di- gitos ab oris extremo ad caudae mi- tium ; corpus tres digitos latum> circa caudam autem fefqui. Os acu- minatum , haud amplum , anterius in fuperiori mandibula habens duos dentes acutos , longos • & feriem denticulorum minimorum : inferius in anteriore parte quatuor , longos , acutos , & feriem minutorum candidorum. Oculos habet parvos , pupilla nkricante, circello primum aureo, dein exterius albefcente. Pinnas obtinet feptem , nimirum unam per dorfi longitudinem ex- tenfam, fex & femis digitos longam , dimidium latam, quam fpinis erigere & fuftinere po- teft : po'ft utramque branchiam unam , duos digitos longam , paulo plus uno latam : fub ven- tre duas parvas junftas : a medio autem ventre inferiori una tendit pene ad caudae exortum, quatuor digitos longa , unum fere lata : Septima pinna eft cauda , quae cft quadrata aut paral- lelogrammifigura,fefquidigitumlonga, duoslata. • fotuspifcisveftiturfquamislatis, qnx ita compofitse funt, utmericubi fibi appofiti vi- deantur- lutei feu aurei coloris ac per totum ambitumlineafeufimbriaelegantiiTimaazuri feu ca^rulei coloris. Caput fuperius aureum eft cum magna macula coloris cx viridi thalaflini, circumdata azureo & azureis flavis fubviridibus & albicantibus ftriisvariegatum. Pinnaeduje laterales feu poftbranchiales & duae in ventrc albicant , inlaterali ambitu cssrulea lineolapra:- dit?e. Pinna dorfalis aurei eft coloris & ftriis undulatis caeruleis fecundum longitudinem nota- ta , qua: in ventremajor ex rufFo ad brunnum vergit colorem , ftriis itidem cseruleis fecundum lons;itudinem. Cauda rufefcit ftriata thalaffino ac cacruleo fecundum longitudinem , in extre- mitateautempaululumvirefcit. Pifcisinfigniscoloris&eduiis. Capitur inmari. Ivrvvcapeba Brafilienfibus: aut ctiam Itaiara diftus. Pifcis longus fcptem aut oclo digitos , duos auttreslatus, ubi latiifimus : ore fatis patulo , & ex triangulari rotundo , lingua angufta, brevi, denticulis minutiflimis : oculis ro- tundis , pupilla cryftallina & circu- lo rubro. Poft branchias in utroque laterehabet pinnam fefquidigitum longam, quadratam & cxterius circinatam : fubterhas, duasininferioriventrcjunclas; paulo poftoccipitium incipit pinna , anteriori medietatc fpinis fuffulta , pofteriori mollis , quaeten- dit fccundum longitudinem dorfi ad caudam ufque, & femperfit latior,propc caudamdi- ^itum lata. In inferiorc corporc verfus caudam etiam pinnam habct haud amplam. Cauda D conftat H I S T O R. PlSCIVM L I B. IV- I47 eonftat pinna fefquidigitum longa , plus uno lata, & quadrata. Squamatus pifcis , fed fquamis itaebmplicatisutlaiviseffevideatur. Pifcis univcrfi coloregregieruber, invcntre autem ex rubro&albomaculatus;inlateribusautemconitanter maculas habct puniceas, nigras, va- rias, majores & minorcs. Pinnae omncs funt rubrie & nigro maculata. Pinguis eft pifcis & boni faporis, optimus tamen affatus. Capitur in mari intcr fcopulos. Pa- rieti recens appenfus nocr.ii toto corpore clare lucet. Jagvaraca Brafilienfibus. Pifcis me iM -^- diocris Percae magnitudine , ore acuto , eden- tulus. Oculos habet magnos , pupilla cryftal- lina nigra, magna & ampla, circulo coloris ar- gentei? & fuperius maculamfanguineamha- bente. Pinnas habet in lateribus & infimo ventre fimiles praecedenti pifci : per dor- fumvcrofecundumlongitudinemextenditurpinnadigitumlata, ufque ad unum digitumab initio caudae, conftans tcnui mcmbranula undecim fpinis acutiftimis fuffulta , quam poteft ele- vare & fubfternere pro libitu: atque non folum componere fed & abfcondere in rima cui pinna infidet. Hanc fequitur alia contigua , unum digitum lata, pertingens ad caudre exortum, duos digitos longa, triangularis & fuperius definens in acumen. Gaudae autem pars reliquo corpori fubtenfi fubrotunda eft, fefquidigitum longa , continens pinnam furcatam , cujus pars inferior duos digitos longa, fuperior paulo longior. Ad branchias in utroque latere , in quolibet duos habet aculeos , in quorum medio alii funt minimi : his branchiis & aculeis ferit & vulnerat: feritetiamcumpinnadorfali&ci\miisquaefuntin infimo ventrc , ad quarum fingularum la- tus aculeus eft fatis longus , & quidem in pinna prope caudam in infimo vcntre fpina eft unum digitum longa. Totus pifcis tectus eft fquamuliscleganter difpofitis ; & quarlibet fquamula in ambituminutiffimeeftferrata. Color totius corporis eftargenteus, inventreplane albicat. Caput fuperius incarnati eft coloris , & hifpida tefta munitum. Pinnx omnes coloris funt di- luteincarnati: ea autcm quae in dorfo fpinis fuffulta?prope fpinas auro eft umbrata. Caro pin- guis & boni faporis , praefertim fi pifcis aifetur. Capitur in mari inter fcopulos . Caravna Brafilienfibus : Pifcis hic magnitudi- nem & figuramhabetut/«r«»^ ^-* fo paulum incurvato. Os habet triangulare , acuminamm , dentes parvos acutiflimos. Oculos magnitudine ftufcri Hollandici, pupilla magna, nigra , fplendente circulo rubro. Pin- nashabet mollesfine fpinis in lateribus : nimirum unam in quolibet latere, poft branchias, anguftam, duos&femisdigitos longam: duas tales jundas in ventre fubterillas unicafpina munitas : & unam prope anum digitum longam ac latam, unica quoque fpina armatam. Ante medium dorfum verfus occiput , incipkpinna definens ad cauda; initium , quinque digitos longa , unum fere lata , quae duabus & viginti fpinis crigitur : cauda duos pene digitos longa, T 2 unum 148 GeorgI MarcgravI unum lata , pinnam habet plus uno digito longam & quatuor latam paululumque exterius vcrfus ' iriteriof a arcuatam . Veftitur fquamis paulomajoribus, coloris ar- gentei & ftriis flavis & ex argenteo ru- fefcentibus fecundum longitudineni extcnfis a capite ad caudam ufque. In utroque latere etiam a capite ad cau- dam eminens linea tendit. Caput ex argenteo, rufo , flavo mixtum. Pinnae albx five argenteae , caudae pinna ruffa: venter albus. Capitur in mari inter fcopulos. Boni eft faporis, & lingua & caro circa mandibulas longe optimi ut in Carpione. P a c A m o Brafilienfibus , Lufitanis Enxaroco , marinus pifcis qui capitur inter fcopulos-, carne eft boni faporis , cute & colore ut noftrates Aalrupe : longus eft totus fere undecim di- gitos. Corpus autem verfus po- fteriora paulum gracilefcit. Ca- put illi eft magnum,latum & craf-- fum , inftar orbis , rictu ranas. Os lunatum , amplum & in eo in u- traque maxilla untis ordo den- tium non acutorum quidem fed folidoruin; ininferiori maxillavero, antica oris parte , ordo eft duplex. Oculoshabcthaud magnos, nigros, nonlongcabinvicemdiftantes , prominentes & fupra quemlibct oculum eminentiam quandam cutaceamjnftar corniculi, quemadmodum & in qualibet gena & circa os inferius, quatuor. Poft branchias (quas carnofas habet & molles, anguftafque) pinnam ob- tinet mollem cutaceam in quolibet latere , duos digitos longam & plus uno latam : in ventre etiam fubter has duas cutaceas pinnas anguftas , fefquidigitum fere longas , figura inftar lum- brici, confpicuas. Pinnaeabano& amedietate dorfi ad caudam definentes vix prominent, funtque cutacex ac molles. Cauda pinnam habet plus Lino digito longam cutaceam item & mollem. Ctitis eft glabra &in utroque latere abranchiis adcaudamquadruplicemhabetor- dinem pun&ulorum alborum. Pinguis eft pifcis&valde bona carne. Cutisillius facilede- trahi poteft. AiTatus tamen melior eft quam coetus. AnnotAtio. Aldrovandus lib. ni. de Pifcibus cap. 64. Scribit ranam marinam feu pifcatricem in Lufitania vocari Emxaroco^ fed Icones quas dat multLLm differunt ab hac noftra. Petimbvaba Brafilienfibus •, vulgo ^TabaC-pijpf/ afigLira didus: Pifcis tres aut qtia- tuor pedes longus , corpore inftar Anguillse. Os edentulum acuminatLim , ftipenori mandi- bulabrevioriquamfitinferior: eftque longimdo oris fefquidigiti , amplitudo, ubi maxima, vixunius. CaputnovemdigitoslongLimeftabocLilis ad oris extremum , crafllties e;us poft oculos quinque digitorum , hinc paulatim minuitur , ita utpropeosfittriumtantum digito- rum. In fumma aLitem longitudo capitis a finebranchiarumadorisextremumeft uniuspe- dis & unius digiti. Oculos habet fatis magnos , magnitudine nucis avellanas & pcne figura , pu- pilla fplcndida ccerulefcente , quam tunica ambit argentea , in parte anteriori & pofteriori ma- culaminiatanotata. Poftbranchias in utroque latcre, pinna directe protenditur a latcre fcC- quidigitum lata &longa rufefcentis coloris : hinc fex & femis digitomm intcrvallo verfuspo- fticam corporis partem , duae pinnae parvae rufefcunt inquolibet latereuna, fed magis verfus ventrem. Poft has pedis intervallo fequitur pinna rufcfccns duos digitos longa , fefquidigitum lata : fubhacautemeJLifdem magnitudinis & colorisunaininfimoventrc: demumafincha- rum intcivallo fere quinque digitorum funt adhuc duae pinnae rufefcentes paulo minorcs fii-, perioribus, unaftirfum, altcradeorfumelata: & inter hasortumfumitcaudainftarmurenae tcnuis , tcrcs , fex digitos longa. Corporis autcm longitudo a fine branchiarum ad cauda: ini- tiumcftduorumpedum&trium digitorum. Cutc cft inftar Anguillx glabra , coloris in toto corporc&lateribusabore adcaudam, hepatici, in dorfo triplici , in capiteduplici, inlate- ribus unica ferie macularum cacrulcarum mas;nitudine nummi mifnici fere : hx macula: a mcdio corporis in latcribus ad caLidam ufque in lineas coeunt: inter omnes autcm maculas cxru- ■i TT HisTOr. PlSCIVM LlB. IV. i+9 £«!**?. °f?l ''T^ macul*™efcentes. In inferiori corporc tam fub capitcquam ventrealbeldt&v^eturahqua rubedo infperfa. Corpus autem univerfum non exatte terS efttedcomprcfTuiii&latiuiculum, ventris cnim latitudo propc fccundum parpinnarumubi latiflimus, duommdigitorum., craffities ibidem totius corporis fexdigitorum Hmcpaula- S5"fn£C F°Pe CXOrtUm CWdX * ™ Paul° Plus autmi™s «affum, Acus pifcis vocari poteft de quo vide Gefherum. Annotatio. Aldrovandus lib.i. dcpifcibus, dataliquoticones Acuspifcis,fednulla iilarumconvenitcum hac quam Audor accurate delincat, quamque & colorib us fuis pi- ^^^^S^^^^^' exCept° quod h*cnoftra adcaudam P^am P i r a I v r v m e n b e c a Brafilienfibus ; vulgo Eocamolle , quia molli ore & aquis extra- ttusftatmimoritur: vivitinmari inczno: oblonguspifcishaudlatus: novem aut decem in- terdumpcdcslongus, duos&femislatus, ubilatiffimus. Os habct elevatum • quodamplia- re&rotundarepoteft: oculos magnos , pupilla cryftallina, circulo ex argenteo & brunno mixto. Scptemhabetpmnas, duas anguftas poftbranchiales , duos digitos longas : duas in infimo ventre ,unto , duos fere digitos longas , unum latas : unam poft anum firmafpina fuffultam: fextam per totum dorfum extenfam & bifcdam ; anterior ejus pars plus fefquidigi- to longa unum lata tnangularis , quam erigere & in rimam recondere poteft , mollis & tranf- lucens altcraparsufqucadcaudamfcreporrcaa, tres digitos longa , femidigitum lata, iti- dcmmoilis Septimaeftcauda, duosfcrc digitos longa, fefquidigitum lata , figura pentago- m cu,us bafis inferta in corpus. Squamas habet toto corpore argenteas , fplendentes, me- diocns magnitudmis , in dorfo viridis & aureus color tranfplendet : Pinns argentes & in me- dietateextenoreaure* Inquolibetlatcre linea tenditpaulumelata, etiam argentei coloris utrehquumcorpus. Eduliseft&bonifaporis. & Ca V. N JSQoamdia. Cjfuaperya. Curuatapnima. Tamoata. H a m d i a Brafilienfibus, Bagre do Rio vocatur a Lufitanis , pifcis corpore oblongo obe- fo , ventre moili , verfus pofteriora anguftiori. Capite comprcflb & ore parabolica: fi- gurae & denticulis mini- mis praedito. Eft auteni corpus duodecim aut qua- tuordecim digitos longu, duos & femis altum , ubi altiffimum. Oculi parvuli, paululum protuberantes, rotundi, pupilla nigra , cir- culo cx auro & umbra mi- xto. Branchiae fatis am- plae , & barba fex filis con- ftans, duobus fupra & qua- tuorinfra os : eorumquas fupra os verfus latus ftant quodlibet craffitiem habes fili quo literae obfignan- tur , qumquedigitoslongum & poft cujufque exortum fovea eft oblonga, inquambarbaj liutium mcumbit , vertendo iilam poftica parte , ut femper facit : quatuor inferiorum quodli- betextenusduos&femisdigitoslongum, interius fefquidigitum •, funtqucinfcriorafila bar- baenonitacrafTaut fuperiora. Pinnas habet feptem & odava eft pro cauda: nimirum poft quamlibet branchiam unam oblongam , firmiffima & acuta fpina munitam (quemadmodum & m exortu lpfms poft branchiam os durum eft triangulare) admedietatemcorporisante anum duas jundras oblongas, in extremitate circinatas : verfus caudam in inferiore ventre unamfere quadratam&in extremitate circinatam: in fummitatc dorfi magnam quadratam multis fpinis fuifultam , & poft illam unam longam anguftam , cutc carnofa conftantem , qua & corpus eft tedum. Cauda bifeda eft & quaelibet parsinexitucircinata. Cutetegitur non fquamis. Caputdurateftatet1:um, ofque fupcrius totum umbrjc coloris : dorfum &latera ci- nereicumpauxiUocaemleomixti: venteralbus: pinnadorfalispriorpropeexortum ejufdem T 3 coloris» I$0 GeorgI MarcgravI coloris ca:tera in totum nigri , fpinis cinereis : pofterior ejufdem coloris cum dorfo & lateri- bus: pinnie poftbranchiales totae nigrae: barba nigra, uti&pinnae ventris & cauda , licetin cxortupauhilumruffe. Afummitatebranchiarum per quodiibet latustendit in medio linea rubra ufque ad caudae initium. Capitur in fluviis, & eft optimifaporis, vulgoque comeditur. Gvaperva Brafilienfibus , pifcis cujus longitudo ab initio oris ad exortum caudae paulo plusduorumdigitorum (rcperiunturtamcn& duploma)ores5 ) corporismediicrafnties , ubi maxima.trium: laterum quodlibet unum digitumaltum. Caretomninobranchiis: os habet fatis amplum & ela- tum , projectum inftar canis , minutiftimis denticulis5 loco linguae lapidem habet inftar Carpionis : ocellos vix grani milii magnitudine , colore cgregii turcoidis. Inter ocellos in medio fuperioris labiifeu in fronte cor- niculum gerit furfum erectum & paulum rctrorfum ver- fum , & ante illud corniculum ctiam filum tenue <5t dimidium ferme digitum iongum verfus anteriora dire- cieprotenfum, pauiulumtamen elevatum, cuiappen- diculumadhjeretutinLiliis: filumhocretro reconderepoteft: nam poft corniculum fovea eftinvertice, hincparvaeminentia&iterumvallis, tuncad uniusdigiti longitudinem pinna in dorfo porrigitur quadrantem lata. Cauda pinnulam habet plus femidigitum longam : a cau- da interftitio aliquo verfus anteriora circa ani regionem iterum pinnula eft femidigitum longa &duxparvulc£ininferioricorporefubpecl:ore. In medio autem fere corpore, magis tamcn verfus anteriora , inquolibetlaterebrachiumobtinet, definensinpinnam duas trientes digi- ti longam , & pene ita latam , pinna autem brachiorum ofto conftat fpinis quae per pinnae lon- gitudinem difparguntur & anteriusprominentinftar o&o unguiculorum acurorum.Brachium quodlibetunicaconftatjunduraacverfus anteriora defie&it utita naturae pifcis commodius ferviat. Caret in totum fquamis fed tegiturcuteinventre molli, reliquocorporeadtactum afpera & fcabra , ut in Tiburonibus. Colorcutiseftobfcurerubricans, cuifufcusadmixtus , & per totum corpus maculasha- betnigras, figuraundarum. Pinnae & brachia etiam ejuidem funt coloris cum fufco mixti. Sed pinna in dorib in quolibet latere quatuor habet maculas nigras majores : caudavero& omnes pinnx minores elcgantcr variegatae funt. Ventriculum habet duos digitos Iongum,cum orificiotresdigitoslongo & duos circiter amplo , quod in ipfas fauces infcritur : Vndeven- triculum inflareinftarutriculipoteft. Caroejusnoncomeditur. Ad orbium claifcm pertinet. Vefcitur fquiliis : natans egregie explicat pinnas & infiat fe ut inftar orbis feu pilei appareat ro- tundus. Habui alium tantum colore differentem, duos & femis digitos longum, quitotus erat coracini coloris fplendentis , & fe inflabat. Cutis horum pifcium facile detrahi poteft & tomento impleta fervari. A n n o t a t i o. In defcriptione noftra Americae iib. xv. cap. 12. Iconem dedimus hu- jus pifcis fub nomina Pira-Vtoewah , quia eo nomine ad nos erat miffus , quod hic revocandum duximus. CvrvataPinima Brafilienfibus,Luiitanis Bointo. Pifcis eft Cordcovadi magnitudine, vel etiam major, corpore oblongo , fatis tamen lato & craflb , amplis branchiis , oculis grandi- bus argenteis. Caret fquamis & tegitur folummodo cute prxterquam in medio laterum: nam cujuflibet lateris medium a branchiis uique ad caudam pcrmcat lata linca aurei coloris; hinc a branchiis incipiens alia parallelos fuperius ducitur ad duas partcs totius longitudinis •, hinc haec parallcla fecat oblique aurcam , & pergit parallelos ufqLic ad caudam : linea haec parallela au- reae anterius & ufqtie dum aurcam fecat , duplici fquamularum ferie minimarum infignitur , & tota eft glabra 5 poftica parte ubi fecat auream & infra itidem duplici ferie fquamarum notata, fcd majorum, & linea ipfa non eft glabra ut anterius,fed aculeata quafi dcnticulus pifcium Co- lor pif- HlSTOR. PlSCIVM. LlB. IV. J5J lor pifcis in dorfo & lateribus fubvirefcens, in ventre albus & fplendcns. Pinnas habet feptem, mmirum poft quamlibet branchiam unam oblongam : duas fub his verfus pofteriora junctas in infimo corpore : unam iri medio ventre , & huic oppofitam unam in fummo dorfo , & adhuc in dorfo unam magis verfus anteriora. Abultimadorfali&ventrispinnacontinua, haudlata, acuta utrobiqueabitadexordmmcaudae : quse furcata eft. Capitur frequentius in mari & bonieftfaporis. Annotatio. Gdherus fcribit Thunnum vel Thynnum veterum , a Lufitanis appellari Bonito: item & Amiam ab aliis Boniton appellari e Rondeletio. Sednullaiconumquasille dat, fatis cum hac noftra convenit. Tamoata Brafilienfibus , Lufitanis Soldido fquia armatus) pifcis fluviatilis feu aquaj dulcis , edulis. Longitudo corporis ab occipitio ad initium caudac trium&femis digitorunv, longitudocapitis uniusdigiti; latitudopaulomajor. Craflities corporis 5 ubimaxima, nimi- rum poft occipitinm , trium , circa caudam duorum. Caput latum rana? ferme modo • os haudamplumj ad cujus quodlibet latusfilumhabetunumdigitumlonguminftarbarba/ os edentulum. Oculi minimi cryftallini , magnitudine feminis papaveris, circello aiiratocindti Pinnasobtinetoao; adquamlibetbranchiamunam, digitum longam , firmam inftarcornu in uno latere , directe a latere protenfam: duas in infimo ventre , nonitafirmasateiufdem magmtudinis : unam in medio dorfo, alteram in eodem dorfo prope caudam , minimanr unam parvam in infimo ventre prope caudam & odavam pro cauda , digitum longam & la- tam. Totumcaputfuperiustegiturteftadurainftarclypei: & univerfum corpus veftitum eft loricaexoblongisfquamofiscorporibuscompofita: funtque hs:c corporaper ambitummi- nutiiTimeferrata&quadrupliciordinetota lorica difpofita : id eft, coeuntpartesfeufquama^ lorica: in utriufque lateris medio , in dorfo & in infimo ventre. Coior totius pifcis obfcure fer- reus, praefertimincapite. Carne bona eft. Pifcis hic aqua carens in fluvio ubi eft , tempore ficco , per terram abit ut aquam qucerat. C a p. VI. Turaque. Acara pinima. Tirapixanga. Innominatus. p U r a qv e Brafiiienfibus , Piexe culoflavcfccntc. os acummatum fatis amplum , interius flavum , denticulis acutiffiniismu- nitum, qualcs & Imgua habet. Pinnas obtinet odo, nimirum in quolibctlatcrcpoftbran- cnias unam , uno plus digito longam , trientem latam, direde a latere protenfam : poft has in- terftmopenefefquidigitiininfimo ventreduasjundasfiguratrapezii, duos digitoslongas& totidemfere latas in extremitate : verfus caudam in infimo ventre unam duos dtgitos lotUm incorporeextenfam, fedplaneanguftam5 fupra hanc in dorfo parvula cftinftar cufpidiscul- telli .: m medio dorfo una pene quadrata , duos digitos lata , plus uno longa : Odava eft cauda vix fefquidigitum longa & furcata. Pirin* autem omnes inftar foliorum panavcris funt tenues & molhbus fpinis futtentantur. Squamulis veftitur peltatis , ita affabrc compofitis ut ad tadum glaber videatur. Venter totus albicat : latera & dorfum fecundum iongitudinem lineas habent a ternatimilavas&vindes. Orx fquamularum circumcirca brunmE funt, & videntur quafi rhombi ordine pofiti eflent brunnis lineis circumfcripti, & ac fi per unum ordinem tendeiet li- neaflava, perlateraviridis. Pinnaindorfofecundumlongitudinemftrias habctbrunnas reli- quxflavas. Caudamdemftriatabrunno. Caput fuperius maximam partem brunnum Pifcis aflandus , nam codus non ita bonus eft. Sapore autem multo antecellit Tareira do Rio qui multashaberfpmas. * H §k T a r e i r a do Rio (id eft, fluvia- tilis) oblongo corpore , dorfo redo, ventre paululum protuberantc : infe- rior illius mandibula logior fupcriori: dentes habet acutiffimos&inter eos duos longiores in medio inferioris mandibulae & quatuor tales infupe- riore : mordet vehementcr. Oculi fatis magni , prominuli , pulchri , pupilla atra, cxtera ni duas of- 'feas fpinas craifas retro dentatas habet, quibus pungit, quando ad fpiraculaap- prehenditur, caudam incurvatam fupra corpus levando. Os inferius habet, haudampium, edentulumj incifurae quafi parabolicae. Cute tegitur in fuperiori corporeferreicoloris&iti medio dorfo infignitur tuberculis nigris,parvis: inferius corpus totum album. Caro nihiliaefti- matur in cibis . Iabebirete Brafilienfibus 5 Rajae fpecies , ejufdem ma- gnitudinis cum Aje» feba , figura autem obtufl vomeris ad la~ tera extuberantis : fe* ctiones prope cau^ damutinilla, &prae- terea duo corpora cy- lindracea digiti craf- fitie protuberantia . Cauda long;a. Color pifcifuperius e cine- reo fufcus , inferius albus-, carneprobata eft & bona. Reperitur hic & a- ^lia Rajaefpecies prae- cedenti flmiiis , exceptoquodprocelTibusilliscylindraceisprope caudam dcftituitur. Color totiuscorporisfuperiusumbrae, pun&ulatuspertommmaculisnigris, feminis finapi ma°-ni- tudine: caudaaculeiscaret. Carnemhabet bonam. Reperiuntur hic & Rajae , quarum caudae tres & femis pedes longae , crafiae in initio tres di- gitos & in fine plane acuminatae, plenae tuberculis nigricantis in totum coloris , flexiles uc fcutica. N a r 1 n a r 1 Brafilienfibus 5 funt aliquot illius fpecies , ha;c quam hic defcribimus appel- latur T^jrmari pwima : Lufitanisi?^, Belgis ^tjljleestf vel &Z&U. Paftinacamarina. Cor- pus habet magnum , latum , ferme triangulare : conftans ad utraque latera latiflima pinna triangulari, carnofa: &propecaudamhabetduaspinnas, palmi magnitudine, fubrotundas, aequalis longitudinis : caput magnitudinem habet mediocris porci, craflum, comprefliim, inmedioquafifoflamhabens. Os triangulo fubrotundum , comprefllimpaulo & in promuf- cidem definens : nam oris hiatus quinque diftat digitos ab extremitate promufcidis verfus ven- trem : amplitudo oris duorurn & femis digitorum 5 cdentulum , fed loco dentium os habet lin- guae figura inferius in ore , quatuor digitos longum , fefquidigitum Jatum , ad fauces ufque pertingens , & fimile os fuperius , tranfverfim pofitum , duos digitos longum & totidem la- tum. Inferius os conftat e feptemdecim oflibus , albis , duris literae U figuram habentibus, quaS ar&e per membranas conjunguntur , hifce alia feptemdecim fubjacent , fingula fingulis , fpon- giofa ad afpectum, nec ita dura, fuperius os conftat quatuordecim oflibus literx J figura , quae eodem : I 176 GeorgIMarCgravI eodem rnodo per membranas fibi invicem agglutinantur , iifque etiarn alia quatuordecim oifa fupcrjacent : duo autem illa oifa per membranas anne&untur aliis oilibus capitis. Crariii cavi- tas fex circiter digitos longa eft , vix duos kta , in qua cerebrum latet. Promufcis tantum con- ftat cartilagine. Oculos habetparvos, nummimiihicimagnitudine: poftoculosinquolibet latereipiraculumamplum, pomi vulgaris capax; intra hsec branchiarumfoliarecondita ja- cent : ad latera inferius a flne capitis in quolibet quinque oblongas incifuras. Color totius fu- perius ferreus , maculis albis per totum iniperfis , magnitudine nummi mifnici; inferius to- tum album. Cntis tota glabra lxvifque. Corporis longitudo ab occipite ad exortum caudae fefquipedalis, latitudo inter extremitates pinnarum triangularium,trium pedum & decem digi- torum. Pinnarum prope caudam longitudo feptem digitorum, latitudo quatuor. Capitis longitudo decem , latitudo feptem digitorum , craiTities fefquipedis. Caudx longitudo qua- tuor pedum & trium digitoruni; craifities in exortu quinque digitorum,quae feniim gracilefcit. Paulo poft exortum cauds fuperius parvam pinnam curtam habet , paulo plus digito longam, & mox poft eam duos hamulos fibi invicem fuper ere&os , pifcatoriis hamulis fimiles & incur- vatos , longitudine trium digitomm. Caro boni faporis eft , fufficiens quadraginta hominibus faturandis. Cap. XVII. Tiracoaha. Corocoro' Quaticupa. Virbaco. ^AQcjui. Guarerua. PIracoaba Brafilieniibus, pifcis pedalem longitudinem adipifcitur, corpore oblongo , ut Zandat Pomeranorum. Os habct acuminatum , amplum , edentulum : mandibulam fupe- riorem longiorem inferiore , & fuperior pars oris prominet in rotundum conum e cartilagine conftantem: oculi illi fatis ampli, pupilla cryftallina, cir- culoaureo. Pinnas habet o- £to: nimirum duas in dorib tfianguiares ereftas , interfti- tio fefquidigiti : poft quamli- bet branchiam unamoblon- gam , anguftam : duashisbre- viores in infimo vcntre jun- &as, & propcanumunamtriangulatam; odavaeftcaudafurcata. Subqualibetpinna poft- branchiali barbam habet fex pilis craffmfculis conftantem trcs digitos fcre lon^is , eftque ejus cxortus prope cxortum pinnarum, vergens retrorfum. Totus veftitur fquamis mediocris ma- gnitudinis argentei coloris , & in dorfo ac fummitate capitis paulum canefcit. Pinnse quoque omncs ^ '» '»' "l^ ■ H I S T O R. P I S C I V M L I B. I V. I77 omnes canifeu cinerei funt coloris : poftbranchiales tamen nigredine dilutaefunt. Barba alba. Capitur arenofis locis in mari. Boni eft (aporis. Corocoro firafilienfibus. Pifcis dorfo incurvato, capitc & ore obtufo ; pcdalis longi- tudinis. Denticulos habct parvos, haud acutos : branchias fatis amplas , quarum anterior pars in fpinam defmit acutam: fex pinnas : nimirum in quolibet latere poft branchias unam tres di- gitos longam , fubtus in infimo corpore duas triangulares fere , fed in extremitate circinatas & anterius firma & acuta fpina fuffultas , poft a- num unam ctaifa, dura & acutalpina nixam, cui parvula fpina antiftat. A fummitate dor- fi pinna incipit , quie arcuatim ad medium dorfumtendit, firmis acacutisfpinisfuften- tata , hinc dcfinit & contigua llli eft mollis, quae & arcuata fere eft , & pene ad exortum cauda? protenditur. Cauda duos digitos lon- ga,quatuor lata.Squamis majufculis veftitur, totus argentei coloris , fedin toto dorfo&ejus fummitate diiuta umbra mixtis & per latera tranfverfim (non tamen ad ventrem ufque) in quolibet o&o ftriae digitum latum craftae ex di- luta Limbra defcendunt : ventertotusalbu^, ut&illiuspinnae. Pinna dorfalis, poftbranchia- les&caudaexargenteo & dilutaumbra mixtae. Pinnam atitem anteriorem dodalem inri- mam poteft recondere. Capitur in mari & eft edulis. Gvatvcvfa Brafilienfibus , BalabolL Congenfibus , Corvina Lufitanis , Pifcis corpore oblongo , dorfo paulum , ventre minimum curvo : longitudinem duorum pedum non raro adipifcitur. Os habet acuminatum, cujus inferior pars paulo longior fuperiore , quodque ampie poteft diducere ; dentes minimos , linguam conipicuam , branchias amplas 5 oculos ftuferi mngnitudi- ne , pupiila nigra, circulo argenteo : Pinnas obtinet fc- ptem 5 poft quam- libet branchiam u- namoblonga5duas fub his in infimo ventrepaululu ver- fus poft.cam parte; unam poft anum triangularem : unamtriangularemacaltam in fummitate dorfi, durmfculis fpinis firfrultam, & huic fere contiguam alteram in pofterion parte dorfi oblongam , qus aequalis fere latitudi- nis, atque ad exortum pene caudae protenditur. Cauda conftatpinna fere quadrata & lata Par- vulis rotundis fquamis totus veititur , coloris per totum argentei fplcndentis, cuitamenin dorfoaureustranfplendet, & ad tadum videtur laevis. Pinn2e&CaLidaut& venteralbicant. Afummitateautembranchiarumper medium latus ad caudae exortum tenditlinea argentei coloris. Capitur in mari ; ac optimi eft (aporis , ut ^>Ct|dt}ifctj noftratiunl. Saspius commedi. Vribaco BrafilienfibLis, Pifcis dorfo incurvato , ventre protuberante , quindecimaut fedecimdigitoslongus, quinqueautfex aitus, ubi altiilimu.s. Captit& osobtufum, conum referens triangularem : dentes parvtili , acuti: lingualata: branchiaeamplaeintriangukimde- fincntes; oculi dtipli ftLiferi magnitudine : pupilla cryftallina , circulo argenteo, cuialiquid cinnabrii mixtum eft. Pinnas habet fex , nimirum poft quamlibet branchiam , unam longam trianguium acutum referentem, ied cxterius paulum circinatam : fub his in infimo ventre duas trian- I ■ a j-8 GeorgI MarcgravI triansulares, anterius firmafpinamunitas: poft anum unam oblongam, in exteriori ambitu cuxinatam, molliufculisfpinisper medium fuffultam , anterius autcm dura & acuta fpina: a fummitateautem dorfi ad exortumferccaudxtcnditpinnalatmfcula, latitudinis fcre ubique 2?quali;,&acutis fpinis fuftentata: Caudaitidemlatainduoveluticornuadiftenditur. Vefti- tur fquamis magnis , in totum argentei coloris , fed cui parum cinnabrii tranflucet. Pinnse la- terales&infimiventrisalbxfcuargcnteje, dorfalis& caudaplus cinnabrii quamargcnteiha- bent. Afummitatedeniquebranchiarumadcaudam ufquc, (paulumarcuatim) tendit linea rubra & fupra eam in pofteriore parte corporis , in utroque latere, maculam habet nigram ma- gnitudine grofli mifnici. Capitur in mari : Edulem habet carnem & bonam. N i qv i Brafilienfibus , noftrates vocant fDietCnttAU : Pifcis eapite craffo, ore ranae amplo, edcntulo, cratTa lingua & inferiore.man- dibula paulo longiori quam fuperior. Anterior corporis medietas eft paulo la- tior , pofterior angufta & teres : eftque ut plurimum fex aut feptem digitos lon- gus, latus anterius quidem fefquidigi- tum aut paulo latior : Ocelli ipfi parvi quidem fed exferti, cylindracei more cancrorum terreftrium , pupilla nigra , circuloecinereofufco. Branchias habetamplas & poft quamlibet pinnam unam, digitum longam & latam , in ambitu circinatam : in ventre fub his paulo inferius duas juncTas : a medio dorfo pinna ad caudam penc continuatur , femidigitum lata , at in fine paulo anguftior , cui re- ipondetfimiiisininfimo ventre: Caudaplus digitum longa , minuslata, parallelogrammifi- gura.inextremitatecircinata. Ante exortum pinnae dorfalis duos habct aculeos fortes & fu- pra poftbranchialem utramque unum acutum. Tegiuir cute , cujus color ex nigro & umbra, gryfeoque mixtus, nimirum in toto dorfo , capite & lateribus , pinnifque omnibus ; Venter al- bicat, & in iateribus etiam plus albi quam nign aut gryfei eft. Per totum dorfum , caput & la- tera, puntTula nigra , magnitudine feminis papaveris, dilperia. In arena abfconditus jacet prope littus Maris, ac incedentes vulnerat. Edulis eft fi jecur & fel bene feparctur , alias lethalis utPayucu. Gvarerva Brafilienfibus , pifcis cor- pore lato , comprefioque , quatuor digitos longo, tres lato, ubilatiflimus, ore patulo, denticulis minutis. Pinnas habet fex : ni- mirum poftbranchiales dtias , parallelo- grammi figura ; duas oblongas & latas in fuperiori dorfo & infimo vcntre pofterio- ri , qua: in acumen definunt , figura fubulae. Cauda quadrata, feu potius parallelogram- ma, unumdigitum longa, & duas tertias partes digiti lata. Squamulis tegiturnigri coloris fplendentis inftar bombycini,quarum orae (quarundamtantum non omnium) fimbrias habcnt flavas inftar fcmilunularum. Pinna: omnes nigrae. Circa os autem linea crafla eft ferrei coloris & alia illi perpendiculariter fuperpofita : Corpus tres lineos latae ambiunt , quarum duss per latas & pofticaspinnasextenduntur5 fcaudametiamtalislineafccat & ejufdem coloris^ una pro fimbria ipfi eft. Oculorum pupilla nigra, circulus aureus. C a p. XVIII. pjOtt;pifcicLilusmagnitudineGo- bii vel interdum major, Sc ejufdcm figura?5 fquamulis autem parvis argenteis , fplendenti- bus inftar argcnti, in dorfo tamen paululum ecccruleovirefcitinftar Harengi. Oculiilliar- gentci , pupilla nigra : os parvum, edentulum , cujus inferior pars paLtlo longior fupcriori • na- riumforaminuladuo: caret branchiis. Pinnas obtinct feptcni; inquolibetlatereunam , in fummo dorfo unam oblongiufculam , verms anteriora : duas junclas in infimo ventre medio: unam poft anum : fcptima eft cauda in duo veluti cornua didutTa. Edulis eft. Gvarapvcv Brafilienfibus,CrfW^Lufitanis,Noftratibus C0lling^\3ifc^:pifcis corporc longo, I T — — TT^C «aajfj Histor. Piscivm Ln, IV. t?9 longo , fere a?qualis ubiquc craffitici , cxccpto vcrfus poftcriora , ubi magis magifque attenua- tur. Vt plurimura in feptem pcdum longitudinem excrefcit : & craffiticm corporis humani. Capnt & oshabctacuminatum, dentes acutos , rotimdos , ordine pofitos: oculosmagnos cryftallinos , circulo argenteo : Pinnas o&o, videlicet poft quamlibet branchiam unam trian^ gularem , dire&e a latere protenfam : unam tenuem anguftam fere in initio dorfi : poft hanc unam in eodem dorfo triangularem eredam5 fub hac in infimo ventre triangularem ; duas me- diocrestriangulares ininfimo ventre fubter poftbranchiales. Cauda conftatmagnapinnaih duocornuaampleextenfa. Apinnis autem triangularibus , tamin dorfo quam infimoven- tre, parvuke ordine pinnulas obiongos funt difpofitas ufque adcaudam. Vcftiturcute argen- tei coloris , cui in vcntre paulum caerulei , in dorfo multum mifcetur, ut color refplendeatr J n quolibetlaterelineafubtiliffimis fquamulis contorta defcribitur adcaudam ufquc. Boni eft faporis. Scomber Latinis , vide Gefnerum. Anno t at io. VerumScombriicOn,quamdatGefnerus,cuiiihacri6ftriAudTonsmm^ me convenit , propius accedit Icon Thunni , quam Venetiis miflam fe accepifiefcribit Gefne- rus. Vide& Aldrovanaumlib.ii. cap.5 3. • Corororoca Braiiiiemibus , Lufitanis vulgo Peixe Serra , verum retrius Peixe Sarda^ Pifcis figura corporis , pinnis ac coiore pracedenti plane fimilis , excepto quod multis fufcis maculis perambitumlaterum variegetur Boniquoquefaporis, multum tamen cedit Cavk* h, namcarohujusnimisficcaeft. Singulari aftutia & audacia efcam pifcatoribus fubducere novit & evadere. Camaripvgvacv Brafilienfibus"; Pifcis -dorfo recTro , venrre paululum extuberante} pinguis ad tactum & revera. Caput habet anterius acuminatum , os amplum , edentulum, quod in rotundum diducerepotcft , nimirum fuperiore mandibula, inferiori immota per- mancnte, ita ut duos pugnos humanos juxta fe vel etiam humanum caput poffit admitte- rc- Linguamhabetconicam, craflam: fuperiorautemmandibulabrevioreftinferiori, ita ut claufum os fuperius habeat : oculoslatiorcsimperiali, rotundos, cryftallinos & argcnteos: branchias ampliffimas. Longitudincm adipifcitur undecim aut duodecim pedum , craffitiem viri: Pinnasobtinetfepteni; duashaudproculdiffitasa branchiis, inlateribus proximevcn- trem anteriorem, longas, triangulares • cuilibet autem harum parvula fubeft, qux tamen natando vix videri poteft : in medio inferiore ventre itidem duas conjunclas , triangulares , b- tioresprioribus, fed breviores : has verfuspofticampartem corporis inferioris fequitur aiia foiitaria pinna, triangularis , lata, fquamata, qux appendice continua, angufta, protendi- tur ad caudae fere exortum : in dorfi altera medietate verfus pofteriora , pinna eft elata triangu- laris , lata, quasappendicemhabetverfuspofticampartero vergentem, elevatam, triplolon- giorem, inftar funis craffioris. Septimapinna eftprocauda, quac feftaeft & in ampiamex- Z z tenditur — g0 GeorgIMarcgravI tcnditur furcam. Squamis veftitur magnis, obrotundis fcupeltatis, majoribusimperiali, in dorib tamen minoribus : materia fquamarum alba , pellucida inftar matris pcriarum : funt au- temarctcfibiimpofitxfquamae, ita ut quadruplices aut quintuplices jaceant , acdequalibet antealiamprominetparsfiguralunxbifectai, quae argento obduda eft (rcvera repraefentat ar- Upget,quia Tiburoni adhaeret fugens. Oftodecim digitos 15gus,fere teres,quatuor digitos cralTus , ubi craflinlmus , in poftica parte attenuatur. Os habet tnangnlare cu, us par, fuperiorbreviorinferiori:etiamlinguam. Caput fuperius ad dorfumufqueduosdigitoslon- gum, circiter planum & figuratum ut palatum alicujus pifcis ftriis tranlverlis ; hac parte Tibu- roni firmiter adhaeret in ventre & capto illo fimul capitur . Oculi parvi , flavi, pupilla nigra, ie- micirculo flavo. Dentes nulli , fed eorum ioco multas minutiflims prommenux. 1 oft bran- chias utrobiquc pinnam obtinet triangulatam , duos & femis digitos longam , fubter in ventre duas iunctas: a medieta^e corporis tam fupcrius quam inferius , etiam pinna extenditur angufta ufqueadcaudam, quxpinnaconftatfcfquidigitumlonga. Cute tegiturpertotumcorpusci- ncrci coloris. _ , • tj _ Annotatio. Dcfcribitur hic pifcis ab Aldrovando lib. 1 1 1 .cap.xx 1 1 . fub nominc Kc- r morac. M^^Sk^. ~ x * ■■ "< H I S T O R. P I S C I V M L I B. IV. 1 1 1 morse, & addit Iconem Impcrati & fuam j Audoris noflri Iconi fimilem. CvREMABrafilicnfibus,fpccicsTainhsEgrandis&craFa. Pifcis marinus , induorumpe- dumlongitiidincmcxcrefccns,corporcoblongo,ferecylindraccoj more Trutse fluviatilis crallo & praepingui. Caput in conum obtufum definit , fuperius compreflum & latum du' rum, fquamis duris tedum. Os pro mole corporis parvum , parabolicum, labio fuperioricoh fpicuo , mobili , infenUs autem os triangulare , obtufum difcumbit , & paulo brevius eft fupe nori 5 edentulum. Oculi magni , rotundi , antcrius pofiti , nigri , circulo ar^entco Duo na num foramina fupra os. Branehi* femilunares , haud amplae. Pinnas habetfeptem ( odavam pro cauda, quae m duo cornua definit) nimirum duas poftbranchiales, ttiangulatas duas maeis verfuspofterioraininfimoventre, jundas: infummodorfoparvam, tribSs fufFultam duriuf cuhs fpinis : poft anum unam bicornem , & ilii oppofitam in dorfo ejufdem fere magnitudinis Tegiturfquamismagnisclypeatis, planis: color totius pifcis in fummitatecapitis dorfo& medietate laterum ob/cure cinereus, cui hyalius tranfplendet : reliquumlaterum 'venter& caput infenus argchtei /plendentis coloris, uti & pinnae ventris; reliqu* pinme cum cauda ci uf- dcm cum dorfo colons- , ... ' Prarpinguiseft&coausvelalTatusfineoleo vel butyro comedi poteft. Salitus & in Sole ficcatus adfervatur magna copia.Salitur quoque & in muria fervatur .Optima illius pars venter P A r a t i Brafihenfibus, Lufitanis Tamha , Belgis J?ar&er, pifcis eft in longitudinem pedis excre/cens, figura corpdris ut Curema , cui per omnia fimilis eft excepta magnitudine & quod circulum aureum habeat circa oculos. Carne eft ficciori & qux inter coquendum pinauedi- nem flavam de fe fundit. Magna copia faliti in fole exficcantur & reconduntur. Capiuntur re- tibus, ut & Curema, tranfiliunt autem retia elegantifpet1:aculo,quando illud trahitur: quando malacia eit magno numero ex aquis exfiliunt. ; A r a m a c a Brafilienfibus, Lmgoada & vulgo Cubrkunha Lufitanis, Solex eft fpecies com- preflb corpore & figuram habens Solese quam Belgaevocant Cotlge Os denticuhsacutisprae- ditum : caretlingua : oculos habetduos in unola- tere (ubi lapidei eft coloris) in altero nullum • pifi magnitudine, unumprope latus pofterius oris, al- terum fuperius & magis verfus pofteriora vergen- tem- pupilla lunata, cryftallina, hyalino colore tianfplendente. BranchijfatisamPl^;inquolibetautemlaterepoftbranchasS duos digitos longa, angufta , fupenus in pilum tenuem definens ; ad branchiarum ^fiiCin inn-' mo corpore funt duz parvz pinns jundx. Per totum autem corpus tam fS^uTm infc nus fecundum longitudinem habet pinnam ufque ad caudam «^^Sh^ tum latam . cauda fere quadrata conftat pinna tenui. Veftitur fquamulis parvuli , & n ^tofi- :^SS^ lapHeieft colons,inlateredexLalbl5 4it in mari inte^ Tibvronis fpeciesminor. Belgis eetl Crup^ajie, a figura. Convenitcummajore,ex- cepto capite quod tnangulare habet feuproutcor vulgo pingitur. Oculiparviadlateraipfius capitis. Osparvum tnangulare, longe infra pofitum , triplici ordine dentium minorum, unde ita nocere non poteft, os quippe habens anguftum. Caro meiius fapit quam majoris. Icon Pirametara quae fupra cap. vm. fuit qmifla. Vide pag. 15 6. ! '1 CRV- ,-•■ . -.mn » 152, GeorgI MarcgravI CRVSTACEI PISCES C a p. XIX. Guaja abara, CancermaximWy & varite alice Cancrorum fjiecies . Vaia ApArA Brafilienfibus , Cancer maximus elegantiffime variegatus. Cor- poris figura eft Lunas bifie&# fimilis , inlatitudine habens tres digitos , inlongitu- dine duos & femis (quamquam & majores reperiantur.) Tefta, ut dixi, lnnata eft , in utroque iatere pofterius exfe&a , & in acumina defmens. Anterior pars teftse ultra medietatem coloris eft obfcure brunni & variegata maculis ex al- ••bo flavefcentibus , & quafi folis pun&ulis conftantibus , ac in fui medio maculam brunnamhaben- tibus: pofterior pars ex aibo flavef- cit , ftriis brunnis , fecundum lon- situdinem ornata Pedeshabeto- 6lo •, fingulo^ quatuor internodiis conftantes , fubrotundos , ex albo flavefcentes : brachia duo , quod- libet duos & fcmis digitos longum &fefquidigitumlatum , quodlibet parva forcipe prseditum , quibus non ita arctc comprehendere poteft , ut alii cancri. Eft autem quodlibet brachium fuperius ar- matum & dentatum inftar criftx galli , ita ut quando vivus brachia corpori applicatis ea com- ponit , uti aptiflime poteft , criftas duas galli fibi invicem appofitas efie appareat. Tenacula reprxfentat roftrum galli, brachium itaque totum roftrum galli cum fua crifta. Brachia autem etiam ex albo flayefcunt & maculis brunnis funt variegata. In aquis natans per os aquam exfuf- flat , quafi ex fonte exfiiiret. Gefnerus Gallum Marinum vocat &pro Cancro Heracleotico Bellonii habet. G v a i a alia fpecies. Corpus rotundum , paulo oblongum, juglandem cum (uo viridi cortice aequat, octohabetpedes cancri- nos : duo brachia , quodlibet fe- reduos &femis digitos longum, at exilia ; in parte extrema cor- poris tres habct aculeos obtufos, & oculos plane exiles. Colorto- tius corporis , brachiorum & pe- durn eft albus 5 actotatefta dorfi caresiis maculis brunnis ordina- tim diftin&a , in fummitate ma- joribus , at in lateribus , minori- bus : Brachia parvulis maculis ex ruffo purpureis funt variegata:pe- desalbicantintotum, ut&ven- ter. G v a i a alia fpecies quae rarius capitur. Corpus ellyptica: figura? , latum , tres digitos & to- tidcm longum aut paulo minus •, tefta tectus eft ellyptica , in ambitu multis corniculis prazdita, fupcriusautemconvallibus: ocelliparvuliutaliis: inquolibetlaterepedesquatuorcum qua- tuor juncturis. Crura fubhirfuta , & in extremitate unguem nigrum corniculifigura habentia. Antcrius autem crus tres digitos longum , reliqua femper breviora unum altero. Brachiorum cumforcipibus, cujuflibetlongitudotrium digitorum, craflities humani digiti , forcipe fef- quidigitumlonga&fatiscraffa. Ipfae extrcmitates forcipis paulo plus fefquidigitum longar, roftratx & exterius verfus dentatae , quafi denticulis humanis , & ita apreiibi invicem quadran- tes complicata; , quafi quis roftrum dcntatum claudcret ■ in una tcnacula forcipis , qux move- tur fcor- I 5 — — HlSTOR. PlSCIVM. LlB. IV. 183 turfeorfim, in mcdio ctiam efl dcns albicans. Color totius cancri vivi faturate rubens , tit prana noftratia ma,ora efle folent ,'in medio corpore faturatior , reliquis partibus dilutior : eX- tremitas tenicularum ruffi cum brunno mixti, utcerafa nigratingcrefolent. Codusretinet colorem. Gvaia M i ri Brafilienfibus , cancerculus in falfis fluviis degens, numquamexcedit pruni magnitudinem; tefta illiuseft cllyptica , anteriore parte in multos angulos definente : ocelii parvi , breves : brachia duo , dextrum paulo minus finiftro : cru- ra o£to, quatuor internodiis conftantia, & brevibus pilis hirta: color teftae ferrugineus : brachiorum & crurum obfcure viola- ceo-purpureus. Pili crurum pallidi; inferius forcipum latus al- bicat. AratvPeba Brafilienfibus : Cancermarinus, corporerotundo&figurapomi. Crura habet odo : duo brachiola exigua : oculos elatos. Totum corpus tegitur tefta , anteriori par- tedentata, exrubro, brunno, viridi, caeruleo, albo miremixto colorata & pundulata , in cujus medio macula rubra , inftar pyramidis fere & ad quodlibetlatusglobus ruber depidus. Crura&brachiaflavefcuntexalbo, multis ftriisbmnnis variegata. Oculi cserulefcunt. Boni eft faporis. Ciri Apoa Brafilienfibus : Cancer marinus , tefta quafi ellyptica tectus , qux in medietatis anterioris ora dentata , & in quolibet latereinacutum definit angulumj mediocrismagnitudinis. Brachiahabet duo mediocria , itidem dentata : fex crura & fe- ptimi & ot~tavi locopofteriusduosremiges planos, quatuor internodiis, circumcirca pilofos, quibus utitur natans. Oculilonge afeinviccmdiftantes, parvuli, cylindracei, crafliufculi, nontamenlongi & adquemli- betcirrhuluseminetinftarpili. Totius tefhe color fufcus feu nigricans,in qua diverfo fuf- co cordis figura , aliaeque depifta:. Brachia fiifca, forcipes ex ca?rulefcente albent. Cru- ra ad medietatem internam viridi & albo mixta : medietates extcriores cajruleas : re- migumextremapars, quxlataeft, caerulea, reliqua viridis & albo mixta. Corpus inte- riusetiamcaerulefcit. Bonifuntfaporis. Ciri ordinarie V 1 «SL^u"3 ■tejf**imsp'' 1S4 GeorgI MarcgravI - ordinariein fundo aquae falfe ambulant , intcrdum tamen ad littora prodeunt cum decrcmen- to maris , fed rarius. Capiuntur maris reftuxu. C 1 r 1 Obi Brafilicnfibus : ejufdem cumpraecedentieftfigune, folo coloreex parte dif- ferens: tefta enim eft obfcure cinerei colpris , maculis olivaceis : crurum extremitas caerulea, remiges cinnabrii coloris. Brachiorum & forcipum interiora latera dilute , tenacuke forcipum infigniter caeruleje. Corpus inferius albicans cinnabrio mixtum. Maracoani Brafilienfibus ■, cancer parvus , in locis ambulans quae rcfluxu ma- ris ficca evadunt , alio enim tempore e lati- bulo fuo non prodit : corpore eft ferc qua- drato, dis;itum lonso & lato, anterius tamen paulo latiori : oculi propc fibi invicem appo- iiti , longi plus femidigito : tenues inftar aci- culie craftioris , quos erigere & apte in rima recondere poteft. Os habct amplum & majus quam cretefi cancri : crura otto , quatuor in- ternodiis . Brachium dextrum ipfi maxi- mum, tres digitos longitudine fuperans, fatis craflum, &fetotumpoftiiludpoteftabfcon- dere: forcepsautembrachiilatior , haudcraflus, referens forcipem fartorum , extuberantiis haud acutis loco dentium praeditus ; fuperficies brachii etiam parva tubcrcula habet : brachium finiftrum minimum, minus unoepedibus, forcipulaminimainftarfcorpionis. Crurararos habent pilos fufcos. Coloris eft in tefta fulvi, ut & in pedibus & minore forcipe , atque in infe- riori corpore : extremitatespedummagisrufefcunt. Brachium dextrum e fulvo obfcureru- fefcit- Eftedulis. Carara Vna Brafilienfibus : Cancer parvus , cujus cor- pus quadratum refert, cujusfinguli angulitranfverfimabfcifli, casterumcomprefliim, magnitudinc femi digiti. Oculipromi- nuli , haud longi , nigri , in angulis abfciflis confiftentes. Brachia brevia , forcipibus obrotundis crafliufculis : crura odo haud crafla, fed comprefla. Tefta cum cruribus epatici coloris, fcu inftar hepatis tofti: brachia itidem : forcipes brunni coloris, qua- lisfuccuscerafbrumnigrorum. Crura minutulis pilis hincinde veftita , ejufdemcum cruribus coloris. Agvara V c a Brafilienfibus : Cancer maritimus , qui mari refluente in littore difcur- rit , ambari gryfei , quod interdum ejicitur , admodum cupidus. Corpus quadratum , magni- tudine juglandis : oculipropeinvicempofiti, craffiufculi , cylindracei, haudlongi,paulum curvi, flavi, pupilla nigra. Cruraodo, promagnitudineilliuslongiufcula, haudcrafla, fed magis comprefla , quorum medietas pilofa. Brachia parva , dextrum paulo minus fmiftro. Te- ftaedorfaliscolorcincreus&circumcirca pallide flavo umbratus: reliquum corpus , crura& brachia pallide flava : forcipes albi coloris 5 pili crurum pallide flavi. C a p. XX. Vca una cancerpahHris : terreHres aliquot. Totiquiquya. Tamam vuacu. VCaVna Brafilienfibus : cancer in paluftribus dcgens : corpus ejus ellypticum, fuperius convexum, juglandiscumfuo corticemagnitudinemxquansveletiamfuperans. Cru- ra habet octo , qua- tuor juncluris : ante- rioralongiora, pofte- riora brcviora: oculos haud lonsie diftantes, cylindraccos , haud longos , quos crigit & rccondit , coloris pal- lide flavcfccntis,pupil- la hyalina. Brachium dcxtrumipfi maximu, interius multis tubcr- culis acuminatis pra:- ditum, ^ ll; Histor. Piscivm Lib. IV. 1 8 5 ditum , uti & forceps: finiftrum parvum. Color teftae fuperius olivaceus , flavo in extrcmita- teintermixto. Corpus inferius pallide flavefcit. Omnia crura & brachia caftaneifuntcolo- ris, forcipesetiamfuperius, caetera pallide flavefcentia unacum tenaculis. Crura omniain- ferius veftita funt copiofis pilis longiufculis obfcure caftanei coloris. Carne funt bona. UcaGvacv Brafilienilbus , figura & conformatione fua plane convenit cum anteceden-* te, exccpta magnitudine & colore, hic enim longe eft major. Cvnvrv Brafilienfibus , foemella eft Uca una , figura& colorc conveniens , folum magnitudine corporis & brachio- rum differt , minor enim eft quam mas & brachia habct parva, brachiomarisfiniftrovix aequalia, finiftrumque paulo gran- diusdextro; rarosquoquehabetpilos, cum Uca una tota fit hirfuta. G v a n h v m i Brafilicnfibus : Cancer terreftris : corpus illi rotundum, fcd paulum compreflum : magnitudine Auriaci mali. Pedes habet odto , quinque digitos longos, quatuor jnternodiis : crura longis pilis veftita : os magnum & ad latera oris utrimque latitudine unius digiti hir- futum, ut & corpus : Brachia duo, dc- xtrum magnum, finiftrum parvumj magnum longum octo digitos, latum plus duobus; parvum vix quartam partem iilius aequat. Oculi bini, quos inftar parvae pilas crigit & iterum in longa cavitate abfcodit : circa os qua- fi duo brachiola quae recondere po- teft & iterum depromere , & ufque ad oculos deducere. Celerrime currit , & quidem tranfverfim, itautoculos ad latus convertat & branchiumma- jus elevatum geftet. Maximo nume- roin filvis paludofis oberrant. Car- nem habent bonam. Aratv&Aratv pinima Brafilienfibus: Cancer terreftris, quadratae figurae, corpore hatid magno, tefta mtiltiplici colore picta , brtinno, cceruleo , albo, rubro punclatim varie intermixtis. Oculi prominentes longe di- ftantes, nigri, in angulis roftri pofiti. Crura o£to , quatuor interno- diis,comprefla, ruifa, ac per totum maculis purpurcis, nigris ac albis diftincta: Chelae duai nonita magnae , aequales , mffae , in extremi» tate ex albo flavefcentes. In ventre etiam flavefcit. Crura raris pilis nigris veftiuntur. Ciecie Ete Brafilienfibus : Cranguerfnho des tManges Lu- fitanis : corpus ad quadratam figuram acccedit , & totum vix fuperat majoris avellanae magni- tudinem : oculi prominentes longiufculi , quos recondere po- teft. Crura ocro: brachium finiftrum ipfi maximum, non tamen craiTum , forcipis tenacula tenuia & longa , aequalia , fine denti- bus : dextrum brachium tenuiflimum. Tefta coloris hepatici: reliquum totu corpus cum cruribus obfcure flavum ex pallido. Eduiiseft; & Brafiiiani illocurantmorbumquemvocantMia. CieciePanema Brafilienfibus , cancer praecedentiplane fimiiis, excepto quod for- cipistenaculuminferius breviuseft iuperiori. Potiqjviqjviya Brafilienfibus. Locufta marina, Belgis $£ttfa,Tttft. Longitudo corpo- ris a fronte ad exortum caudae feptem digitorum ; caudae fex : latitudo teftae dorfi feptem , ven- tris duorum & femis : totius corporis ambitus novem digitorum & femis ; caudse ambitus quinque, quae conftat fex tabellis , feptemjun&urisfibiinvicemappofitis: & habetcaudaad quodiibet latus inferius quatuor pinnas , unum digiram longas: caudae autem finis definit in quinque pinnas , feiquidigittim longas , Linum latas: extremitates laterales cujLifque tabellae definuntin cornu acutum : in quolibet latere quinque habet crura , quinque internodiis con- ftantia-, primumparcmrumfexdigiroslongum, alterumnovem, tertium pedem, quartum feptem digitos , quintum quinque : Qupdlibetautemunguemhabetincurvum, acutum,pi- lis multis flavefcentibus hirtum , inftar penicilli pictorum : crus anterius craflitie digitum sequat, reiiqua graciliora. Tefta corporis varie tuberculata, frcquentibus eminentiis inftar A a corni- - i.i i ajf-?i"'}M>wy 186 GeorgI MarcgravI corniculorum re&orum , acutorum , anterius fcatet . Oculi prominentes cylindracei , 8c pofteosduocornuafurre&aantrorfummclinata, digitum longa : ante oculosfupra os qua- tuor cirrhi exortum fumunt , & primo duo magni pollicis humani craflitie in exortu , ubi qua- tuor internodiis conftant , longi fefquipedcm & undique fpinofi ■ intcr hos duo minores, qua- tuorinternodiis, teretesfinefpinis , acultramedietatem bifecli, decem in totum digitos fin* gulilongi. PotiqjiqJyixe Brafiiienfibus , Squilla lata vocari poteft. Vide Gefnerurn. Tamarv Gvacv Brafilicnfibus:C/r;?w0?z de Salgado Lufitanis. Locufta: marince fpecies, novcm digitos longa , vel paulo plus. Capitis longitudo duorum digitorum : latitudo corporis propc caudam, ubi latiffnna, duorum digitorum ; verfus caput magis magifque anguftatur. Corpus autem habetundecim quafi jun&uras, quemadmodum caudain Gammaris : inpo- fticapartc corporis ad quodlibet latus duos habet proceffus fubhirfutos. Totumcorpuste- ttum eft crufta cancrina , albicante , fplendcnte inftar cornu politi , ad jun&uras autem fubni- gricat aut purpurafcit ; pcdes in quolibct latere tres , nimirum ad tertiam , quartam & quintam jun&u- — verfus pofte- riora reflcxos5 duos unum digitum,& duos femidigitum: fub ore parva tenacula quatuor craffiufcula , & quatuor tenuiora , quibus cibum tenet. Oculifimilesreliquis. Colortotiusfufcus. Co&i eduntur. CarAraPinima Brafilienfibus •, Marinheiro Lufitanis , quia arbores fcandit. Cancet parvus, licet paulo major Carara una , arbores manges didtas afcendens , acutiffimos enim un- guiculos habet, fed breves. Figura pene eft ut Maotia pebuna, fed paulo rnajor & longiori cor- poreatquecompreffo. Cruraodocompreifalatioraquamillius. Brachia eadem cum altera, ut& oculos. Differtcolore. TeftanigramultispLindulisrlavisvariegata.pedtuscircaosetiam nigrum , refert textum panni fubtiliffimi linei. Oculi nigri puncrulis flavis variegati , haud longi. Crura pallide flavefcentia , fimbriata circumcirca miniato colore , & minutiffimis pilis fufcis veftita : brachia rufefcunt & forcipes pilis nigris craffis veftiuntur. Potipem a Brafilienfibus : Gammarus praelongis brachiis : corporis longitudo quatuor digitorum , eadem craffitics , ubi craffiffimus : cauda plus quatuor digitis longa 5 fex conftans jun&uris. Crurafex: brachiaduo, novem digitos longa, fubrotunda, circiter dHtumhu- manum craffa , quinque jundmris conftantia , fexta eft tenaculum , pene duos digitos longum & aliqriot minutuiis dentibus mLinitmn ex adverfo ftantibus: Ante ha?c brachia, adhuc duo pariabrachiorumhabet. Barba illi odhipla , quxlibet fex pilis conftans tenuibus & ternis fibi invicem appofitis , duabus autem fingulatim pofitis , quarum quilibet pilus novem digitos Aa z longusp 1 1 ^ »».-1., &**•>< l8g GeorgI MarcgravI lon , Geb, lit pul- lus gallinaceus qui matrem perdidit. Rapax avis , crudam comedens carnem. Projectam fibi avem five vivam fivc mortuam unguibus arripit & roftro egregic deplumat , dcin dilacerat & carnem oflaque deglutit; unam harum diu vi- vam alui in munimento Mauritiiad Ilumen S. Francifci. AnnotAtio. Icon hujus avis haud male convenit cum Icone Nycticoracis (quam dat Gefnerus-, non tamen Ny- aicoracis veterum, fed vulgo fic didicirca Argentinam & alibi circaRhenum, avis pifcatoria:) nifi quod in capite tres pennas habeat. M a g v a r i Brafilienfibus ; Avis Ciconia: fimilis figura & magnitudine , atque etiam ex parte colore. Collum habet pedem longum 5 Roftrum redum , acutum, novemdigitos longum • crura longa & nuda ut Ciconia 5 caudam brevem, curn qua alae definunt. Roftrum in exortu ad medietatem uf- que ex viridi flavefcens, reliqua medietas extrema ex cceruleo cinerea. Oculos habet parvos, argenteos, pupilla nigra & cir- ca eos cutem cinnabriam, ac fimilemetiaminferiusprope ex- ortum roftri, feu inter roftrum & guttur : quam more Swembi, irafcens dependere finit fub gutture. Totum caput , collum , & totum corpus'albiffimis veftitur plumis ; ac inferiori parte colli pennxalbseillzefuntlongiufcula:. Cauda autem quoque alba, atfuperiusnigris aliquotpen- nistegitur. Alae in exortu albis teguntur pennis, fedprope dorfum nigris: nigredini autem perfplendet viriditas. Crura funt rubra ut & pedes , quos cum Ciconia communes habet. Ro- ftro crepitat, ut Ciconia noftras. Caro illius edulis. Gvaravna Brafilienfibus , Rufticola aquatica , magnitudine lacu. Roftrum habet te- res, paulo deorfum inclinatum, flavum, at in extremitate fufcum,quatuor & femis digitos lon- gum ; corporis autem illius longitudo eft totidem. Crurafuperioramediam partem pennis veftita, fex ^" digitos longa: digiti pedum quatuor ita difpofiti ut communiter ; quorum medius tres digitos longus, cxteribreviores. Tota avis pennis veftitur fufcis , multa umbra mixtis. Caput autem & Collum totum ejufdem coloris , & praterea albo punctulatum , ut in Ja- cu. Carnem habet fatis bonam , quam fxpius com- edi. A I a i a Brafilienfibus , Colherado Lufitanis , Bel- gis lUpelaer : Avis figura conveniens cum Euro- psis , folo colore difFerens. Anferis magnitudinc. Roftro inftar cochlearis lato , albo : collo longo, pe- dibus latis Tota alba eft, fed in dorfo & alis dilute incarnati coloris perfplendentis. Caro llhus eduiis, & fxpe comedi. Frequenscftad Flumen S« Francifci, & alibi paffim in locis palu- ftribus. P i c v i p i n i m a Brafilienfibus •, columba: filveftris fpecies, paulo major Alauda. Roftel- lum habct columbinum, fufcum : ocellos nigros, circello aureo. Totum caput, collum ftipe- rius & ad latera , dorfum & alas pennas habcnt obfcure cinereas feu lividas , oris nigncantibus lunatis. Longiores autem alarum pennae feu remiges, qua; inter volandum videntur, ruffi funt coloris, uno latere nigricantes, ut & in extremitatibus. Cauda longiufcula ex pennis conftat e cinereo fufcis , quarum & quardam nigra: & medietate cxteriore alba:. Venter albas pennas habet oris lunatts fufcis. Crura & pedes columbini albcfccntes. Carnem habent bonam , & funt admodum pingues. Picacvroba Brafilicnfibus , quoque columba: filveftris eft fpecics, coloris cinerei cum ruffo mixti; pedibus & cruribus rubris. Avicu- — mg-m ^rVJ H I S TO R. A VI VM LlB. V. 20S Avicula (cujusnomen^Au&ornonprodit) paficris magnitudine & figura , tota ni*ra , capite tamen albo , & cauda cx multo nigro & gryfco colore mixta. Clamat ?ip7 zip TviDARABrafilicnfibusj Uluteeftfpecies; Germanis Schleiereule , Belgis KtfX&tflJfe Capite rotundo, nafo elato , & plumis compexis conftrato , fub nafo roftrum habet ad uncum a bum: oculos autem nigros. Tota avis faciei fupcrficies , cordis, uti pingitur , habet fiVuram! plumuhs obfcure ex albo flavis, cum pauco nigro mixtis, quafi fimbria circumdata eflent Plu- im totius avis rmm albo & pallide flavo ac gryfeo: alx undats uti & cauda. Corpus fubtiliter punctatuni cum fufco. Defcnbitur & a Gefnero. r G v A c a g v a c v Brafilicnfibus, Lufitanis Gaivota, Belgis «^eeutee: Avis gallin* vul-aris magnitudine, roftro rcfto, Jongo, craflb , flavo. Caput fuperius nigris tegitur pennis ut & ul tima medictas alarum & cauda. Guttur, totum collum , pedus & infimus venter ac initium alarumfuntalba. Ovapomtinarena, gallinaceis figura, magnitudine & colorc fimilia • oux quidem boni funt fapons, fed caro avis nullius eft pretii. T a p e r a Brafilienfibus , ^Andorinha Lufitanis , Hirundinis fpecies , noftratibus fimilis ejufdem magnitudims & eodem modo circumvolitans. Roftrum breve, latiufculum habet & nigrum: osamplum, quodaperiieultraoculorumregionempoteft,utIblaujunior- oculos elegantes, nigros: alas longas, definentes ciim fine cauda- qux latiufcula eft. Crura & pedes ut noftratibus. Totum caput fuperius , collum , dorfum , ake & cauda pcnnas habent coloris ex micocumgryfeomixti; remiges alarum & extremitascaudxpaulomagisfufcefcuntreliquis partibus. Sub gutture & in pedore gryfei eft coloris , cum albo mixti ; venter eft albus , uti & iubcaudaalbet. Crura & pedes fufci. Cap. XI. TJittacorum majorum & minorum varia fbecies. P SiTTAcoRVMin Brafilia maxima eft copia & fumma varietas ; quos Brafilienfes com- muninominevocant Aivrv. Ariftoteles lib. iv. Hiftor. Animal. cap.x.fcribit- eaqm ovaparmnt, anjomment tncertum eft , mamfejlum vero ea. dormirc^. Ego utrumque adfir- mo cum Jul. Scaligero in Commentar. & quod ille de fuo Turdo refert & Accipitribus e^o de meo Pfittaco , quem Lauram vocabam ,nam fiepius de nodc feipfum expergifcens femifo- mnus fublocutus eft. Idem lib. v 1 1 1 , cap. x. fcribit, Pfittacum a Graxis etiam dv$mriy\*U. vocan. Pfittaci mdificant in cavis arboribus,ubi foramen extra rotundum faciunt, ac ova duo aut tna columbims fimilia imponunt fine nido aliquo ficto. Ova fi tangas , nihilominus excli*- duntur, ncc Pfittacus ea deferit. Pullos excluduntmedio Junio &fine: plumati autem pulli in- vemuntur apti ad eximendum fine Julii & medietate Augufti. Pfittaci juniores primum exclu- fi vermes craiTiufculos habent , in quolibet narium foramine unum , ac praterea in fummitate capitis tuberculum in quo itidem vermis craflus latet. Omnes autem vermes brevi fponte ex- cidunt, ac locus per fe fanatur . Fiunt varii coloris Pfittaci a Tapuyis , deplumando juniores & cutem vamscoloribusinficiendo, Lufitani vocant Papagios contrefeitos. Nullus Pfittacorum Brahlienf mm praeter Cuncos fe manibus tangi in corpore permittit. Primafiecies A i v r v c v r a v elegantiffima eft. Supra roftrum in capitc mitellam habet eleganter cceruleam : guttur, latera capitis & fuperior illius pars eleganti flavo veftiuntur , to- tum corpus teto vindi. In alarum extremitatibus pennse una medietate nigrae , altera croceae partim etiam in extremitate coerulese , partim hinc inde virides. In fumma eleganter vatieaa- tae.. Cauda viridis, fed quando illam explicat, fimbriata nigro, rubro, cceruleo. Crura & pedes cinerei coloris. Roftrum ex cinereo fufcum. Oculi nigricantes , circulo aureo. Lin± ;:■ %/f'j; H I s T O R. A V I V M L I B. V. 207 quafi acu pifta efiet. Crura & pedes fufci coloris. Caput anterius fupra roftrum mitellam ha- bet viridibus pennis : fub roftro inferiori ambiunt guttur pennae nigrae : Colli autcm latera, reliquum guttur , totum pe&us&infimum ventrem tegunt pennae flavicoloris: Extremum caput, collumpofteriusverfus, totum dorfum & alas extcrius ccerulci. E.xtrcmitatibus ala- rum plumaeflavae funt admixtae : cauda conftat longis pennis coerulcis , quibusaliquot flavoe immifcentur. In genere autern cceraleae perina* interius funt nigne & quodammodo etiam nigredincm ad latera de fe fpargunt. Anaca Brafilienfibus : Perroquet, magnitudine Alaudae. Roftrum fufcum, aduncum. In capitis fummitate epatici coloris pennae, ad latera circa oculos brunni 5 guttiir cinereum • col- lumfuperius & latera viridia. Venterhabet pennas ex brunno rufcfcentes. Dorfum viride maculam habet dilute brunnam. Cauda quoquedilute brunna. In alarum initio fanguinea macula five fimbria eft : reliquum alarum viride ■, extremitas thalaffmi coloris. Crura fupcrius viridibus veftitapennis, inferius cutecinerea, unguibus nigricantibus. Elegans plane avis. Maracana Brafilienfibus, avis Pfittaco plane fimilis (cu jus & fpecies) fed major,plumx totius ex gryfeo fubccerulefcunt , clamat ut Pfittacus. Fru&us amat , Murucuja imprimis . Maracana Brafiiienfibus , itidem Ararae fpccies minor-, magnitudine Pfittaci, figu- ra Ararae,caudalongatali,iT>ftro,&cutecircaoculos. Roftrumnigrum, cutis circa oculos alba , punctulata plumulis nigris. Ocuii flavefcentes , pupilla nigra. Totum caput , collum & alae faturate viridis coloris uti in Amurucurica) fummitas capitis dilutior & quodammodo cce«. rulefcit. Cauda fuperius viridibus & in extremitate coerulefcentibus , inferius faturate rubris conftat pennis. Alae interius etiam rubrae , exterius virides & extremitates cceruleae obfcure. In exortu cujuflibetalae maculam habet miniatam. Super roftri exortum , fuperius maculam habetparvam fufcam. Crura & pedes fufci. Clamat Oe, Oe, 0c^>. Qv 1 1 v b a t v 1 flavus eft totus, magnitudine Tuiapara ; roftro incurvato gryfeo , oculis nigris. Extremitas alarum obfcure viridis efl: cauda longa flava. Crura coloris incarnati. Fa- cile & valde manfuefcit. P a r a g v a Pfittacus eft niger , magnitudine Aiurucariu , pedore , dorfo & ventre medie- tate anteriore infigniter rubro. Oculis nigris , circello rubro. Roftro fufco feu obfcure cine- reo. Cruribus & pedibus obfcure cinereis. T a r a b e Brafilienfibus, Pfittacus eft viridis, major quam Paragua, capite rubro & pe£tore. atque initio alarum. Roftro & pedibus obfcure cinereis. AivavcATiNGA Brafilienfibus , Pfittacus magnitudine pulli gallinacei mediocris, totusviridisjoculisrubris&circaoculoscutealba. Roftro albo & cruribusalbis. Caudam habetlongam, viridem. Aivrvapara Brafilienfibus, in totum convenit cum praecedenti, fed minor eft. C a p. X. m Ipecu. Vrubu. 'Tamatlautracjue. Guirajemoja. Gurraru nheemeta. TP ecv Brafilienfibus*, Corta pao Lufitanis , Avis magnitudine columbae. Colli longitudo ■^duorum digitorum , corporis autem (juatuor, & caudse item quatuor, crurum fere fefqui- digitij in pedibus quatuor habet digitos, duos antror- fum, duos retrorfum verfos ut in Pfittacis. Caput ve- ■ftiturpenniscinnabriicoloris, in quo & criftam ha- bet inftar Columbae : collum ad roftrum ulque infe- rius nigrum , ut & fuperius ; in utroque autem latere linea eft alba,crafla, quae divifim ad dorfum protendi- tur. Alae exterius totae nigrae , interius albae • cauda nigra ; in ventre & cruribus fuperioribus pennae funt nigrae & albae. Roftrum illius reclum , acutum, fefquidigitumlongum,quo arborum corticcs exfcin- dit ut Picus. Urvbv Brafilienfibus , vulgo cett ^eitfctjetieterj Avis rapax , magnitudine Milvii aut Nifi , pedibus gallinaceisfubalbicantibus , cauda longa , & alisea longionbus. Pennaetotiuscorporis funt nigrae cum pauxillo ravi coloris hinc inde mixtx. Caput habct parvum , figura pene gallinarum Indicarum , cute tedum paululum rugofa. In fummitate autem capitis fecundum longitudinem quafi dividitur cutis , & in finiftro latere ca- pitis ;nfra oculum crocei eft coloris , fupra oculum coerulei , in fummitate item , reliqua parte cxruf- ■ I la GeorgI MarcgravI l Z0'6 ex ruffo fubbrunni. In dcxtro latcre capitis circa oculum fupernc & inferne crocei coloris, in fummitate itidem, reliqua parte ex croceo albicantis. Roftrum habct fatis longum , exterius aduncum, acutum,& ad medietatem ufque a capite cute obtectum ex croceo ccerule- fcente. In mediet.ite roftri fuperius narium foramen unum amplum tranfverfim pofi- tum - extremitas roftri , qu« cute caret , cft alba. Oculos habet elegantes rubini fere colore , pupilla rotunda nigra : palpebne funt croceae: linguam carinatam, in am- bitudcnticulisacutis praeditam. Faetetejus caro inftar cadaveris : nam & cadaveribus vefcuntur , & m maxima copia ftatim ad- volant in Capitania Sirigippo & Flumine S. Francifci , quando quis beftiam aliquam mactat. Fceda avis, fempermacra, num- quamfatura. A n n o t a t i o. Fr. Ximenes hanc eandem avem ita defcribit : Avis, quam Mexcani vo- cant Tzopitotl, ab aliis nationibus appellatur Aurah magnitudine eft aquilae mcdiocris, aut corvi, cujus fpecies videtur eiTe •, ungues habet curvos &nigros, crura parda, roftrum Pfittaci, & ad eundem modum fadum, froncem pardum & fine plumis, cum pilis pexis & nigris fimili- bus eis qui nafcuntur in capitibus Nigritarum. Vefcuntur carnibus mortuis & ftercore huma- no: Ignotum haftenus ubi nidifkent, aut pullos excludant, licet frequentiuima fitavis in Nova Hifpania \ volat femper valde alte , & fundit de fe gravem & horribilem faetorem inftar corvo- rum: volant femper catervatim , &infidentarboribus , & junclimcadaveradepafcunturfinc ullo certamine , atque ita fe ingurgitant utvix fe levare poiTint ad volandum , & facile hinc capiantur5 & quando caetera: vident aliquam non pofle fe movere, adjuvant quantum pof- iunt & ducunt ad aquam , nam ablutx recuperant vires ad volandum. Ajunt plumas hujusaviscrematas& in cinerem redactas , pilos ita tollere ut non renafcantur, quod&fter- coriformicarumtribuitur&fanguini vefpertilionum : cutisearum femiufta, fanat vulnerail applicetur, & fimul caro comedatur j qux etiam folet prodefle iisqui lue venerea laborant, uti aftirmant multi Hifpani , qui illas comederunt confilio Mexicanorum , & fanati funt, quod aliis remediis fruftra tentaverant. Cor ficcatum ad Solem olet mufcum. Stercus illius ficcatus &hauftus, pondere uniusdragmxmultumprodeft melancholicis. Diihnt Barbari , ubiova pofuerintnidum circumdare certis lapillis , qui tranfpirabiles faciunt : fed verifimilior eft opi- nio , puilos excludere fub terra , & e^imere pafcendos , & rurfus terra operire. Tamatia Brafilienfibus 5 Avis Aiauds magnitudinc feu Pici. Totapunctulata, &va- riegata maculis ut Turdus minor, Ger- manis vulgo Em Troftel: inventre al- bas habet pennas , maculis fufcis : fub gutture autem flavefcit uti & circa col- lum. Roftrumhabetlongum rubrum, fu- perius paululum fufcum 5 cujus fupe- riorparspaulo longior quam inferior. Supra nares fubtiles aliquot extant pennuke inftar pilorum . In pedibus quatuor habet digitos un- guibus aduncis. Caret cauda. Caput illius majus quam porportio corporis rcquirat , uti & roftrum. T a m a t i a itidem Brafilienfibus difta , avis aquatica , forfan gallina. Nifi roftrum obtinct, magnitudine yaf- fana afu : dorfo incurvato incedens & collo incurvato . Caput habet ma- gnum , oculos magnos nigros , propc exortum roftri cxiftcntes : Roftrum duos digitos longum , plus uno latum, inftal" MM ^^^^^^^^J "^ ■* <>■■■ HlSTOR. Avivm Lib. V. 209 inftar anatis quidem , fedanterius acuminatum: eftque fuperiorcjusparsnigra, inferiorfla- vefcens. Crura fuperiora pennis ntida , fatis autem longa : di- giti in pedibus quatuor , quorum tres anterius , unus poftcrius verfus, more gallinarum, funtque longi ut in IBatettjOen. Crura & digiti coloris ex virefccnti flavi. Cauda breviftima & non lon- |gior quaminYaflana. Caput nigris pcnnis veftitum , reliquum 'corpus brunnis j in ventre autem albicantcs pennae intcrmif- centur. GvirAienoia Brafilienfibus, Avicula magnitudine Frin- gillae. Roftellum habet vix femidigitum longum & nigricans, ocellos nigros. Totum caput , collum inferius , pe&us , infimus venter & dorfi medietas extima pcnnis veftiuntur cceruleis: collum fuperius & dorfi medietas anterior nigris : alae quoque nigrse, f^d quibus in initio illarum infperfae cceruleae 5 reliquae ni- grae funt , fed oras habent cceruleas. Cauda fefquidigitum fere longa & itidem nigra , defi- nuntquealae paulo poft initium caudae. Crura fufca 5 in pedibus quatuor digiti vulgari modo. Gvirarv Nheengeta Brafi- licnfibus •, merulae aquaticae magnitudine aut paulo major.Roftrum habetre&um, comprefiiim , nigrum , plus dimidio di- gitolongum: oculos Sapphyrinos , pu- pillanigra. Crura , quaefuperius veftita funt pcnnis cinereis , inferius nigra cute teguntur , uti& pedes, in quibus more vulgari quatuor funt digiti , ungui- bus acutis nigris. -—- Totum caput, collum, pedus & infimus venter pennis veftiuntur albis ad gryfeum dilutum accedentibus , dorfum autem leucopads five cinereis. A roftro in utroque latere per oculum ufque ad finem laterum capitis , macula oblonga tendit nigra. Alae nigrae , non tamen obfcure. Cauda nigerrimashabctpennas, quarumtamen extremitates funtalbac, &fuperius quoque aliquot albis teguntur. C a p. XI. Qocoi Ardete fyecies: alia fyeties. Cjuiratingd. oyfrdeo/a. lacarini. Guiratirica. (juiranheerngatu. t~^0 c o 1 Brafilienfibus, Ardex fpecies eft elegans : Ciconiae ferme magnitudine. Roftrum ^-^'habet re£tum, acutum, fex circiter digitos iongum, quodin exortu ex flavo virefcit : Ocu- los cryftallinos , circello aureo : circum oculos cutem cineream. Colli longitudo quindecim digitorum ; corporis decem, caudae quinque, cum qua alae definunt. Crura fuperiora mediam paitemplumata, ododigitoslonga, inferiora fex & femis , cute tedta cinerea ; digitosinpe- dibus quatuor, vulgari modo : quorummedius digitum longus , caeteri breviores omnes un- guibus lunaribus , fufcis. Guttur & totum collum funt alba , fummitas capitis & latera nigri coloris cum cinereo mixti. Ejufdem coloris criftam elegantem gerit eredani; atque ab ca duae elegantes plumae deorfum pofterius dependent , coloris ex nigro fubcinerei , quaelibet quinque digitos & femis longa. Anterius collum fecundum longitudinem maculatum eft plumis enigro & cinereo mixtis. Incoiliparteanteriori&inferiori, eleganteshabetplumas longas , albas , fubtiles propendentes , quas in pileis geftare folemus. Totum dorfum , alas & caudacinerci funt coloris diluti cumpauxilloalbomixti; fuperiormedietascrurum fuperio- D d rum 2IO GeorgI MarcgravI rum albis veftitur pennis. Per dorfi autem longitudinem cinereaz plumae cxtenduntur fubtiles, elc°antes,figura fimiles illis in collo. Caro illius bona eft , & faepius comedi. Reperitur hic &alia Ar d e^ fpecies, Anatis domefticae magnitudine aut paulo major. Roftrum habct re£tum , acutum, medietate anteriore, tam fuperius quam in- ferius , duplicitcr ferratum , quatuor & fe- mis digitos longum. Caput & collum ha- bet Ardeaej oculos nigros , circulo aureo-, collum pedem longum, corpus quinque digitos & femis , caudam quatuor cum qua definunt alae. Crura tota novem & femis digitos longa , fuperiora mediam partem pennis veftita: quatuor digiti in pedibus vul- gari modo. Roftrum fuperius eft fufcum, prope exortum autem virefcit e flavo. To- tum caput & collum fuperius pennasha- bent longiufculas , pallide flavas , nigro un- datas; fub gutture albicat : Colluminferius, pectus & infimus venter plumas habent albas fufco undatas , quodin ambituflavo eftfimbriatum. Totum dorfum & alae teguntur pennisfufcis flavoundatis, &remigesala- rum pennaefunt e nigro & cinereo, xqualiparte ,mixtae , extremitatibus albis. Cauda conftat ejufmodi pennis qualibus extremitas alarum , fed tranfverfim albo lineatis. Crura &pedes funt obfcure gryfei coloris, ungues fufci. Caro comeditur, fapit ut aliarum Ardearum. Gviratinga Brafilienfibus , Gar^a Lufitanis , Ardea: fpecies , Alberdeolae magnitu- dine & corporis figura. Ere&e incedit, collo longo, roftro extenfo , recto , acuto, flavo , qua- tuor digitos longo , cujus pars fuperior nigra , inferior alba. Crura alta, ut Ardeae, fex circiter digitos longa, pedum digiti ad vulgarem modum : crura exterius (ut & digiti) funt flava, inte- rius ex viridi & fufco mixta. Per totum corpus albiffimis veftitur pennis : In collo elegantiffi- mis plumulis albis, quae fubtiliores fiint plumis Sthrutionum. Aquatica eft avis. Cr ura fuperiora fine pennis. Ardeola columbae magnitudine vix par: collum habet longifTimum : Roftrum re- £lum, acutum, fuperiusfufcum, inferius ex albo flavefcens , duos & S. digitos longum , lin- guambrevem, acutam. Oculos mediocres, circello aureo , pupilla nigra : Caput parvum, collum tenue, at feptem digitos longum, cum corporis longitudo vix fit quatuor. Crura lon- ga,quodlibet quinque digitos 5 fuperior medietas mediam partem nuda : in pedibus digitos quatuor communi modo difpofitos,unguibus lunatis acu- tis. Color talis eft : prope oculos ubi roftrum in- feritur cutis melini coloris eft : Caput fuperius veftitur pennis chalybei coloris pallide fufcis in- fperfis:totum collum cumpeftore & infimo ven- tre plumas habet albasleucopads mixtas & palli- dis , ut variegatus appareat : dorfum nigrum eft, ex parte chalybeo-fufcum cum cerei colorispen- nis mixtum. Alarum pennae longx virentes , in extremitate maculam habent albam , reliqua fu- perficie ex fufco, chalybeo , cereo & leucopaeo cleganter variegata. Caudaduos digitos longa, quam teguntalarumextremitates, quaecumilla definunt. Crura fuperius leucopa:o & cereo mi- xta. Nuda pars & pedes cute melina te£ta funt. Vngues leucop3ei.Eredainceditavis& decenter. Iacarini Brafilicnfibus , Avis Carduelisma- gnitudine. Roftcllum habet craffum , cinereum. Crura & pcdes cinereos,cum quatuor digitis mo- re vulgari. Totum corpus nigris veftitur pennis , fed in quibus refplendet color inftar chalybis politi. Alx interius albicant. Oculi coerulei & pone illos amplum foramen loco aurium. Gvira- _ m H i s t o r. A v i v m L i b. V. ■ a 1 1 Gviratirica Brafilienfibus , avis Alaudx magnitudine. Roftrum habet craflum , re- clum, fupcrins fufcum, inferius album & paululum incarnatum. Crura cincrca cum quatuor cligitis more vulgari. Totum caput cum gutture & colli inferiorc & media parte cgrcgie fan- guineifunt coloris : oculi ccerLilefcunt j aurium foramina ampla. Latera colli, totum pcdus & infimus venter albis veftiuntur pennis. Collum fuperius habet nigricantcs, quibus pauca: albx mixta. Dorfumgryfcumeft (infperfisnigrispaucis)ut&initiaalarumj reliquum alarum ni- grum, ut & cauda, quae tres circiter digitos longa : orse laterales in alis funt albae. Gviranheemgatv Tupinambis 5 Avis pafleris magnitudine. Caput fuperius luteum, & guttur : coilum , pc&us , & infimus venter flavi coloris : ala: ex virefcenti & flavo mixtse ac fufco diftin&e , uti & cauda, ocelli & roftrum funt nigra. Crura fufca 5 hic mas egregie canens ut Frigilla, vulgo BitU^C Fcemina ejufdem magnitudinis plumis paflerinis veftitur , nec ita canit;fed clamat 'tfihrip, 'tfchrip, ut^a&r. . Cap. XII. Curucui. Caracara. Tijeguacu. Teitei. (juiragnacu beraba. (juiracoe* reba. (juiraperea. lapacani. C^bure. Andiraaca^. c U r v c v i Brafilienfibus ; Elegantiffima avis,fere magnitudine Pic#. Roftrum habet brc- ve, latiufculum, coloris fulfurei. Osamplum, &quandoaperittriangulatum. Oculos pulchros cceruleos circulo aureo ;& fub quolibet oculo maculam cutaceam al- bam ut gallinae : in palpebris fuperius & inferius pilos nigros duriufculos : Col- lum haud longum : Crura brevia & ad pedes fere plumata pennis nigris. Cau- dam habet quinque & femis digitos lon- gam, latiufculam. Subroftro inferiori in medio & ad utrumque latus quafi bar- bam fetis compofitam nigris , fed in qui- bus tranfplendet cxruleus utin Anatum collo: fub gutture autem plumae tantum nigrae. Totum pe&us & infimus venter egregie miniati funt coloris 3 totum dor- fCi & cauda fuperiusexcceruko & igneo iplendide virefcunt. Extremitas caudx oram habet nigram : inferius autem cau- dapennas habetalbas, nigro tranfverfim eleganterftriatas. Initiumalarum etiaminfigniilla viriditate fplendet, mediapars canefcit,nimirum plumis nigricantibus, minutiffimis pun&ulis canis confparfis,ut anates mares efle folent. Vltima pars,fcilicet longae alarum pennas ex fufco nigrefcunt. Crura,uti dixi,fere tota veftita nigris pennis,caete- ra cum pedibus fufca funt e ci- nereo. Digitoshabet difpofi- tosutPfittacus. Pennae fubter alas funt canae. Caracara Brafilienfibus, G^iwo/zLufitanis.Nifi fpecies, Avis magnitudine Milvii: cau- dam habet longam novem di- gitos5 alarum longitudoqua- tuordecim digitorum, quae ta- men nondum ad finem caudae pertingunt. Colorpennarum totus eft ravi coloris cum albis & flavis pundtulis : cauda albo & fufco eft variegata. Caput accipitrinum, roftro adunco, mediocriter magno, nigro. Crura habet lutea, pedibus accipitri- nis, unguibus femilunaribus nigris acutiffimis & longis. Avis galiinis valde infefta. Dd z Habui 1 u ■ ' l " 212 GeorgI MarcgravI Habui aliam ejufclem magnitudinis, & colore pennarum ut pracedens , fedpe&us & venter erantalba. Oculiaurei, &cutiseircumeosflava. Cruralutea. T 1 1 e g v a c v Brafilienfibus , Avicula paiferis magnitu- dine, aut paulo major. Roftellum habet breve , triangularc, latiufculum,nigmm: ocellos fapphyrinos : Crura &pedes cerei coloris, unguiculisfufcis, digiti difpofiti more vulgari. Tota avicula veftitur pennis coracinis : at in fummitate capi- tis maculam habetcylpeiformem iplendentis fanguinei colo- ris. Totum dorfum autem fere & utramque alam fuperius ad partem obtendit macula nigro-caerulea. Cauda brevis&ni- Sra- . , T e i t e i Brafilienfibus 5 quam etiam vocant Gmranhcm- geta & Gurmndi. Avicula rubeculae magnitudine. Aviario includitur pro canora ave, fed pipit tantum ut Rubrica, Ger- manis GimpeL Vefciturpaco & mamao. Roftrum habetbreve,craflmfculum,nigrum. Caput, collum fuperius, alae & totum dorfum & cauda nigris veftiuntur pennis,quibus aliquid ccerulei admixtum, ita ut iplendeant inftar chalybis politi. Guttur , collum inferius , pe&us, totus infi- mus venter & crura fuperiora funt lutea : ad exortum roftri fuperioris poft nares maculam ha- bet e pennis luteis. Crura & pedes fufci funt coloris ; & hic eft mas. Fcemina proportione & magnitudine plane refpondet mari , eodem roftro & iifdem cruri- bus; fed colorplurimumdiftert; eftenim viridisut Acanthis.German. Zyfchen. Alaeaccaput cum collo fuperius paulum fufcefcunt & ccerulefcunt mixtim. Dele&antur hx aviculae quin- que aut fex conjunclim Aviario includi. Gviragvacvberaba Brafilienfibus : Avis carduelis magnitudine. Collum inferius, dorfum & ventris extremitasluteifeuaureieftcoloris; caput fuperius & collum, dorfi medietas anterior, alae & cauda dilute viridis. In alarum extremo fufcae pennae mixtaefunt. Sub gutture ad oculos ufque maculam ha- bet magnam, nigram. Roftellum habet re£tum,afcutum, flavum, fupernapartepaulum nigricans. Crura& pedes fufcicoloris. Gviracoereba Brafilienfibus , Avis Fringillae magnitudine. Roftellum habet nigrum , tres quartas partes digiti longum , acutum & paululum deorfum fle- 1 xum: oculos nigros,linguam multipliciter fiiTam:in capite fuperius mitellam thalaftinis pennis5 reliquum caput , guttur & totum collum inferius , peclius&totusinfimusventer, cum dorfi medietate pofteriori cceruleis veftiuntur pennis, laclefcentibus , & a pecliore per initia alarum ad dorfum , ubi incipit cceruleus color, linea lata coerulea tranfit tranfverfim per exortum ala- rum : totum autem collumfuperius cum medietate dorfi anteriore profunde nigris fubtilibus holofericis veftitur plumis. Cauda fefquidigitum longa eft & nigra. Alae magnae , quae ad medietates laterales flavefcunt. Flavedo autem illa tegitur nec videri potcft quando avis con- fidet, quando vero volat alae ex nigro & flavo eleganter ftriatae videntur ; interius alas ferme to- talitcr flavae funt. Crurafuperiorapennisnigricant, &cceruleaquodammodofunt, inferiora nuda & cinnabrii coloris una cum pedibus , unguiculi in pedibus nigri. Habent autem pedes digitos quatuor vulgari modo diipofitos. Gviraperea Brafilienfibus; Avis Alaudae magnitudine. Roftrum habet breve,crafluif- culum, nigricans. Caput fuperius & collum, totumdorfum & infinius venter, pennas habent obfcure flavi coloris, ut cera citrina : caput inferius , guttur & collum inferius cum peftore ni- gras-, quales & paucae in ventreflavisfuntintermixtae. Cauda duos digitos longa & praeterit alas : Conftat autem cauda & alae pennis fufcis & nigricantibus, quarum quxlibet cum latera- li extremitate thalalfina, ita ut fufcas alae thalaifino yideantur ftriatar. Cauda itidem. Crura fu- periora etiam cerei coloris 5 inferiora cum pedibus obfcurc cinerei •, digiti quatuor modo vul- gari, unguibus nigricantibus. Japacani Brafilienfibus , Avis magnitudine Bemterczxxt Schancpue^j. Roftrumhabetni- grum, oblongum,acuminatum &paulum deorfum incurvatum; oculos auteos,pupilla nigra. Capnt veftitur pennis nigricantibus , collum fuperius , dorfum , alae cx umbra & nigro mixtis. Caudafuperiusnigricans, inferius albo maculata eft : Pectus & totusinfimusventeraccrura fuperioraexalbo&flavomixta, aclineisfeuftriistranfverfis nigricantibus intertexta. Crura fufca. Digiti in pedibus quatuor vulgari modo, unguibus acutis & nigris . C a b v r e Brafilienfibus •, Nottuae fpecies : avis magnitudine Turdclae. Caput habet romn- dum, H l s t O r. A V I V M Llfi. V. ± 1 3 dum, roftrambrevc,aduncuiii,flavcfcens,duoforaminanarium5 oculospulchros, magnos, rotundos, flavos, pupilla nigra : fub oculis & ad latera roftri multos habet pilos, longiuiculos* fufco?. Crura brcvia, totaliter pennis veftita , flava , uti & pedes : in iis autcm quatuor digitos more vulgari, unguibusfemilunaribus, acutis,nigris: caudamlatam, propecuJLisexortum aloe defmunt. In toto capite, dorfo, alis, cauda , coloris eft umbrce dilute : ac in capite & collo minimis, in alis majoribus maculis albis variegatur. Cauda vero.albo eft undata. Peftus & in- fimusventeralbicant & maculis umbrae dilutae variegantur. Facile manfuefcit. Collum ita circumagerc poteft , ut roftri acies exacte dorfi medietatem oftendat. Ludit cum hominibus iuirar fimiae & varios mimos facit adfpe&u fuo, & crepitus roftello j praeterea pennas ad iatera capitis erigere poteft ut cornicula fcu auriculas repraefentent. Viclitat carne cruda. Andiraaca Brafilienfibus, Veipertilio cornutus. Multi hic reperiuntur in Palmis nu- ciferisdegentcsj paulomajorcsnoftratibus,prxpingues, cinereicoloris,mollibus&longio- ribus pilis, auribus latis : in fingulis pedibus habent quinque digitos , acutis unguibus armatos. Dentes candidi, & fupra nafum corpufculum, ejufdem cum auribus longitudinis , fatis grande ex materia qualis illius ri&us, flexilc feu mobile. Alarum longitudo jequat femipedem Rhyn- landicum. A n n o T a t i o. Vide Car. Clufium , Exoticor. lib. v. cap. i . Ejufdem autem generis cum hoc noftro funt de quibus fcribit Oviedus, in infula D. Joannis valde pingucs reperiri , quibus aqLixferventiimmerfis&excoriatis incoWvefcantur3 nam pafleribus non minLis alboseffe, nec minus, ut afTerunt, boni faporis. C a r. XIII. z%iacucagua. Columba fikesim fyecies. II ■!! III GeorgIMarcgravI *»nf F^tusamnioniincludebatur,morealiorum animalium , habebat pilos, dcntcs un- au « ' imo totus erat pcrfcftus. Vafa umbclicalia inftar funis erant contorta , ut in reliquis fnfmantibus. Cor focmells duas infigncs habebat auriculas , cavas. In ventnculo os fupenus duo dioitos tranfverfos a pyloro fcu inferiore ore : eratquc in altcra parte ventricuh ubi ahas communitcr fupcrius os cfle folct proccflus inftar inteftini fpitham* longitudine , fed nullum exitum habens In ventriculo plane viridis materia foliorum arbons comcftorum invemeba- tur ■ PapiUasduasinpcftorchabcbat, codcm modo & fcetus.; mamms igitur ibi. Corium illiusfolidiflimum&tcnax. Animal fine dubiovivax. Intcftims omnibus exemtis adhuc fe movebat & pedes contrahebat ut vivum folct, quando pcndcns ad fomnum fe componit. Aiunaurapediscumtibiatresnervifolidifllmi, ad quemlibet unguemunus intenfus tendit, quibusuneucsincurvatc&vaUdimmcfcfuftcntarcpotcft. Annotatio Vidi hoc animal vivum e BrafiUa allatum , flgura cum Iconc fatis bcne conveniebat: prxterquam quod collum non erat ita longum quam dcdi in dcfcnpt. Amcric* ' 618 fubnomine Vnrn. Quemadmodum&fubnomineH^. hb.xv cap.v. fcdmoncn- dum duco, pofteriorcm flguram a Theveto acceptam minime quadrare^ quanquam ean- demGefnerus.cxpreflerit: fiquidcm non eft ventre tam pendulo, &unguibus magisincurvis, &caudamhabetbreviorem. Defummatarditate fatis convenit , quam in vivocum admira- tioneobfervavi: breviautcm interiit, antequam plura polTem obfervare. Male autcmGd- nerus ipfi Arftopithcci nomen indidit , nihil enim commune habet cum Simns. C A p. II. Carhueya. Tajibi. A r i g v e y a Brafilienfibus , aliquibus I v p a t i i m a , Petiguaribus Taibi (Lerio Sari- 'goj. Ximeni in N. Hifpania Tlaqmt^in) animal eft catuli fcu mediocns felis magmtudinc: C caput vulpinum habet , ore acuminato , cftque inferior pars oris paulo brevior fupenore : lin- guam lon-am , quam tamen os aperiens & morfum minitans non exfent , quamvis poflet, iM ■ i«, 228 GeorgI MarcgravI fcos , fed per totum dorfum quafi aduftos feu ferrugineos : fufcis autem pundtulatim infparfus color albus. Venter albicat & mentum inferius: Barbam quoque egregie albam habet,conftan- des nigri tem capillis, duos digitos longis & amplius, paffis , quafi ordinatim pexa fuiiTet. Quando haec fpeciesirafcitur , os ample diducendo & mandibulas celeriter movendo , exagitat hominem. Egregie faltant 5 varios frucrus hi omnes comedunt , extreme tamen Paco delectantur. ^//>«<7#//2m^priorimagnitudinepar: color pilorum maxima parte corporis nigricans, cuiumbra admixta ; in ventre autem fubccerulefcens e cinereo: caudae medietas ulteriorex ruffo flavefcens ; osccerulefcit. Ingenautraque magnamcopiam tenet pilorum longorum ex albo flavefcentium finftar magnas barbae hircinaej uti&ad utramque aurem. Crura&pe- Ludit & clamat ut alter. Guineenfis alim , minor eft priori 5 pilo ex umbra gryfeo , fufco & flavo admixto , fere ut in dorfo leporino : caputhuicparvum, caudalonga: caretbarba. C a p. VI. CoatL Tapijerete. Muresvarii. 'Oat i Brafilienfibus , eft vulpes, magnitudine felis -, cruribus brevibus & manibus Cer- 'copithecorum; nam &eorummore arbores velociter confcendunt & currunt ufque ad ramorum extremita- tes. Victitant fructi- bus, lubentiffime au- te ovis & gallinis.pe- des pofteriores ma- jores prioribus : in fingulis pedibus digi- tos habent quinque acutis unguibus: Ca- put acuminatu vul- pinum; auresbreves fubrotundas ut felis: oris pars inferior bre- viorfuperiore :habet promufcidem longa acuminatam , naref- que amplas quafi fiffuras : oculos nigros. Pilitotius corporis obfcure ochrae coloris, longi. Caudam habet longiorem toto fuo corpore , quam fuperius ere&am geftat & incurvatam, cu- juspaliannulatimvaricgaticum umbra & ochra. Quando comedit , morecanis, anteriori- bus pedibus tenet cibum. Multi etiam Coati reperiuntur coloris ex brunno nigricantis, feu interius flavi , cxterius ni- gricantis, fub gutture&pe&oreflavefcentis. Haecfpeciesappellatur a Brafilienfibus Coati- mondi. A n n o t a t i o. Habui aliquandiu ejufmodi animal circuratum & valde domcfticum & mihi amicum , ita ut ad os meum eniteretur , & ex illo cibum caperet : fed cum caudam fuam praerodere ccepiffet, non potuit ab ea abftineri , ita ut illam tandem pene totam confumcret, & moreretur; quod vitium & in fimiis obfervatur, Tapi- ,| ■ ■* HlSTOR. QVADRVPED, ET SsRPENT. LlE. VI. Z2$ T a p 1 1 b r e te Brafilienfibus , Lufitanis **«, animal quadrupes , magnitudme juvenci femeftns: figura corporis quodammodo ad porcum accedcns, capitc ctiam tali, vcrum craffiori, eblongo, fuperius in acumcn de finentc,promufcide fuper os praeeminentej quam validiffimo ncrvo contrahere & ex- tendere poteft: in promufcide autem funt fiJfur^ oblongx. Inferior oris pars brcvior eftfuperiore. rnaxillae ambae anteriusfafti- giatae , & in qualibct deccm dentes inciforii /uperne & infernqhinc percertum fpatium, utraque maxilla caret dentibus , fequuntur dcm molares , grandes omnes in quolibet latere quinque , ita ut habeat viginti mola- res& viginti incifores. Oculos habct par- vos porcmos : aures obrotundas majufculas , quas verfus anteriora furrigit: crura vix lon-iora porcims , at craffiufcula : in anterioribus pcdibus quatuor ungulas , in poftcrioribus tres? ml dia inter cas rnajor eft in omnibus pedibus . • in prioribus pcdibus, tribus quarta parvula exterius cft adj unda • f unt autcm ungulz nigricahtes non fclid* fed cav* ■ & qux detrahi pofliint. Ca- ret cauda, & c,us ioco proceflum habet nudum pilis, conicum/parvum, more Cutian Masmcmbrumgcmtalclongccxfcrercpoteft inftar Ccrcopitheci. Incedit dorfo incurvato utCapybara. Cutcmfo idam habct inftar Alcis3 pilos brcves. Colorpilorum in junioribus cftumbKclucidz,maculisvaricgatus albicantibus ut caprcolus: in adultis fufcus five ni^ri- cans fine maculis. Animal interdm dormit in opacis filvis latitans ■ noctu aut mane egreditur pabuhcaufa. Optimc poteft natare. Vcfcitur gramine , arandinc Saccharifera , braffica &c Caro e;us comeditur fed mgrati faporis eft. ' M v r i v m hic ingens copia tam majorum quam minorum. Majores plerique vcntrcm ha- bent album, caetera nign aut fufci coloris. Corpore funt obiongo. • UHte *raneu* figura muris. Corporis longitudo ab oris extremo ad caudam ufque dcdttt quinque digitorum; caudae fere duorum. Os habet acutum , dentes acutiffimos • fctotum cum tefticuhs pendulum inter pedes pofteriores. Fufci eft colons , fed in dorfo fccundum loneitu dinem a capite ad caudam tres nigras lineas habefcraflas. Ludebat cum kk , nec illam metue- bat, nec felis eum petebat. Carvcvoca Brafilienfibus, mus eft domcfticus parvus , plane fimilis noftratibus & eo dem modo rodens & perdens res quas attingere poteft. Gvabirv Brafilienfibus, LuCmnis rato da cafi , musdomefticuseftmajor quemrattum yocamus-, oblongo funt corpore, coloris ut noftratcs , & ventre albo. Magno numero in xdi» busobambulant,&multumdamniinferunt. C a Ps VII. Tajacu. TorcusCjwncen/is. Cafihara. Scyurus. rm JacuCaaigoara Brafilienfibus, Porcus eft filveftris,habens umbelicum in dorfo> Afigurapeneconvemtcumnoftradbus,&majoremmagnitudinemadipifciturquamannuus porcus apud nos. Aures habet breves, crura ut noftcr, caudam nullam. Pili illiiis funt mollio- ^m^ummmmm^^ res quam porcorum noftratium* nec ita fctas habct iri dorfo,fcd ubi- queasqualespilos. Eorum autem color toto corpore eft niger , pun- ctulis minimis albis variegatus. Caroilliusbpnaeft, &inftarpor- corum noftrorum domcfticorum, fed non habct tam craflum lar- dum. Annotatio. Habuicjufmo- diporcume Brafiliaabamicodo- no miflum, valde familiarem: qucm cum per femeftre & amplius aluiflem humidis cibis,utnoftrates folemus , mortuus cft ex ileo ut vi- Ff 3 deba- •■ ■****w u 230 GeorgI MarcgravI debatur. Dedi illum Clarifllmo Anatomico noftro Profcflbri D. Valkenbnrgio, qui illum in- cidit & diligenter obfervavit : Umbelicumillumautemquem vocant, e quo obfervaveram fepehumorem aliquem prodirqja&i haud abfimilem, judicavit eifc mammam: quia vafa mammaria habebat, verumcumdiligenter inquifierim ab iis qui in Brafiliadudumvixerunt, an catulos fuos illa parte aleret , numquam me illud potuerunt docere . quidam & negarunt, fed fugendum ptjebere papillis quas fub ventre habeat. In dorfoautem etiam fetas habebat, licet non ita craflas & longas quam noftrates. Porcvs Gvinbensi s, & e Guinea in Brafiliam tranflatus,figura ut noftrates & ruffi co- loris : in hoc autem differ ta noftratibus, quod caput habeat non ita elatum: aurcs autem longas & acutas plane & prolongatis acuminibus, caudam longam ufque ad talos propendentem. pi^ lorum expertem. Totum corpus tegitur pilis brevibus ruffis fplendentibus , nbn fetis, quibus & in dorfo caret , fed tantum verfus caudam in dorfo & circa collum paulo longiores habet pi- los. Planecicur. Capy-bara Brafilienfibus, Porcus eft fluviatilis: figurampeneporcorumhabet, magni- tudine exaequat porcum annuum vel bimum noftratem.Longitudo corporis a capite ad anum circiter duorum pedum , craffities ventris feiquipedis. Caret cauda. Pedes quatuor porcini: anteriores quatuor ungulis , pofteriores tribus praeditos. Eftque in anterioribus ungula media longiftima , duae brevio- res, quarta minima: in pofterioribus me- dialongior & duie minores:habet & cal- lum ad fuffiaginem ufque. Capitis lon- gitudo decem digitorum, & crafTities totidem fere : habetque craflum & im- proportionatum caput , & os longiffi- mum ac craflum: oculosmagnos , ni- gros, auresparvas, fubrotundas.Inferior maxillabrevior fuperiori; continetque in utraque anterius duos dentes incur- vatos , qui ad fefquidigitum prominent extra alveolos fuos, & ad duos fere digitos funt inferti; fed non eminent extra os,fed ut in lepo- ribus intus continentur. Dentes rcliqui mirandi funt : conftat totus ordo in qualibct maxilla octo offibus, in quolibetnimirum latere quatuor; & quodlibctos tres dentcs infcparabilesre- praefcntat: ut ita fint inqualibetmaxilla dentes viginti & quatuor , & in totum quadraginta ofto : funt autcm omnes in extremitatibus plani. Comedunt gramen & fructus varios. Caro comeditur, licctnon benefapiat,meliorafla,caputimprimis. Magno numero ad ripas fluminis Sl Francifci ambulant. Natare & urinari vel maxime poflunt. Nodtu ingcntem clamorem cxcitant & horribilem fereut Afini folent. S c y v r v s (quo nomine Brajilienfes afpellcnt nonproditur ab Auctore) Brafilienfis, noftratibns magnitudinc & figura fimilis , cxcepto colorc : os & dentes cnim habent ut noftrates lepori- nos&pilos &barbam: oculorum pupillam coerulefcentcm , auriculas brevcs , obrotundas: inanterioribus pcdibusquatuor digitos unguibus longis , acutis; quommmcdii paulolon- giorcs reljquis, & prxterea in interiori latcre parvulum nigrum. Poftcriores pcdes quinque habent S" 33 HlSTOR. QVADRVrED. ET SeRPENT. LlB. VI. 23 I habentdigitos, unguibus acutis , quorum tres longiores , &medius itidemlongiflimus, ex- tenorcs duo breviores. Caudam ejufdem longitudinis cum corpore villofam (non tamen tam cnfpamutnoftratcshabent) qua corpus. tegere poteft. Eteodem modofcdct edens utno- ftratcs. Color totius animalis eft ex pallido fla vo & fufco mixtus, videlicet leporinus Sub gut- tnrc&invcntrccftalbusj inutroque laterefecundum longitudinem maculam linearemha- betalbam. Caudapilislongisconftatexnigro& albomixtis. Manfuetum eft ammalculum & elegans. C a p. VIII. Tatu Jeu (tArmadiUo) varice illius jjjecies. npArv &Tatv-peba Brafilienfibus,L^m^/^Hifpanis,^^/oLufitanis: Bel ferenda carni cuniculorum. Pracfertur tamen caro fecundse fpcciei. K^fnnotatio. Fecimus hujus animalis mentionem in defcriptione Americxlib.xv.cap.v. ubi & hoc e Monarde, & Fr. Ximene annotavimus, pulverem laminarum qua: plane funt ofleae & durse , utiliflimum efle in Medicina : tum contra Luem Vcnercam, tum contra tinnitum & furditatem aurium : prsefertim ofliculi cauda: quod proximum eft ab illius exortu. Itemque pulverem cauda: urinam movere : & pulvcrem laminarum coadum in maflam , extrahere fpi- nas e quavis parte corporis. Cujus cxperimcntum facile capi poflct , fi quidem fepius exuvije hujus animalis ad nos ex America deferuntnr. Cap. s: 23* HlSTOR. QVADRVPED. ET SeRPeNT. LlB. VI, C A P. IX. I Maraguao. Qtandu. fiya. V| A «AGVAofeMAUcA,» Brafilienfibus , eft felis filveftris , eu jus hic multi repe- jy- Lrmntur, & vanorum eolomm : commuuirer funt fumavcfcemi pilo, e um nia " " aeufis inftat T.gt.dis: eodem modo clamant, grunniunt & fe purgant u : noftrate fc lcs o S quoquehabentfimiles .fedpupillarotunda&nigra.auresobrorunu s ut C ^rac ,arana bar dedeqv3rC N°" """' VefCUntUC **»« »^«P» dUa°nant a^ue avl nefimhm^n^ mli';nfibUS ^ ^" °"fa* LufitaniS: m*f** »**«" BeIgis.Magnitudi- neouc 21 £7 T, cotPus,mUnimm eft ^ule.s,rres aut quatuor digitos longis, ncque prlos habet . flavefcunt hi (cannnftar pennarum) ab mitio feu infitione in cutem ad di! m.d.anfcre longnud.nem , rehqua dimidia pars eftnigra, eufpis albicat. Interdum&Ioeo mgn , bntnnus eft color ex ruffo in qu.bufdam. Aculei hi aeuti funt inftar acfcu amn & ammal .llas poteft e.aculare. Corporis longitudo ab oeeipitio ad initium caudT unius wdt Rhynlaud. Cauds autem unius pedis & quinque digitorum. Cauda ab exo tu inoad medk tatem e tamaeuleoshabet, exterior med,etas nuda eft & raras habet fetas X poreorum Cap.,.Slong,tudoc.rc.tertnum&feraisd,g.rorum; itidemeftaculeatum, verumci caos& na esglabrum. Aureshabet parvasfub fpieulisfere latitantes: os infcrius remotum v«fe coUum, leponnum, b,n,sde„t,busquiforasconfpiciu„tur: nares patentes , ScideoTmnS & fere quadratam promufadem : oculosrotundos , prominentes .fulgiio inftar carta ^ l : piios multos c.rcum nares & os longimdine quatuor digitorum oui barbam fS„ r cporinamipfifaciunt. Pedeshabetfmtiorumquidemfimits.fedq Sor n Imodod,™ t.sconftantes, nampolhcecarct, quamvis locumhabeat, quafi abfciflus rffit A™ • S pedesfunt minotes pofterioribus Crurum anreriorum ttS^M^ST rum, pofter,oru„.pauloma,or. Cruraquoqueaculeara, fedpedesminime S Imerdm ut plurimum donmt noftu circumvagatur , & fpirat naribus quafi anhelarer Vi- ft. athbentergalhms Voccmed.tutSusi,, Scanditatbores, fed rardo grenu , oua utdk poll.ce caret : defcendens antem caudam circumvolvit , ne labatur , adraodun e m n etut ibSvia^ A n n o x a t , : o. Videtur efle idem animal , aut (altem fimile , quod Fr X.menes defcri b,t ubnom,ne^f«,~„fpi„of,: Tl^a^i», inquir, fp.nofum ftejnfdem form* &la" gmtud.ms cum rt,«{,» , „.g,i coloris ; quod animal tedum eft acule s cavi & Turis fcre fp,tharaamlong,s, qu.valdefimilesfuntfp.nis, &aculeis Herinacei, ficet&ouofdamn^os h^lb™°smm^^ cellu remponsfit mgtum ; aculeos ejaculatur , i„ ca„es ant co qfii ipfem offe„dunr& ncrfe quuntur, quutaharrenr utnulla induftriaant viribus extrahi pofliht, qSafcSmaima g,fquepenetra„t,„carnem, do„ec vifcera i„gredia„u,r , virtute quadaTnatut U atq ue. a ^ucunthumoremcotpor.s.utlsfusconfu^^^^ GS iftos i 1 1 jf 1 234 GeorgI MarcgravI iftos aculeos , &affirmantnovemillorum infubtilem pulverem contritos & exhibitos certo pondere , in vino, rumpere lapillos in renibus & vefica ; excitat venerem • & utiliffimas adver- ilis dolorem capitis eife , nam fifrontiaut.genis applicentur, ita adhaerent & infiguntur, ut nonantedecidant, quam ad modum fanguifugarum , poftquam vafa fanguinis exhauferint equibusdolororitur, & aeger liberatur. Sunt autem aculei albi & fufci , acuminaautemni- gra & valde acuta. Cauda illius brevior eft quam Tlaquat^in , verum craffior & iine rugis : ro- ftrumhabetinftarcanis, verummagisfimum; dentes in fuperiore parteoris: nonhabetacu- leos ad ventrem , aut extremam partem crurum , quae cute craffate&a eft & afpera : Cicurari poteft. 1 1 y a quae & Carigveibeiv appellatur a Brafilienfibus , Loutra a Lufitanis : eft ani- mal quadrupes amphibium , magnitudine mediocris canis : capite obrotundo quafi felino, ore tamen acutiori: dentes habet felinos 5 oculos ni- gros, rotundos-, nafum quoque inftar felis: aures obrotundas inferius pofitas 5 & pilos aliquot pro barba. Crura & pedes Cercopithecorum more, quinque nimirum digitos in quolibet , quorum in- terior brevior reliquis , & quilibet habet fuum un- guemfufcum acutum : caudam ejufdem longitudi- nis cum pede. Pilis tegitur ad taftum mollibus, haudlongis. Totum autemanimal atri eft coloris 5 excepto tamencapite, quod obfcure eft fufcum; & quod in gutture maculamhabeatfiavam. Clamorem editfere ut catellusjunior, intermifcensfonumqualem Caguy folet. Hocquod habui cibaviFarinaMandiocae inaqua madefada. Vivit & alioquin gammaris & pifcibus quos capit , praefertim fuffurando ex naflis pofitis. C A X. Aries guineenfis . Cuguacu-ete &■ Cuaguacu apara. Iaguarete. cupuacu arana. o AR ies GuineenfisfeuAngolenfis; vocatur lingua Congenfi Memeriambacala: magni- tudinearietisnoftratis. Caput habet craffum arietinum, occipitio tamen magis promi- nente quam in noftratibus : aures pendulas : caudem ufque ad fuffragines pendulam : fcrotum magnum , & penem in medio ventre : cornua parva deorfum ufque ad oculos incurvata &. quafitorta: ad collum inferius , jubamhabet pendulam longispilis conftantem, inreliquo corporcbrevespiloshircinos; nullamlanam. Caput &auresfuntnigrae 5 caudse quoque di- midia pars ab exortu , rcliquapars alba : adoccipitium pilifuntalbi; crura anteriora ufque ad genua alba , inferior medietas nigra ; pofteriora crura tota nigra & circa anum corpus & dor- fum album; in lateribus autcm nigras habet maculas. Crura &pedcs habet altos hircinos, dua- bus ungulis nigris. Variant tamen hae oves colore uti noftrates •, & quiedam fpecies caudam habct tibiam humanam craffam ad fuffraginem ufque pendulam & pinguem ; caret illaipecies juba illa ad inferius collum. Lanam quoquc non habet , fed pilos caprinos. Grandiores funt noftratibus & ingluvie pendulainftar bovis. Oves — — ' -~*~ HistOr. Qjvadrvped. Et Serfent. LlB. VI. 235 Ovcs & caprx hic plurimae. Sunttamen caprae omnes brcvioribus cruribus & minore capi- tequamnoftrates. Oves autem plane conveniunt cum noftratibus. Multi arictes hicinve* niuntur, cum quatuor cornibus. Scd hac duac fpecies animalium huc primum aLufitanisal- latx> fnntex Europa , & fucccffu tcmporis niagnum incrementum ceperunt. Cvgvacv-ete BrafiUenfibus, caprca cft, Lufitanis Cabrittho. Sunt autcm noftris capreis penefimiles. Caputfcptem digitos circiterlongum, oculis magnis, &nigris: naribuslon- gis , & patentibus 5 ore nigro , cute fplendente , auribus quatuor digitos longis , duos & fe- mis latis , venis confpicuis ; collo rotundo & magis glabro pilis, quam in reliqno corpore: eft- quelongitudocollicirciterquinque digitorum & femis. Corporis longitudo a coili cxortu ad initium caudx duorum pedum. Cauda brevis ut capreis efle folet. Crura quatuor , priora pedem, pofteriorafefquipedemlongaj pes quilibet duashabet ungulas nigras: & fuprahas duas minores fupra ie invicem pofitas. Pilis veftitur glabris , qui in toro corpore , cruribus & pedibus rufefcunt , in cqilo & capite fufci , fub gutture & infcriori collo albi. Cauda quoque inferius eft alba. A ures interius albefcunt , exterius funt fufci & fere carent pilis. Os inferius longiuspauloquamfuperius. Ruminatcibum. Manfuefcit facile. Quando unius autduo- rummenfiumaetatem habettotum corpus maculis albis eleganter eft varicgatum, quzefuc- ceftlitemporis evanefcunt. Cvgvacv-apara Brafilienfibus , caprea eft cum cornibus. Paulo major fuperiore , at cjufdem coloris. Cornua tria brachia feu digitos habent , nimirum infernum brachium quod longum, & apicem bifidum. Thyrfusfeu fcapus poilicem humanum eftcraffiis & odovel novem digitos Rhynlandicos longus. I a g v a r a Brafilienfibus , nobis Tigris, Lufitanis Onta: Lupi magnitudine, quanquam & majores hic reperiantur . Caput ha- bet felino quodammodo fimilc, craflumjbarbam quoquc fclinam & fimilespalpebras: aures breves, fub- rotundasfere utfeiis : crura quoque felina imitantia , pedes iatos , & in pedibus quinque digitos felinis fi- miles, &inplano pedis cujufquee- minentiammollemfeu callum, fu- praque adhuc rotundam eminen- tiam : ih pofterioribus quatuor di- gitos , & illam eminentiam majo- rem, minoriibidemcarent. Pedes anteriores funt craiTiores & latiores pofterioribus. Sin- guiidigitiungulam habent incurvatam femilunarem , acutifumam , .quas abfcondit utfeles folent, & rapere aliquid volens, extendit. Dentes habet acutiflimos : oculos csefios fplenden- tes, quino£tuipfisfplendentinftar ignis: caudamlongamfelinam. Totapellis conftat pilis flavefcentibus,brevibus,per totum maculata maculis nigris variis eleganter difpofitis.In junio- ribus pili iongiores funt , & paulum crifpi inftar lanae ovillae. Cmdeliflimum animal & homi- nibus juxta, ac beftiis infeftiflimum. Quando vorat prxdam , caput immittitin ipfum cadaver continuo vorando,non partem aliquam abripit ut alia carnivora animalia folent.Noctu ingen- tem clamorem excitat u u u inftar canis famelici. Titione vel fulfurato funiculo accenfb vel alio quovis igne fugantur nodu. Iagvarete Brafilienfibus, Onca itidem Lufitanis. Tigris fpe- cies alia ; ejufdem cum Iaguara fimpliciter dicra figurae,juvencum annuum magnitudine aequat. Pi- los habet breves fplendentes ni» gros cuiii umbra mixtos , & varie- gata eft illius pellis maculis atris, figura variaut inaltera. Hocani- mal adhuc crudelius eft altero. Cvgvacvarana Brafilienfibus, Tigre Lufitanis, aliaeft illiusfpe- cies. Magnitudine & figura plane convenitcum laguara, colorefo- lummodo differt. Nimirum pilos habet breves ut laguarete, coloris inftarcapreaeexflavp Gg 2 rufc- — . V 236 GeorgI MarcgravI mfefcentis&paulodilutiorisquamillius., &in dorfo obfcurioris, fubmento albicat paulu- kim , uti & in infimo ventre. Crudelitate caeteris eft fimilis. Caro ejus etiam comeditur , uti & reliquarum duarum fpe- cierum, & magis mihi probatur. m C a p. XI. Senembifeu Iguana. SE n e m B i Brafilienfibus , nobis Iguana , Cameliaon Lufitanis falfo , & falfiffime Belgis Le- guan. Erat longitudo totius animalis , quodhicdefcribo freperiuntur tamen longe majo- res) ab ore ab extremitatem caudae, trium pedum & o&o digitorum: corporis ambitusvel craffities , decem digitorum , ubi maxima. Tota cutis eleganter viridis , fed maculis nigri» cantibus &albis , in modum panni undulati hincinde variegata. Cutis conftat e fquamulis, in dorfo , cruribus & caudce initiopaulo majoribus , quamin reliquispartibus. Squamae cau- dae omnes aequales , non ut Car. Clufius obfervat. A cervice ad extremam caudam feriem habet planarum , fed mucronatarum inftar ferrae , fpinarum fecundum dorfi longitudinem, etiam virefcentis coloris : funtquefpinae iftae ad cervicem majores , lemperque minores fiunt, minimae in extremo caudae. Caputlongitudinem habebat duorum digitorum fereautpaulo minus, fingularibusfquamis, majoribus quam in aliis partibus te&um: colli longitudo fef- quidigiti , craifities quinque. Magnos & claros habebat oculos nigricantes , & binos nares patentes in prona & fere extrema capitis parte : fingulae mandibulae , cxiguorum dentium & nigricantium & brevium numerum habebant, & os linguam craflam : Pone caputin utroque latere albicantem maculam inftar branchiarum in pifcibus : fub mento ingluviem ad pe£tus uf- que propendentem,maximam partem nigricantis coloris5quam contrahere poteft & cum iraf- citurvelterroreafricitur propendere finit. Abore adingluviem feuin collo inferiori etiam habebat fpinas quales in dorfo. Quatuor cruribus erat praeditum & totidem pedibus , quorum quifque quinque digitos continebat; cruraque & pedes fquamis teCti ut reliquum corpus. Bina anteriora crura breviora pofterioribus , &non itacrafla, longitudo quatuor digitorum aut paulominus, ufque ad pedes fcilicet. Pedes autem anteriores longi unum digitum aut paulo minus-, digitiquinque&iniismediibreviores, quam medii pofteriorum pedum : intimus& extimus digitus binis articulationibus , duo illis proximi tribus , medius quatuor conftabant: omnium ungues nigri incurvati & breves inftar avium. Pofteriora crura longiora & folidiora anterioribus , nimirum longiaido eorum ufque ad pedes , eadem quae craffities collivelcau- daspropecorpus, nimirumquinque digitorunr, pedum pofteriorum longitudo unius pedis aut amplius : digitorum prior extimus anteriorum digitis extremis aequaiis magnitudine & ar- ticulationibus duabus , fequens hunc tribus , tertius quatuor , quartus , qui longiifimus, quinque 5 quintus feu ultimus verfus caudam etiam quatuor , aequalis cum tertio longitudi- nis: unguesutinanterioribus. Cotiledonum feries nulla ut Clufius alias obfervavit. Saltem poftica crura (tam fuperius quam inferius) inftar humanae furas fe habebant , priora autem non item : Craifities caudae proxima^corpori erat quinque digitorum , & attenuabatur femper do- necinextremitateplaneefletexilis & acutainftar fubulae. Quum maclaflem movebaturad- huc pelle dctrafta & cor exemtum fubfiliebat. Habebatin utroque latere ova ultradecem, quazdam cerafi magnitudine , quaedam & minora: pinguedinem infigneminftargallinarum: inventriculoinfignemcopiam fru£tuum, maxime limonum dulcium, quibus pro cibo erat ufus : comcdunt etiam farinham Mandioca; aqua madefadtam. Diu inediam tolerare poflunt, habui ad duos aut tres menfes fine omni cibo & potu , & denique aufugerunt , ita ut judicem fine dubio famerri diutius ferre pofle. Caro boni eft faporis , cofta & diu frixa butyro , & aeque benefapitaccaropullorumautcuniculorum. VigefimooftavoMaij, 1640. ma£tavi&fecui unum, pinguedincm habentem multam inftar gallinae. Partes internas , cor, pulmones, je~ cur» V ■i ■ v">* i- Histor. Q_vadrvped. et Serpent. Lib. VI. 237 cur, vcfiailam fellis , rencs, veficam, genitaliavafo, habetntaliaanimalia: amplumjecur; dupiicemventriculum, uiium anteriorem, in quem cibum priusrecipit, hinc inteftinumha- bctminimidigiticraflltic, acdecem circiter digitos longum, cui annectitur alterventricu- ltis ; ubi cibus planc concoquitur : hinc cxtera inteftina ufque ad rcftum. In anteriori ventri- culomagnamcopiamiarinxMandiocae&Milii Angolenfis crudihabcbat: Pofteriormajor totusfemicodo cibo plcnus erat, cui multi vermiculi vivi inftar eorumqui incaieogenc- rantur, inhacrebant: Inteftinum ultimum feu recTum ftercuscontinebat.Detra&apelle toti animali*& cauda amputata, harc adhuc movebatur. Vivax animal, nec fi quinquc autfex ictus in capite acceperit , moritur, nificervix cultro infixo vulneretur, tunc enimcumfan va. Taraguko <±Aycuraba. ^Tejunhana. Omnes Lacerti. TEiVgvacv& Temapara Tupinambis : Lacertus egregitis: corporis figura , capi- tis , oculorum , oris , pedum , caudae, convenit cum Senembij in hoc autem diifert. Pri- mototiuscorporiscoloreftniger, elegantiflimismaculis albis infperfis variegatus, &verfus extremam caudam , fexquafiaculeoshabetalbos. Secundo cauda craflior in exortu, Tertio caretillisdentatisaculeisperdorfi longitudinem. Quarto in pedibus pofterioribus exterior digitus paulo remotior cft a reliquis , & brevior. Quinto linguam habet bifidam longam , ru- bram, glabram , quamvelociiTime inftar ferpentis addigiti longitudinem protrudit & retra- hit. Nullam editvocem: patienseft: lubenter vefcitur ovis , quoe crudaforbet, Inediiepa- tientiftimum animal : detinebam alligatum , fed cum fe a vinculis abfolviiTet, liberum permifl per CLibiculum currere , &interdum dedihauftum aqux e vitro bibendum , ita adhuc obam- btilat quando fitit , aliastoto dieinangulo fuoordinario fedet. Libenterincumbitcineribus calidis: vigefimo Martii quifpiam partem caudae calcando dctriverat 5 poftea tamendenovo ad duos digitos crevit; primo Julii moriebatur inedia plane tabidus fa£tus , feptem enim men- fium fpacio nihil comederat , tantum aliquando hauftum aquje fumferat lambendo. Caro ejus comeditur. Plinius lib. 1 1. Natural. Hiftor. cap. 3 7. fcribit. Lacertis bifidaeft lingua ejr pilopi .Idem cap. 50. dicit: Lacertis & ferpentibus amputatas caudas renafci. Idem fentit Ariftot. Hiftor. Animal. lib. 2.cap. 20. qui&lib.v. cap. 28. Lacertos non annum vivere, fcd tantum fex Gg 3 menfes» I! I J ______ --. 238 GeorgI MarcgravI menfcs. Negocgo cum Scaligeroin Comentar. pag. 63 5. Scaliger abfciffasvult, fedego Plin. amputatasj namintegracauda abfcifla non renafcitur: fed amputatamexparte cum rcnatam vidi. Taragvira Brafilienfibus : Lacertus in & prope domos, in hortis & ubique frequens: longitudo ejus chrciter pedalis ; fquanquam reperiantur &minores.) Corpus habet teres , to- tumfquaraulis triangularibus cinereis feu leucopaeis teclum. Caret ingluvie fub mento ; dor- fumrequale: nutant velociiTime capitequando aliquid vident &celerrime currantmotando corpus. Sivideant hominemdormientem cui ferpens venenatus , autaliud venenatum ani- mal laedendi caufa appropinquat , illum excitant ne liedatur. Coire volens mas leni morfu ad- prehendit fcemellx cervicem , paullo poft ad latus fe inclinat , & fcemina propriam cau- dam furfum levando admittit marcm , qui pedibus comple&itur corpus ejus a tergo. Vide 1. Scaliger. in Comment. ad Hiftor. animal. pag. 2 04. Ubi de fimilis naturse La- ccrto agit. A m e r 1 c 1 m a Brafiiienfibus • Lacertulus tres digitos longus & pennam olorinam craffus, ubi crafiiflimus : crura & pedesfimilis figurae & totdigitis, ut Senembi. Ocelloshabetni- gros -, corpus autem fere quadratum videtur. Totum dorfum fquamulis veftiturleucopaeis*, latera autem fufcis, caput itidem & crura , cau- dayerocoeruleis: omnes autem iplendent, & ad tadlum apprime funt keves. Digiti in pedi- bus inftar fetarum porcinarum . Venenofum eft animal nt Lufitani affirmant, & cupidum exfugendi fanguinem ex gravidis mulieribus. Re- ferunt fceminamfemel tactam ab hoc lacerto , vel folum ejus indumentum , numquampoftea concipere. Carapopeba Brafilienfibus • Lacertulus tres, quatuor vel quinque digitos longus, ve- nenatus. Ficolorisex albo& cinereo fubfufcefcentis. Serpcns eft apprimc venenatus , nec antidotum cognitum contra illud virus. . Annotatio. Defcripfihuncferpentemlib.xv.cap.vi. Americac. Accepiautempo- fteaeNovoBelgio(nam&in feptentrionali parte Amcricae,licetnon ita frequcntes, repe- riuntur) exuviashujusferpentis cum capite(in quo adhuc dentes illi majores vifunturuti& minores) &cauda: tintinablum autem conftatieptem ejufmodi partibus, & eft pcne duos digitostranfverfoslongum: integraautem pellispedes quatuor & amplius longa , &novem digkoslata, ubilatillima. Squamarum ordo & color rectifllme convenit cum Audtoris deferi- ptione. CvRvcvcvBrafilienfibus: ferpens o&o aut novem pedes longus , &cra(Tiorquam Boi- ciningaj fquamis quidem utille figuratus, fed flavefcentibus , ac per dorfum maculisnigtis grandibus varie variegatus: nimirum intoto flavo macula nigra eft grandis, in nigro duae flavae, in quibufdam nigris etiam unica flava & fic continue. In ventre fquamas longas habet figura: ut Boycininga , flavefcentes. Serpens eft venenatus. Annotatio. Lib.xv.cap.v i . defcript. Indiae Occident. eundem ex aucrore Lufitano ita defcnpfi: truculentusanguis&plurimummetuendus, interdum quindecim palmos longus: praecipuum illi venenum in capite , ideoque barbari intercepto quantocius caput amputant & cooperiunthumo. Bo 1 t 1 a po Brafilienfibus ; Lufitanis Cobra de cip^ ferpensfeptem aut octopedeslon- gus , brachium humanum craflus ; tcres, ac in pofticaparreinftar fubulae acuminatus ; coloris ohvacei,inventreflavefcens. Veftiturfquamulis elegantibus quafi triangulatis. Vi&itat ra« nis5 Eftvenenatus. Annotatio. Au&or Lufitanus quem in defcript. Americae lib. xv. cap. vi. fecutus fum, vocabat Boitiopua, fed docuit me alter dicendum Boitimapua : quafi dicas anguem lono-o roftropraeditum , teres & oblongus ferpens , qui ranis folummodo vittitare dicitur ; Barbari afhrmant foeminas fteriles reddi fcecundas : fi lumbis illarum hic ferpens affricetur . Eodemcapite, plures ferpentes defcripfi , quorum Auttor nofternon facit mentionem, curiofi requirant. C a p. XV, . 1 ; %ma. Tejludinesvarice. Crocodilus. Ana inarboribusdegenshicreperitur, mediocris magnitudinis : tota ex flavo albicans -fuperius , at inferius per totum lutei coloris ; crura poftica medietate inferiori etiam lutei coloris, fed tranfverfim lineis nigris variegata , ut& lateraventris. Jabot 1 Brafilienfibus, Teftudinis terreftris fpecies, Lufitanis Cagado doterra. Tefta nigraefttefta, cuimultaefiguraehexagonaifuntiniculptae. Roftrum habetut reliqiue. Caput & crura funt fufca , verum maculis ex umbra variegata. Iecur hujus faporis eft optimi , & an- tecellit omnium animalium jecora fuo iapore. J v r v c v a Brafilienfibus , Tartaruga Lufitanis ; Teftudo marina: loco pedum habet quafi alas5 antenorum quidem quamlibctfefquipedem circiter longam , pofteriores vero brevio- res: caudamacutamconicam: oculos nigros magnos, os edentulum & inftar roftri volu- crum. Habuiquarumteftaetrespedeserantlongx, duos latx & fupra. Coftisipfiusinferun- tur teftae , ad quodlibet latus o&o : anteriores breviores , mcdix longiores, pofteriores iterum breviores.Ova illarum comeduntur uti & caro. Ponunt autem ovaftia ad littus maris, foveam in arena facientes & dein arena tumulantes. Saepius inveni veftigia illarum ex mari egredien- tium & retro abeuntium. Reperiuntur autem variae magnitudinis. Habui quarum lon°itudo erat quatuor pedum , latitudo trium : tantae molis ut a quatuor robuftis viris vix poflent mo- veri. Variis figuris geometricis teftaequafi infculptae vifuntur. Qujedamteftam nigramha- bent fplendentem, flavis lineis & figuris egregie interftin&am : alix aliter conformatam. Jvrvra Brafilienfibusj Cagado d' agoa Lufitanis ■: minor eft reliquis teftudinibus: Tefta fuperior decem digitorum. habet longitudinem , latitudinem autem novem, convexitate confiderata: Inferior tefta novemdigitoslonga, quatuor & femis lata & plana : Ellypticam autemfiguramhabetfuperior. Infrateftam feabfconderc poteft; &collum rurfusad trium digitorum longitudincm foras extendere. Caput tresdigitos craffum, &paulo oblongiusj nafuselevatus&acuminatus: osamplum; oculi nigricantes , pupilla nigra. In pedibusqua- tuorungues obiongi, nigri; cauda brevis acuminata;cutis rugofa & quafi fquamis confta- ret: Teftafuperior fufca, inferior flavefcens. Ovaponit fubrotunda dimidii gallinaceima- gnitudine , tefta alba ut ova gallinarum , boni faporis fi frixentur. Comedi aliquoties. Accepi vigcfimo Juliianni i63 9.unam&peraliquot diesbatatasipfiprxbuipro vi£tu& Hh tunc • n 1 < ; I rf ? 242 GeorgI MarcgravI Histor. Qvadrvped. et Serpent. Lib. VI. tunc ova ponebat quotidie ; poftea nihil dedi, & vixit tamen ad finem Aprilis anni 1 641 . tan~ tumpauciiTimam aquaminterdumfumens.&femper fubteaomeorefidens,itaut viginti& unum menfes incdiam toleraverit. Sonumedit inftar ranae brcvem Kick Kick, tantumfemel aut bis fingulis vicibus fonum edit, idque rarius. I a c a r e Brafilienfibus , Cayman /Ethiopibus in Congo •, Crocoddm Latinis. Habui fex , feptem, octo etiam novem pedes longos. Caput paululum compreflum habent; os fubrotun* dum feu ovalis figura. Oris hiatus amplus, nam longe ultra oculosidaperiripoteft. Dentes habct in fuperiori &inferiori mandibulamultos, acutos,quofdamlongiores,quofdam-bre- viores. Mandibulam autem fuperiorem movere poteft : Linguam habet nullam, fed tantum membranam, qux mandibula: interiori interjacet & linguos figuram refert, quam tamen fuftol- lere nonpoteft. Oculoshabetmagnosrotundos, claros (non fuillos) cxfios,pupiIla nigra: quatuor crura & pedes, quorum duo anteriora teneriorafunt ( ne nimium grafiari pofletj bre- viora& quinque digitos continentia in pedibus, quorumtres interiores unguesnigros habent more avium, duo exteriores carent unguibus : pofteriora crura craftiora & longiora, quatuor di non autem, ut falfo de retromingentibus animalibus affirmat Arir- ftoteles, averfis clunibus. Adeo venere vernali autmnnalique temporcftimulaturhoc animal, ut illud viderim humile quoddam praefepium avena refertum confcendiffe, genitaleque iili magno cum murmure tamdiu confricaffe, quoufquefemenredderet, plurimis una hora re~ plicatis vicibus. Non tamen concepere caprae hujufce animalis feminc refertae, quod, ut puto, vi coaaaeilli proftiterint continuo balantes, tum quod ctimhocanimalicarumnon conveniat fpecies. Indicam ovem appellabat hoc animal, qui illnd ad nos advexit , atquia H h 2 noflris M TiAfA- GeorgI MarcgravI Aptendix. noftrisovibus quantum diftet, tuipfe judicarc poteris. Haftcnus Mathiolus. Ab his autem plurimum diffemrit oves illae Chilenfes, quarum hanc iconem noftfi attuierunt ad vivum cxprcflam. In qua obfcrvandum omnia fatis quadrarc , quo ad corporis compofitionem *, praeterquam quod poftici pedes ungulas bifulcas habeant , priorcs autem in quatuor divifos ungues Sc quod prolixis admodum villis lana: veftiatur , quam imprimis commendant. Cseterumna- tura bene convenit cum prsccedentibus , ita ut haud dubium fit unius generis animal efTe , tan- tum ratione ccsli fub quo dcgit variarc : nifi forte iiiter utrumque fit diftin&io illa, quam obfer- vavimus in defcriptione Ind. Occidentalis 5 ut omnino exiftimo. Sputum ejaculatur in vexan- tes^ & fcribit P. Alonfo d'Ovaglie inHiftoricaRelationeRegniChile, vulgo credi in parte corporis humani quam fputum illud contigerit fcabiem generari : quse reliqua funt de hoc ani- mali diccnda,pete ex Hiftoria noftra noviOibis. Geor- ' ^m eorgI MarcgravI I S T R E R V NATVRALIVM LIBER SEPTIMVS. Quiagit delnfeclis. A P. L ladclaiira. latebucu. Tucuracu. Tucurobi Cjaayara. A a c i a 1 1 r a Brafilienfibus , Efeorph» Lufitanis , Scorpio : frequens itl oedibushic ¬abihs magnitudinis , itaut vix credam alibi majores re- penn : Vifuntur enim quinque aut fex digitos longi & fatis craffi. Crura habent odo & duo brachia cum forcipibus , quae longe extendere pofttmt \ caudam longam arcuatam cum duobus aculeis. Contra illorum punduras ipfummet prodelt oleum Scorpionum fadum ex oleo ohvarum in quo Scorpiones fuerunt macerati ■ & etiam Scorpio in minimas teratur partes & affricetur parti in qua'pun£tura eft. ] atebvcv Brafilicnfibus^Ricinus^GrjEcis^T.V, Lufitanis Carrapafo , Gallls Morpio^ beftiola foeda; lentis magmtudme, fubrotunda, plane compreffa-, octo cruribus pnedita' capitequadratce figuras prominente, quo fe cutiinfmuans & cruribus arcte adhxrens, roftro fuolongo,tereti, quodejufdem ngimecorpusin quolibetlaterehabet, inquacunqueparte corpons fugendo feingurgitat ac infignemibi excitat pruritum, ita ut ex cuteextrada per qumquevelfexdieseolocofaniesprofluat&vix duodecimautquatuordecim diebus locus, licet fponte/perfanetur. Coloris funt fulvi five hepatici , puncr.ulata feu tuberculata cute, verfus intenora in dorfo , fplendentem , triangularem , luridum clypeum habentes Capitu-* lum quoque lundi colons : non male figura fua referunt teftitudinem terreftrem Innumeri hicfuntacfxpimme corpushabui plenum. /Eftfvis enim & pluviofis menfibus modo quis femel in campis aut filvis humi confideat,, ftatim plenus fit ejufmodi infe&is. Uno tamen tempore majori copia reperiuntur quam altero. Ariftoteles inHiftor. Animal. egraminc orin i cribit, fed errat. Tvcvracv Brafilienfibus , Qafanhoto Lufitanis: Locufta eft quatuor digitos loncra- crura habet fex , duo priora prope collum breviffuna omnium , fefquidip-itum aut paulo plus* fingula longa : media duo paulo longiora & pofteriora duolongiffima , niniirani quamor di- gitoram, rctrorefkxa, quibus faltum exercet , quodlibet conftat tribus infernodiis. Pedes ungulam equinam fere referunt , duobus unguiculis lateralibus. Cmra pofteriora funt craf- fiora, & medietas ultima eorumacutis dcnticulis aiternatim, duplici ferie munita. Alas habetquatuor, fupra tres digitos longas , exteriores plus femidigito latas , quibns interio4s duas tegit, qus tripliciter complicatae & fefquidigitum fere funt tetx. Caput habet quafi cquinum , oculis binis prominentibus , ovalis ftgura : barbam cancrinam fefquidigitum lon- gam..Circa collumtegumentum inftar cucullimonachorum, demiffia capite &corrugati Venter conftat odo fedionibus. Totum corpus eftviride, inferius acin dorfo miniati co- lons. Gucullus llle cum capite dilute viridis coloris , ut & barba & duo crura priora , reliqua h i 6 GeorgIMarcgravI rubro,feremyagridisflorismodo, ac multis vcnulis funt intertcxtae: interiores alae egregie rubro', nigrb, cinerco, viridi maculatae tefiulatifn. Fortitudo Locuftarum in pofterioribus cruribus confiftit : more felium pcdibus prioribus caput & barbam ornare folent. Reperitur hic & Locufta fufci coloris, praecedente tamen paulo minor, ejufdem Ucet con- formationis. T v c v r o b i BrafiUenfibus/alia Locufta plane viridis ut folia arborum, corpore breviori quam major illa : alae quatuor illi foliis fimiles, crura fex, collare complanatum, non autem ut cucullus, corrugatum. G a a y a r a Brafilienfibus : alia Locufta inftar Cameli , plane viridis : corpus vix digitum longum, collolongo &ereaoinftar Cameli, nimirum digitum longo: caput triangulare, oculis prominentibus., lenticularibus , fufcis. Crura habet fex , duo in fummo fere collo , u- num digitum longa , tribus internodiis conftan- tia & denticulata in extremitatibus : reliqua duo paria viridia, liventia, quafi folia ficca. Reperitur hic & ejafdem figurae , coloris lu- ridi, feu ut arboris folium deciduum. Annotatio. Hxc eft ex earum genere qua; Mantes appellantur , de quibus vide Thea- trum infectorum Thomae Mouffeti pag. 1 1 8. ubi & rationem reddit cur Mantes dicantur . H«c autem Au&oris noftri coilum habet longiflimum C A p. I I. Enena duce fyecies : Enena ram conformationu. Alim ^Taurus yolans. ENena Brafilienfibus; Efcaravelha Lufitanis: Taurus volans. Totius corporis longi- tudo plus duorum digitorum. Rhynlandicorum , craflities autem fere quatuor. Totum corpus /plendide ni- grum, fed pilis flavef- centibus opertum,i- ta ut flavefcens vi- deatur. Sex habet pe- des (feu crura) duos anterius verfus , duos ad latera fere dire£te extenfos , & duos poft fe extenfos , hi- gros omnes , fplen- didofque & fuperius raris pilis praeditos-,hi quolibet autem pe- de tres ungues , cum parvulo digito , qui quafi tertius unguis: funtque crura variis denticulis armata. Vnius fere digiti intervallo a capitis initio (quod minimum; fectio eft cor- poris. Capitale cornu habet magnum , &inextremofeftum, nigrum&fplendidum, unum penedigitum longum: oculos nigros eminentes & prope illos duos cirrhos" extentos , fin- gulos tribus apicibus , qui in extremitatibus funt fufci. Prima fectio corporis tricornis , in fummitate anteriori habens cornu protenfum & paululum deorfum flcxum , longitudine dcntis humani, &utrimqucad latera unum, ejufdem magnitudinis. Alx cjufdem coloris cum toto corpore , pilofas ac durae . Pofterior fccrio corporis inferius multas habet divifuras. Prior fcctio fuperne magis rufefcit pilis, poftcrior autcm magis flavefcit. T a v R v s volans alius hic reperitur , paulum diverfus a priori : in toto corpore fuperiori obfcure caftanei feu nigricantis fplendentis coloris , in inrimo per totum caftanei coloris fplendidi. Totius corporis longitudo, duorum& femis digitorum , craflities circiter qua- tuor. Corporisanteriorfcctio, unum digitum longa. Caputparvum: oculi nigri Iplenden- tes,nontamenprominuli, utinpriori: propeoculos duos habet ckrhos ut prior 5 proxime caput ■sr — •*-" ' rr ■■ J H\ de Insectis. LlB. VI L caput cornu crcclum & paululum vcrfus poftcriora reflexum femidigitum longum; & ad latc- ra in fe&ionc anteriori fupeiius vcr- fus poftcriora rcflcxum (emidigi- tum longum 5 & ad lateTa in fedtio- nc anteriori fuperius verfusutrum- quc cornu craflum erectum , paulo brevius & obtufius quam prius il- lud. Alas habet ut altcr & corpus ita conformatum : Crura fcx tribus jun£fcuris, & tribus digitis & uno minimo pro quarto : media crurum parsinterfecundam & tertiam jun- duram aculeis pyramidalibus mu- nita: integra autem crura funt hir- futa pilis caftanci coloris , uti & cir- ca os ac in fe&ione corporis. Tavrvs hic quoque aliusre- peritur rarae conformationis : Jtia- gnitudo illi eadem cum prioribus ; craflb & rotundo ventre : Crura habet fex , fingula duabus junclurisconftantia: anteriora autem quinque procefllisacutosquafi digitoshabent, quibus terram fodiendo citiftime fub eam fc in- gerunt. Alas habet duas ftriatas ; & in prima fui corporis fe&ione eminentiam fellae-formem & ante illam foveam feu cavitatem fubrotundam, avellanjemajoriscapacem , inqua magnusnume- rusfoetuumvivorumvifitur, coloris brunni &fi- lamentis quibufdam in fovea annexomm, qui ma- gnitudinem refercbant feminis papaveris, fcd Mc- gafcopio quilibet inditus magnitudincm oftende- bat pifi , eratque omnibus numeris abfolutus & cornutus ut parens. Caput femilunaris fere figu- ras & comprefliim , cui cornu impofitum , fatis crafllim & plus digito longum , eredum , fed in fummitate paulum verfus pofteriora incli- natum. Pone cornu hujus exortum , in quolibet latere oculus grani milii magnitudine , rotun- dus , nigcr , fplendens. Totum autem corpus , crura & alx funt infignis fplendentis coloris, ex nigro , viridi, & aureo mixti ; eftque totum fubtiliflimis pilis veftitum. Validiflimus eft , nam fcatulse craflae a me inclufus , ac latcre co£to craflb impofito nihilo- minus fe femper cxferebat, ut funiculis fuerit coercendus. Hirci pene odorem de fe fundit. T a v r v s volans alius. Crura habet fex , quatuor in pofteriore , & duo in anteriore fe- ftione corporis : pedes definunt in duolunata cornicula: fingulaque habent tenuius tenacu- lum. Anterior fe£tio digitum longaincornu definitduos& femis digitoslongum, teres& paulum deorfum incurvatum , & duos habens veluti dentes verfus pofteriora. Inferius in an- tica parte corporis , fub exortu hujus cornu , jungitur caput , parvum quidcm , fcd & cornu habens furfum incurvatum , duos fere digitos longum , Cum proceflu tripartito in ipfo acu- mine. Oculos habet rotundos , nigros , iplendentes , feminis cannabinimagnitudine , pone oculos autem duos procefllis coniformes , contortos , pofterior fc£tio duos digitos eft longa, atque alis craflis teda , cum anterior fedio glabra & folida tcfta tegatur qua: & in cornu exten- ditur- r ' f 24S GeorgI MarcgravI ditur. Tota autcm anterior fe&io cum cornibus , capite , & cruribus atque inferiore ventre,, niuuntque foliis arde : ex ovis fiunt erucae parvae hepatici coloris , quae in craffitiem pennze anferinas excrefcunt , nigris acuieis hifpidae , capite nigro bicorni , per corpus quafi ruffo pun- ftulat^j hx abfumunt folia Murucuja , &morientes gryfeaobducuntur pelle feu folliculo, qui poft certum tempus fe aperit & prodeunt denuo papiliones alati. Papilio alius totaliter nigri coloris : magnitudine corporis a^qualis mediocri olivae - alis quatuor, cruribus fex , corniculis duobus. Alae anteriores triangulares , ut in aliis , pofteriores oblongae , iti fine proceffum inftar ligula: habentes. Corpus fecundum longitudinem fuperius tres habet lineas virides in nigro , cui viridi aureus perfplendet. A!ae anteriorcs tranfverfim ha- bent lineas virides, aureo perfplendente, anguftas, ultima triplo cft latior : alae pofteriores ver- fus interiora , ftrias ejufcemodi latas habent virides : verfus exteriora autem tranfverfales latas virides cum aureo coioretranfplendente,circum circa autem fimbriam albam , quae & procef- fus ambit. Panapanamucu Brafilicnfibus , figura primo plane fimiiis, folum minor &colore diffe- rcns-, duos digitos longus. Caput&anterior fedio cinerei coloris , tribusftriis olivaceico- loris craflis, fecundum longitudinem varicgata: pofterior quinque habens divifuras, fu- perius olivacei coloris, unalinca crafla cinerea fecundum longitudinem notata, divifuris pallidc •*» ■-■ D E I N S E C T I S LlB. VII. 251 pallidcflavis: infemis autem corpustotumcinereum, pauxillo ruffo admixto. Alsemajo- resruntobfcure olivacei coloris , ftriis variegatse ecinereo rufefcentibus 5 inferiorcs thalaf- fino,nigro,rubro,cinercovariegata:. Crura& cornicula cinerca: oculinigri. Cirrhusobf- curepalhdus. Adta&umfchabetinftarfericivillofi. C a p. V. poris , mox fequitur alia, in quam & capitis junctura in duo brachia, quibus & pedum loco uti- tur adnexafunt, quodlibetduos&femisdigitos ferelongum: tertia juncturalongiusabhac diftat,habens&duocrura5 quartaitidempar crurumhabet: iequuntur caeterx. Corpusde- nique definit in acumen & habet aculeum , quem quafi in vaginam recondit. Color ligneus, tuberculis quoque parvulis corpus fcatet , proecipue inter brachia & fecundum par cru- rum . Si hominem feriat aliquem tremorem excitat in toto corpore : non facile autem alieui nocet, nifi quismanibusprematautpedibus. 11 2, isocv- 52 GeorgI MarcgravI I s o c v c v Brafilienfibus , Vermis eft quatuor digitos longus , pollicem craflus , novem flexuris conftans, cujufmodi lumbrici : craffitics ubique aequalis , cauda definit in tres aculeos complicatos. Superius in corpore prope caudam corniculumhabetdurum, eminens. Ca- put e cute eminetfabae magnitudine & figura; os minimum ut cicadarum , oculi nulli , pedes breviflimi in anteriori parte fex, inter fingulas duas iuncturas duo5 & ofto habet promi- nentias inftar parvarum verrucarum , intcr fequentes jun&uras. Cute tcgitur tranfverfis rugis prsedita & in utroque latere inter duas fingulas flexuras pun&ulum flavum ovale, magni- tudine feminis milii fere. A corniculo quod prope caudameft, tranfverfim ad ventrem in utroque latere linea ex albo flavefcens &crafla abit, pertotum autem dorfumtendit linea aibicans fecundum longitudinem. Colortotius cutisindorfomixtus ecinnabrio faturato & albo, in lateribus & ventre virefcit, uti & cauda: caput e viridi albefcit, progreditur rependo. Habui ejufdem fpeciei minorem, elegantis viridis coloris, punclulis nigris & lineis tranfver- fis albis inter duas quallibet jun&uras in lateribus. Necnonunumexviridi&albomixtum, duabuslineis flavisfecundum longitudinem, ut & fimilibus obliquis. Excernit viride excrementum, figura inftar mororum. I s o c v c v Bombyx eft, unde & Brafilienfcs fericum vocant ifcurenmbo : & habui unum Ianuar. 1642. qui inclufus erat folliculo ellyptico , duos digitos longo , pollicem craflb , co- loris exterius argentei , lanuginofo , interius glabro conftante ex plurimis texturis obfcure flavefcentibus , qax digitis detraQse in fericum abeunt, more ferici quod Bombices no- ftrates faciunt. Infedum intra contentum mortuum erat , inane , vel nifi cute conftans brunna. Detinui prius defcriptum in vitro per aliquot dies&cxuit cutemfuam effundendo fimul copioiam nigerrimam materiam aquofam : & cutem brunni coloris accipiebat. Reperiuntur quorum color totus ater ad afpeftum inftar holoferici , novcm per corpus lineis tranfverfa- libus flavis ordine diftin&us. Caput, cauda & pedes cinnabrii coloris, fuper plantas vivit, item quorum color niger , fed circellis feu annulis cinereis fubtilibus inordinate variegatus. Item totus ater inftar holoferici & fecundum longitudinem quafi aureis limbis intertextus. C A p. VI. Formkarum varia fyecies. ^TapiiaL Cupia. fapuruca. FO rmic j£ hic funt tanto numero , ut a Lufitanis ReydoBrafl appellentur; quippe in campis, in fylvis ita frequentes femita; a formicis fa&ae funt & fiunt quotidie •, quemad- modum apud nosfaciuntpecudum greges-, quin imo aggeres &tumulos ingentes e terra exftruunt , in modum metarum foeni : qui cumuli a Brafilienfibus appellantur Inhfaube. Omnivorae funt, nam & fruges, frudus, carnes, pifces , reliqua infe&a, ut Scorpiones, Scolopendras , &c. fine noxa depafcuntur, five fint venenata fivenon, uti millies ipfe ob- fervavi : acidis tamen abftinent frudibus ut Ianipaba , quam numquam vifae funt attingere, &fimilibus. Reperitur hic Formica volans, unum digitum longa*, corpus bifedum, & tenui liga- mento fediones conjunguntur , caput triangulatum neditur corpori. Dentes habet duos prominentes inftar falcium : in capite duo gracilia cornicula longa ■ ocellos parvos : in priori fedione fex crura , tribus articulationibus conftantia : quatuor alas tenues & tranfplen- dentes, duas exteriores quidem unum & tres tertias partes digit. longas, duas interiores paulo breviores , coloris obfcure flavi, cum brunnis oris & venis. Pofterior fedio corporis tota ro- tunda eft , fplendide brunna, qua nigritae vefcuntur : totum reliquum corpus etiam brunnum. Velociter terram fodiendo fubeunt adtalparum modum, &fata omnia quam citiflime confumunt. F o r m 1 c a itidem magna hic reperitur , mufcae majori jequalis , cujus corpuspcne femi- digitum longum atque tripartitum. Ultima fedio figuram & magnitudinem habct grani mi- liinoftratis: media eft oblonga , tuberculofa , continensfexcrura,femidigitumlonga, qua- tuor junduris conftantia. Anterior fedio (five caput) inter reliquas crafliflima, figuram habct cordis, utvulgopingitur, acantcriusduo cornicula&binosdentesnigros, curvos &inftar forcipiscxfcrtos. Oculorum pupillapaulumnigra, caeterum totum caput veluti oculuseft. Anterior&pofticaparscorporis fplendidepuniceicoloris, media autem cum cruribus im- pluviati & non fplendentis. Inter omnes maxime fplendet caput, utpote quod nihil aliud quam duo oculi magni fibi invicem adpofiti in cordis figuram. T ap 1 1 a 1 Brafilienfibus , formica tota atra, circitcrdigitum longa5 caput habctma- gnum, quadratum 5 ocellos prominulos, atrosj duos forcipes cxfeitos loco dentium, ferra- •■ de Insectis L I B. V II. fcrratosinftar falcis meflbnoc : duo corniculafemidigitum longa , corpus m tres htm&aJl antcnorparsautem oblongacft haudcrafla; & contmet erurafex fplus fcn fdt itflonoT rnediaparsminima&vixlentismagnitudinemsquans, quadratafc e : ulrima om ZmZ' xm„, ovahs , acummata: l,x trespartestenuiquafifilo i'biinvicemfuntan™x° TouSr" micaatra.fplcndens, cruraifdem, que&pilofi, quorumtamcnpar antcril drca «"emi" tates aurei cft colons. r "3 Vlttfub oreduosdentesinftar forcipis. Cauda illius eflfurca- ta & definit in duo quafi cor- viores, plancargcntcicoloris &leviterhirfutos: duoitem cornua ejufdem colo^ accaT damfurcatam5 prxterea in toto ventre adhuc minimos pediculos quibus inninVn/ J ■ tes &mterlibrosreperitiuv F ' q US innitltur adpanc- C a p. VII. Culexekgans. Enembiu. Ambua. Quicimiri. Mberuobi. Etalite J\4ufctf. ^Ulex paulomajorvulgaribustinnulis, hic reperitur, elegantiffimi coloris- cruraha ^bensfexmaxime exiha brunni coloris fplendentis , raris pihshirfuta- csrk r'„7 a -^P^sve^^ terapurpurafcens. Pofrerius corpus definit in aculeum fatis longum, fuperius ex viridi elegantis aurei coloris, & pilis raris hirfutum: habetque quinque junduras fubnigricantes : alas duas te nues fatislongas, iridis colores rcprxfentantes imofuperantes: incapite corniculaduo: fedhcec omma tantum per megafcopum obfervari pof~ lunt. r E n e m b i v Brafilienfibus,infeaum eftmagni- ^tudinepiftacei, figura fcarabei feu taurivolantis: cornua habensfex- \duocorniculainfronte5 alas duras &glabras; Anterior feftio feuca- \putpolitifapphyri colorem habct, uti & cornua & cornicula, alae funt vindes, aureo colore tranfplendente, infignis coloris Ambua Brafihenfibus, Ccntopea Lufitanis : vcrmisfrequcnsfuperplantafurepeba- duos digitoslongus, & majori penna anferinacraf- fior, teres five cylindricus, nigerrimus: capi- tulo fplendente nigro, & maculas maiufculas al- bas h;,bens, in lateribus ordine pqfitas: pedes oao,fatiscrauos,fed breves nigerrimos. To- ^1 5 tum ■ ii ! f r „ , , GeorgIMarcgravI tumcorpuspiiisduriufculis clcganter flavisveftitum eft, conftantibus fubftantia inftarfeta-- rum equinarum. Si vermis hic cutem humanam attingat , urit inftar ignis. Q v x c i M i r i Brafilienfibus : infeftumcft parallelogrammifigura , fedin partepoftica orbiculari: anteriorfe6tiofemidigitumlonga,pofteriordigitum. Crura habet fcx, unumpar in priori fectione, duoinpofteriore: ocellosnigros: barbamconftantcm ex duobus pilis dentatis craflioribus : apte abfcondere & barbam & pedes poteft ac in altum exfilire. Veftitur tefta dura,in dorfo obfoleti lignei colo- ris , in anteriori vero parte parallelogrammi maculam nigram habet flavo fuperfparfam : in pofteriore autem parte tota, nimirum alis, elegantiflimse lineae nigrce fplendentes tendunt fecundum longitudinem. Aloe arcte com- piicatx corpori: inferius corpus totum hepatici coloris,crurafplendide ni- gra , ut & barba. Annotatio. Aliquo modo convenit cum Buprefti Scarabcoeide, nifi quod caput citra primam infeaionem exfertum non habeatjde quo vide Thomse MoufFeti . Londinatis Theatrum Infectorum lib. i . cap. x ix. Mbervob i Brafilienfibus. Mufca apis magnitudine: crura habet fex-, priora duo bre- viora, fequentialongiora: &ultiimimparlongiflimum; habenthaecpofteriorafurasamplas & latas apum modo : cornicula duo in capite : alas quatuor. Tota mufca coloris viridis cum aureomixti, infignis &mirefplendet, in fronte fapphyrini coloris: oculi nigri corniculares lutei coloris : alse variegatae maculis brunnis. Mufcaaliafigura&magnitudine vulgarifimilis, fedcorpore breviori, &in poftica parte habente prpceffum tibieformem: crura fex, duo anterioraut in vulgaribus, fedultimadu- plx longitudinis retrorfum inflexa ut in Locuftis : duo longa cornicula in fronte : alas quatuor communes aliis : ocellos fapphyrinos fplendentes ; caetera in totum coloris nigricantis. Multas inveni mufcas circa Camarigibi & TaprulTu aliaque loca mediterranea , communi- bus quidem fimiles , fed flavi coloris & paululum ligneo variegatas, valde infeftas hominibus &moleftiflimas. Reperitur&alia, cujuscorporis longitudo nondum digitum aequat: ocelliprominentes rotundi , epatici coloris : crura fex obfcuro flavo & fufco variegata ; alae quatuor , duae cxte- riores digitum longse , duse interiores femidigitum, ac tranfparentes omnes tenuefque, ar- genteisvenulis & puncMis fufcis variegato GeorgI MarcgravI habet alas , duas exteriores longiores ac latiores , inferiores breviores & anguftiofes , fabftan- tix membranace^inftarchartae. Ultimaiectio ovalisin acutum dcfinit cornu continensacu- leum, quemprotendere poteft&eopungere. Colortotius, exceptis cornibus, utchalybis politiiplendidiftimiinftar vitri. Totum corpus & crura etiam ejufmodi pilis veftiuntur, brevi- bus, ad tactum ut fericum keve: admodum duram cutcm membranaceam habet, uti vix transfodi acu crafliuima poflit. Insectvm (cujusAuclornomennonprodidit) corporc ellypticaefigurae, magnitudine majorisf abse. Crura habet fex , tribus conftantia internodiis : duo cornicula in capite •, capitulumminimum ,.lenticulare , ocellos prominulos •, alas qua-. tuor tenues. Anterior corporis fedio tefta tegitur elly ptica5 medium corpus in pofteriori fectione pyramidali : ala: binae ac binx tefta oblonga ex parte te- ^untur. Totum corpus inferius variegatur lineis nigris tranfverfis. Teftae omnesfuntegregievirides, aloefufcas: capitulum inferius luteum ,fuperius e viridi & luteo mixtum : oceili hepatici coloris. Faetet infectum ut <&Z£$Z noftras & ejufdem eftfpeciei. Insectvm (cujusnomen Au&ornonaddidit) mufcaemajoris magnitudine, totumni» grum, piiofum inftar holoferici. Corpus ferc in duas partes aequales fe&um, capitulumquafibovinum, album: ocelliprominuli, rotundi, nigri: duo cornicula in fronte, & duae nigrae forcipuiae pro dentibus : crura fex, corpus in nigro fecundum longitudinem albis lineis pafiim diftinctunimti & crura-, . cqrpus nimirum in dorfo &lateribus, crura varie. Currit fuper terramut araneusterreftris. a p. X. InfeFiumwIam. Quarucu eremenhi. J\(hatiujeu Mofquko. N s e c t v m volans-, Tauri volantis fpecies : corpus habet bifectum , cujus anterior pars tertiam partem digiti longa, pofterior paulo plus duobus digitis. Caput habct quafi quadra- tum & duos forcipes exfertos pro dentibus : oculos magnos prominulos ellypticos : duos cir- rhos ante oculos , in exortu latiufculos , hinc anguftiorcs, plus duobus digitis longos , nove jucturis conftantes:cru- ra fex , duo in anteriorifectio- ne, quatuor in pofteriori, quodlibet duos digitos longii, tribus juncturis conftantes, pedes latiufculos & inextre- mitate duos ungues aduncos. Anterior fe&io ad latera definit in quatuor aculeos , teita nimi- rumquategitur : poftcrior quatuorhabetalas tenues , duabus teftaceis teftas. Totum corpus fuperiusobfcureeftflavefcens, feuligneicoloris-, caput, oculi, cirrhi , forcipes , crura.in- ferius corpus fplendide nigra & venter pra^erea cana ianugine obduttus . Gvarvcv Eremenbi Brafilienfibus , & Iaquirana- aut Gmramenbi Tipinambautiis: Ckarm Lufitanis • Belgis $>t|Tt& Corpus craftiufculum habet conicum , totum unum digi- tum cum tricnte longum , &pollicem crafliim: caput triangulare inferius verfum &roftel- luminextremitate orisfermc femidigitum longum: oculos prominulos ellypticos. Corpus bifeaum eft in collum & ventrem; collum breviiftmum , inter fe & caputprimum par habet crurum , tribus junctu- ris conftantium , & duo cornicula pro pedibus: in ventrc funt reliqua duo paria crurum , quodlibct tres quadrantes digiti longum, & duo anterioraparia crafllufculas furas habent & inter illaroftillum exfe- rit& canendo illumftrepitumfacit Sijfa. Totumin- fecium anterius , nimirum in capitc , collo & initio dorfi dura tcgitur tcfta , poftica pars corporis junauras habct multas circulares: alas quatuor, duas exteriores majores, interiores minores; omnes ejufdem materi»; tranfplendentis, vitreae, lineis caftanci coloris intertcxtas 5 extcriores unum & trcs quadrantes digiti longce funt , latar, ubi latiffimse,duas tricntes digiti, interiores unum digitum longa::exteriores pra terea in exprtu viridem oram habent infcrius ad mcdictatem fere longitudinis fiiae , & lineam viridcm brcvcm vcr- "NT -3= D E I N* S E C T I S LlE. VII. 257 Verfus fuperiora. Tofum caput ac collnm & oculi cpatici coloris cxfanguis fen olivacci : rc- liquum corpus & crura caftanei fplendenris : utpique etiam raros pilos habet argcnteos , prx- terquam iii tefla dorfali , in fronte tria punctula triangulatim pofita coloris rubini • duae coni- cxMnaculacinteftadorftlifuntnigras. Circa vefperam infilvis & fruticctis ingensmultitudo horum infeerorum auditur, arbOrum enim truncis aflidentcs ingentem cxcitant ftrepitum, qui incipitgir,guir, & mox continuatur/*//>/fr, &c. centies vcl pluries uno fpiritu: ex continuato clamore denique rumpitUL\ Ego mortuos per dorfi longirudinem ruptos , trunco arboris ad- hxrefcentes , faepc vidi. Nhativ BrafilienfibuSj Mofquito pefnilongo Lufitanis; Uangbten Bclgis : culex efttinnulus parvu>: capitulo obrotundo, cui duo cirrhi paululum incurvati adftant^ ad quemlibct nimirum oculum longus eft cirrhus , pilis longis ab utroque latere , ordine decoratus , ufque ultra mcdietatem, mufcarii modo , exrremiraspiloibreviufculoshabet. Corpus ellypticum , fex habetcrura, longa, tribus internodiis conftantia, ultima fectio teres, longiffima: in extre- mitate longo roftillo fanguinem exfu- git : alae illi duae in pcftica parte mediae. fedionis. TotLim infecrum veftitur pi- lis fubtilibus brevibus flavefcentibus.- Media fectio nigra , variegata maculis obfcLireflavis; ultima obfcure flava, un- HS^ data nigro , annulorum fere modo , & ubiinteftina, longiores habetpilos. Ca- put nigrum flavo mixtum. Roftrum cumfuis cirrhis punctulatim nigroob- fcure fiavefcit. Cirrhi reliqui duo pilofl pallide fiavi cum pilis, & cirrhi ipfi puncrula nigra ordine pofita continent. Infe&umad- modum frequens nocru in paluftribusut &maritimis locis, pungit acerrime, efiam perli* neavcftimenta & maximum pruritum excirat; moleftiam fimul fummamparit tinnula fua voce. Mtiltasfaepe no&esinfomnes egihujusinfecticaufa: nec igne nccaliare abigi poteftj unicum remedium habctur , fed non ita proficuutr. , ut accendatur limus bibulus ficcatus, cu-> jus fumo paulum arcentur. Icon per megafcopium fuit delineata. Annotatio. Quidam ajunt hoc infedum a Brafilianis vocari Yatium , gignit autem haecregio & aliudculicumgenusignavum & manfuetlim,quamvis hominibus valde importu- num, atnullo mucrone armatum, yocant letwgt, Itcm aliudquod^r^vocatur,minu^ tuTimumquidemfedtam crudeliter homines afHigens ut vix tolerari poifit. C a p. XI. Infeckm innominatum. Jpeare. Mangangai. Mawagai. Jurkularia. MiBpedteJpecies. Scarahew parvm . Locufiaatra. In/ecJum infiarfuci. 0 FNsectvm (cujusnomenab Aucrore nonproditurj Locuftaemarinjefacie, tresdigitos ■^longum: ctura habet fex: Forcipespro dentibus-, Cirrhos duos ■ Teftafuperius tecrum inftar. Locuftaemarinae ; inrotum cinerei eft coloris : fed forcipesrubrifunrcoloris. A p e a r e Brafilienfibus •, infecrum eft corpore ovali compreiTb , fabae minoris nia • 25§ • GeorgIMarcGRavI FoRCiPVLA-fcu Auricularia , Bclgis «SojtDOJW t duoram digitorum iongitudine ; cor~ pore parallelogrammo, comprefib : Caput habet conicum & in in co quatuor cornicula recta. Corpus bifcctum , ac inpriorifeciione fex crura quae crafllufculas furashabent: pofterior fedio longior, s^f-m circularibus juncr.uris mobiiis , in cxtrcmitate fua ^ I:-^i™//I! duoshabetforcipesfatis magnos qiiibusfirmiterap- prehendit. Caput anterius & cornicula prope exortumnigra, acin priori fectionc macula pyramidaiis nigra in dorfo , cxtera in totum flavi pailide coloris. MillipeDjB fpecies, quae hic frequens {quo nomine a Brafilienjibui vocetur nm addidit Au~ c7w)multis fe&ionibus conftans , utilla, compreftis: capitulumhabet parvumcum duobus corniculis brevibus:cruraexilia innu- •^MTfmrnm^WmSt^^^^^^^^ mera : totum infedtum eft nigrum , at in qualibet fettione in utroque latere extremitas eft flava. Scarabevs hic quoque reperitur parvus , figura ut iiqui volitant vefpertino tempore, per totum obfcure rurriis 5 oculos habet & cornicula nigra 5 fex crura. L o c v s t a quoque hic reperitur fplendide atra , caput tamen lineis cinnabriis , & crura licet nigra, multo cinnabrio umbrata 3 & in extremitate cuculli ipfius linea alba eft circumdata fimbriaeloco: pofteriorem fedionem ambiunt linex circulares flavae ; uti&alas atrasfimbria cinnabria. I n s e c t v m inftar fuci, ejufdemfigurae & magnitudinis : totius longitiido fuperataliquan- tum unuin digitum :• caputhabet mediocris pifi magnitudine, rotundum, fed nonnihilcom- preiTum : ocuios magnos, figurae ovalis fculenticularis,, fubviridicantes, fplendentes , interius verfus fuperiora , in centro laterum punchilum exiguum nigrum ellypticum habentes. .Os brunum tribus eminentiis infra fe verfis conftat : in fronte inter oculos tria punttula nigra hoc modo v pofita:barbae loco habet duos pilos: fectio anterior minor eft: pofterior fex habet cru- ra,tribus internodiis & pediculo duobus praedito digitulis incurvis : crura pofteriora longiora, priora bi?eviflima. AI32 illi quatuor, exteriores longiores interioribusj quae conftant e materia tenui ut in apibus: adexortumautemalarumrotundaefteminentiafplendidainftargemma?, magnitudine feminis finapis. Pofteriorfediocorporispermediumconftatfuis tranfverfis li- neis,utiin fucis. Totum corpus, caput& pedes coloris funt mellei : veftiturque ejufmodi pilis fubtilibus, ita ut hirfutum fit: Alae funt vitrei coloris fplendentis, lineis brunis variegatae: crura brunna & hirfuta. Omnis color hujus infe&i refplendet. C a p. XII. z5\4emoa. Injetla aliquot innominata. (lA^es mellificce. MEmoa Brafilienfibus : Cincindehj vixgranomediocrifeminismelonumautcucume- rum par , oblongo corpore. Capitulum habet minimum , ocellos nigros fplendentes, duasprominentiasinftarpilorum proftantes ad os. Pripr fedio corporis dimidio granocan- nabis per medium fecto magnitudine aequalis , habens in utroque latere maculam rotundam, magnitudine feminis papaveris , albam & fplendidam , per quas no£tu & interdiu lumen emittit, facitque prolibitu has maculas thalaflini coioris fplendidiflimi , & lumen perillas fpargit inftar ignis videndum noftu, & interdiu quando vult. Poft hos focos ignis corniculum eftflavefcens, verfus poftica vergens. Alashabet duas : crurafex, fingula tribus internodiis conftantia , exilia. Univerfum infettxim eft coloris caftanei obfcuri. Per megafcopium ad- verti, duos barbae pilos , quemlibet e quatuordecim particulis compofitum : apparetquoque quemlibet pedum , quatuor habere digitos , curaque efle aculeata & pilofa ut in Tauro vo- lante : adhaec ad os habere quatuortenacula. Annotatio. Fecimus hujus infe&i mentiqnem defcript. Ind. Occident. lib. 1. cap. 4. in haec verba . Pidem prope fuperant quae ab Oviedo atque aliis narrantur de Cu- cuyo e fcarabeorum genere , cujus ocelli atque latera , ubi alas fuas diducit , tantum lumen emittunt, ut no&is tenebras haud fecus quam candelae illuftrent & hominibus legendi fcri- bendique copiam faciant: Indigenae Hifpaniolae olim hoc animalculo non modo ad tene- bras illuminandas , fed &ad Niguas, id eft, moleftiiTimum illud gcnus culicum,fugandas utebantur. Insectvm magnitudine brufci: corpus habet duos digitOs longum , unum autem h- tum: alas quatuor exterius nigricantes , interius, quaquc latcnt, albas. Crura quatuor, tri- bus internodiis conftantia, &plus uno digitolonga, cumduobusunguiculisnigricantibusin cxtremitate : crura funt obfcurc flava nigris diftin&a maculis , & ejlifdem coloris pilis hirfuta- duo -I»»- t>E Iksectis Lib. VII. duo pmerca habct vcluti brachia figura falcis mcfiW , duobus internodiis conftantia qu* corniculnnftardeorfumincurvantur : oculiillKuntnigri,fplen- dcntcs, figurslenticularis. jfyo nomine * Brafdtenfibm autLufi- tams appclletur , Auttornonaddidit. I n s e c t v m in menfa mea aliquando inveniebam vix confpi- cuum prs parvitate , nifi nigrum & iplendcntis coloris fuifiet, pla- nequerotundurn. Inmegafcopio magmtudin«n feminis canna- bishabebat , plane rotundum , nigrum, fplendens. Tcfta rotu* da tectum , & iex pcdicuhs incedens. Insectv M itidem figura millipedx per megafcopium con- templatus deprehendihaberefex crura, duo cornicula . corpus autem & aloe erant coloris obfcure flavi & nigro ftriati tranVverfim I n s e c t v m parvulum corpufculo femidigitum longo , ovali ' quatuorhabensalastenuesquadrantem digitilongas: caputpar- vum : intotumerat gylminei coloris, ate autem hyalini, & crura 1 /ex parallelogramma. Repcriuntur hic apes mellificae, ejufdem figung , magnitudinis, colons, utnoftrates: exceptoquod aculeos nonhabeant neque pungant } in filvis in cavis arboribus mcliificantj ctiam domi in Alveariisutapud nos. noftral^ " ^** **** ' ^™ CUm *** ^^ exhibetur » §ramm inftar mulf* Annotatio. DemelleagreftividecommentariumD. Pifonis. Jacobus auteni Rabbi quimultosannosviXitcumTapuyis, in reiatione fua ad Excellentiif. Comitem Toan Mau- ris illS ;oc^rmt aliqU0t/pede,S 3pr &mellis aSreftis- ***** fpeciem dicit 4 barba- lisinisvocauA/ttW-.*, quaEfrutiabus&pumilisarboribusappendct, inalveolis dimidiam ulnam longis , inftar charcae bibulae formatis : haec fpecies mellis optima eft & fuaviffima Altera ipecies quae ipfis dicitnr Kitsh.agk, intra terramfit, mole alvearii, atque erToditur fumoexcitato. ^ K Tertia fpecics appellatur ab illis Heubig, itidem intra terram congefta & inftar panis facchaii chartabibulainvoluti, quaeitidem igne adforamenapplicatoeruitur. Atquehs tresfpecies apum haud fecus pungunt quam Europicae. r Quarta fpecies mellis dicitur Atshoy , quam in arboribus mcllificant itidem apes pungentes- mel autem appendet arboribus inftar nidi avium , durum atque nigrum , hoc quoque kne ad * hibitocoliigitur. i n o Quinta fpecies apum quam vocant Ehenhne , minime pungit j mellificant in cera ad tnin- cosarborum; figuragloborum, quifrangendifuntutmeleximatur. . Sextafpeciesappellatur^/%,nonpungunt, &inconcavisforaminibus arborummel- Iincant in cera ut praecedentes : harum mel optimi eft faporis & valde falubre. Rcccnfet&plurcsfpecics, fcdfolis nominibus, qiwrc nonputavi operspretium barbara k *i Geor* . -.-■■- - z6o GeorgI MarcgravI NATVRALISHISTORIiE RASILIiE LIBER OCTAVVS. Qui agit de ipfa Regione &c Indigenis. C A P. I. T>e ^Regionis nomine , mamitudine , ftu > ejufque divifone. /£cregioprimoaLufitanisappellatafuit Santa Cr vz, quodnomen poitea mutarunt in Terrado B r a s i l , ob ligni copiam , quod hic cas- ditur&inEuropaminfertur, vulgonotiffimum, ita ut hodie communi & vulgari nomine ab omnibus Europaeis Brasuia dicatur. Sitaporro eft Brafiiia in zona torrida & quidem in medietate illius Au- ftrali, extenditurque ultra Tropicum Capricorni in zonam temperatam me- ridionalem. Non autem omnes confentiunt in illius magnitudine feu latitudine definienda inter Septen- trionem & Auftrum. Nosejus initium ftatuimus a latitudine Septentrionali unius gradus& femis, feu a Flumine Para , &finemad latitudinem auftralemquatuor &viginti graduum & femis, feu ufquead fluvium Capitbari , duabus leucis ultra oppidum S. Vincentii ; ita ut magni- tudo illius fitinterBoream& Auftrum trium & viginti graduum. Inter ortum& occafum in quantum extendatur adhuc indefinitum eft , cum pauci adhuc in interiora hujus terrae pene- traverint & quaedam tantum obiter luftravcrint. Quantum judico, adfumendo longitudinem Lim amplius faciunt. Ponunt cnim Brafiliam multo Oricntaliorem quam revera eft, ut expropriis obfervationibus fxpiffime comperi. Ora autem Brafiliae a Para ad Maranhon a Coro verfus vulturnum extenditur. A Maranhon verfus Ciara maximam partem tendit verfus Eurum. A Ciara ad Potiyi feu Rio Grande verfus Euroauftrum : a Potiyi ad ParaibavcrCas Auftrum : a Paraiba adltamaraca ad eundem modum: sb Itamaracavcvfus Promontorium S.Augujlini &ufque adSinum omnium Sanclorum ora verfus Auftrum incurvatur : a Sinu omnium San&orum ad alterum fiumen Paraiba iterum fere directc auftrum petit , & deinceps ufque ad fines fuos verfus Corum extenditur. Scdh&c accuratim e Tabults hydrographicis cogno/cipoffunt, adquas curiofos remittimtts. Divi- III II W DE ipsa Regione et Indigenis Lib. VIIL 261 Dividitur Brasilia, intra hos limites, in certas Praefeduras ( Capitanias appellant vulgo t ufitani ) & quidem vulgo in quatuordecim. Quarum prima verfus Boream cft Para, fequuii- tur dehinc ordine Maranhaon,Ciara,Potiyi vei RioGrande, Paraiba,Itamaraca, Pcrnam- buco, Qmrimure vclBahia de todos los Santos, cujus mctropolis S. Salvador. Nhoccombe vel os Ilhcos 5 Pacata, vel Porto Seguro ; Efpiritu Santo ; Nheteroya, vel Rio dc ]enero,quem Ganab&ra vulgo vocant Brafilienfes ; & S. Vincente. Pfara mn habet Auffor, mqtie ego addo , quia plenius de his egi inDe/criptione IndUOcciden- talis lib.xv. tantummodo adjicwe Schedis nojtri Aucloris. Sunt&hic duo diftridus ^nimirum in PrjEfeduraPernambucenfi) quos Lufitani vocant Palmeiras a copia iliarum arborum ibidemnafcentium,in quos Nigritje fugitivi fe recepe- runt; eorum unus vocaturminor,alter major. Inminori adfexmillia nigritarum dicuntur habitare, qui jacet viginti milliaria fiupra ^Alagoas, inter filvas, juxta fluvium qui appellatur Gungohubi ( hic illabitur in fluvium Paraibam ) fexmilliaria aParaiba flu. verfus Arftum, & quatuor a Mondai fluvioAlagoaeBorealisverfus auftrum; ita uthaudadmodumlonge abfit a cornu terra: quod valgo Iaragoa appellatur. Pagus illorum conftat e tribus plateis, quarum fmgula: dimidix horae itinere in longitudinem producuntur. /Edes omnes contigux, & plan- taria illorum pone illas. Imitantur quodammodo religionem Lufitanorum & habent fuos fa- cerdotes & judices. Mittuntcrebroefuorum numero ad vicina loca, qui mancipia Lufita- norum abripiant; illa autem tamdiu ferviunt donec alia rapuerunt. Mancipia autem qua: fponte fe illis aggregant, ftatim eadem qua ipfi libertate fruuntur. Viaitantfrudibus Palma- rum,ba#atis,phafeolis,farinhaMandioca;,milio, & Sacchari cannis,item gallinis (quarum illis copia eft, ) &pifcibus quos vicinusamnisfubminiftrat; Carnes haud alias habent quam ferinas. Milium fuum colligunt bis quotannis, & opercabfolutoperintcgranifeptimanam feftive commeirantur. Antequam fementem faciant perdiesquatuordecim maximos focos accendunt, quibus herbas &alia adurunt, qui longe videri pofTunt. Compendiofiftimum ad hunc diftriclum iter efle creditur fecundum fluvium Alagoae Borealis, vulgo ^Alagoa del Norte_j . Major Palmaria jacet viginti aut triginta milliaria pone S. Amari pagum, juxta Montem qui dicitur Behe^j . Creduntur circiter quinque millia cfle nigritarurn , qui in vallibns juxta huncmontemdegunt,pra:teraliosmultos, qui alibi quinquaginta, alibi centum./parfim ha- bitant. /£des autem horum haud conjunctae, ita ut ducentipene quadrantem milliarii horarii occupent; & fubfiivis metantur, in quibus &viamcseduam habentadfugienduni compara- tam; nam perpetuo excubitores collocant, qui ipfos moneant de peregrinorum adventu. Siccis itidem menfibus dimittunt fuos ad /£thiopiflas ab incoiis fuffuranduni. Interdiupa- rant cibos; & vefpera primum numerant fuos, ut videantanquisdefit; deinde choreis dant operam ftympana pulfantes qua: longcaudiri pofllint) admediam ufque no&em , dein cu- bitum difcedunt & dormiunt ufque ad horam nonam aut decimam antemeridianam. Iter ad hos commodiflimum eft ab Alagois per S. Amarum , atque inde per campeftria T^hunahu &Cororipe, donec jugum montis VVairakuo appareat, ubifiuviusParaiba offen- ditur , qui defcendendus eft donec prope praedi&um montem Behe perveniatur, & ibi defle- clendum ad convalles. Hactenus Marcgravius: Aifttequam autem caetera illius adjungam non putavi inutile fore hic fubjicere quac ab Amico,quirebus bellicis praeerat & non minus rerum naturalium erat ftu- diofus, anno 1636. accepi. De natura Regionum, inquit, a me in hoc climate viiarum quoniam nec ante data fuit, nec poftmodum fortafle dabitur ad te fcribendi occafio, hasc generatim refero. Omnes Provinciae Brafiliae quas centum milliarium fpacio, a Rio Grande ad Alagoas ufque oc- cupavimus parum admodum funt cultae.Cultura earum alittore marino verfus mediterranea a Lufitanis ulterius producta non fuit, quam in quibufdam locis, ad tria, quatuor, in quibufdam adquinque,raroadfexautadfummumfeptemufque milliaria Hollandica: ca:tera funtfolitu- dines ipiifinct incolis plane incognita:: nequelittoraliahaeclocaomniacultalunt, ea tantum coluntur quibus vailes & nemora intcr jacent. Quando nomen alicujus diftriclus, quos illi Fre- gejias appellant,audis, utpote Poiuham, Camaragtbi, Porto Calvo, Serinhaim,8c his fimilia alia, debes fub hac voce inteliigere valles integras, campos & colles his vallibus adjunctos,pagos 'm iilis fitos, aedificia omma, hincinde fparfa, & infiiper fluviolosipfos qui valles iilasirrigant. Ab una Fregefia ad alteram per coiles incultos iter eft,interdum trium, interdum quatuor aut plu- rium etiam milliariorumHollandicomm.Excipiuntur tamen ab hac appellationum ren;ula,do- mus pifcatorum &fiilinae adlittus marinum fitae, quia terramnoncolunt. Adhujusculturae formam importunus aeftatis ardor habitatores compnlit. Regio enim ha:c omnis, ut fcis, jacet fub Zona torrida & coii non pofiet fi dies noclibus longiores eflent. I<-k 3 Solum • 1 :t 2,5 £ GeorgI MakcgravI Solum omne afllirgit in collcs mediocres atque amaenos : montes infigni aliqua altitudine nullifuntinlittoralibus, in folitudinibus tamen hinc indenonnuliie longinquo confpiciun- tur. Inter colles aridos , non ubiquc tamen , fed ut fupra attigi aliquot miiliarium intervallo, vailes interjacent , fingulae cxiguis aliquibus rluviolis irriguae , atque cb id non pluviis tantum menfibus, fed&xftivis ipfis fertiles. Collesipus aeftivis menfibus ob ardorem Solis funtin- frugiferi & penitus arefcunt , ut non gramen tantum , fed & arbores interdum emoriantur , & gramen incenfum aiiquando ingenti fpacio, vento praefertim urgente, incendium proferat; ita eaqutfpluviismenfibusketevirent, aeftivis intereunt inmontibus. Hisincommodistamen incolae ipfi profpiciunt , autnovumgramenterrisinducentes , autlocailla faecundantes qux fibi colenda proponunt. Hunc tamen ufum colles pracftant , praefertim ubi filveftria rccens excifa & combufta funt , quod radix Mandioca laetius in iis proveniat , nimirum in declivis illorum, quam alibi. Adhaecufus collium vallibus vicinorum hic eft , quod aedificiainco- larum in illis utplurimum collocantur , & circa haec aedificia arbores , quae Cocos ferunt , plan- tantur , quae quamlibet terram & fitum lubenter admittunt. Plantantur etiam aliquando juxta domos Auraicarum & Limonum arbores , quamvis Izetius in locis deprcffis pro veniant. Reli- quarum omnium plantarum cultura ad valies & loca depreffa rejicitur. Caeterum bonitas glebae , ut & terrae univerfae ita & omnium fere collium eft infignis , & in ipfis montanis locis quaeha&cnusnoncoluntur, optimx ub.ique vites provenirent , fi a formicis defendi poffent. Morbos & mortes fomniant incolae , fi in vallibus habitent , propterea coiles fequendo , mo- lefta & longinqua aquatione plerumque utuntur. Noftro hocquod praeteriit fexennionos plana interdum, etiam paluftria loca , fortificationum caufa fecuti, vix aliqua tabs tamen ea propter afflicti fuimus. In Afogados quidem fortalitio praefidiarii aliquando , fed fatis be- nigne tamen & breviter morbis corripebantur , verum animadverfum fuit id propterea accidiffe , quod plerique defudes humi cubarant , quod ubi iis interdi&um & leclorum ufus in-. troduftus eft, malum hoc illico ceffavit. Quamvis incolae eam noftratium a morbis immuni- tatemtribuantficckati extraordinariae temporum ut nonpenitus contemnenda funtilloruni monita- dicuntenim occulta quadam viciffitudine feptem annorumfpacio humidos &mor- bofos hybernos menfes dari , & rurfus fequentium hos feptem annorum fpatio faniores & fic- ciores fuccedere. Haec de colhbus notavi: quod valles attinet , hse cannarum faccharifera- rum cultu, (quoniamobduritiem formicaeiis nocere nonpofiunt) & pafcuis occupantur. Caeterum fcraciffimae efient omnis generis frumentorum etiam noftratium , puta tritici , filigi- nis, hordei, avenze, piforum,quae fingulis annis binam meffem darent, fi contraformicas reme- dium inveniri poffet. Quicquid qualiumcunque fruduum extraordiniaria aliqua cura , in loco aliquo angufto , contra formicas defenditur , miraculofa ubertate provenit : Brafilia verum horreum fbret Europze totius, fi peftis haec auferri poffet. Rumor hic ad nos perlatus fuit Lu- fitanum quendam Amftelodami confeffuixix. remedium obtulifle contra formicas-, equi- demnoncredoremedium univerfalecontrahasinveniripoffe, quiaanimadverto nonaSoli vitio, fedaSolis vi idprocedere, qui toto terrarum orbe fub Zonatorrida, inlndiis etiam Orientalibus , ut audio , & hic in vicina Peruvia infinita formicarum agmina generat : & in iis partibus Brafiliae , quaeextratorridamZonamfunt, utpote in Capitaneatibus S. Vincentii & Spiritus Sanfti non funt formicee & Ceres eft uberrima. Quodfluviosattinetvelpotius fiuviolos pervalles prasdidlasdecurrentes: hipaucis exce- ptislongitudinemtrium, autquatuormilliarium vix emetiuntur a fontibus fuis , &nihi!omi- nus in oftiis fuis magnorum fiuminum fpeciem praefeferunt; quod fit ob acceffus &recefius maris fauces ipforum eluentes , exemplo fit Rio Formofo, item Rio Grande & alii omnes capaces in oftiis magnarum fatisnavium, quitamcnvcrfusmediterranea, vix duarum leucarum iti- nere a littore abfoluto, genu tenus pedibus tranfeuntur. Fluvii nulli hic funt nobiles , autaptiadminimarum etiamnavium onerae meditetraneis deferenda: Monguape tantum flumen fex milliarium longitudine navigavi, &multumultra navigari poffe ex profunditate illius & aliquorum relatu comperi , reliqua non item. Korum tamenexiguorumfluviorumaliqui, alveosfuos, fedficcosaeftate&fineaqua, longifnmein folitudines proferunt •, quale eft fiumen Capvanbi, quodpraetereundoA^/^^S™//, Ma- fiapi, S.Lauren7o, Real, propc Afogados cum alio fluviolo fe con jung.it, & juxta Reciffum infiuit inmare: item RioGrande- perquorum fluviorum alveos ficcos , Tapuiones fex feptimana- rum itcr faepius fe feciffc profeffi funt ; pluviis tamen menfibus , alvei ipforum aqua replentur, fed ob catara&as Saxorum frequentifiimas etiam parvas naviculas non ferunt. Plumen unicum nobile cft in hifce regionibus , vulgo Rfa S. Francifco , de quo uberrime nu- pcr ad conceffum x 1 x. fcripfi. Pifcatio littoris,ut fcis,fuit antchac ditiffima & Lufitanis,dum res ipforum effcnt in integro, quseftuofa; nunc penitus abjeda jacet. Sed hxc pofiearepctita magnonoftratibm ufui cxiflit. Feras — ■^■^^H !* *'»■ . ~rz: DE ITSA llEGIONE ET INDIGE.NIS LlB. VIII -> 6 , ff^f^ «iamfommuminufltatamm, cafuoblatasvidi&comcdi, quamvisvcnano- mbus&taliumrcrumindagun nondumvacarc hichccat. Rcm pccuariam inven inuioad- "^ct^^lC^ ^— ^ *detiamUs cxercitus ufuVene- A V. I I. m 'Brttis defiriftio Fk S. Francifci &- Iter FVilbelmi Gljmmerii pcr Solitudhm ^BrafilLt. jCLumen S^ Francifci , jam Jimitem claudens inter prsfcauram Pernambucenfem & Sinun tisdefcendere, & quidemeLacu illo multomm fcrmonibus celcbrato , qui amncs omnes a que torrcntcs, ab altiffimis Peruvis mondbus vcrfus ortum dimiiTosJrecipl& pcr maTmo fluvios in oceanum emittit , imprimis Rio dc U Plm, dc quo jam non dubitatu vMarahaon & hunc noftrum. Nam iicct hujus fluminis fons aut origo nondum a quoquam fucrklutei t^ menevidcnsratioidncccflanovidcturcvincerc, na| contra quamcxL fluvii qf ad hanC Biafili* oram in oceanum cffluunt, zftivis menfibus, quibus pluvie hic rar* admodum & par- tlTZT x faUm C°P!am e^°IWt ' ut ejUS latices ad aliciuot miII*ria in «oari adhuc dulccs haunantui. Noftratcsproximcfuperioribusannishoc flumen cclocc afcenderunt adquadra- fZ*HT mfra'11^^ ?T7 lta fe ha£erc dicuntur> circiter quinquaginta milliaribus a mari, ipfum dc altiffimis 2tl A l7 ?C°eraS V°Cant ' Pr2£CCPS ruere ' ita(lue altius ab Ss qui e mari vc- munt afcendi non pofle. Supra cataradas fluminis alveum porro pergere verfus Corum ad ali- TZiZ Kianah fCm 1ASentcm lacum %ni, inquo mult* inful* amamhW fiat fparf*, quzabaibanshabitantur, uti&orauniverfiLacus.- Inipfo autcm lacu aurifcras arenas col- hgi &accolas auroabundare quidem, fed vili pendere. Id autem a rupibus auriferis qux verius 1 eruviam jaceantdetritum ab infinitis torrentibus in lacum deduci. Prsterea hnc repe- nri maximam optimi nitri copiam; quod a pratfefto Bahiae aliquando petitum narrabat Sacer- dosquidamLufitanusminimevanus necindoclus5quifenitrumillud vidifie noftris affirma- Vit Hauddubiumeftuoitrosoperamaliquandodaturosuthxccertaindagineprofequantur Operarpretiumautemputavihic inferere itinerarium quoda VVilhelmo Glimmeriono- ftrateaccepi Is narrat eo tempore quo ipfe in Pra,fedura S. Vinccntiidcgcrct, venifle ad illas partesePi^feauraBahia.FrancifcumdeSoufa^ acceperatenimaquodam Brafiliano metal- lumquoddam, e montibus Sabaroafon , utferebat,erutum, coloriscyaneifivecsleffis are- nuhs quibufdam aurei coloris interftindum , quod cum a minerariis eflct probatum in quin- tali tngintamarcaspun argenti continere deprehenfum fbit. Hac illecebraprovocatus Gu- bernator montes hofce & metalla diligentius inveftiganda putans , feptuaginta aut oduaginta quaLuhtanos, quaBrafihenfes, eomittereinanimuminduxit. Cumhis Glimmerius nofter profeaus , ltmens rationem ita defcr ibit. Ab oppidoS.Pauli, in praefedura S. Vincentii , profefti primum ad municipium S. Mi- chaehs pervenimus , (quod diftat a fuperiori verfus ortum quinque aut fex lcucas) & ad ripam iiuvuMemh, atque ibidem commeatus paratos invenimus, quos barbari humeris crant portatun. Deinde fluvium illud trajecimus, & quatuor aut quinque dierum pedcftri itinere pcr denfas Silvas promovimus verfus Ardum, adfluviolum quioriture montibusGuarimumis autMarumimims, ubiauiifunt metalla. Hiccanois aliquote coiticibusarboruni coniun- dis, fecundohocamniculo defcendimus quinqueautfexdiebus, incidimufqucinmajorem fluviumabOc-cidentali plaga defcendentem. Prior ille fluviolus labitur perhumiles &irri- guos campos & amcenitate fpedabiles. Secundum hunc majorem cum biduo difceadiflemus incidimus in fluvium adhuc longe majorem, qui e montis Paranapiacaba Arftoo latere oritur (ficutiAnhembi ex Auftrali ejufdem laterej &primum fecundum montium duftum verfus occafum dilabens , dein cubito flexus , aliquandiu fertur verfus Arclum , & tandem , ut vule (lAeris (emperie atque oAnni tempeflatibus* Utor hic nofter quandiu in Brafilia vixit , nimirum annis fere fex, fingulis diebus , imo & diei partibus , obfervaverat & annotaverat, quae eflet aeris conftitutio, quae aura, at- que etiam caetcra quae ad meteorologiam pertinent.ut ex illis hoc caput conftitueret, quod ta- men morte preventus perficere non potuif, ut autem guftum aliquem percipiant harum rerum curiofi , typos trium annorum dabo , e quibus colligi poterit quot & quibus diebus pluerit, & quiventifingulbtempeftatibusperflaverint: catteri enim anni fere ad fimilem fe habent mo- dum , neque multum variant. Raro porro per totum diem & noftem pluit , rarifllme per ali- quot dies continuos iine intermiflione. In Typis autem his litera P.notavimus omnes dies qui- busvelleviflima&brcviflimapluviacecidit, nequis exiftimetillis diebus continuo pluifle : Ventos autem litteris notavimus, S. O. defignat Eurum, N. O. Boream five Aquilonem5 nam duohi venti , viciflitudine quadam ad univerfam hanc oram dominantur, & dirTerentiam in- ter navigandi regulam conftituunt. T y p v s jStkmmaem PE ipsa Regione et Indigenis Lib. VIII. T Y P U S A N N I cbbcxi, 265 I P- Feb. N.O Mart. s.o Apr. s.o Maj, p.N.O lun. s. Iul. p.S.O Aug. p.S.O 1 Sept. Oliob, s.o Nov. P- Dec o.s. 2 s.o N.O s.o p.N.O p. s. s.o p- p. s.o s.o o.s. O. p.N.O 3 4 5 6 s.o s. 0 s. 0 0. N.O NO p. V. S.O s.o p- p.N.0 P- N O p. V. p. V. N.O p. s. p. 0. p. s. p.S.O p.S. 0 p.S.O s.o SO p.S. 0 p.S.O p.S.O p. s.s. 0. p.S.O s.o p. s. p. s. p.S. 0 s.o p- p. s.o s.o 0. p.S.O p.S. 0 s.o s.o P- P- p.N.O p.S.O s.o s.o 7 p. 0. p.S.O p. s. 0 N.O p.S.O S.S. 0. p- p.S.O p.S-O 0. 0. 8 o.s. 0. S.O s.o p. V. p.S.O p.S.O s.o s.o O.N. 0. O.N. 0. id. o.s. p.N.O 9 id. p. 0. p. s. 0 P- p.S.O p- p. s. 0 p. s. p. s. N.O 10 1 1 id. s.o p- p. 0. s.o p.S.O P- p.S.O S.O s.o p- s. p.S.S. 0. p. s. p.S.O p.S.O s.s. 0. p. s. p.N.O N.O p.N.O N.O 12 r3 p.S.O p.S.O p. s. p.S.O p- p.N.O p.S.O s.o s.o p. s.o p. 0. p.S.O s.o s.o p- P' p. 0. s.s. 0. s.o s. p- p.S.O p.S.O p.S.O p.S.O p- p.S.O p- p. S. 0 0. p.S.O p.S.O p. s. N.O N.O N.O N.O *5 i6" 0. o.s. 0. p.N.O P. O. p- p. s, 0 p. S.O p. s. p- p.S.O p.S.O p.S.O s.o s.o SO p.S. 0 S.O N.O N.O O. ?' J7 s.o O. p.S.O p- p.NO s.s. 0. s. 0 p.S.O p.S. 0 s.o s.o N.O p.S.O 18 *9 20 21 p. s.o p.S- 0 S.O p.S.O O. p. O. O. p. O. p.S. 0 p.S.O N.O s. s. 0. P. V. p s. p.S.O p- p.N. O s. s. p- s. p. s. p. s. p. s. p.S.O p. s.o p.S.O p- s. N.O N.O N.O p.N.O N. O N.O p.N.O p.S.O N.O N.O O. O. O. 22 23 24 p.S. 0 p- s.o. p.S.O 0. 0. s.o p.S.O p.N.O p. 0. p- p. s. p. 0 p. s.s. 0. p- p. s. p. V. o.s. 0. p.S. 0 p.S.O s.o p.S.O p.S.O p.S.O p.S.O NO O.N p.N.O N.O P- N.O p.N.O O. o.s 0. *5 26 s.o. s.o. N.O N.O p.N.O p.N.O p- 0. p.S. 0 p.S.O p.S.O s.o p- S.O 0. s.o p- p. S.O p.S.O p.S.O s.s. 27 28 29 3° p.S.O s.o. s.o. p. 0. p. O s.o s.o p.N.O p.N O p. s. 0 p.N.O s.o p. s. s.o p. 0. p.S.O p. s. 0. p. 0. p.S.O p. s.o p.S.O p. s. 0 p'. s. 0 p.S.O p. S.O p- p.S.O p.S.O . s.o p. s. p- s.o p.S. 0 p.N.O p.N.O * O.N. O. N O s.o 0. 0. 0. 0. p. ict. p.S.O s.o p.N.O 31 0. p.S.O p- p- p. s. s.o NO E quo obfervaprimo , hoc arino ducentis & duobus diebus autpamm , aut multum pluifle reliquis minime. Deinde menfes plavios fuiiTe illo anno Februarium , Martium , Aprilem, Majum, Junium, Juliura, Auguilum: maxime autem&pene continuo Majum & Julium. Tertio ventum Aquilonaremdemum xix. Septembris fpirare ccepilfe , nequeeo minus ab initio Januarii & etiam ante auram afpirafie ab Euro : atque etiam ventos illos binos Eurum & Aquilonem involafleinfinesaliorum , &Eurumhoc annopalmam tulifle. Obfervavi quo- quetantumtonuiflejan. i9.Martii4,6,i5,20. April.9,10. Ma)ii4. Etutcunque plueritin- terdiu , longe maximam partem nodtes claras.& ferenas fuifle , quafdam etiam frigidas. Deni- que nebulas hicefle admodum raras. Fulguraquoque crebra tantum hoc anno annotat Ja- nuarii decimo odavo : Februariidecimofexto, &Martiiquarto. Nebulas denique annotat tantimi ultimo Odobris 5 &pmmo, fecundo, quinto, fexto, feptimo, oclavo Novembris: ita ut hoc anno rarae fuerint. 1 Ll Typvs 266 GeorgI MarcgravI TYPUS ANNI cbbcxn. :t Ian. Feb. Murt. Apr. Maj. I lun. 1 lul. AUg. Sept. 1 Ottcb, Nov. Dcc. I p.N.O p.S.O s.o p.S.O p.S.O s.o s.o N.O 0. O. o.s. 0. p.N.O ■y p. s. p.S.O s.o p.S.O ?• s.o p.S.O p.N.O 0. p. O. v,/ • p.O.N O. N.O 3 s.o p.S.O s.o p. p.S.O p.S.O p. s.o N.O p. 0. p. O. O. p.N.O 4 0. p. s.o p.S.O s.o p. s. 0 s.o s.b p- 0. O. O. N.O 5 p. o.s 0. s. 0 p.S.O S.O p.S.O p. s.o p.S.O p.S.O p.N.O 0. O. O.N. O. p.NO 6 p.S.O N.O p- p. s. 0 p. s. p.S. 0 p.N.O 0. O. O.N. O N.O 7 s.o S.O. N.O p- p.S.O p- p.S.O O.N. 0. p. 0. O. vy« ON. O. N.O 8 s.o s.o. N.O s.o p.S.O p. 0. p.S.O p- p.S. 0 O. N.O N.O 9 s.o s.o. s.o s.o p. s.o p- p. s.o p. 0. p. 0 P« N.O N.O IO s. 0 so. s.o p.S.O p.S.O P' ' p.S.O p.S.O S-O N.O N.O N.O ii s.o s.o. s.o p. p.S.O p- p.S.O p.S.O O.N. 0. NO N.O p.N.O N.O 12 p.S.O s.o p- p- S.O p- p.S.O s.o O.N. O O. NO 13 N.O p.S. 0 p- s.o s.o P" p. S.O s.o N O N.O p. O. p.N.O 14 N.O p.S.O p.S.O p- p.S.O p.S.O s.o p.O.S 0. s.o N.O NO N.O NO 15 N.O s.o s.o p- p.S. 0 s.o p.S.O N.O N O p.N.O N.O IC> O. p.S.O s.o s 0 p.S. 0 s.o p.S.O p.S.O N.O N.O p.N.O p.N.O r7 n.o: p.S.O s.o s.o p.S.O s.o s.o p.O.S 0. o.s. 0. o.s. 0. p.S.O N.O N.O p.N.O P- 18 N.O N.O s- 0 s. s.o s.o p. s.o N.O N.O p.N.O p.N-O l9 N.O p- p.S. 0 s. p.SO s.o p- p.N.O P- N.O p.N.O 20 S.O p- p.S.O p.S.W p.S.O S.O p.S.O p- p.N.O N.O p.N.O 21 p.S. O N.O s.o p.S.O s.o p- p.S.O 0. p.O.N 0. p.O.N O. N.O P- 22 S.O p- p* p.S.O p.S.O p.S.O p- s.o p- P- O. NO 23 S.O N-O s.o p- p.S.O SO p- S.O 0. O. O. N.O 24 O. N.O p- p- so S.O s.o o.s. 0. o.s. 0. o.s. N. O N.O N.O P- 25 0. p- p- N.VV p.S.O s.o N.O N.O N.O N.O 26 s.o p* s.o p- p.S. 0 p.S.O N.O N.O NO O.N. 0. O. 27 s.o S.O so p. s. p.S.O p- N.O p.O.S 0. p. 0. N.O N.O N.O 28 0. s.o p.S.O p.S. 0 S.O p.S.O s.o O. NO N.O N.O 29 p-s.o p- p- p. s.o p. so s.o 0. O. N.O N.O N.O 3° ,3J p.S.O p- s.o p.S.O N.O p. 0. O. N.O N.O P- s.o 1 p. s. p.S.O N.O N.O P- E quo obferva primo hoc Anno centum & feptem fuprafexaginta diebus , aut parum , aut multum pluiffe , reliquisminime. Deinde illo Anno menfes maximepluvios fuifle Februa- rium, Martium,Aprilem, Majum, Junium,]ulium, Auguftum j maximeautem &pene conti- nuo Aprilcm, Majum & Julium.Tertio ventum Aquilonaremdemum xi.Septembris perflare ccepilTe,&Eurum maximehocannodomihatum5 licethiduoventi nonraroinalienosfines irruperint. Obfetvandum quoque hoc anno rarius tonuifle & tantum Februarii fexto & vige- fimofccundo-. Martiivigefimotertio, vigefimoquinto& vigefimo nono : Aprilis fecundo, vi°cfimo tertio «& quinto •, Decembris trigefimo. Fulguravit tantum Maitii vigefimo tertio & Decembristrigefimo. Nebulje&quidemcraflkhoc annofrequentifiimxfuerunt; nimirum Martiitertio: Aprilis 16,17,18. Maji 3,7»9>-4»25- 1111.2,17,19,27^3,29,30,3 1. Augufti 1, 2,3,4,i8,20,2z,23,24,2 5,29,3o.Septemb.i.Oaob.3,4>S.Nov.4,5,^i,2 2,23.Dccemb.i9, 20, 21,24. Annotat autem ad fecundum Julii : mane nebula c-rafla , ante meridiem nubilum, montes fumantes,Sol rarus, Eurus fortis,frigidus,intcrpluit crebro, poft mcridicm itidem,nox nubila,interpluit crcbro.Erigidiffimum erat etiam ipfa mcridic in monte altifllmo Itapuamuru, ita ut barba & capilli afperginc obdudi nobis eflent & manus rigercnt prcc gelu. Ita & fa:pe notat nodes frigidas. T y- I - de ipsa Regione et Indigenis L I b. VIII. T YPU S A NN I cIoIocxj.ii. 267 E quo obferva.pnmohocannocentum&fexagintatribus diebusautparamaut multum pluifle, ac ducenus & duabus diebus non pluiffe. Deinde Menfes Mattium, Aprilem Ma nm Junmm, Juhum, &AuguftummaximePluviosraiffe. Tertio ab initio Febmari venu m a Piaga S.O. coepjneflatcatq-, ita pettenduTe ad decimnm Septembris. Obfetva quoqne a ,11 tqnuiffejanuatn pr.mo, quatto, decimo ; Mattii decimo ; Aprilis vigefimo fecu ndol ^vrin Maiioctavo.nono&vigefimo. . . ° m,ulccuna°-«:t,quam ipd Ac*j»acaya appcltentMemqueAcaiuttScltemboera Frudus enim ilhus arbons finguhs annis femelmaturatur , nimirum menfibus Decembri & Tanuario ufque m Martium durans. Plura de hac arbore difta in lib. ui.de Arboribus. ? Diu plerumque vivunt , & videre inter illos licet multos fenes , centum atquc etiam vteinti fupra centum annorum, neque facile canefcunt nifi in decrepit^ atate. Pueri illorum ingenio funtfatis docili : verum quando adolefccntiam ingrcdiuntur fiunt he- betiotes, ita ut paucos videre liceat literis inftrudos , aut qui artem fcribencU norint ; aut alias artes Europaeas , a quibus quodammodo abhorrent , laborum impatientiores. Tranquillefatisagunt inter fefe: nifi quandopoculisindulgent, tuncenimdiesnodefque faltando & cantillando tranfigunt. Sunt enim ebrietati admodum addidi tam mulieres qulm viri: nequefacileabhoc vitio deterreri poflunt, quod longc maximum illis cft, equo&rixa? atque aliae pravae confuetudincs nafcuntur. Pigritiae quoquevaldeobnoxiifunt&fugienteslaborum: praefertim TaPuya, quilaborum vcl maxime mtolcrantes funt; nam cum paucis fint contenti, & rerra abunde ipfis vidum fup. peditct, & divitias non appetant aut norint, ad labores fubeundos non excitantur. Qupmodo hofpites advenientes lachrymando excipiant foemina: illorum, & quibus fermo- mbus illos alloquantur ; atque quo pafto mortuos fuos deplorent , jam ab aliis dicmm eft prse- fcrtimaJoanneLerio, qui intcr Tupitumhs egit, a quorum moribus cateri non diffident - quare hic nihil repetendum duximus. Tapuiyae autem quando pater aut mater moritur , omnes capiftos capitis evelliint ; de quo» rum caeteris moribus poftea plura dicentur. H Ll Ca p, I II 270 GeorgI MarcgravI C a p. VI. t T>e Fejlitu &• ornatu Virorum , &■ MulieremTirafelienftum, "Iri fubligaria jam ex lintearnine plerumque induunt, quidam quoque indufia habent, & pileis utuntur , fed maximam partera nudo incedunt capite , & capillis more Lufitano- ram tonfis. Nudisinceduntpedibus, nullis calceis induti. Quidam etiam folummodo fub- cinftorio panno lumbos tegunt , c^tera fine veftitu. Mulieres vero jam longis indufiis veftiuntur factis ex linteo vel goffypino panno,neque quic- quam prseterea veftimentorum habentes. Comas autem capitis vel dependere finunt , vel etiam morefceminarumnoftratiumteniolis involvunt. Tam viri quam fceminx & infantes variis coloribus cutem tingunt , nigro , rubro, flavo , ad quem ufum ufurpant fuccum e fruftu Ianipaba immaturo, quinigro; Vracou qui rubro tingit, & ita in cseteris aut fru£tu aliquo aut ligno utuntur. Tapuys tam mulieres quam viri fere nudi incedunt , & pilos circa pudenda evellunt. Viri membri fui genitalis fiftulam in fecontrahunt & involvunt, ligantes teniolaquadam, vo- cantque id quo ligant membrum Tacoaynhaa. Religant autem quando opus eft ut mejant. Majore antem pudore afnciuntur monftrando virgam explicatam quam nos. Eodem modo & alii quidam Brafilienfes membrafua genitalia ligant. Capillos capitis ad humeros ufque dependentes alunt , & inferius aequaliter praecidunt more rufticorum Suevix . In fronte quoque aequaliter detonfum gcrunt ; fed praeeifione jequaliter fada ufque ad aurium regionem fuperius , & angulis ita faftis in utroquc latere ad tempora. Eodem plane modo etiam fceminae cum comis fuis agunt , & virorum more gCft"ant- , J v A Viri corollas faftas ex pennis Guara vel Caninde, capiti circumhgant : dependent a pofte- riore parte corollx aliquot longiores pennae e cauda Arara aut Caninde. Angulos itaque faclos cum capillis adprime firmant ne corollae circumligate fcfe ipfas deligcnt. Quidam etiam fo- lumfuniculume gofiypio capiti circumligant, equopoflica parte aliquot pennae longae ru- bra: vel cccrulcae propcndent , vocant Acanbuacaba. Pallia quoque conficiunt e filis craflis goffypinis inftar retis ncxis , & cuilibct nodo iri- nexa eft penna, ita ut pallium totum pcnnatum fit , & codem pene modo & concinno ordinc pennae fibi invicem incumbunt, uti fquams pifcium. Pallium autcm hoc fuperius cucui- 5B? DE IPSA REGIONE ET IndiGENIS L 1 B. VI I I. 271 Cucullumhabet, itaut totum caput, humeros, &coxasad anum ufque poflit tcgcrc. Hoc pallio ututitur ornatus & necefiitatis caufa: ornatus quidem, quia elegantiflimis pennis ru- bris avis Guara contextum eft, vcl etiam admixtis pennis nigris, viridibus , flavis, vanis, avium Lsfracucaru, Carinde, ^Arara, &c. Neceflltatis autemquiapluvianon pertranfit iliudpal- lium, fed aqtla cum is defluit. Appellant haec pallia Guara abucu. Solent quoque cum ccra feu mellefilveftn, certas ex avium elegantium pennis criftas capiti agglutinare , quas criftasipfi nominant Aguana. Auriculas perforant in tantum , ut digitum immittere poflis foramini. Huic immittunt velosaliquodcercopithecorum&vocantiV^//^j vellignum aliquod digiti humanilon- gitudine rilis goflypinis circumvolutum. Viri labium inferius perforatum habent , & foramini immittunt lapidem aliquem feu cry- ftallum feu fmaragdum vel jafpidem, magnitudine nucis avellanae , vocant talem lapidem Me- tara, & fi viridis vel caeruleus fuerit Metarobi nominant. Viridem autcm imprimis amant & ut plurimum geftant. Ad utrumque etiam oris angulum buccae perforatx funt , conjugatis folum viris, & cuilibet foramini indunt lignum , figura & magnitudine pennae anferin^ , quod inftar clavi inflxi pro- minet, veletiam immittuntlapidem aliquemquem vocant Tembecoareta. Nares quoque non raro perforant atque indunt ejufinodi ligna, Apiyati appellantes. Corpus autem varie pingunt : atque infuper toti corpori agglutinare folent plumas varia- rum avium fubtiliores cum maftiche , melle filveftri vel Mingaupomonga. Vocant hunc adum ^Acamongui. Atqueitaapparentquafitotihirfutieflent. Brachia quoque ornant certis corollis fadis e plumis avium rubris & flavis , vocantque Aguamiranga. Item aptant corallia varia qua: a noftratibus acceperunt , atque hunc ornatum appellant Papixoara- Pennas quoque Struthionum multas, vcl pennas e cauda Ararae in orbem quafi colligunt & connedtuntfilocrafliori, atque adligant lumbis, itautanum tegant&fereadgenua propen- deant, & appellant hunc ornatum k^Aracoaya. . Ex fruttus Aguay , qui triangularis eft , corticibus , quos filo anne&unt , etiam monilia fa- ciunt, quae cruribus infra furas circumligant , quicorticesinterfaltandumfonumquendam edunt. Loco calceorum noftratium , e certo cortice Curagua ipfis vocato , factis utuntur , atque illos vocant Miapapacaba, Lufitani autem ^Alpargata*. Mulieres pudenda fua folummodo tegunt fafciculo herbarum aut foliorum alicujus ar- boris qux fubinfer.unt chordae , qua cinguli loco fe circumligant. Similem fafciculum etiam ufurpant pro tegmine ani. Haud multum tariien utraque haec janua ad rem facit , nam facile & anterior & pofterior porta apparet. Mulieres quoque ad virorum modum, corpus fuum variis coloribus pingunt. Atque hoecintergentiles adhucobtinent, nam qui Chriftiani fadi funt, ad Europaeorum amicrum & ornatum fe componere confuefcunt. C a p. VII. T)e SuppelleBile "Brafiliefi/km. CUpellex Brafilienfium admodumpaucaeft, ita ut cum locamutant aut peregre proficifi ^cuntur, mulier oinnem fecum portet, oneratainftarmuli,maritumfemperfequens. Primaria fupellex eft rete , quod ipfi vocant Im , Lufitani Rede , Belgx if attpmftCl» ; vulgo Hamacca : m hoc dormiunt , alligata utraque extremitate ad aedium fuarum trabes. Sunt au- tem haec retia ex filis goflypinis contexta, fcx aut feptem pedes longa, quatuor ampla. Lufitanae quoque foeminae elegantia conficiunt, ampla & variis figuris intertexta. Tapuyx Cariri duodecim vel quatuordecim pedes longa faciunt , fex vel feptem ampla , ita ut quatuor homines fimul in eo cubare poflint. Habent unam atque alteram ollam ex argilla fadam, qua utuntur ad coquendum. Adhaecmortariumligneumcumpiftilloligneo, quod vocant ^feg^ & Vmbua vel Vnqua. Cultros a noftratibus redemtos, nominant Itaquice : vulgo alias e petra faciunt , ctiam vocant Itaque: itemex ArundinequosdicuntT^o^p/V*?. Specula exEuropaallata, quibus fupra modum deleclantur , voczm Guarugua & Aruga, Locopatinarum utunturcucurbitisquarummultae &variaehic reperiuntur fpecies-, has per mediumfecundum longitudinemfecant &rubro Vrucu colore exterius tinorint , interiusau- tem obducunt nigredine. Vocant fic Cuyaba : quae eft medietas grandis & ampla: cucurbitae, quae " } GeorgIMarcgravI anx inte^ra tri*inta aut triginta quinque cantharos vini poteftcapere. Medictatem tamcu cucurbitxlon^nominant Cuipeba: dcnkyic quamcunque medietatem Cuyt: Caruaba au- tem omne in quo & fuper quo cibum fumunt. ' Cochlearum loco inferviunt ipfis digiti manus , vel mytuli, aut aliae conchac. Menfa ipforum cft vel terra ipfa , vel fcamnum quoddam, quod Patagm vocant , faclum ex arundine vel virgis ligneis , more noftratum fcamnorum. ' Caniftra faciuntcxfohisPalmx,&appellant Patigua : in his recondunt quicquid habent. Alios quoquepraterea habent corbes ex arundinibus concinnatos. Hancfuppellectilem ge- nerali nomine vocant Caramemoa. Ex virgultis quoque conficiuntcorbesoblongosfatisamplos, quos capiteportantimple- tos vocant Panacu. Infcrviuntipfispraecipue ad tranfportandum radices Mandioca, quando farinam faciunt : nam iter facientes utunturaliisillis quosvocant Patigua- /Ethiopes autem hlc Panaca utuntur ad res quaflibetportandas. Lao-enx,. canthari, cyathi illorumfuntcucurbitae vmx,ut.Cuiete, Iaroba, Cuibuca. Quando^petegre proficifcitur maritus, mulier femper illum fequitur quocunque abeat, fivein expeditioncm militarem, fivealio, five procul, five prope. Illenihil praetcr arma iua portat : mulier vero inftar muli onerata eft , praetcrquam enim quod a capite in ter- gum dependet corbis, quem Patigua vocant, quam cordae anne&it, (cordam autem non collo fed fronti circumponit geftando illam) etiamcapitifuperius imponit alium corbem cum mobilibus fuis , vel ingentem cucurbitam farina refertam : lateribus praeterea adhae- rent cucurbitce minores , quibus aquam hauriunt ad bibendum . Nec tamen adhuc fatis onerata eft mulier, infantem etiam geftare debet , infidentem linteamini, quodabhumero dextro dejSendet. Infidet autem inians cruribus divaricatis, uno ad ventrem, altero ad tcrgum matris verfo, ventrem vcro fuum lateri matris dextro applicat. Praetereauna ad- hucmanu vel Pfittacum geftat, vel Cagui , altera autem manu canem funiculoalligatum ducit. Ita abeunt fine curis , non inftru6ti loculis argento repletis , fed cucnrbita pauca fo- lum farina referta , non folliciti de hofpitio nec hofpite fido vel infido , fufficiunt enim filvse & campi, qui gratis praebent cibum, potumvero fluvii, lacus, vel fontes, velplanta quaz vocatur Caraguata, quae inter folia femper aquam pluvialem continet: fummum re- medium in locis aridis & fterilibus , ubi faepius nec fluvius , nec rivus , nec lacus fpacio ocl:o , novem , duodecim milliarium reperitur. Adventante vefpera ubi pernoctarc animus, ibi retia fua feu ledos penfiles alligant arboribus , vel palis terrae infixis , ignem prope ftruunt , praeparant fuum cibum , hauriunt potum , comedunt , bibunt. Si autem metus fit apluvia', hicfunt Palmse arbores, praeciduntur rami, baculiduo terracinfiguntur, alii obli- que inftar tignorum alligantur opera viminis , complicantur folia palmae cynaris , fit te- £tum, atqueita domus confefta eft& fimul pifta-, viriditate Cnim fplendentnaturalifolia, qui color gratiiiimus eft oculis, nec parietes, calce incruftati albedine fua hebetant vifum. Haec domus & pluviam arcet & homines a vento nofturno defendit , cum regioni venti opponatur. . ''";., . , Cum domi exiftentes , viri mane cum arcubus & fagittis fuis in filvas abeunt vel campos, ad figendum aliquam feram velavem: vel abeunt ad mare pifcandi caufa , vel pifcantur in fluviis vicinis : mulieres plantaria adeunt , & labores fibi impofitos fubeunt. Quaedam & ma- ritos comitantur , ut praedam domum reportent. Feras capiunt variis modis , vel enimfiguntfagittis, vel foveas faciunt profundas in terra, &defuper cooperiunt ramulis arborum certo loco, inquasincidunt inopinatb ferx , vocant Fetacu.vcl etiam e lignocertas decipulas faciunt. Alius modus feras grandiores capiendi vocatur Mande arataca, quoin capreiscapiendisntuntur. Alius iteniinfidiarum/W: tertius pro eifdem capreis Munde guacu-, proTatu &Aguti, & fimilibus animalibus adhuc alium habent, quem dicunt Mundeguaya. Ad volucres autem capiendas , utuntur ce-rtis inftrumentis quae vocant lucana : quae illis funt tdum gencrum : nimirum Iucanabipiara, quOd aves pedibus capit : Iucanaiuripiara, quod eas cervice"apprchendit : Iucanapitereba, quod medio corporc. In fluviis Pifces vel fagittis figunt , vel hamulis capiunt , quibus applicant vel lumbricos terctes qui ab ipfis vocantur Candaguacu , vcl gammaros , cancellos , pifciculos . Vel ine- briant illos , ut quafi mortui fuperfl uitent , cum foliis Iapicaj , vel cum Tiwbopotiana, vel cum Tinguij, vcl cumTwgmn, vel cum fruftu Cururu ape- aut radicibus Magui , corticibus ar- boris Anda, & fimilibus. Pifcantur qubque certis cribris , Vrupema vocatis, quaefaciunt ex arundine Vruguiboandipia appellata. In mari pifcantur hamulo efca inftrufto & filoalligato, infidcntcs tribus lignis fibi invi- ccmanncxis, vozmt Igapeba , Sc Lufitani Iangada. Fiunt autem e ligno arboris <~dp eiba , ut iam jiIkm; *mv~~w*Um — r- 273 BE IPSA PvEGIONE ET INDIGENIS L I B. VIII. jam fupra diximus. Fiia autem fua pifcatoria faciunt e filis Tacu, vel etiam Att*fera * quc Pma^tma : hamulos denique faciunt e ferro, & appellant Pmdl a p. VIII. T>e Gbo c> !Po/w "Brafilienfium. yNiverfaleBrafilienfium alimentum eft vi, LuCitmiS.Farmha dcMandtoca dicla- culus V vanas fpccies pr sparant , uti in defcriptione Mandyba dixi , ubi & varios illam prsparandi modos prohxe exphcavi. ^^aiduu; - Carnem variam ufurpant animalium filveftrium, aviumque, uti & pifcium variorum etiam teftaceorum & cmftaceorum: frudus itidem arborcos, terreftrcfque , varia lcgumina. de quibus omnibus fpecialiter dixi fuis loeis. Imo & infecla qusdam commedunt, nimirum ea de quibus dixi in hb. de Infectis. Carnemautemcomeduntvelcoclram, velaflatam, vel toftam. Coquunt in ollis terreis quas Camu vocant , rotundis fquas eproba argilla ipfi norunt facere) affundendo aquam! atque ita coclam comedunt cum Inquitaya, jufculo Caartmacui, admifcentes CUmZau vel lmmittendo Viata , ut fit Mimpiro ; comedentes illud cum carnc loco panis ' Igncra cliciunt opc duorum lignorum, uno molli, altero duro , durum acutint, & applicant molli, circumagendo inftar terebri & admovendo goflypium , vel arida folia arborumf atque ita flammam ehciunt. Llgna mollia quibus utuntur , aut fumunt a Tataiba , aut ^dmbaiba , aut Caraguata guacu , aut iimilibus. Aflatam carnemficperficiunt&eft eafaporis excellentiffimi , atqueadeoexcellitomnem. aliam carnemquoquo modoaflatam. VocantZ^. Faciuntfoveaminterra, &hu)usfun. tZ £Tl imrnUnt ° U SrandJa aliCUJUS arboris ' mi^ue imponunt camem affiandam, quam itid.m folnstegunt, terraqueobruunt. Super terra illa focum ftmunt iuculentum eumoue continuant, donec caro fit probe aflata. ' 4 Toftamcarnem in prafentes &futuros ufus, faciunt hoc modo. Infixis quatuor furcis hgneis, e bacuhscratemdefuperefformant , quem^c^ vocant , huic carneminfruftaob longa, haud crafla, concifam, & fale afperfam, (vel illius defedu pipere Brafiliano ) im ponunt prunas fubjiciunt, atque ita torrent ufque ad fuflicientiam. Hax caro ita tofta ad decem vei quatuordecim &pluresdies durarepoteft. Hic enimfaliri itacaronon poteft utinEuropa Numquam aflant carnem veru affixam, uti nos folemus. Lufitani carnes ad eummodum toftas appellant PoFfos. Pifces aflatosvelebuIlitoscomeduntcum/^/V^. CancrosVcl gammaros quando co, quunt, numquamadjiciunt faiemintcr coquendum, uti noftrates folentfacere fed codos comeduntvelcumfimplicifale, vdl^uitaya, Lufitanis Salfm£nta, &ficgratiorisdepre, henduntur fapons. . ° r Minutiores Pifces , ut Pikba, Piquitinga, &c. Foliis herbaceis aut arboreis involvunt & openunt onenbus calidis, ita brevi tempore adcibum paratifunt, licetneque coftincquc ailidicipoflint. '.-:.?: Farinamduobus vel tribus pofterioribus digitis dextra: manus prehenfam inter edendum onmjiciunt, nuilo cochleanutentes. Eodemquemodoleguminacodanonimmittuntori fedinjiciunt,itadextre, utvix aliquidprstereat. * Eduntfjepiusinterdiu, imo¬lu, nequeftataedendi tempora obfervant. Capiuntau- tem cibum cum fummo filentio : raroque inter edendum bibunt, fed demum poft paftum adiU ciuntpotum. r r ; Dormiunt in retibus fuis : funt admodum pigri- & non raro totum diem ftertendo perdunt & agrc fe levant, fi viftus abundet, & neceffitas illos foras non propellat. Prope retia fua pcn- fihaftruuntfocumtam noauquam interdiu5 utinterdiu ferviatcoquendo cibo , nodu au- tem aerem arceat fngidum , qui in hifce regionibus nodu frigidior eft , & interdum fri-idiffi- mus , ob noauum& dierum perpetuo pene jequabilem longitudinem. ° Potus ordinarius Brafilienfium eft aqua frigida , fontana vcl fluviatilis , quse hic & valde bona & clara repentur , ita ut non facile quis noxam ab hauft u cj us patiatur , quantumvis lar- gius bibcnt: quod dcfontanaimprimisintelligendumeft. Vitesautemlicet hic ter atque etiam quater uno anno fruausferant,quiatamcnearum non eft tanta copia ut vinum premi aut opportunum aut opera:pretium fit, earum loco plures modos commenti funt Brafihenfes , quibus e variis frudibus atque etiam radicibus potus concinnent,quivini locum expleant. Et quidcmprimo vocantC*», quemnimirum taciunt ex Acaijbx arbonsfruaumaturo, quem contundunt inmortano ligneo, veletiam Mm tantum. I GeorgIMarcgravI 2 74 tantum manibus exprimunt ; fuccum paulum fubfidere finunt & tum percolant . Hoc vi- num fi ita licet vocare , recens , albicat inftar ladtis , poft aliquot autem dies fit pallidius . Saporis eft adftringentis ; forte, itaut quoque inebrier paulo largius hauftum. Poteft ali- quandiu adfervari , fed denique degenerat in acetum optimum & bonifaporis, ita ut ab igna- ris pro aceto vini fumi poflet. Alterum vinum vocant Aipjj , quod praeparant duobus modis , vel mafticando vel contun- dendo radicem ; utrovis tamcn modo per ebullitionem. Priori modo radices de Aipimacaxera- concifas vetulae dentibus mafticant, ollxque infpuunt, vocantquehanc veluti pultemCa- racu: dein aquam fuperfundunt , coquunt lento igne, continuo agitando : per expreflio- nem deinceps feparant liquorem , quem vocant Cavicaracu : hic potus bibitur tepefactus . Pofteriori modo eadem radix recens bene purgata confcinditur , contunditur, &ebullitur in potum candicantem inftar ladtis ebutyrati , qui & tepefactus bibitur. Saporiseft grati, fubacidiufculi , &vbcatur Cacipacaxera. Utrumque tamen potum communi nomine appel- lant K^ipij. '■ Tertii «-eneris appellant Pacobi, quem conficiunt e fructibus arboris Pacobete & Pacobu$u : de quibus in arborum defcriptione a nobis didum eft . Quarti generis nominant Abatii , Lufitani autem Vino de Milho , quia fit e milio illo grandi, quod vulgo Turcicum vocamus, & M-iizium. Quinti generis dicitur ipfis Nanai , quia fit e prseftantiflimo illo fructu Njnay de quo plura in ilhusdefcriptionediximus. Obfervandumautemhocefiefortius reliquis omnibus & facil- lime inebriare. r -i c ^ /r • Sexti generis ipfis vocatur Ietici , Lufitanis autem Vmho de Batatat ; fiquidem nt e notiiiimis illis radicibus , & quidem varie mixtis. Septimum locum obtinet potus qui conficitur e frudu lanipaba maturo. OaavumautemquemBrafilienfesvulgovocant^^//^. Nonum , quem vocant Tipiaci , qui utrique potus itidem fiunt e farina Mandiocse, nimi- rum e Beitt & Tepioia , de quibus alibi dictum. Cxterum hi Barbarifupra modum amantaduftumnoftras , vocant Cacitata , & enormiter, cum datur , fe illo inebriant. Potu itidem quem NigHtae hic faciunt & vocant Garapa ( fit au- tem eo modo quem in Cannatum facchari defcriptione dixi ) magna copia fe ingurgitant, ita ut integros dies noftefque canendo & faltando traducant , potui continuo indulgentes tam foemins quam viri. Mirum tamen quod rarius interpocula rixentur, nifi forte Zelotypix caufa. „ ...„,.._.,. Tapuiysequandohuncpotumpraparant, five Acam, tiveAttpn (n fcihcet qui pagos m- colunt & e Tapuiarum genere Cariri dicuntur ) faciunt id omnes fimul. Dies dcin conftituitur & indicatur fingulis. Conveniunt omnes mane , incipiendoque ab uno pagi angulo, evacuant ordineomne vinum per omnia domicilia donecnihil fuperfit. Potui fic indulgendo cantil- lant faltant rara intermiflione. Quando eorum aliquis fe nimio potu diftentum fentit, vomi- tumVibi excitat&denuohaurit; itautqui plus vomere poteft & denuo bibere , pro optimo & ftrenuifllmohabeaturinterreliquospotatores. Tabaco quoque frequentiflime utunturomnesBrafilise incolae: vocanthanc herbam Pe- tima, & folia illius Petimaoba. Hanc in aere ficcatam ponunt ad ignem, ut manu contert inminutasparticulaspoflit: hinc induntinftrumentisfuis e cortice fructus Pmdoba,vt\ Vru- ewuiba, vdlocara: , aut Aque , &c. confedis; przciduntquippe una extremitate, nucieum eximunt ac corticem poliunt;hinc fcramine in latere facto apphcant tubulum e ligno fadum. Hoc inftrumentum vocant Petimbuaba , Lufitani autem corrupte Catimbaba, Belgae adhuc corruptiusfcatgenbOto. Utuntur quoque tubulis ex argillaafe fadtis &excodis, Iicuti& illis quiexEuropaadeosarTeruntur, quos nominant Amrupetimbuaba. Tapuiy* autem utuntur tubis recris, amplis, ligneis vel etiam argillaceis, ita amplis, ut integrum pugnum Tabaci capiant , quibus repletis & accenfis fugendo fumum haununt. Cap. VIII. T>e Llngm "Brajilienjiurn , e (jrammatka P. Jofephi de Anchieta, S.I. HO c caput ab Authore noftro plane affcctum tantum fuit derelictum: fcd pervenit ad manus meas Grammatica lingux maxime ufitatx in Brafilia , compofita & digefta a P. Jofcpho de Anchieta , S.I. cdita Conimbricx Anno cio id xcv. e quapaucadelibabi- mus ut guftum aliquem lingua: demus. II ■JJP. "" ■ DE IPSA REGIONE ET InDIGENIS LlB. VIII. 275 1 DeLiteris: Hsc lingua non habct/,/,/f, rr duplcx, nequemutamcumliquida,ut, cra,pra, &c. pro /autem in pnncipio aut mcdio diOionis fervit c cum ?eura Non comungitur confonans cum altera confonante in eadem didionc , exccptow*. nd, ng, ut, ^Acmomber Aimondo, Atmeeng. Petiguares qui juxtaParaibam incolunt & rcliqui in- digens ufque ad Tamoyes qui Rio de Jenero accolunt verba qus defmunt in confonantem pronunciantmtegra: Tupxs autem S.Vincentnnumquampronuntiantukimam confonantem inverboaffirmativo; ut.pro^, dicunt^i, & ita in cxtcns. Invcrbiskemcompofitisut plunmum ab/iciunt confonantem ultimam prioris verbi II. DeOrthogriphU: P. m.mb. fepc ufurpantur unapro altera,hocmodo: diclionesab- folute fumtsE pronuntiantur cum m aut mb-y ut , Mo , vel mbo manus : prxcedente autcm adjcftivo mutatur mp, ut, Xefo, manus mea: excipe Mbae , qu* numquam mutat ut Xembae, mea res. B autem in principio didionis numquam pronuntiatur finew licct ner incunaminterdumnonfcribatur. In medioquoquedidionisxommuniter ponitur 4 poft* .* & ufitatifiima pronunciatio , b Sc p in medio & fine didionis fere femper mutantiu in », aut kzp, &c. III. De Accentu: Omnesdiaioncsquaedefinmitinquatuorultimas vocales, habent ac- ccntuminultima¬anturcircumfiexo. Qavdttm autemquse dcfinuntin*. videnturha- bereaccentuminpenultima, quodfit quiafuntcompofita:. Qux definunt in *, partim ha- bentinultima¬antureodemaccentu, partiminpenultima, ¬antur acuto: Mono- lyllabaautem accentugravi. Verba denique maximam partemaccentum habent in ultirna ayllaba, mqualemcumquedemumconfonantem autvocalemdefinant I V. De IS^mimbm: Nomina non habent cafus aut numeros diftinaos, pneter Vocativum caium, cumhacdifterentia, nimirum, quodeaqu^habentaccentuminultima nihilmutan- tur m omnibus omnino cafibus. V. De compofitione nommum : Nomina fubftantiva componuntur cum adiedivis, ita ut fub- ftantivafemper praeccdant, & fi habeant accentum in ukima, manent integra : fin in penultima c^vocalesconcurrantperduntultimamvocalem, ut, Tuba ete , r^W,patervcrus. Sicon- currant cum confonante perdunt totam ultimam fyllabam. Denique fubftantiva cum fubftan- tivis junguntur ad eumdemmodum. VI. DePronomtmbus: Pronominahabent aliquot cafus: utEgo, Nominativ. yxe,xe. Dativ. yxebe, yxebo, xebe, xebo , mihi : Nominativ. Pluralis , ore , y ande , nos : Dativ. orebe , orebo\ yandebe, yandebo, nobis. TuNominativ. ende, nde, ne. Dativ. endebe, endebo, ndebe, ndcbo, tibi. Nominativ. Plurai. pee, vel pe, vos: Dativ. Peeme, vc\Peemo,vos: Accufativ. opo,vel fe. Vocmv.pee, vclpe. Ore, yande , funt etiam Adjectiva nofter,noftra,noftrum. Eandem declinationem obtinet Ace, ut, Nominat.^, Dativ. Acebe, vclAcebo, &fignificat homi- nem &fervit tertiae perfonae , in ambobusnumeris&utroquefexu; c, cum zeura, & i mnt pronominarclativainomnibuscafibus,&numeris, &fignificant, is, ea,id. Reciprocum o, ideft, fe,fuus,fua,fuum,ufurpatur fimpliciter quando fermo refertur adperfonamagentem,' ut inlinguaLatina, exempli caufa, Petrus oiuca oguba , Petrusocciditfuumpatrem. VII. DeVerbis: Licet omnia verba habeant unummodum Conjugationis,licet tamen dicere habereduos, quia Negativus adjicit aliquas particulas : exempli caufa; ^AincA, ego occido-, Namcai, nonoccido. Similiter autem fe habent Indicativi modi, Praefens, Imper- feerum , Perfecrum , & Plufquamperfettum , in Futuro, Aiudne , occidam ; T^jamcaixorene, non occidam. Plurima autem obfervanda funt in Conjugationibus, quae brevitatis caufa omitto. V I I I. De Prtpofitionibw : Quse tamen ipfis potius funt poftpofitiones , quales M6 m , pk in, ad, procumDativo. £iBionariolum nominum &• verborum linguce ^Brafilienfibus TVpdna, Deus. Caraibebe, Apiabebe , An- gelus. Ceteeimibae, Spiritus. ibatinga, ibttinga, nubes. Amandiba, grando. Ara, dies. Putuna, nox. Coemitanga, aurora. Araibicoquime, meridies. Abd, homo. Anga, anima. Tete, corpus. Pocem buera, membrum. Acangape, cranium. Tagica , vena. Canga, os offis. Tagui, fanguis. Pird, cutis. Tiaya, fudor. Tendi, fputum. Aba, crines. Apecum, lingua. Tendiba, mentum. Ayura, QoMum. Aceoca, jugulum. Atyba, humerus. Gibd, brachium. CMbo, manus. Ecatuaba, dextra manus. Acu, finiftra manus. Pud, digitus. Pudguacu, pollex. Muapendaba, articulus. Vnhapuapem, unguis. Atucupe, dorfum. Potia, pectus. Cama, ma.mmz. Tigne, venter. Purva, umbelicus. Ique> latus. T^hia, cor. ibdia, Coelum. Coaraci, Sol. laci, Luna. Icapi, ros. odTr^jtempus. K^Acaynroig, Annus. Iaci, menfis. Caruca, vefpera. Tata, ignis, Tuba, parentes <3c patcr. Ay, cig, mater. Tamua, avus. maxtme commums. ^Araya,2.v\z. Taira, liberi, & filius. Tagira, fi-lia. His duobus no- minibus pater tantum uti- tur, mater dicit Menbira. Tiquera, foror major natu. Piquiira, minor natu. His no- minibus utuntur fceminae interfe. Tiqueira, frater major natu. Tibira , minor natu. His no- minibus utuntur fratres tan- tum inter fe : ficuti Jguibira, fratcr , forores tantum erga fratres, & Teindira foror, fratres tantum erga foro- res. Tuba, Tutira, patruus. Cig,Cygra, amita j eifdem no- minibus fignificant & avun- culum & materteram. Coya, gemini. Temireco, maritus & uxor. CMendara, matrimonium. Abaiba, fponfus futurus. Cunhaiba, fponfa futura. Cemiraco ao bae, viduus. Tmeneobae, vidua. Tubei ima, pupillus. Iacitatd, Stella. Opacattimbae, mundus. /£#/#, ventus. Amacununga, tonitru. Amaberaba, fulmen. ibi, terra. Ara, aer. Ig, aqua. K-Aba, vir. Cunha, fcemina. Tuibaem, fenex. Guaibino, vetula. Cunumigoacu, adolefcens. Cunumi, puer. Pitanga, infans. Andma, cognatus. iba, arbor. ibitira, mons. Ceba, folium. Td, fons. Ita, ferrum. Itd, lapis. Pird, pifcis. Roig, frigus. Ceo, animal. Guir/irupia, ovum. lMocu, anguilla. Cay, fimia. Eyruba, apes. Potivi, anas. Ipeca, anfer. Capii, gramen. Iguaba, calix. Itapigua, clavus. Mbaeapapuara, fafcis. Itacira, ligo. Capiigoacu, ftramcn. Mbiu, cibus. Cobra, anguis. Apicaba, fedes. Pid, jecur. Cebira, nates. Mdupidra, bilis. Tigueperg, inteftinum. Ty, urina. Tyuru, vefica. Vba, coxa. Acaya, matrix. Tendipia, genu. Pi, pes. Temd, tibia. Micu, digitus pedis. ^/'/i,calcaneus. Porucuicobora, pauper. Coribae, lsetus. Angaipaba, pravus, aftutus. Tyaobeimmbae, nudus. Mbaeaubora, aegrotus . Apara, curvus. Tipibae, triftis. Angaturama, gratUS. Poranga, pulcher. Tecobecatu, fanus. Atapudtia, velox. Iuba, flavus. Tinga, albus. (-Mormotara, iracundia. Tecoateima, avaritia. Porerobidra, fidelitas. Tecoacu, felicitas. ibatebae, altus. Boya, fervus. Atapuana, levis. Poxi, deformis. C?/#,delicatus. Pucu, longus. A?tgaibara, macer. CMembeca, mollis. Acuabeimbac, fatuus. Diffio- I m —yi de ipsa Regione et Indigenis L I B. VIII. T>Bionario\um verborum maxime communium. 277 C Epiaca, vidctc. Cenduba, audirc. Cetuna, odorare. Caan Item A. membri virilis capur ex modo autem & tempore loquendi intelligitur de quo loquantur. ^Accang jaculor, lego, metior, pondero, delibo. Aar cado, ut Aar quec$ ibipe, heri cecldi -n terram. Item Aar, intelligo, ut w coite aipo rece, nunc hoc intelligo. Sed de his fatis. M m 3 C a r. 278 GeorgI MarcgravI ff C A P. X. De Armu ^Brafilienfium , & exerchiis illorum. Rcus habent e duro ligno fa&os, quos vocant Guirapara & Vropara. Lignum autem unde -fiunt Guirapariba & Vrapariba , Lufitanis Paod'Arco. Cordas arcuum e gofiypio contor- quent, vocant Guirapacuma. Sagittas ex arundine fiiveftri faciunt & vocant utramque rem uno nomine Viiba. Extremitates fagittarum , quas anha vocant, funt ex ligno afperatse, vario modo: quacdam enim multa acumina Vutapoaeta, quaedam unicumacumen habcnt, quaedam dcn- tata, quaedamferrata : quibufdam etiam dentespifcium qui //> Iurupari, Curupari, Taguaiba, Temoti, Taubimama. AnnotatiO. In Hiftoria noftra feu Defcriptione IndiaeOccidentalis lib. xv. cap. 1 1. diximusdeReligioneBrafilicnfium, verum quia de quibufdam pofteamelius edocli fuimus ab iisqui diutius inter illos egerant, totumillum locum ita conftituimus , pro fccundaedi- tione. Brafilienfes Barbari nullum pene habent religionis fenfum, nec de origine, & creatione hu- jus univerfi quicquam norunt , de diluvio univerfali obfcurc & fabulofum quiddam recordan- tur : nimirum mortalibus omnibus aqua hauftis, fuperfuifle unum aliquem cum germana fua, jam uterum ferente , atque ab iis rurfus genus fuum originem & incremcntum accepiflc. Ne- queDeumaliquemnoverunt, neque proprie adorant quicquam, undenec illud nomen ia ipforum idiomate reperire eftquodDeum exprimat: nifi forte Tupa, quo excellentiam ali- quam fupremam denotantjunde Tonitru vocant Tupacunungo, id eft,ftrcpitum factum a fuprc- ma cxcellentia , a verbo Acunvng ftrcpere : Fulgur autem Tupaberaba , id eft , fplendorem ex- ccllentiae, a verbo vtf^r^refplcndcrc. Illife ligones & agriculturae fcientiam deberc profiten- tur, atquc ideopronumine aliquo agnofcunt. Ccelum aut inferos poft hanc vitam pariter ignorant, licet animas poft feparationcm a corpore fuperefle credant , atquc nonnumquam in daemones converti,& ad campos irriguos, variifquc arboribus amcenc confiros, traduclas, ibi- dem jugiter chorcas duccrc. Spiritus malignos impenfe metuunt, quos Curipiro , Tao-uai, Ma- cachoro? Iurupari , Marangigoona vocant : fed diverfis fignificationibus, nam C«^/r/fignificat numcn II uflMM tt- be itsa Regionh et Indigenis Lib VIII *ri& AnLL fignific "n Hmp^ "rntlS170S1?rllCUm hmM,,x faiUt'S hoik'ra *■ nis non fatis not/m , & SS^tt&^Kr^-' ^ ^ illotnm tertote fubito exanimentur Necr !,"!■' IBt«d«m imagmano & vano .qujdam tamen nonnumquam ftip busfoTodT 1 «temonns aut idolis vcnetantut: HaNbent&ftT4s0' ^S^ loCUramJibfonoftr°i^m conftituendum duximus, dcfiSS^&i^T^Sffl^ umnrar' iifur vaktudiuis ™^«* gicarum quidcm arcium mdes fed Unfed rat«'Pfosl'eP.«'mturho'«'""nequam , qui ma, bufdam corporis iaaationM^V 1 1 "v i U ^* n"fc;rorum amm<» gnari , infblitis qni- dam nfiracX f b fidem c £t Sera.CuIat'on1'b'>s ra' ^mirationcm excitant,& falfis qnibuf- fua irfitfti-nmH„/v urunlPemtaso.mittae»vemfleenimtempns, quotellus omniafponte ZZteX^L*ZeJp&{a* fV?tto pabulura "W= H'5 «ttouib^S anteafuis dolum pirfem ienS wf etnr oSl' *""* lmP°ft°r iilefolmmr«m> m« C^UPTC ' C".^aPP/"^»t, atquc itaetiam hod.e voeant & Eu« o CT Non poflum pnetenre quin hic addam , quibus prsffigiis iili q„i medicinam intct ZsZ fitentur, hommtbus zgns ftlndant. Nartat/^fe R,bh, cum Regulus DrarZxZu?» magnumque dolorem pateretur mlateribus & crutibus ; neque afufs mcdicis culcqutmfo a tuacaperet.advtcmumRegulumprofectum, utipfiusmcdicisutctctuf, Stal' ifUamPvmUSr. ° raratotoramReSis corpuseopetrotavit, deinarrcp SSS «afuxtt quafi devotaturus eflct, & boatu quodam inftat tauti edito, ptimum plurimum fpu e gutture m manum eftndn atque una femivivum animal inftar patvz : an^uilk P qubd R JXm fi x^&Xtet?^ f 'termed'cus P°ft0-m ventremRegnft ad ^nndem , todnm ^ /.-^. 1« , i j v»«"iu*L-*uqmaumiicraaia. Adeundemmodumperpetuoa °b ^nata iA vl , V «g«. Tapuiyxadhucpejores,runtreliquis omnibus, nihil de Deo fciunt , ncqueinftituivolunt Diabolummaximecoluntne ipfis damnum inferat. Habent &fUOs fortikLSrutun t»rcWtumdeferunt. H^^ giorem vitam fmffet largim. T^os hic qtitdam Ae Tapuyis adjnLemm ciJJoJZZrM qrnni Ilhjlr. Comes lo. Mmritim nobufippeditavit. g RM*> A P. XII. DeTapuiyarutn morihus/r confuetudinihus, e %eiatione lacobi. Rabbi, qui aliqwt annos inter illos vixerat. V?^£S?r!™brT™ iUftaI N°madLira' to ccrtostameu limitcs, uucr quos caflra mutant fecundum Anm tempeftatum mutationem j itaquc Re-ulus eorum qui gcntilc nomen eft Iandui , vefpen & mane per caftra proclamari curat pro arbitrio fuo, & con- fultis 280 GeorgI MarcgravI I (ultis ante divinstoribus fuis & hariolis , quo proximo mane promaturi fint , & ubi confefluri* atquequidinterdiuatluri. Mane antequamiteraggrediantur,fluviumingrediuntur, &feab- luunt , & nitidiflima arena corpora fua fricanc , & rurfus abluunt : atque inde egrefli artus fuos ita extendunt & contorquent, ut articuli ipfis crepitent. Hinc ad focum accedunt, & calefacl:!, denticulis quorumdam pifcium ita fe fcabunt, ut fanguinem multis locis eliciant , quod ad laf- fitudinem in itinerando deniendam plurimum putant prodefle. Scribit Rabbi Ccfc id faspe efle expertumutileefle. Adlapidisja&umaRegulitabernaculo, duotrunciarborumhumi jacent unius pafiusin- tervallo a fe invicem difliti , populus autem univerfus in duas turmas divifus ex adverfo confi- flit * hinc unaqua;que turma eligit unum e robuftifllmis , qui truncos illos fuccollant & quani poflunt celerrime portant , fucccdunt dein alii aliis ex ea- dem turma ; qui autem primi ad locum caftris deftinatum pervenerint , tardioribus in- fultant, atque illos exfibilant. Operiuntur hic juniores qui arma illorum & fecures affe- lunt , hinc arbores certatim cxdunt & pergulas con- ftruunt,fub quibus seftum fo- lis vitare poflint , interipfos rivulos. Inter ea adveniunt & fcemina: cum reliquis im- pedimentis- & viri egrcdiuntur,pro locorum conditionc aut ad pifces, aut ad feras capiendum, atq ue itidem mel filveftre colligendum: vetuke vero ad radices eruendas, e quibus fanna connci ■ooflit & panes coqui:domi autem aliz aliis auxiliantur & parant manibus cibum & potum: qur deinceps tempus terunthaftilibuscertando, luftando, currendo; quibuscertaminibusdux fceminx ad id felefta prcefident , & judicant de fmgulorum virtutc & viftonbus. Ubi vefpera advenit , coeunt adolcfccntes in varias cohortcs , & caftra perambulantes can- tillant antc tuguria, adolefcentula: autemqux juvenibus deleaantnr , prodeunt , & cantil- lantes atque tripudiantcs fequuntur adolefcentcs , & atergo confiftunt eorum quos amant, idenim ipfis amoris tcftimoniumeft. Cumporro juvenes jam ad nuptias afpirant , vcnantuc * IClclS 1>£ IPSA ll£GlONE ET InDIGENIS Lib VIII =>|j lum ad dehberandum. Regulqs porto eonvocat d» »™„™, a -uiw s mum cxtra caftta, ubi plurimi , tam adolcfcemes oZ Z i Adolc'ccntcs P™cos m proxi- fylvasvagantut, donecadlocumvenaSefl hltuZ —^7"'? ^'n^^ pauc.irtoiumprogrcdi.,ntur,.,tfera.umlatibtu SS SS^?" t"^ reliquos tegrcdiuntut , & indicant quo loco fetatum fi cS • e n e ™ " ' "'^1"'0 ad canibus feras indaginc cinsmrit atoue in w„™° "„'■ P a' dclncePs °mncs cum armis & &c^.prmaStUiS1ndunt,#tquedfdemcatnesuacondfaS%crimpLuht S«Z mclla colhgunt & potum couficiunt j atquc ita commcflando dkm exigunt ^etoif ruTaf SSS&T^&W** cantlllandunl > e "utibnum cnim modo augnranwan vcnatio bene proceflhia fit necne. Venatione abfoluta, rurfus commefiantur ad cundcm modum, & u qn. dom, manfetunt, confetunt fatinam e tadicibus ftaam. tutaThunTmnH a °S l10/" laWa' aUricnlaS & §cnas Pcrfotatc = Hc «afls ab ipfis infti- conven^ ^ nXZmt f° T" f "f **" ^™™ adlocum iu oucra P°Pul duXi orfine cx^n, rl ^^^^^^otumatqucdsmonummcaAtatotcs fl u satque peda 2™» T' atqUe "T UUUS arripit pucrum aliaucm ■ & n«nns unfaiuEtcfo,^ tibus potto fotam n°f^0 P aunculas.matre pueti intcrea ejulante. Adolcfccn- kSXcSuh^ n J r SCU1S' arqUC hXCIam VClUti fP0nfalia' nCnuc cnim ante «toi le.centesmecluDeunt, quamadnupt.asafpircnt: deinpertriciui.mautquauiduum commpf prhfuerum.aUtCm m'Ptiali ConvivioRcSulus ** tunt RcSnlns i uveueulam ad fe vocat, & in ftorea iuxtafe confiS mandat & fingens fe med.ci pattibus fungi , manus ad focum calefadt atque hs ft de m lc et dcn & fe, & .uvencuiam Tobacci fumo afflat; denique pene juvencute pudenda fctft Stem fangtunem ehcat, hune delingit, atque hoc imptimis honorificum putant Fcem.nx prxgnantes ftaa: deinceps a virorum confortio abftincnt. Ubi autem pepererunt fecedunnnfilvam, &,nfantiumbilicum cpnehaptxeidunt, &una cum fecundi S hZtenm:,PUCtP,er4 aUtCm atOUC infans manc & vcfpeti ftigida abluitur: neq fcemina quamdm mfantem ihum laftat cum v.ro fco confucfcit, nifi fortc ille unicam tantum conjugem habeat S. famma cum aitero confuefcat , & v.to id innotnerit , abigit iliam a fe : fin autem in ipfo aaufottedeprehendcnt, utrumqueoccidcrehcet, fipoffit. Narrat Rabbi Reguium Ianduv ahquot fuarum con.ugum ita trucidafih, mxchis dilapfis. "uuuy Regulus Ianduy habet in medio tabemaculi fui ingentem cucutbitam, fuper ftoream ita dif pofitam, ut ab altcra ftorex patte coopciatur, ad quam fine mandato Reguli nemini accedere fas eft aut cucurb.tam introfpicere, fed cum Tabacum fumunt, l.cet fummn in illam exfpirarc fctas autem & mefla qux infetuntut juxta illam deponunt donec Regulus impetet illa aufarc fingnlar. autem fuperrt.t.one & timore percellit fuos hae cucurbita. Ihflla funt lapides quidam quos .ihappellant Kehnmrah, & fruaus quidam, ipfis&«feJW> , quos majores faciunt quam Habcnt quofdam mcdicos velpotius pr^ftigiatores , qui miris artibus populo imponunt & perfuadent mifens , fe ex eorum corporibus, animantia, lapides aliaquc cxfijgerc , «L ipfis vT- dentibos evomunt. Reguli quoque fibi medendi facultatem arrogant : itaquc matrcs infantes fiios sgros ad Rcgulum fuum adducunt, quiillos fricat, & Tabaco confputat : fi interea infans mhilommus monatur, a matre & confanguineis commeditur. Martio & Aprili menfibus maxima aquarum vis de montibus defcendit,ita ut fluvius Otfikd nogh iemflet& npas foas egrediatuf atque in vicinnm iacum Bayatag exundet , quo tcmporc tantampifaummultitudinemcapiunt,quantamfcemina:incam^vixixfenTpo^un zSz GeorgI MarcgravI & praecipuiiliorum fru&us maturantur. Ubi autcm fluvius intra alveum fuum coercetur , ad confuctas fcdcs redeunt , & fementi dant operam : ferunt autem imprimis grandius milium fcu Maizium, phafeolos varios & cucurbitas lagenaeformes, aliafque. Antequam femina terne committant , folum a fortilcgis & prophetis illorum ab ortu ad oc- cafum.luftratur, & feminavaporantur fumoTabaci, hocadfcecunditatem proficere autu- mant. Nec minus anxie & fuperftitiofe divinatores fuos confulunt de anni fertilitate , qui vario plumarum ornatu atque aliis monilibus infignes credulum vulgus miris prxftigiis eiTatuant: qnod interea cantillando tempus terit. Ubifementis eorumad maturitatem pervenerit, &fruges colle&aefuerint, tantumfcpo- nunt quantum adproximam fementem fufficere putant, rcliquum abliguriunt. ImprimisveneranturPleiadum exortum, &ftellas illas numinis loco colunt , canendo& choreasducendo; praefertiminlocoadiddeftinato, quinquefupraquadraginta horarum iti- nere ab Otfc hunoch , quotenduntcum frudtus filvarum & camporum maximam partemjam maturi furtt. Hic autem Adolefcentes omnes qui haftis lufuri iunt , poft triduum cantando & faltando exaclum, fcparantadccrtamen :• &quidemprimo furas vinciunt lentoquodam vi- mine , e quo & calceos confcctos induunt : deinde melle capita inungunt, & capillos poftica parte fubligant, &longioriavis penna erecta infigniunt: mox rubro pulvere capillitium ad occiput afpergunt, fronti autem albas applicant plumas j denique faciem vaiiis pingunt coiori- bus, uti & reliquum corpus; dorfo autem alligant fafciam e frondibus confeclaminftar caudae, brachiifque alas volucns , quam vocant Kofetug , &cerviciitidem circumdantpennas rubras. Ita ornati certant per triduum, & victores ovantes faltant. Ubi quisillorum moritur (nifi forte a venenato aliquo animali exftinguatur) portatur cada- verextracaftra, atque ibidemabillorum medicis &fortilegisexenteratur & dividitur in par- tes : quae deinceps a vetulis torrentur, & ab eifdem & confanguineis dcvorantur, cum plan&U; fummi eni-m amoris indicium judicant amicos intra vifcera fua fepelire. Atque haec quidem in- ter plebeios obtinent : Optimatum vero cadavera ab aliis optimatibus comeduntur : prae- tcrofla quasa proximis confanguineis fervantur adnuptialia convivia; & tunc in minutifli- mas particulas contunduntur & bellariorum loco devorantur : quandiu autem omnia ofla non ita confumta fuerint, proximi confanguinei flbi capiiios capitis cvcUunt in fignum luclius, C A P. XIII. oAliaquadamdeTapuyis ab ISlia Herckmanilo defcripta. f I ' Apuiyae degunt verfus Occidentem a provinciisErafiliae, quaeaut a noftris Belgis , auta -*■ Lufitanishabitantur, & uitra montes : dividuntur autemin diverfas nationes, nampri- mum pone Parnambucenfem provinciam incolunt Cariri,quorum Regulus eft Cerioukeiou-, ie- cundo Carir'vvafu-t paulo ultra tendentes, quorum regulus Carapoto-, tertio Cariri-jou : quarto & noftris notiflimi Tarairyou, quorum pars a landuy, pars a Caracara regitur,qui a Rio Grande ver- fus Occidentem agunt5 & variis fedibus vagi menfe Novembri, Dccembri & Januario propius admareaccedunt, quiafructus Cajons tummaturi, quorum intra continent nullaeft copia. Suntrobufto corpore, procero; craflb & amplo capite ; coloris fufci •, nigro capillitio , & afpero : quod fuper cervicem propenckre finunt , in fronte ad aures ufque attondent : quidam & tondent fe ad Europaeorum modum. De nuditate illorum , & quo pacto pudenda operiant , idem narrat cum Rabbi. Sortilegi ipforum & magi, quos magnifaciunt & de futuris confulunt; malignos fpiritus evo- care norunt , qui fe illis fiftunt ipforum Tapuiyarum figura ; interdum & admittunt illos intra fe fub figura mufcae aut alterius minoris animantis, & fingunt illos per os fuum loqui & futura revelare. Teftantur multi noftrorum fe id vidifle,cum natio haec noftris fubfidio in Rio Grande: illisautem denuo difparentibus, omnes fceminae vocifcrabant & cjulabant; nam apud hos Barbaros veneratio omnis conftat ex vociferationc & cjulatufceminarum. Regulum fuum impenfe colunt quando in expeditionc bellica ipfos prxccdit , ipfiquefunt obedientifiimi, domi autem tantum parce venerantur. Porro cum omnes nudi inccdant , Regulus & primates a vulgo dignofcuntur partim ca- pillitio, partim unguibus: Rcguloenim capilli incoronamfunt tonfi ; & ungues pollicum longiflimi: confanguinci autem illius & alii bellici miniftriungucs habcntlongosin omni- bus digitis, prarterquam in pollicibus: dccorum enim apudillos ungucs habere quamlon- giflimos. Pueris anno fcptimo , aut oc~tavo, auriculas perforant, uti & inferius labium fupra mentum, ajtint fe hac ceremonia illcs demum in hominum numcuum aiTcifcerc. Pccmi- I — ' <■ !»».■« de ipsa Regione et Indigenis Lib. VIII. 283 Foeminae fi mortuum fartum pariant , ftatim illum dcvorant , ajunt quippe haud melius cu- ftodiri pofle, quam intra vifceraipfarum, e quibus prodicrunt. Infantcs illorum (quod mirum, fi modo vcrum) nona aut dccima feptimana ambulare inci- pmnt, atqueadeoaquasingrediadnatandum, quarenulli interillosrcpcriuntur fivc mares, iivc fceminx, qui non optime natandi artem callcant. Perveniunt ad fummam fenedam , ita ut inter illos reperire fit , qui centum & quinquaginta aut fexaginta , quidam ctiam qui ducentos annos attingant , ita ut illos in Hamaccis geftari opus fit, funtque illis imprimis ejufmodi fencs vcncrabiles. | In regionibus illorum, ut ipfi narrant, plurimi reperiuntur ferpentcs, & intcr eos quidam qui yigmti quatuorpedcsfuntlongi, atquc ita venenati, ut fi inaliquod corporis mcmbrum dcntes mfixennt, intra quatuor aut quinque horas tefi exftinguantur. Ajunt & pifcium genus in fluviis & lacubus eorum frequens eife , Carfa , quod natantibus aut fluvios tranfeuntibus carnis frufta e membrisabripiat. Ingenio ita funt pravo, ut licet amici venerint, rariftime fine ullo malcficio difcedant. A P P E N D I X DE CHILENSIBVS- C A P. I. T>e Chilenfium indigenarum Statura , &- habitu corpom , atque Veftitu. I c e t Chilenfes longe diftiti fint a Brafilienfibus,quia tamen a noftris nuper fuerunt ;luftrati , non prorfus alienum putavi quzedam de illis hic fubjungere , e variis Com- i mentariis noftrorum, quos Illuftr. Comcs Joan. Mauritius fubminiftravit. IndigenasChileniesin communifatis robufto& compadofuntcorpore: coloris interalbum&fufcum: nigris & craftis capillis : quiautemillorumHifpanis ferviunt, geftant illos prolixos & intenfos, verum qui adhuc iui funt juris & cum Hifpanis belligcrant, qui vulgo Vcais appellantur, attondunt illos, ne, ut ferunt , ab hoftibus fuis iis apprehendantur , ita ut hoc figno a fubjedis Chilenfibus dignofcantur. Capiteutplurimumfuntgrandiufculo&facielata, imberbes, quiailhm evellunt duabus mytulorum conchis arfte connexis,& una parte iirmiter ligatis, quas fecum & quidem ad col- lum appenfas geftant : etenim nontantume mento &genis, fed&pudendispartibusomnes capilloscvellunt, tam mares quam fcemina: , &primum cineribuscalidisillosfricant, ut ita facilius radicitus evellant. Nudo incedunt capite!& folummodo redimiculo capillos capitis fubligant, quod vinculum fuoidiomatevocant7^r/'w/^wo: primorefqueilludpaulooperofius &pretiofiusgeftant, ut- potelamcllisquibufdamargenteis&Turcoidis gemmx fragmentis, & aliis quibufdam quif- quiliis , quasilli tamen magnifaciunt , intertextum. Quidam etiam ornamenti ioco geftant exuvias volucrum & pelliculasmuftelarum&fimiliumanimalium, divi(asitantcaputfron- tem, cauda cervicem tegat : atque nominant Maniewelonco ; pauciftimi deniquc pileos ^eftant quos ipfi faciunt groflb modo. Iceminae itidem capite nudo&comis iblutis incedunt: certistantum temporibus fubli- gant, videlicct quando menfibuslaborant, atque hoc indicium facit. FceminaetamenChi- lenfes, qux prope Cajlro degunt, comas colligant & cincinnos geftantpeneadnoftrarumho- diernum modum : In Coquimbo denique & Loquimbo Peruanarum mulierum cultum imi- tantur, utpoteiis viciniores, aliis provinciis Chilihocinfolitum. Amiciuntfepanno, quemtexunt ipfaeelana fuarumovium: paucae enim reperiuntur fce- minaequas texere nefciant , atque adeo machinas ipfas difponere ; maximiautemeorumquos texuntpannos, vix fupcrant quatuor aut quinq-, ulnas noftrates : Mares autem fumunthujufce panniquadratam portionem, circiterduas&femis (pauloplusautminus) ulnaslongam, & circiter ulnamaut fefquiulnam latanr, incujus mediorimamfaciunt, oblongam , qua caput exferunt : fub hac vefte veluti tunica, pro frigoris modo , bis terve revoluta, nudum corpus te- gunt, finethorace autindufio, bracca ab umbelico adgenua ufque propendente contenti, more pene Europso. Pannus hic ut plurimum diverforum eft colorum, albi, rubri, ccerulei & lutei , &adoras ftriati, inftar lodicis Hifpanicx. Csterum nudipedesincedunt , pra:terquam quod quidam feftivis diebus caligas induant fatis affabrefactas, & quadratis albisnigrifque tef- fulatas : Calceorum autem ufum penitus ignorant. N n 2 Pcemi- 1 ^^ M& I 2 34 GEORGlMAP, CGRAVl Foeminge quoque qux circa Chiluen degunt & fere Peruanarum mores semulantur , fimi^ lem pene amictum ferunt a poftica parte ad talos demiffum , in lateribus confutum , ad pe&us apertum , fuper humeros magnis aciculis , quse capitella habent lata, ambitu fere dupli ftuferi, utramque fimbriam conneclunt : funt aut aciculx iftae five fibulx ex xnc au.t ftanno pro illarum opulentia. Hanc togam redimiculo fnbligant, caeterum & ipfae nudis pedibus ambulant. Cx~ terx Chilenfesfcemina: amielumhaudita compofitumferunt, folummodo geftant quadra- tum pannum fub uberibus circumje&um & dependentem ad furas ufque. Superior veftis eft alius pannus paulo laxior fub humeris, fuper eofdem angulis fuis in nodos coactus : hic earum communisamicfcus, fin vero maritis fuis placeant , &paulo exquifitius ornentur, orbiculos circum collum geftant vitreos , & seneos annulos in auriculis , neque aliud quid. Amiftum & habitum utriufque fexus videre eft in Iconibus quas hic fubjicimus. ^^5 Omnes autem Chilenfes munditiarum amantiflimifunt; quare fingulis diebusmane fefe abluunt, etiam gclu fxviente, tam mares quam fcemimc. C A P. II. T)e Chilenfium cedibus , fuppef/eEfile, dgricuhura, viclu, &- connubiis. Pforum domicilia funttuguria feu cafae humiles 5 quarum tam laterafive parietes, quam teclia e ftraminc, juncis aut arundinibus funt contexta: atque hxhic illicfunt difperfx, neque ■■■ OE 11>SA Regione Ef Indigenis Lit, Vlll. 2i, fieqUe enimautoppidaautpagosinhabitant, fcd pet vicinitatcs , atquc adcofamilias&co/ fangumitates m unum iocum aggtegantut : & HifpaniconommeappellanturSS '™itut.L,m,mpnm0rcm'ftu' "r ipflvoca'u' Caracam ^wiquoSomm": Suppcllcx quoque illorum tcnuis & pauca : nimitum du* aut trcs amphote, quibus potum fuum indunt , quem vocant C bKm ■: «em eyathus cotncus quo illum hauriunt : duo aut ttcs ignci hnttes : Lap.s fupcr qucm far fuum ftangunt; unum atqucaltctum hgncum fcdil Op u tot.otenamcnhabcntvdlctaahquotovium,quKhumifpatsantquando0apotcntiot,bX Vivunt fine ulla follicitudine , ncquc fctunt neque plantant, quam quantum in annum pto- xirnun, opus habcnt : fiquidcm opcs iliotum confiftunt i„ pecudibus, quarum tamen haud ma- gnamhabentcopiam. uuuw Scmentemfaciunthocmodo: Oftobri ingrediente , familis unius vicinitatis, dcccm vi- gintiautplurcs pauciorcfquc conveniunt, &conjundis laboribus , mares uno atque altero diefodiuntterram, autetiamarant, fcminaqucinjiciuntratquchacopcradcfunai, foeminis i-elinquunt reliquam culturam, neque ipfi ampHus manus admovent. Communiteramane ad vefperam comedunt&potant, cumfuntdomi; fiveroforas proficifcantur, nimirum ad conventumahquem aut expeditionem bcllicam, bis tantum fingulis diebus cibum capiunt, quod & a paucis qui frugahorcs funt, etiam domi fcrvatur . Raro aquam folam bibunt , fcd mi- fcenti Ilarr . communitercum farina hordacea , tritici aut certs fpeciei farris , unam vocant Tecam (defcnpfimus illam lib. xi i. Defcr. Ind. Occident. cap. 2.) atqueita fimulforbent : ve- rum feftivis dicbus & vo uptatis caufa,bibunt certum potum qucm nommant Chicam, qui co- lorem&faporem habctkdis acidiufculi: fit autem e maizio molito&inmaflam coacW ^ZTl- hx%m?^.m^™aftic«urCutiapudBrafiUcnfcs) itautmollis & dilutacvadat inftai pultis aut fen ladis, admifcent deinde aliquantum aqu* & fermentari finunt , donec pcr ie coniidat : hoc potu inebnant fcCc, faciunt quoque ficeram e variis pomis , cui tantum aqus admiicent, ut ferctenuem cerevifiam referat. Verum optimum potum connciunt e certo fru- du , quem Hifpani appellant Fmtillo- crcdo effe fraftum arboris LMolle , aut MyrtilUm quam vocant Vnm (videlib. noftrum fupra citatum:) qui inftar vinieftrubicundus & fortis accedens nonnihil ad vinum Infula: Madera; : e quo & optimum fit acetum. * Tot uxores accipiunt, quot poflunt alere , opulentiores enim plures habent- fiquidem illas cmuntaparentibus, unde proverbio inter illos fertur , eosditiores evadcrcqui plurimasha bent fihas : in uxonbus autem eligendis non tam rationem habent fornuc aut generis quam roboris&induftriae in familia alenda : licet nequeformam aut nobilitatem puellarum afner nantur. r * Duaurus autem uxorem , puellam haud alloquitur , Ccd tantum fuos confanguineos ocem illorumimplorans-, namfiliusfamiliasnonhabet propriasopesquibus illamrcdimat Vedab amicisadjuvatur, quorumaliusovem,aliusporcum,tertiusvaccam& itaporro lare Chilenfium regimine Tolitico, &- armis. "D Egimen illorum eft penes optimates, quos vocant Vlmen, aut quando tantum unuseft v/«w Etqui alibi vulgoGryfyw audiuht, ab ipfis indigitantur Cwac*\ nam Cafique nomen ab Hifpams ex Infulis America: tranflatum. Ejufinodi Ulmeni five Curac* funt inter illos plurimi , qui viginti quinquc, interdum quinquagmta, imo¢umaut plurimis familiis prsfunt: quorum tamen regimen prx- nn. C°ffvun 1° adt"inift^ndo ■ aut in generalibus conventibus, cum de rbbus magni momenti deliberandum eft, ipfi enim convocant ejufmodi conventus: non poffimt autem ao mis tributum aliquod exigere, aut alia oncra imponere, praeterquam cum fumma neceffi- tas exigit , fed tantum imperare ut adverfus hoftes egrediantur : quo cafu ipfi pranre co- guntur, rehquiautemfeadjungere generali, quemvocant^pocuraca, aut gubernatori illius communitatis, quemdicunt2V_^/o^, iilique inomnibusobedire. Hisautemgeneralibus feti redoribusnon licetde rebuspublicisprivatimcumquoquam dehberare, fednecefieeft utconfiliumhabeaturpalam&fubdio, omnipopulopra-fente ut omnem folpicionem amoveant. - ' Hxc dignitas Curaca: aut munus inferioris redoris fuccedit a parentibus ad liberos : fin au- tem defungentes nullos reliquant, ad proximos confanguincos aut affines. Nifi forte haercdcs parum idonei fint , tunc cnim dignitas illa aut munus intcrdum arripitur abaftutionbus. Reliqui emincntiores perfon* eliguntur a Curacis aut Pulmenis- nimirum gcneralcs aut gubcrnatorcs : nunc autem nullum habent gcneralem , fcd fingularum commu- mtatum rectores protalibusfe gerunt. Eleftio autem ^entogues feu redoris alicujus communitatis fit ad hunc modum : Loco vacante, isqui illam digmtatem ambire fatagit, primo examinat facultatcs feu opes fuas: necefle enim eft pnmores demereri & folemni fympofio excipere: rebus autem rite para- tis convocat Curacas omnes & Pulmenos communitatis , ad locum publicum illi adui deftinatum , qui ubi frequentes cum armis fuis convenerint , orationem ad illos habet pracdicans fcgcnus fuum, opes, amicos, atque fortia facinora, aliaque,qus ad rem judi- cat facere, & petit fe in dcfuncli locum furrogari: dein unus aliquis Curacarum aut Pul- mcnum orditur orationem, ( caiididatus autem ftatim illius collo circumdat collarc com pofitum eTurcoidibus, aut certisconchisalbispolitis, quas inftar auriatfimant) & com- mendatcandidatum, atque permovet reliquos ad ipfum cligcndum, & fine ulla conditione autftipulationepravia obediendum: Ele£tusautem viciffim promittit feomnia fideliterpro communi falute acl:urum, & munus fuum diligenter obiturum. Dehinc orator illecollare acandidato acceptum inter reliquos difpartit primores: denique totus hic aftus abfolvitur proiixa cc iplendida commeflatione. Eodem quoque modoeligunt ApoCwacam, ideft, fupremum Reftorem : quemtamen F^i-jamalongotemporenonhabuerunt. Armaipfisfunthaftxfivelancea:, fragmento vetcris cujufdam cladii ad fpithamse lonei- tudinem afperata:, plus minufve : ha: autem hafta: ut plurimum longitudinem habent duarum noftratium communium. Utuntur & Clavis, ferro afperatis : vifunturquoqueintereosfre- quentes gladn hifpanici , quos nudos geftant, quia vagina: jam olim putruerunt. More tamen & confuetudine majorumfuorum ufurpant quoque arcus & fagittas, lapillis quibufdam afpe- ratas , & veneno imbutas admodum lethali , verum hoc non eft commune omnibus , fed iis potiffi- ■ £%!A I II gg GeorgI MarcgravI potiflimum qui Pulches appellantur , qui origine Chilenfes creduntur , licet ad Orientem ha« bltenttrans altifiimorum illorum montiumjuga, qu* ab Hifpanis la Corddbra appellantur, de quibus in Defcriptione Indiae Occidentalis diximus cum de Peruvia ageremus. Fabricant & galeas &thoraces e crudis tergoribus vaccarum , valde craflbs & robuftos, lta utgladiispenetrarineutiquampoflint. Equitesfuntoptimi, & illis haftis fatis dextre etiamin equisuti poflunt: nomtabonifunt pedites fiquidem fere ufum mufquettorum ignorant, & illa valde metuunt. In bellople- rumqueexinfidiisgraflantur, in quibus admodum funt induftrii. Crudeliflimi funtin vidos, omnefque trucidant, & corda eximunt, & palpitantia adhuc dentibus lamant , ut ante diximus decaptivisquosmaaant. ...... „ Fcederaineunt&ftabiliunt inhunc modum: quialium pnmatem aut rectorem commu- nitatisadfo2dus&armorumfocietateminvitat,mittitper aliquem fuorum (autetiamportat ipfe)fagittam, quaminvitatus, ficonfentiat, manu dextra tangens vice jurisjurandi feobli- eat atquehocpraxipuuminteripfoseftfideivinculum. Ad eumdem modum , cum neque legere neque fcribere fciant , fiquid alten nunciare vehnt quod bellum aut aliud Reipublica: negotium tangat, per fidum aliquem fuum mimftrum, mittunt fagittam cui fafcia aliigata eft , focietatis armorum index, quam ille, ad quem mittitur, dextramanu accipit, &fi vicilTimaliquidnunciarevelit, addit & alteram fafciam , atque ita fa-ittam eandem remittit. Si autem opus fit alios quoque moneri, retinet prior fagittam cum fafcia , & ad alios fuos confcederatos per fuos circumferri curat : ad eundem modum. C a p. V. De Chilenfium Lingua , & Focabularium dillionum Chilenfium. HVeno, Ccelum. jguereb , Aer & Ventus. Tomo, Nubes. \_Ante, Sol. _T2w,Luna. VVangelen, Stellae. Pillan, Tonitru. Gualto, Fulmen. CMaoni, Pluvia. . Piren, Nix. Verqumao, Ros. Pilingei, Glacies. JjHtetal, Ignis. Ro, Aqua. Tue, Terra. CMappo, Regio. Paun, Nox. Tabuya, vefpera. Eppeun, mane. Pangtante, meridics, Vtle, cras. Eppoe, perendie. Vya, heri. Bachiante, hodie. Mintay, nunc. VVeitwa, tunc. Cura, tepis. Pefe, argilla. <_Maviel,\ignum. Millia, aurum. Zz«z,argentum. Titi, plumbum. Pavtlleve, fcrrum. £)uital cura, filex, pyrites. Chadt, fal. Ahquem, arbor. Cachu} herba. Nebo, nuces. Pmo, ftramen. Cairon, fcenum. VVul, radix. Tapel, folium. ^utltui, nucleus. Zunem, avis. Lyppe,pcnnz. Mepoi tnem, ala. Dani inem, nidus. Alchahawal, Gallinaceus. Alchawal, Gallina. Pylken, Anas. Manco, Aquila. £)uichiquichio, Accipiter. Choroi, Pflttacus. Tuco, Ulula. Aullyn, Apis. Pullt, Mufca. VVento, Vir. £0^0, Pcemina. Quidmiger, adolefcens. Techa, juvencula. Penien, puer. Dorno penien, puella. Chou, Pater. Nenque, Mater. Cheche, Avus. Domo cheche, Avia. VVenco, Patruus. 7\ama, Matertera. Pelchuchau, Vitricus. Caulia, Noverca. Towonghen, caput. Mollbuen, Molvin, fanguis. Pellt, anima. Calel, corpus. Ft^,caro,nervus. Ven molvin, vena. Lonco, caput. Tolqui cutis, membrana, Tol, frons. Longlen, cranium. Lolo, cerebrum. Angen, facies. Taun, genx. Nj, oculi. Tacume, palpebra. Depen, fupercilia. In, nafus. Poloiw, nares. Pilum, aures. Oun, os oris. Adem, fudor. Jihtewen, lingua, Mellbue, labia. Villin, vefica. Mee,^izx.zws. Boru dcntes. ilga, molaris. Bidabtda, palatum. Coun, fputum. Bul- - _____ _____ ~m* T> E IPSA Btdmerre, guttur. £)uette, mentum. Paiun, barba. Pylco, collum. Pel, cervix. ^ero, pe&us. Cfrloiu, mamma, Puique, cor. Vercum, pulmo. Pue, venter. Jgue, ventriculus. Curique, hepar. jfecaque, lien. Jguelche, inteftina. Ltpan, humerus. Puilpa, brachium. Cue, manus. Mancue, dextera. Wellcue, finiftra. Puleycue, palma. Changelcue, digiti. Buta changel, pollcx. VVili, ungues. . Weddo, umbilicus. Cadi, coftas. <^uri, dotfum. Anca, lumbi. £>uichio, nares. Penem, renes. Collu, teftes. <~Metu, pudendum muliebre. Chan, femora. Lucu, genua. Toy, crura. Hemum, furae. Namon, pes. Changelnamon, digiti pedum. Botum, fiiius. T^eaque. Penu, frater. Lamoen, fbror. £>uempo, aftinis. VVamapenco, cognatus. Cuneira, orphanus. Buytha, fenex. Cude, anus. Pejtienboc, obftctrix. Njchetaniwew, famulus. Voerquin, nuntius. Langyan cheboe, homicida. Chuquiboe, fur. VVocubu, Fera. Pangi, Leo. Naguel, Tiger. Cuchy, Sus. CMichon, Felis. Bewe, Mus. VVafen, Glis. Tuwedewe, Talpa. Tewa}Qnn\s, Regione et Indigeni Pulpeo, Vulpes. Cervtn.im, Cervus. ' Piiedo, Caprca. Vilo, Serpens. ^TOjLumbricus. Bylcum, Lacertus. Ponono, Bufo. Challua, Pifcis. Vtlochalua, Ansruilla. Jguinpilon, Oftrea. Apo curaca, Princeps. Curaca, Dynafta. Ap6, Generalis. Nentoque, Gubernator. Vlmen, Primates. Pulmen, Nobiles. Machi, Medicus. Cona, Miles. Retare caman, Faber ferr& ius Jguito woe, Textor. Illuiboe, mendicus. Alvee, Diabolus. Challoacaman, Pifcator. Nilla caboe, Mercator. Pettun, color. ^ueli, ruber color. Calbu, cceruleus. Carel, viridis. Choot, luteus. Curi, niger. Lye, albus. Temunei, pulcher. VVoranei, deformis. • Newonei, fortis. Leptungei, celer. Chouwo, piger. Aulonconey, fapiens: ^uennei, arrogans. Culenei, dives. Cunewal, inops. Toucou, fatuus. CMolgei, nudus. ilungei, veftitus. Jgueten, humidus. Anguen, ficcus. Prequin, avzms. Prequiboe, liberalis. Buta, magnus. Pichi,parvns. Montimey, pinguis. Tau, Tou, macer. Touma, carcus. Topilgen, \ufcus. Pilo, furdus. Topil, claudus. Puca, domus. Vllin,)zmx%. Chaqua?ia, fcafa. ^y^,murus. Wana ruca, te&um. Lib. VIII. Lokura, pcnuarium. Lonqucn, mare. Leve,x\\v\us. VVietum,fumus. Tubquen, cineres, Cujun, carbo. Alel, flamma. Ilon, caro. Ouicha t/on,ov\lh caro. VVara ilon,vaccina. Cuchi ilon, porcina. Cancan, afta. Avaun, ebullita. Curam, ovum. Tly, lac. , Iwyn, butyrum. Methen, farina. Chiquelen, furfurcs. Tipanto, annus. Tien, Menfis & Luna. Tominco, feptimana. Wantarules, mature. Taptou, lero. Biliante, femper. Inche, c%o. Eimi, tu. Tubei, ille. Inchen, nos. Temengenennen, vos, Liengen, illi. Emma, ita. Muh, non. VVoecon, foras. Compay, intus. Pulon, infra. VVono, fupra. Innengen, ante. Buri, rctro. Alengei, nimium. CMuna/a, parum. Verba aliojuot, Ecul, currere. Amon, ire. Via/enge, ftare. VVi, Wyn, effe. Cuchulein, jacere. Tecanen, faltare. Padenatum, cadere. Vta/euen, furgere. Aninge, federe. Dungune , loqui. Temelenge, tacere. Puronge, canere. Pylconge, clamare. J>uipay, venire. len, edcre. Butun,bibtrc. VVillan, mingere. Mepai, caccarc. 6 o cude* 289 " z90 Cudepain,li\dctc. Queguatum, pugnarc. Lanvawyn, occidere, Mccowyn, ierrc. CbucjUMt furari. Guallulveno, reftituere. Lay, mori. Rengalgey, fepelire. Jguedaucapay, laborare. T^jl/a-vyn, emcrc. Nilla Teuvyn, vendere. Eppo , duo. £)uila , rres. CMcli, quatuor. £)uechu , quinque. Cayn, fex. Relgij feptem. Pura , o&o. K^iilla , novem. CMari palaco , centum. VVarama , mille. GeorgI MarcgravI Nilla cayu, permurare. illwvyn, dare. Ymatum, dormire, Limen, evigilare. Tangnone, frangerc Bemeine, reficere. playn, reperire. Vawguenbyn, perdere. Tuegnei, laetari. NVMERORVM NOMINA. JVuyn, unus. Ut autem fpedmen aliquod habeant Leftores hu jus Lingua: , fubjungendum putavi eollo- Moffo Lnm in regionem. Cheotuimi? uri devemsi ;?««>«,« *£S«~ eL,md qu,pa mai mi ? quando Venies i Chumcl futua, m ? quando f^f^' Um ruca? cftncdomustuaproculhinc' Pichirmge,: prope eft. ^r />««?«, proculabeft. Inchi auiparui mi camappumu: voloproficifci m ahamregionem. .,,,'■ mamml inedia ciborum eft in hae tetra. Alcbelaj tvvach, nfmtp bembUde £»££*£ nushic fuit ftetilis propterea inediam patimur. Cheo maffungen tamtchou ? m qua teua eft tuus Datei > ^fo«« , diabolus illum abftuht. .„,»;„; 'S«^^ vismecumire> Man, nolo5 ^^-^*^TS M*> habesnealiquid quod comedamus > '^^^^^,11^ 'i^Til^S^btaiS? *7?quot> «««-/ri^/^i qu* nobis fufficiant . chtZfTy}fr^TZi lle maZunmeimi , ago tibi gratias. cWr* ^n» »W- ? qu* eft ifta fcemma 5 i*fe tancun eftmetuxor: » ££, mca Tlilia: ni domo , meaconcubina. ^ ^ *« ;-*"». eftpul- rhra foemina Quipanrnci, veni huc -, dmiufige, difcede. Vmttutyn ? ibimus cubitum . «*«mm, fur-amus ^/«4/ C,W*» ^/^, Hifpani irruptioncmfcceruntmhauc terram. XL waioha laimif vis ne unapugnare* VVa^utnagelan non habeo arma: Am «f /« m wZqui, fequere me inveniemus arma : ali teun mchi , confentio. C a p. VI. Obfemtiones ex Hijlorka tyathne P.Alonfo dOuaglie, S. I. de anni tem^ejlatihm. IJatuor anni tempeftates huic Regno accidunt, quemadmodum Europs, verum divcrfo ^tempore: Ver enim cxordium fumit a menfe Augufto,& dcfinit m mcdium Novembrenr, & a medictate Novembris ^ftas incipit ufque ad medium Februarii ; a quo Autumnus duci- tur ufque ad mcdium Majum , qucm excipit Hyems , quz admodum nxmbofa eft, & Ipobat arbores foliis , & cum vehementi gelu fpargit altam nivem, qu* tamen a Sole difl olvitur ; niii, ouodraroSolenoncomparentcad aliquot dies qurant. Raro autem mves acciduntvaUibus, nim licet copiofiffimsc fint , & in tantum aggerentur, utad cacumma montmm aicendant &cumiisexsquentur, &inapertutismontium vclutiin putcis coacerventur, &pene toto anno durcnt , ibidcm diflblut* inflant fluvios & torrcntes , qui pcr valles cum magno impetu decurrunt ufoue ad rtiare, & terras mirum in modum fcccundant. Verum hcct luc non mn- S nifi raro in planicic, frigusfacit tamexceffivum, utinmultis partibus Europa: vixtan- mm fentiatur , quod aceidit partim ab altitudine Poli , fub quo ha:c regio fita eft, partim a via- nitatemontium, e quibus defcendunt ventifubtiles&penetrantcs, qui nonnumquam funt infupportabilcs. Undcfit utloca maritimafint magis tcmpcrata. Nihilominus m his vcna magisfuntmoiclli, quam inplanicic, utpotctem^oixsibidcm,n«incttmngi&fa^ Contra hoc Frigus creavit Dcus latiffimos & fpiffiffimos montcs, plcnos Quctcubus, qu* cft communiffi ma materies diftridus S. }acobi & aliarum vallium, e qua & carboncs fiunt ad for- naccs & alias omeinas-, in aliis partibus fcrviunt eidem ufui Robora, uti m diftnauCon- ceptionis , ubi tam innumera funf & ita vafta , ut licet jam tam multis annis carfa fuennt filva & faltushodiequeitaabundcntillis ,utvix penctraripoffint, neque aditumdent mfrad duo milliana ab oppido, ulterius autem fint inacceffi, licet h^c reg^o plufquam «A}~^ hominum fuftcntavcrit , ut fcribunt Authorcs. lfta autem uti & arborcs fruftifcr* h> mc alllJl* I .^- _ . ' , ita ■■ MH -• "■mii*^* =*K DE IPSA REGIONE ET INDIGENIS L I B. VIII 2 T amittuiit folia j fed filveftres arborcs maximam partem illa confervant , qaia funt cfa ffiora & Iicetgclu cooperiantLir non onerantur ut aliarum arborum, fcd liquefaclo gclu a radi s So is magis Iste virefcunt. Vcre cmm ingrediente medio Augufto , tanta copia florum naicimr & numcravi aliquando duas ftipra quadnginta diverfas illorum fpecies brevi temporc, & qmdcm omnes campeftres, & maximam partem odoriferos, e quihus conficiunt aquamquamvocan A"florum^ tantumquelumuntincrementum, utVixafatis diftinguipoffint, & menfc Novcmbrf& Dc cembn lta adolcverunt, ut equis vixpenctrari poffint wvwnonaw lun?u"^!«rffimf0imm' RrPUSl & Menth^^P^inEuroPa feruntur&co- luntur hicabundantiffime m campis fponte proveniunt.&quidemtanta copia, ut campos ad multa milliaria occupent & pecudes & capr* illis pafcantur. Sinapi autem in tant am lemcxcrcicit, utcaulesvidenmcraffitiebrachiihumam, &tamproceros, utarborc *mX rentur,&fuperarentaltitudinemequitis. «"uurcbscmuia iiw!!^^^0 nafCUntUr herb5MediciE,ales ' & magn^.virtutis , Chilenfibus folum not^ &: ^oumMcdicis,quosvoCantMaci,quifacultatcsi^ cen Hifpanos: magnihihunt nontanmmab Indigenis, fed&ab Hifpaniscumgravialiquo &fcmfIS H F5 ?lmPnmisubiali^a rufpiciocfthauftivcncni. Nequevirimntum^fed & rceminx qusdam hanc artem profitentur , in eaque excellunt Lib. i.cap. 2. Enumerattresherbasqu^fingularemufumhabentinmedicina. Pr^ , inquit, eft famofa illa herba quam vocant ^uincia mali , quz non aifeit ab humo fupra dimidium palmum : cujus ramuli fe dilatant ad nTodum fafciculi ftorum, & dcfinunt Z- tl^TZ ^ & COl°dS Cr°Ci in Indlis didi *"* H*c herba evellitur cum ra- tft ^r ^ lnaqUa ' ^x?lida zgrisexhibetun &interaliaillius eifetta, unum ^^^0"^™^?1!?6 ^111 CXtm Vafa conftku^& corruptum, cum maxima emcacia j quapropter Indi vulnerati quantocius fumunt hanc herbam , fiquidem fan- guinem qui per vulnus effluere non poteft , educit antequam corrumpatur ^«-jf eft, quam Hifpani vocant Albaciga (& Indiani c*&») quia habet folia fimilia ocymo iivebahlico,vemmintantamakitudinem afliugit, ut arborvideatur, & foliafuntfra-rantif- fima j H*c contufa applicatur vulneribus extrinfecus , & gutta: aliquot fucci eifdem inftillan- tur , & mirabiles edunt effe&us. Tema eitinftargraminis ; admodiim fubtilis & dclicata , nequereperitur in omnibus par- tibus hujus regioms : ufus ilhus eft admodum mirabilis contra febres malignas & dolores late- rum: coquitur tantum inaqua, &itahaufta infigniter mundificat fanguinem, introrfumqUe educit , ita ut aegn brevi tempore perfanentur, uti faepiffime vidi Mult* prstcrea hic funt herb* valde efficaces adverfus dolores nephriticos, quaxme calcu- lum in vefica rumpunt, & ruptum expellunt. Quemadmodum & aliz adverfus dolores Scia- ticaz, ahalque ejuicemodnnfirmitates quamplunmas. Siquidem jam de herbis czpimus , addamus ea qux alibi de illis tradit hic Auftor Lib. i.cap.xni. InvalleLampa,qu2diftataboppidoS.Jacobimilliariaquindccim,na- fcitur quxdam herba,ad modum Ocymi, licct ejus folia potius fint cinercfccntis coloris ncquc tamlxtevireant, &planta haud fupra palmi altitudinem a folo affurgat : Hxc granulis qui- bufdamfalissBftivismenfibuscoopcritur, inftar minutarum perlarum, qu* fuper folia illius coagu lantur , aut e rore qui noctu incidit , aut aliquo humore. aut vapore , quem Sol in illa rc- gione iullevat cum afcendit, aut quod herba ipfa fit ejus natura, ut exfudet aut protrudat hunc humorem , qui a Sole ficcatus convertatur in granula falis: five autem ab hac five ab illa caufa aut ctiam aha hoc procedat, hi effedus folum obfcrvantur in hac valle , & fupra hanc herbam' quamlndigenaemaximi faciunt, quia falifteeft boni faporis & delicatus. Nefcioan adhoc alludat Joannes de Laet in defcriptione Novi Orbis,in qua agens de Regno Chili & infio-nibus illms quahtatibus , poftquam illud ca:teris Americx rcgionibus prztuiiflet, adiun-it in aliqui- bus valhbus hu,us Regni certis anni tempeftatibus cadeie rorem ita fpiffum , utcon^elatus ad modum facchan , &fervatus, pene eundem ufnm pracftct quem manna. Idcm rcfert Anto- mus de Herrera Chronographus, &c. Etfane hsc illius fideretuli in defcriptione mea ■ &d quod hic ab Authore affertur plane aliud eft. ' Eodem lib. cap. xvi . In tota ora maritima hujus rcgni crefcitqusdam hcrba inftar cichorii quamappellantZ»^,qua;nafciturerupibus, utialia: plantx e terra , &verno temporecol- hgitur cum maxime adolevit, & cum Soli fuerit cxpofita ut ficcetur, fiunt ex illa panes grandes quiprodeliaishabenturinillisregionibus,&praxipucinPcruvia,Cujo&Tucumana,quia fervit ad condimenta ciborum. Nafciturhsc herba infummitate rupium, oux aliquando extanteman, ahquando rluaibus operiuntur, quibus radices innitunttir, e quibus profilit cauhs, brachii humani craffitudine, quem vocant Vlteah hic prxciditur &paulilper igni admo- Oo z tus ;■ I 292 CeorgI MarcgravI de irsA Regione et Indigenis Lib. VIII. tus decorticatur inftar thyrfi, laftucx autcinarae, liccthabcat longe alium faporem. Exhoc trunco nafcuntur aliquot herbae aut folliculi plufquam tres pedes longi, aut quatuor, fex etiam aut ofto digitos, appellant Cochayngo, & funt duarum fpecierum, & licet fint ejufdem figurae & coloris, tamenIndigen?smagnamagnofcuntintcrillasdifferentiam, nambonas colliguntin ufum Quadragefimx.&inutiles relinquunt inmari, quodillas abfolvit a rupibus, & expellit in littus. Eodem libro cap. xxi i . Faciunt & potum e fruftu , quem Indigense vocant Huigane & Hi- fpani Molle, qui habetfiguram & colorem piperis : & arbor quae illos fert eft fatis grandis , fed magisonuftafrondibus, &potusillevalde eftgratus. Reperiunturhic quoque (Herrera de- cad. ix. lib. 9.) fruftus arboris filveftris , quae nafcitur a gradutrigefimofcptimo &deinceps, quoslndigenx vocantFnghi,Sc Caftellani Myrtilla, quifruclusfuntrubri & inftar exiguae uvae, faporisadmodumgrati, &granailiiusfunt inftarficus, necfentiunturintermanducandum: qualitate funt calida & ficca: exhis fitvinumlongeoptimum, clarum , fubtile , calidum, & palato gratum , ventriculo amicum , quodquevapores capitis abfumit , &roboratventricu- lum, promovetque appctitum: denique tantum aquae tolerat quantum vinum: coloriseft aurei, &durarepotefto£romcnfibus, forte & pluribus: Acetum illius fuperat acetumvini noftratis , fapore & colore. Intotodiftriftuhujus regionisnon reperiuntur viperae , ferpentesaut aliaanimantiavene- nofa, ita ut cuivis liceat recumbere fub arboribus,& inter herbas fe volutare.fine ullo difcrimi- ne aut metu. Haud magis hic inveniuntur cimices , quinimo fi forte e regionibus tranfmon- tanis, ubi frequcntes funt,adducantur,ftatim emoriuntur,ubifenferintaerem hunc Chilenfem. Eodemlib.cap.xxi. Intcr quadrupedes animantes , domeftici & quafiproprii funt hujus regionis, ccrti Cuniculi, quos ipfi vocant Kegm, & menfis pro delitiis inferunt. Venantur illos infundendo aquam in ipforum cavernas, qua cogunt illos progredi, ita ut a canibus capiantur. Reperitur hic & alia fpecies Cuniculorum, qui familiares funt , & variorum colorum , val- deque conimunes : fecus quam illi , quos vocant Arde, dubito enim an alibi reperiantur quam in Guafio, vallium Chilenfium prima : hi funt cincrei coloris , & pelles illorum maximi faciunt Indi^enae , ob fubtilitatem & lxvorem pilorum ad tadum. Et poftquam egiffet de Ovibus illis, ut vulgo vocant, Peruvianis, fubdit ; funt illis fatis fimiles capreae tam figura corporis quam ve- locitate,verumdifTeruntcolore, quiinhis eft roffus inftar Rubini • &numquamcicurantur. Noneft equusita velox qui adultos affequi poffit: juniorum caro admodum eftdelicata& manducaturrecens; adultiorumautem falita- & ficcata , facile reliquas fuperat carnes. Haec animalia generant lapides Bezoarcs in finu quodam ventriculi , qui maximi aeftimantur contra venena & febres malignas , adroborandum&refocillandumcor, aliofque effeftus: materia equageneranturfuntherbaeinfignisvirtutis, quibusvefcuntur naturae inftin&u adfanitatem tuendam,autmorbos&venenafuperandum. Hilapidesinveniuntur in adultioribus hifceani- malibus, atque interdum tam grandes , ut unum in Italiam attulerim quipendet unciasduas fupra triginta. Experientia autemdocet, inregionibus in quibus funtplures vipera?, aliique ferpentes, & animalia venenofa , plures generari lapides , & caufa eft manifefta , nam cum hac capreae fint tam veloces , & difcurrant in varias partes , venenatis illis animalibus magis funt expofitae, & ab illis \xfx , feftinant naturaliter ad herbas medicinales. Unde in provinciis Cujo majOresejufmodilapides reperiuntur quam incM^quiaibidem offenduntur multae viperae &aliaanimaliavenenofa, a quibus libera cftchile, utdiximus^ ad haec cum Chile magisfit habitata, nonfunt capreae ibidem tam frcquentes quam in Cujo. In qua provincia&multi reperiuntur lepores, quorum quidam qui appellantur ^mriquimios , carnem habentqua- lem porcelli la&entes. F l ^C I s K.APPEN- ma iMH ■^■■■MH 1 • IJW-j _£:«. ■ .... 293 ^APPENDIX AD LIBROS DE PLANTlS. Vlfum hic addere Icones quatuor omififas , quarum duas adhuc adipfasPlantas referre non potui 5 Peku defcriptionem apud Authorem non inveni. Ubapitanga, li I I I N D E X OMNIVM PLANTARVM ET ANIMANTIVM Qux in his o&o Libris dcfcribuntur <3c dclincantur. A. .Bacatuaja pifiis. Abutylon Avicenn&. •Acaja arbor. •Acajaiba arbor. Acara pifcis. Acara aya pifiis. Acara mucu pifcis. Acara pcba pifcis. Acara pinima pifcis. Acara pitamba pifcis. Acara puctt pifcis. AcetoJaBrafiltenfis. Acbiotl Mexicanorum. Aguape hcrba. Aguara ponda herba. Aguaraquiya herba. Aguti quadrupes. Agutiguepo obi herba. Ai, fire Ignavusquadrup. Aiaia avis. Aiereba pifcis. Aipimacaxera Mandioca Jpeeies. Aipimixira pifcis. Amru pfittaci omnes, Aiurucuratt pfittacus. Aiurucuruca pfutacus. Aiurucaiinga pfittacus. Aiuruapara pfittacus. Albaciga herba Hijpank. Alcea birfuta herba. Algodon Lufitanis. Althe& Jpecies. Ambaiba. arbor. Ambux infeclum. Ambuyaembo herba. Ameira lacertus. Ameruima lacertulus. Amtmiu fiutex. Amorcs herbaLufitanis, Amore guacu pifcis. Amore pixuma pifcis. Amore ptnima fcrpens. Amphyfb&na ferpens. Anaca avis perroquet. Anas filvcslris. Ananas Lufitanis. Ananachicariri arbor. Anchic Perurianis herba. Anda arbor. Andira aca avis. Andira Ibiariba arbor. Andorinha avis Lufitan. Androface herba. Anetl-inan Mexicanorum. Angelin Lufitauor. arbor. Anhembi fluvius. Anhima avis. Auhiwavis. o Ani avis. Aningaiba arbor. Anir herba Lufitanis. m jm 161 r- 129 94 16S 167 163 161 *52 J55 145 23 62. *3 6 55 224 53 221 204 *75 67 145 205 ibid. ibid. ' 207 ibid. 29I 45 59 13 91 253 15 238 ibid. 59 2 166 ibid. 242 240 207 213 330 37 110 213 100 205 35 99 100 263 215 218 l9S 106 , 57 1 Anta Luf.tanis qttadrup. Apeare infeclum. Apeiba arbor. Apcrea quadrupes. Apes varu in Brafdia. Arabeci pifcis. Araca iba arbor. Araca iba fiutex. Aracaai avis. Araguaguapifcis. Aramaca pifcis. Arapabaca herba. Araneorum vari&fpecies. Araracanga pfutacus. Ararauna pfittacus. Arariba arbor. Araticu arboris Jpecies. Aratupeba cancer. Aratupinima cancer. Arbores innominat&. Arde& Jpecies. 220. alia. Ardeola avis. Aries Guineenfis. Armadillo Hijpanus. Aroeira arbor. Arumatia duplex , infecla. Arundines & Canna. Atinguacucamucu avis. Atitara frutex. Atjhoy apis Jpecies. Ave deVerano Lufitan. Avenca major & minor berba, Aves innominata. Aviantum herba. Aura avisllijpanis. Aurata pifcis. Auricularta infeclum. Ayng Tapuiys Serpetis. B. Agre pifcis varia Jpecies. Bagre do Rio pifcis Lufitanis. Balabolla Congenfibus pifcis. Balancia Lufitanis. Balfamina ojjicinarum herba. BamiaAegyptia. Banana arbor. Barboleta infettum Lufitanu. Batata Lufitanis. Batata de purga Lufitanis. Bcldroga Lufitanis planta. Bclingcla Lufitanis planta. Bemtere avis Lufitanis. Benatjly apis mellifer& Jpecies. Betis arbufcula. Betre Lufitanis. Bicho Lufitanis infeitum. Bicuda ptfiis Lufitanis. Bobora Lufitanis herba. Bocamollc pifiis Lufitanis. Boicininga ferpcns. Boiguactt (crpens. Boiiiapo Jerpens. 225» -57 123 223 259 178 105 6z 2I7 159 l8l 34 248 zo6 ibid. 106 93 183 1.85 109,133, 134 210 210 234 23I 9° 251 zi6 64 ^59 202. 2S 219 23 208 161 258 240 J7S 149 *77 22. 25 45 138 250 16 4i 49 24 216 259 124 75 249 171 44 149 240 239 241 Boiii- amtttiHtfi ■»»» — ■ Index omnivm Piant Bonito pifiis Lufitauis. i c0 Brafilia oliM Sta Cruz, difta. z6o.illiusfitus.ibid.illius prafeftur&. z6i. foli ratio. ibid. &z6z. acristem- peries & anni tempeslates. i$q. Brafilienfiumftatura&habititscorporis..z6<). veftitus & ornatus eorum, 270. Icones, ibid. Suppellex, 271. Venandi & pifcandi modi, 272. Cibus& ptus, 273. Lingua,z-jq. Arma& exercitia,zj8,Religio. ibid. Brcdos LufitanisJpecicsBliti. Bufo avis Lufaanis. Buraco de Velha Lufitarits pifcis. Buyobuyo Philippinenftum, C CAa-apia herba. Caa-ataya herba. Caaeo frutex. k Caacica herba. 7. alia. ' Caaetimay herba. Caaghiyuyo frutex. Caaguacu iba, arbor. Caa-opia arbor. Caapeba herba. Caaponga herba. ■ Caapomonga herba. Caapotiragoa herba. Cabocles qui dicantur* Cabuibe arbor. Cabure avis. Cachorro do mato Lufuanis quadrup. Cagado do terra teftudo. 1 Cagni cercopithecus major & minor. Caiu fruftus. Camacari arbor. Camarambaya herba. Camar& herb& vari& Jpecies. Camara Iapo herba. Camara Nuba herba. Camaron de Salgado Luftt. Camaru herba. Camaripuguacu pifcis. Cambui arbor. Camuri pifcis. Cana do mato Lufttanis. Canambay aherba. Canambaya frutex. Canis Carcharias pifcis. Canna Indica duplex. Canna Sacchari. Canna ftslula arbor. Caoi potus Brafilienfwm. Capiraribi fluvius. Capeuna pifcis. Capupuba gramen plameum. Capybara porcus fluviaiilis. Cara herba. Caracara avis. Caraguata herba. Caraguatit fruticis vari& fpecics. Caraiba Brafilienf, Caranalba arbor. Caranna refma. Carapopeba lacertulus. Carapo pifcis. Carara herba. Carara piritma cancer. Carapicos Lufitanis. Carauna pifcis. J3 1.99 163 75 52 31 73 *5 26 59 97 96 25 49 28 8 268 *37 212 i23 241 227 94 102 3 5 *5 6 186 12 179 108 160 48 46 78 172 4 82 134 *73 262 i55 2 230 29 211 37 88 279 130 ibid. 238 170 J3 187 28 H7 ARVM Et ANIMANTIVM. Carara una cancer. Cardon Lufttanis herba. Cariama avis. Carigueya quadrupes. Carigueyberu quadrupes, Cariri Tapuiya. Carucuoca mits. Cafaca amargofa herbaLufit. Cafcatiela Lujitanis fcrpens. Caflaon Lufitanis pifcis. Cavala Lufitanis pifcis. Caviacobaya cunkulus, ' Caxabu arbor. Cebipira arbor. Cebola albaraa Lufitanis. Cega Lufitanis ferpens. Cetxu Pleiades Brafilwm, Ceixupira pifcis. Centopea Lufttanis infeftum. Cercoptthecorum vari& fpecies. Cereiba arbor. Chayaquarona Lufitan. pifcis. Chica potus Chileufium. Chilenfium ftatura & hc.bitus corporis, 283. veftitus.ibid. Icones,z%4. Domicilia,ibid. Suppeilex , 285. Se- mentis,ibid. Connubia, ibid. Fcewin&virisobhcxi&i facile pariunt,z%6. Scnfi.s dereltgione, ibid. Regi- menPolituum,z8j. Arma }ibid. Lingu& Vocabula- 184 203 221 *35 274 229 25 240 164 178 224 iz6 100 32 239 269 158 253 227 127 167 285 num Chilli Mexicanorum. Churaqua Mexicanorum. Cicie ete cancer. Cicie panema cancer. Cicutaria paluftris. Cigarra Lufitanis infeftum. Cipo de Cobras Lufitan. herba, Ciri apoa cancer. Ciri obi cancer. Coapoiba arbor. Coati quadrupes. Cobra de Cipo Lufitanis ferpens* Cobra de Coral Lufit. ferpens. Cocoi arde& jpecies. Cocos nuces ferendi ratio. Colherado Lufitmis avis. Columb& filvcftres. Comanda gutra frutex. Convolvulus marinus, Copaiba arbor. Copyba arbor. Coquciro Lufitanis. Corcovado minor. Corocoro pifcis. Corororoca pifcis. Corta pao Lufitanis avis. Coruina Lufitanis pifcis. Cotia quadrupes. Corvin& fpecies. Craca de navios Ltifitanis, Crangucrfinho dcs Manges. Criolos qtti dicantur. Crocodilus. Cruslacei pifces. €mp&§spt Beigis. Cuandu quadrupes. Cubiicunha fifcis Lufitarits. Cucumis filveftris, Cucuri pficvs. 285 40 102 185 ibid. 37 25$ 25 183 184 130 228 241 240 209 M9 204 "3 62 5* 130 121 138 172 177 179 207 *77 224 147 189 185 268 242 182 181 235 181 44 164 Cugua- 0 / ' I Index omnivm ^ Cugttacu apara quadrupes. Cuguacu arana quadrupes. Cugupuguacu pifcU. Cuiexe arbor. Culex ele257» 259 258 • 258 255 2.?j6 133 17 218 207 91 172. 180 252 146 63 108 10 222 x9l 64 89 241 44 241 146 268 163 259 268 PP 33 271 260 181 12 *45 248 -34 291 30 227 291 Macti- - I N D E X II \\: Mactuagua avis. Macumba Congenflbm herbd. Maguari avti. Maguey. feu Metl Mexicanorum. MaUguetta vera. Mameluco qui BrafllianU. Mamoeira arbor. Manaca fiutex. Mandatia Lablab Alpini. Mandiiba fitttex. Mandioca radix. Mandiopuba. Mandubi d'AngoU berbd. Mangangai infeclum. Mangaiba arbor. Mange Veradeiro Lufitan. Mani Hijpantiplanta. Mantis locusla. Manucodiata rex, dvti. Manucodiata alia. Mapreucauchfluvius. Maracana avti. Maracana Arar&fpecies. Maracoana cancer. Maraguao quadrupes. Marangigoana animd a corporefeparatd Brafii. Mareca avti. Marinheiro cancer Lufitan. Marrubium Brafilienfe. Mafarino avis Lufitanis. Maratata iba arbor. Maruapoante numen Chilenfium. Matapafto berha Lufitanti. Matuitui avti. Maturaque pifcti. Mauriti& civitatti longitudo. Mberuobi infe&um. Mecapatli Mexicanomm. Melongela herba. Mecboacan radix. Meeru canna Indica. Mellts agrcslti Jpecies. JAelo aquaticus. Memeriam bacala Congenf. Mentha Gr&ca. Mentaftro berbaLufitanis. Mergi aquatici jpecies elegans. Meros piflcti Lufitan. Metl Mexicanorum. Micambe herba. Sfyittm-tttt Beigis. Miivapira piflcti. MiUiped& fpecies. Mitu,velMutu avis. 194. alia ejusfpecies, JdoUe drbor. Monguape fluvim. Monoceros pificti. Monoceros pifcis Clufii. Mormylo Gefieri pifcti. Mofambes d'Angola herba. Mofquitoculcx. Moz.ombo qui Brafilianis. Mucu pifcis. Mucuna phafeolm. Mucutaiba arbor. Muiva arbor. Mulato qui dicantur. Mulii pifcis jpecies. IQQ 213 24 204 38,88 39 268 102 69 33 . 65 ibid. 67 43 257 122 118 37 246 201 219 268 207 ibid. 184 233 279 214 187 16 191 132 287 10 217 169 260 254 11 *4 41 4 259 22 234 25 *5 218 169 38,88 10 225 162 253,258 *95 90 262 ?43 J54 i55 10 *57 268 161 18 106 117 268 156 O M 2S I V M. Mundubi herba. Mundubi guacu arbor. Mureci arbor. Mures Brafilienfes. Murucu)& fpccies. Mm aranem. Mufcarum vari&fpecies. Myouros herba. Myrta Lufitanis. N. 37 96 118 229 70,71 229 254 6 108 VTA*!, vulgoAnanas planta. . 35 jL\ Nana brava. ibid- Nari nari pifcis. *7S Naslbos Gr&cii. 4 NebuU rar& in Brafilia. 265 Nhambi herba. 49 Nbambuguacu fiutex. 77 Nhamdia pifcis. 149 Nhamdugttacu araneus. 248 Nhamdui fiutex. 75 Nhdndiroba herba. 46 Nhanduguacu avis. 19Q Nhaquunda pifcis. 171 Nhatiu culex. 257 Nil, five Nir, color ccerulem. 57 Niqui pifcis. 178 Noitibo avisLufitanis. *9S Nux Cathartica. 96 O. /^XCcoembo Lufitanti herbd. ^ 47» 49» 5°> 51» 52> 53» Polypodium Brafilienfe. Pongi Congenfibm quadrupes. Porcus Guineenfis. Porcus filveslris. Poti axingx gammarus. Poti pema gammarus. Potiqui quiya locusla marina. Priguiza Lufitanis quadrupes. Pfutacorum majorum & minorum fpecies. pfutacorum nidi. Pndiano vermelho pifcis. Pudiano verde pifcis. Pulches Chilenfium natio. Pulgera herba. Punaru pifcis Jpecies. Puraque pifcis. Q. Plantarvm et Animantivm. Quereiba arbor. Quetele avis Cvngenfibus. Quici infeclum. Quici miri infetfum. Quillobo Congenfibusherba. Quimbatui avis. Quinciamaliherba. Quingombo herbaLufitanis. Quiriqumcios Chilenfium. Quitii arbor. Quij/a herba Jpecies. 144 70 166 J75 218 39 196 168 161 180 179 151 i6z 14 83 148 248 170 ibid. ibid. 204 ibid. 178 287 39 *5 *$$ 06 48 73 159 154 144 162 175 149 181 145 152 180 157» lSo i67 164 *53 89 216 19, 21,30, £1, 54» 56 2 225 230 229 188 187 185 221 205 ibid. . 145 146 288 151 Q' Vaubayehuachtli Mcxicanorum. Quaubmecatl Mexicanomnu 97 11 R. *35 192 /54 ibid. 3* 207 291 3i 292 "3 37 "D $!etelflattjje Belgis Serpens. 24q AX- Raja Jpecies in Brafilia. 175 Rana in arboribus degens. 241 Remedium contra Serpentum morfus , 7. cont u venena, 9, 26. contracalculum,z6, 48. contra morfusvene- natorumanimalium, ibid. & 50, 52, 60. contrafca- biem, 26. purgans, 32. abftergens , ibid. adverfus ulcera, is.purgans, o-j.contra dyfenteriam,6z. contra venenum. %l£ 189 Ren marinus Zoophyton. 188 ibid- 262, 263 160 66 Reri oslrea, Reri apiya hydrus. Rio S. Francifco defcriptio. Robalo pifcis Lufitanis. Roz.a quid fignificet Lufitanis. S. Q Abaon arborLufitanis. II? Osaccharimacbma , & conficiendimodus. 83. & feq. Sagittaria herba. Saimbeiba arbor. Sallenu pifiis Lufitaus. Salmoneta pifis Lufitanis. Salpa yifcis. Sape Lufitan. gramen junceum. Sarc.apariiia Hifpanis. Sardinha pifcis Lufitanis. Sargus pifcis. Sd/igoj quadrupes. Sayacu avis. Scarabeus parvus. &curt)ogel Beigis. Scyuri Brafilienfes. Sempervivum marinum bacciferum Senembi lacertus Iguana. Serpentaria major. Sefamum herba. Silva d'agoa ftutex Lufttan. Soco avis. Solani yeficarii fpecies. Solanum bacciferum. Soldanella berba. Soldido pifcis Lufitanis. SquiUa lata. Squtlla fic/lfiiZg. SteUa marina. Stella arborefcens. Struthio ayis. T. I 'Acomaree canna Saccbarifera. ■*- Tajacu caaigova porctts. Taja oba berba. Tai-ibi quadrtipes. , Tainha pifcis Lufitanis. PP z 55 iii *53 J53 z 10, 11 178 147 222 193 258 200 231 *3 236 27 21 74 199 12 55 5i 151 186 187 189 ibid. 190 229 35 223 181 Taioi/t & '" wm ^" I *7 **5 107 186 208 151 53 214 60 269 223 205 98 252 229 i34 Index Tahia herba. Tamandua quadrupes. Tamarindorum arbor. Tamaruguacn locusla marim. Tamatia avis. Tamoata pifcis. Tamoataranaheiba. Tangar& avisjpecies. Tangaraca frutex. Tapacura Brafilienfibm. Tapeii cunkulus. Tapera avis. Tapia arbor. Tapiiaj formica. Tapierete quadrupes. Tapyracoyanana arbor. Tapuiyarumfnes &fedes, 268. mores, 27©. arma, 278. mores & confuetudines^z-j^. IconeSyzfto. progrediendi modus, 280. viclus, 281. ftzmina pregnames, &posl partum quomodo agant , 281. mortuos fuos comedunt, 282. lugendi modus , ibid. Habitus corporky ibid. quib-asrebusmagnates aplebe dijferant, Tarabe pfittacus*. Taraguira lacertus. Taraguira Aycurara* Tareira dalto pifcis. Tariera do Rio pifcu. Tareraja berba. Tartaruga tesludomarina-. Tatai iba arbor. Tatu & Tatupeba quadrupes. Tatu ete quidrupes. Tatu aparaquadrupeSi Tauri volantis jpeciei. Tayafica pifcis. Teca Chilenfium far. Teitey avis. Teiuguacu lacevtus. Teiunhana lacertulus. Tesludinum fpecies. Tetimixara pifcis. Tiburonisjpecies. Tifeguacu paroara avis. Timucu pifcis. Tipioia, Tipiaca, Tipiabaca. Tlaquatun quadrup. TomatzJitzJcazjli Mexkanorum. Tongu Angolenfibm berba. Omnivm Plantarvm et Animahtiym. ibid 207 238 238 ibid. II 241 119 251 jbid. 232 246 144 285 212 237 238 241 145 .181 214 168 *7 222,223,233 Tremate frutex. TrianguUrit pifcvs. Trifolii jpecies. Trifolium fpkatum. Tuberaon Lufitanis, Tucana avis. Tururacu locusla. Tucurobi locusla. .Tuidara avis. Tui vulgo perroquct, 6 24 61,81 142 2 ibid. 172 217 M5 246 205 206 Tuiaputeiuba perroqnet. ibkL Tuiete perroquct. ibid. TY/iprfr^perroquet. tbid. Tuiiirica pcrroquet. ibid. Tuinanti iba arbor. 136 Tunarum dijferentia. 127 Tunga infettum. 249 Tupa quid fignificet BrafiL 278 Tupacununga Tonitrtt BrafiL ibid» Tupaberaba fulgur Brafil. ibid. Tyepiranga avis. 192 Tz.opilotl avis Mexkanvs. V. ~\TCaguacu cancer. V Vcajs chilenfes nondum perdomitk 208 185 285 Vca una cancer. 184 Vermis terreslris. 255 Vefpertilio aquaticus. 145 Vejpertilio cornutus. 2I5 Vipuba & Viaburum herba. ^7 Vmari arbor. 121 Vmbu arbor. 108 Vmbulu Congenfibus quadru^es. 225 Vnau quadrupes. 222 Vribaco pifcis. »77 Vrtica Vrentis fpeciei. 48 Vrubu avvs. 207 Vrucatu berba. 35 Vrucari iba arbor. 104, 109 Vrucu frutex. 61 Vruma.ru fifci*. *75 Vrutaurana avk. 205 Vty arbor. 120 Vuba arundo fagktark. 5 Vubarana pifck. m W. VVT2Htttl)0ett Belgis avti. vv iBatermeloen Beigu. 190 22 VVilhelmi Glymmerii itinerarium. 265 X. XAhuali arbor Mexicanis. 9 2 Xalapa radix. 42 XalxocotlMexkanorum. 105 Xiphias pifcis. i6q Y. YTotinge fiuvhts Brafilia. 26$ Ttzlebuayo patliMexkank. 99 TucaAmerkanorum. 6% luuaf^oz. SarcaparillaMecboacanorum. js Z. Zlnuber duplex, mas &ftxmina. 37, 18 Zoophyt-a duo innominata, 189 i I N I s. *» a — — — ^^ — ■^»" »1.1, -— *x» m 1 / ■ I I ff .^^SSb^ a : - _ ^MM» l. K ' 9 i'^*»ff*n *%fl» * « fc A-5 i 1 i | | *W w \ t m r \ #^ : l