PRESENTED TO

THE LIBRARY

BY

PROFESSOR MILTON A. BUCHANAN

OF THE

DEPARTMENT OF ITALIAN AND SPANISH

1906-1946

GESTAS

DE

RODRIGO EL CAMPEADOR

(GESTA RODERICI CAMPIDOCTI)

EDICIÓN PUBLICADA

POR

ADOLFO BONILLA Y SAN MARTIN

%H<Cm

MADRID

LIBRERÍA GENERAL DE VICTORIANO SUÁREZ

48, PRECIADOS, 48 M.CM.XI

ITALIA-ESPAÑA

EX-LIBRIS M. A. BUCHANAN

GESTAS DE RÜÜRIGU EL CAMPEADOR

1

\

■i

GESTAS

DE

Wmm EL CAMPEADOR

(GESTA RODERICI CAMPIDOCTI)

EDICIÓN PUBLICADA

POR

ADOLFO BONILLA Y SAN MARTIN

487609

16. 5. 43

MADRID

LIBRERÍA GENERAL DE VICTORIANO SUÁREZ

48, PRECIADOS, 48 M.CM.XI

.>>^^^,

(Esta edición se publicó primera- mente en el Boleiin de la Real Aca- demia de la Historia, de Agosto- Se- tiembre del año 191 1.)

fl

Madrid.— Imprenta de Fortanet, Libertad, 29.— Teléfono 991

A D. JULIO PUYOL Y ALONSO

Á QUIEN SE DEBEN LA RECONSTRUCCIÓN Y LA CRITICA DEL

Cantar de gesta de doii SancJio II de Castilla,

DEDICA ESTA EDICIÓN

SU fraternal amigo

A. Bonilla.

^ÜiMHÉÉtt.

M

mM

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

(Crónica latina del siglo XÍI.)

HALLAZGO Y EDICIONES DE LAS «GESTA»

Cuando, <1 finrs rlrl siglo xviii (I), rl prodigioso erudito don Rafael Floranes escribía sus Notas sobre los Orígenes de la poesía castellana, dijo, refiriéndose «a la primitiva historia que se ha llamado del Cid, escrita por el Moro Aben-Alfanxc»: «Lo cierto es, que ya fuese esta historia de Aven-Alfanxe, ya otra general, o particular alguna en que se hubiesen referido los hechos del Cid, a lo menos por mayor, es menester suponer anterior al Poema y a las generales del Rey D. Alonso el Sabio y del año 1340, pues ni el Poema, ni estas se pudieron escribir sin tener por delante sus autores alguna relación mas antigua de las acciones y sucesos de aquel héroe; y en prueba de que esto es cierto, las generales citadas lo indican quando dicen: cuenta la historia &.* Y no entienden por tai al Poema, aunque real y

(1) Después de 1779 y antes de 1792. Cons. : Dos opt'isculos inéditos de D. Rafael Floranes y D. Tomás Antonio Sánchez sobre los Orígenes de la poesía castellana, con una Advertencia preliminar de M. Menéndez y Pe- layo (Extrait de la Reviie Hispanique, tome xviii); New -York, Paris, 1908. pág. 84.

" -"I'^iIMT""'

8 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('62)

verdaderamente este es una historia del Cid (en la parte que queda) y acaso la mas pura y mas limpia de fábulas, porque quando se las ofrece citarle, le refieren con el nombre de los

Cantares Por otra parte, tampoco debemos entender a este

Poema por la primitiva historia del Campeador Y asi se hace

preciso convenir en que los hechos de este héroe, fuera de una ú otra especie exagerada, fueron ciertos, y como tales escritos desde el principio. •>>

Presentía, pues, Floranes, que antes de la primera Crónica general, mandada hacer por D. Alfonso el Sabio, debió de exis- tir, aparte de los Cantares, alguna historia en que se narrasen especialmente los hechos del Cid.

En efecto: por aquellos mismos años, el P. Maestro Y\\ [Manuel Risco encontró, en la Colegiata de San Isidoro de León, un pre- cioso códice donde se contenían, entre otras obras, unas Gesta Rode7'ici Qampidocti, que se apresuró á publicar, en 1/92, como Apéndice (l) de su libro: I.a Castilla y el mas famoso castella- no. Discurso sobre el sitio, nombre, extensión, gobierno, y condado de la antigua Castilla. Historia del celebre castellano Rodrigo Díaz, llamado vulgarmente El Cid Campeador (Madrid, en la oficina de don Blas Román).

«Descubrí y reconocí esta preciosa reliquia de la antigüedad dice Risco en el Prólogo en la Biblioteca del ilustre y Real Convento de San Isidro de León, de Canónigos Reglares de N. P. San Agustin, y se contiene en un Códice antiguo en 4.° de vitela, que con otros se guarda encerrado en un arca. Tiene primeramente este Códice la historia de Isidoro con este título: Incipit historia a B. Isidoro juniore Hispalensi edita. Y luego: Incipit prologus Isidori ex libris Cronicis brevitér adnotatis. Con- cluye esta historia en la muerte del Rey Don Alonso VI. Sigúe- se la historia de Juliano, Arzobispo de Toledo, con este título: In nomine Domini: Incipit liber de Historia Galliae, quae tempori- bus divae memoriae Principis Bambae a Domino Juliano Toleta-

(i) Págs. XVI á Lx. He visto ejemplares de La Castilla que carecen de estos Apéndices.

fl63) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 9

nae Sedis Episcopo edita cst. Concluido este escrito se pone inmediatamente la historia de nuestro Rodrigo T)iaz: Incipiunt gesta Roderici Campidocti. El Autor anónimo de esta historia fue sin duda el primero que se dedicó á escribir la prosapia, guerras y victorias del Campeador, como él mismo indica en el principio, diciendo que se resolvió á gravarlas en el escrito, para que las proezas de un varón tan memorable no se olvidasen con el discurso del tiempo, que suele borrar de la memoria de los hombres todo lo que no se perpetúa con la escritura. Guando compuso su obra estaba la ciudad de Valencia baxo el yugo de los Sarracenos, que se apoderaron de aquel territorio al año tercero de la muerte de Rodrigo Diaz, como se testifica al fin de la misma historia. Coi esto solo se dexa entender, que este escrito es anterior á todas las Crónicas generales, y á los Poemas y Romances en que los Poetas fingieron las innumerables novelas que tan corrompida tienen la historia del Campeador».

El arca en donde, según el erudito agustino, tenían encerra- das las Gesta los canónigos de León, no debía de ofrecer todas las seguridades apetecidas. No se sabe quién, cuándo ni cómo anocheció el códice; pero ocurrió que, en, 1799-1800, cuando el jesuíta Juan Francisco de Masdeu estuvo en León, no logró ver el deseado manuscrito, y, en el tomo xx de su Historia cri- tica de España y de la cultura española (Madrid, 1805), no sólo atribuyó la falta á que la copia de Risco no correspondía con el original á que el códice no era tan antiguo como se decía), sino que aprovechó la oportunidad para afirmar que las Gesta eran tan desautorizadas y tan fabulosas «como todos los demás romances y cantares que han corrido sobre la misma materia».

Pero el códice, que Masdeu no encontraba, no se había ani- quilado. Prueba de ello es que, en 1845» un joven prusiano, el Dr. Wilhelm Gotthold Heine (1819-1848), le compró á un cha- marilero francés (l), teniendo ocasión de mostrar en Lisboa el

(i) Nótese que en casi todas estas peregrinas adquisiciones suele aparecer el chamarilero francés, ya se trate del retrato auténtico de Ctx^ yantes, ya de las auténticas Gesta,

<ámm

.^^L

10 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('64)

manuscrito á Alejandro ITcrculano en 1 846, y llevando después la preciada joya á Berlín. El Dr. Heine murió en 1848 (de un tiro que recibió en las calles de Berlín, el 1 8 de Marzo); y su familia entregó generosamente el códice al Marqués de Benalúa, Ministro plenipotenciario de España en aquella capital. Después fué traído á Madrid en 1852 por D. Antonio Cavanilles y Fede- rici, hijo del académico D. Antonio Cavanilles; y desde entonces figura (con la signatura: A. 189 Est. 23. gr. 7.'') en la Biblio- teca de nuestra Real Academia (l).

La edición de Risco, como todas las suyas, está hecha con notable esmero y fidelidad. No conservó, sin embargo, la orto- grafía del original, ni sahó todas las faltas, pero siguió muy de cerca al manuscrito, é hizo en él correcciones atinadísimas. Luego, Manuel Malo de ^Molina, en el Apéndice xix de su media- no libro: Rodrigo el Campeador {VíTiáúá^ 1857, págs. 74 á 1 10), y D. Antonio Cavanilles, al final del segundo tomo de su Historia de España (Madrid, 1861), reprodujeron nuevamente las Gestas, guiándose casi exclusi\'amente por la edición Risco (2).

La última (motivo del presente Informe) es la de Mr. R. Eoul- ché-Delbosc, incluida á las págs 412-459 del tomo xxi (núm. 60) de la Reviie Hispanique (New- York, Paris, 1909), y cuya tirada aparte ha ofrecido amablemente á nuestra Academia (3).

(i) Véase la relación circunstanciada de todas estas vicisitudes en la edición (que luego citaré) de D. R. Foulché-Dclbosc, págs. 9 á 14 de la tirada aparte.

El Sr. Foulchc-Delbosc se refiere principalmente á estas obras:

P. Evvald, en: Xe?ics Archiv dcr Gesellschaft für altere deutsche Gcschi- chtskunde, vi (1880), págs. 342-343.

Afcmorias de la Eeal Academia de la ITisioria, tomo viii (1852), pági- nas L-Li (Noticia histórica de la Academia desde el año de i^S- Imsta el presente, por D. Pedro Sabau, Secretario de la misma).

No veo motivo fundado para dudar de que la cesión del códice, flecha por la familia del Dr. Heine, fuese enteramente gratuita. Por eso Sabau, en la Memoria citada, habla de \a. generosidad y de ia «religiosa escrupulo- sidad y generosa atención de tan digna familia».

(2) Consúltese también, acerca de las Gesta, el artículo de Hubcr en: Bliiticr für lilerarisclie i'titerlialiwig (1S30, núm. 50, pácr. 200).

(3) Gesta Rodcrici Campidocti, cdition pubüce par R. Foulché-Delbosc (Extrait de la Revne Hispanique, tome xxi i. New -York, Paris, 1909.— En 4.°, de 56 págs. numeradas.

—^^^— ^ ^.

(165) GESTAS DEL CID CAMPEADOR II

Sin duda ninguna, creo preferible esta edición á todas las anteriores. Precédela un interesantísimo prólogo, donde el señor Foulché-Delbosc expone, con sus acostumbradas escrupulosidad y exactitud, todas las vicisitudes por que ha pasado el manus- crito legionense desde 1792, las dudas de Masdeu, las demás ediciones que de las Gesta se han hecho, y el plan de la suya. Advierte que el manuscrito A- 1 89 es de letra del siglo xiii, pero el texto mismo (como hizo notar Dozy, y antes de él, Risco) «es verisímilmente anterior á 1 2 38, fecha de la toma de Valencia por Jaime I de Aragón, puesto que al hablar de la conquista de esta ciudad por los musulmanes, poco después de la muerte del Cid, el cronista dice: ct nnnquam cam nltcrius pcrd}dcnínt-¡>. Introduce nueva y casi siempre atinada división de párrafos; modifica la puntuación; rectifica algunas extravagancias ortográ- ficas del copista, y en lo demás, sigue fielmente al original, reproduciendo su ortografía. Acompañan á la edición dos esplén- didas fototipias de otras tantas páginas del A- 1 89 (la 76 r. y la 79 r.), y todo el texto va impreso con el primor tipográfico que el Director de la Revue Hispanique suele emplear.

Por todas estas razones, entiendo que el .Sr. Foulché-Delbosc ha prestado con este trabajo un excelente servicio á la erudición española, y merece en tal concepto los plácemes de la Real Aca- demia de la Historia.

II

MANUSCRITOS DE LAS «GESTA»

Todavía, sin embargo, hay bastante materia en las Gesta para nuevas investigaciones del historiador.

En 1852, Don Tomás Muñoz descubrió, en un tomo de la colección Salazar, existente en la biblioteca de esta Academia, otra copia de las mismas Gesta, de letra del siglo xv (l). Des- pués, el docto oficial de nuestra biblioteca, Don Ignacio Olavide, ha dado con otra copia, de letra del siglo aviii, en el tomo xxii

(i) Signat. : Salazar; Est. 3.°, gr. 4."''; G, i.

^M

12 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('66)

de la colección de Don Manuel Abad y Lasierra, Abad de vSanta María de Meya y Obispo de Ibiza (l).

Con ayuda de ambos manuscritos, se puede mejorar, en parte, la lección del códice legionense; y esto es lo que voy á intentar en la presente edición.

Describiré, en primer término, los tres manuscritos cono- cidos.

El A- 1 89, en pergamino y vitela, comprende dos partes, encuadernadas en un mismo volumen; pero perfectamente dis- tintas. La segunda y última consta de los folios 99 á 136, y con- tiene el libro: De preconijs cmitatis munantíiic, escrito por Fray Juan Gil de Zamora en 1 282 (2). Esta segunda parte está escrita de distinta y más moderna letra (siglo xv) que la anterior. Los folios I.° á 98, que miden 228 X 162 mm., están escritos de una sola letra, con rúbricas, y capitales iluminadas en rojo y azul. Comprende esta primera parte las siguientes secciones:

A) Historia a beato ysidoro iiiniore hyspalensi episcopo edita (ff. i.°á 12 r.).

B) Hystoria zuandaloriun^ sueuonuii, ct gothonan, ab ysidoro hyspalensi episcopo in breiii collecta (íf. 12 r. á 24 v.). (Con un fragmento que recuerda la Cotitinuatio Isidoriana byzantia- arabica).

C) Sigue un texto muy semejante, aunque no idéntico, á la crónica de Sebastián de Salamanca (ff. 24 v. á 29 r.).

D) Empieza el libro 11 del texto anterior, en el folio 29 r. y sigue hasta el 49 v. (desde Pelayo hasta el matrimonio de Fer- nando I con doña Sancha).

E) El libro m \-a desde el folio 49 v. hasta el 64 r. (llega a la muerte de Alfonso VI).

F) El Liber de hystoria !:[alUe que temporihns diuc vtemorie

(i) Signat.: Est. 21, gr. 3^ n.° 43.

(2) Según el P. Fidel Fita, que le public(3, con muy doctas ilustraciones, en el Boletín de la Real Academia de la Historia (tomo v, cuaderno ni; Setiembre de 1^%^: Dos libros (inéditos) de Gil de Zcunora ; págs. 131-200).

Los folios de esta segunda parte son, en el A- 189, de tamaño algo menor que los de la primera, y de letra mayor.

I

(167) GESTAS DEL CID CAMPEADOR Í3

principis bambe a domino iuUano toletane sedis cpiscopo edita est (ff. 64 r. á 75 r.).

G) Las Gesta Roderici campi docti (ñ. j^ r. A 96 r.)

H) Genealogías de los reyes de Navarra y de los condes de Pailhars, de Tolosa y de Gascuña yñ. 96 r. á 98 r.).

Como se ve, fuera de las tres últimas secciones, lo demás del códice es una obra histórica (compuesta de retazos de otras, más ó menos modificados y ampliados) (l) dividida en tres libros. Esta obra, extraordinariamente curiosa por más de un concepto (y en especial porque representa el primer ensayo conocido de una Crónica general de España, anterior probablemente á D. Lucas de Tuy y al arzobispo D. Rodrigo) es la que ]\Ir. G. Cirot deno- mina Crónica leonesa, y se propone publicar (2). El códice parece del siglo XIII, aunque no falta quien le reñera al siglo anterior.

El códice de la colección Salazar (G-l) está en pergamino, de letra de últimos del siglo xv (3). Consta de 280 folios de 304 X 235 mm. Los folios I." a 88 contienen lo mismo que los i.° á 98 del A- 1 89. Siguen: una Crónica latina de los reyes de Castilla (ft. 89 á 122 r.); el Epitome de ^liguel Ferno (ff. 123 á 152); y los Paralipómenos de don Juan de Alargarit (ff. I ?3 á 280). Las Gesta Roderici ocupan los folios 69 r. á 86 \'. Todo el códice parece de la misma letra.

No creo que este códice sea copia del A- 1 89. Las variantes que después daré, comprueban que, aun cuando el copista del A-189 y ^1 cl^l ^"l seguían transcripciones dettn mismo original, no copiaba, sin embargo, el segundo al primero. «La gran regu-

(1) Como los cronicones de Sebastián, de Sampiro, de Pelayo, de Al- f(jnso III, del Silense, el Chroiiicoii Iriense, los Aimales Conipostellani, etc.

(2) Cons. A. Blázquez: /'t'/a^'íj de Oviedo y el Silense (en la Revista de Archivos, Biblioiecas y Museos; Marzo de 1908).— G. Cirot Une chroniqíie léonaise inédile (en ^ Bulletin Hispanique de Julio-Setiembre de 1909, págs. 259-282). Hace notar que la fecha más reciente que en la crónica se halla es la de 1159. Publica, entre otros, algunos fragmentos que se refieren al Cid (págs. 271-273). ídem id.: La chronique léonaise (Mss. A. iSq et G. i de la R. Academia de la Historia) (en el mismo Bul- letin, año 191 1 ).

(3) Tan de últimos, que consta la fecha de 1495 c" ^ folio 125 r. (De- dicatoria del milanés Miguel Ferno á Pomponio Letoj.

14

GESTAS DEL Cin CAMPEADOR

(i68)

laridad tle la escritura y ciertas faltas en la ordenación (por ejem- plo, II, §§. 29 y 30) dan lugar perfectamente á pensar que el manuscrito A-189 no es probablemente sino una copia. Por otra parte, la incorrección del G-l y la extraordinaria ignorancia que revela en el copista respecto del latín, impiden considerar como correcciones las variantes preferibles á la lección del A- 189 que pueden encontrarse en él. El copista tenía simplemente un texto mejor, que á veces resulta haber copiado con mayor per- fección que el amanuense del A-189. Es preciso suponer, pues, un prototipo del A- 189 y del G-I» (l).

En cuanto al manuscrito del Abad de Santa María de Meya, es un tomo de varios sin numeración de hojas, en folio, de letra del siglo xvui. Las Gesta ocupan 20 hojas, y son copia bastante exacta del códice A-189, como lo indica la nota (de la misma letra que el texto) que va después del título: «Ex vet. cod, mss, Sti. Ysidori Legionensis».

Podríamos, en su consecuencia, determinar del siguiente modo la genealogía de los textos que conservamos de las Gesta (lla- mando I. al A- 189, S. al G-l y M. al de Meya):

I

Prototipo perdido. Os

Copia O "■ perdida. Copia Q *• perdida.

I. Ó

o s.

M. O

(i) G. Cirot: La chronique léonaise.

V -^^

(1 69) GESTAS DEI. CID CAMPEADOR ¡5

Con arreglo á estos manuscritos, he preparado la edición que sigue, en la cual tomo por base ol texto de I., sin perjuicio de corregirle cuando es notoriamente defectuoso (anotando siempre la lección original). Anoto las variantes de S. y todas las particu- laridades de M. que me parecen dignas dcí mención. Reproduz- co escrupulosamente la ortografía de I. y de S., y sólo varío la puntuación y la división de párrafos, poniendo mayúsculas en los casos absolutamente indispensables, 6 introduciendo, además, la división en capítulos (l).

(i) Responden estos capítulos á las siguientes materias:

I. Exordio. II. Genealogía del Cid.

III. Hazañas del Cid en la época de Sancho el Fuerte (m. 1072).

IV. El Cid en tiempo de Alfonso VI (m. 1 109). En nombre de éste, auxilia al rey de Sevilla contra el de Granada, derrotando al último en Cabra.

V. Expedición contra los moros toledanos. Destierro del Cid por Al- fonso VI.— El Cid en Zaragoza, al servicio de Almutamán.— Derrota á Alfagit y aprisiona al Conde de Barcelona.

VI. Rebelión de Albofalac contra Almutamán.— Traición de Albofalac contra Alfonso VI.— Toma de Toledo.

VII. Expediciones del Cid contra Sancho de Aragón y contra Alfagit. Derrota de éstos.

VIII. Muerte de Almutamán.— Vuelve el Cid á Castilla.— Hace tributa- rio de Alfonso al rey de Albarracín, y marcha á Valencia. -Hace tributa- rio al rey de ésta, después de ahuyentar al Conde de Barcelona.

IX. Socorro de Halahet.— El Cid es acusado de traición ante Al- fonso VI. Carta á éste, y juramentos del Cid.

X. Toma de Pelopc. Paces con Alfagit y con Alcadir. Cartas que se cruzan entre el Cid y el Conde de Barcelona. Desastrosa derrota de éste.

XI. El Cid hace las paces con Bcrenguer. —Va en socorro de Alfonso y se encuentra con él en Martos. Nueva disensión entre el Cid y Alfonso. Vuelve á Zaragoza. Hace paces con Sancho de Aragón.

XII. Toma de Alberit y de Logroño.— Conquista de Valencia y sus incidentes.

XIII. Muerte de Sancho de Aragón.— El Cid hace alianza con Pedro de Aragón. Ayudado por éste, derrota de nuevo á los moros.

XIV. Conquistas de Almenara y de Murviedrt).

XV. Funda el Cid en Valencia la iglesia de Santa María.— Muerte del Cid. Su viuda pide auxilio al rey Alfonso contra los moros. Abandono de Valencia y enterramiento del cadáver del Cid en San Pedro de Cárdena.

n»Tiir f iiiMi

1 6 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('70)

III

EL TEXTO DE LAS «GESTA»

El texto de las Gesta es evidentemente anterior, como antes he dicho, al año 1238, en que Don Jaime I de Aragón conquistó á Valencia, porque aquéllas, después de narrar cómo, muerto el Cid, Valencia cayó de nuevo en poder de los musulmanes, dicen: et nuiíquam eaní ulterius perdidenmt. Si atendemos al códice más antiguo de que forman parte, no pueden ser anteriores á 1 1 59) fecha que en la Crónica leonesa se menciona (aun cuando es cla- ro que este argumento no tiene gran importancia, porque, no por figurar las dos obras en el mismo códice, dejan de ser inde- pendientes). Además, el autor de las Gesta no escribía en los días próximos á la muerte del Cid (ocurrida en Julio de IO99), sino bastante más tarde, cuando iba ya siendo de temer que los verídicos sucesos de su vida se borrasen de la caediza memoria de los hombres. Por eso dice en el exordio que ha resuelto escri- bir su libro «quoniam rerum temporalium gesta, inmensa anno rum uolubilitate praetereuntia, nisi sub notificationis speculo de- noientnr , úbliíiiotii proculdubio tradujititr». Me inclino, en vista de estas consideraciones, á suponer que las Gesta fueron escri- tas en la segunda mitad del siglo xii, ó á lo más, como cree Dozy (l), hacia 1 150.

Creo también que dicho autor era eclesiástico. Así parecen darlo á entender las citas de la Sagrada Escritura en que se complace: pone en boca del Cid este versículo (8.°) del libro i de Los Reyes (cap. xxx): Ferseqiiar lat rúñenlos (has) et (for sitan) eos comprehendani. En otra ocasión dice de Rodrigo que perma- neció tanquaui lapis immobilis^ frase que repite luego y que re- cuerda un versículo del Éxodo (xv, 16; fiant immobiles qimsi lapis) (2).

(i) Recherches sur l'histoire et la littéraíure de l'Espa^ne pendaiit le Moyen Age; 3.» éd.; Paris-Leyde, 1881; t. 11, pág. 73.

(2) El exordio de las Gesta está compuesto de lugares comunes, que

(í70

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

17

Sea lo que quiera de esta hipótesis, échase de ver fácilmente que el autor de las Gesta tenía pretensiones de historiador (l). «El Cid de las Gesta dice bien Dozy no es enteramente el Cid de la historia, ni es todavía el Cid de la poesía. Concíbese que el uno no dejase el puesto al otro de una manera brusca y absolu- ta; semejante transición es siempre más ó menos lenta, siempre gradual... No son cantos populares lo que utiliza en sus relatos; está en guardia contra ellos; son más bien tradiciones ya menos exactas, descoloridas, confusas, incompletas, hasta falsas, las que allí imperceptiblemente se deslizan.» Sabía además perfectamen-

no sería difícil referir á un modelo histórico conocido en aquel tiempo. Encuentro ¡deas y frases análogas en el preámbulo de la Historia Compos- tdlana (siglo xii):

Gesta:

cQvoniam rerum ttmporaliuvi ges- ta, inmensa annorum uolubilitate praetereunlia, nisi sub notificaiionis speculo denotentur, obliuioni pro- culdubio traduntur; idcirco et Rode- rici Didaci uobilissimi ac bellatoris uiri prosapiam et bella ab eodem uiriliter peracta sub scripti luce contineri atque haberi decreui- raus.»

HisT. CoMP. (ed. Florez: España Sagrada; xx, 3):

«Patres antiqui, de instructione et eruditione posterorum soliciti, regum atque ducum gesta, necnon virorum ¡llustriura probitates et in- dustrias, paginae commendare con- sueverunt, ne diuturna vetustate, aut loiigis temporum. inlervallis abo- lita in foveam oblivionis labefierent; idcirco autem ea nequáquam oblivio- ni tradenda esse, sed potius per scripturae tiotaíionem vivaci et diu- turnae memoriae commendanda ar- bitrati sunt, ut posteri... per gesta- ruin rerum memoriam ad virtuteni ¡ncensi...»

(1) Un dato reproduce el Sr. Chabás (Episcopologio valentino; i, 296) que parece dar á entender que el autor de las Gesta seguía en partea los cronistas arábigos. Yendo el Cid y su aliado don Pedro I de Aragón contra los almorávides, en 1097, dicen las Gesta que se encontraron con el ene- migo acampado en Gebalcobra (Mons niagnus), y, al forzar el paso, muchos combatientes se ahogaron en el mar (inmensa nimirumillorum par s f agien- do in viari est submersa et síifocata). «El autor árabe debió escribir, en vez de mar, albufira, y así llamaban los árabes al mar Mediterráneo, albufira al rumi, ó el lago de los cristianos; el historiador latino no notó la falta del determinativo rumi y tradujo mar, y casi un mar debían ser en el siglo XI los almarjales ó albuferas que, desde el castillo de Bairén, llegan á las entradas del valle de Alfandech».

l8 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('72)

te, el autor de las Gesla, que su relato era incompleto, y así dice (l): «bella autem et oppiniones bellorum que fecit Rodericus cum militibus suis et sociis, nou sunt oninia scripta in libro hoc.» «La Gesta Roderici Campidocti dice con su habitual maestría el Sr. Menéndez y Pelayo (2) pertenece, como la Historia com- postelana y la de Alfonso VII, aquel género de composición retórica que, abandonando la seca manera de los primitivos cro- nicones de la Reconquista, procuró acercarse á los modelos na- rrati\'os de la latinidad eclesiástica y aun de la clásica, si bien imperfectamente conocidos.... Tiene, pues, la Gesta, en medio de su aridez habitual, ciertos conatos de narración artística, que no procede de la epopeya, pero que tampoco puede confundirse con la historia rígida y documentada. Nadie tendrá por fidedig- nas en su tenor literal las cartas que el cronista supone que se cambiaron entre el Cid y el conde de Barcelona, y, sin embar- go, el artificio de estilo es tan leve, que no puede dudarse que fielmente reflejan las opuestas pasiones de los guerreros á quie- nes se atribuyen, sin que haya que suponer, ni aquí ni en otra parte, intervención alguna de la poesía épica. Se trata de un procedimiento distinto y cu\'a filiación es muy conocida: el de las epístolas y discursos imaginarios, elaborados con datos histó- ricos y con cierta psicología elemental y ruda. El espíritu de la Gesta es de todo punto favorable al héroe burgalés, sin que por eso disimule los hechos que pudieran ser menos conformes al tipo ideal que 'en nuestra fantasía inexcitablemente se engendra después de leído el magnífico y solemne poema de la vejez de Mío Cid. Colocada á medio camino entre las narraciones árabes que desconocía y las poéticas, que acaso desdeñó si algún rudi- mento de ellas existía, la historia leonesa, en la cual nada hay de maravilloso é inverisímil fuera de la grandeza misma de los hechos que refiere, es sin duda la más completa y verídica que tenemos, y la única que abarca entera la biografía del Campeador, libre de fabulosas mocedailes y de tardíos aditamentos. •>>

(i) Aludiendo á los evangelios de San Mateo(xxiv,6) y San Juan (xx,3o). (2) La epopeya castellana en la Edad Media. El Cid. Madrid, 1905 (con- ferencia), págs. 6 y 7.

(l73j CESTAS DEL CID CAMPEADOR I9

IV

LAS «GESTA S> V EL «CARMEN CAMPI-DOCTORIS»

No hay motivo bastante para suponer que medie relación estrecha entre el Cantar de Mío Cid y las Gesta. En cambio, es innegable que el autor de éstas y el del cantar latino (que llamaré Carmen Cavipi-Doctoris) publicado por Edélestand du Méril en 1847, se valieron de las mismas fuentes (si es que el segundo no siguió al primero).

Kl Carmen Campi-üoctoris^ escrito en versos rítmicos sáfico- adónicos, consta en un códice del siglo xui, procedente, según du Aléril, de la abadía de Santa ]\Iaría de RipoU ( i ). En opinión de Milá (2), fué compuesto en Cataluña, en la primera mitad del siglo xu. Es sólo un fragmento, de 129 versos, cjue empiezan en el folio 79 vuelto y acaban en el 80 vuelto del citado códice. Después de un preámbulo, donde recuerda la nombradla del héroe y el gran número de sus hazañas, trata el Carmen de la victoria del Cid sobre el caballero de Xa\arra (Eximino Garcez); da su pri\ anza con Sancho II; de las hablillas de los cortesanos de Alfonso VI y del destierro á que éste le condena; de la bata- lla de Cabra, en que fué preso el conde don García, y de la lucha en Almenara con el conde de Barcelona. Aquí queda inte- rrumpido el relato, en el momento en (.[ue el poeta describe cómo el Cid se apresta al combate, vistiendo sus mejores armas y cabalgando en un potro qiii plus vento currit, plus cerjo salUt. Hay vocablos que parecen tomados de las Gesta, y es muy pro- bable que de éstas procedan también todos los incidentes recor- dados en el Carmen. Le incluyo á continuación, por tratarse de un texto interesante \ raro:

íi) Vid.: Poes.'espopulaires latines du Moyett Ae,e, par M. Edcleitand du Méril; Paris, F. Didot, 1847 (páginas 308-314). Du Méril da la signatura: «Bibliothéque Royale; n." 5.132^.

(2) De la Poesía heroico-popular caslellana; Barcelona, 1874; páginas 227-228.

3 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('74)

I Ella (l) gestorum possumus referre

París et Pyrr(h)¡, nec non et Aeneae, multi poaetae (1. poetae) plurimum (inr) laude quae conscripsere,

5 Sed paganorum quid iuvabunt acta,

dum iam vil[l]escant vetustate multa? Modo canamus Roderici nov'a principis bella.

9 Tantí victoris nam si retexere

coeperim cun[c]ta, non haec libri milla capere possent, (H)omero canente, sum(m)o labore.

13 Verum et ego parum (1. parvus?) de doctrina (2) quamquam aurissem (1. hausissem?) e pluribus pauca, rithtmice (7. rhythmice) tamen dabo ventis vela, pavidus nauta.

17 Eia! laetando, populi catervae, Campi-Doctoris hoc carmen audite! Alagis qui eius freti estis ope, cuncti venite!

21 Nobiliori de genere ortus,

quod in Castella non est illo maius; Hispalis novit et Iberum (7. Iberi.?) lit(t)us quis Rodericus.

25 Hoc fuit primum singulare bellum,

cum adolescens devicit navarrum; hinc Campi-Doctor dictus est maiorum ore virorum.

29 Iam portendebat quid esset facturus, comitum lites nam superatu(ru)s,

(1) Du Mcril sospecha que esta palabra sea contracción de: E?t illa.

(2) Recuérdese la «nostre scicnúe pafuiias^ de las Gesta.

(«75)

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

regias opes pede calcaturus ense capturus.

33 Quem sic dilexit Sancius, rex terrae,

iuvenem cernens adlata subiré, quod principatum velit illi primae cohortis daré.

37 Illo nolente, Sancius honorem daré volebat ci meliorem, nisi tam cito subiret rex mortem, nulli parcentem.

41 Post cuius necem dolóse peractam,

rex Eldefonsus obtinuit terram; cui, quod frater voverat, per totam dedit Castellam.

45 Certe nec minus coepit hunc amare,

caeteris plusquam volens exaltare, doñee coeperunt ei invidere compares aulae,

49 Dicentes regi: «Domine, quid facis? Contra te ipsum malum operaris, cum Rod'^ricum sublimari sinis; displicet nobis.

53 S't tibi notum; te nunquam amabit,

quod tui fratris curialis fuit; semper contra te mala cogitabit et praeparabit.»

57 Ouibus auditis susurronum dictis, rex Eldefonsus, tactus zelo cordis, perderé timens solium honoris, causa timoris.

61 Ümnem amorem in iram convertit,

occasiones contra eum quaerit,

:2 GESTAS DET. CID CAMPEADOR (l?^)

obiciendo per pauca quae novit, pliira quae nescit.

6^ Iiibet e térra xiriini exiliare:

hinc coepit ipse Mauros dcbellare, (HMspaniarum patrias vastare, urbes delere.

69 Fama pervenit in curiam regis

quod Campi-Doctor, agaricae gentis óptima sumens, adhuc parat eis laqueum mortis.

73 Nimis iratus iungit equitatus;

illi parat mortem nisi sit cautas, praecipiendo quod si foret captus, sit iugulatus.

"]"] Ad qucm, Garsianí, comitem superbum, rex praenotatus misit debellandum; tune Campi-Doctor duplicat triumphum, retinens campum.

81 Haec namque pugna fuerat secunda

in qua cum multis captus est Garsia; Capream vocant locum ubi castra simul sunt capta.

85 Unde per cunetas (H)ispaniae partes,

celebre nomen eius Ínter omnes reges habetur, pariter timentes, munus solventes.

89 Tertium quoque praclium com(m)is;it, quod Deus illi vincere permisit, alios fugans, aliosque cepit, castra subvertí t.

93 Marchio namque comes Barchinonae,

cui tributa dant Madianitae,

(177) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 23

simul cutn eo Alfagib, Ilerdae iunctus cum hoste,

97 Caesaraugustae obsidebant castrum,

quod adhuc Mauri vocant Almenarum ( l); quos rogat victor sibi dari locum, m¡t(t)ere victum.

10 1 Cumque precanti cederé nequirent,

nec transeundi facultatem darent, súbito mandat ut sui se arment (2), cito nc tardcnt.

105 Primus cl ipsa indutus lorica,

nec meliorem homo vidit illa; romphaca cinctus, auro íabrefacta, manu magistra,

109 Accipit hastam mirifice factam, nobilis silvae fraxino dolatam, quam ferro forti fecerat limatam, cúspide rectam.

113 Clypeum gestat brachio sinistro, qui totus erat figuratus auro; in quo depictus fcrus erat draco, lucido modo.

117 Caput munivit galeam {L galea) fulgenti quarn decoravit laminis argenti faber, et opus aptavit electri giro circinni.

121 Equum ascendit quem trans mare vexit

barbarus quídam, nec ne com(m)utavit

(i) iObsederunt itaque eum (castrum quod dicitur Almanara)», traen las Gesia.

(2) «Rodericus autem... iussit omnes milites suos armares-, dicen las Gesta.

24

GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('7^)

aureis mille; qui plus vento currit,

plus cervoi (7. cervo) salHt.

125 Talibus armis ornatus et equo,

París vel Héctor melioris (1. meliores) illo nunquam fuerunt in troiano bello, sunt ñeque modo.

129 Tune deprecatur...

•■■" (I)

(1) No hallo en las Gesta vestigios definidos de versificación, aunque si observo asonancias como las siguientes:

«Cum autem Berengarius... hanc audisset epistolam, omnes unanimiter... accensi sunt ira.

Venientes itaque nocte, preocupauerunt supraclictum montem...

Rodericus de equo suo in terram cecidit, corpusque autem eius... uulneratum extitit. Verumptamen milites a bello non destituerunt, ymo robustis animis pugnauerunt, doñee et Comitem... deuicerunt atque uiriliter superauerunt.»

«Messes quidem illorum cum equis cepit comedere, eorumque domus forinsecas destruere.

quod utique illi faceré noluerunt,

sed se in urbe incluserunt.

Ule uero quandam... partem... debellauit,

et peccunijs quas in ea inuenit... expoliauit.»

Hay también frases como estas, que, con un poco de buena voluntad, pueden pasar por exámetros de algún loarmes Currificis del siglo xn:

«Tune nimirum Lirie, castrum Ualentie uicinum.» «His itaque peractis, uenit ipsimet Ualentiam.»

Y, por último, finales de versos:

« . . .sibi retulerunt grates.> « . . .nobis succurrei-c uolunt.» « . . .nobis succurrere ueniant.»

Sea de ello lo que quiera, parece probable que existiese en el siglo xii un poema latino acerca del Cid, distinto de los conocidos. Mr. Cirot {Une

(179) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 2$

LAS «GESTA» Y LA CRÓNICA GENERAL DE ESPAÑA

En el siglo xiii, al dar el Liber Regum (12 1 7- 1 223) la genealo- gía de Rodrigo, parece inspirarse en las Gesta (l), como ya notó Milá. Pero ni el Tíldense (en la exigua parte que al strcnuus miles dedica en su Chroiticon), ni don Rodrigo de Toledo, ni Gil de Za- mora (que califica al Cid de Canipiductor, como los Anales Com- postelanos), dan muestras de haber tenido á la vista las Gesta.

No así los redactores de la Primera Crónica general {2).

Ya en el capítulo 807 de esta Crónica se habla de «Roy Diaz el Qit Campeador», pero en términos que discrepan de las Gesta. Según éstas, el rey don Sancho II (1065-1072) fué quien armó caballero al Cid (cinguhim militie eidem cinxit). Conforme á la Crónica (cap. 807), fué don Fernando I el Magno (1037-1065) quien «fizo cauallero» al Cid en el sitio de Coimbra (tomada en 1064, después de un cerco que, según la Crónica, duró siete años) (3). Los desatinos cronológicos é históricos de la Crónica general {que pone el principio del sitio de Coimbra rn el año 1033 y su término en el IO40), autorizan para suponer que la exacti- tud, en este como en otros casos, está de parte de las Gesta.

Xo menciona la Crónica al Cid al tratar de la ida de don San- cho sobre Zaragoza y de la guerra entre aquel rey y don Rami-

chrotiique léonaise; pág. 272) hace notar los siguientes exámetros leoninos y final de verso, contenidos en el frajjmento relativo al Cid de la Crónica leonesa:

«Quo miseri fiigitis? vel que uictoria iif)bis . .

Stulte quid insequeris capli uestigia regis?. . .

. . .equum calcaribus urgens.»

(1) Cf. con Risco: La Castilla, etc. Apcndice 11.

(2) Cons. Primera Crónica general ó sea Estaría de España que mando componer Alfonso el Sabio y se continuaba bajo Sancho IV en izSg; publi- cada por Ramón Mencndez Pidal; tomo i. Madrid, Bailly-Bailliére é Hijos, 1906; (tomo v de la Nueva Biblioteca de Autores Espafioles).

(3) Comp. Fr. Prudencio de Sandoval, en la continuación de Ambrosio de Morales; (lib. xviii, cap. i.°).

•" "'-—

36 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('So)

ro I de Aragón (l). En cambio Fray Prudencio de Sandoval, en su continuación de Ambrosio de Morales (2), cita unas Memo- rias, escritas en la era de 1301 (1263) y conservadas en «el tum- bo negro de la iglesia de Santiago», que parecen en parte copia de las Gesta, á juzgar por este pasaje: «Cuando morió Diac Lai- nez el padre de Rodric Diaz, priso el rey don Sancho de Castiella a Rodric Diaz, e criólo, e fizólo cavalleiro, e fo con él en Zara-

(i) La batalla de Grados ó Graus, donde Ramiro I fué herido mortal- mente, suele colocarse por los historiadores en el año 1063, fecha en que don Sancho no era rey. La Crónica leonesa pone la batalla de Grados en la era 1 108 (año 1078).

Y.x\\.x^\o^ Doatmentos correspondienies al reinado de Ramiro 1, publica- dos por don Eduardo Ibarra (Zaragoza, 1904; tomo i de la Colección de documentos para el estudio de la historia de Aragón), figura uno, donde se contienen donaciones hechas por don Ramiro al Monasterio Asa- nense. Allí dice el monarca: «si deus per suam sanctam misericordiam de- derit mihi castrum de Gradus, concedo sancto Uictoriano; et si ego non potuero complere promissionem istam, mando fíliis meis ut ipsi adim- pleant uolente deo.» El documento lleva fecha: «in mense Madio, xi calendas luniarum die 11 feria, era Lxni.> La era 1063 da el año 1025, en que reinaba Sancho el Mayor. El Sr. Ibarra cree que la fecha está equivocada y que debe leerse: era iioi (año 1063). (Comp Dozy: Rc- cherches, 11, 145).

En la Crónica de San Juan de la Peña, atribuida á Pedro Marfilo y es- crita en el siglo xiv, se lee:

« ...succesu temporis, videlicet anno Domini Milessimo lxiii, idem Rex Remirus obsedit quemdam locum sarracenorum vocatum Grados, quo loco existente obseso, Sanctius Rex Castellae consanguineus dicti regís Remiri, cum magna acie Maurorum, et cum Cit Roderici Didaci, cum haberet exosum dictum regem Remirum, eo quia erat confederatus ipse Remirus cum Rege Navarrae, venit ad debastandam terram dicti regis Remiri, et in regressum transiens per dictum locum de Grados, interfecit dictum suum consanguineum regem Remirum in etate Lxni annorum constitutum; el statim gentes suae deserta obsidione, tulerunt corpus sui domini ad monasterium S." Joannis de la Penya, vbi eum sepelierunt.» (Ms. de la Real Academia de la Historia; est. 21, gr. 3.^, núm. 43; co- lección del Prior de Santa María de Meya. Vide sobre esta Crónica á G. Cirot: Les histoires genérales d'EsJ>agne entre Alphonsc X et Philippe TI; Bordeaux, 1904; pág. 24-25).

No veo inconveniente en admitir como histórico este relato, si se en- tiende que don Sancho de Castilla se tituló rey antes de la muerte de su padre, costumbre harto frecuente en aquel siglo.

(2) Op. cit., lib. xvm, cap. xii. Cito por la edición de Las Glorias nacio- nales (Madrid, Barcelona; 1852), t. 11, que es la que tengo á mano.

(l8l) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 27

goza. Cuando se combatió el rey don Sancho con el rey don Ramiro en Grados, non ovo mejor caballeiro que Rodric Diaz; e vino el rey don Sancho a Castiella, e amólo muito e dióle su alferecía, e fo muy buen cavalleiro.» Pero la Crónica general, á su vez, trata con cierta extensión de la guerra de don Sancho con su hermano don García de Galicia, y de la intervención del Cid, que las Gesta callan (i).

Refiere la Crónica la guerra de don Sancho con su hermano don Alfonso de León y las batallas de Plantada y Golpejare (ca- pítulos 824 y 825; las llama de Llantada y de Gulpegera), á las que ligeramente aluden también las Gesta (con los nombres de Plantata y de Uiilpegera).

En el capítulo 834 de la Crónica, al tratar del cerco de Zamo- ra, se lee: «Et cuenta la cstoria que un dia andando el Qid solo en derredor de la villa, que se fallo con XIIII caualleros, et que lidio con ellos et mato el uno et desbarato los Xlll.i» Algo más detalladamente cuentan este episodio las Gesta, que dan el nú- mero de XV caballeros y no el de XIV. También se refiere la Crónica^ al final del capítulo 848, á las batallas del Cid con Xemen García de Torrellos (Exiuiino Garcez) y con el moro de Medinaceli, pero su relato es algo más circunstanciado que el de las Gesta.

Si hasta aquí me parece muy dudoso que los redactores de la Crónica general sigan á las Gesta, no me ofrece duda que las tienen presentes en los casos que siguen:

«Capitulo 849. ...De como Roy Diaz el Qid lidio con Almu- dafar rey de Granada et con los ricos omncs de Castiella, et los uencio» (2).

«Cap. 850. ...De como Roy Diaz el Qid fué mezclado con el rey don Alñbnso et echado de tierra.»

(i) La Crónica, también desatinadamente, hace anterior la giaerra con don García á las luchas con don Alfonso de León. La batalla de Plantada tuvo lugar en io5S; mientras que la derrota de don García en Santarén no ocurrió hasta 1071.

(2) Casi todo este capítulo es traducción literal de las Gesta.

J^'

28 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('82)

Nada de lo que sigue á este capítulo en la Crónica (salida de Vivar; estancia en Burgos; visita á San Pedro de Cárdena; toma de Castrejón y de Alcocer; batallas con los reyes Fariz y Galbe; mensaje de Alvar Fáñez al rey Alfonso) consta en las Gesta, que dejan á un lado el Cantar de Mío Cid, seguido evidentemente por la primera. Pero el enlace vuelve á entablarse en el capítulo 86o: «IDe como el Qid corrió tierras de Alcanniz et lidio con el con- de Remont Berenguel, et comol priso». (Aquí llama la Cróni- ca Quleyma y Abenalhage á los dos hijos de Almudaffar). La Crónica y las Gesta coinciden en el principio de este capítu- lo 860; pero se apartan inmediatamente; porque las segundas nada dicen de la correría por tierras de x'\lcañiz, ni de la batalla con el conde don Ramón Berenguer, ni de la prisión de éste. Torna la coincidencia en el capítulo 862: «De como el Qid des- barato los C et L caualleros del rey don Pedro de Aragón et gano tierras de Burriana»; salvo que aquí la Crónica habla del rey «don Pedro de Aragón» (1094-1104); y las Gesta de Sancho Ramírez (1063-1094), no aludiendo tampoco éstas al desbarate de los caballeros del rey aragonés, ni á las conquistas de Onda y Burriana.

Continúan las concordancias con las Gesta en todo el capí- tulo 863 de la Crónica: «De como lidio el Qid con Abenalhage et con el conde de Bargilona et con otros condes, et los uencio»; en el 864: «De como el rey don AlíTonso fue sobrel castiello de Rueda et mataron y all infant don Ramiro et al conde don Gon- galo»; y en el 865: «De como Roy Diaz el (^id preso al rey don Pedro de Aragón et a otros muchos otros altos omnes con el et los soltó después, et tornosse el (^üd pora Castiella al rey don Alffonso», donde la Crónica sigue convirtiendo, con notorio anacronismo, en don Pedro al re}^ Sancho Ramírez, haciéndole caer prisionero del Cid.

Nada contienen las Gesta de la materia á que conciernen los capítulos 866 á S89 de la Crónica (toma de Toledo; llegada á Valencia del rey Yahya Alcadir; guerra con los almorávides), materia á que se refiere quizá el autor de aquellas cuando es- cribe: «Bella autem et oppiniones bellorum, que fecit Roderi-

Alfonso VI

según el Libro de las Estampas, códice existente en la Iglesia Catedral de León.

(Fotografía enviada por D. Pedro Serrano, canónigo de dicha Iglesia Catedral.)

sstEsaStítssStíieaf^^

(183) GESTAS DEL CID CAMPEADOR ¿9

CUS cum militibus suis et socijs, non siint omnia scripta in libro hoc.t> En una pequeña parte del capítulo 890 (i), vuelve á no- tarse la influencia de las Gesta; pero con vanantes, porque las Gesta narran cómo el rey de Albarracín se hizo tributario de xMfonso, mientras que, según la Crónica^ «fue dalli adelante pe- chero del Qid el rey de Aluarrazin».

En la segunda mitad del capítulo 892 («De lo que enuio dezir el Qid al rey don Alífonso, et de como ueno cercar Valencia el sennor de Bargilona et se fue dend por el Qid Roy Diaz»), á partir de las palabras: « ...fuesse posar en una aldea que dizien Torres, cerca de Aluruiedro...», es de nuevo la Crónica una ver- sión libre de las Gesta.

Estas últimas tratan luego de las cuestiones entre el Cid y Alfonso VI con 'motivo del auxilio de Halahet, materia en que la Crónica no se ocupa, y aluden á la ida del Cid á Onda y á Burriana, de que habló la Crónica en el citado capítulo 862. En los capítulos 893 («De como Roy Diaz (^id corrió tierra de moros et ueno sobrell el conde de Bargilona»); 894 («De las cartas que se enuiaron uno a otro el conde et el Qid»), y 895 («De como el Qid lidio la segunda uez con el conde de Bargilona yl uengio»); la Crónica sigue á las Gesta, con algunas supresiones y varian- tes (2), aunque traduciendo casi literalmente las cartas que se cruzaron entre el Cid y don Ramón Berenguer.

A partir del capítulo 89Ó, no parece que los redactores de la primera Crónica ¡general se hayan servido para nada de las

(i) «De como el rey don Alffonso fue correr tierra de moroá, et se fue el Qiü pora Saragoga et dend a Valencia con el rey de Saragoga.»

(2) Por ejemplo, la siguiente: venido y hecho prisionero el conde de Barcelona, dice la Crónica que «ueno muy omillosamientre a mesura del Qid?, y que éste: «recibiol muy bien, et nnrrol mucho et enuiol». Lo mismo trae la Suma de las cosas maraiiülosas: «e venido ante el Cid con gran reverencia, el Cid lo recibió muy onrradamente». (Cap. xix). Pero, según las Gesta, el Cid »eum benigne recipere uoluit, ñeque iuxta eum in tentorio suo sedere permisit, sed foris extra tentoria eum custodiri a militibus suis iussit». Se observa en la Crónica, salvas raras excepciones, el decidido empeño de realzar la figura del Cid, aun á costa de omitir hechos históricas, pero que de algún modo afean su conducta.

30

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

(.84)

Gesta, sino más bien de la narración que «diz Abenalfarax (l) en su arauigo, onde esta estoria fue sacada» (cap. QIl), del Cantar de Mío Cid y de las tradiciones populares. Difieren hasta en la fecha de la muerte del Cid, que, según la Crónica, acaeció «en la era de mili et CXXXII annos (1094), '^'^ ^V dias andados del mes de mayo-», y según las Gesta «in era M.^ C* XXXVIÍ.^ (IO99), viense iulioyy. Esta última fecha, que traen también el Chronicon Bíirgense y los Aúnales Toledanos primeros, es la que se considera más exacta (2); la primera es imposible, si, como se tiene por cierto, Valencia se rindió en 1 5 de Junio de 1094 (3:1.

(i) Según Dozy {Rccherches; ed. cit.; II, 45), Abenalcama.

(2) Comp. Dr. D. Roque Chabás: Episcopologio valentino; Valencia, 1 909; tomo 1, pág. 301.— Sandoval, lib. xviii, cap. xii.

(3) Dozy; loe. cit., pág. 179.

A continuación transcribo, á dos columnas, textos similares de la Cró- nica y de las Gesta, para que se observe la relación apuntada:

Gesta.

«Interea namque rex Aldefunsus nuntium eum pro paria sua ad re- gem Cordube misit. Tune uero Almuctamit rex Sibille et Almuda- far rex Granate erant. Gairjsias Ordonij et Fortunius Sanctij gener Garsie regís Pampiloneusis, et Lu- pus Sanctij, frater Fortunij Saggez, f t Didacuá Petriz, iinus ex maiori- bus Castelle, vnusquisque istorum cum sua miiitia uenerunt pugnaturi contra regcm Sibille. Cum autem Roiiericus Didaci et uenerit Almu tamiz, slatim reuelatum est ei, re- gem Granate cum auxilio Christia- norum uenire super Almutamiz et super regnum suum. Tune misit lltteras ad regem Granate et ad Christianoi qui cum eo eraut, quod amore domini sui regis Aldefonsi contra regem Sibille non uenirent nec regnum eius intrarent. Ipsi au- tem in multitudine sui exercitus

Crónica (Cap. 849).

-< ...en aquel anno que dezimos enuio el rey don Alffonso a Roy Diaz el (j!id por parias quel dauan los reys de Cordoua et de Seuilla cadanno. E Almutamiz rey de Se- uilla et Almudaffar rey de Granada eran en essa sazón muy grandes enemigos et queriense mal de muerte ell uno all otro. Et con Al- mudaffar rey de Gitanada eran es- tonces estos ricos omnes de Castie- 11a: el conde Gargi Ordonnez, et Fortun Sánchez, yerno del rey don Garcia de Nauarra, et Lop Sánchez su hermano, et Diago Pérez, uno de los meiores de Castiella; et cada uno con su poder ayudauan al rey Almudafar rey de Granada, et fue- ron sobre Almutamiz rey de Seui- lla. Roy Diaz el (^id estonces quan- do sopo que uinien sobre el rey de Seuilla, que era pechero del rey don Alffonsso su sennor, touolo por

(i85)

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

31

Un estudio comparativo de la biografía del Cid trazada por el autor de las Gesta y de la escrita en los demás monumentos li- terarios relativos al mismo personaje, rebasaría los límites de nuestra investigación, que tiene por principal objeto la edición de aquellas. Basta, sin embargo, lo dicho, para comprender que el autor de las Gesta no mentía cuando afirmó que sólo aspiraba

confidentes, preces eius non solum audire noluerunt, sed etiam eos omnino spreuerunt. Venerunt ita- que depredantes omnem terram illam usque ad castrum qui dicitur Capra. Quod autem Rodericus Di- daci audiens, et ueritate certa cog- uoscens, eis statim cum exercitii suo obuiam exijt ibique cum eis- dem bellum crudele conmisit; quod utique bellum ínter se permixtum dui-auit ab hora diei tertia usque ad sextam. Facta est autem ibi máxi- ma strages et interfectio exercitus regis Granate tam sarracenorum quam christianorum, doñee omnes deuicti ac confusi fugierunt a facie Roderici Didaci. Captus est igitur in eiidem bello comes Garsias Or- donij, et Lupus Sanctij, et Didacus PeLri, et alij quamplures ¡llorum milites. Habito itaque triumpho, Rodericus Didaci tenuit eos captos tribus diebus; tándem abstulit eis tentoria et omnia eorum spolia, et sic permisit eos absolute abi- re... &.=»..

mal, et pésol mucho, mas que mas seyendo el alia en essa tierra; et enuioles sus cartas de ruego que non quisiessen uenir sobrel rey de Seuilla nin destroyrle su tierra, por el debdo que auien con el rey don Alñbnsso su sennor; et non, si al ende quisiessen fazer, non po- drie seer que el rey don Alñbnsso non ayudasse a su uassallo, pues que su pechero era. El rey Almu- dafar de Granada et aquellos ricos omnes de Castiella non dieron nada por las cartas del C'd Roy Diaz nin por sus ruegos, nin le preciaron ninguna cosa; et entraron todos apoderados et muy atreuudamien- Ire por la tierra del rey de Seuilla, et llegaron bien fasta Cabra que- mando et astragando quanto falla- uan. Quando aquello uio el Qid Roy Diaz, tomo todo el poder que auer pudo de cristianos et de moros, et fue contra ellos. El rey de Granada et los ricos omnes que con el eran, enuiaron estonces de- zir al (^id que non sakirien de la tierra por ell. El (¡!id quando aque- llo oyó, touo quel non estarle bien si los non fuesse cometer, et fue a ellos et lidio con ellos en campo; et duróles la batalla desde ora de tercia fasta ora de sesta, et murie- ron y muchos de parte del rey de Granada. Desi al cabo uenciolos el Qid, et segudolos del campo, et fuxieron. Et fueron presos en essa batalla el conde Garci Ordonnez, et Lop Sánchez, et Diago Pérez et

32

GESTAS DEt. CID CAMPEADOR

(i86)

«la pequenez de su saber» á referir los hechos del Cid «sub breuitate et certissima ueritate». Las Gesta son, en general, mucho más verídicas y exactas que la Crónica, no porque en la época de su redacción no existiesen fuentes poéticas (como el Cantal' del cerco de Zamora, el de Don Sancho II y aun el de Mío Cid), sino porque el autor de aquel libro huyó deliberada-

Gesta.

« ...Cum autem Berengarius cum ómnibus suis hanc audisset epi- stolam, omnes unanimiter inmensa accensi sunt ira. Accepto itaque consilio, quosdam milites nocte continuo miserunt, qui furtim mon- tem, qui super castra Roderici eminebat, ascenderent et caperent, existimantes enim ab ipso monte castra Roderici disrumpere, eius- dem omnia tentoria inuadere atque penitus accipere... Rodericus autem irruit ueloci Ímpetu in aciem co- tnitis, quem in primo certamine mouit et deuicit; tamen in ipso certamine uiriliter bellando Rode- ricus de equo suo in terram ceci- dit... Multis quidem et innumerabi- libus illorum interfectis atque pe- remtis, tándem eundem comitem ceperunt et captum cum. V. fere milibus suis in prelio illo captis ad Rodericum perduxerunt. Roderi cus uero quosdam, uiilelicet Domi- num Bernaldum, Giraldum Alaman, Raymundum Muroni, Ricardum Guilelmi, atque alios quam plures et innumerabiles nobilissimos... »

otros caualleros muchos, et tanta de la otra yent que non auien cuenta. Et touolos presos el Qid tres dias, et desi quitólos a todos; et mando a los suyos coger los aueres et las riquezas que fincaran de la batalla en el campo... &.^»

Crónica (Cap. 895).

«Pves que el conde ouo leuda la carta del (¡üd, fue muy sannudo ademas, et conseiosse con sus caua- lleros, et priso de noche a furto un mont que estaua sobre la posada del ^id, cuedando que por tal arte le podrie uencer. Otro dia mannana quando lo uio el Qid, enuio de sus omnes que fiziessen como que fuyen et que passassen por logar que los pudiessen ueer los fran- ceses, et castigólos como dixiessen si los prisiessen... Salió entonces el (^id con los suyos contral conde don Berenguiel, et lidiaron una grand piega, et fue el (^id abatudo a tierra... Et duro la batalla mucho, pero al cabo uencio el Qid, et fuxo el conde don Berenguiel, et perdió y muchos caualleros... et priso es- tonces alli el Qid a los mayores dellos et metiólos en fierros, et fueron por todos bien V mili. Et los mas onrrados que y fueron pre- sos eran estos: Deusde, Bernalt de Tamaric, Guiralt Alemán, Remond Ramiro, Ricart Guillem.i'

(187) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 33

mente de todo cuanto pudiese convertir en leyenda la escueta narración histórica. Su obra resultó así menos amena que el Cantar y que la Crónica^ pero más instructiva y fiel. Mientras ki Crónica particular del C2'¿í( derivada de la Crónica de Castilla^ procedente á su vez de una abreviación de la primera general^ mezclada con elementos de la de 1344) y la Suma de las cosas ?narauillosas (reproducción parcial de la Chronica abreviada de Mosén Diego de Valera), acogen todo género de patrañas, las Gesta Roderici Campidocti ofrecen, á pesar de su brevedad, un alto ejemplo de severidad y de crítica. De aquí el grande interés que su lectura despierta. Pintan al Cid como lo que fué: como un gran guerrero, sin ocultar sus defectos ni exagerar sus virtudes. No le convierten, como querrían Viardot y Dozy (que atribuyen á los cronistas árabes una buena fe verdaderamente prodigiosa) en capitán de una cuadrilla de bandidos; pero tampoco le repre- sentan como el más perfecto de los hombres. Cualquier gran caudillo ha cometido más atrocidades que las que se achacan al Cid (i); pocos le han superado como dominador de multitudes.

(1) Dozy, que considera antelisima la conducta del Cid con los moros de Valencia (op. cit. n, 187), olvida que les permitió conservar su ley, sus mezquitas y sus funcionarios. Compárese este proceder con el que á Carlomagno atribuye en Zaragoza la Chanson de Roland:

«Le jour a fui, la nuit s'est assombrie, La lune est claire, et les astres flamboient. L'Empereur a conquis Saragosse. II íait fouiller la ville a mille Frangais; lis entrent dans les synagogues et dans les mosquees, Ayant aux mains des maillets de fer et des cognées. Us brisent Mahomet et toutes les idoles: Ni sortüege, ni mensonge ne subsisteront. Charles croit en Dieu et veut se consacrer á son service. Les évéques bénissent l'eau Et conduisent les paiens au baptistére. S'il en est un qui contredise Charles, II le faií pendre^ ou brüler, ou occtre. On en baptise plus de cent mille Qui deviennent vrais chrctiens... >

(ccLxix. Trad. moderna).

Acerca de Dozy, véase el sustancioso artículo de D. Julio Puyol y Alonso: El <; C¡d> de Dozy, en la Revue Hispanique de 191 1. Consúltense

3

34 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (^^S)

VI LAS «GESTA RODERICI CAMPIDOCTI»

Fol. 75 r., Hic incipit <í.Gesta-i> (de) Roderici Campi docti (a) (l)

lín. 1 6.

I. Ovoniam rerum temporalium gesta, inmensa annorum uo-

lubilitate (2) praetereuntia, nisi (3) sub notificationis speculo de-

{a) Para Dozy, «il va sans diré» que Campeador nada tiene que ver con el latín camptis, y que procede del teutónico champh, que equivale á diie- Uuvi y á pugna. No me parece tan llana la derivación. Campns, en latín clásico, tuvo, entre otros, el significado de campo de batalla, y esta acep- ción conserva en algunos textos castellanos medievales; por ejemplo, en el siguiente del Fuero de Usagre (del siglo xiii; ed. Ureña-Bonilla; Madrid, 1907; cap. 308): «Los lidiadores que ouieren a lidiar per iudizio de alcal- des, eguenlos los alcaldes... Et después que iuraren, non se manifiesten... Et aquelos que los armaren et hy fueren, saquenlos al cainpo. » De campus proceden, en tal supuesto: camp¿-docíor= entendido en lides, campi-duc- /¿7/-==guiador de huestes, y campi-dator (de donde campiator y campeador) . Fr. Prudencio de Sandoval explica así este último vocablo: «Este (oficio de alférez real) tuvo Rodrigo Díaz, y porque las preeminencias del eran mayores cuando había campos, gobernándose el ejército por su cabeza, y en los desafíos y campos que se hacían, en los cuales eran obedecidos después del rey, como generales de ellos, se debía de llamar Rodrigo Díaz el Campeador, y en latín le llaman Campidator, dador ó señalador de los campos.» (Lib. xviii, cap. 4.°).

Al tratar las Partidas de «Ouál debe ser el alférez del rey, et qué es lo que pertenesce á su oficio» (ley 16, tít. ix, Part. 11, ed. de la Real Acade- mia de la Historia), dicen: «á él pertenesce de guiar las huestes quando el rey non va hi por su cuerpo, ó quando no podiese ir ó enviase su poder. Et él mesmo debe tener la seña cada que el rey hobiese de haber batalla campal... otrosí quando alguno feciese perder heredamiento al rey, ó villa ó castiello, sobre que debiese venir repto, él lo debe facer, et seer abogado para demandarlo...». Añaden que, además de ser «de muy noble linage», «en- tendido et de buen seso», debe mostrarse «esforzado et sabidor deguerrat,

también los importantes estudios del Sr. Puyol: Cantar de gesta de don Sa7icho II de Castilla (Madrid, V. Suárez, 191 1), y: La crónica popular del Cid (en e\ Archivo de investigaciones históricas de Marzo, 1911). Apro- vecho la oportunidad para advertir que á mi doctísimo amigo D. Julio Puyol, que me ha auxiliado en el cotejo del códice A- 189, debo la indica- ción de algunas de las concordancias de la General con la Gesta. (i) Riíbrica. S.: Incipiunt gesta Roderici Campi Docti.

(2) S.: uolubalitate.

(3) S.: uisu.

«^■■■M

(i 89) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 3$

notentur, obliuioni proculdubio traduntur, ¡dcirco et Roderici Di- i daci nobilissimi ac bellatoris uiri (4) prosapiam, et bella ab eodem uiriliter peracta (5), sub scripti luce contineri atque haberi decre- uimus.

II. Stirpis ergo eius origo haec esse uidetur: Flaynus autem 5 Caluus multus genuit fiüos; de eorum numero fuit Fredinandus Flaynec (6) et Bermudus Flaynec (7). Bermudus autem Flaynec genuit Rodericum Bermudez (8); Flaynus autem F'ernandez (9) genuit Xunnum Flaynec (lO); Rodericus autem Uermudez genuit F'redinandum (ll) Roderici; Fredinandus (12) autem Roderici 10 genuit Petruní Fredinandez (13), et unam filiam, nomine Eylo; Nunnus autem F'laynez (14) accepit istam Eylo in uxorem et genuit ex ea Flaynum Xunez; Flaynus autem genuit Didacum Flaynez ; Didacus autem Flaynez genuit Rodericum Didaci Cam- pi doctum II ex filia Roderici Albari, qui fuit frater Nunni Albari, 15 qui tcnuit castrum Amaye et plurimas alias regionum prouin- tias. Rodericus autem Aluarez (15) tenuit castrum Lune et pro- uintias de Monte Moggon (16) et Muratellum et Cellorigo et Corel et multas uillas in planitia; vxor autem eius fuit domna Teresia, sóror Xunnioni Flaynez (17) de Relias. Didacus autem 20 Flaynez (18), pater Roderici (19) Didaci Campi docti, magna et robusta uirtute tulit nauarris castrum qui dicitur Obcrnia, et Ulber et Illam Petram; pugnauil autem cum supradictis nauarris

(4)

S.:

nobilissimi uiri ac bellatoris.

(5)

S. :

acta.

(6)

S.:

Ferdinandus Flaynet.

(7)

S.

Flaynet. Y lo mismo en el Flaynec siguiente.

(8)

S.:

Bermudet.

(9)

s.-

Fernandet.

(.0)

S.

Flaynz.

(•0

S.

Ferdinandum.

(12)

s.

Ferdinandus.

(•3)

s.

Ferdinandet.

(14)

s.

Flaynet.

('5)

s.

: Aluaret.

(.6)

s.

Gogon.

(•7)

s.

: Flaynet.

(18)

s.

Flaynet.

('9)

I.

Rodericus.

36 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('90)

in campo et deuicit eos; habito super eos itaque (20) semel i triumpho, nunquam ulterius contra eum potuerunt preualere. Eo autem mortuo, Rodericus Didaci eiusdem filius successit in pater- nalis iuris sorte,

III. Hunc autem Rodericum Didaci Santius, rex tocius Castel- 5 le et dominator Hyspanie, diligenter nutriuit et cingulum militie eidem cinxit. Ouandoquidem Sanctius rex ad Cesaraugustam perrexit et cum rege Ranimiro aragonensi in Grados pugnauit, ibique eum deuicit atque occidit, tune Rodericum (21) Didaci Sanctius rex secum duxit, illumque in exercitu suo et in suo 10 triumpho praesentem hahuit ; jiost habitum aero huiusmodi triumphum, Sanctius rex reuersus est ad Castellam. Rex autem Sanctius adeo diligebat Rodericum Didaci multa dilectione et nimio amore, quod constituit eum principem super omnem mili- tiam suam. Rodericus igitur creuit et factus est uir bellator 15 fortissimus et campi doctus in aula regis Sanctij. In ómnibus autem bellis que Sanctius rex fecit cum Aldefonso rege in Plan- tata et in Uulpegera, et deuicit eum, tune Rodericus Didaci tenuit regale signum regis Sanctij, et preualuit et meliorauit se

in ómnibus militibus regis exercitus. Cum uero rex Sanctius 20 Zemoram obsederit, tune fortune casu Rodericus Didaci solus pugnauit cum. xv. militibus ex aduersa parte contra eum pugnan- tibus: vil. autem ex his erant loricati, quorum unum interfecit, dúos uero uulnerauit et in terram prostrauit, omnesque alios robusto(s) animo fugauit. Postea namque pugnauit cum Eximino 25 Fol. 76 r. Garcez, || uno de melioribus Pampilonis {22), et deuicit eum. Pugnauit quoque pari sorte cum quodam sarraceno in Medina Celim, quem non solum deuicit, sed etiam (23) interfecit.

IV. Igitur post mortem domini sui regis Sanctij, qui eum nutriuit et eum ualde dilexit, rex Aldefonsus honorifice eum pro 30

(20) S . omite: itaque.

(21) S.: Roderici.

(22) S.: Pampilone. La s final de I. puede leerse también e. El ama- 7iuense escribió primero o.

(23) S.: et.

(igO GESTAS DEL CID CAMPEADOR 37

uasallo recepit atque eum (24) nimio reuercntie amore apud se i habuit. Dominam Eximinam nep[o]tem (25) suam, Didaci comi- tis Ouetensis filiam (26), ei in uxorem dedit, ex qua genuit filios et filias.

Interea namque rex Aldefonsus nuntium eum pro [ly) paria 5 sua ad regem Sibille et ad regem Cordube misit. Tune uero Almuctamit (28) rex Sibille et Aimudafar rex Granate erant. Ga[r]sias Ordonij et Fortunius (29) Sanctij, gener Garsie regis Pampilonensis, et Lupus Sanctij, frater I'ortunij Saggez, et Dida- cus Petriz, unus ex maioribus Castelle (30), vnusquisque istorum 10 eum sua militia uenerunt pugnaturi contra regem Sibille. Cum autem Rodericus Didaci(3l)et uenerit [ad] Almutamiz(32),,statim reuelatum est ei, regem Granate cum auxilio christianorum uenire super Almutamiz (33) et super regnum suum. Tune misit lit- teras ad regem Granate et ad christianos qui cum eo erant, quod 15 amore domini su¡ regis Aldefonsi contra regem Sibille non ueni- rent, nec regnum eius intrarent. Ipsi autem in multitudine sui exercitus confidentes, preces eius non soium audire noluerunt, sed etiam (34) eos omnino spreuerunt (35)- Venerunt itaque depredantes omnem terram illam usque ad castrum quod {^^6) 20 dicitur Capra. Quod autem Rodericus Didaci audiens, et ueritate certa cognoscens, eis statim cum cxercitu suo obuiam cxijt, ibi- que cum eisdem bellum crudele conmisit; quod utique bellum Ínter se permixtuní durauit ab hora diei tercia usque ad sextam.

(24) S. : cum.

(25) S. : nepotem.

(26) S. añade: suam.

(27) S.: per.

(28) S. : Almutamit.

(29) S. : fortissimus.

(30) S. : Castella.

(31) S. omite: Didaci.

(32) S.: Almutamit.

(33) S. : Almutamit.

(34) S.: et.

(35) S.: spreuenerunt, ('36) I.: qui.

38 GESTAS DEL CID CAMPEADOR '''92)

Pacta est autem ib¡ (37) máxima strages et interlectio exercitus i regis Granate tam sarracenorum quam christianorum, doñee omnes deuicti ac confusi fugierunt a facie Roderici Didaci. Cap- tas est igitur in eodem helio comes Garsias Ordonij, et Lupus Sanctij, et Didacus Petri, et alij quamplures illorum milites. Habi- 5 Fol. 76 V. to itaque triumpho, Rodericus Didaci || tenuit eos captos (38) tribus diebus; tándem (39) abstulit eis tentoria (40) et omnia eorum spolia, et sic permisit eos absolute abire. Ipse uero cum uictoria reuersus est ad Sibillam. Almutamiz autcm dedit ei tri- buta domini regis Aldefonsi, et addidit super tributa muñera et 10 multa dona que suo regi detulit. Acceptis igitur supradictis donis et tributis, et firmata pace inter Almutamiz et regem Aldefon- sum, reuersus est honorifice ad Castellam et ad dominum suum regem Aldefonsum. Pro huiusmodi triumpho ac victoria a Deo sibi collata, quam plures tam propinqui quam extranei, causa(m) 15 inuidie, de falsis et non ueris rebus illum apud regem accusa- uerunt.

V. Reuerso autem cum supradicto honore ad Castellam Roderico, rex Aldefonsus ad sarracenorum terram sibi rebellem cum exercitu suo statim perrexit, ut eam debellaret et regnum 20 suum amplificaret et pacificaret. Rodericus autem tune temporis in Castella remansit infirmus. Sarraceni uero interea uenerunt et irruerunt in quendam castrum (qui) [quod] dicitur Gormaz, ubi paucam predam acceperunt.

Cvm autem hoc audiret Rodericus, nimia motus ira et tristicia 25 ait: «Persequar latrunculos illos, et forsitan (41) eos comprehen- dam ». Congregato itaque exercitu suo et cunctis militibus suis armis bene munitis, in (42) partes Toleti depreda [n]s et deuas- tans terram sarracenorum , inter uiros et mulieres numero, vii. milia, omnesque substantias et diuitias eis uiriliter abstulit secum- 30

(37)

S.:

ubi.

(38)

S.

omite: captos.

(39)

S.;

: tamdem.

(40)

S.

: temptoria.

(41)

S.:

: forsitam.

(42)

S.

: omite: in.

(193) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 39

que in domum suam attulit. Vt autem rex Aldefonsus et maiores i sue curie hoc factum Roderici audierunt, dure et moleste (43) acceperunt, et huiusmodi causam sibi obicientes sibique curiales inuidentes, regí unanimiter dixerunt: «Domine rex, celsitudo uestra proculdubio sciat, quod Rodericus hac de causa fecit 5 hoc (44) ut nos omnes simul in térra sarracenorum habitantes eamque depredantes a sarracenis interñccremur atque (45) ibi (46) moreremur. » Huiusmodi praua et inuida (47) sugges- tione rex iniuste conmotus et iratus, eiecit cum de regno suo.

Ule autem de regno Castelle exiens Barcinonam uenit, amicis id Fol. 77 r. suis in tristicia relictis (48). Deinde uero || ad Cesaraugustam uenit, regnante in ea tune Almuctadir (49), [qui] mortuus [fuit] (50) in Cesara [u] gusta, rcgnumque autem eiusdiuisum est interduoseius- dem filios, Almuctaman ( 5 1) uidelicet et Alfagit. Almuctaman (52) autem regnauit in Cesa ra[u] gusta, Alfagit uero frater eius in De- 15 nia. Iste uero Almuctaman (53) multum diligebat Rodericum, et preposuit et exaltauit eum super regnum suum et super omnem terram suam, utens in ómnibus consilio eius. Dirum autem et seuissimum malitie (54) certamen exortum uidetur inter Almuc- taman (55) et fratrem eius Alfagit, ita quod statuerunt locum (56) 20 et diem in quo debellarent inter se. Sanctius autem, rex ara- gonensis et pampilonensis, et comes Berengarius barcin[on]ensis, erant in auxilio et in comitatu Alfagit. Cum Almuctaman (5/)

(43)

I.: molestie.

(44)

S. omiie: hoc.

(45)

S. omiie: atque.

(46)

S. : ibique

(47)

S. : nuda.

(48)

S.: derelictis.

(49)

S.: Almuctatir.

(50)

Fuit esiá añadido en /., de letra más moderna. N'o consta en S.

(50

S. : Almutamam.

(52)

S.: Almutamam.

(53)

S.: Almuctamam.

(54)

S.: et malicie seuissimum.

(55)

S. : Almutaman.

(56)

S. : loco.

^57)

S. : Almutatuam. ^

40 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (l94)

uero era(n)t (58) Rodericus Diaz (59), qui seruiebat ei fideliter, i et custodiebat ac protegebat regnum suum et terram suam; quapropter Sanctius rex et comes Bercngarius presertim inujde- bant ei erantque ei insidiantes. Vt ergo Sanctius rex audiuit quod Rodericus Didaci iré uolebat in Cesaraugustam, in Monte- 5 son, iurauit et dixit quod nullomodo auderet faceré hoc. Vt autem Rodericus sciuit iuramentum regis, animo conmotus, cum omni exercitu suo, coram oculis inimicorum suorum, uidelicet tocius exercitus Alfagit, sua tentoria (60) fixit, altera uero die coram Sanctio rege (61) in Monteson intrauit. Rex autem non est 10 ausus ad eum uenire. Interim uero habuerunt consilium inter Almuctaman (62) et Rodericum, ut restaurarent et munirent castrum antiquum quod (63) dicitur Almanara, quod autem statim factum est. Deinde adhuc malitie certamen inter Almuc- taman (64) et fratrem eius Alfagit itcrum uidetur (65) exortum, '5 usque ad bellum peragendum perductum. Alfagit autem conuenit se cum comité Berengario et comité Cardauie[n]se (66), et cum fratre comitis Urgelensis et cum potestatibus, uidelicet Usason et Inpurdanensi et Rocionensi atque Carcassonensi (í^^, hab(ita)uit- que cum eis consilium huiusmodi, quod omnes isti uenirent pariter 20 cum Alfagit et obsiderent supradictum castrum Almanara, qvod Fol. 77 V. statim ita factum est. Obsederunt itaque eum et multis || diebus debellauerunt eum, doñee eis qui erant in castrum déficit {6y) aqua. Rodericus autem tune morabatur in castro quod dicitur

(¿) Risco (pág. 150) propone que se lea Cerdaniese ó Cerdaniense, en vez de Cardauiese; y Ausonensi y Roscinonensi, en lugar de Usason y Ro- cionensi. Creo que Cardauiese está por Cardoniense.

(58) l.yS.: erant.

(59) S.: Didaci.

(60) S.: temptoria.

(61) I. desativadamenle: coram Sanctij regis.

(62) S.: Almutamam.

(63) I.: qui.

(64) S.: Almutamam.

(65) S. : videretur.

(66) S.: Cordouiense. M., al margen: fort. Cardonense ó Cerdaniense.

(67) S.: defecit.

(l95) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 4 1

Escarp, quod est inter dúo flumina, scilicet Sigris et Scisma (68), i quod ipsimet prius ómnibus suis ciuibus captis uiriliter ceperat. Illo itaque ibi morante, misit nuntium ad Almuctaman (6g), qui nuntiaret ei tribulationem et pressuram castri Almanare, et qui diceret ei quod omnes qui crant in supradicto castro (/O) uide- 5 bantur fessi (71) et multum defessi, et quasi in extremis positi. Iterum (^2) Rodericus commoto animo misit alteros legatos cum suis litteris ad Almuctaman, ut subueniret castro quem cons- truxerat. Almuctaman autem statim ucnit ad Rodericum, et inue- nit eum in castro Tamariz. Inito ibi et habito inter se consilio, 10 Almuctaman precipiebat Roderico ut dimicaret contra hostes qui obsidebant castrum (73) Almanara. Cui ¡He respondit: «Alelius est quod tu des ei censum suum et quiescat expugnare castrum, quam inire certamen cum eo, quia in máxima multitudine homi- num uenit. » IIoc autem Almuctaman (74) libenter concessit. 15 Rodericus autem ad comités predictos et ad Alfagit statim nun- tium misit, ut (75) accepto suo censu a predicto castro discede- rent. lili autem suis dictis adquiescere ('/ó) noluerunt, nec castro debellare desinierunt. Nuntius uero reuersus ad {jy) Rodericum, retulit ei omnia que ab cis audierat (78). Rodericus auteni con- 20 moto animo iussit omnes milites suos armare et uiriliter se ad bellum preparare. Perrexit itaque cum excrcitu SlIo usque ad illum locum, in quo aspexerunt se mutuo comités scilicet et Alfa- gib et Rodericus Didaci. Magno autem Ímpetu facto, belligeran- tes et uociferantes utriusque partis direxerunt acies suas et 25 inierunt bellum; sed predicti comités simul cum Alfagib uerte-

(68) M. al margen: fort. Clncam.

(69) S. : Almuctamam.

(70) S. : in predicto castello.

(71) S. : defessi.

(72) S. : Interim.

(73) I-jv S.: castra. }' sigue en S.: Almara. Cui lile (omitiendo: respon- dit). Enmendado: castrum.

(74) S. : Almutamam.

(75) S. omiie: statim y ut.

(76) S. : acquiescere.

(77) S.: at.

(78) S. omiie: Rodericum retulit ei omnia que ab eis audierat.

42

CESTAS DEL CID CAMPEADOR

(196)

runt continuo terga, et deuicti ac confusi fugierunt a facic Rodé- i rici. Occisa est quippc máxima pars eorum, pauci nempe eua- serunt; omnia eorum spolia et substantia in iure et in manu Roderici remanserunt. Comitem autem Berengarium et milites Fol. 78 r. suos secum duxit captos ad castrum Tamariz, || ibique misit eos 5 in manus de Almuctaman (79) post habitam et factam uictoriam; post. V. uero dies dimisit eos liberos abire (80) in patriam suam. Rodericus autem Díaz pariter cum Almuctaman (81) reuersus est ad Ccsaraugustam, ibique (reuersus) [receptus] (82) cst a ciui- bus illius ciuitatis cum summo honore et máxima ueneratione. 10

Almuktaman uero exaltauit et sublimauit Rodcricum in diclnis suis super filium suum et super regnum suum et super omnem terram suam, ita ut ille uideretur esse quasi dominator tocius (83) regni sui; ditauitque (84) eum nimis muneribus [et] innúmera- bilibus, et donis aurei (85) et argentéi (86) multis. 15

VI. Transactis ergo diebus multis, accidit ut quídam homo ignobilis, nomine Albofalac, qui tune tenebat castrum Rote, quod [est] (87) uicinum Cesara [u] guste, subtraxit se cum predicto cas- tro [a] (88) iure et de dominio Almuctaman (89) regís, et rebel- lauit in co pro nomine .Vdañr, qui fuit patruus Almuctaman (90)) ^o qui intrusus erat a fratre suo Almuctadir in predicto castro. Ob hac autem causa (91), predictus (92) Adafir rogauit imperatorem Aldeíbnsum multis precíbus ut auxiliaretur sibi. Quo audito, imperator Aldefonsus misit ad eum Ranimirum infantem et comi-

Almuctamam.

habire.

Almuctamam.

ibi receptus.

iotiws] J>ero, en general^ suele traer c arties de i seguida de vocal.

Dictantque.

auri.

argenti.

trae: est.

de.

Almuctamam.

Almuctamam.

Ob autem ab hanc causam (¡...!).

predens.

(79)

S.:

(80)

S.:

(81)

S.:

(82)

S.:

(83)

S.:

(84)

S.:

(85)

S.:

(86)

S.:

(87)

S.:

(88)

S.:

(89)

S.:

(90)

S.:

(91)

I.:

(92)

S.:

(i 97) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 43

tem Gundissaluum (93) et alias quam (94) plures potestates cum i ingenti exercitu, ut subueniret ei. Jlli autem uenientes ad eum, cum eo ¡nierunt consilium quod mittercnt ad imperatorem, rogantes eum ut ipsemet (95) ueniret, quod ita factum est. Qui cum exercitu suo statim uenit ad eos et mansit illuc paucis 5 diebus.

Interea uero mortuus [est] (96) Adefir. Albolfalac (97) autem rebellis castri Rote habuit consilium cum infante Ranimiro, quod traderent Rotam impcratori (98) Aldefonso. Predictus uero Albol- falac (99) illico (100) ad imperatorem uenit et locutus est cum 10 eo uerba pacifica in dolo, supplicans ei multis precibus ut ueniret ad predictum castrum et intraret illum. Sed antequam impc- rator ad castrum accederet, permisit (lOl) Albolfalac principes imperatoris prius castrum intrare[n]t (102), ipso autem prope stante; at ubi (103) ingressi sunt, dolus et proditio Albolfalac 15 statim cognita uidetur: milites autem et pedites qui custodie- Fol. 78 V. ba[n]t (I04) || castrum, percusserunt principes imperatoris lapi- dibus et saxis, et multus de illis nobilibus occiderunt. Imperator autem (105) reuersus est ad sua castra nimium tristis. Ouo auditn Rodericus, qui erat in Tutela, uenit ad imperatorem. Imperator 20 autem recepit eum honorifice, et diligenter precepit ei ut seque- retur eum ad Castellam. Rodericus autem secutus est eum. Sed imperator adhuc tractauit in corde suo multa inuidia et consilio maligno, ut ei[ic]erct (106) Rodericum de térra sua. Rodericus

(93)

S.

Gundisaluum.

(94)

I.

quas.

(95)

I.

ipsimet.

(96)

s.

: est.

(97)

s.

Albofalac.

(98)

s.

: regí.

(99)

s.

Albofalac.

(100)

S.:

ilico.

(lOl)

S.:

premisit.

(102)

S.:

intrarent.

(103)

S.

uir.

(104)

S.

custodiebant.

(105)

S.

añade: recepit eum. Estas dos palabras se hallan testadas 'en 1.

(106)

S.:

eiceret.

44 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ('Q^)

autem hoc comperiens, noluit ¡re ad Castellam, sed d¡[s]ce- i [de]ns ab imperatorc reuersus est ad Cesara [u]gustam, quem Almuctaman (107) rex diligenter ibidem recepit.

Post hcc uero imperatori Aldefonso maximam uictoriam con- cessit diuina clementia, ita quod Toletum urbem Yspanie indi- 5 tam, diu impugnatam et expugnatam (108), vii. uidelicet annis, uiriliter accepit, eamque in suo(I09) imperio cum suburbanis simul (lio) ct terris suis subiugauit.

VIL Interea Almuctaman (m) rex iussit Roderico Diaz, ut pariter cum eo congregatis militibus suis terram aragonensem 10 intraret depredandam, quod ita factum est. Terram itaque (II2) aragonensem depredati sunt et expoüauerunt eam diuitijs suis, et habitatoribus terre quam plures captiuos secum duxerunt. Post. V. uero dies cum uictoria reuersi sunt ad castrum Monteson. Sanctius autem (113) rex aragonensis tune temporis presens erat 15 in térra sua et in regno suo, sed nullo modo ausus est (II4) ei resistere. Post hunc factum, Rodericus Diaz (115) irruit in terram de Alfagib, fratris Almuctaman (116), et depredatus est eam. Multa quidem dampna et detrimenta ei intulit, máxime in mon- tanis que dicta sunt Maurella, et in finibus eius; non enim 20 reliquit (l 17) in térra illa domum quam non destruxit, ñeque (l 18) substantiam quam non (119) abstulit. Debel[l]auit igitur aduersus castrum Maurella, et ascendit usque ad portam castri, et fecit ei máximum detrimentum. ínter hec (l20) rogauit eum Almucta-

107) S. : Almuctamam.

108) S. omite: et expugnatam.

109) S. omite: in suo. lio) S.: similiter. iii) S.: Almutamam.

112) S. omite: itaque.

113) S. owzVí; autem.

114) S. : est ausus.

115) S.: Diat.

116) S.: Almuctamam.

1 17) S.: reliquid. En I. está enmendado también asi.

1 18) S.: nem.

119) S. : nobis.

120) S. ; hoc.

MÉf^i

(199) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 45

man (I2I) per nuntium et per literas suas, ut rehedificaret (122) i castrum super Murelam (123), qui uocatur Alcalá (124); quod statim illud rehedificauit et construxit, atque rebus sibi necessariis tam hominibus quam armis bene illud muniuit.

Rex autem Alfagib, cum hoc audisset, ilico regem Sanctium 5 Fol. 79 r. aragonensem conuenit, et de Roderico ma || xiniam querimoniam íecit. Statuerunt igitur ambo ínter se, ut se adiuuarent et regna sua et térras suas de Roderico uiriliter defendere[n]t (125), et tándem in campo cum eo audacter dimicarent. Congregauit igitur uterque exercitum suum, et sua castra metati sunt ambo 10 ¡uxta flumen (126) Yberum; Rodcricus autem prope erat eis,

Rex uero Sanctius statim ad Rodericum misit legatos, ut ab illo loco in quo stabat sine mora recederet ibique ulterius peni- tus non maneret; qui eius mandato et sermonibus atque suis monitis adquiescere nullatenus uoluit; attamen (127) ad legatos 15 huiusmodi responsum dedit: «Si dominus mcus rex pacifice per me uult transiré, ego libenter ei seruiam, non solum ei, uerum etiam et ómnibus suis hominibus; insuper autem, et si uoluerit, dabo ei centum de meis militibus, qui seruiant ei et sint socij sui itineris. » Legati autem reuersi ad regem retulerunt ei dicta Rodé- 20 rici. Vt autem Sanclius rex audiuit, quia Rodericus adquies- cere (128) dictis eius noluit nec a loco in quo stabat recessit, motus ira infremuit, et una cum Alfagib usque fere ad castra Roderici celeri cursu peruenit. Rodericus autem uidens hoc (129), iurauit eos (130) omnino resistere et a facie eorum minime fuge- 25 re, permansitque ibi fortiter (131) constans. Sequenti uero die,

(121) S.: Almuctamam.

(122) S.: hedificaret,

(123) Asíl. Risco leyó: Maurellam.

(124) Asi leyó Risco; pero los tres mss. traen: Alolala. (^125) S.: defenderent.

(126) S.: flumine.

(127) S. : adtamen.

(128) S. : acquiescere.

(129) S.: Rodericus autem hoc audiens.

(130) S. : eis.

(131) S. ; firmiter.

lAM

40 GESTAS DEL CID CAMPEADOR íaoo)

Sanctius rex el Alfagib cum suis hominibus pariter se armauerunt i suasque acies direxerunt contra ¡líos. Inito itaque atque inserto certamine, diu inter se debellauerunt. Sanctius uero rex et Alfa- gib tándem uersi sunt terga, et deuicti ac confusi fugierunt a facie Roderici, qui persecutus est eos per multa itineris spatia et 5 cepit ex eis quamplures: inter quos captos fuit uidelicet episco- pus Reymundus Dalmatij, et comes Sanctius Sanctij de Pampilo- na, et comes Nunnus de Portugale, et Gustedio Guntadiz, et . Xunnus Suaris de Leone, et Anaya Suarij de Galletia, et Caluet, et Eanecus Suggiz de ]\Iontecluso, et Symon Garciaz (I32)de 10 Boil, et Pepinus Acennariz, et Garsia Acenariz frater eius, et Flayn Petriz de Pampilonia (1 33), nepos comitis Sanctij, et For- tunius Garsie de Aragone, et Sanctius Garsie de Alcaraz, et Blasius Garsie maiordomus regis; inter quos fuit etiam Gar- Fol. 79 V. sia (134) Didaci de Castella. Exceptis uero || istis cepit plus 15 quam. ii. milia, quos tándem dimisit iré (135) liberos in terram suam. Hos quidem itaque (136) debellando uiriliter (137) cepit, et omnia castra atque spolia eorum diripuit. His itaque peractis reuersus est ad Cesaraugustam cum máxima uictoria et cum infinita substantia, secum ducens illos nobilissimos supra nomi- 20 natos captiuos. Almuctaman uero et filij eius ac multitudo magna ciuitatis (138) Cesarauguste tam uirorum quam mulierum, cum ingenti leticia gaudentes et exultantes in eius uictoria, proces- serunt obuiam et occurrerunt ei obuiam (139) ad uillam que dicitur Fontes, que est procul a ciuitate l.^ (140) stadijs. 25

VIÍI. Aloratus est itaque ibi Rodericus Didaci Cesaraugustam usque ad obitum Almuctaman (14 1). Quo mortuo, successit in

(132) S. : Garciat.

(133) S. : Petris de Pampilona.

(134) S.: et Garsias.

(135) S.: ut.

(136) S.: ita.

(137) S. : et uiriliter.

(138) S.: ciuitatis magna. }', a«/^j-, Almuctamam.

(139) S. omite: et occurrerunt ei obuiam.

(140) Asi Risco y los tres mss. F.-D. pone puntos suspensivos.

(141) S.: Almuctamam.

paitef.iimaaUíoim qm dr 4cno.níiücnf y meámáiuctms^ ^i^iiñgt mitozu fii4^iífdr fepna. fttJgmUenf 4Xttr mt^ cuín ctcmi fiior^uenir iiícfA^i Xccúqm 4r aUit^c^ .jíhí

¿itnl» ^ní 4(J luá^vnflcne ttncj? anihtti yaní 6jí^ r t:^ ie4llJ4rm5in cfl Ajiidn'^ngí 4lwfpnfor^ric wpW ^innnftr, tC.auc oacnf iníe-'^ucnit itipan^ ualmne, C A&m áfii4 mcmrVítalfc^cjviedr contmfquce uiatiamii

rí^nmírmmotmfuo c¿míi4Cd«cfujtulom4rtdd3ell4

ptnqíutnr pauo:c nxmíc jjmr cih<lxnii4ft| cnim

i^lto:^ uaJtniT^tcmtganj ([cmr4nitoAinnuKr.

jO^unr áfcglitíaiiito mía nukduw.nmlínrdcnfi onef dindmlo Ulum.íe tríw dii.-im&fmtmfá oipao nencm*£matle•n^noK¿mut4nr'q^'•pfto fiijpUar np mor . V)cc4iá 4idw^rj^uonr 4:^ auttf ol R'Jauí umetif cUtm fiurtx^4l{t^fií?uolwr pu^pi4ir cuppmttt qiHA

TcUqui^ mpAce laimtiíW cdcn cwrfn jpiuntr 4:j itct^m n4.1>aníc^ju5¿4;>ct(4mugulbr-^^níeaiinftttf:'t^^ uir4o^lpy4Tmm*Rf.ai&inoMtJ4x:xntUc Uto.'^mquoé ^ omn«i4fu4-iuiti^ íkMUnío itmrnojf fucf.(^<Jucttf

fii4. í^9^4lGi4ir tt^niílMr ti iwiemw^ qui toxnn imfir t^jgiarof fticf oTmí^ntíf ntumb; ^^domf irmmtulnW^

^ t)

Gesta Roderici Campidocti. (Folio 80 recto del códice A-189 de la Real Academia de la Historia.)

■fl

^ÍSS^pwi^wsess

»

(201~l GESTAS DEL CID CAMPEADOR 47

regno filius eius Almuzahen (142), cum quo moratus est Roderi- i cus in máximo honore et in máxima ueneratione apud Cesar- augustam. ix. (143) annis.

Ouibus itaque expletis, redijt (144) ad patriam suam Castel- lam, quem recepit honorifice et ylari uultu rex Aldefonsus. Mox 5 dedit ei castrum qui dicitur Donnas cum habitatoribus suis, et castrum Gormaz et Ibia et Campos et Egunna (143) et Berbes- ca (146) et Langa, que est in extremis locis, cum ómnibus suis alfozis et suis habitatoribus. Insuper autem talem dedit absolu- tionem et concessionem in suo regno, sigillo scriptam et confir- «o matam, quod omnem terram uel castella que ipsimet posset adquirere (147) a sarracenis in térra sarracenorum, iure heredi- tario prorsus essent sua; non solum sua, uerum etiam filiorum suorum et filiarum suarum et tocius sue generationis. Bella autem et oppiniones bellorum que fecit Rodericus cum militibus suis et 15 socijs, non sunt omnia scripta in libro hoc.

In era m. ^00.^(148) xx-^vii."*, co tempore quo (149) reges cum exercitu suo ab bellum faciendum uel ad terram sibi rebellem ad- quirendam (150) procederé solebant (151), exiuit rex Aldefonsus ab urbe Toleti et perrexit in expcditione cum suo exercitu. Rodé- 20 ricus uero Campi doctus tune morabatur in Castella, suis militibus donans solidatara. Data itaque solidata (152) et congregata (I53) Fol. 80 r. multitudine sui excrcitus, in Castella || uidelicet. vii. milia uiris in totis armis, peruenit ad extremas partes, iuxta alueum qui dicitur Dorio, et transiens per médium alueum iussit figere tentoria (^154) ^5

(142) S. : Almuzahem.

(143) S.: R.

(144) S. : redit.

(145) S. : Egumia. F.-D. lee: Eguma;/i?/-t? está bien claro: Egunna.

(.46)

S.

Beruesca.

(147)

S.

acquirere.

(148)

S.

: In era m.^ c.^ xx.^ vij.^

(•49)

s.

quo solent.

('5°)

s.

: acquirendain.

(>5i)

s.

omite: solebant.

(152)

s.

Datam itaque solidatam

(153)

s.

omite: et congregata.

(•54)

s.

: temptoria.

48 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (202)

sua [in loco] (155) qui dicitur Fraxino. Progrediens autem inde i cum ex[er]citu suo, pcrucnit usque ad locum qui dicitur Cala- moxa. Jllic autem fixit tentoria (156) sua, et celebrauit ibi (I57) Pascha Pentecosten (158); jbique uenerunt ad eum nu.itij regis de Albarrazin (159), ut uiderent se ambo pariter ad [injui- cem (160). Visione itaque amborum pariter facta, rex de Albar- 5 razin factus est tributarius regi Aldefonso, et sic in pace per- mansit.

Rodericus autem exiens inde, peruenit in partes Ualentie. Cas- tra uero sua metatus est [in] ualle (161) que dicitur Torrens, que est uicina Muro üetulo (1Ó2). Eodem nimiruní tempore comes 10 barcinonensis, Berengarius nomine, cum omni suo exercitu iace- bat super Ualentiam et debellabat eam, faciebatque CeboUam et Liriam contra eam. Vt autem audiuit comes (163) Berengarius quod Rodericus Campi doctus contra illum se appropinquaue- rat (164), pauore nimio perterritus est; aduersarij enim erant 15 ambo ad inuicem. Milites uero comitis (165) Berengarij ceperunt tune se glorificando multa maledicta et multas derisiones deri- dendo (166) illum de Roderico dicere, et multis minis sibi cap- tionem et carcerationem et mortem minari, quod postea sup- plere (167) non potuerunt. Hoc autem dictum peruenit ad aures 20 eius. Rodericus autem, timens dominum suum regem Aldefon- sum, noluit pugnare cum comité, quia eius consanguineus erat. Comes autem Berengarius, pauore perterritus, reliquit (168) in

(155J la loco, consta en /, añadido de letra del siglo XVI.

(156) S. : temptoria.

(157) S.: ubi.

(158) S.: Pentecostem.

(159) S. : Albarzarin.

(160) S. : inuicem.

(161) S.: in uale. / decía prim&ro ualde.jy fne' enmendado: ualle.

(162) Al ?nargen de AL: Morv'ieúro.

(163) S. omite: comes.

(164) S. : ppropinquauerat.

(165) S. I.: comités.

(166) I.: diridendo.

(167) S.: supiere.

(168) I.: reliquid.

^

(203) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 49

pace Ualentiam, et celeri cursu peruenit ad Rechenna, deinde i perrexit ad Cesaraugustam; tándem cum suis remeauit ad pro- priam terram. Rodericus autem morabatur ¡n illo loco in quo fixerat tentoria sua, circumquaque (lÓQjdebellando inimicos suos. Mouens autem se inde,- peruenit ad Ualentiam, jbique metatus est 5 castra sua. Rex Alcadir regnabat tune [in] Ualentiam, quí statim misit legatos suos cum maximis muneribus et donis innumerabi- libus ad Rodericum, et factus est tributarius; hoc idem fecit et dux de Muro || Uetulo. Postea surrexit inde Rodericus Campi doctas (170) et introiuit (171) in montana (172) de Alpont; 10 debellauit itaque cam (173) fortiter et deuicit atque depredatus est eam (174), moratusque est ibi non paucis diebus. Egrediens itaque inde, metatus est castra sua in Richenna, ubi (l75) niora- tus est multis diebus.

IX. Interim uero audiuit quod luzef (176) rex hysmaelita- 15 rum (1 77) et alij quamplures reges sarraccni Yspaniarum, cum gentibus moabitarum uenerant obsidere castrum de Halahet, quem christiani tune possidebant. Tune itaque isti supranominati reges sarraceni obsiderent castrum illum de Halahet et adeo debellauerunt eum, doñee omnino déficit (178) aqua eis qui intus 20 erant et castrum defendebant (179). Quod autem audiens rex Aldefonsus, scripsit epistolam suam ad Rodericum, ut uisis lit- teris statim cum eo ueniret succurrere castro de Halahet (1 80) et eis qui intus erant prebere auxilium, pugnando contra luzef (181) et contra omnes sarracenos supradictum castrum for- 25

(1Ó9)

S.

I.: circumquam.

(170)

s.

Campodoctus.

(I7i)

s

introiuin.

(172)

s.

montanea.

(173)

I.

irae: eo.

(•74)

I.

trae: ea.

(175)

s.

: uir.

(.76)

s.

: ynzef.

(•77)

s.

: hismaelitarum.

(•78)

s.

: defecit.

(•79)

s.

omite: et castrum defendebant.

(180)

s.

: castro Alahet.

(181)

s.

: lucep.

50 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (2O4)

titer dimicantes. Nuntij[s] (182) autem regis, qu¡ hanc ei dede- i rant epistolam, huiusmodi responsum Rodericus dedit dicens: «Veniat dominus meus rex, sicut se promisit uenire (183), quia ego paratus sum (184) bono animo et bona uoluntate secundum mandatum eius succurrere castro illi. Sed quia (185) ¡lli placet 5 ut CLim illo pergam, eius maiestati supplico ut de eius aduentu certificare me dignetur.» Rodericus autem Campidoctus statim surrexit de Richenna et peruenit ad Satiuam. Ibi quidem inuenit eum nuntius regis (186) Aldefonsi, qui dixit ei regem in Toleto esse cum máximo exercitu et cum infinita multitudine militum et 10 peditum. Quo audito, Rodericus ascendit in locum qui dicitur Ortimana; ibidem permansit doñee presciret (187) aduentum re- gis. Rex namque antea ei per nuntios mandauerat, ut expectaret illum in Belliana (188), per locum quippe illum se transiturum omnino dixit, Interea ne exercitus eius fame deficeret, regem '5 expectando erat ibi. De illo autem loco misit Rodericus explo- ratores suos ad Bellianam et ad partes de Cinxella, cum itaque cognoscere possent regis aduentum, sine mora statim ei nun- ciassent. lilis autem exploratoribus regis aduentum certitudine Fol. 81 r. expectantibus, || descendit ex alia parte et uenit ad fluuium. Vt 20 autem audiuit Rodericus quod rex iam (189) transierat et (190) antecederet illum, contristatus est ualde. Ilico (iQl) mouit se cum exercitu suo de (192) parte de Felin; antecedebat milites suos, cupiens ueritatem (et) agnoscere (ueritatem) transitum regis. Cum uero cognouisset certum eiusdem iam (193) transitum (194) 25

(182) S.: Nuncijs.

(183) S.: uenircm.

(184) S. 011! iíe: sum.

(185) I. S. : quum. Risco lee: quia.

(186) S. omite: regis.

(187) S.: prestiret.

(188) S.: Bellana.

(189) S. omite: iam.

(190) S.: nec.

(191) S. : Illico.

(192) S.: quod de.

(193) S. omite: iam.

(194) S. ; transitum iam.

.'*— -^ .~ _ ,. ■'^^'"^' r—^. .

.^1

(205) GESTAS DEL ClD CAMPEADOR 5I

suum, post se uenientem statim reliquia [exercitum] (195) et i cum paucis ad Molinam usque peruenit.

Ivzef autem rex sarracenorum et omnes alij reges Yspanie ysmaelitarum et quecumque ibi erant cctere gentes moabitarum, auditü regis Aldefonsi aduentu, derelicto in pace opido de Hala- 5 het, in fugam continuo sunt reuersi, et sic regis pauore perterriti, antequam accederet, a facie cius fugerunt (196) confusi, quando- quidem Rodericus in Molinam peruenit. Tune rex uidens quod sarracenos nullo modo potest consequi, iter remeandi ad Toletum cum exercitu suo(l97) iam arripuerat. Rodericus nimium tristis 10 regressus est (198) ad castra sua, que erant in Elso; ibidem quos- daní militum suorum, quos de Castella secum adduxerat, ad pro- pria abire permisit.

Interca castella [ni] sibi in ómnibus inuidentes, accusauerunt Rodericum apud regem, dicentes quod Rodericus non erat ei 15 fidelis bassallus (199), sed traditor et malus, mentientes et falso hoc ei {200) obicientes quod ideo ad regem uenire et in eius auxilio esse noluit, ut rex et omnes qui cum illo erant a sarrace- nis interficerentur (20 1). Rex autem, huiusmodi accusatione falsa audita, motus et accensus ira máxima statim iussit ei auferre (202) 20 castella, uillas et omnem honorem quem de illo tenebat. Necnon mandauit intrare suam propriam hereditatem, et, quod dete- rius (203) est, suam uxorem et liberos in custodia illaqueatos crudeliter retrudi, et aurum et argentum et cuneta que de suis facultatibus inuenire potuit, oninia accipere mandauit. Rodericus 25 autem perpendens et plenarie omnino cognoscens inimicorum suorum dolosis detra[c]tionibus et falsis accusationibus (204)

(195) Adición de Risco.

(196) S. : fugierunt.

(197) S.: remeandi cum exercitu suo ad ToUetum.

(198) S. omite: est.

(199) S.: uassallus.

(200) S. : et falso ei hoc.

(201) I.: interficeremus.

(202) S.: auffere.

(203) S. I.: deternis.

(204) S.: accussationibus.

52 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (206)

regem contra se fuisse ita iratum, et tantam talenique iniuriam i et tam inauditum dedecus (205) eorumdem sugestionibus sibi tam ¡mpie intulisse, quendam militem suorum probissimum, qui Fol. 81 V. de iniusta reptatione et de false traditionis || accussatione ipsum

uiriliter exconduceret et penitus illum bene excusare[t], protinus 5 ad regem misit. Qui presentatus domino regi hec protulit uerba: «Rex inclite semperque uenerande, dominus meus Rodericus, tuus fidelissimus uassallus (206), me misit ad te, rogans, tuas osculandü manus, ut in curia accipias suam excondutionem (207) et excusationem (208) de reptatione, qua (209) inimici sui illum 10 false reptauerunt coram te. Ipsc dominus meus per se pugnauit in tua curia contra alium sibi cqualem et similem; quod miles suus pugnauit pro eo contra alium sibi equalem et similem, quod omnes quicumque tibi dixerunt, quod Rodericus aliquem fraudem U(^l aliquem dolum tibi fecit in itinere, quo ibas ad Halageth (2 10) 15 succurrendum, ut te et exercitum tuum sarraceni interfice- rent (21 1), mentiti sunt ut falsi et mali, et sunt sine bona fide; vult autem et hoc intermiscere bello, quod nuUus comes uel princeps, nullus miles ad te fideliter adiuuandum omnium illorum qui tecum ibant ad supradictum castrum succurrendum (2 1 2), 20 melioris fidei in tuo adiutorio contra illos sarracenos et contra omnes tuos inimicos (213) fuisse uidetur, quam ille pro pos- se suo. »

Rex autem, uehementer contra illos iratus, suam excondutio- nem (214) licet iustissimam non solum ei accipere, uerum etiam 25 benigne audire noluit; verumptamen (21 5) et uxorem et liberos

(205) S.: et tantum dedecus inauditum.

(206) S. : vassallus.

(207) S. : exconductionem.

(208) S. omite: et excusationem.

(209) S. : quam.

(210) S.: Alaget.

(211) I. : interfecerent.

(212) S. : sucurrendum.

(213) S.: omnes inimicos tuos.

(214) S.: exconductionem.

(215) S.; veruptamen.

EA^la^idKa

(207) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 53

ad eum rediré permisit. Rodericus autem uidens quia rex suam i exconductionem recipere dedignatus est, iuditia sue exconduc- tionis et cxcusationis per se ipsemet iudicauit (216), et sub scrip- to posita tándem regi direxit (217):

«Hoc est iuditium, quod indico ego Rodericus de reptatione 5 qiia reptatus sum apud regem Aldefonsum. Habebat me quidem dominus meus rex in tali amere et tenore, in quali me prius habere consueuit. Ego uero in curia sua pugnando (218) contra mihi equalem (219) et simiiem, uel miles meus (220) pugnauit contra sibi equalem et simiiem, dicens ita: Ego Rodericus iuro 'o tibi illi mecum pugnare uolenti, qui me reptas de itincre illo quo ueniebat rex Aldcfonsus ad Ilalahet (221) preliare cum sarrace- nis, non steti pro ulla alia causa quod cum illo non fui, nisi quo- Fol. 82 r. niam transitum cius nesciui et a nullo scire potuj. || Hec est autem

uerissima causa quare cum illo non fuerim. In hoc autem prelio '5 non mentitus sum, sed ita feci sicut ille per portarium suum et per litteras mihi mandauit, et (222) nullo mandatum suum pre- tcriui (223). In hoc autem prelio quod putauit rex faceré cum sarracenis castellum supradictum obsidentibus, nuUam sibi feci fraudem, nullum ingcnium, nu'lam omnino traditionem nullam- que rem malam, pro qua corpus meum minus ualeat aut minus ualere debeat. Nullus autem illorum comitum (224) ucl potes- tatum seu militum, quicumque in exercitu illo cum eo fuerunt, mPliorem habuit ñdem erga (225) regem ad bellandos illos su- pradictos sarracenos illum (226) adiuuare, quod ego pro posse ^^ meo. Ivro tibi sic, quod quecumque (22/) tibi dico, totum est

(216) S. : indicauit.

(217) 1.: dixerit.

(2 1 8) S. omite: pugnando.

(219) S. : equalem pugnando.

(220) I'.-D. añade: (et).

(221) S.: Alahct.

(222) S.: eti.

(223) I.: pretereui.

(224) S.: comitum illorum.

(225) S.: >.

(226) I.: illud.

(227) I.: quicumque.

54 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (208)

uerum, et si mentior, tradat me Deus in manus tuas, ad facien- i dam uoluntatem tuam (228) super me. Sin autem, liberet me Deus iustus iudex a falsa reptatione. ídem et tale iuramentum faciat miles meus contra militem secum super hanc rcptationem pugnare uolentem.» 5

Hoc est secunduní iuramentum sui iuditij, cjund iudicauit Rodericus:

« Ego Rodericus iuro tibi militi illi mecum pugnare uolenti, qui me reptas de illo aduentu regis quo ueniebat ad Halahet (229), quia non cognoui aduentus regis certitudinem et nullo modo 10 scire potui quod ante me crat, doñee audiui a relatoribus quod iam reuertebatur ad Toletum. Si ego prescissem (230), cum uenissem usque Mostellim (231), uerum tibi dico quia nisi es- sem (232) infirmus aut captus aut mortuus in Molina me presen- tarem regi, et perambularem (233) cum illo ad Alageth et 15 adiuuarem illum in sua lite, si eam haberet cum sarracenis, cum bona fide et cum bona ueritate absque ullo malo ingenio. Super hoc tibi iuro per Deum et per sanctos eius, quod nichil malí cogitaui ñeque locutus sum ñeque contra regem, pro (234) quo Corpus meum minus ualeat. Si autem in aliquo de his qui supra 20 tibi dixi mentior, tradat me Deus in manus tuas ad faciendam uoluntatem tuam super me. Sin autem, eripiat me Deus, qui est iustus iudex, a falsa reptatione. Hoc idem meus miles iuret, et hoc idem suppleat contra militem pro hac reptatione secum pug- nare uolentem. » 25 Fol. 82 V. Ij Hoc est tercium iuramentum:

«Ego Rodericus iuro tibi militi illi qui me reptas de illo aduen- tu regis, quo uenit ad Halaheth (235) et ibi debellaret cum sar-

(228) I.: meam.

(229) S.: Alahet.

(230) S. : precissem. (23 O S. : in Mostellim.

(232) I.: omnem. F.-D., siguiendo á Fisco: omnino.

(233) S. : ambularem.

(234) I.: per.

(235) S.: Halahet.

(209) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 55

racenis castrum illum obsidentibus, litteras illas (236) per bonam i fidem et per bonam ueritatem absque ullo malo ingenio et abs- que ulla mala arte sibi misi. Non enim supradictas literas ad hoc misi (237), ut (238) ipse deuinceretur uel caperetur a sarracenis suis inimicis. Cum autem ille ad supradictum oppidum cum exer- 5 citu SLio pergeret (239), tune mihi nuntium suum misit in Belliana, ibique aduentum eius expectarem. Sic itaque (240) ¡uxta manda- tum eius feci. Veré tibi iuro et dico quia contra regcm nunquam cogitaui nec locutus sum, ncc feci traditionem (241) nec mala[m] rem (242), pro qua corpus meum minas ualeat, aut unde debeam lo perderé meum honorem aut mcam peccuniam, uel pro qua rex faceret super me talem et tam magnum et tam inauditum des- onorem, sicuti fecit. Sic tibi iuro per Deum et per sanctos eius, quia hoc quod iuro, uerum iuro. Si uero in aliquo de his que tibi superius dixerim mentior, tradat me Deus in manus tuas ad 15 faciendam (243) uoluntatem tuam super me. Sin autem, ut pius et iustus (244) iudex liberet me a tam falsissima (245) reptatione. Hoc Ídem iuret, et suppleat meus miles contra militem contra se ac pro hac reptatione secum pugnare uolentem. »

Hoc est quartum iuramentum: 20

«Ego Rodericus iuro tibi militi regis illi qui mecum pugnare uo- lenti, per Deum et sanctos eius, quia ex eo die in quo illum recepi pro seniore in Toleto, usque ad illum diem in quo cognoui quod crudeliter et tam sin [e] (246) ratione meam uxorem captiuauit, et totum meum honorem (247) quem in regno suo habebam mihi 25 penitus abstulit, nullum malum de eo dixi, ñeque malum cogitaui,

(236)

I.

S. : illam.

(237)

S.

misit.

(238)

s.

omite: ut.

Í239)

s.

: perget.

(240)

s.

: utique.

(24 0

s.

. tradictionem

(242)

s.

: malam rem.

(243)

s.

faciendum.

(244)

s.

: iustos.

(245)

s.

: falssissima.

(246)

s.

omite: sine.

(247) S. omite: captiuauit, et totum meum honorem.

56 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (210)

ñeque aliquid contra eum feci, pro quo malum habeam (248) uel : Corpus meum minus ualeat. Sine mérito, sine ratione et absque omni culpa abtulit (249) mihi meum honorem, et captiuauit meam uxorem, tam magnum et crudelissimum mihi (250) fecit des- onorem (251)! luro autem tibi militi illi mecum pugnare uolenti, 5 quod illud (252) quod superius dixi [uerum est, ac si] (253) mentior, tradat (254) me Deus in manus tuas ad faciendam Fol. 83 r. uoluntatem tuam super me. Sin autem, || uerissimus et pijssimus iudex liberet me a falsissima (255) reptatione. Hoc idem et non aliud iuret, et suppleat meus miles contra militem secum pugnare 10 uolentem. »

«Hoc nimirum est iuditium, quod ego Rodericus audacter indico et firmiter afirmo: «Si unum (256) ex istis .iiij.*"" iura- mentis (257), que superius scripsi, rex accipere uoluerit, eligat quodcumque illorum sibi placuerit, et ego libenter illud comple- 15 bo. Si uero sibi non placuerit, paratus sum pugnare cum milite regís qui sit mihi miles equalis (258), et talis qualis ego eram apud regem, cum eram in amore eius. Judico quia sic me debeo exconducere apud regem et imperatorem, si me reptat (259). Si quis autem me de isto iuditio uituperare aut reprehéndele uol- 20 uerit, et melius et (260) iust[i]us istud iuditium (261) super hanc reptationem dederit, scribat illud et scriptum mittat eum ad me, qualiter me debeam exconducere et saluare. Si quidem cog-

(248) I.: malum non habeam.

(249) S. : abstulit.

(250) S. : michi.

(251) S. : exhonorem.

(252) S. : si illud.

(253) S. omite: uerum est, ac si, palabras añadidas en I, de letra más mo- derna.

(254) I.: tradet.

(255) S.: falssissima.

(256) I.: unus.

(257) S. : ex iiij." istis iuramentis.

(258) I.: equales.

(259) S.: repta.

(260) S. omite: et.

(261) I.: iiistus isto iuditium. S. : iustius isto iudicio.

(2 1 i) gestas del cid campeador 57

nouero illud esse {262) plus rectum et ¡ustum quam meum (263), i libenter illud recipiam, et secundum illud me exconducam et saluem. Sin autem, pugnabo super iuditium meum, aut miles meus pro me. Si forte ille fuerit uictus, accipiat iuditium meum. Si uero fuerit uictus [meus miles] (264), recipiant iuditium suum.» 5

Rex autem nec huiusmodi iuditia ab ipso Roderico iudica- ta, nec suam excondutionem (265) et saluationem recipere uol- uit {266).

X. Postquam uero rex ad Idetum remeauit, Rodericus me- tatus est castra sua in Elso; ibidem diem Natalis Domini cele- 10 brauit. Celébrate itaque Pascha, mouit se inde, abijt per marítima loca, doñee ad Pelope peruenit, vbi erat quedam spelunca máxi- ma repleta peccunia (267); qui eam obsedit eamque fortiter debellauit, consumatisque paucis diebus, deuicit bellantes et uiriliter ingressus est eam. Inuenit autem in ea multum aurum et 15 argentum et siricum, et uestes preciosas sine numero. Dita- tus (268) itaque ¡nuente peccunie sufficientia (269), recessit inde, et transiuit ac (270) peruenit ad portum Tarnani (271), et ante urbem Denie, in loco qui dicitur Ondia, reparauit quodam (2/2) castrum fecitque eum fortcm. Sanctum uero quadragesime ieiu- 20 nium ibidem iciunauit, et Resurrectionis Jesu Christi Domini Fol. 83 V. Xostri Pascha in eodem || loco celebrauit.

In quo nimirum loco Alfagib, qui tune terre ¡Ilius erat rex et in térra illa regnabat, nuntium pro pace secum habenda (273) ad eum misit. Qua uero pace eum eo firmiter statuta et firmata, 25

(262) S. omite: esse.

(263) I.: nomen.

(264) Estas dos palabras, copiadas por Risco, fueron añadidas en L de letra más moderna.

(265) S.: exconductionem.

(266) S. : noluit.

(267) S.: repícela pecunia.

(268) S.: Dietatus.

(269) S. : pecunie sufficiencia.

(270) S. : et. I.: ad.

(271) S.: Tauram.

(272) I.: quendam.

(273) S.: abenda secum.

^^ ^ iLlí

58 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (212)

nuntij sarraceni (274) reuersi sunt ad Alfagib. Rodericus autem i recessit inde cum cxercitu suo, et peruenit in partes (275) Ualen- tie. Rex autem Alfagib egressus est de finibus Leride et Tortoxe, et peruenit ad Murum Uetulum.

Vt autem audiuit Alcadir, qui tune temporis erat rex Ualen- 5 tie, quod rex Alfagib pacificauerat cum Roderico, perterritus est ualde nimiumque uehementer expauit. Inito ¡taque cum suis hominibus consilio, cum maximis et innumerabilibus muneribus peccuniarum ad Rodericum nuntios il¡[c]o {zyñ) direxit. Qui muñera multa et innumerabilia que portabant eidem Roderico 10 contulerunt, et sic regem Ualentie cum eo amicabiliter pacifica- uerunt. Simili modo de ómnibus castellis que erant rebellia regi Ualentie suoque imperio parere dedignantia, multa et innume- rabilia tributa atque dona Rodericus accepit.

Rex autem Alfagib, ut audiuit quod Alcadir rex Ualentie paci- 15 ficauerat cum Roderico, nimio perculsus pauore (277), media nocte de Muro Uetulo recessit, et sic perterritus uehementer de partibus illis fugijt. Rodericus autem egressus est de partibus Ualentie et peruenit in Burriana (278). Ibidem uero certa rela- tione audiuit, quod Alfagib Leride et Tortoxe (279) conducere 20 temptabat Sanctium (280) regem aragonensium, et Berengarium comitem barcinonensium, et Ermengaldum comitem urgelensem, contra illum, ut posset eum (28 1) eiicere et expeliere de térra sua et ómnibus finibus regni sui. Rex autem Sanctius (282) et comes Ermengaldus (283) noluerunt adquiescere (284) precibus 25 eius nec illum (285) adiuuare contra Rodericum. Rodericus autem

(274) S. omite: sarraceni.

(275) S.: per partes (omitiendo: peruenit. in).

(276) S.: ilico.

(277} S.: perlusus timore.

(278) S. : Buriana.

(279) S. : Tortose.

(280) I.: Santium. S. : Sancium.

(281) S.: illum.

(282) S.: Sancius.

(283) S. : Ermengallus.

(284) S.: acquiescere.

(285) S. omite: illum.

(213)

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

59

permansit in Rurriana (286) tanquam lapis immobilis (287). Mox i Rodericus recessit de Burriana et ascendit in montana de Morella. Ibi enim erat cibariorum (288) multa copia et habundantia, pec- cora quoque ¡nnumerabilia et copiosa (289).

Berengarius comes uero (290) barcinonensis, inito cum Alfa- 5 Fol. 84 r. gib consilio, ab || eo quidem máxima iam accepta peccunia (291), statim inmensum exercitum egressus est de Barcinona et perue- nit in partibus Cesarauguste. In Calamosca (292) uero, in terris de Albarrazin, metatus est castra sua. Tune autcm comes cum paucis ad Almuzahen regem Cesara [u] guste, qui erat in Doara- 10 cham (293), locutusque est cum eo de pace inter se habenda. .Accepta ¡taque ab Almuzahen (294) peccunia (295), pacificati sunt inter se. Rex autem Almuzahen prece comitis pcrrexit una cum comité ad regem Aldefonsum, qui tune erat in partibus de Auron. Rogauit quidem regem multis precibus, ut (296) militum 15 suorum auxilium ei contra Rodericum preberet. Eius quippe precibus adquiescere rex noluit, et comes cum suis comilitoni- bus (297) Bernaldo et Giraldo (298) Alaman et Dorea, cum má- ximo exercitu peruenit ad Calamoxa[m]. Facta est ibi et congré- gala multitudo máxima vellantium contra Rodericum. 20

In illo tempore Rodericus morabatur in montanis, in loco qui dicitur Iber, ibique ei (299) nuntiun\ rex Almuzahen misit, qui ei (300) cum eo comitem Barci[no]nensem pugnare omnino paratum fuisse nuntiauit. Rodericus nuntio hec sibi dicenti, ylari

(286)

s.

Buriana.

(287)

s.

inmobiJis.

(288)

s.

I.: cibaria.

(289)

s.

omite: et copiosa

(290)

s.

. vero.

(29.)

s.

: pecunia.

(292)

s.

: Clamosa.

(293)

s.

: Doaracam.

(294)

s.

: ab Halmuzahen.

(295)

s.

: pecunia.

(296)

I.

S.: et.

(297)

s.

: comilotonibus.

(298)

s.

: Guiraldo.

(299)

s.

omite: ei.

(300)

s.

omite: ei.

6o GESTAS DEI. CID CAMPEADOR (214)

uultu huiusmodi dedit responsum: «Almuzahen Cesarauguste i regi, meo amico fideli: Quoniam comitis consilium et futuri de próximo (301) bclli contra me muniti dispositiones (302) eiusdem comitis mihi patefecit, gratias amicabiles refero. Comitem uero et suorum bellatorum multitudinem omnino uilipendo (303), et 5 sperno, et in loco isto cum Dci auxilio lihenter eum expcctabo. Si autem uenerit (304), cum illo proculdubio debellabo » (305). Bcrengarius ergo comes cum ingenti exercitu suo per montana usque ad proximum locum, ubi Rodericus erat, peruenit, et ten- toria sua parum procul iuxta Roderici fixit. Ouadam uero nocte 10 misit exploratores, qui explorauerunt et prescierunt castra Rode- rici super se inmensum Habentiarum montem. Ipsa autem castra fixa erant sub monte. Altera autem die, comes scribere fecit epistolam huiusmodi in se laegationem (306) continentem, et scriptam Roderico per nuntium misit: 15

«Ego Berengarius comes barcinonensium cum meis (307) mi- litibus dico tibi Roderico, quia uidirnus tuam epistolam quam Fol. 84 V. misisti ad Almuzahen, et dixisti ei || quod eam a nobis ostenderet, que nos derisit (308) ac nimium uituperauit atque (309) ad ma- ximam insaniam nos cxcitauit. Antea nobis feceras quamplures 20 iniurias, quibus deberemus contra te esse infesti et ualde irati; quanto magis pro derisione qua per epistolam tuam nos spreuisti et derisisti, debemus tibi esse inimici et aduersarij, Peccu- niam (310) nostram, quam nobis abstulisti, adhuc penes te habeam. Deus autem, qui potens est, de tantis iniurijs a te nobis 25 illatis uindicabit. Aliam quoque deteriorem iniuriam et derisio-

(301) S. I.: proximi.

(302) I.: dispositionem. S. : dispositione.

(303) I.: uilipendio.

(304) S. : uenerint.

(305) I. S. : debellando. El debellabo es de letra del corrector.

(306) S. : legationem.

(307) S.: nostris.

(308) I.: deserit.

(309) S.: adque.

(310) S. : Pecuniarn.

(215) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 6 1

nem (31 1) nobis (312) fecisti, qua nostris uxoribus nos assimilasti. i Nos autem nolumus tam nephanda (3 1 3) :!er¡sione te deridere ñe- que tuos homines; sed rogamus et obsecramus Deum celi, ut ille tradat te in manus nostras et ¡n potestate nostra, quod possimus tibí monstrare quam plus ualenius quam nostre mulleres. Dixisti 5 etiam regí (3 1 4) Almuzahen, quia si nos ueniremus ad te tecum [dejbellare (315)» pliJS citjus exires nobis obuiam quam ipse pos- set reuerti in Monteson; et si nos tardaremus uenire contra te, tu nobis in uia occurr[er]es. Precamur ergo te multum, ut iam nos non uituperes ob hoc quod (316) hodie non descendimus 10 ad (317) te; ideo enim hoc facimus; quia uolumus nos certificare de tuo exercitu et de tuo contenimento. Videmus namque (3 1 8) quia una cum tuo monte confidens, in illo uis nobiscum debel- lare. Videmus etiam (319) et cognoscimus, quia montes et corui et cornelle et nisi et aquile et fere omne(s) genus auium sunt dij 15 tui, quia plus confidis in augurijs eorum quam in Dco. Nos autem credimus et adoramus unum Deum, qui nos de te uindicet, et in manibus nostris te tradat (320). Scias uero ueritatem, quod eras ad auroram, Deo uolente (321), uidebis nos prope te et ante te. Si autem exieris ad nos in plano et separaberis te a monte tuo, 20 eris ipse Rodericus quem dicunt bellatorem et campeatorem. Si autem hoc factum nolueris, eris talis qualem dicunt in uulgo castellani aleiioso (c), ct in uulgo francorum bauzador eífrauda-

ic) Según la ley i.^ tít. v, lib. i del Fuero Viejo, era fuero de Castilla: «Que ninguad Fijodalgo non firiese, nin matase uno a otro, nin corriese, n¡n desonrase, nin forjase, a menos de se desafiar e tornarse la amistat

(31 ■)

I.:

derisorem.

(312)

S.

quam nobis.

(3 «3)

S.

nefanda.

(314) (315)

I.:

S.

rege.

ad te tuno bellare

(316)

(317) (318)

(319) (320)

I.: I.: S.

S. S.

quem. a.

nanque. et. . trada.

(321)

s.

uolentem.

62 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (2 1 6)

tor (322). Nichil quippe tibí prestabit (323) ostendere siniilitudi- Fol. 85 r. nem tanti (324) roboris te || habere; non leuabimus (325) super te nec discedemus (326) a te, quousque uenias in manibus me¡s(327) mortuus aut captiuus et ferr[e]is compedibus illaqueatus. Tán- dem uero faciemus de te, alborozí, illud (328) ídem quod scripsis- ti {d\ et (329) fecisti tu ipse de nobis. Deus autem uindicet suas ecclesias, quas uiolenter confregisti et uiolasti. »

Perlecta (330) hac epístola coram Roderico et ab eo audita,

que fue puesta enti-e ellos; e que fuesen seguros los unos de los otros, desque se desafiaren a nueve dias; e el que ante que de este termino firiese o matase, el un Fijodalgo a otro, que fuese por ende alevoso, e quel' pudiese decir mal ante el Emperador, o ante el Rey».

Del delito de hmist'a y del haiisador, se trata en las Constituciones de Cataluña. Según Vives y Cebriá (LJsages y demás derechos de Cataluña; Barcelona, 1833; t. 11, pág. 110), toda bausía es delito de traición, aunque no toda traición es delito de bausía. Era baiisador, por ejemplo, el vasallo que difiriese la entrega del castillo al señor; y, en general, bausador era «el que obraba contra la fidelidad debida». Si el retado de bausía vencía, según el Usage Si quis alique7n de bausía, el retador debía entregársele para que en su persona y bienes hiciese lo que el retado habría debido sufrir si hubiese sido vencido. Si vencía el retador, el vencido debía pagar al vencedor todos los gastos que hubiere tenido en razón de la batalla, y además la pena correspondiente (Vives; obr. cit.; iii, 271).

(d) Dozy {Recherclies, 11, 64) cree que debe leerse aquí: <¡.albarrázlt, vocablo arábigo equivalente á campeador y que Pedro de Alcalá traduce por desafiador (con referencia á mobariz).

I r r ( 9 >

Kazimirski traduce: ; r-^ (baraza) (nombre de acción: ] jt-f = boruzon

ó borozonj, por «sortir et paraitre dans la plaine, dans un champ vaste», y en la 3.'"* forma: «étre brave, courageux», «sortir pour combattre». La Crónica general (cap. 894) dice «aluoroz».

(322)

s.

: aleuaso, en vez de aleuoso,

(323)

: prestavit.

(324)

: tandi.

(325)

: leuabimur.

(326)

: discedimus.

(327)

S. : suis.

(328)

: Isto.

(329)

: scripti et.

(330)

: prelecta.

ri I i

(217) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 63

iussit continuo suam epistolam scribere et comiti mittere (33 1), i que hanc continet responsionem :

«Ego Rodericus, simul cuna meis socijs, tibí Berengario comi- ti et tuis hominibus salutem. Scias quia tuam audiui cartam, et quod in ea continebatur (332) totum intellexi. In ea namque 5 dixisti quia scripsi ad Almuzahen nieam cartam, in qua tu et tuos homines derisi et blasphemaui; uerum certe dixisti. Blasphemaui enim te et tuos [homines] (333), et adhuc blasphemo. Dicam ergo tibi pro quo te uituperaui (334). Quandoquidem eras cum Almuzahen in partibus Calataiub, coram illo tune blasphemas- 10 ti (335)1 dicens ei quia propter tuum pauorem non eram ausus inlrare istas térras. Tui quoque homines, uidelicet Raymundus de Baran (33Ó) et alij milites qui cum eo erant, hoc idem regi Aidefonso me deridendo dixerunt in Castella coram castellanis. Tu (337) ipse etiam (338), Almuzahen presente existente, dixisti 15 regi Aidefonso qui [a] mecum omnino pugnasse[s] (339), et de terris de Alfagib uinctum me ciuidem eiecisses (340), et in ter- ris supradictis te s(i)pectare nuUo modo auderem. Sed regis amore hoc tune (34 1 ) faceré dimisisti, et eius amore me actenus non inquietasti, et quia eius eram bassallus (342), idcirco dede- 20 cus mihi inferre pepercisti et mihi noluisti. Propter huiusmodi conuitia tali (343) derisione mihi illata (344), te et tuos derisi et der(r)idebo, et uestris uxoribus propter uestras femíneas uires uos coequiperaui (345) et assimilaui. Nunc autem non poteris te

(331)

S.: mictere.

(332)

I.: continebitur.

(333)

Homines consta en S.; perú no en 7.

(334)

S. omite: Dicam ergo tibi pro quo te uituperaui

(335)

S.: blasphamasti. I.: blasphemaui.

(336)

S. : Ibaran.

(337)

S.: Tune.

(338)

S.: et.

(339)

S. : pugnaret.

(340)

S. : eiecesset.

(341)

S. L: totum.

(342)

S.: bassallus.

(343)

S.: talli.

(344)

S.: mihi illi data.

(345)

S.: uos eisdem equipperaui.

64 GESTAS DEL CID CAMPEADOR f2l8)

excusare qui[n] mecum pugnes, si expugnare ausus fueris. Si au- i tem ad me uenire recusaueris (346), me quicumque (347) in eius amore habebit (348). Si autem ausus es ad me uenire (349) cum exercitu tuo, iam ueni metumquc (350) non formideo (351). Non Fol. 85 V. credo te ignorare, quod tibi || ct tuis (352) hominibus fecerim 5 qualiter uobis nocuerim. Michi quidem notum est quod fecisti conuenientiam cum Alfagib, quod daret tibi peccuniam, et tu de terris suis omnino [me] expelieres atque ei[i]ceres (353). Credo namque quia promissa implere formidabis, et ad me uenire me- cumque jjugnare minime penitus audebis; ad n\c autem uenire lo non recuses, quia in planiori loco, qui planior (354) ¡n cunctis terris istis (355) uidetur esse, uideor. In rei certitudine tibi dico, quia si tu et tui ad me uenire uolueris (356), non proderit uo- tiis (357)- Dabo quidem uobis (358) uestram solidatam, sicut ciare uobis soleo, si forte uenire ad me (359) ausi fueritis. Si 15 autem ad me uenire recusaueris (360) mecumque pugnare ausus non fueris (361), mittam (362) litteras meas ad dominum regem Aldefonsum, et nuntios mittam ad (363) Almuzahen. Dicam eis quia quicquid promisisti et supplendum te iactasti et uentilasti, pauore meo perterritus adimplere nequisti. Non solum his dúo- 20 bus regibus (364), uerum et uniuersis nobilibus tam christianis

(346)

S. : recussaueris.

(347)

S. I.: quecumque.

(348)

S. I.: habeor.

(349)

S.: venire.

(350)

S. I.: mecumque.

(351)

S.: formido.

(352)

S.: quod tuis {omitiendo: tibi et). I.: quod tu

(353)

I.: cieceres.

(354)

S.: clamor.

(355)

S. : istis terris.

(356)

S.: uolueritis.

(357)

S.: nobis.

(358)

S.: nobis.

(359)

S. : ad me uenire.

(360)

S. : recusaveritis.

(361)

S.: ausi non fueritis.

(362)

S,: mictam.

1363)

S.: nuncios ad {omitiendo: mittam).

(364;

I.: regis.

'twj"! wí" v"*^'"y^»vi'J?r,f".."

(219) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 65

quam sarracenis hoc innotescere et (365) scire omnino faciam. i Tam uero christiani quam sarraceni, te a me (366) fuisse captum, ' eL peccuniam (367) tuam et peccuniam (308) omnium tuorum penes me esse habitam, proculdubio sciant. Xunc autem in plano te expecto securo et robusto animo. Si forte ad me uenire cona- 5 beris, ibidem tue peccunie (369) partem uidebis, sed non ad tuum prouectum (370), imo ad tuum detrimentum. Te autem superfluis iactando uerbis, me iam uictuní aut captum aut mor- tuuní in manu tua necnon ducere(m) (3/1) retulisti: hoc autem in manu Dei est, et non in tua. Me autem falsissime delu[d]endo lo dixisti, quod feci aleue (372) ad Forum Castelle, aut baiizia ad Forum Gallie, quod sane proprio ore plañe mentitus es. Xun- quam enim íeci tale quid: ipse autem teci [t] (373) istud, qui iam probatus est in talibus traditionibus, quem tu bene cognoscis, et plures tam christiani quam pagani talem qualem ego dico, esse 15 proculdubio cognoscunt. Jam diu est, ex quo contendimus uerbis litigiosis: parcamus huiusmodi uerbis, et sicut proborum militum mos (374j est, inter nos diuidatur huiusmodi litigium uiribus Fol. 86 r. armorum || nobilibus. \^eni et noli tardare. Accipies quidem a

me tuam solidatam, quam tibi daré soleo.» 20

Cum autem Berengarius cum ómnibus suis hanc audisset epis- tolam, omnes unanimiter inmensa accensi sunt ira. Accepto ita- que consiliü, quosdam milites nocte continuo miserunt, qui fur- tim montem, qui super (375) castra Roderici eminebat, aseen - d[er]ent (376) et caperent, existimantes enim (377) ab ipso 25

(365) S.: eis.

(366) S. I, : tam a me. (367J S. : pecuniam. {368) S. : pecuniam.

(369) S. : pecunie.

(370) S. : prouentum.

(371) S. : ducere.

(372) S. : al míe.

(373) S.: fecit.

(374) S.: mox.

(375) S.: supra.

(376) S.: ascenderent.

(377) S.: autem.

66 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (22o)

monte castra Roderici disrumpere, eiusdem omnia tentoria inua- i dere atque penitus accipere. Venientes ¡taque nocte, preocupa- uerunt supradictum montem et tenuerunt illum, Roderico nes- ciente. Altera uero die summo mane, comes et sui armati , uoci- ferantes circa castra Roderici, et ilico (3/8) irruerunt in eos. 5 Quod autem perspiciens Rodericus, dentibus suis cepit fremere, et militibus suis loricas statim iussit induere, et acies contra aduersarios uiriliter preparare. Rodericus autem irruit ueloci Ím- petu in aciem comitis, quem in primo certamine mouit et deui- cit; tamen ¡n ipso certamine uiriliter bellando Rodericus de equo 10 suo in terram cecidit, corpusque autem eius statim illisum (3/9) et uulneratum extitit. Verumptamen milites a bello non desti- t(u)erunt, ymo robustis animis pugnauerunt, doñee et comitem et omnem exercitum suum deuicerunt atque uiriliter superaue- runt. Multis quidem t-t innumcrabilibus illorum interfectis atque '5 peremptis (380), tándem eundeni comitem ceperunt et captum cum .V. fere milibus (38 1) suis in prelio illo captis [ad] (382) Rodericum perduxerunt. Rodericus uero (383) quosdam (384), uidelicet dominum Bernaldum, Giraldum Alaman, Raymundum Muroni (385), Ricardum Guilelmi (386), atque alios quam plures 20 et innumerabiles nobilissimos, una cum eodem comité, tene- ri (387) et sub custodia peruigili haberi atque retrudi precepit. Facta est itaque uictoria semper laudanda et memoranda in manu Roderici super comitem Berengarium et super exercitum eius. Milites autem Roderici depredati sunt omnia castra atque tentó- 25 ria Berengarij comitis acceperuntque omnia spolia que in eis repererunt (388), uidelicet multa uasa áurea et argéntea, et ues-

(378) S.: illico.

(379) S. : ellisum.

(380) S.: perhenptis.

(381) S. I.: milla.

(382) Añadido cu I. de letra más moderna.

(383) S.: vero.

(384) S. : quosdam uero.

(385) S.: Murom.

(386) S.: Guillelmi.

(387) I.: itineri.

(388) I.: receperunt.

n-A'^'A

(22 1 j GESTAS DEL CID CAMPEADOR 67

tes (389) preciosas, |j mulos et equos, palafredos, lanceas, loricas, i scuta et omnia bona quecumque acceperunt, cuneta integra et salua fide bona Roderico presentauerunt atque contulerunt.

Comes autem Berengarius, uidens et cognoscens se a Deo uer- beratum et coníusum et in manu Roderici captum, humilis mise- 5 ricordiam ei petens, ante Kodericum (390) in suo tentorio seden- tem (391) peruenit, eique indulgentiam multa prece expetijt. Ro- dericus autem eum benigne recipere noluit, ñeque iuxta eum in tentorio suo sedere permisit, sed foris extra (392) tentoria (393) eum custodiri a militibus (394) suis (395) iussit; victualia quip- 10 pe (396) sibi largiter ibidem dari sollicite (397) precepit; tándem uero (398) libcrum ad terram reuerti sibi (399) concessit. At ubi Rodericus sui corporis sanitatem post paucos dies recepit, eum domno Berengario et Giraldo Alaman (4C>Oj, quatcnus ob redemp- tioneni suam .lxxx. milia marcos (401) de auro Ualentie sibi 15 darent, pactum instituit. Ceteri omnes captiui ad libitum Rode- rici pro sua redemptione innumerabiles peccunias (402), iam sub numero certo significatas, se sibi daturos, obligauerunt ac pro- mise [runt] (403). Mox ad propria reuertuntur, et inde tándem auri et argenti maximam copiam et filios et parentes, pro re- 20 demptione (404) iam instituta, doñee eam persoluerent, in pig- nore uolentes secum afferentes, ad Rodericum, eum his qui secum

(389) S. : vestes.

(390) I. S.: Roderici.

(391) S : in suo temptorio sedentem. I.: in suo tentorio sedentis.

(392) S. omite: noluit, ñeque iu.xta eum in tentorio suo sedere per- misit, sed foris extra.

(393) S.: temptoria.

(394) S.: a militibus custodiri,

(395) S. omite: suis.

(396) S. omite: quippe.

(397) S.: solicite.

(398) S. : vero.

(399) S.: sibi reuerti.

(400) S. : Guiraldo Alamam.

(401) I.: marcas.

(402) S.: pecunias.

(403) S.: proraiserunt. I.; promise sunt.

(404) I.: redemptionem.

68 GESTAS DEI. CID CAMPEADOR (222)

ducebant, festinatione non pigra remeauerunt, sibique omnia i danda et complenda in sua posita presentía se proculdubio dixe- runt. Cum itaque Rodericus hec uideret, habito apud se suo consilio (405), pietatis intuitu motus, non solum eos ad terram suam Jiberos adire (406) permisit, uerum etiam (407) omnem 5 redemptionem e¡(u)sdem (408) dimisit. lili autem ob tantam misericordiam ab eo habitam, eius nobilitati et pietati gratias deuotissime referentes et sibi seruire promittentes, cum ómnibus rebus suis et cum ingenti honore ad terram suaní gaudentes sunt reuersi. 10

XI. Rodericus autem peruenit in partes Cesarauguste ad locum qui dicitur Salarca, moratusque est ibi quasi duobus men- sibus. Egressus autem inde uenit ad Darocam (409), vbi sane multis est diebus [moratus] (410). Erat ibi nimia (411) cibario- rum (412) copia et peccorum habundantia^ in quo loco graui 15 quidem morbo Rodericus infirniatus est. Tune Rodericus ad Fol. 87 r. Almuzahen regem || Cesarauguste (413) quosdam milites cum lit- teris suis misit, qui eum(4l4) Cesara [u]gustam inuenerunt, eique litteras quas portabant contulerunt. In qua nimirum urbe (415) comitem Berengarium cum militibus suis nobilibus, una cum pre- 20 fato (416) rege sedente, inuenerunt. Cum itaque comes nuntios istos (417) Roderici esse et mil[¡t]es sciret, eosdem (4 1 8) ad se uenire permisit, continuo mandauit, et huiusmodi nuntiationera ad Rodericum ferendam eis diligenter comisit. Quibus sic ait:

{405) S. : consilio suo.

(406) 1.: abire.

(407) S.: et.

(408) S. : eisdem.

(409) S. : uenit Daroca. I.: uenit de Daroca.

(410) Moratus esiá añadido en /., de letra más moderna.

(411) I. S. : nimium.

(412) I. S. : cibarie.

(413) I.: Cesaraugusta.

(414) S. : qui cum eo,

(415) S. I.: urbem.

(416) S.: prefacto.

(417) í>»í//¿; istos. ,

(418) S. : eodem.

^

(223) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 69

«Rodericum meum amicum ex parte mea nimium salutate, eius- i que me nerum uelle esse amicum et in cunctis necessitatibus suis coadiutorem, proculdubio eidem narrare non desista [ti] s.» Quo audito, ad Rodericum iam conualentem et sanum prefati (419) nuntij deportauerunt (420), et comitis legationem eidem seriatim 5 diligenter [retulerunt] (421). Rodericus uero, audita pro nichilo habens, suum amicum esse et cum illo pacem habere se omnino negauit. Cui sui milites et primates dixerunt: «Quid est hoc? Quid mali unquam (422) fecit tibi comes Berengarius, quod tu non uis pacem habere cum illo? Ipsum quidem douictum ac 10 superatum, uinctum atque (423) captum in manu tua potenciali- ter tenuisti, omnesque suas gazas et diuitias eidem uiriliter abs- tulisti, et non uis pacem cum ¡lio? Xon enim ipsum tu ro- gas (424), sed ille te rogat quod tecum pacem habeat. » Militum itaque nobilium suorum consilio demum adquieuit (425), et cum 15 eo pacem habiturum se omnino promisit. Nuntij uero ad Cesar- augustam continuo reuertentes, Rodericum suum uelle (426) esse amicum et cum eo pacem habiturum, comiti Berengario et suis nobilibus diligenter retulerunt. Quo audito, comes et sui nimium gauisi sunt. Tune comes, egressus de Cesaraugusta, ad 20 Rodericum et ad sua castra statim uenit, ibique amicitia et pax Ínter utrumque amicabiliter instituía dinoscitur. Comes autem Yspanic partem quandam suo imperio subditam (427) in (428) protectione (429) et in manu Roderici tune posuit; pariter itaque ambo ad loca marítima sibi próxima ilico descenderunt. Roderi- 25 cus quippe (430) metatus est castra sua in Burriana ; Berengarius

(419)

S.: prefacti.

(420)

S. I.: depredauerunt.

(421)

Añadido al margen de M.

(422)

S.: iSumquam.

(423J

S. omiie: atque.

(424)

S.: tu rogas ipsum.

(425)

S.: acquieuit.

(426)

S.: uelet.

(427)

S.: subitam.

(428)

S. omite: in.

(429)

S. : protectionem.

(430) S. : itaque.

70 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (224)

autem recedens a Roderico transiuit Albernium Ibri, et in ter- i ram suam est regressus. Rodericus uero moratus ost ¡n Burriana Fol. 87 V. in partibus Ualentie ; siiper OpuIInni (431) H uero Pascha T)omi- ni celebran i t.

Tune nimiruní Liric, castrum Ualentie uicinum, cum suo exer- 5 citu (432) obsedit ibique militibus suis stipendia largissima distri- buit. Ouo in loco regine regis Aldefonsi (433) uxoris et amico- rum suorum littere ad eum pertulerunt, que significauerunt ei regem Aldefonsum contra sarracenos iré et cum eisdem bellum inire'^omnino uelle, atque disposuit proculdubio habuisse. Jam 10 enim Granatam et omnes fines eius sarraceni ceperant. Hec nimium erat causa quare rex contra sarracenos pugnare ibat. Per litteras namque istas consuluerunt ei amici eius, quod, remota omni occasione, sub ueloci cursu ad regem [contra] (434) sar- racenos cum exercitu suo iam pergentem iret, et in bello illo una 15 cum rege esset, et cum omni exercitu suo regis exercitui illum adiuuando se insereret, et sic regis (435) gratiam et amorem pro- culdubio statim recuperaret. Amicorum itaque suorum consilio obtemperans, Lirie castrum ab eo tam bello quam fame et siti undique ualde coactum et fere iam in redendo se funditus credi- 20 tum ¡Uico reliquit (436), et cum omni exercitu suo per longa itinera ad regem continuo perrexit. Regem uero (437) in parti- bus Cordoue (438), in loco qui dicitur [Martos?] (439) inuenit, Rex autem audiens quod Rodericus ueniret, statim exiuit ei obuiam, et in pace nimiumque honorifice eum recepit. Ambo 25 itaque pariter prope (440) ciuitatem Granatam uenerunt. Rex

(431) S. : Cepulam.

(432) S. : suo exercitu suo.

(433) S.: Alfonsi.

(434) Añadido al margen de M.

(435) S. omite: regis.

(436) S. L: ilico reliquid.

(437) S.: vero.

(438) S. : Cordube.

(4 3 9) Añadido por Risco .

(440) S. omite: prope.

eASI

(225) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 7 1

uero per montana loca, in loco (441) qui dicitur Libriella, omnia i sua tentoria figi atque locari iussit. Rodericus autem per plani- tiem, in loco qui erat ante castra regis ad euitanda (442) et uigi- landa regia castra sua fixit tentoria, qvod autem regi ualde dis- plicuit. Tune rex ductus inuidia ait suis: «Videte et considérate 5 quaiem ¡niuriam et quale dedecus nobis Rodericus infert! Hodie quidem post nos ex longo itinere quasi fessus et fatigatus uenit; modo uero nos precedit et ante nos tentoria sua fixit.» Omnes fere sui inuidia tacti (443) uerum dixisse regi pariter responde- runt, et Rodericum de audacter nimia presumptione (444), sibi 10 in ómnibus inuidentes, coram rege illum uituperauerunt (445). Fol. 88 r. Rex autem in eodem Inco .vi. pcrmansit || diebus. Juzeph (446) uero, rex moabitarum et sarracenorum , regem Aldefonsum ex- pectare et cum eo pugnare non audens, eiusdem regis pauore perterritus, una cum exercitu suo fugijt, et a partibus illi[s] 15 clam (447) recessit. Cum itaque rex Aldefonsus luzeph (448) regem sarracenorum eius pauore fugisse et a partibus clam reces- sisse certa ueritate cognosceret, ad Toletum reuerti statim man- dauit.

At (449) Toletum itaque rediens, usque ad castrum quod dici- 20 tur (450) Ubeda, quod est super alueum de .Alcheuir, peruenit. Rodericus uero iuxta eundem alueum castra sua figi atque statui sui (451) precepit. Ibidem rex iratis et non blandis uerbis Rode- ricum aspere tr^didit; multis quidem et uarijs causis sed non ueris eum redarguit. Adeo sane contra illum vehementer (452) 25

(441) S. omite: m loco.

(442) I. S.: et euitandam.

(443) I. S.: tanti.

(444) I.: presumptionem.

(445) S. : coram regem illum vituperauerunt.

(446) S. : Juzep.

(447) I.: lili scalam. S. : illis scalam.

(448) S.: luzep.

(449) S.: Ad.

(450) I.: quidicitur.— .S.: quod dicuntur-

(451) S.: suis.

(452) S. : eum uehementer.

72

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

(226)

motus et accensus est ira (453), quod illum capere decreuit ac i uoluit. Quod Rodericus perpendens et plenarie signis certis cog- noscens, omnia regís uerborum conuitia pacienter sustinuit. In eadem ¡taque superueniente nocte a rege, non sine pauore, Ro- dericus recessit et ad sua castra (454) statim redijt. Plures uero 5 militum suorum tune Rodericum reliquerunt et ad castra regís se transtulerunt; derelicto itaque Roderico domino suo, regis serui- tio se contulerunt.

Rex autem a Roderico aliquantis litigiosis se de iniuria a rege sibi illata excusando exacerbatus (455) ^t a furore nimio illatus, 10 ad Toletum cum exercitu suo regreditur. Rodericus uero mo- les] tus] (456) nimiumque mestus, non módico itineris labore in partes Ualentie protinus (457) secessit; multis quidem diebus ibidem permansit. Quo in loco quodam (458) castrum, quod (459) dicitur Pennacatel, quod sarraceni funditus destruxerant, multis 15 et firmis edificiorum (460) munitionibus rehedificauit (461), at- que muro inexpugnabili undique cinxit, firmiterque illud cons- truxit. Tam militum quam peditum multitudine ómnibus armo- rum generibus sufficienter munitum, prefatum (462) castrum tándem nimium muniuit (463); pañis etiam et uini et carnis copia 20 illud copióse repleuit (464). Egrediens igitur inde ad Ualentiam descendit; deinde uero ad Morellam, ubi (465) non multis mora- tus est diebus, descendit ibique diem natalis Domini sollempni- ter (466) celebrauit. Hoc autem in loco ad eum quidam homo

(453) S.: et ascensus est intra.

(454) S.: ad castra sua.

(455) S.: exarcerbatus. I.: exarcebatus.

(456) S. : molestus.

(457) S.: ilico.

(458) I.: quendam.

(459) I.: qui.

(460) S. omite: edificiorum.

(461) S. : rehedificatum.

(462) S.: prefaclum.

(463) S. omite: muniuit.

(464) S. : compleuit.

(465) S.: uir.

(466) S.: solempniter.

^¡ammm

(227) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 73

Fol. 88 V. uenit, |( qui castrum Borge uicinum Tutele sibi furto penitus daré i promisit. [Ijnito itaque consilio, contra castrum Borge cuna gente sua statim iré cepit (467), et ecce súbito Almuzahen regis Cesar- auguste nuntius ad eum ucnit, qui Almuzahen (468) a rege Sanc- tio (469) aragonensium esse ualde (470) coactum et opressum 5 eidem nuntiauit. Postquam nuntius iste a Roderico recessit, Ro- dericus nocte iuxta Cesaraugustam occulte non (471) paucis peruenit, ibique utique hominem qui ei Borge (472) castrum dandum promisit, fuisse omnino menti[t|um (473) probauit. Verumptamen ad castra rediré noluit, sed in loco eodem in quo 10 erat permansit; quo (474) maiores et meliores Cesaraugusta- ne (475) Hfbis ciues ad eum ucnerunt. Illum nimirum, ut cum rege suo amorem et amiciciam et pacem habere uellet, multis obsecrationibus efflagitauerunt (476). Factum est autem, quod Almuzahen et Rodericus uiderunt se ad inuicem, et firmauerunt 15 Ínter se firmissimam pacem.

Tune autem Rodericus iam cum exercitu suo ad Cesaraugus- tam peruenit, ibique alueum transiuit, atque castra sua in loco qui dicitur Fraga fixit. Quo audito, rex Sanctias Í477) aragonen- sis una cum filio suo Petro rege(m) inmensum exercitum congre- 20 gari precepit. Congrégate itaque exercitu, tentoria sua in loco qui dicitur Gorreia figere protinus iussit. Rex autem et filius eius tune miserunt ad Rodericum legatos pacificos, amoris et pacis legationem ferentes. Quo audito et cognito, Rodericus eos hono- rifice et hylari uultu eos (478) recepit, et cum (eos) (479) rege(m) 25

(467) S.: precepit.

(468.) S. omite: regisCesarauguste nuntius adeum uenit, qui Almuzahen.

(469) S. : Sánelo.

(470) I. S. : uelle. Laenmiendaes de Risco.

(471) S. : cum.

(472) S.: Borege.

(473) S. : mentitum.

(474) S. : quo audito.

(475) I.: Cesaraugustam.

(476) S. : eflagitarent.

(477) S. : Sancius.

(478) S. : ylari uultu {omitiendo: eos).

(479) S.: eis.

74

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

(228)

Sanctio (480) et cum (481) filio eius pacem et amorem omnino i se uelle habcre eisdem respondit. Suos quoque nuntios, qui hec uerba pacem significantia regi et filio eius narrarcnt, eis continuo direxit. Rex autem Sanctius (482) et filius eius et Rodericus, uidentes se insimul, et amorem et pacem inter se habendam indis- 5 solubili (483) laqueo firmissime instituerunt. Roderici quoque amore et prece, (et) Sanctius (484) rex cum Almuzahen pacem confirmauit; pacificatus est itaque cum eo amicabiliter, Roderico mediante et operante. Hoc autem peracto, ad lerram suam Sanc- tius (485) rex continuo (486) redijt. Rodericus uero in Cesarau- 10 gusta apud regem Almuzahen in máximo honore diebus perman- sit non paucis. Fol. 89 r. XII. li Egressus tándem de Cesaraugusta, cum máximo (487) et innumerabili exercitu intrauit térras de Calagurra et de Nage- ra, qui erant in regno regis Aldefonsi (488) et sub eiusdem im- 15 perio. Tune autem (489) uiriliter debellando et Aluerith et Lu- cronium cepit. Ingentem nimirum atque mestabilem (490) et ualde lacrimabilem predam, et dirum et (49 1) impium atque uastum inremediabili (492) flamm.a incendium per omnes térras illas seuissime (493) et inmisericorditer fecit. Dirá itaque impia 20 depredatione omnem terram prefatam deuastauit et destruxit, eiusque diujtijs et peccunijs (494) atque ómnibus eius spolijs eam omnino denudauit, et penes se cuneta habuit. Egrediens itaque

(480:

s.

: Sancio.

(48 r

s.

omite: cum.

(482^

s.

: Santius.

Í48.V

I.

S.: indissonubili

(484'

s.

. Sancius.

(485:

s.

: Sancius.

(486^

s.

: continua.

(487

I.:

máxima.

(488;

S.

: Alfonsi.

(489]

S.

omite: autem.

(490'

S.

; ineffabilem.

(491^

S.

: atque.

(492

) s.

: inremidiabili.

(493

) I-

S.: seuissimas.

(494

s.

: pecunijs.

wáá

(229) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 75

de loco illo, cum ingenti militia peruenit ad castrum (495) (qui) i [quod] dicitur Alfarum, quod uiriliter debellauit et illico (496) ce- pit. Quo in loco Garsia Ordoniz et omnium parentum suorum nun- tij ad eum uenerunt, qui ex parte comitis et omnium parentum suorum, ut ibidem .vii. diebus et (497) non amplius expectaret, 5 [e]idem retulerunt; si uero id ageret, comes cum parentibus suis cum eo pugnare proculdubio non dubitaret. üuibus et comitem et omnes parentes suos .vii. diebus eidem expectare, et cum eisdem libenter (498) pugnare , uultu ylari respondit. Comes autem Garsias Ordoniz (499) congregauit (500) omnes parentes 10 suos et potentes, potestates et principes, qui dominabantur omni terre illi qui est ab urbe que dicitur Zamora usque in Panpilo- nam (501)- Congrégalo itaque inmenso et innumcrabili militum et peditum exercitu, supradictus comes una cum eadem gentium multitudine usque ad locum qui dicitur Aluerith peruenit. Vltra 15 itaque iré et cum Roderico bellum inire nimium pauens et for- midans, ex loco isto ad terram suam una cum exercitu suo ex- territus incunctant [er] (502) remeauit. Rodericus autem usque in die .vii. presignata ibidem eos tanquam lapis immobilis (503) robusto animo gaudenter expectauit. Tune autem certa sibi 20 relatum est narratione, quod comes et uniuersi qui cum illo erant, a promisso se subtrahentes bello et cum illo (504) pugnare Fol. 89 V. pauentes, iam repatriauerant seseque disperserant, necnon et || Aluerith sine milite desertum et uacuum reliquerant. Calagurre namque et omni regione quam Rodericus depredatus fuerat, per 25 manum regis Aldefonsi Garsias comes Roderici inimicus tune dominabatur. Propter comitis inimicitiam et propter eius dede-

(495) I. S. : castra.

(496) S. I.: ilico.

(497) S.: ut.

(4981 S. : eisdem expectare et cum eisdem libenter.

(499) S. Ordonit.

(500) I.: congregatum.

(501) S. : Pampilona.

(502) S. : incunctanter.

(503) S. : tanquam lapis iomobilis.

''504) S. omite: erant, a promisso se subtrahentes bello et cum illo.

76 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (íjo)

CUS, prefatam (505) terram Rodericus flamma ignis incendit, i eamque (506) fere destruxit atque deuastauit, Rodericus autém audiens, ut dictum est, quod eius pauorc comes cum gente sua (507) ¡am repatriauerat, et Aluerith sine milite desertum reliquerat (508), egressus cum exercitu suo (509) de Alfaro ad 5 Cesaraugustam peruenit; ibidem uero multis diebus inmenso honore permansit, omnesque (510) terre illius uindemias, que non erant subdita imperio Almuzahen, ad opus suum collegit atque uindemiauit.

Egressus autcm cum exercitu suo de Cesaraugusta, cepit iter 'o arripere ad Ualentiam; et dum iter ageret, ei quidam nuntius occurrit, qui barbaras sarracenorum gentes ad orientales partes peruenisse casque seuissime deuastasse, et etiam usque ad Ualen- tiam accessisse, necnon eandem iam (511) obtinuisse, idem seriatim retulit; quod deterius est, Alcadir regis Ualentie tradi- '5 tione omnes homines Ualentie ille barbare gentes interfecerunt, et (512) huiusmodi malum peractum peregerunt, ¡psique tándem indicauit. Rodericus autem hoc audiens, celeri cursu ad opidum CepuUe peruenit eumque statim obsedit. N¡s[i] uero tam cito uenisset, ille barbare gentes Yspaniam totam (5 1 3) usque ad 20 Cesaraugustam et Leridam iam preoccupassent atque omnino obtinuissent. Castrum quidem CepuUe undique fortiter debel- latum (514) tune continuo cepit; \'illam (5 1 5) uero in eodem populauit et construxit, eamque munitionibus et fortissimis tur- ribus circumcinxit atque muniuit, ad cuius nimirum popula- 25 tionem ex circumstantibus uillis plures gentes uenerunt et in

(505) S. : prefactam.

(506) S. : eanque. Í507) S. oviiíe: sua.

(508) S. omite aquí: desertum reliquerat.

(509) S. añade: desertum reliquerat

(510) I.: omnisque.

(511) S. omite: iam.

(512) S. omite: et.

(513) S.: Yspanie totum. I.: Yspanie totam.

(514) S. : debellatum íortiter.

(515) S.: villa.

(331) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 7;/

eadem habitauerunt. Horaines ergo Ualentie qui de morte euase- i rant (516), erant (517) subditi illis barbaris qui dicebantur moa- Fol. 90 r. bite, et sub eorum imperio se habebant, et apud illos mistice || manebant. Mense autem iulio, cum mes [s] es sunt coUigende, Rodericus fixit castra sua iuxta Ualentiam. Messes quidem il- 5 lorum cum equis cepit comedere, eorumque domus (5 1 8) forin- secas destruere. Cum autem Ualentie habitatores hoc (519) pers- picerent, ad illum legatos ilico miserunt, eum rogantes nimium- que exorantes, quatinus eis paciñcus esset et moabitas una cum eis habitare permitteret (520j. Ule uero nullo modo eis pacificum 10 se esse permisit, nisi moabitas a se disiungerent et ab urbe eos omnino e[i]icerent; quod utique illi faceré noluerunt, sed se in urbe incluserunt. Ule uero quandam Ualentie partem, que dicitur Uilla Xoua, adeo fortissime debellauit quousque eam cepit, ómni- bus diuitijs, et peccunijs (521) quas in ea (522) inuenit eam fundi- 15 tus expoliauit. Interim autem alteram urbis (523) partem, que appellatur Alcudia (524), debellauit et cepit. Homines uero qui in loco huius partís habitabant, submiserunt se et subiugauerunt se continuo sub dominio et imperio suo. Ule autem iam sibi (525) subiugatos in domibus suis et in loco suo cum ómnibus rebus 20 suis liberos in pace restituit. Ceteri autem homines urbis Ualen- tie habitatores hoc perspicientes, ualde conterriti (526) sunt; moa- bitas uero statim et secundum statutum Roderici mandatum ab urbe sua expulerunt, et sub eiusdem imperio se subiugauerunt. Ipse uero usque ad Deniam liberos et pacíficos manere et quietos 25 uiuere permisit.

ÍSI6)

I.

: euadant.

(SI7)

S.

: omite: erant.

(518)

s.

domos.

(5 «9)

A-

-D. omite: hoc.

(520)

S.

: permiteret.

(520

s.

: pecunijs.

(522)

s.

omite: in ea.

(523)

I.:

urbem.

(524)

Ij/S.: Alcandía.

(525)

S.

: sibi iam. ,

(526)

s.

: perterriti.

78

GESTAS DEL CID CAMPEADOR

(232)

Juzeph autem paulo ante sibi litteras di[rejxerat (52/), in qui- i bus, quod nuUo modo Ualentie terram intrare auderet, omnino mandauerat. Quo audito, Rodericus iratus ualde uidetur. Flam- [m]ea (528) itaque accensus ira, njmium eum spreuit et uer- ba (529) illusionum eidem (530) direxit, necnon ad omnes potes- 5 tates et duces Yspaniarum litteras suas misit, in quibus, quod luzeph eius pauore mare transiré, ad Ualentiam uenire non aude- bat, eisdeni signiñcantia. Quod autem luzeph audiens, inmensum et innumerabilem exercitum congregari ilico mandauit, illumque transfretare (53 l) sine dilatione denique sollicitus (532) precepit. 10 Interea uero Rodericus hominibus in Ualentia habitantibus dulcí Fol. 90 V. parábola hoc || ait: «Homines Ualentie, usque ad mensem augus- tum spatium et indutias uobis libenter dabo. Si uero interim luzeph uenerit et uobis succurrerit, et me de istis terris uictum eiecerit, et de meo imperio uos liberauerit, seruite illi et estote 15 sub imperio eius. Si autem hoc faceré non ualuerit, seruite mihi et estote mei. » Sermo quidem iste ómnibus Ualentie hominibus placuit. Ad luzeph et ad omnes Yspaniarum duces quicumque erant sub imperio luzeph, litteras suas continuo miserunt, in quibus, ut cum inmenso exercitu (533) ad Ualentiam uenirent et 20 de manu Roderici et de eius imperio eosdem liberarent (534)> eis notificauerunt; quod si facerent (535) usque ad mensem (536) augustum, noUent (53/) Roderici penitus imperio parere sibique in ómnibus seruire eos, proculdubio utique scirent.

Interea Rodericus Ualentiam in pace liberam dimisit (53^), et 25

(527)

S.

: direxerat.

(528)

S.

Flamea.

(529)

I.

S.: uerbis.

(530)

I.

eindem.

(531)

s.

: transfetare.

(532)

s.

: solicitus.

(533)

s.

: exercito.

(S34)

s.

liberarentur

(535)

s.

faceré.

(536)

I.

mensum.

(537)

s.

: nolent.

(538)

s.

dimissit.

mm

«■

(233) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 79

ad Pinnacatel Í539) cum exercitu suo peruenit, et usque ad Bel- i liena omnena terram et prouintiam circumquaque (540) habitan- tem depredatus est. Multos quidem captiuos multaque spolia et copiam cibarie ibidem cepit. Que auteni omnia in Pinnacatel (541) cuneta misit, ibique eam (542) cum máxima preda reliquid, et ad 5 partes Ualentie statim ingressus est. Egrcssus autem inde, ascen- dit et peruenit in térras de Albarrazin (543), qui ei (544) menti- tus fuerat in siio tributo. Depredatus itaque omnem terram illam, omnem uero cibariam quam ibi inuenit, in Cepullam totam mit- ti (545) iussit. Ipse autem inter[im] (54^) ad Cepullam cum 10 preda (547) máxima regressus est.

Transacto igitur mense augusto, ualentie habitatores audierunt relatione uera, quod moabite cum ingenti exercitu luzeph (548) in auxilium eorum ad succurrendum et liberandum de dominio (do- mino) Roderici proculdubio ueniebant. Jlicoa pacto quod cum Ro- 15 derico instituerant se subtraxerunt, eique rebelles ac aduersarios pacti fidem (549) male seruantes ómnibus modis se constituerunt; quod autem Rodericus plenarie cognoscens, Ualentiam iterum omni animositate obsedit, eam forti et robustissimo prelio undi- que expugnauit. 20

Fames autem ualida el non módica in urbe || facta omnino esse dinoscitur. Interea igitur exercitus moabitarum , eis ad suc- currendum sceleri cursu perueniens, ad Ualentiam se appro- piauit. At cum Roderico bellum comitere non audens, eius pauo- re perterritüs et minis pauens, nocte per umbras fugijt et sic ad 25 regiones suas confusus remeauit. Rodericus autem non módico

(539)

I.

S.: Puniacatel.

(540)

S.

: cncunquaque.

(541)

s.

: Pinniacatel.

(542)

s.

: ea.

^543)

s.

: in térras Albarazin.

(544)

s.

omite: ei.

(545)

S.:

: micti.

(546)

S.

omite: interim.

(547)

I.

: predam.

(548)

s.

: luzep. I.: luzepf.

(549)

s.

: fide.

.-#***"«■

¿o GESTAS DEL CID CAMPEADOR (234)

tempore Ualentiam sólito more tbrtius ac robustius ex omni i parte debellauit, eamque expugnatam tándem gladio uiriÜter cepit, captamque continuo depredatus est (550)- Jnuenit et ad- quisiuit (551) utique in ea multas et innumerabiles peccunias, copiam uidelicet (552) auri et argenti ¡nmensam et numero peni- 5 tus carentem, monilia pretiosa, gem[m]as multo auro decoratas, varia et diuersa ornamenta, vestes siricas (553) precioso (554) auro deauratas. Tantam igitur et tam preciosissimam in urbe hac adquisiuit (555) peccuniam, quod ipse et uniuersi sui facti sunt diuites et locupletes ultra quam dici potest. 10

Juzeph autem moabitarum rex (556), audiens quod Ualentia a Roderico nimia belli animositate iam esset capta ac depredata, iratus ac mestus factus est uehementer. Habito itaque cum suis consilio, ducem super Yspaniam de genere suo, sororis sue filium, nomine Mahumath(557) constituit; quem cum infinita multitudine 15 barbarorum et moabitarum atque hysmaelitarum (55^) per om- nem Yspaniam habitantium, Ualentiam obsidere et Rodericum captum et ferréis uinculis uinctum ad illum perducere misit. Hij itaque uenientes in loco qui dicitur Quarto, ab urbe Ualen- tia (559) .iiii"''. miliarios habenti, castra sua fixerunt. Omnis ergo 20 regio illa que (560) circumquaque habitabat, cum cibaria (561) et cum epulis et escis sibi necessarijs (562) continuo ad eos per- uenit, et uictualia eisdem partem contulit partemque (5^3) uen- didit. Numerus autem illorum erat quasi. c. l. milia militum,

(550) S. : 07nite: est.

(551) S. : Inuenit acquisiuit.

(552) S. : videlicet.

(553) S.: séricas.

(554) S.: preciosa.

(555) S. : acquisiuit.

(556) S. : rex moabitarum.

(557) S. : Mahumat.

(558) S. : ysraahelitarum.

(559) S. ; Ualentie.

(560) I.: qui.

(561) S. : cibariis.

(562) S. : neccessarijs. (^563) I.: partimque.

HM

(23S) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 8 I

tria (564) uero milia peditum. Mdens autem Rodericus tantam t et tam ¡nnumerabilem gentium multitudinem aduersus eum per- uenisse pugnaturam, non raro miratus est. Jnmanis iste moabi- Fol. 91 V. tarum exercitus || super Ualcntiam x. diebus et totideni noctibus

iacuit ac permansit, Cotídie nimirum girabant eam, multis et 5 diuersis uocum clamoribus ululantes atque uociferantes, rugltum non modicum emitientes, et tentoria Roderici et militum suorum et habitacula eorum frequenter sagittabant (565)) nimiumque eos bello instanti urgebant. Rodericus uero (566) sólita cordis ani- mositate se et suos uiriliter confortabat ac corroborabat, et Do- 10 minum Ihesum Christum, ut suis (56/) diuinum prcberet auxi- liiim, incensanter ac prece denota deprecabatur. Quadam (568) uero die, secundum solitum morem (569) ululando ac uociferando atque debellando, dum urbem circundarent et suis uiribus omni- no eam capere crederent, Rodericus inuincibilis bellator, in Do- 15 mino et in eiusdem clementia toto suo animo confidens, cum suis bene armatis, ad eos uociferando eosdemque uerbis minarum terrendo, audacter et uiriliter egressus (570) est. Jrruit itaque in eos, et cum eisdem bellum com[m]isit inmensum (57l)) diuina opitulante clementia, moabitas omnes deuicit (5/2); sic itaque 20 triumphum et uictoriam sibi a Deo collatam super eos habuit, Jpsi uero iam deuicti, dantes terga uersi sunt in fugam; multitudo uero illorum gladio ceciderunt. Alij autem cum proprijs uxoribus et liberis ad castra Roderici ducti sunt captiui. Cuneta quippe eorum castra atque tentoria acceperunt, in quibus innumerabiles 25 peccunias auri et argenti et uestium pretiosarum inuenerunt, atque (573) cunctis diuitijs ibidem repertis funditus expoliaue-

(564) Asi I. y S.; Risco y el corrector ms. enmendaron: triginta.

(565) S. : sagitabant. I.: frenuenter sagittabant.

(566) S. omiie: uero.

(567) Así I. y S. Risco enmendó: suum.

(568) S : Quodam(¡...!).

(569) S. : sólito more.

(570) S.: eggresus.

(571) S.: immensum.

(572) I. S.: deuincit.

(573) S. : eamque. I. : eaque. Risco enmetido: atque,

6

.;

[/ 82 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (236)

runt. Rodericus igitur et omnes sui tune sunt nimis ditati, et i multo auro et argento, et uestibus precio [si] ssimis, et equis et palafredis, ac mulis (574) seu diuersis arniorum generibus, et cibarie copia atque thesaurivS inenarrabilibus sufficienter repleti. Facta est autem huiusmodi uictoria jn era. m.^ c/ xxx.^ ii.^ 5

XIII. Post habitum h^iiuscemodi triumphum, cepit Rodericus

castrum quod (575) dicitur Olokabet; in quo equidem multum

thesaurum qui fuit regís Alcadir, inuenit, quem (57^) cum suis

bona fide diuisit. Tune autem alterum quoque (577) aecepit op-

Fol. 92 r. pidum || qui dicitur Serra. 10

Tune uero Sanetius (578) rex aragonensis bone memorie mor- I tuus est, qui quinquaginta et duobus uixit annis, et postea ad

Christum in pace perrexit, et sepultus est honorifice in monas- terio saneti lohannis de Pinna. Post cuius mortem, Petrus eius- dem filius in aragoncnsi regno rex est eleuatus. Vniuersi autem 15 regni eius principes insimul [sunt] eongregati. Tune dixerunt regi: «Maiestati tue, rex inclite, unanimiter supplicamus (579) quatenus (580) eonsilium nostrum audire digneris. Sanum nem- pe et utile tibi fore eonsilium credimus, cum Roderieo Campi docto amiciciam et amorem habere. Hoc nostri consilij (58 1 ) 20 unanimitas tibi proculdubio consulit. » Regi autem huius prinei- pum (582) suorum eonsilium nimis placuit, et ad Rodericum, ut cum illo se iungeret, nuntios suos (583) continuo direxit. Nuntij autem missi Roderieo dixerunt: «Dominus noster rex aragonen- sis nos ad te misit, ut te cum illo iungas et cum eo pacem et 25 amorem firmissimum (584) amieabiliter instituas; ad bellandos

(574) S. : milis. M'sco lee multis; pero, caso de hacer corrección, debería leerse: mulabus.

(575) Í-: qui-

(576) I. S. : (\\\\. Risco enmendó: ^Ví^vn. {Sli) S.: omite: quoque.

(578) S.: Sancius.

(579) S. : supplicamus unanimiter.

(580) S. : quatinus.

(581) I.: concilij.

(582) I.: principium.

(583) S. : omite: suos.

(584) S. : firmissimam.

^Otaíte

(237) OESTAS DEL CID CAMPEADOR 83

uero (585) inimicos uestros quod sitis unánimes, et ad inuicem i contra aduersarios nostros (586) penitus auxiliabiles. » Quod ual- de placuit Roderico, seque libenter hoc facturum eisdem respon- dit. Petrus autem rex ad maritima loca, ¡n loco qui dicitur Mons Ornes, pretinas descendit. Rodericus uero, egressus ab urbe Ua- 5 lentia, ad eum in Burriana peruenit; quo in loco inuicem seso uiderunt, et pacem inter se habendam firmissime firmauerunt, et ut se super omnes homines contra inimicos suos uicissim adiu- uarent, bono et sincero animo constituerunt. Quo facto, ad ter- ram suam rex statim redijt, regnumque suum sub bona manere 10 atque uiuere iusticia, legis soliditate disposuit et stabiiiuit. Rode- ricus uero ad Ualentiam repedauit.

Transacto itaque módico tempore, Petrus rex cum exercitu suo ad auxiliandum amico suo Roderico ad Ualentiam (587) uenit, quem máximo honore Rodericus recepit (588). Congregato 15 itaque exercitu suo, ambo pariter de Ualentia egredientes, ce- Fol. 92 V. perunt pergere ad Pinnacatel oppidum, ut ¡n eo cibaria || mitte- rent (589) et uictualibus sufficienter munirent. Cumque ad urbem Xatiuam appropinquarent, Mahumeth sobrinus luzeph (590) re- gis moabitarum et hysmaelitarum (591 ) cum inmenso exercitu, 20 uidelicet xxx.^ milia militum ómnibus armis bene munitorum, eisdem obujam exiuit, quatinus prelium cum eis (592) com[m]it- teret (593). Eodem autem die hysmaelite (594) et moabite bel- lum cum eis non co[m]miserunt, sed super montes qui ¡bidem erant ululantes et uociferantes tota die perstiterunt (595)- Petrus 25

(585) S.: vero.

(5S6) S. omite: quod sitis unánimes, et ad inuicem conüa aduersarios nostros.

(587) S.: Valenciam.

(588) S. : suscepit.

(589) S. : micterent.

(590) S.: luceph.

(591) S.: ysmahelitarum.

(592) S.: cum eis prelium.

(593) S. : comicteret.

(594) S.: hysmahelite.

(595) I. S. : persteteruüt.

84 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (^S^)

autem rex et Rodericus omnem cibariam, quamcunque ¡n regio- i ne illa inuenerunt, cum preda habita totam in oppido Pinnacatel uiriliter miserunt, sicque oppidum uictualibus copiosissime mu- nierunt. Egredientes inde uersus meridiem, ad maritima loca pariter (59^) descenderunt, et contra Beyren (597) castra sua 5 fixerunt. Altera uero die, Mahumeth cum moabitis et hysmaheli- tis (598) et cunctis gcntibus barbaris, uidelicet máxima et in- numerabili multitudine, contra regem et Rodericum bellum co[m]mittere se niuniuit. ]n eodem uero loco mons erat magnus, qui in lo[n]gitudinem quasi. xl. stadijs extensus uidebatur. Hoc 10 in monte erant castra sarracenorum; ex altera parte erat mare, in quo erat multitudo nauium hysmahelitarum et moabitarum, de quibus expugnabant christianos in arcu et sagittis (599)) ex montis itaque parte eos expugnabant cum ceteris armis. Quod cum christiani perspicerent (600), non mediocriter sunt exterrili «5 et ualde pauidi eífecti. Rodericus autem perspiciens eos tímidos atque expauescentes, statim super equum suum equitauit, et suis armis munitus (601), per exercitum christianorum ¡«ce- deré incohauit (602), eosque nimis confortando hec uerba ex- pressit: «Audite me, socij mei dilcctissimi et dulcissimi, estote 20 fortes in bello et potentes, et uiriliter confortamini; nullo modo formidetis, ñeque multitudinem illorum paueatis, quia hodie tradet eos Dominus Noster Ihesus Christus in manus nostras et in potestatem nostram. » Media autem die, rex et Rodericus cum omni exercitu christianorum irruerunt super eos, et fortibus 25 Fol. 93 r. armis et uiribus (603) robustis || debellauerunt eos. Tándem Dei clementia opitulante et operante, eosdem uiriliter deuicerunt atque fugauerunt; quídam illorum gladijs interfecti corruerunt,

(596) S. omite: pariter.

(597) S.: Berreo.

(598) S. : ysmaelitis.

(599) S.: sagitis.

(600) I.: perspecerent.

(601) I.: munitis.

(602) S. : inchoauit.

(603) S. : viribus.

(239) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 85

qaidam uero in alueum ceciderunt. Jnmensa (604) nimirum illorum i pars fugiendo ¡n mari est submersa et suñbcata. Deuictis itaque et interemptis sarracenis, cunctarum eorum substantiam uictores christiani depredati sunt. Vniuersa quoque eorum spolia, uideli- cet aurum et nrgentum, equos et muías et arma obtima et plores 5 diuitias, post habitara uictoriam sufficienter ibidera acceperunt, et de uictoria eisdem a Deo collata Deum tota mentís deuotione glorificauerunt.

Post habitum uero huiusmodi memorie conmendandum sem- perque laudandum triumphum, Petrus rex et Rodericus cura suo 10 exercitu Deum laudantes ad Ualentiam redierunt. Jn eadcm quippe urbe paucis dicbus permanserunt. Egredientes autem ambo inde (605), ad castrum Montem Ornes, (qui) [quod] erat rebellis regí et erat in territorio eius, pariter peruencrunt eumque continuo obsederunt, et obsessum atque uirilitcr debellatum ad 15 regís opus acceperunt. Ouo facto, in rcgnum suum rex ylaris(6o6) statim redijt. Rodericus uero reuersus est ad urbem suam Ua- lentiam.

XIV. Ouadam uero die, Rodericus egressus (607) est ab urbe explorare et inuestigare inímicos suos. Dum íter ageret, Alcayth 20 nomine Abulphatab, egressus de Xatiua, ingressus est in Murum Uetulum. Quod Rodericus comperiens, perrexit aduersus illum secutusque est eum, doñee inclusit eum in oppido quod dicitur Almenara. Oppídum autem obsedit, et tribus mensibus undique fortiter debellauit; quibus transactis, uirilíter cepit. Omnes autem 25 homines quos intus cepit, liberos abire in sua loca permisít. Al- tare et ecclesiam Domino in honore beatissime Uirginis Marie ibidem edifican precepit. His autem gratia Dci sic peractis, eum sua militia egreditur de (608) Almenara, dicens et fingens se uelle iré in Ualentiam, eum ille in corde suo secreto Murum Uetulum circumdare et debellare disposuisset; jnterim manibus

(604) S.: Immensa.

(605) S. : inde ambo.

(606) S. : ilaris.

(607) S.: regressus.

(608) S.: et.

86 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (240)

Fol. 93 V, ad celum extensis orauit ad Dominum, dicens || : « Deus eterne, i qui seis omnia antequam fiant, qucm nullum latet secretum, tu seis, Domine, quia Ualcntiam prius nollem (609) intrare, ante- quam Murum Uetuhim (610) obsidere et debellare, et debellatum in fortitudine gladij, tua potentia operante, obtinerem, et te 5 donante, iam adepto atque sub imperio nostro habito et possesso, ibidem tibi Deo uero missam te laudando (611) facerem celebra- re.» l'inita itaque huiuscemodi oratione, oppidum ]\Iuri Uetuli ilico obsedit, atque gladijs, sagittis, telis et omnium armorum generibus et machinamentis ex[pugnauit, et habitatores qui 10 ibi] (612) erant grauiter afflixit etcoegit, atque eisdem egressum a castello et ingressum ad castellum omnino prohibuit (613). Defensores autem castelli et habitatores, perspicientes se undique ¡npugnatos nimiumque afAus^tos et coactos , locuti sunt ad inui- cem: «Quid miseri faciemus? Rodericus iste tyrannus (614) in 15 castro isto nullo modo nobis uiuere uel habitare permittet; faciet etenim nobis (615), quod habitatoribus de Ualentia et de Alme- nara eidem resistere non ualentibus nuper fecit. V^ideamus ergo quid acturi simus (616). Jam enim nos et (617) uxores nostre et filij atque filie fame proculdubio moriemur; nullus quidem erit 20 qui de manibus suis nos eripere ualeat.» Quod cum cognitum esset, Rodericus fortius et instantius sólito more eos debellare inchoauit, eosque grauissime constrinxit. Cum igitur sentirent et uiderent se pósitos in tanta amaritudine, clamauerunt ad Rode- ricum dicentes: «Quare inters nobis tanta et tam importabilia 25 mala? Cur internéis nos et lancéis et sagittis (618) et gladijs?

(609) S. : uolenti.

(610) S. : Vetulum.

(611) I. : leudando.

(612) Añado estas cinco palabras^ para completar el sentido.

(613) S. : proibuit.

(614) S. : tirannus.

(615) S. : uobis.

(616) S.: simus acturi. ,

(617) S. omite: et.

(618) S. : Cur interficis nos a lancéis et sagitis I.: Cur interficií nos

et lancéis et sagittas

l^j^lgHII

Jg lll

(241) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 87

Mollifica et mitiga cor tuum, et miserere nostri. Tibi unanimiter i supplicamus, quatinus pietatis intuitu dierum aliquorum nobis indutias dones. Jnterea nuntios nostros ad regem et dóminos (619) nostros mittemus, quod nobis succurrere ueniant. Si uero nullus uenerit ad prcsignatum placitum, qui nos de manibus tuis libera- 5 re ualeat, erimus tui et seruiemus tibi. Scias sane uera ueritate, Fol. 94 r. quia oppidum Muri üetuli tanti || nominis et tante fame est in cognitione omnium gentium, quod illud tibi tam cito nullatenus dabimus. Prius utique quam sine indutijs nobis concessis detur, nos omncs prius mori ultro proculdubio scias. Nobis itaque om- 10 nibus interemptis, postea illud habere poteris. » Rodericus autem plañe perpendens quia nichil eis hoc ualeret, indutias .xxx. die- rum eisdem dedit. JUi autem miserunt interim (620) nuntios suos ad regem luzeph (621) et ad (622) moabitas et ad regem Alde- fonsum et ad Almuzahcn regem Cesara [u] guste et ad Albar- 15 razin (623) regem atque comitem barcinonensem, quatinus us- que .XXX. dies eis succurrere uenire omnino minirae desis- terent (624). Quod si faceré nollent, diebus .xxx. iam transactis, Roderico oppidum proculdubio darent et eidem (625) ulterius tanquam domino fideliter seruirent. Cum rex Aldefonsus uidis- 20 set ct audisset nuntios Muri Uetuli, sic eis respondit: «Vera cer- titudine mihi credatis quia uobis non succurram , quoniam malo quod Rodericus habeat oppidum Muri Uetuli, quam quilibet rex sarracenorum. » Nuntij autem hoc audito, sine uUo consilio ad propria sunt reuersi. Nuntijs uero qui ad Cesaraugustam missi 25 fuerant, Halmuzahem (626) huiusmodi dedit responsum: «Ite et quantum potueritis confortamini, et estote fortes eidem debellan- do resistentes, quia Rodericus [dure] (627) ceruicis est et pre-

(619) S. : ad dóminos.

(620) S. : interim miserunt.

(621) S. : luzep.

(622) S. : omite: ad.

(623) S. : Albarrazim.

(624) S. : desisteret.

(625) S. : Ídem.

(626) S.: Almuzahen.

(627) Añado este vocablo.

•'•^m

88 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (242)

liator Ibrtissimus et inuincibilis, et ideo ego cum eo prelium i co[m]mittere penitus pertimesco.» Xam paulo ante Rodericus ad eum nuntios miserat, dicens: «Scias utique, Almuzahen, quod si cum exercitu tuo contra me uenire temptaueris et mecum bellum commiseris (628), tu et nobiles tui aut mortui aut cap- 5 tiui de manibus meis nuUo modo euadetis. >: Sic uero Roderici pauore perterritus, non fuit ausus uenire. Rex autem Albarrazin nuntijs super hoc presentatis inquit (629): «Quantum plus potue- ritis, confortamini et resistite ei, quia ego non ualeo uobis suc- currere.» ^Nloabite autem nuntijs sibi missis dixerunt: «Si luzeph 10 rex noster uenire uoluerit, non omnes ¡bimus simul cum eo, et uobis libenter succurremus; sin autem, sine illo cum Roderico bellare minime audebimus, » Comes autem barcinonensis, qui Fol. 94 V. ab II eis inmensum acceperat tributum, nuntijs sibi missis ait:

«Scitote quia cum Roderico bellare non audeo, sed uadam citjus, 15 et circundabo (630) castrum suum quod dicitur Aurepensa, et dum ille ad me uenerit mecumque pugnare conatus fuerit, uos (631) interim ex alia parte cibariam (632) in uestrum caste- llum (633) sufficientem mittite (634).» Comes itaque, (et) [ut] pre- dixit, mox castellum obsedit. Quod audiens, Rodericus pro nichilo 20 penitus hoc habens, ád succurrendum castro suo iré renuit. Inte- rea uero quidam miles comiti super castellum iacenti ait: «Co- mes nobilissime, ueritate certissima audiui Rodericum contra te uenire tecumque bellum committere uelle.» Quo audito, re¡ ueri- tatem probare nolens (635), continuo de castro circundato re- 25 cessit, et Roderici pauore ad terram suam pauidus fugijt. Tran- sactis igitur .xxx. dierum indutijs, Rodericus barbaris qui intus in castello ^Nluri Uetuli erant, dixit: «Vt quid tardatis michi tra- dere oppidum?» Jlli autem sub dolo eidem sic responderunt:

(628)

s.

comise ris.

(629)

S.:

inquid.

(630)

S.:

circumdabo.

(631)

S.:

vos.

(632)

S.

cibaria.

(633)

S.

castrum.

(634)

S.:

suíficienter mictite.— I.: sufficiente mitite

(635)

S.

nollens.

IHÉihtliái^

(243) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 89

«Domine (636) : nuntij , quos direximus, nondum ad nos reuersi i sunt; quamobrem adhuc nobilitati tue unanimiter supplicamus, quatinus indutias aliquantulas nobis dones.» Cum igitur Rode- ricus dolo et fraude eos sibi loqui perpenderet, et propter aliquod spatium habendum eosdem sibi hoc fíete dicere plenius cognos- 5 ceret, ait eis: «Vt ómnibus pateathominibus quod nullum regum uestrorum timeo, adinuc .xij. dierum indutias uobis concedo, quatinus uenire et uobis succurrere nullam habeant excusatio- nem. Transactis itaque .xij. diebus, uobis in rei ueritate dico, quod si castrum protinus mihi non dederitis, quoscunque ues- 10 trum capere ucl habere potero, uiuos igne cremabo et gladio non sine tormentis trucidabo. » Venit itaque dies presignata, in qua eisdem qui intus erant in castro dixit Rodericus: «Cur tantas interponitis moras, et non traditis mihi castrum iam promis- sum?» Jlli responderunt: «ICcce Pascha uestrum, quod dicitur 15 Pentecostés (637)) iam proximum est; jn die Pasche trademus tibi omnino castrum; non enim reges nostri nobis succurrere uolunt. Tu autem cum tuis tucius ingredere illud, habetoque sc- Fol. 95 r. cundum || libitum tuum.» JUe uero ait ad eos: «Jn eadem sane

die Pentecostés (638) non ingrediar castellum, sed do uobis 20 adhuc indutias usque ad festum sancti lohannis. Jnterim accipite uxores uestras et liberos et familias atque omnem substantiam, et cum ómnibus (639) rebus uestris ite in pace, quocunque uo- lueritis. Euacuate itaque castrum, quod liberum sine impedi- mento mihi relinquatis. Ego autem, [diuina] (640) clementia ope- 25 rante, in natiuitate sancti lohannis Babtiste (641) intrabo cas- trum.» Sarraceni uero (642), propter tantum talemque miseratio- nis amorem, plures et denotas sibi retulerunt grates. Jn natale itaque sancti lohannis Babtiste, Rodericus ad intran-

(636) I.: Domini.

(637) S. : Penthecostes.

(638) S.: Penthecostes.

(639) S. omite: ómnibus.

(640) Diuina consta en S.

(641) S. omite: Babtiste.

(642) S.: vero.

90

GESTAS DEr, CID CAMPEADOR

r244)

dum castrum milites suos premisit, quibus castrum ascenderé ac i intrare omnino precepit. Jlli uero castrum continuo intrauerunt, et summitatem (643) castri iam obtinentes, Deo gratias exultan- tes retulerunt. Mox nimirum castrum ipse Rodericus ingrediens, in eo missam celebrare et munus oblationum offerre statim 5 deuota (644) mente iussit. Jbidem sancti lohannis ecclesiam miro construi opere fecit. Portas ciuitatis et (645) omnium murorum munitiones, et cuneta que intus in urbe et in castro erant, mili- tibus sollicite custodire precepit. Jn ipso autem castro, quamuis euacuato, multas inuenerunt diuitias. Muri Uetuli quidam habita- 10 tores sarraceni tune in urbe adhuc permanebant; post triduum uero capti oppidi Rodericus ait illis: «Nunc uobis ómnibus modis precipio, ut cuneta que in (646) eis hominibus abstulistis, et ea que contra me et ad meum dedecus et meum dampnum moha- bitas (647) contulistis, mihi reddatis; quod si faceré nolueritis, 15 uos in carcerem intrudi [faciam] (648), et uinculis ferréis diré illequeari (649) nequáquam dubitetis.» Jlli uero quesita reddere non ualentes (650), diuitijs suis omnino nudati et uinculis uincti, ad Ualentiam protinus Roderici mandato sunt directi.

XV. His itaque peractis uenit ipsimet (65 1) Ualentiam, et 20 in (652) domo sarracenorum quam illi mezquitam uocant, ec- clesiam sánete Marie Uirginis (653) ad honorem eiusdem Re- demptoris Nostri Genitricis miro et decoro opere construxit. Fol. 95 V. Calicem aureum .c. l. (654) ¡\ habentem (655) eidem ecclesie ob-

(643)

S.: siimitatem.

(644)

S. : deuoto.

(645)

P. omt'íe: et.

(646)

S.: ab.

(647)

S. : moabitis.

(648)

Faciam consta en S.

(649)

S.: illaqueari.

(650)

S. : ualentes.

(651)

S.: ipsemet.

(652)

S.: omite: in.

(653)

S. : Virginis.

(654)

Al margen de /., de letra del siglo XVJ: marchas

(655)

S.: habente.

._«BBAMaBa

jflinarGí utr IvU.i q.iV miníbají^ finc-fcavicx cic- tnaplju obtinuir crqó liüIic> x iiicot^ rcvtcui iuUí>iiTliia di íflíi "Diló 1 anictii' ñí'inou cfcnib'^ rcp:ct>íime cH". urq^ oío xxxuimt Catianí fuinnrc.pnioiufiinicciutvivtiir -cr fpifitaMi lccfriitTK''inf7iiií?hMmn iicitcrctiiT .*^cJ> qc» are faene j>.umtn¿i aniuir.ciiiía:iuqT/hi fab b;ciumtc i catiíníiui üitiítc. íhílo aioi cmcuur.iZMnit.iriruiba: fccfo LiiiciriciíHxn: tcar^uCí nit^fcaini Ivllo r»iinic4iitib*'tr(imipl)uin nolnlcobtiniiir.'inriqí ll^ aíicq wcuiítiit- fíur.Otnir :iar.íV.:ipiiC> iwlama rníxi.CT). c.LTvVi) niaifc uilior- _ _

ort'nioitnii .lurcíiiC' iiro:auí>tx:aiin uhiuo múiuitu i/rotniíii comictltii .ipiiz^ lUíca.nn imía;iiit>.i a'iinirir lUinC' cpciu nioztc .inc^ir.! (Xt> riimiarní qmiiipirtili*> in;lntni> OabiriUinr coii^ífroi^lto cicciatn no /iiODico fr Víilcnaini a^iitinao ucnaunr cíq? ce onmi jJiím' obleccnint". O0íél];inuí5>i). inern'ib*^ iiiiDiq^ ev|.Mi(|7Miieainr.2-?KP2 Jiít enít^mnto niliq^ ano aiDiiatn aini í r.iíini Añicnccfcíc unfcnjír piccrcr.crinfcliadin<nct'einec>ninieoiiibÍj7tu»riM/iiniiiíeic¿n rcr.e(íiii cíintíiti^ -^t* vccrcm alrcfonfntií pnnnc» r>iicic.iirci mi fcunvc piemti5 mtiutii ^nibuenícer .Qad Miv ito rer aini ejceía tufuo ihilena;! iidea aunij.Hiíniir-aiieni lIro^/V imCcvAZ^d ¡xca:^ oídlinr- cin^ /ii.ixinio> , ^

íXccql i íir £> I amctiú \:inutuú q aun ci cr.inr flicfírret í]i|p(iCHnír./ler .nitf/ntnTucV' nlCm oto vc^^tct-' qiu ohitc iivbcín tcJiacr t .ifinnarnir» ccFciit>crcrqut;l p^oníí ;i fno reif íio reíiíom iiuxlvitiir .Ulereen I .íll aiiii cc>2|t>,'e uin fin t akíil' rpunií? qnininc jctniíireuní fino vnincnL^xñUhinciu^f(:ai *io CAÍbzlliim reouxir.Cr/TveíTiv :UitT onniib^^ib lít'tv toditii inixui i(fnc acniiía eec p:cccpir.i aun hw oib^^colcními} iie/iir -^¿i aneen 1 ^iiítróni ¡no^tcv .iDnentizni eerpr» fíiíp: ninriiirtv/n obfcClam cenqninr^víf reíp^ eeccí7uni m¿i: ^'¿bcni qínni¿:. nTiun ituiiiciT iciin aim oW^amñitíW i ívMtmcciiiíCxrniinqm cutí aítrnúr»[a'0itvir.2O«n mitc 7V.n".'i ami nnlihli^^ lüfi/i coipiio einfo: A\ JD nioiuftaur fTincti ;rm cwiDianc kXtiilit ibiq^ ñ nioDiar» mniíK^ pJO a*> ¿lia inoaitoíO crnutit' hononñcc fqxlutir:^

Gesta Roderici Campidocti. (Folio 86 vuelto del códice de la colección Salazar, existente en la Real Academia de la Historia.)

(245) GESTAS DEL CID CAMPEADOR gl

tulit. Dedit quoque prefate (656) ecclesie duas [ajcitharas sérico i et auro textas pretiosissimas (657), quibus alias símiles in Ualen- tia nunquam fuisse perhibebant (658). Alissam in eadem ecclesia cum laudum modulationibus et suauissimis ac dulcissimis cantuum uocibus, deuotis mentibus unanimiter tune celebrauerunt, et 5 Redemptorem Nostrum Dominuní Ihesum Christum, cui est honor et gloria una cum Patre et Spiritu Sancto per omnia sécu- la seculorum amen, ibidem exultantibus animis laudauerunt.

Vniuersa autem bella que Rodericus cum socijs suis fecit et ex eis triumphum obtinuit, et quot uillas et uicos dextcra uali- 10 dissima cum gladijs et cunctis armorum generibus depredatus est atque omnino destruxit, seriatim narrare perlongum esse uideretur, et forsitan legentibus in fastidium (659) uerteretur. Sed quod nostre scientie paruitas ualuit, eiusdem gesta sub bre- uitate et certissima ueritate stilo (660) rudi exarauit. Dum autem 15 in hoc seculo uixit, semper de aduersarijs secum bello dimican- tibus triumphum nobilem obtinuit, et nunquam ab nliquo deuic- tus fuit. Obijt autem Rodericus apud Ualentiam in era m.^ c.^ xxxvii.* mense iulio.

Post mortem autem cius, uxor eiusdem cum máximo militum 20 et peditum comitatu (661) apud Ualentiam miseranda remansit. Jllius quidcm morte (662) audita, omnes sarraceni qui in partibus marinis habitabant, congregato exercitu non módico, super Ua- lentjam continuo uenerunt, eamque ex omni parte obsederunt, obsessamque .vii. mcnsibus undique expugnauerunt. \"xor autem 25 eius tanto talique uiro uiduata, cum in tanta afflictione (663) sese urgeri perspiceret et infelicitati sue remedium consolationis mi- nime reperiret, episcopum ciuitatis ad regem Aldefonsum proti-

(656) S. : prefacte.

(657) S.: preciossissimas.

(658) S.: perhibetur.

(659) S. : fanstidium.

(660) S.: stillo.

(66 i) S.: comictatu.

(662) I.: mortem.

(663) S. : aflictione.

92 GESTAS DEL CID CAMPEADOR ("246)

ñus direxit, ut ei miserande pietatis intuitu subueniret. Quo i audito, rex cum excrcitu suo Ualentiam ueloci cursu peruenit. Quem uxor Roderict miseranda pedes osculans eius máximo [gaudio] (664) recepit, et ut sibi et cunctis christianis qui cum ea Fol. 96 r. erant succurreret, supplicauit. || Rex autem inter suos nuUum om- 5 níno reperiens, qui in (665) ea[n]dem urbem teneret et a sarra- cenis defenderet, quia procul a suo regno remota uidebatur, uxo- rem Roderici cum corpore uiri sui, et cunctos christianos (666) qui tune aderant, cum suis diuitijs et substantijs, secum ad Cas- tellam reduxit. Egressis autem ómnibus ab urbe, totam urbem 10 igne cremari rex precepit, et cum his ómnibus Toletum perue- nit. Sarraceni autem, qui propter aduentum regis fugerant et ur- bem obsessam reliquerant, post regis recessum mox urbem {66"/) quamuis arsam intrauerunt, et eam cum ómnibus eius finibus habitauerunt, et nunquam eam ulterius perdiderunt. 15

Vxor autem Roderici, una cum militibus uiri sui, corpus eius- dem Roderici ad monasterium sancti Petri Caradigne detulit, ibique non modicis muneribus pro eius anima monasterio colla- tis honorifice sepeliuit.

VII

INVENTARIO DE NOMBRES PROPIOS, CITADOS EN LAS «GESTA"»

Adafir ó Adefir. Almodháfar, hermano del rey de Zaragoza Al- moktadir. (Páginas 196, IQ/).

Albofalac ó Albolfalac. Puede ser Abulfalac (el padre del re- dondo)^ según Malo de Molina (op. cit., pág. 38). (196, 197).

Alcadir., rex Ualentiae. lagia Alkaadir (m. en 1092). (203, 212, 230, 236).

(664) Añadido por Risco.

(665) vS. omite: injy dice: eandem.

(666) S. : cunctis christianis.

(667) S.: vrbem.

Xfr^ C/te.cuJí> m:^v¡r A>>ri4f-ií-r^ ^í^/íV^^*^.**^*-/ <>^.í«/»t^-r^^i^

/i^. c/^/^c^ ^íí^^rte^ «^*^^v.. cz^^^A^^^t^^ <fT^r,ie/' Oa»c^^^j:£^i^yt^ ^'^ ^-^^^ ^*a:Pu4 -yy^t^^t^ LaJrtrr^^z^, ^^n^rr^a^ ^P^^^^-et^ -/*«/ ^-»^rtí¿<, lA*^,^ f^¿í>H^M.f>v e^rrt^^»^^ z^.*íMt*^;^«^^ ¿fir^**^*^ <<=' '^''''^'^'^

/'/

Ct^^m- c^T

^»*í . (^rt^^'t^/ OUi'trM'^^-i/ y^yrtvtl'K^ ¿t^ Z'^^g^ /•'*í3*'»vv- tr^'J^ffi^ ZÁ'fye.

c-t-^

Gesta Roderici Campidocti.

(Página final de dicha obra, en el ms. de la colección del Prior de Meya, existente en la Real Academia de la Historia.)

kxISBRS^»

(247^ GESTAS DEL CID CAMPEADOR 93

Alcayth Abulphatab, Alcaid Abulfataj (Malo de Molina, pá- gina 141). (239).

Aldefonsus (VI) (I072-IIO9). Hijo de don Fernando I de Cas- tilla y de doña Sancha de León. (1 90, 191, 192, 193, 196,

197, 198, 201, 202, 203, 204, 205, 207, 213, 217, 218, 224, 228, 229, 241, 245).

Alfagit, 6 Alfagib. Almondzir, por sobrenombre Aljad'yeb (ministro). (193, 194, 195, 198, 199, 200, 211, 212, 213, 217, 218).

Almuctamau. Almutámin (m. en 1085). (193, 194, 195, 196,

198, 200).

Almuctamir^ rex Cesaraugustae. Almoktadir (m.enloSi). (193)-

Almuctaviit (^A.\m\x\.3.m\z), rex Sibillae, Almotamid. (I91, 192).

Almudafar, rex Granatae. (191).

Almutadir 6 Almuctadir. Véase Almuctamir.

Almuzahen^ rex Cesaraugustae. Ahmed Almostag'in. (201, 213,

214, 215, 217, 218, 222, 227, 228, 230, 241, 242). Anaya Suarij de Galletia. (200). Serenf¡;ar¡ns , comes barcinonensis. Berenguer Ramón II el

Fratricida (1076-1096). (193, 194, 196, 202, 212, 213, 214,

217, 219, 220, 221, 222, 223). Bermudus Flaynec, filius Flayni Calui. (189). Bernaldiis. (213, 220). Blasiiis Garsie, maiordomus regis. (200). Caluet. (200).

Dídacus, comes Ouetensis. (191). Didacus Flaynez^ filius Flayni Nunez. (189), Didacus Petriz. (191, 192). Dorca. (213).

Enneciis Suggiz de Montecluso. (200). Ermengaldus, comes urgelensis. Ermengol IV. (212). Eximina, Didaci comitis Ouetensis filia. fl9l)' Eximino Garcez, pampilonensis. (190;. Eylo^ filia Fredinandi Roderici. (189). Flayn Petriz de Pampilonia. (200). Flaynus Caluus. (189).

94 GESTAS DEL CID CAMPEADOK (24^)

Flaynus Fernandez. (189).

Flaynus Nunez, filius Nunni Flaynez et Eylo. (l89j.

Fortunius Garsie de Aragone. (200).

Fortunius Saggez. (IQI).

Fortunius Sanctii. (191).

Fredinandus Flaynec, filius Flayni Calui. (189).

Fredinandus Roderici, filius Roderici Uermudez. (189).

Garsia Acenariz. (200).

Garsia Didaci de Castella. (200)

Garsias, rex panipilonensis. (191).

Garsias Ordonii^ comes. Llamado también: Garsia Ordoniz.

Era conde de Nájera. (191, 192, 229). Giraldus Alaman, barón de Cervellón. (213, 220, 221). Gmidíssaluus, comes. (197). Gustedius Guntadiz. (200 j. luzef, rex hysmaelitarum. Yusuf ben Theschfin. (203, 205, 225,

232, 233, 234, 241). Lupus Sanctij. (191, 192). Mahumath^ sobrinus luzef. Mohámmed ben G'ilischa. (234,

237, 238). Nunnio Flaytiez, de Relias, frater domnae Teresiae. (189). Nunnus Albari, frater Roderici Albari. (189). Nunnus Flaynec, o Flaynez, filius Flayni Fernandez. (189). Nunnus de Portugale, comes. (200). Nunnus Suaríj de Leone- (200). Pepinus Acennariz. (200). Petrus, rex aragonensis. Pedro I (1094-IIO4). {227, 22,6, 237,

239)- Petrus Ferdinandez, filius Fredinandi Roderici. (189). RaniniiriLS, rex aragonensis. Ramiro I (1035-1063). (190). Ranimirus, Infans. (^196, 197). Raymundus de Baran. (217). Raymundus Muron. (220). Reymundus Dalmatíj. (200). Ricardus GiúUelmi, ó Guilelmi. (220). Roderícus Albari, ó Aluarez. (189).

I

m^

(249) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 9^

Roderícus Bermudez, filius Bermudi Flaynec. (189).

Sanctius, rex Castellae. Sancho II el Fuerte (1065- 1072), her- mano de Alfonso VI. ( (90J.

Sanctius, rex aragonensis et pampilonensis. Sancho Ramí- rez (1063-1094). (193, 194, 198, 199, 200, 212, 227, 228, 236).

Sanctlus Garsie de Alear az. (200).

Sanctius Sanctij de Pampilona. (200).

Symoii Garciaz de Boil. (200).

Teresia, uxor Roderici Albari. (189).

VUI

INVENTARIO GEOGRÁFICO LAS « GESTA »

Alageth (208). Véase: Halahet.

Albarrazin (202, 213, 233, 241, 242). Pro\-¡ncia de Teruel. Par- tido judicial de Albarracín.

Albernüoii Ibri (224). Ignoro qué lugar sea este, y aun dudo de que se trate de un pueblo, sino simplemente del cau- ce (alueiim) del Ebro. En el Cantar de Mío Cid se lee (vers. 1.066 y 1067, edición M. Pidal):

«El conde don Remont entre los dos es entrado. Fata cabo dc¡ albergada escurriólos el Castelano.»

Alcalá (199). Alcalá de Chivet Xivet), según Escolano. Hoy Alcalá de Chisbert, prov. de Castellón, part. jud. de San Mateo.

Alcaraz (2CX)). Probablemente deberá leerse: Alcarraz (pro- vincia de Lérida). Alcaraz pertenece á la provincia de Al- bacete.

Alcheuir (225). El río Guadalquivir.

Alcudia (231). Arrabal de Valencia, entre la Zaidía y la calle de Sagunto (Chabás; op. cit., pág. 243).

Alfarinu (229, 230). Allaro; prov. de Logroño; part. judicial

96 GESTAS DEL CID CAMPEADOR {^S°)

de Alfaro. El Chronicon de Cárdena (Flórez: España Sa- grada, XXIII, 3/2), dice:

«Era de un años (a. 1073), entró Ruy Diaz en Lo- groño, en tierra de Navarra, é en tierras de Calahorra con gran hueste, é fizo gran encendimiento de fuego por toda la tierra, 6 robóla, é cercó el Castillo de Faro, é tomól, é env'iól mensageros el conde Garci Ordoñez quel esperase siete dias, 6 esperó, é ayuntáronse todos los po- derosos de la tierra, etc.»

A/manara (194, 195, 239, 24O). Almenara. El A/manara de la pág. 194 y siguientes es Almenar (prov. de Lérida; part. ju- dicial de Balaguer). El de la pág. 239 es Almenara (prov. de Castellón; part. jud. de Nules).

En escritura del año IO83, el conde de Urgel Ermen- gol IV y su mujer Adalaiz, prometen al monasterio de Santa María de Gualter los diezmos y primicias « de omni labora- tione, quam comes fecerit de la serra dalmenara versus Ispaniam-». Í^^Villanueva: Viage literario, xii, 33.)

Alpont {202)). Alpuente, Prov. de Valencia; part. jud. de Chelva.

Aluerith (228, 229, 230).— Hoy Alberite. Prov. de Logroño; par- tido jud. de Logroño. Hay otro Alberite en la prov. de Za- ragoza.

Amaya (189). Prov. de Burgos; part. jud. de Villadiego.

«Gano después [a] Amaya, que es vn alto poyal»,

dice el Poeiua de Fernán Gongalez (ed. C. C. Marden; Bal- timore, 1904; c. 1 24), refiriéndose á Alfonso I.

Aragone (200).— Aragón.

Aurepema (242). Oropesa; prov. de Castellón; part. jud, de Castellón.

Auron Q) (213). Auria, ó Auriae (Orense)?

Barcinona (193, 213). Barcelona.

Belliana, ó Belliena (204, 209, 233). Hoy Villena; prov. de Ali- cante; part. jud. de Villena.

Berbesca (20 1). Briviesca; prov. de Burgos; part. jud. de Bri- viesca.

--^^~^g||g|¡w^

(251) GESTAS DEL CID CAMPEADOR gy

Beyren (238). Bairén, castillo próximo á Gandía (Valencia).

Boil (200). Ivn Aragón había un castillo tie Boil, tomado á los moros por García Aznar. (Vid. Documentos correspondientes al reinado de Ramiro /; pág. 1 1 1 ) .

Barga {22"/). Borja; prov. de Zaragoza; part. jud. de Borja.

Burriana {212, 213, 22^,, 224, 237). Prov. de Castellón; parti- do jud. de Xules.

Calagiirra (228, 229). Calahorra; prov. de Logroño; parti- do jud. de Calahorra.

Calamosca (213). Véase Calamoxa.

Calamoxa (202, 213;. Calamocha; prov. de Teruel; part. judi-

r

cial de Calamocha. Calataiub (217). Calatayud; prov. de Zaragoza; part. jud. de

Calatayud. Campos (201 ). Prov. de Teruel; part. jud. de Aliaga (?). Capra (IQI). Cabra; prov. de Córdoba; part. jud. de Cabra. Caradigna (246). Cárdena; prov. de Burgos. Castella (190, 191, 192, 193, 197, 198, 200, 201, 205, 217,

246). Castilla. Cebolla (202). Hoy el Puig (prov. de Valencia; part. jud. de

Sagunto). Llamóse también Jiiballa (Cf. Malo de Molina,

op. cit.; pág. Ó2). Cellorigo (iSg). Prov. de Logroño; part. jud. de Haro. Cepulla {224, 230, 233). Véase Cebolla. Cesaraugusta (190, 193, 194, 196, 198, 200, 201, 203, 213, 214,

222, 223, 22"], 228, 230, 241). Zaragoza. Cinca (I95).^E1 Cinca, río. Cinxella (204). Chinchilla (prov. de Albacete), según Malo de

Molina. Alidrisi escribe LJLs-^ (edic. Conde; Madrid,

1799, pág. 75^- Corduba (191, 224). Córdoba. Corel (189). Quizá Corella (prov. de Navarra; part. jud. de Tu-

dela); ó Curiel (prov. de Valladolid; part. jud. de Peñafiel). Daroca (222). Prov. de Zaragoza; part. jud. de Daroca. Denia (193, 211). Prov. de Alicante; part. jud. de Denia. Doaracha (213). Véase Daroca.

7

98 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (252)

Donnas (201 ;. Dueñas; prov. de Falencia; part. jud. de ídem.

Dorio (201).— El Duero, río.

Egunna (201). Quizá Igüena; pro\-. de León; part. jud. de Pon- ferrada. El P. Risco traduce (pág. 163): Gaña. Puede ser también Degaña, pueblo de la prov. de Oviedo; part. jud. de Cangas de Tinco.

Elso (205, 211). ^Elche; prov. de Alicante; part. jud. de Elche.

Escarp (195). En el mapa de Cataluña, por D. Tomás Ló- pez (17761, figura «Nuestra Señora de Escarp» entre los ríos Cinca y Segre, al NE. de Mequinenza.

Felin (204). Hellín; prov. de Albacete; part. jud. de Hellín.

Fontes (200). En el mapa de D. Tomás López, el «Llano de Fuentes» está al S. de Zaragoza.

Fraga (227). Pro\'. de Huesca; part. jud. de Fraga.

Fraxino (202). El Frasno (.?); prov. de Zaragoza; part. jud. de Calatayud. En escritura de 1057 se cita un Fi'axino, en te- rritorio de Botaya (prov. de Huesca; part. jud. de Jaca). (Iba- rra: Documentos correspondientes al reinado de Ramiro I', pá- gina 141).

Galletia (200). Galicia.

Gallia (219). Francia.

Gormas (192, 201).— Prov. de Soria; part. jud. de Burgo de Osma.

Gorreia (227). Gurrea de Gallego; pro\\ de Huesca; part. judi- cial de Huesca.

Grados (190). Graus; prov. de Huesca; part. jud. de Benabarre.

Granata (191, 192, 224).— -Granada.

Habentiarinn (Mons) (214). Lo que el Cantar de Mío Cid Wama: «Pinar de Teuar» {l).

(i) Después de esta batalla con el Conde de Barcelona en Pinar de Tebar, es cuando dice el Cafitar (vol. 1.085, ^d. M. Pidal ):

«Aquis conpiega la gesta de myo Qid el de Biuar»,

verso que considero interpolado, porque el 1.0S4 y el 1.086 se completan en esta forma:

«De la ganangla que an fecha marauillosa e grand, tan rricos son los sos, que non saben que se an.»

(253) GESTAS DEL CtD CAMPEADOR 99

Halageth (206). Véase Halahet.

Halahetó Halaheth (203, 205, 207, 208), Aledo; prov. de Mur- cia ; part. jud. de Totana.

Hiberus. Véase Yberum.

Hyspania (190). España. En algunos documentos se da espe- cialmente ese nombre al territorio ocupado por los musul- manes.

Iber {212,). Lugar próximo á Calamocha.

Ibia (201). Risco (pág. 163) traduce: Ibias^ pueblo de la prov. de Oviedo; part. jud. de Cangas de Tineo.

Langa (201). Risco (pág. 163) traduce: Pampliega (prov. de Bur- gos; part. ¡ud. de Castrogeriz), y Berganza: Berlanga (pro- vincia de León; part. jud. de \"¡llafranca del Bierzo). Pero no veo inconveniente en que se trate de Langa de Avila, ó de la de Soria (hay otro Langa en la provincia de Zaragoza). Nótese que el cronista dice, refiriéndose á Langa: «que est in extremis locis».

Leone (200). León.

Lérida (212, 230). Lérida.

LibricUa (225). Lebrija (.-'); prov. de Sevilla; part. jud. de Utre- ra; ó Librilla; prov. de Murcia; part. ¡ud. de Totana. Alidrisi llama á esta última: iJ^ ^ .

Liña (202, 224). Prov. de Valencia; part. jud. de Liria.

Lucronium (228). Logroño.

Luna (Castillo de) (189). Prov. de Zaragoza; part. jud. de Egea de los Caballeros.

Martas (224). Prov. de Jaén; part. ¡ud. de Martos.

Maurela. Véase Maurella.

Maurella (198, I99). Morella; prov. de Castellón; part. jud. de Morella.

MedinaCelim (190). Aledinaceli; pro\'. de Soria; part. jud. de

Medinaceli.

«Cayo en malas manos el peón esforgado, fue a Medina Celim en cadena leuado»,

dice Berceo en la Vida de Santo Domingo de Silos (edi- ción Fitz-Gerald; Paris, 1904; c. 646).

100 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (254)

Moggon (Monte) (189).— (?)

Molina (205, 208). Prov. de Murcia; part. jud. de Muía.

Mons Magnus (238). Gebalcobra (Chabás; op, cit., pág. 295).

Mons-Ornes (237, 239). «Montornes, en el partido de Cervera, provincia de Lérida. Hay en término de Villafamés, provin- cia de Castellón de la Plana, un desierto que lleva el nombre de Monteornes; pero ignoramos si en él ha podido estar el castillo rebelado, aunque es difícil creer que perteneciera Villafamés por entonces al reino de Aragón. » (Malo de Molina, pág. 1 4 1.)

Montecluso (200). Monclús; prov. de Huesca; part. jud. de Bol- taña. Es villa mu)' nombrada en los Documentos correspon- dientes al reinado de Ramiro I (páginas 14, 52, 83, 107, 115, etc.), y en los Documentos correspondientes al reinado de Sancho Ramírez (ed. Salarrullana; Zaragoza, 1907, págs. 19, 49, 56, etc.)

Monteson (194, 198, 215). Monzón, prov. de Huesca; part. ju- dicial de Barbastro,

Morella (213, 226). Véase Maurella.

MostelUm (208). Ignoro de qué lugar se trata, aunque sospecho que sea el mismo Felin ó Hellín, mencionado antes.

Muratellum (189). Puede ser Moradillo de Roa (Burgos) ó Mo- radillo de Sedaño (ídem). En la carta de arras del Cid, se lee «Moratiello».

Muro-Uctulo (202, 203, 212, 239, 240, 242, 244). Murviedro.

Hoy Sagunto; prov. de Valencia; part. jud. de Sagunto.

Nagcra (228). Xájera; prov. de Logroño; part. jud. de Nájera.

Obernia (189). Ubierna; prov. de Burgos; part. jud. de Burgos. Es mencionada en la carta de ari-as del Cid (apud Risco; pág. vil). En escritura de 22 de Abril de 1007 es nombrada Obirna. (Becerro gótico d-c Cárdena., publicado por el Padre D. Luciano Serrano; Silos, Valladolid, 1910; pág. 130).

«Corno(a)rrio d'Ovierna, de pan byen abastada»,

se lee en el Poe^na de Fernán Gongalez (edic. C. C, Marden; copla 739).

m É É - 1 ■■ -"n .^,||||¿nia¡^

(255) GESTAS DEL CID CAMPEADOR lOI

Según los Anuales Complutenses (Flórez: España Sagra- í¿a, XXIII, 311), «Sub Era DCCCCXX (año 882), populavit Didacus Comes Burgos et Ovirna».

Olokabet (236). Olocáu; prov. de Valencia; part. jud. de Liria.

Ondia (211). Según Risco (pág. 181): Ondára (prov. de Alican- te; partido judicial de Denia).

Orthnana (204). Risco (pág. l68j cree que debe leerse: Onti- mana ó Font'miaua, y que se trata de Onteniente (prov. de Valencia; part. jud. de Onteniente).

Panipilona (190, 200, 229). Pamplona.

Panipilonia (200). Véase Pampilona.

Pelope (211). Folop; prov. de Alicante; part. jud. de Ensarriá.

Pennacatel {226). Véase Pinnacatel. (Léese también : Puniaca- tel y Pínniacatel.)

Petra (Illa) (189). La Piedra; prov. de Burgos; part. jud. de Sedaño.

Pinna (Monastertum Sancti loannis de) (236). Monasterio de San Juan de la Peña.

Pinnacatel {211, 21J, 238). Benicadell (pico de), según D. J. Ri- bera {apiid Q\\2ibfiS^ pág. 251). Al Sur de Valencia, entre los valles de Albaida y Concentaina.

Plántala (190). Llantada. Es mencionada, con el nombre de Plántala., en escritura de 1 3 de Noviembre del 946 (Becerro gótico de Cárdena; pág. 122), y allí se dice que está la igle- sia donada «in locum Peternales (Villagonzalo-Pederjiales, provincia de Burgos), iuxta villam quod dicunt Plantata». En el índice de los documentos del monasterio de Sahagún (Madrid, 1874), aparece citada la villa de Planctata en do- cumento de 21 de Noviembre de 1058. «Estaba situada (escribe el Sr. D. V. Vignau) junto al río Pisuerga, en terri- torio de Castrojeriz y al lado de Lantadilla » (prov. de Fa- lencia). Los Anuales Complutenses (Flórez: España Sagra- da, XXIII, 314), dicen que Plantada era una villa «super ripam Pisoricae fluvii».

Por túgale (200). Portugal.

102 GESTAS DEL CID CAMPEADOR (256)

Quarto (,234). Cuart de Poblet; pro\'. de V^alencia; part. jud. de

Torrente. Rechenna (203). Requena; prov. de X'alencia; part, jud. de Re- quena. Richenna (203, 204). Véase Rechenna. Rota (196, 197). ivueda; prov. de Zaragoza; part. jud. de la

Almunia de Doña Godina. Salarca (222). Schacarka, pueblo inmediato á Zaragoza. (Malo

de Molina, pág. 75-) Satiua (204). Véase Xatiua. Scisnia (195)- V^éase Cinca.

Serra (236). Prov. de Valencia; part. jud. de Sagunto. Sibilla (191, 192). Sevilla. Sigris (195). El Segre, río^ Tamariz (195, 196). Tamarite de Litera {})\ prov. de Burgos;

part. jud. de Tamarite. Tarnani (Portus) (211). Tárbena ; prov. de Alicante; part. ju- dicial de Ensarriá. (Cf. Chabás; op. cit., pág. 260). Tanram (Portus). Véase Tarnani. Toletum (192, 198, 201, 204, 205, 208, 209, 211, 225, 226,

246). Toledo. Torrens (202). Risco (pág. 165) traduce: Torrente. Según Malo

de Molina (pág. 64), se trata de Torres-Torres (prov. de

Valencia; part. jud. de Sagunto). Tortoxa (212). Tortosa; prov. de Tarragona; part. jud. de

Tortosa. Tutela (197, 227). Tudela; prov. de Navarra; part. jud. de Tu-

dela. Ualentia (202, 203, 212, 221, 224, 226, 230, 231, 2^2, 211, 234,

237, 239, 240, 244, 245, 246). Valencia del Cid. Ubeda (225). Prov. de Jaén; part. jud. de Ubeda. Uilla Nona (231). Villanueva. Arrabal de Valencia, situado á

la izquierda del río, entre el palacio del Real y la calle de

Alboraya (Chabás; op. cit.^ pág. 244). Ulber {i%9).—{}) Uulpegera (190). Según Berganza, Golpejares, hoy Villaverde

tlSiSSíSHOBSaA

^iÜiiiitttei.^

(257) GESTAS DEL CID CAMPEADOR 1 03

(Falencia). En el Becerro gótico de Cárdena (pag. i6o) se cita con el nombre de Gulpeliares (escritura de 8 de Fe- brero de 1068), entre Villariezo y Burgos. Los Aúnales Complutenses (Flórez: España Sa'^rada, xxiii, 314) dicen que Golpellar está «iri Sancta Maria de Carrione», y ponen la batalla en la era 1 109 (año 1071).

Xatiua (237, 239). Játiva; prov. de Valencia; part. jud. dejativa.

Yspania (205, 223, 230, 234).— Véase Hvsi'ania.

Yberum (199). El río Kbro.

Zamora (229). Zamora. Es llamada Sceimira en el Chromcou que acompaña a la Historia Coiiipostellana (Flórez: España Sagrada, xx, 610).

Zemora (190). Véase Zamora.

íáiÉÉÉMÉÉIÉIÉiB

fsmsmmuk

^¿Lam

índice

Paginas,

I. Hallazgo y ediciones de las «Gesta» 7

II. Manuscritos de las «Gesta» 11

III. El texto de las «Gesta» 16

IV. Las <Gesta» y el «Carmen Campi-Doctoris » 19

V. Las «Gesta» y la Crónica general de España 25

VI. Las «Gesta Roderici Campidocti» 34

VIL Inventario de nombres propios, citados en las cGesta». . . 102

VIII. Inventario geográfico de las «Gesta> 105

tlií^miii."

t^jñsHíftMKiSiattii&i

Acabáronse de imprimir

las Gestas de Rodrigo el Campeador,

en Madrid, en la impi-etita de Fortanet^

á XV días andados del mes

de Agosto de MCMXI

años.

Á

y

üM^iaki

riiii' Tnr "i

JJBáaiaBiirji- ( ifiíÉ I i^JfiTi aÉMJB

DniversityofToronfo Library

Acmé Library Card Pocket LOWE-MARTIN CO. LIMITED

•i

Hfps

i

i

i

i

■B

tT

I

i

¡i*'.m

■■■■■■■MIIÉIÉMMMIi

■ÉHlWaBMIBaMIl

IMMHMMMHi

,^^*

^7#-

w' : w

.^- "■;«.

%.:%

piá^0>i^^0^j^

-mi- .Jfe

^^' j^. ^'''^. '^:-,. ^^ - ^

4 W

M ...'W-.^ '^-

.O

A 'm,. ■i m

m-2m

irm

/