4: wmt i TSi y i- e*/- &J-zSn~f I v i §■■■■■■^■■^■1 F H| HHHHI MUSEUM WoRMIANUM. S E U HISTORIA RERUM RARIORUM, Tam Naturalium, quam Artificialium, tam Domefticarum, quam Exoticarum, quce Hafnia: Danorum in asdibus Authoris fervantur. Olao Worm, med, doct. Sc, in Regia Hafnienfi Academia, olim Profeflore publico. Variis & accuratk Iconibm iUufirata. LUGDUNI BATAVORUM, Apud Iohannem Elsevirivm, Acad. Typograph. C I O I 3 ( SEHENISSIMO AC POTENTISSIMO P R I N C I P I FRIDERICO III, DANL&, NORWEGI A, GOTHORVM, VVANDALORVMQVE R E G I, DUCI SLESVlCI, HOLSATL/E, STORMARLE ET DITMARSLE, COMITI IN OLDENBLIRG ET DELMENHORST, PATRIiE PATRI, Imperii Pacifque «ecernitatem precor. EX AUGUSTISSIME: Naturam,Tibi,anci]lante arte Co- mitatam tam fua induftria , quam hujus fedulitate infi- gnem, ad Sacrarium Majeftatis Tua; ilfto , rerum hanc omnium Reginam Tibi Regi invictifsimo,benignam re- rum omnium Matrem Tibi Patria; Patri,BenefaCtori au- * 2 tem D £ D I C A T I O. tem Opt. Max. acternum devoti cultus & duraturi ob- fequii monimentum.Nec Tuam ob hoc mihi metuendam oftenfionem duco,cum,quod hanc in fecretum Sacrac Tuas Majeftatis producam , peccare mihi non videor. Si enim TuaMajeftatedignum munusquacfiiflem,non invenirem certe,fimaximeconveniens,Naturaerat,qua?,Majeftatem fuamubique exferens, Regum quoque Palatia intrat, & adeo non in fumma fortuna defpici folet , quin facpe etiam inamicitiam&fecretumadmittatur. Illa fcilicet, quac per univerfum difperfa Solem interdiu lucere facit.Lunam in- numerabilibuscomitatamfyderibusnocluexcubiasagere jubet,a:diera,terras,maria,fingula fuis incolis exornat,& per quicquid ubique eft mirifice diftufa in miranda hu- mani corporis Fabdca maxime elucet. Ca?teriim, audacu- lum judicabunt me forfan non pauci,quod,ju venis adhuc, a:tatis invidiam non timeils , hoc ferto mc Majcftatis Tua: aram adornaturum promittam ,quod fi in poteftatemea effet, non modo Magnatum opes acquarem , fed cum ipfis Diisdefelicitatecertarepoflem. Sed& magnasTerrarum Regionumque moles in exiles chartarum particulas, tan- quamin fcenam, introduxit eruditaAntiquitas,&,quic- quid cceleftium corporum fupra nos eflevidemus, exili globo ardaflb Archimedem conftans fama eft. Tentavit talealiquid, Parens, heu quondam,meus, qui vaftifsimac Naturac fcrutatorindefe{Tus,miratorafsiduus,intra angu- ftosprivatarum acdium parietes vaftum auguftumq ; Natu- ra:hocNumen,necinfeIiciplanefucceflu, nec irrito nifu, concludere laboravit. Practer enim qua; in Patriarn no- ftram liberali manu collata nemini negata orbis Conditor voluit, ab utroqueSolis termino, utroque Oceano, Na- turamadfeinvitavit, ex Meridie venientem hofpitio ex- cepit , &, ne quid inexpertum relinqueret, neque Septen- trionem infalutatum Voluit,hoC agens: ut.quantumfra- oilis & laboriofa mortalitas permitteret , in fecreta ejus penetraret, nec pateretur in fua Patna ignorari, quac, ut in hominum oculis verfarentur , orbi data erant. Et cum denegatum mortalibus diu vivere fciret,faciendum fibi m D E D I C A T I d. fibi aliquid credidic, quo fe vixifle teftaretur, hocanimum contra fluxa; morcalitatis injurias obfirmans: tum demum fore ut nec ignotus viveret, nec moreretur. Videns porro fuam illam in hoc Natura ftudio operam fic Majeftati Tua: placere, ut, nonmodo,cumagravifsimisRegni ne- gociisad mitioraftudia tranfire animuseflet, Tu verus or- bis noftri Sol, reli&otuoCapitolioinMantuamnoftram, Regii corporis radios non femel transfundere dignarere, fed & fic Majeftatis Tua: beneficiis fua illa augerC ut , his jam accedentibus, non amplius invidiam hominum' fed ipfiusNatura: timeret, credidk gratam fe literato orbi fa- cturum operam , fi , qua: viderat tanto Regi tam grata, brevi hiftoria adornaca poftericati tranfmitterec. Nec de- fuerunrhaxmedicanci calcar addences. Aggrefluskaque opus, Erudicorum fcholis, quod crediderunc mulci, non inucile fucurum, quod fuarum parcium fuic brevi abfolvir. Cscerum, quam miferum eft bene partis non pofle frui ! Exantlata hac moleftia & jam Virtuti laborique fua pra:- mia exfpedans, cicamorceprax-ccupatus, inter Mortales efle definit, 6 fluxas humana: forcis vicifsicudines ! 6 tri- ftem&inevitabilemmoriendinecefsitatem! Lucem tum primumvidereincipiebat tot dierum tot noclium labor, cum criftis eum nox, non fine infigni maeftiflirna: vidua: & novem orphanorum moerore, opprimerec, cui foli vi- tamlucemquedebebac. Ipfe, quiftudiorumamoreexcra Parriam renebar,vidinafcencis operis cunabula, filralifque obfequii & Paterni mandati memor, quantumin mefuit, obftetricantes manus porrexi, egique, ut falcem pofihumi nomen mereretur, quod quominus a vero Parente tolli pofletiniquior fors vetuit. Hincfadum, quod nuncfelici fydere abfolutum in publicum orbis theatrum prodeat, gaudeacque Sacra: Majeftacis Tua* aris appendi , unde fi non refigacur habeboquodcoelo& vere Regia: Tua: Cle- mencia:impucem,innumerifqueillis accenfeam beneficiis, quibus non modo Parentem B.M.quamdiu comrnuni hac luce gaudebac, cumulafti, fed & iis qua: poft faca ejus in me vel folum Regia Tua Munificencia copiofe contulit. * 3 Nec D E D I C A T I O. Nec ad alios quam ad SacraTujeMajeftatis pedes operis hujus Patrocinium devolvere permifit erga Parentem Re- ligio, incujuspiosManes injurius omnmo effem, fi ad alias aras litarem,quam ad quas vota concepifle illum,dum in vivis erat, ipfemet mihi confcius eram : erant autem llla: non alia?, quam quarinfacrarioSacra2Tua:Majeftatis fita: quotidianis hominum votis fic impetuntur, utadhas fo- las, tanquam verum candidi Numinis lucum, immixti ple- bejis nobiles, ab omni terrarum parte,ftudiofa celeritate confluantjnviolata? virtuticertiflimam & non pudendam ad haxpulvinaria incolumitatem quxfituri. Patere itaque, RexAuguftifsimejhocdevotianimimonimentum^quodi SacraTuasMajeftati a Parente deftinatum,ejufdem juflu filius fufpendo ; Patere, inquam, Regiis tuis tholis affigi,ab illo,quitibifuamfuorumque vitam,falutem,& incolumi- tatem debet , nec in votis quid amplius habet , quam ut tanti Regis, cui par ubique a^quitatis &clementia: ratio, divinas virtutes perpetuo adorare liceat. Idque optat unice, ut immortalis Deus, Regum ille Rex Summus, Tibi Regi femper Augufto, Patriaz lmperium, quod hodie tua virtutefioret vigetque , perpetuo fofpitet, vitam deftinet coelo coawam, detque , ut, diu in oculis Patria: glonofe triumphans,felici feneclute multosannos imperes,ut,poft- quam diutifsime hominum recreator manferis, comes tan- dem Deorum tardifsimusfias. Lugd. Batav. ipfis Calendis Martii cloloc lv. REGI^ TUJE MAJESTATIS "Devotijpmm fubditus W. Worm, Oiai fii. ^Si"; M KO)nuci,mgenw qiticqttta tn orve patet* Th. Eartholinus D.P.Reg ■ 1 OLAUS WORM, Med. Do£t. & ProfeiT Regius, E C T O R I s. p. I Et v s querela Sapientum efi, nos in rerum naturalium inquifi- \ tione cum Vulpecula JEfipica yitreum vas lambere , pultem non \ attingere: circa cortices ZS> filiquas rerum verfiari, pulpam i£ fru- \ Bum non deguftare. Cujus mtfiria caufiam qui diligenttus mqmfi- . yerint , nyidebunt inftitutionem d teneris faciam eo errorum nos ducere. JQuotus entm quifique eft, qui, cumfie rerum naturalium inquifitioni tradideht, aliud d Trxceptortbus baunat , quam ineptas quafidam ar- gutias, de <£Materid Trimd, Tnvatione, <3Hotu, S^lundt aternitate, Orbium ccele- fttum. fioliditate , aliifique ejus fianme Sophtfimatibus ? J^uibus inftruclus , ne yilijfimi qutdem laptdis , qui pro- Biffimt Cjaffendi hic adferre querelam , qud hb. i. adverfius lAnftoteleos dificipulo- rumfiortem fic deplorat . JQuam juyaret noffe I-fiftoriam Lapidum , ■UVLetallorum, Tlantarum , mAnimalium , czterorumque bujufimodi, quorum eft adeo jucunda co- gnttu yarietas. Et tfta tamen, inqmunt, noyerint laptdam, aurifices, herbarii, ye- natores. Flocct nempe faciunt , quodnimis yulgaria fint , ja&antque mtereafieli- gerefie, que proprie fipeBent ad Thilofiopbiam. Scilicet <-Ariftoteles , ficihcet T>emo- critus,ficdicet alii magni yiri, quorum eruditio tanti zftimatur, Thilofiophiam non cxcolebant , Cum ifta perquirerent ? Scilicet bom iflt viri, dum res ejufmodi prxter- eunt, Philofiophix magis obfiequuntur, quod adeo fiolerter difiqutrant ; An deturfor- ma corporettatis ? An ii cujufmodt habeat proprtetates tllafiorma , qua cadaveris dicitur ? An, quifiunt tnfenoris gradus,fiupertores contineant formaltter ■-vel emi- nenter ? Nicander. Trigautius. E. Tycho Erahe. T7 Ncelius. X_jErafmus Lajtus. Nicephorus. V. Nicolaus Maronctis. T TAlerioIa. V Valerius Cordus. lijftachius. Nicolaus Monardcs. F. Nicolaus Papinius. Varlomannus. TpAbius PicTror. J/Ferrandu3 Imperatus. Nicrcnbergius. Virgilius. Normannus. Vitruvius. Fontana. ! O. VV. Fortuniiis Licetus. Francifcus Hermandus. /"vDnardus Earbofa, WOiausMagnus. ■.TrrAlichius. W VVoIfgangusGabelcoverus. FrancifcusStclIatusLynaJUS. Olcarius. Z. Francifcus Ximenes. Oneficratus. r-j Acutus Lufitanus. Fridenctis Nauiea. Ovedius. L IN D E X INDEX CAPITVM. Lib. I. Sectio I. C A i>. I. Defojfilibus ingenere. p a g-i I I. De Terrarum differentiis. i III. De Terris quibm varii artificcs utun- tur, exccptis Medicis. i b i d . I V. De Terris qiiit in ufum Medicum ve- niunt. 5 V. DcTerrisCAliraculofis. 17 VI. De Salibus in genere. 18 VII. De Sale Njturali & Artificiali. 19 VIII. De Njtro. 11 IX. De ^tlumine, 23 X. De Vitriolo ejr cognatis. 24 XI. DeSulfhure. 26 XII. De Arfenico. 28 XIII. De Bitumine. 29 XIV. De Ambraejr Spermate Ceti. 33 Lib. I. Sectio II. Cap. I. De Lapidibusingenere. $6 II. DeSaxo. 37 III. De Silice, Pyrite, Molari, Cote. 3 9 IV. DeCAtarmoribus. 41 V. De Saxo calcario, Gypfo, Lapide Bono- nienfi, Pumice, Poro, Alcionio, AJJio. 4 5 V I. De Stalaciite, Stalagmite, ofieocolla, lapide Spongit, VnicornufoJJili, &c. 50 VII. DeAmiantho,Selenitide,Talco,&c.tf VIII- De Lapide Tiburonum, Percarum, Carpionum, Coracino, Limacum, oculis Cancri,Tophojuvenci. 58 IX. DcMagnctc,H X II. Sarcaparilla,Tagion,Tatfergint,Tur- pethum, Taca. 159 XIII. Folia Gariophyllortim Indicorum, Lauri Virgilian/i , Malabathri, Mufz. 161, XIV. Fo- I N D E X C XIV. Folia Nttcis MofchaU, Palmariim, Thex. i«4 XV. De Ligno Atoes , Ajpalatho , Bdellii, Coaba,Cinamomi, CocogoU, Colubri- no. i6~^ ~ ']) MUSEL WORMIANI HISTORI^ LIBER PRIMVS. SECTIO PRIMA. De fojjililws in genere. Ariora, quxMufeumnoftrumtener, adquatuor referimus claffes : Foflilium , Vegetabilium , Anima- lium, &quxexhisArseIaboravit. Aprimogenereini- •j^l tium facerc lubet, ut ita ab ignobilioribus ad nobiliora, ab imperfeetioribus ad perfecriora paulatim afcen- damus. Fofliliaita di&a, quod major eorum pats fodiendo e terra eruatur ; ab aliis Mineralia vocantur, qui fodi- nas Minas volunt appellatas , ut foflilium & metallo- rumvenasMineras. Metallicaetiamaquibufdam , a potiore ipecie, Metallis nempe, Eftautem Fossile, corpus perfecte mixtum,in- animatum, vitx expers, peculiari forma & virtute fe- minaria aDeo in prima creatione dotatum ut fibi fimile procreare, fuamque fpeciem propagare poflit. Harumformarumbeneficiofitcujufviscorporis formatio, diipoiitio, propagatio & perpetuatio, qua; nonminus admitatione digna in hifce, quamin vee Terris quibtu yarii artifices utuntur, exce^tis Medicts. TERKf, quibus varii utuntur artifices, ad duo genera reduci poffe videntur, Ar- -*- gillarum nempe & cretarum. Aruilla eft terra tenax, qux in partem quamcunque du&a, non abrumpitur, neque exficcata dehiicit. Hacce potiffimum utuntut figuli & plaftx; exhacfiuntvafa, figna, ftatux. Ejusenim hxc eft proprietas, ut quamlibetfiguramrecipere poflit, & in caminis cofta, in lapideam fubftantiam concrefcat. Varia hujus funt geneta. Quxdam, qux nobiliores lunt,tenuius duci pofliint; quxdam minus. Apud Antiquos nobilitata funt Samia. WORMTANUM. 5 Samia. In Icalia Aretia & Mutina. Quxdam Argilla: vim ignis magis ferunt, quxdam minus. Vilifllma: ea: funt,qua: ad opus lateritium fumuntur. Mirumquodin Africa& Hifpania parietes ex terra cruda conficiant , quse xvis durent incorrupti , imbrcs, vcn- tos, ignes, omni cxmento mclius perferentes. Argiliarumgenusunumfakem adducam, ex quo vafa in Mufeo affervamus, aux ar- gcnto a:quiparantur, fubtilitate,perfpicuitate & candore, palmam reliquis praripientia^ PorceIlaiuvocant,exChinaIndia:regione ad nosdelata: fed atgillailla, ex qua confi- ciuntur, nontam natutalis, quam artificialis eft. Atquc de ejus confectione non om- nes idem fentiunt : Odoardus Barbofa in hunc modum prxparari refcrt : Cochleas quafdam marinas ovorum teftis mifcent , aliaque qua:dam addunt , & fubigunt, ut in maffam coeant. Hanc fub tetram condunt, ibique etiam macerari ad octuagefimum, vel centefimum ufque annum fmunt, haSredibusfuis , preciofi thefauri Joccrelinquen- tes. Ipfi veroeautuntur, quam Avi ataviquc pomere. Obfervant namque ex veteri inftituto, ut, qui veterem tollit, recentem ejus Ioco condat. Pancirolus ex gypfo, ovo trico,putamine locufta:matina:,hanc maffam coagmentari ait. Johan. Gonfalvus Mcn- doza lib. 1. Hiftor. Chinitica:, ex terra dura cretofa fieri ftatuit. HugoLinfcottanusde- feriptione navigationis in Orientem cap. 23. Porcellanas ex cet ta terra: fpecie , qua: du- riihma cft, confici aflcrit, qua: in partcs mollitur & mola tunditur, cifterniique injefta maceratur.donec duritie devi6ta,fa:peque verfata in fummitate materiamexccrnat, ex qua fubtiliflimum opus fit. P. Alvarus Semeda Hiftoria: China: cap. 1. de Porcellanis vafis ita diflerit. Porcellanicavafaccnficiuntur in provincia Kiamfi in unica urbc,unde omniaveniunt quibusutunturiniftaprovincia&per totum mundum, licettcrram non habeant ex qua conficiant, fed aliunde apportetur : Aquam vero habent, finc quaficri nullo modo poffunt: quxcunque enim cum alia fiunt aqua, non adeo funt nobilia, & fpIendentia.Nullumhic eft Myftcrium,quale fibi fingunt multi,fed eftcertaterrsipe- cies , adeo nitida & put a. Quovis tempore & eodem modo, quo noftra figulina confi- ciuntur , fed diligentius & accuratius traftantur, pingunturque colore^ cceruleo ex amylo. Sed omnes hx opiniones, quamvis difcrepare videantur, facili negotio reconcilian- tur. Qui enimvel ex creta,vel terra aliqua peculiari vafa hzc elaborari ftatuunt, pra:- fupponunt mifturam ex qua creta ha:c aut mifta terra elaboratur. Ex tali argilla (qua: tamen magis artificialis & mifta, quam naturalis vidctur) vafa om- nis generisconficiuntur,itatamenutnobilitatis gradibus diftent. Ex flore enim feu fub- tiliflima maffit parte, vafa elaborantur, qua: a vitris parum diftantpetfpicuitate, colore &nobilitate; quxutrarafunt,itapretiis reliqua fuperant. Alterum genus nobile quoque eft, candore & perfpicuitate pra:ftans, ca-rulco colorc ut plurimum exornatum. Igno- bilius tertium & reliquorum quafi fxx ex qua orbes elaborantur, quibus nobiliora vafa dum coquuntur imponunt,ne a fornace inquincntur. Hi orbes candidi quidem funt,fcd non perfpicui , duri , adeo ut, fi invicem collidantur violentius, fcintillas ignis de fe fun- dant, Iicct fragiles fint. Ejus generis orbiculi apud.me funt, qui fundis aliorum vaforum Porcellanicorum adhxrebant. Credo additos cum infurno coquebantur, ne a camini pavimentonobiliotainquinarentur. Sunt qui putent orbiculos hofce ex bona argilla Porcellanica confe6tos,fed incr uftatione carere. Quod mihi non vidctur vero fimile, cum nullam habeant tranfparentiam , & fubtilitate a fradis Porcellanicis nobilioribus multum diftent. Ignobiliorem igitur & fa:culentam maffam hifce deputari credo. Porcellanica vafa jam in Bclgio mentiuntur , Argilte melioris fortis inctuftationem quandam inducendo, qua:, colore & fplendore, vera Porcellanica imitantur : fed fraus facile detegitur,cumnecperfpicuafint, nectenuia; addo, inctuftationem fiicile auferri, remanente atgilla. Vitris etiam quibufdamPorcellanica imitati conantur quidam, fej vitrumfcipfumfatisprodit,pra:fertimeapaL-tc,quafifl:ula, ctun conficeretur,adha:fit. Cret a nomenab infula fic difta traxifle videtur, quod olimexcalaudabiliorad- ferebatur, & quanquam vulgo pro terra fijmatur, qua: candore prxftat , & eodem co- lore inficerealiapoteft; attamen aprobatis autoribus latius hanc vocem capi in confef- foeft. Cretamautemnosdicimus terramqusad expoliendum, mundandum, frican- dum , illinendum & colorandum ufurpatur. Varii igitur artifices ejus ufum fibi appro- priarunt. Fulloncs Cretas eligunt pingues qualcfcunque , acres, vi abftergendi praditas , qui- A 1 bus y 4 M U S E U M bus fevum e veftibils eluere & eximere valent. Olim in ufu erat Cimolia , qua: & Sme- cTis dicebatur ob vim abltergendi pcculiarem , e Cimolo, qux una eft Cicladum infiila. Sarda , qux e Sardinia, Umbrica, qua: ex Umbria petebatur : fed jam carum loco aliis utuntur. Pro Cimolia commendanxFuldcnfem, Hildesheimcnfcm , & quandam qua: circa Lipfiam invcnitur. Mihi quardam eft ex Anglia allata , quam Smectin, feu Terram sapo- nariam anglicam vocare libet,Germanis,AgricoIa tefte,3Ti(-cit>e. Fretum illud, quod Vectim infulam a continente Brittannia: diftrahit, a Beda Solente vocatur, atque cum hoc genus crets c promontoriis ejufdem continentis cruatur , ab Anglis Solet E r d vocari confuevit. Gleba inxqualtter fefe habet, quandoque nigricat, quandoque ad croceum accedir, pinguis, lubrica, dura, gravis, fullonibus valde expetita. Imperatus ad Morocheum & Galactitem refert, ut fuo Ioco dicetur. Ejufdcm gencris Smectis etiam in infulis Feroenfibus reperitur , fed durior ali- quanto eft Anglica , adeoutmagis ad naturam Lapidis Morockei accedere videatur, coloremagisviridi&lurido; fedcjufdemplanegeneris efle cenfeo. U m b r i A crcta etiam nobis eft , Germanis ^Bmkr , pidoribus magis expetita , ea enim umbras in picturis exprimere folent, unde nomcn traxilTequidamputant;ied Ve- teresaRegione ltalix Umbria olim, jam DucatusSpoletanusdi£ta,ubiinvenitur&erui- tur, ita vocarunt. Subftantix eft leviflima; , tenuilfimx, fubtilifllma;, lingua; adhxrens , colore fufco : Ad ignem induratur ut Bolus & Argilla.Specicm Silis multi efle putant. Pictores Cretas fibi vendicant, macras & mediocres. OliminterCandidasrecenfcbantPareroniam, Melinam, Eretriam. Romani vilifll- morum fcrvorum venalium pedes Creta illinebant,& in circum producebant, in notam Viftoria;. Promontoria Alba Creta conftantia etiam in Selandia Dania; reperiuntur; Agricola enim lib. z. de Nat. Foflll. cap. 18. Muham, quam defertam vocat, allegat, maris Balthici Infulam, qua e Pomeranianavigatur ad Copenhagen Danis. Sed deferta jam non eft ha;c infula,verum cultafatis & populofa, nunc Danis SJJccn dicta. Promon- torium Stevanienie, vulgo ©teiXrtS-f (ini«,ea quoque abundat, qux Saxofa aliquantum eft & a;dificiis apta. Tek.ua e lacu Mexicano niveahuc fpecrat, quam dono Clarifs.viri Do- mini Johannis de Laer habeo, qui in defcriptione India: Occidenralis lib. 5. cap. 6. eam ab incolis Barbaris Hicatlalli, id eft, terram candidam vocari air. Eruitur e celcberrimo lacu Mexicano, forma Iuti, quod ad focum in orbes & paftillos cogitur,qui mox niveum acquirunt colorem.eoque manus inficiunt. Lcviffima eft,adeo utpaftillusquemcgoteneOjlicet fit craffitic unius pollicis, longitudine unius cum di- midio & teres, pondere Jij. vix iupercc. Viribus fimillima eft cerufli, frigida & ficca, adftringendi facultate pollens,fine ulla mordacitate, eadem fcre prsftans qua;cerufla. Argentumeapolire folentartifices, ut vel hinc pateat ad Cretas rcferendam efle. Viridis creta nobis eft, levis,fubtilis, qua: cofta ad rubedinem tranfit, multis in locis invenitur. Olim optima in Smyrna , quam Graci Thcodofiam vocabant , quia fundus ifte, in quo primo hasc creta inveniebatur, fuitTheodofii cujufdam. Rubrica Graxis Mi'X7© J dicta, olim celeberrima in Cappadocia, Lemno, Africa & Balearibus infulis extabat : fed Synopica reliquis pra:ferebatur. Primum in Cappado- cia; quibufdam fpcluncis fodiebatur , & purgata in Sinopem Ponti urbem deferebatur, ubi venalis extabat: optima cenfebatur rubicundiffima, fpiffa, gravis, fibi tota concolor, cum diluebatur, unica micaplurimumhumonsinfimilitudinem fanguinis diffundens. TresfpeciesconftituitPlinius: Rubram, minus rubentem, & inter has mediam , qux omnium optima, fed ad nos jam non defertur ; unde alia: ex aliis regionibus fubfti- tuuntnr. Ex infulis Feroensibus adfertur Rubrica qua;dam coloris dilutiofis, levis, ad- ftringens, quam a nemine adhuc defcripramarbitror; cui & alia ex eadcm infula acce- dit qua; rarior , ita tamen ut pictoribus inferviat ad rubrum colorem inducendum. Rubrica Laminaia, f eu in laminas fciflilis , non nifi madefacta lineas ducit rubi- cundaSj WORMIANUM. y cundas, duraeft&fabrislignariisufitata; vi pollet adfttingendi, reprimendi & fluxum fanguinis fiftendi. Huc fpecfat Pnigites a Pnigeo vico Lybia; Mareotidis appellationem trahens, Germani ©ivarijcr-tfette vocant. Pinguis eft, fpifla, mollis, nigra, adftringens &acris valde, fapore vitriolum refert, quod etiam flavo colore ex ea fudare videtur. Conftac partibus diverfis,quarum qua;dam refrigerant & abftergunt , alia: caleraciunt & acres func. AdPnigitem referenda maffa quacdam nigra,ponderofa,fub titulo ©ivarij S)?iittct Ot)C mihi donara. Madefacfa lineas ducit nigras, fapore nullo peculiari pra;dita eft. Pondus vero ar- guitcompofitam cfle,& metallumin feclaudere. Cujus rei experimentum facere non licuit, fiquidem exigua faltem ejus mihi eft portio. Terra nigra randrusiensis in hunc cenfum etiam venit. Nigra eft, arenofa, exiguisglebisintermifta, non admodumponderofa, colore nigro digitos infi- ciens, falfum quid fapore prarferens. Ufum alium habere non fcitur , quam quod pi- ftores ea utantur perinde ac fuligine picea , ad nigros colores rebus inducendos. Gleba gratianopolitana ex cinereo nigricar, durior aliquanto eft, fed friabilis , ab accolis inter lapides recenfetur. Reperitur in Dclphinatu Gallia; duobus milliaribus a Gratianopoli , in monte ardenti , qucm incola: vocant k Fontaine qui bride. Locus igne conclufo aflidue ardet , ubi exterior terrse luperficics removetur , flamma emicat & latius ferpit. Bitumen&SuIphureum quid redolet, acombuftione cinereum colorem acquirens. Mihi dono Clariif. D. D. Stougardii obtigit Anno 1638. Fulicin ei coloris Creta in laminas fciffilis, lineas ducit madetacta fuligineas, ob- folete nigricantesivi abftergentepra^ditaeffevidetur. Creta argentaria fabri argentarii utuntur, qua: fpecies quxdam Marga; eflevidetur. TonforesTRiPEL A vafa orichalchica poliunt & mundant , eaque utun- tur & alii artifices, qui metallica poliunf, grana enim habet minima , fed tamen robufta, quo nomine ad poliendum apta. Varia ejus funt genera, qusdam fubftantia terram & cretam cxprimunt, qua;dam lapides & csmentum. C a p. IV. T>e Term qu' N 6 M U S E U M bris, commiflfurifque Saxorum includitur, in iifque reperitur. Agricola eafdetn omnino vireseitribuit, quas veteres Samia: rerra:, fanguinis per ora venarum profufiones fiftere ait. A Ferrando Imperato lib.5. cap.4t. Agaricus mineralis vocatur, can- dore,levitate,& raritatc Agaricoveroprorfusfimilis. Quidarn Lac tuKyt vocant, propter candorem& teneritudinem, quamhabet. Oritur a vaporibus metallicis , qui indics fubtiles vehunt exhalationes , qua: ubiper iaxa in cavitates exfudavcrint, humido evocato quod ficcum eft remanet, & in medullam hanc raram, teneram, & friabilem concrcfcit. Anshclmus Boetius ad lapidem Galactitem refert quando durior eft , eo quod ad lac mulierum gencrandum commendetur. Sic autem de eo Gefnerus, qui diligentiiTime ejus hiftoriam eft perfccutus. In Ipelunca quadam Stockhornii ditionis Benienfis, ut & Iracfi Lucernenfium, pcrfummummontem fornici adhxrens, nafci- tur fubftantia quaidam fungofa, friabilis, alba, Ieviffima, quam Fungum Petraium dixe- ris, vel Agaricum Saxatile, tam fimilis hujus eft facies ; incofc Germanice S)?onrrri(f ap- pellant, ideft, Lac niNi, ex fubftantia alba , fpumofa , quaconcretus videtur. Hic Iapis (fi nomcn Iapidis mererur) Aqua: mixtus, albo laftis colore eam tingit. Infi- pidus eft, ficcat fine morfu, nulia in eo afperitas,& totus cum faliva madentis liquefcit, praTertim qu6 melior ruerit. Nam & craflior afperiorque rcperitur,immaturior nempe &crudior, qui odore etiamcaret, concoclus vero &perfectusafpetitatemamittit, ita albidior colore, & pondere levior redditur, fuaviter odoratus. Videtur quandamHolo- fteis diitis lapidibus , qui in terra arenofa in Palatinatu efFodiiintiir,proximam haberc naturam , & Iapidi, quem ego ab odore Cidonitem nomino. Superftitiofe quidam ad- verfus quemcunque morbum cujufvis, proprer quem exprelfo ipfius nomine c fpelunca eruitur, falutarem cffepurant. Lucetna: in Phatmacopolio venirefolet. Pollinem ejus Chirurgi ulceribus deficcandis infpergunt. Sunt qui Nutricibus, ad augcndam lacf is co- piam, pollinishujusjj.exhibeante jure, ni fallorcarnium. Potcft autemcommodius ex lacle Amygdalarum,cui immixtus hic pollen aliquot hotis fuerit, colatus propinari cum pauco faccharo & aqua fdeniculi. Ajuntmammillasevidcnterhocauxilioturgere, & re- plcti lacte. Praffertim a docfo quodam viro nuper proditum invenio, Lac Lunai, in pro-. fluvio fanguinis, utiliter dari tanquam fomniferum, idquefibiexperimento conftare. Quod ad nomen prifcum, ego aut ipfum Morochtumveterum effe aliquando putavi,aur. eaidcm ccrte illi iacultates eife. Sed amicus quidam, rerum foflilium omnium cogni- tionc clarus, Margaifriabilisgenuseffevoluit. Hax Gef herus. Eft mihi alioquin alia Marga saxatilis cinerea, in Saxorum cavitati- bus & fiffuris. Hujus generis illa quam teneo, fimilis videtur ei quam defcribit Agricola de Nar. Foffil. lib. 2,. cap. 10. ac ab ipfo Oltarga Goflarica nuncupatur. Cinerei eft colo- ris , ex cruftis craflis conftans , fapore aridiuiculo , vim adftringentem & Emplafticam habens,unde exhibita fanguinis profluvium fiftere folet; forisvero applicata, eafdem vires habere putatur, quas terraSamia. Marga saxatilis incarnata ex montibus Bohemicis allata, fimilis plane ei cft, quam inLygiis montibus reperiri fcribitSvenkfeldius. Gleba eft pinguis & lubricaadcontactum,quamvis & quasdam particulsafperiores ; colore incarnato , in- a:qualis,ponderofa,linguxadha;rens, chartam & digitos fubluteo tingens colore. Cum Bolo Armena facultatibus convenit e videtur,unde prodeft rupris,ex alro devolutis,Ha> morrhoicis,Dyfentericis; Mcdetur fracturis ofllu,Venenis morbrfq; peftilentibus refiftit. Melia t e r r a ad hanc ckffem fpectat, a Plinio Melinum dicfa, ab infula Melo, coloris cinerei, afpera,Iinguam ta&u ficcat,mundat,colorem bonum conciliat, attenuat pilos, fcabiem & vitiiigines delet. Sedjamvixhaberipoteft. Ejusigitur loco effc po- reft, Terra Melitenfis , qux in Infula Melita , nunc Malta, eruitur, cujus mihi copia & Cnida? & pravparata:. Terra melitensis cruda, tactu eft afpera, colore albo ad cinereum vergen- te , adftringens. Ad Serpenrium morfus potiffimum commendatur , eamque vim a D. Paulo accepifie credunt, cum naufragus ad hanc infulam appuliflet, ut in Aitis Apo- ftoIorumlegitunquocircaquidamLapidem S. Paulivocant. Matthioluslib. 6. in Dio- fcoridem cap. 40. negat conferre lis , qui ab Afpide aut Vipera funt demorfi. In infula Melitapublicataeftlingualtalica charta quxdam, qua: deviribus & Terr.xhujus&La- pidum aliorum, qui ibidem reperiuntur, agir, in hunc modum. Yires VORMIANUM. 7 Vires Ldpidii S.Pduli, Linguarum item, oculorum Serpentum pretioforum, qui in Infula {Melita reperiuntur. Terra, qua:S.Paulivocatur, inInfulaMelirareperta,in ipfa fpecu D.Pauli, qua:, a ci- vitate nova, odto diftat milliaribus , colore albo eft, exque ea fiunt imagines, tabella:, vafa, & alia ejus generis. Linguaicolorisfuntfufci, oculi ferpentum lutci, atque pcr totam infulam inveniun- tur ea, qua venduntur, forma, veftigia certiffima miraculorum D.Pauli,patratorum dum tribus intcgtis menfibus in hac infula Euangelium incolis annunciabat, eofque ad fidem Clirifti convertebat, omnes ejus infute ferpentes veneno fpolians, cicurefque &: inhabi- lesadla:dendumreddens, acfiinpetras effent converfi; rerramprcetereainfinitis doti- bus augens. Mirxfuntvirtutestamterra:, quamlinguarum&oculorum, dum omni vcneno refi- ftunt, a morfibus venenatis uon fblum defendunt , fed & curant , aliifque morbis me- dentur. Ufus hic eft ; Annulis includuntur oculi di£ti , ita ut geftantis tangant carncm , &: in- ftar aliarum gemmarum digitis fint ornamento. Linguas collo aut brachiis appendunt. Parum dicta: terra:vino aut aqux mifcent, ut bibatur. Linguas & oculos itidemaqua: aut vinointundunt, ut ebibatur liquor. Vafis ex hac terra fabricatis fi vinum vel aqua infundatur, ac , ubi vim eorum abfor- pfcrint,bibantur,multis affectibus medebuntur. Sedanteomniaattendendum, ut dictaTetra , Iingiue & oculi, fint veri, per fide di- gnos ex Melita tranfportati, ne fraus ulla in iis contingat. Hxc funt qua: in dicta Schedula continentur; fed nos, quia de fola terrahoc in loco agimus, reliqua ad Hiftoriam lapidum amandamus. Prxparatur vero &'lavatur hsc terra, ejufqueparspuriorcolligitur, affervatur, & in paftillos candidos cogitur, lenes, non pumicofos, fed admodum xquales. Horum pa- ftillorum duo mihi funt genera,minus alterum, pondere Jj. uttinque cruce fignatum tali , qualem in palliis & torquibus geftate folent Equites Melitenfes, aut etiam ab una parte cruce,ab altera efKgie D.PauIi, hoc pacto: Alterum majus , unciam unam a:quans. Cujus duo mihi funt orbiculi : in alteto effigies vifirur navis parte averfa , adverfa ver6 Eremira: Chriftum cruci affixum ado- rantis. Alter orbiculus, parte adverfa, effigiem Johannis Baptifta: cum Agno exhi- bet , hac in ambitu infctiptione : Fuir homo Missus a Deo cui no: averfa facies etiam navis iconem oftendit. Utriufque iconem hoc pacto accurate ex- hibemus. Commen- M U S E U M Commendatur hxc terra ad febres peftilentcs, vice boli armeni, adputredinemiti venis fiftendam, ad fanguinis fputum, ferpentum & canis rabidi morfus; infantibus ver- micatione oppreflis, mirabiliter fuccurrere ajunt. Eju(demTerra:Melirenfis cruda: mihi fruftulum eft, in quo pes animalis putrefacrus vilitur. Gleba eftalba,ponderbfa,varios lapillos&heterogenea continens. Inejus vero planiori fuperficie, pedem exhibet animalis putrefafti, fclis aut canis, ut arbitror,in ex- tremitate digitorum crufti Lrvi & Iplendente obduchim; qua tibiam (pectar, duobus quaii offibus in lapidcs converfis & juncfjs conftans . Tota maifa pendet unciam unam & jvjfi. Veteres chia (ex iniula Chio allata ) utebantur, alba, cruftofa, diverfis formis facfi- tiispra:dita,adrugasabftergendas, ad ambufta, aliaque, adquxSamiacommendatur. Ejusloconos Bolum album officinarum ponimus, adcinereumcoloremvergen- tem, mollem, lubricum, pulverulentum, tangcntium manus colore albo inficientem. Ex Ilva infula Hetruria: adfertur, eademque prsftar qua: olim Chia & Eretria, adftringir & abftergit. Utuntur quandoque ea faponis loco , tefte Ca:lalpino , ut ad Smecfea etiam referri poffit. Eft & Bolus cinereus noNicus, infigni adftringendi vi prsditus , cum pingucdine & lubricitate ad contactum, forfan non minorum virium. Bolus Boringholmicus, ex infula Dania: Boringia , vulgo Boringholmo, tranfportatus duum eft gcnerum, alrer candicar ad cinereum vergens, alter nigrior eft. Uterque ejuidcm ferme fubftantia:, glebofs, inxqualis, pinguis; ubi politior eft, lubri- cus; colore albo digiros fi fricetur inficiens , non admodum ponderoius , lingua: adha:- rens. Viribus difcreparc non videtur ab aliis bolis. Vala ex eo confe&a ignis ferunc fervorem, unde in Scania in officinis ferrariis crucibula ex eo conficiunt , permiftis fragmcnris aliorum crucibulorum, qua: vi ignis difrupta fuere. Hifce affinis cft Bolus norvagicus, candidior aliquanro. pinguior & ad con- tactum lubricus. Ejus ufus eft etiam in officinis noftris, Ad Tiw- WORMIANUM. 9 Ad claffem terrarum albarum noftri Mufei refero Terram sicihaiam lemniam albam. De qua quamvis varia: fint autotum fententiz , cum Galenus eam commendet qua: rubra eft , de qua etiam nos fuo Ioco ; aliis tamen etiam ibidem inveniri coloribus teftes funt viri oculati fidedigni. Inrer quosStephanumAlbucarium & Petrum Bellonium nomino, qui afferunt Lemni incolas teftari, nullibi unquam in hac infula erFoffamfuifTe hanc terram, quam eo in loco ubi jamfoditur, ecolle fcrtiIi,Oricn- tem fpedante, herbis veftito, prope villam, diitam Rcpondi. Tres ibidem fovexreperiuntut, quarum dux ruina obrutar, tertia,ubi jam terram eruunt, Septentrionem ipectat. Juxtamontis radicesrres Iimpidiffnni exfiliunt fontes, quorum duo minorcs Septcntrionem verfus fluunr, major Meridiem. Terra, quam ibi- dem fodiunr,maximaexparrealbaeft, fecunda quandoque rubra & lurea inftar boli Armcni , quo jam utimur. Adco uraut in alio colle tempore Galeni hanc terram cffb- derint,qui jam ruinis obrutus eft.aut hanc ipfam priftinam naturam mutaffe neceffum fit. Semel tantttm in anno eruitur haee terra, fexto die Augufti, non finc fuperftitione, quia putant nullam habere efficaciam, nifi co die fodiatur. Operarii Gra:ci funt , dilio-cnter eos animadvertentibus Turcis, qui magiftratum in infula gerunt, nequid clanculum auferant. Dum fodiunt, fuavem odorem fpirat caverna. Nec omnis rerra indecftbfla pro bonahabeturiillam fakem cligunt, quaeintraquafdam petras fragiles latet, pingulo- rem, tenacem , fabulo deftitutam. Oriente fole , per fbx horas faltcm continuando fo- diunt, mox foveam claudunt, ncc amplius in anno aperirefas eft. Hinc fit, quod rara admodum (it hxc terra , cum pauci fodiant & tam brevi rempore . Bonam quam a:fti- mant, unicus lavat, Iotam facculis includit, quos fulpendunt, ut omnis aqua percoletur; hinc in maffulas majores aurminoresformanr, quas Imperaroris figno Ggillanc, & ex- ficcatas Conftantinopolim ad Imperatorem mittuntuna cum (igillo. Ex quibus patet, nonfolum rubram , fed & albam , & rubicundam & luteam dari terram Lemniam , quarum trium priorum exempla oftendere valeo. Sed jam dc Alba faltem dicendum, adcinereumvergente. Duo ejusgeneris mihi funt paftilli, orbiculati, quorumunusdrachmampender integram, alter dimidiam, ab akeraparte chat acleribus Turcicis infigniti, ab alteta fignis vacui. OlimDianzfigillo, quodcapraerat , fignabantur, tefteGaleno: aliquantulumtenax&lubrica eft hxc terra , ob pinguedinem , adeo ut lingua: adhxreat , fine mordacitate ; fi in aqua refolvatut, fimilis eric molli cera:. Sanguinis ex utero profluvia, & fluxus muliebres compcfcir , Vene- nis morbifque malignis refiftir , rabidi canis morfum curar, ulccribus malignis mederur. Scaliger exercit. 35. fcft. 2. cetta vi fecundarum qualiratum putat conferre, ranquam inftrumento ide.x fux, adftrictione Cetc intervenenum &cor inter- ponens, pra:rerquam quod duas proferat faculrates, alteram qua pctit cor, alteram qua tuetur cetto nonforruito auxilio. Infula Lemnus hodie Stalimene dicitur , & quamvis Terra , qua: jam inde adfertur, differat figillo & modo eruendi, ab ea qua: antiquitus inde cffbdiebatur , attamennon minorum cft virium . Ferrandus Imperarus lib. 5. cap. 33. tres fpecies noftro a:vo inde tranfportari refert. Prima eft terra facra, vel Bolus Armenus orientalis,non tingens; vel alba leviter ad cinereum vergens ( de qua hic fermo ) qua: quandoque etiam colore jncarnato, exquibus figillailla, qua: hodie tanto funt inpretio, fiunr, quam tangete nullilicet pra:terfacerdotes. Secunda rubricafabrilis, qua fabri tignarii utuntur. Ter- tia fullonum, qua pannosmundant; eamque eruere &: rradarc cuivis integrum. Sunt & nobis alii duo pastilli Turcicis characreribus infigniti,(cd diverfis ab iis quibus prior Terra Lemnia dotatur , colore interno totius maffa: cinereo, exterius rubicundo , quafi rubrica effent tinfti; (inguli, dum inregri eranr, drach- mas duas pendebant : e qua rcgione Orientis allati, ignoro; Lemnios *jba || noneffe, & color &pondus cvincerevidentur. aJW»^§' Charadferes hifce impreffos, quamvis diverfi fint, attamen idem firmifi- care monet Bellonius obferv. lib. 1. cap. n. a Turca quodam lingus Ara- bics perito edoctus : Tinimachton, quod terram figillatam notat, infctiptum eft. Ac licet charatreres inter fe videanrur difcrepare, hoc ramen Iinearum vario nexui adfcribendum, & magnatum,qui hofce paftillos fignare curarunt,voluntati. B Alii io M U S E U M Alii duo mihi funt Pastilli cinerei, literis Arabicis infigniti,qui ex rudiori terra compadi videntur, quam funt Lemnii veri ; quo ex loco petiti, haud fcio : Ma- jor orbicularis eft, duarum drachmarum pondcre,crafllrie dimidii digiti, in fuperficie- rum orbicularium altero characteribus, utdixi, Arabicis exornatus: Altero minore quatuor fcrupulorum pondere, effigie Luns& triumStellarumnotaro. De quorum viribus non habeo quod dicam , nifi quod eas habeant cum aliis terris ugillatis communes. Bolus candidus licnicensis feu Terra figillata Goltbergenfis , Axungia Lunx Chymicis, Germanis 2Bi dicitur, quod Luteo fit colore. Plinio & Latinis Sil voce peregrina., cum Lutea vocaripoflit, Germanis £M)«r / SS«j!3«It) / ©il&er(j{l&. Nativa nafcitur non folum inter metalla , fed ctiam in propriis venis. Quondam Attica commendabatur. Nunc foditur in LTngaria , Rhetia , Germania; Mineris argentariis, Hildeshcimii, inter Alsfeldam & Embeccam , in Norvegis fodi- nis argenteis ; in Cimbna quoque & Iflandia. Guftu acris eft, & in externis faltem ufum invenit apud Medicos. Tumores & panos difcutit, excrefcentem carnem repri- mit, cum cera cava explet , articulorum tophos comminuit. Diofcotides eligendam fuadet leviflimam , faturate luteam , non lapidofam , friabilem. Pidtoresquoque ejus ufum fibi familiarem reddiderunt. Quidam potius inter lapides metallicos, quam Terras, rcponendam putanr ; fed nefcio quo jure. Ochra scanderburgica lutea- Propc Scanderburgum Cimbrix , ter- ra quxdam lutea e monte vicino etuitur, Vcnis fuis reliquum montis petreptans, quam pro figillata aut medicata, vim figillatx Terrx habente,venditare aufi funt quidam, unde & paftillos ex ea formarunt, ac figillo Rofx decorarunt , vendibiliores eos vulgo ut red- derent. Sed ego cum Tetram crudam ad me deferendam curaffem, nihil in ea. offendi pinguedinis, necmagnopere adftringere ammadvcrti , fed potius acrimoniam quan- dam guftanti prxbere : unde non ram ad BolosautTerras figillaras, quam Ochras refe- rendam duxi. Eo autem magis in mea confirmor opinione , quod accolx ipfa terra lutea exficcata, ad tingendas &pingendas a:des , colore flavo utantur. Igne vero ubi uritur, rubrum colorcm affumit, ptiore obliterato. Hanc enim notam efle Ochrx genuinam docet Diofcorides: cum ait Ochram per uftionem rranfire in Rubricam ; a vetcribus Sil dfcta videtur , ur fupra monuimus. Quocirca non fuaferout quifquamhac rerra interne, nifi caute, utatur; Siquidem, ut reliqux Ochrx, vim habet erodendi, diffipandi colleftiones & tubercula, reprimendi excre- f ORMIAN U M. , 7 cxcrefceritias carneas, ut fupra dictum , ac vel eo nomine potius extrinfecus, quam in- trinfecus adhibenda. Huc etiam Ochram Islandicam refero , de qua hxc ad me cx Iflandia fcripfit Ornatiffimus Juvenis Trebanius Jonas. Eft in auftrali Iflandia colliculus , rcli- giofus a priicis habitus , exquo etiamnum pulvis medicamentofus eruitur. Diftat ab Epifcopali fede'Scalkolte, duo autcircitermilliaria; habitaculum prox lm um Holar vo- catur, fed provincia Grimnes. Fama eft in eodem loco mulierculam quandam diem fuum obiiffe,adeo fandtam, ut fplendore infolito, inftar accenfie eandelx , ibidem prx tereuntibus appareret ; unde prifca fimplicitas hunc locum deinceps rclioiofum habuit. r B Hanc terram ubi accepiffem , comperi colore luteo obfcuro eflc , modicam, aut ferme nullam vim adftringendi habere , interim acrimonia quadam pfteditam efle, co- lore luteo manus tingere, &levi concactu in pulverem abire. De ejus ufuhoc metno- rant, quod fcilicet,corporis parti dolenti G applicetur exterius, dolor fedecur ; quando- que fed raro exhiberi in internis affectibus. Ego verxOchrx notas habere cum videam , haud tuto in inrernis affbaibus prxbcri autumo. In externis ver6 rumoribus & inflammationibus haud incommodc Vim enim,ut reliqua: Ochrx, haber diffipandi tubercula,reprimendi,&c. utfupra cx Diofcoride & Galeno monuimus. Galenus prarrerea 5. de fimpl. Medic. facultatibus cap.15. Ochraminterillamedicamentarefert, qua: & urinam provocarc, &cailofas five tophofas iubftantias ac confiftentias inciderc fiint idonea, minimum calorispoffi- dere aflerens. " Ochra nigricans Arcillacea, Germanis ©nxirg $(«>%« kttm inSnifcnin 6ilfccr.8t»t«i 3 efimkn/ ad me tranfmilfa eft : Altera fublutea ad pmp-i' reuminclinans.m maflulasinsquales &a(peras concreta, Germanis®mit«flllttofc«w dicitur ; in venis & ductibus fodinarum invenitur. T>e Terris ^Miraculofis. ■K/TIraculosas vocamus terras , qua; prxcer ordinarium natura: curfum & mo- ■ LTJ - dum generantur & producuntur. Harum duo oftendimus genera ; unum quod Scanicum Vocamus, eo quod ibidem repertum ; alterum Iflandicum, quod inde ortum traxerir, ut ex ejus hiftoria patebit. Anno mdcxix. cum perverfus ille mos collaria , linteamina, aliaque mulicbria ornamenta exhnteo confecta.cceruleo eolore tingendi Daniam invafiffct,atquemhoc luxu, fruftra opponcntibus fe verbi divini Miniftris, pertinaciter perfiftcrent id fuper biam proniores, Deus Opt. Max. ut quantopere hoe vitium averfhretur declararer & adpoemtentiammitaculomortalesrevocaret, multis iriSeanixlocis, terram cceriilei coloris , ei prorfus fimilem , quam apud Aromararios emere folcbant , piuvix in mo- dum fupra multos eftudit : Cujus particulam tunc temponsinde attulit, mihique dono ded.tVir Celebernmus D.D. Ihomas Finekhis , Medicina: in Acadcmia Hafnienft Proreflor Publicus, focer honorandus. Terrx cujufdam ccerulex pulverem reprxfcn- i» M U S E U M tat, ac chattam & quxvis alia, prxfcrtim candida , colore tingit Cyaneo, glebofa, fa- pore nullo 5 maderadtavero in nigram & luridam converritur terram, talique colorc obvia inficit. Pluvias varias prodigiofas memoranr hiftorix , fed iimilem me legiffe 11011 memini. Plinius Decad. \. lacte pluiffe refert , idem alibi fanguine & carnedapidibus, imo &: terra, Decad. 4. Iib. 5. Sed qux colorum vires prxbere polfunt, atque madefactj. in nigram terram tranfmutentur, vix auditum. Auro in Infula Pelagia, Ferro in Luca- nia, ante bellum Parthicum, quo Craffus occifus eft, pluilfe teftis eft Ammianus libr. 17. Annona m Charintia , horarum duarum fpatio , ad duo amplius milliaria, ex qua panis pinfebatur, teitiscftThuanuslib.j. deanno mdxlviii. Alterum portentofx terrx genus , linteo viliori ex navis velo abfciflo inhxret. Ex cineribus ortum traxit anno mdcxxv. cum in Orientali Iflandix tra£tu mons Modals Jokul di£tus conflagrarer. Nauta, qui linteum hoc attulit , refert, quod, cum circa Nidrofiam Norvegix navigaret, ejufdem anni menie Septembri , fubito in- gensobortus fitnimbus, non aqux, fiedcinerum& terrx, utipfi videbatur , quirotain navem operuit,velifque pettinaciter adeo adhxfit,ur inde totus difcuti nequiverit. At- que in ejus rei teftimonium, particulamhanc veli, terra ea infectam, mihi obtulit, ex quo tanto temporis tractu multum periit, veftigia tamen remanent manifeftiffima. Hi- ftoria hujus conflagrationis, vulgari idiomateeditaefthicHafnix anno mdcxxvii. Ccepit vcro mons prxdittus, qui alioquin perpetuo nive & glacie tegi folet, conflagtare anno mdcxxv. diefecundo Septcmbris, primo horribili tremore & mugitu, erum- pentibus flammis &cineribus; Ex nive & glacie liquefaitis, tanra acceffit aquarum inundatio, permiftis glaciei fragmentis, ut navigationi idonea vifa fint loca,quxantea habitationibus & pafcuis erant deputata. Hinc indies crefcentibus flammarum eru- ptionibus, horribili boatu & ftrepitu, lapidum & pumicum in acrem ejaculatorum, cine- rumque magno impetu extruforum , tanta fafta efl: copia, ut conrinuarx extiterint te- nebrx noctis inftar per totum iftum tractum, exceptis locis flammx vicinis, ubi aerab ji-ne aliquantulumilluftrabatur. Interea temporis in vicinis locis terra motibus concu- tiebatur tam validis , ut & ex dutiflimis cautibtls coagmentati montes diffilirent. Cine- ribus veto adeo repletus aer, ut volatilia quafi exanimata deciderent, & per terram in cineribus,reptiliuminftar,reptitarent. Terra quoque iifdem oppleta, adeo ut inceden- tium per eos genua ftrinxerint ; unde alio commigrare coa&i funt accolx , fertilitate Terrx in mcram fterilitatem converfa. Duravit hoc incendium in decimum quartum dicm. Poft conflagrationem variis in locis calidi fontes & Therma; eruperant , qua: etiamnum vifuntur. Quanto vero impetu pumices & cincrum acervos evomuerit , vel exhoc liquet, quodnaves, circa Norvegiam navigantes , iis fuerint oppleta:, ut ex hoc linteo liquet . Narrat Nicephorus Iib.15. eap. 20. Tempore Leonis Papx cineri- bus pluifle, qui palmx altitudine in tegulis jacuerunt. In agro Neapolitano, cx incen- dio Vefuvii montis hoc pari modo contigiffe arbirror. Huc referre licet Terrx communis portionem fanguine tinctam , qux fanguinea pluvia imprxsniata fuit Stralfundi anno mdcxlvii. deeimo-tertio Septembris, &: huc tranfmifla.mihi vero a D. Simone Pauli communicata. Ejuimodiportenta rato ali- quid boni prxfagire lblent. C A F. VI. ^De Salibuj in genere. SA L E m quidam a faliendo diftum putant , eo quod igrii injectus exfiliat : fcd cum hocnonomnibus ejusfpeciebuscompetat, etymologix ratio hxc minus accurata. Qui enim compadtus & fpiffus eft, in igne crepitat & exfilit , ut foflilis & marinus : qui minutus &c ipiffus, crepitat tantum ; qui rarus, five compaftus fuerit , five refolutus, nec erepitat , nec exfilit. Quocirca potius a Grxco «Ar, pcr Metathelin literarum , tradu- crum puto. Per S a l e M ver6 hic intelligimus, cotpus minerate inanimatum, inaqua folubile, faporibus diverfis prxditum,& feminaria in prima Creatione vi dotatum, qua certis in locis confervatur & mulriplicatur . Vulgo generari dicunt e fucco aqueo & terreo craffo. Cum enim exhalatio iicca fubftantix iit terrex, accedens ad naturam igms,fi ab aqua apprchendatut in pluvia aut vifceribus teriSe , pars ejus ignea falfas reddit aquas, WORMIANLTM. j 9 rcliquum in terram vertitur, ut vult Ca:falpinus^Sales enim omnes generari vuk, vel ab cxhaktionc refrigerata , qua: aqua refoluta falem marinum & Iacuftrem producit, terra: vero agglutinata falem foflilem,&c. Vel ex combuftione corporum,quopaao arcificiales Chymici preparantur. Sed ratio ha:c minus furficit. Non enim caufam ex- hiber. cur magis in uno quam altcro loco reperiatur. Quocirca vero conientaneum, falem , ut & reliqua mincralia & metalla, in prima mundi origine creatum in terra cffe, inquavirtutefeminali, fibi indita,le ipfum confervat&mukiplicat. Hanc vim Elementis inditam cum videamus, quidni & corporibus perfeaioribus & miftis. Quodvelineafpeciefalis,qua: Nitrum vocatur, manifeffiflime elucet. Hoc enim non ubique, (ed iis iakem in locis generatur, ubi fpiritus ille, feu principium femi- nariumadeft. Quo igiturpurioreftmareria,qua: ab hocfemine imprargnatur.co purior etiam evadit Sal mde genitus ; quo impurior illa, eo impurior hic. Si vcro plurima mifceatur humiditate, fontes falfos producit, ex quibus coftione pet exhalationem Sal elicitur. Sub S a l e comprehendimus nos Salis veri varia genera, Nitri fpecies varias, Aki- men, Vitriolum, ejufque generis alia Salina corpora, C a p. VII. *T)e Sale Oiaturalt i3 eArttficialt. C Al , quo communiter in cibis utimur , cft vel Naturalis, vel Artificialis. Natura- iis, quem Natura fponte gignit, vel in terra, vel extra eam. Qui in terra reperitur vel ciditur in montibus, ut in Carpatho, qua parte Siberburgii Ceculique incolunr,' Sakzburgi, &c. & in Germania juxta Thufam oppidum. Vel effoditur in campis ut inPoloma, iecundo lapide a Cracovia , ad oppidum Velifcum, & in Germaniain Sta- phurt. Vel fub arenis invcnitur, ut juxta Pelufium in ^gvpto , qui Cyrenaicus dicitur. Extra terram Naturalis Sal reperitur in fonte, fluvio, lacu, mari. Fontes vel falem terunc,ficuti calidi Pegafa:i; vel ejus rivuli,Solis calorc,in Salcm cvaporantur, ut Sal- iulann campo Gallia: Narbonenfis.Fluvii autSalis ramenta dcferunt,ficut Ochus& Oxus apud Jiactros, aut fumma eoruminfalem denfantur, reliquis aquis veluti fub 'glacie fiuentibusnitapud Cafpias portas, circa Mardos & Armenos, teftePlinio. Lacus in Salem mutantur, vel toti, ut in Apulia Tarentinus, & in ^EoIide TraTafeus ■ aut eorum faltem extremitates, ut in Sicilia Cocanici. ^ftuat Sale lacus m Cypro ad Cimum.m Judx-a Afphakites , cujus Sal Sodom.xusvocatur. Ad mare tenuis quidam Sal gignitur, cuma:ftuferver& fpumas agit, eafque adlittora &fcopulos appellic. Dio- icondes «Ao? axmv , florem Salis aut fcftucam vocat. Artificialis Sal vel fit ex aquis marinis , vel ex falfis fontanis, aut ex putealibus exco- quitur ; vel conficitur ex fui generislixivio, ut Chymici omnes Salis ufus varii ftint, m facris, in zdificiis, in Medicina , in cibis. Romani in facris eo ufi funt crebernme, fiquidem nulla fiebant fine mola falfa.quem falem viigincs Vcftales S^er^efant ^^ HebnEorurn Sacerdotes capita v.ctimarum In xdifkando utuntur Arabes quibufdam in locis ; maffas cjus quadratas, cum aqua ■ cakislococonglutinantes. Sicnarrat Hiniuslib.tf.cap.i8. infinu Capeo Arabia:ma- ns,oppidum Gierra, turres habere, ex falis quadratis molibus, ncc non Carrhis Arabia: oppido, murosdomofqueexmaflisialisfieri. Sic & in Africa Ammanientes domos extruunt. In Medicina, caleracit, exficcat, abftergk, adftringit, a putredine confervat, attamen febnbus putridis non competit, tum quia calidus, tum quia exficcando vifcera mdurat. Intantes fale confpergere fuadct Galenus lib. i. de tuend. fanit. cap. 7. ut cutis fpiuior & fol.d.or fiat : carnes & piftes aliaque efculenta a putrcdine fervat. In cibis caendi aviditatem cxcitat, faporem gratum conciliat , adeo ut fine Salc cibus nullus jucundus videatur; ajumentisquoque expetitur, qua: fale ad paftum excitancur , unde aig.or ladis cop.a & cafeus grac.oi, Hmc ad viw lepores & animi voluptacescranfla- tum Salis vocabulum,ut nulla humanior vita fine fale degatur. Llndc illud Poece ■ Non at m toto corfore mictt Salis. Salariainde tracta , prxmia militibus & honoratis deputata . Ad cibum vero eligitur ^- * tcnuis io M U S E U M tenUis & humidus, quod amarus non fir, fed fuavis & gracus lingu£,faciieque liquefcat . Ex iis, quibus nos ucimur , primas tcnet Luneburgicus , hiiie Scoticus , Gallicus, Hilpanicus , deterioris notse ad catnes Suillas & Piices majores condicndos adhibcri folent. Sal fossilis, qui & Sal GEMMiE in officinis dicitur , eo quod Gemma; inftar pcllucidus iit , & Cryftallum nitore & colore imitctur, in tefleras excifus ad nos adfertur. Is, quo utimur, ex Polonia maximaex parteadfertur, quamvis in Calabria, alibique, ut fupradi&um, etiameffodiatur. Mihi tam Calabrini, quam Cracovien- s i s eft fpecimen , in quibus , quo ad externam figuram & faporem , differentia ferme nullaeft ; nifi quod Calabrinuspurior&nitidior. Pituitam vifcidam ac lentam incidit & attenuat, humotes tenaces, qui difficulter e corpore educuntur, fmc omni incommodo cvacuat ; cum Agarico mixtus , vertigini fuccurrit. Pectus & ventriculum ab excremcn- tis liberat, doloribus Colicis, aliis miftus, opitulatur , indurata rcfolvendo & fuperflua expellendo ; ad dentifricia quoque commendatur. De Polonico hoc habet Cromerus in dcfcriptione Polonije lib. i. In minori Polonia (alem inftar ingentium Saxorum, adeo duritielapideafolidum, ferro exfcindi conftat, ut ne dum mola teratur ad hominum ufum ; fed & ex illo domos & oppida xdificari. Ammoniacus s a l, qui& Armoniacus dicitur, ab a.y.p<& nomen tta- xit, quod fub arenisin laminas concretus, in Africa: Cyrcnaico tradu eftodiebatur olim. Erat colore nigricante, fiffilis fccundumlongitudinem, recrisfcifTuris, fapore ingrato. Sed jam ad nos vehi defiit ; quocirca ejus loco uruntur Sale quodam , ex Sulphuratis Puteolani dillrictus deprompto. Eo enim loci, ubi ignes fubterranei flammas evomere folent, in illorum hiatuum faucibus, veluti per fublimationem quandam, materia minus terreftri evaporante, hoc genus lalisreperiri folet; quoad colorem fimile alumini Schi- fto videtur, fiffile fecundum longitudincm , inftar lapidislpecularis, &velutincruftas compactus. Guftanti levi acrimonia & pauca adftrictione , nec non extergendi vi pra:- ditus videtur, unde ad illa conferre ab Italis cenfetur, qua; Sali Ammoniaco a Galeno tribuuntur. Sed quia & ille non ab omnibus approbatur, nec quovis in loco haberi poffit ; arcifi- cialis quidam excogicacus cft,qui idem nomen obtinuit,& a Chymicis maxime expeti- tur. Fit ex quinque partibus urina; humana; & parte una falis communis , & parte dimi- dia fuliginis lignorum, fimul coccis ad confumpcionem humiditatis: reliquum fublima- tur , iterum folvitur & coagulatur. Sal fumme volatilis cft, & fixa omnia volatilia reddir. Quocirca ejus ufus apud Chymicos frequens , ubi metalla folvere aut fublimare nitun- tur. Saporis eft magis acuti quam Sal communis, quocirca corrofivus magis ; ad facien- dum colorem cceruleum utuntur artifices, & tabri, ubi ilannum ferro jungere & unire geftiunr. Cum in omnibus vegetabilibus duo Salium reperiantur genera, unum fixum,alterum volatile; hocquandoquc Armeniacumvocari foler, obaffinitatem quam inviccm ha- bent,ratione fubtilitatis & penetrationis. Ca;falpinus falem Ammoniacum vulgatem ad Nicra referc, de quibus mox fermo erit. Sal Alkali ex herba, Kali Arabibus dida , artificialisetiam eft, &hucreferri poteft. Afferrur ex Hifpania , ingentibus glebis cinereis & nigricanribus praiduris. Chymiciadvariautuntur,Vitrarii quoquc, qui vitra conficiunt. Inre Medica,ob virtu- tem exficcantem & abfterfivam , locum etiam habere poteft. Scaliger ex Kali.uc dixi, quamvulgoSodam, Serapio Ufnem vocat , trito & preflb parari ait , &aquibufdam vocari Salicornum , ab aliis Sodam , ab aliis alumen Catini , a pelvis facie in quam de- ihliac. Macchiolus ex hac herba dixicparariCineres , quibus fabri vitrarii utancur ; & cx decocto Salem Alkali d Mauritanis vocatum , Amatus Lufitanus non ex Kali, fedhetba Antillide combufta parari putat hoc feculo : quia omnem cinerem, qui ex Syna adfertur ad conficiendum faponcm , ex herba Antillide combufta fieri Cap. VIIL WORMIANUM. C a p. VIII. T>e D^tro. NI t s. u M quidam diclum purant a Nicria oppido - collioitur exiis etiam decidensadhuc liquidumin tcrram, acibidem inftar (puma: con- crefcit: quod Aphronitrum proprie dicitur, quamvis hxc vox etiam ad illud genus accommodetur, quod effoditur, ied minus apte. Extrarerramquodnafcirur, velinconvallibus &campisrcperitut, Halmiraga Gncis dicf um, vel ex lacubus exrrahitur. Prius genus apud Medos invenitur, teftanrfi Plinio.ubi per aeftatem eo canefcunt convalles. Item in Thracia juxra Philippos. Sed hoc tcrra; miftum & fordidum , idcirco & Aprium vocari idem afferir : pofteriusin Macedonia colligitur.ubi lacus nitrofus erat,qui in agro Lerao circa canis ortum gignit nitrum,quodvereres CalastR-Sum vocant,aboppido Calaftra,quod inproximo finu erat, e quo evehebatur. Factitii nitri tria eriam erant gencra : unum ex aquis Nili conficiebatur , praffertim adNaveratim,Nitriam, (undevox nirri) Memphim. Dum vero hic inNitrariisnitrum conficiebatur, fubtile ac tenue quid fpuma: aut floris inftar a reliquo iepatabacur, quod Grxci dtyfhii yiigis dicunt , & ab eo diftinguitur quod dtpfovitf^ vocant, &foflilc eft. Svenkfeldius m Catalogo foflilium Silefia; Aphronitrum exiftimat elfe illud quod Fel vitri, vitri fpumam & recrementum vocamus , 6Mapsg«er a Latino Sal Pe- tra, candidilfimum & perfpicttum eft & quafi diaphanum. Ej us elegans mihi eft fpeci- men in maffam , duorum pugnorum magnitudine , elcganter concretum. Pondere eft libra: civilis unius,Ci'yftallinum,forma columnarum angulofarum obliquc tranfverse,per longitudinem, modis inexplicabilibus difpofitarum, ut corpus vifui jucundum cxhibeat; cotlcrctionis rationem vix quifquam fine admiratione contemplabitur. Vircs Nitri mirabiles funt. Sordes abftergit in lixivio refolutum ; Fullones ma- culas veftium co abluunt. Infeaores- cum codem coquunt lanas , ut forbeant colo- rcs. Vcteres, Aphronitro aqua liquato, in balnco cutim ablaebant , Ut pura & nitida red- dcretur. In Medieinft vimhabctdillblutivam,attraaivam, abfterfivam, &humoresfu- petfluos confumptivam; quocirca pinguedinem extenuat ore iiimptum , faniem inter- norum Apoftematum abftergit, pediculos capitis necat, aurium vermes interficit, inte- ftinorum totmina fedat cum Cymino & flatus difcutientibus exhibitum. Cum melle inrormam linimenti redaftum, faciem clariftcat, vitia cutis emendat, oculorum cicatri- ces delet. Licct vifui fit candiduhi & tadui frigidum, in fe ramen continet fpiritum ru- bicundiifimum, calidiflimum, &maxime inflammabilem, ignear prorfus natura:. Ani- tro quoque tota pulvetis tormentarii vis provenit , qui ex nitro, fulphure & carbonibus conftat. A Sulphure habet quod facile accendatur : quia tamen Sulphur totum in mo- mcnto non accenditur, fed per partes & fucceflive deflagrat, Nitrum & fubito, & cum impetu; Hinccontrario modo cum fe habeant, & inflammata ac attenuata majorem capacitatem poftulent,fulmineus ifteoriturimpetus, quimagnaviolentiaobviaexpellit & longiflime propellit. Chymici nitrum fufum in igne adjettoftilphurepurgant&Sal Prunclla; vocant,magnatum virium in inflammationibus faucium & febribus ardentibus; refrigerandi cnimvipollet eximia. Qui prajparandi modus Plinium non latebat ; fi- quidcm lib. 3 1 . cap. io.Salem nitrum fiilphuri concodum in lapidem verti ait. Francifcus Hernandus apud Nicrenbergium referr Indos ferculis quibufdam & obfoniis nitrum addere, jucundius atque commodius ipfo iale, nec tamen omnino fimilempra;ftare efie- dum, fed gratius nonnihilaccidere. Propinatur ab Indis Medicis permixtum aliis Medicamentis , quz iidem Patli vocant , fTigidumque eile aflerunt. I.n vinum aut lympham conjectum, mirum in mo- dum refrigerare, ipfumque, grandincm, nivem ac glaciem in hac re prjeftanda vincere creditur. Maizi fpicas inaqua, cui incoftum nitrum, cmolliunt, gratiamque iis addit haud mcdiocrem ; abluuntur eodem aqua: infperfo. Crura & pedes perquam commo- de eo lavantur, ut a frigore & fifiiiris tuti fint ; non fine adftr^iftionc & corrobora- tione aliqua. C A P. IX, WORMIANUM. C a p. IX. ^De eAlumme. A L u M E N Grarcis ^vSig/a , a vehementi vi adftringente fic di&um , ad Sales etiam ■**■ fpeftat ; hoc peculiare habens,quod, cum carbonibus ardentibus imponitur,vel olhe inclufum fuccenfis ignibus torretur, in bullas tumet, ut nitrum, &aliquid de fua perdit fubftantia. Sed aqua, ut reliqui fucci concreti, liquefcit. Ejusvariafuntgenera; quoddam a Natura elaboratum cernitur,quoddam Ars pcrfi- cir. Naturale velliquidumeft, vel concrerum. Liquidumvelpurum eft, lactei coIoris,limpidum, igneum quid exfpirans, quod a Grxcis Qog/fM» vocari folct; vcl impu- rum, fqualidum, fcabrum, fordibus inquinatum, a^$icJ>opoi/ dictum. Concretum varias habet Ipecies: vel enim in laminas fciflum eft , o^iyoV Graicis vocatur , quod tamen non tam alumen quam lapidem fui genetis elTe auturno, cum nec in aqua diflblvatur, nec ad- ftrictionemhabear. Vel figillatim efflorefcit inftar canorum capillorum, atque idcircd Graxis Tg/^i-n? vocatur. Vel plumofum feuplumeum, quod raro vifitur legitimum. VidilTe tamen ie teftatur Caifalpinus lib. i. de Metal. cap. zi. Prope loca ardentia & ful- phurea, quafi cinis fit fulphutis combufti , glebis candidis valdc adfttingentibus , nunc mollibus, quod liquidum alumen efle dicit, nunc concreris in filamenra , quod Schifton vocari ait. Hujus loco fubftituere licet Amianthum lapidem , qui variis modis in locis ficcisgeneratur, quandoque figura lana: &pilorutn , quandoque fibris oblongioribus, quandoque in forma truncorum arborum , liiis tamen conftans fibris & velleribus. Sed nec ha; fpecies vere ad alumen fpeftant, cum ejus naturam non lapiant ; de iis potius inter lapides agendum. Rotundum etiam datur alumen , quod ^fcyfu^v vocant, & varias habet difrcrenrias: velenimbullarummodointumuit, vel foraminum fiftulis lpongiam refert ; vel eftfoli- dum, quod etiam minutiores fuas agnofcit diiferentias. Arte elaboratum alumen illud eft, quodabartificibus, vel ex naturali,vel ex lapidi- bus aut terra fui generis excoquitur. Eftque vel Rupeum feu Rochje, quod & glaciale vocant ; vel Scaioium, quod ex Schifto lapide combufto prseparatur; Scaja enim & Scalia cruftam fignificat & fquammam, tefte Scaligeto Ex. l 04. fect. 7. vel S a c- charinum, vel EjBCIs, e vini fkcibus igne combuftis, vel Catinum, ex plan- ta Kali , feu Soda: cinere. Sed pofteriores Sales potius Chymici cenfcndi quam Alu- mina. Alumen rocHjE feuRupeumScaliger Ex. 104. fecL (?. itaconficiait. Ex faxo fit, feu excifa rupe, atque reda&a in calcem : eam calcem in cumulis dilpolitam, afper- gunt aqua ficpe de die, donec in luti fpeciem tabefcat ; Id quod paulo minus feiquimen- fe perficitur : tum in Iebete eum aqua conturbatum coquunt , co&um per canales iri alveos dcrivanr, quorum ad parietes concrefcit alumen inasquale , & grandibus fruftis, puftulis faftigiatis ; ea exempta aqua ferramentis decutiuntur. E Rurila rupe rutilum ex alba candidum fit. Hoc alumcn maxime in ulu eft , & rcliquorum fere omnium vices fuppler. In Scania ex Pyrite nigro, vitriolo & Sulphure aluminofo conftante elaboratur, qux fi rire feparari poflent , pofleffori , qui eft Nobiliff. Joachimus Bcck , lucrum redderent triplicatum: Alumen quidem& Vitrioluminde elicere novir, fed Sulphur, fine reliquo- rum jachira, nondum capere didicit. Pyrites hic quamvis niger fit & variariun ficmra- fum, etiam Sphsrica: , quando uriturcolorem rutilum acquirit, ac optimum fuppeditat alumen Rupeum. Mihiexhoc AlumiNe scanico, concreta quxdam eft columna lon°itudi- ne pedis Romani cum quinque unciis, j uxta bafin feu radicem ftriclior, paulatim in am- plitudinem majorem exfurgens donec in figuram Pyramidalem rerminetur, Adaman- tem magnum referens ex quadrato ;■ cujus quodvis latus eft trium unciarum cum fc- miffe, in acumen definens. Politus eft omni ex parte hic Adamantinus apex, cum reli- quum corpus inzquale & afperum fit, vatiis protubcrantiis & crepidinibus quafi con- ftans laminatis, corpus conftituens pulchrum, Cryftallinum,& vifui jucundum. Ufum magnum obtinuit Alumen apud Aurifices,Infe£tores, librarios,coriarios, Me- dieos & alios. Aurifices eo purgant aurum,ut ejufdem brafteas a:ri inducant. Infecto- i4 M II S E U M rcs lanam & pannos in aquam aluminofam mittunt, ut colores facilius fufcipiant & reti- neant. Eo etiam utuntur quicoria tingunc. Librarii chartam aquis, in quibus liquatum fuicalumen, immcrgunt & exiiccanr, ne diffluat, utq; atramcnti fcriptorii acrimoniam melius fuftineat. In Medicinavim llabetadftringendi, vulneribus cicatriceminducen- dij putrida purgandi, humores exficcandi, carnem luxutiantem compefcendi ; quocirca admukamedicamentaulceribus deftmaca commodiffime adhibetur. Saccharinum ficdiccum, quod ab artificibus in mecas inftar Sacchari effor- macur,fic cx Alumine Rocha:,ovorum albumine, & aqua Rofacca. Locum habcc incer Cofmetica, ad mulierum dcalbationes &c cutim albam ac nitidam reddendam. C a p. X. ^De Vitriolo f3 cognatii. A D atramentum refertur Vitriolum, quod, ad diftinctionem reliquorum, fu- ■*-*■ torium vocatur, quod eo ad coria nigro colore tingenda utantur Sutores. Vocatur & Chalcanchum a Grx-cis, qnia eft a:ris quafi qua:dam efflorefcentia. Vitriolurri, a vitri nitore. Arabibus, Alkalcadis; Germanis Mu\>\(t reliquis ufum habet in collyriis. Pra-pa- ratur quoque ex co in aqua diifoluto & coagulato Vomitivum eximium, dc quo vide Crollium. Viride dilutum goslAriense eft , quod maxime hic in ufu fullonibus, &tin£toribuseft, ex eoque vulgo fpiritus & fales prxparant , magifqucdenaturaferri; quam cupriparticipare creditur. V 1 t r 1 o l u m Cyprium, cceruleum eft, plane faphirini coloris, in tefferas parvas re- daaum&alfervatum,infuperficieluteum quendam adfcifcit colorem , quod Mify clfe arbitror. Hoc cxteris ad medicamenra prxfcrcur , fed pretiofius eft. Commendatur valde ad fcabiem & ulcera ex lue Venerca contrada. Latentem in fe habet dulcedinem, ncc adeo adfttingit ut reliqua.Quod fi eo aliquantulum fricetur lingua,ac poft pcr tubu- lumfumus NicotianxfeuTabaci ore excipiatur, dulcedinem quandam acquiret famasj qui alias acris cffe folet. Ex hoc confici poffe crcdopulverem illum Sympathicum.quem tanropere commen- dat Nicolaus Papinius peculiari rracfatu Parifiis cdito , quamvis Romanum viride ipfe prxferat. Prxparaturvero hocpafto: Sume arbitrariam quantitatem virrioliRomani, menfe Julio vel Augufto, &poftquam repeticis diffolutionibus cx aqua limpida, filrtatio- nibtts per chartam emporeticam,evapotationibus ad ignem ac coagulationibus iri loco idoneo, proutars Pyrotechnica docet , a feculento magmatc liberatum fuerit, fiim- mamque viriditatem confecutum fuerit , concundetur craffiufcule, & fcrventioribus Solis radiis,dum verfttur in Leone, perhorasjffo. exponitur,hoc eft, diebus 16. vel, ut alii malunt, per i^.vel 18. dies plus minus, prout adperfeaionem, vel minus perfedam calcinationem devcnerit, feu fummam albedinem. Hic obfervandum, quod a pluvia & aere humido defendendus, nec ferro verfandus pulvis, Sole Leonem ingrediente expo- nendus. Prxparatus pulvis loco ficciore affervandus. Perpluresannospoteft aifcrvari. Pulveremhuhccompofitum reddes in vulneribus cumfractura aut fiffura utilem , li tantundem ei addidcris gummi Tragacanchi pulverifati. Pulvis hic hnteo, cruore aut pute la-fi tinfto, infperfus & alio involtttus curac vulnera & ulcera incurabilia ; de quibus confule authorem. Coerulei coloris eft etiam Vitriolum nativum Sueticum, in fodinis Cupreisfponrenatum&nullaarreelaboratum.colore cceruleo. Cyprio non cedir, nifi quod Cyprium Cryftallinum fir, hoc vero dilutius aliquanto , afperum & inxquale. Maffa ipia cxterius flavefcit a calore Solis, ttt puto, aliquantulum alterata, fungofa, nec admodumponderofa. Fruftum, quod teneo, uncias quatuot cum femiffc pendet,& cx fodinis Sueticis eruit ac fecum detulit, mihique dono dedit Nobiliff. Vir Dominus Johan. deMarignyGallus, dum hic in comitatu cffet Illuftrifi". Domini Thuillcrii , Chriftia- niffimi Rcgis Galliarum ad Rcges Septentrionis Legati excraordinarii. Vitr.iolum Norvagicum. In Norvegu fimile Vitriolum elaboratur arte, magis ad cceruleum quam viridem tendens colorem; verum non in Maffis, fed cranulis afperis & inxqualibus proftac : viribus & facukatibus nulli ccdit. Vitriolum scANiciiM,a Nobiliff. Viro Dommo Joacltimo Beck elabofatur ex Pyrite nigro argenteo.una cum alumine, de quo fupra diximus, elegans ccrte.viride, tranlparens & Cryftallinum. Mihi ex eo columna eft, qux eirca baculum hgneurn concrevit , pondere iedecim librarum, longitudine pedum duorum minus unciis dua- bus, in circumfcrencia crailirie pedem unum cum fcmiffc habet, ex variis cryftallis viri- dibus angulofis concreta , eleganti figura & habitu, fed ab aere humido aliquid ejus in liquorem rcfolvitur viridem, qui deinde facile rurfum coagulatur. Ad hoc At r a m e N t 1 genus, quod futorium vulgo dicunt, & reliqua referuntur, Cualcitisncmpe,Mify,Melantheria ; Sory;nigro enim omnes inficiunt colore,& a Pyrite D 1 airofey xc, M U S E tl M arrofo ortum trahunt, a fe invicem quoque gignuntur a:que atque a Pyrke, qui eft quafi ftirps horum omnium. Potiffimum fit Sory exMelantheria, ex Sory Chalcitis,ex Chal- citide diverlk fpecies Vitrioli. C h a l c i t i s rubra eft, xrei coloris, femper nativa, nunquam fa&itia, dura, glebo- fa, optima recens, fpeciem a:ris pra: fe ferens, cui oblonga: & refplendentes funt fibra% Facukates habet miftas adftringentem & acrem , fed vincit acris , qua: adeo vehemens, ut carnem urat& ctuftamefticiat, fed ufta mitior evadit. Ingreditur compofitionem Theriaca:, ut nigriorem colorem ei conciliet, ut volunt quidam. Sed vix jam haberi poteft; quocircacjus loco fubftituunt Vitriolum ad rubedinem calcinatum,quod Col- cothar vocant. Caffalpinus Vitriolum viride & candicans ad genera Chalcitidis refett. Misy eftaffineChalcitidi,viribus&uftione,Cypriumreliquisprrfertur,aurofimiIe, (Agricola cinercum & nigrum ftatuit) durum,quodfricando auri colorem imitatur,& ftellx modo fplendet. EfHorefcit non folum ex Chalcitide, Sory &Melanthcria, fed ex omni etiam Vitriolo, tam nativo, quam fa&itio, tefte Agricola, quamvis Caffalpinus ho- die vulgo non cognofci ajat. lllud vero, quod a reliquis efflorefcit, f cintillis deftituitur, juxta Agricolam. Melantheria modo lanugini, modo falfugini fimilis eft.lutei quoquc coloris, reperitur ad oftia fodinarum, cx quibus a-s eruitur, modo adfit Pyrites. Vim caufticam obtinet ut Mify , & omnia adftringentia tenuitate fuperat 5 nigredinem non gignit ma- defti£ta,nifi ferveat. S o r y quidam Melantheria: fpeciem effe voluerunt, eifdemque effe coloribus, fed differt odore gravi & naufeofo , ut quafi fulmineum quid pra: fe ferat , poroiiim eft, eafdemcum reliquishabetvires, adftringit&urit. Quatuor ha: fpecies fepe fimul inve- niuntur, ubi conficitur Vitriolum , fed cognitu difficiles. Galenus<). fimpl. ait feinMe- tallisCypri -vidiffe ternas zonas junctas , quaruminfimaeratSoryos , fuprema Mifyos, media Chalcitidis. Eorum loco vulgo fubftituitur Vitriolum varie calcinatum: leviter enim uftum bullas exhibet inftar Soryos , magis adhuc, flavedinem acquirlt inftat Mify, acrius adhuc calcinatum, rubefcitinftar Chalcitidis. C a p. XI. A Salinis corporibus, ad pinguia, Sulphurea, & bituminofa tranfitum faciamus. Ha:c •^oleofolvuntur&mifcentur, utilla aqua. Ex calida & ficca exhalatione provenire vulgo ftatuunt. Verum ut non negandum ex elementis conftare , ita fimul affirman- dum , hsc non minus ac reliqua corpora in prima creatione formas accepiffe a Deo Opt. Max. a quibus viftus etiam dependet feminalis , quafefe propagare& fpeciem fuam confervare valent. Hinc etfi ubiquefint elementa&exhalariones, nullibi tamen ha:c generantut, nifi ubi hare adeft forma & virtus , qua: miftionem dirigat, &adhoc opus , non vero aliud formandum difponat. Omnia ha:c dividimus in Sulphur & ei co- gnata, ac Bitumen. Qua: etiam vel liquida funt, ut bituminis qua:dam fpecies, vel ficca, ut fulphut . Analogiam vcro quandam habent cum pinguedinibus in corporibus ani- malium; utenim intcr f'olidaspartesha:concrefcunt,itaiuainterduraterra:vifcera. Sulphur, Gra:cis QSn , forfan quod in expiationibus facrifque vctuftatis olim ejus ufus extiterit, fuccus eft mineralis conftans parte inflammabili , gravem odo- rem de fe praebente, & terra craffa,fixa,fuccum chalcantofum admiftum habente. In Mctallorumgeneratione Chymici partes agentis ei tribuunt,dum Mercurium coagulat fpiritu Metallico & feminali accedente principio ; eo vero fi deftituantur, Metalla dc- ftruit & confumit. Eftque duplex, Fossile feuVivum&Nativum , quodGrxci amfny vocant, feu ignem non cxpertum, & Factitium, m-mifoiyAm dictum, igne depuratum. Nati- vum illud triplex cft : Impurum, quod ex Iflandia adfertur & dcmum depuracur ; Pu- rum,exGoflaria: fodinis; & Fixum,ex monte Vefuvio. Factitium,vatiis modisfierifolet: Quibufdam in locis ex aquis decoquitur ; ut ad Budam Pannonia: : Alibi cx effofla gle- ba & in vafis cocta pcrficitur igni ; ut in multis Italia: locis, Senenfi , Puteolano & Vola- serrano Kadtu. Fit autem hoc pacto. Effoditur impuruin Terra: & lapidi commiftum quod- ^ORMIANUM. z 7 quoddam, pumicofum, tcnuibusfcintillis micans ad Solem, aliud denfius , aliud ttans- lucidum, aliud cinerei coloris , in urnis fictilibus coquitur , ignem in fundo tantum feri- tientibus. Sic fublimatur purior fubftantia, qua: cum afcenderit nd fuperiorcm vafis regitfrierri, per roftrum deicendit in aliud vas liquatum olei modo inde egreffum , in loco frigldo coit varia figura. Aut Pyrites eo ftill.tt, & in ollis coquitur, ut cer ncre licet in Saxonia: Brambecco & Hadzkeredo, ditione Principum Anhakinorum. Eft etiam Virgifreutri & Caballinum diftum. Varia Sulphurum cum,nobisfintgencra, primum locum tribuimus ei, quod, cumpuriffimumfit, etiam Cryftallinum confpicitur. Elegantius certe non vidi: Nam aureum plane eft, & inftar Cryftalli pellucidum. Exigua ejus maffula mihi cft, vix drach- mamunam pendens , fimile plane ei , quod Mufci Calceolarii autor vocat fulphur vi- vum ex Peruana: Provincia: fodinis aureis erutum, quodcolore fulvo aurum puriifimum a:mulari videtur, ac itapellucidum ut vitro affimiletur. Scd eo difcrepat, quod,vermicuIis in unum conglobatis , inftar Alcionii tcrtii Diofco- ridis non fit. Meum enim maifam folidam Cryftalli refert. Sed magis ei competit de- fcriptio a Monarde cap.jff. apud Clufium producra. Ex Quito regione Peruana prove- nire ait, ubi eruitur ex venisproximisaurifodinis. Hujuspulvisvino diflblutus, & per aliquot dies faciei vefpere illitus (purgaropriuscorpore) inflammationes curat. Sca- biem tollit oleo Rofaceo mixtum. Vide reliqua. Ejus ex Norvegia copiaminfignem mihi attulit D. D. Jacobus Janus, Medicus Regius. Huic fuccedit aliud etiam Aurei coloris, purum, in ftirias concretum, & ingle- ba: Cylindrica: thodum convolutum,fapcre& odore plane fulphureo,fimile ei quod elo- cis fulmine taftis cxhalat. Ratum eft&levc, ob aeream humiditatcm & pinguedinem naturalem. Hoc vere dm/pw & vivum , quod locum in Medicamcntis pta: reliquis ha- bet. Per fe enim a Natura ita depuratum, ut artis adminiculo non cgeat;fed,loco flo- rum fulphutis, ufurpari poteft. Sulphur iixum am^v Puteolanum, fubviride, fubtiliffimum, colligitur in monte Vcfuvio RegniNcapolitani,qui perpetuo fulphurea flamma flagrat. Hoc inftat Roris exiudantis & forma pulveris iubnliffimi (ublimatur,adco fixumutinignemcon- je6tum non flagret aut flammam coricipiat. Loco florum Sulphuris in Medicina ufi ir- pari poteft. Quod fi in copia haberi poflet, inquit Ctollius, poflet verus Spa^irus im- gulare fibi ex illo Medicamentum Chymiftico Matrifterio elicere. Aliud rnihi eft Sulphur vivum. puteolanum, in mafla alba (cu cinerea, levi, furigofa, cujus fuperficiei adhxret crufta qua:dam Sulphurea lutea, ex ipia mafla, calore ardentis in monte foci, ut videtur extruia. Cui affine Sulphur puteolanum crudum, fed colorc differt , flavum enimeft, ponderoium & impurum adhuc, ita tamen ur non multum fcoriae admixtum habeat ; adeo ut a Natuta aliquo modo ita deputatum videatur, ut in ufus traduci valeat. Sulphuris Cracoviensis minera. Lapiseftcinereus,ponderofus, du- rus, inasqualis, albicantis Sulphuris venas hinc inde per totum corpus difperfas habens ; qua: fubinde flavefcunt. Arte purum ab impuro feparandum , ut iniervire ufibus poffit. Sulphur. subviride nativum Sueticum. Ejus maffam elegantem ex fo- dinis cupreis Suecia: mihi attulit Infignis JuvenisJoan.de Marigny Gallus , quodfi^ud bifidum refertParnaffum,apiceunoeminentiori,aNaturaipfadepuratum, &guttatim cleganter concretum , ita ut afpera & prerupra montium smuletur. Totum corpus uncias pendet quatuor, in longitudinem ad polliccs quatuor afcendit , latitudine duo- rum; qua apex fummus eft , duas non fuperar. Hujus generationis modum indicaffe vi- detur AgticoIadeNat.Foff lib. 3. cap. 14. de figura Sulphurisagens, ait quoddam *e- nus cfle , in quo fingula: gutta: ad fimilitudinem & magnitudinem grani Dolichi , ?ui cauda fit fimiliter rotunda, figutentur. Ex talibus enim concreta noftra maffa vi-> detur. Sulphur vivum Islandicum, ex Hecla monte petitum ,• cinetei coloris, porolum,leve, intermicantibus micis, & fulphuris puri venis. Ex hoc Mercatores noftri purum fulphur excoqucrehicfolent&divendete. E> 4 SUL- *8 M II S E II M S u l p H u ii i S v i v i cinerei, denfi , fubnigricantis , gleba impurior efc ; attamen ex ea quoque coquitur fulphut purum,quod vulgo eft in ufu. Inter Artificiosa primo occurrit Sulphur flavum, ignem expertum, figura tereti, eo quod per fiftulas arundinaceas fit percolatum. Virgineum diftum fulphur , pallidius eft , & figura panis coagulatum. Vir<*i- neum dicitur , quia ejus fuffitu utuntur virgines ad capillos rufandos , quod etiam lanis candorcm & mollitiem adferr. Sulphur. nigrum, caballinum officinis dictum , quia equorum fcabiem eo curare folcnt. Hoc nigrum eft, ex fquamma ferri & fulphure fimul miftis ac in urceos transfufisjConficitur. Exterius fulphure luteo vulgari obducrum eft. Eft mihi & Sulphuris genus, quod Anno mdcxivi. decimo-fexto Maji hic Hafhia; ex aere decidit. £o enim die cum pluvia ingenti totaurbs, omnefque ita inundarentur plateaj.utgreffushominumimpediret, Sulphureoque odore aerem inficeret, dilapfis aliquantulum aquis , quibufdam in locis colligere licuit Sulphureum pulverem , cujus portionem fervo, colore, odore, & aliis, verum fulphur referentem. Sulphuris ufus multus eft. Gra-ci & Romani ejus fuffimentis crediderunt expiari pofTe religionem zdium. FuIlones,veftes Iixivio ablutas, fulphure fuffire folent,& infedores lanas,ut candorem& mollitiem eis concilient- Sulphuratisellychniiscum filice&ferri conflictu flammam elicimus, qua candelam accendimus ; igni enim valde amicum. In- greditur quoque compofitionem pulveris rormentarii. In Medicina etiam Iocum inve- nit. Vim enim habet calefaciendi & attrahendi, venenarorum animalium ictibus impofi- tum. Ex accto venenum extrahit. Abftergit quoque, unde cum refina illirum fca- biem curat, vitiligines ex aceto tollit. Propinatur adpurulenta cxfpuentes, fuffitu 5toresopermentumvocant, eo- que W O R M I A N tt M. z 9 que pingunt ; Medici ad pfilothra & mcdicamenta pilos auferentia uturitur : fi diutius cuti adhx-ferit.eam erodit, quia vim urendi habet , humidumque radicale depafcitur ; interim ex co, & Arfenico albo, Amuletumconficitur, quod contra peftiferum conta- gium collo geftatum, a multis in magno eft pretio. Arsenicum album, Rifagallum, quibufdam Realgar , £ic~titium quid cft, ex Auripigmento elaboratum:toties enim cumfale fublimatur,doncc candidum rcddatur. Modum ita delineat Agricola : Cruftis auripigmenti foffilis tantundem falis foflilis adji- ciunt, trita in duobus ficfilibus vafis , patellarum inftar Iatis , nec admodum profundis, intus plumbo illitis, & qua committuntur obturatis luto, coquuntur, ufque dum totum Auripigmentum in fublime fublatum fuerit & fublimiori vafi adha:ferir ; deinde iterum acfipius teritur & coquitur,doneccandidum fiat. Venenum eft inter Septica vehemens, quocirca ad glires &muresnecandos adhibe- tur. i£s,ejus fumo, candido colore tingitur, ut Argentum a:muletur. Eo multa in tranfmutationibus Metallorum praftare fe putant Chymici. Per nitrum calcinatum, Mercuriusejusvolarilis&fulphurtollitur inflammabile , ut relinquatur pine Bitumine. "D Itumen, Graxis a,Q(pa,}Q(&, eft corpus foffile, fimilare , inflammabile &pingue, •^* cum quo ubi Sales concurrunr, alia;que metallica; concretiones, in varias fpecics' di- fpefcitur. Generatur in cavernis terra: & inde vel inmare effunditur, ibidemque ejici- tur ; vel e terra folum, vel cum aquis miftum effluit aut effoditur. Facile omnia bitumina inflammantur, &, cum femel flammam conceperint, rapide ardent, & affufa aqua non extinguuntur, fed magis ardent. Caufam hujus rei eile pu- tant, quod cum talia inflammantur, non in fuperficie folum, ut ligna & alia, fed penitus tota conflagrent &ignca evadant. Hinc cum fupetficici aqua; affunduntur , concen- tratur per antiperiftafin ignis internus , vchementiufque agit, affufamque aquam diffipat,fulgentiufque emicat. Ha;c etiam ratio eft, cur fub aquis multa bituminofa ar- deant. Mirum & hoc eft, quod aqua gaudeat hic ignis, eaquc, qua; reliquos ignes nu- triant, hunc exftinguant: ut oleum, fulphur, palea;, fimus. Quod ea de caufa fieri vidc- tur, quia ficcitate cum igni conveniunt, & fua frigiditate exftinguunr, dumfacile amica uniuntur ; vcl potius quod eventilationem prohibendo fuftbcent, & aeris nutrimentum excludant. In genere Bitumina omniavim habent calefaciendi & difcutiendi, unde ad humores frigidosdiffipandosadhibentutinParalyticis&Epilepticis; atque eofdem effectus ha- bent Therma; fontefque Medicati , qui Bitumine & Sulphure conftant. D 5 Bitumen 3o M U S E U M Bitumen omne, vel liquidum, vel concretum eft. Liquidum eft Petroleum, Naphtha, Bitumen Judaicum, Pifafphaltum, Maltha. Petroleum quafi petra: Oleum, quod e petris validiffimo odore extillet. Subtile eft oleum, varii coloris ; velenimcandidum, velflavum, vel rubrum, vel nierum eft. Inter haec vero candidum pra:ftantius, nigrum vilius. In Italia in agro Mutinenfi repe- ritur, & e petris extillat, candidum & tufum, quod vetuftate & coctione craiefcit. Un.i cum aqua effluir,&, qui colligunr, aquam fcopis quaflanr, ut oleum omne in uno angulo uniatur, quod deinde cochlearibus aufertur. In Sicilia fontibus innatat, & oleum Siculum vocatur. Ad lucernarum lumina, inftar olei utuntur,&adfcabiemjumentorum. Sed calefacit, ficcat, penetrat, ob eflentia: tenuitatem, humores exctementitios difcutit; in Patalyfi & nervofarum partium dolo- ribus frigidis utile. N a p h t h A bitumen fubtiliflimum eft , vel pdtius Bituminis liquidi fpiritus , ex Ba- bylonico bitumine potiffimum exttactus, cui tanta cum igne cognatio, ut ex intervallo diflanti ignem ad lc rapiat, ac Solis calore accendatur. Undc Plinius procul abeffe ab omm ufu dicit. Plutarchus in Alexandro fcribit, Naphthama quibufdam Pharmacum Medea: appellari, quacoronam&peplum Creontisfilia:inunxeritatquchac artecom- bufferit. Nulla bituminis fpecies cft, qua; rantamvim habeatpenetrandi & exliccandi atque haic; quocirca ad humores frigidos difcutiendos, Colicis, Lethargicis, Apoptetfi- cis & Paralyticis inungi poteft. Magnam cum Naphtha affinitatem habet Oleum ceras deftiilatum, tam ratione facilis accenfionis, quam penetrationis. Bitumen Judaicum, quod in lacu Judaea: nafcitur, adeolenturh&fequaxeflc fertur, ut avellinequearpraeterquam filoquodmenftruum mulieris infecerit. Quodin Babylone provenit, commendatur, fi purpura: modo/plendeat,ponderofumfit, & vali- dum odorem vibret. Ejus generis quoque eft Pis asphal f um, quod picem Bitumini miftam redo- Iet,&inApollonioEpyriinvenitur, quia fluminis impetu ex montibus devolvitur Cerauniis,&inglebas cogirur. Quamvis alii Pifafphaltum artificiofum quid elfe ftatuant , ex bitumine liquido impuriore & pice compofitum, quod picandis navibus infervit. Tria hzc Bituminis liquidi genera non nifi fecundum magis & minus difterunt, ut quidamftatuunt; itautparsejus fpirituoiior &fubtiliorfitNaphtha, huic proxima Pe- troleum,craffior & feculenta Afphaltum; non fecus ac videmus ex fuccino per deftil- lationem primo elici fpirituofum & limpidum oleum , quodNaphtham repra:fentat, mox oleum flavum, demum materiam nigram & fiEculentam. Hinc Agricola uni ei- demque rei diverfa impofita effe nomina autumat, quorum numerus crevit ex diverfa- rum gcntium vocabuhs. Babylonii enim Naphtham vocant fuo nomine, Samoiathx Maltham, Mauri Arabtce Hafra. Maltham hucquoquepertinere volunt quidam; verumnonmerumbitumen , fed ejus colamentum limo argillofo miftum effe videtur. Cum quid attingit folidi , ad- hKret,in jungendis & ferruminandis muris Calcis ufum prabet. Virruvius ad Babylonis muros exftruendos adhibitam fuiffe docet lib. i. cap. 5. Verum Caffalpinus lib. 1. de Me- tallicis, Maltham tanquamartificiofum&miftum quid defcribit. Aitenim effeCa-menti genus tenaciffimum, & duritiem Iapidis antecedens, quod fieri fcribit ex calce viva re- centi, vino exftincM, mox tuia cum adipe fuillo & ficu, duplici linimento. Id,quod Mal- thatur,oleo pcrungitur ante. Hinc colligere licet Maltham duplicem effe : Naturalem, qua: Bituminis /pecies,&qua exftru&i muri Babylonici; & Artificialem,a Ca:f;lpino de- fcriptam. Sic etiam fe res habet cum Pifafphalto , Mu M 1 A Arabibus dicrl, qua: etiam fumi- tur pro miftura, qua condire cadavera folebant, ne infcpulchris putrefcerenr. Mum 1 a namque talis eft condimentum cumfanie cadaverum miftum & exficca- tum Biruminis modo circa offa concrefcens , colore nigro vel fubflavo, ab interitu ca- davera vindicans. Eftque duplex: ex pice & bitumine conftans, qua: Piiafphaltos di- citur; & nobilior, ex Aloe, Myrrha aliiique aromatibus , cum fanie cadaverum miftis, conftans. Errant igitur qui pro mumia, in fuis cavitatibus corporis concreta, ipfam carnem fu- munt cadavcrofam. Integra cadavera ita condita cx ,/Egypto adfetuntur, fed prxferun- tur W O R M I A N LI M. 3 r tur Magnatum, eo quod illa Aromatibus & Balfamis condita, unde nobilior fit Mumia. Plebejorum folo Aiphaltho inunguntur. Mihi Cranium pueri eft itaconditum, ut & manus finiftra,inquaungues ad- huc funr, & Iinteum quo obvolvebatur. Commendatur Mumia ad frigidos corporis affecrus, tam in potu, quam c-xtra, ad do- lorem capitis antiquum, Paralyfin, Vertiginem, Epilepfiam, Singultum, CardiacamTul- fim i fed pracipue ad fanguinem fiftendum, & fracla membra confolidanda. Concretum Bitumen varium eft ; nam vel intra Terram denlatur, mutaturque in ali- quamlapidisduritiem, vel extra Tcrram. Intra Terram generatur bitumen foffile; quod, pro modo concretionis , varia nomina ab autoribus obtinuit ; ut enim cum bitu- mine liquido plus lapidea: & terrea: concretionis fe mifcuerit , ita hoc vel illud nomen obtinuit : Atque hinc cft quod in natura talium corporum bituminoforum inquirenda magnaocctirrat difficukas, cum Autoresfepe ad locos natales refpicientes, abiisno- men impofuerint ; atque ita res eafdem fepe fegregent & disjungant , quarum natura & generario eadem ferme eft. Nos Agricolam lequi decrevimus, qui eorum naturam diligentiffimc inveftigavit. ^ Quod Galenus vocat Lapidem ampehtidem, ab aliis rei ruftica: fcripto- ribusdicitur Terra ampelitis, quod Vermes Vitium oculos rodentes, «,,'wf a Graxis diftos, enecet. Theophraftus Carbones vocat, quod eorum colorcm habeat & vices gerat. Quandoidemhoccorpusadeodurumeft, utpoliripoffit, Gagates, aLycix- fluvio Gaga, dicitur : Strabo Gangitim vocat. Politum a Plinio Ge samothracia appellatur. Nicandro Thracius lapi SIDIANUS LAPIS. Hec omnia ex eodem fonte proveniunt, & radicem agnofcunt bitumen nigrum : ex vario concretionis modo , & rcrum aliarum admiftione, difcrimen rationc (blidiraris & duritiei obvenit. Qux enim plus Bituminis habent, facile flammam concioiunt ; qux- plus fucci lapidefcentis, difficuker accenduntur, fed polituram admittunt e'xactiorem. Carbones fossiles feu Lith antr a ces , fabris ferrariis apud nosfunt infrequenti ufu, vulgo ©recn-fol. Inveniuntur in Scarria non procul Helfingburgo , in Boringholmo quoque, fed maxima copia ex Scoria ad nos deferuntur, ubi propc Edin- burgumeffodiuntur. Putanturferrum fragile reddere. Loco lignorum ad coquendos cibos & hypocaufta calefacienda frequentiffime utuntur Angli. Pilos & palpebras colo- re nigro tingunt. Vi exficcandi & digerendi pollenr. Ex durioribus, globulos, fta- tuas parvas & gemmas concinnant multi. Ex InfulaFeroenfi & Iflandia duriotis genus adfertur, quod non facile ignem conci- pitautinflammatur, fplendorem tamen habet, ut ad Gagatem aut Lapidem samoturacium referendum videatur. In Feroenfi Infiila inter Saxorum & Cau- tium commilluras invenitur, ac laminatim eruitur, fingufe lamma: ttium aut quatuor di- concipit minus enim in (e MM A quibufdam Ob- gitorum craffitiem habent. Gagatem Feroensem voco. Ignem non ut Lithantrax, ut experimento fepius didicerunt fabri noftri ferrarfi. continet Bituminis & plus terrea: fubftantia:. Eique plane fimile quod ex Iflandia accepi Huc fpeftat Pix fossilis ex infula Barbados. Ha:c infula una eft ex infulis Cannibahbus.fitis ad continentem auftralis America:, a quibufdam Barbados ab aliis Barbudos difta. Effoditur ibi picis folidx & nigerrim.-e quoddam genus, levc, poroium cujus portmnculam mihi tranimifit ClarifT. Vir Johannes de Laer, Americanz THiftoriiE autor; rotumvixpendet icrupulos quaruor.magnitudineNucem Mofchatam noufu- perat. An ea ad naves oblinendas utantur, nondum conftat. ExtraTerramin Mari concrefcit succinum, fic diclum, quod ex fucco coa- gulari quidam exiftimaverint , Graxis "HAiKtfc, Arabibus Carabe , quibufdam Ambra citrina.veteribus Germanis Gleffiim,Boruflis Gentarum, nobis Ouif. Hodie ad littus ma ris noftri colligitur forma maffe feu gleba: nullam certam figuram aut formam habentis dura; lolida:quc fubftantix-inftar lapidis, unde ad lapides a quibufdam refertur. Dc e'us generatione varia: funt autorum fententia:: probabilior illa, qua: ftatuit ex Bitumine li quido ortum trahere, quod e cavernis fuis effluens maris lalfugine coalefcit, tenuique pottione exclufa induratur. Vel, ut quidam volunt, fuccum bitummofum a fubterra neo calore in (pintus refolvi & fiiblimari, ac intra poros terra: a nitrofis fpiritibus iterum foi 3 i M U S E U M figi & coagulari. Cum Chymicis noram fit, fpiritum falis non folum alios fpiritifs j fed & oleofa qua:vis congelare & coagulare. Reperitur quandoque Purum & Syncerum, quandoque beftiolis permiftum, herbis item, lignis,Chalcantho,aliifque fordibus. Per- fpicuitatis & opacitatis ratione , varias habet differentias. Panno ubi fricatur, paleas & fcobes (iccas attrahir. Igiii admorum flammam concipir, & odorem gravem de fe fpar- git. Non ex alio prineipio quam Bitumine ortum trahere, id arguit , quod quibufdam in locis Germania:, Italia:, Gallix, e cerra: mineris eruacuc,& frufta iinr inventa, quae fo* ris fuccinum coagulacum exhibuerint, incuspuraNaphrhafeu Petroleo referta extite- rint. Quin&variamineralia, Chalcitis, Melantheria, aliaqueejus generis illi adnata extitifle conftac. Idem comprobac Chymica ejus refolurio , in qua extillat, prxter Oleum album, Naphthz fubtilitate refpondens, ubi re£tificatum fuerit , flavum & ru- btum , fpititus aluminofus & falfus cum phlegmate egreditur,& Sal collo Retorca: adha:- rens, a quo coagulatio facla eft. Reperitur apud nos copiofe ad Cimbria: littus occidentale, uc quxftum inde jam fa- ciant multi. Verifimile ttaftus iftos Arenofos bitumine refertos, quod, ubi in mare ex- fudat , coagulacur eo modo quo di&um eft. In Boruffia ad maris Balthici Iittora , ottS tempeftate Sudini retibus illud pifcantur. In Silefia fub arce Greifenftein e Terra erui- tur , ut & quandoque Iflebia: . Quatuor ejus potiores funt differentia: : unum album vel candidum, non tranfparens, cxteris pretiofius; alterum auri modo flavum & tranfpa- reris ; tenium variis coloribus ornarum, interdum ttanfparens,interdum opacum ; quar- tum opacum variifque coloribus ignobiliotibus, uno aut pluribus fcedatum. Succinumcalidumeft&modica: adftticiionis, in ufu medico album prafferturflavo, commcndatur ad varios affe&us. Foris in collo geftatum,contra fafcinationes & noctur- na terriculamenta pueros tuerivolunc; capicis etiam deftillationibus, & tonfillarum ac faucium vitiis refiftere , oculorumfluxus& ophthalmias curare. Cordis & cerebri afte- ctibus medetur, fpiritus vitales&animales confervat, Afthmaticos aparoxifmo liberar, urina; difficultati & calculo fuccurrir,Hydropicosper urinam purgar, gonorrhceam, ha:- morrhagiam & difEculcacem inceftinorum compefcir , dentium dolorcs fedac, menfes movet,uteri fluoremfiftit , & ftraugulatum peculiari vi prohibet. Renes & matricera purgar,ventriculivitiacorrigit. In fumma , Balfami inftar eft , calorem nativum robo- rans & morborum infultibus refiftens. Ad omnia vero efticacius eft oleum ex eo debico modo pra>pararum , quod a qui- bufdam non immerito Balfamum Europxum vocarur, ac veri Balfami loco haberi po- teft. Olim tanto in pretio erar, tefte Plinio , ut hominis quamvis parva effigies, vivo- rum hominum, vigentiumque pretia fuperarer. Succini omniagenerainMufeo demonftramus. Primo enim occurrunt Succini aibi non pellucidi frufta, inter qua: unum eximium duarumlibrarumpondere cum femifle, quadratum ferme , longicudine pollicum ofto , latitudine quinque,odoris gra- tiflimi ; reliqua minutiora. Interhax verograduscandorisobfervare licer , dum quz- dam magis , qua-dam minus ad flavedinem tendanr. Eft & fruftum quod fulvi fuccini conjuncf am oftendir particulam. Succini fuivo colore, auti modo fplcndentis & tranfparentis elegans fequitur Mafla,figurapyramidali, inqua rivi quafi & ftiria: eftluentis bituminis liquidiclata extanc veftigia, protuberantibus hinc inde ina:qualiter ftriis. Hanc cum Natura,fine artis mi- nifterio, politam adeo & elegantem reddiderir, ut ab artifice nullo melius poliri poflet, fpecfaculum pra:bec gratum & jucundum. Sunt&hujusgencris fruftulaparva,inquibus culices, mufca:, aliaque animalcula con- tinentur, qua:, dum liquidum bitumen adhuc effet fuccinum, irrepferunr,vel inciderunr, ut inde fe extricare nequiverintancequamcoagularetur; Sicque nobile invenerunc fe- pulchrum, nonfecus ac formica illa, de qua Marcialis lib. 6. Epigr. ij. Dum Phaethontek formica •vagatur in umhrk Implicuit tenuem fuccina gutta feram. Sic modo qux fuerat viti contempta manente, Tunerihm facta efl nunc pretiofa fuis. Succini Fulvo colore saturato, vinum Falernum ad rubedinem ten- deiis exprimentis, Exemplaetiamadfunt. Quod O p a c u m eft variifque coloribus ignobilioribus dotatum, etiam hic vifitur. Ex W O R M I A N U M. y, Ex Iflandia fruftum ejtis coloris accepi,fed ad duritiem lapideam accedens,& difficuker ignis vim fentiens, odore tamen , colore & perfpicuitate , noftro fimile. Hepatico co- lore fragmentum adcft nigrioribus intercurfantibus venis, albi & flavi permifta exhi- bens fruftula. Odorc eft minus grato, ex impuro bitumine, concurrente terreftri & ni- troiii materia, concrerum. Immaturum efle quidam volunt , fed duritiem & confiften- tiam eandem cum reliquis haber. Ut a:que in fuo genere maturum efle videatur ac re- Iiqua ; quocirca non tam caufa: efficientis & coagulantis , quam materia: culpa tale evafit. Succini Orientalis titulo delata ad me maflula , nihil pcculiare a noftro obtinct, imoimpuriorvidetur, ut primo afpectu gummi quoddam ceraforum diceres, nifi odor & inflammabilitas obftarent. Impuritates permixtas habet & frangibilius no- ftratc: unde adve&um nefcio ; nam dono D.Henrici Cuftcrijunioris habeo. S u c c i n u M in aquis dulcibus lacus Mcler in Suecia , prape ' Infulam Biarco , a D. Jona Burco inventum, mecum communicavit NobilifT. Vir D.Georgius Stiernhielm, fupremi Dicafterii in Livonia. Vice Pra:fes. De quo cum dubitarem , an in aqiiis dulci- bus concrerum fuerit, regeffit fimile fruftum repertum fuifle in fofla quam ex lacu Me- ler pcrTelgaminmareBalthicum ducere conabatur Carolus IX. RexSuecia:. Sed,ni plura ejus generis ibidem reperiantur, adhuc dubito an ibidem concreverit. Licet enim abfurdum non fit, in lacubus , & aquis dulcibus fcatutire pofle fontes bituminofos , qui fuccino materiale fuppeditare poffint, formale tamen,quod cohcrctioncm largitur, Sal nempe, dceft. Similia hic Hafnia: rcperta funt frufta, dum foffas novas circa urbeffl ad plagam Septentrionalem foderent, tribus orgiis infra terra: fuperficiem, C a p. XIV. 1)e Ambra t£ Sjyermate Ceti. A D Iianc clafiem Bituminum concretorum , & in man repertorum, referunt Am- ■£*■ bram Grifcam & Sperma Ceti. A M b R. a quamvis vox fit omnibus Succini (pecicbus communis , in fpecie tameri accommodatur corpori bituminofo,valde odorato, a rccentioribus Gra:cis Ambar di- cLo, a Latinis Ambatum , vulgo Italorum Ambre Cane & Ambra Griiea. Hermolaus Barbarus primus Succinum Orientale vocavit. De ejus ortu vatiant Autores. Serapio fcribit in mari oriri inftar fungorum , quod poftea cum lapillis quibus adhxret ad littus expellitur. Avicenna & Pfcllus e fontibus ia mare effluere teftautur. Lufitani ferunt in toto maritimo ^thiopia: traiftu reperiri etiam ingenti magnitudine fluitans, transferri ad littora ventis quibufdam flantibus in ffiagna copia, exiitimariabignaris Picem aut Bitumen. Sedvariicolorispronatura terrarum, compleiii lapillos , conchilia & alia ejufmodi. Efleprxtetea piices ex Cetaceo o-enere, Azelas vocant,Ambari avidos,quod poftquam devoraverintftupidos reddi,exquorum ventte Ambarum extrahitur. Eft vero fubftantia pinguis, odoratiffima, in maris Indici & yEthiopici Iittoribusinventa,nunc durior, nuncmoIlior,friabilis,itaramen ut fub denti- bus & unguibus inftar Maftiches vel cera: dilarari poffit, colore nunc uniformi, nunc punda ciirina aut alba afperfi habens. Probabile efle viderur, & experientia: confruum, licet in mari reperiatur, tamen ab eo originem non habere , fed ut Succinum ex fon- tibus Bituminis manarc,& in fummo mari, aeri expofitum coagu!ari"& denfari. In India fontes efle,ex quibus oleum & Balfamum nobiliffimum fluat & colligatur, reftantur Hi- ftoris: exhifceper venas fubterraneas , fi quid in mare fluat , cbndenfatur & in Am- bram concrefcit. Huic fenrentia: adftipulatur autor Geographia: Arabica; citatus in no- tis ad Garciam,qui ita habet. Ex hoc mari educitur Ambar plurimum, optime fxagtans &quidemex eo eftquodfitcentumlibrarum, plus minus. Eft autem id quiddam quod evomunt fontes in imo maris, cujufmodi funt fontes Naphtha: , & quando invaluit tempeftas, ventus ejicit illud in littus. OdoremautemriobiliflimofuoSulphutidebet; unde Crato Sulphur eife, aut ad minimum ei inefle affitmat. Ambr.5 tria ftatuuntur genera , unum Selachiticum ex Zeilam Infula India:, rn- fum & pingue , quod c;eteris prsfertur. Alrerum ex Sechra loco maritimo Arabia: fe- Iicis, fubalbidum, colore ovi Struthiocameli, quod ut plurimum eft quod ad nos adfer- tur grifeum & Yarium maculis nigricantibus. Tcttium deterrimum quod nigricat, quale E eife 34 U U S E II M fcfle vblunt quod pifces devorarunt. Hujus eriam duas conftituunt fpecies,unam in ten- tre repertam, ignobiliorem, alteram juxta fpinam dorfi, magis finceram. Optima cen- fetur, qux a fordibus eft repurgata, quxque plurimum ad candorcm accedir,cinerci cd- loris, aiit quae ex venis , nunc cinereis, nunc candicantibus conftar, levis, quaique acu perforata multum oleacei liquoris refudat ; nigr a lmproba cciifetur , ut & candidiffimai quoniam gypfo adulterata putatur. Vide qux dc Ambra habet Clulius ad cap. t. Garcia. *■ Calida ftatuitur ordine fecundo, ficca primo , prxterquam quod iri odoramentis & fufHtibus habeat maximum uliim, in Mcdicina ctiam Iocum invcnit. Inficmem vim ha- bens Ipiritus Animales & Vitales roborandi, unde ccrebro & cordi contert, lenfus om- nes vegetiores teddit , utilis fenibus & natura frigidioribus ; inSyncope &MelanchoM commendatur. Nomine Ambrje grise^e nondummatura:, mairamquandamaccepi, odore Ambrx, fed debiliori, colore albo, intermiftis venis ac maculis quibufdamnigrioribus, Ixvis , lubrica & ad contadum pinguis , infipida , mollis adeo ut digitis atteri poffit. Quandoveroatteritur, inlaminas exiguas fpermati ceti fimiles cbiore & lubricitate relolvitur, adeo ut genus fpermatis ceti,aut Ambrx, quam in cetisreperiri ajunt, efle autumcm. Et haud icio an refcrri poffit ad Camphoram Afcap (primo enim afpeSta Camphoram refert) de qua Averroes 5. colliget. cap. ju . ubi inquit Caphurx genus inveniri paflim in maris alveo , quod deinde aquis fupernatet , laudatiffimum vcro id cenleri, quod Arabibus Afcap dicitur. VerumcumeumrefutetGarciasaborto Hiftor. Aromat. lib.i. cap.i. quod vera Caphura non in mari , led in arboribus nafcatur, hicjudiciumfufpendo. Namab eo.qui ex Indiis attulit, nil aliud reicire potui, quam quod eflet Ambra nondum matura. Sed cum Ambra nil prxter odorem habet com- mune. Adulteratur quandoque Ambra ab impoftoribus , fhaitio quodam ex Iigno Aloes, Sryrace.Ladanorefolutis, addito Mofcho : vel etiam ex Benzoino, ceracandidanovi examinis, carie fraxini, arborum mufco, additoMoicho & Zibetho ; fed fraus a peritis facile dctegitut. Nativa enim non tam facile in aquis mollefcit atque faftitia ; manibus prxterea fi tractetur, cerx modo lentefcit faaitia , non item vera; color quoque & odor non cam cxacte cxptimi poflunt in adulterara, quin differant a vcta. Sperma ceti, aquibufdam Halos anthos, flos maris ditf um , quod exiftimant nil aliud eife quam Balenx fperma , ex ejus vulva in congreflii elapfum s ab aliis Ambra alba & Succinum marinum dictum, Germanis "SBrtlMfJ) & «SiKwt/j / Danis £fl>«(r in ea fitfentcntia, corpus illud, quod a nobis nomine Spermatis ceti vocatur, non effe Iperma yerum, fed iiquorem cerebri, noncujufvis, fed hujus genetis ceri.quiaFefoen- libus ©03(1113 vocatur; Inaliis enim non reperitur. Carnem autem hujus pifcis cfui ineptam dicunt. In cadem fentenria vidco effe Carolum Clufium libro 4. exotico- ruin,cap.i7. ubi hujusceti ponit delineationcm, ac a Belgis $0tt>lfct! vocari ait, affc- ritque in ejus , quicaptus ftiit in Bclgio, capite repertum fuilfe plus quam quartam partem dolii, quo ailervantur Haleces lale conditi , plcnam cjus liquoris, qucm vulco fperma ceti appellant , Hollandis IBa!fc!)0t. Fieri igitur poteft , ut tam in mari , quamintaliceto.reperiaturhxcmateria. In ccto, quando capitur ; quoniam m ejus cerebro gcnerari videtur : in Mari, quando hic cetus pugnando cum aliis occuhuit fracto cranio,vel ctiam hanc materiam certo tempore,inftinctu natunt,per appropria- tos meatus evacuaverit fponte. Maxima vero etuditorum pars , bituminofum corpus efTc putat, aliunde in mare in- fluens , ac ibidem confiftentiam & falfedinem , odoremque pilculentum acquirens ; quod allatis cxperientiis contrarium videtur. Variasfigurashabetquodvulgopro fpermate ceti venditant, vulgare illud,quod co- loriseftargentei, fquammofum, dcpuratum ab ignobiliori ceftum eft. Alioqum ex Illandia maffulam accepi fevo fimilem, fubflavam, in fquammas non divifibilem, quam pro fpermate ceti etiam venditant, nifi fbrtc impurum fit & non depuratum. Aliud gralidefruftum,teres,oblongum, fibris refcrtum, craffum, ex Feroeniibus Infulis ac- cepi, quod etiam prolpermate ceti venditabant , fedegofpinalemMedulIamBalena: potius ede exiftimo, & an ex eo fpermacetielici pomtignoro. Deco fuo locoae Lapidibus ih genere^ • Rimum genus Foffilium , quod Mediorum Mineralium titulo | complexi fumus, haclenus vidimus: fecundum, quod Lapidum eft, • jam expendendum,ita ut habita inftituti ratione eos faltem propona- i mus qui in noftra funt poteftate. Per Lapidem intelligimus corpus i foflile, durum,indu&ile, in aqua non liquabile, ortum ex fucco lapide- fcente, in quo fpiritus cft lapidificus. Dum Fofllle dicimus , pra:fupponimus corpus perfe&e miftum & inanimatum effe ; & quamvis quidam ex minoribus fupra rerram reperiantur , tamen major pars ex ea foditur & eruitur. Durum vero eft refpeftu Salium, Sulphufum & Terrarum , quamvis duritiei certi dentur gradus. Quidam digitis quidem teripoffunt , ex partibus ramen conftant are- nofis durioribus: quidamferro fcinduntur, quidamlimaraduntur, quidam Smiride te- runtur ; quidam, qui duriffimi funt, folo Adamante poliuntur. Inductile dicimus , quia ut metalla malleari & in laminas dividi fe non patiuntur, nec ut Sales aut Terra: in aqua liquefcunt. De Materiali caufa lis inter aurores eft magna: ex Elementis vulgo deducunt , quod quidem verum , fed remotior inde petitur mate- ria, ut ex tribus Chymicorum principiis, Sale, Sulphure & Mercurio , qua: ex quibuf- dam elici manifefte poffunt ; veriim proximam inquirimus, quamputamus efle fuccum lapidefccntem, qui in terra & aqua reperitur. Terra enim in fuccum adeo fubtilem redacta , ut aqua: mifta Diaphanitatem ejus non impediat, Gemmis fe pra:bet materiam : fin vero craflior extirerit , lapidi vulgari, accedentibusfalibus&exhalationibuspinguibus&humidis. Ex hilcenamque conftare inplcrifquevidemusfuccumhunc,quiinlapidesrranfirepoteft. EfEcientem proximam dicimus eflefpiritum lapidificinn,autvim inprima crearioneaDeo inditam cuiquefpe- ciei, feminali principio conclulam. Hoc aurem principium diffufum & diiperfum eft in Natura , ex quo Deus terram diverfis feminibus fecundam reddidit. Nec refert quod certis & diftinctis capfulis inclufum non reperiatur , cum in vegetabili familia id neque femper occurrat. Salix enim, aliarquc ejus generis plants , licet confpi- . cuum non ferant fcmen, utalia , ihtcrim per totum corpus principium illud obtincnt, quo per particulam avulfam propagari poflint. Huic cfficienti proximo feminali , aut in materia cxiftcnti, aut aliunde accedenti, fuppetias fert cceleftis calor, omnia in a£tum redigens qux potentiainrebuslatitabant. Quod ver6 lapidum tanta fit divetfitas, id cujufvis forma: fpecifica: adfcribcndum , qua: competentem naifa matcriam, illud, ad quoddeftinataeft, pctficit. Lapideslocumpeculiarem, ubi generentur , fibinon vendicant , fed ubivis terrarum inveniuntur , tam vulgarcs quam pretiofi. Ex India OrientalijPerfia, China, pra:ftanriores ad nos defcruntur. Alioquin in fpecie, quidam inaquis, ut filices & faxa : quidam in aere , utCerauni.v. quidam in tetra , ut major pars : quidam in plantis, ut femen Saxifraga: : quidam in animalibus , aquatilibus , aereis, rerreftribus; ut in fpecie patebit. Lapides in certas clafles redigere difficile admodum eft , cum mire in iis ludat Na- tura. Sive enim ratione coloris, five figura: , five fubftantia: dividas, divcrfie naturx fa:- piffime coincident. Multumin eo fiidavit Anshclmus Boerius, quem confulere Iicet. No- VORMIANUM. 37 Nobis placebit ha:c divifio qua dividuntur in minus pretiofbs & pretiofos , ut ab ie Marmonbus. T A v 1 D 1 s magis frcquentis, duri, coloris minus grati , fpecies exhibuimus : jam pu!- • L/ chrioribus coloribus pra:ditcs videamus, qui Mar.mok.is titulo infinniri Co- lent, a reliquis Saxis, nitore, duritie, xqualitate differenres. Eft autem Mahmoh lapis infignirer durus & pulcher fi poliatur ad fplendorem fufcipiendum ita aptus , ut ftatua: & columna: nitentes ex iis fculpi poffint , Gra:cis Mafpaq@* s%s -n fia.ma.f{t , a fplendorc. Vulgo SIJ)ai;tner?|tCen. Caufa duritiei eft bona concretio, nitens, mareria: a:quabilitas&puritas. Concrefcit autem beneficio exhalationum&aquarum,qua: ter- ram fiubtiliflimam ingrediuntur. Imprxgnatx vcro funt h.x aqua:, nitro, fale, aliove me- tallico liquore, ut terreas partes minuere ac melius conjungere poffmt. Caufa efficiens pra:ter vim Marmorificam, non folum calor cft, fed interdum frigus fubtcrraneum aut gtadus caloris remiffior. Nam exprimendo humorem fuperfluum , cogcndo, firpe cx- ficcat frigus. Divetfitas marmons ex materia: diverfitate dcpendet. Si enim mollior mareria, kpilli, autaliaHeterogenea materia: marmorea: mifcenrur, ignobilia ac fca- brofa fiont marmora, qux fculpi non poflimt, fcd inftar filicis diffiliunt , ac granulata vo- f cantur. 4 i M U S E tl M cantur. Marmor, cum primum e fodinis eruitur, mollius eft : fed temporis fucceffii adeo induratur , utvixfculpipoflit, quod omnibus ferme Lapidibus commune. Nort omnesmarmorispartesfemperfimulgenerantur, fed fucceflive: fa;pe enim marmoris particulx,variis coloribus ab exhalationibus infectis tincta:, nimium indurantur ; deinde accedenre nova exhalatione , & materia tanquam Calce, particula; ilke ferruminantur, ac toramaflain unum lapidem, diltinctum maculis &coloribus,coit. Coloris varietas exhalationis varietatcm oftendit. Si tenuis fuent & fubtilis, intimas partes penetrans, optimus , .-equalis & exactus fitlapidis cOalitus; fin fecus, incequalis, ut fupra dictum. Marmora coloribus diftingui lblent : funt enim vel uno colore pra-dita ; vcl variis fi- mul miftis : Dantur Alba, nigra, viridia, cinerea, flava, varia, &c. Album m a r m o r Parium olim dicebarur,ab Infula Paro, vel fculptore Agera- crito Parionominaro,qui Venerem ex eo lapide primum fculpfir, a veteribus Lychnites, quod ad lucernas incuniculis ca;deretur. Duo ejusgenera ftatuunt,unumPhengites, quod tranflucer, alterum non tranflucens. A vulgari Alabaftro duritie differt & fplen- dore. FoditurinltaliainagroLucenfi ejusgenusquoddam,quod ab oppido Cara- c i e n s e nomen obtinuit. Alabastrum quidam huc referunt , fed inrer molles & raros Lapides locum fuum potius habet, nifi exrerna: figura; & politura: refpedtu ad marmora etiam rcferri deberequisputct. Diftinguuntverb inter Alabastrum & Alabastritem* ita quidem, ut lapis is, qui mollis adeo eft, ut fcindi cultro poflir, Alabaftrum vocemr, &aquibufdam adGypfi ipeciem referatur ; qui vero durior, Alabasrites. Alabaftrum igitur crudus videtur Alabaftrites; hicverocrudumMarmor. Ejus va- riaftaruunrurgenera, colorum ratione, adeoutomneMarmor cujufcunque coloris, modo molle fir, Alabaftrum dicatur ; unde & Zeiblicium Marmor, vulgo ©erjXWm-|Tccn / huc quoque trahunt. Ufus ramen obtinuit, ur Alabaftrum rantum jam fumatur , pro Marmore albo, molli, ad Parium proxime accedcnte, qui uftus Gypii loco ufurpari pof- fit. Qjjidam humorem aftufum forbet, & Alabaftrum proprie efle volunr : quidam in- fuibs humores non forbet , ut Alabaftrites : quidam inftar onychis pellucer. Variis in locis Italise, ut &Norvegia;, candidum invenitur ; Ratisbona; quoque & in Thermis Carolinis , candidiflimus exrar . Ex Fcroeniibus infulis mihi fruftum allatum Alaba- ftritis candidiflimum, durum, dimidiati globi figuram habens. Alioquin varia vafa ex Alabaftrite parara teneo. Ex his confe&a vafa, ungucnta optime confervanr, In Medi- cina etiam ufus fuos obrinet. Rcfina: mixtus durities folvit, cum cera dolores ftomachi compeicit, gingivas adftrin- git, 9). pondcre Dyfenteria: mederur; aqua,in qua folutus, oculorum lachrymas ficcat. Extat Langii unguenrum de Alabaftro , dolores capitis infebribus & aliiscalidis affe- ctibus mulcens. In nimia dofi exhibitus, ut Gypfum, ftrangulat. Ex Alabaftrite mihi Tabella; qua;dam funt , in quibus fingulari arrc elaboratx pul- cherrima; eminenr Iirera;, non ftylo ferreo , fed aquis quibufliam rodentibus ita elabo- rata;, ut intermedia lapidis erofa fubftantia literas ipfas eminentes relinquat, aperiro hujus arris Dano Petro Trelund elaborata;. Nigra M A rmo R A varia olim fuerunr, &jamfunt, Commendabatur olim B a s a L t e s feu Bafanitis, Obfidianus, Numidicum marmor. Basaltes marmoris genus eft duriflimum , limis refiftens, ferrei coloris, a Bafal, quod ^Ethiopice ferrum norat ; dicitur etiam Bafanus a BaQtiitiju, id eft, diligenter ex- amino , quia eo Argenrum & Aurum examinatur & probatur, non minus ac Lydio La- pidc; Germanus cin 5rtcifvwrcwcnffciit / cinereum, fubnigrum &fubviride, maculis albis, viridibus,purpurcis, nigris, imo lincis quibufdam variegatum. Variaexeoconficiunr, pocula, cochlearia, mortaria,laminas incurvas, aliaque ejus generis. Quandoque adco mollis eft hic lapis , ut humorem im- bibar, quod ut impediatur, oleo nucis Mofchatx inungunt vafa ex eo fabricata. Commendatur ad multa, qua: fchedula typis mandata enumerare folent venditores : fed, omnibus fides an fit habenda, valde dubito. Ha:c autem funt. Lapis Scrpenrinus calefacir, phlegmata confumit , difpellit, omniummembrorum dolores exftirpat. Commendatur ad Colicam paifionem, ventriculum frigidum, ejuf- dcm dolores excibicopia , calculum arenofum, Podagram, Chiragram,ii exeobiba- tur, & calefacTus loco dolenti applicetur. Ad Phthifin calefacTus pecTori & abdomini fupra umbilicum applicatur ; Pulmonibus enim& Hepati iuccurrit. Plura prsdicantur, quibus enumerandis fuperfedeo. Qua: ex hoc lapide poftideo artificiofa, fuo loco enumerabo. Marmor cinereum Seravitianum durius eft , & vere marmor, quamvis ad Serpentinos & Ophitas a quibufdam referatur , quia maculis iniigne cft. Seravitia: aliif- que in locis Italia: invenitur, ut & Germania; quibufdam locis. Ex hoc globi conficiuntur parvi,ut manibus detineantur, abiisqui febre ardente laborant.. His enim recrcari vi- dentur, dum refrigerandodoloremmitigant&calorem. Subvindisillelapis, Italis Verdello dicTus,huc quoque fpecTat; eo enim utun- tur Lapidis Lydii loco, ad aurum & meralla probanda. Quidam Thyitem veterum eife arbitrantur . Reperitur eriam in Norvegia , unde ad me allatus quidam polituram admittit, & admetalla, non fecus ac verus lapisLydius, probandaadhibetut. Bitumi- nofi ac fulphurei quid ei inefTe videtur ; hinc fit ut ex eo m mari fepe ff utices marina; nafcantur & nurriantur, cujus exemplum demonftrare poillim in fuco verrucofo ex eo cnato, cum radicis, fi modo radix dicenda, parriculse ci adhxreanr. F z Ad 44 M II S E II M Ad flava Marmora Phengitem referunt, qui venis flavis & rranfparentibus mi- cat. Talis is eft , qui Roma: in templo S.Maria: in porticu fpecratur , ubicolumnaex eo fabricata vifitur dimidiara, colore flavo, parictis rimam claudens, & exrernam lucem folari fulgoreintromittens, ita ut, fole radios fuos in columnam jaculante, ardere videa- tur ; de quo multa fabulantur. In Germania etiam flava occurrunt, qux, fi mollia fint, ad Alabaftra referuntur; Quidam vocant ©cllicr ©|)e Saxo calcario , (jyffo , Lapide Hononienji, Titmice, Foro, oAlcionio, AjJio, "tflDiMtis haftenus lapides Magnos, qui frequentius occurrunt, dutitie infi- gnes:jameosexpendamus, quimollioresfunt, & etiam magnitudine confpicui ; cujus generis funt , Saxum Calcarium , Gypfum, Lapis Bononicnfis, Pumex, Porus, Al- cionium, Affius, &c. Saxum, undecalxconficitur, Calcarium nobisdiftum, vulgareeft, multif- queinlocisreperitur: varianamquefuntfaxorum genera, ex quibus ricri poteft ; fed> exquooptimafit,albicans&fufcumeft, cujus copiaingenspaffimin totaDania rcperi- tur, Selandia,Cimbria,Scania,Norvegia. Quibufdam in locis Naturamire inhis faxis ludit, tubulos,ramcnta, globulos, virgulta, aliaque in iis exprimendo. Hi lapides, ut ex iis calx elici poffit, primum uri debent, atquefic igncmillumconcipiunt, quemin fe potentia fervant, ut aqua: frigida: affufione in aftum deducatur. Calorem illum in Cal- cis fale cahdiffimo & ficciflimo confiftere volunt , cui cum aqua frigida affunditur, ob antiperiftafin partium calidarum, per totum ejus corpus diffufarum, ad interiora repul- fionem , d contrario fa&am, augetur vis ejus & in actum deducitur, cum virtus unita fortior fit difperfa. Ex Calce recenti illud fit, quodvereres Maltham vocabant, res omnium tena- ciflima, & lapidis duritiem antecedens. Glcba calcis vino reftinguitur, mox funditur cumadipefuillo &ficu, duplicilinimento. Quod maltatur,prius olco perungitur, ut fupra ex Plinio docuimus. Calx viva corpori applicata urit & cruftam inducit, reftincta mordacitatem exuit & exficcat ; lota cum oleo & cera cicatricem inducit. Si cum accto exftinguatur & tcr la- vetur, cumq; oleo rofaceo adlinimenti formam redigatur, combufta abfque Cicatricis E 5 veftigio 45 M U S E U M vefligto fatiat; rlcc bullas elevari permittit. Fit exeaaqua mirabiiisadambuftionem. fiftulas, cancrum , maculas & rubedines oculorum ; Itemadveftiumbyffinotumma- culas eluendas , hoc pacio. J£. calcis viv. |iij. Aq. pluv. fbifi M. ftenr triduo in vafej pofteaagita, quiefcant inde 24. horis in vale obturato , coleturperlinreum, &adde ialis Ammoniaci albiff 5X. benetriti, M.optime, deftilla per filtrum, oculis quotidie trcs gutt.r inftillentur : ad veftes calide ea utendum ut & rcliqua. Si in sneo vafe relin- quatur,ce!eilinum eoldrem acquirit. Gyi' sum, Getmanis &ifS vcl @podum iunt, licet magni. Pumex vulcani, qui Sytacufanus etiam dicitur,quia MonsVulcaninonpro- cul Syracula diftat. Sunt namque prope Siciliam , feptem InfulsE Vulcanis, feu JEolix difta:, ex quibus qu.-edam fulphure, bitumine, aliifque mineralibus fcatentes, e monnbus tgnem eru&ant. In primis rjions Vulcanus dicrus hujufmodi incendio celebris ; in eo iapides excofti, & exufti,porofi evadunt, & in Pumices degenerant. Hujus fruftulum albumadCinereuminclinans, afperum, leve, vix fcrupulos duos pondere fuperans, roihi ex Sicilia redux attulit D. Thomas Bartholinus, quod reliquis pumicibus fiibtilius cft, eafdemque cum aliis obtinct vires. Fluentis jethje coagulum, maffa qua:dam eft ex JEtna. monte Sicilice petita , colore atro ad lividum inclinante. Coagulum vero dicitur , quia hax maffa coagulata eft ex lapidibus , calce & fulphure , qua: fimul calore flagrantis ^Etna: li- quefacta , inftar rivi igniti ex ^Etna defluunt , fed frigore tandem ambientis con- denfata: , maffam hanc pra:bent , in qua dutiora & craffiora infimam tenent partem , fulphurea vero & leviora fuo colore fe prodentia fuperiorem , in vitream quafi fubftan- 48 M tl S E U M fubftantiam convcrfa. Pondus totius ma& unciarum eft duarum, cum totidem drachmis. Ejufdcm montis & ab eodem tractu ad me delati funt Iapilli cinerei obfcuri & adufti* qui vi ignis naturam fuam planc amiferunt & porofi funt redditi, leves & inxquales > ita ut ad naturam pumicum quam proxime accedant,fed fnabiliores funt, & facile in minu- tiores partcs, vel digicorum compreffu diffiliant. Ab eodem tractu eft exiguus lapillus Cyaneus impolitus, quadratus ferme, foris cine- iibusquafiafperfus,pondere 9j. durus, Praffium colorereferens; A d fluores referen- dum eum effe arbitror. Chryfolitum semulatur alius lapillus ex eodem crutus monte, pondere fcrupuli femis, aureus, pellucidus; quietfi dubitetur an inter gemmas Iocum mereatur cum priori, quia tamen hic de iis, qux ex yEtna monte funt allata, agitur, hic eis locum ttibuendum cenfui; PoR.us vel Tophus, Gtaxis iraf^, afpercft, fcabcr, naturafacile inarenam folubilis, cum Pumice affinitatem habens ; quia enim porofus & foraminibus plenus, le- vitate pra:ditus eft. Reperitur variis inlocis Germania: , prope Coburgum in ditione Mansfeldica, & alibi. Rofchildia: etiaminmagna copiahortosinurbefepis loco eo cin- ctos vidi. Propter levitatem commodiflimi fiint ad replcndas parictum collabentium rimas, cum pra: levitate non premant,& glutinent facile extrema. Cum vero omnis Porus natura fua fit fcaber , levis & ftiabilis , Plinio tefte , huc non immerito a quibufdam referuntur Alcionia, qux etiam lapideam habent natu- ram, fed ortum tamcn ex mari, cujus aqua: cum falfa; fint, ex ejus ipuma , eum tenuifli- misfordibuspermifta , accedente fucco Iapidefcente, in varias figuras concrefcunt. Nomen vero trahunt ab avibus, qua: Halcyones a Gra^cis, a Latinis Alcedones vocan- tur, quia ex iis mari innatantibus nidos fingunt & conftruunt. Alcionii vero duo videntur genera : unum mollius, quod fpongiofam & vegetabilem habet confiftentiam, de quo inter Vegetabilia fiio loco fermo eht ; Aliud durius & la- pideum, Pori lapidis natutam habens. Hoc etiam partim ramofum eft, quodadco- rallia fpectare videtur, atquc inter ea recenfebitur : partim globofum, de quo nobis hic fermo erit; «Aoj az>l> quidam effeputant. Veteres quinque genera proponunt. Unum figura fpongia: fpiffum &: grave ; alterum figura longiufcula, foraminibus plenum, teve, odore alga; fimile. Tertium ad vermiculi figuram propius accedit SC ad purpura: colo- rem, fed molle eft ; Milefium vocant. Quartum lanis pinguedine fordidis foramini- busplenum, leve. Quintumquialeve quoque, fungo fimile,intus afperum,pumicem re- fert, acre, odore carens. Nos ea gencra, qua: habemus, enumerabimus. Ad primum genus refero primum Alcionium feu Porum roseum. Eft enim inftar Spongia: fpiffum & grave , ovalis figura: , in fuperficie fcabrum & porofum. Quia veto foramina ejus ita funt diipofita, ut figura fua Rofas patvulas a:mulentur, Ro- feum vocavi; alioquin fibrae feu laminulx.ex quibus conftare videtur, tranfverfim obli- que corpus lapidis pertranfeunt. Quibufdam in locis majora habet foramina, in quibus vetmiculi aut teftaceum quid nidulari poteft. Ad Alcionium fecundum Diofcoridis referendum illud videtur , quod ex Iflandia Anno M D c l 1. accepi. Corpus eft oblongum , unciarum novem longitudine, latitu- dir.e quatuor , quadratum ferme & compreffum, fupra corticem quendam (ut videtur) concretum,cjufdemlongitudinis,fed latitudinis minoris, adeo ut vaginam gladii tefe- rat, colore ferrugineo. Credo in eo aviculas nidos conftiuxifle, quia omni ex parte ca- vum eft. Supra hunc corticcm concrevit Alcionium ipfum uncix craffitie quibufdam iu locis leve, mollc, friabile, fpongiofum , insquale , foraminibus majoribus &: minori- bus pra:ditum, coloris cinerei, nifi quod in uno laterc ad viriditatem vcrgat. Infipidum plane eft , nifi quod intra dentes contritum arenaceum quid pra: fe ferat. Ex fpuma matina &: quifquiliis arenaceis concretum arbitror. Pon-us roseus alter is eft, qui quidcm cjufdem fubftantia: effe videtur, fed totum corpus rofam figura amiulatur. Rotunduseft, in diametro rotunditatis uncias tres habens; parte feffili veftigia apparent trunci aut radicis , ex qua tanquam ex centro in circumferentiam Iinea: refta excuirunt per fuperficiem insequalem tuberculis & finu- bus,parsvero convcxahincindedifcurrentibus crifpatisprominentiis inxqualibus folia rolarum amulatur, unde hoc nominis ei indere placuit. Aliud Hz£ WbRMlANUM. 49 Aliud cll , qiiod huc ctiam referri poteft , fpongiofufn & grave pari rriodd fcabrum & porofum, globofum,fed non ut in priori Rofam refcrt pororum dilpofitio, verum extu- berantibus & hinc inde difcurrentibus tubulis & cavitatibus coutinuum undarum flu- xum & refluxum egrcgie rcpra'fentar, unde Alcionium undatum vocarcli- buit,ejufdem alioquin cum priori eft (ubftantise & duritiei. Alcionii milesii, feu TubularvT. Imperati fimile quid effe videtur fub- ftantiaquardamlapideacmeteicoloris, cum ejus delcriptioni , colorem fi exceperis, optime competcre videatur, exniari ortus hic lapis racillime findi ac lcindi poreft,tota fiftulofa, parallelis etenim, feu canaliculis, internodiis aut lcptis quibufdam diftinctis, miro natura: artificio conftrucrum vifitur, qua: intcr fe dum coalefcunt, fuperficies ali- quot per intervalla conftituunt, ac fi cruftis conftarenr. Qmdam exiftimantinftar favi cujufdam efle, in quo animalcula marina generentur ; Eft qui ad Aftroitem referar. Ad tertium genus Alcionii, fi externam forrriam fpecfes, reierre licet lapidem. albiflimum Porosum ex vermiculis quafi quibufdam conflatum ; fcd fubftantia non multo molliorem prarcedenti. Color ejus non purpureus,fed candidus eft,crera: in- ftan Milefium igitur non dicendum , Alcionium candicans vermicula- tum vocarelibuit: conftatenim exvermieulispettcfacTas , mitc inter fe contortis, qui concavi funt, ut vermium tubuli potius quam vermiculi fint dicendi. Nefcio an ad pctre- facta potius, an ad aquas lapidelcentes, fit referendus hic lapis, quam ad Poros aut AI- cionia. Ejuidem namque fubftaiitia- & candoris funr Pu* qu.xdam Marin^, poro- fc, crilpac, utfaccharum, quo apud Pharmacopxos femina & alia incruftari folent, re- ferant, fed quantitate funt majore, juglandem fuperanria. Quacdam lphxrica: funt fi- gura:,quxdam comprefla: aliquantum , quaxlam oblonga-ejuldemporofitatis; omnes elegantescrilpatura&candoreoculos palcentes. Saccharinum alcionium, quis diceret, a figura externa perid denominatione. Sifrangantur globuli, lapillusin corum centro feu meditullio reperitur, circa quem non fecus acfaccharum fubftantia illa Iapidea concrcvit. Mihi hic lapis ille videtur quem Doldius cifta: Medica: Hornungi Epiftola i$. ad Galactitem afperum refert. NamexlittoreNorvagico meus non. fccus ac ille petitus , nec abludit color , & folutio in fuccum laftcum fi cum aqua fupec cote teratur. Ad hanc claflem veterum prxcipui referunt Asium vel Assium lapidem,quem etiam Sap.cophagum vocant, eo quod carnes humanas confumat nudatis ofli- bus. De eo varia: funt Authorumopiniones. Plinius&veteres adPumices&Porosre- ferunt. Sic cnimillelib. 36. cap.17. In Affo Troadis , Sarcophagus fciflili venafcindi- tur; corporadefuncforumconditain eo abfumi conftar intra quadragcfimum diem,ex- ceptisdentibus. Ejusgencris& in Lyciafaxafunt&in Oriente,qua: viventibus quoquc alligata erodunt corpora. Mitior vero eft fervandis corporibus i nec abfumendis» Chcrnites cbori fimillimus, in quo Dariumconditumferunr, Parioque fimilis candore &duritia,minus tamen pondcrolus, qtiiPorusvocarur. Aflius guftu falfus , Podagras lenit, pedibus in vafe cx co cavato inditis. Prxtere.i omnia crurum vitia in iis lapicidinis fanantur, cum in metallorum fodinis omnibus crura vitientur. Ejufdem lapidis flos prxpararus in farinam mollem , ad quxdam perinde cfficax. Eft autem fimilis Pumici rutto. Galcntis Aflium lapidem ait efle non durum, fed laxum, friabilem, confiftentia & co- lore quafi Tophi. Dioicorides Alfium leligendum vult colore Pumicis, levem, fungo- fum,friabilem, habentcm Venas luteas ad imum actus. Matthiolus circa Tridentum in Vitrioli Minis , prope montem Livcginem, reperiri exiftimat , eo quod notx conve- niant. Cxfalpituisinllvacxftarcputat, ubi Alumen foflile, & Chalcanthi vena foditur, co- lore candido inftar Sacchari, venis &maculis lutcis, guftu fubadftringente & linguatn modice mordente;item finemacuIisIuteisPumici fimilis,fungofus,& in (iiperficie con- cretionem quandam efle aitiimilcmfali, fed lapidofam, fapoie fermc infipidam. Ter- tiam etiam fpeciem ibidem reperiri air, venis [c intcrfecanribus in profundum , qui ex- terius in tenuem farinam candidam folvatur , minime mordcntem , qui cjus flos eft. Non emanat autem flos luteus nifi ex habente maculas luteas , cujus fapor ctiam eft efficacior. Dalecampius in nptis ad Plinium , dicit quofdam exiftimarc cum cife genus G Pvritis y-' M Lt S E U M Pyritis Chaicantodis, quofdam autem Myfios,alios Pumicis arrofi, adeb incertum duid de hoclapide ftatuendum. Ego in peregrinatione mea Gallica , in templo D. Hilario facro , parieti auftrino infi- xam vidi tumbam lapidcam, colotis cinerei, cujus fubftantia Saxea aut Marmorea crat, tantaicapacitatis, utcadaverhumanumihtegrum capere poruerit. Hic pto SarcophY go vcl lapide Affio monftratur accedcntibus. Verum porofus non eft.fed durus& foiidus ut cx fruftulo, quod ex eo excuffi, videre licet. Vcftibus affrictum ut incalefcat fceto' rem cadavcrofum fpirat. Ferunt cadavera ei indita , viginti quatuor horis prorfus abfu mi relictis offibus ; an ita fe res habeat , ignoro. Alioquiu &: omnes lapides, quibus fepul- chra teguntur, Sarcophagi vocari folent. ...... Huic non abfimiiis cft ille, ex quo elaboratum cernitur caput humanum cum caffide acuminata , dono Clarifl. Viri D. M. Stephani Stephanii. Longitudme uncias quinque excedit.Iat.tudinc tres, pondere libram unam cum dimidiaattingit, colore cinereo v ubi minus politus eft & fractus, micant in eo ftriai qusdam minuta>. Sarcophagi titulo acccpi ; & iapis ipfe & figura ei imprefla elegans. C A P. VI. DeStalatfite, Stalagmite, Ofteocolla Jafide Spongix, tnicomti foffili , i£c. A D molliorum lapidum claffem referimus Stalactitem, Norvegis <8a&-,btab , qui lapis eft, ut plurimum cmereus, ad flavedmcm tendens , varias figuras pro ratio- «e gencratioms , modi concretionis , & corporum quibus adhzrefcit , obtinens. Generatur ex aquis vim lapidificam habentibus,materiam terreftrem fubtilem fecum vehermbus. Cum enim aqua per terra: canales effluit , aut ex alto decidit , aut latcri- bus alveorum agglutinatur , horum ratione varias acquirit figuras. Ex alto decidens, extrem.tati canalis, pyram.idis forma quandoque adhsret , & eodem modo eadem- querormamduratur, qua e canalibus defluens humorfrigorehyemali congelan folet. Varns m locis Danis, Norvegiar , Germanix , Iflandix , Italia: inveniri folcu formas ac riguras obtinet varias. A quibufdam ad Ofteocollas refertur, & a Chirurgis ad fracruras confolidandas com- mendatur. Si pulyis Drachma: unius pondcre bibatur, fudoresprovocat. Suntquiad Calculumpellendumcommendent. Eorum, qui Stiriam referunt, mihi varii funt. Primus mihi eft porofus,levis,ex parvis ftirns &guttulis concretus, qua;vermiculos quafi exprimentes, lapidem mire im- pl.cant&ramofumconftituunt. QuxvisveroStiriola, licerrenuisfic&diftorra, cavita- tem in ic habct, roramine in extremitate fe prodentem , colore albo ad flavedinem tendente. Ex Thermis Aponenfibus in Italia Stalactitem duriufculum, variis diftinaum coloti- bus habeo, maxima exparte cinereum, fed venas habentem intermiftas rubicundas, vi- r.des & cand.das, quz de mineralibus huic aqua-, ex qua prodir, miftis teftari videntur, vitnolo nempe , ferro & alumine. Spiendentes quandoquc huic inferuntur Cryftalli , duritiemailamreliquamfuperantes. Ex fulphure , alumine, fale, nitro fccalce con- ltare has thermas vult Savanorola. Aliud genus hujus lapidis ibidem quoquc reperitur quod Tueulatum vocare lubct, quod m formam tubulorum minimorum concrefcar. Tubuli autem hi non om- ncs ejuidem luntgenens: quidamcnimteves,quidama(perifiintrquidamcolorisnivei, quidamcinerei; concretivero omncs videntur fuper paleas & ftramina, fiquidem eo- rum dudus majores non funt quam ut ftramcntum admitrant,&fimtinquibus palca:& Itramina adhucinveniuntur. Stalactitem Styriasformcm ex Norvegia habco trium unciaruni longitudi- «e, Stynam exafte referenrem , nifi quod duobus in Iocis ad latera ramuli quidam enati lmt, qu, guttulis fuis etiam folia quodammodo exprimunt i craffitie parum fuperac pennam Olonnam, colore albo, fuperficie afpera Cryftall.fata , granula moto coipore Iplendorem falmum exhibent, eleganti conctetione. ExNorvegia&aliumteneo Stalactitem guttatifn concretum, guttulis ro- tundis, WORMIAKtltM. ji " tundis, oblongis,piriformibus,qua:maflam reddunt uniformem, ut Botritim non abfurde nominare liceat. Colore eft albo , candicante , guttulis lxvibus & a:qualibus , quamvis figura difcrepantibus. Stalactites siracusanus elegans eft , a Celebcrrimo D. D. Thom. Barthol. ex Sicilia afportarus. Maflaeftlcvis&porofa, fupcrficieipartealteranivea, in- arquali, variis ductibtis & bullis confpicua , alteravariisramuliscircumdu&a , conchulis implicita, colore cinereo , cum rubicunda htnc inde tinclura. undc apparer, inxqua- literper ramulos, fpiras & bullas concreviffe hunc lapidem. Speciem aliam Stalactitis e Germania habeo, coloris lurei, quam Reti- cularem non abfurde nominavero , guttis enim longioribus & vermiculatis ira coagmentara eft maflfa , ut rete repra:(entet, (ed non expanlum , verum convolutum, triquetram ferme habens figuram, ponderoia admodum non eft, (iquidem totus lapis vix pendet uncias duas & drachmas duas. Stalactitis nonin ftirias, fcdmafTas concreti varia etiam occurrunr genera. Ex Thermis Carolinis,mihi allata mafla ex cruftis quibufdam, jam craflioribus,jam re- nuioribus conftans, flavis & candicantibus,alternarim miftis, mollis &friabilis,ut facile digitis atteri poflir. Exfluenribusaqttisincanalibus, cruftaccam hancconfiltcntiam ac- quilivifle credo, dum (c(c paulatim lapidefcens fuccus illis agglutinat, Aquofior & fpiri- tuofior fubftantia ubi exhalaverit, remanetTartarea hax & Tapidea. In iifdem Thermis aquisinnatat Cr em o r quidam, niveus, fubtilis, cremori Tar- tari plane fimilis ; cujus ufuobftruiSionesviicerum aperiri, vileidaaclentaincidi Sc atte- nuari volunr, ei vires omnes attribuentes, quibus pollere e Tartaro pra:parari medica- menta ftatuunt. Hunc una cum praxedenre lapide , e Thermis Carolinis mihi attulit Vir Clariff. D. D. Cafpar Bartholinus P. M. mihi dum vixit affinis conjunctilfimus. Hujus generis Stalactites Ramufculo Betula: circumduitus & accretus , ex iifdem locismihiallatus eft. Crufta: enim molles & friabiles lureicoloris, ita rarrtulurn hunc ambiunt,digiti ferme Craflitie, ut pars ejus nuda relinquatur ; Incruftratio vero hxc ina:qualiter ctafla eft, pro modo ac ratione varietatis accretionis. Anno M d c L 1 1. cum ex Anglia rediret filius meus Vilhelmus Wormius fecum atru- lit Stalactitis Anglica: fpecimen circa ramos concretum. Duumautemeratge- nerum, tenuis penna: anferina: craffitie,longitudine unciarum quatuor ; alterum craflitie digiti minimi, paris longirudinis. Crufta vero ramulis obduita coloris eft nivei, exterius fcabra, arenacea, nullius faporis, generar veroinfonte inloco Comnerdifto, tribus milliaribus ab Oxonia diftante retulerat ei a quo acceperat. Alius eft Stalactites crustaceus durior,candidior,ex ina:qualibus,quo- ad crafliticm, concretus cruftis, quibus vena: quasdam intercurrunr purpurea:, & lutex. Extima ejus fuperficies candidior reliquis, &creta: modo quibufdaminlocismanus colore caudido inficit, utraque vero, tam concavaquamconvexa, (cabra cft & in- scqualis. Ex Galliis aliud genus accepi candidum , (plendens , facchari confiftentiam habens, •qilod in fpecu quodam fubterraneo, duabus ab urbe Turonum Leucis diltante U Cavtt Guttiere difta, reperitur. Hanc autem cavernani intrantibus, faces lumen ut pncbeant neceffum eft; fummum in ca frigus medio asftu, hyeme vero repet, ut fubterranea: ca- verna: folent. Hic aqua per fornicis poros fefe infinuans vaporis forma, paulatim ita lapidefcir, & ob puritatem admixti fucci lapidefcentis, fplendorem acquirit. In Thermis Iflandicis aqua etiam lapidefcit & in ctultofum convertittir Stalacti- t e m. Tranfmifit ad me anno pra:teriro ingenuus juvenisTrebonius Jonas Elandus ra- lem maffam, fuis literis de ejus generatiorie ha:c inferens: Addomaffamquandam lapideam exluto,velligno, (utcreditur) irihanc, quamnunc ccf nere licer , materiam tranfmutatam, in fonte illo fervido , a Saxone in Pra-fatjone eperisfuiindigiratojquifonsnoftratibus Geiser dicitur,quodaquam fervor in^e- nirus in fublime evomat. Huic fonti Clariff. D. M. Brynulphus Epifcopus honoratiffi- mus , nuper lanam probandi caufa imponicurabar,quod putabat illam tapidi obmolli- tiem maxime contrariam materiam referre. Qua: ver6 hic exfpeftanda (it Metamor- phofis , tempus & experientia dabunt. Hax ille. • Malfa hxc quam habeo quadrata ferme eft , tam in longitudine , quam latitu- dine, tres habens uncias, coloris cinerei , afpera , ex cruftis (enfim concreta , arenacea G z plane 5i M U S E U M plane inftar Tartati Vini. Unde conftat, non ex luto aut ligno tranfmutato facram, fed ex Sale feu Tartaro,aqua; ifti fervids permifto,fed jam feparato.concrerum. Unde mihi perfuadeo fontem iftum res non in lapidem convertete, fedcrufta lapideaautTartatea obducere. Quod etiam eventurum puto Iana:,experiundi gratia ei immifla: ; id enim abunde arguunt emffise , ex quibus lapis nofter coagmentatus eft. Fons autem hic fer- vidus, ex quo ha:c eruuntur, extare dicitur prope Skalholtum in valle Haukedalur dicta, ideit.valle Falconum. Acoia lapidescens in Crypta Aureliana huc fpeftat , qu;eniveacft, in for- mam placenta: rotunda; concrera , parte feflili inseqnalis & afpera, cinereum colorem intermiftum habens, alrera parre tevis & figura haanifpherica ferme, ita tamen ut con- cretionis modus facile appareat . Cretofa & gypfea ; abrafus enim pulvis candido tingit colore. Longe alterius natura; eft aqua lapidefcens, feuStaladrites, in crypta Vicentina Cu- s T o z a ditfa , totus enim Cryftallinus eft , quibufdam in locis albus, quibufdam ad fla- vedinemtendens. Mihiinterreliqua fruftum eft,quod circa ramulum arboris concte- tum fuiffe videtur ; corticis enim purpurei in meditullio oftentat reliquias. Stalactites sicilianus, niveuseft& mollis, laminatim concretus, arqua- lis & reliquis omnibus magis compactus, nonporofus. Si quid cultro abradatur, fubtile eft & colore albo tingit. Maffula mihioblongaeft, pondere quinque circiter drach- marum. Eft in agro Ncapolitano, Puteolos verfus, lacus Averni dicrus, cui adjacet villa Cice- ronis, nemore & porticu infignis ; Therma; quoque Ciceroni dicata: , Italis i Bagni di Tritoli: ad hasThermas, Sulphure, Nitro & Bitumine conftantes , a;gri menfe Majo confluunt, cum vel folus eatum vapor profit. Domus, in quibus curationi vacant , ele- ganti inctuftatione funt ornate ; cujus incruftationis particuke , quas teneo, ex lapillis aut matmore contufo cum gypfo & aliisunitis conftare videntur, quibuidam tamen in locis fungofae , colore albo & cinereo. Quamvis harc ad artificioia (pedtare videatur, quia tamen cum Stalactite magnam habet alBnitatem, hic locare placuit. i Circa eundem locum vifitur Grotta Agrippina:,ubi Neronem Imperarorem materna Vifcera rimatum ferunt. Ha;c Grotta incruftatione etiam dotaturpeculiari, cujus mihi' truftum obtigit, rude, ina:quale, gypfeum, figura; incertx. Stalactitis elegans fpecies illa eft, qua; Tibuli in Italia in agro Romano inve- nirur. Hic,cum candidus. porofus, insqualis ac varia; fit figura:, tam exaftc femina, aro- mata, & amygdala Saccharo incruftata refert, ut eo fallete mukos Iiceat ; quocirca &. nomen hoc apud Italos obtinuir, ut vocent i confetti de tieuli. Subftantu eft non ufque adeo dura. Ex eo calcem optimam conficiunt accola; , sdificiis idoneam. Stalagmites ejufdem natura: ac fubftantia: effe videtur cum Stalaclire. Sed figura faltem difterr, quod femper globofe concrefcat. EjusfpeciesmihieftexThermis Carolinis allata , ex guttis aquatum rotundis feu fphxricis in lapidem gypfeum ejufdem figura; Coagmentata, coloris candidi ad fufcum inclinanris. SeparatE gutta: pifa magni- tudine & colore prorfus referunt, undevulgo pisa carolina vocantur, quod inThermisCarolinisfrequenterinveniantur. Lapis integet maflam ovotum pifciunv majorum exprimit, continentur vero in ca pifa plurima, fuis qusque incluia favis feu loculis, ex quibus levi uegotio extrahuntur, Iconem hic damus. Huc fpecrat Ammonites feu Hammites, ex arenis compofitus majori- bus, itautovis minorum pifcium fimilis etiam videatur. Is, quem ego teneo, coloris eft ferruginei, & ad Cenchtitem quorundam referendus : finguli enim globuli, ex quibus conftat, gtanummiliivixfuperani, facilevero disjunguntut; unde cft, quodis,quem cgo teneo, globulorumfegregationeindiesminorreddatur. Glo- VORMIANUM. n Globuli major.es concreti huc quoque referendi vidcntur , quorum mihi tria fiint genera. Quidam candidi funt , exacf c iphxrici, iique vel fingulares , vel bini fimul juncti, vekerni, vel quaterni ex materia alba &gypfea conftantes. Quidam hifce majores ex marmore cinereo conflati, bini cohzrcnt. Quidam etiam marmorei , fed coloris purpurei , jam binis, jam tcrnis cohierentibus. Impetatus lib. Z4. cap.27. caufamhujus figuncfpha:rica:inveftigareconatur, & ailpgat rotationem faftam ab aquis, qua angulofa fepe fiuntrotunda, vel ab ipfius aqua; mooi. In Iocis incendiis fiibterraneis obviis, ubi minera: furit Sulphuris & AIuminis,tales ek>-> buli, vel feparati, veljunaiinveniuntur,velabhumoribus,velexha!atiombusfubterra- neisconcreti. Atego locum, in quem humor fiibterraneus lapidefcens incidit, multum hucfacerepoffeputo. Si eniminforaminaterra:incideritfpha:rica,fingulariaveljuncta, etiam tales efformantur lapidcs, praicrtim illi qui Marmora repraffentant. Aliam fpeciem ex Iflandia accepi Anno 1^48. conftantem tribus globis, viridi- bus inftar Jafpidis , quorum globulorum quivis magnitudine eft mediocris ovi salli- nacei. Osteocolla huc fpeftat, aliis Offifragus, Ofteires, Ammofteus, Ofteolithus, Holofteus, Srelochites, Germanis SScin.dmcl)/ $Smcf).ffcm / SScimwoI. Lapis efl: mollis , albo&cinereoeolore, figuram offis exhibens, concavus , quandoque in fe medullam habens friabilcm, lingux adhxrenrem, &facile inliquore folubilem, quandpque vero nuIlam.NafciturinPalatinatuslocisarenofis, non procul a Spira, item prope Heidel- bergamacjenam Saxoniy, item in Silefia &propeDarmftadium. Crefcit pcr arenam forma Coralli, intcrdum Brachii craffitie. Cum primum e terra erumpit , friabilis cft, paulatim magis indurefcit. Videtur marga: quasdam fpecies efie , qua: pcr terrx meatus difcurrens, in talem figuram concrefcit. Duasejus habeo fpecies: akerafcabra&inxqualis;akeralxvior&minus afpera; fed cjufdem planc confiftentis. Commendatur ad fradfuras offium conglutinandas. - Matthiolus refert, trium aut quatuor dierum fpacio, mukorum offa hujus lapidis potu conglutinata fuiffe. Ejus ufum ita proponit Quercetanus : unam illms drachmam in vino rubro exhibent, in quo prius Vincapervincafuerit infufa, idque mane per dies quatuor aut quinque j atque hac rationc dolores eximunt, graviaque Symptomata fra- clurafque intra quatuor aut quinque dies fanant , magna cum omnium admiratione Eodem kpide ctiam utifolent in forma cataplafmatis redacto, cumGeraniocontufo& oleo Olivarum, vel Rofato, tam felici fucceflii, ut fine ullo dolorc & inflammatione par- tis offa coagmententur. ' * Hafce tamen hujus lapidis vires extenuare videtur Guilhelmus Fabricius Hildanus lib.i. obferv.90. ubiinquit: Graviter errantimpoftoresnonnulli, qujhoclapidefefra- cfuras paucorum dierum fpacio pofle curare gloriantur : Attamen illurn finmilari qua dam virtute , & proprietate occulta generandi callum , prxditum effe certum efl: Eo enim refert idem (e curaffe fracluram complctam &compofitam triginta dicrum fpa- cio , in fene , qui. ahoquin duorum men-fium fpacio curari nequiverit Vetum experientia dodus, monet in corporibus bene habitis & juvenibus caute eo utendum effe. In 11« emm callum nimis magnum generare folet , ut deformitatem in ducat. Quocirca hocgenus remedii faltem in fembus& extenuatis, quibuslan^uetca hduminnatum, adhibcndum effe cenfet. Alioquin hujuspulvere ad dentes dealban dos uti folent. Anshelmus Boethius illam fpeciem , qux odorata eft , & maroam in fe continet, vim antidotalem habere autumat, & in Pefte, febribus malicmis , a d iiidores movendos,& malignitatemper fudores expellendam, mukum prxftare aic non fecus ac cornu Monocerotis vulgo putatum. Quemin finem inpuIveremredi probabilitatem habet nullam , aut valde exi- guam. Commendatur ad morbos omnes malignos , Peftem , febres malignas , aflumpra venena, Terra: Lemnia: inftar ; cor robora't& a malignkare pra:fervat : per fudores, quicquid maligni in corpore eft: , potenter expellit Dotis a jj. ad giilj. in aquis appro- priatis, ant vino. Ad Sincopen , cardiacam paffionem , cordis- tremorem , aliolque affecfus cum aqua appropriata fcrupuli pondere ; fic & ad puerorum Epilepfiam eodem modo. Vermcsnecare,fluxusfifterevolunt, alvi, uteri, narium , haemorrhoidum. Oculis lachrymantibtis, fi cum lade in pollinem tenuiffimum redaftum inftilletur, pro- defle volunr , vi exficcante & adftringente ulcera ad cicatrices perducere , intertrigines & ambufta curare obfervatum. Verum non omnia hujus genetis , hafce facultates obtinere re&e ftatuunt quidam, quimae Amkntho, Selenitide, Taico, &c. QUm hoc capite junguntur , magnam affinitatem invicem habent , eo quod irt laminas findantut, auc in fila ducantur, & fplendorem quendam adiunctuin Iiabeant. Am i an T H us , alias Asbeftinus lapis, quod non comburatur, Paulo Veneto Sala- mandraobcandem dicitur caufam, Zoroaftro Boftrychites.aquibufdamPelia ab aliis Corfoides, quia camtiem pra: le fert: Spartapolia, quiaSparri canitiem icmulatur; Li- num, quia manibus netur &: texitur ; fed Asbeftinum, quia cx Asbefto faftum ; a Plinio Vivum,quodignenonfoleatmori; APaufanraCaryftium.quiaeffoditurad Caryftium- Alumcn a Quadngario, propter fimilitudinem quam cum Alumine fciffili habet , a quo' hoc d.ftert, quod Alumen fciffile adftringat, Amianthus parum pungat linouam & non adftnngat. LapiseftaluminiSch.fto iimillimus,ignemre(puens, adeo uceS nonmodo un non poflic, fed puriot rcddatur, colore ad viridiratem obfcuram tendente, quando que &feireo ; atcritione facile m tenuia fiiamenta folubilis, mollis cnim eft, & quod tfflorefcir dum teritur plumas refert, unde flos pecra: i quibufdam vocacur Nafcittir fecundum Diofcoridem in Cypro,item in defertis Indiay ad Caryftiam Eu boea: oppiu'um; m Norico in Metall.s Suaci^ etiam in Norveeii quandoque. Olim in fila aptabatur, mappa: ex eo tanquam lino fiebant , qua: fordibus confpurcata: punores ignc cxulte reddebantur, ac magis fplendebant quam-fi lavarcntur. Unde Plinius ■ Ar dentes in focis conviviorum cx eo vidimus mappas, fordibus exuftis fplendcntes ieni magis quam poflinc aquis. ° Lavatur lapis, pectitur, netur, texicur, tametfi qtiiabrevisdifficuitcr confician tur ex eo non folum mappar, fed & m.intilia. Ex eo Brachmannes Indorum Philofo phos fibi veftes coiffeciffe Hierocies fcripfit. Quondam ex eodem funebres Reoum tu n.ca: hebanr, quibus induti in rogos ardentes imponebantur, ut corporum cinis l liano rumeincnbus fecretus infepulchro condipoffec. Modusvero,quo ex eo fianclina^.am pcmtus ignorarur Joh. Bapt. Porta, in Magia M Nacurali, xnigmate quodam illum propolmllcvultvideri, fcdex eonemoevadit fapientior. Mihi abamico hxc ejus pra:parandi ratio eft communicata , quam pro ccrriffima & cxpenencia comprobata vcndicabat ; licet magni fecreti loco temierit , hic tamen eam proponerc placuit. ^. Amianthifibris longioribus praditi (quodreliquispraffertur) in- fundc 5 s M II S E tt M funde inlixivio prxparato cx cineribus Quercus putridce & manipulis dubbus cihetlrtri clavellatorum, bulliat in eo per quadrantem hora: , auferatur ab igne , & maceretur in eo, menfis unius fpacio; fic lanae carpra: modo mollis evadit. Aqua dulci aliquoties ma- teriam hanc abluc & exiicca, iic modo lini communis pecfi, neri & prxparari pro lubitu poteft. Ellychnia quoque ex co fiunt perpetua: Athcnis in autea Minerva: IuCcrna,quamfe- cit Callimachus , inerar rhriallis, ex lino Caryftio , refte Paulania. QuanquamPlinius fcribatlinumhoc rarum adeo fuiife inventu j ut invenuimxquaretpretiaexcellentfum Margarirarum, tamen hodielapidisipfius nonadeo rara eft copia. Hujus Amianthi frufto fibris longioribus prsdito, ur & lana cx eodern confecta, fune itidem cx hac lana contorto me donavit ClarifT. VirD. D. Pettus Bourdelorius SereniC Reginx Suecix Archiater. Paulo poft Charta incombuftibili, ex eodeiii lapide clabo- rata, Muleum noftrum exornavir Illuftriff. Comes Gc&r Alexander Herculanus. Flos ejus curi applicarus urit urrica: modo, vcl potius pungir ob afperitatem, aculcis fuis tenuibus , carnis poros penetrans & continuum folvens. Hoc fciunt Gnatones, qui eum infpergunt internis camifiarum partibus , ut focii iis induti incredibili pruritu & do- lore afficiantur. In arte Mcdica ufum etiam fuum habet ; nam eo in fpiritu vini foluto & Saccharo per- mifto, fi cxiguam porrionem mulieri fluxu albo laboranri cxhibueris, fanabitut. Pra- pararur quoque ex eo prxftans unguentum ad tineam puerorum & ulcera ribiarum fananda, cums defcnptionem vide apud Anshelmum Boetium lib. z. de Gemmis cap. 204. Amianthi Iongioribus fibris prxditi frufta exhibulmus in Alumine Piumofo . Mino- res fibras habet Cyprium, quod dono Clariffimi Viri Amici integerrimi D.D. Ottonis Sperlingii obrineo. De Selenitide, qualiter a. vctetibus defcribirur , varix funt opiniones : currt enim a Luna nomen obtinuerit, ei has attribuunt ptoprietates , quod ad ejus motum ctefcat & decrefcat. Pliniusexcandidotranflucere, melleo fulgore imaginem Luxac continere, eamquc reddere in dies finguios crefcentis minuentifquc numero, nalcique in Arabiii fcribit. Alii lacf eo colorc eiTe, noctuque non folum lucet e, fed proxima quoque illuftrare <&■> cunt. Sed cum Gemma nulla jam reperiatur hafce habens proprierates, fueruntqui. veterum Seleniridem Margaritas effe purarunr , ur Garcias ab horro , fed nulia autoti- tare. QuocircaNeotcricifermeomnesperSelcniridem intelligunt Lapidem. spe- c u l a r e m, fic dicf um quia perfpici poreft, & rei , qux ab ejus tergo elt , imaginem reddar;quibufdam a.q>fioQz\tim , quod vulgo perfuafum effer, Lunxfpumamefle. Ger- mani c 23nf«n lickn Srarocn ©fS l feu Glaciem Marix vocant. Lapis eft Cryftalli inf):ar pellucidus, in bracfeas renuiffimas fciflilis, colore albo, cine- reo, quandoque nigricantc, quin& variis coloribus, melleo, nigro, fufco, confpicuus; candidus tamen folus tranflucet, reliqui minus tranfluccnr, aut obfcuri funt , fplendcnc tamen : quandoque mollis & in cruftas facile fciffilis, quandoque durior difficultet fcif- filis, caLoris & frigoris patiens ; fed ab humido corruptibilis. Ex Mofchovia magna can- didi provenit copia , unde apud nos 9u;fc[)-g(ilp / feu vitrum Ruthenicum appellatur. Extat etiam in Hilpania , Cypro, Italia , Germania & Norvegia , fepe faxo Marmorect implicatur, aliquando Iaterculis diftinguitur, aliquando Cryftalli modo fcxangula figura excrelcit. Alumen Scajolx quidam elfc volunt, fed Aluminis naturam non fapit, neque adftringir. Eft & mihi quxdam ejus fpecies, qux ad colorcm flavum tendit. Ufumhabetaprilcosvo, etiamSenecx xrate, in fpecularibus, qux feneftris infertm aerem excluderent, & lumen intromittcrcnt. Talia fpecularia habet templum Cofvici in Saxonia & Merfcburgi inThuringia. Laternas etum cx iisfabricanrelegantes, qua: ltimcn pulchrc tranfmitrunt nec candelarum flammis comburunrur. Crudo fpeculan ctiam quidam utuntur Cxmenti Ioco , ufto vcro calcis & gypfi , quo eriam uti folcut mulieres ad faciem dealbandam &: derugandam, candidiifimus namquc cft : ufti pulvis infperfus fiftulofis ulceribus, brcvi carnem generat. Ramenta cruda ex vino auftero pota dyfentcncis auxiliantur. Parari potcft cx eo liquor,ut ex Talco ornatui inierviens. Mihi W O R M I A N II M. 57 Mihi ex eo cruda mafla eft, pondcre libra: dimidiaj circiter, in Norvcgia inventa,qua: in tenuiffimas &(plendidiffimas bracteas fiicili negotio fcindi poteft. Eft & bradtea magna, elcgans, perfpicua, ten nis, ulna; dimidia: longitudine , latitudine quarta: partis unius ulna:, ad fpecularia & larernas accommodata. De Laterna ex eo confecra fuo dicam loco. Speculari lapidi valde affine eft Taicum, alias Stella Terra: , quod ftellarurh in- ftar niteat &micet, quibufdam Argyrodamas vetcrum,quia ignis violenria: reliftir, Ar- gyrolithus Chymicis, Magnctis Agricola:, Gcrmanis %&kt. Quamvis fint qui Talci no- men generale adeo faciant, ut fub fe Specularem, Amianthum, & Talcum ftricte fic di- ttum comprehendat. Eft vero Lapis mollis , fpcculari iimillimus , in laminulas rectas , flexiles tamen & varie intricatas , argenti modo divifibilis, colorc candido, argentofo, glauco, nigrican- tcquandoque, igni invictus, nam ncque funditur , neque comburirur, ncque co- lorem amittit nifi maxima violentia. Invenitur multis in locis Gennania: & Norvegia: , & fpecies ejus rationecolorum diftinguuntur. Ex cruftis filo ferreo conjunctis thriallides perpetuas faciunt , ut cx Amiantho. Si ctudus devoretur, noncarerpericuio, ftrangular enim. Aviccnna frigidum effe ait in primo, ficcum in fecundo gradu, adftringit, fanguinem fiftit, ptohibet abfceffiis mamil- Iatum&patotidum, tefticulorum. Quamvis, ut dixi, non temere intra corpus lumen- dum, funt tamen, qui Dyfentericis, (anguinem (puentibus, menftruorum & ha:morrhoi- dura fluxu laborantibus, cum aqua plancaginis pra:beant. Chymici follicite ejus oleum quxrunr, quo xs in argentum convertere fe pofte (peranr. Mulieres etiam id expetunt adnitoremcuticonciliandum: variismodisid perficeretentant, fedirrito ut plurimum conatu. Jacobus Zuingetus hunc commendar modum: Talcum in folia minutiffima divifum facco lineo novo inde, fuipende ut cacabi, in quo faba: elixantur, vaporem per horas fex excipiat. Saccum excmptum c vafe fuo , exprime digicis , aqua tcpida ma- defactis , &florcmTalciinaliud vasaqua plenumdeciderevidebis. Sublidat, aquam per filtrum fepara. Quod fiibfederit , exficca, & cum ovi albumine in formam pafta: fubige , in igne reverberii citta fufionem calcina , ut in cinerem abeat, qui in tepido fupra Marmor in oleum Iiquefcit. Auc refidentiam Talci pta:dicT:am aceto dcftillato optimo bis terve examina , abftrado phlegmare ab omnibus defuiionibus, remane- bit in imo materia alba, qua: in frigido in oleum abit ttium horarum fpacio. Alii alirer hoc perficere tenrant : ied hic modus mihi Natura: maximc congruus videtur. Quidam enumeratosjamlapidesmolles,potius glebasvocandas cenfent, eo quod molliores appareant, quamutlapidumnomenmereantur! fedquo nominevoces per- inde eft, modo de re conftct. Talci candidi & Argentofi gleba: ex Germania mihifunrallara:. Impuriorisvcr6& glauci in Notvegia magnus eft proventus, undc etiam ejus habui copiam. SaxumilludGtanatispra:gnans,dequoiupra dixi Molas in Norvegia confici, totum eft talcofum, licet talcum illud imputius fit, & non facile ab adjunctis feparetur. , Aurei coloris etiam mihi ctuftulai funt , Talcum aut potius Selenitidem cxptimcntes, cum laminis conftent majoribus. Nigrum quoque extatin Norvegia, quod auri Mine- ra: juncTrum, fpem lucri pra:ber magnam. Lapis schistus Talco&Selenitidivaldeeft affinis, non quidem ille qui Ha:- matitidis (pecies a multis conftituicur ; fed alius, albus, perfpicuus ferme, in laminas fcif- filis fibi invicem coha:rentes, inftar Selenitidis aut lapidis fpecularis. Reperitur in fodi- nis argenteis Norvagix, eique venz argenti ita innafcuntur , ut purum pcr ejus corpus ramulis eleganter diltinClum petreptet. Quidam Alumen Scajola: effe volunt, ut fupra diximus, quidam ad fiffilia Saxa refe-< runt, quod etiam monuimus ; vulgo Quartzum vocari arbicror. Cap. VIIL M II S E U M C a p. VIII. T>e Lapide Tiburorutm , Tercarum, Qirponmn, foracino, Limacum, Oculis Cancn , Topho juvena. T Apides, quijama nobis tractabuntur, cum maxima exparteex pifcibus autaliis -*-' animalibus defumantur, majori jure quibufdam ad olla, cartilagines, &c. refcrendi videntur, quam ad Lapides. Quia tamen vulgus Lapidum titulo eos infignire folet , aliquid ei tribuendum cenlent Autores, qui huc eos referunt. Tueeronum feu Tiburonum Lapis primo occurrit, qui ab Anshelmo Boe- tio defcribitur : quod reperiatur in capite pifcis Tuberon, albus, magnus , ponderofus, ita ut interdum duas libras pendear, nullius faporis, neque tam durus, radi ut non poflit. Dum vero Tuberonem defcribere tentat exTheveto.Manatum delineat, ut cum Clufio dubitare videauur, an Tubero a Manato difterat. Sed ut pace tantorum virorum dicam quod fentiam ; Manati & Tubero diverfiffimi funt pifces, ut ex autoribus , qui eos defcripferunt , patet. Manati tam in fluminibus quam in mari capitur , tefte Oviedo ; Tuberon vero Cetaceus pifcis eft tantum Ocea- ni incola, tefte Francifco Hernando. Manati pedes habet : Tubcro nullos. Manati branchias nullas habet: Tubero utrinque quinquc. Manati pifcis eft, aut Amphibium docile, mite, hominum confuetudine gaudcns : Tuberocetus ferox, maleficus, liomi- num devorator: mulrifque aliis inter fe diftant proprieratibus, ut fuo loco dicetur. Di- vetfi igitur cum fint pifces , alius erit lapis Manati, alius Tiburonum. Oviedus mentio- nem facit lapidis Manati, ejufdemque defcribit vires : fed Hernandus nullius in Tibu- rone, ut nec Acofta. Nihilominus arbitror tam Manati, quamTiburonemtalcs inca- pite habere lapides , quales pro Tiburonum lapide venditantur. Nec mihi acu rem te- tigifle videtur Anshelmus Boethius , cum ex Gomara, tres vel quatuor tales in capite Tuberonuminveniriaflerit,cum re veraduotantum fint,ut poftea apparebit, ubi, quid Lapis Tubcronum vere fit, declaravero. Nec Oviedus Manati plures quam duos in ce- rebro habere aflerit. Atque ut fine ambagibus dicam quod res eft : illud, quod pro lapide Tubcronum ven- dunt, lapisnoneft, fedosad auditum fpeetans, quod in omnibuscetis auditum habenti- bus reperitur, diciturque ab Anatomicis cochlea, cavitas cochleata buccinata, antrum buccinofum : nam gyros habet fe mutuo excipientes , atque tenuiflima ac molliflima membrana fuccingitur. Quod & Oviedus diffiterinonvidetur , deManati agens his vetbis : Habentporro ifti pifces quofdam Iapides, five potius Ofla in cerebro (fcilicet circa meatus auditorios) Coli doloribus & Nephritidi valde utilia. Hinc faitum arbirror, ut, cum ofla hxc in omnibus cetacei generis aut magnis pifcibus fibi quoad figuram fint fimilia, a multis confundantur, &Iapides hi Manati idem efle putentur cum lapidibus Tuberonum, fiquidem externa figuradifcerninequeant. Imoafide dignis accepi, hxc ofla a cetis vulgaribus Europa; delumpta pro Tiburonum lapidibus vendi : figura cnim & proportione adco conveniunt, ut difcerni nequeant. Nec credo viribus dilcreparp, fi vera funt quxde Manati&Tiburonum lapidibus iftis, vel potius oillbus ferunt, ac- commodari quoquc poflunt ad alia ejufdemgeneris. Si enim duorum horumpifcium fibi diffimilium oflibus auditoriis hoc comperit, quidni & aliis ejufdem gcneris 1 De viribus Lapidis Tuberonum dicitur, quod pulvis ejus utiliflimus fit ad Nephritidem &urinx difficultatem , renumque & veficce calculos deturbandos. De Manad offibus refert Oviedus, quod cremati & tcnuiter pulverifati bibantur ex vino generofo fingulis diebus, ea quantitate quam Hilpanicus Regalis excipere poreft (drachma; uniusputo) ab iis qui Colicis doloribus & Nephritide laborant , atque hac ratione dolorem adimi. Calculumquc comminuiin arenam.&cumurina cjici. Mihi ex hilce Offibus duo funt Majufcula , qua: cum Ovicdi conveniunt defcriptione (ait enim effe parva; pila: palmaria? magnitudinc , aut nucis baliftx ( orbiculares enim non funt) & interdum majores pro Pifcium magnitudinc) figuram namque quodam- modo habent offis balifue, fed duplo majora vulgari pila palmaria , ex majori namque pifce, duarum librarum pondere circirer , intus cava, pro rarione proportionis gravia, in gyros convcrfa fe ipfos excipientes, plane ejusfigure, quam Anatomici eistribuunt. Ex Balenis prope Spitzbergam captis, plane fimilia adferunt mercatores noftri. Pe rca- 'f ORMIANUM. 59 Percarum lapis repcritur in capitc Perca: pifcis aculeati, Noftrates ©Mfc. Circa exortum fpina;, qua capiti jungitur, duo extant , utrinque unus , veficulis quibuf- dam inclufi, oblongi, plani, altera parte denrati, qui facili negotio e pifcibus coctis exi- muntur. Ad calculos comminuendos commendantur, fi cum viuo tenui pulverifati exhibcan- tur Drachma:unius pondere : exterius quoque quidam utuntur, dum Calculus ha:ret in Ureteribus , fi enim dolenti loco fupponantur , illum trahere volunt , ufque dum in veficam detrudatur. C a r p i o feu Cyprinus circa fpinx exortum triquetrum lapidem feu potius cartila- ginem habet, colore fubfiavo, mollem nec dutitie pr.xcedenribus refpondentem , qua: vulgo j?iwt>cm|?ccn vocatur. Ad calculum pellendum commendatur, pari modo quo pr.-ecedentes ; naritim ha.-- morrhagiam fiftit applicatus, ore detentus bilis ebullitionem in vencriculo compefcic, magnique fit a multis. L a p i s c o r A c i n us , qui a pifce Coracino petitur , in ejus capite delitefcens , candidus eft, odcus, figura=ovalis,incurvus aliquantulum, parte convexa Jarvi protube- rantia pra:ditus , fcd juxta extremitatum akeram afperitatem quandam habens, ubi reli- quis capicis oillbus adha^fifle puto. Parte concava tota lxvis eft & fplendidus , mamillari Apophyfiinmedioprxdicus, cui a dexrraparce finus quidam jungitur, tota vero cir- cumferentia denticulata hac parte apparet , longicudine uncia: unius , pondere drach- mam unam non fuperac. Pifcis ipfe defcribitur ab Aldrovando lib. i. de pifcibus cap. i j. Commcndacur ad Nephriticum & colicum dolorem , a quibufdam ad Icccrum feu morbum Regium. Rondeletius ejus experimentum in Nephritide cepit , ac oblervaf- fe fe ait , quod lapidem renum comminuerit & pituitam , cx qua generatur, cxpulerit ; fed dubitare fe, quo pafto morbum Regiumpellere poflic : Qui ad occultas confagiunr, qualitaces, hic nonlaborant. L a p i s l i m A c i s ex iis Limacibus petitur, qui fine teftis in campis & locis fubter- rancis vagantur , colore fufco. Hi in capite lapillum habent candidum , ovalis figura:, tenuem,planum, aliquantulum convexum,pondere adeo exili, uc rres , quos ego pofli- deo, fcrupulum non xquent. Geftarus hic lapis quarcanam folvere dicitur. Ex Cancris feu Gammaris etiam lapides petuntur, quos Oculos cancrorum vocant, non quod eorum fint oculi , fed quia quodammodo aliorum animalium ocu- los figuta reprafenter. Lapilli funt diverfe magnitudinis , uc plurimum pifi majorls par- tem dimidiam itquantes, albicantes, duri, fcabri, ea parte,qua corpus Gammari cangunr, comprefli & finuati, qua cruftam, rotundi feu hemi(pha:rici, non circa oculos, qui extra illorum corpus protuberanc (ut quidam volunt) fiti in capitis fummitate, utrinque unus. Nec quovis tempore ibidem reperiuntur, fed, cum exuvias deponunc &novam Cru- ftam acquirunc, crefcunt & decrefcunt ; Albertus plenjlunio crefcere aic, prafernm in fccminis. Commendantuc ad fanguinis concreti diffolutionem & expulfionem, quia tenuium funt partium&faculcatis diuretica: ; potionibus vulnerariis mifcentur. In pulvercm triti, & cum vino diutetico propinati, calculos rumpunt & per urinam expelluur. Ad notham Pleutitidcm eorum pulvcrem, cum aqua foliorum Perfici, poft venam feclam exhibet Lconellus Faventinus. Albertus cordis vires roborare dicit. Ex iis in pulvcrem redaais dentifricium opti- mum fit , cum tartaro albo ulceribus pudendorum afpergitur utiliter, ad album mulie- rum fiuxum.colicos ex pituita dolores, &Epilepfiam aGeinero commendancur.unnam movenc cam in homine, quam jumencis, ad feftucas, pulverem, aliaque qua: oculis inci- derunc eximenda, ejus vim fiepius fum expercus : inceger lapillus oculo inditur , ita ut a palpebra comprehendatur , &comprefraejusparsoculicorpusrangat, convexa palpe- bras, dein digito exterius palpcbca: admoto circumrocacur, donec locum afiectum can- gac, & fecum quod inciderat auferat. Sinc omni incommodo aut moleftia per iliquod tempus m oculiorbica decineri poteft. Lubetl. B. Helmontii de hifce oculis cancrorum obicrvanoncsaddcre: Scomachi cancri funcin capice prope vercicem , inquic Mares emm quocannis a:gtotare incipiunt a menfis Junii medio: fcemelhe deinm Julio ance teftarum exuvium Sunt enimper diesnovem &liusveluti femiexanimes acimmoti Qua tempeitate ftomacho illortim exterius obducitur membranula nova, inter quam H 2, & ea , M U S E U M & ftornachum veterem eftliquor quidam lacreus , qui fenfim exterius in globum fto - machi convexum, qua parte atcingic obducitquc Stomachum Veterem, contrahitur utroque latere in concavum, ftatimque lapidefcit. Interimnectunc, necmuko poft cancercfitat quicquam. Ideoquepeneincredibile, vetus feu interior ftomachus fendm inmucilaginemalimentariam abfumitur, exterior- que acnovus aker ftomachus in vicem abfumti fuccedit. Siquidem ifti lacti,ad ftoma- chiveceris convexum fubnato , obtenditur ftatim pellicula, per modum lacti tepenti fo- litum : crefcitque lac iftud inter utramque prsfatam membranam utriufque fcilicct fto- machi. Quxcuncta, ducentisforte cancris diffectis, dietim obfetvavi, jucunda admi- ratione. Tandcm refidua pars lactis cancro cedit in alimentum. Poftremo etiam uter- que lapis iterato fenfim diffolvitur & in nutrimentum paulatim abit. Nihil autem cancer cdit, aut inejusftomacho reperitur, quantifper ifti lapides lunc inftomacho ejus, vivit- que circiter viginti feptem dies, tam ex veteri fuo ftomacho fenfim abfumpto quam ex ufu refolutorum poftea lapidum. Addo rariffimum Diureticum ex hoc lapide colligi, etiam Vulnerarium tk febrifugum , modo refolvatur in formam priftini lattis. tfac & alia Helmontius. Chymici cx iis Effentiasprasparant, Magifteria, Arcana, quibus ad affectus prxdi- ctos, in minori dofi , at majoti efficacia , ut ajunt, uti poffunt. Magifterium fit ex iis in aceto deftillato diffolutis, & per oleumeSaleTartariper deliquium facrum prxcipitato, ur, abftracfo menfttuo, remaneat pulvis fubtilis aqua edulcotandus. Arcanum ex ocu- liscancrorum pro ulcerofis & vulneratis mirabile, renovans, purgans &c mundificans omne id quod contra naturam eft, illudque per vulnus miro modo expellens ac protiu- dens, ita prsparat Anshelmus Boerius. Refolvuncur oculi cancri cum vini effentia &: fpi- ritu, fpacio menfis in Balneo Matis, poftea aperto igne fedecim vicibus deftillatur, fem- per deftillatum faxibus affundendo, demum in Balneo maris vini effentia fexies ab oleo extrahuur cohobando. Hujus arcani 9j. cum Theriaca: Jj. &aqua: fumaria: unciis ali- quot, mane ac vefperi exhibetur. Huc referrc licet Tophum juvenci Plinii ; Iapideam cnim, fed mollem pra: fe fert fubftantiam, & ex animali non fecus petitur ac prascedentes. Lubet ipfum Plinium deeo differentemaudirelib.il. cap. 37. Eftinjuvencatum,inquir,fecundoventrepike rotunditatenigticans Tophus nullo pondere; fingulare (ut putant) remedium xgrepa- rientibus, (i tellurem non attigetit. Ejufirtodi Pilam feu Tophum omnibus notis Plinia- nis refpondentemteneo, pugni magnitudine, exventriculo fecundo bovis exemptum. Leviffimus eft , exterius corcice Iarvi nigricante tectus fuit , cujus portio aliqua adhuc reftat. Sub exteriore hac alia eft ex fufco cinerea, etiam lubrica & lplendens ; reliquum ver6 corpus totum ex pilis conflatum. Quod facto foramine exploravi. Sednonin, juvencis folum, verum in equis, bobus, arietibus, ovibus, ejufinodi pilas reperiri docec experientia. Sunt mihi ex ventriculo Hirci Gorlandici eruta: pilse majorcs & minores , fed nulla crufta te£tar, verum ex pilis ftipata:, colore cinereo ad flavedinem tendente. Sunt&alixexBovisventriculo exempta; dutiores majores, colorepartimpullo,par- lim cinereo , in quibus tamen veftigia qua;dam apparent crufta: nigricantis nondum completa: , ut exiftimem ad fuam petfeitionem nondum perducras has effe. Una ex hifce cxadL-e eft rotunditatis , Gallam referens ; alia compteffior , cordis figuram pene cxhibens. Tcrtia Sphceiica, fed oblongior & ciufta minus polita. E Noivegiaadme tianfmifit Nobiliffimus Vii D. JanusBielke, Regni Cancellarius, ejufmodi cotpus in ovino ventriculo repertum, quod pilam non refert, fed fafciam quan- dam ctaffiotem in fe contottam. Oblongum corpus eft, protuberantibus mrinque api- cibus ; Crufta nigra tedum ut pila llla major, leve quoque & pilis ftipatum , fed ctaflior eft cruita exterior quam in aliis. Scaliger Exercit. izj. refcrt Equum egeffiffe tophos duriffimos , leviffimos, ftercoris facie rotundos, quorum unum ipfe habuerit, cui hunc reipondere arbitror. De horum generationc fi quid rationi congrue ftaruere Iicet, arbitror animalia hzc- ce, in quorum ventriculis hi Tophi reperiuntur , dum fe lingunt , linguis pilos quofdam cvellere , quos cum deglutiunt una cum Saliva in Ventticulo retenti uniuntur ac con- flipantur; atque ab affumpto alimento rotantur, donec figuram hanc acquirant. Chylo vero aucmuco ventriculi obliti, dum ab uuoloco in alium detruduntur, volucacione hac VORMIANUM. 6i hac Iphscrlcam figuram acquirere , aut aliam ei vicinam. Calore vero ventriculo infito cum maffa eique adhsrens mucus exficcatur , induratum refert corticem. Quo vero diutius in vcntriculo fuerint detcnti, eo folidior evadit cxtima (uperficies. Hec quoque caufa eft, cur, quie junioribus eximuntur animalibus, cruftacareant exteriori&nigri- cante, quam habenr illi qui ex fenioribus depromuntur. Abhacfententia video alie- num non cffe Johan. Vierum, de pra:ftigiis Dimonum lib. 3. ubi ha:c habet. Vituli ad- huc lafte viventes materno, fi quando alimonia deftituti,vel alioquin petulca a:tate in- folcntcs, ad patentcm vel aliam accurrunt vaccam, ejus furas, vel quemcunque conti- oerint ore locum hirtum, maximc poftetiorum coxarum, tam exliigunt avide, ut etiani depilem reddant. Pilique valido crebroque fu&u in ventriculum attrafti, & frequenti raotu faltuque lafcivo paulatim conglometati , plerumqueChylo obvolvuntur, aut pi- tuitofo fucco lento,qui temporis fucceflu tenacior redditus, membrana: induit faciem, quemadmodum fubftanria,limofa,albida, ftatim afectione vifa eft primum obducta hac pellicula , qua: deinde exficcata pedetentim corio tincto etiam nigritie aifimilabatur, quo una in parte cultro nonnihil excifa, cjufmodi unifotmes pili molles, admodum com- pacti appatucrunt. Devitibusnihilcompertumhabeo : fi icgrcparienribus, utPlinius vult, conducanr, di°ni funtqui majorisfiant. Vetum, fivererramtetigetint,five non, perindeelfe judi- co. Nec enim ratio ulla probabilis reddi poteft , cur vires fuas amittant , fi terram tcti- gcrint. Pila rupicapR-S, <3emfCliifi'igc( Getmanis , reperitur in Captis alpinis, qua: in pra:celfis Rhstorum & Valefianorum rupibus , & alpibus Epifcopatus Salifburgenfis vivunt. CircaNovembreminMafeulorumventriculisreperitur formaoblonga&comprefla, trium tranfverfotum digitorum longitudinem vix fupetans , aliquando cute coriacea nisrra fplendente, rugofa obdufta; aliqux caftanea: colore, alice fubcineritix, cdore grato , aromatico, quia exhctbis odoratiffimisdepaftisconflatx, conftantes maffa ex herbarum depaftarumfibris, pilos referentibus,pondereleves, fapore aromatico inftar cinnamomi, caryophyllorum, &c. Vi pollent calefaciendi, ficcandi &cerebrum roborandi, quocirca contra vertiginem utuntur, animi alacritatem miram fpirituumque ptomptitudincm conferre volunt cum vino, xgre parturientibus fingulare eft remedium; ad fecundinas pellendas, fufFocatio- nem ureri, menfes promovendos, Dyfenteticum fluxum, colicos dolores , valent. Tri- tas exhibent in aqua aliqua appropriata. Ad rebres malignas grana quindccim aut vi- cinti in aqua aliqua cordiali dantur. Eodem modo adverius venena propinantur. Con- tra peftem prxfervationis loco grana quatuor aut quinquc cum tantillo vini jejuno mane exhibentur. Si amuleti loco de collogeftentur, carnemque tangant, Vcrtigim tefiftere volunt. Mihiuna harum pilarum eft a Dodfiffimo Viro D. D. Chriftiano Legard dono data, quam Oenifponto adduxit Magnitudine mediocris ovi gallinacei, figurx oblonga: ova- lis cruftacaftaneicolorisrugofaobducT:a,internamaflaochrx coloris.fibris refertiflima, odoregrato ¬asfupra allatas habensomnes, Ievis admodum &fungofa. Cura lon- eitudine fit unciarum duarum cum femifle , craflitie uncix unius femis, non pendet ni(i drachmas tres cum fcrupulo uno. Vide Cafpar. Bauhinum de Lapide Bezoard. cap. 13. Sed de lapidibus mollibus hactenus. C A P. IX. T)e Magnete, Hamatite, Schifto, Smiride , Lapide La%uli, nArmeno , Lipis , t^c. "K1Inok.es lapides, minus ptetiofos & molles, quos jam tenemus, expedivimus ; ad ■» »•* duros ejufdem claffis accedimus. Hic etiam illud , quantum quidem fieri poteft , obfervabimus,ut congeneres,& qui affiniratem aliquam naturx&virium,exreinxetiam figurx habent, non fejungamus, Magneti vero primum tribuimus locum, tum ob ufus frequentes,tum ob vires mitabiles, qux Doctorum fere omnium ingenia mire fatigant adhuc. Magnetem Plinius a Magnete Armentario traxifle vult nomen, Lucretius a H 3 Ma- 6z M U S E U M Magnefia regione, ubi reperitur. Thcophrafto Heracleon, quod cirea civitatem Hc- racleam inveniatur, aliis Herculeus, quiaferro, quodomnia domat, impcrat: quibuf- damSiderites, eadem de caufa, ui^f©" enimfertumnotat. Eft autcm Magnes lapis durus, ferrugineus, nigricans, qui ferrum aut alium Magne- tem ad fe trahit vel rejicit , ac plagas mundi oftendit. Variis in locis rcperitur, plerum- que in fodinis fctri , unde ctiam multum ferri in fe continet. Non enim omne illud corpus quod attrahit Magnes eft , fed in eo vena Magnetica ; quocirca quibufdam in locis Gettnanix ex eo optimum ferrum eliciunt. In Italia in montibus Vitcrbi, & in Ilva qui reperitur,extcrius fubrufus eft, intus in fracturis nigricans & parum tendens ad cce- ruleum obfcurum, in trahendo efficax valde, dum percutitur inhorrcfcit, lanugine qua- dam obiita, qux ad ferrum ttanftnigtat fi admoveatur. In Getmania etiam variis locis eiuitur, prope vallem Joachimicam, Swartzburgum, Sneburgum, &c. Ex Norvagia ctiam ad nos adfer untur viribus infignes, quorum aliquot oftcndere poflum. Magnetis naturam qui iunt fcrutati, eum dividunt in tria genera : unum, quod ferrum ttahit & plagas mundi oftendit; alterum, quod plagas mundi tantum oftendit,fedfer- rum non ttahit ; Tettium, quod Magnetem alium ad fe allicit : Quartum, quod fer- tum abigere multi exiftimarunt, & Theamcdem appellarunt, peculiarc genus non con- ftituit; ineft enim hsec vis omnibus qui ferrum alliciunt, & plagas mundi oftendunt. Af- ftittum enim fcrrum Magneti, fi ad xquilibrium ponatut , ab adverfa Magnetis parte, fetri contacta pats, aut ab eadem, quoe ferrum tetigit, ferri adverfa pars ahigitur. ViresMagnetis planemirabilcsiunt : inter eas enim & ferrum , feuchalybcm, tanra eft amicitia, utadmutuum contactumindefinenteradfpirent, adeo utfiMagues vitibus magnisfit, acferrumliberum, adMagnctemproperet; e contra fi Magnes exiguus ac libet, fct tum vero gravc, ac rei alicui affixum, Magnes ad ferrum, ut illi conjungatur, fe movet. Unde dubitatum a multis, an Magnesferrum, an vero fetrum Magnetem tra- heret. Probabilius certc Magnetem ferrum trahere, quia fepultus in fcobe ferri Magnes vires fuas confervat & auget : ferrum ver6 rubiginem contrahit &perit , quod fit quia putiorem&fubtilioremfcrri partemadfe trahit, fibiqueunit. Adhax actionem trahendi communicat ferro , quam antca non habuit ; fi illam non haberet, utique communicare non poflet. Accedit, quod ferrum metallum fixum fit, Macnes vcro nondum fixus, unde vires & fpiritus libctius emittere potcft. Mirum ver6, vim hanc attractt iccm nullo corpore interjecto impediri pofle. Trahit enim per lignum, per lapidem, per vitrum. Unde patet, vim hanc Magneticam incorpoream plane eife, qua: tam folida corpora penetrare valet; ejus plane natura:, cujus eft lux&fonus. Caufa vero hujus tradtionis plane ignota , licet in ea inveftiganda multi dcfudarint etiam ex Neotericis. Sympathiam & mutuum rerum naturalium confenfum hic agno- feimus. Magnes quxdam quafi fcrri Vena & Matrix eft, quia ex eo ferrum excitur: ad eum igitur fettut ut fui confetvativum, & ut perfettionem aliquam ab eo acquirat. Altera non minori admiratione digna facukas Alagnetis cft , quod polos mundi te- fpiciat & plagas oftendat. QiiilibetenimMagnesinfuaextremitatepunctumhabetBoteale, quocognito etiam Auitrale, Oricntale&Occidenrale, &quodvisahudaliquot gradibus ab illo declinans, facilc inveniri poffit. Punc! um Boreale optime invenies, fi Magnetem inSph.xricam fi- suram redactum fumpfcris,& gracile ferrum ejus longitudinis,cujus eft Diameter globi, fabricaveris, id fupta lapidem iphsricum pofueris , vertet fe donec in Meridiana linea, per Boreale& Aultrale pun&um tranfeunte, quiefcet. Ubi quieverit, fignato lineam,& tiansfer ferrum in altcram lapidis partem ; cum refederit & quieverit , iterum fignato, idque tertio & quartb repete ; ubi linea: fe decuflabunt, etunt Puncta Borcalia vel Au- ftralia : Alios modos alii docent. Verum de caufa hujus effeaus etiam follicite difquitunt Phyfici. Piobabilis illa vi- detur fententia , qua: ftatuit Magneti hoc infitum , ut femper eum fitum expetat, quem in natali folo obtinuit, nifi impcdiatur, ut qua: pars tum Boream refpiciebat , ea fcmper eandemextrafodinam, nifiimpediatur, quanat. Verum non in omnibus locis praicife polos refpicere , docuit expeiientia in acu nautica. Declinat enim Noiibergx a polo Ar£tico decem gradibus, circaNovam Zemblam 17. imo quibufdam in locis 13. qua: quoque declmatio eft poli Zodiaci, a polo Mundi. Quocirca multi fiint in ea fcntentia, non movcri Magnetem ad polos Mundi , niii iis in locis ubi Meridianus per polum Mundi ■H VORMIANUM. 6i Mnndi& poium Zodiaci traniic ; fedadpolosZodiaci, quos exactc obfervate comper- tum eft. Hoc etiarn tnirum, quodpixis nautica, qua: vim a Magnete accepit, quando y£qui- nochalcmlineampertran(iic,& polo Antardico vicinior eft, non amplius Sepcentrio- nc-m, fed Auftrum oftendat, forlan quod Magnes non ram plagas quam polos monftret, & quidem eum qui illi vicinior eft. Suncqui Magnecem non cam Arfticum polum.quam Auftralem refpicere concendanc , eo quod forciorem vimhabere videatur punctum Auftrale. Quod vel ex eo colligitur, quod pixidum Nauticatum & horolonjorum Ma- gneticorum fabri, ei parti Indicis, qua: meridicm (pe&at, Magnetem affriccnr, unde indexMagncticusverfusAuftrumprimariomovetur. Verum haud firmum fatishocar- gumentum : Ferrum enim Magneti affricatum , recipic in fe plagas & polos eofdem , quos habuic dum Magneri adftarer , eofque perpetuoconfervar. Llbi notandum.in ipfaconjunccioneferri&Magnctis, fieri ex duobus hifce unum quaii corpus, quia vircus per ucrumque diffufa unicur ; quando vero diftrahunrur, pars iila ferri, qua; rcri<*ic Borealcm Magnecis parrem,reddirur Auftralis, divifo quafi in duas parces uno corporc. Hincfitquod fetti pars,qua: retigitBorealemMagnecisparcem, non Borealem plagarti fed Auftralem oftendac, appecet tamen illam partem Magnetis, quam tetigic, cupit enim fempereundem ftatum quem habuic , dum vires nanciicerecur. Hinc li vclis uc non Auftrum fed Borcam oftendac acus naurica, Auftrali magnetis punfto affricetur. Id etiam mirum, quod fi ferrum, Magnecis vi imbucum , ad a:quilibrium ponatur, at- queipliusextremirariBorealiMagnes fupra renearur, accraharur eapars; II vcrofubtus teneatur, repellarur ; forfan quod parres lapidis conrraria: ferrum reipicianc, nam lupe- rior pars lapidis, dum fupponirur fcrro, alia eft quam inferior, qua: fupra ferrum tcnctur. Et hoc admiratione dignum, quod ea pars Magnecis, qua: in acquilibrio poficum ferruni refpuit, nihilominus id ubi accigeric retineat. Ferrum vero virrute fua non imbutum , liccc ab omni parte trahat , tamen cx uno punaoefncaciusquamreliquis. Hoc autem rratcionis punctum deprehcnderc licer.fi Magnes fupra ferrum afferi plano fupcrpoficum ccneacur, & manibus volvatur donec fertum tremat & ad concadum currar, ubi enim tecigeric , ibi punclum traaioniseft, a quo tanquam centro radii virtutis Magnetis in ambicum fparguncur. Vires Magnecis abolentur, fi unus Magnes alteri affricerur in puncris xqualibus, ut fi Borealis unius, alrcrius Borealem rangat forriorl affridu , utriufque vis perir, & neurcr officium facir, vel tantum ettonee, quaii ebrius effet. Reftituitur inintegrum fi aliquot diebus in limatura chalybis fcpeliatur. Magnetis ufus in Medicina inrernus nullus eft ; imo func qui incer venena referant , rationem enim turbare,& Melancholicam infaniam inducere volunt. Nihilominus Galc- nus vires Hxmatitishabete affetit, & Diofcorides trium obolorum ponderc ad craffos & Melancholicos humorcs educendos proponir. Cum uritur pro Hsmatitidc vendi ait, adftcingic enim & fanguinem fiftit. Sunt qui cum mulfa bibirum Hydropicos fanarc re- feranr. Extra Emplaftris admifcerur a Paracelfb, ad ferrum & alia e vulneribus trahcnda IngredicurenimEmplaftrum Opodeldoch didum. Sed func qui acrirer refiftanr, coii- tulum enim & aliispermiftum nihil crahere animadvercimus. Ufus in aliis rebus iniignis eft, ad navigaciones & pixides naucicas conficiendas in pri- mis. Acus enim qua: plagas mundi in pixide naurica oftcndit & vias monftrat, Matmc- tis beneficio, cujus vi imbura fuir, hoc pratftar. Quod in mari facicidem in cerreftribus icinecibus pra-ftarc valer, ii modo debico ufurperur. E]us beneficio quis alceri fua fecreca per certam diftanciam revelare poteft. Varia inftrumenta ejus ope ab attificibus confici poffunt , qua: mira przftent. Vitriarii' eo ucuncur: nam ii minuca Magnecis frufta mareria:, unde vitrum conflatur, addancur ira liquorem vitri ad fe rrahit, ut ferrum rrahere foler, rraftum purgat, & ex viridi vel lureo candidum focir. Miraludicra ejusvirrure fiunr, qua; non nifi Magica vi facta quis arbi trarerur. Fcrrum in aere virtute Magnetis fufpcndere licet. Ejus ope fcobs ferri arena; cumulo pcrm.fta (eparabitur. Exercitum pra;liantem fcobe ferri exhibebis, ferrum fu- per tabulam incedete facies, arietes cornibus feimpetentes reprafenrabis; Hiftoriam J ona; a Piice abiorpti, Chrifti (uper aquas ambulantis , & Petro jam fubmercrenti fupoe- tias ferentis,Magnctico artificio dab 1S ;infinitaejus generis excogitabit ingeniofus arti- tex. Conlule crudinffimum dc Magnete opus Athanafii Kirckeri. Magncs (t«it. Lapis eft colore fanguinis concreti, oblcuriore, durus, ftriis Antimonii inftar prxditus, glebofus, vi fanguinem fiftendi prxditus. Media: naturx efle videtur inter terram, lapidem & Metallum, cum ex ramentis vel fedimento , quod aqua ex rubrica feu faxo rubro abrafit , in lapideam fubftantiam fit compa6tus. Plinius ex Sotaco quinque genera enumerat , inter qux tamen quxdam potius ad Rubricas feu Cinabarim nativam funt referenda, quam ad Hxmatites. Repe- ritur in variis Germanix locis , inter Rubricas & ferri fodinas, ut in Valle Joachimica & prope Hildesheimium , fed prx reliquis commendatur Hifpanicus , qui Compoftella. adferrur, figura angulofii , ferri nigricantis colorem habens &c fplendorem. Excoquitur in ferrum ac cavernulis rubricam continet , interdum obfcure ferrum trahere animad- vertitur. Fit etiam ex Magnete ufto. Colorealioquinvariat ; quidam flavefcir, quidam rubefcit, quidam nigticat, & ferri colorem exhibet. Frioidx, ficcx , glutinantis , attenuantis & adftringentis eft facukatis. Fluxus fangui- nis quofcunque compefcit geftatus & exhibitus, five fmt narium, fiveuteri, five aliarum partium. Oculis cruore fuftufis, & lachrymantibus , cum ladc muliebri inftillatus con- venit. Succus ejus cotibus attritus palpebrarum alperitati , quam T&ixupa, Grxci vo- cant, conducit. Quidam ex vino ad Serpentium icfus propinant. Ad pulmonum ul- ccra & Hxmoptoicam paflionem valet , tefte Tralliano , exhibendo ejus pollinem re- nuiflimum cum vino ixpius a 9j. ad ^iiij. Ulceribusitidemprodeft.inpulverem tritus reprimit carnes excrefcentes. De S ch 1 s T o eandem non efle omnium fententiam fupra monuimus. Quidam enim per Schiftum Lapidis Amianthi fpeciem , aut Speculatis , aut Alumen Scajolx, autfaxumfiffile, quodvulgo Quattzum vocant,intelligunt;quodfupramonuimus. Hicverocum Plinio ex Sotaco, Agticola&Cxfalpino , fpeciem quandam Hxmati- tidis innuimus, cui nomen Schifti tnbui vulr Agricola , non quod aut findi poffit facile, autfiffusfit , ied quod videatur quodammodo efle filfus. Mutuaenimpattiumfuarum compofitione, qux ligni inftar reftx creverunt, fimilis eft Ammoniaco fali. Tam Schi- (lus, quam Hxmatites , aut fanguini concreto fimilis , aut ferro, & tum interdum partes aliqux cxtetnx crocex. In eo faltem videtur dift erentia conftitui , quod Hxmatites ferme femper glebx figura lit ; fcd Schifttis , aut altera parte , aut utrinque cu- neatiis. Summa: m? ™ WORMIANUM. (iiro/ levis eft, colore cceruleo, friabilis, ad viriditatem inclinans. Veteres varie eum defcribunt. Dio- fcorides & Avicenna colorem ei attribuunt cceruleum, Plinius viridcm effe ait, ut Chry- focolla , fed admifto cceruleo. Melves meliorem effe ait qui liabet colorem interme- dium inter viridcm & obfcururri terreum & Indum , & habet macularum diftinfliones virides & nigras,& qui non eft lapidofus, fed facilis diffolutu in pulverem, & qui eft taccu l.cvis, carens afperiratc. Sed quia uterque color tam viridis quam cceruleus in eo con- fpiciarur, controverfia facilc diflblvitur, & ccetuleus ifte color, quo praditus eft, tandem inviridemcoloreminpicrurisstatis progreflu rendit. Olim ex Armenia defercbatur, jam in variis Germanice locis reperitur, utinTyrolenfi comitatu, aliifquc argentifo- dinis. Ad cofdem commendatur affectus, ad quos Lazuli lapis, humores fcilicet Melancho- licos per vomitum&feceflum educendos. Exhibctur igitur inEpilepfia, Incubo, Infa- nia, Mania, fatuitate, & Lienis vitiis exftirpandis. Crudus fi exhibeatur, vomitum mo- vet ; fiu lavctur quinquagies , pcr feceflum tancum purgat. Trallianus in Melancholia eum prxfert Helleboro , ad vomitum exhibet lapidis non loti fcrupulos tres aut qua- tuor , pro ratione morbi & aigri , ad alvum movendam loti quinque aut fex fcrupulos. Omni malignitate carere ait, ejufque ufum tuciflimum elle, tam forma potionis, quam pillularum. Guainerius forma pulveris exhibet & nunquam fc c-jus ufu deceptum ait , in hunc modum. ijt. Lapidis Armeni fcrupulos duos , croci grana dccem , macis fcrupulum unum. Sumat in aqua faccharata quantum fatis. Aecius grana quinque Melancholicis propinat. lib. z. cap.47. Item pueris pectoris morbtslaborantibus, epilcpcicis, maniacis. Craco loti Drachmam unam ad fcrupulos quatuor exhibet abfque noxa. Fertur etiam a pueris geftatus , utLapisLazuli , terriculamenta arcere , & abortuminpragnantibus pra-cavcre. Lavis l ip i s. Hujus Iapidis, quodquidcmfciam, primusmeminitZacutusLufi- tanuslib. i.oblcrv.83. eumquehunc inmodum defcribit. InNovo Orbe, in Provincia difta Pontofe, in civitatcvocata Lipis , inafpcrismontibusoritur lapis, cui ab incolis civitatis, juxta quam nafcimr, eft inditum nomen, quarevocatur lapis Lipis. Hicdi&us colorem habet ccerulcum fiphirinum,cum tranfparentia quadam. Duriflimuseft.fed in minurafindirur fragmenta,guftuita acris & mordax, ur, fi rantillum juxta linguam appo- nas, excitato ardore illam exulcercr. Affertur a multis mercimonii caufa; vcnditur in ta- leolas redactus, ita ut, (i eum a longinquo videtis,parum diftare amerceilla,aLufitanis t_A»U & Belgis 3{nDlgO dicla, arbitteris, nifi quod Lipis clarum & tranfparentem forti- turcolorem; merxilla aliquantulum obfcurum. Dcmum hic lapis cctera fui generis medicamenta longe antecellit. Si grana ejus quatuor, in renuiffimum pulverem redafta, in unciis duabus aqua: Rofarum aut Planta- ginis, per horam maceres, & aqua ha;c, qua; ccerulea flatim fit, ulcera mundificat. Aqux enim vi & miftura cauftica & ignea ejus vis lenitur&mitefcit. Paulo ante his ejus vires commendat: Inter auxilia celeberrima, qu.x ad dolofa ulcera & depalcentia, prxfer- tim Gallica, coercenda, & eorum putrilaginem abfumcndam utilia funt, hoc pra:fidium obtinet principatum. Nam tua cauftica vi eorum maliciam & virulenciam infrxnat. Hujus fruftulum pondere ferme fcrupuli femis adme Lugduno Bacavorum tranfinific VirClariff. D. Joh.de LaetHiftorte India: Occidentalis autor, qui in erudiro de Gem- mis & Lapidibus tractacu lib. 1. cap. 2.6. reite monec colorem in hoc lapide efle dilure cceruleum, incermicancibus granisquibufdamargenreis, nonnulliseriamparcibuspau- lulum viridibus, nec cranfparentem efle, ut vult Zacutus , & haud male convenire cum lapide Armeiio, aut Lazuli. C a p. X. WORMIANUM. X. un- gere, facile tamen feparabiles. Ad Cimmeriam arcemin colle editorepetiunrur. Omnes fpecies earundem virium effe videntur. Ad renum calculos in primis com- mendantur. Triti & aqua appropriata exhibiti , difficultati urina; mcdenrur , & renum ac Veficx calculos comminuunt. Quidam in mares & foeminas eos diftinguunt; mino- res vocantes fceminas, ad Veficae calculum utiles , Majores mares, ut & longiores reni- bus magis dicati. Belemnites a fagitta fic didtus , cujus refert figuram , BtXepan enim fagittam vocant Latini ; aliis Daftylus Ida;us, quod in monte lda reperiatur, & digitum reprs- fentet. QuibufdamLyncurius, quod ex urina Lyncis ortum trahere fallo exiftimave- rint, Germanis 2l(pfcrt>fc[)og / mcubi kgitts, en-fje zAleElorio , Chelidonio, Vmbilico Marino, Lapide Vrfino, Qafioris , Humano. CUpra delapidibusmollioribus, ab Animalibuspetitis, qua:dam diximus : hic Iu- u bet duriorum aliquanto, etiam ab Animalibus defumptorum , hiftoriam brevitet perfequi. Alectorius fic diftus quod in ventticulo Capi aut Galli decrepiti generari exifti- metur, Germanis .RapMliKmftcili. Colore variat: interdum enim Chalcedonio & Cryftal- lo obfcuro fimilis , incerdum fufcum & cinereum colorem habere dicicur , interdum fanguineis venis diftingui. Plinius faba: magnitudinem haud excedere ait. Aaricolain jecore generari putat, atque in eo majores inveniri. Narrat enim fuo tempore unum inventum, unciam longum, latum digitum, altum fefcunciam, inferiori parte, qua latior, humiles habuiffe cavernas, fuperiori , qua ftrivftior, ad dexteram extuberafle , ad l.cvam humilem & fufcum.cum reliquum ejus corpus in fufco candidum fuerit. Melioris nota; feruntur.qui incorpore fuo, velut ftagnantem injecT:i cibi micam modicam. nec adeo obfcuram, oftentant. E20 T- M U S E tl M Ego aliquoties qusflvi in capone quatuor annorum , etiam in quinque annorum ali- quibus. In ventriculo quamplurimos invenilapillos varia: figurx, maenitudinis & colo- ris , quos tamen omnes ipfum dcglutivifle, non vero in ejus ventriculo generatos efle , liquido tum ex eotum fubftantia, tum figura & coloribus conftabar. In ukimo numerav! 287. lapillos varii coloris & magnitudinis , ofla item duo calore ventriculi aliquanrulum alterata. Inter hpides vero tredecim erant confiftcntia: Cryftallina:, quidam ex lis mi- cas ac maculas rubicundas ac purpureas oftentabant , ut, fi qui cx illis notis authorum relpondcre deberent, hi cifent. Vires varias Aleaorio attribuunt. Geftatus aut ore dctentus vicloriarn conciliare, Venerem excitare , mulieribus virorum gratiam crcare , conftantiam&eloquenriam geftanti tribuerc creditur. Ori inclufum fitim & cordis .xftum fedare , experimentis compertum cft. Ferunt etiam Caponem, quam diu hunc geftat lapidem, nunquam bi- bere. Teilum a periculis reddere geftantem etiam volunt. Chehdonius feu Chelidonia ab Hirundinibus fic difta, eo quod inventriculis corum inveniri purentur. Germanis ©tt> Er aun i A s nomen a fulmine traxit, eo quod cum fulmine e nubibus decidere ^ omnibus perfuafum fit ; quibufdam Telum fulmineum , lapis fulminaris , cuneus fulmineus, telum Jovis. Danis ^cjDcn.fTcen/ Germanis 2)o»Nr.jJeirt/®om>er.f«r. Varias figuras pra: fe fert, maxima ex parte cuneum refert , pyramidem, malleum, fe- cutim, clavam ; longus quandoque pollices feptem, quandoque quinque, latus tres aut quatuor, craffitic inasquali, fubfianna ad filicem ut plurimum accedit, durus adeo ut li- mam non fentiat, gravis & ponderofus. Quandoque foramen in medio pollicis craffirie obtinet ita conformatum, ut ab uno latere anguftius fit quam ab altero. Colore variar, quandoque cinereo, quandoque ni- gricante, quandoque luteo fubobfcuro. Dc ejus generationis modo variant autorum fententia;. Quidam, cum inftrumenra ferrea externa figura eum exprimere videant, non telum fulmmeum, fed ejufmodi in- ftrumenta ferrea in lapides converfa effe arbitrantur. Verum refragantur fide digno- rum obfervationes,quitaleslapideseruerunt eoin loco, ubi fulmine ta&x erantdomus, aut arbores,autaIia;dequo confuIeKentmannum. Quocircaexexhalationefulminea cummateriametallicapermifta, & ab humore circumfufo conglutinato in denianube generari ajunr, accedente calore folis, ftellarum,& igniti fulminis. Figuram vero acqui- rit pro varia materia; diipoiitione , humiditate vim ficcantem fugiente ad inferiora , ficcioribus in fummitate conglobatis & condenfatis. Quamvis & ha;c opinio fuas patiatur difficultates , ob figura: varietatem, foraminum impreffionem & fubitaneam generationem , probabilitatem interim habet magnam. Alii tempeftatum vi in altum tolli lapides m terra generatos, & cum fulmine rurfiis decidere credunt ; quod nec fuis caret diflicultatibus. Ferunc VORMIANUM. 7 5 Femnt vera: Ceraunia? notam hanc efle , quod filum ei ita applicatum , ut rmllibi du- plicetur, & totus ei involvatur ut totum tegat, fi prunis ardentibus imponatur, uri non poffir, fed potius madidum reddi. Infantes ab Hernia prafervari, fi cunis imponarur, & etiam curari ita, fi eo morbo Iaborenc. Domum, in qua fervatur, a fulmine tutam efle credunr, ut& hominem qui cafte cum geftavcrir. Sic enim canit Marbodeus: Ghii caflegerit hunc, afulmine nonfcrietur : 7S[ec domw, aut VilU, quibus adfucrit lapls ille. Somnum provocare quidam volunt, & victoriam in prcelio & cailfis agendis conci- liare. Memini quendam affirmaffe ex iis in calcem redactis oleum elici, quo (i tormenta bellica inungerentur, infrufta, ubiexploduntur, certo certius diffilire. Fides fit pencs autorem. Varia ejus genera noftrum tenet Mufeum, ex quibus quzdam cnumcrabimus. Unum ex cinereo albicans , exacte cuneum referc , quatuor digitorum longirudine, duorum latitudinc, craflltie unius, fenfim acuminatur & politi marmoris parum varie- gati fpecicm prx fe fert. Septem d.gitos Iongitudine aequatalius, minuspolitus, colore cincreo obfcuriore. cuneiforrms quoque, fed itaut acumen habeatlacus trium digitorum, fummiratcm v,xunms,cujuslatitudinisa : qualiscraffities ; fed in mcdio digitum cum dimidio ifequat. ° Tectius filicem fubluteum reprafenrar, obtufi cunei figura , hraqualis valde & afper quatuor d.gitorum longitudine, craffitie uniusjatitudineduorum, obviis objcdtis alli- ius acumine iuo privatus videtur. Quartus quinque digitorum , nigricanre minera filicea conftans, cuneum acutum figura rcrerens, cul pl de latiore, duorum fcilicct digitorum cum dimidio, cum apex ems conTtlam ^ "^ ^ "^ *"* fecuriculam & « tem Quintum omnium aptiffime majoris gladii apici affimilavero , pyramidalis namquc eft figurx.m cufp.dem acutum deunens , colore obfcure cincreo matecia ex filice & marmore m.fta, utnnque gladii inftar acutus, craffitie a medio in extrema paulatim re- m.ttentc. Long.tudmem habct novem digitomm , latitudinem juxta bafin trium qus pau at.m ,n ap.cem acutum definit, polituseft&lxvis, nifi quibuidam in locis, ubipar"- ticula: quxdam cafu abruptx videntur " de"u?bus fuo r ioco U . nt P " Si ° neS) MlX " g ' adi0,i filiC£i ' ma S"i^dine diverfa & colore , QuamviscompluresaliimihifintCerauniilapid e s,magnitudine, fieura & colore d,lcrcpa„tes, tamen inter eos vifendus & is eft , qui colore nigro cuneum refcrt fora mmearcabaundotatus, ejus amplitudinis, ut pollicem admittat. LonA s eft pc5e-« menttespoluces, qu, pau lat,m acuminatur ad modum Cunei , non omnino livis f -'• eft, 7^ M U S E U M cft, fed feabrofus, maxime circa bafin, fed magnitudine fuperat omnes quos teneo. r " Sunt mihi & Spha-rica: figura: , poligoni tamen lapides, quidam filicei , coloris Iuteo purpurei.magiutudinepugnum auc pilam majorem xquantes Iuforiam; quosadCerau- masixtulitillcaquoaccepiNobililf.D.Vincentius Bilde de Waldbyoard. Inventi funt hic in S«landia non procul i prjedio fuo. Subftantia quidem filicea Ceraunias referunt, ied ngurame dubitare racit,cumSphsericarh figuram eis tribui a nullo viderim. Ad claflern hanc forfan non incommode retulero Lapidemcrandinis a me fic dictum qt : od Anno 1647. feria tertia Penrecoftes , in Falftria cum tonitru , ful- nune,&mfolits magnitudinis grandine deciderit. Grando vero varia: fuitfigura;, ma- gnicudme juglandis , non folum frumenta & fegetes in campis fex vcl feptem pagorum profternens,teneftras templorum frangens, fed &agnos, anfcres, &piulos pafffm oc- cidens. Ubi grando.pmer quam calor folis attigeratquatuor dierum fpacio ob magni- tudmem &compaginis rationem liquefcere non potucrit, fecum etiam lapides hos tulir, ovianfcrinirnagnitudine. Particulas ex uno , donoMagnif D. Cancellarii Regii Chri- itiam ihomei,habeo,niveicoloris, crett fimiles , foddurioresmulto & manum non tingentes aiperas, inxquales, ita tamen ut exterior fuperficies incruftarione quadam vitrea tecta fuerit. Particula;, quas teneo, drachmas duas & femiffem squant. ^ft^ Ad Cetauniam quidam referunt Brontiam feu Ombriam. Brontiam di- clam volunt, quod cum fulmine e coelo delabi putent; Ombriam vero, quod cum lm- bribus cadat. Quibufdam etiam Chelonitis , quod Chelin teftudinum, figura & colore quandoque repra:fentet. Ovum anguinum aliis, quia ab anguibus & bufonibus conflari putant, caudas enim anguinas in unum punclum concurrentes, & corpus e;us ambien- tesquodammodo oftentat. Quamvis fint qui difcrimen interovum anguinum & Om- briam ftatuant.quod certe exiguum admodum eft. Popularibus noftris ©p«t>ci vocatur, Germams ©vojj j\rortcii-|tcill / quafimagnumlapidembufoniumdicas, alias &onncv-[tcin / SiBcttcv-ffciit. Lapis cft hemifphaericus , dimidii ovi gallinacei magnitudine , quandoque major, quandoqueminor,colorecinereo, fulvo, nigricante materia vel faxea, vel gypfea,vel filicca, ab apice in bafin per cjus convexum, quinque lineas arqualiter in quinque quafl ' triangulaeumdividentes, habens; qua: linea: femper duplicata: , ex minutulis conftant punftis, &quandoqueinpIanamejusterminanturfuperficiem, quandoque eum per- reptantes inmodiolum quod centrum plana: fuperficiei exomat. Si protuberantia: & eminentiae quxdam in eo appareant, Ovum anguinum nominant. De ejus generatione varia fabulantur. Plinius lib. 19. cap.3. Ex anguibus conflari accepit. Eft, inquit, ovo- rum genus in magna Galliarum fama , omiffum Gra:cis ; Angucs innumeri a-ftate con- voluti falivis faucium corporumque finimis artifici complexu glomerantur, Anguinum appellatur. Vide reliqua valde iuperftitiofa. Aliicum fulmine & imbribus decidere putant, ut fupra didlum. Quidam ova teftudinum in lapidem converla volunt, cum rudimenta teftudinis in convexa fuperficie apte referant ; at apud nos reperiuntur, ubi teftudines non generantur. Lapidem fui generis efle quid vetat ! quem peculiari vi fibi iimilem gignendi prxditum efll- noftrates credunt. In modiolis enim, quos habere vifun- tur, alios procreare volunt. Nec certe omnino abnuere poffum, cum aliquos habeam qui firtus fuos adhuc in finu foveant, feflili ac plana corporis fui parte. Reperitur variis in locis Danix, verum nunquam, quodfciam, animadverium quod plures (imul in eodem loco aut nido inventi. Nam in Morfingia prope nobile prsdium SMltmip in magna copia reperitur, indeque ad me multi funt delati, Mihi multi funt hujus generis lapides, fed magnitudine, colore, duritie, & linearum ductibus difcrepantes. Omnes hemilphsrica figura, & quinque caudis aut ftriis ab apice VORMTANUM. 17 in bafin excurrentibus, modo perfectioribus, modo imperfectioribus, varie ludente na- tura. Eft qui in convexo ftclhm oftentat, radiis a puncto cenrtali excurreni,bus, & in corporis medio terminantibus. Sunt qui corpus totum foveant & amplectantur quafi. Sunt qui Belemnitem fubftantia imitentur , politi , elegantes &: ferme perfpicui. tlnus eft qui ovum anguinum ab Agricola defcriprum exacte referat, nifi quod defint modioli. Verum csteris omnibus, ut rarior, ita elegantior is eft, qui favum ab apibus confiatum refert, magnitudine fetme dimidium ovum gallinaccum a:quans , feffili parte bafin ha- bens digiti craffitie, cinerei coloris , vermiculatam , pramincntiis quibufdam inarquali- bus dotatam. Huicinfidet Brontias favogineus mihi dicrus, quinque radiis prominen- tioribus ab apice ad bafin excurrentibus, quorum quivis duobus ordinibus fbr.iminum quadratorum conftat, illis fimillimorum in quibus apcs mella fua condunt. Inter hofce radios quinque ordines duplicatorum foraminum quadratorum , fed latiorum conti- nentur, depreffiores aliquanto quam ii funt qui caudas ferpentum exprimunt. Summa: primo afpectu jurares favum effe ex candida cera virginea factum lapidea: bafi infiftcn- tem, cum tamen totum corpus filicea: fit duritiei. Enceliuslib.5. derc Metallica cap.47. refertfeinyEtite filicem inveniffe candidum, fubrotundum,dutiffimum, incujus fuperficie cellute quafi apuminfavis. Et aliam fpe- ciem reperiffe fe afferit extra matticcm , folam pileum referentem. Hi Iapides, quam- vis proxime ad naturam noftra: Brontia: Favoginea: accedant, mukum tamen invicem diftate animadvertet is, qui delineationemEncelianam cum noftra contulerit. Ca:terum vires Brontia: ha:recenfenrur: Geftatum ab aete peftilenti & venenis fe- curumredderevolunt,venenopra;fentefudare ajunt, quod de politioribus forfan in- telligendum , alioquin omnes lapides & corpora dura polita ac frigida calidiorem aeremcondenfantSc in aquam vertunt. Somnum &c victoriam conciliare fibiperfuafum liabent quidam , unde funt quicapulis gladiorum indant. Ne quis fulmine caneatur impcdire credunt. Noftraresmulierculxcontrafafcinationesvalcreputant, undepro- pe muldra & laftis repofitoria aflervare folent , ne a fagis quid impedimenti eis ad- feratur. JE t 1 t e s , feu Aquilinus lapis, ab Aquila nomen invenir, vel quod colore fit fulvo inftar Aquila: velquodinmdis Aquilarum reperiatur, eo enim a terra transfertur , vel (ut yEIianus putat) fit Amuleti inftat, contra fafcinum , vel ut eo nidus Aquilarum fta- bilior reddatur, vel ut eorumvivivificentur ova,vel ut partum ovorum promoveant, vel ut ovis Aquilinis, qux incubatu a ventre matris nimium fervent , temperent, in qua opinioneeftAlbertusMagnus. Germanis '..'(Wct-fUm. Lapis eft rotundus , aut ad rotunditatem accedens, colore cinereo, pullo, aut fufco, aliumlapidemvelargillamiufe continens, unde concuffus refonat. Vana ejus funtge- K 5 nera: ?8 M LI S E U M neraiPliniusquatuorreceflfecAnshelmusBoetiustriafeequentiofa. Primum exterius lcabrum , colore ut plurimum pullo nigricante , lap.dem Callimum diftum in feconti- nens,dum pulfatur fonitum edens: Secundum cinerei coloris, ar«rillam vel maream continens,qua:alba,flava,rubra& ccerulea quandoque cft, cortice eiteriore fcabro ex arena craffiore fi icumque particulis facto. Tertium prioti fimile, terram in fe co- loribus vatiantem habens. Tria genera ad manus meas pervenerunt. Unum nigricans.cxafra; rotunditatis feu figurae fphamca:, piteluforismagnitudine, extetius fcabtum. Concuflus hic lapis foni- rumedebat clatunl, foramen unumatque altetum habetexiguum ad centrum pcnc trans, ex quo,lapis dum concuticbatut, pulvis cretaceus dccidebat. Silicea: eft conf, ftentia: & dunffima concava fuperficie indudus creracea materia, qualis etiam in filici bus n.gris m agris repertis invenitur. Callimum in fc continet avellan* magnicudine porofum,ina:qualem,fcabrum,fubrotundum, fmuatum, duritie item fil.cea Altetum genus etiam in Mufeo teneo , ferruginei coloris , ex arenulis & particulis hl.cum conflatum, unica conftans tunica, fuperficie intetiore lutea , ex tcrra ejufdcm co or.s qu. m eo contmetut, figura fuit ovali , jam emm fractus cft lapis & ejus patticula mihi relicta. r Tcttiumgenus fulvo eft coloie , fubrotundum &: inrcquale, ex multis cruftis coa^- mentatum, in fe terramfeumargamejufdcm coloris continens, concuflus,ut reliqui,hic lapis quandoque refonat, quandoque non. ^titem parturientibus peculiaritcr dicatum teflatur Plinius & Galenus non refra- gante experientia. Siniftro namque brachio alligatus, fcetum in iis retinet qua: ad ab- ortum (unt prochves ob uteri lubricitatem. Tempore parttis finiftro femori aljiaatus, dolorcs m.nu.t ac partum accelerat ; cujus experientiam fa:pius in hac urbc feci,°adhi- bita tertia fpecie. Eft enim mihi Ga:odes parvulus ovi columbini magnitudine, cuius efrectum in cafibus defperatis multa: honefta: matrona: fxpius viderunt. Sed ubi partt.s excidetit ftatim amovcndus. Obfervavit namque Valetiola , tam vehfimenter trahete ut una utcrus excidat, ni mature removeatut , quod eo referente accidit Valentix conjugi Ponfdni Joubetti, qua: obliv.om tradens lapidem femon allegatum , elapfamairice extincla eft. Ad fu- rem dcprehendendum autore Diofcotide pulverem ^.titis pnni permifcent & ftifpedo porrigunt, quem rcus degkitire nullo modo poteft. Quod & Gra:cos ctiamnum variis ad- hib.ns ftiperftitionibus factitare ait BcIIonius : omnes fufpeclos advocant, atque maflam pinfunt fine fermento , variaque verba adnumerant ; deinde ex rnalla panes Ervi ma- gnitudineconficiunt,fingulifqueternosdevorandos,nulloadditopotu,pra-bent Tum ttir tertium dcvorare non poteft, & partim abeft quin, fi conetur, ftransulctur. Mona- chi Gra:ci hoc pro fccrcto habent. Fcrunt quidam,quod fi patinis fupponatur ^Etitcs, in quibus ferculum veneno infc- ftum continetur, deglutiri illud non pofle. Superftitiofum v.detur quod aflerunt n-efta- tum amorem & divitias augere , invictum omnibtifque gratum efficcre. Sed tt.tum & Cerato mixtum cpilcpticos paroxyfmos lenire quod dicant, experientia: non reclamat Arg.lla feu marga , qua: in Geode continetur , Tetra: figillata: facultatem habct Lota Peft. & febr.bus peftilcntialibus correptis , cum aqua acetofa propinata auxilio eft fudores ehcit, venenum expellit, cor recreat , quandoque & alvum movet Venenis cum vmo exh.bita refifcit , Dyfenteriam malignam & alvi fluxum fiftir. Peftilentes carbunculos difcutit , cum fpititu vittioli in vino oligophoro exhibita; cotdique robur concihat. Serpentes arcet , atque hanc ob caufam quidam exiftimant nido Aquilz infcrri. * WORMIANUE 79 Cum JEtite magnam affinitatem habet Ostracites.co quod cx cruftis conftet inftar Geodis , & coloris fit fulvi. Nomen ab o v «p*x9v Graco trahit, quod teftam notat. Lapiseftfciffilis&cruftofus, ferrugineus feu fulvus , qui, ablati unacruftafeutefta, alias fubindecontinetejufdemcoloris&fubftantia:. Mihi cjusgenerisunus eft , qua- dratus ferme, nifi quod in conum fe diffundat latus unum. Trcs crufts fibi invicem incumbentes, ex patte ablata:, oftendunt reliquas ejufdem fubftantia: & coloris. Ex fucco limofo paulatim calore indurato, qui fucceffive fic cor- pori ejus fe agglutinavit , conftate videtur. Repertus hic non procul Hafnia ad lacum Emendorpianum. Pumicis loco quidam utuntur ad cutim glabtam reddendam. Exhibitus Drach- mae pondere, menfes fiftit, mammarum inflammationibus fuccuttit, cum melle im- pofitus ; a purgatione menftrua fumptum conceptionem prohibere volunt. Galenus lib. 9. de fimpl. Med. facultat. de eo hax habet : Oftracitem vocatum lapidem pra:dica- re quofdamaudio,quafideficcandi valenter facultatem obtineat, tempcratam adftri- ftione & acrimonia. Volunt Geodem eodem nomine pupillas expurgare,& uberum te- ftiumque phkgmones fanare ex aqua inunaum, ubi per Oftracicem^titis /pcciem m- telligere videtur. Quidam pet Oftracitem intelligunt Ollas illas foffiles quas e terra eruunt, in quibus Ethnici cineres mortuorum recondebant , Germanis 'Sopf-ltem. Sed ifta: artificiofie potius qua:dam olla: funt, quam naturales lapides. In terra molles adeo funt, ut facile frangantur dum eas eruere tentant,fed exempta: foliditatem acquirunt. Apud nos in collibus , ubi Ethnici tumulati fuerunt, crebro reperiuntur; de quibus fuo loco intet Urnas dicendum erit. Eft& Ostracites, aPliniointerGemmasrelatus,Achatisfpecies. Sunt&qui ipeciem quandam Hsmatitis hoc nomine indigitent. Conchi- M U S E U M Conchites feu lapides conchas referentes duos poffideo , quorum altcr craffiof colore cinereo a natura elaboratus. Stria: per tranfverfum ejus corpus convexa parte ambientes , manifefte fatis oftendunt, quo pa&o appofitione partium paulatim Concre- verit. Concava ejus pars colore ad fulvum declinat & l«vior eft. Altcralbus eft , tenerior, minor, jun£turarum acetabulis anguftiore fui parte pra:di- tus, adeo ut dubitem valde an vera fit concha in lapidem conveda , an vero a Natura ludente ita fabricata. In pofteriorem fententiam ut magis inclinem , facit locus ubi inventus. IncollenamquevicinopagoGreve,duobus mifliaribus Hafnia diftante, inve- nic amicus, quimihi dono dedit. Bucardiam primus defcripfifle videtur Ferrandus Imperatns Iib.14. cap.ns". in hune modum; Btscard.ia petra fic dicTta a figura & magnitudine, qua imitatur figuram cordis W O R M I A N U M. 81 cordis bovini ; eft fuperficie I.xvi, fimili ab utraque parte , unde demonftrat condenfa- mentum cum interna concavitate, concharum valvis ambis convexis. Habet autem, in extremirace fuperiore ab utraque Valva , proceflus revolutos , & eft fubftantia qux calcinatur. Talem ego Bucardiam dono Clariff. Viri D. D. Otthonis -Sperlingii poffideo , qua: conchasduas, parte ampliori , fed inaequalitcr junctasreferr, fiubftanti.c mollions &: gypfea;, fuperficie externa coloris cinerei albicantis, afpera, ina*quali, quibufdam fora- minibusquafierofus, cor uccunque, licec non ex.icte, exprimit, pondere unciarum quinque. Rcliquas fpecies ab Imperato defcriptas videre nondum contigit. Fu n g ites (cu fungos imitantes lapides cx Gotlandia habeo : lubftantia lapidern Judaicum fcrmc aunulantur, quibufdam in locis mafTa crctacea & calcarea iis adhaerer, convexaparte ftria: acentroad circumfetcnriam excurruncminusprofunda:, fed con- cava profundiores, &: in modiolum terminantur rotundum, in Diametro vix digiri mi- nimi laricudinem habentem ; colore ex alboin cceruleum tendunt, verum pediculos non habenr. Ex cruftiscomponuntur pluribus, unufique Iapis alceri infericur , &: diffi- culter feparantur. Duritic refpondent Judaico , adeo ut exiftimentut in eofdem ufus transferri poffe, cum difcrepantia non nili in figura cxiftat. De alio fungite , hmgum exacte rcfcrente, mox dicendum fub titulo fungi faxei. C XIII. T>e Lapukbus minus pretiofis yanarum figurarum , 0*(aturalta t$ nArtificialia referentibus. \A Ir e ludit Natura in omnibus rerum naturalium fpecicbus, quod vel in lapidibus ^ prarreliquis viderelicet, adeo utvixiitanimal, cujus non figuram aut pattcm ali- quam in lapide exprimere tentet, vix ab artifice elaboratum opus, quod non in hoc ge- nere imitari geftiat. Talium vero caulas & generarionis modos licet follicite inquili- verint Philofophi, necdum tamen inventus qui omnibus fatisfacere potuerit. Nos , an- tcquam ea qua: aut in lapidem converfa , aut lapidca fua fubft.intia res alias exprimunt, In Mufeo noftro exrantia enumeremus , pauca de eorum gcneratione, ex mente pr x- ftantilfimorum Phjlofophorum, pra:Iibabimus. Duo funt genera eorum qu;e hoc capite tractabimus : unum figura externa res varias naturales &c artificiales exprimit a primo ortu; alterum alterius fuit nacurar, led peculiati vi in lapidem convcrfum . Primum genus nafci videcur ubi fuccus lapidelcens in tcrra; cavitatem aliquam inciderir, in qua res illa antea jacuetit, cujus figuram exprimit ; vel fi natura talem cavitatem ipfi cfrormavcrir, qua materiem lapidelcentem exciperc po- teft. Pofterius gcnus fir, quando res naruralis vel arrihcialis cranlmutanda porolit eft & penetrabilifuo corpore, aquam,fpiritum,fuccum, aut talc quidadmitrit, vi falina &: lapidifica prxditum, intra corpus (uum quod ttanlmutationem taci.it, & in lapidi iimi- lem fubftantiam convertat. Cui rei maximc idonea videntur falium mineralium cor- pora &i fpiritus , quorum proprium cft corpora folvere & coagularc , tefte ex- perientia. Agricola lib.7. Foffil. cap. n. ait fuccum lapidefcentem tam qui extta terram eft, cum aqua permiftum, quam qui incra rerram larer, res omncs, quibus meacus ejus func capaces, in lapides vettere. Paulo poft, de arbotibus lapidefcentibus in fpecie monet diligcntcr attendendum effe , an corticem & medullam habeant arboris,ea; qua: lapi- dea: videntur. Ha: enim fi abfint, non ftipites in lapides funt converfi , fed natura fecit Iapides ftipitum fimillimos. Circa finem capitis lubdit, Lapidcs , qui exfolo lucco lapidefcente concreverunt, plcrumque molles & fragiles effe. Quod ramcn experien- tia: minus refpondcc. Oftendam cnim &: panis & hominis efKgiem feu ftaruas filicca; & (axea; duritiei & naturx. Ca:falpinus, Iibro de Metallis & foffilibus, ait fuccum la- pidefcentem , feu humorem quendam oprime elaboratum &: coctum cx materia lapi- dofa cum aqua mixtum, genitum, caufam principalem rranfmutationis elfe, eundemque fiiccum, fi cum aqua tantum fit contufus & non exacte commixtus, non tranfmutare res, fed faxco cortice inducere. Infignem , qua Natuta in hifce ludit , varietacem eleganter in claffes certas digellic L Gafhrel- 8i M U S E U M Gaffatellus, in tradtatu Gallico, quem vocavit CunofiteZinouies , cap. 5. Ex quo pauca hic libabimus. Figura: lapidibus imprcffa: funt vel naturales, vel fortuita: , vel artificia- Ies. De prioribus hic tantum fermo, & funt vel elevata:fupra bafin fuam, vel naturali- terincifxquafi, veldcpiaa:. ©mnes ha: vulgo dicuntur Gamahu vel Chamaju , qua: vox dedufta videtur ab Hebra-o Chamaija, quod notat ficut aqua Dei,forfan quia Acha- tes , in quibus creberrima: occurrunt figura: , aquas repraffentant. AdditurDei, quia Hebraris confuetum , ubi quid eximium velint denotare, Dei dicere, ut Paradifus Do- mini,ExercitusDomini,montesDei,&c. Depidta:, vel coloribus luxurianr, vel folis linearum ductibus conftant , quorum omnium exempla pradara apud ipfum autorem invenire datur, & hic etiam inter noftra habebis. Utadnoftrarevertamur,primumlocuminhacclafledabimus Homini siliceo mammas tenus. Exafte refert filex hic caput, collum , humeros, peaoris fumma, quia & oculos & nafi protuberantiam , monfttofam licet. Oftendit quoque figuram fcapu- larum ac colli mufculos torofos & apte difpofitos , ut hominem mediocris ftatura: in, filicem converfum jurares, debita cujufcumquemembri obfervata proportione. Sub- ftantia, ut dixi, eft filicea,nigra, duriflima, nifiparte dorfi, qua: excoriata quafi videtur, ubialbicatacficreta autcalce obduita effet , non inepte pinguedinem fiib cute lati- tantemeapatreexprimens. Cutis ipfanigricat, exceptapedoris&faciei, qua: ex cce- ruleo albicat, nafum & oculorum orbitamfi exceperisalbedineinfe£t.am. A vertice ad imum fcu bafin , pedem unum cum dimidio longus eft , latitudo in (capulis eft pedis unius minus quadrante. Huic fuccedit Peshumanus saxeus, qui exafte pedem finiftrum juvenculi, in ipfo articulo , quo tibiae jungitur, amputatum refert , tibialibus teitum. Articulatio nodofa eft & protuberans, coloris cinerei, pes ipfe fuperiore (ui parre nigricat , planta pedis ex nigro & cinereo mifta, mufculotum & tendinum protuberantns , qua diit exproteflo eodem libro, cap. 13. ubi docet lapides efle, quibus peculiari conft?!- latione varia: imagines hominum, animalium, & aliarum rerum , juxta Aftrono- mia: decreta funt imprefla. Modum vero conficiendi eodcm in Ioco tradit. Huic non prorfus diflimiles funt alii hujus generis filices, pugiones referentes , diver- fis coloribus,&minores aIiquanto,manubtiis dotati, acuti, de quibus dubito Attifne aut Natura: fint opera. Ad Ceraunias funt qui referant; funt qui veterum "ladiolos fuiffe arbitrentur. Sed quia de iis fupra cap. j. aftum, plura hic non addo. Referri forfan & ad hanc claffem non incommode poffent Chalcedonii Vanis figuris pra^diu, de quibus inter Gemmas agendum. Sunt enim qui Agni caput & collum, funt qui guttas & grandines, feu Margaritas concretas, funt qui Mentulam aut ftirias, ju- cundo Iuftrantium fpedlaculo, exhibeaht. L j Lapis M U S E II M Lapis Sceleton Serpentis referens. Ex ordine lapidum, qui figuraSerpenteminfpirasconvo- lutum referunt , infignem poflidetClariflimus & Ex- perientiflimus VitD. D. Chriftianus Fabricius, cujus cum mihi particulam communicaverit, integrum hic delineare opera: duxi pretium. Grandis cft, ambitu pedes ferme quatuor obtincns, in Diametro circum- ferentirepedemunumcum unciis quatuor: planus, in. W>*" fpiras convolutus, ita ut intetior circumvolutio, quaz minima eft, foramen in centro relinquat pollicis crafi- fitie, totam penetrans fubftantiam ; fenfimvero crefcunt & molc majore reliqui au- gentur Circumdu&us, adco ut extimus (ttes enim iunt) feptem uncias ktusfit. Perpe- tuis & continuis conftat articulationibus vertebras fpinai Serpentis, aut Anguilk refe- rentibus,nifi quod a cauda,in caput ufque, craflitie & magnitudine fenfim crcfcanr. Ita vero conftituta: funt articulationes hx , ut divelli &: feparati poflint , fi violenter res ge- ratur, ucapparet in duabus iftis, quas hic feorfim depingi curavi. Colore eft cinereo, fubftantki arenacea, pondere 34. librarum. Superficies exterior a natura crebris de- pida eft ramufculis quafi & linearum du&ibus foiia arborum quodammodo referenti- bus , qui ex articulationum anfraciibus ortum ttahunt. In Scania inventus hic lapis : & plures quidem ejus generis ibidem extitifle ex eo colligo, quod, prauer hunc integrum lapidem, cx alio partes aliquot obtineat idem D. D. Fabricius , ex quibus mihi fruftum unum dedit, quatuor conftans atticulationibus, per exteriorem ambitum , uncias octo habens , quod aniam mihi fuppeditavit , integt um illum ut delmearem. Ferunt huic la- pidi caput annexum fuiflc, fed, a minus curiofis amputatum, periiife. Figura & circum- volutionibus magis Nautilum quam Serpentem mihi referre videtur. Non abiimilem quoad figuram depingit Bartholomeus Ambrofinus in Mufeo Metallico , lib. 1. pag. 54. Sed eo dilcrepare videttir, quod lapis, qucm is delineat, armatuta aurea fuetit infigni- tus, undeChryfammonkem vocat, fed nofteE colore cft cihereo. Nec articulationes in ifto adco funt evidentes atque in noftro. Piscem, orbem marinum dictum , xmulatur filex quinque digitorum lon- gitudinc, craflitie quatuor, Qua caput reliquo corpori jiingitut, colorisCinerei, orc hiante, WORMIANUM. g 7 hiante,oculotum orbitis minutis ; ubicauda effe debebat, Uropygium quafi feu fora- mcn apparet, calamo fcriptorio amplius , quod ad meditullium Iapidis ufque per- tmgit. r ^ r Suntalii hujus genetis lapides, Ttochos, Renes humanos, Globulos, variaque ejus genens tererenna, de quibus feorfim agere nimis foret prolixum. Nucem tamen moschatam qui exacte a:muletut, prauerire nequeo. Hunc lapidem dono teneo Nobiliffimi Viri D. Georgii Seefelde, Regni Dania: Senatoris Pru- dentiflimi, ac Sa:landia: ;udicis Provincialis. Fjgura eft Sphxrica.coloris ex niero cme- rei, rugis ac Imearum ducribusalper, quoad fuperficiem externam. Er quod mirerc inruspulpa var.egara ex iuteo. Subftantia,colore, & figura plane myrifticam refert: fra- 6tus erat,ut de intenore fubftantia judicium ferri poflec accuratius. Pondcre eft Drach- marum tnum , tnplo enim veram nucem Mofchatam eo fuperabat , ac hac fola nota trattantibus le prodit. Ha:c a Natura ludendo quafi fabrefafta videntur, incidente humore & materia lapi- de.cenre in cavitates competentes , a quibus maxima ex patte figutam funt mutuata Qua: fequuntur, fua natura alterius fuere fubftanciar, fed demum, accedentc Iapide- Jcenre iucco, in lapides converfa. £ O s x R a c i t e s feu O s t r e m in lapidem Chalcantinum converfe,omni fua par- te iiyregrs ex Anglia ad me ftmt rranfmifficfigura externa & teftis omnino quod erant referenres,ied duplo aut triploponderofiores, colore nigricanre, odore Sulphureo vel pulveris pyrn, exillarum corpore Virrioli &Sulphuris quafi flos quidam exfudavit imo ipfemerinhumidofacilediffolvebantur.etiam aeri humidiori faltem expofita: ad Iitcus ieptentnonalelnlufeScepieyinCantioAngliEreperiuntur, ut&li S na, alobuli alia quequamplurimaexquibusBitumen&Chalcanthumexcoquunt. De iil ita ad me Clanfl.VirD.D.ChriffiianusStougardius, qui hxc aliaque praclara mihi tranfmifit Anno mdcxxvii. Omnes quos iftic loci collectos vidi lapides, minetalequid refer- te videbantur, non tam ponderis gravitate, quam coloris affinitate. Etreverafic effemihiipfiperfuafiffem, nifi edottus fuiffem omnes iftos , quotquot fuere ad littus ejuidem Infufe, recedente maris sftu , ftudioib coUectos fuiffe , & alios quotidic col l.gi atque in ufum coacetvari. Ubi ingentem lapidum horum copiam colleoeriinr" per fpacofam aream, tcrrz miftos fpargunt , donec imbrium illuvie, accedcnte folis arftu & calote , m teiram feu pulverem redigantur falfiffimum, nitrofum , fWphureum odore prartercuntcs oftendentem. Interea aquaper hanc terram percokta , in fub' jetta vaia per tubulos in canales derivata, in vafe pJumbeo amplo , fex vel feptem die rum fpacio coquitur ad juftam conf.ftentiam , tum in aliud vas plumbeum effunditt/ immifl.safferibus ahquot, quibus adhzrens concrefcat Virriolum, omnibus refrisera' t.s. Nulloa.ovafecoquiautcontinerihoclixiviumpoteft, q„am plumbeo , cui ut facius ebulliatferri.njiciunrparticulas , qua: a lixivio plane confumuntur. Efec ille e\em la Ver ° & Ilgn ° rUm frufta ^ot & globulorum in talem lapidem converforum Sunrvero & aliorum Oftreorum Test^ aliquot in lapides dutos, cccruleos & cineteos mutatorum exemp a , qux filiceam prafferunt duritiem, nec utpriores in hu- mido liquelcunt, led ut alii lapides perennant. Car o o s t r em in Iapidem fubrotundum exparteplanum, pellucidum, colore flavo Succmum aut Chalcedonmm referentem converfa, hifce fuccedit. Quem Iapi- dem dono habeo Nobiliff. Viri D. Vincentii B.Ide de Waldbygard , qui etianf n"iS ac titulo Oftrea: in kpidem Diaphanum converfe obtulit. Conchitis feu Concharum aliarum in lapides converfarum varia mihi funt exempla. Ex Melitenfi Infula allatarum una qua- Lupinum quanritace non fupe- rat. Incerms terra ejufdem Inlufe referta eft , extetius veto ctufta fplendente fublutea qualisillaqua:inGloffopetrisvifitur,veftitur. "luulcj, Anno mdcl . Francofurto ad me tres lapillos tranfmifit Vit Clariffimus D. D. joh. Da, ,el Hotftms Archiatet Darmftadenfis, quos Bufonum lapides fofliles vocabat in- vcntos «r, fodm.s Hangundii, in comitatu Ifenburg. Sed diligentias cxpenfa illorum fubftantia & figura , potms ad Conchites refcrendos exiftimo*. M "S fimi £ C Chama: lap.de* rtigatre , defcripta: i Joh. Bauhino in hiftoria Fontis & Balnei Bollenfi lib ?4 . pag.2 5 . Vel eciam ei quem delineavit Aldtovandus Mufei Metallici lib. 4 .p. 4( ?j. & S3 . M II S E U M & lapldem vocat fdffiiem Conchx craflae teftx- & hirfiits xmulum. Hic nofter lapis fubftantia ad py titem accedit , & politus iplendet xtis nigriotis inftar , Magnitudine di- midis nucis juglandis, alatus quafi, ut, fi concavam cjus partem intucarc,haud malc Ve- fpertilionem expanlis alis refcrat. Horftius in liibftantia & infufione in Variolis & febribus malignis prodefle refert , vi fua fudotifcta. Quam an a terra fcu marga, qui tegitur , quamque adjunctam haber, acquitat nefcio. Simiiis ccrtc & hxc Marga Terrx Melitenfi crudx , cui fimilcs vires ttibuunt contra venena & morbos malignos. Pectinttes feu qui Pectinem refert, portio quxdam eft Terrx- Melicenfis, exteriore fua fuperficie , ftriis & canaliculis fuis fatis pertpicuis, adeo ut pectini Marino aut inclufam eam fuilfe, aut ejus figur.i a Natuta eftormatam credam. Ex. agro Veronenfi Pectinem habeo in lapidem converfiim, qui fuo £inu alios fovet in gypfeam fubftantiam concretos. Cineteuseftparte convexa, fedconcava ad luteuminclinans, dutusinterim & om- nibus lineamentis Pectines majores invicem coalitos refetens. Totuslapisin rotundi- tatis Diametto uncias attingit qUatuor. Donum eft Clatilf Viri D. D. Hentici Fuirenii aftinis mei. Sunt quoque pectinum majorum ConcHjE tenues in lapidem cceruleum con- verfx", filicem referentes. Qjajbufdam adhxrent lapidefcentis fucci portiones, inlapi- dem afperum, inaequalem, cineteum.ita concreta:, ut gutta: & labentis fucci ftrix adhuc videti & dilcetni poffint. In Hilpania, prope utbem S. Lucx dictam, inventa:. Cochlites fcu Conchas minotes lapidefcentes teneo , quarum prima cce- rulea eft & duta , ad nigredinem inclinans, de qua tamen dubius valde fum Conchane fit in lapidem converla , an vero lapis fui generis , figuta extetnaConcham referens , duta namque eft, filicex- lubftantix', & ponderofii. Eft & qtixdam rufla feu rubicunda, fubftantia gypfea, dura, repleta, exterius crufta dura & polita obdufta, figura plane fimilis eft Conchili , fed piiori duplo levior. Utra- que Concha unciam longitudine & latitudinenoniuperat. Pectinitem voco Conch^ STRiATiE fruftum, quod in lapidem quidetn gypfeumconveffum, exterius mafla ambitur afpera , inx-quali, crafla, exfuccolapi- tiefcente concreta, & aliis lapillis invohtta ; qux- vel interiore fuperficie oftendere potefl, quomodo concreta lapidea varias figuras acquirant; Conchx- enim fttiatx- ei involutx, exacte concava fui patte oftendunt lineas ac fttias, SequitUr ConchjE striatte genus etiam in lapidem converfum album , fi- ouram & colorem retinens , nifi quod exterior crufta quibufdam in locis fit ablata; caro & quicquid in ejus continebatur cavitate, in Cryftallos pcllucidos acutos & dentatos quafi cft converfum. Videtur convcnientiam quanclam habere cum Ventte Cryftallino depifto ab Imperato Hift. Nat.Iib. 2.4. cap. 19. Ctyftalli quidem in Ventte Cryftallino Imperati.affixx funt intetiori fuperficiei tefta:,&apice centtum feu vacuum relpiciunt; itaquoquem mc fed in Impetati Sexanguli funt , in meo ttianguli & acuti. Crufta, „... Cryftalli adhx-rent, Imperato eft Sabulofa & ruffa , fcdhictefta conchxftriata: pe- rrificat.r albi colotis. Ctyftalli majores Imperati xquant avellanam, noftti femen ftu r menti Satacenici,ttanfparentcs & clari utrobique. Totumcorpus mea:Conchx- ftriata: rDtundum fetmeeft, in Diametro dtias circiter habens uncias. De "eneratione hortim Cryftallorum videre licet Fortunium Licetum in Litheofpho- ro cap?5i. ubi de lapide Pataguay Coccus difto erudite difletit, qui lapis in quibufdam affinitatem haud levem cum noftra hac Concha habere videtur. InteiTeftaceapettificata etiam Tu r bo eft uncixtunius eum dimidix longitudine, in lapidem porofum, album , duabus lineis purpureis ab utroque latcre excurrentibus, converfus, manente naturali figuta & dilpolitione. Hinc fequitut Cochlea alba in lapidem gypfeum pari modo converfa , ob niveumcolotem & figuram naturalempulchra valde & elegans,quiacarne& fiubltantia vacua eft, levis admodum. Ejufdemgeneris&magnicudiniseft Cochlea cinerea petrificata , ad cceru- leum tendens, fed folida& fine cavitate aliqua. De ea quid fentiam ut dicam ; exifti- mo liiccum lapidefcentem , illapfum in Cochleam albam jam diaam niveam, eoque impletam illam tuifle ; hinc condenfato & in lapidem folidato hoc fuceo, formam & figu- WORMIANUM. 8 5 ram Cochlea: rctinuit, qua continebatur. Paulatimverb invicem concuffis hiscorpo- ribus, fractus & diffipatus eft cortex extetior Cochlea: nivea:, &remanfitlapidis forma fuccus coagulatus. Hoc ipfum confirmant tum reliquia: cochlea: nivea: , qua: in gyris interioribus confplciuntur, tum pondus ipfum, quod grande corporis ratione. Pendct enim quiclibet Cochlea cinerea , Iicet parva , unciam femis circiter , cum nivearum una ejufdem magnitudinis vixDrachmam a:quet. Quin & circumvolutionum fcparatio aliquod corpus intermedium fuiffe arguit. Eleganseft Massa ex Conchis ilriatis, pcctinibns, Cochleis, variifque lapidibus, beneficio fuccipetrificantis,in unumcorpus compafta,longitudinequatuorunciarum, latitudinecircabafintrium circiter, pyramidalis enim eft figura;. Videbis hic pedinum majorum candicantium veftigia, Cochleas ipfas in lapidem cinereum, manente figura externa,verfas,Conchas minores ftriatas candidas, filicum & faxorum parvorum, figura, magnitudine & colore difcrepantium varia genera , fucco cinereo petrificanti permifta, ut maffam ac corpus conftituant unum , elegans & mirandum. Dono habeo Clariff. Viri D.D. Nicolai Wichmanni, qui in Hifpania, juxta promontorium , non procul a ci- vitate S. Lucas difta illud invenit, cum aliis nonnullis petrificatis, ob abundanriam fucci ibidem loci exiftentis. Ejuldem coagulavariisfcrupis&Iapillisinvoluta, partim cinerea, partim fiavcfcen- tia , hifce adlunt, in quibus & fluentis fucci rivos & materia: craffitiem cernere licet ; Malfe inscqualitas & mira^circumvolutiones porofum reddunt ejufinodi corpus, & fo- raminibus plurimis pervium. Globulus, qui magnitudine refpondet iis qui e minoribus totmentis bellicis ex- ploduntur,inlapidem Chalcantho fulphureumconverfus, ex InfuIaAnglia: Scapey di- «Sti allatus , ejufdem natura: eft cum Oftrea de qua fupra ditrum. Plumbeus an ferrcus fuerit quaffitum (veftigia enim metalli nulla apparent) Ego ferreum fuiffe atbitror, fiquidem Plumbum vim Corrofivam & Vitriolatam hujus fucci eludit , & ex relatione Stougardii conftat, coqui eum&confervariin vafis plumbeis. At caufas tranfmutationis inquirere opera: foret precium, quas, qui diligentius locum iftum , ubi inveniuntur , perluftrarunt, fine difficultate invenirent. Procul dubio in ipfo littorefontes&fcaturigines fucciVitriolatilapidifici extant, quo itrigatilapides, ligna &aliacorporaporofa, in fuas cavitates cumadmittunt, qui(alfedineaqua;marina;de- inde concrefcit, & folis calore induratur, ufque dum lapideam hanc acquilivcrit fubftan- tiam, friabilem , &aquadulci (falem coagulatum dillblvente) in fua princioia refolu- bilem. Ex Lignis vitriolo saxeis mihi adhuc unufri eft (reliqua aeris humidio- ris violentia reibluta funt; quod Corilinumfuilfe videtur , trium digitotum Iongitudinc, unius latitudine, tereti figura,quod colore, odore & fapore, imo pondere oftreis & clo- bulo relpondet; fedhxc, ob porofitatcm, facilius ab aere humido refolvuntur quam oftrea:. F a g 1 n i l 1 g n i fruftum fatis grande in Iapidem verfum hifce adjacet, quod cotis vicem egtcgie fuftinet , undefupraintercotes ejus mentio obiter fafta eft, colore eft nigticante , figura ina;quali , in Iongitudinem tamen protenfum pedum circiter duo- rum. Fama conftans apud nos eft, integros fagos continue in aquis hxrentcs in lapidcs verti. Unde grandiores ftrudurE in aquis & ftagnis ubi a;dificantur , fulcris & palis fa- ginis fuperftruere folenr , nullum lignum ad hos ufus aptius aut durabilius effe exifti- matur. Fraxini lignum inlapidemconvetfum,cujus cap.6\ mentionem injecimus, fruftum eft quadratum, quinque digitorumlongitudine, duorum latitudine, ex cinereo flavefcens, quibufdam in locis ad fcrrugineum colorem accedit, ponderofum, affulatim coagmentatum,adeo ut diftinae feptemnumeraripo(lintlamina;,partimintegra;,partim mutilata;, duritie inligni, cotis vice fungi ut poffit. Fibra; ac nodi li^ni exade adeo di- fcerni poinmt, ut, niii manibus tangas, ac pondus explores, adhuc lio-num efle jurares. Unde advedum ignoro , (ed a Pharmacopa-o noftto indufttio Johanne Woldenbcrcuo habeo. s Aliudmihieft Lignum petrefaaum quod Tiliaceum puto, candidum eft, molliufculum, Ia:ve ea parte qua politum eft , fed ubi a reliquo abfciffum, fibtis, ftriis ac nodis ligneis prieditum, quibus fatis evincitur lignum fuiffe in lapidem verfum. Lon- M gitudine 90 M U S E U M gitudine fupcrac uncias duas , craffitie dimidiam, oblongum enim eft & quadratum, pondere uncix unius & drachmarum fex. Fruftum aliud oblongum & quadratum, planum, fex circitcr unciarum longicudine, uniuscum diinidia latitudine, Quercinum referre mihi videtur, fed cinerei eft co- lotis,micis argcnteis oblongis undique in poris veftitum , exteriori fupcrficie rude, in- a:qualc,minus politum, fcindulam ligni rudem rcferens. Hocetiamcoris vice utuntur, quibusejus cftcopia. De Aqjiis petrificatis 11011 eft quod hic differamus, fiquidem fupra capite fcxto, ubi de Stalactite & Stalagmite actum eft, varias ejus fpecics enumeraverimus. Balanus petrificatus magnitudine avcllana: majoris , marmor folidum refert, coloribusdiftinctisvariegatur , alternatimenimfquamma;purpurei& albicantis cernunturcoloris, fubftanria dura & marmorea , adeout dubitem Balanus nefitmari- nus in lapidem converfus , an veto lapis fui generis in figuram Balani a Natura elabo- rarus. Apophysis ossis in lapidem arenaceum verfa , hemifpha^rics eft figune, afpe- ra parte convexa, concava vero lxvis & lubrica, marmor repricfenrans. Plane refert dimidium caput offis femoris, aut hominis junioris, aut alterius animalis minoris. VipbRjS petrificatjE nomine accepi teftam quandam, ferpentis aut viperre modo in fe convolutam, cujus extcnia: longitudo dodrantem a:quat; craffitie digiti, can- dida, rerrje Melitenfiscoloreinfccra, exterius ftriis & commiffiiris frequentibus dotata, per dorfi longitudinem excurrente lineola , a reliquo corpore elevata aliquanrulum. Caudam verfus paulatim attcnuatur, qua caput reliquo corpori jungi debet , patct : in- terior ejus fuperficies, qu;c lrcvis eft & lubrica, ut inpurpuris aut Conchis Venereis cava cft omnimodc,ut,fi vipera fuerit, oporreat cutim faltem in lapidem effe convcrfam,carne & interaneis coniumptis. Mihi majoris alicujus vermis tcfta potius videtur quam vipera in lapidem converfa . VertebRjE spinales petrificatjemihi quatuorfunt, majores& minores, qux omnes in Infula Melitenfi funt invenca:, & viperarum effe putantur. Sed ego majoris cujufdam pifcis effe autumo. Magnitudo enim arguit ex vipetis effe non poffe , cum iri tanram molem nunquam excrefcant, ut tantas habere vertebras fpinales valeant. Mi- nor enim earum in Diametro unciam plus quam dimidiam habet. Caput vipeRj^ petrificatum, lapillus eft durus& albus in Inful.i Melita inven^ tus, cranium Vipera: aliquo modo reprxlentans , magnitudine eft mcdiocris avellana:, cornuumquafiduorumveftigia oftenrans, cretacea:fubftantia:, utplcraque ejus gene- ris ex ifta iniiila effe folenr. Dentis viPERiE petrificata; titulo , lapillus e Melita adfertur , elegans , dentis figuram quodammodo exprimens , fed diveria: magnitudinis, figurx, coloris ; ut pluri- mumlongitudine eftuncix dimidise, compreffus, modo obtufus , modo acurus , kcvis ac fplendens politi marmoris inftar, colore purpureo,aIbo, incarnato, vario. Nafcun- tur hi lapilli in mafla quadam faxea , dura, insquali, afpera, porofa, variis heterogeneis conflata, cujus etiam adeft portio, dentcm dictum in fe habens. Lapilli lutei elegantis mihi fruftulum eft , Pectus cancri exigui in lapidcm converfi referens. Exrerior facies Ixvis eft & lubrica, lineis albis juncturas co- ftarum in Cancris refercntibus pra:dita, qua: tamen linea: totum corpus pervadunt, uc fubftantiam hanc ex pluribus laminis luteis conferruminatam oftentent. - Baculi S. Pauli nomine ab incolis Melitenfibus dotatur columnula quxdam nlba, fubftantixgypfca;,longitudineatticuliunius digiti, craffitie pennx Gall.inacea:, teres , dimidia fui parte nodulis quibufdam exornata , in extremitatum alteta craffior aliquanto & obtulior. Vermes melitenses petrefacti , colore funr lurido, fplcndente & tevi, mar- moris poliri inftar , craffitie penna: exigua:, comprefli & in ipiram contorci, ipfi terra: cuiinnata: funt adhuc adhasrentes. Altereorum, quos teneo , explicari & extendi in longitudinem (i poffet,longitudine Dodrantem xquaret, quod applicaco filo expertus fum. Tota hxc maffa cum vermiculo fuperat Drachmas duas cum dimidia. Huc an rcferre debeam Concham vermiculis petrefactis onuftam, ne- fcio. Concha ipfa parvula eft, fed elegans & concava parce polita , matrem Perlarum di- dam Iplendore referens; fedparte convcxa tota reccacubulisvermiumpecrefacris;cui alii WORMIANUM. 9 i alii tubuli feparati funt annexi, varie implicati , ut exprimere mihi videahtur Wermi- chiaram , ab Imperato lib. z6. Hift. Nat. delineatam, quam ad Alcionium Milefium re- ferendam cenfct:fednoftri tubuli teftacei funt&quaupetrefacti. Lapis fub nomine Cornu arietini petrefa£ti , mihi cum aliis e Mclita al- latis, dono Clariff. ViriD.D. Thoma: Bartholini poffideo , magnam affinitatem habet cum eo Ammonis Cornu quod exhibcr Ferrandus Imperatus lib. 14. Hift. Nat. cap. zS. quod fic defcribit : Cornu Ammonis inftar cornu bovini eft jnvolutum , rugis per tranf- verfum ornatum ; quoddam criftam habet per longitudinem excurrentem inftar funis.. Illa, quaeparum torquentur&teretia funt,cornuadicuntur, qua: vero gyrantur &cou- torquentur in fpiram,ferpentes affimilant. Ortum trahunt aterra vifcofa, &lapidisCaI- carii funt confiftentia. Quaedam colorcm habent fubrufum, quxdam cincreum, & fi eorum minera in Marcafitam incidcrit, veftiuntur tunica metallica, quam armaturam vocant. Ejufmodiforma:&figura:dependentexanimaliprincipio, cui fuccedit humor lapidificus,qui temporis fuccdfu concrefcit in lapidem. Noftrum quod concernit Cornu, plane Atietinum refert, contortum & acutum, lon- gitudine unciarum trium, craffitie pollicis, paulatim in acutum apicem definens, crufta obvolvitur la:vi & marmorea , rugis mukis per tranfverfum dotata , colore ex cinereo luteo: Apex vero privatus ejufmodi incruftatione eft ; fungofum eft, minutis lineis & ftriis per longirudinem dotatum. Juxta bafin ex centro tn circumferentiam line» ducla: apparent. Totum cornu pendet unciamunam&drachmas fex. CoRNU ammonis minus ex Anglia allatum quatuor conftat circumvolutioni- bus, in fe revolutis , perpetuis ftriis & articulationibus dotatum , colore nioricante , ad grifeum tendente, fubftantiafilicea,quibufdam in locis armatura aurea fplendens. In ambicu quinque pollices habet, in Diametro duos, convenit cum eo, quod primo loco delineavit Anshelmus Boetius lib. z. de gemmis , cap. 14;?. Plinius libro 37. cap. 10. inter facratiffimas vEthiopia: gemmas referr, vimque ei tribuit pradivina fomnia repra:- fentandi. Radicis rETJEiACTi fruftum extemploSaturni,quodRoma:eft,mihiattu- lit Vir Clarilf. D. D. Thom. Barthol. longitudme eft unciarum duarum , crailitie unius, colore cinereo, rercs, nodis quibufdam ina:qualibus dotatum, cavum, fubftantia: gy- pfea: , fed duriusaliquanto & porofum. Cum Ofteocollis magnam habet affinitatem, adeo ut pro ea primo afpeftu illud capere facile quis poffet. Funcus saxeus plane refponder ei quem delcripfit Carolus Clufius Exotic. 1. 6. cap.io. fubtitulofungiSaxeiNilimajoris, quamvishaudiciamannofterexNilofit. Ex Italia attulit nofter Bartholinus. Decem unciarum habct circumfercntiam , Diameter trium eft cum (emifle , totus faxeus eft & cinerei coloris. Suprema parre ab umbilico ad circumferentiam, multis profundis ftriis, non oblique ur Clufii fed recH excurrentibus, ornatus, in inferna parte minus elatis , fed afperis & quodammodo echinatis pra:ditus' qua: a circumferentia ad pediculi locum , qui candicat, producuntur. Pediculo vero,' quo gaudet Clufii, nofter deftituitur. Lapidis fungiferi titulo, maflamquandam terream,cui lapidis cinerei fru- ftulafuntinclufa, una cum fungoexficcato, ex ea maifa enato, teneo. Funoi ambitus fuperat pedem Romanum cum tribus unciis, pediculo magno digitali lon°itudine & craflitie ; colore Iuteo. De hifce lapidibus fungiferis ira Joh. Baptifta Porta Iib. 10. Villa;, cap. 70. Neapolim afteruntur exVefuvio monte lapides ; SurrentumexFagito,akiflimofuitraausmonte; Abellini ex Parthenio monte: in Apulia ex Gargano, & celfioribus montium partibus. M % Nam 92- M LT S E LI M Narnfaxaubi femel fungos produxifle vident , fuffodiunt &venum cxportant. Na- fcuntur aliquando non pileati, fed turiones ut Afparagi , & in ramos diviii. Hoc genus, quod e faxis nafcitur, praxiditur ad efum, aliis fubnafcentibus, femperque novos produ- citreftibilifcecunditate. Septem diebus perficitur, fexiesanno demetitur, terraDo- dranteopcritur,&c. VideScaligerum Exerc.137.fecl:. i. Lapis novacularum Franc. Ximenis ; Vitrum foffile quorundam , Coltelli Indimi di Suftanza di Pietro Tocara Imperati, a Francifco Ximene lib. 10. part. 1. cap. 13. ita defcribitur: Cultellosaut Novaculas,pugiones, & alia mille gcnerum inftrumenta fimilia, quibus Indi antiqujtus utebantur, tam ad ufum bclli, quam fcindendutn alias res, antequam ferri ufum noflent.fblebant facere e lapide,quem luo idiomate vocant Itzli, qui tres folet habere diverfos colores, nimirum cceruleum , album & nigrum, licet om- nes tranfparcntcs , & fi auro vel argento includantur , maximi fiunr, & funt admodum pellucidi. Quin etiam in iis videntur rerum imagines, haud fecus quam in fpeculo opti- mo. Lapides hi c fuis Iapidicinis extracti , quarum magna cft copia circa Metropolim Mexico , finduntur in modicas partes , (pontc angulatas, & poliuntur aliis lapidibus ma- gis duris & afperis, & cum certo infttumento , quod haud diflimile eft theoe fclopeti, tencndo lapideminter duospollices pedum, & cruribus inclinatis , artifices induftria & impetuadmirabilieruunrab urroquelatere Iaminas craffas , cum umbonein medio & duabus aciebus a-qualibus, paulb craffioribus qunm funt noftri cukelli, & latis digitum tranfverfum,aut paulo plus, qux tam acuta: ftint &penetrantisaciei, utinmundo nihil acutiusfingipoflit. Verum funt fragiles & facile diffiliunt in minutas partes , aut hebe- tantur. Iftiscultrisfeunovaculislignoinditis ad modum noftrorum gladiorum , & fir- matis eo gencre gummi, quod vocant Tzinacan Cuitlatec, formant gladiolos tam tcrri- biles, utunoict-uhominemfindant in duaspartes (modo (it primus icrus , nam csteti funr vani) tam acutacft acies illorum armorum & tanta fragihras. Rupris gladiolis iftis eximunt novaculas, denuoque ill.is acuunt, & eis fagittas fiias afperant, quibus kedunt atqueoccidunthoftcsfuos : fuetienimfuntprceliari eminusarcu&fagittis. Pulvis hujus lapidis mixtus cum Cryftalli pulvere, mundat admirabilitcr oculos, & nubeculas difcu- tit & alias maculas, & clarificat vifum. Rationem generationis hujus lapidis aflignare conarur-Ferrandes Imperatus lib. 2.2,. Natur. Hift. cap. 1. hoc pacfo: Generantur, inquit, &SiIices, ac naturam vitri a-mu- lantur, calore non externo, fed interno moderaro , longo remporis progreffu , virtute vegetalicrefcenrcs. Quibus licct efficientcm aliquo modo attingat, materialem tamen & reliqua huc fpectantia pra-terit. Fruftum,quod ego tcneo, duarum unciarum eft longirudine, tranlvcrfi digiti latitu- dine,cra(litic cukri, utrinque acutum , in exrremitatum altero aliquanrulum incurva- tum, altero laterum a:quali, altero canaliculatum , tranflucidum & peripicuum vitri in- ftar fed nigredine aliqualiter rinclum. Cstera convcniunt cum defcriptione Francifci Ximenis. C a p. XIV. T>e Cjemmarum generatione & yarietate. TJ A c t e n u s Mufei noftri lapides ignobiliores & minoris pretii vidimus, jam nobi- *■ liorcs& pretiofiores, quoshabemus, examinabimus , quos Gemmas vocant qui- dam, licet inter lapidem prctiofum & Gemmam difcrimen agnofcant accuratiores. Pre- tiofbs lapides cosvocantes.quimajoresfunt, necpulchritudineexccllunr; Gemmas,qui parvi funt natura , rari , duri ac pulchri. Hinc cx Gcmmarum cenfu excludimt ob ma- gnitudinem Cryftallum , Topafium, jafpidem, &c. Ob pulchtitudinis defectum , Ony- cha, Crapaudinam, aliofque ejus generis. Llt verb allataGcmmx deicriptio clarior evadar , accuratius ejus verba funt expen- denda. Parvos vocanteoslapidcs.qui nunquam, aurrarb,ovi gallinacei magnitudinem fuperare vifi funt. Raros,qui inpaucisprovinciishaud copiose inveniuntur. Duros,qui nequedigitisteri,nequcferrofcindi poffint; atque hi ttium graduumftatuuntur. Qui- dam Chalybeafaltem linea radi poffunr , ut Tutchefia; quidam non nifi Smiri lapide teruntur, ut Jafpis: quidam cum Adamante tantum, ut A'damas, Topafius otieutalis,&c. Pulchros, qui colore, Diaphanitate, radiorum reflexu , aut figura concinna vifui grati. Colore VORMIANUM. 9j Colore pulchri, Turchefia,DiaphanusCryftallus, radiosrefleait,Itis;figuraconcinnus Afteria & oculus carri, &c. Gemmarum mareriam proximam ftatuuntterramtam tenuem&fubtilem, utaqua mixta Diaphanicatem ejus non impediat , cui fai in viiceribus terta: conclufus mifcetur, accedente exhalatione pingui & humida. Quod omne ab aliis per fuccum lapidefcen- tem puriffimum exprimicur , ad ralem foliditatem fua natura tendcntem. Varietas vero Gemmarum, cujufvisforma:fpecific3:adfcribenda , qua: in feminali latet prin- cipio , etfi feniibus noftris minus obvio. Hinc colorum & figurarum diveriitas de- pendet. Generationis rationemhanc proponit Clariff. Vir D. D. Anshelmus Boerius. Dum in materia ad generationem apta, concavus locus aliquis aere plenus eft, ac is ab exha- latione, vel a fucco lapidefcente & Diaphano, ex fubtiliffima lapidum matcria conftante repletunabiorpco amaceriacircumdanrecavicacemhumido, auc eo evaporaco , cerre- ftrisfuccilapidefcenrisparsingemmamperfpicuamconcrefcir, qua: caviratis figuram fervar, fi rantum materias , quantum fpacium requiric, continuus fucci affluxus fecum tulerir. Quandoque lapidefcentis fucci a circumftante materia abforberur humidicas, acque hinc concrefcic mater , fcu cucis qua Gemma cegicur. Quandoque exhalac ex citcumftantc mareria humor, aut aer, ficque in ejus locum iuccedit fuccus lapidefcens, ex qua Gcmma Diaphana generatur. Vires & facultates gemmis detrahunt multi, alii nimias iis adfcribunt, & fupernatura- les : qui mcdium volunr, reaius ftatuunc. Omnes enim illi efFeftus , qui a materia, for- ma, velaccidencibusrerumcorporearumproficifcuntur, nequaquam iis func detra- hendi;quales func, calefacere, humeftare, ficcare, refrigerare, accenuare, incraflare, emoliire, indurare, exedere, & qua: ex iis proveniunr. Icem omnes illi qui ab aliis re- bus inanimatis fiunt, licetrario,quomodo fiant, ignoretur. Sed fupernaturales , qui ab ordinariis Natune inftrumencis fieri nequeunt.ut invifibilem reddere ; Item illi, quos Nacura ignorac, & a rebus inanimacis fieri nequeunc, abfque animacorum confenfu , ut eloquencem,paupecem,divitemreddere,&c. plane ab iis fieri nequeunc, nifi accedac alia caufa efficiens divina, occulta, fupranaturalis, qua: idem per aliud medium atque efficere poteft. Quamvis varia: dari poffunt lapidum pretioforum differentix , qua: opetofe in ordi- nem digefta: fant, a Clatiff. Viro D. D. Anshelmo Boetio , nos tamen extra limites no- ftros non digredientes , quos tenemus dividimus in majores & minores. Ad majores referentes Jafpides, Achates, Chalcedonios , & ejus generis : ad minores, Adamantes, Rubinos, Granatos, &c. quos Gemmas fttiae vocarc folent. De fingulis ordine. C A p. XV. T>e Jaftide, Heliotropio , Malacbite, TPraJJio , Viephritico , eAchate , Oniche. T Aspis variorumcolorumlapiseft.ob fuccorum varietatem.qui ad ejus generatio- nem concurrunt, tanta: magnitudinis quandoque, ut ex ea magna: ftatua: & colum- nx elaborari poflint, Achate mollior. Varia: ejus confticuuntur fpecies, tam ratione co- lorum, loci natalis, quam commixtionis cum aliis gemmis & fuccis. Ejus fpecies cenfen- tur,Heliorropius,LapisNcphriticus,Malachites. Orienralis Jafpis, qua: fubcceruleo vi- ridique colore obfcura, fanguineis punftis confperfa eft , ca:teris omnibus prxfercur. Olim Grammacias, qux aliquid purpurei admixcum, rncerjetta alba linea, habebat, ca:- teris pra:ferebatur. Secundum locum habebatqua:rofeum quid nafta effer. Tertium qua: Smaragdum imitabacur. Quarcum qua: fereni cceli colorem referebat. Eaqua:fanguinisinftar,pertotumcorpus rubra.abfque alio colore.miras in fancmine fiftendo vires obtinet,ejulque experimenta prxclara vidit Clariff. Vir Anshelmus^Boe- tius a Boet, quem confule. Ad eundem ufum commendarur Vicidis, languineis venis & ftriis pra:dica. Viridiscollo appenfa, utvencriculi orificium cangac, ftomachum firmat, vomicum , nauleam prohibec , calculum & urinas pellic. Omni Ja/pidi hoc tributum quod conccptum firmet, parrumque femori alligaca promoveat. Geftata febres & Hy- dropes, qua:vel a debili concodione, vel afanguinisnimiofluxuoriuncur,ne fianc, cor- roborando vencriculum, & fanguinem fiftendo prohibet. M 3 Vitidem 5H M U S E II M Viridcm Epilepfiam cutare ajunt , fi argento inclufa circa orificium ventticuli, vel cnfiformemCartilaginem per diem & no£tem geftetur. Si fudore corripitur xvct, & paroxyfmo liberatur : fm minus, moritut. Cogicationum tumultum & inconftantiam, ex fanguinisimpetuortam, prohiber. Jafpis Gtammatias aut Polygrammos , qua;que virens Smaragdo eftfimilis,acpurpureum quidin fe continet,albaque cingitut linea,ad venena qua;vis pro Amuleto geftatut. • Jaspidis viridis vaiiageneraexInfuIisFeroenfibusaccepiAnnoMDcxxxvi. fed minoresfunt &: viridi colore valde ludentes , qua:dam enim faturate viridi , qusdam diluriore , qua;dam Turcoides asmulantur, qusdam Malachires, quardam in matricibus fuis exiftenres , jucundum difpicientibusexhibentfpectaculum. Videntut maxima ex parte ex Chalcedoniis , Oniche aut Pfeudoopalis generari, vel faltem iis adnafci. Sunt enim qua: dimidia ex parte Pfeudoopalos teferunt, dimidia Jafpides virides. Sunr qua: pun&a faltem habent vitidia. Sunt in quibus color viridis dilute genetati incipit , ut tantam vatietatem verbis fatis exprimere nemo poflit. Inter alios lapides in littoribus inveniri afferit Infuk pra:fecT:us, qui horum lapillorum (maximus enim vix avellanam magnitudine a:quat) eopiam fatis magnam attulit. Jaspidis plane viridis globuli ex Ametica allati , fed in Anglia po- liti & tornati mihi funt, Armillas ex iis conficiunt, quibus brachia exotnant mu- liercula:. Jaspis crammatias elegantiiTima,variorum colorum, qui fluctuum & anfta- dtuum modo totum lapidem tegunt, exotnata masandris, mihi eft, tanra pulchritudine ut nullus fcrme dctur color, quin in ea reperiatur, lineis albis cingitur vatiifque in locis pingitur, non deeft purpura, non minium, non ccelcftinus color. Figura eft ovalis, planx, elcganter polita , craffitie quarta patte digiti , longitudine trium , latitudine duo- rum. Ejus vires in menftruis fiftendis, abortu pr.-ecavendo, ikpius expercus fum, ut vel hoc nomine mihi chara admodum fit. Purpurei cujuidam lapidis mipoliti fragmentum, croceis & cceruleis venis interfper- fum, J A s p i d i s titulo accepi ; talem lapidem ex Phrygia & Cappadocia olim allatum fcribunt. Maffa ipfa ctuda eft, rudis, angulata, nullius certa: figuta: , fed qualis e venis etuitui. Jaspidis viridis paucis intetcut tentibus venis fanguineis fruftum, in formam Capuli pugionis elaboratum & eleganter politum , hifce adeft, qua ferrum capere debe- ret anguftius, altera extremirate larius , & utrinque appendicibus dotatum. Longum eft unciastrescum femiffe, pollice craffius, tercs, extremitas cum appendicibus uncias duas fupetat. Witebetga mihi tranfmifit M. Henricus Motsfeldius afHnis meus , qui ex nepore D.D.PauliLutheri(quifrarer erat D.MirtiniLurheri) Medicihunc lapidem accepit. Hicveto Junior Lutherus nanabat avum fuum hoc lapide felicitcr uri folere, in fangui- nis fluxu a quacunquc parte corporis. Si quis ad Heliotropios retulerir, non repu- gnabo. Jaspidis, quam Diofcorides Therebintizusam vocat , mihi lapillum dono dcdit Clariff. Vir D. D. Thomas Bartholinus , rotundus eft & latus , per Diame- trum uncia: unius magnitudinc, ab una faltem parre polirus, craflirie penna: anferinas. Thercbinrhifufa vero aDiofcoride ditfa videturha:cjafpis, quod coloie fit flavo,The- rebinthinam coctam tefeiens, inteicuitunt veto venute nigricantes. Dclineata eft a Benedicto Ceiuto in defcriptione Mufei Calceolarii pag. 155. ubi ait : totus alternat Mil- vinis nigricans veluti plumis. Ad Heliotropios potius quam Jafpides retulero laminam figura ovali, Ion- gitudine duarum unciarum, latitudine unius cum dimidia, craflirie dorfi cultri, pei lon- gitudincm coloribus ira diftintra, ut pats altera vitidis, alteia rubra fit, paucis venulis lu- teis interfperfis, utrinque polita, elegans certe & commendatibne digna. Ad ianguinis fluxum vires magnas habere non dubito. Si enim Jafpides illa: , qua; vel punchila qua:dam, vel lineas obtinent rubicundas, hocfinecommendantur, mul- to magis hxc, qua: non iolum dimidia ex paite tubto colore tintta eft, fed &: in ipfa vi- riditate maculas oftendit aliquas rubicundas. Intcr Jafpidcs ex Infulis Fetoenfibus allatas, reperiuntut etiam Jasponiches ntt- mero haud exiguo. Videtur enim Natuta in iftis Infulis intenta effe , ut Onichen viridi colote WORMIANUM. c,j colore tingat, verurri opus fuum ubi impedita non abfolvit, remanet Jafponix. Quin & Jafpidis Capnitis hic vifuntur fpecimina. Malachites fpecies Jafpidis vel Praffii eft , viridis & opaca inftar foliorum Mal- v.t, undenomentraxir, fed,prodiverfitate &gradibus colorum, varias etiam obtinet fpecies. Prima colore refert folium Malvx recentis , nullis aliis 'permiftis. Secunda al- bas venashabet, & maculis nigris inficitur. Tertia cceruleo mifcetur , ac fi ex lapide Lazuli & Malachite conftaret. Quarta Turcoidcm refert , & hxc omnium habetur pra:ftantiflima. Tantas magnitudinis quandoque reperitur, ut pocula & manubria ex ea confici poflint. Volunt eam geftantem atonitru & fulgure non fedi, nec animo turbari, aut conta- gio infici. Faicinationem a pueris ut arcear, eorum collo fufpenditur, nam contra tetri- culamenta nociurna & diurna valere creditur. Ad Syncopen, dolores compefcendos , hernias ac cafus impediendos, pro Amulcto geftant, convulfiones arcet ; ventriculo applicata eum roborat. Sunt qui intra corpus exhibeant pondere fex granorum, ut inftar Antimonii putget. Hinc cum lafte exhibitus ejus pulvis Cardialgiam & Colicam fanare dicitur, & melle adjcfto menftrua provocare, vulncribus infperlus fanguinem (iftere, vino ardenti mix- tus ulcera ac vulnera curare. Linreolo humido impofitus , ac parti (pafmo affe&2 ap- plicatus, eum abigit. Ex Feroenfibus Infulis, cumaliis fpeciebus Jafpidis, & hic lapis copiose allatus : fed parvus admodum & nulli operi idoneus. Pulchriores e Bohemia mihi attulit Nobiliff. Boftrupius Giedde, rei Metallica; in Norvegia Commiifarius. Ad Prassium viridem ad cceruleum tcndentem rcfero lapidem , nucis avellana: magnitudine, in quo antiquo habitu exfculpta facies Virginis pulcherrima, prominente capite, collo & peftoris particula, opere eleganti & fpectatu digno. Argento deaurato ita cingitur & clauditur, ut & capillorum cincinni, & frontis ac oris decor, colli propor- tio ad peftus ufque pateant. Lapis. nephriticus ad Jafpides etiam a quibufdam refcrtur, nec colorum varietate adeo ludit ut Jafpis, fed ut plurimum viridis eft , & viriditatis gt adibus diftingui folet. Italis Ofindt, delfianco, Gallis un SUdre, Hifpanis Igiada, Belgis ISallS tUCC / Ger- manjs £«llt>e!t-lK[fFe Calcedonio , Corneolo , Thengke , zAmethyfto, Cryftallo , Fluoribus, Lapide de zAyentura. /"* Alcedonius, feu Carcedonius veterum a moderno multum difFert ; ille enim,fi ^* fecundum Plinium examinetur, granato Orientali, aut Amethyflo refponder : hic gemmaeft quafipernubem , vel nullo , vel levi aliquo colore tinfta, femiperfpicua, icalpturx, propter duririem, contumax: Veteres ad Onichas retuliffe videntur , cujus ctiam fpecies eft, ut & candida Onyx dici mereatur. Pra:feruntur reliquis , qui aliquo colore funt diluii ac oculis grati , ut illi , in quibus purpureus , cceruleus ac rubicundus albo mifcetur, quiquc Soli expofiti, radiorum reflexu Iridem oftentant. Si rubram ad- junctam habeat venam, Sardonyx dicitur, fi nigram, Onyx, ut fupra dicfum. Ex eo fiunt globuli ad armillas, &figilla, quia ceram nonadmittit. In ufu Medico commendatur contra timorem, triftiriam & affectus Melancholicos. Jllos, qui exlndia Orientali adferuntur & Zonis ladeis diftinguuntur, ad lacfis ubertatem valere volunt, fi appendantur. Ex Infulis Feroenfibus varios accepi Calcedonios , quos in littoribus colligunt , fe J haud majores , quam ut ex iis fphxrulx aut figilla confici poffint, paucis exceptis. Inter eos etiam Onyches &Sardonyches reperiuntur. Verum inter reliquos praxlari & vifu digni funt quidam Stirias aut daftylum exprimentes , quorum duos integros te- neo, tertium mutilum. Primus longirudine palmi, craflitie paulo major pollice, teres, apice obtufo , in quo pundula multa fulva, albo colore, nubeculis interfperfis, protube- rantiis quibuldam levibus prxdicus , quafi ex fucco ex alio corpore guttatim expreflb concretus. In centro cavitas quxdam apparet vena: inftar, qua; per totius corporis lon- gitudinem attenuata extenditur, quod melius apparet in fragmento. Altet ejufdem eft confiftentia; & figutac, fed magnitudine minor, longitudinem duo- rum digitorum non excedit, craffitie digiti, circa radiccm flavefcit, &circaapicemlu- nulam habet flavefcentem, ex fucco Sardio, ut videtur, conftantem: longior fuifle vide- tur, nam circa radicem partis amputata: funt veftigia. Fragmentumtertiumejufdemcoloris&confiftentia;, fed & apice , & radice caret: lapidem pra;terea alium a latere ei adha;rentem obtinuiffe , ex fragmento reliquo conftar. Reliqua pulchritudine fuperat Calcedonius grandinosus, exgtandini- bus quafi margaritis conflatus , guttulis fiicci lapidelcentis ita invicem concretis, ut ova pifcium efle folent, fpeclraculo jucundo& grato : tranfparetgutta quxvis, ac in centro nubeculam albicantem continet ; exmargaritisconflatam jurares. Hujus mentionem feciffe videtur Ferrandus Imperatus lib. 24. Hift. Natur. cap. 2. fub nomine I n g e m- mamenti grandinosi Calcidonii fimplicis quem ad molam Seffanam repe- riri fcribit , fed noftra; InfuLe Feroenfes meum ferunt. Credo veterum efle Cha- L A ZIAM. Calcedonium etiam refert Massa agnieormis, trium digitorum longitu- dine, duotum laticudine ; caput, os, aures, collum, & peftoris agnelli partem exhibens, onychina: radici innixa, fed mollior aliquanto vero Calcedonio, utpote qus limam fine difficultate admittat. Quibufdam in locis fuperficies coloreflavo tingitur ; credo pice infectam anautis qui actulerunt. Calc e donium. isl andicum crist al loidem lapidem voco ex Is- landia WORMIANUM. 99 landia rnihi Anno 1648. tranfmiflum. Maffa eft unciarum duarum longitudine, totidem latitudine, qua latior eft. Parte qua cauti adhxlir, fiixo conflat albo, duro, cui nigredi- nis quidpiam permiftum,ex quo crnorefcircruftaqusdam CaIcedonica,craffirie calami fcriprorii. Hax vero ex fe papillaceas quafdam ftirias prottudit ejufdem fubftantia;, externa fuperficie afperas inftar iacchari Candi, granulis minutis micantes. Parte ante^ rioretresfunt papilla:, quatummediareliquislongior, una reliquis minor, verfus latio- rempartemuna duplicata. Omnes hx papillx, ut & cotporis ipiius tota fupctficies fu- perior, quafi conglaciata efl: & fplendentibus granulis Cryftallinis alpcra. Elegans certe eft, a neminc, quod fciam, defcripta. Corneolus velpotius Carneolus, quodcarnis colorem imitetur fic diclrus, aliis Satdus ab Infula Satdinia.unde olim optimus adfercbatur, Germanis Someol; primus lapis in Rationali Aatonis, fanguinis fubcirrini aur biliofi, vel lorurx carnis, colore fimi- lisj femiperfpieua & obfcura quafi nubecula perfulus , magnitudine nunc majori , nunc minori. Varia ejus genera funr, colores fi fpectes, nam aut rubet obfcure, *ut dilute : aut mel- leus eft , aut fecibus fordidus , aur alieni quid permiftum habens. Oprima: nota: cenfe- tur, quimultumrubet&peripicuuseft ; reliqui minoris prerii. Rcperiunrur in Sardi- nia, Armenia, Perfia, Germanja, Infulis noftris Feroenfibus. Animumexhilarare, timorcm pellere , audaciam pra:ftare, fafcinationes itrtpedirej venenis ex putredine ortis teliftere creduntur : fanguincm undequaque fluentem pe- culiati vi fiftit,in quemfinemctiaminpulvercmredigirur & in vino auftero ad menfes & alios fluxus (anguinis fiftcndos exhibetut. Ventti alligarus partum confetvare puta- tur ; Ingenium acuere , fomnia mala prohibere, & malignitari Onychis rcfiftere dicitut. Ex eo pulvis conficitur ad denres mundandos & a fordibus liberandos. Qui ex Infulis Feroenfibus ad nos adferrur, dilurioris eft coloris mellci, raro rubet. Amethystus, Hebraice Achlamach, Chaldaice Eneglc, Lapis eil Violacei co- loris, ex rubri & ccerulei miftura orti, fulgore non omnino igneo, fed deficienre. Difte- renria ramen aliquaincolore obfervatut: aliquiflavedinem admiftamhabent, aliivini fubpurpurei, alii exacte putpurei & violacei; alii leni violaceo, ut plane tranfparcant, vi- funtur: qui molliores & viliores. Reliquis prrferuntur, quibus in purpura refulget ro- feus color, Carbunculi inftar. Reperiuntur in variis locis India: , Arabix, Armeniar, Cypria:, imo in Germania, Bohemia, Mifnia ; fed molliorcs funr & viliores. Ebrietarem arcere credirur, ldque colorem vini indicare fua fignatura putant.unde & nomen accepit. Umbilico admotum, vini vaporcm ad fe trahere.eumque diicutetc, & ctapulam prscavere volunt. Sunt qui malas cogitationes arcere, ingenium acucre^ vigilantiam & induftriam excitarc autument, imo & Magnatum gratiam conciliare. Duo ejus mihi funr genera. Unum politum , variis angulis inlignirum , figura ovalij dimidiam nucem avellanam magnirudine fuperans; elcganter coloris varietate fulgens, ex India Orientali ad nos delatum. Altetum ex Mifhia petitum, crudum adhuc, ea for- maqua emineriserucum, colore diluciore, longirudine ur plurimum pollicis , angulo- fum , pyramidalis figura: : multas ejus genetis poflideo particulas , quas mihi attulit Clarift Vir D. D. CalparusBarrholinus e Thermis Carolinis redux. Crystallus nomen a glacie muruavit , quod ei fit quoad perfpicuitatem & co- lotem fimilis, a x.(v(&> gelu , & ^Ma contraho, quafi quid gelu concretum. Glacies ita Gra:cis dicitur, Germanis & Dams €ri)t«It. Gemmaeftmollis , rranfparens, aquam in glaciem congelatam referens ; unde & quidam ex glacie natam volunt, quod tamcn vc- ritati minus confonum efle docet Experientia , cum igne non folvatur, nec aquea: in ea partes igne confumantur. Quandoque colores alios ailumit, fed tum nomen mutat ; fi Saphit inum, Pfeudofaphirus ; Smaragdinum, Pfeudofmaragdus appellarur, & fola duritie a vetis differt. Cryftalli ut plutimum hexagona nafcuntur figura, quandoque pentago- na, imo globofa &c rotunda , fed tum duriores func vulgaribus , ac pro Pfeudoadamame habentur. Qua: caufa fit figura: hexagona: in Cryftallo, fbllicire inquifiverunr mulri. Cxfalpinus acure hac de re difpurac de Mecal. 1. 1. c. 19. Succus lapidefcens,inquir,cum totum fpacium impleat loci in quo eft , in coagulatione difcedenribus in diverfa parri- bus terrenis, &: ad larera faxi continentis attraitis, agglutinatifque, figutam quoque fa- cietinconctetislapillis , qua: apta nata (it fpacium replere. Si igitur non uniformiter, fed vario modo divifiones contingant, etiam varietate ligurarum implebitur fpacium; N i fin ioo M U S E LI M fin autem uniformiter , quod ob puritatem & sequalitatem fucci continoit, necefle eft unum genus figurae oriri in omnibus, quxaptanatafit fpacium implere, &c. Poft pauca. In omni coagulatione partes undique in idem punftum coeuntes , quam maxime ad circulum accedere exoptanr. Hexagona igitur fit, qux fola perfecta, quia fit ex triplici divifionc fuperficiei ad angulos acutos , fex triangulis in unum veluti ccntrum coeunti- bus, &c. Rationemredditurus, cut incuipidem terminentur, hxc addit: Flectuntur in Cryftallo juxta cufpidem latera, deficiente materia, qux cum purior quoque (it, & ma- gis conftringitur , & clarior apparet. Anshelmus Boetius hxc habet: Nafcuntur ple- rumque Cryftalli forma hexagona, in mucroncm dcfincnte, quia terreftris fubtilis ma- teria, fe feparans ab aqua, nititur fe unire, ac omnibus modis (ingulx particulx centrum corporisfui ambiutot & appemnt, &c. Probabilemhanccaufamubipluribus deduxiffet, concludit : Abfque rationc manifcfta. , figuram illi certam a Natura & Deo datam efle hexagonam ftatuere oportet , ut in multis rebus contingit. Quod admirari hxc na- tura, non vero intelligi velit. Quia nomine Cryftalli omnes gemmxperfpicux&molles , qux nullum colorem manifeftum in fe habent, intelliguntur ; quatuor primarix ejus fpecies conftituuntur. Prima, quzglaciem refert, Cryftallus montana dicla; fecunda hexagona, qux Iridem ad Solis radios exhiber, tertia Citrina, quartaPfeudoadamas , quxreliquis nobilior, nafcitur variis in locis Italix, Cypri.x, Lufitanix, Germanix, Bohemix, Norvegix. Varia ornamenta cx Cryftallo fabricantur, monilia, perfpicilla, ipccula, pocula, fcy- phi, patinx , qux pro ratione magnitudinis & artificii care venduntur. In ufus Medicos ctiamcxpetitur.fublinguafebricitantiumpofitafitim fedat, manibus detenta xgros re- cteat & refrigerat, pradertim fi major fit, & ubiincaluerit aquaRofarum mergatur. In tcnuiflimum pulverem redafta, ac cum vino propinata, Dyienteriam curat, albos uteri fluxus fiftit, ladis ubertatem & copiamaproprietate promovet, pondere Drachma: unius exhibita, cum oleo Amygdalarum dulcium eos curat qui fublimatum hauferunr, fluxum Cholericum, feu Cadiacum, tanquam Alexipharmacum quoddam fiftit, calcu- lum per urinam pellit , collo appenia fomnia terrifica prohibet & vcrtigini medetur. Chymici, ut felicius hxc prxftet, exeooleum &falconficiunt, quorum prxparationes vide apud Anshclmum Bocthium. Infignis mihi mafla eft Cryftalli montana: polita: , fex librarum pondo , figura qua- drangula , longitudine pollicum feptem cum dimidio , latitudine feptem , craffitie duo- rum, cui arte cavitas crucitormis eft infculpra , pollicis craflitie, trium fermc latitudine, per gemma: corpus decuflatim in longitudine &Iatitudine tranfiens, vatiis fancLorum reliquiis rcferra; opus vifu jucundum,&artificii non vulgaris. Sunt& globuli hemilphxrici, oblongi & rotundi, politi, ex eodem Cryftalli genere claborati; lunt etiam rudes & informes quxdam mailx ejufdem generis. Ex Norvegia Cryftalli HexanguLjB, columnari figura, magnitudinis diverfe, allatx funt, quxdam digiti magnitudine, inter quas una radiccm habet, variis impurita- tibus nigris & flavis inquinatam. Sunt & minutx craflitie pennx gallinacex, longitudine dimidii digiti, hexangula:, oblongx, acuminatx. Sunt&figura Olivari , utrinquc in apiccm terminatx, politx, icxangulx, fed ab uno latere rudcs , utpote quo matrici fiis adhxfcrunt , & nutrimcntum artraxerunt. In fluminibus inveniri ajunt has , reliquas in momibus. Imperatus Cryftallos in forma Olivari vocar, & quia utrinque acuminan- tur, codcm modo quo rcliquas haud vegetari ftatuit , per principium fux longitudinis fcilicet, fed per latus quod mattici adhxret. MineRjE crystalli varix ctiam ex Norvegia ad me funt delatx , e rupibus in quibus crefcunt abruptx , & Cryftallos magnitudine diverfas de fe fundentes , ex quibus earum generatio evidenter elucet. Cernere enim licet in iis tam initia , quam progreifus & augmcnta fingularum. Prima mafla ab una parte plana & rudis eft , qua fcilicet a cautibus abrupta lapidis ad- huc adhxrent veftigia ; ab altera infinitarum Cryftallorum , Hexangulorum, quafi po- litorum, majorum, minorum, complicatorum apices eam afperam & horridam reddunt. Secundamaflauttinque Cryftallis perfe6tis,imperfcctis, &ipfa materiaCryftallorum rudimenta quxdam deieprxbenteconftat, in cujus altero latere dux quali bullx aut foramina conipiciuntur triangularia, quibus aut faxa, aut metalla fuere atfixa, criftam Cryftallinam non incpte refert. Impuriot WORMIANUM. 101 Impurior rertia eft, & Cryftallorum quafi matrix, pullos enim habet non perfecfos, fed fplendentia quafi femina quardam oculis objicit. £i Galena: plurimum admixtum eft, & colore croceo aut rubiginofo ubique tingitur, una parte , qua cautibus adhxfit, plana aliquantulum, reliquis aipera & insequalis. Afpectu jucundaeft quarta, fed parva,induo quafi cornua formata, minutis Cry» ftallis undique horrida , finu fuo Pyritem aureum fovens, cujus Cryftalli, columnari figura,minut-fKme concretx, feftucasmagnitudine vix fuperanr, rota concretio unciam unam pendet. Ckystallus e monte S. Vincentii in Anglia, impurior eft S_ obtufo prxdita apice, fexangula, unciamfemis longitudine vixfuperans. Elcgans & perfpicua eft craifa quxdam , fed non longa Cryftallus , radice impuriore, fexangula , uncias duas longitudine attingens , fed in circumferentia craffitiei tres. Apex angulos obtinet valde inxquales, unum enim latus fua latitudinc totos tres ample- dtitur, nili, ubi jungitur cumvicinis, duo exigua triangula admittat, tria reliqua etiam inaiqualia, ita ut, fi minimum-inter ea larus unitatis rationem & proportionem habere ftaruamus, S_ dcxtrum dualitatis, finifttum ternarii obtineat. Licet igitur apex pulcher & peripicuus fit , ipfa tamen laterum ejus disproportio deformitatem quali quandam largiatur. Crystallum e Brafilia allaram mifir Vir Clariff. D. Johan. de Laer , columnu- lara referentem fexangulam , uncia: unius cum dimidia longitudine , craffitie penna. olorin.-c.apice in akeram partem inclinato, fed tota imputa eft.minime perfpicua,pur- purea, crocea & terreftri quadam materia eam maculante, utimpurum Sal Cracovia- num quodammodo colore xmulerur. De politis Cryftallis fupra acrum , mihi inter reliquas una eft ovali & hemifphxrica figura, colore rubicundo aliqualirer tinif a , ut aliud & peculiare genus gemma: eife vi- dearur. MihitalemNycopia: oftcndit Illuftrilf. Princeps Chriftianus V. P.M. cum ejus valcrudini prxeflem Anno mdcxlvii. & dixit fe eum lapidem auro inclufum, baculo feu arundini, quem ordinarie geftabar, aptaricurafTe,fcdquories nuda manu aliquan- tulum eum ampleitebatur, tantum excitaife in manu pruritum,ut eum amovere eoge- retur, & amotum tum oftendit. Ex Infulis Feroenfibus fragmentum lapilli accepi , lutei , figura; ovalis , e mcditullio enaros Cryftallos oftenrans. Mahem crystalli vocare licer , magnitudine articuli pollicis, primo afpeif u fuccinum flavum referr. Haud fcio an commode referri poflit ad ventrem Cryftallinum Imperati, defcriptum libro 10. inter ^Etites, maximam fanc cum co habet afHnitatem, Cryftallum artificiofe imitari ftudent vitris, fcyphis, poculis, fphcerulis, & aliis ex pu- riffimo vitro elaboraris. Mibi globus quidam virreus eft , cui variorum colorum vitrea fragmentainclufa, mirabilem de fe fundunt elegantiam ac varietatem: perforarus eft globus, ur trajecto fune intcr alia fufpendi polfit. Huc referri poflunt Fluob.es Agricola: diifi, Germanis g.il|je/ quia ignis calore ut glacies a folc liquefcunt & fluunt , variis coloribus prxditi funt, & diverfis figuris con- crefcunr, gemmafque primo afpectu a.mulantur. Sunrrubri, qui Carbunculis fimiles, fed languidius fulgentesj funt purpureo colore diluti, funt fubnigri. Ex iis quandoque colores confici poffimt piif oribus utiles. Sed Metallutgi , dum mctalla excoquuntur. eos adhibenr,utfaciliusfimdantur. Mihiunaipecieseftexiutcopurpurafcens, figura Cylindrica , longitudine quatuor digitorum, in Diametro trium, in qua ex cent.ro in circumferentiam irria: ducuntur & fibra: paulatim dilatatce, in fuperficie angulis acutis tcrminata: , totum corpus hifpidum ac fcabrum reddentes in fua fuperficie externa. Inrerius laccharum Candum impurius fubftanria & colorc ferme imitatur. Alia eft fpecies, nivei coloris, exterius fcabra & ina:qualis, interius, ubi frangitur, fac- charum Candum colore &_ fubftantia referens , micis Cryftallmis inxqualiter emi- cantibus. Amcthiftini coloris fluor ex laminis quafi quibufdam majoribus & craffioribus con- ftat.fuperficie externa inx-quali & bullis quafi quibufdam protuberanre,ad purpureum inclinante. Interior fiibftantia atropurpurea, micas albas habetintermiftas, &lineas quafdam albicantes, qua: rnaffarn fecant &: laminam unam ab alia. dividunt. N j Ex toi M U S E tl M Ex Amixbergalluorisparticulamaccepi, cceruleam, perfpicuam, tribus fui Iateti- bus politam , reliquis ituequalera. Fruftulum eft Pyramidale , pondere Drachmx unius. Hyacinthini coloris is eft quem ex Norvegia accepi, fciflilis, cruftofus , impurus , in quadratas ferme teflellas formatus,ab altera partc Ochra lutea tinctus. Splendet colote Hyacinthino, licct perfpicuus non fit. ExCandiafeuCretavariafluorum genera, colores fi fpectes , adduxit Vir Clarifl". D. Thomas Barcholinus , quorum fubftantiam delineafle mihi videtur Gefnerus libro de rerum foffilium figuris, cum inquit : Figutam habent qua pingi recte non poffunt,fed incerram plane, inxqualem. Hoc plerifque commune, ut plures fimul inxqualiter co- haerentes & conglometati provcniant, Chxradum feu Strumarum quadam finiiliru- dine (itwpiS-iDCip) ut noftri loquuntur, qua forma tamen non foli fluores, fed & lapides quidam nafcuntur. Muki invicem juncri , & qui feparari facile pofle videantur, etfi, qua (e tangunt, forte connati ftrumofam hanc fuam impleant Maifam. Referendum hoc genus fluoris videtur ad tettium Agricola: ; nam filice minus du- rum eft, unde cx eo ignis elici ncquit, non tranflucet , multi ipfi infident colores, can- didus,fub!uteus, cineteus, fufcus, niger ; fxpenumeto altetius coloris venx interfecant. Siant in iis, quos ex Candia teneo, omnis generis colores , feparatim &mixtim, non fine delectatione. Ufus horum fluorum varius: praterquamenim quod Metallurgis inferviant, ut fupra dictum , ex iis elegantcr juncfis Crypta: in hortis & alibi conficiuntur , colorum varie- tate & pulchritudine oculos pafcentes . Cceruleos mifcent cineribus abiegnis , unde cinis infcctoribus aptus. Candidus uritur, tunditur , cribro fecernitur , atque ex eo conficiuntur arenx, ex quibus vitra conflantur, quanto candidiores, ranto uriliores. Hucreferam lapidem, quem interpretiofosquidamhabent, licet nonaNaturafed Artcfitelaboratus. Bezoar minerale quidam vocant , alii Pietram d'a- ventura vocabulo Italico , quodcafufitinventus , Venetiis ut ferunt a Chymico quodam. Subftantiaeftvitteaquafi, coloiisluteo rubentis, micisauteis icfertus, qua; oculos mire perftringunt . Mihi fruftulum eft maffx , quod vcnas quafdam nigras in fe habet , & in fummo miniata quxdam fubftantia niveum quid in fe continens. Ex qua materia confletur meadhuc latet, metallicum quid fapir. Conficiuntur ex hac mate- ria, "lobuli, lapidespoliti, quorum mihi unus eft, quadratus, uncix - ferme longitudine, latitudine dimidia:, oblongus euim eft, aptus ut auro includacur. Non admodum care venditur. C a p. XVII. T>e nAdamante , T{ul»na , Cjranato, Hyadntba, LA p i d e s ptetiofos majores coloribus & confiftentia diverfos hactenus vidimuSi jamminores, ob nobilitarem gemmas fic ftricte diclos , quos tenemus examinabi- mus: quibus ii junguntur qui ex Animalibus licetpetantur , ob virium praiftantiam & raritatem ac pretium lis annumerantur. Inter gemmas Adamas facileprimatumobtinet, Gracis a"1«,k.«s, Germanis &5 Danis Scmdltt/ Gemma eft duriffima, fine colore , aquar inftar Diaphana , qua: applica- tam tincturam ad fe rapic , fibique ita jungit , ut micantes fuos radios procul jaciat. Si alieilo colore, albo, luteo,aut nigro infectusfit, idillivitio eft, ejufquepretiumminuit. Licct Plinius plura Adamantum genera agnofcar , nobis tamen non nifi unicum inno- tuit, quod verum& genuinumfitifed Pfeudoadamantes varii, qui afolonatahnomeu & diffcrentias invenetunt: fic func Bohcmici, Annxbergici, Anglici , Hungarici, &c. fed hi molliores func, nec fplendorem verorum attingunt, quocirca ad Cryftallos potius a multis referuntur. Duo primaria Pfeudoadamantum genera funt obfervata : unum quod angulis cx- < rcfcit ; hoc mollius & vix Ct yftallo melius ; altetum globofa aut rotunda figura filicum, initar invenitur. Hoc durius & (plendore veros xmulatur, fcd tinctutam non admittit. Veri in Bilhagei Piovincia India: Oiientalis, & in Decan, item ad fretum Tanian in Ma- lacca inveniuntur. Pieudoadamantes in locis fupra allegatis , imo in ipfa Germania. Varia Adamanti ab Atuoribus fiint adfcripta, qux tamen veritatinon litare doeuit expe- W O R M I A N U M. 103 experientia. Malleum & Incudem innoxie ferre vuk Plinius ; fed hoc feculo nullus in- venrus elt, qui in pulverem Malleo redigi non poffit. Magneti vires adimere credide- runt; fed & hoc falfum efle docuit experientia. Ncc plumbum aciem Adamantis ob- tundit. Ridiculum quod fcribunt Autores, Adamantem capiti mulierisipfainfcia fup- pofitum, fi marito fidelis fir, efEcere ut dormiat , & in amplexus ejus ruat, fin adukera, eundem averfetur. Quis enim difcretionem , judicium &c occulta dignofcendi facultatem lapidi con- ceflcrit , prcfertim in iis qux non a Nacura, fed volimtario hominis dependent arbitrio, qualeeftadukerium i Venenatum eife Adamantem, vimque deleteriam obtinete qui- damvolueruntifedfalso. ObfervavitManardes, mancipiaAdamantes deglutiviiie,lme omni noxa: ir.cerne, contufis crebro exhibitis Dyfenteriam curare aggrelfam elfc mu- lierem,fine omni moleftia, idem teftatur. Prxterquam quod Adamantis ufus frequens fit ad ornatum , etiam eo gaudent alii at tifices. Ejus pulvere poliuntur alii Adamantes & lapides duriores. Quidam volunt Adamantem cufpidi iagittximpolitum, arma om- nia penecrare. A Medicis appenditur tanquam Amuletum contra venena, peftem, fa- fcinariones,incantameuca,tetricuIamenta, aiiafque Dimonum pr.-cftigias. Quibufdam reconciliationis dicitur gemma, quod exiftimetur iram exftinguere, &c conjucjum amo- rcm fovere : led a Naturali principio ha;c peti nequeunt. Deus per varia media extra- ordinarie operatur quandoque , qux ordinariis viribus rerum naturalium adfcribi ne- queunt. Mirum & rarum eft quod fcribit Rueus : Dominam Hevercnfem e Luxenburo-orum familia duos habere hsreditarios Adamantes , qui alios ct ebt o producant , ut eos qui ftatis tempotibus intuetur, congencrem fibi prolem eniti palam judicet. Quod fi ve- rum, magnum argumentum prxbet, feminarias facukates lapidibus inefie , quibus pro- paganrur & fibi fimiles producunt. Sed hxc fibi relata ait a Domina fide dmia , non vero propriis oculis vidifle. Pleudoadamantum ex Bohemia & aliis locis , non politotum fed crudorum, mihi aliquotfunt lpecimina,nucisjuglandismagnitudine, ovalis ut plutimum figurai, filices albos externe repwfentantes, ubi fr anguntur perlpicui &i clari. Sunt & politorum qui- dam veri, colore magis aqueo & limpido. Pseudoadamaktem e fluvio Amazonum mecum communicavit Vir ClarifT. Johan. de Laet. Lapillus eft candidus, perfpicuus, rudis, durus, fcrupuli pondere , qua- dratus, altera parre concavus aliquantum & ina:qualis, de quo ipfe in libello de gemmis & lapidibus ira diflerit : Ad Pfeudoadamantum claffem eciam referenda eft Adaman- tum illa fpecies, qua: copiofe & varia mole reperitur in quibufdam regionibus ad flumcn Amazonum iicis, qui fere globofi funt, licet non exacte iphxrici, nunquam autem an- gulari,utverus Adamas, funt autem tenerioresad inftar Cryftalli,& formaci in tabulas aut alias formas, policique nitent quidem, fed femper in fe habent aliquid lactei , ita ut facile a csteris dignofci poflint. R u n 1 n u s ab Indis Tokes & Manca, a Perfis & Arabibus Jacut dictus , eft gemma Diaphana, rutilans, rubenfque, ad cceruleum parum inclinans , limam relpuens , ad fan- guinis, Cocci, Lacca: Indics colorem potius accedit, quam Minii, ut Rubinus ccerulei quid admixtum habete videatur, ita Granati & Hyacinchi quid flavi, hifque notis invi- cem diftinguuntur. Sunt qui Rubinum veterum Carbunculum efle exiftiment, fed deelt unaillanotaj quodintenebtis inltar Anthracis nonluceat : Aft talem Carbunculum in rerum Na- tura non inveniri, major pars autot um exiftimat. Licet unum aut alterum in India apud Magnates quofdam reperiri fcribant , cum tamen ex aliot um relatione id habeant fal- tem , & ipfi non videtint. Quocitca eorum mihi non dilplicet fententia, qui omnes gemmas rubicundas Carbunculos vocant, ob colorem igneum , ita utnomen fit oe- nerale, quodadRubinos, Hyacinchos , Granatos extenditurv a quo nec abhorrere videcur Plinius , qui Carbunculum in tot ipecies dividit. Racione rubedinis quatuor ejus conftitui folent genera , qua: nomina etiam divet fa funt fortica. Rubinus verus, de quo jam actum , Rubicellus, Balaffius , & Spinellus. Balaffius exiguam valde habetRubedinem, Spinellus mollioraliquanto vero Rubino, rubicundior Balaffio, fed non adeo fplendet ac verus Rubinus. Hic etiam fuos habet gradus. Rubicellusex Balaffio & SpinellocoloremmixEumhabet,quafifimilisGranatis Bohe- io 4 M U S E U M Bohemicis. Praftaritiffimi Rubini in Infula Zcilan reperiuntur. Nafcitut in Rofea qua- dammatricc, quam Balaflium efle quidamputant ; reperitur quandoqueovi gallinacei magnicudine. Rubmo vircs multx ab Autoribus tribuuntur. Geftatus & propinatus venenis refi- ftere fertur, ac a peftepixfervare, triftitiam arcefe, Melancholiam fugare , fornnia jtt- cunda prxftare, animum exhilarare , libidinem coercere , fanicatem incolumem tueri, fomniaminuerc, & gcftantem ad iram procltvem reddcre. Ajunt colorem mutare, (i quid homini intortunatum incumbat , obfcurum enim & luridum induit; quem tamen inpriftinummutat, ubi ex voto resfuccedit. Quod confirmat fuo exemplo Wolfgan- gus Gabc-lkoveius,comment. in Andrex Baccii hiftoiiam c.ip . 6. Granatus inter Carbunculos etiam ob colotem reccnfetur, quod politus & luci cxpolitus , igniti carbonis fpeciem prx fe ferat. Gallis Fermcilk , quod minii rubedine flagret, Danis & Germanis ©MtlOt, Eft atitem gemma dura & flavedine obfcure ru- bens , inftar ignis aut minii nativi , tincruram fuam in ignc non remittcns. Ratione loci ubi invenitur, in Orientalcm & Occidentalem dividitur. Orientalis cx India, Cambaja, .^ithiopia, & aliis locis allatus, in triplici obfervatur diffcrentia. Quidam magis nigricat , atti fanguinis colorem refcrens, rutilans ac fplcndens , cui bra&ea alba luppofta, facit ut carbonis igniti fpeciem prxbeat, unde pro vero Carbun- culo a multis habetur , quidam Hyacinthum plane xmulatur. Tettius Viola; Martia; colorem habet, rubcdini permiftum. Occidentales etiam colorum gradibus dilferunt. Prxfetuntur reliquis Bohemici , ob tincturx prxftantiam. Reperiuntur etiam in Norvegia dodecalaterum, impuriores, vena Talci plerumque infecli , colore ad nigtedinem tendentes , ut eo ptimum genus Otientalium xmulari videantur, natura quandoque politi. Tantx magnitudinis mihi unus eft inter reliquos, ut ovum columbinum fuperet. Crefcunt in vena Talci tanta copia,ut ex iis,cum mmcra fua junitis, lapides molares conficiant. Sunt mihi Sc Bohemici minuti , qui cum politi fint & putiores , gratiam habent majorem. Granati ttiti & in pollinem reda£U, vi exficcandi pollent , Geftati cor roborant, triftitiam pellunt, Melancholix refiftunt, quocircaElectuariis Cordialibus quandoque permifcentur prxparati. Optimaptxpatatio haec cenfetur: Primo igniantur & in olco falis extinguantur, donec folvantur. Solutioni affundicur oleum Tartari ; in lactis cre- morem quafi coagulancur, quiaquacalida aliquoties ablutus ufui fcrvatur. Hyacinthus ejufdemcenfuseftcumiupciioribus, colore rutilo&exflavedine rubenti, unde etiam ad Carbunculum refertur. Cum varios etiam habeat coloris gra- dus, eorum refpecfu varix etiam ejusconftituunturfpecies. Sunt quiinftarMiniinativi & fanguinis biliofi rutilent ; func qui rubedine Croci flavelcanc ; func qui fuccinum fla- vum xmulentur, quiviliores ;(unt quialbum luccinum teferant, qui vilillimi, cum nihil rubedinis fere habeant. Dantut tam Orientales .ex India allati, quam Occidentales ex Silefia, Bohemia, aliif- que locis Germanixpetiti. Commendanttir contrapcftcm, fi collo appendantur , aut in annulo geftentur. Spi- ritus vitales roboraae , animi alacritatem conciliatc, fomnum provocare , & a fulgure portantem defendete creditur. Obfervandum , omnes has rubras gemmas fepiffimc a Gcmmariis confundi , etiam accuratiffimis , ut nefciant ad quam claffem referri debeant , quod etiam a vetetibus factum. Nam Plinii Hyacinthus, hodie inter Amethyftos recenfetur, & veterum Ame- thyftus, Gtanatusjampucatur. C a p. XVIII. Tie Saphiro , Smaragdo , Chryfotito , Topa^w , Turcoide, TSufomo. C A p h i r u s vulgi , videtur Plinii Cyanus , Gemma cft ccetuleo colore pellucida, ^ Diaphana, dura, omni carens rubedine Amethyftina. Qiiidam albicat Sc aPlinio fce- mina vocatur; quidamfaturato colorcccetuleo eft, Masipii dictus; funt qui omni co- lorc dcftituantur , qui pro Adamantibus quandoque fubftituuntur. Dividi folcnt Sa- phiri ■i ws VORMIANUM. ioj phiri iri Orientales, ex variis Indix regionibus allatos : & Occidentales , in confinio Si- Iefia: & Bohcmia: , in torrentibus & in prato minorelfera: inventos. Tirrcuura&color Saphiri ab eo igfie auferri poreft, ut Adamancem mcntiatur. Frigidirace& ficcicaceinprimispollet, unde inpulverem redactus, oculorum humi- ditates exficcac, inflammationelque eorum arcct ; quod etiam prasftat butyro niixtus &palpebris illitus fupetioribus. Comniendatur etiam ad omnia alvi profluvia, Dyfen- teriam , fluxum Hepaticum, Harmorrhoidum , cum aqua plantaginis, tormentilla:, &c. propinatus , cum lacle exhibitus pulvis, ulcera & vulnera interna lanare , cor robotare, pefti & venenis refiftere creditur,in qucm ufum Sal & Tinttura a Chymicis commcn- dantur. IntegerSaphirus narium hjemorrhagiam faflit , fionci adhibicus ; inflammationibus applicatus , e.:s curat. Ejus alpectus oculos juvare, & vifus incommoda tollere dicitur. Ab homine impuro & rebus Vencrcis dcdito geftatus fordefcit & nitorcm amittit, Venerem namque inhibere,fcabicm tollere, Vcnenis refiflere, cor roborare, Carbun- culorum Peftiferorum augmentum prohibere, & nc malignitatem ad cor tranfinittanc, impedirc creditur. Inflammationes, fiinprincipioadhibeatur, reprimit, contufionibus fi paulo fortius premendo mox inprincipio applicetur, ne inflammenuirinftarmiraculi lrnpedit. Fe- brium ardorem mitigare, & ommbus cordis affccribus mcderi exiftimatur. Quidam pro Oleo Saphiri vendunt quippiam ex floribus Camomilla; cum Sale Am- moniaco deftillatum, a quibus cavcndum. Sm a rag dus anonnullisPrafinus, ab aliis Neronianus, &Domitianus, Arabibus Zamarut dictus ; gemma cft grato virorc oculorum aciem ita demulcens , & animum recteans, ut omnitim vitidariorum amcenitatcm fuperet , pellucida , Diaphana, plane viridis. Plinius ejus genera duodecim reccnfiec. Flodie in Orientalem & Occidenta- lem diipefcitur: il.lc prxftantiffimus, duiiflimus, viriditate oculos ubetrime faciaus. Hic duplex quoque eft : Europacus , qui in Cypro, Brictannia, aliifque locis invenitur, & Peruanus, qui licet viriditatc excellat , tamen ut Orientalis non ita radiat , & nubeculis ut plurimum fcedatur. ScaligcrOccidentalem ab a:re originemtrahere pucac, tum quia a?rugo viridis , tum quia affricatus Lapidi Lydio a:ris colorem reddat ; hoc enim modo Mercatotes Indi cum probant. In Mufeo Calceolarii qui confpicitur, extat in lapidc porofo facis , cujus ima pars quafi Matmorea, fuperior Marcafitam tc-ferc. Oricntalcs raro majorcs vili nucis avcl- lana: magnitudine; Occidentales palmam manus quandoque .-equanc. Interim inufitatx magnicudinis quidam apud Autorcs leguntur. Theophraftus tradic a Regc Babylonia: ad Regem yEgypti mifllim elle Smaragdum , quacuor cubicorum , & in delubro Jovis apud ^Egypcios reperiri obelifcum ex quatuor Smaragdis , longicu- dine quadraginca cubitorum , lacicudine ex cina partc quatuor ctibitorum , ex altera duorum. Appianus Grammaticus memoria: tradit , fuilTc in Labyrintho yEgyprio Scraphim coloifum,ex uno Smaragdo novem cubitorum. Cranczius lib. 7. Mettop. cap 5. refert Stilcanummififlc imperacoriFriderico Cantharum ex Smaragdo, capientemSexcarium Balfami. Ipfe Genua: vidi Cacinum ex Smaragdo , qui in Diametro pedcm circicer ha- bebat, qui a:ftimari ob magnitudinem pretii nequibat. De quo Jovius in Confidvo lic refert. Sanftus crater, in facrario cempli maximi, religiofiffime cuftoditur, refercque immenfi precii Smaragdum hexagonum , efcaria: patinx modo cavatum. Parcum id fuic anciquitus ex Syriaca Vicloria , & ad publicum civitatis decus D. Laurentio conle- cratum. Praga: in iacello D. Venceflai etiam magnum inveniti fcribit Agricola. Facile fceditur a duriorum gemmarum contactu, a:ftu, chalybe, sre, ictibus. Vires ei atcnbuuntur multa: & magna: , alvi fluxus & Dyfenceriam , a. quacunque caufa ortam , exhibitum miraculofc iiftere ajunt. Exhibentur fex grana iu pollinem re- dacta, in aquaaliqua appropriad, contta qua:vis venena,peftem, morlus venenatos, fe- brespeflilentiales , fudotem provocat. Contra Epilepfiam puerorum collo fiifpenfus, aut digito geftitus, eam impedit, ica ut aut morbum tollat, aut (rangacur. Coxic mulic- ris alligatus partum accelerat, ventri appofirus cum retinet, Ori inditus hcemorrhagiam fiftic. Teiriculamenta fugare, hemitriticam febrem collere, memoriam firmarc, vifum O con- ioS M LI S E U M conforrare, e collo fufpenfum volunt. Caftitatis cenfetur gemma: feruntnamque fi cutim ejus tangat, qui adtum Venereum illicitum exercet , diirumpi. Parant Chvmici ex eo tincturam, quam, ad pradi&os affeftus, pulvere efficaciorem effc volunt. ^ Chrysolitus modernorum , non idem lapis eft cum veterum Chryfolicho, qui ropaziuseftmodetnorum , fed veterum Topafius jam pro Chryfoliro habetur: qui gemma eft viridis.colore Smaragdo dilurior, urpote cui nonnihil flavedinisadjunctum eft ; Diaphanus, quandoque per viridem aureum fulgentem habens , ac tum Chryfopa- tius a quibufdam vocatur. Quod fi nodu igne admoto vehemcnter fplcndeat, Chryfo- lampis Plinii eft, dutus adeo non eft, quin limam fentiat ; quandoque in tantam crefcic magnitudmem, utinde ftatua- confici poffint. Arfinoa: namque Ptolomxi Philadclphi uxori ftarua quatuor Cubitorum , ex hoc lapide, qui veterum eft Topafms , in delubro facrata fuir. Sanguinis eruptiones fiftere , admotum vulneri extemplo fluenrem compefcere, bi- Iem , iram ac Phrenitidem mitigare , fi pro Amuleto geftetur, perhibetur. Nodurnos etiam timores & terriculamenta puerotum, ac Lunaticos paroxyfmos arcere creditur. ln menia pofitus praffente veneno traditur colorem amittere , eoque femoro rurfum recipere. Aft recte monet Boethius hujufmodi vanas, ac przter rationem omnem, de gemmarum viribus opiniones , experientiam rerum magiftram refurare. Cardanus re- rertfeexpertumfuiffe, quindecimillius grana auxilio ptaffenti Melancholicis effe; de- iperatos le odo dierum fpacio ejuspulvere liberaffe refert libro de admirandis cura- tionibus. Ejusgeneris mihiunuseft, aureo annulo inclufus , odtangulus, quovis larere majore unciam ferme dimidiam a:quante, & viridi aureo fulgore radiantem. In Iudia Orientali anulo inclufus , ac multis politis ac minutis Hyacinrhis cinitus , peculiari artificio fpe- ctandus. To v azius Neorericorum, veterum Chryfolitus effe, docte demonftratur, tum ab Anshelmo Boetio.tum a D. Johan. Je Laet. Nomen videtut iortita hxc gemma a ■nmQv, quodqua:rere, inveftigare, &conjeauraaliquidaffequinotat. Hinc Plinius Iib.37. Hift.Nat. cap.8. JubaTopazonInfulam,in rubrontari e continente ftadiis tre- cenris abeffe rradit, nebulofam & ideo fa;pe quaffitam , navigantibus ex ea caufa nomen accepilfe. Duo cjus genera ftatuunt ; altet um Orientalc , quod inftar auri puriflimi rutilat ; al- terum Europauim. Hoc Cryftalli inftar molle eft, cum aureo colore, velparumvel multum nigricante. Inter hos quoldam effe ajunt.qui tam patum habent flavcdinis, ut, nifi nigredine a Cryftallis diftinguerenrur, difcerni non poflmt, atque in Bohemia pa(- fim reperiri. Hujus fruftum Drefda mihi attulit affinis Johan.Motzfeldius, pondere Drachma- rum quiiique, quod exacte, quoad colores, refertillum quem jam delineavimus. Figura eft pyramidali, ina:quali, ftriis quibuidamdorarum, juxrabafin politum ali- quantum, & oblcurius reliquo, quod perfpicuum eft, mukum nigredinis & parum in fe conrinet flavedinis. Quidam huic gemma: ealdem tribuunr vires cum praxedenti, utramque confunden- tes. In primis Melancholia: prodefle, Afthmati conferre , fomnum provocare, fuim febricitantium, fub lingua detentum, fedare volunt. T u r c o 1 s, Turcofa, Turchina vel Turchefia, aTurcis, a quibus ad nos adfertur, ficdifta. Eamquidamjafpidisfpecicmeffeputanr, Boream dictam Plinio, alii Calai- dem, quam Mefues Feruzegi, acorrupto Peruzaa Arabum, vocat. Gemma eft opaca,- exviridi,aJbo, &cceruleoquafi compofita, viride a:ris exadte referens. Sunt Orientales , vel Occidentales . Orientales in Perfia nigris lapidibus adnafcun- tur , & illorum quidam colorem femper fervant , alii paulatim viridefcunt. Occiden- tales in Germania, Hifpania, Bohemia, Infulis Feroenfibus colliguntur. Tanta: macni- tudinis unam in Thefauris Magni Ducis Hetrurix vidi , ut juglandem xquaret ,°cui Julii Cxfaris effigies infculpta erat. Reliquis prxferunrur qua: fine vcnis funt & ma- culis. Ad cafum mirabiles ejus vires experti funt. Inprimismemorandum exemplum quod Anshelmus Boethius de fe ipfo refert , ram mutati coloris quam a cafu pra:lervarionis. Cui haud diffimile & ipfe adferre poflem , nifi ex Anshelmo petitum quis putarct. Pro confti- W O R M I A N II M. io 7 conftitutione corporis colorem mutare obfervatum, quodratione non caret, fiquidem pravos &i morbofbs halitus e corpore exfpirantes, ejus nitorem obfcurare , ut fanos ac bonos emendare, veriiimile eft. Sunt qui Turcoidem Horologii vices fupplere , ac diei horas oftendere poffe pu- tcnt, fi ex filo indice & pollice comprehenfo, intravitri concavum , palmaris vel mi- noris latitudinis fufpendatur. Ad oculorum capitifque dolores Ieniendos , inimicitias cxftinguendas , & amorcm inter uxorem & maritum conciliandum , funt qui com- mendent. Oculos & fpiritus vifivos, ob coloris prsftantiam, roborare vero non eft abfimilc. Bufonius Lapis, ab aliis Chelonitis , Batrachites & Crapaudina vocatur; Germ.i- nis^wt«n-(fein/ quiafamafertabantiquisbufonibuseructari, quod cxpericncia falfum effedocuitAnshelmoBoetioaBoot. Brontiam & Umbriam his nominibus dotari & ad hanc claffem referti nullo jure poffe, quivis collationem lnftituens facile videt. Hic enim verus Bufonius lapillus eft, raro unguem digiti fuperans, coloris utpiurimum eft griiei, ad rubedinem quandoque tendens , oculi modo convexus , quandoque oblon- gus , quandoque rotundus, akera parte planus aut concavus. Naicitur fungi inftar in fa- xis & petris, non verb in capitibus bufonum, ut vul"o credunt. Commendacur ad tumores & iuflationes a venenaris animalibus illatas, quas contaftn & adfntftu difcutit , cujus exemplum in contubernali vidi , qui cum inter alias plantas Efulam majorem collcgiffet , ac inter eradicandum fuccus ejus dipicis adbaffiffet, qui- busincautefaciemfricuit, fubito intumuit ad miraculum ufque , i?d petito annulo ab aftante qui lapidem hunc tenebat, & loco tumrdo aliquoties affrifto, intra horam dctu- muit inflatio. Praffente veneno fudare & colorem mutare ferunc , quocirca concra ve- nenaejuspulvisexhibetur. Contra calculos vimhabere infignemexiftimant, adeo ut eum generari non permittat. C a p. XIX. T>e Opalo , Oculo Mundi , Oculo Qttti , Oiargantis , Lapide Tle^oartico. Q P A l u s olim Paderos, quafi puerorum amor , ob pulchritudinem vocatus. Ita- "^ lis Girafole vel Scambia, Germanis cin 2eccfc. Gemma eft elegantiffima , omnes fer mecoloresexhibens. Eft enim in ea cceruleus,purpureus, viridis, flavus rubcr Jaclcus ac niger interdum , qui tamen colores ei realiter non infunt , fed ex reflexione' corum' qunnfunt genetantur, utinlride. Quocirca reliquarum ferme omnium ^emmarum colores m hac una conipicere licet. Ineft ei , inquit Plinius , Carbunculi tem.iorianis, Amethyfti rulgens purpura, Smaragdi virens mare, & cunfta pariter incredibili mittura lucentia. Hinc fit quod a quibufdam inter omnes gemmas palma ei deferacur , tum etiam quod adulterari nullo modo poffit. Nafcitur Opalus in kpide molli, venis nigris, flavis & fufcis diftincto, ejufque quatuor conftituuntur genera. ' ' Primum abique aliquo Opaco corpore, Diaphanum eft, omnes colores Iridis cxhi- bens , hocque prxftantiilimum. Alterum ex nigredine igneum Carbunculi fulaorem mictit. Tertmm m corpore flavefcentevarios habetcolores, quietos tamen , folaorc fuo non adeo oculos pa(cens,hoc genus etiam Iafteo colore vifitur. O uartum Dhpha numeft,parumccerulei, aur flavi coloris in fe habens , luci oppofitum,fi vertatur in exttemo cardine lucere propter lucis reflexionem videtur. Hoc omnium ignobiliffimum, idcirco & Pfeudoopalus dicitur. Hujus aeneris pnum exlndns, noftns navibus advectum teneo ; alioquin cx Infulis Feroenfibus fubi f rc - quens) complures. Prajftantiflimi Opali in India inveniuntur , vilioresinCvpro JEw. pto , Hungariii. - r > al O 2. Vires ioS M II S E U M Vircsejus quodattinet, funtqui omnium reliquarum gemmarum , quarum colores oftentat, in fe vinutes continere exiftiment. Spiritus vitales recrcat, venenis & conta- gio rcfiftit, Melancholicos aftectus pellit, (yncopen toliit. In primis boc peculiarirer ci tribuitur, quodgeftatus oculorum aciem roboret, &einitoremconferat. Duririe vero reliquis gemmis cedit, cum facile quovis metallo I.xdatut. Huc forfan non incommode quis referat gemmam mihi nomine Oculi mundi a ClariflT. Viro D. D. Otthonc Sperlingio donatam, Onychen colore quodammodo referentem; SedOpali modo quodammodo peripicua eft , luci applicata in candore luteumquidcontinet , corporiopacofiapplicetur. A nemine delineatum vidi , nifi a Mu(ei Calceolarii autore Ceruto, fub titulo Lapidis mutabilis. Caufanomi- nishujus hxc eft, quod aqua: frigidx impofitus colorem mutet&plane flavus & perfpi- cuus reddatur , fed inde extractus in priftinum redeat ftatum. Lubet ejus verba ad- dere : Extat lapis non multum grandis, coloris cinerei, qui parum lucet, apud D. Chri- ftophorum FurlegerumNoribergenfem, quorum etiam uberrimam habet fupellecfi- lern, cui lapidis mutabilis nomen attribuit (opali fpeciem aliquam dixerim) Hic aqux frigidas&puriflinKeimpofitus, parvo temporis fpacio, proprio denudatus colore,alium induit,£avum nimirum,&, quodmajorcm facit admirationem.tranflucidum valde: ubi Vero ex aqua extrahitur, depofito colore illo, quem in aqua contraxerar, proprium de- nuo inruentibus patefacit. Vide qua: nuper de hoc lapide commentatus eft Clariff. Vir D. Johan. de Laer, occafione fumpta ex eo quem ipfi tranfmifi. Major eorum, quos teneo,unguem minimi digiti non fuperat, ovalisfigura:, utrin- que politus. Sed de viribus hactenus nihil, pr.-eter jam diclum, refcifcere potui. Oculus catti lapisdiciturcoloris cornci, venis quibufdamalbicantibus, colo- rem fufcum inficientibus , ita ut ex coloribus hifce miftis , & invicem agentibus, fulgor quidam oriatur, qualem in tenebris ex oculis felium refultare videmus. Varix cjus lunt fpecies, dc quibus mox dicendum. Hic, dequoloquor, avellana: eft magnitudine, parte altera comprefla, altera in rotunditatem ovalem protubcrante. Aftroites Plinii vel Pfeudo-opalus efle non videtur, licet & eum Oculum Catti quidam vocent. Majorem affinitatem cum Onyche aut Achate habet , quamvis diverfam fpeciem cffe arbitrer. Indi perfuafum fibi habenr, quod, qui hanc geftant gemmam, divitiis non deftituan- tut. Quidam ajunt lineum pannum ita compreflum, ut ipfius gemma: meditullium tangat, nullo igne uri poffe. Aliud "enus Oculi Catti illud cft , quod abllliiftrifT. Principe Chrifliano V. P. M. annulo inclufum accepi , & a Clarill. Viro D. Johan. de Laet ; qui cum omnium opti- me eum 1. 1. dc Gem. & Lapid. c. 14 defcribat, ipfius verba rccitabo. Gemma ha:c, qux Italis Occhio di Gatta appellarur, quia illius animalis oculum proberefert, & fi inverra- tur in altera femper parte candidior & lucidior apparet. Conftareenim duobus colo- ribus videtur,ladeo penc & fufco, in medio veluri divortio quodam feparatis, qui utrin- que obfcurius tranflucent , ita tamen ut alteruter color magis lumen admittat. Infpi- cienti hanc pcmmam defuper , dextra pars candida videtur, quomodocunque verteris. Imo 'ix bene advertas, linea fatis lata candida in medio videtur , & utraque latera fulca. Ita ut certo certius fit hanc coloris varictatem a lumine illi accidere. Habeo elegan- tiflimam hujus generis gemmam aureoannuloinclufam, convexam & prope ovalem, in qua (xpe obfervavi quomodo ha:c varietas fe haberet. Ubi enim latus akerutrum, qua longiflima eft gemma, mihi obvertebam.tunc latus,quod mihi proximum & obver- fum erat, candidius apparebat , averfum verofufcum. Variatquidemnonnihilpro ra- tione cceli quam afpicis, fed femper remotior pars fufca eft. Ubi autem obtufum angu- lum mihi obvertebam,latus,quod ad dextram (pecfabat, candidius eiat, & oppofitum ad finiftram fufcum ; idque utrumlibet angulum capias,& tunc linea illa manireftoap- paret, quafi bipartita elfct gemma. Ha-c veta& genuina delineatio eft cjus quem a Sereniff. Principe accepi, ut & eorum quos ab ipfoD.de Laethabeo. Franciicus Ximencs lib. 4. cap. 18. ab Indis vocari ait, Holtzitziltetl, ab aliis Ojo di Gatto , & communiter ab Hifpanis Tornafole , cjufque magnam copiam reperiri in Tototepec Provincia: fed exiguos effe,&pra: nimiaabundantia viles. Scdquiaptimafpecies, quam ante delineavimus, a Clarifi; Viro D. Johan. deLaet M V O R M I A N U M. ,o 9 etiamdafcribitur, ad majorem lucem ejus verba apponam Ioco jam allegato. Sunt facis grandes, inquit, qui toco corpore Onychinum colorem habenc, & Jmeam fatis confpicuaminmedio, plane candidam; in quibus tamen Iumen non tam clegancer & clare mutacur, quam in jam difto genere, licec omnino eadem nacura videatur. Quan- quam fu/picor optime hanc Cerauniam pofle appellari. Harc illc. £ft mihi alius lapillus, majori Oculo Catti haud diflunilis , figura convexus, & avclla- n.x dimidiae magnitudine, fed colores ab Oculo Catti diverfi, fplendori enim Cryftalli intermicantatomiquidamrubicundi, in alcero extremicacum magisdenfi, ubi & albi- dum quid conipicicur. Convexa pars cum polica admodum fit &fplendens, plana tal- cofurn quid & rimofum oftendit ; ut parum abfit, quin exiftimcm Cryftallum eife cin- ctura rubicunda punctarim infecrum. Beli oculi fpecicmeffeautumo, cxiguum lapillum , dimidii pifi magnitudine, hemifphxricum , in cujus centro pupilla nigricac, quam ambit Iatus circulus, Margaricx inftar fplendens, corneam referens; hi-nc fequitur alter circulus cenuis, atropurpureus, quemexcipicejufdemmagnicudinisflavus, exquibusduobuslrisquafi conftituitur, re- Jiquumcorporis fulvo eft colore,Che!idoniosobfcurioresreferens. De hacgemmaita Plinius : Bcli oculus albicans, pupillam tingic nigram, e medio aureo fulgore fucentem. Hlc propter fuam fpeciem , facrariffimo Affyriorum Deo dicacur. McuS hic lapillus pupillamhabetnigram,inalbicantecorpore, utPlinius vult; fed Iridem prxcerca cxhi- bet cum corporc tulvo, uc purem Gemmam hanc efle quam Gefnerus de figuris l.ipidum vocacLycophthalmum,fic inquiens: Lycophthalmus quatuor eft colorum.ex rutilo & fanguineo, in medio nigrum candido cingitur, ut Iuporum oculi, illis per omnia fimilis. Unde apparer eandem effe gemmam , & prxcedenci quoque capite , ut Lycophthal- mum, non Leucophthalmum legi oportere,deceptumque Agricolam,qui humani oculi fimilitudmem illi ttibuit. Forfan adAfterias referri poteft. Quamvis Margaiitx & Lapis Bezoar e terra , ut reliqux jam enumerarx in dictus. Sita fodina eft ad pottum Mar- rede di&um. Ex traeru Nidrofienfi lapis quidam arenofus, aureis fcatens fcintillis & granulis minu- tis, mihi allatus, ut & talci autei nigtefcentis fquammute, ex quibus autum erui voiunt, cujus quoque mihi tranfmiffa eftportio , granum unum aut altcrum pondere aequans. Quod tamen nec colore , nec bonitate prioris attingere puritatem videtur. In argentifodinis Norvegia: prope Regiomontum puteus, Brunfvigum dictus, au- rum pnebec , tefert namque D. Normand , quod Anno 1630. 30. April. 7. Marca: & 6. lincix cum dimidia , unciam femis auri obtinuerit. Auti mineta Ctemnicenfi me donavit Nobilifl". Roftrupius Giedde, cujus centum pondo dant auri puti Matcam unam. C A f. III. T Atinam Argenti vocem aGra:co 'A^jjg/on faclam vo!unt,quod Xot S^yS de- •'-'rivant, color enim ejus excellentiflimus eft candidus. Mecallum hoc perfedum, auro proximum eft, ex Mercurio & Sulphure fermefixis conftans , inftar auri ducfile, pondere tamen eo.ut & plumbo, levius, ignis vim fentiens. Magis de Mercurio, quam Sulphure participare,tum ex colore, tum liquefactione colligunt : Sulphuris vero indi- cium, odoris Sulphuris vehementia, quando funditur & depuratur, naribus percepta. Ad auti ver6 fixicatem non accedere , patet exeo quod in Csmento Regali, & An- timonio &c Sulphure , a!iquiddeeopereat& comburatur , cum illi fufo admifcentur. Quin & aquis fortibus taftum, aut earum vaporibus infeAum, rubiginem ccerulei colo- ris emittit, Pictotibus utilem. Argentum dividi poteft inillud quodpurgatum &excocfum eft arte, Martiali puftu- latum didtum,cum Phialam ex Argento fabrefadam felicem puftulam vocat : & Natu- rale, fine at tis opera a Nacura repurgatum. Hoc vel eftoditur ex tet ra , vel in flumini- bus reperitur, per fodinas & montes decurrentibus, ex quibus aliquid abradunt , quod deinde colligitur : fcd hoc raro &c paucis admodum in locis. Quod cffoditur Argentum, vel purum putum eft & ftacim fuum , fine fornacum ope faftum, ita in venis repercum , fui coloris, cui quandoque aliquid adh;erer lapidis ex quo abreptum. Germani gcWcgcn ©tlfcr vocant. Vel Rude Merallis & aliis rebuspermiftum. Quod purum putum & ftacim fuum eft , variis figuris pradirum apparer, cujus exempla, qux inMufeo renemus,hic enumerabimusifiprius monuerimus non in omnibus artrenti fodinis hoc inveniri , adeo ut an tale detur dubiraffe videatur Plinius aliique veceres. Non occurricin Rhecia, Norico, Dacia ; (ed in quibufdam Mifenr fodinis , licer non omnibus, & in Norvegia in Regiomonre frequenciffime & in magna copia , uc exinde maflie quandoque exfcindantur, pondere aliquot centenatum librarum. Grandis cujufdam maflx argenti puri mentionem facit Agricola , lib. 8. de foflil. cap. j. e fodina cui Georgio nomen, Snebergi eruti , cujus vidcndx gratia cum Alber- P 2. tus u6 M U S E U M tus Saxonix Princeps in fodinam defcendiffet, ea, cum ftipatoribus corporis, pro menla uius dicitur fuifle, ac dixiffe: Fridericus Imperator potens ac divcs cft, hodic tamcn ejul- modi menfam non liabct. Multorum talentum hanc maffam fuiffe arbitratur. Non minot fuit illa, quam Sereniffimus Rex nofter Christianus IV. cxfodinisNor- vegix erutam , tnbus millibus Dalcrorum , hoc cft talcntis quinque xftimatam , ex qua etiam tot Daleros confici curavit , quos Schote Fridcriciburgenfi devote legavit. In. pureo Benedictio divina dicto inventa eft maffa argenti puri , Anno 1619. 7.Maj. pondere ijo. Marcarum. Mihi varia funt Ipecimina divcrfarum figurarum ex iifdem fodinis petita. Argenti ftatimfui elegans& prxclaraeft maffapondere unciarumduodecim, dono Nobiliffinu Viri D. Stcnonis Becfc Thefaurarii Regii; qux vitem ramis fuis varie diftufam xmulatur. Ex radice enim latiufcula & fibr.ua exfurgunt ramulivarii, qui juxta cxortum craffiores truncos exhibent, qui varie diftorquentur & fe inviccm ampleftuntur, donec in tenues definant ramos & fibras. Sed duos majores longius a fe proje&os truncos oftendit, quorum altcr ftipitem aut caulem plantx angulofum rcfert , altcr tenuior , fed lon- gior , priori fe implicat & ad radicem rurfum defcendit. Hinc inde , prxfertim ubi lpiffius implicantur , argenti capillaris & lapidis Quartzi oftentat fragmenta jucundo fpectaculo. Videtur Natura lufu fuo vegetabilem vim hic exferuiffe , quas vitcm far- mentis (uis varic intricatam effmgeret. Colore plumbeo inficitur, qui tamen leni affri- etai perit, & nitidum relinquit Metallum. Longitudine eft pedis unius , latitudine un- ciarum quatuor. A l 1 ud tres uncias pondere xquat, quod famen majus longe fuiffe patet ex eo,quod cx duobus lateribus partes iatis magnas deceptas fuiffe , veftigia fecuris latera hxcce plana & xqualia reddentia doceant. Cum alioquin reliquum maffx corpus , quod ad triquetrum accedit, figura. inxquale & afpetum fit. Ramosum, inftat virgultorum & ramorum iek diffundens hifce adjacet, vitem quodammodo referens, frondium & furculorum miris plexibus luxurians, fecum parti- culas lapidis fpeculatis trahens, ex quibus emergit, fuas radices mire implicatas often- tans. Exterior ejusfuperficies plumbei eft coloris, qui levi affriftu perit &: locum relin- quit candido argentofo , quibufdam in locis ad aureum inclinanti; uncias fetme duas pondere a:quat. Ex fodinis Norvagia: attulit Vit Clatiff. D.D. Nicolaus Foflius , cujus dono poffideo. Ejufdemrudimentainalio lapidefpecularihabeo, cx eademprocul dubio vcna, fed tanta ubertate, ut prior maffa, non luxuriat. Furcatum, cornuCervinifiguram armulatur , purumputum, fine omni lapidis autVena: permiftione, eleganter divaricatum,fui(que ramulis& furculis juxta extremi- tates donatum. Drachmas fcx squat. Acuminatum, hamum referens incurvum, apicibus acuminatis uttinque dota- tum, colore albo argenteo , fulvi nonnihil, ochrx inftar, in ftriis adha:ret, plane altera fuiparte fimile eft Dentifcalpro incurvo, quod arte ex auro aut argento fabricare foleuc aurifices : altera roftro corvino. Crispatum Abrotani fruticem ferme xmulatur , dense ftipatis ramufculis , fibi invicem incumbentibus. Huic affine Asperum, variis extuberantiis pta:ditum , ab altera parte Ochra quafi quadam infeftum ; altera finu fuo elegantiffimos quofdam flores Amethyftinos, inftar gemmarum, fovens. Bracteatum lapidi cui innafcitur ( marmori cincreo fcilicet ) inftar laminx aut bracfeEincumbit, eumque quandoque quafi perforat. Caphlare mihi eft duum generum, Crifpum & Contortum altet um ; akerum cx fpiflioribus capillis, fubtilifllmis, planis, telis aranearum fimillimis conftans. Practer enumcratas Argend puri ftatim fui fpecies, varia: particula: elegantes, quas vulgo vocant 0illlD-jT«in / ab amicis accepi; in quibufdam Amethyfti Vifuntur, in quibul- dam Cryftalli ; qu.cdam Draconem cum Leone pugnantem , quxdam capillorum Cir- rhos intricatos, quxdam arbores, frutices, & infmitos Natuta: lufus exhibent, quas minutius deicribere ac delineare nimis foret operofum , ac cum oculari infpectione mclius dignofcantur, demonftratione reliqua fupplebimus. Argentum rude non dicitur illud quod quidem purum eft , fed nondum flatum f ORMIANilM. „ 7 flatum fignatumque , in qua fignificatione a Varrone fumptum videtur, fed quod ter- ramvellapidesfecumhabet, qui ab eo feparari debent , antequam. Mecallum purum reddatur. Seu, ut AgricokinBermanno illud definit, quod quidem argenturn eft, fed colorediftat,&ad hoc utargenticolorem acquiratindiget excoaione. Ubiargentum in hifce vifibile apparet, cin ©aitS-|Wn vel ©i(&CKtii vocatur. Hoc autem argentum ru- de, quamvis externis coloribus diffcrar , eft enim plumbei coloris , cineraceum , ni- grum, album, rubrum, purpureum, Jecoris colorc, luteum, intus tamen fuum genuinum habet colorem , qui, quando gtaviorem plagam lapis fenfcrir, cmicat atque apparet. Inhocgenete optimum cenfetur , ex cujus centum libtis nonaginta & amplius puri conficiuntur, quale crebro in Regio monte Norvegix reperitur. Sed ut coloribus, jta & figuris differt argenrum rude. Sxpe agnatum iaxis Iapidibufque oculi figura extu- berat. Sxpe uvx fpeciem prxfe fert, nonnunquam globofum&rotunduminlapide concludkur. Aliquando in virgularum & rerum diverfarum figuras formatum . Hic difrerentias quafdam rationc colorum exhibebimus , quas ex monte Regio Norvegix, dono Nobi- liflimorum virorum D. Chriftophori Urne de Afmark, tum Rcgni Danix Senatoris & Norvegix Pro-regis Prudentiflimi , nunc Regni Daniz Cancellarii Magnifici , ut & No- biliffimi Jani Bielkii, Cancellaiii Regni Norvegix meritiffimi, maxima cx parte tenemus. Quotum prsEcIarum ftudium Iiteratorum conatus promovendi fi plures imirarentur, rerum Naturalium thefautum & Hiftotiam , eorum fumma cum gloria, plurimum locu- pletatam haberemus. Primas rribuimus Arcento rudi fossili sui coloris, ©cMcgcit !i>j]'crt ©iftcr illud vocat,quod igni injeetum argenrum purum granulatum, inftar feminum papaveris aut cannabis, de fe furidic. Alter lapillorummeo- rum,argentum rubrum etiam continet, ad purpureum vergens. Eft & qui Pyritem ha- bet adjunctum. Argentum rude luteum, tetrea: & porofa: eft fubftantia:, cui Galena: ali- quid admixtum , Ochram colore referens , reliquis fpeciebus in lapidibus exiftentibus mollius. Mitto purpureum, rubrum, aliifque prxditum coloribus, quod erfi in aliis continea- tur jam enumeratis , quia tamen feparata nondum poffideam , pluribus de iis non agam. Rudis Argenti coloribus diftintti fpecies excipit illud quod aliis rebus permifcetur: quod quamvis etiam in iis reperiatur de quibus jam dictum, attamen cum in iis de qui- bus jam agendum plus contineatur rei aliena:, minus argcnti, de iis feparatim agendum erat. Primo autem cum aliis Metallis junttum videbimus. Primo occurrir vena yEris , feu JEs rude argentum continens: hoc co- lore aureo eft, purpureas hinc inde argenti rudis maculas rubras oftenrans, faxi quid admiftum habens , figura maf& rudis Pyritis aurei. Vel colore dilutiore in faxo cine- reo, nullas admiftas habens maculas purpureas. Nigrum jesargentum ik se continens, ponderofum, politum eft, & ad albedinem vergit, eo hofpitem fuum farpiiiime prodens. Ferri minera argentum fovens, nigricat, quibufdam in locis obducta ferrugine,dum frangitur pulchre nitet argenteo ferme colore ; figura eft ina:quali, va- riis protuberantiis gaudens. G a L en A argentum continens plumbei coloris , eft fplendens , friabilis, ut ferro tacta facile diffiliat. Qua:dam in fe Argentum inviiibiliter continet , quxdam vero la- minas &C brafteas fatis craflas obtinet. MicjE feu Taico etiam jungitur Argentum , eftque vel minutioribus gra- nulis ei permiftum, vel brattearum modo ei adhzrens, ut patet in iis qua: ad manum funt. Fufius alias fpecies cum variis Iapidibus permiftas perfequi non efl: opera: pretium, breviter eas quas teneo recenfebo. 1. Eft Marmor album , cui argentum fui coloris & rubrum inha:ret. 2. Eft Marmor album, cui folum argentum fui coloris mifcctur. 3. Eft Marmor album, Galenam ar- gentiferam fovens. 4. Eft marmor cinereum,argentum continens. 5. Eft & aliud ejuf- dem generis. 6. Eft cceruleum, argentum tenens. Silicis quoque genus, quod Quartzum vocant, continet Atgentum fui coloris & Plumbum. Ferrugineus pyrites, undique ab argento perfoffus ; qui licet veri Pyritis argentei colorem maxima ex parte habeat , quibufdam tamen in locis ferrugine , aut Ochra quaii quadam induclus confpicitur, unde mihi ferrugineus. EftMARMOR nigrum, quod politum coticulam aut Lapidem Lydium refert, cui etiam ferri qusdam vena: innafcuntur. Hoc Argento pra:gnans eft, adeo ut, quan- do politur , ftrix & linese argenrea: frequentes in eo confpiciantur. Prope Aurifodinas Norvagix , Minera qua:dam Argenti cinerea re- peritur, fertilis fatis, qua: quadam fui parte luteo tingitur colore, & ferme ferrugineo, ut fufpi- WORMIANUM, n? lufpicio fit de ferro aliquid participare. Alioquin argentum ipfum minutiffimis granulis e minera emicat, & quandoque lamellis ubertatcm fuam prodit. Oceanus yEthiopicus Regnum Congi in India Oricntali alluit , fecundo gradu ab yEquinodtiali diftans. Hoc fertiliffimum & montibus variis Metallis praegnantibus re- fertumeft. Interalios celebranturmontesCabambc, argentivenis rcferti. Hinc allata eftmaffa, quam dono Clarilf. Viri D. Johan. de Laet teneo , mineram contincns Ar- genti, ^Eris & Plttmbi. Maffa rudis eft , inxqualis, ftrumofa, decem Drachmarum, co- Iore Ochrx, cui viriditasfplendensinftarvitriautfluorisalicujuscft intermifta, fragilis, utpote cui facile aliquid abradi poteft. Eft mihiprxtereaminera Argentiex Vallia tranflata , fertilis fatis. Quod Germani vocant 5Xofgn(6m-crij ex Sneberga habeo , quamvis in fodinis Norvagix etiam repe- riatur. Argentum prxterquam quod vires eximias in Medicina habeat, ad Epilepfiam & mot- bos capitis, affectus Melancholicos aliofque, etiam fabris argentariis, cxlatoribus, fta- tuariis,bra£tcariis,netricibus,textoribus,phrygionibufqu.e infervit. Praternumiifmacaex eo cuia, annulos, armillas, torqucs, inaures, coronas, pocula, patinas, pelves, aliaque uteniiliaex eoelaboraripoffunt. Augufto ftatua argentea pofita. Argentca lorica & Ipathis Argenteis ufus eft Maximinusjunior. Turditaniin Hifpania argcntca prxfepia & dolia habuerunt; Effedum Claudius Cxfar, foleas mularum Nero, menfas, capfas Heliogabalus. Sed quid juvat vetcrum luxum recenfere , cum non minor etiamnum vigeat. C a p. IV. 1)e zArgenti fodmis ^(orvagite. QUamvis hactenus Germania divitibus Argcnti fodinis, reliquis ferme Europx plagisfirprxlata; attamen Ar&ois noftris Regnis etiam hanc felicitatem haud invidit largidimus rcrum bonarum diribitor Deus. Ante annos etenim haud multos, in Regno Norvagix , aufpiciis Laudatiff. Memotix Regis noftri Christiani IV. fodinx inventx (unt, qux nullis totius Getmanix fcecunditate cedunt, de quibus pauca hxc notanda duxi , tum quod a nemine , quod quidem fciam, fint defcriptx, tum quod maximam partem Mineralium & Metallorum, qua gaudeo, iis acceptam fcram. OliminNorvegiainterarcem Acherhufanam & Ailojam oppidum, arcenti mctalla effoffa effe teftatur Agricola de Veter. & Nov. Metallis lib.z. cap.8. fed jam a multis annis dcfertx lunt hx fodinx, quarum tamen rudera extare ferunt. De his autem no- bis non erit fermo ; fed de iis qux jam florent, & magno dominorum commodo colun- tur, de quibus hxc habeo. In Norvegia DicecefiAfloenfi,Prxfeaura Tonsbergcnfi,afpera extant montium juga, qux Telemarchiam a Numedalia & adjacentibus dirimunt regionibus. Huc temporc xftivo,ii quiinVicina @(tDg»«r aliifque pagis degunt, pecota pabulatum abigerc folent, & tuguriolis erecfis quandoque per integram xftatem hic commorari , quipecorum curam gerunt. HucetiamAnno mdcxxiii. inter reliquos fe contuletunt , quidam Chriftophorus Loftftueri, velutalii volunt @!ofw«(6/ e Parochia J)C)C(Tiit/ & Arnerus SCcrp/ eundem in finem, fcdefque & tentotia fixerunt in Settermarken, loco ©olfdicrjsS e jEre. PE R F E c T A haclenus vidimus Metalla, imperfe£ta fequuntur ,• qua: in dura & mollia difpefcimus. Dura funt xs &c Ferrum , de illo hoc capire. JEs Graxis x***sh Laiinis quibufdam Cuprum, a nobilibus ejus venis in Cypro ohm inventis, Metallum eft imperfeaum, durum, ex plurimo Sulphure rubeo , impuro , Sc pauco Mercurio , nondum maruris & fixis genitum, colore tubicundo. Magnam cum Argento affimtatem habet , cui ut plurimum conjungitur , uc ab eo ieparari poflit Dividi- V O R M I A N II M. iii Dividitur JEs , inNativum &Arte depuratum; illudinpurum putum, Germanis <3t> NCfjcn-fuffer/ & Rude, in Pyrire aut minera fua exiftens. Prius fine excoct.one purum eft, & in Metallis a:rariis & argentariis reperitur, quod tamen veteres, imo ipfc Albertus Magnus ignorafle videtur, quod enim ipfe Goflaria: reperiri ait cum tota fubftantia Ia- pidis permiftum , noneftpurumputum&ftatimfuum, fed excoctioncindigec, ucala- pide liberetur. Invenitur ver6 quandoque braftearum modo lapidem amplectehs. Ec- foditur etiam, Agricola tcfte, varia figura; ftiriarum fcilicct, virgularum , globulorum, maflula:. Quod ego ex Ofterdalenfibus Norvegia; fodinis teneo ; maflulirum , fcti la- minarum planarum ex minutiflimis quafi granulis conflatatum figuram obtinet: colotc rubicundo & vere srofo, admodum fragile. Huic valde afline quod Mufei Calceolarii autor Andreas Chiocus ALris florem verum vocat , ac his dcfcribit : ^Eris flos verus ac legicimus, gravis, friabilis & faporis adftrin- gentis, coloremodicefplendenteruftefcens,expropriaa:risminera, in minutifEma gra- nula, femina papaveris erratici magnitudine exprimentia,efflorefcens. SedquodetJo teneo, titulo ©«biegcn-fitffctV lamina: figura mihi exhibitum, licet ex minutiflimis granidis conftare videatur, unde valde fragile & friabile, cohxrec tamen &inminoribus rru- ftisdifficulterfeparabile eft. Eft&fruftumcuiTalcilaminxadhucadmifta:. Bracteatum ex Ofterdalenfium fodinis mihi dono dedit Magnif. D.Cancellarius Chriftianus Friis dc Kragerup. Ms rude, ratione coloris , confiftentia: , bonitatis & coftura:.; differcntias varias fortitur. E Pyrite enim ut plurimum eruitur, aut lapide fciflili. Quas tenco differentias breviter enumerabo. Inter tredecim peculiares fpecies ex Pyrite granulato ortas ratione bonitatis & ferti- litatis difcrimen maximum reperio. Llnum enim genus hujus Pyritis aurei, plane fterile eft, nihil a:ris fuppeditans quando coquitur: duo funt quotum centumpondo unam Sris pra:bet Iibram, aliud libram unam femis; aliud libras quatuor cum dimidia, aliud IibraS quatuor cum tribus quartis, aliud fcx cum dimidia, aliud novem femis, aliud novem cum tribus quartis, aliud decem, aliud quatuordecim cum dimidia, aliud quindccim ; deni- que aliud fedecim libras, quodfummumeft. Ratione coftura; JEris fex mihi funt differentia: , quarum prima eft ipfe Pyrites au- reus crudus, ut e mineris eruitur a:re pra:gnans. Secunda eft minera: , per quatuorde- cim dies, aur tres feptimanas ufta:. Tum enim mafla redditur a:rofa, nigricans, ex qua vitide xs efflorefcit. Tertia ita coda minera fufa & in craffas laminas redufta, quas GermaniTviirfc-f dbba I quod funditur tantum & mallcis tra&atum finditur vel frangitur ; cui cum ftannum mifcetur fragilius adhuc redditur. Sed ad ftatuas, cam- panas & tormenta bellica conficienda aptius, eo quod facilius in igne fluat. Compofitum jEs duplex eft, flavum&album. Flavum qttod aurei eriam coloris 'opfijjaAnsi' dict-tim, nobis S)fcpiii3/oIim Plinio tefte effbdiebatur, & praxipuam boni- tatem & admirationem diu obcinuit. Jam ver6 nulpiam naturalc reperitur , fcd arte conficitur , addita Cadmia , quam imbibit. Variis modis conficitur , quos vide apud A"ticolam Iib. 9. cap. 1. Hic vulgatior. /Eris optimi , & Cadmia: fragmenta alternain oblongas ollas imponuntur, qua: fic a:re & cadmia repleta:, in fornaces fubtus excavatas mittuntur , ignifque accenditur in quibufdam quafi Guniculis, cum fimul liquefadta fue- rint, xs auti colore tincfum mutatur in Orichalcum. Durum eft, malleo tractabile, & in tenues laminas duftile , qua: fella: tincta: aurum referunt, & a Plinio Coronarium vo- catur, quia hiftriones in coronis eo utebantur. Album je s, quodargentum itaa;mulatur,ut flavumaurumaGr2cis^/i56j'ajj«'j/oi' difttim, fimili modo conficitur, nifi quod loco Cadmia; fumant Magnetem, feuTalcum, alii cum Atfenico & nitro hoc prxftanr. Ex /Ere facla opera, vi frigoris quandoque rumpuntur, quod tamen pauci credunt, id tamen expettus Eratoftenes & noftras Johan. Munckius in difHcillimo fuo itinere, quo per fretum Chriftianeum tranfitum in mare Auftrale invenire moliebatur. In maffa mero-itur , fed dilatatum fluitat ; aliquid argenti in fe continere folet, vitio tenta- tut , quod a:ruginem vocant. Olim arma ex yEre fabricabant, jam ftatuas & utenfilia. In Medicina ufum nullum haber nifi prsparatum. Chymici vittiolum, crocum, aliaque ex arre conficiunt. Uftum Emplaftris & unguentis ingreditur, habet enim vim quandam adftringentcm,cum aciimonia conjunftam,unde ulceraeorum,quibus caro mollis eft, ad cicatricem petducit , oculis.conducit ; hinc affirmat Macrobius oculorum fanitate femper pollere eos, qui aeraria metalla fodiunt. Ex fcoriis balnea conficiuntur appeti- tum reftaurantia, & articulos confortantia, fcabiem & ulcera maligna curantia. C a p. VI. Cap. VII. M II S E U M C A l>. VII. T)e Tlumbo. \£ Et A l l a imperfefta dura vidimus, molle eft Pl um b um , quod quidam in ■ iV " 1 duas dividtint Ipecies, Candidum,& nigrum, qus: magnam in mollitie & duritie ob- tinent diverfiratem : Sunr qui album Srannum vocent & fpecie a Plumbo differre exifti- menr, j.n qua opinione cft Cxfalpinus & Bartholinusnofter. Sed veterum Srannum a Moderno, quod improprie Stannum dici volunt, multum differre ex eorum (criptis conftat. Serapio libro Agreg. Femezeg, Stannum effbdi dicit ex minerisTerrx, & in fru- ftis inveniri ; Plumbum Candidum nunquam per fe purum reperitur ; fed fit ex Galena, Pyrite aur Iapillis. Plinius lib. tf. cap.16. ait Plumbum album conflari ex lapillis nigris candore variatis ; Sed Stannum effe Plumbi nigri Iiquorcm , qui primo fluit in fornaci- bus. Capite fequenti Stannum adulterari dicit Plumbo albo feu Caflltere. Aliud igitur veterum Stannum quam Plumbum candidum,&forfan illudquod nosPlumbum Cine- reum feu Bifmutum jam vocamus. Nos de hifce diftin6te agemus ac primum de Plumbo candido, quod & Stannum alias vocatur, licet ante oftenfum , veteribus aliud fuifle Srannum, aliud Plumbum Candidum, ufus tamen obtinuit ut hoc nomine vulgo donetur Kaftnraw. Eft vero Metallum imperfectum, molle, album,ex Mercurio copiofo,minus fixo,& Sulphure albo impuro conftans, Plumbo difficilius fufionem admittens , rubiginem vix conrra- hens, tinniens. Cum primo efficitur, album aut candidum non eft,fed poftquam ignem expcritur, & excoquitur. Quanquam fiii coloris in fodinis non repcriatur , purum tamen lapillis quibufdam, quos Germani gnjitta vocant, adha:ret, hiquelapilli , modonigri, modoflavi, modo candidifunr, quandoquepellucidi; fedraro admodum. Purum hocquandoquc angu- loshaberquatuor, quinque, fex, quandoque flivaginem refert, quandoquc botrum. Impurum & mixtum quandoque lapidi candidifllmo adhxrct, permiftis fluoribus colo- lis argentci. Hic vero lapis vel durior eft vel mollior & friabilior. Quandoque lapidi nigro adhxrer, aurpermiftum eft, quandoque durus adeo lapis cui adhxret, ut igne exicindendus fit, & fic non fine magno periculo magna montium frufta excutiuntut. Ex lapidibus nigtis, ut & cinercis, in quibus plumbum album invcniri folet , quidam ftc- riles funt & nihil conrinent, quocirca quidam Spbmam iupi vocant. Ex eo fiunt vafa domcftica majora & minora, Lances, patina:, Lagen.x , aliaquc qui- bus in menfis utimur, ob puritatem & fplendorcm. Cum in laminas ducitur.ita tingi po- tctt, ut colorem auri aut a:ris nativum refcrat, ex quo varia fiunt ornamenta. Ei Plum- bum nigrum mifcctur ut fiat tractabilius & ducf ilius, alioquin ob duritiem diflilit. Phim- bum cinereum ei quandoque additur , quod (plcndorem & levirarcm eiconciliar. Quarta pars Orichalci fi addatur & fimul fundantur, vafii qua; ex iis fiunt fimillima funt atgcnteis. InMedicina ufus ejus rarioreft, quibufdam ficcandi & refrigerandi vim ei tribuen- tibus, quibuidam calefaciendi & humectandi. Hcpati dicatum quidamvolunt. Sunt quicjuspulvereminpotuexhibeant, contra Icftis Scorpionum. Chymici Salcm & alia ex eo conficiunt. Plumbum nigrum fimplicitcr etiam plumbum vocatur, Grxcis iWoAifi^dK Eft impcrfccfum Mctallum , molle, livrdum, pondetofum , ignem diu non fuftinens, tractantium manus nigtedine inficiens , ex muko Mercurio crudo & Sulphure impuro & fcctido genitum, pondere & gravitatc proxime ad aurum accedens . Sunt qui velint in humidis locis fcpultum crefcere, & pondere augeri, ut & imbribus in tccris Plumbeis. Mirum quod in fornace uftum pulvis ejus pondere augcatur , fed rurfum fufum & in Plumbum rcdactum minuatur. Vcl NativumefFoditur, vel cx lapide coquitur. Quod nativum , vel durius eft , ut Polonicum,vcl mollius, ut Gcrmanicum. Colore etiam & hoc differt ; eft enim vcl al- bum, velrubicundum, vel obfcurum, vcl ad ccerulcum tendens. Quod cxcoquitur, vel ex propria vena eruitur, vel ex lapide Plumbario, qui quandoque lapidi arenario iimilis eft, quandoquc fluoribus albis, flayis & ad viridc tcndentibus. Mi- WORMIANUM. ny Mineram in qua Plumbum,argentum & Galena fimul inveniuntur ex Friburtro Mif- nix ab amico delaram habeo. Ex Sclaccovaldia Bohemix mineram ftanni mihi attulit Nobiliff. Roftrupius Giede. Lapillos nigros fplendentcs vitri inftar,ponderofos, Germanis gtviffcr dictos,mihi de- ditamicus, ex quoPlumbumcandidum, feu Stannum coquere folent. Primo afoeftu Succinum nigrum feu Gagatem referr politum.fed quibufdam in locis ftriis prxditum, ac ubi maxime xqualis eft, politura illa apparer , maculx quxdam rubicundx inrercur- fant. Lapis pondere eft Drachmarum quinque. ExBifcajafruftulumminerxplumbi petitum tranfmifit Clariff. VirD. Joh. deLaer, trium diverforum colorum Iapillis conftans , albo nempej purpureo & cineteo, micis argentcis rcferto. Tota maffa vix fcrupulos xquat quatuor. Aliam plumbi nigri mtaeram , in fluore fubviridi eleganti, ex Anglia mihi attulit D. ChriitianusStougardius,friabilis eft.Crocei quidpiam permiftum habens. Llfum magnum habet Plumbum nigrum, ex eo tefta fiunt, tubi aquxducluum, Globi bombardici, Sarcophagi, Lebetes in quibus Sal excoquitur. Ad gemmas, item aurum & Argentum a fcoriis libcrandum etiam utuntur, colores quoque ex eo fiunt, qui Pi- ctoribus inferviunt. Mcdici in quibufdam affccribus etiam ejus vircs funt experti prx- fertim externis, fiftit fluxiones.cicatricem inducit, lotum Emplaftns mifcctur, Laminx ejuslumbisalliganturadrenescalidiores&Venerem refrxnandam. Quo fiiie ex eo Saccharum, quod Saturni Chymici vocant, prxparant ; Garigliis imponta lamina, ea diifipat. Intus vix admittitur. C A P. VIII. ^De fui generis , feu improprie diEiis MetaUis , Tlumbo cinereo, tAntimo?uo t$ eArgento vivo. C Ui generis & improprie diifa Metalla dicimus ea qux magnam habent cum veris ^ Metalhs affimtatem , fi ortum & generationis modum ac Iocum actendas • quibuf- damtamenproprietatibus veri dicfi Metalli competentibus differunt, non enim ducti lia aut mallcabilia, fed frangibilia, friabilia aut fluida funt. Cujus generis funt Plumbum cinereum,Stybium & Argentum vivum. Plumbi cinerei nomenclatio Agricolx tribuitur , Bismutum enim vo cantMetallici, Marcafitam Argentcam Cxfalpinus, Germani QBifrmtt/ g}fi;f/>m / & gort> Krfcif. Quidam vcteribusignotumfuiffe putant, alii a Plinio fub nominePlumbi Ar^en tarii dcicnptum. Potius fui generis Metallum cffe puro, quam ut ad Plumbum referatur Difrcrr namque ab utroque Plumbo colore & duritie. Nitet quandoque Arsrenti co- ore, interdum purpureo diluto, fimile Scybio feu Anrimonio , quoad fio-uran? ied co lore prxftannus, Stellatum Antimonii Regulum referens. Metallum feu minera, unde conflatur, fimilis eft Galenx, fed manus inficir, quod Ga lenanonfacir, Reperitur&folidum,quod(eaionemadmittir,&nondtffilit utGalena Eftenam&nignus, Plumbei coloris, quod quandoque Argentum in fe continer, unde in locis, ubi eftodirur, Argentum fubeffe colligunr. Mafix ejus lapidi adhxrere folenr qui dunfltmus eft , nid fluorcs contineat, aut nitrum in fc habeat , quod faxa friabilia reddere iolet. In Anglia & Mifnia inveniturinvenis Arnentariis Plumbo candido admifcere folent, ut fplendorem & duritieiii ei concilient, utque liquctactum tacilius decurrat. * Conficiunt quoque ex eo varii generis vafa , qux argcntum colore xmulentur In Med.cina ufum, quod fciam, habet nullum, nifi quod Beguinus in fuo Tyrocinio ex co fucum elaborct, curi dealbandx dcftinatum. ' A N x i m o n i u M, quibufdam Stimmi, Stibium , Diofcoride refte etiam Platyoph- thalmon, & Larbaffon juxra Plinium, Alabaftrum etiam olim vocatum fuit, fui etiim gener.s v.detur Mctallum, quamvis Paracelfus in cenfum Marcafitarum reponat lib. 6 . Arcbdox ub.Plumbi Marcafitam vocat , conftat fubftantia minerali combuftibili, « Mercuno fuliginofo, ex tetreftri quadam matetia coagulato. Ejus minera in rnontibus reperitur, ut aliorum Metallorum , ac inde variis operatio- mbus extralntur. In Italia in tractu Senenf. fodinx ejus funt.inUngaria optimum erul Q»^ tar, n6 M U S E U M tur, in Germania quoque Hocnftcni & in Bohemia. Olim foffile vendebatur, & a Dio- lcorideprobatur, quod maxime radiar , & cumfrangiturincruftas dividitur; friabile, terra & fordibus carens ; quod Plinio fcemina dicitur. Jam a Mercatoribus in panes & metas quafi fuium venditur.extetius Cruftofum&Plumbei coloris, digitos utplutimum inficiens, interius rcfertum venis capillaceis, micantibus, fplendencibus,ut ferrum poli- tum , ruptu & fractu facile : pulverifatum ubi fuet it, fplendorem amittit , & colorem plumbi ufti affumit. Fufum in crucibulo in liquorem folvitur, odorem fulphureum cmittens & fuligincm albam,Pompholygis inftar, parietibus adha:remem fpargens. Plinius lib. 5;. cap. 6. ejus gencra duo conftituit, marem & fceminam , marem efle horridiorem & fcabriorem minus , ponderofum minus , radiantcm & atenofiorenu Fceminam (quz magis probatur) friabilem , nitentem, fiifuris, nonglobis, dehifcen- tem. Ufus ejus magnus eft apud ftanni fufores , fpeculorum Chalybeorum confectores, campanarum,globorumbelIicorum,nec non typotumTypographicorum fufores.Quin &Medici, praifcrtim Chymici, magnis laudibus ejusvires in corpore humano extollunt. Diofcorides lib. 5. eap. 59. ait vim habere adftringentera, meatus obftruentem, refrige- rantcm,excrelcentias cohibentem,ulceraad cicatricem perducenrem, fordes&ulcera oculorum expurgantem, fanguinem fiftentem,igni ambufta ianantem, ulcerationes ad cicatticem perduccntem. Paracelfus mirifice ejus vires cxtollit, inter reliqua de vita longa cap. 6. hoc habet : ficut Antimonium finit aurum, fic eadem ratione & forma corpus humanum purum reddit ; in illo enim eft effentia, qux nihil impuri cum puro confundi finit. Alibi dicit Antimonium habere vim confctvandi corpus a corruptione , & inter ma- xime efficacia remedia ad Elephantiafin commendat. Conficiunt ex eo varia Medica- menta : Vitrum , Regulum , Sulphur, Flores, Tin&utam, Olea, pulveres & infinita de quibus alii. Mincta Antimonii Ungatici pulchcrrima eft, tota conftans Cylindtis,feu columnulis craffitie aciculs, fed mire invicem nexis, confpiciuntur enim rcch-E, paralleke, obJiqux, tranfverfx, &c. quia porofa eft hsc matetia , & colore cceruleo fplendido inftar politi ferri. Hinc inde Sulphurea quxdam & flaya exfudat matetia, maflam vatiegatam red- dens, donum D. Cufteri. Argentum vivum etiam hujus claffis eft, a Chymicis Mercurius dictus, Gta:~ cis i$&.%yp©*-> Theophtafto jHpyjQw %b-nv Ariftoteli 4. Meteor. S. sH^ya^m jwj/w ; Me- tallum enim proprie loqucndo dici nequit , cum ei definitlo non competat , igni non fundatur, durum,folidum, ductile & malleabile non fit. Eft autem liquor mineralis , ex aqua Metallica vifcida & terra fulphurea conftans, fpirituofus , volatilis , ad contacTrum frigidus, fed vi calida pra:ditus, ponderoius, coloris argentei, inftar aqua: fluidi, fedmanusnonmadefaciens. Materiam ejus arguuntpro- prietates ei familiates. Vifcida autem conftare materia Metallica , vel inde conftat, quod ie ^Metallis zAjfmibus. "\TEra Metalla, & qu.x natuta proxime ad ea accedunt, vidimus:jam deiisqua? ma- v gnam aftinitatem cum Metallis habent, vcl quod in venisMetallicis inveniantur, & quandoqueinfequidpiamvetiMetallieontineant; vel quod ex Metallis impuris, dum purgantur, aut etiam puris ipfis, dum corrumpuntur, fiant. Duumigiturgenerumfunt: unumNaturale,quodin fodinis inveniatur,fine artis ope a Natura fabricatum : alterum quod arte perficitur. Ad Naturalia Metallis affinia, re- ferimus Galenam, Cadmiam Nativam, ChryfocoIIam, Spodum fubterraneam,Pyritem, Saxa metallaria,Micam, Talcum. Hax enim in fodinisjuxta metalla inveniuntur , & magnam cum iis habent aftinitatem: definitio tamen metalli iis non competit, licet in iis & cum iis Metalla generentur. Artificialia funt, qus: artis opera e Metallis egrediuntur,dum depurantur,aut aliis mo- dis elaborantur. Atque horum qusdam extra fornaces elaborantur , & Rubioines vo- cari poifunt; Cujus generis funt, ex argento cceruleum, ex a:re ^Erugo, ex ferro ferru- go, explumbocerufla&minium, ex ftanno BiaccaHifpanicadiQ:a. Velformamfquam- marum obtinent : quo referimus fquammam ^£ris, florem aeris, & ftomoma, ieu fquam- mam ferri. In fornacibus qua: elaborantur , vel craffam , terreftrem & ponderofam habent fub- ftantiam; ut funu Scoriai , Diphriges , Lithargyros ; vel levem & aeream , uu Cadmia fornacum, Tuthia Alexandrina, Pompholix, Spodos ; de quibus jam ordine affen- dum. C A p. X. Spodo T>e Cjalena , Qtdmii nativa , Chr fubterranea* Q A "NA an idem fit cum Plumbagine & Molybdena veterum , dubitant quidam. Encelius de re Metallica lib. i. cap. 34. rationibus haud levibus id adftruere allabo- rat, &,utvxdetur, non fine caufa & fucceflu. Plinius lib.34. cap. 18. ex Molybdena & Galena Plumbum nigtum & Argentum coqui ait : quod etiam Friburgi & Mifnia: & Gofelaria: fit ex Plumbagine. Deinde nominis conformitas non abludit ; quod enim Plinius Galenam vocat , Germani ©fattij/ quod latinc vertunt Plumbaginem. Adhzc colorem eundem habet Plumbago cum Galeria , plumbeum fcilicet. Plura vide apud dictum Encelium loco citato. Nec obftat quod Diofcorides Molybdenam fuam flavam & fplendentem ftatuat, quod a diverfis vapotibus in terra eam inricientibus fien potuit ; cum&aliquandoinveniaturapud nos variis,etiam flavo obduftacolore. Si aliquod fta- tuendum intet Galenam & Plumbaginem difctimen : Plumbago erit, cum folum con- tinct Plumbum,Galena, cum & Plumbum&argentum. Aliiautumant Galenam, Plumbaginem & Molybdenam ttia efle divetfa corpora Metallica, atteftante oculan demonftratione, variifque proprietatibus,quibusinvicem difrerunt, ut de colore & confiftentia nihildicam. Eft autem Galena duplex : Nativa feu foflilis, & faftitia. Nativa ii8 M U S E U M Nam^foffilisiterumdividitur, ut fit vcl frugifera , ex qua Metalla coquuntur, vel Plumbum folum , vel Plumbum & Argentum. Colore etiam difFett, ut fit vel Plumbi relplendefcentis, vel ad flavedinem tendens, qux rarior efl: &incalidioribusregionibus invenitur; a DiofcorideinventaadSebaftiam & Coricum. Ex noftris oflicinis Norvagicis, frugifera; Galena:triageneraaccepi, unumquod Plumbum refert, &manusplumbeo colore inficit, quo etiam ad lineas ducendas uti- mur, vulgo Plumbago QMo;-ci'i5/ nobis 5Mci;ae>/ vulgaris pictoribus ufus. Secundum reperitur juxta argentum purum putum , quod ftatim fuum eft, magis fplendet, friabile, in fibras fciffile, quod etiam argentum conrinet, & quia purpureum obfcure mixtum habet colorem, illud elle arbitror, quod icfccrfavb glrtllij vocant, feu co- lore Jecinoris. . j TertiumCinereum, ©law-gtam; / magis albicat &laminis feu fibris eft minoribus, in fe quoque Argentum & Plumbum fovens. Sterilis, qus nullius eft momenti & Metalli nihil continet, ab igne confumitur, colore magis lurido eft, cujus, quam ego teneo, maffula Pyritem habet adjunctum, fub titulo SMcnM ad me mifla. Fa&itia Galena fit fornacum ope : nam Auri & Argenti fotnacibus adha:rere folet, a Germanis^Cfi oCer fjctbt f[ci;cn difta, & hoc differt a Nativa, quod ha:c in pulverem etiam comminuta, emplaftris addita fundi&liquari nequeat; illavcrofacile. Ufum habet in Metallis fundendis ; Diofcorides Emplaftris minime mordentibus mifcet. Galenusdicithabere vimfimilemLythargyro, adfrigidumpaululum declinan- tem, non abftergit: quod liquari ait, de facritia intelligendum. CadmIjS tres funt diverfa: fpecies , quarum dua: efFodiuntur , tertiainfotnacibus metallariis conficitur arte. ■ Ex prioribusduabiis una metalli expers eft, &lapidisautterraifpeciesfolidior: altera metalli ferax. Hinc nominantur, Cadmia foffilis, metallaris & fornacum. Cadmia fossilis, alias lapis Calaminaris, ©ddnci / Sublutei eft coloris, lapidis ltiollioris,autterra; durioris naturam referens5 undeFeftusPompejus interterras locat. Cremata fumum luteum prsbet. Eo utuntur ad JEs colore Aureo tingendum , ut fiat Orichalcum. Reperitur in inferiori Germania, inter Coloniam Agrippinam & Aquis- granum ; item in ferrariis Saverlandia: & alibi. Mihi trium generum funt Maffula: , una coloris cinerci , altera rubicundi, tertia fublutei. Cadmia meiaiiica, d Plinio etiam Lapis ^Erofus di6his,quod ex eo fiat ^Es, quamvis non folum Ais, fed & Argentum, imo utrumque quandoquein eo reperitur, Germanis j\0&cif. Variis figuris concrefcit, efl enim alia uva: fimilis , alia tefta:, alia eru- ftacea, colore nigro, fufco aut cincreo. Vi erodendiram valida pollet, utfepenudasfofforummanus &pedes erodat, omni animantium generi venenum eftlethale, vulgo eaglires, mures,,& mulcas interficiunt. Chymici ex ea corpus nigrum, fufcum aut cinereum fublimant, quod lublimatam vo- cant Cadmiam. Cum Pyrite magnam habet affinitatem , fed diftert colore & viribus. Pyrites enim autei aut atgentei eft coloris , nifi fit atramentofus : fed Cadmia nigra, fiifca, aut cinerea. Pyrites vi pollet digerendi & difcutiendi : Cadmia erodendi. De Cadmia fornacum fuo loeo dicendum. De Chrysocolla fectione prima cap. 8. quxdam diximus, fed de ea faltem qux ex Nitro conficitur , albidi coloris , qua etiam Aurificcs utuntur , hic de viridi tra- etandum. Dicitur ver6 Chryfocolla Grxco nomine , quafi Auri glurcn, quod ad Au- rum glutinandum ejus fit ufus. Germanis ©(cm-tjmn / ©fiffer-gnin /SSetdj-gwtl. Eftque duplex, Nativa & factitia. Nativam gignit Natura in fibris & cavernis, & re- peritur quandoque arena: fimilis , quandoque materia Metallica ei adhsret. Effoditur jam inHungaria,Bohemia,GoldbergxinSilefia&alibi. Olimprimas occupavit Arme- niaca,fecundas Macedonica, tertias Cypria. Fattitiaduplexeft: unafitexdura, Nativa, tingiturque Lutca herba, ob id Hetba- cea& o'^nSm; dicia, qua: nativa preciofior habetur, cujuspta:parationcm vide apud Plinium Ub. 53. cap. j. In ufum Piclorum potiffimum cedit. Altera faftitia utuntur Au- rifices & aliis Santerna dicta, conftans ex Cypria srugine, urina pueri impubis, & nitro. Nativa WORMIANUM. I2 <> Nativa tantum in Krariis Mctallis invenitut & tantum ex /Ere fit ; fi quandoque in Aurariis, Argentariis aut Plumbariis invenitur, vena: eotum cum xre mifcentur. Boni- tatem ejus ex colore & viribus xftimant. Nam nativa omnis viridis eft ; alia ad fatieta- tem,&,quo magis ad Smaragdi accedit viridicarem, eo melior xftimarur: alia diluce vi- rer, qux viliffima; alia medio modo fe habet. ChryfocoIM poriilimum utunturpiaores, aurifices eafola quxAurumglutinat. Me- dicis etiam foffilis cedit. Digerit, cxficcat, & fine morfu carnem liquefacit. LUceribus qux confolidacionem refpuunc cum fruftu accommodatur, modice pota vomicus movec. Spobos, quamaliquiSpodiumnominant, duplex eft , foffilis & fiiclitia Hic de pnon agendum, qux Grxcis ignoca fuic, fed a Mauris, Serapione nempe defcripra dici- turaddifterenriamalrerius Spodos subterranea ab Agricola , quieamfieri ait, cum ignis quo Metallici duririem faxorum rumpunt in Crypcis, cuniculis puteis aut occulca terrx incendia urunt, vel Cadmiam, vel Pyritem, vel Plumbarium lapidem' vel aliud quid iimile. Sed ex Cadmia potiffimum fit Spodos nigta, fufca, cinerea; ex Pyrite cinerea tan- tum ex plumbano lapide, lutea vel cinerea, ex lapide xrofb candida, qux tandcm virekit. ^ Serapio rres fpecies proponit, albam, vitidem, Iuteam rubore afperfam. In India in hrconbus maris fodi ait (forfan ubi fodinx metallicx) albam prx cxteris commendat, poit luceam, viridem afperiorem effe ait. Lutea mihi tranfmiffa e fodinis Notvagix , qux prope Nidrofiam in Ofterdalia ex- tanr, cupro pra-gnantes, levis eft, cenuis, luceo colore manus inficiens. Cmerea quibuf- dam dicitur, a propriecacequam habec,cineribus affinem. Exficcat abftergit quandoque fine morfu, quandoque ver6 adeo exedit, ut, fi in cu^ tem kabiofam, auc exulceratam incidat, ad ofla ufque carnes erodat,fine aliquo infionj dolorc, quoc I de Albergia referc Agricola. Alioquin vcribuscumPompholige convenit, nifi quod imbecillior aliquanco. v & ""totii, H¥*l C A XI. 1>e Tyrite, Saxis Metallaribus , Mica, Talco. T Nt E r Lapides de Pyrite fupra a nobis aftum eft , ejufque fpecies aliquot adduax- qma vcro fpecies aliqua Metallis fe jungit, eaque quandoque finu fuo fovet, huc eius fpeues aliquot adducendx fupra omiffx, ubi de fterilibus aftum. Qu_odGrxciPyritemvocant,iditadiaum,velquodex eo ignisexcuciacur, vel quod •gnei hc coloris, ArabesMarcaficam vocanr &Zegnigrum, a quibufdam lapis luminis &Marcaficacuperofa, icem lapis xrarius, quodinxrisfodiniscopiofeinveniarur. Ger- manis ScMtfcbt/ Atf/ Aupfcr-ftcm/ j?«pfcr-cr 5 . p utant quidam e £ Ariftotdls & Th phraffi i w vftaxo» , quod igni repugnec , & in ardencibus fornacibus coniectus fluat, &< ubi defluxer.t, rurfum concrefcar. Purus lap.s non cft, fed aut Mccalli, auc alcerius cu- jufdammater.xqu.ppiaminfecontinec.Noshicfpecicsquafdam.fupranonpropofitas, cnumerabimus.neaaumagamus. r i-«"w>j Pyrites Argentei coioris. Ejusrudis quxdam mihi maffia eft.quxin nigricante Iap.de micas Atgenti fpiffe junftas oftendit, quibufdam in locis autei Pyritis venas inter- curfanccs obc.nens : quia ponderof.or Argencum & JEs in fe continet ex Aroentifodi- nis Norvegix ad me delatus. g^uiuui Pyrices Aurei coio ris, majoribus conftans granis, ©Jo6fpicftgcr-ftc6 diftus Me tallarns , auri maffam fetme referr, mcetmicantibus ttigonis quibuidam granis potof- limis, cccruleum qu.d inccrmiftum habens, in xrariis fodinis frequens P y r i t e s a u r e u s t e s s e L l a t u s, ex variarum figurarum policis conftat tef- lulis, nunc majonbus, nunc minoribus, maxima ex parte quadratis ,nr P I RITE , S AUR L US GRA , NULATUS ' conft « granis inxqualibus, angularibus, aue, s , quibus qwdd lej & virid . tat . s £ft admjxtum _ c ' lo > S n^ caudam Pavon.s xmulatur, ftiabilis eft, ut facili attricu in grana fua refolvatur U AllREO £ t argenteo Mi(cus,granismajoribus,fubtimlo©jotf)Jicfigcr- R fi«g i 5 o M U S E U M ficp ad me tranfmiffus, maffa eftmagna, ponderofa fatis , quadam fui partc flavo pra> dita colore albicante, quo nomine & miftam voco. Ciner e us etiam mifturam quandam fapit flavefcentium & albicantium grano- rum, cum marmoris albi & gtifei fruftulis interiperlis, qua: ad cinereum hunc colorcm conftituendum in primis faciunt. Hujus cenfus eft alius ex granis minoribus conftans, nomine XftfnflttfftgCC-ffcf ex Nor- vegia allatus, fed granula minuta, ex quibus conftat, magis ad fiavedinem vergunt, licet ipla lapidis fubftantia gtifei fit coloris. Pyrites v arius iolidiori conftarmateria, in corpore nigricante mineras Py- ritis obtinensvariorum colorum eleganri ipectaculo, cernere hic licetflavedinem auri, candorem Argenti, rubedinem sris, nigredinemferri, purpureum prsterea, ccelefti- numaliofquecolorestanta varietateinterfemiftos , utlufum Natura: in coloribus mi- fcendis mirari fatis non queamus. De vitibus fupta a nobis dictum, quocirca plura hic non addimus. Saxa metallaria, funt lapidum varia genera Metallis adnata , ex quibus criam Metalla coquuntur, inter qua: primo occurrit faxum Fissile Scr ©fiffer / co- loris ccerulei, quod aliquando nigrius, aliquando albidius effe foler, hoc quidam ad Py- ritcm, quidam ad Lithantracesreferunr. Secundum genus Quahtzum vocantGermani, quod inrerdum candidiffimum eft, interdum Tubluteum, interdum fubcxfium. Huic quandoque auri fcintills adha:- rent. Sed de his fupra. Tertium SpaTum politius & durius eft czteris , quibufdam Marmor me- t a l l a r e. Hujus varia mihi funt genera ex fodinis Norvagia: argentiferis allata. Eft namque primo Sier.iie, nihil Meralli , aut alterius minera: continens, album, in fruftula concifum. Eft cum Pyrite mixtum, eft cum Galena fterili; eft cum Galena, Py- rite & argento. Ex quibus ccrnere licet quam varias mifturas in mineris exerceat Natuta. Singula feparanda funr, ut Metallis puris potiamur. Quartum faxum Corneum feu Silex jpom|Tcftt / quod duriffitnum colorem cor- nu oftentat, cujus partes quandoqueadeo funt continuata:, ut unam ab altera difcer- nere quis nequeat, quandoque inrerfectione aliqua confpicua:. UUiraum Arenosum, quafi ex arenis compofitum , vulgo ©f-|Tein/ exqui- bus, ubi confpicua: funt magnitudinis, moli fiunt, de quibus fupra. Mica corpuseftmctallicum, argento fplendote fimile , quod in Marmoribus & arenis lucet, ut &: lapidibus, fed ex iis feparari nequit, Germani argentum feliumvo- cant, quodnodtuluceat inftar oculorum felium. Fixumnoneft, fed igne confumitur & nullius ferme eft ufus , JCdSOT-jif&et & ©fimmcr Germanis dicitur. Ejus mihi duse funt fpecies, unafolitaria, aliaadmiftanonhabens, alterainlapidecumPyrite , tertia in arenis. Talcum Agricola: Magnetis, dequo cum fupra inrer lapides actum flt , ut & de plerifque , hoc capite contentis, pluraaddere nonlicet. Hocfaltemmonentes eorum hic fieri mentionem, quod reipectum ad Mctalla habeant , juxtametallainve- niantur, iifque fint affinia. C A P. XII. T>e nArte elaboratis , cum ^Metallis , Itybiginibus. HA c t e n u s ca vidimus Metallica , qua: Natura ipfa in terra: vifceribus elaboravit fine artis ope : Nunc ea pertrattanda, qua; ex enumeratis Ars elicit, dum priora tra- ftat&pcrficit. Ha:c duum cum fintgenerum, unum extra fornaces operariorum confectum , alterum in iis s de illo primo traftandum , qus redigimus iterum in duas claffes, unamRubiginum, alteramSquammarum. Rubigines vero vocamus Metallo- rum quafi putredines & fordes , qua: illis adnafci folent cum in humido fervantur , aut vaporibusliquorumacriumerodunrur. Sunrautem de quibus hoc in loco potifEmum acendum : Cceruleum, auugo, ferrugo, ceruffa, minium, Biacca Hifpanica. Ex Argento conficitur Cceruleum duobus modis. Primo lamina Argenti in vafe quodam, fupra acetum acerrimum, fale Ammoniaco impra:gnatum, fufpenditur, & per viginti dies fimo obruendo , ufque dum aceti Vapor ex argento cceruleum colorem eliciat, W O R M I A N U M. , 3I eliciat, qui demum abraditur. Secundo, ex argenti vivi partibus tribus, Sulphuris par- tibus duabus, falis Ammoniaci parte una, de quibus uberius confulendus Asricolade Nat. Fofl. Iib.51. cap. 17. ° Ex JErc fit ^rugo, cujus licet varia: apud Autores fuerint fpecies, tres tamen prima- ri.-e (unt ; Rafilis fcilicet, vermicularis, fanrerna. Rafilis multis modis fit. Primofupraacetum, icreum vas ita Iocatur, utmillumha- beat fpiraculum, poft decem dies ablato operculo,a:rugo collecta abraditur. Secundo Lameltefuperacetumtotidemdiesfufpenduntur, ne tangant acetum. Tertio, vina- ceis acefcenribus , sris mafla aut lamelke obruuntur. Quarto delimatam a:ris fcobcm autlamellasacetoafpetfas, verfant Spathis , donec sruginem contraxerint. Quinto' alii inmonariis ameis ex aceto terunt. Vocatur al.as Viride jeris, Gra-cTs ih Solecia feu vermicularis, quia ad fimilitudinem vermiculorum coafta eit, vel folnlis, qux fponte nafcitur, ex lapide a:rario ex quo JEs conficitur : vel A trificia- hs, qua:fit ex y£re, aceto acerrimo, alumine, & fale, addita auandoque utina, modum pluribus declarat Agricola. Santerna quibufdam Chryfocolla faclitia , quod ad aurum glutinandum ea ohrn ufi fint. Fit cum in mortariis ex y£rc Cyprio, infunditur tirina pueti, & piftftlo ex eodema:refactocircumagitur, quidam addunt nitrum & Cypriam «eruginem. Ex his Aruginis ipeciebus, fola R a s i l i s jam in ufu eft, prster ufum quem Pictoribus pra:- bet, m arte Medica locum a:ris ufti fupplet, fed acrior & efEcacior eft, ditferir morder carnem hquat, cum cerato cicatricem inducit , ulceribus putridis Scftftulis maxime ac' commodatum medicamentum. c F u E rf a , °, ° cft rubi g° ferri ruffa & cr °cea ad fufcum vergens . Variis modis fit ScoDsChalybispuuflimi, aceto acerrimo mergitur, ut acetumfuperemineatquatuor digitis, tum flos ejus afcendit & olei modo aceto iunatat, hic per intcrvalla colheitur & exiiocatur. r ° . Vim habet ficcandi & adftringendi , fiftit profluvia fceminarum & fanguinem unde- quaque fluentem, ad obfttuctiones vifcerum tollendas & Ictericos curandos quidam tern lcobem irrorant aceto in vafe mundo, operculo fuperimpofito, & poft dies feptem invenicutcolorerubiginis, quam ficcant, tcrunt, abluunr, exhibent. Hu.us cenfus eft C R o c u s m a r r 1 s Chymicis dictus, qui variis fit modis, vel per Reverberationem; vel pervaporumex rebus &iiquoribus erodentibus exhalationem, de quibus confule InftitutionesMedicasSennertilib.j. part.;. fecr.j. cap. ly. C e r u s s a, Grxcis ^Mw, noftraribus SSfc^t / e ft Plumbi rubigo , colore can- dido, paratureodemmodofermequoacrugo , laminis plumbi nigri fuper vaporeirt acet. appenfis , donec plane tuerinc corro& , tum Iiquore puro colaro, quod in fundo refidet, ficcatur, tentur, cribrarur & abluitur , quod prima vice non refolvitur iteratS perfictur, pnmum quod exit, pr.xftantius habetur, &pro medicament.s oculorum eli g.tut V.mhabetrerrigerandi&illinendi, extcrius ufurpata , candorcm etiam faciei conchat : fed haufta Icthalis cft; nam occludendo & refrigerando vias fpirituum inter cludK&ficcandoexafperat. Hanc ob canfam vituperantur aqu* per pkmbeas fiftulas currenres, cum ahquid Ceruffa: i Plumbo abradant ; unde per Organa plumbea minus commode aqux deft.llanrur, pnefertim q U3B acrimoniam aliquam habent. fc(t& Cerussa cinerea, quam quidam cinerem plumbarium vocant ; qua: fit cum ceruffa tnta in ollam novam conjicitut, & rudiculis contincnter movetur, donec cinens colorem acquifiverit, tum exempta refricreracur m fr™ M ,f tU > n £ n ! n hodie Cinabrium vocatur, & illud quod jam Minium voca- mus, Gra.ci „, W, Pl.n.us Sand.cem, alii QJ W quafi fucum ; Vitruvius Sandaracham yocat Ex cerufla fit in patina fuper ignem locata & ufta, qux tudicula continue agita! tur, doneccoloremMinnacquiliverit. Pictores ad colorem rubrum inducendum eo utuntur. In Medicini quoque ejus ufus eft haud rarus Tenuior eft ceruffa ad fluxiones reprimendas, ex ulceribus & partibus contufis, illi- tum 1 A qU ° d Un S Uentum album ™ ca « r - P^deft. Eft & pecuhare imguen. tum de m.nio ad c.catr.cem in partibus mojlibus inducendam utile ° ii'AccA alexandrina feu Album h.span^, ,ta ex Plumbo al bo, feuStanno conficimr, ut Ceruffaex Plumbo nigro. Vel in urina demllarltminas R % Plumbi , 3 i M U S E U M Plumbi candidi ponunt, quxubicorrofx, urinacolatur, glutinofum, quod in fundo eft, colligitur, {iccatur, comminuitur, cribratur. Ufus potiilimum eft ad fucos, cutim enim fceminarum dealbat, & candidam reddit. C a p. XIII. T>e Squammis MetaUicu. ALterum genuscorporum Metallicorum , qui exra fornaces conficiuntur, ad fquammas referimus, qux ex durioribus corporibus , cumautignitaexftinguuncur, aut mallcis percutiuntur , e fupetficie adufta a corpore reliquo abfcedere iblent. Per- feifaMetalla.ut Aurum& Argentum, hifceob naturam incombuftibilem deltituuntur, ut & mollia, qualia Plumbum & Stannum : quia mollius eft quod ab iis abfcedit , idcirco ex y£re & fcrro potiffimum ha:c eliciuntur : ex JEtc flos & Squamma; ex Ferro Sto- moma. Flo s -ffiRis, Grxcis «»0©- ^aAzx, funt minuta xris granula, Milii fpecie, areli- quoejuscorpore refukantia,cum fervens ^saquaexftinguitur. Cum enim y£s,detra- ftis recrementis , candens adhuc aqua frigida perfunditur, repente denfatur & concre- fcit , atque hunc florem exfpuit quaii, & in labris, ubi xs refrigeratur , colligitur cfflifa aqua. Optimus cenfetur, quifacile teri poteft, & cuminpulveremteriturrufefcit, & modice fplendet. Cum adftriftione acrimoniam quandam habet, & tenuiumcftpattium, unde colly- riis miltus palpebrarum afperitates, & ficus abftcrgit. Sqiumma jekis, Grarcis tems, malleorum Ictibus decutitur, ubi ars elaboratur, optimacenfeturcraffa^xrismodorubens, quxcum aceto afpergitur, xruginem ducit: deterioris nota: eft tenuis, infitma, candida aut nigra. Viribus cum flore convenit, facultatem enim habet adftringendi, attenuandi & ero- dendi, cum aqua mulfapota, aquofbs humores educit, carncs purgat & Iiquefacir. Ho- die Medici xrugine funt contenti, & reliqua raro in ufum trahunt. Squamma ee r r i & Chalybis, pari modo I&ibus excutitur, in officinis ubi hxc elaborantur. Plinius ^papa, vocat lib. 34. cap. n. ubi ait : Squamma: eft alterum genus fubtilius, ex fumma fcilicet lanugine decuffum, quod vocant Stomoma. Sed ipfum Chalybem vocat Stomoma Diofcotides, contra quam fentit Cxfalpinus, ut & Galenus 5. fimpl. & plerique alii veterum , unde hoc in loco hallucinatum efle Plinium putant. Majorem obtinet adfttiitionem quam Squamma a:ris,& ad contumacia ulcera vim habet infignem ; prxfertur illa qua: ex Chalybe provenit 5 xris plus habet acrimonia;. C a p. XIV. 'De Scorid , Lapide, Diphryge , Vitro. L t e r u m genus Metallicorum faaorum illud eft , quod in fornacibus confici- tur, vel cum vena: Metallica: excoquuntur, vel cum Metallum a Metallo fecernitur, vel cum jEs liquefactum in fornacibus tingitur. Trium igitur generum funt hxc cor- pora. Ad primum gcnus , cum Metallica coquuntur in prihiis fornacibus , referimus, Scoriam, Lapidem, Diphrygem,Vitrum, Cadmiam, Pompholigem, Spodum, de qui- bus hoc capitc & fequcnti. Ad fecundum, ubi Metallum a Metallo iecernitur in fecun- dis fornacibus,Lythargyrum,Piumbaginem,Spodon. Ad tertium,cum^Lstingituraut perficitur, Pompholigem aut Spodon. Corpora , qux in primis reperiuntur fornacibus, dividi poffunt in Terreftria , quz in fornacum fundo reperiuntur , qualia funt Scotia, Lapis, Diphryges: & Aerea, qu* par- temleviorem conftituunt, qux fublimatur &parietumpartibusfuperioribus adhxrent; ut Cadmia, Pompholix, Spodos. QuodGrxci ««£/'«* vocant, Latini Recrementum, Germani ©(adjm/purgamen- tum e(t vena: Meiallicx , excoax in fornace, quod, cum Metallum in Catinum defluxc- rit, de eo detrahitur. Unde Plinius, qux eCatino jaaaturfpurcitia, in omni Metallo vocatur Scoria. Supernatat hax Metallo olei modo , tenax & lenta quamdiu fufa eft: frigetaaaautemcongelatiir, fragilifque redditut ut vitrum. Dum aliquid retinet hu- A W O R M I A N U M. )33 moris Metallici, gravis eft, fed ab igne evacuato omni humore Ievis redditur, Iiquidior & pura, cujus humiditas ob vifcofitatem non evaporat, nec comburitur, Iicet ob humo- rem lentumfundatur. Scoria; fiunt ex venis, Atiri, Argenti, xris, ferri, plumbi candidi, plumbinigri: In officinis ubi Argentum ab a:rc fepararur color plerumque varius , mterdum niger. Plumbi nigrifubluteusjmagnaexparte nicere lolent&pluinbi nigri fi tenucs fuerint,in- terdum vitri luteo colore tincti modo pellucent. Artifices quandoqueiis utuncur ad venas agrcftiores fundendas, admifcencei tritas, uc cum iis cicius fundancur. DefenduntMetallumab igne ne extenuetur in vapores, innatantes metallo fiunt quafi operculum , quodpro fui denfitate nihil rranfmitcic, uc vitrea vafa faciunr. In Medicini exficcandi vi pollent, maxime ferri, qua; cum aceco exhibita;, Aconico ad- verfantur. Lapidis orbes poft fcorias extrahuntur ex catino , five fub ipfis fit Metallum, five non, plerumque aliquid Mecalli habent admixtum. Hujus varia: mihi ex Norvagia: fodinis Argentcis tranfmiffa: fpecies, quatum nominafaltemreccnfebo. Primum genus ©cffcin vocant, coloris atropurpurci, friabile eft &c a:s redolens. Secundum 9vof>cn-(tcm vocanr , cujus rurfum qusedam fpecies. i. ©flfarjafflg DvOjiCn» ffcin/feuLapisargentumcontinens, atrocceruleus eft, digicum craifus, porofus, incer- fperfis cinereis maflulis argenci. 2. c 33ngcro|tcn9?c[jcii|tcin coloris nigri, in fruftula commi- nutus, porofus &c friabilis. 3. <5ilt>cr!)crcif cmfctwoefommcii/ ideft, Lapis qui unicum ignis impe- tum (uftinuit , acroccerulei eft coloris , ex parre icabrofus, porolus, crafficic dorfi cukri duplicaci. z. ©iiocrvno j\ii|>fctfiiir-f?cin / Argencum & ALs concinens Lapis, ce- nuis valde eft, fonorus , e ccerulco purpurafcens , culcri dorfum crafiitie non fuperans, quamvis & alius aliquanto craffior aliunde ad me fit delatus. Lapidis pncrerea genus quoddam mihi rranfmiflum ritulo ©ifdttfxtffig 3iof)cn-|tcitt / Ar- gentum continens Iapis ; qui ramen a fecundo genere &c aliis mulrum difFert , colore partim eftcincreo, partim flavefcente, ex tnbus quafi conflatus fubftantiis, una terrea, friabili, cineriria, alteraflava rufefccnte,tertia quafi ex Lythargyrio conftaret, metallo permifto, gravis eft, ponderofus, duorum pollicum Craffirie. Lapidcm excipit &: quandoque ex eofit Diphr yg es, quafi bis toftum corpus Metallicum. Germanis 'Siifcr-ofcnoiuct)/ quoniam in fundo fornacum reperiri foler. Quatuor ejus conftituunt genera , qus omnia conftant lapide a:rofb torrefacto, cre- mato aut excocto. Primaolim in fola Cypro fiebat , tefte Diofcoride, exlutoquodexfpecuquodam Cypri fublacum.primo in fole ficcabacur, mox farmentis circumdatum urebarur, arque eo nomine Diphrygis, id eft, bis Cremaci, nempe folis calore & ignis ardore, apud Gra:- cos innocuit. Alterumeftquafi fedimentum quoddam,&fxx a:ris excofti,quod,poftquam ssefflu- xit in catinum, remanet in fornace in ejus fundum incumbens. Galenusin Cypro ran- quaminutile projectum vidit. Hujus generis eftilludquodnosoftendimus,nigrum,ve- nis rubicundis prsditum, porofum, inajquale, fcoriis intermiftis. Tertium cx Pyrite a;rofo, in calcem redacfo, donec rufefcat. Quartum fit exlapidum orbibus, &Pyritcexcocto , II bis aut ter torreantur ; fed fi ex lapide fiffili conficiendum, etiamfi fuerir in area toftus, & mox in fornace excodtus quinquics aut fexies , demum cremandus ut Diphryges fiat ; cujus generis prxftantius habetur, quod ad purpureum inclinat. Vim habet adftringendi , perpurgandi, abftergendi, ficcandi, excrefcentias confu- mendi, ulcera ad cicatricesperducendi, ulceribus rebcllibus accommodarum mcdica- mentum. Ad Scorias quidam referunt Vitkum, tum quia fubftantia fimile Scoria:, fufione quoque , & cum fufum eft &: trahatur inftar vifci , refrigeratum autem fragile reddatur. Quin & olim, ante Vitri inventionem, ex fcoriis Metallorum vala formabanr, vicreis xmula, qualia fuerunt Obfidiana. Plinius vitri confeftionem cafu repertam ait : Nam R 3 cum 134 M U S E U M cum Mercatofes nitri, nave appulta, in littore pararent efcas in Syria; Phcenicia, &pro lapidibus, quorumnoneratcopia, glebas nitri foco fubdidiffent ad ignem parandum, liquato nitto & cum atenis commifto , vifi funt rivi fluxiffe tranflucentes nobilis liquo- ris, & hanc fuilfe ttadunt originem vitri. Ex lapidibus quibufdam arenis &cineribus, additonitro, conficerefolenr vitralndi, teftePlinio. ExCryftallovulgo& cinerefal(a:cujufdamherba:Kali ditta: Arabibus, ad- dita Magnefia ut clarius reddatur. Cum vitri materia jam liquefcir, agit fpumam ; qux deeoverricuIo,tanqLiamrecrementum deArgento detrahitur; mox vero concreta in panes cogiturcandidos, quibuseftfapormiftus, magis falfus quam amarus. Hanc mate- riam artifices ad Argenti lcobem, cum ex ea conflare volunt maffam, addunt, ut citius igne liquefcat, vulgo fel vitri, ©dif-jjdKt vocant. Plinius teftatur, fub Principe Tiberio , excogitatum vitri remperamentum , ut fle- xibile cffet, & totam ejusofficinam abolitam, ne Auro, Argento, reliquifque metallis precia detraherentur. Sed eam famam diu crebriorem quam certiorem fuiife. Exifti- mem haud poflibilem effe hanc confectionem, nifi Metallica reftituatut vitro humidi^ tas, qux flexibilitatem conciliat; qua: tamen junginequit. Ufus vitri in vafis eft,&quidcm commodiffime, nullum enim odorem,nullum fapo- rem liquoribus communicat, a nullo liquore vincitur, nihil tranlpirat, nihil eo aptius ad liquores continendos. Repentino frigore aut calore frangitur, & Ictu. Cryftallini vitri ufus ad vafapotoria pepulit auri & Argenti metalla. In Medicina etiam fuos ufus obti- nuit. Temperamento effe volunt calido in primo , ficco in fecundo gradu , excipi in, multis collyriis, tollere porriginem & furfures, lenes capillos & barbam efficere. Affum* ptum cumvino tenui, calculos vefica: valenter confringcre, conferre Pulmoni&cafui capillorum. Scd Avicennaadhos ufus comburi &pra:parari vult. Uftionis modus dif- ficilis, cum facile fundatur. Q_uidam hoc modo id praftant : Illinunt pice Iiquida , dein inter carbones urunt, donec ignitum appareat, poftea exemptum exftinguunt inaqua&abluunt, quod opus feptics repetunt , fic in cineres facile comminuitur , ex quibus fit Electuarium de ci- neribus. C A XV. T>e Qtdmia, Tompbolige tf Spodo fabthia. TAm de corporibus Metallicis in fornacibus elaboratis levioribus & aerea: natura; -^agendum, quas parietibus & fummitatibus adhxrere folent, interqux primo occurrit C a d m i a , quam duplicem effe fupra innuimus, Foffilem, de qua fuo loco actum eft, & fornacum, de qua jam fermo erit. Cadmia fornacum, Sftitld e Lkhargyro i$ Molybiena. ~kf E t a l L 1 c A faaitia in primis fornacibus elaborari folita jam vidimus ; fequuntur qua:infecundisfiunt,&aquibufdameciamadfcoriasreferuntur. Ejusgenerisfunt Lithargyrum & Molybdena. L 1 t h a r g y r o s lapis argenri , Latinis fpuma Argenti , reaius , Agricola tefte, fpuma aut Lapis Plumbi, quia ex eo, non verb Argento fit, Germanis ©lctt aut &itbal glctt. Fit ex Plumbo diutius in fornacibus codo , donec converratur in fubftanciam quandam, olei modo Iiquidam, qua: frigefada concrefcir in fimilicudinem fpuma?. Hoc autem concingic , cum Argencum, Plumbo miftum , purgatur in fecundis fornaci- bus. Hinc fit argenri appellationem quod contraxerir, quamvis fme Araento ex folo Plumbo, auc vena Plumbi fieri poflic. Modi autem, quibus fiat, plucimi func. Ptimo ex arena Plumbaria , fecundo ex lapide Plumbario , tertio ex Plumbeis la- minis, qua:incarinocoquuncur, dum parrim vertantur in Lichargyrium , parcimin Plumbaginem. Quarto ex miftura Plumbi &c Argenci. Quinco ex miftura Plumbi & Auri & Argenti, ubi Metalla illa nobilia puta redduntut & legtegantur, Plumbum verb totumvercitur in Lichargyrum & Plumbaginem. Duum generum eft, coloribus faltem differentiam conftituentibus : una Chryfitis, qux fulva eft , aut ei quafi coloris : alrera Argyricis, candida ad Argenti colorem acce- dens, fed ucraque in eadem mafla & rabukto iimul fa:pe invenitur ; Argyrites ©i(kr-g(cf ptsfer- ije fungis , zAgarico , fungo Sambucino , fungo T{oJh caninz, 'iBolefo cerymo , Tild Stagnali. T)La n t m quas jam defcribemus, non tam Plantarum , quam excrementorum Ve- gctabilium nomine ab aliis iniigniuntur, cum partibus Plancarum deftituantur, & in aliis Vegetabilibus nafcantur ac proveniant. ^ G t r KICUS ' vel Agaricum, utquidamvoIunt,fungusefr, Abieti, Picea: Sil- veftri , Teda: & Larici adnafcens , fed Lariceus reliquis praetertur , albus, levis, friabilis, S pituitofo. 13S M U S E U M piruitofo in cotpof e humori expurgando deftinatus. Dividunt veteres in Marem, & Foe- minam. Mas dicitur qui longus , durus, denfus, gravis & in fragmentis ceu villos nervo- rum oftendit. Sed hic ob fuam malignitatem improbatur, tanquam inutilis. Fceminam vocant Rotundam, Porofam, raram valde, fragilem, levem , primo guftu dukem, mox amaram & ftypticam ; hic folus in ufum venit. Calidus ftatuitur in gradu primo, ficcus tertio ; pituitam craflam, Ientam, putridam, bilem flavam & atram purgat, e cerebro, ncrvis, lpina: medulla, thorace, ventriculo, Hepate, Liene, Renibus, utero, junauris. Urinam & menfes quoque. Cutis colorem floridum reddit , Lumbricos necat , articulorum doloribus confert, febribus diuturnis medetur. Dofisajj.adjij. Ininfufionea gij. ad quinquc corrigitur tertia partc Zinzi- beris aut falis Gemnu. Fungus Sambucinus, vulgo Auricula jud^e, Clufio primum genus fungorum pernitioforum, mcmbranea conftat cute implicata & finuofa, coloris ex cineraceo nigri- cantis, breviffimo aut nullo ferme pediculo Sambuci caudici adhxret aut fingulatis, aut geminus. Quia Cartilaginea aut Membranacea qua conftat fubftantia eit inftar auris.vulgo Auriculam Juda; vocant, cumprimumfoliaprotruditSambucus, ejus cau- dici adnafci folet. Ejus ufus in cibis quamvis pernitiofus fit, nihilominus funt qui exficcatum in aceto macerant , & in gutturis tumoribus exhibeant ad gargarifandum & guttur abluendum. Aquis merfus mollefcit, inquit Lobelius in Adverfariis, Spongiasque ritu tumet, Anginis certiflimo experimento utiliffimus, & tumoribus intus forifque nunquam iatis laudatus, guftu planeinfipido, cutis elixa:, aut corii inftar. Rofa:canina:adha:rerefoletexcrcmentumquoddam, quodnos Fungum rosje canin je vocamus,quiaeinonfecusacfungusaliisarboribusadha:rer. Officina: per- peram Bedeguar. Lobelius Spongiam Bedeguatis,Dodoneus, Spongiolam Silve- ftris Rofc. Plinius de Cynofbato agens pillulam Caftanea: fimilem ; alibi Spongiolam. Villofus eft, rubicundus, mufcidus, floccis velleris fericei quafi ornarus: qui tamcn Mu- fcus, diutius fi aflervetur, decidit, & corpus tuberofum relinquir, puniceum, fungofum & durum. Cakulofis praxipuum remedium efle afferit Plinius libr. 14. Boletus cervi vel fungus cervinus Matthiolo, Tubera cervina Lobelio. Fungi cervini, Boleti officinarum Cordo. Sic difti fungi hi,quod reperiantur iis in locis, ubi cervi Iibidinem fuam exercent : quamvis Cordus invenerit etiam in pra:rupriffimis montium Silvis, quo nec Dama: aut rupicapra: pervenire poffint, ne dum cervi,teftante Bauhino in Pinace. Egrcgie eum defcribit Matthiolus lib. 3. Epift. in hunc modum : Fungus hic tu- berum vulgarium modo fub terra nafcitur , ubi Cervino femine inficitur folum. Id quod plerumque fieri folet exempto e vulva genitali, adhuc feminis aliquid con- tinente, maris impecum fugiente fcemina. Hunc fortafle invenire nemo pofler, ni Cervi ipfi locum quodam ftatuto anni tempore oftenderent. Scalpuntenirn , naturali quodaminftinctudufti, antcrioribus pedibuslocum, ubi globofus fungus fub terra de- litefcir , quod olfaftu percipere eos affirmant. Spirat enim fungus gravi odore, pra:fer- tim recenter eftoffus. Qui fecreta ha:c norunt Venatores & Ruftici, qui Silvas frequentanr, Ioca diligenter obfcrvanr cervinis pedibus diduaa,cftbffaque fcrobefungoseximunr,&:Pharmacopceis vendunr, qui diffe6tos in particulas & filo trajedos ficcant poftea in umbra, fervantque inMedicumufum. Hiseademferefaciesineft , quam in csteris (peftamus tuberibus, globofa tamen in omnibus & inx*qualis. Extima cuticula fubnigricat,carnofa vero & ipfa fungofa fubftantia albicat. Sunt etiam qui genus aliquod reperiri dicant , erefta* virilis mentute fotma, adeoutinalteraparte deteclaglans, in altera globuli quidam tefticu- los referentes confpicianrur. Hic fungus in ciborum u(um hactenus non venir,nec eo vefcuntur; fed iis in Medicamentis utuntur, qua: Venerem movenr. Siquidem ad hoc plurimum valere putanr, & prsfertim qui humani genitalis faciem refert. In quem ufum ficci pulverem ex dulci vino propinant, Drachmx vel Sefquidrachma: ponderc. Valerius Cordus Notis in Diofcoridem cap. 85. id verum eflc negat. Nec verifimile eft, air, eos Venerem ftimulare, cum frigidum, pituitofum, crudum , & mali- gnum fuccum in humano corpore gignant. Qua: enim Venerem accendcre debenr, contrarias facukates & qualitaces habcre neceffe eft, Lactis ubertatem liunc etiam af- ferre W O R M I A N II M. ij 9 ferrc ajunt ex Ptifana, vel muliebri lafte potum ; fed valencius id agere, fi longi piperis aliquid addatur. Sufficu occlufos fceminarum locos referare tradunt, & vulva: ftrangula- tus averrere. Non defuncfuperftitiofxmuliercute, qua; iis abutantur in amatoriis pocu- lis, quibufdam prius admurmuraris incantarionibus. Affirmant pra-rerea valcre Cervi- num fungum ad epota venena ex mero hauftum, quin etiam ad venenofbrura omnium morfum, non modo potum, fed etiam illitum. Excalfacere hunc, ex odoris ^raveolen- tia, quifpiam facile judicabic, inquit Mattliiolus. Cordus ramen in alia eft oplnione, uc fupra innuimus. P i l a stagnaiis a me vocarur, corpus Sphsricum, pila: majoris palmarix ma- gn.tudine & figura , inftagno propeSoramSadandiannvencum , exminutiffimis quafi pilisautvillis,incxquifitiffimam rotunditatem redae -~Byffo arboreo, Teld arbored, Mufcoterreflri, Coralloide, Tyxioide. Q U I a B y s s u m inarbore nafci fcribat Philoftrarus, hic de eo agendum duxi, licec ^quibufdam potiusfrudusarboris, quam excremencum ftatuatur. Marinus eerte hujus cenfus videtur. Byffus igitur , Graxis *%*& i Buz Hcbraico, jam etiam in faeris fa:pe occurnt B.blns. Terrenus eft vel Marinus. De Terreno quid fit , non confcntiunr autores. Quidam Lini (peciem conftituunt , ut Julius PoIIux & Cardanus , Paufanias & alii ; qu.damlanamefle dictmt ; fedprior fententia vetitati magis litat. In arbore nafci ma- xima pars ftatmt : Gc enim Philoftratus. Homines, qui fecundum Indum flumen habi- tant,l.ne,sam,ciunturveftibus etenim ,linum inagrisplurimumnafcitur, calceamenra geftant ex Papyro ; nobil.ores Byffo induuntur. BylTum ver6 ex arborc nafci ferunc.qu* bafi qu.dem populo fir perfimilis, foliis vero fal.ci. Plinius lib. 9 . cap.i. cum Goffiuio confandi, JuHus Po.lux de Byffo „a diflerit : Byffina & Byflus.lini ^damTpeciS apud Indos Apud ^gyptios ex arbore quadam Iana fit, ex qua veftem confekm lino maximefimilemeffequifpiamdixerit, fola denfitate excepta ; denfior enim arbore fru- £cus ena citur, dup Iici mumtus cortice, quo dirempto,poftquam inftar nuc.s floruerit .ncecius hoc quod lanamrefcrc, eximicur, unde fubcegmen efficitur, ftamen autem ill iubtendunt Iineum. Byffum igitur terreftrem in arbore inftar bombacis nafci, hinc colligere Iicet, undc i quibufdam cum bombace conrunditur. Colore quidam candido effe ferunc , quidam g auco, quidam flavo ut Scaliger, & certe talis eft nofter, ex flavo & glauco miftus quafi filis conftans tenuionbus.capillamentisfimillimis, uncia: circ.ter longitudine, fplenden tibus.bombacehorridioribuspaulo. a F"-""cu M a r , n u s b y s s u s in conchiliis quibufdam reperitur, prcfertim in Pmna, delica- t.ffimusemm&molliffimuseft ferica: lana: comparandus , colore fofco fplenden e a fimihtudine Byfli Grarci aur Judaici fic nominarus. P„us enim , i„ qu it Rondelet.us cogmra, funtd.v.tia: terrenx, quamMarina:: tuncpret.ofarum veftium rexcu addi um terrenoexiftimacdem. Mytili quoqueByffumgignunc, fi modo feta illa, quxexi" dependerefolecbyffinomenmereridicarur. qusexns Sed tam differc aPinnarum byffo, quanmmftupa Cannabina,a tenuiffimo &delicarif- ^ z fimo i 4 o M U S E U M fimoferico. Longitudo & magnitudo byfli hujus, refpondet pinnarum magnitudini. Mihi unus eft trium unciarum longitudine ; maximum pedem longitudine a:quare volunt. Ex Byflo veftes olim pretiofx conficiebantur, potiffimum arboreo. Philoftratus mo- ris apudlndos fuiflerefert, ut nobiles tantum induerentur byflo; unde pro figno nobi- litatis habebatur. Nominatim ex byflo conficiebatur pileus rotundus, quo facetdotes capita tegebant, Grarcis Tiara dictus. Byflinis telisfubtilior eft Arborea illa, qua: Anno 1659. reperta in arboribusNorve- giar , ubi integrx Silva: arbores hifce ornatas oftentabant . Quidam in iis natas puta- bant ; at ego in campisejufmoditelasftipitibus fegetum excifarum adfuerenres tepius vidi : eodemque Anno in Augufto maximam copiam per aerem volicare conipexi. Credo a vermibus, erucis, araneis, & aliis id genus infeccis elaborari , deinde circa Bru- mam ventorum vi abrumpi , per aerem ferri , atque fi in filvam impegerint , arborum procerarum comis adglutinari , atque adhaerere. Subtilitate plane aranearum telis re- fpondent; fed candorem niveum ab aeris per quem feruntur humiditate & iolis calore acquirunt. Ejufmodi telasjamaliquotannis in horto meo conlpexi, fedinunicafalcemarbore Evonymi ; verum vermibuslcatebat, quihas telaselaborabant,tenuiffimas,longiflimas, candidiffimas,cujusadhucfpeciminafervo.Vermes hofce e genereBombycumefle exi- flimavi , fed non eam habebant figuram , nec ad tantam magnitudinem perveniebant, ut ad Erucas citius refercndos putem. Sed hoc mirum quod nullam arborem totius horti pra:terquam unicam hanc, quam S3«lt-Wt> noftra lingua dicimus, unquam tangerent. Muscus pyxioides terreftrisBauhini, a Lobelio nomine Mufci terreftris Py- xidatos alabaftriculos imitantis, propofitus ; a meinventus eft Anno mdcxlvii. in arenofis agris pagi Tyfewelde , cum fontes medicatos D. Helenx in Selandia vifitarem. Elegans Mufcus ex compluribus conftans Pyxidibus , insqualis magnitudinis. Major vero granum hordci vix fuperat ; radices habet minutiffimas, qu» terram iftam areno- fam firmiter etiamnum exficeata: retinent ; ex angufto caule definit in calices, quorum ora: fimbriata; & miniato colorc pulchre fpeftantur depifta:. Muscus terrestris coralloides incanus a Bauhino in prodromo TheatriB0tanicilib.10.cap. 4. ita defcribitur. Mufcushicpedaliseft, incanus, ramis pluri- VORMIANUM. 141 pluribus craflioribus ere&is , ufque compactis , qui in plurimos ramulos cornuum Cer- vinorum inftar, eofque acucos dividuntur. Hic ad Wiefam in filvis occurrir. Sed meus, quemreneo, paulo minor eft. Longitudine enim quatuor uncias vix fuperat, radice carer, utpote avulfa, fed a quatuororiturramulis, cavis, incanis,varie fe dilpergentibus in minores cornubus cervinis fimiles , varie intricaros, ad fummum fcrme ubi pervene- runt, principales rami, majores lcilicet craffiores evadunt , ut pennam columbinam majorem craffitie arquent , ac denfiores magifque intricaros ramufculos de fe fundant, fpongiam ferme aemalantes & colore ad viiidem aliquantum inclinantes. Ego ex Nor- vegia accepi; is qui obtulit, nufpiam nifi juxta fodinas argenteas reperiri affirmavit. C A P. IV. T>e oArundmibitf. A D petfectas plantas ut tranfeamus, quiapauca:funt dequibusageredecrevimus, ■^ nulla affinitatis habita ratione , Alphabeticum ordinem fequi conftituimus , tam in plantis ipfis integris , quam in earum partibus , quas fingulas ad fuas clalfes referemus. Arundines igitur hoc jure primas hic obtineant. Arundo indica maxima. BauhinusinPinacevocacArundinem arborem, in qua humor lactcus gignitur , qui Tabaxir Avicenna; & Arabibus dicirur. Mambu Indorum,in cujus Arundinibus Tabaxir fcu Saccar Mambu, Garcias ; Harundo Indica Clufii. In hiftoria Indica quandoque Bambus , feu juncus Indicus dicicur, quandoque Bambu Manibu ex qua Tabaxir. A(peccueftgratiffima,altiffima, nigra, rorunda, crafla, ita ututraquc manu quando- que vixincludi poffit, quandoque fcemoris crafficie. Internodia canta habet , ut quod- libet ulcra menfuramliquoriscapere poffic. Clufius bina defctibit fragmenca , quai in Horti Leidenfis aflervantur porticu, quorumminus viginti fex pedes Romanos longum eft,ac decem ac novem internodiis conftat, craflitudo infima parrc decem & feptem uncias ambitu comprehendir , fuperna quatuordecim. Majus illud fefquipede iupe- rat, & tribus unciis craffitudine, ilngulorum internodiorum longitudo in utroque circumferentia; partis inferioris uc plurimum reipondec, nonnunquam longior aut brevior , materia: fpiffitudo triens uncia:. Nafciturin toto Malabarenfi marino tradtu, prsfertim circa Coromandeh ab incolis Mambu dicitur. Cum adhuc renella &viridis, inflecfi folec, uc magis apca reddatur ad geftandum pendentes ex ea ledulos, ipfis Pallekins dicfos , qulbus infident tum viri, tum mulieres, dum aliquo transferri cupiunr. Forfan eadem eft cum ea qua; in India Occidenrali pro- venit craffitie cruris humani, qua: viridis adeo tenera eft , ut ftans uno Ictu gladii (cce- tur : arida vero ranta duritie,ut fifla &c in modum Chiturgicorum fcalpellorum formata, fagittas fuas ita ea acuant Barbari in Brafilia , ut uno Ictu feras humi fternanr. . £x ea Saccharum de Mambu conficiunt, quod, propter infignem vim Medicamen- tofam , magni fit ab Arabibus & Perfis , ab ^Ethiopibus Tabaxir vocatur. Eft enim in internodiis liquor concretus, inrerdumnigricans&cinereus, pneiertim fi diutius ligno adhaeferit ; interdum albus, ex quo faccharum elaborarur. Indi ex ea domos fuas aidifi- cant in Terenate ; findunt enim & fingulari induftria inrorquent. In Civitate Bantam cuncta xdium fublicia cx hifce atundinibus aflulatim dilfectis conftant. Quibufdam in locis naviculas,duobus viris capiendis aptas , ex iis conficiunc. Mihi duo ejus func frufta : alcerum unico conftansinrernodio eodemque non fatis integro, cujus cortex exterior niger forfan abrafus, unde aliquid ejus deceflir ampli- tudini. Hoc a noftris adminiftratoribus focietatis Indica: accepi, qui plura ejufmodi ha- bebant, ferri fragmentis referta, quibus tormenta bellica onerabanr, ut plurimos uno Ictu laiderent. Longitudineeftpedis Romanicircirer, in Diamecro quatuor concinens pollices. Alterum ex duobusconftatinternodiis, trium pedumlongitudine, quodvis enim pe- dem unum cum femifle obtinet ; amplitudo pedem luperat uncia dimidia , Diameter unciarum quatuor, craffities materia: trientem uncia; a;quat. Inmedio ubi junguntur intetftitium efl: in cavitate ipfa, durum & folidum, exterius intcrnodii junttura circulariter protuberat arque unoinloco abfcifli folii remanent in jundura vcftigia porofa pollicis amplitudine, alioquin tota fuperficies externala;vis eft, S 5 SC Hi M II S E II M & lubrica, colore flavo ab uno larere, ab altero obfcuriore & luteo, non nigio. ut ferunt autores. Interiorverofuperficiesftrigofaftriisper longitudinem excurrentibus,coloris albicantis. Arundo saccharina a Lobelio eleganter ita defctibitur : Septenum ofto- numque pedum calamos, pollice crafliores , denfis geniculis ; fungofa , perquam dulci, fucculentaque medulla obfarcra albida, promit. Folia binos cubitos xquanc, anguftio- ra Donaci, fcabra & fecundum longitudinem ftriata, numef ofa, ftoloncs arundinibus concolores complures ampleaentia, comofo flore, ut Sorgi, Radix ad canna: radicem accedit, fed dulciore, fucculentiore, minufque lignofa, undegerminula erumpunt, fa- tioni idonea, refecla. Pangunturetiamtalea:, inue radici abfciffa:. Ex ea facchatum conficitur. Olim pro Saccharo faltem agnofcebant fuccum illum, qui fponte exfudabat ex hifce arundinibus, & calore folis concrefcebat ; fed jam arte conficitur. Arundines enim hafce ftato tempore, ubi fucco hoc dulci maturo maximeprargnantes confpiciuntur, legunt, in frufta fecanr, contundunt &pra:lofiiccum exprimunt,qui coiligitur&adSytupicon- iiftcntiam coquitur ; hinc infpiffatur, ac rude Sacchatum ex eo conficitur, quod deinde per variosgradus depuratur. Vel calamos incidunt , & coquunt eo ufque dum omnis liiccus exrrahatur, qui ulterius igne urgetur, donec in fundo condenfatus, in formam Sacchari concrefcat. Canarium & Madatenfe Saccharum omnibus reliquis praffertur, fuavitate & candore. Quod lixivio ex calce viva depuratur, dulcedinis amittit gratiam & acrimoniam acquivit, unde bilis gignitur,fanguis uritur,caput gravatur. Contufarum arundinum faccharinarum, & ex quibus expreffus jam fuccus eft, mihi quxdam funt fragmenta, ut & arundo trium pedum. Arundo sativa, quas &ims Diofcoridi & Theophrafto , Arundo magna Gef- nero. In aquofo & pingui folo provenit e radicibus geniculatis & obliquis craffifque, rectis, calamos geniculatos ferens, fecundoanno e fingulis geniculis novos calamos protrudens. Foliatotoscinguntgeniculos,nervofa, Ionga; jubam in fummo ferr, villo- iam,&mollem feminibus non conlpicuis. Calamus ipfe ad hafta: militaris longitudinera excrefcit, decem cubitorum quandoque, robufta acfirma materie, intus inanis, com- padtis per intervalla geniculis. Seritur ad vitium palos quotannis ; humo tenus fecati folct/ecteque illico regerminant,cref£untque anno toto ad priotem altitudinem craffi- tiemque. Radix arundinis pota, urinam movet &menfes, recens tufa fcorpionum Ktibus • medetut. Vim trahendi ei quoque tribuunt aculeos , aliaque corpoti infixa. Calami ipfivatiisinferviuntopificibus, Hortulanis, textoribus , aliifque. Quos ego teneo ca- lamos, longitudine pedes iedecim a:quant, internodiis ina:qualibus,pollicum utpluti- nium feptem vel octo, ctaftitic communishaftx. Arundo indioa versicolor FLExins , Bauhino quarta eft inter Arundines, eandemque prorfus efle autumo cum quinta quam arundinem Indicam pu- niceam mollem, &cum fexra quam arundinem Indicam volubilem vocat, imo ea quar inter Juncos tevesprimo locoponirur , titulo Juncifeufcirpilndici, & Juncus porofus Clufii. Notx enim allatas omnes uni huic competunt, & fakem ratione magnitudinis difterunr, imo partes diverfa: ejufdem planta: effe videntur majores & minores. In Ben- gala Rotta vocat i ait Bauhinus : Metcatores noftri Rottings appellant, eft enim gt acilis & fuccincta viminis inftar, ac licet fit punica, maculas tamen quafdam obtinet, ob quas etiam verficolor dici poflit, mollis eft, & fe contotqueri patitur, imo in Infiila Sumatta, ut & aiibi, varic fe citca arbores vincit, centum, ducentatum, imo trecentarum orgia- rumrUt vix ejus origo, finilque inveniri poffit. Quin, arbores ubi non funt, per mon- tium cacuinina repit per aliquot jugera, referentibus Mercatotibus noftris, qui addunt poros ejus adhuc viridis, aqua&liquoregraro referros,ut,ubi cxlcinditur in aqua: de- fectu,ejus amphoras aliquor pro fiti fedanda colligere ex ea poflint. Iis enim inlocis, ubicrelcir, aqua: magna efle folerpenuria, hifce ad fe aquam & humiditatem omnem trahentibus &exfugentibus, qua gauderc fi velinr, hanc arundinem fecare eoguntut. In Caroli Clufii curis pofterioribus , hxc de ea extant : Ex Orientali India, aut illis adjacentibus Infulis, adterti in has regiones folet , mirum quoddam junci aut viminis genus, quod nondum defcriptum , quia a nemine veram & accuratam ejus hiftoriam naucifci potuertint, &c. videtut autem hic juncus, viminis ufum in locis ubi ctelcit ha- bere, W O R M I A N U M. I4J bere, adeo renax, Jentus & flexilis eft. Color autem ejus pallidus aut fubluteus eft lon- gitudo trium, quatuor, aut plurium interdum pedum , (quod de fruftulis, tenuioribus, adferr. iol.tis intclligendum ; alioquin integer juncus multarum oroiarumeftlonoitu dine.) Defcribitur iub nomine Arundinis Indica: in excerptis ex Defcriptione NavW t.onum Stephani vanderHagen, in hunc modum : In Infula Sumatrainvcniebatur A- rundims IndicEadmodum mirabile genus, varie fe circum arbores vinciens, & conror- tiplicatim crcfcens, centum, ducentarum, imo trecentaturii & plurium orgiarum Ionoi tudine, itautejus origo & finis deprehendi vix poffic, quod valde accorrfmodum erat circulis vafarns conficiendis , quibus vafa revinciebant ibcii navales. Craffitudo qualis commums Aiparagi, fine ullo nodo autgeniculo (& hoc faltem intelligendum eft de minonbusfruftisuniusaurduorumpedum, nam qua: egopoffideo, internodia habent poft: pcdis unius cum dimidio intervaJIa, & quidem pro ratione longitudinis frequentia adeoutjuncumhacin parte magis referat quam arundinem) fubftantia interior adco poroia eft ut fi quis ori admoveat unam extremiratem hujus viminis, cique vel Ieviter tantum inflct, flatus ex altera extremitate erumpat ; quod facilius & melius patebit fi quisextremitariulteriori faliva: autliquoris quidpiam illinat, fimul ac quis uni extremitati iniufflaturus eft , dicfo citius bulli ex altera fubfilient , pulcherrimo & propcmodum ftupendo Ipeclaculo. Addere & hoc Iicet, quod quamvis ejus fubftantia inrerior poro- aacmolhsiit,in quamcunque patrem flexilis, exterior ramen ejus iiiperficies lzvis & ubnca.imo dura adeo, ut iidua:ejusvirga:fimul violenter invicem collidantur, fcintil- las cceruleas, vel flammulas excutiant, quales iUz qua: ex accenfo fulphure emicant, odorem etiam fulphureum fimul exhalant. Mihi cjus frufta funt decem &duodecimpedum longa, internodiis pedis unius cum femiffe crciter diftinfta , colore & craffitie deJcriptioni reJpondcntia. Culei ex ftoreis fol.orum arundinaccorum confefti, in quibus Gariophylli ex India ad nos adveffi hifce vimmibus erant cincti, & anfis ex iifdem confcclis dotatis quandoq; integris & terctibus uti folent ad majora vincienda, quandoque per medium diflecfis, ut minores plicaturas rec.p.ant . Avcs , qua: ex Jnfulis Canariis ad nos adferuntur , in caveis aflervantur ex hifce confed.s. Magnus earum ubivis ferme in India ufus, quocirca negotiationes & Wtra ^ CXCrCCnt- Nafciturin Re S no Congiano, Bengala, ad Gangem fluvium, Ad hanc claffem fpeftare arbitror genus illud Scip ionis , quo ex India allaro utunrur nobues, colore Juteo albicantc, geniculis frcquentibus conftans, mareria un" cea. Radicemarundims cujufdam Indica:, & forfan hujus de qui jam cgimus, arbicror Quod ut melius pateat, ejus, cujus mih, eft copia, delcriptionem apponim. Lonoi° u dmc eftpedum trium figura pene teteti, colore buxeo.paulacim in aeumen definens intus matena porofa farctus , geniculis triginta duobus conftans , fingula mtcmodia parte craffiore poll.c.s longitudine, quo vero magis gracilefcit fcipio, eo Junt lonZa Geniculum quodv.s finu Jeu acetabulo conftat uno majore, & multi parvulis quf ° a cihor eftplunbus quandoque duodecim : qua craffior paucioribusffeptem vd olo" His vero acetabulis fibtas tum majores, tum minores inferras fuiife conftat. MaTora ffia acetabula.tafuntdifpoJita .utalternatimingenicul.s fibi oppofita appare ant SufpTcor ie a nit CCnl '" ^^^^^^.^^tia^tcmpfaS C A V. T>e zArachidne , & Qtlamo Aromatko. £)E Arachidne Theophrafti & Plinii multum inter Botanicos difputatum, ^ quod mtegre Plantam hanc non defctipferint, fed notis paucioribus cai/de taea d ? ^ frnT v mCn r ArachidnC Cle g antem Ulam habent Plantam quam exficea defcnpfit Qufius Exot. lib. 4. cap. ID . fub titulo ; anTheophtafto " A raco 1, ^h ^nus yicix fimilem vocat , fupra infraque terram fruclum edens. Arachidna Cretica Bclu ci^i^ res^cuos^Trfrn 6 ta r r Ul ° S dividi ? r ^ipcdaks ja ttt dodrantales, tcnues, triangula- res, quos altern.s amb.unt exigua folia ita difpofita, „t primo exigua, a caule prodeant ate, H4 M U S E II M ala: , quas infequitur pediculus angulofus , cui bina folia conjuncta inGdetu , oblonga, acuta, tribusnervulisdotacajuxtapetiolumubijunguntur , calcaribus quafl dotantur, qua: in foliis inferioribus minora, in fuperioribus majora & longiora capreolorum more fe quandoque contorquent. Nequaquam vero folia eam obtinent figuram, quam Clulius pinxir, nec cordis figuram a:mulanrur. Flos illi purpureus Araci flori fimilis , qui fupra terram in petiolis extremitatum caulium emergit , ex calice in quinque lacinias acutas divifo, quos fequunrurfiliquxlatiufcula: , unciamlongx, aurpaulo ampliores, comprcffe, alatx, mucrone hamaco prxdita: , bina aut terna femina , purpurafcencia, rocunda concinences , qua: matura: dehifcunt. Radicem habet exilem , lenticula: auc Araco fimilem, e cujuscapice juxca celluris fuperficiem emergunr plurcsparva: , ce- nues, alba: fibrx, hinc inde fparfa:, e quarum fingulis dependent filiquula: breves & ro- tundx,extima parte in mucronem definentes, tenella: & candicantes, unicum auc duo concinences femina rocunda, illis quoad figucam fimillima, quxin ramis nafcuntur, fed albicancis & fubfufci coloris. Tam ex femine infracerram naro, quamfupraprovenire folec , nulla plane in planta obfervaca difFerenria , nifi quod fercilior fit & plures fruftus producac illa qua: ex femine fupra cerram collect o crefcic , quam qua: in fubcerraneo. Quod jam aliquoc annis in Horco meo expercus fum. Oblervavi quoque quod cum lemina in caulibus exiftentia maturuerint in Augufto aut Septembri , planta juxta radi- cem novos flores protrudat , mox fupra terram, adeo uc bis floreac ac fructum produ- cere cencet. De vero &: Iegicimo CaIamo aromatico diu mukumque inter Botanicos difputacum, fiquidem radix illa , quam pro Calamo Aromarico oftenranc oiBcina* , non calami, fed Acori eft. Ac verum & legirimum calamum aromacicum referc Clufius fe habere ex D. Bernhardo Paludano ex Syria & JEgypto reduce, quiplane cum Diofco- ridis conveniat defcriprione. Eum veroitadelineat, utftatuatpotius umbelliferam efle plantam, quam arundinaceam, reclum habere caulem, multis nodis, feu geniculis cin- ccum , la:vem ahoquin, concavum inrus & membranula ut arundines prxditum , qui alfulofe, ut Diofcorides fcribic, frangicur, eftque fatis odoratus gf atique faporis , amari tamen, & nonnulla: adftrictionis parciceps , folia bina ex adverfo fingulis geniculis fica, caulem amplecli videncur. Radix fummo capite extuberans nonnihil , dein in fibras definic. Mihi olim Anno vidclicet m d c x. Enchufs dum ejufdem ClarifT. D. D. Paludani luftrarem Pinacothe- cam,plantulamveri calami Aromatici dedir, quam periifle doleo; fedjamfruftulo alio & tadice, quam ex Horco Doncelli habuicRomx ClarifT Vir D.Thomas Barcholinus, donacus, non pocui non quxdam hifce adderc, quibus noftra radix difterre videcur ab ea quam Clufius proponic. Gcniculata enim vel nodofapociusmeaeft, per fummam tcllurem repens, calami fcriprorii craffirie, colore puniceo, fumma parte, qua caulem prctrudit,purpureum dc villofum quid habens, per reliquum corporis fibras plurimas, longas,renues,coloris cinerei, de fe fpargens parce inferiore, ut in radicibus Iridis fieri conluevit; fapore eft acriaromatico. Vires Calami Aromatici perfequitur Galenus lib. 8. fimpl, Medic. Calamus odora- tus, inquit, leviculam quandam adftricrionem, ac minimam acrimoniam poffidet, ma- gna cx parte eflentia ejus terrena eft & aerea,in calidicatis 6i frigiditatis conjugacione tem- ■ W O R M I A N U M. i 4J temperata. Quamobrem moderate urinam movet, & iis , qua; jecori & ftomacho im- ponuntur, miiceripoteft, tum in fomenta quoque uteri, qua: Phlegmonisgratia,aut irritandis menfibus aflumuntur, utiliter admifcetur. Non eft adeo tenuium partium ut cxtera aromatica. C a p. VI. De IDoromco. T) L A n T A M vix eflc arbitror , de qua controverfia major & periculofior mota fir i ■*■ quam de Doronico vnlgi, de viribus ejusmagnopcre diflidentibus Botanico- rum Principibus , quibufdam venenum , quibufdam alexipharmacum efle ftatuentibus qua de caula cjus hic etiam habenda ratio. Doronici voxab Arabibuspetita videtur, qui Doronigi feu Durunni hanc plan- tam vocant, Bauhino Doronicum radice Scorpii ; Matthiolo Aconitum Pardalianches minus. Doronicum Romanum Gefnero. Doronicum Iatifolium Clufio. Foiia habet moliia, oblonga nonnihil , ex viridi flavefcentia , confpicue hirfuta pilofella; modo, vel . cucumeris agreftis , fed attrectanti la:via, ambitu rotunda, nonnihil Iaciniofa & fuperne angufta, terna vel quaterna pediculis cauli adhxrent. lladicem exiguam, teretem, or- biculatam, inferne in anguftum fenfim adducfam fubtus, & tranfveriis quafi fquammu- lartim totulis articulatam , apprimc fcotpionis cadaverulum & caudam exprimens, plufculis donatam fibris, colore candido , fapore dulci amaricante , lentorem multum pauxillacomitanteadftrictionepraferr, caulis fefquipalmum altus, floribus in fummo luteolis aut pallidis radiatis, Buphtalmi aut confolida; media; inftar. Na/citurin altiflimis montibus, ubi caprea; habitant, & in hortis paffim jam colitur. Ab omnibus pro Dotonico habitahac planta, &vim antidotalem habere credirum, unde etiam vatias in oificinis ufitatas compofitiones, qua: vim cor corroborandi, & ve- nenis reiiftendi habent, mgteditur. Primus quod fciam Marantha e numeto Antidoto- rum expunxit, ac inter Aconita ac venena retulit, ut videte licct in Epiftolis Matthioli, libr. 4. pag. mihi 171. Cui licet in eadem Epiftola acriter fe oppofuerit Matthiolus , at- tamen commentariis fuis in librum quartum Diofcoridis cap. 71. viftas Marantha; dat manus , in ejufque defcendit fententiam , eo quod cani quatuor ejus exhibuerit Drach- mas, quai ipfiinteritum attulerint. Hinc occafionem fumit acriter in hanc plantam in- vchendi , ejufque ufum commendantes diris devovendi. Inter reliqua ha:c habens: Erit etgo Doronicum pofthxc Damioniacum , non Doronicum appellandum , quod Diabolus in hujus Iocum Theliphori genus hoc intruferit. Et paulo poft : Expellant illud Phatmacopcei fuiseMyropoliis, &interdicantpii&-optimi Principes , qui Rcm- publicam gubetnant, ne pofthacvenenumhocpra;fentiffimum veneant. Huic tamen refragatur tum Gefnerus, tum alii Medici prxftantiffimi , quorum pau- cos adducemus , ut veritatis vis eo fit manifeftior. Gefnerus quidem peculiari tractatu de Aconito Matthioli, fufe hac de re difleruit, quem confulere poflunt, qui hanc contro- vetfiam plane difcuflam cupiunt. Sed ex libr. z. Epift. 20. Adolpho Occoni infcripti hzc excerpere juvat. Vult Matthiolus Dotonicum noftrum & Romanum omnino ve- nenofam eife herbam, & ex officinis ejiciendam hoc argumento , quod Canis, qu< Drachmas ejus quatuor devoravit,brevi interierit. Quafi non alia muka Canibus fint vcnena, qua; homini/alubria funt, ut de Afparago fertur. Ego Doronici tamen hcrbam fa:pe in montibus copiofe edi magna cum voluptate (nam & aromatica & fuaviter acris herba eft&tenera, fuccoque abundat) & fine ulla noxa fecuta. Radices quoque re- centes, ficcas, integras, mclle conditas, in pollinem ttitas fa-pe ingefli, & hodie, ut ma- nireftiflime Matthioli & aliorumfenrentiam redarguerem , ex aqua calida Drachmas duas radicum contritarum haufi , nec inde ullam prorfus in me mutationem fenfi ^Egrotis quidem fa;pe illam & per f e & cum aliis mixtam utiliffirae confului, in vertioine pr.xfertim & Epilepfia. D Miffceo interdum Gentianam, vifci Scobem & Aftrantiam, fic mire prodeft Epilepti- qs, fi continuetur ufus remedii. Plura alia nunc omitto , quibus oftendere liquido pof- fem, nec Doronicum noftrum , nec Aconitum ullo modo eife venenum homini , cani- bus autem lethiferum effe fcio, non folum fi Drachmarum quatuor, fed etiam fi unius pondere lumant. Scribo hschora oftava poft, quam Drachmas duas ejus fiimpfi , & T optime i 4 ff M LT S E U M optime habeo Dei gratia. Ha:c ibidem Gefnerus , experimentis liquidis oftendens homini venenum non clfe Doronicum noftrum. Ar objicir rurfus Marrhiolus,Gefncrum in alia quadam Epiftola farcri, fe ex ejus ufu in magnum vita: difcrimen incidiifc , nifi fudaroriis , Laconicis & Anridotis nonnullis fibi opem tuliifet. Verba ipfa referam : qui aliter fibi perfuadenr,rem ipfam itaeffe in- telligenr, ubi a nobiliflimo Cortufo imperrare poterunr, ut is quafdam Gefneri Iiteras fibi legendas concedat, fiquidcm iis aperriftime fatetur , cum hax fabulofa putarer, & Doronicum voraffer, in fe ipfo fa£to periculo,incidiffe profeciro in magnum vira:difcri- men ; nifi fudatoriis, Laconicis & aliis anridotis nonnullis, fibi opem tuliffet. Nam qua: Canes occidunt&Lupos, facile adducor ut credam eadem homines quoque necare , vel (fi non necenr) plurimum Ltdcre. Epiitola, cujushic aMatthiolo fit mentio, procul dubio illa eft, quam fcripfit Adol- pho Occoni, qua: numero 14. eft in eodem libr. 2,. Epiftolarum Gefneri. In ea inter re- liqtia hxc leguntur : Doronici Drachmas quatuor Cani datas eum occidere fcribir Mar- thiolus: ego Cani unicam dari jufli&periifle audivi; quia ramenmemineram,mefa:pe in montibus hcrbam illam aromaticam cum voluptate ediffe , & inde recrearum effe, fa:pe eriamradices aliquor, nullamoleftia; volui nuper Drachmas duas radicum illarum aridarum ex aqua calida fumere , unde nihil incommodi fcnfi horis aliquor , quo rem- pore hoc ipfum eriam ad re fcripfi ; horis vero ocro clapfis venrrem & ftomachum in- flari fenfi, & circa ventriculi os imbccillicatem quandam, ac corpus rorum infirmius , ita fere ur alias femelarqueiterum ex nimio aquajfrigidspotu percepcram (inde curatus fum vini alicujus generofi poru per accidens, nam commune faftidiebam) fic biduo duravitin me hic affe£tus,&cumnonviderctur (ponte difceffurus, ingreifus in aqua: ca- lidas folium curatus fum. Ha:cproculdubroillafunt , qua: ex Epiftola Gefneri allegar. Matthiolus in fua: opinionis confirmarionem . Sed fi ea qua: fequuntur in eadem Epi- ftola quis perpenderir, videbit Gefneri menrem non effe, fe ita affectum fuiffe ob vene- natam aliquam ejusqualirarem, fedobhumidirarem nimiam, qua ita ofFendi folitus efl: ab aliis quoque. Hsc namque fubnecrit : Prius eriam aliquando, nefcio qua de caufa, fimilirer affeftus, Antidoto Saxonica fumpta fudatorium ingreflus, in lecto eriam fudavi, & melius habui. Hrc de Doronico re fcire volui, cui vim nullam malignam,aur homini venenofam ineffe puro , fed radices nimium humidas effe puto (ut qua: nunquam fere exficcentur rota:, utcunque longiflimo tempore fervarx) & flatibus excitatis ventricu- lum offendere, nec facile ex eo defcendere. Superficiem vcro omnino (alubrem & uti- lemeffeputo, cumodorata, imo aromatica, foliis, caule & floribus fir, &renuiorum quam radix partium. Ha:c partim fenfu & experimencis , partim ratione motus af- firmo. Ex quibus liquet Gefnerum inflationem iftam non malignitati, fed humidirati Doro- niciadfcribere,funuletiamnonre&eMatthioloaffirmari, quod antidotis nonnullis fe in hoc cafu curaverirGefnerus. Solo enim aqua: calida: folio ie reftirurum air ; fed in alio cafu antidotis & balneis ufus reftiturus eft. Tanta: inter tanros viros controverfia: arbirros fi confuluerimus , videbimus plures mae ^Radicibiu Chine, Cyperi, (bntrajervx, Teriagon, Jalap, Labrandmo , Liqmritid Hrafilienfi. Q^ Hi n a radix ita difta quod ex regione China: feu Sina: adferatur , ubi Lampatoit vocatur, fed non folum hinc.verum etiam ex Occidentali India depromitur- Orien- tal.s vero prxfertur. Hxc exterius colore eft rubente autfubnigro , intcrius candicante aut fubrubeme i occidentalis vero, colore interius magis ruftb. Amatus Lufitanus inter Arundines recenfet, ut & Manardus, Gefalpinus inter Itides Bauh.nusinterConvolvulos. Acoftainhunc modum plantam iplam dclincat ■ Trium autquatuorpalmorum alt.tudine affurgir, cauliculis tenuibus, quos rara folia cineunt mal, Aflyn.junioris (imilitudine. Radix palmi Iongitudine, interdum crafla, nonnun- quam tenuis, qux recens eruta admodum tcnella eft, & cruda aut elixa mandi poteft. MonardesdicirArundinismajorisradicern effe (imilem, nodofam, intus albam, incer- dumrubefcentem, foris rubram. Optimam effe recencem , ponderofam, folidam, ul"I UC aIuitris°moQ^ infi P id;lm ' Nafcitut inChinx locis maric.mis, arund.nis aut V Sola i 54 ' M U S E U M Sola radice utuntur Indi ad morbos difficiles curandos, maximam vim ifi lue Vene- reaprofligandaobtinet, valde extenuat , fudoremmovet, exficcat, putredini refiftit, jecur confirmat, hydropi auxiliatur, ulcera maligna ianat, Lepram & Elephantialin cu- rat,corpus alimento deftitutum reficit, Schyrris jecoris prodeft: ligno Guajaco infirmior putatur. Cyv E rus Grxcis jhjtjVs©- vel Kvmys ita dictus videtur, quod radix vafculum aut pyxidulam puiillam rigura imitetur. In officinis duo ejus funt genera in ufu : Rotundum & longum. Eft autem tadix junci triangulatis, aut quadrangularis, cubitalis, aut majo- risquandoque, foliahabentisporracea, longa, angufta, in fummo caule minuta, femen complectentia. Radices inter fe cohxrentOleis oblongis fimiles, qux rotundx funt, niorx, odore fuavi, guftu amaro. Naicitur in paluftribus & humedto (blo , quin ctiam in cultis locis. Optima ea cenfetur, qux gravis, denfa,plena,dura, afpera, odotata cum quadam acrimonia. Calida eft, venarum orificia aperit, urinammovet, ad calculos & Hydropem com- mendatur, contra Ictus Scorpionum utilis, menfes movet, curat oris ulcera depafcentia, in unguentis & cataplaimatis locum habens. Ad Cyperos refert Bauhinus Contrayervam Hifpanis diclam , quafi Ale- xipharmacam, ex Charcis ProvinciaPeruanaallaram. Monardes radicibus lridisfimi- lem effe ait, nifi quodminoriit. Et certe eo convenire videtur, quodgrumoia exiftar, fupra terram repens & fibras multas de fe fpargens, qusc d fummo ad imum graciliores evadunt. Colore exterius purpureo, interius albicante, iapore fubdulci, adftringente, cum acrimonia aromatica. Pulvis ejus ex albo vino fumptus adverfus omne venenum , cujufcunque fit generis, prxfentiffimum eft remedium (uno fublimaro excepto) vomitione illud rcjicere taciens, aut per fudores evacuans. Phikra quoque eo pulvere educi haufto fcrunt, Lumbricos ctiam enecari. Quamvis Cafparus Bauhinus Pinacis lib. i. fecl. i. divetfas Radices conftituat Con- trayervam&Drakenam, dumillamad Cyperos longos odoros referat, hanc ad Cype- ros longos inodoros, attamen dum Drakena: Iconem & defctiptionem confero cum radice ,°qux Contrayervx nomine ad nos adfertur , non poffum quin ftatuam eandem effe. Sic enim defctibit Clufius fuam Drakenam (cui hoc nominis indidit, quia a Fran- cifco Draco primum advefta & Clufio dono data fit) Exotic. lib. 4. cap. x. femiunciah magna ex parte eft craffitudine, pradonga, fubinde in nodos & inxqualia capita extube- rans , atque in fummis capitibus veluti ex craffis fquamrnis contexta , Dentarii; tfi&inui fere inftar, interiore parte alba , tenues fibtas hinc inde adnafcentes habens, quaidam crafliufculas & majufculas , duras & lentas , ex quibus alii nodi dependent, nullo manifefto odore,fapore nonnihil adftringentc &linguamexficcanteinitio, diu- tius vero manducata tenuem fuavemque acrimoniam in ore relinquit. Plantam ipfam qui defctipferit nondum inventus eft. Nardus Antonius Rechus 1. 8. Hift. Nat. Mex. cap.58. Plantam quandam depingit fub titulo Coanenepilli., quam ejus commentator Terentius Contrayervam efle putat, fed dubitareme facit Radicis defcriptio , qus longa effe dicitur , prolixa&convoluta , minimum digitum craifa, fibrataque, qualis illa non eft , quae ad nos adfertur. Herba praeterea ipfa depi- cta convolvulum refert, non Cyperum ; fed penes alios efto judicium. Addit vero Clufius ie ab Elioto accepiffe , folia prsfens effe venenum , ipfam vero radicem , non modo illiusvcneni, fed aliotum effe Antidotum , cor&vitales facultates roborare , h pollinis in modum trita , mane ex pauxillo vino fumeretur ; ex aqua vero febris ardo- resmitigare. Hic omniaoptimequadrantcumiis,qux Contrayervx tribuuntur. Inter alias peregrinas radices, quas ad me Lugduno Batavorum tranfmifit Vir Clariff. Joh.de Laet,fuit&fruftulumcujufdam, quam Deriagen ex oriente vo- cavit, longitudine articuli digiti, aut uncis circiter. Cinerei erat coloris , inxqualc & nodo- W O R M I A N LT M. 355 nodofum, minutiffimisfibrispra;ditum , interius album & fungofum , craflitie penna: olorina:. Sapore Acorum plane refert, ut ejus fpcciem efle autumem. Calidaeft, lin- guam mordicans ; fed non nifi prius bcnc mafticatum fuerit. De Planta; ipfius conftitu- tione &: viribus nihil plane addirum fuit. Jalap a, Chelapa, Bryonia, Mcchoacanna nigricans Bauhino, radix eft Mechoa- cxvulgari fimilis , nifi quod nigricante Cortice fit veitita, interiuspaululumrufefcens, vel teiicllatim vcl in talcolas inciia adfertur. Guftu eft non ingrato , fcd in pulvercm redacta & exhibita, acrimonia quadam fauces mordicat, gummofitate copiofa referta, qua: fimulpinguis & oleofii eft, quod vcl eo conftat, quod igni fi admoveatur,flammam concipiat, in reliquis Mechoacx vulgari firnilis. Pituitam, Bilem & aquofos humores potenter evacuat, vifccra infimi venrris, Hepar prxcipue &:ventriculumroboratj omniaque illa pra-ftat qux Mechoaca, fed in minore dofi. Tantum cnimefficit Drachma femis jalapa: , quantum integra Mcchoacar. Grarum eft Medicamentum & fine faftidio fumitur. Exhibetur in aqua Cichorei aut jure Car- nis, tribushorisanteprandium. Chymici ex ea Refinam conficiunt, qu;c aliquot gra- norum pondere munus fuum exfequitur. Extat etiam in officinis noftris pulvis Diajala- pa;, qui in frequenti nobis cft ufu. Vide qua; de hac Radice & ejus affinibus commen- tatus eft Margraviuslib. 1, Hift. Plant. Brafil. cap. 10. Radix labe.andino ex nodofo corpore , ex quo fimul tres aut quatuor moxemergunt caules, teretes,cavi, nodofi, ferme inftar Calami Aromatici veri a Clufio defcripti , defcendunt quinque aut fex inazqualis longitudinis radicula; tenues , qua; etiam fibras longas de feprotrudunt trium unciarum circirer longitudine; fed tamcau- les quam radicum propagines tenues admodum funt , colore cinereo. Aromaticum habent faporem, utcalida; intertio gradu videantur. Nudum nomen accepi, de viri- bus & patria nil habeo quod dicam. LiQUiRiTlA brasiliensis radix eft feprem unciarum longitudine, colore flavo ad Cinereum tendente, partefuperiore, ex qua caulem protrudit, digiti craffitie, paulatim vero attenuatur in extremum ufque. Variis parvis tuberculis hinc inde ambi- tur , quac de fibrarum abruptarum teftantur multitudine &: magnitudine. Sapore eft: dulci, ut noftraLiquiritiaVulgaris, fed caret ingrato illo, qui noftram comitatursan eofdem habeatufusignoro. Nec quicquam de Planta ipfa conftat. V 2. C A V. XI. vfi M U S E U M C A P. XI. tMatalifia, ZMechoaca , tiinfing, T{ay^de nojja Signora, Tape- quanhe, 'Tijjabarbarum. T N Hifpania radicc quadam ex America allata utuntur ad ferofos humores expur- -•■gandos, Matalistam vocant, feu Matlalitztic. Crafla eft inftar Bryonix, ex cinereonigricans,faporisferme nullius,Ievis,crebrisfibrarum craflarum texturis refer- ta , odore nullo. Cujus fegmenrum pollicis unius Crafllrie , trium per Diametrum, mihi dono dedit Clariif. D. D. Sperlingius ex Hifpania redux. Retulit ejus ufum efle ad ferofos humores expurgandos Drachmarum duarum pon- dere. Bryoniai aut Mechoacanna: qusdam fpecies efle videtur, fed non adeo gummo- fa, ut ha:c, verum crebrioribus S£ craflioribus fibris dotata. Vidc quid de ea tradat Mar- graviuslib.i. Plant. Brafil. cap. 2.0. Mechoaca, BauhinoBryoniaMechoacannaalba, quibufdam male Rhabarba- rumalbum, &Rhabarbarum Mechoacannum, cum nullam cum Rhabarbaro habeat affinitatem. Ratione foli duum eftgenerum; alterum in Mechaca nova: Hifpania: re- . XII. Sarcafarilla, Tagion, Taufergim, Turpethum, Taca. CArcaparilla, 3 fimilitudine quam cum Smilace afpera haber,nomen accepir, Y ^arfa namque Hiipams Rubum, Irapecanga Brafilienfibus, Parra vitem, Parilla viti- culam notat, quafi parva fit vitis ; Unde quidam Smilacis afpera; Hifpanica: radicem exil hmarunt. Sea hanc Hifpani primum ex Peru, & novi orbis feu Amcrics Provinciis attulerunt, multoque efficaciorem deprehenderunt Hifpanica. Tnum generum conft.tuit Monardes ; una qax ex Hifpania nova adfertur, aux can- didior ad pallorem tendens & gracilior, Altera cinerea , nigrior & craffior , multooue S r c!vr° v d"? Cir i e c CO ni g ricante > majoribus & craffioribus conftans ra- drabusexGuajaqmll. Radix eftSarmentitia, profunde P etterramferpens,nodofa,li- gnofa, i6o M U S E U M gnofa, tenuis, longa, iiifipida, ad luis Venerea: curationem multum faciens,cum noftta Smilace aipera magnam habens affinitatem. Uncia ejusin libris duabus aqusco&a, vini rubei turbidi colorem habet. Tenuis eft eflentix, & fudorempotenterprovocat. Ad luem Veneream per dies trigintapota commendatur. Arthritidi, ulceribus malignis, capitis & cerebri vitiis medetur. Hepar roborat, Lienem cxtenuat. Tagion guisei Radices funt parvz ovali figura,Cyperum rotundum externc refercntes, nucis Avellana: magnitudine, urraque cxtr emitate acutx, rugofx, coloris ad fiavedinem tendentis, molles , porofa: , fapore dulci & grato , fubftantia atroput purea ; quadam harum radicum oblongiores , quaedam rotundiotes funt . Speciem Cyperi effe arbitror. Ex Guinea allatas titulus arguit, qui cum Radice a ClarifT.Viro D. Joh. de Lact tranliniffus. Tauzarchent radix eft tenuis, cinerea , adluteuminclinans, quamor uncia- rtim Iongitudine, ex qua lbrculi duo emergunt nodofi, caulis procul dubio ipfius plancse rudimenta, intus candida, mollis,faporis adftringentis aliquantum &parum mordicantis. Calidum in. primo gradu effe arbitror. Hanc radicem in Orientali Mauritania provenire ait Scaliget Ex. 141. & tanti tamque boni odoris effe , ut appenfalaqueatibus haud magna quantitas , fuppleacvicem ma<*ni fuffimenti. At nos eam odoris fuavitatem non deptehendimus, credo quod radix jam obfoleverit,& viresamilerir. Tu r p e t u M feu Turbith vox cft Arabica ab Avicenna & aliis ufurpata, licet inepte quidam a turbando deducant. De eo varia eft inter recentiores controverfia. Nonnulli exiftimant effe Tripolium Grscorum, nonnulliPityufa: tadicem, alii Alypi, Cadalpinus Thapftam Theophrafti. Garcias ab Horto libro 1. cap. 36. fc veri Turbith virentem & florentem plantam vi- diffc afferit, ex ejus igitur delineatione hax habemus. Turbith planta eft radice me- diocri , caule hederx modopcr folum extenfo, digiti craffitie, duos palmoS longa, foliis Althca: , floribus cjufdem ferme , e candido rubentibus , nonnunquam omnino candidis. In ufum tantum fumitur gummola catilis pars inferior juxta radicem. Tota planta infipida eft cum colligitur. Provenit in Cambaja locis a mari aliquantum remo- tis, Surate, Diolnfula, & vicinis. Hxc ex Garcia. SedArabes aliamplantam pro Tur- petho exhibent. Mcfve Iib, z. de fimpl. Mcdic. cap. 2. Radicem cfle ait herba: folia Ferulxminoraferentis, & ex earum genere , qua: ladteo fucco turgent. Clufius afferit Hilpanos tadice Thapfias pro Turpetho in ufum trahere ; quidam radice Scammonia; conciia, pro Turpetho uti. Adeo de Turpethoresadhucincerta. Nos cjus, quod In officmis eft, oftendimus exemplum. Calidum eft ordine tertio, craffam & lenram pituitam evacuat e ventriculo, thorace, nervis & partibus remotioribus, (ed tardioris eft operationis, ventriculum turbat & fub- vertit, quocirca additur Zinziber, maftix, aliaque aromata. Ex en. debite prxparata & corrigentibus mifta conftat Electuarium in officinis Dia- phxnicum dictum. Datur in lubftantia a 5J. ad^ij. fedin decoftovel diluto ad ^iij. vcl quatuor. Yuca Monardo, Mandioca Latzio , Quacchamotl Nierenbergio , Radix eft inftat Paftinaca: , aut Caryotta: , verum longior & craffior , caules producit ad quindecim in- terdum palmatum altitudinem, tenerrimos , medulla candida & internodiis in fingulos palmos WORMIANUM. ui palmos difcimftos, c quibus abruptis & terts infitis, fex aut novem menfium fpacio, ma- ximx- radices cnafcumur. Varia: autem ejus reperiuntur fpecies, omnes edtiles, atque hx radiccs durant fub terramultos annos, fmc ulla culcura, quoannofioresfunt, eo crailiores. Omnia animantia, hominibus folum exceptis, radicem hanc expetunt cru- dam, eaquc pinguefcere & commode nutriri ftrunt, vetum fi contufa fuerit, & httmo- rem iilum folum hauriant, ftatim emori. Manardus eam ita defctibit. Yuca herba eft , quinque aut fex palmos alta , foliis la- tis & manus humana; modo expanfis, atqttc in feptera aut ofto lacmias divifis,perpetuo virentibus. Seritur in terra probe culta & in fulcos ducta , fragmentis radicis ; radix craffa eft magnotum raporum modo , cortice exteriore fufco j parte vero interiore admodum candida, cx qua cortice adempto panem conficiunt. Radix, qure mihi a Clariff. Viro D. ThomaBarcholino ex Galliis rranfmifla eft, cu- Cumerem mcdiocrem figura & magnitudine ferme refert, nifi quod in apicem renuio- rem terminetut, & nodofa adeo non fit: fibris quibufdam tenuibus pradita , fcabrofa &ina:qualis, obrugarumafperitates, prarfertim juxta apicem, colore exrcrius lureo purpuratcente. £x his radicibus defaxatis & conttifis , primo fatinam, deinde pollinem deducUnt ex quo candida& delicatacoquunt liba. Brafilienfes eandem farinam aqua temperatam ac coaftam m Paftillos, fupra craticulas fumoinduranr, atque exficcant, atquein penii quam diu hber recondunt. Inde ubi opus eft repurgant , contunduntque in pollinem ua candidum, ut cum tritico certet ; ex quo, certa quantitate recentioris farina: admifM' pinfuntpanes bis coclos, quibus Barbari iti bellicis, Luiirani in navalibus utuntur expe' dmombus. Almd quoque bifcofti genus adornant, ex mero recentium radicum in pila contufarum fucco, eoque aut ad Solem coafto & exficcato , aut ad ignem tofto , quod candidiffimum eft , & delicatiffimum , neque advulgi ufum comparatum, Ex eadcm radice.fumo arefafta, varias componuntpotioncs, quas Barbari vocant Mingre, adeo falubres , ut tcftaurantium loco a-grotantibuspropinenrur. E polline vero varias cupedias.&admixroorizarpollinepanesfermentatos, triticeis omnino pares. Eandem ad fumum ita fiecatam , antidotum&antipharmacum autumant adverfus venenatos anguium morius. PanisexYuca Casavi dicitur , cujus fruftulum Daleri imperialis crafficie , duo- rum poll.cum longitudine, feiqui latttudine,candidiffimum,porofum, iapore haud in- g rato,rranfmifindemClariff.VirThomasBartholinus. Ejusvero conficiendi rationem, quia accuratiusperfequiturManardesinHiftoriaSimplicium cap. s; . (licet deeafupra quoqueakqmddiaumfit) hic reperam. Rcpurg.uam, inquit, fuo cortice radiccm in- ltrumenus quibuidam (iis quibus muliercula: linum pedunt fimilibus ) denteaeuco& firmopr.-editis, in truftulafccant&comminuunt, quod comminutumeftinmanticam ex palms folns contextam injiciunt, & pondera qusdam , veluti grandes lapides fuper .mponunt, ut fiio pondere fuccum exprimant. Quo probe expreflb , radic.s cramor matenes, amygda lis tufis & expreffis fimilis, reftat, qux patina: in;ecta,Iento igne coqui- tut & deniatur, lubinde eam volvendo , uti ova frixa folent, ea bene derifata placenta fit, nummi H.fpanici ofto Regalibus zftimati craffitudine, quam Soli ficcandam expo- nunt. Hax pIacentaillispanisvicem P rsbet,muItumnutrit, P oteftquemulto tempore .ncorruptaairervan Nam navibus,qua: indein Hifpaniam appellunt, imponunt.panis bis coct, vice, pro ahmento. Verum fauces exaiperat ejus Cafavi ufus, nifi aqua aut ju- fculo maceretur, aut aliis cibis commifceatur, ea enim ratione edi poteft &quific eumcomederevellet.altetamanuvafculumaquaplenumperperuotenerenecefrumha- bet, ahoquin mmime deglutire pofler. Ferunt omnem Yucam in continente nafcentem falutarem efTe ; fed qua: in Infula 5. Domimci provenir, ejufque fuccum non codum, interimere Quamvis in Mufeo multo plures teneam radices, attamen aut non adeo rar* auc de i.s in ipfis plantis aftum , aur paffim carum hiftorix apud Botanicos extant, nolo hic aftum agere fufius de iis tradando. Hujus cenfus funt radices Althca:, Ariftolochte fengx, rotunda-, Angelica:, Afphodel., Afari, Alcant*. Brufci, Been albi. rubri,Galan«T Gent.an £ ,Curcum s ,Cyclaminis,Dipramnialb,,Ellebori a lbi ) nigri ; Hermodaailorum ) £m-^ptut Diab0li)PO ' yPOdl1 ' Pyrate ' Sco^W!vS3 X C A P. XIII M U S E U M C a v. XIII. Volta Gariophyllorum Indicorum , Lattri Firgiliante, Malabathri , Mufie. RA d i c E s hactenus vidimus peregrinas , jam folia oftendenda , qux raritatis no- . mine nobis (unt commendata:, inter qus primum locum occupent Folia gariophyllorum indicorum. Quia milii ramulus iis onuftus a Clariff. D. D. Sperlingio oblatus, hic eum delineare lubuit. Pedis dimidii eft longitu- dine, craffitie culmi hordeacef, cortice coloris.cinericei tecius , fumma parte quina folia fuftinens, fingulafuispediculisoblongis,purpureis innitenria,binis xqualiter utrin- que e ramulis emergentibus, quibus fupereminent pediculi tres, quorum medius rurfura. dividitur in quatuor , Gariophyllorum fru&us fuftinentes. Folia ipfa Lauri foliis funt fimillima,uiedio nervo , parte prona fingula fecantc per longitudinem, mukis vems te- nuibus,utrinque ad larera excurrentibus, parte furfum fpectante tevjdrc, altera afpe- riore aliquantum , pctioli fuftinent alabaftros (qui,Clufio tefte, ipfi funt Gariophylli) fumma parte in quatuor denticulos decuffatim divifos, medio florem nondum apertum continentes. Folia & cortex licet non tanta fragrantis odoris gratia, ut ipfi Gariophylli, non tamen prorfus odore deftituuntur, fed Gariophyllos nonnihil redolent, atque eo- rum faporem referunt.quemadmodum&ipfius ramilignum aliquantulum mafticatum. In Moluccis lnfulis copiofe proveniunt; foliorum ufus apud nos non eft , eo quod non adferantur. SedquiaipfiGariophylli&odore, & fapore prarftant, in foliorum locum merito cedunt. A ' Arborem Gariophylli ita defcribit Acofta lib.i. cap. n. Arbor eft Laun torma& magnitudine, foliis laurinis,fedanguftioribus,multis prxdita ramis, copiofoflore, pri- mumcandido,deindevirefcente,poftremumrufefcente, qui induratus eft ipfus Gario- phyllus (atClufiusGariophyllum non cfle florem, fedfruilus rudimentum, quod alaba- ftrum vocant Botanici, refte exiftimat) clavum vocant, quodcapitatus ht, in modum clavi, exertis in adverfum quatuor denticulis, fefe ftellatim decuffantibus. Provenit in ex- tremis ramulis Myrti modo. Eft vero flos (Gariophyllum ipfum intelligo) hic viridis adeo odoratus, ut reliquos flores odoris fuavitate fuperet. Cultores flagellant altiores arboris ramos , mundato pnus circa arborem folo : fiquidem nullum genus gramims fub ea nafcitur, omnem fuccum (eu humorem ad fe attrahente arbore. Decuffi Gario- phylli biduum aut triduum ficcantur, dein affervantur. In aoro Neapolitano mons celebris excat Paufilippus, ad cujus ferme radicem , qu» urbemlpeaat Neapolitanam , facellum vifitur D. Virgini facrum , juxta quod fepul- chrum Virgilii Maronis, poeta; lftius incomparabilis, hac infcriptione infigne : CWaMtiz mc genttit , Cdabri mpuere, tenet nunc Pttrthenope : cecini fnfcua, rura, Duces. Hunc ejus tumulum inumbrac annofa Laurus, cujus cum tria teneam folia, hic pra:- tereunda minime videntur: itatamen, ut.cuma vulgaribus Lauri foliis nil difcrepent, de iis uberior non inlttuatur difcurfus. Malabatrum, aliis folium Indum, ArabibusCadegilndi, IndisTamalapatra. Quamvis fmt qui folium Indum a Malabathro differre putcnt. Gatcias ab Horto fo- lmrn hoc mali Medica: fimile effe affirmat , anguftius tamen per extremum , colore vi- ridi tribusperlon^itudinemexcutrentibusnervisautcoftis, odoratum, Ganophylla quodammodo refcrens odore ,. non tam vehemente ut Nardus aut Macis, neque tam fubtili aut acuto ut Canella. Nalcitur in procera arbore, procul ab aquis m Cambaja. Pra:feruntur inteara , quod virtus in iis diutius duret. Falluntur itaque qui Natdi Indici folium elfe arbitrantur ob odoris affimtatem, item illi, qui cum Diolconde & Avicenna folium hoc in paludibus gigni, & lentis paluftris modo, aquis innatate fme radice, aJU Urinam movet, oris halitum commendat , veftes ab etofione tuetur, ftomacho pro- deft Lippitudinibus, inflammationibufque tritum & in vino fervefaclum commode illi- nitur, ad ea omnia qux Nardus commendatur etiam prodeft , cujus vices fupplet. M u S A wmffl W O R M I A N U M. 16} M u s A dicta arbor, Bauhino eft p*Ima longis latifque foliis, Plinio Pala, Acofta; Ficus Indica, Ludovico Romano Poma Paradifi, Oviedo Platanus., Guilandino Dudaim irt Bibliis Brafilienfibus Bacoba & Binana , tefte Pifone , aliis multis a Botanicis infionfcur nominibus, qua: recenfere nimis foret longum. Clufiusl.i. c.io. inNotis adGarciam.exOviedo eam his defcribit. Aliquando ha:C arbor improprie diftaPlatanus in arboris celfitudinem excrefcit,&hominis craffitudmem acquint, ahquando ver6 coxa: humana: craffitie confpicitur , pro foli natura & ubertate augefcens, ab imo ad fummum folia fert ampliffima, interdum duodecim palmos lon- ga, tctnos aut quaternos lata,plerumque minora, hax ventorumfiatibus facile muki- tanam diflecantur, & ex cofta illa per folii longitudinem excurrente pendere fpecran- tur,euminmodumdis,eaa. Totaplanta veluti germen eft, velfurculus, in cuius fummo enafcitur pediculus aut malleolus brachiali craffitudine , qui uvam producit vi- cenos.tncenos, interdum centenos & plures fructus palmari Iongitudine brachialique crafhtudine (uftmentem, nonnunquam minores, quandoque etiam ampliores, pro planta: lpfius & foli iertilitate. Cortex hujus fatis craffus, fed qui facile eximatur , con- tmens pulpam fcu carncm bubute medulla: perfimilem. Integra uva ante maturitatem colligenda eft, cum videlicet aliquis fruftus flavefcere incipit , deinde in sdibus fufpen- denda, ut plcnam maturitatem confequatur. Hic fructus in duas partes per loneitudi- nem apertus, & utrinque incifus, deinde infolatus , gratiffimi eft faporis , & caricas fucci bon.tatc (uperat. Aliis etiam modis in efum prsparatur , quos vide difto Ioco apud Clufium. Caudex annuus eft, & femel duntaxat in vita fructus gerit. Vetum ad radices confurgunt quinque, fex, aut plures flirculi , qui parcntem renovant, & fubfequenti annotruaumpcrficmnt; exempta uvaabjiciturplanta, urpote inutilis. Adeo ver6 fce- cundaclt, utnunquamintercidac, fedfubinde novasproles gignat, ut fruftus toto anno ubetrimc legere liceat. Primum ex Guinea adveftam putat Petrus Martyr , ubi eft familiaris & fua fponte nalc.tur, fatam.n tantumaugmentumprotendiait , utmultospceniteacinfuisprxdiis eamplantafleautfov.fie. Ubicunque fcmel fcritur , inut.Iem ad reliquos proventus terramreddit, ae montano filice fcecundius nutrit, diftenditque tadices, itautneque yomcre ullo aut l.gone purgari ukerius ager ejus receptor queat , quin perpetuo exortu a quacunque tenui vel capillari radieula inter glcbas latente repullulcnt nati novelli. X 1 Eft h?4 M tl S E U M Eft fragilis adeo, ut quaravis ad humani fcemoris inrumefcat proceritatem, & ad Lauri altitudinem emicet, facile tamen gladii aut baculi percuffu, ud ferulic, vel cardui planta fternatur. Milii fruftum eft ex folio , pedis unius cum dimidio longitudine , latitudinc unius, quod per dorfum nervum grandem &." latum excurrentem habet , a quo utrinque lineae infinita: ferme ad ambitum tranfverfim excurrunt, colore fubluteo, ea parte qua: fur- fum fpeftat , altera vero pallidiore , &: ex apice & cx bafi quidpiam fublatum effe ap - paret. C A p. XIV. Folia Nucis £fylofchat# , Talmamm, Tbete. NLIcis moschaTjE folia reperta inter NucesMofchatas in India conditas , in- tegras, cum omnibus fuis operimentis, ut ad nos adferuntur, mihi aliquot funt, pyn foliafiguria:mulantia,parte,qua furfum fpe£tat,glabra, farurate viridi, inferiori afperiuf- cula ad cinereum tendente, nervo uno eximio per longitudinem excurrente, dc fe va- rios minores furculos ad ambitum oblique fpargente. Oblonga & rotunda cum fint, in apicem tamen valde acutum terminantur , odore nullo, fapore adftringente. Qux- damquatuor pollices longa: funt, duos lata;; qua:dam minores. Ferunt arborem, qua: hxc fert, pyri effe magnitudine , fcd magis ad figuram Perfici mah accedere. De fructu plura fuo loco. Palmarum varia funt genera, adeoutPliniusIib. ij.cap.4. undequinquaginta ftatuat. Fetunt qua:dam nuces majores & minores. Sepofitis Dactyliferis , hic de foliis ejus, qu£E Nuces fert, agendum, Bauhino palma Indica coccifera, angulofa dicta , Jaufial Indi Avicennx , Nux Indica Matthiolo , Coccus Indica aliis. Hujus arboris integram defcriptionem refervabimus ufque dum de ejus fractibus agemus , jam folia ialtem qua; tenemus proponenda. Ferdinandus Lopez lib. i. Hiftor. Indicae cap. z;. folia palma:, in quibus Indi res mc- morabiles notant, Olia vocat ; fed Garcias abHorto apud Cluiiumlib. i.cap.zff. R A M o s in Malavar appellari dicit , ex quibus fiunt xdium te&a & navium tabulata & opercula. Mihi aliquot ejus funt folia Malacenfibus charadreribus infignita: unum duorum cu- bitorumlongitudinc, latitudineunciarumduarum,divifumcumfit,utraquepars unciarr» lata, colore luteo , craffitie chartam Pergamenam fuperans , fed qua arbori adhadir, multo craffius & fpongiofius. Pars ejus interna ferme adextremitarem ufqueliteris exarata con!picitur, in utroque latere, fecundum longitudinem,ita tamen,ut alterum latus quatuor, alterum tres occupet verfus. Exterior foliipars, non niii in uno latere, externo nempe , characteres obtinet paucos quatuor verfuum , tres uncias fecundum longitudinem faltem occupantes , ut exiftimem interiorem folii partem Epiftolam, ex- teriorem infcriptionem & titulos continere. Clufius loco fupra notato narrat fe librum vidiffe , fex & feptuaginta foliis conftan- tem, nonintegris quidem, fed quas extremitatibus recifis , per medium fecundum ionalatho , "Bdellii, Caoba, Cinamomi, CocogoU , Colubnno. "COliis Ligna fubjungimus , inter qax ut nobilitate ita raritate primas obtinet -*- Aloes, aliis Agallochus Xyloaloe. Cujus duo genera tenemus; akerum quod Bauhinus vocat Agallochum pra:ftantiffimum, alterum Agallochum officinarum. Agallochum prxftanriffimum, Indis Calampart, Linfcotano Lignum Calamba vel Calambes, in magno in ipfa India eft pretio, adeo ut , cum fincerum iit, cum auro & argentoficpedepondcretur. Arbor efle dicitur Olea; inftar, fructu piperis modo ro- tundo & rubente, ligno Thuia; fimile maculato, odorato, quod cortice craflb , aliquan- tufum verficolore , veftitur. A Carfalpino lib. z. de Plantis cap. zy. id quod fmcerum eft,itadefcribitur: Ramentaligniadferuntur, nodola, denfa, fubcinericia, maculis ni- gris , qua: fi fricentur odorem fuavem fpirant , fi admoveantur igni pinguedinem cxfu- danr, fapbre amaro. Hujus mihi funt fcindula: qua:dam ex Hifpania a Nobiliil D. Eilardo Uifeldc allanc, qua: notis ii-.perioribus reipondent, alioquin rariffimum. Iconem pracerea reneo unius frufti,Sereniffimo Regi Noftro Chriftiano IV. Gloriofe memorix oblatam. Ipfum Iignum, quod ex Indiis in Hollandiam Anno MDcxi.ii.al- latum erat, ut emerer,pondere centum& quatuor unciarum,longitudine pedum duo- rum , latitudine unius , minus unciis duabus. Fruftula alia mihi funt , quas tameri pro veris non agnofco. Agallochum officinarum, Aloc & Aloa, Vartomanno Tarum, id eft, Xyloaloe fiffilc leve & aromaticum Cordo , Palo dAquila vel Agula Linfcottano. Lignum eft leve, fibrofum, coloriscinerei flaVefcenris, aromatici, faporis fubdulcis, odoris orati. Ex eo quadratum tcneo aflerculum, duarum circiter unciarum longitudine & latitu- dine, parte ea, qux conice tegebatur, nigricans. Omne genus Agallochi calefacit & ficcat ordine fecundo , cordi robur conciliat, undc intcr cordialia locum habet. Diofcorides mandi & ejus decoclo os ablui air, commendandi halitus gtatia:ad fuffimenta valet.ftomachi fetvori medetur,ad Dyfente- riam & tormina commendatur, in omnibus corporis affectibus frigidis locum habet. Aspalathi genera fcptem recenfet Bauhinus in Pinace lib. u. fect i. fed ad nullum illorum rcfcrre valeo lignum illud quod Afpalathi nomine ex Belgio ad me tranf- miffum eft, colore enim eft ex luteo nigricante, Gummofum, fibris rectis conftans,odo- ratum, levi acrimonia praditum, adeo ut Agallochifpeciem potius cfle arbitrer. Diue mihi funt fcindula:, digiti longitudine, Drachmas duas ponderantes, quas fi quis huc rcferendas putet, aliam ab iis, quas produxit Bauhinus, lpeciem ut confticuant, necef- fum, cum colore difcrepent. Bdellii arbocis icu ligni mihi obtigic ramulus duarum unciarum ckcirer longi- tudine, craffitie minimi digiti, qui aliorum ramufculorum fibi obvcrforum fragmenta in medio qbtinet. Inferiori parte cortice nudatus eft, alteratenui, cinereo dotatur, quem ftipant Bdellii pellucidi & iinceri ftagmenta, iis pradertim in locis, ubi ramuli c ftipite cmecgunt. Subftancia ligni mollis eft , fapote amariufculo. Integra: hujus arbo- ris defcriptionem exattam apud neminem adhuc videre licuit. Diofcorides arborem Saraeenicam vocat, Plinius lib. n. cap. 9. atborem nigram efle dicit, magnitudine olex, folio roboris, fiuchi caprifici, cerafo firnili cortice veftiri, noftrum docet fragmentum, lignum in majoriftipice (forfan) albicat , fed in ramulis minoribus ad purpureum ac- cedit. De Lachryma ipfa & ejus viribus fuo loco agendum. C A o p A diitum Indis lignum, quibufdam Saccharinum, fcriniarii noftrates ©Itcfjct- fijtcn-ljodj vocant, quod cifta:, in quibus imputum Saccharum adnos vehunt, exhoc genere ligni ut plurimum fint confecfa:. Odoratum cft , colore ad purpureum ver- gcns, porohim, giave tamen, fibris varie difcurrentibus, Quercinum referens. In roa- gna copia in tndiis cxtare, vel cx eo conftat, quod navis noftta £(»i|tMiislwfit dicla, ex Orientali India redux, hoc ligni genere fuerir refecta, trabes enim maximas & malum ex eo confeilum habcbac: mihi frufta aliquot cx eo obtigcrunt, pedis circirer longitu- dine, craftkie duorum pollicurn. Ad W O R M I A N LI M. 167 Ad colorem purpureum quamvis vergat , aeris tamen & pluviarum expofitum in- juriis, fuperficiem acquirit cineream. Ad opera teflellata noftrates utuntur. Cin amo M i arborislignum exlnfula Ceilon IndiaiOrientalishabeo, Eft verofru- ftulum uncix longirudine, pollicis craffitie, leve, albicans, exigua nigricante medulla, fapore & odore ferme nullo , ligno falicis ferme iimile, cortice fubrubente ex parte te- ctum, fapore cinamomi, crallitie ea qua cinamomum vulgo fpe<5tamus,externafuperfi- cie membrana tenui cinerea operto. Eft mihi prsterea cinamonum , a ligno avulfum, tali membranula cinerea teclum , dimidii digiti longitudine , fapore acri aromatico. Scipionem prx>cerca teneo cinamomi cortice obdu&um. Arborcm ipfam quod concernit , provenit in Infula Ceilon , ut & Malavar Si Java, fedminoreft&ignobilior, &aGarciaab Hortolib. i.cap. 5. huncinmodumdefcribitur: Magnitudine eftoIea:,interdumminol-, multis ramispraidita, non iis quidem contor- tis, fed reitis ferme, foliis lauri quidem colore, fed forma ad citri folia accedenre, flori- bus candidis, frucTu nigro & rotundo , avellana; fermemagnitudine, aur exiguisolivis fimili. Eft autem Canella nihil aliud , nifi fecunda & intetior arboris cortcx. Nam du- plici cortice munita eft, velut fiiber, non tamen adeo craifo & diftinilo. Exemptus ergo cortex, exteriore libro repurgatus, deinde in laminulas quadrangu^ las feclus, humi abjicitur, arque ita per fe convolvitur, ut trunci unius rami, integer cor- tex videatur, cum tamen partes fint duntaxat corticis in tubulos digiti craffitie convo- Jutos; truncusverointerdum femoris craffitudine reperiatur. Rofeum autem illum, fiveexcitreo vinofumcoloremSoIiscalore contrahit , nonprobe exficcatus candicat, five cinerei fitcoloris, nimio calore.folis aduftus, nigri. Adempto cottice tribus poftca annis ab ea arbore abftinetur, ut renafcatur interea remporis. De Cinamomo & Caffiamulta apudvetcres extant, qua; obfetvationibus modemis repugnant. Quorum errorum fundamenta videre qui geftic , legac Garciam loco fu- pra citato. In primis quod multis & operofis conrendunt Caffiam a Cinamomo leu Canella diverfum efTe, id rei veritati repugnare ibidem docet. Arabibusenim,Perfis&Indis Salibagha vocacur Caffia Iignea, a vulgo autem Indotum eodem nomine appellatur, quo Canella feu Cinamomum. Nullum enim inter Canellam Sc Caffiam faciunt difcrimen: nec quemquam Canellam a Caffia difFe- renrem vidiiTe putat Garcias. Craffiores enim & nigriores Caffia: Iignex tubuli, funt canella; feu cinamomi fole magis exufti auc in navibus corrupti, vel non bene par aci, aut minus tempeftive ca;fi, fragmenta debiliora. Minoresvero cannula;, qua; pingue quid aut mucilaginofum fapiunt, canella eft Lavanica , aut Malavarica ignobilioris nora;. Cocogola didumlignum, coloris eftpurpurei obfcuri, adSancalum rubrum quam proxime accedens , fragile admodum. Ejus fcindulam ex Hiipania (ccum culic D. Sperlingius, (ed ubi crefcac, auc cujus fic Nacura; auc proprietatis , non addidit. Ma- fticatum rubro colore fputum tingit. Ad tinauras & opera Scriniaria experi exiftimol Colubrini Ligni tria mihi funt frufta, unum tenuius , quod radicem magis quam ramum refernalterum digiti craffitie, uncia;longicudine : tertium craffius ex majoti ramoabfciiTum.fedfiguraextcrna, cortice & Iigni fubftantia, cumpra;cedentibuscon- veniens. Videntur eife ptimi generis illorum, qua; defcribic Garcias ab Horto, Hiftoris Aromarum libro 1. cap. 44. LignumColubrinumira dicicur, quod concracolubrorum&animalium virus ejacu- lancium Morfiis aut Iftus efficaxfit. Ab incolis Infula; Ceilon, ubi provenit, Rametul vocacur,aLuficanisPao dicobra, id eft Lignum colubrinum. Duorumauccrium Pal- morum magnitudine affiirgit, paucis virgulis , quacuor aut quinque duntaxat tenuibus, inquit Garcias. Radix, qux maxime in ufum venit, veluti tenuiorum noftratium vitium radices, mulcis capicibus aut nodis fe ptopagans , ita ut fempet radix aliqua extra folum fe exferat, & radice una exempta, alixin ejus locum fuccedanc. Radixhaxexcandido cinerea eft, folida admodum, amaro guftu , folia Perficx mali , magis camen virencia, flos longe a foliis racematim coha;ret pulchertimo colore rubens, fruclus fambuei,fed rubens& durus, etiam racematimcoha;rens uc in Periclymcno. Teriturprimumhxcradix, &exvinoaut aqua cordiali propinatur a ferpente per- cuffis ; tetitut etiam ad cocem Sancali modo & vulneribus infpergicur. Pulvis eciam Lumbricos necare dicicur, papulas, exanchemaca, & impetigines collere credicur,& colicam paffionem fanare. Similiter utile efle Medicamentum adverfus fe- brium 'Hlr ie8 M U S B U M brium circuitus , uncJa: pondere propinatum , prius tamen tritum & aqud maceratum, per vomitus expmgata mulca bile. Hic Gatcias: quxdumconfeto cum fragmcntis cx Infula Ceilon milii allatis, du- bia fuggerunt haud pauca. Primo , quod planram duorum faltem aut triiim palmorum akitudine alfurgere ait ; vix videtur probabilc. Cum mihi radicis fruftum fit, quodin Diametro unciam luperat , tam grandem radiccm , tam exilem pra:bereplantamvix vero fimile. Nifi Garcias plantam fakcm vidcrit primo emergentem , qua: ad juftam magnitudinem nondum pervenerit. Nec folum tenues, ut aifeiit, radices habet, (ed & craifas adeo , ut brachium pueruli craflitie a:quet , quod docet ftagmentum akerum quod poffideo. Quod uncia: pondere in febribus exhiberi ait , tritum & aqua macera- tum, vix confonum rationi viderur , cum vix ea dofi una vicc aflumi pulvis poffit . pro uncia una forfan Drachma ponenda, aut vicibus non unis tantum exhibendum, aut in- fufum in aqua appropriata tantum dandum. Ex mihi communicatis fragmentis, duodigiti funt longitudine , diftorta, ifixqualiay nodofa , cortice-tenui flavefcenre pra:dita , guftu amara , paulo craffiora minimo di- gito. Unum grandius & craffius , Iongitudine uncia: unius , tereti figura, fed oblonga, nodo unico,feu erumpenris fibra: bafi pnditum, crafficie uncia: per Diametrum, fed in ciicumferentiaunciarumduarumcum dimidiaferme, alioquin colore corticis & ligni, fapore item plane prioribus refpondens . Demum acceffit aliud digiti eraffitie , uncias lonsritudine. C a p. XVI. Cuprejfus, Ebenum yerum, Fojjile lignum Vmbrite £5" Ijlandie, e flwvio Januarii, foetidum. Cupressinum lignum ex arbore ejufdefn nomirtls petitur , quam in mareirt & fceminam difpefcunt Botanici. Fceminam eam vocant, qua: in faftigium Meta: modo attollitur & acuminatur ; Marem, qui in ramos late difpergitut. Planta eft procera, recla,caudiceg!abro,ramos infummitate tantum habens, foliis perperuo vircntibus Sa- bina: inftar, conoster in anno edens, lariceisfimiles, craffiores tamen, duriores, cofn- pacriores &fpeciofiores,in quibus minutum concluditur femen. Caudex quandoque refinam de fe fundit liquidam inftar Therebinthina:. Ligni materies folida, compacta, fuaviter odorata, gravis. In Creta copiofiflime provenit , quocunque enim in loco ibi terra moveatur, iubactaque fit, nifi feratur alia, fuec fua fponte gignitur : fed alibi non hifi magna & diligenti cura provenit. Fimum averfatur. Semen habet adeo minutum, iit atomis comparari poffit, quod a formieis valde expetitut ; Lignum ejus nec cariem, liec vetuftatem fentit, nec unquam fuaveolenriam cxuit. Conotum decoctum cx aceto dentium dolores mutcet, fi eo os colluatur, defluxio- nes tollit , quod & foliorum prsftat decoctum. Commendarur etiam ad Capillorum dcfluvium. Recenfes coni Fletniofos juvanr, fi decocrum eorum quotidic bibant,inte- tim folia trita tefticuiis admovenda. Ex ligno cifta: & capfe parantur magni aftimii, tam propter odoris fuavitatem, quam quod veftes & alia in iis aflervata a blattis, tineis, & corruptione immunia conferventur. Ebenus feuHebenum,quibufdamXiloaIoe'officinarum, aliisGuajaci fpecies; li- gnum eft nigerrimum , duriflimura , fi fricetuf aut catbonibus imponatur odoratum, denfum, unde nitorem pulchrum recipitla:vigatum. Diofcorides ex ^Ethiopia adferri fcribir nigrum, nullo venarum difcurfu, larvore cornus elaborati, denfum cum frangitur, s Cortkibui. /^Asella alba, quamaliiCoftumArabicumvocant, mulds pro vero Cofto eftin ^-^ ufu. Matthiolus le Coftum legitimum non vidifle ingenue fatetur. Vetetes Co- ftum radicem eflepronunciant,fedea:,qua:inofficinispro Cofto vendunrur,nullaspene habenr legitimi Cofti notas. Ante annos non ita multos ad nos adferri correx ccepit aromaricus , qui noris & facultatibus proxime ad Coftum veterum accedit , quem qui- dam Canellam albam, quidam Coftum Arabicum vocant. Ule effe videtur quem Mo- nardes cap. z6. Ligniaromaticivocat, ex Infula D. Johannis de Porru divire allati, cujus odor&fapor adeo aromaticus&excellenseft, ut Macin aut Nucem Myrifticamlonge fuperet , imo Canellam odoris fuavirate , Piper acrimonia . Quocirca recte in Notis monet Chifius, corticempotius Aromaticum quam lignum dici debere, atque ab eo, lib. 4. Exotic. cap. 3. fub nomine Canellsc alba:, accuratius defcribitur. Adfertur quan- doque tubis longioribus & craffioribus , quandoque tenuioribus & minoribus ; quando- que ei extimus cortex fcaber ablatus eft , quandoque cjus particula: adhuc coha:rent. Exterior correx tenuior eft altero, porofior, fed valde rugofus , afper , ac multis rimis hians, multifque (inubus, fecundum Iongitudinem corporis , oblique & ina:qualiter di- (pofitis, plane corrici exteriori Sambuci colore & figurii fimilis. Sub eo interior , craf- iior, folidiorlatetjcolotis cinerei albicantis,in quo acrimonia major. Interior hic pf x exteriore commendatur & plane eft aromaricus , fuavitatem Cina- momi, acrimoniam Piperis.Gariophyllorum ex parte fapotem obtinens,adeo ut ex om- nibus ferme Aromaribus aliquid participare videatur. Exi. v. giiij. Occlufo Vafe feptendecim diebus mfolato , vcl poft fornacem relinquito, quotidie rudicula mifceto. f ORMIANU M. ^6j^»4W Gariophyllus regius fru&us cft, a ncmine , quod feiam, haftenus deicri- ptus, flotem potius quam ffuctum figura referens, longitudine eft grani hordei, ejuf demque ferme latitudinis-, oblongus , angulofus , fex vcl ofto cufpidibus alternatim e lateribus erumpentibus , & in fummitate quafi coronulam conftituentibus, colorcfer- rugineo, odore Gariophyllorum aromaticorum, fapore acri & plane Garyophyllaceo. Provenit iu Iniula Macciam Indiae Orientalis , abincolis vocatur Thinca radoi, quod exponunt Gariophyllus Regius. Magno in pretio apud Indos funt hi Gariophylli, & ad nos raro deferuntur. Unicam faltem ferunt e(fe hujus fruftus arborem in tota India , in mcdio dicl.x Infula; ficam. Flores ubi producit hax atbor , decidunt floros reliquarum arborum , quas communes ferunt Gariophyllos. Arbores etiam reliqua: verfus hanc fe incurvant , honorem quafi deferentes, ur ajunt qui vidcrunt. Rex InfuL-c Satellitibus hanc arborc-m ftipat, quam- diu fructum fecc, ne quis pracec ipfum eo gaudere poifir. Ha:c ex ore cjus q*ui in Infula fuit, & arborem fe vidiffe teftatur; qua: fi vera, mira. Fruftus filo pcr Iongitudinem traji- cere folenr, ut armillarum loco, ob odoris gratiam.in brachiis geltentur. G e l u m ex Oriente vocat Clariff Vir D. Johan. de Laer, fruftum feu baccas quaf damexiguas, purpureocinereas, rotundas , coriandrorum magnitudine, quai altera parte aperta:&: tribus quafi loculamentis diftinfta*, adeo ut trifolii figuram minutam ea foraminaeieganterexprimanr. Fruclus hic pellicula falcem conftat , nec aut fucci aut nucleiquicquam in eo inveni, fapore adftringente. Baccisaderantpetioliquidam, aut foliorum quafi fcagmenta , qua: ad figutam foliorum Rorifmarini accedere mihi vide- bantur, fednonadeolongaerant. Forfan Negunda eft&GariophyllusPlinii. Gemma nucis maldivensis, figura eft fphairica , pufillum ovum colum- binum magnitudine referens, la:vis, dura, nitens , colore maxima cx parte luteo , nift quodalteca patte candicet aliquantum. In cxtremitatum altero, veftigium quoddam apparet ina:quale, ubi matcici fua: adhsfiife videcur , in aquisfubfidec; Pondetc eft Drachma: unitis femis. Cocci Maldivenfis dicitur Gemma , fcu Germin , quod in ejus nafcatur Meditullio & in germen quafi concrefcat, margaricarum nitore aimulum. Magni in ipfa fit Irtdia , commendatur enim non fecus ac medulla ipfius Cocci , ad omne genus Vcneni pellendum , & febres malignas fugandas. Antidotum enim eft prxientiiTimum, & quafi Panacea quxdam. Indi annulis aurcis & argcnteis hunc lapi- dem includunt, ita ut foramen relinquant per quod cutim tangat, ita ie a Venenis & incantamentis liberos futuros fperant, quamdiu hoc geftavetinc amuletum. GlobuloruM saponariorum hiftoriam defcribit Nic. Monardes fimpl. Med. cap. 65. & Oviedus ' iD -9- Fruftum hunc crefcere aicinpumilaarbore, magis con- torcaquam cefta,veluti Rufcus, cujus folia filici funt fimilia. Oviedus quoque folia filicis utcunque refcrre ait, nifi quod minora fint , fed arbores ipfas celfas & formofas efle aic. Fcuftus magnitudine cerafi , rotundus, colore fufcus (corolla infignitum vult Oviedus, quam tamen in meis non invenio) colorc exterius fubrufto (fubflavum vocat Oviedus) lenta quadam pulpa ceftus , qua fublata relinquitur fphsra quardam maxime rotunda, colocis nigci,adeo duca, uc non nifi malleo, autalia re quapiam confringi poflit. Hoc femen amarum exiguum in fe habet. Pulpa extetior faponis vices fubir : fi enim binis auc cernis cum calida aqua veftcs abluantur, multo nitidiores redduntur , quam fifaponis librali pondere elota: forenc. Plurimam enim fpumam excitant, eofdcmque efteftus prxbent, quos fapo, paulatim liquefcentes , donec fols fphetula: nigt.-c fupecfinc , qua: ofliculum func hujus fruftus. Sed notat Oviedus, fi quis frequentius eo utatur, pannos urere & corrumpere, quocirca femel tantum eluiffe fuftecerit. Sphatrula; nigca: pecforancur ut ex iis fiant corona: ad preces Catholicorumnumerandas idonex, adeo elegantes ac (\ ex Ebeno eflent con- Cc z fcfta.- 1 204 M U S -E U M fe£te, tumdiutiniufiis, quoniam difEculter conffinguntur. Fructus ipfe adeo amarus eft, ut nullum quadrupes aut avis eum deguftet. Guanabanus Scaligero, Apavo aliis, Baobab Alpinos cujus fethina & fructus parciculas tenemus , in InfulaZeilan provenit. Fructus eft magnitudine mali citrci mediocris, denfo duroque conice ut cucurbita veftitus, nullis excurrentibus ful- cis, extrema ejus parte mucronata, qua arbori adhxfic, pediculo craffo & firmo, fulco- rum rudimenta cernuntur,in quibus lanugo quaidam eft, quemadmodum in malis Ci- doniis, reliquo corpore laevis. Altera extremitas, non in mucronem, fedinobtufam rotunditatem deunic , ut primo afpectu Cucurbita (icca appareat , colore fufco. Pul- pam continet, fubrtibram,fnabilcm, qua: facile in pollinem refolvitur, acidam, origra- tam, adllrictionis expertem , per quamfparfa funt femina renibus Animalium fimilia, fcminum Anagyridis aunula , duro cortice, qui rubente quadam membrana tegitur, qua dempta femina fufca adnigruminclinantia &fplendentiacernuntur,intusmedul- lam albam continentia, edulem, avellanx nucleum fapore xmulantes. Pulpa candicante utuntur yEthiopes in febrium ardoribus , fitis fedandx gratia, ju- eundaaciditateprsdita, unde & quidam Goffypium in acctovocant. Siccaca friabi- lis eft,!ic uc diritis trita in pollinem redigatur, permanente perpetuo aciditate. GuatapanjE arboris ftuctus, mihi maxime convenire videtur cum coqucmde- fcribit Clulius Exot. lib. 2. cap. 21. inter eos quos a Walichio accepit, fub nomine U R u- roria. Arborvero, in qua nafcitur, ipfi non Guatapana, fed Jutuura eft in Viapok America: nafcentis. Planus eft, unciam ferme latus, binas longus,contortus inftar iiliqua: Cvtifi lenicimi, major tamen, coloris flavefcentis, (cmen continens planum. 'Ad vulnera curanda utuntur eo incola:, hoftium telis in bello uiflicta ; (iiccum enim contuli hujus fructus in vulnera inftillant, quo confolidantur. Fructus.quifubnomine Homoucul aCIariff. ViroD.Joh.de Laet ad me ttanf- miffus eft, magnam affinitatem habet cum fruftu ab Impcrato lib. 28. Hift. Natur. de- lineato, fubnomineGarophaliPlinianitabulafecunda. Ejus autem mentionem facit Plinius lib. 12. cap. 7. Eft, inquit, etiamnum in India Piperis grani (imile , quod vocatur Gariophyllon, grandius fragiliufque. Tradunt in Indico luco id gigni. Advehitur odoris eratia. Garcias ab Horto lib. 1. cap. 3. Negundo id vocare videtur, in Balagate Sambali, in Malavat Noche. Arborem vero ita defcribit : Provenit m Balaquate & Malavar', arbufcula quaidam Periica: magnitudine, frequcntibus ramis , qui reciu fre- quentiores, lxtiorelquc renafcuntur , foliis Sambuci , limili modo per ambitum (erratis &aliquantulumhifpidis: flosexcinereocandidus, fructus niger, Piperis magnitudine aut paulo major. Fructus autem hic, quem fub nomine Homoucul accepi, magmtudine eft Pipetis, aut paulo minor, rugofus, aromaticus, caudatus, jam nigro.jamluteo, jam grifeocolore, quod ratione maturitatis contingere puto. Guftu acri, amaro aliquan- tum, gratum ori halitum prxbens. C a p. XXVIII. Tecotl, I?.j Kapock., Karovata, Legummis genus , Leplap, Limonium prxgnans. YE c o t l fructus loncms eft unius uncia: cum femiffe, eiufdemque ambitus , multis veluti fquammis, imbricum modo difpofitis, conftans , in medio nonnihil compref- fis, oristenuioribus&nigricantibus. Levis eft.nudco vacuus quales omnes fu.ffe, qui cx Nova Hifpania funt allati, teftatut Clatiff. Vir D. Johan. de Laet lib. 5. Ind. Occi- dent. cap. 3. Arborem W O R M I A N U M. Arborcm, in quacrefcit, vocant Hifpani Palmam montenfem, fed Indi nonnulli Quaichtlepopodi. Ex una radice duos aut tres profert ttuncos , qui flores ferunt candidos & odotiferos, racematim pendulos , & in fex foliola diftmiros, ex quibus nafcunturfructus jam delineati, quosquidam fimiles elfe ajunt pineis nucibus, colore caftanex. 1g , feu grana Terebinthi,magnitudine Pifa .-cmulantur, craffiori innixa petiolo, ex flavo purpurafccntia , inasqualibus quibufdam tubcrculis prxdita funt. Ab Avicenna rructushic Ccranum vitide vocatum videtur. Quidam ftatuunt frucrum hunc efui aptum, fcd ftomachoadvctfari, calefacere, uri- nam movere, Venerem ftimulare, contra Phalangiorum morfus valere ex vino bibi- tum. Ravrolphius Hxdoporici lib. 2. cap. 8. plura obfervavir genera , & quidem in majorem & minorem diftinguir. Minoris grana magnitudine Pifa sequare ait, qua- liafunteaqux nos tenemus. Fructus non minus jucundi faporis cfle afletit Piftaciis, eamque ob caufam inquilinos abunde iis vefci , perinde ut nos Pineis & Avcllanis. Naici magna copia in Perfia, Mefopotamia, Armenia, racematim cohxrente fructu, ut Piftacca;. Tomento quodamfubtiliflimo,bombacem teferentc, me donavit Clariflf. D. D.Ni- colaus Wichman, quod iu Indiis Kapo c vocari affirmabat, & ex fructu arboris la- niferx depromptum arbirror. Molle eft inftat ferici , candidum, in glomulos conror- tum , qui ramen ubi expanduntur fubtiliffimx lanx aut ferici potius naturam expri- munt. Ejus ufum in India Orientali efle ajunt ad faretus, eo enim inftar tomenti utuntur ad leftos & culcitra farcicnda. Lana mihi videtur arboris lanifcrx, defcriptx a Clufio Exot. lib.i. cap.14. in hunc modum. Arbor eftprocera , multis ramis prxdita, quos fepiunt numerofa folia , ut confpicete eft in falice. Fruftus fert filiquarum pene inftar, fex uncias longos, quinque inambiru craflos, apediculofenfim augefcentes, cute verius quam cortice tectos, cine- ricei coloris, rugofos, extima parte mucronatos, in quinque partes dehifcentes, plenos, tcnuiffimo, molliffimo, & candidiffimo tomento , in quo latebant multa femina ni febribus biliofis , Dyfenteria: & calidis conftitutionibus apptoptiati, iis obfu nt qut vifcerum laborant obftru6tionibus. Inlubftantia exhibiti, magis adftringuncquam la- xant, dantut a Dtachma una ad quinquc in infufione, ad uncias duas. Cap. XXX. WORMIANUM. C a p. XXX. Viabuch, ^Kux Indica, Myriftica, Tmea, Tiftacea, Vomica, Thafeoli varii. XT Abuch Arabum , Nabca ^Egyptiorum. Arboris fruitus eft Loti magtiitudinej •^ fpinofa: inftar Acacia-,foIiahabentis Jujiiba? fimilia,fed latiora, flores albos,parvos inftar Jujubarum, a quibuspomulactumpunt, rotunda, odorata, dulcia, guftui fuavia, ceraforum xmula, qu.-e apud Primates Turcas & _<£gypcios funt in maono precio. Arbor bis in anno, Vere fcilicet& Autumno.flores fructufque maturat, fcecundiffi- maque exiftit, fed Vere ad maturitatem fructus nonproducit, ut Autumno. Frucrus hujus ufus eft recentis & viridis pro cibo; perinde enim atque cerafa noftra comedere folent. Frigidus&ficcuseftinprimogradu ; immaturus adftringit, unde in ventriculi relaxatione, tam frudu ipfo, quam ejus expreifo fuceo, per os, aut in Clyfteribus utun- tur. Maturi fructus decoitum aut infufum , in febribus peftilentibus frequens, refiftit malignitati, cor roborat, bilem putgat, fitim fedat. Maturus efui jucundus, fed parum nutrit, ac nimio efu ftomachus offenditur. Nux indica fructus eft atboris quam Lufitani Coquo vocant , obtiiailla foraminum veftigia,qua:in fructus cortice ligneo apparent,ac cercopitheci caput lllum repraffentare faciunt,vel,ut quidam volunt, quod in hifce arboribus libentet hax anima- lia ftabulentur. Avicenna Giaufi Alhend, quod nucem Indicam fonat, vulgo Maro vocant. Arboreftmagna, foliis Palma: aut Arundinifimilibus, latioribus tamen aliquanto, cortice Ixvi, materia ligni folida, ad fabricas idonea , nec minus elegans & fplendens, quam juglandis , flore caftaneai, folo arenofo & vicino mari gaudens. Ejus rami, ut in Palma, deorfum arcus inftar flectuntur, dorfoque funt eminentiori, unde folia nafcun- turpalma: dactilifera: fimilia. Exinferiorumramorum,qua caudici adhxrent , alis rami alii nudi enafcuntur , qui quinas aut fenas ptoferunt craffas nuces , quandoque multo plures. Nux ipfa magni- tudine aquat caput infantis , ttiquetra aliquantum eft &figura: ovalis. Exterius craflb & villofo tegitur munimine, fub quo cortex ligneus durus niger, qui exade poliri po- teft. In altero extremitatum tria habens foramina , oculos duos & os referentia, in al- tero ver6 acuminarur. Sub hoc cortice nucleus eft, albus, dulcis, ut nucleus Avellanae, in quo liquor eft fuavis & gratus, potui aptus. Vix arborem efle exiftimo , qua: majorem in vita communi habeat ufum , hac ipfa. Ex ligni materia naves fabricantur ; ex ramis, qui in Malavar Olia vocantur, sdium fiunt tecra, navium tabulata & opercula, ftragula , culei , aliaque ejus generis utenfilia. Has arbores in duas diftinguunt clafles , alteram frudibus ferendis affervant , alteram vinocoquendodeputant. Ptaxifis enim ramis vafcula apponunt , ad liquorcm quem S u r a M vocant excipiendum. Hic eft inftar mufti, & decoquitur, ut diutius aflervari poffit, atque tum Oraqua vocant. Deftillatur quoque ex ca (piritus, quem Fula dicunr, fpiritui vini plane fimilis facultatibus & viribus. Si Soli exponatur antequam de- ftilletur , in acetum degenerat. Soiis sftti exficcata & coagulata in faccharum cogitur, quod J a g R a dicitur. Nucis extimum villofum involucrum infervit nautis , nam ex eo rudentes & funes navibus neceffarios conficiunt , qui in aqua marina incorrupti manent. IIlo quoque tanquam ftupa naves obturantur ac ftipantur. Ex cortice ligneo vafa & fcyphi tornan- tur, ac carbones fiunt aunfabris utiles. Medulla ip(a teneta & delicata, inftar Amygda- larum eft, bcne nutrit, cum facchato aut fagra editur. Ex eo trito, ut ex Amygdalis, lac exprimitur, cum quo coquitur oriza aliaque edulia. Exficcata hax medulla C o p r a dicitur, qua: alio defertur ac venditur, eaque utuntur ur caftaneis, neque minus grata palato eft. Exeadem ita exficcara torculari exprimitur oleum dulce , non modo utile adlucernas,fed & adorizam condiendam. Nervisetiam conducit, in conrractionibus &dolonbus. Inipfamedullacontentusliquor, fuaviseft & dtilcis , nullum pant fafti- dium, ac longo tempore durat. Quantoautemrecentioreftnux, tanto liquor fuavior. Mihi nucum harum ali- quot lunt excmpla, tam involucro exteriore villolb tecta , quam iis privata , polira Dd & i,o M U S E U M & impolita > tum artificiofe ca:Iata & exciia , tum iu vala redaclum lignofum pu- tamen. Nux myristica feu Mofchata , fruttus vel Aroma eft omnibus notiffimum , utpotc cujus ufus eft in eduliis. Trium generum acccpi, Marem, fceminam & Regiam. Mas rarus eft & fcemina pretiolior,oblongus,duarum circiter unciarum. Fcemina vero illaeft, qua vulgo utimur, figurx' ovalisutplurimum. Utriufquearborem accuratede- fcripfitClufiusExot.Iib.i.cap.i^.&iS. Tertiumgenus , quodRegium vocant, minu- tum cft & rarum. Arbor, qua: fceminam fert, procera eft, Pyro haud minor,perpetuo virens,frequen- tibus ramisprx'dita, quos akcniatim inaiquali ferie ambiunt, rolia mali aurantii foliis fimilia, fi appenclicem cordatam excepetis , btevi pediculo nitentia.in ambitu non fer- rata , fed venis quibufdam , a medio nervo in lateta cxcurrentibus, infignita. Fructus mali Perfici magnitudine , orbicularis, fupremo pediculo vicina aliquantulum, rurbina- tus, ex tenuiotibus extremis ramulis, oblongiufculo , craffiulculoque pediculo lubni- xus, fingularis. Operimentum exterius, quod rruetum tegit, denfum eft, ut in juglande, fulcum habens per longitudinem fructus excurrenrem, eumque in duaspartesfecan- tem. Sub ipfo Macis efl, nucis corticem ligneum retis inftarambiens, qui rubicundus eft , fed aeri expofitus flavefcir. Sub ipfo cortex ligneus durus, fed tenuis, quo difciflb in confpetlum prodit nux ipfa, qualis vulgo in officinis venditur. Maris vero arbor folia habet majora&craffiori pediculo predita, interdum pedis Romani longitudine, trium unciatum latitudine, color parte prona canefcens.fupina viridis &c fplcndens , nervofa. Summo rami faftigio adhxrent frudus, craflb brevique pedictllo nexi, qui quandoque bini, terni, quaterni & plures fimul conipiciuntur, ut in nuce ju"Iande, limiles fuperioribus quoad integumenta, nili quod majores & longiores linr, obtuliores quoque. Nux Mofchata calefacit ordine fecundo , adftringit, oris fuavitatem commendat, fcetorem manfa tollit, vifum acuit, ventriculum & Jecur roborat, Lienem tumidum ab- fumir, urinam movet, fluidam alvum fiftit, flatus difcutit, frigidis ureri aficctibus confert, 1 maxime recens, faccharo condica, lentigines faciei emendat. Olcum, quod per expref- fionem ex ea paratur, fragrantiflimum, nervorum & articulorum diuturnis doloribus a frigore ortis confert & vcntticulum roborat. Nucis Mofchata; minutum genus mihi obtulit juvenis quidamnoftras, qui illud fe- cum nuperc cx Ind.is attulit , vocarique ait lingua gentis Nucem Mofchatam Regiam. E<'o cum primum viderem , nucem Mofchatam immaturam , vel ejus rudimencum efle putavi. Sed ille, ut maturam & perfectam efle oftenderet, per medium diflecuit, ac oftenditnon modo colore, fed & fucculentia &c odoris fragrantii, majoresmaturasfu- petare. Ovalis eft iigurz & reliquis (imilis , nifi quod magnitudine vix grandius fu- perer Pifum. P i n u s , Graxis Trmis , Gcrmanis gtcfiKit&fllim / vulgo i Boranicis in tria genera di- fpelcitut, domcfticum, montanum&maritimum ; fedBauhinus quindecimejusenu* mcrat fpecies. Nos, quia triuin IpecierUm, ex iis, quas Bauhinus recenfet, renemus fru- dtus, dc iis faltem agemus. Domestica, arboreftprocera, erefta, corticefcabro&fubrubente, materia robufta, fubflava, odorata, pingui. Rami ordine prodeunt, ternis per intervalla germi- nibusj ut ejus fummum in amplam latitudinem, ad rota: fimilicudinem, fpargatur. Foliis loneis , annuftis , numerofis , in modum fetz ptoducf is , totos ramos veftientibus. Nuces & ftuclus in rotunditate , modiceoblongas, turbinata figuta, implentcs utram- que manuin, ex Jignofis fquammis compacras. Sub fingulis fquammis bini ur plurimum concincntur nuclei, oblongi, oflei, liibnigro quodam pulvifculo obfiti ; feminis medulla intus pinguis.guftu dulcis & odorata, non bipartita. FruCtus integer uvam repra:fenrar, at ubi dehifcit , quod calore Solis contingit, Rolam centifoliam lmitatur. In multis Ita- liai locis provenit, prxfertim in agro Ravennate. Cortexexficcat, folia refrigerant, refina calefacit, difcutit, purgat, emollit. Folia tufa & illita inflammationes impediunt. Cortex fuffitus partus & fecundinas ejicir, potus alvum fiftit & utinam movet ; Decoftum foliorum , corticis nucis & ligni , ex aceto dentium dolores collutione mitigat. Nuclei boni & craffi funt fucci , multum nutriunt, fed non facile concoquuntur. Im- W O R M I A N II M. 2ii Impinguant , Venerem ftimulant, tabidos, refolutos & ftupidos juvant, renum & vefiaE ulcera fanant. Alcerumgenus montanum.eft, comam habens breviorem, foliarudiora&acutiora. Nuces & fructus minores, fereinftar Cupreffinarum,longiores, inacutum definentes, relinofas, autumno dehifcentes. Iifdem ferme pollent viribus , quibus prima doratur , adftringunt valide , tum folia, tum nuces , tum cortex & Refina. Succus nucum rcccntium in primis commendatur ad mammas extuberantes in virginibus comprimendas , & alia ubi opus adftriclione validiore. Fruccus iile qui a Lufitanis dicitur Pinhas de brasil, Brafilienfibus Mun- duy-guacu, MargravioNux Cathartica, Arboris eft ad ficus magnitudinem & figu- ram excrefcens, ligno molli & fraglli , foliahabet circa ramosinordinatepofita, quod- iibet iuo pediculo femipedem Iongo infiftens, funtque viridia , ad tactum mollia, foliis ficus aliquomodo fimilia , fed non ita profundc fecta , verum fubrotunda , &: anrerius quafi in rrcs angulos definentia . Lignum Sc folia fundunt e lafteo aquofum fuccum , flofculosfertcopiofos racematim,parvos, quinque foliis conftantes, viridibus anterius, deorfum mcurvatis , in medio flavis ftaminibus , qua: decangularem ftelkm referunt, fuavis odoris. Sequitur hos fructus turbinata: figurx, feu inftar juglandis mediocris, & ejufdem magnitudinis, primo viridis, mox flavus , ubi plane maturuit fufcus ; finditut iponte in tres parres. In quolibet fructu funt tres nuclei, magnirudine nucleorum da- ctylorum, in tribus concamerationibus diftindi , cortice nigro, corticis caftanea: craffi- tie , in extremitace funt maculx albx. Ipfe nucleus Amygdalx figura & magnitudine, albus inftar cuticulx ovi, exterius etiam pcllicula alba obduclus , faporis inftar Amyr- dals. Valide purgant tres aut quaruor nuclei comefti , &: quidem nimis fi pellicula interior non feparetur. Arbor facile tranfplantatur , nam ramus decifus & terne infixus, aliam arborem progenerat ; ideo ad fepes vivas faciendas , circum hortos ufurpatur, nam cito crefcit & frucrus fert . Nuclei ab omnibus pelliculis Iiberandi, & leviter torrendi, additis correct oriis iri vino macerandi , fic exhibendi rres vel quatuor. Ricinum Americanum ab hoc diverfum vide apud Pifonehi lib. 4. cap. jt. Brafilienfes vocant Nhambu-Guacu, Lufitani Figuero de Inferno. Nux pistacea, quibufdam Therebinthus IndicaTheophrafti , arbor eftThe- rebintho fimilis, foliis colore ex viridiinluteuminclinantibus, Therebinthimodo era- mufculis utrinque emergentibus. Floret in cacuminibus racematim utRhus t eximjo .rubroflorc. Nucesavellanamoblongamrefcrunt, cortice albo cruftofo, maais quam ofleo. Externii tunica arida cinericea,decidua, medulla interna viridi, dulci, fubacri. Ex Perfia, Arabia SiSyria importari folet, quamvis in Italia quoque in hortis ex nu- cleo proveniife afferat Cxfalpinus. Calefacit nux, humeftar, impinguat, roborar, aperit, fed non multum nutrit, obftru- ctiones Hepatis referat , ventriculum roborat ex lententia Arabum. Ad Venerem ex- Dd 1 citahdam itt M U S E U M cirandam qtiidam magnopere commendant , macie & marafmo affectis prodeft . Contra ferpentum morfus valere exiftimant quidam. Nux vomica offkinarum, Nuces vomicx Scplafiis, quas Metellas genuinas cre- diderunt Matthiolo. Fungus Orientalis Cafalpino ; quid re vera fit, aut ex qua arbore proveniat, nondum cetto conftat. Corpus eft compreffum, circulare, inftar fungi.ab- jecto pcdiculo , in centro apex quidam eft , fuperficies exterior tenuis , lanugine obdti- cta candicante & ad viriditatem inclinante. Ad Cancs & Aves interficiendas iis utuntur ; homini etiam noxias exiftimatMatthio- lus; fed Millichius & Renodxus innoxias. Brafavola fe ex iis potiones fomniferas pa- raflfe refert. Imo funt qui Antidotis permifceant. Compertum quoqtte eft, non om- nia, qua: Brutis animalibus Venena funr, homini noccre. Phaseoloe.um peregrinorum varia mihi funr genera , coloribus & magnitudi- ne difcrepantia. E Mataghon allatos mihi tranfmifit Clariff. Vir D. Joh. de Laet, qui fimira & colore maxima ex parte conveniunt cum iis , quos defcribit Carolus Clufius Exor.lib.z.cap.13. Suntenimmagni, compreffi, hilo exiguo albo,renali figura,quidam prorfus candidi, quidam prorfus nigri, quidam variegati, colorealbo& nigro.albo &: purpureo, albo & flavo, albo & rubicundo. Eft Si mihi Phafeoli Indici genus quod colore cum Leblab convenit , fed in rehquis difcrepat. Rotunditate adPifi majoris figuram accedit , colore atro purpureo , hilo albo , fed exiguo, medulla alba , ut in reliquis Phafeolis. Tegitur lobo membranaceo, cinerei coloris, rotundo apice incutvato. Quiliber vero lobus non nifi unicum obti- net fructum. Ex India Oiienrali, cum noftris navibus advectus eft a Chirurgo quodam, & mihi dono datus. SedinLobo fuo adhtic reclinantem frucrum ex. Hiipania mihi at- tuht Amicus optimus D.D.OtthoSperling. C a p. XXXI. Tdlmte faccifeTiZ , Tinan, Pindoba, Piper Benin, longum, album, mzrum, TamariniommfruBm, Tanwckj, Tlilxochitl, Tribulus aquaticus , Vafthema , Zjapucanus interior , alia. IN Americjelnfula quadam deferta, Cotonopez dicla, genus quoddam palmxextar, quodfruausfuosininvolucroquodampyramidalicondit, (accoeifimili , per quem vinum Hippocraticum colant Pharmacopcei , ab ipfis Manica Hippocratis difto, quo nomine&aCaroloClufio di£ra eft Saccifera , Saccus creberrimis quibufdam fibris, fpadiccicoloris,tranfverfim & oblique,ab infimo ad fupremum excurrenribus, contextus cft , viginti duas uncias longus, ea parte, qua patet , feptem latus. In facco hoc fruaus continentur , cum externo & viridi fuo involucro , juglandis magnirudine, in quibus orbiculares alia; nuces contincntur , adeo dura:, ut cum difficultate ferreo malleo conftingantur, etfi putameu non adeo craffum exiftat. Fructus, quos ego teneo, omni ex parte orbiculares non funr, fed feffiles & compreffi quibufdam in locis, colore grifeo ad cceruleum vergente. Nucleus figura refpondet cortici , fapote leguminofo, aliquantulum amaro, lupinorum inftar. De ufu eorum adhuc nihil conftat. Pinan Incfa Orientalis fruftus eft, velpotius^utmihividetur.ftuftus cottex, te- nuis nucis Mofchatai amplitudine, fuperficie exrerna rugofa, purpureo nigricante, in- rerna & convexa flavefcente ex nigro mixto , ut in nuce Mofchata. Charta, cui hic ftuftus inciat , ctiam ftuftulum continebat , nuclei , ut arbitror , omni ex parte quo- ad externam fi.mram & colorem, fragmentum nuqisMofchata: referens; fedfapor di- verfus,adftringens nempe & parum aromaticus. Hic ille frudus eft, quemfupra Indos cum oilce vivlmiicere diximus, cui Ciriboam intingunt, uc eo os purgent. PlNDOVA W O R M I A N U M. m Pin D o v A frucruseftpalmx nucifera: Brafilienfis , caudice quinque aut fex pedes craffie , cortice cinereo glabro. Folia fert alata, maxima ex parte furrecla , prope folio- rum exortum , rami funtpropendentes , qui proferunt racemos quatuor auc quinque pedes longos, flofculis plenos, poft quos etiam racemarim proveniunc fructus, vcl cen- tum in uno racemo, qui maturi dccidunt. Eft autem frudus ovi magnitudine & figura, vel paulo minor , faftigium in fummitate habens acuminatum, akera extt emitate inlidet calici feu capula: , utnuxPinea, ex foliis triangulatibus conftans. Maturus exrerius e viridi flavefcit. Cortex extetior filamentofus , ut in Cocco, fed non admodum craffus; illoderracf:oapparetpaucacaroCrocei coloris (fedinmeo fructu, utpote vetufto, ni- gri ) nullo manifelto fapot e ; qua: ab ^Sthiopibus comeditur. Hec ambit nucem durif- iimam, ovalem, ejufdem craflitiei cum Cocco. HacdifcuiTa, apparet intus in cavo, perinrerftitium, more juglandis diftincto, nucleus, magnitudine juglandis, candidus', duriufculus, faporis fuavis & dulcis. Ex carne Crocea fit oleum Croceum , quod in lucernis ufurpatur. Ex nucleo limpi- diflimumperexpreflionem, adcondiendoscibos, quam diu recens eft. Quod eciam lbco olei Rofacei ufurpatur ; fed vetus lucernis faltem infervit. Ex foliis fiunt reda do- morum.ftorear, corbes & alia. Majo menfe maturefcir frucfus. Piper, Grxcis jrc'ra&, duum eftgenerum.Iongum&Rotundum. Rotundum vel nigrum vcl album : Longum pariter vel album, vel nigrum. Nigrum Piper Rocundum, planta eft farmentofa , imbecillis & caduca inftar Iupi fali- ftarii, qux ut fulciatur, pedamenris indiget ; quocitca Indi ad arborem Faufcl ferere folent, quam circumvolyendo fcandit, farmcnta habec frequentibus nodis & geniculis Dd 3 diftin- 114 M U S E , U M diftiri&a, quae humi fparfa radices agunt. Ad fingulos nodos fingulare protrudit folium, ahernatim, nunc in hac , nunc in illa parte, hedcraccum ferme, renue, latum, quatuor quandoqueLInciarumlatitudine , in mucronem definens , non ferratum , quinque nervis praeditum. Ad ramorum internodia uvie nafcuntur , tcrctes & oblonga:, multis granis orbicula- ribus,nuncmajoribus,nuncminoribus,fcopo adhsrentibus. Grana pcrpetuo virent, praterquam Decembri aut Januario, ut maturari incipiunt, ita fenfim nigrcfcunt. Piper aibum rOtundum in alia crefcit planta, attamen priori (armentis & foliis adeo fimili, ut non major inrer eas fit differentia , 'quain inter vites qua: uvam al- bam & nigram proferunt. Quamvis Ludovicus Romanus arborem, qua: album Piper prbfert, crafllorem & pro- ceriorem, foiiifque majoribus efle referar. Rariores funtplanta: Piperis albi, necnifi certis Malavar & Malacca: iocis crefcir, atque in ufus magnatum tantum cedit. Piper lgncum Oricntale album, in planta diverfiflima a rotundo provenire vult Linfcotanus & Garcias ab Horto: fedClufius, qui ramulum ejus ex Java naftus erat, non multum differre docet. Folia tenuiora dilutiorique viriditare , tum breviore pediculo, pluribus nervis praedita. Fru&us Julorum inftar, ad fingula internodia onun- tur, ex ipfms folii oppofita parte. Cxtera non addit, quia integtam plantam ipfi videre non contigit. Piper longum nigrum , Piper ^Ethiopicum Matthioii, Piper nigrorum Setapionis. Provenirin iiliquis nigris racemarim , Piforum aut Phafeolorum modo , granis^Pipere nigrq minoribus , &pertinaciter filiquis inhatrentibus. Nafcitur in ^Ethiopia apud Arabes. Omne Piper calefacit gradu tcttio & exficcat. Inregra grana nigri , rotundi, quotidie devorataiis auxiliantur, qui ventriculi dolore , tumexflatu, tum ctuditatibusexorto, laborant. Aceto gdalevhentis&immaturi Piperis nigri racemos condiunt Indi & af- fervanr. Piper candidum nigro calidius, Iongum vero calidius adhuc, rotundum utrum- que majorem invicem habcnt affimtatem, quocirca monet Garcias , ne temere unurh proakero fubftituatur. Piper longum Brafilia:, idem efle putabam cum eo quod fupta Ciriboa dixl- mus, licet fcparatim mihi fint, diverfis titulis tranfmiffa: fed rebene ponderara, &coI- latis invicem fructibus , differre animadverti tam magnitudine quam fapore & aliis cir- cumftantiis, adeoque longe majorem convenientiam habere cum Mecaxuchirl, de quo fupra a nobis athim. Piper benin illud effe fufpicot , quod Clufius Atom. lib.i. cap. i. vocatuvatn caudati Piperis, & LufitaniPimenta delRabo, GatertiPiperex Guinea. Cubebis fere fimile, pediculo fubnixum exiguo, rotundum, plenum, aliquanrulum rugofum, lubni- oiicans , eadem acrimonia qua Piper prsditum, aromaticum , racematim coha-rens. tlva mea uncialis eft&granaaliquo modo colote ad purpureum rendunr, ac quafipul- vere confperfa vifuntur. Granis viginti quinque tota conftat uva , inhacrentibus lon- oiulculopctiolo&incurvatofuisfingulapedicellis; communis Piperis granis minota iunt aliquanto. „ . , T a m a r i n d o r u m fruftus , manipulatim alga quadam compaftos , & pulpa iua conditosadnosattuleruntnavesBelgica:, qua: anno mdcliii. ex India Orientali huc venerunt. Fructus eft filiquofus, oblongus, quatuor aut quinque unciarum longitudine, colore fufco, pulpa molli&acida,nbras adlatera duras, longas, ttanfvetfas quoque ha- bens,in petiolum durum uncialis longitudinis terminantes. Semina feu nucleos craflos, inxouales, duros in fe continebant, qui tamen ex hifce noftris filiquis, maxima ex parte, exempti erarir. Arborem in qua crefcunt ita defcribit Profper Alpinus de plantis ^Egypt. c. i o. Tamarindus,quem Develfide appellanr.arbor eft pruni magnitudme, ramis denfis, mvrthi foliis, ffores ferr albos, mali Aurantii floribus perquam nmiles, ex quorum me- dio cxeunt quatuor fila alba & tenuiffima, cx quibus filiqua: craffit: producuntur , pnmo virides , randem cinericia: , & tales quales jam defcripfimus. In India, felici Arabia, & yEtl-iopia proveniunr. In hac arbore mirum,qu'od ejus folia Solem femper iequantur ; nam ipfo Occidente omnia in fe clauduntur, eodem Otiente apetiuntur, ac filiquas quas noftu ambiebant nudas relinquunt. Foloruminfulbveldeco&o, advermes puerorum nccandos, utuntur, alvum emm foivunt, WORMIANDM. IrJ folvunt , acida funt & guftui non ingrata , in hunc modum & fructy utuntur Arabcs fcliquasimmaturas faccharo condiunt, ut&pulpam ip&m> ut fecum per longa itincra dererant , ufque fitim exftinguant. Decoctum Tamarindorum ex aqua, in fcbribus ma- ligms valde utile, I.t.m enim & calorem extinguit, acres & b.liofos humores per alvum ejicit, in rcnum inflammationibus & gonorrhcea ejus ufus frequens Commendatur. Ianiock exOnente,potiuscaIicemflorisaIicujus,quamfruaumrcfcrt; Pedi- culo tenui iniidet corpukulum cinereum femiuncia: Iongitudine, quod mox ab ortu mquatuordehifcjtpartes, qiuEcontortxinacurumdefinunt. In mcdio patva qu.xdam ftamma feu filamenra vifuntur. Cujus arboris aut planta: fit fruftus iraoro , nudum emm nomen accepi. ° V Tl i txocH.Ti herba eft volubilis , foliis plantaginis fed longioribus & craffio- ribus, lcand.t arbores, eafque compkainir , fert iiliquas oblongas anguftas & quaf. ro- tundas.quxBalfamumrcdoIentnovarHifpante. Frudus, quem teneo , Iongitudine etmiciarumocto, latitudine dimidii digiti , exterius ex viridi luteus , interius pulpa nigra odoratiflima praditus, minutiffimis granulis nigris refertus. Ferunt duas filiquas aqua maceratas , mirifice urinam movere. Miketut alioqui cekbr.porioni ex Cacao conrecta:, rructus certe odore gratiffimo. Tr.bulus AauATicus, Butomos Damocratis Anguillar. Licet In. ItaliaS flumimbusaclacubus, alibique in Germania fit frequens , apud nos tamen exoticus Folia habet Iata , fubrotunda, crafla, parte averta maculata, nervofa, per ambitum ferrata, craffis ped.cuhs caulem cralfum, pinguem. Radicem longam, fibrofam, ca- pillaceam. Fruftus quadruplici armatus eft fpina feu mucrone , duabus aliis protube- rantns obtufis in medio eorum extantibus, cortice membranofo , aM intus medulla, guftu caftane.s haud abfim.1. , unde & vulgus caftaneas vocat aquaticas . Bellariorum ^nnrTv" « ^ """^ & annon* defedu , quandoque ex nudco farinam confi- ciunt,ex qua panes f ub cinenbus alfant, ut guftui fint gtatiores. M U S E U M VastcHima fruftuseftnnciaramduarumlongitudine, craffitie minimi digitl, contortus, & in fpiras a Bafi in fumrrtitatem circumvolutus, exteriore fuperficie tomen- tofus, & quafi vellere quodam obduftus , quod ubi abraditur , nigta apparet frriarum fuperficies. Pediculoadhsrettenui, fufco, quinque unciarum longitudine. Duoejus generismihifruftusfunt, quorum alter reftus , altercontoitus&infeconvoiutus pari modo tomento obduftus. Nefcio an Abaiemo fitPifonis Iib. 4. cap. 19. Alium fruftum tomentofum mihi exhibuit Clatiff. Vit D. Henricus Fuit enius. In eo tomentum lene,& breviculisconftans fibris albo purpureis, nucem ambitnigram fplen- didam,oblongam, majorisavellana: magnitudine, cujuscortexarer, lxvis, durus, li- sneQS, in quo nucleus eft, quem defcribere non licet, quia, unicus faltem cum mihi fic ejus generis fruftus.frangere nolo. Sed puto efle ftuftum arboris Jetaibai, cx qua Balfa- mum Canima; depromitur. Zabu- VfORMIANUM. Zabucaio arboreftBrafilixaltiffima, cortice cinereo , duro&ina:quali, inftar Quercus veteris. Folia ejusjuniorarufafunt, vetuftiora viridia, fimilia foliis Mon , in ambitu ferrata & quodammodo intorta. Calices producit capaciffimos & fumme du- ritiei, ore in terram obverfo, & operculo inftar pyxidis opertos. In iis continentur nuces jucundi faporis , qua:, ubimaturitatem fuerint confecuta:, excuffo tegumento e calicibus decidunt, &gratumIncolisfuppeditant alimentum, fa- pore Piftaceis fimili. Calidi funt in fecundo gradu&ficci in primo, Venerem excitare dicuntur.potiones & pultes ex iis conficiunt; oleum quoque exprimitur, Amygdalino fimilc : praiftat affa- tis quam crudis vefci, quod caput tentent. Nucesplufquam trigintauni caliciinha:rent, mediante vifcofa matetia, figura ferme triangulari, Myrobalanis Chebulis fimiles. Mihiduofunt, quorummajorlongicudinc eft unciarum duarum , uttinque acuminatus , & Zonis quafi quibufdam per longicudi- nem excurrentibus cinctus,colore gilvo. Pixides, quibus fruftus continetur,tanca: funt duritiei, ut Zapuyeris non fblum vafa potoria, fed & difcos & ollas fufficianc ; fruclufque ferttamcopiofosquandoque, utintegro exercicui alendo fufficiat. Lignum putredini mire refiftit , & ob duritiem molendinorum faccharinorum axes ex eo fabricantur, Cortices contufi&prcparati, naupegis Ioco ftupre funt, Ec Sub M U S E U M Sub nomine PalMjE indic« frudtus, lapide durioris, mihi oblatum eft corpus quoddam, juglandis magnitudine, colore luteo,cujus pars altera la;vis eft , fed inxqua- lis, monftrofam faciem quodammodo referens: altera ver6 pars corpora quxdam an- oulofa, terrena fubftantia unita & coagulata, oftendit. jEtitem adeo reprefentat , ut fuerint qui non fructum aut vegetabile corpus, fed lapidem effe exiftimaverint. S 'E M I N A. C a p. XXXII. ^De Seminibut. S,Uamvis variorum feminum mihifit haudcontemnenda copia, qux xtate jjcorruptionem fubeunt 82 fationi inepta redduntur : paucorum faltem & ra- Sriorum ex India, ./Egypto & Creta, &c. adveftorum hic fiet mentio, ne hanc plautarum partem taciti prxteriiffe videamur. Majoris igitur momenti brevi- ter faltem enumerabimus , additis eorum nominibus , qui plantas ipfas defcripferunt. Amanati plantam non invenio a quoquam delineatam, Afphalati Cretici herba de- fcribitur a Profpero Alpino deplantis Exot. lib. i. cap.7. Bamiam Honorius Belli Epift. 5. ad Clufium , Bauhino Alcea Indica parvo flore , quibufdam exotica Malvacea Bammia. Lobel. in Adverfariis, Clufius in Hift. Plant. fub nomine Alcex yEgyptiacas delineat. Ceris Cretica a Lobel. in Adverf. Cupreffus pafllm a multis, Matth. Lobel. Dodon. Cordo, Goffipium Matthiolo, Guiland. Fuchf. Dodon. Leontopodium Creti- cum Profp. Alp. Plant. Exot. lib. 1. cap. 51. Lefban qui defcripferit nondum a me vifus, Lotus Cretica iiliquofa qux Clufio dicitur Planta in Hift. Bauhino eft Lotus Pentaphyl- lus, filiquofus, villofus, Lobelioin AdverfariisOxytriphyllumalterum Scribonii. Me- lochia Alpini Bauhino eft Corcoris Plinii , in qua opinione etiam eft Lobelius & Lugdu- nanfis. Olus Indicum Avicennx Rav/olfio. Pettofelinum Macedonicum Matthiolus defcribit, Lobelius in adverfariis & alii, Apium Macedonicum Bauhino , Nabka eft Al- pino Paliurus Athenei. Oenoplia fpinofa Honorii Belli. Epift. 5. ad Clufium. Sefamum delineat Matthiolus Lobelius, Dodoneus, Tabernamontanus, alii, Sophera Galegx proxima Alpino, Lloxoquamoclit Camerario, Sophera Lentifci foliis Honorio Belli Epiftol. 4. ad Clufium. Vide qux in ejus defcriptione ab Alpino prolata defiderat Cafpar Bauhinus Pinac. lib. 9. fe&..6. In coftx, inquit, extremitate male pofuit fo- lium, dein filiquas dependentes facit, cum furfumfpeftent. Styracis Hiftoriam petfe- quitur Pliniuslib.n. cap. 15. Matthiolus quoque Lobelius, Tabernemonr. Gefnerus. Sumach mihi in horto crefcit & fructus acfeminaprofert. Defcribitur a Matthiolo, Lobelio, Camerario, £c. aliis. VuluwAiov feu fcapa- W O R M I A N II M. m 3 fcapariam ; akcrum quod ex radice p<(%» Radicaceum vocabant. In officinis duplex invcnitur Afa Fcctida. Llnapura&tranflucens, altera impura & turbida , quam Ger- mani ftercus Diaboli & 'JcufcuS-fciccf vocant. Quibufdam Lafer efle putatur. Acofta refert fe a quodam accepiffe , fuccum hunc cx Planta quadam foliis Coryli exrrahi, concifo caule , deindeinbubulacoriaconjici, prius illita fanguine , cum ttitici farina permifta confervationis gratia , eamque ob Caufam , fi quid in L.afere furfuribus fimile conipiciatut, non adukerationis, fed puritatis potius effe indicium. Inlndia frequens ejus ufuseft, ram in Mcdicamentis, quam cibis condiendis. Jufcu- lis & oleribus commifcent, confricato ex ea lebete ; ad dejettum appetitum commen- datur, faftidia tollit , flatus difcutit. In dolore dentium eorum cavernis inditur , in Ve- nereproritandaetiameautunturlndi, magniqueapud eos eftpretii. Apud nos odo- randameampra:bentmulieribushyftericis, magno commodo : dolores fedat, &com- motiones tollit. Balsamorum ttes mihi funt fpecies otdine explicanda:. Nobilitate merito primum locum occupat Orieniaie, cujus fpccimine donarus fum a D. D. Hen- rico Fuirenio. Quia accurate fatis ejus hiftoriam perfecutus eft Profper Alpinus , qui in ^Egypto ejus notitiam fibi comparavit prifcorum autoritatibus conformem ; ex eo pauca hic funt repetenda. Planta Balfami Otientalis ab antiquis Arabkc Medicis Baleffan , a Graxis Balfamum vocata, Arbufcula eft admagnitudinem Cytifi crefcens , folia gerens pauciflima , inftar Ruta:, iis tamencandidiora, feu coloie viridi fubalbido, pcrpetuoque virentia. Ejus Jignum gummofum ac lene apparet, colore exterius fubrubro.ramulis longis, rectis, z. GlycirrizjE fuccusolimex Creta optimusadferebatur, jam Bambergcnfis ex Germania commendatur, unde copiofe adferrur : commendatur dulciflimus, mollis, re- cens, purus, tenax, & qui confractus fplendefcit , nigerrimus, qtii linguse fubditus totus liquefcit. In fcabtitie afpera: arteria: cfEcax eft, Tuflim fedat, a:ftuanti ftomacho , thoraci, & jecinori conducit,vefica:fcabiem,renumdoIores curat, fitim fedat,vulnera glutinat. Gutta gambodia, Gutta Gamba, quibufdam fuccus laxativus & flave rufe- fcens Bauhini , fuccus undccimus Clufii , qui Gitta Jamau dicitur , Gutta Gamandra:, gummi gutta, &c. Succus eft purus , nullis fordibus infeaus, fulvi coloris, liquore aut ialiva madefixccus , flavo colore inficiens. Diu multumque de eo , cujus planti eflet fuccus, difputatumeft, donec Jacobus BontiusinMethodoMedendiIndicacap.9. ejus hiftoriam nobis dediflet in hunc fenfum. Planta, qua: guttamGambodiam fctt, fimilis eft Efula: maxima: Javanica:,&intantamcrefcit altitudinem,utarbores mediocres attin- gat , quas hederx modo inlilvis ampleclitur, craflitie brachii humani. Ex hujus caule vulnerata fuccus hic effluit, colligitur& inipiflatur. Crefcit copiofe in Cambodia re- gioneChina:vicina,unde etiam nomen fortitus eftfuccus. Evacuatfinemoleftiaac torminibus, ferofos humores , biliofos item & tenues, fine mora, tam per vomitum , quam per feceffum fuo fungitur munere , poteft aliis permi- iceri Syrupis,PuIveribus, Confervis, fed in pillulis minus operatur. Vis vomitiva infrin- gitur,additisguttu!is aliquot fpiritus vicrioli ; itemfiper dies aliquoc in aceto autfpiritu vini maceretur,ac fic blande purgat. Datur a granis quatuor ad ocro. Grana tria pue- ris etiam exhiberi poflunt, cumaliis, rationeaffecFus&difpofitionisargri. In hydropicis, quibus fingulariter prodeft, grana novem aur undecimprxberipoflunt. Deiioc fucco acriter dilputarunt Reudenius & Hogfteterus peculiari traclatu , quem confule. Hypocistidis fuccus fub finem Veris ex planta exprimitur, & inumbraficca- tur. Aut ficca planta & trita maceratur per biduum aut triduum in aqua , deinde parum ebullit, colatur & fordter exprimitur, quod refidet, rutfus coquitur ad mellis craffitiem. Infignipolletviadftringente, relrigerat, repellit. Lacca officinarum, Myrrha: fimilis Avicenna: , Chermes Arabum quorundam, Formicarum alatarum ftercus Amato. FormicK enim magnx in Pegu hanc materiam elaborant, ex arbore fuccum exfugentes (undepletumqueformicarum ala: ei permifta: occurrunt) & ramulis agglutinantes, quos ramulos deinde exficcanr in umbra. Alii vero ftatuunc inftar Gummi aut Refina: ex arboribus fponte exfudare & concre- fcere. Quidam legitimum Cancamum effe putanr. Duplex habetur , cum bacillis, quam Laccam Sumetri vocanr, eo quod ex Sumatra, feu Trapobana Infula adferatur : altera in glebis, fiiic furculis, LaccaComberti dida. Eft&alia Laccafactitia, qua picFo- res & infecfores utuntur, qux huc non fpectat. Mihi efl: tam in bacillis, quam malfa. Pra:man(alaccapulcherrimocolore rubroinficic. EautunturquiLaccamfeuCeram Hifpanicam conficiunt , ad litteras obfignandas. Fabri lignarii & rorneatores ea etsam utuntur , ut & aurifabri. Extat in officinis ex ea compofitum Dialacca, qua ad obftru- W O R M I A N II M. 22 obfttuctiones apeiicndas utimur. Exficcac &calefacir ordinc fecundo, ventriculum & Jecurroborac, eorumque infarftus expedit, iaericos curat, aquaspeliit. Eiuitureo modo quo docct Macchiolus lib. i. in Diofc. cap. 13. nempe trica aqua fonrana ctii Ari- ftolochia&Schenanthosad a:quas partes incoxerit , lavacur piftillo femper aoitando quoad clarefcar, quod refcdir coletut & ficcetur. L a d a n u m fuccus eft ex foliis Cyfti Ledum difti exfudans. Opcimum & minime adulceratum , odoratum effe debet , fubv.ride, facile molldcens , pingue, refinofum, arenularumaliarumquefordiumexpers, quaiccx Cyproadferrifoler. Vim habetCaIefaciendi,molliendi,fpiffandi,ora venarum aperiendi : capillum fluen- tem continet, addito vino , myrrha & myrri oleo , cicatticem decoram reddir, aurium doloribus cum hydromelle fuccurrit, Peffis junaum, fecundihas elicit & vulvx duritiem ianat. Dolores, tuffim & alvum fiffit, cum vino veceti. M a n n a, qua in officinis utuntur ad alvum lubricandam, quid fir, difputatur Mat- ■ thiolus in cap. 75 . lib. 1. Diofcoridis, rotem effe vulc, feu liquorem fuavem , qui ex acre veniens , fublucanis cemporibus , arborum ramis & frondibus , herbis, lapidibus, & folo interduminvenicur ha:rere,quibrevi temporiscurriculo coaIcfcens,grumofus ingummi morem efficitur. Ejus duo gencra in Italia obfcrvavic, alterum ab Orientali plaea, alte- rumaCalabria. Oriencalis rurfum duas agnovic fpecies. Una qus Maftichina dicitur a gtanorum Maftichis fimilitudine , & eft pra;ftantiffima ; altera vilior &mimis efficax Bombycma, quzexhauftaeftMaftichina, faccharoadulccraca. Sed Donacusab AIco- man exiftimar Mannam, qux in Apulia & Calabria e fraxineis legicur foliis e ccclo haud quaquam decidere, fed ex ipfa planta defudare. Idque argumenco effe, quod incifo ar- bons Frax.ni corcice , ardente Syrio , abfquc aliquo cceli rore exfudet & in lachrymas concrefcat. Cujufmodi Mannajprimum exfudanrem fuccum&liquorcm , in fed 1 uia e > as f " ccu s mihi a ClarilT. V.ro D Joh. de Laer rranfmiffus , de eo hoc in loco etiam agendum. Fit autem hoc modo Recentes radices, corricibus bene mundatis, exprimuncurpcrpannum, expref- fumrelinquirur P eraliquothoras,ut fubfideat,quod fubfcd.t ficcatur in umbra, vocant 1 a r 1 o r a Hoc lucco expreffo quidam uruntur loco Scamonex , ad cmus Ipecies percmere ai-bicrantur , & conficiunr ex eo rabellas cum faccharo , quas mirifice aiunt operan. Dons fucci expreil, eft a Drachraa una ad Drachmas duas. Humores ferofos &niIegmaticos,bilemicem£vacuat,affeaibus ventriculi, inteftinotum, capitis dolo- nbtis mveteratis, Hydropi & proftraro appetitui conducic. Uyk r h a, Bola Indis, Iachryma feu concretus fuecus eft arboris nafcentis in Ara» b,a, Agyptiacx ,pinx fimilis , qux incifa in fubftracas tegctes deftillat , pars vero circa caudicem concrefcit. Theophraftus 9 . Hift. Planc. cap. 4. Arborem d.c.t minotem elie, & Trutico fiorem arbore 1 huris, caudice duro, concorto, corcice tevi , folio aculea- to, cnlpo, Ipina horridulo. Myrrha alia mZ&Q?®*, f eu campeftris,quxexpreffa deftillac&excipitur Stacte Quamvis qmdamStattempucanteflerorem.qui ante cotticem ferro folurum, fpontc & l.ne plaga, quafi faliva quxdam exfudat : alia ^». I nter ejus vero fpecies, primas tcnct tfvytohlm, , a loco natali denominata, qux (ubviridis, pellucida & mordax. Ff 1 2,, tenuis iig M U S E LI M 2.. tenuis Bdellii modo lentcfcens. 5. KotntaXte nigra & retorrida. 4. k^a^f-n, qus afpe- ttu eummi.refert. Eligendaeftmyrrha friabilis, lxvis , undiquaque concolor, qux confracca intrinfecus lineas candidas intercurrentes habet, unguium fpeciem pra: fe fe- rentes:minutisglebis, amara, odorata, acris; ponderofa,&picei coloris, inutilis. Non hic prstereunda utiliffima Galeni obfervatio lib.i. de Antid. cap.n. ubi ait Myrrham tranfmutati in Opocarpatum,fufcipiendo non folum ejus figuram,fed venenaram quo- que qualitatem : fi igitut in Myrrha animadverterimus multas effe glebas diverfas, ad- modum quoad odorem & faporem differenres avera, nonabfque ratione, judicabi- mus eam mutatam in Opocalpatum. Ita quoque obfervatum Galbanum mutari in Sa- gapenum, & Caffiam in Cinamomum. Myrrha calefacit & exficcat ordine fecundo, capitis vulnera glutinat, fcetum, menfes, & Lumbricos ejicir, vi abftecgendi oculis medetur, ulceribus conducit , cralTas cicatri- ces planat ; Tufli veteri & Afthmati conducit, calefaciendo, deiiccando & abftergendo prodeft. Myrrhs Drachma una ex vino Cretico calido pota, hora una ante paroxyfmum, da- tur utiliter quartanariis , fed fudare in ledo oportet, atque ter id repetere, vel in forma pillulari exhiberi poteft. Ad Cicatricestollendas&facicm erugandam , valet olcum myrrha:. Ova ad duritiem cofta , fecantur per medium excmptis Vitellis , replentur pulvere myrrhx, & in cclla humida liquefcit in oleum , quod crebro illinitur. Fucum ex eo ad mulieres, qua: faciem perpetuo confervare volunt in juvenili candore abfque rugis, vide apud Matthiolum lib. cap. 67. O l 1 b a N u M feu Thus liquor eft arboris thurifera: in Arabia ; quidam plures ejus conftituunt fpecies , colore & magnitudine granorum differentes tantum . Primum eft Indicum, quod maximis & insqualibus glebis conftat, lividum, nigricanfque, candi- cantibusautflavis maculis varium. z. Mammofum, oblongisgtumismammarumforma compofitum. 3.MafcuIum, parvis, rotundis , candicantibus aut flavis granis, interdum fingulis , interdum geminis quafi tefticulis conftans. 4. Oroba;um , minimis granulis, Ervo Kqualibus, odore mafculo fimile. 5. Manna thuris, qua: nil aliud eft quam pollen & farina, ex crebra concuffione in facculis abrafa. Vi pollet calefaciendi & adftringendi , oculorum caliginem difcutit , cava ulcera complet & ad Cicatricem perducit, vulnera glutinat, fanguinem fiftit, impetigines, am- bufta, perniones, ulcera manantia, patonychias , mammarum inflammationes, fangui- nis excreationes fanat, confolidat, fuffitibus utile, fed affumptum a fanis, infaniam cau- fcre volunt. Ojium eft liquor Iacleus qui exPapaveris nigri fcapo Ieviterincifo colligitur. 1 ro- batur candidum, vel Leoninonim pilorum modo flavefcens, in maffam veluti cx granu- Iis diverfi coloris coadum, grave, denfum, folidum , fine fordibus exiftens , amarum, guftu calidum,odore gravi & virofo, fomnum induccns,& in aqua prompte liquefcens, quod in Afia minore in placentulas unciarum quatuor , vel Selibrx pondo cogitut. Quidam tria gcnera conftituunt: Album, quod ex Cairo adfertur,^ forte Thebaicum ; Nigrum & durum ex Aden : Flavefcens magis & mollius ex Cambaja. Dc cjus qualitatibus primis difputant,veteresfrigiduminquarto,atmoderni calorem cum amaritudine,& vim fudores movendi in eo animadvercerunt, faculcate tamen nar- cotica conjunda in magnis doloribus colicis & aliis aliquot gtanorum pondere ex- hibent. . Opium.quodapudnosinufueft, potiusMeconium quam opium eiie multiputant : cxttactum nempe & torculari expreffum ex capitibus , &frondibusPapaveris ; quod evincunt feftuca; & folia, qux in ejus maffa quandoque reperiuntuc. Pix bukgunbica d quibufdam Refina Pini effe putatur , alba, ad flavedinem tendens. Sponte quandoque ex arbore pcofluic, odore non ingrato : quandoque vul- neraturcortexatboris, copiofius ut emanet, praffertim cum jam fucco abundet. Calefacit & humeftat, confumit & feparac, articulos robocac, tumoccs duros rciol- vic, doloces fedat , Emplaftris junfta pus pcomovec. Ad tuffim invetetatam etiam commendant cum Becchicis aliis.Iu primis certo experimento comperi.emplaftri modo clavis pedum aut manuum applicatam dolores lenire , & paulatim ejufmodi tumores eradicare. San- WORMIANUM. 22 9 Sanguis draconis, Cynabarum verum Diofcoridis . Succus eft ex arbore qui Draco dicicur, & in Chartagine Peruana provcnir, tefte Manardo cap. 38. Arbor magna cft, cortice renui,qui facile incidi poteft, unde effluit liquor ille, qui fanguis Dra- conis dicitur. Duplex habctur, nativus, Sc Facticius inpanft coaftus, ex rubrica, pice Colophonia. Urriufque niihi copia. Verus fanguis Draconis colligitur &c in mafluias oblongas, pyramidales, foliis arboris involucas, cogitur , colore exterius protfus inftar languinis coagulati , auc lapidis Hxmatitis, unciarum duarum longitudine 1 , unius circa bafm latitudine, ab ea enim paulatim acuminatur. Puriflima eft fubftantia , multum difFerens ab co , qui in panes eft coacfus. Quailibcr maffa pcndet Drachmam unam cum femiffe: cum frangitur coloris eft rubicundiflimi&Cynabrii. Vide Ciufium rarior. Plantar. lib.i. cap. 1. Rcfdgerac & adftringit, unde profluvia alvi iiftit , fanguinem undiquaquefluentem reprimit, capitis dcfluxiones in partes inferiores delabentesprohibet, ii ejus pulvis ca- pitiinfpergatur. Vulnera recentiaglutinat, gingivas a putrefactione liberat, denres fta- bilit. Pictoribus etiam quandoque infervic, ad colorem rubicundum inducendum. Scamonium vocacur rum planta ipfa, tum fuccus qui ex ejus colligicur radice, & in ufus Medicos affcrvacur ac inlpiffatur. Planta ipfa ex radice una Iongos tenues & viticulofos procruditCauliculos, quibus vicinos frutices & pedamenca amplecticur, fo- lia habec lara acuminata, ljEvis Smilacis inftar,rlores candicanr.es, radicem longam, craf- fam,candidaminterius. Succus laudatur nicidus, rarus, ievis , coiorc fimilis glutini cau- rino,fungofus, tenuibus fiftulis,guftu Iinguam non urens, colligicur mcnfe Junio. Da- tur a granis 5. ad n. Sandaracha arabum, feu Vernix, eftgummi refinofum ex junipero, quod inter Succos & Gummata ambigit. Vernix vero dicirur , quod verno tempore colligatur, exfuder & concrefcar. Dicitur vero Sandaracha Arabum, ad diftinctionem Sandarachae Grscorum , quaunerallicum cft , Auripigmento alfine & venenum exi- tiofum. Eligitur recens, pellucida, pallida; vetus flavefcit, friabilis eft, Maftiches modo. Vim habet adftringendi & in ufu ffequenti eft fcriproribus & Picf oribus , qui ex ea conflciunt vernicem liquidam, addico oleo lini, ad pichiras & tabulata illuftranda. In fufficibus eciam locum obcinec. Styrax calamita fic dicTra, quodolimincannarum calamis cx Pamphylia afporcarecur ; Scyrax vero quia ftriatim ex arbore deftillat. Lachryma eft feu concrc- tus fuccus arboris cujufdam malo Coroneo fimilis. Prxferrur flavus, crarfus, refinofus, albicancibus grumis pra;dicus, in 1'ua odoris gratia permanens,qui dum mollitur melleum liquorem fundir. Calefacit,cmollit,concoquit,tufli medetur,deftillationibus,raucedini,gravedini & in- tercepca; voci, menfes ciet, alvum mollit cum therebinthina in pillulis. Difcutientibus &acopis miicetur, cacaplafmacis & emplaftris. Ad fufKcus & odoramenca adhibccur thuris modo. Ex ea in Sy ria oleum conficirur Styracinum , quod calefacit & emollit, fed capur ten- tat & fomnum conciliat. Succus pomorum Russicus calore ignis ita infpiflatus eft , ut in placentas redacf us circumferatur,quas fpitatim convolutas in ufum aflervant. Lentus eft,vifcidus, niger , fapore acido non ingrato. Ejus fpecimen ex Ruilia mihi attulit Vir Clarilf. D. D. ChriftianusStougardius P. M. Sitimfedare, refrigerare, eduliis miftum , gratum iis conciliare faporem ajunt, nec credo vencriculo inimicum. Succi iGYpiiAci cirulo granuia quxdam minuca, comprefla , purpureo ni- gticantia, mihi dedit amicus : fed ex qua planta, aut unde petitus, quafque vires habuic, non addidic; mihi plane eft incognicus. I Ff Cap. XXXV. i 3 o M U S E U M C a p. XXXV. c l > Lnt& Marin£ &> Zoopbyta. "t TEget abi l i A rariora, qux radicesin terra agunt , quaiqueexcapetunrur, ha- ' dtenus perfecuti fumusf, partim integra, partim quoad principaliores corum pattes, quantum quidem inltituti poftulabat ratio , & eorum in Mtifeo noftro requirebant exempla. Nunc Marina contemplanda veniunt, qua: ortus fui primordia Mari & aquis debent. Androsace feu Cotyledon Marinus , illud ipfum effc arbitror , quod a Ce- Icbcrrimo Viro D D.Aurelio Severino , Anatomico & Chirurgo Ncapolitano clarifti- mo , Fungi mappam vocari intellexi. Defcribirur vero erudite aLobelio inad- verfariis pag. 165. inhuncmodum. Pereleganseft, fedperpufillaplanta hxc umbilicata, & videtur a genere earum quas Par.ifiticas feftive quis dixetit, propterea quia non nifi aliena quadia vefcitur cibo ac diico. lnnafcitur ferme fupcr dorfis ftriatis Chamx Concha: (etiam lapillis , cujus mihi exemplum) qux humi obvolutafit , vacua hofpitc fuo vefco, apud Italos Capc Tondo vocato. Pediccllis Cirrhifve gl ibris,nitidis, exili- bus, uncias binas altis, crebiibus, furrectis , iingulis lingulum Chpeolum, medio centro fulcientibus , Circinatum umbihci cum ouracis appenfis in memoriam rcvocantibus, undc Monfpelienfcs umbilicum marinum vocarunt , notiifima ibi pilcatotibus ftagni Magaloncnfis & L terx accolis. Frontignanae etiam rcflux ftagnantifque aqux falfa: innumeras plantas obruunt. In fundo quippe , inque aqua , non in aere crefcunt & vi- vunt. Virent ptimo ex fqualhdo cinereoque colore. Poftea egcfti undis exceptique littore albefcunt uti Conchilia & Corallinx vocatx, quas guftu fubfalfo & amaro xmu- lantur. Semen nullum habent. Uiinas movent, matcriam articulis impactam dige- runt, venttem fiftunt. Sicca cft planta potius quam calida, multum diuretica. Arbusculam marinam cokalloidem, quam a magnitudine ita vo- cat Clufius Exot. lib.S. cap i fotfan ad Alcionia retulerit quifpi.im. lnrer reliquas, duas cjulmodi poffideo, qux ferme notis omnibus telpondent lis, qux a Clulio iiint deli- neatx. Quia vero,qux>dam in iis obfervaverim , a Clufio non animadvetfi, eas deli- ncabo. Ex Notvegia ad mc delata efl uttaque colore albicante ad flavcdinem tenden- te, qualis in Zinzibcrc obfervatur. M.ijor longitudine eft pedum quatuor, in multos ramos laterales, inalteram partcm nutantes, divifa. Caudex infima parte dilatatur , ut manifefte appareat , fcopulo eam inhxliife , non quidcm in fibras radicum divaricatur, fedin amplitudinempaularimextenuatamextenditur, in ambitu pcdem ferme xquan- tem, craflitie brachi.ili. Et quamvis craffus videatur, materia tamen conftat friabili, tun- gola, quxobfalfedinem facile refolvitur in aerehumidiore, unde fit, ut hujus rami mihi hiberno tempore multi decidcrint, &inarenaccam rcioluti fubftanriam perie- rint. Quamvis femel atque iterum in hypocaufto exliccaverim, ut ptimum tamen aeri humidiori exponitur, cum atttahit & mollefcit. Rami innumeris tubeiculis funt obfiti, qui, dum recens adhuc erat planta, capita fimiarurn haud inepre referebant,oculis,nafo & ore. Quod Clufius quodammodo anim idvertitfe vidctut, dum externe orbiculari- bus notulis diftinctos refert. Planta tota tenui & gummoio cortice tecta apparet, ubi bcneexficcataeft; alioquin quod corticofum eft, pulverulentum apparet. Color rubi- cundus.quiin Quliiplantavifebatur, nonfuitnaturalis, fcd afcititius, ut redte fufpica- tur. Saporis certe falli admodum , fed non adeo ut merum referat Sal, fed potius are- nolum quid, cum Sale permiltum. Altera quam poflidco arbufcula , minor cft , trium fcilicet pedum , figura plane priori refpondens, fed balis ejusabrupta, &: quiamelius exficcata, nonitain aere humido re- folvitur ut prior. Nutat etiam in alteram partem , ut folent vcgetabiha marina plera- que. Plures demceps ejus generis nactus fum plantas ejufdem naturx & proprie- tatis. Corallia, quamvis a quibufdam ad Iapides referantur, tamen a non paucis ad plantas matinas lapidefcentes trahi folent, tum quod eorum fub aquis molliticm prx- fuppofuerinr, tum quod conliftcntiamduriorem tumprimo ea acquirereputarint, ubi extratta & acri expofita fucrint. Vocatur ergo Lithodendra quibuldam , Dentritis Pli- nio, Gorgoniumaliorum. Corallia tamenlub aquis mollia non effe experimeneis pro- bare WORMIANUM. ifr bare conatur ulrima Tyrociriii Chymici editio a Pelshowero procurata Wicteberga: Anno 1550. fic enimlib. z. cap.is. p. i J5 . differit : Generofus Dominus Johannes Bapri- fta de Nicolo, Eques Maffilienfis, & Regius Pifcationis Corallotum in Rerao Thune- tano przfeaus, ccrco mihi confirmavit, quod cutn Anno 1585. menfe Julio in mari Bi- zertino regni illius Thunetani Pifcationem inftituiffct, cupiditate naturx Corallorura inveftiganda: adduclus , juvenem funibus fufficienter longis alligatum, & pondere vi- ginti quinque Iibrarum in utraque manu, ad deicenfum liberiorem, in mate iftud cen- tum petticas profundum demiferit,ipfique in mandatis dederit Cotallium ut evelleret, &interevelIendumcurioseactenceque obfervaret, an molle, durumve effet. Qui, ubi rurfus afcendiffet , utraquemanuCorallumatculerir, conftancerque afferuerir , illud non minus in fuo mari, quam fupra illud, durum effe ; &fe, cumad ocfo perticas aut circiter prope fundum maris appuliffec , magnam ibi frigoris vim fenfiife. Imo quod ipfemet eciam, cum relationi ejus fidem adeo non haberet, in mare, cum retia, quibus corallia pilcari iolenc, concrahenda eflent , antequam in ipfum aerem efferrentur , ad profundicacem unius pertica: fe immerlerir, & Corallium reti adh.-erens manu prehen- derit, idque tum a:que durum , ac cum aeri externo effec expofitum, obfervaffe Idem eciam confirmavit Ongde la Poitier, Nobilis Lugdunenfis, qui Anno i6i } . ab ejufmodi pifcatione reverfus eft. Quod fi ita fit, magno cerce in errore haclenus verfati func Prsxepcores noftri concrarium docentes, pergit idem Author. Retulit quoque Domi- nus de Nicolai,-quod Vere , quando Corallium evellitur, liquor quidam lafteus ex eo inter frangendum emanet , qui decidens fupet lapidem, lignurn , ferrum, aut aliam ma- teriam,Corallium producic. Eft autem Cocallium frucex marinus ramofus, fub aquis viridis, qui exrraftus hpideam acquirit foliditatem. Quando fuccus kpidefcens, ob peculiarem ejus difpofitionem fe pons mfinuac, atque in iuam convercit fubftantiam, lapidefcere incipit , fed foliditatem debitam demum ab aere ambiente acquirit. Colotem vero ex feminio habet. Imma- turosCorallosviditAnshelmusBoetius, fufco, vitidi, alioque colore tinctos, quiper maturitarcm rubedinem acquirebant, ut fruflus alii rubicundi. Corallis, dum eximun- tur,multaextrinfecusadha:renc,quibus depofitis, nativuscolorfeprodit. Coralliorum vanx funt differentia:, tam ratione colotum quam conformationis. Sunt enim rubicun- da, alba, mgra, ftriata, ftellata, atticulata, folida, fiftulofa, fcabra, porofa, racemofa &c Ea qua: cenemus nos brevicer delineabimus. ' Corallium rubrum eft vegecabile macinum , cujus cruncus paulacim fe in vanos ramos difpefcic , inftar arboris foliis & fructibus deftituta:, colore ele^anrer rubi- cundo Falfum enim eft, quod Plinius Iib.52. Nacur. Hift. cap. 2. affcrit, Corallia rubra baccas habere fimiles cornis, (pecie & magnitudine. Subftantiam habet lapideam quz pohn cxacte poteft. Nalcitur & per fe, & ex aliis quibus adhseret. Vidi Pifis in Italia rruacem elegancem Cranio humano innacum. Quin etiam alias plantas lignofas quandoque inveftit , & ad modum earum divaricatur, ut, dum ince.<;.Febr.RadicislocoeracMafla,gypfea quafi,Corallium album referens, ex qua ab uno latere varii rami obtufi, nodofi, & fcabri cmergunt,ad femipedis akitudinem, ab alcera vero parte Coralli immaturi planta, pcdes duos cum dimidio alta, juxta radicem varii & tenues ftolonum (urculi emcrgunt inordinati &: in- cucvi. Plancaipfajuxca radiccm crafficie eft minimi digici, ubiadpediscirciterlongicu- dinem excrevit, caulis cortortus aliquanrulum, & nodis cribus ex rarnulculorum abru- ptorum reliquiis dotatus divaricari incipit & accenuari , ufque dum in fummicace in 11. te- nuiffimos filamencorum inftar excenLietur ramufculos:plana eft planta, uc omnes mari- na:,inreriore fubftantia conftans lignea, qua: Corallina crufta quafi obducicur, & incru- ftarur. Hunc frucicem eundem effe arbicror , cum eo quem poftea fub citulo planca: Marina: Refeda: facie delineabo. Sed quia ab hac omnia vafcula ablaca func,peculiaris jam videtur. Eodem rempore addidir Fruticis coralloidei ramum , qui omni ex parce referr hirfucum cornu cervinum , quod lanugine obducicur adhuc novellum, adeo uc calc cocnu in lapideam (ubftanciam convecfum quis juraret. Ramus primarius dimidii pedis longicudine, crafficie pollicis grandioris, ad Iacera in duos alios divaricatur ejus ctaffitic, quorum inferior, ubi uncix unius longitudine emerficrurfum in duos alios dilpefcicur. Horum infecior, ubi per tres uncias emerfit, alium protrudit minorem, ali- quanco tcnuiorcm, qui in duplicem definitapicem, eodempacto ramusille , qui hunc fequitur, nifi quod brevior fir ob apices abruptos. Alter proximus trunco ad fepcem fe extendituncias &propeapicem eciam divaricacur in duos ramos excenuacos. Superior ramus in quatuor fcindicur brachia, quorum longius pedem ferme xquac, duo ad lacera pofita divaricanturbifatiam. Ei etiam nodi quidam adhasrcnt, rudimenta quafi novel- lorum brachiorum exhibentia. Mituminhacfpccie, quod fi fufpendacur uc libere in acre pendeac , ac digicis pulfecur , fonum edic metallicum , perinde ac fi ex xie effer, conflatum, cum tamen nullum ullius metalli veftigium in eo vifacur, lalfa & lapidea con- ftac fubftancia. Corallium aleum, quoad tevicatem & fplendorem ac denficacem fimile cftrubro,iedcolorcdifferc, quihicalbuseft&lacteus. Mihi, pta:ter aliafruftula.mafla qusdam eft, trium unciarum latitudine, quatuor longitudine , variis fiftulis Sc f oramini- bus prxdita , tanta; amplitudinis , ut pennam anferinam ejus cavicacibus inferere liceac. Pendet vero uncias quinque. Ferrandus Imperacus Coralhum album fiftulofum vocat. C o r a l l 1 1 Albi, in venrriculo Hirci reperti , tres parricula: ex tradu Nidrofienfs mihifunttranfmifla.'. Hatum una longitudine eft unciarum duarum , crafficie penna; anferina;, prster extrcmitates dilatatas, duashabens hifpidas , potofas excubecancias, Cocyledones re£lius dixeris, ipfaverofubftanciapocius os quam Corallium rcferc. Re- liqua; dua; particula; unciales funt, ejufdcm fubftantia;, eacumque major unum habcc Cocyledonem. Alcis Cornu referrfruftumCoralliiaIbi,leddiverfa:prorfusfubftancia;a priori- bus, nec enim cavitates feu Cotyledones habet, fed folidius eft, trium unciarum Iongiru- dine. Ex trunco ubi afccndit, uneiam circiter unam dilaratur, ac rami phni & obcufi alium proccudunc ramufculum, cujus pars abrupra. Hinc alcius ubi procedit amplius di- latatur, acmox in quinquc ramos difpefcitur, quorum duo, latus finiftrum occupantia, fibi ex adverfo funt pofita, reliqaa ordinc, ut digiti in manibus, locantur, fed ab invicem longiufcule divaricantur. Afperiufculum eft , & poris quibufdam fuperficiariis pra:- ditum. Corallium aleum ramosum fossile, truncus eft quinque uncia- rum, rudis,a(per, adcinereum tendens, insqualis, porofus auc exefus quafi , craffitie brachii intantilfs, variis procuberanciis, &t abrupcorum ramorum reliquiis deformis, qui- bufdam in locis ftriatus, foraminibus hinc inde fcatens, multis insequalitatibus in ramo- rum fracturis;fub cerra defoflus hic truncus fiiifTe videtur. Corallium album geniculatum e mineris erutum , longi- tudinc cft unciarum duarum , crafficie pollicari , colore ad luteum inclinance , f uperficic lavi & policii, nifi ubi ramufculi decerpci , quorum veftigia fuperfunt porofa, inxqualia & afpera. Fuerunt autem feptcm numero ramuli, ex quibus quinque minores,, duo vero W O R M I A N U M. 2 53 vero majorcs & crafllores. Quamvis fuperficies ipfa, ut dixi , polita fit, perlongitudi- nem tamen excurrunt linea:, non reftx, fed hinc inde, pro ratione corporis, quando- que obliqua: & contotta:. Geniculati truncus cum radice, corpus efl: quinque circiter unciarum longum, eaparte, qua radicem conftituimus,amplum,nodo(um, ex albo flavefcente cum nigris quibufdam maculis, la:ve ; fed ex adverfo in alas quafi divaricatum & aliquantulum ca- vum, in fe lutum, cui immet fum fuit, continens. Genu gtande ubi conftituit, de fe fun- dit ramum tenuem , trium unciarumlongitudine , penna:olorina:craflitie , cui circa bafin annatusfuit aliusminor, fed jamabruptus. Corpus hoc exterius Ixve &glabrum eft , totum folidum&nonporofum, in quadam exterioris fuperficiei parte, ubi non candicat, fed ad luteum ac nigrum inclinat, lineis quibufdam tenuibus per longitudinem excurrentibus praditum. Cob.ai.lium niveum; ejus mihi exiguum eft fruftulum, duarum circiter un- ciarum,inquamplurimos ramufculos divaricatum, fed tenues admodum , ut crafluie culmum hordeaceum non fuperent, fed omnes eleganter nivei, & nulla macula infecii. Totum corpus vix fcrupulum pendet. Quod nomine Corallii purioris in dentes effbrmari accepi, nihil aliud mihi efle videtur , quam particula: quxdam a Corallo albo abruptx , figura triangulari acuta, qua dentes canis Catchatias quodam modo xunulantur. Corallium minerale rudius , in varias ficf um eft formas , vel potius informe eft corpus , potofum, cinereum, variis abruprorum ramorum prominentiis deformatum, bafi ina:quali, nodofa,quatuor unciarum, ex qua emergit ftipes cjufdem longitudinis, etiamnodolus, inxqualis, cinercus, porofus, vermiculans, cinereus. Sed omnium pulcherrimum & maxime admiratione dignum eft in hoc corpore , quod ex nodis circa bafin, Corallium rubrum, elegans,variis in locis enafcatur,ut non immerito hoc corpus matrem Corallorum nuncupare valeam , ob frequentia Corallii rubri rudi- menta in eo exiftentia. Corallii albi genus quod Imperato dicitur , Madrepora ramosa, mafla grandis eft, novem librarum, ramis quamplurimis inviceiri involutis, nunc mino- ribus, nunc majoribus, in quorum extremitatibus foramina funt ctifpa interna fuperfi- cie, fexquafi membranaceis fepimentisprominentibus. In his foraminibus animalcula nidulari verifimile eft, fiquidem conchas minutas in iis deprehendi, de quibus fuo loco. Superficies exterior , quibufdam in Iocis candida eft , quibufdam luto quafi quodam obdu£b,variorum colorum: ubi frangitur, interius candicat. Extetius adhsefere tubuli quidam marini, & alia excrementa. Saxoparvo, magnitudine ovi gallinacei, fed angulofo, inaiquali, coloris nigricantis, grifeo quodam fucco lapidefcente confperfo, adnatum eft Corallium griseum, trium unciarum longitudine, totidem latitudine , in vatios ramos divifum , qui in alios rurfumdivaricantur, inxqualiter diipetfis ramulis, quorum quidam vix dimidiam iu- perant unciam. Corallium tuberosum p u n c t a T u M illud efle videtur , quod Bauhi- nusvocatCorallium album verrucofum, punftatum. Clufius vero Exoticorum Iib. 6. cap. 7. Pfantam Saxeam Abrotanoides, delcriptio enim plane convenit, fi magnitudi- nem exceperis , qua: diverfa eft a mea. Planta eft faxea , quodammodo ad naturam Coralli accedens, porofa, quinque unciarum,in multos ramos divifa, qui deindcinalios minores fefe fpargunr, quodammodo Abrotani fceminx, feu Chamecyparifli Plinii fo- liorum formam referentes. Nam brevibus tubulis, inftar minutilfimorum foliorum, conftant, ferie quadam difpofitis, fed magis multiplici in rrunco, in craflioribus ramis fere atttid funt , ut foramina duntaxat relitta lint , tanquam foliorum tubulatorum ve- ftigia. Sed extremi ramuli in mucronem obtufum definentes integri funt. Subftantia cft dura, alba, falfum faporem retinens, marina enim eft & e faxis procul dubio in mari abrupta. Coralli nigri mihi ramus eft, fexunciarumlongitudine, quacraffiorpen- nam anferinam non fuperar, paulatim vero attenuatut, & non recH, fed per anfractus afcendit , ramufculi abrupti veftigia citcafummitatcm oftendens. Totus ater eft, nee admodum porofus aut ponderofus. Plan- m M II S E II M Planta marina RESEDi facie, cujus ramufculum defcribit Clufius Exot. lib. 6. cap. 6. in maximam quandoque excrefcit magnitudinem. Mihi enim ramus eft quatuor ferme pedum in multos ramulos divifus. Planta plana eft, ut Marinas plerx- quc, nuUos ramos, nifi ad duo latera,tranfmittens,interior fubftantia lignofa,albicans, obducitur cortice duro, nigro, fplendente & ad natutam Corallii nigri accedente.qui rurfum falfa & alba materia obducitur, eftbrmata in modum vafculorum rugoforum, aux femina matura plants Refedx continent, ex albo cinerea , minora paulo & infima p'artc ut plurimum ipfis ramulis connexa , vacua , fragilia & qua: digitis attrita facile in pulveremfolvuntur,faporisfalfi. Aliamparvamejufdemgeneristeneo, pedis circiterlongitudine, quxintegra eft, & adhx-retCorallioalbo, fupraquodcrevir, cuique ftri£tc adhxret. Extremitates ramu- lorum nudata: vafculis fuis, Cartilaginea: funt, durai,flcxiles, unde arbitror Coralli gcnus quoddam effe , nondum maturum. Ignoravit Clufius cx quo mari petatur hic frurex ; noftri ex mari Norvegico , Nidrofiam Ipettante , eruti funt. Radicem nullam habenr, fed e Coralliis naicuntur, quafi eorum effent rami. Ramulum exa&e delineavit Clufius loco citato. Frutex marinus elegantiffimus Clufii, Corallium nigrum colore xmulatur. Defcribitur Exot. hb. 6. cap. z. Meus duosfermcpedesaltrtudine attingit, amplitudine uncias octo, qua latiflimus, durus, lignofus , flexilis , planus flabelli inftar, bali lata in- a:quali,quarupiautlapidiadha:fit, ex qua emergit fubftantiafolida , lata, uncix unius cum femiffe altitudine , qua: in ramos duos laros mox difpeicitur, ex quibus minores producuntur, qui deinde in innumeros alios minufculos dirimuntur, in longum & latum fe difperCTentes, tam miro ordine, ur (imul quodammodo coalefcanr, vacuaque tantum quatdamlpatia relinquant,Cribri, aut Reticuli foramina imitantes. Integer frutex nigri purpurafcentis colore nitente eft obduccus. Sed Salfuginofae materia: , cujus meminic Clufius, nulla apparent veftigia. Meusenim hic frutex nudus planeeft, & Corallium nigrum fplendore imitatur. Potius ad Palmas marinasTheophrafti, quam ad Corallia, referendum putat Clufius. Mihiprater hunc integrum & alia ejus generis funt fmfta , ejufdem natura: & confiftentia:. Fucus ver feucARius feu v e R mi c u L A R i s , Frondipora & Efchara ma- rina Imperati , planta eft marina, trium aut quatuor pedum altitudine , totidem ferme latitudine, exbafilata qua lapidibus adhairet , ex quibus etiam nutrimentum trahere videtur, in ramulos multos,tenues,fpiUe divaricarur, qui in laticudinem, ut omnes pl.mta: marinx, diffundunrur,fubftantia cotiacea veftira:, tunica quadam ex polline & tomento quafi confccta, multis nodis foraminofis praedita, verrucis quafi plane obfita effec. Hsc verotunica facile abradi poteft, cum mollis fic & nitrofa, ac pro ratione divaricationis ramotum cos veftit. Quando adhuc fub aquis crefcit , colore eft viridi oblcuro , fed exficcatus albedinem contrahit, ut alii fuci, unde ramuli vcrmicults ferme lunt limiles rcpentibus & varie implicatis . Planca ipfa plana eft , & non ntli raro ramos ad latera rranfmittit. Ejus mihi quinque funt exempla, qua:dam vafta, qua:dam mediocria, qua> dam parva. Unus horum ftuticummihi allatus eft, qui adhuc lapidi trium pugnorum ma ^6 M U S E U M vans.longitudinc t.imcn xquat trespedesRomanos. Nullam videohabcre afEnitatem cum Penna marina a Gefnero, Rondeletio , Aldrovando & aliis defcripta , ut quo refe- ram vixhabeam; hic interim locum obtjneat, donec commodior detur. F a v a g o Alcionium iecundum Diofcoridis eflc pntatur , quo nomine & hic de ea agendum. Eft autem mafla quxdam , exinnumeris conftanspelliculis feu veficis, iis fimilibus, qua:exPifisexcorticantur dum coquuntur, invicemunitis, &fpongia:inftar concretis, vacuis, colore cx albo flavefcente, pugni quandoque magnitudine, quando- que major, quandoque minor. Generatur juxta Ariftotelem huncinmodum. Purpura, Mytili, Buccina:, aliaque ejus generis oftracoderma, emittunt lentorem quendam, fcu humorem mucofum, ve- lut a ieminis natura , femen vero eorum nullum eft. Ex illo, purpuris verno tempore congregatis , veluti favus ex putaminibus cicerum alborum , inter fe cohasrentifcus, co- agmentatur, quem, pro maris fpuma , Pharmacopola: quidam falio oftentant. Nullus autem huic meatuseft apertus. Nequefiunt, neque nafcunturex eopurpura:. Sed effc veluti expurgamentum quoddam. Ipfum Atiftotelem de Hift. Animal. lib. 5. cap. 15. diflerenrem audiamus. Purpurx verno tempore eundem in locum (ck colligentcs, condunt quam favaginem nominant, qua: velut favus eft apum.verum nonita elegans, fed quafi e putaminibus Cicerum alborum, mulra inter fe compofita , ftruem unam, iua cohasfione coagmentarint. Nullum iis patet foramen , ncque ex iis purpura: enafcun- tur, fed cum purpura;, tum etiam reliqua teftis inclufa , e limo fere & matcrsa putre- fcente oriuntur. Illa vero coagmentatio, fixvo fimilis, tanquam purgamentum, tam iis quam Buccinis evenit. Nam Buccinis quoque favificare in more eft. itaque ne ea qui- dem, qux ex teftaceis favos falivant, alio modo quam cxtera teftis inclufa generantur. Vcrum melius atqueuberius, quoties pra;funt , qux ejufdem funt gencris. Emittunt enim, cumfuos ordiuntur favos, mucoremquendam, ex quoputaminescellula; illa: conftant. Hxc ergo rupta, difFufaque omnia, humorem, quemcontinebant, in terram demittunt. Mox, eo quo effuderint loco, reperiuntur Purpurula: , exordio admodum exiguo confiftentes, quas fibi annexas gerunt , qua; grandes capiuntur. lnter eos quos ego teneo Favos unus eft r qui pertinaciter Alga: rnarina; adhaetet frn- ftulo,ex quo pufillx&fubtiles enata; funt plantula;,Fuci Marini Erica; fimiles. Spongias marinas quidam ad Zoophy ta referant, quidam ad Fungos. Sunt autemcorpora quxdam fiftulola, exlanaquafi ftipata,& mucagine mcmbranofa com- pafta. Supra lapides&teftaceainmari crefcentes, ex radice, leu bafi latiori. Vim in fe habent motivam, qua ie conftringere & dilatare valent. Si enim aut procellis concu- tiantur, aur ab aliis petantur, fe verfus radices conftringunt, &; firmiter locum in qito funt arnplectuntur. Si vero quidpiam earum abrumpatur , regeneratur , ut alia; vegeta- bilium partes. Purgant fe ipfas in arenis a mucola fubftantia. Proprium earum eft,hu- morem copiofe imbibere , feque conftringere &: dilatare. In mucagine qua fcatent, quicquid in iis eft vitale, confiflere viderur, quo fe movent , fed Jilatatio & conftricrio a pilofa depender materia. Varia: earum funt diiferentix, ratione duiitiei & moltitiei, denfitatis & raritatis, prxfertim ver6 ratione figura; externa;. Sunt enim globofa:, lata;, digitata;, ramofa;, aliarumque figurarum. Ramofa; feu digitata: mihi unum eft exemplum pra: reliquis decorum , longum pe- dem circiter unum , latitudine pari , in quatuordecim digitos feu ramos divilum. Ex radicc plana & angufta ubi emerfit, moxmmaflamcraffam &latam fe extendit, quz in digitos dicfos divaricatur , quorum apices tenuiores&fubtiliores muko funt reliquis partibus, forfan quod nondum folidiratem &perfedionem fuam acquifiverint. Eft una qua: palmam manus cum quinque digitis exafte fatis refert. Sunt pra;terea alia; mino- res, paucioribus conftantes digitis, & figuta: varia:, plana: quoque, & inter eas una, qua; Piscem galeum pulchre refert. Longitudine eft pedisRomani, cum unciis qua- tuor, capite deftituitur, fed qua latioreft circa collum, uncias obtinet duas, Pinnaquo- que dotatur una, dein paulatim attenuatuE in caudam ufque, qua: in acutum definit & jncurvatur. Praiterquam quod tota fubftantia vere fit fpongiofa , fuperius & inferius crebris dotatur foraminibus grandioribus, profundis fatis, per qua: nutrimentum attra- here & vivere exiftimo. Ex lnfulis Feroenfibus advefta: funt omnes. Anno ? O R M I A N II M. 1J7 Anno M d c l. menfe Octobri ad me S p o n g i a M ELECANTEMa Clufio di- ftam tranfmifit Vit Reverendus & Clariff.D.M.JanusSchelderupius, EpilcopusBcr- genfis meritiffimus, gener meus dilcflus. Quam e mari vicino eruerunt , & plane notis omnibus refpondet ei qcram Exoticorum lib. 6> cap. n. defcribic idem Clufius, nifi quod magnitudine paululum difcrepet. Mea hxc non inhxrebac (axo , cum eam acci- perem,fed ab eo avulfam docet pediculus planus, qualis effe folet vegetabilium marino- rum. Formalpongixtotaeftinfundibuli, aucfloris, tota cava & infima parte qua faxo adhxrebac valdc angufta , dcinde fenfim fe attollens expandebatur, inxqualiter tamen, cum uno latere ad decem unciarum akitudinem affurgeret , advetfo ad foptem , orx inxquales & finuofce, foliorum formam quodammodo exprimentes. Amplicudinis Dia- metet fuperna parte fedecim etat unciarum, exteriore parte Iobos quoldam quafi fo- holaquxdamadnatatenebat, intetiore finus quofdam & prominentias. Totaautem matenavulgarcsfpongiasreferebat. Sed plana, tenuis erat, adhxrente pediculo un- ciam unam longo, in extremitate plano. Aliam eodein-rempore addidit idem gener meus , quam ad fpongias aut plantas ma- rinas an referenda fit dubitare licet. Ex pediculo femiunciali, craffitie calami fcripto- n. m exrremicateplano, muhi ramuli, varie difperfi & intricati, affurgunt in altitudinem pedis ferme & fe dilatant in latitudinem fcmipedis , ac plantam conltituunt planam , & obductamadeo cenu.materidfpongiofa, utpctviaporis tota fic, quibus (ubcilis & f >Ien- dens materia faKuginofa mhxret. Tenuis eft charta: modo , figura plantam refert in ambitu finuatam, & fpongix modo mollem. Incegta non eft, fcd ex parte mucilata te- neraadmodum&delicatula. Spongia ufta actis eft , digerentis facultatis , exficcat potenter, praffertim nova , & vulnetumglutinacioncm ptomovet, fanguinemque erumpentcm cohibet. Communis alioqum ejus uius ad mundandum & Iavandum corpus , abfterait enim valide & mundat. ° Tubularam nonvoco, porofumilludcorpuspurpureum, quod Imperatus eo donat nomine, & quibufdam AlcioniumMilefiumdicitur, fcd maffam quandam ex cruftofis vermiculorum tubulis conglobatam & varie concortam. Implicantur enim & intncantur diverfi tubuli , craffitie pennx Gallinacea: , mir.s adeo modis , ut explicari & extncari nullo modo poffint, & maffam conftituunt inxqualem, tuberofam, ad rottin- ditatem aliquo modo inclinancem. Sunt mihi przterea varia: Plantve marinje in aquis crefcentes , &in noftro man frequentes, qua: cum apud nos minus finr rars, de iis hoc loco pluribus aacre non Cujusgenerisfunt: MufcusMarinusCapillaceus, multifidus niger. Mufcus Marinus Goflipio hm.hs , Algavulgaris, feugramenmarinum latum, radieeinfibras difpeda. F.Ium, (euCufcuta marina Capillaralmperati, quam Epithymo affimilat. Querct.s marinaveficulisprxdita. Quercus marina cochleis minutiffimis undique Mar^arita- rum inftar obfita. Fucus marinus caule Mufco fpongiofo obdufto. Fucus marinus^caule & ramis fceniculacejs foliis in fummo latis & Quercmis. Quorum omnium pars major laxis & lapidibus adhuc adhreret , iis bafi latiori impactl Hx marinx plants quare voccntur Fuci egregie docct Ferrandus Impcratus Hiftor Nat.l,b.z8.cap.<>. his verbis. Eft quxdam Fuci lpecies , fimil.s radiciplantx terreftris exquanobiliifimuscolor purpureus extrahitur , quo genas olim pingebant mulieres. H.nc tucus d.ctus eft a colore fucato, quem eo fib. inducebant. Color vero hic ex tet.us obfcurus , fiplantainaceto maceretur, paulatim in purpureum & rubicundurri degenerat. V.de autorem ipfum lingua Italica Neapoli editum. Quercum vero marinam hanc, qua: diverfa eft ab ed quam fuperius dcfcri- pfimus, eleganter delineat Clufius lib. i. Hift. Plant. Rarior. in hunc modum. Nafcitur Iixc planca ,n fcopu is, qu. mari alluuncur, auc marina aqua operiuncur, fine ramis fed oblongis lanfque foliis , adeo mollibus , ut cum xftus rcceffic nullo modo fuftinere fo queant,fed m (ax.s fttata aut diffufa reperiantur. Multifida veto funt hxc folia & fecun dumalarum exortus, atque cavitates, bullas quafdam, aqua plenas, eminentes habent, eorum vero extrema in quoddam velut rudimentum exigui Cucumeris definunc , fub- rlavefcens.aquaplenum. Acra viriditate prxdira funt, quamdiu (ub aquislatent, aut icccntet a mar.uis aquis ejcfta , ficcata autem nigrefcunt , & glutinis iiiftat fplendent. G g } Nullis i 3 8 M U S E U M Nullis tadicibus firmantur , fed Lepadum modo faxis , aut Oftreorum teflis adhai- rent. Mirum profeclo, quomodo non hacfolum, fed&reliqua ejusgeneris Vegeta- bilia faxis tam perrinaciter adhsrere , Sc ex iis nutrimentum trahere valeant. Si- quidem planra: , quas ego poffideo , licet magna: fint , tam exiguis inhxreant lapi- dibus , ut vix ramulo nutriendo fufKcere poffe quis exiftimaverit , etiamfi pleni effent fucco , quo tamen planc deftitutos ctedo, cum non magisex hifce , quam expumice, aquam aut fuccum exprefleris. Modum igitur Vegetandi Sc nutriendi peculiarem habere Marina, neceflum eft. MUSEI MlISEI WoRMIANI HISTORU D E A N I M A L I B V S LIBER TERTIUS. Plinius,Aldtovandus,&alii: noftri inftituti non eft minutias perfequi vulgares. Cum in omnibus fuisoperibus induftriam pra: fe ferancmirabilem apes, rum maxi- me in favis conftruendis. Quando alveum nactx funt mundum, ex arborum lachry- niis & gummis fuccos comporcant glutinofos,hifce rimas & pavimentum oblinunt, ne quid incidat, aut intt et quod nocumentum adferre poffit. Hinc Regum fuorum cellas eminentioiiloco ftatuunt, amplas &cxterismajores, eafquefepimento vallant. Vicinai Cellis Regiis habitant feniotes, hinc natuminotes, dein adolefcentutx. Favos vetd xquabilesftruunt,corunique partemaliquamad mel affei vandum, aliam ad apes, aliam ad fucos. Nec cadem femper vifuntur figuri. Mihi favus unus eft figura ovali, pineam. nucem ferme referens, longitudine unciarum trium,latitudine duarum, cellulis fuis he- xangulisaffabredecorus. Planus cum fit ab utraque parte interfticio diftinctas obcines cellulas, profundiores in medio, ad latera paulatim profunditate decrefcentes. In Ion- gitudinemfcptendecim excurruntcellula:,feptem in latitudinem. Cellulas tot habcre angulos, quot apes pedes , obfervarunt Zoographi, & xqualibus ita conftare lateribus s ut una alteram fulciat ordine in obliquum quafi difpofito. Ufum favi obtinent eundem quem cera, dc quo fufe differentem vide Aldtovan- dum. B o M p y l i o Papilio eft qui ex Bombyce feu Eruca fcrici ftaminis textrice generatur hoc pacto. Ex ovis fit Eruca, qux ubi penfum abfolvit, fit Chryfalis, ex qua papilio , qui folliculum Bombycinum cui includitur tcrebrat,& haudita multo poft Venerem tribus dicbus exercet , quo peracto Malculus moritur , fcemina vero ova parit innumera, ro- tunda , miuuta, femini Hyofciami non diffimilia , fubftrato panniculo albo, dein mo- ritur. Ovavero in Verinftans aflervantur. Ab aliis vermis Indus , vermis lanificus & Ser vocatur. In Europa Bombyces penna: olorins craffitiem rar6 fuperant, cum in India pollicis humani magnitudinem longe excedant. Domus feu folliculus , cui includitur , apud nos raro fuperat ovi Co» Iumbini majoris magnitudinem , in India caput humanum xquat , tefte Majolo. Colore differunt, alixalbx, alixcinerex, alix flavx vifuntur vermes. Pedcs habenc quatuordecim , anteriores fex minores , pofteriores o6to mediocres , poftremi duo lriaximi , fupra quos cauda acuta & furre&a. Rictus omnibus porcorum fimilis, oculi magni , nigri , a capite ad caudam ufque linea per dorfum medium fufca fertur. Ova commodeincubantur a virgine fana, ubi eruperint foliis mori pafcuntur, lactucis etiam quandoque. Cum aliquoc diebus oblatas frondes voraverint , fomno corripiun- fORMIANUM. z 4 , tur triduano, dein rurfiis vorant & fenectam exuunt, idque quattavice. Demum cum a cibo abftinent,fcopis imponuntur in quibus texunc folliculos, quibus fe ipfos includunt. Biduo totumfolliculumabfolvunt, tantotextusartificio, uc ad finem ufque filum ferve- tut incegrum, cum alioquin fragillimum fic & tenuiffimum , humanum prope vifum fu- giens, longum vero adeo, uc mulcas orgias compleat. Collectis folliculis prima & excetna decrahituc lanugo , reliquum affecvacur in ufus. Vermes ipfi non tantum obcinent ufum, quantum feta & filum, ex quo veftes ptecio- fufiunt. InMedicinacordialibuspermifcecur, ingreditur enim Diamofchum , confe- ctionem Alkermes, fpecies cordiales, fyrupum de Pomis , de corticibus citri. Quidam concifum prarferunt ufto. Combuftum pucrida ulcera mundac , cum fale dentium tu- biginem tollic, cerebcum roborac. Tnfectumquoddaminmarilflandicoreperitur, quod Oscabiorn vocant, &ad Pediculos aut Cimices majores, quos figura refert , fpectare videcut. Hoc enim non fecus Pifces quoidam infeftare folet, ac pediculi alia animalia. Ccuftaceum eft animal, fefquidigicum longum, digicum craffum, figura: oblongse.ut caudaGammari formacum &ccuftatum, feptemconftansjuncturis, quatuordecim brcvibus pedibus , unguiculis acutis preditis, in quolibec latere fepcem, ancerius ampliatur. Corpus habec molle fub ciufta,inftar malla: a;qualis & perfpicua:, fuccinum ferme refercns, quod in lapidem in- ducatur, nullainteftinorumautviicetum relinquens veftigia. Oicabiorn vero vocant, quafi fit optacionis urfus. Putac enim vulgus, fi quis, deglutiendo hunc Iapidem , quid optet, voti futucum compocem, & fi Pifci qui primum capicuc adhaercat , boni elTc omi- nis, & felicem Piicaturam portendere. Hiftoria pediculi marini, quam ponic Gefiierus lib. 4. Aquatil. pa£;. Si9*z@: Quonomineinfigniunturomniai!la,quoruraala:cruftateguntur, hoc pe- .culiare habentia.quod careant aculeo & probofcide, dentefque habeanc, quibus edendi munus perficianc, & pinnas valde fcagiles, quo nomme ccuftis indigent ad earum tu- telam. Varia eorum funt genera , differunc enim colorc , magnitudine, fono, generandi modo, capicis confticutione, dum alii cornuti, alii finecornibus. Exlndia Orientali mihi allatus Scarab^eus pulcherrimus , unciarum duarum Iongitudine,laticudine unius ferme, capite canino, nigro piirpureo ; fupra oculos ad la- tera, duas ptominentix, luteaj, glabr.-e, inftar auricularum in canibus propendent quafi. Hh Collum' a 4i M U S E U M Collum fcuto tegituf nigro, fplendente, cujus ambitus viridi cingitur linea , qux etiarri perejusmedulmtranfeurrit. Al.e in acutum delinentes ex viridi ac purpureo micant, ut colla Anatum. In acutum definit Uropygium. Pectus, ut &: venter, quatuor conftans intertectionibus, atropurpureo fplendet kevore, pulchre admodum. An ad Meloton- tham Ariftotclis referendus, difpiciendum. Sunt mihi & cornua Scarab^i cornuti, quem Nigidius Lucanum vocat, Leonicerus cervum volantem, Cardanus Scarabelaphum, Scahgcr Taurum, alii Scar.r- ba:um bicorncm. Cornua haec ramofa funt , dentata , colore purpureo nigrefcente, quibusobviavalideconftringendo apprehendere valet. Hi Scaraba:i corporc nigri- canteelIefolent,ocuIosjuxtacornuahabentes,intracornuaantennas quibusobviapcr- tentant, capite funtlatiore, fed peclore minus longo. In lcalia ad dolores fedandos & nervorum contrattiones feliciter hxc cornua adhi- bent &C contra hofce affccrus auro inclufa geftanr, pucris quoque contraterriculamen- ta, fafcinationcs, aliofcjuc eorum morbos collo fufpendunt. Contra Quartanam valerc putant. Cardanus retert Febtes accendi , ii in oleo coquantur > eoque pulfus inun- gantur. Hifce affines funt Monocerotes dicci Scarabxi, unico cornu fpectabiles in vcrtice capitis , quos ^Egyptii Mercurio dedicarunt , corpore nigro purpurafcentc, craffo, capire ma coloreexviridiaureo ,fupinapartequaSoli& luciex- ponitur aureum edit fulgorem , u.t inter Scarabxos &: Canrharides medius videatur. Quibufdam Scaraba:us viridis Plinii, quem jucundo fuo afpectu contuentium vifum acuere ait. Repertus aeftate fuperiore in horto meo. ' Cantharides duascx India Orientali poffideo pulchetrimas, colore viridi fu- perlucente auro fed divetfimode. Major longitudine unciam fuperat, licet capite fic fpoliata, latitudine pollicis dimidii, collum frequentibus punclulis fcabrum eft , alas ob- lonoa:,in acutum dcfinentes,lxves,nifi quod utraque juxta collum uno lenticulari no- tetur punctulo. . . Altera minor paulo, oblonga quoque, cjufdem figurx, fed in colore hoc eit dilcnmi- nis,quodplushabcaraurirubentisquamprior , ala: praiterea frequentioribus niceant. ftellatis punetulis. Uttaque quatuor faltem pedum oftentat reliquias , fed ob coloris pulchritudinem fe ipfas commendant. Venenata: licet fint cantharides omnes, eas tamen in ufum fuum traduxerunt Medici. In Hydropicis ufus eft Hippocrates, abfciflis alis, capitibus & pedibus. Ad uriname Mollibns. INsecta fequuntur animalia Mollia fcu fx.aXan.ia ab Ariftotele diifa , 4. de Hift. Animil. cap. 1. fed a Plinio lib. 9. cap. z8. ad Pifces rcfcruncur , quod in mari & aquis poriflimum reperiantur. Sunr vero, Philofopho refte, mollia fanguine carentia Animalia, foris carnc obdufta , folidum quid intus continentia. Galenus lib. 3. de Ali- ment.facultat. fia.Xax.ia, vocat, quac nequc fquammam, neque afperam, neque tefta- ceam cutem habcnt , fcd mollem , perinde ut in hominibus, & durs fimt carnis. Diffe- runt vcto aZoophyris, quauiquibuidaminter Mollia referuntur, quod Zoophyta foli- dam intus non habeant lubftantiam ofli proportionatam , nec pedes ocf o , nec atra- mentum, nec caput intra alveum f nec alia quibus vere & ftrifte Mollia pra;dita fuht. Huc fpeifat Polypus, qui nomine gaudet Graco , cum Latino deftituatur, a multitudine pedum &fljgelIorum fic dict-us. Albertus Magnus Multipedem vocac. Polypus, ut caitera ejus genecis, octo habet pedes feu flagella vel brachia, iifque con- tinuum caput (quamvis dicat Arift. omniaanimaliacaput habcre, excepto Polypo,qui loco capicis getit alveum) tum alveum fcu (inum continentem inteciora. Brachia duo- bus acerabulorum ordinibus docancur, excepco uno genece Elidonum. His, quocies tempeftates urgent, ad faxaaliqua adhsrent, & fe velut anchoris jactis ftabiliunt, quin & tanquam manibus & pedibus hifce btachiis utitur polypus. Quippe qui duobus fu- pra os poficis cibum admovear, ulcimo vero, quodacurius, in coiru utacur. Fiftulam ance alveum habet eavam , fupra brachia , qua marinam cum efculentis hauftam tranl- mittit aquam , modo in dextram , modo finiftram partem transferr. Hac etiam fuum atramentum fundere folet. Natat obliquus , pedes in eam porrigens partem , quam capuc vocant , atque ita efHcit ut cum nacac ptofpiciat in adverfum (nam oculi flipra func conftitutij & os habec ex adverfo, Capuc illud Polypis , dum vivunc , pradurum & quafi i»ffatum,eft. Tangunt&tenent brachiisfupinis, membranamque interjecfam to- tam extendunt. In aienam tamen elapfis, facultasapprehendendiretinendiquenulla eft. Alveus Polyporum, teipectu reliquorum mollium, parvus eft, crurapra^longa, caput inter crura, qux& brachia&barba; & cirrhi appellantur. Vifcera nulla habent, fed eo- rum loeo Mutim fub ore, in qua humor ille qui atramentum vocatur. Polypus nihil t'o- lidi in fe habet , ut alia mollia , Sepia; & Loligines. In varios colores quod fe murer, id a molliejus pelle provenire multi putant , qua: facile glubi poteft , cujuscolocem mox album, mox rufum, poftealividum,moxvariiscoloribus diftincTrumvidere licet. Vora- ciflimum eft.animal & quodvis obvium confumit, Conchularum tamencainempta; cxtetis ambit , flageliis teftas frangit , quibus cubile fuum ftipat , & fic catnem abfumit. Cibi fi aictetur penuria, propriadevorare brachia vohmt, qua: dcindc renafcantur. Quidamex Polypis edules funt,fed caio piius bene contundi debet & elixari. Apud Medicos etiam fuum obcinuir ufum ; tufus & illitus fanguincm fiftit, in cibo toiminibus medetur Nephricicis, e vino veteri fuccum ejus exhibent. Adnarium Pclyposctiam confetre volunt. Ad Hydropes & affectus muliebies , funt qui commendant . Ejus ufum Venerem promovere & libidinem excitare ratio & expericntia docent. Meus Polypus longitudinc pcdem unum cum una quatta obcinet, ccerulei, purpurei & cinerei coloris confufe mifti. In fummicace ejus alveus eft feu vefica quxdam Coria- cea vacua, quxinvivoinflacut auc aqua matina vel acramenro replecur , fub hac capuc & oculi, quorum tamen non exranc in meo veftigia. Hinc fcquicur fiftula, per quam exonerar hauftam aquam & atramentum fuum eftundit. Mox corpus in brachia feti cirrhos difpefcitur octo , qui paulatim attenuantur in apicem, & ab alrera parre unica acetabulotum feric doratur , qiia obvia apprehendit & recinec. Vifcerum inceriorum nulla veftigia. Totum corpus Coriacea conftat fubftantia & molli pulpa carnea. Ad claffem Elidonum, ut fupra monui, referendus videcur. L o l 1 g o ab Iralis & maris Adriatici accolis Calamarium vocatur,Ligures Toranum, Oceani accola: Caflerum.Grseci t£Hov norainanc. Latini vero Loliginem, quafi Voligi- nem a Volatu , ut Varro putat , tefte Scaligeto in Hiftoi. Animal. Arift. lib. 1. cap. 44. Mo-tuni ei cribuit peculiarcm. EfFerre Cek ab aquis inrervallaque haud parva ttanfmit- terevolatu. Meuspifcisin Ulandia captus eft Anno mdcxlvii. ab extremitate altera ad W O R M I A N II M. H7 ad ultimum Cyrrlii majoris duos pedes longus. E mollium genere, ad pifces "regales a quibufdamrelarus, colorepurpurafcente cinereo & vario. Duabus quafi partibuscon- ftai, una inftar thecz eft in quam fe recipic, in extremitate plana triquetra, duabus quafi alis prxdita , reliqua parte concava , in quam reliquum corporis recondir, quod nervis quafiduobus&corpore anguftopropender, mox ab egreffu tubam oftendu amplam, cui digitus inferi poteft. Hanc tubam , intervallo unius pollicis, mox excipitcapucoblongum, cui utrinque oculi clari & Cryftallini infident ; roftrum vero durum & nigrum habet , iimile Pfittaci , quod Cirrhi (eu flagella ambiunt octo , urrinqucquatuor ; quorum tria minora, octo' uncias longa, in acutum definentia, longitudine fcnfim aucta,ita ut fuperiora duo mini- ma, reliqua Iongiora,duobus ordinibus acetabulorum.alternacim difpofitorum, pca:dica. -Pfec auccm acetabula rotunda funt, offea & dentata : Inferiora vero duo flagella Ion- giffima funt, pedali longitudine, etiam in acutum definentia.majonbus etiain°acetabu- lis pra:dita, praxipue circa extremicatem , fed roftrum verfus paulatim diminuuntur. Hifce Cancros, Llrfos, Paguros venari & apprehendere volunc. Prxter atramcntum & alium quendam fuccum purpureum habet. la cibis in Italia locum habent , & variis modis praparancur. Scomacho conferre auftor eft Archigenesapud Galenum. Affaras torminoiis prodeffe vulc Marcellus. C A p. IV. T>e Cruflittis longis. CLIccedunt inordincexfanguiumCruftata,feu cruftacea, Ariftoteli fia.A«.xsa,*& ^cruftis tenuibus conteaa,qua: oflibus carenr.&communeshabenr cum reliquis ex- fanguibuspartes, utcaput, alveum, gulam, ventrem & inreftinum. Os in capite eft, quod protinus venter excipit, dentes quoque habent & oculos duros fine palpebris, di- verfimode locatos , cornua quoque & Chelas. Scaliger Cruftaca dividic in rorunda & caudaca. Illorum cauda quafi operculum alvi exitum obtegit, & ventris infimx parti ita applicacur, uc caudx fpeciem pra: fe ferac : illorum vero cauda expreffa & excenca eft. Rocunda Gra:ci x,a^Ua,, Lacini Cancros vocanc , caudaca Gammaros. Ariftoceles eo- rum quaruor enumerac geneca, Locuftas nempe, Gammaros, Squillas & Cancros, qua: rurfum in varias fpecies dividuncur. Nos qua: cenemus hujus generis, brevicer, more noftro, delineabimus. Astacus a quibiifdam Gammarus macinus , in noftro mari frequens , JJimimtt Vemacule dicicur , magnamque habec racione magnicudinis differenciam. Major ul- nam quandoque fuperac Selandicam. Cruftaceum eft animal, colore, dum vivir, nigri- canre & ad cceruleum tendence, dum coquicur in rubicundiffimum cranfic, (ed paulacim ubi exficcacur ad albedinem vergir, pedibus prxdicum ofto, quos excipiunc Chela: feu forcipes majores , utrinque unus dentatus. Pedum aucem quidam bifuccancur in extre- mitatibus, quacuor nempe fuperiores capuc verfus, reliqui in acucum dclinunr. Cornua feu flagella ante oculos duo cenuia, longa, fedionibus mukis diftinfta , quibus viam pertcncat, fuper qua;aIiammora, oculos quafi incumbences & defendences, parvos duriufculos, frons acuca & afpera. Tocum corpus heve, nifi ubi a Balanis obfidetur, ex cruftis variis articulatim conftruftum , inter forcipes , akera grandior efle folec altera. Ufus Aftaci in cibis eft, fed carnem habec duram, difficilem concoftu, aft nucrimen- tumpr.xbeclaudabile. Tympanicis & Podagricis minus convenit , commendantur in Cardialgia, & Colica. Cheke funibus , qiubus campanuke a:diumpulfantur, appendi (olent, tumornatus, tum commoditatis gratia. Clavibus quoque nectunt noftratium quidam, ut fepofita: facilius inveniantur. Quem Gelherus, Aldrovandus, & alii Astacum medium, feu media: masmi- tudinis, Norvegi Jjmnma ^onge feu Regem Aftacorum vocanc ; Nos non inepte Afta- cum literatum, quod in cruftis caudam tegentibus licerarum quarundam ^randium & quafi Hieroglyphicarum nocas oftencec. Ance annos non ica mulcos calis Aftacus pcope Bergas Norvegorum cum caprus effec, loci Epifcopus exacce fuis coloribus &lincamen- ns depingi eum curavir, acque huc cranfmific, uc lireras, quas crufta oftentabat Runicis hmilcs, legeremus, procul dubio aliquid ominofum indicanres : Sed ejus ignorantiam norv . t4 g M U S E U M non potuimus non tidcrc, qui nefciebat peculiarem effe Aftaci fpeciem, talibus niaculis a Natura infignitam. Commodum veto accidit , quod duos ejus generis in Muteo te- nerem , quos cum pictura dum conferrem , oftendi collegis nihil hic effe pra:tet Natu- ram, fedde Natutaejuseffeut talibus infigniatur maculis nihil denotantibus. Sic fepe contino-it, ut qua: tara funt, quia paucis cognita aut vifa , pto monfttis autportentis habeantur a multis, cum tamen, in fuo gcnete, Natuia: non exotbitantis fint fcetus ordi- narii. Hinc patet, quantum conducat inexoticorum ac tatiotum Hiftona vetlatum effe, ac fupta vulgus in hoc etiam genere aliquid fapere. Meus AftacusLiteratus, longitudine eftpedis unius. Chela: feu fotcipes, ubi extenfi recti linca funt , craffitie paulo majore pollice , totius corporis lineamentis majoti Aftaco fimilis, nifi quod Chela: in longum protendantui & minores fint. Dimidium enim pedem xquant, &, antequam findantur , quatuot in longum expotrecris dotantur ptominentiis, altetnatimduplici & fimplici dentium ordine confpicuis,inter quos finus ad fummum cxcurtunt quatuor, eleganti fpectaculo , quo factum atbittor ut nomen Reguli Aftacorum apud Notvegos obtinuerit. Antennas praeterea , habita corporis ratione, minotes habet vulgatis ; oculos non adeo ptotuberantes, fed majores & craflio- ies. In dorii cruftis nota: confpiciuntut nigticantes , qua: prifcas Monachorum litcras quodammodo tefetunt, utrinque fex , quarum prima a cauda numeranda T. lecunda & tettia E. quarta & quinta L. fexta I. utcunque exptimunt, ea figuia qua in vetuftis manufctiptiscodicibusvifuntui. Hunc Aftacum illum effecrederem, quemRondele- tiusAftacumparvumvocat, nifipedes forficibus carcre diceret. Nofter enim quatuoc ptimos foificibus dotatos obtinet pedes, ut Aftacus rhajor. Gammarus feu Aftacus fluviatilis , nobis frequens , a qtiibufdam putatut efle Cancei fluviatilis. Sed etranr, iiquidem Ariftoteles Canetos fluviatiles totundos effe, cotpote & cauda non extenfa, fed corpori applicata , effe ftatuit. Noftratibus vocatur S&ibi, Corporis lineamentis ptoifus Aftacum refert, atque in huncmodumaRonde- letio defcribirur. Corpore eft tcteti, capite in cotnu latiufculum bieve tk acutum deii- nente, fub quo Iatent oculi, capitiptxfuppofitacornua quatuor, duo breviora,aliakm- oiora, atticulata, flexibilia, intenuitatempilidefinentia,uttinque Chela eft unica,afpe- ra , denticulata , atticulis quatetnis connexa. Pedes utrinque quaterni, binis Chelis, piioies bifidi funt & hirfuti, bini pofteiiotes in calcai deiinunt. Poftetior cotpotis pats, qua:collumappellatur,fex tabcllis conftat, cauda pinnulis quinque, media fctiti for- rnamrefert&atticulataeft, utrinquedua:communi articulo , poftrema: proprio colli- aantur, os dentibtis munitum. Sub cauda appendices funt, m quibus ova tepetmntur. Incapitibusbinilapilli,globidimidiati figura, fummo ventriculo adjunfti, qui majores & peifectiotes funt ubi ctuftam deponunt. De his autem in Hiftot ia Lapidum a nobis actum eft. Mares, ea patte qua cotpus ad caudam continuatui, fubtus quatuor longas habent virsulas prominentes, quibus fcemina; carent. Tcmpetamento funt ftigidi & humidi, foporem inducere creduntut, cibum graturrt & fuavem pr.xbent, ied difficulter concoquuntut. In Mattio & Aptili commendantui, crefcmte Luna, quando fcatent venis albis intricatis tanquam vermibus,improbantur. In Medicina maxime ad canis rabidi morfum, Phtifin, Hecticam, Iftetum, Urina: icten- tiones &c calculum commendantur. Ad clavos exttahendos ex iis unguentum confi- ciunt adcapitis dolotes, lingu;c inflammationem, Paralyfin,Cancruminmamillis, iuo modo prapatati adhibentur. Albertus ad venenatos Serpentum morlus corn- mendat. A ... „ . . S ovu i l l & apud nos frequcntes funt , utpote qua; magrfa copia m nohti mans ca- piantur littotibus*,a mulieiculis.teticulis perticx alligatis,& in modumfemicirculi exten- iis illas pifcantibus,pra;feitim genus illud quod quidam fquillas gibbas vocant, Grxci »*g/ftf. Cruftatumeftparvulum.uncias duas longum cfrciter.latum vix unciam dimi- diam Chelis carens.alioquin Gammaro fimilis, colote nigricante & ca;fio dum cruda; funt, cofta; rufefcunt, aculeos in fionte getunt, ctufta fiagili , oculis eminentibus, mte- flinum tectum in caudam definit, qua exctementum emittit. Ufusapudnosftequenseftin cibis, cum Sale elixantui & cumPipeie& aceto cii- tantur ; cxcorticata; quoque cuni butyro & aceto menfis apponuntui. Venerem cx- c ; taie ctedunt, & ad conceptumpiomovendum laudat SimeonSethi. Hechcis &c a ir orbo extenuatis eximie ptodefie volunt, fi aqua hordci abluta: in camium julculo co- 4 quantur. ■I^B W O R M I A N U M. 249 quantur. Tritas &vuIneribusimpofitasfpiculaac fpinas evellere tradit Galenus. Cum oxymellite potas tineas &lumbricos expellere docent. Pifcatores quandoquepro efcis iis utuntur hamo alligatis, ut majores alliciant P.fces. C a p. V. 1)e Cruflatis T^otundis. QUamvis intcr Cruftata oblonga & rotunda ambigere videatur , quem primo loco hic proponimus, Cancer, quia tamen, caudam ejus acutam fi cxceperis, to- tum ejus corpus ad rotunditatem accedit,locum eihic tribuere placuit. DiciturvcroaCaroIoaufioExot.Iib.tf. cap.14. Cancer molucanus, ed quodc.rcalnfulasMolucascopiofe capiatur, & ad naturam Cancri accedere videatur. UanfL Vir D. Joh. de Laet in defcriptione Indix Occidentalis lib. r. cap. 19. Araneum Mannum vocat ; Americani Signoc vel Siguenoc. Animal eft cruftatum, duabus cruftis duris defuper teftum, quarum anterior patellie Inltar, convexa, admodum craffa, duplicata, circa frontem orbicularis, & elegantiffime conrormata qua aken conjungitur, femihina: in modum excifa, anteriorelatere tuber- culisqu.buidam, & alicubi brevibus & obtufis aculeis, diftinftis ordinibus afperatur. 1 ofteriorcruftaprioriminor eft, Rombiformis & utrinque dentata, foraminulis quibuft dam pulchroordinevariegata. Caudaitem Cruftacea oblonga, tertiamfermelonoitu- d.mspartem conftituens, incufpidem terminata. In quibufdam caudam lonaitudint; corpus totum exccdete, trigonam dfe &a fui medio ad cufpidem ufque aculets veluti lerratam&alpcramefTedocetD.deLaet. Sedinnoftro res ita fe non habet. In con- vexapr.onspatelteparte, ferecircamedium , duo illi funtoculi, fatis confpicui dilm vitatung.tur.ub. exfpiravitcomracriores&cornea membrana obdufti. Concavaparte plura crura habet inftar Cancri, & quidem primo odo breviora , dein bina oblongiora, & al.a rurium b.na, breviufcula, repanda, ncque Chelis armata, fed officulo obtulo ve- lut. rem.gio inftruaa, quibus natare creditur. Duas przterea circa os exiguas admo- dum Chelas, qu.bus mandit. Sub poftcriore Crufta veficula- aliquot fibi invicem fupet- pofita: , qus haud fecus inflantur ac Ranarum bucca: folent. Littora & vada am.int hi Umcri, & in aiftuarnspotiffimum capiuntur varia mole ; funt enim non pauci quorum cauda palmum excedit. Clufius exafte adeo omn.a defctibere non potuit, fiquidem exiiccatum &penc corruptum foltem vidit Sceleton. In eo erralfe videtur , quod par- tem anteriorem cum longo aculeo efle dicat, cum fit pofterior, quod ex pedum confti- tutioneliquidopatet. Quanquam Molucanus dicatur co quod circa Infulas Molucas caphrur, attamcn V, 6 l h , ^ ,e rC^ g 4 ' CJUS ge " eris vivus a P ud nos Helfingora: captus eft, & ad vi- rum , Nobihll. D. Georgium Rofencrantz, fupremum Thefaurarium Regium, delatus Qu. m.h. nupere extincturh monftrabat. Siquidem eodem tempore huc appulefunt qumque naves Belgic* ex India Orientali reduces, fufpicio erat, cum quifqu.li.s navibus adha:rentibus lmplicitum, huc delatum fuiffe. Cancer totusfpinishorridusegenereMajorumeft, Grxci enim udj^ vocant, hguracorformea-mu atur, anteriore parte inacutum definens, duplicatisaculcislate prom.nentibus horridus. Caudam cx mukis conftantem laminis fub ventre recondi- li tana i5 o M U S E U M tam haber, in ambitu, fpinis refertam, circa medium variis &c ina:qualibus proruberantiis doratam. Pedcs octo longos fpinofiffimos, fex articulis conftantcs, in exrremitate acu- tos, non vcro bifurcaros , anteriores vero forcipibus dotantur , quorum dexter major finiftro. Minores funt qui apud nos capiunrur, quia, quos tcneo hic captos /digirorum quin- que longitudinem fakem a:quant, lacitudinem quatuor ; cum ramen autorcs inter Can- cros Majascxterosmagnirudine fuperare dicanr. Csterum notandum, nos cum Ari- ftorelc & Aldrovando Majas vocarc hifpidos&aculeatos iftos Cancros, quosRondele- tius Paguros indigitat. Quidam Araneas marinas eife volunr. Inter cibos locum habent : fed mares fceminis prrferuntur. Commendanrur Au- tumno&hyeme, menfe Aprili quoque inplenilunio. Dum coquuntur obturanda funr foramina oris ac ventris goifypio, nc dum bulliunt aqua impleantur , faporemque fuum perdant. Cxceroquin viribus cum reliquis conveniunr Cancris. P a g u R u s ad magnos etiam refertur Cancros , noftratibus ^i1i(«-frrtlJc / Italis qui- bufdam Crnnciporro. Crufta ejus in gyrum novem crenis, imbricis modo, incifa eft, adolefcic quandoque in calvac humanx magnitudincm, fed non ita orbiculatus evadir, Cancris reliquis proportione refpondens. Crufta valida & larvitegitur, crura urrinque quatuor haber, villis hirta, rernis articulationibus geniculata, in quibus ungues acuti & obliqui, nonbifidi. Brachia bilulca, parreanteriore binisarticulisintercepta,forcipibus inextremo nigris, quibus conftringunt quz edunt, & dura quoque confringunt. Offea enim funt duricie , caudam fub corpore reflexam habenc, Branchias urrinquc in lareri- bus difpofitas oftendunt , fub tergoris crufta fenis ordinibus ad tibiarum ridiccs infertas. In pedalem lacitudinem apud nos crefcir. In Anglia vifus , qui decem libras penderer. Ferunt Mufica c cavernis evocari, ea enim valde delectari ajunt. Inter lautiifimos cibos quibufdam in locis recenfentur , fed carncs eorum difficilio- ris funt diceftionis. Varia ex iis fercula priparare norunt arcis culinaria; Profeifores : Ventrem fiftunt, cum aqux incodi fuccum falfum depofuerint. Cancer. laiiies e minorum Cancrorum genere, inter Cancros equites , aut Dromones telatus, parvus eft, unciarum duarum circiter longitudine & lacicudine, Chelas habet denticulatas, pcdes utrinque quatuor ; poftremus & minimus, a quo lati- pes vocatur, prxter aliorum Cancrorum naturam in latitudinem definit ofleam , fex articulationibus conftantem. E fronte extant cornicula quatuor : Tefta eft laevi, parte fuperiore albefcente, anteriore quodammodo nigricante in vivis. Quarc vero pofte- riores pedes laros habeac , docuiffc videtur Ariftoreles lib. 4. de parr. Anim. cap. 8. cum inquir: Parvi Cancri, qui capiunrur inrer parvos pifciculos, poftremos pedes habent lacos, uc ad nacandum finc utiles, ut pinnarum ac palmularum vice fmt illi pedcs : Quem- admodum enim Rana; pofterioribus pedibus, & Anates, czceraeque aves aquis gauden- tes, fuispedibus latis, celeriter impelluntur dum natant, ita & Cancri. Cancellus, quibufdamBernhardusEremita, mirabile eft animal , utpotequod ambi°ere videtur inter Cruftata & Teftacea ; per fe namque (olus mter Cancros & Cruftaccalocumhabec; quia vero teftaceam fibi dcligit habitationem, in qua moretur &vivat adTeftaceareferendus videtur. Parte fuperiore, qua exrra teftam prominet, Aftaco vel Gammaro parvo f.milis eft. Pedibus utrinque ternis brachiatur, v.llol.s, quo- rum duo anteriores feu priores forcipibus docancur , quibus cibum ori admovet. Crulta W O R M I A N II M. 25! dura pro cute veftitur, nunc Cyaneo, nunc cceruleo, niinc fulvo colore. Duo illi pe- des uttinque, qui brachia fubfequiumir, unguibus in extremo oblongis & aduncis vallati iimt; Chelarum akera craffior, altera tenuior. Pedes vero duos iilos exlerit cum in- gtedi & pifces capere vult. Duo aliipedesutrinquehirfuti, molles, intuslatent, quibus innixus corpus intto trahit. Pars pofterior nullis tabellis conftat, fed cute dunraxat, ob id Atilioteh mollis dicitur; fed,ad eam firmandam,. certis intervallis diffitas lineas trcs habet,Iatas,duriotis fubftantia', corporisextremu, tres pinnas tenues,moIIes, in lateribus fitas gerit. Dentes oifeos ut carahus habet , quibus efcas comminuit: cum prxdam ve-, natur, totam anteriorem partem fuo domicilio exferit: ab orc Oefophagus tenuis ut filum ad ftomachum tenditur. Inteftina ejus bis tantum rcvolvuntur, ac qui in ftoma- cho viridis humor fpectabatur,is ininteftinis apparet candidus. Polypos Vencre exhau- ftos devorat. A Conchis nudi nafcuntur, fed Purpuras & Turbmes e fuispellunt Con- chis,iifque vefcuntur, ut eorum occupent domicilia. Cum in amplitudinem majorem excreverunt, quam ut primis teftis capi queant, in teftam ampliorem, tanquam domura novam, migrant. Raro incibos fumuntur, fed ab aliis pifcibus vehementer expetuntur ; unde pifca- tores cochleis nudatos hanus fuis appendet e folent , ut iis alios pifccs faxatiles alliciant. C A p. VI. T)e Tejiaceii Vnivafoibus. TNter Exfanguia tertium locum fibi vendicant Testacea, quibufdam Te- ftata difta, Gra:cis ispyudhqpa,, quafi Teftacea: cutis animal dicas, conchilia, cochlear, ofttea aliis. Referri autem omnia hujus generis polfunt, vel ad univalvia, vei bjvalviaj vel Tutbinata. Inter Un i v a l vr a primum Iocum damus Patehis marinis, Grxeis Atsra- Sei, Tethea quibufdam. Sunt vero Teftacea parvafaxisfirmiter adhsrentia, alteram partem detectam habentia, qua carnem oftendunt colote livido aut cineritio. Tefta eft aliquantulum ftriatajquae poftetiorem tegit pifcis pattem, nam anterior faxo occul- tacur. Teftaexquifiterotundanoneft,fed insqualis, intus lxvis, foris parum aipera t gibba , in ambitu livefcens, intus cava & kevis. Carnofam fimbriam habet in corporis ambitu, quam expandit cum ha:ret, foluta contrahit: fi fe tangi fenlcrit Lepas, ita forti- ter faxo adha:rec , divelli ut nequeat , fine cultri ope aut ferri acuti. Cruda: Lcpades a pifcatotibus edi folent, eatumque jus alvum folvit; cocfa: falubriores evadunt crudis. Leia.s feu patella verficolor ftriata elegans eft, coloribus variis diftinfta, Rofam referens, figura non plane rorunda , fedparte alteraacuminata aliquantum ; ftriis per ambitum a centro duclis ita dotatur , ut eminentioribus & craffioribus radiis nlterna- tim interpofiti fint minotes Sc ftriiftiores. Centrum eminens purpureum cft, quod am- bit circuliis albus, hinc Iuteus, moxpurpureus , & tic alternatim in ambitum uique. In- tetior fuperficies etiam colotibus diftinguicur , ita ut cencrum occupet macula masna nigro purpurea. Elegantiffima & rofea vete eft patella , quam dono Clariif. Viri D. Joh. de Laet obtinco. Auris marina, ab Atiftotele Anra; dyy.a di&a , patella major BelIonii,hoe habetcommune cumpatella Lepade, quod unica conftet tefta, carnola parte faxis afB- xa: fedfiguraplurimumdiffcrt; autem enim exacce repra:fentat. Tefta cava eft , ar- gentiautunionumcolore, foris gibba, lineis multis depicla, parce una Cochlearum modo clavellatim contorta , e qua foramina incipiunt, initio parva, deinde mao-is ma- gifque auda, ut plurimum fcptem , pet qua: aquam admittit & rejicit; extcrius^cruft» obducitut calcarea, cinerei coloris. Hujus mihi duo funt genera, non nifi magnitudine difterentia. Major dimidium pe- demlongitudinea-quat, lacitudine pollices quatuot : minor pollices tres cum dimidio longus, duos cum dimidio latus. Concha venerea, vel a pulchtitudine fic di&a, vclquodpudendum mulie- brefigura exprimat, aliisConchaporccllanica&la-vigatoria, quia ad Chartas & aiia la:- viganda iis utantur Itali, Belliculi marini quibufdam Mcdicorum. Teftam habet duram, qua> non facile atroditur, tota intus candida , foris varietate colorum infignis, figura ovali, politiffima & arquabilis fuperficie externa , ote oblongo , parte prona patulo, in li * ambitu BJ j M U S E U M ambitu denticulato , in cujuslatcribusbrevescanales , per quos linguam exferit , vel ut alii volunt, per unum alimentum attrahar, per alterum excrementa ejiciar. Hifce Conchis utuntur Medici, ad alvi fluxus ftringendos & inteftinorum ulcera. Optima ex iis pulverifatis fiurit dentifricia. Ad ulcera Canthi oculorum & yEgilopas commendamur, ob praxlaram vim exficcandi fine caliditate. yEgyptii lintea fua, glu- tineimbuta.hifce lxvigare folennin chartis etiam expolicndis utuntur. Huic Concha: perforata: quidam claves appendunt. Cochlearia etiam ex ea conficiunt, qux apudvi- rum nobilem vehementer commendari audivi ad feras pucrorum tufles , quas vulgo S8ntf-$ 0ff< vocant, iis fi jufcula & liquida forbeant a?gri. Mihi varia ejus funt genera, colore & magnitudine differentia. Major ovum anferi- num ferme squat, dorfo variegato adeo fplendente , ut imagines rcferat, punftis nigris, in ambitu flavefcentibus, insqualibus, confperfa, linea flava per ejus longitudinem ex- currente, parteplanacandida, intetiore livefcente. Ejus coloris etiam minotes qua:- dam funt, minonbus afperfx maculis. Secundum «renus rotundius eft, maculis magis flavefcentibus &: obfcurioribus, fuperh- Cienon adeo polita, cingulo cicfio per ambitum pattis feffilis dotato; inferne non albi- cat, fed ex nigro purpurafcit, fuperficie interiore candicante. Tertium crenus convexa partc maxime nitet, fed, pun&orum &macularum loco, li- neolas habet varie difpofitas, coloris fufci ; per dorfum linea eft latior, albicans, ab una extremitate in aliam. Ambitus protuberans maculis cceruleis notatut , & parte fefllli ctenis feu dentibus nitct purpureis, fuperficie eadcm, ad eundem ferme colorem acce- dente. Nucem juglandemminoremmagnitudinearquat. Quartum genus parvum eft, cujus fuperficies extima, qax pundtata fuit, ex parte ab- lata eft fuccedente alia ex albolivefcente, acuminatur aliquantum, figuta Amygda- lina. r Adhuc minot ejus generis eftConcha, oblonga, coloris cmerei, Crenis purpuralcen- tibus la;vore omni deftituta, exefa enim aliquantulum eft, & ad caiterarurn duritiem nequaquam accedit. , Minima tota alba & laivis , nucleum avellana: non fuperans magnitudine , dorlo gib- bofo. Hoc genus vulgus pro Craniis anguium & ferpentum venditat , quo etiam ha- benas & ftragula equorum exotnare folent. Eft mihi ejus generis una , tuberculis qui- bufdaminfianita,quam,pro CranioSerpentisReguli,mihi dono dedit quidam. Tueulos vermium & penicillos huc rcfert Aldrovandus , ex teftacca namque conftant materia , & inter Turbinara vel Bivalvia locum commode invenire nequeunt. Sunt mihi ejus generis elegantes , partim feorfim exiftentes, contorti, ex albo flavefcentes , partim in Oftrea: vulgaris &c Gxderopodis tcftis , varietate infigni confpicui. . . Dentalia Tubuliquidamfunt,candidi, teretes, ftriari, m acutum definentes, una aut altera linea tranfverla inasquali cinfti, praifertim minorcs. Longitudo non om- nino refta.fed modice inflexa &c incurvata eft, dentis canini inftar, (ubftantia prajdura, non ofTea fed teftacea. Tellinis adnafci folent quandoque, ut balani aliis ctuftaceis. Entalia, quibufdam Antalia, Conchula: patvula: funt , ejufdero fubftan- tix cura Venereis, aut potius Cylindricis, niveai, teves, rimulam habentes. Errant igitur B*r ifavolus &: alii, qui Buccinum, aut Purpuram efle exiftimant. Incrediuntur compofitionem unguenti Citrini , quod vi abftcrgendi fine acnmoma & caltditate polleant ptxclara. HifceamnesfuntConchulaialiaiparvai Striatje, cum Veneteis , quoadhgu- ram, affinitatem quandam habentes, ex quibus monilia conficete folent, qua: in Gallns ouondammatronisnobilibusinufuerantfTequenti. Balani hucfpeaant, Latinis Glandes, ad fimilitudinem glandium arborearum: namutglandisparsquzdamlaiviseftmacutum tendens, qusdam afpeta ; fic haic qua: faxis autaliis adhairet, partim lxvis, pattim afpeta eft. Teftaccum eft corpus.magnitudine quandoque juglandis, ex cruftis multis ungui- formibus concretum, parte fcflili navibus, cruftaceis,faxis & aliis adhairens, in ap.cem obtufum perforatum definens, plures fiepe cohairentes, uvai inftar ; unde Polyc.pites a multis d.cuntur, quia juntti corpus conftituunt ex multis capitibus & nod.s quafi con- cretum. Sunt mihi majores ex navibus petiti, & minores ex cruftaceis deprompti. WORMIANUM. 253 Pulpa eorum efui apta eft, & palato grata, quod etiam veteres agnoverunt. Venerem excitare creduntur. Galenus ftomachicis convenite air. In Normannia & Brittania in cibos expetuntur ; fed apud nos in nullo precio. C a p. VII. T>e Concbdiis TSrvafoibut. BIvalvia, Gtxcis ASugje , Conchx funt duabus prxditx teftis. Inter eas primas tribuunt Margaritiferis, quas quidam Conchas Indicas , quidam Ma- trem perlarum vocant. Hujus Conchx licet multa fint genera , eam tamen potifTimum intelligimus, qux grandis eft , modice cava, fpilTa, figura pectinibus xmula, una faltem parte aurem habens & parva foramina, qux non penetrant , interius Marga- ritx autunionis inftar fplendens. Hxc interdum tam grandis in India invenitur, ut fe- rant in mati Borneo inventam, pondo feptem & quadraginta librarum. Hmim caro ab Indis, quandoque cruda , quandoque a(Ta comeditur, ut oftrex apud nos, guftufuavem &palato gratarn ferunr. Teftaadvariautenfiliaaccommoda- tur ; nam capfas, ppcula, cochlearia, menfas, fcipiones hifce exornant, imo cochlearia integra, manubria, ftatuas inde conficiunt , quorum exempla quxdam apud me funt. Mihi hujus generis Concha una eft , cujus licet abfcifla: fint cxtremitates & auricula:, circumfercntiamtamenhabetpedum duorum , in Diametto pollices feptem. E pluri- mis lamcllis conflata videtur , qux fine difficultate feparari poffunt ; fplendore eft cximio in interiore fupcrficie. Exterius crufta obducitur fufca, qux tamcn quibufdam in locis ablata eft ab eo, qui ufibus fuis aptavit. Co ncha striata, ItalisCappatondaarotynditate,duabusconftat teftis,mul- tum cavis&indotfumelatis, ut ad figurarn rotundam ptoxime accedant, intus lxves lunt, foris ftriatx, pectinum modo in ambitu ferratx- Hatum alix funt albx , alix nigri- cantes, alix flavcfcentes, alix ad cceruleum vergunt, pet Ginglimum conj un£tx. Caro dura eft, difficilis concoitionis, jus ex ea alvum folvir. Ufta & inpulverem re- dacla dentifricium prxbet bonum. Eft mihi patvula hujus generis, exterius ad flayedinem tendens , intcrius Ixvis & can- dida,fafcia ferruginea, lata, lineis quibufdam diftin£ta, prxdita, quam ea de caufa C o N- cham striatam fasciatam vocare licet. Concha leniter striata, miniata, ambitum habet deccm polli- cum, ftriis lenibus & zonis convexa parte eleganter miniatis , & in extremitatibus ali- quantum purpurafcentibus , intetmiftis candidis. Interiorfuperficicsglabra, adoras aliquantulum rugara & rota minio quafi infecta. Ex Hifpania etiam Conchas quafdam tenues, diftottas, tuberofas , ad rotundum in- clinanres, attulit D.D.Wichmannus, variorumcolorum. Sunt enim flavx, purpurex, albicantes fuperficie extetiore. Cavitas veto ipfa Ixvis, fplendens inftar mairisperla- rum,fed tenucs adeo funt, ut fuperficiei extetiotis color pelluceat. Magmtudine vix fuperant dimidium juglandis putamen. Concha echinata vel aculeata , ab aculejs quibus horret ita dicta, colote eft albo, quandoque fubluteo, tcftis cavis ftriatis in ambitu incifis. In ftriis eminenti- busfeuexochis eminentaculeifrequentes,incurvi, certis intervallis a fe diiiiti, qui, il violentia quadamabruptifuerint,veftigia quxdam poft fe relinquunt. Interna fubftan- " tia priori plane eft fimilis, Cretacea nempe. Obfervandum in his venit , quod aculei iint in exochis & ftriis tantum , non vero in canaliculis ( quas ftrigcs quoque &: ftrigi- les quidam vocant) fiti ptxterea funt in ambitu, non vero fuperiore parce teftarum, qua invicem connectuntur , ne apertioni forent .impedimento. Tribus in fummitate ne- ctuntur articulis per Ginglimum ; infima parte ftrigilis , oppofitis necfuntur ftriis , his prominentibus, illis fubeuntibus. Elegans eft & altera hujus generis, fuperficie convexa ftriata, echinata&plane Co- rallina, ejufdemfcrmemagnitudinis. Concavitas veto tota candida, Ixvis, mar- morea, nifiquodzonaquaficingaturCorallina per ambitum, eapartc excepta ubi jun- cturarum confpiciuntur acetabula. Ambitu fuo pedem ferme attingit ; ex Hifpania mihi attulit Nobilifl". Hilarius LUfeldt. Conch^ LONGiE tpecies ex Feroenfibtis Infulis ad me delata, unciarum dua- I i 5 nirrs i 5 4 M U S E U M rumlongitudine,iatitudineunius, figuraferme ovali comprcffa , interius lxvisexpur- pureo albicans, exterius lineis lubtilibus in orbem ductis, adduntur tranfverfx rubicun- dx ; ab altera parte, a juncTura in apicem prominentia quxdam extat, eminentioribus ftriis obliquis prxdita. Concha rugata, non ab imo ad fummum , fed tranfverfim multas rugas du- cTas habens, mihi unica eft, cineritia, non adeo tumida, atque ftriata, ac illa qux rugas a fummo ad imum habet. Hujus Conchx ftrix minotes funt in fummo, majores & magis extubcrantes citca ambitum. Iutus lxvis, maculis & lineis inordinatis candidis per lii- perficiem difcutrentibus per Ginglimum articulatur fimplicem. Veneti Biveroncs vocant. ConcHa rhomboides fRondeletio Mufculus ftriatus) eleganseft, oblonga, qua teftx cohxret recta ferme , altera patte finuaca. Capuc yero teftx in anguium jprominec , ut tota Rhombum haud ineleganter referac. Ab angulo capitis ducuntur parvx ftrix, per totum corpus, coloribus quoque variegatur, ica ut, licec albicet, tamen pecTinatim hinc inde tranfcurrant linex purpurex traniverfim ftrias fecantes , uno vero In finu nigticat aliquantum. Qui colotes ab alceraparce etiam confpiciuntur, cum tcfta fccme perfpicua fic : parva eft, duarum faltem unciarum longitudine. Rhomboidem minimam inpotoficotalli albi inveni foraminibus, magnitu- dine non fuperantem glandem fagineam,colore cinereo. ChaMjB eConcharum funt genere , quashocareliquis differre videntur, quod femper in litrorc hiantes rcperiantur , cefta Ixvi : harum aliquot mihi funt fpecies. Primaeft Chama levis, Chameleja quibufdam, conftat duplici tefta , Con- chis Ixvibus, fragilibus, qux digitorum comprelfu facile franguntuc , intus & foriscan- didiffimis , figura oblonga , arcuata, Italis Cappa rozola. Caro intus candida , in qua duo foramina confpiciuntur, quorum alterum os eft, alcerum excremcnti meacus, hoc ad excernendum, illud ad actcahendam aquam ; latere ptotuberante fempec hiat, hinc acenas facile recipic. Alvum &: urinam ciere in cibo animadverfum eft. Sed jus,in quo decocTx fimc, id po- tiffimum prxftac. Chama piperata major eft & in cxnofis colligitur Iocis , atque hic Hafnix, in foffis magna copia xftare, aqua decrefcence, invenitur. Biveroni Italis dicitur. Su- pca modum fragiles habenc teftas , lxves ac compteflas, tenues adeo ut tranfpaceanti colore fubluteo ; cardinibus non junguntut farcTis invicem, fed necvo, ut oftrea jlabra non habent crenata , ied lxvia magifque in rotunditatis ambitum circinantuc Tel- linis. Chau^ ptxtetea mihi genus eft rarum , quod nifi ad Peloridas referendum fic, nelcio ubinam locorum locuminveniec. Duabus conft.it Conchis, quxinakero extre- mitatumitahiant, ac fi pars fat magna iis effctablata, nec claudi eapatte unquam pof- funt, fed liber exitus & tranfitus pifci hic femper patec. Oblongx &c parte interna Ixves liint teftx, duas quafiin partes fectx , & per lineam fimplicem dentatam inftar futurx juncTar, qux tamen futura patte exteriore non apparet. Superficies externa, non pror- fus lxvis eft , fed lincis pet ambitum rcptantibus quafi media intet Ixvem & afpecam ; colore eft flavefcente . Ambx conchx per validam Gomphofin neduntur in medio. Carnem videre non licuit , quia nudx conchx ex Infulis Feroenfibus ad me func de- latx. Ostrei nomen quandoque tam late ab Autotibus capitur, ut univerfum tefta- ceorum comprehendat genusshicvero ftcicTiusfumicur, pro peculiari concharum ge- nere, ex duabus teftis conftante, modice concavis , pacum in dorfum elatis, foris inx- qualibus & afperis, & in tenues laminas facilefectilibus, intus Ixvibus , candidis, carne molli & palato grata. Variant vero magnitudine & opetculi fcabritie. Prxftantiores habentur, quasfibrx multx ambiunt , purpureo crine. Brittannicx omnibus prxferri folcnt , quamvis Norvagicx eas magnitudine fuperent ; & jam non procul Rolchildia, in (inu quodam, minores capiuntur,bonitate commendabiles. Interioremejuscarnem veteres Sphondylum voearunt, quamvis alii peculiarem conchx fpeciem conftituant, de qua mox agendum. Quibufdam in locis faxis adhxrent , quibufdam in luto & cxno proveniunt. Mirum eft quod refert Petrus Gyllius, fe a viris non paucis fpecTatx fidei accepiffe, Bizantinos Oftrea ferere , & eorum quafi lac feminare , id ipfum enim in aquam WORMIANUM. ijj aquaminjc&iim,adfaxauTiaadha:refcere,&oftreafieri. A cancris & ftellis marinis valde expetuntur. Oftreorum caro humida & tenax a Galeno dicitur,craffi fucci,difficilis concoctionis, craffos & crudos humorcs gcncrans, ob falfedinem Venerem ftimulans, cruda alvum movens. Cocla concoctu facilior, fed piruiram procrear. In conchis decoctam deftilla- tionibusprodcifevultPliriius, narium gravedini , renefmo & hydropi. Teftx ufta;, & fubtiliter trits:, ulceribuscommodeinfperguntur, valde enim exficcant. Aetius adpro- cidcntem anum ufus eft. Ad Pcrniones & vulnera jumenrorum, funr qui commendent. Cinis ex iis pncparatusad dentes mundandos ac dealbandos , parocides & eruptiones in corporibus infantum valer. Marcellus Empyricus cinerem horum , fl in modum falis cdatur, gravcdinem narium tollere, & cum melle uva: prodeffe fcribit. Ostreum g aidero p odes, feu pedis Afini; itadictum videtur, quiaungu- lam Afini & rotunditate feu figura, & nigricante exterius colore, referat. Tefta eft ro- tunda, nigricans, fed non adco afpcra aut laminata, ut vulgaris Oftrei. Eximio Narural artificio, una tefta altcri articulatur firmiffimc. Carnem habct ingrari laporis, quocirca inter cibos locum non invenit, dura enim, ingrata, & naufeabunda pctcipitur. Spondylus cum Gaideropodc a multis confunditur : fed re vera diftinguuntur figura, nexu 8c proprieratibus. Gaideropodes namque conchile eft rorundum ; Spon- dylus oblongum & pyriforme fere , refta duriore & craffiorc, ad lapidis naturam ferme accedens, pra:fertimpartefuperiorefaxis firmiteradeo adnafcitur, ut non nifi malleo, aut fratla (axi parte, decutiatur. In eo quoquc finnior eft articulatio tcftatum, quam in aliis Oftracodermis, a quaetiamnomen Spondyliacccpic, vertebris enim fpina; ani- maliumconnexionerefpondet. Mihi una ejus reftaeft, inrus candida, exttaputpu- rafcens, parumaurita; alia quoqueeft, inquathorus quafiperlarum viiitut, velipfa caro Spondyli in lapideam feu teftaceam fubftaniiam concreta. P E c t e n, Grscis «3«f,genus conchx eft, ftriacim & pc&i natim divifum, a tugis iftis & imbricaturis fic didtum . Quidam Conchas D. Jacobi vocant , Itali Capc Sante. Quamvisvariafintejusgenera, magnirudine, colore & aurium difpofirione , inter fe difterentia, majorem tamen hic delineabimus. Tefta utraque, quaparte aurita eft, ftri- ctiot apparct,paulatim dilatatur in orbem. Altera modice cava &c in orbem elata, akera plana eft &: quafi prioris operculum, vinculo nigro & nervofo colligata. Llcraque ftriara, ftriis a ftridtiori parte in ampliorem defcendcntibus. Tefta; pra:rerea majoris feu cavaj ftrixexreriuscolorefunt cinereo, inrerius candido; alrcrius fuperficies exterior pur- purafcit, intcrior candida. Carnis multum habet, in quacorpus quoddam lurcum confpicitur inftar lurei, quod in ovis confpicitur, inteftinum quoque humore renui Iutco plenum. In ambitu mem- branam haber veluci fimbriam verficolorem, ex qua fila mulra & tenuia dependenr. Inrer cibos apud vereres locum obtinuit, fedfuccumprxbernonmulcomeliorcm reliquis conchiliis. In colico afteclu exhibet Trallianus, cardialgia. vomitu, & Empyo- mate: urinam movet, deterget modice, ad Venerem c-xcitandam non minus valet Oftreis. Mihi funt varia: magnitudinis. Minores,quos pecrunculos vocant, ex Infulis Feroenfi- bus delatos habeo. Musculos & Mytulos non nifi magnicudine & rotunditate diffcrre reite ftatuic Rondeletius, Aldrovandus & alii, uc hi finr majores, illi minores, vulgo Stfitfcfifa ©fclfifcf / tcnui & duplici conftant cefta , circa faxa aut ligna Pilis vel lana alligata. Teftaforisnigra,quandoquemufcovel lanugineobduaa,intusla:vis, fplendcns, exalbo ca-rulea,parte acutiore craflior&fpiffior, rcliquo ambitu rotundo tenuior. Caro incus pallida cum cruda eft , cocta virellis ovorum fimilis , in ambitu fimbriata. In media carne particula eft membranofa , nigra, lingua: fimilis , callo quodam albo tefta: ad- hxrens. Ubique fere in cibum veniunt hi Mufculi , nam guftu fuaves funr, elixantur in aqua &comeduntur addito butyro, aceto, & falis ac pipetis momento. Alvum & urinas cierevulr Atheneus. Cinis concharum vim habec caufticam, ad Lepras, Lentigines& maculas commcndatur , ubi prius lavatur calcis modo , capitis ulceribus & pupulis commodat , in Belgio ad fluxum hsmotrhoidum anitergia confticuunt exdem hx tefta:. Es M 5 M U S E U M Ex NoiVegia magnicudinis ftupendae adferuntur Mytuli, fed eorum caro palato mi- nus grata & delicata , funt mihi qui pedem dimidium longitudine xquent. Circa Roefchildiam qui capiuntur, margaritis fcacenc, fed impuris, immaturis.nulliufque prerii, iis quandoque adhairent oftrea minora. Ibidem genus quoddam minutum palis adhar- rer,camedelicara &boni(aporis, reftis tenuibus. Tellinve, acrefcendi celcritare fic dicrx, ob -nixiszs ytvtni(g.i ■nXtioq, quod cito per- ficiantur, annuo enim fpacio fuam lmplent magnitudinem. Venetis pifcatoribus Cappa- rozoli dicunrur. Teftis conftant lxvibus, candidis, nequaquam ftriaris, quandoque crenulis & denti- culis, in longitudine diffufis, mediocriter fortibus, intus cavis , exterius ex albo & flavo purpurafcentibus. Exiguo funt corpore, nec facile aperiuntur. Edulium prxbent ori grarum, unde Romx&alibiBellariorum vices fubeunt, alvum folvunt, in cinerem redacte & palpebris affrictx illarum pilos renafci non patiuntur. S o L E N, Grxcis n-tuAtj, a canalis fimilitudine, quam repra:fenrar, fic dicta : quibuf- dam juxta Plinium Aulos, Donax, Dactylus, Onyx, quod cum his figura conveniat. A quibufdam in marem & fceminam dividitur. Venetis Cappx longx. Eft vero Solen ex Concharum lqngarum genere, duplici conftans tefta, Ixvi, tenui, altera tancum nigro vinculo membraneo colligara, altera foluta, Dodrantali longitu- dine,polliciscraifitie,arundinis modo cava, extremisduobusfemperapertis. Interiore caput exferit & retrahit, fecundum teftae longitudinem carnem protentam habet. Tefta quandoque colore cceruleo, quandoque cinereo,lineasfcmicirculares,purpuralcentes, per tranlverfum duftas oftendcns , qua parte colligatur crafllor. Ex Norvcgia allati quos poffideo. Commendantur Calculofis & urinx difficulrate laborantibus. Torrentur in prunis & elixantur quoque ; verum cum difficilioris fint concodionis, & lentum ac crudum generent fuccum , de teftis uflis & in calcem redadis intelligendum eft , quod tradit Atheneus urinam movere & calculos pellere . Mirum quod de iis referc Plinius lib. 5. cap. 61. His Natura in tenebris, remoto Iumine , alio fulgore clarere dedic, & quanto magis humorem habeant, lucere in oremandentium, lucere in manibus,atque in folo, atque vcfte,decidentibus gutcis,&c. Concha anatifera triquctra eft, parva, foris ex albo ccerulea, Iucida, lavis, comprefli, unciali longitudine & latitudine ad perfcctionem ubi devenir,quatuorcon- itansvalvis,interdum pluribus, quarum priores dux> triplo majores pofterioribus, quae iis ranquam appendices adhxrenr, cenues valde, circa parcem craffiorcm, qua aigae ad- lisrenc, apercz, dum aperiuncur oftencant avicute rudimenta &pennas fatis difcretas. Similes funt iis quas Lobelius ad Tamefin , qua Londinum praererfluir , a navis annofx Carina avulfit. Mufco & limo innaci eranc, inquic ille, quafi fungi pedicelli, quos fcre uracum LTmbilici dixifles, cujus extremum, frucluum ritu, inferebatur latiufculx Con- chx WORMIANUM. 257 chx bafi , quafi vitam alimoniamque inde fugerent aviculae quarum rudimenta a fum- ma parte Conchx hiulca: confpiciebantur. Has aves Bernaclcs vocant Annli & Britan- ni, ClakisScoti, ubi abundant & capiuntur per Brumam. Gaili Marguerolles & M .1- creufes appellant. Tempore quadragelimali ex Normannia Parifios magna copia ad- feruntur ac venduntur loco pifcium. Namin aliquibus locis pro pilcibus comeduntur, urpote carncm non habentes , nec ex carnibus producra:. Imo a fide digno Gallo ac- cepi, publica Theologorum Sorboniftarum lenrentia in pilcium , non autem avium claffcm rclatas cife has aves. Inter alios de Concha hac Anatifcra ita difTerit Autor, qui Anglice Edinburgi edidit Epitomen Chronicorum Scoticorum. Ad Septentrionalcm Scotia: plagarn, in mari magna reperitur lignorum copia, quibus adnafcitur mirum Anleris gcnus, quod roftro ligno adhiret, donec ad perfectionem devenerir,Clayck Geeft vocanr, quod, ob mirum generationis modum,omnes in ftuporemconvertit. PropeCaftellum Dumbarton, ad oftium fluvii Clyde, in magna reperiunturcopia, nigri funt, noctu catervatim terram pe- tunt&graminis , quod in littore crefcit , magnam colliguntcopiam&admarc fecum deferunt, ibique in orbem diipofiti, fuam cuique diftribuuntportionem , quamaifer- vant, ufquedummarisaffluxupurificetur, & falfedinem aliquam acquirat antequam efca hac velcantur. Et nc quicquam dilabatur roftris comprehenfa firmanr, ufque dum lufficiente falfedine fint imbuta , tum comedunt & iis veicuntur , atque hoc perpetuo obfervant. Hi anferes faporis func gratiflimi. De his ita Philofophatur Jul. Ca£ Scaliger Exerc.59. fccf.i. In Oceano Brittanico, ignotam vobis avem Anatis facie roftro pendere de rcliquiis putridis naufragiorum, quoad abfolvatur & abcat quxfitum fibi pilces, unde alatur. Hanc quoquc vidimus nos. Vafcones Oceani accoke Crabans vocanc , illas a Brittonibus Bernachix appellantur : recepto etiam in proverbium vocabulo, cum ignaviam cuipiam cxprobare volunt; quad neque caro fit, neque pifcis. Singularis nunc miracuh fubrexenda hiftoria eft. Allata cft Francifco Regi Opr. Max. Concha non admodum magna cum avicula , intus fere pcr- fecfa, alarum faftjgiis, roftro, pedibus hxrente extremis oris. Viri docti , quorum ille parens pius fuit fimul & munificentiffirnus obfervator , atque etiam confervator, muta- tum in aviculam oftreum ipfum exiftimarunt. Reperiuntur etiam ha: Conchs in Numedalia Norvegix in Parochia Neroe, ubi jam degitD.MichaelMagni, locus eft a.Nidrofia Septentrionem verfijs fpecraiis. Mihi indc ligni abietini fruftum obtigit, cui varia: minutx & nondum pcrfect x adhxrent, de- pendentes ex oblonga & tenui fubftantia algam referente ; led Conchx ipfa? quia mi- nutx&imperfecteeadhuc funt, bivalves conlpiciunrur, non ut majores & perfeclioresj quatuoraut fex valvis conftantes, ut rudimenta fakem Concharum anatiferarum cifc videantur. De harum avium generatione variant autores. Quidam morc aliarum avium per coitum propagari putant, quidam ex ligno putri nafci volunt; alii ex corruptis arboris cujufdam pomis, alii ex Conchis. Quorum fentencias & rationes expendere hoc loco, noftrinoneftinftituti. Ut nihil de iis dicam , qui ftatuunt diverfas efle aves , qux ex Conchis provcniunt, ab iis qux ex putridis lignis autpomisortum trahunt. Immo non defunt, qui ex quovis ligno nafci pofle adftruant , dummodo in mari & undis juxra He- brides puttedinem concipiant. C a p. VIII. T>e Turbmatis. TNter Turbinata primas damus Cochle^ margaritis amuLjE,, ita x dicra:, quod unionum fit colore & fplendore ; ex India & finu Perfico adferri folet & a quibufdam Nautili lecunda Ipecies conftituitur. Glabra omnino eft & lawis , partc interna infinitis praedita interftitiis ; fuperficies ex- ternamiracolorum varictate fplendens, fubindc circumagentibus fe in purpuram can- doremque maculis. Qui exterior cortex ubi dctracf us ftierir, planefubftantia Mar^a- ritas refert. Ex ea in frufta diffecra, imaguncula:,gIobuli ad riumerandas preces, monilia & ejus generis alia conficiuntur. Vaia quoque potatotia eleganti artificio. Kk Purpura j. 5 3 M II S E U M Purpura e genere turbinatorum Concha cft, parre turbinata pluribus mucroni- bus fen extuberantiiS horrida, fuperficieextcrioremodocandicans, modo flavefcens, interiore modo violacei, modo rubicundi coloris, modo albicantis, in anfractus in mu- cronem definenres contorta. Roftro longo tubuli modo excavato , per quod lin- euam exfcrit. Cato interior talis qualisreliquorum turbinarorum. Animal cornua li- macum modo attollit, atqueeodemmodoferpit , iifdemquecornubus iter pertentar. Aquam marinam hauftam aifervar , qua pluribusdiebusfovetur & fuftentatur. Caput illicartilacrineum & durum , os in ea parrc qua fcopulis hacret rotundo toramineper- vium, quo lapides arrodit; paulo infcrius ftomachum haber, & corErvi ferme magnitu- dine fubrotundum, Hepar vifcidum tenaci lentore pra:ditum, quod Atiftoteles Papaver vocat, alii cor, ad cujus latus mucus putpureus, in recentibus purpuris illico extorquen- dus, cum totus in demortuis pereat. Hoc fucco olim tingebanrur lani. In mediocribus purpuris ovi Gallinacei magnitudine frequentius confpicitur. Degit in aquis marinis, in dulcibus necatur. Cibumprxbentventriculoir.inusconvenientem,falfumenimcarocontinet fuccum, qui alvum fubducit. Cat o ipfa dura, difficilis concoctu. Papaver, feu cor grarius palato rcliquis partibus. Si quis copiofius eo utatur, bilem, naufeamque procrear , & atri hu- moris copiamgignit. In Medicinacommendatur ad venena, vulncra glutinanda , fi luccuscrlurinolus cum fanguineDraconis miftusadhibeatuncaro cruda capiti applica- ta, hemictaniam fanat. Teftauftadentesabftetgit, ficcat fine rofione, licncs tumidos fanar, ad ulcera maligna ufurpatur. Funiculus fucco purpura: tindtus, quo viperaftran- CTulata, ad colli affectus valet, fedmaximusolimufus fuitcruoris, ieu rubicundi liquoris ad lanas tingendas. Differunt Purpura: magnitudine,aliifque circumftantiis. Mihi magnx quxdam funr, coloris exrerius flavefccntis, intetius purpurei &violacei, qax duos caperent liquoris fexrarios, orevaldepatulo,Tubetibus magnis horridx. Inter majores hafce unaeftoreTrigono, tuberofa, Gefnero Murex rriangularis di- <5ta, parte convexa cinerea,ina:qualis, variis proruberantiis & ftriis prxdita, limbo emi- nente per ambitum. Intetiore parte fubftantia Ia:vi,fplendenre,alba,&: circarimamad ' purpureum inclinante,parre anguftiore denres undecim oftentans. Altera rugas pluri- mas eminentes & inxquales, in primis ofculum verfus. Quodlibertrigoni latusfeptem circiter eft pollicum. Conchile grave & ponderofum. Minores qua;dam adfunt ovi magnitudine.exrus flava;,inrus candida;,purpurei quid admixtum habentes quibufdam in locis. Hifce adliuc minores, intus extraque candidx, quas, ad marmoreas ab Autoribus di- clas, referendas arbitror. Una inter reliquas elegans eft, tefta maculis & lineis purpurafcentibus pifta & ele- ganter variegara, clavis poftremis magnis & praetumidis. Sunt quaedam fpinis acutis horridav lineis rranfveifis quamvis circumvolutionem fe- cantibus, in oblongum canalem qumque (pinis horridum definentes ; Ad Murices potius, quam Purpuras refercnda; videntur. B u c c i n a e genere rurbinarorum eft Ariftorele refte : variar magnitudine. Major intantamquandoqueexcrcfcit vaftitatem.ut adCaitejam,tefteBellonio, decemcapiac Cotvlos. Minoris Concha, ur plurimum ovi magnitudinem non fuperat. Strias in ter- gore quinas aut plutes quandpque haber , plerumque in gyrum tuberculis obtufis & brevibtis obfcptus, frequentioribus quamin purpura ; fed ubi in claviculam definir, unica eum comitatut. Interna parte incifam habet oris rotunditatem & canalem ad latus,per quem linguam exferit, operculo fe abinjuriis defendit, figura.ovali, quo ar- ctilume clauditur. Incibislocum invenerunthi turbines , &a quibufdam magni fiunt, fed difficulter concoquuntur ut reliqua tutbinata,cato alvum fiftit, fedaquaqusexiisdefluitventrem fubducit. In colicis arTeciibus, cardialgia, oculorum doloribus earum ufus commenda- tur, contta Venenum Dorycnii & Cicuta: valere volunr quidam, ad retros oris odores ex iis collutiones pra-parant, ad Alopeciam, aurium dolores,&: ambufta inde unguenra conficiunt. Tuififera ubi laborantpuetiex ejus tefta potum iis prsbent, quod condu- cere animadverfum eft. Eft W O R M I A N U M. 2J9 Eft mihi magna,pedis ferme longitudine, colore vario, maxima ex parte fiigticante. albicantibus & purpureis quandoque interftincta maculis ac protuberantiis, figura ca> tcroquin fimilis jam defcripta:. Minoresquoquevixovimagnitudine, variorum colorum, cincrex, candida?, nicri- cames,tuberibus referta: , dara; defcriptioni refpondenres. Turbo etiam teftaceigeneris, in longiorem & acutiorem ca:teris definens verti- cem, multis voluminibus conftans pro corporis proportione; variorum colorum, fo- ramenrotundumhabens&rimam pcr quam cxcrementa excernuntur. Turbinum longorum milii quatuor funt fpecies, una candida eft&la:vis, exiguis fttiis.voluminaprotuberanciaperreprancibus, praedita: in apicem ufque magnitudine lon- gillimo refpondet digito,ejufdem tenuitatis. Aker ejufdem generis Turbo , ejufdem ferme magnitudinis , voluminibus conftat magis in dorio acutis, & duplici colore dotatur, fuperior enim pars in fmgulis volumini- bus ad album inclinar, inferior lutea eft. Tertius ejufdem magnitudinis, voluminibus conftat comprefIisincorporealbo,ma- cularum nigrarumquadratarumduplicem ordinem oftentans, fummitate exccpra, qua: tr/plicatur jucundo fpeetaculo. Quartusnigricacmuricatisvoluminibus&punctulis, alternatim majoribus & mino- ribus utrinque ftipatis exornatur. Longitudmem vero fuperioris non attingit , duas uncias falrem xquans. Eft &minutulus,unius uncia:longitudine,fpinis horridus, coloris partim nigricantiSi partim cinerei. Auriti turbines mihi parvi funt, tuberculis praditi, qui partem, turbini ob- verfam, in latam quafi autem dilatacam obtinent, tribus angulis prominentem. Succcdunt Turbines ventricosi , quorum etiam varietas mihi eft infi- gnis, five colores, five conftitutionem corporis fpeiles. Sunt candidi, funt cinerei, funt ad purpurcum inclinantes, Isves, afpeti, circulis & zonis cincti , omnes ore ctenato , & fiftula uc concha: Vcnerex dotati. Huc refcrendi videntur , Notis musicalibus insigniti dNatura.quo- rum mihi duo genera. Unum Majufculum, uncias quinque Iongitudine fuperans, cir- cumfcrentiamobtinensoctounciarum,per quam linea: quinque arrolutex difcurrunr, hincinde noris quibufdam ejufdem colorisper lineas &carumintermedia (pacia dotatx, non abfimihbus iis quibus foni muficales olim exprimebantur. Turbinara vero hujus Concha: pars non inepre refert tiaram feu Papalcm coronam triplicem, prommentes gcmmarum apices in ordinem dilpofitos continentem. Tota Concha pugni fere eft magnitudine. Minor longc elcgantius a Natura eft depifta, juglandem magnitudine squans. Tri- plex zona corpus ejus albicans cingit , quarum qusvis ex quinque lineolis a:que diftan- tibus & flavefccntibus conftat , notulis & lineolis ttanfverfis , partim coloris ejufdem, partim punitulis cceruleis doratis. Sub zonis inordinare varia & infinita prope difpofita funt punctula, qua:textus auc vocum ordinariones referre aliquo modo videnrur. Aporrhais a quibuldam ad Lepades, ab aliis ad Murices referrur,& quidcm re- ctius. Turbinatum enimeftConchile, aculeatum, marmorea duricie. Mihi ej'us generis unumeft Conchije, longitudine unciarum trium, tocidem latitudine, intrinfccus albi* cans,forinfecus album quoque, fed maculis purpureis ad luteum inclinantibus prxdU tum, feptem habcns aculeos, non in dorfo aut Turbine, fed m ala, ab uno latete cana- liculatos, in quorum medio fovea confpicitur. In dorfo tres habet exmberanres pro- ceffus majores.fedin turbine ipfo minores, per ejus ambiturn ordine difpofitos. Exte- riorcm fuperficiem ftris exornant,nunc majores, nunc minores. T r o c h u s ita dictus , quod fimilis fic inftrumenro ligneo, quod pueri fcutica in or- bem agitanc , unde meriro m Turbinorum claffem refertur. Unus mihi eft duarum unciarum longicudine.maculis infignitus, qua circumvolutionibus dotatur, comprclfus & planus fcrme, reliquo corporein acutum delinens. Alius cft minor aliquanto, ex albedine in purpureum vergens , figura plane fimilis priori, nifi quod fpiras habeat magis comprelfas. Trochi Nilotici figuram ab Aldrovan- do pofitam exaite exprimens. £x India Orientali alium nactus fum minimum, colore purpureo flavcfcente, divetfa a Kk i fupc- Z 6o M U S E U M fuperioribus conftiunione , fpirx enim feu circumvolutiones in apicerh acurum termi- nantur, cum contrario modo (e habeant priores , fpiras nempe obtinentes (effiles 6£ compreilas, fed corpus reliquum acuminatuin. Balis hujus plana ferme eft &c incerru- ptis quibufdam iincolis in orbem dudtis variegata. Neiuies mihi cft ovi anfetini magnitudine , concha rotunda in fpiram definens exiguam , lincis frequentibus per univerfum corpus perreprantibus , quarum vcftigia etiaminoreapparenti quodaltera parteftriatum, alcera exiguispunctis horridum con- fpicitur. Parte exceriore labium habet craffum & protuberans, quod in obliquum defi- nir canalem, colore albicance. Videcur ad Cochleam rugofam & umbilicatam referti poffej ab Aldrovando defcriptam. Cochlearum tanta mihi varietas , ut fingulas explicare & exprimereoperofum forer. Sunr enim deprelfa;, variis coloribus infignitae, punctatac , Zonis diftinctx , aliii- que modis variegatx , ut Naturx in his lufum exprimere difficile , imo impoffibile fit. Paucas enumcrabo, ob elegantiam commendabiles. Una mihi eft Iddica magna , undulata , turbinata , fextarii ferme capax , tehuis valde, candida, putputeis maculis undatim corpus ejus perreptantibus (peccanda. Ex ea fcyphos conficiunt, ex quibus puerulis uiffi feralaborantibuspotumprxbcnt. Eju(- modi Cochleas vulgo itmcf-fiom vocare folenr, ur &: aliaConchilia peregrina, quibuspe- culiarem inefle vim, cjufmodi ttiffes curandi, (ibi perfuafum habent. Cochlea rugosa non immerito ea vocatur , qux colore eft cinereo, magni- tudine ovi anferini, craffa , dura , lapidea ferme , magnis & grandibus ftriis feu inciluris, corpus ejus Cochleatim ambientibus, dotata, ote rotundo , fututa quadam tranlverfali in ambitu capaciore fpectabili, compceffiore quam prior forma. Cochlea perlata magnitudine variat,una mihi eft pugni magnitudine,com- preffa aliquantum, coloreexterius ex cinereo purpurafcenre, qui cum in fupcrficiaria faltem coniiftat calce , eaubiabraditur , quod facile fieti potcft , margaritarum modo fplender, clegantibus quibufdam protuberantiis cxlatur. Intus lxvis eft & fplendet, nifi quodpunftulisaurpuftulisquibuldamminutisficconfperfa, oce rotundo, prope quod foramen parvum orbiculacum concham perforat , per quod aut refpirar , auc excre- mentadeponitanimal. Sunt mihi &c minutx alixejusgeneris, umbilicos figura & ma- gnirudine referentes ; Mediocres quoque figura 8i conftitutione his pares, fed magni- tudine fupcrantes. Umbilicata cochlea umbilicum figura refert, parva eft, magttitudine Lu- pini, compreffa aliquantum, tenuis, Ixvis, fplendens, parte turbinata obliquis ftriis pur- pureis & obfcure luceis variegata , compreffam partem circulus ambit niveus , quem in- fequitur purpureus , reliquum candicat , ut Sc intetior ejus fuperficies. Rondelerius umbilicum vocat varium. Coloribus differunr quandoque, alioquin figura eadem. Cochlearum Turbinatarum fpecics quafdam elcgantes, fub titulo Cochlearum ad Afthma, a D. Henrico Ctiftero juniore accepi, qux longitudine vix xquant unciam dimidiam, qua craffiores, paulo fuperant pennam anlcrinam, paulatim extenuatx, ufque duminaDicem circumvoluracdefmant, fingulxvero circumvolutiones Zonis feu lineis quibufdam tenuibus per tranfverfum cinguntur , ita ordinatis , ut invicem cohxreant, ab imo ad fummum ufque elegantes ftrias conftituentes Cochleatas. Maxima ex parte coloris funt candidi , quamvis inter meas una coerulea (ic, & alia alba , lineis pur- pureis. Cochlea minuta muricata, ftriata oblique, oblonga eft, turbinata, quam punchila quxdam ordine circa eam difpofira cxlatam quafi teddunt. Cochlea cilindroides, a figura , qua Cilindrum imiratur, ita dicta, Ron- deletio dicicur pyri modo curbinata, ovalieft figura, rurbine exiguo, punctulisquando- quenotata.pollicis craffitiem«quans, quamvis&major&minor reperiarur, qux apud Indos quofdam ob pukhrirudinem.ireminLoande & Regno Congi, Tombuti, alibi- que, teftante Linfcottano, monetx vices fuplet. Alia etiam ejus generis, magnitudine nuclei Cerafi, oblongior tamen, nullum turbi- nisoftentatveftigium, lxvis ac fplendens, colotis albicantis, decem lineis xque diftan- tibus per ambitum cingictir , & uc Concha Venerea rimula hiat , fplendorc ei non cedens. E(l I W O R M I A N II M. l6l Eft ejus generis minima, magnum Tritici granum vix fuperans, Ixvis, fplendens, variis coloribus infignita, obfervare eaim in ea licer ptinftula ptirpurea, flava, ccerulea, hya- cinthina, eorumque mifturam gratiffimam. Ex Orientali India hxc delata. CocHtBi depr.ess.jE apud nos in ihgnis reperiuntur non iine varietate. Sunt enim qux altera parte planx funr , altera excavata: & protubcrantia oftendunt vo- lumina, ab exiguo initio paulatim amplitudine crefcenres ad foramen ufque. Sunt qux utrinquc protuberant rotunditate&circumvolutionibus ac fpiris a minoriin majorem paulatim (e diftundentes amplitudinem. Vcteribus Romanis o!im in cibtim ceflere Cochlex , & etiamnum iis deleftantur multi, Itali in primis, fed peculiare genus eft quod fapit , in vineis potiilimum tempore vernali degens. Crebro ablui, purgari, & bene coqui necefle cft. Parum prxbent ali- menti, difficulter concoquuntur, & carnis funt duriotis. Obfervandum quod ex Gal. lib.i. ad GlauconemmonetCxl.Rodiginus ; in Alexandria ^gypti faliamenta & Li- maces, quoidam etiam Aiimnas carnes edere, unde Elephantiaiin illis ffequentem effe contingit. Medicis multis modisinferviunt Cochlex. Teftx conttifx minutim & dcntibus af- fricatx dolores tollunt, oleum quoque ex iis ad cofdem commendatur. Pinguedo, quxinnatat dum coquunrur, capillos augct. Salis beneficio in liquorem fi refolvantttr, flavam reddunt cxfariem. Plura qui voiet, confulat Aldrovandttm de Te- flaceis. Huc fotfan referre Iicet fquammofa quxdam corpor.i,quadrata, tenuia, lxvia,eornu politum referentia quovis latere tres fere digitos longa, lapidem fchiftumautmatrem perlarum referentia, fibras quafdam obtinentiaa centro ad circumferentiam ductas.ac finus quafi quofdam orbiculares. Squammas pifcium fubftantia teferentia. Ncfcio art illa fint corpora, de quibus agit Linfcotanus in defcriptione Mozambique cap. 4. p. & ubi ait : Ad tcrram Bardes in extremitate oftii fluminis Gox, diftans ab urbe 3. milliari- bus effe quxdam corpora fquammarum pifcium forma a Lufltanis Viniins difta quod fimilitudinem quandam habeant cum medii Realis Lufitanix Moneta, ac horum numerum ingentem, certum orx Indix argumentum prxbere. Echinus marinus, quibufdam Aurantium marinum , quod fpinis ablatis po- mum Aurantii quodammodo referat , forma eft in rottmditatem conglobata, dempta unaparre parum comprcfla, in qua os eft rotundum, quinque dentibus incurvis, intus cavis,&intdem punclum coeuntibus, munitum , ii quinque maxillis internis connexi funt, qux ab ore inttiserecrx.ex acutoinlatumtendentes &c ambienti calici non conti- nux, mirabili artificio funt conftruftx & celatx. Inter dentes interna caruncula qux- dam eft, qux lingux viccs gerit, mox gtilas jungitur, qtix in inteftinum definit longum, per teftam ftellatim difpofitum, quodinparvum foramen definir, ad excrementa esc- renda deputatum.ex adverfo oris iitum. Tota tefta intrinfecus foraminibus parvis ple- naeft, perquxmovendifacultasaculeiscommunicatur.exrrinfecus inexi in vicinam Fumarola: domum introducunr, ubi poftea requie capra variis confortativis reficitur , duratque hrec cura donec intentus fanationis effectus confecutus fuerit. Hanc fpeluncam non aliam originem habuilfe nifi a Leprofo, indigena: norunt. Hic Roma ad huic loco vicina balnea iturus , dum in hoc monte errabundus nocle una , cum pluvia ingruilfet, diverticulum quarreret, cafu in hancfpeluncam incidiffe dicitur, quam cum calidillimam reperiffer, fepofitis vcftibus ingrelfus, moxque fudore fomno- quevchementicorreptus, in ea magnam nocfis partem tranfegit. Evigilans verocum ferpentibus fe involutum reperiffet, horrore immenfo correprus, foras prorupir, & qui (e a ferpentibus paulo ante devoratum credebat, eorum beneficio integram fanirareffi fe reperiffe comperit. Quo excmplo ducri multi alii Pfora laborantes, poftmodum fer- penribus fe lambendos, in dida (pelunca, non (ine defiderato efFccfu expofuerunt. Scorpio animal eft quod noftranonfert rerra, ad infecia potius quam huc refe- rendus, molecorporis exigua,articulum digiti vix fuperans, caudam fi cxceperis arti- cularamejufdemlongitudinis, dorfo depreffo&rlatiufculo, internodiis cancrorummore diftincto, crufta duriufcula, colore fu(co,capice exferto & prominente, brachia feu for- fices habet quibus obvia detiner dum pungit; pedes utrinque quatuor, bifulcis etiam dotati forficibus, caudam oblongam renuem, arciculararn, aculeo pratditam, quo pun- "it&vcnenum ejaculatur. In hoc aculeo Plinius mearum quendam finuofum effeait, adeo anguftum ut vifu non percipiatur. In eo venenum gigni, contincrique, quod cum ille ferit, mox per foramen, quod minus cerni poteft, emanat. Generari volunt partim per putrefactionem, partim ex ovis propriis, & terra vivere ftatuunt. Quamvis Scorpiones animalia fint venenata valde , fuos ramen in Mcdicinii habenc ufus ; paratur enjm ex iis , in nova olla obturata uftis , pulvis, quo quidam ad calculum comminuendum utuntur. Oleum quoque ex vivis lis in olcum communc immerfis & fuffocatis, cujus ufus eft contralcfusfcorpii, venena alia & morbos venenatos. Ali- quando crudi in ufum veniunt , fi. contufi adhuc vivi fuis I&ibus imponuntur , venenum cnim inflidt um extrahunt. RuBETjE W O R M I A N U M. 2l ?j RubeTjE feu Bufonis (ad quadrupedia digirata ab Aldrovando refertut) mentie- nemquodhoclocofaciam,incaufa eft ejus corium, quodmihi Clariif. Vir M. Aurelius Severinus,in Academia Neapolitani Anatomes Sc Chirurgia: Profcffbr eximius,tranfmi- fit, longitudine eft unciarum quinque, totidem latum, ferme quadratum, niii quod cmi>- nentia:capitis,pedum,&c. inxquaJeillud reddant. Animalhocomnibusnotum, abautoribusadRanasexitiofasrefertur, quod quando- que inipfofaxorum meditullio natum effe animadverfum eft, alioquin ruderibus & terrenis gaudet fcrobibus. Corio adeocralfo & tenaci tegitur, utligno acuto vix pet- forari pofllr , adeoque decolorato , ut , fi quis optime coloratus diutius intueatur, pallidus Sc qnafi Icfeticus reddatur. Ventre eft turgido , noftu quam interdiumelius vider,rardo incedit gradu,hiemelaritat. Si fepius verberetur, prirao cxclunibus vene- num exprimir, dcin guttas quafdam male olentes effundit. Herbas, fraga, fungos & aliaejusgenerisinficit,obfcurum edit fonum &c rerra vefcitur. Venenatum admodum cum fitanimal, ejus veneno medentur Cancri fluviatiles, triti & poti, cervi cornu, Porerion, terra figillata, Smatagdus, &c. Si cufpide acuti ba- culi caput transfigatur Sc exficcetur in fole Bufo, integer,bubonibus peftilcntibus impofi- tus venenum extrahir. C a p. X. TifceS Saxdtiles i£ Littorales. A Reptilibus , tanquam ignobilioribus animalibus fanguineis, ad Aquatilia fanguinca progrcdimur, qux noftrum tenet Mufeum, quippe qua: nullibi finehumoredegcre poflimt , vcl exiguas faltem in ficco moras trahere. Horum duo funt genera, unum quod Branchiis prsditum, ob fanguinis paucitatem frigidiufculum , fola aqua ad refrl- gcrarionem indigens. Alterum pulmonibus dotatum, quod quia calidius & fanguinis copia pr^ditum, refpiratione indiget, nec femper fub aquis dcgit. Hec Cetacea, illa Pifces vocantur. Pifcium vero mulra: funt differentia;, illuftres tameli ea; qua: defumuntut vel a cot- poris tegumento, vel a locis in quibus degunt. Tegumentorum ratione, quidam fquam- mofi funt, quidam cute tefti, eaque vel afpera vel I.-evi. Locumin quo pifces degimr, Aquamefleconftat, eaque velmarina,feuialfa, veldulcis. Qux vel fluviatilis vel lacu- fttis, qua ratione quidam pifces dicuntur JxAd-fiioi ieu marini, quidam mQ.pm fluviatiles, quidam Ai^ojoi lacuftres. Hujus divifionis habita raiione , pifces quos tenemus , in fuas diftributos clafles confidcrabimus. A marinis ut initiumcapiamus,iifuntvel m-tfcuoi faxatilcs, vel cuyta\u%s litto- r.iles, vel ■mhdytm, in alto mari degentes. Saxatiles, qui inter faxa &c promontoria vi- vunt, velfemper ibidem ftabulantur, vel maximaexparre, quandoquenempe excur- rentes in alia loca ut alimenta qua-rant. Saxatiles autem hoice pifces in fquammofos Sc non fquammofos diftribuimus. Interlquammofos pifces refert Aldrovandus Acum utramque; fed revera, qui di- ligentius hos pifces intuentur, non tam inter fquammofos,quam feves locum tribucnt. Nos nihilominuscjusfecutiveftigia, hic de iis breviter acemus. Acus vulgarisPlinio,AculeatusBellonio,Gr£cis/9EAo)^&f'«^5-, nobis S)»tn-fifcl)l in noftt o mari, menfe Julio & Augufto, copiofc capitur. Tenuis & longus eft Pifcis, ro- ftrum habens acutum, tenue,longum, durum, caput rriangulare, ferme ad viriditatem inclinans, inferior maxillafuperiorilongior, inmollem quandam fubftantiam dep-ene^ rans, dentes utrinque parvi & frequentes, oculi magni, rotundi, Iutci, Branchia: quater- nx, duplices.pinna: dua: parva: ad branchias, dua: alia: fijb ventre,quas rurfum alia (equi- tur longa, ad caudam fe extendens, e cujus regione in dorfo alia, cauda in duas pinnulas L 1 termina. i66 M U S E U M terminatur. Dorfum ejus coeruleum eft, ad viride inclinans, venter candidus , argen- teufve. Spinadorli viridis, partesinteriores longa: ad corporis proportionem. Incibosapud nos venit, caro ejus non adeo infuavis, fed dura & ficca, idcirco diffi- cilioris concoftionis. Elixarur recens; fed copiofe fumentibus noxam inferre, febref- que accendere credunt. Acus aristotelis, Typhline Bellonii , Blennus aliquibus , pifcis eft tenuis & jongus, corticepulchrecailacotectus, caputexiguumhabens, roftrum oblongum.du- rum,in extremirate Iatiufculum,tiftu in alcitudinem dehi(cente,figura rubai,adeo tenui, ut, propter roftri longitudinem&anguftiam,ne minimusquidem pifciculus ingeripoflit, Gallis Trompette dicitur. Branchias utrinque quaternas habet, pinnam in dorfo uni- cam,caudam in tenuem &J fimplicem pennam terminaram, oculos exiguos, corpus ob- Iongum angulofum, quoda capite ad meatum excrementorum femper craflcfcit, dein paularim excenuatur. Ejus cinis cxhibirus urina; ftillicidium curat, ut tradit Galenus. Totus cum irino un- guenco inipiflarus, &: cinis ulceribus infperfus , eorum putredines fanat. AdPifceslitcoralesfquammofos Hirundo plinii referrur,quemRondeIerius Mugilem alacum , alii Falconem marinum &: pifcem volucrem vocanr. Capur habet oblongum , fuperiore parce planum aliquantum, roftrum acucum, os parvum, edencu- lum. Inferior maxilla fuperiori paulo prominentior, oculi rorundi&maximi, Bran- chia: urrinque quarerna:, juxra quas bina: funr illa: pinna:, quarum opera volarum exer- cec, lariflima: longiflimaique, venrris pinna: inferiori loco, quam in aiiis fira: func, magna; ad caudam exrenfai , alia a podice parva, in dorfo unica; caudaipinnalaca&lunaca, quafi in duas divifa, quarum inferior major eft. Squammis magnis & laris, fed cenuibus tegicur, ventcr albicar, dorfum ex coiruleo nigricar, cubici longicudinem accingit. Alga & aliis quifquiliis marinis vivit , volatu fe extra aquam per aera efferr. Juxta promoncoriumbonsfpeinaviganribusinlndiamOrienralem, magna copia fe offerunc hi pifces, & quandoque in naves fponre decidunt , no£tu prx-fertim . Ad cenrum vel amplius pafluuni incervallum aquas fupervolanc, uc alios pifces infequences effugianr, ubi periculum eft , ne in avium marinarum rapacium ungues incidant, cito mergun- tur ; undique ram in aquis quam in aere hoftibus cinguntur. Carnem habent non infuavem, qui guftarunr fapore cum fcombro, quem eriam co- lore refert, convenire ajunt. Caro licet dutiufcula videacur, plurimum ramen fuppedicat nutrimenti ; Elixum prxferunr aflb. Cuculus marinus, Gracis k«k.£, Gallis Morrude, Anglis Gornarr, noftrati- bus T\w I a fono quempinnis ejiic dum capitur auc laidicur, quibufdam Coccygium,So- phroniTrigolavelTrigla, Germanis quibufdam ©«-f>Milfcf)«-fc>|)C-f)(mc/ hoc eft , Gallus marinus vocatur, ideo forfan, quod, (icuti Gallus templorum turriumque fafti- giis impofitus ventos demonftrat, ita &hicpifcis. Quod verum effe experimento com- peti in parvulo meo. Orbis oceani, obcorporisformamcontracfamficdi£tus, aliquibusLcpusma- rinus, in noftro mari frequens, ut & in foto pifcatotio vernali rempore, Stt-tjatg Hol- landis, ©tic.tic.fcf/ ©«f-poMe aliis, nobis ©tccn&ti)/ a Stephano Schonvelde ita delineatur. Roftrumhabet obtufum, os non amplum, inter hoc & oculos foraminula duo, filtulis exiguisconfpicua. Branchiasparuminctfas. Dotfuma capiteingibbumfemicirculatem. faftigiatur. Latera binis veluti carinis , qua;multisobtufiscIavishorrent, protuberanr, ventet planus, in ambitu decem ckvis exafperatur. In cujus medio podex eft rara? ma- gnitudinis,ita uttotius corporis figura fere heptagona fit. Corio tegitur dcnfo,ad tacfum afpeto, quod nullo detrahitut negotio, cuique dorfi gibbus & clavi facile adha;renr, re- liclro pauxillocarnismollis&excrementitise circafpinas.ingtati&ferini faporis in iis qui- bus pallidx pinna; funr, paulo gratioris quibus rubentes. Pinnx ad branchias dua; funt, tertiaprona parte, fupina quarta , quarum altera fuperior inferiori ex adverfo refpon- det fete, & ftriata: fermc omnes, prope caudam gracilefcentes , qua; in pinnam conti- nuam rotundam exit. Sub fterno quiddam circulare haber, inftar fcuti carinatum, quo lapidibus , ligno , folo atdiffime ha;rere poteft , adeo ut a:gre inde avellatur. Den- tibus caret, quorum loco in antetiore oris parte gingivas habet afperas , in faucibus fu- perioribus duo offa, in inferioribus unicum, omnia afpera. Ventet prominet, ovis prx- fertim gravidus. Oefophagus laxus eft.ventriculus amplus, oblongus, multis appendici- btis vallatus, cui Epar incumbit , pallidum ex rubro. Inteftina porci inftar varia , multis gyrishucillucrccurrentia. Cor inter branchias triangulare, rubellum. Squillis & pifci- culis minutis vefcitur. Duumgenerum eft.unum minus,purpurafcenris in dorfo colo- ris, faporis gratioris, hoc noftri fcf«lt-6tb vocant. Alterum majus, craflius, nigri & luridi coloris,carnisinfuavis, noftris £Stta))fotv. Parum externa differunt figura: a°deoutexi- ftimem alterum marem, altetum fceminam effe. Orbis aculeatus, ^Ehani m |oV hb. ii. deHift.Animal.cap.iy. qucm re- demi a milite quodam Gallo , qui cum navibus Belgarum Indicis huc appulit Anno mdcliii. menfe Augufto , ab eo quem defcribit Clufius lib. 6. exot. cap. 21. non nifi magnitudine & paucis aliis differt. Mcus enim ab extremo oris ad cauda: initium decem faltem continet uncias, adeo utduplo minorficeo , quem Clufius delineat. Medio corporis ambitu pedcm unura Ll } cum i;o M U S E U M cum quatuor r.nciis obtinct , corio circa ventrem albefcente , in dorfo violaceo, macu- lis nieris magnis confperfo : Undiquaque firmis & acutis fpinis horridus , quarum bafes in binas alias breves & fub cute latentes defmunt. Os exiguum triangulare, acutum, ri- ctu vix unciam amplitudine squante ; bina oflfa dentium loco habente, fuperius unum, inferius alterum. Oculorum veftigia magna. Pone oculos utrinquein lateribus pinna, unciam unam longa,binisitcmaliisejufdem pene longitudinis, quarum unainextremo dorfo, fupra caudam, altera fub podice. Cauda: pinna uncias duas aiquaf. Spina: lon- giores fcmiunciales. vElianus non ineptecum Erinacio comparat. Aliud O R e i s genus eodem tempote ab eodem accepi, quod nefcio an ab alio fit dcfcriptum : hirfutus enim eft, non armatus aculeis aut fpinis, fed brevifllmis fetis denfe ftipatus.unde Orbe,m hirsutum ego voco. Magnitudine ferme par prioti, co- lore fufco. Caput prominulum acurum, os quatuor conftituunt offa lata, in extremi- tate in acutum concracta, & fimplici linea juncta, quorum duo fuperiorcm conftituunt maxillam , inferiorem duo , fine dentibus. Venter albicat aliquantum , fed dorfum fufcum , oculorum orbita: corrupta: erant & exefe , pone quas ad latera pinnai dua:, unciam fermc .xquantes , una fub cauda ad Uropygium. Cauda, qux non hifpida fed lenis eft , pinnam obtinet longitudine & latitudine unciam paulo fupetans. Totius pifcis longitudo unciarum eft octo , ambitus duabus unciis pedem iiiperat , figura orbiculari. Miium quoddam os mihi exhibitum e(t, quod fua figura quafi murem repraffentat, roftra duo habet mobilia, acuta, quorum minus majori incumbit a:que mobile,ventrem craffum, fphxricum, ovi ferme gallinacci magnitudine , caudam longam, anguftam, craffitie penna: anferins, fub ventre eft fmus profundus, in extremitatem cauda: excur- rens, paulatim ad finem gracilefcens, colore &c duritie eft offeo , longitudine pari , fu- perat uncias quatuor, quarum, duas cum dimidia ferme cauda tenet, pondetc uncia: unius circiter; ex quo animali, &cx qua corporis parte,ignoraremefateor:fuere qui- dem qui ex pifce remora illud effe dixerunt, fquem rite depinxi: Ferrandes Impera- tusl. 18. circafincm, male, Aldrovandus, de pifcibus, &Jonftonius) fedmihinon videtur verifimile, fiquidem figuram Remora:, quam dat Imperatus, ptofitetut ejufdem cffc magnitudinis , cujus eft pifcis ipfe parte maximc craffa, circa collum unciam unam craffirie vix fuperat, os vero noftrum duas, adeo ut tantilltim corpus tantum os capere non poffit, in primisfi cute & carne tegi debeat. Nifi majores dari eo, quem delinea- vit Imperatus, afferere quis velit. In Gazophylacio Illuftriflimi Archiducis Ferrandi Caroli, quod eft in arce Amris, capfa oftava fimile os affervari accepi , titulo oflis Re- inonu, quod Triremibus quibufdam adhaffiffe referunt. C a p. XI. T>e Tifcibiu Telagm. T) E L A g 1 1 Pifces, qui ut plurimum in alto degunt Pelago, varie dividi poffunt. Qui- dam eorum femper in alto vifuntur Pelago, quidam flumina quandoquc petunt. CUii fcmper in ako, funtfquammofi vel teves ; atque hi vel offei, vel cartilaginei, loco offium cartilagines habentes. Inter offeos ponimus nos Xiphiam feu gladium , qui a roftti mucrone nomen foititus eft ; Galeotta Straboni, Italis Pefce Spada, Germanis ©wcrt>f-|i|cc), Pifcis I TORMIANUM. z?1 Pifcis eft magnus, ad Delphini magnitudinem accedens, pelle capitis glabra & fplen- dida, reliqui corporis fuperioris afpera, nigricans, venter colore argenreo, oculi ampli 'emiffiritii, ovi gallinaceimagnirudinem a:quantes, anre hos foramina duo , branchia; urrinque odtona: duplices. Caputin acurum definic, ac tandemin roftrum larum jtixra capur digiros quatuor, Iongum pedes duos cum dimidio, ofieum, folidum, porolum, cir nereum, paularim in acutum terminarum. Maxilla inferior non roftrata, forma rrian- gulari,pedemIonga,fine denribus, (quorum vice olfa quaruor oblonga & afpera in pa- lato funguntur) cujus medium oculorum regioni refponder, extremum fuperioris ro- ftri, pedum trium longitudine fuperat. Mucro figuragladio exafte reiponder, unde ctiam pifci nomen. Pinnas habet ad branchias duas , in medio ventre unicam, fupra dorfum majorem aliam , aliamminoremnonprocul a cauda. Corpore eft tereti, a capiteftatimvaldecraffo, deinde ad caudam ufque tenuiore fenfim fatto. Pra:pinouis eft, adipemque in dorfo haber plurimum. Roftrum adeo durum, ut co naves perforari conftet. Carnis durioris & concoftu difficilioris efle plerique autumant, quocirca ab ea ab- ftinendum fuadent, juniores tenuiores & palato gratiores autumanr. Mihi hujuspifcisduofuntroftra feugladii, alter aptato manubrio h>neo vcre «la- diumreferr, ac licet amputatus fit apex, duorum tamen pe-dum longitudinem fuperat, ktitudo, juxta capulum, quatuor ferme eft digirorum, in medio aliquanrulum protube- rar , ex duabus quafi laminis offeis ac duris conflatum , quarum medium porofum ac fpongiofum quid occupar, colore nigricante. Roftrum alterum, priori aliquanro renuius,coIoris eft cinerei ad flavedinem tenden- tis.pedumduorumcum femiffe Iongitudine , qua capitijungitur.pollicum trium Iatiai- dine; figura alioquin & fubftanria priori reipondens, urrinque acurum, inferiori parre eminenria qua:dam in medio exftar, vagina; culrrorum figura refpondens. Thunnus etiampifcisPelagiusoileus, non fquammofus , vetenbusolim mao-no eratinprecio, variaque apud eos invenit nomina , prsfertim rarione atatis. Ad & tri- ginta duos pedes magnitudine excrefcir, capitur quandoqueinmari Mediterranco, at- que ex Oceano eo defertur. Pifcis eft gregalis, de quo varia; opiniones. Salfimenta olim ex Thunnis parabantur pra:ftantiffima , inter qua: prxferebantur uiittja, expulpacauda;proxima confecla. Mihi ex hocpifceoffa funtqua:dam, qua: ob arriculationem quam habent miram, pra:(ertim circa caudam, digna etiam funt vifu. Uranoscopi pifcis humor Cryftallinus magnitudine pifum xmulatur, fed adeo perfpicuus&clarus,acfiexvitrofaauseffet. Ejus mihi aliquot func exempla propter perfpicuitatem & pulchritudinem commendanda. De pilce ipfo videatur Rondeletius Gedierus, Aldrovandus. Inter Pelagios pilces Cartilagineos primum locum fibi vendicat Canis c a r- c h a r i a s didus, quod voraciilimus fir , & dentibus valeat plurimis ac robuftiffimis K*pK*p& acutum alperumque notat. In fpeculo Regali Norvagico 9Sae. Tifabtu aqux dulcu. r\ Ui a animus non eft omnes, qui apud nos in aquis dulcibus capiuntur, Pifces enu- ^< merare : varios, qui aliis forfan rari habentur, prxrermittimus , eofquefaltem qui eximiiquidhabcnt, delineabimus. , " S 1 l u R u s , Grxcis «Asjp^Germanis SSMfS I unde nonnullis Velfus dicitur quibuf- dam ©dKiiJ-iWfe/ quod,utCetus in mari,ita hic inaquis dulcibus excellat ma^nitudi ne, reliquifque pifcibus fit formidolofus & noxius. Danis SSJdirc. ° FiguracorporiscumMuftelaadeoconvenit, ut , f. quis eum Muftelam maximarrs clixent, pon etrabit. In tantam excrefcitmagnitudinem , ut plauftro vix vehi poffir Corpusrutcumeft.nigrum, maculis confperfum , fquammx nullx , fed corium faris craflum & lubncum, caputgrande, depreffum, os obtufum, oculi parvi , riftus amplus, Mm 3 a J j 7 8 M U S E U M ad capitis latituditlSm patulus, labia fuperiora gemino, inferiora Unico dehticulorum ordine, confufaneorum,introrfum inclinantium a/pera, quibus prasdam retinet ;fauces binis uriinque olficulis limi inftar afpera; funr. A labro inferiore dependcnr barbuls quatuor, cenues, oblonga:, pallidas, a fuperiore dua; ejufdem coloris, dura; , longiflima;, prstcnturarum inftar, quas ante fe modo exfetit , modo ad latus componit. Spina illi pro oflibus, non Cartilagines. Pinna in dorfo poft cervicfim unica, quinque fibris ela- ta.poftbranchiasdua;, quaium prima, fauces proxime fpe&ans, aculeo conftat ofleo, duro, quo infeftos fibi arcet pifces, fupra podicem totidem , fed paulo minores, ab illo pinna unica lara, coloris fubnigri ex fufco maculoii, in caudam ufque tenuem & qua- draram extenditur , venter magnus & deformis, fubalbidus, obfcurus, fuicis lituris con- iberfus.ab illo quod caudam verfus reliquum eft comprimitur & gracilefcit. Cor inter branchias utrinque quatetnas iitum eft, a reliquo abdomine membranofo Diaphrag- mate fepararum, quod gulaampla perforar, a qua ventriculus depender & inteftina, qu;c unica tevolutione in anumdefmunt.ventriculo incumbir: Hepar,ex rubro pallens,duo- bus lobis diftin&um, cui veficula fellis diluti, aquei, pro modo corporis fatis ampla ad- lueret. Dorfo adjacet vcfica iimplc-x ; Peritoneum candidum eft. Apud nos in lacu Sorenfi capitur varia magnitudine , adeo rapax eft , ut in prover- bium abierit, pifcem pifci pr.xdam efle , at filuro omnes. In fluviis etiam reperitur , ur Danubio & Albi. In Albi quidem ubi confpicitur, prxferrim circa Hanlburgum, mox Albis ex aquis pluviis autnivalibus exsftuantis metus eft, ut refert Sconvelderus. Nam eas ex locis montofis, ftagnis feu lacubus colleftis ceu amaras fugit , &c partes fiuvii fpa- ciofiotes, & tecefliis ac finus gtatiotes fequitur. Cirrhos, quos fupra & infra os haber, fingulis annis decidere. & renafci putant. In ejus ventre homines rcpertos docent Hiftoris:. Caro illi pinguis & boni faporis eft. Laudacur in cibo, tum recens, tum fale condita ; folet uamque muria condiri & per annum fervari. Per fpinam dorfi venam candidam tranfire ajunt, tenuiflifno involucro tecfam, ur in Anguillis, quam ut venenatam &: no- xiam eximendam fuadent. Circa feftum Johannis Silurum optimum efle volunt. Sed poft occultare fc inter fa- xa ; nec pr6dire nifi ab hirundinibus infeftetur. Aculeatus minor feu Pungitivus, ab aculeis quibushorret Gcrmanis @Mf<(- jifd)/ Noftratibus ©imt>-|ticf<( dicitur. Ejus duo genera ponit Gefnerus , fed tertium etiam extat, ftru&ura corporis &: cutis inprimis diverfum ,-i reliquis , quod hic deli- neandum. Pifcis parvulus eft digiti longitudine, fcnosaculeosindorfohabcnsrigidos, inlatcri- bus fingulis pinnas duas, moxabranchiis, unamfub cauda oblongam , adipfumcaudaj extremumveraentem. Cuteconftatnecglabra, nec fquammata,afpera ramen,ex lami- nis quafi quibufdam coagmentata, ut in Hippocampo, colorc albo , alioquin cum reli- quis pungitivis, fcu Aculeatis convenit. Fluvii & lacus horum pifciculorum copiaabundanr. Pifcatores hos pifciculos fponte frcnerari ajunr, &exipfis aliosomnes, hac inducri obfervarione , quod in lacunis no- vis , primo ftatim anno, inveniantur, & poftea fequentibus annis diveifi pifces, quan- quamnulli fuerint immifti. Sed ptobabile mihi viderur, quod verno rempore, ubi ab aquis pluviis & nivibus liquefaais ftagna & ftuvii exundant , pifciculos hofce , ut & alio- rum fcetus , per rivulos una cum aquis in ejufmodi alveos derivari , atque hoc paito in novis lacunis propagari. • A pauperioribus coqui, & manducari conftat, & alimentum fuppeditanc, nec im- probum, nec infuave. C a r. XIII. W O R M I A N II M. C a p. XIII. T)e Cetis. A Qua tilia fanguineaabAriftoceleinPifces&Cecosdividuncur, cumqtiedc ^ilhsjamdictum, hofce ut contemplemur neceiTe eft. Differunt vero Pifces a Cetis,non tam magnitudine.quam aliis notis, fiquidem in genere Pifcium adeo ma- gni quandoque reperiahtur, ut quofdam Cetos magnitudine ftiperenc. Organa re- fpiracioni dicata habent Cece, quibus carenc Pifces, pulmones nempe, arceriam afpe- ram, coIIum,aliafqueparcescum Quadriipedibuscommunes,ucrenes,veficam,relces, penem, mammas. Vulgo Balenas vocanc. Noftraces <3ucr/ Norvegis ^alfcn) nec hominibus infeftum.capcatores fugiens.Iicet fx-pe magno agmine, ad cencum ufque, in littora propellantur. II. Genus Nisen vocat, Delphinosputo, quod ad quinque ulnas pervenit. III. Leipter, feptem ulnarum. IV. Wagnhyalur vel Hualhund, duodecim ulnarum, dencibus prar- ditum magnis &acutis , quibus alias infequitur Balenas , non fecus ac canis feram. Agminacim aggrediuncur bullam , eamque difcerpunt fruftulatim, donec exfpirec. Saipe a pifcatoribus audirus Balena: fremi tus, a canibus hifce Iaceratx, interim & ipfa multosexhifcelxdit&conficitcanibus.ancequam capiacur. Puco elfe Canem Car- charium, de quo fupra actum. V. & VI. Genus vocant Andhyal & Suinhual, viginti ulnarum, cujus caro & pinguedo efuiapta non eft, quia in nullius ventriculo concoqui potefti fed inconcocta ejiciwr , nec ullo vafe, vicreo excepto, fervari poteft, quin proprer te- nuitacem exfudec, 11 diutius cuftodiatur. VII. Rarnhualler vel Rafnhualer. VIII. Huiting, cujusCoracucisinftarniviscandicar. IX. Skidldhual. X. Geirhual. XI. Gardhual, Jn nigra cuce, candidas geftanc maculas, carnes eorum func edendo. XII. Fiskrekar: hoc genus pifces ex mari in finus adigic. De eo ha:c nar- rancur: quod fi pifcacores pie & pacace pifcationi incumbant, neclites acjurcia in- vicem moveant.pifcescopiofeiis fuppedicec; fin rixasexcitavennt& fanguinem pro- fudetint, omnes pifces a iinubus in altummare abigit, quafi ad hoc condudum elfet. Trigintaautquadragintaulnarumftatuitur, carne non ingrati faporis , fed quia hol minibus fua opera mul tum commodat , lege prohibitum eft , ne capiatur aut fedatur, eo pra:fertim tempore, quo reliquos pifcanrur pifces. XIII. Hurhual, fupra lxx. pnditum dentibus, fed vix majoribus , quarri ut ex finguhs cultellorum fabricari pollint manubria, & ludi Scacchici icunculx. Vix, quempiam laedit, crebro capitur, longitudine triginta ulnatum. XIV. Slettebak, pinna in dorfo carens, ejufdem cum priori magnitudinis. Naves & cimbas petere foler, uc cum iis ludac, incerim ficpe evercic. XV. Hafkette vel Hafkat, inceftina fimiha habec quadrupedibus, longicudine criginca ulnarum. XVI. &XVII. Roshyal & R audkierbinge, cecorum pernitiofif- llma, unde & Troldhyale, quafi cecum Diabolicum diceres, vocatur. Vo- racilfimum animal, naves & homines fubvertens, uc iis potiatur. Carnes cfui funt in- epta;,quandoque xl. ulnarum accingit longicudinem. XVIII. Na- a,8a M U S E U M XVIII. Nahual. Hujus caro homini venenata. Viginti eft ulnarum beftia, dentata , in fupenori enim mandibula unus eft oito quandoque ulnarum , Jongus, acutus.ftriatus, pulcher, re&a exfertus. Sunt qui putant, nec ad injurias propulfandas , nec ad inferendas ei ufui efle , fed diligenter cavere ne ladatur. Hxc quidem Author citatus ; fed ego hunc Cetum eum efle arbitror, cujus dentem pro cornu Monocerotis venditant. QuodAuthorSpeculiRegalisaitminoribusetiam dentibuspra:ditum,experienti2 reclamat. Ipfe enim cranium &: maxillam fuperiorem fa:pe manibus tractavi , & etiamnumpoflideo, fednullum inveni dentem, pra:ter magnum iftum, dequomox plura. Nec veritati litare credo , quod eo ad fui defeniionem non utatur. Docent enim navigariones verfus Seprentrionem inftitutns, navem a tali beftia impetitam dente , adeo ut fracti fruftum navi impactum domum retulerint nautse. XIX. Skelving immaniseftBalena, lxxx. ulnarum, impetuofa valde, na- ves crebro fubmergens corporisfui objectu . Carnes tamen ejus comedunr pifca- rores. XX. Nordhual, omniummaximabellua, xc.quandoque ulnarum , c.ujus amplitudo refpondet longitudini.caput tettiam bellua: conftituitpartem, aqua &ne- bulis vefci creditur ; nam m exenterari ventriculo nihil rale repertum, quale in aliis. Ospra:terea in amphtudincmfufEcientemaperire nequir , quia cirrhi barb.-e recta afcendentes obftaculo funt, quo minus rite claudi femel apertum queat, hincquan- doque fuffbcatur. Dentibus caret , carne & lardo fapido conftar; pinguedine pra: reliquis miignis. XX i. Reider. Efui aptus eft Cetus , nequaquam noxius , fed homines fu- giens. Omniummaximushujusgeneris, qui in Oceano captus eft," ad ulnas cxxx. acceflir, pinguis, fapidus , dentibus deftitutUs. Hujus femen feu fperma commenda- tur ad Lepram, Phtifin, aliofque defperatos morbos. XXII. Reftat una fpecies , quam Hae g u e e vocant , cujus magnirudo later, cum raro confpiciarur. Jlli qui fe ejus corpus vidifle narrant, flmiliorem Infula:, quam Beftia: volunr; nec unquam ejus inventum cadaver. Quocirca funr qui exiftimenr, non nifiduo ejusgenensin Naruraeflc. Hactenus Speculum Regale; Nos de iis fal- tem agenrus, quorum particulas tenemus. C A i>. XIV. ^De Ceto dentato, Tialena, iMonocerote. /"""* Etum dentatum verbis Clariflimi Caroli Clufii delineabimus, qui Exot. ^-^lib.6. cap. 17. eum delcribit qui Anno mdxcviii. in lirtusHollandicum, inter Scevelingam & Catvicum , magna tempeftate appulit. Ejus Iongitudo quinquaginta. duorumaurtrium erarpedum, crailitudinis ambitus fupra triginta. Superior roftri pars, abextimo ad oculos ufque, quindecim pedum reperta eft, ipfum ineaparte pa- larum,quadraginta duobus foramimbus five alveolis pra:ditum erat, in utroque la- tere viginti & uno, ad excipiendos totidem dentes inferiori mandibuhe inhaerentes, quimagnitudinempollicis alicujusviri grandis & robufti habebanr. In capire verfus dorfum erat etiam foramen , eirciter tres pedes amplum , per quod aquam in altum ejaculabatur. Inferiormandibula, in quaillidentium bini ordines, feptem pedum lon^ gitudinem non excedebat, & fragmento craili & ingentis mali navis conferri poterat. Linguxextiina pars tam magna &craflaerat, acdoliumcerevifiarium. Oculorum magnitudo pro tam vafto corporc non eratmajor, quam fpacium quod pollex & digitusindcx extenli comprehendere poreranr. Diftabant ociili , quatuor pedibusapinnis,pinna; vero quatuor pedes & totidempollices erant longar.acpedem fere denfe. Umbilicus a mandibulis, fexdecim pedum fpacio diftabat, ab uiribilico ad penem, interftirium erat trium pedum. Penis verd jam mortua: , fex pedum longitudmem habebar, a peneautemadpodicem, triura pedum cum femifle erardiftantia, & apo- dice ad caudam tredecim cum femifle. Ipfa vero cauda valde crafla, tredecim pedes aka WORMIANtlM. i8 t alta feu lata erat. In capite bellua: reperiffe dicebantur plus quam quartam partem dolii in quo affervantur faliti Haleces , plenam liquoris iftius , quem vulgo Speriha ceti , Hollandi I©alfCOt appellant. E tota autem corporis mole in partes fecra & deinde uftulata, circiter quadraginta dolia, pr.xdifto fimilia, plena pingucdine excepil- fe, pra:ter magnam quantitatem iponte fluentem , ab aliis colle&am, & ad eam qua: in undas marinas efliuxerat. Dorficorium nigrum erat. Ex histanquam certis, Ceti den- tati conftitutionem& magnitudinem metiri licct. Dentes, quos teneo, crafliores & majores aliquanto funt iis quos Clufius defcribitj obtufi tamen&colorealbifllmi. Ex Iflandia etiam magnam copiam minorum accepi, qui figura variant, ratione fitus, u t cred o, quem in ore obtinuerunt. Anno mdcl. ad oras Syderoe , qua; una eft ex Infulis Fetoenfibus , appulit Balena quxdam mortua, femiputtida , in cujus ctanio inventum eft corpus quoddam ofleum, cotollx inftar, interiorem ejus fubftantiam cingens, cavum, circulis parvis per ambitum dotatum, album, pollicis craffitie, lineis etiam quibufdam per longitudinem excurren- tibus. Hujus circuli duas particulas,unciali circiter longitudine, ad me ttanfmifit Re- verendus Vir Dominus Joh. Erafmi, iftarum Infularum Prapofitus honoratilEmus ; quas, quia res a nemine , quod fciam, antea animadverfa, hic delineati curavi, ut ex iis totius ftructura melius aflequi detur. Balena vulgi, fic difta quod fiftula careat, qua aquam projiciat , ut vera Ba- lena JWitum vix ad- mktebat, nervis e cerebro in cutem & liiperficiem capitis excurrentibus &mufculorum tendimbus recipiendis apta. Pofl: oculorum orbitas duo fimul ampli vifuntur finus feu meatus, ex ofleZyeomatis & Syncipitis conftituti, utrinque unus ; oblongi , ad palati interiora rendenres, lonoitu- dine pollicum fexcum dimidio: latitudine, qua fe maxime cxtendunt, duorum cum femifle , verfiis occipirium in angulum acutum definentes . An in his oro-ana auditus, aut oculorum mufculi latitaverint, ignoro. A monticulis, qui foramina ejaculatoria fti- pant, ofla duo oblonga, plana & tevia, per longitudinem Cranii excurrunt, quai utrin- que aliis offibus fpongiofis & afperis fibrifque membraneis horridis muniuntur. Ha:c in latere dextro aliis uniuntur , & nullam conftituunt cavitatem , in finiftro vero ma- gnum & profundum exhibent alveum , denti ifti maximo recipiendo aptum. Qui al- veus ab extremitate oris ad foraminum cjaculatoriorum parietem tendit, profunditatc pedis unius, cum quatuor pollicibus. Interiorem ejus fuperficiem afperam & horridam reddebanr ligamentorum mem- branarumque, quibus dentis radix obvolvebatur in fuo alveo, reliouis:. Diamerer ejus erat pollicum ttium cum dimidio, ipfi denti refpondens. Mm i Occipi- M U S E U M Occipitis figura a tergo intuenti femicircularis ferme apparebat , extuberantibus m vertice duibufdam proceffibus inxqualibus. A vertice verius foramen, perquodfpi- nalis medulla acerebro invertebras cxcurrit, pollicum cratfeptem rerme. toramen ipfum in Diametro longitudinis , pollices duos cum femirte occupabat (oblongum enim e'rat, latius paulo in fummo quam imo, ubi unum cum dimidio vix cequabat) utnn- que adextris & finiftris extabant prominentia: ovali ferme figura & magmtudme , quas primx colli vertebra: finubus infinuabantur in vivo. InferiorCraniifupcrficiespalatum conftituens, ftitegri pedis fpacio ab ons extre- mitateinoccipitiumufque a:qualis ferme,& finubus ac proceffibus deftituta eft, nullif- nue dentibus infignis , longo hoc excepto. Nec ulla adfunc vcftigia Phatneorum aut alveolorum , qua: iis excipiendis deftinari poffunt. Hinc quatuor pollicum fpacio pec eius medium progreffus fi fueris , occurrunt duduum ejaculatotiorum toramma inte- riora feu orificia , a quibus infignes & magni proceffus, S. literam quodammodo refe- rentes, utrinque oriuntur ; qui quo magis ad occipitium vergunt , eo majores, ampl.o- res & latiores evadunt. Hos ad latera ftipant utrinque proccffus Ptengoides, (eu ala- res fuis finubus tam majoribus , quam minoribus infignes. Hafce alas mterius con- templatus fi fucris , quodammodo offi Zygomatis in Cranio humano refpondere vi- dentur Hic rurfus occurrunt magni illi finus, de quibus fupra dictum , ab altera parte croceffibus alaribus circumfcripti. Iis adjacent interiori hac parte confpicui ahi duo fmus ma defcendcrc , num viribus &faculrateidpra:ftarepoflit, quod vero Monoceroti tribui- tur ; cujus uius adverfusvencna Alexipharmacumquoddam , & pra: aliis Bezoardicis omnibus venena propulfandi poteftatem ci ineffe perhibetur. Dato igitur in praffen- tia noftra Arfenico cani , jam moribundo, infufis hujus cornu ramentis revixit. Unde non dubitamus verum & legitimumeffcMonocerotis cornu, utraque tamen extremi- tate mutilatum, tamin bafiquamin apice, quemadmodum fenliii apparet , cujus ra- inenta, ut diilum, cani poft Arienicum exhibita , a veneno eum immunem reddidere. Cujusreiocuiatitcftesfuere Medici Collega: Auguftani, qui fubfcripfere,quique atbi- trantur, cum res nobilis , rara fit , & precioia , non tam locorum omnium Medicorum judiciis, quam quos ralia in primis dccent, Nobilium, Magnificorum, atque adeo Prin- cinum ulteriori experientiai committenda , cum prsefertirn ea experientia firma fir, qua: non inuuo, nonfemel, fed pluribus & fepius ftabiliatur. A£fum Augufta: Vinde- licorum Anno mdxciii, Menfe Martio, prxfentibus Medicis, qui fubfcripferunt , 6: Sigharto Pharmacopa*o primario. Ego Gcorgius Laubius, civis Auguftanus, M. D. TyTaunQia fubfcribo. Adolphus Occo A r a n , civis Auguftanus & Collegii Medici Auguft. & S. C. vicariusperpetuus, idem tcftatur, frerus infuper cenfura Illuftriff. &Genc- roii D. Marci Fuggeri , Comitis in Vifenhorn, &c. qui hoc ipfum cornu vidit & pro legitimo approbavit. Ego Johanncs Uldaricus Rumlerus , civis Auguftanus, Med. D. prsfens vidi, eadcm vcra effe manus mex atteftor fubfcriptione. W O R M I A N U.M. 287 Ego Johanncs Paulus Zangmeiftcrus, patritius Auguftanus, Mcd. D. & Screniff Principis Ferdinandi Archiducis Auftria:, &c. obfcrvanda: pia:que memoria: Medicus&Confiliarius& Oculatus teftis, hacmanu propria fubfcripfi. Ego Johanncs Gcorgius Sighardus , civis Auguftanus & Pharmacopceus, cuitl in praffentia, juffuque Qariil. & Doctiff. virorum Collcgii Medici Auguftatii primarii, exhibuerim vencnum, (uperinfufilquc Monocerotis ramentis, ejuf- demverum viderim erre£rum,omnia, qua: fupra fcripta funt, vera eiTe, marius mex teftor fubfcriptione. Simile fcrme experimentum legerc licet apud Philippum Hegfteterum , obfcrvar; Med. DecadiV. cafii ix. Ante viginti annos (Icripfit vero has Decades anno mdcxxvii.) DominusSighartusPharmacopceusingenuus, inquit, una cum quibufdam cx Collcgio Medico, inquorum numero& Ego, iubjecit experientia: cornu quoddam, quod Uni- cornu vocabant, & oblatis duobus canibus .xqualis ftatura: utrique Nucis Vomica:m Iafte Drachmam unam, uni vcroexiis cornu rafura: paulopoftadgrana xii. in eodem fuc- co, ambo -convulfi, miras fenfere comorfiones; a quibus alter, cui & cornu exhibitum, vomuit,&convulfionesleviores fenfit, qui vivus&alacer tertio dimilfus die,periit alter agitatus multis convulfionibus, qui folam nucem fiimpfit, fpacio riiedia: hora:. Poftera die ejufdem cornu vires experti fumus in alio cane, cujus convulfio multa , at non le- thalis, & hic fine vomitu convaluit. Hoc coruu cum apud Principem Impcrii eandem experientiam facerct, juftoprecio redemptum fuir. Hxc Hcgfteterus. Nosetiam Anno mdcxxxvi. die tertio Octobris apudjohannem Woldcnbemium Pharmacopceum noftrum ingenuum de advcctis nupere ex Gronlandia dentibus hilcCj incolumbis duabus&catulis felium experimcntum fccimus, cxhibito Arfcnico &fuo- limato, non plane fine nullo fucceftu. Licer igitur Cornu non fir, fed Dcns, ut alibi dc- monftravimus, & elegantcrprobatThomas BrouninPfcudodoxia Epidcmica c. 13. fuis tamcnnonvidetur carcreviribus,a quam plurimiseiadfcripris, qui cornuMonocerdtis efle putarunt. Non poffumus quin hoc loco, licer alicno, ea referamus de Unicornu terreftri qua- 'drupede, qux Anno mdclii. coram Regc & Regni pjrimatibus differuir Francifcus Mar- quis ^Ethiops Africanus , Legatus Rcgis Congcnfis , dum hic Hafnia: commoraretur. Fidesfitpenes Autorem. AnimalhocabAfricanisvocatur Tore' eina', ideft,animal cornutum,& in de- ferto Cano degere foler. Magnitudine & figura eft equi mediocris, caput, crura & pc- deshabetequinos,pilofos. Jubam fpithama: longitudine , caudam equinam , colore grifeo, feu alinino, per dorfum tranlcurrenre linea nigra, ur in Afinis. Venter cum in- feriore colli parre candicat , pilis parvis & lenibus. In frontis medio Cirrhus extat lon- gior, ex quo emergit cornu, quod,cum auferrur,fccum Cirrhum iftum trahir. Cornu hoc trium fpithamarum eft longitudine, craffitie, juxta bafin, oEto aut novem pollicum , paulatim in apicem gracilelcens, cui infidet & adharet alius Cirrhus, pucmi magnitudine, colore purpureo. Nullis gyris aut ftriis pneditum, fed reftis in apicem ex- currentibus fulcis, colore flavo. Solusautemmas, nonverofccmina cotnuta eft, licet omnibus aliis lineamentis cor- poris mari fit fimilis. Animal hoc, ob curfus velocitatem,vivum capi nequit, fed fauittis interficitur, & quandoque in defertis mortuum reperitur. Cornu ipfum Africanis in magno eft pretio, ob cximias, quas contra venena haber, facultates, exterius&interiusufurpatum. Cum animal bibit , aquam (uo cornu turbat & movet , anrequam quicquam hauriar. Undeipfi Africaniejus ufum contra venena ubi requirunt,aquamextremitateCirrhofa commovent, qua: mox ebullit ac fi igni effet appofita, hinc bibunt &fanantur. Caro hujus animalis cocta & comefta Lepram curar. Pili cauda: in cineres redaifti, & cum vino Hifpanico exhibiti, Dyfenteria: medentur. Difcedens promifit Sereniff Regi noftro Friderico III. fe miffurum & animalis rotius exfuvias, & cornu ipfum, quod (i fidem liberavcrit, forlan plura de hoc Animali nobis funt differenda. C a p. XV. i8S ' M U S E II M D C a p. XV. T)e ^Delphino, Trifii, Tbocd, 7{gfmaro. EitmNiis, noftratibus 3)2e lAauild, Corvo verfecolore , Emeu, Tica albd, Topau, Manucodiatd , Jfpfiud. AQu i L A M quidam a vifus acumine, quidam a colore aquilo feu fufco &: nigricantc dictam volunt. Avis eft fhagna, colore nigro feu pullo, carne dura, oflibus firmis, plumis tigidis, car- nivora. Capitis pars anterior poitecta , paularim arctatur , & in roftrum terminatur du- rum, folidum, admodum aduncum, oculi rubore vivido pertufi, parvi corporis rcfpectu. Collum habet longum, alas rcctas & extenfas, in fummitate recurvas,nervofas, pauca: carnis, crurahauditalonga, pedes inxquales, dextrumfiniflromajorem, colore varios, caudam brevem, languinem craffum, fibrofum, offa craffiffima,duriflima,pennas firmas & dutas; quas aliis pcrmiftas , anferum prifertim & columbarum, confumere ajunr. Uimues pro mucronibus gerit, aduncos, recurvos, firmos, Leonum non dillimiles. Vi- ribus inter aves validiffimam volunr, vifu perfpicaci, volatu pcrnici. In cibis ufuni habet nullum, pellis debito modo feparata & gcftara, ftomachi vitio Ia- botantibus fuccurrit & Colicx medetur. Nervi, colli, dorfi, Vertebrarum, manuum & pedum dolores mitiganc, dextti dextraiapplicati, liniftri (iniftra:. Offa verticis corio cervi inclufi hemicraniam curant: alas pedibus fiubje&as, pattum accelerare volunr. Pe- des lumborumdoloribusfuccurrunt. Lingua aquila: collo fulpenfa, adafpcta: artetia: & columells viria &c fpirirus difficultatcm commendatur. Hepar Epilepiias reliftir, Te- fticuli Venerem provocant, fuffitus fimi fcetum expellir & ferpcntes fugat. Aquilaad claffem avium rapacium diurnarum fpcftat, ejufque fpecics multar ab AI- dtovando enumerantur, ut Chrylantes, Halyanes, Melanurus, Morphnus, Morpho cono cner, Perenopterus, Offifraga, Alba, Pygargus, Hereropus, Palultris, Aves Schy- ticai,atque huc eriam refcrt Vultures, Accipirres, Falcones. Mihi duo funt Crania cum roftris diverfarum fpecierum, Pcdes quoque, cum reli- quum corporis difficuker a tineis Sc Blatcis confervari poffit. Corvus versicolor Fcroenfis , colore & albo & nigro altetnatim in corpo- re difpofitjs. Minor aliquanto eft corvis noftris nigris vulgaribus : fed roftro, capite, alis, pedibus, totoque habitu iis refponder. Capite circa roltrum & oculos albo , verti- ce niaro, collo, peciore & dorlb nigris, alarum pennis majoribus albis, minoribus pectus fpcctantibus nif ris. Caudam obtinet cx nigtis&albis altetnatim conftancem, albicac & Llropycium, ut & pars venttis caudam fpeftans. Duos ejus genetis ex Infulis Fe- roenlibus accepi, fed jam feime a vermibus exefi, cum difficulter, ut aliai aves, a Blattis &tineisconfetvariejulmodi avium exuvia: poffuu. Emeu a quibufdam dictus Casearius, avisperegrinaeft&mirabilis, in Infu- lisMoluccis,Taprobana & aliis Indte Orientalis frequcns. Dum capite furreeto incc- dit, quatuor pedum & aliquot unciarum eft alritudine. Nam collum a fummo capitc ad dorfi initium tredecim pene uncias habet longum, ipfum coipus bmos pcdes latum, femora cum cruribus , ufque ad pedum inflcxiones , decem & feptem uncias longa. Coipotis autem longitudo apectore ad Uropygium trium fetme pedum eft. Penna: (eu verius plums totum avis coipus , cum infima colii patte , dorfo & pectori proxima at- que tcmoribus, tegentes , perpctuofunt geminx , ex eodemparvo brevique tubulo ■prodeuntes, & fibi invicem incumbentes. Supetna quidem paulo ctaffiot , inferna ver6 tenuior & delicatior, ilkcque vatia: longitudinis , omnes durai & rigidai, non lata:, fed an"ufta: & rarioribus lateralibus pilis ex adverfo fitis pr.xdira: , coloris nigri , qus tamen circtim femora ad cineraceum tendunt. Procul alpicientibus hasc avis non plumis, fed villis duntaxat tecta videtur. Alas fub plumis latentes, quatuor nigris pen- nis praiditas, habet, quai non ad volandum, fed ad curfum juvandum datai videntur : fi- quidem volucris non clt , nec a teria tolli pollir. Cruia in ambitu quinque unciatum ctaffitudinem fuperant,crebrifque corticibusleu fquammis latis tecta , praifertim lupta pedis inflexionem. Pedcs habct cf affos, duros,tiibus c taffis digitis pt a:ditos,prona patte veluti fquammis tectos, fupina prorfus callolbs, quoium medius , qui reliquis longior eft, ttibus articulis conftat, interior uno , exterior binis , omnium ungues valde magni, binas penc unciaslongi, erafli, duri, comei. Caput pro avis mngnitudine cxiguum & W O R M I A N LI M. 2-9} fere glabrum , coloris ex atro ccerulei cum colli fuprema parte , in quo apparenc rari pili nigri, oculi paulo fupra roftri fiffuram, magni, ardentes, truces Lconis inftar, quos cinguntnigripili, quemadmodum & meatus illos auriumparvos&deredos quospone oculos habet. Roftri prona pars quodammodo arcuata eft , pauloque fupra mucro- nem binisforaminibus narium ufum prxbcntibus pta:dica. A cujus medio ad capitis ufque vercicem porrecfum diadema aflurgit, cornea: fub- ftancia:, tres fere uncias altum, coloris ex flavo fufci , quod cum plumarum dcfluvio ca- dit, &, cum pluma: renafcuntur, novum crefcit. Supina roftri pars, ab ejus fciffiira ad extremum mucronem, quinas uucias longa ; anceriorcollipars, quaruor pcnc unciis infra roftrum bina velut mcmbranea palearia, feu barbulas propendcntes habcc , duas uncias longas , colorisrubri miniaci. Poftica fimilirercollipars deplumis, a capite fe- cundum longitudinem, rubri miniati colons eft ; deinde infima ejus pars, aliquot ru- bris plumulis, quibus nigra: intermifta:, refta. Hxc ex Clufio qui Avem vidic, canco pe- dum robore , uc arborem humani femoris craffitie conrundere valerer. Averfis re- trorfumpedibus,eos,cum quibus pugnac.impecic. Quaivis obvia vorac, ordinarius ca- men cibus eft panls fimilagineus, feu primarius, quem in magna fragmenta concifum vorac. Recentibus Gallinarumovis maximedelcftatur, qua: intcgra deglutic. Partim firma eft valetudine, integca per anum rejicir, & rurfum vorac & concoqmc. Ovum pa- rit maximum & pulcherrimum, fed tefta non admodum dura, externa parrc virefcen- tis coloris ex cineraceo Si creberrimis tuberculis farura viriditate prxditis ornata. Icones duas exhibet Nierenbergius, quarum altera delineationi Clufianx jam allaca: congruir; altera multum ab ea differr, alterius harum avium generis cflc videtur. Mihi ex hac ave non nifi pluma eft unica. Pica aiba, proreinfolentifemperhabitaeft; unde Scaligcr de judice iuftohxc aufus eft pronunciare : Sed judcx bonm esi fick nunc rarior a',bk. Quia vero mihi una obrigic, ejus Hiftoriam addam. Ex Norvegia ad me tranfmifla eft , ubi in nido duo hujus generis pulli funt inventi* quotum hunc, quem poflideo, amicus tranfmifit. Cum Picis vulgaribus quoad corpo- ris conftitutioncm plane convenit, nifi quod colore fit candido & ftatura minori cum »dadultamnondumpervenerita:tarem. Quod de Pica referunr, circa Aurumnum calvekere, id etiam huic contigifle credo, fiquidem, cum pennis albis adhuc totum teli- quum tcgatur corpus, caput glabrum vifitur. IncibisraruseftPicarumufus, quod carne conftent minus grata. Sunt tamen qui cfum pullotnm Pica:, vifum augere dicanr. Gordonius Picas in olla nova urir, in pulve- rem redigi ut poffint, quo in collytiis, vel per fc in oculorum afteclibus utitut.' ExPicisminutatim concifisliquorem deftillant quem ociilis rubentibus, lippientibus Iinteis applicatum conferre volunt. Ad Epilepfiam quoque cum aliis appropriatis aqtiam ex iis deftillant, quam quidam magni faciunt. ' Topau Avislndica, Rhinoceros dida Aldrovando, quod inftar quadtupe- disejufdemnominiscornuinfronteferrevidearur, a nemine, quod fciam, dcfcripca eft. Aldrovandus capuc depiftum vidit, mihi ejus Cranium eft cum roftro cornuco quod ex India Oriencali ad me delatum. Cranium refpeftu roftri parvum eft anferi- num vix fupcrans. Roftrum decem pollicum cft longicudine. Ulud, quod Aldrovandus defcribic,fermequadruplomajus fuifle oporcuic, quatuornamque dodrantcs lon^um allerit, rccurvum non more rapacium, fed inftar arcus cujufdamacutum. InferiorMa- xilla longitudine fuperiori refponder, & maxilla: inferioris os ad finem ufque Cranii fuis perringit apophyfibus. Ex luteo albicat, nifi ubi maxilla: jungitur, ubi atro fnlen- dente eft colore, cranfverfim inftar litera: V. in acutum apicem terminati, illud pin^cns letrattim potius quam denticulatum. Oris & palari roftrique intctior fuperficies plane nigricat ; fupina, qua; etiam dentaca, caput vetfus colore eft miniato. Circa oris hiatum corpusI.uumnigtumapparct, quod quafi apophyfm quandam conftituir fauccs tran- fcendcncem,extracorpusroftripaululumpropendenrem. Reliquum ut ininferioti ex albo luteum eft. Llbi roftrum definit,cavitas infignis orbicularis in Cranio eft oculo- rum orb.tam conftitucns utrinque, cui vicina intra cornu& roftrum foramina parva, odoratui procul dubio infervientia. Cornu fupina: roftri pani adnarum, craffum, adun- cum,ejufdem cum roftro eft fubftantia:, fed cavum, tenue, & molle, fubftantia Afta- ^°5 corura , 94 M U S E U M corumcrufta^refpondens, longum pollices o£to , quatuotlatum, colotis ex luteo & rubicundo mifti, linea lata nigra inferiorem ejus partem a fuperiore uttinque divi- dente. Totam avem qui delcripferit , aut de ejus natura quippiam tradiderit, nemi- nem adhuc vidi j quocirca, nudo roftro contenti ut fimus, neceftiim eft. Manucodiata, IndisBoeres,LufitanisPafl"arosdeSol, aliis Avis Paradifiaca* vel quod in Paradifo tetreftti vivat, ut quidam exiftimant, vcl ptoptcr eximiam cor- poris venuftatem. Mollucani Avem Dei vocant &:in fummahabent vencratione; alii Apodem, qu6d pedibus carere crcdiderint. Aviseftquandoque Columba: , quandoque Hirundinis magnitudine, capite com- prcflb (meam delmeare falrem animus eft, cum quinque divcrla ejus geneta proponat Aldrovandus) parvo, cujus pluma;, qux fuperiorem partcm a ptima cetvicis vertebra ad roftri ufque mitium exornant, brcves funt, cralfe, durz, fpiflie, colore luteo, egregie micantes ad inftat auri puriflimi, radiorumque (blarium modo fplendentes. Reliqua-, qiux mcntum tegunt, molliores, tenuiores & ex Cyaneo mire virides, ut in Anatum f ORMIANUM. i$j mafculorum capitibus dum foli obvertuntur confpicimus. Qrca roftrum nigricant. Roftrum, pro rarione corporis & capiris, magnum, corneum , acutum , ex luteo nigri- cantibus maculis infigne. Alarum ut & dorfi penna: ac cauda:, fufca:, inter nigrum & rufriirnfulgcnt.es, aliarum avium pennis fimilcs: fub bis alia: funt longiores , partim amplis divifuris & raris ad latera plumis dotata;, partim in pilofum acumen defmentcs, colorc fulvo eleganti. JuxtaUropygiumdua: oriuntur penna:, qua: juxra exortum pilofa:, fed tandemin longiflimos& duros definunt Cirrhos , quadrangulos ferme& pedum duorum lonoiru- dinem fuperantes. Mox fub collo parte fupina pluma: etiam molles , 'fcd lonpiores ali- quanto quam illx funt qua: collum ornant, ex ipadiceo nigricantes, quas fequuntur te- nues & oblonga:, aurea;, molles, fanguineis guttis eleganter confperfa:. Quibus fucce- dunt ex Iuteo albicantes, rara: textura: &hiantes, ut illa; qua:in Ardearum dorfo con- fpiciuntur. Crura,procorporis ratione, magna fatis. Tibix enim longitudo ab infima fcemoris articulatione , ubi plumis raris exiguis colore fufcis dotatur , ad pedem ufque unciarum eft trium, membranaque feu cute (ublutea Ixvi & glabra veftitur. Pesquatuorconftatdigitis, quorum unus inftar calcaris poftcriorem conftituit par- tem,reliqui tres anteriorem, urinGallinis & ejus generis avibus viderclicer, inter eos medius reliquis longior. Quilibet vero digitus tnbus dotatur articulis , quorum pri- mus metapedium, reliqui digitos ipfos conftituunt. Superius crufta quafi reguntur du- ra, afpera, fquammatim coagmentata, inferius callofa & detrita. Qua ungucs (qui adeo adunci ut femicirculum ferme conftiruant) digitis neduntur , callofa qua;dam protu- berat pulpa , commodiori procul dubio inceflui deftinara. Ungues ipfi quales avium rapacium eife iblenr, magni, acuti, cornei , colore a"d albedinem inclinantes. A tibia; extremirate ad unguium apices, quinque numerantur uncia: , quas non attingit corpus ejusexficcatum fine plumis. Ha:c accuratius delineanda eranr, quod etiamnum muld ex modernis conftanter negenrpcdes habere, ex quorum numero eft Nicrenbcroius. Hinc patet dubia illa & diffkillimi nodi, de quibus Aldrovandus loquitur,ex hac hi- ftoria facile enodari pofle, im6 per (c evancfcere. Quod enim omnes, paucis exceptis, hafce aves apodes effe &pedibus carere crediderint, id falfum effe, ocularis docet de- monftratio. QuiinParadifo terreftri nidulari eas & certam regionem nonhabere in qua vivant & nidos conftituant, experientia & modernorum navigationibus falfitatis convincuntur. Didicit enim Clufius (ut in Auftuario docet) ex nautis , qui aves hafce vendcbant , ma- jores in Infula Aru, five Arou duntaxat reperiri, minores Infulas Papuas, Infula; Gilolo vicinas, producere, ut de earum patria dubium jam nullum fit. Error quoque patet eorum, qui, cum pcdibus carere putarent , aut motu tonico in aerefuftineri, aut cirrhis feu filis fe ab arboribusfufpenderedixerunt, ut quiefcerenr. De incubatus ratione , valde etiam hallucinatos cffe eos conftat, qui in mafculorum dorfo quandam cavitatem darl arbitrati funt , in qua fcemella:, quibus venter etiam ca- vus fit, ova fua deponant, atque ita uttiufque cavitatis auxilio incubari voluerunr. Ii quoque qui feemellas receptaculum quoddam fub alis , in quo ova reponant, haberc putant. Denique, cum pedes habeant, & crura, ut aliae aves, fruftra funt, quiVoIo aere nutriri volunt , quod etiam aliis argumentis docuit Aldrovandus Ornitholoc ©o(ij-fre Tavone, GaUinA Gmnez, Tttllo HicipkJ6jfibns GaUmte pumiU j cAvicula mmimd. Q\Im hactenus delineata: funt avcs, ad Rapaces ab Aldrovando referuntur. His fucceduntTerreftresipfidicta:, qu;E neque in aqua,neque circa eam degunr, quas difpefcit inGranivoras, Baccivoras , VermivorasSiCanoras. Granivoras rurfum alias conftituitpulveratrices, alias lotrices, alias pulveratrices &: lotrices fimul, omnes gratia (hx carnis prxftanres. Ex hispaucasfakem delineabimus in quibus autgratia, aut rari aliquid. Pavo, ■ V? O R M I A N II M. i 97 P A v o , Grxcis Taug vel Ta,A, noftratibus spaflflKf/ quoad colores & habitum non levem in fcxu habet differentiam. Mas capite, collo & peftoris fummo, coloris eft in- tenie ccerulei. Caput pro corporis ratione exiguum, maculis variegatum, in vertice api- cem, exnudisplumarumicapisviridefcentibusconftantem,habet. Roftrum candicat.in cxrremo aliquantulum recurvum, collum longiufculum, tenue & exile , dorfum ex albo cinercum, maculis quibufdam atris tranfverfalibus confperfum. Cauda ex longis & bre- vibus conftat pennis. Longx ex dorfo prope Uropygium ortum trahunt , quas erigit quandoque & in circulum dirigit, coloris caftanei, lineis aureis furfum repentibus deco- ratx, inquarumextremitate fpeculafenoculi, quatuor difcretis conftantes circulis,au- rco, purpureo, viridi & faphirrino. Sub oculis alia eft macula, modo viridis, modo pur- purafcentis coloris. Hi colores ad Solis iplendorem variant fek ubi circumgyraverit Pavo. Coxx, tibix,& pedescinerei funt, maculis nigris confperfi & calcaribus armati. Venter ex cccruleo viridis, propepodicem nigrefcir. Fcemina tam elegantibus non eft veflitapennis. Avisnaturafalax, unus mas quinque fuificit fceminis, ova duodecim pa- rit, munditiem amans; Caro ejus falubris & grata eft, medix naturai inrer humidas & ficcas, ut Caponum, fed durior aliquanto & fibrofa , co&ionisdifficilioris , affervatam non putrefcere volunt quidam. Venena & venenata animalia fugare dicitur. Jus carnis in Pleuritide com- mendatur,lingua ad Epilepfiam. Adeps colicis prodeft. Offa ufta, & in aceto trita ac illita lepras & vitiligines emendanr. Fumus e pennis combuftis, oculis exceptus, lippien- tibus conducit. Fimus Podagra: fervorem mitigat, oculis conducit, & tanquam Ipecifi- cum ad vertiginem commendatur a Quercetano , in primis fi ab albo Pavone fit dc- promptus. Gallina g u i n e je Aldrovando , quibufdam Numidica Gallina , & Meleaaris, Perdix Tetrx novx, avis vifu pulcherrima, pennis infinitis maculis candidis in fpatiis 1 nigris prxdira, corpulentia noftras vix fuperat, tibias tamen habet longiores ; in capite fuprafronremgibbumhabet calli naturam obtinentem, dufitie cornu.caudamfempec gerit demiffam, non erectam ut noftrates, in quxrendo victu admodum follicita, unde huc illucperpetuo vagatur. Masafcemina non diftinguirur, nifiquodcallofamillam & corneam ferme in vertice criftam majorem & eminentiorem habeat. Carne eft delicata, ova parit efui apta. Ejus fuffukarrt habui pellem, fed Blattx&ti- nex mihi inviderunc. Pullus gallinaceus biceps. Ante annos circiter novem cum exeun- dummihicdomoeffet,cafu in areaoffendi ovumexpofitumGallinaceum,grande fatis, quod cum fublevaifem, fractum vidi & ineo formatum pullumimperteaum , qui mihi duplex videbatur. Corticem igitur porro aperui & bicipitis pulli offendirudi- menta. Albumen confumptum erat, fed reftabat vitellus ferme inreger , quem fepa- ravi, &, quicquid erat pulli, charrx impofui, ut ficcarctur : erat enim mucofusplane, ied perfe&c delineatus praifertim quo ad capita. Pp Ex- 198 M II S E U M Exficcacum in eadem charta aflervo , lineamentis in quibufdam vix confpicuis, per- itide ac fi a piitore effet delineatus. Quamvis omnia mollia & mucofa effent, fangui- neo colore permifta, nulla tamen pars defiderabatur, cujus non extiterit rudi- nientum. Avicularum minimarum varias fpecies in Brafilia exiftentes recenfet & defcribit Gcorgius Margravius Hift. Nat. Brafil. lib. j. cap. 4. quas generali vocabulo Guainumbi vocant. Alias defcribit Fcrdinandus Oviedus, Lerius in Hift. Amer. ThevetusAuguftinus Caratein Hift. Peruana, Jofephus Acofta&alii ; quas etiam Gua- racayba , id eft radius folis ,& Guaracigaba, ideft Capillus Solis , Huitzitzil, Ourifia, Tomineo, vocant. A quibus aviculis difcrepare illam video , quam dono Cl. D. Sperlingii teneo. Totum ejus corpus, caudam fi exceperis, unciam unam magnitu- dine non attingit. Mufcam majoremnonfuperat, plumis cincreis , ad viriditatem in- clinantibus, prsdita. Capite & pedibus, proportione corporis, minimis & renuibus, haud abfimilis ei quam Thevetus cap. 48. fingularium Francia: Antariticx hifce de- fcribit, Grandi Mulca non majorem, qux, Iicet omnium avium fit minima, tam elegans tamen eft , ut fidcm fuperet. Ejus roftrum oblongiufculum & valde tenue , color cineraceus, & tametfi adeofit exigua,ejus tamen cantus admodum fuavis eft. Mea vero avis hoc difcrepare videtur , quod caudam habeat longam , feptem circi- ter unciarum , pennis tam elegantibus conftantem , earum pulchritudinem exprimere ut nullus valeat piftor. Ex cceruleo & viridi ira micant ut Chalybs politus cccrulefcens, fed majori fplendore & gratia ad Solis radios varietatem infignera exhibens. Ultimx duxin caudapenna;, eam, quamdixi, obtinent Iongitudinem , bina fequentes tres faltem attingunt uncias , &majoribusincumbunt , hinc minotes fequuntur , fquam- matim quafi reliquis impofita:. An tertia fit Guainumbi fpecies a Margravio de- lineati nondum fatis liquet. Ejus mentionem facere videtur Jon. Faber in defcriptio- ne Animalium Nova: Hifpania: pag. 707. Eft ex his aliqua, inquit, qus caudam cur- tam habct& rottindam Pipionum more : aliavero tam longam & compleram , ut bis terve longitudine fua totum adaiquct corpufculum. In hac tres vel quatuor funt penns colorc pretiofo vanegatar, &c. Alia mc donavit Nobiliff D.Georgius Roffficrantz.trium unciarum longitudine.qua; cum omnino rcfpondeat ei , quam delineavit Carolus Clufius Exot. lib. 5. cap. 11. fub nomine Ourifia: fiveTominci,hicpIuribusdeIineare opers non duxiprecium,videatur ipfe Clufius. OSSA WORMIANUM. Ossa ck.ur.is GAtlmi vuMilje huc refero, qu.-e cum fuo radio arcum exquifite referunt. Crus enimipfum cum tresfermea;quet uncias, ambitum (i nietia- ris, ita incurvatur, ut duas tantum obtineat. Huic veto obtenditur radius rcctus qua curvaturam jungit , qua vero fcemur tangit aliquantum incurvatus, rara & fpectanda' Narura: fabrica. Nec omittendum Cornu caponis monftrofa; Iongitudinis, eft namque no- vem unciatum, in fpiras eleganter convolutum, ac in apicem acutum definens, fubftan- tiacornea, colore fubluteo, ftriatum aliquantum. Ejus gencratio manifefta eft, cum enim caftrantur Galli, criftam abfcindere folent & calcaria ; atque ha;c vulneri ab- fciffo crifta; ita indere ur adha;reant, ac ita paulatim incrementa fumant, corneara prorfus induentia naturam. Sed in eam longitudinem excreviffe, quameumconfpici- tur, non memini me legiflfe unquam. C a p. XIX. T)e zAvibus eAquaticis. TNter. aquaticas aves Cygno non immerito prima: debentur, tum obmagnitu- dinem & pulchritudinem , tum ob ufum. Hic O l o r. alias dicitur. Forma vicruf- queratione Anferi fimilis, fed multo major, totuscandidus, plumis mollibus, roftro parumturbinato.inextremitateobtufo, colorerufoinadultis, inpullis nigricante , iu cujus fummitate tuberculum nigtum, atque rotundum, ierratum feu dentatum, co'llo longo & procero, in longitudinem exrenfus mediocris viri ftaturam a;quat, crura nigra, digitos pedum nigra membrana junctos habet, hos veluti annuli quidam interfecant in latum , medius digitus omnium craffiiTimus &c maximus , alarum ambitus fuperior qua- tuor cft palmorum, cauda tres palmos longa. De Cygnea cantione Iis eft inter Auftores haud exigua, quibufdam , qui ftreperum &ingratumionumeosquandoque edere animadvetterunt, fuavitatem nullam corum Cantui ttibuentibus , quibufdam tot Poetarum & Hiftoricorum relationibus fidcm ad- hibentibus, defuavitate minime dubitantibus. In hanc fententiam etiam inclinat Al- drovandus, argumento ab afpera; arteria; conformatione duclo , ad omnes fonos for- mandos aptiffima. Ego, quid de eo mihi conftet, non celabo. Erat in farhilia mea juvenis honeftiffimus, D. Johannes Roflorphius , S.S. Theolo- gix Studioius, Norvagus Natione, hic bona fide, interpofito juramento, fanfte affiima- vir fe in tradu Nidroiiano , ad Iittus maris fummo mane , infolitum ac fuayiffimum au- diviffe murmur, fibilis ac fonis jucundiffimis permiftum , quodunde, autquopati:o excitarerur cum ignoraret, fiquidem neminem vidit hujus modulationis authorem, undiquccircumfpiciens, &jugumpromon[orii cujufdam fcandens , vidit Cyouorum mukitudincm infinitam, infinumarisvicinoconglomeraram , harmomamhancmodu- lantem, qua iuaviorem in vita nunquam audivit! Ab Iflandis quibufdam meis difcipu- lis percepi, nihil hac harmonia apud ipfos frequentius iis in locis ubi Cygni funt. Q uod ideo adduco, ut, pra;ftantiffiinorum autorum de hac cantione Cygne'a non vanam effe relationem, vel modernis cxperimentis comprobari conftet. Caro cibum non admodum fuavem fuppeditat, dura enim eft, ingrata, difncilis con- coftionis. Pellibus, dutioribus & rigidiorum ablatis pennis, relicta pluma molliori, utuntur ad frigus depellendum, inprimis operimenta pectoris&vcntticuliexiis confici Pp i folcnt, . 00 M U S E U M fo!ent,co<3ionempeculiarivijuvantia. Tenellumpulluminolco decoftum Aetius mi- rabilenervoium medicamentum efle ait. Adipis ufum frequentiorem fociem erugate, fedis vitiis fucutrere, adverfus haunorrhoides &vulva: dutitiem valere volunt. Merganser Gefneti, ©oir-fiigf Iflandorum, avis rariffima, cotpus anfetis ha- bere videtur , licet roftrum fit Mergi. Caput cum tertia comparte ex vitidi nigticat, collumreliquumalbumeft,cum quodam pallore. Infra collipars&dorfumnigrefcunt, cauda colore cinereo eff . Ala: dorfum verfus nigra: , mox alba: ,,dein iterum nigricant, fed remiflius, mox itetum albs funt , idque^intenfius , extremx penna: nigticant. Sub alis ptima pars albet , poftetior ex albo nigroque mifta refplendet. Pluma: venttis & fupina: cauda: gilva: funt, quafi ex albo & flavo mifta:. Palmipes eft ut Anfer. Crura & pedes cum membranis inter digitos Minii colorem habent, fcemorum pluma: in prona parte varia: funt, fubalbidx & nigricantes pet intetvalla. Roftrumfimile Mergi Cirrhati, loni£oomiltroo;>efittf{ mfff. Ova fincrulis annis terna vel quaterna ponit, magnitudine Anfetinis paria, coloris prafini& maculata. Statisanni temporibusinlocacalidioramigrare dicunt , nec ante adultum Ver redire s unde ominofum putant, fi quis redeuntis fonum jejunus primum petcipiat. Norvegi nefas putant avem hanc interficere aut tutbare , quam fan&aru cxiftimant. Rctibus ,j x h'' \ e zAvibus circa aquas degentibut. AB Aquaticis ad eas qua: circa aquas degunt tranfitum faciamus. Hic jam primo oc- currit Ciconia nigra, inProvincii Stevanienfi capta , quam ad me tranf- mifitNobiliuimusVincentiusBildedeWaldbygard. Avis certe apud nos tara & infueta, fed in montibus Helveticis frequcntior, atteftante Gefnero. Fioura cft vulgariCiconiaiferme fimilis, aprincipio roftri adextremospedesextenfa dodrantcs quinque cum dimidio excedit. Dorfum totum nigrum apparet , viridi fub- cceruIeo&paucopurpureomixro,fedventer&latera fub ahs albo. Roftrum magnum & validum habet, colore puniceo,ut crura & pedes. Longitudo roftri fuperne a mucro- neextremo, modice deorfum inflexo , ufqueaddimidiumplumarumcapitis, digitis o£ro,oculos pellicula rubra ambit orbicularis, collum pedem longum, Ala: dodrantes quatuor, cauda dodrantem , fimiliter crurispars fupia genuad coxam, a genuadpe- dem paulo bievioi. Coipus inter collum & caudam dodranrem , fimiliter cruris pars fupra genu ad co- xam, a. nenu ad pedem paulo brevior. Corpus inter collum & caudam dodrantale. Dorfum & peftus latiufcula. Pes quatuor conftat digitis divifis , tribus anteriora, uno pofteriora verfus, quorum medius eft quinque digitorum longitudine. Sono eam cre- pitare ajunt, ut alia: Ciconia:. Aileivare integram non potui, quocirca caput, ate, & 'pedes faltem mihi funt fuper- ftitcs. Viribus cum aliis convenire Ciconiis dubium non eft, cum color ille cxternus tan- tam diflerentiam non conftituat, ut hinc viribus aliquid decedat. Ardea, 7is>k@* Gra:cis, Avis eft ciconia: ferme magnitudine, roftrum luteum & robuftum habcns , prope frontem craffum, fed paulatim tenuius evadens , pculorum pupillam nigram lutea ambit iris, croceo permixta cinereo cirrho ex tenuibus pennis conftante exornatum. Pennze fub cirrho ad cianeum inclinant , retro oculos & juxta mentum albicat. Collum fuperius.dorfum totum,ala; (excepns pennis majoribus) cauda Leucophxi fORMIANUit p f Lcucoplui coloris , alarum remigcs nigricant , venrer candicat , nt & pedus & collum ipfenus, fccmora pennis nuda.colotis lutei, crura&pedum digiti fufci, unguesatri, di- gitos parva mterftmguit membrana. Pofticus digitus longiufculus eft, & anterioribus longitudine pene squalis, quod in aliis aquaticis raro obfervatur Ardeam in Anglia occidere capitale efle ferunr. Tanta prsdita eft continentia , ut ad Venerem acceffura dies quadraginta rrifterur. Excrementa fua (1 in accipitrem eje- cent.pennas e,us & pucrefacit & cxur.t. Aftute infid,aturpifcibus , nam Solisitaexci- pit radios, ne ,11, v,/a umbra refugiant. Pede aq „x impof.to tanquam illicio pifces alli- cere diciur. S, pedes pet defcenfum deftillentur, & oleo inde collecto inun^antur manus, pifces fponte ita advolabunt ut manibus comprehendi poflinc A r d e i«i v E m caudam & alas ex Brafilii accepimus : quim aveni ita defcribit Margrav.usH.ft. rerumNat. Brafil. lib.fi. capite ulcimo. Reperitur, inquit, & hic Ar- dex ipec.es, rota alba roftro croceo, recro, acuto, oculis nigris, circulo aureo, cruribus & pedibus n,gr,s. Roftrum habec quinque digitos longum, collum Iongiffimum, nimi- rum qumque d.g.ros fupra pedem , corpus feptem Uigitos longttm , caudam quinquc, cum qua ato c lefmunr Crura fuperiora octo digitos longa, &°ex parte pennii veftita infcnora fex d.g.tos. D,g,ti pedum communi modo (e habent, quorum medius ante- pr°X' qUat " 0r g ' r0S gU5 ' rdiqUi brCVi ° rCS ' om "«"«S"ibusIunatis&nigri 9 Ardeasteli.ar.is apud nos non adeo infrequens. A quibufdam Afteria, Butaurus Buteo&Butoriusdicitur, aliis Bos paluftris. Nobis OuLm. Sed divera aviseft abea, qus Onocrotalus dicitur. ^jf f Ardearum genere roto cnim corporis habiru eas reprefentar, longls cru- nbus.fcd vulgans Ardez minoribus, collo longo & mirc plumofo.roftro acuto. Captic penna: teguntn,gerrima:,re]iquum corpus fu.cx & pallid*, maculis nigris denfiffim6 efperte pedes habet longos. Nam inter cxtremos unguesmedii digiti pedis & cakfc ip.thami terme eft longitudo. Ungues habet longos, lurfatos, acutos. Nam illelTca c,sv,ccm,nav,bus g er,c,longitudinefefcunc,amluperat. Cauda illi breviffima ftoml chus capac.ffimus, vorax en,m eft. Infixo in aquam, lutum, terram, aut, ut al.i volunr, arundmem roftro.mug.tum inftar tauri ed.t, qui alonge percipitur unde inftrumenta adfonum fabricandum diverfa ab aliis obtinuir avibus Ad rfpas lac um & namdun ouofa deiidet piices obletvans , necfugit hominem advenier.tem' ad nid^m ufque Sonum vero ,ftum Vernoremporepotiffimum edit.cum in Venerem a»icur ^ Unguhs auro aut argento inclufis ad dentifcalpra ucuncur. Mihi viva fait, cujus pet lem poftea farcr, curav, , fed a tineis adeo exela jam eft , ut n,l nili caput & pede, h A r q u a t a feu Numcnius, Gallis Corlis , d roftro quod habet inftar arcus cutvato nomen craxir. Ab excremo roflri ad pedes ultimos extenfa, feptem circicer palmos Ionaicudine a:quat. Coloreeftcinereo, maculis fufcis & fubrubris diftincro. Roftrum habet falcis Qqi inftat , o8 M U S E U M inftat incutvatum , nigtum , longitudine pedisdimidii, pauld craffius penna olorini, lingua exigua eft, brevis admodum, fub ventre candida & maculis nigris variegata. Col- lum fex digitos longum, colote obfcuriore aliquantum. Alz magnx & egregiis, partim albis, partim fufcis, maculis variegata:. Crura oblonga, colore fubfufco, digiti tres ante- riores validi & crafli , pofterior brevis, dimidiafcemorispars fupra gcnua plumis carec. Fcemina minor aliquanto eft mare , & maculis prxdica magis fufcis. Dorlum & ate m- gticant . Vetmibus victitat & ova patere quina , gallinaceis magnitudine fimillima , ajunt. EWans eft avis Brafiliana G u a r a dicra , qux cum noftra Arquata figura & rha- gnitudlne plane convenit, fed colore prorfus differt. Frequentilfimam ait Margtavius Hift.Nat. lib. j. cap.S. inMarahoon&Rio Jennaro, ram in aquis quam terradegens. Roftrum habet falcis , feu enfis Polonici figura, longum, ex albo flavefcens, oculos ni- «rtos, collum & corpus inltar Albardeol». A\x definunc cum cauda, qux breviffima eft, &demiflacruraIon°-a, quorum fuperior medietas pennis veftita, reliquanuda, digiti pedum quatuor communi modo Iongiufculi, brevibus unguibusprope exortum, cute interfeconnexi , crura autem nuda cum pedibus , coloris ex albo gryfei, uti & ro- ftrum. Tota avis veftitur pennis elegantis coloris Coccinei , remiges tantum alarum nigtas habenr extremitates . Ha;c avis primum exclufa colotis eft nigricantis. Hinc evadit cinerei, deincepsalbi, fenfimautcm rubefcereincipit, &fecundostatis anno coloris cft in totum, quem Columbin vocanr, quoque magis fenefcit, eo magis elegantiffimum illum colorem Coccineum acquirit. Viclitat Pifcibus, carne, adjun&a kmper aqua. Brafiliani e plumis hujus avis varia componunt corporis ornamenta. Togam hic apud amicum vidi. Avemmeam cx Brafiliafecumadduxit Nobihffimus D. Chriftophorus Lindenow, fed ego dono Clariffimi D. Collegz D. Johannis Refenii poflideo. A quid de iis perfpecT:umhaberet,mdicaret; qui Anno mdcxlviii. octavo Julii ita perliteras refpondit. Nidi avium, de quibus fcribis, ad nos adferuntur ex India Orientali, qui Ictiocollam referunt, dedi operam ut cognofcerem, quinam illi effent, & a duobus qui ibidem cum ftifflma poteftate prafuerunt didici, ad oram India:, qua: Coromandel vulgo dicitur, & przcipue Patanen effe aviculas quafdam (quarumtamen nomen ut & nidorum non rneminerunr) quz ex glutinofa quadam fubftantia, ut res ipfa docet, conficiunt nidulos' hemifphxricos, quos petris arduis & abruptis affigunt, inftar hirundinum, quos indleenai avellunt & opulento commercio adSinenfes &a!ios mittunr. De faculraribus varianr, aliiemmaliquidVenereumillisrribuunt.alii non. Diluunrur &coqu.untur in jufculis & materies,cumfirglutinofa,furculisdecerpitur,cumvoluptatequadam, ut ajunt, devo- ratur. Nomen autcm avium, ut jam dixi, ignoro, minimas effe teftantur, a quibus ha;o accepi, & m nidulis interdum vifuntur plumuLc&inrerdum teftularum ovorum fra- gmenta. Inter Ova magnitudine eminet Struthiocameli, quorum mihi tria funr caput pueruh magmtudine a:quancia , offea duritie. Ex iis pocula conficere folent quidam auro & argento mclutis. Imo Garamantes pileos , & capitis tegumenta affe- rente Plinio. ' Ovum Monstrosum mihi eft , quodinteraluovaGallinaceainnidoinven- tum in a:dibus meis Anno mdcxxiv. oftavo Junii, fubventaneo fimile, mae Laeert-o lndico, Monftrofi, Viridi, eArgentei colorts , Tdcetano s Imand, Scinco, Crocodilo, Teftudme marind , Stellatd, Tejfellatd, Vulgari. Estani in cenfu Animalium Pedestria, qiwe in terra maxi- I maexpanedegunr, & quatuor ordinarie prsdita funr pedibus. Hec,i AldrovancSum fecuri, in tres, ratione difpoiitionispedum, difpefcimus claffes feu genera. Primum «^iJW &c bmnxn, feu fUDioxi^" vocantj una tantum prardirum ungula, Solidipcdem PJinio ; Alterum quorunl anterior 8£ pofterior pars cujufque pedis fciifa eft , Grxcis A^Aof, Latinis Bifulc.um ; Tertium ■mAuiicijt.ivAov , feu multifidum & multipli- citer di"itatum; quoniam hxc animalia pedes habent inftar manuumhumanarumfiffos, qua; etfam anterioribus pedibus, non folum ad gradiendum , fed & apprehendendum utuntur. Horum alia vivum pariunt animal, («?»«*, vel vivipara dicuhtur ; alia ova, [io-rixa, inde ovipara. Hsc cortice feguntur , illa pilis , exceptis Echino & Hiftrice , qvfat aculeis armantur. Nos, quoniamabimperfe&ioribus ad perf&ftiora afcendimus, ab oviparis, utpote reli- .«A, , quod littora timcat! Capite efit Iato toftrofermefuillo, rictu magno , ufque ad locum aurium patente, oculis fuillis, max.llam fupenorcm mobilem habens, dentcs robuftos.acutos, albos: Gaffendus in vira 1 iet efcu lib. 5. ait eum obfervaife in fuperiore maxilla rriginta feptem, utpote fedccim utnnque & quinque antetius : m infcnore autem quindccim ad utrumque Iatus , ante- norum autcm quatuor. Qui fiimmam conficiunt leprua°-inta unius In meo vero, quemin Mufeo teneo, numeravi in fuperion maxilla rrigintafex ; in patte dextra, quatuordccim; in finiftra etiam quatuordecim, anterius octo In inferio- ns parte dextia duodecim, finiftra pari modo duodecim.anterius fex. Quorumfumma eft fexagmta fex. JEaxis ratione an varient dentes ignoro. Dentes hijnftar pectinis conjunguntur, Imgua indifcreta, crura cum pedibus, acutiffimis unguibus armatis in lateraflectuntur, caudxlongitudo reliquumxquaccorpus. Corio ckca ventrem adeo molli, ut quohbet gladio facile iauciari poffit,fed reliquz corporis partes adeo dura pelle tegunmr, uttelis&fagittisminimecedant, fquamm.s horndis &fpmofis referti. Co- lore Croceo quibufoam ftatuitur, fed, quotquot ego v.di, ad gryfeum & cinereum incli- mnt; _for(an vivusadCroceum vergic. Vifus cft quandoquerYntsmagnitudinis, ut v - ginti(excubitosa;quaverit. Meus odo fakem eft pedum Pigrum eft animal, nec in latus facile vertitur, gratum fpirat odorem, quatuor menfi- busfrig.d.s.mecibomlat.bulishxtet. Perniciofum alioquin , quod unguibus necat, dentibus content denfiffima ofia diffipat. Quamvis non omnibus Iocis^metuendum Sexagmta annos vivete quidam volunt. ««««wn» Caro ejus a quibufdam populis America: comedirur : ova etiam , qus anferinis ma- gnitudmepar.a,aqu.bufdammanducantur, fed ingrata funt valde Catnis decoaum opitulariiis, quiab Araneis & Vcfpis funt demorfi.vult Rhafis Den tes ex vivo an.mali fumptos,dextros viris, finiftros fceminis alligatos Vcnerem ftimulare credunt. Adverfus horrores febrium, a:gros adipe Crocodil, immgunt^" y ' " con tra ulcera putrida & morfus Crocodilorum etiam commendatur. Corium cremuum feZ~enSt Um ' ^P 3 "' am P Utand - Mnaum ^™ ^eo reddit ftupidam,ut Chameleon quafi parvus Leo. A medio capite retrorfum oflea pars triquetra emmet.reliqua vero antrorfum cava &canaliculara, emincntibus utrinque offeis mar- gmibus, afpens & leviter ferratis. Oculi ipfi cavo receffu pragnandes & corpori conco- lorcsconduntur,cujuspup,llanonmovetur: fed animal cotiuf oculi motu circumfpicit ore femper hiante. >wmii>iui, Linguamhabetlongam, & terreftri Lumbrico fimilem , in cujus exttemitate fpon- g.ofus qmdam & glutmofus nodus exiftit. Dentium & gingivarum loco os quoddam connnuum & ferramm haber Supenus labrum breviust Pulmo, ad comparationem cotporis, .11, meft maximus. Cor habet magmmdine cord.s Muris domeftici, Hcpat™ lobos duos,quorum fimfter eft major. FolliculusFellis,granum hordeaceumimufan fimftro jeconslobo adhxret. Intcftina omnia interaneis Lacerta; fimilia. Pedcs ame nores a P ofter,oribus valde difcrepant: ut enim priores pedes ternos digitos intra binos extra,ita poftenores ternos cxtta & binos intta poffident. Longitudo°animaIis,afum- mo toftro ad mmum cauda;, feptem vel ofto d.gitorum eft, akitudo quinque. NuperDominicusPanarolus Romanus tractamm de Chameleonte edidit , quem R- r * Rom« Jl6 M U S E U M Rornx diffecuit, in quo vacia obfervavir, ex quibus quaidam delibabimus. Oculos habet in omnes partes verfat.les, animal pigrum & ftolidum, os claufum gerens, prxterquam ubi infeaa venatur , quod celerrime prsftare novit, cibum non mafticat, fed tianiglutit, collum fetme nullum , fed caput immediate trunco nectitur. Coftarum conftitutione pifces smulatut,fupra dorfum fquammam duram haber.fpinofam.caudam incurvatam. Oculorum mirus motus, uno immobili altcrum movere poteft in omnes pattes, quando unum attollit, alterum deprimere valet, quod in aliis animalibus non obfervarur, qum. imo inpofteriora oculum torquere , uta:que poftcriora atque antetiora videat , qu.a omni carent mufculo , & folius membranx corrugatione in omnes partes moventur. Quando oculum fixum tener.membranaillaxqualiter circa pupillam crifpatur c.rcu- lariter , fed (i in unam magis quam alteram moveat partem , magis in una quam altera crifpatur Nervi optici ab uno quidem ortum trahunt principio , fed non uniuntut, ut in aliis animalibus, antequam ad oculorum tendunt orbitas. Hinc fit quod unus oculus moveri poffit, immoto altero, laxi quoque funt&nontcnfi. Acre folo non vivit , uc volunr quidam, fed mufcis,formicis,& aliis animalculis vefcitur, qus fubita hngux eja- culatione atripir, vifcofitate quadam, & non mafticata integra deglutit. Caret Licne & Diaphra-rmate, & cum vifcera, habita corporis proportionc, minora fint, aere d.itentus apparct f fed in quem ufum ignoratur , nifi ut eo linguam diftendat viftum qu.xf.turus. Coloc Chamxleontis verus, cinereus eft, fed juxta animi afFeftus quandoque eum co- lorem mutat, ut & tatione calidiotis vel frigidioris aeris, non vero fubjeai, ut qmdam volunt. Vide de hoe animali obfecvationes Piecefcii traditas a Claiiff. Gaflendo m cjus W D i g'.taia o v ■ p a r a. ccufta dura tecca Tesiudines funt, quas in Mari- lias, feu Aquaticas & Terreftces dividunt, quidam addunt Lutacias. Eft autem ieltado animal quadtupes, digicatum, oviparum , crufta duci teftum, vilu ingrarum, luperio- rem tcftam fig uca ovali habens & concavam inftac fcud , fub qua capuc , pedes, & cau- dam pco lubitureponit&exfcrit.capitebtevi, cecvice anguina , afpeicu truo, loco dentium os unicum habens, pedcsfermeLacertorumfimiles, non digitis fiffis fedun- cuibusfolum. Venttem quoque tefta tegit peculians. Tam firmam teftam huic an.mah impartita eft Natura, ut rotis plauftri curcentis minimc conteti poffit ; hanc veco nun- quam mutat. Hibernis mcnfibus latitat, lento admodnm incedit grcflu, voce elt ex.li. Fcemina: mares valde cefocmidant ob congreffum, qui ipfis injucundus, ova parnint ovis Gallinacumfimiliafcdoblongioca. j-az^ H „ Caco edulis cft, & quibufdam in locis in Iautitiis habetuc, fcd concoftu d.mc.lis , Hy- dcopicis commendatucut & Pthifi & aliis pectotfs mocbis labocantibus. Cims ex cre- mata cum albumine ovi miftus fiffucis inmammis muliccum ortis medetur. Crollius rn Herniiseoutituc. , .. S meuine collcfto & exficcaco Plinius ad igncm (acrum, verrucas abolendas, cap.tis ulcera&porriginem, defluvium capillorum &Ophiafin. Ore detentus dentes mobi- les firmat confra mocfum Vipera: & Scocpionum Ictus eciam valec. Fel Ang.ms &No- mis, Epilepfix etiam conducit. Cornbufto tcgumento fiftulas fanant & cap.llorum cohibem defluvia. Pedcm dexcrum pedi dextro Podagcici, & fmiftcum finiftco, utiliter ^ T E s t udin I s M A rin M una mihi crulta eft fuperior , qux tecgum cegit, crafli- tie collicis, loneitudine pedum quatuoc, latitudine duocum cum dimid.o, utpco lcuco commode quis uti poffit. Vacias quafi habet futucas , uc exvaciis vaciacum figucarum teffulis videatut coagmentata. In ea vero arre piftocia del.neatus eft m.les , cum ma- chxta & fcuto. Sunt prstereamihi duo majores nulla piftura illuftces. In ejufmodi ceftis infantcs olim lavabantur apud Tutcas, fcutocum etiam Ioco utun- tur, quia ferri ia.bus refiftunt. Solinus in mari Indico tam grandes effe fcr.bit, ut telt.s duabus fupecna parte junftis , & infetne d.dudis , sdes fuas confttuant. In Taprobana InfulaxdiumteaaexteftisTeftudinumconftarerefert^Elianus. PopulosChelonophagosejufmod.corticibusprocymbis, quibus ad cont.nentern nav.gant, uti docet Diodorus Siculus, item pto vafis & tentociis. Tantum u(um apud eos unica, hxc res habet. , n. n * Testudinisterrestris elegantis mihi Tefta eft , coloce luteo , ftellatim pidca, pec convexum fi metiaris, docfi opecculum digitos feptem longitudtne lupecac. I iJC O R M I A N II M. 5 , 7 latitudinc quinque, colore nigro, fttiis Rhomboideis referto : tres ordines prominenria- rum,pra:terlimbum, reftam conftiruunc fuperiorem,in quorum medio qumque, in iis, qiueadlacera, quacuoc quadiata: confpiciuntuc cminencia: , a quatumccntro , nunc pIuies,nuncpauciofesadambitumderivancurLinea:aurea:, ftcllatim difpofitx-, ut vel hoc nomine Testudo picta vcl stellata dici valeat. Infcrior cefta ofto difcrctis conftat Iaminis, futuris quaficanjundris ; quarum duas reliquis duplo majores, nigro & fubluteo colore vacicgata: omnes. £x India Otientali pufillum, led elegans genus T E s T u d i n i s terreftris attulerunc Mercatores noftri, quarum unam, quam integram teneo, vivam domi diu alui in horto. Teftx fuperioris longitudo vix quatuor eft digitorum , latitudo quatuor. Tribus conftat teflellarum ordinibus & limbo omnes ambiente. Ha: vero teiTellx variis colori- buseleganter pida: funt, nigro, albo,purpureo, fubviridi, luteo, quxubilaminatim de- cidunt, fubfunt remancntia veftigia ex nigro luteola. Infcrior tefta tota albicat, & va- riis lincis denticulatis interftinguitur. Capuc & roftrum Pfittaci forma haber, in cujus fummitate prominentia qua:dam miniata luteo interftin&a, collum ane Vrviparis digitatu. QVipara qua: tenemus animalia haccenus pecfecuti fumus , fequuntur V i v i p a- ^ r a, qua:,tationeconfticucionispediim,ab Aldrovando dividuntur in foIidipedia,bi- fulca & digitata. Alii m fera, quxferisimbucafuncmocibus, fcmifera , & domeftica diipefcunt. Nos hic de digitatis primo agemus. Leo, As«* Grxcis, Quadrupes eft digitatus , capite mediocri, fronte quadtata, in medio cava,(upercilio eminenti, oculis Charopis, feu diluta: viriditatis, nafo ctailb, ma- xillis a:qualibus,ti6cu amplo, labiis cenuibus, rigcnce collo* magno, peccorc robufto, fcc- moribusparumcarnofis,medio ventcegracili, cruribusvalidis& nervofis, pilis tiavis, neque rectis , neque crifpis , pedes anteriores quinis digitis , pofteriores quatuor difcti- minantut, cauda in apice hitta. Leama fola juba & mammis, mcmbtifque tr C nitalibuS aLeone diftat. Lingua eft afpeta. Falfum quod quidam ajunt , collum vettebris de^ ftitui,& ofla cavitace ac medulla, conttatium enim docet expetientia. Catulos miro amore ptofequitut, pto quibus criam ftrenue pugnar. , pedatim °cadi- tut, injuriarum memor, rato bibit & egetit, oculis apcctis dormit", acacum fe cc fed non nifiunicumdicmfupcrvixifle: exenterari dum curavit, obfetvavit vifcera hepatis, cor- dis, &C inteftinorum tanta pinguedine obfita, ut referret anferum faginatorum maflas: exenteratum cum ad proram navis fufpendilfet, ab adventantibus picis fubito decer- ptum eft. Scxus diftinctionem animadverti, quia in eo, quem-primo diflecuit ClaritT. D.D. Thomas Bartholinus, penis vifebatur longitudine confpicua ; fitus veto etat paulo infta uropygium. Ex teliquiis inteftini re£ti exctementum expteflimus nigrum, muri- no fimillimum. Hxc fingula ut melius appareant & intelligantur, Iconem Muris hujus viviadjecimus, & fceleti imaginem, quod ex offibus conftruxit & Mufeo mco dicavit, fepius laudatus Anatomicus nofter D. D. Thom. Bartholinus, addito eleganti hoc Epigtammate : I Ghii pluit ex cwlo repetit veftigia cxli : Hoc opm efi WormI, quodfuit ante lovu. THOM. BARIHO LINUS. FIGtlRA L WORMIANU M. Fiq J . Cc~) ®M' %S eNorvaaicm, vulejo -Qmina Fia. JL. Q)ceUtm oMdiris cMrvaqici. F I G U R A I. Muris Norvagici vivi konem exhiber quam fieri poruir accurariffimam. F I G U R A II. Sceleton ejus reprasienrar. a Dentes anteriores falcati fuperioris ma- k Httic ■vicims ex tribus quaft confians. xilU cranio infiti. 1 Vltimus ex dnobus. b Dentes anteriores inferioris maxilUfal- m Ojfa auditus Circulo inclufi. oti- n Coftx tttrinqttc cmatuordecim. c Lingttacrajjafatis&magna. o Fertebr* lumbares ad cmtdam ttfqite duo- d CMolares dentes. decim. e Triplex apophyfis, qita inferior maxillafu- p Offa ilii. q Osfemoris triplki nodo conflans ut ojfiilii jungatur. r Penis,oJJi ' ilti niembranitla ad/jierens. f Patella in gemtbits. t OJfa crurisjrattapercallumconfolidata. u Pedespofteriores, cum digitis ejr ungitibits; qtlorum pollex & minimtts longttitdine xquales ejr minores tribits reliquis. X Cauda decem conftans articttlationibus. g g Pedes anteriores , in quibm digiti qttin- cjue totidem adnncis (jr acutis unguibm armati. h Dens unm anterior ex aheo exemptus, ut radicis longitudo appareat. i Dens rnolaris prtmits , latiffimus > ex qua- tuor qttaft compofuus. $s Voras y _6 M U S E U M Vorax admodum eft animal, ut breviffimo tempore prata & agros frugibus confi- tosconiumat & vaftet, maximo colonorum incommodo. Ingenti examine, more Lo- cuftarum cadentia , omnia virentia deftruunr , &qux moriu rantum attigerint, emo- riuntur virulentia, inquit Olaus Magnus. Hinc eft, quod Scaliger Peftem vocet Locu- ftarum fimillimam. Ferunt quidam fruges non confumere , ied genicula emergcntis arifta; arrodere tantum , unde decidunt germina & ad maturitatem non perveniunt. Vere de iis dici illudpoteft, quod deMuribus Agreftibus notat Ariftotel. lib. 6. Hiftor. Animal. Locis compluribus agri tam inaudito modo oriri folent, ut parum ex univerfo frumento relinquatur. Tam cito abfumitur , ut nonnulli mediocres Agricola: , cum pridie merendum ftatuerent , poftridie mane cum meflbribus accedentes ad fegcrcm, abfumptam inveniant totam. Necfegetibus &graminibusinfeftum folum lioc animal, fed & ipfis hominibus. Fide digna relatione accepi, dormientem pucllam adortam effe horum catervam , ac morfibus & vulneribus iubito eam vchementer defccdaffe,ut, nifi doloris acerbitate excitata fuiffet achoftes abegiffet, de vitaa£tumfuifl~er. Nec mi- rum tanta copia provenire ac catervatim fata infeftare,cum fcecundiffimum anim al Mus fit. Refert namque Ariftoteles lib. 6. Hift. Animal. & cx eo Plinius lib.ir. Nat. Hiftor. cap. 65. Mure fcemina prxgnante diflecla , inventos intus fcetusprargnantiumfpecie, & in vafe miliatio telicfa rccmina, non multo poft apcrto vafe, extitere mufculi centum viginti numero. Ex noftris inNorvagia inventi novem mufculi, pra:rer feniores, in uno nido. Vindiciarum cupidus eft, fi enim bacillo aut alia re lcviore tetigeris, in pedes po- fteriores fe conjiciens, erecto corpore, riftum obvertit & moriu fe defendcre conatur, fonum quendam inconditum&ftreperum latratum erucfans. Injuriarum externarum minime patiens. Si enim vel leviter baculo tangatur aut percutiatur, moritur. Latibula fub terra fibi conftruit, in quibuspluresfimul habitent, &adeapercuniculos ambagio- fos etiam fub terra vias & femitas ducunt , trium digitorum latitudine, non admodum profunde , fed paulo infra (upcrficiem terra; ad radices fruticum & plantarum. Ubi in majori copia habiranr, terram ita arant, ac fi roftro fuillo effet fubverfa. Planta Sanicula: valde dele&ari animadverfum eft,folia ejus morfu curiofc detondent, nec ceffanr ante- quamtota plantafft confumpta. Forfan cum ex cafu graviorc e nubibus decidcre la:- duntur, & hac planta fibi mederi norunr, peculiari natura; inftinitu. Vivit hoc agmen, inquit Olaus, donec non guftaverit herbam renatam. Conveniuntquoquegregatim quafi hirundines avolatura: , fcd ftatotemporemoriunturacervatim. Quidam frigoris impatientes efle referunt, ac mox ingruentc hyemc frigoribus , nivc & glacie opprimi. Sedutrumquenon videtur improbabile. Maximam enimpartem, quxcuniculos altius in terranonfoderunt, frigore necari crediderim : reliquias vcroincuniculis Sc horreis feafrigoris aipcritatedefendenres, verno temporc, gultato novello gtamine, interite. Accepi virum quendam religiolum aliquot dolio amplo inclufilfe, fcenum, contrita fru- menta & fraces pabuli loco exhibuifle, atque ita pet biennium incolumes confervaffe, adeo ut in hoc dolio etiam fcetus fuos excluferinr. Sed denuo appropinquanre vernali tcpore, gramina recentia ubi exhibuiffet, enecta fuiffe, non fecus ac fi venenum aliquod haufiffent. Venari & confumere ha:c animaliaetiam alia folent, ut feles, vulpes,canes, oves, in quarum ventre reperta, fues, viverrx, muftete, quas ex eorum efu ade6 pingue- fcere refert Olaus ut inde pellium menfuram reddant ampliorem. Addit, iis corruptis aetem infici lue , ut incolx vettigine & icf ero corripiantur. Inter aves corvi, corniccs, pica:, bubones eosperfequuntur, nec a ferpentibus aut aliis muribus tuti funt. Sed de his fuffus in fequentibus. Animofi adeo funt, ut infidiantia non curent etiam maxima animalia, non enim fugiunt fed audaiter iis rictum opponunt, fe defendere magno ani- mo conantes. Cum animalia ha:c certis in Iocis , non quovis tempore arvis incumbanr, de eorum generationc varia: cxtantopiniones. Jul. Caff.Scaliger Exerc. 192.. fe£t. 1. cnubibuspu- tridisgcnerari autumat, eo quod cum pluvia decidant,&, utaitOlausMagnus, per rem- peftates & repenrinos imbres e ccelo dccidanr. Idem Olaus mox hac dc re fubdubi- tare viderur,.dum inquir. Incompertum unde veniant,an ex remotioribus inlulis,& huc vento delata,an ex nubibus fcculentis temere nata deferantur. Id tamen compertum cft , ftatim atque deciderint reperiri in vifceribus herbas crudas nondum concoftas. Alii ordinario natura: curfu per coitum &generationem propagari ftatuunt. Scaligeri opinio non admodum ablbna : fiquidem ei faveant pifcatorum & aliorum WORMIANUM. jz 7 in Norvagia obfetvationes, qui in mari navigantes vicierunt ha:c aniraalia, magnitudine ina:qualia, c nubibus decidere in cimbas , Icaphas , ac vicinum mare. Anno mdcli. fccminaqua:damBirgittaHoflund in ParochiaSogne, quam pcr aliquot annos advcrfa valetudo lecto adfixit, fefe paululum ubi rccollegiffct , auram caprarura, aeri fudo fe expofuit, fedenti ad parietem in finum delapfum cft horum animalium unum, quo quan- topere pertetrefacta fuerit dici nequit. Aflacus Houglandus Pra:fectus in Rafncriord, cum eodem anno fcapha mari fe commirteret, duo in cimbam in medio mati decidc- runr, admirantibus fociis, qui in eadem cimba erant , fubfequente mox tempeftatc in- genti, cujusforrepramuncia fucre. Obfervarum quoque, quod, poftquara decidetint, pcr quadrantemhota: citciter,femimorrua jaccant, antequam fe in pedes cohjicere va- leant. Catervatim vero e nubibus decidifle , vix obfervatum. Cum vernali tcmpore c mari nebula: craffiores elevantur, &vento filentc in vicinos littoti fcopulos impingunt, tummajoticopiaingruunt ha: beftia:. Nebula autem,cum quadccidunr,fcetida admo- dum elfc folet, crallii & fere palpabilis, adeo fuffocativa ut Iibetam rcfpirationcm im- pediat. Qua: tamen vento flante occidentali non univerlalis eft , fed certis tantum ptovinciis incumbens, inractis vicinis. Obfervatum quod poft ejulinodi pluvias ac ne- bulasvere decidentes.inmontium vetticibus, ad tres vel quinque ulnas nive tciftis eo- rum carerva: fint confpccta:. Qua: in terra generari non potucrunt, tum gclu conftti- cla, & ranto nivium cumulo tecra. Decidiife igitur c nubibus necefllim eft. Nec aliis hjec opinio deftituitur fulcimentis : li enim aliis ejufdem cenfus animalibus pluifle conftct, quidni & hilce id fieti poffct ? Avicenna: licet non ctedamus, qui vitulo quandoque pluifle refert: ignobiliora tamen animalia in nubibus generata cum pluvia decidifTe docent obfetvationes virorum doailfimorum indubitata;. De Ranis res eft notiflima : Euftachius teftatut in Dardania &: Pa:onia Ranis pluiffe ram raultis, ut incolis aufugiendum fuerit. Quam rera fufius perfequitut Athenxus Iibr. 8. cap. i. cx Hera- clide Lembo libr. zr. Hiftor. InPa:onia&Dardania, inquir, tanta vis Ranarum e ccelo delapfa , ut publicas vias ptivatafque domos impletent. Primis autem diebus incolas paffim eas occidiife,xdibufque occlufis aliquandiu patienter eam moleftiam pcrtulifle : Sed cum nihil proficerenr, domefticaque fupcllex illis rora obtegeretur, ac cum ciba- riiselixasaflafqueRanasoftenderent, aquarum crcpta commoditatc, &quiacoacctva- tisillisnonerarpedemubiponerent, mottuarum odore ad extremum vexati, patriam deferuerunt. Audi oculatum teftem Jul. Cxf. Scaligerum Exerc. 191. Eft in Santoni- bus, oppidum Mirabellum, cujus via:&angipottus Ranarum (alii Bufones fuifle dicunt) pluvia rara rcferti fuerunr, ut ptimum horror perculferit oppidanos , deinde ftupor ce- petit, tum faftidium ex illuvie, poftremo lues ex odore malo putteiacrorum. Eandem Hiftoriam repetir Exerc.^zj. hisverbis: Mirum bellum oppidum eft Santonia: pra:tu- ra:, in cujus agro rantum pluit Ranatum , ut cumulatim tota: vix tegerenrur. Oppidani nequedomoefferrepcdem, neque ubi veftigium ponerent habuerunt. Eadem exer- citatione nattat,deducT:isexhiatu novorupiumlimpidiffimis aquis, poftridie non Gyri- nos fed perfectas ibi ranas vidilfe , incolas in lapidea foifa qua: ante villam erat. Quod fiigiturRana: tanta copia in nubibusgenetatipotuetint,& cum pluvia decidcte, quidni & mures hi,pra:fertim cum tantam agnofcat ranaru cum munbus,quoad generationem, cognationem idem Scaliger, ur mox fubjungat: Si mus non icmper e parentum femine, fed e quifquiliis in navi, fic in aere rana,haud ex ovo fed ex aqua genitali ccelefti calore condenfata, conformaraque. Narratum a ruftico quodam Norvago, cum hyeme cuin focioperflumenglacjeconcretumitetfaceret, in media glacie dccidifle in pileum & veftembufonemlatmagnum,ftupentequi aderat focio. Ex pluvia tonitruum & fulmi- nali bufonesgigni inde colligit Libertus Fromundus lib. 5. Mereor. cap. 6. Art. 1. quod poft talem pluviara hotti cujufdam vias exiguis bufonibus oppletas aliquando vidit. Tantum Erucarum e ccclo una node decidiife narrat DiodorusSicuIus lib.4. Biblioth. in Velauniis,ut eas.in domos teptantes,biduo toto accenfa palca utcrc neceifum fuerir, vix ad id fuffjcienre hominum mulierumque tu tba. Erucis & Lumbticis in lflandia quan- doque pluiflc fide digna relarione accepi. Certc, fi ex luto Nili, ut tradunt Autotcs, ita effigientut mutes, ut, abfoluta priore corporis parte, noviffima eriamnum terrcna vifa- tur: quidni in nubibus ex variis quifquiliis murium fcmine impr.-cgnatis , c tcrra elcva- tis&aquaccelefticettomodotemperatis, ccrtisin locis tale mutium genus effingi polfe eredamus > Non valde diffimilem generationis cor um in nubibus modum tradit Fride- ricus 35° M U S E U M Lltorrushormiianimalium mirus &di(putationi obnoxius : ita & interitus. Vivir, inquitOlausMagnus , hoc agmen donec non guftaverit herbam recentcm. Conve- niunt quoque gregatim quafi hirundines avolatura:, fed ftnto tempore aut moriuntur cumlue tcrra:;aut abeftiis dictis Lekat, vel Hermelinisconfumuntur. De iis loqui vi- detur, qua: nec afrigore hyemali.nec ab aliis animalibus vinci aut abigi potuerunr. Pli- niuslib.io. Nat. Hift. cap. 65. de muribus repente genitis.quomodo repenre intereant qua:rit, tanquam de re nondum fatis cognita&perlpecra. Hludautemadhuclatet, iii- quit, quonam modo illa multitudo repente occidat. Nam -nec.exanimes reperiunturj nec extat qui mutem liyeme in agro eftoderit . I Cui tamen rcfpondifte videtur Ariftote- lcs lib. 6. de Hift. Animal. cap.37. in hunc modum : Interitus minime evenit ratione, w$^afU\ paucis enim diebus abolentur, quanquam fuperiore tempore homines vin- cere velfurEendo, vellucs, ut latibulaeftbderent, admittendo, non poflent. Quirt etiamvulpeseosvenantur, & catti filveftres in primis : (edtamen fuperare copiam & celeritatem proventus nequeunt : nec aliud quippiam vincit , nifi imbres : iis enim quam primum inrereunt. Quod de iftis muribus Ariftooeles & Piinius , id de noftris hifce di- cere valemus, quodlolo recentigramine vincantur, qui aliis mediis debellari nequeunr. Sed quomodo hoc contingat, aur quai nrilia visin recenri gramine, qua non fecus ac veneno necantur, inveftigatu eft difficile. An per hyemem in latibulis iuis, ut glires ru- minatione depaftarum frugum & graminum viventes , ita atrenuara & corrugata obti- nent vifcera, ventriculum in primrs, ut avide vernali tempore devorata gramina terre, concoquere , & elaborarenequcant, unde cumulata: ct uditates eositadiftendunt, ut compreflis vitalibus fuftocentur, ac mori cogantur > An ros vernalis herbis incumbens' tota fubftantia his ita venenatus, ut imbcr illis de quibus Ioquitur Ariftoteles ? Quicquid fit, in novellis herbarum germinibus aliquid efle oportet, quod ipiis tota fubftantia fit advcrfum. Obfervatum,quodmures,qui cumpluviisdeciduntprimovere, ante feftum Annuntiationis Maria; , ut primum guftaverint gramen novellum, emoriantur: fed qui poft feftum Maria; decidunt, vel ex aliis generantur, integro vivunt anno, donec rut- iiim nova gramina e terra pullulaverinr, quibus deguftatis intereunr. Qua:, de eorum interitu , ex Diceccfi Bergenfi ad me perlcripta funt , addam. Ab intempetie frigida hyemis fc defendere norunt , quamvis , ingruente bruma , non adeo agiles ac vegeti fint , ut tempore xftivo. Si nix ante glacialem terra: conftriaionem inciderit , petfo- randonivem,fubeafecondunt&radicibusherbarumacgraminumvefcuntur. Sin con- trarium accidat , corticibus cettarum arborum & virgultis pecorum paftui deftinaris fe fuftentant. Hujus generis funt Ulmi, Coryli, Sorbi, aliaque ejusgeneris, non fine infigni rufticorum detrimento, qui quandoque aliud non habent quo pecora per hye- mcm pafcant, quam ejufmodi corticum & virgultorum reliquias. Accedit, quod ejuf- modi frutices, corticibus nudati , plane pereant nec anno fequenti renafcantur , unde infigne Agticolis detrimenrum. Herba: quoque &gramina, radicibus fpoliata, plane pereunr, nec vernali tepore redire queunt, hinc pecora fame, pefte, & pabuli inopia plane enecr.a concidunt. Verum tantam cladem hifce muribus non infert frigoris afperitas , quantam ab aliis patiuntur animalibus, corvis nempe, cornicibus,picis, bubonibus, felibus, canibus, vul- pibus, muftelis, muribus aliis , colubris & anguibus quoque ; qua: hafce beftias venan- tur & occidunt. Urfus maxime omnium horum venatione deleftatur, ubi enim in eo- rum agmen inciderit, faltat ac ludit, iifque adeo implicatur, ut a venatore improvifo quandoque circumveniatur , ac globo trajiciatur. Capra: & oves eos quoque come- dunt, fcd magno fuo detrimento, morbos enim inde contrahunt, quibus dein confi- ciuntur. Ccelo fereno agminatim aquas petunt, in earumque fuperficie non fecus ac in terra currunt & ambulant: fed fi inopinato vcntus aquas agitaverit , madefaais pilis & graviores ab aquis redditi , fubmerguntur. Invicem etiam morfibus fe petunt ac conficiunt. Obiervatum, quod fi homo quifpiam cos aggrediatur, ut necet, ftans uno in loco infinitos poliit proftetnere, ut mirum iit, quomodo tanta copia, tam fubito, con- gregari poflint: led, fi quis eos pra:tereat ac non offendat, rari occurrunt. Miraculofe quandoque a Deo in mare prscipites agi experientia docuit , adeo ut multa millia fimul mortua reperiantur, aquis marinis innatantia, eo delata ex locis, ubi fru&usinagrisaccampisanteaconfumpferunt. Quo fpeftantilla qu^de aliis muribus differit Bodinus lib.3. Theatri Nat. Murium nempe illa examinaaDeoproduciextra Natursc VORMIANUM. j£ Naturx ordinarios effecrus, & eadem potentia fic evanefccre, ut nullus ufquam vivus aut mortuus, populatis frugibus , rcpcnatur. Alioquin, inquit, rerras omnes vel fceto- re, vel fui propagatione infeftarent, nec Dei juiluied ordine Nacura: frugum copiam &inopiam prodire putaremus. Qua: quidem Jicer refte fatis dicantur : Phyficiis ta- men, cum non tam de caufis univcrialibus & remotis fit follicitus, quam de proximisfe immediatis, eo acquiefcere nequit. Deus quidem omnium caufa refte dicitur , fed quia ad erleftus in Natura producendos, non immediatc, {ed per caufas naturales agai, hafce inveftigare Phyfici eft muneris. Nec quicquam hoc ipfo decedit omnipptentis: divinat. Nam, ut re£riffime philofophatur Libertus Fromundus Mereorolonix lib.j. cap. 6. arr. 4, Minus eft rem tam admirabilem fola omnipotentia efficere, quam infu- per caufis naturalibus fecundis talem genium indere, ur caufe prima: in opere ram mi- rifico valeantminiftrare. Sicut majoris ingenii eft horoiogium ad horas numerandas fabricare, quam manu propria campanam pulfare. Et certe , qui fagaciore funr indole, quique diligentius omnia contemplantur quascirca hxc animalia contingunt, facile ad caufas interitus eorum pettingent. Quia nobis non datum eft tempus , locum, aut mo- dum obfcrvare, relationibus aliorum contenti, probabiliter ha:c difquirimus. Quo- modo examina illa murium, quauanno mdcxvii. qua:dam Belgiilocaoccuparuncper- diderir Deus, rationibus Nacura: confonis dode oftendic idem Fromundus loco cituo. Hyeme, ait, autumnum illum excipiente,acre &profundum gelumures akiusin terrx vifcera compulit. Deinde akiffima nix fuperfufa foramina implevir , ac denique pluvia quodam diluvio fuperveniens cum fubita nivium tabe , ira univerfos fuffocavit , ur ne unus amplius ufquam apparuerit. Corpora enim illa , ex pluvia & terreftri pulvete aliif- que cauus raptim & perfuncT:orie conformara , citillimc diffolvuntur & in fua redeunc elemenca. Pari modo,Iicet Dcum noftras has pcftcs miraculofe in mare prxcipitarc conftet ; ventorum tamen & tempeftatum minifteriouti probabilevalde videtur. Ubi omnia mediaNaturaliaadmureshos Norvagicos profligandos irrita apparenr, ad preces & fupplicationes confugiunt homines , flagellum hoc Dei deprecaturi ■ & certe quandoque conatuhaud irrico. Obfervarum namque.quodpoft gencrales&pias preces, publice mdiftas & habitas, populi fui mifertus fic Deus, atque partem in mare prxcipiraverir, parcem ventis & tempeftatibus ita abegeric, ur, quo delara fit tam fubiro, nemo inveftigare potuerit. Vir quidam reverendus,tra£tus Lyfterenfis verbi diviniprzco,fide di^nus, D.Maanus Schanke, reculit anteannos quinquaginta circirer rancam copiam horumanimakulo- rumconfpeaamfuiffe, ut fruges&gramina omnia pelfum dederint, uc quo fe verte- rent incohE non haberent. Fruftra tentatis mediisomnibusnaturalibus, randem vota Deo nuncuparunt, Eleemofynas pauperibus erogarunt, precefque folemnes & publicas ind.xerunt : cum vero ejus gratia Ecclefiam pecerenc, camposomnes hifce conlhatos viderunc; ied abioluto (acro officio, domurri cum renderent , omncs a°minacim in mare prarcipites adtos obfcrvarunr, ut vix unius fupereffet veftigium. Pontificii conjurationes & exorcifmos excogitarunt, quibus ejufmodi animalh fru ges conlumere nara, abigerent. De quibuslegeFrancilcum Leonem in fuo thefauro tori Ecclefiaft.ci parr. 4. cap. 3 . item Hieronymum Metigum in trattaru de everfionc Dzmonum, Exorcilm. 17. ubi Benediaioneffi aqua:proponit, concravetmcs avcs lo- cuftas, & aha ammaliaex maleficio fruftus rerrx devaftantia. In Saccrdotali Romano h.c e X tatproceffi.s,quem ut nemini commendo, ita hiftorica: relationi utfiatfacis, non' eft quod pracreream. ir. nAdjutorium noUrum ih nomine 'Uontini; «. ^ut fecit Coclum (^ Terram. f. r Domi»e exaudi oratwnem meam. $1. Et clamor meus ad te ventat. ^Domtnus vobifcum. St cum Spirttu tuo. brerms. ORA- 35 '- M U S E U M O R A T I O. PR t c e s nofiras quxfumus ^Domine clementer exaudi, ut, quijuHe pro pec- catis noHris ajfiigimur , a> hanc avium , ^vermmm , feu murium , aut locu- fiarum, "vel aiiorum animalmm perfecutwnem patimur , procula tua potentia ex- tiulfi, nulli noceant , & hos campos , agros , --uel njineas aut aquas in tranquilli- tate i£ qmete dimittant , quatenus ex eis furgentia & orta , tuint>-f»m. Duosieneraftatuunt, unum Suillum, roftro porcino, alteiilm CANiT^fuM, capite canem referens . Animal notum eft , magnitudine patvum teferens catellum, aculeos pilorum loco geftans in dotfo & toto eorpore, excepto ore, pedibus & parte inferiore , quam rara tantum & innocua lanugo operit. Ubi venatores aut alios prae- fentes animadvettit, in otbem fecolligit, toftro & pedibus intus conttactis ut contre- er.ati nequeat. Cubiliotumoftiola,ptoiationeventofum(pirantium,claudit & recludit. Cumcapitur urinamemittit, cujus concactufpina: dorfi decidere folent. Coeunt eiefta humano more, proptet fpinas. Qmdam exenteratum & mundatum coquunt , ut alimentum fuppeditct : fed fuilluni tantum, non caninum genus. Hepar rite exficcatum Renum vitiis medetur,ad quod Fel cum laire canino etiam commendatut. Lienis affectibus Lienem adhibent. Catnes in febribus diututnis commendantut, item ad abortum, ventticulum debilem, Cachexiam, Nephritidem, Elephantiafin, Ad Plicam curandam Erinaceum diffeaum applicant, W'ORMIANUM. 33J carnem comedunt, adipem inun gl mt, ad omnes Renum affectus & Hydropem valere volunt. r H y s t k i x ad Erinaceos refert ur, animal enim eft fpinis horridioribus & arandio- nbus prxditum Erinaceo, magnitucfine VuJpis, os habens Leporino fimile dentefque quatuor Iongos,duosin fuperiori, duosin inferiori maxilla, aureshumanis, pedesantc- riores peaibus Taxi fimiles, pofterio res Llrfi, dorfo & lateribus fpmx bicolores, partim alb*, parcim mgra: funt, ad duorum aut trium palmorum Iongirudinem accedences quasanimalprolubitu, «t Pavo caudam, erigere poteft, cavernas ingreffurus eas de' mittit & tenla eute in hofles ejaculatur, deftinato ictu & vulnete quandoque infanabili" praffercm fi nervus pungatur. Tam cliu utero gerit, quamdiuUrfa. In filvis ritu Ta xorum cavernas fodit, vef citur pane, pomis, piris, paftinacis, & aquam bibit Qmdam uc Ennaceum coquunt, & carne ejus in cibis utuntur. In ufu Medico idem pra:ftare volunt quod Eri.naceus. Spina ad difcriminandos capillos utuntut mulieres quodpdosaugere&confervarecredanc, dentiicalpii loco quoquc in ufum venic, quod dentes roboret. -j""^ Armadillo. HujiiiSanimalisprimomeminitOviedus, qm illud Bardato vocat.quodPanopIiamfignificau PecrusMarryr Phalerarum: Grxcis & Larinis Cara Sifilfanunf^ 01 H T" ?b Al ™ M ° ' B ™<^nis Tatou, Gefnero Herinaceum Ttes ejus fpecies repetirii afferit Clufius , mihi duo funt magnitudine falcch difcre- pantcs, quorum majorem hic delineare Iubet. MagnitudineeftPorcelli, aroftriextremitatead caudz apicem, tres fermc xquans pcdes, caput quinque pollic, ,m eft ad aures ufque, ab auribus ad caudz initium, cornu totum pedem habet cum ie nil iire , cauda pedem .quat. Ambitus eft pedis un u?& ql que pollicum. Tcgmen durum teftaceum, colores exalboflavefcentes, caput ratione corpons tenue & exile.nfta, Porcelli fere,rictu mediocr,, nullis dentibushorndo, ron"! ab aur.busad roftr, extremu atem, corneo & ceflellato munitur fcuto, oculos ambiente .nfenor max.lla cute faltem veftitur, auriculz pacute, membranaces & tenues. Dorfum fupra fcapulas amplo&lato tegitutfcuto, ex orbiculatis teffellis conftante « »dc„ p „ res ^„ fi« verfus extremum. Reliquum dorfi novem ambiTur c,rcul,s , figuus pytam,dal,bus depicris , lumbos tegit lamina fimilis ei qua fcapul* te guinur, cauda, prxtcrquam quod annul.s conftet duodecm, paulatim mlgnitucline de- crelcennbus, acteffuhs quaftRhomboideis p.cris , in apicem fquammofum & acucum obZsT' iTT CUm Z m ™ ib " s & P™ «urum , nulla crufta tectut fcd vT obfitus. Pcdes&crurumparscsvicinateffellisetiamobducitur, pedes anteriores quacuor prazd.c, funt d.gitis, unguibus acucis acmaris, quorum duo a, teriores lot iffimi poftenores mmores, penis uncix longicudine exfcrcus » ' tur^^n | t( T UniCU,US f COnditUr ' U '" "** haCX f P acium ^cavaredicitur.nifi Iige- tur, vix fe,ncIud,pat,tut,form,cas venatur,cubat fupinus, cauda ori admota, qu4rS procedentes form.cannciduntin infidias & cibum deludenci fuggerunt Cum ftitt prxcepscapuccaudamque ventt, applicat,ac crufta tuetur, fefeln fpir m eonvo ven I, u igmofis lacubus verfatur, lumbrics, pifc.bus, &vermiculis vefcicur, uT& b ccis ou bufdamacpom.s. Pluenre ccelo fupmu S jacet,&ventrc,qui exermis eft c3X2u£l concencam mcer cruftas larerum, fie perdurac, ttanfafto imbte, ferm d iem Sum do ecoccurrat cervus ficbundus, qui accedens ad pocum immergit buccam cSnc^e St g xi e ^ ^ r C N mrnendantUr Carn " ejus in e P uIis > S^mvis quoddam genus venenatum dari tra- datN.erenberguis, caro pingu.s eft &excrementofa. Cruftadata., P X fudo rem m morbo Gallico provocare dicitur. In cauda officulum exta e! mt quoi in tc" loren,&. cnn.cum fanat. Conchulis ad fures deprehendendos ucuntur. Taneuntwina tione quam Cnicam vocant, tympams deinde circumibnant, Concha interim f„„„r,. fubultance&cripudiante. Hocveneficionotatur furis vultus puft° d ^ cn c x-p r utcamque maxdlam ferperet, nif, maleficium diligenter diffolvatur S P C ap. XXIV. 33 6 M U S E U M B C a p. XXIV. T>e 'Biptkis. I s u 1 c A animalia ca dicunttir Ariftoteli lib. z. de Hiftoria Animalitim cap. i. quai forcipem pro ungula habent, Grxcis &Ck'^» ut oves, caprx, cervi, equi fluviati- les. Et paulopoft: Bifulca binis tiffuris uttinque, id eft a paite priore , pofterioreque diducuntur. Intcr ea primas tribuimus Rhinoceroti. Rhinoceros, anitnal quadrtipes, varie a multis defcribitut , qui eum nori vide- runr, qtiocirca & ertores haud paucos in ejus hiftoria cernere licet apud Autores. E«o quxdam ad ejus naturam facientia, ex fide digno Jacobo Bontio, qui animal hoc non folum centies cavex inclufum vidit , fed in filvis etiatn vagans oblctvavit , de- ptomam, cumeome ducant pattes quas cx eo poffideo. Cute eft cinericia & nigra.in- ftar Elephantinx, rugofa admodum, cum profundis plicaturis, citca lateia&indotfo. Ctaflam admodtim habct pellem, ut qux iitui Japonicx Machxrx facile refiftat. Neque enim hax beftia (utapudnospingitut) fcutis munita eft, fed hx plicatuta; hes clypeos mentiuntur, ncque tina pats durior eft altcra. Roftro eftporcino < fed ante acutiore, nequetamobtufo,incujusexttemitate cornu illud extat, unde nomen fottita eft bel- lua. Aliud altero majus pro xtate Rhinocetotis. Colote etiam cornu vatiat , modo nierum, modo cincrcum, modo album eft. Magnitudo auicem cotpotis mediocris fta- turx ad Elephantemptoxime accedit medioctem, nifi quocl pedibus tit longe humilio- ribus, ac ptoptetea tam confpicuum etiam non eft animal, cxtetum innoxium, nifi la- ceffitum , neque crudivorum uc Tygris , fed herbis vefcirur & virgultis , iifque fpinofis , nam linguam habet afpernmam , fed fi irritetur hominem fimnl ac equum tanquam pulicem profternit, quemdeindelambendo necat, dum, afperitate lingux , cute & catne ufque ad offa hominem denudaverit. Carnibus Mauri vefcuntur, fed nervofa plane eft & concoctu difficilis. Ex hujus animalis cornu mibi Poeulum eft, de quo in Attiftcialibus dicendum, Dens quoque&Cofta. Dentes mihi duo funt molares, quorum unus akero major. Major quadtatus^terme eft, cujus ktus longius duarum eft unciarum, reliqua minora, ea fuperficies, qua cibus mafticatur, inxqualis finubus quibufdam lxvibus & protuberantiis acutis, cum totamine in medio, ttiquetro, colore fufeo, eminentiis albis variegaro j extt a gingivam parum ejus prominuiffe apparet. Radices habet tres, omnes quidem duplicatas, led ex iis majot & craffiot is qui ex adverib duoium pofitus eft, colote buxeo , radix longior uncias duas lonCTitudine nonxquat, pondereunciarumttium eft denstotus. Fetunt dentemhunc, dolenti denti applicatum, dolotes fedare, quod tamen nondum expertus fum. Coftam etiam ab amico accepi, quam Rhinoeerotis effe reculir, fed proportionem ad tantx bellux magnitudinem dum confideto , aut ex animali junioie , aut ex nothis coftis effe neceifoeft fateamur. Quindeeim uncias longitudine fuperar, craffa & fpiffa fatis, latacitcamediumunciasduas, atcuata, qua fpinx adhxfit tubetculis quibufdam ptxdita, alteia extremitare, q.ua ftetno adglutinabatut, fpongiolior. A l c e , quibufdam Jul. Cxfaris Animal Magnum, Bifons Plinii, Onaget Olai Magni, Tarandus aliorum, nobis Slfimir / Germanis ©tnbfc Magnitudine & ptocetitate equum fuperat, im6 in Norvegia tantus obfetvatus eft, ut fub vcntrc cjtisquis ftatc valetet. Humetos depteffiotes habet & humiliores pattibus pofterioribus, pronum incedit, a fummo capite ufque ad humeros, & maxime in cetvicc magna cft pilotum prolixitas, ut jubam quafi conflicuat, fed non adeo magnam ut in cquis, in aliis pattibus pili longitudine non diffcrunc ab equinis, licetdenfitatc fupeten- sur, non veto craflitie, colote ad cinereum vergit, fed, pro viciflitudine tempotum anni, vanas itibic mutationes. Caput oblongum & gtacile elt, fi cum toto cotpore con- fcratur. Labra magna, prominentia , craffa, fed maxime fuperius, qua de caula retto- gteditut in pafcendo, ne in priota tendens involvatur. Os iongum, dentes non admo- dum magni, ncc longi , aures longx latxque. Fcemineus fexus cotnubus caret, Mafctv- lintislata gerir, ciafiicie duorum digitorum tranfverforum, in ramosleu digitos difpeifa > pondcrcln adultis, duodecim ferme librarum , q.ux ftatis tempotibus mutantut. . Re- * RP.flft W O R M I A N LI M. fo censnatamolli quadam lanugine obducuntur, ut cervina , ventre funtobcfo, cauda brevi, unguibus bifulcis& bifidis, ut boves. Comitiali morbo fepe tenentur, quononliberantur nifiappofita prius flierit auri al- tera pedum pofteriorum ungula. Timidum animal eft, advenicntes homittesfogiens; quovis parvo vulnere moritur,& fi fuum viderit fanguinem exanimatur. Cornu nonYerit,' fed canes petfcquentes unguibus repellit. Raro folitarium eft, fed plures iimul vagantur! Cum nivibus terta tegitur, ita progrediuntur, ut unum praicedar, reliqua fcquantur, eadem legentes veftigia.ita ut unius faltem veftigia quis fe videre exiftimaret : Iatratu ca- num audito, fugiunt fecunda aura, ut vcitigia cum ipfis abearit, famis & fitis funt patien- tiffima, pulli affueti manfuefcunt. Carnibus eorum vefcuntur, fed cibus eft minus gratus, qnod ipfe cxperimento didici; donavitemmmeejusfruftoMagnif. D. Cancellarius Frifius, quod, etfi animal dudum fu.ftet mactatum , quamdiu tamen crudum erat, totum fanguinc madcbat , affum tam durum &infuavcerat, eo vefci ut haud potuerim. Cornua infigni pollent adverfus Epilepfiam facultate, in primis fi circa Calendas Se- ptembris animal capiatur &madetur, quia tum maxime vegetum &fucculentum , in Veneremferrifolet. Nervus circumligatus membro fpafmum patienti , paroxyfmum tolht , & porro ab hoc malo prxfervat. Ungues pra: reliquis Epilepfix cffitaciter me- dcntur, hyftcricx item paffioni , cordis affeftibus. Ex unguibus quidam dextrum, qui- dam finiltrum pedum pofteriorum commendant in hunc ufum ; alii, omnes hac vi pbl- lere, non fine ratione afierunt : ut quis ab his morbis hujus unguis bcneficio prxferve- tur , annulum ex eo confeccum in annulari finiftra: manus gcftet, aut particulam colld fufpenfam, ut cordis rcgionem tangat. In curatione in pulvcrcm rcdigitur, & cum aliis appropriaris exhibetur. Mihi hujus animalis eft caput integrum cum cornibus, pedcs item ac crura aliquot cum ungulis , ex quibus pes unus in formam poculi feu fcyphi redactus eft. Pentacula quoque ex cornubus,cordis figura, certa conflellatione in Boruilia confefta Rangifer, Norvagis9v«ncn/vel9C«lifDuir/animaIeftSeptentrioni peculiare fi- quidem alio tranflatum non diu vivere animadverfum eft , locis namque dclect itur pcr petuis nivibus& glacie horridis,& pcculiari mufci in pcttis nafcentis gaudet alimento, quo fi deftituatur morbis corripitur. Ad figuram cervi quam proxime acccdit fcd tene nus ahquantum eft animal & membris gracilioribus, pilis curtis, colore gryfeo, duobus prxditum cornibus, pro ratione corporis magnis fatis & amplis , frondofis, sraciiibus & teret.bus juxta caput, fed dilatatis aliquantum ubi in apices terminantur, qui plerum- quc incurvantur pofteriora verfus. x ' Cornua, qua: ego teneo , duodecim ornantur apicibus. Mox ubi e Cranio emer gunt, ramumlongumanterioraverfusemittunt, multis incurvatis hamylis quafi infi- gmtum, quem Norvegi SSumivccfcr vocant, eo quod hujus beneficio glacicm fianeat aquarum, ac ramos arborum ad fe trahat , earum gemmis& foliisutvefcatur \C rninaeuamcornubusprsditaeft, fed mmoribus , cxteraad figuram cervi accemmt Vefcunturhieme mufco, aliifque herbis & germinibus arborum & foli.s. Ubi omnia nivefuntcooperta, apte pedibus nivem diflipare norunt , ufquc dum ad faxa auc arborum truncos pervenerint , quos detegunt. Exiguo vitam fuftentant , noctu ut plunmumviaumquxrunt.interdiu in magnisniv.umcongeriebus fub cautibus latitant ■ Ajunt Lappos & finnos,m diurnum alimentum, tantum ialcem fingulis rr.bucre .rufci' quantum ch.rothecx (ux digitus majot capere potcfl, licet zo.milliarmm iter c-dcnr die confecerint. Nonadmodumfuntferi, fcd facile cicurari fe patiuntur , ut jumcntorum loco iis' utantur. Veloc.ffimum eft animal, & hoc maxime in eo mirandum, quod, nbi nix mol- hor eft , nequaquam mergantur eorum pcdes, ubi currunt, ultracalcaricum, imimri vocant Notvagi. Natant perite fatis, catcrvatim mcedunt, ita tamen ut lonoo ord.ne fe fcquantur, caput in clunes antecedentium reporientes, dux, ubi defatieatur ad ulti mumdifceditlocum&fequentiofficiumrefignar. Fcetum verno tempore in cautibus' cd.t,ubi ngus max.me penetrabile corpora adurerc folet. Vatiis capitur modis, laqueis,- roilis, bahftis, alnfque mediis. ' HorumanimaliummuIta&numerofaarmentapoffidcntFinni, ex quibus ad ipfos multum redundat ut.litatis. Lac ex hs mulcfunr luave eft, cx eo cafeos quoque confi- U u ciunt ? 5 3 M U S E U M ciunt noil irtgtatd fapore ; fed butyrum non prceparant, carnibus eorinri vcfcnntur, quas fale quandoque condiunt, & vento ficcant , pellibus veftiuntur , pilis fcllas fufful- ciunt , nervis veftes confuunc atque ex iis habenas &c vincula conficiunt , quibus navi- culasfuas quandoque colligant, abfqueullofertamento, quo deftituuntur. Ex cornu- bus manubria cultrorum, & alia utenfilia conficiunt, fed prxcipue trahendis vehiculis fuos aptant Rangiferos, atque celerrimc maximum itineris cdnficiunt fpacium. Unus eorum vchiculum trahens pta:cedit, habenis ad cornua alligatis, Reitore baculo totum negotium dirigente, alter vehiculo alligatus fubfequitut, &c cum priortrahendo defati- gatus fuerit, in ejus locum fubftituitur pofterior, fubfequente illo , atque ita operas par- tiuntur, donec penlum abfolverint. Laffitudinis dant fignum, gradum fiftendo , & lin- guam cum anhclitu exferendo. Duodecim horarum fpacio , ultra centum millia paf- luum conficiunt. Varia de hoc Animali prodidetunt Autores, qua: vcriraci&experientia: minuslitanr. Scaligcr Ex. io8. ad Alcem refert, fed male, toto enim genere diftant, ut vel exiis, qua: jam diximus , patet. Nec recte ftaruit cornua Rangiferi lanugine obduita , hoc enim illis tum lalcem contingit cum repullulant & crefcunc. Magno huic viro merito condonandum, quod remotus valde ab his terris, alio.rum relationibus fidere coacfus fit. Sed Olao Magno an tam facile ignofci debeat dubito , quod in hifce rcgionibus feptentrionalibusnatus, &curiofus, ut videri vult, palpabiles adeo effutiat namias. Primo beftiam tricornem vocando & pingendo, cum duobus faltem prxdita fit cornu- bus, nam quod in medio ponit confitturn eft, quod ccftabuntur qiue inMufeo teneo. Deinde non obfetvatum , quod Cervo procerior & robuftior , cum minor iit multo. Tertio, nec veritati litat, quod ftando eundoque, melius quam fe inclinando, floribus ac herbis pafcatur, propter cornua nimis antrorfum ihcurvata, idque laterali obliqua- que corporis inclinatione. Obfervarum namqueeft fepius , quod cum currat cornua in dorfum refiedar, cum veroherbispafcirur, reccaprominent, nec illiullo funtimpe- dimento. Quarto, Jubznonmeminitquifquarn, eosquividit; Alcen cum Rangirero confundcte vidctur. Quinto , nec probabile quodcurrulibus jungantur plauftris , fi- quidem tota regio montofa, & tefqua invia curribus tranfiri nequeunt , led terra nivi- bus obdutca trahartim & vehiculorum quibufdam in locis non relpuit admini- culum. Suntmihi cotnuum Rangiferorum fpecimina magna fatis, fed tenuia, ut eorum fert proportio. Capiftrum quoque eft ex netvis elaboratum, rubrum, forfan eotum fanguine tin- ccum. Gronlandorum (quancum quidem ex circumftanciis colligere datur) jacula &c fagitta:cornuhujusanimaIis armata; videntur, quodexiis, qux in Mufeo tcneo , ap- paret. Cervus , Grxcis'iAdCp@-, Danis QiMtl Germanis fyitfdfl animal eft quadrupes, bifulcum , colore fubflavo, ravo, albo auc alio colore , magnicudine equam mediocrem referens, cornubus magnis in ramos difperfis, quibus a marefoemina; diftinguuncur. Cornua aucem hxc deciduafunt fingulis annis , inicio a bimacu , bimis enim cornua primum oriuntur fimplicia & reftaadfubulonum fimihtudinem , hinc fubulones dicti, quorum duo mihifunt cotnua: Trinisbifidaexeunt, quadfimistrifida, &: fic ufque ad annum fcxtum, facies iis catnofa, nafus fimus, eollum oblongum & exile, cor ma- Miraeorumincurrendovelocitas, cumereftas renent auriculas, acertime audiunt» fin demiffas, gravius,tcmporelibidinis efferuntur & pro fceminiscertant, mutuis quan- doque leconiiciences vulneribus, parcus fuostenetos ftudjofe cegunc, & abfcondicos, intet profunda fruticum vcl herbarum , pedum verbere caftigant ad latendum. Vitx lcngx eile ferunt & febres non fentire. Pelle cervina vefticos Serpentes non tangere referunt. Cornuum aduftorum odor ferpentes fugat & culices. Caro alimencum pca'bec bonum, pra:fercim juniorum, cre- brum ejus ulum febribus refiftere volunr. Hepar quidam vicuperanc. Ex ccnerioribus cornubus magnaces epulum conficiunt , concra quodvis venenum ucile. Sanguis al- vum fiftit, caro febribus medetur. Medulla & Adeps dura carcinomata molliunt im- pofita. Suffumigium ex pilis concra abortum commcndatur. Cotnu Cervini maxi- jnus eft apud Medicos ulus, contra venena 6i omnes motbos malignos, mucrones ca^ VORMIANUM. m tcris partious prxferuntur , quidam dextrum finiftro , quidam finiftrum dcxtro effica- tius putantes. Longum forct fingula recenfere, quibus accommodantur. In annofd- rum corde os reperitur ctucis formam tcferens , quo praftantius incorde roborando & vencnis pellendis non datur ullum. Mihi ex co funt cornua, fecundina, membrum genitale, os de corde. Partiurri ufum eleganri carminc complexus eft Balduinus Ronlxus. Monstrosum cervinum cornu dono Sereniff. Principis Chriftiani V. G. M. obtineo.cujus defctiptionem dcdi lib. iv. Monumenrorum Danicorum in Hi- ftoria aurei cornu in Cimbria inventi. Cornu illud, cum particula Cranii cui adbatcec , longitudinem pedis unius conftituit, in ambitu pollices obtinet decem, colore melleo, obrufum.nullis ramis infignc, duabus patvulis papillaceis protuberanriis in fummitare donatum. Figura mirabilc cft , quodammodo fpicam gtandem frementi Turcici rcferr. Crebris enim tuberculis piforum magnitudinc obfitum, ina:quale, alperum, v.iriis fora- minibus &fulcorum anfraftibus deforme, fubftanria cophacea, molli, porola , juxta cranium protuberans paulatim &c fenfim finuatur. Primo alpectu nihil minus quara eornu eflevidctur. Strepsicerotis cornua mihibina, capitiligneo aprata, quorum quodvis ion- gicudinemhabetcriumpedum, in acutum definentia, juxta apicem paululum dorfuiri verfus incurvata, nigerrima, in ambitu caput verfus ocro ferme uncias habent, & octo- decim quafi annulis & rugis completis ci bafi ad mcdium dotantur. Hinc vero Lcvia (imt &polita cum cxiguis quibufdam protuberantiis in apiccm ufquc. Plinius lib.8. cap. 51. inter capras filveftres hoc aninial rccenfcr, eiquc corr.ua erecta tribuit, rugarumque ambitu contorra , &c in lcve faftigium acurriinara , jam enim a primo ortu fenfim gracilefcunt. De hoc animali parum legcre licer apud Gefnerum aur Aldrovandum. Magnam interim affiniratem habent cotnua & plane fimilia funt illi quod fub nomine Origis ab Aldrovando depiftum eft , & ejus animalis efle videtur, quod Orygem vocac , ea enim, qux cornubus Orygis Oppiani tribuuntur, hifce com- petunt. Capreolus, Dorcas, Nobis SXddtiiilr / Germanis Svcfic vel SXcf)C-6ocf . Forma & colote cervum imitatur, nifi quod minor fit ; Mas cornua in capite gerit, fenisplerumque ramis diftinda, vifu acuto, voce dcbili, quamvenator (ibilo folii imi- tatur, utallcctum Capreolum, quafiad fuigeneris animal profiliens, intcrficiat, aut capiat. Si fcemina fuum amittir maritum, alium qusrit,eumque fecum ad priftmum ha- bitationis fua: locum adducit. Fcemina capta, matitus alio difcedit, ac aliam fcquitur eonjugem, undefcemina: rarius maribus eapiuncur. Carnem habet fuavem & meliotem cervina, quandam fimilitudinem & familiatita- tem ad corpus humanum obrinentem. Corporibus humidis prodeft, colica irem & morbo comitiali laborantibus. Venttem moratur &: nervis ficcitate prodeft , Tormi- nofis & Dyfentericis in cibo Caro conducir. JecurCapreai contricum ex vinobibicur, affectibus oculorum medecur ; affum, fanguinis profluvium fiftic. Fcl faciei dclec macn- las & lencigines, oculorum heberudini fuccurrit, cinnicum aurium collic. Variaejus funt cornua, figura: eriam diftorta:; inter qux unum quod alcecoramd ereito, alteroinpoftetioradiftorco&apicibus volam manus cum digitis referc, Caprea 340 M U S E U M Caprea feu Dorcas monoceros. Anno Mdcxlix. menfeOctobri,ve- nationi prope Flenfburgum cum operam darec Sereniflimus Rex Nofter Fridericus III. cum Sereniff. Regina Sophia Amalia, &aliis aulicis, Capreolam fceminamcepit, qnx unicum cornu in frontis parte fmiftra gerebar, curvum, piiofum, nullis ramis priedirum, in acutum definens, a bafi ampliore &pilofiore, in apig;m anguftiorem excurrens, lon- gitudine unciarumquinque cum femiffe. Quod mihi, particulx cranii adhuc adhsrens, per cubicularium fuum, Nobiliffimum Hugonem Lytzow, dono mifit. Cum primum capta fuiffet, omnes, confpecto cornu, marem effe arbittabantur, fed exenterare eam ubi ccepiffent, ex genitalibus fccminam agnoverunt, raro (pecfaculo. Fceminis enim in hoc genere cornua negant, quiNaturalem Hiftoriam fcriplerum. Scaliger Pater lib.3. de Re Poetica pag. 8«. fcribit fua statecaptam inGallia Cervam quas cornua haberet. Sed, mquit, hocutinterdumfiericredamus, itamonftropropiuseft. Quod de noftro hoc etiam jure pronunciarelicet. Gefnerus, in Iconibus animalium quadrupedum ferorum, ordine primo cornua de- pingit Capreoli fcemime, his additis verbis : Cornua ha:c nuper vidi apud generofum CimbrorumComitemGuilhelmumWerhnerum, qui ea Capreoli fcemina: fuiffe fcum fcemina: cornutorum , quorum ramofa funt cornua, fine cornibus eife folenr) affe- rebat. Aper indicus, Zainus, aliis Coja Metl, apris noftris figura rcfponder, nifi quod minor iit, pilis quoque longioribus, variegatis albo &c nigro colore. Supra dorfum, circa Renes umbilicum habere ferunt , fed verus non eft umbilicus, ut refert Francifcus Hernandus, fed mollis&glandulofaquzdam pinguedo, ex qua digitis humor exprimi poteftaqueus, alii mammam effe putant, qua pullos nuttiat , aliipethunc umbilicum refpirarevolunt, quodverohaud fimile. Terribiliter frendct, feetidus cft. Venatores, ubi eos capiunt, arbores confcendunt, quem videns grex Zainorum accurrit, cum ho- minem non poffit, truncum & arborem mordet ac lancinaf , ille interim tutus vena- bulo quos poteft transfigit. Gregatim difcurrunt & ducem eligunrminimum &: viliffi- mum omnium, quo occifo Grex diffipatur. Ferus eft & truculento morfu cum primum captuseft, obviumferit, cumcicuraturplacidus, & domefticus. Velcitur glandibus, radicibus, & aliis montanis fruttibus, vermiculis quoque. Carnes noftratium multo funt fapidiores, falubriores, fed prxcidendus umbilicus, alioquin uno die corrumpitur. Anno mdcxxxvii. unum Lugduni Batavorum fe- ctioni publicx fubjecerunt in Schola Anatomica. , in quo quie inventa particularia, ita ad me perfcripfit Vir Expcrientiffimus D. D. Henricus Fuirenius, fimulque pilorum fpe- cimen tranfmifit. Porcus Americanus , quem fecuimus, parvus erat, ictis longioribus, variegatisexalbo&nigro. Hepar nullo ligamento fufpenlorio in abdomine contineba- tur, ledper membranamvertcbris neftebatur. Licn longitudine ciuorum palmorum, craffitie digitiunius , non fubcoftis lateris finiftri fitus, fcd tranfverfim in abdomine, mediantc peculiari membrana, adipofe renum membrana: junctus. Ventriculus duo- bus quafi cornibus dotatus, quorum alterum circa fuperiorem, alterum circa inferiorem ejuspartemextabat. Folliculofelliscarebat, inteftina tenuia ad dextrum latus, loco paulo elatiore , cralfa ad finiftrum decliviore fita erant. Longitudo totius fiftula: inte- ftinalis xxxiv. pedum Geometricorum erat. Pulmones in leptem lobos divifi, utrin- que tres, unus in medio eirca cordis mucronem , utrique parti communis. Supta ipi- nam dcrfi , propc himborum clfa , mamma erat, cujus circumferentia Imperialem ma- gnitudine WORMIANUM. iAt gnitudineu:quabat,qua Iac ptoli ptxbuifle videbantut ceftaci glandute, fubftcaca:, in eas cnim venat varia:, esque magna:, inferebantur, papillx vero fub ventre nullius ufus efle putantur,iis enimnullsgtandute^nullsvena;, quspro la&e generando fangmnem ve- herenr, aderant. C a p. XXV. T>e zAnimdibus filidipedibui. A N i m a i. r a , qua; fiflbs non habent pedes , fed unica in pedibus prxdica funt un- gula, /Mvarv%a,, five [iuvv%a , Gcsci vocant, Plinius folidipedia, Theodorus Gaza folipedia. Horum reliquis prsftanr, qua: a juvando Jumenta dicuncur, ut Equus & Bos. Ex £quo quia rara qusdam tenemus, & hic principatum dabimus. tciiius coRnutus. SereniffimoacPocenciffimoRegiNoftcoFridericoIII fn- ter al.os equus eft cornutus, generofus & alacer, ftatuta: mediocris, coloris eilvi ' cui exuctaqueauricula, parte exteriore, enatum vifitur cornu.incurvum, acutum pennx olot.nx craffit.e, longicudine unciatum duarum cum dimidia, quamv.s dexccum finiftro W- H*c cornua pendula & mobilia ex auricularum parte extecna enata propcn- dent, & ftatis cemponbus dec.dunt, feu potius exteriotem cunicam aut laminam rxuunc . per v.ces , ptzfett.m fi motbo aliquo infeftetur equus. Remanet ver6 cocpus"ipfum fed d,miauwa, quod ienfim rurfus augetut ac crefat, donec ad maturitatem ac juftam magmtudinempetvenent.utrutfumdeponatur. Scalpendo ad prxfepc aures jam hoc vum eft acutum uncte unius longitudine, cavum, crafficie majoris penna: anferinr Externa (uperfice a bafi ad med.um ufque colore dneteo, tugofum, aLrum, "mX vero m apiccm argenreo, qualis in conchis margaritiferis confpicituc, ir . apice4d n.Vce- dmempaululurntendens. Intetior&cavafupetficics etiamargemeieftcoloris. Totum pondece xii v.x &peHt gtana. Situs & proporcio ut melius intelligatur, Iconcm caoitis adi iccimns. joh, Eufeb. Nicrenbergius lib. 7 . cap. u Hiftor. Nacur. yidrc in aula Reg" rhfpaniatum cquum cornutum. 6 U" 3 Equina 341 M U S E U M 11 \mn £ qu i N a mandibula i n f e r i o r. , trunco quercino ita innata , ut infertic- ftis nulla appareant veftigia , mihi etiam a Sereniflimo ac Potentiflimo Rege Noftro Friderico III. tranfmiffa eft anno mdcxlix. 6. Februarii: opus certe inquoNaturr mirari licet folertiam & conatus infignes. Quercinus truncus, cui Mandibula hxc infe- rirur, longitudineiuperatpedes duos Romanos, craffitie brachium humanum, ad lo- cum ubi mandibulam recipit, in quo nod_us& tumor duorum pugnorummagnitudine, perquemtranfitmandibulxportioanguftior. Inferior ha:c trunci pars, partim cortice tegitur proprio, partim eo nudataSt teredine ex parte confumpta. In nodi feu tumons medio rima apparet ex concretione partis fuperioris cum inferiore cnata. Superioc trunci pars, qux eminet fupra mandibulam, non adeo craffa eft atque inferior, fed pau- (atim tenuior redditur, atque, ubi ad pedis emerfit altitudinem, induos divaricatur ra- nios, quibus tertii mox fupra nodum annumeranda funt veftigia. Mandibula: per tranfvcrfum trajofta: longitudo eft pedis unius cum dimidio; pars ejus anterior, qux aligno libera eft, uncias tres longitudine fuperar, ac fex primores oftentat dentes; pofterior ac latior, decememinet digitisac utrinque quatuoroftentatmolares cum dimidio , & alarum inftar divaricatur. Sed pars ejus fmiftra ftacla eft , & plus fm amifit quam dextra, mufcola quibufdam in locis obdu&a lubftantii. Exiftimo mandibulam hanc impofitam fuiffe ramo quercino juniori , qui fenfim ex- crefcens per interftitium utriufque al.-c mandibute , paulatim in majorem auctus eft am- plitudinem, ka ut & inferior & luperior pars rami adaa&i coaluetit, &, accedente copio- io nutrimento , in nodofam hanc molem excteverir, quz &: extra & intra mandibulam tam anfte amplexa eft, ut (ine fraftura avelli nequeat , coaleicente paulatim iuperiore parce corticis cum infcriore, ut jam continuatum exiitat corpus. Cap. XXVI. WORMIANLIM. 343 C a p. XXVI. Hommem concementia tracians. A BsoitiTA hiftoiiacorumqua:Mufeum noftrum tenetex Brutispetitorum, adea **■ qua: homincm concernunt properamus , inter ea primo occurrit Embryo, quemubiduobusmenfibus cum iemifle in urero geftalTet mulier hujuS urbis, abortive ejecit, magnicudine unciam parum fuperans. Cum primum accepiflem, omnia membrorum, etiam genitalium, lineamenta eranc confpicua. Jam vero obfcu- riora, quod molliores partes exficcara; finc, &corpus totum aromatisconditum. Dens giganteus, inDicecefi Alburgenfi, ParochiaBIamerup, inventus, cum parte maxilla: , formam habet dentis Canini maxiUas mferioris. Doilo Clariilimi Vjri D.ChriftianiJohannis, Epifcopioiim Alburgenfis, mt h dylu;, eum reneo.qui ab ante- ceffore fuo M. Jacobo Holmio fe accepiiTe in adjlmcra teftabatur fchcduia, in qua ex ejusproporcionede totius corporisfcacuraconjeccuram faciebac in hunc modum. Si juxca proportioncm hujus dentis a:ftimanda eft reliqui corporis gigantei macnicudo, proporcionalicer, maxilla: circumferentia eric ulna; unius & trium quarcaruin ulns . Ca- pitis 2| ulnarum.a vertice ad imum menti ulna: ii. Laticudo inter humeros duarum ul- narum& dimidia:, Auris longitudo i, latitudo i ulna:. Lingua lata £ u\nx , longa §:' Oris laticudo -i. Pedis longicudo unius ulna: & quatta: parcis ulna:. Brachii extenii ab axilla ad extremum digiti mcdii 3-J ulnarum . Alcitudo gigantea , circicer cubitos fetl ulnas Selandicas novem- Qua: omniautcunqucad dcnris hujus quancicatem propor- tionalicer relpondenc fibi invicem ad hominis bene proportionati proportionem tri- plicem, cujus altitudo uc plurimum eft trium ulnarum, ficuc dencis hujus ad dcncem ho- minisjam viventis proportio bene tripla eft. Sunc mihi & alii dences molares magni, qui pro Giganteis funt oblati , fed quia de iis valde dubito, non exiftimo opera: pretium fufius eorum hiftoriam perfequi. C R A N i a varia func in quibus futura fagittalis ad nafum ufque excucric , & ofla in Lambdoidea a me pcimum obfervata clare fatis extant. Unum eft calcinatione Philofophica ad niveum candorem reda&um, molle ac friabile,uc cornua Cervorum, qua: hoc pacfo cakinaci folenc. Scutiformis Cartilago Laringis in os dcgenerans. Peculiare hoc ei eft, ut in quibufdam oflefcac, abaliis enim &hocobfetvatum. Refert namque Cirdanus furerri fufpendio muiaatum ltrangularinonpotuifle, quod hanc Cartilaginem oireamhabue- ric, quod demum animadverfum; cum fufpendio liberacus, & de pacibulo derra3uSj in caufam hujus rei accuracius inquificum eifct. HuicadjaccntAuditusorgana, Cochlea, Labyrinthus, alia-que partes adjacences offcx; ad atiditum hominis facientia.eo modo feparata, quo a Ca:cilio Folio Anacomico Veneto delineata fuere Anno mdcxlv. Novem Dorsi vertebrje, per quarum foramina, mcdullam fpinalem cx- cipientia , crevit tadix juglandis eo ordine , q«o fe ipfas in corpore vivente excipiunc. Anno MBcxtvn. cum in horto fuo, ubi olim ccemirerium fuic S. Clementis, ju- glandem cradicare conabatur Chriftophorus Johanms, Conful hujus ucbis honoratifll- mus, ad radicis extrema Sceleton humanum oftendit, ferme corrupcum, pec cujus fpi- namradicispropagoitacrevitutintrans per infimam verccbram ramulos emiferir D er fummam fuis fibris divaricacos, miro fpecraculo. Radix digiti minoris ccaflitie eft , qua truncum fpeftabat Iongitudine pedem unurri cum tribus unciis ajquac , ac variis fibris ornacuf , hmc vertebras novem cranfiens mox in ramos cres , etiam fibrofos, divaricacur. Intec quoslongiflimuspedem unurrr fuperatunciisquatuoc, icautfacis appareac, non manu humana radicem hanc infercam fuiffevectebris, fedtempotis fucceflu crevifle radicem, atque hunc ductum obfervalfe, monftranre ipfa Naturii. Giganrea: Co stje particulam,pedem unumcumfemiffelongam,cralT.im unciarri unam , latam cres, mihi dono dedit Nobiliflimus Nicolaus Trolle, Admiralius Rccmi Dania:ftrenuus. Erofa & carie expartecorrupta crat, quia diu fub terra laticavecathie in Selandia, ubi invenca. H«c forfan non incommodc refertur M u s e u s cramii h u m a n i, cui vires & 344 M U S E II M proprictates attribuunt mitabiles. Quidam florem Cranii appellant. Crania enim humana, patibulis, rotis, aut palis aftlxa, ventis, pluviis & radiis folaribus continue ex- pofita , mollefcunc & lta difponuntur > ut mufcum de fe protrudant , quem Paracelfici Ufneam vocant. Commendatur peculiariter ad fanguinem narium fiftendum , fi pottio eis indatur, aut fyndoni rubro involvarur &decollofufpendatur , autmanibus teneatur. Invulne- tum hamiorrhagia, dyfenteria, uteri procidentia, defperato menfium ptofluvio com- mendarur. Ingreditur confedionem unguenti Hopliatrici feu Armarii , quod virium fuarum maximam partem ex eo mutuari videtur. M u m i a humana huc etiam fpeftare videtur, licet fupra, de Afphako ubi aclum, quxdam dc ea tradiderimus. Nihil autem aliud efle videtur,quam Cadaverum, aroma- tibusconditorum,fluensliquorconcretus,cadaveribus adha:rens. Ex jEgypto adferri folet, ubicadaveraolimduplici modo condiebant. Ditiores medicamine confe&o ex Aloe.Myrrha, Croco&Balfamo, plcbei vero Afphalto folo, utacorruptione immu- nes elfent. Succus igitur ex cadaveribus exfudans, permiftus cum condituta, Mumiam conftituit, qua utuntur. Macnus ejus u(us eftad contufiones, fanguinis grumos diflolvit, partum facilitat , fpafmum & convulfiones juvat,omnia interna & externa vulnera, exulcerationes,alia- que ejus oeneris curat. Permifccnt aliis, vel feoriim Drachmam dimidiam exhibent. Hujus cenfus eft Manus liniftrahominisex^Egyptoallata, cujus etiam fupra fa- fta eft mcntio in Hiftoria Bituminum, longitudine unciarum feptem, unguibus, articu- lis, omnibufque lineamentis intcgra, linteo ex parte lnvoluta, multorum annorum de- curfu ita afletvata, ut nihil de ea perierir. Adeft& Cranium puerile , quodetiamMumiaconditumfuit , in vertice aper- tum, quod ofla ad jtmfturam fagittalis & coronalis futura: nondum fueriut confirmataji tmde colligitur adulti hominis ncin eflc. CraSiuM sTupendum ex Scania accepi, quod, quia affmitatem aliquarn cufn humano habet, huc referri poffe putavi , figura: enim (pha:rica: eft & futuras non mul- tum abfimiles habet, fed humanum non efle multa funt qua: arguunt. Figura eft globoia inftar humani, fedtenue, leve, magnitudine duplofermefuperanshumanum. Ambitu fuo, adextrainliniftramaurem, duoshabet pedescum unciis duabus. Ab occipitii fo- ramine, per q.uodfpinalis exitmedulla, ad nafiinitium, pedes ferme duos. Os occipi- tis, lambdoidea circumlcriptum futura,' unicum eft & rriquetrum, fupra illud verticem verius quinque conlpiciuntut foramina inxqualia, qua: fola duta marre tegebantur, fi- gnra: diverte, ut plurimum tamen ovales. Ab apice futura: lambdoidea: , unde emer- gerc folet (agittalis, ad eoronalcm, multa: tranicurrunt, nec reftx, nec tranfvetfa:, fed ttndatim WORMIANUM. J45 undatim variarum figurarum offa ampleaenres futurx. In vertice amplum forame conftituuntoflaablata. Exiis vero.qua^reftant^colligerclicccfagictalemadnafifummum perreptaiTe, & nafum (qui tamen non figuram nafi , fed probofcidis habuifle videtur monftrofi; in duas partes divififfe. Orbita: oculorum nulla veftigia. A parteinferiore ptoceffus Styloidis apparent reliquia:. A dextra parte, os Zygomatis integrum, in iini- ftra ablatum. Sub offeZygomatis in ipfa maxilla duo fupcrlunt deutes molares, finura multum diicrepanres ab humanis & aliorum animalium. Qjjilibetenim, parte ea qua e mandibula extat, prominentias quinque femilunates habet. Reliqui dentes, tum lateris finiftri, tumantetiores, defiderantur, ablataptoboicide. Cranium rotum fupetficie in- ternavariisfinubus &foraminibus dotatum eft, leve admodum & fimplici conftans h- mina,durarmeningismultum adhuctencns,inprimiscaparte,qua; cerebrum a cerebello difterminat. Tants eft capacitatis ut cerebrum bumanum ordinarium dupla propor- tione capere potuifle appareat. Hactenus crediderunr Anatomici, nullum aniiiial majus cerebrum, habita corpo- ris proportione, poflidere, ipfo homine, at hoc duplograndius fuit. Humanumnon effe, ex probofcide & dentium conftimcione patet. Inquirenti mihi diligentiffime , an aliqui hoc animal viderint eo in loco ubi inventum Cranium , nemo fe unquam tale quid vidiffe afferere potuit. Quin imo operam dedi ut alia ex hoc animali offa haberem, quo ex iis de conftitutione reliqui corporis conjedturam facere poffem , fed nulla pra;- terea eo in loco reperiebantur . Inventum autem fuit Cranium hoc in prato quodam. Scania;,per quod fluviolus labebatur. Vatia fuere judicia illorum, qui illud apud Meviderunt, fednemoadhucaliquidpro- ferre valuit, in quo acquiefcere animus pocuit. Xs M LI S E I MUSEI WORMIANI HISTORM D E ARTIFICIOSIS L I B E R Q U A R. T U S. C A I. 'I)e tArtificwfis e terris elaboratis. Rimas in hac clafle tribuo Vasis chiniti- cis: in primis arrificium oftendit Unum rotundum, totum niveum , tres circiter uncias liquoris capiens, in cujus medio ftatua qua:dam vin togati. ad cujus pedes foramenper quodinfufusliquor in cavum ftauias cor- pus afcendere per canalem intus occultatum poteft , ac rurfusper alium defcendere, cujus orificium fun- dum vafis penetrat ac perforac. Hinc fi liquor poculo infundatur ad fcapulas ftatua: ufque pcrmanat & non elabitur , fin plus infuderis totum per fundi foramen, metu vacui, confcquenter exftillat. A l i u d ejufdem ferme magnitudinis, fed occangulum, cceruleo colore exornatum, in meditullio globum habet excavatum, cum foraminc in fummitate ; in quo ex eadem argilla puerulus clauditur, qui, ubi liquor infunditur , per foramen emergit & conlpi- ciendum fe prxbet. Vas ligusticum. Ovalis eft figurae, ex argilla figulina confectum, fed eleganti nivea incruftatione docatum, in extremitace altera effigies muliebris exprefla eic , quae quandamin Balneo recubancem exprimic. Ex Terra sigillata Silefiaca confecf a fidelia ventricofa eft , coloris purpurei, ad cceruleum rendentis, amplo ore, anfaunica,parteanteriore figillo dotata, ut folent paftilli Terra: figillata: Silefiacx , in quo mons tticeps, fcutulum, dux claves dccuflatim fc fecantes oftenduntur , &c hx reperiuntur litera:. Terra sigil- l a ta. Ex Hisp akia duo poculorumgeneraaccepi, rubicunda, lxvia, acfiexBoIoAr- meno effeiit elaboraca, in Hifpania del Exiseme dicuntur, quorum minus ex rerra impuriorc&craflioreconflatum, ventricofum,duabus anfis pra:dirum, Leoninis capiti- bus, cum aliis ornamentis ornatum, quatuor circiter unciarum capax, operculo tafti- giato, nulla incruftatione ; fed fragmentis lapillorum albicantium quibufdam in locis afperfum. Alterum duplo majus, graco rubore fplendidum, pro rarione proportionis leve ad- modum, utrinque anfatum, vencer in collum definit anguftum , quod ad labra pau- latim TORMIANUM. 347 latiffi ampliatur. Nulla incruftatione aut.aliis ornamerrtis dotatum, fed ex fubtiliori & puriori conftat argilla. Dotes eas habere arbitror, quas terra: tribuunt figillata:, infufum Iiquorem, contra venena & morbos malignos, viffi ex iis concrahere putant. Fidelive ex terra (igillata Bohemica confecte (quarum rres poffideo,) ejuf- dem funt figura: cum iis , quas Terra iigillata Silcfiacapra:bet. Una harum colorc eft purpurco, alcera albicante, tertia ad rubedincm tendente. Liquoris circiter libram ca- piunt fingulx; piituris & literis exterius ornatie. Semiovalis figura: eft poculum ex terra figillata Melitensi nivea confectum , unciatum duarum capax, craifum, exteriorc fupecficic variis figuris exornacum, Vipe- rarum nempe, Salamandrarum, Scorpionum , & aliorum animalium ci imprciforum. Labrum ambic hax infcriprio. Divino hoc pauli antidoto atra venena fugabis. OperculumfiguramScorpionisimpreftam tcnct. Syracusanum ejufdem ferme eftmagnitudinis&figura:, fed lutei coloris ; fed, quia ejus fragmenta ialtem ad me pervenerunt , exafte delincari ncquic. Ex Terra sessana poculum, rubicundi coloris , frequcntia tenet micantis auri granula. Anguftum eft, ex ovali ventre bafi fuftcntata.in collum oblongiufculum terminatum. Incus & ad labra , incruftacione viridi prxdicum , unica & oblonga anfa. Terra rudis & argiHacea eft ex qua conftat, & credo h;cc pocula , fakem ob auri in iis micantia granula, in precio elfe. Fideliam tegyptiacam, prifci operis exotici , ex Belgioad me cranfmifit D. D.NicolausWichmanntis, quam cum ex terr.-i Samia vera claboratam efie quidam exiftimaverint, merito in precio habenda. A tcnui bafi m ventrem rotundum alfur»it, quipaulatimincollumanguftumterminatur, quod paulatim fe dilatans prominentem conftituit canalem , effundendo liquori commodum. Anfa pradita eft , digiti unius capace. Rubicunda quadam, fed fubtili, tegitur inctuftatione convexa ejus parte, cum ornamentis quibufdamaureis; concava vero fulva eft. Subftantia interior , ut ex fra- gmentis conftat, grifea, ad albedinem declinans , Iibram circiter liquoris capit. Ex Vfigypto delatam aiferit is qui dedit. Urna lacrymalis terrea, ex Italia allata eft , a Viro ConfuItilT. D. Petro Charifio, Reg.Maj. apudBelgasLegato ordinario. Vafculum cft oblongum , colli an- guftioris,pyriforme, vencre ampliore, longitudine quinque unciatum, colore ex rubi- cundo albefccnte. In ejufmodi vafculis lachrymas pro defunctis fufas olim collieebant Romani, eafque, cum reliquis infcriis, turhulis mandabant. Lampas fictilis italica, ex acgilla vulgari confecta , figura eft pyri- formi, fed fupina parte plana , prona ventricofa, anfula dotata & foramine uno amplio- re , per quod oleum infunditur, altcro minore ex quo prominec ellychnium. In ejufi- modi lampadibus veteres liquorem quendam incombuftibilem habuiffe volunt , qui igni nutrimencum perpetuum fuppeditabat , in mortuorum fepulchris, fed noflram vulgaris ufus fuiife arbitror. Vide qus hac derepcculiari opcte commcntacus cft Vit Clariff. Fortunius Licetus. Xx Id O L UI 34 8 M U S E U M Idolum isidis jegtptiacum, quod cgo teneo , Exercitatione literaria quarta expreffit & commentariis fuis illuftravit ClarifT. Vir D. M. Thomas Bangius, S. S. Theologia: in Academia Hafnienfi ProfefT. P. CoIIega conjunctiflimus. Sta- tua eft ex argilla confecta, quatuor unciarum longitudine, incruftatione ccerulea tecta. Caput peplo quafi cingitur, cujus Syrmata anteriora per fcapulas ad pe&us dependenr, a tergo ver6 unum grandius oblongum ad pedes ufque defcendit, Aures , una cum nafi& totiusfaciei lineamentis, fatis iunt confpicua?, a mento dependet barba oblon- giufcula intotta . Dextra manus ad latus finiftrum reflcxa renet ligamenta per hume- ros dependentia, pet£ longiufcula:, qux a tergo dependet , lineis parallclis & tranfver- fis dotats. Siniftradecuffatimdextramfecanre, & ad dextrum latus vergente,hamuru ad humeros vergentem fuftinet. Totum, quod infra diaphragma eft, panno involutum, videtur, cui varii characteres yEgyptiaci & avium figurx nigro colorc indu&x cernun- tur. Bafi innititur quadrat.-c, cjufdemcum toto coloris. Ufus horum idolorumapud yEgyptios alius non fuit.quamquod cadaveribus exen- teratis, & balfamo oblitis, indcrenr, fandtitatis cujufdam, ur arbitror, titulo. Unde in Mumiis ex ^Egypto adveftis reperiri folent. De quo confuIeViriClatifT. D.D. Cafpari Bauhini eommenraria in librum i. Diofcorid.cap. 8j. S t a t u a ex gypfo, pedis unius akitudine, artificio haud contemnendo elaborata, tres exhibet homines, quorum unus grandsvus, fub pedibus juvenis, fceminam nudam rapientis & auferentis , proftratus cxclamare videtur. Credo hoc artificio expreflum efle raptumSabinarum, quam defcribit Livius Iib. i. Sed adeo pulchre omnia corporis iineamenta , & aftectus ipfi exprefli funt , ut vix a quoquam melius id fieri potuille arbitrer. Variis in locis Danis Ukm effbdiuntur Fictiles, figurarumdiverfarum,of- fibus combuftis & cineribus referts, ex cadaverum humanorum reliquiis. Quo autem modo olim in his rcgionibus mortuos cremaverint , & cineres in his urnis colle l ux teneo > conftat. Continebat offium puetilium & cuItcJIi aine. fragmentum. r Magna pmerea qusdam mihi eft integra & capaciffima, altitudine pedis unius & unc.arum feptem, amplitudine, qua venter maxime protuberat, pedum trium cum uncis quatuor, colore ex cinereo rubicundo, ex communi argilla in figulmo furno excoaa. InventaeftinCimbriaintraauVerumenfi&Anno mdcxlix. d Clariff. Viro V. M. Stepnano Mephamo , Hiftorico Regio , mihi dono miffa. Hac minor eft quam dono Nobiliffimi Viri D. Otthonis Kragii Regni Danis Sena- tons prudentiffimi, poffideo. Sed elegantior, politior, ex materil fubtiliori elaborata colore (ubmIvo,Ievis,aItitudine unciarum ofto, amplitudine, quaventer maxime pro- tuberat, ped.s unius cum femiife in circumferentia. Ex ventre hemifphsrico, collum exiurg.t amp um, ereftum, labro paululum porrecto. Copiofum cinerem & offium fragmentahabet. Ex Cimbr.ahuc delata. Videadditame.ua ad Monumenta Danica, X'x J £ AP. II. 55° M U S E U M C a p. II. T>e zArtficiofis e Sucano. PR.jEtER.ou.AM quod nobis varia iint Succini fruftula, quibus Natura inclufic Mufcas, Tipulas, Araneas, Culices ; artificiofa etiam (iint quamplurima e Succino affabre claborata, ut Scyphi, Patellx, Tcflerai.globuli precatorii, aliaque quibus defcri- bendis non necefliim elfe arbitror tempus ut tetamus, cum infinita ejusgenetis inge- niofa manus elaborare valeat. Inter rcliqua vifu digna eft Musca alis succi- k e i s , qu.x vivam tam artificiofe mentitur, ut pulchnus aut melius cxprimi non poflit. Eftpranerea Globulus parvus, cavus,pifo haud major,qui ubi aperitut ex ea- dem materia ineo reperiuntur novemMeta:, quibuspueriluderefolent, duo minUtii- fimiclobuli&trescubi. Qua: omnia cxtetius apparent.fiquidem globulus,in quoharc continentur,exSuccino plane perfpicuo elaboratus eft. o Lt : C A P. III. Te tArtificiofis e Lapidibns elaboraiis. a c-x lapide talcofo Notvagico, craifa eft, pondcrofa, coloris cincrei, librarum circiter quatuot capax,cum anfa ferrea. In ejufmodi ollis in Norvegia cibos fuos coquunt , fiquidem ignis violentiam optime ferant, &: lapis ipfe, cum mollis fit, facile excavetut, & quamvis recipiat figuram , unde ex compactis hujus lapidis laminis for- naces extrucre iolent. E marmore scibliciano, vulgo ©Cfp- Aii« fuiffe D. Pauli Lutheri Medici , qui frater fuit Martini Lutheti : hoc ipfo hxmor- rhagias variarum partium fiftere folebat, quia vires ejus fepius exploracas habebat. Argcnto dcaurato includitur ex Prassio elaboratum capuc fcemineum cumpe- plo , prominente facie & capillorum cirrhis , collo & pcctoris portione. Eleganter vi- refcit&ptifcioperis efle omnia docent lineamenta. Magnitudine eft unguis humanij figura ovali ; totum opus commendat manum &: ingenium artificis. Ex Oniche vel potius Onichacathe, quatuor zonis vel laminis diftin- &o, Gam a h ujam poffideo elcgantiffimani dono UariiT. & Confult. Viri D. Clau- dii Plumii, P. M. in Academia Hafnienfi olim J. LI. ProfelToris celebettimi , qux pro ftrato zonam habet onychinam fubcceruleam, cui incumbit facies decora muliebrisex zona candida in convexum fabricata. Huic infidet nigra ^Etliiopis facies, ex zona ejuf- demcoloris, tam affabte elaborata, utper nigra: faciei fuperficicm oculi candidi emi- cent. Hifce demum viri barbati & cincinnati caput integrum addicur candidum , fed capillis & barba Iutea , ex ulcima zona elaboracis. Egregium cerce & Atcificiofum opus. Ex Amiantho confecram Chartam in combus tibilem mihi do- navic Illuftriffimus Marchio Gefar Alexander Hetculanus , ejufque experimentum in meo Mufeo fecit , prsefentibus aliis Illuftribus perfonis. Charta: hujus fruftulum fevo candefe inunxic, &accendic, arfic, donec fevum effet confumpcum, nicidiore&candi- dioreremanencecharczejusparce, qua: ignem experra erat. Frufta duo mihi obtulit, quorumquodvis Iongitudine eft duarumunciarum, lacitudineunius: craffiusaliquanto chard noftra vulgari , fed acramentum & calamum Icriptorium finc difficukace ad- mittit. L a N a ex hoc lapide confeda, ut &c funis portione digiti Iongitudine mihi tranfmif- fus eft a ClarifT. Viro D. D. Petro Boudelotio , tum SerennT. Regina: Suecix Archiatro, Vidc cap. 7. lib. 1. C ap. IV» 35*- M U S E U M T)e zArtificiofis ex Mctallis Auri t$ Argenti elaboratis. AUreum annulum giganteum dono Nobiliffimi D. Laurentii Ulfeldii •^poffideo, qui in Selandia repertus eft anno mdcxlvi. die Decembris n. a puella quadam viginti circiter annorum, in tractu Orientali collis Uiekhoi difti, qui fitus eft inter Bafnefium & Terebyam propc Molcndinum Bafnenfe. Annulus ex duplicato filo aureo conftat, in fe convoluto , ttes ambitus cum dimidio conftituente : Filurn ijlud aureum in utraque extremitatc continuum fuifle videtur, fed jam in extremitatum akera ruptum. Si extcndatur duplicatum,pedem unum cum unciis feptcm longitudine axmat, Diameter eft uncis unius cum femilTe, pondere Drachmas fuperat quatuor. Annulus aureus in India Orientali elaboratus &gcmma Chryfoprafo orna- tus, peculiaris cft artificii , quamvisenimmajor non iit quam ut polliccm commode ambire poffit , gcmma tamen confpicua; ett magnitudinis , unguem digiti majoris jcquans, & in ambitu parvulis Hyacinthis cinctus. Structura Metalli pcculiaris eft , & diverfa ab iis quz apud nos elaborantur. Ex auro mihi Tinctura eft pulveris violacei confiftentia, qux, Cochleari ar- genteo affricla , aureo illud tingit colore. Pulvis ipfe levis admodum eft & lubtilis. Eadcm tinctura impragnatum tenco Linteum, cujus (i particulam igni combufleris, quodlineumeftperir, remanente tinitura aurea filamenrorum confilteniia & figura. De hujus tincturs confecrionenonhabco quoddicam.fiquidem is,quiobtulit, ab alio habuit, & fecretum fibi efle voluit. Eft&exAuro Catenula tenuiffimi fili craffitie, longitudine unciarum duarum cum dimidia, pulicemper collum alligatum tenens, & ftringens fubtili artificio. Hunc ver6 pulicem ita alligatum per femcftre &c ultra vivum tenui, fingulis diebus manui appli- cando ufque dum fanguinis quantum fatis erat extraxerat : fed, mea incuria,fame & ine- diaconfumptus eft. Ex argento Pixidula, odtangula, duodecim continet Cochlcaria , deaurata, tenuia & Ievia valde. Pyxis vix pifum majus magnitudine fuperat. C r u x argentea Ruffica e collo videtur geftata, poffeflorem ab armorum violentia tutum ut redderet ; anfa enim in apice dotata eft. Deaurata fuiffe videtur, fed longo ufu aurum jam fere detritum eft. Oblonga eft , duas ferme a:quans uncias , ttanfverfa vero brachia unam, plana, craffitie cum dorfo cultri certans, pondere Drachmas duas haud aiquans. Altera parte minorem infculptam tenet crucem viridem . ad cujus Iarera fculpta hafta& Ipongia arundini affixa : In capite literis Ruffiicis incifa habet : Rhx glo- rije, ad dextram Jesus , ad finiftram Christus, ad pedes Nika, feu VlN CIT. Altera parte iifdem characteribus , continuo tradtu a capite ad calcem. Domine AR.MA CRUCIS T U J£ NOBIS DEDISTI UT IIS DIABOLUM IUGEMUS. Ill angulis, qui ex perpendiculari & traufvcrfa conftituuntur linea , quatuor quafi clavi ar- gentei apparcnt. C A P. V. T)e Artifiaofis ex Mre i3 Ferro elaboratis. UT Artificiofaex^Ereelaborata, qus Mufeum noftrum tenet , breviter perfequa- mur,primo occurrit inftrumentum illud ex Orichalco formatum,quo ludere & tem- pusterere folent pueri. A Cardano,l.iy. de fubtilitarc, fub nomine Subtilitatis inutilis defcriptum, ex feptem annulis, bracteis, & appendicibus conftans. Hujus fabricam & tradandi modum fufius defcriberem, nifi Catdanus , loco allcgato, hoc la- bote defunclus effet, quo Lcttorem candidum remitto. Bergis Norvegorum ante annos aliquot capt;c fuerunt faga: qu.-cdam , qua;, inter alia, fub tortura faflis funt , fe Pifcaturam folito infeliciorem & difficiliorcm reddidifle, Eojium W O R M I A N U M. tt'3 Equum & Lupum jENEUM certum in locum matis dimittendo. Quodubidili- gcntiusinquifitumfuic,inventa fiunt quotum meminerunc, & huc ad fummum Magi- ltratum delata, milii vero aMagnifico D. Cancellario Frifio communicaca. Equus cum fiio ephippio rudiflima acte elaboratus, duarum unciarum cft longitu- dine cum dimidia, pondere a:quat quatuor librales uncias. Lupus vero minor, collo & capite ere&us, caud.iparva, Iongitudinem obtinec uncia: unius cum (emiffc , pendcc vero unciam unamlibralem. Quamvis in mcredulis , permiffione divina , efhcax fit Dauuon, piis camen omnia cedunc in bonum. Atidis ftacua a:nea, cujus effigiem dedimus lib. 5. Monumencorum Danicorum in defcriptione cornu aurei , rcpraffentat juvenem fcdencem & medicancem, dcxcta caput& mentum fulciens, finiftracrus finiftrum tangens. In capire mitramgerit in mo- dum cornu incurvatam. Tota ftatua tres unciaslongaeft. Pender quacuor uncias cum Drachmis quinque. Anciquitatis Romans infigne Monumentum, quod dono ClarifT. Soceri D. D. Tho- mx Finckii tenco. Videatur Pignorius in additamentis ad imagines Deorum Vincentii Cartari, & in originibus Patavinis. Fibula romana, qualem depingit Eruditiifimus Vir D. Johannes Rhodius, in eleganti Traftatu de Acia , plane convenit cum ca, qua: quarta cft numero incer eas quas a Claudio Menctcio habuit. Pondere eft Drachmx unius , & multa xrugine obducta. Stylus jeneus romanus Iongus eft uncias quacuor cum femifle . Craflicie penna: anferina; minoris , acutus in extremitatum alteta, altera appendice rotunda & plana dotatus, ut ea, qua; prima fcripfir, altera commode deleat. Cui etiam fini ftylus ipfe, qui alioquin teres & longus eft, paulo fupra appendicem dilaracur, & figucam quafl rhomboideam acquifivic, uc prementi digito facilius aptari poflit. Ponderc eft Drach- ma: unius cum fcrupulis duobus. Draco fifEus, duarum unciarum longirudine, craflitie digiti, ita formatus uc primo grande caput, cum rictu patulo & oculis eminentibus, exhibeat, alis in dorfo complicatis, quas aliud caput ore prehendic. Sub vencre capur humanum confpici- tur,5cpedesungu!iscomplicatis, qui etiambrachia quodammodo referunt, buccasca- pitis tenentia, inter quos pedes oritur cauda, qua: mox divaricatur ; fed deinde coit ac collum conftituit capitis Draconis , quod per divaricationem iftam (e infmuat, ac in dorfo extremitates alarum apprehendit, ftructura prorfus mirabili. Pondece cft uncia- rum quatuor cum femifle. Prope ColdingamCimbria: effofli funt dux armilla: a:nea: , rara: ftrucrura:, quas ex meo Mufeo delineavir Vir Clariff. D. D. Thomas Barrholinus in ecudito fuo de Armil> lis tractatu. Cylindtica: funt figurx ex junftisquafi tredccimannulis,urakitudincm fex unciarum afccndant , ea amplicudine uc brachia hominis mediocris ftatura; ambire va- Ieanr. Lamina:,ex quibus conftanr,, una parte apetta: funt , ut pro lubicu dilatari aut comprimi poffmt , fimul utrinque duo foramina trigona, quibus fibuhc (quarum etiam aderanr particula;) infcri pocuerinr. Excerna fuperficies, tria obtinec crepicacula, anfc annulis quibufdam alligata, quorum duo magnitudine &c figura dimidium refcrunt da- lerum, tertium veto oblongum, teres, anfatum , cum capituloinexcremicate, inftat bapfilis campans. Concuffa armilla, ha;c ftrepitum eduntmagnum. Unum vero pen- der uncias quatuoidecim. Queminfinemfabricata: finc hx armilla:, non cerro con- ftat:quidaminfacris, quidam inbellisad ftrepitum excitandum iis ufos cffe tmjores noftros putant. Yy Sic#. 3J4 M U S E U M SicM jENE.s Iconem dedimus lib. i. Monumentorum DanicorUm cap. 7. EfFof- faautem eft in Selandia juxta pagum Egerup, ubi collis eft in quo urnx &; varia vere- rum ornamentareperiuntur. Tota ex xre conftat deaurato, ftrucFurx elegantis. Ma- nubrium longum eft uncias tres, acies reliqua pedem unum, lata unciam cum femilfe. Hinc paret arma xrea etiam olim inDaniain ufu fuilTe. Sunt enim mihi & fragmenra alia ex ejufmodi pugionibus in Cimbria prope Ripas inventa. B u l l x. ieu Braccex dux figura ovali, concavx,olim Ephippiis aut frcenis magnatum nptarx fuilfevidentur. Alteraminor, artificiofepertula&variismxandris ornata: altera major, integra. Vetuftatem prx fe ferunt magnam. Invenrx fuerunr Stikelftadii Nor- vegorum, eoinloco ubiancelexcentos annos in conflitcu bellico periit S. Olaus Rex Norvegorum. Auro obducfas fuille indicant adhuc reliquix. Gladiolus xneus fub terra in fepulchro invenrais, line capulo, longitudine pe- dem xquavit , fed abtupta cufpis figuram vitiavit & aliquid de longitudine fuftulit : cx apice acutiore in latiorem tenditfinem,utrinque acurus. Figura enim eft triangulari, oblonga ; circa bafin foramina tria funr, per qux capulo olim aptatus fuilfe videtur ; eo modo quo jam ligneum adjeci. Per ejus longirudincm dux quafi coftx excurrunr, quovis latere, qux corpus firmant & robuftius reddunt. Triangulus etiam parvus, du- plicata conftans linea, Iatus utrumque exornar. Anno mdcxliv. cum Malmogia a Suecis obfideretur, collem quendam urbi vici- num complanarunt noftri, ut in eo, tanquam loco opportuno,tormentabellica in ho- ftem dirigerenr, inciderunc in U R N a m quandam xneam, ofTibus Sc cineribus refer- tam, quam foffores incauti & inepti ligonibus prorfus contuderunt. Fragmenta , qux ad me devenerunr, elegantiffimam & variis ornamentis confpicuam fuilie declaranr. Toc enim fupcrfunr turriculx, toc deauracx reliquix , ut vel hinc colligere Iiceat , vi- rum fuiife primatem & magnarum opum, cui hoc fepulchrum conftrucrum fuir. Ex Cimbria duos Cuneos xneos tranfmifit D. Axelius Jucl , fub terra ibidem invenros. Major Iongitudine fuperat uncias quinque, latiore parre rres. Ex angufto enim corpore definit in aciem latiorem. Alter paulo minor eft, fed cralTior, ad latera eminentias quafdam habens, uc manu firmiter apprehendi &; firmari poffit. Ufum WORMIANUM. W LTfuminbdlishabuiflearbicror, cum corninus pugnabanr. Si foramina habuiflenr quibusmanubriaindiporuiflenc, (ecuriculas fuifle arbitrarer. Cu l t e l l u s sneus cum manubrio ejufdem Metalli, longirudinem obtinet trium unciarum, akera parte obtufus, alteraacutus, acie incurva. Manubrio parvulo annu- Jato alius infertus eftannulus. ut eo fufpendi poflit. Inventuseftin urnaquadam fe- pulchrali,unacumcineribus&oflibus,propeCaIingburgumeffo(ra. Inter crepundia pueri ibidem tumulati fuifle ex antiquis fepeliendi ritibus coiligere pofliimus. Vide Mo- numentorum Danicorum lib.i. cap. 7. S 1 g 1 l l A quatuor mihi func, quorum tria a?nea , unum plumbeum. Grandius in circumferencia pedem habet, in Diametro uncias tres, cfiigiem S. Canuti folio infiden- tis, dextra globum, finiftra fceptrum, in cujus apiceflos Lilii, teneutis, undique ftellulis cinftam exhibet. In circumferentia has lireras , more veterum exaratas , oftentat: f SlGILLUM CONVIVII SANCTI CANUTI DE SIOBURG. Hoc fequitur aliudinDiametro uncias duascumfemifle tenens , cui infculpca: funt hx Iicera: grandiores, ita ut emineant,non ver6 more aliarum in ipfa materia deprifnan- tur. P.R.O.R. O.M.A. r Tertium zneum minus eft, in medio magnum I. exhibens, quod ambiunt litera: mi- nores, qu.u ob vetuftatcm legi nequeunt. Quarmmfigillumplumbeumeft, cffigiem S. Gertrudis infculptam tenens, quam ha:c ambit infcripcio : Convivii sanct-E gf.rtr.udis de siogwart. Calcaria ex Orichalco elaborara, crafla, ponderofa , fimplicitatem prifcam prx (e ferentia, dono Reverendi Viri D. D. Perri Wmftrupii, Scania: Epifcopi vigilanrif- limi, habco, qui reculit ha.c olim pofleffbrem agnoviffe Byrgerum Archiepiicopum Da- nix & Suecia: primacem, in hiftoriis noftris celeberrimum. Hucreferrelibet Libellam feu Stateram Siniticam, Jicet tota ex a:re non fitconflata. Bacilluseburneus,feptem unciarulongitudine.craflitie penna: colum- binx,punais&lineo!is accurariffime & minuriflime diftinaus, ex altero extremorum lancem parvam aineam dependentem obtinec, cui ponderandufn aurum inditur, quod expendit pondus ameum quadratum, feu potius teflellacum , quod filo (ufpenfum tranf- currit lineas & puncra in baculo fignata. Huic autem ponderi in duobus amplioribus lateribus infculpta funt punfta quinque, in anguftioribus rria. Totum vero pondus Drachmamunamcumfcrupulisduobuspendet. LTmverfa ha:c fabrica rheca; lio-nea: clauditur, figura Cochleare ferme referenti, incujus manubrii extremo clavus eft, cir- ca quem volvitur operculum, ubi aperitur aut clauditur. Ferunc Sinenfes Mercaco- 1-es has libcllas ad cingulum portare, ut oblara numifinata iis ponderent & de pretio ftatuant. r Propceraffiniraremaliud Lisehj: genus addo , quod Gracum effe dixit , qui obtulit. Lignum rubicundum, teres, in extremitate planum & rotundum ut ei nummus mcumbere poflir, longicudine decem unciarum , incluium (ibi tenet aliud in extremi- tate plane ejufdem figura;, fcd manubrium habcns quadratum, novem clavis plumbeis lllud penerrantibus circa iincm dotatum. Conjunguntut vero ha:c duo circa medium rerme clavo ameo , ut jungi & disjungi poflinr. Aperto hoc inftrumento , ii latiori & rotundion parti (ecundi ligni nummum impofueris duarum Drachmarum, elevabic ex- tremitatem illam cui plumbum infixum & alteri prorfus junget. Hinc collico eerta. pecunnrprobandxdeltinatumeffehoc organum; quamvis de ems ufu nihil certi mihi conftct. Ad Artificiofaeferroelaborataut tranfeamus,primo occurrunt Gudioii in- eici flammati, fic dicri quodlamina inftarfhmma^fabricatafir, quorumunumbre- viter deicnbam , alterum enim ab eo vix differc. Longitudine eft pedis unius cum .emilie, utnnque acutus, in mucronem definens, ubi ferrum incipit, bafin habetcraf- iam, obtuiam, bamulis quibufdam & ornamentis variis exornatam. Manubrium ferro ubi jungitur.coronula vifitur elegans.ex atre deaurato elaborata. Ex buxi lie ?Ku,mifmtitis. A D Artificiofa e Metallis elaborata fpectant Numifmata , quorum feriem & varie- tatem, qus in Mu/eo noftto fpectatur , brevibus perftringam , cuin ex profeflb de iis alii magna cura esjerint. uas us a variis Inter rehquos nummos Aur eos unus eft Denarii Romani mapnirudine du" pendens Drachmas , altera parte effigiem Regis batbati & cucullati , dcpendcntibi tergo Cirrhis quibufdam , oftentans ; rorque circa collum, & parte paludamenti, v: Syrmatis ornati. Parte altera exhibet equirem equo inlidenrem . Omnia rudi arte utrinquc elaborata. Limbum cingunrcharacreres quidam, qui Ruffici, jLrhiopici, aut Runici an fint, dignofci nequir. Sunr enim qui Regis cujuidam Gorhici numilma fuille arbirrenrur. Cycli Judaici abunolatererhuribulum exhibennabalreroflorenrem vir^am Aaro- nis cum infcriprione Hebraica. ° Alius nummus argenteus minor, duarum Drachmarum pondere, ab una parre ima- ginemCsfarisexhiber, ab altera florem , quem dicunr unum efte ex Denanis, quibus aam ab alrera par- Germanica ha:c, Aquilegia;. Ab aurifabro quodam ad imaginem mimmi ginem^xiansexniDet, ab altera norem , quem dicunt unum efle ex I Chriftus a Juda venditus fuit. Sed meus nullam fapit antiquitatcm, nai te Latina hx-c legitur infcriptio : Imago c^saris ; ab altera G «ivSi®3 <81DW/ id eft, flos Aquilegia;. Ab aurirabro quodan ^ M U S E U M nummi Rhodienfis exprcffum arbirror, de quo confule Antonium Auguftinum Dia- logo n. &C Seldenum de jure Naturx lib. z. pag. 119. Romanorum prifca numifmata mihi magna varietare & copia funt , qux vulgd Medaglia dicuntnr , tam Graca quam Romana, argenrea & a:rea. Er quidem ex De- nariis argenteis Drachmam tnaxima ex parte ponderanribus ultra fexagiuta, in quibus, ab altera parte, variorum Imperatorum cernunrur effigies aft.ibre expreffx ; ab altera, divorum ftatua;,aliaque Emblemata. Cernere etiam licetanre tempora Impetatorum cufa, in quibus Roma cum Caffide, Romulus & Remus aliaque cumConfulum nomi- nibus extanr. Adfuntin hac claife Numifmata Augufti, Nervx, Veri, Antoninorum, Probi, Otthonis, & aliotum. Eft & nummus in quo Virgilii effigies & nomen lcgitur, altera parte folem oftentans fulgidum , tenuis quidem nullam ftipit antiquitarem. Sed hic prx reliquis obfervandus eit Denarius Antonini , qui ex ferro xri mifto conftate videtut. De quo forfan Plinius lib. 33. cap.9. Mifcuit Denatio Triumvir Antonius fcrrum. Ex J&K E etiammihi eft copia majorum & minorum Numifmaturn, omnium Inl- peratorumRomanorum &Grxcorum, defunr fceminarum illuftrium & aliorum, qui- bus hic honos habirus , ut in eorum memoriam Nummi cudctentur. Inrer quos qui- dam operis &arris induftria excellunc; quidamtemporisinjiiria & vetuftate ade6 func dcrriti, ut infcriptionis non conftet ratio:quidam vero ad verorum fimilitudinem con- fecfi, anriquiratem mentiuntiir. Quorum omnium inicripriones & rariones examinare nimis forer prolixum , & peculiare opus requireret: Sed ab aliis abunde hoc prxfti- tum. Numcrum enim fuperant ocringencefimum. Intet hos enim feries eft omnium Imperatorum a Jul. Cxfare ad Gallienum ufquc, ab llluftriffimo Regis Galliarum apud nos Legato, D. Cafparo Coignet deThuilletie, mihi dono data. Sunt prxrerea mihi variarum nationum Numifmara.tam ex argento, quam xre, plu- rima : Danica, Arabica, Turcica, Indica, Italica, Hifpanica, Gallica (intet qux feries eft argenteotum a Philippo I. in prxfenrem ufque Regem , ab Iiluftrillimo Comite de Harlei, mihi tranfmiffa) Germanica, Scotica, Anglica, Polonica , Ruffica, Suetica , ex quibus pauca, qux antiquitatem aut raritarem aliquam fipiunr , hic attinganl. A r a b ic a, ex argento, magnitudine xquant Marcam noftratem,utrinque lireris Arabicis exarara, quarum quxdam in orbem limbum cingunt, quxdam internum occu- pant fpacium , nomen Impcratoris , fub quo cufa, exprimcntes, pondere, maxima ex parte, Drachmam xquant, tcnuia enim funt. Hotum complura apud alios apud nos vidi,ex Norvegia allata, qux a Siguardo Norvegix Rege, Jorfalafar didbo , conquifita pucant. Is enim, cum in Palxftina militix operam dedilfet , ingenti thefauro onuftus domum rediit, ut referc Snorro Scurlxfonius in Hiftoria Norvagica a me lingua verna- cula edita. De In dicis Numifmatispauci fcripferunc, quxdam igirur addam de iis quxpof- lideo. Primo occurrit Larina dictus nummus , qui rotundus non eft, fed exob- iongo , craffiori camen, compreffo filo argenteo , conduplicaco, conftac, liceris Indicis utrinque exararo. Horum quinque Dalerum Imperialem confticuunc ; pendecenim Drachmam unam cum fcrupulis duobus. In Siam monetx loco ucuncur globulo argenceo, nomine Tik al, ab altera parte compreifo, figuram J exhibente , ab akera r/imulam obtinence ; fcrupuli unius pondere. Eft & moneta alia minima deaurata , Fanno difta, fed ex una faltem par ce cha- ra£teribus quibufdam cxornaca. Relatum mihi eft, horum duodecim valere unciale, quamvis ponderefcrupulum dimidium vixxquent. £x J a v a mihi allacum monctx mirabile genus , ex plumbea, aut ejus generis me- talli conftans materia • Rorundum quidem , ied qu.\drato & facis amplo foramine per- viam, charactercs quofdaffl circa ambitum habens, pondere cxili. Tres enim fcrupu- lum conftituunt , ab incolis Pithis vocari ferunt. Hnjus figurxmihi duo genera, alrerum xneumdequo poftea.alterum plumbeum jam defcriptum : Dicunt duccntas hujus generis lilo aliigatas circumferri , ied quandoque undecies mille , quandoque duodecies millexquivalere Dalero Imperiali. P 1 a s t e r moneta Chinicica fic diira ejufdem ferme cft figurx , rotunda namque sft, &inmcdio foramen quadratumobtinec, fed minus prioribus, lit Javahica ex plumbo ; WORMIANUM. 5( f[ plnmbo ; itaSinuicahxcexa:rcaconftat matetia. Characteres qtiofdam Siniticos cx akera parte obtinet, decuflatim crucis in modum (itos inter orbem extcriorem & fo- ramen quadratum. QuxlibetDrachinarn pondere xquat. Per foraminaquadratafila rrajiciunt Indi, atque ita colligata geftanr. Non poflum quin hic etiam mentioncm faci.im Nummorum D A n i c o r u M in ollis&urnis fepulchrorum collibus inchifis inventorum, qui etiam antiquitatem fa- piunc haud contemnendam. Omnes mcdiocris iolidi Danici non fuperant magnitu- dinem, ex argento conflaii. Sunt qui nomen Ludovici Impcratoris prxfcrunt, ira enint habet infcriptio, Hludovicus i m p. ab alcera parce majoribus charaiteribus, ■f Venecias. Alius ab una parte Crucem oftentat, quam circumdat infcriptio, f Hludo vicus imp. ab alteta tcmplum, quod ambiunt hx licerx, XristIA- na religio. Quod fi Ludovicum Pium intciligant Impcratorem, filium Caroli Magni,ad annum dcccxxx. fe extendic eorum setas. Aliushoc exhibet, Ede l r ed rex angl. Hic Anglicum Imperium obtinuit ciixa annum Chrifti dccclxiv. Eft & qui Canuti Magni titulos priferat hoc padro, Cnut rex angl. adannum Chtifti mxvii. referendus. Ecce Tibi quorundam fpecimen. Ex infigni varietate hos faltem adduccre placuit, omnes enim enumerare, prolixunl nimis foret. Inventum apud nos etiam eft numifma tenue, pirioribus paulo majus, ex .rre, ur vide- tur, cufum,quod,ab uno latere, Regis aut Impetatoris cujufdam effigiem habet, Impcrii infignia manu tenentis , ab altero Epifcopi cum pedo Epifcopali, fine omni inicriptio- ne. Rudi opera cunira exprefla funt. Numismata chartacea Lugduni Batavorum, neceiTitate urgentc.cufa iti obfidione , qux demum in Argentca commutata funt , etiam in mco viiuntur Mulco. Defcribam ea ipfiflimis verbisamici mei, dum viveret, multum dilccti D. Johannis Metirfii, lib. i. Athenarum Batavicarum cap.xxn. Pecunia hax duplcx crat, & viginti otto aflibus illa major : ifta minot" quatuordecim xftimata. In majori ab una patts Leo ftabat, pilcuminhaftiliferens, circumfcriptum, H^ec libertatis ergo: parte altera in cxreriore ambitu incifum erat , Deus servet leidaM: ininte- riore vero N. O. V. L. S. G. I. P. A. C. id eft , Nummus obfefEe tubis Lugdunenfis , fub Gubernatione Illuitriflimi Principis Auriaci cufus. In minori parte adverlaitidem erecrus Leogladitim prxfercnsclypeumque in quo exprefla inlignia urbis, claves duas deculTarx,cuminfcriptione, Pugno pro patria: Averfa vero pars hxc haber, Lugdunum eatavorum. Icones vide aptid Meurfium Ioco citato. Ex ftanno etiam tempote necellltatis cufaNumilmata, docct illud quodGrypwal- dixanno 1651. proponebatur. Ejus mihi cxemplum cft , magnitudine xquans Dalerum Imperialem , fed multo crafTius , pondere unciarum quattior. In cujus uno latere infignia conlpicitmtur civi- tatis Grypfvaldenfis , in quorum fummitate quatuor linex' quaternarium numerum iri» dicantes , ad larera Anni numerus itf ji. in ambitu Necessitas grypsval- densis. InalteroIatereinfigniaRomani Imperii, hac infcriptione : Ferdin. II. Rom an. &c. reliquaenim commodelegincqueunt. Nummi vitrei fragmentum ex Sicilia attulit mihi ClariiT. Vir D. D. Thomas Bartholinus, vitrum viride eft, ab alcerii parte veftigia iigilli cujufdam apparent, quas alfequi ncqueo. Nonhiccommemorabo Medalia Pontif.Romanorum, inprimis Llrbani VIIL &Innocentii X. in annis Jubilxis confecTa,ejus eiiimgeneris& aliafunr multa, pariim jn Memoriam Virorum Clarilfimorum, partim in Reformationis Euangclicx teftih- cationem, aliorumque prxclarc actorum publici juris faita. Eorum enim numerus magnus. 2 Z Ad 5$i M U S E U M Ad hanc vero claffem merito referunrur Pentacula & Amuleta, ex mi- ftura variorum Metallotum , certa conftellationc elaborata , quorum virtuces a multis commendantur. Hujusgenerismihiduofunt. Unum quod majus, Soli dicatum, de quo Paracelfus )ib. 7. Archidox. ubi ejus figuram delineat & modum fabricandi do- cct. Alcerum minus, quod contra Epilepfiam commendant autores. C a p. VII. T>e zArtificiofis i vitro, eique ajfimbiis elaboratis. . URnjE l achrimales , in quibus lachrymas pro defunclis fufas colligebant Veteres Romani , tam ex terra figulina quam vitro conficiebant. Prioris exem- plum fiupra dedimus : Jam de vitreis agendum, dua: enim mihi funt ejus generis. Una integra, quam dono Viri Clariff. D. D. Thomx Barrholini habeo, akitudine unciarum quatuor cum fcmiffe, ex bafi plana & lata, cdllum afcendit craificie minoris digiti, quod demum inlariusterminatur labrum. Colore opalino , longa fub terra mora acquifito, quibuidaminlocisgypfea matcria obducfa, fivealachrymis five aliunde mutuara. Alia mihieft ejuldem figurx, fedmajor &craflior, coloris cjufdem, ab incauto ma- nibus fracta. Hac me donavit Clariff. Vir D.D.Petrus Bourdelotius, Setcniff. Regina; Suecia? Archiater . Ufus harum olim fuit , ut in iis collecta: pro defunctis lachrymx - aflervarentur, atque itacumcadaveremonumentis infererenrur. Ociili hum ani ftructura vicrea, quaeinfervirepoteftiis, quimonoculi funt, aut vitium aliud contraxerunr, ut hoc commode pallietur. Ovalis fermc eft figur.c, conca- \x, eam oculi partem, qua: extra palpebras prominet, coloribus vivis repra:(entans,vitro inuftis ut deleri nequeant parte convexa. Sed concava plumbo obducitur,ne yeri oculi reliquias Lxdat. Hicvitreus rite applicatus & palpebris iniertus, ad motum veri oculi moveri poteft, & omnem deformicatem tollere. Globus Sphxricus, ovi magnitudine, jntus fruftulis variorum colorum refertus, inor- dinate difpofitis, qua: per vitri ambientis fuperficiem pellucentia , gratum oculis pra:- bent fpeclaculum. Llium alium non habet, quam ut ob pulchritudinem fufpendatur, ue oculos pafcat. Parvula: qusdam ftatua: vitrex, tam hominum quam aliatum rerum, artificiofe hio elaborati funt a Gallo quodam, qui pecuniam ab iis corradebar , qui modum vivis co- loribus ex vitro hxc elaborandi cernere cupiebant. Nam, ex tenuibus variicolotis vi- trcis bacillis , igne lampadis eas conflavit, pcrite latis & eleganter , quamvis fenex in opete pcrfpiciliis uti cogcretur. Statua; bullas vitreas appenfas habent, ut aqux injete innatarc valeant. Tcmplum Venetiis, intet reliqua , fpeciofum & magnificum , D. Marco facrum, intus eleganti exornatur incruftarione Mufiva, ut vocanc , varias hiftorias facras aptis coloribus reprafentantc, & auro quibufdam in locis obducca. Hqc opus ex meris conftat teffulis vitreis coloratis & deauratis, quibus debito moda coagmentatis id quoddebent repraffenrant. Ex hac incruftatione viginti circiter mihi funt teffulx, quas curioficacis ergo ex locis corruptis Venetiis dum effem, erui, ac jam in Mufeo fervo. Prisma cristallinum trigonum, feptem unciarum Iongitudine , duatum ferme in quovis latere latitudine , varias refert figuras, pro varia ejus ad oculum appli- catione, jam enim inverfis capicibus deorfum, pedibus fiitfum, jam monoculos , jam quatuor oculis proditos monftra. Colores pra:terea omnes (quamvis colcratum non fit) dum adverfus lucem fccundum longitudinem collocatum, rebus , qua: per illud cer- nuntur , conciliac , ut iridibus omnia objecta depicta videantur. Cernere enim licec colores (plendidiffimos, rofeos, candidos, viridcs,puniceos, cceruleos, aureos, imo om- nis generis. In officinis vitrariis ha:c conficiuntur priifnaca, qua: quo majora eo accu- ratius omniaoftendunt. Vitrum viride rotundum, Daleri Imperiajis "magnitudine, altcro latere ex- cavatum, a*neo filo ira conftrictum, ut unamanubrium pra:beat , pra:rerquam quod radios folares colligat, & obvia crcmabilia accendat, objecta , qua: pet illud cernunrur, minora repnvfencat. Quocirca Pidtoribus, qui vaftos tetrarum tractus aliaque grandia W O R M I A N U M. 3 6 3 rcpra:fentare compendiofe cupiunr, utile & neccliarium. Cuncra enim in debita pro- portione & diftantia, led minuta valde, exacte exhibct. Telescopium inftrumcntum opticum jam notum fatis, ex tubo oblongopro- portionato, & duobus vitreis orbibus artificiolepolitis, uttiqueejus extremitati adapta- tis, conftans, mirum in modum jam excultum eft, & indies excolitur, ut objecta procul diftantia majora reddat & exacce reprxfenrec. Illud, quod teneo , quamvis ex perfe- criflimis non fir, fuam tamen meretur laudem, & dillita oculis tanquam prxlentia obji- cit, mita jucunditate. In Aftronomia, Militari difciplina, Naucica, aliifque ufum habet maximum. De ejusaccurataconfedioneiiicegrum traciucum confcriplit Hieronymus SyrturtisMedioIanen(is,qui maguolabore ejus fecrcta rimatus eft : Excoluerunt hanc artem Fontana, Kirkerus & alii, quos legant qui hic peculiare aliquid deliderant. Nos ex Syrturo, quo pacto primum inventum fic hoc organum,paucis exponemus. Prodiir, inquit , anno mdcix. feu Genius, fcu alter vir adhuc incognitus, Hollandi fpecie, qui Middelburgi in Zelandia convenit Johannem Lippcrfcin ; is eft vir folo alpeftu infi- gne quid pcafferens & perlpicillorum artifex. Nemo alter eft in ea urbe, & jullltper- ipicillap!ura,tam eava quam convcxa, confici. Conditto die rediit, ablblutum opus cupiens, atque ut ftatim habuit prz manibus , bina fufcipiens, cavum fcilicec & conve- xum.unum & alterum oculo admovebat & fenlim dimovebat, five ut punctum con- curfus.five ut attificis opusprobaret, pofteafolucoartifice abiit. Artifex, ingenii mini- me expers & novitatis curiofus , ccepic ldem facere & imicari , nec cacde natura fuggef- fit tubo hxc perfpicilla condenda. Ubi unum ablblvic , advolavic in aulam Principis Mauritii & adiuventum obtulit. Princeps habueritneptius, nec ne, fufpicandum erat: Rem milicias utilem & necelfariam inter arcana cuftodiri juflic. Verum uc cafu fenfe- rit evulgatam diffimulaverit induftriam , & bcnevolentiam artificis gratificans. Inde tantx rei novitas per totum effunditur orbem, & plura alia confinguntur pcripicilla, fed nullum illi contigit melius aut apcius priore, adeo uc dicasnon Artesfolum, fed ipfam Naturam omnia conferre , ut magnis Principibus omnia infetviant. Hxc ille. Omnia vero artis fecrcra.qua: ad ejus fabricam rite conficiendam requiruntur, quidifcupir, apud eum legac cractacu fupra allegato , ubi & perfpicillorum exaftam tradit confe- ccionem. CistuljE quxdam Catoptric^, quadrarx, longicudine unciarum fex, al- titudine & latitudine duarum,ex aflcrculis ligneis compofitx, uno lacerum longiorum vitro dotantur, per quod Iux ad inceriora diffunditur. In extcemitatum altera , parce elaciorefforamen confpicicur quadraium,pamun,per quod interioracontemplati licet: In ipfa cavitate varix iunt ftatuz juvenum, virginum, imagines leftorum, graminum, aqux, aliocumque colocibus elegantec diftinctorum. Qux ubi pec quadcatum fora- men alpexeris, ttiplicata app.irent omnia, atque illorum quxdam longiffime remota, ipecraculo jucundo & pulchro. De his aliifque fimilibus confule Athanafii Kircfceri arcem magnam Lucis & Umbrx, lib. 10. part. $. Thermoscopium, quod Crafeologon vocare foleo , conftat ligno oblonoo ,. quadrato, trium pcdum altitudine, unciarum trium latitudine, tenentc vitrum abbo- ium, quod collum habet longiflimum.nonampliuspenna- anferina,longitudinep°edum duorum , terminatum in almd globofum corpus , qtiod ligni cavitate tegitur. Huic vitromeftliquorquidam fpirituolus viridis, qui, pro ratione temperici aeris, afcendir modo, modo dekendic. Urgente frigore afcendit , urgente calore defcendit , unde aens tempenem exatte dcmonftrac. Supecficies ligni, qua vitcum fpeftat, charta te- gitur, lineis atramento fignatis cettos tempenei gradus oftentans. Superior pars sradus rngoris fignat, media temperiei, infima caloris. De infigni hujus inftrumenti uiu lege Athanauum Kirckerum lib. 3. Magnetis de catena Magnctica cap. 2. Smicroscohbm tubulus eft lenticulari vitro, p°ollicis faltem longitudinc , totus quidem ex vitro, fed exterius ebore fuffultus, ita ur, columnulis nixus , per fencftellas quafi luccm admittac. Lens vero cochlea eburnea cmgicuc , ut auferri & pro lubicu aperiri inftrumenrum poffic, ubi ob)ectum ei mdendum. Totum corpus ex ebore & vicroconftar. Aperto inftrumento resminura examinanda vitro inditur, atque claufo eodem, per operculi lentem contemplanda, tam exaite dilccrnitur, ut mirum fit Pedtculus autpulexmagnitudine magnx mufcx appatet, ac diftincte pedcs hamatos, Zz j inteftinav jff 4 M U S E U M inteftitia, oculos, aliaque contemplari licet, qua: alioquin latent. Thecam habet ebur- neam cui includitur, ne externa aliqua violetur injuria. Fiwurx akerius aliud eft Microfcopium, quod licet vitro lenticulari etiam objecTra examinet, non tamen Pyxidiincluditur, fedeburnea cingitur corona, quarper lami- nam ameam, manubrio eburnco comprehenfam, firmatur, ut objettum forpice in ma- nubrio lito fuftentatum Icnti apte objiciatur. Sic fingula, minutiffima etiam , clare fa- tis dilccrnuntur. Perspiciilum polygonium ex duobus rotundis conftat vitris, inftar alio- rum perfpicillorum. Sed quia Polygona Cunt,objecta adeo mukiplicant, ut, cum unum objiciatur, mille te vidcre putes.. Eft&patvus tubus ejufdcmfacultatis, ex Iamina ferrea tenui, ftanno obdu£ta,con- ftans, figura conica , longitudine unciarum quinque. In cujus minori extremo vitrum commune parvum extat, in altero majus Polygonium. Per hunc tubum ubi rem a(pe- xeris unam, ininfinitum multiplicati videtur. Specula triaquadratapoffideo, limbo ligneo vcftita, in quorum primo faciem tuam contemplatus fi fuetis, eodem tempore in ejus medio integtam, fed patvam vide- bis, ad latera , quatuor ejus partes diftraftas & deformatas. In altero quinque apparent oculorum paria,quinque nafi, quinque ora, & omnia alia, qua:cunque objeceris, quinquies repetita videbis. Tertium concavumomniamajorareddens, faciem communem, giganteam, polli- cembrachii magnitudine; & fic de carteris. Sed perfectius cftrotundum ligno undiquecinctum, in Diametro vitrum quatuor habet pollices, radios folares potenter colligit & mira exhibet fpeitra, Si extra fpeculi centrum caput ftatuatur , inverfum apparet & pedes furfum , fi propius applicueris in- genrem confpicies facicnj Gigantis & digitos brachii magnitudine, & multa alia pro ra- tione diverfitatisapplicjtionis. Sed primarius ejus ufus eft quod collectis &ejaculatis radiis folaribus obvia comburat. Cujus rei periculum facere qui volct,ipIcndenrisSo- lis radiis Ipeculum obvertat, & fomitem vel accendibile objcctum obvertat centro. Quod invenitur tam diu removendo Si appropinquando,donecunitos radios in obje- aoconfoexcris, tum illico ignem concipit. Meumhocanno mdcix. Venetiis ab A°vrta quodam emi , qui ligneam in qua fedebat fellam eo accendebat , ut emptores alliceret. Speculum feu Tubus dioptricus, conftat cxtuba lignea, uniuspedis lon- pitudine, qua; in altera extremitate vitrum habet Polygonium, in altera vitrum aliud quod charta plane tcgitur, ut non nifi per exiguum foramen , per quod vix acus tranfi- re poteft, alpiccre obje&aliceat. Fitmaturhictubus fuispedunculisin plana tabula.ut non dimoveatur,eique certaproportione diftantia depicta objiciuntur objeita, diftor- ta admodum & feparatis pattibus inverfa. Hax objecla per hunc tubum fi afpexeris, non videbis illud quod oftentant, fed diverfa & bene proportionata. De horum tubo- rum fabrica confulc traiftatum Gallicum Niuroni , quem vocat , La Perfpeftive cu- rieufe. Catoptrica specula, licet non e vitro , fed Metallis fint elaborata, quia tamen (pecula funt, huc (pecrant. Cylindricum tota mole fua pollices novem altitudine non fuperat, fed fpecu- lum ipfum ftpofita bafi lignea & apice fex faltem habet pollices , circumferentia qua- tuor. Aft ip(um fpeculum dimidia faltem eftCylindri pars, ab averla parte concavum, ligno fulcitum. Ex miftura conftat Metallica, bene polita , ut inftar fpeculi Ctyftailini objccta repnrfentet. Verum nulla rite formata exhibere poteft, (eddiftorta valdeac juxta principia optica ex centro in circumferentias circulares dufta. Imagines ipfadioc pafto confefta; nil niii confufum exhibent chaos , applicato autem debite (peculo, ordinatae & pulchrx fatis apparent. Sunt mihi ejus generis effigies Cardinalis Richelicu, fceleti humani , Monachi &: nuda: virginis , quas ncmo quid lint dixcrit , nifi applicato rite (peculo. C o n i c u M fpeculum eadem arte, & ex eadem materia elaboratum cft, qua Cylin- dricum,nifiqu6dfiguramhabeatconicam. Hujusfpeculiduomihi funtexempla, alte- nimalteroakius, ubi applicatur unum imagini optice incapfarotundadelineati, ico- aem Servatoris oftensat , ubi akerum eodem ia loco ponitur , emergit imago Virginis Marix. W O R M I A N II M. ?( ?j Maria:. Si invertatur capfula & applicentur fpecula, unum Lilium flavum, alterum ru- .brum exhibebit cx eodem loco & (itu, aliaque jucunda. Conus alter altitudine eft un- ciar unius cum femifle, alter unciarum duarum. Capfa, inqua depidte imagines, & cui IpecuLi induntur, in Diametto uncias habet octo. C a p. VIII. 'De zArtificwfis e Tlantu elaboratis. TTErba pati feu magvey leniffima, fpecies Aloes Americana:, foliis anguftis, ■*- x minoribus & tenuioribus, ad purpureum vergentibus colorem, radice ma adindomirosequosfrxnandos, quem, ex iigno, fua manu fe- c.t niuftnffimus Princeps meus D. Chriftianus V. P. M. cum ob artificii rantatem, tum quod tann Herois ingenium & in Mechanicis induftriam abunde probet, mihi femper tmtgratimmus. Prxterquam enim qu6d a tanto Principe liberaliter mihi collatus/de ejus in me affecru teftecur; ob artificii nitorem &pulchritudinem, omnibus qu. vidc- runt, pro miraculo erar Veri lupati ferrei omnino exprimit figuram & magnitudinem, adeo ut mhil in eo defideretur. Ipfius infuper Princlpis nomen C. litera coronata , ^^6?'° ^ uinario > infcul P turn habec - Pcdem loDgStudinc fuperatopu S ,quodlau- Aaa 3J3 M U S E U M f Concavafiuti facks: g Corium dejittum concavamfcuti fuperfi- ciem tegens. h •^yfnfi tres brachio finiflro cafitendo dejli- natte. i Interior lamina lignca reclis Jibris fr&dita, fufra litera e. delineata. a Exterior ejr convexaficutifiuperficiei. b Pellis exterior, quafcutum obducitur. c c Capita clavorum quibm anfifcuto alli- gantur. d Lamma lignea extcrior fbris tranfverps. e Lamina lignea interior fbrarum recia- runf. Clypeorum antiquorum Septentrionalium duo mibi funt fpecimina : alterum ex Iflandia, corruptum ferme&vetuftatedetritum ; alterum ex Norvegia. Nam in templo RoldalpropeHardangriam, DicecefisStavangrienfis, diu delituit, antequam procuratione Nobiliifims & Do&iflima: D. Bitgitta:Tott,Domin£e deTuteby, ad me devenit. Ejus fabrica digna efi: quse notetur. Primo lamina lignea incurva, quatuot pedum longitudine 3 duorum circiter latitudtne » fibris rcdtis parallelis dotata , parte conca- WORMIANUM. m concava corio firmitet agglutinato obducitur. Hanc ambit alia lignea paritetfirmi- tcradhxrens , fibras habens tranfverfas, & eorio, elegahter dcpifto, parte convexa ob- ducta. Qu*hbet yero lam.na lignea craffitic vix cft dimidii digiti. Figtira eft oblonga & convexa .ta ut fuperior pars qua= caput dcfcndere apta eft°, anguftior fit inferiore Anfevero dux, qu.bus finiftto brachio aptari potert, ex firmifiwfcorio, quatuor fi£ rcsclav.s, lat.or.bus.n ext.ma iuperficie capitibus , corpori aptantur, uLadiorum .ct.bus amputar, nequeant. Opus *vi l.cet vetuftioris, ingenii tamen acrions 3 1 o c ulum iigneum tantx tenuitatis ccntum in fe torno claborata tenet, ut craffi- uechartamnonfuperent, contaftum enim vix-ferunt. Ita vero comparata lunr ut neT* I TT CXCiP ' at °/ dine ; doncc ad '™ im "™ fi?«a deventum. Primum & maju pede & bafi dotatur qu.bus rel.qua carcnt. Clauduntur vero omnia theca lignea fir- Rantzovii P ° * & 8 ^ Donum IIluftdffimi Comitis Cnrirtiani EftinNorvegia, diftri<2u Chriftianienn, Rufticus quidam «W/V?®., qui cxlatura cum quov.s art.fice certarc audet, quamvis artem nunquam a quovis didicenr , & iolius cultcll.ope.dpneftet, quod alii multis & diverfis organis. Is ex ligno Acer s Can! th a rum fabr.cav.t, qui penes mc jam eft, quatuorhbrarum capaccm, qui propor- uone, anfa.operculo & reliqua cajlatura maxime nitet q P P rrrtTf 'Tr k ^ sh f™™> ^* ^ ' P ifcinis & ad J acentc te ™ ori °> «« eleoa„. derunt. P ' "^" * ^^ P ° tUi ' rC "'" ' nc ^'™ qui opufvl ramnio^ md ! c * vclC ;? inicic s ex %«°elaborata:, lacca quadam funt obdufe, tam mgra, quam rubra varuique imaginibus aureis lineis confta, tibus exotnata:. Lac camhancTr,gaut.usB.tumcnvoeat (fed, utmih, videtur, improprie) fimile acli ex ar f^t ? T *i J ""!- C ' A R ° N E M ' Sin * C, ^ vocant. Eo menfas, lecl cas, upellea.lem domos pfas & : navigia inficiunt,varioquc ad lubitum colore " nant. Qnx omn.a dcnde ad inftar fpccul. fplendenr, & nitore fuo oculis , fevuate euam man.bus, cum xquali majeftate blandmntur, & multam fcrunt xtatem &c 1 namm Ch.mt.cum_, in quo percgre profect-uri cibum ac potun alTervare folent ped.s un.us cum fcm.ife longitudine, unciarum novem latitudine uniu ,cdis a t.rud,ne ,ta confeaum eft, ut fupra columnas quatuor fuperius fitn rur tab , a' m a que m duaspartesd.fpefcatur. In priori capfufe rres continentur quadrata:, edufe afiervand.s d.Duutt : .„ altera lagenute dua: , ex Matcafita agcnt^chbomx coUo anguft,ore, fed ventre amplo & globofo, quas infcnus invetfa q^dam capfu Iqu d a- M duobus foramm.bus lagenularum infimam partem ambientibus, fundoluo fc mar,negeftandocadanc. SuprahaslagenasaI,udparvum,coIumnulis q uadratis firma tum cxtat tabdatum, peculiaribus quibufdam mLribus capfulis dZ^ Mta Scyphus Rumcusexligneisaflerculisconglutinatus, magnuscft, decan 2 ulus pedem.naametto habens, intus & foris lacca tubta obduftnlnifi quod Sfi oHuperhces n.gra i,t Exterius auro ahifque coloribus pingitur, fxtariorumc.ua tuorcapax ;p esen,madfund U mufquel,quoremetiamcap.r ^«'orum qua- KenrTocM ^ ^?^ ^/^ ^™' ^™'™ ^ & ma ™^ obducte, fua ha- bentCochlear.a,eodemmodoexornata. ""^x, ,ua na- fpedmin? Unum 'intd " n ^' ^ mus c hauritnr - ''g nc «™ rria peculiaria mihi funt T^um mdc—" 1 akCrd ' £X ]Ut ° ^— "^^i^SS^ Altcr TubuluseBrafiliaallatus.duotumfaltemertpeducn, ex Iigno Guaiacino ur m,h, v.detur, confeftus.ita ut paulatim angufterur. RecepWulumfaLdSdTus eft «a ut pol hcem admittar, & fuftentatur ab anirnah quodamVculpuli, quo^upum e fe J Sc varus fihs ame.s dep.ng.tur & exornatur. Supcrficies exterior Ixvis eft , nodum Aaa i tamen 57^ tamen quendam M U S E U M in medio habcns, colore fufco , fuliginofis quibufdam annulis dc- picta. Tertius in BeMo videtur confectus, duos pedes longus,temiis,ut primus.fed incru- ftatione quadam pulchra ex fruftulis mattis perlarum & lacca variorum colorum nitec. Tam reccpcaculum Tabaci, quam pars illa tenuior, qua: ori inditur, ex xre argcntato confecta eft. Hucnonincommoderetulero Pyx.dem sinit.cam elcgantem. Orb.cuIanS eftfi^_ici_ Nakt _ ab Alexandro Guagriino difta. nobis &hxl Norvagis olim _mf/ j_ ab - codehneantur. Ped.tes inNartisceleriterper nives iter conficiuut. H_ autem Nar te funt I.gnes quajdam & oblongas folea. duorum triumve cubicorum lon _udm e , qu.bus u pedes mduft.s, baculo oblongo cum cufpide fufFulti celerrime feruna r adeo ut nullo modo equ,, quamvis agillimi, curfu infequi poffinc. Nam equo curren _l P eri tasmvis, montcs, c_e_q_ via_bftaculo&impedimento funt. In Nartarum autem Inftrumentis currcntes, colles truncos , foveafque £____ tranfiliunt, hocoue modo feras omms gener.s apprehendere, capere, & telis transfigere folent. Hx ipfe N _ d Saxone hb. 5 . Pand_ tkabes vocanrur, dum de Finnis loquens, quoTpandi _. b.bus ve C.c. confertan.v.bus mga percurrere ait. Et lib. ... L.u.co. /t s nom.nac. Paulus Varnetridus de gcftis Longobardorum, cap. j. de Schrikfinhi __« Ligna incurva adarcus fimilicudinem appellat. Saltibus, inquit, utentes anfe quadaffl hgno incurvo ad atcus fimilitudinem feras affequuntur. Menluram e'arum quodau.net, refert Guagninus fupradtatus mCeremiirorum defcriptionc , quo(u"m hxc ■ mftrumenta ad fux proportionis ftaturam in long.tudincm conficere Vide oui de _ notavimus m L.tctatura Runica, cap. „. Nart_, quas ego poffideo ( e X Iong_ funt, exhgno quercino fabrica_ , laritudinc polticum^criL , f c d'a, "£o ahquanto m med.o ub. ex virgulcis __ func , quibus pedcs inferenii. A, enore u paEtemcutvatt , mftarptorxnavis, paulatim in acucum definunt ; ibiquc exo n ncur hgnea quadam Iccut.cula, in tranfvetfum locaca, ut nivcs commod.us dividant pofte' riorepartelatiotes funt,rioncurv ? fcdtea_. Quanives vel terram tn„gum L W funt , & quandoque p.Iofo Rangiferorum corio^bducuncur , qua furfum fpefta co ftam quandam in corporis obcinent tnedio , & hneis quibufdam ad 1_W_^ ^ Tk aha Finnica , qua ope Rangiferorum ci alligatorum hyemc per nives' icrti lolent F.nn,, ex novemconftat afferibus, viminibus&clavis ligneis, ita in conve- xum coagmentaus.ut fua capacitate&hominemdecumbe„tem,& ei necelTatia cape- re poiht. Antenor ejus pars acuminatut, ac proram navis plane refert. Imo cotum e, us corpus magis cymbam feu naviculam figura cxprimic, quam almd quidvis. Puppislaca cic , pro corpons capacitate, duotum pedum amplmidine ; qui fundum & medium to- A_a 3 tius 574 M LT S E U M tius ttah:e, quse otto cft pedum, conftituit affer, planior cft & craffior. Ei enim tdra incumbitmoles, illeque vettura maxime attetitur. In toto cjus corpore ferrinihil, fed ligneis clavis & funibus colligatur tota moles. Ex Iflandia tranfmiflus milii cft Calceus ex Betula; coctice confeftus. Corcex ipfe in philiras longas fciffus videtur , qua; deinde juntta; eo modo quo lintea texunt textores. Philirai hai Unciali funt latitudine, ita ut, per longitudinem ductze, tranfverfas admittanr, modo afcendentcs, modo fubftratas, uique dum tota calcei mediocris con- geriesfit confetta. Fistula ex Buxo quaotdinarieludirur,unciasfexlongitudine fuperans quoad ftrutturam nihil habet peculiare, fed quia a juvene deglutita, & per tres integros dies & nottes in ejus ventre portata ac demum per alvum excreta,fui mentionem hic etiam ' requirit. Quia vero rei geft.r. hiftoriam ipfius juvcnis manu lingua vcrnacula configna- tamreneo,fummamejushicaddam: Anno mdcxlvi. circafinem Augufti, juvenis qui- dam Nicolaus Erafmi, Schola; Coagienfis Alumnus , aitatis Anno xvn. cum in platea fiftula hac cancret, qua: erat condifcipuli fui, Nicolai Olai , acceflit circa quintam po- meridianam hic Nicolaus fuam repetens fiftulam. Refiftebat ludens ac canere per- rexit,quo ofTenfus alter pugno in fauces adverfarii percutiendo fiftulam detcufit, ita ut nec manibus , nec ullo alio inftrumcnto eximi potuerit , cruoris haud parum per os efHuente. In faucibus per quadrantem horaiubi haifilfetin ventriculumdelapfa eft,ita ur in dextro latere ipfam fentiret. Doloribus vexatus decumberecoattus ett, &c per tres integros dics neque dormire, neque comedere aut bibere potuit : die tertio, circa quartam pomcridianam , nullo adhibito pharmaco (ponte per alvum cam excrevit. Hinc paulatim convalefcere ccepit , licet faucium excoriatio per aliquot dics degluti- tionem cibi & potus moleftam redderet. Cum ha:c fcriberet Coagii Anno mdcxlvii. bclle fe habuic, quod &fua manu teftatus eft Schols Rector Johannes Ivarius. Obiter hic moneoTibiam mihi efle Iflandicam proprie fic di&am ex ofle cibis agnina;, pulchce fatis elaboratam & fonocam. Organum musicum Licuanicum , quod cum prascedentibus ad memifitVir Clatifl". D. D. Loifelius in Academia Regiomoncana Profefl! P. peculiare efl. Excava- tus ex parce afler , quadratus ferme nifi quod circa alteram extremicatem actenuetur aliquantum, &: hinc indc ma;andris quibufdam ad latera exornetur. Longitudme duo- rum pedum eft, latitudine, quibufdam in locis , unius cum dimidio. Hujus pars una, quai cava non cft, fed oblique excifa, foramen rotundum obtinet , cancx magnicudinis uc manum pueri admittat, cum rofeis quibufdamornamentis. Reliqua parsconcava, ut ad fonum perficiendum fit aptior, novem fidibus acneis obducitur, qua: verticillis pro Iubitu & harmonia; ratione extendi ac laxari poffunt. Non vero aequalis funt lon- gitudinis, fedproportionaliter deficiunt. Quo pafco, andigitis, an plecfro in hoc lu- dant iguoro ; dum digitis tanguntut fides, fonum edic haud ingratum. Organon quam- vis rude, non tamen frequens. ExBuxoarte tam fubtili fculpta eft Vagina cultri, o£to unciarum longitudine, ut arcificis manum adeo peritam mirentur omnes, quorquot opus videtunt, artis fcul- ptoria: periti. Llno latere exhibec hiftoriam Adami in Paradiio, Abrahami filium ma- ctare conancis, &Lothi cum filiabus: Altera annunciationemMaria;, Chriftumcrucifi- xum, eumque refurgentem oftentat, ftatuis & iconibus, quamvis mhiutis, tam eleganti tamen proportione & dilpoficione ordinacis , uc vix artifcx ulltis ld melius prxftare po- tuiflet. Magni a peritis fit & aiftimatur, qui rcm inteliigunt. Machina tracto.ria , cujus beneficio pondera compendiofe elevantur. Tantum enim quadrante ulni ea prxftatur, quantum tribus aut quatuor ulnis fine ea. Conft.it vero trochleis quatuor aut quinque vel pluribus pro lubitu funibus proportio- nata dift.intia ligatis. Sed.toca ftcuctura melius cujrtntyix, quam calamo docetur. Catlna lignea,cx ramo uno arboris , variis lateralibus ramulis onufto, con- ftar, W O R M I A N LT M. m ftat,itaexcifis,utfingutearifulanntegt*fint, variismodisintricatx, & iaterales cate- nulasjunctashabeatprdutligni ratio tulit. Singula: vero catenula: in alandiformcm noduh.m, ornatus gratia, terminantur. Piincipalispedumquatuorcftloncntudine la teralesqu.-Edammajores, qux-dam minores, quadam etiam duplicatx. Principalis ex hamo ligneo, ex eodcm Iigno cxcifo, dependet. r Mus artificialisexlignoconfedtus, & corio murinopilofo teftus, intus rotis &ma- ehinis.horologii inftar,pra:ditus. Quorum bcneficio, ubi clave apte regfmr &incita- tut , inftar Mtiris vivi, concitato fertur curfu, ac irc ac redire fponte fua poteft S x A T u A ex ligno, articulatim juncta & aptis veftibus decora, manibus rotam tenet E vidcatuf tC P °" ^ ' Ut rCm rUnC alli g atam attrah « > P«>«de ac F a l o i s t o L i u m felte plicatills genus eft, prifca arte ante trecentos annos ela- boiatum. Ejus podes decuffatim fe fecant, quorum quivis longitudme eft trium pedum Romanorum, .nfummocaputDraconis infantem tictu tenens, in imo unetilas rapacis cujufdamav.s infantem comprimcntes oftentant ; per reliquum corporis Variis gyiis& ma:andnsverficoloribusornantur. Cxterum in medio umbilico quafi dotatur axcm nrmame &itatenence, utcomplicari &explicari ejus beneficio tora fellapoffit ' Co- nocraffiffimo neditur.cui infidcndum ei.qui hac fella uti velit. Ad laccra hanc habcr infcnpr.onem , literis prifcis & Longobardicis ligno incifis. fAKNO-DOMtsri- M:ccc:_i: secundo: magister: allo: eecit: hanc: CATHEDkAM] Ep.feop, cujufdam Lundenfis fuifie memoratut, & ejufmodi fellas plicatiles F a l d i- stolia vocataiuiileamediixviautoribusinvenio Hanc fellam cum olim apud me vidiffec V.r ClarifT. D. M. Stephanus Stephanius Hi- ~,^ 8 ' US T f A / adCm " S ° rai " Profdr ° r P llbllcus ' — mqueinftitutum dcnov s ornament.s ei addendis cognov.flec, cleganti epiftola d.ffuaf.t, qux, quia jucunda con- tinct, locumhicmereb.tur. Sicverofcribit. Epifcopalis illa cathedra, nuam fumma cumvoluptateapudtevidi, rnajorem fp.rat anriquitatcm , quam tu ihi adjud cTs Nam, h.nfcr.pt.on.fidcsconftaredebcat, fabricatus eft eam AIIo, anno Domin mcccli, . hoceft triennioanremorcem Petri II. Archiepifcopi Lundenfis, qui obiit anno Chnft, mccclv y. Caknd. Maji , ut videre eft in Chronico EpifcoporX Lun- denfiumNob.I.lfim,Arv,d.Huitfeldii,literaT. & deinceps: Hic vero Petrus duce tjs fere ann.s B.rgerum , cujus tu «M affignas fellam .ftam, m Epifcopatu pr^ceffit. (Nocandumh.c.rneaccep.fTe, hanc fellamfuifTeBirgeri Archiepifcopi, non vero quod ejus : *t*e fit conrecta , pocu.t enim hsreditario ,ure ab antecefforibus fuis eam accepif fe) Ergo c.ter.orem redolec antiquitatem , quam facilc exiftimaffe. Monumentum c^ftp^iofiffimuffi&augnftiffimnm. C^etuffiexearurng^eeftTd™,^ Ponc.ficale Romanum , hoc eft liber continens varios Eeelefil R„, m iu ritus & ce e momas, barbaro vocabulo nominac Faldutolia (nobis gaaft-ftocf) quarum ufus" erat m van.s confecrationibus & otdinationjbus Epifcoporum, Abbarum, Prcffivte o *um, ,mo Regum Principum&aliotum. Quomodo ha:c omniaaptiffimis fi.uris & icon.bus non uno m locc , prediftus Iibet reprzfentat. Valde aurem d.ipl.cuit mihi in- ftitutum tuum de cathedra ,fta reparanda, & novis ornamentis condee^anda qurim hoc mn.I ahud fit, quam antiquitati fucum facere. In primis nollem mutatam pellem illam,qua ; (ellamconjung.t&iedempr.bet. Nammihi Elephanti videtur corium eft autan,mal,squodUmcornuvocant, autakeriusrari&peregrini, certe alio fub Sole ZJd^ h^ ^ ' C U Y I dU ° rUm P ^ am ,0 " ga ' ad formam maxim:E navis beMc* afFabre ela- borara, otnma habet ram apluftr.a, quam vela, tormenta bellica, trochleas, funes, qua: nla &"d ^oi' 1 ! b U ? a r PCrtinCm - In P"^' ^ UC & ad IatCra d£ P iaa «*° -" nata, sc ,d quod debet eleganter exprimit. Capsula hgneatriquetra faba: magnimdine, m fe continet duodecim Coch- fatis A nequ A eam. G N ' A ' tam ^' arte eIabc "™> ut peritam artificis manum mirari C a p. X. }7 6 M U S E II U C A P. X. T>e &(Si'3<3<£/ »g9v £S5X 3@<5 SRgS ®39t. ideft, Avegratiofa.Do- minus tecum. Verba funt Angeli Mariam Virginem falutantis. Commendantur hxc pentacula collo geftata , contra Epilepfiam & convuliiones. Non eft quod hic.tangam Cochlearia varia ex concha venerea, cornibus animalium, concha pcrlata, teftudiniscrufta, dente llofmari, &c. cum nihil habeant peculiare practer materiam ex qui funt elaborata. Ex eadem ungula confeftus eft annulus peculiaris figurx, Magnitudine tantns ue poilicem ambirepoflit, ita formatus, ac fi ad latera ramulorum amputatorum oftende- ret veftigia, qua craflior eft fcutum exhibet, cui incifum nomen Jeiu, hoc paito, I. H. S. Iatus altetum (cuti ornatur magna litera T. alterum M.prifcum habet. Credo gefta- tum fuiflecontiaEpilepfiam&fpafmum, opus hodie aut heti non confectum. Ex ebore multa teneo cleganter & artificiofe elaborata, qua; fubtilitate & artificum induftria excellunt ; ex quibus qusdam obiter receniebo. St atUjE trium r e- gum , VirginemMariamfalutantium.egregiaarte, ex dimidia patte unius dentisEIe- phanti , habitu Gra;co fculptorum excellunt. Eo vero magis confideratione funt di- gns, quod dentis illa pars, per rnedium fecundum Iongitudinem diiTecta, arguat inte- grum dcntem in Diametro latitudinis fuiife fex unciarum. Ipfa; vero ftatux altitudine iep tem. Statua ex ebore, quinque uncias alta, in China elaborata, virum exhibet habitu Chi- nenfi, amplectentem fceminam ejuidem nationis, qua: fublara manu alapam ei minita- tut. Et capitio & toga & calceis & facie Chinenfes aftabre fatis exptimunt. Non tangam hic Tormentum bellicum cum (iio ptxfecto & aliis inftrtr- mentis, huic negotio neceflariis, fubtiliflimc totnatis, ut hafta: pilum craflitie non fupe- rent, pocula varia, Rhombi, Rhed.x, aliaque quamplurima, quibus artificcs fubtilitate Ecttafle videntur de palma, cum quamplurima fint. Non jSo M U S E U M Nonpoffumvero quin Tub^e ex ebore in formam Cornu elaborara: mencionem faciam , quam dono Sercnilf. Regis Noftri Friderici III. Anno mdcl. accepi*. Lon- gicudine eft pedum duocum , unciarum trium , amplirudo labri lacioris, pedis unius & unciarum duarum, anguftioris quodinflacur, unciarum triurn cum dimidia. Craffa la- tis,uc pondere libras fcx civiles squet. Superficies exterior variis fculpturis exornacur, quarum icones vetuftacem prs fe ferunc magnam. Diftinguitur vero lnc Tuba annulis quafi prominentibus in quinque claffes. Quarum prima, labro ampliori vicina,conti- net duos Leones procumbentes & ad cercamen quafi fe provocances, & Dracones ri- ftibus oppofitis bellum minantcs. Secunda claffis infignita eft ma:andris quibufdam Pampiniformibus , expanfis foliis per ambicum reprantibus. Tertia, qua: maxima eft, & plus quam medietatcm totius ruba: occupac, pluribus & eximiis ornacur fculpcuris. Occurrir namquc primo eques loricacus,hafta adverfarium, gladio &i parma armacum, profternens, quem a ccrgo, jaculo ex arcu emiffo, pecit rertius, cunicacus & cegmine ca- pitis pyramidali ornatus : Eum fequitur pedeftris ordinis miles, tunica & parma redus, ftricfo gladio imminens vicino , qui nudo capice & longiore induftus cunica , nudum hominem.fcuto incumbencem.hafta profternere conatur,quem vexillifer equo infidens inhibere videtur. Hunc ordinem claudit arbor, in qua cernitur nidus ovis refertus, cui infidianti Serpenti, Avis ipfa, quantum poteft, refiftic. Quarra claffis bellum lpe&antia eciam continet. Eques cnim loricacus, ftricto enfe munitus , cum focio fagitcario, ex arcu cenfo jaculum in adverfarium equicem emittit ; fed tunicatus quidam gladio ftri£co & parma, tam horum, quam infequentium, nudi fcilicec equicisvexillifcri, &peditis fica armati, conatibus refiftir. Hos excipir miles tunicatus, ftrifto enfe & parma infi- onis, qui dum inermem & nudum ad pedes ejus provolucum pecic, occurric aiius pedes, hafta eumrepellens&proftracum Iiberans,peplo corpusregens. Agmenclaudircapti- vus nudus, manibus poftterga revintlis , capur per afteris foramen exfertum tenens, cuius humero infidet corvus, carnem dilanians & crudeliter maccans. Quinca claffis paiftocitia effe videtur. Sub arbore, ex qua Iportula&corium dependet villofum, fedet quidam paftorali habicu, pelle hitfuca ce£tus, capram mulgens, cui adjuncli hasdi, parcim jaccnces, pactim faltantes, atque inter eos unum cornibus tenet alius paftor. Furem ad- venrantem dum infequitur canis.lupus hjedum difcerpic, quempedo fuo paftorali abi- gere cencat alius. Claflls, qua: fequicur, venationi dicata videtur. Eques enim dum hafta Cervum petit, pedes nudus venabulo Aprum excipir, quem bini canes renent. Captumvero,&equoimpofitum,ducit quidam tunicatus, dexcro humerobaculum.cui inditum caniftrum , geiians. Peregrinationi feptimam claffem afcnbere an debeani nefcio. Pcregrina quidemhicfculpcaanimaliaidfuadenr , ac eo nos ducunt. Nudus homo, Camelo infidens, a tergo clunibus Cameli infidentem habct Leopardnm aucLu- pum Cervarium,ad pcdes Pfircacum oftencat. Hunc pra:cedic alius Elephanco inequi- tans, dextraferrumincurvum tenens, quo beftia regicur, qua:acolIo vas vinatiumloris alligatum portat. Denique arbor, in qua nidus quinque aviculis refertus, occutrit, in quomaterpullonutrimentumroftro prxbere videtur,reliquis alis ac roftro gefticulan- tibus. In alcero nido ova cernuncur, quas puer nudus alccri porrigir, uc fporcufc indat. Quibus fuccedit Cercopithecorum colludentium par. Forfan ha:c aucupia denota- bunt. Denique alataGryps bovem profternit, cui aflldet Sphinx capite humano mi- tramgeftans, pedibus quatuor, alis binis, caudii oblonga, quam fequuntur aves bina:, colli oblongioris, cauda diffufa , urrinque Phialam floribus onuftam cuftodienres; an Strurhiocameli fint, judicent alii. Reliqui duo circuli ita funt comparati, utpriornon nifi foliis quibufdam fimplicibus, partim laivibus, pattimcriipis, exornecur : pofterior duplicacis foliis cx concorcis fuis ftipicibus prodcuntibus. Verfus orificium coronula cingicur. Statuam quandam antiquifllmam, RegisNorvagia:pompamreferente, exdente Rofmari elaboratam poflldeo,crium unciarum alcicudine, duarum cum lemiffe latitudi- ne: Rex ipfe corona redimicus equo infidecdexcra fcucum latum tcnens,quem ab alcero latcrc pricedic fignifer, finiftra haftam gerens pra:pilaram, cui in parre fuperiore ad- ha:rec vexillum.dcxcra arcum habens. Elunc fequiturTubicen,gladium oblongum ad latus cencns,ore vero cornu incurvuminflans. Abalcerolatere quidamgenubus terram tangcns ftapedemRegis ccnec , quem ad clunes equi Regii fequicur Armiger, fcucum Rcgis finiftra, &gladiumdcxcratenens magnum, fcutum ipfumovalis eft figura',incur- vum, W O R M I A N U M. 381 vum, latus finiftruin a capite ad genua tangens. Ex hac ftatua colligo, fcuta, quibus ve- teresurebanturinNorvegia, duiim fuiffe gcnerum, unum quo equites utebantur, am- plum,latum, &planum, figura femilunari, alterum peditibus dicatum , ovalis fio-ura-, incurvatum, qua: eleganter in hac ftatua funt expreffa arte prifca, & non nimis fubtili. Ex Cornu rhinocerotis elaborata Phiala, ex India venit Orientali, fi»u- ra ovali ferme, nifi ubi finus cornu ipfum admifir. Longitudine eft unciat um quinque, latitudine quatuor, profunditate duatum. Concava parte polita eft ; convexa folia vi- tis & pampinos ita excifos obtinet, uta corpore ipfo feparata extent, ac peculiarc opus conftituant , atte ad tantam redaftum fubtilitatem, ut perfpicuum fit. Color corneus eft, ad flavedinem tendens. Alius roihi eft Scyphus etiam ex Cornu Rhinocerotis, nigtior &craffioris fubftan- tix , pedi infiftens pumilo, totus akitudine fuperat uncias quatuor , profunditate trcs, labrumovale, inextremitate altera anguftius, oblongum cum fit, longitudinc fuperat uncias tres; latitudinecircamediumduasattingit. Capistrum ex nervis Rangiferorum rubicundo colore rimftis & artificiofc in craffitiem minimi digiti redaftum, longitudine eft quadraginta pedum cum dimidio. Hoc Rangiferos rraha: alligant Finni, eoquecurfum eorum ita dirigerenorunt, uta via non exorbitent. In auris Ameticana, nihilfapit artificii, fed tribus tantum conftatofficulis,exuno offe excifis, ita ut medium duas habeat anfas , ex quibus duo extrema , pariter anfata, dependent. Craffitie pennam anferinam non fuperanr , extrema figuram habent par- va: glandis. In medio offis interftitio parvulum eft foramen , cui immitti acus poteft, qu* aunculam perforet. Ex cujus animalis ofle conflatum fit hoc opus nefcio, nullam prx iefertelegantiam. Os enim colore flavum eft , quibufdam in Jocis nigtedine de- turpatum. ° C a p. XU.s T>e variis nArtifiao/is. C U v K a de coroliis ptecariis ex ftramine & vegetabilibus egimus : hic monendum, alias plutes nobis efle, ex certis baccis, ut videtur, faponariis, ex Ballamo Amcrica- no infpiffato , ex tornatis offibus, ex vitro colore Corallium amiulante , ex iuccino & aliis,<]uarum quxdam appenfos habent numulos facros, ut vocant,qua:dam alia orna- menta. Librorum chiniticorum mihi funt fragmenta quardam , qux omnia ita (unt exarata, ut folia fint duplicata, &, ob chattx tenuitatem, ab uno faltem latete ex- preffos habeant chatafteres. Legunt&fctibunt afummo pagina:adimum defcenden- do. Trigautius de Regno China: cap. 5. hoc illis peculiare eife rerert in hbris fcribendis, quod nullus omnino libcr vulgato fermonc fcribatur, fed dotto. Sermonis hax diverii- tasmjolavocumcompofitioneconfiftit. Omnes voces monofyllabx fiint, quamvis fa:pe duarum aut ttium vocalium. LTt rerum ita vocum fingularis fuus eft hiero^lyphi- cus charaiter. Nec pauciores literx quam voces numerantur, idemque apud ipfos eft dicho, fyllaba, elementum. Ac licet pro rerum mukitudine fit numcrus charaaerum, eos tamen inter fe ita componunt, ut fbptuaginta ocfuagintave millia non excedat. tx ns qtu decem millia noverit, eos fere, qui ad fctibendum neceffarii funt, allecutus eft. P. Alvarus Semeda cap. 6. refert apud Chinenfes vocabula tantum effe cccxxvi. voccsvcro mccxxviii. definentes in vocalem, aut M. &N. monolyllabas, indecli- nab.les, tamnominaquamverba, Lirerasfexagintamillia, in Lexico di6to, Haipoen contentas. Ad commode loquendum fufficiunt ofto aut decem millia. At Joannes Bbb 3 Goirza- I ,82. M U S E U M Gonzales de Mcndoza dicit ukra fex millia characterum in eorum libris reperiri. Semeda hos affert characTxres. — i unum notat, -(- decem f +f* Terram , J Re- gem ^P " Lapidem pretiofum. Scd Mendoza Regem, quem Chinitice Bontaivocarj ait , ita dclineat : " r ij5f Ccelum Guant *§-> urbem, quam alii Lombi vocant, alii Fu^f/'. Ex hagmentis,qua; ego poffideo,quaidam duobus,quxdam quinque, quaidam decem conftant foliis , ut Herbatium , quodundecim depictasherbarumoftentat imagines, quibus noraina & vires characteribus Chiniticis addita:. Eft mihi pr.xterea clegantiflimum Volumen, quod integrum fere efle videtur, folio- rum fieptuaginta duorum, vatiis imaginibus refertum, quod Philofophiam , Phyfiogno- miam, Medicinam & Hiftorias complcfti ex additis tabulis colligere licet. Utinam taudem exoriatur, qui huic literaturs illuftrandz fe dedat. £11 &: mihi Epiftola qu.xdam Chinitica , in chatta quinque pedum longitudine, unius latitudine, de!ctipta. Hax vcro chartaab unolatete rubicundo colore infecta eft , ab altero candida, atque ita complicata, ut quinque conftituat duplicata folia. Prima fa- cies unicum faltem continetcharacrerem,'qui titulum aut infcriptionem denotabiti al- tera oclo & pra:tetea fuprema & irjfima parte agglutinatum aliud chartae rubra: fruftu- ]um oblongum, uncix unius latitudine, quod tres continet charaeteres. In reliquis fo- Jiis nihil plane extat. Quodlibet autem jam defcriptum foliumlatitudinemobtinet quatuor pollicum. De hujufmodi epiftolis mihi loqui vidctur Trigautius capite fepti- mo, dum inquit : Cum fe mutuo propinqui & familiares ofKcii caula invifunt, ad rcpen- dendum vifitationis oflicium adfttingunt vifitatos. In his porro vifitationibus haic fere ratio obfervatur. Qui vilitat ad ingtefliim libelium profert in quo nihil aliud legitur pta:tervifitantis nomcn,cum modeftis Epithetis, pro ratione vifitantis & vifitati, eum- que iibellum pariter ad herum defert janitor. Porro fi plures ab uno, velunusapluri- bus vilitatur, femper pro numero vilitantium aut vifitatorum funt libelli. Hi fere duo- decim pagiiiis e charta candida conftant, & fefquipalmam oblongi funt. In prima facie media e papyro rubra, ad duorum digitotum latitudinem ftagmentum affigitur libelli longitudine , & pletumque libellus hic chartaceo lacculo cum eodem rubro addita- mento in cxtrema facie includitur. In his tanta eft varietas , ut omnino neceffum fit domi viginti fere thccas paratas ad omnem ufum habere , cum variis titulis , ita conti- nuus cft eorum ufus. Epiftola: Chiniticai, cujus cgo /pecimcn exhibeo, defcriptionem talem dedit nobis Alvarus Semeda cap. 12.. Thie charta eft, feu liberpljcaturis conftans internis, & ex- ternis, longitudine palmi, amplitudinc manus, trium gencrum. Major fex habet folia, rncdia tria , minimaunum. Omnes hifcc utuntur in vifitationibus. Qua ordinarie utuntur, alba eft, cumappendice rubra ejufdem longitudinis, Iata digitos duos, extra adhaircnte, fi ob revcrentiam,aut invitationem,tota in charta rubra fcribitur.fi condo- JentisE ergo, ex charta lutea,fi quis in luctu fir, ccerulea eft litera, ut & externa illa por- tio, fcd charta alba. Hec charta unicam ialtem literam habet infctiptam: fenfus ferme liic eft ; Vefter amicus intimus,"ad vos veniet falutatum. Hxc litera offertur janitori, ut ad dominum ferat. Epistol A Japonica magnam cumChinenfihabet affinit.uem,quoadchara- cteres, (qui tamen majotesS£ confufiores apparent) & fctibendi modum a fummo ad imum. Mihi unaeftin chatta duorum pcdum longa, unum cum tribus unciis lata, in medio fccundum longitudinem complicata, ita ut extetior fuperficies notis fit exarata, interior vacua, dcin incolumnulas diftincra videturnon lineis, fed fiola complicatione. Ab uno laterumnotisexatatorum, duodecim ccrnunturcolumna:, literis varie notatai, in altero feptcm columnula: literis diftincta: cernuntur. Tota Epiftola ita exarata, tali modo complicatur, ut ex duodecim columnis, quibus conftare videtur, prima fit interior, quam ambit fecunda , hanc tertia Sc quarta, &fic confequentcr ad ultimam ufque, qtue parte externa characleribus vacua eft. Hi autem characlreres rudi valde penicillo funt ducli, & maxima ex parte complicati, ut multi fi- mul cohxrere videantur, a (ummo ad imum. De Literis Malabaricis fupra egimus lib. 1. cap. 14. ubi de Palma; foliis differuimus, fed quia de ftylo, quo fcribunt, nihil relatum, pauca hoc !oco addenda. Rudi VORMIANUM. 5 8 ; Rudi arte confeclus eft ex acu ferrea, ligneo, velpotiusaruhdinaceo, ut milii videtur, manubrio (medii diginlongitudine , calami fcriptorii cralTitie) infcrta, &circumqua- que linco vinculo Iigata. Accepi ex relatione noftratium , qui ex Indiis reverii , mihi Iireras&ftylumobtulerunt, quod dum fcribunt, palma: folium, pollici finiftra: manus extetius applicenr; dextra ftylum movenr.&pmiftandoliterasexarant; Quod celerri- me facere norunr, ut fctiptorio calamo vix quifpiam eos aifequeretur, in charta nobis ufirata. Quandoque grandiores, quandoque minores liteias pingere, docent varia li- terarum apud me exempla. E p i s t o l A m m t h i o p i c a m mihi dono dedit Litera tiffimus Ju venis jobus Lu- dolphus, quam ad ipfum Roma fcripfit Gregorius ^thiops. In charta oblonga unius pedis 5 8 4 M U S E U M pedis cum unciis quatubr &: lata uncias fex, litetis ^Ethiopicis exatata, hoc habetpe- culiare, quod nullos margincs liceris deftitutos obtineat, fedextrema chattai, tam fu- perius quam inferius & adlatera, attingant notai. Idem Ludolphus in fui recordationem,in charta, pedali Iongitudine, exarata obtulit Hieroglyphica mexicana, miris conftantia figuris,vario colorum genere depictis, ex quibus vix quifpiam quidquam collegerit ; duo autem ordincs effe videntur, chartaenimlataeftunciasquatuor. Magnam aifinitatem haberet cum quibufdam ex iis, qux depinxit Clariff. VirD.Johan. deLaet lib. j. defcriptionis Indiai Occidentalis cap. 10. Persicas & Arabicas Epiftolas a peritiflimo earum IinguarumWilhelmo Lejel accepi. Scriptai funt in charta optime livigata , litcris Arabicis a dextra in fini- ftram. Quaivis Epiftola finiftrum chartai quadratai angulum (uperiorcm ampuratum ha- bet, quo rine nefcio. Praiter eaquae literis fcripta funtadlatusEpiftoke, figillum, mo- dounum, mododuo, nigrocoloreimpreffumoftentat. Una vero eft Epiftola , qua: non ad latus, fed in fronte gerit figillum quadratum , cum reliqua rotunda fint. Com- . plicantur vero, uni philyrai digiti latitudine obvolvendo rcliquas omnes ad extremam ufque. Libros hic non exhibebo alios , Ruflicos tam manufcriptos quam impreffos, eorum volumina, longiflimai& agglutinatai chartas infcripta, Arabicos, Runicos,inter quos exi- mium eft opus Faftorum Danicorum, a me lib. 3. Faftorum enodatum, & Legum Sca- nicarum codex elegans, in membrana literis Runicis exaratus , cujus alibi mentionem feci ; ad calcem enim duas habet Regum Danicorum feries , quas fucclncto commen- tario olim illuftravi. Iriimty 07712 i nus-nau llicm (juku kttitim ciiw U fiMtf&t iupttptct ^Urcfmm I Huc non incommode retulero Volumen antiquum, vere fic dictum. Cylindrus enim cft octo unciarum longitudine, ex ligno excavato & corio obducto, timam habens per iongitudinem excurrentem, per quam membrana, cui lirerai infcriptai funt, inferitut & cximitur. Huic includitur lignum teres, feu axis rotabilis, fuis eminentibus uttinque prominentiis feu verticillis extra corpus Cylindri , ut his circumrotari axis poflit , qux membtanam fcripta tenentem altera extremitate annexam habet,ut volvendo ei obduci poflit, revolvendo vero per rimam eximi & explicati , quo quai contineat legi poflint. Continet vet6 hoc volumen Leges Convivii cujufdam S. Johannis , ut colligo. Mem- branaipfa duospedeslonga eft, lata dimidium. Papyrus chinitica, fubtilis admodum eft , utpote ex ferico elaborata, fcd magnis adeo philyris feu foliis ut unicum aiquet longitudine pedes quinque, latitudi- ncduoscum unciisquatuor,nitida valde&pulchta. Japonica minoribus philyris , pedem longitudine vix aequantibus cum femiffe, pedem unum lata. Multo fubtilior eft Chinitica, ita ut, qui ptimo viderit, negabir cre- nai ductum cumatramentoferrepoffe ; attamen & atramentum fert ut non perfluat, & ita complicari, teri ac traifari poteft , ac fi linteum effet, fme omni metu tuptionis : undc fetunc Japonenies ea loco fttophiolorum uti, & res preciofas ei involvete. Papyti VORMIAN IT.M. ? 8 5 Papyri Ve rve, exarundinibusNili confecta:, mihi eft fruftuium, quod cincrci co- Ioris, tenue, firmum tamen. Quae pLmta fuerit Papyrus & quomodo ex ea olim perfe- cerint chartas, in quibus (cribebant, docetTheophraftus lib. 4 . Hiftor. Plant. cap 9 & Plinius lib. 13. cap.n. ubi inter reliqua fic.diucrit: Papytum ergo nafcitur in paluftti- bus ^gypti , aut quiefcentibus Nili aquis , ubi evagata: ftagnant, duo cubita non exce- dente altitudine gurgiti. m , brachialis radicis obliqui ctaffit udine , triangulis latcribus, decem non amplius cubitorum longitudine, i.n gracilitatem faftigiatum , thyrfi modo cacumenincludens. Semine nullo, aut ufu ejusalio , qi^m floris ad Deos coronan- dos,&e. &poftqua:dam: Prsparantur cx eo chartx, divifb acu in ptsetenucs fed quam latiffimas, Philuras. Qiii plura volet, ce.n(ulat Guilandinum de Papyro, qui am- plo commentario Plinium illuftravit. Aliam verx Papyri fpeciem cx Arundine ronfecTram Lugduno Batavorum ad me tranfmifit filius Wilhelmus Worm. Folium longum eftpollices feptem, latum quatuor colorenonplane candido, fed ad flavuminclihante,craffiufcu)um, tevio-atum,' & nefcio' quoglutmeobduetum,ubi enim chartacomplicacur rinlulascontrahitfeviufculas. Calceorum antiquorum yaria habeojenera, quorum delineatidniincumbere mmus neceffe eft , quamvis quidam ex holoferico , quidam ex corio ferico varie de- pifto , quidam figura: varietate ludant. Sefvamur faltem propter antinuitatis reve- rentiam. r J Chinenses foleas habent ex candida tcla, tuberculis referta, cuirubicundico- loris nota imptelfa. Quodpedisfupetiorem ambit partem, etiamex candida tela, fed altenus generis, cctnfbccurn, extremos falccm tegit digitos , pedis latera & calcem i fira- brns ex cceru eo ferico, in varios mzandros confcfto, exornatum, pra:fertifh cifca di- gitorum & calcis extrerna, opere Europaeis vix imitando. R u s s 1 c 1 hoc habent peculiare , quod ex unico frufto corii facti fint, & tam folea quamquodpedis fuperiorem tegic pattem, ejufdemfitgeneris. Lorisoblbngisperbras «aduths ,ta c.rca pedem conftringuntur , ut eum ftricte ambianr. Corium, ex quo conftant, colorc nigrum non eft, fed fulvum.ad purpureum inclinans. Finnici etiampeculiaremhabentftruauram. Excotio enim Ranglferomm aut Alciumpilofoconficiuntur, inapicem acutum & comuuim delmemcs. Totumpedem tegunt, cum Ruftici non nifi digitos tueantur. _ Tympanum lapponicum , quoad modulos pulfato vafia exploranc & ma- giam fuam exercent, ex ligno conftat ovali, excavato , pedali Iongitudine, dccem un ciatum lat.tudine, cuifexinfculptaforamina, & manubrium, quo commode finiftra te~ nenpoffit.dumdextrapulfatur. Anneftitur ei nervis quibufdam membrana variis & ineptis figuns (parfim fanguine aut rubicundo colore piftis exornata Hdic adeft a:neum corpus Rhomboides.convexum paululum, in Diametro duarum circ.ter uncia rum, m finguhs angulis & in medio catenula xnea onuftum. Bapfile feu infttumentum ofleum, quo tympanum pulfatur, fex uncias longum, craffitie minimi diaici ficrura lite ram T. Latinorum reprafentat. Cum qusftionem inftituunt, a-neum iHud coruus tympano imponunt inftrumento ofleo dextra pulfant & ftrcnue cantant, tum rhombus h.cameushincmdefaltac.. Sed,finica cancione &pul(ac.one,in figura quiefcit crnc rem indicar, quam qua:runr. f ' l Laquhus coccineus, quoftrangulataVipera, colli affettibus & Inflammat.o- nibus conducete volunt, quo nomine apud me affervatur Ccc OcULI M U S E U M Oculi humani ftrucrura: e charta elaboratx digna: funt qux hic locum inve- niant. Primam concinnavit Celeberrimus Medicus, Guilhelmus Fabricius Hildanus, deque ea peculiarem confcripfit Epiftolam, ad Georgium&Francifcum Lyckios, No- biles Danos , quos hac fabrica donavit. Epiftola autem haec extat in centuria fecunda obfervationum Chirurgicarum, ohferv r. cx qua reccnfere lubet ea qua: ad hanc ftru- fituram facere videntur. Ca:terum, inquit, in diflectionibus Anatomicis, vix aliquid ad- mirabilius, aut artificiofius, ftructura oculi humani, meo quidem judicio, occurrit; ut merito, per cxcellentiam, Creatoris appelletur miraculum : Hinc factum eft ut Anato- mici per omnc aivum, in demonftranda, ad oculum, oculi Anatomeoccupatifuerinr, obftacula experri fint, atque etiamnum experiantur varia : Quo fit, ut, quod follicite & fedulo perfcquuntur , ciifficile aflequamur. Meinbranx enim tres pofteriores vix ccrnuntur. Adde quod in difleftionibus paucis fpectatoribus ea loci opportunitas prope cadaver contingit, qua mirabiles oculi parres pervidere, eafque diftincte notare queant. Saspe igitur apud me cogitavi,quomodo tandcm oculi fabrica in Mufeo,menfa, colloquiis familiaribus, vel ajftivo etiam tempore, cirra cadaveris ufum monftrari poflet. Et quia pr.xdicto ftudio non mediocriter oblecror, meo igitur marte, talem aoerefliis fum concinnare effigiem , qua: pridem Clariffimo & longe Excellentiffimo Viro D. D. Cafparo Bauhino, Anatomico & Botanico infigni, domino & amico meo in per- petuum obfervando, aliifque viris doftis perplacuir, &c. Poftpauca. Inhujusftrucrura ordine, quantum fieri potuir, Naturam imitatus fum, quoad fitum, formam & macr& tc^ cjcnatibf / fyat nuc c(tt ftncjcr an ;cDe fyanbu Fuit hic Fcemina quxdam Angla , brachiis dcftituta, qux calamofcriptoriooreap- prehenfo, tte vidente, his literis norrien fuum, in charta, quam habeo, expreflit : ELISABETH SIMSON. Anno 162,0. Ore prxtereanebateleganter, filum lingua acui intrufit, aliaque multa ore prxfta- bat, qux alii manibus (olcbant. Imagin es Catoptricx,juxta leges opticas elaboratx, & fpeculis cylindricis de- flinatx, quamvis nil nifi confufum Chaos primo afpcftu exhibeant, adhibito tamen fpeculo, oftentant eleganter fatis elaboracas imagines Cardinalis Richelieu, Sceleti hu- mani, Monachi Benedidhni, & nudx Virginis. Statua Regis Norvagici ex dente Rofmari , prifca arte elaborata, ita fe habet. Rex equo infidens cum icuto amplo , ab una parte prxcedentem haber tubicinem cornu inflantem, quem fequitur vexillifer, cum vexillo & balifta : ab altera parte quen- damhabet, ftapedemejusflexisgenibuscenentem, quem fequitur armiuer, fcutum & gladiumRegisgeftans. Omnia hxc in uno frufto dentis Rofman funt expreffii, trium unciarum longicudine & Iatitudine. A M u l E t o r u m opus in membrana duorum pcdum longitudihe , tinius cum fe- mlfle latitudine, eft exaratum, ita ut unafacies quadraginra odo concineat circuloSj quorum quivis in Diametro duas habet uncias, characferes conrinens miros, quorum quoidam in Paracello, quofdam in Cornelio Agrippa cernere liccr, contra varios affe- ctus, & ad varia impetranda, ut tituli prx fe ferunt. Altera facies varias habet precatio- nes, eonfecrationes & charaderes , linguaSaxonicaconfcripras. Quas hic delineare Ccc 1 nolo, 3 S3 M U S E II M nolo, ne fuperftiticni anfam praebeam. Ica vero compofita eft membrana, ut quadrata quadraginta ocro cohjerentia confhtuat, quorum quodvis triumunciarum: acutme- lius ferico inclufa collo geftari poffit , imguli anguli ex complicationc orti , amputati funt. Ex CyrrhisBalenarum contortis Scipio, feu Baculus, longitudine quatuor cftpcdum, fiexilis,diverforum colorum, tevis, lplcndens,ac ii ex diveriis conflatus cnet gemmis, Achate, Sardo, & ejus generis aliis. AuiiuM Iitetis Runicis infignitum, quod olimaram exornabat facelli Bilden iti ProvinciaKadelandiannNorvegia, prifcaarte depicrum acu eft, cui Rtinica infcriptio hujus fenfus datarLoDENA notavit, cujus sororis filia erat Racnilta. Longitudine cft trium ulharum Seelaiidicarurh , latitudine unius cum unaquatta , expannofubcccruleo confectum& variorumcolorum figuris exornatum. De quo confulc Monument. Danic. lib. 6. monum. 6. Vestimenta finnica pilofaexRangifcrorum pellibusconfcctafunt. Tho- rax amplus , fccmoralia ftricta admodum , ocre.x & chirotheca: , in quibus artificium in primis oftentarc folent: fuut eniminruspellibus villofis fuffulta*, extcrius ex pediun pilofo corio confutx, ornamentis ex ftanno (quod dentibus in filamenta artificiofe du- cere nomnrj & pannis variorum colorum fpectandae. Custodem p udicitijE voco fcemoralia quardam cx linteo rudi ita confecta, ut rima, cujusbeneficioaperiuntut&clauduntur, (it ad latus firmo loro, hinc indeper foraminalateraliatrajecto , claufa, & hujus loriope thoraci ita nexa , ut fera claudi poffint, non nifi clave apcrienda. Fuit in Falftria quidam, noftra memoria, qui cum uxorem, omnium teftimonio pudicam, fulpectam haberet, fuftibus & verberibus coe- git, ut fuis manibus has braccas neret, ad ideam quam ipfi prxbuit. Quod nolens vo- lens pra?ftitit mifer rima. ConfecTam induere juffit,fera claufit,fibi refervata clave. Adeo ut nec Natuta: fatisfaccre, nec urinam reddere, nifi impetrata a marito ckve, potuerit. Hanc tyrannidcm patienter tulit illa, per menfem unum aut alterum . Tandem amicis &conflmguineis remdetcgere coacta eft; qui, inftituto convivio, matitum invitabant. Cum jam hilariores efrent,tyranno facinus exprobrant,& ejus uxorem, ut, fublatis vefti- bus, fpectaculum hocprafentibusomnibusoftenderet, compulerunt. Ille vero libidi- nem cxprobrans, caufas hujus rci habuifle fufficientes prstendebat. Tandem ad Magiftratum dclata hxcinjuria, qui maritum cum dedecore exulare juffit. Cumveroante tribunal ftarent, a judice juffuseftmatitus clavem porrigere, ur, aperta fera , onere liberaretur mifefrima mulier. Sed , in tam praclaro invento fibi gratulans,idrecufavit, prstendens amiflam efle. Quocirca adhibito cultro rimam fc- ceruntj W O R M I A N U M. jgp cerunt, per quam elapfa cft, quaeque adlic in opere.tam pra:cIaro cernitur. Apud Magiftrarum depofita harcBracca tam diuaflervabatur, doncc ego in Falftriam venif- fem, Screniffimum Principem D. Chriltianum V. xgrius laboranrem curaturus Tum audita hac h.ftona, de rei veritate inquirens, ope Celfiffimi Principis machinam hanc vidi, &accepi, quam titulo cuftodis pudiciria: dohavi. Sed res talis eft, qua fi fallere voluiffet maritum uxor facillime potuiflet. Lagen^ vitreae magnaj artificium haud vulgare praebent. Dua: funr, quadrata utraque,pedema]titudinefuperans:Iatitudine,in quovis quadrato, unciarum quinquc circter, orenonadmodumlato, pollicem enim vix admittit. Harum una intus moia ex hgno confeaa ad amplitudinem vitri dotatur , in quam ex contignatione fuperiore dum decidit arena,moventur rors. Supra hanc contignationem arcnariam, alia eft in qua equites quaruor, dum rorae circumaguntur, etiam in orbem equitant. Quamvis miran liceat, quo pano Iicet fit rabncarum, ad modum eorum qui vento agitantur, fuas etiam habet alas, qua: moven- tur, ubi arena ex fuperiore contignatione decidit, corio deautato obducitut, & fcala baii, alnique ornatur requifitis, qua: in majoribus confpiciuntut molendinis. Sed quamvis mirari liceat, quomodo incegra hajc Machina, ranta; amplitudinis, tam anguftum os penetraverit, & quomodo Epiftomio Iigneo, quod totum claudit, infcrtum Ht, poit claufutam, tranfverfum Iignum, quod in ipfo vitro ei inferirur, admiratione nort caret. tuit qui mihi arcifidum detexerit , fed explicari jam nequit, & melius oculari aemonitratione, quam fcripco, calia docencur. P i &t i ;." fi .cc j INDEX I N D E X Prarcipuarum rerum , qu^ in hoc opere conrinentur. Antidotum Arfen Abietu coni. Acaci&frttEim. Acaron. Accipenfer. Achiott. _4.carambitamba. 142 Acm -vuigaris. 26} Acm Arifotelis. 26$ Aculeatm miaor. 27S Adamas. , 101 AZgilopes. %$2 jEs.i2 .e}m4iff.j}ec.i2i.i22 exMtnafiuor. 47 Mthhpica tpifiola. 3S3 AgaUoehum. 166 Agaricmfeu Agarictim. 137. cjm virtutcs^jpcc.var.ihid. AgafyUis. zo 9 Agnas Schyticm. 1S9 Aibardeola. 310 Ahbafirum. 42 Aiabafirites. ibid. Albutn HiJpanU. m Aicea Indica. 218 Alcionium. 4.9 Aleclorim. 71 Aika. 10: Almendras de Vertl. 181 jH0e.222.166.Americana.1p3 fruBm ejm. -S7 Alopeciam tollens. 14- AovaifeuAhovay fruBm.iS s Alviprofiw.fifins.ios. 2.10. 229. alvum Joivens, 219 Alumen, ejm dijferentia. 23 Atnbra qitomodo gemratttr. 3S .fPec. 34 Ambujlioni med. +6 fejmufm AperlndicM. ApU. Apoplexiam tolkns. Aporrhait. Afofitm^fmm,. Apteron infeclum. Aqua lapidefcens & Aqaa ex arundinibm. 14- AquiiaundediBa. 292. aqtti- linus lapis. 77. eor.jpee. ib. 143 306 Arachidne. Araticum Ape. Ardea. Argentivar.Jpec.us -116.117, ns. Argentifodina. ibid, Norvcgics.. ii{, 184 Beid el ojfar Belemnites. Belzoinumfeu Benzoinit. 19 s •■S9 Bezetta Beroar minerale. Bezoar lapis nnde Biceps pullm zalii Biii med. Bitumen.29. curinaqua deat. ibid. quomodo eXfi guatur. Judaicum. Bifi Bifulca animaha Bixa. Biacca Altxandr *pa- rtetesfi, _ Argytites. 13J Armadilii var.Ipee. 33* Arfenicum album-2p. quomo- doparatur. ibid. Artht Artifieiofa varia. 38. ex ani~ malibm.376. frttBibm. ib. lapidibm.sso. jnetaUis.ss-- *-£i*»*U. 1 uiufitecino.3s°- terrts. 34 .6 Arundo. 141. lhJSc» vtrficoi flexiiis. 142. fativa. 142- faccharina, ibid. Afa. Affius lapis. 4P Albalathm, 247 '. fiuviatilis. 24S ismed.16i.171.1S}. 99 \ Amethyfim. Amabiiitatem&grcitiam Amor ut augeatnr. 7S Amatorii res. 64 Amorem conpigti fovens, 103. firmatTurcois. 107 Ai'i,:u;.'hicum. 219 Ammonites. S- Amomttm Indicttm. 1S1 Amuleta. 6$. os-9 6 . 3$7. " ! metaliorum. 362 regni. iSc 12. ejm dui ibid ss .Atides fiai Brafil AveUana Indica. iS7-purga gen-i Anacok. n Anas ArBica. 302. Jfidndic ibid. Blatyricbas. s< Anda. -*> Andreface. 2. Anghiii med. 1. AnmlwmdiffirmtU. 2 Aiiiraa languido med. iS Anjer Ma^ gnkadnaj Auricuialttdx. Aurium doiorib.n Attrum. 114. ir, magna copia. Aurifodina,. Aitri pigmentum. Boletm c Boim aibm ojficin. S. Boli var Bombycinm fruBttt. iS$ Bombax. iSj Bombyx. 14C Bonduch. iSt, BonfetiBan,feu Bttncho. ify Bononienfis lapis. 41 Boramez. 28; Brontia. 71 Bucardia. Sc Buccina'. 2s* BufonimlapW. J0 ' BuUaanea. 3S4 Tylfus.139. arborem,terreftris, ib. inde vefies conficieban- CAa-opi Caapel Caeao. Cadmidjfei J 54 Cadcgi. Cajom. 321 Canum coitus Cantharm ex fmaragdo, 105 Cantharides. 242 Caoba. 166 Caova. 1S9 CapiUi ne defimnt.16s.4x. ut denigrentur. 314 Capitis dolores fifiens. 42, 107. 2S6 Capfuum. 2$z Capfula artificiofa. 375 Caraguata. 193.206 Carbuncuim rjetm non re- Carpobaifamum. 194 Cafavi. i6t Cafearim. 292 Caflitatis gemma. 106 Caffia Americana. i 9 4,fi>U.- tiva & aromatica. 177 Caffis. fifluU dttorum gene- rum. 194- Cafianea equina Indica. 19$ Cafior. 320. ejmhifiorta. i&» Cate. 2 2S- Catena ligne ,74 Catharrum ollens. 174- catharrm Norvagicsu. m Catopticafp cula. 364. Catoptic& cifiuU. 363 Cedreiate. -9S Cedrm de m ntt Ltbano -9S Centrine. ■27J Ceplmglione 16S Cerattnia. 74- Cerebro mea 110.241.u7.22s Cervus. 33%. -3* Ctruffa. 131 Calamp. ys Calamm differ.291. Calcaria antiq. .Jpec.-2.9S Caicar Gufi. a. 3S6 Sueci& regis , : adLipfiam l"; Acca Lauri. iBaculmS.PauIi. _ todgejfe eceideretur. 3^1 =ji Cakarium faxum. 4$ 13S Caictdonim. yS. grandinofm, 4.262.317 | JJlandicm, CrtfiaUoides. ib, Norvegia Caieei Sinenfes. j8i. lfiandi- HS\ ci.374- Rltjfici. 3SS Caiculofis med. 39.73-74.13S. 1S4. 16S.171. 194.219.2s6, 264. item 93. gs. 97- 107 2S1. lacejm.i BaUna' Balajfiu. Balfami tresjpec : .2i3. Ori Baitheum fericum. ■■ Bambm. 147. ubi nafcatur. Ceti &pifces difitnguuntur. 279 Chaace. 189 Chalazia vetus. ^8 Chalcitis. 26 Chamarum vanagenera. 2^4 Chameleon. ^jj Charta incomUifiibilu. 3SZ Charta di Spania. 376 Cheiapa. jjj Chelidonius. 7X Chinenfium potus quo hoSfittz exeipiunt. \6$ Chinitica iiieratura. 3S1 Ch0c0latepotus.i9i.ejUs qua- CaUitm genei rabilis. Camehujagi Cancamum. Cancer in m* Cancro med. Cancer Molucanm. Cancellm. \Uis, Bardm Norvagicm, 3S6 CaneUaaiba. 176. nigricans Balaltes. 4.2* m \77 ibiJ. s mtd. Chryfitis. 13S ChryfccoIIa. xzS Chryfoiitm. iot Cicatrices obduceni. S4 Cinamomi hifior. 167 Cinere-im Plumbarium. i$6 Cingulum cxfiHsferreit. 3S9 Ciriboa. 196 CifiuU Indic£&ChiniJiC£.37' Clecpatrs. gemmtt. 110 Clyfin-t,. 20 S Clj- Cochlear Uland. Cehlca ,n itttdh C.Uph.nia. Colyrrtborwn duagcnert I N D £ X; J. J4- iS- «;■ 73' | Httmorrhngiam n. Crbis Indica. riaifci,,. ei. );. 7 8. ■3i7-I4«. „rJi„l.rF,r„nJi,. gniti. rjuantuni pr,Jit. xfanguirt animatia. T7 cAbarum var. fpec. ,align, H,li"r,"pZ'"' itd.Indit *, balcnar. •..l}ec.var.,i,.Jio,.,b. 148.1«; »■ ?"• 347 ■K"» J«! ■••■"/" Crufiata ratunda. Crux argcnua Rufttct c Cultelliis an Cuprejfus.,, Cufio, pitdic -r\Ei e i,;,u,. i~J Dentalia. mcjue doloribus feda; Holoribus fcdrtndismei. 45.53.3 ■rllenm.tns.ignemmnrintit.te, I-. Ijlandicu, f.fiilu. ibid Fccium pellent. 231, mortmm et Fofiilia. Fraauris med. < i .c./? lum , 1 Fruausvarii. ,. ] "* v ermitula\ ibid 134. carallinus niger, Fijrrrrn rrc rtliriuem tangat. Futminarit ta/is. 74. m pBfalur. F««tjHr. 1 j 7. Sambucinui. Fung.tti. Fur ut predatur.jS. ut na, G. G^ttbrtnum. gargarifmu,. „| Gartophyllu, rcgiu,. 10;. t/«j /jr Gari.plyll.Lm "lnii,.','umf.lia. , 5, qiadi.li IndiciJ Gaditlu, ancu,. Gl.buli fap.nart GI.Jf,p,„a. QlycyrrUTa. G.jfypium. ,S S qramdini med. Grumo.fanguinufoh, GryUotatpa. Guajacum Iniicum. rj^matitc. u L^Ham./t.ici, m,d. 7 , rrrhoidum iatoribut & Jtuxib ..Jiliceui. H.rd,umf,,,il,fiimum.,,t Humtre, purgan,. ,71.: Hyacinthui. Ilyd.rp.rumcd. i; 4 .i;j.| 117- 14« Hyp.jafm.num. Hy/lrix. 1-1; •„,,; p.fii.nim.i. Hyjler.lith.,. 1. l^a!" 1 ""- fapbnic. Epifi.la. 3 Ihfca*.,,,. moUia. rp.lt, ,,/j/« OT ^Egy/tiacurri- IJtebianum Suxum, vrtridi r> reprafintan,. K. TT .)/,... JVK«r.«4. T ^H«*. -^£«™wrM_J«j«. »/>S,7» /la/ir». /_«,»>«,„,. Lapirlefcnt auua. 1 in gtneri. ,s. ^tfi,, ,6. iUummaru,. aC.' 6,. Lr.\uli. «,. min Lippitudinibu, cndutt ■fpec. 1 Lolig,. ■iip.p. MAchina tracl.ria. 3,4 Macutmvtfiiumabfitrgcni. aC Magnettt. 6i.tJi.ffj ^la. IJO JJJ Syr^Mnnubmmcultritx Agatc. ',",,,* auomod,, _ , ^a/Ta r^n, «r wriiV lapidibu,. 8 ■54 Jtfa, .«/«r «,«i,7«. . Orbei. uints. 7 a. Schijtut. ; 7 . tb ^tgyrti deglutiti. irpud Efau primegenitur n. t 7 a. f.f.ihVmbrU. i; 9 . ".na[.Zn[l,,,Tm"il a feu M.lucenf,. , 7 ,. «(,,. »■171. Santalitm. ibid. .;'.,/'- i,„, if, 41' '0i"« 3'7 \Li»-gHalapidea,hH!nana (lm'h. g ■ Mergu, maxim Merchtu,. Ifcits&ttfu, „ Ferohiji,. ibid. JOJ Mica. ...propr.eta rr.ib. »j; Mify. if. M„,„mp,lti,a Molyvirgini.nu irum. 114 M.nticulu.artij, Jll.rjibuivenena ciofu,. i.med. ,;,, 3ii» ,< 7 .,e 7 .dc Mulieribu, flux ncrabid,. atb. laboran ri.84.rrj- mor- Mumialiumana 24! 14S Mundubi. Mu,r,ti,aau,. 107 usfr- ,ju, hifioria. Mufa. Muf.tu/fxiiirl,, tao.tmefir, l«i ■Smijr.ibid. , Mujicalibu, noti, injigniti turbin NAbuch. Na(,a. 'Nana. I N D E X, XbfihtH*. 87. 164. Myriftie iio.Ptfacea.iii.famica. n F\m««**SK*ta£&. ic y~S Obrytu,m. II CculMcmi. 108. wKiwfiabidi A, OculUJtquittfacidatuteximatur.c. Odor fuavu. Oatemattfii bum< Oteum Saphiri. ■.iutyidcmvenabulirefert ragdw. ioj. tjwmoAe pwl-ttn P°ljg°">t> glt.ut h « f. „f,„n,. P.mph.ljx. Prifma„if,llin„m. Prifii,. Pnfuvi, alvi m,4f«<.iuiiil. IiS »»..«.. ibld 11.1!! i8s 8 4 . tili. ., ''' 'ViZ^iiz.i J./-"-' ; s^;r iZi^fJ^Man) r:,„fi,„m.,i. Pieaat.a. Pilafa s nali„ S,a,hi,:i /:,. S,hifum. i,„„l„ ,,„., 7«. 1,7 ■1- Tmauhua. tmarind.rumfruRut. "Xfrghmi. r.if,. Tynipttnum Ittpm, VPlaiu"''. n aUiu 178 £8.71.77 ifif V,,gilii Epitaphium. ifii Vumlm.. 14, , ,. ,ju,jy,,i„. , , , fim». nrcJi. jS» f.v. f .™ rf.^.r. rttiusniutignumei. !4_!S.i r,(... .5« ■V" n.™./: .., IIW. ..«(7. r„.,i,i,,i 4 T.,4 C ,„. ,xu„l,,afi.,. ■an.fi.pu, pifii,. ■tna„u,n,afin. , laerymal,:. 347-3«» ,7-iio| n,rin„af,tiilu,m,d. ,00.111 Xyl.al... JMueai,. Zt.pbjli ?<„« w <\(U° m&m