w

DA 750. B2 NO 11

iiiiUiyiJJiJijy

a3

188000^+526

Ib

CAll No.

DA 750 B2 no.ll

Boece^ Hector.

Hectoris Boetii

mnrthTacen«iiim et

ahArfir>nf>nR-inm

THE LIBRARY

UNIVERSITY OF GUELPH ^B Dlvlsion

Date due

■^*-^

m^

XSX

MAY ^ 1 1371

W)G 20 '^'

flf^T.^'7f

JUN4 H71

JUN

4 m

^sm-tMm

JUN18

Wt\

M 2

m

JIN3 0 W» Jt)li4t971 —

JULlo

1971

JUL 2 4

ttft

ji^^v^r

I BSi'

niii

.116 fo 71

KING PRESS^^b. 303 ;^|]|j ^

L

L

HECTORIS BOETII

MURTHLACENSIUM ET ABERDONENSIUM

EPISCOPORUM

VITAE

ITERUM IN LUCEM EDITAE.

EDINBURGI, M.DCCC.XXV.

THE LIBRARY UNIVERSITY OF GUELPH

PRESENTED TO THE MEMBERS OF THE

BANNATYNE CLUB,

BY HENRY COCKBURN AND THOMAS MAITLAND.

THE BANNATYNE CLUB,

MDCCCXXV.

SIE WALTER SCOTT, Bart.

THE RIGHT HONOURABLE WILLIAM ADAM, LORD CHIEF

COMMISSIONER OF THE JURY COURT. SIR WILLIAM ARBUTHNOT, BART. JAMES BALLANTYNE, ESQ. SIR WILLIAM MACLEOD BANNATYNE. ROBERT BELL, ESQ. WILLIAM BLAIR, ESQ. GEORGE CHALMERS, ESQ. HONOURABLE JOHN CLERK, LORD ELDIN. HENRY COCKBURN, ESQ. ARCHIBALD CONSTABLE, ESQ. DAVID CONSTABLE, ESQ. J. T. GIBSON CRAIG. ESQ. ROBERT DUNDAS, ESQ. ROBERT GRAHAM, ESQ. HENRY JARDINE, ESQ. THOMAS KINNEAR, ESQ. DAVID LAING, ESQ.

REVEREND DR JOHN LEE. ,

JAMES MAIDMENT, ESQ. THOMAS MAITLAND, ESQ. GILBERT LAING MEASON, ESQ.

THE RIGHT HONOURABLE THE EARL OF MINTO. JOHN ARCHIBALD MURRAY, ESQ. ROBERT PITCAIRN, ESQ.

■H

2

* THE RIGHT HONOURABLE SIR SAMUEL SHEPHERD, LORD CHIEF BABON OF SCOTLAND. ANDREW SKENE, ESQ. JAMES SKENE, ESQ. GEORGE SMYTHE, £SQ. THOMAS THOMSON, ESQ. VICE-FRESIDENT.

PATRICK FRASER TYTLER, ESQ, ^ *

■-«

IN EPISCOPORUM VITAS.

REVERENDO IN CHRISTO PATRI, GAVINO DUMBARI,

ABERDONENSI ANTISTITI, HECTOR BOETIUS

DEIDONENSIS DEBITAM REVERENTIAM.

I]^TER lustrandum vetustae nostrae gentis monumenta, Praesul ve- nerande, quibus Wilhelmus Elphinstonus Episeopus, olim generalis Aberdonensis scholae conditor, quem ipse gloriaris frequentius, ve- luti imitandae virtutis exemplar, habuisse praedecessorem, plurimum delectabatur ; Fergusium secundum regem qui Scotorum regnum, victis Britonibus, patria procul abactis, caesis ubique eorum praesi- diis, restituit, mandasse accepimus ut in lona (una est Hybridum insularum) libri quibus res nostrae literis mandatae (ne quando interi- rent) celebribus aedibus ad hoc data opera extructis, penes viros prisca nostra lingua eruditos essent et conservarentur, annuo sta- tuto custodibus salario, unde Scotica juventus non modo quid una, sed quid omni aetate sui majores egregie fecerint, coUigerent, ex- emploque moverentur ad omnem, cujus in re beUica foret usus, vir-

A

t ABERDONENSIUM

tutem. Inde, sed multos post annos, ut Restennothy (munitioni nomen est olim in Angusia, ubi nimc canonicorum Divi Augustini coenobiimi) qua ad lonam diflScilis admodum erat aditus, nostri an- nales inde traducti reservarentur, Alexander primus rex edixit, ne nostratibus majorum egregie gestorum quae imitarentur deesset rae- moria. Hos codices exacta adeo diligentia reservatos, alios quo- que omnes, et publicos et privatos, ubilibet penes nostros inventos, Eduardus Anglorum rex, cum nostram regionem discordia laboran- tem popularetur, simul cum praefato coenobio concremavit. Tanta libidine non modo nostrae gentis, sed et ejus memoriae delendae flagra- bat. Qua clade libri quibus Scotorum pontificum res gestae memoria dabantur, ad unum sunt absumpti. Unde effectum, ut nostri regni primores suorum acta progenitorum pene omnia ignorent ; episcopi qui sui fuere antecessores, quae per eos bene gesta, quocunque etiam labore, praeter paucula quaedam cum pontificum nominibus, cognos- cere non possint. Scrutatus etenim (tuo jussu) exactissima diligen- tia, qui Aberdonenses episcopi et quales fuere, ante Roberti prirai regis tempora, vix quicquam praeter nomina comperi. Verum ut invenire potui, in unum conjeci codicem, ut dignoscant legentes Aber- doniae, a sacri ibi raagistratus institutione, vix unquam antistitem defuisse doctrina atque virtute spectabilem. Hunc librum quantu- lumcunque tibi dicavi (Reverende Praesul) gratiorem mea sententia futurum, quod nuUus tibi sermo (ut aequum est credere) quam qui de tuorum praecessorum virtute sit, acceptior esse poterit. Fuere tui inquam antecessores (ut videre licet) studio atque eruditione orani- bus qui sacrum ubilibet gerunt magistratura iraitandi. Accipe rau-

EPISCOPORUM VIT.E. 3

nusculum obsecramus, etsi exile, tibi tamen oflferendum quod eorum qui te praecesserunt pontificum laudes in eo recitatae nullibi tuo sine decore possunt enarrari : quos, ut omnibus spes (et merito) est ex- orta, urbanarum et religiosarum rerum gloria propediem es aequa- turus. Vale, semper felix. Ex tuo CoUegio Aberdonensi, pridie Calendas Septembris, anno supra sesquimillesimum vicesimo primo.

ABERDONENSIUM

HECTOR BOETIUS DEIDONENSIS DE VITIS PONTIFICUM ABERDONENSIUM.

MALCOLMUS KENNETI Scotonim regno potitus, ferocis po- piili efferatos animos religione mitigare, eamque gentem, quae inter duos amnes Deyam ac Speyam sedes habet, magistratuum indulgen- tia effrenem (immenso enim itinere suo ab episcopo disjungeban- tur) jure, leglbusque, ac moribus, imbuere parans, Murthlaci ponti- ficem sacrum magistratum primus omnium instituit, sui regni an- no sexto, mundanae originis sexies millesimo ducentesimo nono, ad-

A.D. 1010. ventus Christi in caruem decimo supra millesimum : Beanumque vi- rum disciplina, fide et pietate insignem, ibi creatum pontificem sacrae aedis condendae loco, praediis et agris de Murthlaco, Cloueth, et Dun- meth, honun cum ecclesiasticis redditibus, ad perpetuos pontificios siunptus donavit. Neque alium erogationis diplomatibus (chartas dicunt nostri) praeter se inscripsit testem ; tanta tum fides morta- lium animos regebat : di plomata extant in rei fidem. Pontifex vero . Beanus ubi suorum pectora, sacris monitis et exemplis, pietate im- buerat, anno trigesimo secundo post initum pontificatum e medio sublatus, Murthlaci ad templi (quod ipse extruxerat) posticam debito honore sepelitur. Erat is annus regis Duncani septimus ; a Christo

A.D. 1041. nato millesimus quadragesimus primus.

Exinde in demortui locum suffectus DONORTIUS, quadraginta

EPISCOPORUM VITiE. 5

duos annos egit pontificatum. Nec sine sanctitatis opinione mortuus, ea, quae episcopum decet, pompa eodem cum Beano loco traditur sepulturae, Edgari regis anno primo.

Eo tempore CORMACHUS pontificatum iniit Murthlacensem, vir tantae prudentiae et virtutis, ut doctissimos simul atque sanctis- simos prsesules referre diceretur. Trecesimo nono tandem sui pon- tificatus anno fatis cessit. Pontificali, quod diximus, monumento sepultus.

Huic in pontificio munere NECTANUS successit, Alexandri primi regis anno decimo sexto, Christi vero secundo supra millesimum centesimum et vicesimum. Hunc eruditio et morum gravitas apud A.D. 1122. regem David fecerunt tanti, ut regia negotia publica et privata ex ejus sententia et ductu agerentur. Et ut episcopali gerendae dignitati facultates suppeterent (erat enim Murthlacenses exiguse admodum) mutatam sedeni antistiti, pius rex primum fecit Aberdonensem, inde multis donavit proventibus, agris atque praediis veteris Aberdoniae, de Sclaty, GowU, Murcroft, Kynmundy, Mawmeulach, Clat, Tuly- nestyn, Rayn, Davyot, cum eorum templis, villis templorumque red- ditibus, decima regiae annonse parte proventuum et vectigalium seu portoriorum Aberdonensis oppidi, variisque aliis, ut regiis ex diplo- matibus facile dignosci potest. Diem clausit hic pontifex Christianae salutis anno millesimo centesimo quinquagesimo secundo, Malcolmi A.D. 1152. quarti regis primo ; postquam Murthlaci sederat annos quatuordecim, et Aberdoniae XVII.

6 ABERDONENSIUM

Post Nectanum EDUARDUS, doctrina ecclesiastica praesertim in- signis, pontifex Aberdonensis omnium consensu decernitur. Is Mal- colmo familiari erat in usu suam singularem ob continentiam : quam et rex ipse ita excoluit et servavit ad vitae exitum, ut Virginis cog- nomen jure tulerit ad posteros. Avita dona Aberdonensi ecclesiae castus rex Malcolmus firmavit, nonnulla superaddidit. Eduardus vero regularis vitae viros (quos vocavit Canonicos) veluti confratres ad divina cum sacellanis exequenda primus omnium in Aberdonensi ecclesia instituit. Obiit inde mortem posteaquam undecim annos munus gesserat pontificium.

Haud multo post MATTH^US Sancti Andreae Archidiaconus, omni vita, religione et doctrina insignis, Aberdonensem pontifica- tujooL est adeptus, Malcolmi regis (cujus paulo ante mentionem fe- A.D. 1163. cimus) anno undecimo, et Christianae originis millesimo centesimo sexagesimo tertio. Hujus prudentiam in magnis gerendis, labores ad Christianae religionis observationem,pietatem in deum et homines, ubi intellexit rex optimus, complexus eum familiariter, semper ut parentem et praeceptorem est veneratus ; avitisque donis ecclesiae Aberdonensi sua auctoritate denuo firmatis, immortali deo, divae virgini Mariae,divoMachorio (in quorum honorem templum tunc con- dere est coeptum) et Matthaeo episcopo agros de Tuligreg, Fetymeir Owyn, Invercroudan, Banquhore Denif, Bahelny, cum ecclesiasticis eorumredditibus,proventibusqueparochialis templi Aberdonensisop- pidi, libere erogavit. Extant regiae donationis diplomata. Sedit is pon- tifex, Kyninmund cognomento, annos quatuor et triginta. Attigit

EPISCOPORUM \1TJE. 7

enim Wilhelmi regis, a quo praediis, agris et nemoribus de Bras libere est donatus, annum tertium supra tricesimum, quum e medio sublatus est, Christi incarnationis anno millesimo centesimo nonagesimo sep- timo.

Et JOANNES, Prior de Calcho, ejus in locum sufFectus est. Erat Joannes publica vita, ea religione qua privata, virtutis exemplar om- nium sententia imitandum, fortunarum contemptor adeo ut nullius indigus esse unquam potuerit. Optimus enim antistes, ubi omnia quae habuerat, aut in sedificiis et ornamentis templorum aut pauperi- bus erogasset, nono anno sui pontificatus vita excessit, Christi vero A.D. 1206. sexto supra millesimum ducentesimum.

Anno eodem ADAMUS Aberdonensis episcopus vocatur, regis potius suasu et imperio quam clericorum suffragiis, qui inito magi- stratu regiis negotiis ut privatus primis annis addictus erat. Sed Wilhelmo fatis cedente, Aberdoniam a clero et populo accitus, ad ec- clesiae dignitatem, prioribus annis sua incuria paulum labefactatam, reparandam totum animum adjecit. Nec diu superfuitj Moritur enim post assumptum pontificatum anno vicesimo primo, Alexandri se- cundi regis undecimo, et nostrae salutis millesimo ducentesimo A.D. 1227. vicesimo septimo.

Inde M ATTHiEUM regni Cancellarium clerus cum populo Aber- donensi communi consensu antistitem postulavit, felices sese arbitra- ti, si virum tali modestia praeditum, consilio et auctoritate adeo pol- lentem, pastorem essent habituri. Vix assenserat Matthseus, quum

8 ABERDONENSIUM

per legatos acceperat Dunkeldensera episcopatum omnium suffra- giis sibi delatum, id regi summopere placere : idcirco eo Dunkeldeam ad regem concedente, Aberdonensis clerus Gilberto de Stryvelyn viro nobili pontificatum decemit.

GILBERTUS creatus antistes, illico conatus est ut nemora de Bras, de Cloueth, nemoralesque agri, per improbos quosdam monta- nos injuria aliquot annos Aberdonensi ecclesiae subtractos, eidem restituerentur. Qui execrationibus et interdictis admoniti, pontifica- lera timentes auctoritatem, et ne vi et armis regis domarentur, Gil- berto obtemperaverunt. Emigravit is pontifex post adeptum ma- gistratura anno imdecimo, Alexandri secundi regis vicesimo secundo, A.D. 1238. et nostrae salutis millesimo ducentesimo tricesimo octavo.

Secundum haec, Aberdonensis clerus, facta concione Aberdoniae, in consultationem ducunt quem potissimum praeesse vellent. Erat per id terapus Abbyrbrothy RADULPHUS abbas, vir incredibili pru- dentia et sanctitate. Cujus ut forte inter consultandum incidit ser- rao, nerao eo in conventu aut voluit aut ausus fuit alium ad sacrum magistratura nominare. Tantura ea tempestate desiderium (quod nobis videre rainirae est concessum) pastoris qui optimus esset, ha- bendi raortaliura animos incesserat. Itaque omnes ad uuum Radul- phum episcopum declarant. Radulphus, quo diximus modo, Aber- donensis episcopus vocatus, haud sine summi pontificis auctoritate sua ex abbatia extractus, Aberdoniae, populi ingenti cum gaudio, Alexandro rege presente, consecratur, anno Christi millesimo du-

EPISCOPORUM YITJE. 9

centesimo quadragesimo. Episcopus effectus religiosam vitara non A. D. 1240. exuit, sed induit arctiorem, ea veste aut certe viliori qua antea con- tentus, majori longe cibi parsimonia : labores subiit innumeros, dioecesim pedes lustrando ne religio vel in minimo labefactaretur ; intelligens vir sanctus episcopum debere vita esse irreprehensibilem, qui jure praeesse posset, ut prodesset non solum sibi sed et aliis. Tandem obtento apud regem ut nemora sua de Bras et Feterneir cum agris a venatorum injuria essent immunia (quam liberam fo- restam vulgo dicimus) anno octavo post initum munus pontificium, diem obiit extremam, Alexandri secundi anno tricesimo.

In hujus pontificis locum clericorum suffragiis pervenit PETRUS DE RAMSAYO, omni disciplinarum genere eruditus. Qui, inito pontificatu, divino cultui intentus sacrae Aberdonensis sedis, trede- cim regularis vitae viris (canonicos vocant) quos ab Eduardo epis- copo quasi confratres ad divina exequenda institutos, alio in loco significavimus, ecclesiasticos suos redditus est partitus, solis agris cum praediis ad sumptus sibi retentis ; ratus eo modo consultum iri religionis augmento. Sanxit et (applaudente clero) ut templo- rum sacerdotes ad pontificios sumptus, in annos singulos pecuniam penderent. Ad divini etiam cultus augmentum varias edidit sanc- tiones. Haec et multa alia ubi peregisset quae ad optimum pontifi- cem pertinebant, fatali necessitate sublatus est, postquam decem sederat annos, Alexandri tertii anno quinto. Hunc privatum mo- A. D. 1254. nachum Aberbrothensem fuisse asseverant.

B

10 ABERDONENSIUM

Extincto Petro, RICHARDUS DE POTTOCK Aberdonensis creatur antistes ; Anglus gente. Quae res effecit ut montani de Cloueth et Murthlac, pontifici, velutihominiperegrino,rainus audientes, agros et praedia multa subtraxerint, famulis ejus verberibus caesis et ig- nominiose repulsis. Tulit Richardus segre contumeliam, execratus facinoris auctores ; apposuissetque se rex criminis vindicem, ni citius sceleris insimulati restitutis praediis venissent Aberdoniam, ad an- tistitisque pedes, ejus arbitrio supplicium obituri, multis lachrymis petiissent veniam. Mortuus est Richardus, avitis donis Aberdonensi A.D. 1267. ecclesiae Alexandri auctoritate denuo roboratis, pontificatus sui anno decimo tertio, praefati vero Alexandri decimo octavo.

Et HUGO DE BENHYEM in ejus locum suffragiis canoni- corum suffectus. Is illico sumpto pontificatu Romam accessit, ubi Martini quarti summi pontificis jussu (is tunc Petri sedem tenebat) episcopus consecratur : inde ubi illic religionis causa annum unum moratus fuisset, in Scotiam est reversus. Dissidebat tum forte popuhis Scotus cum clero : his summorum pontificum sanctiones, illis regni consuetudines, sua pro sententia afferentibus. Causam dissidii ferunt quod fructuum quorundam decimas, quas petebant sa- cerdotes, populus aperte solvere recusasset. Hanc litem dirimendi potestas Hugoni permissa. Perthi facta patrum concione multum diuque ubi disertum fuerat, rege praesente, regnique primatibus, veteres episcoporum sanctiones (provincialia statuta vocant,) firma- vit : novas quasdam ad Christianae religionis decus et augmentum omnibus probantibus superaddidit : discordiam sustulit atque extin-

EPISCOPORUM VITiE. 11

xit penitus. Multa alia optimo episcopo digna ejus fuere opera. Pervenit ejus episcopatus ad Alexandri tertii annum vicesimum A.D. 1278. nonum, quo anno in insula lacus de GowUis ubi vicinorum nemorum amoenitate delectatus senex sese continebat, catarrho exundante su- bito interiit.

Et in demortui locum HENRICUS CHEIN, regius consiliarius,

Joannis Cummyni, viri inter nostrates maximae auctoritatis, Cum-

mynorum praecipui, ex sorore nepos, est provectus. Inito Henricus

pontificatu, instaurandis templis et Dei ministris illico adjecit ani-

mum. Vetus templum Aberdonense demolitus novum edificare in-

cepit. Vix jam fundamenta jecerat, quum bellico tumultu oborto,

obturbatus incepto destitit. Enimvero Anglica arma, duce Eduardo

primo, regem Joannem de Balliolo in Scotia bello petivere. Cres-

cebat magis magisque in dies id bellum : impleverant Angli omnia

rapinis et direptionibus. Capto tandem Joanne, Londinumque misso,

totam belli vim in Robertum Brusium regni haeredem vertunt.

Erant Brusio Scotorum plurimi infensi ob caesum ab eo Joan-

nem Cummynum, qui rebus ex sententia Roberto succedentibus

ad unura in Anglia exularunt. Inter quos Henricus, qui avunculi

partes contra Robertum tueri videbatur, est proscriptus. Eo prope

temporis Brusiani Aberdonensem arcem, quam aliquot annos maxi-

mo cum Scotorum incommodo Angli tenuerant, Aberdonensibus plu-

rimum suppetiarum aflferentibus, expugnatam vi capiunt, caesis qui

ejus custodiae fuerant destinati ; ac paulo post ne Anglis ullum Aber-

donise superesset refugium, omni supellectili exhaustam solo aequa-

It ABERDONENSIUM

runt. Angli amissse arcis caesorumque contribulium tristi nuncio afiecti, coactis copiis Aberdoniam movent animo acceptam injuriam ulciscendi. Id ubi Aberdoniae nunciatum, Brusiani simul cum civi- bus illico oppido egressi sunt, cum hostibus dimicaturi. Joannes Frisarius Brusiani exercitus, qui tum Aberdoniae fuerat, dux suis ita animos accendit ad pugnam ut non tam ad certamen quam ad certam victoriam progredi viderentur. Inita pugna acerrime est certatum. Victoria tandem (sed cruenta) Scotis cessit : Anglorum quamplurimi eo praelio caesi, pauci vivi capti, rari fugere, adeo acriter in pugna perdurarunt. Placuit victoribus quos captos habebant ad terrorem extra oppidum furca suspendere : sed vetuere canonici, atque ut caesorum corpora ad posticam templi divi Nicolai terra conderentur, apud Frisarium atque oppidi praefectum obtinuenmt, ubi eorum ossa cum titulis in rei monumentum adhuc cernuntur. 8ed revertamur unde digressi. Robertus, pacatis tandem rebus, Anglisque e Scotia pulsis, et in Angliam repulsis, inter lustrandum patriam templi aedificium Aberdoniae, Henrici opera inceptum, forte conspicatus, jussit pontificis impensis (ne in profanos usus ecclesiae redditus expenderentur) chorum consummari. Exinde aliquot post annos Henricus (permittente rege) ab exilio Aberdoniam reversus, ubi postquam labefactatae religionis sacri magistratus defectu repara- tioni plurimum insudaverat, XLVIII. anno quo sedere inceperat, morte est correptus. Qui annus erat Roberto regi vitae ultimus, A. D. 1329.. Christi domini adrentus millesimus trecentesiraus vigesimus nonus.

In ejus locum ALEXANDRUM KYNINMUND theologum doc-

EPISCOPORUM YITJE. 18

torem Christianae religionis observantissiraum, canonici sufficiunt. Is obtento magistratu ad religionis et pietatis reparationem, praedi- cationibus et monitionibus, quibus plurimum ob doctrinam valebat, illico se totum contulit. Quod ut facilius consequeretur, disciplina ecclesiastica eruditos undequaque prsemiis ad se allectos secum sem- per esse voluit. Hyeme Murthlaci habitavit, vere Aberdoniae, quo quadragesimalibus sacris illuc confluentes docere, ab aequo devios more punire ecclesiastico, Paschale sacrum solenniori apparatu per- agere possit commodius ; aestate et autumno Feterneyr et Kain : ut inde in omnem dioecesis locum ad populum erudiendum erroresque ejus emendandos facilius iretur, prsefatorum singulis quatuor locis pontificales aedes (quas praesulis mansiones appellabant) construere incepit ; duas absolvit, alteram Aberdoniae, alteram in Fetyrneyr, bellico tumultu quo tum Angli cum Eduardo de Balliolo magnam regionis partem attriverant, varie turbatus. Per id tempus triginta naves Anglicanae in statione portui Aberdonensi proxima noctu jecere anchoras, unde expositae copiae in terram pene Aberdoniam prius sunt ingressae quam cives eas advenisse senserunt. Sequutus pavor ingens, terrorque omnium, ut hominum,mulierum atque puero- rum fugientium turmis passim viae complerentur. Angli accepta clade (cujus ante meminimus)apud Aberdoniam, iraperciti complures Aberdonensium trucidant : urbem simul atque pontificis et canoni- corum aedes omni supellectili populatas incendunt. Arsit Aberdonia sex dies, lugubre intuentibus spectaculum. Pepercere hostes templip pietate moti : religiosorum quoque abbatiis, custodibus adhibitis ne torribus faculisve vento per aera actis, qui tum forte vehemens erat

14 ABERDONENSIUM

admodum, quid damni paterentur. Fuit annus quo Aberdonia fu- A.D. 1SS8. nestam hanc cladem accepit a Christo incarnato tertius supra mil- lesimum ter centesimum tricesimum. Inter haec incommoda praesul Alexander eruditione et pietate insignis, nihil omittens quod ad op- timum pastorem attinere diceres, ultima naturae pei*solvit undecimo magistratus sui anno, et Davidis secundi duodecimo.

In Alexandri locum WILHELMUS DE DEYN Aberdonensis A. D. 1341. episcopus creatur, anno salutis nostrae millesimo [trecentesimo] qua- dragesimo primo. Is sacro magistratu potitus ob belli incommoda, quibus tunc omnia erant plena, quod ad bonum attinet pastorem vix quicquam exequi poterat. Sed Scotica re tandem respirante, hosti- bus procul actis, aedificia ab Alexandro inchoata absolvit, diruta An- glicis armis restituit : quibus et custodes, quos constabularios vulgo dicimus, adhibuit perpetuos, constituto eisdem justo in annos sa- lario. Nec parum laboris erat pontifici, silvescentem clerum bellico tumultu ad compositiores raores revocare. Quod ubi incredibili dili- gentia peregerat, postquam decem sederat annos, morte est correp- tus, Davidis secundi anno primo supra vicesimum. Sepultus in choro Aberdonensis basilicae.

Post quem JOANNES RAIT doctor theologus, scientiis divinis apprime eruditus, canonicorum sufiragiis creatus antistes, privatum 4eposuit, publicum induit : tyrannos quosdam qui Aberdonensi ec- clesiae agros et praedia bellica turba subtraxerant, execrationibus et interdicto est prosecutus ; dioecesim quotannis paucis comitibus do-

EPISCOPORUM VIT^. 16

cendo, populique emendando deliquia, lustravit. Singulis enim tem-

plis coeunti populo ipse et sacra egit, et est concionatus. At quum

forte Kyldrotty esset, facinorosi quidam sacris interdicti, et ob hoc

episcopo infensi, illius insidiabantur capiti, jamque armati vene-

rant ad rem infandam perpetrandam. Id ubi relatum erat Joanni,

pontificalia indutus nihilque pavens, adventantes aggreditur solen-

niori apparatu denuo execraturus. Tyranni venerandum antistitem

conspicati, spectatam adeo primum demirati virtutem, positis armis,

ira-et odio, ad ejus pedes pervoluti obortis lachrymis veniara pre-

cantes, sese cum fortunis omnibus illius arbitrio obtulerunt. Praesul,

ut animo erat facili ad ignoscendum, restitutis agris, reparatisque

ecclesiae damnis et injuriis, poenitentes anathemate levavit. Oppres-

sus ita vir optimus laboribus, pro religionis observatione, diu su-

peresse non potuit. Sexto etenim anno quam pontificatum inierat

e medio est sublatus, et Davidis secundi sexto supra vicesimum ; A.D. 1355.

sepultusque magno omnium cum moerore in choro Aberdonensi.

In hujus locum ALEXANDER DE KYNINMUND divinarum humanarumque rerum interpres, hac ratione subrogatur. Erat tum forte Nicolaus quidam vir ambitiosus qui ex Gallia, cum rege Da- vide venerat, et ob hoc ei familiarior. Huic, aulicorum impulsu quos largitione corruperat, Aberdonensem pontificatum deferendum rex persuasum habuit ; et ad illud exequendum literas ad capitulum de- dit Aberdonense. Responsum est a canonicis pontificatum Aber- donensem nondum eo devenisse, ut qui plus largitione et ambitione valeret, bonis et doctis rejectis, gradum primum obtineret dignita-

16 ABERDONENSIUM

tis : regi suo in regno etsi liceret quod vellet, non tamen licere nec, ipeis quidem, qui jurejurando astricti essent ad pontificem deligen- dura vitae sanctitate et doctrina poUentem. Idcirco precari liceret, rege permittente, Alexandrum Kyninmund, regium consiliarium, cu- jus prudentia in re familiari gubernanda, et vitae sanctimonia adeo essent conspicuae, communi suffragio pontificem declarare ; ne Christi (quod maxime nollent) sanctionera de episcopo deligendo eousque in- idolatam priraum labefactatam viderent. Hos mores, hos canonicos utinam nostra tenerent tempora. Sed (ut abominor) quod nunc fit exiguum est, pejora in dies visuri sunms. Verum ad institutum re- deo. Mgre canonicorum sententia primura a rege audita, raox quod aequum visi fuerant sentire optimis quibusque suadentibus prcbata : permissumque ut liberis suffragiis, quem vellent dicerent antistitem. Igitur haud multo post praefatus Alexander Perthi, rege praesente, Aberdonensis consecratur episcopus. Peractis inde quae ea in cele- britate agenda fuerant, Aberdoniara concessit, ubi vitam egit plane Christiano episcopo dignara, vivens caste, pudice, integre. Profestis quidem diebus suos aut divinum aut huraanura jus docuit : festis au- tem predicationibus et admonitionibus insistere ei fuit peculiare : ter hebdomadatim jejunavit, festorum vigiliis quae solennioribus obser- vabantur ceremoniis, solo pane et aqua contentus. Quando etiam epulae vel magnificentiae causa paratae, in pauperum usus tribueban- tur. Vetus templum Aberdonense ejus jussu est demolitum, no- vum priori longe amplius, proptereaque episcopali sedi accommo- datius, aedificari coeptura : vix turres quas cernimus ad tintinnabulo- rum campanarumve usum, cum columnis sex cubitos altis construc-

EPISCOPORUM VIT^. 17

tae fuerant, quurri Alexander, Roberti regis Secundi mandato, prima-

tumque sententia et auctoritate, ad Francorum regem missus est

legatus ad pristinum foedus renovandum. Tum enim Angli, trajecto

exercitu Calisium, multis populationibus Gallorum agros et oppida

vexabant. Qua legatione ex sententia functus pontifex, domum re-

versus, vix annum superfuit. Decessit autem Sconae stranguria

(aegre eunte lotio) postquam quatuor supra viginti annos tenuisset

pontificatum, et Roberti Secundi duodecimo : cujus corpus inde A. D. 1382.

elatum ante aram caihedralis templi, qua pompa decebat episcopum,

traditur sepulturse.

Posteaquam Alexander fatis concesserat, ADAM DE TYNNIN- GAMME,vir nobilis, plurimaeque inter suos auctoritatis, Aberdonen- sem iniit pontificatum. Erat is Roberto regi familiaris, et, singularem ob prudentiam, morumque candorem, et ingenii ubertatem, regni pa- tribus acceptus, adeo ut, quoties arduum aliquid in consultationem adduceretur, ejus sententia in primis apud eos valeret. Legationes complures ad Francorum regem, et privatus et publicus, pro utri- usque regni felicitate obivit. Veteres foederis conditiones firmavit, novas quasdam, utriusque regis auctoritate, superaddidit. Lega- tionibus feliciter perfunctus, cum publicis negotiis totus insisteret, obtrectorum et delatorum quorundam malitia, Roberto regi suspec- tus esse coepit, ne in ferenda lege super regum successione cum op- timatibus quibusdam (quibus lex ea displicuit) sentiret. Ipse vero Adamus, sua innocentia fretus, ut regem suspicione levaret, Aber- doniam adiit,ibi, ingravescente aetate, laboribus fessus,vitae reliquum

c

18 ABERDONENSIUM

acturus. Tum Alexander, quidam regis nothus (ut ferebatur) homo nefarius (cujus improbitatem omnes fuerant perosi) tempus adesse ratus quo episcopum, sibi ob vitae impuritatem infensum, suo oppri- meret arbitrio, adjunctis impuris quibusdam, ut paternam injuriam ulcisci videretur, episcopi rem pecuariam omnibus cum fortunis abe- git, agrestibus gregumque custodibus contumeliose caesis. Agros ecclesiae subtractos sceleratis quibusdam, nec deum nec homines ve- rentibus, sua libidine partitus tradidit colendos. Ecclesiae redditus (secundas decimas dicunt) suos regia donatione vocavit : ita homo impurus per optimi antistitis agros et praedia diu est debacchatus. Nec quispiam voluit (ne regem offendere videretur) sese vindicem opponere. Pontifex ubi illatas injurias frustra rege coram frequen- tiifs questus fuerat, sine ulla reparationis spe, Alexandrum, sacris prohibitum, diris persequitur execrationibus. Nec tamen animum contumacem nec malevolentiam posuit Alexander, sed in dies, ira et odio accensus, indigniora perpetravit. CoUectis tandem scele- ratis quibusdam qui eum impietate referebant, Aberdoniam epis- copum obtruncaturus concessit. Episcopus vero, quem non latuit quid Alexander moliretur, potius Christi ecclesiae utilitati quam vitae consulens, obviam tyranno ultro progreditur : canum veneran- dumque caput offert ad supplicium, inquiens, Si hoc petis, praesto est. Multis animos movit ad meliora, atque lachrymas excussit praesuHs spectata virtus : persuasum inde, licet multis difficilibusque contentionibus, Alexandro, ut a tanto scelere abstineret, ne dirum adeo nefas perpetrando, sacro sanguine quod (ea in gente) hactenus erat inauditum, foede adeo poUueret manus. Pervenit hujus rei

EPISCOPORUM VIT^. 19

fama ad i;egem, qui primorum sententia (quos rei indignitas plu-

rimum commoverat) aliquot post dies Alexandrum, ad se accitum,

in vincula conjecit ; reparatisqu ecclesise Aberdonensis injuriis,

Adamum omni metu levavit, quem, ut parentem veneratus, postea

inter praecipuos habuit consiliarios. Complura et fere innumera

alia relatu indigna Alexandri suasu, priusquam in vincula conjice-

retur a profanis quibusdam, qui regionem foedissime depopulaban-

tur, perpessus est episcopus ; quae omnia longius quam pro suscepto

negotio esset enarrare. Secundum haec, obtento ab rege ut Alex-

andri satellites Aberdonensibus agris et praediis expellerentur, quo

magis episcopi quieta fruerentur pace, Adamus, jam grandaevus,

cum morte vitam mutavit, post sacrum adeptum magistratum anno

decimo, Christianae originis nonagesirao supra millesimum ter cen- A. D. 1390.

tesimum, et Roberti Tertii anno tertio.

Quo anno GILBERTUS GRENLAU communi sufTragio munus iniit pontificium, vir magnae inter regni primores, singularem ob prudentiam, auctoritatis. Is, sacro sumpto magistratu, re Aberdo- nensi pacata, veteris turbae amotis reliquiis, ad regis curiam consu- lendae reipublicae causa se contulit ; ubi, ob antea expertam virtu- tem, haud parva habitus est veneratione. Imprimis ejus virtus per- specta, cum Puellarum Castrum (id nomen est munitioni apud oppi- dum nunc vulgo Edinburgum vocitatum) arctissima obsidione armis Anglorum, qui tunc Laudoniam cum suo rege Henrico foede popu- labantur, undique cinctum miro ingenio levaverit, omnemque belli vim averterit a nostris ; ob quod meritum, cum Robertus rex me-

SO ABERDONENSIUM

liori uteretur fortuna, ipsum Gilbertum, secretioribus refum agen- darum consiliis admotum, suadentibus majoribus, suum vocavit cancellarium : quem magistratum tanta gessit dexteritate, ut nemo unquam ante majori. Haud multo post, rege Roberto vita functo, Robertus Albaniae dux idemque Fifensis comes, demortui regis ger- manus, interrex, quem gubernatorera nostri vocant, primorum suf- fragiis creatur. Interea veniunt legati a Carolo Septimo, Francorum rege, ad gubernatorem atque primores regni, querentes incommoda ab Anglis illata, recentem cladem apud Cresciacum et Blangium ac- ceptam, omnia in Gallia adversitatis et commiserationis plena : ora- bant nostri memores essent veteris inter ipsos icti foederis, hactenus inviolati, auxiliares mitterent ad amicos, ad socios periculoso adeo bello laborantes : agros Caroli nomine praimium statuentes, majorum apud Gallos magistratuum officia et pecuniam, in Gallia trajicienti- bus,si remFrancorum prope adeo periculo,armis conarentur liberare. Audita benignius legatione, responsum a nostris, Francorum incom- moda perinde atque sua sese aegre ferre ; initum foedus nunquam sua culpa labefactandum ; placere omnibus ad amicum populum auxilia- rium decem millia (quo magis Scotorum animi in Francos dignos- cerentur) mittere in Galliam ; caetera quae in eo negotio agenda fo- rent Caroli regis permittenda arbitrio. Neque res dilationem acce- pit ; mittuntur illico in Galliam comes Douglasius, et comes Bouqu- haniae, cum delectorum militum decem millibus, qui Francis ad Anglorum vim arcendam suppetias ferrent : mittitur et noster lega- tus a gubematore atque magistratibus ad Carolum, qui regem con- solaretur, et certiorem faceret, eos qui Galliam adjuverant, et totius

EPISCOPORUM VIT^. 21

Scotiae incolas, adeo in ejus fide et amore perstare, ut sese atque for-

tunas omnes pro illius Francorumque regni salute tribuere ex animo

sint parati. Idque rei exitus probavit ; nam ex ea multitudine qui

in Scotiam cum Aberdonensi antistite revertebantur, vix quadra-

ginta bello superfuere, comite Douglasio, comite Bouquhaniae, duo-

bus gubernatoris germanis, multis cum nobilibus, caesis apud Ver-

nolium, ubi cum Anglorum copiis, pro Francorum salute, manus

conseruerant. Haud dissimili pacto inter nostram et Francorum

gentem ingenti nostro incommodo (ut annalibus memoriae est datum)

sanctitum foedus, frequentius est firmatum multorum sanguine efiuso.

Gilbertus in patriam reversus turbae plena reperit omnia. Jam

perierat Robertus gubernator, accepto nuntio duos sibi germanos

pugna infelici in Gallia, cujus jam memoratura est, occubuisse ; et

Murdacus Roberti filius simul cum hsereditate interregnum receperat.

Erat Murdaci principatus multis odiosus, quod hebeti erat ingenio,

nec satis idoneo ad summum magistratum : filiorum nimia insolentia

tumescentium errores emendare minime curans, timens potius si

castigarentur in se verterent arma, utpote qui per eos dies nobiles,

agrorum incolas, abbatiarum patres, et sacerdotes templorum foe-

dissime vexarant, in omnem rapinam et flagitium dissoluti : qua

iniquitate devenitut Scotus populus, insolentis principatus impatiens,

diversis factionibus laboraret, nobilioribus varie de publici regiminis

forma sentientibus. Gilbertus, iniquum tempus exosus, tranquillioris

jam vitae spe sublata, Aberdoniae se continuit : ubi haud multo post,

longa aegritudine (quam ethicam medici vocant) corpore confectus

fatis concessit, sui magistratus anno quarto supra tricesimum. In A. D. 1424.

choro cathedralis templi humatus.

22 ABERDONENSIUM

Conventu inde facto ad in demortui locum alium sufficiendum, ca- nonicorum consensu atque suffragio, HENRICUS, Caesarei atque pontificii juris doctor, qui tunc Murraviae divinarum rerum summam ministrabat, episcopus postulatur. Erat Henricus familia nobilis, fortunis opulentus, doctrina insignis, vita gravis, et ob hoc ad Aber- donensis ecclesia; jurisdictionem et religionem, magistratus absentia paulum labefactatam, reparandam, simul atque templi asdificiorum absolutionem, omnium sententia commodissimu Hunc, ubi Aber- donensem pontificatum delatum sibi acceperat, aliquandiu immotum stetisse ferunt, tandem ita locutum : Aberdonensem jam novi eam sacram a?dem, quam ut deiparae virgini a^dificarem aliquando ab ea monitus fui per quietem : oraculum sequar, sacrum Aberdonensem magistratum (ea duce) obibo ; ad labentem ejus domum et conden- dam et reparandam, quoad potero, excubabo. Dicto inde Moravi- ensi ecclesise pastore, Aberdoniam concessit, ubi benevolo affectu et multo honore a clero susceptus (flexis animi et corporis genubus) episcopus ab omnibus consalutatur. Nota viri probitas, probataque sanctimonia, gratum adeo ejus fecere adventum. Neque prius pon- tificias aedes ingredi optimo placuit pontifici, quam templi inchoati operis inspecti complementum sua pro virili dei genetrici devovis- set : inde non multo post temporis, tyrannis ex Aberdonensis eccle- siffi agris explosis, undique rebus pacatis, labefactaque religione re- parata, meliori vivendi instituto sacerdotibus formatis, lapidum, calcis, atque aliorum quae ad aedificia necessaria videbantur, strues et congeries coarcervari jubet, latomos undique ad templi conditi- onem accersit : quam non multo post deserere coactus est, accersitus

EPISCOPORUxM VIT^. 28

ad ortum dissidium, ob interregnum, toUendum inter Murdacum at- que Robertum Murdaci filium. Tulit enim insolens filius aegerrime patris imperium. Murdacus Roberti errores (sed sero) nixus est emendare. Quem cum flectere non poterat, Parthi (nunc Sancti Joannis oppidum vocant) majorum regni conventus est factus, ubi, post longam de reipublicae felicitate consultationem, placuit omnibus Jacobum Primum regem, qui tunc in Anglia captivus tenebatur, re- dimere. Id omnium sententia ad populi quietem, ad regni splendo- rem, plurimum attinere videbatur. Ad hoc negotium objectatus Aberdonensis episcopus mittitur ad Henricum Anglorum regem, ad Jacobum redimendum. Ardua res et difficilis proponebatur. Po- terat enim Anglus facile suspicari Jacobum, quem, minorem arinis, Roberti patrui insidias fugientem ad eum veluti optatum refugium, dictis induciis injuste ceperat, publicamque conjecerat in custodiam, inimico in eum animo futurum, Francorumque regi (quem magna tunc regni parte spoliaverat) allaturum suppetias. Res tamen opera et interventu Henrici episcopi brevi est confecta. Reducto inde rege Jacobo in patriam, Henricus ubi cum Anglorum rege benevo- lentise causa (eo id poscente) aliquandiu moratus fuisset, revocante Jacobo, in Scotiam est reversus. Ubi posteaquam multa consultatione regem ad patriam (quae principis defectu obbrutuerat) ad compo- sitiores mores reducendam accenderat, ad Aberdoniae susceptum opus complendum revertitur : templi parietes simul cum duobus campanilibus turrium instar ad ejus occiduum undequaque consum- mat : tertium relinquit imperfectura, morte correptus, pontificatus sui anno decimo octavo, et Jacobi Secundi anno quarto, Christianae

M ABERDONENSIUM

A. D. 1440. salutis quadragesimo supra millesiraum quater centesimum. Sepul- tus est is pontifex in divi Joannis Evangelistae sacello sui templi ca- thedralis, quod ad id data opera extruxerat.

Secundum hoc, Aberdoniae conventu habito de creando novo pon- tifice canonici habuere rationera. Ubi INGERAMUS, pontificii juris doctor, vir nobilis, de celebri ac veteri Lindesaiorum familia, magno omnium applausu, episcopus creatur. Qui statim, peractis quae de raore in consecrandis pontificibus fieri consueverant, ad templi consumraationem aniraura adjecit. Verum Alexandri cujus- dam regii familiaris (qui se, incertura quo jure, pro Aberdonensi an- tistite gerebat) opera ad suraraura pontificera vocatus incepto desti- tit. Putabat Alexander Ingerarai (qui senex admodura erat et va- letudinarius) cita morte sese pontificatum adepturum. Sed sua fal- sus est opinione. Nam Ingeramus, quem Alexandri comraentura non latuit, in Galliara proficiscitur : secunda inde navigatione duodecirao die posteaquam e portu Massiliensi solverat, Romam pervenit : ubi comiter et benigne susceptus, causam dixit ita ut Alexandro nullus calumniandi relinqueretur locus. Laudatus itaque Ingeramus ob virtutem magnitudineraque anirai a surarao pontifice, postquam aliquot raenses, pietatis causa, Roraae raoratus fuerat, terrestri itinere reversus est in patriara : adeptus eo labore raeliorero praeter omnium spem totius corporis valetudinem, praeterquara quod inter pedum digitos marino frigore raorbum (geraursara vocat Plinius) contraxe- rat, qui ei ad vitae finera duravit. Confirraatus, quo diximus modo, Ingeramus in sua sede, ad coepta templi aedificia (ut semper in animo

EPISCOPORUM VIT^. 25

habuit) apposuit manus; praeparatis ex tignis simul compactis facta lacunaria trabesque parietibusque imposuit : lucunaribus tectum, secto lapide stravit pavimentum : portis appositis valvis, quse ad parietum, tecti simul atque pavimenti, complementum ornatumque attinebant, sumptuose satis adhibuit. Inter hsec tamen externa ne- gotia, studium literarum non intermisit. In sextum enim Decreta- liura et Clementinas accuratas atque erudito viro dignas edidit enar- rationes. Extant codices viri diligentiae indices in re literaria. Pauli autem Epistolas magna admodum veneratione et amore am- plexus est, quas in sinu semper habuit, verbatimque edidicerat. Inchoavit in eas commentarios, sed non perfecit. Paulo vitae ante exitum, regi parum acceptus habebatur, quia ecclesiastica sacerdotia quse tum forte rectoribus vacabant, ejus suasu aut jussu potius, iis dare nolebat, quibus, vel propter aetatem vel ignorationem tum li- terarum tum rerum humanarum, nequaquam committi debebant. Constans in promissis servandis habebatur ; splendidus in familiae victu, parcus in suo. Familiares habuit septentrionalis regni partis nobiliores,majorum prsesertim primogenitos virosque eruditos; atque horum opera in rebus gravibus utebatur, illorum autem exemplis optimis tenera imbuit pectora. Exornare Dei ecclesiam aedificiis et ornamentis, hominum animos optimis disciplinis et moribus, semper est annixus. Moritur tandem, his atque aliis multis gestis insignis, posteaquam septemdecim annos tenuerat pontificatum, et Jacobi regis Secundi anno vicesimo secundo. Dum ejus funus efFe- A. D. 1459. retur, Aberdonenses cives et matronse probiores, per dolorem lachry- mantes, cadaver magna veneratione sunt deosculatae : tanta Ingera-

D

26 ABERDONENSIUM

mum et vivum et mortuum reverentia prosequebantur. Humatur in choro Aberdonensis basilicae, ubi moles ejus, cum effigie lapidi ar- tificiose satis insculpta, celebrem in viri memoriam postea per amicos est exstructa.

THOMAS inde SPENS, antiqua ejus gentis ex familia, Aberdo- nensem pontificatum est adeptus, vir incredibili prudentia ; quod continuata in eum benevolentia regum, varia nonnunquam sentien- tium (ut sequentia docebunt) apte demonstrat. Erat Thomas acri semper ingenio et ad magna gerenda accommodato. Hunc priva- tum Jacobus Secundus praecipuos habuit inter amicos : donatoque Gallovidiano archidiaconatu, simul atque Lincloudana ecclesiastica pr^fectura, ad Carolum Septimum, Francorum regem, mittit orato- rein, ad nonnuUaquae ad utriusque regis commodum spectabant confi- cienda, gratulatumque quod post pene victam fortunam, principio in eum adeo desaevientem, regnum recipere Dei benignitate incepisset. Adierunt et Galliam regis jussu cum Thoma delectorum militum tria millia, ad populum recenter ad Carolum regem suum conversum in ejus fide retinendum ; quibus ubi in Galliam venerant praefectus est Robertus Patillocus, rei militaris peritissimus. Is dudum, supe- ratis pulsisque e Vasconia Anglis, Vascones regi Carolo audientes fecerat. Carolus adventantem Thomam benigne est complexus, eumque, pactis rebus functaque legatione feliciter, ubi prsestantis- simas ipsius virtutes fuerat expertus, inter suos consiliarios nume- ravit, regeque Jacobo perraittente, secum in Gallia retinuit. Func- tus est inde legationibus compluribus pro pace et rerum tranquil-

EPISCOPORUM YITM. ■ 27

litate ad varios principes ; quibus, ejus opera et interventu, res diffi- cillimae ex Caroli sententia sunt confectae. Neque minus valuit viri prudentia ad civitates, quse tum ab Anglis ad Carolum redierant, in quiete atque regis fide servandas : ob quod meritum trium aur- eorum millibus in annos singulos ab rege liberali est donatus. Sub id tempus, contendentibus de regno Anglorum Henrico Sexto et Eduardo Eboracensi, missus est Thomas ad Jacobum Secundum a Carolo legatus, ut regem moveretadHenrici partes contraEduardum tutandas. Nixus est enim Carolus insita benevolentia, quantum fieri per eum potuit, Henricum, multis adversitatibus agitatum, qui toties eum hostili manu persecutus fuerat, incommodis levare. Ca- roli postulatis Jacobus ex sententia respondit ; Henricum profliga- tum, regno pulsum, amico animo ad se venientem recepit, denaque millia ad sumptus eidem tribuit. Haud multo post Thomas, Hen- rici suasu, negotiatoris habitu, quo minus foret cognitus, Angliam petit, exploratum quo in Henricum animo veteres essent amici : sollicitavit ea profectione miro ingenio nobilium quamplurimos ut Henricum in regnum restituerent. Seditio, per id tempus, inter Eduardianos est oborta, comite Varvici adversse Eduardo factionis principe. Thomam discordiae auctorem nobilium nonnulli (quos res non latuit) Eduardo detulere. Quam ob rem Eduardus ex illo hominem odio habitum ad necem est persecutus, et nisi fuga saluti citius consuluisset, ultimum haud dubie obiisset supplicium. Hen- ricus accepto seditionis nuntio, coactis copiis, in Angliam movet, ut pulso Eduardo in regnum restitueretur. Post varia rerum discri- mina, infelix exitus est insecutus. Sic enim fere res sunt humande.

28 ABERDONENSIUM

illustrium praesertim virorum. Siquidem cui initia adeo fuere feli- cia, ut et Franciae et Angliae se regem gloriaretur, consenescens profugus, extorris, procul patria, postquam inter Francos et Scotos (quos secunda fortuna hostiliter adeo fuerat persecutus) refugium quaesivisset et subsidium : a suis captus ignobiliter, regnum utrum- que, inde vitam iu vinculis amisit. Ad Thomam redeo : is (ut dixi- mus) Eduardum fugiens, Scotiam (ne ab Eduardianis, qui itinera observabant, interciperetur) petere recusans, in Galliam mendici habitu trajecit : ubi aliquamdiu est commoratus cum Carolo Sep- timo, qui eo familiarissime est usus, secutusque ejus sententiam in multis rebus gravibus agendis. Dimissus tandem a rege Carolo, in patriam navigio est reversus ; ubi, ob praestantissimas animi dotes, Alexandri Vaus, viri nobilis et eruditi, qui tum Candidae Casae rem «acram tenebat, opera, Gallovidianus episcopus est declaratus. In quem gravissimi viri officio semper est usus, honorandum senem ut parentem veneratus, aetatis imbecillitati quantum tum fieri per eum potuit subvenit : praesente sene, sese episcopum aut dominum appellari nunquam passus est : quae Gallovidiae, aut ubilibet in regno, sua opera secundiora commodiorave ad publicam utilitatem evenere, non suae sed senis prudentiae et auctoritati accepta ferebat. Ei ex- actissimos custodes tribuit, et nocturnos et diurnos, ne vel minimi incommodi quicquam praeter senectutem inevitabilem seni arguere- tur accidisse : quem senio confectum et fessum vivendo, tandem ex- tinctum, honore quo optimos et sanctissimos episcopos solitum est, inagnis extulit impensis : et ne aliquid gratitudinis officium deside- raretur, post bonis moribus et institutis Gallovidianam dioecesim

EPISCOPORUM VIT^. 29

formatam, ubi ad Aberdonensem ecclesiam canonicis id poscentibus

fuerat traductus, ut defimcti senis cognati, unus Gallovidianus epis-

copus, alter prior Candidae Casae, tertius abbas Tunglandiae, et

quartus Sedisanimarum abbas, crearentur, multis laboribus et im-

pensis obtinuit. Alios autem ejusdem cognatos atque ex fratribus

atque sororibus nepotes, quos omnes moribus et disciplina liberali-

ter instituit, sacerdotiis donavit, neptes viris nobilibus, fortuna

opulentis, copulavit matrimonio. Exemplum quod hac nostra in-

felice aetate rari sunt imitaturi. Aberdonensis (uti est dictum)

episcopus designatus, ob hsec gratitudinis merita omnibus admira-

tioni esse coepit : nec fuit ex nostris qui virum maximarum re-

rum administratione dignum non censeret ; tanta acceptorum bene-

ficiorum memoria, tanta in demortui senis amicos benevolentia at-

que gratitudo in eo conspicata. Sub id tempus, mittendi erant le-

gati decreto publico ad Burgundiae ducem, qui regia quaedam nego-

tia ad eum perferrent. Ad hanc provinciam obeundam Thomas nos-

ter, Aberdonensis jam antistes, omnium sufTragiis deligitur. Qui in

Flandriam postea ad ducem trajiciens, multitudine piratarum An-

glorum, ad id Eduardi regis jussu instructa multis muneribus pro-

missis, fugatus, vix fuga saluti consuluit. Neque prius manus eva-

sit urgentium quam naufragus et pene nudus, omnibus fortunis

amissis, in HoUandiam ejiceretur ; tanta hominis capiendi libido,

spe Eduardiani muneris potiundi, Anglorum animos incesserat.

Thomas, naufragio hostium insidiis liberatus, ad Burgundionum

ducem, uti habuit in animo, concessit : a quo vario magnificentiae

genere exceptus, regiis postulatis recitatis de reparandis quibusdam

30 ABERDONENSIUM

injuriis, nostris Flandrinorum piratarum insidiis illatis, de negotia- torum Scotorum Brugas (id emporium est in Flandria) confluen- tium immunitate, et portoriorum, quibus nimium gravabantur, mo- deratione, aliisque arduis negotiis, ut ex regis arbitrio fierent omnia, facile apud ducem obtinuit. Inde rebus feliciter pactis, muneribus haud parvis donatus a duce Carolo (qui tunc Gandavi erat) dimis- sus, Brugas se contulit, in patriam inde trajecturus. Ibi casus Thomae obtulit Eduardi sibi reconciliandi insperatam occasionem. Datae enim literae a duobus Eduardi aulicis (quos secretiori prae- fecerat cubiculo) ad nobiles quosdam Anglos ob majestatis crimen proscriptos, qui tum Brugis exulabant (incertum quomodo) in Thomae manus pervenere. Continebant literae, aulicos, conjurato- rum quorundam suasu, consilium iniisse Eduardi regis noctu (ac- cepto praemio) obtruncandi : fore propterea ut (tyranno sublato) ab exilio propediem in patriam reducerentur. Thomas, re cognita, conjuratorum injuriam detestatus illico Angliam petit, Eduardum ut insidias caveret moniturus. Qui ubi in offensi regis conspec- tum prodierat, traditis literis, Cum hanc, inquit, epistolam perlegeris, optime rex, cognosces te bonis et amicis infensum, raalis vero et has- tibus confidere. Proditorum in te injuriam nihil incuso, quod et lex sacerdoti vetat ; sed eam tibi significare volui, invicte rex, ne bello et rebus gestis egregius adeo, non virtute sed tuorum dolo superatus, inglorius interires ; unde Christianae religionis borealis respublica haud raediocri jactura afficeretur bellorum mole, quae tuo interitu strueretur. Eduardus ad primum Thomae aspectum obstupuit. Mox ad se reversus, perlectis literis, conjuratione prorsus detecta, Thomae

EPISCOPORUM VIT^. 81

ob servatam salutem gratias reddidit, et ad retributionem beneficii nummum (nobiles de rosa appellitat vulgus) mille in annos singulos quoad vixit pendebat, et inter praecipuos habebat aniicos. Hac pro- fectione eo securitatis sese devenisse arbitratus est Thomas, ut dein- ceps patriam, aut terra per Angliam, aut per mare, repetere possit tutus. Dimisit inde Eduardus Thomam, quem, ob probatam vel in hostem fidelitatem, non uno magnificentise genere est deinde prose- cutus. Brugas itaque rediens, naves praestolabatur, in Scotiam cu- piens trajicere. Interea delatae sunt e Scotia regiae literas ad ipsum praestolantem, quibus publico decreto jussum, ut Alexander Albanise dux, germanus regis, qui tum in Geldria cura avunculo agebat, re- duceretur in patriam. Thomas regi cupiens obtemperare, ut omnia rectius securiusque fierent, ne, si dux Alexander in hostium manus trajiciendo deveniret, suae daretur incuriae, ad Eduardum Anglorum regem illico est profectus : apud quem recenti beneficio motum facile obtinuit, ut dux, accepto commeatu, aut terrestri itinere, aut tra- jectu, securus Anglorum insidiis, liber reduceretur in Scotiam. Ha- bitis inde gratiis magnifico regi, Brugas revertitur. Nec diu ibi moratus. Comparatis quae ad profectionem videbantur necessaria, naves, cum duce et militibus partim nostratibus partim ex Greldria accitis, conscendit. Itaque duabus cum celocibus profecti secundo vento, die tertia, cum Scoticam terram cernerent haud plus viginti millia passuum abesse, Anglicae classis ab ultima Tyle (nunc Islan- diam vocant) in Albionem trajicientis, quinque celoces, multo milite omnique bellico apparatu munitas, quae ad mercatorum naves a pira- tarum injuria tutandas publice fuerant adhibitse, obvias habuere.

32 ABERDONENSIUM

Ita caligo diem eam obduxerat, ut non prius fuerint conspicat» quam nostras celoces circumsisterent. Quod ubi nostri cognoverunt, primum in navibus trepidatum, inde furore atque desperatione vires ministrantibus, spe fugae sublata, ad unum vim hostium arcere para- bant. Contrahebant vela, et simul (ut navali fit praelio) compone- bant armamenta : duae Anglicae naves primum nostris sunt consertae : acris pugna, aequo tamen Marte, sequuta, multis hinc inde caesis. Stephanus, Anglorum dux, qui regia nave vehebatur, indignatione accensus, quanta maxima celeritate potuit, ad pugnam procedit. In nostras ferreas manus injicit, et ubi aliquamdiu manus cum nostris conseruissent Angli, duro praelio, multitudine et perseverantia vic- tores transcendunt, dejectis caesisque propugnatoribus qui pertina- cius in pugna duraverant : utramque capiunt celocem. Thomas njtves videns expugnatas captasque, Anglos vix caede temperantes, Stephano, Albaniae ducem in patriam celocibus vehi, et quis ipse esset, aperuit, animo, creditur, ut ad Eduardum traheretur. Tum Anglorum dux jussit utqui ex nostris superfuere, subacti, salvi forent. Thomam episcopum captum in vincula conjecit : Albaniae ducem haud secus quam regium decet adolescentem tractavit. Captas celoces mi- sit Londinum. Postera die Stephanus, delecta cum militum manu, magno apparatu, Albaniae ducem, cum captivis, Thomam vero vinc- tum, Londinum ad Eduardum, ducere occepit, spe muneris potiun- di, quod eum virum praehenderit, adduxeritque ad regem ; inscius quam carus, recenti merito, Thomas Eduardo fuerit effectus. Nec multos post dies, posteaquam Westmysterium est perventum, duce Albaniae et Thoma ad regem adductis, caeteris captivis in carcerem

EPISCOPORUM YITJE. 33

trusis, Aspice (inquit Stephanus) optime Rex ; en Thomas, co- mitis Varvici et complurium nobilium Anglorum ruina ; intestinae seditionis, multorum bellorum, malorumque prope infinitorum hoc tuo in regno incendium ; qui ut Anglorum optimates atque plebeii a tua fide deficerent, ut imperio dejicereris, quantum per eum fieri potuit, semper extitit auctor, meus est captivus, pro quo tot ali- quando aureorura nummum millia spopondisti. Sume nunc tua pro libidine de homine supplicium, qui tot incommoda tibi tuoque huic regno astu intulerit et fraude, nec me (ut aequum est credere) promissa mercede, qui infestum adeo tibi hominem captum et vinc- tum adduxerim, fraudabis. Habes et Albaniae ducem captivum, regium adolescentem, Scotorum principem, quem dum penes te reti- nueris, hoc tuum regnum omni Scotorum bellico tumultu incursioni- busque levabis. Idcirco cave (modo tibi tuoque regno optime consul- tum volueris) aliquando Scoti reducem hunc videant adolescentem. Eduardus, ut erat vultu liberali, animo in omnes magnifico, primum Stephano ob merita gratias refert. Mox Albanise ducem in amplexus acceptum regio honore est prosecutus. Thomam, praeter Stephani et qui cum eo venerant opinionem, humane intuitus, Hic (inquit) Stephane, veluti multorum saluti insidiator, si quae feruntur vera essent, suppliciis (ut ais) foret afficiendus, si non unus meam ser- vasset salutem : propterea insidiarum multorum, ejus fortasse prae- cipua opera, in meum capiit regnumque olim paratarum (quorum prae- cipui admissi in se majestatis criminis dignas dedere poenas)aliquando oblivisci possum ; meae nuper salutis servatae nunquam ; qui, procul dubio, nisi hic citius occurrisset, conjuratorum quonmdam, quibus

E

S» ABERDONENSIUM

meam meique regni salutem credidi, periissem insidiis. Ne mireris idcirco si hunc (quem hostiliter aliquando persecutus sum) nunc cle- mentiahortante,quodregummore adignoscendimi quam ulciscendum propensior esse debeo, benignius amplector. Enimvero huic viro non modo meas fortunas sed et animam debeo. Quod ad te attinet, paria tuis meritis mea pro dignitate recipies. Et virum muneribus donatum magnifice dimisit. Alexandrum ducem et Thomam voluit regio essent hospitio, omnique humanitatis et honoris genere a suis afficerentur : facto inde aliquot post menses senatu (quod parlia- mentum vocant) Londini, Anglonim majoribus coeuntibus, postea- quam de arduis reipublicae negotiis erat consultatum, deductum in consultationem Albaniaene duci in Scotiam redeundi libere facienda potestas, an penes Anglos, adhibitis custodibus, continendus. Cen- suere nonnuUi captivum adolescentem in Anglia continendum, do- nec injuriae omnes, Northumbriis Scotorum crebris incursionibus illatae, repararentur, obsidibus datis de novis deinceps non infe- rendis ; praesertim quod Northumbriis nuper ingentem praedam, tum hominum, tum pecoris, agris abactam, Scoto guardiano (sic eum vocant magistratum) quaesti, nil aliud quam responsum risus ple- num recepere, ipsos in pecoribus, quae facile adeo aberrare pos- sent, spem nimiam collocasse ; astutiores fore, si colendis agris, ob nimiam Scotis vicinitatem incultis, qui facile abigi non possent, operam impenderent. Addidere, Scotos, dum Albaniae dux penes Anglos esset, eruptiones facere in Northumbrios, Cumbriosve, aut pecuariam inde rem abigere non ausuros : eo vero vel ingenti pe- cunia redempto et in patriam reducto, donec abactis ex Anglia prae-

EPISCOPORUM VITiE. 86

dis damnum reciperent, minime quieturos. Multi hanc sententiam secuti. Alii, suadente Thoma, longe aliter existimavere ; fidem vel hosti servandam, regium commeatum minime violandum, haud de- cere tantum regem violatae fidei posse insimulari, non esse Bri- tannicae virtutis quavis cum gente dolo contendere. Multum ad Anglos attinere, qui Scotis et opulentia et virtute semper fuere su- periores, illatas injurias quando aliter reparare non possent, non dolo sed paribus incursionibus populationibusque, imo plane si opus fuerit Marte ulcisci. Idcirco Albaniae ducem contra regiam poUici- tationem minime in Anglia retinendum. Mittendum in patriam, regioque more comitandum. Id ad Eduardi spectatam fidem, pro- batam virtutem Anglorum, regni splendorem, plurimum attinere. Vicit hsec sententia : quam secutus, rex Alexandrum ducem, delecto cum equitatu apparatuque magnifico, et Thomam episcopum, omni- bus cum captivis (celocibus restitutis) mittit in Scotiam, ubi Jacobus rex expectatum fratrem adventantem incredibili Isetitia recepit : nobiles Anglos, qui ducem venerationis gratia fuerant comitati, be- nignius complexus, omni honoris genere affecit : quos, ubi regiis conviviis aliquot dies ornaverat, asturconibus variorum generum, accipitribus venaticis, odorisequis et sagacibus canibus, aliisque am- plissimis muneribus, regia pro dignitate, donatos a se dimisit in An- gliam ; missis cum eis legatis, quorum praecipuus Thomas noster, ad Eduardum, qui magnifico regi ob expertam in germanum tantam benevolentiam gratias agerent ; pacem et foedus jam antea inter reges et populos initum, piratarum et latrunculorum quorundam in- cursionibus, quantum per eos fieri poterat, paulum labefactatum reno-

86 ABERDONENSIUM

varent ; injuriarum omnium sponderent reparationem. Thomas,

et qui cum eo legationem agebant, ad Eduardum venientes, comiter

multaque veneratione sunt recepti. Audita regis postulata, quae ad

utriusque populi tranquillam pacem felicemque successum attinebant,

vehementer omnibus sunt probata. Inde legatis ex sententia respon-

sum. Defunctus hac legatione Thomas in patriam revertitur, tribus re-

gibus, Franco, Anglo, et Scoto, haud idem undequaque, et nonnunquam

contraria et inimica sentientibus, carus, atque inter praecipuos nu-

meratus consiliarios ; quod excellenti probitati, exquisitae prudentiae,

admirandae virtuti, omnium existimatione erat tribuendum. Perse-

veravit viro constanter haec apud tres reges benevolentia ad vitae

exitum non sine laude et admiratione, quam multo, pro eorum pace,

pro regnonim quiete, meruit sudore. Nam quod periculoso bello inter

Anglos et Francos, Eduardi et Ludovici Undecimi memorabili con-

'gressu mutuaque allocutione apud Pinquigniacum in Ambianorum

agro, sine alterius jactura, imo utriusque commodo, finis fuerit impo-

situs, Thomae magna ex parte fuit opus : quod inter Jacobum Tertium

et Eduardum tot annos foedus inviolatum et pax firma permanserit,

Thomae ulla sine controversia tribuebatur. Reversus igitur, uti est

dictum, Thomas in Scotiam, legatione feliciter acta, pace et foedere

inter reges et populos renovato, qui et privatus et publicus hactenus

aliis vixerat, semper aliena, semper maxima obiverat, jam sibi vivere

cupidus Aberdoniam concessit. Basilicam omamentis compluribus

donavit, sacris vestibus, cappis, casulis, timicis, Dalmaticis (ut dicunt)

variis ex auro textili, argenteisque vasis ad usum in sacris ; prae-

cipuum altare tabula et statuis miri artificii adhibitis ad decorem^

EPISCOPORUM VIT.E. 37

vestibus pendulis, et cortinis textili ex auro, bisso, villosa, undulata,

palmata. Sellas veteres in choro (stalla dicunt) vetustate pene at-

tritas, quibus sacerdotes ad sacra exequenda sedebant, arnovit. Novas

mira arte et pulchritudine restituit, cum cathedra pari arte et

pulchritudine ad episcopi usum. Pontificias aedes de integro sedi-

ficavit cum turribus et propugnaculis, veteribus demolitis. Edin-

burgi (quod eo in oppido fuerat educatus) auctor fuit, ut aedifi-

carentur aedes publicae (hospitale vocant) ad egenos accipiendos,

magnis impensis, perpetuoque statutis suis sumptibus nutriendos,

qui opulenta ex fortuna extremam in pauperiem forte aliquando

devenissent, vestibus cseterisque ad vitae necessitatem datis, tributis.

Impensae ex agris in vicinia, quos ingenti pecunia comparaverat,

proveniunt. Tandem Thomas noster, praesul semper venerandus,

carus Deo, et de hominibus bene meritus, qui incredibilibus laboribus

principes et majores hujus praesertim regni concordi pace retinuerat,

suos bonis instituerat moribus, omnes vero ad virtutem et sancti-

moniam suo exemplo incitaverat, pontificatus sui anno vicesimo

primo, Jacobi Tertii vicesimo, et Christianae salutis millesimo qua- A. D. 1480.

dringentesimo octogesimo, Edinburgi moritur xv. die mensis Aprilis.

Postridie, rege praesente, sex episcopis, multis cum nobilibus, ejus

funus celebri pompa est elatum, atque in templo Sanctae Trinitatis

CoUegii Reginae sepultura.

In Thomae locum, ROBERTUS BLAKATAR, in divinis et humanis literis eruditus, summi pontificis auctoritate creatur epis- copus. Vir familia nobilis, magni et constantis animi, qui tum

38 ABERDONENSIUM

Romae Jacobi Tertii jussu legatione fiingebatur : ubi sacris ex insti- tutis episcopus consecratur. Moratus inde ibi quoad res ex senten- tia perfecerat : tandera a summo pontifice dimissus, partim terrestri itinere partim navigio, Aberdoniam venit. Occurrere nobiles qui in vicinia sedes habuere, et Aberdonenses cives, honorationis causa, adventantem, veluti expectatum pastorem magna veneratione susci- pientes. Robertus, ut mos est, praesentibus canonicis, juramento de fideli administratione praestito, in Aberdonensi sede est confirmatus. Ubi paucos moratus dies, ad regem accitus, quae Romae cura suramo pontifice regio egerat nomine, quanta veneratione habitus, quain feliciter publica negotia peracta, facta concione, corara regni raajori- bus enarravit : laudatus idcirco a rege. Nec fuit ea in concione qui virura amplissimis honoribus dignum non judicaret : regius propterea consiliarius designatus, inter eos qui de arduissimis rei- pdblicae negotiis disserebant, jubente rege numeratus est. Interea Roberto, eorura epistolis quos Aberdonensi rei abiens praefecerat, significatur, Brassara, Aberdonensis ecclesiae agrura, raontanorum quorundara excursionibus fcede populatura. Ad eura nuntiura Aberdoniara illico concessit, ubi grassatores cura eorum duce diris execrationibus priraura est prosecutus. Postea invitatis regiis co- piis, praedonura irapetus, qui pertinaciter ecclesiasticis raonitis ob- teraperare recusassent, non raodo repressit, verura coegit quaB ce- pissent restituere. Secundum haec facta, sacerdotura synodo varias edidit sanctiones pro religionis observatione, pro divini cultus aug- raento ; aequassetque priores pontifices, religiosarura et urbanarura actionum celebritate et gloria, si non, fortuna ad majora vocante, ad

EPISCOPORUM VITiE. 39

Glasguensem pontificatum fuisset traductus. Sub id tempus res A. D. 1484.

Scoticae intestina seditione jactari coeperunt. Gerebatiur tum bel-

lum inter Eduardum Anglorum regem et Jacobum Tertium. Ed-

uardo in Scotiam magno cum exercitu contendenti, Alexander Al-

banise dux, hostis a rege judicatus, suis cum copiis est adjunctus.

Huic Scotorum complures favebant, quibus Jacobi imperium erat

odiosum, quod quorundam (ut ferebatur) obscurae originis, quos secre-

tiori admoverat consilio, in publica administratione sententia ute-

batur. Spectabatque jam res (excandescentibus primatibus) prope

ad defectionem. Unde effectum, ut regem, magnas copias Eduardo

obviam in Angliam ducentem, primores circumsisterent, donec (ut

prius erat consultatum) apparitores, quibus negotium erat permis-

sum, nefarios, quorum sinistro consilio complura incommoda multi

fuerant perpessi, fortunis omnibus exutos et raptos ad supplicium,

laqueis vitam finire coegissent.

Ad nostrum redeo institutum. Roberto, quo diximus modo, ad celebrem Glasguensem ecclesiam traducto, in ejus locum non tam omnium consensu quam desiderio WILHELMUS ELPHINSTO- NUS suffectus est : homo (quod sine invidia licet dicere) omnium qui nostro fuerunt tempore prudentissimus : cujus vita tametsi ru- diori stylo quam tanta res exposcat, fideliter tamen exequar, quod viri actiones ferme omnes, et urbanas et religiosas, nostris oculis coram positas habuimus. Vidimus hominem, quem vidisse, singu- larem ob praestantiam, et nobis gaudemus, et Deo optimo maximo non vulgares habemus agimusque, et habebimus atque agemus, dum

40 ABERDONENSIUM

vivemus, gratias. Ad hunc igitur virum nostra est oratio traducen- da. Is in inclyta Glasguensi civitate, et universali schola insigni, natus, ex vetere Elphinstonorum familia habuit originem. Vix quartum agens annum, quum custodum incuria forte aberrasset, diu quaesitus, in Glasguensis basilicae sanctiori sacello ante divae virgi- nis simulacrum invenitur prostratus : unde extractus, vix sine fletu atque clamore puerili domum reduci potuit, tanta imaginis contem- plandae cupido (ut apparuit) animum pueri incesserat, omen, multo- rum judicio, religiosae pietatis in Dei matrem in eo futurae. Septi- mum agens annum, laudatissimis praeceptoribus traditur bonis mo- ribus et discipUnis imbuendus. Ubi quum aliquandiu grammaticae operam dedisset, ingenio aetatem superante, ita profecit, ut jam tunc qualem postea se praestaret, polliceri et de se spem facere cer- tam videretur. Delectabat Glasguensem antistitem pueri indoles usque adeo ut non prius coenare placuerit, quam accersitum Wil- helmum aut dictata aliqua aut carmen audierat recitantem. De- lectabant omnes pueri mores, ingenium, speciesque, qua admodum pollebat, ut jam non obscura essent in Wilhelmo literarum atque virtutum seminaria ; omnium oculis gratus, omnibus erat acceptus. Haud praetereundum hic censeo, quod Wilhehno adhuc puero con- tigit. Visus fuerat vidisse per quietem, sese ante divae virginis si- mulacriun, utroque genu posito, ut vigilans frequentius consueverat, attentius Deiparam obsecrasse ne se in facinus aliquod detestan- dum labi, neve turpitudinis aliquid per voluntatem admittere sine- ret, ut tandem quiete et sancte ad felicem vitae exitum duceret : vir- ginem respondisse, Virtuti te totum accommoda, et ubi pontificatum

EPISCOPORUM VITiE. 41

quo te donabo fueris adeptus, Christi religioni consule, nieis templis instauratis. Ingemuit adhuc dormiens puer, querulas voces emittens, quem praeceptor, qui tum aderat, excitatum rogavit insolitae vocis cau- sam : flens puellus ad praeceptoris verba, qui haud aliud ac praecep- torem vereri atque in omnibus obtemperare tum noverat ob aetatem, aegre quod visus fuerat videre, edicit : praeceptor, ut prudens erat atque perhumanus, fletum cohibere, tacere rem jubet adolescentem, virtuti se dare, in somniis minime confidere, tacitus animo volvens, tacitus considerans aliquid altum sublimeque in puero Wilhelmo futurum. Puerilibus dehinc annis quietem et taciturnitatem adamavit, praecep- toribus familiaribusque facilem sese praebuit et obsequentem ; adeo ut multi futurae constantiae magnanimitatisque in eo seminaria cognoscere inciperent. Ita primaevam aetatem literarum studiis, tanto tamen ingenio non satis dignis, consumpsit. Vicesimum attingens annum, ad dialecticam et physicam se contulit : ubi aliquantisper versatus, adeo profecit ut brevi superaret aequales. Consummatus in philosophia, quintum annum supra vicesimum agens, magistratus insignia in liberalibus disciplinis simul atque sacerdotium est adeptus. Distractus enim a studiis aliquot annos, parentum non adeo ut cor- poris sunt curae, parentali rei familiari praeficitur, ubi incredibili prudentia, dexteritateque inaudita, omnium cum benevolentia, sese gessit. Ostendit Wilhelmus (tametsi ad literas maxime natus vide- batur) ingenium tamen sibi ad rem domesticam et urbanam accora- modatum ; spemque ingessit amicis et eruditionis et futurae pru- dentiae. Rem domesticam cito vilipendens (quod ad altiora tenderet) gloriae, modestia servata, cupidus, ad pontificii juris studium sese

F

4S ABERDONENSIUM

contulit. In Glasguensi generali gymnasio, aliquot annos probatos audivit praeceptores. Sese inde dedit negotiis forensibus, ubi justi et aequi amatorem se prsestitit. Nunquam cujusvis damno inhaesit, injusti censor acerrimus, aequi excultor, pauperum defensor, adeo ut non pro nummis, sed eequo et justo patrocinari diceretur. Hinc devenit ut pauperum atque miseronun advocatus haberetur vulgo. Sed sive amicorum importunitate, sive quod de se parcius (ut modesti est animi atque prudentis) sentiret, a causis forensibus abstinuit, ad otium se conferens ; ubi quae sub praeceptoribus audierat, ri- mari, digerere, secum discutere poterat commodius. Rus concessit, in templo divi Michaelis, ubi, pastorali cura ei collata suis, ut ita dicam, parochianis, quatuor annos sacra peregit, nunquam otiosus, nunquam torpens : nulla eum hora, nullum tempus praeteriit, in quo non vel scribebat aliquid, vel dictabat, vel excerpebat, vel lite- rario studio, vel diumis aut noctumis precibus horariis se dabat. Fuit autem Wilhehno vitae institutum privato Christiano dignum ; in quo orationi lectio, et lectioni oratio perpetuo succedebat. Sed ad majora natus, vitae genus adeo privatum diu agere nequivit ; revocatus a patruo Laurentio Elphinstono, viro optimo, ad Glas- guensem civitatem, dure est ab eo increpitus, quod ingenium adeo praestans, adeo acre, et ad familiae decus atque utilitatem natimi, non undequaque coleret. Adjecit, procul patria, procul parentibus eundum, ubi peregrinis moribus et disciplinis imbueretur, si ad magna contenderet ; honorem et dignitatem laboribus, rerum scien- tiam peregrinationibus, comparari ; impensas, quibus opus foret, se largiter suppeditaturum. Moverunt Laurentii tempestiva verba

EPISCOPORUM VITiE. 43

Wilhelmo animum ad aliquo proficiscendum. Nec diu res dila- tionem accepit ; quibus enim ad peregrinationem rebus opus erat comparatis, animi plenus, in Galliam trajecit : Parisiomm celeber- rimum musseum, universale studiorum gymnasium, adivit : ubi tan- tam literis diligentiam impendit, ut anteactae vitae labores ad hos coUatos otium diceres. Die aut oratores audivit aut pontificii juris professores : noctu, quae audiverat interdiu, sohis recitavit. Parcis- simus somni, cibi minimi : laborum patientissimus, ut interdiu an noctu literis plus insudaverit haud facile judicares. Lucubrationes itaque, prudentia, et eruditio, in Wilhelmo conspicatse (nulli enim in obscuro esse poterant) Parisienses traxere in admirationem. Non potest diu virtus obtegi : effert ipsa sese, et quo plus occultatur exsui*git illustrior. Ad pontificii igitur juris professores accitus Wilhelmus, post laudatam in re literaria diligentiam, modestiam, eruditionem, primarii lectoris munere (quod non nisi eruditiori- bus in utroque jure Parisiis concedi solet) est donatus ; ubi brevi tantum profecit, tantam sacris canonibus enarrandis adhibuit dili- gentiam, ut pontificii juris studiosi in eum unum oculos converte- rent omnes, tanto silentio, tanta animorum attentione audiretur, ut antea majori nemo. Sex annos frequentibus auditoribus ponti- ficium jus enarravit ; quibus exactis, ubi in sacris decretis laurea fuerat donatus, Aureliam se contulit, ubi aliquot moratus annos dif- ficillima et abditissima quseque legum una cum professoribus juris qui illuc tura eruditissimi habebantur, conferebat : adeo docte eru- diteque, aptis verbis, ad rem quam optime accommodatis, concioni- bus publicis proposita quaedam legum doctoribus coram frequentius

44 ABERDONENSIUM

patefecit, ut omnibus incredibili admiratione haberetur, summo honore, summa afficeretur veneratione ; unde efTectura ut Wilhelmi nomen apud Francorum magistratus tam excellenti aestimatione ha- beri sit coeptum, ut ejus sententia Parisiensis parliamenteus se- natus in magnis rebus decemendis nonnunquam uteretur. Mansit viro is honos inter Francorum majores : augebatur etiam indies benevolentia. Dum in Galliis egit, fuere complures quibus viri socie- tas grata erat admodum atque jucunda : horum praecipuus Joannes de Gana, qui postea magni cancellariatus Francise munus gessit, vir inter Francos tunc praecipuae eruditionis et auctoritatis. Uterque alterum tanta caritate, tanta necessitudine, est complexus, ut nun- quam antea socii aut fratres majori : quae utrique firma ad vitae exitum perduravit. Interea ad natale solum a parentibus est acci- tus, ut literarum fructum, laboriose adeo partum, ad familiae decus, et ad patriae utilitatem accommodaret. Nono itaque anno quam in Galliam trajecerat, Wilhelmus noster, eloquentia et eruditione ornatus, in Scotiam reversus, ad Glasguensem episcopum primum divertit, quod is literarum literatorumque singularis esset excul- tor : a quo acceptus perbenigne, magna veneratione est affectus. Dubia sedam ardua pontificii juris, publica concione proposita, gravissima et prope extemporanea oratione ita patefecit, ut antis- titem simul et Glasguensem clerum in admirationem traheret. Ergo quod eruditione polleret, ingenio esset perspicaci, oratione valeret plurimum, Glasguensis officialatus dignitate est donatus ; quae tum amplissima erat, et non nisi eruditissimis tributa potes- tas. Hanc Wilhelmus mira dexteritate administravit ; justitiae

EPISCOPORUM VITiE. 45

excultor, calumnias litigantium coercens, bonorum extortoribus, legum contortoribus, nunquam parcens ; adagium illud frequentius habens in ore, Bonis nocet, qui malis parcit. Hoc pacto funda- menta jecit futuras magnitudinis. Sed non potuit tantum lumen sub modio abscondi ; non potuit intra solum Glasguensem agrum contineri : a rege Jacobo regnique primoribus Edinburgum est vo- catus, ut in rebus arduissimis ejus decreto uterentur : ubi et Sancti Andreae officialatum feliciter egit. Haud multo post inter regios consiliarios relatus, aequi ac probi respectu religiosa observatione semper est versatus : nihil sibi judicans utile quod parum honestum cuiquam jure videri poterat. Hinc Wilhelmi nomen percelebre esf habitum. Hinc Wilhelmus maximis de rebus deliberandis frequen- tius accersitus. Hinc ejus decreta omnibus probata. Ad feliciora trahentibus eum fatis, profectus una cum Dunkeldensi episcopo, Buquhaniae comite, et regni (ut ita dicatur) justitiario, orator Ja- cobi Tertii ad Lodovicum Undecimum, Francorum regem, delendae suspicionis causa, apparentisque dissidii inter reges oborti scelerato- rum atque impurissimorum quorundam impulsu, non sopivit solum eam ac pressit, sed elegantissima oratione, quam rege coram habuit in Francorum senatu, summovit penitus atque extinxit. Qua in re Lodovoci tantam est benevolentiam assecutus, ut eum inter suos con- siliarios numerari juberet. Orationis non sententiam solum, sed et verba, ne quid varietur, visum est referre, ut quantum prudentia pollebat, quantumque valebat eloquentia, dignoscant qui eam lege- rint. Dato Francorum senatu, Wilhelmoque dicendi facta potes- tate, Vellem (inquit) Christianissime princeps, Francorum rex

4i ABERDONENSIUM

illustrissime, ea mihi dicendi vis, vel naturse benignitate concessa vel longa studiorum exercitatione parta esset, quae tuae clementise aliqua saltem ex parte possit convenire. Sed ab Aonio fonte (nescio quo deo) prohibitus, eo deveni ut oratore dignum nihil unquam praestare potuero : idcirco non miraberis, spero, si me, omnis dicendi artis ex- pertem, balbutientem potius quam dicentem audieris, tuaque co- ram regia majestate, in tanta prsestantissimorum nobilium circum- fiisa corona, conspexeris pallentem, voce corporisque membris tre- mulum, trepidantem. Ecquis, Christianissime rex, vel consummatus orator, te coram, qui non minus eruditione polles quam belli gloria, dicturus non expavesceret ? Veniam propterea dabis obsecro, si minus te dignum attulero (neque enim hoc conabor, nam quis, quae- so, id poterit praestare ?) qui non mea temeritate huc accesserim, sed Scotprum regis illustrissimi (qui te prae caeteris principibus et colit et veneratur) mandato, cui raihi contraire fas non est. Malui igitur tibi, insita benevolentia fretus, quaedam (etsi exigua) ad com- munem rem attinentia audentius afferre quam postergatis regiis mandatis quovis modo tacere, amicitiae (quod ea ad rem nostram maxime attineat) nostrae utcunque orationis primas partes accom- modando, per quam unam parantur imperia, parta conservantur. Hsec regum delectabile vinculum, haec stabilimentum regnorum, haec pacis et tranquillitatis mater, justitiae cultrix, misericordiae clementiaeque parens ; sine quibus nec reges regnant, nec stabiliuntur imperia, nec civitates consistunt, nullus deraum publicus aut pri- vatus sibi patriaeve aut vivere aut prodesse potest, quod nullum bo- num sit m vita quod amicitia uou fiit, aut amicitiae conjunctuni.

EPISCOPORUM VIT^. 47

Sic prisci philosophi existimavere, sic asseveraverunt divinarum at- que humanarum rerum periti : imo amicitiam rem esse divinam, nemo omnium fuit qui non contenderet. Prseclare igitur Cicero exciamat : O praeclaram sapientiam ! solem e mundo tollere viden- tur qui amicitiam de vita tollunt, qua nihil a diis immortalibus ha- bemus melius, nihil jucundius. Et Aristoteles noster perpulchre admodum : Nemo habens caetei^a omnia bona, sine amicis expeteret vivere. Nam et locupletes et in principatu potestateque constituti plurimum amicis indigere videntur. Quid enim prodest prosperi- tas, beneficio sublato, quod quidem maxime fit in amicos, ac maxime commendatur ; aut quonam pacto sine amicis custodiri conservari- que potest ? Quo namque magis quispiam abundat, eo magis pericu- lis subjacet : in paupertate, aliisque calaniitatibus, unicum refugiimi amici putantur. Et ut paucis complectamur multa, amicitia ea est concordia, qua stante, parvae res crescunt, qua amota, res magnge di- labuntur. Videmus et animantium quibusdam absque rationis usu, his praesertim quibus mansuetum miteque ingenium, equis, bobus, ovibus, reliquis quoque simili praeditis natura, suo more amicitiam inesse : aliis feroci, crudeli, inmansuetoque ingenio natura procrea- tis, quae in suum et in alienum genus saeviunt, perpetuam conten- tionem. Ha^c tametsi, ob ineptiam ad humanum usum, raro mac- tata, aeris autem inclementia absumpta nunquam, exiguo tamen semper et pene eodem persistere numero : illa vero, quotidie et hu- mana gula populata et saevientibus feris, coeli quoque injuriae sem- per obnoxia, abundare, in majoremque indies excrescere numerum. Indicium profecto amicitiam ad rerum omnium incrementa in vita

48 ABERDONENSIUM

summe necessariam. Haec paucula de amicitia placuit referre, ut eam cunctis mortalibus, sed principibus maxime, complura com- moda afferre, regnaque maximis incommodis levare, ostenderemus. Sed ad institum veniamus. Jacobus Tertius, illustris Scotorum rex, cujus nos quantulumcunque oratores, te regem Christianissimum, omnium mortalium illustrissimum principem, omni qua decet reve- rentia salvere jubet ; tui amantissimus, tibi se totura praebet ; tuam celsitudinem observat, veneratur ; nihil magis cupit, nihil sibi ju- cundius, delectabilius nihil, quam de tua Francorumque regni audire salute. In hoc spem omnem, in hoc suam salutem reponit. Ipsius praeclarissimi progenitores Scotorum reges, Francorum gentem so- ciam et amicam habere, haud parum ad suam gloriam atque splen- dorem attinere rati, cum Carolo, Francorum rege, illustrissimoque Roraanomm imperatore, cui, ob res egregie gestas, Magno nomen est inditum, sanctissimum foedus, certis legibus, nihilo rainus pro Francorum quam Scotorura commodo, percussere. Mansit ictum foedus sub Scotorum regibus in haec usque secula, a Carolo Magno in tuum usque imperiura, firraum atque inviolatimi : foedus, inquam, non modo diplomatibus, bullis, chartis, et sigillis (ut dicunt) sed utriusque populi, pro alterius salute, bellicis tumultibus multonmi sanguine effuso firmatura. Quot ex bellica Francorum gente, cum, Scotorum amore, Anvicum, Anglorum arcem, loci natura fortera, ho- minum ingenio fortiorera factara, expugnatara cepere, captara raira servavere arte, Anglorura periere insidiis ? Periissent oranes pro- culdubio, si non Douglasius comes citius occurrisset. Contra, quot, qu8e80,Scotorum nobiles recenti clade, ne vetera connumerem, ad Ver-

EPISCOPORUM VITiE. 49

nolium, Cresciacum, et Blangiura, pro Francorum salute et libertate, cum Anglis communibus hostibus decertantes fortiterque agentes occubuere ? Cognosce idcirco, Lodovice, rex optime, quo animo Scoti in te tuamque hanc gentem semper fuere, qui, spretis Anglo- rum armis, marisque periculis posthabitis, huc ad tuum hoc regnum accessere ; cum inimica gente conseruere manus in exitium usque, ut socium et amicum populum periculo (cui proximus erat) omni atque hostili metu liberarent. Adeo sacra foederis jura semper co- luere. Verum sancitum foedus, tot regibus per tot secula excultum et conservatum, uti inclytus princeps noster accepit, nixi sunt ira- puri quidam (quantum per eos fieri potuit) violare, sinistra partim insinuatione, partira commentis fictis, frivolis quoque occasionibus adinventis, unde inter socios et amicos adeo populos dissidio para- rent damnum utrisque perpetuum atque perniciosum, communi- bus vero hostibus comraodum et delectaraentura. Mgre fert quae feruntur, et ut suos priraoruraque sui regni aniraos in hac re dig- noscas, quanturaque Francorura salus oranibus sit curae, hunc re- verendura patrera, Dunkeldensera episcopura inclytum, hunc Bu- quhaniae comitera, suura avunculura, consultum hunc jiu*isperitum, sui regni (ut nostris utar vocabulis) justitiarium, et me, tanta lega- tione indignum,adtuara legavitcelsitudinera,quitecertumfacereraus, si quid in hac re (quod veteri araicitise dissonat) tibi suo nomine relatum fuerit, injussu suo relatum ; foedus, si in aliquo labefactatura sit, repararemus, novis si opus fuerit firraareraus legibus, oranem vel raali suspicionera in hac re toUereraus ; adversura hostes quos jarajara hoc tuum regnura invasuros audierat, tibi sponderemus

6

60 ABERDONENSIUM

suppetias ; sese quoque in tuos hostes sumpturum arma, atque delecta cum militum manu, modo id concupiveris, in tuum ventu-p rum auxilium. Is animus nostro regi in te tuumque regnum (Christianissime princeps) hoc desiderium ; nihil utile sibi putat, delectabile nihil, nihil honestum, quod Francorum reipublicae inutile ; sine enim Francoinim felicitate sese fore censet infelicem. Tantura regem amicum habere gaudet, gloriatur ; te, inquam, Francorum rex invictissime, qui inter mortales principes solus liquore sacraris caelesti, solus, Dei sine controversia dono peculiari, branchum foedum atque perniciosum morbum solo manus curas attactu, solus uteris liliis caelesti munere insigni. Oramus propterea, precamur, obsecra- mus, parem principi nostro redde animi benevolentiam. Pene ad- huc puer montanos, gentem ferocem, intestina semper gaudentem seiiitione, domuit; totum regnum tranquilla stabilivit pace; nusquam imminent pericula, nusquam hostium timor. Adesse jam novit tem- pus quando tibi gratum et amicum sese potest prsestare. Amicitiam sanctaque foedera colito, contestatis caeli numinibus inita, tot utrius-r que populi nobilium sanguine comprobata. Amato amicum popu- lum tibi fidissimum, ut mutua permaneat semper inter eos, atque inter reges, grata benevolentia. Eo namque pacto perpetua prospe- ritate gaudebis, Francorum custodies imperium, conservabis, tuebe- ris, securus et omnino hostili metu levatus. Caetera nostri principis postulata his ex magnificis viris et oratoribus, quibus secretiora cre- didit consilia, ubi libuerit, accipies.

Haec ubi perorata, rex oratores familiarius complexus, ubi multa super carissimi sui fratris Jacobi Tertii (sic namque eum appel*

EPISCOPORUM VITiE. 51

litabat) Scotorumque regni salute rogasset cognovissetque, eis re- ferentibus, Jacobum incolumem, regnum ei feliciter stabilitum, ga- visus plurimum atque gratulatus, concionem solvit. Ipsos ora- tores, in regiam inductos, afFectosque vario honoris genere, re- galibus admovit conviviis. Postridie Francorum patrum publico decreto, legatis ex sententia responsum : magnis inde regia pro dignitate donati muneribus dimissi a Lodovico, in patriam aliquot post menses sunt reversi. Defunctus hoc pacto legatione, Wil- helmus, ob res feliciter gestas, regi carior factus, haud multo post tempore Rossensis, ipse recusans, declaratur episcopus. Cumque ab amicis increparetur quod episcopalem recusasset dignitatem, Non (inquit) Rossiae sedes nobis futura, sed ubi Dei genetrix patrona deave tutelaris ; ad id quod puer per quietem viderat alludens. Adhibitus est exinde regis secretioribus consihis, creditumque ei adeo ut ejus auspiciis atque sententia pene omnia regni magis ardua negotia tractarentur. Cumque his rebus redderetur fa- miliarior regi, suasit libidine abstineret et avaritia, quibus nuUa capitalior pestis regibus data ; raptorum grassantium per agros depopulatorumque arceret vim (his enim tum bellici tumultus reli- quiis regio exundabat, maximo omnium incommodo) ; satis ad regi- um splendorem conducere quod Margaritam, castissimam foeminam, regibus prognatam, foecundam prole (tres enim filios ex ea suscepe- rat) rex pro genialis thori consorte haberet. Barones vero (sic primi nominis auratos vocamus equites) fortunis opulentos, qui domi et militiae reipublicae negotiis possent sufFragari, proinde plebeios omni ab injuria tutaretur, pius in deum viveret, clementiae semper

52 ABERDONENSIUM

memor, qua nullus magis regi convenit affectus. Movere regi ani- mum frequentes Wilhelmi et tempestivae adhortationes ad meliora, ut deinde majori quam anteacto tempore studuerit pietati, Deum et sanctos ita veneratus, ut quoties Christi Deiparaeve virginis effigiem in templo, in foro, in plateis, dum aliquo proficisceretur, fuisset con- spicatus, nudo capite cum lachrymis plerumque pro sua suique regni salute preces supplex effunderet ; multa tribueret in pauperum usum et Christi sacerdotum, neque aliquod templum, sacellumve celebre suo in regno noverat, quod non aliquo regio dono suae pietatis in- signi fuerat decoratum. Sub id tempus episcopus Imolensis, summi pontificis legatus, ad Jacobum regem venit erogandorum complu- rium privilegiorum nobilibus et popularibus (ut fit) magna cum potestate. Hunc rex sua pro dignitate acceptum regalibus donis ofnavit, et secum duxit quocunque perrexit, peregrinis confabulatio- nibus delectatus. Evenit ut rex Lestauream religionis causa petens, nobilem quendam caedis crimine damnatiun obviam haberet eun- tem ad supplicium, qui, conspecto principe, ad ejus pedes provolutus, tensis in eum manibus quantum patiebantur vincula, multis lachry- mis abs se supplicium deprecabatur, obsecrans memor esset clemen- tiae in qua sontes in manifesto etiam crimine ante supplicium, imo in ipso supplicio, non possent non aliquid sperare, ne ob involunta- riam caedem tam foedum populo praeberetur spectaculum. Tum rex (ut ingenio facili erat ad ignoscendum) ad legatum conversus, quem (ut videbatur) ea in re veniae voluit auctorem, Quid mihi (inquit) suades ? Fiat (inquit legatus) justitia. Tum rex ad Wilhelmum, quem Tultu jam concidisse perspexerat, et ob hoc legati responsum parum

EPISCOPORUM VITiE. 53

probasse, Haeccine (inquit) est Italorum sacerdotum misericordia ? longe aliter mihi suadere consueveras : adversusque legati immani- tatem detestatus, haud immemor quantum clementia reges deceat, Fiat, inquiens, misericordia, sontemcrimine absolvit, simul ostendens et principes oportere esse clementes, et impium eis misericordiam dissuadere. Augebatur indies continuata regis erga Wilhelmum be- nevolentia, adeo ut, quoties in regno magnum aliquid agendum erat, unus eligebatur qui praeesset : tanta erat in homine morum decentia, tanta dexteritas ingenii.

Jacta erant tum seminaria futuri belli, periculosi admodum, inter Eduardum Anglorum regem et Jacobum Tertium. Huic vulneri apparenti tam saevo objicitur Wilhelmus ; qui missus le- gatus ad Eduardum, mandata regia sic exposuit oratione gravi et eleganti, ut duorum principum animi hac una legatione, opera Wilhelmi, ita in unam sententiam coierint, ut inter eos perpetua pax (uti videbatur) fuisset firmata, nisi intestino bello inter Alex- andrum Albaniae ducem et regem eo temporis suborto, fugientem Alexandrum Eduardus hospitaliter recepisset, juvissetque copiis et impensis contra fratrem. Quaraobrem haud multo post tempore inter populos indictum est bellum. Formidare coeperat noster princeps non tam Anglorum vim quam suorum, quod ducis Alex- andri partibus primorum nonnuUi plus aequo favere videbantur. Post varia rerum discrimina, ad apparens periculum effugiendum, ut huic bello finis imponeretur, Wilhelmus omnium consensu objec- tatur. Functus est ergo secunda legatione ad Eduardum pro pace regnorum, pro ducis Alexandri reconciliatione : ad quem secundo

54 ABERDONENSIUM

cum venisset, benigne auditus, res ex desiderio composuit ; sicque magnis muneribus donatus, et ducem reconciliavit regi, et omnia pacis plena effecit. Quod ob meritum, primo suo adventu ad regem, Aberdonensis episcopus est designatus ; et deinde aliquot post annos magnus vocatus cancellarius. Incidit in hoc tempus, vel non multo post, execrandum bellum inter regem ejusque primogenitum Jaco- bum, qui postea Quartus est appellatus, quod cum pacare nequiret, licet nihil reliquerit intentatum quod in pace conficienda ad virum bonum atque prudentem attinere diceres, regis partibus ad belli exi- tum usque adhaesit. Finito * infeliciter' satis hoc bello, Aberdoniam revisit : clerum melioribus institutis format : divina nonnullos an- nos paulum neglecta, temporis iniquitate, restituit. Prisco atque patrum more cantu ubilibet celebrare jubet. Ad sacra rite exe- quenda in basilica Aberdonensi, creat designatorem Joannem Mali- sonum, musica disciplina eruditum, moribus probatum, penes quem (quos scribi et concinnari fecerat) libri forent rituales. Huic viro de- bent Aberdonenses, musicam praesertim edocti, quam parenti filii caritatem : quicquid illic musices, quicquid exactae in Dei ecclesia boreali jubilationis, hujus viro justissime debetur operae ; rarus enim conspicitur Aberdonise cantandi artem excellenter doctus, qui eo non fuerit usus praeceptore. Multa alia jam tunc Wilhelmus laude digna acturus erat, sed ad curiam revocatus, ac Jacobo Quarto designatus consiliarius, benevolentia regi acceptus, venera- tione habitus quali ante a patre, inceptum in opportunius tempus distulit. Restabant reliquiae quaedam veteris discordiae inter regni pnmores,.quae nisi sopirentur, majoris dissidii incendium videbantur

EPISCOPORUM VITiE. 65

facturae. Has omnes Wilhelmus (magno labore) submovit penitus atque extinxit, amotis intestinis simultatibus simul atque seditionum seminariis.

Rex Jacobus, quum nec domi nec foris hostem haberet, ad ea quae ad publici commodi utilitatem et decus spectabant, Wilhelmi praecipue suasu, adjecit animum. Judicandi rationem aliquot an- nos, temporis iniquitate, omissam (justitiarii iter vocant) restituit, ut raptores, spoliatores, homicidae, stupratores matronarum virgi- numve, agrorum depopulatores, caeterique perturbatores populi et publicae quietis, judicum auctoritate, qui ob hoc ejus jussu regnum lustrabant, dignis suppliciis afficerentur. Denique ubi omnia pa- cata videbantur, factionibus aut cohibitis aut penitus semotis, facto senatu parliamenteo Edinburgi, communi omnium sensu legatio de- creta ad Maximilianum Caesarem, quae ejus filiam Margaritam depos- ceret. Cupiebat vehementer adolescens rex virginem eam uxorem, auctum iri existimans regiam gloriam, si Caesarei sanguinis orna- mento honestaretur. In consultationem deducitur, quem potissi- mum judicarent mittendum legatum. SufFragia omnia in Wilhel- mum recidunt. Profectus ergo Wilhelmus, simul atque alii quidam ex regni majoribus (quibus cum Wilhelmo negotium erat commis- sum) ad Maximilianum imperatorem, rem perfecisset (quanquam ardua erat atque difficilis) ni pater virginem Margaritam Hispania- rum principi prius desponsasset. Et ne nihil egisse videretur, longam litem inter Colonienses nostrosque prudenti consilio atque opera ita diremit, ut veteris discordise ne vestigium quidem superfuerit. Sub id tempus Eduardus, olim illustris Anglorura regis Eduardi filius

56 ABERDONENSIUM

(ut ferebatur) in Scotiam e Flandria multis copiis trajecit, terrestri inde itinere, Jacobo suppetias ferente, Angliam petiturus, ad pater- num regnum ab Henrico (is tum Anglorum rem tenebat) repeten- dum. Jacobus non prius adventantem recepit in regnum quam Henricus Scotorum feciales, publico consilio, ablatas res atque inju- riarum reparationem ex foedere reposcentes, plane fuerat aspematus. Id belli inter populos posterius gesti causa extiterat. Henricus bel- lum jam tunc necessarium sentiens, ut providenti semper erat inge- nio, sexaginta celoces et quadraginta onerarias naves, multo milite omnique bellico apparatu, in Fortheum (aestuario nomen est) mittit, quae Scotorum oras lustrarent, ut Scoti, Anglicarum copiarum ex- ponendarum prohibitioni intenti, coacto exercitu in Angliam pro- ficisci facile non possent : ipse Londini cum regni majoribus se continuit, periculosum censens bellum potius prudentia quam armis gerendum, haudque ignorans quo animo Anglorum complures es- sent in Eduardum, quam novarum rerum appetentes, quam facili- bus ingeniis ad motum. Huic bello, dubii (ut videbatur) exitus, posteaquam uterque populus multa incommoda, et terrestribus et maritimis pugnis fuerat expertus, ut finem imponerent, reparan- darum injuriarum modum simul et pacis conditiones dicerent, non- nulli arbitri delecti ex Anglis, nonnulli ex nostris, quorum prae- dpuus Wilhelmus. Hi, Mekosiae concione facta, ubi varie consul- tatum fuerat, variatumque plurimum sententiis, videbaturque res infecta relinquenda, ad Wilhehnum itum, hunc respiciunt universi, eum unum dicunt, qui litem posset componere, et utramque gentem alteri efficere concordem ; et mox, ut liberalem hominis vultum con-

EPISCOPORUM VITiE. 57

spexere, hortantis, monentis, precantis, omnem deposuere pertina- ciam, rem in ejus detulere arbitrium. Facta inde ejus opera pace certis legibus inter populos, Jacobus, Wilhelmi consilio, primum in- sulanorum montanorumque motus compescuit (solet haec gens, nisi regia cohibeatur auctoritate, semper intestina seditione laborare) deinde ad politiam urbanos civilesque mores monitis et exemplis omnes incitavit. Ampla sedificavit palatia Stryvilingi, Edinburgi, Falcolandiae, ornavitque ea multa et pretiosa supellectili. Multi, regis exemplum secuti, sese in ejus mores formarunt. Populares a magnatum tutabatur injuria ; magnates, partim clementia et libe- ralitate, partim poenarum metu et auctoritate, concordi pace conti- nuit. Ergo quod pax regno reddita, insulani domiti, magnates ef- fecti concordes, undequaque plebeii injuriaruiji metu levati, Wil- helmi magna ex parte fuit opus, Wilhelmoque tribuendum, qui nec publicus nec privatus sibi vixit unquam, sed patrise publicoque commodo, non maris non terrae pericula exhorrens, non corporis parcens imbecillitati, non aetati ; illud enim ei fuit peculiare ut gerendis rebus industria studium, et studio industriam superaret, quippe qui quae posterius egerat semper visus est egisse diligentius. Tantae propterea auctoritatis apud Jacobum Quartum (uti est signi- ficatum) ut quoties illi quicquid agendum cum suis, quoties cum externis, quoties aut foedus feriendum cum regibus, aut pax ineunda cum provinciis et civitatibus, semper haec Wilhelmo erant commissa ; nihil gessit, nihil in consultationem deduxit Jacobus Quartus, quod non Wilhelmi consilio gestum fuerat et deliberatum. Carus idcirco et venerabilis plebeiis Wilhelmus, carus magnatibus, omnibusque

H

58 ABERDONENSIUM

gratus. Neque haec diu continuata cum omnil/US gratia, rei cui- quam prseterquam admirandae virtuti jure tribuenda. Mendi- catiis enim favor unius hominis improbitati junctus esse potest ; constans vero et perseverans benevolentia cum multis (qualis erat Wilhelmi) nec paratur sine excellenti virtute, nec parta conservatur. Mox, ut omnia erant tranquilla, sedatis bellis et intestinis et exteris, Wilhelmus ad patriae omamentum est conversus. Scotorum enim regnum in tres partes scinditur : harum septentrionariara, ut com- modum patriae afferret atque decus, sumpsit decorandam ; Aberdoniae studiorum bonorum gymnasium condidit generale, ubi omni genere disciplina^ eruditi profiterentur. Jampridem in reliquis partibus scholae fuerant institutae universales ; altera Glasguensis, Wilhelmo Dursdeir episcopo auctore ; altera, literis et eruditione percelebris, Sancti Andreae, Henrici Wardlaw, loci antistitis, opera et impensis : ubi 'viros praecipua doctrina vidimus insignes, Robertum Kethum, Joannem Liestonura, Hugonem Spensum, Andreara Rusalium, Thoraam Ramusiura, Alanura Meldrura, sacrarura literarum pro- fessores, eruditos admodura, Wilhelraura Gundura, Joannera Annan- diae, viros spectatae doctrinae, qui, taraetsi hactenus raagisterii in theologicis renuerunt fastigium, de se modestius sentientes, docto- ribus tamen eos nerao dixerit eruditione inferiores. Vidiraus innu- meros quoque alios, sacram theologiara, veneranda jura, aut phi- losophiara profitentes. Horura aliqui saecularis (ut dicunt) instituti : alii divi Augustini, Benedicti, Francisci, Dorainicive ordinis viri. Prodiere hoc ex gymnasio, posteaquam habuit initium, insigni doctrina viri comphires, qui eruditione et morum probitate Scoto-

EPISCOPORUM VITJE. 69

rum ecclesiae haud parvum attulere splendorem. Tria in eo col- legia. Primum, quod Paedagogium vocant, amoenissimo civitatis loco situm, multis viris probis atque literatis qui ex eo prodiere insigne ; alterum Sancti Salvatoris, venerabili templo pulchrum, amplisque et spectabilibus aedibus ad studiorum usum. Hoc Jacobus Kennedus, Sancti Andreae olim antistes, de literis literarumque excultoribus optime meritus, condidit, amplisque donavit praediis et redditibus ad legentium et auditorum sumptus ; multis item vasis ad usum in sacris, calicibus, urceis, phialis, pateris, pelvibus, cantharis ad lava- crum, candelabris, Salvatoris effigie duos prope cubitos longa, thuri- bulis, acerris, crucibus, aliis quoque vasis ex argento auroque fabre- factis, sacerdotum stolis,cappis,Dalmaticis, tunicis, casulis (ut dicunt) ex auro argentoque textili, villosa bysso, palmata, undulata, cam- panis tintinnabulisve multis dulce sonantibus ut harmoniam plane facere videantur, aulaeis byssinis, tapetibus, ad templi publicanim quoque aedium ornatum : et, ut rem tantam in arctum conferamus, nihil intus nihil extra quod magnum sumptum et apparatum, con- ditoris pro dignitate, animi quoque magnificentiam, non ostendat. Addidit tertium coUegium Joannes Hepburnus, adhuc superstes, celebratissimse abbatiae divi Andreae prior ac moderator, jam fre- quens variis in disciplinis profitentibus et auditoribus. Is Joannes, ubi abbatiam viris religiosis, musica (qua semper ibi excellentes et clari fuere) omnique genere disciplinae poUentibus, incredibili cultu, et templo, et aedibus, multisque novis structuris ornaverat, ut rei literariae consuleret, coUegium (Sancti Leonardi vocant) instituit, sumptu ad magistros et scholasticos ex comparatis praediis tributo.

«0 ABERDONENSIUM

Splendidse qusedam aedes ibi consummatae, aliae aedificari coeptae. Reliqua hujus viri gesta, quanquam sunt amplissima, constantique omnium pra^dicatione celebrata, tacere tamen modestissimum censeo, quod magnatum laudes (dum superstites sunt) raro, multorum sen- tentia, sine assentationis labe prodantur. Sed sperandum est eum, qui suos majores longissime superavit, inceptum hoc opus non uno magnificentia3 genere consummaturum. Huic coUegio in re lite- raria Joannes Annandiae (cujus haud multo ante meminimus) exor- dium dedit, vir acri semper ingenio, doctrina phirimum valens, cujus virtus ad posteros veniet, ut debitam tum laudem consequatur. Ad Wilhelmum revertor. Is (uti est significatum) Aberdonensis scholae generalis auctor ac institutor, qui ejus fundamenta jacerem, primusque in ea liberales profiterer artes, me (licet minus aptum ad tantum munus exequendum) delegit, muneribus et pollicitationi- bus' ad se allexit, qui tum Parisiis in reb^^gioso et venerabili Col- legio Montisacuti philosophiam utcunque enarrabam, ubi Joannes Standonc, virtutum omnium exemplar, praecipuura egit magistratum, bonis valens exemplis ad homines probatis moribus et disciplinis imbuendos, quantum reliqui sua aetate Parisienses praeceptis : hunc virum gloriantur plerique sese vidisse. Multi tum eo in coUegio erant viri exquisita eruditione, quorum praecipui Petrus Syrus, theologus, Petrus Rolandus, quo praeceptore usus sum in dialecticis, Joannes Gasserus ; extant viri doctissimi in decreta patrum com- mentarii ; Erasmus Roterodamus, nostrae aetatis splendor et oma- mentum ; nuUus pene locus est in Europa adeo inaccessus, ubi non ejus viri decora : ex nostris contribulibus, Patricius Panetarius,

EPISCOPORUM VIT^. . 61

non tam ob doctrinam quam prudentiam laudatus undequaque, postea Jacobo Quarto consiliarius atque a secretis designatus ; Gual- terus Ogilvius, singulari exundans eloquentia, adeo ut hominem ver- borum copia, sermonis venustate, ubertate sententiarum, non modo delectare, sed (ut ita dicam) lascivire et luxuriare diceres ; Georgius Dundas, Graecas atque Latinas literas apprime doctus, equitum Hie- rosolymitanorum intra Scotorum regnum magistratum multo sudore (superatis aemulis) postea adeptus ; Joannes Major, theologus eru- ditissimus, cujus scripta, haud aliter quam illuminatissimae faces, magnum Christianse religioni attulere fulgorem. Hos viros vene- rabor, excolam, horum doctrinam mirabor : hoc mihi solum relic- tum, hoc solum obtinui, qui, ignarus, et omnis pene disciplinae ex- pers, dolore conficior, quod tot doctos praeceptores de me optime me- ritos, simul atque Parisiensem scholam, disciplinarum meliorum omnium parentem, adolescens vix primis literarum rudimentis im- butus reliquerim, accitus ad Wilhelmum (veluti haud multo ante significavimus) ut adolescentes literarum amantes (mea pro exigui- tate) bonis artibus instituerem. Venientem canonici benevolo af- fectu excepere. Fuere nonnulli horum doctrina insigni : David Guth- raeus, Caesarei atque pontificii juris professor ; Jacobus Ogilvius, theologus doctor, olim, ob spectatam doctrinam atque virtutem, Sancti Andreae archiepiscopus in sacra Basiliensi generali synodo designatus ; hi natalibus et familiae nobilitate clarissimi, animi dotibus supra communem hominum facultatem excellentes, elo- quentia, qua plurimum potuerunt, profitendo, concionando, dicendo causas, audientium animos in sui admirationem vehementer trahe-

62 ABERDONENSIUM

bant ; alter sacrarum literarum enarrationi, alter pontificii juris frequentibus auditoribus, insudabat ; Ttiomas Straquhyn, Alexander Vascus, qui primus Aberdoniae scholarem egit praefecturam, uterque pontificio jure admodum eruditus ; Jacobus Brunus, Aberdonensis decanus, sacris literis edoctus ; atque alii complures et humanis et divinis literis poUentes. Aberdoniae itaque sedere ubi coeperam, ut coramodius adolescentes disciplinis formarentur,Wilhelmum Hayiun, quicum philosophiae Parisiis operam dederam, accivi in socium laboris, ut primaeva aetate inchoata benevolentia animorum, con- stantia nobis, qui Angusia communi provincia nati, Deidoni simul pueritiae tempora peregimus, Parisiis eisdem sub praeceptoribus utcunque instituti fuimus, ad exitum usque vitae perseveraret. Is magna in me caritate ductus, uti necessarius mecum Aberdoniae consedit. Literarium laborem animo subiit constanti, indies magis delectatus in adolescentibus erudiendis comes fidissimus. Exacta inde et perseveranti diligentia efFectum est, ut brevi tempore praes- tanti disciplina viri ex Aberdonensi universali academia prodirent, in divinis literis et utroque jure multi, permulti in philosophia. Alexander Hayus, acri praeditus ingenio, praestanti virtute et disci- plina, nunc Aberdonensis canonicus, primus ex iis qui ex Aberdo- nensi gymnasio processere, qui alios bonas artes docuerit, quique ibidem scholasticum primarium egerit magistratum. Jacobus Ogil- vius, nobili et opulenti ex familia, juris Caesarei professor, post Wil- helmi exitum ad sacrum Aberdonensera pontificatura designatus : quo tandem, ut ortum inter regni primores dissidium toUeretur, sese amicorum suasu abdicavit, rectoriara Kynkeldensem siraul atque

EPISCOPORUM VITiE. 63

abbatiam Dryburgensem commendatione adeptus. Functus est is multis legationibus, regum jussu atque Scotorum magistratuum, ad varios principes, varia regna, variasque civitates, quibus insigne nomen est adeptus. Henricus Spitalius, haud vulgaris doctrinse : is adolescentes, priusquam altiores peteret disciplinas, quosdam exacta diligentia nobiscum in philosophia erudivit, Wilhehni nostri cog- natus, et ob hoc multo nobis carior. Arthurus Boetius, mihi. ger- manus, in pontificio jure doctor, in civico (ut dicunt) licentiatus, vir multae doctrinae, plus literarum indies consecuturus, quod stu- dium ei permanet animo indefesso, nobiscum jura pie et scite pro- fitetur. Est in eo vis et gravitas eloquendi, a vulgari genere pluri- mum abhorrens. AlexanderGallovidianus, in canonico jure eruditus, nunc Kynkeldensis rector, aliquot annos ante Wilhelmi nostri exi- tum tanti apud eum habitus, ut pene nuUa pontificii negotia illius sine ductu agerentur. Joannes Lyndesayus et Alexander Lauren- tius, inter clarissimos jurisperitos jure numerandi : quorum Joannes se qualis futurus erat praestare non potuit, florente aetate fato ab- sumptus ; Alexander, spretis vanis (ne dicam insanis) mundi gaudiis, paucos abhinc dies sacrum praedicatorum ordinem ingressus, pio eorum instituto perpetuo sese addixit. David Menzes, sacrarum literarum cultor, concionibus plurimum valens ; in quo viro non tam eruditio, quam virtus morumque gravitas omnibus est perspecta. Joannes Grysonius, Robertus Insulanus, et Alexander Aulicus, prae- dicatorii instituti viri, theologi spectabiles scientia et pietate. Joannes Adamus, sacrae theologiae professor, pietate insigni atque eruditione ; primus qui Aberdoniae magisterii fastigium ea in facultate est adep-

64 ABERDONENSIUM

tus ; nunc praedicatonim fratrum intra Scotorum regnum summum (quem provincialatmn dicunt) agit magistratum : is pio et religioso animo exempli locum meretur inter primos sui instituti. Indigne siquidem ferens sacram praedicatorum religionem neglectam inter nostros adeo ut pene contemptui daretur, non maris pericula hor- rens, non aemulorum saevitiam, minas, injurias, non laboribus, non corpori parcens, duram admodum subiens provinciam ut labefactata repararetur, magnis et incredibilibus obtinuit laboribus ; effectum- que ut nunc eruditi, pii, et religiosi, qui sacras literas enarrant, pro- fitentur, concionantur, illius instituti viri frequentes inter nos repe- riantur : quae omnia Joannis piis sudoribus ulla sine controversia accepta sunt ferenda. Ad haec Wilhelmi auctoritas, qui et domi et foris plurimum potuit, haud parum conduxit. Hos nominavimus ut praecipuos qui Aberdonensi e schola prodiere. Alios haud igno- rans transeo ; plures enim sunt quam hic locus, ut enarrentur, ex- poscit ; et ad institutum redeo. Wilhelmus initiis Aberdonensis studii delectatus, quo res firmius stabiliretur, collegium condidit, opus aedificiorum ornatu et amplitudine magnificum et dignum quod fama semper loquatur. In eo templum, tabulatum polito qua- dratoque lapide, vitrinis, caelaturis, sellis ad sacerdotum, subselliis ad puerorum usum, mira arte fabricatis, marmoreis altaribus et ima- ginibus divorum, tabulis et statuaria et pictoria arte auratis, cathe- dris aeneis, aulaeis, tapetibus, quibus parietes atque pavimentum (ut omnia honoratiora apparerent) stemerentur, aliaque multa pre- tiosa supellectili magnifice decoratum. Templi ornatus, quorum usus in sacris, ex auro textili, quindecim vestes sacrae quas cappas.

EPISCOPORUM YITM. 65

casulas, tunicas vocant ; ex villosa bysso, octo supra viginti. His

omnibus laterales fibrae, aureis staminibus, quibus divorum effigies

intextae filis byssinis, coccineis, purpureis, hyacinthinis, auro com-

mixtis. Septem ex bysso pabnata; his laterales fimbrise byssinis

staminibus, stellis aureis consitis. Ex bysso palmata atque undu-

lata viginti, ad puerorum usum in sacris supplicationibus, ut splen*-

didiores ad Dei laudem sint deductiones. Praeter haec, ad quotidia-

num usum, complures vestes sacrse ex cocco byssoque undulata.

Crux Christi, cum crucifisi simulacro, candelabra duo, totidem

thuribula, quibus thus adoletur, acerra, sex phyalae, calices octo,

textuarium, vasa duo (eucharistias nostri vocant) quibus, adora-

tionis causa a populo, Christi corpus deportandum ; alterum duos

cubitos altum, incredibili confectum arte. Pelvis, cantharus ad la-

vacrum, vas ad benedictam aquam circumvehendam cum aspersorio,

omnia ex auro argentoque fabrefacta. Sindones nonnuUae byssinae,

aureis filis varie contextae, nonnullae subtilissimo ex candenti lino :

quibus intexti flores vario colore ex bysso. His sacrorum tempore

stemuntur altaria. Arca ex cupresso, margaritis et gemmis consita,

mira concinnata arte, quavenerabiles sanctorum reliquiae,auro argen-

toque insertae, venerationis causa conservantur. Habet campanile,

immensa altitudine sublatum, cui lapideus arcus instar imperialis

diadematis, mira arte fabrefactus, plumbeam supra tecturam adhi-

betur, tredecim campanas, melodiam et piam audientibus volup-

tatem sonantes. Haec omnia Wilhelmi donaria. Et ut religioni

simul atque doctrinae eo in collegio opera impendatur, instituti ad

divina quotidie exequenda sacerdotes octo, et, quos de secunda forma

I

66 ABERDONENSIUM

vocant, pueri septem : qui altiores disciplinas profiterentur, quatuor doctores; primus theologus, cui, Wilhelmi edicto, caeteri omnes essent audientes ; in pontificio jure secundus ; tertius in Caesareo ; medicus quartus : baccalaurei (ut dicunt) decem, qui et doctores audirent et erudirent alios; horum praecipuus subprincipalis, cui secundum principalem summa est in coUegio permissa potestas : quatuordecim adolescentes, poUentes ingenio, qui philosophiae insu- darent : in humanis literis praeceptor eruditus, ut ejus opera ado- lescentes, priusquam philosophiam adirent, grammatica imbuantur ; hoc literarium mimus Joannes Vascus, Aberdonensis gymnasii alumnus, nimc exequitur, in hoc genere disciplinae admodum eru- ditus, sermone elegans, sententiis venustus, labore invictus. Hi ut omnes sacris exequendis intersint dum publico literario labore abstinetur, Wilhelmi est mandatum. iEdes singulae condi inceptae, canonici juris professori, Caesarei, medico, grammatico, a coUegio secretae. Has Wilhelmus non absolvit, morte correptus intempes- tiva. Collegii templum, turres, et aedes pene omnes, tecto pliunbeo operuit. Sumptus quibus omnes honeste vitam sustentarent, ex praediis, agris, et ecclesiasticis redditibus, magnis Wilhelmi impensis et opera partis, proveniimt. Nec quibus significavimus operibus laboribusque lassus, nec quotidianis occupationibus, contentioni- bus, decretis, consultationibus, quas pro publico commodo obibat, sed tanquam centimanus (ut poetica est fictio) in omnem partem sese convertens, multis et diversis locis praeclara facinora obibat. Templum, ubi primaria Aberdonensis sedes, veluti ad ejus unius de- coramentum Dei benignitate fuisset delectus antistes, multis donariis

EPISCOPORUM VIT^. 67

ornavit, sacris vestibus ex auro textili et candenti bysso (cappa* dicunt) duabus tiaris (mitris vulgatiori vocabulo) ad pontificis usum in sacris ; altera textili auro, altera palmata bysso, candenti mar- garitis, et gemmis consita. Tertiae tiarae, quae multos abhinc annos, operis et materiae excellentia, magno fuerat in pretio, gemmas com- plures generum diversorum addidit, auro atque argento consertas. Turrim maximam, quam Henricus (ut alio loco est significatum) reliquit imperfectam, consummavit ; quam, simul cum toto templo, plumbo operuit : in ea turri campanae tres, duodecim millium pondo, Wilhelmi opera et impensis comparatae. Opus inde non minimura est aggressus, chori basilicae Aberdonensis conditionem. Est is chorus quem a Roberto rege aedificatum, alio loco memoriae dedimus, haud tali decore et magnitudine qualem tanta exposcit ecclesia ; propterea honesto et immortalitati consulens, qui amplitudine atque prasstantia templum suis ab antecessoribus conditum aequaret, chorum coepit aedificare. Sed ne ipso fortassis soluto, opus difFerretur ad finem usque produci, haud prius vetus aedificium placuit demoliri, quam praeparata forent, quae ad novi operis attinerent perfectionem. Cal- cis idcirco maximos acervos, lapides quamplurimos, et apparatum multum gnaviter aggregavit ; latomos, fabros, caementarios peritos delegit, ad fabricam est hortatus. Unde haud exigua chori pars, priusquam vita excederet, est aedificata. Eo fere temporis Eduardus Orchadensis episcopus, qui tum Aberdoniae disciplinarum excolen- darum causa agebat, coUegii templi (cujus paulo ante est memora- tum) multis et piis precationibus (ut fieri solet) dedicationem solenni peregit apparatu ; vir, ob doctrinam et vitae integritatem, ad summos

9B ABERDONENSIUM

provectus honores, literatorum amator atque excultor. Id enim sua in literarum Aberdoniae studiosos continuata benevolentia aperte demonstrat. Postremo Wilhelmus noster Deyaj fluminis pontem as- sumpsit condendum ; opus pium et ad publicum commodum pluri- mum necessarium. Brevi lapides plurimos et tigna comparavit atque csementum quantum ad magnam operis partem absolvendam sufficere videbatur, delectis artificibus ad molis fabricam accitis. Scotorum historias de gentis antiquitatibus, praesertim apud Hybrides insulas, ubi quondam regum sepulchra nostraBque gentis prisca servabantur monumenta, magna diligentia atque labore est scrutatus : in unum coarctavit volumen quas invenit. Enimvero perierant ferme omnia quae de Scotorum gestis literis fuerant mandata, Anglorum insidiis, quum nostram regionem intestina seditione laborantem foede popu- labantur. Scoticum enim nomen adeo illis erat invisum, ut non modo gentem, sed et gentis ob res egregie gestas memorabilem glo- riam, penitus delere semper animo habuerint. Wilhelmi scripta in re Scotica, quam literis utcunque mandare incepimus, maxime inse- quimur. Quisquis ea viderit, intelliget nostris scriptores defuisse, aut qui scripserint fuisse negligentiores ; qui vero egregie egerint, nun- quam. Sanctorum gesta, quibus plurimum apud nos parochiales (ut ita dicam) ecclesiae dicantur, multis locis quaesita, in unum col- legit opus, diutius quam par erat neglectum ; quae ut quotannis sanctorum solennibus sacris recitarentur obtinuit. Nam Angli quo tempore majorem nostraB regionispartem occuparunt, sanctorum ges- ta (qui apud nos claruere) data memoriae, libros et historiarum, et quorum in sacris erat usus, cremarunt omnes, illorum loco suis

EPISCOPORUM VITiE. 69

ritualibus sacrorumque codicibus adhibitis, ut nihil non Anglicanum inter nostros laude dignum deinceps inveniretur.

. Praeter haec opera civilia et religiosa, Wilhehnus familiam, unde ei origo, plurimum auxit et ornavit ; multis qui Elphinstonae erant gen- tis, aut praediis amplis aut sacerdotiisecclesiasticis donatis, complures- que, ob expertam fidem, ingenium, aliasque praestantes animi dotes, quibus in publicis et privatis negotiis familiarius utebatur, ab exili ad opulentam fortunam provexit ; monens frequentius ut fortunam re- verenter haberent, memores unde progressi essent ; fore ut ipso de- functo non jam maternas plumas et patrias delicias, sed asperiora longe experirentur, quantumcunque ejus causa benevolentiae apud omnes fuissent consecuti. Praedicatores fratres, Minores, Carmelitas, caeterosque pios religionis observationi deditos, irapensis juvit, ad vi- tam alendam et aedes condendas. Haec ferme Wilhelmi opera per- petuo habenda memoria. Inter quae, cum prope infinitis opprime- retur curis, nunquam tamen ab re divina animum avertit ; neque juvenis neque senex, publicus aut privatus, sese abdicavit literis. Senex, ubi dabatur otium, sacrae scripturae voluminibus, monu- mentis prophetarum, apostolorum, interpretum sacrorum doctorum, nonnunquam philosophorum, quae ad beatam praesertira conducunt vitam, admodum delectabatur. Interea summo otio, summa versa- batur tranquillitate solus, ubi nihil ei non voluptatis plenum. Eo in otio et solitudine, secum nonnunquam loquebatur, secum discu- tiebat de moribus, de vita, de honeste vivendi praeceptis : hoc otium, haec Wilhelmi solitudo. Splendidissimus fuit in familiae victu: vix unquam coenabat si non multis magnatibus sociatus, semper opipare :

TO ABERDONENSIUM

mediis ipse deliciis abstemius, vultu hilaris, sermone jucundus/ doctorum congressionibus, musicis, honestisque jocis gaudebat pluri- mum, omnemque detestabatur scurrilitatem. Inerat ei tanta in- genii atque animi vis, ut nihil ei quod ad rem publicam privatamve gerendam attinere diceres, defuerit : urbanas res religiosasque juxta callebat, accommodatum habens ad omnia ingenium. NuUus hoc toto tempore jurisdicundi peritior, nullus ad magna gerenda aptior : nam et eloquentia praestantes oratores sequavit, et nullus eo patriae quieti, paci, decori magis meliusve consuluit. Ferrei prope visus est corporis, invictique animi in laborum tolerantia, quippe quem nullus labor, nulla exercitatio, nuUum munus publicum privatumve, sed ne ipsa quidem senectus, communis et inevitabilis mortalium morbus, licet contuderit, effregit : ut qui, tertium supra octogesimum annum agens, in gravibus reipublicae negotiis, caeteris acutius dis- serebat, nec ingenium nec sensum ullum adhuc habens obtusum ; vivaci semper praeditus memoria, utpote quam nulla unquam cepit oblivio. Senectus ei jucunda et veneranda, non morosa, non anxia, non difficilis, non tristis (ut plerisque) visa. Et, ut paucis multa constringam, nec in eo mores senectus mutaverat, qui semper fuere optimi, nec quicquid sensit, extremam ante segritudinem, ob quod senectutem juste incusare posset.

Hoc teraporis vel prope, Julius Secundus, pontifex maximus, Jaco- bum Quartum per legatos Christianae religionis protectorem declara- vit, missis ad eum legatis, qui galerum purpureum, aureis floribus varie contextum, ensem, aureo capulo, vagina aurea gemmis consita, pontifids nomine ofiferrent, gratularenturque plurimum,quod, caeteris

EPISCOPORUM VITM. •?!

Christiani nominis principibus, bellis, seditionibus et extemis et in- testinis, laborantibus, solus ipse armis abstineret. Oppugnavere tum Gallica arma Italiae urbes, quarum nonnullae in Lodovici potestatem venerant, quaedam vi expugnatae, quaedam ultro sese dedentes. Italiae principes, ut bellum adeo periculosum a se averterent, Henricum Oc- tavum, Anglorum regem, acrem adolescentem, flagrantemque cupidine gloriae, sub specie Romanae ecclesiae tutandae, ad arma contra Francos capienda stimulare, rati omnem belli vim eo pacto in Galliam ex Italia transferendam. Edicto haud multo post Henrici regis Anglorumque primatum, decreto Francis bello, Lodovicus legatos ad Jacobum Quartum mittit, oratum utauxilium ad bellumjam imminens daret, contra Anglos, veterem atque communem hostem, caperet arma, vetusto ex foedere, tot saecula, utriusque populi opera et auctoritate, comprobato; ratus, ubi id fuisset assecutus, Henrici vim (quem ingenti cum exercitu in Galliam propediem trajecturum, habuerat pro comperto) facilius arcendam. Francorum legatos Jacobus ve- nientes regali apparatu accepit, audivit benigne ; facto inde primo- rum senatu, Lodovicique postulatis publice auditis, placuit quibus- dam legatos mitti ad Henricum, qui ei denunciarent ut a Gallis sociis omnique illius gentis injuria abstineret ; quod si consequi non possent, Anglis bellum indicerent ex foedere : alii, quorum prae- cipuus Wilhelmus noster episcopus, belli incommoda aliquando ex- perti, censuere non temere movendam rem tantam ; opus in re adeo gravi haud properata consultatione, ne Henricus, rex adolescens, patemis opibus (quae maximae erant) exundans, et populis ad bellum propensis et quietis impatientibus imperitans, quibus longa jam

7« ABERDONENSIUM

quiete auctse essent florentes opes, animi feroces, novaeque fortunae permagna cupiditas, conceptam jampridem iram, omnemque belli ap- paratum quem in Francos paraverat, convertat in Scotos ; vim belli e Gallia, Scotis auctoribus, in sese minime transferendam, Scotorum agros populandos, corpora conficienda vulneribus, pro alienis, licet amicis et confoederatis, minime objicienda ; neque Gallorum tantum in Scotos meritum esse, neque eam Anglorum injuriam, ut pro Gallis cum Anglis, gente opibus et virtute bellica florente, in aciem descenderent ; legationem potius mittendam, quae bellum adversus Gallos amicum populum, quantum fieri possit, dissuadeat ; Henrici responsum expectandum. Ad hanc vocem tautus tumultus fremi- tusque obortus inter eos, quibus, quod nunquam belli incommoda fiierant experti, intentatum bellum dulce videbatur, ut vix magis- tratuum auctoritate sedaretur. Jacta inde palam in Wilhelmum convicia, improperatumque quod, senex delirus, stolide et impru- denter contra publicum commodum, contra sanctum foedus, anti- quamque fidem, fuisset locutus. Prima igitur sententia, Wilhelmo cum procerum regni minori quidem sed meliori parte adversante, probata. Bellum inde per caduceatorem Anglis illico ubi in Galliam trajecerant indictum, infelicem paulo post exitum sortiturum. Quanta incommoda hoc bellum utrique populo attulerit, Scotorum historiae, quam habemus in manibus, opportuno loco, nostro pro in- genio ostendemus. Sed hic terminis nostris minime egrediemur. Wilhelmus ubi funestam cladem, infelici cum Anglis congressu, nos- tros accepisse cognoverat, animi dolore consternatus, in eum morbum incidit, qui ad vitae terminum ei perduravit. Nunquam post illam

EPISCOPORUM VITiE. 73

ridere visus, nuUis jocis delectatus, nullis, vel modestis, ridiculis usus. Haud multo post primorum concio Perthi est indicta, ut reipublicae consuleretur. In ea Wilhelmus, et canonicorum et regni majorum auctoritate, Sancti Andreas archiepiscopus designatus, re- nuit tantum fastigium constanter, Aberdonensi episcopatu conten- tus. Quum enim tanta magnifice adeo ageret, ut viri opera cunctis haberentur pro miraculo, nunquam tamen abbatiam aliamve eccle- siasticam praefecturam (ut nunc plerique) commendatione est adep- tus. Aberdoniam se contulit, in pontis chorique conditione, quorum loco haud multum distanti mentionem fecimus, atque aliis piis ope- ribus reliquum vitae consumpturus. Cupiebat optimus pater (modo dedissent fata) Aberdoniae, ubi primaria ei sedes, tranquilla quiete atque otio, quod multo meruerat labore, vitam sancte et composite finire. Sed revocatus ad regni primores, quod suborta inter eos dis- sidia absque ejus praesentia sedari non poterant, ab incepto destitit. Profectionem dissuadebant amici (jam enim aegrotare coeperat) ve- rum illis respondit, se non solum sibi natum, sed et patriae, plusque reipublicae quam suae debere saluti ; nec valetudine, nec quorum- cunque suasu profectionem dilaturum. Profectus itaque valetudi- narius, medio prope itinere invalescente febre Dunfermelingiim di- vertit : ubi quum aliquot decubuisset dies, omne aui'um et argen- tum, quicquid etiam supellectilis habebat, ad sui collegii Deyaeque pontis consummationem, suis quoque amicis qui fortunis minus abundabant, distribuendum testamento legavit : habebat tum Wil- helmus auri argentique decem librarum millia in thesauro ; praeter haec multa ei admodum pretiosa supellex. Edinburgum inde con-

K

U ABERDONENSIUM

cessit. Sexto autem quam Edinburgum venerat die, febris coepit ar- dere, ut nulla ei quies daretur : pertulit taraen dolorem eam noctem tacitus. Tum accersiti medici quod suae erat artis, desperata salute, sunt executi. Sacellum ex more ingressus pridie quam vita ex- cederet ; ubi multa dixerat pie et docte de Christi religidne, quam vera esset, quanta praemia proposita ejus observatoribus, quum sa- cra peragere volens confecto corpore nequivisset, sacrum Christi corpus afferri jussit, quod, humi prostratus, lachrymans, tensis in caehim manibus, reverenter accepit. Inde oratione ante Salvatoris imaginem crucifixi de more habita, in cubiculum ductus lectulo de- cubiiit, dormivit paulum, ut somnus excluderet dolorem : vesperi ccenavit inter magnates quosdam (qui ad eiun consolationis causa venerant) ; gravi hujus sermone tristem vultum notare omnes, ma- lurfi in eo signum praesagientes. Sera nocte, ubi strato sese dederat, sestuante febre, dolor ei vehementius crevit, quem quantum fieri po- tuit dissimulavit. Mane ubi catarrhum sensisset in tracheam descen- dentem, cubicularium voce qua potuit evocat. Extemplo cucurre- runt araici, moribundo circiunstare, alii flere, alii precari, hortari alii forti esset anirao, ne sibi ipsi deesset, futiuaim brevi sospitem. Tum Wilhelmus, paulum oculos attoUens et lachrymantes intuitus, Putabam vos (inquit) meliora suasuros ; sanitatem spero immorta- lem : non me posthac caducorum cura sollicitabit. Vestrum erit ut proximo quisque opituletur ; me jara certissima expectat mors : uti in hanc diem vixi, Christianus moriar. Interrogatus quo in loco se- peliretur, Aniraum, respondit, jampridem Deo devovi ; corpus ubili- bet sepelitote. Interrogatus anne quicquid absentibus amicis mau-

EPISCOPORUM VITJE, 75

dare vellet, Ut bene, inquit, sit eis : ego ad feliciora pergo. Et ubi aegra anima amplius demorari non potuit, lesu Salvatoris nomine ejusque genetricis frequentius invocato, obticuit. Spiritum inde, non velut extrema patiens, sed arripiens quietem, hausit divinum : natum ad decus nostrae aetatis, Scotorum regni splendorem, et divi- ni cultus augmentum ; utpote qui, cum aut domi aut foris esset, quo ecclesia totius gubernationis sibi commissae cultioribus ministe- riis pie et religiose coleretur, multoque quam dudum exemplo vitae sa- cerdotum illustrior redderetur, impensius curavit prsestititque. Hujus felicis pontificis is eratexitus,posteaquam trigintaannos sederat. Ejus corpus,exenteratum, conditum aromatibus, indedelatum Aberdoniam, non tam celebri pompa quam lugubri, in suo coUegio ante praecipuum altare est humatum. Extitere tum prodigia aliquot. Foverni (vico nomen est decem millibus passuum ab Aberdonia) infans biceps at- que bicorpor, duobus tamen cruribus, natus ; in eo alioqui nihil foe- dum aspectu. Alius Aberdoniae natus, qui maternis admotus ube- ribus nec ea unquam sugere voluit, nec matrem horribili sine cla- more videre, cujusvis alterius feminae mammas placide complexus. Et pinnae, quse motu ventorum indicant flatum, et ob hoc templo- rum pinnaculis adhibitae, quae Aberdoniae fuere, aut ceciderunt aut efFractae sunt omnes. Quo etiam tempore Wilhelmi funus est ela- tum, pastoralis baculus, ex argento conflatus, quem Alexander Lau- rentius (ut in funebri fit pompa) gestabat, fractus est, incertum quo pacto, altera parte in fossam, ubi pontificis cadaver erat conden- dum, corruente. Allata est tum incerta vox, Et tecum, Wilhehne, mitra sepelienda.

76 ABERDONENSIUM

Jara quae Wilhelmi vita, et qualis ipse fuerit, et privatus et pub- licus, brevius quam res expostulet monstravirnus, ut cum omnis commendatio e vita nascatur, quae vivens gesserit, laudis gloria virum dignum ostendant. Quod si quem laudandum putamus, qui multa honeste confecerit, maximis in rebus cum laude summa fuerit versatus, occurrit nobis Wilhelmus, qui industria magna- rum rerum conficiendarum pene omnes suae aetatis superavit. Si quidem eum extollendum censuerimus, qui Dei venerationem tem- plis aedificandis aliisque piis operibus instauraverit, Christianae re- ligionis ritus restituerit abolitos, hominum compescuerit peccata, doctrinam sanctam coluerit, et ad Dei cultum doctorum auxerit numerum, Wilhelmus quoque occurrit nobis ; id etenim viri acta, quae communem hominum facultatem longissime superare utcun- que ostendimus, luce prope solis clarius demonstrant. Denique si quem immortalitate judicaverimus dignum ob virtutem, aut siquid sit virtute praestantius, qui incorruptam adolescentiam, juventam praeclaram, irreprehensibilem senectutem, omnes vitae gradus pudice, pie, integre, et sancte egerit, nihil tentans Christiano indignum, hic quoque Wilhelmus idem occurrit. Adolescens enim, juvenis, omni denique aetate, se totum virtuti accommodavit : verbum tur- pitudinis, perinde atque turpitudinem ipsam, semper detestatus ; mulierum congressum et publicus et privatus obhorruit. Salutiferae Christi passionis frequenti delectabatur commemoratione, de qua solitus erat et docte et pie concionari, atque noctem quam sancta dies Veneris est secuta, cilicium indutus, piis precibus ducere insom- nem. Dulce nomen lesu nunquam excidit animo, quod die ac

EPISCOPORUM VITiE. 77

nocte, vigilans aut experrectus, semper habuit in ore. Miseris et

afflictis quovismodo adeo compatiens, ut eorum incommoda lachry-

mis prosequeretur. Objecti criminis poenitentes siquando vidisset,

ut benignus, haud durus pater, dulci affatu, lachrymans frequentius,

monuit viverent studiose, scelus per voluptatem non admitterent ;

quo effectum ut plerique praesulis non tam auctoritate quam bene-

volentia moverentur ad meliora. Wilhehni mortem secuta pub-

lica moestitia. Aberdonenses enim et cives et matronae, simul cum

clero, eum ut parentem diu luxerunt, querentes Aberdonense decus

cum eo cecidisse, eoque mortuo ipsorum neminem non fore infeli-

cem. Haec Aberdonensium querela. De Wilhelmo nihil dubitan-

dum, quin, ob amplissimas virtutes, ob sanctissima in vita gesta,

piumque in Deum et homines affectum, ad divam virginem, cui se

adolescens devoverat, et cui tota serviverat vita, quam templis, si

licet dicere, decoraverat, quamque imploraverat moriens, profectus

sit, cum lesu Salvatore immortali vita regnaturus, ad quam se di-

cebat iturum. Erat annus quo Wilhelmus fato est absumptus,

Christi originis secundum carnem quartus decimus supra millesi-A. D. 1514,

mura quingentesimum, regni Jacobi Quinti secundus. Coorta est

anno eodem Aberdoniae gravis pestilentia, quae duos continuo annos

perduravit. Mortales ea cives absumpsit, quot nuUa antea simiHs

hominum memoria. Effectum inde ut Aberdonense universale stu-

^ium multis simul incommodis afficeretur.

Post extinctum Wilhelmum, condicto die ad pontificem eligendum, canonicorum conventioni comes Huntleus, vir nobilis et opulentus, in-

78 ABERDONENSIUM

sperato supervenit, obseaans uti ALEXANDRUM GORDONIUM, coguatum suuni, Moraviensem cantorem, designarent episcopum, utile memorans rei sacrae Aberdonensi si turbulento adeo tempore crearetur pontifex qui eam amiconun copia et opulentia posset tu- tari. Canonici temporis iniquitati inservientes, comitis postulatis (ne durius aliquid paterentur) communi consensu obtemperaverunt. Jacobus tamen Ogilvius, qui per id temporis ad Lodovicum Duode- ^ cimum, Francorum regem, legatione fungebatur, Joannis Albaniae ducis, Jacobi Tertii regis ex fratre nepotis, quem regni primores gu- bernatorem dixerant, auctoritate, Aberdonensis in Gallia vocatur epis- copus. Is, uti alio loco commemoratum, postea sacro magistratu sese abdicavit. Summus vero pontifex, Leo Decimus, Robertum Forman- uum, Glasguensem decanum, Romae Aberdonensem declarat antis- titem. Est Robertus facili atque liberali ingenio, de iis qui Aber- doniae literarum sunt studiosi quam optime meritus ; qui etiam ad tollendum dissidium ea tempestate inter regni Scotise proceres sub- ortum, longe reverendi, et vel ob id meritum ab omnibus obser- vandi, patris Andreae Sancti Andreae archiepiscopi, sui germani, suasu, ultro deposuit pontificatum. Dum res ita sese haberent, Alexander Gordonius (cujus paulo ante est mentio habita) Huntlei comitis opera, assensum Joanne regni gubernatore praebente, sunrnii pontificis auctoritate, sacrum Aberdonensem inivit magistratum ; qui post initum pontificatum illico in valetudinem incidit (ethicam febrem vocant) quae ei dum vixit, perduravit ; unde nihil praestare aut perficere potuit pontifice dignum. Accersiti medici quae suarum erant partium agentes, licet Alexandro firmam et perpetuam sospi-

EPISCOPORUM YITM. 79

tatem arte sua, qua plurimum poUebant, conferre non poterant,

tamen ut vita ei in triennium ferme prorogaretur magnis laboribus

obtinuerunt. Mentio per id tempus de Wilhelmi pontificis legatis,

ad Deyas fluminis pontis conditionem, collegii consummationem,

aedium quoque ejus in vicinia condi inceptarum, tribuendis, fre-

quentius facta. Conventi quibus Wilhelmus sua credidit vivens,

alii quoque quorum in manus Wilhelmo moriente ejus opes deve-

nere ; obtentum nihil, temporis impediente iniquitate. Ea propter

hi ad quos negotium maxime spectabat, quum viderent nec legi

locum, nec homines, aut causae aequitate, aut recentibus episcopi

Wilhelmi defuncti beneficiis, commoveri posse, ad ejus legata desti-

natos in usus distribuenda, ne majora sentirent incommoda, rem in

opportunius tempus (siquando daretur) differentes, omnia dehinc

summo continuerunt silentio. Moritur tandem Alexander, tertioA. D. 1518.

pontificatus sui anno, sepultus ante aram praecipuam Aberdonensis

basilicae.

In ejus locum, canonicorum suffragiis, summi pontificis aucto- ritate adhibita, suffectus GAVINUS DUNBARUS, ex veteri Dim- barorum familia, generosis parentibus procreatus, in philosophia pontificioque jure apprime eruditus. Erat is fido semper et con- stanti animo, studiosorum amator, scelerum censor, cultorque jus- titiae, et ob hoc Jacobi Quarti regis, adhuc privatus, secretioribus consiliis admotus, creditumque ei regium chartophylacium (nos- trates registrum vocant) quod penes eum jubente rege deinceps per- mansit. Hic statim ubi pontificatum iniverat, Aberdoniam conces-

80 ABERDONENSIUM

sit. Prodiere adventanti obviam Aberdonenses cives, nobiles quo- que qui in vicinia habitabant, honorationis causa. Aberdoniam in- gredienti omnia (et merito) honoris genera sunt adhibita. Fiebant ingentes campanarum tinnitus, tibiarum, tubarumque clangores ; processere obviam religiosi viri, inde canonici et sacerdotes, omnes sacras vestes admodum pretiosas induti ; subsecutus gymnasii Aberdonensis rector, cum viris scholasticis celebri admodum pompa : incredibili laetitia, immenso cum gaudio, expectatum pastorem sus- cepere omnes. Quodcunque templum ingrediebatur, fiebat et can- tantium et organorum dulcis harmonia ; fulgebant parietes aulaeis ; tapetibus sternebantur pavimenta, odorae ex thuribulis fundebantur nubes ; et, ut brevibus res explicetur, nihil Aberdoniae tum fuit quod non suo more aliquod laetitiae signum prae se ferre videretur. Mox, ut sacra peracta, quae tum fuerant peragenda, quidam ex scholasticis gymnasii viris, rectoris jussu, nomine generalis Aberdo- nensis scholae pontifici gratulaturus, hanc aut non dissimilem habuit orationem : Si unquam immortalis Deus opem mortalibus auxi- liumve tulerit, reverende antistes, hoc potissimum tempore nobis Aberdonensibus tulisse comprobatur, diun te, et vita gravem et doc- trina adeo insignem, nobis dedit pastorem. Divina opera justa esse atque sancta undequaque necesse est : at nihil rectius, nostra sen- tentia, jam multos annos egisse videtur, quam quod te, optatum juxta atque necessarium Aberdonensi sedi, procellis (ut ita dicam) fluctu- anti, imo pene submergenti, rectorem creavit, qui hanc dioecesim, rectissime gubemando, in sanctum eum statum a quo pene defluxit, redigeres. Quis etenim, quaeso, e cunctis nostris contribulibus, ad

EPISCOPORUM \1TM. 81

pontificatum aptior, aut te dignior, inveniri potuisset ? Qui enim tibi, aut consilii altitudine, aut raorum gravitate, aut justitia, aut denique vitae sanctimonia, conferri possit, inveniam neminem. Im- mortales ideo tibi debentur gratiae (optime Deus) qui pastorem Aberdonensi gregi tot tantisque virtutibus coruscantem dedisti, qui non solum ex omnibus eligi, et ab omnibus debuerit approbari, verum omnibus venerari, omnibus anteponi jure meruerit. Sed ne assentandi notam incurramus, a qua optimus quisque plurimum ab- horreret, tuas amplissimas laudes tacebimus, quas enarrare perinde esset atque immensi caeli singulas connumerare stellas. Et duo tamen munera quam brevissime obire conabimur. In priore siquidem tibi tuoque adventui gratulabimur, devota offerentes obsequia ; in altero exactissime orabimus, praefato generali collegio, quod felicis memoriae Wilhelmus tuus antecessor modestiae causa regale voluit appellari, ejusque vicinarum quoque aedium ad scholasticorum usum consum- mationi, tua pro dignitate consulas. Quantum nobis omnes gavisi sumus, quantas Deo optimo gratias habuimus, praesul semper vene- rande, quum laetissimum nuntium accepimus, te sacrae Aberdonensis sedis episcopum designatum, verbis explicare nequimus ; quippe tum novimus insignem nobis moderatorem delectum, qui si quid incommodi turbulento hoc tempore indigne passi fuimus, id om- ne scite atque prudenter rependet, literatos tuebitur, fovebit, ex- colet. Extemplo ob hunc nuntium, indicto conventu publico, Deo laudes reddidimus ; ubi uno omnium consensu decretum, ut cum primum reverenda tua paternitas huc adventaret, tibi congratula- remiu* : quibus te nunc praesentera intuentibus, verba quibus ani-

I.

82 ABERDONENSIUM

mum nostrum erga te ostenderemus, non sufficiunt. Verum tibi gratulamur quantum vel consummatissimus orator verbis posset comprehendere, aut humanum ingenium excogitare. Reverentiam demum tuam flexis corporis et animi genibus salutamus, simul in verum antistitem et moderatorem suscipientes veneramur ; tibi- que nos modis omnibus obsequentissimos et nunc esse profitemur, et deinceps semper fore poUicemur. Ergo hunc diem communi laetitia jussum est festum agere ; campanarum fieri tinnitus, musi- corum concentum, organorumque melodiam ; parietes aulaeis, pavi- menta tapetibus stemi ; ut nostra aedificia (suo more) quandam te veniente viderentur pra» se ferre laetitiam. Agite ergo, viri Aberdo- nenses : pinnse, gallorum simulacra, summis templorum sacrarum- que £edium pinnaculis ad ventorum flatus indicandos adhibitae, occi- dente Wilhelmo effractae, Gavino veniente reparentur. Hic enim est caput non languidum, quod in singula membra spiritus infundat vitales. Hic est gallus Aberdonensi ecclesiae superpo- situs, nulla clade effractus, qui dormientes excitabit, arguet tor- pentes. Lituus, baculusve pastoralis, dum Wilhelmi episcopi fu- nus efferretur diruptus, nunc primum integer restitutus. Mitra, quam tum incerta voce cum Wilhelmo sepeliendam clamatum est, pristinum rediit ad decorem. Et ut tandem in universum dica- mus, communis illa calamitas communi la?titia omnibus est mu- tata. Felices idcirco nos te pontificatum adeunte ; felices, inquam, tantum talemque moderatorem nacti ; quem ob eruditionem pariter et probitatem jure optimo quisque sibi exoptasset. Nunc ut reli- qua absolvamus, de iis quac ad tuae generalis scholae Aberdonensis

EPISCOPORUM VITiE. 83

attinent commodnm et decorem, paucula subjungentes, proseque- mur. Quis Wilhelmus fuerit tuus antecessor, inter quem et te divi- no nutu (ut sequum est credere) tertius, ne vestrum quispiam suo careret splendore, interjectus est, quanti apud eum reipublicae sa- lus, quanti divinus cultus, optime nosti. Is inter otia negotium quaerens, ut sua dioecesis literis poUeret, splenderet virtutibus, hoc Aberdonense generale musaeum multis impensis instituit, hocque venerabile condidit coUegium, quod, e medio dira morte sublatus (quae tum maxime mortales opprimit, quum nuUae ab ea metuuntur insidise) nondum perfectum, reliquit tibi complendum, quem unum inter tot hominum millia semper optavit successorem. Deyae flu- minis prseterea pontem, opus etsi laboriosum, ad publicum tamen commodum pernecessarium, condere incepit, comparatis quae ad magnam operis partem consummandam sufficere videbantur. Mul- ta aureorum millia ad operis consummationem Wilhelmi testamento legata, quae majori ex parte ablata, compilata, direpta, nunquam in Wilhelmi destinatos usus, nisi impense juveris ac jusseris, conferen- da. Oramus idcirco, optime praesul (exoremus sine) tua pro dignitate, nostra pro salute (utriusque rationem habes, scimus) nostris (tuis po- tius) rebus consule : fac tua opera et auctoritate nobis ablata resti- tuantur, quae supremis verbis horum conditor suis mandavit, te auctore consummentur : consequamur legata, ut perinde atque il- lum sua, te tua praeclara gesta praedicent, secundoque habeamus pro conditore. Haec ubi perorata, extemplo respondit episcopus, gratam sibi Aberdonensis generalis scholae salutationem, rectorem virosque in ea literis deditos admodum acceptos ; quibus ut prodes-

84 ABERDONENSIUM

set, munus maxime iniit pontificium, sese in coUegii aliisque me- moratis rebus quae suanun partium forent, accurate vigilatunma, fiitunun omnibus (literarum maxime studiosis) pium patrem, uti- lemque pastorem. Neque arbitrentur se alium pontificem adeptos, si non qui post episcopiun Wilhelmum secundus coUegio conditor esset futurus. Haec de eo sentirent ; fore haud dubie ut haec in eo experirentur.

Secundum haec, soluta concione domum undique est concessum. Postridie cum venisset Gavinus pontifex in collegiiun, singulas ejus aedes reyisit, sacra vasa et omamenta : ad suos inde conver- sus, Hsec (inquit) optimi olim pontificis Wilhelmi desiderium mihi haud sine dolore renovarunt. Hunc enim his aedibus, quocunque me verto, animo, hunc oculis, requiro. Libuit tandem Wilhehni episcopi sepulchrum videre, sed vidisse poenituit. Est enim locus tapetibus stratus, nullo adhuc decenti monumento ornatus. Subiit illico pontificis animum indignatio cum miseratione, tanti viri reli- quias neglectas, sine nomine, sine celebri monumento, jacere, cujus memoria tantam orbis partem parvagatur. Et abiens, Heu (inquit) tam raram in amicis fidem ; tam paratam oblivionem mortuorum. Re- bus itaque nostris consulemus viventes : mortui amicorum memoria cito excessuri. Cui non timenda haec injuria, quae Wilhehno nobis cementibus accidit ? indignior, procul dubio, notiorque omnibus fu- tura, quo major tanti viri fuerit claritas. Exinde decrevit Gravinus, piis operibus atque religiosis intentus, immortalitati consulere. Quar- to dehinc die conspectis quae ad Deyae pontis conditionem Wilhel- mus paraverat, collegio, aedibus quoque ejus in vicinia, quarum

EPISCOPORUM VIT^. 85

ante meminimus, haud consummatis, et pontem condere, et Wil- helmi incepta ad finem usque perducere, ejus animum magna ad- modum incessit cupido. Quod ut facilius exequeretur, voluit ut Alexander Gallovidianus (paulo antea de hoc viro est memoratum) cui Wilhelmus episcopus veluti praecipuo atque fidissimo familiari, suas omnes fortunas credidit, legata ad collegium et ad pontem reciperet, tribueretque in usus Wilhelmi testamento destinatos. Is enim, quod,Wilhelmosuperstite, coUegio ante alios faverit, multaque egerit ad ejus commodum, ad hoc munus (omnium sententia) com- modissimus est judicatus. Nec res diu dilata : pons condi est coep- tus, ingenti pecunia per Gavinum ad opus tributa ; magna ejus pars confecta, magna consummationis spes omnibus incussa. Nec tanto opere contentus, Gavinus aliud est aggressus, basilicae Aberdonensis caelaturam ; sed hoc quoque magna ex parte mira arte consumma- tum. Inter haec quod ad religionem attinet, omittit nihil ; ut sacer- dotes rite divina exequantur, polleant virtutibus, omnes bonis insti- tuantur moribus, magnam impendit operam. Sperandum nobis hunc virum, qui pontificatus sui initiis piis adeo delectatur operibus, majores suos (modo permiserint fata) et urbanis et religiosis gestis aequaturum.

riNis.

CATALOGUS

EPISCOPORUM MURTHLACENSIUM ET

ABERDONENSIUM.

Beanus, I. Murthlacensis Episcopus, Donortius, II. Murthlacensis Episcopus, Cormachus, III. Murthlacensis Episcopus, Nectanus, IV. Murthlacensis Episcopus, et

donensis, .....

Eduardus, II. Aberdonensis Episcopus, Matthaeus Archidiaconus, III. Episcopus, Joannes Prior de Calcho, IV. Episcopus, Adamus, V. Aberdonensis Episcopus, Matthaeus Cancellarius, VI. Episcopus, Gilbertus, VII. Aberdonensis Episcopus, Radulphus Abbas, VIII. Episcopus, Petrus de Ramsayo, IX. Episcopus, Richardus de Pottock, X. Episcopus, Hugo de Benhyem, XI. Episcopus, Henricus Chein, XII. Episcopus,

I. Episcopus

Aber

pagina4 ib. 6

ib.

6 ib.

7 ib. ib.

8 ib.

9 10 ib. 11

88

Alexander Kyninmund, XIII. Episcopus, . . . pag^na 12

Wilhelmus de Deyn, XIV. Episcopus, . . . . .14

Joannes Rait, XV. Episcopus, ib.

Alexander II. de Kyninmund, XVI. Episcopus, . . . .15

Adam de Tynningamme, XVII. Episcopus, 17

Gilbertus Grenlau, XVIII. Epigcopus, 19

Henricus Licthon, XIX. Episcopus, . . . . . .22

Ingeramus Lindesaius, XX. Episcopus, 24

Thomas Spens, XXI. Episcopus, 26

Robertus Blakatar, XXII. Episcopus, 37

Wilhelmus Elphinstonus, XXIII. Episcopus, .... 39

Alexander Grordonius, XXIV. 77

Gravinus Dunbarius, XXV. ....... 79

TsXo;.

89

Dominus Guilhelmus Elphinstonus, Aberdmensis Episcopus, et Collegii Scholasticorum illic Institutor ac Patronus^ Collegium suum oMoquitur.

Palladii socii, quibus has legavimus sedes,

Extarent animi quae monumenta mei, Vos colui vivens, inter vos mens mea vixit,

Vos carum duxi semper habere meos ; Et memini vestri vivens, post fataque dura

Immemorem vestri reddere Parca nequit. Et ne aliquid nostri vestrum desideret ullus,

Hanc aiiimam in caelis, ossa tenetis humi. Qui nostrorum igitur soli nostri remanetis,

K

Sic memorem vestri me redamate patrem.

Mespondet Collegium. Grata quidem nobis semper tua dona fuerunt,

Gratior at vultus, magne Guilhelme, tuus. Si prece vel pretio vitae revocabilis esses,

Te revocet vita nunc sibi quisque sua. Sed quia nemo potest crudelia fata movere,

Assiduo pro te vota precesque damus.

JoANNEs Vaus in Laudem hujus Operis et Auctoris. Si qua manet gratos animos librosque disertos

Gloria, si prodest stemmata nosse patrum, Parta tibi est, Hector BcEoti, gloria jugis,

Uno qui libro tot bene gesta refers. Ergo Abberdonise dum sedes stabit et arae,

Pons et gymnasium, nobile stabit opus.

M

IMPRESSA SUNT H^C PRELO ASCENSIANO,

AD IDUS MAIAS, ANNO SALUTIS M.D.XXII.

DEO GRATIiE.

TYPIS JAC. BALLANTYNE ET SOC M.DCCC.XXV.

m^^^^

V»"

r**i

fm^

Um''''

f.'

£i

m