Z+LVO III} II

II

- WE

2

© Bl RN,

Er I. ea ' DU ana 2 nv

EonhGzuUr2UuUu YERUED nn aend

HUSCHARDA

FESTSCHRIFT

AUS ANLASS DES 100JÄHRIGEN BESTANDES DER MECHITHARISTEN-KONGREGATION IN WIEN

(1811-1911)

UND DES 25. JAHRGANGES DER PHILOLOGISCHEN

MONATSSCHRIFT „HANDES AMSORYA“

(1887—1911)

HERAUSGEGEBEN VON DER

MECHITHARISTEN-KONGREGATION UNTER MITWIRKUNG DER MITARBEITER DER MONATSSCHRIFT UND ZAHLREICHER ARMENISTEN

MIT 67 ABBILDUNGEN IM TEXTE UND 3 TAFELN

WIEN DRUCK UND VERLAG DER MECHITHARISTEN-KONGREGATION 1911

SNNCUPFIUU

grUUUL dENANUUENG

Em@ın IOOKUBLUS SNRGLWUB STOSESITLWV Uhheurbun URUFrULNhRebEUL P uUpbULUU

(1811911)

bh 2SUWLUE SERBGRAMUN JUUrEU UUUOPbUS, Ahunhuvurtrien

(1887—1911)

ZPUSUFUULUL

N WWNWERLEEV PREREHNNELUb FENVENSNRMLLNFR Eobusthäth “ZEUHhU-h BR SEELE PBUErbS RUEDEDNFUO

67 NUSUBELNYL APVUSPh VWLS2 bh SUpmsSsuuNnı,

YhbEbEVLU Teure BR BEU U EIUFU% 1911

KVLBVULaAUS—ENn Sb U PU

$- PPnpnfh db POUPPUbUVS

urpetahuunanur UVEFLUB

un PUF3UTFPUUUV UFFUSR Vonmtoptv DRERLVARELLV WBEWULB unehn 50uUUkU3 3NFbLhüb BESSERES N a a a a a ee ze

uNkhrbV

DIRUPPNNEHRVV BR LomEsthnde uU YrÄUB,

Uhlhüianyl hmuunnnüp Jhpuupuklaug: \

»

SywanmJP rat wnunnud 15 Wan 1912: Be

BUNULUFUUL

Yhlrutmulgun U fuhfotwptwu Ufrupwtnıldtwu gend f[elıwu Twdion pp Inwtnuturbg gnpobglwtiutp app Yeununfu [91166 ququmbıqmfobwdi: Vhu Yu zozunpkep Phupwtnfobwu wuöwpmnippn, np hplhpnpn wuqul unumpfuulguu Nu- mwhhu dES hun qlinlnm£p 100 wwpf zunwf: Vhus bohpnpnp Wuntinkp Upw- pwtmı[dtwt gunrwlpuwluat Oppwb Php. Pohbanp Upptwhuhnune Snıufphllrwuh SOwmdbuwj jywgon wwpfiubpn pnnpnudi wjuh oplh bein Gpp unpp Oöddindp pw- zwtnuy Pupöplunjb to Iupamkp kp lrıwtnfukp qanpötwulgun wouguplap, nıp wytırku wpnbinunbg wtınbuwgun (BE wnwmptrgulgam trı {Pl qpulguı ıfiunınwlgubpnif: be Gppnpnp hun Jbohgpukp Vfhwpwunfobwu nıunduufobpfohl “Zurunkn Udiro- plrwjb,, 25wdhiy pwngidiopnbiu qnpönhknıfohıup b vugwum Tu qpulgwuni[dtu:

upbıhb cku mmfdludn fonnmy wugbpı wu bphpugwnpl zbawmwlfuhpp: bpbpu wy Opnwaqpnuud Ep mohly zplinnu[olwdi. npnug un buwlgwtu wmotufudint- hin nlinhb muhgun wuglu Ohwwnhdpbp Su unyhılphn Sb:

Vhuupwtmi[oprhu pwunstug Taulsı zuenlipdiwgubg uyn nıpwfnurbg „hawmwlghligpp inywlung Snnprapärutinf dp, np nwpk nup wwundin pıtwp wugwqwjbg Upwtnu- yınbg op wliutpniu jhawmnulp:

Uyuubuh wagunuulwn tunpipnnf Jwuäubg Prwpwum[dhriun “Swtnkbu Ud- voplsuyf,, lrdpwannm[dlwuu älntwwptlg BARNGUP2UDH din unnıyıiul, nıp ulp- tuywgndbfpu Tundiunownfı 1. Vfruprrmlinnjokımd 10Oudbıu hlrutipü tn gpulıul gunodnntihnnfohntip , 2. npmLp "Seutigku Uılivoplemp,, 25wllon upunımnJojndl in wpgwnppp fra gpeulpwutinnjotınd Kıwdliun ıfbpfwugku Iuqdnkp Yhg 3. Pyru- ul Innmfudn die dinutmuhgm[obudp wehnumwhgug “Swunbub, Lıipnuqgwugh uyu Soytpktwwgbunwug. npnug qnpötpnuf Sleinwppppnund E dhzın Miundtmufotplon:

Ur mpnuugböp, npnih Tindbiliun wbınh pinpöpwtup Bnnfrupdudtig:

Zuuhmbah, Todpwagpnfohiuu uhpnf umwhöuhg wwinnıwplp jwüotwpwpnt- (ohruu (hm fung hiptywujwgulgt hbıp öpwagbpp * Zetinhbuh,, Uprbnwumnwtguwg Zıuujt- pklmwuqbunuwg :

Vtrup ıbnpöthgfhup Fpunhptg bipnuwwughb anınp dwhold Tıunytpkinugknutpp , ıbıu- (hbwnplndf wjunı nku b Hy nıund” unp knwun zwnwf pbpl; Wwlı wunug dE!, upnup tplgwp wwmbuk h ıllp nd LEhu TuuytpEu fwonfgss:

flımulun Plrwdn kp lunumnfuufup, np dan ynyup enmpnidbu b nlaptı lag: Tlp Spunbphu punwnuwg Gyut qptbfoF widEupp db uhpnif wwinpuwmntlpudnt- (twdo: GE ndiwup Uunyu bulk Tudpunwmp wuöuwnpnıldprup buswbuh I

f

&. Sunkuwt, Mungewabınph v. Dun, b. Stqw, d. Wutuep, U. Vruupnıfwullru Irı wyju, Zulgemnnifiu Sunnnpbu Eilıpnı dEP, ugwındund Fwdwplynı E wuutugwum ufptu- pwqwaubpu, npnug dES qununıwd bu zhotrwep umhunuwuo ul?“ bpbug lununnufu Irın wm trı ul uf Spwdwpphe: vwutrı wwuydiatwnpnund dudirnalfu zwın wudnıuly Ep:

Uyunı Swunlmd dbp wütend Phpdiugbu dunpswlgwgnmfobrup wdEundu Wut pwwugupulgwt:

Phrup wauzup nıpwfu Kup, np kpgwup Onnzwpdwäühu uk! b dh dnnnid Twrw- pls Su PH omup pwaqdiufßßbı wlwuwınn nkdphp, npnup b dhwuhu ko wwendbu wu dhö zuswgpqanmfhrup, qnp wjuop Fa nıunıdp kp qupflenıgwül:

Uhwintyb E np omwp Suyhpkbwgkıundlpnı VE wdEuku untıhb Onfu E qlpdiun- tuufuou npwhwukptbipnm Pbıp, np wywgku dinwölr Ignı muy PL Fuywagbınnıldbıul bıp wiıqwqwu bh Phpıllatuhıa kp yniuwy diautwunpwuagku:

UyukEp Bnnzwparwlu kp umwuwy wnwuöhu bl Spungnyp do, boplı dpruh kptunyfop Swywagbınwlan inpbanuh dpwj: Swjuon vu nwpnılbiun Fwönypp bu mubguwd wyuwgku b dh ılwyp lulhmuwod wnbuutt bıp unpndh dawlfutpp:

Druutmung lunp>pnnd pwunswgbup hutsı np npzunf Yuup DE deu dh yonnwöh uhbg qltıınlınlıp Wwlrı Senbuwlpu wmevwulwpp: Ndiuup eöunpihghu dhqhb yuwjud“ Intug lenyunnınohiup wjtrunz dinwödindn, pwyg dhoem dunprwuawpen (Anni qdbq botug wuguf wqunınıl$twdp:

A uftep!pny Fwply elywy pub BE deu dh jonnuwödh Turliup wwnwufuuhwınnı E [pub Stenbtuulgn, DE bapwlgugmfotwug (AL puunpnuud ahıwmulgat nonıldtwüug Tundiop:: Ne-swjbpkfu qpnuwöng dES qquwgb E zwintgwugku wwnwn wpänı[dtıul wunuf wudhopfbtwuhn[dhrun: Rdpnundubpnı vlın nmıpbr Yuptıb bp: Uhup Pwtnughup Jhuwyu wurugwulı Twjbpku jonnuwnöhlpnı VER nınnwapnıftwu dhonpwmulhn[ahrlu:

Bonnuwöhtpku zwuunbpp wbuwus Wu Shnpuulfubpn depwpuunfohınp: Sutu- nun dbö qqmıpmlotwu, wnlnhu wnlinhu uwgpnwö bu wnuwapulwu Upbwwluhp, npnup wuznızın pufebpgnnubpkü uhpnnudhın wgop up Uhgwinnupu:

Uftrupte wohnumnwöd L wdbtmuähen wnbnthnfdbwug Fudiadwju Yuqdbg: Unwgphbu wwndiowu diauhu endfwunwlnm[ohrup JEwlwuu Owtofd En wpnEu &. Pp. Funkdbtrwptwuh jonmwbdku bh Kirchenlexikon, R. ınuy. Sın. R, L$ 1122— 1137 b pwnu U’fuhldwp) Abriss der (reschichte der Wiener Mechitharisten und ihrer Wirksamkeit, Wien, 1887, qppku: Suywpwlup Ulywundiadp diaupwdiuu- umf{ohıu Ywptıh E qwub; bh qbnu Eine Skizze der literarisch-typographischen Tätigkeit der Mechitharisten-Congregation in Wien. Wien, 1898.

Agtı Bnngwpdwäu qpabn piwp Fu nıudiah wunpwanyu Shinwgonnf[dlwl, npniu wnwhapu nızwnpnıdfıu nwpöngwö E dhzn UVfuhldwptwu Upwpwlünı- Phrup, un np Twunwennwöd E*“Zwüunku Udüoptruuy , nıunduufetpfop:

7 hhüliiu, 6 Wuumın 1912. &, U. UhhvbUv

Vorwort.

Drei im. Jahre 1911 vorkommende Mechitharisten- Jubiläen drücken ihrer Geschichte ein besonders feierliches Gepräge auf. In einem von diesen Jubiläen wird vor unseren Augen das überraschende Bild der Mechitharisten- Kongre- gation, angefangen von ihrer Wiege, nämlich seit ihrer Niederlassung in Wien vor 100 Jahren, entrollt. Ein anderes Jubiläum zeigt uns den Lebenslauf des hochwürdigsten Herrn Dr. Gregor von (Govrik, des gegenwärtig regierenden @General-Abtes und Erzbischofs, der seit seiner Priesterweihe die mannigfachen Pflichten seines Standes jederzeit yetreulich erfüllte und nun als Jubelabt und reich an hohen Verdiensten seiner Kongregation zur Zierde gereicht. Im dritten Jubiläum endlich wird uns die 2Öjährige Tätigkeit der armenischen Monatsschrift „Handes Amsorya‘ in Erinnerung gebracht.

Es war nicht möglich, diese für die Kongregation so bedeutungsvollen (re- dächtnistage mit Stillschweigen zu übergehen. Sie wurden demzufolge nach Möglichkeit feierlich begangen. Die an den Jubilüumstagen vom 8. September und 5. November gehaltenen Festreden werden nicht sobald verhallen.

Doch die Mechitharisten-Kongregation beynügte sich nicht mit dem allein; sie wollte diese freudigen Erinnerungen durch ein würdiges Denkmal für kommende Zeiten verewigen. Von dieser edlen Absicht lurchdrungen, beauftragte dieselbe die Redaktion des „Handes Amsorya“, an die Errichtung eines litera- rischen Denkmals heranzutreten, in welchem zur Darstellung kämen: 1 Die 100jährige Tätigkeit der Kongregation; 2. die 2öjährige (reschichte des „Handes Amsorya* sowie seinen Einfluss auf die armenische Literatur und 3. eine Sammlung von literarischen Beiträgen unter Mitwirkung sowohl ihrer Mitarbeiter wie auch aller europäischen Armenisten, deren Arbeiten dieses Blatt stets interessant machten.

Das war der Ausführungsplan des zu verfassenden Huschardzan e

Mit Freuden übernahm nun die Redaktion diesen ehrenden Auftrag. Es wurden alle bekannten europäischen Armenisten zur Teilnahme eingeladen, weil wir von dem Wunsche beseelt waren, auch diejenigen, die lange Zeit nichts von sich hören liessen, dadurch zu neuerlicher Tätigkeit anzuregen.

Mit Genugtuung können wir bekennen, dass wir in unserer Erwartung nicht getäuscht wurden. Fast alle haben unserer Bitte sehr gerne Folge geleistet.

1 Snızwpöwu, d.h. Denkmal. Das armenische Wort haben wir in dieser Transkription angegeben, anstatt Yousarjan, um die Aussprache und Zitation zu erleichtern..

WA

Von manchen wenigen wie P. Dashian, den Professoren Marr, Teza, Macler, Saruchanian und anderen finden die Leser die Namen in diesem Bande nicht. Wegen Kürze der Zeit oder dringenden Beschäftigungen wurden sie gezwungen, ihr gütiges Versprechen der Teilnahme zurückzuziehen. Ihr guter Wille mag die Tat ersetzen. Allen sei aber hiemit unser Dank öffentlich abgestattet.

Wir sind trotz alledem hocherfreut, dass es uns gelungen ist, in dieser Festschrift eine so grosse Anzahl sowohl nationaler wie auch fremder Persön- lichkeiten von gutem Namen zu gemeinsamer Geistesarbeit zu vereinigen. Ste alle sind sprechende Zeugen von dem ungewöhnlichen Interesse, das für das Studium der armenischen Sprache heutzutage allerorten herrscht.

Ein Umstand muss besonders hervorgehoben werden, nämlich dass die weitaus grösste Zahl der europäischen Armenisten aus deutschen Zungen be- steht, was zur Annahme veranlasst, dass die Zukunft der armenischen Philo- logie bei den germanischen Völkern liegt.

Auf diese Weise erhält diese Festschrift als einzige Erscheinung auf dem armenisch-literarischen (Gebiete einen besonderen Reiz; der armenischen Lite- ratur war es nämlich bisher nicht vergünnt, ihre unermüdlichen Arbeiter in so grosser Zahl zusammengeschart zu sehen.

Es war zwar unser Wunsch, jeden literarischen Beitrag mit dem Bildnis seines Autors zu zieren, doch konnten wir ihn nicht überall ausführen, indem einige Autoren uns ihre Bildnisse aus bestimmten Gründen nicht zur Ver- fügung stellten.

Zuletzt ist es wohl nicht nötig, zu betonen, dass für jeden Beitrag sein eigener Autor verantwortlich ist, sowohl in Bezug auf die darin vertretenen Ansichten, wie auch die daraus gezogenen Endschlüsse. Ferner machen wir auf die Ungleichmässigkeit in der armenischen Transkription aufmerksam; wider gegenteilige Ansichten lässt sich nicht streiten.

Von den meisten Beiträgen wurden die Korrekturbögen den betreffenden Autoren zur Durchsicht zugesandt, doch trotz unserer grössten Sorgfalt haben sich hie und da Druckfehler eingeschlichen. Die gütigen Leser mögen Nachsicht üben.

Die „Rückschau“ ist nach den besten Notizen verfasst; der erste histo- rische Teil war bereits durch den Artikel des P. Kalemkiar in Wetzer und Welte's Kirchenlexikon, Bd. VII, 2. Aufl, S. 1122—1137 und zum Teile durch „Abriss der Geschichte der Wiener Mechitharisten und ihrer Wirksamkeit“, Wien 1887 bekannt. Ausführliches über die Druckerei kann man in der Schrift: „Eine Skizze der literarisch-typographischen Tätigkeit der Mechitharisten- Kongregation in Wien“, Wien 1898, finden.

Möge also diese Festschrift ein mächtiger Anstoss zum Studium der ar- menischen Philologie sein, welcher die Mechitharisten-Kongregation stets ıhr Augenmerk zugewendet hat und wozu die Monatsschrift „Handes Amsorya‘“ gegründet wurde.

Wien, am 6. März 1912. P. N. AKINIAN

PNUUUYUUNhMhhL INHALT

BE Buunfupulı I Vorwort De re ee ee ee IX Ufmupt di Zhbbumulwu Vfuhfpwptwu UV hwpwtnm[dlbet Tupfepwdtuj qanpöntuknı[dtwu (mu zn Bi Pe pc / Eine Rückschau über die I100jährige Tätigkeit u Mechitharisten- Kon- gregation in Wien und über die 25jährigen Leistungen der philo- logischen Monatsschrift ‚„Ilandes Amsorya“ 1 1. Yıunykdphuphwlhiz. pp. Ugwpwhgtnnub kolftmugbp evwahnn . 67 Kalemkiar P. Gr.: Agathangelos- Text nach dem Wiener Palimpsest 67 2. Unpwjp db. Ahngwmäinwgp Pum[ohbın Dugbauutwt vpunnwgmulnt- Phwug Ugwfdwügtennuhb , Pwpwlgıny ; 6 0 Neandrede Byzance: Textkritische | mean der Halkhad- schen Ausgaben des Agathangelos und Kazar Pharpeci 161 3. Weber Prof. Dr. S.: Ueber die Versuche, den Verfasser der In- vektiven gegen die Armenier: Migne, Patrologia graeca 132, 8. m zu bestimmen 10a UhW. Uhrkn Burn Varsuulguy ling usa. Suu)ng Bel Suulgwörunnı[dtwug vlnbüulfu npnptgn ıbnpa di 175 4. 7 lujywfohwüg Nnnd. Pr. Smfwlhil” Gnbonkuh Bnfotrng 181 + Khalathian Prof. Gr.: Aus den Inedita des Joachim Schröder . 181 5. Peeiers P.: La passion arm£nienne de S. Serye le Stratelat 186 Yhnkpu 9. UV. Vwpquh gopunfwpb Tuybpku lujwpwlunı[dhuiun 186 6. Conybeare F.Ü.: The age of the old armenian version of Irenaeus 193 Unühphn ». ©. Pptiulnuf annmuwöng Fuytpkl /hupqiliuunı[dtwlu dJın- diutmulgn en ee ae ee era ae HR re 7. Unnpwn Dp. Wzmwuut wuwgnmwöp bibpldh du Uhlndhntrıu pumtwupf N ee ee al Murad Fr.: Sechs neuentdeckte Hymnen des heil. Efrem über die Stadt Nikomedia . lee 205 8. Meillet A.: Remarques sur les I de larmenien classique . 209 Wh)k U Phbunnnnfßbiuutp Tujbpku g n aplpm (pw) 209

AR

IR

10.

Hal

14.

16.

Lüdtke Dr. W.: Zum armenischen und lateinischen Physiologus

Ihnymndyh 4. Suylpku gunhubpku Pwpnuufuouh dpu

DVu,kwuhuwmd VO Un wnbmöonwöd bwuplbth Uh!.

Malkhasian S$.: Ein Rätsel im Narek 6

Seidel Dr. med. E.: Ein neues Exemplar des alten Ayt‘ark‘ und Allgemeines zu seinem medizinischen Abschnitte . : Are

Uwynkı b <hpu UBnfpwupph unp opbiwuh dp wunn pdolwlpuu Tun- nnmaöhtpnı UYpuwj punvwhnıp nbennnnı[dhruutgp

9. Skn-Donnuhrmli I. Dufiuh Zuwyng Anqtswwgzınnıldtıu opgwuhg .

Ter-Polosian Gr.: Aus den Animismus-Perioden der alten Armenier

. Surlprepnhwml 2. 2. Zuyp Upwpwgıng bolwwunldlwu null

Hambarian P. H.: Die Armenier unter der arabischen Herrschaft :

Tournebize Fr.: Schah Abbas I, roi de Perse et l’Emigration forcee des Arm£niens de lArarat Re I Snnplinppg Pn Cuwrwpwu U. Upwpwntwü Swjyng unub qumn-

lwlswun[ohrup

. Lehmann- a Prof. 0. F.: Die chaldische Keilinschrift von

Kaissaran

Lhhılwmüi-Zwunnıyın %. D! in) wwgnhbwlwu ulwwapnıdhrun Uhüihyjhebwmüz.% Upnp Fuybpkuh wuglwgn, uhpguwu wawqwl 2:

Menevisian P. G@.: Die Vergangenheit, Gegenwart und Zukunft des Neuarmenischen .

. Zanolli Prof. Almo: (Qualche osservazione sulla formazione del

plurale nell' antico armeno ER ß Maas Sulnygh U Lwuh di ee st an yroa öbrıhlı pw ee RER ANE a Purpphıhkwli Ph.D: zuyıpn han atnwaqbınulul u Gabrielian Dr. $.: Die armenische Sprache vom ästhetischen (Gesichtspunkte aus

. Pedersen Prof. Dr. H.: Armen. Inphbiu,

UdunbwäZp. Uyon vwntp .

Adjarian.H.: Unartikulerte Wörter 2 22 22 a

Marquart Prof. Dr. J.: Armenische Streifen: I. Historische Data zur as der Vokalgesetze. II. Zur Liste der Provinzen von Norasan ER ee Er Se Er

Vruphınnwpın 8. Zwyjlgulwun qöbp. U. Swybpku cwjwmuluu ophuuwg Iunlintmahwagpnıfdtwu Sundwp wwundiulwu innmtwjutp: RP. Tonpw- uwuup qunwnlhtpnı gwulp

291

291

a ie a Den j

22.

1IG Ha

27.

28.

29.

0.

34.

3.

36.

Pnngndkud %h. U Umtobwtnu pdheh Ghipbdiautrun 2

Thorgomian Dr. V.: Biographie des Arztes Stefan Sehrimanian

Vuppwlikuf S. U “Noh, dianthphp nwuwuluau Tuybpkuh dES

Vardanian P. A: Der Suffiw -uhi im Klassisch- Armenischen

Nraelitz-Greifenhorst Dr. Fr. v.: Ein Brief an den armeni- schen Hofkaplan Wardapet Nerses in Wien aus dem Jahre 1697

Yahkııg-Fpauyhphlilinpum Ppn. MAmınld di nınnnıumd wn bhpuku Unn. Ppwtı bplg p Lhlvtww, jwuidb 1697

Vupunnyhul DW. WU 2bjlonıhh pwppuwnf Re ah De

Maxudian M. V.: Die phonetische Stellung des Zeytoun-Dialektes

RFuypnaywuhibulh Nınd. 2. Suytpku “bliatunf,,

Patrubdny Dr. L.: Armen. „imanam“.

Yurgeuhäkwmf 8. SuybpEuk ıhnfwuntwg pwnbp (pptpkuh UL! .

(‚azandjian J.: Aus dem armenischen entlehnte Wörter im Türkischen

Jensen Prof. Dr. P.: Hittitisch-armenisches .

Lhiuktk 9. <hpinhintrpku-rwjtpku

Unpühwmä?. ©. Bmfiwuuku Tufonnbinu Odubgeny inpwgqlbun qpnuudp din Ruupu diupdwwinpni[otiwu (pw . ee ee

Akinian P. N.: Eine neuentdeckte Schrift des Katholikos Johannes Odznetzi de Incarnatione Verbi TE

Strzygowski Prof. Dr. J.: Ein zweites Etschmiadsin- Evangeliar

Umpshanduhh 8 Lnhonpn LPdhwöuh wbmupual di

. Puudwfhbul 4. 8. Qupwpbw wwplgwuugb “Untımulp,;

Basmadjian RK. J.: Das (Geschichtswerk des Diakons Zacharia . Bittner Prof. Dr. M.: Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau LE T. Phinmäühp Zniehqwpurwyng bi Llruruyng pwppwnkl rhnwpp- pp qöbp a a epaleenen Sie A Yhıngkukpnkul Pu nen By. nah dir 9pu Suylopku (upg- diuunfodbwüg diauf . Kiulesserian B.: Eine Bemerkung zu den altarmenischen leber- setzungen BE N ee a seh urn ae Dhnhaujehut 2. 9. Vruplnub Urdenwpulf +9. 9-20 Tudiupulpp Zunyng pn Br S Be N u en Herhatian P..P.: er D.« VL, 9—20 bei den Armeniern Unwwyhwmä 2. h. Zuyp b Twpwunpwqup . Srabian P. J.: Die Armenier in Karasubazar TE Liden Prof. Dr. E.: Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte Lhyka 6 Zuybpku Suzwupwun[dbwu waqwun Un... :

dr

L2

303

8053 309

. 309

. Unnüg v. Snpp wumnumd Yu Swyng

Adonz N.: Tork‘, ein altarmenischer Gott .

. Pıunhfo-Pkh Whyhpp VE Zuybpkuh Ylamınfıy pwppwndülrgpn Slın / / 0

wunlen[ofılup Davıd-Deg M. S.: Die Beziehungen des Armenischen zu den kelti- schen Dialekten

. Karst, Prof. Dr. J.: Zur ethnischen Stellung der Armenier

Tıupum 8 Zuwyng wagqwagpwlpwu nbppp »

Urumhhkwmä 2. U Dupwpun (9. Upwpuwan Matikian P. A.: Sararad oder Ararad?

—- es

ö E

2

! Fi ; 2

nr

TehnhmeUrP

UPRF

IZu8P

En. Z-

[uveru mn UPGELLUUUL UmpmurfbuUt URUFUVARRGUV SURMRPERBES BORD WENREEE N RB

Is en 1811-1911

What, Vfopf wpkui Wfrupuın [3 fat hop on mpbh Sfr Y yben hp Kutfuy UIWDROUP URRUS UBRUUSUSND: Dpuiujunng Zuypu Stmb & Uhpumunpw (1676, Dh. T), Sunlkum piumutßpk de» Zop win bp Minpnu br Wopp‘ GuSpfunui: Wand, uyu bp ber AS LRE lpanme bite wiunhg, arm Sucht he abeh b- IN@IS:3 Ghgbgurhuit Jb%ulje Ir hp With ul Ur Tg Te dJeipp (1691), mep ph berpn Ip Abmbwugpuuf wug- je fung" phgmethmf wenn Vfoßlhup, mpmet zu.

fr feige wwayun faul Surahageı bp:

Zadı hp ana kpma Ihhabguhuin qbamı (Abwüg, app Hyefegpe Pay dee wur fol: 2qupuf bep dbg umundz) Inu zunupugbl qupguilus” (p fbmah m um gfiöikp, puyg ebquhat Jupgegbuitkgt be beyfelmugmöbbpp sten bewup gnswgptkr be wngunp Suprunp be man Bounnlnz bpfbmumupgp Ip Septegemd gli om puefIbwt Bdbudße, Uhrudt, zum] qui Set (elnbugejt wawpbnpgubr: Tfing dupghopkt zuruny unge Afbugmud hp mbunkp Pep unpbe, wow [ Uhuui Geqgactf Tamm wbunlop Sngkfut Iopufugyup, np hp [mung fep gugpbon-t wudtr udn zupagm [Ah :

Wwendgm[ [6 b Ühewb ding yaruwlmnn Wlobldwp Uvomı wbulp qunlbph Danpbı koluupbt

ogure [Abd 4p htnpkp, boenkupkud Y'bpbeuy Shpmdigpu, np Ynuqgk Werhl&wpey Wonpkou » 2Pu2 WUurlbU-

vom db apubgwgwb wunwbpt kp quwinwufmbt‘ OUBU, ON TNK UUWRU, be Shewfappte HABSb eetımt

Ywubpkem Badbay: Uyw wwinhbpp, npmit wngbı Shqwd & Wehldwp bep badber, he Wbohwrwagtb Umemnew- wörh qwunhkpu (mb &9 2), mp meuubhupnewd & puwgpb deyer:

2 UWbbVLUUHUV VRbRUFbUG

U u bphyupd ubuntu ne glecnpmı [I braı um [8 fu Ip din f dk p&nı um yupu- ehpn[d bau JE gwunfih bhhobgwbubung dinulsu.npungku Bfunı uk Ipobun mpg Skin, apnbp Ip Swwbofd wgpult belt De paryuı YufEngblk Sun-unnpp» m.ulfıg Tuff u 4p ggitug dnp dfenp dp) wgufg Depmapms Ruyg hp qwubgpubt bep gugpbet ailyw-

UTULSNERZUTSSUFVZOERTEVTZEUTRERZERNURGBERZUTY

dag zupmgulp, kr tum fip qkupp helfe Ukepunuen fu kp swb, me UT nen 4 Abrzewurppur fol wwbopenytan Ya: peu ku rulnauern ge zu OS u El ERS leg as LI enge sun Falun ware 2 ae

N EL NER: Seen a nein re Heine epagükpur SEI Ryuuybund Yuulspruke "nme PIERRE ll oe ne 4m Stwkefir fh) pr guybparnı SU jezay ug an ui ee SEe

VPUPFÜUVGNFELUL NULSUVNBPRPTUE 3

Sup ıJp“ pub Zus Seht Jeuy Jwp a Sun wpanlul md] Jennuhfı wggfh re uunı.npmı [dB bus Surlasp ı Puy wn uyu ns fa sb quablrn Lett n £ wyulgni Obıh, L77B Ip ink uhk un Ylrıpı pwgıhufs fa funselugnwbk pe:

1700-1701 b y. Naybu uunuunfıl, Suywduwlp ‚Jjapni gm wd [72 Zufd nnbhk Sul. TEL VI bippll® Tunfurgfı Uckunfp gehfwgfı wenpfwppukph: VfuffF wg» [fg bay #3 Funlaivwljukpp fer Spuwapfih Py k nqnı [d Eurlı Surlbapı U% Nnybu bhud LIE Aha tınnı tlg qunblynı , seht Jeruwfuwp Ip inkuhk füp qbup » rag sh Spwdupfp fer un wfwnpwöht: Bhın TE LTE ıfrpäbpnı Wnpnpk br pnugwlzulı Snqb Jeuy bpw- gepöhr qujls np wmwSnfaı[d kuslı 32 Gupfzıb pw quwinpununlg dzwlblp Sunpleuf whdzul, Seybh Sudan ı

U yju Spwgfpp bp yujahl, br unywlkpınug Saga au dig rprodbg Fhep nah: Swund kp upgbhr UdEund dfuuyt Sun wbnı[F bung gepfopwgaplu Juyp Ip JJ- wpwpnı[i Upkuyf Tbfe a geqwpps np Uunjı wink Ybhtlkınwlur balewun [Sb Gbpphrı Ip gwhnchp: Uf Uunjh Funbharml Frrrp ubphwbkpp Jfwpun Y'nı fuınb Um fpncfy unlpngpungku Uuınmdny Sun. uynı [dba Uomnıwöuıdop Ro gepqu[d bu Ypolsur.npurlu bpkp m [unkgpn] , ph] belt wbrnı ud ED, hy infrungnuu' “Npgbgbp Ynıufı, Vauppwigbın Uurpfounm [dB bu, , ap la

‚+ SU um Shuntrı InpwSuumun Ufwputm [kur Yopaju Tpwinupartp Ypquwuj: °

U ju kyuulun. pussy Vfnp[3 wplu Vhwpuitim [I bu ulgeun.apmı [I fr lt Y.Mnbu, S UFarbEer 1701, DR Usmnıwdwdhf Fulyleun nohfil ı U ju op l Je urmurl ulılna wg, Jfuslı gujuop ılfızın wa un.apnı [E buwlp molund L Vpwpwlnı ehı-tp f U bukınfıl f U fletitm ı

Pfs kinpp Ip ıfafuwngposf Vhwpusdn [Sep U’npkun, ni Vkld auf dd Ip Spilünı.fi Juwıp ps (1706) bhhnbgfı up 1% Unmntfı Uni fpnwd: Ups Ymledku PU PuwSwbunungkuf wur wywplaı[F bung Vpfld wp br Spilüwphm [burn Yplunpl, U. Pk. Tbpfhanuf buiuntibbpp:

Puyg busp urn pw Trap Zuuınuın Splimphar [F burlıu zuyaı[d ah TE[o nt: 1715 777.077) Ybbkwwgeng Jhpkı Sugud qunnbpungdh Skmbını [d b undp Ip unfı- nu VfoplF wp Irgmy Dapwhwnag 2brpr bebt ungqun. kl pumndb; PnEkpını gequpp:

hun krplup wyfluuınn (B ku) Ip ge onb UfoflF wpus 1717 Olrıyın Sf Ub- thunphfı JE päulzuny Unpp iu um baglmljı pigmbh] f plan [d fat: Intı Jwgmg ph Spewbrwlungf un bpuulblpnı. Jeuy Ip barızuh, Jwip dp khbalgfı» ap ıJustrı opu Ip uSupulk, fer quym [fetp:

Znu Yanlıfınfl, VfoflF wg fer pop unwlkpinbbpps apnbp gbupp yykwbu UER-- Sunyp Yptunplel beftg: U u yuyınobp Ip Jupk Taf up geb % 30 nunpfı JE wg. epde (P Frandp 78 wblundg gepSachkar [I lundp s 1749 Up 27 pl Yurwtgh, l bp fer JES uni ngfib, ALTE Vpwpein (d bus 41 ni [minleug pw Swbuny 13 unyfuu- munnp kgeayg pıp willig wpgpebpp: \

Tuff wu dingaı ph, nupfı I" binpp plg Surnı Pnnnfaf (6 Up: 1750) Wptunpnif Dhwpwtm [I bu pryS° Üppuy‘ Zi Dınkıfulınu JR Dhyjpatulun ı

INT

ı*

4 WbbRVTLUUHUTV VhRrbPeUfblt

Ubzprtku Ip puwpau[Bbubh gb bupp &batunla[u Gpyuy besiswzunpg Sfilin- qzpft wugdainmd Gupgbpe bebafuh- wwbegt ep ua dnpwährn[Ffetiukpmf gun) hp ehpk belgugeu dpuitäung db) qbgnsm[Afute Dbofdp mupf Ip Shmwufigb fi quup fupr fugıliud- VurSchätuunggme [ip Zum Sunamunnby wu, digke ap op wen wäng gegnsmfldherp Ip wunfıyk deopwübbpp pgpSwingp Caqn] dp guecupkg : 1772 Yayıfa ZB 4er gegazfi Saga. ar pP Spree hans Mu Upgesseeyn plane ff gSunsumannme ud Lund) br Apr Letugpmf Lu Sunmunmn [rt br uugur une fe Sf uwsclaumpn Shui. ug npnfsbenbı Zupkb Zapup Seoleäugtm - fe Alp yagpubps, D’Eyprub u jap una NEL Ehen [ur ÜRBUITS BU Au Ahntwphkj » puyg gie top Yfump sewgnems‘ U’bypablwi gp qgflb upmunpfis ned br ‚punwplin, Üppkualameupßdkgidnuz fehkaun schepäk gene wagen Phundg unfugly ep Suuunuhtkpe fi Siwnqwägm[Bfh fep Gun:

Orb Wfauputihn %. Ummmwbunnnıp 4. Ampfibut br 3. Um a). Gunmyupkut app Fngufaje npnpkung You Summunandt hp Fu, qm ap ne giehfig Fuge] ping ip Sun fin: Uuntp bp zupngbu Spphun guliap Bundy :

Oiahuyu pr U Tangup Susan fauiqigue [Ef up gr allepeeo san Pen dbipuiibkgm pub wgpp ınluuh] Vfoplupug qbn Hiuguuf wzubhputkpt be nepfig Apwpwüblp, fuptlul Ip Sbabef wpunpbufubpnet‘ 4. Dojo bpfuges uuunpmmlun. f Spbhun gulip Luk] :

1773 Uayfıu 19fü Ip Swempaft b Je, kpa he. ylaku Epfgugzjunkpkt ling BE VileklZupuy Spugpbo dE9 Ya) Spfehum) eine dpi pur he mpmoezne pet au dempp fpugapsbj Ua u uukı Sppkumfe kunpaufummur nee puigupeny nee fun Ip ztnpset febug mulbuznfere hen:

Dep uyu ud wügphpm Sunlpund hp pub Unmphym [Shui MEI quo dfeopuibulpp, Unybu Sunssmumeewms” sapu, 3 punpyin ljupetukpm es pbop ae bebite” alpine kp Spurmespugen Spfum Ewug SunsanupS ke eu Le wie uyuybu Ppbüg Shen Ip Arpuif Ogbumpbfhneugmpung (Muzuyup] ) een? un wphjne [Sehne Uunf Spfhumkbub dpwpwnhg lep Guip 19 gwswbuyf, ul Z6ülkanphp wait uugund Ip Gew 10 nlqwluit, be 3 Upbebhpp quimung guSuuikp‘ Be ern

Splbumkanı U faopaiip Ynpın pen uno Blum puren gen nu u UINPUrBUD yzuimd bpuibunps Sfiligpfin, din zurwpungpt ungen Sf: wunıudnnhp‘ Vrpmbbud hund Zu bpekmunpbkp:

Upug Ip ubaf Sughhy Urfmpuibar enps Uchb Smfulun mm [feat mebkinpme Suslün” Wfrwpuibp Ip qflen mobe Ueumpfumguns wppatfpp, Epp ulenme [ut Juyı- Zur ja he up) Up gene Ep De faulOEchakum (anumuun je er er

Yuyupne fi Veupfıu Phpbabu wu ip dbpwpbpuh guy & VlplFupkut Suy- phpp: Up fonumaiuy bpbüg desmdeS cut sunpgn hp, be 17075, Way. 30fR fm muy 53 yogmewduhpk punfuzwd Upmougfp da, mp ViebFupbut Vf. putne [dep role Upehmfed fept Teube gumwpubuitopbt Ip Kuibsgm bp, 4p pe bp wnp zwand bphpwpuchfi dp, Sughpd ypnmenı [Fund Quanıguikpm wlap deug Uubp, Pagndegwugkumuhut Ihlghgh (Zuyng be Uplahzbuit wggwg Sushup)

VPUPÜUVAREBUV NUSVTNRBPRFRUL 5 Suyunpait dp br Puqags be wbqugf Suylpmt Shan Euzpubub benduyur ud Gugdbg apmıt dphetnje Funkaturl zun dp Juin whuuha be gumupugfuhai hpan-ahpühp yp ZurpSucbfios Uju Upmobugpf Split Jeug Veh plan Vpupuiup Ip Tl hf Bene Urwmpfubuib Supunud, tr hp www (meh gun [Aprh bppfin gapdng Juspgmı [Akut br qfapımı [A febiohe Upbehrpb Sk zupwphpm[F but Sunday‘: nfungab uyugfafı wm wktzunpSne ihn] uhuun. Vfpuim [Bft (up gap- Snchka Bft) wzwhhputhp bet] » Sapupubß dhpuguns Apl&be br neun Mina geehp Spwnupubbp] be wnwphzm [hund zUpkekp:

Ute mwpfin, bpp Vlefldwglut U'fimpuitn [etp hp Summunnnkp [ Spfluu Bfumubwb puhbpa Ship Gp pupänıkp:

Pühkpme (but aozupd Gum uduhpe zuppnubu qpunmıhgubs Wapfıu Mbyık- qbuyb VfoplPupbung mn ud Upmnobwgpfis Surluduge auge umge udpuhpp tewugf geh) VfB upkwnp. br wpgbudpp up quhgfie ded dm dp: Puyg mup Tip. um (but Sunkup dbS d4pufanne [I fd baue, ulm np upunpf wul fhui, be wenfuganhguis Tape Puh opuwsßh Swgfit way Fmmdhz . npmet Shunlun[Fluudf guf Puhräfiip Son wgun fupuitm [2 nbo Ir mpfihp 1ihenfh dbpunpupduit:

Sppkumbut Vfwpuip mpguf up pudumwmd bi 1 Wübmfphkt be Wupfu Phphgbuyf wmpmotwgpfe Sfrlat Joa kam [Fb wapbı papnpmfbu mega Tfeu- pain (ee dp dp Thmnmchfi, wubuje heltg gbemunapm[febn Pf ulqeubh wm" gun Tfumpuin [rd dp Gugdey bp: Dalug Tupmımul mubfte U hrpatuluiuf Hin. Sme pbk knpp dfwäaje Sunuito (Pound kphme Gaqdait piunpkg np Uppuy dp Ir Anus Uyu Julian. up fr ulgeut Furl dp (TTS —IE08) Gum Jupachgut Dopuy sopu hpfgugejt Jupgwububhpbu, Spbhump d9 bee el Wh Sunap Jupgungko Dating] sap pump [I fpeib php mupfe wind“ dp hp Gesmupnhp br un [Haie um pl Vfmpuiim [hut hbphugwgmgliu bp: Byu qeme [rw piwßwtpup zuufsutf demfafım hub ELF wphahn Ufwpuitne - [Fu qyu fi be gapdhpt hu p dug YpulPuugfs Rugg 1799, Sofa Alt, kpp Jufiuinkgun. Vhpprükui be piunpmhgmf ps: Uppug‘ Vulıfaimu Ugeig, Iplm (aqıliait IE) * Surhunul gu dp diapäbpm» Guphjb glqen- Surhudujun [ft gun ehphy, Spblumbut Zupp 1803, Vayf Bft pugSuomep Inqmfb 69 npnakaltu vera prgSuitpwhai Uppug D’ptnph, be plnparbgun 3. UUSAMUSUSNAL RURMULUD (da & Ama 5 Uege 17388), mp Ppobe Äplgmgzte Epfup Full unmfunpg Id kp br hpkp wupb gun Dpmeguguiqgugbb fengnuunnp Upph- folmunu 19dpwdtß une atım Sb, Dfınu Bebt Sunsmammm ud br 1800, Bnctfu Bft odmmd bp: Uunf Spbberbeh Wphbmpbeht ulm und Jhppturfubungsu qua Ufer pain [Bft dp Yugelmhgun, br Pppls wjtgfuß Kuihzguchgun [IE U. Uffnnbu bu [FE Ucuunpfruluis un unfupm [Hubs

Peupfilkeuite np mednd Ph qupd poam. fu Urfempuiem [Bu qypulifui 1% punphdupgbj, daitun ag np eupınannkpuhpt op wemp Plug Swalıh Sur wneguächz dp wnfgbfis Ruyg au ab gupagbe bekt zum baute Sur, dhre« 1810f gugwpufu baufnfun [P behp:

1 Zemfwpenul[ib uudpn gu wg distunı (4fıby bu ZUG: LUV- 18895 IF 92 - 94:

6 WbBRVLUUHND VrbPRUPfbBUTV

Uyu mupfin gepufın wupf I’bp Urumpfuyß Surlup: Upkupnepgf feugugn- [Aka (1805) Spflwm dp wpnchp Vangmpbi Urfr np ut hp Augpbb Ayıbehsgl Unpurgunmenum [FwgunnpufFbut, pm Spushüitumnup hp Gupgmfb V’upulal (Marmont) «ige:

Rumapubalı Subqunlüitpukpm ua zuöbhupSutu bafafem [ftp untze hp tar upuugpuliu Vfaflb plug wpgbu qgEbzul qgpm[Ahetp, Hab uig ulm ap ap

PBL. UUSNRUFUSNKRPTr ARURHUBbUV Unptegypulmynu tn nünk. Uppwfruyp

baoleuitın ftp Juinuhuitn Haie Zurpeunud gugmparhanm Ehe l’mübp: Spfkeu- ulu Zwpp fıppke we cunpferhun Sywenul“ top Wurssöugkt gef Gplsups menge phwgubend {bperpknanfa ei be u ujtumfafın fueıa TuS euslanu nen Eppa un Geier mpg bp Ba ha faurhänp pub pali muulbur guop pirpEak Ur Ua Beil 1 Enge ‚gupıliaı Sunhamı U. Lugupmı. Swpp‘ brpfe ouhatık ul Suyuımul) , Jul Su. ununne [Efretin” Apple *Suyfului Unphiug,s qui Vungapbuuf qm Aprup Br höugaekguit: N ubgpub imube Spphunbut Wfuhfbupluibp jur wgp Ifammm but:

a ET

UPUPUVNRELUL NUSUVNFRPPRUER 7 Pauyg U ualüit nel fühzuf Sul ulapgug fly! qegupen [bug Tafuy (Deval) qapSuhungb Ahnpnf Swlumudf qupdbg Wohldwphung: Palay) op 1 Ompuny Sug Gul$ogbhkflg dom quitmumd Spflumf fuupuim [Hut qupmwfdgldigu bh Gun wpmd by, Ppplr [#5 Ufrupuitem [Bft titehungend ppeup » öne ggf Suiuhg U fpuu- ne [Blut wtzmpd Yuymıwmdthpt bi ngös gun] dp omupwgng (1809 —10):

Pupfhkuie wnbuihrn] np Play mb Jupfin Ir hhbgbgenfe Ahap fanfı bpliugguk, Yapnzk pognply weggehb Dunqupbauf: Bye Wegwmudlun waud Shup pur- Suzug dp Yhpldug Ufgeii mup hp quibk enfumppujn Degfufme, np eben] hp wi qbvpp te hp funumuivug widbt oqum[Ffrts Ruyg begfiufpmufß be Vunynpanuf deple Sugud gbumı[dutp um Fuilu hp Guubgptli qapdungpm [Abehp: Pupfilut Sul pe deu kp, Tipp Ayo dhPngfie Vale Kup hp Sau Degfiufmuf Em ld de, pm Sunhindut Pespfhbuie Spfhum uff qm ba wrhh Im nnd uff dbljubp Upbekpp- gpupbtugnf wbgop paul Spunliutp, Deqffou funpsmepg me mug» kyly be Wugutgbn, be Ropfhhub bpb Urumpfuhade Sepmmul‘ pugber Fer U fh, mp fr ES qupıkatn hp quüh Vfwpaiim [hu ps. Papdufupn 3. Upfwmurlku Uguplwis Ugqupkuitı by bp Guyukp oqfum Afehp Wugphrm os IE Vfpwpuitn [Ffutp fl ofofwungpne :

Ypliiuanfı balwwtaynı.p Üppbiqfulnuynup (Fürsterzbischof) , Pub Sabtuf wpın (Hohenwart)» ap feebe Spflunp bpplifuß kugfralaugau wirtwungo hp Katz qRupb- pas br Vfluflbupkait Ufpuitn [Bfetp, Aliupfen Suypurub pgmetkm [bet ga innen. hplüuge Dayfuhnapufu be ukquium.np (Wiener Bankier) Ufgwmlkpf inqunumur- unpm (Bhunde, opitp opunquSfl Sugfio hupow TfoflPwphuing Ahadumm. bu gu dbuujußr bpbp Ulf wphunp pugmpft Ulgfbın Imym ud hpotmunpug gu] mn Funhöthbug Puh [Bft pugmethgeiie pug wunf [By mpmchgen Pelig Denk dreiton Wuyp Dehqbgfe oppumopk wyumupuglp: Uunug dppunpge [Fund Surnofd w- ga Tl Sngkunp fpug low Wapspguluit Bow Lapkugh be Vfmgbur uppabf qua TVonpSpquhub Pyonephpf Shen:

Uywuybu hp wwuhfe Tayalp qupsft, np Tayı winkt KeitungupSupgm [Furt BE

Vf ua dig ut Ulpldwphuig Zutph m Dihabgfte b Spbbum Ip gebe wmula fü, fogphpk m wmugnemdpihjt wrmygß Ip Sum, oje [ul Ihahgn- ui wbofFthpp get (ame hpe dhpuitp Ip wunfgm fh wobup sul guSuug un Zu hr Ppphe un umpfului Seupmmul bi Gupom Sugb Ip Supwdnfi puguphh Upbhyg du“ Zuctgupfw (1810, Ulryubılhp-Sehmbiphp): Uguube np wgL bıu f Spbhum Jupp hehlv Abap phelym gysp te Kerl prinpmflen":

Vhwputchplt gapup Shape Upküm You qbenpfn: Zub eumwpwgbege Ir uyumarsf Yayakp Dpuichfußmu U-ß br hp Wugpbtunpfn LhSunpunn [Hui ogum- [helps Uuyupp hp lopufumeubs be hp guäth mp kpfduibe rung be uguult Sul

Ye Pnpk 183708 piübumg b Spbkwm Quzwotwpubh qwibpwgbpbbpne desyst Webldwrkwrg kawd um ubmpgaup depdiutpg‘ Zumal gPüp te ge 1,000.000 Br. guzuchimf Weubbugupwüh Be up zupdeuu- gut hpug Ampmewnp: frwbp, Ypwmub br mp zwpbulut bpug St dp dp gugmab Wlupwbur bwl Swölb; pwpbhulug gu be wu Qpbiuw dolumpk :

8 WbbVLUUHUL VhbPeUfbUn

el ELD HETSE NET Sail Besen eu bRaE gg Burgen 12H Bremse Ufepwpbuäihpp Ip guyabk ap dnzle frp Lphlium Suite Haut Ppwg. be Ip gubibh quwinip pugwpfir bpubagnufi, ap Frugunapuhat Surfofep füundk quiunip:

Bpe Kazyoppen fehlte pen cheuluitnk »ueinan N ee ja En ie De el Jupbuig diufin. zz U9ngfb kp geiiäneh Yuyubp Ahnpp Uppwsop wrbpuwnghpp; zer Gphgarof appag ke hp immun fap Yaydarık unlkisogbue fd feti Ne ]dZop kenep Dat LZapbig funpSpgwhuitp Ip zunpsuunpk %. Uqupbuitf‘ fpug zufagmfd bein En U RT UT ET ERSETZEN DEREN 2

TEE ro u DE Ir u Ra (Een Supp wnubg plm ppup Shpnfdbui, Ppbig ubmSwbuib ppenfinpu] (Hpläinm Suyupaitih Ja Seuuyfn] , Upkrbrp fpkug geppugubper Jesu] ) wfanf: pur EEE Aa KT EEE FE RE TEE ET Funlütnu dp, bpp Pryı Bo wpuehp np br fok Unp Gupg Pf Wphtinm Zuyuı mehbluun ı

Ubenpmm BynAbuı mohf Tufswunoluuiße (T bt. 1910) Yuyupp yuymepaplg d& yodup 5 rpp Vhbldwphui Supg (igfpp Gumwpkj, be 1811 Bnehnemp 8fi Rupfhkut Üpphupfulhnupnußt zudem bgun. fayubpıuhatı Spnfupınuhp, ap pm mug plug b plwhm [det pugwpfti Am Platzl fg wpmempäuinfie d9 Jwgmg [plug Zbqupwenp hpohwenpug (capucin) [mwpfuny Hupe m Dibgbgf: 1811 Dbp. 16T yarbätıme gez dw pu Prise phmeerapfe Lanpre Speprlsgazsupe nen ubafralwitın [fr kun. U’faupusın [Bruni

Dbnparup 18fb Uppbigfulmgmu Rupfikub HS zu.pof" wpphupfsulmupuuduit (Fuguf be queumgum] bp (Bunfopupup Ühpfbubbpm. JurpbW Iran Zlıqupunn. pug Jerpps mep Sugpungbumuuis Aujiumap ıqumupug dmg: Uzyı opt fi des RS ENTE TEE Ar Dee, ao elrepelälrge

Ugw uyu opp pwfum Weihlug Ufswpuitne et 100 mwpf bmpp eben nr penfuns [Akrundp ı

Orr Faqofmepgp mul mh Zupg She jupuapkpus rar 69 den; Ufwputn Abu ybnfı zpuenpufifeup fe gb egifr uf up ke un Gnqdkph 4p ehpmhfe mrwbzbphbp br dus Gupumufp: Um ya Urfmpurlın [du uyugunguib Sphzimwlb bqun ywenfugbu Dplguputb (vedemptoriste) pet npi Umepp Unbelku U’. Snbpunetp (Hoffbauer). ap welt op ums. fuitarfe Ufah- Puepkeing: Jeitppe fe Sg ep afreuma ern) EB EEE Pegel en nee a SE TEILTE One Sa ee en funppbp> Selärhpfg uluun.:

Geswng, upumwe pwpäbu Sup U ugs freie Unkehrob un gekpue hun a EEE ern 7a NEE DL ea er ee Venen Sqwpuitp pm bphfuugpfpb kqu “ÜFupp U. Umzuf,,” au ubumd 1812% ahfgem:

18170 Aue Uppwsunp, Zfätuuyf Umwpkpeutı) Une fee, Gespspfeiee Übekpojppp Sen Eu pürfkpeulgme FEamigz ep pipsnnup SZ Upfeummpkun Ugerpkaifz Gbpuy Sand, Ufwpuwum ha (irfpihpp Gapqfı übe be zupwphpuf fr bon MERTREEE SS ALT Deren

VPUPFÜGARPRLUG AULSTNRPRRRUL 9

Rupfhleut pie u be Bdwdkuy Shpm [Fu phnui mad‘ hu nufupbk pimphr pinpgump bqwiu dr np Gupblug zuam) Jupb UVfrepu- tm Abu Suipwsag qepdhpp: ur np unnul; bp ihunnaeh pigs- Fapdufupı S Upfw- muhbu Ugupbuir: Dplme mwpf bupp Ip Jufrkubh p Sbp Aupfiluit Üppusugg (18 Up. 1825)‘ gusod fep puofwbgug hhuipp UVfohldupu Su Sunhip, npnet Fepunfie Surghfge pfun uebbgun unbubb, Spänwiep:

Supapg mmpfi (19 Up 1826) Gptmpmhp pigs. Uprwsugg 2. UPRUSUHPU UAUPDUD (Sn: fh Y-Mmylu, 28 Barıbu 1782), op 1827,

I | | | | ! I

BP. UPRUSUULRU UgUPBbLUYU Unpteyhulmynu kn nlimfi. Uppwlaugn

Bach up 23ffb Ihe BR. Rurgunuugbunbb Yan aim Uppleqfuhmugme Ghuupfug: Pl bp uqugunf U’fwpuitne (Afetu up wpug, ufefFuput bu dimunnp pupquur- Anı dp:

Uyupkuitı oda u qlakafl, zenlo [3 fe tühgnd] » [untl Ion uitigbundg bu qap- Snchluy Ahntbplgne[Bhundp, fepbe Uppwsugp br Pppk khbakgulaı pupäp Uu- f&uitn.ap mukp phrgmpäud wuqupbg qgepdmtkhm[Fhui, np be f JERulf peu qbtpp [BE up UVfwpuibae[Fbun, [6 frp Ungln, bi [BE pigSutmgp bihalgey Fr Ucumpfubaitı qkm [ha Sul ugfetwlg Suitpfuuituume

10 YWbbRVLUUUG FRrhbRUfbU®

Peg puspäp hupnanı [Fhundzn br ptognctuhne [Bhundpp dinun. wind jupuphpn- Abu 9 uppmtbheh Shen (— Ppphe Yayulıp fpwbuie qunpufb TonpSppuluit Ir beebe Ueybon Gupafe bpfefdkuy Burg Ur umumnfe be Yayupae Sept fünumnfu. Bungugp). be VeplFupku wong ufpkb prduyig U’uypupugwpfu be ug Sun wzluupsf: Tpple uyuufab Ufwputme [fat fpunundg Ip Kuitztuy gElpp uyuon ep Te Erde:

Uyge leg Sunliumom ge] Hupe Ip punwluiluitp wur [ip gap&ntku. [Fan uquındaa [Bfrtp‘ dhitpankaniten hang Surkan gubkihzmf Yupquy Uppmuf fenpopupufuite be Suibofd Vunnkimgßbp D- Smrpinkpf qeud plrpupäub Ghtwugpm Phetp':

Fpplr Suyp Wpwpuium[Fhun Uqupkuis pep wnwpbo gapdh peu UVfrmpuinfg Ffep. puglugukr, ung pupdp IplFme[Ffeh dp wu, Fre pugunpbp Ufrmpuime [Fruit uff wpuip: Wlqupunopug [uf Jupp wndny Yhnnkpuf op pun ph wöäng Vfwpubm [hub Sunkap, frp brppfh Guymmdu Ufglufbun Sufulg, ap Shane bpr br gbbg Sf Dpuitshfußbuitg Jwinpfin unchpultuhpt fi Ununbptugperpg ap baimepf unfmtpp Ip mupwdnckp: Se funmeg np plwubupub dp hr Du ame 1890, Veye I frereztupnuns krups gevor Aferumsapueu, Pellupunu opStmwd PursSubuyungbmarhuit Tom ph Degfimpunlt pam jun Yayulpr P. Yupy (Franz Karl) Upphgmgup Uhunhdzkp 1Ofns Smu pluhlguit halpmubunp dfugee 1838, bpp Vuyp Tuipfdu zbum-[Fhetn wenpmbgun:s Uuhb kinpp fpple LITE (IE DER

Gun punfwphib bp Vfwmpuim (Ibu Wayp Uutph zbum [fen payg qp- Taf Ubrgue [App Popp ep mm ua cinufe Vinwäh; wa duilas Iymeumgn ud GE a RC I Va ee RT ge

1835 Tayım 11h Zphünunf U. Aohle upmrupdurnfie 19, mp hp qeatmchp laulı Vfrupuito [Hadp, SpehS de Ip Sun u und gunwpfiı zbum [Bug Smquspupdn [Bf tp druyımayku br Sin wuhpu phone [Shan Yhofduphk. kpp kphfa - eb Ip Suhupnufp tenbr SPb Yhqupumnpug fwupfomy Jupp, be wilspudlgm Ip nl f wunp fi Sfihaiug Tonpngnı (dtp: Uqupkut fpbt zunnh Aha kpkgm [hund Ge «bel htm fetp Suhuy Spungpuf sup hr db m hu mupfbt Yun ugpunfır

Slinpuph pre [dat Surhiap hp Spunfpmefı Guyapyp Ohppfdustgs Vapfie Uh- Surfen [Fhetp ofen] hp pwphSuif, be 1838, Sup. 18/0 phlpuudgme [Bud Fapfu Wit Gugupm- Serge gm guy Qutpp: Rupäp Shepkpp boltg Sem m thtungd “perchfpbu Day, Tmgfegs Uysbpl Upplgmuguhptb m Ta.gu von Lucca rl Gunufbopguufe Sutqfuunfugpps Sutspfunffetp Ip pubay Upely. Ugm phrustı Jum Kuna] dp gwnfühpbn phgm un: Ua bp gib Yuyupp Sffinpupp, gap ptmd bp Mol Upmpkpfr guSuiuyungbumufu Tom fpubp‘ un pub bpuhuga Fund? Uppmtf Sogmfogugkofi he Goldngung Uppuyfdu: Zutgfum [Flut bunpp Sbrpber Pan wfbapgmefb Sup, mp wmwpbe diunlage Gphduyb Yuyulp Sur.

ı FRIEDRICH von HURTER: Aus dem Leben des hochwürdigsten Herrn Aristakes Azaria, Generalabtes der Mechitharisten-Congregation etc. Wien 1855. Zdlin. ber-4- Tupwlbuf/dbpld, 1855 » kg 82—84:

VRUFUVNRRLUV NUSUTNBEbRUE il

qylum [Ahuig gupilup puitununlgdm [Bft up: Gehpepge ereltbphb mul dir Hong 25 and fuhr hepg@e pp Shrphpp hp Hombtein, hp gb (Ir epörke qubmaft wgofhpp 25 qm: Do dbrdy Ip memd Shepkemt eu@rbe Hr» apdb, bnpp guymühpn] Tuyupp bep gms tum [D betp hp umefph Ugquplutı Eppwsor Uyunbitupugupg (Brillant) Aamanf dp be deSugfiu Laitpufuz ıJmn (Brustkreuz):

af mupf (1838) dp inbkn dpupuitp uapuhungg Luirpp, mp hp wall we hil ku wugleundge uupungfy Jatuhui Ir qpunbuit qupdartkm [ui Uguphuit (ph

BP. BUUNANUANAUGLUV

Unpkyhulnumnu tn nüyk. Urpwfzn

neun Hieuubp he puibfuling wbktun ap [ats qbankp gan wm mptapgky bep Serwuuh- ühpmd, Inpufunuly gb b gun be glumsunnlz pupf Jeumubp: Dep wppugm [bu zopwinp hp Sukapm b U’frpuiton [Bw nufkpupp kpp Duphgui mund tuufuit, Sunlpunnf zuyabf arktumnpm [A futps apatg Jeuy umnplı uff [ouftp Su un oınfn.:

Pape puspiäp dfpundinm [Houndep hp qgugeb 1828 —1829pb U Pmpbu Guftegelk Zuylpm. gEl zupnigmmd Smmdanpp, br [up dhßtnpgeAbudpu mubh-

12 WbBbUVVUUHEL VTRrhReUfbUW

gut qwfbagbtb Zugipp L W- Dmjbu whmfem [If br wibhufe Tome fppunglun. ht:

Puugelapgfu Geispp Ip Argk Ugepkaum 1855, Vi Sfis unegf eg ae: m] un Sumupul Ohbabgfe, Vfwpuitm [fetp, Ugge be Ucunpfui:

Uyuplewbfio judapg Yptunpnefı (1855, Urg- 6f%) &- BUUNANU 4. MNQUbUV Emwsuthpepfiu 18085 032 0) op ep wup[eE mal us zungen eg gepdopdarf keyfuhammu Geumpfugs

PER re ET De lg ee (Fr enpf Vfrmputo bu ofefbrulunn, Zupwuuitfh Ir qunfburfuatımEbuig MEI du TEE DT ER EN ENTE EIER 15 wupfiübpp. Swennega but Ufrmpuim [Shui Sf qupnphpp, pwgalgui Ju. ae 0 Haase, Sultan, Ofen Krsnc

Zbqwpumap bpobwenpwg Ohbnbgfio, np ds re Sulainul; wlan fir Quitgach a ET LEE I RL IEERT rer ENTE ee 50: Pnquikun Ip Ahmtuphk wbnp fr Sfuhag ph (la (L8TO), Yu Penn be NE ge Eee eg Ei et Den ep Te ne ne Ne NEIN

U AED ja (ne Veen ein pa er ee ypre= bp ap be bbppuaju Joa winuggbgfh gb Frag

Smgbı uud bp zhumfFhein wow Ip Sg 1870 wunbpugda. bpp ET ET LE ee) eier I (rwigupnefh paypp Suzbeblpp..-: Amt Shenbene [Hulp Ip wnfuyach Ufwmpu- VE En ng ee Bern ge (er Szene 2 Tpefeiäern uiingps gas puespar al, lu mul lmesusehr ı nu Judapgs Sunkutug dp qup&nbbn Abus Adkny hp dJuhazf De Dany gupgp be hp arg Neem N) EE

Ruyg Vpwpubm ftp gfegun gpufdage firp qevpp Qual; |kpunfür:

1883, Inf. 1% uybenpbun dufıkwtkgun. Moquökutıı Ruufuunp dpzun infanıp Tuykgun uam Abatuupke [Fbung:

Buwfapg wmwpf” 1884, Baujbu 12% plunpmibgun puyS- Uppuy 2. WUPPUVL 4. LUSYURGUD (6. 1843, Urgaumau Zfin fi Dunloznezfun Sputmfymubhoy), ap u ee ser in led Eine ee Bogegig Lregee Uses NE TEE a ED WS SS energy aimpreren Une “frau Deneenpheylo:

GI EI EN a Mieze a) lem Es Aue REDET EN SEE EN NR ar er er

Te EB Ce zer Sa une a Be peemai ge Jefe&uiuf [ Spfbhum (1886, Bmtfu 15):

ME Eee Er a Ta Een NE pwgach, br Vhwputm[Ehut UwnScitungpm[Sfıtp, ap 1852 Mnu (0. bu fi ıfınpa ki fi glim[Int Buzgmmd bi 1882— 84h u be ou plgS- Ongnifubpm

ER ne en

WRURUTNRRBUD NUSTNKPRFRUL 13

Jay Tnpuwunp bquslauı un. apını Fubpnf ung: nyfwgm ud kbps Lbınl IP» gu Swbuyun ykınlu 1885 Önebnewpf 23Ph Zundlan onwapm] ılp Ip Gumanunnı fi

1886 eg: 16ß pigs: Ampnfef Gptpmf pays: Uppug 2. UPUED d. USSLRULUU (Du. 8 Bi Une up 1824 [ Ur NPnybu) » ap 1887; Up: 11% Dumwmdpuunf in fwngnuun.np Uppkiyfulnumu urbını win bus. : U penpbl u! Suntofd L Ugafıı u ul. npur- bu brete ‚pleprwlul , gm wgkın un ylsurdg gbnbgfl pri hunfız » bi brebe pure Luyfy

GB PU PUUTLDIUSETUNND UT

Unpkyprulhmgmu an püyfi. Upprmfiujp

peupäp wlälun.npaı bet uywannı bgun. Tunkı bl qlagurlzurtı wyflnupSZulub infungnu- uhpn] s beefe Unpufd bpabung VD. Pur Surtsuungbuft Undu In nılayy bebg Puraınalı , Dpwithfuhnu Öndfuls ılrayy Gwpgfb ILS I wsniflı Uumngnıf , % . bupqfı ouf'.» VlXhınpkfı betr

U yjoplluı a wy Jopbg pır Tunfunpg[ib uluwmdp: Nunygbg nr zwnpn[d help

Y Zıdın VErkdbzkwt ZZ: y* Ybruwg pl wltbwph wn[dhı jbabwilbun, Jrebjbuß bp. Vpukbı Vrpbgbohnunu Uyeptbwth hbtbwg bi gnpdmıdtkn [dbut . U bed 1895. ba ZUUr: UWU- 1895, PR: 11» 1902, Pr. 8 bit:

14 WbhRVVULUUS UhhPRUFLUDV

pwpenphy Ufwp- Ye wfmiup, wzubbpmug Pfep puglagpuk; br Popmfemuby A Se lg

1887 Sfr bgun quad Amp zupufdufbpfafu ulg” * Zuhgbe DE »orbau, Arcum Bunfsbpfp: Ulyatugmg U: Doyuny br Idhen hf Jupdupuiukpp, Sofiwpuibp geinu gubg (1889), Pap opmf: oh hun Suyuumub un ph fEfebikp be 1901 npngaıbgun Vhwputm (Bbut bhhgbgfe flv

RI IR. TUZPRUNPZUSLUSSISERTUNDAUGL, Unpkuyhulnmgmu kn näün. Upprwftwujm

Zfiiuitchgun. jb upghkungp 1902, Barjzbu 21fo, (Fayaf Wfeuputm [Fhut bep ES Wumein ke oupdwbhpp: Lig wupb que Hug w[Fanp, kpp (pple nk eu Lepkg geedbpp Fly S- Punpenu Dugublp Uppuy Mantel:

1909 Bnujbu 19 plays: Fagnfb dE9 plinpaibgun. prgS- Uppuy &. SPRINP 4. PAZPRYBUV (Dr b Uunbozoıpfup Spubafgne uf 1841, Vayfıo 14), ap 1910, Tuyfu fie Mau’ BuSutuyungkenbt in un gun. Üppleuy. US pay be zudapg mupfit uunnchgun Wphüwugf Bugmpungbom [ötbu Uphfin nufleun Uupfananp zpunpunlf ı

UPUFÜUVDNBRLUD NUSUNLPERKUR 15

a ne ae BE a a a a a a a a ee wgfehubg gapdar ten (Hund? Vfwpuiem (Iwan be u Qulumnniubpp, dep[d feel Zurpfg eupegbes dep Scpinpubungben br Ongifegwubn, Suböfd 5 upgbb Das = Proz eynapafr Ip alle weyal Unfapuinze pen dh udn (bung kr Sumgnbum fiat]: Di Tfwmpuro (Pfau, morbrn] Unpfu Ihpur-

BEL. RP PPRAPRNUPHYULUV

Unphwfulmupnu ln pänf. Uppucupp

yaydun nı.[d kuss pur Surbunulud Abnburgpnı [d ku ( 1 3 ol , DT ayfıu 9) qpws- bus gapdauhl, [3 kant fruzorpuuspils urtı Jeekk bp fee zwpun. ap Jgepkjlwbf nr je [uni (hu opbpmıt Ypnykuy UdEtwbwpogbd 771/37 bplfun. ap Jupäwinpa[d fr

bplguı di whp ı

1 Zıffin. ZU U: UWU- 1909, &2 225—30. 1910, &2 195—199:

16 UhbVVUHUV ThpRPRUfbUV

Top[F wpkun U’fwpuito Blut deniwwenp Yeyumale bqud bh uhgeuibh Shınk‘ Suy Fngufmpgp pupäpwgtkr Suqbenpwhuit br dinm.np bpfdn[Fbundp, wlan Epf- munsupgm [Ip quunfwpulbz kb Suy duldngbuh Sununnwghng Sngbenp Smgl fihwndpp wmuiälk] ı

Uge qupdnebburflfenp uhumd bp upgbb Vfohldup be bptm Urfrmpuilın - Fhtp u Sbwmbehgut bnuglundg up wm pp opfiutfi dfhgbı opu:

Uge Tuyuumulf Sumuybgfies daninunpungbu Epim mggm bu Ppuleitnı [Fbundp be Neumıggmefbbundg: Dplüg wu bphfie gnpdnchbafdbundg danngbjb Equil wygunfi Sf gpuluı quiähpp Sumuplm[Sbut, Suboldwgut omup ulm uf Shqftufubgme. gup&hpp Fupgilitem[Fhundg, te np qfnfhfeti ug be u Su npibguf thptwgnchgun wohn fir p [murupf qetmeng wggnfFbui, npmedb up- qgeaugp uyuabu guapaulpf&ukgus Susapı wggnzeun ze ea Bo JeRetr 5 [te dlupp ywawpi depbra geg Pr Rep ugsueud ad un lerare Jetuugud 7 Sugbeap pppkpar Spwmıwpeugn: frei, puipugun ne Re rg Sagkpay. Syn hufFngkhk, ann mg kun johppippkiu zn IE Run ner a ERGEBEN!

Afıb una U fe purtn. FA kun supi penpw 2 elzurine nun lugElzg : EcH apatp Ulupf@wpuy opuf Mnepploy 9 Sugle pub dp Swgup Ip Surkupnibfik, uyuop 100.0008% wehjb bu be mchfi um wbäfh Tone hpungbn[dfer be YurfEngbhau RAU LOR

Una I NT ET ne en ea SE] ERERE ET > gefbundg fep ulygwbub qgupngukpm db) :

Üya Ynpuenuurpuue psugsı anjp, bez spe bung Esphegı Jueirussn wunn es apatgib; nlintp phpilündg Suigunlanung Supl bqun fulbz, puyg zwbpp use ER ee = 20°

1844f% Splönckgun. ( Spfhum Jutunnnch de, mp 1858— 1875 pngmhgun ee LO NE Er a) Seren] METER SE

D Vuyuug Smebgupfap Suunwnnbgun 1850fh Unmphpmfdkut mn dp Ingnfeyunykunm (Bewdp, mublg hp (tdi fin dgl opu Ahmshufre, Ulppfu bu EEE EEE EEE DIENTE:

G Onpkuarubgun 185360 f Jh DE papioeleys Jeissusun el eu (Fbbe 18T0f% enger Feyg Parılapgp ne 1365Pu zupper yes Eee geb bp br Jurpduması dp Summummubs zupmehufkg fep ep&m Lern [Afetm TSSEEn Guldngbinut Uemlrfı. Uquphuib zurähkg (plug Duthupgp-Opzibh Gel@nqbtb Suyng Engeofergwugbenm [fehpe pltugf Ufupld wpluig qyuunge, np uydl Ah EL Re ED na To NS RL:

184067. db = Sram Buyun Ssltreunpleyme Fo Varel ep op el2 JEwey) (1 EASfe) Ben hunuieneuBeZ nee unklar SE ee 26 UI 2 ER ge Ir 27957

ı Zulilin, Poubwb 2:8. Zurp Ib Dlbentpm be Pb ozefwluyu ep. Sup. U. U bbrbm, 1899, &9 331—341

VWPÜFNVNRRELBUL NRUSUTNRFPRPRULR 17

Adfentfunf dom Uyepb gummpb up Sunummenn.bgun. 185365 f bp Yu innı ıJp' Paagnfogungkınnı (I kundp (185342) , ncuhfıy Ip un unf upne Zub 20 u Gay gfenbpme Gufdngbhkuyg:

Biempugpb (181572) erbep Vfrepwsarfhfele Zuramnen My fi Seil, BG: aulagaung le |, Yessalpiusgpnpgs gapeug, LST2 PT zrw&uhrn Serphuinpkgfi Swfuky:

ee a et ER ea m an TE a EN N az fazuyfups Ugbuwphf&ne bu), Yupfios Top” Tupneuwpwgup, Ugbpunikgpunugng ı ee 1 u Me

7, phtinuhui Vluhfl upkut Vfwpuitn (Brio men Wphinunp Up Wayp Juirp 23 Spuspepmhubhan Ihtgbgfe dpsbe Upwe upäunfn 49 (Den Ep eimv) npp Urin pebng dp: Vayp Jupp Sfilen md 5 Sugup Finsupfep gumwimuß deunpf Jeuy Z,pbüugf bofPülpapg (Fuuqunliuufs db), gun fep gapdapder wd" “Ufepld upleuı ıfagngf,, (Mechitharistengasse) Fpfupmı (Il Joy:

Zuu Ip Ymnfı Nhrphetpufadb VEEmbupb fep zupu Vmmfetebbent (unpapzu- guitp) Ir hphatpubab zuppnmqmpot; apaip Ip qugilit Ufmpubm [Abu Iepnm- Perg: Uobb dp Gumunfugme fir pnpp Jutrunmdübpp, npatp f Gupqlit mutfi Werumepbr Uprwsop froleuitını (Bir mul: Vuyp Jubpfb db pugf Jepeuhuit wtguflühpl” hp qui [i dhzin LO—15 me wink guSuituug be wpfmunmun.np bgeugp- Ihps Set 6 Tube inbpeboge (wa Sumpul‘ 20—25 wzuwflpen):

Igkputai wzwhlpmug fondep Ip Gwgdlauf behp qmub‘ Nepekmı “unge Sur be (mmniuns

Neecheqmßpte hp Thum fr Tuufnurhp[d ul zepuiı, npmet unbungm [Beth wi fi: uyuınpanınmı [Bbukn bi Suitgunkiitpuhpkt hufımı ms bi Muwtbogn [Ska zopuitit h 12—16 muphfui Sumuhp: DE wmud hp Yun me wuing ud pupäpugejt Trqunmahf, wm ap hp Aqınfr be net wpgbt um Tom unge 16 update Sumud, (uirgef

erheben, gehtymf U fuspustıne [Bus uupune urifiunnp wundug ulı uuplgom, dbp,pp buzluy ul gomfı, nput Jeuybu te hpk Jepgepuit dp Te gu ums dE9° bfgren VoppbSuyme [Flut zedaip, np I—1'/: wupf Ip mlkr dp Sw- upmef pm [Fb Bunkätub, kpp [FE Stmmlar ende hp ıfmpab Peg Anger, bu BE Wfumpuiten [fin un zupdupn[Hftp: D[b pigmebud Wlan” dp Span ppaufe

N-brbp-tbon: Wpwpuitne [hut nflwahpp me Mor pugg mlemugpft Ing dach” SpngPemmap: Nefomubpp hp eupmunph (hp qlipp open benbend" gilurle wigun] Bau V’fwupuiun [bu zunlkiuguß Zumugnmfbmig UppuSop wltuptm- Blwing, ngepröntbrg (mil ppm[Afeb), Urzmnebmsg (ulpsui wnzud br zupdulut, unugmudpk Spwchupmd), be uwnpumm pp Euler Hepmu-be arp br wfuupie ÜUppwsugpp:

ı Ob: Sunmnp ER 56 bat:

AO Ua LU NE N. ae zo Ural a NRZ

WbREOVUUHUE VRrPPUFEUD

za| (mal | am (mal |me! za us com

ee

VPUFUVNRREUV FFUUUT FIFPDNRUENFEBRUR 19

yo bpbp zepwtichpp hun gute wdbokıft mu Blu pufdwgph Ska: Ziege unm elepmplgp jemagbuifpklg meunetontan pof&wgpn Uuypdeiupf dby Ber Gelege [Feaile menley epatmgenin, ap Fuppangbwubphu Ju Yppays“ MNeun.. slee PlrgSehpugbu dheupun Jupgungbunikpbtb Gptunpnefir, puyg fr dupbenp gb Le a Ville Sage ae Ba a a a z wu Ip zuiufulie Yuleı Zu luumpe:

Neun Önguit Spugßpp Yhhmagerf pufdwgg bi Wanuibgmfi (B5 blkalguluit be [BE wpmupfi) Sacıdatıhumaheitı br u qfennefdbug neudahp:

N a a u N ae u A a a ee rmbisasy Seyepkus Ozwikpnp bp [ebene fin be Ip Ypldnefu Iyps unungzop ke auge:

Vfpwpwbn[Fbu opunyusfhp bp SGrguy. Usennedrz Tesfsufiide fd fen:

Doppfh Ihkgbgfin ne hpmmd 5 1 Vernmdugih Yzpiumfibud, mp db op hp Gemmupnf wunnmdbgkn qwznob gun buymfob Sbohs Aug gupngp be u es pause ergelen u ep, IP ee per thplt jegmeun: Supfi 12—15 wg‘ inoluhuit oplopmd kp denen gm Zuitf- Da a a ne empf 3 wrgen! Ip Gwenupk; Sutgfmubuit Funfop Ucwg Neppwfd, Urwg Gwpwufd be Uhuynbdghp 8fns

Wuntunnpungku Wohl wpbutg umwbätunummnch & Ubupmtelkp 8h (Funpapp, (Dbgnetmwd Guyubpufat Faypımmem [Ffeh 18216), mp hp begmf ES Suipfum [Flug bi dkh ne dku Fund“ inbıngne Ah Yachkiun, Sms ichphaym [Funde Sun. pweap lıgmgfı Fngufegng, apmı dt kpplifu (1844, 1847) Bulse Yayuplı I Yuyupmı- Sf danitnuliqus Ku:

Ib vVULLUEV Vopotpblvd PPLUEV PAPENMUENMEThh UN

TleffE wplruit Wfepuitım (rue qplounp Iuyunwfühpbh dPh igmd & [ ulqewbh Shen dzuufhy wgguyfe gewandt, Shenwgonkz wggujfb fh be mp mu m [A felip fr dnenbbuggm [If tp, gg mung Kutungupg, np] gun pain Gupldug Bgpugfit qpabuitın [Bis Ugu ulgen pl, Bug lenftluit, Yjwgbu Wfl Tanhuib zupngb Sun wmupfil quatmı kun. [ ulgqeuibh un, br funplgun- Yeybft puon fpfos ap upugugp By dar wuyfin bel: Pdpufumupnp bphupduskatuglug rwgludn fh Geuibpp, apart 9 unnpfg wmfqm md bp U frupuin (Afelp 1TTEER ehubuy , Gwzhutgkg fup Ahmphep be szhepshg dupbenp wguna[Efehp, Suchpäuf guy enthm ba bpwgnpshm ep gbabgbh Spugbpihpt bi Ed Ayınm Hühpp: Inter bella sillent Musae, 4/#& myby & jwiunfn wnwdp, Gupgwpuitug bi Swph b wpqupuibug Ufup[wphut U’fwpuitn [Ibm uufen upgfetpp BG uyuusu ufmınmı fr nchwigdb: Ariuhuitoe [dB fetp pupqun um hp qenub due [eugugu[d but 19. uilgamp opkpr due Wh wenn dem tgp: Dpp kphup LFunlüitul phuinpf qapme- [Fu Gafıp Ip gewngpbk wbap bupngufbhtächpp, Frg ehe Yewup gm uwgne fg:

DEI

20 ybbULUHUG VerbPRUfbUW

Uebel unwcun un zu Gupmguhp gl Sunlipkufusd juphundg Ahnp Sugpku wzfaumm [Ibuitg bi hpwSunhupäutfübpnme wpmurggpm[Spebuhphtb u zunnbpp Fgud bi wlfs Opufd gu ufe[in Seinfnp game nbsp I Na En a Er a Er ET TE un pufd kp gun fg mgwgfptbpme br rue wlinganın Sutgudalung ZunpSfe get gupnqud enlrublr u:

Ufupfl® wpkuts Zunpbpp guögun. wngud mtbgub Wrhbiuuiblp:

Ugum Swvgbpd, bb Agbtp wltuph dp Tfwpwun [hu qgnpdnhko (Fra ER En ET ES aD Je TIEREN en= a N CE ER EEE RR 0 1 VOTEN a ee rap he pub peu Dejunfeh ren Uepunnd:

"a wpoef fhi uyu nbg Sunhamomfı tbphuyugpibg qujl:

REN EEE NE) Er re 1 Sen eur fanzurı bp ıpmabfe TfahlFwpkut Supp, Ymeggbtb wa wpbn m zuapm [dp ul. Zur ungupuiı dp pub. Jeuy, npuf Gupkiuid ufußz fphüg qpwluiı gapdnı- Van Ahhp: Pph[$E5 35 enupmeuit 9 Ip Spummupmbb ug waqwpuitbp 50% unbıb Surybpln Surnnptkp:

Ugu gpphph wnuntjungbu mwppwhuit bb put qyfummlyu: (run Bnuhu gpphp Shqluuhbpme bpwgbu zuau, Ufapldwpbubp fpbtp gbphrp umfıym ud qqwgfh geupbj Taufu düibhubu TnufawbpfP what qpluım (Hund, yyu Swbhm] Hupg dp upphbupuiiblp br Tl nwppwlwt gppkp: Sup Suelepbgun hubntumapb; bhh- bye ywzmundatpp, phäbahp] Gupbenp dinmbwibbpp Yumapmgmdngng (1805), Duymmm—ngnfib-h Jeshmmnn um (1803), Wereen (1790), Dhrr Sembmppumlbab (1787), Imimzher (1803) bet, npmup (plug Ahılı 9 Tape [Ef Ef Sundiuitmuhß Sudlap: Ugum Abntwphbgfie Tube pupäpu- qyt nzluuınn. (wg. Spfluwbu Supg Sudlip den uam wphp ugfrenfr pp Afyrupmp pntetpejofpr Entebpmutmufban 1. help, Sufuy zumd al Hupgiliatn fetp 3. Uumnmudumnnnp Pwpjıhlulh Abnpbu, np be mu qemchzun Äbpbp gumwdug Sunmnph db, wehjb gut 1500 59 °— Spflum be klin, 1810—1813) mp Pppbe onbuuhun be pupmuluiı UunnewSwpubn. [pet Ufugbe uuon nehfı des wende: Ur Spmgpnf ymu Suitkgfie LTILR Yankee Suphpaf “Lnlmmegpnmfhr Leppmmbrumfbar Gum, bpbp Sunanp Uumme wu prabne [Bf tyn:

Vojı pugluggug LSunltulobpt wnwmfupharhgun. fpbüg Urnepunn be Qu dewich (Fupgediaichr be Spumupuadk) Pbapof pwgliazuunn Zuntllaybyung ugpinm. LEER EEE [ET re Tell (Bares Mi ie Armtunphme bug MEI nepfz war gentnrmsb Efih fufqwfa. uyuuku 1T8A—1786 Spurmiupulwd Ef Sbngbpgupuf “U pemundn[ir They, gapsyb kpl des Sunny bkpp (I wpgilatım [hrudg Z. Ohlowu Pwmgwupbuh:

Fpunliugun bbgm[Spetp, npmet buldupimmd bp Tpwpwbn[d fein fh Spflum, Pzı. &b wmup pl wywgpm[Shu zuüdüh) apfz Gupkenp bphkps Püzubu po

VWPUPFOUVNRBERLBUV FLUUHUETV PNIFPD@NPRURNPeEPRUEL 21

ea nr asian be yam lan tat ba a wenn eteflaer. Pbdy, Net mupmahputch bet, Shybbwlm ftp S. U. Rupp] guup- Abu 10 deswgfp Sumnp Vpipmudeftrs nuprepmuten seen; Yprbogn bat, be Werpbah bumdpnmfbon boynpe Abe Emdehben, geriber | zpege vufp be mpph imhnh bpdhn Sbnkautun uch Perbkegenn &- hrupenmens 180162 plemınınufıpa. I fan S. Utionnti Pngguupınmploutihs bın bıh, a Abu ugfp: Spfbumkut Zupg Jbuhp dmfunpnckmf fin (1811) mebüg pupenphgun. f ulgeuit: Auyg Tampı uhptrglowt DEI wmwubun. wmubun. uw Sunhfy Yap wiktmnnpm. Phrtubp, Pügubu 2. 4. Dugpfplnul (du Y-Pmlbu, 1803, Snb: 18, 7 1834), 2. W. Uhgılumnlaul, fufı ythgs aprup pn- Ss. Burhnpnu Mnqu- en 0 gapmdfb ap Souuisp ulı- = we phpkfi put gu. [Fb dE9 + 1837, el het ge bp be» Pooh Dfaf- Prupkuig gaf uk que hprfamunsgne -

(bet Um benwd 4l- um [IF bwl wgqfih gen ufanfılı [d ku ! Frank] Funflitur- hf wbSwun [d bıuby VE u

ÄAlsuli (urn pls: Uppuy)» 3. Unhpu. Puyakıuli (hr U. Ma- bus 1814, Da ufru 26; y 1884, Pllam. 5 f BASE Berka Serfaım- wnenp buy Uhpfogay); Ss. Donnu Bmojlin- dlmuli, S. Wrunmuppau Vulinigiuti (Öyin. Iruy JUbhfepfiu, 1815, Bm» 8. 7 1886, Un: 20 t U. Pnıbu) Beeren | ph Suynıkgurı uyı zofın. lt Tales 1830 1840 3, UNLBLUUVPP 4. QULÄBUV hf Guuptsunp qgpShp, faeneitngf KED Seen EZ el le daupmuy Iemmbphuhmub fi S. Panmauı Nuhlwü (1826); Weprk Yew-% röuymmfibu Spt muhlgugm [Fupgelitme [hund (1832): Zuubpbkk mestbrer hi vudttrbit Erbe Ermnpebbbp 3. 8. Mmgudlıuük (1838)» Suykpbh be mp jeqmühpm Sul plpwbuitn (Afetithp bet: Sezugpun belt Lug ae, mp 1819 Abmtnphmmd b ml *Sgumbeftmmfpehr duiimm. feimofbuh, ulm zupufßufldhplah dp Spumupufn[Fhuin: 1836 3. 0. Muydluh wmmub & dgl wg Suyammum Appiprtnte dr dr yupapır mupfü SA] bgentgemhet, wm A aba mug rung umfapufui ago phil ugbeun opfiwljthpk, wdbtuitmepp qdwgpme[Bbrundg hphupumgnemd bu unlı plunfp Sunywgphp, Swgplühupubp, np dem 6 dgl op Sug lrebne- (Ibuı dhg:

Ruyg uprpuplr enfuqup wutunapm [dr dp Sudgfungudb E uyu zupuibfe wm dp, mp dfüslee opu wnbunof Hwgwb b ydpmfunupup

ie

ww IV

WbhbRULUUUV VerreUfbU“W

2: PUPULSRL U. NRANPULUD

Neyartku, ap he Lphujikeui, Stud 4b YMmybu, 1800, Uran 4, Aha md gusuug 1818, Ur Als Äphup Funkütund qepbwd & PO Wow nncmuhait IhrSumunuitf, ba Jufiatmd 5 funp Shpm [du dp 1865f: Map qui, upunungme [Bug unhge uprelütm [Antike Iqud Wu gu Shi. fm [Prhiuhp: Tun Sina Tunmnfihpkuß, Bactmpküf, Tungbbpkußs Phpıkuukpkuf, Tununbpkuf br TbStphuß, Abatuphwd 5 Suywgpihr Taufe, Bayu, Tmuggbugf be u umufuitikpm quphpku MS dam der hung [Fugelitinn (Bhrunde Sunbursut prwgpug mmuitnnp hal udul. dphetng Lund ment] älen pfr mul Tauber uyy qpma [B petäkp) unanmı ab wupuituhu, Fiunguundihuit ler Pd punfı- wupup fep deSwfdfr wzlammauppm [Afutp, mpeg ded dan qpupup br Funk. uhr phpilündge Hiugud Wu wanfa” guy dbp V’wnktungupuiß, wdlbudinpne tmınpungpm] [ufrm wm {fen wngmwd. Sun dp drug, (ep pl wummph Yoapäb wzmezun, lud & au “Lnäbrub Smmämitt mumnmmzufh Euhbgn 1825, 1. Dmpuny puppwan]s Ugu ol Ip pwewfuibuimd wu Gepbenp gepdbpmt Jep- twgfpübpp dpepe-

1. Muukop ierke umetb Urbrun Er I Burg. 1828: 2. Unpfi) fange $ Meine Fb 1 Bug. 1828: 3. Yapfi matt prmeft pupom, Bm Uemeb UeEbnub peut Erkr Erbe Dubese Mike ermfhhe. (Bug. 1835: 4 Dapfh) Voytkpe-lbrrs trr Ki Purgl 1836: 5> Werfeeb Wenkpbuub Weeprbunken U bpmmmnmibetz Fbrt ir Bupqi. 1842: 6- Un-bhrneb Member butimeb Prepeiet EI omnbope- hu mung abpe Ine Fuygl- 1841: Tr Lebpmeb Damit 1848: 8. U betbabmef Uhefetr: 8 Upibbrb Ehpbubeh, Te ugp ui, fr qgeuggluu- yuitı guugph (Bug. 1842: 9 Ye Wbrkho Det Win Dem Ueitenb ngehpgmf[Bhrh fd oupupmewbdu, 1840: 10: “u Benreer ngebegm[dbeh: 11. ep —t Smpphuhprt- 12. dr&r: use uni kun. {ebay unbe po ghplatufun Euugph Fupql. 1840: 183. Pike Arpnbstbu‘ Jusmmtgmeltptr rcbings b bSwrfut pluugpb Bupql 1840:

Pug wulßg nf pugliu[d fs [Bupgiluum (pe tühp hpowhut Buuupkpgm[Feuing kenupugfs quaglugf hand“ 65 Shaktfug, be um md wnputulfuit qunmdng. Pbp- ickpli hob” dhuye Werben Uehmef VemmmmzuEnhuteh werben Fbrt dal zung qummdpf [Fupgil. (1846, UP. Swmnp). Spfgbtumlui Iugmfjı Umpoh Aduyn-bbut pumemd Apfwnnthuduifi (Fuupqdlatn [Aetp (Ur Re Sup). drert- Pemmbpbun Wrapabay WELL > Pers Sure Urelepeten Aug 185961, Sfüg dES Sunap, pp 4000 69 bat hats Netf Wuke (Fusnbpuhust Summe mduhp Urbhphe (daudg WeSwsuyng puppuanf) bi mupföubphts wg frupSupup bi qpupup, um Abnt pumupuib Suybpbu eh bet:

Pruygelain [Bhuit Funlatul fep mp zum puph[ufge br turn um yaitnug (Fuypqefitu [hu db9 , kpp [elf zuge pihendihiit Sul mkgud % agun um pr kplme-kpbp be kpphöfe snpu-Sfürg plqm un. [BF upgshaitn [3 [u Wh: Zuulk- pub Pobuhaiofi Fupgslatn [Fhruin Ahnp quphud & wbutofh ln 3. Mnslin-

nn

VPÜUPRUVNFREBUV FFÜUUUVD POFNBULNRRPBRUL, 23

Abwbfı 2727} Ta wpgdalın [4 kurt WB arlıpı ‚plun [d kur buld umld L Dh par Sn [d kurs db ı Ih mt r7 ubfFkıh[ buy eb ZIEHEN hurinun. Dp [77777 Su [2 1 Au punlyun. ap e Lbkı nufbogupkunı Suybpbufi Shanbung : Nlepfız. ınl YBR WALD. f2pe un. fl} ph. Suynı fh dintpunhunbopht bbphuywgpukya. Se* Nrga lat beebe [IF wprqihii [7 28.4 Pure ur Sarılanpnı fi Sau enaglpu hı. Ep ubgbfibp m pfz wbähum.npaı[d Furl dp °

S QUERLNU U- BNLVULEUD Bnifuniukuit Sumd E& Y-Maybu 12 Uhsyın. 1802, Abntungmwd pugubun‘ 24 Znhın. 1824, br Yufikutmd 9 Bucdmeum 1884, fr Wfl: Ügofdby, meunrgwübb;, Gupqup be gpbr, wow Sbwüp pr gap ungplgun Baifwaitleuit kphup mupfühpm] Penupfb bh Sunmankg , np wchjb qpundg fu

Fundbpp: F2J9 deut zu)" bp sh Jofqwd br Sur umupungku kyud [77 Mi . u . ATEhgfb (hukn, 2/7 4177 78 fıp undbbopkun qeum- —. : ewig Surhiatuul; dp, bpp nıbpp: S Sul kp prayıla -

Ipamubp kp ni Lıu Imıyılin ıfı [771/57 inuadp

Yhkwlı pn fh prafung ud b. ununnf . Lebt Zuutit pur Ip qapınfı FT fufr- [d ul DT asmbnungu- php Puyg fu sum ılıa

Nnın lid ul ug. pkgb yfzumuhne. [d kur wpdurf [47 br qpmi I betukplu laut. np lu uylufi-r re-biks (1847) grofg zrpdp, apını ı

Tanlı kp Tunlbı 27777 mr U zpaq : Applı gpen kpl An U arulsun. nprungf, u dzwbwd 5b Önifbwühun yewgmu gli inup Urb-- Puınıdnı [8 fr bı. Pınu- * F rk hen. Fuynden

Link grgmebbpna niL_= %&. NURLNU U. ENAUVUYV BUT un. upunmd‘ Birwgud E un id 2’ zfıınnı.- utnfrug : Pur f Yuyln—.

Bra (1864) zupSEn Tpunechung Ehen Tops Abu dimumuing jegaem- qlmupuit -uyundiuguin qgbabgfl gl [Bup Wephube eds babe Dub te. MUSEEEUN nn Emrenian E= tem (ern=ug Joan, Feen Wear (1857); acp wuwffh wugud güber bulı amt Suybpkuf wobpup om pkgn- ug Shan: Pppbe egmemgbu Sup 5 poly ap Onifnuibkub a bbp Siam fe pungliufd re" upbehjkub br upbıdinkun bang, Sfübplu jwurhuwgku pwnfiohpuf, apmd Suhap ET a ne a ee a de ae ln a 1 ESErErb bp

Puuhabhuifi Shen ußpw& E Bniftuitluii Wuulrı mupbupufomfstp kr Shub- Turm u be u geebp geehrt gusgugkp Tuywnwlun zupp dp Guiofwuhun Gap dt s nprbp Fnqufegkun MY gen wpog kfin, Is tunp ubpotgp rgensnfupulkpm gun Tunpwgayb wnngp ulgeubg: Uyu Buyqunupun. gopflnwd IF U mphui-b Sub hby (1826, mp uybmeShonbe gupu wymgpuf[Fhrt mnbum), ymbubtt munbom-

24 WbLbRVLUUUTV VerRPeUtrbU%

Zbmmfihu php Hhemung mung (1841), Urmeliepr meenbepein Bee (1862), Neem mut: pmenupetmmfbet (1862) bet: 1835/ u Sud L tb pergupäud; Vaprphutpnmfir muunmhmah, umbau, zupmruiah:

Ligue wnuqungfg wrplaum. (ftp what Sundkslimm [I hunde örenfg Hnugud [ep Heu qapShpm dr dfenppfh Hm dd due bp hphugugpulit qulut gepdnthu- Plus Da wgfp wlommm [Phutg MI ne zunpm[bbut wpduitf Wu bp qbphubkphh [Pupgaum [futp Suybpkt uamdngm [Bbuig® Aoabkbr OFrnEuy, U: Bhpatfulnuf dab bpbmbb mpeg gap Sugph [Fuspgslaiteon [Ffenp be Suyag uumundi [I bu dhepwphpkup gugmmsphhpu Udpuitnuf br u qumft I gajb aundaugpug beikpht:

Prpopufbn mp2 zupwi ofuum Vfmpwbn [dein 184066 kupp, kpe weghh pupenpud bp punwbuunguf Ufwpuitm [hu bppfb br upumupfiı wilnpappme- [Phetps Suunchgud Lfit ap ydhp qlpihitufui günurgunn mu [Hrunle dzuhm us :

Panne [hun udn Se quun. (ph Shmbungehp ua zupuifin dbI > bpkıgui ghanßp wiktunnpen [Abunp, nprtp qopShgfi des Im aöngbud be Impfung. be fhn. tuufuit gupngf ume[ir duunp ds np wngbpuitljb uff Hug:

Ohupurgpubatı bpbegun uyum Sb Yflkimubuit page gnpdnetbm [Flut Mg dat plvunpunmuhui menu [Afetp: Punmfupubhm ud gkpiltuugu ypld au [3 bundp qhpekai hybelagf Sbpple , Prptphpupup qupfun op ulggluis day wdltuj [nz gitwunpwnbpan ngfi: un.uum [ftp Gunf unfapm[Bfenps np dinger ji unbe fund; meune fig Ip Yhuenachp, uligl wm un pütunganmm [dhulı um ph, be uhfage gun np qgapdmchka[Houit, wdkb hplem [fun ufitgm (Brunh:

Uyu ulqen pn] Abm tuuphnhgen. tufı Su pam npmgme [I burn

Upgbu Up wp Uppuy be fep wzwhhpnp Supl wlumd bi peqmefı umpngnı- [Fhu, be zwfnqud bp mpnp zunfmf zul gemuhb; fh Suykpbup quplpme uam Hohplis 1820 1836f% gugfkgb km upkudg fund Ybnkenfhluit Zupp StungShenk you Such Sf quali denmbtungpm [Bf hinkpp, apatg din [I wgfi Auy- uhgfy ul Yphtinnhuip Ymgor pröeyn-[bodb Spuemupulm[dbundg (1852): Uye zuphnudp phöupuit qupngb mp ubpigpbui 9 gun) php Shumppppm- [If qby b tunfickug jene, wpftgun np m zugpufdfrt gb & Sf Hannlı- Tungpme [fe i, mp gliupkgl Iqun quiuguim [Hd gegmf he egmeb:

Vuiupunkın gi [rund a Sunllchanmubuit pl [Fundg zunphg Suy anf Iunpne [Hfup, guegmrg je qubuuguiun [Bfetp, np Vwznnglub Sugbpbuf be guet [nun me yuenfunfeunt Suglpbülgpm dbd yps gbpleut Sublg qupumap gun qm [hung binbıp Fugen ud aubbqwphub Suybpht drgm dp, que wg bee que gegquit pm bi Wuzmngh foußg wneun: Mbbı fphb Shnlunguhp glg baut, [wit gb Funkatwhp Fnqufeqwfuou jeqmf Ip deukps puyg jo olwutu‘ puibunufr- paubuit, Spıhiupınm [fi dhzw wyunfı ung qfeen dp te Buy gerlemgllum, npn Splits Joa dhuyu Hp pupäpuiuu putmufpm [dba be jhgmr wann [I but ul. EI TIL

1 Z dilin . Far »: U. urbitbmpben Nebigwpbwt ng nubbqwpkul Suybpkuf küunbop:» ZU tr: UWU: 1904, [2 U: Usrertt] Wombbwgpwbwb [unpSpgwön[Fpevebp, GEONMU, 1356:

UPURÜULNFELUTV FFÜUUHUT FIFPONBUENBEPRUL 25

Uye zupdiläie gjfpunnp amsifbpwühpb Seubzfmuguit 5. Bmjuhah 4. Mufonn- dä, 3. Wwnwfojıu Fraupugupkuli (Du p U-Mybu, 1818, Dbwmp. 11, Abalwugpaewd‘ 1840, Ya. 1, 7 1903, Phym. 3 f U Mmbu), S. Llinntin Bnjflimälwä, SS. Diahuypynmu dulätmd (Su. U-Mbu 1819, Og- 3, Abu. qpmemd‘ 1844, Ulm. 8, 7 1355, Baubfu 21 f Ypbtbm), S. Upukli Ujun- dhmä, 2. bp’ Drugndliuti (Dur Y-Maybu, 1824, Bat] » 30, Abnbwypm md‘ 1845; Uy- 1), 2. Plopmlpk Urybüluü (Ob UM. 1817, Vapın 13, ibn. Twgp" 1838, Ubi. 8, 7 1886, Plyn. 2 b Wphünm). Upuayfnd Luft (OU. YM np 1823, Önıjbu 23, Abant.“ 1845, Um 1, 7 1854), hab bin, Suhuy wrähunnpnı (Afetp, apabp wolumumaufphgfu way nubbrguphun goubu Subpehtn] apa wplunnm (If tokp, be ps Funbitmhh 9 unbgbbgfn punglahegdanf

zpwhwtn. [I fe Jp y ap kan , 9 . umge jt 8344 lan wyuop u febwgapd | Spilünf bh uppwgpawd , Ip fir 3 | . uapı uhgenbphbkpnı Sur.

Kankusjiı, pm Dre inuyur- gem[S ftp SZ. U U)- npülnulih Abnogp Iran. uannfil; pieguupäuule.. bung pappafben bap Indpugpnchzun. 1885f, 2. 1. Bmflirulilud sehpufein ph panmmn. bet Hubbard. Surf Senpuen (eU- fa)» henphuchguit gu. qnewöptkp nuhlequpleui

Ve unugoum.hgu Guybpht 1 kart ywinpwunn lb. gun pywpäul wbun.. [Art Nobkqupkui bu FE lkzupıkait Sagh leder m Uykükul bu S. 8. Su Tau ern—he Suyb- Den eb (Ends pie SET] a a elgun Zugkplin Ak | 5); : parftne (Afetihe (2. | ger Pfrtächpk (dere

U. Zuypfolauti pp 2. MPUTENU U. EP NMUbUV ums | Dupsuem.

Prufonpälautili 1849, irtsun un Zurphuhr legend b Supbhuzpe-- Pets vuptbuns Ur be Re Suumap 1866 1910 Zwgdiad 2. Mumknu Pnnlikmul; ua Puguhfp Uppusy uqurımaı w& Dpwbtl. Dndfulsıfu Turpqfil Spranlartsannu pre [3 bastı (commandeur) zpwbzwi), Abntapbaı gu yuualu Suykpbof pn w- abeptkp („pabp unluyl urlunfrug Fwgud bb, iz“ zung 1850 Just “ur Emrr- Ermmpund Emden Suubplh yastbir, p S. Dohmkdlk Dugpalul) gerltmtgun oma re bbpnı Surnliup pn wgfppbbg qgoulurı Suybpkunf (Premmpuch kr bpEh- zunnbbpeh-Suybpih-mundtbpih zZ. ». dunlätnuliks uf. 1846f%, ZUR Pulhüilwud emp neu: Seit. 1853, <. 6. Angquäkul‘ emp Sudtbpbih Zuybpb%, 1841, bat bit):

<fih qwunlun Suybpkuf Skinurgonm [dep yunw) phpun Tunkı hwlnbun.npaı- (ht | En 222 rpm Uryluyku gun nızwnpar[F fd gwpänıhgun 18194 wpghd uyhiapbjl [77 unfewpSwpup gpphp» Kuldwphnı wd [(Fkhı OInyuny n will

26 WbbUVVULUUU VRrbPRUFfbUW

[vounı [I kwuy. 1840£ kinpp TR bıu hwbnlbun.npaı wd Ip nbublup „plrprushurtsunlzurts gunarh opluphhpn] , ap 1847Eu f kp Ypgusy B-rrıt zupwfdwfdhpfd ıh- qui YA hiupni Auuzınlun.np gophq Suybphund , apnıdı „plopushwitnuhuits ulgen. bphhp uw Snwmd by nu Zar Upınplilutih fep Pymı [u-gapdngfiu Jg (Pl ben Pibp- emufbhh re 2.200,27 1866): Ua zupahulnıhgun Znyı qapdp Zebrbe Ufsspemsf du Uuaylı num [Ihre , yuop frsıyku nuhlegwpk u Suybpkuf; Unjb- ıl, u unptrı ılınbruı wyluwp Sup upfı huslıntsun. npnı[d kaulı zap Inylı dd 7 plwtuhun PFaypayh Feıqunı. un up ÜuburgwpSuywpgampl ni gbgaygp:

Pu [3 bu un tbınekguwl Prrheheer Ursb® ay[h-it Werbie- zem[ihmhr, fep den Aenkpndf : lud aruaı Fowufpne [Era bufd wphnebgun. du - slrı umjlı Fundbarud gen on wuglopwfumad wgunfil yuınılm [F ftp, ap ılfızu gu un u, phpn] uhaınm ud bp: u Fıufoppätiulih Sheukptr aogymlipmin (Sup: URpR 1849 1852) bqun. un wyflp; np quupah qlınnı[d bus u Suby,pf Su. ıliankub‘ [TTLRTTTB b wg un ug ulul ergb; ubpbuyugnıg yuanda [I fetp fep ulrıy- Susslunlı bpwtgbbpnf : I.ayu ınkuud; Iajlı nu gm [dB bundg Tuwkı nr pfztkp (May Der Steakpetet eures mrbbrbunn fr SI. 9. Bmjflinulilnulig, 1547, Yun fr Zen 3. D. Zugnäliulig, 1851, Yugsnmfr emEErber bupumn-[Euh [ Zr U Muyaliıuli 1840 —1845, arlınfrıy y ah zunntmluchn[Euh l>-- pet erneute f 2 I Snoflaunlilnulig s 4 Suyı. 1856 1860, Yaynfh-r Vebente U eppembrnlbe bo Les I. U. Mumalnuli, 1878, emmungnm- Per (me-Ebrbe pn fi I. U. Upnyfglauli, \hknkoeier Duni Se U Pırnlpupkiut 1872 kıb bi):

Uhaunfı un ını b gun. JhwdFunbetud Tunkı Gar Drrbhuspnfbuh nıunı Hu. ußgnı [F fretp » apnıı nwSsıbpwb Swugfuugun. gupäbug za 3. Prujonpaälsuli (Ya. Werbhuspufier zung 1851, ap I pwfninuspun pl dig: Pin Zehtugpbuh Bmlbbbn-, 787 bh) bebt jeapapıpukp bbgun. 2 Suuplaul pa ne pfztbp:

Vermmmgughmbuch dirkemdmge tn pudfivbkpu bıu Sur umwpungku nel gu Skinbungubps (I Elı gwbgum. nun] je ınluud Prphwgfp gpnı [3 fu hbhp: 2. Pul- /onpähwth Sbqbtwbor (I fep‘ ht npbpmfihhr, (1864) be mu ppemmnpuäh Iensbrn, 2. %. Pruphalphuumlsulf Yrpsanteh amp “Umm- +byubuch eng wu Suchunpmtbn ungqwgryghbg Eu Jzwln md unlswunlgeils pwprjulurlı

wu wbwpubußuit Slim [Heube: Yale [unpSprpmfub (mistique) wuunm ud upu- tm [lin meohgun. fpkt foapındor fu Stnkenihpp. aitunapuagbu jpabup Sau uyu pwdbbt gupd dp dhuye npbewunb vergehen den erdeiet meinen 2. Plnnfpkk Uuyhühnmä (1875): Pwgfr pay Sun hfybunpaynı [B buk (Zezbpern-- [br SpateEon[p- = be qebge-[Lb-r) npmet Suılp piafp quuugfipp dp son we 2. Drumuppa Vuulnnkylouü (1845) 2uhzbem] wtf wzluunnm [(Ifunp nubı disstumhun pwdfishpp watnıbgun ne ywnpm[(Shum: S, U’. Paumwgwgloul immun Danfa Aybepethg Memfihg (1845) nl [hhu dp pigulmp Buine- Inf meudaitg u be u Aheqglpme diuf, apatg fa ppuibgbepfiu Sul ug uquenunuunne kai hntuuluit upbmnm (fe Who:

UPÜUPUVNKRPRLUG FLUUHUD PIE DNPUENFERRUE 27

Ni Ahpentm be ah pe S. 2. Bmillintibomi (1885), Nr we zu mu fbn (— Varbtunfwpdar (fat) f S. 9. Bnflutilud (1862) mug tt" 7 SI. 2. Bmoflinutilouli, prbuttr deppmmbpnmfbun Iprth [ Z, U. Drugmfbälauli, 1853 katı

Yarbı SfıkSmpppun, Ermgbptud bu u vmnsomht netbgu hphg Stinbungbbop- hurgılaıkyam gwuwgpphp Mar wpuitn [Bla (Qrmphntn Dumupmimfeh SU Yau- mujopkjhauli, 1831), Arungn(Ibws (Gipmhmn-, Yurı Iripmyrdmßbtr Inpbr- rlhnmdumfeh bo Zum eh 3. 2. Shyunkplutihr bpkpswennp 1843— 1846, Suilin. ba Wakheteh pmumthpt up member Fu 2.9. Mmguyfpngäloınd, 1868), Bphpwgunfm [bus (Sepbpt Eripmyedufib,

Ip’. 2.8. Pıuu- Susmap, 1842— Mnpdkuß, 1864), | r—— 2 1 18422 Munikgn Phi gl nn [Fb wi rt Ernte um-

Viren ahen—. a N Ss. DU. Uumujohk- lud, 1842, (rhm- Ebmmmlh-t dep bu 1 I. PR. Unn- npadwtkıuti, 1856, Serepr =E- uf fh S. 7. U. Shpinkplauli; 1865), Alsurugunun. dar fB ut (rm-

buch u [th

Snuftet, bpbkp Sur map, 2. %. Uh- dhffzkıudi, 1897 kıt)y Stunbumg[ı- um [Bbait(Ypn-bo- ae -[hiers- vb‘ 1 S. Dohpkaıll Dwugnälıut,1857,

a ag ae Dunlop t el 7. Uhgıliunbuds 1845, Weriusnp- Sehr, Buy

Uerretmbuto-. Ss. %. mMuykılplau- Dh, SrleEmtn- | plnuii, 1889), Yuwr- Ph. , Zuhbrmgn. Due TIzSzue > Kun ug funnı [I bus er ER» 2 ANRYUV U. SPPSLPLUN ee re Wrupuitfg, UA un heh B 2.

b. Zunlpauplnuti, 1867, Ybrmbbh Ledmmntninfbut SI. 2. Shpunkplu 1848), Uphwpgugpme[dhwt br Uumbqugfun [Blut (Vabephetpebbr n-- umhmbuh, Ehmbuh, zuymrmbeb, S. 9. Bmftiiwllnmuli 1855» Ni. ba be Ernte mnupimtpnfptr b S. U. Mumalnuli, 1850). 3. Pn. Fmfn)ı- lu 1871 dp Ahmtunphb pad uud yayu Sub pirgupäud qupd de" Peer Iemdne Epfpetpmfbn, npmet umge (Hutp gbpwlemupup zum] Yplr- Suunfı Uumbqugfuhutı qm [BfVühpkn sfhzu fu Sau Lpmhungt munbunthren- [bu po Abgaben murbgunı I. 9. Bmjlinutiioui, 1841, Lpmbuhsr mu. nbymshmnfbeunn ho dEpen Eeiundtens [I S. U. Muyäloul, 1845, wehge plogwpäul di dr ufaß 2. W. Gnpnplenis op he Ming wännfrags Uploupsinggm [dba hr u nbqwgfun (bus Stan hp zopbum ft Wubı qgatunbp, 1838ßh yo bmwd hp Ss. U.

28 WbbVU,UHUU FTRRPRUFBUD

Muzälıulük Ophpusngn Tun dp, 1845f4 Tumyl JESnı [I bundp Spusmupalhlg Tunlrı Iplb- zent dis Uyu buuhkumf wingwdkihiun Sufapuhui bi fungbe tepabrb rd be DER Vriprtemten." 60 uf. mgrundungdn] » qup 1845 —1848 gdugpud hy S. Umuki Upınnühwä, Ypbiufı Tuyubpuduı qbunı apa wplawpSugps S film [dba du Sub Spunmapuhwd: Im tunp Lunbathl mdbt um un bp [fe tnkpp he gmrgpth {pw , Dusenı KuungwpSblpt kılbı nıp Suybpht gebt undbtuä pr bi. pungılingallı ähıl- pol gdwgpmemd bu ba pafuhgug qgopdaje Top Aenp dügk- own Ip zurd Kertnugkunbbgm Sfwgmdp: 18576 S. Urennnanduennnp Umugloul (up Zbliagfe Upleupsuunguufuie Lüdkgne [3 buit) hp gopkik 21 wzbmunsuggg munfumud quprtp wrkudg hp mgugph dnpmep fllargpe Abun (Ur- tet Coberheonn mfpmis, am. (Uprbon Buy.

wigund“ 1860), far ubuulfio 29 dh- ul Ip ubrphuyusnu qapdu pn. HFKUIR Say dinnbhwgpn - [Fb db: Z. U- nugloul dfrmdın. darf, Imı ey) Tanlzurlı inbgbpaı u [u ZHUp Sug zygulp (Topf, 6 Sjuumur- pauhaı (Il Jly ı(E- gqaıımı y 1 856 kıl):

Une zuwgfp ht fie Tunbı kp- Gpnpogua uns MLU- ılmı Up‘ fügybu Kup- mp [uoun. [d fu bp

U: @NnPuvbUWv

pepaum [bt fr S. I. Punpwuqınplouli 1344), om je. yarıy Sunliup ‚gli- prefaitune [9 fig) FU Lau 3 PU. Uybttul, 1844, 3.9. Quu- puptauli, 1890, 1907, pennbbpbhh [ 3: 1%. Bmfliau- biulü, 1944 bat) hi Yin oduilgul) Ahratalejub (sletpe akuter peut a len ehe, uiugbhpki, Suybpkt, much. Et, gkpehutkpht, fnuybpiu, f ZDE

dunlälnuli, 1848, (rmrmmäppr Fbpsmtbrbn-Suubper fo SU. Umun, 1889-

ba) :

Up Aha twplaı fi Yukı Sft yeebwhar, Sa nf dkulun , qegpbuhulı qwuwhurhung (@ upgdarın. [856 ud y Jedapgupup [Ed Ip ınbuhlt Sfh plan fp Suylbphunf \ Yphks- prbhun (Jvoot dech Fbpm—fbd" 2. Bnaıfu. Faujdppaäliuti, 1843, U u Erpkiui-- fer, f 3. b. Zugnälwwä, 1852)» Pubtunpotkug (Upepreb bemer I 2. 8. rufdpmälıunli, 1843), Uni pink un /(bnı fra (u much zurde E- Bl U a0) Unkrt er +3, b 2. Bnılu. Pufoppäkwä, 1844), Unna. Dleiynuf (U ep erlernen ummuchlun , 1842), Pnunıbfı (lve*+ dach mbbubputuch ugumigeh < (B}- iu- /onpätwäü bu 2. U’. Mumugwplouü 18341)» bunfub (Arrr det beber PS. D. Fauprugwgloui, 1842), Pyapbwtm (U bemmhn[h-% Seien, I S. ©.

VWPUPÜUVNFELUEL FPFLULT FNCDONPBULRNBRPRUL, 29

cunlätnul 1849) wyng gpne wöhlpın. Fugen [fe von null guptsulı Sfaitb jegmef Sem Ip dran be Bupgdatm ba dbd Kupmumme [Bf die Aurzuly

Au dp dub Ip onbrültp Tmewg ni zumpne[Ebat, wann. (rhmup engen Piete be u teetgeThetpe Uyu gbahgft upnebumnfb ob ;E Pbpugpus fing luft, Aybelcn fund” geh, ghpalafie hpfdme[Prchp zb Stud phpm dl gb ug wzlwpsp: Ypbiiumfui qupngb ghpbegug guyuop putumunlgd mug dp, Eppkäüf dinpäkpp Ahwufif, Dyopfuitme Feb qpmemeng Fupgdain[Ffeip uk lybenyuhui, (ufagurfatın (rat fan“ (Deupgfüten [3 bat, upmhun ip doebggckfi, guiv puhununkgbwludb unfet: Vajuku I Yenkı dat un (Saba wnbbwgapsn.. Phesps aprtg hy jene Ulak plain wuqupuing (700% whgb murbps m qkpäikp), ehnutson.npungbu Paumrugwzkıulh dp Abnpbu: Uchjb won he ogguymb bu S. PR. Unnppawtilnulh Surmnı wöhlpp gem wm Iaphr Dfapf® pl Su. phil! db bi ıhiubun_ u 2 Ukn. Shpıfpzkeutih enankpp WILZLTE nl 1 &4r- Phpfafe 9 (dimitumnpungke Vgpb Suypp het ngehpgme[fehe)t aplyl 4 dan. Taibzbg ya inbuwlkım] Wwbı 2. Vunlinig Pujonpaliut dp Seybtumie * Spunyh ver“ breebufübpp (und leptbe remrkıkug inkl (1852) gupdybı ap md & pwrubut nen] Summe wöhbp pubwnabgdwhuit bpupukpnd] : hanlinuhh Sauuitpf Sunkadujb undjb ne zwofp quiündkgun Jbyubut puduß np dhnshe Yaje unbe Sun dinbtwgßptbpkt hunnımd bp wtdlbpälunb Fuya up» &. Dauful Pnnüluli dp 4p Suigfuuibuy Upnfbuth opftmuhfe kn wiSwbold, uno mpnchkamft um wpbn fopkb phng, bl bpb ubgehunopm [FW Sunlkehnmm [rung wbup qpem] s np beht Sbintunmgulp Yachltu 2. Unypyfmuli ılpa var 2. U. Shpfhıptuliz Dınkı [Pewnbpurfeit qpadeln [Asng sun] da Gumtnı[ı bu“ mpayfa Bumpih. {iptwgpfie mul Ip Spwenwpuhm fh (1852) Hutoefbbpm SGunlap wzlupswpug bennphulrp:

Shisktp uydıl putf dp qedpbps apatp Sunlkguit he. wm uuh Suitpfaungui derung. 1840—1855:

2: 8nLUL® U. TÜPLLABUD

Panfd po&kurn dub L IR Nnybu , 1 9 Dkunp . ] s20 , Ab Turgpm wm$ pwSuru 30 Vayfıu 1841; Jwfr ud 2. Nmybu 18395 Bnılını up pn:

Z . Dnfubif odınnı m plawinnı.p Ahpekpmf gfıngun. [ dirtınıd, un [ing nwöh; per Js pwgliulogdaf wpgfetbwjbg plan qrpdnuhknı [dat dp; ap wl. hiuSwgnıg fer whnıdp Sus qpwlwuln [Bus uquını nd ku Jhg: Dip pwgılar- bh wyfuwınnı [F fu bp amp DIL LB?72.2777.77777777777 bu, u rumdp un ıhiulgu

Hinwundg uqundiuhuit - dannltungpubuits Dep upwnbun[Ffrtp wufugje Ya ggmf Take uyu uwSdaokpk uf Schmunapugapt Sapfgntäkp, be derp hp uk. berg qevpp Äkpplifu qghpud Tube uywgpuf (eugfphlpme en] mpg mp qupbe quupu Pfjii fe qpwluiı Seemumgomn[d bug umgibt: Puyg [ep me um Fowufpme [bug Suitpugept happ hp dnbp dhzem upurundiuti - lang. ywiufins

30 WbEVVUUNTV VhrbPeUFbBUV

Upgit geyengufun ulquuf Jeuy Ip uhub Fuflppäbudt qpufuiı qgnpdnıka. Afrtpı kop phbpwhgn Fhundg Fupmquzbutf, Bnfuurbuif nufkzuplut Sf Suybphüuß Glan [Fe (ar muy, Gfepwgpbh que br bapb gumuhs pundlpung erquefi froufg Ge muy fep qpeb mul: Zelinugubd dhudunluitug tube Sf br top qeamlutchpne” junßuhpbufs yatnpbufr quagbkphuß bet hp Abnuuphk Suywgpblr SD en EEE Lara Eger ee Pier gm wSpbt (mıg* 1841), gap bp Pupgilaiuk puhlpwbhgm (I hunlg Z. U’. Pan. peoqwjkuif JES zwingu fFbande, apuch Ip zwfapght mm mpfzibp- Ur-pakey Meta! U meh Bepdny bm mpnfibeg Urbremtoerh DES (1844), Uptepmbbs" U mer Sbpmfbuh (1843) prebtnsehpbun Jopmms Ubepuub (1343), Upeppbetn" U meh Amlibn Eieney-n (1846):

Dep ncum wu gapdmhkm [Bhae dy Tpuihunbg ıprıfafum (A dp inbgb arhlrgun., bpp 1848fi nnpp: Zfir wdbn ug- Susınlaurlı Pf wu. ; = = glpme ZenpSnumd kp IuphmefIbudg fol | gehrähmhgun. pugup- Au SE paper ee Een uns el U EEE inf fen hr dhaunbg TESTEN) EIER, ala Con TR] Sgee Abt up ding Inpn. 7 Orad hnpp guiiuhg wpgpEt

Set unleq « pänhuitun- pa Tube unggpugfi ende [lea sep hppı- tn une u pinchfin danitur

eapungyku mL pwoppai- (Ikauı un ını wm L

En 3: jaja kun hrplep anf Fupp: Sau Whtfdu- feebp wggunfi un dandjoy pürgupäul; Sur. ln (Halo uiungum. ka ra DR a TERN ERE Taten pirlime. [d,beuinseinn N le menu ap Lupp [re BPIEU apa gfrprurhuı qumılnı - SC BNWUEDU.PUMLPÄLUV Suyng gut ur El hut unwpf Su. Le [Betp Sfifnn ud oma de wggugf ges gukpm dpäugtn (But Jeuys Peru] cha uupgunft una [Ffrtp Appl omup mehr puhpm. Sundllaun, bu nz, finsubu fep Yaufunpıp- np plz wnfep BER guep Kpefy “quphqultugfn Sunlingeyg mflglpugu megglp pumn Funlwgmgfio, gap [Sage depml qmukdp, un gu dtmmug pun Zul Jeehepkg‘ apgunfı fs. Sup hab»: Fınfd pp kur fer Plbwgwunabalı gu ne [Hhundg ng drug gdbqwüshg wggmußpm[Bhub hl, fingubu lm Swunchgud Fuheituubp qumud by, un be umbgdbg glg Ymp muggm [Be Ar er] Gepljb bp Swebßt Sugar Ppung und bgbpm [Phase uuop pebuufpelFßetp qleb zupgkı gltungum dinpfu deS wpduhpp:

Phburgumnubu Kap a gm [I hrunlg wn.uwfonpgachgun Z * FaufI put ds Tunlsı. Frcum Fwußpkp Traulsı Zum Impbhmipmftbun um [ihmhrn, apnıı ung

VRUFUUVNRELUL FFÜUULD FNPFW@NRUENBEPRUL 31

u a Br au a en a ae a 1851, pgfehp upunnbu ba Unupp glün[dbub: Pbbe fügybu SeeL- Muri Pl-dps Tafiybu uyu gapdp wbupen Bngug Paufppäbuit, puyg op wenp unbe frnp Appunlarfe Gppup dajı dünnkinmgpmiuib nun Bouufpm[Fbutg d9" Ahnp qup- by] glbhp, perumpubbz) be Spwnwpulb; Sugbpbb uzmudig gppkpp' Alu. qpulwit br uywendliuhuit Stemugonm [If ohpuf : TufdppSbunf Spwafph be raw Guskz Guyhpbb Yummpunguiugg, Were Sceyygp U teebetn-bi-te Yerrbtbpip Fo dfgee DC quo Sugkpht br Suyng Phpmphplugp Tukutlpe Ingnfwdnd" Apps fnbegg: Umnp Sunmpwd u bp Supmumm umud, puyg qFpufoenupup fep pugliufd fe pınwpf qewgdmtp be Hetug JeppEu 4 uupıfiti- pre gFtgnh Spruigne [dh dp hp Gupfwigkn Po Ahnnıpubpp, ke Swgbe JEppbh ophpm to hp gußngb pun kuhub duufit un upınky Demupwguhumggf num Hnuufpa - Pfrnps np Hdugmpih 15 mupf benpp dhugt payu hp mbuuh; futundlap 5. 8. Suzluiuf (Urkrqet emmpugudunnge Zug Daptihntitt quruputug Gnchu Lern bu I enbaugeng 1897): Uunp dünie hp Gunglbp Tefutuupun Luttetmiir el [I benps np Suybpbb be unftkphu Geht Spumuputm [runde mugwgpnihgun 1891fh be 1893 fh (etpenet Dummy pn der Zumeretbeyg Kikakat 1891): Dhrugfp hp Bouit qylen deu wofoune [Ffetp‘ Yuitntwugpng, Tuzungf be ung gun Funp- bep u Sopulung Spwgpfir day Temp hp Aurglbp Tulsı Dune ud ugtgl Jun kpurhaie br wnfwhp qpng gift Spumupulm [Bey um us Pephe Yan. frunfnpa PUB ung 1BTT fi “Lebthen beudbgueb Gelbehunm,, wlan kpufubfit plitim.- Fhtp Suykpl Ir juunfikpläo:

6Owfuit (Fe wbuitiukpmn bp qetmchn Se Tufdpp&hui 7 Onybus Pepe Jeehe Zeupdbupuiofia, bpp hponuhuit (rgbpp Spwmung Ip zug hl Guldnglikug benz - bufdngbhkuy Suylpmn Hug: Uygu wall tm muy Se TuufsppXkuibf nun Bf. ehgnr- Saöıpunlanivopkt hplm hlkabgleug Sunny fpug dp meukgud mupphpm- [fetiuhpp que wnnuS put mbauhbunf pm wpgbßpe bpweg eF-- hab pupbbpmmftbht qgapdy (1864), mp dnuymeh qpunuduite bp Shgkluif um mer Spurl fung dES Scham [Brut Ipanwdpu uyunndkun ga mug Shprybugl Spanqunuh Suäckpm pgrmufnbpe npmet sb guuqunglp Pf pptuit Peg uumuufuuir bu ung hp ufuf np zung de unphlfh qumwdng hpmmmfuhh Hendbr bo ben Sıllep- ponfiete, apmeb umupb mbnpunhp you Ge uhank 1873f, be Rep Ahnumghp up pls hp zuiiätee fo dandjys puyg lrzdugmnp epglune muquggm [A behp: Pe onbenpura gpmewdpfib wlbulu Sbimwppppului dünp uff urge Surg AL gerphgme khkegkgunfaitı uumıloa [Ahükt npwiunp hphps Male ou mbupulukr gas fm nuit, Shqbinuhfin ding une [If ia urmım mb wpuiturfui (pug dag» Vu wlundbung Sau pfiznefie Tube Pep pnhh Se poor Weabe gegen 114 Domes des (1854) wrgunläitrgubmen mogbpp, np [ep ben] Suy qpuluium [Fu db9 guiigun. wu!” hung Yeti mtr :

Varfuyt des gb qewlui qapdmthm[Henp zb wuscitunfuhmfp gb qayde wngbpmu 469. fpple meumgfg Ufwmpuiim[Fhube ug be ug Jupdupwt- uhpme 9 depfd hpotfg, dhpfd dhhzbumgun-[Phuin, depf kehpuzunfmfbun +

32 YWbbEWUVUUUV VrbPeUFbBUV

Abep[3 Fhunquunluhuit qfunm[Fbuig, Papqilitmd & be ug brouy guuugpehp, Fuguybu pekerteyebr Iriprurte- Dt (U’ngußpl» mu. 1864), YehpebmEubn- Pb=% be pimemgatn-fip-t (Nahanbpf) bet bes pump Ip Baustı wirnfug:

Puyg Pufbpeikuinf Sudpuenp Ip Sutgzb zuinfuugbu fep pikupuenufuis- quundait qpmmdong Jeuyı mpof tum Pltmuhui Suyag uud [Beust Tonpufkpen zftmmdaye Sfelp qpuu- wmuffh wid: Dr fpp uyuufuf u Kurlggarwd & um. Sunnupul) udkubn:

LS NEN r AU, SNLLUVEUV

hu LE 1 [7] . Paybu 1 8 1 7 Sahın . 28% y An uugpar md zw Surlun‘ 1 Unbdpkp 1 840 ) Jufukamd‘ 2 6 Bnılını uf! ji 39 s uyuwunnı nLuwm& Dpwbl. Bnıfukıfı . Ü. Eu bphwfd trug wafı kp- ; rn Fe u win (F etp (1842):

Gyuhuit gapdmehkne- Pletp Ip zupne hu. fan. frurjtene S bank nun. preb mupf u Su An gan \n= a ER ED- qeolmı [Fbrud , fingıybu Ierıbbger PEpebe um (3 Swmnps ap bpkp wtgud® Ip unuqunggm fi, 1844— 1875), Arcus ÄRR Sup Ehmahpmm[tb ur (1849), Abrn—h-r rbpumfbun (1547), ugimmfph Hmm.

P’fF Tunzfı Uugls- nn [I Trunlp : (ee pre Suupuugunnfib‘ as Poqnu Baiftuiıkunp, ID Ho ERROR hayılanıfı qypulanı gap Te 770 77787 Jpı : Apple php Fıufd po- Abrurtıfı Puspumqur- zeiafr» Apopg 1340f zupdu zarlı u. pwrgpoi (uubpht: (luhfr- qguphud Suybkpkuf fer [rap Sııamnı (I bus IL. Sun.unnslun L Unnd:

Ulryaufı u hr yept- nn —m zuhummftbuch bupm. dep mm eng. Ss. VBANUR U. BNUVUVBUV uhuch a Inylı Sfrwlunb Fwpg- (4 Snap 1 356

1860), Yuninmfper depumg W Immrkebr 1850, Muh Aekentugm-Dbr iger (1885), Wirumbrr Dein; HE, bet babe | Umsbuyt Enöfbuitlif deeyfruyad düninölfe ge ku dp Suylipbul denn Bennpungau qua Suykpbuß gübne[Ifp. be bphup Furt; geuu& % NDahbrgupbuit Suybpbuf elften [Shut dp yopfliun: Upgbundsp u he gorßük Plrgupäul 4 Sumnp gnpd dp, apa Sun 3. Guufhpgtewit fluyıus E* “Knfa pres, puglupuib, nzmmmnfIkut yamg »3 Bayg din fm par Serklugp erpuez fuitungbu zuupmad gut‘ fep (bbug Jbppkn 10 wupfühpme dt hp Abntupge Gugdlr Metepbü Aepfdmfip a mp, wlulzug wuupig de ep Suph bp kphuu qE- bpb» vegqohf Abaumfpkbpe Jeupbt num ilimefpb) fe elanmktmgpu help

\ Zulin. hep diwufte ZUR UWU- 1897, fR- 2:

VÜFUUNFRBLTV FÜHLT FILONKUENRRRRUL 53

gap) Shgbbenfebpe pum zedwnfh br um Sunmpb; ghpubibafun wunwmit

U a a E12 a u A Dem un jun sl mmyonns [dh upu Epbp: Zuninpp Ey nenne alkzuy a Ta ns zo ea age a a a VUEB LEHE OT Epfan Gamzpf EQ. IE TE ep a FRE nr Bit mmnperd (1896), wen Aphymf bphunpg Gupkenpugape Hann) (Ines a a Be a RL En a ee 5 Be ek a a u a a a

Bufuniukuinp Abnwoßp Fowgopgbbpmh APEH jfizumuhm [Shut pda I a a 1 a a a a Er Ei

+bf. ULFUBV ÜLLFENRFUUNANU UBSLULEUV

Uynpukut Sum EL YMmbu, 8 Bnrtmeup 1824. Abntunpmmd‘ 1845, Veybdgbp In br Jenfuäininnd‘ 21 Bmepbus 1902 (Sin. dere 69 18):

Uyopibuit, fppbr Fufsppkuitg qupm wzubbpms Sb Suykpbup meunedp fop um pl anbwgfon [Berk ppun. npmdb popnp Yppm [bug gup Sımugun. day bet qgepngutwt ul wgpfiu I, be fep wnupbn [Bull mfubpp Yapı Sfwtme je- quin] Gumupbg‘ ug be ou Pupglutum (I fetühp (Sempbrbikeg bee Bobs mbetsr npme de un uffe danapı dhrujt nuqwgpawb bh, Wptbpebbuy Sumbren Bu Bed apnkp wien Srugus bb):

Uyenpubuinf me zuqpre [Hui um put hqun Mndtum.npugbe Vppb mbmphe- Euppr wäng Sugnedp, gphlduge qupmeg Id dfmfnfene [Fruing and [Efeu br ehpwbum [Betp: 184550 upgbu geumud 4p qebhrp qörpp geentwuguphut qyuu- fuitm [Bbadp, apmd u be ug bplenpfthpem deuy dert pop Feel dee ug Summe wdhhp \mpeme zupufdufskuldh 19 Cutruim th), dhucundanu Slgb- Zub] ep apmelo-gepdegps np PRwmfet pibpebebmmfit mh mbepheer bar-b, onfongnuf wurd; you obwun 1866f, Spwuung Sunhüitunh dp, pp helm Plrpgbiluh Smuutpbkp qpupupbut be woluupSupupbun Ip pulub[ Peupms pen age] geupupb Ganl woleupsupupf Jawnphl geld benps Uyu [wor Genf Su Spungupud hp Gbmmfı Pepe Surdaqullp PEBmbeh PEpmpetnmfbmhr u berg qbpelüitunfun wtngum be (onpuufio gütunpunmm (dba, op hp ehgplb kute Gegeli uy Apunloen quggupps hi Suzımı [Met bp Gupuch kptmeunbp Surlghad [P& Ppwpupp hamupınd wpgbb up zepuig Suph 5 pwtmufpug gu] Buy he url Supupp (pp Inqmfogbuit puppum plunphy mp quo [Hewi pam, (twundlg br Wzwhhr: De uyuupbu wolupsupupp pupäp bay Whnb Kultur sl lenn:

Uymptlwtf ua qpme[o-gepdngp (düpunmum fpp 1000 59) dp put bpb cab‘ “bp gemfgr be pnbgefetmfpr: Umwptrye UP gar un ME zu. Paqr [hund wzbmupSwpupf Sugeliatı bi qupguglais uud [4 pet be kphpepql 19° Piuldwphkp wolwpSwpupf wguan [Fr tilkpu npnz opbbpf fee ewwpwühp deu dh Abrufe Sugaudp qpmpwpkb qund omup wgghgm[Abubu: Prpd des ger duw-

3

34 WbbEULUUHUV VerbR UFBUV

hatwbuhfg Suybpktwgkan- bg wputib 2. Ormkpikait gonSunnwd b fppbe "Sphup- wungbu qumhuı qapd,, np “gayg fm muy zutäfie Sbgktungh Siam [Afıt Suybpbh db qzupm. diaumbtngpm [But br fonpufbunfuing Shmugonm [Art gm: Uympblouitr ua qapdnf nz due Kuungups Supgkg Suy egmewgbutkpme br ehputwübhpm wapbe, u ke gpuchg Se gran [Ai 9 pgupau Ser dar nwulfg gbuy[ wdbt nı.ggue [Art Syop bhpgapdme [fh netgun [FE prgme ugfenunguit a a a le au BI IE Een ZEN Gtgpatı Suniuhgw Sun: -— 1867 yayu Suhg Mr Vppb Susbpbrb Safer pnbpeftnhr 1a gugpngtkpm Sunlap:

Dal &pangpug]e dmunphrskpsseguuen uuske ever ekaau eye u Brenn al a EN ea LE Nr Lyon Fee an HEN Sn To] RED VErEREND 1SSHRu Apyur= pay, Se nn [ml LPT, a: OT ER een IR TTTRER- A rgerer- EN ETF ee yemelg) De ar SET ee Jeep) S= ee | ee=er; Vere nz folwnßp “GrpStuhun | Pb tel eptmmn- Abpurkuiın Kfm, | ee GE = 18881 ulfuun ne. Beten gen para; un Ämufpb) Zb- eb Ebakaenı det ENTE Seyeemetbu tea Same ran Alan aus jean a a ee EEE

re RT „a Szene MER: kon [Abink, U jenptbuit äbnpfı mmp mund. ABO Era RT een Ne

Ffuwgfi unnı[S bwl , Suybpku Irmcdnspes Plknkgubhud bu. Sen SEN SNERTEEn u; np Mumgwmd

1 1 { l Ss. UP ULV U8ESLUVBUL deuy; v I 2 IF yunnı [I Tradı Pdum. wlan ı

Pppbı ufpen Ihlegleguljurtı bpgbgagne[d bar 15541 ulwud by upunuf Suy khknle- grulbulı kpglpu omwpundorın jerhyjnewöhbpk, divpplipmi Ira prugenlgusı tanwskpn] Ausptungpilgmi R2 Pıpı nun. Ürwafpn[Ebulıy wpyfehpp 18761 Na . YJayufı Skın Aylık kunpp' Lay nupfih Jbı tag (I Truıdp Ip Spusnummubb‘ rt “Em ug Jen zpkur D 1877 DR \] E Ps füs kpang pregehaunbuud nupphpn [3 fevbhpl, Gaıfılı Bulmyzubp Tanlsı. zwpulwtibhpk: Uuyus Nm: 8. Pbodf Skin un dl Ip Anfmwgphl, zujlı Yıw fergpwgpüh, plhkpeugubnd Tunlsı. bpuud zinunlurı gapdhug ıhnup Ip yupnql 1884 fi ılinımnı guthg 2207707 wlıqund Suybplh Ausjbun.np uusumupusmpj? ‚pun dual Tarwgwfuden] (or- chestre), ap Zeerken wlqund bplfundgun. uyını Sbnbı ı Bun. E ap key bbgulın (I lad opnd ehpgun- WERTE zul nywapa[d bu brı. Spuzwlkpunp Ip Hiruy gujuof urtunfrg : 1845 —1849 Ip Jepfuh JEs Iripmsehep whäudp zSwgphyn] f 0/52 ng Zuulrı.

TPUEFUUVNRBREUT +FUUlS“ FNPFONKBUGENRBRRRUL 35

Suybphb pwrghugu gplpp (mbu Jbpp, 69 28): 1852— 1890 dp Abntunlk EUZY TE Guybpbh puglaunboudg wgugpuhuit munbp, app uuop hp qumgupbd Suylpkt mquaßp Spwenwpurhn [Ef Valpps

Suy gehn [Hui Sunlap Ujwpkuitf mhgud db wpdukug wpiugup webge bqun Suy spnbphu 1895f%, bpp Ip mohmfudgmchp US Llpwluuße Bugur Buym [Fast he qpbutı gapdaıhkne [Fban 5Oundkuhp, ap bphpnppkgun. 1902 winkus Alputwuf qugugb umple, bpp Lk Buqupungbom [dep gun uhglm] Ffrwmpuitn [Fruit Ip gpep BMI unge “Vswrbehn] mh Sup Se ie mbahr er hehe Eripepe He menden abe ieh gm, Ebrbu, :

Ss ULEWTEU 4U,- URNPLEULV

Öbws E& 7. Daybu 17 Dkunp: 1824, Ahntuwgpmwd puSuru 5 Un: 1845 be Jufekuinmd 23 Vuyfu 1878 h Shapwuubkpun:

Dfrgfglewid m hpmhgun with In uiupleundg qfetulu wjufuh dünits. aegleı np bee gerne prynpmfbu wg bpr Myuliugfun [Bei kqun. uiınp danitnugfunn. [A Petps apadb depäbgun. wrungap upunlanı [bung ke Stnungounfs ppgm] :

past 18256 dhpngubpp Fhp- Opbomwbbu Ugupbun ulhge ppwd kp Stungpunk bepm Que, de tape oh Gupgunpud bp Ugbpuiungf dd wu; qpu- dergfumnı [Fkuit neun dar 2. GwfBpp&kanp Ip ulm wnpbu ya une After np bepbe “tem bepnfb Sutolbugmd bp uyu mu: Uurkuye 3. Pur PreXtuı zum] dp guy 5 bep dnzmedp zb ut br GplpSunnk quman win hp agb] phrfünnnp bp“ unnwß Ygbdbuf upnfe db), ap plmudfi dh. me [Fbundp bp qupqwäpbh qujb be Gplunph pt dindtmgfunn [hats

Ua 15471349 dp Abmtunpph” Shufumqwlui m gbenpa [Eu dp gb fi Prpp-Uufus meuhfg Sunupud ubfhhr Sum [Fpetibp bp zwpmhubb fup upupug- dnbpp br 1853 —1855 Adfendofm: 18D6ßR uch] Map deut Gmegbenpp Deapohanumat wmlrqeaje yuflFngbhk Say Sumumuln (Akut Sag unurkh. pre: Sb dp Buy 12 mupf® pp dpwbundimul Stemundaın pp puangfunuui [er guphmı (Abwng: D gwpäfo Yun wem ph (1875) Zhhtiuyf © Ppundogfouubun Pu- tepm hub, Agldubbg wugwl', fppkı daniungbun Suyfwlui ba jmtafub qpu- Lg wur A knpp hp Gepgeefe Gupafey Ürbg VarjFrwukn I 9muny Ouılmkun RE EHRT EL da ee N N rn a N zung quphut‘ oudatku (Fuiugupuith Sudan Sum [Hpeibkp Sunwplspm. Tun nen zeprefdkter Ip Bimepoef Ohgpwushrref JuayEb, Ünenuer: puyg gepiupe: erzeugen pe Gene re Sen lp auke yunund Shrpenisuuhe pen: a De ee Hph arafetg Teetpp:

Ufegfyluiı Peg diente gen I) nwsfbpug deu bp. bi Angmug Fepke lunpmetl danitugkın IEE Sunlpuns Opnedpbpgkp won diugarpik kpbp wwpf kupp Ip gehn: *2- 4. Ufugfgbut, np Sup Stufuoun [Fu uyu Keb opwbgkyugbu qglunkp,

ı gerwwgpufat gökp Ubegfybudp daft ibm Apmummopnmftet (pemphtet hrmlayı Ueli 1892, Buenwfwpwb:

2% >

36 WbREULUUHUV VRPRPRUFBUDV

be np quyb neun rmufpud kp [BE fppbe bnutgmdb Sunpkiumukp, be [FE hepke tquiiunop qpunliugben, guy uyum-Shunlre „ı

2 Vrugfpkaie fup qapdmckm [hu affmeb 18ADLU Ange dans qerunkgun wg Sun qpuulugfunufat wgbruenm: [Aetkpif » 1846 uennpunmud Ep ug a N a la (en an a al Bypro a Uh br dry bunlainh ctkp ubquuf Joa Werl Amowmnpnmfheh (emELrLr ppw- u N a a Dee a den Seren Ball Bee bp gb Ip quaphgpih ugugpme[Sfetp) qgu] Pb muhunfin zum eliz ws muß Amp wurd. uam Shake Age dnsp Puzfup ung deayı dor aya 1892 Ze Wr Iupbefpkupkuin ip Spunmupuufks Rugg dfuncuntitud hp dem Bay Suboltgpbh) key dbmaswgeiı Surnkearen [Bbnitg) temp) anguhgnkn ge Bu eee gur glmuhuit joganmdhl- Baus YRyn- 2 pa]: Uebjb pw np gu. (1851 —1852, | | ee Pe Irr-Ebhb ezummng- 1874 Yurgıhiud Col- vepud bo Apdas leetion des me6dailles pm ppm. grecques autonomes »Ere)s gupabp hpdiu de Son Excell. Sutby qhpidhuiuhpht ug hp Pascha, ä vendre au lefpwgpb tr dp Spun- complet (wıy. 3. In. mupwlk Yhhtvunf Ih- (lu, 1874): nn [I kurıy bus us Ubun- Us kawbynıh gap. Dedfeyfe bhrkamp. Smchbmu [fe de dam. ywudlnharn Ufhombpnd Taurgfinwdurn eruyupbgb dE9 5 hr yupapgwpu Ja Joay, mp ons np [Fl wlyf; Revue de S ir hplugmd bp fpdk jw- ’Orientf he 1, fhtuy|i DE mu I re (U eelanpjnen en as [ohne 3. UNDWLU U. UnMnLLUY la nepe: En a er leer Io lo hpkun Stunp pay yboky ud utmgku winkt ap Ah di due, Uh- fglewiuf hpoknkhg Jupgungbaithpn dw L- UNUND 4. UvSNvbUD (4 28 Warp 1888), guyuop uilSurnefd Mmgmd ybdp da, ap Php Siembung lud hm Obpppburf be mitap ähm & Abatı gapduhfg: Gbpiathpkh gpmewspned) dj dfayis hmzne Baskrle nrahlstn 12,0 Bagarged Ehen uber 2 Un nbumd Zhriouf “Pypunbagfomuhut (hpfdflio, dk9 ap dhzm [Buldwulga: (Fu dep land bp &e Ufphpkaiuf be Depmaragfı rgutnunnp qui kuikgm Sin:

3 Ofupfphaie gung gbzwmufm uSrhpkt Dagmgud & Wehe Fbufh dp Serena wmwljbensien IErfer eperb an cab (SSL) Erna d+ Meeprb fu Wbscuß wchuuhge (1851)

Oral wit gg neun. fg MI qpunlangbun ding dp, np gfumbp fr de dhumapbr EEE DEE) ale 0 Se enge enlegm= Ft guägum Iquitwjem goymwb gupSbufub AhntbpbgerfAhuit Shen, papfen

2 mr

VWPRÜUPUVNAFRLUVG FFUUVL FIN @NhURNKRPRRUL 37

p- un] wnwpbun Jpı per wugwpkglu dp‘ ga) gbwbfg uylı deu Surlyu- ıirlıung , 2 uywandiulu gpanlagfunulal Funbonwbulfıg gbınnı [FB bet Ip wu:

Ugugbu Ugqupluih opuf Iqu ulgewunapn [Fr druymh zufuiuh da, kpp Syhguib Sungbguds Sryubhung wiibumapn [Ffetbkp, aprbp ubpdinkgfte fpbüg zupapy- bhpm UP prrumenp ulgentpuhp, be ug ubgewbg Suihadujt zupumnloı In duinguf” fun ab qapnche ey Al Thepungem

Mnquhan Uppusap Fund nupfz megmfheh una gapdnchkm hp: Voqwähut Jung‘ gung fr qpwluiı Spwenuputfne(Sfetuhpk, tbppfe yhhpe gapdu- IE Lieb jatueestih geh nnguhne pur) ya Er warsuenlaijchen phrqupäußhz Tube gupngului wngupkafe dB) ı

ET LS EZ a En an Eee a ae ei bhpkt, hop denfunchguit Yuubı Zuitqulutp papnpnjbu: Ruyg aitzbd Tiuugfie gepälru qfanı (I kw unchpawd yEbpp. muloppadkmä, Ujnpülnuli, Bmfliwllıulip zupnı. N a hinuli, S. d. Unglpkimäü, 2. U. Unmugloul, 2. OD. Shpıfhekwü bat, npaup fi fwpqfb bzwüumnp Suitiqfruwgu (plg Suiboft Segbtmnfar [Ifetiukpnf , bpp bpbegun En UT a an BE ae en a a AR TE a ee ER SEE

Uge wfubfe Sep mezwagpneffrup Ip qeuck damen Say ger ugfunm an a

2 UkFNWPRR U; SEFUPTIELGY

Sbyufbzlbut! Std Ey. Mabu 10 Bmtmeum 1846, ‚guSuuuhuit Alu. grm[dheth pugnehud 23 Phhabilihp 1866 be Yurfikumd‘ 1 nem 1891:

Ziigerwgfuon Hhrui wmgupbgfe 9 wggugfbuhpht wnuppb tmgwnuf 6 Se Shpfbzlw. br ut) Funchal dp, bpp Une fulh Bepmuwgl jegmewpufiup‘ [iz- wu Argus Pp Tugupın, Üfepbp: Spepzla gen unp mezugpmfBfrb qupämgmd Ef Suyhpbuf: Shyufbgkut umwpbn Aupulfge bu bepnuqugßp Sugkpbtugbutk- preb, be wnupbl SutungupSugupgupp Suyag IB) :

Aktreufafomb glen uyu umqupbgle 69 Pop Jen bpbrufugmeAhetp Äqus bp gEnpp gbuf patunhgbubat bfbbpp, wm np he qgup Pep dd dEd wfunpdud be fowibgunfwan[dhet: De uyu neggm (hang wnwpbh Funliotudtbpp hau wg upimugphg u pwglufd[r puitunbgSuhuit Suunmuöhlp" ug br ug un flFlpm I (rupug he wol Supup). Jeppbn unnbühkpp Hdünteuenpungbu | Bar Alp (fu 49: Ugu qgudnudk mupnewd‘ 1871 gopfübg” EI ung ehren ldbeh AP seh: Suspe E= hetee prkigr gap ubkede zuplg be mupwgpkg:

Ruyg fp db und gopb gg bey bo hqnewafına[dfat plpmudp, be pl pkg gut fol dünivugfonn Bf:

Lbquı ungfunmı (But un wybh ubgentpuhpp unpfwd bp Shpfbabut wpgbu hab pwngfie 469° pack] nuhlguphun Suybpkuß neun dp, dpudundiatud turbı Sf

ı Zuhlin. pop dsußpb ZUUr- UWU- 1891, 42 54:

38 UbbBTLUUHUV VTrhbPrUfbUt

qua (equewg” zutupbuß br unfthphuß Suvofdm hetps Upgbh qpupnguhuit ubqwof Jeuy hp deapäb Fupgilatkr m qquhb Pungbpukpm- Jeugbu punfp gewpwpnf Bar unfiufwitn., Sp gbwitm. ba u umpp Serg qgpmmöhhpp, aprbgib drug sun upfüp‘ Gumenfohuhn— Qupmapetumen-[h-hr Tr &= 1>e payu Ip bubit ngwgpme - lung (1872): Aug b Stu qwuwhuitiuhpk gu) Summen bp Inulı kepmuluib be wußubuit Surofd phqmeug: dam wußhkpkuß, npm 9 fup mibhgub des Slam [Ih um Sun unnglug 5 Suyamım. mutkphb Jupp pprgf® zerb Itk=t (> Suennpg (1870): Funggbbpbüb Prupgelaind 5 mju Mepngubpp Pest Bemmfktug bbabpeteh Sonrie (1869): Zbqmemgfunm (Bbui nu undp zupmeinubbg wg 7, pbinunf Zunhupuupuigp, nep nun Bwußphg uuituhpfpwkpbup bi uuspukpbup:

Ileynı ung [run ur unsqwpbgb 32 fıp un. wg L karl wg frnulurı ıfapäı bıyun. Suybpbh LP rn muun [ih Jauy plgwpäul; unyfuwınn: efıt dp“ gbpilwükpht yegrıun. fe yapu enlbuun. 18T7fı, Spy np unchjl Spifiwhuit

a N LEER! Zuyfebebt funpugpleug gerne wgfrmuhuite Stemur. gomn[dbwug (Arme- niaca 1. Das altar- menische -£- Ein Bei-

a ee het qumun. lim. ne Üelr= muß Eunpp en reruzee un bp psulenujig rad eisen JB genau all unlauftbpj# dp 1.kar= wlını und (u 5 Paylu LEST)»2 Pepe nun LEE iwelpey me 7 pruz [epn eaprein jur koe per erg Swlut Sunanmdubpk;

trag zur indo-euro- päischen Lautlehre): TE EEE SD EEE en RE) ERGETTERE- a eb ghmugonm Ar tbkpp. Pier panpiduu eo le NSST ED SHZLLMATEIE a RE Yale re eretet 2. ULPNARL U. SEPAHGDUV de er Suse Eure ger

pre wmmqupaibof[bbub, wgqwgpne[Fbwb (prguemfui unbwubbeum] ), ud hhpküf wnmıqwpuibm[Fbwt, pgmpäubopbu pl (Ihuiı Yuntnıhp po dep ung Suykpbb °9, man ka bes: 7 Popup fe pe ue ulaizEg ze Pletp suhpbg bphw hp Yeutpp kphwphz br mupunju depda geqebgun: Ruyg Skpfbzlub fep Shemwgomm [Aprtbkpp Ip zupmtuuhbp —ubpkr Ufeerkesf Ekpme be U. Gun Woher Tereoeits elptetn Er PT (yakufı wind):

Prp upphib qumunfupe bp ya Suüh, Sugbphu kaufe SfifumfEn mu um Ha gm ud uunddae [fe day ap ng hut degme [Ph Pepbe egmes ug be uggugft Sf und [Fb Sul Suitpmuhzbn kgewbugm [Fe tiokp fenf Sutbhpe up urbfum- Sum usmeundg Adyız Sumhfi MI‘ zum dp Shamugomuhub Abatuupia[d futp Php Bowgfin ntckp uwenpummf ptgmpäul qpm bp dp gbplintbpbb fqmun. Sugl- pkn , mumfie Jeans np egal Gugdap “Zepter, pe enbenpulp. aytuyku

jleqnefı Sugar, punk.

VPÜUPÜDVNRBELBUVL FLrUUHUEV PFNLfO@NRUENFBEPBRUL 39

yerbibrb% glunfıp HE pm [het I plerpwpäul; Dikerpum-[hr up“ Shuntrungne - hudp Surgl wfı (Hagemann) bıh bıfnı

Dprlyusg Fund ul; ggg Su gm wgfan. (F fetp Sbpfbzkwuf pm JwgwSuu apaı wen:

Z.hpud ton (Pbai gapp uluun. bphfv Shp. %. Dumbupb uf, he datum ui Php. U. Uyeptbuiß Uppuym hu opu] ı Fuufdpekbug ngfe wpdupdbgun Jlpunfk, Suy hau neun Fnwufgm [Bug Sf mn [Fhuin br hannbtungpm [Bhurı gütm Bft nu zwggm [hun wntınchguis hphfie, npmet Sul wuspudlgen wlan kgun tube neun BnfdbpfBh dp Spusmupulm [p, br 1887 um you unbeuihr, en Were), arkpp:

Upınplitmul Bnofhwwülrmü (S. 7.) wbäudg qymfu wlgwmd ap zupdhıhalı , Jenbgfn Iepfenunugugm [Bw db) Phpıl“ fuaigunfunm[Bfrt dp, apmd ugbehph kqwtı 2.8. Swglauli, 2. %. Yuykılpkumbmid, S.U’hküklpolout et, npabp Funhatnmbu. Yhg upuSunfcdaiiy Surkuduje pmend hrdpkundg wgpwgaje glum [Fu Wuldwpbbgfie Sfr Zuyng‘ Dun (Fb, Vanabtugpme[Sfetp, Ligue be Sturgpme fd fe:

Bummd Spwgpnf Abntupbmhgun Sunwpurfut wolumm[Phwtg. Suybpbh ibn wgbpubpe, npatp Jugpufunfi gene wd If bepmaquluit be wuputu ug Te ou dianbwanpupaitiokpm 9, fonpgnchgun Weg semnetb dp A ng" Aarlıp ihupmgpoe [Bbundg fepmpubsup Ahnwgpfib bhppuaju br upmwpbapu. npa] Guglüb- gun pls wnbub zupp dp Am wgpug guegulibpm npetgdb dp, flrkituui Topf wphut Wannbwwgupubfio gugulp fiundp I. 8. Swokwuf, Ip Sutpfmu- Tuy Say U’annbtungpme [But dd Subapmfet deln ur Phaubu lud & Pre und:

Sun wmupfl bphög uhgentpfie, 13ITph Ip Spifin he < Alinuuit Spanner fm[hetp Vurnbiugpm[Fbutg Vafiug,s apmd wmnwpbh uunmıge Hp “Urk“- geh mpg enge Luymgnı urpluunuufpme [Hulp SB. Tuufpekkuinh ku 2. 8. Sugkub, mp hp wpoebp 15 phugfp dpuhphfen Skenugomm (Frudp:

Rurgf ua Aa tuphm [fu tihph” ler un uäf Sunnpbbpaf (qleweopupup Zetphab Ed)» you hp enbruichte gung hp hab toungprunfuite, uyumıliugui bu Mqmeu- qbenubu wzluanm (dfutp Urt Werbkupmpehn, Sumnp U—UD.), apebp prynpnfbn np zepuit pwgfds U’arenkdungpurfuit-eyumliuguit Shenugomm [Fhuitg: S. Sur zimti Schmwgomkg zupapqgupup Ugqwfdungbgup (Vtelertbe m border Urerb Em babmmmahh. 1891), Urn Yererbhbu Urs Unbrtgre (1892), uerbebeah Mprhikı Uemhpmebs Toktepemo aktetem I Mbebrkap Dteabreeb Al eppeubrndpr Ummebpg, filed dünnbufe ku gem wdng Suyb- pi Buypgeliun [up VErmer- mol Set Surıg enl m Shetoem- Petr (1598), Upmeimmtbes uufihp bat bu, 2.9. FYınykılplauntnul innıun Zu I petpemßbet gursu-ftere (1893), Neun Hufpme[(fthp Akte VrEbr“s (18946), Urptbe Uprb- Depedbotb bo bp buhchuib Zug mnde-limtr (1908) bat bat, 3. Vrhüihklholnuli pme-wunnplg Speakers uns uywnda [dB fr tp (1890), Worptbang tErmmtpumfbehr, Suy uegnewgfunm [dB peip (Upeb karten

40 WBETVVUUHND VerprPeUtbUV

fh 1903), Zusbpbr ben een Frhr (1910), Dr Wetbergeeb yulezgnimin IE) bıb bit, bpp dad undhartsuul, &; Bniflirudlsuli ine amp DR) DE bung mfibmdn kykpp» <. In. Inılpnhhluli Ynıum fiwufpkp Spreitupgns uifg Zuyag qunldufuitm (Beni ugaada [dB furnp (ieyt AkemEelemmne

Spahabpmurhhn- U—P Sunanp, 1893—1904) 3. @. Poulrut Ip [omı quuplikp Ydpın fun bhı. br zefulwitinhpp (Zt b Dfermhhe k- F ft VRR Sunanpy

& BPLRANP U PNUPHYUbBUV

1899), br 2. Aunlwpwu Okahpälmut br up upgdatım (Sun hp Su. of wgpühfi oma pegmeun u be ug Suyungfunurui. qm ld fe tkl:

Uyu ngfio gepdtg Uguptkuif op] be Tapıp Hug ujum Shemlı up, fi uydıl“ Phpange Po. Ifofhluitf feliuenmdn Uppuyn [Hut Sunhatumd 4p zupmtulb Vf pain [Afetin pop wggogaum gupdmhbn[Ahetp Jun baubgbudp:

Vfig dh Gayluh Yurplmınkp Ufempuitn[Ifutn op pm opb Sergbtudkz quad“ Fupgqhübkg u bi ug qlmmlu qume[Ffetinbp, hp dinmdbp dp be dj Fuliatsud Gulli uber push oppunliuggmfu da, nf Amphib pp u Sehe

UPUPUVNFRPREBUG FPrUULEV PFNFfoNPBULENRRPBRUL 41

ungen Spumwpulne[Ffebiobpp: Ugu feqdach ppuhufuif unyuandn[d behe zum Gupbenp bp‘ guitf ap Bepaugfs Ghtoppeduf dp zum qgbncupm [bug qunyamd bp Spaumupnuhzne [Afutps 1843f Ze Burhapnu Inqukun put dp Su Sup untkpm Abatenmene eudg Gwgdlg Viper pribpnmfbr der np Tun mhkp Suyhplt geqneun gbalungwt ptunßp gepber quuwgpphp be SPu Say Kambtugpm [d pehube re prSuybg be gbepwgfit gun] mupwöhz Suy uggfe dag: Kg“ qkm: quelle kp wid” pp dhzm wu puhhpm [dba 200 bpwp, np] Puwenhp (acbkiuup wqgwile puhbpu [bu prpmp Spmupuhm [Se tuhpht opflud dr Anl Phgnhfy: Rühbpn bw wtwilshem. (ep uyuop 44 dp Suzmfe Mupg de Sp unupußm [fe Wühph bp‘ Jepdbpu ulm yayu Suitky be Su dinnb unge [Fu gltnuhait Spuumupulm [Bbeps apmdb un wpft Sun Gugdbg UpEmgt Murmp- Gelmeng Zeyng (1897) uunnemphp Spwmupulne [Pep:

Geha qmnurhan [unpsbgun U’ fumpuitm [Ffetu Summumkı puhbpme [ße dp pwpryuhuit bi hpldßz gehen Spumupulm[F but Sul: Ugu puhhpn [9 bee wtmeudg EmspeDbr reger Bu-lbet,s Guglmhgun 1. Onpbu wgluun.. [hung 2. Wand) U, Shpfbzlwitf (ug Muguhlp Uppugy), Surwpmhpf u be ung wgguyfie pupbpuptkph qua dp, np zudbmhgun U fpuine- [buin, up zusuf bpldfe be pugpepubu qpphp wgkes nprtgdb It Haup yt gen] Juriummfı, der db dit u Anl pwzlunef uguntkpms Luhhpo [Petr Spwmupulmd 5 guyuop 30 Sunnp gfipp:

Hyufaf Abm unphm[Ffe Day (pugapdud bp uhpb zur Uquplu Plp- datuugung Sunliup:

Php» Upfmmuhku Ugupkub 1828 Abup php Pounmtp Swabe pr pam [hut ghpdithpku qpphp Spenmupuhhyne bu Jura byme, wunf dfpwitugudiup pwgnmebgun. U ph TfuhlF upkuı Pa] udn ulıng ıJp, (Mechitharisten - Buch- handlung, Sortimentshandlung), np 1869 ywbäbmı.kgun H. Kirsch, Ufw- peötoe [I (tn pl sh] due br Swzle ep mugugpmumd gung Jura med (Mechitharisten-Verlagshandlung):

Pprunfurkum wiungf puglandg Yargbp bewlwtwgpub; Uqupluit up pupip genfupp‘ GufFngbyh Urwmpfy p wupudb; puphauzmuguit qeplp, be ahete- ur, gpmmd eybhpp Mh Ghtoggeüßp udifndhr: Oyu Jelidsitun Spilihg Mebenete Empbopup Lprbp wupmdbn- phikpufih-r da (Verein zur Verbreitung guter katholischer Bücher): /ufkpm[Fbwb wtgudahggm update bp mupbduit 6 Dpwinpf que ddp dps apnet ofupkt hp mpochp mupf [hg Semnp“ Peumpuibgbe ph ber 20 Be:

Vhn [hut qnpdnchkmefdfutp wbihg füge 18496 dhpper pm ui. ul” qpmmd bfie Wubı Dpwthhufms Ur be ung Dhpqßwig Guyupkpp Bew gretfpkt zuunhpp: 1848 wuenunfem [Afetp ul Ufo [but Fumuhg qpw- pgku, npmt Shnbenefdbundg 1850f% qugpkguht Spt bye: 186264 Om quäckui Aphfie dbepähg {hpwlbtguugpüchr ap, mp br gyußmgbgus reg 1866f% wmuyungpuufuit, ug [Bbaitı upuiiem un. Spumupuhgn [ftp „Pilger“ (Abpldt Jhpmdnchgun.:

42 WbBEUVVUUUV VerhRPRULbUV

np 25 mepp gym [het mthgen pühkpnefBheim, hop yaye eWduymehgen 127 gfpp» rprügdk nhüp bofdp hr unhzb Sumnpuhph hp pugpebugfn, be mleitg hphfte wogugne [Beh ulumd ki: Ujugbo np pllhhpm[Ahetp 25 wupmuit db) ber 600.000 puspayuluiı, hplFfe Sunnnpthp Apgu wmupmdhz qhpditugung 9" 2sw- zuchmf Pilger (Fbpföp, np 18T5fR omupfi umuguwbgph bu, Is dilgke oe ER pme Nurnefi:

Ba Ko Le ass le De a ES LEE ANETTE

Vlapls plus Zupp Spfhun Sunınunnm kp bu um mpbu gepd welt Lebtg gut dj pad : VTT5, Warm Of Vrapfu Mpbabugb wm wd upmoimgfpt [Pay hoe mug flug bo My ung bewgupdbr we pugduibpp: Upwohugge 77 gunlepp Ip Shebp-

“Up zunpskup V’fıupuitm (Heu bolewon [Ar Ph Spbhum Suy br Sunlaybgf ger] Suupuib dp Summuunbpm ,:

Upwotwgpape qopme[Fhunde TIERE pungmebgun fehl pl Suupuiib f Spblum® unfnqnunfu Sepp Wihmpbet Say tpehmuupun beyepeprmyeieh pre- in-[Luse (Oesarea Regia privilegiata Stamperia dei PP. Armeni Mechi- tharisti): Styupuwifit you prduyud unupbn gbppn ke Brpeeei mm eure berg ni Denn, np pumwbup be mefdubug Spumupufnud bp:

Dapu hal wnwplu wupfikpn dt uwanbgun Vfopldwpbuit wquputp pupdpe- yaje ungkym (kunde Unpfv 1hSunfun m (but Bnfubih Ar Auyobps MD ZunpSurfupm- [fat br zuitulanug gfownul Ppuge Tfwputn[Betp u Serhg 1TEORR gbee di det Werpbesue Wert Bermmdy = U üpnlebten Gernmurbep ap Punw- eek puduywluiun] ddp dm [pub bp Guyulps

Pl mug ve [Fuuhuie Guplenp dhpagühpne Sum md U frupuian [Fee funfı pufuhp 6 ubgenid zum dp dmg [Abu be fup gm [Abt dh ehe wg” Jinuitighug wbuun., payg Scpupaitp mu pufuuhub gun pugfula [ft pp» bu gunf dp up knpp hpgun Suybpkik qum Twbı jwaßtuhpkt, qkplitkphi br getupht gphp Sequp: 1TI5fR nenbe wpgbu AT mbund gbp" 24 yuußukpkh, T gbpilwühphu, 15 Suybpht br 1 gmtmpbu, Supmhpr] qurgkep:

1776—1810, pls ih bep 35 mupun dig, Vhwputn (Sf fer Surynı [ih fpgun ugly bpp AD Suybpbu br 25 Suyumımıum muybphb qpekp> nprügdb mlartp Sunnpunap bu: ug uyu gpphpht Wuule om phqmeum mugnehguit wugilufd fe efz qeebe:

1810 Jerwpnehf Sphhunb bpp Wfmpuitn[B hp Zflim fafwunguk- gen, dpa qnpdmthm[Afutie wolumnlgun tube Suu zupmtullg . be gufmglgun Vapfu Obphgbugp Upmobwgpajt fs (us Gbunkpme dfenfenfun [Funde be ulrglud Dpuöchfuhme U. Guyulp Bryan [heit gurgmtfg‘ “Uptehjbuie he uptedinkun RE 2 SB JE Iee:

18110 Zbppbpp wpgbb bo gapdachku [Shui bp Scpupuitp, dürmudg Spfluunluut Supaibf gegen] br dünlmyjulgn] » qnpetp Gpgwd bh puphtwiikpm dhpuapgm-

VPRÜPFUVGARRLBUV SAUFUTVE 45

Eee E12 EB Agua mug; Tan) Super Den ar Wera ar Pr Tzuh zunpgurhupms: Aka Sgop Wurzeuufl D’frspusteme bw pays. UppwSuypp Pupfhlub Spwdyud bp ungquapkj: Ipple dery wuw- pri uzuifm md hp Ss Wehbepbet wepupehhs bayepmpsmyefah Upmenmpbus,,

Suywpubiu wm Sbubsı wörpupup jump fol [Im 9 Iquns 1812 Dbınp: 11pı Ounnpfi- Urwnpfrudud Sbpn [I lu un Uppni 1777 nn md unbgbhwapfi 9 febig Laufe Ip gpnckp. Platzlb Yurpf Vfppldwpkutp zupu udub fr dle url tunbg Qurpfoauınfi, Ib gupdm tkm [Fun müßt wpgbn hphae dünloey - ıimangfp bt ln bphm Sum un wmdmg: Iapsh fpbig Vfwpuitm (bw wtwilpm] ght Jupbps u YJupdnı np wofumnun. npubgn] br oma wugupuaitungkuntlpm] \ wphuh- ww wpbıdionbut jbgmebbpnf , puyg Ip Hirmlı ppbtg Opmotwgpapu ww Schaf bg: Nuzwmobuhuit uyu ubgbfugpaju waf[d mm md bp undpummuto [Fr dir gap RP» Pumıkp Unmnlı Ginpuwmı.u unywpwbunakpbpp nnd Ef Pusqwpunf IenpSpgupwbffo (Magistrat), Shmwgonbm (db Vpldwphutp opfuuip anne (Bund pungud bb mqupuis Pine [fe he yuhgl b Waren Vlahle u phuöng:

Spuldwgu Funlatwhh qba mhgub chat wgurd (trip:

us und Uapı [eb pp Jp Syupusbfi infunnnup (Firmaaufschrift): Sppluu wugwgpmwd gpphpm YJeay bp Ygwbinlnı kp‘ „Nella cesarea regia privilegiata Stamperia de PP. Armeni Mechitaristi“. Day wnfumgnul wShg Supwpaibp [ ulgewits Wale Wk, Spion Ppushfuhne Uef Alp Summumud Upnolwgpapt Joa: Whplang wu wem uifage hp frgle zuequb h Funlütuhfi, po Stunlrum[Hrundp 181460 bo dbe Spwmupulmud qpphpm deu ab wlutmßp: Lg futugpuy fauy 1823, Tepe Bf Try hunlwtuhl Supupuitungkut Se Upfmwuutbu Ugqupkuit fiugpugbp dp dumang Shpau[Fhrutı, ap Supupuibf wfmgnup geb pie K. k. priv. Buchdruckerei der Mechitharisten-Congregation in allen Sprachen. Skpne [Ft wwlupt apnpbg. Buchdruckerei der Mechitharisten- Congregation in orientalischen und oceidentalischen Sprachen. Uyuqbu Kufssgnehgun. wm Skibı upmobungku bu hp Kuibzgauf uydıl“ unhjb Sudiun own äbıf dky_ Mechitharisten - Buchdruckerei WE" Sepepdi

Seupupuiub Zt pugnchzmtn ubgebt fah Scupwirungen gupquhgun Se U Uqupbui, fing 1823, bpp UF nnd br wu pays. Uppug plmpuhgun:

Dep fuuqung nbusa[d bu Funhanu Subuywfu gukp wnun Suupubp:

1811f% metbp wmuupraitit hplme day dünne y , 1835fb uw Ahep pupäpugud Ey uprgkt Vöfs 1838f% Ar Surzmehp dündmejuhpme Ahep 12 bphufßbr 6 dub bi 1 unpunguunfug Surzmehn] Ahupf Karla johpp: Öphfbugu puglugun upuguumnfejbpm [Pfr hr dm abi johpp hab une fü: Ohphugfe de Veh put ww Up 5 db upwgunfugs 2 dinpp» be 6 denppugaje danliuy , bpphifi (1855 —1901) zegeaf » Pal ud Iplehunpulaitn [bundp [ zupb alias

1855P% Tuulrı dbılinınne (Fa (Foypamı m [Aft pignnthgun Ufrmpuitm [fu u, ap mul 18630 Aphf [Pnguchgun: WfdliugpnfP hunde yo but [dd eng 2. U. Urwgbuth Abnop 21 Suybpbt Umpunihp tr u gupakp:

44 UbbEVVUUUU VRRRUFBOV

1837 Tumpwlunzyg Sur db zlm gun Tube Tunp wgupait, hop 26 dank y fr zupdiliie qumun. unpfin Jh Senf [Bft Dpuibhfußme U Guyupp: Unp ww pa 32 1538 Sumumuınnı bgun un wär Amı yupulı Mu » UL} Surgupunnpbbpnd] Kenphp uwenpuunnchgub, be Anıymhguit jafiihpkt, Suyhphu, ubpphphtr Hhr- plus be gplp:

Oppwwmoplug zum mpungfihu (fetp rs que Gptkp Vloblwpkut Supupup, pw Guitupu fenf gupmrguithp fnuänpgulp fo El:

1848 denfFapfuybg mupf tube VfupfFwpbut qupaith Sul wlghen zul. gun: D ubgeub [Bhpfbhpm II wununfh zupäubbgun Vfupld- up ubpkpm bl, Juni gb weg bpplr “omupuhwittkp, mlqugh wgupuiunbplpa Shen Upgur- [pet pl: Dpkup Lunlütundb f Jep de Sewgpmhp mul Med gg (demon- stration) da, npmeh Sand wmyupuitfı d69 op me gabe behme wggugft u Sarg (Nationalgarde) bpfm ogluufwt fr use [Art bp Hebuyf: Uply Sb abzkep Sugbgun Juhpf wafbe (pupuigud” dp. wgugub be ung he Bemep op: (un Fuitp guphom] hp qpulndhp Jutpf un Sutitkpp be Yuzlaunbp bp fumeEliy, ud gu guögb) Yapdwibhzne qyfemamapm[Hleundp: Gpfm wggupld u Sunquitisg he qfp Anrpnihpp, mpetgdb hphm Segb Probe ogluludb Thy dp qeinchfi, Ip opepim [ir pain qgeübgp [une buuf wnpbe Ir wpgbt wglubpg quepu Sutuud kfin, kpp Supuputfh Jupfear Ufp- Parzui, np nyt qbizke ajuugbu us ut [fe Gprkps hp gepkuhfr qui wgluhpp behßt hp Seumumnb de Fun quad pugaudar Hhobpme wit 1266 Suph Heu Lbpdugbo bhbgbgey quitgwibkpp Sughgtkr s ap Joa munphuln (hetp hp Sun og [wit br dp Jwik gpach ZEREUFEE

Suqupuibp wqmnud bp: Ruyg U'fuupuim [Fed winfgm gun Furhüituud dp drabkg que be zugmugpupbp, [6 uyum Stnbe pheßgb geiäbupupm [ft fl gptgmuhfr:

Lupfy 10, bphmzwpf#ß opp qekl®b prpp gepdunpukep, S1 Prend » gpuch- gurlı QLEn LET nqugwdblj:

Inpu zupufdoı un ququpilaith P’bupp hphfls pgmehgun wmugupuibg: Ugqu- ph wgbpuugpuf dp qldkg wbpae [hut br (ugpbg opuzuugubm [Hr uungug gyglem- gel s hop Suite gnehgun. fl, [BE uyu Lnufie Suhlgm- Suchup upqbu bqwd b Gupqupm[Ifude, br dpheteje Funchatud zuywk] gen uhgu[Aßetr Fpunchp [Ab gugld Sumgucdg ng Ab Vfupuitnm [Blu gb“ Suhumutnefhhei br u Seugfe brgbpp dbujer Pub uydl, bpp qupdng zuanm[Ihundp lt ungut fy Sugp Get SunfF agb, Jefötuugm wlgb gyuy: TonpSmupg hp wperhp umbau np [Anne- able] de Vlopldmpkuitp Suitofdwgptbt Saqmfegleuit Pehtg Wuqunuud be uprpupur- gprln (phüg wuiftene pr wgpp: Upgkudpp u Umpp 186% hp geb Sum Bu qupwgfiu bi phuhbzu Zphünugf, Brmgph Sugqupunap opßnulthpuf , mp Belg feunug br qunuhfie Jeuy Go wugfie (buejb mbgbhmelbheh:

U jun Scinlee Demg Suympuip uupappm [But dEg :

1873 pdf Sptaudundk de wmfım md" Sapupuul wpbedinhun Spumu- pwulne [Bing pund finp quskp] wplchzleuit pud fig Ip npm[ p gepdwsm [hen 1. Uny-

VRÜFUVNFRELBUL SAUFUDE 45

zei be D- Waybp wyupwiunnkphpa, npatp bpkp wupf bupp zuwüdth) Ip Supfw- qerfb 4. Sujtppluf: Ruyg 1889 Bmejbufe Wpupulmı (Ffep bphfe Abap un prpop Sequpuitp, Unpngbg, Anfuwgmg ap sind jubpn] bi ap gphpmf bi Pro yunmfnuib uySumn[dbun db9 plpun, mm npungbu [euunlp Se Pplanple Fuykdpkbupbunf (1890—1898), 3 Pnfiky Upbhkwuf (1SIS—1908) be bp Jepfa‘ 5 Ubmab Pfpybwbf:

Tuff upkwd Sayapaiit fpplr Scqupusi “ugbihpewit hr plediabun, lm. blpomı Sunliup, yptfugu mupfuhpm Sumaylg bep Bequwmuhlit zum uyguh Ghpugd] : Atunbuiupup YphVnugf bo omup Getgpetfß dp dbp" Pep Spumupulm [bung [fu um unchjugbu oma jhamıun be omuwg Sup qfof per, guet Suykphi: Uzu- ku u kun. 2000 be unbe Suennp Spwmupuhm[Switg qflug Swglı 500 Sur map Sugbpht Aplauay Am Zunpshg 40 mu. SurzmuPy 3 peu Sunbap Spnundartı

Puphhkutn Upps. Missale Brevia- Sup Suyupaiı Sun. rum mmwgpbpme : enuunbjln knpp um ur. Hr qapS% poun. Ppki (eu tpähnpphpby , ap qwenfüchpb ug- munlaing ıdammbaitiukpp

Drnhuyl a a al 27 > Swgbı ie 24 Ip bp re ut. n wlan ptnpSa [e PR hen, hpp hpehfiu dp Urunpfwbur ykınm.. (bwl Sun mp Thun- pualını (hp Spwinur- pol, : Un Er he Lbp- huywgnhgun. Gayulp uglpuwgfp de 1811, ps zuglı. Drum + 21fr . 182 fu Iplusy Sprun - fayupp 1812 Om. 3. UVSNnv 4: EM RENSLUV umuulaufy ı Sph- Dfru 20f Spa] pm (IF wgu Ip u Z qua geunfbkpht ni el? Samk wlhhp u \ Vermmulemi bıtıı

Bapngm f 7777 wg Spahartp s Dry mu. el je Je ın ud f: Ieusbpir (sapu Sur. map)» beh Yan.

Pung [i khlglgwiaitı gpphpk,r Wubı mupf2 pudfd pe zul qerdphe 1a Suthg Sapupuiip, gewfiukpktr, nmubpl, qhpihathphn Sumapmnp ana u Sunpwtunhait qpphp het 1849 phgethgun Tofu Supra Shre- (lt qunnı wpkp zwrätunpupm (Ir tp Sachgupuluu 6 10 Kreutzerf (Fyl#k- qewilichp muqugglig‘ [ulm Suhaqgm [bu uf: gu getätupupme[d [erg neo Surhaup tler Wfwmputithpht odaip wplmumahge [Afrn be leben Suhagm Abe Ar dev guickfin, fi dES gnSartulm[hrh Sbpmfdbun bp qmfr Subhgfi: 1848 pupäpunggju zaiuktunpupm [Fbundp wmqnehgun. uhr np un uufait Opfunglgpp: 185365 fo le Funhituud dp when muggmfp Set Urwnpfuuit sleenmı [Bus Fhilinugbovubpeı Sub TE u egre un Paruwgpphg bıts 18481 ululsug you nbuade Sote ha len uydıl yoyu hp wlithn Tube pungufd fe yunfkpungupg

Ouwpwfd [ld kpfe hp Udöwgfpukp up

46 WhbbLVVUUHUU FVRRPUFfbUW

Suyugpuhuit qlgbglm: [Abetp hp gupugtbg heit ug qpbpm puglingutn - [Ahetp: Vlobfdwpkat Zupp bephr wpluhof atbfi um uiäf ubp peqmetkhpm» wo yqguS had uk Seuupuitp punlpgm hut pofin, br Kafuugngf que gphfd gu gphpme pundama nbumfihpn] ı

Vfuupuitne [Bf p damövunopungku uplunntgun. Suybpku qphpp ME Sfn Auf Sunkauganufou, (nzqbu Sf Ahnugfpikpp ud Ku, Ahchy, be [BE uonfi- fait qpkpmı pugdafd {u mbunfükpm wlaı Sugbphüuhe ghpbepkr: Ugeubunf 181264 Hfngdee ou dünitum.npungbu wzlwunulgm [Hhrudf qfp-Sunmwing Anton Ocken- fuss be Dgeayp Uchmfp Zmbibtph Cpufh Zhltiuugh Ir wu Ufupuitn[dhubu) br Suhmgm [Hund Brendlerf Suyp fe mpafs Frzubu be Fhp- Upubt Uynpbkuitß, pug fi Stugajichph 55 band Sugbpli uupg be qupqmabe gehe dPunı gu, jugku np uuop Ufuplwpkui Saupuibp Suybpbn qplpm- —puglunguin [Frl (TO wlaurh)‘ wrlmupspfu dd Supmmungafup Ip Thumnf: Buy Tb Zug pump uyupuhiukpp” Surkhunumuiı, Pre wanna, Farygbu, Qarfglpfw, Uuggbu, Udkpfhu be be Depmugugf purglipbgui but nqupuitshpt Sfeppbhunbgfb VB ph Sup GernPEGPELR

Uyu geben] b Upbüm 100 mupuy prfdwgph dp 5006 webzb Sugplpb Ira frp 40 Suyaınım wurgkphn gpphp muwapnehgut (IE UVfwpuitim [Abu bi (dh um utkhwlniug Spunnupule (8 brundg ı

gu Spumpum [Hetp Yanupmaud Et mgugguhuit upmbuuf deS hppm- [Bundes pm] [BE Zuyng be [BE Depmuuf np Kuizgmmd bu wlntp [pp w- Möugbabgbt muquwapm[fıd:

Bholp aeg au Gupgl Spwmupulm[Aehinkpbt Shenlehupulpp fuel» Zuykpkt hpkpgunanp guests (1839), Ir-peum zerufdul@hpl® (18471863), SEubpumfat Qummfipeh (TR. Soap) 1849-52), Prbentah pbpefachnfp-t (1866), erg (1879, 1904), Urkrut Nunmputuimnugt Zen ufdee- Khut-Sugbuitı, 1897), Brget Demmtpun WER Werkiupepetb, 3: 8. Su zkwbb, 1895), Zetpke Ufepbey (IBSTAIL), Fagd gbobı Wer Seobrer (1889) br ug pumupuitiikpp:

18184% fr dlp Guling Guliug pwgekaguit mplchjban peqnetukpm gphppı eb. pl, wunpkpki, Sunnkpkt bet har Dpple perglarlsgm but wupupuit punubuitı pi ybobr Shenkahumg qapdhpp- 1837 you wlan (1 epärbe quokeebt goldpr 25 zbgmeum. np 18938 bphpapg wtguil” ya nbuun“ 50 pgnuwme:

ya mlemubkum] undjb dfumunnp 5 br Subuyullpen zu zup&ui dp‘ Kaiser- Album Zngme ud Spasmuguufne [3 tp, np Gunqılmhgun Dpuitchfulmu Bofubib U b- Sunfon hayalp 1853, Dlanp. 186 knlen thai huSunfmpibn Spuzunb wgummm._ [Akut um[Afı: Ufrz Vapufdhfgbuit Upplrgorgup um Ü’kbpubhb huge, Saul wann. [Phuita (5 from; dzwinphtun.ap zum zup&utf dp Gumoı gelte Sunliup Urumpfry Ingefogkuin bag hp [owepbp, ul Wfaßldwplouie Vfamputm [Bft wmupphp sur hptwop getmßg: Dep bbppft ne puufuhgu [det Ir Suyplduuppurui -nfguufpurguit qgad mu dp Tasr wpmwpar um zugubhr gquitngugkguns Ben Iplup wgloumn [Fitz 18555 4 inlsuun. gnpdp das np fer ınkumbfi dag ndEhbunfwnun.npfb wp-

VPÜUFUVNFRLBUV WUSEBVUTUFUVGE 47

ZU un puld bp pas yh enbanı fr : U ju zrpd bp unuglu ulını ulslrung \ Kaiseralbum. Yesebpunberh \oeniidiurt, ap fun wSbn Gulf Imı brm hun. u lInud wpaum Unpfiu YbSunfwanı[d bu Pprastuhfubou Dndfuhıf le husyulap : Vfwdun Summap ıJplı kp 243 LpL pwunlwgwsd , ar Spwinwpulbne wd kin 130 pohwunkgdn [hi 7 Urwnpfa- Sotgupfuf Ingnfeyng prpp gmetbpn] qui wnwpwppaun Thpnd ı Pustunbgdn [Bug um pu[d bp qpremd kin Joh. Nep. Peter Geiger Sun. pwtwınp Lhapsb EUZy127 rugdinf fu wapm[d ıhblhp, wgganfh emunnugaf :

a

VnnrPeünrbütT TUSLVUPFLRUORO

Ulepfd wpluin Vhimpuien ftp drndunkatud tubı pp neun Frnhuı Sun un (Apr, fr ulgewbb wtonf qgugmd bp An dünnbiugupwuh da wbupp: Uyu Spegpe] epgbu b Spbhum bqmd bp ubgebwenpm[Ihet gppkp br Alm ugfpihp Sun wplym : App wubuj b Spfhum Ufpuitm [Iran Sud wuphudthm. Rp ger me gu Hpqae, be Sugbe denpp din dp da zupmgb Lphttm dinfwungplg : Uzu geekert bet Sb Ip qemp Hhhliwfuit U unnbtugupuitfir Zuu pugnetbn] 6. Tneeepeg PEigu fe Fuutee fen Ip ven make anf Uwsshwuepui dp far 8000 Swenap, ‚pfis Flaute gühym. wuydatun.: Ua Ufwpuita Bbutı pupb- hund” Ur gaunfitınu Umundlaylu Sus wylnı wdhın Jun wlurbp 4000 Dpwbpfi dın- Benni e pe zu eat Uifrneince keins

Du Pre plan ge a | Sal me lanl unnieggupz fwslig br pwpkpupug bone fpwnnen.fdbandpa

WE N a El EN a a ER, Pep gbmwbun Yipbenp Weaunltgumsmpe dbSegejb dinp‘ Suyup Swsanph why wg age, Üfzpunmjg kun op Kaabpuuu ppapue [au are heen ierkemmtens np SP Luudüituuht f den Zhbünm gebe “Lngbenn Uumblu- qzwpwbp, (Geistliche Leihbibliothek) zuUby Vfwpwtn (bw Sunbiap: nt: Imepatehe re Upmuwpfio. gep&ng "Nuzasbpwufe, Jwpfzen np wupfhknng] VRR En a a El EI a frwuepkp Vpwpuitn [Fbu:

Pbbı Vfwpuitne [Shut qpundiuguit SGugunlübpubpp dfügee up Bay bu mmwd Ppbn wwpbhan pay geil dp zuinlsugub; Vunabugupatf” gpphp qgbhpm Juli uam, uyum Sutgbpi Üfupwbfg zupunnbı Jubfıp bi Guplunp qyng Spulen fommpbir ud wmupf Ip dien Dannbigupui punhufhfr Sur. nnphlp:

18874% £ Jbpr bpp ulm ° Aubpbe Wisepbuspn Spumupulm[Ffetp, Vf. pain (Afetp dandunp [ütundg fo gepd qpun gwnhungbu Juibfup S- Tpfgnplu Funykdpbwpkun (1888 —1898), 3 Awnbupums Npkgbpähbuwt (1898 —1911) Vw- enitunguputsugkubbpne br whfunt wplwunnuhgm [hung Fhpy- Z- Dabzk MPuguhhe Uppuy Gurbftuitkwnf (ff U Dbu), Vambbuguputt wggugfe Spumuputn[d eb Upon] datum ug Snfnwgpehjs Upglrulpp u 25 wwpmuub 9 zuwöngkgun [el

48 UWbBVVUUHUU VRrbPRUfbUV

Gugdly wggugfe Spewwmapudm [Hruiig quk[db Gamplup Pagufwdry das uylugku np uywop [ep enbwuchfin Ed Suyfulut dh bagufudrb Alu Tun Py :

Want npangbu fütundp wupa md k Zug wwgpmf[Ahut, Suy Sftı le Iomp Sp wmuprufme [Hhuig , [iz R [Fnunf * Bm tun, Lu. profile [B bundg ur & nfühpki, Uunpkpku, U- pay br Suyng Jepw- BEN gespkph u TBuelrer,

BER Zpwgbplt, Slpuleitckpli, Guurgbbpkt bet Sf be Ip Aha wgfipulp SITE) [Frei 9 ping [hu peeup gpkpe We erg EB DEE: livenbitnuggn [Ef vokpp , qbpdainugui, quagbeu-

elrph Zu TE ns-Suybpkd [7777/37 Guupıqfı gpaLwmdng £3

U zuop U’usenbelurg u palp Ip up fer apag du Guslı .

50.000 ns -Suybpkbt pn] ww ln:_[d bundp t

11.000 Suybpkbafıpp» ınbrunpunl, Tahaitiblrp .

460 nkuul, Suykpkt (FbplF unwlg Surpnıbymı Sunanpbbpp:»

end li ponuywhur Su.

urlzurlı f} bergab AWUU- ınnı md wputnubulı BE IZ zepSaguep, re unp, Ip qinlını fh Tuukıl Surgnı u. (incunable, 15 Jun) unphlep Sram m&ubp:

350 Suyk- eh äknuw- abe [77778 wbg

hlamunnı [bu un bh ni. In-

zluup Swap pug- uf fer eu inkublp, u. pre drum be Butler. RSS TE pwuloı Efen- u p:

pagajı" PN—

IP guapını na nen (rer 450)» Topf apleuit pe ueg Ahbmpkr Rusy qupäul, Sur. b Suybpkuk- np cf dp eb yası Tube VUSBVEPULPUVAV QUSUPUYD Ywyılund [he pp Sprung. ud h S. Bubapmu Ur Suzkuit (uugub Auybpln Zbmmsgg em Ehupmpuhft Werlpbts bo Em, 1895, pp 1500 49 )e Suylpbt mgugpm [Fhbug gregeuhp mubun fu 5 Spanupwmbmwd: Wumbtfz gu gwlp (ugılm md 5 uypnu phtulutı RE (Een SE:

Zuylpii Ihn ugpug ji surgatelde 1—560) p%-

VWPÜRUVNRRELUL PUTVFUTULE 49

Ujdılkut Vunnbtugeupudg hp pumfwäu pürpempäul upuSb de (zltme ws UNE a a a a a ee eanie) Lupe nehkminbpe | Jumjgaus 1833fu)ı pw epuukpp upkldt EIS SENT I EN Tas EN A RL N Be ee u kupmululı be n5-Sunbplb Wombutp br Zuybplb jwugbpökpp: Mal kplm ubtbwulubpne 9 ul yahbup zphq uSupwbbkpm II unlfmfm ws bu Suykpk dürschuip br Ab ungfptlpps

DES ups Gtgpabkn 4m gwpäpuituy Sf (PUZID zwpre) Sejfefet a LE Unpfo LhSanfunne bu Optik. Bnfab U-f gusubupm hub 5Owlkuy gnpkjkuip wahre be pad Munnbpf gugwSubgfuß 9)» ap f 929 gem ws Dr Vphlfw- pl wmupuip (db Sun. dinuudg fi Sol U’fpwpuin [Fbui) Spannwpuhne md gppkpp:

m. -:—.—

VbhetpbUV PULUFLEUURN

Wuspuitm (Bin nehf Yun Maiigupui die” Suppe, Ytyuiuupuiun. qui, pmewupuiuului, pufumuluitı, Shufouului, uggugpuhait I (qypulug[runu- fait Sunwpar fibpn] * bpbp plrpwpäul urusp dB9 :

Unupbn folphpbn Snfwngajin b Suibpwpwinnhuit Ioqnfwdmt (18.000 wlumd Suötphp, nprüg MI halte Turn zupmgethp poyulp, Anhbp br Tulatinhp): Gnfu k Tukı. Jobapbbpm. Sogmfwdndn hpp TOVO hunnp trekp pigmtmws Julie zu An- halt Coethen "Fpunı Sphu:

Ungum bu pmeuupubu (pyubp Rupäp Suyng kadbkpbb, ubpdlpm mb when ss) br Ghtgwbuputuhuin ([pföbabkp br uf) pwdßtickppr Uurtp qlh qnwd Eu U. umuSfh dh:

Unuinäfte ups dp (R- ups) yunfwgmmd b pungfunm [hu np qbulı- quuud bi Pflug be Dfgbhunf bapähpm Pepmphpkup Yugdewdp, np pn ul Tungunfı Suypımum by zwarbugbu Gbpwungf woullpimug quuwfvoun [Fu Sunliup:

Dppapg upusf U) qeuumapmemd bi Sumfvouuhut, Ugqugpulut be Mu Kugpmuhu fphpp: Zum [hung pudühn gfzumulm (But wpduif bo dünimmn pungbu bplm kafuqmufui Wemsherbg Dabetemäb da de en de ber 4000 wupuny Sm After Ya Wnlr puglifd [u dipilupfotkug be qwöh wp&uititkn be iultikp Sf zutun, Sunfdutuit, bofapmubui, uupululut, Sup efet br Suyhuhuiı zupwübhph: gu [lgkt gfzmeft Sau Suyului Sf zuupdumndb dp Sum oere Sugbpkh wpäuwgpme [Hhunf‘, br znetmfuib hisuwpku dp gm tuupkt wpäutngpme[Bhundp*: Yu Wulrı Suyfwiuib Sf guiugpwhwgnpdn fd fetih (Suhlin. gurben Gemguf Qbmmspuge mung Au), debwgbp Pequblupkkp (dpmttpefee Tor Dbprfintgee dmphpre pr Semupug gbmmnh mtb,

ı Zuilin. ZUG: WU. 1891, £9 173 —74 (Zuylulut Spl pwbnwöp dp):

2 yılmbwswune[d4pitbt infu Fr. Macler: Rapport sur une mission scientifique en Armenie russe et en Armenie turque. Paris, 1911, p. 5.

3 Weabpwilwubne[bitp ınku ZUR UV. 1901, 2 28184:

50 UkbPRUFfbBUV ARUNFVUVLPLLELFE

6.05xX 4.21 ls unyı JESn [lung , gopd . l- »-» CH Im Urprwteor Dylan. apı uyunlbpu Su fr (1839): U ju Sum [d ep Sun wpnı md [77 nu ıkuubun.npı Spwgpfi:

UV unsbun.ap ni zwapn[d kung, jenlbungku Jbfup Zu Umlılbu Uhnypyleulh, 2, Un- na Ulonnüilnulh <. Iphgnnhu Purkılplaumkaiuth, Sun wpnıwd 5 ypunkogpunwhun d nynfwdnıh, e [3 wilhdtrulunı [uni quplnı [d kunlp, (dt Um (pwinnı ni (I Trundp E lu uıdp

Stwgpwilihpm. u Ingnfwön.d fer Spann (I bruly Yplouy wyuop wzfwupSfi gpwslugfunwburn Tılatı JES IFngnıf ud nebkpnı Skın Jaafı : 16.000 undjf Stu. qpwilüh (dE upleı denlrur bi @E unpbsı ht wgqug y Ip Gerydl u Ingnfwön.h, npnih ds hu Zunlı «Lulp (unica) Swgnwgßenbbp: U’rwubun npungku wıdEnk Supnivnlı E ug qpeufükpnı Sur wpn ii ber 3000 hınapı (bnı phil Su pl’: Onfu Eu Tunlı upfFbı Suy wpywlahlung, vwuwlludl , Sf yertuhul (pr 71/377, bee 3,500)» Sanfdbuburı Pfegwugulun (bee 4000), wpupw hulı , ousliubkrant kı. wg uplsc hp (bee 1500) uplee end ud ıybınn. (Flug (Fre 4000) STraugpwilühpn Sun_unpı np:

22727 qpwilng gwuus.npoı [Sf th Seh E f qymı-fu Z. ı, U hiyfıpkaut wprfaiph Spunnumpulıud [ep zbalgfl; gppbt dhg‘ ruumunpu[ib-h Nre=Ebrbr re) (1892):

BRAIN DH EN SEE U ZEN

Übung gpegun gapSmeuk os fekun Tb chanrsen Run ipıni erg gpm[dkut zmppor Upgbn 18196 ıfenpkmd fin uhlge puly Örulolon.Johntip Judunwghennnfotnut (bpb dar tnıhpmwd Judwuawbwinmhun Swpgbpm, Su Jurumufutbbpn. Subofbmgtbm Inyumeuhun. fun Sutpungku Ucuenppey be denn. ENT] sn EN 2 Er re Vlgd ENET ED DEE a ELITE N IENEE rer ET hl ES en Lege Seren la Aeleniee rm Fuftbpfsh dp Onpmuyuı um, opmed Ingame Tgfmf ppup Sunapphy ‚pump a EL u Be ey a Nee ent Up qgbunpp u 11 mupf ywpunnbın [Ihundgp Smnuybg uyu Wuyunulh' wu] pug [i ER en anna See Ge an pwinuußpuhut yoynewöthn, phunyummdahut SutofEn [früh bed, dhwpu wfour. mubgm (bung 2. Bnfukoh Frujopdlmulh, 3. Dfyfıyumu ourlähwüh, 3. U. Ujenpülmulih, Bnftirutkrullihpnn, 3. dB. Zugpälwüh 8 u Jupgungbunbbpnı : LED SEE Pay Ep Ep Eden > Gap kreuz es en oe re Be urop Er TES SEE, Bug p ungern pas pl elugne ya] RE u SUR (an A EN ATI TS een u a (BEENIET ARE T= Feflbrle Jopwönrkgun Tpimenfultrfth webzh enden fnugei- pin unktuin Be een ‚mul gem am, Sea A I I EI TE Nee Eins ea ee der mudmwd joa ghpke bye. be Vhwpuitn [Stop wmfnymhgun um Sunkatul do gwerbgptibt Pbrl@e (18636 Yhnpe):

"ERPNAUT» ER "ZULrbV LVWVOTLUS, 51

sprgl qulewenp wpgbhph baum wzluupswpupf quibaimape (Ffe up: Unur- 2b Jegphbuhn Puh mezugpm[Aft qupänug upphr wolupgwpupb omupm [dfn- bephr fopug elgb mundgupuidn [Ipetihpp, zahbp> daubkr, pupspugihr qpului fegef pe wn uyu dedunghu Tuyununlgfi (Bbpfdfu Suywpub (ulpwgpungkuikpp, jguuenbungbu wpnrfehunbg Subfuwgun. Sılmıın Suybpktuwgbou ER Dfufryıynu ). dwnläkit: Tpwgpwlun, Suawpwlwlur, intunkumdut zwin dp pumbp bbpımmı gu auf wg Gl Kbwbbh Tpepmop db9 br pi Supwgut Guy zoldmhpf deag? Vogel IT mupmeui dE9 hpgun Anfugtbr Suy anlagen [dep Tube. TO unbb Sunnnphpmf ‘qua pmfugulm[Shung, npop dfiigke opu pb[3 bpguını - on j ug Uyaphkwdl

(bwl wu bus ee [77 Su uquwnul- |

Up yyrı[u wlgul VTfwpunm [Fbum, uhfıyge kqun. gpwlun Up ngb-

unyb Abapp: F [Pkkı gunpl-

gar Io-grme A LEN ae Te A sr) un apanapet U bwpuitn. (Bus ing bpfemenup. (El Le a zupmchudbl) ep wir Smuclzun tılur- aeg ur u en:

pet qgnp&nchkn.- (EEE TER EZ Uhugkı 1886 Zrepnegun Ya.

[Abel b de Spw- url [Bein uu wbgund” un. chyb nunmal. gepelap‘ un [u un.

quitine (Ffra Zughr, Pr up: Ger t Gaaın puwh us Uyte ri unluı. Zap UdawfFöpfd fi 4 7 Jun IU- ü ul n . Lu: Lund DE Bewf 2. UNYNAUSNU U. URSLNBUUV a Er ee ph ıJp bı. u. Bipmgunfı bin.

DIT a ee a a en TE ae a Va

Oauje Depmyugfs opfüuuhp zum pugılünguit bp. ngbenpfgs puyg be FSwenl- geegfgr Own puibfe fupom bp Sup: Ufüg Set qfumnı[Fhuis ud dünitukpe be umnpnpiudubed mmuilwlühpnf artkp fpbb opzun, Guard Ip wuiuhp dp ur uunfe phpng Le tupgfr: Duudm[ ftp, Ligue, StmfnoumApetp, Uzlupgu- zen [tg Vambigpuefbfein, Uggwgpmf ftp, Upuebunfg qfam[Ffrtp, Piegkgft qpwlwtn[Ehetp » » . udbih u mtb Depmqugp 19 Pphtg zunnd Fbp- TE

Ugu JSwnbgmugfg mbopbut umphr qqug Pre qbrpp Vfwpwtn[Bfntup: Rayg zuSwplhhgun: Ujte np Depmuqugf BI puglufdfı Abmphy, punlahlpg [bplaken 9 fr gmelu Ip Swubfn, fopp wmutdß wnuinkh) Abm tundo[o kun ı

4*

52 VUbhbPeUFEULG NRUNFUGEPELTERFE

UdowfFbpfP fr wnwybn Bfıp zwuäunıhbgun dann b 1886, UNELUFRLLRD, hi ap mp Phhmbdghpb ohlge bodbapa Spwmepemfnehgun UNE) UUUORBUB Erpmymfad, mmunmdhnfud, mpnmbupiipujus uimeub mul, gumwbu 16 EJEpE pwnbwgud , blpwapungbuon: (hung 2. Lhmnlin 4. Bmfliiwlbrulh br kaum wyfuwmwulgn (bandp 2. Sf. 4. Onmluytmutin, 3. Ynhanpfu Fupılpkmunludh, 2. Pruuppphq UÜ’kükrlhekwüh be S. Buulnpnu Swgkwl:

Sau nepzje Tpmuuhguäpufp-rrben- Ibpphe Ip abapänckp fr qpuefu Suibhg ul, fg op Jhru dES wggbph wnpum Ahpfekpue dE9 Ip Gwnupkfis “USm ıfnpp Ep, tra ıfmpp bpkpm 9 Ahue Gupkib bp uuonıdk; Yurfulug “dbSudbd pufm [Fkwüg gapSkpp,,s

urn] prrnmuben en Upr—Ern nm ber Supksu sterne Laptnsfeah N Eye uu Beten re nz En El nern

A RE _— gu u une bulgwapm [Ihn Oh TEN ETRTZEI pp WALL TE © br bımliafumd 5 era eek Be ke re ED Up eupbuis dpwpp DE > a renzre EN Un = Ger pp tung fanfı eo erkhemse zgufngb pl: Uh- a Er VE Guumbqs m [d p, Unreal ERRIER EAERNUNDRERE ÜSERLEIg ee

ne eng ee. = Dez Te el ae 'yku‘ Zeymshen-- [h-rp: De wou hp- Me ee zeujen

b{3E ıhapäkfiu ful, pPlogwpäuwblg wlänıd 1yfın ufılı [47 TE ge EEE EEE HERE kn e 77 abet: ze gl beltg & PPRPDLPRU 4. FULPWROURBUV SD DE Balz [

S. Buulnpnu Swgplowlih [udpwgpungkınm (ham Sundaituml) (1890 1895) ılivlun wbır plgneblgun. (tpfe% HF neggmı[d fep‘ qyluun All unfuwinwlgnı [d kandp

%. %. Pamkılplauplmuüh, 3. ohhnyupmu Ungbptaud)h (Pugwbhp Uppuy), bpp (1SY2ET kapp) Prjepogkuz wpmegpune gun zit ayeenz rind hen a wnunbumgku Suywgfunwlub m.um Suufdbpfe

1895 Ip gut um Mum Bf bpf) fr fedpwapm ftp <S. Pyıhanpfu Faugkrl- plumbud]ı bı-.2, Furppfla U’küikaffeleulp s npnlp Jhwpus unfuaınulgnı [B bandp Er N aa De wre N een, rebzn: zbew[uil pundfiüp om pa hp Agnefın br at ko uopkaye Probe mann zuge Er a en Day le perl; Gene mine

Zapu mwpf bazp (1898) bdpwgpungben Ip Gupgmb 3. Yaummud U’iyphuh- nlhlwä, mp dp usb [AhpfAße meqgneAfetpe Urhrpfubgkilumt u hob

"ZULTrLEU UWUOrTrRUS,.

Q 53

nbq ip Zunpsk pwbwufgpm[d bu, npnlip es Da bp Sobpwpbubliu num Mb al

1901 Snbunbdlghpfi leg wagpa [I lu zynı [u Yuryufı Se Pnfıliuu Uhanhhlaud; ap unlund knwlıgbundg apa Gigwbn [Fe Inı. 1117777 dtp ft, udjf Ypbgwpäulk Suyurgfian [I karı EdEpp‘ f pug Ag] (1902) Tunkı Prgtunhd ybunfipebr ap Jpuglrı Br unbe qin Ip inbutnı.kp Ftpl3 hu {Epdbh kylpm. Joa:

1906 Eupekipbpfe Ip jwbähnıfı (runs. finfd bpfdp Z : Sıliuykauudl Sunlpauptbautihs ap Ip Jwpk quylı plgachn.uwd nggm [I bruılg duglsı 1909 Dry. inldplp , 772 {v Furgpne [I buı zyefu Ip bpgnıfı < Ä Dlpuk U Uhhtleuli: Ybppbtu , nhannbyn] Nun dHwf$hpfe fi 7 (wwräwpn ppht pub urbplır Gun Sk. ınkıwd negqm (Fhetp » Ip Jbpwsk Zebpbe Vrepbst wmbänı 4 b“ wunn] Zugmrbpniud Nr uyumbku Surhogywinwufuun fr wlnı ul Ip zuupını- Zah tr pp ER qyjbhpn] , gapSnchkar [fat pn a Do SP n u jung

HR BR RR“ % zpalalını (I bustı du br genuquljurt ne hur- elhenpn: [8 ep, pl. wann. [I bu hwlınlı. Dbpps ulınpı Ogzının bupnı [3 frıp b3 Zehbebe Vrrepbesf wpgfpehph L wa wg inwpulnıufı

npnumd wugwpkgbt Alp :

Zetpbe Bwopkayfı ıinulun.npı Agınnı du b- qui [ep 25 unlkuny Funlbaitnul‘ Swlofd u. DR aguung, AD Trauer. Weiz fragst br dannbdn. zen [F febp . qupglr

zujdrs pr aymapı Surchig- ee nee VE Zu rer aa

Sfr un wpulu ponn Lanbrwgpau[b bu De au 2 Jen wrnuiıg quypnyfd Jeuybh, be ubpfugu- S PULPALL U VPvbuhobUuu gpgen [If gun geuky Su GEwbpp ep Papas ua

pwenphpm wggwahpuluit gquSdme pp, ding fr obgewt, kpp qup opt U Tuppphp Vonpkiugeny zeutm (Hui danfe Suchapäuh Gupdhp Ip guymikp, dh Gagılatk wärme p, wrgtuupfi, wfpun br wSsitgm pburfuit hp human kp, Shuleupup una. Ga be uuhjb wupfbhpng] Pagglda bu Ip peafsap:

Grufbugu 25 ummpfbhpne baum Zubres- Tlopbuyb Kupqupeb‘ Guy painmuhp- ibn, mp pupäpwgub (ufbhgph deu pemlApehi zupgug zum putnubpule, qummfvouhgfiu, [b&hgfiu, nep unpfhgub Ir zuauf Ida np puumuhpbtp, Suyag Sf bhubpk Shenmppppnengukp, be Suywgfan[Ffetin mebbgun bopubnp gep&fgulp:

Uyuzka Zebgphe Ulepbest tpuunnebzun Suy pubmahpaf[dbub ufpnewb op- quiib, opmi zuepph frptmupbpupup [unugub Suy bi ommp puglufkfe fupaq qplie- Tkyay npeligdß jppbte uyu ml gepwühl Seibgkpa Tolpagpar ku gun“ zunp- TE en

54 VbereUfBUD NRUNFULULPELFERFT,

Uhhnnuynu Unntg, Upzuwl Upwoywöbwu, Snwgbuy Ubwunbwt, Munbphnu Uumptrut, Sudlpwpönd' Unwptbybwl, Unwpb Pwpwfuwbbıul ( fo), Nnndb. Anı- wu Runpnrgalbwb, Pppanp Pwpwuwblrwut, Ywpungbın Puudiuöbwb, “blın. Udnumn Prwpphkibwb, Bnıfi. Fruuqwbötwu, D. U, Puupwquwgbıub, Bulhnp "bun- zwztuub, Verpp VO. Punhld$-Plh, PYlın. 8. Mhpbwpbwb, "ln. Lupud® IPnp- andbuwb, Por. Upp. MP nuliubbwb, Bpnuwbn Lwguwjbub, Ppnb. Fphbanp TWwujuw- [Ptwl, Rwqpwın TWwugwfobwu, Uwswl Ywfd. Wurgwjbuwb, Pwpgkb bw. Ypıyk- ukplsul, 19. Obgpiliublbwt, Ombibwb Vuybrwubwu, UÜbupnyg 4. Vwpuninbul, nf. Yyn: Vhupöbwiu, Dpenbpby Uripwn, Onpuyp ©. Ppiqwunwgp, U'bupnıy 7. Mınnıpgawb, Spywen bug. Punkt, Unppwu Ypn. Pwpnbbwb, Ipbanp 9p- Jpplfwl , Gurwpz U. Uwswlhbwt, TWwghbh Vwdnıketwu, Bndu. Un: Vwrlunug- Öhbwlb, Unwpbg Vwpnilwwbbwu (Y. Spupbwüb), Bnfi. Vwppa (Upzkq), 3. Puru- Sul Upwiuybıutn, Ppf- Tusenpungbu Ip.» Umu- qnp Vuubglul, Pph- pl Vrupnn Jviunlitirulis Plyın » Youhmaud Ionp- ynilhml, PM. Zn. Udumtmuli be pe Yp. Shp-Donnulnuli:

ID Rene wahfig Sepuafng wit Au ae Preuppelchne [Fk Swhofdugws hurlsı pregplfd fe gmagur ER zeggbbpkh, aiggbl-

qm SLp-Nonnubukt, Draunwpbwu Upptıy. Opdiutsruhb bb but: ba omg Prof A. Carriere, Prof. Jos. Karst, Fr. ©. Conybeare, Dr. Fr. von Kraelitz - Greifenhorst, Ppnd. Ohlynnuynu UVwun, Prof. Jos. Marquart, Prof. Holger Pedersen, Prof. Jos. Strzygowski

braun: eb, anubplh, ık-

Apntugdk bphuau “u DENE Zei are x zB = er E Sbpkd kı'h) qpnu- ınlı [2 wyfuunnuhgnı..

2. BUUNANU u. SUCDUY [F brubp Zuyng dinufih , EEE TECRTE Bag

Fhondbh, Inkphb, +. Swuh, U. Spuıkhb, %. Phunup, Unbpptph, Ypitzh, dB. Uwnp, 2. Sbipzdwth, Pp. Vpayıkpb, V. YWbplph, 3. Pygkph, 9. Dewuntpp, 8. Vrwptpnwpenb, 3. PVbnbpupbh, 8: Vmpshbanduhpp, 4. Sndurkhp, 9. Buuklp, U’. Genpkphb, U. Wuppbkpb, U. ULjbh, 8. Yupunp, 9. $hunkpanph, ®. Stp- Urnfukutwüp, Ladwbh, Pbyyh, Untgywjb, UVubpbwigp, Shddbpdwhh, Ip. Ww- wufbwlgh bet bi:

Uge ruf Jeuy gbobtp tebı bbpefi VfflFwpkuiı gapspfukpp, npatp Phpd“ bnugbung gopShgfio mupfühpuf BE Pepe (nlpwgpungken Ir [EEE hpplee wolum. nmbfg Um fpmrwmd Sum dFwfbbpfd fin: Le Umfa fruh Php. Upukt Upnpüul, sbfeugfpu, ap diügkı fup JeppEu zutso Yurzleuımubgkp Neun fiuufbtpfafie (dpzm I EL SE N a regnen le 125 dur vppwgpußui qap&fi dBf :

"SNULrTrLU VWVOrHUS, 35

Ugeptbubbt bunpp wpbunungsu qbup h | Jbzmfı uonhunhrbn Z. Yonnlin 4. Bmlliiw- R& mul, ap (hf u Sbugbuktu dhske 1897, | | guiuß gl Phpal bp hpuafikpmeh MP up, | bgugup wolwunubgbgun Shenwppppuhuit qua hpun-wgfmuhut br daunlugpurlun geqmwöhlpnf : aan Php. Fnhanp Pnı- nhhlaul, Vhpguy UppwSugppr np depfs U. dDhruu, Sep Bmfk. Unlypr depfe U. A. bet unnpwgpm [Afetihpng] 25 wupf eigen, gpbg be joruwenpbg Spaitußpme wbßagf Zuyng qugld u. fein [Abu Sfr br np Ihuiipt be uhähann- em Afrebubpp pugliuldfe zog wduhpuf ı Uapyku Ss. bplnmupnu Unglrplaut (1893 94), S. Ulpnyph Shpilhotauli, S. Yung Pau- 5 = HE /onnälsuli, rpatp (Ibhı buy“ Funhatumdh, puyg uprgßetnupbg baute Bhf Pi upEt munpfühpnn in

Ruyyg darum apungku ahzukı Supl & bplp whihun.npnı [Fa ük S. Ppfannpu Pruykılpkuptnuld, S. Puppjig Vhtkfhelsuti bi &. Buulnpnu Suzkuü, apatp profaingul 25 mwpfiühpm. dh, yunmnbangbu 2. 8. Suupkouli, gph[$k wopdtmgumn qgepdutgm[P bundf‘ Zetpbep Sngfh kg, be dfuje fuläg bnwtgnch wplummulgne- Fk Ip upnf Zebpbeb frp 2dudbuy gap Ferm: Bbpkjb pp [ürR (Abpheu BE Zehrke Ufepbuf prpapus 25 mmpfühpme pupäpmefCu ug Ahunll” Vak ua bpkp gnpsartkuy Sejphpu Fpküg apa gapSnebbnufdbun, Zbudkuhf AI be bo opnk ZunpSunnphl” cuglbhyn] Udövnbupaglb ajtput hr uchjl mupfübp bi dh gpubuib wungupbal deu:

Meran ua reluha ku nee dfap unbe wm dp‘ SZ. RAunlipwu 9k- qhpälnuli, BE wnubäffe jogmwdhkpn] bi (IE dit wg bepmquhsi u br u Su qbnı fen zozunfag qpmemdng Fupgıliln. - Abrtükpmf (dw wine) Ir wirkten kp a a a a en a a ae 2 aufn? 25 mul:

S. @NUWWUU UPSRULUY

Buopapgwpup hplrrgui be Tonpuitnp yökp, ndatıp Guypuenlee be nlap unchl bphu Topamr than] kun, ah Porkrfuipuspn. Aka wbgund” [BE fepke wjluumulfg, apaglb Jp- zufb Sau 3. Bnmffiwiiliku Mnndiuykudli, %- _ = j Noynu Rupwuptnuli, 5. Bulmp Roululi, =— ———- S. Yrnfwmüi Wuunhhtauü, 3. Omfukıh IOnnJvh- 3. SWU8DUy SUWAUrDUV hiuä, 3. Uppumwuhku Muntmwuli, %. VWuın-

56 VepPPeUfhBUL NARUNKFUVTLPELLEBRTE

$s

Joknu Ziuähnuli, 2. Yupyuti UVigphulmlkhkud, 3. Untopnulnu Sruppükwä, 3. Amflwu Whnhhlaut, 3. Mupkgpü Fupwlhhgtıuti, S. Alpnypk Bnflu- kkuü, Z. Sıliylaud Zunlpuptmuli, 3. bhpuku Uhhthwmä, 2. Upukü Slinnytaul, Z. Ujpruliimu Unkeonhulmuä,2. Mrınpnu Dhpfaujfdtwä, 2. Unkpuwlnn Vuoanh- hinuß, Z. Upfwmuhku Worupmwübml bıh ba:

ara I Teer la enge a Inge ann ee Ra SD RE aD ED) gem Ne paper Aqmnedh, Say qpuletın Bft br ıyunada [fee or une Bimufpky s paeuannpkys Bu DETERF Te (2 RER E20 a ed 8 Er EEE Uhp paEU ge Senior hepug er sa ey) 3 ungnluepugpnelohsun:

Een ERS (EEE Ra me 2 Segen re will Tampa [Free Gas“ Fe Tuzyunnuulj bau. gun Zehrbef hphm du9 | Iplsugun. be fund” Bg Sreligetß uf be hr perges pays quan Zehfef MP udn. NEE EN Sunliumom magkpmf Atubuupup wmapfih 384 32 ig“ inbutng Enten Ye IR ER EEE Seine [hun la dh dann. a

4 nwlwpwpkjk undyl‘ mn Subpwlbpanı.

Pfetp ‚pl [d kur, nıunı_dl u u on [I ba :

Uye Pauly eyunendsiun un [BE Wanltugrunhui a Lernen: fe ge prä FE pure Zune Reh ya EN I a) EHREIES SIEHE a nnSfi Snfu neun Fon.

bep hund” una: ufpm: [ Turlıy wdEu ılau. run an up au I [I hi en Fe HAIE EITEDF TREE Tun ug ıhaulım.

u h Barlneld ke vr: 2. BUMVURUD U. OLE gHYabLY Pegb» puyg

PaaR 7) rhef zylewinp unpuıgku Numndnın

(hl, Varoltnunpm [I bu, Ib ynı wg fun. [8 buslı bi chuudp Tube Uplınupgur- RER ea 20 Saangnu Dinea gezife erg egfaf” Suidagk punk BE Fr wpmeugpbg Zn te sera:

Up mugmf[Ihrin be gupdmctkarf[dhun uyu pdentmde, ymeun] Up [BE Ta er en rn engen een) a pe a a Da El ar ee Imär npeäig , wurhurte, ghpgun. dep “Zutgkab, Zul“ Sub pühpne. uomar up (kat hu um Fuife wirstunpfi ppwpmdb Sup: Uzu [Flpfie unyugunft Ip I EB ln Ba Re ea nennen = Jane ya le

Todzugpn fa ZUUPLU UUVOLBUSE

ZUUr BU TT VO LBU3 HH, HER VAR N 2. RURPREL &. 4.P VRUVRULHGDUV

“Bupwnbı gnpdb; Funlabulpt un Suiıpud demfenhuladg u wahl; Bun fan ab [B be,

Klar. Ufer, 1887, Abe 1, Buyımupun enden: bhpkje zonup Fbpbeu au wagkpp umnpwgpngbt “Zugbu Udüopkugf, Bnpl- jkunfn wnfbhe, wnp Sg wand [Ati pühz, gut np «2. Udoopkuyf, vom upuyunld m. (Futäpuylegg zbünwspfin un upbn Splinpwphpbn di Wbrmnge up vennpwggmgb br Durhuje “Zuitgkun, sb uunndkp ep und [fr uuop Spa barqpngjihpm ung m qupdubp Suylbugfbhym Sunliup, Ag plan: Rum Sfg wpfühpm wnptggunmn zupp dp wguljbu bp, hop “Suingbuß, [edpwgpe[d but 9 Ilaq qugng zog wdwgfpihpm Ir fudpugbpulpme wnquitgfie dp" dp haha pre ft aufahfie gepdwhlgihp, np uuop wpbenpm [I ku Tuufnugaubpact uhdpfl Juny bob» 4p qgupäuht Pplig dinph ze zwakmpfi wiju [hplaßie, mep quradaud Wh “Suirgbu Udüopkugf, Sun fi, ulgetunapm[Atp, Sudgufdug eupugekpp) qbepme [fe iohjin m qdneupm [Heduhpps Sweuumgbp np) url Tqamullı b uquopu.uiı znphjkunfe un [fr ptwhuiupup zung bpb queup[F wmegunnpne[d bu nur, “Zuitgbufte, qupqwgeliait m jun pur [lie [Feuit tugununan.npogubpm dinpkpu 9, wg” dt u Alöguiunguh; wnp Surgdai und [Bft ri au un Kumun ud wltwSunp umwfEnıp hafumd‘ Ynpıudfi Zurbuße uyuop 2dwdkury zqumuuf, (nuibdupuppp gufky Pla “Zuirgbuß, pul®kpgegbbpne zuppfu 9 Yu ujtgfpub wunthk, apabp un pl bundbi, dunl wnhgb que wnwpl [db ups u Suiugkuft, gun” pp qpnqs hal“ bep Gupgugugs br Guil“ Peg qeng m Gupgugu: 1% gpwı- uhyme. [une pm HeSungejo dnufie fl iunfui Vfoßldwpkutg U fpuitn [Fb fen Jbpwphpkp, uyu plurfuit br guiuf ap bohtg gpuhut qgnpdnchbm [bu wu wfuitugygw pw Imgmwd bp “Suipkun,s Dad Pep Aupgugug muftp wpäub qeng 49° 25 wuupf zupmtud; [fr un. [Blu wlsudpbp wqwungubp "Subgpbuß, Sp mupuhn [Ibutı, be Suypk Suyp undengpufl Gupqugeguhp: N; Fb dheje wage ükp V. bb. Zfeukfikkuiichp, Mo: Zupupbuitihp, Zufbupqupkuiitbp, Ub- [buibp, u dr ommpuwggfiikp ps Uuygjuhe, Usjbuhp, bet: Ruyg ubie puwg- diufd fr Wi gpnaihp m Gepqwgnjibp, mpeg 9 Mmbbunptubp, Prfmaptlp, Te unegfgulg, Pyuchpthp‘ Dpmb- Pp- Tupufdbuiihp, Ugrtgubp, Tugewzbuitubr, Vapmı [unäibkp, Pp: 4 Mnpgadkutiikp be, dhzim Sununmupfl Buugud I “Zu qgbef, br fphüg gebe qpwd bu f Tun “Suiipkuß, qupqugelai, I wuunupud

58 VhrbeUPfEUU NRUNFVTVLPRLFRR

1 along ung qupgugelaites [Org bgmgudfin quitm-fir “Suitgbuf, uf pupbtud- uhpps mpeg gl geliuplip Ppläg sun. wm Jeggfzlen zum Suliun om guitlft 9: Whg Tun gb wdengpuluit guähbp gopfülg» vg “ywope wit dep quagabpe be pufdbpgeijthpm gbohgik, np “Zuiugbuf, Sul Sugfwunlule muftp, aprnp uff Plug mugmch wmupf “Suirgbuß, unhpb gung qupqugkut uff Surmunndt *Zuigkuß,” Suy-qpwhutn [bu (u pmfuuitit dinmmgwb Sudkun grrdligfiu yunungglgfh VhpgapdrelFhwip, be Tape fu) Suyugbum [Fb nun Hi uhpme [Pheuing unge Sunmunan Sfulschpihpm deu Summumndgm tr Zuhpopghi degnojükpm (gbrp puhp” Swbnudnpg Yun“ Pzumdh, mpmfohnle 25 up ul heuinpfin dE9 “Zuirgki, Puh (Fzwndfühp gmthgun. hr ig mehhtunp bpp pepb bp Wqumurkp, megqudhın bfin qgnpdwmdnmd Jppngukpp, wagne be Summe bpphife hhpuphmemd bogpadlukpe m Shpfetnkpp, apotg wu de dreh land Yuyummuuhkıt kp benpkg m frufwnlg‘ np qupm-, Top kun [Fkuig, Tunp [une quphme [hut upgfutpthpm wbq puitupm Suhup) Sunhituubunap br Jay Kthuin Swhupuitn [3 lobte, be kpphile Sumunpt: faul, unbe wpug qapbkgfi “Suingkuf, qbemwd Tugumuhfit Ppwgapdmdp: Day uyuop Sugy qbtmdui dp, op bep Segugfunuhuite num Hruufgm [Hong 9 pogSuitmeg gShpmd]* Suchandfu zug “Zuiugkuß, menge [But fr Manituhuinfe gun bu wdbopt plug ufıpmud nl um (fa tinkpme Sbinbihzm: DEE ua wmngkpmf‘ “Zuitgbuft, Sumtpbn zum) wm qapdnıhkm [Abu umschitichpp [Bhewhnfahgfiop, uam ujı br np a posteriori wuwgnegwbbg mgbgliip, np mugbg bp "Sugbuf, Slrligia [Fed oa [Pwgtngbhpom Juinpu bi Apapı mpnfShenle zumwp Ian wg "Subgbunf gfunewS Tuyanmuhp:

“Depmugu, deSugfp ewgfpp qugewd bp) Funharluhfil gu pur film [Flut udn ud fenfnfune [B fetithpudf * uirgugmguihze gupäbkpuf uiunp equip brpemgbp "Depmuqu, unbjb pimubbhut zufuinufthp dintk mug” ep worum bp bo glqugpuhui be fluyugpuruit Squmlindpps "Opwguygtkp, zupmtubbgfu pubf dp wupf” fltieubuit dad fühpm- ulm guitphpp enfwpfichzm uyuafuf wugpl- ui Spusmaparyaı [Fe Wühpef " ewggubat qbunypl dp pupäpugn: u zubgmilpp: DnfonewS kfn Sunbätunljthpt, mepbife * zupanmbeı qgapdh; Funkituhli uuzuupud dborpnfulündg unuph zum pungfula [Ffetin,: Supl hp qnsugbbı auge "au suiup femfınlun. (Bft:

Del mwpfibp, gFpufum un zuptkpm, qua wide [dB fehbkpu nıupah Jurkun da, [Fhplecu Wal wbun (I bug wmupphpm [Ffetuhpm Sup. futpuhpt, wjtigfoß oyugdatiulp br ap Vfampuibm[Ibudb dp qpulhuib gupdatkbne [bu Shen sbfie beim Swzmmfy, puyg pum punwuhutf gopwnp af, un LFunlin- Zul Jh qui vive! qpn[d bus Skintsehjpn ı

Yuyfın Shpwgeu ugwilihp ap au qpuhat wugopdm[Fhu agum wsop Ip Buybfin, Ir folüg nee he mepmegn Hetgpntugmgud bi zupdiupuggu gempb Hp uuunpunnlpm.s Gum pfzbpm SwtofB ufınf ps np %- Abpnfek U. Du. bh dp, bppairßh Ip Suliupbp fe Hetg fegphluii wie mund du, pp pwpbiuup up wgopp bush, np Vfwpaim [Item &lbmtupgwd yupplpufurt

Ben“, a ..

"ZUL TrTLEU NWVOLRUS, 59

Spwemupsulne (Abu dp’: 1884 wpgbt mepufuupup Aujubpp bp zuwtugf Ju nbyn] le unabtne ae hpfanunupgihpmu un fe Wigßpp hp Haap hpotmhuit (B4 qbertuufuit qupphpwgpf dp Spwmuqunha(Fhuin deu: Php. Lupqguit Dumfuplub‘ Ieplugaju wuuzınqutiskpbn dh upphpwlut Spunnupuhn [out dp, undgb ua pP peafe fi ing” ip Swhundfenkp: Auyg Guy fpunwgf Auybbp pung‘ [5 Shauenp Hündar jehpbt pad hpotuuhuit (Fipld dp wtf ber np Gepktunp gusugmd wur ggf Her Dapphl Parppufroun Summpubafsbui dp‘ mp bp u Funlia- berf pn debug inf Suy Aufdngbhk Sumpf Bfrüp, zum pfe ogueu qbenfı dsmuhwpupbp Sughpbu done um uyugfußp Spunuputm[fet us Shui ubeypp‘ ulquluit dh9ngukgn] Ip gnswgne fs Par ppufwou Suugufm [Hui dp Inu. ‚guslrou zupufbufsbp[d de feanf Juglpkp wnunbpungbur Vapo Pal uywop alıquiyt db} Surzmupugp ngen] ludpwggme md hpotmhuit (Hipfd dp put hptug Puh oqmu ip u + bhgwSuyluug, wulhundfen, ul Swügnepdog , md wn[$fı & tort et A travers freu ups uitını [F fe hibhph forgun Söugung hpommluit (hpfF dp opetgdb hp Gupguitp (bu hplflglud dar due gengubpp hey uumub gausben] per np gwznefp pub, np njugb de Sunummp 5 uywgfuf Spumugulae [Ehe dp: Ibföp mu glip uuugfrufı Ylrquuhupd Gad“ witungg wpgletpn] uulmtb gerdb dp Abntunphkg :

1886 Ihpı Ur Ugenptkuitf ppm [dbandpn gUppmsugpnfBpetr guy pt u Apgur zum) dfrafum fg ua Spunmupuhm [bus puptlm [a felg:

Sau when [Afrop Ip wenfgs np kpheapg Ah de ghphrat Suthtp: Dupg buufnp dp, pkuip dir aju [ul qlabgft lworphp, Ip hupdhtp, [Ab put gut HSuprfueh qgapd dp zunmd phpkp: Path bo qapSbuuhuiufi ua b dep ıfonpkumm.- [Bfutp: Apzunfp dES bp) eu buufpfit Juud und qyapd unge [Fruit Gagifiuuhfgukpne wgglygme [Fenp, Vajbzunf munanlung Jbskpamthp up ghfk ulahp, mpntp wyu- Iaqne[d fu dhuyt hp dupgepkuugfin beupugfap qupuguükom mug qguplu 5 que zw- Gey» ap ap Aqdqgml uff Geh nu Ab dnupla [Apep mpuilkguhp] bpbeuggpe- faitı oydlpito, np uywufof huplunp qupdkpm db) uummuufsituınaını [Fu dEd pur Hin Pncnfis Day ihpk fl Sunlkum hpotwhlgu, Ze Golgapfe Ir Tupbipkupkui, BEE bo gm Spungupuhwgpme [Shut Yurpdutugpbl ut gufugkpfe wuwsn- Jugmugmdi, qup dewgbun qopm[Fhunde Summphafiip, je 2-8 Belege Zug uyunpunan guyg wu] glg be gupapg uhpemgp put nphufgk wuduip m wmnwuymuip, due [Fb wggne qopm[Fhunle deßtnpglitb un np“ wi kr be HbefBurfu mpbek quSogm[Bhüh glamıuufhus De wgu kpfmhph be wgui‘

7 phikuuhui Php Sage Iptumtg "Subgkuu widuopbuy, (S- U. 1887, 59 4):

I ber 1886 voy-be) Zwigkup Spnwphngkplit du Ze Pelgepbe U meubdpkwebsi, Mama uyu grwakp quwinnwlub Sbpnhp Zwögkup, denpäkpp, gbppbou bep Sngkwrpb Iwan upu Neolwpke wennpu- gengbu wj denpäbpt kr hpuunwn m drug Auf “lo wwghet b, hp deifupep que Papzeitikon] menkgükynf Surlaunp‘ qnSmtalm [but wbmulgb unnbpudnf dp zepebwhl] pape pblugdker:

60 UbreUPfBUV NRUNRULUTPRBILET, Un ANA (edzwgfpübpp ulm m „fu

2. Nbentıy 4. Bnifwuikui 2: Bnfs. Mn diaylbuin Pplgapbu 2x Peupkepkuupkuin Ogiufuiı Tunppfky Vbtkfbzlui:

fi Pıu Surbuyfıy'

N

Yuptuyfp [Bbpleu “Zuögbu unlwopkunf, neqgue [Shut deuy [woufg” ber gebzbp lodfwgpungbenh Qupgn [Fruit uud; Yhunnbzuf "Suärgbufb, bu Do gun) faul) —E kun: wnn8 geb pp ss Yarphuklks mukıe ya san rlimelnpg eyungLule ee eg Fhuüg Zulip Ufer apatg dinfofoladgp wugpfie neggueffeih ur bp deafenufe: Ausg. witz Yppup jaya Suykugpi, pam) uud Ir paucuims sy pain ap Uifz puibun been onzehu kpphp winsuuufg, ongsis se U TEEEs una Sep Sr dopffkuflug Spunyaf puwcwfui Suitof® "pupaulaiı, nun Hnfuie , pre kun qbmwlub, puiwährfie mul zupuewbbg fep meggme[Afeihn pum fedpugpungk- auug yfıeıwe faul (ne) Oınzwl[iu bppkii umwsh; bppbdistmzung opus DE jener Fonmeuuee

Varyuyu Speıunarlı) ESS urn wpktz Bine Huuy false a ze NN EL a a Sa er rn a = LIND 2 ZEN u a GE ni re Ei ana Sr ne cat apa lg Yerzt Prp ug ums gun ford ein zusesa gl Bene jıu 18 guyln san genau nen ee Be pespelikpne, in zebpe= deiner payseaN ae Fee anal un u Deu re qupqugühe uya, wege upfenp uyuumnbp fun pwlirhui Jluhfin, puyg ug urzigeuk ip falıgpa mes miagpfus

Zugfugenya We japanese eu pur ja pe Way per an u En a un ren WERE, 2 el ep ARE En eng ern, 09 ne erek 2 Si: Bee upeau. Bel) Bug unpeugaju dluph muy ze nz TE TE En REDE U ee Elze 75 De en UT a ET un, EB ED Szene an Se a En ren, lerne Sl menmeemes le gen thpl udöinuptgupiuftbpe Eu “Gpwhutt m Urunbtuugpubuibp ı Unutg gun. En a TEE a real ea 2 a rl emlmere Ze SHEETS nee, em Sp man In en a ea Ay ET Ayla Baeber EL Eu SL] mern Wr Senegal een: TE TE Din 2 ia Tania le eragre- El 23 Bu I TI) Eee wggkgn [fe mtf unumbah dannbtaufsonwhutthn: Ppwukpubpt Ppltg Ja tkpte ne ern früh hp dba shfi, dfoghı *Zeitpkuf, “launkinufrounfuit „fe hpkem dp: De guysopi (pe 2luprws ia a pages ne Reli

ee

“ZUULTrLEU UWVOTLUS, 61

BL 1 Vo er Dale Eee 1 a ne a u Le Sun wpwdnypfu Iguamd 2Dundlkuy quwbdupwbb wpgkn jbarjb nbglehm [If mfoh muy “Zuibrgbuß, qupgqugeliab Indian: Ufuje Kaugfp Gpbbip mp Apg wupfl upgbb “Zuitgbup, umfıguemd kp [ep mpunmpfir Ghpuqupuitpb un bpquzludl; u le a

Unp mybbp Spunyupud) blu, dmmnbı wplwumnuhhgtkpbb Pp- Ur Mapgn- dub, Urpm fanit-Spepbeb (Olben), Ip Tupufdhuig Pphüg me une Himufpne- brwig opquibs pnpmd ki “Suigbup,:

Ruyg dhryt wggugft zeßubuhfie db zubglmbgzun “Suirgpbup, db ag [Pb uyu zupwtuhfi dd deut danitungbutkp hf np Kuitzyuiı “Sutgbuf, meqgae- Pub wpöbpp, be gupuop guy Suy-putwuhp dp, np Ppugbu wpduß ppug uw wbre ui, np fep pubwmufpme[Hbu uzupp “Sugbuß, megque[H bug undpupud zu» ug mundpuugbu bepmuwgh qfetulubp pun de Suppe danufit uf. gu Shinbufg “Zurgkufns Pugubu *Suilgphue, up Ip Shentreh nflalpun se gut qbetfwtihpbu dhuze semeke uyu wbmp Juykpmgolpm: Dat fr Ahmfi Ip gu nuuänup Suy putwußgm [ftir (ng Lone quplee Shemwgonn[Fprtbkpmgfe: Mepulı Eup uyuop np uyu megqm [Beth (pp wnupbapg Ip Sumuyb Suy qbeludeilung dd. Hantım [Bus Unuig “[A[Bm wgqgwuhp, ppm qqmezwgun *Sulgpbup, “ul. lbyp wggwmbug, pp: Pfungun m gb Smenhu, Sphupfunp wmb, Lrubetg” KulB wgpubuikn qunwguil; : Tonpbtungfio qusbg fep quad deu» pugg bunlugmet de undang? gut m qusubfupn phpum Wonbgmg dep qupkemh: Tamm, grand, wgunugbp ungupqfen fen Tuuyfda, npnfShenbe una Fupp Leu Sur nurhumnyg bu ns hplewbuyudfe m unwgulung Sflkpm Jeug pupäpugtkr Yo Zuiuphup,: Pb npgunf Ppunatp mebkgutp, [Bay LpaybW tapuibap nun Heuufpm- [Fetinhpit, zuyatım [Bf tinbgin br agpugajt ulm Th, npntp yumupımkguis, hp femupne fir be upfenfı Gusnuyım fi:

Ruyg deut yamaha muggeldhtp bp) ger "Seugbung gemwfwgurg: Zuigbup, Summen Tomg ep gmulut ulqeuig Jeuys wmopbug Sud br dhopkug wog jhqmeufut ulgentpulp gmthgut wogbgu bh ber deu: “Zuisgbup, zus da shp wbabhp Shppbe babe zupdach, wlbu Gage no - qlo Sahye. Puitung Quinn pm dp wshp, Sumumummd phil fu opfiug Sunlkliwn, dfzm pum Gupkpafe gergeeherf bee aredwhlgtr ug‘ unzuhgtlm bphög qpbee “Suigpkuf, dbam ls ame mgub plug m fuitetung ı

Apuk pofßkpguge (A& “Zuhgko,b Pre wnunkm[hpen Surliupud ulqentp- uhpt, zuypng bp qumunyupınm Pd Ppp ne Suchengumaufuit‘ pm qupqugiuh: Ruyg ua qunungupmngikpm- uff qunmufuuihh, [Ib apnz pp zepun- Taufe dp 69 def Wptugartmf phyme uf qupgugm dl Udbu dinpk m qesb palmud tnpre [Bf zuan Shen b zwn wibgud” qupqgugmil” ppupbs TufF phase m qup- qugdlah, unSdetuugSbpp zoqmwbwgfpibp iu App mpndky, dam Pepe Vhpplt shrelündi zunup ff phpk au qupgmgnedp: Un uyu pulse 5 Sudlelunbg zw dp Ahplölps pen qepdndud dmf dag Mulkugpme ud gungen Hr

62 VbRPUFBUDB NRUNPUSVULPLFERER

beupdb wupphp Sepfml, wupphp (utupgu dl’, mmpphp punhp qupdwöhzm db) hp Guyaituy. puyg dep ulgentpn] » hm “Prptugpue fu ugumfzfuuitı I winmb prlwpupmd‘,, Yan wibu: fi uw: Auyg wlgufip:

Vf Sfelay pumewörkphu zugaup Gpuuy rpufr np “Subgbup, bp hp hep “ghomeurhuie -uundhuhuin- piuhaitı,, mu qyo [B bund undkim qfe palangkgb pr- guys br Tg Zug puitwmuhpm[Ihuin, opqunp: Us dem dp np uff Mönbguk gig‘ “Zuimkuu,, wepfiz mbunhbmnf do u gühzm (ap 2wmdkuy bhutpfit BI qui bulk] :

Maf zlaepuitp, u Lpbtinuhut Tfofldmpkug wuplhut Ebmegeer ders Zuigkuft,, gun (Fbruı opbpmde ME9 damminngeg ppm] SSSfutmf da & bon entendeur salut! «yfunfı gngknp: Pfkftp [5 uyuunfufı epd Spuapm] "zum ehzkpm qbe panlaunglgb fnf opup “Sugbup,s Up qmezwibßtp np wnpeb mupf Med Sul din [Ffetiuhp uff wndnen ErmpgEhr uyu pwgp: Umneguihgun dep que zwlne- Ebrps Ugu bempu dE9 beten wur arbbbug Wei ugb, apmet wusutofg fpluyfi Fu‘ epauuhuit daymnpugmpf dp dad wmgugpuluib gen upm [Fbwig gugubfptkpp, “Sutgbuß, wma (Iurhpp Yupdhfn degb 100 bp» fo Sala May 44 350 Bp-! Mg pub mepbäe au wSwgf muppbpm [Fu fr obur Ufupur tm [dpi “Suiugbun, gb Spwenmphlp qpudl” zwöhpm Sunlup, u Guy puitmuf- poefbetp Supumwgubpm. Sunlep: Depnywlub pwbunßpubus qfımn [Abu nen- qu Pkw, defdngfio, wggbgm [Fu Fupgeliati pp] muSßzn Ymrgk pp be qupgwgnegfön Ya menge [Fhui, defdagfür, wggbgu[dbuib Te Guy ggf dp: Ugum uf uyb qugmbhep, ap 25 mwpfbhpb Stenb pupwenp quad dp bu gun) Ip dab “Zwärgbuf, SpwenmpubafEhrüp mswgfb gnswpkpne Apetubpof : Puyg ep umuuähmd ghpfe db) yunump phpumd zupuquimfAhetp, Ip lepwleneus qEtpp zum) abge uyu Spummupuln[Ifrt Te bp garuuy Uumm Sal dbbeteyt Sagen] bu mgpm[d lung jfenmdbult u wmohkm ı

Ua elfketayn gnangme (dibuudar BI np” Sag Bus PrEn Ep TENer IR De Ik Uggsyjfin dlimnküngenpainfe,, MEI) Terzunp) Tuisinplenusn len Teen Kambtuugupuzt, dp up ungut puiboußpuhut-wggunft dfe (Phpn] TO Sunnnpihpuf unmupugud: Yupbbrp Suylgp Sumınannudam [Bu a pP wqwgng unbpnpg bi

Dasfuylı munbp amwmgne us wppjinpubpa kin Suurgeuns me l22 Veen nchkp br mp Up zmuup “Lutgbu Udvopkujt, np qebk (ep puchuinppikpm- guahfiu, bprpupne fa fans. fi slbausgfı enfezji poz iu GENE SE zuheene entijeuunue Be EEE EL ee RL qfınaı [Ahwilg br Summanmatı m fpuhut wqwgeygbkpn] » [np wbgbunbe m tkp- a an LIT fo EN ER al ee I Naar ug Ziee Aeig Saar qfmae fe kai, eyugbu füssbuNayerp hp tuwask spbplaibung.ng) Barousa gwggbwgeng, English encyclopedie wbegbwgeng: bb 2dwdkulh wn [Ef Me er oe irn, 233 SE EL ei EL NL N le eg ae EL ae Me a N ae ne usa Ve ee u a a a u Ba De I an ae ed ED ae

"ZULrbUV LTIVOrTEUS> 63

ME en = news N Ras Ip pupSuupn er en leur; bazuuenn Lean Yengimus Tegfeof Sppwn ber wunnp, _ üpebp u hpkag ) Iopn- qu [Pub Sunlbelisen, ynpgnpwilhen uff fee [Fun qpuluit Geb ur panda RE RE Te a a U EN a Le afpaefFbul, wibghrae me Ubpfugfe und Shan gewgng num Bmfsbpfbf dp: “Swbgbu Udaopts up» bpwentp ncbfı updkynı e% fer 25 wlan hirwnpfih 732 upgupungu Jumnfad 5 uyu Ppwentpp) fr muugub memlnun baten ds a Da re En a Er rang Jubguebu pwgliguhe, be Inputnp gpubuit Abkntumphar[Ibuig gufunlafu pjtupe : Ypubtp BL punk Suybpmt MI Upkunvihp, Yunnstikp gubgum bi. ung EEE EU TE Se

DIE Sunlogu ud büp “Ludbgku Udsopkayfı, Spumupula [Fu hupkenpm [Fhus deuy, EEE Füzubu |hppbn wmpfichpm fapkh uhuun. gg mu, omupwggf pn Dbunpubp Pphtg Suywgfmufunı num Femufıpm [Ihudg opqui "qSuingbu Udüoplrug, plerpkpm dep Juigb yufagb, br Himgprismguib Suliugpudfugp dp pl mu gupngbip Suy putwußpwfuib (pfßps Yugmd hrp puup Suymı [Fu Sunliup qpwluib Gnfdag ds Depmaqugf dppulttngpaib wdiuht unbjb qunkgu [fh niuftp uu qpufuib SunhugnpbuhbgneSfetp hunwplu obubkzm: Ruyg uyu mpmimten ie fepebr qpprunliuggm In ddp np wumtbetrbent nf alu pure Fe Prpuft geld ug qfenf Sünde Sugugithpue: be JebunibE qusngm[Apetühpm un dupbp gutf uyu- fu punlanpmfu da. bfak 3,500,000 SuymfEhtubu TOO Smgb hut 100 Dpwnpf preclayn] up Tun, uyu qpuluit Sebi, gu dp oupme ui dag Yocbhiuinp punpngbu qpulugmlops np [ep use zuseift golf ugu Furlaitudug ufenf wo br ufenfı wpäwfb dep Abnpp dep dinugpud gunupbpf[d but Suugubp Zungku Udooplupt,:

Ruyg pub 5 [6 dep pupliud gemubpbkpp ff qubbn unbe qbepht bqwivuh dp, uyu pump Suyl&ugllgm Sug Vhtktmuibbp quibkpuf s dat ge “Suigbu Urloplsugt,, pl Suhup wpfunf sepush ut gpeliguit Tuquuuitkpp: Tolpugpm [Het fngugbu Gp abo 25 up zupmeimug “gSubgbu, Gupguger qewgkutkp, kppkp qugpud sb unpuip qbumbpu] Suy qewleito fly qupgug- bhjke Pögugku qumunpupb m tbgun. wnplh wingud“ paypnp wzlwupafe deu qelmwd Su An wgppühpm gm guftbpp hugdlpm be dinge Sfilig GT Surmnptlp wu qebg» uyuugku u dpup mrtbgud br prynp Sfb Hannbtungpmfdbuit gltufui pl qbprbpp Spwmupulgm , hu ug bplm me ggm[Hlundg dadp qfentuu zug Sukug Suitofh unggm [Hhrudg, bob bpheopge‘ wolwupSupep Fepgiltn[Frudp , Iuqnfegben le pwmdinnggb gun] » bpb veprjb dmmbtuuyupp dp: Ruyg mtl neplz qleunpme- fe die mp quen dnnbiunpuppnd] qfepunlinngkjb gel Sup [Fu [ ulgewith; dub Sfahay Zuyng Jeuy ap be b pamun qpmmd gehen: Dep we AD Gknbpt pam wdktuje piopmpiulm [but feugepdhm b dNwhh uber ef gpmı[d ati, u winkt gnSmehml; upum] funfı Gupbüuy pub; [Pb uyın inluumm Zeruidıp Un wayphgum “Zulinku Urliopkugü,,: Dep 2Budkuy jnpbjkafb wn[d he bp yrpgepk vephife “Zutgbu Udoopkujb, ep pupbhuilükpe, np nm [5 bee agopda-

64 UbbRULbBUV NRUNKUVEPLFRE

his u Sum [Prwit qpuluiın [hu m wma um ua Anfdnge, a Fig u upf Gppuy Shlnnpupp qihzf" 1000 Bewängmf » au qunlugfuge, np uywopme ph; [ru hp zwüäuneh qm qpen] Usumpfuluis Ppundaunubs da, be lb ulfu Guitotu.apungku Wupiuitugpm fi [BE Tom hpunmmug wm tihpe br [BE pa. Kauhain Jbkuhp: Bnyu ed mfg np dep Sf be Tnp qpumkp penpkhwilihpt” ufunpu. paps hp bene Ppbig perlaih uyu Sunlinggunft quiidupeitp; np fünf pp Apab- qudluju ubhlge Pep vnp 25 ulkuy peubph uhulpne :

Dep gupagne [Ffelbhpe m zupagne [Afetühpp undkst bupp, zupp I nchf “Suigku Udüopbut,, (ep Sp&neuybg npunlungpm [Hung qumupwd Sulz fun-fFkugp 19 glanbum fep Zunpgungupn gqgmödndtpb zuyuäly Uintig‘ np efıpumd Ei ua pursmufpiuhui an. Bes mög‘ np Suemmupfl” Hungfis fpbt ne um ITeugur menge ku,

Unnbg” np pucuitapgm[Ibundg qak Punngfdu fpp dinkpfl” puplgund” dp gEupp lub udn Speppihupbgme fpbüg gpubhui ukqwußt drug;

Une” np bebtg Gupag qpenda Yymunlgf pp fup gpmluib pupäpm [8 buitp deu Fun,

Unntg‘ np qusikgf Pphug Fuschiitudt ne qzfepne A frübhpp wupwöhzme quest puituuußpug m. Fuplludiug upuiwljet: de)

nn) pop Skwmunlonen sbfe hp pp Suy-pubumuhpm[F but stm ws ungunn gungen 9 Pebtg bpldßu, puyg egehkabe bobüg "Sebgbup, Gupkjb uhr a a Eu SE

Unetg‘ npotp 25 mupf bupp qugubf [IE zuymbfı, wruidtungbu [FE Sprungupur- yungbu zugntikgfiu “Sugkbu Udüopbuyf, 2dwdbuy Bnpkjbufe unfahe Poläg DEE

Urbyb pwpäpwäujby push gap proud LE 25 nupfı gun) uyu unnglrpu gzpegos Ip Ypluh, wunkd ul [voupkpp» gap negqu& kp‘ ul untl whöwhbo[d , but Sl Surhofd , fıp paspkihurlar , “Zulrbu wnlaoptrun FR phpund] »

EL Ba SEIEN Seen a re Upksugsinpug) pay (oz fin znurlue gi Eu Pag a Pfmnhp, np quagfu Sehe Polar Nenahean, "fe, ofen] qummpb u re 10a er

(Ste: Ui 1887, U. 49 Ar)

SerE IE DAL UE NS

——

UFYUUUSRPF FOUR

RS. PLPRSNPRU SD. UL PULPVLRBDUPrLUV

when & np dep Stage, däniktemgpne- Pa ep fee haiı Phıykm Jhppkpu cu. nuäfti m zwgpme ht Uns puehgun., uyum. Suibrgzbpi Sg (PÜ quph zur) ) Puugppbkp dfügbe uyuop zbpleuit geyuin be gurtfip mul gusugnugfz Spwwmupulnm [I etuhp: Suwgaju Prwgfptbp qeihjoe wlthupn [pet u wpgbt gpb[8E fr ghpbe bzw by gutß np Sutofd nunbiuumnu. pur , Fugqbu LJdpu&hf, bpm wugledh be un, [bpphpu pum punu- qwüß Shenwgomartgui, umbau gpbfdb mis PrSuybgfu uyu wbrauhfunt ı

68 2: +f- PULEVLbBÜUFTEUD

Zu ungaje Spummupulme(Hhrut Sun huy wuhugt Id wfthunm[Apeh dp Suy- bpb pii=ghr (palimpseste) Amgmemd Abnumpppuhpbt, npatp punufub zuibnfuu. gb Wr Uuntp dhzen 19 Gun” I qmphpht zum Hpbh kplufdwapu]f Hugugu- buy Abnwghpibp Eur qnpebp zum qpbe dp eugud, Sph gem [hehe Npwb, Tugugufdp fapud, mqud ibıfe Jbpmdud, br Job mepfz gut de gpwd bi Uunp Sunliup uyu bpfugfgübpme Shenunların pp bi quuntp Spuunupubby‘ pu- Tunukpikpm. wnuitäftih nezwapm [hu hp julihip ı

Aug fi Subofb Suy Aplinghpihpht (S- 8. Swzbui, UÜfiuph dp ug Fl. gpm [Pkw Jeuy, Uphium 1898, 49 104—126), fhlp tnpkpu Swtofdwguit Hofrat Prof. F. Neumann (Mödling-Wien) wunpwgbuftı pn] bpbp Suybpbu hpltm- qbrtkp, mpeüg Jeuy wunpkpbt qpmmb bpr Mmbhunpe mut wunpbpbb Ahnughp qimub 5 Pbypme[$bu, npatgdb bpbpp Suybpht Ipliwgfp b: Dufbadmm gFmeup ff zunup, bi#% Abm wgfpbbpp mpunlugpbib ppugfs: 1894 Dqeupb D. Schal Vudfiukut Ufrupuibo Foubu canabtnugupuibf tmfpud bp Frldkuy Abawgfp dp Fo Smfebemgey Pupngeghppp (gps > 1231)» epe reife mu EI eng uf} br np wdgngpufke Ipfimgfp Er Smoke zupu mug Aupmgugug Gepıpuy br unnegbgf ap U” Tonphiungery yunnda[Ibui ähnugbp 5 (3. 8. Spk, Emguf, a IE ee ei

Ucbjb JIEE zupagnı[Ffetb mekguy Ufwpuime [burn dünnbbugupuinf Vm- Bengbapup Ipiemghe Jemmther Guyppupnı dd» ap upgen 1848 fi 3. U. Uyupbkuitf Abnop jzepbeut klmb, br 2. d. Zumgpöbuf Juhpm] pp 20 49 poldhpgmums be puibmufpug Subofhugud bp (“Depmym, 1848 6): Du quuntp güpummı - qial ke Pop 154 69 (emp gpmphun E9kpbn) Gupqwgp: Wem plug zermm bbpekp FUSP geiktoupupn gu, uhuyb nlük] \ np wunbp äbnugfpp Ip iugpukt, bepäbgf Gupelpwgage qui, mubrı. uneupf dinzen]‘ be zwöngbgug uyuzuf, sung nwgpfio Gulyme.s

Shqbu ugm etp ze Uhpkp wre Ahnugpfi Jong pügmpäul gpkpms qep pqbl 5 6. Sul Gumupmb 5 [ul pul&bpguemshhpmeu Jouybn (Vuyp Bmrgubr gepıl» 19 40, Say: 69 2616, Ultmuph; dp, wir): Du bp Spwmwpufkl pofkkpgm ud Plungfipp» be Ip zuäduhl” puitwufpug num fumuppm hub: Memp Ed” Ahejt daug hp pihy mp gebe BE bpobe Jupuben geqmgfp be BE bppbe megquahp qrugbe Ip Elan

Una SpunmupulnfHöubb uff ehem} np Uqwfbuibgbquuf JeppeR Spumu- pubneffetie (Sıqbu, 1909) Apzunf ph br Abugben be uff found be ug wofuunnm [Hude Gwadmub 5 Spunmupwbßzuhpn inglub: Gun pub ap Swvofm[B hut 9 6 Tumgwd, pinwugpf Mg uöngichzme fpan mp uff umaiuuy be pinugpf Kuubp wbggpibz hu“ yubhubgpub; Spk ff puug:

Zunumennpühpmeu Spunmupubm [Sep puitunuhpthpm be geqmewgbulkpm mrum Fowußpm [Brut punufuitı Up hp Mimmurhupnpb (dfzem br wdbb ulq‘ ug » zeyq> qqäuäyg, ya bar Anqwgatu, Auphanifuß, Ph, hab, Alban, kl bie» bp, bupı kfp, hf Supguükfi, qbabup, mbuutbup, dep, wpglup, bapkıp, wbpnefhhet, dbtubafe, Metumkupnfls bare qakhr Sulfeher rear

hi gn

VHÜRUVFETLNUP LEUWLVÜrFRF PVÜUTFPTE 69

dapınfray, Gnnuyft, Gbgb, Sun, Zunpgun, Zunpsper qebbun, Ingnfepgßftr fl, vuyunmubp, wtwpwgfh, ungbp, [ Spwugupu, mamma, upshp, Upugpums gie uyugunf Supgfg nuitfuitug , Ipluqunurluiı, [r uunphld demufst, drum urleute Jbrliufug bu)

Unuiäfih me zungpme [Ef penmd bl hfmwgpm[Afrtihpm. qpb[db um Su. up Shin (+) dp qap&wdb, plz bg wnnpwbben (5) br guiuß dp lg Alu ykım (2): Uuhuge apuf Stunde unyı bepeßh vowähhubep Voluph zum Im upf bp hupkyb & np enlequlg witinzdip wg Wi fl berıliiku:

Spasnupube [Fruit din bphufd gen] wg wud Kabpp teluugeh ders Ga“ 4p qubuf” Genpuanı wb ppwpmt, be gun!“ pufßhatmg Gepbjb gb kqwds [onpft (up uuShpm. Sunlap. wuntp Saba 1909 p Spwmnpulm [Fu pwgpbt wand bh, Fagupko fepmpuiisbup b96n Joa qpmmb SChgbup) wuwggm [hub bike] au Wr onpm fr oh &bnwgpfo Jeuy pulshpgewd duubpp dppbn kpl wgpef num ud Ki, nprtp unjo Uqwfbwiugkguuß gphpudt deu Spzg zum] Gepmemd Fu Se U Uyup- uhruiuf [transp , Püzbu tube pwnbpm zwpph m wngbpp Fuwgpf Inlüitge mb bh, dJewdb tzuiuhhrn] Abrmugpf) op qm bpbpp:

E43

ARE re

FbBU%

« »

IYULRUFRRL

+7

+ & >

0

UEZIIELEIDEITEDLEN TE AT ESTITIHINAHTRTAERTIHUMMITRT. AIR BHIHTIRITRICHTIHTER PRU NL Ib BLINTISHTP, DE Jeff NIEREN, BE ABTO NI-PAEBIS IND] ER TE-H BIO BIA-LETTAGEIHU, PBSI-EBTO

I HUMETTSMITE MEITCHEITEITIT |

1-9 we

> 4 A - ET a

Tarp nipl IApee TERE RER SOTINSISHNNISO"

ATTHILSTTIRNNRDN ORTITITIE

ANRTEIHLIRTEN HTITTRHTEN

IBETPIIÄNENINERPAS.IpN ©

JSUBTTALEHRHLUTNMEBUNTTAL

rl TeupanrmenSanı | LESLINF-LSSLNINGSIETO

IEERI-TUSH-LSTUATS ER ENN

ertinei.di SILISTONI-INE ©

HAB oO ITTSIBLISIÄ TEEN,

EHI N emagz

UFULÜFRTP PLVÜFPFE

UrVUPeULrELNUR

PUSHOHUNAELOFIEBOSTTLINDIG ug eanho-rannnarsrgstlin | "SLNOSEHINISTBTO TEEN. nun IPI.PIS.I SEIEN AH TTO All Ih Tpagoum Tun. gspr-P aus pen. I.QPILJ] nange-uein.n-naahßs psp. |TIE ] >

aan sdeandsein

NO 31 o BNBLPIIE U-BST-EIASSTD DIET NELIBT-HIRTLND-INSIEIS IEITLSTIINSENTLIHTEHST.N BIO TSSLIBHHIBILILTTISIENG © SIT TIIBRD-LN-BAILSTATN THHSUSTTRLSPEH IH MEHTTBIM LEFPESBEI-DISSTANTNN IN n

ATTALNHIIRTOITE IE DAN 8 ;

BSHINNHSTETO STAND ar

FF: FULRBUFLBULB UV

247

12

PNILENKLISTÄNENTSIEN PIIGEIIEHELSISHO “h SEH-UTSH-LITIUTTU-O -PIERRISLIBISIIFPI-LNO SKI NEN Sh-egahnehen TESTER LIBTTTDITHKSSTTK® I.NTOSEIRETRF-ERKTOASEIN AUERUILETTETEINR Ina Fusweitisinhansenm rjhn-n-rrandsn-ano? SS ulsileenaneun,

OZSETSERN

UNNA EIU STILE, anaossadunnaneauan.n 41 Gıha2axınadun See ba LAU IS Jun enSuawanax esithandgahassnasanadun a,

C S1-1 31-197 4 Nadel auennan es sliupeatstatuunsan | HI Lanaesuetmnn 1. © nnunansne-sus

Ihn

IST ee

PUÜUrPFE

2 Ti

5

B-LEUVFRANUR Wet!

TRRSIHIHHMINRSSTTIHLTSTRN % AATITILIRIHLINTIHTTSSORTHIN] TTTALDRLLTGETATT RITTER DIE > LIBTSSIET. BIU-LEHIISSLIHEN N 7 > £ m PESTTILIDGR LITT HTSSIHKERET HT SLE-BIRT-TE-DEBEIEIBTILIIE ALSRIMLSTIH SHIT II IE D>- » »® a. dGh-Liphll eltern RIAHHLHEHDSIESIKEI HRS wegsianhdknilsipiel

SNIINBINNESIHLERISCH-UBHN

°_ - ul,gj-ımlansesnendin

Dez |

—r

TRIRed HKS EI DEE NAU- N n

AHIIBSIKIE, On uam

TER TUR TTBEG nahasnSsiuaan

IBUERI I RICKEZENEEZ do \ ‚SL HS Ip dn-rohnannanen

11 4, pnannesuenho

TLIFIEIH INGE alunnanae

NE" RTRSTIIEIRIEIHIEIB EIKE HE UI FI

umreanond rend ar

a u erzee

LEV£FELELBUV

x in

+ FL

s oe

EEE KONT ER EUREM ı.| IH [Pl IEEANT PESIETLIE-h APINNSELIUITO TEA ae RTISHHEAMEIS

IN

ZENDEREZETER ERSTEN SENAT. DTISLHN A LASER, TERII

IBITPI-TELTE. DEI nun P-PIenmn end] 1 SELUELEETTETEETDESTEEH ET HE KOT BU EL ESEL TE ESS NEIL.

99085 °%

Imp-ininssto Brmmishtn® PTIBLIRIASIETFPI-INGISN DUSIETPIT.IPIS-IILAISLN NISIEELISTISIETALIGTHPI 1 IEIADHIGIELT, leur AL INLIINDAGTLDITSIESH KagSTH IITR ALAITBSTIHLINFANIHTIS IN) ILIBHISHT io. -l-o IBHEUBTTRLTNHIESH TI E AEHTTRLUUTISSTTH REDET KSH HI HEITGRUTISETTHENS

EEE TE

Ye)

uUFULÜUFPFPVUPFPFE

S+ELNUR

. »

. »

USPU

POTTER IT ESSTÄTU-P US, AUT SSEIBSLITSTEIN USERS

PESERLIITHLRSEIS Ihehalh ılı

SU made an; 10 BEI

Tana-msSgt ein, BP-DIES Il

"I: « 1) >> RE Kanahaenz uno lulsn,n

TOIEIMBI-LAEHU, BI-HCHS-ITHTO

uch

NONE IL. PIE

»

suhaeunssfttsnplareilsilin

VERSTETTORNEURUIE TEST]

ENNUISGBEBLILIEIBT NEN

aut >= I; IR AH REIRSTTAHGAHDH

SSL IS LIRT FRI EBINE

> « " » SIRBLIINSIREINSN )

» fr 1} HITTRRSSTIRLHRITEIHIN LIGUE

-INEIBI ASTA EHRSEHTTEITIN |

TERHLF 1'I< "Ill ln HEN 15: D ı 0 vi. . .

IT BINSIOUIEIL. HEN

AATTITTHLITSTIITITRSSSTHNTER

THILIITIOKSSATTIIIT OH UM ECT Iren

(e- 1 Nu-11. 111511].

06

1

L

. DB

YULLEVFBUFBL

+r-

, 2:

SIEBEN EL-INN EIN a.kisupisterdsng-pr.n ni dinggsune-nHsrresup: HS l-PILNISHEN PEN. dlEDHl esiiliun-mmngengen-itte era dnssikin- AHLITIEBESHATTAHR ER EUlITIKe ERRRHAT TEE IHINTTRTETHNTTEE BOT TTGSIISHTTAEL AS eoyenesihit Sala nase Äigahsiänit-magend

DIV Zzyı ‘9 a

AUIREIGREH EEITSE EEE IPIITPH IL, Tedhanhena ® NAURU KANADA NEN USE I IT Oo Namen HLSITRIN PARIS FAHLIKSSEHLIM| TESTER NARSSTERTERTORN delle oO Ip ein. apa BIHUN © SHSILI-IINRSAAAAhenLn ho IN-1U,.pH2-JL-uhansıd HH Bin EXLRERNEREETTER

AETHBSSUDI REIN!

IT SIZILIEN SIT

10

>

VrULPRUDFETLNUR UPEUDUHPF RVÜURPFI

SIL-BIEHTÄNESITEENEELIBTO-

BHaBTO TBIENLIBTO- IN

Lest. erl-BIEL PARIS TRILIHAHRIHLIBRIHAIGH DE SIPH-TD-LGBTO SH IHl-hutl]ssl

LISUBTAE-INI HIBIN GIG HILINONEUT-ANTSIEIN INSTSHNINEETTHSIRTSHL ‚KTOTEHERHRIETO IINELM udbntindippssstonann

„S-MEH-KENMIRTOL- TO

AH LI URTTH ISORIESLELUZEL IS TIPIRINR gUHHananna? ATIS TEEN TIKQEEDHELTZIEE TRLSRRRIITHITRKSUENEET 1110 1111 1314 Wlusonah AITALH INA LLI A DEDDEITGEUEEE

-AEPFIU-P LINES

-

-DIL<C 1 PIPPI m. BEIHI KH 11-118 china E-H.MSIN

Sinus ranazand

enlilgenssuhanann

11

UL

PP: FULLEUFbBÜFBL

s De

7

neu IRPPFIL DINO IKEEVEHTTR ATELIER KT ES INN IEETEELITRSTET TI REIIET uEDEZENEn ES HI awrlnalangsih.mane Naar D TEE SEI ST IH TS EP EEE AIHBEIBTI HEN HOF RETTIHITRSTLIFIRSHTI IHN TIENSAALITE udozenm TS R-TSI-ERSTERIE SINN

u aennahsnsd

8T—01°6 °8

TRLATISHHIHLLISTISURTIAH NE eng an.Serdausıhe INNEN. HEIM. AIEU-TIEEl TER TRAIN KU AITHEITA TIER BIEH-IRINGITANENDNN sale ‚SIBIIIIISILISHRISCH-RITTA SEN AS-PATDIEN BEPIINETTHIU-HIBIN US 1 TePDSITE- RE PIIUNIDO TEIL. AITIHTIRES ANHTTERTIHIN HET -H-PILNEIBEITNEIHT SID

6-1..6 Ser

er

nanadeuh eupperllimipl® EICHE HTERTTENKERTE EI IL

Be ET ne Be TE TREE EEE LT

= i j m = IEEIEUTDRSIR RS DEN PN 2) 3 INIEHUEN-HO GI], olylıalı <

- PTADATUDDTESSTD-IINETO =

£ TER DIERETESITHRHERTE HAT &

NSELPTN-BOU STE TER TILIBST-I

U

a »

U

DEUHIEIGE IE EIRSHTEHLE IN

dl. sude

"ir

Sudgasınıa

Emule enssgnpgnin.disn

IENSGBI NHL er -HO TRSHETRTRTKSTEIESH LTE EI IE LINES IE O aHUUSTIRHZEIEEESHTRTIDEE

RIIHSSHRTAIGFREnE

13

IST ISID O-IREIIHEN-N |

= D Do Mr

EN lH BTITIEIS IE. AILTIBIH LITT EHI NE REN ANPALHITSIRHIHTIDAIH LINKE IAHRLA RE Sm, INEHISSIHT

TO I IS-AHISLTNEEN

FUÜLBWRbBUFbUG

+P:

2%

FAT LITIHLIRTI SEE HUN EST] ILISLIL.GII: |; il; dent Ile le -EI-KEI-PII-RN KERNE MNIIHHEUETIALE? ‚SUN BOSSERTOTFIUSIEN GIH-PILIILPUNSIBTLEIIIS SLHOSKISHIRTHINNL SSR. SLISI-PSIzABLIEBLNSSLN Gl snenbähngssiinm. lnenmsihisilan. dal LE ITEFPIEHEBFADTO

719 °01°8

Jhramischu.gumensmamamn Gyhl-KSIIpTO Tre suhan eo TATHTSSHHEI IH EINIENIETSIE APTH IRRE BELLE Kunsupaasiipeesanaun LIT SHIT USD balaalf!lı rg hmarannun: SIHLIITRIRSIRUIWIEREEIEE HRILIEILTL HE DEE DELOUEL

—, RNIT ]

G 0I-61 °%6 9 > 901 '48 7

14

RPULFETLNUP UPHVUrHbO RFOÜUHFPTLR

E

Ir

l

IN Ä PN Stan nihan enabled NOTEN SO" HITLERTPILHITSIESH RN SIIBLIS-PEIG-STIETOTERTL-PI ERBEN UST -SRISTLARPTAISSTÄLBT-PILNG

HELISTASCHI-BISIENISISELAT SI llldd-Lı erineciisesrnbssichiimän

THUSFAHHIIHHEUNTTRIRSEN

IRILHITST] Ragı BIEEHDEEH EIERN

PIUIEREPIUH id? red | LI DI Voy

G Fe I Je Haren.

ANTH BESHITRPLLRRTEIDGE NE

‚HTOSIESIN.peanm2W.n1au

ana [pp tuanesuenao

ahdesrdipnanssungan.

1. IHKesIH us DE UT! VEN

> NL O ST, EL Eu-tpeirasne>tn.nae

EU-HIP1U HI D an us.

05

LEULFBÜUFBUT

. h

Tr. HL

PR

Hulpansstssud-isusih-n EHLALITTRTITTTSSSCHHIHMITREN HERTHEINSUTSTTTTRESHLTKSESTAIT BHUAHMLHRIHHEUSTIHUIIHEE adimsinadäinsisrosun BISIENFER-IN-IRNBIRTIENS INHRIHMLAHNHITENISTRT

DE SR ATERTIHITSL

» * 5 Fix 3 ”n SIEEFPHNS AUSH oO S-hOSH-IN B

AH OSRTSLIRTIFERTER ENGE SI USTEEEIN-PILIIS-P

Die STIER

fıffp J-J Pen nneenu-eo uu- IH. GI usnesmnn.n +

INHEUE uadmeunnasns slim ahsunus 11. Te ING To -ahsanawan.nahn all oO nahsmannaua ilnenuanarasıssıuss.n: TH ılh.nahsnesuTanu-e © SI-h 6 SIT as uTanahuss IRSTNERT TREUE ERENIE M-PI-ILL. ITEM AUF UDFU2- und

SIESIIHEN 6 77

16

PULTELNUL UEUTUFRF RVÜFROR

Url

TIRTTTRKSIHELHDANENIH TRSTELSTHLUHKSUHLTIERE AN ER M LA LAHTTLE MM IM AINHZUSTAHTIHEFARNNI EN a

SLENEETTT-RGII-RLINT- GN 7 ! I 2a Ä

ae ill

Se „N BAINLORLTIHIHHRSAHNR

ALESEITTTRTTRSFRHTIMLNTMIT

ET NR TIIMTIESHESHITBIHNR %

TREU TITLE IFEHMTITIRIHTITOS

Yo. vi,

ar EST; MR KREHERIEREHE

II IN Hahsnnnane

PEST SESTON EA ALU

ılı; Il]: BEURTEZEIREE UNS IR KeS BE ITATTEIRUDEISSIDETGE L.PNNENSUuuasnana-hi.ng

Tr, speagnsenhne Tau

-IIN-IH Hs Tanhn na

Jo han awanameinged csllllesetnaunenan

nshuneshamianspeuwd

05

GI

6*

17

Ss: +f- FULEUFBUFbUG

SDUSDEDEIDEDERETDIS TIPS AD EIEDESETTET KETTE EST NIE ESBERSSLDIASTEL LI Do-IHl SHE DMGILE TETTBSCHEERTTETTESTELKES HU RETT) SUSE ARTTHEH

LUIDEEITEITETRSRETESN FE IH

SSR LITE AUUELZESTELUTE N RT ITIERTTTTE AU NETUESIERHRETTLERT U SRTITTRSG AESDERSTRURTESTTTEg MITRETT

CL ZEIT

BILI-IELTENSSIS uo.kiu-sın

ET. NSU-PAIN-BIBIÄSTEEN-IEI-L,

ISSHURFHELTREIHBTILEHTT JARITLUNHALTIRLUNLTETENP INENANLSST. IB ENO” INHRETTERIHE] Kann neh IELPS-NERELIISIEISCN- HRSTPSSITBRINBIHTIEEHEITEIMME en „Elssilnenmahan-stean.n

Sl sam SIiIHML zZ a Id: I: "’-heıl-L,

ec al ‘ı 2 g'e HR

ie}

[e 0)

rPfE

RW

uUFULÜrPF

UÜTRULFELNUR

EUIUE.NAHAPIAUIERNS II PJ- mine

IHBERIABLISIPINGEEHIBI-U PO GSLISNIÖNO-1N BHTRDDESIETTECENIMIMTTTTITE PL DDTTIRESSURITEHT REIF EG 9 EN I FIT IKSTERTERIHEEERTALLIITD ER a . Er EN . JAuenn.n.pmehoXulpSthelll SIIINNEANENANEISETTIG

ZuEIDBImIDE TED DEIDEIE SET RSS

INERTRLRIRTITOHETOY EITRETHIHT I MIT

Jaa-u IE ZIEHEN EIE” MEREITEE

TIRHITRRSUTLI REIST LIT TTI REST TRTIRRSTRTKSTETTRTTRINITRTINN BIe sronunlisiligssuguen © -LIEFBIIBLIL ENIBISAUGN-LI]

TOSNISNEL-OHRBIRT-PININ

19

EIEELIETO TEERAL-RIASTPPIRIE-ERTANN IGH-LBISSSIERISCHINDITINGNN. 4 TLERTSIRÖTRTIE-BIFI PR DINE © ANFAHILLTOHTIBTTLIBITSTT TEE BIESHIINRIHHRSSIHEINNI GE

LP-RLDIDITEEIPPH-TILDIISS-L

Z- +f- FULEVUFBÜUFTLUT

IEEZIEESETTTRHENETTALTITTE

DIE UANEENETZTTETATTTSTITUH UM mennand-S,DIEITI-PII Inge INSIISIIE

ISSTITRZEREITIENTRWGHHTITHINNR UIUNNENO u LP] ıı. T III] BLDRERUETSTELTTRT ETUI PAR ds .nahn: AHTUEERTTERLITIE {Ulllal SDR EERUATHANMLIEN NEE TE ST-OITO"

IDBSIDEERDTTERLIEFER ESS in P

ae

NEINSHE-ILTELDIEISTH- A BIN TITELS NLITITLIISTTMLLILH RING IS ID vo IIFPRID-I.SalE TOANEN-LAH-US TO INN O II U RKSTHALHHIE PER TTRITLIN

D DD: Fre 2 SGuUSl- „en..kılrö’ KID-IN

20

SUP SEP. SU-LIS Io EN ° | LISTBITO Edi. SILIIN IEISITIERBEISIRTO SUSILBLIUBIE AEINTST-RNSSTEEUITSÄRNI-AnT V ] Finteu.nisCampoun

Vo NereeT,

>

rbrfE

1 Di >

TNnUr uPULETPrO Pol

Pr

vrt

7 2

UrURU

A11NOEN ER S-IEHSGHIND SRITPETEERTIHTIRTTUURTIT, SAINELTEREISTTAT HITS. TRREVETRRTER UI RI RIED NEUN ADISSSIETENDIN ahnen, BLHDNEHN ker] hungil.rnmet ANJOSLRISHELI-BTO-BIHPILN STASHUND IEHTTETTSLIBIS. TEHLERITTIKOHT Re RI PER RO IR EN

I U BEE TE lau snsnahsh

ltdd-bib-PoO-11. 1 EUNdE ILIRTSIISHERIERDSLINGATSNAISNSS ARTE SO IT RTILSLH I KT HUT SHHBHIBAIBEPEITASIELANSS ‚eh. FONIENINS«HNN LSINSSLETIII-LIINILI-PO MENEN-LO NET ISDN n-engilisneasihsugusends: lo Ar THRSTBRTI LI RATEN AIHRTHLNKSRSIIHELSINDEE

LIE SIEB TO TH SHANN

an

1111 110-1 8 151 191-1-131 IEIISHIID.BT.PIRT-HIBISIEN ENBHINSSIINSPESILTNSI-LIEN

TRSSHRSAHESLTETINHE

UL

. »

Sl. deBNISAN ES SIHAETI N

ns öknSswikaeegunahne|

FPULLEUFLLFEL

SULDIERLIENBINBIEFPFRRICHIL.

pP.

SAH DIREBIBISSEBING II

+ De“

I-PI-TEITEIDIEE-BISSTH-PIIBTEN. TEN enÄipisibaesunmuscbei

IS IST DSNBLINBITTL-O LH

88

en

Cs] 15Ie15F-Pl4-t “Xuh2uhnuss Nu pgsitannanse oe AITRNLLTHIITH IH ELDLUNRITE TR Il II. IHSI.MPD np! NINEHUNESIL pe H TRRELISTERESSHT]

ALT ESHITHRIN ED mad: enLhahn

2

INIEIMI DE: SUN HLE a Su « | ESS ILI ATI EHLEIRIDEMIRERT: HAN AUTEEEEHEEDE EEE hienanı.roawnne-ungan IB 2 LU DRITRIHNITIE

GL OERIENZECH NET

or)

ÜFLPRBUVTELNUR UPUVUHRF RVÜUHROR

PA -hC enmecmilnnlhne BINGEN SAFE ING ale nesskikine l, FPHIB BEFEHL DBIS II-pgISnesheidig-mmiS SSN-PIE-N-1. TO JEU-Hh«Dl THLIHBTTALHTTRGU PET TBALTTNITHT TEBLET-ATSIN- PINS IEN.] I-BONSIERUASHSCHeIOSTE

nnen| lıslnaghhälnnn

Ka DET ITRTE ES AH IH IT

IIISSISIHINE NENNE BUN

Os

S-L AST SpIT PO Ua alu AUER

[ R a7 .x -BLH JLIATTIINE PILATES

Tıı.nkisesihu ea nunuen

JEHITARRTTTA ERDE EZIE?

IK) 1.11; 1.1119 PAUTEN-UD

oo

Paares... AHIHLEUMTTMUN]

rl sinznasenasaenane =

1183 -hOIpl ı. [tesuasenen OSHBSSI-AI-D aandüseeı

1.1.1 188e4rengunendu

si

+Pf- FULETFLUFB UV

+ z.

90

BLOEREFPI-TILNO SIE T IDEFTUFSTHRINEENI NSG, NESSUPLISTO-RH-ABIBLIN], SULILTEID-DRTEEAEOI-IT-h IPEISLIA-IETE TU d,pn ba FO TE-PII-I. DINBLN UISCÄRBLISHIEN lite: re

LESERN

-PILIS lila“ NEN. TINAHIRSKETIMLHTTRSHIINT A4Salsleldirgi SINN

9I—EL 87 °8

oL

24

91

ÜPRPULFELNUP UFUVÜTPF RUÜEHRFER

Ü

BIENLMOSEEIRRTPIILS-NN AARIHIIHATTESDIMLMTTHIHTTLLN

m = ar - > REIT ITISUNNDSSI-H AO

SALTIT-HILBSHIRIBISHIRNIER I «<zlla Id cprh” ß ‚le! Bla

N ®

TRAG RIRHENETTT HELD

Pulli Oo TERSTANHLNUNHANMAN N,

NICHHILISLHNISHO-LIEITO TEA

1.1.8058

SISEHHIÄRL DE DERIUC, GC

SITHRILNTRREEUEBEDETEE

LBLINO Je un don

J 5

TSUBTTWULIN EAINDLODEIELLEIE)

KEITkeH RS PSDERZI HRNE

HILLS TI IHKSIEELDEIN TIERE

npabiteemen.n-uoitanan no‘

u

A EL TE TE

BHRIKSHIALIML SINHIHILHMUITIHENIDNIKEN

SP BE BESTE TLAIEST- PAIR

HP: FOULEULBUFBUV

+ FE

92

JUHHHRISENTRTE ISIN

Hl-bld-b-bIINAN-BI-LSFPI

nhnlam-easeensig, "TBHTPHU-LIND IN

AUT EIERDTTDIAHRENTTEH ML

DBNSITISISHN-IRTSEIRN.

Lei.nuankhumseipahst,n SSIIHITETEH ESEL

NIIT O .SH-BSI-PIL DIN

BEREITETE TRIER EURTHTTREIHMES

OT TEREELIETEREGEENG)

ITTEHTTHRTSOHEHFTIDERESR BIOS R Sun dnae EEE TUR EI PR LUIESHDITTER ER Ne n

pe an anenn A TITIEN HER EREDEUERNE Ib TEN UN AS Haas u.nuh ‚HAN O3THSdaue-un-Pu n

AT TSTI Hann a Kira ® TRSIH EROH SRIKoE REIT 1 Oo 1.1 a sn nhn an

‚EUNENISCNMANLUh Lau

INSEL e-enneu

or

BVFLURUTFELNUR UPFUVÜUFRP PVÜrPOE

adans SUN HET Ol IHRTT nunsadun SSH. EN ID EFTDNEIH TEST EIHEE INSTAP DEI, TE BTIBSILI N Tam-eLaennn] THREE

aha ill

oe

NESS-IEHIL.IELPOSMBGUNN NO .1NSHTO-PiTo TILTDIID

NIS D Ua OT. O II

IE BIEÄAhAhNASHOSIEHN

8 J

u“ PS) » « PIE ETIAINENESHIHEP

ACRTRITAHTIETRITHENN IE. °

IBTS-IL.< lonman.n JO NALIEIBISNEIENEHIN Jll-bel-bebif AH BHRSE PN -DINNEAT-BISL.TJRAÄE BIS RN

IC 21208 8209570

-

dnSıpahamptentaaene n,

IHIKSITESH ASUUNE esueadun

SSLIST-L Pr anandnung nd

27

EEE

BE IS HIT PIIIG idası PETERS EIER PN -IRERPSILINNES „lien

BE 8

7 2 ISIIEIIM. „EIER PIE O unioans.kamanı-ono'sse | > A e Ta BIETE RGN Er sh arer PBETSSABTAS STIBRTIINN u JINDANNNS.ON], 11:11 Ih E11. ld DD. N 5 + 4 HEUSETTTKST RETTET LIMIT HEN elll-bell-belllolE DEI. HN 4 “fl P | » 2

TE RIPeEBESSE EHTEITTEIR IST EIN IE NLISEITO III I 9

ANEZUERT EIESTRRTTIN ta od opener

TI IERTETTKSET TH LEE 197 urnantpian.en.döutsun + JOB SIE EIN Oo IISAHHINE-ILSLIBED

_

19. OPER SNBRDT III

DIEITROLIEIM LIE FIT FI IETILEI TI TUR FED ISHIRTO-IHENREDONBRIRIN

AALIN EIEHNIEILTTETITATETETET 1

PRREOIIE OIBTIRBISHIEST: |

BERIELOHOSIRRIN I BEE LIDIRISIPRLIETE © pn

MUIUIRSZIHIRTE TEN ORT EI ERIHT ET

. IMTIHIHTTE i AMILIIEIIMLNTE KINN) 1.

>_ | BILIIH URS H ENT

+ FULLRULBULBUG

[4

96

lnsnisn-ostönnsnen OSUHASTINSSTNISU-N Aasansen TIHHTISHENPeeT atınu THETNIRTAR kr S-OBSHITENEN TSIIA APSST ale THEIR es MER TRIRT 111 rl SIIT.PEBILIIN RIHH LI ESSSHHTITRSTTH Er ll w zniln-n.a IH usa nass

290% °9= 61 TG

ymsil.n TRRTISHIRTETTEG Sul LITE AIEIET © Angus lasiön-nings ESU-P-PERTISTS TITELN IND PIANIBHSINFIU-LING

NIeBINDIE-IL.NEU-B ENT n

Lie)

IRLPDIDISTIIS-TIHENNE

STH THEUHSFAHLTIEBITIHES

ILS AID-LESTE Sud Tre

ALM LHRSINATITEEHTITHITBIEN

PRRIDIENFENTING-LO TI].

VON nr

30

gu

UrLIPULVFLBLNUR UPFULVÜrHIO PFVÜEPHRFPE

ndinnr.| Kasnie NWTRTIANHTTNARTINWAHETHT I Sue FIT LIDAIIH LER 1.1 dUNSINSZ TIEREN AIIEII-LEITO O NASSEN, Ibınce: sl; NT IP IRINA GAFUN I co“ hl ... G N Elunsssihlngto md Dh. Ir re ANNIE IRIEIBITIG EIN

81-209 '8 = 921 °%

TR) ne ssaunnas uhnd bh SIR. PIPPI IL:

u -.» NGUNETO. TENBEFPIIN SCH, [1]

31

U

>

2- +f- FULLUFRLUFEL

N

SIEH-LABT IRINA IN TRITSTESHIDHESHLMESHLGT eL-ASI-SPPIIELABTAS „IIBRISSIERLESI TOTEN

g-Wich Belt

T: FERRITHTRTANRTIATMEN

BRSSHTIEH MUT IESSTMITBAITINAL

eERELIISIN re Hisugmesh nneenen m. pho. InIld

nenenhgenannhlsi

aan” GIE-IN-I.N

SIRAUTBETPHILIEDILMON

TBRLHRIEHLDHEUETTEFETTET IRENIERFRINSOLINGTO IE NELIELIIS TO .IH-Blelthblal

2 IB —E1 07 8 = 91%

32

N]

LIULPUVFELNUR UPUVUH-BP FVÜTPFE

NARRTSTETIHTIHENHHERT on. bisinhs. ».sudsiren, ALIHEAHP in if vun.limo

AJSALELITEBTFEITIRISIGEN].

GI—01l ‘6% N —g (fe T

INA LENEN Lim

PHEIBT-PEBHETO HEBT].

HRERDRRDIIG OABNEISER R

NADINE: Iitpiliienthlir-kintn U

AHHESHUHTTMESHLIRTEIN PAIN

= 2 „> LIESS Online

>

NO SEITE AETLITIITO

lea ‘Y% \ —e Iıal T

IS-HSRISEERI. SUN] 0 | BIST. PETE SIIPI€

>= Key I L IE RAT SSHNT-H In

Her PI-BER-TIPPIRPI IB PI

-ESGBHEHSH-P-IHLPDUSSHL

ag” am a Br = = L MINOASLPOITILATIEIBT :

+f- FTÜELLUFbBUFbUG

, S:

100

Jan ulnh Ib INONN-HN-P

21-6 0 8=- HET

>

118 ALIHILLIIIKSHELRITML ISLA NITSIESHIIHTI NL BITE 1 nasun.dasn.an.mngn JENBEFPLIIN-LABLNANGSI LIESS HTTTEERTITINIH KENNT rzunsihin ngnmpgi NINISTBISTEIBTTRIHIEIG-L, TNIRTIHLIRTINTEID RTL

den los n,

AUSEINSGLIIS-LIETO N Ss

OS!

-PIFPRTP AT ININAIWNE: TISLIHLTTTKSSHTTTMLITMUN KO Fa TER LEOH ITSITLITI EU PRTKE DAT ER UHR O EHEN!

SI-TREIRLETHISTE. PEN Gi Ifı anna" Frech

oO

NEIIILNISSRANTR- III ©

ALIAEITISSIE UF SEIT IHHSTIn

IENSNESTTEEDSTEIRNTETTN

101

TEPUTFBLNUR UPUWVUH+RP PFUÜEHBPPL

Ü

BIEHNTO.NTOT II

J [ &- N. [ } DRTESTTRBZIHALTSTHET IBEFPRILERLIISHISCHND I [1 [3 PAIR ÄRETBINS SEIN IISFARHITIESHTITIRTRRTENTTN PERLE OTENIIS-INE-1

N,

ulitesuhmasnn mus Sn nIIERERTRTBTKSTAHnn TESRINTR-ETLISIETO NN-PN le U-ITIG I: OM!

m ® ara ; TISTLDEHISSTERS EN

SSTÄNGTILI-L IE IN 0 N= 5) N I " Ss IDEEN 4. SUT-BIETS LITTBTARRTSETTTESATLRREN

" » * N,

IN SEHELI-BISITINETND

IDALEEITNTRHSITTARTTNTN NEST OST Tea ©

Immer ben S psnrerpeiltunasıhh PET ETIELNISTHT SO Sind

bs stein THLUBBARHI +. ll]ıle Ih Laalel.

an

PP PULRURBEFBL

+ De

102

1 1. ANBFAHRINAHTIHBSSIH|

Jehaanesipansestah Tuaug ules<amp.cn HLaBLIFEHI-LO TIA-ARBIKT-IN

» = = > » I = > erden

a——»

REINE. TO lag AINIMLINKSH EHEM INEUMMN . SHUESTELILIEEEE-TTS LING II-BIBLPISU-BISIBT-PH- II HNBETPI-IRERLISISIERPR AIR ESSTRRNTTHINHLRERD

EN

or

36

> >

102

WUrFPRFER

YPprF‘

a >

1.NUP ufyuovEV

I+YIPUGHI

{

ULPEIEIEN-TI IS ,EAL.

IBETPIII-PEIE- RETTET

+ + -

To ndiapenmgerpnangmil

I) an yuensmanh

ozudn.asıhronn HE IO

11-9 IS 8

ll. In. IHlIreg HITEINELH Weg

Een Rat

Jdlll]: ıJ-Prlel.Ihe ık INEN-P,hllo

AINERINDRIESIMIIKG did 1

a

NEAIHNSTNSENNSSLIRTLITO

a——«--

11G

>

EINS TEL PIINTO.DEI.M u

BIS BIN -TÜÄTNIE-R-PI-IU-L,

II-BTO ISCH SHTERHpI-P

8T—81 06 8 = 08'968 7

do .$U -Jüan PIAUdE ade

EI NN. dans .n

> Dr

Ikaires

Zu eylallıs24e «> . o

a Tu 2

SEE

dl

104

INSIRIIERLTSISAICHRERINTO ertanik IpHindgoihhl 15 pr AEHSSLN Sud "iss. anmga

GI -ET

JENM-P.PABEUJANG, IBISIRIS

* + % + + % . L) * [7 + % *

01

35

10

FUÜTPPL

+PbP

. a

uruul

LITE UVFELNUr

NI-ORERISHLIGT-TNTS al

- m ® a a = I B-RIRIT-BISENLEEFIIG U

HEINISHEUETO. US eID3

BR Sch = 07T

ARTITTITE

en

ansıneruensy. i

paahsaand NEID BnEBT

© u [73

Nr tz 23 : »a - IISIEIO Ins: ‚Por He RER HARBITH ARE = NY an N li. EGGELING

y Se— Hl SI;C, N es 08 IT

uadmtnesinond u. ldSem-bgu-auSın be U IPA SET] AU.NS-IL EIS O T-INSINPLINI TEENTIRTORTNEIHTTEERETALETE

AAIALIINIHNIAHMLHLI NAHE

or

39

4+Pf- JULBUFLbBUFLED

4 n:

106

KT ET EI I Re ea u IE E

‚ulm AR SHARE)

BISSL ITS IE SH ALLTEH RER I ELTE EHRT -PI-I-LIBTOHHE NS ARPTEN ISullmipl.eimpl® SRIRLITGTATTLIT RESTE JBURTIESH IHRE ATICHAANTE IIEINETERBISTNSSERTINNA ‚ISB.IplEN& JB SSE

IEUT-IEPHTUNSISTCIE SH ES.lll

aan“ AITHRESHNITEHFSELKGE TE DE BINTSO IE

chi T eruduhgS ed TRILEURTTRON INHALT TETURT

II REI N och INSTHILISLIJO © | m MDARHTHIITIITRSITDA RENT | hunungsun.naudin IRURIIEHE idau-senigen +. kingihro.e ulssuml APEHHEN Na. SUISSE °

Rene ‚alt

10

CUFELAUR UFUWVUEFHRFFTOÜHReR

bis, 59 bi

U

NLISIT.PIANO TINTE IHN MIN

AHAUBTITIHLLINHNURTTTIRIHMF älteres. ER EI IT LIFE BSH TI KIT ML a N-Ll]: ARREHTIETINHTTIENTN IRSTHKONLILSSTTTSAH REIN AUBTTPITU JAN AISHE naaswdensonsman

INLIEFAHRITIIHFNITSITLIKG

169-911 9 = zT

IKSEHTITHRIHKSHI IE MIN -Inlıll. od I TIRSSIE Io SELTEN TALBLNDN

K 1 NER INERÄT- I PI-I0

PO HEIL IANIE.SUAE de SIR

TSHSUNTTRHRSTTERETA Pe ld AAHSIHLNSTTIHRMIHRILTTL SU INIEH-IN-b-LIT IKT IE -LHOTERFPHUTELINBTO ZH

= u N “. = n « n-dans nalanggsih

STEHT

01

g

41

VLRbBUFbUL

b h

YUl

»f.

. De

108

SISCLÄTEELNOTTI-LAED. INN HR-SHSFRIIIERN IAHE IH) ıy TERTEUBITES GH EIETE N IB euenei THIHERHTES pl heilısı-p ans-stinl TESSTIESRTRILIH I ENL EZ ASIBISIHFINNERFEMUSSN. A| AtssinsnhhmertidsHtaBl BSSTHERHI NEIL ALLA BAEL apıelnalnssina.sinssto -BIITOARLBEHEEPABRTONDEN

ST Baar iD EN ein

-—

LH HSTOTI SALBEN SINLO Jont-bipl PhNlertihd hält Suo.NEUSHY

AIR STIFIRTTFLLLI LH LI RSS ll ISIIRLIITO HEU-RSNHIIF N ANDAUEUE Et SHellll TkeiKkegit SHELIEIIBTISATPIHEN „PILHNATEHL- RHLMDISIOH TRRTRIRRIHFEBSALHLETINT SSL INE-IELINTERIAELI THIS HTIHURNSL BITTE

I: 98 - IC TG

or

109

FUÜTFTRTE

UrELNURr UPULÜHRT

. »

rip

Bis

NNIGHLIBITO SIEEFPHUGS UN INSTBEFPHDLINE ERIELIBIS INHEEBTIEHKSSIERTELETTEIE IHISPFPEUETTSINTO ALM] EIKE DIS AIUSO nl.nzenmsunih dung

—_

G O—LT ‘99 "Q 1% (8 gm sulb) 0GB 7

1 N a8 j TR STIDASELFUNTS AHA h »a ilr.peinp . HAITIDAISTTORLSTRUNDGAHNE un N> au kr STIL. DIN. IE IdelH-L

HITKSMHEHLNTRSHUMLTMMITN

SHIBBIITO TEA BSI-NIERLIH-UN AKA EIS TESTEN IEIEIEIE SING UNO GIIU.IBTAHNEI]. nnasuntangunsign.n TURKS IHAHTIHISSIHNPESIERT

NA-LIEHITO TAT ID 10-1

GI L ‘99 NV ar (98 gm ld) 96 IT |

TPRTTSRTTTTTTEIKSH RR

IUHIIERITHUEETETUEHETE

TEUKSEE IT INES PA LTII ESSEN

an

x r

2- rt: HULRTLLÜUFEL

110

ahranahuanaanaswaud]

0T—9 19 9 = 041 7

IS EUER J-LIPI EI TI- mul ‚l NASEN elu-ri-hll ER LIE H-LO 1% Ne O1 kl ‚SIpIA-IdIpIH IEUEIIGERIHAL NESIES-TI. TI TPIAL.PDIIR INKSURSINHRERINEGE

IHN SYIIE EEE

11-7199 '9 = 811%

dnreseianarnad

IN ESINERIH--L INSULIN

an

-PREITBI-PAITO. INN ASoHI-LI-IEO-H-L INS IRRPATTTAIRDRINHEMIHN U-LIIN-LNTTO. 2" da hnanlaagsndito. Bi

NEHRIFIHKSSRILHH EINEN KO

INRESAHISSHILLITLKIMTT IDG u!

01

44

111

UVPFULÜrRF PVÜrPFR

urbULNURr

. »

Yümt

Ü

I PEISERLIEEINAENANENTO

0 ee 9 9=16'T

ABTITTBRIHLTHERRIE IKT EIN Ke2 TARESTIDA EHI ATTEHEMIUL LEN IELIBTASCHÄNIANNI-RIS-TE) REHÄN-BINITO Kinenihesih EI. srtngd-sIEIN-PIRIE NO-TE-NG TUI ill

ALTIHIIRIHESHHITINBITALT

INSITSITIDARLETRIFTTTE

I-HIJ-IN-PuNd-PRIAUNN elle

INIsn u Se a a. SSH-IBENTO NHE-IN SH -P

gsT—01 99-76 '%

IST. d-hdo. Bild 55

IT PO TINE-IRTS ll LBO-I-Lr IN TRSSETIHRILEIDIKSSI AR KUN NESLISTÄHESTI-PI-TLB-P-DIES SI HIER BILIITLT-IASCHNNN. OSTI TER LETT PRSH AR IH I HUS II N 510 In.nangükihiu.pipiere 1SIh-P-IU- PLN NIAS ABI

DITESATTEIERT TEN BRITZ DEE ı

or

DALE ATTRSS TI ITTIT ARBLNATING BUNSLUG”

® x - n- BE IE-MENN RRT-RITO SHE

Maple: LITE IP, J

z SB-PBIISIBETPBIINO US Br i | i

z BErernagliide.mte-p —)

2 EINTRETEN OU E RESET AR ITTRT N;

PT

KIBINE-BUOENINO US .AE ES IRITTERSATHRIIHLEe

-———

SONS OARTLIRIN-IEN

>

AHLIEFANAITI TANTE KILT-H

11

"LIETTET DRITTE. ED SI, BITTE Tagen ANSIHO.NTOTTEHBER IStHuen. HLIRSITRTNTP In Ins IRSTHE RL TIERES TER DSTIHSLITTT HEUER ERUNNSINSE IB. -SINIEHH-INT E een SINE : ALITTE linens dl, unou.lo SHHll. ROTNTSA TI HATINEAHNE ELTITEESITEER EB ZIHRST- LITE

HSIP-Binhnlan-; El „dns Es IB - Il- lal.: «ll |

oT

46

VTrELNUP UFUWWUTbPRLUEFPPI

.

UrUPRTL

AUSIIDIEIEILASIHENEIN MESLIHITIHLFIRIHLRTEILIH IH EI NU--BENANENENANANIO BFESHTIRILIHIIHRIHNLIIHHES ungdreannasunmpangin-nhlen SIT-TEELPIIDSFPLIBRFEHET SIT NTLIEITINEISUM TEST AL SPS IBEEFERTU ID Sn

o—

esI-01 9 '9 = 741 6

INIE-TILIBTITPHIINE REIN.

AYESLSH IH DA HALITNIHITRRI IN NIE. NO ITS ASLATTN ABEIPPRTIDGBLITDONSLITTEN FECTRT HERR LIT NTTESTESSTRTT NEIHLIBNEDPI-LIPISSELINBLN SILHAILTELIBEFEHURERTO 1831

THESHTILIRTIRST LEN NDAII HALLEN

r—-18998 = 191%

SU4O -U-LN nnlenud

EU AUTUN DA ILS IL

4

+r- FULETLFBUFBUV

, pP

114

w—p

TO !r-PI, ode eyesmslndhäh

Ä BL LLISELIUNEETRTNTRTR

Jennhonl os LIATTRSSTIE SER ASTSTASS-I. SAU N SIELI: PISISIE SIS-LSIHND Sud SIH-LABITOT-PISNI-IN DATITSUTRIEARNEARTES IBEREURTERDEUSTTHEN

717869 0 = 18 a

NUnNUNesso-L IBEHIHENN

AUNBIITERDSUPLBIE

—p=

AO LESTZBLINSSO" MISST UFP di os P

se IENI-BEAIUNEHPISUBLN NENOTMENLITSUSITELNEIN

INEETIREREHTAHRRTRIT q,

PEBSELSHININSAO-eRAÄIN |

HEISE ERTRIBS ER har o.| OHMEIIIN

7 °69--F1 ‘89 re

anlteHii Smansunahstl i

SIRINIEH-LRSIBI-BilsiIn- ",

48

+PPrE

7 h

RÜULFBLNUR ULYLÜrPF Fol

7 h

UrL

HIN AHAHHIHNHALI TEL GL

UT EN SON IN EHT- Tab. Edel ISUSSII-LIEISIHNO US O El. do

u - - I-PIG U. III IR IE

-LO N RG UELI IL

02-7169 9-88 '7

HISTEINBLIHTLTISAETAHNT. SIERT. NANNESTO NEIN -PIRIIBTEIERPI- HE BTO SILM SSHIR-PIBTTPFIENI

ıJoO.$il

MLISIS Sub O-H-LIN SINN

III AL BL.HO TU EHNISSHIN

SLIUETITLILI.NO unusS4AUz oh kÄUUI-UN-Lı SEAT ATS el

ls ranın-merenihann

87699 = E01 T

IEIABTIS. PN ISIEHBITO

TRSITn lauenm..ilua

ASSHLETITIT I UVENENIENHNGA

TSRL non ona..pılla

Id-ISS "IDIBIE ecudon PLING

07

3*

_ 1

If: FLLb TLELUFLUD

2 u*

116

EISDSSHSSISHERNELIELSNN. HISHIN rar lronzagmıs

N-IHPIANS SI Ana. Isa IHESISRLIESTIIHLIHRIHIN GN

THE TOLL I

-bfl .lülman-emue.n Hal ISSINSHHTLOILIHNT) I-NRERHBILPNE-BSISUNIE HL PASST H INSIGNIA RILISHIISUNNINTO TENNIS

ISttedo.Hldnldan-inT-1

BI-TSRBRSHTEN.TINIEN od

ISSISOTENBIALATEBNDSSISSLN HIHI NLIHFAIT IS-LhE31.-LO© Erna äktahing 21-8029 2.0850

ISISIEIEP-NEID- PAR PIE TEHTINHRFHUNIHTIKSSIHINDKE2 ATATIH ERTL INITIIERT linie SS To 1.-p--en.nassihlissl

> « = « x LWELNSE-NEREISISIRENT 4

or

117

SrPL

E

B+LPULFETLRUF UFULSUFrRP Pol

ynqnnanasulldd ynenna N

a

FETSATTRSHIIHNIHHRSSIN HIKIE ee ESDAHIIRLHUDEINZID samen rdein.si- S-PIGSURIbANEHPPFMNGSS GIS SIHEHPRBHDIFIDTEl Ela LIKE SHINNESIN ee ll.

AUGIEEPHILTIELINLIMES

IIHESERKSITTNEIHLTGEL DIT

ya 81 02 9 - 1 T

ITEISIISPISHELDHEN, ar: 3 BEREITET LEN I ETISI EI LEI EIE N ERHATTHTGSHRAHT NUNHITTING Au EIERFPIARIHBEHN.Salel

YNEITO SHIILISLIN Ppi-llıl

hen SontelDASHEINS °

&- Ff- FULEVUFRbBULBUD

118

TAKE AR ANTEILE 11.1 eu<uorhieummen nid M-OS-INI ID. SU-D-I.M

IBIESIERITGE RK HET AL

HE HIN:BINDNEIPENRF- I

I-RPPHIIID-LAIPIB-BUSU

SLÄU-BESFPIIERPEHUISSBN I -bUSOo BENBETE.P-LIEN IuShledagsiinugdindin

IBH-P, we. BINSI-h .

DRTTRITEHERIUTAUNEE ATHILH IL ITTRSUINIHLITTRT RT ANLESISSNTANLS-IN.JE-UELN

IBARIHEHRSITHIBHIHEGL

ATITEHSTINRRTTBSIHHITRTEN

r r N ALITTLILTSUOETLL I LITT ES TTDAET dläilst. PIDSLTABI-L

I.

Bla Io KLM-IL-IDI

ar vır

HE FALH A ESHANLS HIT mE

<

I

a ['o)

a‘

119

U+rLPUVFELNUP UPULUFRPFPROÜTPOR

sasrancdigiahmn.an IS-OSIANAHBIN- ALL BISUN. ANHTHHTITTRITIRTIWIRHTTITS sahen erenikonsih NUNMEHETO IE. P-H-ILNENN

LLISISIBIT OL © AUS. P-HIPN

zZ Fr L « a < & Er Auen en-n-. das

IHSTTALNITSITLDEFReXIKESEHL

I-BUISIRREIBIS-IBIRD-b-B1

AHRTLRENEMHEIDSHRIHE:

IALTAAENAMA-H EST

III NIT

INTITLE TO

SEI BR ILIHEI IH ESZIHIHIEIETHP

SLINTO WIEN SATT-INAN

>

TU ERBI-LABTO Te Fu-ı NoAThilunmag-augsih IRLSSINEIRTERLSSITTSARTIRT

TO ATN-T-LIBI-LIELIRINZ"

1. UEEIS-LISTINTSINL.

a

NEHME -INSYHLLIDIE

IKT AUT RT Ar BABEITITE

ISIN -IU-BÄNSIIE HIN Husio

Ol ICH NZ 18T

0r

53

FT- FÜULETLEUÜFEOS

+ Pr

120

uns el

ter rsahinadiunei sn.

TTRIRRDSTHTIHITRIHTTEERTITTE 1DcHtnkLasılingumtasne: RAM ATISHNEHUURTINITET terhänennaneergalsun Aa pullilli Lupe

-PINNdNAWD ISO IE

A INKSTTTESHTIESHITTINTRTIESN

. KOST RITINITN SIB-L-IN

lgsiingmetasind.Fisinesil, ilsrerlisnes-erun.ami ISCHITHR HD SARIHTITIRTN SCHOTT PI-IUNID.NESNL leilbSt-ialeitibigsto" SIT TIHRINHEUSTIMLMHMNITR IB HBI-NILSHELIBLMOSRT -POSTTERTFPITESTOST-LANN

STILKIN EBEN,

eu DAN LEN ITO

PIISU-LSISIEINSINEENBIE

121

UPELNUR UPUVUE+HRF RVÜrPFER

. -

UrVPR!

Us osnelsen<issen AHHIRSTRITTHFAIHNIHNINITrE lını das EIESTST-PI-INI-L, TO: Ser-H 1.1 IN A U-BOOT ERHELIBTO TEN ATIBSHIHEISUNTTTHILMITE REN NE oO LIDAISCHND ANA

u a N

HITS AI MIR LHESHETTTEFMLE el IHN EI IA E31

anna. rıngsmenantohn|

BE RSUEUNDETTERTTFER TE NISIO IRHEUBETRLITESIETALI HIN NDEINENTRTR usun.dnan.lisı TERRAIN AEER E-Tn lach AL FIATTTTESHNTHIMTTTTLESLITIEN J ANGABEN 765

SULE-LHSNTBRFPHIEELPEUN

mo

IE EVENT

IDE FAR N TKSSI LIES HESKOHLEH N URHEBER ISH

A HHEIHMBBITMLN TSSTATI In]

ıD Ic}

or

rn -ULKWRbBUFTbUT

or

122

ARLOHITRILSIH MI HEILEN E -BI-h-IBHIINSBISIOSHIBHINN älnasın Ssidin som gironneusi sndistetdlg ug. Hal Aaungsin-nlsin. ‚kIosSırm oNSlmaHll AREHESITREDERIRIEIEUERTEI EL EEE

11, ALS = 67T 2-91 9, 9 - IT

nt gerinpin.tntadd 0 THIRIIT HEN DER NEL

N NN alrl ol

pP

GIETLI-TATIBLIIIE zllfel DILL! NENIBLIN "

PL EELDIATBIS INDIE INGE nm ndSLESRN-An-.N

aachsidie TITAN IKSSET Al

>6

c

3

12

UPrLLAURr UPUWSUEFLE PLÜFRFR

. BD

rurt

IHAUTHRTORTEHTTHLUN

n“ + | SIIMRITAHLRLTLT HS BATAN BIITNSANEN A upesıln

LI—EL OB OL = SL 7

enmnenetdienmes NEISSE O ITS DNAIEÄRIE T TR TRLHTTNITA RT TIRRT AUTSTTRISITHAHESIHESHII Fahne

IHRES STOTBLN

BNRBLIBISIRTEBIESSISSLN

ARIMIITTTLLIITNIESH ICE LM ENT Rare

ni lörernahnensneitesk Ü

192-1722 = 691.7

IHNOSENBTFPHI LS le IRFPHIPLTENNAGSSIEN]. AHTIBTIHHNTIHIECA RNIT I il 1] dk TRren KITIDSIMT III uardiun.lar ln. Eu FL und-to'

TREIBT N.TI-IN

UL

. >

&: »P- YULLBUFbBUFET

124

ayyenhalingidseniS -AIRHIESEO-PI-TELISTIIS TRIER MIFAREIELL EIN S JSSI-RKIABISBI-LENM I) BIHRIH LBS N

I-PI-TN-O Loln-1E1. SSIEL.PFLIIEN TEN RRRHATI I ALHITSSI TU TIES Lis.ll A ATELIKI AL

Silk BEI IHUHRSSEHMIELFILLNT

ATTHLIIINATTII ESHM LIESS ITIRE Spin -anpidenhsnn IEII-ERBISSHHIGS dO.Erldlel TBTTBRTISRIDATTETENUTEUE AITHRTTR BAR RIEIMLILTALTGN]) LEISITLNIEHEHSINAGU NHLITIHLINTIEIPI RL FILT KON re) SGHPPRITIEIKÄITSIDENN. ng-nailstnhnp sn

ARETLINFEHITI ERSCHEINT KT

ol

1

+rTrE

. »

PULFLINUR UFULUTFP l

% h

UPU

lbsidising-tmansun. las PETE NIE-BI-RST DI TRREH EINHEITEN RTETEeIKe TITLRHLBLRTSSSEAHLTGUIN

IBLISTISEENEREN

ns

IDIIESIRURZETDEITEIIEE "Milsbu.tpastplsia.gen AUS .IEISRPHTESTAHTHIE SI FDN -HIRPIBEBO SHE BRNO BE ITOTBIITPHTIRTAIN ‚Poa-llo 11DJSSIBTLFI

78-597

ka [ NS r INGBERT SBIZLTIT INN

Ede ITS ©

nn 16 LEILZIEHUS SENI-AANAN- INES ONESLIITO. SUN EIL-HIE d-b-B SSH BIENIAN-BISI[ HESS TARRIHSSHATTITLUHMLUINN PO SUdo artuhinan Selllı WEIS-BIESLIBE-LBIPN

HRTLITLDIT EHI EIKOZU SHIT

hama dd Names]

G—1 8,’ = IEL'T

4f. FULBTRbBUFBUV

D Pr

126

NEURHEITKSHILSIIMEINIEEH EIN SINILHMLA TEST EIKSTINMETTN UI-IT.SUISHL-EIDO SHIL ANTIRITIHRTIRIARLT Ip'I< JI-STPS III LNSISCHHSSTIEEN HE SINN TI ESHPTIETT EI ELHT AT IN DU-HINSUS-ANSSFPLN

LET = 6LT

INN. © al

ET A- TEol dt -ISIN-P-1

no

KL ATIIIESHIINTIESHITM TE Den IHR GRAHTANSRImETTIEENT IEIESTÄTSEIT-B-BST- Th

ch

ANEITO ANS-USLMOSKI 8

ANNE S hl] HLPIDLIG

LAININEUINSITELAESLNTO"

ALESTH AUT TTRLSITI TE FAHRGS TEERTTHRINKSSEIBAH ATI TG

0-6 = T

a ee D

80

U PULTFELNUR UPULVÜFTFF PFVÜRPFOER

»LIBLPINSSITIBTO NNRRNTn SSR PITT IL O PHNNTHRTRTTRTATIEE

ATRIRRUTA NEARTATTHRUTMET

SınJyesa Mangan AUUSo

1-28 8-17

SH HÄNTSLIN-TERIILAIELN INNOTTENSILIIEIUG HPITEN HIELT DO PIE AL nsud IT -PI-TU TABL

IN EYPIESIH-HI-IIEN bild

su

NIRTEHHTHE hing)

IRU SITES N AHESHIIMMLIHITML He Ip PS Born 1<cHngsin NIIHBLAHN mo

IS BIISTISERIE den

"N 5 NZ TenLsuha Jr Lo tmuc

78-02 8 8 = 19T

AlNpLISITIpBIT EIERN ET

RONHTHTTARTTTE NHALIENO .ONNOTALNNAUNAATOSLI

1, FOLIEN

or

2: >P- HPÜLBURbUEFBUG

128

is

ie STTILSU HESTINTEITRSIA RN aUMNNUTITISTIHESTTIITGKEN ARTALHITSHEITEIMLIIHTRITE uabnesgerugnghingsuaitiinh

01—4 06 °8 = II ri

EIHÄINE udei-enlhenmg,

.3 =) = ® « De a‘ ılnitenlcasımastecn oO Sl.

Ol pLIDEIEDPETSTER DERE n,

DLIERIETRSSITHLIHITHITTIEE IB SIÄLNISISHHEN-AEG

1ER SSHPIL SIE LI-INN

1,TD1l-19

und GEUE-UNFLNESHN

STELN-N. ISSUBLPNUSIIS

-URTSISHH-IN-a BB ID-P ILISI-D ILN SIRNTO IS P-tHtlsıh

BESTRIESSE N ST

Id PIENASCLIHN SIRELINTETPPITISEAITT HEIL RICHTEN IISE7UDUIHN.SIRDLISSLI SUPIIET-KEPIUN

N leihen. endip

or

99

1

PUVFELNURr UPUVERbEFVÜFRTER

ÜrL

eahldaleidSeilii.n do

I RL ee

EIS IR SITTLNUNGSH-US TRHETETTIEZITTEEZETTHKSRTTTHG 5 ARTTRLESIE HEN EIN Re -ISIERELIBSISSTHEFRIGHAN IISSTTRSRIHLIHUNKGUIHETI ML Ss SCHIEN TIER. BIERANENOTIISEHEEIN IE RERBRBIEIGSRENSENN

BIT IAHTTARTEHHITS RE

G—G .06:8°7,696 7

nah uneaulsilisililsinh IEESTTTESHIIESTIHTTEH Reg ET SHIIHIIMLIESHTIBETP l: ll Talk HIHI RAHIIHILDESH ITEM RAUHTEIHTETETBRTTTEIESHITINN HI

AEHAAHESILEIHEIIBRIAN <7 Blake Ir [ 1! & sin

ahatuklüngurcks Sıhler)

ul

‚Eu SI SSH SLIS HN

Susan SIENA NIIIRR

vl

Die}

63

&: +f- FELBEFLBUFLUT

130

il kan IMST].

INDIEN SSTEILIN EU BGH :ilonmsmenaen ÄKHRHRTSTEIERETIHRT STTLITIESHETHBSHLITIETHITEN also lil.lin.n-umh SLIUTEINN-LIN.PAhnd SINSBINSIE.IHUSSLIKTO La IEN

ABIISSTLSSTILTLIIST. EN]

INHRUNDHESHRTHAHNMIES IIELISTO.NEYUEIL.PONING SISBNSSIEIRTISIEINNESIL NISTO TLIISSHER JO. IUS

IADSHEUEN SINN

-FPHÜNU-IASIU-BHNNGSH q,

eussisnesidinmsmanmen SIHUSTNAAUN-BH-BIT-PRON.N q,

d.esbt.m aim ıschit

IS EISHANEHENE I

or

—- 64

ULUPULVFLETLNUP UEHVÜrTPF PLVÜTPFE

NS UN-LIEISO TU EN-IELISIE IAISLONGAONSSLDOE-L) dedltuhltSsrrnipısS sehe. TEMIAHReSH

h li, IHRPPIFBIISO ON

ALD-ILNSE TA KRTERTIIIE

INS NO .NO AE-PAIILIAN-IN ARRHIHISTIT HIRTEN AN MTET

Adel dig co.

A <anıo.lüı TITHETLN ichiinsin

AU.KRS ENG AT2UE-LIT]

GG STEIN ALT

eud-ungrumgse-ssungeih IBI-IILMOTLMO ERBRBIL ARIHNHTHRUNGN SAEISIK], ‚SH m <ıydanan hp. TONEESZHINRETTIT EIER () BIESHKSYIEIHIRIKSHILIHITIHF SUNG IHTESLII- TERN IHREN SUEIIUSTAINGIUE aahanı-sid lsidloasse, ALS IESITTTTHTTTEETHUUNRTE ELIKLDATE I DINSBINTEIN

#18 ‘III ’$ = 91%

ol

fe FJULRUFfbÜFE UL

KATRIILINITKSTILKSHEITITILIHITNG

>

IP O BIln-P- 1.

nztpnanitteeen-ndan. ATTEITIEUPOTITITIEN EN TI IKEA I EE -PRÄLLITSH-I-LAJÄNEND

TESHLLITL EI Re SSH II LTE E NIE EI EIS

unnlauLXeodnPdu NnOoNd®

9-8 711 Ss = 1 °G

HIS-O-IN.NSUENAUSTRING 4 LEINE Nauen 18

SIBITLIAUSILISTLIBISSISLNT.

1-4 NO SUEMEBLIE-PIEHH JO NTeBTIAU ALIEN AAN Io nd Sltlsrgunlargimis I HIGH LIRSIIHMHHINEUEIINE uk SSRÄNNEI-NSSELN ATTHRTRTRSUI KEIN LILILE ide All

nu SAnndounen-uduln Sn

SI GE IT Se ar

dia PI-TE-O3l IPB

Kinedldodn.nmmpied Brugg

all uSO.INSIHaBIS- N

L\e)

66

153

FULHRER

uPFULÜFTRP

YE.PRULFELNAUr

ü

INDIE E-DIG

<> TRAG EISEN] VERBIN RENEE SE RTEHEIG

L -. " HBEITTERT HEHE ENTIHTT

In. SIERT OT. Ahr UIETTO

TIRFPA-PIEINHNN DE ABL.N

TASTTNTM HR TEN BIHImT

via

NIN-LONG

STZOLEEIE I I

I ge I. MAT O TRITT IST. SIG TITITRTNBIRTRTTTERTH NETT

SILBÄTHETLARNBISHEN

SruiplSchtbistantupagahshs 1Scdäu-mpunman

ALSEUDELTINETSETETERTETES TNARTTITERLSIAHMLHIRTNTITRSG

TESTTTEINKSHTIDRTITE znde Il aba LIRPTAN- EHER AI RISIIHETETENIHMIN

LIE ZI. N eh.

@-%, SRINNIEHNGILN

EANIINSELNAINIU-IS IKEA SL HIN ds:

TELLHSPATISHRSITHIHTTTIML

oO

67

+ -ULETFLÜFbBUV

134

‚ae ulsahil.Panıl$ SLPIgugnälnn.sehnd NE4S-RIE.-LIERINTO N4E

6T-51 71 8 = SIT TG

AIIDZANTAHHTIMUHTIESTIIE KR Ehen 19-6 11. 4 Th R FERNESP-TDI-D-BER. TEE STRADITI.

si Smesslonuealitdo

SLIBNESITDI-LIH-KIL <ısil

.—o. =—e

JO -tH-LudllO © | I-ERBIS

ner]

Ze IH PIHRIN DEHNEe TRLSHKRIDSEHUIHTIRIHTNTT

9—7 CI I = FIT

—_— 68

IEIBIISSHEIR ILINI-IUS

Etn.ansıı] pr-an-nnan.dd-i

135

LILRPUDFLLNUR UPYLO Hr PFLÜFBFPE

nn

IRUBRLRTTIRT HERNE RING NUSERLISTSIUSTERTANN AST.

TIOHMENENEN-LISNTD-PIEU

1-91 s-n'T

IRBITERTREUTETITDRLS FAHRT Ion BIS. Elba INES IELD-PILISI-PILIIBIHT BLPNISTTLILDSIBSUN-PIIS” His TETRTTS TER TITLE ATEES 1lun.pnsuno sung

en tasesunhahtu.|

JRTTBERINIHTMIN 4 SI. IS IELRPTEBNEID-PT-NSSEN Naerih.enann-nongidn-n

9 °SIT-67 KIT 'S = 611 TG

07

—- 69

ENLIINISTHBTEETSGÄEL. TAN bannbagelando ISHAmM 146 Nds STELTN I -PILINTIET- EISEN Tel

ER IIS. IS IKTO HELM

pP. PULLUFLUFBUT

TRAIN ITSAHAREITTHALANLN TR LIRTTPRILERERBEIENG ‚IETO ANERFPFIENGI-PABNEN NIIT O ART. USTIELN

E ASTRID SHSEENS HEN

“7 INs.« play"

ante Mi 1 Ini.lingsur-simıs

IHIBT-LIE I. TDSLI

ANLISNTEHMHRFAHR TOT

.—>.

AHIDSHIESETITE 1HISIRID

1.1

er NE „KISUNE

bstslll

A) hikkingsin-hen

LE-EIENIBISIRIM

NIRHANECHIEL

Slntakälsip-umgalne

AIHATIEHUMEELLETDEIGE Slim

‚Portal IHSRLIBHTEN n,

>

IND. O-

TBHISDINDEHKN

or

70

en

+bPf RVU+RFER

1} hi

U+LPRULTFLTLNUR Uryol

UEBTAUNAANTEASSNEE. I sun kim 1.0.5108. EinsıSearus-antn TESTEN TI TI HEINUMTINR IRBIRSUTTHRTDIEITIRTIHRSG ON.MOBLBITIUET-PARTANNENN ls Sorssteretcddikum PIRELLI AES UTRECHIESATTTIERTUTSNTIENI TE ANIISSINBINO HSASINIS JUONUL-+4N FR man Tau

IT-17 OL 8-87

US TO TE-Pall-h O-ELIJIRT © ALTEN MOSEL] Al-LIEBNTO Tue Ido

ne licun-uo; Int rageareten ||

TPELRPI-BIETEL BREI INN

ie}

EHHESHETAN KH LIT NML

HHIHEUTDDRTTERTANMITEN LTM

THIS EUSTITESSTIDETTERG] ISUBT-R N-ABLN PIE © manıSı i.kissi.l Silkicdipe

019 SI 8 = 911%

UL

x -

FL FPULEVFLÜFBL

2:

138

EBT-OERPIITETHSHIN-UEO N un | I a MID RIADTEHEMTReETHEI BIETE [ @- U » = N TEN AESITEILEINSCHTO SUHN Ri r >> E ‚Sipnpilnndesranzzuness IDHLEHBIDTTER SET © N gay N... a |] SU4c-hle AMT In lade Iljıtıl [} a aY 2 I>E [ HTESSIRESHTTEN DR LS IT pas DE EN IHRESHTDESSEIHENIHI HIHI I-HIISEO.EELP-BÄNGAN-L.IIG THLILITIELDSTN TRTRTRITTRLEITETRTES a, I-RPPIII-BTOTNO EISSHHETO

BEE OSICENS = 8987

ne 3 = } N TESHETHE ROH EIRITTTADSHTIHNR

N Nora Narr \ nhannmeigro.disenei

HEREIN AG BIBI EI A

1G.PIRII]E:

DB u a I Eu u Be

Sale II.INIO«< ılz IHR >

Iabah- HI. IIESL III

a <>, "N B TSHEUSTTRIRTTITIKe | dc]

a >

SKIN EISCHUNDSU-ANFERIIS®

A

= er NS, 1-1lstclalde u

NL. Sohle IN ıl be. » 0: nach

zu > al De eilkiinzipidseesusum

Zn» za d.aNo a on. TEErIRSEATTn I-OIO-AN

R -f1 „LIETIFPHIG

v Tal

HLITTSSHPAHIITI EIN

90 =9 T

139

GHYELNUR UFULUTRO FU UrPPfE

. -

Yumrt

Ü

ee 2

«x D>.N « « n [5 Nix © = a ITTPENASIEERNEBERTON EI-P-ILHBEEFPHIIZ | pi@o

TEEHRHSTIAL EI SHEIDEIUEE IERERRRTHTTAIIEIHITR IT Ip Nr r . = be

ANTSSTHEISUHTTAITITIRIT HIN IFPFIIERERIGHLAITEN THIRD

-7 »« . er = n Non x Kur 7

SNEISUENNI-LEITO GN 11.1 NSSIH-UNSENO

MEET LATE EIG EI EI EL EI IE un GENEILIBI-T AAN < ES

ee ». e » Nor N «. 15 TO-LENIILIENBIISNGS G IORFRRRATRNT ENT HIN ERINTIE

lspalabmn-nmgiierento ‚Aiatinhusssunange

‚il ‚IALLPSSl > it ; TESATET EIER EI Lu ES Iren Kıkes za 61 Ta 9 7 8 T g-CeTIR=0LT

w = a as > Nu 1 has dh. 1o nmechasungn slaunu-odi> ATIIIH UN

NNSHTISHANSSILIRTSENM BINTIEEN-LILISTBSIHT- AN

ara?

5

. HP- YULEUFEL

+ =

140

ARTARHRTITRATTIHTIELE NER UI) SERTTIESNIHEIHEIELHRANND „hie VO L.ITOHERKINTNE IEIHINESHISEREN-BTTO TINHISDAHL EIGEN EEE

1 Ha rL el 'g = 801%

TSTTBLREITETBITDI EKEIT I-PI-AakE JISHEENHS UI TO--BETNO TIONEN

meschingsuniSu.Ih MUNG

Ran ken REIT BIN AUT E

IITKSHIITTSCH ROSA HH RUN i

ARTHRTILSHELNETTGSIHIHUNUIN NN LÄENERANSIHR SUISSE ‚SIhH UNIEFPI-FPI-BIHUO,

8 7a 9 = cl TV

BATRHITHEIDAU HE Da EINTIEEHANIIMINTITTIHERHLIKGS

ei sp ÄNTTEIEBSTTEHIENT- UA

or

141

UHLPRPULTFLELNUR UPEULVÜFrPRPF PVÜrTPFPE

4JAUyShyuyLunnamnsimn

sn 5

stop Fransgutes ‚SIHBISIERBTIE SIEH SSLN Sheuaundikereilen. OLE SPENEIFPITO TI

IHHERSELIATARBINAEIOS

BILDGIHUDNL.NOANSITO enaanasidüngaens-os.n

Io TESL.IKAELIS-ISCH

1. EU-LSINEIN BITTEN].

IDRESTATTDHLBSUHKSIN

IS ERAIEIFPI-INIIT AN PII-TITESAU-BEBIBT-US-POUE

TAIE-RFRIIU-PRANEIS-1N TIDERT UMEOUSO INS ninisLi-psilisst.Sipld SIR PSTELTIHTIHIIARNTITE

TRLEHTIHFSTLSIIHEIIHTIKETI AL

>

ATICEHEIHLIMLLIRSGEHHUL MIN II

01

ff PULEULBULBUG

+ Pac

142

100 Iinanid ITTTIRIA N RI Ke

NIES-IA- ES TOUR 1 IV LNUNNIENRIT- FI IANINEMINNESIS-LIBIHE dlldHeidtpkBN] SIBIS-Lul AUT PSETRRRT RTIR HAN: cl TBURIHLIBSSHIIHFIHReFIH Reg? THRUITGERISSSRTT KH EST TEL AHRITIHEIGERTTTTESTT RIES LIE EN

SLIEHNEPSSEREBTLIEHBIIT.S

N4J

Frdünau ANIESHIITIHIIOTIT E

AESSTTESHIINEMIEILIKSHNI KEN EN IP Inl-. TO THIITTAHLN AIHBIEIRIESHEITIHHLKIKeZI EIN N PITHABESTETTEILO TEN -I Tal Pill 1nin. TEEHLIEH EST TAHBHARBEHEHEIHITDETTE AWRTLITINRITRINEIHLHTTRTDARNT aan &ispeham-rigman SAULISI-BISIEBTFPI-TLIEBLNDN

SIEBTE IEIDSISLPIIS

rss nhnd-LASIBIIAISLNO

01

76

LLRUDPRLNUR-HFULDUFRE PU UrPtE

THIHESSTTTTTRHLTHLHITE ITRE-TNIEU-EL-DIINSISSIN PIE di. „rn areill BERLIN

| Pe x * es | BLUME ZEIESTHATTTETE

AHLEN ONTTKESTAHN IE J

ER FTIRSEITE AN IS Hilllerpitı

= = an,” < [ TOERLIET TO HSTMNE RAN

IL-EL HIL'g = 021 TC

Nullen = 6 N NS 1 So enmmenntens. gurand

SHIRT SU--B III 1&nahmensidamhsto TRIRHETZTITEETDERTEIH LE FE AH ELSTIIEESETETTHEIELETT TEN ANTTRNGZTIERIRNATHTEN GELIEBT ABI LING" SINSSHR III PI-TLIANN TRRLLIHRSIHTITEESSIIHTTRE HTET le af IITRIRBAINKSSIHESHHIMLINT: KIITO SUHUDNIERÄBTLT

UI HELII Seal

01

De)

77

+P. PULBULBUFBUV

, Pa

144

ahnalans.pnawaugeshn N. LOTONAUSULLATSI THRIDITRRNNIE WB S

SUEIERENIEUEFRTESHEH hs nun. ap-PI-Hnd ALBERTERIEHREERT EG Pe

HUHN O AT - Jah

8'876 ‘1019-6 T

JIENNUSNIEE UN In-erestdin TSHEUSTIAHM

« Dr S NZ, T = P> a) 1.1ondir nilnkie

ABI. STEINSINUO HE SIISTHENEIEEHLIEL IS eu ÜN-ELIEIISTDEHKIIS ANANAS SSEIETP-N.N OST LIEFPIINF PN. Sokidl

IHN SEIT ULNIS-BENÄINN. N s

6 La 08 18-6 %

0

3

—_— 3

SE en A m

145

UH+LRUVTLETLNUR UPFULUrbP RVÜrFPOR

TEE EASHLTTED SP ANS PN ku NETADTSIRLRDESETT REISE IT Nu uneuuunenatnggihd

FESSTETHTITLETESSTHIESHIRIRIE LTR M

nneahhasdo 1asmeilfpi Bl

alagnnmÄaustnddo I]

IDESEIAL agazunen Tamdl gl-LS vl

Le

AHTBEME wsdmuu nz SIG

enanitngshsn.dn HRRTRHTINA EIN UALOTTEIN EN iyane ‚Jan eaugsagiiid: Sl

IH KZUELTEDERTALIIME N HISSHLIEGIERTBIRNENS IEIESIREPH-NETO SHHEBII.,

uanahnzmiLanongto-i regal)

WED

olll UPINIMENI J-do AU. lulsıhAnsl- Pauls. AITSTIRFARHTSSIHFIHINESI IE 1ET0 TO. US ART F PN

uno ins ALLITIIHIu FREI ke

10

0}

FP- PULBUTLBUFLUG

, Pr

146

NUSIIIIEINSSTS HP SUll.E 3 ehisunsihtin DAR TTTTRITEINTITBTTE DE TESSRITESTSIITRLN NER IS

IE ISSN © Krk

EeUNyenennnahylen .

ou Sees IERESTET

Sun linsanne mas -ENTMAIHOH

I EI I EI ES Beer

8 I = Hr 1 TG

SASAAEUTLASHNANAN öl-L, a ENSTTIN SD sn NAPAEASTAHL IL N1el-11

EENONSITEIAUMM SEN IHKE

SZTERTREEUEITIHRONRTTS

= —ı

1146. Br-pAliass BONO TO IHR INIONENMI Sl en een

.—>

IR RT SHIT NO ALT-H-I] ©

L

14

+VLPUVFLELNUR UPULÜrRF PFVÜTPOE

. »

U

ALIHEFITILLTIESSTIINTEIRITI NIT ReS 1 Tann -en-anSn eriti.nadinitsin-umange 2 HEN. USBERBLBISEEHN INIISENSAIEAH. ST kisshn Jong Mn. AR TERLS ITS LKSTH HI IILINSNSHEINZUDHOS ILNUEENSIIESINTO TO HIHI ansueltes.u1zi PIINIGH do Ipl Leim AS Ile Anıı I]. ginn Schaue

EHER ALTITHRSUHITwERIE

Jo eh endwesnta 119175 I JeInsptunanannaaddn ,pisunchnun-Ppenuanam NITRELBEDDECSERTERG N el Suogahand: u1Scıe

a 1STaannn

N I TSOBIEIEIDKOEE EEE EI

pop ymasınaceneTnn-unnn Nılıl & ganz VIRTEUHEITIE

1 nl SI-PII Na Ua. all LS TABU AaDu

-I !1- a I] REAL RT dE UN a

10*

. 2f- YULETLBUFbUD

j2 _

143

ISIS Ipu-u len GNS-1. 1 P-T-BTO TINN.

IE-INGO LIT. IN IRHn IHR) ui. Oo H.IIL« AMITEHTIEI DZ

ET—L CET 8 = 86 101 7

UN SIHEIIEON NS Tale 31:1 Ud-T.IES ch IN IB EN LT ISNORTHU PH U-bTLPN

© » u dOUNSOo NBIE-AUE Iil-t.Sil

.—o-

II: LISIISO oO NS TILIL.ISTID.IT el

NIS DATE TIER in.de ll.

Seil-pilll® SIHIANS IN U-Lull BUTIHIIHALUIHRILEMIES IE nel auhinanmealaigidfo AhnabmnBLHSco TAN.

L 'SEI-—E1 TEL I = 86 '06 "GV

N &,pihllasennnhalonten A Fu ı I 5 Rn 5 US EUdAU IL pl >12 1u.06 ndına ggnasananenu hand

‚Is1c 5 nenannasundp

Ins aTSsennsan ent

0%

_— 3

149

WÜFTLFPFE

ULPULTFELNUR uUEULVÜFrRF

ls dl ill Ja. anuun: ENIIITANERILIIRTT Kus-ndashmıon.

INTTALHITSITIHNIEDATTEL HLIMEIRI IRIMLHITELI TE Ak 1. HaSaumo.Knenthnay] EALIRRIHHIHEL BITTE LSRTTRIN ROHR NT-PIIRISEH-PAL-BIBINNN

STTEINHITIHITTIHN TIMER

ss aumpesgummmaanikı

AHFHTIEIKOSTLITIFTINIHTI TI Hm a

SUP SE

EBlSIDSTABLIIISHHINTEID IIEIEPI-II DREI ELNDN Oo BERHRLISIENN MEN IS-HEIN-IIBERBERNETO UN RI HSISCHHTDIRTFPHIN Bla ladIgtr-Pa. BISSL ARLTTSTIIITTRTISTTTINIRATFTN) Rl-ahlI-PI.NEIIE-URBIE

1.1111. 1]€ HiE Kll-balsl. RS sıhlı Ih

&

©

“>

FP- FÜULLVLBÜUFLFBUDV

&*

+

50

]

nn

RETBREISIBIBI-TEIN-LEBTO U ıW. TRORTESHETRIR II TRTE EN FERN

—.

IRLARRRTTRTRTKSE UT HITS EHEN BESTER I JNANEREPHIE ENGE LEINN

G "SEI-EI BEL’S = SEIT 8-1 BEL’S = 08%

TA HLRTEMLIEHESSENN

I. JEAN EITAITINAT. UP

54

Sohn sh | SO TERRREREHRRESTITRTENT NISEAIS DASEIN *

Bla ENIEMEL.d oneln.nn TER HATIINRTIESIHM

-P HEERES TE U-I-bUS

PFUÜTPROPE

UFULÜEPFrPBf

UMTPUTTF-ELNUr

ALHAFFESSTTESHIHTITIIHLINGF ISUNSHRERF-RISCHKINSHUNN SUPLRLBISL-OHTUNAERIE EI-PILNO NINE ATI SILIBIISHE HIN SHÄANL. U-LIERITT ION SA NIAAUÄNAEES-HOS-P-EELN ISSN] U-LEINSATSEREN SIRITPHIUIGERLERI-RISHHENGN

IEINNIEH-LIEH-ELD-OI-HO

YL-lSIN PLEITE D

TWURTITTAITRTINTTHNANTERTNTT LH SUSBIAILSIII-BTO SL.

NIT SIT LITE IT PIILE-RTO

BITRIRTTIHLIMURTTHPATTRRT

SÄTSTEEERSTSR HE STET EST AISI-LE IT ST oo a,

EIEHTONNSahTerd3-1 ILS PI-IREITEITTNI-Ra | US-HT.BT-PIITIS Uhl

OSELNTEHLANSERE EN IS RANG ERERAEIATTSSITELINT © ELBÄNSSL TR ah les oil

Ssumel 1G H-11.SLIISIT-PI

L&

[jur b8

x »

+P- PELRU FELL

pin 4a 12.098 AERO NN Nadal TLEBTTLEITRTITRIRITRTESER EI] A ALT TL np tesnhnau huspg ld

-PIHLISLPTISESILINTIANNN

N,

kalsıngmnpsanthn--rtssid

yneumeand us ISTECEHTRI Ssridrpitnaschgine-,us

98 ‘9ET "9 = ze TC

PISIHERENEII-OHHLOSKBERI :T-OIEBLISLIBISIINT-LIT-IU-L: TO LAN. TA S-ING

Alinresiteiiten nl II MI ML Ko2 11.3815 16 Kisenthnmah J1o-n.kianlankinelli ÄSKPISSTISIEFPRIANINO SIRIAHENMAUIHBSFAHIION TATTITELINTIKSSEHIAHANAN an-andijaen.. HITS IE

INNINENTANIATENIN

ZI SIEH EI EI ET

or

es

153

UrPLRULGTELNUB UPYSUHRF POÜFRPE

AIHTIHRINTIHE RES ELLE ll IE TEHIEISTIE IT slolll« KESHTSIHIIKSTLUHEN nähgi-o 4. INEIIG «HITS TH ESRSITTIESSIHLLLIELSU ELLE raudendigiidiig-uen TERIDHREELTE ine. heulen. PIENERERTO LIES UELINENSHTE IELTPI-LTO Si SUSUNHS SUELICHNISISIERTPRIEN

219 ger I - 51T

A. EN-GSHINSSLDINE- VEN elle laDASSINLINT © PESHTINITIL LIES KOLIHEI I HR HH EL LT 1 oO IERFPHIFPHBIIEF GIF GEI IIEIPPIIH ATISHINDHKeSE i AEPI-HIRTIBTHINI-H.SI-BSTO

LISTO HHNERBEPAARRIN IEIARETOSSIEINERTER EP SSH AITragaıksiikesıkezılı a IBMIBS

11-9 °LEL 9 = 681%

Z- +f- FÜLBUFLbBUFBUN

154

REM BER HSFAHTIHRIHML IRINRLTRADBNHLRR

I RECHTITHLIEBTIEAESITHR IN SSTILRTERNI- ISIS]. SS BHRTERTERHIFRTTERM JE RIBETTHETET BEI Re Telllb-.PUELINDU-h IINT-SEERBBTANITO ©

HU RSZTE TE EIDSI MEITALITI ES IBETPITEPASRIINE A-oRamaheu-anndan AHSIEIZLOTIIE NG PI-IU.T | -BRINBENBIELEN- TIL TEENEITN 1-40. 1IS-IUSIRELIOI.

JRTIHUTDUTEITRINTH nr TR EIT TO SSH ATI N,

9 SOWIE '6ET 9 = 511% © "BEL - EI YES = le 7 AL-LIEBTOSM] <auradosnen KIENTO SSUSSIHTLINENTFPI

1: R x En = Lu Bu N I m INSHETINIGO.MIENEI LT ZSHRISIERFPHIDU-h ©

UPLPUVFLBLAUR UEUVUEFPPF EFBÜUTPFE

INLINAINMEEN TNEHKeyIHik® Sb TO-11 SIERT oItIUl INEILNDDAUNIUG U

HLIHIIN LIEI-PSIGHHINIS

HLHPIESTIHTHLITLKIKEH LI TRIER 1o I ISSTRHDInT -PSH-IRBIS HH O SH ORTS UNI -LIINU.PIBd4-hASIINO I

ntsunTsıp,p jNn2RU44

1 6ST 91 'SST '$

tat. SS AHAHBIIL RN EELRIAHAHIDBIN SUE.IBITPI-AH-PAHl-balT].N IE 9. TBTITPIHIINBTEID 4

ER HIN LITT HLIH IT MEN RSZT IT EI TS

07

839

nm .T-bEpder PH ülonid

natam ud o guest ‚Fl ‚ıond Sue 1111.11 m NIE PH-IFPI-BSCD-BIPPLSNGN

5 8 09 Et

P«}

{rs

2

= -un TO IHN AHSEINN-OI-LIN.

= ih AU-LIBTO anan Kimi u IL IIHRIEINSHISÖO-LIEUE Im 19.1[hun-1il SSH bn-ii T ‚nhuw.nsilaagsimslluS

2 Im TIRESHITETKSSHHI NDS

le). >

O4

ÜTrLPULDFELNUR UPUVUFRF PVUFRFE

ITIIAUSSHRERBLIENBTO AN

INES 7 . . [% u‘ 1271 OSTEN LTTIADANSSTLI-L INS

Alb LIBIISCKIINIIRLPEIIE- IN

G SIT - 81 TIL 8 = EST °T

SINE. SI-BNBLIBTISEHN]

ELIA. ERBE P LT. Al

SIHHLIG AILITESHTIRIHERI EM

71-291 8 = 991%

ENIS-IN SIE-TI-LIIA N DEIN TragTn LEHE RINEIKEENN dBASE. ELNSH-LGUMTO IRINA TO ENBNELD-IN-LIPHSU

PR PAMEANS TEN, kann

or

9

158

-bilteddlldagsidnh,ole-ti NAT ONBE4-L

Er) le

rl RIESE IP ST-Ea DReh ENTE SI INSHABTRSLSTINHUANAN NINLIRLIBIdO AFILIBITEHI USER ABSLIHTTTLH- GE SHEHENTENN ANA ER PI-LSINLTO NEHM hessupma au. IATISHALNGP

KSIIHIHDESTTAHESIAI HE

Nah ng-Pr

„EISSHBINIEHNEITNDUSSU Juddenadndesn

8I—F1 TIL I = 891 IT

RIIS-IUSHN-LIENTS HIRTEN KIISITO SIENELIEIISE ICH UNNTELIENBI-UNG u

ul. SILLNSTEF-LI INN

a ee

{BIS O TU HNELICH REEL Pol-ba

zurdı TAMIHETALHTTSITIEIK: IKISHLITO ST: id ISIRANT-Le ll ‚Sk BIN iss.

IHRIKSSIALNE S.haNENS-1N

or

GqG

FEPRPULPELNUR UPFUHLÜrFRFFVUTRPR

bE

TRRLIRTIESSEHTITINIINEUNTITICEHNT PS TEAIEEFPITIDI-EABINN

8T-E1 IS = 17T

Tanl--bOSCHT AN. BI LO SEILBISUS LH TETTEREHEUNESTITRLH BEN

EBHSERSIBETIEGSN,

-Llfole Ann ll in. TLIDIAITTIrEH MILE

LILTTTE SELPRILEBTIS-EN MUETPIIS-HLSI-HOSKELT

-BIT-UINSUINUNO BIENLISL.H

IRBRIRESTATTITHIRTETTITTE

HRIHNITRSZUETIBETEH ET AI TE TA. D-IT. SHINITE: IP

a

N: SEID BINGLITTIEINTEI 1 o lea 1er SIUEPOL EI PERTTHTI HIER KEITEN] I

n——>

IIERINEIL OS I SSL.P DIS

AKRLINFPFIIT-L oyesininid

CH IE TUN TIKSH LT TTEN

me

SUR SITE RI-RTO TEN IISSEERTO-IT.ATEI-L,

.—.

OA, ISITSITHESRHETHAIT

01

FULLEVUFbUFLURV

+P-

—*

,

160

> 9. ———

ulunaltseassisigsisin TASDTTERTESIERIESHLMHNT ESIHHRSRIHHEUEIER DLIESSIIH EI ILKA FERITIF EN EBIIHESIDEHAITIEH RN

LPNSAINOSSUENSI-PILI IIAT-LAITUScHeNd-PITO T]ulE

INEKSUTETIEEAIHERLGE, AUSSIIINT-LIENSHINIIE 9 IAHTTERHTIHRIHTSSUREHIER IRSITEEAUHEIDELBITN . Ken DESTEETTTE HN ERTE: unsuliilsengsmn | UNE STT Seen ann HEISSEN Sim] So

I EEIDUETELREBEISENTSSEITNEE BIHTAbART-BIBLI-NO N IATTTEHBIEEIUEEDEDERTT EISEHTO SEIN GING :

BIO EN JDUELRPITANIS gu TERRA

ISIRILTURRTTITTITDEREN AN TIBSPHTITTTTKSMETN ITIIT ANGE

FUVNnNEhnNV WELBLUEULUV SPUSUPUHNnNELUVS LrLELUPEANUB En ALOERUE BUPrALEnN:

hUNPrUEPrPL LT AhhRZ2LUTVPFUSIKNE

“Nureulugppp Suyay,, Lepteigpuf Umb- = sr Bee eher pezonetg rTer | Zunfu 1904 “Typus Dwspiylyen Nnınılnı. | | (Mut Zuyng be mund um Haug Wand ; balık u - Uplauman [# brudp ®%. Shbp- U’hpıngl un be Da UVuyfemabui, be jban 1909 een etz jehe eyegs POolzer neh 9. SEp-Ufpingkuit br Um. Yan Baybubg, pumgunnme [Ihm Abnugpug, jpeg re al er

BE I N Te pwgmdf wnunhpe[Futohp met plug Yu ran dene U epson veyieaka Kal Fusakk emp 5 Genkupueh)‘ mp pinugfpubpt hu db BE en Verosen rk: dinwgpucjd Kueayns une Bowufpmehrme, wehje din qübnkne, u. ebzb; harugwinuEbaidp br Selm hung zupgepmehpe: DEE up be dinp Eh purufwit un) ungbun Gun wSununnupfl prpopftsuhaqug uf br pur-

ep al gung preuk jan Berne ande ar eluwern TE ET N Re nr ER Le uncut f funmmiht. bb wndnh 5 Spunmupwhsbu qfunafFbut up Burf, yupqungku Dhnugpug Sunlkılaunm [bung wbStup b np Sfh plugfpuhe pPrgacrfb Pplüg Ymfuimla gufh Abch m Gepywpuibpp, (ud “fbpwhuilgunfih,,, hpwbugdafiu,, fugubu Ypumf uydl unfopwpup) Yupkjb 5 np uppugpmefih uplreug uam ugm[Fhetiubp, pugg npuzunf Guphjb 5 np mpg Ir deSumdbs ugs wg fpetibbp zwopgbb uppwgpmwötbpueh. du daglih Ip einer deu faqdbu Ip gutgueh. Ybpbrp bo Rupbpgbub, be Gfjeuip b Vhßpm: SP plan qpwg Pb Zpmpmpmtomfp-hr fp uuguibpmeß, be gl PA ng Du. glgeny gappopg wgwgpme[dfein be 05 Ugwfdugbguußp Jbgbpapgb np mpnuh- gut lg : up uff” Ugwfburgkgnuh, br Yunwpull“ Dupulgen] ı

m 11

162 LUNAFUSF U RbrRSQSUEULrÜUSR

I. ÜPURUVFLLNU

Sunhunomugpm[Hfutp. 2, 22 Dbnwgfp, Dhnwgfpp | 2u 2haw- abe Uqufbuigbab qup gpwd & Uppwsud Gobg & Bf MadE 1668 | nu = depapg muwagpmfhhrh Ugufbuugkgb, Athena Unupbh, Sp. pwbluy [ 2 Upubbk Purgpunnniugys 1835 | ur = Iappopg wuwapnfAbrt: Zbtbdey Lphpapgr Spusmupuhlu f Wdlb Rurgpuumnnetuny, 1862 |t Sf- gbpapg wnywapm[$fıh, Sıalbu, 1883, fi Abalı Spunnupulguluid Pübkpn- Abu np wnwmfunpg unmd bg’ up |s Zbgkpapg ugugpm [feier Saba 1909, Spunmupubn [fu Shp- U’ypenzlruitı Yuituybrwing U’apfauubuigs Dal” bi wäh tung duuhugfSühpne [] EI gpmewsuhph:

U amıkufıu ups fait chauupı win pres yop Buena Ernie a upäul Bunmfwpuib‘ zapme dl" guzwgnegfiz nbgbimfFhetühp bp po fh gIhnwgpug. futundaf br Tuufuuiälgh Sunlghpne [Shane 22-ug Sunlkılnmfdfrtp br pfr- Punzap myEngbu ufgbnguerudng pıngnein&pn ge prpiuksber je ma Hype qpreud zuyapupn [Fund Ppgugpfüs be ng (un fi fumah br Jap pille» Ps ku & WU Jepkuud 665 671 Pre “U pr[® bpgnıwöp Ywpüenpp,, Jiepkuut 661—662 fpp “ÖutofhnfAfrtp, Unepp Iyag Maya bug ubgbühpt Toy. Uuuhmr nd, fhkupkım br heut fin” fing uitımkunı fa fenp) kr utäpıgar [A je np Zuge aa LE SEE ET et OU nr Een amncwp Guizinpja 69) Tun) 6Qju za Ne gelte Ei nfonekps) Bpazıle e tzlupnemb Wu fr Jeppbn Ipbu gpage. dem] puhe, Sagudne Bbundg be fug%ılam.. Er SEES ER OEET ER

N EN a en ne en ED a LE De ee a ee Sa a ET a a a ee ognumuhuı, Supcı, MDupopulub, boffv, wpbop,, dimusk] [FE Ugufdwigkan a a LTE NE Er BRD ar ED a a En ec; Den N & dom Yoyens be uiıgumd” dp Sopons gupu an Fafumd 5 muynn, Gampner unbe a a Te re a, ln ae ame Be Une nn Oma a3 Deal, Sys ElshpaE ur [28 prr Blue "Or de "Orteepbe Umzug; Beisgfir dEI yenp) bp gel eekee Be u Ne en 2 nn en te. getmeßh 22-ug Ofzumugupinng dEp , Queue tn apnhmbuLa Lappemkmbs Lauer aa a FE Es E10 Bel DEE En Er en a ET a N een 2 a Dersppeps Gerüht Srrmunns OFhab bayapı Mmmpthib, Fe up Ugm Pugbgb ylzwS um tohpndn nbafikpp pwrugnjo kp Yquänahbz pun kpkumg dir. nbuf, br ns pum Sunmmdng np (unegag pofkpguglo Finke unable fm sis Üyl wulbl” Sumuse: Mg tahkgk mp Eomteına Bun urn Se) Ynpkwi, nwppbp munbpn] gpnzdkjb bfie, npubu gb zuynlfı inlrutnchfi Gupkunuinp

a

FVUNFRFFV ÜPÜLPRPULFELLEUS UNF ZTUSTPUUNFPRL UV 163

ubpt BE ae Gpügsunnfı Uqufhuitgbguu be Ip upgfe Ip din | pr Werreo:

Dust er llgeP wligkgasi pr enpanbs Ip‘ Swsliupnefe [RE pay afıpg U len zwbar fh Nupfubu 2-fü gap fi Prefu 2% 1254 gpwSh Zupgeib ‚pur Saite alla ups fe Sun Eu urn prfzengegun Bummyengumpu Srtuipu eu u EB SE LE (Feb br gpzwufuwpp zumlmubb f Yun) upiglı wruig unpm zip deq dinnfd wflFup fo yye wäh, Ugufbuglgmus: Puyg uyu Gup&hp Ip Jofe wir yhpku VL EI RER BI u er ER ir en a BEE NUR ee er, (ER ERSTEN NE EN Eee Bere ae ehe ah a eo mategen Tr Ogkerlt Bella np E pabj BE Tetkinfiiut Unufhugkeanub jupgsu- N En er Er NER 2 1 Omtbwpbu PupglaumfFrh Ugwfdwgkgb), be nz “bbmb-biel 4 Au Aupb- Bann a Uwe Mar SB Senn, BrYer gs mung 16 It: Nappuken en Erna ENDE ua rB Veran DEE EEE UT NE ng Se DE LE RE ES ee Ugupeiigkgkug 8-[ wnmumdfe Shan: Mpzuf mepmufe fh ppupfp BEE idhmötf er pe a rou eytae Rp amuran Vapkan) zero et Zupgutı puswbayf 2-f, be daSubhz fi S wnp do pufkhpgmwSühpp: Du 1878, dhisgbn b Dmpfu kfr ulm Swdbılanntz qujb WU-f Sbm- puyg nf. pre fan Guhpbg np gopdp wwgpubl. Swuuy jkpku 116 au-pr 120 aR-fr 84, 2 Da a SIE N a Re N wu Ba RE EB I age een 2, Smauıpugasa nung En hu ET Poren a0: St Melluesjenwugsnke anpusapn, ‘ug u A328 2878 92 Nurpfubwiu “fobuiiu Gang, kpbe 117“ (grugfpie EUER E]- “qradleige um qunla ipug Fuuguapfi,, 118”. unliu gfel! Zuggeted Dummmtihnfibet, bpb 75: Opkpapgu 5 fr, dem wa. (hung npi. que cupmut wwrbbp, U 34. Pupfulabiu Ha P db wphlug [Fugueopfi) que diapmuufu wnübp, 116” (de peynpufbt Il S-[r Zu 2 >)2Verkasyful, Tepbor lupgenkes Epsu 1827, Be 19: "up. gaetpmeel ke yskmuguyan. Super (m dep) usuiph, LU 26. Mupfumib bapny 114”. s 16, 8, une nı[t nl’ u du ge. wbıry 91077777 Unnı wg, bpku h%, b “Gnpay yuu,, ph E abepn Cm Odepm)s gb meggepeiu 5 Top uw. Sul, uyu frpw Dep wplunpsfe muzul. ponmmba JobI fbgphr, u 32- s 20, 9. Pmpfubwit jepoipudmp 1156. “um enbegkund“ npmed" (+ Inshft, 10 38. Pmpfulwit + 1168 denfrwmg gphyy Ust pum ad 22-09 Lpdpwdhf, ByaA ame amgard nepke) 7 be U wg Pu ey ap u en Mrmsogfipar nlta be UeEne, Fbpbeu nmegm [pet bye Dupfubrui 2- fi, dinfwwitug Meine» s 257, Öwbe 147. mumybp Em, Wu 52 8 35, 12, Eum. Zuytuyku DU Emus ap afu qpmd 5 Emyı gb |hppbu gbpe ebehmf he deleb & Er Dupfubut “unmybp Ede, 120°» Guudluliwns pp ut” gap Gpub up Uqufbuglg “many Eahuys 8 137, 1, be gig Aluquiuguj Smmunß hu Buy be ge 195e mllu ze Ympb=r U pres kpılsu 236» hr 99;

ee

11*

164 VNAFUSBSFT % RbFrQ2ULTUSPr

Yupbenp kp Tfumngar hut under; tm ke an: Nenbn sk, pakpı (Bay: N2, ung 1) Pb 20 Erle Swdpufdwg & dep P-p Stan,, [BE (wg, BR, “ne ET .E Genkk) en mmhjh ups ae Beben ee gbıp ubgwbuı be Sbemugombyb pufßkpgacwSühpte qup opfänuh, $ Eomsngpbub p 381. PEhwpsimpbr 5 257, Ar bErmimppbhr ul, Du. Ar fu 2U h Eutmsnppbh. Tr: qupäku s (temepbphgug rupbkrsph,,, 1 019971285896, Lie Sanye meet uplknspin,. (ZrodE dans EITnEn need. ern ee 417. 8 284, 10). qzupäbup, Unmpkpgt... (Bmgldu memtbmpenn Sunll- guugbu 1 524. 8 363, 11—12. guenbgb Gm muy deg 20 mupmumgmfponn, Pügusu gpmd EI gl Urs Ueprmubrs Aabu 38; Pe 3, Sungbpi al Dpalme np (muanpapus jkzuap:

Peup sp ber Plwgfp und; gb. "Uyu mumgßpb pimpkgfip dere kp Sunlkılannm but Sunlap, (Ypuk Bngp- PU), mpmfSkenke daunszb Ir Suulkıhamu- up zum mmpuönmd 5 nmeumgunkpfe dEp n. puyg Upbedanbei Suyng 69 unp- SEM zum unbe mupudnmmd bu au br ap: Ang guy tef Suclip Ypunfh f Bud ben" BE “oh pn pet bu p-fre npof b-f muugpurhuit gun Abe re Ab A briem Febqultkpe br wngunummmf pulFhpguewöuhpe Ip Verwgen fo app np whhpunm[Aen bi ap-f db du de Aha dimpp, be dh Auge HI uf qemmb bl. dinppu & jhpku 22, möhbgmuge, gap b dhulinupup held &, be S uunnzur“ Sunkapud LE Yzwbuhkg Ppp Pen wgpuhut mupplp ph. Alygmwd giphu 11, b Öu. 19=. (ums 18, megeg gmbh mibhbgmmhgb. Dur plubwüu Ienwgfpu, 1120, gun bau mbhbgmmh): TEE uff, gap Yyinybu bald 5 t, te gem aP-b 270— 271 bpbunkpmet dd, mp 11 pwm gmepu fühmd & wm zungmefFhundg (8 181, Out. 14%), he uytugfuf ik Ahem] fr db9 dp ebpmef Opege Pelgepb Leupgugbenm [st Uno unlglt tu br fr S- Rupulog Uup- qlebwuf Vrelertbunet, ung. 1890, jbpbu 372, ungp 2122 (a0 megbg gps 5 jhphu 266. “Sup be Mpgb- be unpp Zugh- bpbr ljpere sb gepmfib-t mu yemmgmmlbaub: Zup bo genjrb- erh b Zerb bo Sugfe fr tngmtg fi Tmufio, 8 te geb gerhe 181 She umpp Zutpe (fafuutmug Zug). be Lngh Cfenfauinud Zee) Pengetg P taufl,): Du hp pukugf ap Sr demfwuilung Shabebzm t-fr geenbehp ap-Lr gem Kübpufunegbe Sulkelinnbm gay bi que Mgbg 6 pubje‘ BE ar St “pre &, au (due: PU): S- Upubt Rugpunndfh wp-[ By 206 mb ppwgpu[dfh mt au-b Jhrayı mpeg deSmgajih & slpl- Dunap heine, uU 200, drafulrun Jbphüuumnp upon, Ur 204. Sbmuyh bu 8 139, 14, be fi Our. 148 "abdUR abmtoe [d bring)» dla: Abenngk,. bp bp Suimguiblz , ns due Ab Zeuge 5 pulßhpguemd AR-fr (gubzb npzuf bu qfubel” Rumgpusmntunje quo 5 oje), u bp bp Tnzuiuddg qelletugt maugm [Bft 22- ug, nytnybu br glepfme Sf num [Fhuiigt, br guebmy Pb op Suytwgbud Rungbppu heu mh zbehnge fo pund Pfunach . erde dp geb be U: Shmbehmf ap bb he Hp de pum dhnpk upäuibugplgm geglionguunfh ufauu br mpg] Jugpungup Sulypupln.. tbuy b S:

LFVUNRBRPRV ÜYLUPULF+BLEUS DAFT ZPUSUPFUUHNRRBUG 165

Zug Grub" fouft quegqugpuefhih dimbhfn, be ghfmwgpm Ebuhl ap Jjuidierfe wnupopfihul Pnckzun. fi, (anefd fmfuinug umnpulfunfs umnpulkn‘ ıfn. Pet ef Teppwlbo upofowuu, umopuifef Zul dpfmbferfs: nz Yan! nep Zupase yur paid Zul unmpwlban), Gr Gertzupl ff Zwehunom glilnr fd frech Bkugppn:

a Re el a u ea ag EEE TE a a ee LE ER N en! ea ee) 2 Hhenge.n vekteugplt anne lpigpens fer ale Abu umfaßt, pigbjubuit gupänwbhkpnh, pumbpah fuglafbap, plpur- faitıne (hut dh ihr ut pwabpmdt be unwgueuShbpmt mp depfb una bhpei games: Kin; ‚depfd wu ghpigs kr Unpfib fh dünabinugpfhe oglim [I kundg" wu four DS Pag I wu Sen apa Or + Ber Tee eennegpn Buck wer qpmudog be Fupglaın [Hui bfEE mh, br (ep Sundaituhmbfg u dann Zu Io) Engl ke malte jan ep Ru upE jew nn N Suaus ip zeeumau sheud, VRR U HL IL Ss uajugnus un jemtugeneashuegun neu: apa IE HrurENT Se ag Ve a Da al a BB Een 1 ebay Fuugpf Spuumupwln Ip Inzue fi PEmmte —pmmupaimfiet:

S-f BJ uyugfup num Brmufpeu [Flut hpwbunnup ppm qunnkumun gel. vepbp, Mubkaupar gpmemst Ohmmubkgupkeis qpmeudbf qupkud 5, mipke Umnpfiı Zuybpbuf Ghpupuip umwmd, unep dep unfopwbub wplupgupupftr nlq ph u) uydıli wofuupgwpwpkuig nhug unpbzweh Suybpkupu: Gum br zum wlgmd” uff be wbnfunbpe ptunpnemd &, nunbov be Junkpuwhutt Suibofhm [hung db) bbmnemd: YupShgbun wegm Ahr vühpn] uyuyub 5 Puugfpt, deusgphen wllyugeiuß ufowjukps 100fe gunfs wtnfnfnfe Hgwd Kb: Dig ES de pl denpp 500 deaden- llzbp be meggbibp fu Ugufbuigkguuß Jbgbpnpg werugpm[Fbuu dp: Suph b np un uydı put dh opfwfükpm] dj zunuud‘.

1. “pda updty, 60, 7 “fand ung Spmdubh, 14, 12. yelr gupzupubop, 59, 20. “bene Tuswägfig, 431, 23: Amp up meggbgb po Suihofbme [Fbrwigu “fol php, “fand pyy Spulutfrg,,, Seym] upswpuitop, “ahpny Twsubgfup,. Prgupbu (puma dom, Spy upgkfg, 42 "pyy rwblr, 42. “pr ugumnpn[dhuig, 469. Spy] pupkpupm[F hun, 56. Spymf Sw- pu&hpfg, 60. “prng ufpbgbwg, 60. “llpnıd® wiulinm [Hl 416, be ugpe br uf: Umgubuy be Wuznngf Ahnmumd Uzuhhpwühpt Tmfuuzuu umugufuil qglpu- tme ui Jbpuy U be yflapnz or sh qgühp. geh pubp “pn uf u “ul ufpmu, Bnje, BR. 3. “ll” ufpemu, Unwbp, Mr 15. Gulf uf Pl, m. b. 9: P Mumg. BD. 26. Ufep» Un. $92. 350—351- Zunf" “uppımu fl, Depp» Fan. 331: Mep hp bupgubp zbeu Dihqe pr Pa. 192, “Dafwtud plug pm abi erßee (muy. wdu) mungkil',, Ohlkupnuf Alm [Fhuie gpng [Fupglatußgt zudf 717 pub, 9. 55, “Udbtujtu nıpbp E bie bh: Sunfdaybgeng Mgldaypu, U. 12, “fulay br Jepp Suewnng,, bf8b Junbpußut fpunnchp zb mup Meg np gulli uf 22-ug Shobehmf gphip typ Spanliuhf,, Gerur Wusubgfgp,, Jlugen puwg-

= Bu

166 UNFUSF U PbPrgQZULrUSR

Kup 22 (me uw deq une Spuhaifig, “dern Tmgubgfig,, gubgb uyu & Uqwfdubgbgb glpwlubm [Ihe tus Ppuufuwiuhbpnungfp OnfSutuku dd mıqbhuufe Anz 5 “Bumugu ang Sununmwglu Swenfg... fo guufd ngnpimfFbut Unzer qudbtuhuje Uumnewmd may Sueonfrr Zuyng br Yung br Ugmeuirßg, Pmd. ung. kin, 145:

2. 2np bp Gpmrulrun we Gufupguge,. 110, 2—3. gmuguluib gi. mut wnupbn gehn (oe) gywluinfe flpuy pm Eppapg qldh Rpnabs yor (Gerfwprgwge)s mp dep wolnupsmpupfi unfopubhwin br us Yapmpphkpmmb, jun ap” be l2ye mulfe au ug dpgmeb,,. wbu Zuymfohd U geplant Apr tum [Ef r Zuyfunfalui jbgmefs wu: 1885, pda 290, Gute 1: Pal Ep ae jefpmpipug zuwm 3 22-g (Fe pum 20); umuig qfulmpnpb, Yun“ um u 3 227g “ap kp Yopuwubu Ympmppmgb,, wmuilg gm gulufre U yuybu be Sagt Heu Tania, 19336. Ephpapıp falle goe gung kp En a ee EL DR as N a a ea a SEE ne ENEEGEL, pad 2-fürs ke mu up 28T ap ge Thmmemn md Khngtns Huprelingu,, ke Uayr: SON Ep Ib eengE pie II pin Erle run pre Sun en u ee er Depufgengzag IOgl jun Muepmejın en junge enlarge a Enz 0 ua age a U Erer 02 EEND (0 Mose a a a a) ge Bene) einen a Een EI EEE) 9 Lk SE a a a a er re a Iphone Izwunlghu zuügfulobbugf [Ib sep fu Uumnwd,. 9 Unpuft. 19, 21, Base ru Br ne le alas PISUe ve 1894, Unbdehp, 348e—349 “:

. fmebr,, 437, 12, Lbpgnpdubun, mengejb & owlfpmbhr pn Sulo- Bußin- TE ae a Eli, ala an wußte bey, erfanEs pam 27 320g Dan Les Ese ee p Yhdkuing orfmpart,, 293, 16, fhguku Ef Sutofhnfbhun, be ds allmpbgud, EN a UT EN Da UNI En Jen ger bee Netknpepoe rn UIID menu NE Een Per Dune J Aumıme Say, Milan 23 Tat napkunees area urn u JUPeumEa. Ping u ahfegen Doffkkpiepg up Up gesunde Ugeufsukgf nee Gpdengeyeafurı VCH Fa ma AM mhE Zaun FEED ne LU EEE N oe an Er en Fed) fi segwlnce ypepkaung uneuge be pr Steg, ah Una rE Erf Odin, © Bopfrahfi np \munbbe) [apa Kae ve Bes nr 9 atkpm SuhnmmsE rl. TMmpınd Mklühgup dbp fr Tnguilt,. Up Ur we 12. (Shnmguiı mrfenmart inpu f Shrum Et kploß kekphpfn, Balls P Puky. 286): Swing 5 ap “Uyp seqeopk fepilb rfebnl gpakguib,, 5 314, 11, pyuy rfmgpbup. unbu “az mpmpbur, 362, 9, be fi bwl mtb. wel “Uber ogumf phhkpwgt Ebbe, 324, 14, bu fr Öl. loben. be ul be ug: Dphpuyubut & p Pfuquig, fur 258, “Buftugfunje Shemugbu gi

rn

LFUVOUNKBRLRUV UYUPRULDTF+LBLEUS TAT SPOUSUPUUNRPFRUV 167

bu bosrfme eb Alhkhnj,: Uymep de 2b due Shimbekf dp qerel “Ip Gummmmpbymgg bi bu pr ufpbibu en, 60, 8- bi fo Öl. Bey Immun. peyuyg / dheubkpp Semmampbg: Updu bp Shmbehz deu Dhawgfpibpnhr gb Gummnupbubg 5 Supuguunle, fr Zum wmungbl gegnp puybs Sudkelint‘ ping Pf quit- ler Kal SO ER ER ba-mnayksyue genankı fr Kur Fumungenp kai uppngb yyuy up Tanugud bl gfl Ye U epreubr ghobu 201, Po Sundk- Bam [Fhu Ugufdutnglgb br Afuqwigup: Sbu br quwapgg [I Ss 255—256- “Ip qlkp wbupgm [Bet Gpbugb; (mug: pupägk)e.. he dpml Hingm hummumpbune, ap (oowuib pulßhpguwdh Gmmmmmpberp ip qutmf f Swofn[Fhu. (Dmmmum- sbunk hu Quppr fornling, 420, 15, A paßt Ugufbuigkgb.) aba br Summmenpkun, Emmmmmpbuyb, Uwndnup uf. 13; ]P- 16, 20: U u will hut Ip grigpbk, [FE piunpm [hut Sunmammn Quitntı gm Spaumupwhßii. Spy wlatß,, I “eyy Prugquenpne[Shwtg,. “wbfwn, (Urfunnwsbf‘), be Surpuabp,, (Uupur- bl), *wnpwunbgui,, (Uupunafıl‘). “Sun umnpbgug, (Surwmmupful')s bi gun unphugb, (Zurwwmpbl‘). qupäbu, wgmen, 116, 2, bu pP om mauhe man 260, 15, bu f dub. mfmun: dhwbub. 312, 15, be fr Our dhufnph. dhur- kun, 220. 2, be fr Öwie dhmpnb, dhupuph, 134, 8- Wimwpmph, 382, 10, bu fr Suis. dinufenb, Afeqwigzun Ip Sunumumnneh np Supugun qpm[Bfehpu I fm pers br Vinwpnph. inlu wir Uplmupswpngh, Pr ge» TL- Apunwpmpb, big 199: U’rmufpopb , Pr. p- 97; br una:

4. “Unbuy br Ifhfwäb gend quetgh np püg fepmf Abmudgb bp du-fay, Gnutbp fo undgb uqwunlspungidfin. 27, 46: Buyın b Pound fFElbn ap Lfhfuitnu Summd hp u Ip getmche b Kuibungupsf Spqwnun Gugbpä. nıpbifu pemleyg Gmbh, füzubu Ju muggud bl fh Urpbr Uerpener, Aplbu 295, Abe 19) qop Ip Swunumnldı d/ 23 Owb. Br: Shu demftup Emuutbb;, 169, 16, demlayfe Summbb,, 1755 3 mbummpbp bumubbr, 23, 4: Up bo dembuneb Gmaft, 423, 17: |

5e “Dnfuutul mim unlqunl npninwygnjlp» 284, 10—11: Ubfediotunb 5 fuä uyu mlamgn-r: Woupb npnunlab Sul b, he npmnm if bp geyuug kpletupu yaitı mdebpo— rum Shen zpumbsh Lu“ qupbumbihhe mepbile ie, Plgylu netfin 2 22, a8 417, Vap Suyfmgbuitt, be Du np de geb bet: Al Blpguwdn msn Ip Sumumumnlit Duft, Dh br Rupulg Ubuupugf. © Be gb fig wegu Sup found br fi druwnuluige np & zikum pi delle Smgleyu re mdegug wpäulfi zuyın zuärgfhut guguitfh (mg gugubfh),. Daube, 219. “be qupäbup pl drdbui Empbt be zbbrl han gung beypemullachp bi nprplucht, Dfyto, Bapli. A 109. “Punpälu br qupmpik uyugbu wult, [BE f wuumfnefbih (2 Wunsihuie WE8. Zuge Puh my f Summuna[dbbb) Smplag” np Embfe wir dhkuiu yuigur ee Sumubf Saft mpmeiäg,. Au. Ügmp. 9. 50: Vfqepet pwaß Shen Sulklimmnt qehe-te “be bo zu Sunuluy Sunfuge, Suypufung Stähymf » werbung paul dupqugß, il, Suglagl Smukzuf quppfchu geapngt,. Dabzbr JUgl- 237 Coop Suypugluii qpub h Org prefemg , Netunpzarp):

168 UNFUSF %- RPFhRSUUTUSP

6+ Pumbp fat np pufun gmehfin: Npy, gu. Hotte, opwpbpbh-npplpbh Pete, yarılb Apgwenp, uf dupSarmd bb Kr eppwgpumd NpfFr MplEuenp: Nat, yaptulf Nandbp, qunatu, np f dep jhgm Gpump bau Ubu \Cpbld yy. Coin, Ebuard, uf fwpdnewb be uppugpmud & end, quimmdu. fur ph wm wunneupu, 8 67%, Tr ‚guuibmezupu mmpf zur) mugqgw& Bl yfil Uguwfburgbg) wen-be, up Seumunbg Zphikuyfp ‚UBS. Ufepfupbauiug Gphtumgp Alrnwgfopls U yuyku Urne Burinfuungunndpl 1/32 kymd E Ve bp yU- qufhwügkg star ebgeckeprphurpaitu, zn EropE arzt uppuuizpm ud (Sb ybupt gubkpkpuinf Ukhun. aka Sfunnup Ignaz fort gue[bhmdg um dzwbu uygeajos np nz Audbgui guten wer 8 1885 14— 15, ke fi Ob. I5e “jmrteupbn, atmen muyk zum fuhren Tue bpb / band bpb “De Eh bey bpb be ubglfit fr dpulkuing den uf, EAfu. L+.,68- any hp Fe fo Spwmupumhm [ia Upzub, Sbp Vfpkjkwüuf, 81, 62% np “phgpf Sogn (Aftp Uretetgimd [1], dp Sunliupf (Bufe- D- unge 6—T); be qmegbat hp Jinwpk Suiofdm[Bhuig dk9, 328, mngp 3—4 f wmnpk. “UR wu pre HEN mhkmbph,: Umm Suyugbutit spfonkıl Fuzyku band sk f Bur- Sufsungwndfb guy wnbpu,, be dürpwgud 5 que f Suy-Lumfi Arusmupurk, Venbifuimup Yundbngugeng) qep ip Inh “Lks{wghl» nz negbqg- “Une, ul. m. [en S augen] ) Uperren,) Winakyays 2 br7 pain Fam im femme, Efgteusin ke re Valru » Uno plug Ouit. queud. *P gb «any bpb be ukglfi br dhlkuing denuinfie. Exfao P pam Eh, “N hupagı & mwäky‘ mmpgfos\ eu gE) Spruelauıye up) qeingl neu mE eu hau sy) EL nnpurs purdangı mus monpS ep ge zuatb; f dep Abnu &- ful Spuhaitfib sep um gbupt, ug Supk 5 Guil” um. übys br duil” gunthr bi fr wwbßun dinwibhy z Aub. Spin. U: 283—284. ke en a a N ng NT ren Ay pm] mchnpbupt, ng [BE Erm bunt: NAubbphputß “Uchzymnbupp,u be Ugufbuigbgb “Urtyubp,u, Seuinphpä dpa fg) Busicfasuugeaikun span ER ke Be a a Skuuhp) dEpgnt nm, Ucteym bp ongpeerus Eee Teens debug a ee a N re BE TE re Un SE rn b 2brwgpfu Ugepusgkab. \ Neubman, PEUT epfanzigar Gurzsupagsumußn {ErdEn Abunfu Nrbrbz Ip game be fh Umepfi SZuykpbußs JOplinughpu Ude VE ET En a a re lo er ee inkp. 2. undoubugbun fun) opfürm.an kpflias

a nr En LE a REN ee en Ungpkun,. 355, 4—5. br b dab. de “UR [be au] Sıbmenpts / dheutkpp a EEE De ee en, Be N A EN en ve Verla rn fwouhzmf quzufhpumug Apfwanuf Gpub 230, 18. “fpng mmugeRh Mbınamu, be aa pe uk) 2I LSB Be Saımayı Saal (GE ENTE zuze ulbtuft Ihlgbglewg,s Zundkelinl m br ©“ gummffb gemumugegges fi Sfr Erhu Ogbum Kupgupk be nbagne = Verein dla Ne

—. No

FUUNFRFFV VFTÜRUGFLBLEUS VAP ZFUSUPFUUNKRRLUG 169

Zdpu, 181. be wyb: Shu bio yfl Gert Ueprombr, bpbu 156, (A 38, “qulewenp, pwaß qepdwudnm[Ibu Mmufie f qpmefdfutu Unpkub, bi zuah. Dagsfp brgfafnmyamuger »eng Abmmuph Thenugfen, 5 420, T—8- uypugg b ur 604:

8. “Bu bl Gepmpeht, gb Sup [VA lub, 2995 8 f Owl. Te “ad SGumpepp Pt / Hruthpp Sum mpehe,: Wbpdbtm 5 menge, Zug Nprbe *Dumun puhfg Zum; Nprbrr Gbrgs Oupuhaitib Buym[dbun, 92, Shpjkpfußg: Ze=p- rt gebe Nelkgupbb Ip bafeugpmefrp gbphemumubbpopg qup, bi Lpfu- ennufs puby dm wmuibp‘ [FE “Du bl gmbh, lu Umapfi Suypbuf Zunpapgf = Ügemefuib br Sunpapgufdfeb Ugeme wlwitm [Hrn punbpp gel Zunf- Memurib. Zplu 119, (fu 15:

9. “Dub Juni (u wpgbop bung hf fi Spwliwitb Ummmdry Abg gung, u bieder Spy Bingne 128, 67: bu fr du. Te “BabAUAR h fnda hund buy, uyugbu bi 20: Aübungun Spwmupuhßze Iepf Ypumpb 1 du 2 22-wg, depfd pwgliugeju 22- wg pul@hpgeewdp: Uum ubup zbp funk) T 22-wg phldkpgnewdg be Shmbeßg ap-f dhuyler 1855 & dede Span Bing: Surpuurguunts 5 h hada fmdig ping, qep Swebdisen, por yedepgbg- "Bupbun Jung Jugfuqwbh (Abpuwpk wa. Pun.f{d) & dance Gunding bupngn- Dp- Aug. 394: Buyu wltmphigp Fepugaju [E Sfe dir. enbiwgpmue [Ih He yuppupb Suhup bp & dem ihr dm be Funhituhuhhg ug clinbimuggme [Sbag‘ np donfinfuuhf Gp peemwenpbo ip qupgbt, dp Sumumuntt a u TE

10. Urlugbu puf JbrugnW BE Sfh Pgfp db unywsufungbu unpwapbpn Sunkup Yobutzwbbt Meg jewmwgug diumbiugpug ıfofuwm.n.Ftihpte fr Ynjı plm- gpbu: Ss Ip apk hehe 89. “Yuuhud Epipenb prh-r Pf Guam geuzınfi Afipäuch pen Epient pumfb Zucap Shmbuhmf 8:22-mg br 2 Sb wuugpwe- Bamugnesgasel= pwafus udn we Trmkebe] 6 22g Bed Se iu Bkatgu einsper ae 3 nehfe Eoif-jee= Aprh=e aprb- ee BE 22: Sopmgimt sen Py,gen Ir SeraBer Bela Vwigeherufs "Gum: SB "Ge bfab wgusb; be danldb; für zubzgufgßte (geägueoppu qpwanun.spk), al Lurup gnerue SPeungedSuujhun purpptiekun le (ante m RS U ea a a a LEN En are any Be a Pe ln a ee qugbg upnfe,, meld mb fu be f Aqgund, SO, 341, fpp ph fwulus fail? zephfenb 5 Yunlmdam, Upkoun. "Snfbegn tmutadr furwlupdp wiubkugbn qgunımı fepkubg nezb megnifes ge wagib ggunngmie f Sunmungbub wlunf,,: Lam ul) De una Sepmowb unbe vb qua opfänng wup wahu‘ uk ref qwlbtujt bphßp wmSchiiuuge. 19, 10—11- bu fo bu. 108 “ac muuh be H/Ammebh/v [mp & Dupfubu Ihnugbph| Iymand | URTPLIELKOL punk, sb ae Wadabus opkümgen] be AEnse Myurlm Ip Gamma ap any s rmeh. be giemfbdz wölu‘ und; (Uqgufdwägbgn), Pb Ude uch wnbıy unbuy zug wepfiuf weup wabup‘ quibiugu bphfpu zwugwbuin [Feb gupänguibkp,. np. Aselb 318. Gunpwgun. wppuju Suyag (Darpuf ), br ofuun, wywfaibk; ger- 4bp% Dupufg unlu pmeb,. blmp, 20:

- 9

170 UNFUSF %- RRFRQLULrTUSPR

11. “Aug bb bfin (Zpbzmulpt) wuppunnpp‘ ungu bpbebjtp, ben; wüh. phenfdp» k- wg Gen umpunh I brbmbm ,,. 167, 2—3; Surhiardunt b 2-fi- fu ad 22 “wühpkuyfe, u ne bplehjte be on um Sumupul unlbblgne bphekun „y wununfl (owiqupmewmd. wlu fr Öwie. 26 (fmuirgupmmb & bu gu Canyın kplhjbp‘ bu ng wähpkunfdg‘ br ns um Sumapuhe bu ng mdkp bpbabug „): S-£ qpwSbt unbe hp Swuhwgmf) np “Ch Sphrzmuhühpt fe fb fu Qu” diup- Founnp wpwpwSbhp ppayf® zupbbund mbunikıb Ye nuyft, gb (BE winnkuniukjb. = Gmmmnnpumbe bu my pe ind Eebmged Eh, wilktkef Surfumud pp uugen nme [Hl db) zunwmpwgnt pummbthpmt b Uppugunlm be Tafauy en] Sapphopbr gupitumbgun Zphzummltbptes beb-byems Burkup Twmgungbuf, Ebunuys Phyknufs Puiupljb: ınlku Jepluutı 165 —166: Unimg lewrgwpkrun hf bpgne msn Ylrukınlbuwt Spwmwpulnı[d bug Er r. br um: Sum) y ke "L_ br kpl ,, um 242. “ehr mm Summpul, be m muib't Iplehmp, 8 246: 3. Upubt Rugpumnntf zozunfumd & qm pufi, be qujl ip geegplbrt gem “um. Summpud,, puafı umnpulhbulı a ß-fr gem “ng ,, punfı paefds he zhgu “undkp,, pumfib. puyg E felingmd np b= m mmdbt qumemdp uppwaphuf bmw wur [moihr], Püzybu Gpunef up b Tupqungbom Shui, wpbgubtungbu Ip preuunnpuche Gumudır. “Puyg b[ab fie muppuunpp wm bpbelikp —, bung whpbunfdg b= m 5m. ul bey nett [ot Eriebein: aus Fupu DEE Perez lu Prurfuit wpnupums üb ppeyf gujudund‘ kannt Grpayfs 23 BB renkreirkjearEz bumwanpmubn mibhnb Kipbmunpb, my DE Ayo mdebge Mehr ihre amprufuil (üaybu N-p>—+ vepn—tf abmwpaint)gy 4m Vopululbin wsnnge Be peeer yeyul' wbgend Ugqwfbuigkg, DU, 35. “Du bike ke bpb-kr gupbdaud” bpphilu Surlaitnuhh (mg. Sunbathun) wur hr updubbwge, jun ngu Qui. qeepFhyy obumbhry mbunhjbwgw bplchp; Sbu Nerbt wobt be Deu. Dihq. “Up abskp Ten gmosmpeugayı Pu“ Uwe ud; \ ke weHbh) BmiE HERE En Bbigem kr 85 Seuslennyt sapıpnys wear (mu Veleuepers 2.2) za re e U. p- 12. Swdkılannl, pi Ugwfsungbgbu nur [vb] brbmber, Erbtp hr hr. alu gupibun (eh4 must jUrwe Dil 9- je. 492. Nahe Bus OR: 439- Jbrwgps 87.(p U. JUnp. 9 ep» 504). Nepr-t pet Pnınl& Gpledfus 32. Afıy bed 103, ke ou Bpepmpg duo Eben Use ie “yujnhmd ErEt$ Lmdnbeih (my Funlalsufem),. menu 6 *dundlnutf, pub 2-füs 277, bu. B8 mp5 22 nchf Scmlanumpuni,, ke Sys geDen s 33, 11—12. “Ibw fight wpglop dipmfh np gun! brpbi Lmsubnlp, Buyy bee Unmpbu Mupglutzug punmd &. “Du ‚gui quilbbugs diopmfpmu Qu dünpfral ganz) ups yuyhermd); Lindanbasth slinpefıpaunz [0 Kal nehukeig fin 318. “Upg‘ fr dene” munupg bEbh Imsbuih bhpyupuiblug qgehpt Uumuirg [tlaitın. (Bft bpfgaet,- Dapwrfau, Yuml. Zupuibgw Dyfsymugeng, IS. 5. U. 216:

12. Bbpbu 0% Bunmpupuifin S-f hp lauf np Sehr Inn Supfuilkre, s 10, 15, uppwgpmwd 5 fi yerk-r U erreubr bplsu 176, fu 6, “pl Ion ion Surppuiky,,, (Ken tmm.nı hang Afequgug kr Bu] Santuhe gufd a gegauf: Dam fm [Bbrwdg)s Uppwggm [Bftu Spugmthjb & Bone’, Spunmupwhzbt. puyg np] Slunle ,

107 =

LFUVUNFPEPFU ÜPUPRDUFLELEUS UNAF SPUSUFUUNBPRBUG 171

fpuk, SAL UPPULUVANU UP DUMUPPELNY,, wnfmfafe Bnqud b gu Ines, Le EINE Er N N no I N ELBE EN el a a ee A A re a ae aa SE ie ee UNE ED Be Be al m a an SE er a Er

Ümmgens Zuyateb ummtuhn[lua EI Enka 58T; Pe 44, gügwfuii- zegh Bunwmfwpwifte pewbge pwabı ap 11» op papnpafen wtyupdlaun 5 wkgeejis Bere SE Bde Beer Berbamta: Sepuappwgpnufd en) mpugpws 6 ua Bm zwbkke Dazu an BEN EN EN nee Ve ee EL I a a u a u un Bi SE 260 (pawp gTonfonufil',, u Ywnmd ppp | uayb gpugs be oglnupdbuig Typuu fruitulhpinwgengb‘ quite pmpbo Ugmfdurgkgb Gupkib bp ıeulohr bofmmwbob: ME fiefanufegfn us gustiup ar nie m be fie ppungen fennmy 95 Ügphaiugkge weppa 22-wg TuyunimurapneEfatop br ög Nabloqgwpbui nepfz dimbtgpnfbbug Sum. Eau, eu ke jarees fir Yapgepe E bepamhub are u TE huju Bn]Swbuhu Gufdaıqbimuß JUgqmfd wnghgnub pwgdufd fr dfenfnunme (Phutg Jh- pays he gfbz mm)“ AL "22-wg MEI zum wg” Ephue Tnjimäufe Jenhbpbt dtp Felle. qug (untl, for Yonfowtuh bon: S-f Spunmupwhßzt np mebb- gud 5 fr Abafıı bplme Ppzwgfp, & bu c, prpwmbob pufdhpgmwdn] (np Ip Suu munbt pp "fenlfonjofgp,2), de Aepdb bpkm Ppzugfpibputb Junbpufuib pi PApgeewdps be Ip gpk ghpke 5, 1617. "br nf ut Pak Gupngs np qlenpu wigtgng Snfmdb güsh) poepeboln- be & Gwr. 16 ac TUNToNSHEh | t femufgf / ARAAARU” DU fopafumfgf,: runnummeip tp Pnqud gpugfinug: DEE S-f Spwenupuhßz zupgwd gpuup Vundugfp pufd me qbhnuft qopuap Payne [A hebiükpps hu hp gphr JUgeungbgb Bumsmipmpuäft paunmloh, zup Immo iumes eur be denfuaitnul ufaun "Lepb oene, ybpbu 55 unge 67, br Su. 68, Gplunpbp Pp-L (au rpn Zbluge US. Zupg hpftuugfp Ugufbugbgbe) "lerth were, mega [I etop, qup dapuyau Ip Sununmeak tufdmqbhnus. "Pub tum (Bmrunf) kepke qeunnugfh diong zfinfhhup, be depah FÜR wert amfupbun, 0. guy Guuuilh Jugfuqulh gwzbupsd Wopguewmg,. Bl mg. Bd, ITT- dp Suumunnb br Um. darkı Yunlpfwänpkgp. "N qfmu Ahuiızu funpu br joppan‘. Lori “end br gP- zkgmegpe Sugenife Upenf FSunlobhug „. mbu Wupapz b Ump Suyfungbulit: up Abuy f Bunmpupuitfit Ugw[dubgbgb Ip geb S gepkuu 13-14. Syungbg ehr zuepzemepe dequg p Emule zwolupsfue zuyudhh,. be göphe 14, fo Öl. 1m nr ab edne area ee Een [OT Teresa zeneteeg DDr = PAREEnE fpisepujzlunn np Sram Eu IE arme gesyaegfafe repurfpegenm swerugeis N Ahpkuu Shggugay pi Swubr tb m jump ) Tappamepe Krug Unger up udn suphgf qua fr pwg win, Dal’ mg. Bde, 181: Ubg punpb Ugwfdubgkab “shungbg boqgupzungupu dequg f njw zwolsupsfu zuyudhh, 4p “uehwuft f Dur pbubut Denwgpfio Dupqubı gusubugfp: Iepzummpr ag Se gqebmup de gutpbdh Velen [Ehe Upmpudng, zephu 48. "2b bald gut habe ayapdm hun June dad [Buti, he bt in Juni Ghtung Tonga, br pofbgun ff Brenn Lnmgu.gE depor Lug rauen

—e le

172 LVAFUSF WU AhRkR2ULrÜB3SR

Dphpapg "Iogmı und fwnulı Surwurpmubug en [I bat defbugnmuunmrt 375; 3—4- ben \wlr AR N Pryap pemlmngumt. ng en er ae wntyn] quplufe jhpku 340, 1112, *Awtofan Iqugt fm (Burgen guitlit, ı Puyg plan wdlbbef Suph ghup ung pPlugfpp- Püzugbu Sugund” puyb 6 bang br Uhpgapduhuite Apuitgunlau, (ghanpı "Ouipmugh qupd ahiupphuith, Ira ua Ingmugea, be dM Enpmageh p Emtbe umupunmupm,. Dyp, De 89. bhpqepSuhuit, “uni uympfl wm tm dem [Fuguyg, [opuunbup‘ denpfb hut 9=9n° Bnfer My 14. fepmpubghup np abp Dnte Dmtmugbne Mule A Sul. As Bopg: 186, ung 5 vmnpk)s eymalu ku De uud Ebner Beperligue Kajı ubpgepdwfuib: Neglq 5 Erw 220g unmıgm [At Tasgumb dumme a a De a ee UT: Zuyhugkutio fi Dm[Bunlı Pam ul be U. Tape Ar g- 227. “UK Yunhushz (muy zuuhwbtp) fr Guyubpk wurd up, due gb ame hf demunb (my Ba u TE

Gperpg: “Uumuybug hp wundbihgud ubpEL% [unumwglupii, 186 TTS hr Owl. 17% “ad zbpph f funumwglumut Y [ur 278 “zirppliifi kroukgkaubi ] 1) Meggued: EA aEzEe, Us wuufil) Allee elzuskunu fung ngkangz Gurpmpkeubg dag fulhzam "Oppbäih, u sfruecm mpungbu) pwpäpugud mal gez Sya Ugufuigkab: Ufu; & ad 22-ug “ubzet% } frmumugbaupis,, zfiofene her a N a RB ee arts 3 Fawibug Suitiiphyny “ubpeb%h fomummgbupie,: Up Apfühl” gap iz gpbaf b Zeipke er 10 IH BRE Eu ZU TE Tucker Ele ange ee a N en eur SER me ET a Ge a Er EN Ne HE a Bar Bas un EHE A ULUZUN.E hphruefipme je Brussels a N a rn el ee ee ea wnhläne be uitpbpulail waugarm&ubp Stud ku N mulaı safe uyu bphe Tumfugfpühperu 9-p SutofhufAhulg MEI un, npnug dh zE ypmms aba) opfänuff: Sunlanp Unje: faul wraupku Ipkuf 3A auge Eger ee teren) Seuume gab), 2. ka fr Oral. 3E ni, az aan 2 Zr ee EN ar EN ER rn N er le Yropz um lyage Palme je Basis Yunını Span krumm e ai kai Een su ae a a EN En > 232, 3—4, bu f Own. 3 “t [= up 345] $ bmg be hie, , bu ua: N N a en a, F- ice) eafalrgu) " Ugwfe ungkakun: pay) EN peu irn nzaopEu SEärke ne En "qedbinuu fl afınpd \ wunbpegh, ı purpime fd kai Zlfmane Sry, nes rperuuue, Bein eo u an 2 sale Seine rupuönge quayıdlaı , be ung fr maquı IIA8 nkppkilk \okenumugkanpıt (mg: qbppbif fonunwglrupi) “qulbtuu wuwgbu guunngunden, 311, 13. "Snfwgnegbugp yfupgungkam (bu alunpm [Pfund 436, 3, Swugbpk umf]p Beppr

2

L£UUNFRPRPRT 1 PUFABSRNE VNF ZFUSUFUUNFPREUG Il:

SV)

AR. TWUQUr PBUPNLEN

Dwpeyegurny Vumdaf fat be Pargldp zuctfb Ugufß ulgbguuf piupäpufsnßz Kurfupuipp: Iparwmb bh wbıuänd be plenwbbhu nf , m furmupbumn nun Hour. ufpme fer Gepag bp appugpkz‘ gugümufpl A00 wigud, diem gubpf Harmkinugpft darfb ywolnmfbbutg br qumdmfhub pußbwgpfi: Up Tbphuywgpbid” Ep qbangee pe br dh oppwgpmffub:

PkezungpafSbui ulm BEub 1TISp wärzpußh wywgpfi 106 wehjb pwahpt quepu fohwd bu geppnpg wuqugpafbbuku. "Mub fpi be iupppaunı - [ER Rn a ET a infpnun. but wbgngpu,- U ma. 116, 56: “Aneikyuf udkübufi guy Muß un Plwiı , 75, 1— 2, domfwuitud yoga Po; U muy. 127, np 23 fr umnpb. "Buhl pn fi Swnuyfg be nz jfubh dupbu depzuimm-lier, 114, 39, dinfrw. Tun que Bunt, muy. 199, 2—4, be ougpbe

öbphu 122 wand unymgpfi, magp 3—5 fr umnpk, gpmmd b. " Auibgb gußu Inqlath wnwhjpungbu bpbchp mehr gugle [) Uhrbh quipmei, be oug qwepwenp wpuibg Uzubp qpunzbgu,- (uupplpm [Fun unupb unnpulbui, qpluu- qbret br “un, gpm[Apet zfubn Bu): ME Yunfz, be [Ab Ufehh, wi. fuiı Bi, fnfwwitung palm "UYunnzug qugf, Ufrbbug quepmb,. Yuunfzp, pwonfokpkn Cadusü, qq: Cadusiens, Ip pluuhkfir b Supununft = uplısinkut blpu Yunugfg Samt: Ugu Yuunzug gopug Shen druputmd hf mıpwgkun Upebbung uufoupwpikpmt gopphpu puggkl meflsmwgwg gapuge Suyngs ke ayr Ir ba & Dupubgen deu be upuep. "Azul Sgopwgyb wpuilg, qnp gumufugejt wnbglud bp qupug Dupulug be mmzun bo abe Ub-rben bucht" gb hy ode ld qui, snppapg wm. 129, 2830. wu be ggemieh Yerpeyı wg, 121, 27, be 124, 33, gem dermgut Ing U-- br ders be ggepugmefite Yerzug, 1255 9: du Gupgle Duufubluug pPhwgfpibpmt 9 mgbg gend punbp) Sunhupäubopbu uppuwapmumd Bu zukiufı f Spwwmupuhzug fpp ulm gu dh opfll gpokgl bo dee wre UgulF ui gina, bnpmmhgb, gumfmugnmt, mtypbupt‘ uppugpueud bunbatabr dr-ugmmugent Er bunte Uzugbu be mgbg gend ymrbı geglt,) errwgem ud 5 weh, b S- Dhentog Upbzwbh geplu 211 bpterpg mqwapfi, mp Sudhiup pumd ME bl Zupubeh unmmtihnfipt danmbthut jepbu TI, FE mgeg & Uerbr, ufuuy & qubpz: Um. Waslwwulrut qupälu bp qek weibzr 72» Tr be dp Sum. gwuh (BE Ahnwgfpe be U umge mchfie juni, qp Abe rom Tmeggwapkr re:

Blphu 114 gnppapg mquwgpft, ung 22—24, Pbpng Pugueopt Tupußg Gpub gem Gufbnıqbimu. © Ruyg ud" bfdb gl panda watlu, bu gel“ opblm meta br wphquhai bphßp qugubbu, ganpdg qupg Culdnegbimun[ebut) glg be gm wggf be pm" qm Lulu) mungen mu dftgee zunfunlruilu urp- u bu ummpb ung. 198, be bphpnpgu be bppapgus Urp Suyfugbuie dp qpk gmeqquluii Qmopzbpr be hp defühe “Mugen wen num de [= gywluit] Tut. aefun. (mpybu be u [= “upuhlpbu) Bmmmy' & bafupkt, bi A. [= Pnep-

zen

174 UNFUSF % RrRRQSULrTUSP

ehpbt] un qzuzlı) 30 dont glrp E Ayılinpınnı [Eu , Pusybu ıqfınfı ınluuktbp , rwg

sk Ipgud qujlı pad, : nz Vwtnchy Auufugufulrudı Jer Puwngfpp f pwppum. Zuy br. Panupurlun » = Maga ich ge wu wpäwgfg Gun!” Jun-bpwbuı mr pSulz, Autentico rescritto,: Unäbat Awnwpub Zuyfwgbbun jbguif, wawppn un. Oqazb hat Trhpapg zug pwzkkph, Jacket ne u pe

Jerhpepg wu Dupmgbgenys 346, [ bu. "Mmfı Epgeeife yunl“ Güßhp Upwibhr ,: Payg uam; Eu Pb pulsknge wen are ange are u ala ug define fHfenpt Tınzbs Nefum, Uugwpäwgfp, Zunckpuhurnı dmg Sil, Paupktpf Jar hpuhet vghps Demi, Wupp- menu baren (dl upon) Bee Le 1 LE FR ZEN EHE TERN a re panel Gh 3 ER ET Br Te er ee un. “um [= Emma, Onfumpkt, Unp Zuyfwgbufßi]. Onfnwuplo Sannm gu fh gupfos sfafaspfin: fo pupling- op Le uf DUSUGI, ae Tarern rere Abu, "Mmnurbh Sunmuegmeife pupf,: Nepbile Obpmg puwd 5 Pfırm Gufdneqb- ER ES ES ERS N ee yet ine le mn mei bu u depmpfunmfbnsg (fund pnpmpbr) Gar mund pleg be pm glegleg ke np np m gkalgug grpd Yale menkymun [a mh) jun Trash wuchs) fipeums [a Inne EEE N EEE ES ET SEN EIERN 22 le EEE un. Yurzub Vardhheuku font *Nuumuzld,p Ypub Sugbpbn © Aupf afowph ,s SL Dee un er Sa. "Cunnp Ef) np um mfmeibän hmpn_zwiheb gEph Iofmybre yfinfrurlund gu nk pen, un glngmeb Sebumuhuis . gmppopg wg. 204, 12: Ufurmelandg Terpelgen, Maren) gpze fd ka fafıns Enzu Panama top bey ap SO kr N zwigpug gfinfd me [Afetp geh uluupp f Den wgfmn | usnku wpgkb puws LE f Umbr Umprmubr, bpku 222, (Hr 80, be bpbu 342, Afı 51:

Ybnbınfl 9 Bach 6 Barybu 1911:

Ueber die Versuche, den Verfasser der Invektiven gegen die Armenier: Migne, Patrologia graeca 152, S. 1154 if., zu bestimmen.

Von Dr. Simon Weber, Professor in Freiburg i. B.

Im 132. Band der griechischen Patrologie |” >; . Mignes finden sich vier Abhandlungen, beziehungs- weise Schriftstücke, welche die armenische Kirche, ihre Trennung und Wiedervereinigung betreffen. |

Die erste Abhandlung bildet eine Anklagerede gegen die Irrtümer und Missbräuche der armenischen Kirche, die zweite eine kürzere Zusammenstellung derselben Irrtümer und Missbräuche, die dritte ist ein Abriss der kirchlichen und politischen Geschichte der Armenier bis auf den Katholikos Isaak von Dzoraphor, den Dritten dieses Namens, und den Fürsten Smbat Bagratuni, die vierte ist eine Auf- nahmeformel für armenische Konvertiten.

Bei Migne wird als Verfasser der ersten beiden Abhandlungen ein Katholikos Isaak von Gross- armenien genannt, der im 12. Jahrhundert lebte und zur römisch-katholischen Kirche zurückgekehrt | | sein soll. ER Eee

Die gleiche Ansicht äussert Kaulen im Freiburger Kirchenlexikon, VI., 941f. Er fügt noch die Vermutung bei, dass der Uebertritt dieses Katholikos zur römisch-katho- lischen Kirche die Folge der Diskussion gewesen sei, welche im Jahre 1145 eine Gesandt- schaft der Armenier an den Papst hervorgerufen habe.

Ehrhardt spricht in Krumbachers „Byzantinischen Literaturgeschichte“, S. 81—89, nur noch von einem vermeintlichen Katholikos von Grossarmenien, namens Isaak, der im 12. Jahrhundert zur byzantinischen Kirche übergegangen sein soll, hält aber dafür, dass auch die dritte genannte Abhandlung von dem Autor stamme, der als Ver- fasser der ersten beiden so charakterisiert worden ist (S. 89).

Sahaghian nimmt den armenischen Priester Isaak im 12. Jahrhundert als Autor an, betrachtet aber seine Bezeichnung als Katholikos für die Zutat eines griechischen Kopisten, welcher sie im Hinblick auf den Schluss der Diegese gemacht habe. Dass aber die vom Priester Isaak im 12. Jahrhundert geschriebene Diegese, trotzdem sie bis auf die Zeit des Verfassers geführt werden sollte, mit Sahak III. im Anfang des 8. Jahrhunderts abbricht, schreibt er wiederum einem Kopisten zu, gestützt auf andere in der Diegese zu be- merkende Lücken (Byzantanische Zeitschrift 1910, 'S. 43 ff). Ficker möchte die erste Invektive gemäss Angabe der Wiener Handschrift 306 dem Mönch Euthymius vom Kloster Peribleptos, die zweite dem vom Monophysitismus konvertierten Bischof Zachakios

en

176 Dr. Simon Weber

von Arka, der im Synodaldekret des Alexios Studites von Konstantinopel 1030 erwähnt wird, zuschreiben (Erlasse des Patr. v. Konst. Alexios Studites, Kiel 1911, S. 53, vgl. 13. 16 und Die Phundagiagiten, Leipzig 1908, S. 142 ff,, 153).

Verfasser dieser Zeilen hat im »Kirchlichen Handlexikon“ unter der Annahme, dass alle vier Stücke vom gleichen Verfasser herrühren, die Meinung ausgesprochen, dass der Autor nicht ins 12,, ‚sondern ins 8. Jahrhundert zu versetzen sei, aber doch nicht mit dem Katholikos Sahak II. identifiziert werden dürfe, wie es Le Quien Oriens, I., 1356, getan hatte.

Im Anschluss an das dort Gesagte möchten hier einige Fragen über den Verfasser jener Schriften erörtert werden, und zwar:

1. Welche Zeitverhältnisse setzt der Verfasser voraus?

2. Sind alle vier Schriftstücke von demselben Verfasser?

3. Ist ihr Verfasser als ein Konvertit zur römisch-katholischen Kirche anzusehen ? 4. Will der Verfasser als ein höherer Würdenträger der armenischen Kirche gelten?

Die Beantwortung dieser vier Fragen scheint für die Bestimmung der Abfassungs- zeit dienlich zu sein.

1. Bezüglich der ersten Frage ist es nicht leicht, eine umfassende, sichere und ein- deutige Antwort zu geben. Man kann aus den angerufenen Vätern, den erwähnten Synoden, den berührten politischen Zuständen, den getadelten Häresiearchen einen Terminus post quem feststellen.

Die Invektiven kennen die monotheletischen Entwicklungsstufen der monophysiti- schen Christologie und den Papst Agatho mit den Verhandlungen des Konzils von Kon- stantinopel (680). Sie setzten „Das Leben des Papstes Silvester“ als eine bei den Ar- meniern bekannte Schrift voraus.

Noch tiefer herab führt vielleicht die Verteidigung der Bilderverehrung; sie weis uns möglicherweise hinter die Zeit des Kaisers Leo V. des Armeniers (313—820).

Politisch ist zu beachten, dass als feindliche Völker die Sarazenen genannt werden, welche nach dem Verfasser religiös auf einer Stufe stehen mit den zugleich genannten Juden und Manichäern. Von den Seldschuken, welche seit dem Jahre 1000 Armenien verheerten, fehlt jede Andeutung.

Die ‚Schrift hebt hervor, dass die Armenier unter alle Völker zerstreut seien. Bei dem galligen Ton der ganzen Abhandlung darf man diese Bemerkung nicht gerade pressen. Man wird ihr schon gerecht werden, wenn man nur eine Zeit annimmt, wo die Zerstreuung der Armenier bereits begonnen hatte. Ja, man wird eine Zeit annehmen müssen, wo es dem Volk noch nicht gelungen war, in einem neuen Gebiet als kompakte Volksmasse aufzutreten und ein Reich zu begründen, wie das rubenidische es darstellt. Unter dieser Voraussetzung ist man in jene ersten Zeiten gewiesen, wo Griechen, Sara- zenen und Perser massenweise armenische Gefangene fortschleppten und in fremden Gegenden ansiedelten. Die 3000 armenischen Familien, welche unter Justinian I. (685—695 und 705—711) aus dem verwüsteten Lande fortgeschleppt wurden, bedeuten für die Zerstreuung unter die Völker schon eine sehr ansehnliche Menge. Gleiches gilt von der Versetzung einer grossen Anzahl von Armeniern ins bulgarische Gebiet unter Kaiser Basilius am Ende des 10. Jahrhunderts.

Vom 8. Jahrhundert ab erhoben sich Armenier im griechischen Heere zu grossem Einflusse. Philippikos Wardanes bestieg 711 durch eine Militärrevolution den Thron. Von den Sarazenen sind weit grössere Auswanderungen in der gleichen Zeit erzwungen worden, so um 688, 852, 914, 1048, 1053.

ano

Ueber die Versuche, den Verfasser der Invektiven gegen die Armenier etc. 177

Für die Zeit der Abfassung der Schrift ist auch sehr beachtenswert, welche Stel- lung der Verfasser gegen Rom und das Oberhaupt der römisch-katholischen Kirche ein- nimmt. Der Ton, in dem er hievon spricht, ist ein durchaus verehrungsvoller; es fehlt an jeder Spur, die auf eine bestehende Entzweiung zwischen Rom und Byzanz hinwiese und den Schriftsteller zur Parteinahme gezwungen hätte. Während er zu Rom eine ganz freundliche Haltung einnimmt, legt er doch ein Formular vor, welches den Beitritt der Armenier zur griechischen Kirche vorsieht. Das wäre nicht verständlich, wenn der Verfasser zwischen Byzanz und Rom eine Spaltung gekannt hätte, so tief und breit wie zwischen Armeniern und Griechen. Daher wird man sich veranlasst sehen, die Abfassung vor die Zeit des griechisch-römischen Schismas im 9., beziehungsweise 12. Jahrhundert hinaufzusetzen.

Unter den Vorwürfen gegen die Armenier ragt die Rüge hervor, dass dieselben bei der heiligen Messe die Beimischung des Wassers zum Öpferwein vernachlässigten. Diese Uebung wurde durch eine Synode von Dwin 719 gesetzlich festgelegt, hatte aber offenbar schon längere Zeit bestanden. Von der griechischen Kirche her wurde zu jener Zeit gegen sie gearbeitet. Synoden von Dwin und Manazkert erscheinen in den Invek- tiven als die neuesten Gelegenheiten, bei welchen die Armenier sich der monophysitischen Häresie in die Arme geworfen haben. Darunter ist aber nicht wohl die oben bezifferte, sondern die sechste Synode von Dwin 648 zu verstehen, die sich gegen Chalzedon aus- sprach, und die Synode von 651 zu Manazkert.

Während diese Beobachtungen den Zeitraum nach oben mit ganz bestimmter Grenze abschliessen und hinter das 8. Jahrhundert oder in dasselbe weisen, sind für die Be- stimmung der unteren Grenze nur Möglichkeiten, aber noch keine Sicherheit gewonnen. Die Schrift kann zwischen dem 8., 9. und 10. Jahrhundert verfasst sein. Die Lage der Dinge würde einer solchen Annahme nicht widersprechen. Unionsbestrebungen sind auch in jener Zeit gemacht worden. Die Panoplia des Euthymius Zigabenus (f 1118) weist wörtlich einige Stellen aus den in Rede stehenden Invektiven auf. Vgl. Titulus 23 (Ficker). Ist Euthymius von den Invektiven abhängig, so wäre man damit wenigstens in das 11. Jahrhundert hinaufgerückt. In das 12. führte die Angabe in der ersten Invektive, dass seit Konstantins Taufe 800 Jahre verflossen seien. (Ficker, Erlasse, S. 53.)

Müssen wir aber bei diesem Zeitraum stehen bleiben oder zeigt sich ein bestimmter Punkt desselben? Dafür gibt es ein Anzeichen; dieses bildet die Tatsache, dass die ge- schichtliche Diegese des dritten Schriftstückes die armenische Fürstenreihe bis auf Smbat den Bagratunier herabführt und die Patriarchenreihe mit Sahak II. schliesst. Ersterer regierte 695--704, letzterer 677 —703. Die Vorgänger, welche diesen beiden in der Leitung Armeniens vorausgehen, lassen keinen Zweifel, dass man es in den Namen mit den genannten Persönlichkeiten zu tun hat. Man fragt: Weshalb ist die Fürstenreihe und die Reihe der Katholizi nicht weitergeführt worden? Die Annahme, dass der Ver- fasser mit seiner Arbeit nicht zu Ende kam, sei es, dass der Tod oder andere Umstände ihm die Feder entrissen, ist nicht statthaft. Denn während er bei den früheren Kirchen- häuptern und Fürsten die Regierungszahlen beifügt, ist bei diesen letzten beiden eine solche nicht vermerkt. Sahaghian übersieht diesen sehr wichtigen Punkt (a. a. O.), der es verbietet, diesen Schluss aus der Unterbrechung der Diegese durch einen Kopisten herzuleiten. Die Diegese ist also vor dem Tod dieser beiden verfasst worden, oder will wenigstens vor demselben verfasst worden sein. Ist man aber berechtigt, eine blosse Vorspiegelung vorauszusetzen ?

Würde in der Erwähnung der Sitte, dem Opferwein kein Wasser beizumischen, der Beschluss der Synode von Dwin 719 vorausgesetzt sein, dann müsste man freilich annehmen, dass der Verfasser den Tod der genannten Häupter des armenischen Volkes

erlebt habe und das Verschweigen der Jahreszahlen derselben dürfte als Anzeichen einer

178 Dr. Simon Weber

Vorspiegelung gelten. Allein, da die Sitte, dem Opferwein kein Wasser beizumischen, älter ist als jenes Dekret, gibt die Erwähnung keinen zwingenden Grund, unter die Zeit jener Häupter herabzugehen.

Ehe man jedoch dieses Resultat annimmt, wird man noch fragen müssen, ob es nicht andere Gründe gibt, die auch einem später schreibenden Polemiker es nahelegten, die Diegese mit den genannten Männern abzuschliessen, ja, die ihn dazu sogar nötigten.

Eine Erklärung dafür, weshalb der Geschichtsabriss eines Autors, welcher vielleicht länger gelebt hat, als bis zum Jahre 703 oder 704, mit diesem Jahr schliesst, müsste zu- nächst darin gesucht werden, dass dem Autor für die spätere Zeit die Quellen versagten. Es mag dahingestellt sein, ob er nach griechischen Quellen oder nach armenischen seinen Abriss zusammenstellte. In der Tat ist das 7. und 8. Jahrhundert nicht reich an armeni- schen Geschichtsschreibern. Von Johann VI. und Thomas Arzruni im 9. Jahrhundert wird der Fragende bis zu Lazar von Pharp ins 5. Jahrhundert zurückverwiesen, abge- sehen, dass der Priester Eznik in der Zwischenzeit schrieb und Johann der Mami- kunier. Letzterer bot sich unserem Autor nicht als Quelle an. Eznik ist verloren. Es könnte aber auch der Autor mit jener Zeit deshalb abgebrochen haben, weil nach seiner Ansicht gerade mit ihr die Verhärtung in der monophysitischen Lehre einsetzte. Das könnte allerdings im Widerspruch zur Haltung des Katholikos Johannes von Otsun, der das Konzil von Chalzedon verteidigt hat, zu stehen scheinen. Erwägt man aber, dass unter Johannes von ÖOtsun eine Union nicht zustande gekommen ist, wiewohl er nach dem Zeugnis späterer Patriarchen und Bischöfe, wie des Nerses von Kla und des Nerses Lambron mit dem Chalzedonense theoretisch übereinstimmte, ja, dass einzelne Beschlüsse der Synode von Dwin 719 die griechischen Beeinflussungen des armenischen Gottes- dienstes und der damit verbundenen Glaubensanschauungen abwiesen, so wird man es verstehen, dass mit den früher gezeitigten Beschlüssen die Herrschaft des Monophysitis- mus in Armenien als bestehend betrachtet wurde.

Daher darf man annehmen, dass der Verfasser der Invektiven und des Geschichts- abrisses noch geraume Zeit später lebte als Isaak IIl., obwohl er mit ihnen die geschicht- liche Betrachtung abschliesst. Weil aber bei ihm die Berufung auf Johann von Ötsun nicht zu beobachten ist, wie sie später beliebt wird, so ist er immerhin jenen späteren Autoren, dem Nerses von Kla (1166— 1173), Nerses Lambron (1153— 1198) und Gregor Il. (1065 1071) erheblich voranzusetzen,

Der Hinweis auf einen Isaak, der bei Theorian auftritt, macht diesen Schluss nicht unmöglich, weil daselbst keine Spur etwas davon verrät, dass jener Isaak der Verfasser polemischer Schriften gegen die Armenier ist. Sein Auftreten lässt eher das Gegenteil annehmen.

Wenn Ehrhardt festhält, dass der Verfasser der Diegese mit dem Verfasser der beiden polemischen Abhandlungen eine und dieselbe Persönlichkeit ist, so geht seine Bemerkung zu weit, dass derselbe ein Katholikos aus dem 12. Jahrhundert sein soll, und der Zusatz, dass er die Geschichte Armeniens bis auf seine Zeit fortführe, ist in diesem Sinne unrichtig, an und für sich aber nicht gesichert.

Muss man mit der Möglichkeit rechnen, dass der Verfasser der unter dem Isaak gehenden Schriftstücke über den Tod Sahaks III. und Smbats hinaus gelebt habe, so darf man doch nicht allzuweit herabgehen. Noch im 9. Jahrhundert ist eine Tatsache zu verzeichnen, welche der Polemiker bei seiner Geistesrichtung nicht hätte übergehen dürfen, wenn er sie erlebt oder als geschichtliche Begebenheit gekannt hätte. Auf dem Konzil von Schirakawan wurden die Beschlüsse von Chalzedon neuerdings verworfen. Unser Autor vermerkt nichts davon, obwohl es ihm als ein weiteres Argument hätte dienen können, die Verhärtung der Armenier in der Irrlehre zu geisseln. Noch mehr

ee

a e u

N ANETTE SO a

Ueber die Versuche, den Verfasser der Invektiven gegen die Armenier etc. 179

gilt dies vom Schweigen des Polemikers darüber, dass der Versuch Wahans, 965 das Konzil von Chalzedon zur Anerkennung zu bringen, vereitelt worden ist.

Es fehlt also nicht an Spuren, die vor das 9. Jahrhundert hinaufweisen, wie ander- seits im 8. Jahrhundert schon Verhältnisse vorliegen, welche die Angaben der Invektiven verstehen lassen. Unter diesen Umständen tritt die Wahrscheinlichkeit, dass der Verfasser den Abschluss seiner geschichtlichen Beobachtungssphäre mit Sahak III. nur vorspiegele, zurück hinter die Wahrscheinlichkeit, dass in ihr wirklich ein Kriterium der Abfassungszeit vorliege.

2. Für die Bestimmung der Abfassungszeit der Polemiken wird daher nun die Frage bedeutsam: Stammt diegeschichtliche Diegese von demselben Verfasser wie die polemischen Schriften? An Gründen, diese Frage zu bejahen, wie es Sahaghian a. a O., S. 44, tut, fehlt es nicht. Ersichtlicherweise hält der Geschichtsabriss dieselbe Tendenz ein, wie die vorangehenden polemischen Stücke. Es handelt sich in diesem Abschnitte weniger um eine objektive geschichtliche Darstellung, als vielmehr um den Nachweis, dass das armenische Volk ursprünglich mit der übrigen christlichen Welt in treuer Gemeinschaft des Glaubens gestanden sei, dann aber sich Irrlehren angeschlossen habe, welche von der Autorität der Kirche feierlich verworfen worden sind. Auch teilt der Verfasser des Abrisses die Ansicht, welche in den Invektiven so nachdrücklich betont wird, dass die armenische Ordination ganz und gar ungültig geworden ist. Des weiteren liegt ihm viel daran, seine Vertrautheit mit armenischen Verhältnissen und Dingen hervorzuheben. Wir können nun aber das gleiche beim Verfasser der polemischen Schriften beobachten.

Gegen diese Gründe stehen freilich der zeitgeschichtliche Hinweis über die Zeit- distanz seit der Taufe Konstantins, ebenso die Voraussetzung, dass gewiss so inhalts- verwandte Schriften auf verschiedene Verfasser weisen dürften. Allein das entscheidet noch nicht die Frage. Man wird auch mit der Möglichkeit einer interpolierenden Ueber- setzung aus dem Armenischen rechnen müssen und Abfassungszeit und Uebersetzungs- zeit vielleicht zu unterscheiden haben. Zielt doch der polemische Teil auf die Belehrung der Armenier ab. Bei der Energie des Polemikers ist dann auch eine wiederholte Be- bandlung der Frage nicht unwahrscheinlich.

3. Die durch Vorstehendes angeregte Frühdatierung würde sehr erschüttert, wenn wir die Frage: Ist der Verfasser ein Konvertit zur römisch-katholischen Kirche gewesen? mit Ja beantworten müssten. Bei Migne wird das angenommen. Allein, wer die Polemik durchgelesen hat, kann sich nicht verhehlen, dass der Verfasser zwar Vertrautheit mit der armenischen und griechischen theologischen Literatur zur Schau trägt, keineswegs aber solche mit der lateinischen. Und doch müsste ein armenischer Konvertit zur lateinischen Kirche sich doch auch um die lateinische Glaubensüberlieferung bei den lateinischen Vätern gekümmert haben. Er spricht gewiss mit hochklingenden Worten von Rom. Das konnte aber auch ein mit der griechischen Kirche vereinigter Christ tun, wenn er sich als Grieche durch kein Schisma von Rom getrennt wusste. Da die Aufnahmeformel für übertretende Armenier in griechischer Sprache abgefasst ist, so hat der Verfasser gewiss mit dem Uebertritt zum griechischen Kirchentum und Ritus gerechnet und hat selbst auch diesem, nicht aber dem lateinischen angehört. Da er die Ketzertaufe für ungültig hält, kann er nicht zu den Lateinern zählen.

4. Warendlich der Verfasser ein höherer Würdenträger der arme- nischen Kirche?

Würde sich der Verfasser tatsächlich als Katholikos der grossarmenischen Kirche kennzeichnen, so wäre aus dem Abschluss der Diegese mit Isaak Ill. gerechterweise der Schluss gezogen worden, dass der Verfasser für letzteren gelten will. Damit erhielte die ganze Schrift den Charakter einer Fiktion. Allein jener Katholikos, der in der Gefangen- schaft der Araber starb, ist nicht zur Union mit den Kirchen des Chalzedonense gelangt;

2* = al 12

180 Dr. Simon Weber

auch seine Lebensschicksale passen nicht zu denen, die der Verfasser der Invektiven von sich erzählt. Die Vermutung, letzterer wolle für Isaak III. sich ausgeben, wäre daher allzu kühn. Es verriet dies eine bei einem Zeitgenossen unverständliche Unkenntnis der Geschichte. Tatsächlich charakterisiert sich der Verfasser nun zwar als ehemaliger armenischer Priester, aber nicht als Katholikos. Denn dass in der Versammlung gegen ihn Bischöfe und Priester genannt werden, aber kein Katholikos, beweist noch keineswegs, dass er der Katholikos war. Sieht man genauer zu, so ist er nur Priester gewesen, hat aber dieses Priestertum für nichts geachtet, nachdem er glaubte, gefunden zu haben, dass die armenische Ordination überhaupt ungültig sei. Interessant ist der Grund, aus welchem er diese Ungültigkeit behauptete. Sie lässt einen Schluss auf die örtliche Herkunft der Invektiven zu, der dann auch auf eine Zeitperiode hinweist. Die Ordinationen der Arme- nier sollen ungültig sein, weil sie den Metropolitanzusammenhang mit Cäsarea durch- brochen hätten, in den einst Gregor der Erleuchter selbst sie hineingestellt hatte. Diese Begründung zeigt, dass man zur Zeit der Abfassung dieser Invektiven und der Diegesis an die ursprüngliche Abhängigkeit der armenischen Kirche von Cäsarea glaubte, und dass diese bei Agathangelus und Faustus bezeugte Tradition auch bei den Armeniern galt. Was für unsere Frage aber von Wert ist, das ist die Tatsache, dass in diesen Invektiven und in der Diegesis die Unterstellung der armenischen Kirche unter die Metropole von Cäsarea als sehr wichtige Angelegenheit betrachtet, die Loslösung aber als ein empfindlicher Rechtsbruch angesehen wurde. Eine solche Stimmung ist nun zu allererst in Cäsarea selbst zu vermuten, und zwar bei den Griechen dortselbst und von ihnen übertragen bei Armeniern, welche von den Griechen gewonnen worden waren. Gerade in Cäsarea erfüllte die griechischen Kreise jener Hass gegen die Armenier, welcher auch in den Invektiven Sahaks das Wort führt. Dort vergass man sich im be- dauerlichen Hasse so sehr, dass führende Persönlichkeiten sich zu ganz unwürdigen Aeusserungen hinreissen liessen, wie sie aus der Mitte des 11. Jahrhunderts bekannt sind und ein Hochmass an nationaler und religiöser Spaltung bekunden, welches die Folge weit älterer Gehässigkeiten ist. Dort war daher auch im 8. oder 9. Jahrhundert der Boden, wo die gehässige Schrift gegen die Armenier geschrieben werden konnte.

Die Selbstcharakterisierung des Verfassers als Priester begründet gewiss Bedenken dagegen, den Bischof Zachakios von Arka als Verfasser zu betrachten, obwohl aus diesem Namen der armenische „Sahak“ noch deutlich herausklingt. Und es erscheint gewagt, in der Ueberschrift den Zusatz: „Katholikos von Grossarmenien“, der im Inhalt gar nicht begründet ist, einem Kopisten zuzuschreiben, Isaak aber als echt beizubehalten. Wie ist auch der Kopist dazu gekommen, aus Zachakios Isaak zu bilden? Sollte es ferner nicht auffallen, dass in den Invektiven der Zusatz „von Arka‘ (6 ”Apxns) zum Verfassernamen fehlt, während doch sichtlich das Bestreben obwaltet, den Verfasser als Autorität zu kennzeichnen, wozu auch die geschichtlich genaue Bestimmung seiner Person nötig war? Ein positives Resultat über den Verfasser lässt sich also noch nicht geben.

Der ganze Schriftenkomplex rührt aber von keinem Katholikos Isaak von Gross- armenien her, nicht im 12. Jahrhundert, wo es keinen dieses Namens gab, nicht im 8. Jahr-

hundert, da der Verfasser sich mit Sahak III. nicht identifiziert noch identifizieren kann. Ob der Verfasser überhaupt ein Armenier war, bedürfte einer weiteren Untersuchung, Bedenken dagegen sind zulässig. Die sprachlichen Gründe dafür hat Sahaghian (a. a. ©.) zusammengestellt. Es genüge hier, die Gründe für eine frühe Abfassung wenigstens der (armenischen) Grundschrift, vielleicht schon im 8. Jahrhundert, genannt zu haben.

BNULUNT GhRLEOrLIIT eo PeLbRna YUpw “Upwdbwu ıbanıba qwböh, 200wdhuwlp wnphleny):

n MPN» BLPPRPNPPRULURBUVE

ten egrmuer en) eier ENT RE a Onbogbpfi Shan‘ (u. 1680, + 1756 e:) Say Bezerpeefgbaln Tsduge ges: fonzupı Sa a Dauer ger ee Bee? be ulgunpupe fp Besfunpzgäkpp (monn; wtufmbsl” bi zum wrgud uf nbaleem PIE BSSLO Nr BE EN u ufb, mmhg 1711 Anefr pwenf jenen] Po Brauer (EI XV164 |. 410480) frepwgku de Suyfunfui Sup gfımulı encyclopedie Say pwbumufpne- a re Sage au angeguzug Geupfae unyus centtatant fi go: fFkanlı Zu dadunje), Zug ggf mendinguit, Zune fıchp, a re plepup au pkpwbuuns fd fe PB len eageL le Elze pen hr Bu ebp[ Yan us nyleaheeiu augen Bifetyes Say anugugugen A feip‘ ku mehr kpend zmuhur feuigkpuf » “gueniin. Afıch Sayng,, ey pluwgfpälgng] be punf Feupgsitae fd kundp ne defım (Efehikrm]f 5 upbeb- EN El EM a EA a a a N nn En 1 SE ae reg a a ne BD Te ge Be a be Gdgum dünufüe, Toanligungpes [breite opfänatuhp be, Jeppugbu, Suy ne punfb pruabpf phgwpäul gwuhlp, ww (IE für 5 wugmeimlmed" “Upudbu bau qubap,s

200 wupf & wbgk; “Puitäß, yo enbuuhme oppgs bes fh Supibr aremgb- sn fAfıntp be umendanfn[Khetp zuwan bi zuasmpunpflb; be gumupbpwgnpdnch; pugg Orbogkpf zuyabmd zum (upSfpukpp Prag befuib dirubpmed', Gunliapl PL uitafnfnfe bi Hemgkjs Uyuugbus opflnbs Um Sugbugpp Guy ar-b Surgdliat deug Suy bamefr ap dnufie u Sunlatuufuhpp upopuie zfnfd Gap Shebkp Geyltı,

I Gpw Wisußb unbu G. A. Schrumpf, Les ötudes armöniennes en Europe, bıyt gpmewäph Suybpkt Bupgieune[hrtp &: Omwppwbujkubp bıu be U Youmwbbwögb Uopkpu mu onbuwd Zujwghennı [heit

Urpbı dinbwu bepemwwymed‘: ? „Thesaurus linguae Armeniacae“, Amstelodami.

a

182 APNI FPrRFNFf PULUPRBUV

Onbonbp wugmd by np Suy jkegmed qploun ap hund Spmlun £ (cardinalis). “Zw 2b pwppum faul“ qneuomm ng bppuyulwbf, füzubu npazmd‘ bfie ndunp, ds gar al la ae STE en En a en EL nee Nie mars pwahp bppuywbaißg, meunpwlufg, wpupubuhg, qupufl be nıpe jrgnükpfg be jeelueryuußg ı DE Suuger Gekopkuf Eee Sujkanpr For Eon Glwgajb opfhwib E Say ham (SEykbebp “layn, & wkorunmıl Dpawb, Fy AB) Er PL pungluflbfe. mmmmmfad Empbmmdtbpn Yu gueumpbhpb bu: Dh froumd be De ep u a ee re re) er ATERE bep&e Suywunwkkung Ihkabgeny YJupgunylum peu wänfadfnfu Eu dig uhnske uywop: Qunnhohut pmßum do hıu (Fehr Oahogbp zwm pupäp & ginmSunnnud‘ TV. Wopkiungne Shqbinahm[Frtp Suchapkpof put, Sunliuduyb unubgn [Fbu, B- qupue dumbbugßp. puyg kpphie Sbammptun bie ufnnfuß diapk & winuıl, npfig Kae Pepps 3: pause 50 ymenhagen m wnpuiyans amS hof zum sr Le IR a STE RE u Ber BE On 52 Zn einen, re le 02 RER Er) Se Een en (in) Pau Sem ul = uidlanuululge Sınzar Supugzen Taupr.ogn Von hy 3 Kueıeae aeg, Seele up gbup Fl nauhh yatfune if minnppoupndh) Toopkuu- a BT I LE TE EL pml, u unbıb my Lunlaimbmd?: Popp Onbogbpt kru Ybppbpa, uyufph “Guiuäfı, Spumwpwbbyug je, dh gutf GEmmd Sunhadpen E bpbumd‘ Lu. grogll up Guy eunikugon zb zupargud uf glönuumanı hun bg?

“Furuäh, Shqfuhp pwgf ya qelowenp qupSfg, supfamnlz kp be buy Eummpeth Jeuys npp wwhugle yayu zu onlruun: Uyu Sulgunlüitpp [hi Suitofd jbub- ef mupfühp wa), bpp bu Upbedinbuib Dep if be ungpud bh ng Shane Gabogbpf Slurwgugpf, tEurpaufg” Yamakıbao wygbzkgle wg, prempn) Br len um Landesbibliothekm 4 bu Swpgpf Suywgbunfg Humgwd (nlbhpf aufn, [il um Yu Erbe, Sogar Alwurgpp num EeiG ekagkpjn une ua Qype ae je nl Errasenpr upgpeuph ap uefd wbng % Puh kpl gogmeuspu:

Gpakap Spin kr urg gl Seunıkaung) Nor EgElE Wal Onbogbpp Suyonhb Ermuputhe Ppwbgfig din‘ Sun gegbn Baldf dery amd, 332 69, in 49 dh yfpe © ayuufuf funpwapa] , np Slgktuhfi & upumlaumeniz: „Index vocum in Lexico Armeno-Latino comprehensarum.“ Uywmlıqy un. puma ud lu mpbbbsLd pub apa) (mpapuiusbepi pRdn Upuiıgns u EEE ug Pnchpnf apaubpne 5 Uno zwaft pumfı Suybpbt Uzwtmtin[Arup Yreu app” in fi gfepmf br 640 EI‘ Tajingbu glgbu Bald deu, mep upphiuuhu Gupgu] quuunnpaewd bi Suybpbt pwabpp: Upuibfig qm‘ uyu deSwgfp Flp- a a a ne in 2 Eyes menge een genen] ) = eyepeu peizikp para pen me AR ua heine

ı Su „Thesaurus ling. Arm.“ 69 3—4. ıhafuwnbup pwabpf opfbwmltbpp EI 45 —4T:

: Sbu Msca. 06% apa. 3uoch, £9 261:

: SEu „Thesauri epistolici Lacrosiani“, I, £9 356, Wbumnth 17316% Lwpaogbb qpwd LYurdiuhp :

auge

N

BSNLULRU TRLEOrLfR RPILPRLORS 183

Eu Guhumomulf" npaz Seynfuhp, puybpp El“ Wiuglp ulnf Gud“ pim (Arme be un wäh qfulgbp ph Hinufie. dyaym [den BL apanlg ums ug punp bu Alwubgp, Phbı Shabuulp, Fugubu 4p mbubhtp punwupuibf pirpwpäur funpur- aelg> qgberwerpme Apr methp uyugfuf gaugmFabp kun uhr e DigSuiupungbu u prumupuinp (gm wdumap) Soft maunpm[Bht b wmD, fig np die Say geinf pwagppbop" Frgubu IMfoforunfup (1631 4), Zhpolfnp (1713 Br): Du ya achbf Onbogkpf wolowunn [Shui db9 qaikz Tulmzuhp Gummi punbpf, apu] gupneum &, opfuf, bayı Arffopuyf pungbrpp- be Abu Stgktmbp hp fumpur- gen wfmupgm dl 5 be uygufub WelSbph deu» puyg bu qpuiig gqyimuy: VESwgfp Löapg be 16npg bdhph dd Guy dh in Bmugld, np pun kplun[d fi Onbogbpf ungugug punmputh funpwghpt & hal. “Pumupuib Zuyfo- juunfiı. Dietionnarium Armeno-Latinum, in quo ex sacris et profanis sceriptoribus omnia quae occurrerunt vocabula fideliter explicantur, loca auctorum notantur, barbara et exotica a geminis distinguuntur etc. H.S. J. W. Schroeder 1757. opera ac studio Joachimi Schroeder... ab anno 1706., Sbglubp! meplih” wpfmumnbjbu & baby uyg ger&b dem Az 50 mupf" guewumg] qgregb 1T5TPR mwgphz Typus, fngupbu Uzwiuhmwd 5 funpwapmid. puyg uf Aubmdbg dh mupf wog‘ wauig fp Yuqumulfit Suutdz Gupltupnı ı

Ujumı Stine Onbogkpp Yzunmd bj gpkwpp, npetgaf ogmmd; Et fe pwnwpwop fwgdbjpu. „Oatalogus librorum qui ad notitiam meam per- venerunt et quorum subsidio atque auctoritate usus sum in hoc libro.“ BL geru- Sandı, Dupfg be up amwgpmmd hpomfut, plpubssinduit Su peun srpeuliurei enfwilgußus [bmip 22 oah% zupkp Hp un dh uzwinuhkn.g ylany Gelee EI Er ekpmd Türe ap Pa arbuud‘, inlaız pasfautig fun fehle has Spwwwpealn Afeübbpp. uyuubg Guy br de übppng TWepbinugach, aup Udalrpgudk Suyugkmp" fr PIE ung” Ugulumnmd” & Suy uwndupwuh wqpfepubpp nun] 32, br wngm gimd 5 Sy dannbbwgfpühphh guühp Ugufbugeg, Zbunp, Ahe- qui 0. dhighe Unwpb; qundkugfpp: Upmbßg zeum) de gwuh (Fhpld dinger BaqwS‘ Onkopbp Bnchpf Sepuigfagfe Lhygeo pugupf dimbnupupuuf 17 vn. br zwuofb bi Sup gpebpp (Thesaurus Ambrosianus, Clem. Galanus, Dict. Rivola, Biblia edit. Voskani, Psalterium, Obadias &4« Zul bphlp), ylzned' u eu seekbugepeip 125 5uy jenen Gursargfppss Drogen. Unmnz ur. Bee U keep (db gun Zen) u zrpsp Ummpkpg, Buyaın. fEfen: Bozen.) phgopPuuhmewd Sundh be Dpopligugp ugpreug divmbtugupuitiubuf opfiwululpfg: Chun qupbu 4 Wlükußhl Ronfdoyb wu ds“ 1709 [hıp Spumupulud sy ehrl gwbbp- wu Abajlbop uppuchwfub diunbtuuguputf Sug &awgplpf DIL E EP jur Seudiul zwanı ur gun br beenpe Ve Lupslkungf, LEBE Sr mugufm [bung agb 1OOß zu mhße Ahppuupbu Onboglp vgl 5 Zundl Zusnfihuiß divnliinuguputm P fp Fur But; qm md Suy Ahbnwgfpubpp. Ponti- ficale, Rituale, Calendarium eccles., Acta conciliorum, Historia Leonis Ottonis filii, Catalogus patriarcharum arm., Excerpta varia geograph. et philosoph. Grboybpf shows vfeftph LepdaS day be uyumnfuf dh Sbawgpppu-

A ER

184 AFNP- FFFrANFf PULUPFLBUG

fait, uhunngm Pfr: CukfBfop U: Vurpfad bhkgbgued qetımews dannbtugu. prime PD usgfm 5 dh U Subp Say Shmuglp nuhbgoS Amplpmf » npf Kiuunnfi gpmewd %. Ego Cptany Armenorum presbyter, Arrakel vocant me, nomine Jacobus' de Gregoriis, veni huic Berolinum et habitavi aliquandiu ut irem ad... et multos habens libros non potui eos portare mecum, prae paupertate hune librum vendidi Sacerdoti (Andrea Musero), 1674.

UnfSbph BI day be dh pipopfluhmfApet qupäbu Gubogkpf Ahnpni] Aka uf umpre ig, daraktupupuuf ul, Aka ugs (eig pp gu geanfand ei 9) uuugfab Jhpbuugpnf » “Daund [Bft f U. ng. Yun Funlituhf Ahqme (dust uhgbyngt qlopme auf aD goppapg ul Onfuchfulag um wg Dupmıpnotmunpug dfylr fr DU wit Vrgbhfu (dp guiuf kpka)e > ap Uunpkumuif, Laframauf, Dual U SEE LE DEE EEE TEN) BELESEE ETT & pam Deukpfinuf be DO» Ing be hupkunpm[Bhch gm dh:

SEE En a er NL hupkgb & wg" wm g[i de gem bh mydl dug Sudmp Wtemk- a ee a ee ee (em nn bpbem SE Tnufuunyku uyuunpummmus 6 bolg um “Guti,,f Sun be um dh a EN ED SL ns Ru el 2 SSR Besen a LE en Ge En rg ee ae Gudl” yopfiumd uybmp & (kufi) Gmhorkpf zum palm don Udambipıpuik Ey Artus mqupuinf fumunfwpfz 9a q[P ug b Msn Iapfnfmmup Ir rm aus Bu MIELE En a En Bj Ban me oe 3 aan ADB Erd Er al Selm Seal une Le En ER a a = pwnwglmnı hut wbauhbufg dat u bupkınp b:

nt Prnlbwu pbpfdon Ywpgqdil:

U) Joch wfuqup (Fu bolcgbau®, zeig au pwtb ıhwbfın" u. UL; op wußd‘ qua. zeuft ps * uw ba <U Jajı bg u! = 187/777 lewyf 2"4 777773 per * og Jon fenrunı.g EZ1W 17707 m",

' Upgbop ww na Bui-p Yrhteeht, gwgwbwt 36) mp 1676 Anıhb Luygabz bp bhbr be onpnz Su nun. (4 fe dub daunnıgbr dwbold gbpdiantwgf Suywgkıun Ufrpel$ruft: (ZH. Y- Ymunwbbwdgh‘ Z wyug fun . wpkıdln Yzepmug., 69 dpı) Tabonbpp zbzwd Unwpkr pwSwbui, np br Bofp, bhmb & babe Phnybi ku rwglufhe (Su Abnwghp) gppke ebpwd jhübm|" gbnwpugkı & bp Sk Upkr mewüg be" Piygku brpu k wurd‘, gpwenpm bw qwinkwnng Jukwnb; & gpwbgpg Sep geplabwgh dh gwsubugf:

? Uye Tzwbp ypmewb & Auybuı npubpb Jeuy) Upuidg weh tnepp Sügbmı Surliopı Shq-umbg ul wm bmg Gzwbp, ap pwgh dh-Ephm pwgunmlheuhg, gphwz nqwapned“ kplbuf [BE umupumpurtı ul z4nıwpm [KprVbbpp quundunn] :

> Uenqwöhzuf (*) Lzwbulmewd nngbpp Jbeju mqwapmmd bb bi uyu nn; wnubg pbldbpgn: wöpubph Jh pwüp onwppbpne[Spetukpp: Sea "yrwud,, 69 356-7: Bwebpmwdnd‘ (Addenda, £2 409) Traboykp pwgwinpne [Ihe 5 ınupbu 9 phpwd wguwgwd hund“ omup fwonpbpft, npntp qupd Eu wöbrke baby ul Funlwitswb In quybgbp- uyugbur (U) “up, wen, me, nme, dafas up, chayın, jhet, neh, “hqwa,

wogrg, und, (Ihe, “Dh, wowp. JE9e: puslpulgus,, Sayı “wg Ing yusyny pnı dd] wg, (muy - puul]S-wp,,) paul; .— mie. bık ehr “wg, upıuly * = Sunuyy Hwpwbg, —— zu hu Aneznepn, wtwsgpte inwuwbnpıpy un fıhoum,, bin » zerinunhnyld aus ufu shpppwgq nu. IPHKa3E, “apeymı, bınuy »

[bplbbqy “gu, pub. hürgee:

u ae

SNLWULHRV TRrLOrLbFfRrRTLPFRPRE 185

# pr Tmufgeb qguejb qapdate "ılqdb pw bguq Lerhabgfb u, Or Jbe ubam bu Sole mwbhz w", Lk son Su Zmedppft ai,

Op ebb ne bl bay Sunduhgwl: Prhdrbgbgned jbqnıb Sovm u, wre DE gbpft JBE garzdiu uf‘. "Two hrkgarg bg ib wong u, "dab pbqro op Iemuhg u "got pgn Bupuh, dw buuf'vgh u“. zug ge] ve 5 wos uf, Iwog , don me frag zuzwpf wi, Uywo, wwaf Yozldwbh wi,

Wa, Jwu gadyo Ylıwgb uf, auf drgeh dba hpuod u, ee ET a Uomnep Sullnp dbabkg qalumn u

u. Wapb Saegbgar" tufpqb wuut‘

* ug bw, pneb, and prjpoplate, pe pulltg phaqnl' cd zowm Cunub wi! "pqwp Umedpm bh pwbwlu,

"Vwswp ropfuld pri dldwp pub "upwbg megnep pwbgwfuwbu. "mfufoun Ppnpwq Fpoqm- zur dia:

F. 12777 ypwbbgaı bu ph ae! nwpf, Gun" qw"d @rrsıbr ml,

aufn, quad Rhpbundbbul wi! Teeph bat u zugabı wi: 4. Web Poßw[ägne‘ zul'pzf un! Sun, Bub m gu Spıllpuoyw, zandp badbn (opufdh ubpet, (Bbpdab upebg (barllıd u: 4. wor Pbbubqane fu qf wu Sr Su ee Sptmibzt u, Be a ie rEgw, din upobg jerwpb ul, TaLPe 1697 2 ee a

b- Wt Hhrkgme dal pqb wu‘ Zubg Uhqbu (db Aupglubhg mt, or, Sopz mr Fol" fonpspogb w, Uopı ‚gap vu dag ur Aamos uf

2. bebemtgfu Gwukyul u, unuk, Gabk, qn"ı foncußg di, Zuugb me gfß zom opStms ul, Ubgwppd op dopgb Sonwd wi:

k- Ufe og wbnı Jopqgb walg w, We Bupglitizuwg gbofub wbb wi, Luepgwgbaug wgbg Ep w, We Luyapb wog, She wugpudb fra wi:

1 Bhabwy aunwbuı npp qunwd L Sum bku etel&h bpbp Epkuf Jpuy » gPpproF Epbunwid‘ Ywy Jh pw. Twunbydnı[dpıt gpng (Egrund] * Zwylwpuul Jbpbwgpnd " swbold "ubg fat pwfuheh Swubu gbqwu. Lund" ba Ünfwwgbwg ..., ap 12 un anl ulygpbwinwakpp yusılime [77 Sbybbulf wunı dtp “gaßgaph Sbnhuns ap 727777 Swı wuauhwtn: [I buılp »pbagap Weg luonpnul

en ©

La Passion armenienne de S. Serge le Stratclate.

Par Paul Peeters, Bollandiste.

C’est a Nerses Snorhali que nous devons de connaitre la passion legendaire de S. Serge et de son fils Martyrius. En 1158, l’eveque Georges l’O- riental, superieur du couvent de Hagbat l’avait prie de lui apprendre ce que l’on savait touchant la per- sonne et les actes de S. Serge. Dans sa re&ponse, Pillustre auteur commence par avouer sans detour que cette question l’avait pris au depourvu, les anciens auteurs n’ayant rien laisse sur ce point d’histoire, dont, ajoutait-il, personne ne s’est occup& jusqu’ä nous: »p p Tufbkugu Zwpg wtınbu bgkuny dinge gr: Po gr Suyuny zwpbbgm qilpe qupfbnıgwübr ER EN INT HINTEN

Apres avoir inutilement interroge la litt£rature nationale, Nerses eut lid&e de s’adresser aux moines syriens du couvent de Mär-Barsaumä, pres de Me- litene. Les renseignements qu’il en recut le jeterent dans un nouvel embarras. I] y avait, lui disait-on, quatre saints du nom de Serge: celui qui fut martyrise avec son compagnon S. Bacchus a Rosapha; un autre dont le culte et la me&emoire se rattachaient A la ville d’Amid; un troisieme reven- diqu& par la ville de Dara, »oü se trouve la fournaise des Trois Enfants«; enfin Serge le general, mis & mort chez les Perses avec son fils. De ces quatre saints quel etait celui dont il fallait rechercher l’histoire? Nerses ne jugea pas n&cessaire de soumettre ce doute a Georges d’Hagbat. Bien que l’on ne connüt en Armenie d’autre S. Serge que le compagnon de S. Bacchus, il conjectura que le personnage interessant devait &tre le general, dont le fils avait partage la confession. 1] Ecrivit donc une seconde fois aux &rudits de Saint-Barsaumä pour le prier de lui traduire les actes de ces martyrs. Un moine nomme Michel les tourna vaille que vaille du syriaque en armenien; Nerses retoucha la version et l’expedia a son correspondant apres l’avoir expurge&e des fautes de langue et sans doute aussi, quoiqu’il s’en d&fende, apres l’avoir discretement adaptee a sa nouvelle destination.

Avant d’analyser ie contenu de cette piece voyons quels peuvent £tre les trois autres S. Serge que l’on venerait au monastere de Barsaumä.

Nul doute possible au sujet du premier. Le martyr de Rosapha compte parmi les saints les plus veneres de l’Eglise d’Orient. Il est le S. Serge par excellence, celui qui

Vepbpp Zuylwbwbp, t. XVI (Venise, 1854), p. 6; cf. Bibliotheca hagiographica orientalis (Bruxelles, 1910), No. 1056. D’apr&s J-B. Aucher, Ners®s aurait &galement trait& la question de S. Serge dans une lettre ä l’empereur Manuel Comnene (Ywpp br ıyuywpwünı [ft vppng. t. Il, Venise, 1811, p- 48—49).

La Passion armenienne de S. Serge le Stratdlate, 187

se trouve naturellement designe en l’absence de toute autre specification'. On pourrait meme se demander si ce n’est pas lui que concernent certaines mentions isol&es qui ont ete recueillies dans les synaxaires grecs, a des dates differentes de sa fete, par exemple au 1°" janvier? et au 24 mai’. Toutefois on lui connaissait, notamment dans l’eglise byzantine, des homonymes qui durent jouir d’une celebrit& relative. Ainsi nous savons qu’au VIII® siecle un des grands sanctuaires de Damas etait plac& sous l’invo- cation d’un dyiou Fepyiov, tod entximv Ma£tikarov‘. Mais ce n'est vraisemblablement pas dans l’hagiographie melkite qu’il convient de chercher un personnage qu’on puisse identifier avec S. Serge le general.

Celui d’Amid est inconnu dans l’eglise grecque. I] appartient sans doute en propre au paradis monophysite, ce qui ne pouvait que le recommander a la devotion des moines de Mär-Barsaumä. ]| est a regretter que le personnage ne soit pas plus clairement designe; car les calendriers jacobites ne font aucune mention d’un S. Sergius d’Amid. Toutefois le livre de Jean d’Asie »De beatis orientalibus« contient, au chapitre V, la biographie detaillee d’un reclus nomme& Sergius, qui vecut de longues annees avec son maitre Syme&on, aux environs d’Amid;. Chass& de son ermitage, vers l’an 520, par les edits de Justin, il fut incarcere au monastere armenien d’Athriz, „52, on l’enferma dans un troisieme etage, plus &troitement que dans une basse-fosse*. Au bout de trois jours, il avait deja reussi a s’@vader. Il s’en fut rejoindre son maitre et recut de lui l’autorisation de fonder un monastere dans un bourg nomme Oaluphiatha, ILas\>. Cette localit&, dont la position n’est pas exactement connue, parait avoir et& situ&e dans les environs d’Amid, au nord de la ville’. Sergius y vivait encore a l’&poque ol Jean d’Asie Ecrivait son livre. Nous ignorons et quand il mourut et si sa m&moire continua d’etre honorece dans le pays qu'il avait &tonne de son ascetisme farouche. Mais il n’y a rien de temeraire A supposer que les &erudits de Mär-Barsaumä auront eux-memes range l’archimandrite de Qaluphiatha parmi les saints d’Amid, sur la foi de l’edifiante biographie qu’ils avaient lue chez Jean d’Asie.

Nous sommes encore plus mal renseignes sur S. Sergius de Dara. On sait par la Vie de Ste Golinducht, que vers la fin du VI® siecle, ıl existait une chapelle rod aytov pdprupos Lepyiov ueoov tod Nerlißeov xai ron Japäs®. Mais qui Etait ce S. Sergius? On serait assur&ment fort tent& de le prendre pour un martyr local, si l’existence de S. Sergius de Dara £tait prouvee par ailleurs. Mais, dans l’incertitude complete qui plane sur ce personnage, toute conjecture serait pr&maturee.

Gräce ä Nerses Snorhali, la legende de Sergius et Martyrius n'est pas enveloppee d’une aussi profonde obscurit&*. Sergius &tait un brillant officier des arme&es romaines de

ı VorActaSanctorum ÖOctobris, t. III, p. 833—83.AnalectaBollandiana,t. XIV (1895), p. 373—95; cf. Bibliotheca hagiographica latina, No. 7599—7607; Bibliotheca hagiographica graeca 2, 1624—1629; Bibliotheca hagiographica orientalis, 1052—1055. Voir aussi Jirelek, Sitzungsberichte der phil.-histor. Classe der k. Akademie der Wissenschaften zu Wien, t. CXXXVI (1897), p. 49—54.

2 Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae ed. H. Delehaye, p. 365.

3 Ibid., p. 706.

In Vita S. Stephani Sabaitae, Acta SS Iulii, t. III, p. 555.

5 kn h>&%, k>o, Ns, JAsel. JaAs, ed. ]J. P. N. Land, Anecdota syriaca, t. II (Lugduni Batavorum, 1868), p 45—61. M. Nöldeke a consacr€ a cet &trange fanatique un paragraphe de ses Syrische Heilige (Orientalische Skizzen, Berlin, 1892, p. 240—45).

s7R on:

71° 4cit,,p27,60:

» A.Papadopoulo-Kerameus, Yrakszta isooooAvumaens orayvokoylas.t. 1V (Saint-Petersbourg, 1897) p. 171.

° Voir Untbpp Zuyhwhwtp, t. c., p. 11- 53; Wwpp be huywpmbnı[d futp uppng, t. II (Venise, 1874), pP 280—99.

188 Paul Peeters

Cappadoce, au temps de Constance. Designe par son m£rite A l’attention de l’empereur il fut mande ä& la cour et nomme& generalissime des legions de sa province. Dans ce haut commandement, il d&eploya contre les paiens un proselytisme agressif. Il les pour- suivit, les tracassa et entreprit de convertir par la force tout le pays. Sur ces entrefaites l’empire passa aux mains de Julien l’Apostat. Serge ne tarda pas ä comprendre que son röle &tait fini. Le Christ lui apparut et lui r&peta les paroles autrefois entendues par Abraham en Chaldee: »Quitte ton pays et ta race... et pars pour la contr&e que je te montrerai«'. Le bruit courait alors que Julien pr&parait une campagne en Perse, dans le but de renouveler les exploits d’Alexandre le Grand. Serge vend ses biens, en distribue le prix aux pauvres, et, accompagn& de son fils Martyrius®, il se rend en Armenie le roi Tiran, fils de Tiridate, le recoit avec les plus grands honneurs.

Cependant Julien avait gagne Antioche ä la t&te de sestroupes. La, il se livrait a toute sorte de violences contre les chretiens, qui &taient r&eduits A se cacher dans les cavernes. Le bruit de ses horreurs parvint jusqu’ en Arm£nie. Le roi Tiran craignant d’etre com- promis par la presence de ses illustres hötes, leur conseilla de passer en Perse. Ils y trouverent A la cour de Sapor un accueil tres bienveillant. Sergius profita de son credit aupres du roi pour donner carriere a son zele aupres des chretiens du pays. Il in- troduisit notamment parmi eux la coutume d’offrir a Dieu en sacrifice des animaux dont la chair etait ensuite distribuce aux pauvres: “og be qwbpwußg hergwbbug gbbdnetu puuy- bye] bykou wgwwug be Qupombung, pum undnpar [bad f vwfibbug wunß. qunjb be neungwükp mdbvbgnet wbhnmg Qumwpb qqbbdncte wbuntng fi backpu Uummrdnzy, yayuqu bepahpkp; annp- LE A EI E TS TITER 320

Les Romains approchaient de la frontiere perse. Sapor envoya son armee ä leur rencontre sous la conduite de Sergius. Le general chretien ne manqua pas de saisir cette nouvelle occasion de propager sa foi. Il catechise ses soldats et les decide A recevoir le bapt&me. Des envieux le denoncent au roi des rois. Sapor, vivement &mu, adresse ä Sergius des felicitations destinees a le rassurer, mais en m&eme temps il lui fait porter par Martyrius l’ordre de se rendre a la Porte royale. En chemin, le jeune messager tombe au pouvoir des ennemis. Sa presence attire sur leur camp des signes peu Equivoques de la colere divine; si bien qu’au bout de trois jours, ils le font eux- m&me conduire aupres de son pere, auquel il remet son message.

Sergius, devinant l’arriere-pensee de Sapor, harangue une derniere fois ses com- pagnons, leur dit adieu et part avec son fils pour se mettre & la disposition du roi. Celui-ci ne tarde pas a comprendre l’inanit@ de ses pr&ventions. Mais, a quelque temps de la, arrive la fete des faux dieux. Sergius est invit& a se pr&senter devant le roi pour offrir un sacrifice au feu. Apres avoir subi une exhortation, dont le th&me, le ton et la marche sont egalement faciles a deviner, il perd patience et crache a la figure de Sapor. Outres d’indignation et de fureur, les mages se precipitent sur lui et le bousculent violemment. Son fils Martyrius est massacr& dans le tumulte; lui-m&me se voit sur le point d’etre mis A mort; mais, sur un ordre du roi, l’agitation se calme et Sergius est emmene en prison. Au milieu de la nuit, le d&emon lui apparait et l’engage a renier la religion chretienne. Le martyr le repousse avec indignation. Il est r&compense de sa constance par une apparition du Christ qui l’encourage et lui promet la palme du

ı Gen. XII, ı. ® Ge nom doit repondre, dans l’onomastique syriaque, ä: Ja, Sahda: „martyr“, a moins qu’il n’ait &t& imagin€ par Snorhali, comme le croyait Aucher (t. c., p. 5:—52). L’autre conjecture d’Aucher: Supenppnu din wfınob din inf pnifu Orb “po, „sanctus Tiro“, merite ä peine une mention (Voir ci-apres, p. 191.) ® Wwpp be Yfmpwpuln petp upang, t. II, p. 285. Durch

La Passion arm&nienne de S. Serve le Stratelate, 189

martyre. Soumis le lendemain ä une nouvelle &preuve, il persiste dans son attitude intrepide malgr& les instances et les menaces de Sapor. La sentence de mort est enfin portee contre lui. Il est emmene a un endroit appel& Salk‘, Uwy,p, pour y avoir la tete tranchee. Des miracles Eciatants se produisent au lieu de l’ex&cution: Les soldats de l’armee perse se convertissent en grand nombre. Sapor en fait massacrer quatre cents, et pour mettre fin aux prodiges qui provoquaient cette d&sertion en masse de la religion nationale, il ordonne que les restes des martyrs seront livres aux flammes. Cet ordre demeura sans effet. L’arm&e romaine s’appretait a envahir le pays. L’imminence du danger cr&a une diversion dont les chretiens profiterent pour s’emparer des saintes reliques et leur donner une sepulture honorable.

Telle est la l&gende dont Nersös Snorhali enrichit l’hagiographie armenienne, ou plutöt dont il crut l’enrichir, car il ne semble pas impossible quelle y eüt d&jäa penetre, sans attirer l’attention. Dans un recueil des oeuvres de Jean Mandakouni, J.-B. Aucher trouva une autre Passion de S. Serge traduite aussi du syriaque et, semble-t-il, ante- rieure ä la version de Nerses!. Les details qu’il donne sur cette piece et sur le manuscrit d’oü elle provient* n’ont pas toute la pr&cision souhaitable, et il est assez difficile d’assigner une date approximative a cette premiere traduction. Si l’on en juge par les analyses et les citations d’Aucher, elle doit s’&carter notablement de la version revue et arrangee par Snorhali. Au lieu du long pr&eambule sur les antecedents militaires et administratifs de S. Serge, quelques lignes absolument vagues et insignifiantes. On y apprend que Serge £tait un general fameux parmi les juges et les princes, pty why qrmnuenpug bi Pzlewtug®. Ceux-ci, ayant appris. comme par hasard, qu’il tait chretien, le prirent en aversion et r&solurent de lui öter la vie. Sur ces entrefaites, ils recurent la nouvelle que le roi des Arabes, avec ses troupes et ses allies, s’apprete ä envahir leur territoire, #/@# (Fugwenp Soöhug be un Fuymul‘ TORp Eh Swubug Eu fh wuScdunbu unge, Serge, devenu tout A coup l’'homme necessaire, est charg& de repousser l’invasion.

A cette entr&ee en matiere, qui laisse le champ libre ä beaucoup de suppositions, se raccorde immediatement le recit des incidents, qui se terminerent par le martyre du »Stratelate«. Comme Aucher n’en a tir& aucune circonstance precise de temps, de lieu ou de personne, il faut croire que, dans le texte, ces menus details sont abandonnes A limagination du lecteur. S. Serge est d&capit€ dans une ville anonyme comme le tyran qui y regnait et comme le pays elle £tait situ&e. Son fils non plus n’est nulle part designe par son nom. L’histoire de sa captivit& chez les ennemis est racontee un peu autrement que dans la version de Nerses, et l’on ne voit pas qu’il ait partage& le martyre de son pere. Le corps de S. Serge fut jet »hors de la ville« et les chretiens regurent defense de s’en approcher durant trois jours et trois nuits. Epargn& par les oiseaux de proie et les bötes fauves, il est enlev& par les fideles, qui le transportent »dans l’empire romain« et le deposent dans un sarcophage. La mort du saint eut lieu le 29 mareri» juin, et non le 31 janvier comme le porte la version analysee plus haut.

On ne sait que penser de cette indigente narration. Supposons qu’elle soit autre chose qu’un abrege infidele de la Passion syriaque, traduite pour Nerses Snorhali, par Michel de Mär-Barsaumä. A qui faut-il, en ce cas, attribuer les variantes qui distinguent la version de Nerses, et les developpements circonstancies dont elle est allongee? A un original syriaque, plus complet que le precedent, ou bien au r&dacteur de la version

"wre be dhuywpwbnı [pet uppngy t. II (Venise, 1811), p. 49 et suiv.

? CA. Lere#b jbuhwenwp Jwpneg be Jhaywpwtm[dbwbg uppng (Venise, 1814), p. LP. 3 T. c., 62—53.

4 Ibid., cf. p. 54.

s Voir ci-dessus, p. 188, note 2,

190 Paul Peeters

armenienne? A l’un et & l’autre, probablement. Aucher ne fait aucune difficulte de reconnaitre que Snorhali doit avoir &toffe son recit, en le completant par d’autres sources d’information '. C’est probablement lui qui s’est avise d’envoyer S. Serge en Armenie, A la cour du roi Tiran. Et si le texte primitif avait parl& de Julien l’Apostat et de Sapor, il serait difficile d’expliquer par quel caprice un interpolateur aurait effac& ou brouill& toute la chronologie de cette histoire, pour mettre en scene un roi des Arabes et un tyran anonymes. On pourrait aussi essayer de noter quelques traits dont la couleur est assez peu syrienne; mais ce serait la, croyons-nous, une operation hasar- deuse. Yintrusion du r&dacteur arm6nien parait se trahir le plus clairement, c’est quand on voit le strat@late cappadocien introduire parmi les chretiens de Perse la cou- tume de sacrifier des animaux®. Mais Aucher nous assure que cette allusion suspecte aux agapes arm&niennes se retrouve par trois fois dans la version qu’il regarde comme anterieure a Nerses®. Nous en conclurons que l’histoire de cette version doit &tre examine&e de plus pres, et qu’avant d’avoir etudi& a fond ce texte et son origine, il est imprudent de l’appeler en tömoignage des alterations que Snorhali aura fait subir ä la Passion syriaque *-

Si librement qu'il l’ait retouchee, il ne peut l’avoir rendue beaucoup moins digne de foi. C’est par son fonds primitif et dans sa donnee essentielle, que la legende de Serge le Stratelate appelle la plus energique r&probation. En fermant les yeux sur toutes les invraisemblances de detail, il demeure impossible de ne pas voir que cette histoire est brodee sur un theme de pure imagination et qu’elle ne se laisse ramener A rien de connu. On a essay& > d’en identifier le heros avec un martyr de C&saree qui se trouve mentionne, ä la date du 24 fevrier, dans le martyrologe hieronymien *, d’oü il a passe dans Florus, dans le petit martyrologe romain, dans Adon’ et autres compilations poste- rieures. Mais c’est la une hypothese gratuite et vaine comme les affırmations dont elle est appuyee. Du reste elle ne suffit pas a sauver l’autorit€ de la legende. A supposer que Serge le Stratelate ait pris la place d’un personnage historique, ses actes n’en restent pas moins un produit artificiel de la plus grossiere fabrication.

Quant ä rechercher l’origine de cette fausse piece, retrouvee en 1158, dans la bibliotheque d’un couvent jacobite, il n’y faudrait peut-Etre pas songer, si nous ne connaissions, par un temoignage positif, une autre imposture dont le culte de S. Serge fut Je pretexte chez les Syriens. Elle nous a ete revelee par la Vie d’Ahudemmeh me- tropolitain de Tagrit, durant la seconde moitie du VI® siecle. Voici ce texte interessant ä plus d’un Egard:

[PERS 02 na00 SER J3oloo, Je JAoo,> EEN 15, alspas Nas, am o ls; yo J)u> hı> J2/o po) amaN a8 0009 a; un, So IR Ja RD up Ja-,0, Ioa Na JAN o8 );oo [PR jer-r

„ouls, us ha 2) Im.,o 09 wjello Jalı> RI wo »A oo o09 woauloo Br box SE un

“o, No l;o, a2 0092, Js; As, wo „po As og no ar sama) 09, us „po, am Nr

“og laN JAN Jo oo old ho, alas, ha./ 0.0, 095 L,»; Iso „als Joo ei) NSTEC-AP-750: 2 Voir ci-dessus, p. 188. Cf. Fr. Tournebize, Histoire politique et religieuse de ’Armenie, p. 588—93. SSR ECHHPD3: ° Les suppositions par lequelles Aucher essaie d’expliquer les rapports des deux passions entre elles, manquent de toute consistance et nous jugeons inutile de les discuter. (Voir t. c., p. 49—50). 5 Camdian, Ywundme[Hfe% Zuyng, t. I, p. 691; Aucher, t. cit., p. 60 - 65. Ed. De Rossi et Duchesne, Acta SS. novembris t. II, ı, p. [25]. H. Quentin, Les martyrologes historiques du moyen äge (Paris, 1908), pp. 328, 419, 481. » Histoire de saint Mar- Ahoudemmeh, ed. F. Nau, Patrologia orientalis, t. III, p. 29.

a

La Passion arm&nienne de S. Serge le Stratelate. 191

Et alio digressus exstruxit aedes amplas et pulchras e lapidibus quadratis in mediis Arabum finibus, eo loco qui dieitur Aingenäie (Fons arundinosus), ibique altare erexit sanctosque martyres (condidit). Quas aedes nomine sancti Sergii martyris incliti appellavit. Vehementer enim diligebant istae gentes arabicae nomen sancti Sergii, ad quem con- fugere omnium hominum maxime solebant. Has igitur aedes sanctus eo consilio exstruxit ut illos ab aedıbus sancti Sergii averteret, quae Rosaphae sitae sunt ad ripam Euphratis, ut quae ab iis longissime distarent. Easdem, quantum potuit, illarum similes fecit, ut earum aspectu illuc abire isti prohiberentur.

L’intention est claire et le calcul avoue. Ahudemmeh veut faire oublier ä ses chretiens arabes le chemin de Rosapha. Dans ce but, il &leve, au c@ur du Beth “Arbaie un sanctuaire, vers lequel il cherche a detourner le courant des pelerinages. Il le con- sacre a S. Serge, parce qu’il compte sur le prestige de ce nom parmi les tribus nomades de P’Irag. On remarquera la reticence qui semble dissimul&e dans cette formule. S’il ne s’agit que du nom, un S. Serge quelconque pouvait au besoin remplacer son illustre homonyme. Et en effet le biographe ne dit pas que le S. Serge de “Aingenaie fut celui de Rosapha. C’est plutöt le contraire qui serait prouve, si comme il est naturel de le croire, les corps saints deposes par Ahudemmeh dans le martyrium de son &glise &taient ceux des patrons A qui cette eglise &tait dediee. Observons aussi qu’il n’est fait aucune mention de S. Bacchus.

Il n’est donc pas bien teme£raire de se demander si peut-Etre le metropolitain de Tagrit n’aurait pas decouvert dans son imagination le personnage qu'il lui fallait. D’autre part la legende de Serge le Stratelate r&unit tous les caracteres probables de celle qu’il aurait pu inventer pour faire concurrence ä celle de Rosapha. Dans la Passion elle-m&me, surtout avant les retouches de Nerses Snorhali, on ne remarque certainement rien qui demente cette supposition. Bien au contraire la supercherie litteraire, ä laquelle cette fabuleuse histoire doit evidemment son origine, ne saurait recevoir une explication plus naturelle,

Jusqu’a present on n’a point entendu parler d’une &glise du Beth 'Arbäie qui serait une copie ou une reduction de la monumentale basiligque de Sergiopolis'. Mais tout porte A croire que le biographe d’Ahudemmeh a voulu designer le sanctuaire de Mär-Sergis sur le mont Sahiä, Lo,, pres de Balad®, qui parait avoir ete jadis la plus celebre &glise de ce vocable dans la r&gion de Mossoul. Or ce nom de Sahiä se laisse ramener par une transformation assez plausible a celui de la localite Serge le Stra- telate aurait subi le martyre: Lo,, Lö, “wSpr wg. Nous n’irons pas jusqu’ä pretendre que cette serie graphique est tout ce qu’il y a de plus simple et de plus naturel. Mais au moins les alterations qu’elle conduit A supposer ne depassent aucunement celles que on peut pröter a un traducteur et ä des copistes ä qui ces noms ne disaient rien ®.

Georges d’Hagbat ne garda point pour son instruction personnelle les ren- seignements qu’il recut de son illustre correspondant. La l&gende de Serge le Stratelate devint populaire en Armenie. Elle y provoqua l’eclosion d’un culte dont les monuments subsistent encore et qui est demeur&e vivace dans la piete ou la superstition du vulgaire‘. Serge le Stratelate est fete par les Armeniens le 24 arats ou 31 janvier.

ı Sur cette dernitre voir [M. van Berchem et] J. Strzygowski, Amida (Heidelberg, 1910), p. 220 —23.

® Cf. Fr. Nau, t. c., pp. 29, 64. L’emplacement de ce sanctuaire n’est pas exactement connu. Cf. H. Pognon, Inscriptions semitiques de la Syrie, de la M&sopotamie et de la r&gion de Mossoul (Paris, 1907), p- 35.

3 Nous avons autrefois emis l’id&e que Uwy.g pourrait &tre le zwoiov Nolaywmv pres de Dara (Anal. Boll, t. XXVIl,p, 171; cf. Theophylactus Simocatta, ed. De Boor, Lipsiae 1887, p. 75—77). Mais l’indi- cation fournie par la Vie de Ste Golinducht doit &tre laissee hors de cause, s’il s’agit du sanctuaire fond& par Ahudemmeh (cf. ci-dessus, p 190).

«ı Voir G Chalathiantz, Zeitschrift des Vereines für Volkskunde, t. XIX (1909), p. 361—363.

Me

199 Paul Peeters

A cette date, le recit de Ners&s Snorhali est resum& avec une brievete relative dans le Swyusummepp de »Ter Israel«!, et plus au long dans celui de Gregoire Dserents. Les deux recensions qui, pour le reste, semblent deriver l’une et P’autre immediatement du texte de Nerses, s’en &cartent vers la fin et le completent par la notice suivante, dont la source nous est inconnue.

Serge et ses compagnons furent mis A mort, non point ä Uwyeg, mais dans la localit& appelee Mazandaran pres de la ville de Dagman: # Wegwbrwput, f Juybomez Jupp, Jon fh pwoympb np Ingb Yugılun?. Leurs reliques furent ensevelies dans la ville de Zwdpuw. Assez longtemps apres, le saint docteur Mesrop les transfera a Carbi, ou un celebre monastere ne tarda pas ä s’elever autour de leur tombeau miraculeux. Mesrop detacha un doigt de S. Serge et l’envoya en G£orgie. La relique fut enchässee dans une croix de bois que l’on dressa au sommet d’une colline appel&ee Gag qui domine la plaine de m&öme nom.

Pour ne pas nous buter a l’impossible nous n’essaierons pas de rechercher les traditions locales qui ont servi de fondement A cette histoire ou que cette histoire a fait naitre. Les quelques lignes consacrees par Alishan au couvent de Saint-Serge de Carbi ou plutöt d’Ousi, dans le canton d’Aragadsu-otn ®, n’ajoutent rien A ce que nous en apprend le synaxaire. La croix de Saint-Serge a Gag est mentionnee par l’historien Vardan*; mais Vardan la connaissait-il autrement que par la notice des Suyadiwenenp? pwydarı, Wougwurwpud et Zuydiat sont pour nous des noms vides de sens et les moyens qui nous permettraient peut-tre de les &claircir ne se trouvent pas A notre portee.

Au reste cette histoire des reliques de S. Serge n’a d’autre inter6t que de prouver le succes rencontre par la l&gende du nouveau saint. Cette translation accomplie par S. Mesrop ne supporte pas un instant d’examen, surtout quand on se rappelle le silence que les anciens auteurs auraient garde sur tous les S. Serge en general, sur celui-ci en particulier °. Mais le fait qui demeure c’est que le pretendu stratelate de Cappadoce eut en Armenie des fideles qui lui dresserent des autels et lui improviserent des reliques. Nerses Snorhali ne peut ötre rendu responsable des exces de ce culte malencontreux ®, mais le grand &Ecrivain se faisait une etrange illusion quand il se flattait d’avoir appris a ses compatriotes une histoire qu’ils pourraient opposer triomphalement aux chicanes des Grecs et des Georgiens ’.

ı Ou de Gregoire d’Anazarbe. Voir V. N. Benesevic, Apmanckiü mpouorb 0 cBB. Bopuek u Tırköt, dans les Ussterwa orabıenia pycekaro a3BIKa u caoBecHocru mueparopckoii Aranemiuk Haykz, t. XIV (1909), p- 204; cf. Analecta Bollandiana, t. XXX (1911), pp. 12 et suiv., 375 76.

? Buymdaınzpp pum bwupgb yuyudunıpwg Skp bupaykıb (CP. 1834), t. I, p. 58-59; cf. Greg, Dserents: »prp vp Yuzb wyudiunepp (2° ed. CP. 730), p. 346 - 48.

3 Üypwpwan, p. 180—181.

* Zwewpme if wende (bw wpgwiuy Jwupguugbınh (ed. de Venise, 1862), p. 145. wg est rangee par IndZidZian parmi les localites inconnues (Yerrpwgpne/peh Zpb Zuywunwbbwg, p. 513—514). D’apr&s les textes qu’il cite, il faut chercher wg en Ge£orgie; c’est d’ailleurs ce que le synaxaire affirme clairement. On trouve en eifet une plaine de Cac, dans le pays de Dsar en Imereth; mais la notice que lui consacre la geographie de Vakhust ne fait aucune allusion a un sanctuaire de S. Serge (cf. LSJSAnzgmm-L aymghsgas, ed. M. G. DZanasvili, Tiflis, 1904, p. 147—48).

° Ci-dessus p. 186.

$ Alishan parait croire que ce serait notamment pour tirer au clair les traditions de Carbi, Gag et autres lieux que Georges d’Hagbat se serait adresse a Nerses Snorhali (Odapsuyb Er wuwpwgu pen: Venise, 1373), p. 272. Il est au contraire €evident que ces traditions se sont greffees artificiellement sur la legende popularisce par Snorhali.

7 Dertbpp Suylywhwüp, t. cp. 9.

The age of the old Armenian Version oi Irenaeus. By Fred. C. Conybeare.

What is the age of the Armenian Version of Irenaeus?

The learned editors, Dr. Karapet Ter- Mekerttschian and Erwand Ter-Minassiantz, write as follows on page IV of their Introduction to the Armenian text of Irenaeus gegen die Häretiker, Leipzig, 1910:

„Um welche Zeit sind diese Irenäus-Schriften ins Armenische übersetzt worden? Sicher ist diese Frage nicht zu entscheiden, aber alle Anzeichen, welche vorhanden sind, sprechen dafür, dass sie etwa zwischen 650 750 übersetzt worden sind. So finden wir den „Erweis sowohl, als auch das vierte Buch des Werkes „Adversus haer.“ in einer Abhandlung des bekannten Schriftstellers des 8. Jahrh., Stepha- nus Philosophus Siunensis, zitiert. (Ararat 1902, März April-Heft.) Vielleicht ist dieser Stephanus Siunensis der Uebersetzer der Irenaeus-Schriften.“

And below:

„Die Zitate, die aus diesen Schriften entnommen sind, dienen dazu, die Unver- weslichkeit des Leibes Christi zu beweisen. Diese Frage aber wurde in Armenien eben um die oben angegebene Zeit am lebhaftesten behandelt.“

Now it is improbable that any Armenian of the seventh or eighth century would have taken the pains to translate so large a mass ot the works of Irenaeus, in order to obtain a few passages favorable to monophysite opinion. He would probably have been content to excerpt two or three passages which served his purpose. On the other hand I was struck when I first read the Armenian Version of the lost treatise of Irenäus Ad Marcianum, by the great resemblance of its style and language to the Armenian Philo. The publication of the Armenian text of Adversus Haereses has enabled me to test my hypothesis, and in the following pages I think I have demonstrated that the Versions of Philo and of Irenaeus were made by one and the same translator. Now the Version of Philo, as is proved by the citations made from it by the Historian Elisaeus, and the Version of Apthonius, not to mention Moses of Khoren, belongs to the first half of the fifth century. If the Version of Irenaeus is by the same hand, then it also is a monument of the golden age of Armenian literature.

The Version of Philo is homogeneous throughout, and the whole of it is certainly by one and the same hand. The Father who made it every where tries to render ex-

plicit to his Armenian readers the full and free sense of his original by paraphrasing 13

el

194 Fred. C. Conybeare

and by often rendering a single greek epithet by two and even three Armenian epithets. The paraphrase is seldom such as would suggest itself to another writer; take, for example, use Of kwymy wenfbu.p Jwpbguu to render növoundncav = “They were well governed” Two independent translators would not hit on an expedient like this.

In the following essay then, I have taken those passages of the Adversus Haereses which are preserved in Greek as well as in the old Latin Version, and I have shewn that a number of single Greek words are rendered in the Armenian by paraphrases closely similar or identical with those which the translator of Philo employs in order to render the same words. Some of my examples no doubt are more con- vincing than others, because more peculiar and characteristic and less likely to occur independently to another translator. It is certain however, that two translators, the one working before A. D. 450 and the other after A. D. 650 could not have chosen in case after case identical and. complex expressions to render the same Greek verbs and nouns. It follows that the translator of Irenaeus did not live after 650, but was the same person who translated Philo.

After studying from this point of view all the Greek fragments of books IV and V of the Adversus Haereses, I have taken the Latin Version of the first twelve chapters of book IV. In these also we meet with the same identity of diction and ex- pression. I might have carried my work further on the same lines, and have examined the whole of these two books; but I considered that the identities already furnished by so small a portion of the text amply sufficient to prove my point.

My method is to cite, first, the Greek or Latin word or idiom of Irenaeus together with the paraphrase or combination of synonyms by which the Armenian translator renders it. Then I array after it identical or similar paraphrases from those parts of Philo which exist both in Greek and in Armenian. After each citation of Philo I append a reference to the Greek text. As yet the entire Greek text of Philo has not yet appeared in the great critical edition of Drs. Wendland and Cohn, and I therefore here- with append a full list of the texts I have used:

1. Threefold numbers e. g. 4.59.13 refer to the volume, page, and line of Wend- land and Cohn’s incomplete edition,

2. Twofold numbers, with or without M prefixt, e.g. M 474,18 or 485.35, refer to page and line of the second volume of Thomas Mangey’s great edition. These are all from the treatise on the Therapeutae, called in Armenian: Swqwgu Jwpnıg hbtwg ml ul,

3. Numbers to which the letters RH are prefixt refer to the pages of Dr. Rendel Harris’ Collected Fragments of Philo, Cambridge, 1886.

4. Numbers to which Pr. is prefixt refer to the Greek Fragment of the treatise De Providentia, as printed at the foot of the Armenian text by Aucher in his great Venice edition of the Armenian Philo.

IV.5. EIXOTWC Jhrwch. So Philo 4.10.3, 4.27.1, 4.4.15, 5.25.12, 5.28.23, 4.59.13 etc.

Ibidem. Eyxareisigdn = ı.pkup Baym. So plug (Pnglwg xaralınövres 1.107,14, 5.74.17, M 474.18, 1.100.3, 1.101.15. Ibidem. edsera gb br munbgq : Cp. 764 nenbq wumg = eddußölws eine 1.92.4. eu megbg wun.ub = Ovoya sbWuRoAov RH 67. IV.10, xararızov = (Faykuy (ghu see above under IV.b. N

Ibidem.

IV.31.4.

Ibidem.

IV.34.6.

1V.34.12.

IV.41.2.

IV.53.1.

lbidem.

IV.60.1.

Ibidem.

IV.60.1.

IV.60.2. IV.62.

IV.62.

Ibidem.

The age of the old Armenian Version of Irenaeus. 195

Feveredwv qwägnefsen bykuy br yurımupn [ku guuhlug .

So rols Ev ulybnrw Eeverevoacı np gegkupanu urnupm [Bude pruhbgpo.

pereyew as Lone pigmtbr qlkwbun.

SO ptymtp yibı nereyeı yapaxrıpos 4.24.1,

abugwvos Ahwpuidb pwpmänja.

So pwqwäujum (fin oyupwviav 485.35.

Jhupwüun [Ep = avuyavia RH 12, 5.26.3, 4.31.15, 4.46.26.

vruwgatp nepıyiverar.

So 4.48.22,

b rwg npnzkeug Jelivkugpu = EEayopıodyoovraz,

So defubmf be npnzkyn] dropilwv 1,66.6. rpnzbu bi Jelebu = To ayopilera: 1.18.6. epozbug bi delfubuy &—= Ö1a1)d00cı479.31. bo rwg npnzbg Ötaxptvar 5.79.4.

wobpukp anshoyelto.

SO pum wobpungbu xara zov arokoyobuevov 1.84.4.

To kvareles = zmS ungmfn,

Cp. k zwSpg wegink eic rootouov 481.38. bzwS wegunp eis roptouöv Pr. 62.

The combination is not mentioned in the Zap gwungbpp:

ra uxpüs xai Tuyoboas altias Ju ıpnpp kr qmegbmpkuy wunnkunıng.

SO gmegbwpbup ol zurövres 482.36, 2b qmegbaupın and tod tuyövros 5.166.18. brpeetu be Gl ymobwpbuyg uxoov xal Toy tuyövrwv. 4.302.24.

anofaietv p pwg Swubj pühbung.

Cp. 4 rwg Swukug puhbgeug dyppnuevov 4.3.9.

Pb oamepu bs puhkg —= npodßarlero 4.24.15. b rwg pthbgbem —= aroßallov 1.104.4, 4.56.7, RH 51.

avdp@rors rols edvonoyulvos Siupghwdi np pupp wepfva.p wu [But Jupft.

So kwqwy wpftunp Jwpbguu ndvoundnoav 4.2.18.

ausieıav wgbpg Sengm [but wine. Pur [Bun .

Cp. qubrguefdbwdg Sbqgupm brepdeasarv (ı. s. delays) 4.288.5. yuusngwgbongu bi b ygbpgwgknge = ov Nusimuevov Pr. 112. Sbwbıbug bob yegbemı[Ibwb ybpgnı Pr wurßhnı [Pur pın cited from com- mentary on Genesis in the "ap pwngfpp-

05 nv Tuyodoav—=my qregbwpkuyu see above on IV.53.

reveosws apyyv Ihugbain (bukne [bh uhpgewn.

SO ybtkym [Shen Surgbwuu = 4 yeveoıs 5.28.18, 5.166.15.

Dorspelodar ıyulgumu gung be bmumg.

Dorepodvrar = kmewgkug upulmußt.

Cp. ywhwun [ht wahl; borepileıw 5.28.24. qwlgmubt be Unewmgbd Jwppu Enıkeinovar at yojosız 4.35.17. pum unıwgnı [Bbwv wqulwubu xar’£vödsıav Enıleinovrog.

ayevvyra wbbrp wubhnp-

So why wushn = dysvyros 1.13.25. e

In 13

196

IV.63.1.

IV.63.1.

IV.63.1.

IV.63.1.

IV.63.2.

IV.63.2.

IV.64.2.

IV.65.

IV.66.2.

IV.66.2.

IV.66.2.

Yyaılkal,

V.l2.

Fred. C. Conybeare

rolaerar = bpfhug wupgf- Cp. bpldui mut äyovav 1.96.18. beldbug Swuntbk ywpei 1.68.25. bel$un Jinwub) rapepysadar 5.157.T. kpldbup wnupgft qbpbgee[d beta = otoovrar Ta npwreia 4.2947. apdövws xapZousvov wn.wbg twfuutdn ywgwnquhug wnunmpup JbopSby. So Tunfumtd yagugdiatı = pBovos 5.1511. gugwglom be vufouwänın = Baoxavos RH 46. yezuywbp Tunfowtonı yÜovos 5.77.14. Cp. wnwunwpwp ZunpSkm] pehorobuevos 4.53.19. wnunmpup aydovwc 4716.46. witufowbd be nun üydovov 4.224. un unnne[Bbwde = aydovws 1.82.8, 5.33.1 etc. xaru Tb rapaneveıv = pwn gmpurtupdb Jpzem Guy Hub: Cp. up Surwgugb Gaya) By Ti eloanav dranovis RH 64. mv elaasi napanovyv qyup Jpznptfbhmenpnı [fen . Cp. wa b gugqßb Smufbrmnpm [dh = mpös mv Tod yevovs ötauovyv RH 55. AGutfbnwenpeı[4pen = yovn 5.160.7. rapanovy dydapoias = yupne[bfen br dznpbfbnmenpu[$het wbunymlutn.[d bu: Cp. yupmfdbt nbıngufdbwn dtanovmv 1.9241. Gay zwpne[Ffen be p Szenpufbumrapne[bfen Zubpehm from the tap pungbep which notes that ywpre(#e% is often used in this sense in the version of Philo, while it is rare elsewhere.

uk LE wunaLwd odTÖg eort Veös.

Cp. wumnnıwmd quk qunnıkug from the Zap pungPppp: The use of “£, wmpw is common in the Philo Version, but it generally indicates the feminine gender.

TyV yvaymyv pwpnup Quiliung.

So pwpnı,g Yudhiugb = yvoyn Pr 110, 4.47.1, 4.38.21.

Ötaxpıdevras np». npnzbug Jelfubgwu.

So rprzbug bi Jdelnk = Ötaxpiver 1.109.30. Sbljukw br uppbu be npayha br qua = zwpıLe xal ördxpeve 1.13.15. npnzkwj E Jelfivbuy E dtalkacosı 419.31.

dyopise qunnyg be Jdelukwg.

Cp. defnkug qwmunp „wpilera: 1.89.4.

uvaxareoas b flepumft Ingbgkug ber Spmefplug .

Cp. Ymekyn] br Spmmhpbim] npoxakoönevog 1.69.19.

dvrırdfas phgqkl‘ Subnet uyguep wu mpku -

Cp. Sulbunınl be pragkl udeu bwgnıgbmp avrırasas AIT.30. phagkl Sulunul = £vavriov RH 63, 1.100.15.

döparov winkuntkjb bi wuhpkunfd

Cp. wubpbunyfd be wunbuuitubgb deıöns 4.18.23. wrnbußg be wüukpkenfd dugny doparov odinıyyus 4.278.238. yutenbußpu wuhpbun[& = dyavos Pr 64.

de Ödbews npoymrevovrer = b dba mbupbut bpbuwgt Liupqpkurtuyfit .

So b äbmt bpbuwg wnbuykus —= Öıa Ödews 4.27.13.

=

wie:

The age of the old Armenian Version of Irenaeus, 197

V.1.2. örrasia = ubunmdo bpkıun[dp. Cp. bpben [dba inbuwblun] = yavrasıosuevos 1.16.27. v223, lıdav etc zyv nv = lenbeonpSkrung ku Plehegdunbug Jerhbe: So babwpSbug,p plhegliubbug.p x/ıdeioa: 4.53.9. pthaydiutipn] xaraxexkıudvos 4.275.16, 483.40, Pr 66. V:2:3: dtaAuders =. dk „guhlug . So guepdupm.[d bulk ed buwj,p ‚puhnbgut = appro vias Audeians 481.8. VEIa 2 27 ‚puhnbwg 1277077777 = Ö:Eluoev ö ypovos 4.6.14, V.2.3. redevra (lege xArdevra) eis 7yV 77V bentmpSkugp puhngdatbug.p jephfe- see above on V.2.2. V.2.3. aotoynownsv YJebgkup wuhgn.p. Cp. »2 YJebwybugk = sbaroynas: RH 56. V.31. mv eis zmv ynv Nuav avalvarv = qubapld Jerhbe qlbp ed neh „piahndunn . So wurpEn pudgp = avalderar 1.100.8. redwbb, ‚puhnb rapakbeıv 4,50.5. V3.1. zarwevdEvrss fupwinbug,p SpwSwbgbuyp. So SpwSwuglug fopwunbu k&— rerawdedoda: 5.6.1. V.3.1. Ouev axpıdeis kabgmep yamyı.g be Srdupınm [fe gpenwgku.p. So rpuyku hupkp Syliupinky‘ unnıgbgup o< olövre Av Napıdwoausv 4.1.13. Cp. bodfopınwgnv prgmebbm [peu Eis dxpıfeorarnv avrilngdev 4.36.11. The Greek verb axpF30w is usually rendered in Philo by some such paraphrase as we here have in Irenaeus, e. g. Spgpenwmgnjb wuwmglug E= Nrpißwrar Halal.: Swunı wnnegbu Jkp Sgpuabug = axpıBodarv Nurv 4.38.15. Sgpınbı [73 wnnegbr [272 Gupwugbl = axpıBwoarev 1.85.11. V.3.2. ovvvosiv pbq Yin wökg br frlintung . So blau % 7b Jhun mndtne, = ovvievar 483.35. pr Jun mög bi (unpSkgbug ötavonNsıs 4.37.16, 1.74.1. pbr Jhın web; V.3.2. ooglas peTsyovra Heod, nereys: xal Ts dvvduews hdinumm [Fb pugnebbjnn So grpny pranıbkyn: [Ehe Ewn. Jhnpt = od HETEOYEV ö vods. V3.3. duorpos 0 ooYtas wbpud bi whdiuud Jwpnibunk. Cop. wat br wbpwd h pwpnyb pum[#buk AuEToya Tas Tod dyadou pbcews 5.15.6 pP E BPRICIE TEEOLZIEN r %% zwpbug wubdhuub Eu XaXDv duorpodarv 5.154.16. Pwgwenpf wbpud wbdmutu L Basılews auorpel 4.18.18. wupwd pgbb p pwph ymeunju = duoıpwor Einidos ypmorys 4.12.23 etc. V.3.3. zörtepov Pulı wogrbup. Cp. uf wrabup äpa ye 4.302,24, 4.57.19, RH 12, 62, 4.275,22, beh au pr wpqbiup == TOTEpOV 4,289.15.

V.3.3. uereyovzes cos Sons = ptgnetbpmf Igapgre [het GEbugd. ns lwns nersyovres bebamg hgapgm[Ehrd mıuph. So pheef$bun hgnpqgme[dbeh pühmpbing = Yydosws nereoynrörwv Pr Ill, 4.292,24. hgepqne[dfın Por prgmeuk; usralaudaveı 5.31.38. hgregme[B pet men —= uereye: 4.28.17, 4.36.1, 4.54.17, 1.95.12, 1.103.2. V.3.3. &v zw rapövre— Pf ywpkpmd br zuwnwfblu f Fudiutulpu So yapbmd! Ssudatulpu = Ev oO zapovrı 5.152.2. nbie

198

V.13.3.

V.13.3.

V.13.2.

V.16.1. V.16.1.

Fred. C. Conybeare

3. rÖs roludet = qburpg Palb bi Suıliupämlbt.

So nz balebgtug ıltEr [73 Sundlipdulbug 0x av arerölumoe 1.70.18. karl Sundfirpduchbug bu To)udarv 1.103.19.

3. neusleryxviav xal eidrauevyv Bacrafeıv ahpf® bu be Jupdbu be purbybug hpbr-

Cp: 4rl®bynf be Jupbkymf aaxov 1.12.21. pay Jeupd beldar [bu wrgbu,p hoxnuevo: 4.19.19, 477.46, 4.13.3. hel® bo bi ponkpwuhe uerherwer 1.68.19. gfmfanı.nın hpf&hz bi Jupdb) = Yuyyv neheräv 1.108.30. nghpr prnkykw Eu durn ENiLerar 4.297.12, 476.49, 5.32.22. prqbjkupp -- hplp = Edilovres Droneveiw.

Ö. ONAov = bpbıkıb [73 gazwbf-

Cp. yeretweybu bpbebjb Supavsorara RH 49. supeabwmgnd Epkıbjb Evapy&otepos 4.8.22, 4.33.1.

- zpounvbwv = jun wfwgayt gbhnegbug .

So gun fngajt gehnıgul = zooumvon Pr 64, 4.35.10.

‚3. ovvrmpeiv TO nvedua wdgng! usb 4SegP%-

So wigng? usb; Ötarmpeioda: 416.33, 5.163.6, 4.9.7.

F, duorpoe = wbpud.p [73 u luundp . See above.

. aev vaov = zwekanwmfuugug >

So 5.69.4, 4.36.9, 5.73.15.

. axudcaca Suuubu EBı qwpqglug .

Cp. Enwgbun qupzwgbug = axuafo)ans 4.16.1 6.

. xaraleinovoa pwpäbug [I oqkuyg.

So pwnbwb (Anymdt —= xaraleirw RH 13 and 14.

. duyexoi = wbdtnumluup.

So quad qwpfı bu TO duyıx v ala. 1.101.17, 1.102.3, 1.107.18.

. xaraytiaoroı yivovrar dugp Ywnwlwtug bıu bupn.

Cp. un. F Sunp 1272 hanınulpwbuug wntb —— Ent To oxadat 480.18.

s xareidov = Swunıgbug qbemwgpb.

Cp. Swingbug qbauy öteyvaxe 1.109,12. Sutunfd bi gpannıv = yvopeua 5.151.21. qbenwgbup Cutwgb = yvopilera: 413.8. qbenbyn] br Sutumgbn] = Ervwxoar 4.49.6. uerasynnartonös zefunpafun [Efeu Abınyb. Cp. zefkwg ıpofubwg pneraßarlodoa 4.276.8. zefbwj fafeh prg = ovuneraßalkeıv 4.35.1. zefbug of uedopniserar 4.6.17. zepıronoaodar = amwmgnguil] . So wmmgnguuk = zepıroret RH 40. analarorpoı whdnpg,g kr wugmewwpp Cp. Upgne db gneyupp = ’aywvlouara RH 46. dbparos = wumbumtbjb wubpbun{&. See above. enexbowge = Smunummnbug hpwrwgngg. In Philo $uumwubıl‘ is often so combined with another verb, e. g. Suunımınb ki Sugwhbguguubu Öraovvioraaıv 4.38.95 mpunliungpbup Smunwnbug = Öt0- xeınevp 4.38.22; Swumwmwgnpb be Gyfiupfen Tpavorepav; wugbu Surmumımnlug

Se

V.16.1.

V.27.2

v272. V272.

V.28.1.

V.30.1.

V.30.1.

V.30.1.

V.30..

V.30..

V.30.1.

V.30.1.

V.30.1. V.30.1.

V.30.2.

V.36.1.

The age of the old Armenian Version of Irenaeus. 199

Zumfp f Jbpm = Eypidpvusvov 4.3.7; Swumumunkun pwunfmgnegubk dtaavviormar leg. all. 613. In Irenaeus a similar use of $wwwmwmb; is common. Efouowwoas Tv Avdowrov Sunwmunp wdtkgmegbup qlupg%. SO Suewuup ul vl & == Ti mapanimo:ov &orıv RH 52. grpdnqugb Surwuwpbu.p jbufb = Tols Öp@arv ovvertypdyovrar 5.155.6. Swewuup pbhuygb peraindouevn 5.32.4. gulbtujbp nwrfunu Swpnrwdng genwufb —= Ev aan xoldosı xarayivovrar. So wmuwnfunu Supmwmdng p ep Swunguub; xolasıvy &rıwäoeıv RH 32, RPONYNTRDS Bu Sungbunwpup . So = rponrovusvog 4.33.12, 4.33.21. Sorepyadar yulpuufpt: So uyulzmulug. 0TEDOUEVOS 1.38.13. pkoydmptas qgFtqwlmı[$buk. So z4bqwl pupmg = uoyÖmpias 5.26.6. Äreıpoxakias wtpwmpkıfnpän.[d bu. So 479.23. Enerndevaav Uıfn ppof hol®kgub be & Jwup mn fin. So qupm[Ehrt b Jap wabun hefdnf$budp gShm bofdlu &— dvöpelav Exırerp- deuxwc RH 45. avsfetäorwus whfunıgwpup wbSupg . So fmeybd is regularly combined with another verb of similar meaning, e. g. lenegbg br ‚prühb,) = oxedacda: 1.98.24. ‚gwufe fr funıqby = drepeuväodar 4.2.1. uygbjb bi funegbyb = Ertoxenteov 4.280,17. üvalnreiv = ‚pluh, fugpby- Cp. Amıg krgpn; guune [bu pühumpbug Bdoavov elinpöres 4.272.8. öptZovav npnzkug vwSdunbgfi. So pum npozkug bi pam umScdutluu = xa®” oproutvas 1.66.3. npnzbuy & bi uwScdubbug & = öptora: 414.15. Sfararnoavres kuwpbay wunpbgf. So wunpbuy bwpbuy drarndeis 4.21.13. un. fowpkm[Sht qwinpwnug = noös anaryv 4.281.13, 4.297.17. qwinpwbp [uwpknı [Ep andrn RH 46, RH 52. Tv Tuyodaav quıgbmphbuju. ruyav gregbmphbuay. See above on IV.53. efanarydnoovrar wpbuy,p quunpbugfn. See above. yuvlaocsodar ywmSb; bir ganı zwi. So 1.101.25 - be g4- = yularrew, ggnuzm [Bbwmdg usb; ? —= Ötayvkarreıv 5.151.22, mepwueverv mv Exdaaıv ha Ärmy br wuuu bjb. So Spuletug Yuyft wine = rpoordssıs dvaufvovres 482.34, dtarpı Bye = zefhym br prwhm[dbu. Cp. Juyp Flle [Bbwd zoßbny = Jwpiov xal Evörairnua 1.72.9. zefwtun rüs ÖcaroıBas 414,30. zefbwp ywöspb —= Ötaroißovoa 1.80.1. a

200

V.36.1.

V.36.1.

Fred. C. Conybeare

draaroiyy quhfaınm Dh npuzdiu.

Cp. wußunn.d br vpnzade = ywp:onöv 1.105.20. atfwnkug npnzk = Ötareıyileı 4.49.19.

zwpYaovav —= kpfdßgbn Suugbh.

So bpffku Suunuk yapet 1.68.25.

The following are from the Preface and first twelve Chapters of

book IV, for which no greek text exits:

IV. Praefatis $ I. Eversio (? dvarpory) = kpumfrn Edda.

Ibidem.

bidem.

Ibıdem.

ıbidem.

Ibidem

Ibidem.

Ibidem

Ibidem

Ibidem

Ibidem Ibidem

Ibidem

Cp. Zepumft unbydkuy üvarıasas 4.307.3. JEpumftb auydie [km = üvopdwoews RH 54. Confutare qwinhwnbgmegmbb; bi yadlan $ wnüb]. Cp. weh (Enz ywinlwnuiug aldovs 4.22.12, 4.35.11. wbwda fd wnwdg qwnhwnwbug = &ypwudrous 5.156.13. Retusos pwfbuj.p br pbggkd" Supkuy.p- Cp. pt SupmÄb br pwfunda &piferar 1.83.5. qupu ip &bnd gguym[Sbun pur Suphunh br pwfoh = Zv ÖL alallnasws reivas (ärrera:) 1.68.25. Pelago = £ ywj% Snıfnen. SO ujb Ing nelayn 5.18.3. Speculum (? oxörov) = m. Tuywanuhp. So z&ybgph mezbe vymnulp = edoxönws 484.7, 2. Sententia —= pwpnıg fupwinnıg biS. SO qlupwına pupmıgb yvouımv 1.112.5. gwupe form = yvdumv 1.103,19. Seduxit = fwpbuwp iyunpkung. So wunpkug fuwpbug = ararydeis 4.21.13. bwpkne[4pet ywnputwg drery 4.281.13, 4.297.19. winputp (pwekol[dfen = ararn RH 46, 52. 2. Blasphema = $ySayay_ be qupndan : Cp. zupn/bu bi pwdgmubt Öaßallovarv 4.40.15. 3. Latere Deum = wrgpnwbug be Bwgger yaumnıday. Cp. wugpmwgkun.p qwufapuugfu = havdaverwaoav 1.75.3. wugfnwgbug jbökp = &leiadsı Pr 64. qb Jh wugbmumugf = va um Aadn Pr 64. danwgbug bung wügkın Eh Swepbn 0) AEinde rov zareoa 4.27.14. 3. Extenditur matum yrpg & gupd br wu . Cp. wnfpp wsku umunlutmd Epws Enıreivera: 5.162.13. 3. Letaliter vulnerantes = fwpbenpne[#budp fungnnkyng . Co. Smpaewmd Yupbenpu = zinynv xaipıeov 4.301.12. 3. Qui invidet = Zwfuwndhnnfd bi gwpwljungbb. Cp. zwpwlühr be tft Juphwük) = ydovnsa: 4.83.25. 3. Cum gravitate summa dixerunt (i. e. aswvoloyodaıv) quwphbzwmwpwubugbb bu TepskegEn:

The age of the old Armenian Version of Irenaeus 201

So qwphbzunne. [Hbamdp ywpduwbaıp = GEUVÖS RH 32 quphkjın updamdu GEUVÖTNTA 5.78.15. Ibidem 3. Manifestavimus yuyınbp Epbikjb wpupup. So yeyadbwgnju Epbibjb EvupyEorspos 4.8.22, 4.33.1. IV.1.1. Multo autem magis = wf tw bau wnwıb,. SO nf bu mnueb; uülhov O8 xai 1.90.18, 4.28.18, 4.277.4, 4.277.13, 4.290.8. IV.1.1. Invidi = Tufsmuähnınf geopsulwd. Cp. zupwlübg be vufamtk Jwphubk) v9ovijoa: 483.25. IV.5. A botris destituta = lungen wid bi dep yanlıaeygnjn. So Jroreng undiuyf [73 de au nn raldwv Eo nos 5.32.06. Ib idem. Domitus est —— Unkgeeh Suykguedı. Cp. S7Eir Ge Jwupbkjo dp = Öaudlerv cov Erzov 1.111,15. Ibidem. Habilis factus est = ywpgwpbug bi negbg Ebybe. So nungen gepgwpkp = edNuvovra 4 17.13. IV.6. Ördine zuafı [73 Guspguı . So y) ragıs = guwu hwpg fu 4.11.20. ragıv yuvarxds gu Impgb junP 4.23.21. IV.T. Separans = Jbluk qwınnıgwuk . So Alva qumnulı Ywoiletar 1.39.4. Ibidem. Condemnabitur (? draxpıdnaera:) = Jeljvbugf npmykugf. Cp. rpnzbu bi dehupu = ro “ayopilerar, 1.78.6. apnykug Sljukug = dtakAlacseı 479.31. JeljvEgn] be npmykug = Ötopilwv 1.66.6. npnzky bi Jeljvb, eloxexpruevov 1.69.8. IV.9.1. Inhonorantes Deum wLwpgbynf qwumnumd unpw. The pronoun ?rpw is often used similarly in the Philo version with the par- ticiple to render the greek plural, e. g. Aruujbandeugn] Zap = ovouuevoL 475.15. So 475.42. Surpkrug Zapu = kaßoneva 1.109.2. IV.10.2. Incognitus »tgpimnet br wurd. /dı and IV.11.1 agnitionem patris gg hm. (bt swb. [bnı[F fi Suıpdı and IV.11.3 cognosci zbapı 07777277 . So Swiwe[d be gbanın = yvopiuov 4.5.13.

Ibidem. Evertere = kwpfwwpb; be ungulwüb]. Cp. zp apk be fwupfoupk pwuu rov 2£oobooovra köyov. TV.11.1. Frustrentur Verbum wrgrubbon] be wwwpgbpnf gel. Cp. wLgnubbwfb br wpSudupskwjb funınbupb yaunm day = 7) E£ouleveioa br) Tod deod 1.103.17. lrunbugp br wbgnuukugb x:30nAevdn 1.101.24. wtwpqgbug gudliuSskgfb Öltywpodvres 4.294,13. lerwnb; wuwpgk; = oxopaxileıv 4.28.11. Ibidem. Praeterit locum = &pwpd Efdnqg qualabu. So pwpäkw; [Enybu = xareiırov 4.16.7, 4,298.7,

=

202 Fred. C. Conybeare

Ibidem. Immobilem = w2zwpd4 bi winfndfnfubgb. So Sun. wi. be wi). mapı0v xal Ürpentov xar anerdpintov 5.75.8.

IV.11.3 Quas elegerunt »p pwnydwgbug guwbhwganl. So pwogduy br gwühngbug & wawpfbm[Fbwug 804 Aperov 1.106.15. gebhuy be pwodwgbug &— 2£ierar 1.105.19. IV.11.5. Profert = f Spwegwpenh pbphgk- So bywibn fh Spwuyupuwl) npo&pyovrar 5.161.18. IV.12. Reimplebat gratulationem —= ofurtut ap jgleug hummpkp qwugn[Efed. Cp. Srfawtul mwgb ap = Aäyrıxarakldfarr” dv rıs Pr 56. fofswvub Sunnıgwbk dustßerar 4.21.21. dr. many Yılim dvriöidworv abo 1.68.19, 4.60.2. wunbgep jabwg Yamumpfo = dorpors ovurinpodrar 1.63.8.

ERTETGE

em

UbGSUElLV LOLSNNEHR URPÜB BOPBEOTR qEDv VBUNUTPELS LUNERN

h BrbPRLPRURUNKRPUS

Da lzarr 1 2112 nAErEeNE Mesa fans ep Setup Ehekgen BE Syyalung be Izwiunmpwgnjs dannbiwgfp Uunpeng, wlrbt Pi ulgeuibk; be dhzm ynyd ER N EL a Were RS Anja: (heul E u Eger ffeb nruEgus Er Dapasspugdiafd fer apioner Erkuneen Fo hELp eosan eu al due Bas a Eu BI ejaumeans np, er ET N ea ee ie an a N Zn a bpans Hure Ajorune Fkesappıne Afeh Uogpür>Bkuy wu Epp Sujbpkhi gepu Ale uhfiıgeb wnun , fu be Puh fd zuäfte meblgub bpuilziunpg Unwpfh Fupg- Baufpden LE on aweieugpacfd felpun ge 7 pet ge ah eg BEER ENZES NE ee u e, ungeibh wawbäf für, Sunmpuedb pgbh fu zu 1856 amywapm bung Pf yze pröujkgun. fi äbatı TEE. Vohfkupkut Zupg Ur Teugupm: ÜUy wuluj umuig bpheliom-fFlrubs pugmdl” fürs zepheg U- Zopu gl Ip Fu gu be hp Pugmmd (ER a I Bl el a el a ae ka but Dogupäulwgafe gugul Je U. Dippbdh gung Sudophn Suiofd (Fwpguluını Pbuäg f Su deqme puduybg 3. Pape Hr Zuppstugbubt, yupu Ip JPzwmuls Bub “Nee sppy Sueph bpb wunglu Juni pugwpfis Uhbadkglug,”, qnpu erfwitqulb Al 326 Dbawgfpe ( dannbiuguputß Jutug U. Bubnpkug zbpne- wwgkls Upmguple ug Fagmfudm. ibnduugßp ıHannkui pun fopkut dub br u quugwlub b, gb, pwg f Sunfıg Zupwpfug uldngbuauf hr Pf Npnpaprbh, pafu- qui bau hphmeu gpiugugßuen qpmeudu, Jh getunfp opfiund Auugzjb gupg Suibofd Suybpkt Buypglatn (bw Buyalım (Hui En] Suhl, np zwdß 1905 wmupht wgud” Spunnwpuhnehgun‘, br deu ben qlfal Sutofd opflud “U Erpmuub Um gemmdıng TEE Vntebh dent Suecbeben tepetb.s nung wunpufub fughpk yuyd- mu gqmuibfe fi JEP6b, Wuul gung zul“ Suybphu Fupglaum[Bbuh sep u Plz

' A pppnjb bebpbdh Weunbtwgpne[bpetp, b U bbbonph, bonuwpwtp + wgwpne, 1836. wlpmpbu b grpu Suannpuı

2 p Wuunbbwgupubp LZuylwlub (dupgilubm[bbwbg Tupibkwg,. U bbbonpl, Wlobl& my. 1889, Ed 445—466:

3 (br Jet 464— 465:

4 Sgupnlnı [Fbwb Zufgwüum Zw Zuy Fupgilabm [pet bebe, m. gbpmemwgkl, bomgupuuß V- Bub: “Pr. Pmspr, boomu pibuykgun zul 1905: gufapg mwpf 1906 yyw enbuwt Hy. ehem Ae-tr,. ba SU: Ubrmdemft-r, (opy mqwapn[Fpetb, wpgbd hul dom p Juhu, bp oywum U. Bube gel Fuge depgbh wilug zuegbup Sudold zbuldhg bi hmmm [Ibwdg qumbumun , per beiem wurb butmbber Mm nf, bohuybwähg zwuwgmit hpkg), blFk Sko Ywillugh“ b dom b ya biwbbng bi

_- 1

204 $r- WNRTUS

[Brupgelüiten [Bft uyug Wrwgnmmgng omap qmun: Meumb guy 5 Pb npauf db Supgß he upmnn lu Swhapbjb &unje u Abmtugfp Mannluit. puitäb, Su- Hiunom [ul wuhg , [r wdfite uud Guy fl‘ uff opfluuh Mey Aug gut Sunofd [Funpgelam [hut qhgkgbh Sugbenp mgehpqwiub phpfhmwdy de U. Bihpldfe, qepdk bunfmphgug” uzum hup%umon fr mlqlhnufdfrh ug :

DV. Difplodk uydılm zfozwmuhleu qymmd pufubgull [ Mg. 2780 369m Jhergbolun &raugfp dambufe, pay dabpunlinie Yhupugpme [ru wpnmd 5 yuy- uf Juypf'. dES dupmep prppgpn] qphup 5 Sumım ngnphlug lab dbee ap deSn [fa 255% 165 Spyeinp-s fuh gem [Fu des [dein 175 X 115 Spqinps Gphup mdfn un. Sumupul 18—20 ng Sulgundiuhpth pp Suluugeu gi hin, gb Ahmungfpe deSun [und] uugumd bh: Uuhuye qgdpulumupup [ uhgeuibh Bhpf br qh Ip muluufe 6 [Baugldg (U: be Ar gu. br ulligen 9b), apgbu yayın bb Suliupy Fhplälg Cbepwpwizlep 8 Fmrgld)s npng Ahr & wunpft preuuigu fr pm faul qpzkn hupzun tzuituhmud Wu: Ipbap Bu hphm“ Belbuthbe br ap ebpens (m Aufl denppuungzjb Fine qpud br pugg Ab qpam[Flwi zup br tnlüit 5 drum qpzli BufSuhrem), bphepft) Ant wzwekpup I “ukr-beb Irfprtugen CF 14 Bmepbu 1198)» pay Sprunliitum. qpud Ib np quyu sehr dannkui, mpqbu zuym kb zuggeug glowmufupuitug p Gumupwöß Vemgeudeg Prpwpuingbup, yapng punuhui Sunlapfil” BI phphr wunbu gepemu WehlE (quyye dh gun dindk wm f dkprgbabun pipupäud Ilupungpm [Fat Abm mgpfui [ Yeulı- Auf b. Uumgmudy, y. 295pr geb gel uyuuhe-

gunkp Ubpubu Uppuuiu wpplugfrulmugna wupuiuf, be wnufbnpg uanpp nf umfw ublerany app wezuß ubrummunuf wmugung umpp daumbufu glzhudbe b grbe- wu Suöbglpä qiglgfl be Sungfku gaphufe Supugunnunpt. Std unge zuSwinzusße br Ppfgopfot: be gbu qulkgmgkun qpbe gusubihu wzufhpen uopfh‘ br ummne ud &hq sbzmgugen br shokglınge mqnplkugles ud: —,

Um fr Gunmupumdf 99. Umugmudy (My. 369) gel & Yunduglguf zaja Ser sopfuuf,

Zurmupmhguib Why Umugmwdp wppug Ifpldp. Zum Yfıkmlleu [mıq- qkm‘ findpgkw| gugsph:

N

“Du zmfSwtitku genwpep [ qpgug- lud fl Spunbüitnen. Thpubuf {ua qummfupufaogb br qbu zummmmdugfänie gung. Uluuy qmgepu que Fe qmghzus puitpu unzpp Sup dpa bfphdß qnp mungbun 5 Juni ufphndlgku gugmpl Kr hunugpkgf: Upg npp prf@katng quu shobgbp [ epluwne qubp Yhpubu qunpp be plunfye br qußlgbpuhuie Quprungben pp de br qua wdunubp dyp Peg wfhhug unfıhfiu” zu Swiugne fun Ynglgbun dr qSupuuguumu fup gShldmd” ul ummunu I qu- lıpumn bi gzmgtzmg br qepfqap: he unmmub &hg ngplbugf: —,

be fr umnphe, ubrugbgn] dep Quntunnp papmpgpm] > pum wills Sun Tnurhuitın (Heute, obpußuh Zundpprtugun frptugfp Sudlamom wlqlepmfhfhe uw.

ı Ska KBngnbunfbei Belgien Ze Zu, Peppimtuufget, bed. “U ubredeehn 22 Br: 2 Shu fi Uuasfuuuyfogesirundgliun tbpwdn[Ibwb, JEl% e-r' Be

WBTSCUCH LULENKÜUTE URRÜS bOLBUR bhw- 205

SR er reih Bupbp: a a ne

Fr sreneeke Bei Gewbfli pepkpre ep E euunpfüs ‘fe jotnurugu bin full ping 9 ugs uppugpufherp Unıflt qpzun :

Dat pejebpui qpacsu db pundersbuy EP 82 qymefaus yapagı Füzgka Fbpu- gejin ybokafıs Ur be A. qpmefu nmybu br wmff dinie Pr Plane ulubs Fe Prfe tepstpungenud ‚te pbsizpp map "Duppnpp = dran Ubi Ey ,e pam Uuffir opfuuhfe Ahpmgplug bu be gupapg quebpr ergp Füg eypuhkpgm Fbunpp'

Umakt Supl; Sunlapfl job‘ BE 3 Pu: U. QuppSwtunkut [Emrfr (iuR FE ufuupud 5 (wbzuezin Shmbehmf fep umelp, ähnwzfp gugwlf 8. &. f@. pP OmU ech Menge Presip get p be gauy) de prpb aehfgen Teppo uyunbu :

Umwgnrwb wnupßh June zupfleime[Flwi. “Bun wulz wmfınk qbu, be gupz pubz Spwdyb: guhgk füg np zum gb" Fbegbenlı up fgbs &6 winyz fig np zum] 5 zwölQui &. fg np zünfmf 6 ul be "De ug Ip yupk‘, (Ark Pe) epagmah yopfhuhfiu:,

Uyı lage uyu Vrmgemn fupShl" [BE dh fing danie Er Trug decb vB Her (Abboabı Il qpzme[Fhwdp, br npıybu bpbeßs bapıybu jopfum ws & U. Gefpkdfs np br Sun p "gugupe np Gmpbun „)» u umutäßt fs qpmmd &. faul ua guy zuitgflat ip mb Bbphg Pmwgpmejbbtbu, yupu sep Pl enlsqunßnfune [Bf Zul“ fuwndanime [Aa Wubı App D9. Ummgmudy Jippbl En Erineeg Eneeo dep ejepupn (O7, S6ypr, IE tel ange aaa FT Lrraptt. mob Gusghlahmmftbeb, s> zapdb wnlrs Sradupfpl zermry uummaibop eye ne eu al ge

“Sun wrulg wwmfugb qlu, be Gupgb guby Spwdünb: gubgb Pig np zum [gb [Pbuybun be wg figbr 2b wg: Dig mp zuifn] br zujlhul b. fg np zunfn] &, wg be Mpmfugte Juni gb denpp Er zunfof wndlmy ungbh la. Tfnp get bepke qrpmfut, gb dES 5 Ing fep guide gemf: be zum] br mau zufiey, Gupl wntm; qmun ii, puyg Auväpuup] dbeppfuitug Ing IE unpspgng: biek ıhurfuhgk Zurhäpmı [Bat zwangkt be fi wengbt, wök pas bu ufafı, wäh mtl be phqupäwhfi UF Zutäpwugf zip dep Sunfı puqwpfb ap Gnpkun: If bu Sunp bep ungen (Afutp, wmundz que bb opus gebqui gb gie alupdhn pFathtr npu glapdfb be qugf, beb:

Uıfuiu np uyu Vrmgemmg beu uluuungn bp {bpdb- gb My. 385p b be omupndß #2Eu Ip qgunpwpfr be uam Yunupenf undpng! &bmugfp din:

Pal Juni a] bammond Tumgumudeng danb “upledhekus teqmrb,» Fuypuubar- [fein uyu wshphpug Nahlgupm qupd br br ul zuywtungbu mgqulß be wLdh- Pupup jUanpuhuit puwgpk Jegbup b Say pas uızmeze wplumm [Hut Ummplt BF wpgslaiizug uyo quumd, pp wmunbpugbu uuupugud Eu p Spwswilgs Uunpf deqnep be qupmfbuin: De dugunlaje fu wuwgbup, wnuäfi Suilqguluip

ı S- qqılew4wpgnı [peu Uswgnewöng ıJlı puın Jhnpk wn. Ywps U- Dwpps- b U; u. JES% 465: 2 Wu yEgt 465: - BB

206 $rfr- WARLUS

jrqref be my, qupämmdp pwbfg, br piunpucffeh punfg wlubpbe gar gut‘ 5 unju nulbgboph Frupgeatnm [Afıh Ulatwgape & ug Suiloft Suybpeb (Fupg- dam burg gpng Dehpbdh: 266 uhaufp Tube gupg uypıun ulı$uofd pump be wunfHfubp, q- 0p- gunapmem; guuggbpm [Ahr Jamendanı Afeh, funinpby » Piuglnd, IS unyapemnı [Ffee, Funlihun, Smmbndhz 5 ungwbup, ngpeufFuug » Gupungun ul, un fAnı- Afeb, umun ulm, wgwgu dh, Ahppwpfips Farlimuuhkum , wilbtmpmm, mlkigumg s Fhpeibulungt » pwpkpgn: guiuby y pupbpussup , plmpagse dies pugusfdfeir, ES sep [Aber zuui dran fufdty (upgbep geb delquh, bleh- Bun unply)s un] gu Sutplpä:

Ummgar.u Sp fr penpeutsgle pugpsuchlun u 5 ig PaEza Be Le Bau Due Hbuugpag]y (sepkp vepkp, birkız aus Eupergr) Ele ee N a a LE En Eee NE Ca Se ee er bplnen Zuramaduy ping) db) ungfeh Susan pulk eu Ellen ine eus 1 Tun Bee Be Ju iufuugngtu zlezinfn. Yzuinuhmus bi

a a ee ESEL Ze ES EN a IE TE TEN in aeg Veen Zr seyn] qullbujn Sugundaiu gpgm hu, qufenwpm [fr babe, Apyfe apıyfuf bi:

VS a En Een N Te uyuubu (7 278m).

ET aa a Ver Sen en Ta: Be m RB m ko]... UF bibugk um ia be Sunuibhguuugb put Yaln quunn gzinbılupuitu UN EN ET TE En ai Eee] el In pen Una Er na BEE a Ne re O2 12 Dal ner gergu f zubdiapestn ynjukapen yayfins Reupluksg ungen gukutn fapkaigs gb dB 2m Seup Engl plain ltngus: efabas anlegen a zb wm be ul fppbe qunfubh gerfmufts wzbeupgu qmfbugfpu: Seu q,pwuguph np mp ungen 2 gelaat pphen, Kunze Ense Tops erpgkad)) herıyeuu pp fg (egupams us Zupkeriu erngilne fd hu Uparuzenger a u en a ET u a bau „kphfitim By np gugun. MeybmrfEbudgt, be mehf ji paıpäme te unge ur fee aD lei En TE a N een nl pen

Oıyun wpdulı E uhr wumnwbop qm [u Jh prfwrzud, you uulu Gptunpkal® zdf f (fappwant Uuwgnwdng Far ?77777} E\ q“ Inpbrpmmuhbpupg . {U meh ublehebu A WIE 356w— 359), ap nchfı opfrul quu.

N 4Pbugb yuyugfeal mabı = Supgk Säule. zuyunfnh za N puihkugk Jugunfuf Suepne Z1) oRukugE Te puyuukuß nun en Upon eu EEE Eee Np pp eye ehe ng qgmgun, bphfgk qb qmuge uguugfı f puplhunls be ufı- EN a a ee N Va Bl Hay a En BE N Ro er ara en be quwg ats gb Sunßgb ghupfu gumpbggt: Dopphugmguitk bi qlkdwgbufe, qb Pirtupskugfz wm fanlupaus 2f9me guck ipapäpeng Een puaayE mung Bel pribpfu: Zzmwgmguih br qwangph, gb Suiblgb mgunu puhbpf fepays wilngnunk

- 4

WBEISUUUG LWULSNKUD-R UÜRPFUS BOTrLUP bRU- 207

RE LT U Be a PEN a a LE El 120 ar Ze weopus Ubaeı neuigles grapsa zu wlan gb pupbpwgreugeh, gun pahfe: Ühpk que np pwpkpuuy, fun. umuig pnbm[Fbud: upmegm.g qlnm fur. ea eg plala jueome gzenz an SleagE ruhen hhnkugE gludar pr RR else p apmilkagonps Heuaes pul Bengali ers Dagp wunleiukuganps Janılı, u mung ne ME Werfukugup Fuel, plssukugs Akhgueg web Gepmeubngus qb di peigarg: Jan depnge Summsbugup Just SE- mwenpwgs ge JE hugmp Juri dendunnpwg: Tfıem ug gguumd Gnpmubu, gb dh” pugglu qm ‚pn Imparubug :‘ mp ququyng EPE Gapluis fnunfwäh un. gbui Juni Funuigug enge Inewp qShpng (Ab Shrkub, (ug zuaqunftu, qb den. gEe wqunneng » Zara qupupng [Ib Inpbub, quo gb unpstbugfs wpdgußp en: Zee u qzupdılatk obimwöng, Supubgn qzupdßgu zbummdng: Lmeup qeaplm (4 buk FE gbgun., Suzubgi gewpäpkups una qu Sbudgr Imeup IE wunyupbguib geb wöp, Sumen jleun& Ahuumwgs Inu [6 (me byut qup&numöps HdR. uggp mr. Ag fupa Jepäfwüß: Zap qwbunpfuug [FE Gophub, nupwöbus pbq fenpg zunywzloupn: - Bes I u gerinemeg Pe hopkmivse af geigmeu Eu win wann md Tpesep qrepwgnguwg [I5 Gnphub, zuönfubugb ghq Surunn: Tmewp gb zugub pupfp Bi zupfg: Suhfp de b dwluäwuh mpnpbu: Imeup gb habe zfnfhmie, Sußp qb Pb HJubäut Ebbe piempugueii: Imup [FE zugul fgd br unpps qfımu db, geyorf Fu wmlbtwgfoft: Lomup qugmgug Pb fepkebr, gpbu brown Zurfkub qugwSsn[Ffat: Dmewp qqutänı.g [Fb bapkub, (Böep pürg bpkuu dadaifuugf: Zee up quguqug [#5 input, jep quugbu be do quugup: Lmeup qfwnug [FE deut zuthupd, Fpugfp zuinfuhz quuzupu: Inuup qua ufuung [46 (apbut, ufpbw qSwz [f prewagu zugdb qpeb megghup‘ gas] Ayhipınm [Alewbr Img qgmphug [#& Gapdwühgws, wpf Gag zuqulfdu pug gupimfp gr: Lmup kb (nphu Whpbgbupp zuthupd, ftp qui pn zuödlag [tl gm: Inu qup- Sunpung wnupbug, wpf Gig zuqunf[du b qbobpb: Treup Ab guy Sphzmud pup- peefFbni, qpnzdlu qui pn pmumnp [uwgbeh: Louup [BE ugpkgfs drum guet geliuprgflr I Junbp Smup Sihhp gr: Leeup [Pb guy ups zuitdupd sd (the qufuhuy qm: Zuup Pb guy MS yugmepufls bakgb® Er ae „uzwpp ‚gnr Lmuup [db Gupzchgub wunpps di bphujukp quupiafe pn: Lmup fu ?chguis undp, wmupudbu qunejm be qugqunfbu: Zaeup [Ib mung upuunpuu enlruy br qunnpunınkus Subghpi Supuuitlug: Imup quuupp bhuugbbr pupmgl wi qzupufd uppm[Fbundps Imeup qgmwp[Fung (Hb unpp bir ep Ungu pulle uppae- hunde nf: Zup be unbe b antha[Afut, punwfw lab ghg wm sun [Bfets Ed dEE & fmeum[Hhrtr dinpäbui qyd gn [BE Sugupub dal: USwgfi Gunfpunun. wnngm (Ihn, dh Swnuiuhe qyau gr Pb dequp: Mufmuqg Sande punun gap [Fbuitin, de dfopfF ph; quwusu pn [Fb dhqup: Lpltebe qm bogb- Sbuk, dB big Telin mega: Buugunb 5 glg wppugm[hüu, uughw ge babale zum Sum: UR qbpkugk qplq gut Kutungupgt: Pabuguunbu qui pn bi qupäßp [ Wılbkı Taeup [Fb umpp 5 Suitugupgt, HP bunpfubup be gu pr Zur Imcup qqpublt [Ab übe br de wnncupwiug br dinuibhp pirg Ta: Um np

u

208 Sr. WNRFEES

077; hrunnphrung s zfınu glı ıdunın £ udbhugt nı.pbp: [2077 qFagnfogkuht wunnı dry; gig gInqefmepge wwam dry gm: U up guumgunnnfdhudg, Ppple ujı eb Goplun zunfanbußg: Riunphw ‚phq quupm fu npnzdi, gb waglu Jan dunluitum. pleite Mbhfohznge: Vf jb Wu wgp pr wpmunmunp, lg qubpem gr SeblFuper- (Frudpr gb bmbaf guy ga Juni Jamwgkrjis be MohlFupmefFbeh ga Jul yupnı- hun Umg um Juni Ihabgeny ‚gpbumnuß, Ppph kihakah m ouuy Bir 6: Us be unbph fup Pppbe dena, dos np peut bgbu bo qdafeu, puyg puglil uullpınpb qujbs dt np Umgm un.gum kp: Öhbgbgf gpbumnufp puundt 5, be ui gas udbubıf zwaldag: gb 2 gugldft weg qgFelong Ehlgkgen Umpu mpuybu mug: "3 gugldbyn] guglbb bo qFafou, Ghugußp & wg Ppple quahph Pep:,

Zueah gay Pogem Surlipfel‘ fo une zupb; be gaeppen Saw us gen Gerymmuzeys np] guäug kquiüh pmfugul Sngkzunps kabphpqgm [Apr uyu U- bppledh (On - 367g 36 9a)

©... Lurup np uydıl ImpSwbkgun, fr deu (up wahl kasumı dt hust behfd qfnb glg bauen. fapwmlıuit Ynpu, mul] [#5 fd wlgb br mg mut Any Äbhkakgke dapmı mul Ab umpp weh bp no mu A bömemdp Tmpus ap day fr dd upbugs zuilkugb Gngeliaitu Jupp yuptund balgfie Suphuibz gem wnlbbuyb up zwibiugje fnghaig: Dpkp puip Eu apofp profwgwbßte unlltuje [unpscutp dep [Ib gbupg br Jun bp fe Fo dlrug Tonga wurgtungt: br fo gung Et tung um [Brtp kelgeg: 2p kpbp Er qfumud ls full LIBE mp yepkge kr ds ghabl: Dh Jena Unpfie unliyuppmn Aral“ Ger pa, ungunhagagt ulaitng Kir be bfdh Juni dhdey uam phm (Fhuie Spa, qar- qegkwgengt Wlniubg Kir be bh zum gu qubqufEfeh für, Jurfunkug pur phpwpb be Fnqnfbung gem, yazbu wppugfie lang bi, np amp. Pepnf] dem. folun. fr Jomk: bfRb gb wndpmpzunbguis pub quali, boup gümum, Egbaf Mg uyu b gqregm [Arte Di bfah bp gümum Ppphe de tele bi, bgbgf dag uyu f pupifi: bu ba bsp gem, gb dequt pub qunlkiuje, kabgmp (uhldw- geuyp br qgmezwgbunp: be biOh Isup gm fppbe Meg ua Eu, Eakgmunp deyldg ki unguzlupagp: be bfdb Amfu put gpmphmfIfrt Faqmfigub, kalgup uqugbupp br wnpmlbupp: Ungu ayun Shenbe ga fruqug, br eg upguußpe Suzdate: Upungk pupbpugpt ognpalm [rund fepn] gb gepfgb gup wuwgfs un wgPit bu fkppbiu frunfaiükugft, be dppBin Ich]$ vom gbugf: un wpfih unkaupyum [Fu HE br bir Jhppkin fahren panphmfbheine MAIER gen Seiuupuluug 6: Ymgue Ju: bu dig zus: ba Supuitı Juni wlögupzune (Heu Yongu br phllat np bfdk lunfu guiı gewplm [At Saqnfigaiv: deg 5 phimär ap quyng be Tut kak kalı I epwügkjlu, gb dep zuöinfulugm.p juqupbupm[futs dep ap wogupugup) zunp- ED a N EnEN

Ngk Eb yußnglugf op di, EEE Shp deulkugfs f domwenp Funlätmuhf, b ıze Sebhr gemfubrgwg quyu upunne lub guides Yploup Pf ioenlrinugpuruis ul 5, Jenuuilng) len 1uufsuf) Sugkıhye Soırk et ug

Bporumgki, 18 Bmyjbu 19113

Remarques sur les ! de l’armenien classique.

Par A. Meillet, Professeur au College de France.

On voit assez clair sur les parties du systeme phonetique de l’armenien classique dont la compa- raison des parlers modernes permet de se faire une idee. Mais, sur les phonemes qui ont sans doute fortement change, il est difficile d’arriver ä des resultats pr&cis. Car on n’a aucun temoignage direct. La question de / est l’une des plus delicates.

A en juger par l’alphabet, l’armenien classique distinguait trois sortes de !: l’une qui est notde pary, une autre par 7 et une troisieme par le m&me signe 7 avec un accent ’. Mais de tres bonne heure, cet etat de choses a &t& modifie; il y a eu l’une de ces transformations communes ä tout le domaine dont on ne sait A quelle &poque ni en quelles conditions exterieures elles ont eu lieu, et qui ont fourni la base de developpement commune ä tout l’armenien } actuel. Le z a pris le caractere d’une spirante so- 2 : | nore postpalatale et est devenu la sonore du &. | Le 7 a cess&e d’etre distinct et a &t€ generalement confondu avec le ;. Enfin le y apparait comme le seul phoneme arm&nien appartenant au type de l; mais il a sans doute aussi subi quelque modification. En effet, c’est le z qui, dans l’alphabet, est a la place du 4 grec; c'est donc le 7 qui e&tait le plus proche du A, et c'est z qui, dans un emprunt au moyen iranien du Sud-Ouest, a la langue offhicielle des Sassanides, comme »wwp (cf. pers. sälär), rend le / pehlvi.

L’emploi de 7 n'a malheureusement jamais ete etudie en detail. On sait que ce signe est employ& dans les anciens manuscrits en des cas y7 est precede de y, comme =y7 , et aussi tres souvent dans des mots transcrits du grec. Dans la mesure ou il s’agit de mots indigenes, le 7 ne s’est pas maintenu comme 7, mais comme ı et ’on Ecrit toujours «3; dans les Editions actuelles qui reposent non sur la graphie des plus anciens manuscrits, mais sur les habitudes graphiques du moyen äge. Les parlers actuels ont alors le repr&sentant de „, et non celui de „. L’etude de l’emploi de 7 dans les anciens manuscrits et de la substitution de z oudeyay devrait eetr faite en detail. Elle serait tr&s instructive. C’est precisement le 7 qui explique que z puisse occuper dans l’alphabet la place du / grec.

Le sort de 7 dans le developpement de l’armenien parl& indique que le signe q designait cependant une / qui comportait un relevement de la partie posterieure de la langue. Par malheur, la nature des donn&es qu’on possede sur l’ancien armenien rend

toute recherche precise sur l’action de 7 & peu pres impossible. En effet, tous les ma- 14

ein

210 A. Meillet

nuscrits conserv&s sont posterieurs de plus de trois siecles a la fixation de l’armenien classique; on n’a aucun document armenien original remontant a l’&poque des premiers traducteurs ou voisin de cette &poque, qui permette de contröler la fidelite des ma- nuscrits en matiere de graphie; et il est impossible de determiner ce qui, dans les formes attest&es, est sürement du siecle et ce qui est a un changement &Eventuel des tra- ditions graphiques. 1 se trouve que, ä en juger par les textes des manuscrits, le 7 a eu sur les voyelles pr&ec&dentes deux actions distinctes et inconciliables l’une avec l’autre. D’une part, il semble que -#y- tende ä passer ä -#7-; ainsi s’expliquent des al- ternances, autrement inexplicables, comme celle de wuby%, wugwb; megbq, mega; ehldEıt, Ablamzp; gend, wwgbg? (a cötE de y6g2), qafatuy , bbrS (et bh8) Aaah, bastı, JEbe (et #47), S#ymeh; ce passage de -#y- A -#y- indiquerait une / comportant le relevement de la partie moyenne de la langue. D’autre part, il semble que -#7- tende vers -Pey-; par exemple les graphies 247 et z#g, A cÖöte du genitif 776; et cette action de 7, qui indiquerait une prononciation nettement posterieure, velaire, parait supposee ä une date ancienne par certains faits; ainsi le « est constant dans le nom de l’huile #7, feymy, qui r&pond A une forme moderne #7 et qu’on ne peut separer de gr. &iarov, bien que la na- ture du rapport soit enigmatique. Le « de Zp&fıen, gb: (g&wey) et de quelques autres mots est d’origine obscure; on est tent€e de l’attribuer A influence de z. Toute cette question de l’influence de 7 sur les voyelles pr&c&dentes est obscure; bien que les donne&es soient de qualit& mediocre, il y aurait inter&t ä les r&unir et A completer par a l’etude du z dont la necessit& a ete indiquee ci-dessus.

Quoi qu’il en soit, l’armenien apres l’epoque classique distingue deux phonemes, ı qui est simplement une ! et qui repose surtout sur l’ancien , et en petite partie sur l’ancien 7, et 7 qui repose A peu pres uniquement sur l’ancien 7. On doit admettre que, au moment la langue a &t& fix&e par les premiers traducteurs, notait une ! de caractere anterieur et 7 une 2 de caractere 'posterieur. L’usage fait de, et de 7 con- corde avec cette determination trop vague, mais qu’il est actuellement difficile de pre- ciser davantage.

Le phoneme note par ; sert pour 2 initiale et intervocalique dans tous les mots arm&niens indigenes d’origine indo-europeenne, ainsi dans zw» (cf. lat. lux), me (cf. gr. xAurog), ıb (cf. lat. plenus), wıhp (cf. gr. zokröz), etc.

Les emplois du phoneme note par 7 sont plus troubles, comme l’a constate M. Pedersen, K. Z. XXXIX, 407 et suiv. Toutefois l’un au moins est net et bien £tabli; il concorde avec le caractere postpalatal de z: 4, est la forme de ! employ&e devant une consonne suivante, wyebep, bypayp, quo, gbgdp, wgap, nye, pour ne prendre qüe des mots dont l’&tymologie est assuree. Un cas particulier de ce traitement de / finale de syllabe est !’7 finale de mot; la aussi il semble que i.-e. I soit repr&sentee par 7; ainsi dans #7 »sel-: comme la forme du nominatif-accusatif domine la flexion des noms armeniens, le 7 a &t& alors etendu ä toute la flexion, et l’on a le genitif 7% par exemple, en face du sl. soli, et de m&me le derive& w7% »sal&«, yazbd° »je sale«. Le 7 a une consonne suivante a &t@ aussi etendu par l’analogie; ainsi eye a entraine le genitif dern et le derive Jaym; Swnp a entraine le genitif $wzu: et m&me le verbe dd wyhd” etc. Le z7 de Zwy6% s’expligue par le genitif write); on voit ici que le passage de lay peut @tre posterieur a l’amuissement de # et = inaccentues.

Quelques cas particuliers sont interessants? Ainsi l’on a «zme&u 7 semble Etre devant une voyelle; mais ici »- n’est que la forme vocalisee d’un w consonne, et wgneku represente *wyeku; il est tombe une voyelle entre Z et w; l’etymologie est ambigu&; on peut rapprocher soit gr. üAurng et alors ’est un « issu de *0 qui s’est amui, soit skr. lopägdh, et alors l’u est issu de *«. M. Pedersen a mis l’hypothöse

ra

4 |

Remarques sur les / de l’armenien classique. >11

que *-In- aurait donne arm. -7-, il en donne pour exemples les verbes @rymıf et Stqmı qui seraient des verbes en -%=e- (K.Z., XXXIX, p. 354). Cette hypothese est tres vrai- semblable a priori; car *-In- devait donner *-7% qui s’assimilait A -*77-, lequel se simplifiait en -7.-, puisque l’armenien n’admettait pas les consonnes g&minees A l’origine. Mais il faut avouer que les exemples invoques ne sont pas absolument probants; car il ne manque pas de verbes en -»./° en armenien; et le -7- peut ä la rigueur s’expliquer par les formes, peu nombreuses mais tres importantes, olı I est finale: imper. 7, aor. &f&ny. Sile rapprochement de arm. »-74 „chemin“ avec v. sl. ulica est juste, ce ne peut tre qu’en posant *ul-n-, et ceci est assez embarrassant. Il n’est pas impossible que le z de dby,g ou de gr7 represent *-In- et que ces mots aient des suffixes -*na, -*no-; mais ce n'est pas necessaire, et la position de *! en fin de mot au nominatif-accusatif singulier et devant.p » au nominatif et a l’accusatif pluriels suffit a expliquer le z. Si elle est authentique, la regle de M. Pedersen represente simplement un cas particulier du traitement de *l devant consonne. Il en serait de m&öme du passage de *-nl- ä z7- sion l’admet; l’inter- mediaire serait *-N->*-9->n.

Un fait plus curieux et qui montre mieux que, ä date ancienne, 7 &tait une forme normale de ! en armenien, c’est que le resultat de la dissimilation de > par p est 7, et non ;. Il y a tout d’abord un mot emprunt& A l’iranien, sans doute A l'iranien du Nord, sous la forme *särawart(i), et dont le syriaque pre&sente aussi une forme ä dissimilation, sanvarta: Yarmenien a »wrwewpen, En armenien me&me on signale une variante de certains manuscrits de l’Ancien Testament, ‚gwywsyp forme dissimilde de ‚gopwgr, emprunte du gr. yapadpıös. On a limpression de formes a redoublement avec dissimilation dans »zurpd' (cf. v. h. a. arm), »qrp4 (on Ecartera l’etymologie de M. Liden, Arm. Stud. I, 60 et suiv.), »qupg ı wqwpunbl (cf. v. sl. oriti, razoriti „detruire“, skr. aruh »blessure-, etc.), babpg. 1 y a peut-tre un autre type de dissimilation dans „wid »foetus=, si on en rapproche »2w2p/ »je suis nourri, je suis Eleve-, wwb et wwubudut »nourrisson:« et si l’on part de *san-min; mais ce rapprochement est tres douteux. L’ar- menien semble ne pas tolerer la presence dans un m&me mot de, et de 7; et c'est z qui le cas Echeant, semble s’assimiler A z. Le premier z de »g&4%, »eqbq »droit«, meqgbq »cerveaue, wog, etc. ou le second de faytaybs', nyfogbd s’expliqueraient assez bien par une assimilation. Les mots a redoublement prouvent peu; mais plusieurs des exemples cit&s ne sont pas des mots a redoublement.

Toute etymologie qui suppose une representation de */ initiale ou intervocalique par arın. 7 sans cause particuliere est a Ecarter. En revanche, le cas de #wywp montre que, dans les mots empruntes, 7 peut representer Z d’une autre langue. Un mot comme ‚gwgp , dont l’origine est obscure, peut avoir un 7 emprunte.

Quand on possedera l’etude necessaire sur les emplois de,. z7 etz dans les anciens manuscrits, il y aura lieu de reprendre l’examen de tous les mots qui comprennent des phon&mes notes au moyen de ces signes.

Paris, jun 1911.

14*

Zum armenischen und lateinischen Physiologus. Von Bibliothekar Dr. W. Lüdtke in Kiel.

Den armenischen Physiologus-Text veröffentlichte zuerst J. B. Pitra im Spicilegium Solesmense 3, Paris 13855, S. 374--390 nach zwei Handschriften der Mechitharisten in Venedig und einer Pariser Handschrift des 14. Jahrhunderts. Weitern Kreisen wurde er durch die französische Uebersetzung eines ungenannten Armeniers zugänglich gemacht, die Ch. Cahier in den Nouveaux melanges d’arch&ologie, d’histoire et de litterature sur le moyen age: [1] Curiosites mysterieuses, Paris 1874, S. 117—138 abgedruckt hat. Friedrich Lauchert, Geschichte des Physiologus, Strassburg 1889, S. 81 f. hält zwar die Reihenfolge der Kapitel für nicht willkürlich, da sie durch die Uebereinstimmung mit lateinischen Texten bestätigt werde (vgl. die Tabelle S. 109), erklärt aber die vom griechischen Physiologus abweichenden Auslegungen für eine jüngere Bearbeitung, vielleicht Willkürlichkeit des Uebersetzers. Die Untersuchung A. Karnöevs (Marepiansı m 3ambTkH no JuTeparypHof ncTopin ®naionora, Petersburg 1890) ist mir leider nicht zu- gänglich gewesen; vgl. Polivkas Anzeige im Archiv für slavische Philologie 14 (1892), S. 374 - 404; 15 (1893), S. 246—273. Das, was uns.für die vorliegende Frage interessiert, hat Karn&ev wohl auch in seiner zweiten Publikation angegeben. Er hatte das Glück, in der Handschrift Nr. 432 (s. XI) der Moskauer Synodal-Bibliothek den griechischen Text zu entdecken, der das Bindeglied zwischen der armenischen und lateinischen Ueber- setzung ist: = /J, abgedruckt in der Byzantinischen Zeitschrift 3 (1894), S. 25—63. N. Marr gab in seinem glänzenden Werk Cöopa:ka upatyp Bapnana 3, Petersburg 1894, Beilage 5: S. 129—175 eine neue kritische Ausgabe des armenischen Physiologus nach sechs neuen Handschriften: Ejmiacin Nr. 453, 1684, 1711, 23; Sevan Nr. 78; Peters- burger Kaiserl. Oeftentl. Bibliothek Nr. DCXL. Aus dem Armenischen ist der Physio- logus ins Georgische übersetzt worden. Marr gab auch diesen Text aus derselben Hand- schrift des Klosters Satberd (s. X) heraus ', aus der er schon 1901 Hippolyts Kommentar zum Hohen Liede mitgeteilt hatte. Neben dem georgischen Texte druckte er hier den Text der ältesten bekannten armenischen Handschrift Ejmiacin Nr. 2093 vom Jahre 1223 ab und gab in seiner russischen Uebersetzung die Varianten aller von ihm benutzten Handschriften an: ®psionorp. ApMAHo-Tpyauucki# H3B046 (= Msnania aky.ıpTeTa BOCToy- HbIXb AsbIKoBb Mnn. C.-Ilerep6yprekaro Yunpepcntcta. No. 5. Tekctsi u pasbickaHia 110 ApMAHO-T, Y3HHCKOX &buayronorin. Kunra Vl.), Petersburg 1904.

Während ]J. P. N. Land (Anecdota syriaca, T. 4) einen syrischen und arabischen Text 1875, Hommel die äthiopische Uebersetzung 1877 veröffentlichte, machte die Er- forschung der lateinischen Texte über Cahier (s. unten) hinaus geringere Fortschritte. Max Goldstaub hat „die älteste lateinische Redaktion“ in zwei Münchener Handschriften entdeckt und ihre Ausgabe angekündigt: Die Entwicklung des lateinischen Physiologus (Verhandlungen der 41. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner in München

' Einen summarischen Bericht über den Text gab zuerst Chachanov: Actes du 11® congres inter- national des orientalistes, Paris 1897, Sect. 6—7 (1899), S. 255 258.

en

Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 213

1891, Leipzig 1892, S. 215 und 216, Anm. 1). Doch er scheint seinen Plan nicht ver- wirklicht zu haben'. Da das Entgegenkommen der Königl. Hof- und Staatsbibliothek es mir ermöglichte, im Jahre 1904 hier in Kiel diese Handschriften zu kopieren, möchte ich über ihr Verhältnis zur armenischen Uebersetzung einiges mitteilen.

In der folgenden Uebersicht der Kapiteleinteilung habe ich mich nicht an die mangel- hafte Zählung und Orthographie der Münchener Handschriften gehalten. Links vom Lateiner stehen die Nummern, unter welchen dieselben Stücke in zwei ferner stehenden griechischen Handschriften erscheinen; rechts die entsprechenden Nummern der beiden nahe verwandten Texte. Durch fetten Druck und Stern werden die abweichenden Re- daktionen hervorgehoben.

M = Cod. lat. Monac. 19417 (Tegernsee 1417) s. IX.

N = Cod. lat. Monac. 14388 (Regensburg, S. Emmer. E 11) s. IX et X. Der Text hat durch Blätterverlust einige Lücken.

A= Par. gr. 2426 s. XV (Pitra S. LII; Lauchert S. 107 f, dessen Zählung ich folge).

2 = Ambros. E 16 sup. (Martini-Bassi Nr. 273) s. XIII: Zuretti, Studi italiani di filolo- gia classica 5, 1897, S. 113 f.

IT = Mosqu. Nr. 432 [?], fol. 192-203 Ilerpou &mıoxdnon ’Akstavöpstas (sc. YuaroAdyog). Nach Vladimir, Katalog Nr. 318 ist die Signatur Nr. 467 (Savva).

Arm. = Ausgabe Marrs 1904. Eine Uebersicht über den Bestand der jüngeren armenischen Handschriften in den C6opsakn 1 (1899), S. 402 f.

A 2 MN 21 Arm 1 1 I-Derleone. 2 2 2 36 35 IeDezautolopenar. 2. 3 3 37 37 III De lapidibus pirobolis 4 4 39 36 IV De serra marina 5 5 3 17 V De charadrio Ö 6 4 14 VI De pelicano . 7 7 5 15 VII De nocticorace . 8 be) 6 16 VII De aquila . ) 9 7 2 IX De phenice 10 10 8 a X De epopo . 11 11 9 4 XI De onagro 12 12 10 5 XII De vipera. 13 13 11 6 *XIII De serpente . 14 14 12 7 *XIV De formica Er 15 15 13 8 XV De syrena onocentauro . 16 16 14 9 XVI De herinace . de 17 40 _ *XVII De hibice . 15 10 XVII De vulpe . RE 18 18 34 *34 XIX De arbore peridexion et columbis . 25 30 43 13 XX De elephanto 41 39 XXI De dorchon . _ =

ı Er schrieb noch einen ausführlichen Aufsatz: Der Physiologus und seine Weiterbildung, besonders in der lateinischen und in der byzantinischen Literatur (Philologus, Suppl.-Bd. 8, 1901, S. 337—404). Hier schwächt er übrigens S. 345°? seine oben angeführte Aussage über das Alter des Textes etwas ab.

= 90 =

214 Dr. W, Lüdtke

| En

aan 40 _ XXII De achate lapide. De lapide sostoros | [= öorpeos] et marganta . .. == a XXIII De lapide adamantino . . .... —_ 45 41 XXIV De alia natura onagri et ssmi . . . - == 46 42 XXV De lapide senditicos [= ivörxos] . . . -- ge Ale) XXVI Derherodion.id.est fulicages rear _ = 48 44 NIXWVIEDeEzpsycomorar se == ICE XVII Desleoneret panteraupse er: 19 19 17 18 XXIX De ceto id est aspidoceleon . . . . 20 20 18 19 XXX De perdice BEN BEN In ae 21 21 19222820 XRXTDeivulture 2 ve ne Eee 22 22 20 XXX eemirmicoleonn er we e 33 23 21 Eh NIRRERK DE mustelan sn ea a 24 Pe XXX1V De monoceraton,. . rer 35 25 23 22 XXXVN Dericastorey m Sm a Ns ee 23 26 24 23 XXXVI De yenalhoerestbelua 2 2ER: 24 27 25 24 RXXVIN.Dei:nılvorl-- Won er eu 28 26 25 XRXSVIIIED)egechinemone ee eier _ 29 27 262° | NRXIX De comicular u. A rn en 26 31 28 27 RI Deiturture: 1 zes Re REN 27 32 33 32 REISDeshyrundıneser se 28 33 30. | "29 XII De-cervor re ae 2IE31 9234 29T STE XL: Deiranar a er EN 30 31 30 | __XLIV De saura quae dicitur salamandra . . 31 _ 38 | 5 Sa XLV. De: lapidelmagniten lernen Me 32 3 +XLVI De lapide adamantino . . .... - 35 38 XENVIIEDezcolumbise2 se _ _ | 2 2 XLVIN De saura eliace hoc est anguilla solis 1 )

I. Das Kapitel vom Löwen stimmt in den verschiedenen Texten ziemlich genau überein. Der Text von MN erweist sich in der ersten ‘Kpunmveia als sekundär. Statt des überlieferten uer& dyy&Awv äyyekos Eyevero usw. (IS. 33, Z. 10 ff.), das wohl auf Ascensio Isaiae X, 8 ff., zurückzuführen ist, bieten MN die korrigierte Lesart: ... cooperuit in- telligibilia vestigia sua, hoc est deitatem suam, a Judaeis incredulis, cum descen- disset in uterum virginis, ut salvaret... 72=Arm2=Al (Pitra, S. 338, I, 1—-3') = 21 = Aeth..

II. De autolope: Hier bieten A 36 (Pitra, S. 341, II, 1), 2 55, Aeth. 36 eine besondere kürzere Redaktion. Der sklavische Uebersetzer von MN beginnt die Erklärung mit: Opolite nomine (= & roltrevöneve), hoc est cuius conversatio caelestis est. Zum Beweise dafür dass MN mit /] Arm. übereinstimmt, führe ich den Schluss an: Duo cornua duo testa- menta sunt. Sed vide, ne tenearis modicissimo hoc ricimine (= £ptxivy), hoc est frutice parvolo, prae qua occasione vestitus et tenearis laqueis eius, et malus venator occidat te, id est diabolus. Vinum autem et mulieres effugit sapiens vir. Dieser Spruch (Eecli, 19, 2) steht auch in // und schlechtern Handschriften von Arm. an dieser Stelle statt am Anfang von Ill. Die sonderbare Ueberschrift von II in /: ’Alia nepi zoltrevouevov xal un zepwuevdvrwv eis r&los, findet sich nur noch in Arm., nicht in MN.

a

rn de

Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 215

III. De lapidibus pirobolis hat MN folgende ‘“Wounveia: O generosa epolitetota (!), hoc est abstinens in omnibus, multi enim in tartaro sunt propter mulierem, qui in temptationibus inciderunt. // hat dyysAoi elam 2 rapraom zul Logw Evexev yuvarxoc, Arm. hat diese Worte nicht zufällig, meint Marr ausgelassen, aber die in MN fehlende Erwähnung Simsons bewahrt. 4 37 (Pitra, S. 341, II), 2 37, Aeth. 37 gehören wieder zu einer besonderen Redaktion. Die Ueberschrift des Kapitels Vlvov yüp xa! yuvalxas droorpeysra: avno oopös hat Arm.; in /l, MN und schlechteren Hss. von Arm. ist sie an den Schluss von II geraten.

IV. De serra marina MN = /75 = Arm. 5. Mit der anderen Redaktion A 39 (Pitra, S. 342, IV), 2 36 ist wieder Aeth. 39 eng verwandt.

V. De charadrio MN = /1 6 Arm. 6. Diese Texte lassen auf das Zitat Joh. 3, 14 noch einige Zeilen folgen:

I Z.23f.: xat 6 ppövmos, xal ö AEwv, xai mpößarov' Ömiä yap elawv ru xriouara, Emarvera xar dexro.

MN: Et serpens prudentior dictus est, similiter et de leone, et alia multa. Duplicia autem sunt creaturae, laudabilia et vituperabilia.

Arm.: Aber es ist etwas auch an der Schlange gut, da sie klug ist, und am Löwen, da er stark ist, und am Schafe, da es sanft ist. Denn doppelt sind alle Geschöpfe ... (im Schlusssatz gehen dann die Textzeugen weit auseinander).

Aeth. 3: Beide sind geschaffen, das eine verdient Lob, das andere nicht.

43 (Pitra, S. 342f, V) und 2 17 folgen im wesentlichen derselben Redaktion, MN hat gegen die anderen Texte ein geringes Plus. Der Schluss ist am ausführlichsten in Lat. AB (Cahier, Melanges 2, S. 132) überliefert.

VI. De pelicano MN = /IT Arm. 7. Die Lesart der armenischen Handschriften „Vater“ statt ancne U Z.T wird durch die georgische Uebersetzung nicht bestätigt, ist also auch nicht für die ursprüngliche armenische Version vorauszusetzen; sie findet sich übrigens auch in Lat. C (Cahier 2, S. 137). Dieselbe Redaktion auch in A 4 (Pitra, S. 343, VI, 1), 2 14, Aeth. 4. MN fügen am Schluss Jer. 2, 13 zu.

VI De nocticorace MN = 8 —= Arm. 8 = 45 (Pitra, S. 344, VD = 215 Aeth.5. MN haben Ps. 101, 7 am Anfang (om. /T Arm.), fügen zu Luc. 12, 32 Hos. 2, 25 zu, lassen aber die Anspielung auf 2. Cor. 11, 7 aus und schliessen mit 1 Eor. '9, 22.

VII. De aquila MN = /1 9 = Arm. 9. A 6 (Pitra, S. 344 f, VII), 216, Aeth. 6 sind etwas gekürzt. Allen MN haben am Schluss noch das Zitat Joh. 10, 18, das zum folgenden Kapitel gehört.

IX. De phenice MN = Arm. 10 = 9 2= Aeth. 7; abgesehen von der Lücke 110, Z. 7—9, AT (Pitra, S. 345f., IX, 1) Z. 14 haben auch diese Handschriften den- selben Text.

X. De epopo MN (wieder mit falscher Stellung des einleitenden Zitates) = / 11 = Arm. 11=48 (Pitra, S. 346, X: doch steht Ex. 21, 17 am Ende dieses, nicht wie in MN, am Ende des vorhergehenden Kapitels) = 2 3 (Zitat fehlt) = Aeth. 8.

XI. De onagro MN = // 12 = Arm. 12—= 49 (Pitra, S. 346, XI, 1: doch das Zitat steht hier vor der ‘Eounvsio) = 2 4 Aeth. 9 (doch hier‘'ein Zitat mehr).

XI. De vipera MN = //13 = Arm. 13 —= 4 10 (Pitra, S. 347, XII) = 25 = Aeth. 10. Nur MN, 2, Aeth. haben die nähere Beschreibung des Tieres bewahrt, verkürzen dafür aber etwas das Folgende.

XIl. De serpente MN = /7 14 = Arm. 14. Von vier Naturen handeln 4 11 (Pitral S. 347, XUID) = 2 6 = Aeth. 11. MN erweist sich als der ursprünglichste Text durch einen längeren Zusatz vor Mt. 7, 14 in der ersten Deutung (fast identisch mit Lat. CA.

- ik

216 Dr. W Lüdtke

Cahier 2, S.219 Et nos...; vgl. auch 42), durch Hinweis auf Luc. 14, 15ff. und Rom. 13, 7 am Schlusse der zweiten Deutung, besonders aber durch die ausführliche Fassung der dritten ‘Epumveia, aus der ich die wichtigste Stelle anführe: ... cum primus homo, pater noster Adam, nudus fuisset in paradiso, non praevaluit serpens insilire in eum. Sed quando tunica indutus est, hoc est mortalitate carnalis corporis peccati, tunc exilivit in eum... Es ist erklärlich, dass // und die Vorlage von Arm. an dieser hetero- doxen Exegese Anstoss genommen und die Stelle ausgelassen haben.

XIV. De formica MN = 7 15 = Arm. 15 = 412 (Pitra, S. 349, XIV) =27—= Aeth. 12. Die Stelle 7/7 Z. 12—16 (= 4) fehlt in MN Arm. MN haben wieder die Deutungen etwas ausführlicher. Die zweite ‘Epunveia ist inhaltlich gleich Lat. AB (Cahier 2, S. 192), doch kürzer. Der Schluss der dritten Deutung ist in MN etwas anders gewandt als in /l= Arm.; A2 Aeth. stimmen auch hier wieder überein.

XV. De syrena onocentauro MN = 7 16 = Arm. 16 = 413 (Pitra, S. 350, XV) = 28 = Aeth. 13. In der Beschreibung der Geschöpfe finden sich mehrere Varianten; Arm. beschreibt den Onokentauren als halb övos, halb raupos: MN als halb Mensch, halb Esel. In MN ist anscheinend am Ende etwas ausgefallen; beide schliessen mit adversariorum = /I Z. 15 r@v avrıxssuevov.

XVI De herinace MN = / 17 = Arm. 1T= 414 (Pitra, S. 350, XVI) 29 und Aeth. 14 haben je einen besonderen kurzen Text. // Z. 12—13 fehlt in Arm., steht aber in MN.

XVI. De hibice MN: Der lange lateinische Text repräsentiert das Original, aus dem 440 (Pitra, S. 364, XLID), W (Lauchert, S. 269 f.) und Aeth. 40 gekürzt sind.

xVIM. De vulpe MN = 718 = Arm. 18 = 415 (Pitra, S. 351, XV) = 210 = Aeth. 15. Zu Anfang haben MN: requirit ubi est scyssura (so M; fissura N: also = Pitras row) terrae et palearium.

XIX. De arbore peridexion et columbis MN = //25 (nur der Schluss erhalten) = Arm. 30. Besondere Redaktionen sind A 34 (Pitra, S. 356, XX VII) = Aeth. 34 und 2 34.

Ueber die folgenden Kapitel, die in // Arm. nicht vorkommen, kann ich mich kurz fassen. MN A 2 Aeth. bieten dieselbe Redaktion. Am grössten sind die Unterschiede (meist infolge von Auslassungen) in dem langen Kapitel vom Elephanten.

XXVIO. De leone et pantera MN = /7 19 = Arm. 19. Die anderen Texte 4 16 (Pitra, S. 351f, XVII) = 2 11 = Aeth. 16 stellen das Zitat Ps. 44, 14 um (4A lässt es sogar ganz aus) und haben nicht den Satz // Z. 9—10. MN fügen zum Schluss 2 Cor. 2, 11 und Ps. 35, 5 zu; vgl. // Arm. 20 Anfang.

XXIX. De ceto id est aspidoceleon MN = // 20 = Arm. 20. Andere Redaktion | (Prov. 5, 3; Umstellung der beiden Eigenschaften): 4 17 (Pitra, S. 352, XX) = 218 = Aeth. 17.

XXX. De perdice MN = /7 21 = Arm. 21. Kürzere Redaktion: 4 18 (Pitra, S. 353, XXI, 1)= 219 = Aeth. 18. Das Stück Arm. Z. 6—9 fehlt in 77 MN.

XXXI. De vulture MN (ohne die Bibelstellen zu Anfang) = // 22 = Arm. 22. Ab- weichende Fassung: A 19 (Pitra, S..352, XX, 1) = 2 20 = Aeth. 19. Nach MN Arm. gehört der Schluss von // 32, Z. 30—32 an das Ende von: // 22; die Kapitel XXXIH bis XXXIV sind in // mit diesem Satz an eine falsche Stelle gekommen: vgl. Marr S. 104 f. Am Schluss von // 22 steht in der Handschrift irrtümlich die Deutung des Einhorns; Karn&ev druckt sie in seiner Ausgabe an der richtigen Stelle ab.

XXXIl. De mirmicoleon MN = /733 = Arm. 23—= 420 (Pitra, S. 354, XXIII) = 221 = Aeth. 20 mit geringen Abweichungen.

XXXIIL De mustela MN = // 34 = Arm. 24 = 4 21 (Pitra, S. 354, XXI) = Aeth. 21. MN haben zu Anfang einen Zusatz: ... praegnans facta auribus pariet. Si autem per

en

Zum armenischen und lateinischen Physiologus, 317

aurem dextram contigerit ut generet, masculus erit; si vero per sinistram, femina. Male (mala codd.) ergo ex auribus generantur. Sunt ergo et nme... Dies enuspov I S. 62, Z. 4 hat sich auch in Arm. erhalten. Ueber die Bedeutung der rechten und linken Seite vgl. Konrad von Megenberg, Das Buch der Natur, herausg. von Franz Pfeiffer 1861, S. 39, 22 ff.

XXXIV. De monoceraton MN = /135 = Arm. 25 = 4 22 (Pitra, S. 355, XXV, I) Aeth. 22. 7 Arm. A beginnen ohne Bibelspruchh MN mit Deut. 33, 17, Aeth. mit Ps. 91, 11. Auch sonst gehen die Texte etwas auseinander.

XXXV. De castore MN (doch ohne Petrus und Johannes am Ende zu erwähnen) 123 = Arm. 26. I Z.2-3 eöpioxerar ÖL dv olxw ray BaaılEwy steht auch in MN Arm. Abweichender Schluss der Deutung: 4 23 (Pitra, S. 356, XXVI) = 222 = Aeth. 23:

XXXVI De yena hoc est belua MN = // 24 (Schluss in der Vorlage der Hs. aus- gefallen) = Arm. 27. Andere Rezension: 4 24 (Pitra, S. 361, XXXVII) = 223 (= Aeth. 24).

XXXVI. De nilvo MN = Arm. 28 (in // ausgefallen). Etwas abweichender Text: 425 (Pitra, S. 355, XXIV) = 0 24 = Aeth. 24. Das nilvus von MN ist wahrscheinlich aus !AAog verderbt: so heisst der &vödoros im Ambros. (aus Pinellis Besitz) s. XVI (Zuretti, S. 201 unten‘. MN beginnt: Est animal quod dicitur nilvus, hoc est in flumine, figuram... Arm. hat als besonderen Zusatz: Es ist auch ein gewisses anderes Tier im Nil-Strom ın Gestalt... Wahrscheinlich stand auch in der Vorlage von Arm. ursprünglich ?4%os, nicht Nil.

XXXVII. De echinemon MN = Arm. 29 (in /] ausgefallen). MN fügen am Schluss der Beschreibung noch zu: ... nares suas de cauda sua, celans et inflans se, et sie astat contra draconem, donec eum interimat. Dagegen schliessen MN die Erklärung mit... hoc est diabolum ab, während der vollständige Text in Arm. A 26 (Pitra, S. 356, XXVI) 225 = Aeth. 26 vorliegt.

XXXIX. De cornicula MN = /1 26 = Arm. 31 = A 27 (Pitra, S. 357, XXIX) = 226 Aeth. 27. In MN lautet der Schluss abweichend (hinter 2. Kor 11, 2) für /1Z.3—13: Habemus ergo nos virum, divinum sermonem, in animis nostris, ut non appropinquet alienus et inveniamur spelunca latronum.

XL. De turture MN = /1 27 = Arm. 32 = 4 28 (Pitra, S. 357, XXX) = 227 = Aeth. 28. Die Zitate /] Z. 10—12 stehen in MN Arm. am Anfang von XLI.

XLI MN: De hirundine. Ezechias rex dixit in Esaia propheta: Sicut hirundo ita clamabo et sicut columba sic meditabor. Et in Jeremia dieitur: Turtur et hirundo et ciconia custodierunt tempus introitus sul.

De hirundine locutus est Physiologus, quoniam semel generat et iam non. Et sal- vator meus (N: noster) natus est semel in utero, baiulatus est semel, crucifixus est semel et surrexit a mortuis semel. Unus deus, una fides, unum baptisma (add es zarpp rwv ündvrwv. Kalüc obv 6 Övawiöyos eine nept tys yelıöövos Il A Arm.).

A 33 (Pitra, S. 358, XXXI, Z. 10 - 13) berichtet mit Auslassung der Bibelstellen zu Anfang des Kapitels, dass die Schwalbe im Frühling erscheint und morgens die Schlafenden zum Werk weckt, ohne diese Natur des Vogels zu deuten. In Aeth. 33, @ 32 und der Wiener Handschrift 33 (Lauchert, S. 263) kommt sie allein mit Auslegung auf die Asketen vor. Mir erscheint es wahrscheinlicher, dass die drei Zeilen aus dieser Redaktion in 4 eingedrungen sind, als die Annahme Laucherts, dass in 4 die ‘Eopumveia dieser Natur ausgefallen sei. /1 28 unterscheidet sich dadurch von MN, dass die Zitate an den Schluss des vorhergehenden Kapitels gestellt sind.

XLI. De cervo MN = /1 29 = Arm. 34 (doch hier mit verkürzten Schluss). MN A erzählen am Ende von den Haaren des Tieres. Auch die sonst identischen Texte 4 30 (Pitra, S. 358, XXXIU, 1-+ Scholion) = 2 29 Aeth. 30 haben diesen Zusatz nicht, haben übrigens am Ende des Kapitels Varianten.

= (en

218 Dr. W. Lüdtke

In der folgenden Textprobe bezeichnet Arm. den armenisch-georgischen Text; stimmen beide Uebersetzungen nicht überein, so bezeichnet ein kursives Arm. die armenische, @g. die georgische Lesart.

MN: [XLIL] De cervo. In psalmo XLI dieit!: „Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te deus“. Cervus® inimicus est draconi. Draco® autem fugit a cervo' in fissuras terrae‘, et vadens cervus et ebibens® implet vasa sua? fontem aquae® et’ evomit'” in fissuram terrae et educit draconem'! et conculcavit!® eum et occidit eum. Sic et dominus'? meus'* interfecit draconem magnum, diabulum, ex caelestibus aquis, quibus habebat's, sapientiae inenarrabilis'®. Non enim potest draco

baiulare aguam neque diabulus sermones caelestes'’.

Si enim et tu habueris intellegibiles dracones absconsos (= xexpvpuevovg) in corde tuo, invoca Christum ab evangelis per orationes, et ipse occidet eum.

Tu es enim templum dei, et spiritus dei habitavit in te.

Capilli autem cervi ubi apparuerint in domo vel de ossibus incenderis, num- quam draconem invenies.

Vestigium dei et timor Christi inveniuntur in corde tuo, nullus spiritus inmundus introibit tibi.

u

xai ob, dvdowne, Euv Eyns vospobg dpaxovras xextnuevoug &v Th xapdia oov, xalsaov ru ebayyekıa, xat Aeyoval aor „od yovebacıs, od norgebasıs, od yevdo- paprvpjosıs.“ ru vospu böara Euv Axodang, 2eucasıs nücav xaxlav. xal yiverat ou N xapdia vabs Veod, xal ro mreöna Tod Vsod oixe? Ev 00t. zoiyes yüp Eldyov Eüv pyava- aw eis olxiav, 7 dareov abrod Eiv Üupeden rıs, obdenors Öaumv Öpdxovzos Vewpnasıs n iyvos. Öron yüo yYößos Aprorod Euv sbpe 7) eis ryv xapdtav aou, obÖERoTE movmpÜv yäpnaxov avaßaiveı eis ryv xapölav aov. 6

gvaroAöros odv oDx dpyüs Ehaimaev nep! Tas Elagon.

ı dixit M ‘0 uzv david &onaev Aeymv Il Arm. | yuarolöoyos Ehefev nept rhg eildpov örı Zorıv (sehr add. Arm.) &y9oös II Arm | ®xai &av... / Arm.; und wenn erblickt und flieht Gg. | *a cervo om. // Arm., und hineingeht add. Arm. | ’in fissuras terrae om. IHR in das Loch Arm. | #et ebibens om. // Arm. |’=rü dyyeia abryg Il: den Mund Arm, die Seite Gy. |°—Bdaros zyyatov II, Wasser der Quelle @g.: der Quelle om. Arm. ; »2ffpyerar Er! ryv yjv (Loch, 6ryv Arm.), örov üpaxwv Eativ xexpunpevos (sich befindet Arm.) xa: add. /I Arm. | '’ xy2eı (add. das Wasser Gg.) II Gg.: om. Arm. | '— eis mV daydda, xal dvapspsı rov Öoaxovra Il: und füllt an das Loch, bis hervorkommt die Schlange @g.]...(°)sich befindet. Wenn sie herauskommt, zertritt und so tötet er. Und wenn nicht, das Wasser giesst er aus in das Loch und tötet. Arm. ! Praes. Arm.; mit den Füssen add. @g. | '* 2wrno Il, Lebendigmacher Arm. | '* n(oste)r N Arm. (add. Jesus Christus Gg.); add. abrög novos I |: @v eigev IT| 's evdeov ooyias xal dperig appnrov II Arm., Evdeoy oogias Gg. | '" od dbvarar ö öpdıwv Baardaa: Bdwp, obdE ö Örafokos rov odpdveov Aöyov Il: Welchem Wasser nicht fähig ist zu widerstehen der unsichtbare Drache Teufel Arm. (Subjekt und Verbum im Plural @g.). Darauf schliesst Arm. (G9. fügt eine andere Schlussformel für das ganze Werk zu): Demnach also schön geredet hat der Physiologus die Naturen (sc. von Tieren) jeder Art.

XLII. Derana fehlt in Arm. MN stimmt mit /7 30 und 429 (Pitra, S. 361, XXX VII) überein. Man vergleiche den Satz /TA: od neisı yap adror zepi &v zdayovar, mit MN: non pertinet eis, de quibus patientur in abstinentüs laborantes... 228, W 29, Aeth. 29 bieten eine abweichende Redaktion.

XLIV. De salamandra fehlt ebenfalls in Arm. MN stimmt wieder mit // 31 überein. Die drei Jünglinge im Feuerofen, die in diesen beiden Texten an den Anfang gestellt werden, kommen im Aeth. zwischen Kap. 39 und 40 vor; vgl. Hommel, S. 139 f. und

Fe re

Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 219

Pitra, S. 416. Aeth. 31, 2 30, W 31 bieten einen besonderen Text, während A 31 (Pitra, S. 361, XXXIX) wenigstens in der ‘Epuyveia mit /T MN geht.

XLV. De lapide magniten MN = A 32 und 38 (Pitra, S. 362' und XL, 1 bis Z. 13 deppw) = II 52 (S. 60, Z.5—6)= 233. In 4 32 I] ist die Ueberschrift ausgefallen, so dass der Text zu dem folgenden Kapitel vom Diamanten gezogen ist.

XLVI. De lapide adamantino ist in MN stark verkürzt; doch die Erwähnung von Amos beweist, dass MN auf //32 (S.61, Z. 17, 18) zurück geht. Auch 4A 32 (Pitra, S. 362, XL, 1) ist etwas gekürzt. Eine etwas abweichende Rezension hat 2 31, aus der Aeth. 32, vielleicht auch der stark gekürzte Text W 32, stammt. Ein anderer Text über den Diamanten steht oben MN XXIII = 442 = Taurinensis s. XII (Zuretti, S. 206 oben).

XLVI. De columbis fehlt, wie die vorhergehenden Texte, in Arm; auch in // steht es nicht. MN ist = 2 38 (bis Zuretti XII, 1, Z. 24 xoxxtvyv). Verwandt mit 2 ist W 35, 1. 4A 35, 2 (Pitra, S. 363, XLI) weicht ab, hat ausserdem noch ein Stück vorangeschickt, das W 35 an zweiter Stelle mit der Ueberschrift /lepi ö&urrspov xal repıorspäg erscheint. A erweist sich durch Vergleich mit Aeth. 35 als sekundär. Dieser hat zuerst den Text 2 MN und an zweiter Stelle den Abschnitt W 35, 2= 435, 1 vom Habicht.

XLVII. De saura eliace hoc est anguilla solls MNN=/1=Am1=42=212 —= Aeth. 2. Dass die Stellung zu Anfang in // Arm. nicht richtig ist, geht aus der Schlussschrift hervor: /l Z. 12 Kalos odv 6 Duarolöros EldAnasv nept 7 Yyloswz Exdorou revovg,; ähnlich auch Arm. In M hät eine jüngere Hand zugefügt: Explicit liber crisostomi de naturis animalium. N hat: Explicit de natura bestiarum sancti iohannis constantino- bolitane urbis antistinie. Liber conscriptus deo gratias amen. Auch MN haben den kurzen Zusatz, der bisher nur durch // Arm. bezeugt ist, am Schluss der 'Eoumveia: cuius nomen vocatur oriens in propheta Jeremia (om. Il Arm.), et ipse est sol iustitiae, sieut apostolus dieit (om. I Arm.), et aperiet tibi intellegibiles oculos cordis tui et novum pro veteri fiet tibi vestimentum.

Es wird sich schwer entscheiden lassen, ob die Kapitel XX bis XXVII von MN, die in // Arm. nicht vorkommen, ursprünglich zu der Redaktion (MN // Arm.)* gehören und nur in der gemeinsamen Vorlage von (/T Arm)* ausgefallen sind, oder ob sie in dem Original von (MN)* ein Zusatz aus der Rezension (42 Aeth.)* sind. Die Stellung am Ende in A Aeth. spricht dafür, dass die fraglichen Kapitel in dieser Gruppe zugefügt sind. Doch da 2 die Reihenfolge mit ziemlicher Willkür handhabt, könnte man eine gleiche Freiheit auch in (MN)* annehmen und die Kapitel trotz ihrer Stellung für eine Zutat aus der anderen Reihe halten. Dass die beiden Gruppen Varianten einer Urform sind, geht aus der Tabelle, die die Beziehungen der Texte natürlich nur in den all- gemeinsten Zügen wiedergeben kann, hervor. Aeth. (nach Hommel, S. XVIII Anfang oder Mitte des 5. Jahrh. übersetzt) stimmt in der Kapitelfolge mit A überein (doch 32 Diamant, 38 Magnet ohne Vermischung und Wiederholung), der Text steht zwischen 4 und 2. Eine andere Variante von A ist der illustrierte Physiologus von Smyrna, eben- falls mit Abweichungen in der Kapitelfolge.'

i Strzygowski, Der Bilderkreis des griechischen Physiologus 1899: Byzantinisches Archiv 2. Die Handschrift ist um 1100 geschrieben. Das Kap. 40 über den Hirsch ist der Redaktion 77 entnommen (S. 37.) Goldstaub erwähnt hier S. 104' seine „seit langem vorbereitete Arbeit über den mittel- griechischen Physiologus“: sie ist meines Wissens nicht erschienen. S. 44 erwähnt er einen Mailänder Physiologus Ambros. A 45 sup. [Fol. 97v bis 116Y]: „(Palimpsest s. X) wohl die älteste griechische Hand- schrift.“ Martini-Bassi, Catalogus codicum graecorum bibliothecae Ambrosianae No. ı nennen den Text „optimae notae“, setzen aber die Handschrift ins 13. Jahrh.

-8

220 Dr. W. Lüdtke

Es bleibt nun noch übrig, das Verhältnis von MN zu den anderen lateinischen Texten zu untersuchen.

In der folgenden Uebersicht bezeichnet:

V Vatic. Palat. lat. 1074 s. X, von mir im Jahre 1902 abgeschrieben.

ABC = Die von Cahier, Melanges d’archeologie, d’histoire et de litterature, T. 2—4, Paris 1851 ff. veröffentlichten Texte, und zwar (cf. 2, S. 90 ff.):

B = Bern. 233 s. VII RX C = Bern. 318 s. IX A = Brux. 10074 s. X.

C folgt, wie schon Lauchert S. 90 bemerkt hat, der Ordnung von Pitras 4 und Aeth., stimmt auch inhaltlich mit ihnen überein, bietet aber leider nur eine Auswahl. B hat im wesentlichen denselben Text wie V, den schon Cahier 2, S. 96, zu dem Bestiaire des Guillaume gestellt hat; Max Friedrich Mann, Der Bestiaire divin des Guillaume le Clerc (Französische Studien 6, 2, S. 37—73) hat ihn 1888 nach British Museum Reg. 2 C. XII (s. XII) abgedruckt. Diese Handschrift stimmt bis auf Kleinig- keiten mit V überein, besonders auch in dem Zusatz von Stücken aus den Etymologien Isidors von Sevilla am Ende jedes Abschnittes. A wird erst durch Vergleich mit MN richtig eingeordnet. Es gehört zu der Uebersetzung VB in seinem ersten Teil, darf aber nicht, wie Cahier es tut, in seiner zweiten Hälfte mit der ganz selbständigen Uebersetzung C verglichen werden. In A ist der zweite Teil des Textes der Uebersetzung MN entnommen. Die Uebereinstimmungen von A und MN sind in der Uebersicht durch den Druck hervorgehoben. Bei C sind die Kapitel, bei denen Cahier C mit A zusammen- wirft, ebenfalls durch fette Typen ausgezeichnet. Gelegentlich erkennt er das Bedenk- liche seiner Methode auch an; vgl. 2 S. 199: „Bien que A et C n’aient re&ellement que quelques ligenes en commun, on y reconnaitra sans doute deux variations d’un seul theme, pour ainsi dire.“

Auch J. P. N. Land, Anecdota Syriaca 4 (1875) S. 136 gibt in den Noten zum syrischen Physiologus, in denen er den Versuch macht, die Texte nach Klassen zu gruppieren, eine Tabelle, die man mit der folgenden vergleichen möge. Er rechnet auch den Archetypus des Syrus Leidensis zu seiner Familia secanda (Pitrae Armen.; Lat. Bern. 233, Bruxell.); doch diese Zuteilung ist nur in der Kapitelfolge begründet: der Text ist eine besondere Spielart, deren griechisches Original nicht vorliegt.

Cahier | v B A 6 MN 2, 107 | Leo 1 | 1 1 A) 1 2, 218 Saura. = (2) 48 2, 117 | Autolops 2 2 2 | (0) 2 2, 126 | Lapides ignif. . 3 3 3 3 2, 122 | Serra. 4 4 4 (21) 4 2, 130 Charadrius . 5 6) 5 (3) 5 | 2, 137 | Pelicanus 6 6 6 (4) 6 | 2, 170 | Nycticorax . 7 fl Ü (5) 7 | 2, 165 | Aquila 8 6) 8 (6) 8 | 2, 183 | Phoenix . 9 9 9 == 9 | 2, 178 | Upupa 10 10 25 (9) 10

| © |

Zum armenischen und lateinischen Physiologus. 221

PEREBREERERE 5. > SSEOmEBe N © |" nn Cahier V | B | A | G MN | | A 2134 Viperasuhn hat ee _ 27 12 2, 218 4, 68 SEIDENS EA. A 0 EM A 1.28 we 13 2, 144 | | De 188-2 KFormicaa a, 11 10 » os 1oy| Es | DSB T3R 2 BDITEN. EL.ONOc." N. nn. 12 a En ea) 15 D08 | Brinaciusı 2.0. ss 1913.28 (12) 16 DOSE DIE N Br ne ee ld 14 Frgm. = 17 197908 WVülpes. nt le ei.) 10 15 12 | a3) 18 DE 05991 "Unieomis :"; 2.2... | 16 16 1322:(16) 4 | E92 9gEe@astor Se era ;LR LT2eh 14 35 981204 HT yaena „lau an) tel | AB 15 a Sala FElydms Let ee 19 PR BEE Er ee en or ee T 3, 225 Onaperac ae a el SPZEN 1,26: 11 37231 Sin a Ri en FE SER EI le er ur —_— 1.24 3209 Eulca. Su 0 Se le 22 3... 26 3, 238 Panthera, sa. sen... DA@EN E23 36 (14) | 28 | 3,253. | Aspidocheone ..:.. 5 | a | —- |ad) | AR eperdie antun ee a 20 20,20 Ss) I ee ee | Ne re ee Sen20S 3 MNsIdan. Sa a era 228 Da a a Bee 3, 263 Turtur N eh 29 | 283 | .28 —H 2:40 Br Yo |EGervus San Hi here] 80 Doz, et 3.272 | Salamandra ©... 0...|.31 | 30° | -22. |. (ie) | 44 Bros Columbaeze ru ar. 32 ne | 24 | 20347 3, 284 | Peridexion . . . ... .| 33 Er 30%. 11.492) 019 A Dia Wplephas 2 eu SE 22) | » | (4 63) | Amos proph. . . . . » E35 _— | _ 27 Ve Te ee ar = 23 Myrmeeoleon®. v2... ee A 32 ANEBOE ER Ehates u Re ee u 82 (23) 22 4, 70 | Lapis indicus . . Ne en 34 (24) | 25

Aus dieser Uebersicht geht hervor, dass A 1—24 VB ist; als Ergänzung ist dann ein Auszug aus der Uebersetzung MN beigegeben (ich setze die Zahlen von MN in Klammern hinzu): A 25 (MN 10), 26 (11), 27 (12), 28 (13), 29 (16), Frgm. (17), 30 (19), 31 (20), 32 (22), 33 (23), 34 (25), 35 (26), 36 (28). A hat also die Reihenfolge von MN nicht geändert. Besonders beweiskräftig für den sekundären Charakter von A ist das Kapitel über den Onager, das A26 MN 11 wiederholt wird; es kam schon oben A17=VB21 vor.

In den C6opkaku 1 (1899), S. 401 streift Marr nur die Frage nach dem Alter des armenischen Physiologus. Er gibt hier in $ 387 hauptsächlich eine Zusammenstellung von Zitaten armenischer Schriftsteller mit Eznik von Kolb beginnend über die Naturen von Tieren. Doch können sie nach ®asaonor», S. LI, nicht dazu dienen, das Alter der vorliegenden Uebersetzung zu bestimmen. Da die Satberder Handschrift schon

- 10

222 Dr. W. Lüdtke

vielfach verderbt ist, ist die georgische Uebersetzung lange vor der zweiten Hälfte des 10. Jahrh., aus welcher dieser Kodex stammt, angefertigt. Marr ib. S. XLVIII setzt sie um 800 an. Trotzdem wir, wie er S. XLVIl und XLIX ausführt, bisher nicht imstande sind, das Alter armenischer Uebersetzungen genau zu bestimmen, dürfte sein Ansatz von Arm. auf das Jahr 600 ca. ungefähr das Richtige treffen.

Auch über das Alter der lateinischen Uebersetzungen wissen wir nichts. Cahier 2, S. 150%, weist darauf hin, dass sich die Zitate aus der Bibel fast immer von der Vul- gata entfernen: „Il semblerait que l’ancienne version italique füt generalement leur guide, ce qui serait deja un indice de date bien &levee pour nos traductions occidentales du Physiologus.“ Sofern MN nicht wörtlich aus dem Griechischen übersetzen, trifft diese Bemerkung über den Bibeltext auch für sie zu. Ps. 57, 5. 6 (in Kap. XXXII) stimmt z. B. in M mit der altlateinischen Uebersetzung überein, ist aber in N nach der Vulgata korrigiert. Und welche von den drei lateinischen Uebersetzungen ist die älteste? Vieles spricht für VB, die auch am verbreitetsten zu sein scheint. Freilich will Lauchert, S. 90 £.', die grössere Ausführlichkeit dieses Textes in den Auslegungen eher einer erweiternden Bearbeitung des lateinischen Uebersetzers zur Last legen, als in ihr die getreue Wieder- gabe eines griechischen Textes erkennen. Auf mich macht VB den entgegengesetzten Eindruck. Es ist auch sehr wohl möglich, dass die beiden Texte (4 Aeth. Lat. C) und (I! Arm. Lat. MN) Bearbeitungen eines älteren griechischen Originals sind, das verloren gegangen ist. Für eine Ausgabe von MN, die beide ziemlich verderbt sind, wäre die Vergleichung anderer Handschriften (ausser A, 2. Teil) sehr erwünscht. Die Durch- forschung der Bibliotheken wird vielleicht auch etwas Licht über die Heimat der lateinischen Uebersetzungen verbreiten. In Italien scheinen Physiologus-Handschriften nicht häufig vorzukommen.

' Von breiter Paraphrasierung spricht auch Goldstaub: Philologus, Suppl.-Bd. 8, S. 360.

BR

VroambrsNnnde& vurftvun DrR

" USBPUUNUPr WTULPUUBUYV

Iyır Dinpbhugnı Sulpwdarnbofd wnofd um. fg dp guyeh br bafmmpkpubuis noupf papp wbowfbpn] wjtpuit [rängm ud Eh, eo grusel fnup —— Kufdmgpkpa] . bayı ful ap ger ghpubuibopbt quitntunap (lubp be punbpf bzw fetp Oz ywänfe qdmup b kom! Swuhwtu: Uyzu punufus 25. Uupktwgfu bpphilu mıgquhh nr wlur uabgdmemduhen] LE umofhn dd, (Bagtbrf EEE or eye mus engeren Abus be wabgdmwdp jpmSbh (op: Aut BP ui gunmahen A (unpSpgulu,. .. » Put LU— “ap j# dp wipunm [I buwlı.. n):

UERUR EEE SI ranmppppuhuitit E Shin. &.eenpgf ae HPehgsllempe Sof np Peju ger Page bu gargbp fphupuit 0. np qufme Ale pepbug uwgchithu Sogn ug yadufne hung, gun qup frgpbup be felwudps pun Noqeuf grgupubne Abu: nennen En Lozasitren Er erbet meeetn Vierer sie Fontane mn mpb—u—t, uibogueum uw tal gucken Guphum dan... P för gib gurbpeuiug wear enguuiu,. (Ben Bio):

2. Urbufpbutp Vayıhfı media MI (Pr umge bp 145 6), Skmtehpuf Sf Mk fußgubpfir uyu [I ae wur un kgdnmdp m md kaymyku. 9X 50+4%X 10—490. AO IX II: Dpu (be Sf delifzubeh) pugmnpnefF kung‘ Tupktugft a. qm L wub] , et ehupız uyupınwlul E Jh opauas dEg bofFufgu kofd wvwund wb. qud bpb; bep pohhpl, Swehudupe Appunnuf un fpuibfi: Uyu pugunpn- but 9 fr Yhenm It wann” pgpf “fit zpunch,p be “gnplwb nuunhp, pr beb “Plug bpbp,e qubg bo wntmmilı S. Urbmfpkuip vaanmd bh, np Sf mqwapm futbbpp uyu bp" wbpwgumpbjb Brrwd pwabpp quupu bih Agua, bepbe uf Gunl unkpnpge puyg rpufSbenbe papp pbinfp Ahnwgppubph mhf uyu pwnbpp neun gemwgug wuqwgpa[dpetbbpp dngpfb Wpuug Puwgpfp db: Mipp uzpwunm Pb uyu pwnbpf by pugwnpu [Bft mu: Du Gupgmdl br pufdh tut gib] "be Aneng‘ bpfg be gupbuh wwuuig,, ba Quufumd” 5 \hpbp-

Eve

224 US- TULBPUUBUV

Zap umunslihriug Je 2, ‚jur bau lanla pa pur meta Sauyey ne En wirgund‘, kubp br ynmu gupg bet, br fulinth püg mlli kpkp wirgud‘, sumu gaygyi

S- Uchmfphuirf Jbppei pwgannpn fee Agägumd & br Ag er DE Yaipbugfet up dinge], (eelkginB Hark: gpbg2, Saum EEE grpbg mumuig,, Gunl“ Thpbwf (ke) zuphwl mmunibg,, umung br,f be wmuilg Brueg „0: Pugfonepuikhg app sopu,, =miup eu RE er eye PP- Eger Ynusiuuguesl ss; Syg Allan SGepas erazul ug Eee zepe) jmmufig JpmEzE wuwelhe Sits ayufnph gajgı kin eupbes peututar Fon Re u gdürliubpp; nu Appg epnpkpme- parb, ‚pesumlns ehe ty np ngeobaened Eau a TE er Bea a er nee nu re ra ee el no Dina pangbu 5 wabgbmemdß Jbpzpzku pugunpmfAfntp, fep BE lwoupp Ulpılait din. eu e Apa 2 PE e Ynaanın ze, ea mz ende ek Be kpkp,) bl z& wahmmd ful“ ufnuy 5 defummd be [BE u ummumnd , ap froupf phggetmep felinump Uhpılaı E Fhpmpkpud‘ Capfı Suilap Sugbe (6 Yupfıp übp wwgezinmßuhb; Sul "dinger wm. dan wplend,, u dh mepfz etufs app Serlup mgpaje opp,s " Lumnpgefuh mm 1pkuie mu dm ul na, de Brqufbut pphupui & gayg nm:

Tina [Fnemed) &, [BE au wunbgSmudp: m dmmed E mehjh ptaruiı be jaldaue fh Suihigunmuufus phyuge]f , ipod; poynp Pnsuilzuüribpu bg Pb Yun mtl ei euer

"Ai gbumda, = 450 + ‘Phre bpb, = 34 "opkul mwundtp, 40, ph udbup 493: Uyu zu alapp (493) JE pwdnend“ E Skinkitun nıbpfii 400, 70, 20, 3, npabp Tnyuemufuyupihup zuppa] puuuenpbpf be mundpmf up. enuyuyınlpu] * dp mwtup

di 400 % 20—n en

UnbgSnewdp uyugbu pmedachpmg zb Shui Ip quad Ir udingd forpf [elinunp, [Pb Apfwnnu undeng? opp Ag Sunlag zwtuhlg 5 dıpdm [Heu dPpdrg ("Bullen Funl“ zuofbu Guy,» Dart. PR 1)» ap Sun “pr Jegup- qujuh mm tpbhulie um domu wpbench, umSdammsd bu Bia2 mnesrh Ley, kpp Ababkpu "upfwahpf „, wgol&kn] denp Ip umuitmitp Sumundz gu qunbpuubuy felupm [pet Kupgpuib,: Ugofspb uyu SPug Funllpt In, pum Funlugppf, Un uno. wm, Upbewgugbs Cppapg, Uhgbppapg he Mibhpapgy Sadbpp: Muh deu gapu dur derer np bu Ppobpuyfi, Lplehaylui, TWunpuulut br Zuitgmnbub) qaupu Eh © Jegapgujik wm pbutin wa dücmu wpbend, uwSdatikpfig:

Pr Gupbhugn uyu wabgsawsh Ile wnbgdmmShhp, bpp pump diofnupkr open 5 pub Gugdag . ommnhpfe upumuyuyımad fFarbpfe qgueilupp disk den rhre zen vnfapuhuit Eu Suy wor qulaf degme[Afeülpf dh) :

ı Uhpdiadı nufıt ınh'u [52777 +b - “Gold wbwubhgu koldu (Faqnır wbıynı win b ywenıp gb pwpwbghr rn ers en

—- 2

Ein neues Exemplar des alten Aytark‘ und Allgemeines zu seinem medizinischen Abschnitte.

Von Dr. med. Ernst Seidel.

Im Janre 1899 erwarb ich vom Buchhändler Markarian in Konstantinopel ein altes armenisches Kr Druckwerkchen, das von ihm als Ayt‘ark‘ („Astro- a logie“) bezeichnet wurde, mit welcher Angabe ein flüchtiger Ueberblick über den Inhalt überein- stimmte.

Das Buch ist mit starkem Bindfaden in Holz- deckel gebunden, die am Rande ihres braun- schwarzen Lederüberzuges deutliche Spuren einer eingepressten Zierleiste tragen und nur wenig über das Schriftblatt hinausragen, und ist 16 cm lang, 11,5 cm breit, 2,5 cm dick.

Das Format ist Kleinoktav. Auf der letzten Schriftseite finden wir zuunterst den Vermerk: Uye zbrpe polatgul (SIC!) wibnt. pr. bp bi be db ınbınp. p. (Bmıfu[$ %. Unmittelbar darüber sind als konventionelle Nummern der Bögen (vun) auf- gezählt: mpg: bg: kp: . 4. dm. Ip. 44: 44: 4b. dg. bb. bp. Ab. p- kw. pe br Pr. Fügen wir hinzu, dass die Blätter (@=«l#) mittels der Indizes #- £- 4- 4: nur bis zur Hälfte eines jeden Bogens markiert werden, so lässt sich an der Hand dieser Anleitung leicht feststellen, dass folgende Bögen, bzw. Blätter von den angegebenen 24, bzw. 192, fehlen: Bl. » bis Bl. #, Bl. #e- g-, Bl. # bis Bl. #e- (£). Bl. 4: (r) ist hinteres Schmutzblatt. Es sind also zusammen 12 Bogen und 1 Blatt, demnach reichlich die Hälfte in Wegfall gekommen.

Das Druckpapier ist steif, dick, von grauweisslicher, an altes Elfenbein erinnernder Farbe und ungeglättet, die Letter gross, ungeschlacht, oft (so beiy, 4,%, 4, 7) sperrig, die Schrift in der Hauptsache in Schwarz, bei den Ueberschriften und Initialen meist (hie und da auch streckenweise mitten im Text) in Rot. Die Wörter sind von einander nicht getrennt und brechen willkürlich ab, so dass oft ihr Endbuchstabe am Beginn der nächst- tolgenden Zeile steht. Zur Interpunktion dienen wereaged und yged, letzteres wird ins- besondere vor und hinter jeden Buchstaben oder jede Buchstabengruppe, sobald sie einen Zahlenwert ausdrücken, gesetzt. Druckfehler sind wenige, die Abkürzungen die gewöhnlichen und häufig. Jede Schriftseite hat ausser der vollständigen oder bei längerem Texte halbierten Ueberschrift 16 Zeilen und einen im Schlussabschnitt oft noch Schlagwörter tragenden Rand, dessen Breite durchwegs ungefähr zwei Drittel der Schriftbreite ausmacht.

226 Dr. med. Ernst Seidel

Der Lesestoff verteilt sich in folgenden zehn Abschnitten auf den Druckraum:

1. 'Ep‘ud „geistliches Liederspiel“ von Bl. #r- bis Bl. #r- g- v.

2. Zdarin Cucane „Jahresprognostikon“ v. Bl. #e- (#) bis Bl. 44. 7- v.

3. Amsacwie amenain ieyagamac (im Text) oder (in der Seitenüberschrift:) Zamisn Oucane „Monatsprognostikon“ von Bl. #4- (5) bis Bl. #64. (q. v.), beim Dezember be- einnend.

4. Umemn imasdasiri: Asaceal: Hayags: Lusnin avuren: Vor zerazn haidne: (im Text) oder (in der Seitenüberschrift:) Zerazn ceucane „Traumbuch“ von Bl. #6. (g- v.) bis Bl. #4: 4- v.

5. Srpoin Güryi hrabin. asaceal e ws gayantac. te zine liniei: (im Text) oder (in der Seitenüberschrift) Zyayantn cucane „Kalendarium‘ von Bl. 44. 4: v. bis Bl. #24: (£.) v.

6. Wasn asdeyae colanaloi (im Text) oder (in der Seitenüberschrift:) Zasdeyn eucane Stern- strahlendeuter“ von Bl. #4. g- v. bis Bl. #g- (g-) v.

7. Zsarzn Oucane „Sternenlaufdeuter“ von Bl. #4: (£.) r. bis Bl. #4. (z-) r.

8. Wasn lusnin. Vor pag arnu (im Text) oder (in der Seitenüberschrift:) Zlusin Cucane „Monddeuter“ von Bl. #4: (r.)r. bis Bl. ##£. v.

9. Wasn dyaji. e. avurn. Vor dearn 'en. t‘e pari e te Car: (im Text) oder (in der Seiten- überschrift:) Znsank'n Cucane „Nativitätenlehre* von Bl. #£. v. bis Bl. #4. g.r.

10. Pisgaran. "ev hak-imaran. asduik ev zarmanali: mecin Jalalios hak‘imin arareal (im Text) oder (in den Seitenüberschriften::) jalinos hak‘im „Hausarzneibuch“ von Bl. #£. 2- v. bis Bl. fr- (£-) r.

Noch sei erwähnt, dass auch handschriftliche Texte, bestehend einmal aus sieben zusammenhängenden Seiten, sodann aus einem losen Einzelblatt, dem Ganzen vor- gebunden, bzw. eingelegt sind, die aber wohl sämtlich aus Gründen des quale wie des quantum kaum als sinngemässe Ergänzungen unseres Sammelbandes aufgefasst werden dürfen. Doch sind die Akten hierüber noch nicht geschlossen und nehme ich vielleicht ein anderes Mal Gelegenheit, mich zu dieser Frage zu äussern.

Durch das ganze Buch findet sich keinerlei direkte Andeutung des Druckortes, Druckjahres und Namens des Druckers, wohl aber unten an der Vorderseite des Schluss- blattes jenes bekannte Signet D. T. Z. A., welches bereits in einer ganzen Anzahl von Frühdrucken (vgl. Handes Ams., Jahrg. 1894, S. 361 und S. 363) zutage getreten ist. Man muss bedauern, dass auch diesmal die Hoffnung, etwas Näheres über die Person des Druckers zu erfahren, zu Schanden geworden ist.

Nach dem Vorhergehenden kann ich, vorbehaltlich einer vergleichenden Autopsie, nichts anderes annehmen, als dass der mir eigentümliche Sammelband, so wie er ist, zu den drei der wissenschaftlichen Welt bereits bekannt gewordenen Exemplaren des Ayt‘ark‘ von 1515/14, nämlich den im Besitze der Mechitharisten in Venedig, der Jakobiner in Jerusalem und des Garabedklosters in Caesarea befindlichen, als ein viertes hinzu gekommen ist.

Wenden wir uns nun zum zweiten Teile unseres Themas, nämlich eine allgemeine Charakteristik des medizinischen Abschnittes zu geben, so erweist sich eine vorherige Analyse desselben als unumgänglich. Er zerfällt in folgende, verschiedenen Quellen und Entstehungsperioden entstammende Unterabteilungen:

I. Bogen 17, Seite 8 (17,8) bis 18,10. Ein Gemisch volkstümlicher Rezepte gegen die mannigfachsten Leiden, wie Leib-, Zahnweh u. dergl., Kosmetika usw. Wir wollen die kulturhistorisch, im besonderen für die Geschichte des Aberglaubens belang- reichsten wiedergeben, und zwar:

Ein neues Exemplar des alten Ayt'ark' etc.

Bd.)

Ant‘imos. "ev pakos. ar mimeans "egin. ‘ev

ürea(n)e gamavn zadamn h“asecin. "ev i con

angecin. ‘ev hasducoj antrecin. te 0 zmer

anuank'n i hac kre 'ev ude. ev asduco). Sp: cuntr tne ail adamn & cam:

: a 2. (18,1.)

Ar hyi labsdag (reete lambasdag) mi. 'en zp‘orn jerk‘e. ‘ev han zp‘orn xorwe. "ev (mok orowain dur. *ev ar an bargi: Vor morac- god lini. aicu maz exen i nerk‘evn :

L

FE Sant 5A

I4.3, AS. E bt. yulufih Azubis Gwuiup. Br = Lgenen npyr- q Inup Sl wi o zul uhuutd np > aba 2yL&PrytappgluuldEg) juukun = gu 3, 7Supuunu Rn Fkqunfe Plug Fuuku . anfzEp when hm pn [mr Zypmpauig R -t prauulfugussk zug Pot » BETLE] Urt, ER In SEE plü. upenukusrn.Lı Fundugun Orb pukn. uraylabugk. knppbus \ x en 127 a yrrpu pin ABL 7) am A ne Kufuun‘uk Luk ug pr : ; len fun Lid { .dE.

DD N 1

Antimos' und Pakos kamen zu ein- ander und zogen freiwillie Zähne. Als sie ins Meer fielen, erbaten sie sich von Gott, dass, wer ihre Namen auf Brot schreibe, dieses esse und vor Gott zwölfmal nieder- knie, dem kein Zahn mehr wehe tun solle.

Nimm eine trächtige Häsin, spalte ihr den Bauch, nimm (den Fötus) heraus und brate ihn. Gib ihn in(?) den Leib einer Frau, so schläft sie beim Manne. Ist Einer vergesslich, so räuchere man unter ihm Ziegenhaare.

17 Surpl- B 3; uk urup . Lhwunskupunpu ‚gu 5 pP: Lug grägk : 2 3 3 X Lug, penpwpwmuunch. ga - | Sfulmuruuypk: ler p: | </ nyj-eyumuhılb 2 Lgıfap

wXbqpk bh Sutıpnptfenpyk x

lung npnyu funnep & kun | uyun) :L Irdanwglen, fup. | uydne. ugspEbußubn pi SER | Dee Lem Dina: aufn pi a guufXpXfuguch, x | Lupmuguu poraker- opruink 3 - Sn A T Erkufup. qgnpzuchpwüuhnn 9; e npk- korpppridngeVeglungi LurigunbumulEug Imepie. Ups wu pub pump pur

dr.

Zwei Seiten aus dem Ayt’ark'‘- Buch.

3: (18, 2.) P‘agoci tey. ar ur ganad amanow. &. (— £&ı?) pananxos asd. 4: darba ‘ev zuseyn i eurn cke. u dur vor xzme zarg ı kKit'n "ev asa. Ara. Sia. imamdila. id«gea. aylia:

4. (18, 3.) Ail ar qu& mi row. !ev "eries d/eur Jnakre aselow: Vorbes tatarecuger zpxumn arean

Mittel gegen schlierigen Schleim. Nimm Wasser in einem grünen Gefäss und rede es an und sage dreimal, indem du eine Nadel in das Wasser wirfst, dieses zu trinken gibst und auf die Nase schlägst : ara sia imamdila idjea agliä.

Ein anderes. Nimm einen Krug mit Wasser, bekreuzige ihn dreimal und rede

ı Wohl kaum identisch mit dem gleichnamigen, im 5. und 6. Jahrh. lebenden Verfasser der Schrift „De observatione ciborum“ (ed. V. Rose in Anecdota graeca et graecolatina, II, pp. 41—102,

Berlin 1870).

15*

228 Dr. med. Ernst Seidel

perane (2 1. T. persine), tatarecoj zais amım martoj arıum.! tarceal asä: zder mer i xaf hanin. "ev zgoyn keyarteampn zoceein. "ev nd voc wiravorecav. nuwinbes "ev pägesci wers ais: ac dearn i wrä wiris. ‘ev arg i wrä wirin zeurn. ‘ev vordana asdıyow :

5. (18,4).

All surp hairn eleal i jair lerinn. ‘ev cainer i panagn k“risdosi. et‘e ow kide ter genag ‘ev mahu. ’ev arean knaln. hramajeae dern mer Hisus K“risdos ‘ev ase. ‘es kidem ey genac 'ev mahu. ‘ev arean knalu: Ar zaream gacinn. mud arean mairin. "ev zarg arean dann. "ev han zarean Serdn. ‘ev dar tır arean 'eragin wrä. tatare "ev gabi ariun i heragn.: Vodnagabeac Hesu zarekagn "ev zlusinn. mincev waneal zordageac zt'snamin ür: "Es gabem zariun ais martoj i deyi ür. hanın hor ‘ev vortoj ‘ev hokojn srpoj:

6. (18, 6.)

Sungn vor i martn lini. zoexarin tok'n ar. 'ew i kacaan tat'xze. ‘vw i hin aypn taye. 'ev irigun. I. eunr tir ‘ev asa. hamum hor ‘ev vortoj ‘ev hokojn. tu andr Coracir. 'ev = au sungn asd. paie i lusangan asü. e. hed.

7. (18, 7)

Zmerac martu vosgorn gaxe i wrä toy- cuor martun :

8. (18, 8.)

Ari eijran primen. "ev aya. ‘ev orziani erow Saye. ‘ev gin zür ayikn (1. T. alik‘n) ocne. Sud enani:

9. (18, 8.)

Mreman puni tey. znabasdagin zbadurn Saye k‘acxow. ‘ev i wrä tir. 10. (18, 9.)

Zeka gayanlnan gdre. ‘ev zgat'n i wrä gat‘eco) 'erp lusin nor lini. mindev. e. or i

4

also an: gleichwie du gestillt hast (?) das Hervorquellen des Blutes aus dem Munde, also stille dieses N.N. Blut. Wiederum sage: sie schlagen unseren Herrn an das Kreuz und stachen mit der Lanze in seine Flanke, er aber (!) wurde nicht wund, also auch wird diese Wunde heilen.. Die Rechte des Herrn auf die Wunde und giesse auf sie das Wasser, so gesundet sie mit Gottes Hilfe.

Ein anderes. Der heilige Vater stieg auf den Gipfel des Berges und rief in das Heerlager Christi: wer weiss ein Mittel für Leben und Tod und für Blutungen? Es befahl unser Herr Jesus Christus und sagt: Ich weiss ein Mittel für lebenbedrohende Blutungen. Nimm die Blutaxt, geh’ in den Blutwald, schlage den Blutbaum, nimm weg den Blutspan und lege ihn auf die Blutader! So wird sich das Blut stillen und in der. Ader stehen. Es fesselte Josua Sonne und Mond, bis er den Feind geschlagen und verjagt. Ich binde das Blut dieses Mannes an seinen Ort. Im Namen des Vaters, des Sohnes und des heiligen Geistes.

Hat jemand den Fungus, so nimm eine Hammellunge, weiche sie in Essig ein und vergrabe sie in verrottetem Dung. Am Abend mache 30 Kniebeugungen und sprich: Im Namen des Vaters, des Sohnes und des Geistes! Du verdorre dort, dieses Mannes Fungus aber hier. Doch musst du das siebenmal bei Mondschein sagen.

Hänge den Knochen eines verstor- benen Menschen an einen am Zittern Leidenden.

Nimm etwas von einem Schwalben- neste, siebe und verrühre es mit Fenchel- wasser. Die Frau reibe damit ihre Ein- geweide ein, so wird sie schnell nieder- kommen.

Ameisennestmittel. Verrühre Hasen- kot mit Essig und lege es auf.

Zerschneide weibliche Wolfsmilch und träufle bei Neumond den Milchsaft auf,

RT:

$ 4

Ein neues Exemplar des alten Ayt'ark' etc. 229

wra ameni, ‘ev aba luä, ‘ev harac Ian bis sieben Tage darüber vergangen sind.

zgateeneln p'sow arune: Dann wasche ihn ab. Vor dem Beträufeln

skarifiziere mit einem Dorn.

1. 18,10 bis 19,6. Beschreibung von 27 Gemüsepflanzen oder besser 26 dergl. und 2 Obstarten nach Elementarqualitäten, Nutzen, Schaden und Vorkehrungen gegen letzteren. Es werden behandelt: Kohl, Möhre, Rettich, Steckrübe, Knoblauch, Zwiebel, Estragon, Minze, Sellerie, Porree, Eierpflaume, Gurke, kleine, grosse Wasser- melone, Dudaimmelone, Koriander, Rhabarber, Brunnenkresse, Schwarzkümmel, Anis, Fenchel. Portulak, Saueiampfer, Eibisch, Kümmel, Quitte und Apfel. Pilz. Mit Galenos ist hierbei kein Parallelismus ersichtlich, bis auf eine am Schlusse zu verzeichnende Ausnahme (Schwarzkümmel betreffend).

19,6 bis 19,14. Diskurs über Physiologie, Pathologie, Therapie der Leber mit starker Anlehnung an Galenische Doktrin und Texte, wie folgende Vergleichung lehrt:

Iu

(19, 6.) (Gal. K. V. 506.) lertn isxan e aneinn. wvorbes dyeyn .. Erxepalös Te xar xapdia xul rap sieun. ‘ev vorbes sirdn hokojn ev uzumn. dpyai ray Ötoıxovaav nuäs Önvdueav eat .. nwinbes ‘ev lertn derutiun uni pnutean. "ev knucane. (Gal. K. XII 362.)

6 Erxepakös Eorıv apyn T@v rpoaıpe- Tıxav Evspysidv, N xapdta dt rwv Lwrıxav ; a ne . i & Övonazonevmv, To dE nras zwv nepi Twopns, as 0n xal wuorxüs övoudlovaw ..,

IV. 19,1% bis 19,16. Ein Theriak des Galenos und diverse Augenmittel. Nach der grossen Lücke im Text folgt:

V. 22,15 bis 24,15. Ein Gemisch von Rezepten mehr wissenschaftlichen Gepräges, welche durch ihre zahllosen Arabismen, Parsismen (22,15: Kükürd, 25, 7: zardalu), Tadschikismen und sogar Tureismen (23,3: ay biber = Ss 23,5: surwa = by, 24,12: (am = +6) ihre Herkunft aus den Pharmakopöen des Örientes verraten. In der Tat habe ich bei der Zuziehung der durch Mathaeus (Frater Angelus) be-

es

sorgten lateinischen Uebersetzung (P. P.) des Tibb -i- Sifa’i von Muzäffär äl-Husäini äs-Sifai (} 1556 p. Chr.) nachfolgende wesentliche Konkordanzen festgestellt:

1. (22, 15.) Arajij () -i- luyadia = P.P. 25 + 26. (Ajaregx Lougadia.) 2. (22, 16.) Hami(!) yuyia = P.P. 115. (Hab Qougaia.)

3. (23,1.) Hab-i-zahabi = P.P. 120 + 121. (Hab Dzeheb.)

4. (23, 2.) Javaris-i-jalinos P. P. 85 (Giovaresh Gialenusi.)

5. (23,4) Murabaji Sayazul = P.P. 1029 (Morabba Secacul.)

6. (23,7) Saf nki— P.P. 555. (Schiaf Zehir.)

7. (23, 10.) Majun soranjani : ;

(03 11.) Majun mej | P. P. 972 (Magıoun Sourengioun.)

8. (23, 13.) Hab kayianosi. vor goti yugia = Nr.2=P.P. 115. (s. 0.)

9. (23, 13.) Hab soranjani = P!P. 111—113. (Hab Sourengion.) 10. (24,1.) Barsijisa = P,P. 33. (Berschasa.) 11. (24,2) Triax arbra P.P. 60. (Theriac arba.) 12. (24,3.) ‚juaris-i-uszuf = P. P. 104 (Giovaresch Escouf.) 13. (24,5.) Majıun asanasia = P. P. 10. (Athanasia Kebir.)

14. (24,6.) Asanasiä p‘okr =P.P. 11. (Athanasia Sseghir.) 15. (24, 6.) Majun idriftl = P.P. 13. (Atrifel Sseghir.) 16. (24,7.) Arajij(!) -i- Feyarä = P.P. 24. (Ajaregx Figra.) 17. (24,8.) Turiax barsijisa = Nr. 10 =P. P. 33. (s. o.)

a

230 Dr. med. Ernst Seidel

Zur Verdeutlichung der starken Verwandtschaft sei es erlaubt, folgende, auch in manchem Nebensächlichen übereinstimmende Formen ausführlich zu geben.

Nr. 5.

Marabaji $Sayazul. Vor zsermn ha- velene. ‘ev mercavorut‘ean okde: Ar sayazul e. hidr "ev. 2. hdr erow tree. ‘ev zgeyevn dase. "ev "ep‘e. meyr lie i werä vor cacge. ‘ev ger anot‘ec kani bidana :

Nr. 6.

Saf nki. Afıon. zung. mu. e. e, dram. jJavsir. zafran. ges ges drm. havgt‘i sbidgu- cow saf ara. "ev dur vor werene.

Nr. 11. Turiax arbya: Haö-i-al (!) -yar. zrevant. mur safı. Indiana. 2. #. drm. meyr. ji. drm. dalun cakn. p. drm. bay erow:

Nr. 12.

juaris -i- uszuf:

Ar trbut‘. k. drm. sagamoni. e. drm u ges. /If. k. drm. yayula. k. drm. zanjabil. a. drm u ges. darisini. amla). basbasä. yaran)- fl. jozbue. a. u ges. a. u ges drm. Sak‘ar h (70). drm. meyr. j. drm. «a. Sarbat'n. £. drm e: Geragur marselu hamar. p. dram, okde t‘aner k‘amum vor i ayikn lini. gsdaca- vun. goycavun. yulonjin lujumn arme. 'ev zmercavorut‘iun hawelene:

Nr. 17.

Turiax barsijisä.!

Okde amen xat'uaci... hane zbalyamın .. okde yolanjin. "ev xocdugin ... 'ew e:

sbidag biber. i. drm. sbidag ban). i. drm. afion. 3. drm. zafran. t. drm. sumbul. k. drm. odixarha. farfion. k. k. drm. k. tererun Cak‘ meyr. 2. amis bahe. ydan (?). a. drm u ges:

Morabba Secacul. Conditura Se- cacul, seu pastinacae syriaca; zingiberis mecchae.

Potentiam virilem roborat...

Rec. Secacul recent. q. s.

..in aqua maceretur..; deinde de- puretur, et coquatur; dein mel.. supra tundito... et.. administretur.

Schiaf Zehir Suppositorium ad Tenasmum.

Rec. Croci, Lycii, Myrrhae, Opii, Thuris ana q.s.

.. formetur balanus.

Theriac Arba. Theriaca Diatessaron.

Rec. Gentianae, Baccarum lauri, Aristo- lochiae lougae, Myrrhae Mekkensis ana.

.. melle excipiantur. dosis m. 1. in aqua..

Giovaresch Escouf. Confectio Episcopi, vulgo el escopf. Conferens con- tra colicam, torturam.. immo ventositates in ventriculo detentas evaporat.

Rec. Scammonii dr. 5., Piperis, Cav- damomi ana dr. 3, Zingiberis, Cinamomi, Emblicarum, Cariophyllorum, Nucis mo- schatae ana dr. 10, Turpethi foeminae dr. 5, Sacchari albi dr. 90.

.. Melle excipiantur. dosis m. 4.

Berschasa. Opiatum Avicennae. Ad compescendum catarrhum...nec non ad sedandos dolores.

Rec. Piperis albi,

Hyoscyami albi, m. 7. Opii, m. 10. Zaffarani m. 9.

Spicae, Pyrethri, Euphorbii ana m. 1. Singula.. cum triplo mellis incorporentur, et post sex menses servatum.. usu com- probetur.

Noch sei erwähnt, dass in diesem Trakt einige in den offiziellen Pharmokopöen nicht gebräuchliche Präparatnamen vorkommen. Diese sind: 1. (23,8; 23,9, 23, 10 zwei-

ı Zu dieser Bezeichnung bemerkt der im Jahre 1256 h./1840 erschienene persische Quäräbädin Käbir 1344: bersata (la& „) ist ein syrisches Wort, mit der Bedeutung „Heilung von Stund’ an“ (ar.

ls >) und wird von den Syrern auf eine dewa'i filon, vulg. äfluniw’-i-rumijä genannte Latwerge

angewandt.

Ein neues Exemplar des alten Apt'ark' etc 231

mal) muylab mit unsicherer Etymologie (ob pers. li? Vgl. Vull. s. v. Si 4. oder 5.).

Unseren Rezepten nach ist es eine Zusammenstellung trockener Pflanzenpulver, die mit

oder ohne Feigen und Rosinen gekocht, durch (ein Seihtuch oder Sieb) gepresst und

mit Zucker oder Honig versetzt, eingenommen werden. 2. (23,4; 23,8) sarbat‘ (von ar.

% ‚), offenbar eine Art linctus, eclegma oder Lecksaft (,'ev ür gazmeln vorbes jumrisnern“).

3. (17,9; 18, 12) zavic, jedenfalls identisch mit der Würzmischung Er» bei Vull. s. v.

Fragen wir jetzt nach ausdrücklich angegebenen Quellen unseres Ayt‘ark‘, so liegen

nur folgende Zitate aus Aharon, dem syrischen Presbyter, Arzt und Verfasser medi- zinischer Pandekten des 7. Jahrh., und aus Galenos vor:

a) (17,5).

Aharon asac. te zsadorin Cufr)n. "ev Aaron sagte: Wenn man Knoblauch- zocwari leyin "ercanen. "ev hagaln)en gat‘ecnen. wasser und Hammelgalle zum Sieden bringt zalutiun dani. "ev zklwacavutiun: und ins Ohr träufelt, benimmt das die

Schwerhörigkeit und das Kopfweh. b) (17, 16).

Aharon asac. te zsoxin &urn acln tnes. Aaron sagte: Tust du Zwiebelwasser -

zkiseragurutiunn dami : auf die Augen, so behebt dies die Nykta- lopie. 6. (17, 15).

Kalianos asac. t‘e Mart vor bordn cawvi. Gal. K. X 866) 600: uev oDv ... aAyodeı 'ev sukan (2?) Sosort‘ (?) lini. zsadorn worwe "ev syodpws Evrepa... 0x0on00wv Erywpel Tob- ude : Tous sohiew...

d) (18, 15).

Sevug hntign. ant aracin terern sahma- (Gal. K. XII 69 sq.) peAavdov... xa- neein. kalianos "ev ail imasdnase(r)k'n. ayance rapbous tärar, Benniv dE odoviw zpoe- ev hodent'a i ners. vepöuevov, ws Odouüodar avvezös... xal

Ökhws Evda reusiv xal pöghar xar Empävar xai depunvar Ösöueda yonmorörarov Dbrapyeı to Yapnaxov. Vgl. Gal. K. XI 860. e. (19,13).

Asac kalianos te bidi vor zais martn (Gal. K. XIV 388) .. rois ein göoe vor mahatey ‘en due(a)l. warne i ais tüurawes Ta Öninrnp:a, radra ypapw ...0tdon ÖE, vor gu krem. ed yon, xal Ts Önptaxds ...

Nur wenig bleibt noch zu sagen übrig. Jedenfalls dürfen wir aus den bisherigen Erörterungen die Ueberzeugung gewinnen, dass der medizinische Abschnitt unseres Ayt‘ark‘ seiner Entstehung und Struktur nach ein durch den Zufall bedingtes, aus allen möglichen Quellen zusammengeflossenes, nach Art der am Krankenbett vom Arzte aus Notizen gesammelten Rezeptarien entstandenes Gebilde ohne äussere Ordnung und innere Harmonie ist. Zeigt sich das ja schon in der Doppelschreibung vieler Wörter (lind-lint, iep-'erp, euntr-cunr, nabasdag labasdag usw. usw.). So ist denn auch eine Einzelheit, die sonst biographisch von Wichtigkeit sein würde, sehr cum grano salis zu würdigen; unser Büchlein sagt nämlich einmal (23, 12): sait‘araj vor e artuxa, Haipusag !11 aber bemerkt zu letzterem Pflanzennamen: „Amirdowlat‘ fügt hinzu: In Yesangan nennen sie (die Fumaria) artuea“, was unter anderen Umständen über die Beheimatung unseres mit dem Drucker Jakob wahrscheinlich identischen Bearbeiters ein sicheres Licht ver- breiten würde.

232 Dr. med. Ernst Seidel

Von derselben Tatsache aus muss denn nun auch die letzte Frage, ob und inwie- weit die Betitelung des Abschnittes mit dem Namen des Galenos zu Recht bestehe, mit orosser Einschränkung beantwortet werden. Ist ja schon die Verbasterung des Autor- namens, die in den Formen Dschalinos, Dschalalios, Kalianos (dreimal) und Kayianos auftritt, bezeichnend genug. Das vorgebrachte Quellenmaterial bestätigt dies vollends. War doch auch für den westlichen Kulturkreis, in den der Verfasser unseres Ayt‘ark‘ kraft seines Wohnsitzes eingetreten war, die Kenntnis der altgriechischen Aerzteklassiker im Urtext noch verhüllt erst im Jahre 1525 erschien in Venedig die früheste Original- ausgabe von Galenos’ Gesamtwerken und noch nicht aufgegangen war die Saat, die die Zeit- und Landesgenossen unseres Herausgebers, die beiden Laskaris, als Säe- männer der literarischen Renaissance in den dankbaren und empfänglichen Boden Italiens gesenkt hatten.

.

vewiüoh SU5ENn5 SDPBEOESSIHEL UV GPU UhBa

PL. SYP-NONNUBUV

ÜebPp Tozb Taummumwbugppf dj Guam mdfg nbgbgulmd" Wip uff Suyag area etean Ip äbehpp Zaufüre Buyiauf Ge np Sfü Suemmunbpibpp wyunhkpun.np le peajapmrewus Eu Eppeet dEQ reg Vlubl®wph gbowd kpglat Abchpp ug unfnpwlub Uzwtuheffuußg pugf Eyhme uweniunn] bu wmubäß m zunpm (du updaih Bü. fe‘ Ypuip usb; Li yban- geejaben ap aynfufı mu mön Eu Mn ar guys) gajabfgk acpf) wre pukpfg a N a ee re li draft Ypap dh Yzwiuenp dietpundentn.- EN a a li ER PHLEFE NEE 1e 1EU:

By & UpbPupf Summe wdp.

Dphme. opfkwl £ kpl. U (unmanfuın (Howe bpgm fe bh, bu deu me pwgne Abu: Ce mepwgne[Ehwt Ipgm do u unge np qub gihnu flog du“ zuub- ui fun“ zbhhgbgf br Spwchupb mpugehundg. Qu mpugm[Frudp wulg 6 gpbumnkhuy ng bl [Ab slgb uyqubu: be dunl“ npubu unuggbp mepeugm [Fb opfinuhun. wu bpgoeifie dal höhe dirk] que dbdmeguibhgs be quad” php] mp be f abfd holy» Hal“ [mug fo geh Rhuply br dafalıy » Gun” qzub gäbıny meh, Zul nulp fr Ama wndney , gun fr gbatf bpfau Sfpu wm. br br fr dry b decke dimwibkg: 2 ug wilvuge be uygaßußeg menge [d but opfuh & qup zb uupın zwbib wat; ppbunnthh [File Mus Gumuih fund“ aut gehar di” e,

Varfa‘ dp guinß gfengm[Bpetuhpe wpbunp 5 ug Sumnemdß we dinup, nep bar wb bu nepwgm [Shut bp bofdp Abchpp: babe tpuibp mbf ugu Gupap-

1. Pak gäbnu fr [ou du zunbenupuit Gunl“ zehbgbgp Be Spwudupb aupug- ang fanl“ me pwgauf[d bung [46° ppfumnthug nz bi bh babe ur be:

2. Ghhkalgf dinwthm]" que bdmguhr :

1 Al wgwpzwagwn, 1880. 9 51 bwbwrpme[dbıt:

el

234 Pf. SEF-NOLNULUW

UT LEE N LIE,

» Tony fr hei Yfuply Kr, Gufuhzı

. Yzuil gib mehkys

» Nutp f Ahmad wahr ı

T- N gif bpbmeu Sfopw wmthr be fr dhoje fr deut dinuibhz «

(ab Ba U

er)

Uwbuyt ni zwagın. [d brundp Gupzuynıg Jenny Tlyunnlaglı L F} ap 2 3 byn- Urjlı Tzwinulmı [fe nchfı» fuel alld f Skın Jlarımq. grepp (— ap Sue wbopkt ıqfunfı ıbuf “Snı pe pguplsı‘ ZU ZEETE w& Ipwhfı Jeuy ste deyp LE Sunlupnını dd" BEAT wpglbp j} (da 5 6 brpıg deu 4 dhkcıny [3 Abıfı enwpplg Jwpfwlunbk pt Eu. zul Abu zul nulhpp Jpwumlund Yywbanln (I fa nchkp: Nlrunfı ınfuurnul hold ınlruul; Se

Ur Puk gähnu f [runs hun“ zweiten hund“ Jehkaigf bı. Spwdupk, ar pug- ıandp VI ni pugaı[d bunlg t ‚pphumnbkun ng bil“ biak ehgk ar aygybu:

PR» Öbhkaglgf denannlgndf \ gLnyu 2bymı gwak; hund” ehpwünf f grup f abld beb :

G. Wu f zbunıfı Lhupkg, hafulog :

he zu qalımny nchlr , Gurd” nulıp f Ahıul wahnij :

D% h zlınıfı kpbmıu Sfıpu untl f dny f Jhrun denwuhj ı

A] ae EEITELTE S TE En NE 1 Br ed Ed EN Erg 2 ED Eee ling So gel Be mu) Sur BUS gka fan ze junedz REN BElNBUe re Ve bp nbuultbpp nprög umwpbub gut E be gb Sfıpp: Neun Suruhın Durnbopkn Pe br De bpgeliate 9 E mmSmwb Stfbuitnn Suyp Sun unnunbpp:

Panauasseiissigpp fr Spszesupsterh]ga ar une Bann] ara Fuge Fin 9 UIEN way) Hanke Jpoka) Sammeuns page Nipanr Sr be dr bp Abebpp upon Ey; Sognfegp MI wugmub Kür gb dlhumd“ (BE a lin Bi a ey a en 70. Uunlobpruit ty Sumnmbß ciauft dünnbtunfoulm. Funlütrul; gb jupmeguitmd ye Sure‘ Fbpphpu Unfgwubsi pertuufuiinkpf ugzuugpeha Us [Abpiı nr um His a EEE or Sm Den 2 en eu he Epgueslp Sunlkılamne hl wmapguy Fupänfeug, ip mlmpeue BEI Er en ne a Se L a Een a re el u Seen ei en ea BE Spa eaysnopp), Przegke Ip) akku aren Epmes ar tube Sf Zunkph Segkupupane (Brit Sbenkeuiupt, br

"Zw. (da. 1908. Veen. 270-274: * Lbatbwhlwbp U- Tarzb 1910, &9 1-3:

VUhUR ZUSNE SN+BAULTSNTELUDG SI2UVBE

00 SS bt

1.

eure aigka squpf Slsupaus Fachpfu rwmuumsikugppf,,; Spwmigulfen Haar ze Abe (mr) pabbge Urumse Towge) zum mbgbpauf,, uflına. u nme ea Br Sep sgwunzubpe, Gngafep ei Inn 9 5 [ul Tuff dannhtuggm[Ihue br ng dh Sunmmsh Shen hupbjb & pub re Ja

Undbwubwt jenthpmd ug kpgmdp hbuqwüß k dinge uuop bu jump Ku tyra quituuguit Jupfuitoukpp: Ou gigunglın Unbrgnefunfb db zefwpkpuguit Flaf HI, ap im mg 5 be gegl wbgbun qupf Geubpfis Jun unfnpuu fd febbkpp {bpwgülgne gupgepn] » Gupqgmil" bip:

Brı yöban.ıncep BB Heabnoern m ÖescMbIc.in Pa3HbIXb HAPOAHBIXB K.JATBDb, Ha MOTNH.AXTD IIOKOHHNKOB'B yÖHBaTk coÖakb NH KOllekKBb, 4TO BBeAeHO BO BpemA r.1yÖokaro HnepbiieetrRa u COXpaHH.IOCh NIO-HbIHb Bb Hapoab (Frrp Sunlmgmb; bp ap gfodip br when bb ut qubugun Inqnfepw- zus bpgqaefühpp, Whpbgbwjubph qgbphglaitiikph deu Zuhp br Gunnnchkp wyuiuke, npp Ilrpulin dm wb b funpfie ngfum [Fu bunlahuntobpte br mSnch & dfugle uyuop wdgnfuß db) )':

Yunachkpf be zul wugtn [Ffep Gunupnened” 5 uyuubu.

Hpunocare K.IATBy HA MOTU.laXb YyMepInHXb, HAH she, ıpnBA3bIBaA KolIekKb MH COÖakb Ha BbIcokie IlecTbl, YOHBAITb HXb N3b PyKkeh BB npneyrersin HapO 4a, TIPOH3ZHOCH ınpHu TOMB pa3HbIa He.ıbripia NPHYHT BIBAHIA (VhnwSkpß gepkgdaiickph deu begml Wu wm hund hummbkp m zuhp Gungkgu] pupäp gbbpl Saypfu Spuguibof wand” In Ingufegl wu» do Sunfetuuh quiuguits jfulp wo[dpuhp wuhpm] :)?

Pingmı zuhpp mepf2 Watpunkandem (fı W Gumupm dd ug Iqeshait hunkuitud. Horoukif wand” np

“Vppefugpml‘ yupubyn] zus qflp he nulnpblph, bpgaund” bu. ag kl umfiuhp gn dbawdthpf fplng meub Jeuy zehhgubt uj Kuumgupsu]» npp bp way Aqgmmb & (fl bi nuheptkph)‘ wuäpben] Jonchkmg be upbun] pm wurrmpnbjweg jbam bfdk bu um bil? wundd'r,,®

Uyu woupbpp Suuhunpm. Sunliop, apmfShenle ugyugmud b gud“ zuugunn md & ps fuliaunpy gbozwl bog Whrgugf db) Dunliu un wdn [Blu Umfum ud dh opgühpgp, mep denkung Sngfnbpp gupupkpmemd bu gun gef wihugu [hr nung ul Kuibunaupsuf , npn] qiuuglg Eu Wumfiuhp.

“TE Jufobp wSunguitikppg, gmpwwgpluy “mfmep, zubplg> prtp Sulmeı bu denkuyibpfis Opwp Vunlayfi Bi unaband, (om Wo kphfp be uurSupr- Gm bh Dunlayf piuulhm [Fu mgbe: Vuphglum po Gef ER dh zug tpuitg binbußg:, Acunfı be zuöp bpunopng gurgugepdb dupdfbp Ganp-tunp bh win SF Stgfliukpp*:

ı C6opkurs epbrtniü 0 Karrast, II. 305.

? Ib. 312.

» M. M. Kosanesckiü Bar. u 06. na Kar. I. 103—4. Un6. 1890. * Berraun Beınkia pemmriu Bocrora 1899. Unö. 31.

-— 3;

236 +Pf- SEF-NOLNULUU

Buyaiuf & uyu Sunwmugbpf mphz Lepbetulp beu.

Ihiyunbumunp Sunkndujte, Sf wpußfühpp Iendtng daygm wrpf muy pam bf dp Glteguitfı zu, app» beple hpowwäuib zupgwbpf wpchuingud u upupud , ıhupqm- husfg ze tm qfeuhlg dep guufad" bp br Eng d” dpa aubpthpp- uygefun] zuetp deentungb dpub mul] » Smgfh wbgum dl” bp Ip‘:

Umpınpriv Sugapgmd by np “Uunngbaip, Sftumnupg Shphpfe qgmd Ki wann ba wm] bh, ap pwbg qgfwlp jufhb (ngmtbbpp bu zubpp. Puh Ungqfuitugfp br Ruhwpfugfp belug Shpkphu be Sfeuinpulpfe ng np Agmd' hu bpb wa) ywnumnalm, zZubpf apatp zuenned ug Tugumuhn] Tguitudm ud kfi be hagmm dl bf wlqului dh puma], np Fupglatnm Sb gbpb gilt. bepukp*s,,

Shunbragm [Bbrwlg uyu pappls Suyng bpgmedp qzulı gi mehhy Gund“ mubp fr Abaut watım; fpole zu Sununnugbpf dp Shan wigm [Afıh (survival), tojngbu tum dl 5 ubgpobpillws Gernibpf uqwabunbph fugotky . kpgeungn Su- haäuyum dd” 5 (y Sugfr zuüp gubäh,, denk)‘ zuäp Sugnpgkpf Pe Sega, Gel er

2.

Ubupogfwibbph Shabengm [dba wonwgm ud ua dehte Ef PB kpıpaliu Sunkup wnnu gerne br upqupuiod & [FE mfg dirmbmugın [Shut hr (BE Lap dagndındn up] ME Suikrpfegmg , Sugmlimp ugs Up En Ge NE en alu RER Eee Meere Bene wap[d £; E wmehz, be wg [SE hpotuhuite kpl MEI dm Snrkz ı

En ne Seele ee TE a ER EN ER Re ee DET ee en REN) Serra wa 2.

“Uden dh Sbmray dmch fp wdbnwscknunap tufınpgtkpp Sagfiı L pafuih- zubmil fp dE9: Darf gut nnSdh Tmfuwitmfonpgp dapqfh go Yayfie, die bin N IE En LO TEE Een EN ubpnetgp: Dewap zeontnpgükpp hend bt fpbüg EI Yetpuoßkph Sagfiı: Upolm- I BE a ED nd ED en ea ne - nhfin wmınbilp, Ynpeudge br Bhmfzu: uygybu wm bu tur nnSchahui bm- I RT a a EN re len. lreufb?,:

LE En un ER a DET EL Da men u. Pa Sog]? got Vene ey yPup Deu] ie ne Tajunkur USu ung wbun (Shui Sfipp wjb wbpogfwiblrpe bt, nprbp wadnwd bu DRPe Iyamı» Vuyusumgfübph, Oppbuupf huugkpfr Sphwtkph, Droplguyb Uldfüoy- ubpf Gponwiaib Ghwbpfg": Üjünbg pegabhuyned bb Tmfulfe Zuykph Surmmp mp ı Taüıops llepsoösıruaa kyasrypa. I, Animism. Cn6. 1872. ® Iunmepre I). Heropis cemsu, 1897. Cn6. 149— 151.

° Taxrapers K. M. Oyepku mo ucTopiu UepBOÖLITHOK KyAbrypsr 1897. M. 92—93 ke ozwpmd.: * Takıops ibid.

Zr

VERÜLb ZUSN8E ZSN+ENUTSNITRLUV SIHUBBE 237

ee Barpip Fuge SePrstmaug: Zunmarwsf 9 Dam ad) Seyepp *9önfwgerpe Pf fmfe kıbuy mul, quo (if ( Kupglwäk, quasigb [ir zubh:, Shp- ER a a eh: PÜNTREITE N U a N WIE SE zelgb [5 (babgs Fr nnpwgurgwoßgb, qup upwpbgte ins Uff@E Io qupuplgb"h rau Pascha Eee alnhure man eager te ER Janssen et An ERE Jegsla, lnsEnpe Mesenpigengwukpiy ep pbger ee Jeakgen nel anlage gubßgl. &5 ap wunabpwglatp bt, br Ynpiyku' Jbpwennp wihuf: Up yujl- Sunf, wald, qfegwgnep Efün, bear

REN Ele u le under Sbnmöbkph Sngkumugdat wi Sbupunapm [Bfrtpe veumnp Subungfp Ynwscdadg Sum. MegRE ud Re Braga Baum ene Duenp uned ep sage wre pe Deateyu ug Su, Swrwmarpf, dp din 5 Jhuyu be Bhpk Sunhugagnekhfpenie. wir we 6er zuhpp pn” Li mn dpyhuig Sngfikpp Ypuitg dhiugme ui be Shpm [dba Sunluitug br ung hpplee zntılupuid uufuthug Sugfbbpp, uygußefp Zbpp babe] uanabpwgdad” Jbpuenpm wöbhpfi Sugapgmd‘ Ef Ipuig zuiy be Sngf:

Ugeufun] ww Suubugngafdhetp br dinungwahbpp wipngguibmd” 5 zupu- jkaökph Yepwpbpkup [Fbpß wruitugm [bu by, bpp wnpogfugbu b humf Kup um md us qpwlutm [dfep, app bel 5 Sfh glgwpuitnfdhetiihpf BI zuheh zregmunliib un hlpp"s

Unhugt zumnh guugmdl® by müfip je df (BE upguple dep Sugphußph Buufohfie plwhßfskpfg db ans” mebkp Shpnchfihpfie membpm unfapm[Frup, Lepl« Gpobufuit df uguid . Shpmgmn und & Upnpub V’uumgbutbpf iu np Sup kphpugnpdm [Bhundp gb uunpunam 5 bbpnhpmemid 1 due dan ı Mpling unSch Shpnchfühpfe ww Lfo br ul wuppmid. dp pub Sun un übp dapfPbyuf » Shpmtmı dhup (mund dd bie ug daß Sem be memmd” klin gbquhguhub (yypn] : Uygabub Fusp wlbwuhppunpie bp Suchupm md Sfr wi ge lAbrrfg denwbß dipdfiun ld bp he hf nm geguifgukup ug Pw- qui Ef Sogb UI br zupbu bfie ap Sunkup, npufgkmbı unpp Jufäwuß gb wpduiwgby, Snyf duptüßg pwbuinh; & wyuyın Ghpunf ı

ME Sugfı ng zeig be [BE upfe, du br Sngl qgugunpwpbbpp zum wg- bpb IQ dphetnju pumnf bb Ingmmb be Tumfubbug Sugfbbpf uämundihpp Shlim ud kp damundp Shpmtufokpf m obs. unfapne [Ihe Jong. [ul Funlatnuhfı Pr gem unlerung hpobuluit dinangunbkpubp wawpugpfb zehpps mentp zubäh wu Sfr gnpuiukpmed wnScuhfgikph mkgwd Kupqwhlpme [hat glpps nt nfınfunı [Bw , np dWispdhup wpgbn fd bp Sunlumund be gb pdf. Yyuibhg mpıyku gb Smqfo wgwnnbp Suphunnp bu np zutp pdf ulbp bi Fartkp auhaptbpp- mi glg murgudaitı gut; uygebab np Sulugagm[I hut Su ap ba npmpby [Ph np Alıp Sogbupugun [hut Sunmmunbph Gubfwggt & be app ghantangaju hp izuiubkp [bb zupp lrgbpuhph damf Hugo Bud wgpu[Aheb-

\ Pryykd Urwbıeng Sk[d wunuwgt . QEtkın. 1826, 99 —100: 2 Be. Muneps Bnauenie cobakıt BE MHOOAOTHYECKUXB Bbpopaniaxs. M. Crp. 78.

ae

238 +T- SEF-NOLNULUV

ihr] pucuhutuig : Öykapfenp u &, np zus Pppke denwöß Sngfib gbuf Ahr PCR Ci un Ba a a er eng Nemars ibpf, Dpwebbpbr Abglevkpp be Pugmzobph Burlat wpupagn [bu br glpkodiu- Tui Kurpenupunsglam. [Fb pa Mpügee: uyuon full:

le ee a Be Fr 2b Ca Meere 2 El u N I TE TEE er De Se nigp Br be uänlbfühb Eu Hungbj! npufshmbe puitsmußpe fe umpogfunf defFuguf gb wnwfbopgachj: Un uydl detp fuüg Yunbküg Gfgmpf wenige Bkaiı up.

Da a a een u Se nd elzogeup Grs a Eee arepar er To ET rer Br ee nn ge were: EL ENTE EN Sn a En (Seen (EB rel Be ER SE BO TE SE Be een ag Vans ae BEINE EEE en, an ae aeg ee Eu fapbuns De SEShjmgoppb Senfpunkaf E wumnewmdph Gfapumy zuufizmulbgfis ET a SEE Dee en al ae nr NR RE ENDE wegen Saleazı, ber zur EN BLEI En NE ER En op gen ul Va graft Gufsupppl weunugb; qfulop IE f wuphelns wi, fi In muumf u wlbings guy Swenp qbup gep&u gbüg he figk yafıkı bpbp wg puppfäin ba une Ip Yunzu GUTE EI IE DT BEE TEE Ser) Se erfala ar L bpub Gfeguuph ke yazfumpgu wägus >

Ulyyaus auernpuu [ob un ee DE zu isn opas zus nk nen pEr

TE a a EN ne Senn I nee gr ei Plesfutı dausf puma] Um; Gag, Haug schupslä HI ke Tapgzumei apaunanz Fu gupbunmitud] , Shpnup zun-fonbtnhuit wutpubpf dire kg:s

ee a lern ee ne are Pe Sea Pens) ame Ipep ke See heil gu e TE En ea ya ed En ee Er a I a En Rare SE ins fe Sen ug zulduiı, dh Genpıne ned) hpphp:

u Den ner rgee Pak EP Garage pluyfd ur onugnun Epme gie russ U en Algen Kphkpfr Frepegfe Yamsll gel der pumn ılaut Engl U se geb Je pa Br Een Nuss Gage er

ee u en N ee abL Re upper peun hpmln, mpaup unpapeutee hr kusta prallen ee ee

ı Zuilin. Vendidad, Fargad VIII—10, IV—16, V—45. Cöop. epbr. 6 KkaBk. ropıaxt III, er, I'pa- 6opcraro: Xymaxope MH. Santrıkn 0 xescyperin: M. M. Kosanesckii 3akoH6 u 06. Ha Kae. I, 94 Zruyb: ? Pwgdliadku 18775 32 276:

vÜuhüb ZUSNE ANPLAUTSNERBUV TIEUNPE 239

8.

u a En le de a ee et SE Ela Se pbree [A pekt we wugage erjepaujosupupliuk ap Eure Bi DiEH ER Erg e wepfo Jerppaiuopuyprpsiepeg fa yuakup er pr Geizumantpf, eymopm.ay Gebzuiuf, upmlkpp yupgkup Upitn] :

Zbphened” dh wbgud gfob; Eupı mp qhwlh gfewfub dinup, dhups dinpplipm dA9ogp ulgened" nepfz. oquunhlp mebbp‘ gequhßgubpb Ef memnd” Qui wu uk] Shpkpfies jew bpp Segkıpafum (hai Lunkatnuh zuhpp qpkuı ug Yun prfebppr Swcunnugbpf wauppun by pupqmbg be [nguehühpt 65 umugutb [Fb Sagfishpf: zubdapunßp br [BE Sogf Sepwgupäung br GEbqwbn[Aeb women dh uzmadatpp: fol Kup "Uunugbuing,, un] np [Fheup, np] Shphpfi upuitp que dl“ Ef tagen, fund dena, fan“ wenn. (paar jBükzm- [Bgm tkpfn br zuhpfi Tunfıng Bngnetihpp pwgliaunbuud bp, op. wp&fe, wg, ugnuns pusunulb ufe, Pügubu be Zumnbumfohpp, op. guys prphbfs up) Er ug: Uyg Saru- maybpfg uyuop Tgb; & dep Sagnfegf 9 wirguilintnne[Afhrh ube woran gel, np wpumayuymmundl 5 “qpnefu nrwng „» zupwgne zul beugt pwahpnf . tube up qezuyp, gun[Bunpacuf be gbphgdintunfap wuntp: Luc Sueuibopbb zu Au muy bzuib &- br pupgmub 5 gunfbun pwan]‘ gbpkglubibpp gubgeg br qbutp yerfog quguip Sunlmgukzm Sunlup: Paqnfegwfut wungn wöuhpf [el Bayuugbu Sunumnugbpf Shwphp bo qusly be dbp- op»

Upauf won dipfd Pole gb qua 207 uf:

Ununp wupmdb 5 bs peoe Prqwdp:

Ulnup ubumd ufpp gb Getwigh:

Une ip Uummd dnep Plnghy bp, Hupldbmpfiu Anh qm php:

Ugu Ghuguinf Tmnfsunyuzupdatpp wguunf din gbahgfups meubu gb gez zupnetufm [Ih UI mbutlnp, np Sf Sunwmupbpf dh du“ deu anp drug fupag & Ming hand“ ghomky» gap opful ppfwwntkm [Frust uggelandg" te ug zu ulanf (ourgmph me phil udgngpwgbb Sun wuunbpp fd Surmpkun] wpogfu- bhppr Shuuip ap Snghinnup “upybq b zwüuh,, uzwmurkit um pp mhlgj 5 burlı Smgkun br hupqwhbp zuhpr qbpbglaunpnpukp Iren Bi njgbu wow qymele me wog wrgnunuhbpug (Bngnetikpp ba wong br Ghana uuumunap hi baby:

UpSpmehhug wmSdufub un uga[drtnp uud! & wummwdugfi updnuh ujtugbuf glpp UpSpacthkug wnScUp Tuufuwtufunpgb Surkap, npußeft mupfe wggbel Tunfauitanfunpgf Sul Il Bi quo md» gupın de wer ug ug unulgm- rip: Wuithuit uhpschpy wpäpte bi wphr Surfumudhlun I Sufuif (Fazury umnuibunjte (Kuyfughung' ı

U. Ldfn uyubu b Sunuhum dl. bpp qpum dl” Wugm dl bp wunpf quglbufuit- ukpfı wnsdßg dh guqtumd una, ug uräplee qup. be ug oqf db hpluug up&nchb (Bafzpp- Tau dütmdh Jhpbep wzupd quirgubg bi Pe mupwdud [Fhuk- prof You Smfwiußp wplgs Ebay bpp wwäpkep qugmphg, wphup uhuhg uply be

! junpbb, PR. Ti

240 +f- SEBL-NOLNULUV

Kaömchp gühg: fuh updfep [lrrmmupud dümchf uupıngquitned kp upleıf nwpfg":

Prufungbu ug uam [Ibn dhnpp pp gb» dit hf Gemitp uf wurbu bpfüpb hop wäpkıhn m. wpbep, uyufitph pp, mpebp wdbufg zwen Sup- funap 66 db beubph be whpefdbut Sul. Bngmtp Gamez app In wbptufu bphoph gb be bphig Kutmhp Ghnpp:

Sweuophir wräphufp be upbeh Swgrjb Sunwumunbpf 9 balı & BE pupızy (BE gwpf qua [Bd uytnyku, Pazubu Gut br Ugnunfı hund wkuwinp: lyg Pla bpbuyffbkpf dEy bpümen Aha olgpu pp Uhuralg yupa Ep nu Ibn hupgp ZunpSfe kpwmzuf, wplrwgupmf[Frwn, Stglegb bi une be wbhufu gb quehbumuyfg bubı“ qurubbz ‚ogap be Fumuß wnefepühpp derung Aphpp dE9: Uyu buldunpmfetp amd” Erp uhunakzuf 03 dhaytu Zugunliuhtpenf [Bnguf un wien - Pleips u Teuke Dilgme jubpp MRS Epan= eis apl Ey nauänke she Sepp genene quad bb Apps gupgupuitpb Kuitungups qunpmunngtbp. punugb bpltn [Ehen N Ba DT Te da Br Er ud a ern 2) are see hppe: Wajun Busen Gene WE 213 ame Bleu es lE PER 77 CD re GL TEI Be Erde BET LE ein ae a N a ae ar a a I a ns san) Dear ee pbymg jan bfdk bu unm bel mund“ (bu Jbpbe): |

U BE En Eee ut En la en sresphejer akuump days = Er seelihngpk paul geckaum ans EN ERE wgnuntbpß be Ghtgminpup wpößeb br BE dipubbp qbplgeetunpapubph be zu- pr fe mag Lzwuk wnjbgubp,f Sunumnunbpp de ulgagpmeffe tn I punk dd“, a a a er En En aa a a nn een A591" muss inpesd, KayymB Seringe [Elaiez ned far pa u 3 phfelanıze, Suse umenejkpp perfelenguhpl penpesune ea face spe de le ee DATE I ee en a een waydatiihpmed unugenng nun [Ieokpf (Blpp be ug wenn]: dig Be rn Re ers eee rege

Ru unnSdbpf Sugdiab füngfpp Tem E pßs preumputmeumdı Un uydıl, Enpup lEpyrak el Semengeu fa weg np Sms np un ze a na BR BL BE EEE era er muhuit be un Suiuepml) wawphuulub uitartobpfig wenlgdnemsbN Sf ujınn mu Ka BE a Een & Sugkifnfrafeir yuewhepise.npus Hehpf alpine, og; op Zunetn tif Fun a a a a en ia Ren gu gm, orzeigpre Pibaitı upchaiufe bazSopp: iger tn u, So udäuja pn euköhagb” bahmuyba gb Enten | Ungkpumne pp sie füngeba Bulk Sp drophl dp; padziuubg), ilrnfe sell, ups geb kon Up wor fFh Turguunmeyen Uumnedmanep, Uysananep wm tshpfe

'Ukyp Zum Zuywumn. Wnulnew 1850, 93:

a

VEBUb ZUSBN5E SNBENUTSNKREEUD TPEUUBE 241

4,

Rugwpäurf; Wnpnf] npbeh unubgmffen says opfı 9 qzub be nzuf gurunugbpp jefe Segepgmwd jbubp: Umbau Ofqgwpp wuitgne [Shut Jupfartın. uepp 59 day Mipı app Suemumunpfs pofe ywnhbpf dom & ba, füzubu Ip kath PM@Epgeges Gedliupbo [IE ehe 6 puyg pueuunapmmd upowmuugku:

Gergwppr Uprwswggfs Udppuüßs U’Sbpf‘ br Npndöffhnup uwäga fe fuBührf funp zwen Steqbiuulhp güühgmf wwnyg Wu Sunkpby: Ursitvannpungku . Bılfuß bphm wlan. (frohe ug füunpfe Sudan Tzuitunn 60° Aug Bft by pug ee Dpadbidsnur Be Gfgeph Veaeple Suigfagdai Yenbppı pie Po wohn. um [Heut MI bufd wrgpufub sepkeupm Sunkap:

Upgpbe” Fuyafı Suypfio plchnmwb be wpSnP wurhfuitpfi Il ph ms Tbprup: zum Ibmbpmf wmppkpumd 5 Wunfof fonppmil, zulduymmd br zubpf yuzmupsiba[Fbat Aqgamd Shpnußg. wuhujb und’, bpp Gfopup- Upmunuggbuil Bl 29 Goybajupmns fh Gureenppp upguews hi, Ujuybu augen!) & Gabe, ap Npadbfbnufp hf mupphpuffrbbbpp ng BR omups up Supugun Ih debetujn Snglyuzunn Abu Sununnupbpfire Puh kuhuin Jeubph SEug hppfe Fe ququnfwupufaitı Supungunam [Shut (wugfpu 5 hen [DE upmwpfiı umnhlpunnp BE I el

Uyg Suyhgulbunf uud, Nndbfbnmuf Je qlowenp be Tzuiwenn dh um wlektuyunnfn [fetin up br np Segkapafum [hub Sun umunbph kphme wtnquydal wawpfwähpf zuöp bi [Bagufp qkpp uschL be mund! bip winqugdas‘ [Auf nchbtu] Sf wpbehpph Ipolmfuie biewipp‘ un (bpyapkub:

Pndbfs bau kpm wmupphp unbaglpnedl be mmpphp wluud uundh 6 Eu up- fuewd. wa) wupmapnumd (np (Fungunapme[Ihut dp be ug Fugafı zılufft wp&nı fh ähnpnı] : Us Sbpdkuf froupkpp-

“Unfug apman] br uySwuluhpp upkpmf‘ pupfugud Abrup Ip Supm weh ugu Anpfı Shpupkpps denzme bu daitphymf puitg, [el go Sapilüf Guglm pe uyu- wlgbg tu Ip Lunpenubf fuwup wugetf wusum [unpphpp: Bluyı kpp Ip away wbSudup wupfobpf zopwtp, qui wplef yaw dp wmbebhu. pugg (oje Funhatad) 4p ufub ‚glg dom ul Syop, ubewfbbe Zhruß wpbßep: Hegpbtuupup bu wlyugn- (Funde Gp ufuf uuinunk; dw ga mutpne ud Kupdhup, gugwsuph gr ul (Fe gbeh Frugapgp uyu wblng Shepp, wndpugd opkpnf: De un beu di uumuf: qm eg Sup phmfIfen uyg mwnpupbg: VPE Ip Eule mund, ap mug glg Buufkg (pp wuän] br Yhpop gdalpb If Mempzken> agb dla dauyg mupmuymuf wwScabbhpp. di Knwbßp ugs DI wuundbunbpu dinugudft gt, n$ 4 wpl:,

Tg zugubf st Shufmpaufr Ofiugwpnußs Imchfwitnuf br Uuyapet Sengmum gro obgbgm[Ffebibkpp, npaug dd unuigme[Aatp, Koldwpiarkp] quituguit fa.

U Mweh[d bu Wskp deqb be Udhewbß wewdgme [Fb Laufe Mnp anna mtPup de pergwpkudl Sub ılwnwlaib wzwnn: [Ip “Lbntwlwip,, Pe mpg uenkunng wgualg gugwend Erp wg kpl Jepfaitenp zezwnulne[Epetp :

2 kp Aura Zuwpwumnuth,, "Wrfuku fonpkbugpb bi Spt Suyplurlt lau :,, 9 16

242 +f- SEF-NOLNULBEULU

a TE REN na 3% nern rele 1b Yuyıkjle geukp umneghr Days fin2 = np) Zap Frkufieeg ao ee use us bufdugpeps- ayuflpu, ap, iupks bplenitikiune zunpae sche Uganepungeu bbgky Sun wnunbph wSpudlzen dukpuf mupmapnubat muhfuipf br Sn- paum. [Inzuf dinge Alunlg, bıpkenbe ya duufeib uummupauß u Sungsip kpkp- qulohu zutp ghpphp 6 yborwd uyu Sunnmmdß db ME geppbpp, a a NE a Dee ne EnE= ar a BE TE EB ea ana San zhpfn Hhpld Sum dd bo, dbpfd pognctn dl, dbpfd Jemulltguitngun ds Neumfı Sfii sytp. Telegpaumbu jehlge] Sepdbup ke u mnskldbauf Vaukanılgui kan bepek rbdfg Sbpdbuf Surgnpgudp wupmupnufp Haufiı, wtSpwdlzmopbtb br pinufuitnupup u uf a a ee ee a aa aa 2 See fettzunges Ua: PianneHl” SE lnayts falyy npay peu hun pfp = Jayye u (Aız WB merfwir uywndum arübp br wow EL füsnbu- Euphpbup duspg de wuunisfug wuupfe gez 441 Anıf Umbahrkbup qgpud “Utmpfgeiw, anehpqu [hub d9 uyu un- Ta 0 ET aa a name N u nee 5 1 El a a I N ra a an Pe p, SuıpEufs Buguepus Besen EEnn unge wdbinuSuypuyleq wuundh updutf bp» puyg denwdfin Fuzyku quundkg be Su füzuku. Ypkan) NE np er ee Eye Ya ug: ya Surplus Auge Pbdks Tuapnumuı mbupn] zühpf br Prgmetthpf un mpe Ay fr wu full Gap SPeu Epebp zupapp (uEufg Emanuel a ee Mzehprens (dk Fusopfug SEhg) WEn Sf ug ee meer u een U N RD NETT EINER ET (ya ar ame En a ED EN EB NT re ee a a DE ET ne und Se Sn Se ul era ftp frpopunfspkut phommmd E ug Sunmnemdnf puyg dhhehape LSunhaitaul I EN ae oe Er RR Seren nt a 7 RT 2 wen) Ar md. pl geiles wlp) zua nupuenphayE wemmupanjı Aypeughpp Eule SE a ET ee a FES efweiigi ung ulm Ep auhune BEE hey eng Yang] DEE a LET Ta CE a ET TE re ee in sn burbı mfmuip. ulpunemd“ bp Up. wand ung din; wnupnupauf bfruitpp: Supemupmep Me Rewe We uf, rugeEä m gneE RE IE gem bu mule bphm Schpndbbpf aundf wfunfaöec Bühgme- uyun?untlpp. fe [pn a ne a ra ee A eu! DD nene- parat) ang ir g ya bl Imeupdie Pia Salz ann zu pi EEE Klee a Een era zu Bean) oma Yrju & Tube gumunfpp Buff Gupgkpf ge” pelgnumne Arm upp mubputbp 5 phpad papp Shpnuthpf Suelup: Defunbpp mfınwvuhpfi zualbhpeg Jeweyy Maus) aune 2 yupkp darauf he un tu

Pe layer

VNPLb SUSNS SNPBAUTSNRREBUND CP»HUUbS 243

bekzyufuiune (A fhfg wquins Pp ubphze HKupghaing, Madb[dbnup tpuig unfnpkgpbg puph bgertpbbpp be wthusue (fat Deugfunkpp put und Upmun-wungg enbuun, np Sf Gupgbpp bi Le Suypt witgud Unze fuh Ip dusmeuib guunlg da- qefeqfv (wunup m puppupnum [Hat bu dur undapbgtm dl: Darmihfsm-un nung te (Afetp, UbrlBwfuiie b pezumly, Pbppbe bhkgkguhuit wilktm.npm [Free puyg gehe zupmdbud uggugfsuß wirkten um [4 früh Gumupmı m bin be behfpp whpud bp by gun‘. dam np Upemwpbups pun |bufr wlltub bp (dn- dr be behber Kugoewd Sul. num Upimunwggp puppupmun [Fb b Su up sundpm ii, tu wbuumn np fp Suypp [Php denn, puyg qla Ingn- deege Segpohet Sfb Gepgbpb bubepg 5 gun. “ding gm glungbp br qundkiut keller pwg glq wupup,. muß “pehmumugun, puyg Tl undmhg,: Uyg mr ggm [Afrtp Upwunwgg gg bp much au fu be Sop Yetapulım [But oprf , lub] Upgudtg br Sep puybublg Mpuig Ghtuppetmufungu bpumtpükpp. nplch Wuufowpupf wppugufugg upwenurfui uam un Ir fr dop undm wtf beuitpf BJ fand ug nu Bfeip Jegmfbgfe Ip: Uyu pappp hp Sop gel bp: Meunf be glen zum umup iu Sazujmwb bp fppbe yfrwsun: Gfgupb Pbup Bepiugbu Sugpp npgeeb qohk, bp Funuigne [bus ppunnetpfg bau, Bye bu at, Eggs hope fehpugupafdbadp, pugg. Ieup wluimed Kup, np up Bupsgh Hbep Obrepb Aeeuubfgt bp. bpim Gnglbpp dog!“ Eu br mgm Suypu- Get Gupgbpb Te apgbfuib guirhae fd fetiuhpf drpundüı Funlanj “ubpni jbükp ng wma. D Jerdy gedldug & Sutgfuniımı!” npgfi br Spwmmpuhmd” b, np Pop tudkumet 5 Fugen Beh: Urmbaye wlyupug , apnfshule füzubu Npndb- Pbnufs br Upwunwggfbs up by munndmd 5 Swbunudappubpf dehstn pw- Bel a lpokwtpecfidm: Semf bpkp we waffen. Ep ufanı.ned, En Aphrbapn gpguugwnkuang‘ pifaumm Sud wPpag Gupglpf gel, be ulm nd Eu dp wuibuibpng] , np Abk pnpap Jergbph EI wufdhgdk qunhbpt mehfs

ES ErrER Mer Vapagsg up wohlr Mrndugrendr En Ups ug kur Verf, wagte: kat: Maufi) ohmendaig, Tngkguzun dk Suramunbpfr‘ Ip Jin- ea I la ee ee ee ee ee) ar uhups 0p Npnskldenspigean gegaprehumitun u zunpuknnife a lasenpg an elagen, gegkngoe Ale upg ante ER AaRupl ruf nahe [dba ey BLEI an Ne oBınen paul rupar, Bud wsensd Fugen Zumetion daruln (npgpbz 5 Uufiinspeit iyupgrı Afetp be Sun wmupf, wuiwofubgs wuuhbgp. Jbppwagpke“ Jenp vhunmm dl bog Tulrr, ap zwen wgey wuunhbp nebfib Pu- HELEN Vayraugre en EIS Sue nnunteie Sbirpkpnn wma Seng u, Hese- Be Eu ae Sep Erd ur ln grauen Eu: Be Tas Jugpen Een ne ee le Ei one ea eu zone negiunn 2ER ürgBreLan en DREIER ER ale Un se En EEE ET En

—TeuegRIIII ——

te 16*

sU5 2 TPUPFLENNS HoKRULVARPELBLUV SU FUUUVUYU4FUYUL WUFRPLER UbFENUEV

hSs.sW.PZSUWPUPrBUV

Upwpurhuib flow (baum Snchetuhf Zumummaiıf ayunndahuit glenfüp gun u Zuslı "Zupfa mu u Ey queiksugun meumehangkun Biitungwwthpbs SUkufd urn jr yausrele uqundiufuiı ghuphp br Aunhwtswbungpuhut fübgfpähp, apebp Shmgshek Plug pmeS- fan, Li, aus. SU m Uyuswun nen > aim uymefkmu a pukse Bra TER a lan wer

VE ED SERIEN SEEN pre ya wer" el. pupslul wppuuungu Suyu 3 Umwphb pp unpf upumılaz fehheun Ukpbne Zuruf, up Dessau: ua wupgu Ppp unehzp 2 pe achkgeres pen pbnups np apwnpwbib uyu weft pin siupfi uymmılme [If vun nepfp al m a ee ED NE a Der zo me we a I a a ee Vase ee ar a ae in Seen IE IT Te LT A na ta rn a Mans wer efauzıun jung os [leer epu PEEBEUm Suadf wu mung Bun] a: Vo a ED) ae ne a (ane= 22

ET ENT ELTERN Er eltern ıp en: Ubpkmu br mul wmdbf Tube Ahenog: Parloy wnnıde quunngub £ pm Üb- phnuf Spk wdunyu 20fb v-yEmf op da: Dulaurier (Recherches sur la Chrono- logie armenienne I. 1. p. 231), Zwgwpbat (Armenien unter der arabischen Herrschaft, 49 29, Marburg 1903), Gnıfskwu, Zeitschrift für armenische Philologie 1904, II, 32 64) bu ay,p? 641 Zund" 642 Yp qult Prem wn.aıddp, EAN EEE TE Enin lrn a gpen Ele ze bhpneh Spk 20p wmnyg & ap Sabın. 6 Yjways puyg opkpm dee zupufd herum Gbpwiß Yu: Ufiz 640 Spk welanye 20p Ip Sunlänyunumfunk Sal. 6 „rkufl oem:

Ü junges hp &pıme |, Wok Onefe, dus un nr Eee m 2 Bra gung} pupsmeinpae und (g LEE Dun qgepmu (hzmmdbenjs eyumphe Flut upmnfe umaunın wnupfis (641):

1 Vewpaug fi ymunlag hrikpp 82 efeyi) dass unbe ufeempd Breker “al Bene ber wiwiwnbu, up eubı fpwpm MEI Sunliuduyb zen be ykapkpp In znldkbi

2 Weil, Geschichte der Chalifen, IR 2 294, 639% 4p 7377 paıdtny wand, ap Unjbgku uf ki Wwyb 160752777 4p 0777772.07770 LTR (Uyropwen [22 407 496):

a

SUSE VPÜUFUSBNE PCRUVGABRRUG SU 245

Yp Sauy Jhwpuiuhz Ubpkoup IR. qylomın MI uunndad ykupkpmt Kunhats fugpm [Sfr op: Uhpkou Ip uud [B% Unmut (Unwmuu- Unumaiunfiv 641—668) beheepg wupf (642 643) Guyubp Hung gb gun wit [hen zung Verde! Suyuunuith Jouy Pbagapmu‘ wind Zug gopunfup dp hal qpfin, npme pupbfuoun. [band wpunpbb wgunbgun. Yupwgnppng Rurgpunmn fir, fh home bug Polewtp zulduyuhung Guyabp tlphaym [but mupnchp] N upgupaitugbn Jhppe Tenseanehgurn hop gepinfupnefhhut 59 (642):

Upwpwbuit bppapg wpzuewbpp wbgb nebkgun pun Ühpkauf Unumuipuß bp. Gerpg mupfu: Uge wpzunuph dpfegfiv qpumnchgun fr d9 ug Upsunpu phogp Surf undingte 23ph Uppubß op die Ymmmuizfi Burgund 5 641 (Amrufunfit wii, dfpagf, muunf Übphuu 642 Afup muhunfte tnje (Fungunapfi um upfh uf ip Sezmehr rpm] 643p Guyubp kphempg wupfi Yfıjuuy be Smafı 23p Ppep Ip Sunlingqunmmufuwibb Ogaumnu 10 Aıpull opnewi’: Upgbt uyu Uhumdandg pop & Dulaurierf Swztup, apmeh Shinbewd bu br up:

Vruuyneb Shan ff gmebbgun Web upupulwb au wpzunwbph u. Zuyp qepäbup Botwg mad Fig: Sugbpp duigud” pur how wpwpuhub uggbgm Phukn gbpd uscpm. Sunkap qumnls waf[b Sunlupkgut Bajup hpotwhuit dene Akrundp Su bhhakgfe Pehig Shen Gungkp: Ugu yunkun un. Guyulp Spunhaitun. ger lupmebgun Pony Iagnfpp- wpqßetpp [Fhuyben zz Sulunudt bu: Prey Ingrfpfb qui Kup wmupfi Übpknu zeug “juni Zuyng Gwfbnegbhaufb Uhpubuß, qulemt 9 Guyubp Pnefb quym mupfbb 4 mupßp zuauf gadupmumd Ip gpb: Yuyupp Torf biun 652Pb, frzubu funf nbuubtp, npuf 648 (Fnrwluitge Yppey ee sogerpfn mapkfähen:

Bupnpg ID. qylumı dv dE9 Ubpkou hp und, Dupufız lan (Brut (apSurını dp be Umunutpfe Purqunnpfits Sugumnuiı wpzunubpp: Pupufg ln [Beth puon ufubmenbu be wagen Jay Übpkaufs Snpsutumd 5 Bughkpump 2074 be Yan. muguh 11 mwpfii: Bugkkpen Burgunapud pn] 6326 be Umumuir 641f Yrderps 652 Plep Ypnuy Uwuntbat ln [Shui (apSunliir wmpfür, apa] qup&büp un bew wbqunfafohme wbup guy 651 mupunje db9: 652 Suyp wur- Bmweabgeibı ke) [dbrpapnu Shpmmebf vpaizlip gpwe Upmpegeng hm Gymnarkkpuf En ya gene up op Gedseiug ayuppe Senne wpgun a Ike Sejepn pahf fentupgägmg plrguebbzme Lumbegnuf Fagnfgn 652 fr: Bupapz mupfiı (653) a gan popawe g Vorbau Syn ae Upepugpp Ne Vopezy IP any Tuyfivs 65Afb Ynumugth mwunckpbpkpapg wupf del Yardatk wupwpuhut br me Be) VE na To rg en ae a a EAN Sn rel

' Uye Prbngepnup Yugwpbuubt (zn. 62 29) Wwsbentp Gwbnwunh: Vepkou Eolhgu hp Jbzk gPrErgopnu Wwsbencuß, qup day fah Pop wqunwdg hp bbphuywgpuk, dig Sau ghonewb (bknzapnup Sum rortt hp Une Yuyukns

? Dbpknup opflwlfu np *yudfu Spogbonpgb (Fwgunpne[dbae fr gm ny np yuyınuf ua k ((dkpleıu e br & gpbomıd), Jwul gb bufunpy be gwfnpy zeypkpp mwlun db Yaunwugtp Epbpnpg mwpfb wuunmsud 4p tbptuywgnefor

3 Um wu fpp wywgyg [ng Swnuyb wu mp, np Übrbou Bugkbpap 104 mupfb (642) Unumwbgtf ww nwpunye Sbım (642) bp Unjbwgpub:

ra

246 2.207. ZUVPRÜFBOV

Suiten hgun: Ugu dppngfi bp ap unten hzun tb Par fr gugmpp (wm 654): Bupapg wupung Adkap (655) Bntug Var pfuibou gopunfwpp Pr phpgb wtphg bi with qfdlg dufuan wit, nep wpupubub punubbh spp upınm[Ffeh ua hehg?: Uygu gugldm bu Zeug Upwpughp qllkgfh Yapfe br nf quur Una nwpfib wpwpubu pwbwhhb Sb Uunpkunurı qluug Tuntsı (Pbngapnu (bzwnmf np denun. (656 ?)*:

Uhpubu Guldazbhau Mbnyapnu Pzmmduae diusp palm] ka, qupäun fup Surubuitung |bgkpapg omupf 652—657:

Yu mupfir Zuyp qupälug wequmudpbgub Upwpwgfbbpbu, Gpub Uhpkou: Lum Mg uyu wgumunlpme [Bft bqmd ppm & Off TOpbburgfie wpuarinliiı und 656/85, ap] Say upumungukpn (TS Seh) are rapul Vorzug emule bp Ypnuy Olaf zwfapgp Us Uyım Stabı Ip sb: Ulpbnu Upwpwgeng gurgengesifur, unnbzuugd (651) ee ap bus Me ee Eee BE Bart knkzuf miarg bumgutnkopuEmi(bE1)s wine zur ayur Slumpaikrperötbpee il rarekped an SEUP:

"Tuba party Ephpopg ypwenı Fa bp Upwegwgbübpet:

? Drwp qwendoghptbpp Yoptoy wnmedn zwon Hat fa Ip qwendid, Pal party kpl qpammı fükpi bewpn Sb Ip zbnldbd:

> fbnıpwbkubn npgwf Wkpkrwp, wu. de Boor 1888, #9 345, Waupbutnußp wupınm [He tp 654h% ybkjne &, dig Muralt (Essai de Chronologie byz. #9 299) 653 wwpfb ppp Skbmbımjdpe td Submd & frkmbwikuft Ylyaym [HEUER :

* Owpilatupb hbpnf bone foboyapuu (hzm tin when 661% Gebgwüuh Ip quk:

u

Se et AT OH

Schah Abbas I, roi de Perse et l’Emigration forcce des Armenieus de l’Ararat.

Par Frangois Tournebize, Professeur a l’Universit& de St. Joseph de Beyrouht.

En certaines circonstances, schah Abbas a t&moigne aux Armeniens plus de bienveillance; en d’autres moments, il a ete plus rigoureux, plus impitoyable envers eux que la plupart des autres souverains musulmans. Bien que les Persans soient relativement assez doux, les procedes, parfois cruels, de schah Abbas I &etaient un heritage qu’il tenait de ses aieux. Son pere Khodabende schah avait &te aveugl& par le roi Ibrahim son frere, a l’epoque celui-ci, pour n’etre pas inquiet& sur le tröne, faisait massacrer ses sept ou huit autres freres!. Le jeune Abbas, ainsi que son frere plus age Hamza, d’abord epargnes, &taient sur le point d’etre tues par l’ordre de leur oncle, quand ce dernier fut lui-m&me massacre (24 septembre 1577). Quelques annees plus tard, le brillant et valeur.ux Hamza, le vainqueur des Turcs, qui avait recu des lecons de math&matiques et d’astronomie du Pere Simon Morales de l’ordre des Hermites de Saint-Augustin, et qui aimait beaucoup les chretiens, fut assassine par son barbier. On a pretendu, mais sans preuve suffisante, qu’Abbas n’avait pas et€e etranger au meurtre de son frere aine. Ce qui est certain, c’est qu’il ecarta vite par la force et la ruse son gouverneur, ainsi que son pere, qu'il jugeait incapable de defendre le royaume (1587). Seul, Abbas pouvait, en effet, arräter alors la decadence de la Perse. Il meriterait pleinement son nom de grand roi, s’il s’etait soucie, avant tout, de la justice, de ’'humanite, de la vraie moralite. Mais, s’il se montra, parfois, juste, humain, ce fut dans la mesure seulement, le rec- lamaient le maintien de son tröne et la prosp£rit& materielle de son royaume.

Press& ä l’ouest par les Turcs, ä l’est par les Ouzbecks, il s’empresse de faire la paix avec celui de ces deux ennemis qu’il ne peut encore vaincre, c’est-A-dire avec le Turc. Par le trait@ conclu le 21 mars 1590, schah Abbas laissait au pouvoir du sultan Mourad III, la capitale Tebriz ou Tauriz avec la partie de l’Azerbeidjan qui en depend, le Schirvan, le Gourdjistan (Georgie), etc. Les Persans promettaient, en outre, de ne plus dire que Aische, l’adversaire d’Ali et la plus jeune femme de Mahomet, s’etait mal comportee, en l’absence du proph&te. Apres avoir ainsi cede ä la force, Abbas chercha les moyens de reconquerir les avantages perdus par ses deux derniers prede&cesseurs.

' Voir ] de Hammer, Histoire de l’empire ottoman, traduite en frangais par Hellert, t. VII, Paris, 1837, p. 74. Voir les sources citees. D’apres ’armenien Jean de Dzare, Ismail avait fait perir sept de ses fröres, etnon huit. Histoire des Aghovans, traduite en frangais par M. Brosset: Collection d’Historiensarmäniens, t, I, St. Petersbourg, 1874, p. 554.

Be

248 Prof. Fr. Tournebize

Ses envoyes, le persan Hussein Aly bek et Anthony Shirley, pr&senterent ses lettres ä l’empereur Rodolphe, au pape Clement VIII, & la republique de Venise, au roi d’Espagne, au czar de Russie!. En 1602 le schah accueillit de la maniere la plus honorable les Peres Jeröme de la Croix, Christophe du St. Esprit, Antoine de Gouvea, de l’ordre des Hermites du Saint- Augustin envoy&s par le roi Philippe III d’Espagne. Il permit a ces religieux de construire un couvent et une &glise ä Ispahan, et il fit payer par son tresorier les artistes qui en ornerent les murs d’arabesques en or et en azur?.

Pendant que les princes chretiens d’Occident, trop divises entre eux, hesitaient A joindre leurs armes ä celles d’Abbas I contre Mourad III, le schah de Perse attirait aupres de lui par de seduisantes promesses des princes georgiens et armeniens. D’autres Armeniens de tout rang voyaient leur patrie, ’Aghovanie (Le Qarabagh) et son chef- lieu Gandjah, tantöt ruin&s par les officiers turcs charges de lever les impöts, et tantöt ravage&s par des troupes de soldats r&voltees contre le sultan. Allech&s par les promesses du schah, ils se refugiaient sur le territoire de Perse. Beaucoup d’emigrants des provinces d’Artsakh et de l’Outi et sartout des regions de Chamaki et de Gantzag allerent habiter Ispahan.

Il &tait impossible que le patriarcat armenien d’Edschmiadzin ne füt pas tres eprouve& par toutes ces concussions et tous ces bouleversements. Le catholicos David IV de Vagharchapat £tait toujours presse par d’impitoyables cr&anciers de verser des sommes considerables, qu’il ne pouvait recueillir aupres des Armeniens, deja tres appauvris. Il essaya d’abord de se cacher et de s’enfuir. Puis, voyant que les dettes continuaient de s’accumuler et qu’il ne pouvait Echapper A ses cr&anciers, il resolut de partager avec un autre le fardeau qui l’ecrasait. En 1593, il choisit comme coadjuteur l’eveque Melchisedech, du couvent d’Aghtchots, pres de Karrni (Garrmi). Ils furent neanmoins obliges d’emprunter de l’argent a un taux eleve; leur dette s’accrut et atteignit la somme de 50.000 piastres ou 190.000 francs. Melchisedech, las de se cacher inutilement, s’enfuit a Constantinople, esperant trouver la d’abondantes ressources. Il y fut, en effet, bien accueilli. II fut m&me elev& sur le siege patriacal de la capitale, comme successeur de Tiratour de Sis (1596— 1599). Mais, l’anne&e suivante, c’est-a-dire en 1600, il fut depos& et revint a Edschmiadzin, il se trouva, avec son collegue, dans une situation encore plus oberee qu’avant son depart.

David et Melchisedech, jugeant qu’une couronne patriarcale, garnie, au dedans, de tant d’epines, &tait vraiment intol&rable, offrirent alors cette couronne A l’eveque d’Amid (Amith) Serapion, et ils promirent de se demettre de leur siege, en sa faveur, ä la condition qu’il se chargerait de la dette qui pesait sur le patriarcat d’Edschmiadzin. Le choix de Serapion semblait heureux. Cet &Ev&que £tait issu d’une pieuse et riche famille d’Edesse et, a la mort de ses parents, avait herite d’une fortune considerable. Il etait encore plus distingu& par sa science et ses vertus que par ses richesses. Apres avoir ete le disciple de Lucas de Geghi, village du district de Khortzen, il avait herit& de sa

! Voir Relations des missions de Perse du Pöre Antoine de Gouvea, en portugais, Lisbonne 1611, Relagam etc.; traduction frangaise sous ce titre: Relation des grandes guerreset victoires obtenues par le roi de Perse schah Abbas, etc., Rouen, 1646, p. 109. Anthony Shirley, his relations of his travels into Persia, etc, London, 1613. Relaciones de Don Juan de Persia, etc. (Valladolid, 1604), ce dernier &tait ’un des envoy&s musulmans du roi de Perse, qui se convertirent a la foi catholique.

° Sur les missions diplomatiques confi&es aux Hermites, religieux de S.-Augustin, voir Brieves relationsdes progr&s de l’evangile auroyaume dePerse, enlaconversion des Maures... en la r&union des Arımeniens... Liege, 1610.

=

Cr

au.Dre Pe un

LE ET

Schah Abbas J, roi de Perse et l’&migration force etc 249

chaire et enseigne la grammaire, la philosophie, la liturgie, ainsi que les huit tons de la musique armenienne ä ses jeunes compatriotes!. Parmi ces derniers s’etaient distingues Basile, son futur successeur comme arradschnort d’Amith, Jean arra- dschnort d’Edesse, Gregoire de Cesaree, qui fut promu au siege patriarcal de Con- stantinople (1601—1610), enfin Moise IV de Tathev, le celebre catholicos d’Edschmiadzin (1629 1632).

Aquiesgant aux vaux de David et de Melchisedech, Serapion abandonna sa charge de professeur et de predicateur et vint d’Amid & Dchougha’ (Djoulfa), celebre village, situ& sur la droite de l’Araxe, au sud et vis-a-vis de Nakhitchevan. Les catholicos se rendirent egalement ä Djoulfa, accompagnes de plusieurs conseillers, parmi lesquels on remarquait les ev&ques Manuel de Khorvirap, Astovadzatour du monastere de Keghard (de la Lance), Manuel d’Havouts Tharr (perchoir des oiseaux), couvent qui, comme le precedent, &tait proche de Karrni. Les conferences commencerent. Mais, dans l’'une de ces discussions, Serapion ayant prononce& quelques paroles de bläme, Manuel d’Havouts Tharr s’&chauffa tellement qu'il fit degenerer le debat en dispute. Les esprits s’aigrirent. L’entente devint impossible. Les deux catholicos partirent pour le couvent de Tathev dans le Sissagan. Serapion demeura quelque temps & Djoulfa et s'occupa aussitöt de pröcher aux habitants. Ses predications satisfirent tellement le clerge et les fideles, que ceux-ci, d’un commun accord, demanderent qu’il füt promu au patriarcat. On le conduisit donc a Edschmiadzin, un synode compose d’ev&ques, de vartabeds et de notables le nomma catholicos. Il fut consacr& le vendredi, 22 octobre de l’an 1092 de l’ere armenienne, c’est-A-dire le 14 aoüt 1603.

Quant aux deux anciens titulaires d’Edschmiadzin, ils furent irrites et humilies de se voir depouilles de la dignite de catholicos et de rester charges d’une dette de 50.000 piastres ou 150.000 francs. Ne sachant plus a qui recourir, ils prirent le parti de se jeter dans les bras du schah Abbas I. David et Manuel de Khor-Virap resterent quelque temps encore en Armenie. Mais Melchisedech, accompagne d’Astovadzatour et de Manuel d’Havouts-Tharr, partit pour Ispahan. Des son arrivee, il exposa toutes ses dol&ances. Il raconta comment les Ottomans accablaient les Georgiens, les Aghouans et surtout les Armeniens d’impöts excessifs, les poussaient ä l’apostasie et, souvent massa- craient ceux qui se derobaient a leurs exigences.

Le schah se souciait mediocrement des interets du catholicos fugitif. Mais, en prince habile, ambitieux, sans scrupules, il devait saisir avidement ce nouveau pretexte pour se poser en defenseur des Armeniens et des autres populations des regions limitrophes de la Perse, opprimees par les Turcs. Abbas n’attendait plus qu’une occasion favorable pour prendre l’offensive contre les Ottomans. Elle s’offrit bientöt. La garnison turque de Tauris pilla un jour les possessions du Kurde Ghazi beg, gouverneur de Salamast et vassal de l’empire. Ghazi-Khan se refugia aupres d’Abbas I et sollicita son secours. En 9 jours, l’arm&e du schah, qui comptait dans ses rangs des Georgiens et des Armeniens en assez grand nombre, arriva pres de Tauris. Le choc entre les Perses et les Turcs, commandes par Aly-pacha, gouverneur de Tauris, eut lieu dans la plaine voisine du village de Sophian, a six heures de marche au Nord-Est de Tebriz. Les Perses furent vainqueurs. Le 21 octobre 1603, Tauris (Tebriz) se rendit apres un siege qui avait dure 21 jours. La citadelle bätie au milieu de la ville fut rasce. Beaucoup de familles, la plupart armeniennes, furent envoyees vers Ispahan. Le schah obeissait aux m&mes vues

! Aragel de Tauris, loco cit. ch. 2 et 29. Mekhitar d’Airivang, Chronique, traduction frangaise par Brosset, p. 22 et 24.

250 Prof. Fr. Tournebize

politiques, qui, en 1490 apres la prise de Tauris par Selim, avaient determine ce sultan ä transferer ä Constantinople 3000 artisans, la plupart armeniens!. Un lieutenant de schah Abbas, Tchirag sultan s’empara de Djoulfa. Les Turcs abandonnerent aussi Na- khitch&van mal proteg&e par un mur en terre. Ils se replierent sur Erivan, dont trois cötes sont baignes par l’Araxe et dont le quatrieme fut entour€e d’un mur long de 450 metres. Le schah concentra son armee forte de 9000 hommes sur la colline de la fatigue (Mihnet-Depesi) en face de la forteresse. Il intercepta les eaux qui alimentaient la ville et forca celle-ci A se rendre apres six mois de siege, en mai 1604, ou au mois de Juillet d’apres Aragel. La victoire fut suivie de quelques represailles barbares. Les oul&mas perirent dans les plus horribles supplices, parce qu’ils avaient declar& que les Turcs, en tuant un Persan, acqueraient autant de merite, qu’en Egorgeant 70 infideles (chretiens).

Des le debut de cette campagne, schah Abbas avait commence &a depeupler la Georgie et l’Armenie orientale, et & transferer beaucoup de leurs habitants en Perse. En agissant ainsi, il avait deux buts: il voulait d’abord enlever aux Turcs et ä leurs armdes toutes les ressources dont ils avaient besoin pour continuer leur expedition contre les Perses; il voulait aussi accroitre la population de son royaume, dont plusieurs provinces n’etaient guere peupl&es; Il se proposait en ıneme temps de faire prosperer en Perse l’agriculture, le commerce, l'industrie?”. Des que schah Abbas fut maitre de Tauris, il dirigea vers la Perse les &trangers, musulmans, juifs, chretiens. Par ses ordres Emir Gouna, le futur gouverneur d’Erivan, alla piller Gandjah et les villages voisins et entraina une partie de la population avec ses biens vers Erivan, alors assiegee par le schah. Peu de temps apres, le celebre Allah-Verdi khan®, un re- negat originaire d’une famille armenienne de Georgie, devenu le principal lieutenant de schah Abbas, promena le fer et le feu A travers les regions d’Ardzgue, Ardjesch, Pergri, Van, puis poussa devant lui vers Erivan, avec le betail, moutons et chevaux, 23.000 prisonniers chretiens, dont la plupart &taient des femmes, des filles, ou des jeunes garcons.

D’autres chefs perses operaient des razzias semblables dans les villes de Ma- nazguerd, Magou, et au Nord-Ouest de l’Armenie, vers Alaschguerd, Passen, Er- zeroum. Akdjekalaa, l’ancienne Erovandachat, situ&ee au confluent de l’Akourian et de l’Araxe fut prise de force par Emir Gouna et sa population fut transportee vers Ispahan.

Pendant le cours de ces derniers evenements, Ahmed I, encore enfant, avait rem- plac& le sultan Mahomet III mort r&cemment. Un renegat de Genes, le capitan pacha Tchgal Oghli, appel& Cicala par les Occidentaux, avait Et€ mis A la tete de l’expedition contre la Perse et arrivait le S novembre 1604 sous les murs de Kars. Des qu’il apprit

! La date de 1602 donn&e par Aragel, ch. 3, p. 278, et chap. 55, p. 579 semble inexacte. Le schah reprit Tauris en 1603. cf. de Hammer, t. VIII, trad. Hellert, p. 40. Voyage de Chardin, loco cit. t. 2, p. 329. Ce voyageur qui visitait la ville un peu plus tard estime quelle comptait environ 550.000 habitants, ibid. p. 320.

? Aragel, chap. IV, p 287 et suiv. Estat dela Perse en 1660 par le Pere Raphael du Mans superieur de la mission des capucins d’Ispahan, €d. Ch- Schefer, Paris 1890, p. 181 et suiv.

® VoirLes fameux voyages de Pietro della Valle, traduits de Pitalien par le Pere Carneau, celestin, Paris, 1662, t. 2, p. 450, 451. D’apres Pierre della Valle, Allah-Verdi avait Et& vendu comme esclave, encore jeune, la somme de 30 sequins. Il parvint a prendre le premier rang parmi tous les officiers perses, par sa prudence, sa bravoure, et son r&el bonheur dans toutes les batailles. Le m&me voyageur pretend que le fils d’Allah-Verdi, Imam-Kouli-Khan, le premier personnage de Perse apres le roi et Gouverneur de Chiraz, resta aflfectionne aux chretiens.

a5

Schah Abbas I, roi de Perse et l’&migration forc&e etc. 251

que l’arm&e turque marchait vers ’Arm£nie, schah Abbas retrograda de Kars et ordonna aussitöt a quelques uns de ses officiers d’emmener ä la häte en Perse la population des distriets dont il s’etait empare. Le lieu fixe pour la concentration £tait la plaine d’Ararat, entre les montagnes de Karrni et les rives de !’Araxe. En plus d’un endroit, par exemple a Karmi, la population chretienne, juive, mahometane essaya de resister A cet ordre barbare. Mais, Emir Gouna &touffa ces velleites de resistance en faisant bätonner ou m&äme mutiler plusieurs hommes. Il deploya la m&me impitoyable rigueur contre certains groupes d’Arme£niens qui s’&taient enfuis et caches. Les &v&ques Manuel d’Havouts-Tharr, Astovazatour de Keghard s’&taient r&fugies dans l’une de cavernes de la montagne qui domine la vall&e de Keghard. Somm&s de venir se joindre aux autres Emigrants, ils repondirent par des invectives. Des soldats de l’&mir parvinrent alors jusqu’a eux et les massacrerent avec leurs compagnons.

Un millier, environ, d’autres Armeäniens s’&taient caches dans la fameuse grotte de lakhsh-Khan, de tres difficile acces au dessus de la vallde de Korr, faisant partie comme la precedente, de la r&gion de Karrni. Ces malheureux virent aussi des soldats armes et cuirass&s, descendre, au moyen de cordes jusqu’ä leur retraite. Beaucoup de ces refugies furent egorges et precipites dans l’abime. Des jeunes gens et des jeunes filles, s’apercevant qu’on les reservait pour la captivit£, et par consequent pour l’apostasie et les autres graves abus que comporte la vie musulmane se jeterent volontairement dans le precipice beant devant eux; quelques uns, tombant sur les arbres dont le fond du vallon &tait sem&, eurent les membres et les entrailles horrible- ment perfores.

A mesure que les soldats perses arrachaient les habitants de leur demeure, ils detruisaient tout ce qui ne pouvait &tre emporte sur les betes de somme; änes, mulets, chevaux et chameaux, Ils brülaient ou d&@molissaient les maisons, les forteresses aux blocs enormes cimentes ä la chaux, souvent imprenables; ils renversaient les &glises aux coupoles elevees, aux elegantes colonnes, aux murs en larges pierres taillces, assez souvent ornees de fraiches peintures, de sculptures admirables. Les diverses troupes d’emigrants furent vite reunies dans la plaine d’Etschmiadzin et durent aussitöt se mettre en marche du cöt& de Nakhtchivan, Djoulfa, etc. Schah Abbas, avec son armee, suivait et pressait d’autant plus les &migrants, qu’il se sentait alors inferieur en forces aux Turcs et redoutait d’ötre poursuivi. Aussi, laiguillon de la peur ajoutant son excitation A la cruaut& de maints farouches soldats, ceux-ci, pour terrifier la foule et accelerer ainsi sa marche, couperent les oreilles ou le nez de quelques retardataires ou trancherent meme la tete A quelques autres, par exemple a lohandjan, frere du catholicos Aragel. La traversece de l’Araxe fut particulierement douloureuse. Les bäteaux et les radeaux con- struits ä la häte etaient trop peu nombreux, et parfois, trop surcharges, ils chaviraient, livrant ä la mort ceux qui ne pouvaient se sauver ä la nage. Il y avait aussi des soldats, des cavaliers surtout qui, profitant du desordre, s’emparaient de quelque garcon ou de quelque jeune fille, sous pretexte de les sauver, et gardaient ensuite leur proie.

Apres qu’on eut franchi ’Araxe, schah Abbas confia la conduite de la foule des emigrants a Khalifalou Elias soulthan !. Pendant que le roi avec Emir Gouna et le gros de l’armee allait hiverner ä Van, Elias soulthan s’achemina, avec les &migrants, vers Ispahan. Il y arriva au printemps de 1605, apres avoir passe avec ses captifs les plus rudes mois de l’hiver dans la region de Tharoun-Khalkhal. Les habitants des villes furent

! Aragel de Tauris, Livre d’Histoires, ch, IV. trad. citee, p. 290. 4,

259 Prof. Fr. Tournebize

installes dans Ispahan ; les villageois furent disposes dans les campagnes voisines: Alentchan, Gandiman, etc. Sur la demande d’Allah-Verdi-Khan, 500 familles armeniennes, r&putees parmi les plus honnötes, furent transfer&es dans la region de Chiraz, dont il &tait le gouverneur. Pendant que les Armeniens d’Ispahan et surtout de la nouvelle Djoulfa faisaient prendre au commerce un essor jusque la inoui en Perse, les nouveaux colons de Chiraz, par leurs soins donnes A Yagriculture, ajoutaient ä la celebrit& des vignobles de Chiraz, auxquelles etäit &chu le privilege de fournir le vin pour la

table du roi'.

' Le Pöre Raphaäl du Mans, p. 24. Voyages de M. le chevalier Chardin en Perse, etc., in 16, Rouen, 1723, t. 9, p. 187, 188.

Die chaldische Keilinschrift von Kaissaran.

Von Prof. Dr. C. F. Lehmann-Haupt.

Eine der merkwürdigsten Entdeckungen nach Standort und Wortlaut des Textes, die mir während der deutschen Forschungsexpedition nach Armenien im Jahre 1898/99 beschieden war, bildet bei aller Kürze die Keilinschrift von Kaissaran. Wie sie in jeder Hinsicht eine einzigartige Stellung einnimmt, | so fordert sie auch eine gesonderte Behandlung und daher wähle ich sie, da sie bisher noch un- veröffentlicht ist in dem in Vorbereitung betind- lichen Corpus der chaldischen Inschriften wird ihr die Nummer 163 zukommen zum Gegenstand des Beitrages dieser Festschrift, um den mich die Re- daktion des „Handes“ ersucht hat.

Ihre Auffindung erfolgte im Gegensatz zu der mancher anderer Inschriften, auf die wir wochen- und monatelang in methodischen Suchen gefahndet

hatten, ganz unerwartet durch eine besondere Gunst Eitiott & Frey, Lid. Copyright

des Schicksals.

Ich hatte die Stele von Toni besucht, die Rusas I, Sohn Sardurs III, nach An- lage des grossartigen Staubeckens des Kesis-Göll, das der von ihm am Fusse des Zimzimdag neu angelegten Stadt Van das Wasser zuführen sollte, errichtet hatte. Die Stele war nicht unmittelbar am Kesi$-Göll aufgestellt, sondern in einer Schlucht, die vom Ufer des Sees durch einen Höhenrücken getrennt ist, und zwar geschah das offenbar, um die Stele vor Schädigungen bei etwaigem Hochstande des Wassers zu bewahren, und vielleicht auch, um sie den Blicken von Feinden und Zerstörern nach Möglichkeit zu entziehen. Der Kesi$-Göll fiesst in ungefähr ostwestlicher Richtung nach Van zu ab, die linke Seite des Baches ist also die südliche, die rechte die nördliche. Dementsprechend bezeichne ich auch das Ufer des Sees, in dessen Nähe die Rusas-Stele steht, als das ‚südliche‘, das entgegengesetzte als das ‚nördliche‘ Ufer.

Am südlichen Ufer des stark ausgetrockneten Sees entlang reitend, kamen wir an die Talsperre, durch die Rusas I. die muldenartige von Bergen umgebene feuchte Einsenkung, die vermutlich ohnehin in Zeiten feuchter Witterung Neigung zur Bildung von Teichen und Lachen zeigte, in einen Stausee umwandelte. Dass sich hier einmal, wie die Sage ging, eine Keilinschrift befunden habe, ist höchst wahrscheinlich, aber alle Nach- forschungen waren vergeblich. Unmöglich ist es aber nicht, dass diese Inschrift sich doch noch einmal wieder findet, so gut wie der fehlende Kopfteil der Rusas-Stele vom Kesis-Göll von uns in Van, zum Bestandteile eines Herdes umgewandelt, wiedergefunden wurde: eine tiefe Aushöhlung diente zur Aufnahme von Kesseln oder Kottöpfen. Zum Glück hatte diese Be-

254 Prof. Dr. C, F. Lehmann-Haupt

arbeitung die minder wichtige Rückseite, die nur die Fluchformel oder deren Schluss ent- halten haben wird, betroffen, während die Vorderseite unversehrt geblieben war.

Die mich begleitenden Soldaten und Zaptieh-Unteroffiziere wussten nun noch von allerlei weiteren Keilinschriften zu erzählen, die sich in der Umgegend, namentlich in den Dörfern Ermanes und Kaissaran, befänden. Da auf solche Angaben erfahrungsmässig trotz grosser Sicherheit der Behauptungen nur wenig zu geben war und da mir Kaissaran noch fragwürdiger schien als Ermanes, so wollte ich mich schon dem letzteren Orte zu- wenden und in Kaissaran höchstens durch unseren intelligenten Diener und Dolmetscher Färädj nachfragen lassen. Zum guten Glück aber redeten mir meine Begleiter höchst nachdrücklich zum Besuche von Kaissaran zu ; wie sich nachträglich erwies, weil einer von ihnen dort einen guten Bekannten hatte. So ritten wir am jenseitigen ‚nördlichen‘ Ufer des Kesis-Göll, von Van abgewendet, nach Osten zu, um fast am östlichen Ende und etwas ober-

er 1 jan N N N \ \ N \ \\ ey

Die Felsspitze mit der vom Abklatsch bedeckten Inschrift von Kaissaran.

halb der Kesis-Göll-Ebene das Dorf Kaissaran zu erreichen. Als wir die dortigen Kurden fragten, ob Inschriften der Art wie der Stein von Toni, der ihnen ja gut bekannt war, hier vorhanden wären, bejahten sie das lebhaft, zur grossen Freude des- jenigen unter meinen Begleitern, der mich zum Besuch von Kaissaran veranlasst hatte. So führten sie uns denn zu vorgerückter Stunde etwas oberhalb des Dorfes an die Stelle, wo sich eine Inschrift befinden sollte. Aber, wie fast regeimässig so war es auch hier, von einer Keilschrift war absolut nicht die Rede, es waren christliche Kreuze und armenische Worte in den Felsen gegraben. Schon wollte ich unmutig zurückkehren, aber die Kurden wiesen in die Höhe, dort sei eine Inschrift vorhanden, und so folgte ich ihnen, freilich keineswegs hoffnungsfreudig, da Keilinschriften auf Bergeshöhen uns nur von Pässen her bekannt waren. Zu der vom Kelischin hat sich inzwischen die chaldische Inschrift auf dem Bingöll-dagh gesellt. So ritten und stiegen wir wohl 1000 Fuss bergan, bis wir auf eine von einzelnen Felsspitzen umsäumte, ziemlich weite

Di

u Tr

u

m

Die chaldische Keilinschrift von Kaissaran. 955

Bergwiese kamen. Auf eine dieser Felsspitzen (siehe die Abbildung) wiesen die Kurden, und dort fand sich zu meiner lebhaften Ueberraschung tatsächlich die folgende durch Glätten des sehr harten Marmorkalks in den Felsen eingegrabene dreizeilige Keilinschrift, die ich sofort kopierte und abklatschen liess. Die folgende Abbildung gibt ‚den Abklatsch der Inschrift wieder. Diese selbst ist vollständig, es haben nie mehr als diese drei Zeilen dagestanden.

TIEREN au SENSE £ IE DU ; AN RUD NELSKIIIT RAU

FIN BER x Ama ZN 2. I EEE TER ESTD ISEANEN N.

a 25 Dee 72

Chaldischer Text:

1 (EB Ar FE HIT FE en > EI 1

EM Ta T STE > EI -ITEI THEM Tale ee re GEF Fe ee

|

Transkription: (ILU) Hal-di-ni-e ALU-i-e pu-lu-si al-zi-ni-e-i pu-lu-si na-a-ma-ri

a-u-di(ILU)Hal-di-ni-e-i ALU-e-i

Neben der grossen Kürze und dem Standorte fällt als Besonderheit auf, dass diese Inschrift allein unter allen bekannten vollständigen chaldischen Inschriften keinen Ur- heber, keinen Königsnamen nennt.

Der Text selbst, in welchem das häufige Vorkommen der Endungen ‚e-i‘, ‚i-e‘ auf- fällt, die Kasusflektionen darstellen werden, lässt seine Bestimmung nicht ohne weiteres erkennen. Sie richtet sich an den Gott ‚Chaldis der Stadt‘ und das Wort „pulusi“ „In- schrift“ begegnet zweimal.

Die ganze Gegend, in der sich die Inschrift befindet, zeigt eine Reihe natürlicher Felsenburgen auf einer Hochebene, die reichliches Weideland bietet. Mehrere dieser

„Burgen“ und besonders auch die, an welcher die Inschrift angebracht ist, zeigen Spuren der charakteristischen chaldischen Bearbeitungsart. So schien mir' die ganze Sachlage die Vermutung nahezulegen, dass wir es hier mit einer Anlage und char aus der Zeit zu tun hätten, als die Chalder sich bereits vor dem Eindringen der indogermanı- schen Armenier in die Berge zurückgezogen hatten und keinem eigenen König mehr dienstbar waren.

ı S, den vierten Vorbericht von der Expedition in den Sitzungsberichten der Berliner Akademie der Wissenschaften, 1899, S. 116 —120.

256 Prof. Dr. C. F.Lehmann-Haupt

Wie die Chalder von den Armeniern in die Berge zurückgedrängt wurden und dann dort eine zeitlang als deren Gegner lebten, bis durch Verträge, die ein Komubium und Kommerzium anbahnten, eine Einigung erzielt wurde, hat Xenophon in der Cyropädie geschildert. Und dass es sich hier inmitten eines Romanes um gute, historische Nach- richten, die teils auf eigener Erkundigung, vornehmlich aber auf guter älterer Quelle (Dionysius von Milet) beruhen, handelt, habe ich verschiedentlich hervorgehoben (zuletzt Klio I, 271 f, Anm. 3). Dass diese Chalder den Chaldis der Hauptstadt noch im geheimen in Erinnerung an die Vergangenheit verehrt hätten, wäre immerhin denkbar.

Aber eine andere Erklärung liegt doch noch näher. Herr Felix Bagel, der mich bei der Bearbeitung der chaldischen Inschriften für das Corpus Inscriptionum Chaldicarum in höchst dankenswerter Weise nachdrücklichst unterstützt, weist darauf hin. dass das Wort „a-u-di“, mit dem die dritte Zeile unserer Inschrift beginnt, auch in Zeile 24 der Rusas-Stele von Kesis-Göll vorkommt und wahrscheinlich in Zeile 31 zu ergänzen ist, sonst aber in der gesamten chaldischen Literatur, soweit bis jetzt ersichtlich, nicht begegnet. Die Form ‚a-u-di‘ stellt wahrscheinlich einen Lokativ von dem Stamm ,‚a-u‘ dar, der häufig mit seinen flektierten Formen ‚a-u-i-e-‘ und ‚a-u-i-e‘, seltener mit ‚a-u-e‘ in den Fluchformeln vorkommt und meist mit dem Verbum ‚u-lu-(u)-li-(e)‘ verbunden ist. Ein Gott ‚A-u-i-e‘ wird in der Ispuinisinschrift von Meher-Kapussi erwähnt und mit Opfern bedacht. Schon A. H. Sayce hat in seinen verdienstvollen Entzifferungs- versuchen der chaldischen Inschriften im ‚Journal of the Royal Asiatic Society‘ Bd. XIV, p. 486, 523, 689 die Vermutung ausgesprochen, dass der Stamm ‚a-u‘ ‚Wasser‘ bedeute. Das Wort kommt regelmässig in den Verwünschungsformelm am Schluss der Inschriften vor, die den gleichartigen assyrischen Texten nachgebildet sind. In diesen wird unter anderen derjenige verflucht, der es wagen sollte, die Inschrift ins Wasser zu werfen. In mehreren chaldischen Texten findet sich nun für ‚Wasser‘ wie so häufig bei anderen Worten die assyrische ideographische Schreibung, in diesem Falle A.MES, assyrisch gesprochen ‚me‘. Bis jetzt liegt nun zwar was absolut be- weisend wäre noch keine Fluchformel vor, in der statt ‚auie‘ das genannte Ideogramm mit dem Verbum ‚ululie‘ verbunden ist, wohl aber lassen sich indirekte Schlüsse für die Gleichstellung ‚au... ‚me‘ ‚Wasser‘ ziehen. In den von Sayce auch anderen Ortes behandelten Inschriften muss ‚auie‘ eines der Elemente bedeuten, anderseits findet sich in der Inschrift Rusas I. vom Kesis-Göll, die, wie gesagt, ohne Zweifel von der Anlage eines Staubeckens (sue) handelt und sich also mit ‚Wasser‘ beschäftigen muss, ausser dem zweimaligen Vorkommen des genannten ‚audi‘ keine einzige andere Form dieses Stammes, wohl aber viermal das assyrische Ideogramm. Aehnlich verhält es sich mit der von Argistis Il., dem Sohne Rusas’ I., errichteten Inschrift von Hagi, die ebenfalls unter anderen die Anlage eines Stausees berichtet und auch nie ‚au‘ oder dergleichen, wohl aber einmal A.MES aufweist. Unsere Gleichsetzung wird endlich über die Stufe einer blossen Hypothese hinausgehoben durch die Steleninschrift Rusas Il. von Etschmiadzin (vgl. Lehmann-Haupt, ‚Zeitschrift Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Bd. 56, 1902, S. 101 ff.), in deren Fluch formel statt des gewöhnlichen ‚a-u-i-e‘ in der Tat ‚A.MES;, und zwar unmittelbar hinter dem Ideogramm für ‚Erde, vorkommt. Zwar weicht der Tenor der ganzen Verwünschung in einigen weniger wichtigen Punkten von dem gewöhnlichen ab, es ist aber damit der klare Beweis erbracht, dass in den Fluch- formeln in der Tat von ‚Wasser‘ die Rede ist. Das völlige Fehlen von ‚a-u-i-e‘ legt auch hier seine Gleichstellung mit ‚A.MES: nahe. Demgegenüber ist es von untergeordneter Bedeutung, dass wir in Verbindung mit ‚Wasser‘ hier das Verbum ‚hu-Su-li-e‘ statt u-lu-li-e‘ finden und dass die ganze Phrase an einem anderen Orte der Formel steht als sonst. Derselbe Text findet sich übrigens in der um zirka 150 Jahre älteren

Pa Tee

Die chaldische Keilinschrift von Kaissaran.

x Ds)

Stele von Surp-Poghos (Verfasser: Ispuinis und Menuas), dort ist er teilweise und auch an der für uns wichtigen Stelle verstümmelt und muss aus der Rusas-Stele ergänzt werden. Wie dem aber auch sei, jedenfalls legt das bisher so gut wie alleinige Vor- kommen von ,a-u-di‘ in den Inschriften von Kaissaran und von Kesis-Göll den Schluss nahe, dass unser merkwürdiger Text mit letzterem in inhaltlichem und örtlichem Zusammenhang steht. In seiner in die Form einer Frage gekleideten Schlussfolgerung „ob Rusas I. vielleicht auch die Inschrift von Kaissaran verfasst hat?“ begegnet sich Herr Bagel mit meinem Reisegefährten, der mir vor Jahren einmal brieflich kurz äusserte, dass möglicherweise die Inschrift von Kaissaran von dem Techniker herrühre, der für Rusas I. die Staubeckenanlage des Kesis-Göll geschaffen habe (offenbar stützte sich diese damals nicht näher begründete Anschauung auf die gleiche philologische Beobachtung).

Und der Vermutung, dass die Inschrift von Kaissaran etwa gleichzeitig mit der Aufstellung der Rusas-Stele am Kesis-Göll in die Felsen gegraben worden sei, möchte ich mich um so mehr anschliessen, als die herrliche umfassende Aussicht, die sich von der die Inschrift tragenden Felsenkuppe aus bietet, und meilenweit die Runde im Westen bis über den Vansee mit seinen Inseln erstreckt im Vordergrunde auch den Kesis-Göll mit umfasst.

17

UPPn SUSELFRUh UVSLLLR, VERULTV Oh LAL + DV

nz. PURPIPL &. U. VRVRUNSLbUV

Zuyuliutunb Wip. dd baplunk puismußpe [Aehs gm mgpun[dr dt, qpupupm. glenmı het, be us Ypon-h [FE dep gpugbelkpe ' Zuulup wnmwppkp fa fpukp bir deu Inglatk” bpp un f[Ft Suängfugf” ph Aufuktes Anpbh mupht, dbE, ygunfıl, wdbrpp Ip gupäuchfte Spungupul, pol P% Ibgfpp prewmpuitkpm Sunliaup: U’nqu- qui qunuguitf Supme udn] \ mdbupp Guybpbomsbe, husbpbbefesz Apr qm» 0.3 SEp Unmmemd, nz fer engpuiup br Enbp a Taykpbu pen md, fur zoebpene wobmunn [Ir zubäb wabp bh Suybpboß drguempuim (hand gewangübp, mupfübp a ET a EL I Er NE 72 2 IL ES ALTE SEELE

RN Vorl Sal JE (2 VB es BEE. renled nn Up 2b pre Senn 2 Uyeimuuguun gegen en EI EEE es 72 Sr ee De esse a NEN ea resp Sa Ian aan deuy op oqub dp up unhjgibr , npnfShwmlre fngubu jognewShlpm uypwquin. - (a Ep En Te BE ee a ae De el a Ba a een te Ed TS u NEE a Ne EN eur Lome e Le Zu eg en ee uepeh lege gognewSwgfpibpps payg pro eb Contra gpugukpu LI ee EEE na u EL Re ae rd a) Dean eleer © Ks Ba a N ee EN Eng le dene NE Ed ee en ee a a) erlin Su eg Tec eler 22 sense BunlıE ee EL NE ER Te ae len De ga en m er a EEE een EN GR men ee ren AL ee ae gufugop qfugugem [Ah dp methlun: Nepbe. Fig Ypubl uyamfoß bquilufun en a En ES LE, ESS ED (OTET rg g Lnn= ae VE IT EEE SE SE een a a u Sera se anal ie wre rn ya WU IE e erEene De e ayne (Ba De TE oe er er ee eb en]. .: Lhgmempuib (gbpp Spunqgupunblungme[Ibut db) zb gubbp fep

eye

UFrb ZUSEL EUR UVSELULB, VErUUV NR UML PUD 259

obrwjeun, pi dnzdpr Gpinip uggbafig dmdpu un Zuugdy » bp" ug (ER ulneundg: up feungbu Anfune [Ihe aethgug wlnedg dp, Guam dr, wbugpbdfu dp, Krılupuı dp Gwgdby , npmdt JAprtbph ppwn ng [Fb “pmewunpzwlub, n5 [Fb “wfdngbtb, En peu u) wage erlag age Et fenys Ben mul zu BD- Sunmf Jeuys ul wnlen fAhphen quim fs ynruny bay der Eau dpi fa mggb win Stgbtwlß Jeuy, wdbt neunuggb deu be ff diabh ugbpe mean Kunlporte Jruyı nupngb UEL, meumf zueuugb & ae br La“ zundgupd pugg gupunnbı zunwfwguug zupbm Ei uyugfuf fanfmphjb [puren [Fu depälgtkpne högfpp: Uguufaf Smpbe dp due uff Gupläup qpupupudap wörhuifilgpm. (anachroniste) gyg ww‘ Suykpbt wpgf gm u yepgunbp nr zw [I fa qupkukm, [untupscheing m. Smpmfılütg negkgyguf slppgübm wpgb Say wohup- Gugugbgagn[Ffrtp: Ruyg deu Gnglabb, ut Kupdfip Pep pgupufugd” weg SED ER Ba ua a RW Le a ne Sum [Bbrundg zupglp omum‘ gpwpwpp, dep put (banefb, qupqguputpp, quildu- path m Göimmphp Spefdp: Ugufuf did de deut np gi fa plunpnchfin Gegguibmep Suym[Ihwt Sulandiom (Head m guebuhpn] » & ELwll uqßnf pp” wilbt bphpf 9 wpgbt game [He methgen uggm [Fruit Id dinufit uyu Tuywnuhfib zwSmchjar bp euphpup Ahgulinm [fett fun hameh qup- quugehaie qapdwmdtznf] \ zunf qubg baqmeb lngbpihpme IQ" uber fe up Engükpm : Uguufuf Super dp" zupl#h zwpwfd, ulüh wdpu, wupmh up, uff Shulikp eammmishgmfihen- (Sprachfehler) be ff qulkp qubabp ut (nfPngbt deu» np’ ( gerezm[Bhet jergme wfuuitgupidai, gayg oleof prehp mp be ungungug ubptupbun: Uguugfuß Aupdft de) bp gut Lpp puriste upSuliupsechmer apa Sbenbe Buqunmurhp ufnf gu Suuupuhug quiiäupuib dp wnbgdhr, nnd uff Supunaibuib wu Suylp, mpphp geb] pugg Getnbumnp gplpn] » enge rege wpbguf* bepwpuiigbe pfu bel ae [Fhuit ununfikunfin Sudlolnn, puyg Ah he Set ph pofwta (Afrt gepFushn] :

Ghz gun” Guplzb 5 Gugdlg ug Hifi dp: Dbnp um ud“ Yupla- ibm (fan sbrp whutbp, bh Zinpp zupfen BL Nun eyußrph gl wre Alu mehkgng qpgthpm deal [dfutiu wsph unpbe phpkmf, KEL buimnkı wfnfı Juiminp gbpkip (bgbpp “Parpa Whanly „gl pp: Legphltutub wg gufFhundp phzjm[Afıt zunup phpag qeabee lmpmußp Eu Gpubu pehzliukre, inbruhu quplahiikpp Funkathf ukenp met br ua Fanlituufg Suylpktfr ugu- qub ki Shukp, [Bb Füzybu pdpatumd Kup [ungpf bafdpeih me Gupkenpm[dfeüp: puyg qgnpSuqpm[F bu Stuupunapm [but Jong eijwgbe gle Surwunp mufbp, np zupqungku hp qupilituibp qpagtbphu wg Joa, apntp akt gu jun unalum.- lud, Zul gdmugım [Bfebkhpp Sulfat] puıl“ hub gmugkn] » guithupd” beim gpuugui jhanchkp‘ mpbspbudb he mpbmbikuhe Ahgtlpne qugufupb gu!” zozuufikgfin, be wjingku qbpe HR enthalt, ber Pb dh Sul wide pwetmwb 5 Pphüg hunlie [Funden ne wbun[Hhundpp Ppupds mwpphp uyu Bela geqnetkpmn fanfumpkjb Uhrgme dp: Uguzunb uuupgudhutkphb Eup" gegm-wtutı (ugfp- ubpme Jong (blPbrunlinopbo Jüfa wpäwbkms, puyg bel u Lebig muppulpm

17%

_ 2

260 2: FÜPRFfLLEL wm U. VRVLRLRTEUV

a le a ES a EN ee de a ne Smensze re ap shpmud Gugeliubbpmd 5 jhawd nz; Gupbarmbfr zunf Aruyu quggbhpbuf wg- eegu Ahrupp, u Afıbhkuin Suybpbüß dp bep zupmtuhn ftp, [el dheuft Ju“ yeiifupbuggug fmyph dm gugwgmegued Uhmenbyu] Ppp mag be, pinuhuil &; nz ES ine fe dm, wm jegne us (unglae fd keuae une denn Shpmı- Unpı uuyu) eplue jegaeübpp ng sm pa SE Sep Egg ran Fun rue ber jepbh. kr opgufı aufaupkrh de [Affair ne Sanur ggfs ap qbrpubp Gupbun Staßy, wwhuyt pinwhu Kudplt gfkuinge. dey[u u, gun A EB En ENTE er ae UL ee ee tel te Sarliup] ea Bae kp u ae

a ae en NE een 2 or me aa au Ta La en LE EEE En re est a VE ala a en EI ur in See Sale Pruumtpku (raison d’ötre), Swehphpmf [#6 “fuupufmd sb u nundfi jene [ih den Üge ara pEaulpi zu put ag pe para er nen En LEE a en in ran In. ehe, Eh wmhuye uyu muswiße funupamd sapep: Buibf dp top gpngulpne‘ Lege hai, gegunfınfun [ruht (npneb Gwphunaeh opfufubzt bu Pogpuiskp, Yfpurm- LII7, tutti quanti) Shintregukr (FE wpbıdinluı Suykpkd grqmıı 1077/7777 IF- a LE En a a ae) a ala ren an bgef Guqılm [dba m wnmpunnaı m [Ira of jbpnch gwfunnbgbeul sapupm: Upbe- ET a en ae en en 2 GE Al Sr

a En a a N an er ne Er düsbe b. 9. be dean quupkop kykıy » wyfenfı prdsunwennekfinp plz wife, qup zum Selimonki la En PETE En en) Ze a ee zfenfe plunpbp denp. br Sau udktbn jun) ufenf Sunwmuunbtp, ap ıllp pl dinkunt Suykpku puwdu mıpfz pw sb, bahn Ypıhllwdb Suybpkup zwpnultnuln- Abtlp: Mus op wpaf Suykphup Jon Pepke eguewgun babe Ip ohumkugs Frgunfofun Bhrudap, Abrunfnfun Fhrunfpp, be unmföwinhun gupgwgdädeps qpljdk puenwbuib dajım hung mpg pw hr fh mg Ufybllm Suykpbuf Jeuy zei prewud bpheffhhps apakp Ip zupmehedge fir fphüg elumluib pufdwgpnfos My ap “nwundgopkn jlequi, wbnutmd Lu dEIEn zum. Stqbtuftlp, E dep upgf Suylpküp Than punundfSbpph br ‚phpwhuitubut Guglar[Shrwiüg Ed galinmd, wdkund Suitofd en a ER re

be ug sbıber DE Ep baum ge pbpte "uhr be gepäbug ybbwr [FE Pugee bam- ayn pbpte Bm bi me gun bpbt gumbumh: VemfE mrberimpepe be me) Epbt mumbamh Sunliup: np = bru Sapg dbpmbeh 2b Guupb Gap be il U-etber E ep er ee r) “ererfb gpbaip np duye Fefbu pehbpe yeimun De a a Be de ae ugeng Smlep Fame mzmpbupmne be bphar yun- a a ln Gut je bazbepimpum bbhpe np mL Bumbr am=ı. = bphpupg yerbuch mb E nkmpbukmp

bamtbgupng ip b wedj-ty pund zmmp, be TEN 2 ne Fee

UPFrP ZUSECRUb UVELbULL, DVErUOV NR OMNMI PU 261

a Se a 1 Bem$ ar mriheet kurupı be bpkp zunbmnt > E er iey Fyye ebee- yupwulbpki be upaibpbt be bumdtpbt bu [mupibpieh, mjunp hm ut urn ph ger eb Beben br er Sulup zur Bunt Gy yuye abagnı b= berber- Enpumı bb Ueromad yefoak Fogenge dert (mitt), Emmgberhı ar aber er ter Bun den" Guy arme ende db ar ep ge 6 ab Gmahuny be mmuutngh pbupumfibesg mmumth, b- hebb bpedent brp vb Amy br guy Gudapt Bemmday:,

Upmnpfuf

mwäwg jlequefb EP gang, b- rt Ei ne Bembpe bl" wmäplübpbt qupdiabbme bbpıup mebitoun Gudiapı be bppapg zumbunh ab Ep ua gppbe WEI day wpuphpbb be mupuibrbr be De 3 1 a At Te FE gbrte mepb2 bet Prupgdiatmd (= du Brem$)) Eılmanp Gmdmpr uw Emeke Jay eye grpb- Ad b-bzberi-Eern: b- (FRE Urn d selet znphe Ierle (fe drbne) Ermbbet Her er Per or whlee)er Emm io! Say gban-o delüh, apke 1b fapg=aeıp, mine na ee en unge pbepefbuig mmunth, be mbbbe ft Deienf per (= Are) am be Dewedny fetiele

Jjujpındtnıf:, &-1- 6- Podkop: Wer DB4$: ShunfEpeh ubbn. Ep 55:

hp npwgpwd pwnhpm Sunllılumm [Huhu zugatf bo np “lguitudia, Ap tulzinf bpupm uyu bphm Suykpbünlgt be utgfuß dem di hp louftr np dupdhe Funatuhwhßg Wu Ppupm: De zuyubf b [#6 pldlup hr Supınap pEztl Up Abn- get bpb uyu Summen mpgunf up Iuchaidbuhhgubpm jeguef guyemupu uunndlgie pqy > what br tube bp padwgummmftp plegochkm np Suuupunl Ingufeqkui [wowwd jeqmbhb wumfrSuit dp pupäp fun puuy bOk Suulmgnmd bp [ou br gpmewb jhqmf[it wuffz mwpphpm[Fhudb Jeuy: De Sumumfikiut da puypäp, be Sunnf&u dp gwS,, dqmthpp wupubgu guy BE dep werk Suob- phuft 49 fpwd mupphpu[d fett mehbft:

Virp Sunmmud dp due zunup phofip br sfnppbl Sellin [F Pe N pofnp,» puyg gSerlugmnge Gptwug undpagp ut Fundituchf plgupäu düunlugpu- [Abrtin wgpk wrgpbbj, be fun wbath DE upgb wpladinku wzlwupsupup ng kpliüpk fühwd br 5 “U foplFwpkuikpp wnlgdub,, Ku, he nz “Smusmuuhui,, (lngupbu Ip Swäfn mpuhly zuukpp) zuhupdudfr Frptumunlgd bplunfd din Ruyg wm uydıl“ pürgwpäuh opfwwfthpt wehrb dbrpkpp Bug ud» Vaeaktp & Jbp Sutkz dat bh dp, np pum punwluth Sutofb 4 br unbe Iplunewmd. uyu- fg ji Pal, uuop wplreinbut jhmfie db) ups (want una ungupdn [det faul” Ufybhlewt Funkathohpt wehrb npnzubß hlpqunpmwb br Uyu pegneugfsonu- ui quopliitunb hplrene [FE Jeay plrgupkud fepgup mgnge te meiitnp 1888f% qm uf wuypupfdo, mp zuwun plrzupäudl; qpm[Ifb dp Sin. Mitmn ug neu ghuy Uymptlutfl * Sunugupan [Hut (ugbpe, gepmwdßu, np "Suigbul, dd Dpbegunı

Ruyg dbp |bprybzkuy plnpwd Sun wdfit dag Gut phpwbeiuwguit bpbegfeubp, np ubgufub Wu uprgbut jbgmfin: Aepbile mundi fowwd amfd deu Spilincud plain jlqme de, Pig Sup Tapbt gemungupänfd bung 4rtßt mulhengthz: De [rg wnfupfz uuadiontkp fu um au. dmg np ayuopmuiı dp mundbhp mp mp he qudmh, Te fuhr wnlltungnd punli[Hrunde qui ud

u

262 2: FURFRREL @- U. VRVRLBTCLUV

Seygului qunumthpp, gb quum, 6 uf mepfz wmwppbbpb, sb wupubd quı Sehr (hung dp, Gerwinp dp Sunmpurlubuit m wm uirdtnfui, np Qupttug uyuop norma dp wu dep tmpng fummıgwbbjbp jhqmembhuit zöhpfies Uzu Hbenfu pm wu pam [Bhundgp ufeof mewupuitof nepfg wnwpupimfFlut dp un! ng zn Sum. uam Shlbem deu Summanan md pp: Um [BE füge:

bpp (aqrewgbup Gubat zul [BE jegmemhu Dbnpp pußh SFuqndegkub Mm Jeuy pupäpwgthzm b, Et (elta wjubub Fngnfoepg dp np qguphpm Pu wgpht 19° [euntemhyn] » phlnıhzuf » mögen] » hm denfoh] » Sn he Pe dd Prptwunkfafn ud Geeutp di ungnmd gE, fuzugbu b dep Suy Fngufmpgp: Flepıli- Tungf Strgbtund dp Aptug zuen fpunundg ep qhpdingf mundlfib Sud phly au num [ftp br uwgwiußh; uyufuf jeqmufu Sf” dp, puyg ehtp gbale qbenfı quick Seqgbuuhunnp bgueugupgup dp np Su uggeh pufmuhßg wagl di Surhup phhp Uajı wa wpuphm[fehp: Anbau undbu bphenyfbbpm bu, each ur pbufuib (6%ul up YEufSugpk qupguänm, ulbm be jlqupnpmekpm Sul: Ruyg desgplkust di gemugupd nezwphpme ddp qllq u uff mzwphpb, 6 dep Fuft qun un ft° dhzen wpfedtr dhzm Smupsı dhzm unups JoKukEW pegmrfui pyufiı mon Aut br gupmegbz wwgupfdutug quSuitpk “ummmmubbu [Ang ,„ uSubpkym trat puit dp ff ppup: U’witenuitg Pupäp Zuyug 9, dung Suyummmsibf upınfı De bh uyuon Zunlbchismuhurs Suibgupeom [An dp epgufuls, jez ut, kgbınulut, (Inppwbudb, sbpphquwlub Hrufuund fulnpn] quilgnwd Suykpbh dp Pep Sb wnmpupbbz dm muy, shhp qwbzwglp palm, mp uyugbu quad! ujugbu gyme[dfah wnmd jhgm dp Punlpm Agamıd dp buy lu mg IE [ERS

Unstupfi 5 qm Suymfron zum um dm gas) gap epeuunei ep fee dkp np umbqöhzkp qpeuhuiı phgue fh" Spa] be Jen] mplgukuf due Sfdlay gps zwan Abeuhlpupmeud, wma wpugwb qpuluıga qui ups

O5 punckp BEE wpgbb kamöp que s Qui npkpn page geapäukjur be pufıh Suyfuhuit qunzl” qabgühm. Sg dp ufınf puuys mbrh rnrereher Bplmn Abruf] uyugfuf wnwpuphmfEfeb dp: Menfı unnpugpkfip, puyg bp unpwapkp- apnfShunler witap ur Stupum.npuefbbuin Jon Ip mupuhnufp: Ugu dep wu pay uyu wilıgumd” 5 winp Sul & ap qpugkınp ıfunfı zu gl uyugfuf Sunduy dp Plunply » npnf Shine degb Surlip uyu gun [Fri uinfnwfuendze Gepkrug, u upquugbu [pf wähwpbglen[Fbuip Slip: Ophm umurlundkp nhfp uyugbu (Fre:

weh A but qm püfl qgunmmuluip, np wbfuund uw pp Guyb- pbub ng, br uyubu puldg‘ wupfühpm phupumnlre - zupuibkgpm Ib ugs psy qui Sugbpbd dp: Zundagachzm Sunlap punwbut & npheh qun um ufuf pur. abpt wgpb wbgpilg bi zum zum put dp munbkuf punkp ff Yupkbuikp ghpbeut Suthz quem Suylpbt: Mag qui gnfb gm] bpfm qunumugh (WER Fugpll® wuppkp qurunb) Suylpı br ufufin Jwouhz Powpae kart, Erg yupget dlegb Pplug bamewmpuit Summe, Any gug mut Megb Suypulub kykı u yuyn ud puhl Sugfı, Ang Surpbh bebug mmenmupikbpbh m tububunfh unplnz Fa

pre

UPTb ZUSEhb hub ÜVSEbULE VbPfUlV AR UNUF-UV 263

br fplig pumwmguihlt, be ut mb uff Sundagm[ dhuje obwuhaing wuznquöngbbpp, np bep zuupft bunbebt Jungng un wbunp zus bu uff gunpupt- gulüp dep phphf eqmet up: Gum dub Sununnp gmhfip u qunumagfe qm gbabkpme Jeans npntp bpphifo dinge unlgrhpp hp pupäpwguli Polug que um fuibp: Up Sunmunutp np qurwnf dj Puuhfzp bobtg ehe Puwuflpm Ahudip pw nbp me pugunnpm [fr tihp zwanhwgnegmd p weit bpbtg wbun [bwg, puyg qulef puspäpuibunme zunf ud Thwmdandg qupqugwd qumumufub dp slip Kuibgluup [7/7728 uydıl':

zrfprpr yweniunde Juni gb plgSulnup (ram ugfun [Fu ulgeuig Su fumul & uyuufufı wnwpupim[Bßıt der Punumupuppum. dp (nun Hiuufpnf[ witnp quitähpp bp depfwgnft, fi wbu Ip Swlnfie, pugg nz korkp pl Suunp qpubaiı (que dp pupäpwgühpm Tuyunulan: Yupkjb 5 be bp 5 uyu JlpdEt gkade PpuugapShj, bb Ip wuhuß qpului ham des Tr pupkjiului [uwuaduupfn- nöd fen bukp, blRE Unp qpuluitı dm dp unlgdhzm uyumulun upuhflp qun un wlubkpt nıun. Bmufplg : bi nn zu un wluallı Fr whSpurdl jun uam. Kunum. wu qunwnubap feof Qupbe au pwgunbh Zunpsp: Plz wpgbep Wzl- lu fh gehkfüp b Zunpsu Zub gun wpuppum fi, gad Yupfig. fenf ufopt- nphfinp Ugblleu qun um wpuppunbt. fund bapı fu) Dopp-Uufry epleb fung wbhfet dp but mb (Sbpbeu unbjb pwnwgumn, Suybgp tupugppp uswd puppun dp uff Ye dhunnnı kp uyugfuf Foptulund” punpm (hub db9 Zhnp foußp welch. (but qun wmubwäibkgm deu npm[Shbwle wu qpuluib dam wbnp sb bh qurumuhuitf be qunun bu quluguito (Bf ihr] np qpmluit jeanef dab Bunfo epkp-:

Uyuufup pigSubmp [oupkpuf wpgbu puruhu Gppug bebe gone [bett wliyuyufı guyg wmuym fh bb dantundui qbmphem (pthp, uff [upweltp qdacupm (Hhu umpbr: Ihpdatkpht zupwfdufsbpld dp opflwf dp phpud kp gbpd- Gundelrebe wmithp gepıl qunummpuppumäthpm db) 140 (gpk Surber gwn wunıd) unwpphpj wünıdh neh: U ju 140 win Wuhpneh dd hass bunyılm (I bundp guy pwahbpy unhzb zum Stang gwahp, unbe Shzwupmp punbp, ung spe ge Tuhup uff Suhapäulkp qpwlbunı Gundelrebeb gusb;‘ ut 140 pwabpht dhaju fo zunpgus Du b[RE php uyuufab dofnfun [ft dis 2yfanfı plrpmebmehp plag- Swänepbt, br Gun“ jhgmef qupqugihat wlunfkum] zul n [fe sfunfı multuip: Ymrthbug we qkupfv db9 dhuyu, kpp Gundelrebeb phzSwbmp qpufub pn bu: sap, kpp Irzuluufn [Fbui Smile [Fbuit Sunkap wann) qapbudn [Hp m ultup be uyjls

Uhup gilklüne fg: bp uyu mlrun. [Fu qun un wpwppwabkpm qupleapa- Pbtp Sunngubpbn ginp, bi 25 mwpfühph b kp zum unßfFtkpn]" [woupuf m ar] > uzmuid Kup wbrlg num Bmußpme [bw Guplunpme[Bfeiy, deamh Smgenjo uyundalui qupqwgdiit Suhap‘ wg 9 [npueh quitsähpach abge Hlpi be you wzluupg Summe uuzubpwd [ul Kup: Ruyg keehp Wuqunul gutbguibp nplch qun wa ul (uwbdupneppp Uefa Surlphpm mupfiulpu pulwgpfh UI umwgmwb qpuhu bamh de Subghpäuikpuhpbiu: ng denpälth qua ap

a

264 Z- FÜUPFfREL Wow U: VBULRLPRIChUG

drgrı dp umbgsbm" Abba pay we guishupd uyuganf Mur wpurm ud. mpkes queumwbutf dp qpwluib wumnfe zunpsbn] , br Frpufu qwguquitiukpp uff Ahr. taıfdunpfi” gupSfu wiyunldhrh qgebaz um [dh um phrı Ppurkam em DEten Inp- Suithz, f tmparum (um gubkpme Sunhop ap da, YJuyphktufut rcbnupm hun a a a EL 1 en a ren er an a EZ

Gb dep wnupbt (gpwpup) qpufuum [FbbEh diügke uyuop 15 qupkp wihgkp; 5 uyu Sf qpluitın (Hut qm gpuldug qunwautuihpit dep wpgb qpuluit gm EN ärkefu Er wuzmohuugen pukposs, —— wu Urania gefundene ee wggbgue[Fhundap, wpbıdinbun Sunbplh wtnundg (kn ngbg [Fhryken pum eienfın \Afrep men gan fehkaunp 3 gung Eu sion ragen any SE Eee an a AR ne BE ED eu 23 an a m) (ae A 7 BE a I EN SE EEE ee UN man zere- Er I Te EL See Spree r8:

Uli speculation pn E* Eyudp "enpmulkys: te Hp ae kp) yn—aniee us pawntensffe pp sunlfangDengunien, Dums, Saas en Eu) an a (DE SE a LE ER Te a N En) 252 ee a EL N a ET eu, oe tu dep mehbgend upgf jegmed:

ED a a Et 1 er a a Ne db uyu hpfis me YegSu un ippbile Furlüthß Ay np wg 5 fep Tin kung be gnpSwdn[Sbundap, be zwen wngwd® Up (ul Johwlutp uäbendolfabgle Heyne wehzb JS um unkm fAftbp neuf) gail un bob Am ke m gymgajlnd‘ Hinfaupfei para) JU.guop dp upfı piogas [er E97 pen) ge feine pa Enp ap rue penplaftße pupgnfbfetühp Ip Guqllnp‘ enufufme, ander legs nnd der bet Äbchpngf » puyg gfelip ap uyuop Ugy qusummpuppeumfii dE9 du gefe Uzaulae Amp pr pur. ds mpmeh gpmpuupf) sehn) Als fu Sm iop) pe 4pbup mepwing. br ambuye bgben funuonnfuitfüp np he wehzk Gnharid, unkıl Strg, wehje qlalgfy Abe din br pugg uff Gupläug qpeului equfie hd vb ok Seiugufps © DEnp hp Vamupsulimnfhp SE el ne ee Juiläb mnbmep prdufufsupp Tenbyuufbai, Vryuragiepp rennen EEE uhzm be qapdwdhpe: N; him ququiufp sh np dep Sf Bumgmph punp‘ dp a a a SE ER Sn u OEL ee gef npılb nehfiup Suingupgnpgk; Tudpnpgkg , | Bulunyup upper Gudpapgmifhfun. he mmbugt dh Wuuk, guugkun <a Ip Best ineip Zap) uyanıs BEE unfopubuitı Kurspuit qphy uses Ib füge uyu Frptmgmfe Uapwähen [dfeüp. wunupulu Be sguy pumfin Bodmmepbkn unhfmfmmd pp qummblung np (Fun beingwd po ff ppugy uindium, br dal“ Wpy qunumuulifi db) Base qentene fu be pung ng ummpbl uywndnd Sfilimunp 5 de ng bphpopgp: DE wurnmpf mazum fi Suladujte, uyufiipb gpupupf Subummph punfil Abıp bpuin- (a a an LI DE Le En Le ee 2 ob upgf qpwluit; goahpi, app Uhphuyugae.gfg meuf gpmpunfe ME) tube ee

ee

UPFrR ZUSELrEUVb UVSLbULL, VEPUNV NR UML PUV 265

deemdbip tiber Ju gb qpupupp bb br Enke Ebbe Yun ge qeweupe Eben ee Aurpln tlg Galngp Baniang ande (— tt ph ml Fendt zul be)e Mob tphpnpg uud u (wufunen &, Junidv gb Vzhgfin da g’pulp, re

Uge dit opftuhbt hpituiup que zwihz [Fb [ug unguguy pub dep wpqß upbedinbuit qpuhut jloqm fi, Ipe mlßnpp bamuyupgup Ku, bpp wdbtpp‘ Pelz Leyphlevusfiu nlun (3 pety gnpStuuhwibungbu Ppufuwgibz Ip Spufs De wuhugt hp qunduitp dep gb dp dee pwubfn, [BE Phgupbu Ipplile fund pegm dp wulg- Shy Jutungfi nlwtp wolnupsupupfh qpuupupuäbı m qqmf[d [eh dp wu] > nprhg uf wpihpkn E Tuugwpbui up * Plhui oanda (Heunfpp, be Gniftuithuit fen Upcufg ıhfybungpugm (Bhundpp,, Uajuubu zum qgbnupf be zum [ufqwfe qupd % qununufuib dp) up deqmeb Jen unnı ununlm. gupdp:

Pan. urn wbuitithpm. Uzuitnulm [fat m Guptenpnfetp plufuibungbu Em pu guuPp uyu ggmr zuunpm [Aha Spunhpof , Juni gb fpugbu Med glp helug Luger be bp b np leugug qunwmufuibp dep wpgb qpwlet jegueft Jen: Vbup 5 mem Funubphz qunumnfuitibkpp, puyg mom mmfphy‘ pum dqmef opllungs be au qupdp Aeteit qm [u Suötchz dhuge br due dam wgfemuhui bpbugfftkom pluunl- wugwd qpugkunkp, uyufnpt que wpuibuufui mund umud Suybphwugbuihp) wu

BE ns qupähup nis Gpneg quwnwluthph dep wgmumd" pam lub wu zupp: Vhp puwdfi qapShuhuit, opfiul; das

dep waupfn wngud® hop pump Iagnfegku phpuitp win] " SutofF opfuul- ubpmf [wouhzm Suhup) qpwgb da qpumnp kqmfb d9 wawb 5 nu punp, Bhpban dp [ah wngmegud sh Stgunfmfon hut opkiger uyulign mudhfe 4p bee 8 welief wggungupdud sh [Ab u gu fup Shwd }zkr mug [dh me mb db fühl hp Hoay Frog Abefi) Tnpuitzut ber Ahpuupuingps Ugugbe BulFugekr he uinfraynn np hasany fu ugs Zusugmmh purndigmt upuälen [Hebung mul Lunlagp kqub Stzunfnfune [I but opfinug wrmbglud qpugkuf phputp tudling: N-Ufrp qrwunhuit pum dt up» hr gup bp geld uywgbur pugg Gepemuuitlt jet, Azen Int (testament) pwafb bu:

BuirSuc tu hpiuitp purgliuugmnhlg ua puahpp:

Uyu nbunı [db hpple Shenkem [et hp dgp dep Pbrabake beterer ber- Sher op goqnewdugßpuhpkh di wampupltg, uyufpn [Pb wpbedinhub qpubet pm zbudm be fanmap bufbwgphg, Juni gb wupufumd zb ut Ingmfegkun grey (= Smep)s Erupg (= “mepg) Eutw Enepın & (— eyutıu wmepg 5) puma. but Jay: Ruyg Ps gg (me muy deuten joqmmdwgpf uyu un wmpupbme- [fans Ppwbuit jleqmfı 9 dhopfiruhlug wmunungupän [dt mh. Wugber be

1 Pub yuyenbß ku pugwunpne [FeWo muß qpwlwbft IQ bio Sulngopp” “Enme Brmmmupı "t did uygaitsgwlg m. wißefiawen ufaw dit k Pown wu [wpqelatn [I & ua [ne ppwlut Th mblrh, wnwößh: Pr nwgb [Fwpqilitengn dhen 2E qpplg hal“ mpg Qepkuug wugbenml 6 hate OE Pneppwlwt “apfrb, pund kpl Tgwruhm[dpet mp, bepke mebtr pmeubhp, Suym mwagkunb be Bbemue RL wm upınpqbt 69 payu de E Bmmabr,, bu bepke Srmy gpep- Wwpb, man be Bm ppwlut mugbq wmwöp Ütrk/ ablrbn kınp £ Bupgiabkz “pub, gnpda gem,, s’en est fait de moi, gup nebfkp qumpup' Sfkupeup & Lund by hun» la & finita per me, g&pd. Es ist um mich geschehen! Verpfwlwi pun wgb [(Fupqiladtn [Ibwd opplwlg dry np db dfrlg ge" gFpmfunwpug, pp jbamebu Abd:

ee

266 2: YURFPRRL © U, UVBURLPOBUV

zozuifks np BEE Fuzybu dunfwpmjb &, Ppwgnpdnf, waung dad gb upm [but zwun paibß 9 ufnfı Wombtuie fpupm- dep upgp bphme gpwäub jbgutkpe ws uyufigt wpkıddinlewtn m wpkekjkeup: Uwhuje uyu nam upupäm (bus dhopfinhleun. huintun.apmı [Abe ghofbwapkp fun Jump dbp wplerslinkun qpuhuı je. qm fin, be Suply gay Thuunlıy qutu bpphe ng -negbq bep “yguuhpwd, gut np bphfi Shgunfnfum [Bf but mupphpu [bad yunnkumpı Gun qpepfb brquimhun. fur pie & muyugugfie Swzubgubr ppm. kan Imyueferguuhse Sn pure Ernpinue uum (Afetp, BE meglg Sunlphn pulduibuip hu. uyufbpe upngeb ulufirp degne fi Azwfar [A ftp, mung qujadı qunäfın Aka wunder spp deep og faiıfüı ungw& pe ke te paar Aj vpr gap name En Eee per

Yuphjß 5 ua Ghmps Upgb qeugbup [Fhpkru dhusudfan quplt Suichupkgl u u TE a er een ae rer WE ae = up" qpwbuiı nz neglg upon [dfetp‘ p Kt, Uaybzunf qfepun fun unp]b bg d Sügmudp: Tobgfpp ung depbo-fbert Jeuy bi Omupmmf be dep gup&m. galtung Sastpinpslun Juyme di nel 369 Ep (pr ai anyar [Pan [FE dub Sügmı Fohpt metfip wpglt: Wuktuhut denpänd bptnp buy np uuop doctor put il gup Bar Ber ae er abe ng pa Erp E al EL NE a a Br na a a EN Ge Ey Sl Tr ee gewesen. U yu Ip qqubp kpp Paris == Pupfg zpacmd nbuhlup ı U junı wlbuuyıfrı- ws hun. a ES ra a a a Te a 2 DE auge) ein apart ehr gap ud nung ug hp EN ET urn zeliye Man Cana En ES EN ae Veran "= Eope yehepe, “rm Amy wre Iubpe oo, elite jbgme dp npgbapkı qpwluiuft 6) , a N IE N a ep RE ae = > gef muferzupue Saumbbungpus [Afeh hp kamıfı hp wrpfa zn ph Genaue DEE Er OD SEL U

Uuzı Sdamup Zuyylı up rufen se) 32 nu 2 Geple SeEE He a Em En ne LE NE et nn a a LE ge Eee On en een SL ngkgfip wpqupugub) dep qpeufuil jrguet, ap uyaop nnd pin ram Ahmeimee Per = Zugmehae fe dp Gpumgbeufn Wander erenpap azagurda we en a u 1 en a ee ei nt Pre netpp gay zum BE Hrurpailpeogszrr ine 20 paul raasee ee tue pordE SE ogba [Ari me Tnyunumnp pgwip Summwenby , Ip Huy wzpb wgpihz uyu qpulul eg [fü phpuhuinuhu Abchpmeh zwenbpach Sf ppua, be pumunffebppfe des a Eee ne ur en Presuiguisp ap &huugisitsopfrlueukp]s wonfy.), euren gun Re le dirkuir wpgf peut Pungbu uyunndigui zupmdbuln [Art dpi 5 nufopufhug qm eere qunum wlwiskpes "Upgk ‚güluheu elpespeinns fEheu, | year ga un Puufpugubp ompuban guetfinp, [FE Suulagus md kt un &ycapns fun eu

FR

UPrR ZUSEChUb UVELNLE: TVEPUOT NP I NUFUV 267

Guy daiunug zb Funlatumfübpu ua bhafu Une Pparwd ne zum [ft u- braun gpan.ap ungwgeygibp Suylduyldud 5 pwtuußpwg, npotgdb ndeig ua bplum [fin wgfonud Alu uupqungku qupidaunb bi DIE wgfemul; get Ale wilup Sun füge zupmtunl; upSunlapgubuitı Yuymwsp Yaypdarfıd wpkariakut wpgf gpunap jbguefiv Jens Mbphru wtnp Sunlup, np bepmqulutn np qupgugbun hqee fi dp deu hp Ghpywälınıh uu bg: Ruyg blFE zunfwguigm [Bud gunupmı | faguybu wwpnehgun gpwpwpb Funlaml)‘ zmebupbbß eu be dhpbn qupm dad qwinfichpbuf Jouy Gomqungupbp] Sup jpegmd ua Kundput undbuht dub mi huhu Eqpumap pen de Ghtuntanl; pühpm: Uju Kunlpbt pufdwgub bu upglbt Sfr gpupupp zupqwpag m qupqwgungukpp be dep ddbn qm Tanfufp" upupur- fait gfemuhuit wpme bumfr Jouy bepwäbrmd bu dep pumwgubäp: Ujuop b[d% dep wepbrmup, uskfenmsp, biefmunbe, ppeunnmte, wubapubp, zupgupumd mi zug dpwmd sonuyfip, fen ummuhfiop dus np Tanfu dep nundbfin Suhofdnı [bu gzuyfio uyu gun bpm bbphupwgmgßs qunqufupuhpt m dinungwnbhpbhpp, be ge ang hgmı fr zupilapmd pwahpp fenp pwpäpwgtbfip qpuluit wann fiir Qfnfı sielPhfp mundbhp, ug fbof hpldmhfp Pod) jegmf mbuulbunf ı Puyg ghhp gfnbp [Fb Kp gpweap jeqmefr uanda [Bew dE9 du uyuugfafı anupopftud pl u qupgqwgdanm polßwgp dir. +3 Papdwönı[Ihut MEI Yetgufh qpumnp jpeg up beta qupqugmfp, Aptay Inlmeby» hptuy muggmly, puyg Gupbib 26 pmtm[B bu phgnuichg gut, wtnp wlan Yonp quo hut dp wlhkm. Sunliap: Whg ba oydhp ap uyufruf whogam ıbopafı dp ufenfı Jurndını fi:

Puyg vevenons & nos moutons!

yg yfenf mung derpp bo zwinb dep wzluupsupupfb dag uyuop gapdwdn md irchpmd Sin aundbgopbuf db9 qapme[lFbehp: NMegbl" pufdkpgnge he mbubh, np zum Prgupäuf buy quzwps npuku gb Sunlügtnbuuheit umnbbpb dp dbrwdhtp dep Inga wnun Un (Ip, fınh unlipmfo op ghpwhutwhub “liauntp put, Ach. part ea:

Thp Soyfwb opftuuhuhpp zu pigupäul bu, puyg lpgubp vu gopmwdhl zußuituhfie U qbnlglg wlbnpe up. hi unbppg hp guhß np pugupäul ehpw- yastımı [Pfr jopfungtkpm qup8u E wdbu dhm zozunply: Übrp uff huuntibp “UV wumtp pubß,bu gab dp Swnp: De npufshenbı Ip ubpltp Busudkupubpmf fwoufg» Spt hp mbuthnp pm phtunfuib Sushunom anmnltugme [Be dp Gugdly hpljun [Bbbb; funpzbpm- Sudan :

Vbp wgefepuhpe bh.

m pp Baldng, Pfibiby . - . 1901 (mundge zubzuudg) MI gu: UV Ubhute ppp Vrp fall bb. 1596 (3 55 )E—-EU U Hhayuup Üppng

(au 51 90: E = 2 Sun.) » 1874 ( » » ) d U’ Pp Vargfmn. . . Ugbpuwug- 1910... 020200. PU = gq“ Nmuın Uftunfu ae Ulla aa KR Fe ande FU

u Pam [8 fun» > ey nt DR Peer . CU »

107

Ss FUÜPPRREL ©: U UVRBLLRLPROChUV

Uhl. Ipp Unwp. Yhnkın. 1904 (null. Jwehjnwödp) AU up « Upfwun. Luunfuf - es 1844 227 » D. OunpSunl: Pubp yurfun 1830, Tome a; == Pfıpp Yurmmulog 5 LS: 0 ee 2 VD’. Sbpugf 55 183209 rer n Yupp Sepwiug

(eu ] iu. Br Sm.) = 1855 (mund. JwehjmewSdp) PRP—IP Übb: Yıpp 477 Ynd 5 1896 5 > IP—II , Ufpwlnu Pustäwhlagf U’nubnıw 898: 2, 7 ee ed as Um: Apphyjkul, Dupfq

(1 Su. p 2 u.) 18997: 2 2 0 red es And. Vbbnpbgh, Nupfq 1860... 0. ee

Uhr Sunwpwudnypkh GEZTEZ Ip Al Jhr.u eFzfupwüuhpp apnlp prch qzwhäupubl

[77 dhyı wpafı unfuupSwpumpfi bj blOk dp yore wödp (upzwgngbbpn dinpfih 32 enanlyar fi nwpulaju 10777) Fr Tlywunılandg F} uybıqfufikkpn Ip yebibwpwplip jeunbur-

262

Gupguug dhpı n.willopl disnbtnugpn. [d fuıpy biphfin dyı [roupkpkü wehjls

Ulufp:

le Prywlpub. U'tbp pf unfuwpSwpupfih (dE pwndppy eE Sayaifukpp et fıp‘

“)

£)

2)

gelbe zum fpafofun [I lrudg, Gupljb 5 quik) R—PIL qwpbpm nundgopbt drqmefib dbQ :

Errmtrp Pre (= gpoq wubh). fap po og & (— Fumufge) Pl. 19 132. zumißk ombpuinug, Fl 106 Anuf ampmuiney, Tl. 110: Gumifih wbeye 9 117. DE peggmmt mebbtuns Pl. 212. Zr de fuunap SbEwb Gl. 208. mg ap Sundıf ke banmmmfige kpfduns If. 187. BE tepemhtp watbu. T]- 30 (yuudbinyt) wer Des A6T- gopmmlatı $ win EL- ger wet gopph U’. 64. Omrpnmfs wkl Skala fr Up be fr qpmugk, tu uglh br Gl» Al- Ennen- Pal» 137: Sup (— Anfd) L-3Te mat punhe 2. 19: Zeußbp sep] (= gend) Yunı 122 fr tmmpmfbh, Zur 114: Amupue Zune 122. mungen] U’ 115 Min me Zupabe MA: 236. int: G- 99. tmggpeh- G- 115 Wippe bu jp-ufe. UN. 87. Yihab Gufd. 3. 42. (d.h=» Ucumg erbreh. Neal NOS zbıbpmmh (+bwlbhpad) u. 323.» acubg be Jaylgbı ge rerker- Ap- 13. gu Ekerbr® Ar: 81. dam jebbphe Yun 256. zbrbrbh be rmubpbne Mur 227. gb quyuyfufı TuSwplp gedbp um qpkpe 174: ndeig qmnbpe denpkfie, Uwgfıu. Sur qui. 68. mbpn fd. Um. Yuy » 190. uyu sbrbpe, u. 91. Genug bo zbkermen zul wsbh fofeps Pf. 44 wdbn dal fr gnpfıg ve [3 figu gbayı bzwbbhtu Hiapdfuh gurgwbht. 2. 14, nl „eehbp: 20 eo tie (Probe tenkpe) S- 36. beuyfi.

> Udulpul (dep: vinnpng.) Une zknfiiih I] - Diem 5 nt yudau

wgglpt [ir diwufte wihly Bl DT abe nung qgfiufin md...» jhhfer

Sa

UPrP ZUSEChUb UVSbÜLL, VEPUUV NR UNUF+UD 269

99 en ur. . 9]. 126 . ld Il: 1 35 a —— Klar 120) zwpw[dr = Abu EiL+ [77773 bu u... Up: 165 . Inchgep Anı ll [udn & . 17 . Fuhep ul»

3. Plıpwlnıl (be dinutmlun, [Imı ul) VEr+ wugkun bp. u 100. hr wu.

umembunguzn + 4. 338. düpdfi np fr sbak wm. 0. 58, 56 Pub (= halb) Mu. 158. fegpbep P je m. 54, 57T ylng (= wbalg) Mp» 115 ayboL- 4. 317. ayend wbhgfte. Zur 169. uybn] gpenpuu ib oSwihte Bf o Tier ment, zwi Bf 19. muyong (= wuntg) Snufıt wnhh. If: 74» br = a) 6. 582. Nrınpau br puhph. ik BR = pt he plmfui gupbn dal S- 16 she Se 22. obrkren (= feuydb) ud qbp gbo 4h- Il 146. sbrber bwnthui, Ir bblui np gerbrbe Al guy. PL 123 (fun kpflbay Il» 122) Imre (— fphtp) 1. 504, 508. yeyaiihglg p=pF%y (— Pkg) 19. 509. Fr zbufgf. W800. FL dene b> 9. 507. urSu po days ns fig lu: Zur» Gl» Ko up bu. y. 344. a er wenhkp huyp gbhkakabe- MM. 528. bu hy gelin ubel (— bu ung Fig pub). Yp- 286 gel“ Sum Supum. Faqmdl quyngte geld” geThz ogmum & fü. 4. 344: Fr wpwpfg nz qfunlıl. Up. 72 (be m undkıl‘ ng qfnlıl. Zu. 226 [iz pihrl sl qfunbp) Vi wnbbhp. Yu 327. gu Abe Mus BTe mchhrn Sunwihgmp, If 61- gesir bie kpfau Tach Gl» 108, 205. gushd Epbr mul Gl» 23. gmbh bphmm muy Stun dis Pf» 91-aq mprr- dhdwbug bpie- Eobt mupfe Pf. 152. gudih Fumuk qushrs PL 92. Bomg SL dm Mr 38 bpiem wubnui br Po derus iem. U 322. f A Subbb k Al (= blu) Geht Mf. 13. Mügbı fi Ah mie op Bl 34 A Sunatee Mfe 21- fr Gldguirfu bafuf AR pe (— dk dhrufit) Bl» BT. chi bb rer (7b) Bugle br qißeub bh me Pfr 1440 Ah Damage huge Sum 3. 61. u quiiih wunmuhhr np A u Pf. 161. Ab muy qhh- VE ER a Re Re ne BR I a a SS muy... U. 430:

4 + Puy & Usunuufl ul ‚fapiwpupp af yfımfı unqugnı gwll, upız[ı unplsıhndb ud

wzluupSupupfo ta quphp zunup pm Sugbphuf tape [ftp Augupäut Getitp zugmupuphp, np guy Ar dp» gluy Funhüitugufbpen Jeppunapae Fe dp np thrphuyugaegbg guthtug uje Seh qpunap Suybphuft db9 = TVoufip Tuufı Veischetehp Guglag dem (pr 3) Marla Jauy-

Ya bank, je- Bunphil. Y. 319. [BE dom gunfib pi Zuyng, Den Eelah mqmpbhe /D. 509. abmumdt he bie Sb Pplpug (= brupm She) fon fwumtchin fe BT tunuubun Shilmtph p hhaben tum pluhfi. Gl. 64—5- php Supßep Bm gfup Inn muy. PL. 50. qpe ung [A dem mum. U. 338. uupın k gfuubg ap mugpbg dmm gun: 9] TA be Pu 183: Uummedıy ham mugp hu nz düpghair. 9. 183. gestnleg jem guy U. 322. dem ılufe 9]. 28 S- 60. mm Pzmnd dem gey qbın phpbabt. G- 565: wrngapid” jo mug, U. 104. uuugfuß puitu

ame

270

T 2

t)

SE

2. FUPFIEL © U- VbBURULPCTHUV

gap Yom mu wubg. [@. 504. gu gößpui Inf nm Su. O. 566. zwan jo Suufufapkp gönpw (Udp. Mn. Pe qup 112). Pügi bemugp alas (— leple) ugbh- G- 528. Zeige hasplgug danbb. S. 4. np je, un. 10.7502, 1598- gaulß u auge FnbREn ur) Fa TnufuwerjiuuntnEnt eg. 328° up tn= mul BE Enz eh ER ee) ee le ie una dep In bjulup (Up. Mm. $%. 112)» Ir ums Inu bp 5 fahr ER ea in ee een = eg or Su nısp PR Auytue une kr [OR paupaayup zus Dre og pl ae Ta a TER a ee en ung pn bi tmubhı dep Er, Mur. 14: dEtp wunmwdungupn Er bu nm bir errb Rasur. U. 338. bpmduyb“ bpfhul“ möbel qpumın br wmuibful” qebq Lo wmch. Um. 224. plan yrhh yfep weph gm ©. 575.

Umrepbu Eerfemnpofpttbp: Se=b- Ag. 102. uunmbp on-h. U. 212. db» Sp 165: umhh Zi. Up. 229. fi Jap wrmhe ylmum. Y. 307. berte yeboy. Dar 427 be pe 82. yumdand‘ buy Y. 369 bat ng quboßh

icli Y. 315. gäwg be Ip (Ip 220. fi pub ipmm. Ur ABI. Ayk rer geetbe Sera (OLT- Upsp- M- up, 169). fepke bb dagph. B- 248. Lem. G. 253, bite udymm yapgeng mpg ©. 305- ahga

wa. uf 7 (== dp wa pe 2) wn wftnpbgfiu. Um: au zu Aun. bi pbamm, bunt /Apı 235. Emumgy. Mp. 55 (zum ınlbq uyupul dung Suuny Ch. Ugbpe 190). Hay he bpb Mer Tbe qbcug Ale Bm U. 308 zyrıfulı gumbym- Soph gr: 4. 195. pri vd. 220, 338. döbafe. A. 16T. f Kuhamgupsfi penpmehzeb (— Amgmchgun) 4. 323. Ppp PE quad bp union usacuie. U. 336. ufpkubp epm_hboft gimum (Un. WS. 213). Uypu -bofe Ahup gap hp gupSubhh upkr. fluid gpwgbup, Quy lmbı U. 415, puyg purugaps & Wluhlbwpbung‘ Dern=- "eyab Abupı ap huy Yu 579. U. 399 [mhu tube m pepmchkyung Zur. 192. be mununnfit eupmmtkgugg. Da 295), gutfe ap plain qpumnp hgmf 9 Sphagm, Abu bung Singh‘, (ih weikyen): sb, Aulnfibp: Hays bifut (= bfkp kpldutp) (V’unlapk, 38). yıdinun »gErt. Mn. 200, 204. JEp f Jeyug ymbubt. y. 346. yon (— ne mug) uf. 1.240. gi br wmmpmpb Yu. 339. SE ge: Zr 12. dfmnm bi arb' 0 513. His. U. 374. bio mmmumhrh‘ tngay mp ng frermbunfft (— gfmmdnffin) 1. BTL: EEE muuflmufd ui he. mar membp. Hu. 226. anf EEE bh S> 21 gupugup dingmeundg mmmäbbst Wo N Jh dm Ebmp. G- 347. 02 nt Jr recht: 4. 362, 3 Earhup be ch bepbpe Sl 67 db one BT. 213, wu [dk "2 qpmelu [u bepmuh: Zur TOT- mug Smupı De ph &: 34: Nereteet [2 be befkr]-

Ppau mug buomufen] Zumgr Uhugbu Sugplußp Wu ug. Ap. 150. > Sn tpud, Hmm, rad, mm. G. 251: res hemudı er

- 3

Sr

ÜPPrb SEELE Bub UVELULL, VELUETV NP BLNUPLD 2a7ı

wumopuund, ©: 258: bu dupjmd kr amers Ge 37 (zum ug). Semi que bil, gaüig wine unem dapguph jBuh Y. 344 N: Eh mpmphr CE rer) per Pfeh, U 104... SFagsupfep mupf mmger Bus gupe Supfep wmupp un (= wu) abeb mmpbe- u 322. nf boebebpr ope-- DV. 99. fh ul Iafı serm—nbr ke D. 424. Pf afomu fin fin + Srbr (Un. Ngel. 69 183). Smgfh wugtmmbe bo bo wmtge; ES 27. ep DES EHE 2312 amp Ente a kn Emek engepm lebe Ur, 108: .oap qupbwfht fi Jupäm. bt pub. Ur 107: 1b Armybp jehbakghe be gäujt unzpp wehmupubf m_ geb: Ur 107. bu Spam bl buee. Un mnmdn EI zummbr. 4. 302. “uyb, bie (— puwd Ip) [Pb zug Mu. 1@. 504." be rbeb m biunbubp D- 140, 168- apsuıf (— guibfr np) bleu bh rmgunpe yyuht Or ng mepkp bier Bi D. 162. up Srmdubr be» 1. 503. gebenbr bb Gupfwunkg qbepkung put br dene (— gwgiguhr updhguk; ) /#. 508: Cr onloputeb Baybp mo Baukpn= JE-Er) opabr map my bummmupmnbe Eup- yuzmmfibu hg, Bi: Neremr 9. 24: mp Gupfige wir: nf 108 ger hohe lg be PL. 122. zwelund (— unlimap) un gel bo SemteL pie. Pl. 122. pipe. . gap mmp 3 17. mdlüp Sum Sup bibgemgeber anf Palo TO. Fr qhlıfe po phlbug. 9. 86 EA aeufe er- be Pal 108. wit bp gif zur gugufu jbuß. Bf. 124. qui funzap hmypmmde Pal» 186. dfhske qbpkp wupft geenphbr. If» 225- ermpmgubr « /D. 534 (be au (haumnf Sbmmgibr. Au. 250) Fa dag piugebr np que m Pichuhr [0 509. qlngun fwupwnd Gehmb, Mdp mnlmyke- 1. 504. guäf br turbo phunplu bu nbpophbm Pf. 204. enpugmeguibk Ba aStEupak sn gemenfe Palo AA mp ML 30. Zei mau | mmtunge (= wmpguup) br beugen (= Imwgup) If. 102. be muimgn muhh- Gl 113. bemguugmd bi munkguugude Pl» 112: bhammike bmmguuymd Gl» 124. ermprugehb Fe dunggugphee Pf IT gibt Supra zuge baap yugın b Eebbopibr. Gl 17. Erge (—opetdhgmp) Bd neıph. Pr 82. Ertgeis mp muhh wur Pl 178 Dulgmep np wgbe qmmpnufdfh 3. 23. geimfAfed habqmgmupe Ze 25. wulufe dern S- 46. vuhlepgibe gap 2. 51. geb sek qumpm [Afı 3. 58. be [Ab mugbe ap mund fnuım huge Flo 14T be dapkwd by np hop mmmug wrbu. Ml- 156- gun EL mb mh, pub Iplme Jun If. 203, ug (Ab mung ap ghphawute beu nchbnmue Pal 95, 11 bfdb mugbhum Pf. 20. be (dh (= blab) vmake np plunfib gmpuug, Gl. 33, 77. be ERE mug mp uw opph zunw) nu. Gl» 220» bi. [(Bb munbe np unwmfun zhblur Pf» 80. „vu (BE pn gfüfl gugap br Buwnäp (ups wir or qahputh Gupuuft pug öngneu, Abm (= wm [db m) Segf qm be ggwile qfleay webrhe Palo Ile pa Guply tupbamue If. 33. Pb jerbhun wu uhr. Il 33. qup Gephy Yun np Pl 34 untl Tl: 85, 162-

- 14

272 <. +UPRFREL © U: VbUkRULROChHUV

ger qfufıg Demmuy u mnbteug Al. 130. fe hen. a 125 Ad, ulkmber be geangy Gen I]. ZI Zee LE ei 94] + 50: ke Hugku mugphst (— herwtp wiegt)» Zw. 331. gb ort wg que Ban le IT. gbumuieı (Zmmgig) al 19. ag op Bar u a a an 2 Ba le ee) ee pntE) Sl 5le mnbh Weit be Erb (— uam) ale 140. fi Iepkhf pP ATLEe Pr1I. yelapdplu een er 2 gntbeug upfelh p 5mb be wnrguh gepwbu &. 22. wumbhm S. 22. zpmuh b Sapıkuu (dp gem) 5722. Epbbie 66 Zrpmpung ern urn 3 39 Eh Jan] muy 5-26. Sal dend Hegel 3. 27. Bubnbe Gwpblı dub (ke dpi) 3 39. fep zuhbth wlguh 3. 28. ie > 54 26 up mem ab, (— wäh pur) %- 25, 80. a a A nz a 0 Ed ae Me 179 ahetrhenbgun 3. 26. audknke fin eff Ze RES 22 neue Se 29. 16 derb Se 25. Supfepfie qunefue np bepbs‘ nepmgun Amp Y. 341. bebı

5- Gumlung: 2 bgleı Ag mp ungubu wgwgwbkbp. Um. 168. bf#E Yundkp I ET EEE I NIE a Er a ae ap pe er Kehle | FIEELp) ak geek re RD a a ran a ra zepuefapıu werebuy. U 331. rege eupaplıg el np make pulu [E&) zum &. Zw. 251. uyuzunf bung 5 unbjb gu gSwpfep ud“ gu un Tmnfp: Np- 291: bphp op E ep khku bl b pummpu. U. 308. bh op Ahmtuungpm [Bft wndmdp fr Tulk Yan. 188. mw np ulm [Abe bulk, 9. 29. qui qbkpulı gm pub Stuhl bı. Ana grpleuy ulurbfı wgbh Pf. 30. be uff np bpbp mupf Suiggl Pf» 58. ku wu, mp Ay hbmbr muy PU. 213:

6. Tufwwunpnuldhıu: Unepp Unrufit Dulup: DO. 439. rpwgne gwbbb bi wg Adbnub Gmdup Pal 39, 43. Yajlugku be gef bsp Gupeufl‘ juyu und pl... Tmp gftnje Susan Pf 40: au un be ubgunp hetug Gusup. U 116. pupäbup... Suger. Szıy Pay Emdan (— rm Kal Sunliup) Zw. 271:

7. Dubpwy: Welbg & for (— wühlg fi Jie) ©. 580. jeuf guykihgr mp 0 0 38. bebg (App Ur. 123, 140). wyupın & gfulg m mung gem Gy Tl» Te pur ogmufup 5 Fl 27 lem Eine br ea up Er an nf. 163. umnh mal) >. 30. yunkes bt guih fupbu Tl. 30. nbh Shop. (m wkh &) Gl. Ale mSundı under hplebgmguühe Pf. 29. 2e ron mnmpßh wbäpleh bh din Pf. 42. nk Sun Pa}. 106. ggomudh ser A mr (= ehe dab wu) bodeyp Gepli p- TI bs ah Mr 16, 21. Ybpbemg wpäud ge + (= ehe A bewpib Shane wik) 146. guugleu dgl oft Art 9]. 184. br RE doup jEuh Jah be Pl. IT. ummuhbgun zu fe (= zul uku

Se

| t i | | |

ÜrFb ZUSLELhÜb UVELULB, VEPrUUV NR UMN-UG 273

wuunljk ya.) ee FF gemminfeh Eipetb ( “hp ung ,,) np kyuibk, R rl 184, inmtbu JE&S gu ga dl qnı 9 1.91% gab uuslun op- Sbhugk or 23 B2227) a « 183, Aıtı

Uge get W’opfinufuhpnf ungwgnegueud dp Sunlupfirp u wnbun [deln Pt Stmdbuy gym[dhet P’achf dep wpgß wpbedinbun gpubub jbmete Mund. Pet auf mepls uyu phguehe Lhgnewmfui zum dp bphunyfPübpm. Eufchupea ws be Upgud 5 Sft nundhopbuß fpp zwpmetfn[Fhrh dub ununbm[Ihed wma Du Sönjv Jean. uppus Ylrmud & fep dpEn oma pwnhkpm. jegkatm, np wbnur bbpbophb Auibäpuuu Ip qupibk dor Aftwgwpbut qpulutım.[d ep: Ppngtlpm. ee erste Perzatbupe zurgbb Moers Up gwufe ap, hpmmupmlmluk Lege dp qupäun, bpfupmf ff mupush ep um Sdatbkpp:

Pruygn ayı #Spwsywpulubu, umbne ft E op zum dES me zunpn hun eng meh, Juni ge Spunqwpubugpuhui wfmypp br wpug qapSbm wmfrgm dp Pa sb up zum wbgud, ap Suybpkt jeqmd bznumgunnef be gapswshjl jur ee Begoepe fen se gapammsı De dad fern har gu TESTER IT NER REN a el a ne N ee Er ee TEE En EI ET I N a a BEER EEE ee U a Er Jepgbabkpps puyg zw pwoglufsfe" Kunlipımmlühpp: Unubg dep Ybpunpkym Bjelame gie ne hkmapıı, werfegneius, paby [FE egunmdump apart Tarkup uyuzuf unmum gpmew& nmuuenpukplb zwenbpt wbtzutud Qugufe hr und“ dhopbun nur. a Re Le al a a BE pe ES TEE EN ATI ET Eh la a DEE op Ep ek jus Mupwonn emp es jr ar gpulkpeis ng (ERS ER U a ALT TE a 11 GE Ipugpm[Sbuit MI zwn zuinhpp Qui, ap gpbfk wilbu op dep wgpkpuh Ip Plodit fpbüg gpm-wdpp, apnip wpchaif Ipi Sunlipuufy Fhpbeu Sugbe mupfi Mel mg” Gupqwgnehm. be Yu gpfäuhp, opnüp Swgbı bpplis Yepkeu bu up hf wunhug Spwugupuul fh: U’aninnplp] wpbedabun Spungupufugßp- tlgme- fauy dep fworpp‘ wupfibph f dep Segen] Ip wbeblüp Pr Abguuf dp, puyg Kebunubg U. Zowuiblunf da, Pbogpuh de be Ihe Supgupkunf dp gpla- guy Apphpkuidt dp u, np gwgmmd 5 Spuqupuhlt, ujugbu gl Yhpkeug: Tphr zunbpp Ip geld, puyg gun qplpr wu pm hung, np fenf glakggugbh dep wg gequets Zötp foufp ut wbphpubui nf Jouyı op ebht dtp plbpb dam dp qupın- gufaib ubqwif Jouyı br geh mbbnbeh dp muihh Shen denlaungpgme Suukiup Spunqupulbufat wmgupbgb Jen: Sulgmhpm- Such dappbt epi Hp pueuhuit LE: Buinyunnpumnßg frouhgekz wnebp uyufufbkpn 5—10 Juyphbub, br Sudk. Hannbgb,g [rounewdp Alp qfungmd qpunap Suybphuf Stun ..: DEE bpphilu zumteub Suybpbt Ynpubabp Jun wuluiiukpm pbqmds uguop dep zum dp Spungupuhugfpr- ichgen qapSwbmd Suybphtin bi ng Ayla hagmı Pf emtmst dam» wu Prptuumt gs,

ne 18

274 2: FÜUPRFRREL © U: UhL BLU

[nun tmdfir, wbhn, win , wid m [Ar Suybpbb dp, pe Jeuy zum und [fr Whg dpa qwndky \ gehn ud jogmwötkpp uppwaplm yuznob mtl gey Ietpwgpugkullp) nungmägumfbur, Ipupumfbut, zupumbpmun-buh but Ifun. Hanf: Ruyg Baqmtp uyugfup Suylpbt dar mp mpduitf fuh ge Suysbpbe® wm u:

Ubp gpuhuiı Suybpbiüu nchf op Ahpmehebübpe Zuchf m. epkumtmmfien. E Suopmmugp Emmnpnhhe de hmmm nmngmpjmuliph. bi pe Fhnfuhmufipeh: Ruyg unbp Gpluie mggmhy‘ fbpyfabun qpubfat Hopkins Suhngufdkundgb br Zug gm uhpwsSupbbpn dhenSudan qgapSwhgu [Fhundpp: Nepbio gpwgbuukpar , Suyb- phtmuhpkbpu euere 5

1. Udki fupkıb dhfnguhpm] Yu Spopfumbufper bu tarbebmmnpwmftpeb wu] dep qpebuin drque fi

2. Zyungükz Supneugukj amp pain spudp om hjufe qpespapje mus gene zu nubaftubpme un Gugbgß punbpkt, mn [Ffatihpkh, wkpEn:

32 Qua page fin zelb 98 u putne pP zbonbun EuL manner ano RN TEE I HN NETTE TE a = a I TE SL I ELDER Suse [ae RT ARE EN A ENDETE NE par Ehfeunkpp Jen funınkpaykgucf, gaısgageuen za 0 einar aliuun u whrStuupfin kpbegudp:

a IE En fa me 298 (Ener) ee Aunlaypımubar fd fe tukpks patch ungemein, tilınz un, zus jeguel ngeyu gb" dequinskjkr Abu Abu Stan hunyamd 5 upgue [Ffir

Uyu sorpa YEuslıpne cr pinpau (kung, Yan iu dbppamEnz El are At ukgme,» pegne de Abpebboped Ahzın, Fre dhopfinutm [Khundap‘ uınbumng ı

Upaspauupk jup np dk sek Hupe

graue)” aneenlElgen ETRLE E nDeN TepBevkpuf [pn heun

ea pp ru Bun spez aheun: wggbhphvf Sunkiamomn (Ffep , erefianEu eu EEE Sn meet nee:

- FRI ar

gene

Qualche osservazione sulla formazione del plurale nell’, antico armeno

del Prof. Almo Zanolli.

E noto che in armeno il nominativo e lo ST CE TTTESI strumentale plurale non si distinguono dalle FRTT TORE rispettive forme del singolare se non per l’aggiunta | del suffisso g:nom. gg „nazione“, nom. plur. ; wgg4.p „nazioni“; strum. wygw:. „colla nazione‘, strumentale plural. wggwu.p „colle nazioni“. Per | me il suffisso eg ha valore di vero e proprio articolo determinativo che ilsenso di un astratto collettivo al nome cui si aggiunge: «yp „uomo“ w“rp „umanitäX; g/r „lettera alfabetica, segno grafico“, g#rp il complesso delle cose scritte, scrittura, ru Bu3Aca ; dem „Geist“, Wnp „Gedanken“ ;

e cosi sarebbe qui da confrontarsi il plurale | fractum dei semiti che alla fine non & che un singolare astratto, collettivo: arab. &l. „re“, plur.

2 „l re“, propriamente „reame“. Ciö ancor

meglio appare nel plurale di aggettivi sostantivati: | rwpdp „alto, elevato“, plur. pwpdmtp “alti, ele-

vati, altura, Ögeora*, e puö cosi diventare sinonimo di pwpdmäÄh; wppmuhp „regio reale“, wppmihp „la corte‘. Ne di poco momento & il considerare: 1. che i nomi preceduti dal numerale non ricevono la caratteristica ‚er, appunto perch& il numero per eccellenza determinante; 2. che l’aggettivo che precede un nome plurale non riceve alcuna determinazione (g&qbgph wmup „xarla] dwlnalr[a|“), mentre la riceve se lo segue (wm + .p gbykybh +.p „Oönarl[a] r[a] xaila]‘ ovvero [a] dwnar[a] z[@] xaAla]“; 3. che appunto perche i pronomi indeterminati non possono, per ciö stesso che sono tali, ricevere alcuna determinazione, dicesi comunemente dai gramma- tici armeni che i pronomi f%2, fi, »p fg ecc. mancano di plurale: e ben d’ altra origine & il suffisso „ec che assume il pronome indeterminato Apr, ove ‚eg corrisponde alla particella indeterminativa indoeurop. "he cfr. a. ı. kas-ca, latino quis-que, e che si conserva in tutti i casi della declinazione del singolare di Aep:gen. frkp, dat. fukp, strument. peAp, abl. yeYkpk; 4. che il suffisso .e distintivo del cosi detto plurale assume valore di vero pronome dimostrativo in forma di articolo determinativo nelle espressioni Topuyp = TU. adTod, wumpuyp —= TU TO)ToV, qapmy,p —= Ta robös, ta rnede. Piü ancora che nel nominativo risalta in particolar modo il valore determinativo di .e nello

strumentale: #yerwpp pupbu ‚gpparope dyadD“ ; krewppp pwpkmup „To gYpdropat Tols Oyadors“, 18*

276 Prof. Almo Zanolli

Qui giova notare che anche presso Omero la desinenza -pı dello strumentale singo- lare non si distingue da quella del plurale, sibbene il suffisso -ge & in alternativa col suffisso -gıv, cio® -gı pilı la determinazione -v- mobile che dev’ essere la stessa del dativo plurale -7o«dv), -orau(v), -(s)aaılv), (e)oclv). Questa desinenza -p: dello strumentale & assai frequente presso i neutri ed i femminili in -@ che furono anticamente in gran parte collettivi: öysa-ge-v „coi carri“, #boy-pe-v (cfr. il gotico daur di gen. neutro), vevpnj-ye-v strumentale di vevpa (cfr. vedpa nom. plur. di veöpov): in antico indiano e latino pare che la determinante dopo il suftisso dello strumentale sia s: a. i. -bhi-s, lat. -bu-s cfr. sing. -bi in ti-bi, si-bi.

Un plurale come zwpd#4a.t-,p si distingue altresi dal singolare per il diverso vocalismo e spostamento dell’ accento: nom. sing. zwp4#neib, gen. zwpdulun. ]] suffisso indoeuropeo -men- che serve a formare questi nomi pure di origine pronominale e probabilmente & nato dalla fusione dell’ elemento m che si trova nel suffisso indoeuropeo -mo- ed n che si trova nel suffisso -no- e nel pronome arm. na ecc.; da questa fusione m-+n abbiamo indoeur. mon: mn: questo elemento pronominale si trova nel pronome armeno »-42, plurale »-Suu.p, ed a riscontro nel greco uev: cosi alla frase greca 6 uev... o de ’armeno corrisponde con rdü... Eu nd, al greco ra uev... ra ÖdE Con ndatp... be ndunp!, Ritornando alla declinazione dei temi in -mn osserviamo che anche qui l’aggiunta del suffisso ‚ge nel nominativo e strumentale del cosi detto plurale corrisponde al suffisso greco r aggiunto parimenti ai medesimi temi: dvoua < Övoum: Övona-t < Övoumr, cfr. sansc. yakr-t, greco genitivo Zzar|og], latino sacra-men-t/a], monument-[a]. Nel greco la r & passata dalla formazione di un collettivo övö-wa-r[--a] anche nel singolare: gen. dvona- 7-05 cfr. a. i. nd-mn-as, got. na-min-s, lat. no-min-is. Questa determinazione trova mirabilmente riscontro in albanese e precisamente nelle forme del cosi detto plurale determinato: puna „rövo:“ determ. puna-t. „rovyuara“, gen. dat. strumentale pina-ve, determ. puna-ve-t „r-oig movyuaor-v“. Ma ciö che piü importa notare si & che nell’albanese havvi il cosi detto neutro il quale non si distingue morfologicamente, se non per l’aggiunta dell’ articolo -te nel nominativo ed accusativo e che si usa nello stesso modo nella for- mazione dei plurali maschili e femminili: neutro singolare mis (gego mus) „carne“ de- terminato miste (gego mist) „la carne, carnume, carname‘“. Tali neutri non avrebbero un plurale secondo i grammatici; per me la forma determinata non & che un collettivo astratto e cosi viene spontaneo il confronto coll’ armeno Js „carne“, JAup „carnume, carname‘, „le carni“. Nelle grammatiche albanesi vengono date, come plurali dei detti neutri, delle forme derivate da temi formati coll’ aggiunta del suffisso -en- per il gego ed -er- per il tosco, proprio sul tipo dei temi in n ed r con sillaba finale atona come emer (gego emen) „nome‘, nom. plurale emera (emna); dimsr (dimen „inverno“, ant. ind. hima, ant. slav. zima, grec. yeıtwv lat. hiems), e per analogia si avra un cosi detto plurale determ. misera-t (misna-t) da un cosi detto singolare miste.

Ora, sorge legittimo il dubbio se armeno .p rappresenti un suffisso finale * da indoeurop. £:ti, cfr. lat. vigin-ti, grec. Fixarı; lat. to-t: a.i. ta-ii; lat. quot: a. i. ka-ti; anzi giova osservare qui il trattamento speciale della perticella indoeuropea dimostrativa t che oscilla tra il suono di t e quello di d:lat. illu-d:lat. delle iscrizioni illu-t, lat. i-d: lat. iser. 6-t; a. i. id: avestico it; a. i. ta-d:av. ta-t; a. i. ydkr-t, säkr-t „xonpos“. Questa particella indoeuropea ?:d corrisponde in armeno a + e non a /#: questo trattamento speciale presuppone una pronuncia speciale forse enfatica; cfr. il semitico t che assomiglia nella pronuncia a d e d (ebr. N), e che si scambia con k: cosi in semitico il pronome

' I suffisso & quello stesso ch’ entra a formare l’infinito (ddusv : ödusvaı) che non & che un nomen actionis, ed il participio (Av-o-uev-os : AsAv-uev-os).

Qualche osservazione sulla formazione del plurale nell’ antico armeno, 277

di seconda persona ha due tipi: ’uno guiturale k che viene aggiunto come suffisso ai nomi ed ai verbi: arabo, etiopico, assiro: masch. -ka, femm. -ki (etiop. ki), ebraico masch. -ka, femm. -k(i), aramaico - ed un tipo f come preffisso ta-, te-, ti-; la stessa alternativa fonetica abbiamo nell’ elemento consonantico predesinenziale nella coniugazione del perfectum etiopico ove si confronti col semitico comune: arabo sing. gataltü, gataltä (femm. gatalti), plur. gataltum(ü), (femm. gataltunna): etiopico gatalkz, qgatalkä (gatalkı), gatalkemü, gatalken. Del resto lo scambio t:% si riscontra in moltissimi gruppi linguistici: in antico indiano stesso la cerebrale t si muta, come sembra, in certe condizioni in %, albanese termek per dissimilazione invece di termet dal latino terraemot[us], italiano stinco <a. alto ted. skinko; ital. schiacciare : stiacciare; antico island, tyggua < *kyggua;, lat. pocu- lum < *pot-lom ecc.

Mi sembra assai verosimile che I’ elemento indogermanico t:d che si trova come prefisso nel pronome di II persona £-+ va (cfr. plur. lat. vos, a. i. vah, av: ecc.)' e che davanti al vocalismo « (g”«.) a lo stesso trattamento che nel pronome zw „cotesto“, e per ciö stesso anche nel suffisso avocalico z per influenza di 4°, sia cosa non diversa da Ä della forma .g-, (a. i. t-vd-h-) in cui il prefisso dimostrativo f:d si & trovato dinanzi alla labiale, ed a avuto un trattamento eguale a * finale indice del plurale: ad ogni modo sia che abbiamo: .e-», < koy < kvoy col dileguo della labiale, sia che abbiamo: gerry < kuoy < tvoy, cioe il gruppo *tv trattato nella stessa guisa della labiovelare indo- europea, sia che si ammetta ‚e-», < khoy < kvoy, resta sempre lo scambio tra un elemento gutturale ed un elemento dentale.

Assai analogamente avviene lo scambio di £:% davanti s (s) nella desinenza , ed innanzi tutto in 4J&g „sex“ indoeur. s(u)eks: Lg = vets > vet‘s; cfr. Juf# + um < vat‘3-sun, Fexanxovra.

Il suddetto suffisso si trova in composizione nel suffisso -/##«% cfr. lat. -tio, -tionis: -cio, -cionis, ed il suffisso finale -/# suppone indoeur. -t e rappresenta altresi una £ pala- tizzata (f) seguita da i. Se si ammette il genitivo del cosi detto plurale armeno formato colla desinenza *es bisogna ammettere che il suffisso # si palatizzi davanti ad e di -es e che detta vocale palatale postonica fosse caduta per la nota legge dell’ accento armeno dopo la formazione di detto genitivo ma prima della caduta di s finale: nom. mardk‘ *mard + t colla caduta della vera desinenza che sarebbe rappresentata dalla vocale postonica predesinenziale, genitivo mard-o-c < mard-o-t-$ < mardo-t-es. Quanto alla finale k‘ della prima e seconda persona plurale dei verbi (s/p&4'-g, ufpk.p) noi crediamo che in un’antica sintassi armena preistorica dovette essere ripetizione di eg onde & com- posto il pron. däg e guue: in questo caso »fpkp „voi amate* dovrebbe derivare da bhere-te + suffisso k che non & che ripetizione dell’ elemento dimostrativo ond’& com- posto il pronome personale; o piü probabilmente, perche i pronomi di I* e II® per-

! Esiste certamente anche in ieur. lo scambio &:u: lo stesso pronome relativo »p (pronuncia: wor da +) si deve avvicinare al sanscr. ya-s, frigio ıos, greco ö-s; parimenti *yu-s (grec. Ü-ueis) si poträ avvicinare a lat. vo-s (uo-s) e l’elemento *vo a va ond’& composto *t-va. Cotesto scambio sporadico in ieur. apparisce chiaramente e costantemente nella declinazione dei temi armeni in i: gini „vino“, gen. ginwoy.

Noto qui di passaggio che lo scambio ä:u occorre frequentissimo nella morfologia semitica: basti pensare alla coniugazione dei verbi „Jod-"ain‘ per es.: ID: ID.

2 Per il suffisso » cfr. lat. hie <“ *ho-ce

R7 tessalico ö-vs

n n n "# greco ö-ös:is-te.

278 Prof. Almo Zanolli sona non si usano come soggetti, se non posti in singolare rilievo, si potrebbero ammettere le desinenze -Je e *-q,g (> -yp) come veri pronomi personali. Mentre la III persona plurale (r&p#&%) non presentereble la desinenza .e, perch@ la suporrebbe ge- neralmente nel soggetto: »pp p6r&% „homines ferun-t‘. La desinenza -n-t della terza per- sona dei verbi ci richiama alla mente il plurale del dimostrativo armeno %-”p[+ «], ne si dimentichi che & ancora dell’indole della lingua armena l’apporre anche appresso alle singole forme verbali, specie nel discorso vivo e diretto, le particelle pronominali ad esprimere relazione di persona o di luogo.

Treviso, 1 Agosto 1911.

a d

SUEEPRU LEANnV PLEAULPARSUUHL TV SEOUURSNU RPUYS. U. UURUS FURPILLDUDGG

u.

DRRBagı guy paunükn juahp, gapa gEup Peelten ale m. ghühekt, Kupatkplt, ancub- phus ghpdübbpku, Bputuhpbo, Ypultp BE Beau peuppmupı weg win "hs hr Pb u Ps que fofum Zul" wiumfunpd ee nen Lyp eneethpp degb Broung: u Swmurtkpndn bp[dm[Ftp, Aujup, fmoulm Bone freue sur wutsmunbu jun Eufkugpkraf; (Jesu gb dhbetayn pergmed bpdrug zum un byb any ee waren an gefdnenphu) nee froum.uS uf plepuhuitufuit be Kuren. fait, ghabglem Afetiobphb uhufuopbi nd Sugu. EEE Te en wjuilpfis npnzughu wehjb fund’ org afunpdhjf IE ES ibn gbakgpt 6 uyuftgpt dp deunfupfgp dürtun witz que zubg gut dheuukpps Ag Füz- eu np uyu [rg gbdpp gkababt geührn] qujt dit ug Zar gbtp qfınby guit dheeükpp

Bu sh inbamd gen obek neun Fwufpme [ße dp jbgmhkpme dal Sup ibqueb des) zu gbrwgfmufut wbumbbnbt: Npbile Shenbehu qfeongn [Sfr tohpp Suylpbüf drufir pol, rufuunfnpi Ja bp Fu Thunmnfy :

F.

Zegaı fo dp une u [aba cumufäiäge tumfı Gewfaned muß ip piahpnt hundei, a uner 129 [earı)) dauiinenp ul zent Augen Er Gpjanı fd Eubns

Zuybphi jrqmefie nppue wg Qunl” nz ul ppm qunbpm SQudliup Ehe (pl wlıap pop punhpp dh um de gPzwauhb; Er Shzmpuilopbb qunbys Ucbze fu Sundguy dp Guy: Uunp uypnupbip wnfhrfu nehfbp: Yphmip Suybpbh guuf dp Zuunmudbhp Jbpmedbr, munhpmdb zudufım hub (hnlwaßpp zunpuuukr , hu inbnh; PL wann Auybunapulub be pumluyimfu wupphpi nz Sunlkıhamn Pb mthfie, be npufuß pugugpm[Fbebbkpe dp Gulli:

Cu gupupbb (dquph) Fre wpgb Suybpbubt gutf dp Summe wdthp dere- Sb] quuy Shenbehu Sunlkılam [3 fu tuhpp:

=, Tr

PR RIEENE UITENG

280 PUS- W- UTRUS FÜPFRRLBUV

Ausyplun npubpp:

u 502 Lk 80

k 201 0436

£ 168 f 26 (bepwppwn, fgubu, gopn[dh-%) n 118 m 112 ( : 2 Smydn-) ı pP: 83

Pumwöwyjbblpl S

er 34 S 46 2: 17 7 44 47116 ls 4 98 426 u 66 200235 a ) J 33 de 49 / 122 en 108 da 1298 e 261 a u 349 y 4 [v 23 2 | 8 20 20,092 dfı 6) 4 140 u 50 ge 46 Umwduuuyhüp: Gnlotuwuypup: Intgnpruypüp:

49 E- 34 e 23 + 53 ı 122 1 26 «66 {| 33 SS 46 RL | pp 46 + 108 306 4 140 alt 325 + 11 Sl + 20 3. 32 A! 44 % 349 r 261 - 30

1176

Uyu Jl&wlwapn [3 ep JE gb puhf dp Guspılsı pe (reg fehnkg bplıun Ip Sun: E:

SUSLELBV LESNKV Pb LUFFSUUU DV SBUNLURSNL 281

1. Suykpbuf 9 Auytunpug bi puwäugußg Suillıhama [Bft & 1311 Auy- bunzpf gel 1756 pugwäuge, uyußtgh 1 Augbumnapf zb“ mebfüp Ppp 133 pam. Autor Bayud“ Mbp eqneh Uli E Gputakpkuß:

2. Zuybpkufß MI udkokn zuönfuunku Zutunnpuhpt Wu uw, by f (a, 6, i)» Függbu np bu Sbpubuhpkoß be gbpikankpkufß dE9 rs Dwhujı Aus Bautulpkufß kg 8 (E) Gehkungwenßt unbe Ip Subzfuf gut a (m) be baumuumfl undb guil 1 (Bup)» Suykphth HP egpb & wdbuhh zuöfulrung, 2'/, wägud unbe gu by be bpkp wlgud” undıb guis fu:

Nepbils Suybphüup push Irmudzmuhuite jleqm WE 3

3. 1176 wenwifsugfiibkpn bl nufip 316 zefftuyfe bi 325 Gahapquyft: Nepbile winmugfip Suybpbußb 9 bmungumph unbe dp qupdwdnıfe puit zelFtuyfiükpe br gut ghahopquyfübbpps Pfuntzb & [&%& Yahapqejung Ghup Ip Yuglb mung (hp, dninfhfte qundunun zwiufhu ), np wimfunpd Suguilip zatfı:

EREB sgpee PEUfB ui] pe np Gupsbr Pk eig 5 9, Bn.g: 202, Auyukpof jeguewmd fegneppofet Spy ua gm, unbe Abculugpn- En I I ah re a Si a a Ba ee LE a Be Eu nee ger Sus nnd murkpp Inu Eiszenkpbup Er rung gut ug EU au OF Seykpküp ui nun m Ai neuf, np pügnehug 6 Pr; fafum re mghg munbuts nep up Suph 5 bpkemi Suiah,‘ jun peugwenpbpm Sueap fp dbepp;, Füsubu Jupp fr Pwgmegwd Sppwuntpn quepu Ip Swüh, bpp Suph pay:

a

EINEN I ee DS a RP EL BE Veakuyi zup 5 Tuube pink) PER ug Auyuwenp be pwguräuimuschpp bip- girl; be Shen Shen Hülıyı Gungdlbgie Giga] Ppwpue (owrdne wd bi pumhput ME):

Payzwitpungbu frz np qbepluib yogkı“ Shan & inube juby > Lögeebs jefkmunph ters sum zupde dubpu] Ip fugdbnsmmunzepurine Ye Agen Jeibibpps) Br fürs zupdmdübp np plmfwowopkb zfepun Ip Gunmupmefi” zunwf be Shzmuynep bu:

Umwifiwugfie wmundpt be zefFtuyfip zum untjb qybepf hp Strom fh Qui (alap- geyßtps- Arm dp upmuuubbpm. Sunlup bpp wmwöugfite Gud“ zefFtugfi zupdne dk da bp 5 wgtßr Gahapqunfuf glg de qimup br bi dam fbbpn Guck dürtun. ug iupquip dp Fu KupgfiguefFfeh dp:

Zuy Suihfhfe de deny eapku pob br qmuy [IE eb Sul upemurmilın [fett ujepui unbyb Ip gbmewpuitup, nppui unnwfrugfie be zoftugfite zupdmbihpme lg php undkjb funpneth; Ira Gnbapgujfb Kaukpt qgnpdwdh) bp puups Neun In Gapqugfoßp dp bg dp dfabp wenwiliugfin dp gehz be Ienpwgajb unwilsugftitlpe. eg zulufı ip gühp tmewg [unpfup» np opfld

flınbn Fluen’: Drblpuß Slgnıdp: bbgnı Ir Lhgnı pP

zum] vun]

282 TuS. W- UWPRUS FÜPRFRELEUG

Nınhn Fugnıd': Durltpwb Sognıdp: 17,207 apfew

HE =

N A}

RT mugın uf Bei al lan naeh Yefıhu dufızui

pet [fe pm [Ach

Anal def npmbulAludsp maps basfi TereeT Trap An uf neh Varatebo=Dizep Va Be Erpblupgmfib-rg Ebrunnmplinmün

Ugu Jer2öu pung 4phfe Br Gphfe mpmunuithz wmf be zmngbgun zb Freby gut Ferdungbur Rum die yo hphupm [Bft hp punk Sugndp Inc wu übe»

Uyge drprbt drpkummf[F hip zum pub bp unpflgub deqb:

Zunfrugunitiipu, dep jequefb gbnup Judge upmanuikm Jupdud pp ef» rp Ipwup quitnguib; qfepfup qbarwpbu, what dazu Brpunfupd j- geb peu Ip Subh [BE minwilingfin mung babapqugftckphu qgeepfu Wu be [BE wnwlüugfitikpnh up wdbobn qpepfünkpe wirt bu ap phpofte un Steh ıaukpact ou Ip hwmılmı fi u eE tb; zu SL, u &k Inewg Shrzın [47 „puh Ge) Fu, “bh, 9% (upbedinhub Sum) ME m zw unbe gdmup 5 guys Upgı Gupdh qbab; [IE dep gwühfi ds 1 3, 11 #£, 16 Ju, 17 zw, 179%, 32 uw m. uffup , Jens 35 yuy 20 Su, 66 “L, 44 9 Guss = 30 ful L 67: = bi = ınuw. abpaf pum göt ubußp Suyhphu, dep Wufiufp ung qenupm [heit up, fg ypg> pmupumd Eh jhquebir Übnip zuwm Sb pumf da mnfbr m fun“ & duy- bunapp qpwb bu Sugdait qfepme [Ihm Sunlap, q. 0. pobep Zul“ qefep-f olq “zehp- ehe aby “pber bug gend uff Sigbepmquhuiibkpp vol Slgs Eur peu leg our paegueächl‘ (vugant)-f wg wmegwähl‘, be u Muh bpp > z wmunbpmf ufung pwaf dp dd ug omunbpnd zupopgag pugwäuyup qfepun 44 Juibh sb Hpbunp Gugdby, Suybpkup g Auybunnpp ubhfigep GEufbugph be und Zetg dp hp Gugdb fo gbepme fh upnmuuitın (Hat. Utqbugfp stop, street, spread, strength zwabpp Ppphe dh dt Jwich Ip Sup (ofmdı “Pohl, “hehe “DrEH2S), Put denp dp Shelup dep pwndgpp (2 )ulFunfs (£)upfen, upaby s (2)zmung be uyer Php E unchgb Scyn:

Heibtugfe Gugdp gübhm] 4p wbuthup [db dat deh Yuılag Ilm Hund“ he pugwäugiubp pn] gab Grin zum qfepfe Zul“ zum ginn Sugmefy belng zuppft Sul dimm: Opfäuuhh Sunlinp, wtjb Shzwm & paul puny, ung, guil (ee

ZU8b EV LE2NPU FbELUFBSUUNUV SBUUULSNU, 283

Ublh unbe puqwäuzvähpm. da Juühf 19 pihbpubgafFhn mdbüht Sbrzun bu pp bpp FeppunfFhp puguäujum zupneb WG be dhppbup uf dp. Terops per quer Super ufges uber Gays qupis qupds Swul dan uf, ur gupks zupes qlurs ud dh Lunge Hmpes un, umpkr ubrbr gueer BET Bre rs guepts Jeupss mergta een Immer Teznı agnı Japdı kn ums def, uud ld tr quer pupde Anpdr Fe uf:

Gun Strg & Tulsı pp qwähn bpme zupatn] Ip Jeppuiluy, Fugybur up Super zupdr per Pfupfi Yppay tube punfib uhfgep ugs yet wurßpr rm: bop bpkp puqwäujtukp drauf bu Juiichfn U), dgl mugfdmd dp be bplm grfo db dbh zupmedt, upenwunitn fehp Segen pw umq g-b HP ddl Plug, q. 0. meumlf)ps gueunl Fr, well

hp Iuufiohp bpplife munbpp bunbrummy qympingmb bi Shzm wpmunuin.. but opbupfie wgpkgu[Ibundg be puwd jbrE (jbep)» Be unge (umEr):

Punumwluit puppunf did Une opfuop Sugm Hühpe qgfepugmgud u br hp Sugbi, q- 0. gugufu Cgugp)» pupe (pepdp), Ser (dege):

2

Sugne dh qfepme [bw uenfkaht que pegmı fr wilıne zu (Abranlı wggug yup- guy Pay Suralıpm qua (Bein br hehe wm fin, pumuäuje [IE Auy- Tunapy gunfugudg unppungkun[Ebbbh ww ppm: Puigug tu dhopful Sugmıl“ Prachfüy q: 0: mummmudunfuchuhud, uchjhuumuchufait, Tapusypuhugupdup > han. Safe, Zummfmpmfaih, Snbupmymppupı Smpmfmpupupuhr Funmpupmmpmft Sqlq & Wuulı Ppupm That (ufwen wunhpm. haummlmud q. op zlulerr “ib Sun mmunmynmßht, mug [Ab Suytumeapf br (BE pungmäuguß Ahopfinug Ir win. funpd dm unafm Hühp dust:

PuySubunudt wg Gpuuy puppwap bpp punplunfuh punbpneh Auybum.np- übpp wupphp Wu uypreug Juhlpmcd db9, q> 0: hupenı Bupuchı minep, Behmep ups bpipr fammms Empbr Eupen Dudmupı mndhı ame year bumtemer Sun, abge. zbmaı abend dam mprum, mus mehr pur un wm, gzumuhhs buy, mh, ahlnch, mer Lebe Buhgmupı url Eakur Su lEnps Shmf, Eupbhes heumnepı UrErmäbr Zustemtb Dept, Merktib une, Aimmapı Spbphs npbrbh, HEmmtbyı mmmmmupı busEmmpbr, mppbebgr hrh- eb Aug Emil Spummuphur zeretbib abmmzuhun, hpmmumdeib, Pemutopb, pentober, GEerpmhubue:

Ling & pump Tube kpp puglufuihfe II dl Aujumaptlpp denfouut fewpm kubık Suitpfugbpme, mepfz Aufuuapu] dp pudtnmb Ku f dedbuing, gap opfuuh. mie, Empkiud, munbiuh, uef:

funk kp & what, [#6 bpfunfuich punbpm dag oje Auf npfi kp- yfıgu Yhpfuymı [Aftp Shgchait dhopfuutn [Fr gb wu guituufunpdn[hhrtn, (ügubu Ip wunmasp bpp bphps gupu he Sg wgud” bayı Augtuunnpp puglanfuih punß Hp 19 dp hphümef, neun wgnenp punbpm Gupgbu I mine, up fepmgı Bubuf)

ae

284 PuS. W- UWRUS FÜRFFELEUG

Gum mpfud, Sumadı mm, Buyfafı Fepnbı depmb Amel Smndı Ampierr EmpEmts beriep» wupumpn mmundı Bampn-d, er ieh rent:

Uyuufuß pwahpp hp uhufe pls de wghgtumg pp Te Auglumape muhgug daniopljukp kgmfio Peking, q- 0. bummtmbup, wbhmmmpubuh, mummmmbubr mp- Such; mpmphmfab, mewmf bpp Stu Guyı bp b wmupphp Augtumnpnf lim. nbh qupSmdbp, q- 0. dbnfwuitl Faqufar pubge‘ qupSwdhr Iuqmflr Ale dp: Var Aiufbh dp qigshı bpp Gupbb br qr or unhnpg 5 pur Apmbebier bpp fptuip paul yupqungbu zpmpebr Urguezu fen qushtp guqupuieb.p, gb ul fefünun metf * gugmpunpe pi Urylupbu “plmupbbt,p ug kpuiig mh Sugluup gu ke Ei:

Sufunf pun wait wfunpdbjb 5 pwunp bpp pughufuhh dp Ephme gupmppu- ut Juithkpp Uhl Auybunnape neufin, puyg Bwgud Juttp dad“ Jurhkpp ur Zufvunnpn] Bir q. 0. baububı Luphmuben mzbupöht, Dummibr, bummsnf, Gumutund, Geyofarfes supmlmbr tupmfmunm, umudjbi, pmognfuhht, Zuchuibd, pn pßres Bulk, patmimmd, Empbmpbir Stpuäie, buptunipı mei) Emmpis umbau s

Runbpach upmuuuiun [If be fwonpfib phrggwtnep wunngulm[Kfetih wg be gbakafl piSugbyas Seelen fwoung. ‚yud‘” grag suingureet fi egebt Ta rue gupag 5 pubys Buygdl’ & gplme be fouhm gbqupmebumfe Gupbunp Meg dinup: Pb gem wbnp & pupäpmäuge hupgup be Süzupuiluhub funpfdncfhfetukpp dinpphz , (ls np den geugukpt kppkp gen püuhn Gup&kd kr gen up m allg Jeithhp be Dpuguhp zwönfe Ip Paypenpmı fir ws zugpm kung: Up Tagkkanı bpaßgebpmd br Ubuy qununwbut bpgkpmt wogkpp bpb bi Sugar Iedgdne fa petühpks Vu Sengkjrukpgls un uukaut eng ee 1152 Ahaus pause pitsz aus una fu Susan ung Binnen ee u zugeggn: le dp Yeun une we Epebekı Aujubpine en re Gpameajn Yaıpnpeukp

ey Sa EN Bu ale at ra

$Dng n °P09, Un Auyben.npb) neufh pay |efenfuul En be Pyıklg ee yrrp NE a a a TE ELEND Er 2r- a ET SET:

Uge ubunb JuybpnefAfieh Sache Dpuitiuhpktp zum dp fwonpkpme dh), map wmuabpp Ip Iphone wauig (uängmdh o- On ne vient point impundment dans mon empire (eb %p der Emmbh -p-biEhchkiun mb Sch Ehe): Du mu [roupp‘ Precipite tes pas (pahkufphl$F gb pw):

Das yuytz [eu pp Sp gekebane ke Gere Eee ee ge] AP Telüitnuäagn winahpp bp; fentme fur heul), wlbt ph alfgepah perl ssgee

u nr nn ne el Nana ie Sb: Uchb Juykmız &, gb piwhuie, Schenbehum; tape Stqbinulet Vp Hmmm. aa Zr ae Eh a ee le a nm ae a ee RT:

—- 6

ZUSLbrEV LEANKFV FbLUFPSUHUV SBUULESNU, 285

Erin: P ISEISm Erbe mpjerbungs Spw zuma Wr | elnarduyi) parken VE Nger (re md bu Auyubp uhmpapkpe :

Gubı dinitiuenp qupmguäbp app opfbunap br inyunnubft zupdap Ip gnp&ht Shgwpubwfuib wjnfuf zwenfa (Ffebubp npp unfnpupup funpzkb Kur 2. 0. Dpwb- ubpbt platitude penrp Ip nywhunhk wuSud‘, wlgop froup, apa zuın jun. Sunlangop 7a Fappmus Kal mtb, nme Epbajburfbfenp, Epkp gudapguheil “gphpb m bplm zeltunfip You (Slrup uyunzurg qunhbp dp hp gopfiit:

etemdumn, pudmiund, puntbiugeid aiEnps Span padumı be ug (fan Sogn Fobp jun I guibf np Yzuönuhm Fhwtp bp geplupfius Tops peu benkmuer zun ngbq Auyubp Wir puyg apnfShube pmfsouuhuit Aujibpue pop unhbpihrt Eh, gun Fur Dphupwähg pwabpe funppbgb Wü, umbau zumprbhutfebn-fhitp uur- re

b-

Uge Subfp ar um. Hemafpe Afetp Yummfunpgb qibqg Shenlrebug bgpwfwgn fhebuhpnch.

1 Sugkpbn gegen pp Gagdpu ABI nrap. Shzwputim fen Einf kr Alu ungwönfungku wnp jhanehkpue Gupgp quunufy :

2. Zu gpwgbubkpp gplfPb pin mezuapmfhfeh geb pewd qigmt Shpupu topkd wgmunp zopfihzns Llpuhulem (Bu br Kupemunuuitn (Hewi Jaybgm[B fe Ghpp zuan dimungpmefhfrt qpamb Ku, puyg Shzupuiım [ftp dzwfmemd gu, bung bppbp bpols qbmuhben dp wat: Ugu qbmngm[hetp Klupfen 5 mulı up Stargajb gpnihpuct Yhumdlandg: Daufhf bu des Japupkın da, mp gleiten - Abu mbuwbbun] dbp gequet Spuitunb Ib Juybpne hung gepbwdhg, mezugfe bw hphufp Sugupuitwluib Susgulütung. bpp ehpwbuitopbb zy4 wgmeap [ouphp 4p Spwuzwbbpunk, dp qumusp ap Sim fibpp qbepl zuge “Ne besk hotme Re ER 1 Rn a a a ni

N; b uyuuful qbarmpuzuhz yopfünewdchn zwöiufsugbg Eu dep nf. qbnft Gumbtugpug en] » u wum ug Ip qebmf puahp bi [onplp app Ip dal bpngm[Brtp, uyufiupn [(E Stgmpuiım (fu qiquglemugun qfelbun dp hf pewSd: “Di gbp np np plgeumnk, [ont wehge pguyugen Ip guuguh dep puwögp, Juni gb Ipiuup pirgnugin-y Arıp qupSmdh , [enpokm] mr pugugpm ld Eu SAfnE zus PgE Ging dpa, fronpf Ed $ be 7 munbpueh pn] gafb wpenmuuiln. Fbetp qbeplu ger bp bp pulg “2 ogmm [gb "Rugmd" Pr gptelg | undog wydu Sufuluy , towiunap [nbgdupatm[Afh br be Gupkb be pubı “rum fg [ umugmmdng, br u: Buyuufb 5 [Bb Sup ngbqu ld frup Sb- qbihfie nzn plan gb qpgumdı Auubgnugßgiu on gyd [oben bi

3. Yu phpwhuiunhui Sfb Abahp npp wpgl Suybpkufi dd mwSnkpm bu qbqwafınuhutı wnunkpm[Ibun Sun: Zopne[Fbmilp-fb br kphpuppunp uhpl qdmup sb gu “gopm[Aptn] „fh be bpbpuppunp, he Juith dp guy 6: Depp uff gaulitp Seypb Suyphr bukmppbr u Sep So» Enke: "Sugbbrs “bhlalabkn, “puphh, Abup Auybunnpf bpfme wingud‘ up Sun bpfume ne Ip dequuzss muß dhzu uyfanfı puhtp “Sngeny, bhbabgeny, pupmny, be uw: Ruyulkpun bs dniftft

ee

286 Pus. WT- UVPRUS FÜRFFLLLEURV

unbe 5 Gut be wu ph dtp zurofu qgupdwbhp bir dep nuhteglufh din wbtwafipp, br dep wtrg wkıp E Shwbıfiüp. wirt mund bi (Bundy, qur. qwips, wuälgf, gun pS, ulz,ppS, dinfouitund qurnmd, ug be ur pub ı

4. Puwnlpm be Sudatfzubpem plempme [Shui II fr Upanm wahl Kup pui- nf Shgwput [betr Zudkihamopbtu udgb qpepusmdtz br Guy wkınp Eur Funufpkug) ppaluyhpe pur peon) qlaypesegenp © TD7brw on gehn ep Eee Gubwmapug 2 enzpe ze uinpe pp mg sop uk) Are due ya are Inter Smhlukmp, Emm uch hp pub ul‘ ymöamerbh, Suhbepbh , feup+- Schopkh, Smmubopbh puhtp: Pldlpmbar, Suhpthlpuere, br pmupubud, urn bu a u Ey Bea EN Be ee a Tl ee DE a EN 1 u a a a er eu Se ne aaa Ten Suchptilkpunpn , Kr pueybunn » > Jar wrhsuwenypin, [ateugugsbnuul un ya a N et) pubkp: Gfimund © pnfely „nn pinfwudn. rugete u Ben gu nn Lerpps U yuikuı, Sun sung gu zugneuf) [Eu su ne ll re hobug Smompujmfun, Epmfadued wöuputukpneb wg qupungbn pul busnpuspn, Eee

RU I EN I Te een. EN RE ER ee ee eben mg He Een Laut EM Rurnps teen afune [den em ps ae Gbpplbt, bep % nal wu Gedzft punf, np und yape ke min ball Yun [FE &volutionfk pub Suybpbin 5 Gunglaf br fulirumnf (vol kr Em dhbetayl Auybfh Iphna bquitsuhn Halrpiı ku): Evolutionisme; Wpqay Sapnıf ne [F - qutne [fe Gusel?“ Srpayne Furpuiı, Janpıgunykums [a fen. eyoluvioniskerg za. a NEE DI ec ep Far Zt Jerlwu 6 wulızwe zu ill ap volutionfn Jauy oEl | Lu ae uegu dir ups bb eyolubionp draw) 7Eay2 par er Tauhk. umbau Shpuilaun ; Jan af» Sfe wu , denufr kıu evolutionf gu. genfupft qupmtnbn [I fetchpkn Wu: Adfızfülpp ip (uouf evolution fatale d’un cash Jauys Sfewbgn (Ibn dp dinSwgne , wbpmFhrb Erpbzndm (Ihm, au me. BEE a aRzeRe:

Zupdungbwibpt u dentwunap mız tmupbgm 66 wpubbpmung Sugupuiln- A TE Ber Se lea re. OUT Eu ua laoeerame ga an Tui Drwgihpt Ppwpne binbech pum ugwinpchuitg (vnumft (Funupp‘ mug qui a u EL EIS ED EZ ie BE (Dee m m qutg, wpeug mpemuiuuuiung 2 [EL our SarbRn 2ER Bu un deuhkpp: Löppungbu pn ua, [moup cr zum mmpphp Alpglpn] upumunmuil fwpbzb &, kunp E wpmamuibhz gfinten que wdbbEn zupılan, wdlbuEn jun phpıynfa:

U pe-Dapp:

Arm. unphh'. Von Prof. Dr. Holger Pedersen.

Gr. Areyos, Leibesfrucht, Kind, Junges, | nn x hat man längst mit der Sippe des asl. Zrebe ver- RS Sur bunden. Und zwar mit Recht. Allerdings stimmen | die beiden Sprachen weder mit Bezug auf die Wurzelgestalt (gr. *g"rebh-, slav. *g"erbh-) noch mit Bezug auf die Stammbildung (im Gr. en | -s-Stamm, im Slav. ein -rt-Stamm) genau überein. Die Unterschiede sind aber nur solche, die uns auch sonst im Idg. häufig begegnen. *y"rebh- und *g"erbh- sind zwei verschiedene Reduktionen einer präindogermanischen Wurzel *g"erebh- und auf die Verschiedenheit der Suffixe ist kein Ge- wicht zu legen, da es sich um durchaus lebendige und produktive Wortbildungselemente handelt. Die Möglichkeit ist sogar nicht ausgeschlossen, | dass die beiden Suffixe aus einem Paradigma stammen könnten. Das slavische -nt-Suffix, das in einer ganzen Reihe von Benennungen der Jungen der verschiedenen Tiere auftritt, ist nach re der Ansicht vieler Gelehrten eine Erweiterung eines -n-Suffixes (Osthoff, Etymologische Parerga, nn 1901, S. 247; Meillet, Etudes sur l’etymologie et le vocabulaire du vieux slave, Paris 1905, S. 430 usw.) und man kann sich dafür auf die Tatsache berufen, dass neben den -nt-Formen (asl. Zrebe, Gen. Zrebete, Nom. Pl. ärebeta, russ. Nom. Pl. Zerebjäta usw.) auch Formen mit einem suffixalen -r- auf- treten (russ. Nom. Sing. Zerebjön-ok usw.). Das Nebeneinander eines -s-Stammes und eines .n-Stammes in einem Paradigma ist aber nicht unerhört. Gr. $psyos und slav. Gen. Zröbgte könnten sich also ähnlich verhalten, wie gr. xzpas, Gen. x&paros (der Nom. ist ein -s-Stamm, der Gen. ein aus einem älteren -n-Stamm entstandener -nt-Stamm). Mit Bezug auf die Bedeutungen (im Gr. Junges, im Slav. Füllen) kann an das Verhältnis zwischen lat. pullus Tierjunges und gr. z@/or Füllen, got. fula erinnert werden; im Slav. wird eine Ableitung von ärebe auch von dem erwachsenen Pferde verwendet (russ. Zerebee Hengst), vgl. dazu alb. pela Stute neben gr. rwdog.

Mit der Sippe von gr. ßp&yos, asl. Zröbe läuft eine andere Sippe parallel: skr. gärbha-s Mutterleib, Leibesfrucht, gr. deApus Gebärmutter, got. kalbo Kalb; die Wörter dieser Gruppe haben aber idg. -I- statt des -r- von Ap&gyos, Zrebe; gr. deApibs weist auf idg. g"-, got. kalbo weist aber auf einen anderen idg, g-Laut. Ob die beiden Sippen im letzten Grunde mit einander verwandt sind, ist eine fernerliegende Frage.

Zur Sippe des gr. ßp&yos, asl. Zröbg hat Fr. Müller, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes X, 180, auch das armenische Zrpfı% gestellt. Diese Zusammen-

un

288 Prof. Holger Petersen

stellung wird aber von Hübschmann, Arm. Gramm. S. 461, deshalb verworfen, weil ide. -rbh- im Arm. -rb-, nicht -r- ergibt. Der naheliegende Gedanke, dass das idg. -bh- in dem arm. « enthalten sein könnte, trifft kaum das Richtige; zwar wird -bhn- im Arm. aller Wahrscheinlichkeit nach zu -«%- (s. Verf., Zeitschr. f. vgl. Sprachforschung XXXIX, 353 Zuykplu bi qpwgß jegquebbpp S. 55); aber eine Wurzelgestalt *y"orebh- oder *g"orebh- mit Vollstufe der beiden präindogermanischen Wurzelsilben stimmt nicht mit den uns bekannten Regeln der idg. Vokalgebung (auch ein *g"oribh- würde ich trotz den scheinbar parallelen Fällen, die ich in meiner Abhandlung Les pronoms demonstratifs de l’ancien armenien, S.344 - 2p% Suybpkoß georgwlan gbpwbntnbpp,S. 16, besprochen habe, nicht gern annehmen). Man könnte selbstverständlich die Zusammenstellung von frpf« und Apegos, Zrebe in der Weise verteidigen, dass man in der Wurzelform *g"er-bh-, *g"re-bh- das -bh- als eine (gleich viel wie entstandene) Wurzelerweiterung auffasste und für das Armenische von einer unerweiterten Wurzel *y"er- ausginge. Diese Betrachtungsweise wird von Osthoff, Etymologische Parerga, S. 312, vertreten. Aber eine Wurzel *g*er- mit einer dem gr. Bp&pog, asl. Zröbe entsprechenden Bedeutung ist ausserhalb des Armenischen absolut nicht belegt.

Es ist unter diesen Umständen kein Wunder, dass man sich nach einer anderen Etymologie umgesehen hat. Eine solche scheint aber kaum auffindbar zu sein. Arm. fapfe«t liesse sich lautlich bequem zu skr. garimän-, Schwere, stellen (--% aus -mx, Verf., Zeit- schrift f. vgl. Sprachforschung, XXXVII, 217 = wıyunen dp Say - (egneh ıyaındaı Abu, S. 34 f.); die Bedeutungsentwicklung Schwere > Leibesfrucht wäre, wenn von Menschen die Rede wäre, nicht auffällig; f»pf«% bedeutet aber Tierjunges und damit kommt die Etymologie in Wegfall. Charpentier, Indogermanische Forschungen, XXV, 245, sucht in 4upfı% ein *g"ouero- Kalb. Für die lautliche Erklärung von 4»p- genügt diese Deutung allerdings; aber erstens bleibt das Suffix -%#% unerklärt und zweitens ist ein idg. *y'ou-ero-, Kalb, weder belegt (skr. gavala-s, Büffel, ist doch kein Beleg), noch nach der sonstigen Ver- wendung des Suffixes -ero- irgendwie wahrscheinlich. Scheftelowitz, Beiträge zur Kunde der indogermanischen Sprachen, XXVIII, 15, stellt Z»p%.% zur bekannten Sippe des gr. BıBp&oxw, Bopa usw., die im Armenischen durch #&p, faep, kerwbaep usw. vertreten ist (idg. Wurzel *g"er-; daneben gibt es gleichbedeutende Wörter mit Z und zum Teil mit einem anderen g-Laut: gr. xa-Blesı, xarartveı, ir. gelid verzehrt, arm. Y4yw&E4/‘). Eine Bedeutungsentwicklung, die von essen über essen lassen, nähren zu zeugen führen könnte, ist nicht undenkbar; vgl. dän. foster Leibesfrucht zu altn. feda ernähren, gebären, gr. martoua: ich esse. Aber die Zwischenglieder dieser Bedeutungsentwicklung fehlen im Armenischen. Eher könnte eine solche Bedeutungsentwicklung im Urindogermanischen stattgefunden haben (so dass also gr. Ap&pogs, asl. Zrebe und skr. gärbha-s, gr. deAyüs, got. kalbo, auch wohl skr. zarti-$ vulva, zuthära-m Bauch, got. kilpei Mutterleib, altengl. cild Kind usw. mit den soeben besprochenen Sippen von gr. BıBpo® :xw, xa-Bkeeı, ir. gelid usw. verwandt wären). Aber auch in diesem Falle würde die isolierte morphologische Gestalt des arm. frpf«% auffällig sein.

Ich glaube, dass wir bei der Deutung von f»pf«% von der alten Zusammenstellung mit gr. Bo&gyog, asl. Zrebe nicht abgehen sollen. Das Suffix -en- ist wie in anderen Fällen (Zeitschrift f. vgl. Sprachforschung, XXXIX, 395 Zuybpkt be gpwgp (egmehben S. 95 £.) an die Stelle eines -en-Suffixes getreten. Der Nominativ dieses alten -en-Stammes wird *;or-n gelautet haben. In dieser Form ist zwischen r und n ein b geschwunden, worauf das b analogisch auch aus den übrigen Kasus beseitigt worden ist; vgl. was ich in der Zeitschrift f. vgl. Sprachforschung, XXXIX, 423 Zwybpbt be qpwgf kymtbpp, Ss, 142% über den Schwund eines 9 in “3% ausgeführt habe. So kommen wir auf eine armenische Urform *korbn, die sich mit asl. Zröbe ausserordentlich eng berührt.

u Aa

PER =

LV50r PO PLN SPU2BU8 UGUMBUVP

Um Urte- Swbofd (age wpu. Thu opküpubp bu: Uqmed pub] dp Swuhtwitp punfı ıpı Jg qunlını md Aujbun.np. übpkn dh fund“ di puinßfi Hfma dp‘ npn Ausplanpurlsudbul opbhpblpını wggbgn [I bu nung: Opffuuhf Susılıan 1‘ bs ._ Ausjbun.npbbpp zpwpupf Jhg Zn, wu) qgualın md Fun. artunl, Ip Miypmı fh. Aber Sm jn—tı EZ Klozz) Tupwpwunb Ugaryjbuf pwppumnbl- pach Jhg wur. Seurumpund udn Auybun.np' 2kzınk wu) qınlım. ud Funhutul; Ip Pipmı fi bunf eb Ip Jbpmdnı fi usuylu rl pn, rer pres. fi (wrbunupu , bplsugupınm (F fe) ki | . | Ubbnı dp Jhbrtajt bpkunf$u E, ul | e | nwpphpn [3 bung , np Jhbsylon. un yblp Aus. Lu nphlpnı. Sunkaup E, urufılzu puquäus 7 ubpnı Jewy Ip gopk.» op. zpwpupfi Iplfoan.np pn dbpnı. Ku wa wg urbızundfl LErJln pumuäujup Ip Supaef: Fuzmbu Emgmpbr, Deloilkı dl "EubEuper, "feflindbr : Ohzunl Jeany qulını md % Ausylıpı ubpluy puppwnbbpnı. JES ıkivufh da Yfjlun: je je-t, mmhh mut: Uyarıpkqfı Fufd wpwppusm fi ds Iplunl; pwrwäuygtbbpkt wnwybbp Year hund” Ip Ypdumınaı_[i » of. Sup N) Ip gun bu Su

Ugu phase haibabuenp uupugwbbpbt quepu day Tmbı kppopg enbumlf wir ml" das np pnpupnfl wqunnophu dp qnpSb, uyufsph wruig apaz opbtpp Buff up gaskyue. wrufıu Gptuitp Ymslız ieimmomt: Opfiuhf Suılup Emppmpmuuih > Emppmn. wu punfie dEd mr Juiühfit whmer Ipdiommid dk: Uprkuındandg Lund & Bulıı. }Engmds ofenfuwirudg mul *ibngmgmss Uchze gepwenp 4pKumme führpm opf- Burfbhp Ip qenemefie dep np pwppunbbpmdb 9. op. Unp-Ruyugbuf EufFupup- Bew ES abeles be Aiele paymäbehpp pop JEp2EU pogeauzuf wirft qupäud Eu ES abebı be zberbr Ip opbüpnf u Eqwd bu rer rb ap & be 2b Auyuhpp wnug apaz quydaf Yupu ud bi:

Hp %&aumdiaite Tuqunnulp [woupf wpugm[Fhehp, punfb Quchumomm [Ef b:

Uje Sunkunomm [Ft bppbäe up wunfup Ip Sundf np pumfir hund‘ lroupfio wdß ıhuukpp bp Pupmfr Ir hp Frag Ahaus wdhhhh npnzbz Auyıp: Dpleuß

no 19

290 ZfFU2LU8 Uxtlrblt

pwppwnfi I) be gr piudent zupämmdp Pp zum zulufuhf qmp&uda [Alu ıqusundkun.un. (ken hy] bp%kumandn] be Pp pnpp Kuukpp bapuugubp] " ugs 5 Hufe wnwpb br JlppEv Augüuhpp- Gpumf uupqugbu bu $I Gum gegkabe & Tupupeugb: pappuurcfis 9, ya) —p Tmfaungumune fl seen intuirenfee Sirenen ei Ruppum fie unfnpuluit An 5 5 wer wuphm bpunnnkm] Hp Er er np dp zupSwdnef wahre wpug wpınmmuto [Shui Funlatng. puyg gln unbe 4p&unmmıh- rl te quenday uupqugbu ps Opfinuhh Sud Spore Kat Juepp PuR men,» Emdubp £ “puchuuhp fd mp):

Up ana Jeppbu wnenfräui Mu Guys np Gplmip puly [6 pwnfib ding bi Vurfunpg opflwlühpmd JE, punp fügpub up np Ip&umarmd pyps gupäku Yu goqwenp Auyh dp, npueb wpmunpfg oqf Souuikpp phpuf umfmpufuı pugu wöpbt gar hp Smufız Upumalaı |Epyu um nf 9 Sup porpsse near Jerfeituy, phpwup u beu sb gwgeufp be og Saunen plAfu ne phyupu ahrz a LEN a ER

Be EEE NEO

Üiyorfnpuun Eos piueafıjen op) MR Titus raum pen BE ja a —bm pmah be Gupmummım’ Sbmkehu Alben] > Gagappp hp abge jo zezure Gaigufu lE JE finppfieup ca Kr Yfampug zpff ne upubpbuigne gu WERE Le Fee ELeN al Sun ET BE Berge al

Uunp Sudisfz & Gm Sayı,, pwapı np zwar puppmatkpn. Lg firma u en een Ts ar a em Eh ER EN ae SE an ne a an am > ho Abe Tzwbundlg :

Pphf$% rl Ahr dp, meh SE" “fg, Fhgubu, pwap, ap tajlugku phpuiun ang a TEEN RI Bo gem Sr Be eu as teen rhan

U9 ppm uyu pwunkpp Jhunfung bi. puyg Ge Aske kprpunfsug wunpog pwabp. fir. 90 “ng, Ugwluufm[Erunlp. Surpımumuinf ga dEpEn. umphi a 1 Me ee se re = ET a EZ Tee (rm

Defapunun. peuz Ep Duke) amEtpn Ener e nee TEEN Wer Na ne a ern ehe Eh Teapeitugbr pueo tn ld fr rh nun ul bz op yprlug Dar gas unpie Unksi E Bere greöpuy peut y (yu uruzpugfi sapasan schen Bu pr u N IT a Bpube. OUi “uyr, pwaps np alyor mpunmuniın [Eh dd Ip Sügmef op hfamumfaıl zeldartpuhpht Yhpu geuzlgnf » ung (ulm Funlauh Gulm ws Aujufiu bu, 2d:

Uyoz puahpp jeguefo wibbhb unfnpulur pwakpu bi, apmup Pplug zunfm qwug geidwfuuhf gapSudar fu umdmun uyu wm hpöunndain Wufdp- fmewd bi. uyugbu bu “un, ds, Fig, be pw da Thartlp ug:

Onezbs 1 yarbfıu 1911:

Armenische Streifen. Von Prof. Dr. Jos. Marquart. I. Historische Data zur Chronologie der Vokalgesetze.

Ueber die Chronologie des vokalischen Au- | zu >> lautsgesetzes im Armenischen liefert ein wichtiges 3.3 Datum der Name der T«oyo: in Kenophons Anabasis. Dies ist direkt —= urarm. *74jo-k‘, vgl. georg. Taos-kari, arm. Taj-k‘, so dass wir sicher sind, dass hinter der Endung -/‘ kein Vokal mehr gestanden hat. Der arm. Genetiv Tajö-c‘ dagegen setzt voraus, dass hinter 3 mindestens ein Vokal, wenn nicht ein Vokal 4 Konsonant ausgefallen ist. Dies spricht für die von Meillet angeführte Theorie Bugge’s (?), wonach y eigentlich den | Nom. und Acc. Sing. von Formen mit dem Sekundärsuffix -sko- darstellen würde '.

Der Name Toyo: gibt uns also die Gewähr, dass der Abfall der Vokale der letzten Silbe erst nach 400 v. Chr. stattgefunden hat. Wie sich dazu aber der Name Kapdoöyo: syr. oyo Warda, Beth Qardü, arm. Ynpgnup Kordu-k“ (Gen. Korduac‘, Acc. Kordus) verhält, ist mir noch unklar. Dasselbe lehrt dagegen der Flussname ®äs:z bei Xen. Anab. 4, 6, 4, dessen Anwohner ®asravo: heissen (eb.4, 6, 5. 5, 6,36. 7, 8, 25). Die Wieder- gabe dieses Namens ist allerdings, was den Anlaut betrifft, offenbar durch den des alt- berühmten, aus der Argonautensage bekannten kolchischen Phasis beeinflusst worden, mit dem er etymologisch nicht das mindeste zu tun hat. Der einheimische Name des Phasis lautet georg. P‘ot‘i, hat also im Anlaut eine Tenuis aspirata ?, wogegen der armenische Fluss, wie der von ihm abgeleitete Landschaftsname Basean = *Basi-an beweist, ursprünglich nur *Bäsi- oder höchstens *Bhäsi- geheissen haben kann. Allein die indogermanischen Mediae aspiratae waren schon im Altphrygischen wie auch im Makedonischen in ein- fache Mediae übergegangen, und denselben Zustand dürfen wir fürs Urarmenische um

ı Meillet, Esquisse d’une grammaire compar&e de l’armenien classique, p. 47. Die Verweisung auf Bugge, Lykische Studien, I 74 ist jedoch falsch: hier findet sich eine andere Theorie über den Ursprung des Suffixes g.

2 Gr. Bäoıs ist als äolische Form zu betrachten, die auf älteres *därıs zurückgeht, das nach griechischen Lautgesetzen sowohl *P‘zti als *P‘at‘i wiedergeben kann. Das georgische P:oti (arm. $ayld- P‘ojt‘ bei Zevond) ist also aus älterem *P‘at‘ oder *P'ati entstanden. Weshalb haben wir aber im Ionisch- Attischen nicht Bjoıs?

3 Vgl. R. Meister, Indog. Forsch., 25, 1909, S. 317, Anm. 2, der nachweist, dass dann auch im Phrygischen wie im Armenischen die idg. Mediae zu Tenues geworden waren.

DE 19*

292 Prof, Dr. Jos. Marquart

so zuversichtlicher annehmen, als die durch jenen Vorgang veranlasste erste armenische Lautverschiebung bereits vor der Festsetzung der Armenier im osteuphratensischen Gebiete (Neu-Armenien) abgeschlossen war. Den unzweideutigsten Beweis hiefür liefert der Name +ulbpp Gamirk‘ Kappadokien, assyr. Ga-mir neben Gimirraia (Unters. zur Gesch. von Eran, II, 112 A. 1), der aus dem 7. Jahrhundert v. Chr. stammt. Ebenso haben wir arm. Kordu-k‘ Kapdodyo:. Nurarm. lvwyußp Xalti-k‘ zeigt gegenüber chald. Haldi-ni ete.,gr. NaAdty (Hekataios), XaAdaio: (Xen. und Strabon) eine weitere Verschiebung. Als von Xenophon gehörte Aussprache dürfen wir somit *Bäsi- mit auslautendem i betrachten. Dagegen spricht nicht, dass wir noch in der gegen Ende des 7. Jahrhunderts n. Chr. geschriebenen Imymsıs (Ev) Tois Vpaotavois (lies Paacavois) finden‘. Dies muss entschieden eine Remi- niszenz an Xenophon sein, da schon 100 Jahre früher Menander Protektor, der doch bereits die erste Stufe der westarmenischen Lautverschiebung voraussetzt’, Basstavns schreibt (Exc. de legat. p. 202, 8 ed. de Boor = Hist. Gr. min. II p. 81, 22 ed. Dindorf).

Ebenfalls vor dem Abfall der Endvokale sind entlehnt die iranischen Lehnwörter im Armenischen, welche auf alte thematische Stämme auf -i-, -- und -a- zurückgehen. Solche sind azti-, bazi- (ap. bagi), bazti-, uxti-, usi-, hrorti- (ap. frawarti-), gahu- (ap. ga)u-), zratu-, mogu- (ap. magu-), die auch im Armenischen i- und «-Stämme blieben, sowie eine Anzahl von a-Stämmen, wie dev, Intr. divav®. Diese Wörter sind nicht erst in der Arsakidenzeit (das heisst seit dem 1. Jahrhundert nach Chr.) nach Armenien gekommen, wie Hübschmann und noch Meillet annehmen !, sondern weit früher. Um es kurz zu sagen, eine Anzahl von Ausdrücken, die sich namentlich auf religiöse und politische Verhältnisse beziehen, müssen bereits unter den Achaimeniden ins Armenische Eingang gefunden haben. Dahin gehören z. B. sicher Aramazd aus A(hu)ramazdah, _ Haraman = ap. *A'ramanijus ; Anahit aw. Anahita; Merh = Milra. Aus achaimenidischer Zeit stammt das Heiligtum des Mithra in Bagaj-aric, wie der Name desselben beweist, der die volks- tümliche altpersische Bezeichnung Daga Mithra enthält. Von dem in Armenien besonders verbreiteten Kult der Anähita wissen wir aber, dass er unter Artaxerxes Il. offiziell in allen Provinzialhauptstädten eingeführt worden ist. Ebenso stammen sicher aus achaime- nidischer Zeit Wörter wie aszarh und ähnliche Begriffe. Noch wichtiger als die vokalischen sind aber für diese Frage konsonantische Stämme. Z. B. drvatik‘ ‚Lob, Preis‘ setzt sicher ein drvat voraus, das nicht auf mp. dröt, sondern auf den ap. Nom. *druwatas zurückgeht. Ebenso geht f‘snamank‘ Schimpf, Beleidigung etc. auf den Gen. Sing. *dusnamnah-, barsmun-k‘, gen. barsman-c' auf den aw. Gen. barosmand, ap. *barsmanah- zurück. Unbedingt beweisend ist aber m. E. arm. pastaun, gen. pastaman ‚Religion, Verehrung‘, das ein ap. *pati-Stä-man- voraussetzt. Da dies jedoch im Nom.-Akk. patistäma lautete, also dem Armenischen keinen n-Stamm liefern konnte, so muss das armenische Wort auf den altiran. Gen. *patistämnah- zurückgehen, der nach den armenischen Lautgesetzen *patstamn, pastaun ergab. Vgl. anım, *anoum aus *onoman.

Für das vokalische Auslautsgesetz lässt sich dagegen der Name ’Apra&ias nicht verwerten. Dass bei der Erklärung desselben von dieser ältesten historisch bezeugten Form auszugehen ist, ist für den Historiker und Philologen selbstverständlich, von den

Cod. Paris. Gr. 900, f. 148r. a. Die vatikanische Hs. hat eis Boaoıdvnv.

? In Maxoaßavöo» für Baxoaßaröov Bagrevand, Exc. de legat. p. 201, 27 ed. de Boor.

s Vgl. A. Meillet, La declinaison et l’accent d’intensit@ en perse. Journ. as. IXe Ser. t. XV, 1900, p. 258s. Esquisse d’une grammaire compar&e de P’arm&nien classique, Vienne 1903, p. 5.

Noch in der Esquisse p. 5, betrachtet er jene Wörter als Entlehnungen aus dem „Pehlvi“. Welche Sprache er näherhin unter diesem Namen versteht, sagt er zwar nicht, jedenfalls aber einen mitteliranischen Dialekt aus nachchristlicher Zeit.

° Unters. zur Gesch. von Eran II, 132, A. 2.

Wr Zu 2P Per 7

|

Armenische Streifen. 293

Sprachforschern Andreas und Hübschmann jedoch trotz meines Protestes ignoriert worden. Der älteste historisch bezeugte Träger dieses Namens ist ein Satrap von Ostarmenien, der sich um 189 v. Chr. vom Seleukidenreiche unabhängig machte, Nach diesem ersten König des unabhängigen Armeniens kam der Name zunächst im Königs- hause in Mode. Der erste aber, für welchen neben der hergebrachten Form ’Apra£ias die jüngere ’Aprd£ns bezeugt ist, ist Artaxias Il, der Sohn des Artavazdes II. (34— 20 v. Chr.):. Da die Form Aprayg auf dem Monumentum Ancyranum gebraucht ist, so gehörte sie damals ohne Zweifel der gesprochenen Sprache an. Daraus ist also zu schliessen, dass die jüngere Aussprache dpradys = arm. Artases erst in der zweiten Hälfte des 1. Jahr- hunderts v. Chr. aufgekommen ist. In dieser Form ist der Name auch noch in christ- licher Zeit im Gebrauch: so heisst der letzte arsakidische König von Armenien (Koriun S. 30. Elise S. 11. Lazar S. 5. 7Of. 74. 77), Sonst sind mir aus älterer Zeit nur bekannt Artases Mamikonean, der Sohn des Manuel, Faust. 5 37, S. 249, und Artasös, Sohn des Hmajeak, Lazar S. 378, gleichfalls ein Mamikonier. Aus diesem Sachverhalt erklärt sich vollkommen, dass die armenischen Uebersetzer im 5. Jahrhundert n. Chr. mit Upwwzku regelmässig den Namen ’Apragspäns ihrer griechischen Vorlagen (LXX und Eusebios) wiedergeben *.

Da aber der persische Königsname Artaxerxes, ap. Artawsa’rah, auf einer griechi- schen Inschrift aus Karien (CIG. 2919 = Le Bas-Waddington 1651) die Form "Aprafeaosw aufweist, aus welcher ’Apra&zpnys nach dem Muster von Zepfns = ap. Asajarsäü ver- ballhornt ist‘, so glaubt man sich berechtigt, auf jene Form, in welcher os die eigen- tümliche Aussprache des altpersischen |” wiedergibt, auch das arm. Artases zurück- zuführen. Ich muss gestehen, dass mir die Logik dieser Schlussfolgerung entgeht. Denn wie soll aus dem kurzen Vokal e—=üä in "Apraßesoys (*Artaxsä*) erst ein Diphthong ia (Aprafias)® und daraus schliesslich ein # in "Aprd&ys, Artases geworden sein?

Statt dessen glaube ich an meiner bisherigen Ansicht festhalten zu müssen, dass Apragius ein selbständiger Name ist, der mit Artaxsadra nur den ersten und die Wurzel des zweiten Bestandteiles gemein hat. Nur führe ich denselben jetzt nicht mehr auf alt- iran. *arta-xsajas, nom. vom Thema arta-xsajant-, sondern auf *arta-xsijas zurück und ver- weise auf gaw. «a-zsjant-, eig. „nicht herrschend“, hörig js. 35, 4 und jaw. a-z$jamna-, a-x$jamana „ohnmächtig“. S. Bartholomae, Indog. Forsch. 10, 197. Altiran. Wb. 52. Denselben Stamm zsijant- zeigt auch der sarmatische Name Zraupaxavos, Latyschev IL, 447. Hübschmann, Selbstanzeige, S. 44, wendet gegen meine Auffassung ein: „Es ist jedoch höchst sonderbar, dass dieser ap. Name, wenn er existiert hat, nirgends im Persischen selbst weder ap. noch mp., noch np. nachweisbar ist und nur bei

'" Hübschmann, Arm. Gr. 28f., 505. Selbstanzeige Idg. Forsch. VIII, Anzeiger S. 44.

?2 Monum. Ancyr. 5, 24. Kass. Dion 49, 39, 6. 40, 1. 44, 4. 54, 9, 4. 5 (hier hat die Hs. aoralov, aoralnv). 58, 26, 1.

3 Die Belege für diese Verwendung des Namens Artases fehlen beiHübschmann, Arm. Gr. I., 28f.

* Vgl. W. Schulze, K.Z. XXXII, 1893, S. 219.

5 Denn Yora&ias ist nicht = *Artawsas, wie Hübschmann, Arm. Gr. I., 29 ohne weiteren Beweis annimmt (das wäre *’Aora&as), sondern = *Artawsijas.

$ Sprachgeschichtlich unrichtig ist daher die Darstellung Hübschmanns, Arm. Gr.L, 29: „Altp. dr ist im späteren Persisch teils zu s, teils zu hr oder r geworden (P. St. 204), so entstand aus Arta- zsadra teils Artaxsas (’Aora&toons K. Z. 33, 218—219), teils Artawsahr, Artawsar, dann mit unregelmässigem Uebergang von a, @ in &, 7: Artaxses (Aota£ns), Artawsır. Die Form Artases ist aber schon in arsacidischer, die Form Artaxsgir erst in sassanidischer Zeit nach Armenien gekommen (P.St. 234).“ Hier ist die Tat- sache, dass Mora&ias: ’Aord&ns in unmittelbarem genetischem Verhältnis stehen, völlig verdunkelt, und der Leser müsste aus Hübschmanns Worten die Meinung gewinnen, dass ’dora&ias und ’Aora&ns auf zwei verschiedene Entlehnungen desselben Namens zurückgehen. In Wirklichkeit handelt es sich jedoch um die armenische Entwicklung desselben, am Ende der Seleukidenzeit entlehnten Namens.

EL

294 Prof. Dr. Jos. Marquart

den Armeniern erhalten sein soll, wie auch umgekehrt, dass ap. Artaxsalyra, wenn es von Artases zu trennen ist, als armenischer Name nicht vorkommen soll und nur bei den Persern erhalten ist, so dass ihn die Armenier erst zur Sassanidenzeit als persischen Königsnamen kennen gelernt hätten. Dazu kommt, dass aus *Artaxsaya{n)s im Mp. nicht Artases, sondern Artasai geworden wäre. Um zu mp. Artases zu kommen, hätte man ap. *Artarsayasa vorauszusetzen, was doch niemand tun wird.“ Allen es kommt gar nicht darauf an, was aus *Artaxsajas (beziehungsweise *Artaxsijas) im Mittelpersi- schen, sondern im Armenischen geworden wäre es wäre denn, dass Hübsch- mann das „Mittelpersische* bereits um 200 vor Chr. beginnen lässt. Es kann indessen angesichts der zahlreichen iranischen Namen, die wir vom 3. Jahrhundert v. Chr. bis in nachchristliche Zeit in Kleinasien und Armenien finden, keinem Zweifel unterliegen, dass man damals nicht bloss eine Anzahl der alten, aus achaimenidischer Zeit überkommenen Namen weiterführte, sondern auch nicht wenige thematische Zusammensetzungen neu bildete. Auch handelt es sich hier keineswegs speziell um das Altpersische oder meinetwegen Spätaltpersische —, sondern es kann mindestens ebensogut, vielleicht sogar mit weit grösserem Rechte ein anderer altiranischer Dialekt, etwa das Medische, in Betracht kommen. Was das Nichtvorkommen des Namens ’Apragias im Persischen selbst anlangt, so trifft derselbe Vorwurf z. B. auch den Namen ’Appadns AAN, der ausschliess-

lıch der kappadokischen Königsfamilie angehört, von den Namen Zapiaöpıs *Zari- wadri-, Iauos aw. *Sjäma, ap. *ijama, die der Heldensage entlehnt sind', zu schweigen.

Es ist somit lediglich die Frage, ob man um 200 v. Chr. in Iran noch einen Nomi- nativ auf -as, -as von einem ant- Stamme zu bilden imstande war. Im Awesta ist dieser Ausgang nur noch in den Gathas bezeugt, während das jüngere Awesta dafür 0 hat. S. Jackson, Avesta Grammar, $ 291, 295. Bartholomae, Grdr. der iran. Phisse 115. Fürs Altpersische haben wir keine Beispiele. Allein nach dem Wenigen, was wir bis jetzt über die chronologische Entwicklung der mitteliranischen Dialekte wissen, wird man jene Möglichkeit, soviel ich sehe, nicht bestreiten dürfen. Kam also Artaxsijas um 200 v. Chr. ins Armenische, so wurde es hier zunächst zu *artaxseas, woraus weiterhin ’Apraöys = *artaxses und später Artases wurde. Hier hat somit das vokalische Auslautsgesetz nicht mehr gewirkt. Auch der Name der von Artaxias gegründeten Hauptstadt Artasat kann erst, nachdem jenes Gesetz seine Wirkung bereits verloren hatte, ins Armenische ge- kommen sein. Strabon :@ 14, 6p. 528/9, berichtet über die Gründung der Stadt: mölsıs Ö’ elaiv cys "Aopevias ’Aprafarda re (Zv xal Aprafıdoara xahovaıv, ’Avvißa xrioavros ’Aprafia co Buorlei) xat "Apfara, dupörepaı Ext ro ’Apa&n. Wenn ’Aprafıdoara in der Tat die ältere Form war, so muss dieselbe im gleichzeitigen Iranisch etwa *Artawsijas- sät- (also bereits ohne Motion, nicht etwa * Artawsijanta-sät-i-) gelautet haben und so ins Arme- nische gekommen sein. Daraus entstand zunächst durch Assimilation *Artaxsijas-Sat-, * Artaxsessät- und weiter durch Haplologie Artawsät-. Es wäre jedoch auch denkbar, dass jene Form nur der Etymologie zuliebe konstruiert worden wäre; dann wäre anzunehmen, dass man bei der Bildung des Stadtnamens nur den ersten Teil des Königsnamens be- halten hätte. Jedenfalls hatte aber der zweite Teil sat-, altp. sijati- seinen auslautenden Vokal bereits verloren; sonst müsste man erwarten, dass Artasat auch noch im Arme- nischen :-Stamm, nicht «-Stamm (Gen. Artasatu) wäre.

Dagegen wäre der gleichzeitige Name Zapiadp:s, wenn dieser gesprochenes *Zari-

wadri wiedergibt, jenem Gesetze noch unterlegen, so dass daraus zunächst *Zari(w)ahr, *Zareahr, und daraus *Zarerh, Zareh wurde.

ı S. Osteuropäische Streifzüge, 486 A. 1. PerEr ie

Armenische Streifen. 295

Nicht ohne Wichtigkeit ist auch die Frage, aus welchem iranischen Dialekte die iranischen Lehnwörter im Armenischen stammen, beziehungsweise welcher Dialekt die Vermittlung bildete. Hiefür sind nun von Bedeutung die Eigennamen, welche statt des persischen farr, farrox (farraxw) den Stamm zorr (aw. zwar’nanh-), xorrox (*zwarraxw, aw. zwarananuıhä) aufweisen (s. Hübschmann, Arm. Gr. I, 42—44), also eine un- persische Aussprache voraussetzen. Ganz besonders bemerkenswert ist aber die Behand- lung des altiranischen d nach Vokalen. Dieses war schon im Altiranischen zu $ geworden und erscheint in alten Lehnwörtern im Armenischen bekanntlich als r. Nun kennt aber das Armenische in echtarmenischen Wörtern einen solchen Lautwandel nicht, sondern nur in altiranischen, aramäischen und einigen spätgriechischen Lehnwörtern!. Die An- nahme liegt daher nahe, dass es hierin durch die eigentümliche Aussprache eines be- nachbarten Dialektes beeinflusst wurde, und ich vermute, dass dies der Dialekt des be- nachbarten Atropatene? war. Eine analoge Erscheinung findet sich nämlich im heutigen Tat oder Bergjüdischen im Daghestan, das nach meiner Ansicht auf das alte Atropate- nische zurückgeht. S. mein Eränsahr, S. 174 A. 6. Osteuropäische Streifzüge, S. 294. A. Im Tät ist der Uebergang von np. 8, altiran. t in r häufig, z. B. dären „geben“, wär „Wind“. Atropatene muss aber in religionsgeschichtlicher Beziehung, vor allem während der makedonischen und artaxiasidischen Periode unter dem Schutze eines altiranischen Fürstenhauses, für die iranische Welt als Bewahrerin der alten Traditionen eine ähnliche Rolle gespielt haben wie Chwärizm. Auch politische Beziehungen bald freundlicher, bald feindlicher Natur können zwischen den armenischen Staaten und dem Königreiche Atro- patene nicht gefehlt haben. Als zweite Periode des Eindringens iranischer Lehnwörter nach Armenien ist somit die der beiden Dynastien des Artaxias und Zariadris (zirka 189 v. bis 10 n. Chr.) zu betrachten. Die Episode der Orontiden (*Ervandunik‘), über die wir einstweilen so gut wie nichts wissen, rechne ich als Uebergangszeit noch zur achaimenidischen Periode.

Bis in die letzte Zeit der Achaimeniden muss ein anderer Einfluss zurückreichen, der von Nordosten kam. An anderer Stelle suche ich nachzuweisen, dass die Behauptung des Chorasmierkönigs Pharasmanes, er wohne den Kolchern und den Amazonen be- nachbart *, auf die alte Handelsstrasse von den Mündungen des Oxus nach dem Kaspischen Meere und von da über den kaukasischen Isthmus nach der Südostecke des Schwarzen Meeres zu beziehen ist, welche damals der König der Chorasmier beherrschte, so dass sein politischer Einfluss zeitweilig bis nach Kolchis reichte. In jener Zeit müssen die Georgier den Namen &wpudiat P‘arsman entlehnt haben, welcher nachmals bei ihren Königen sehr beliebt war und auch in Armenien einmal vorkommt. Von diesem Ge- sichtspunkte aus ist es nun bemerkenswert, dass der armenische Monatsname Zpmufg hroti-ce‘ = pers. Frawardin, Frordin, der den zwölften Monat bezeichnet, sein genaues lautliches Gegenstück nur im Chwärizmischen hat, wo der erste Monat Nausarge

Vgl. Hübschmann, Pers. Stud., 201. Arm. Gr., I, 286.

2 [Inzwischen ist mir jedoch diese Erklärung des arm. p altiran. 5 zweifelhaft geworden. Wenigstens scheint der von C. F. Lehmann entdeckte, auf zwei Dörfer beschıänkte Dialekt von Harzan bei Marand in Azärbaigaän nach den wenigen von Lehmann mitgeteilten Proben grösseren Anspruch zu haben, als Nachkomme des alten Medischen, bezw. Atropatenischen zu gelten, als das Tät. Das Medische oder eigentliche Palhawrk, die Schriftsprache der Arsakiden, ist uns jetzt bekannt durch eine der drei Gruppen manichärischer Texte in mitteliranischer Sprache aus Turfan. Hier heisst ‚drei‘ hre (= mp. se), das noch im harzanischen Dialekt als härä erhalten ist. Vergl. C F. Lehmann, Ar- menien einst und jetzt, Berlin 1910, S. 185 f. Korrekturzusatz.]

3 S. Geiger, Grdr. der iran. Phil., I, 2., 355, $ 116.

4 Arrian anab., 4, 15, 4.

> Vgl. Hübschmann, Arm. Gr., I., 90.

296 Prof. Dr Jos. Marquart

oder les, Rölina (mit aus t vor i) aus *(h)röfr)tina(m), frawartinam‘ hiess. Der ent- sprechende Monatstag hiess (>, rö&in?® *(h)rö(r)tin(@), frawartinam.

Für das Alter des Ueberganges von unbetontem indogermanischem o in «@ besitzen wir ein Zeugnis im Volksnamen ”4Aapödıo: bei Herodot 3, 94. 7, 79, dessen Quelle, das Verzeichnis der Steuerbezirke des Dareios, bis in den Anfang des 5. Jahrhunderts hinaufreicht. ”AAapodto: zeigt zunächst gegenüber arm. Uypwpum Ajrarat griechische Dissimilation des r der zweiten Silbe, sowie Erweichung des auslautenden Konsonanten und Verdunklung des Vokals vor diesem. Eine ähnliche Dissimilation weist bab. Urastu (lies Uraltu) auf gegenüber assyr. Urartu. Im übrigen stimmt ’Alapöo:o: auffällig überein mit der traditionellen Vokalisation des hebräischen YYYN, LXX ’Apapar, rabbinisch ON, während das assyrische Urartu, babyl. Urastu (Uraltu) im Anlaut scheinbar völlig

abweichen. Beide Reihen lassen sich indessen vereinigen, wenn man annimmt, dass das assyrisch-babylonische Zeichen für ı hier ein gesprochenes o wiedergibt. Dieses unbetonte o war dann zwischen dem 7. und 5. Jahrhundert in a übergegangen. Wie sich aber hiezu der Diphthong =, in schriftarmenisch Uyropwun verhält, das die grosse Provinz am mittleren Araxes bezeichnet, bleibt auch fernerhin unklar. Nach dem Untergang des Reiches Urartu wurde das alte Kulturvolk zersprengt und so kommt es, dass wir in ver- schiedenen Gegenden auch ausserhalb der Araxesebene Resten desselben und demzu- folge Reflexen des alten Namens begegnen. Dazu gehört vor allem das unarmenische Volk der Lo] Ortaje im Gau Hanzit‘ in Südarmenien, sowie die 3b,YI «al Ortan in der Land- schaft Chojt‘ im heutigen Gebirgslande Sasun ®. Hier ist also der alte Name Urartu (Orart-) in Ort- verkürzt. Die Wiedergabe des einheimischen Dentals durch semitisches 3 ist völlig korrekt, da die armenischen und georgischen Tenues Konsonanten mit Kehlkopf- verschluss sind, wie die sogenannten emphatischen Laute im Amharischen und vermut- lich auch im Altsemitischen. Auch in der Urgeschichte des sogenanten Mar Abas Mcur- nac‘i lassen sich Spuren jener Toponymie nachweisen, und zwar auch mit dem kfart‘- welischen Präfix m-*.

Von ganz besonderem Interesse für die Sprachgeschichte ist der Name "4vapıdxy bei Strabon 7, 1, p.508. Hier heisst es: gYasi Öd& Ilappaatwv rıvas auvorxnaar rols ’Avapıdxars, ods xaleichaı vov Ilapaiouss. Alvıavas Ö'Ev ch Oderig reiyioa: nolıv MV Alviav xalstodars, xai Öeixvvadar Önka re ‘Eilnvıza Evradda xai axeum yalxü xal rapas' evradda 02 xai mol "Avapıdımv?, &v 7, waal, Öeixvurar navrelov Eyxommusvav. Dieser Passus ist eine jener Randbemerkungen Strabons, die er nicht mehr in den Text hatte einarbeiten können, da er durch den Tod verhindert wurde, an sein Werk die letzte Hand zu legen, und die dann in den Text eingefügt wurden. Sie war veranlasst durch die im Texte unmittelbar vorher genannten Stämme der Odtrıoe und ’Avapeaxaı. Der Inhalt geht ohne Zweifel auf die thessalischen Alexanderhistoriker Medeios und Kyrsilos

ı Al Birüni, Chronology of ancient nations, p. YY, 9=57,17 ed. Sachau. Die in den Unters, zur Gesch. von Eran, II., 198, A. 2, gegebene Erklärung fällt daher weg.

® Eb. p. YA, 5 = 57, 39. Die Hss. haben „>,

> Al. Baläd. y\\, 16. Vgl. dazu Tomaschek, Sasun und das Quellengebiet des Tigris, S. 21. SBWA., Bd. 133, Nr. IV, 1895. H. Hübschmann, Die altarmenischen Ortsnamen. Idg. Forsch., XVI, 1904, S. 235f.

4 S. meine Abhandlung: Südarmenien und die Tigrisquellen nach griechischen und armenischen Geographen.

° So Coray nach Steph. Byz. s. v. Aivia; zaogaotovs Hss.

6 So Kramer; airıava zalerodaı E; 7 vüv aivıdva xaksitaı übrige Hss.

So Steph. Byz. s. v.; üßaoxnv D; vaßdexyv übrige Hss.

Sen

Armenische Streifen. 297

zurück , welche die Armenier als eine thessalische Kolonie zu erweisen suchten und in der Weise der alten Logographen Anklänge zwischen armenischen und griechischen, zumal thessalischen Orts- und Stämmenamen zu ethnologischen und historischen Speku- lationen benutzten. Der Verlust ihres Werkes ist besonders schmerzlich, da es, nach den wenigen erhaltenen Bruchstücken zu schliessen, für die Topographie von Armenien und Transkaukasien von ungewöhnlicher Bedeutung wäre. Die oben genannte Landschaft Oberia muss in oder in der Nachbarschaft der armenischen, später von den Albaniern zurückgewonnenen Provinz Kazbk‘ (Kaspk‘, gr. Kasz:avy) mit der Hauptstadt P‘ajtakaran am Unterlaufe des Araxes gesucht werden, die nachmals den Namen P‘ajtakaran erhielt. Die in derselben angeblich von nordgriechischen Ainianen ? gegründete Stadt A’via hängt wahr- scheinlich mit dem Gau Hani in P‘ajtakaran zusammen. Man darf also Oderia der Land- schaft Otene gleichsetzen, welche nach Plinius (aus veralteter Quelle) durch den Araxes von Atropatene geschieden wurde‘. Ob diese Provinz sich in alter Zeit bis zum Gau le»f Uti am Kur mit dem Vorort Partav erstreckte, lässt sich bis jetzt nicht mit Sicherheit erkennen; ebenso ist es schwer, die Formen QVbrrla, Otene und schrift- armenisch Nemf (für of *Wti?) lautgesetzlich mit einander zu vermitteln 5. Jedenfalls ist aber die nachmalige armenische, später von den Albaniern zurückgewonnene Provinz Uti am Kur, welche unter anderen auch das ehemals selbständige Sakasen (Zaxaanvn) umfasste, erst eine Schöpfung aus nachchristlicher Zeit, die zuerst bei Ptolemaios und dann bei Asinius Quadratus in der Geschichte des Partherkrieges des Verus (im Jahre 164 n. Chr.) bezeugt ist‘.

Die Aapaı: können wir bis jetzt nicht identifizieren. Sie werden aus einer Ver- mischung der arkadischen /Jaopaaro: mit den ’Avaprdäxar hergeleitet. Letztere werden von Eratosthenes, der auf den Ergebnissen der Entdeckungsfahrt des seleukidischen Admirals Patrokles auf dem Kaspischen Meere fusst, zwischen Uitiern, Kaspiern, Albanern und Kadusiern einerseits und Amardern und Hyrkaniern andererseits aufgezählt’. Die Uitier des Patrokles sind das nördlichste von ihm erkundete Volk an der Westküste des Kaspi- schen Meeres, wie die Länge der Küste bis zu den Kadusiern klar ergibt, und von der

ı Vgl. Kunze, Symbolae Strabonianae. Leipzig 1892, p. 47ss. 64 gegen W. Fabricius, Theo- phanes von Mitylene. Strassburg 1888 S. 79ff., 126. |. Marquart, Eransahr, S. 120, A. 3.

2 Vgl. Strab. «a 14, 14, p. 531.

? Dies hat schon Andreas, Art. Ainiana in Pauly-Wissowas R. E. erkannt.

* Plin. h. n. 6, 42 vol. I, 446 ed. Mayhoff: reliqua vero fronte (des Partherreiches), quae (so A) tendit ad Caspium mare, Atrapatene, ab Armeniae Otene regione discreta Araxe.

> Vgl. meine Unters. zur Gesch. von Eran, IL, 174. Hübschmann, Die altarmenischen Orts- namen, a.a. O., S. 271f.

s Ptol. V, 12, 4, p. 938: apa Ö& rov Kboor norauov ij te Tooaonvn zai ı) 'Aryvıj. Steph. Byz. 'Ornvn, uoroa "Aousvias. Kovadoaros 2v IHaodızav roitw‘ Ö Ö& rs dousvias Baoıkeus Ilaxogos Ev robıw neoi Hora- Sara zai zyv ’Qrmviw [Hauptstadt Xa/xa?] rijs Housvias dıayor. 10 &dvızöov 6 abros Ev 1m Öevriow. zeoi ÖE K%o0v norauov "QBaonvoi ts zai 'Aryvoi veuorraı, ueya u£oos ’Aousvias övres. Ders. s. v. ’QBaonvol, uEoos > Aousvias, asoızsiusvovr Kvow noraud, öorıs Eöpodınv naoakınıws dysı. Meyurnra d’aurov xai Kovaögaros &v Exıw Ilaodızav‘ apa Ö: Kvow noraund 'APaonvol re zal ’Qrnvoi v£uorraı, uya weoos " Aousvias Övres. Die wörtliche Uebereinstimmung scheint zu beweisen, dass Quadratus den Ptolemaios direkt abgeschrieben hat. Die von jenem gebrauchte Form 'Qßaonvo/ stammt daher wohl aus einer schlechten Ptol.-Hand- schrift und darf nicht, wie noch Müller tut, in den Text des Ptol. eingeschmuggelt werden. Für Marinos ist aus den Varianten TQXaonvn, TOFaonvj; die Form IQTaonvı; herzustellen.

Zur historischen Erklärung der zuerst angeführten Stelle des Quadratus vgl. Unters. zur Gesch. von Eran II. 225 f.

? Eratosthenes bei Strab. ıa 6, 1 p. 507: gpnoi Ö’ ’Eoaroodkrns tor ümo av * Eikyvov yrmpılöuevor asoinhovy vs Vaharıns tavıns rov uw naga robs ’AAßavobs ai robs Kadovoiovs zivar nerraxıogıllor xai teroazoolwv, rov ÖE zaoa iv Mvaoıazov zal Mdodwr zal ‘Yorzarav weyoı roü oröuaros tod "Eov moranod terwazıozıllov zal Öxraxooiov. Ders. ib. ıa 8, 8 p. 5l4: zUxAp de zeoi Tv Vaharray usrü robs ‘Yorxavovs

ae

298 Prof. Dr. Jos. Marquart

Landschaft Odrria der thessalischen Alexanderhistoriker scharf zu trennen! Es ist dasselbe Volk, das Plinius 6, 38, wie es scheint nach Varro, Udini nennt und dessen Identität mit den von ihm gleich darauf nach älterer Quelle erwähnten Uti er nicht erkannt hat ®. Ptolemaios V, 8, 13 p. 920, 2 gebraucht die jüngere Form Odda: und setzt sie an den Fluss O3dwv das ist *Ud-dön, die heutige Kuma. Wie ihr Name bei Patrokles wirklich grelautet hat, wissen wir nicht; er ist offenbar von Strabons Gewährsmann, sei es Posei- donios oder schon Fratosthenes, nach dem der viel weiter südlich gelegenen Landschaft Obrria gemodelt worden. Polybios V, 44, 9 nennt "Avrapaxar (so!) zwischen . ’Eiunaio: (lies JeAuwaror, Delum) einerseits und Kadusiern und Matianern andererseits®. Darnach sind auch die Ansätze des Ptolemaios VI, 2, 5 zu beurteilen: ra de En! Vaidoon xarsyovar xa: Kadobaro: 0: xar I'miar, xar Apiduxes‘ ne’ vDs Örareivovres nEypı Ts neooyatas "Auaptäxar xat Mapdor. Auf der Karte sind die "Apapraxar und Joifvxes sehr weit östlich zwischen den Flüssen Straton (bei Plin. h. n. 6, 46 Strator) und Charindas angesetzt, also in Wirklichkeit bereits in Hyrkanien. In der Tat begegnen wir hier bei Plin. h. n. 6, 46 abermals einem Stamme jenes Namens: ... mox (nach Apavortene) gentes Tapyri, Anariaci’, Staures, Hyrcani, a quorum litoribus idem mare Hyrcanium vocari incipit a tlumine Sideri. Ptolemaios beziehungsweise seine Vorlage Marinos hat also zwei ver- schiedene Nachrichten über die Anariaken kombiniert®, ein Verfahren, das auch sonst seine Karten entstellt hat’. Aus den übrigen Nachrichten ist daher zu entnehmen, dass die Anariaken zwischen den Kadusiern (Gelen, westlich vom Amardos, j. Safıd rüd) und Amardern (im Küstenlande östlich vom Safıd rüd), also etwa im Gebirgslande am Amardos (Safıd rüd), da wo er den Sah rüd aufnimmt, anzusetzen sind.

Da aber 'Avap.dxa: seiner Wortbedeutung nach schlechtweg „die Unarischen“ (ap. *an-arijaka, vgl. jaw. an-airja „nichtarisch“) bezeichnen kann®, so könnte man auf die Vermutung kommen, dass dies eigentlich eine allgemeine Benennung der nichtarischen „kaspischen“ Stämme im Süden des Kaspischen Meeres gewesen sei, welche vom griechi- schen Berichterstatter irrtümlich als Name eines besonderen Volkes aufgefasst worden wäre. Dagegen spricht aber gerade die Notiz Strabons über die /Japs:o:, welche voraus- setzt, dass die Anariaken ein eigener Stamm waren.

"Auaodovs te zal ’Avagıazas zai Kadovolovs zal "Alßavovs xai Kaoniovs zai Oıriovs, taya Ö& zal Erepovs ueyoı Izvdov. ib. 7, 1, p. 508: oixet VE mu napwesıav tauımv utyoı ı@v dxomv ano Vaharıns üofausvors Em 200» usw ı@v Alßarov uEoos zal ro» Aoueriov, Oo Ö& nieov TMkaı zai Kadovoıoı zai "Auapdoı xai Ovinoı zai Avaoıazar. An letzterer Stelle ist die geographische Reihenfolge gestört. Plin. h. n. 6, 36: Eratosthenes ponit et mensuram ab exortu et meridie per Cadusiae et Albaniae oram V. CCCC stadia, inde per, <An>nariacos, Amardos, Hyrcanos ad ostium Zoni [= QKOY, QZOY für QZOY] fluminis II. DCCE.

' Vgl. Unters. zur Gesch. von Eran II., 85.

2 Plin. h.n. 6, 38—39: primus sinus (des Kaspischen Meeres) appellatur Scythicus; utrimque enim accolunt Scythae angustias et inter se commeant, hince Nomades et Sauromatae multis nominibus, illine Abzoae (l. ARzoae) non paucioribus. ab introitu dextra mucronem ipsum faucium tenent Udini, Scytharum po- pulus, dein per oram Albani...supra maritima eius Udinorumque gentem Sarmatae, Utidorsi Aroteres (1. Uti, *Aooo0ı ol avazeow) praetenduntur.

3 Polyb. 5, 44, 9: za Ö’eni zas üpxrovs abs (tjs Mmotlas) ter auueva Eon negieyera usv ’Ehvualoız zai rois Avıapazaıs, Erı d&E Kadovoioıs zai Mariavois. Die Landschaft "EiAvuais nördlich von Xwpoudeonvn (der Elbruzkette, Unters. zur Gesch. von Eran II, 24 A. 72) kennt auch Ptol. VI, 2, 6.

+ Quinta Asiae Tabula aus der lateinischen Ptolemaeusausgabe Romae 1490 bei Nordenskjöld, Facsimile-Atlas, Pl. XX.

° Narieci Hss., naricei a.

6 Die Form AMAPIAKAI ist augenscheinlich ein Kompromiss zwischen ANIaoazaı und 'Avaoıdzaı.

Auf diese Weise werden auch die Agiß’xes in diese Gesellschaft geraten sein, die bei Mela 3, 39 nördlich von den Amardi angesetzt sind.

» Dies scheint die allgemeine Annahme zu sein.

us

* G i

Armenische Streifen. 299

Dieser Name lässt aber noch eine andere Deutung zu. Ap. *a-narija-ka (vgl. jung- aw. nairja- „männlich, mannhaft“) kann auch, ebenso wie das skythische ’Evapsss (Hippo- krates zepi d£pwv 22. Her. 1, 105. 4, 67), „unmännlich“, weibisch (avavöpeıns, dvdpöruvoc) be- deuten. Dies erinnert uns sofort an die merkwürdigen Nachrichten des Bar Daican über die Sitten der Gelen, bei welchen die Männer in farbige Gewänder gekleidet waren, sich mit Gold und Edelsteinen schmückten und mit kostbaren Salben salbten, während die Frauen alle Arbeiten verrichten mussten. Von den Tapuren aber wusste Amyntas, der Bematist Alexanders, und schon Ktesias zu berichten, dass sie dem Weine ausser- ordentlich ergeben waren und sozusagen den grössten Teil ihres Lebens beim Wein-

gelage zubrachten, ja sogar den Wein ebenso ausschliesslich als Salbe benützten, wie andere das Oel®.

Von Strabon, :a 11, 8 p. 520 erfahren wir dann noch, dass sich bei den Tapuren die Männer in Schwarz kleideten und die Haare lang trugen, während die Frauen in Weiss und kurz geschoren gingen. Auch hier ist also der Luxus auf Seite der Männer‘ , und es wird schwerlich Zufall sein, dass wir bei Plinius geradeso Anariaeci hinter den Tapyri finden, wie bei Patrokles hinter den Kadusiern oder Gelen. Man könnte demnach mit grösserem Rechte ’Avapeaxar = *amarijaka, „die Unmännlichen“ als verächtliches Bei- wort der Kadusier (Gelen) und Tapuren auffassen. Jedenfalls ist aber die enge Verbin- dung zwischen Kadusiern und Anariaken nicht zu läugnen. In der Nähe der Kadusier werden wir also auch die //&oo:ror zu suchen haben. Diese haben demnach mit den Parsk‘ nichts zu tun’, deren Wiederunterwerfung durch den Sparapet Musel Mamikonean Faustos 5, 14 S. 215 berichtet. Als Hauptstadt dieses Landes gilt Piajtakaran. Es ist daher ohne Zweifel wie an der Parallelstelle 4, 50, S.164 Ywyepg für Nwpußg zu lesen®. Ein eventueller Zusammenhang der //dpoto: mit den Parsua (Barsua) der assyrischen und chaldischen Inschriften lässt sich bisher nicht erweisen. Dagegen erhebt sich immer wieder die Frage, ob in der Völkerreihe... Marotiani, Arsi, Gaeli, quos Graeci Cadusios appellavere, Matiani bei Plin. h. n. 6, 48 die zwischen Marotiani (lies Mardiani "Anapöo:) und @aeli stehenden Arsi nicht den //äpcto: Strabons entsprechen. Auch die Landschaft ’Apairıs des Ptol. VI, 9 p. 617, 23 ed. Wilberg kann sehr wohl den gleichen Ur- sprung haben, d. h. aus einer lateinischen Quelle stammen, obwohl er sie in die Nähe des Koronos nach Hyrkanien verlegt®. Vgl. das oben über die "Auapraxa: Gesagte. Zu den vielen Namenverstümmelungen, welche jene Völkerliste des Plinius entstellt (vgl. z. B. Comani für Cho(r)amani, Mandruani für *Marduani, Chindrum für *Chrindum, Pariani für *Pari(e)ani, Arasmi für ’Apyuaoroi, Marotiani für Mardiani)?, würde also noch Arsi für *(P)arsi kommen.

ı Freilich will ich mich für die Richtigkeit der Deutung des Hippokrates, der jenen Beinamen der Skythen (Skoloten) auf die angebliche Impotenz der herrschenden Horde bezieht, und zumal für den aitiologischen Mythos des Herodot, welcher an die Tempellegende der Atargatis von Askalon anknüpft, nicht verbürgen. Diejenigen, welche mit Neumann und Kiepert die Skythen des Hippokrates für Mongolen halten, werden natürlich in jenem Spottnamen eine Bestätigung für ihre Auffassung erblicken, In der Tat kann 'Evdosss an sich ebensogut als aw. an-airja ‚unarisch‘ erklärt werden,

® Philippos, Buch der Gesetze der Länder bei Cureton, Spicil. Syr., p. 14, 27—15, 10.

3 Athen. X, p.442 A. Ailianos, /Tavzodanı) ior. III 13.

ı S. hierüber Kap. VI (Die Sogdiana des Ptolemaios) Exkurs c in meinem Wehrot und Arang.

» Wie ich Assyriaka des Ktesias, S. 646f. und Eransahr, S. 176 mit K. J. Neumann, Hermes 19 174 angenommen hatte.

6 So richtig Hübschmann, Die altarmenischen Ortsnamen S. 268f.

7 Ueber diese Max Streck, Zeitschr. f. Assyriologie, XV, 308—314.

s Vgl. Unters. zur Gesch. von Eran II. 85. 241.

® Vgl. darüber Wehrüt und Arang.

300 Prof. Dr. Jos. Marquart

Die Herleitung der /Japeıo: von einer Kolonie der arkadischen Parrhasier erinnert daran, dass das Gebirgssystem, welches sich von Hyrkanien gegen Baktrien und Areia hin erstreckt, auf der römischen Weltkarte des Orosius Maenalius heisst, offenbar eine griechische Anpassung eines einheimischen Namens in Erinnerung an den arkadischen Berg Mainalon'. Das "laooveov öpos über den kaspischen Toren (Strab. a 13, 10 p. 526) belehrt uns aber, dass wir auch hier immer noch die Spuren der Alexanderhistoriker Medeios und Kyrsilos zu erkennen haben.

Nach diesem Umwege kehren wir zum Namen ’Avap:dxy zurück. Nach Strabons Erzählung befand sich hier ein Traumorakel, das von dem von König Trdat zerstörten Traumorakel des Gottes Tiur in Erazamojn an der Strasse von Walarsapat nach Arta$at® wohl zu unterscheiden ist. Der Name hat mit dem Stamme der ’Avaoıdxa: weder topo- graphisch noch sprachlich etwas zu tun, sondern bedeutet einfach „Traumorakel“. Avo- präxy gehört zu arm. wtmpP „Traum“ aus *anor-jo, gr. Övap, Öveıpos, Öveıpov, wovon wtofwlwt „that relates to dreams, visionary“, und wäre arm. wzpful *anrgak. Das zweite a gibt einen Halbvokal von unbestimmter Klangfarbe wieder, wie z. B. auch in Kapgavia —= mp. Krman und anderen der altpersische r-Vokal durch «0 ausgedrückt ist. Wir können an diesem Namen also konstatieren, dass zur Zeit der beiden Alexanderhistoriker (Ende des 4. oder Anfang des 3. Jahrhunderts v. Chr.)® 1. der anlautende Vokal, wenn anurj aus ursprünglichem *onör-jo- entstanden ist, bereits in a übergegangen, 2. un- betontes ı (aus 6) bereits ausgefallen, 3. die Palatalisierung des j zu 9 noch nicht durchgeführt war; sonst hätte der Grieche eine andere Transskription (mit X) gewählt.

II. Nachträge zu Eränsahr. 1. Sahastanin Okno).

Bei Sebeos, Kap. 2 S. 25 lesen wir von Aosrow Anus-a7van: „Er nahm im Kampfe Antiok‘ der Pisidier, und gefangen wegführend siedelte er (sie) an bei der königlichen Residenz, z6r&up gugup be wonwibug gu ES Urfwnnp lvnupmf, gap wönubbup Cu Suumwupn Nun; feg6% indem er eine Stadt (für sie) gründete und sie Weh Angatok‘ Xosrow nannte, welche man mit Namen Sahastanin Oknoj nennt“.

Es ist hier die Rede von der Einnahme von Antiocheia, der Hauptstadt des römi- schen Ostens (540 n. Chr.), die mit dem pisidischen Antiocheia verwechselt ist. Die Stadt bei al Madäin (Mähoze, Ktesiphon), welche Chosrau für die weggeführten Gefangenen erbaute, heisst bei Hamza al Icbahäni (Annales p. ®VY) persisch s,—= „-$| 5l &, wörtlich „besser als das Antiocheia des Chosrau“. Dies ist natürlich sinnlos. Man erwartete eben im Neupersischen nach dem Komparativ « ein 5! der Vergleichung. Allein sowohl Sähpuhr I als Chosrau I wollten für die von ihnen deportierten Einwohner der Königin des Ostens ein „besseres Antiocheia“, und ebenso Kawäy für die Gefangenen von Amid ein „besseres Amid“ schaffen. Der richtige Name ist demnach Weh Antijok (Beh Andijo) Chosrö „Besser Antiocheia des Chosrau“, zusammengezogen 4 ze yuals Gundijo-Chosro (Jäg. IL, 130, 3) oder 43 Wandi-Chosro Dinaw. V*, 17. Ibn. al Faq. \\e, 19, Vgl. Eränsahr, S.41 A. 3. Das armenische Anyatok‘ ist also aus zwei Formen *AnJo (aus dem jüngeren pers. Andijo) und *Antok‘ kontaminiert. Prokopios, drep ray moleumv IL, 14, 1.

' S. Unters. zur Gesch. von Eran, II., 67. ® Vgl. H. Gelzer, Zur armenischen Götterlehre. Berichte der k. sächs. Ges. der Wiss. 1895 S. 109 ff.

3 Vgl. R. Geier, Alenandri M. histor. scriptores, Lips. 1844. Ad

Armenische Streifen, 301

4 vol. I, p. 213, 25. 214, 6 ed. Haury, sagt einfach "Avreöyera 7 Xoapöov, und ebenso die syrische Mischchronik Chronica min. p. 145, 11 112, 24 ed. E. W. Brooks (Corp. SS. christ. orient. SS. Syri Ser. III, t. IV, Paris 1904) aa). Theophylaktos Simokattes V, 6, 11. 7, 1 nennt die Stadt ’Avreöyera 7 Ilspowv, rys Ilepotöos zum Unterschied von der syrischen Hauptstadt. Der arabische Name der Stadt ist aber iu3sJl ar Rümija „die romäische“ Tab. I Ada, 9. 34, 13#f. Ibn al Faq. \\e, 20. 11,3. Nöldeke, Gesch. der Perser und Araber S. 165. 239f. al Balad YıY, I7, YVo, 15, und der zu- gehörige Rustäg hiess noch später SlissJ| ar Rümagan al Balad. Yv\, 6. al Ja‘qubi, Hist. 1, Y*\, paen. (neben „=,e = Weh-Artasir). Ibn Chord. v, 17, A, 9; Ood, Snvar 310.

Sieht man sich jetzt den rätselhaften Komplex Ter$wununpn nlfuny an, so erkennt man zunächst, dass in dem Worte hinter sah«astan das mittelpersische »0/: „neu“ enthalten ist. Das folgende noj könnte man dann als übergeschriebene Glosse (= np. nd) zu nok (mp. nok) fassen, so dass der ganze Ausdruck lauten würde: Sahastan i nok (noj) mp. Sahrostan i nok (no) „die neue Hauptstadt“. Eine andere Möglichkeit, die jedoch geringere Wahrscheinlichkeit für sich hat, wäre, dass in den drei letzten Buchstaben ein Aequivalent des arabischen &., | zu suchen sei. Dann müsste ung aus mnW (wofür man aber ZmnwW erwarten würde) entstellt sein, so dass der ganze Name zu Tusuumut kur med Sahastan i *Nokrom mp. Sahrastän i Nok-(H)rom „die Hauptstadt Neu-Rom“ herzustellen wäre.

2. Zur Liste der Provinzen von Xorasan.

In. der Aufzählung der Provinzen von Xorasan in der Geographie des Anania Sirakaci finden wir Pybt, Wewgab M, ybtmewgmb V, pybrwgal; S. Dieser Name ist Pyq_# Tnrwgal Dz-i navazak zu lesen, wie aus dem mittelpersischen Verzeichnis der Provinzial- hauptstädte hervorgeht, wo die Stadt (sa'rostans) Nawäzak im (der Provinz) Bäxl-i bämik erwähnt wird. S. mein Buch Wehröt und Arang, S. 143. Diese Stadt entspricht der Festung ‚;1,T Awaza bei Firdausi, die jedoch mit Diz i röjin vermengt und daher in Buchara gedacht ist. Vgl. Eränsahr, S. 82f.

Der Name Watuw% Mansan oder Ww2zw% (so S) in jener Aufzählung des Sirakaci ist jetzt nicht mehr anzutasten; dieser Gau entspricht in der offiziellen chinesischen Ein- teilung der westlichen Länder vom Jahre 661 dem Kreise P‘e-p‘ok (P‘e-li) mit der Haupt- stadt Mun-san, einem der beiden Kreise der Statthalterschaft K%-sa, welche im Gebiete des Königreiches Ha-si-kien (Gözgän) errichtet worden war. Vgl. Alte Bücher der T‘ang- Dynastie, Kap. 40 fol. TIf., Neue Bücher, Kap. 43b fol. 13f. Chavannes, Documents sur les Tou-kiue occidentaux, p. Tin. Darnach wird auch das öl. bezw. öl» des Ibn Haugal (Erän$ahr, S. 85f.) nicht mehr als blosser Schreibfehler gelten dürfen. (@rozbon ist nicht in Dz-i rojin zu ändern (Eransahr, S. 9, 93f.), sondern = pers. Gozbun „Walnuss- baum“; es ist dies ein Ort der altiranischen Sage vom Schützen Arax$a. Vgl. Wehröt und Arang S. 137.

Der Titel Ser i Bämikan scheint auch in der offiziellen chinesischen Einteilung der Westländer als Landesname aufgefasst zu sein. Es heisst nämlich in den alten Büchern der T‘ang, Kap. 40, fol. TIf. (= Neue Bücher der T‘ang, Kap. 43.b, fol. 13£.): „VII. Die Generalstatthalterschaft Sia-hong, Gebiet des Reiches Sit Waun-jen (— 8er i Bümijan); errichtet in der Stadt Hok-le (Neue Bücher: in der Stadt Zo-/an des Reiches Hwan-jen). In Verwaltung der (einheimischen) Fürsten gelassen und dessen Gebiet in vier Kreise eingeteilt “« Man kann jedoch auch übersetzen: „Gebiet des Reiches Bamijan des Ser.“

- 1

302

Katasan ist demnach nicht als besondere Prov S. 78), weil sonst die Zahl 26 überschritten würde, sondern mit Hrev zu verbinden.

Prof. Dr. Jos. Marquart

inz oder Stadt aufzufassen (EranSahr,

Darnach erhält das Verzeichnis folgende Gestalt:

USdog ws Ahmadan und Koms Wehwb Wrkan Uyezusp Aprsahr Vf Mrw Urn Mrot Zpkı Ywnmwzutı Hrev Katasan um fi Jhmuml; Nsa i mianak Urspw Abzin 10 Sul Talkan Yagfuı Gozkan Ubgpwıy Andrap U bum West

a

Zpned° Hrum

Quudp Zamb

Mbpny-bufusbn Peroz-naxeer pq b twewgwl; Dz-i navazak Wopdwb Wardan

Waetuwb Mansan

(21

n al GEak Uswd Asan RwSj b pwdplh Bahl i bamik ppm Drmat Duspfpdarthud Öarimankan

5 Chp b ewdhhwi Sor i bamikan Yoygmıy (Fozbun.

Ar

Ban ee ee et a 5

re u Feat ee ee ee u u ee Ve

DSEBLUND Fahoch GESPRULVELU

hPNUS. HWÜUSPUUR 8. ENPANTBUV

lee or Bari ep eu u = = Gary Gwpbenpbkpbu, ap fep Strpefunpfi db) beypepe urn, ungpud & U. Qnpıny Say qm. EEE en A ae a

SL—EPP pr; up bp (hpepkpf wu pFbztp» puyg undmjFbut ME) zw ofs TEN EC el Eh ae al gun, ap bfAk fiypt uindundg fp wine ut. argwgargiuß gejeup, üyfenfe Gnpunıkp fe wm. danmgn bh funpp:

RE Sp amsenas kippen en Bene, uekpe te, euaetefde Bug es alu daimbuugpnejd burn Aura qfit qnSuptuhgn bu Spuk p dp: Uinng zupshe u; Be I Be a LE BET gene en zu:

PIE qgbaumıop umfunppukpu bi amp “Vpbuu Abmubebns Super duıl“ GrfuEbmfpt Zuymuputh, Ammewd kpfme Abnwgfp qnp&hphr npnug wnupPhp zupugpub ba 4 Maya) 1796, Fe kphpapgp Yafuu 1818fR:

“Zuymuguh ghlapuhmefschr, gl unbumd bppbp, puyg “Ubrbun Feb wupehtr qup Obsphehütkut phhzth Gewbpfe peuunnm wgrbepp bp Want", ne. ul Uonp bpkuwgbpp due Ge muy deq puma unbglhm [Ahetohp. Guplunp Gbrbejuguhg fa qujus.ap 5

EUHBIES KEVSUWSIr Brpr-l Garp Erieputne qeubltb bo qudbayb puren de nun Smuny dunbch Bo wprb Erbkib Edaten Henikuy sr teren be gbruge: demneike. dem atemmbeuig bo Senat phrpuber. Emgmmunyg Suhemfibusg yuppupbuy, tape uninmbuiE ubamnber B- Ihbentuyufet Immpummbusg sepbepber: Bo EA penbtetene CO Eöpbrtbet Shiebebgens Guch debemlbeh pm! 1796: (M Ynunuitplnuynbu:)

Pogulu Phpbeug Smo, wunp ulm pn] hp qebbup “Shtpbebst, gerdap- Jap, nephb zuyuuh Fpuep BE dm Smd bp Shake pugwpp: Wurf dtp una dimmdbz far muy, [Fb m ubpmüg bp Ahpbeu u dd ghpguunniuft,

- 1-—-

304 PNUS- WUZFUT 86 PNnf+rnWbU'

apme Sundpunt Upbehrpbu Upkeonp drumunapungbu Kufphyu] , itulin will bw b dep EI qwpbpk f bp:

«GhSpfuheirkunp,, put“ “CuSpfilüitkuip, Zuy-hufobh plmuiufpb dp, Pbpg qupm uhßgebu bplchge bqmd I hanfu Unp-Amqu', mupgh Shmgstens Yu, Epfanenuiu, hr Smead mphife Panaybu Urmmpfu omupudhpf?, ugulatgf Juikurn ulpaitım (Bande dhjbthp Ip zusfe: wring dbpEn qpungkathp", Mehl tnmithg gopwngkaickp bp Sunfte, ha ndep Lfufontng, 1btknßh m Spfhum purwpihpmd 9 uytugfufı pupäp qbepke hp gpuali, np dipl wigud” palm (Fruit, wfungnufil Puyphuiiit, Ursnpfey Ibm Ur dual Spafpmutn] |:

Phmup zb pogmußj, [Ab Unp-Suqugbge ObSplehwbkwititkpbu delt up, Sl qbunk, Kpps qunldus b Funhutmtfi Shqbur he mühzwb b Sub pAßzh Umb-

L/ urlınayı B

Buyuufı sh, Ph Fp Fre wluifie Sumd bp den phhzhp, wuhuge “brbrem Seitponferhuft dh gunfe Gamlpmdb mg uhr] Apurp Lip b ders Shwbegp- ahy, [BL ann Sumctrp uunugud ppm b 1754—58f Funktnufudbgngfi db) be ws Fgybu:

Typ wzfmunmmı [Blruite UE9 umleq dd (69 65) Fuimufsenf zuenmd qgk de dire own ungut, CbSpfihutlwit kpp wlnp oqmuhupm[Aßetp 4p dm, hp guchzu, “mens br deps® gedayp miteheg, monppe up, blab "Utglequg Fuilı- mufunf L qem[Pbun Funkütwnl‘ 17I6fR, Chspfehatkunf “ymduyp mSchmgg Lepäp, qrüuk 12 Jul 15 mupmun kufdwgpliup (kB Hg mbgb)s vu phhoh kawd Gens 1781—84fin gphbf$h, br bb plgmdbfüp, np wn tnrwgu 25 Yu 26 enuploluı Sumuhfiı un. ununbg br nıuwilngn[d fps ul wu Staus Ypqeey 1754—583 (rm fuitkskpmeh:

fofontuyp Zuyfubuit Ohlalgenje uggusudiugmbu wbnpfi db) tzuiuulmd ObSpfehötkuitidgm. dag gmrgult 17886 dp Uhkugugpuh” Urbtt C Ehpkwtb dpd« mprgbop dep uyu pdßzie b- Amıwbuip bug zuplapfg> peug gFmeup b leg Sunumunnky qujt wa. uydıl: Uyum ulbtujuße, bog Vepbr behmuperht Gupgu- te] » bp Yluphl Um. ChSpfulinkuth deu Zundipupuisuhuit pdzıf zent [Fbeb- ulaps Ire fan Schöne [Bft dr Drpmuguhuitı re dünitum.npungbu Dımuyuhib pd zhm [Fruit Sfil Japugkmtlpm jun [Bf ohne, bpp dit ui wnp Depmugu quım ud pp ug Gldhatmd Werbe 3Tpg bpEt, br frptulns phhzfukep Sugek 4p buikel 117pg 4960 9, ug kru shl” Jupuitfp pin pub, [BE du Po pizhelut m und ww pqupm kp Depmgugf UI uuyuukum, I (Bbpbeu Penupuluib Su döyunpuäuh dp dd, Püzgku unfap bf dep pump Sfn Sfeygohpuntwititlpp:

U Qunn. ynp- Imequy op Juqwsud, Beh. re Ser Beigerterp, 1880 P wmp-Smegwı Swen ie: wind. Zuy Ywnldwbhuom [bu b Ibdenbo, Z- Nenner U Elbunbl; 1891, 2 207-211: Ohem- ya, &: Urt 69 390 be 446:

2 Mund. Zuy Puld f 1,bfonto “Ypuwbwd,: Zuy-Qbbbn, &. Ubı-tt 2 390 ke 495:

3 atmubr Urermrbr p Yurzwldu, Zum. U, [Abe 4, 1848, £9 29 br deu ybanewd grpkop:

: Unjb Zpmfwpınulp Spunmwpwlnwd & & Yun‘. Zu Ywld. p Ibılano, 69 299 -307: Su bu St Wer Best Zus Ahmmteen Weberbern Ubblbm EI 920-921:

" Qwind‘. Zuy Ywuld. b Lödento 69 209:

- 93

USEHUUND FRERTu TBIrbVUUEUV 305

BI uyu Jwphudu unbjb wwnegbpm Sunlun, [Bbbe umwbäße Tulahkgumd gutfigu qblbgp Punncuyfs Pnptbunp, Dqugßs Sm pfüß, Sandf, Tunymbh phafu- fait Zundopuuputöchpee wbopkiekpah, pung wuntp shpgut sl inbglhofdhe dp EB RR2 age dürıpn:

Ufübpbe E omhu fp gapsbpkn, mp Um. GkSpfhatkut fupwwunbgs, [up- Umcu pEßpt dp sbps ug opfimenpungku Ipfmmd br sfınpdumm. (A fe wähpn] gu ea > 23 4pefı Hupbuupsiopenagpbr rgknes hebpappir ke Zur Ze re lee tt gap&bps,npaup Paküg” qiupzen. qfungeu Yohop Apr hpbhz pi- Eapazwgba:

a a LE ee Ze Bl a EL rue Ey BE N a Er I ER Ni a Um. Gksppluukutp:s

Den ajeete snenfups puwes rk usage wugnS SE Nurinparaügee [dpehps weil run Pr waffe pen epeper jap af er up Gange eines gab b5 ap Uinbehui uhfigeihpp IpfFnebgun. Schabuf Is u gem” qohm-kgen BREI RA N RE NE a BAU el Al ig Li al Bel yiserpurmmnebguu. pdzlufar qwepufkugpfsgep wu umlg #qforbs Arpäßuyf: a Duteazeyfer be fu Nguf peppepunnSunapsumstis wege tr Prayae bit piqgSwäpungbu Jhp Tuufuf phhotübpp:

Tirkuu Zuteupute Pabbmebpmf , wo YEpdb 5pepkn Gun, np CES- pblükai Pneppfoy Haypmpugupp Ip qutmhp 1791 mp fepbe ug edbet wu wtf Lin dba Mognu Utnnbkub- Guzbut® br Bufwhfl” Ogrepoı [ubunt: Bus eneufwenp bp enfpungbebp Set qupäbu up wabt. ug unugue Sfre wg m [Fun anne fumafpne of nb pühpme Seunliup ep mppkap nr. In gap: PU pad Sufmegp fplay pabz wu dhqbs bpp wggh um) mäfip pi; wobumn [Er dp, undpug- Jwrgbu te pmewd ung Un[ße, be zupp da denpähpme, npotp (umupmmd bi Y-Pmyuzy uybeun Fugbpme Futmufemunnp Sfruibgbbpme Jeuy:

Ol Spfulwitkui Yung dd pr gbmmb Luitunufumunnpihpm wdbtusft 1791 Borwfwbnf Ip bhpfuywgib, puyg ba hp Aupdhl np u uhge Gurt [e bywd pyupm kp Set, Bbpleeu 17906 Gunl® ITILE wbgetkp, MAG Ldendgl 17886 Um. GkSppehatkutup dep u pdßzle Sunhupfnp:

Pap qpwSühpbh qunnk] » Getaip Ju Supup pubp, np Ma 1 Onpuy Ed pFotm [Bft ppwb & um Tom wagte LTIII—1TI6- Pp qgeuplütwduhgte apeng dh gunpfi ala [Be tp hp geibiup Vepbumft db), 1796 Aueufuitf inyllphp wulehh ws le Eu wägußp, ugubzuf TIL ogmumnufb:

U gu Sfug mwpnıu pr wnpfiu dbg OkSpfeliautkun udbiudhp gapSnıbknı hai zefuit da papnpwS pw Ip Pnch- dES zwpagm[Fbundg hp qupiiuuh duib- nufumunnptkp, Fuitmupmupyd ghabe zupnetud Ip hfpupibr br mung Huck

I Zetpkbe Uorbe, 1894, [2 117:

2 „Les anciens medecins armeniens diplömes des Universit6s d’Italie“ par le Dr. V. Torkomian, Paris 1903, £9 4—27.

3 Zetpke Uorku; 1893, kp 251:

4 tr 1896, 9 148:

306 P4S- WUZFUV 8-PNF+NTLBUV

Guqwunb; Suitp Sfewbogtlp, mpotig dbS sinds Deugfemupbu bfh. Set dp Plubbp wpmbop:

Dep Yumuumd fopäbpt m gemd pdzpmfdfrtuhpp zb meqwd wuhuje jun hu prgn] ba dhenhym [But unaipn] Smöhlp, un wregdk uungun ubpntopuhpm u oqgmuhupm[Art dp Subbzm- nlun], gebe Abnp umwd, tumud 5 gpk; Vrrbum debrupeh plwfp, gup&tı mp ben Shaun nun Fhrundgu nz dhuyt [ep Stegbinmlfie qym fu gnpdngu bqwd br un Jedehffhp gerne pFohm [but up dedungbu uam wphp Suy-wglmumnn[Ffeh dp: Um. Obspfıhir- Ylrwlıg Sum pIFohubunı ıquınılnı [d baut dag Tyurlun.nmud E wpgwplı 1796 (rum. faitıp, Shaey wu] wjugfup kphh das np Suykpbu Surlarbpı [I gpe w& ku az paul ep Er Ge Dep Su. pda Pkzul) as upeneı zeesnaein wIRLE LE N EEE:

Gun be zuum opfänuhtje 5 mphih Chspfehaibkui phhöhfn eynpuuhui hhuitpp, plgnı br wrfounuap, pm Sundapunnn.m[Ift k ap ywnhkmugud k hupshu ne u

CbSpbelmukuu 3 Pnybu gajkn Epkp wupf Erg ee 17a ap Ipadepa 2Punckp Day Fuparfı dep Sf Sfewitgutngb kr Ip Summumn ep Alu Ude: hu uiuguiungp': Uuntp Suivonafomunnpkpes. zunnnıh qupehaitunnntuhp bfiv fr ulagui. upgbep CbSpfhütkui pAßzh wzmob Jupbg whntg dbg°®:

en u a TEN EDS re 2b. V19bEu up up, jemey) genen Ip eikup Gallen reale ee I DE ee Ed EEE By nes pen: aber Syny Mena [tbes phaspp) sıpkaumn fhhenuEE Er np Yu zungen a DE N Te ya en thu Irfuhmunuß dp 1804 zutun 5 neuhfp dbd Tmehul, nm db9 4m hupguibp ı N NE N ee Ey eng ey Dev: UPnah quif be Supbaibbng] gosbgurgka bu geomp Upmpurnum uglape.p, Open: u Verde uwdlbrg Ep Towsunmme po Egpeyn Bojaun Hungen Be Kugfp runfwfrger np Zupquib Yupgenmgbufios bu be abrpmtbu Elle ek gerpbı pp bnp Ehfe yuluyu 26 Sfürgopkuy utumgupsapgm [Fbundp, bunt,

Nr pRZLSOE Maype 2606 83 ap Üerbaenn Balzer ep Pan p[$ - Puitfibph ut Gufdngbtaumhuit Ya frühpmeh dhpngfin:

Uge Berwbaift Sunday bzub bp Y-Mmpbbr gb Gupdhp, be ww fgi.

Gerfuaranu gr gEgles 122 06 SpleKuh raue gan yıa8 eualueaz I 1 ae ae N le a en een en = Uupqubuir Ibtbmpihn TEI5FR dp gpkp Fuapı BE’ hpkp Surmnpübpkr pruugiru Da al a an a I ne a a mern rigen nern Bep wobumne u pen b uybe Sıhlapampuul Urkmfp Ulpmfz Fuberakengp Abm wgpug geegelfis 69 4p garıaıfı wya zapsnyn Iyup Suumepp, deu ne) ve

I Zetseke Ulmer, 1896, &P 6:

* Urket+ 1907, yaetfu 12, (+ 6614: pm Zuyug Dupdouftar App b- "Pwbhk; Ywlbngbhnu, 69 416:

ee

VUSBHUUNI REhTh TESfbBWUUbUV 307

te ehep 6e Yurupaf bakp On], be dp bpb 1818 yuthe 20 Fmewfuiup, ap Regen Die gwsinpfh wupmdat nupkldhıi ppm. &,:

Uyu Gwdimom. wbgbtefbbneh Yfılmyaf, op Ghspfdatlut fep dep uud & 1797 —98 bu weupumd 1818f: Ruyg apa] Shinbı pm uwpubului ayg- bb Prgepiet be Ephupwpmtz wann ft dp qprefe Srühzm Sudan Suph wbspwdhzen bp np qpaga dh wa dh Kung Zuyummuh paypal bi nmchhlep be nrure Bwufpbp ubetg zu fAfetühpe, fs mp Gepkil ep wuuäg Suibunyupanp- gr PAbetubp femupkpm, Jumusupup Hp” Eufkugpbp, ap Obspfdütluit fr Sufuy Ahntuphfi zupagm (Shut Sul Y-Ampul nengleonptgun. Zuyunmmu , wtınp Sofeputor [Opel wid nemwähm., be aypheu wbgep ugbje ya Suuun-. fm SypFupg" 1804 be hpftawfuitungbu Suumunnnkmf] Saba, Sub fi wefng! Geewpp m Pphg Zeymumebh Dinpsf® uywunpummmne [drug

GEspl Febkwof yo Sywhung mzfuumafdfetp, Ip gweßl juywähe, np gel‘ eg Teeyess al renip) Upeowurznin (nznetpt HEy met unit pt Gebamn einepr, br Dapayp, Ahegusqwgfe Ip Prost utrnuug anfing SS a ee Tresen a a SE EN EEE BE a EN ET EEE En glno SEI SE N en a SEEN RE BRILLE le ce ASS I EN N EL ak

REEL NH a ke rar ug erkveann oO hen) Beplpekmwpug up gene fu Bas enlee Tegepkeitg Abrlapuioh Vaunbbogupatp:: Mal; Porpfkäbung ubugubarınm [If kgay 9% Sur SEE LET Ba al ed a a Is ER que opwhuı Sunlayunputfie. win Suylpbt Ihmwghpülpm. Sun pub 88° & ua

Bununb br mp 18186% eu mbgtehuefFfen dp hun Obspflakut peAfzhf aaa 2 REF Bee da EN a a Re GhbAb wg Arnurgpungmgubfin 19 pam Se Re Uwpquhuitß: Zylnlup Pk npzunf en a a LT a BL N a a Er A TE mrbbgun qunwlühp, wup bp Sunggh Ta UdEn unge!‘ ap inliglehme[Ffehohp Sup guugmd Il uyu diwufie fl mfgbuuptnul; punpbhutlikpmeu, gel hpgmd npny u. wiwufauiı dp mnurun :

j: 8 1 Sf Tr ph kewbpfı 6 5pr uryburı JE9 , be L hpgun. fee 7 0) hans” 7 5 nupfpfu Suubfy s Jen w& Ypwey 18 23 25 , Si winupup Sılıabu s ap [7] D Pnyabtı WILL) I wi. wlnp pFzime ( kur Jhd Jbppbt uangwpkgo:

I 2=) Remuet 69 17—21, 31, 36, 51, 58, 55, 61:

3 Aetunbr, MQuppu 1901, 42 99 be omeppzbbp:

3 ge Wunkbwrgwpubp gu galt 19 (1888: &9 81, Ib. 1291) dp Bzwbwfmeh wunp dub wyugke. [Wiönu het] 26%X16 Em. 472 (#35 ng: “Stlwpwüune[dher Ga Brpu Luywunwbh. np & pumwpub wiheg, pmeung, Swolwüg, wpilmmnng bit, Swbgkpä pwgwenpne[bbudp zuyy be we kam: UVenkhwunup Pd. TSpbilwbkuäg:

4 Verzeichnis der armenischen Handschriften von F. N. Finck etc. Tübingen, 1907, £9 122.

BR 20*

308 russ. LWUZFTDBUT 8. PNFFNVUBUL

Ka el 1 a a TEE a En en nn Sbmkı 1816ls Schaf ur umslungg: Orukas Buy peu ee ae brobe Srarup gubu udguunutngulpmeh MY hp getbtp wenn win th u, gap Up - Er > 0 Ra

"Vpketne Sunlanul Uhpukuf Surgunsuhappbkpp wofmnmd ki apgak; hop gel Opkrwbß uuppupfi br Fpdpmsühgng: Mpbrbgbg Tpdbens fir pnugan Yung wggf Ti. Pugpumbuis-W’nfrpibehfe br Zu ELLE C ohphlmbburg funpSprpupeup a Be En U NEE ee re res: Abrtikp & umwbmd Dupofg Spa [but dan be Sunapgad & Sbneumg!, ı

Ubpubu Uzmupuhhgeny gb“ Um. GbSpfuliuuluitf uyu wpupep quflıl kp @% 29 hl” dung opwnhg uud [I bruit wugun gütme [Ara 4m dhpuplpf ug (irbj: Udo wwpumgugfe db), füzykbu np u qzwuncfı bquöp, upgbrp da sbs nF GE Splelatkeiun Üurkapun) pAfaip Supmulup dhustnsigenmugag Shosyetau rue ee pp (ptg wegen and Brno Em Enz jchk ne wm (Buqwb bt wg. wind fFrwt dep Uabahaı CbSppeliatkui, Olrınpnu Aupaibfbupbuisb” jun: Gphpepg cedhziu 5 op fer gphede eiufemsudsn umue DEE DEE a ee De a ee ememn- ka, Yupsk np qfnlnp un wmpfsunuufpn (Bu tukpt u, degb Swnofd bqumsubpt a TE SEE nn Seen Sr Jeuy wnep waffe Yarbbruwup fuouhya :

Abpw 1/14 Ognumnu 1911:

I pet Leyen Nertumftt, Phap 7, em Yehoakfen bu W- Ubreb- be Urrer-ikob U: Ummmun

Tbwdg, Urkpewbrpn or 1909 : 2 Pure Zutmmorn, Inınqaybgh Pupwulbwpbwt Mbınpnu ed4hzkb na. & “vap Gwfuhfbıwd yudh nbwndb 1789: Zetpke- Utsorkes 1891, 32 11—17:

N SG: Le

„Anzn“ WTUUUPYuR PUDUULV SUSE PREV VR2

Rn %. UPHUSUYRULr WUPPUVBUV

Panuhuit Suybpkuß ns -ptunpp wöuiguhpht den up Ihunmwb h -wmbh je- murgumu quhwtußhpen dunibfhp': Upybb 184068 ufubug Wpbiuguie Peyungp Sur Krpud & qujt (unp[® Abe dp be ggmzugud gapdmdhrss Ruyg guywop gb: Wald pm ut Man, and mpwblun gl [Bhwin, op ngugggubpmf guprmguhr 7, plitfui Puypngfu pu[d wgpe

Unwpblug maglpu fen me (pour uyu [iugpajt:

Vapuyp Ahugquigugb up Unpfet Lupgmukbe, qgupdpbt 9 gun) phpkuf A. Unwgapqwg Shmbehu Swnaewbp. “be Dmgn-öhe Umpuy see ud Sup qunpmefdhade, (— 1), Ip ik Shenbebup Suofdm Phetp: foegn-bh day be gorge Dogng Lufbun bu nmgnchht be mufd- un Sup, 2 Tr nmgnmbhrn bu Sup gufkafte gu, 9 8: May be P Lwpnuptw, 13, 15, 30: 2qwıt mb pubuhnabh, A 43: MD Onugqleu Uppajb Pgtbwmpnuf ip qutmfi \ppebombb, 114: pimugn-bp, 110, 114. Gummgnmbh 113. Me dp Jupuinfl punkpacu Junbpuhuitm [But dinufie Ah m el ha du bty Gupbel weh qfubpufuim[Hhuk pumßgg',: Pug [ ua hun [Bpetiuhplu Vap Sujphmghbutp Ip shake Muhr pububnmbh dp Muf- Voß: Vbtine@btbb, Wepjmmngnbh NMuf: U Spd. ÜVhhhnı- @hükn, Weosbmböh Nub: U: Ynpie Vhhtnıfahuhh:

Us bwpg Jp haynı [4 fevuhp “Nubteqgwpburn, desnbtuwgpm[Spıebbbph npnp Jun bpwgubj Ip Am ft nd} L karaılzurtı Sun [d fr plunpnı[d frtp Uyu Jguynı- LL/7 777 lrgpayu je Snudp %

UngSupugumn [47 Z my 4 [777 qb um U f WOLLTE yenwfphpn [Er tibpp» N ub. Umnf. Vth u e bwl 32 “Nrunf E zubuchmmhhh ph, Abın) Img il gaynı - Phet gmthr ug dhuju “uf dh Auhmhmgp,, Ar 737 br 738, “Bnpdunl‘ yhabu-

! bpfwenpne[dbwtu Buufb wnmqgwpubalub inkglhm [Fb vube unbu P. de Lagarde, Baktr. Lexic. 62, Fr. Müller, # Sitzungsber. der Wiener Akad., 1870, 8, 9, Justi, Iranisches Namenbuch, £9 515, Petermann, Gramm. ling. arm. 42 92 (UL- wy.), Serdhakutı Strkore- guet Uehmibane, 9 138, Wubpbwüg, Ö TaRb HABbIBAeNLIXD BAHCKKUXD DIeMeHTAXh Bb APMAHCKONB asbıkb, £9 14, Pedersen, Armenisch und die Nachbarsprachen, f bel Z. f. vergleichende Sprachforsch. aufd. Geb. d.indogerm. Spr. XXXIX, S. 401 ($wy+ rgd- LP Ubrkib-, Ubbviw, 1907, £9 108), ]. Marquart, Ueber dasarm. Alphabetin Verbindung mitder Biographie deshl. Mast‘oc‘ Suybpkb [Fwpgilaiun [Ibwedp Spwnwpulnmb Zetub- Uforkmoh dES 1911, &£2 541—542. br wjhı

® Yorker ALerpenber bu terbr Berti ent Sb. 1900, £9 406. 'wwtold. 3:

SI

310 &- UFBUSUULD WULFFUVBUD

gbu qrbenbugmenb,, (— NXavavatav), br, 738 bi u: Uyugbu 5 Yulı Muh. nYUpon Putwdbugfı nuhkquphui Aum [in dbg . “Uufin +umhmgp kp, Tun.p, 378, Delteng lgmp Hin subhmyen,,ı 382, 384: Bunlltugt bu dalud DEN Were, gem Abetp Zwjytwgbunp dp: VopSwjpgwgbubhh Nuke U. Shi. Eu zumud phpwb (Ar 706) “uyu quupimmmgmmhbug fun Buy wahr app wummapp (46) bhhakgenf, Wenfsugunm [Fri Push Suihofd quuurfaite gingppe bp Gupruy: “be duitugpb, wuh, juugbu amum—hbho be vetyb wahr qapm fr wupfunugug wunfi wtf Gugmgubfigli . .. De kfdb ul Ira quanpfmmun tung Zacbschg uyuunzwdl qunuitfigh nung, geyb hub fr Guplsuap,, be uf. U: 87, Sun mepkäfe (unten [Bf cp day Zugabe Bmmtprb dd: Pak Unpm Maloytn UÜbtonıhbmb “Rnpu fuiluzu qummtbmbh fuibwiugt wuh,, (Unp Zwyt- Ur 299) Tmfaungunm [ftp qgmmmtab br Juni ge Whhunıbwtu Sup (Dupgdlato[Hutp, mpdk Sumubemaptkp day Spu- nupuhn ud bu(A. 425431), Ian fduybgeng Oganyu Whttune hm Yıhn Bud unpfmewd L wquget br uam. Ampugm gb fg qui lupır- gbrp- wu dnufie Gp [rouftp uygmer:

U: hatwnpnup Oqßbpacd upgluum rip, gap Vera ebd qbeahe Bas Sfrludg un wgbh Uzwlbpmwg ähnpbu ip Sunhiapfo, ha mpmets plgme uw © [wu Im (B petihpp, hp Jetuy puphpb; (Ur Werne 49 2135 421), nuplgupkul zufauht ger pa Y bjvuy pugup&ubopkt. Mq [bp u pwnwapufaid apafun [d bus {ouy Aqnı md ph wftwph dp punwbuin & Sunlaglym [Ib guy Sal qumhut jquu fr wa ulälugwmne thupwgfpp': Uyge Sunlgdandg zfivpbüub Fal hp Sephm fa muhtkguphut wpwuhl Jb- ob byebnmbh, pömumnmbh br Gumummuhh Abehppn:

Yqwetl Umubwepfiablufgng, Ouap Ip ühphegugul, Potbumäh punp: Ob apzuf wgunun Pgfp Matfirp tube Sau Supd ug bphup ug guguäbj: 2godh AE U Om? be (di Sundh” Spwnwputa[d fr tbkpp pn

ı ya pwık Jbakı hau‘ tetepth 4, 186, Da Per rn 2 8, 136. 140 bu ul, dummputht 16, 22,

208, 258: demmpmtmufber 48, Alde -rbamthıb 25. “nm-Btt 31, 60, 92, 117 bu uber yunmte "pn 38. ab mordıp 54: wornmmpurt 101, 187, 188 be abe briimgpe 104 when 172. -brbombbihee oe brmmzmm Hub be brerorbibt 269. Srppmumimufp-t 310. ommtm 368- Smtpuhm 372: rEmtutbeb 408: baren

jetwmfpt 413. dbrbuspb 423: rterkib 424, emmuhmbhl 428 be uf br gb buggy Fundabulf ng - nubkgwpkud penkpp: (Qbıniplabp Spwenwpwlm[Ibuu pgw[dhekpn yupdwdud Kup Sau. Jul, Henr. Petermann, S. Ignatii patris apostolici quae feruntur epistolae, Lipsiae, 1849.) Uye pwmuu. gwihp wgwg wnpbı mehbtugnf wözmzm Ip qpke Z: Vuldgeibwb Snfım[dhbmdp Petermannp Spw- nwpwlhn[dbwu wn[&fı‘ «Der gelehrte Professor hält es für unzweifelhaft, dass die armenische Ueber- setzung (der ignatianischen Briefe) im 5. Jahrhundert geschehen sei. Die armenischen Philologen aber, welche seit etwa zehn Jahren den Unterschied des goldenen Zeitalters ihrer Sprache im 5. Jahr- hundert durch die sichersten Kennzeichen zu erkennen angefangen haben, können in diesem Punkte seiner Meinung nicht beistimmen; denn obwohl diese Uebersetzung dem Inhalt nach einen fliessenden Armenismus hat, so fehlt ihr doch jene eigentümliche Originalität, welche sieindasö5. Jahrhunderterheben könnte., J. Katergi, UeberPetermann’s Ausgabe derignatian. Brie fe wpwnwnwne[dfı% Literarische Anzeigen und Uebersichten (@&#p- Blu, £9 316-7 (1849): Qwppwbuyburd bu bohpnpg Uzubbpnwg gupbp hp Suliupp aldkpnen Awpgeiun inel&hetp, Werktererr. 62 bb:

? Qbpr ur ferb Dich -rurber rent Beten be ud, I Ynugwbgunewgopbu, zwi Skwnd 1324:

>S. P. N. Jacobi Episcopi Nisibeni sermones, cum praefatione, notis et dissertatione de ascetis, quae omnia uunc primum im lucem ed. N. An- tonellus, Romae, MDCCLVI.

“NkZb, WUUURULR FUVUUUV ZUSLERU WR, 311

plmgfip situ pideykpe Puyg bphar Puugfpbkpu. Sunlbehiumafbbundg Yupke 5 Jepkrui Subkg jhwwunlocn jzunbmwSthp Sau br Sad bu doofoungupäupum nuqgbr Flwgßgübpp‘: Mbhe Sunday wyuapa[dhrth zuyabungbu zhmuunlaım (pobubu-bh Bee E12) Sudinn ephefgk zoappkpaujapen zb, mp, payg I, Nnpung per Baar u uane ap Ti gurpueigucn Urupperlze Ermberzny, (62 EL) gr mb] hp Aupizuy Lpodinmbung,, (my Zur 211- uyuyku tube Gallandii Biblio- theca Patrum, t V, 1788, Ybbkm. 59 XLV): Pupiluy “N Sunhautnuhf feet nen Bara ger len fu Bau penatne. Eeuisegeng (ey 70 TEL) rer RER re. Den qugpapih Pauppfibg U’apfdlay Vppetn-bmeg, (mu. Sur 273, Bflugbu I Gall. LXIX): Yp4ßr opfwwliohpku gpıpfo bi pwvunap & bgpwmbugub;) (Pb Yale wgun udn Kulßuplacwb E wrnyundun tb *Ncufugfp babe fung Hubanmbmnis,, 220.023) Trrufuuguun fe faupsgep Tupg 5 auge be pufletme) fun) um Tbmgunys Afzg tell (muitgwpaed Pay bpb & Ulm. Bg: Kup. Kumfin “Uubmf glmspmnb HR, (am. Zen. 1899, 49 37) Summen dhp Pfr 629 Dbnwgpfio dd “Uuhznf wa esopombpe, (/94 I6p)- Vopfpuh U. mg Gum fit “onmpe Wupfuday, u A be Pop. Ip hupguie “appombene, (69 32T) abo tube ug 49 335 hu 338:

Lwpnupbwjß phöuywd bpbp hazm Fühpkn din Abus Spin ba Junckpuhuit Gbpkeuy fübß be u 69 30 “Urgmumft br Oquliufd Dmtwmpöpr,- Puh deu ho gerpp ghmuunlacın Wu, Just gb qupdudmud bu Dunpaufhbh qeygft dbpı np Gun punfpälgm Stan zfliatı UI dinukm] * Leugupbt bed 5 ehpopltuuhegubpm. Abmpp. Sundbılaunh put “pemmenzbit, prl@bpgmewdp, 69 125 npmeb mgby be Sup qwen Arch pw uyumugiait quo ud b Aumpinpf dp dp‘ dummmnrkni Se Al zuinf Spunmupulwb ua Summe mdf dig kpphile rm plus dinfune md bus b frngemöh quywdui. uyugbu Anugbp: “bppb: peu [Pb Juri Fur Ppwug bhuy & ve bzo, zupmeglug hf be m map. bp 13 dwapbmfp “perle peu geben Abe eo hf un Dupn-bßn,, 69 63. Abwgppe Sau gm npqft bern 19 16 = Gwnptumfp- “ak gPemgn-bße apglit bup, 59 66: Upghop dliaie uphwöh Suitgfugmd 4 Tube, piugpfiu hphfe Dergnöpuhpp, TMpphe peu quyu Dutumähn,, 69 13. “Buyucdud frngombfe Dunnpatfhbys 69 15° mpnz summufuuit up nu qbarwpfi b Sau. data ug ap Phillips Spwuwpwpud wunph euugfpt kphm ul wi 18 = queen) mth": Ruyg Lwuparphbujf Su Pupglabßze ugaep dio Ip ubrk qapdmödhz yäpn bi wit nubbqupbuit punbppe q. 0 “brebe urden br rbb wlltunjt wobupSfi Zunfdag,,, 69 13, “pppbe bnbu phpme, 69 14, “feebe

1 Uywegku Y- Mayuny mqwapn [Skat Sgbpbumd bi A buguuenpit, (69 18) Zumd uwgpu[F bug Woungep "gbpkumd 4 Awgwenpuv, (k} 15). urbnduptbt (mug. 1. 189) mbnderht (may. Zr 281). bu p Swlwnwbbu Peboker (mg: Zur 408) Faber (mug: ol. 319). Baybegbu phrmäkt bu onenhit (ng. Zn. 210) #brmner bo rbb (a. Ya. 117), Pers Spudiuih (mg: Zu. EI 296) “min Split ya). £9 213) Er ab:

2 Lepe-pib pbemteshe mach brbebms Bra Uftere- umnmpubben mug Wilken. 1868, Betr 62-68, 9 62:

3 Phillips, The doctrine of Addai, the Apostle, now first edited in a complete forminthe original syriac withan english translation andnotes, London, 1876, &2 = u

Ba en

312 &- UPBUSUUHLU AWUFFPULBUV

benlru pPiP%r Duunpabflk. wu Pppbe binbu wbiben,,, gepuithr eb JOpme mu qbdk... mwindbeug bl gu ap babte,. 29, IQ. br aa

U: Gpng Bd Aue Alpha pwguan: (Hd dp duglb Dmtn-bh pump. be Kzg auge pugunae [Bft ugfnfı pudugb degb qopuenp faneui dp -mmbh list Lunpfd m Ehevp guegukzue: Vrwugnpgug Ypag dd (@- 15) bpime aibgund” 4p ine $eu Far Letn—äh peieps mubenju,. füzubu) peace wbuypn. um huygılaıar [Ef fi nu Unmarmduuay samkufiu biumnngpe 1. = SD re geprie gb) grpdr npeqkal Ami | \ dba; me pa IDEE ge U. Umgul; dunlwtnud gb gwpgupb; gel opbmipper: Ua YupSkd amp dklun [He frank [ewig (Bwpgilatm [Abm qmgutyı Zunlkılwnbip uydıl Tu wg erpgwg), abaku Smbgken = bie sun We = Une reN a En na a ea nbuuhup [Eh Sau gay -w=bh wöubgp‘ fppke fonpf&s Fppke a5 -phmfp-

Spin. Jospung. Spin. Towgwfe . be P=r--5p Vwpuy jneur qwoned Un- “be HR Swpwene (my op- Supmuny) qadeup Elfo ıfnpäb; lagedan... be kınku jeemwe qgbdaumne [ES heub Yoyndatp Elfo dupäb, Per N Dapıy ybdauımm [I hir Urgedaup,: qua... bınku E.10270 Spin IC772 op. Jr

Swpimeny) qua dEuny% bfaumnı [E fei Urgedadftp , :

a ee ee en Tan a a ee an ae N a ae ee ET ns en Van En ge lies (en ne GE N Zaren Ve en an a a a PU. 31- rbb Spuren Jyephgk +: /luf hp» DE u. U’ mn ($. U. 629 —- 30. pliPen Serpeeny Jupfigens => sebzbunssupier a lmsg Un use wm baygeo- qSupmeugfi biunger,: Dihpkdl Va wg. U. 422. Le I er BEE ne Den a les ae Spain P Jenäuungkauage,, Ken U je Sunllzimoe fafı wukpEn ge ppe GE kphme Bingue Sfiükpp Lepbanın buifiminhbr, (92 7)2 Sms üben krs une (— 3: 8) enpfbne[Ihruidı wpunabt gl Ari fr Serph wppsupuitnu *. ılltıun uilıg

! Yerbet ierpenbr, 69 405, wbgkhe be men. 10:

Phrr Weesermen con Set Amy Bertimtemfbet, qumwphlu wE p mu Yobgep tvwpwldbubg, Wrufarw, 1899:

s Shbu Orr U-trertt Worb Rete-sent ger endbs Z- I, U; Ui Serermitm F &- U: Maınnrpbwd , U Fk. 1902, [72 12:

Pwpunb WEgeorkbw Bd (9 64) “yunmlayppy Yun wbneh pegmmur. Hılfllgbı unbugbt (deym.pt) qldngm da Pep--urt pepbwig uluba fogepd dJuumwlngb pepkwug: pe mebhb Between ng mn an a LFI ar EEE ET EU ECHTE ESTER HEART Hrn. ea ZEN Sen Baublgu qbentupnd Swbgbpd [BE qwpudippu pi & br BE panp degmiwg Sm Peph b. wwlab aba“ keupspgnf... obnbswbwl -—EE depfwenpnı Fhudp pzwhetmgikn: gund ((deugn. Sp) undapku YEpepupul grfn puwd & Sbwgwenp Megnewg, (Qunhkp. 1893, &9 251): Witp wuenkq dud“ funpsmepy dr getp enbubkp. Puggku ya, Uybyku juunfb jkgnıf dE9 Ndbgmewg darpv, hp Yngnıh Baoıkeus, Nysumv T@v uelırıaov, rex apum, gwab gb “Spbpb wpme gb gbenbhd Hal gbgnp. Jun npay ki pug ubpmtıru Ungm qupdintu Wfegbibee, (Pwgpmwon-tp, U brabiky Wzwlwhetp, 94, 'w. 21) be Pwpugb Say upglabhge zu bupkd

oA

“NPZr, WUULRUL FUUHUUUV ZUSLLhUR VRR 313

bpp thmanhtp np pufwbrgwl zuuufu edimbämgpu bu 69 wjbzuf wepfF Ip Gbphuyuibug Deuzo-bh punf gapdwön [dba be don Ip gpdubmf wii mh EmsEhrbs ptugmißb, Epplife ty faul Ipa Dutpmungı be ujlybe guibgum wigud Beznzäp: s

Zpeybabug pwnbpm db bplreuit blng mb dinithui Jouy dep puwmdtkrk [BE wmupwbbtp undbzb plryupäurme (Bbwdp, qupähup dphehne Pungmi [but wnpbe fen qubhitp qdlg : Sfugbenpg qupme Suy (Bupqhanpgubpp, mpg duygod wa uk. efAfetbhphn den 5 yutupht Pwgpfi udbt ppm [Fpedbbpp Kpqpmungbu Suyu- gohym wirhehait zupogm [I fetpr [eigen Wld upmgubbpm BI hp wuluplunplt weh darfd Bnqmep Swnnwdp du“ uhr zhgb gutgbutwiug Puwgpbb, gut Bergepswöb; -m-bh nz; -pbifp Ahepe

Unug pluwgpuhuit Sudlalaumm (Shut geben up & opfinuhß Sunkag Stenlehug tnınpanfy pwuabpn bqwbhububbpu qapdadm[Ihud wgpunguntug. Du. Tb. 7 Unmglp« gun funbut (ugly bb zu. üpysdau. Bnfg. AL. 16. Umug pri bb 77 VOPOp@, qup nz -muhkgugbuit Shqbuufuhrp (Feupglitumd Wu. "Uwny yerchmupeumühh,, Ppu. Ü’pdt- (mn SR. U. 641): Unf@e. hüÜ. 2. Pınwuhglg &r Gunybu ebphoste dvov dedenevrv. Wwph. Dr 26. “De Hp bp SL. [etne, db-thE munph yuagb 7) 92 yovn Tv "Ernie, Zopoporwinocn zo yevar. Snndd. 09. 1: Sp bo ommummnp blbabgenjb 00309 MEROVOV, up ma ıyum wunhait, danmnbnugßpg hp Bepqlatht Sumpimmmgnmäht bet: Dig np dp Summunbibp ge Prwgfpuhpm Sundklumnı [dB bundp tajup hp zbzuhtp Wubı wunpwlut Puugfpbkph Fupgiltm [bw Sunhup. bppbe opfuwh zum hp phphtp Shenlbuhug Su mmewbp Qgobkt. “Waypfal Saptmpb, Ir Ute Smppmpkr Tonqgk Suptmpkr be Dabuuph[d Smppmpke Wapfal Supzmpe Shan qapuufı dupquphlg, br Teupapu Superb, (my 0-9. 49 362). Brmpwgpbpud qplag wunphphu puugfpk nf Flufuitwpup lupguphmsp, (= a)» Pqwluib pwnp, apdb wuhujt zb guuldbe phun gu) [Fupqikuinbzu, dus plgSuhum uf wtmgulggjb Sunkutnhp mp2 bpkunf dp Gpubuyk degb. “Vupfunl Sapzmpbnbße erypt USupnup,, Gipp- 98°, Werptupbumäp (ii) ng dbfubp bomuupbt,, Apus Up, “Bump hpn- Jeay Smppmpbumb-n.,s Gpp- Ppndb:» (Z£: RAR. 218): Burmbungbu nm inurl gepdwdm[Ibulu (unpzlm. Tuymmulım. Siumpmwd bu Shanbehu plwgpuluit Sutikupbqg zbqmäühpp. R- Vhwg: 1b. 25 Udkluye pnpebt pt be mb ot Apyovıss xal ol Apyovamı (Umpwg femp wdbtub bysbst pt he febaye)ı Page Ar 8 Upupf [iR dumme bu butbnkte pn B= kanya YOovras war gdodaas. Dur Pe 1 Pupägb zOpmeummgbdb qmır Damp

ebwapfb Supuguumn wqwunbbpp hp vbpkupwgpik wqwpqugbu. zoiv üv löwoı zaraofavra tor BaoıkEa tus arnosws. Kal Zorıv avrais ob yeıoororntös 6 Paoıkevs.

Yywfuwsgwun [Ibwdu dBuufb Sudlkliaunk Wolytp Rapportsurune Mission scientifique en Arm&nierusseeten Armänieturque, Paris 191, &9 26:

? PRunfu Daufe Sullelwmk “unpuyp, ir: &2 406: U- batwunpnup Ubenfnpugeng daldaje dondlouaı Tas poovoo0s t@v üylav auloror tas Ev Xawr@ ÖbLaxovovs Sumnewdp (Petermann, ibid. p. 366) $Suyp Bupglutmb £ “Nqpajb mod p Ppbuwau wurle, (AD, = wndhh) urtmmmtenı mpp qusib qronete uppne- [kat Wenmdry,, Ppkıu wgqmdyn] wunpp prwgpib, LE wapbıd mübtup immo wbupulıye Pupglatud ppup oriemetenäh:

A

314 2. UFBUSUULU WUFFTUVBUV

bu nffe mp (uyugbu Tube Auf Ubft. Du. 19) toybovea xl ioybououy. Papdp Un. M.56 A Bnuqugk bp He Ah mquhbppbu, wm Sur pbld u = WaanTprO. Oyöparı Tapıya. Yıliab pugdiufd fa ham [Bf vokpn WEdEn f Hindtvan apfı m zwapun 5 Auhhpbyubh Dppmjbgeng I qld nyt Sboletuy Su umudp “gbupg Aup[Flgfr wuht, Genf um bphm be kphp Sumugfup dhuys upinwpu Iquähg » + + qqmahftb ng pugned” uuuuunpp hpbahjb untl (59 551)

on mqeepueffrR uugzwnme [Budget qupgpliugf,, (69 556). Tmmpugfp pm lpm qleliug gaje prwgfpp Ip hphuymgpuk Erzobepan Pqwäuinwäbr pump “ug wm Sß,,, npneh pn what [Fupgelatm [Hbnbu (upengkyn] guyadsungku gfumuilg Pwpt- aitpge Ypvnpk ph hf wgunn,, “uqumnmlli,, opfuuenp gkabgft puahpp: Uyu- bu h mu Qgohf Fupglaußge. piugpfn “pug dluugf Winuiuht bmumnmöhrr (= 11a) be wpglquiuft npnmbher (No) Fumnewdp dirppfl gun nf de hp zudh Ip Suyumgptik uyuugbu “Minute binmumt tumuubtt Fe upgh- gebf Sapfnmsh be whhetr, (49 393):

Ugu glum (B feihpp Gumwfunpgbt qbu Shenbehu ug hgeulugu[d bin. ns danißhp De qupm qgumuhuit dannktugpn [Bbut (Bblr zunel" pugg perl hawd by au uyuunun u pop Stgbtwfubpe qenezugud En gap gepbwbhls- dhuyt ege-öh pumfi Zunpgmud b pugumm[Bbrundg dam, np qupäbup hund & beebs temps Ufnu pop YhuymelHrtg gemmunlam bu be Bump glem-null- a EN

Tb cu bapmbuge [But np be b hhpun] gb Suhwauhhp BD. Pfr quiogpug (#69 178, 242, 343) “Zuusıliungunu -nmäf,,» np und (Stwgapıtı 2) bgwlw- tuflprn dninfih zb Whphuuäunp, ur uyuSpu wait ıfofamumme [Pf dp urhi, Uhl pw fi, np hp publik Sqmewmp,. Shenbewpup Zunlugungo—(p)öp um uit dpa

f. uuınlı E "nrw Suraliungussungun.,s bee "Sundargung-w-par (nun, a4 Zu FAR VOnypnıb- erh, Uni-gnmbp bh wbmıubg hugda [S bmd:

Bundbtuuft gluyu wahl un b muß danuthuit Sarg dp (mbu Jlpugap Sue. dm. [d kaulıy ds Tywlunla ws wyfuunaufpn [4 fevobpp) Zupn [AR Jedapr qgupbpnd dd dintuun up y kpp ZAHL kıu EU els Suwuhugngaı[F fr Yuupı Jepfiubkpad er] Sf lg Swbpugun bepte bguehwbwbbpu Li uıfah ıinun. yudnfumlfı Yfpwnnı.[d kurt dEQ , dus qgupnihy kpe gi up qbınwlgnı (I ft „-(p)St pn fi Sungılarlı pa 7 befaunfin , wu Skgbtunlobpp Ip qm. zuiluyfilı gepdwöh, zul beefe mul :

g

U aber g6 Sbnbewpup Ybubsbgbwuh uw qupöhpp, np 4p Suwmwnk [d& „es schon in der älteren Literatur, d.h. schon im 5. Jahrhundert n. Chr. reichlich belegt Isiteu Beiträve zur altarm. nominalen Stammbildungslehre, / [&prl&b% Zeitschrift tür arm. Philologie, I. Bd., p. 41.

.

Bis

Ein Brief an den armenischen Hofkaplan Wardapet Nerses in Wien aus dem Jahre 1697.

Von Dr. Friedrich von Kraelitz-Greifenhorst.

Im Besitze der k.k. Hofbibliothek zu Wien befindet sich ein Brief an den Wiener ar- menischen Hofkaplan Wardapet Nerses! aus dem Jahre 1697. Abgesehen von der Person, an die der Brief gerichtet ist, ist derselbe des- halb sehr interessant, als darin von einer ar- menischen Druckerei und Kupferstecherei in Amsterdam, welcher wahrscheinlich Nerses seinen besonderen Schutz angedeihen lassen sollte, die Rede ist. Der Schreiber des Briefes, der ilın in Brazlaw (Braclaw), einer Stadt in Nieder-Podolien (Russland) in der ehemaligen Wojwodschaft gleichen Namens, geschrieben hat, ist nicht näher bekannt. Am Ende des Briefes befinden sich statt der üblichen Unter- schrift nur einige Buchstaben und zwar in folgender seltsamen Anordnung: in der ersten Zeile zehn hi („), darunter in der zweiten Zeile neun nu (2), darunter acht scha (2), darunter zehn wo () und in der letzten Zeile sechs tscha (2). Möglicherweise verbirgt sich in diesen Buchstaben der Name des Briefschreibers, sie können aber auch bloss willkürlich beigesetzt worden sein. Dagegen kennen wir den Adressaten ganz genau und wir erfahren über diese hervor- ragende Persönlichkeit aus der Chronik des Stephan Roschka (Ue=&ıfwbau fbrz.pe) ? folgendes: Nerses war aus Erivan® in Armenien gebürtig und vollendete seine Studien in Rom im Kollegium „Urbanum“, welches Papst Urban VIII. am 1. August 1627 zur Ausbildung von Missionären aus allen Ländern gegründet hatte‘. In diesem Kollegium erzog die römische Propaganda des IT. Jahrhunderts behuts Gründung einer armenisch- unierten Kirche auch junge Armenier, welche als Missionäre zu den durch die ganze Handelswelt zerstreuten Armeniern geschickt wurden. Da sich damals in Rom kein armenischer Bischof befand, der Nerses nach vollendeten Studien die Weihen erteilt

1 [n einer Notiz im Cod. armen. 6 der k. k. Hofbibliothek, den derselbe Nerses im Jahre 1697 als Huldigungszeichen dem Erzherzog Karl Leopold überreicht hatte, heisst er „Narcissus Elachedj“. Vgl. P. J. Dashian, Catalog der arm. Handschriften in der k. k Hofbibliothek zu Wien, 1891, S. 12 (arm, Teil)

? Vgl. Dashian, a. a. O. S. 12 (arm. Teil, zweite Spalte).

3 Nach anderen Angaben soll er aus Georgien (U,r«g/) stammen.

* Siehe Wetzer-Welte, Kirchenlexikon, Bd. III, S. 647.

a

316 Dr. Fr. von Kraelitz-Greifenhorst

hätte, kam er auf Befehl des heiligen Kollegiums nach Lemberg, wo er vom Erzbischof Nikolaus zum Priester geweiht wurde. Nach der Weihe begab er sich wieder nach Rom und hierauf nach Wien, wo er während des Wütens der Pest (1679) eine äusserst segens- reiche Tätigkeit entfaltete. Mutig und ohne Furcht spendete er den Pestkranken die heiligen Sakramente und begrub auch die Toten. Zur Belohnung für diesen in schwerer Zeit bewiesenen Heldenmut, wurde er nach dem Erlöschen der fürchterlichen Seuche mit Bewilligung des heiligen Kollegiums vom Bischof von Wien zum Benefiziaten der Kirche zum heiligen Stephan (Stephanskirche) ernannt. Auch in den Türkenkriegen der achtziger Jahre des 17. Jahrhunderts leistete er Kaiser Leopold wertvolle Dienste. Als dieser Budapest von den Türken eroberte, konnte er ihm verschiedene Informationen über die Türken und deren Kräfte aus armenischen Briefen geben, die er von einem in Budapest befindlichen Armenier namens Gabriel! erhielt und für den Kaiser übersetzte. Dafür ernannte ihn der Kaiser zum Hofkaplan und Kanonikus; als solcher lebte er natürlich in Wien. Wie der Chronist Roschka, der mit Nerses gut befreundet war, be- richtet, soll er 1200 gefangene Türken zum Christentum bekehrt haben.

Der Brief selbst ist in altarmenischer Sprache, welche die Kirchensprache sowohl der unierten als auch der nichtunierten Armenier ist, abgefasst. Daraus lässt sich aber schliessen, dass der Verfasser des Briefes, der, wie oben erwähnt, nirgends genannt ist, wahrscheinlich ein Priester, Mönch oder sonst ein gebildeter, der altarmenischen Sprache kundiger Armenier war. Doch finden sich im Briefe auch einige neuarmenische Formen, wie z. B. das Präsens „Are Spwiinyk“, der Plural „op&p“ von op, der Tag, statt „wenepp“ und andere kleine Abweichungen, die an den betreffenden Stellen vermerkt sind. Im folgenden sei der erwähnte Brief in Text und deutscher Uebersetzung mitgeteilt.

NalBiexit:

Uvmnı wdunf uppnifl Swugk j) Uye gbpuyundumn? Snglı ap Soptı Jlpıny j} ink wndy ink wn Ubpukufı uppwlpol guwSwbunfi, Hl E qunplpulı Gayakpılı Zandaynı ı

OpPiitlumspumuuf ke gepugeig peufamfe, ea ubgkyns UbpnEn enneh pour Lejf» ayßaje Se Dekp) Hirmnengfi gun ke \ehnpailng.) nu apujnenl a be diuglFuibu dzwmweinmyge be gu bdu hp mn wpbuguup Shzwuynep ups ge “Prbier Sr’ Up Suügk sera ghpugao ıquonfe be ununfäub, gb gabk 'f Abalı gr dab abgibt br dep di mm ber gung mggfe Mapa ku mulkmugi Ingefepglwt dhzm® be Suitungug diufwnbguf * br Suyglpuf 'f MeSwugop br pw ehuuze Guyubpbb be funuishug® Impu, uyupuib punbugf: Uwfo uyungfh be BE sert PIE ehr ße bungbu be wifsbpf gubr be ubgbpei , ’f Moda Jupp babb op hit wu ebgı Taf wumulop Jinfabugug qemppum eapldaung "dlpeg gu He MY bp gruggpupg hr Shzmuynp dep wdbükphun fr Junnıpneg Suitemugbug qfiidg qdbE br geupf Wufuwti unpw gap mchp 'p flug wgh be

Siehe Dashian, a. a. ©. (deutscher Teil, Anm. zu Cod. arm, 21). Statt gbpweyupdun ; sollte richtig “at gbpwuuybwnf, heissen. Im Orig. 4hz..

Statt unldkund .

1 2 3 4 > Statt Jetenwukug .

Ein Brief an den armenischen Hofkaplan Wardapet Nerses. etc. 317

Ingndegku depeys apyku won neh quuugpm dbwtb gnpdupuit ugebäbug bıu qupu dbp wgop dbpmfg wbuup p Vupqwl‘', bi mepufune (fd nz wuhun metßup fr fepuy yul bob ab be Swmmunnbugk quyu gepdupus [ ghrhpb dern!" gucken, muwnf bagfaqwglit Suyglaug Flip f dedm[Bhbh Abplb, zuudbtugs up br wdbdujt wukk jbübz Abm tmam br ogdfut udn, gm gwihpn] qeupf be qbs Zunfnuvä unpus wdbbuje fploatug br wnugug, br f Julian Abb Guyulı beu, qb pwiufn gr] jbgnewer, Sununudp jbuhz, Gumupmä wdbnugjoß gep Iugphgup be qupu dünn gup brSuktm [Fa Ayo, npmfp be wmbpt inbpung jgarugk br punnwpbugk dhoom qulbtupu fk Alp, qSmgliw he glünpiliwfu pr dfuumu wm u fepzy dkSf udn Tupäbup Suitım gm di bi? JuS (elimunbngpug, pl np hm Sprunläyb? um wpbugje Poqnutı Ogamuhup & ng [ ße, wa fr plgmebky gumumm dry quibtujt pupm [Ef ns put’ Alngugmdl® uudhr u br P guugundum dl: bu ug [rlanmmtn Ofefbvupe wahr jep ngnpliud, qb ngnpim[feih 5 wgefep Plz un wpfün [bugs uyfı punk felnnngpgs br gn Spuk gt? dh opt, m: mu. mncwb pn Spulen gu® zun opbp br Funhüub uupgbuhugks wdb:

Pphgun. [Alm Suynge n&fug: Bmfupp, d+ be b Pal grbumnußs 1697: Bautfwp, 20: 'D Mmungof ı

Unwwuın Suuruy da SThungunız Sau un % wbugfenui br wpdui

B. Uebersetzung.

Mit der göttlichen Liebe gelange (dieser Brief) an den hochwürdigsten Herrn, unseren geistlichen Vater, den heiligen Priester, Herrn, Herrn Nerses, Kaplan des römischen Kaisers.

Dem hochwürdigsten und mit ausserordentlichem Glücke ausgezeichneten Priester Nerses sei Gruss und Liebe mit immerwährenden Wünschen, wie es sich gebürt, dar- gebracht. Damit wollen wir auch die oft vorgebrachten Bitten immer wieder zum barm- herzigen Schöpfer hinaufsenden, damit er unseren Liebling zu noch grösserer Ehre und höherem Range gelangen lasse, auf dass wenigstens durch Dich die Leiden und Sorgen unserer Nation und der ganzen Gemeinde erleichtert und gebannt werden, dadurch, dass Du immer und stets bittest und flehst zum mächtigen und frommen Kaiser’ und seiner Familie; so viel sei genug. Diesbezüglich kannst Du, wenn es notwendig ist, im Ueberflusse und in vollkommener Weise (Näheres) hören und Dich erkundigen beim

! Statt Udunkpgwd'.

2 Statt ‚bg oder ‚büp-

3 Neuarmenische Form des Präsens, nur steht hier als Präfix 4mı statt 4»; findet sich auch im Dialekt von Tiflis und Erzerum. Vgl. H. Adjarian, Classification des dialectes armeniens, Paris 1909 (173e fascicule de la Bibliotheque de P’Ecole des Hautes Etudes), S. 24.

+ Im Orig. ngnw.

’° Statt Zpwilwtngh.

6 Siehe Anm. 5.

r Kaiser Leopold I. (1658— 1705).

318 Dr. Fr. von Kraelitz-Greifenhorst

Wardapet Thomas ı, welcher zu Dir gekommen ist: Hier aber wollen wir die Sprache unserer Wünsche in eine andere Form kleiden. © gütiger und barmherziger Gott, wir alle haben ja schon längst von seiner? grossen und gütigen Zuneigung, welche er für unsere Nation und Gemeinde hegt, erfahren und kennen sie, wie er denn heute eine Druckerei und auch eine Kupferstecherei besitzt, welche wir mit unseren Augen in Amsterdam sahen; und wir haben keine geringe Freude darüber, denn Gott möge stets festigen dieses Unternehmen auf unserer Erde. Darum flehen wir mit seufzenden Bitten zu Deiner ® Grösse, mit ganzem Herzen und ganzer Seeleihm hilfreich und unterstützend beizustehen, da- durch, dass Du seine gütige und grosse Zuneigung allen Fürsten und Vornehmen und schliesslich auch dem grossen Kaiser zeigst, denn durch Deine‘ Worte, Deine Fürsprache, glauben wir die Erfüllung alles dessen zu erlangen, was wir wünschen und was wir Deiner5 Güte unterbreiten werden. Somit möge auch der Herr der Herren stets alle Deines Bitten erfüllen und erhören, sowohl die um himmlische als auch die um irdische Güter, zum Ruhme seines grossen Namens, Amen. Ueberdies sei bekannt, was der Apostel Paulus befiehlt:: Nützlich ist das Wohltun, um alles Gute von Gott nicht nur in diesem, sondern auch im zukünftigen Leben zu erlangen. Und ein anderer Weiser Juvenal sagt: Sei wohltätig, denn das Wohltun ist die Quelle aller Tugenden. Das Uebrige genügt den Weisen, Und Euer Hochwürden sei ein Tag gleich tausend Tagen Gott möge Euer Hochwürden viele Tage und Jahre® schenken. Amen.

Geschrieben am 10. Januar 1146 der arm. Zeitrechnung 20. Januar 1697 n. Ch. in Brazlaw. Der ergebene Diener und Dein gehorsamer Diener

von dem armen und unwürdigen

ı Damit kann nur Thomas, Bischof von Vanand (feny/ıliwu Jwbwbrkgh), gemeint sein, welcher im Jahre 1695 in Amsterdam eine Buchdruckerei und Kupferstecherei gegründet hatte. In dieser erschienen in den folgenden Jahren einige wertvolle Werke, wie z. B. Moses Khorenatzi’s Geschichte der Armenier, ein Weltatlas etc. (vel. L£o, Zuyfrolput wmugwgpm[Ehed. rbbrbg 1904, Swen. 1. £2 412—442). Wann Bischof Thomas gestorben ist, steht nicht genau fest. Sein Todesjahr dürfte wahrscheinlich zwıschen 1697 - 1712 liegen; sein Neffe und Mitarbeiter bezeugt im Jahre 1713, dass er in Hannover gestorben sei. Interessant ist, dass Bischof Thomas im Jahre 1695 mit dem berühn.ten Philosophen Leibniz zu- sammenkam, der ihn in seinem Briefe an Akoluthus erwähnt (siehe 3. 1. Urbzet, Ub--t-%, Venedig 1894, S. 310). Die vom Bischof Thomas gegründete armenische Druckerei war nicht die erste dieser Art in Amsterdam, denn bereits im Jahre 1660 bestand in dieser Stadt eine solche Druckerei, die von Matthäus Dpir Dzaretzi (Wewfdkru ul \wwpkgl)s dem Sekretär und Kammerlierrn des Katholikos Philipp (1634—1655), ins Leben gerufen wurde (vgl. I£o, a. a. O. S. 144-149). Diese Druckerei wurde aber nach Gelzer (Kurze Geschichte der Armenier, in der Realenzyklopälie für protest. Tlieologie und Kirche, 3. Aufl. 1396, Bd. II. S. 63—92) schon im Jalıre 1672 nach Marseille transloziert.

? D. i. des Wardapet Thomas

> Im Texte '% äkadE, Plur. majest. statt ’%.. -. gruslk‘, weil es sich auf Nerses bezieht.

* D. i. des Nerses.

> Im Texte Akpny), ebenfalls Plur. majest.; bezieht sich auf Nersss.

6 Im Texte kp, Plur. majest.

Vgl. Erstes Sendschreiben des Apostels Paulus an Timotheus, Kap 4, Vers 8: Pietas enim ad omnia utilis est, armen.: Lsmnı wdgwznn[d) rt wn wibbuyb (ug ogenwlpwp &.

8 Im Texte Fwiliwwug Zeit.

ı_— SOS2 8

= 2 ei E

TEE

srsEmaNnnuh FÜPFUMh 2U5VUUlı PrinennvR

TBEULNN UNPPUNGBS VULUNKPLBUVS, Vhwpwu VDuryp Ufnnny:

Boqmewdfu [FE maybe Abyld mh uf frounedpp, np wluhgupnep bi bqud pop Ay mtgp 9. ShofslF Phap- gkunfg: YWhppbiu 25 wmmpkhut b, nu[d mupaug f {bp Shnwgb; 5 Pp Shgudfugpfg De ubphuyasıda bphpunzunfufu qfmnı- (ELSE EEE a Er a AeejpErf guwppump Ge whuujfhenp froume ds

Gejarı gugupt, pum 9. Thopgbubf mn wbglhn[Sbut, pumfuimd bo 1300 plunwbhpfg Gun” TOOO Sngarg: Ufruserı 1896 Alep pugupud” Suykpfe pluufulfg bf 20 wu zu Anepehp bus npntg pugl Anppbpbubg found" bin be Abyldnıtf Suybpkup: 1896f gbmphpb unpfe bu jb- Um dl np iypuibp kphfegbg mu mbq puhht

Pumwpf [rounı wöpp dfı Ahıyl L pgfr Hfrbhbu puppunf, np Zunlian.onwlfı vhpuugphz & 9. UKunhutp p Olassification des dialectes armeniens fu.

nm (lm dig:

Rum NM. Sbofık[d Pbnpgkwufı wpumuuwslnı (Ihm 2b jlIachf [ounı wöpf Auıplanıunı

Yuybun.npbbp NH) BE b, Buer (e)» bs 0) bs (ö)» GR, bı»

Pumwäuytihp = (b)» E (p)» + (P‘) = (dire Ab Bi dh) ı (8), # (k)ı + (K) > (j), 3 (ec) » (e) 3.) EI) (8)

Wed) od We iS 5 LO) a, om - (Bez

DE)

320 TBUFNN WÜFFUABS WTULUNAFTLUVS

Dasjvun mpubpfig m zunpm [Bhuiı wphuif bu Shmleehwfihpp.

ww (&) zum pug & &, np qulmmd 5 mpfz Suy puppundhpmd” bau, dr Tue 027 (Fre pphpkufg kywd ıfın nur [I Tulıg JEg: U u Ausplpr 2b, achf pwppiu- amd folk dl & uupuhwluit a-% mard “lang, pump db9, day [Fb bepp [füs Aqwlutungud &:

E paul &, ups] b dd ding n-fig np, ug br, bnkyı zer; bit pwnbpf dEQ:

LE pwg e hund” e, fngubu ber, bunmch, bemen, hend, derer be mepfo de zupp punhpf dp:

2 (@) gb ba of hp dh Aut, pp upmwphpbpm Sushi bp & jean Suypp (hf ep] pwfubr bpb wnwilühpfin be gud Pphgehr: Ugu Auyıp yu%ufuugku & 2bjldmctp puppwamd br zum zumuh bp] quiquilnmd & unfnpuhut gg: US dh zupp pwahp, npaüg dE9 nu Swugbu 5 quybu end om erh = er <) = eh ar = Po ehe wrofdf, bus Uya Auyıp jbohgemd b wgbufuı 3 p wpınumuim [d ftp bath pwafı dag: Uzu yupuguib umngbg Tb mungfjuhpfgu 9 P- hof fo:

Faso] pugquäujiskpfh wahl upg Stghaekpp (sonores simples) quad bt wpg (um, (sourdes simples) be phgSwbunwbp: Va E ufuhf Gadap- gelte up Stohgihph wpimwuuin [Hrup dinpp Püg whjb mdeq 6: Dat (Bun fenı/kpp (sourdes aspirdes) Fuwgb,) Ei wlufafnfe , Fusyku pinSwbargı Suybpbun. di

2bjldnıp puppmnd Suiugbuy Sf Suybphuß- Duft dendınfunı (Alrwng 9 wdbnfg ne zugpundkpp Sbinkehwjubpt Io.

(LE Auybwınplbp i

wh quatmd & 0 zlzmfı wu. opfluf une mu. win we web (5-5 A) ups Fer = gu: ber Beben bpuyı "phr- bug :

Uyge beheyfdp gummd & ib Ugorjbafı puppunfi:

Zjyßactp puppunned” nm; dhuje zhzimmembd eu mb & qualmud 0, ap be u bpbpwppwaßg wampugumd u Auyıp. op. word may: Are Megups Ih

ge qundimid 5 & buy (liquide) pogwäujtihpfg mu Shenkehu gunbpl a

be Sf Sugkpbuf bu phpSubpugku quabmd & hr pugf Sawmbehu up. gaukpnge

T. Ypletaj Jaähf 9 u-fg Guy fg un) bu Bam winfenfenf, Buß ug tr ph dealemumd, uf Baugwd. op. mb. wubr: ehr: wer use (= deyp)- Pb (= wblhh). ders Aber Ark (— dEbr): Une opfufubph dE9 unbe mezugpm[bhutı upbuif bi Aeygp Ir Abfetr mpeg Sunliupilinum Sb nu be ne (Ahquy) pwahpf 9 bt dinfummd 5 bo ut yunkwan] nn geprpg Lethfe & wuntumd Urt pwap quamd 5 denier dolmeig *bndıch Swewbopbt benk- upılnft Sunlangumuufuuiung puyg Meg ur buiofd dl puppwaugfe ihufg waufwgub jbuhr]: Abyldmdp puppummd tenk- punh

Bee

2bBeNhub PFUFFUMb 2U8STVUNUV PPNhPEPRRUL 321

frluump infuwiuge md 5 ph pumfi: Pugunnef[Fhrt 5 Gwgdmd perfe punp, A 2 En

II. &£-> zn ws EL --fig wa) » op.» EL= = ehah), beamer (— ba (bunt), Germen (— dbamm)s Je (= Adbatı), babe

fepfz_ dh wupmgupf dE9, EU quamd & br op bulır kalıpeı bobr = kpbp, Pill Bblbe, bii:

E-u eg Swbpungku fümd £ wbhıfnfnfa :

b-% pwnf ulgem dl Bm & dr fügubu ba Eh- be yb- (udglpf dR9» apetgfig wrpEip Fame 5 wilhugefes Pub bptpepgp Yepguhpf gb qualmd“ Ef op. re Peg mug ya ra = ip). er pi). Spas bier: Shleir- Ir (= ybakı)- ber (= bunt). Yo (= ylelip):

b-% pumudppm dl” depfd Fund 5 wtnhodfafe, depfd quntmıl & pr pn dunl‘ b. pa wäh (= wöhrkr)- Als (= abzle)ı Wis (= behke)ı ulm wolese- Ib au ir Bl lebe Tanne eier eye = ah) Larrr 7 Zee) pe ne nwenp. pe (a) (re) ZN):

dt

FRI SR NE Bi EI ee ET ee er el aeg au Tops pul pewpupe men jfonEtr peppuuned enp- eat Abıkır With pwabpf I:

ER EEE Wa Lip N a a er EL u) SE temf)n ker:

el LE DIE A Er

» Auytiswenpß bpb Yfndfınfun. [Bf Vühp bi.

Il Or ES nn a ey Hunden ujkenn an gen sn Bag sy pay kanzups penis Zunpsps pEerst-, [ubäap» “banken ung, bılı Fwgumn.nı[d he Eu Scuntrih wg pwabpp. bp afn, bon wldan, wpbem mfunn gbetbepr gdnfıp:

ga De Re De a a ER rl Eee düitı fppbe Sbmbeup. op. gung > rbers puyg gg (wu > tuonbo. get > rien Felgen gn gu saure

qruh- Say ger (wgpkb > Temmeserbtr dud“ Sun > hbemı puyg Senf > Ehebr» kıs

IH.» >$:

"bb ogunbun Sbabıubp 5 hpem Supheuit Juihhpf Woptmugihuit (assimi- lation). sh ‚gwbf pwadp Ubphayugune di uywgfuf [Sul mug Jerbufut Wplu- gredp wlegb & wnuby Tunp endenfune [Iewt, füz np qupg bplumd b dhhejb pwafı puppumuyfie br qumubu Abehpfp Sudlelimm[Fpeußg. opfuftbe

pub (wm pt wpgfetp & bphpopg -b woglgme[Flwi) nynply »

De eprrbf:

2bssb gerdbı (dawe), Uengglen update b Guys qnpd-

ARE

322 TBEUFNN WUFFULOBS TULUNFTEUVS

"brmmeiße: *brorkr Abe bpfg mpg Un oo ur yuiheune kl). pmmupumt, Uli penph-t- a ee

Mut en "ph, Berk Smgb Abehpp ummpugmd bu, fl“ Wulbugpm Ahrundp, "gb be "öbeh Stab Ahbıhpfgs mpnkp wlrzmzen gapmefhhet I meuhgly ujb Fudübu, bpp gbn $-f & qwalum ghu:

Yaibfuhur Uajuugda opbuem] emp E | gaugisissphgh eu ke ern eu beyrebet (Fangen) gapın br bowpken, bemzwborns ferzyrid pwnbpf by

1008 "> may:

N) en Date ee re ee a a Be a EB LS a enfep» qpul- mulpe ZbpPbu beta opfünnfihpp Id bpbewn & hhmd vayb Jarlurunı ER 20 DS Va WE Sa ee

n_. wlbbnepkp v-- Dem & wtrfnknfn pwgh Sbenbehu punbpfg, aup pl Guibpumgku quad‘ 5 0. plummgt-) nefomunop (dispen me fun Z nehm) er 2 29 NOY) vepnneren Berege (deinen jeauNz) ug nie) a akzplı Yurde= ka mu ma iger Pre re = Na re queı que bye! bp. poler bpklays Fpfhnet 10 me:

02 pub. on (Sf Says me). zlizemf mul geuntme £ ko, opt ken, og wnbelst zuge e seNlepfo pmelkuz: ee pe *ogeob; (pwgwäuyiskpf mlqunfnfunfEhumdg), Ufo errEL: mm Bm: „neh, orsuhı. Sn-filı Bofsnekn 2 anna zrmopeu:

R. bphpwppwn uhn:

Obzunnı w& A) FE wpinwuwbnı.nı Hp E “.. pwgfi bpp gun wfbppmed L qwunend', SH kuld wplnı. kun] Swumpadl ns -f Surhup pa opkhupfi‘ qgeundını dd" E er. on . ..

wbzbzen ay-p upnumubnud 6b. op. ERE— ya Est uhr STrEEE lin Dane

m bphpwppmm[i hmS Aharfofıne fd fs Wnkppe guilnıqaul erh ES Serum opbkbef get Eufkuphaufz” opflunlukp wie u [kein Ionen if Ep app Suhup Quplıb & opbup göhr ohzmmmd nf p gundup 5 dba puwabpf BI pugumafblumig dp pwifs np qunimd body. op. Eple (er) pauld (divam). 44 Gau am ya Bor Pyr: Uye erkkpk wu pogeny mp2 Spb- lurftbp [UA Swtolb gli: Muh Shonbehun pugdanfuuh pwnbpfg fe pwpuinsh pm” u bulduphachz £ wnuitäfe Yinfınfanı (dba, ne) uımz « aypy* enge (N TE EL

fe dbunfuibl mualpf db) $=-% apmunuibar zedi EI 2 ol pl a VER

SLSERNKUb FÜLFUMP 2U8ULUUHUV FPNRRbRUR 323

er al er a a Bnaepelye ampugud E ubnmpmkge opzmntpmm-fab ug peumnı fd faul. ug qumfrt une Bft, bed:

ÜzerE u BIE geimugum, Eu Eppappumfg wnupugmd JE, gunhe Ei op br (—mpfet)e blyby (= Supfep):

P%. Pwnwöwjbbhp. Uhtmnngntpenn bh Ir=d Gergepetugebe[p-mbpt Dr.

I. gr pl Swbpungbu dhafumwmd 5 5 (gbpd j)-b gugmph lroum wöpmd‘, RR U a en a

IE pe rpanaunae ned ee usa ep smnipe ebae Be Ser ohgwar ud un ufudibpmd‘, mpotg quntmd‘ bi -fmpı mmp be -oygep- ap. Beta Sehne pupäp > Eetjups wuilenp > ehpnep ling, Ag Ay Kakenz > Kbempı apfıg be Sebmmmhr. pugap > teygp fuel’ tenzpp: pt dhehgjb Abımf & upumumaibnenm dl porib, uphbr Cpugep degebpe Pb kewtf ugpkı) mr phmply s Imre berpfra. Tuppe— tufhp pumlpfe 89:

II. z-% Guwgly & wbafndınfa -ubtp- > be (lb op (wuglujpbt > badgper) be perl Fenpl& Fe ou ap pweahpp 9: Urtete-dehs op do upfünd” 5 mpruguftph- fir bhbabgwiub pum. bi

IV. 25 > 2 erfimd pumf dd, mp munb, b werke}:

Pag pa wmwahpfg jean qamuhalı Suybphup Sugphgubpp usmd Eu fpuilg SP Stupbetp, dh ung, qunub bu fumy. op- (vigu > pehmey: Samy > Sermip. wbäpbe > die. dig > el: Sfüg > SE (be Gag)

Rusuäugtshpf dürft mpfo Butt qpfonngnfd het guctful‘:

Zhjf mp puppunmd (uf zuöinfungku 5 Jerhufaite trwugude, eplg punupup [Fren] opfwlthp wpgbu mbuup Jhep gugugpmwd punbpf db9:

600000; aa)

SD SE TEURER Rn APNB. ANKYUUL AUFPNRNULBUG

Zuylpkie pas, pm pin Gunufnup, [den wndmeg, pump pS- lim gun) biwmd bi Uyju bF- wpelhuunp jun. emo, -ere wundını j ‚fi Shin Ip Swilk dan nbıl, ap dp qununefı Tube jbinnrwhkplu emu, “wadnr, ‚f db9, mliu Walde, Ety- mol. Wörterbuch der lateinischen Sprache, 192, emo pwnfiu mwhı U ju pagfi Gumupkup [BE pwnfubphuß be [DE bumewinhpkup MI Em] bs Sul. pn. em Slam ermaur ueupkmk akekpp SER ee hmm Ende PgELN (me fu @& Suy: p- plant un Sugbıp. *emkh bi

Zuylpka Sep ofgelupup Sauntımıy , uzuihufmfFbundp mhhzud ppm] % dw nme fe uber den flüge zum hfud & pam far uyugbu due habt rg Te a Een I ee, © a no a La a ne

Duhuyı gup&bage fang. sed“ Iptup uferkr. npnfsbake Sugkep- I prugs Zuytp Auytuapug db) Pb hp bnfomıh Suylpkup dad. Sin. Sup. op <*munm pwap Stgbıp. *am-orbu pum Meilletf, Indog. Forschungen, 5, 531, Sim. guebupbt Mp-sp-o ‘op, br uyfb:

Zuph E onephlo YuufowSuybpbn Abıp Stgbip. *Eem-nobh pwgunnpkj , Sulılın. WLLa TEU-vO Yanpıky , Shybıp. *jem-nolb wn. Suykıp. pl". tem “Gunpky , (yaı. Töp.og):

U juwku LanfuwSunbpkuf 32 Suglıp- -mNn- pwgwäuybwhul fulpbu *mm un. zung » heim mm fmedip Supbphup 9 5 Bumgub br fh Stgkup. mp Zuybunapug d9 hqwb 5 opfimenp bhpgmf —, Prgubu dhpeybolbu v—r pum fin Abakd mbunitp: Ruyg pinbmt hpimp Tube wawug h Sb neqqwlß *em-nobu gun bad pp, Sun. Yzwtulm[Ibwb Sunlap jun. capere ‘pnbhj,, hi pl , pelaumngd , fin. capire ‘pedialu ,:

I

sSutsLE PbBVR ONnPLPELUL FÜpbe eP£bPhVb VL

bh ENnuz, FPUQUVTBUVUE

Ppekpkuf Guyepkus Gad Suyb- peu 69 Pppbpktk spofumnkug pumpe Shenugomwne hai weht ulp bp dhow gagallı Fajmnn fEkwug Epfae oepwunkır.

Flwgejb dinfoman Epetibp be mp ıfo- frwanı [A fntohp:

1: Swgaje dhafmunnı (fe tuhpe ung In, npnlig Jowy [rouw& L Nm.» &s Nunbyı- upb! be nprüp‘ uhk wbhufnupun, kp bau EUREN EA A ee 2 BE N A ut: Uyu ıınfuwanı (Afetitbpp, pum Mb. ergepufer hp [ne pe Sünegayk po 500 mw ph u: 2. Ppfummu br Ip pengeenpne Pi Tussfrunyundiuhut Lundanulug MY Zuyng br Pppug Jugupubhuit phulmlgm [Abu up bofßugpmBbundpp: Ugeqfup fonfoumnı[Fbutg Gupgbu bi, up opfluwl‘ Zug:

pur Pre: snyuah. Suy. by» Prp- bıkr- Suy. per» Prp- ef. Say pr Big ide Suye mens App ber: Say hetnlguihrl‘) Be tminme Sue up men App kon Erik Se berlin)

Pre» terlelup) bes Uzugfub pwabp np bphm- peqnebbpmd dEd m Srungapt gym[dfet mebbgng pwabp bi, Jugbdh fınfowan [Ffeibbp deut hp pp br Ibqmewpubufui guugm Sibpaf u app Ququgmgufe Stnbrungbu” unugfruf gu abpp bp gb znldb, np bofmunm[Ahwtg hu:

2. Vap anf [Afnlhph weg Ki, np wbgb möbgwd bu uunndahuiı Fur hutufug I, Bfdupthpm bi (Bar pphpm Zuyumenuib punkt gun, {bpb 700—800 wmupmı ui dhfngfus Uyg zepwußh Arehphbk Suykphuß wrgwd pwnhpp zuun Suitofd hir ba Le Uwnbuit ung auf Gumupbu glm[d fa dp Spunu.

I Ska Zujbrkb be wrush ar-tbr- Monb. ZZ: Möinkpupup, Boyd. 2. P- Ybınplkub. Ugg.- Ww- hard, Z wannp wP- I W277 1907 :

2 Sbu mt Mempiker Serkyss. 1905 mupum. 69 120. Shwmsrtruperh Hentmmfpetthr Su) be Rumpt de) AL-: Sku bwhbı rb-- T-th-L zwpwfdufskpld , Qdbıntpw, 1907, (hu 37. £9 933, fhrrbehr Fe Besppkk ıkuntkeem gerufhpu—pb=tehrn:

326 SnLL- YL2ULVABUV

puhwd 5b mpgbu': Puh Suybpkuk Bpphphuf wngwd punhpp np Sulkilumupup gfz bu puyg 5g Jupdmmbfh zu gb Aalen Ah] huge gülmemd I: Aepfiz wg gef Kine [Ah dp Spwenupufmd bip [Ahhe Brekpkuß dEg Suylpfuk fofswnhup np pwahpm Joa”, puyg Hmglüup ou wu we de de Sun ups pumbpp be Wepwgeje qfengm[Hutnbge ru undgguhrm] » iu gun ug bp [:

Zbppbn qgupkpm dppogli Popp ban-b Suybphbk date und punbpp behtg gapSwsdn (Abu balkon] bptwitp pudthz kplm- anf:

1: Zuybpki punhp ap plpSuimp qupdubn [rn umugwd bu [Fuupp hqmPh gpk[ö% prpnp puppunthpmd db» opfhuf weder (dünstmnp mmmdf ), deböer pubfup), ben br ug)» kerbt op), db (mfg) Bed: PrgSuiımp gapsmdn [Id wmugwd uyugfub punbpm [Bup lfm gehe hi

2. Zuybpbu phqSumep Gl qunumulub puahp, npebp [Bgphphuf wu tu ul qunumupuppum fi 19 dinwd ku hr unbquba qopdudm [Ad dhuye m bfh: Ugugpuf pwahpm lup Lehm zum br de gln zum fe Amupp puppuntbp pin wd bt uyu mbuubkun] :

Puspäbun‘ (Bpehpbußp d9 Suybphth ofowahu punkpme npubp glthynd "Ip wbuhtp [BE Wing Ip pdf bpkp [un dpßs

1. Shgb br wbäh Suybpbt zuunndh umthkp, qup opfluul” 1ertrkr (— Un qpkwu qfuq Ubpshe Vepdhe gleq)» Mebrrberke- (— Pebgerbe dba)» UEr- u ra

2. Zuybpkt hpobwhuit puwnkp, apabp diuutumnp Smduufz guchfh (Frpkphuf dd be gb App methtung » opfiunl‘ tertenmbr (— pwphhlugub), pr, dr (— due), re el) et

3. Prumuielhui, behpugapdwhub, wat bh puabp, qup Ange Fngefmerge npbak Abu] off wnd & br nprtgdk zwunhpmh Smhutfze guehh ppkebtp- opfunl” Sr} (— Shpt)s #05 (— gu)» br (— whh2)> Bett (— wunfib) bad:

n Supbk uyu |bppbn hupgb pwnbpt Wu np Shaw dınfaun.ne (d peibhp Fu Bnupp kant) Suybphük, br pub pwnbp qupamd bh [ppbpkuf dad“ uiınp uw ul“ je pwppunfi di, pung waupbh bpim tupgb punbpu u Gupbunpm[Bbbh quuph bt be ge[B Ati Suunundg krphme pegmetbpm Auytuluit opbuptpmd Sundkslu- mufulı glne (Ira:

Dh Kg Hhegmf Jbppbn quphpm EI Suy pwppunühphu pwnhp wugwd I Brepp puppwntkpm, uyu duofe Guphjb b& demtuiuhz ph guuß dp Cunlpuikp:

weh zuguufp bb hai qunumühp ap Sugkpp Pppwfrou Fur puyg Kypbuß geqme dangmd ppm] Subgbps® (plug fwoumd (Appkpbufe HI gen te usht pugliufde Suybpbu puabp npebp qfepun hp diafuuinguefie Punfwhhg Fnupp Fnqn- Tegbwtu bon, gb Puppe Foqmfmpgp PBephpktb foung Suyuh phpuhh ud Suybpku puwahpmh zum] Hpimbzuug be quäntp Ip qepdwdhr qup epfluf‘

' Su hdfika Uatetrmfet Feartmdem, Zuumnp 4

2 SEu Phor-fe zupwldwf[sbp[ls, 4 Onıba, 1898, he 24, 69 449, Zesbrhhk debember Berhr Brek- a cn

a

| |

ZUShFbUR onPürbUl, PÜRbE PrLbrbVP DES 327

Degahfuy domuhuy 2b gbegepwgmpfiu Suybpp Pupwlwou Wu he mbgbh Borpp Ingrfmepge te qupdwdh zughnyı Seqelt be ul Suybphb pwakp, nprtp ul. Suibofd 6% zmfurfuy mbgkpme Pnrpphpu puppwafib:

Irierer' beeblü npbeh dinimnp wbgb Frrpp Inqufglutn gmuf dd ww. unfap guitunim[Fhunde Suybphb pwahp hp quibmfi, dgl je nbge qua Fppwpwuh 5: Ugu uqupugunfie db9 play Buff gpaufy, Atze Paul wyugagah , BE ug Soqnfmpgp Guy & Sugquedmf bi wbgbur gab [Ietbbpm mul Bppu- gud br bi uyg frub ywinkunun fp Sb daypluf jbamfh puahpmtn day du Ip qwöb qbn: Uyzugfußktpm HI zum wngud hp Subgfsufip ul Sugkplb dir fun thpmn , np ubpnebgk ubpmdg ausm md bi, opfünh Var oye=, betr

Vrerer' eb de Say Saqfmepgp Ib Swchanten Afrt Ip Yugb Ir pluutuilen- gup boppunkanitm [but ph fr feug unge zum wggkgm [fe gepdwd br Pe degrebu webgl zum bofnuingm Fübp powd Fra np:

DEE fuhr uyu kpbp wupwgubbpl üg dehp qum[Ffıt mtb, guf np Pape Inqnfmepgp qupbpk b dee Zugmet Shen wropluy gift m Gllulga[d but 9b, Plwbwiwpup uiınp jequht u ofnfmunm (fe powd Feuer rp w ıküufs Frgugbu np pmmd b gfe zwi, derp up fe gkmibh puglünguunfip denfe mund] dkpfiufie:

Pppbpkuß 9 Suybpki bnfwunbup punbp Shmugonkpm umnhd deup f Suplk ubmp sine znld by kehme phamebhpm dp gymldfet mnhgug Guyg de dapı Auf Yıfait punbpk, opntp uupubbpbuh gud wpwphphuh wtgwd hu Sun umupugbu [FE Suybpkub BE Bppbokuß's Zupg & dan wabory ut punbpp dhuyt np me gquhh Guybpbüh wlgud bi Appkpkup:

Zuybpku pwabpp (Bpphpkußp wgwd wubh‘ Anıpp degmefb pp Auplulut op£phcbpmeh uuınzurktgm] * hd bi danimenpugbu Supwunnptkpm [us Enz demfn- len ntühp, mpnüg Sunliop gupkgb & uwScauk; gu dp opbhpuhp: Up Srzufn- fone (Apetiühpp zunmh I np dinfwwunm (Autibkpm di gbt uuunzuäße Shungepı bofowahu punhpm, npabg wlwwphkgfrp gogrwdße uhgep: Dam uud np din- fewnm [Flik Ppbüg Sogupaihuit npnz zul [Fbrtuhpn] hp wupapnzuf SPühpkos Uyg Stgunpafum [fu bohpp Sbnbekwjihpn bi.

1. Zuybpküuk (Bpphpkußp wigwd punp Barpp qnfe Auf npihpm Guliu- Autom (Fhut opbtpfiu hp Supumuchf, open Tuufuungunnmn [Bft wpmehm] babe " (pedfd) Auytmenpthpm?, ufugbu np bh pwap [AbfRle Auftumnp dp Gp wupne- Tuhk, popp Autumn npihpt up bp Sunlaräugbhpn] (Ahlhteh Ip sbalunefh- ger

1 Pre Po: Da Yakzbg - Yoaybkisupmaf Zebgb- Ufwspkmß 1911 Veyalı Werbo Shwgbug Suuliopht 19 Spwenwpuhud Suykpkbk ıbofwwnbu guth dp rpkpkü punbpkt ahı (5) pwanı que yepgkıb Polenpr Suykpkuk denfewnkup hp Sulupb. Suybpkdb ge- qupuhbpkük ohwubup & kplme equmwg db} Wr:

? guyuith komp [Bppkpküp Ag duibp (uwpbr JE) Aubwenp Ip Sulupmfb = cn 0 mm, bi Ablke (wppb ai) Auytwenp hp Sulwupupu ppm, be, bi br opug bo pukmf Wnugbtp Suulgub IFppbeht FA (sl) tur (AST) rwnkpmd deph kr mpmet Shgmedi dp mwppkph EHB (31) -eitr (ie) Heer (135°) pwnbomd dp Auybmenpbu: Unwpbb bb pug &, kolpmpgp‘ ang: Prwg bb wmwpnpnplpm Suliag gng beb, dblp dep gopmwdßt Hd kr geemmgug gun uguille ME} Tzwbwhub Kup dpwb göfnd dp" uw äbum] E£ı ge

328 snıLL- FUZ2ZUVABUV

epfänut Ser (— Suuafh)s ehr ( Kat) bed:

2. Tun uirqund“ b{FE pump Uno faul [Ahfbe Auto zupwpntuhk wu , Unpbdt peoynp Suitp Auybunnpbkpp (FhfFheh 4m denfunefiie opfinut‘ teedtt (— Inkl), Hd = rugeh)ı Hell (— ge Paib) bebs Amgumpt Kuckpp (fazibu nm vet! gemfwaitu bmEbktf, Ir dubdug‘ Yenfuwitng HSLRF), wrzue zen mein fpliag dünn. Tun Ne re ul

3 Que Jeph Eptme oyumugbkpun MEY Yimamıpus re rpm pm fon: [Fb unbe) Sugbphuß = urtunapp bp rafmwinuhmf (ppkpbuh pwug & (k)nf - bah Su br E dp dfnfuuitumlmefin ug bad. up opfiul‘ Sumut‘ Yppuy Sbrbr Gert" Yin Sept HERE“ Amy dEREr bet:

Ugu bmfafıme [fr vohpbt gun füy Pig pwahpm deu wbgl mätgud bu Auy- bar nptlpme. aupfz fon [Bfetiuhp up: Mb ung ofafum[Ffrthhpp br [BE pur quäuyübbpee ıpafafen Fühpt m inform: Hühpps nputp fohum mezwgpun Ynydkp nchfio, Gupkgb & baby dep gbmmguy puwnmgubhfib ME) way phpmud pm pacb deu:

Gmwgag, pumkıp zus mpns md Eu Veralheys ÜEpuwsefa ns on Eine pp Tengag apple rung EV Se Slam sale nme oa van an el Bro el Saufen Jo Up gg mp & wa zulau Luger Eee ee Aumbpacb Suyannum ppkpkübbpp orgqwapmemb bu wpbediaku Suybpkuf upmu_ wubıne Fhuit Gurke ı

zudhs bsbı (— hl)» brht (— Phr-

Del lehren) Ute zubpms 2 een) Ur er ae ET Tr EEE ee a we je Ben Tabkee zn a a en a ze Re aa an Ükpwamfny Zuy: qiu quugfe Ye Dosen Pp- Dp- Bot Ipkulg- Pau dhtSapunf win:

HE fu [fe Up (an SUR DIT, pre El EEh)E LEBE

Vyfus 69 268) #5 yogwenn mer ahlal (EÜEE). Uchrmeh (pay ıp)s &bufir wuuh ıfenfu unten bb, put. zs) (kermkr). Opfinuf:

qeoußl be a a

3161 (bp). Ubwpwn: Y'punıfı EI (mernd). Mail” purhpu, DEN gb slalı = wmpunn fu): Bespaffrangfe gear eu mer

UI (ru). Um db qwapwd' (un. eefal Abe Sr

er: Ufu ef dnfumefms np zwun a a EV en ea nn RN gpbf6 pnynp' Se Puppen ihpne se kan

& but PnpsuSug puppwnfi dE9 5 [zul

ee Bere sul

SET (oppellur). Umumumug ı bob (dbbaup)e Fuspiumibunfi Guıg I kr Ube: dp Prpiumpgu funnbp, np bifımbpf

Pe I . wild t Y’punı_[ ssbzil „ode z il = funzap Sur; lenzap od): KIN (unbud). Urwssudy Ypı gap-

ZUSLbFhUVb ONPUMLbUL FÜrbf Rr£brhUb TER

Yarınnı fin: Suybpbd Perfpht ın- fewn drug :

Syn (derbe). pwgmeh (puidwpbght 4):

mar) Uepwnegz une ge ge BRERTE A ReEN Bang JE Inge en a ne Er Ze pw Kuufte, ap pub pubp gb: Suybpbh Denen Ey

3 (er) Fee (— paguı l-[Fuir). bad dp Puiunguep pugml Imgmud puidupkabun] alpin md

Bel derrb=) Bagpranfı Sun ht Henpanuıd munugdunfugen: Zur ulupup Bepmbät VULETE,

AS, (deriearehr). pupbhhtguit: Zuy qunumuluiı Eupibbpubr Abb

wndbnLwd:

u (FEREN)- Abk

Sy Cr (teeL dLes-r)- Mn, ungbh:

<liv yo (4m 4ib+)- Zwenı pajbs Sulng ı Sun wbapup Suy» Ersbt wn tn:

Fuyn 3

22% (de_me-r)- El 1 de wi). dzwbulut gnpdfp dp» que Ge gwzlh Ip Skphnewd Sagbu Jeuybh,

ss (Pabuef) pen wgkgfh Yhdayı pupahius : Zu: gend pwnbu:

25 (kr). Amber, jrzw juli (“ pr) bj Sun wbwpu Su . rL+ Pas nlu &:

ir (eh) Yerngft Suypf bet ehrbsar que abqwgbe Zst up Aral:

„Lu (Se-uur)- = Zur wuup :

329

Sl (Busnmrn). ÜUgarguy Pbkbı aan Se ur Ar a a unphpluk; fofowabu bs puyg [Ppgb- phof 9 butomtm Ip Bnıh Suyl- phüh ıpafsunbu (Fuß:

Suy qubequgpg Dub dp Anebh: Ös > (Sk«k%) SR Pa 2.0777 ı

> (Sr) Shpf: && (bet). Swhı en (di) SLR gap opflunl; Zpumup-

Eifer Ei ame Spas ed’»> (Ser) - Somwg » Snfbı: ze (mb) Vak weh pnynpwäb

zepwgbdp gunfpbm Gap, qPp Say gpeqwafp ut Ip Inzh: = (EN) Guphüh ab: Subrbt bu puma ws

gun (hr) Dapgwd fuugng ı gwudhz : A (br de hp:

se Geh) —Gpr2:

15 (emp) Aura:

des, Was) rs re

a (ebrtEr6). Uuppflug:

u (ebobt). Baufe:

due ("peib). Gufumek:

alas (aber) Page 69 ep- dpogmwd unfu, npmb Suy puppun - a

Ju (dbibt)- Guyub:

Abb (Rbehir)- Prmup: Ip Bp- Bots Ypbjlg- Ppuybhusnpun uyu pu- I kn LE 2 LE qeud kr onp uf bi (krDer wur qwugbu dep Dpfeo=pie Peluunp (mr muy: be from Gpunh BhPbanfiubpe gunnnch npglpueh, npabgdb (ink Fb- RER TE

(sek). Yulday:

(a RE

330 snı2-

us WER) ei Vlwpmems Ainanı en a ET

er Ya, (Bunkp:

ES (Hbrbrhr)- Aunpzmp:

LS (ibodkt). dal (üahauf P- inınnd ):

35 Fee). Pe fdunn:

es Fe) Als

a ee) Wa waienyonis

a (ker). Falling ı

ae leere) Ewfunzuns

I a ee ul a EEE SE Up Yoszejn.

I (ehrt). kusbptufg . qequfun oMufublpmeh WEI qpmmd Weise Lnier2e

a a

Zee (Arbr)e Vmpwg, guppuilng:

Nr De Bat Ypkıkg- IympbenSopuen

fnwswäh 4_ Ya wu

FYULSLUVZbUV

Pre: Geber Yps amd Banken bien; Suy» Per Eu, ap pum fs ww. 120777777777 prbwgpoufl; Jkpäbgnı Jplı ki

SL (brfkt). UVwpgqudf:

zu (3). -—- Vaud: uydf diugl, uquypılı bi numuylulı- han wpSckumnun.np , apa Suykpkt Iglu Ypubd:

Ir; rk). __ VW usmuli

BEREIT 22 2 94 (eumeprı Smunepumt): Vump

U Geber) Duff

EINE) but). Zwgnih. nenupbwbllı qrp&hp f apnıhı Jowy Ywtgpukt Ywpdp:

A ae Ja (m. arum):

Be

Hittitisch-armenisches. Von Prof. P. Jensen.

Von erheblicher Bedeutung für meine Lesung der hittitischen Inschriften wurde es seinerzeit, dass ich in einer Gruppe y—z—x für einen Titel von Königen im Bereich oder doch in der Nachbar- schaft des damaligen Königreiches Cilicien einen uns überlieferten cilicischen Königstitel Ivevvear-s (Syennesi-s) erkannte. Aus diesem Funde folgte, dass das Zeichen x s oder ähnlich zu lesen sei. Und da dasselbe Zeichen das hittitische Wort für „ich“ bezeichnet, so ergab sich, dass dieses ausser etwaigen, uns aber unbekannten Vokalen lediglich den Konsonanten s oder einen ähnlichen Kon- sonanten enthielt. Das erinnerte alsbald an das ar- menische (es), das Pronomen der ersten Person, um so mehr, als ja noch heutzutage Armenier in kom- pakten Massen auf altem hittitischem Boden wohnen

Aus der kleinen hittitisch-babylonischen Bilingue des sogenannten Tarkondemos und einer hittitischen Schriftgruppe in Inschriften aus Djerabis!, in der ich den Namen der alten Stadt Karkemisch erkannte, konnte ich weiter mit Sicherheit für ein anderes Zeichen den Lautwert mi oder me erschliessen®. Da dasselbe Zeichen nun auch das hittitische Wort für „(ich) bin“ zum Ausdruck bringt, so lautete dieses ungefähr mi oder me, vielleicht mit noch einem oder gar mehreren Vokalen vorne oder hinten oder an beiden Stellen. Das aber klang eigenartig wieder gerade an armenisches #4 (em) „ich bin“ an, das zunächst auf ein älteres emi zurückgehen kann und auf ein noch älteres esmi zurückgeht.

Für eine Gruppe endlich, bestehend aus zwei verschiedenen Zeichen für Vokale + dem Zeichen für s konnte ich eine Bedeutung „dies (ist)“ erschliessen. Diese Gruppe war etwa a(0) +i(e) + s oder auch i(e) +«(0) + s zu lesen. Dem stellte sich nun aber wieder gerade ein armenisches «y» (ais) = „dieser“ zur Seite.

Diese drei Entsprechungen für sich mussten schon das Hittitische als eine ältere __ Verwandte des Armenischen erweisen oder doch äusserst wahrscheinlich machen. Damit allein war aber im Hittitischen eine Sprache gewonnen, die zum mindesten mit

ı Die sämtlichen im Folgenden zitierten Inschriften finden sich veröffentlicht bei Messerschmidt, Corpus inscriptionum Hettiticarum. 1900 1906 (Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft,

5., 7. und 11, Jahrgang). 2 Aus der Bilingue allein war dieser Lautwert bereits von Sayce mit Bestimmtheit gefolgert

worden. Seine Schlussfolgerung entbehrte aber durchaus der Stringenz.

Se

332 Prof. P. Jensen

höchster Wahrscheinlichkeit eine Vorstufe des Armenischen darstellt, eine Sprache wenigstens etwa 1000 Jahre älter als die ältesten uns bekannten Denkmäler des Ar- menischen. Meine weiteren Resultate haben dann diesen Schluss völlig bestätigt.

Seit meinen ersten Entzifferungen sind nun zahlreiche neue hittitische Inschriften sefunden, denen von mir erfreulicherweise zweierlei zu entnehmen gewesen ist: Sie haben . meine ersten Deutungen und Lesungen in der Hauptsache durchaus bestätigt, 2. aber meinen Schluss auf die Verwandtschaft des Hittitischen mit dem Armenischen. Dies gilt nun auch speziell bezüglich der oben erwähnten Deutungen, Lesungen, Vergleichungen und Zusammenstellungen.

Die von mir gefundene Lesung Syennesi-s (das Schluss-s dieses Wortes ist ja eine griechische Endung) für eine hittitische Zeichengruppe —y—z—x schloss, falls nicht etwa eine Lesung e, eine Lesung ’, das heisst einen schwachen „Hauchlaut“ als Lesung für das Zeichen y ein. Nun aber finden wir in einer hittitischen Inschrift aus Babylon! den Tatbestand, dass eben dies Zeichen in einer bestimmten Gruppe nach Belieben verwendet werden und fehlen kann. Daraus folgt gleichfalls, dass das Zeichen, falls es nicht etwa einen Vokal bezeichnet, nur etwa einen schwachen Hauchlaut oder Derartiges andeuten kann. Das wäre also eine schwerwiegende Bestätigung der aus der Gruppe —y—z X erschlossenen Lesung und somit eine gleich gewichtige Bestätigung für unsere Lesung der ganzen Gruppe, somit auch für die Lesung des Zeichens x als „s“. Es wird also bestätigt, dass Wörter für „ich und „dies (ist)“ im Hittitischen beide von Konsonanten lediglich ein „s‘ aufweisen, und damit auch der altarmenische Charakter des Hittitischen.

“Der Lautwert me oder mi ergab sich aus der Bilingue des sogenannten Tarkon- demos und Inschriften von Djerabis. „Hinter“, beziehungsweise unter dem Zeichen dafür bietet diese Bilingue ein anderes Zeichen, welches s. Z. Kombinationen bezüglich der Lesung der hittitischen und der babylonisch-assyrischen Legende deshalb sehr erschwerte, weil es bis dahin noch nicht in anderen Inschriften gefunden war. Das ist nun anders ge- worden. Dasselbe Zeichen erscheint in einer langen Reihe von Fällen in den Inschriften von Emir-Ghazi?, T Stunden etwa östlich von Konia, und es muss völlig klar sein, dass es hier eine eigenartige Variante für ein gewisses, sehr häufiges Zeichen in anderen In- schriften ist. Von diesem Zeichen aber und dem ihm in Emir-Ghazi entsprechenden steht, schon weil es in ein und denselben Inschriften verhältnismässig ausserordentlich häufig vorkommt, durchaus fest, dass es kein ganzes Wort andeutet, und dass es, falls es einen Lautwert haben sollte, allerhöchstens einen Vokal bezeichnet. Das wahrscheinlichste ist indes, dass es überhaupt keinen lautlichen Bestandteil der Inschriften ausdrückt. Daraus ergibt sich nun aber ohne die Inschriften von Djerabis, dass in der Bilingue gerade nur das Zeichen, das wir mi oder me lesen, allein ungefähr einem me + jedenfalls e (!) der babylonisch-assyrischen Version entsprechen kann. Somit ist der Lautwert mi oder me für dies Zeichen jedenfalls im wesentlichen jetzt, wenn möglich, noch sicherer, als schon bisher und damit ein Wort ungefähr wie mi oder me für „ich bin“ im Hittitischen, das an armenisches %4° (em) aus esmi, vielleicht mit der Zwischenform emi, anklingt.

Wertvoll ist es nun ebenfalls, dass neue Inschriften dem Anscheine nach die Gestalt auch wenigstens von zweien der uns beschäftigenden Wörter jetzt genauer erkennen lassen, und zwar ganz in Uebereinstimmung mit dem durch unsere hittitisch-armenische Theorie Geforderten. ıL.c Tafel II, Zeile 3—5. $

®L.c. TafelXLIX undL. Uebrigens weist das darauf hin, wo wir wenigstens ungefähr die Heimat des „Tarkondemos“ zu suchen haben.

Hittitisch-armenisches. 333

„Ich“ erschien, soweit phonetisch geschrieben, bis vor kurzem mit Sicherheit nur in der Schreibung „s“, welche uns in Unkenntnis über etwaige Vokale des Wortes liess und „ich bin‘ mit Sicherheit nur in den Schreibungen: s + mi(-i), beziehungsweise. me (-e), oder Ideogramm (Begriffszeichen) ' für „ich“ + s + mi(-i), beziehungsweise me (-e), oder Ideogramm für „ich“ + mife). Diese Gruppen erscheinen fast, beziehungsweise nur als Anfang von oder im Anfang von Inschriften. Nun treffen wir aber in der ersten Reihe einer Inschrift von Hissardjik * eine Gruppe ife) s mi(e). Das dürfte es nahelegen oder doch vermuten lassen, dass in dem hittitischen Worte für „ich“ dem s ein i oder e voraus- ging. Nun aber heisst „ich“ im Armenischen es, mit uraltem e vor dem s!

Auf gleicher Linie steht ein Anderes. Vielfach nennt sich in den hittitischen In- schriften deren Urheber einen „Hatier“, das ist Hittiter. Das Wort lautet in den In- schriften etwa Hat(iJ)o —= $«j, (Hai), das ist „Armenier“, im Armenischen und wird geschrieben Hat-o(a), -t und auf andere Weise. Diese Betonung der Nationalität findet sich häufig gerade im letzten Teil und dabei mehrfach genau am Ende der Inschriften, so in Hamath (Hama), Djerabis®, Marasch‘, einer Inschrift aus Babylon ° und bei Karaburna ®. Es lag nun nahe, ein Hat(-t) m(iJe+ i(e) am Ende einer Inschrift von Djerabis* als Hat(i)o emi, das ist „ein Hat(i)er bin ich“, aufzufassen. In der Tat findet sich eine derartige Verbindung in einer neuen Inschrift von Marasch !°, in der in Z.3 ohne Frage s mile) ie) Hat als s mi(-i) Hat(i)o, das ist „ich bin ein Hat(i)er‘, aufzufassen ist. Nun finden wir am Ende der Löweninschrift von Marasch '' ein Hatto(a), das ist Hat(-t)-0, .... ie) m(!), und es drängt sich daher die Vermutung auf, dass dieses ö(e) + m eine andere Schrei- bung für „ich bin“ ist, dass also das hittitische Wort für „ich bin“, wie hinter einem m, so auch vor demselben ein i (e) hat. Im Armenischen lautet ja nun aber das Wort für „ich bin“ &/ (em), mit e vor dem m. Ob ein i(e)(/) m in Emir Ghazi'* und in der Schalen- inschrift von Babylon dasselbe Wort ist, lässt sich vorderhand nicht ausmachen, doch ist es durchaus möglich. Ueber ein häufiges, m geschriebenes Wort, das namentlich in der grösseren Inschrift von Hamath '* auffällig oft an syntaktisch gleichen Stellen erscheint, können wir uns hier nicht verbreiten. Die hittitisch-armenische Theorie würde eine Kom- bination mit armenischem #4 (im), das ist „meiner“, nahelegen, eine Bedeutung, die wenigstens fast überall und speziell in Hamath überall vortrefflich passen würde.

In diesem Zusammenhang mag noch erwähnt werden, dass die Bedeutung „dies (ist)*, die ich seinerzeit für ein a(o)-s oder «a(o)-i(e)-s eeschriebenes Wort am An-

' Menschlicher Kopf oder {so in der Löweninschrift von Marasch, 1. c. Tafel XXI) Ganzfigur eines Mannes mit nach dem Gesichte zeigender Hand (!). Letztere Schreibung* jetzt auch in der zweiten grossen Inschrift von Marasch (l. c. Tafel LII)!

® L.c. Tafel XLVII.

s Eine Schreibung °-+i--’, die ich früher auf Grund der parallelen Stellen 1. c. Tafel II, Z. 6, Tafel XI, Z 5 und Tafel XLVI, Z. 3 feststellen zu können glaubte, existiert wohl nicht, da nach meinem Schüler W. Prollius das zweite wohl sicher mit dem an allen drei Stellen folgenden s zusammengehört.

s L. c. Tafel V.

> L.c. TafelX und XI. ® L. c. Tafel XXI.

? L.c. Tafel II.

8 L.c. Tafel XLVI. ®» L.c. Tafel X. 7,c Tafel LI.

ıı L,c. Tafel XXI. 12017. c. Tafel L, Z.4. 18 7,, e. Tafel I. ZT. Tafel, VI.

334 Prof. P. Jensen

fang einer Reihe von Inschriften erschliessen musste, durch eine neue, ganz kurze In- schrift aus Nigdeh ' bestätigt wird. Denn ein in dieser Inschrift sich findendes Wort a-s bildet auch hier das erste Wort des Textes. Diese neue Inschrift vermehrt also die An- zahl der mit „Dies (ist)‘ beginnenden Inschriften gegenüber der anderen Gruppe, der Gruppe der so zahlreichen mit „Ich bin“ anfangenden.

Dass die zwei Zeichen, die ich « oder 0, beziehungsweise i oder e lese, Vokale darstellen, ist über jeden Zweifel erhaben; auch ist es als so gut wie sicher aus den Inschriften selbst zu entnehmen, dass eines der beiden Zeichen ö oder e und eines «a oder o andeutet, nicht aber mit Hilfe der Inschriften allein festzustellen, welchem von beiden Zeichen die eine und welchem die andere Funktion zukommt. Doch gestattet ein bestimmter Tatbestand in den Inschriften in Verbindung mit einer Glosse bei Stephanus von Byzanz (unter dem Worte Adava) eine Vermutung in dieser Hinsicht. s—+ höchst wahrscheinlich r + einem der beiden Vokalzeichen bezeichnen ein hittitisches (vielleicht vom assyrischen scharru = „König“ abstammendes) Wort für „König“ oder Dgl. Von dem auf althittitischem Gebiet fliessenden Flusse Yapo-s (Saro-s), dem heutigen Seihun aber sagt Stephanus, dass er auch Kotpavos (im Griechischen „Herrscher“) geheissen habe. Das sieht doch so aus, als ob entweder !apo-s dasselbe Wort wäre wie das hitti- tische Wort s-+ r (2?!) + Vokal für „König“ oder doch wenigstens damit identifiziert worden wäre. Hieraus würde sich wohl ergeben, dass griechisches o den Vokal hinter dem Konsonan- ten r (?!) des hittitischen Wortes für „König“ im Nominativ wiedergibt. Damit aber wäre festgestellt, welches hittitische Vokalzeichen wir a oder o und welches wir darum ö oder e zu lesen haben. Nun aber ergibt sich dasselbe Resultat aus unserer hittitisch-armenischen Theorie, und speziell auch aus den drei oben besprochenen hittitisch-armenischen Gleichun- gen, und zwar aus jeder einzelnen für sich immer das gleiche Resultat. Aus der Gleichung: Vokal + m + ähnlichem Vokal, armenischem &4° (em), vielleicht älterem emi, aus älterem esmi, muss als dieser Vokal ebensogut i oder e erschlossen werden und darum als der Lautwert für das zweite Vokalzeichen ein Lautwert a oder o, wie aus der Gleichung Vokal + s= es, und genau dasselbe ist der Gleichung Vokal + anderem Vokal + s = armenischem ais zu entnehmen. Diese Lesung der Vokalzeichen steht aber weiter in voller Harmonie mit allen unseren übrigen hittitisch-armenischen Gleichungen: Wo wir im Hittitischen das mutmassliche Zeichen für ö oder e haben, entspricht ihm oder kann ihm wenigstens im Armenischen entsprechen oder e, und Analoges gilt von dem mutmasslichen hittitischen Zeichen für «a oder 0. Uebrigens allein schon ein voll- gültiger Beweis für die Richtigkeit unserer hittitisch-armenischen These. Eine derartige Uebereinstimmung auch im einzelnen lässt keinen anderen Schluss zu, was immer auch die sagen, die von den hittitischen Inschriften und meinen Arbeiten darüber auch nicht die bescheidenste Kenntnis haben und sie doch verwerfen.

Es ist schon eine Reihe von Jahren her, dass ich zum letzten Male über hittitische Inschriften schrieb. Seit jener Zeit bin ich wieder erheblich weiter gekommen, mit Staunen dem Treiben verschiedener Männer, so des Engländers Sayce, zusehend, die ihren toll- kühnen Entzifferungshumbug der grossen Welt der Laien vorphantasieren, ohne sich im geringsten zuerst einmal mit meinen Arbeiten auseinandergesetzt zu haben. Andrer- seits habe ich aber, vor Allem auf Grund neuer Inschriften, auch mittlerweile manche meiner einstigen Annahmen und Schlussfolgerungen als Irrtümer erkannt oder doch wenigstens feststellen können, dass sie zu modifizieren sind. Bei der Wichtigkeit gerade dieses Punktes benutze ich diese Gelegenheit, um zu erklären, dass durch Erkenntnis

!TL.c: Tafel LIT.

2 Sn

Ag 6 Se Kur

Hittitisch-armenisches. 329

eines solchen Irrtums heute wohl eines der Haupthindernisse in Wegfall gekommen ist, welche einer Beschäftigung mit meinen Arbeiten bisher im Wege gestanden haben:

Ein Zeichen bei Boghazköi', in dem fraglos ein Zeichen für „Gott‘ oder Dgl. zu er- kennen ist, ist allgemein mit ähnlichen, aber freilich nur ähnlichen Zeichen in anderen hittitischen Inschriften identifiziert worden. Ich konnte mich jedoch nicht hierzu entschliessen, sondern glaubte, in diesem Zeichen eine Hieroglyphe für „Land“ erkennen zu müssen. Leute, welche jenes für durchaus unstatthaft hielten, glaubten wohl, dass diese meine Annahme allein meine ganze Entzifferung unmöglich mache oder doch verdächtige, weil dieser eine falsche Schluss alle meine Schlussfolgerungen oder doch deren wesentlichste falsch mache. Eine Stellungnahme freilich, die durch nichts gerechtfertigt war. Ich muss aber heute zugeben, dass zu meiner Auffassung des Zeichens kein Grund mehr vorliegt. Die fraglichen Formen können, wie mir ein immer genaueres Verständnis der Inschriften ge- zeigt hat, sehr wohl überall „Gott“ oder „Dgl.“ heissen, sodass im hittitischem Schrift- system allem Auscheine nach gerade nur zwei .Klassendeterminative‘ (Zeichen für Angehörige einer Klasse von Personen oder Gegenständen) zu existieren scheinen, jJeden- falls aber gerade nur sie bis jetzt nachweisbar sind, nämlich gerade nur ein „Klassen- determinativ- für „Gott“ oder „Dgl.“ und eines für „Mensch“ oder besser „Mann“

Als eine Folge dieser Umwertung und Umdeutung wäre vor Allem zu nennen, dass mehrere Gruppen, in denen ich seinerzeit Gebietsnamen mit dem Zeichen für „Land“ davor glaubte erkennen zu müssen, vielmehr Bezeichnungen eines Gottes nach diesem Gebietsnamen enthalten: So erhalten wir jetzt einen Gott von Kurkemisch, einen „Karke- mischier“ und aller Wahrscheinlichkeit nach einen Gott, genannt „Kommagenier“, ent- sprechend dem berühmten Jupiter von Dolichene in Kommagene, auf althittitischem Boden! Weiter scheidet das Land Cilicien wenigstens vorerst aus den Inschriften aus und es tritt dafür ein Gott, vermutlich Zurko, ein. Und Anderes mehr.

An den Grundlagen und Haupttatsachen meiner Entzifferung ändert diese Erkenntnis aber, das darf und muss ich hier hinzufügen, nicht das Allergeringste.

ı S.].c. Tafel XXVII bis XXIX.

w

SNUSUVVEU uueNnAnunV 02UL5NnNB

UNFUFLRS FFNRU + TEL PFÜULBL WTULFrWTVÜRNFNAFPEBUV LWFUS

h 2. VBPUBURr UyhvbUn

1904f, pp Yarunı Fwmufpbh “Tomupnfbh Fupgdaufz br fep bphwufpme Bfrtäbpp,', zwin wlsunmub bh quibg Bufgutiuko Yurfbanbiau Okbgen deh qpme Alrüp “Puibfir dpa pur Abus, Jeuys up Ip gbzuwwlepe Tone] ep ka uhpm (Abwüug Ur qlunın db9°: Aug bo qmp: Supfikp Jbppar bee una Schandg Abapu wafı Vwmnbtwgupuifu 10. 648 Dhnwgfpp p SEE qupılau bzlupkgf Set 6 drppfh Swumewb‘ hpotmmfui pnfuguine [I bunlpı Sbgbwubf wm gef Apkp Gumuwöbbpp. pugg danugfp pofFkpgudp Sutugeg gb zuemnf, BE De gepeeh grad 64 wbnbp be wpgbetp bu Badfgwitku Yuld. Okukgeny dannuig:

. 648 Ihnwebpp (Pq- 151: UVbsafban 16%X12 uf), umugaws 1898: 19 Neyab u, Seapmon dlkyz Üsekirunpupsufe um] See qulmfbudg, Abbe unbgbu wbabo gegwibp ppupf" wtpufbbane qupkud ki ngbp: Iyme[Iku Fundainubhp uSuiofb wwbukz] nphefgb slzwmubugpm Alrts puyg gran Pßetn‘ pnppafp, ke Shngfimuguin Seihgsuhehpukpp SG erze PlgopPinufar [Au Ip gurgpukb, Blpkru apa usa US ERS ehe Ypbay Swrunbı gpp des delete fAhrtyypr mp day, wma be dep MB. 317 Abm qebu bg :

rg ıpp) dee slamumda. U Ufe ums ÜnEpsuungpgen po Az gedry dpu & (07. 15= —IATp): Uhgekui alas Er ueugg u eusun Eee np uydıl Ip uhuf Abmwaßpp A. Bbpfdkn, mp geabgmwmd bb Shenbaku gpar- pp:

Py- 3a —Am. “Pnhannh Uunnwöwpwbh Ukltenılhıu babhpärh- Yupshd gulaiten [Afen dupıyapu Ju putwban bu wa fa du u pfimb puphme[Fhuieeee:, IE Te ea ne ln NE be Sprwerupuupaud SR Umpafukus, Gerunpkas, Aupsng d29 1 pays ler dan [Bfuin unhjb Sfr Ybpkruys mp Shqbtufe Surhakurje yzutuplt Dlenwgpug fe Uquänuhmefi Ip. Uuone md put:

ı ZUur- UWU- 1904 £9 262, 304, 353, 1905, 19—22 bat:

2 humepaikt Bertinpr, Spam. yo U: Befubihkub, ]wpwpzwagwn. 1899-1903, &9 1112:

3 Sup. Ebbe. 1907, 49 9-12:

* 2 uldlin« wur. 9, Swb. bu Gallandi, Sp. Yrpdng »p: ULemnewdwpwih, Coloniae, 1690, I. 723—724:

or

SsnlZ. O2UbEhNE UNPUFRRS FPNRUTR TE 337

fg» Aw— bp» “Unnhl [Uumnuwbwpwbp) wn Diwgp kpenbuunp Yu wunnuwön[dbwb. BryF qupilvgbug bil br Sfnugbun fi uqummn[Sbbbg gmudilke..:, MWugpubub 5 Kunfu Sbußbutp za Ahnughpühpme BI, np deplE Pp. Upubgh- zeqep&ßr SE Ppe Uummmdupuibh br dhpfb Ppr Opeuugeny Yplbuymfr, be Verfozye ap Ing 9 u mumwd hi:

q: Tw— Im. *Bunwqu Ununwunbwlb wwgmudwb b ıbunu Ppfumnuf. Up Yarfu gu gute... br Or» Im—1Op- “Buunwqu bpblnyptb wwzunudub: Pad, helfe ua [B ft Gun mgmite ee u:

Zbppbu bphm gpm[Fbrnpu‘ uyubu ulm 4m {hmupkpfi Bu Sutitku OA tbzunyı be Swnofd In wpgEb wywapmfFbung fppkr date Bofguttne. * Umbinn. pam bat ns 2 Uephpbainh opfmuffi 19 0 Sum uhlzen (Bhpk b Imugpbb nıgld Pilwd pn] uydl Guphjb & dep Ahmungpfp deuyit wuguk, uyu uuluni uyuubu.

BULUFU UPURUFSEUVGTV NUTSUVTUV

Dre up Bw ee güpfg diibhangu, fi Sungfo gummgbue, dep ummgkr geganfduı Zw deg meumgwih fropguupg gb open ff 89 Sun fr Geige ee pr ke ul appargun erseukry prusenpt apwwpasuw fi Ulppu fi Una ok) ug pappnpk' qkpfuu que qmeikzo] gwpe- fun fd but hepay peghhe- Tmmfohfi wgwsm [hundp. mpıybu be npldnjo druyenfe, np Se RTTEEE N Ze Ey EL MED Er LE EEE WE ER I a a N I NET DE Ve TE En 1 ee EI I ET MPRE VEREIN VERLEGEN N BE ER IG B ELLE FR BR a ee al el AR EL re u LE a a Euer slkupang Ave er Veraınau Beuys yenenıger hei By am nhfe Yapın püg Ulf be Im wirghun fr pwg gbuy... (mu ung. £9 17):

Prufuiugpup zupmtufee Pbuir U9_ fur Ahmugpufet wuppbpm A fetihp, BU eu Sata ah gEu\ him elwmech Bye mer weppg, June Ohnkes Swpbrudgh pub) ap dep Spummnupwlud uyu dirap zuın Yrhatı & uyb Summnnı wöfih, ap Taupnd Unäbrewgen Dunnupugf Vhfun[Ihwt 9 zunm) Ip phpnch zum Vonfakn Uhetkgeg?:

AB umeugu Ieplehegfan egmpmuhubn Guam fi wndpywgkurtp zusarges

Pq: 10p—12w. (Ü.) Yuub inbwuhh br Yıanub ywiswenpgb any inbuwltyh abrıdhıt, Yıwub pwudwludwh Pwbp bu dhwunpnıldbwb, br wu diopllumn- pnı@bwl Stunt, [OL nnuyku wubıh E dh punılhıb Jwpduwgbyn; Pwbpb Uu- innıöny:

Oy- 120 —13w. (A) Phuiunpnifdpib wunnwgu BE ne any glnuldhıh wnwlg wuöhl:

! Migne, Patrol. gr. 46, 1101—1108, $4ifin. OÖ. Bardenhewer, Patrologie, 1911, S. 152, 255. 2 Zpum, Wunbtwgpae [het , 1833, 12 17—23, Senwd& pp br Kb: 3 WeltnrIpıt Duinwpwgf, Y: abo 1730, £9 130 —131: 22 era

338 2. vbBFULRU UubobUV

/Oy- 13a. (9) Yuul waqwhwönıfdbulu Br wlugulwbnı[dbul:

/0q- 13p- (?.) Un npu Sswpgwlbh, ($E wuiu Pppumnup wuhn GE bwl:

+ 14m. (b.) DIE ynpdk bpa Inebgun Pphumnu:

/Oq- 14p- (+2) Ywuulb pun wedE Swıp Wunbynyu:

Pdpmfunupup 14p—1dw (Faldbpm dugmbabe bphm Abd ( be no hepmpuibzhupb 12 Bmıqld) fühmd ppm] yuyaup sb Ab Aerdlh Summe wmdt wilengpor [Bude & hr (Ab shayfto ghn mpfz Sunnmwöthp ups Bundktuje bu ‚9: Swan wd% unlgnmpuburı Ybplsruy ı /Oq- 15 Yp zwpnhwlach . U. Ufdwluuph Bwnwqu UR Eppnpnnuldbwld du durpduunnpnıldbwl Apnıny wuwgbuu plinnkd” Uphwönuug. Uprg mg rag gupupmehumupup, +++ Kurp ulm ubgebh Pep 5 69 ähm wapfus apmd undengpubut opfile mehfup Vannbiuugupufu (0. 629 Drnwm zofü 9 (Br: 92 —107p)- Uhtkenpeh ungwgßpp‘ erppmfbt mepfz” bapwgnjı Fupgdatım fen dp hp vbphuywgbb:

Ywpbjt 5 & Supik Su (gfp pibr FE Sunmmdbhpu wnngfr Bnfs. OA- bhgeny bb fügubu dbüp ip GupSküp gif np ua darufeh Ip ugeehufı Senf Dhnugpfio 9 ophefgb what [ßeh:

Zunnnewöthpmdh wind pp uyu fgpge Sul bzuilmfuntg gb tplanp thunnnıfg Smu, Ju gb Tube dufunpg bphim gpmefSfrehp wbulnd bi, br wm. guy ng np hpiug mepuibug wbrbg Odhkgeny ppm, guußp np Ubulenfhbu Opf- Gurkp zugmdunfsoun day Autgmd 5 winge Umgmsnfungbu Tufuugwgufupft dEd Tunlı uyu Summe wöthpp bp qintimchf pigSunp funpwapay dp mul, mp Odbbgeny wbntn pwguyayın Upuibula ud bp:

Uye bg unbe Sutpubzbn wbep &humnm hy bbppfo wuuyggp. pm udpfl (FE pilpatmeug, [IE map, BE degud be BE Jerdaugbu FamubugufFhetiikpp dp habil je gplien, np Shqbtmpud 5 *Diggbl” GpkumfF fung, Sul Swbofd Kunp. Unjb [ul gb wuhufp gwnuhui Uno [Ihetühp bptnupfie Ed» opf- teufühpn] -froufg wchrpg 5:

Zpwnwpuhbznf RD. qupm wnwpfh gumnpgfh qpmumd wunm ws wpuibubuib uyu Gupbunp Swnmewöbhpp, dep Mnyqumwlp zE Muß Funliutuhutßg Ipaluufut Iörpfpübpme dE9 y np zum Stanchbpp hptug wwnfg qdeg s Dfnf punwufpuitubg drug wibag gpwluib wphbpp Yhunf wndyn] :

Pymmbpu, fhzybu pnofwtqzuim[Ibrht qqupb br Swgwb 5 Full dp, bpp mup (b&uputn Sfr hup Suy Smgbh deu (np Wrphmmnpolbrb Lfumdandg plug 9 Bufgutäuku Odtkgeny be Tonupmf Yupqungknp: flug buufdbui be Suörgunlaiuug duuf (wouwd bnp unmp dutpunkenten (Bbudp>: Uju ing Ponupnfb foupkpkt jbpkewn Sutmmb kfnp, [BE au YbShwng bunlaituud qpmmd bu unbe bphubagdaiup wpbeug qpm[Arübhp” uyu qupgun.

=) Bnfs: Ofubgpkn, BE) Tonupnd Ywupgqgwybunbu,

! Kerr Ußeteob, 1899, 69 27-56: ? ZUUr- UWU: 1904, £Q 262 bad:

BNLL- OLUbERNB VNPUFLRLS +PNRUTR ITE 339

+) MPunnwufnui O&hhghlh, +) Naınumfunad VUnupnfih 3

re eu afnje weyugugus fu Ae 4 pre Afruns. que. Tonnm‘ euer Arne, Yuhneniuhs og u fg bs gung ah ie Opbemwlwbug, Kunp, gap Mwpfußp Ugg: Vumnbtwwaupubp Cod. Arm. 131 Ibawgpf #9 gem be Spumupwpud bp &. U. Usghpkuie 18076 (np wähk ra eignet eksun Semjenhu es pareeakpen):

Sud 5 ib 2 gpmfAfeüp Tonupnfae qummefuip Okuhguny *lggbl bplunı Bwlwtug,, Kam, gap 9 U. Bofubipkwb Spunnwpubud 5 Sbrphft Eee (a bag, Ey:

Aapanısud Ip Gwehiunbfüp > qpue [A fele‘ Okübgen Japgwmybun[Afıın, Aue VEITE Kress CE LE UT a a LE le Suıkupfep ı

Beulouepfe: ren pn Ehen, gap Oukgfu "zupiugpudn. [den ar- BeceiE", wlyager & guyuop:

rg REEL RE ET a ER u A ie Be Kuebn une üfef fu Abpwphpku; nputgi dh 5 mktene Timapmeir und Umayulutne[Fbue, gpmewSpp>s Une Puh BnfSurku Ofubgfin gps k bpenpg gemeldet dar mpdb dbrepfh huge [Ahr dp hu Suhofd 5 dbgk „yungeyulnud Umbeuibnu Tilumnwußpp Jipyfabu gemsmspfe MI" "Aüzyk be BnSutı Milamnwnubp wubp 2, [ouphpnf *

OnfSububu Odtbgf, (gabe bep deu gpmfhulg MI, mulı Smu hp hbp- fuyuitzuy funpw[dunfwg dhup da, Scan umpp Supg qprewdng, bpldm md ıpfub- unfuyubfuiı wangy ubgen puhpmf » puyg um dhzwm Guy Suqet Jenyı qgebb qdmem- elle & Summaunly [(B5 Subofb bp wdhfunpgupup Butug Hdünnbinungpm [ru : IE (pt be [BE Tonupnf muwd bh bau Suybpktufron num gfjbbphu be gppkplt, ba Suywbbpen zuphfiu bhpple: Un uyu mezwapmfdbun updunfp 6 Odtbgeny um froupp. “Puh ig wit wuhu, pugkp Spwbupbu qm qbl wubj. bh wpgbep deppmnbnbgeg bo ruml mpumbummpehhg uirg guy and, be ug qpbda, (42. 40, mg. 18076), aha ng Muay met Wonupnf 19 16—17. “Yupdbil (IE Sununımfı be npapkun ng memup qailih he qpbdar gb gel ondopkgmr (Pig db] meuneggu) why qebpwhugbufte f dipgmudu,: Mb Odbbgun Se [Pb Tonupufoe mngbpt Yunl- Tuuplkin Fun pfB iyanldf, qpu wöhkpoch, npnbp jun. Suibofd kfib (phüg‘ Mkogn. pub Pu ffb splubungunf wzwhlpumfe qumumfroum Afebuhpätr Punff Ulyugp- Abi Odbkgeny be Poupofm ga] dupbjb & vayb ug pwnupab un wplpn [dfıh- uhp danntirzh (ayuybu Wang» 19 dhpmd. Map. 242 —243 bıd)ı

! 2 dl. Fr. Macler, Catalogue des manuscerits armeniens de la Bibl. Nationale. Paris 1908, BR ie geeglmtp ku u ditpunlastem [Fbrtp ınka ZUUR- UWU- 1904: &9 266:

? Zpun 2. Skp-Wipngkwb, Qorqwpzwuwen, 1902 (= UPUPUS: 1902, #2 368—400):

“hob 3 “Bodum. pelmunwuhph Zuyng Wulqbirub tonummfutmfsheh wzwpd zuunz dir Kowbuyn) Pwdbfb Ppbunnaf, bed gpmwmbdpp, qrp Spwwnwpulbg Wepwgbn bu: Sko-Wlrmgbwtu 18966%

(UFUFUS: £&2 192—99) : 22%

—_- di -—-

1

or

a

340 3. vbLURU UupLbU%

Ruyg Ofubgery Jeuy‘ cininmenpungbu wrudbhuz Suunnımdbkpn 9, ugpud £ dutuuitg Ybenopfmu Abe gung:

Apzunf Whpbeug Zugp L pupmel apgdlausze u uE Eugen dinbtugpae [bu II Sunlpununnp Töentgfeu Afıgelgugny "lub Ugulpag, (De Sectis) fngmewd qum[Ihetp‘. np gewhubu gungmwdp dp bp bbphuyuiuk‘ Oxubgun wm sbhuy SumnewSbkpp. Sudkılamm [Int shnp mghe zum) phphy Gau. fügubu Nhpbeu, balı Tonupn] Yupgugba Sunefd Lyws 5 Afemargager shake gprwspfb: Zu Fupgeaitufuis dünabbugpnfFEui uefg gepgpepEue: fenfe ppuy tele ugu qpme[Afutp npmei gartmipeu plug Fl Bud wiphmeeuse np fulpwgpm [But bBE on dp jzhpleuin hub udgengpa[Fbundp: Me zugpm [Aka mpbuinf b be uje np Ab Bnfzutithu be BE Tonupnf yudufı Ur Supg zprmdng poprpnjbb app Fupghabo [Afruu mehf wu gkrufpe, pub ap meulp Hp uyuop“ Uenkıpaitnu Uprthgeny be ung Abnpki: Upybn U. Ulduimmuf Sum pr Gphfe Burpghaun (ftp hp gugphbv (BE uyunfuf utimfuunnsu gbgphp plz Eifnzuzeun ie En Dungm eui

Unwpbhug Spumuputne[Sfutp Gumupmwd & degb Sutofd hub Aha wanf (@. 648) Yeuybt: Ibawgpfi MEI gpzwgpufut wu wgm Fühp guügun gut. puyg Ubtp gaqnı zwguitp uyuufuflp uppwapbji dhuje gugmufp m qgqguapubut Fell bhpn be hhowgpm[Ifrvb mega Suph Sunhuphgurp, Ihawgufh pufdbpga ws hlpk udn wigud Yywtuhkgf Sutofb [Fu dbg ı

ZWUUV SbDUUUH bh WUUV BUVSUSNEV AN SBUUVBLh Avunkh@hhv, bh UUOV RPUFUVVUV Rlvn bh WTNURNAPAREBUV, bh ANU0V WULWVURNPNREDUV SbUm, th MR NIPALU UUbln BR Vh Fuvnhehhv TULWVUSBELNE PUVIV UVUSNKENE

An. [dal Gund” N EHEN Für ınb un. [F bunlp p: uf" qb frpt whäudp been] LP ee buld wlayfı bwl” [ Sumupwbug Sur unkuul wbäfrtıu Jbpäbgku qm Ingh dh mität be Insb zwtgunnfis inbuuikjb pum [Pfad

Upy Push Uunne 8ny fnpifinglrug ns Juzweu ınbunı [d eu felatbanb pn. het Luny qb uu ns «inpılf wndar] s u) wn wgwip Ingb gJunpu » 2 gupäbug f inbumlfı 1273 inkuwbkjf Euay gb ng qudltayı danıdfpuulı kun. s u Jjub- Surmnulı Jhwgun‘ gb Tunkı. ınbuml kıu [= U amulı qb quhfget Eurn. gelını [I Irwlu ‚Bübyn] fr Whetk, u dl zunäfe fepmel” wa gön[dfut dep: Yun gb füpt PATBY? Rurufit buylı wäh «ap dien, fepa y pum uud“ pdf‘ “Furpdpu bleı Pwuh,» uyufibpl“ wlufndhnfubjk UunaLwd au kolı, gab Munnmıwd bp Awlhı ns app UOumnıwd byte‘ Jyuyuzu wife Jun apbyngus Yu gb ul E mubjb pirı [Fe Pusbfi Uumnı dny ygalSunnulı gem] FrufP he, gb ns yet Suınulı ap

' Migne, Patrol. gr. 86, col. 1140 sq. 4. 2. hbunnyd: - 10. 2. nwWpd: 14: Brf3- Ur 14: 15: 6rd45- U- - 15 2. dhwinpntinjus 18. 2. b ywuhnßhiu:

-5b

—@,

be

e) D)

40

45

SsnıL2. O2UEEHNS TNAU+LRS IPNRUWL TE 541

Sumumwbuwg pm [Ahrtu p dhmel wnäfe Summe be funumnfunku bi Uyu- beb Beus u Pe dpwenpufdfrt be u ph & dinpilmenpne [After Juni gb re npre[Fpen epäkpe Aperb umnpogk, u: Ab un fs dhpäbgmm, que nz ee 24, Supöneibeus fi dapdhu, ofen ein dünpg qikunophju gel felarl. geb» bee we gb Sept jbühr‘ por Smeph qdbuenphju zuyabbı Zuyunuf br un pph ubepkg yorterre PrePe gop wa Unehkhunn gpbug, defubu be qılk gun [dfet hiepföugb Ruibfb Uumm&ny be wuh; uywgbu. “Ip EEE apng dh pin. fEfr Auibfi Usa dry mut‘ Im pwgnguühdp nz wu] [thin br geliupiinitufte, (pp qup- Lean: Fbwtu hp pwip begar Ju weesn Sungkup | guoame dknpu ERrE de püns Ef hau & Aubfh, üpıgbu ba, Gunmupkrug dp gu” qbulpg nebkund Bye BERN Te ER ne el el a NR kg a ar jeel@pen paiephertnp warn ua ger El weze er ger eg jegem ku, Ei Hp kapkp Flngek pur genmupkunge Ber geisefafen Reif Peer anıafun Yapgkaugı de [Er este wu fir bplp gem, ng wlnyumenzu bp wnuig dopffemgkyng wahr quyus npn] be pr wäh Auifie Ummne dry wgwenupup unbe] nz Gupdfu mhk]: Uggbu er etupfina) Re gumppuaf, if ep plim buitzu folgen Spule que) u} Pe kwbuhkp] wa wliähunapm Abu: Pol np wm Pkngnpfumb Jequmpubuib uam. frstfer ga‘ yopkpapg Bf eyugbu ph bpwühziu Uepeq. "US prafhfeh Auf np E wi, uyufbpt“ Taju (np Pu Juni pay umwgun. uyu, b{dk pm Ben Damon ng Wut qubäu yuymbh, be 5 yowampulı an; wlluugs u yam- wupwlug pin [Bf tu zuüdb Auiufi‘ undkühedg mbouiihjb gu] „De qugu bau, Bid At ff Auibf diupilewgan wabh;, uyufrghb EIG dpugun fp diupilup. fu plm- PAfıt Pubfib zupguphie que] Pig Kupkingju ng hppkp yudkpk umuglu &. Pal Apbumnu gupgwphjb siapun] zulltujub (mmwnnfwbhre br ug gb qubäb mul] yuptul“ pune[Ifrt mung, gb qunggb nz Guphfie guhk, qdipag wuäßh Fi pm Ahwins Up au unnegbpb br hab Mipilinitug Puibfe pi dpdpb dfunapfie Img, gb wuäh Puiufte wlapmfnfukie pn. fd bung uiek kakı dhupifunje, br Uumm ud Kup Ile, be dp Uummmd. Pain shupdfo In br fo püm[Bbnb Pupdk nz bopnfulgun, br dupgb wunn wöwgun. br nz fbmpnfuhgun geupt pln[Ehub, u ne em:

Pal bfab uunnwbn [fein phm[Fhunde, Qui” dag babe, dual dep, gu” denbofohgun - uyu ng phun zb & bpphps Muh uyu (Pb Pub Uummmd f uupg äh Pop Abwguyg qlupdfb be dinpg ombuuibhjb kalı, be pepup mal gem [ft dhiupifng” zupgupuhßg wıla bgler uyu [unmunfwshzb bi um gb bo deay bepwpuisbup wbäßh Dppapgm[Fbuitin gunmwpkun pnzb wort Dppapgm[F bw Uu- wmarwmd gap: Muh ummmumdm [fd Sumupwlug wuß) Zunp bi Mpgey be Suquy-

24. 2. Uhhbunnu. wnwpbu Ip vppwgnncmd ww ni, “Unıyhunnvy. gu getwrbu guwgph Dobxsvoos (- Suyg. moös Dovxsvoor En. Ts Aroxaroaoewv) uppwgpkjb‘ Unılluunu: Urgucöb unlfa Migne Patrol. gr. 77, 244: wmwpehp [(Fupgdwtn[dpıth & Shop Twpwuduug Y-Qeıbu 1717, EI 419 mepbz (Fwpy Satemı[Kbsw de Ian Injb Sunanı wöp Tube Shinld: Yaıglı Swlwdunnıldtuu JEL 162: 2. uUbljubı £: 30. 2. Awuhı diapduwennju: - 35.2. Ihenbnb: Wultwpheeh Abenbafou Pfeqwugwgen Wu Unwunng gpmewS&pp, Migne, P. gr. 86, 1253, nıp hp gbzwwwlk een Ybepab gbzber Bowpn: 37- 2. gott: - 51. 2. wubwt: 53. 2- lunuwndwuku, &: rer

6

65

70

342 &. vbFULU UUhLbUV

faul; mepope ög wahre by gb anna udn Ber gem [Fpeih zuyıbk br Zuyp dual“ Ppgb gunl Zugf qunuibätum.apm [Früh umnpugnb; Muh ummm wm [Bft go. pl gung pume[Bfet br fo dhpuy bepwpuibgbup whäfe Sudlibntmpup qupgp- be mpruglzu ddinpg fr Muppfihr Gun” u fg un Smihaitenntu pin [Afrthr Juni gb Uu- new & np qebmfdhen Uumm dry meh, be dmg np glupgy: De que hl qupen b gb Zugp be Suglı ng Peg pwbfe Sugapghgui Mupifiibiyge, puyg drug f Suön [Hub br (enpSpqulgm [Fitkt:

PPWTUPPAAKEHRV UUVNALEV, mb N2 »N3 AUNhMhhv UMUVE UVAhv

Ip babe be ng guy pimefbfeh uibmbäe, be ng guymefdfeh wnuilg qfıling unit gb zubäfte be fr ghda built qyme[Aheh be pumfAe u ng gupbunp & qujumufl” ap ph dflleuiten dh wie dhumenpbup Eu pn [Aßehpn Per ab bepwpwbgbeph qbep whdh mepajb umuuygb: Buigb Gupug & Pdf wild Fagn- deyaje wuhu ng wnug wuäfte qupm], be ng mupapb puduibkup wid nk] Pepmpuitgbepte up de be dnfe wilde‘ ynp ıfenget‘ bpfmegb dfwgusliagt qm] : TEE RE IE

Uyı weg Putofie Uumar day we np kphmeg pm (Shutge whkt bqbe bog dh bo püme[Bhuige Buqwgneguibb wnug wuäße gu, benz u br ug nebhy white, be ds kpphp unpu br bppleife one pbühz uk, un dzwopblun.np bphngnetgt, wäullefüulzb be wopwdbuikh Wk gem] n5 puhwblu bi delle , ba dr Hanie une [Fbue br dp det apfnge phürg tk, ug dh be Try wit Pu fup be Tal dh br Gunmupbun we gap]: Ye gb nz nepajb fu pr} gupghgun bi ur dupdfu Puff Uummdy, be ng u wild habe, puyg guukih Puifte. u gerpmed” uupg be wtuhfgeh wu dhugyg br gutglug wbituuguyg gupdfius De fu uyunpfl n5 wide Fr pump beong u bu u wit. gb de gbppapguefFbih Subugf un wtän: Um Pb ng Surgla

78 ku wungbg » sphfiu 2777 7 Ppfumnuf wmufr Luufu f Sunpk ygunw) gu qgunfi-

Ihur f Uncukh. pr mus dleq » 27) Sunetr wawlg wläfrtı y dep wuldp älrq klFk 2) phone [d fr wnwlıg wär ı Y mulı qb win qzunybu Sunebe untl“ wufı, ar zualpm wlähy Unjlı HTiayn] phnr[$ freut: Uy wtf apıylu Jhnd Auf Uumm day zung whäundp usnumtrgud bphfit Sunehrpls ng kaleı juuhjnwd [7172177 Füs , u phar[F fe Just bphfie kalte, Unptıyku bpbaug phm[I bwgh wu Jhun.n pkgnfu ‚juntyne-idiu +b: wy ng Guspuug wnwbug * uyubu yeptud” ya tanpftu dintrun Suwpgubl, np gdeq b Shbpänewdnqugt, b[$k‘ Pnargb® phar[F feh wnwlg ml. fin. wuwmugnt.p gb‘ Rep ıbbfafı Uapı Sunehe 127 jzwai-hjn ıbufı uläfrı mn quuykus ZUUV UNUYULNK@BUV bh UVUNUYULNKRDUV

Uumıı unqwlwabn. [I bus kphnıu ınluulu qeazdk- Yngh yuluun. unu.

hun [F fat“ bep q.puwng ySupun. , wfwann [I fe, guup ı phehban duzy ap

61. 2: huba... diupdiwuwgnju: 69. 2. dbwulwdiuju: 75. 2. dlauu diupdWunju: 89. Swpgwuk gilbq:

BL

BNUL- O2UbEhNB VNFUFRFS +PNRUDL TE 343

gu wufı a ıdupdfh Shwund, fund qlı hurıhan bplwg qusu ul tu: Mut bphpapn qundbug un. bp fd ul Jerng Innnfbufı kp» np Jenfı unyuluadlını [I fe Imgbgbun 100 inbuuihhr qusualaını [d fh nur Upy ubsurulunı an mul zıliopılfu Shwadt, berbe wblhenph Bnıjbuhk Fuyfıwbh, , pun un ug bl inkuwbft [I E Ayılmpfın , gb bplung gudbtut fruglrı glas et ng Yplrug‘ ng Sunlarngay dp E, un wgun.p uf ur 721277 Uumpu“ 10 A 170127777 nun pflawhwupt‘ gap bı. funpSnrpr » Yupdkun.p ny unnı qfı. hmppugun , una ng ıhphgun. hupıy » DT plogar buy ‚gupngl php: U Jirınu guunugl ayunpfıl; wunn ph» Ing n$ ıbbbgf php: Aul pun kphpapy ınbuuhf ungwlultını [I bat uibungululı 17 dam Shbwndt, uyufibpt‘ urbunupulunı wzupd Haugfih f ding zljuf dhuSnch npıyku wuonn wdwggbug Suppu 110 un wbrbgf deq » faul auf Jenbyng yupm [I kath pumn ung bh unbuuhfı un. hurını (I bat urlsunugwljul ub dp qkup du Shbwunt: gwbgb dep ıhapifngu yepni- ht Swbrgkpäkung Na wbungwluln. [IF fe bernf ip Fünifls zZuapStrug bp, yeptad‘ frpt kafrı Tunfnwuhfgel yuupnı[d bus wbungwlulbm [I bu wlufunnı - (bu dkgıny » qb Mupın E, wulk, wuywluilnugn: fu ununpfıl qglumı, qwbungwlur. 115 ta [d ıh, :

UM NPU 2ZUP8UVbV PP UVAV APKUSNUR UVDN, bBRR DAUUUV Undn Rusufi Uumm&ny DEZ kp bı. whfuwn wbhr wiehupdhb. faul dinpifiwgur. knlsı fun tolrung yawınmwdn [d4bub gap Jhzın kp f dirpifingt zup kun. nıbfı qbupunı [d fat kplmıg lm (I bwigt, npıyku Jbehmeu uni. 120 (F fen Ausb, Jul uyunpfil; Jh LI ul wuhn PL wunn won [dB budp Iequlyulı «hip ln [P Trundp , inbuubljb wlbunbuwbhjh, pn] pabwrguunfdp hund“ pudurl, qdh Ppfunnu‘ bplbnıu wläfru wur » hund” m plug gewdurını if plnı. (I bwlgb, ıınıfınfuıhu fewntuuhn [I ur ru plgnebul, gap Jay gun igP wahr: 125 BEL B8NPWP bh b’/PR uUNn2b8uh APBUSNU N; npıylu np una [Fb unddp puppwbpbh gar) push quyb np f Unrukh inpifiwgun. per Jhunu dp lfpwg ur Ppfumnu yuyul Skunk Imgbgun. Pp uımnu + gb uu Npngfiukf pwppwlgıhalı [77 IygE np Zunfu ga, ySngfıut u pfiownpbp: Rulı Jhp Ppfumnu ıbuk; Imgtrg wulrdp Ruf Uumnı En yyıd Stmk‘ gap Je- 130 anılurpufı Jhzın Unıufit pluhlgun Aapdf babı wlufndfnfuhjb » un Ibgun haupılf wunn wön. [I bunlpt. Jul gb “Urdwbhjb «hapiklngt E wunn udn [She ,, pam pabfh Uumnıwdanpuufhı ı Mul guSwbuyugpn [ul Unkpusiunpfi Ypepka zehn] un. Phnyau

99. Vaud, bb. 10: 102. 2: Yptg: 103. 2. Uolg: 106. 2.7 Jupnwgwibe deu wıbygnews E' hbantıı BE Kwpöbwıp: 107. 2. bu Gplonpn ntuwlh: 112. 2. Swuntpöting: 114 We uept: bb 53: - 120. 2. aunıßhiu: 123. 2. punnidtwl: 127. 2. qlbınu:

8 —_

344 &- WbPURU UhhUbUn

wube “Qupfnnyu mul” bu, gb nz Uumnewdh Au umug Mupfinjus be ng yml Korpdfi f unpE Sulrup wnug Ruf drunopm [bwin hazkjb kp Bhunu Apfunnu 15 Juni gb wlunlunhu druapme (Bbundge np zUumm Say) Ummmbt Pur, br np pl Yılıı ukumungku dfagun ıfupdfit Inglun Iqbe Bfunzu Ppfwmnu, Vajtyku be up pwgmdp f Supgt gphglio, bb wumih Apbumnufp Juybjb wnuiäfli drug frluglu‘ frphuis Auiupb Uumm dry gun]: Puh dep dy uymybu neubau brup Sum Gud“ wuly, u des np 140 be Put) zuythund wubz Ofunu Apfunnu (ngbz gem: 2 dpüg un I hgun feguf nepwfum but, op 5 Smgfie umpp gUumudy Swepb, gupldheud” urlın wik gun Apfumnus Cr ug June gb [IE diprpwghpju wulhu & un dh nz np bphlinkugk Ibpwsungbu (unpSnqwgu Puh dhzm yhzwaukjlt Up uinmupb °P GEtummm. Uuume - &y gugwinfdßelie, pain gup mug, qpkuy 5. «lp P ulgewih Apzem E be Un Gmneumd, ywau) pub gılimplun] qupmual up n5 bp Hipp, mu Uwe m Ep um. Uumm md wbobuwthe, wipugphjl, wirgzwpzuplgb, Tube ng wm Apfm- ruf umuög dipfüuibpgt gPzbugf- Juib gb quuß guy up wine wit gupgupuilp bu dig,: Dub age gb hp wuh. “mut uyunpfh und q,pbg Uumn md Uumm mb gan» uyuubu (einugfu, gb pugmd wigud Ihpe Probe quüugbng fur uf gSutgbp- 10 Abyngb. Ppp ut gb wub. “Oben uyunpph fi Jbpuy bpkpb bpkchgun be plg dung Yaslı zufhgun ng bıu gen bplebug Gun!” POLLTE plz chiapıp yuslı kp yepFud“ weugun. bi [&b “I qkm Aupkpugeng wg Ummbup br pymp,, Le be ns hun buy Ef una: ZQUUV LVPR USUL SURP VUSLLNEL

= » unit ge m) be wid umpwgphige qpnugf: Muh Sup .

133. Zuilim. Ybepgb Unkpuwtgpwgen [nıqld um pwpbugmpen [dugmunpb Pkoqnu yugugu meggufun Surunany np b Sep dep Ghumcu Pphumme, & Ybpa Qwpmgdubg, YMeıbu 1717, ER 255 Odtbgk Sue we mıpbz (Fwngdiotn [de S'ncukı 137. 2. gwaund‘ bh Swpgu: 138: 2: buptwda: 140. 2. bnnıl: 143. 2. bowwwmwku: 144. Zuilin. VS wrwuß Ugkpuwtgpmgen Buqugu bphulwt yuyının[dbwth. Sm. Kumpı 62 69. wqwghpt nıhh au Gusumewbp Swiluäuyn dep @. 629 bi 548 Ahmwogpug, Sgurvgb guy b, [de np gumwfanpajuh kp Vuwnemdt put, dwfu pub qeliupfon] quyncumd hy kp Dupq, uyg Uuummd kp wm Uummcud, wuhpkenld wtzwpgwpbjb gngufı Urt nz Pphumnupg wind wnwug Kupfer Dimnnegbup jEuf, Laut gb Skmbıp wunwlg zup- zwpwdp bi dugnı 147. 2. qm wyjun.: 148: Ywyd‘. BR 8: 150. Puopmep, $- 38: 152- Vezd. ag, 1 155. Werk. &9. 19:

Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar. Von Prof. Dr. Josef Strzygowski.

Es war im Jahre 1901, gelegentlich eines Aufenthaltes in Jerusalem, als meine Aufmerksamkeit durch die Güte des damaligen k. u. k. österreichisch- ungarischen Konsuls Ippen auf die Handschriften- schätze des dortigen armenischen Patriarchats ge- lenkt wurde. Dank der Geneigtheit des Patriarchen Harouthioun und des Bischofs Khabayan wurden mir diese auch in einer kleinen Auswahl vorgelegt. In der Patriarchatsbibliothek selbst fand ich neben einer alten armenischen, mit überaus rohen blatt- grossen Darstellungen der Kreuzigung, der Herab- kunft des heil. Geistes und anderen Szenen ge- schmückten Handschrift eine zweite, welche die engsten Beziehungen zum Etschmiadsin - Evangeliar hervortreten liess. Davon gleich mehr. Im Schatze der Patriarchatskirche aber hatte schon Konsul Ippen einen bedeutenden Eindruck von einer 1272 datierten Handschrift mit prachtvollen Miniaturen erhalten, neben der ein überaus reich minierter Oktav-Kodex, etwa des 17. Jahr- hunderts, erwähnt sein mag. Von besonderem Wert ist auch ein prachtvolles Email- triptychon der Kathedrale, das die Kreuzigung in der Mitte, die Kreuztragung links und die Kreuzabnahme rechts zeigt und der nordischen Kunst um 1500 angehört. Es wurde im Jahre 1181 armenischen Stils, das ist 1732 dem Patriarchen von Konstantinopel Johannes von Bitlis geschenkt, der es nach Jerusalem sandte. Der Schatz besitzt auch überaus schöne Paramente, die in den letzten Jahrzehnten von Armeniern in Konstantinopel gefertigt wurden.

Ich bespreche von den angeführten Objekten heute nur den dem Etschmiadsin- Evangeliar nahestehenden Kodex der Bibliothek des Patriarchates. Er trägt jetzt die Nummer 2555. Vor dem Jahre 1872 befand er sich im Besitze von Bischof Mkrtie Tigranian in Dijarbekr, der ihn angeblich in einem der Klöster des Tarondistrikts (am Taurus) gefunden hat. 1872 hat ihn Herr Johannes Minassian der Patriarchatsbibliothek in Jerusalem gewidmet. Der damalige Patriarch Isaias (1864--1885) hütete das Evangeliar wie ein Heiligtum. Mir zeigte es sein Nachfolger, Patriarch Harouthioun, persönlich. Im Sommer 1907 erst wurde es dem Bibliothekar Mesrop Vardapet für die Patriarchats- bibliothek übergeben.

Das Evangeliar ist wegen seines hohen Alters seit 1900 sehr oft behandelt worden. Bischof Sahak Khabayan hat es im „Handes Amsorya“ 1901, S. 33 —35, beschrieben. Damit stimmen meine Notizen überein. Die Handschrift ist auf Pergament ausgeführt

ante

346 Prof. Dr. Josef Strzygowski

und 42 cm hoch, 29 em breit. Sie beginnt mit einem vorn leeren Blatte, auf dessen Rückseite (Taf. I, 1) in einem Kreise und auf einem von Stufen getragenen Schafte stehend, ein gleich- armiges Kreuz gemalt ist, dessen sphärische Dreiecksarme in je zwei Kreise ausstrahlen. Zickzack-, Ranken- und Flechtornamente, dazu aneinandergereihte Punkte und Striche schmücken die einzelnen Teile. Die Farben Rot und Gold, dazu etwas Grün sind ebenso derb aufgetragen, wie die Zeichnung roh ist. Kleine Kreuze auch im Texte. 2a bis 6b enthalten die Hypothesis und die Kanones; auf allen Seiten wird der Text von Arkaden umrahmt. Diese ruhen je nach dem Texte auf zwei, drei oder vier Säulen, deren Schäfte

Abb. 1. Venedig, Marc. Cod. VII. Cl. 1.

einmal (Taf. I, 2) mit Rankenwerk geschmückt, ein anderes Mal marmoriert sind. Die roh ge- zeichneten Kapitelle haben korinthische Form; doch ist der Akanthus zu einem geometrischen Ornament verkümmert. Die krönenden Rundbögen sind anfangs mit Rauten in blauem Farbenspiel, dann mit einer Folge sich schneidender Kreise und anderen Mustern ge- schmückt und nehmen zumeist ein von einem Kreise umschlossenes und von Tauben flankiertes Kreuz in die Mitte, das über den subordinierten Halbbogen erscheint, deren Schmuck wieder Rankenwerk bildet. Als Akroterien sind dem Ganzen Körbe mit sym- metrisch geschwungenen Blättern, die sich an den Architravenden wiederholen, aufge- setzt. Zwischen ihnen Zweige und Vögel, z. B. Enten und Flamingos, alles in sehr derber, zeichnerischer Ausführung.

Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar. 347

7a (Taf. II, 2) zeigt ein Tempietto, dessen konvexer, mit einem Mäander geschmückter Architrav von vier Säulenpaaren getraven und von einer konkav geschweiften Spitze über- ragt wird, auf der in einer Art Halbmond ein Kreuz erscheint. Zwischen den Säulen- paaren sieht man Draperien, die seitlich aufgenommen sind. In der Mitte hängen sie, in einen Knoten geschlungen, von einem Füllstück herab, das aus horizontalen und verti- kalen Streifen zusammengesetzt ist. An den Architravecken erscheinen wieder die Blatt- akroterien und nach der Spitze zu je dreien plumpe Aufsätze, zwischen denen je drei Vögel und noch je ein grosser darüber gemalt sind.

7b und 8a (Taf. III, 1) zeigen in Arkaden stehend je zwei Heilige, alle von gleichem Kopf- oben horizontale, typus mit braunem unten vertikale Haar und Bart, die Faltenzüge Die rechte Hand ist über den Figuren mit ausgestrecktem erscheinenden Bei- Ring- und Mittel- schriften sind jün- finger erhoben, die ger, deuten aber linke, vom Ge- die Gestalten rich- wande bedeckt, tig als die vier trägt ein Buch. Evangelisten. Die Wenn irgendwo, Lünette ‚der Ar- so lässt sich hier kade ist reich orna- an der Bildung der mentiert, besonders Gewänder beur- wirksam ist das teilen, wie gering obere Mäander- die Leistungsfähig- band. Dann folgt keit des Miniators eine Art Schuppen- auf dem Gebiete muster, im inner- der Figurenmalerei sten Halbkreise ein war. Der rechte Gitter mit Kreis- Arm wächst ofen- füllung. rohrartig aus der 8b (Taf. Ill, 2) Mitte des Leibes hat nicht mehr die

hervor und das ° A >& Bogenumrahmung, Obergewand st 2 Egpr sondern zeigt in fast geometrisch Abb. 2. Kanones Arkade. viereckigem

aufgeteilt. Das Un- Paris, Bibl. nat. 70: Evangeliar. Rahmen zwei Bil- tergewand zeigt der übereinander.

Oben links in einem von Vorhängen gebildeten Bogen Maria mit seitlich erhobenen Händen in Vorderansicht auf einem grossen Polster thronend, das an drei Stellen von pyramidalgestellten Hölzern unterstützt wird, über denen der Schemel oder, könnte man glauben, der edelsteinbesetzte Saum des Mariengewandes erscheint (unter dem jedoch keine Füsse sichtbar werden). Christus ist in Vorderansicht im Schosse der Mutter gegeben und erhebt segnend die Rechte. Dieser Gruppe gegenüber ein Mann im Typus der Evangelisten, aber mit Kreuznimbus, beide Hände nach links streckend.

Im unteren Felde ist das Opfer Abrahams dargestellt. Links steht Isaak mit ge- bundenen Händen auf einer Art Treppe, auf der oben das Feuer brennt. Abraham, total verzeichnet, links daneben, hält ihn am Schopf und hat das Messer vor sich erhoben. Der spitzbärtige Kopf steht in Vorderansicht, die Augen sind nach rechts gerichtet. Hinter ihm die Hand, die links oben über einer schief in das Bild

=D

348 Prof. Dr, Josef Strzygowski

hineinragenden Zypresse erscheint, neben der unten der nach Abraham zurückblickende Widder sichtbar wird. Die Beischriften sind modern. Der Rahmen besteht aus zwei glatten Streifen, die seitlich durch ein trennendes Rautenmuster verengt sind.

Ueber die Zeit der Entstehung dieser auf einer Bogenlage verteilten Miniaturen, denen später noch die von hohen Arkaden umrahmten Anfänge der einzelnen Evangelien folgen, soll eine Notiz Auskunft geben, die zwischen den beiden linken Säulenpaaren des Tempietto 7a (Tafel II, 2) erscheint. Darüber teilt mir P. Nerses Akinjan mit:

„Bl.Ta. 2439 Brsulaı DU: RP: gebger Es wurde in der armenischen Aera JUedp::. yUemıpu Worzbgb Ybrgep bekgb: 51 [das heisst] 602 [der christlichen Aera]

zur Zeit des [Fürsten] Mousel vom Priester Girgor in [der Stadt] Avz geschrieben.

Bl. 7b. auf dem Evangelisten Matthäus:

Bud Skwnn PR Im Jahre Christi 602. und auf dem Markus: 3 Zuyng U: jim Jahre] der Armenier 51. Man vgl. dazu Bl. Yla. rnepb Zuyng "WU: ywenepu Weaczkqb In der armenischen Aera 51: zur nbwnn Swputny Ni .ereh: Zeit des Mou$el Herrn von Taron in der Stadt Oz.

„Aehnliche Nachschriften finden sich auch auf den Blättern 405, 177, 2355, 236b.

„So die Eintragungen. Gestützt auf das gegebene Datum der armenischen Aera 5l = 602 haben einige Philologen geglaubt, dass das Evangeliar wirklich im 7. Jahr- hundert entstanden, daher also die erste von den ältesten armenischen Handschriften sei. Unter anderen erwähne ich hier: Mihran Hovannösian im „Banaser* 1900, S. 117—18 und im Biurakn“ 1900, S. 459, einen Ungenannten in „Biuzandion“ 190, Nr. 1159 und „Sourhandak‘ 1900, Nr. 447, vergleiche auch P. J. Dashian im „Handes Amsorya“ 1900, S. 355—8357. In dieser Hinsicht konnte auch Bischof Khabayan nichts Neues behaupten („‚Handes Amsorya“ 1901, S. 33 ff.)

„Im Sommer 1907 besuchte Bischof Mesrob Ter-Movsesian das Kloster und unter- warf die Handschrift einer genauen Untersuchung. Die Ergebnisse veröffentlichte er in „Bazmavep 1908, S. 103—109 (Zrwgey% Uebunwmput bpwewwgbechay Zuyng Buhnpuy Jiutney) im folgenden Sinne: Die gegebenen Eintragungen gehen auf die Hand des Bischofs Tigranian zurück und sind Fälschungen, haben daher keine Bedeutung für die Bestimmung des Alters der Handschrift.

„Trotzdem ist die Handschrift sehr alt. Bischof Mesrob glaubt sogar, dass sie älter sei als die bekannten Evangeliaren im Lazareff’schen Institut zu Moskau und in Etschmiadsin. Und er hat recht. Alle Umstände sprechen dafür, vor allem die Schrift. Die darin gebrauchten Schriftarten sind die mesrobianische und mittelmesrobianische; es sind die verbreitetsten Schriften des 8. und 9. Jahrhunderts. Auch andere paläographische Anhaltspunkte sprechen nicht dagegen.

„Die Provenienz der Handschrift ist im Distrikte Taron zu suchen, weil Bischof Tigranian das Evangeliar hier entdeckt hat. Dafür spricht auch eine Nachschrift auf Bl. 2a, worin eine gewisse Maria erwähnt, dass sie jedes Jahr ihre Schenkung darbringt im Johannes-Kloster, das heisst in dem berühmten Kloster des hl. Johannes des Täufers (Karapet) in Mus, der Hauptstadt von Taron, in der Nähe von OZ. Die Nachschrift lautet:

ba Werkudo Soma anne Brfeukape, Ich Maria, Dienerin dieses hl. Johannes,

np nwl funpwö zdf nwpp p gpwd': die jedes Jahr als Beitrag zwei Drachmen gebe gebe.

Zn

Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar. 349

„Es soll auch nicht als unwahrscheinlich angesehen werden, wenn wir behaupten, dass dieses Kloster selbst der Schreibort der Handschrift gewesen ist. Der Schreiber ist un- bekannt‘.

Die oben beschriebenen Miniaturen des Taıon-Evangeliars stimmen nun in auf- fallender Weise mit denen der ersten Lage des Etschmiadsin-Evangeliars überein.' Zu- nächst ist die Folge an sich ähnlich. Wir haben Hypothesis, Kanones, Tempietto, in Etschmiadsin folgt Christus, in Jerusalem geht dafür das Kreuz voraus, dann wieder in beiden Handschriften die vier Evangelisten, Maria und das Opfer Abrahams. Fast genau stimmt auch das ornamentale Schema der Arkaden, der Akroterienschmuck, der Wechsel in der Umrahmung überein, das heisst dass die beiden letzten Darstellungen viereckig statt durch Arkaden um- Blattornament, in Je- rahmt sind. Endlich rusalem mit dem Mä- ist sogar die Technik ander geschmückt. verwandt, indem auch i hier der Pergament- grund ohne Vergol- dung oder Farbe ge- blieben ist.

Man könnte daher meinen, es sei die eine Miniaturenfolge eine Kopie der anderen, wenn nicht Unter- schiede dem entgegen wären. So zunächst das Eintreten des Kreuzes am Anfang und das Fehlen Christi in der Mitte der Je- rusalemer Folge. Das Tempietto ferner in

Etschmiadsin zeigt

Vor allem aber ist in die Darstellung Mariä eine neue Gestalt, Josef oder Jesaias, ge- treten, nach dem Kreuznimbus eigent- lich Christus. Man sieht im übrigen deut- lich, wie aus dem al:en gutsyrischen Ty- pus der Madonna im Etschmiadsin-Evan- gsellar durch man- gelndes Können und Missverstehen des ar- menischen Kopisten der auf Stelzen ste- hende Schemel wer- den konnte, der wie

vier einfache, in Jeru- Br: 0 der Rand des Kleides, salem Doppelsäulen, Abb. 3. Der Evangelist Marcus. beziehungsweise

in Etschmiadsin ist der Paris, Bibl. nat. 70: Evangeliar. Polsters wirkt. In Architrav mit einem ähnlich ungeschickter

Weise ist die Abrahamszene nach einer dem Etschmiadsin-Evangeliar entsprechenden Vor- lage kopiert, nur blieben die Flammen um die Hand und der Altar über der Treppe weg.

Die Handschrift in Jerusalem gehört zweifellos derselben Gruppe von Bilder- Evangeliaren an wie das Etschmiadsin-Evangeliar. Der Vergleich zeigt deutlich, dass meine Annahme, die Eingangslage der armenischen Handschrift von 989 sei einem älteren syrischen Kodex entnommen, nicht unberechtigt war. Wir können an dem armenischen Evangeliar in Jerusalem sehen, wie die gleichen Darstellungen, von der Hand eines Armeniers ausgeführt, anzusehen wären. Und dass die Miniaturen in Jeru- salem tatsächlich der Zeit, in der sie nach den paläographischen Merkmalen der Kanones und des eigentlichen Evangelientextes entstanden sind, angehören, ergibt ein Ver- gleich mit dem kleinarmenischen Evangeliar vom Jahre 1113, beziehungsweise 893 in

ı Vgl. „Byzantinische Denkmäler“, Bad. I. Taf. ı1—IV.

Pe

350 Prof. Dr. Josef Strzygowski

Tübingen‘. Die Ornamentik ist darin bereits eine völlig andere, die persische; aber die Art der Figurenmalerei, besonders die Behandlung des Faltenwurfes ist ganz eng verwandt mit der des Evangeliars von Jerusalem. Wie in Reliefs der Longobarden und irischen Miniaturen erkennt man deutlich die Gewohnheit, im Ornamental-Geometrischen zu schaffen und die Ungefügigkeit der Hand für die Charakteristik der menschlichen Ge- stalt und die freigeschwungene Linie der Gewandung.

Soweit wäre die Situation einleuchtend. Inzwischen ist aber eine sehr wertvolle Handschrift vom Jahre 902 aus S. Lazzaro bei Venedig bekannt geworden, deren Minia- turen Merkmale eines ähnlich hohen Alters wie die Anfangsminiaturen des Etschmiadsin-

Evangeliarsaufweisen. Dieses Evangeliar der Königin Mike ® zeigt hinter den Kano- nes die Himmelfahrt Christi und dann, ebenfalls in einzelnen Vollbildern, die vier Evangelisten usw. sitzend vor ihren Pulten oder stehend mit dem Buch über den von einer Decke verhüllten Händen. Im Hintergrund ein Vorhang, die Rahmen ähnlich wie im Pa- riser Psalter 139, dem Dioskurides und dem Etschmiadsin - Evan- geliar, unter Verwen- dung des farbigen Fächermotivs, wie es dem Kunsthistoriker besonders vom Codex Rossanensis und dem

a’jne

a

Abb. 4 Kanones-Arkade.

57

2 w

dächtnis ist. Es wird also zweifellos, wie das Etschmiadsin - Evangeliar „nach ech- ten und alten Origi- nalen kopiert sein‘ ; das belegen vor allem auch die Motive der Kanones-Arkaden. Ist diese Miniaturenfolge vom Jahre 902 aber die armenische Kopie einer alten Vorlage der syrisch - klein - asiatischen Ecke, so könnten es auch die Anfangsminiaturen

des Etschmiadsin - Evangeliars von 939 sein. Dabei bleiben die Elfenbeindeckel und die Schlussminia- turen dieser kostbaren Handschrift für heute ganz aus dem Spiel.

Das Tübinger E- syrischen Evangeliar vangeliar von 1113 ist von 586 her im Ge- auch nach einer alten Handschrift u. zw. vom Jahre 893 kopiert, seine Vorlage war aber wohl keine syrische, sondern eine persische. Seiner Art nähert sich die Jerusalemer Kopie des Etschmiadsin-Evangeliars in der Figurenwiedergabe ; dagegen hält sie durchaus fest an der alten Art der syrisch-klein- asiatischen Ecke in der Bildung der Arkaden, die um die Kanones, das Tempietto und die Evangelisten gelegt sind. So wird wohl auch die Tübinger Vorlage von 893 aus- gesehen haben. Ich kann in diese Verhältnisse ohne genaue Untersuchung und Ver- gleichung der Originale nicht klar hineinsehen. Bemerkt sei nur, dass der syrische Typus des Arkadenschmuckes in der ältesten armenischen Handschriftenmalerei nicht allein- herrschend war. Beleg dafür der Kodex des Lazareff’schen Institutes, datiert vom Jahre 887.

Wien, Hotbibliothek, Cod. theol. gr. 240.

ı Vgl. meine Ausgabe in den Veröffentlichungen der k. Universitätsbibliothek in Tübingen, I. Atlas, 1907.

°® Byz. Zeitschrift XIV (1905), S. 728 f.

LI #

Ein zweites Etschmiadsin-Evangeliar. 351

Nach den Mitteilungen des Prof. Khalathianz in Moskau sind die Kanones dort mit rohen Arkaden in groben, matten Farben umzogen, die bisweilen ineinanderfliessen. Eigent- liche Ornamente scheinen nicht angewendet. Auf einer Grundlinie aus einem roten und einem gelben Streifen -oder Stufenbasen aus rot-gelb-grünen Streifen stehen gelbe oder grüne Schäfte, die blau-gelb-rote oder grün-gelb-rote Stufenkapitelle tragen. Darauf sitzen die Bogen, bei kleiner Spannung aus drei rot-grün-gelben, bei weiter Spannung aus fünf gelb-grün-rot-gelb-blauen Parallelstreifen bestehend, einmal auch ein brauner Architrav.

Es wäre, glaube ich, sehr lohnend, diesen seltsamen Variationen im Typus der armenischenHand- _ En u . handschrift vertre-

schriften im Ein- zelnen vor den Ori- ginalen und dann zusammenfassend nachzugehen, um so mehr, weil damit auch Licht käme in eine Gruppe griechischer Hand- schriften, die ähn- lich die typisch syrische Bildung der Kanones-Ar- kaden aufweisen, dazu die Evange- listen nicht nach byzantinischer Art sitzend, sondern stehend. Ich führe hier einige Bei- spiele an:

Auf Taf. II, 1 ist eine Kanones- Ar- kade abgebildet, tende Füllung der die demMarc. Cod. > ee i , Lünette mit orien- Vorz El 1,’ ent- Abb. 5. Evangelist Marcus. talischen Mustern

ten nur die Ka- nones den alten Typus, währenddie Evangelistenbilder samt dem Schema der Feste, die über ihnen dargestellt sind, einer anderen geläufigen Redak- tionangehören. Die Minjaturensind von G. Millet (Hautes Etudes Cod. 538 - 546) photogra- phiert. Ich gebe darnach noch eine zweite Aufnahme, Abb. 1, die zeigen soll, dass auch die an den Evange- listenblättern des Taronkodex (Taf. III, 1) zu beobach-

nommen ist. In Wien, Hofbibliothek, Cod. theol. gr. 240. ohne Ende in der dieser Evangelien- griechischen Mar-

ciana-Handschrift wiederkehren. Es liegt hier eine Hakenkreuzkombination ähnlich den Säulenschäften der Westfassade von Amida! vor, die erst durch die farbige Füllung ihren Charakter bekommt.

Abb. 2 gibt eine Arkade und den Evangelisten Matthäus in dem griechischen Evangeliar 70 der Pariser Nationalbibliothek wieder. Ich verdanke die Aufnahme Professor Haseloff. Bordier ? teilt mit, dass die Handschrift, wenn auch erst durch eine Hand des 15. Jahrhunderts, datiert sei und in die siebente Indiktion des Nikephoros gehöre, das würde für das Jahr 964 und Nikephoros II. Phokas stimmen. Von dem Reichtum schöner

ı Vgl. v. Berchem-Strzygowski, Amida S. 158. ? Description des peintures dans les mss. gr. de la Bibl. nat. p. 106.

- 1

352 Prof. Dr. Josef Strzygowski.

Ornamente gibt Silvestre! eine Vorstellung, die vier stehenden Evangelisten hat Labarte ? auf einer Tafel vereinigt. Die in Abb. 2 vorgeführte Arkade zeigt das syrische Schema des Rabulas-Kodex von 586 sowohl, wie der armenischen Handschriften, es ist nur die füllende Palmettenranke mit kalligraphischer Feinheit weitergebildet. Das ist ein Element, das auch in der Initialornamentik des gleichen Kodex neben anderen persischen Motiven, über die in der Publikation der Tübinger Handschrift von 1113 die Rede war, zur Geltung kommt. Abb. 3, den Evangelisten Markus mit dem Titelblatt seines Evan- geliums darstellend, gibt davon eine Vorstellung. Die würdige Gestalt des in Vorder- ansicht aufrecht stehenden Evangelisten ist von einem Rahmen umschlossen, der die typische Art der Rahmung gegenüber der missverstandenen Abart im Taron-Evangeliar, Taf. II, 2, zeigt.

Als drittes Beispiel der den ältesten armenischen Handschriften nahestehenden griechischen Gruppe führe ich den Wiener Cod. theol. gr. 240 vor, dem 10. oder 11. Jahrhundert angehörig. Abb. 4 gibt eine Kanones-Arkade, Abb. 5 den Evangelisten Markus nach einer Aufnahme von ]. J. Tikkanen.®» Die alte Arkadenform ist ganz überwuchert mit jenen kalligraphischen Palmettenmotiven, die schon im Par. 70 hervor- traten, dort noch neben dem alten syrischen Schmuck, hier alleinherrschend. Der eigen- tümliche Farbenakkord blau-rot-gold auch in einer zahlreichen Gruppe armenischer Handschriften. Der Evangelist steht nach der Seite gewendet. Im Goldgrunde werden neben ihm Bäume sichtbar.

Von hohem Interesse wären in dem zweiten Exemplar eines Evangeliars vom Etschmiadsin-Typus auch noch die Initialen, von denen man eine Spur in der auf Taf. III, 2 reproduzierten Photographie sieht. Es sind nicht die typischen Fischvogel- gebilde oder die persischen Initialen des Tübinger Evangeliars, sondern Vertreter einer dritten Gruppe, der von Punktreihen begleiteten grossen Buchstaben. Auch für diesen wichtigen Schmuck der Handschriften möchte man recht bald eine umfassende mono- graphische Bearbeitung durch einen Kenner armenischer Philologie und Geschichte, der zugleich Kunsthistoriker ist, wünschen. Vielleicht wird sich leichter jemand für diese Arbeit finden, wenn ich auf die grosse Bedeutung der Initiale als Merkmal der Kunst- entwicklung beim Uebergang vom Altertum zum Mittelalter und den unzweideutigen Einfluss der Redaktion des Etschmiadsin-Typus der Evangeliare auf die Zeit Karls d. Gr. verweise, worüber Näheres im ersten Bande der „Byzantinischen Denkmäler“ zu finden ist.

' Pal&ographie universelle II, pl. LXXVII. ® Les arts industriels II, pl. LXXXIV. ® Vgl. Literatur im Katalog der Miniaturenausstellung der k. k. Hofbibliothek 1901, S. 3, Nr. 9.

STE

2

'sıejsdueAg Saul usınyerummy ‚yeysieineg Soyastusuny ‘wojesnaof

'Opeyı W-sa1 IOUeM

"ZNSANSSURJUV

SIez eh

19 ‘INA Po9J Diem 'SıpauaA

eydıeıyeg Soyasıusauy ‘wojesniaf OpeyIy-S9UoueN

‘oyaıdwaL

$>, ars ll EIEIRTT)

1d

N <

®

= Er 22% FEFF E

ıE a3:

yıly BIN

sawit 123

er Sc » ‚aejoSurag-uspewwgpsg seyamz ug“ :IISMOSAZUS

un hr

RIES

REGEL HE,

Maria thronend und das Opfer Abrahams.

1 1

relisten Lukas und

Die Evaı

Johannes.

Miniaturen eines Evangeliars.

Jerusalem, Armenisches Patriarchat:

SU 2uenU DUPUORUFA uUnvroh,R

n y. 8. RKUUWUSDULL

Dartmpbig Dephemuth Yung be Jbptugpnf Subofd gupdp, way: bIdhudfin, 1870, 4p pwofuibug bpkp *Sunnnpuhph, Henne car mp phergfu plughpuepe Eger Ahzzugpp opfeäl TEgkn=ipn, wspf unphı mühgwb bb Spunupuhßisbpp, | Be a aan User erphis ailızer | EL ER TE a a Plwgfpp qIpmfonwpup geb mbumd, ug ep‘ [ll wwlwuunap opfinubnı (d bus dp Jeuyöb Spwemupulud be quwb bb Au gupfuyf Pundugpue bat: Use BE Pl EN ET db Pepg Sumnpy UYalupul wm wthgg äbnwafp op Shgbuulfe zhpkip b ph, ae eu gung Tugb- ie o- ul be hfd, [Abbe ut buu je uud [Fhudfp Ahpldlg:»

1900 mwpery Fhpphpp U. Bödpuduf U’unbtungupuiußt Abnmwgßprkre grund Ahdogfu paßt mthgug qebkz au kopapg Semappı pa Ampeplegb Abnpef gpmemd, bu Gulicmd dry Supupfagp Ahnen] 936 Ale eer Gum päunpf Sbun!, npnh dinugfp po b uulsı Puma Shp-Wypeahunts prrpedbt will Ppupdb:

ME ut dhl, pungunam [Fluke hplewg, ap m deze Aupuplugl Teeda- [hai wquwaßp opfuuhf 49 gbomwd ale (Aulebpp Ip qetnfl Smur u Br zwun nl Gupkunp tnpm[fetibe Ip phpek deg Zupmpfugb behufut Pugber A): meumf bupbenp bp Sulizpfl Ahphapuguk Sau pl pugpumn [Phi up. qbehpp: Pumgunn[fup bumapud bil yemptfr (— 1) br 286 uud:

2 Urwq

ı Kunpdunpfu MR Sepupbugb gaqd: quamd gbzwwmwbwpwüp (Bald 56l) (pub uw diuupu. be ku unbaf, gb mg mebkh qubd bi ng que. wlujb hnpskguy mau quub, yußupb qqpkubu Sp br dwgbdpu, mp dwinfbwpugbu bh, wndtbz be Uapngky mpqbe bi Tumplenppe um nr Sbwgbup be wuhbu fayp bu pweöwbkup qglömeglöub p dhlbaing. Jul mpg abo bi Sleen wbwubn] qua uyugbu, bung ayo bF Bug gb wuyb Kupımaup Unpngaqwg Jupdu: qb Tnpngbugbbı Jule apny wa p Abmu pum EEE [Bhu pin Gwpkunntgb,. bu ng gen opßhwl; gb qlwelwnbupnt gpkbı meuke be qjepgbu (neqlbu Boswbbhu qundmı[dbwib, un [dagb wjwgku en:

? Spemuf pumufisun Gurkay bo tb Umyba bIS: 1896. Ep. 42:

En

354 y. 8. PUUTUL2LUV

428, ng 16—17. 4,9 pumul muy Apqpei, 3 wmul‘ Boswbunfutp:, Ujupuiv: Muh A (My + 483”) bp zupmebull. “U wurd fr Duplo: Unpw u dgl wnug wppetwbut Suphf: umwg Subnpgf be munmiunpgf. be U qufdun qup für Jupk wmapfiv & put. [Ab Jewppb- Ph whpegb- er Pre gelgup wgwn % wppmturhuit tolaufeg: Mb uygf- BE wupnkg. [BE Seq- Pb wpupp: Fb Ab- Buqug: [#6 Jowqug. [Fb ppwdwgug. [Fb unepp um. [BE wbunepp. quwilbt wgun Et. gap ulqulaithlp wgwumaif. bu gap (lg HlRldp uygeng Faqufldp gprrleiföupainu. br funpledp b drum upupgbungl mdbtujup be quSme[hfet lin dasamı gwiuhlp np b opSähu gun funbuitn win: US bumuplyun quudbiusje up Zune he gap" alpha. hr uyum Sbinbı gpkugmgp que, un um wfunpqwgu:,

4 31, ung 285 Sud. A. "Onufi... babe Sugp Wermbr: quo guwp [ potwgpuiung [Aql%. guyg nz qbenbdp gopmd” Sunliuhuuhh:, Uge uleng? Sum mdp A gpwb & mpg wbg, mp Gpub (Ab hpbp “69 » (— ubedud) wu Fuqud h äbnugpfie gpmbjbn {hpg bhaq un tnaptnppuhpmt um Vnbpp Tgubuulkpm Suulup: be bofungbu bphp upetul pay (nqmud &:

4 32. Uys bphup hp dbpfubuy DI Sunmmwdnf br wm pwabpuf . "jluf Zuyp [ Bosutum. Jung‘ ul A: ber npıb wtf Ip euluß Spwmupuhfigulpmh äbmwgppp, Füzubu hp hupquip Suinofdm [Ihm dp: Ühp PR uyu Sunm ud tzuitufmd 4 Di, be ua Gupgn] 4p zupatumlb: Püzupbu Whpkufr ul qub- uudp “Amglög frz, bt, u DE Smd-f zupochwfafdfüi m 9, DE bu DE Sunnnewöthpp, qupu Gepfuuhbdl” Su:

Y dp fbppwgukp ww punbpug] » “unda A: Den. fu A (I@q. 4848) dp zum - Tube “un Spudupkuy zwdhtjh br bpfdkun puhfe gung wu. unfwbßg. br wbg Jugkubu qub bo vuglauuguibp:

29 —W PR) Dafür Ab. Dale Zuyp Unmphuy Jupguugke Dapm dbglglf: Dan komp pungm iD wg jfizleug bil dr qudkinujt put [r ularth, Supglug Il hu neubau ı Gugbu wa wfbapg - wid dp br (Amgbu gig pdpwdft be pp quymmd tin Spunlzitum. Burhap uf} m qbhauf. br denn br Buglgun 2pdeudPh:

pp (= W HR) Raefin 24. Dobe Zuyp guf br upf Er gt Sutäunkg mkqlul Sf be np Guwbupuiung Gupupfu Jupgpugken Yugupzuyuunlgf: ug Kan nupaiı um wdbtuyt (pa be pain wpgbehumnps Quapfiw wand (Het zen, gpkugmp. fupqun. f Stibuhn dfügler fh hustr

MR (— WDR) Darf Mid. Dale Zuyp Bosuirku Jupquugben,. wulb In mb y. <b gßeqwpunmplt Yuppm. babe. hp. 33.

4 38, wm 6. be spobug gewb umpp, zupmuhnfdhrtp Ip uuhubs Fuzybu Ypuk Sunofdm [Afntpt: Upg umalıg u dep A (My. 4868) oglm (Ah

ı pwbolhn [Sep Ypub. “Yun wlwußt ‚joppbwhflt depmed“ (dmnldp Bug, qup pFrewpwgup mu. grgwihk; guyıng opbrwlwg qb ng aba:

2 Dawpb; Purfehtbgh:

* WErfbb wu bpbp wnwfunpgübpne diuufb unbu Yubı Bas: Tuskwldn: Ubwbg, Urt Ber Y-ßenkie Bihesth, Sam- PR bp 11dı

s Sp pbwapld qulwukft nıqlöp kplme, mpg be zupnetbwim/bhett qundm dbwbu (pioumbp. ger rg ung Ya yuyım dl Sunlwtsuhh jpugmegwüubg‘ bldk jefogbgmup quipng! opFuwd Prg I Abmu plpkr'n

u 1

1

SUFUFPRO VEPYHERU+F SUNDFUULL, 355

IP. Seat be U-fh "onepp,, puafb Ppp zupmtunlne eb Ip gie *aukmupu. fa, PE gupf upuphp wabjbug: be pum wognuf bhpmbpkb; gldzwdfe: Ynite mpay Bee Ar feige je, glnagha emenp genen prugasdla be Kar man gelm be wgwnkung ginum be gbn. bin bay mung wahnufep. be. Suhumwlgtb gpmb- gu he babiung fig: Puyg Jupgunglub Sumenunnbgun npıybu bl wzupd She. ET TR NG NEE ER Kon aa Er en ae le wubzf » tnpw fi Abnuk pnudilk depdbgui. u dep fuwze uponf ‚pn: Sppauhu. U u a ed a a ge a a erybanıp pky:

RP Eng a Velonee ee Kae eu eu, gerlug Br. Vomer Bela zejkna, dh un panop h Unenp Lydia, Berorsukuig ne er pe mlufe pur= 10 weele depgenzkmu, Hin:

ER a a a EA er gepfuwhfie apa! Bhpfag Frzı, Pu A (Mg. 489“) dp zupmdlb (be wow) Run nparzupp She ke jene Bo deu ups he ver Vendeneit P dep geb [og bepdb qupnemnılu be gSwgu, br wppb padk phpuitmifu dog Unpu- VE nenne and fürs be hphnpf Abm pur ik gehpeftn Dal Hefene =) Alu furfunı qui) wpfapb br Aufu Abhmunfgb qgbmb. be mung bbguıh upupbug plz Jh] » I yb& quimd unmnday. br (Bump nk pum mEnjı guägh, bu trlFbup Pf Wlübh wat qeyamnum. ıquwmdaKuitfit be wblwüh FO pupäpn [Abu Bepeukyhs ‚ie awmulfs bu Unpes pupäku gyagi un dombegus Er Tnges nbee quo Suupguiibt. br Ta uyumdk gap app. br np www peu, dh mp qgewgbuy enbuf umnulbun ph f phpwt m(lh)bp] quunum. und Kutfts Du quyemufl wlrulup wbp dumm, muy qnı Uubh wg U dp zupmetulb. *(q )ee Pap Ielir, bat

Bunte ywluub bpkuukp bs

Fauna] qua pen dbpmı F} fung enwpphp prld bpgm- Führpnı wlınlg Sudk -

YUnlinwl Plugin Untinwl Pliwglıy bGntu 28 bptu 28 wann unnn l.Pp be 11. yagmanuy% man 2. Phwärtg Thrwäng 12. ap & Rapaubug np & “ubpukubup 4. Dwfuliufuliug Zufaliugbug 13. op, U pptdwswn op, gr room U 5. menkmuljn nun kummljd prrswSui 6. turäktg:.- -Yuhne- woßbhg.... Yahme- 14. u &pf@ wg Pr Apfldwgug qngd ee IR (d+) T. br ug Jauunup be up Jiumn 20. hub BufSwdune hof ywgwgu Umufe Vbrhbrpib Vbrhbibjb Jwtug Unmwmf- Trppwgh 8. Abdpafe gedepadı ae 9. b yMde ATZ 25. # (1) 10, Stawum] Suswund

23* 5 23

Untinwd

botu 29

3. (br

8. Supp

13. be

15. ap

19. JUrwpbrp.... gun aufge

Zpltu 30

unnn

4, b untpp [29 777 Vu Lust

6. £

8. 2229 7727

kptu 31

unnn

9. undugplu JUrwpbr Jwp- gugknlt

3. eyenemeliung. fi

2. mppmgpkjn, he Jerld katınıjü

6. Zıu nruup b Link

6.

iptbu 32 innn

3. gpkgup

5. qwep[d 6.

11. eub

13. Yuy

17. yegregwbwg

kptu 33 ınnn

1% Yuppee

1. Funılintahfu - Japan ınkp ıbab wma ogbulwb, P%pt

orStbu kabah der:

4. 6: PUUWUSBUG

Pünugpn

ıbube

Sepp

(1F+)

pn]

Umwpbg:..: Pugaju

[777,977 7

b Ust Spt

(1+) gem. p[dr

DE Ber ke [Ep min rn

de

a AT batmy

bin h ulintk meump

(1b#)

erbgkp queh[d% (+) Pub

Ga

Ennegmljwg

EEE undatımlfu : (-ye+=%)

Unliywl

kntu 29 ınnn

21. yunımf

23. Pr:ft Pe

25. f

31. Vermkreneilährn een

31. bebdhu

kptbu 30 ınnn,

15. &p

ra /a

19. wgbU" yapned' 23. p

upbu 31

nn I. ndiupgnefb pet 14. Suyudaenıpp, Kwyng 15. £ 23. Pazyı. 29. gpubdp 31. yunwfu....nın

np

kptu 32 ınnn

2a ywldnınbhauf

Oper Ungu F ya wand

27T. Zuyp hi BoSwb. Unı

kpltu 83 ınnn,

11. dupgwugtenp 18. Jecunı dl 23. wggwg

24. Ywgbkpkn 26. JUryınS uud

" Plyukbu ehe de depp (ang 27) Spze Gepnd Yu puyy z:

2 Uyebtpt gkpp‘ bat bi Ypdiwbh gpwgwyınulwWbkpnı (equal ı SEu bubı Ep. 42, ang 10* "kqmı

Mwpupg YFwrpwg,, nen wek;h Apızen opkbwln: mb [3 Plwahppi

-4—

Plwgphn

mu

Pracht Apr

(ur)

Jaupınppnun [Efrt “pet usw

br&dfuy

bu gb £p (1k+)

(1)

enlupfd ne [d fe

Bujuduınıp, Awznı

(1) Tey' ebubl

un ft .... nıumdb

Gufsnınblaufßu

b ml... . ln yubın-

aus undı

Zunyp Boswbu

Jeg qunft

nrun.dh

wre Yyuwın bpb 4

UaymS ud

Imlinud

untu 34 unnn

3. Pügbe op Bene 11, den 4 16. # 19. yaunwfhr 21. f 22. Spneubgq ung 23. qlupbu, be gbpm- Yenlya 24. ybgbne, bu gen- diye

butu 35 ınnn

3. Qupknu 4. be bpbp 17. quaupp 18. dba bwun.d 20. yerhber 23. wurpla bPLb-- P ra

kptu 36 ınnn

4,

DS Bepkiug..bi 10. Ywppne

15. Ubphkepen 23. Mrulzud" 24, zbtbug 25. f

bptu 37 ınnn

1 Yoppnı T. bu be Tu 10, gbphl 11. urery

kptbu 38 man

14. Prqup Pnrınld, qb aljup Abp Blyon

15. grbgkp if uppnjb 0. Dopun

Jwpf

SURUPFRU VUPUÜRU+R UNdrUh,.R

Plwghn

dog np Surdpun

+ udhe

(1)

ww

(vF+) Spnewibgump Lopbu , qbpuda

qybyblu qgedkdu

Qupknuu be &e&p (1b+)

Ephhpi

wturpku Ph ---- Be

kz

(1) (Be br) Ywppeny Ubpfkahrn Jpuuludp (be 3%) (1br)

Yuppemı kın F Dıu dintepfil

(+)

PIrqup aldnı [3% % 62 gb alub Jen

Ehon arbgkp

upee.. Dopufupft

Untinwl

untu 34 innn

25. be quygbu, 48 umul; JUnıj.p Bn- Selbuıfuwuneg

26. Vephkehee

DU mE

28. ner

30. (BE Say ıbı (BE =

Zptu 35 ınnn

24. gewmgnıd°

27T.

28. Ybrreuwgkl‘

29. fhant fd hy 77

30-31. bpf#bık- baqut

hptu 36 wupn

28. k

29. BnfSubtm No. hepkpwüß

30. Zymı

31. Pppumnu‘ (En. a

uptu 37 ınnn

18. ubgewük

19. bergmfad

25. Ufnwluigwgpt 26. wu

Zutu 38 ınan

18. yazbımpgu 19. serhbet

357

Plaughp

[73 ug [iu 49, umul [27728 vwbopgzu BoSwuhne.

Jwußg EN) (vk+) febp BE Say, be ug

Bags

6129)

bawsugd

wfruc free De 927

bpf®kekhun

(br) Baswthnı Nebkpbpwuh

Ru Pnnbu

le Ulawt wur wgft

wer)

wlan Su behppr

Unlinwd iptu 39

nn

1. dedanuey ymS peu‘. lu. [Bbız

3. Uwoprpore

I. BoSwbudfuup . .. Lupdii

10. be oglaugf

LITER

iplıu 40 unnn

1. sekg

4, um

ee

RER RER echt

12. ybrhbet

15. qupgbur

16. nun ybgnegf%

kptu 41 ınnn,

6. be ybmny

T. anwubhju

9. gene

10. Eybı bw

11— 12. za2Ep%

13. ge

16. Wogbne

18. yuztau.... glei

bpbku 42 ann

78. ywzlmpSu yuyu I. yerrengt

10. Yuwepug

13. mpgeng - +.» yept-

ung yeprl

100%

15. serzewrg

18—19. Aug $ Bo-

Gntu 43 wunn

1. yba&depg 2. Uqbytlbup . Waıgıs

y. 8- PUUWTUSBUV

Alwgın

Fusıdhiarbund ap... Palewunı Een

Uzempey)

Boswbunfwbp .... Lupdfn

ab »qRwugf

(+)

Epkg atmet

wbınnum

[777777 Dar -[F wg wınpkn

Ephpet gapgbe

Sb npıy Belag qlarımatı Enke: ke da

ever

TIV Wergtnı wyhundı .... alku

wzlamp gu uyu

mprEey

racawg

npgengd 2... npgen- ger opqb

022)

byeupg

eng Tewgfu BoSwt-

ybzwfepg Ugyklhbtp .... War. ge

6

Unlinwl kptu 39

wann

20. YeLHwö ft 21. be mn. fzlambun 23: Split

24. qui mg bugutu 26. uınwbru

28. Ephmnmunit 29, gdartlme un 30. yenwduug

kptu 40 ınnn

16. 76

18. guzlupt

19. Jzazluup Su se yuzluups

24, fol (Bpıun .. yuzlbupsbt

26. Fnynıfoqbbkn

kptu 41 umnn

19. BoSwitnefwbhg

21. yazbub....glkun

29: BoSwbbnefwnp ... Fwgne ld

28. gwupfı

29: BeıfSwbbku

30. ‚gupwdgp

31. quwdbqz wlwmnnı

bpbu 42 ınnn

Swbunefwnp: be em 22. guy yuzlup su 23. Su b pwbnf 24, yuzlawpSi.... yuzlups% 25. yazkupsu a

kntu 43 ınnn

5—6. Pupwäutbbp 7% Popu.... nd 8. Uqee em

Pluughn

1324 run fi

bu foluw Spenden qufoq ug buuyubu usnui mu

PR& qdımdı neu wınwdiulg

(1b#) Zar een wu ylau S% .... eu ylaup Su

balwwun: [I pet een = LupSbt Saynfpg kb

Bombunfwuhg

bu... qlpku

Boswunedfwnp.... ben Bayer?

Paul

Buıfwuüku

le

Dental e

Unııfubp Jen

dFughe pen rzfaumpSt .... wrfewmpSu

u lu 7

Popupdudbbup Popup... bal nd BULL 7777

nv

wnn

9. 10.

12. 13. 14. 15.

16. 1:7.

nn

ilr 3.

Unlinwl

kptu 413

myehp

GE ee A rupSfii

Ugmeamu

Luyo

Ugreamn

wSw fuyfbe... Fobhwup:

wg

bplu 44

van Ku - Urzy- (wb

56. ywzbf, bu

—|

13. 15.

ınnn 2

3.

5. 6. 1. 9. 10. 12.

nnn

2. 4.

b) 7 be 13

aWpege

: 1127722.7.2.777 -Drey-

rwyu ... - yarune dh

Eplpmunwmund elrelie: ce ywenıp

uplu 45

push Ephwfdunigun die. Suchaift

dufwzbı

[re

peafzbg ke bakgr [% elite yetäb 2... ggbegt

iptu 46

undlenuynß jreuwmdhn [273

. gepgbgpkup.p n Uspwtugbun

Jgrgrebp

R qdu un but

SUFUFRU VUPWORUFR

Plnugpn

Leuyip

ke Eee Bihler Sbu

Uameamuny

rege

Urea

Sur Ynzbi... .Pob- Gerp Jpugbe gupg :

wewgubı

wqufofun

bvwınf&unyun (Fiat

qreyıbhı gUbege

hosen füuny un. (Bas

uud

(1b)

run, Da 72 unıdb

P+---- went

duqebı

abrtPm SSuubnife

beugt

(1d+)

dufogby be baba

(1k+)

bi Jwunbıt un mul...» 74 Et

geedktunjeh jeuwdbntg,p grerkgebug Uzgwbugbui ek aa 2 qfiaiını u

“UNLrUU,L,

Untinwl iptu 43 nn 20. wuyjfu... gm

dazu... [2277277777

A} wm -

D

qrdan r zupul .... ebpk

ww m 10 Qt so s 5 1 TS:

iptu 44

ınnn

17—18. Urmwpbr

23. Aupwppu

26. Nepepın

27. zuipt

Re ER der Lureıy be Geis Se

bptu 45

unn

13. Supwrbp

14. Jinwuk p inmd rpindap

15. be mpg

19. Turstunyufdße

23. ywbäbk

24. ybrhber

28. how

iptu 46

ınnn

15. Jamfdwpkugf

16. yeurdltuyd

18, pSbgmı dbnudg yeqtwdbr Ypb- zb bebemtg- uns

359

Pliwgpin

quamyjı ... qudkzu ... wg wunumd

gedery zupulg....gbpkug Mıupu

KENFERAENT,

[72 dl; L db &b

Unwpbur

Dupwpfuy

Nepap

zug

Jh... gbgfen np Imzb Larrepuyı Ge Yun Ehe gunßpzmwhbe b bewugugey aygenjb , bi GeundEß Yufo

Suyurbl,e

dinwtk innıb ... urn pad

“L£

wbäbE

Epibe®

1 11777777 auızu

dwenf ph

det

(1B+)

360

y. 8. RUUTUSbUV

Uuntgdk garpu‘ wpäwlungpa[d krurlıg 0/32 Yuslı pwgıhufd fi ufuwnjulp gapdnıwmd ung bhaqıdk s U yu ılisufrı Shkinbetrug opfruulp use url Er

YUnunwl, &0. 18

p Anıkb 2: Pofudü De. ned Sgopbt, au [il Spw- Sat br mp umSdutf Tugnzwmsp, Futmwbg mp Prurfunegbaf" npgeny Dupmu- rbuyb, Ude gumupupf Zuyng debug bi Upug, 17 gebgb BI 2bwmd bundismmhn, une gebe Tuner unpp Umpunglınu ybzwauf Segen play be lonzwpf, br gupkezumn [Ef npqung db- erg: be helfe Suummnkgp gbF° Sopb Spunlapt gg np gpwb bb bu bo Falun nu np nnehup kp qgbıı Neger be gSwätudiupgt, bi wgmmn bp wpupbup qu- devu Suypbbßpp unge np £ gwewnpu, be Sunınaunbgp, ap Upbauy np uypoq (Pub br mpdarh wub, gbzbpofd: zwi wnby, ummgmudb wbrn-th babgb: Upr tk np b Au qwenpug Jul yfzkewimg Swübg PJubuny, dep JSerugt upamlab bylgb. ib:

“Typwpwn, 2 4. U.b, ao. 170

r Aueh 2b: bohwıda Uu- ward Sqwepfb. Uye bi Span be wpdut umScdiatf Teusizmsf Wertmgupfd m tungbuß apguny Dupmphuyp ELLE I ee le (I zbvws Furdimmmtu. N MET [7 TE EN Segen Play be Tonzmpfu. be Jupbızmma [ihn epgung d- erg> br Uphke Seumummkgf gbS Sept Spudnpv qhpt np grad bu. be fi Sad web np wnchun kp qgbah Nerhwet Geo 4Swchmdupgt. I TAT NEE devujb Suypbußp unge ap b zumal. kb Summmmbgk LT Te 12] be wgdnch Swuh, qbzbrmjd genutı un db -ummgnewdt ınk- pri ıbab- Urr EE np b Pugmenpug Gad' ybolm- Lug Seubby Jabeny‘ dep dermge zupmulub bafgf. web:

hukwkwu wpdöwuwgpnılhiun

> Pdbu 2. & Gala Du rd Sqweft ua fl" Span Sat br wpdun wu Schatf Tusbzusp Wargwbgapfdu Iumghup pen SmpepbusE Udpp ogwuwpwmpfß +. QWpwg qnp zebgp gel zbümb Sudaumubu ennıfı see Tuuyıfuybd hehe Jb- zwmul; Saga, pi be... np- qeng depng be hphha.. gpmd Eu bıu p Swdammbu np fig Ep gabe... Suälm. Supq VS F qzweun fu ber.. uypnq gbbh Gulf’ wo. Inch wntk qfzbpmfd zumur wmntbbj umwgnewmdU unkpmıhf Eabgb wpg -.- Sum qılbp upgbıu tqmfbu Eabgk jUsemmö&n, bi unbun[ob]:

Mugu,u Ip Shantrı fi} Uybzuı CuwSfuufdnubun (P- 101) upquigku

Nwpfu, 28 Onejpbu 1911:

DFÄRE

u ee Me re. nn

Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau.

Von Dr. Maximilian Bittner, o. ö. Professor der orientalischen Sprachen an der k. k. Universität Wien und Professor des Arabischen und Persischen an der k. u. k. Konsular-Akademie.

Unter den modernarmenischen Dialekten wird | seitens der Armenisten bekanntlich auch einer in Oesterreichisch-Polen noch fortlebenden Mundart, dem sogenannten Polnisch-Armenischen besondere Beachtung zuteil. Dieses eigentümliche Idiom ist zuerst von dem der Wissenschaft leider zu früh entrissenen Dr. Johann Hanusz an Ort und Stelle in Kuty am Czeremosz erforscht und dann teils in einer polnisch geschriebenen, etymologisch be- handelten Wörtersammlung !, teils in einer deutsch verfassten Abhandlung über die Lautlehre ® wissen- schaftlich bearbeitet worden. Späterhin hat Dr. Josef Karst in seinem trefflichen Werke über das Kilikisch- Armenische® die Wichtigkeit des Polnisch - Ar- menischen, in welchem sich viel Mittelarmenisches erhalten hat, das im Westarmenischen sonst zumeist | nicht fortbesteht, erkannt und auch H. Adjarian, der | bekannte armenische Dialektforscher, hat gerade diese Mundart zum Gegenstande gelehrter Untersuchungen gemacht t.

Ursprünglich mit dem Polnisch-Armenischen identisch ist nun wohl jener Dialekt, der von den in der Walachei und der Moldau lebenden Armeniern gesprochen wird und der beispielsweise auch in Suczawa in der Bukowina vorkommt. Vor mehreren Jahren widmete sich mein lieber Schüler und Kollege, Herr Dr. S. Oktavian Isopescul, Privat- dozent an der Universität in Czernowitz’, ein aus dem erwähnten Städtchen gebürtiger Rumäne, der die Mundart der Armenier von Suczawa auch praktisch kannte und damals meine Vorlesungen über Klassisch-Armenisch an der Wiener Universität besuchte, der besonderen Erforschung dieses zum Unterschiede vom Polnisch-Armenischen am besten Rumänisch-Armenisch zu nennenden Jargons. Dieses letztere ist ebenso mit rumänischen

ı O jezyku Ormian Polskich I Wyrazy zebrane w Kutach nad Czeremoszem, Kraköw, 1886.

® „Beiträge zur armenischen Dialektologie“, Wien, 1887—1889, in der Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes.

3 Historische Grammatik des Kilikisch-Armenischen, Strassburg, 1901.

* Ich meine dessen Studien zu unserem Dialekt im "PRwgdwdfku, 1899, p. 112—114, 218—220, 325—327. 516—519, 557—560. Im folgenden habe ich des öfteren auch A. Woit zu zitieren, dessen „Sammlung armenischer Wörter aus dem Dialekte von Transsylvanien“ im Hantes erschienen ist,

> Und zwar ist Herr Dr. S. Oktavian Isopescul dortselbst Privatdozent für das Bibelstudium des A. B. und orientalische Sprachen an der theologischen Fakultät.

ne

369 Dr. Maximilian Bittner

Lehnwörtern und Fremdausdrücken durchsetzt, wie das Polnisch-Armenische viel pol- nisches Sprachgut geborgt hat, unterscheidet sich jedoch von diesem hie und da auch in der Laut- und Formenlehre und verdient meines Erachtens unsere Aufmerksamkeit wohl auch mit einer Anzahl älterer türkisch-tatarischer Elemente, die es, soviel aus dem von Herrn Dr. Isopescul in Suczawa gesammelten und vor mir liegenden Material zu ersehen ist, anscheinend in noch grösserer Menge entlehnt oder wenigstens erhalten hat, als sein Schwesterdialekt in Polen und die zum Teile auch für die historische Be- urteilung gewiss nicht ohne Belang sein dürften.

Herr Dr. Isopescul war vor allem so glücklich, eine grössere Anzahl von Original- briefen in der in Suczawa gesprochenen armenischen Mundart ausfindig zu machen, von denen der älteste aus dem Jahre 1838 datiert und die dann weiter bis in die siebziger Jahre gehen, unterzog sich aber auch der Mühe, die in einem eisentümlichen Gemisch von armenischer Rundschrift und Kursive zu Papier gebrachten Sprachdenkmäler zu transkribieren und zu übersetzen, wobei er sich zugleich die grammatikalischen Eigen- tümlichkeiten zurechtlegte und die in grosser Zahl zu findenden rumänischen Elemente heraüssuchte, während es mir vorbehalten blieb, speziell den türkischen Fremdlingen nachzugehen und etwaige Solezismen autzuspüren. Nicht unerwähnt möge bleiben, dass Herr Dr. Isopescul bei seinem Studium sich auch der dankenswerten Unterstützung des ar- menisch-gregorianischen Pfarrers von Suczawa, Herrn Garabed Gaina, zu erfreuen hatte, der ihm unter anderem auch zwei von ihm selber verfasste Fabeln zur Verfügung stellte.

Aus dem von Herrn Dr. Isopescul gesammelten Materiale!, dem dieser auch eine teils aus den Briefen erschlossene, teils aus der lebenden Mundart aufgenommene gramma- tische Skizze beigefügt hat, möchte ich an dieser Stelle einiges berichten, das den ar- menistischen Leser dieser Festschrift vielleicht interessieren dürfte, weil es zum grossen Teile noch gar nicht oder doch wenigstens nicht allgemein bekannt ist, Zeugnis dessen, dass sich zu dem von Adjarian l. c. bereits Mitgeteilten aus unseren Aufzeichnungen auch einige nicht unwichtige Belege und Ergänzungen erbringen lassen.

Zunächst möge etliches aus der Lautlehre gestreift werden. Da sind vor allem einige Verschleifungen hervorzuheben, die auch in den Briefen des öfteren so, wie ich sie hieher setze, ‚vorkommen, z. B. &&pJwtpp, dat. dbpdatogp soviel als unser ‚Euer Gnaden‘, für ‚ihr, du, Sie aus d&p Spwiwbp?, resp. dbp Spwdwrbog oder Sopwp ‚Bruder des Vaters, Onkel‘ aus Sop&yewyp, resp. Sop-wqeuyp, nachdem #7ew=,p in unserem Dialekte eben wzewp 3 geworden ist, ferner 4r>g=p ‚Schuster‘ aus 7o>fw4wp 4 (mit Haplologie), neupers. BEE käfsgär, dann wpthneg ‚Kistchen‘, ein aus (arab.-)türk. 5 -i= sandük mittels der rumänischen Endung -«£ abgeleitetes Deminutivum und wweuwmepme.g ‚Lügner‘, wohl für untingnepnig AUS amcm ‚Lüge‘ und -guepmeg von quepmegkpne ‚sprechen‘® (klass. genıg&r), also eigentlich ‚lügeredend‘ (cf. neupers. E33 durüg-gü), zlumpf° ich weiss nicht‘, Im-

' Dieses enthält im ganzen gegen 40 Schriftstücke, darunter nicht bloss Briefe von Kindern an ihre Eltern, von Verwandten und Bekannten an ihre Angehörigen und Freunde, sondern auch einen Musterbriefsteller, Rechnungen, Schuldscheine u. dgl. Die meisten Korrespondenzen sind nach Suczawa adressiert, das da armenisch Wwezwnfwy, oder Urefwifay, aber auch Ur: Upgef und Ursrd geschrieben wird. Die Absender der Briefe schreiben z. B aus Botusani Nozpzw& (27. VII. 1866), resp. Muld zwi (8. IV. 1839), aus Homor Zo4» (12. VIII. 1840), aus Panciu Pwbzn (21. X. 1846), aus Czernowitz 2kpbkmdp (30. 1850, Monat fehlt), aus Wien q s&%uw, (29. I. 1868), aus Lemberg 1 4diykpp (24. X. 1847), aber auch aus Suczawa u dgl.

° In unserem Dialekte eigentlich $pp4wtp, während Hanusz in der Wörtersammlung hremankh verzeichnet, S. 67.

®° Auch bei Hanusz, WZKM. 1887, S. 194; cf. Karst |. c., S. 50, kilik. «gap.

* Die offene Form foz4wlpwp hat Hanusz, ebenda, S. 191, Z. 11 v. 0., sie scheint gegen S. 313, Anm., Z. 9 v. u. nicht in %oyfwpwp zu verbessern zu sein.

° So auch Hanusz in der Wörtersammlung, S. 127: zurugelü „converser“.

Le

Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau. 363

perfekt z4“&# ‚ich wusste nicht‘, aus sghwp/ für ggfs‘, resp. sghokh u. dgl. m. Was weiter den Wechsel von Vokalen gegenüber dem Klassisch-Armenischen betrifft, in bezug auf welchen unsere Mundart mit dem bereits bekannten des Polnisch-Armenischen im grossen und ganzen harmoniert, so sei hier nur auf drei Fälle verwiesen: es steht für ursprünglich a in %4#nedp ‚dann‘, das doch nichts anderes sein dürfte als ein klassi- sches «yZ-#wd° und wozu man das klassische «,#4° vergleichen möge also eventuell wucnedp statt wüudpdn —— ferner a statt e vor gh, z.B. in wyawp ‚Bruder‘ aus #yew7p (mit dem bekannten Eintritt von «a statt ai) oder in wy64rk ‚er ist geworden‘ aus Zykwj , resp. &nbı, da das Part. perf. hier immer auf -% endet, und endlich e statt 01, z. B. auch in pl» ‚Borg‘ statt Ar und in Zpwap ‚Stück‘ statt Zuuup, wobei ich es nicht für ausge- schlossen halte, dass klass. %wp&; ‚to cut off‘ ursprünglich mit Zrwnp&; ‚to break in pieces‘ identisch sein könnte, wenn man bei jenem Zwp&; an den Ausfall der beiden

11

» denken wollte, bezüglich des Zusammenhanges der Bedeutung an arab. e& ‚abschneiden‘ und &5 ‚Stück‘ sich erinnernd. Beiläufig gesagt, finden wir an Stelle von = mehrmals “3 geschrieben, z. B. =,7&4 statt und neben »74% ‚gut‘ oder in dem sonderbaren “wwy- Spabuyhwpg ‚Nationalgarde‘. Erwähnenswert ist auch der Ausfall von solchen ‚Vokalen‘, die eigentlich, genau genommen, nicht mehr elidiert, resp. durch e ersetzt werden sollten, z. B. in #2p%n,/ ‚mit Namen‘ statt wZarebmf gegenüber klass. wunewi/r, dann auch so geschrieben in «wunpd4f£ und wwnpdn/, dem Abl,, resp. Instr. von wwunme md ‚Gott‘, wo man statt » jedesmal =- erwarten würde, ferner in »ppwn.p ‚Handel‘? aus wnncmnep wabeumaep, mit dem Gen. “ppuppp, wo das erste » doch einem aus &: ‚und‘ hervorgegangenen »- entspricht (vgl. auch das neuarm. wabrmpwmlws ‚zum Handel ge- hörig‘). Im Anschlusse an das wenige aus dem Bereiche des Vokalismus hier Erwähnte verdient der Fall berührt zu werden, dass wir für ein türkisches (resp. arab.-pers.) a mitunter # finden, so in #44 ‚Rechnung‘ 5, das auch mir gleich Hanusz auf (arab.-) türk. —_L> (mit Jmäle, also mit der Aussprache hiseb statt hisäb) unter Wegfall des anlautenden h(i) zurückzugehen scheint und in 74p# ‚deswegen‘, das wohl nichts anderes als (pers.-) türk. |35 ist (wieder mit /mäle für zöra@). Diese fallweise Substitution von @ durch £ muss doch schon in dem betreffenden türkisch-tatarischen Dialekte vorhanden gewesen sein, aus dem unser Armenisch hier die beiden angeführten Ausdrücke entlehnt hat, und gibt mit der konstanten Wiedergabe von türk. 3 durch % zusammen jedenfalls eine gewisse Direktive bei Bestimmung jener türkischen Mundart, in der wie z. B. im Azer- beidschanisch-Türkischen 5 k wie ch gesprochen worden sein muss. Unter anderen vielen Beispielen kommen mit % für 5 k vor: Aoyay ‚leicht‘, türk. SYs und daneben eine Missbildung mittels armen. -»«/$f:w, nämlich Aoywynef# per (ogwine[#feW) ‚Bequemlichkeit‘, foney bl, ‚Schachtel‘, türk.-(pers.) „s (2#), Sef ‚Lohn‘ (auch Auf geschrieben) (arab.-) türk. 5> (wie in „- >, ‚Gebühr für die Bemühung, Honorar‘), dann auch z. B. krups

ı Cf. Karst 1. c., S. 21, Anm. 4, die Fälle im Poln.-Arm.

2 Auch bei Hanusz in der Wörtersammlung, S. 29.

® Ebenda, S. 109 und bei Woit, l. c., 1398, S. 50, ohne Etymologie, und zwar im Sinne von Sunfap;, vgl. auch bei Adjarian H., in dessen „L’influence de la langue turque sur ’armenien et les mots emprunt&s au turc dans l’arm&nien vulgaire de Constantinople compar&s avec ceux de Van, de Karabagh et de Nor-Nakhitchevan“, 1902, p. 312: #4; oder wwywkj ,‚croire, supposer, prendre pour‘, von ihm zu einem ‚türkischen‘ saib etmek gestellt, das mir ein Armenismus zu sein scheint, der durch türkisch Gele say-mak ‚compter, calculer, estimer, considerer‘ veranlasst sein dürfte. Auch das Verbum »Luy&y kommt in unserem Dialekte vor, ebenso wie im Polnisch-Armenischen, v. Hanusz, l.c. sebelü ‚calculer‘.

* Auch bei Adjarian, p. 194: oyuy zfeppb ‚facile‘; vgl. zu % statt 5, Einleitung, p. 51—54.

> Erkannt als türkisch auch von Woit, 1. c., 1898, S. 47 4Awpdmtp Ywpd und Adjarian, 1. c., p- 207: Swfu und $mf{a \NB. m = ä), auch als wpdp ‚salaire‘.

* Auch bei Adjarian, 1. c., p. 187: fuperwp und krumm = 56,

- 3 —_-

364 Dr. Maximilian Bittner

in bg bpwup ‚wieviel‘? dem türk. „-% nachgebildet u. dgl. mehr; einmal finde ich auch £ durch % ersetzt in Jpzlwmej ‚traurig‘', das nur mit geringem Bedeutungswandel (arab.-) türk. Js» ‚beschäftigt‘ (dann wohl auch ‚preokkupiert, nachdenklich‘) zu sein scheint. Für die Aussprache des betreffenden türkisch-tatarischen Dialektes bezeichnend ist wohl auch oyfw/# ‚Glück‘? (arab.-) türk. ass, das nur aus einem doulat (dowlat) umgestellt sein kann, also =)ss in einer der azerbeidschanisch-türkischen oder neupersischen Aus- sprache (döulät) ähnlichen wiederspiegelt, während die osmanisch-türkische bekanntlich dewlet ist. Was die in diesem Beispiele zu konstatierende Metathesis betrifft, so ist diese in unserem Dialekte natürlich auch sonst häufig und handelt es sich dabei meistens um weitverbreitete Fälle. Weniger bekannt aber dürfte z. B. ‚erep® ‚Schimpf' 3 sein, das wohl mit (arab.-)türk. ,S° ‚Unglaube, Gotteslästerung, Fluch, Schimpf‘ identisch ist. Statt (und =) findet sich in gewissen Fällen mitunter 2 geschrieben, wie in den charakteristi- schen Beispielen: fugdwu ‚bis jetzt‘ für []ftzwewu + aus APrzbe uyu, dann wußdwwn.p ‚von Gott gegeben‘ = aus wwnnwdunnp verstümmelt ferner in z2wdrpmf4hıt ‚Glück- wunsch, Beglückwünschung‘ 5 aus zurpSwerpme [het und &w24Bop ‚Bekannter‘ ® statt Swignenp.

Auch die Formenlehre unseres Rumänisch-Armenischen weicht, wenn sie auch im grossen und ganzen in ihren Absonderheiten sich mit der des Polnisch-Armenischen deckt, immerhin in einzelnen Punkten ab. Ich beschränke mich darauf, nur einiges zu zitieren: Die Pluralendung -%#» verschmilzt mit dem Genetivausgang -=- auch zu -Lm (aus -%£pnme). Von den einzelnen Kasus wird der Ablativ zumeist durch den Genetiv mit folgender ‚Postposition‘ feydwrw& ‚von Seiten‘ (oder auch o“&)} umschrieben, während der Instrumental mit seiner angeblich deutlich als ou (0-4) gesprochenen Endung -»f/ häufig adjektivisch und zwar auch attributiv gebraucht wird. So bedeuten /&y,e”/ (eigentlich ‚mit Vernunft‘) ‚vernünftig‘, zme®g»/ (eigentlich ‚mit Sünde‘ von zmtz, so mit, Sin unserem Dialekte, während Hanusz ® in der Wörtersammlung sun&'hat und es richtig mit türk. zo su& zusammenstellt) ‚sündig‘, “Apr (eigentlich ‚mit Liebe‘) ‚lieb, freundlich, liebevoll‘ (letzteres in Verbindung mit und neben anderen ebenso adjektivisch-attributiv verwendeten Instrumentalen, wie fenbwpSm[bw/p ‚ergeben, demütig‘, fwpomß: ‚sehn- süchtig‘, namentlich vor gwpb« ‚Gruss‘, z. B. qufpef pwpbıp® ‚den (seinen) liebevollen Gruss‘ (Akk.!), pwygmed uppod] pwpbe ‚viele liebevolle Grüsse‘, funtwpsmefbbwip pupbı ‚er- gebenen Gruss‘, sogar wenn ich dort richtig konstruliere pwgned" ubpm] br des Gwpomfe pwpbı ‚viele liebe- und sehr sehnsuchtsvolle Grüsse‘). Das Adjektivum bildet den Komparativ durch Vorsetzung von = (wohl = «y,) und den Superlativ durch Voran- stellung von p%ye, worin Herr Dr. Isopescul das rumän. äncä (ital. anche) ‚auch, noch‘

! Bei Hanusz in der Wörteısammlung, S. 94, aber als musyu? ‚triste‘, und musyu?uthin ‚tristesse‘. Beiläufig gesagt, kommt in unseren Schriftstücken nur die Endung -m./#f«%, also talequale vor, nicht

als -n./4#% wie im Polnisch-Armenischen; bei Woit, l. c., 1898, S. 48 ohne Etymologie als dzbumeg (= ulm p unpunme dl guuyb) wit den Ableitungen drzknymeßg (— empendpg ) und Arzfemegme [ht (= inpamılin. [4 he).

? Bei Woit, 1. c., 1898, S. 50, nyfw[* pwfun, ohne Etymologie.

> Ibidem, $. 105 = Zwfumunftp [djwunliutsp. ohne Etymologie; sonst lautet „5 im Armenischen nach Adjarian, 1. c., S. 365: ehdbep oder .ehibhr ‚injure, jurement‘,

* Zum ‚Schwund‘ des * vgl. Karst, 1. c., 102, $ 143: kilik. ptyme ‚bis‘ = klass. Wlybe.

5 Cf. bei Hanusz in der Wörtersammlung, S. 114: $nahaga ‚reconnaissance‘, was, wie Herr Dr. Iso- pescul an Ort und Stelle eruiert hat, nicht richtig ist, indem snahagä, resp. snahagan ‚dankbar‘ bedeutet, also doch Adjektiv ist, wie auch $nahagan-im ‚ich danke‘ zunpSwlhuwp bu° beweist.

6 Ebenso wird -erpp auch sonst etlichemale geschrieben, z. B. in der Missbildung kpadp (&bop ‘glücklich‘, vgl. auch bei Hanusz in der Wörtersammlung, S. 72, oben yesmethver, zu (arab.-)türk. Zus ; vgl. dazu auch S. 26: an-gesmeth- ‚malheureux‘. Zu den oben erwähnten 3 vergleiche Karst, 1. c., S. 94, $ 124.

Von kkjeg ‚Verstand‘,

» Und zwar S, 112, aber als ‚malfaiteur‘ und zwar lautet es dort suncöv.

N

& F

Be u a a u

Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau. 365

sieht, einmal auch mittels 4%, das mir an der betreffenden Stelle gegen Dr. Isopescul nicht rumänisch ?n ‚in‘, sondern türk. 2! e# zu sein scheint, nämlich in dem Beispiele: Eu wpzb epwgbjound] ‚bei der allerersten Gelegenheit (Occasion). Unter den Zahlwörtern ist der Ausdruck für 7 hervorzuheben, der auch hier oßf#p ist (siebzig off wtwun.G) ; ferner ist zu bemerken, dass auch im Rumänisch - Armenischen, wie im Polnisch- Armenischen die charakteristische Endung der Ordinalia ein an neupers. „| -umı er- innerndes -».° ist, z. B. zrpunedp der vierte, of&nedp der siebente (mit % und ohne p):. Auf dem Gebiete des Pronomens fällt der Genetiv des persönlichen Fürwortes der ersten Person Singularis auf, der immer 444 lautet (nicht %f), z. B. 364° Susdiup wog wuhp ‚betet für mich!‘, 744 Jomtt ‚von mir‘, y64° ymqdatk meinerseits‘, yb/ mwpbchwt Sufak aus meinem jährlichen Lohne‘, 464 wtarwdgu ‚mit (in) meinem Namen‘, 464 fwunfa ‚mit meinem Willen‘, 44J° db&nwipu ‚mit meiner. Hand‘, z64 goyop hbrwgu JE in meinem ganzen Leben‘ u. dgl. Aehnlich hat sich g (auch als «) einige wenige Male zur zweiten Endung der zweiten Person Singularis gesellt, so dass wir statt ‚gre „deiner“ auch g,P= finden, 2. B. 7.g”e Swediup ‚deinetwegen‘®. NB. Von dem sonderbaren Genetiv 44 aus wird der Instrumental 44J»4 ‚durch mich‘ gebildet. ‚Wir‘ heisst immer “#%p mit i*, was wohl von der im folgenden zu erwähnenden einen Reihe der Formen des Verbum substantivum herrührt, welche i statt e zeigt. Das Demonstrativum „w (qw, Zw) behält in der Dekli- nation das und bildet so wwpwy, wwpwuy, wwgasy, nicht wnpuy, unpwy, ungay. Was ferner das Verbum betrifit, so geht der Infinitiv immer auf aus, erscheint also sozusagen immer im Genetiv, wobei vor dem ; (l) nur dreierlei Bindevokale «a, e oder i vorkommen. Der Vokal « kommt in Infinitiven als Bindevokal auch bei solchen Verben nicht vor, die sonst nach der «-Konjugation abgewandelt werden. Die e-Konjugation ist in eine «Konjugation übergegangen, so dass wir nur dreierlei Konjugationen finden, eine mit i, eine mit « und eine mit « als Bindevokal. Von weiteren Details absehend, welche die in meinen Händen befindliche grammatische Skizze aus der Feder des Herrn Dr. Isopescul bringt, scheint mir zu erwähnen, dass die Präsenspartikel auch hier wie im Polnisch- Armenischen 4% lautet, nicht 4%, und dass das Futurum ebenso durch ein dem alten Präsens vorgesetztes fp (aus “yp«f) charakterisiert ist, das vor vokalischem Anlaute zu 4’ wird®. Das Participium Praeteriti geht auf -%, aus (nicht -4, aus -#s,) und bildet, wie sonst, mit den Formen des Verbum substantivum (auch hier, wie im Polnisch-Ar- menischen, /ywy».) verbunden, die zusammengesetzten Zeiten des Perfekts und Plus- quamperfekts. Dabei lauten im Perfektum die einzelnen Personen des Verbum substan- tivum durchgehends mit 4, bis auf die dritte Person Singularis, also: -#4° -pu, -E, -fup, kp, br, während es, als Kopula (nicht als Hilfszeitwort) verwendet, dieselben Formen zeigt, die es im Klassisch-Armenischen hat, also auch in der ersten Person der Mehrzahl #42, nicht #%e bildet. ‚Ich habe gelernt, du hast gelernt‘ etc. heisst in unserem Dialekte #npfbrbd', unp/bjbu, unpfbrk, unpgbybup, vopfbbp, vnpiflybo. Ebenso soll auch das Hilfsverbum mit vorgesetzter Negation ; überall # haben, und zwar auch in der dritten Person Singularis, also 44, zbu, sb, sbdp (mit S), s&p, 26%: Auch die ‚unregel- mässigen‘ Verba des Klassisch-Armenischen hat Herr Dr. Isopescul verzeichnet: Da finden wir zZ. B. #%6jme ‚machen, tun‘° (klass. «n%&) ) und #n%&jym. ‚nehmen‘ (klass. wr.

ICH Karst, 1.,c., S. 222,8 278.

2 Gegen das Polnisch-Armenische, das oytnüm hat (mit ?£).

® Auch zpm« geschrieben.

+ Vgl. Karst, 1 c., S. 104, $ 146, im Dialekte von Tiflis: mink ‚wir‘.

> Vgl. Karst, 1. c., S. 233, $ 290 ff, also wie im Kilik.-Arm.

s Vgl. Karst, 1. c., S. 306, Anm. 2; also hier geradezu imneupers. a bi(jetzt Zeichen des Subjunktivs). ? Kilik, „ybb, , cf. Karst, S. 98, S 1356.

366 Dr. Maximilian Bittner

Une), frwpm. ‚kommen‘ (mit i-Anlaut!, klass. q) und Imperativ of, Pl. ofngkp , obschon das Perf. 44744 lautet, „-tb%wpm. ‚haben‘?, Yafır ‚anfangen‘ (cf. «fuby), wupne ‚geben‘ mit dem Perf. =".4/bıbF° (sprich dwwilim), pWrkyme ‚fallen‘ ® (cf. Aytwy)-

Damit glaube ich das Wichtigste aus der Laut- und Formenlehre des Rumänisch- Armenischen hervorgehoben zu haben, wovon manches sich allerdings auch im Polnisch- Armenischen findet, das meiste aber doch dem ersteren als besonders charakteristisch zukommt. Fast noch mehr Interesse erregt der Wortschatz, der sich als ein Kunterbunt von armenischen, rumänischen und türkischen Vokabeln präsentiert. Die armenischen Elemente, die in unseren Dokumenten sich vorfinden, sind zum grössten Teile auch in der Wörtersammlung Hanusz’ behandelt worden, doch lassen sich anderseits oft be- deutende Unterschiede konstatieren und auch Berichtigungen erbringen*. Speziell be- rühren möchte ich nur die Einschränkung und die Erweiterung in der Bedeutung, wie sie einige Worte zeigen, z. B. «zwum%, das nicht allgemein ‚Tier‘ (bekanntlich eig. ‚das nicht Sprechende‘, wie ar. u), sondern nur ‚Vogel‘ bedeutet oder S#d&yjm/f4fın, das nie speziell nur im eigentlichen Sinne von ‚Reiterei‘, sondern immer bloss allgemein in dem von ‚Militär‘ gebraucht wird. Auch das Anlehen, das unsere Mundart beim Rumänischen gemacht hat, möge durch einige Beispiele veranschaulicht werden ; in unseren Schriftstücken liest man z. B.: »f6%dw, ‚Fleiss‘, rum. silinta, {Epkzopy ‚Kousinchen‘, rum. verisoara, hpungw ‚Eile‘, rum. graba, Beyo« ‚Nutzen‘, rum. folos, Eswf4 ‚Siegel‘, rum. pecete, quezdis ‚Mütze‘, rum. cusma, ppepretu ‚Antwort‘, rum. respuns, »Eper ‚Neffe‘, rum. nepot, %bpnguy ‚Nichte‘, rum. nepoata, qm wg ‚Schwager‘, rum. cumnat (bekanntlich aus cognatus; sogar im rum. Vokativ cumnate entlehnt, mit der in der Moldau ge- wöhnlichen Aussprache cumnati als zrefbwgf), prepgwpbuy ‚Aufführung, Antragen‘, rum. purtarea, Ypqwu ‚Aerger‘, rum. necas, zbp ‚Flasche‘, rum. sip, wgwp&fd ‚Geräte‘, rum. acaret, auch einige Adjektiva, allerdings nur in geringer Zahl, wie z. B. pzer&,g ‚ganz‘, rum. öntreg (aus integer), ferner Adverbien und andere Partikeln, sowie präpositionale Redewendungen, wie z. B. y%orwgp ‚sofort‘, rum. indat& und £f 4wr6b ‚in Ordnung‘, rum- pe cale (wörtl. ‚auf dem Weg‘, cf. türk. oJ) oder p% pou&ufp ‚in Pacht‘, rum. in posesie (in Besitz, in Pacht), endlich dann viele Participia perf. (passivi) in Verbindung mit armenischen Verben, die ‚zu etwas machen, sein, werden‘5 bedeuten, z. B. »Bpqwpg wb&jm. ‚raten‘ von rum. asfätui raten‘ suadere), epfJPq "Em. ‚empfangen‘ von rum. primire, wzbywg &ybyk ‚er hat sich nieder- gelassen‘ von rum. asedd ‚setzen, niederlassen‘, /Aybgwg wbkjne ‚besuchen‘ von rum. vizitd usw.

Gross ist auch das Kontingent der türkischen Elemente. Viele kommen auch in anderen modernarmenischen Dialekten vor, doch scheinen mir auch von solchen einige, sei es ihrer Bedeutung, sei es ihrer Schreibung wegen, bemerkenswert, wie z. B. «Sr und wwSum ‚Stunde‘. (arab.-)türk. el, %fw7 „Hoffnung‘’, (arab.-)türk. = ‚Absicht‘, frwtn.[# Laden, Handlung, Geschäft‘, arab. 2gb&, wyefu% Kaufmann‘®, (pers.-)türk SEG556, Suyay ‚treu‘ und Seywypnef4hen ‚Treue‘ (arab.-)türk. J% (cf. die türk. Phrase öl JY= renoncer ä une chose usurpee et pardonner & l’usurpateur), «+4z=y “Kunst,

1 Auch im Poln.-Arm ikatu; zur Erklärung vgl. Karst, S. 380, Anm. 2. / eigentlich Präp., indem die Sprache in ;&4* b guy ‚ich bin nicht im Kommen, ich komme nicht‘ das # als zum Verbum gehörig auffasste.

2 Cf, Karst, S. 108, $ 1495, nämlich »ıbwym statt mı%bwgne, cf. kilik. metbwp aus metbrwp und kilik. ‚6%; neben ‚bttwg aus ‚btubtmg , Karst, S: Bl.

3 Cf. Karst, S. 106, Anm. 1a: kilik. pz4&pd. Frlohdl” klass. wbhwühd falle‘.

* Herr Dr. Isopescul hat vieles klargestellt, indem er einige von mir ihm übersandte Fragebogen an Ort und Stelle geprüft und beantwortet hat.

5 Cfr. die analoge Erscheinung im Persischen und Türkischen, welche beiden Sprachen ebenso 35 de dgl., resp. &lü! =) u. dgl. mit arabischen Partizipien verbinden.

* Aber bei Adjarian, !. c., S. 302 auch sww/# neben wwSw[d ı

? Ebenda, S. 256 nur %f,&/d als ‚but, intention‘.

» Ebenda S. 280 wghplwb und amgrgymt (NB. m—ä).

-6

Einige Kuriosa aus dem armenischen Dialekte der Walachei und der Moldau. 367 Handwerk“* (pers.-)türk. u, „pupft ‚arm‘® (arab.-)türk. nl, zwuh ‚gerne‘s (arab.-)türk. 2!» (räzi, hier als rädi, cfr. 4>E) u. dgl. Näher betrachten möchte ich hier besonders folgende türkische Lehnwörter:

wqwguy Herr‘ und zwar ist dies der einzige für ‚Herr‘ gebräuchliche Ausdruck, während wpnt ganz unbekannt sein soll hat natürlich mit wqzwe&,; ‚bitten‘ absolut nichts zu tun, sondern geht auf türk.-pers. El (Ei) aga. aka, eig. ‚der ältere Bruder, Herr‘, einen Ehrentitel bei den Turkomanen, der dem osm. <& ‚bej‘ entspricht so bei Vämbery, Cagataische Sprachstudien, S. 209, Kol. IL unten zurück und zeigt noch das Suffix «> da, &e. Vgl. auch Woit, 1. c., 1897, S. 186.

“pw Frau‘, bei Woit, l.c., 1898, S.49 (ohne Etymologie) als gleichbedeutend mit phpt, rwf#n.%, ist nicht mit Hanusz, Wörtersammlung, S. 35: bikha ‚dame, madame‘ zu arab. E41 bikr ‚vierge‘ zu stellen, schon weil dieser Ausdruck im Türkischen nicht so allgemein gebraucht wird, dass er durch die Vermittlung des Türkischen in unsere ar- menische Mundart geraten sein könnte, sondern ist türk. Ku bika, bei Vämbery, |. c., S. 252, Kol. I: bike, pige ‚Frau, Dame‘, ein Femininum zu <w ‚Herr, Häuptling‘ osm. & Beg, Bej. Vgl. auch Zenker, Türk.-pers.-arab. Wörterbuch, o. t. a bigeg ‚princesse, grande dame, belle file‘, das von Vämbery, 1. c., s. v. in &u und >| eie ‚Weib, Ge- mahlin, Mutter‘ zerlegt wird.

fu, ‚Vater‘, türk. (Tata, wie auch Hanusz, 1. c., 30: atha ‚pere‘ und Woit, l.c., 1897, S.186 “/#w haben, doch ist zu bemerken, dass dafür armen. $yp nie gebraucht wird. In unseren Texten kommt auch 4E& why ‚Grossvater‘ vor, wohl analog dem türk. IT 3, böjük ata gebildet.

grumyjuwp Schmetterling‘, auch bei Hanusz |. c., S. 79: kobulak ‚papillon‘ (ohne Er- klärung) ist ein ost-türk. *2N. S resp. 2315 kopalak (nach Zenker ‚köpelek‘), woraus im Osmanischen mit Metathesis WS” kelebek ‚Schmetterling‘ wurde.

hkopk, auch gopuy ‚gemäss‘ (als Postposition verwendet, z. B. prrequyp gopuy ‘gemäss der Probe‘, winp %Eopk ‘demgemäss‘) ist türk. >) S gjöre ‚gemäss‘. Dieses »,$ kommt beiläufig gesagt auch im Kurdischen als Lehnwort vor, und zwar wird es da als Prä- position verwendet, s. Jaba, M A., Dictionnaire kurde-frangais, S. v. ») SS goura ‚selon, conformement‘. NB. Woit, 1. c., 1897, S. 250 (ohne Erklärung) erklärt es durch puw, Sudadujv;, s. auch Adjarian, 1. c.. p. 202 *%£op& und fopw ‚selon, d’apres, suivant‘.

„grigme md ‚ein wenig‘ hat mit armen. ‚gk2 ‚some, few‘ wohl nichts zu tun, sondern ist das- selbe (türk.) Lehnwort, das im Neupersischen im Sinne von ‚klein, winzig‘ vorkommt, vgl. Wollaston, English-Persian Dictionary, s. v. small „» kuchlü (corruption of SS kuchikli) und Kazimirski, Vocabulaire frangais-persan, s.v. petit 3 5. Das Wort istturanisch, cf. Vambery, etymologisches Wörterbuch, Nummer 106 desselben Ursprungs, wie magy. kis, kiesiny (klein).

“03 in «07 wu. ‚erlauben, verzeihen‘ wird wohl türk. bos ‚leer, ledig, frei‘ sein, aber nicht mit Hanusz, 1. c., 36: boZ-anelü ‚pardonner‘ mit russ. bozyty, po-boZyty zusammenzustellen sein.

Hie und da zeigt sich der türkische Einfluss auch in Nachbildungen; beispielsweise

dürfte wpgb gwpne (klass. wawfpr und zwpnew) ‚Frühling‘ und zwar heisst dieser, wie Herr Dr. Isopescul sich noch besonders erkundigt hat, immer nur so wpzb qwen, nie gwpm allen nur eine Nachahmung von türk. „le WI »/k bahär, sein (aus türk.

Al El ik ‚erster‘ und pers. „W bahär ‚Frühling‘ zum Unterschiede vom türk. „u 3 so bahar ‚Herbst‘ aus türk. #3» ‚Ende, letzter‘ und pers. „le bahär).

> Ebenda, S. 349 nur das abgeleitete „bzkpkr, resp bEzupyep neupers Fan s Ebenda S. 238 als 4hu4h%, und zwar im Sinne von ‚sal, malpropre, degoutant‘. 7 Ebenda, S. 109 mit Vorschlags-p und mit q_ als puwgh ‚consentant, persuade, convaincu, content

(also räzi mit > z, nicht d).

368 Dr. Maximilian Bittner.

Zum Schlusse erlaube ich mir noch jene zwei Fabeln hieher zu stellen, die der hochwürdige Herr Garabed Gaina uns in der Mundart seiner Stammesgenossen, wie folgt, aufgeschrieben hat:

1% Tot nm Le&% zrspp:

WEL zuib dp Qwtugup Gpmnp Jp dpa phpwbp dal pomf de Jeuyn] da, m tubond] Jah JE, hb

2. dpzeq wqpwep:

touzyuy wrehu dp hf unbetne Mel wgpu dp del Ymnp dün] dp pbpwup (nzbrkun, wgcbun abdnıdp Qwub wgpmßt, frz pbtm qbaßu ppzbe, Pnq op eb] gerwgapen geüp- wgpmep teubyn] qwan gafanatpp If pay gekpwbp, op ppsbı me Yauyk qhpmnp Jpup Jap, wgebup hf ff qelpup nr Imemb qbrpp:

Uebersetzung und Anmerkungen: 1. Der Hund und sein Schatten.

Ein Hund transportiert ein Stück Fleisch im Maule über eine Brücke und, wie er schaut ins Wasser, sieht er einen anderen Hund mit Fleisch im Maule; da wirft er es von der Brücke oben her, der Hund, sein Stück Fleisch und läuft dem einen andern Hund hinterher ins Wasser und bleibt ohne Fleisch.

nm br ppbb prpbwu dbh guet dj: beachte J&4y und dann noch einmal a, also Doppel- setzung des Zahlwortes 1 vgl. Karst, S. 381. Die Voranstellung ist bekanntlich ostarmenisch (dp vor dem Nomen), die Nachstellung westarmenisch. Ebenso im folgenden 44% pop dp. Ywiguh L-woguh brachte die Endung -% frinp (Yınap) Yminnp. pom rum, pod ‚Brücke p&pwtp, ein Lokativ, ohne Kasuszeichen oder Postposition, cf. neupers. -_.| sl& hanä äst ‚er ist zu Hause‘ statt =_| als y3 där (in) hanä äst dE% pop dj dpwpmf dp: beachte dp nach Yeuymf ! web taybımd , Instr., wtl. ‚mit dem Schauen‘ (cf. türk. ash) NB. Der Instrumental des Infinitivs vertritt das Part. präs. Ib kun. brachte 4% (gi) und die Endung -»ı (u-Konjugation, aber Inf. wbubkym); cf. Karst, S. 290, S 348 ogfwj (auch og4wy , mit Artikel og4w%) ‚einander‘ flektiert wie folgt: S. gen.-dat. oy%4wyf%, instr. ogfwyn{ , Pl. nom. ogfwyatp, gen.-dat. oyfwyabg, inst. oglwynbgdnf, abl. oghuyebgdl; erinnert mich an wyjwgg ‚of another kind, other, different‘, also og4-wj etwa für wqq -wyj , mit Umstellung? wbdEnuın (aus wy% und 4’ cf. klass. wy4#4) 4 (Fk, s. Hanusz, 1. c., S. 18: thablelü ‚jeter, Jancer‘ kfuy aus JLh4 und wr mp bubıwbg als Postposition (ad. klass. Sk Spur cf. Shmbewip consequence, result, corollary) wpwlg wrwbg,

2. Der singende Rabe.

Ein schlauer Fuchs sieht einen Raben mit einem Stück Fleisch im Schnabel (Maule) fliegen (beim Fliegen). Da sagt der Fuchs dem Raben: „Wie schön kannst (weisst) du singen (zu singen)! Lass es doch zu, dass ich höre deine süsse Stimme!“ Der Rabe, indem er hört diese Lobrede, öffnet er den Mund, dass er singe, und lässt fallen das Stück Fleisch hinunter, der Fuchs packt das Fleisch und isst es.

‘praeq , part. von «bpg&jme, n. Hanusz, ]. c., S. 126: phöhelü, chanter, jouer‘ (zu klass.-arm. 4,6; to blow, to breathe) wgpw wgnm (cf. corvus, arab. „| ,e &uräb) ru, türk. ‚falsch‘ (vom Gelde), also ‚falsch, verschlagen, listig‘ wgıku wamku (#ngbjktn soviel als p (dnzgkjte Ywuk I wubk fig pbben wel. ‚was schön‘, zu pftas vgl. Hanusz, l.c, S. 126: erind ‚beau‘ gfunfs wohl aus 4b gbenfu np dass und ‚wh Subj. gepwgapen gwüp, Akk. epwas (mit Metathesis\ gwgsp und geb dwji op np und bps& Subj. wage Y- wuyk; vgl. Hanusz, 1. c., S. 19 ablelü ‚laisser tomber‘.

PRSnAnnEennV WR Su SUBbPRV ELPPOTVNhELLVS WEUNV

h PUR»LV DAPUUNANUR YhhLPLULRPLUV

Zuy Wunabiuwgpm [ba und ba IE zen SEmwpnppuluib bpbenfd "de Guys npnet dJouy Yrrgküp dinönugkukpmd me zw. ERS en pr awehper

Vwfiukug rupgdaiın d peübkrp Fusubu gm usa sup Uuapnp kuss pr BED RN eR E Be EEE N Or Eu dr ER le: HE ER I EI abuse (msn peeu, upgehaupfoknost Wh se Er zelzebpueu appwgpue [A Ewug Guhpps

Bu opzanfı Ip gab's. Tumfülikug dupg- ER EL TE Hrn douy m ke b wbgkim Ahr s6 Sunnmb: degb: Be zuun pump & Kofkumnphrs ap uyunfufı mbgbhee ffuivep eilgweien ff guuuhfi degf, LE Suy danmbtgnu [fu Puithugfie br mn Gapm umbkp Bar mdı sel: ggf Gop&uilz dürfen khfenbEpu: 7 PJezfin:

Untmebp, opftwhf Sunlap, Uumnwbuzutz Vunnbatp: Uju Suhay br span Berg eto: Afenp lebe ze, Kuffugptps apa neggehfe Set rel Pepe ens ea Qu puupe Gepkjk En ug ek Or Vaselps gen Papgnufg wg (egstbpn: Zunlap; \apniigkoke I Dupubge darin funan] ip ra=b Un ER Se NE pe Te a UT = düitfgn fp düyplf prguefio bu qfnbp Shubh jegme br pp wnuig Ubzuekpm Ber eu:

Danbuyt Yupkjb E tnjup pub; dpru Pupgedahzubpah Sunlaps Ujb poynp up. phpm[Bfetnhph br buufuyfPubpp (variant), rpebg Ip Subgfftp U. Pypng nupphp Abm wgfpkbpmt db), wpghop gb & dhuju be dhuju gpbäuhpm hp. geh: Uyuzunf] hpiuz pugumpuehz, qup pub, Luqupbu Ghıkupuitf ibn wgßp Uchmupuibfh pol kpgm-usß wuppbpm/[Itckpp Sutold opfältlpki:

Bu uflugbu Ip GupS hl, np Füzybu Uummewbupuüge unbe äbnwafpbkpp,

Unjtıybu neof2_ zpphp» nıbbffe bebug wn. wi PP wpgdioun [S hrublp kinpp 24

Ne

370 PÜF+BV N UbRLLEULLBUV

belüg eppwgpmwöthpp. hp Gupbhdl” tb, np ummpbb Fupglatufdprvubpht Figur ip fen pyuyfe plüg vppwgpmmdthpmd Shan Phpkru wbognm gap ua wnlwuhbomnd u mune fimufpky, qup opßwuh, UVrtngnpguwg qpgl% upplp onl- wufshpp, up Spwnupulbg Upmb. Pr Toupufkluı: Suphun au upwgugfe Gupbjb 6 quig ph Prpbtungeny qwadkudp, np Ip luhqulofsp BE U. Iyng wnmpbn [Fugen [dep (Uunphphb (Erbe Jerybt), uppwapmuhgun hu ugnmgmptnmbgmm, pumfih Taufe ung fund, yatepbt Bupgılüm bu (bofd wuniufg opfthfe) Sudkiılanms bi b{Bb dhgb Summd opf- zurfu uu Jbppbn oppwgpm db a umne quputm udn b, wpgkop Frz baut wm pe Fupgiatm but upqftpbkpp: OD» UmSub pp Albmpif Päugng qubntp ep wb- un In uinogman. fr Supfb qiauup 5 Jnufuie uyunmuufrui dp wu uyu diuufil, hi Shobewpup Ip Fawibp Stmwppppubub bpbeyfPühpm be Supgbpm ungbe: Uchjb Sbmwppppwäuit wuwguguhp mufp {bppb qupkpm rpqeliaibgufuit wplounn bug auf, apbp Swphun. un uzubun mm [Shui dp wpqfehp Ir Ugugbu U. Uupqub Auyupuita Ahetp, gup Uhpubu Onpsupb Gebbz nun Uurpung Day Napa Juitph wphguhpht, Sugeump Unwfunpg Fenpg Duyu-f lpt- qpubpfin Shabeupnd , doof (Furpgilim md & Uhfuuykg wm munpb Suybpki. gb dp Abmpnd] , be bare) OhmpSuplu pp ähnpof Yeike bug Pupgelatm [Fhetpr RN SUERFtgEr Be “De mgu phunbun qum fr dbufb gugbup wm, br Fupgelabku" appuil bp Aupngu[Ffet, Phpdbauirge uppn] po Ahad mupmeife flug [ Tunguk Vfpuyb ulm, mmukup br gb mare, wnmphgft un dag. op Fbrybon br fo yzupihiapufdfuh puulg he fo zugpugu punfg ne quugfup pum depmesdla prgmeny, wuhuyb gebmf[Fheh puinfie be gupg uwond[hlu ungg mskp gEtpbuit: Iap he dep pihuplu, be pum zufy gueeL gzupe puibfit be quwndaqubuibi, wnwphgwp äbq „, hruge (Metbrt, 99, 59 78):

Vplouybp Uunpıy Panlatubngpm [Fbub Gphfis Pupgelatn [fe bihph u de Bapı bquibufun (fm wb Gun“ Suymgaeud bi: Unwphl Fuygluhpge 5 Suylpbtu- gb Uunph dp Donfu Blume, fu Wupgu upqungbn Suybphbfh gupqupfen dus“ Abm:

Uhpubu Tundppniuugfi up, np gu) Shuhtmgbn bp, BnfSuiitn. Buyunlını - Abu Who [Sfrtp Ip Suyugtuh‘ Bhpungmpuf Sugkphtwgbn Phinpungnpbn Unmut. qlih wawfln (Fuupgslatun (Eh deu. “br apnmtmPuh ppm Ipupfb brbe- pe & Seufemgmne pol Dnrmum Uhpufaf TmpgisbonfkusE , pur op kes puizz hund deu rt unpfin möß. zehlnkabe Suyngn (Uhl Buyın. BafS. un. 1855, Gpuge). 69: 319320): De Spenge (Befanpke Er) Ba düitky [Aha Whmpangapafı Bhpugnpufr; Toutes np: wog Puppe ee Geypeugbmfiu, Sauren Gugsbhı Wr gubskeue oglüechetns BER eaun U ueeBE en Shumb hub Despädune LTtery Eee Tue ee ee Tasmnue neun Tomubp derbhug quyu uputsbgb br wmmnrwSuyfi Buyalını [Fruit U’klun - (hıt, (Uug, 32 323):

a ze

TPSNLNFRFKU VL Zu ZUSbfhV PRPUÜFFWUVNTRLBUVS WUURV 371

REN u En N FEN Be a A Zeil Suybpluwgkubp Bas

Own SZunwtubut E, np Tamfubkug [Funpgiagubut wpfoumnn (fa Vogt u rl BER Map al Lufee eur Kap anal wg) our (EEE DR a ER a ee a ee Ed Suyfupuitm (Ih wsuihfuhpnd Sundlelan Pphüg Gun! fphügdb wehjb Jupupbın- uhpact Abnpndf ı

a a LE Le BE El (EI SIE AL EACH Yakası SR a N N er Ve qdazup ep meqgelf waffe Abnpuf upgelübarfdfeiiubp äh‘: Tfug Gl” BE u PanngE ug lunne (d Pnungu zu Tasse aluhh, sokupen ER LE bp: wpgfehp Ayla ppm s be Pupgdatın ku uyu Erwinuhfe wywgagübp Spa gushupnefz Hg hub dphectnje gapsfo wupphp Pupgsläm[Efetihpe gm [Bheıp up Wubı pufdbpgewSbhpm. inupphpuffeüsbp be pbufunffühp, Püzgkbu bubı Jerpbu qupkpm Suy ddimnlnwggme [Ihre uam [Fu Mb mezunggun fpmgm- Bhetiubp:

ET Te ET EEE NEE ET ER bpbuyfdp bi Spwmwpubbfi (plug Shewgomn[(Ihubg wpqfebpp, np Buttugft rel Velen say) Mrz sehwgpee Eur mane Iihnst!

Ubhpepfu, 2 Ugpfy 1 91 l:

! Pwpgdübnwd (bqnch gupwslnebbpmdb Sudan qbncmp zb wuughuh wphwnme[hheb di, npabgil depgbb Surlobwljubpm BR ww duypwd Edi Uyugbo tvwpekoggb rel uu Uupgrb Serlup Yapmın Buds- quenppwpp Ip dyuybı [BE Arehwu yngbmsubhup dJupqwegbut, ferk 4=L vbabet umBhrmiet danmbs or ieh Fe p Smibsbamf Tapepenmter Iofarbenı Arbr Beietet Pamb- ber ase-eenh arm Srreeheee, (UNLNS» L9 46 be 187): vd gwpwdfupd (wpgliatgm [het gewb Erp Wwbe 2. bgmewpg Sbepdpegb be Skprkugl RARE

VURUNULUV UNnLSLPüVN 8, 9-20 SUULP TER SU5N5 And,

hs. MBSLPNUR VELPZUMBUV

U aplaufı I. . 9 = 2 0) Sunhapulpnı gupuamnu) Fwfuınp Suybp [47 Abnwgfıp Urbanwpwsibbpnı da“ Swhbold E : [Pkbı Zug) frafep wn fd una LE wpgbt gbın-

ung [voulzyne wlapı eu F} EHE DEERLL ser ni gwh unleglp ng undpnfurlheulı ınkunı... lung:

Ubgzb Boy zılmp auinp Sau pilns fu ve fd pinpip ge ale mung udn gurnfungbu Ghtgpninuguhzuf dep mezwgpmffrth uju Genf don, BE Pusubu Sumud bu dhgb hob Sunlopkbpp Suy dannbtwmgpndbun MEI. wnug Sup. Zum pam uud, ung Jun hpuhutm [Fhuie du wäufunkpuhutm [dba zu ppn,

npatg Yluunılardg bepnupugf gühffohpp zum pa qpmd bb upgöh br fogfpb qup- qud pum punwbhuiufi: Um uhufip Abawgfpibpbt:

Lünkyuf Suybpli Abawgfp Uchmupuiiskpp Sbnkılun quunblpp kp unuituinp :

U. Ya Abm wgfpülp, npnög dd wdlnke fin set gain ip BI. 9—20 Sunhup- Lbpps fasgbu Waularugf SB gps Ms km files UTfapls SU um u pbfı od. 171 (FU up)» /®. 218 (yedk 1228) npfz 5) Abawmfıpllp: Anıvfiv Yubı 10186’, 1248fh®, 12684u*%, 12846u zwamp? gpmms Jhp- geuzykbu Upueuugbdh 10. 1125° Abmumfpubpp:

Asslvaep up Abu pulse, mp fun 1b poste gSuaE u 19. 222 Yzubunap Abnwghpp (zudk 889), 4p gbnbgb ua Summudp 09. Su kupp, an ne BD een (Ben Ze une bpfigne,, :

! Shong Ywpöfpw k [AE Jwıbpwbhwn Sbnhbwlt Wophau &. Sıllin. Kaulen, Einleitung in die hl. Schrift, Altes und Neues Test. 5. Aufl. 1905, S. 49; Schäfer, Einleit. in d. N. T.,, Paderborn, 1895, S. 227; & dubwenpb Balau, Again the authership of the last verses of Mark; ‚ku Bibl. Zeitschr. 1906, S. 216.

? Wewbtwgwpwb (Sup. Gwfubbwg, Qblben, 1889, 69 2085 np 420-4308 wpybtb Smtold WEl [d wypk" Spiune md togihuy Ach dlpayme[dkrut deay:

porwabep Udldaliopu. Pep-amtebere 1909, fr. 3956:

4 Ur. Pr. 3439:

5 Ubar, Pr. 3956:

© Zuhlin. p- Wacpwn‘ Buyaım [ft Bufgwiim. Spa Bupga. ybpmb. 1911, 69 BU:

F. B. Conybeare, Ariston, the autor of the last Twelve verses of Mark, £ (d&pl&f% The Ex- peditor, 1893, 7 oct. Sıilin. Suybpkb (Swpgdatn[dbwilp 2. 3: Supkmuk‘ Upfumnd bpkg pumn Jlywynı [d ka bfıdhusth (- 222 Abnwgpfb. Ztpı Ude. 18955 £IL 82— 87:

-1—-

oc

VUPHNILBUV URBSUFULR BI, 9— 10 SUWUFVLBLEL SU8n8 FI, 373

>. Yupg dp &bawgfpukp 69. 8Eu bunpp Ip Yzwbwhbn. “Yunmwpbgun und. mupuis un Wuplmuf,, Zul“ wupqugbu “Uchmupuib pun Wupfauf, ulm Shemlı Ip gebt ber zupuetuhnfsfin BI. 920 Gunlupbkpp mpg dbp- Bungpmf . “Uchmupudt gun Uwpbauf‘,. uyugbu Zospug opfluubp, dep I. 342 habı

Pr Yuy fund Pay, ap unuäg nphufgb puwduuhu mgqwiß Ip yurpk Yerdbn Spg Surliupfie fppbe zupmtummfFhrt. uyu fudfh Sub bu mu re

DB. Yhpunyku Aha wghpukp webjb Ynp Funkötuuhle, mpnüp danitum.np (unpur- zum] po opmeuib dp Ip Qungbir ab Surlispikpueh puf@bpguedg, Vzwbuglf “Lmlgupjich han’, uyuybu Map Vannbiuumupuuh 0. 107, 252, 322. uyubu E tube 1796% U. Omyuny wmymgbpp Sunlkıkennk Wu. 2oSpungh Suofbn.. Kifeip:

Ugem np fonıg dp Uchwmupuitühph qupu Aqmmd Eh Pol Sunlupkkpp, Bel epueme kr pufkagnsrapaug Spy) aiekgke, Biropfustagebpee meguer ep gpwgj wagug. Ülhampanubpa ) Sunfertse erwgzt - apgdebn- (rung:

Ugu br wnuig mupulnuf, uuwuung, ap dep uyuop Suykpbu Abm wgßp- bhpeı 9 Ip unusfip Sumanwdfu uplrrun (Fupelaitn [Hrst:

Pusp Suofd & wm. uydıl zum quguit (Fupqäm (Bet wuntp Wu.

U: 2oSpungh pin pFhungfpp, np wa Sumupul wupudnudt & kr unbe inyugfpükpee dE9 dns:

Vhp Vaumbtuugupubh [0. 342 2bnwafpp (gudb 1323), qpmmd Gm be gpherbe pfruik bo gbpwsuzuf wungunmfu np Ufubp?,: Tdpfu dp Vhphuyu- Baal aioeje:

9. Whuhmfhf 123068 gpmwd Uchmapuibp, qup hp qnpdwsb S Umpphuitt. uyu fndplu & br Epdiwbuh 1. 37 Dmumnfpp (ywidk 1622—1632), mpmet Sunlkılann Spwmupufud & U. by. Skp-Umfukuluit:

"h. [AL 22.27 /®. 36 Ihnwgfpp (yudk 1616— 1619), ap Spwinwpulnı md k Stp-Umfubuhuinkd:

Uyugunf dp Swbofhn [Brut Sum Ahnwgppühpe quunhlpps Uuzme zen untpb füitpenpufie Sbınumgonm [Aetp Surpne un Varchingupebbpme I), uyuusu Dpdpuduß, Dem wugbdf Ir Whtbrunbeg, Gplaiı gen SPhgkpnpg fr wbgpwgzju Fupgilatım (Hruız opfuwfuhp jepbeuit Swuhzs Dhnwgfpubp gushogebph mezwogßp puupr- Bu uyu daft:

Enu hp glembiglel uyu gıpa (Fupgrlaten [Hhetüuhpu gb um. gb

ı Zuilin. Tube lkpp Ps opfbudp:

? Wotpunlwubne[Fhetp Ihnwgpf deu ınlu‘ Sujbwt 2.8. Beugwlı Whbl& Was. 78990 &. Su zbwi ge Thwnwd inwppbge (Fupgdatn het pe:

Put: 1878, &9 212:

* And [st ): Yong Surfahed Spa (Fupgiiubnbbwt (mmeubpbi). 69 202. Pr» 37 Dem. dem ınlu wbır y 135 :

> ig, £9 203. Abnwgpfiu dipl, 69 182—35:

on

1)

10

16

17

18

19

374 2 Uubemwpwb pun Wruptnuf ie

Swpnıgbuy Bfunıu, wnweonneh won wgfrl Auzwpw[dond bpbebgu Wupfwdm Wur- zwabbwgen, snpdk Subbuwp kp qbe[db gbıdı be tw bpfdbup wandbug wjungbh np eWr Lılayu kp, db; gl ujlo be wguyfb: yapw Pepbe mut [BE Yebgwbp Ede bpbibgw Udo, ns Swewunwgfb: Shan bpbehgwe wg] Gbpsqwpubae‘ pp belduyft yabqwunad: uapw zugwdb qwandkgfib wg, bu nz bapw Sunwnwgfl: Blway HPberen gwgdkup kb deowuntpb, bpbebgue Uagw, bi (zbwlubbug quiSu wunne[Fpeb Ungw, bi qlwwinwupunm (Av. gb np bpbchgwe Tag ywpnegbup & denkyng, be Unpw ng Sum. nwgfb: be wub glnum. belduyp yazlwps wdbtajo, br pwpogbgkp quibmupwtb wib. Lab wpwpwdng: p Swewmmay bi Upafgf 4bggk, be np agb Swen qguwuywpubugl: vzwbp wjbngbh ap Surwauitt, bpldhgbt gSkın uyungph: Gwbnch fl” zbıu Sutghb. jb- gueu fouhugfib. p Abnu frpbwbg odu pwpä- gbV: be bfdk Hiugugm [lg ger wepagbb, Ungw fg nz Sbwubugb. f bp Shewbgwg Abnu qigbu br pdahbugbu: be Alpl Shr Ghunzu zb fwouhzajb plug Ynum‘ Swlpupdun Jbp4Pbu, br Yumun wg wpdb Zop: be Uapı bb‘ gupagkfb wg widbnuj bptbp Shut gopswhgac[dbudg, br gpwtb Suunwnkhb

ABSFNU ShrfäStpebU%V

F.

Gwpagbup Bpuncu pbg wamwu Jrwzw. gwf[ßnd bpbibgun Yafı Wapbalm Wug- qwgkbmgeay, ynpdk bSwb gbu[db qbrub: be bapw gumgbug qwuanldbwg ujboght ap pbr Blau Ef duggbn ugujfb br juyfb: bug Yngw gnhup b[db kbvgwüh & br bpbebgun Umgang Surmauyfb: Boa ujunpbg Bong mlibg bpbihgue u gepumpwbaf due zen bplduyfe gwgwpub mpbii: “uagw gebuy qbwgfb br wendbgfb aypagb, ww. guje bi ng ap Surwnwgfb: huf yau «yunpph Jebg pwgdeu bfb demwuntpl, bpbibgwi Ungw be Lufwnbwg qubSunw. narfFheWu Yngw. bi qlumwupma[dhet, gb inburbadgb fepbudg zwpmgbjoju ng Sur. nwgfib: bi ww wuh gbauw. qguwgbp ayunı- Sbmbı pby wibbayd wolwps. gupnabgkp qwebnwpubb ug wißbajb abgbor Np Swew- nwugk bi Ahpafgl, tbggk, bul ap ng Swrw- nuugk qwuugwpubugb: be Upuwlp Su. nwgbjngb aiyu geb bplduyge, gb wunewmdp fin] qgbup byuibßgbdb, be jbgmu ewrubugfl. bu qwidu fwjgfib. be bldk drSwgbgu wpp- gbu ng deqbgk bogw . hfbpuy Shewdgug Abu algbü bi pdzhbugbb quauw: Upr SErl Sb- unu ybn fumeubjapb glg Youw dbpwgun sbptuu, bi Wumwı pbg wpdb Zwei buf Yngw gbwgbup pwpagb[b wdbbbged, Sbwnd gopswhgn (Abwdp, qpud Swunwabfil md

Urbnwpal pun U wplnuf:

WÜLYUNIBUDV UhRbSUFUGB &89,, 9-20 ZUWUTVEFPE ZU8SN8 FU, 375

4.

Urbenwupwü puw U’rwuptnup:

Upz yupagbup wnwonng fi Jhugwpw- (Anıgb, bpbihgwe bafı Wapbday Wadqpwgs- Vwgeny) yapdk but gbe[db gb. be np qlwgbup qwadkug ujungby np blAE por Yıhajı bpb, Joggen ugujfb bi juyfl: hul Ungw jnhuy (db fbugubh En; Swewunwghb: 8bın uyunppl bphaeg adatg bpbiubgwi uypw- Gepg Abın], deuggbn beldayfu h gbwn nupbäi. bi Yngw bpfßbwp ywndbgkb ung: wwlujb bi Ungw ng Smewwwgfl: bug jew ayunppg Eugen pwgdbeu Ef demmuu wzwbbpapb, bpbubgun Yngw bufuanbwg qubSwewnn[dhebb Ungw qleswunpunm Pb, YJwub gb ywon[dbuiv Sbwnbb bu inburbudb fepbaibg ng Swewanwgfb: way wuk glmuw. Ybwgkp wjunSbobı plg wi. Lay woups be pwpagbgkp quiebnupulu wiblwjb wpwpwöng, bi np Swrwunwugk bu Upwnbugb 4bggk gwebınbwb. ho apng Sum. muugk, qwawywpabugb: bi Yzwb Swew. mwgbyngb babgb ww: gb winwdpu blnf qebewSwpu pdytbugbb, be op jbgauep [o- ubugfb, bi Abnop fupbwbg qbdu huygbb, bi bit diusm gbq wppgbW ng denkgs Ungw: b deruy Shewbqwg qäbnu fupbwug qhgeb bu eFztbugbb quaum: Upg Sepb dep Bhunu Epbumnu zen fwoubznju pn Yavm quyu‘ fh. pwguı jbphfu bi Woman plg wpdk Zop: bef Uagw qlwgbup' gupngbgfb plug dbbupı bphfe georduhlg eubg]f Sbunt bi oglu. fat. bi gewb Suunwunkfb h Abad Yywbugt np bldk wadbkf:

}.

Pag ywpnugbwp Bfuocu www mn Auzwpwl[dnb, bpbibgun Lauf Wapfudn Webgwgbbwgen; yapdk ESwb gbıfdb gbıh bu bpfdbup qwandbug bbyng plug lila ggw- gbyrg: be Yogw juibup [dE yupmgbur bi nbuun p llwtk wbSwewnwgb: 9fbf wpun. eb4 guwgfb yugwpwb nupbdh, bopw bpldbuy uqwndkgfil bw ung: bu ng fuß Unguy Sur ww. mwgfb: Um dbuchagnjbu dbnwuubpt bpbebgwe Ungwy: be bufswunbug qubSwsur. nn[dht Uogw bi qluwnwupun[dheb upafg Unguy. gb wbungug gem yupmgbu nz Swewwwglib: be wuh gbavm. quugbupp pbr wibbuyı wywups, pupngbgkp qui baupuübd wdbaj wpwpwöng. ap Swewwwugk Upobugp wpbugh bi np nz Swewmnwugk qunugwpwbugf: hal Vgwbp Su waugbngl uyunpbh Sbabihugbb wbncwdg fin]. qbeu SwbgbU. jlgncu fwunubugfb Unpu. odu Swy- gbv. Abk bi duStwbugm Fb; wppgbb Ab Ftwubugfi. & Jepay Shewugug Abau qbgbv. be pwpf ıbaß:

Uye Sbp Gfumu gabb lweuboy pur Ynvwy, wipwpäun jbphftu be Wowwı pl wie Vunndny: be Inpw gbwgbu pwpn- gbgbb wibbajb nepbp Sbwnt gupdwign:- Pbwdp. be gewbb wpgbmf Sbabibgb-

zanp Uywbun.pb. will :

376 2: QABSFNAU PRFZSULRbUV

Drnwgpug uyu Jb&ulp Yumnmpunpgh qlleq Stembrehu Irgmmlpugn [Bun ı

De qupmdb bpp hp Pupglütnehp Uchemwpuip wunpkpbub" [Fupgdtın ud twbr Vuphmup 62, 9—20 Sunhuptkpps payg bepbe bphpuywluit br pFuym md Upfunet bpfgaw. guyal“ Sunlihupdßp Fu degb Unhfpfp" te Bu°ı Ruyg wunpkpbuk [Pupglühm [bat zutuupkufß Sulkehum oppwgprmkpm Funlatul unfmfafu How gu but Summwdp: Uwhuje “Upfomnbh,, wmchn funpfd Sugwd b& Guy lud uhpmch be md qmepu funupınd In quo Uchmupuikt, dig mepfizukp due Upfwndt,, wa zunyunws bu:

Pig u kg guys ao ung 5 [FE Jhpugapbe dep Sprumupulud 4 Per dit (Bug wnwpßh bphugn Sf bar D- qupm Suybpbußigupugpuf » be Fupg- Katnwb wunpbpkük: Gr br Pr [Fupgelaiun [up ung hpmulpungaje Funk. imlk bi, Sunhiadurte zuebupkt plurgpf, apa zum nbglpie wirft faul) Hnugwb bu Bupgslaitfgtbpmeds

Vbp uyu IgeulugafI but Spam [Afetp tp Sumnumnbt Guy Sf Segklufukpp, nprtp Suitofd Yhpkewit zfrolun Sunkptchpmh:

qwaggbwgh Suybpkbwgkauv P. Martin frp ldap Indroduction & la critique

textuelle du Nouveau Testament wzfwwnwufpm [Ih dhg°:

Martin (Abbe Ip Sumwenaunb; [46 Zugp D> qyupmd uyu Sunlupbkpp bppke Fuck puhuin dmu ühpo zunfi Unp Yuubupuitf dd, pugg Jhrtye Funhatung Gplgatf [d& Sunofd bp u Sugbpbb Fupgilatm [Hhundp be bp sbb Say Mambbungpm- (Fuß uypbeug Yuyo[Arübbp: Uuntp bu

Ugufbuinglgmu hp qpb- “De Sul qwubbpwub fi jun Ahfdlulug . - - wuhn] * Ahmgerr mqebbgnbgbr qushhaı Sefebmen,. puyg Smu zupulungbu Wunnfd PR. 18—19 Sunhupkkpp Qwbuuptmfi ben Ah dep Vaphaußs Valugbu Dabzbf Bupm[Ihut Kumfiv wm funspp- “br dumwigbuget qunfun bi quibzupzupke qibwn, ep Npgfu Uumnedy happ par meh Lemmmdn, be Bobzsh Panda - [Abu (Ahtben. 1853, 59 23) “gflpmgaeits zephfiu, quumbju Der Lk Ser, nprbp wwbuje gina upun. hpluit wltupha [het Suhupm hy, Puggbu Prgt pug Vuyp- nk wgpugupäub &, Vaphaubun Uchmupuif Jbppbu Sunlptkpmdt, dit ug bphpopg Hug Ebetp Pumupngf day wgolsep kp gbabgerb: Ubzb Guplenpne [Fed np Kup phSugb) Wupınbuß Shen Doug ww Tmnfnungmun [Fb N ugbu pet SErr wong gfep wzwlbpına [Fb wSw hmm Abqg foluitn [She Yafuly godu br qhespl&u de qudliuugu gopm[Fhrh (Fzlundergu: De qupähug [Fb wat bmmmmmgknz oe Fre apben hubgeh be oje bb mmgbh, bu gb Fuhme pinbehr bu mL Gtgbok,, (Zbtben. 1826, 59 89), mp Pre weremmieb phpbh pummd" men boqlarh u tzuiunap yuguf[Bfıt dp br Upg BE ugs “Due

I Yabpappe wbıp: 2 Geschichte des N. T. Canons. II. (Erlangen, 1892), S. 910—39. 3 Zdilin. Wopmkd Suybpkbwgkınfl Gwp&hpp U wplnubuı Ucbowpwbpt +2, zılanj% JEppb% san bkpnı Uhwindudg ROW - 1895, £9 57—61: Zuilim. wu au bwbe PQW'. 1894, &9 218-221: a

TUrUHNILUV UhBSUFUUR br 9-20 ZUWTUPGGPL ZU8Nn8 An, 377

egelgeg, GOEEn, Jerlaukutı Full 1a ıT fhoe suheibuhpni) ugaıvnpN, ut wende Ppmeudg Zöpkpp hm ybnp Küp pub BE Doku Ya Fbundep Huijt qelbbpe Suyag Quitmtfte dp hp Suhipme fi, npadıg Yhummdandg gltwgpunn Pte gearupm A pribbp dp Subhp’,,: Nepb2 Maya [Ft den ur mehfip “U fuyun gets ft Ge gfnee Vokrurng. De @ugbfe mempkp be Uitrpfuny fasuhı,,' (Un- Ferer D- tkm. 1853) ge [Abu 9, mp (69 15—16) Augbnu wrmpbpgji pkpup qgpmwd 5 um fonpp: “Tas. fl umngbp, Shp [ul bibr wire ihr bofbr = tmpnububr Eh tEhmn. Damme en b- Arebı .mpbunb k- m Dumm pung vurmmmprbunt,, ap Verl 83, Löpg Sul be Marek au dlayupailn- Pfetpı peof op u Pupgbümfehn zb nefps füzbu Opium be Yu pbep?, wwuheyb munpufwt wggbgu[d but ul qpnmd &, Shenbewpup uyu Sunliap- bbpmet Suyag Suivofd pywug EL Suph puuy taju wggbga [Hude pda Jhprggnı hy: A eueu wenig Jess use, Eup wekjgpibr Unfwahgkuf Susamgafos [db "un Pupglame [Ib MI qapSmdnmd dbh wlwmpfmf[Fheto, pn glg dinwgfp prun Og- 6 Pmeuhfp Tunlufun Suymgben Pp- Ufläb Zepbp: Upfwnfgbu fo Sumwgnfufuuft 19° (69 10) dp gpk- “epnmgber (Bfuneu) & hmbıng Ipugem Jepieie bu wpjutem qepuiezmeb ehr bt mbbakpen: Zappa mpfz duya- Alt di PUR uhöuinof) 45, ag mtfnp hfm dkfuße Urayfmul ui Uhumupuil, Ruyubq Gut Vmzimeopgp br Ip. Sumfdhrwgfi, npabp Uchmupuitf defun [ft qpwd Khr Pupugb deln Afrüp wfngduguis zb, u wnwpbb din mufun für ab. Swbofd &r ud deln ße Ip uhul Warph. Gr 10 Sudlupbbpkus Uyuyku un aus ke ep HE zanzep eaungpneueE Nnhn 13260 Seht gppfin Ofzwnwhupuuf db) ip geb BE “be bogemfbbuin bp [Ahen Zung 25% (= 1325), ap ung Am web &: Y-Mmpuny ua nuyuggm [Hub db9 Gut Yepeyb- zhu Sunlipuhpp Sunkorkut A opfluhfie, Swgkpi delt [bung (49 426—459), iz dep Vunbbugupuitp I. 73, (Py (— 1611) gpmwd def et Ip Gunlängunmwufuuith unywgpfio 405 &p6h, füzuybu np I. Suzbuit Knmgfp Gpuk pul- ef BE "Dawgfpp ge Aerdany ug“ qurpufra fEhrh unbmumush Abq » qb que enwgupenbeupb Deuy uydıl“ wpqupugun npm dd Juylıy; duung, Polwwun[furt. bu EIS no I SI 1a De SO Nr NN Genskopklpp gen lkfime md, wbgn za npnfohuke Aupunl opfuihfin 469 shuyfit.”:

" Brelay Ohgakdl’ unwurng gnpdnjv yopbrdiutb Fardiabwl ne (we bpwlpwne[Hhpetp. Zetr: Ufe. 1898 » £&p 113:

° D- Yeng yepgb re wpbkpp Stv Zuyng gm Zern + U. 1897, 69 133:

3 Vegwpm yengp W.» borp» yunda (Ibwo EP. U bbunw, 1897, EP 45, \mwb. dr

ı vozp Urbenhgbu, blieuenwapph Uldbtwgen). Qbuben. 1878:

> Wirwgaja &- - Utbrbuth Spwenwpugud Bus. Odtbgery bopwghen gpnewbpfu did (Beurer L9 344) Gp quenmsfbp uyuugbub dlupmeldbud dp. “er “lb Hop tdartmy wubb gPppumnu diupifun] , but: Pinwpfo & npnzk BE Smu Weptgaubwd Veboupwbb Gwltwphmh, BE Zwbgwbubp: Zwibbuyb qEuu %zwiwhunbg & wjunı, mp wbnpnz Swmubb, m] dp gbzwenwlmh wjb, dog bepbı dir Webnwpwbhb dp uswupnikp with qpwlwb Ywfumzmun [Hit dp: Odbbgh zb Swbsbwp qujb We benupurp Jar bpubard dia, ey Berk: jmekmus dp bphpupgk ı

° WElene [dd VD. Uehrwpwiht np pam Wuphoaf wpwpbup bpwbbend Puwpugb (Jwprwgbınp Kt Gazkyy- Zwunnp Pe: Maybe 1826:

T Bmegwl, 69 320:

378 <. MBSFNU $LRFZULPRLUV

5 Suzbuuf mudboft Brmgmd Yhpkeug Supugppps mp Sms Se Upzeunfe SU fanı m LED, Wogınnı fr: U gu uuslyumupı dus Tube U wpnbuf be Unı.pplrwtf‘ qgepSwbwmd Ahnwgfpklpn d69 : Up Baqmip uyu (bmfie güba(Afrtp uibg, npntp Ahnpf mul arbf wehjb Abnwafpubp (Lidpaduf Wanabturpupuifte d9 hp share 4 Ahmu. abe) Zu Apinup pulz un [BE Sufslrrwgfie up hun [But MI deli & u Surıleanprlilrpps U'tbgb Sudan bleyarkund [77 wpgkd u Judapr zuplpk han TE guhfr np ul 7707777 brple Jun blu ıncın gaud kp EUZ2777 77 Uchmupuititkpm dbg ı

ı ROT. 1895, 9 611: ® Wr, 1878, &9 21le

Sa a Te Lg LE IE 1a ba LEI IE ET La ERS EIER

h 3. hUUZUY u.L UPUNDUV, Uhwp. Uvnnubwu :

Obapsfe Ofumnupfih Ahnewwg Yuyupn S- enyb 1779 U. 146 mmwd wpwmohugpajh, Tpbdk Suybpbt dES palm ff di gphldh 3000 unıh, Ip qzwaldht 277770770 Ugnmıb | Burg: |

meldefaug ug orfu 69 Luft Luhı, pen 2 U. Pdzhkwuf, 80 anıd Suy fufFugbtbs apabp Uunlupf dom Yapnzıt pwud Gmpy qwildng puglmfPbnbu be dp Surmmu. wncfih Sühphp gef iakppn h Iemwpbiun. gro np SPfmms bp Nowbodgf Fakuıp, Yununfupfg Swpueugfis (Prrufy be denfuup- a Lee aus lung RlpElEpeE U Kerl: BES SEN Dr NE Peymuızbu bhkgbgf dp zwünch U. Iplgap Toc- uu.npsb, npnch odnıup 1784 Ognumnnu 13 Ip BE SDenEE U mwuhaje no UEHfBejukh3) More or nes a ehupehaungs, Ua; Sweez puhmefAfeib u bp, ginge Sky Buhap Leupghpbabefg Yabatftauft Hpudinn ET En Br el Be a ET Sr Ve ET U LEE EEE a

Uwhub ua disppbh qualFubuinFhetp bphup gb Imnfp Pf Yurmupfkupen. . Be VE RT EN ENT SEEN inc bp Sharumumubbu, be Ip Puh dh br Unjb unautätmzunpgm Ffetihpn] f Tanpınumı :

a EI IN TR EEE a N ER) wg mbguojb gfppp SGunühruf" ch pwpäpwseglug br de 1810f6 dm Sful: BERLID a pa lee Es U En a: fuitetoßheu 8. TWugunnpn 4-f be Subguinue [Fun Sunloplv Fngmfpglew: Ruyg ET NIE A en EU 0 VE Deeraus Ugstkpe Br Dupatı Wergkeu Üpegerkau eures epelwgaen GIk- qegbu YoSaf 1815fh Abrnudg Enfubh Apfuunfnpnköb, wat Deyfulnyau (ha uuguy Yufsazbikhg'

1 Zıhlin, Zeig» Us. 1903. &9 200:

380 2- PUUZUH U. UFÜNBUTV

Dhlgiegfu nchfi behfih un wbwinnıhy Awfnwuhngdk uf qnund E plblargbuf funk , Jipbt f Jap fewgurgupz Sun hplegunpıg ‚pwruhlug , nıbfı Shuntebun

slozeenururpurngp . UWUSNRUDUFTUN UF SURUFPU

TNRMU WSP8 UbVU8 SUfubU VUVFLLEUL SUUNFUV UV- LUSNRUDUTURU b SPT- ZUWORFBG ENLNAFFEUVD Pu, Sun (1512):

Ua gu ap DEBEbn Umauppümupu miwpurkpng 322 el un Sudmmd be wthk un Sou phpncws &:

Nur maguy GufFagblkühpp Smafne ms Kb nz up wkgugf up Sr sung hub guguuibbpp, apabgdk Ip Sunlpurfr S. Bufaffel, Imufrmugbu Üfpuskr, Ua yuiglut be 2%. Doqnu Shyfofhzkut Utmetlut dheupudivhpp, np pum Spunlainng VO. Ingufzju Ipnqwbuigugfp 1815f qugwd bu f Top” Smfmkpm Surlup ba eofı ihgnfe Fugufmpgp be tun junfb pwgwbugfg wbdtmme ge apıyse kah ud: Whpzfpkug Zupg Ip Shenkefi ung Ppläg dhupwtskphu br 3. U’hpunfıg Yurhaıleuit hr 2. Bnfubıh Obpflkut, ap Ifpwbuh dhfukn]‘ f Ahpfu hp pind- ne fin Mall fenılindgs up sap [FE Eplarpp dfeufiu, Sud Apsifrwu kg unusfii, pum npnesl” uyb mmbb Sugmd bh upgbh Marpefy epgunfpptkpp um[Ifr Bmtung wgqunudpm [Shut Ynpatbb Dufumzuhg Yppey br nung hp Sunith fo Tuqumululbup wbgul] Spungfqebbb, mp I Phnpg Opungbuis U. hp Jupuip Unmwpkpubuit Buitbäutghg bp: Mal Dhpblkut Kunlpui Bncbwggf tupdnch- if) pwbmf be mmgqutug Ybuflbupbafr br zum qiarupn Ebd pöhmf” Su zb Ip Seirh gbergahfe Sfr uingwgfi, mp wqwpftnchn]" 4p See B Gugunfus

Zupeüitsunb 5 uulhuyb np Adfopkui poppufbt 4p nb Utennlbuit uyu Suypl- pub Joy, qupebp b Tupmm land bp: Uunüp Jeg mupf mgluunnbe kunpp AEDE be fi, Tnpmmme” Ip, Sirmwitui ul gelegphl, weg MEI 339 wmewd be Ingufpgbut Sunlahpm [ftp Juuwfud bi, ul unnfäui np dm kirsenpkr megbp wtang) muzmonn,ts. mel zBinflzugee Pape pilizkuul eg (harufny Zugang, Budabık Ppbuampopunjkalt, gedapglgerges SErRke re om [Ira bp wuunbp‘. daitunuug [u gbobef Sbwpwtihpin meppöthp bau pw fphgee dann ehe Ip yugwühpı here bo) Grabe kp “Hp Srmmenmetı belig Seywmulm rem Iparufy femunfupa [Hut Uwbajı Anıpunbubf Miuap dog Suethz] mepföukp u Spwfpahp, Tufahflähpe u get mzep bpgiil pre» pum opmd ml dp glei Gunyar fg Ip Seuhumutep Pelig sun mpkpeupeet U%&utfn, npaf Ip wunfugm fi Fugmey plug ungupban, be wunlg Ip gupapgil Yrkalay Vfopl®wplaut Supam Zunpkpp Ywfuwmähntm[Sbwdp 3. Ufiemu Adfız- Glewfe bi Jhppbn nwpfiukpu Ybhtounf U fohlPwpkum 2. Vwtnb; 4. Uwznıplun, p gepg braumaf bung Ip Gununfapk fol fwinunlag zuüdbu ud Ingefarpgp:

Y. Mnybu 22 Bnı ılu IEBalk

ı Zıhlin Zei. U. 1903, &9 200:

ee = =

A

va

Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte.

Von Prof. Dr. Evald Liden.

Ueber die vielbesprochene Frage von der | Vertretung der indogermanischen Lautverbindung ku im Armenischen ist bis jetzt keine auch nur annähernde Einigung der Ansichten erzielt worden.

Es sind hauptsächlich drei verschiedene Meinun- gen laut geworden, und zwar wird teils arm. sk, teils arm. $, teils sowohl sk als $als regelrechte Vertretung von idg. ku mehr oder minder entschieden behauptet.

Die einzigen der bisherigen Diskussion zur Verfügung stehenden Beweisstücke sind einerseits arm. skund und skesur, anderseits Sun, Sun“ und £$, und zwar wird gewöhnlich entweder skund ‚Hünd- chen‘ oder sun ‚Hund‘ oder beide zugleich mit aind. gva gr. xbwv usw., skesur ‚Schwiegermutter‘ mit aind. cvagrü- gräcura- gr. Exvpd-ös Usw., Sund ‚Hauch, Atem, Seele, Geist‘ mit aind. evasiti ‚atmen, schnauben‘, endlich 2 ‚Esel‘ mit aind. deva- lat. equus usw. verglichen.

1. An den Gang der geführten Diskussion kann ich hier nur in aller Kürze erinnern. Mehrere Einzelheiten derselben werden von Osthoff, Etym. Parerga I: 199 - 278 vor- geführt und eingehend besprochen.

Am leichtesten erledigt sich die oben zuletzt erwähnte Ansicht, idg. ku ergebe teils arm. sk, teils arm. $. Dahin gehören Bugge, K.Z. XXXII: 54, der sich, zögernd, den Wechsel vom ursprachlichen Akzent geregelt denkt (also sun aus dem idg. Nom. *kuon, dagegen skun- in skund aus einem idg. Gen. *kunnös usw.)\, und Scheftelowitz, Bezz. Beitr. XXIX: 18, vgl. XXVIII: 290, der in jenem Wechsel am liebsten eine mund- artliche Verschiedenheit innerhalb des Armenischen erblicken möchte.“ Beides entbehrt jeglicher Wahrscheinlichkeit.

Bartholomae, Stud. z. indogerm. See II: 36 ff. (1891), sieht in sk (skund, skesur) die einzige zu Recht bestehende Vertretung von idg. Tu; das 5 von sum stamme aus dem Iranischen (vgl. pämirdial. sak ‚Hund‘). Später aber, bei Osthoff, aa. O,, S. 273 (1901), ist er vielmehr der Annahme von Urverwandtschaft zwischen arm. shund und pämirdial. (wachi) skön ‚junger Hund‘, wobei indirekt auch das sk von gr. axdla&

ı Vgl. indessen auch seine Arbeit „Etruskisch und Armenisch‘“, I: 32.

2 Noch zwei, ganz unglaubwürdige, alternative Erklärungen des Nebeneinander von sun und skund zieht Scheftelowitz am letztgenannten Orte in Betracht.

a Vgl. Bartholomae, Bezz, Beitr. XVII: 92 mit N. 3 (1888).

Zum

382 Prof. Dr. Evald Liden

in Betracht käme, nicht abgeneigt; skund und aind. gva würden solchenfalls (wenigstens unmittelbar) nicht verwandt sein; über $un äussert er sich an dieser Stelle nicht.

Hübschmann, Arm. Gramm. I: 480 (vgl. S. 408), hält an der Zusammenstellung von sum mit aind. ev@ usw. fest; vom Verhältnis des $ zum idg. hu sagt er nur, dass es Schwierigkeit mache (vgl. seine Bemerkungen über skesur ebenda, S. 491); skund hält er da offenbar zum Vergleiche mit eva wenig geeignet, und in der Strassburger Festschr. z. XLVI. Versamml. deutscher Philologen u. Schulm. (1901), S. 71, schlägt er vor, skund wenn nicht etwa entlehnt mit gr. oxdla& ‚(junger) Hund‘ und exöuvos ‚das Junge von Tieren (Löwen, Bären usw.)‘ zusammenzustellen. Endlich im Idg. Anz. X: 48 verzeichnet er ohne eigene Aeusserung Meillet’s Zusammenstellung von sun mit aind. eväsit.

Brugmann, Vergl. Gramm.? I: 140, 304, 564, 900; 11: 296, 421, und Kurze vergl. Gramm., S. 331, ist der Ansicht, dass skund regelrecht auf idg. *;uon-to- oder -ta- zurück- gehe und am nächsten mit got. hunds (vielleicht auch mit lett. sumtana ‚grosser Hund‘, gr. xvvroraros ‚am hündischsten‘) verwandt sei. Von sum sagt er nur (I: 564, II: 296), dass sein $ nicht genügend aufgeklärt sei; nebenbei weist er auf Osthoffs unten zu nennende Herleitung hin.

Meillet, M.S. L. VIll: 160, 296, sieht im sk von skund und skesur das Ergebnis von idg. ku. Daselbst, X: 278, stellt er, als erster, die Gleichung arm. sung: aind. gvas-, gus- ‚hauchen‘ auf, und hebt hervor, dass genau dasselbe lautliche Verhältnis zwischen sum und aind. gvan-, gum- ‚Hund‘ obwalte. Dass er dabei vorläufig zunächst eine Laut- entsprechung aind. gu° (nicht gv°): arm. su° im Auge hatte, ist, wie es scheint, aus einer brieflichen Aeusserung von ihm (1900) bei Osthoff, Parerga I: 232 zu folgern ; er sagt da: „ce rapprochement [$un& : gvasiti] est bien douteux et ne saurait assur&ment autoriser une hypothese aussi singuliere que celle du passage de i-e. *klun- A arm. sum-... Le $ de sum reste pour moi un mystere.* Endlich in seiner „Esquisse d’une gramm. comp. de l’arm. class.“ (1903), p. 28, hält er an der am erstgenannten Orte gelehrten Lautregel arm. sk (in skund, skesur) = idg. ku ausdrücklich fest; über sun äussert er sich da überhaupt nicht.

Osthoff, aa. O., S. 235, stimmt Meillet betreffs der Wörter skund und skesur völlig bei. Betreffs des $ in sum schlägt er (S. 232 ff.) einen ganz neuen Weg ein, indem es auf idg. pk- zurückführt, gemäss der von ihm daselbst aufgestellten Hypothese, dass aind. eva gr. xdwv usw. als eine angebliche Ableitung von aind. pagu, lat. pecu usw. auf eine idg. Grundform *pk(u)u-on- zurückgehe und ursprünglich soviel als ‚Viehwächter‘

bedeute. Aber ganz unabhängig davon, wie man die Lautform des armenischen Wortes.

beurteilen mag, dürfte diese Hypothese, so geistreich sie auch aufgebaut ist, im Ganzen vor der nüchternen Kritik nicht standhalten können; auch hat sie, wie es scheint, wenige recht überzeugte Anhänger gefunden.

Im Gegensatz zur Mehrzahl der erwähnten Gelehrten tritt Pedersen, K. Z. XXXVII: 197 £. (1901), für die Lautentsprechung arm. $ idg. Ar entschieden ein; arm. sun, Sune und &$ (:aind. eva, gvdäsiti, dgva-) gelten ihm als vollgütige Beweise; wie er über arm. skund und skesur denkt, davon wird sogleich die Rede sein. In der Hauptfrage kommt Pedersen also dem freilich weniger bestimmten Standpunkte Hübschmanns am nächsten.

Es scheinen mir in der Tat die besten Gründe auf der Seite eben der letzten Ansicht zu sein.

it Vgl. Hübschmann, K. Z. XXIII: 17, 21; Arm. Stud, I: 46, 71.

Ein Beitrag‘ zur armenischen Lautgeschichte. 383

2. Wie aus dem obigen Resum& ersichtlich, ist die betreffende Lautvertretungsfrage vor allem dadurch kompliziert geworden, dass zwei armenische Wörter, sun und skund, von jeher Mitbewerber um das Anrecht auf Urverwandtschaft mit aind. va usw. ge- wesen sind. Die Wahl sollte doch an sich nicht allzu schwer sein. Ersteres Wort - einerseits ist seit dem Anfang der Literatur reichlich bezeugt, und zwar als Bezeichnung für ‚Hund‘ schlechthin ; seine Flexion (Gen. sing. san, Instr. sing. samb usw.) trägt fraglos ein altertümliches Gepräge, mag man auch im Einzelnen über ihre Vorgeschichte rechten können.!

Ganz anders andererseits skund: es ist erst spät, ein paarmal in Quellen des X]. und XII. Jahrhunderts, bezeugt, und zwar speziell in der Bedeutung ‚junger Hund‘. Es ist daher, mit Hübschmann, der Verdacht fremden Ursprungs kaum zu unter- drücken. Falls aber skund jedoch ein echtarmenisches Wort sein sollte, muss in Betracht gezogen werden, dass die Ausdrücke für ‚Hündchen‘ häufig einzelsprachliche Neuprägungen, und zwar mit dem betreffenden generellen Ausdruck für ‚Hund‘ nicht verwandt sind: vgl. z.B. nhd. welf (: hund), gr. oxbiag (:xdwv), lat. catulus (: canis).

Unter solchen Umständen scheinen mir die Ansichten sich vorläufig darüber einigen zu müssen, dass erst wenn sich die Entwicklung ıidg. sk zu arm. sk etwa durch andere Mittel feststellen lässt, der Fall skund: aind. cvä got. hunds als weiteres Beweisstück hin- zutreten dürfe.?

3. Von skund abgesehen, bleibt nur noch skesur, Gen. skesri, Insır. skesrav ‚Schwieger- mutter‘ als einzige Stütze jener Lautentwicklung. Aber darauf ist gar kein Verlass, einfach weil skesur ja nicht auf idg. ku- zurückgeht. Die vorarmenische Grundlage ist bekanntlich *suekura (gleich gr. &xvupa eine Umbildung der von aind. gvagrü- treuer erhaltenen indogermanischen Stammform). Bei ungestörter Entwicklung des s4- würde daraus ein arm. *khesur entstanden sein.

Die tatsächliche armenische Form denkt sich Pedersen, K. Z. XXXVII: 197, XXXIX: 422, in der Weise entstanden, dass *khesur durch Vorschlag eines s- zu *skhesur und dann, weil skh eine dem Altarmenischen fremde Anlautgruppe war, zu skesur wurde. Der Grund des Vorschlages ist aber gänzlich dunkel.

Sonst wird gemeiniglich der Vorgang so aufgefasst, dass *guekura eine Fernassi- milation der Silbenanlaute erlitten habe eben wie aind. gvägura- (statt *svarura-) und lit. szöszuras (statt *seszuras, *sveszuras) ‚Schwiegervater‘s. Dies dürfte der Hauptsache nach richtig sein, aber die Assimilation muss ein einzelsprachliger Vorgang sein. Es ist entschieden davor zu warnen, etwa mit einem urostidg. *suesuro-, -@-, geschweige denn

ı Ueber die Flexion handeln Bugge, K.Z. XXXII: 54, Etrusk. u. Arm., S.32; Meillet, M.S.L IX: 147; Bartholomae, Bezz. Beitr. XVII: 92 und Stud. z. idg. Sprachgesch. II: 36 f.; Pedersen, K. Z. XXXVIl: 217, und besonders Osthoff in v. Patrubänys Sprachwiss. Abhandl. II: 78f., 82, Etym. Parerga I: 234—240.

? Diejenigen Forscher, welche skund von idg. *ku)uon- ‚Hund‘ trennen, haben für ersteres andere Anknüpfungen vorgeschlagen. Die Erklärungen Hübschmanns und Bartholomaes wurden oben erwähnt, Tomaschek, Sitz.-Ber. d. Wiener Ak., phil.-hist. Cl. XCVI: 761 (1880) verbindet skund mit pämirdial. skön und asl Stenzcr ‚catulus‘; ebenso Schrader, Reallex., S. 382 f. Aehnlich Pedersen, K. Z. XXXVII: 197, XXXIX: 422 und Vergl. Gramm. d. kelt. Spr. I: 120 f., 185, der ausser dem slav. Worte noch cymr. cenaw ‚junger Hund‘, aind. kanistha- ‚der jüngste‘, asl. €e-do ‚Kind‘ u. a. zum Vergleich heranzieht. Wegen dieser Zusammenstellung vgl. die ausführlichen Auseinandersetzungen von Osthoff, Etym. Parerga I: 268 ff. Bezüglich der Verknüpfung von skund mit gr. oxülaf, oxbuvos u. a. sind auch Persson, Bezz. Beitr. XIX: 282, und Charpentier, Le Monde Oriental I: 21 f. (zu vergleichen).

Diese Deutungen haben nur einen hypothetischen Wert, da es sehr fragwürdig ist, ob idg. sq im Arm als sk erscheinen kann; meinesteils (wie Meillet) glaube ich es nicht.

>So Hübschmann, Meillet, Brugmannu.a. S. die Literaturnachweise bei Osthoff, Parerga I: 229 f.

384 Prof. Dr. Evald Liden

mit einem idg. *kuekuro-, -@- zu operieren: . zeasura- (a°- aus arisch s«-), np. zusur ‚Schwiegervater‘ usw. beweist, dass das aind. gv- nich einmal urarisch ist. Wir wissen, dass idg. su im Armenischen zum Endergebnis Ich (khoir, khürtn usw.) führt; die Zwischen- stufen sind uns unbekannt. Also wissen wir auch nicht, bezüglich des Ausnahmefalles skesur aus *suekura und der mutmasslichen störenden Einwirkung des Anlauts der zweiten Silbe auf den der ersten, auf welcher Stufe der armenischen Sonderentwicklung des s«- und des %k diese Störung stattgefunden haben mag. Es würde daher meines Erachtens nicht berechtigt sein, die Möglichkeit, sogar kaum die Wahrscheinlichkeit, zu bestreiten, dass ein idg. ku einerseits und die in erwähnter Weise entstandene Anlautgruppe irgend einer Vorstufe von skesur anderseits zu verschiedenen Endergebnissen $- gegenüber sk- gelangen können; die betreffenden Entwicklungslinien brauchen sich auf keinem Punkte zu berühren.

4. Die Beweiskraft der beiden bis jetzt für den Lautwandel idg. ku zu arm. sk ins Feld geführten Beispiele scheint mir sonach im Grunde recht niedrig anzuschlagen sein.

Anderseits ist unumwunden zuzugeben, dass unter den drei zugunsten des Wandels idg. ku zu arm. $ in Anspruch genommenen Fällen nur sum eine schärfere Kritik aus- zuhalten vermag. Zur Entscheidung der Streitfrage sind daher neue Beweismittel dringend nötig. Nun glaube ich, dass sich deren genug heranziehen lassen, und zwar solche, die sich dem Falle sun zur Seite stellen.

Zuerst eine allgemeine Bemerkung zum Uebergang ku in arm. $. Nicht kombiniertes ide. k wird bekanntlich zu arm. s; eine Mittelstufe $ (unter anderen) ist wahrscheinlich anzunehmen. Vor « kann das k auf der Mittelstufe $ stehen geblieben sein, oder aber zuerst den allgemeinen Wandel in $ mitgemacht haben.' Letzterenfalls würde dann die so entstandene urarmenische Lautgruppe su wieder zu $u geworden sein, um endlich das u (oder genauer gesagt dessen damalige Erscheinungsform) einzubüssen, wie z. B. ein «u nach dem Spiranten j in jain ‚Stimme‘ (vgl. asl. zvonü ‚Schall‘, aind. hva- ‚rufen‘)®2 geschwunden ist. Dass ein s eben in der Verbindung su leicht in $ übergeht, ist eine aus vielen Sprachen wohlbekannte Tatsache: so erscheint in mehreren schwedi- schen Mundarten, die altes s in sonstigen Stellungen unverändert beibehalten, gerade aschwed. sw als $u, woraus z. T. $, z. B. aschwed. swin ‚Schwein‘ jetzt dial. swzm oder sin, häufig mit ausgeprägt labialer Aussprache.®

Ich gehe sodann zu den armenischen Beispielen von $ aus ku über, wobei die bereits früher herangezogenen kurz gemustert werden mögen.

5. Arm. sn ‚Hund‘ zu aind. gva (Ack. cvanam, Instr. pl. gvdbhih usw.), aw. spa, Hit. sed (für *szvü aus id. *uo) usw.

Darüber ist bereits oben das Nötige gesagt worden. Es möge hier nur noch her- vorgehoben werden, dass in jüngerer Zeit kein Forscher auch kein Anhänger der „sk-Hypothese“, trotz der vermeintlichen Widerspenstigkeit des $ so weit gegangen ist, dem armenischen Worte die Urverwandtschaft mit aind. cv@ usw. abzusprechen,* und weiterhin, dass keiner unter den neueren der Gleichstellung von sun- mit der schwachen Stammform idg. *kun- (aind. gimas, gr. xuvvös Gen.) ernstlich das Wort geredet hat.

ı Vgl. Pedersen, K. Z. XXXIX: 404.

® Meillet, M. S.L. IX: 54, Pedersen, K. Z. XXXVIII: 198

3S. z. B. Lundell, Svenska Landäsm. I: 77 f.

Vgl. Osthoff, Parerga I: 230. Dem Versuche Bartholomaes, wenigstens das s- auf fremden Einfluss zurückzuführen, bringt Osthoff (ebenda, S. 231 f.) entscheidende Gründe entgegen.

-A-—-

u re

Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte, 585

Arm. sun kann sowohl die Stammform *kuön- (vgl. gr. xdov Nom.) als die Stammform *kuon- (vgl. gr. xvov Vok.) fortsetzen.!

6. Arm. 2s, Gen. isoy ‚Esel‘ aus idg. *ekuo- zu aind. dgva-, aw., apers. aspa-, lat. equus, got. aihwa- ‚Pferd‘, altlit. eschwa ‚Stute‘ usw. nach Pedersen, K. Z. XXXVIII: 197, 205; XXXIX: 404, 447 ff.; v. Patrubäny, Sprachwiss. Abhandl. II: 157, Handes ams. XX: 367; Adjarian, M.S.L. XV: 243; recht fraglich nach Brugmann, I. F. XXI: 202. Das 2 macht kaum ernstliche Schwierigkeit, nach den Vorschlägen von Adjarian, Bazmavep 1898, S. 220 f. (mir nicht zugänglich), und M. S. L. XV: 243, sowie von Pedersen, K. Z. XXXVII: 205, XXXIX: 404 (die Kritik von Scheftelowitz, Bezz. Beitr. XXVIII: 290 f. besagt wenig). Wenigstens betreffs des Kerns der Frage scheint mir der von diesen Forschern angewiesene Weg zur Erklärung der Vokaldehnung richtig zu sein. Sonst könnte vielleicht auch daran gedacht werden, ö$ aus *ekuıo- (aind. derya-, aw. aspya-, gr. /rzios ‚zum Pferde gehörig‘) wie arm. mej ‚medius‘ aus idg. *medhw- zu erklären; das Suffix -ı0- würde dann seiner Funktion nach mit -fero- in aind. acva-tard-, npers. astar ‚Maultier‘ gewissermassen vergleichbar sein.

Die Gleichung kann aber keineswegs als sicher gelten, nicht nur wegen der abweichenden Bedeutung des armenischen Wortes, sondern vor allem wegen des Vor- handenseins anklingender Namen für Esel in mehreren nicht verwandten Sprachen; darüber handeln de Lagarde, Arm. Stud., S. 56 f.; G. Meyer, I. F., I: 320 ff.; Schrader, Sprachvergl. u. Urgesch.®, S. 159 f., Reallex., S. 205 f., 533 f.; Pedersen, K. Z. XXXIX: 447 ff.; Brugmann, IF. XXI: 197 ft.

7. Arm. $und, Gen. sneoy ‚Hauch, Atem, Seele, Geist‘, sneem ‚hauchen usw.‘ ver- bindet Meillet, M.S.L. X: 278 (vgl. seine Bemerkung betrefis des $ bei Osthoff, Parerga I: 232) mit aind. cvasiti ‚zischen, schnaufen, atmen‘, cris-ma- ‚das Zischen usw.‘ Dem stimmt Pedersen, K. Z. XXXVII: 198 bei, aber K.Z. XXXIX: 397 sucht er vielmehr sund mit hund ‚Laut‘ (über dieses Wort anders Meillet, aa. O.) und und ‚Nase‘ in recht unwahrscheinlicher Weise zusammenzubringen. Meillet erinnert daran, dass die laut- und sinnverwandten Wörter sun und hund sich in irgend einer Art beeinflusst haben können?; ihr ursprüngliches Aussehen liesse sich daher schwerlich erraten. Pedersen trennt -nC als Suffix ab. Es bliebe dann su- oder sogar nur $- zum Ver- gleich mit aind. cvas- zurück®. Die Kombination erscheint somit als höchstens möglich, aber durchaus unbeweisbar.

Meinesteils möchte ich vielmehr lit. szvanksz-ti (Präs. szvankszeziü), szvenksz-ti ‚atmen, schnaufen, keuchen‘, szvanksz-ly-s ‚wer keuchend atmet, ein Engbrüstiger‘ zum Vergleich heranziehen; sun kann solchenfalls, lautlich einwandfrei, auf idg. *kuong-to- zurückgeführt werden. Auch diese Kombination ist ja unsicher; weitere Bestätigung einer Wurzel Auong- bleibt abzuwarten.

Danach möchte ich ein paar neue Beispiele des fraglichen Lautwandels in Vorschlag bringen:

' Vgl. die oben, S. 383, N. 1, zitierte Literatur.

® Wie sund neben hund, so steht sog? ‚Hauch, Dunst‘ neben hogi (auch ogi) ‚Hauch, Atem‘. Dass hier formale und begriffliche Verschränkung mit im Spiele ist, ist kaum zweifelhaft. Besonders scheint es mir wahrscheinlich, dass sogi sich erst sekundär zu Akogs unter Anlehnung an das Paar sund: hund hinzugesellt hat. Vgl. Pedersen am letztgenannten Orte. Ganz unannehmbares über $ogi bietet v. Pa- trubäny, Sprachwiss. Abhandl, II: 248, Handes XXI: 305.

Es ist auch zu erinnern an arm. ssnjem ‚flüstern, murmeln, wispern‘ mit dem Verbale ssun?

das Flüstern‘ (A. T. usw.), eine reduplizierte Bildung (aus *swsu°); nj kann, wie sonst häufig, suffixal sein. Zen 25

386 Prof. Dr. Evald Liden

8. Arm. $ök ‚rötlich, fahlrot, rötlich-gelb‘', hra-sek ‚feuerrot, feuerglühend‘ (i m2j hnoeci hrasek ‘ev xanivo rervpw£vor‘) N. T. Apocal. 1:15; atra-sek ‘rerupwuevos, ignitus‘ Philo (atr- ‚Feuer‘); atra-sek ‚glühend‘ M. X., wovon atrasikagoin ‚rot, glühend (von Blut, Eisen)‘ und atrasikanam ‚(im Feuer) glühend werden, von Metallen usw.‘; sika-than “Ednna zußpöv‘ Gen. 25:20, Sika-karmir (morthkh xoyoe ‚öeppara xpıwv npvdpodavwneva, mit Krapp gefärbte Widderfelle‘) Exod. 26:14, Faust. Byz.; $iknim, -em ‚rot werden (z. B. vom Eisen im Feuer); vor Scham erröten‘ Faust. Byz. usw.”. Kein etymologischer Versuch ist meines Wissens laut geworden.

Ich verbinde damit aind. gwt- RV. ‚leuchten, hell sein, vom Feuer, von der Morgenröte‘, süriya-cvit- RV. ‚sonnenglänzend‘, cvitiei ‚die helle (Morgenröte)‘, cvitra-, cvitma- ‚hell, weiss‘, cvetä- ‚glänzend, hell (von Agni), weiss‘; aw. spaeta- ‚weiss‘, spita- ‚ds.‘, spiti- ‚hell, klar (vom Auge), weiss‘; asl. sviteti ‘ucere, fulgere, rubere‘, svetü ‚lux; aurora‘, svetti —= russ. svetitt ‚leuchten, scheinen (von der Sonne, vom Monde)‘, svetü ‚Helle, Schein (Tages-, Sonnen-)Licht‘, svetlyj ‚licht, glänzend, hell (von Sonne, Himmel, Tag, Glas usw.)‘; lit. szvintu szvitaü ‚hell werden, vom anbrechenden Tage, vom Himmel‘, szwitü, -eti ‚glänzen, fimmern‘, szveezü ‚leuchten‘, usw.

Die Bedeutung des armenischen Wortes ist, im Vergleich mit dieser Sippe, eine engere, wesentlich auf die rötliche Farbe (des Feuers, glühender Metalle, des Blutes usw.) begrenzte; vgl. die ähnliche Spezialisierung der Bedeutung von aw. suwra-, npers. su ‚rot‘ gegenüber aind. cukrd- ‚licht, hell, weiss‘.

Das -k in sek ist suffixal. Die Grundform von $e- ist *kuoito-; es ist also formell identisch mit aind. cveld-, aw. spaeta- und asl. svetü. Intervokalisches £ wird, wie an- erkannt, zu arm. y (i), das mit dem aus 0% entstandenen # zusammenschmelzen musste.

Der Ursprung des suffigierten k kann auf verschiedene Weise erklärt werden. Es kann auf den Einfluss der Farbenadjektiva spitak ‚weiss‘ und cermak ‚ds.‘, die alte iranische Lehnwörter sind,’ zurückgeführt werden; die Winzigkeit des Lautkörpers der Form *s° mag den Zuwachs begünstigt haben. Anderseits aber haben mehrere armenische Adjektiva ein Suffix -k, das altererbt sein muss, z. B. bok ‚barfuss‘ (aus *bhoso-go-: asl. bosü ‚ds.‘), anju-k ‚eng‘ (: got. aggwu-), manu-k ‚Kind‘ (: manr ‚klein‘, Stamm manu-), mardi-k (:mard, -oy) u. a.* Dementsprechend lässt sich sek auf *Kuoitigo- oder * kuoitigo- zurückführen; vgl. (von der verschiedenen Qualität des Gutturals abgesehen) aind. gretika- meben cvetaka- mpers. spetak ‚weiss‘ oder russ. novikü ‚Neuling‘, lat. novie-ius u. dgl.; mit -g0- erweiterte Farbenadjektiva sind z. B. aind. babhru-ka- ‚bräunlich‘, lit. pil-ka-s ‚grau‘ (: palvas), lat. cas-eu-s (: awnord. hosva- ‚grau‘), vgl. lat. albic-are,

rubie-undus USW.

! Alte Flexionsformen scheinen zu fehlen.

2 Das Verbum siknim scheint ein Adj. *sikin (vgl. das Suffix von deZin ‚gelb‘), kaum *sekn, vor- auszusetzen; das Adj. sin der Wörterbücher ist entweder konstruiert oder spät zum Verbum hinzugebildet. Oder kann das n von Siknim etwa mit dem flexivischen n z. B. von mardik, Gen. mardkan in irgend einem Zusammenhang stehen ? ?

3Hübschmann, Arm. Gramm. I: 189f., 240.

* Ich schliesse mich der Ansicht Meillets (zuletzt M.S.L XV: 355) an, dass dies k ein idg. g darstellt. Vgl. Brugmann, Gramm.? II. 1: 476, 510.

° Man erinnere sich des aind. Wechsels: -aka- im Mask., aber -ika- im Fem. (Brugmann aa. O., S. 490f.).

Ich lasse es dahingestellt sein, wie eine Grundform *Ruoito-go - im Arm. zu erscheinen habe. Als Grundformen für sek habe ich ausserdem in Betracht gezogen teils *kuoitgo- (vgl. lit. szvitküs ‚glänzend‘, aber müsste dann analogisch sein), teils *Kuoid-uo- (vgl. lit. szvidus, got. hweits; arm. k aus du). Beides scheint mir durchaus unwahrscheinlich.

en

Ein Beitrag zur armenischen Lautgeschichte. 387

9. Arm. hasim, Aor. hasecay ‚tyxonar, &vroxouar: abmagern, dahinschmachten, sich verzehren, vergehen (vor Hunger, Durst, Kummer, Furcht usw.)‘, hasem, Aor. -cei ‚dahin- schmachten machen, verzehren, zu Grunde richten‘ A. T., z. B. 2. Sam. 17:10, Esek. 4:17, 2. Chron. 21:15, 3. Makk. 6:11; Laz. Pharp. usw.; hasumn ‚napdAuors: Ver- derben, Untergang usw.‘ A. T., z. B. Hesek. 21:10; Agath. usw.; das späte und schwach bezeugte has ‚haseal‘ ist gewiss ein sekundäres Deverbativum. Kein etymologischer Versuch ist mir bekannt.

Ich ziehe zum Vergleich heran: aind. ndeyati ‚verschwinden, vergehen‘, näcdyati ‚ver- schwinden machen, zu Grunde richten, zerstören‘; aw. nasyeiti ‚verschwinden, zu Grunde gehen‘, npers. nästdan ‚abmagern‘, aw. nasu- ‚Leichnam‘; gr. vexvs, vexpos ‚ds‘; lat. nex ‚gewaltsamer Tod‘, neco ‚töten, umbringen‘, e-nectus ‚erschöpft‘, e-necto ‚umbringen, quälen‘, per-nicies ‚Verderben‘, noceo ‚schädigen‘; air. nee, ncymr. angen ‚Tod‘, u. a.

Das arm. h- ist prothetisch, wie sonst häufig, vgl. arm. hasanem ‚ankommen‘: aind. acnöti; hav ‚Vogel‘: lat. avis; haci ‚Esche‘: awnord. askr und andere wohlbekannte Fälle.

Das Grundwort des seiner Flexion nach denominativen Verbums hasim, -em ist ein idg. *nku-o- ; daraus zunächst arm. *ans-, dann nach dem Schwund des n arm. *as-, has-. Ich möchte besonderes Gewicht darauf legen, dass dieser Ansatz sich sehr eng an die keltische Grundform anlehnt: air. ee, Gen. eca, mcymr. angheu, corn. ancow, bret. ankou ‚Tod‘ gehen anerkanntermassen auf idg. *»ku- zurück.!

Der «-Stamm ist ausserdem durch aw. nasu-, gr. vexus, lat. nequ-alia ‚detrimenta‘ reichlich bezeugt; vgl. auch aind. nacu-ka- Tait. S. ‚vergänglich‘. Wegen des nahen Verhältnisses der Suffixe -«- und -wo- unter sich vgl. aind. faku- und takvd- ‚eilig‘, rbhu- und zbhva- ‚kunstfertig‘ u. a, s. Brugmann, Vergl. Gramm.: Il. 1: 199.

Dass n vor einem aus idg. k entstandenen s schwindet, beweist hasanem (: aind. ac-no-ti, idg. *nk-); hasim zeigt, dass der Schwund von n auch vor arm. $ aus idg. 07 stattfindet, was ich durch das folgende Beispiel bestätigt zu finden glaube.

10. Arm. asun, Gen. asnan ‚Herbst‘. Die bisher versuchten Ursprungsdeutungen sind in Jautlicher Hinsicht völlig unannehmbar; s. deLagarde, Arm. Stud., S. 15, und Fr. Müller, Wiener Zs. f. d. Kunde des Morgenl. V: 266 (sie verbinden es mit asl. jesen? ‚Herbst‘, got. asans ‚Ernte‘, wogegen Hübschmann, Arm. Gramm. I: 433); Pedersen, K. Z. XXXIX: 433 (sucht an arm. «adem ‚wachsen‘ anzuknüpfen); v. Patrubäny, I. F. XIV: 54, Handes XXI: 305.

Die Ausdrücke für ‚Herbst‘ sind fast sämtlich auf die Einzelsprachen beschränkt und bezeichnen zumeist die Zeit der Ernte oder der Reife. Das armenische Wort er- innert auffallend an hasanem, Aor. hasi, das u. a. auch ‚reif werden‘ bedeutet; das Part. haseal und die Ableitung hasun bedeuten ‚reifzum Ernten‘, von Getreide, Trauben, Früchten usw. Nun ist das h- von hasanem, wie anerkannt, sicher ein unursprünglicher Zusatz; es steht also ein urspr. *as- ‚reifen‘ neben as- in asın ‚(Zeit der Reife) Herbst‘. Das wird kaum ein barer Zufall sein.

Die begriffsverwandten Wörter arm. garum, Gen. garnan ‚Frühling‘ und asım, Gen. asnan ‚Herbst‘ stimmen in der Endung und der Flexion überein; wie schon vermutet worden ist, kann asın von garun beeinflusst sein oder umgekehrt (so Hübschmann aa. O.u. A.); ich nehme vorläufig ersteres an.

Die Stammsilbe as- kann für älteres *ans- (wegen des Wegfalls des n vor s vgl. das oben über hasim gesagte) und dies für idg. *nk-uo-, etwa ‚reif‘, stehen. In der Wort-

' Die britannischen Formen sind ursprünglich der Nom. pl. (idg. -eues) dieses u-Stammes, s. Thurn- eysen, Handbuch des Altirischen, S. 124, Pedersen, Vergl. Gramm. der kelt. Spr. I: 46, 126.

Sr Ne 25*

388 Prof. Dr. Evald Lide&n.

sippe, wohin hasanim einstimmig gezogen wird (vgl. z. B. aind. ag-nö-t, Andmgca, ndcati, or. Eveyxeiv, lat. naneiscor usw.),' kann ich wenigstens jetzt keine Bildung auf -wo- nach- weisen, finde aber einen Anhalt für meine Rekonstruktion darin, dass sonst zwei sicher alte Ausdrücke für ‚reif‘ eben mit dem Suffix -«o- gebildet sind, namentlich aind. pakva- (zu päeati, vgl. gr. zerwv ‚reif‘) und germ. *garua- (nhd. gar ‚reif‘, nnorw. gjer-ast ‚reif werden‘ usw.)‘. Es ist ja eine wohlbekannte Tatsache, dass synonyme Wörter überaus häufig dasselbe Suffix haben; von altererbten Bildungen wird es auf jüngere synonyme übertragen.

Zur Erhärtung meiner Hauptthese fügt das letzte Beispiel keinen ganz sicheren Be- weis den früheren hinzu. Da ich aber einen weiteren Fall des von mir für hasim angenommenen Lautwandels bringen wollte und die Zusammenstellung von asun mit hasanem an sich für wahrscheinlich halte, dürfte auch diese hier seinen Platz behaupten können.

Einige weitere Beispiele von arm. $ des nämlichen Ursprungs müssen mit Rück- sicht aut den mir hier zu Gebote stehenden Raum auf andere Gelegenheit verspart werden.

Es möge mir schliesslich gestattet sein, hier zugleich mit meinen Glückwünschen zum ehrenvollen Jubiläum des „Handes“ auch meinen aufrichtigen Dank abzustatten sowohl der Redaktion, als den übrigen Patres Reverendi der Wiener Mechitharisten- Kongregation, namentlich den Herren P.BarnabasBilezikdschian und P. Nerses Akinian, für die nie versagende Hilfe und Belehrung, welche sie mir, besonders während meiner vorjährigen Studienwochen in Wien, haben angedeihen lassen. Dass mir an- lässlich des Jubiläums eine Gelegenheit angeboten wurde, an ihrer Arbeit im Dienste der armenischen Philologie teilzunehmen, schätze ich sehr hoch sowohl an sich, als weil es mir so ermöglicht wurde, mein tiefes Dankgefühl wenn auch nur mit einem Schärflein zu betätigen.

Göteborg (Schweden), Oktober 1911.

ı Bugge, K.Z. XXXIl.: 14, Hübschmann, aa. O., S.464, Meillet, Esquisse, p. 78, u. A. ? Zum letzteren Wort vgl. z. B. Falk und Torp, Norw.-dän etym. Wörterb., S. 322.

10 aa u

snerr LUSsnht» Shüv SU5Nd

h URUNTUBNU UPNVER

Ugguyfo weuibgue Abu Sunliudujt, Snppp Suyag bumfmpupm Bfetinkpfg Hhf lerfumguygb TOnphtungm wubzf , im Zuyhf ubpmizfge br Dunmpudf qurulbp be Suyfuhfı Pnnp: Shemwppppuluis 5 deutung dpu bhupwgßpps np weuiugmd & deq baju qwandugfpps Soppp Jh Suhuy hpı Iunpunwgkq , pupdps Guuymupubät, uf Gpp[#, lonpwlu be ydtmsuybug, JblFlupl Swuwhnf br mins Upnmunfap enghgu [Ffetp Furzunpfla Sets pm zunngurfipebbbpfg deu Ep op nun za Inzaemd! bp Tube Uhgbagbup: Wugupzup Puguropp Ua Twin 5 wpbeiabui gugdk uwScüitufu be. Yu masdp Sphzuwenp uilnpufme [Frl uyuun- Buan] wbmutmd 5 Ubglg made Snppp Suyag STunliüg Yzji bp, Fig mp Ihmu- end” Uughhp (Umgummuirgfi) Dupufg, app Kaufe uud” hf, np Supßep guaiti db y4 mukp: Suybpp Smppf Jhpwgpmed Ef ujtugfuß mw wmugbpupub pu- Yugnpdnı [Afntbhp, np utgwumun bt (Baum Vunbontf, Mmumndh ku dinger hub Stpuhple Yhemundandg: Qunliugßpp show 6 bp opfuwf: Sappp Alnp bp qephul npkupup Jbdkpfi, ujwpuß uugbpf, mp Khzpl Shup wu gap hzıliu- prumdDs, br Kbqpmel‘ bp gupp, függbu hr Ludktm PD bpr zb Igutgikpn] ehem bpr game Pogugpbu nufunud br Sbug bqmtgubpmf by drpwgpml wp- Ir bu hit uunbbpihns Lum deu wmunngbjb, Wrudgud Soppp Palannuf upbpfd yunugud” 5 (zul Tunhpfün, qfdmd 6 upug Sepuyr puyg zb Gupn- qui Sundkg . bunkpp Shaun bu on 8 ummpkq. uyb Funkitub Subhuh Jbpgiml E ppwuäbe dh JE be Llemned imhpf babe fgs Smupp uyuunumaund & be unhpfg zwinbpp plhglmd bu, Pal Hüwgbujtbpt mdgfe upbandn[dfehfg Jupmumdl, pm‘ bu Shan. zwn bi zum dgntinkp‘:

Upbenp Suncfbbub uyu Butg unagp, Sopph wa wugber Kliupfen 5, qfımm- quite me zwgpme[Ffetfg sb wggmd be gubßgu ud b baby gihmfhhu, puyg bqwd deln (feikkpp nwbun fr Sam. bi Sunutunhain (fetfig be firpbpp wu um Pb undyb Sunlöghlp pmewwpuim[Bhuie: Zuivgmgbun RB. Nunnhukup Gup- Sm bp ap Sapp win (Bmıpp wggue[Abub Jepumdih b, bupabfdp, be Guplpe & rlmunlg Lpp wluupg Sf Pppwbuib qualdufuiın [Fu Soppp wpumnpfip, din Guru wanfwluppfb dahzbpp wupopbu zuplupmdl 5 Fufsupulait gegb hu pegpft, Frgubu lit hip Shemwguy qupbpp Suy Kunbwgpubpfg, fi (Abbe Pusnbuitlwnp pugmtmdl bp, np Sohugf gulm[Fhehikpbg qleweappr mgban Abrtpr upgfetp & Ungbg wbmruidt Su deln fFhu pun Inqmfoqubeib un qui

2 turpkt, Pr 8

390 vhuNTULENU UrTrNVE

puibm [Fhruin, puyg br uyingbu qlgmmduhu put hp Sunliupmd Snpph Fufeur- purhuit Yunl Tunjtwihee uunnfepp‘:

Yurnhwbkuf Suybwgpp ubpen wgbpu nbkp U’rpgdütf yoqmwsßh Sb, ap EU er m Salzen Karat watıgn [Hbuiı Supgfivt: Plopdae qfrntmlund ut dpenph Ep zum, ap Sun pegnefı I dplapmensd® I mon umbau wggbgm (Fbum wndfunbgb Stenphpr Woupp, Suyı- fun, uye Oppufui punudfsbppf af sep, np aqagued‘ 6 wpgf fnounch peguı a En a Tan 02 ae Megan: U’npgelürtite fi iqumfp mehbp wjiugfufp puma quibäbp, opatg guyafAfutn Su I BE EI TE a a nal ar uytngfufı Funlulul, bpp ubjpmetfübpf, Barpphph be tal gegbpfe dannfis fuonp winzun, A an

Yusnhuitlruin pl Hhrus wndkf] Uopgilatß pbpub pwnkpp, qutmd &, ng error ng ep Sana nen pune sn pi die na jagropu Da en a a N En I ne Merle u U EEE STILE IE RE ENTE en er ee Se 7 Gaqdpg beu ppm” 5 gu dh punbp uyb Mhunpp Sfäiumnphym. Tuummbade Suyhpkuß br MWacppbphup ana fübuntae fd fan, um) Ges pen Geikalanz Mbjubz puitnd] , np Sun, ge/d bp gu wpepsupan zpfunıps npbrk me pp ED a nn u Eye ul) See nu anne, as ger Anguehz Suybpf Shm: Ugw aya uni bob bet E, mp wpdutens guS 5 Swliupad” Su Ingufogf ybongue [Abu 9 Pf bla Sapp wm unupbpuluiı Sufuyf®:

Top) be Apastipwehuyu unupuakjb ups pp yepmikg mb lsunafe benz hargfunpumbuts wzlownoı[Fbuı dbg!: Um Qumgubnid &, (FE np ulgbg Yupng kp a EL AU Een cn ren Se gm pn Palasitguaugpih feuer pegne Ba en np Eng yeuragERe re Den Taf Gauyppe Snpp la) apa Ep pp eeE Verl Enno Br Sega an Purspndfge Per 600 Emupfı uzuplT pur Sepp raue jazuunıp SET ylyailas Urkn gung Beunp 3u (op ae Sy) ea E putnıP tube, np Ungbg pumf una quwputo [Sep dinugwsf & be (unp| Sun jegmif nquetr Suhuyfp m Shrme (Heu flopuy unbjwgn FD & uundapuip bru un. an a a a a Ta En men: furfundnınne fh Jinwiugned” E Tube wrmunngbjubpß Jurkpuhuten (bus Unwfhh web, tpia tep&fpn] » Yumunpkup nahen jekhen Enns {ep quunfbpühp Tfupbpm Gupaga Arm kufhugpars & apnz (pl uhun gkıywe a Le u Be a en 3 een nal be Lhapwgpf- Sb: Snppfi deu umumba pe Ada fonpop pupkp Ayıp Tunkpf

ı Ilarkanopp, O mberb, sanımoemomp AapM. ASbBIKOMB Bb KpyTy NUHNo-eBponelicknxz, Tuhancr, 1879. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft.

3 Wdy:

4 Apmanckik 3n0C6 BB Heropin M. Xop. MockBa, 1896.

5 Plbwhlwb Quındme[Spet, I: 69 250.

A

snr-£ WUSNKUW Sbu ZUENE 391

Jepuy bsp wpauyuymm db Subuyuhuiı br puyg wjtpub 5 glalgum Smdk- prof Dmpbrfledk Vopuatulı pupugnpdm[Bbp, ap um h Wulf ugpkp np Te- pbtugfi wupqungbu info b wnbg Sugubunap Ulhpub wm wmgb npleh zuhufuit zudbh Faqnfubmfg: 0. Wupufbbuitp zunmfuiu] puguund b dtghe Lei Sapp win ut und unmgm [ftp Deohpfmuß Funkwtmuhugpu bu 6}, nybıliqfuut epfzulpf gugulm ds ghanenel b [Ab ung nf Soppmu Yagmlrtungf, ap 145 aybeligfugfu zualdug & Sutgfuuglg degulmnen dd: Mile gautufut plu- gpm Gwpgwgnıund 5 U’nupnu, Möoyos Korspwvios, ıfafraund Zur Prurpgelartn. - hu Sappmußp, puyg uyg Subquihitpp zb E huulglm Wupufdbwiufis quy- Bully Sudkılanmm (Fehfg: be bofdungpol & np Vapbingfi uyumbabg b lp- gehz Sepp mp tr gepfepbg gm tm ande ummugljihp: Zug pufPkpged wqunuga bu wpqßetp & Sunkapm dl, de wunugne[Fbwt, np lab b nchhgbr Vophigmug gun u), muunf br Sopp wm ud guym[Afehite [ul Sag lan [Haut 19 hmm & few ug [be plluge Apeb“:

Qusınhwitkuifh hupdhpp Jh unug Kuldugpm[dhrt br np Lowe (upfufe guchfı a5 yundauhuite I ns phqmeubuit qfunm [B etichpf db9 = Suy- Pe ppuuite plane uud wur dıgmı [B bastı feigpnd] hpehuyne de geugmenl bu. &- Mgkpuktp: Unpu Suylugp- ibpp wupphp u Qunhubkwbfı wbun [Aehhg: Ujo pwnbpps npntp pugSuiop Suykpkaß be [Pnepphpkoß Okrbpubüuß gim[Fbunde, qmm Suyfulat bu he SuybpEufg Wu ugly [Fnepphpftr tum dinpänel 5 dgl wtgud npuzby af. am[Ibut Sunhatwbp bpp 500 m. we Rei

Ugu off Suybwugpp ya treu bonp mehf unbe Sumummmnd be gmeuuplg Splnchpohpfr Bupghgb qfentfuip “anspile & Sul” ut Gupdßen, np Suyk- phof punumguip pun uff wggkgm[beh 5 bpb omup phagnehkpfg, be Jun. gubmd bug Suy que Strg -trepnuguuit dp [Il Jepug: U zwopfitud (dbpf Guıl“ dpuubaglaitf plpadtem da] Su pbqmef pwyg Gele Surplus antun wg uydl, kpp upgbb zupagmimd" & plegmeuhui legen] ee Sur Su fer hp ehr zbpmbpp, ut Sf muppbpop, ap duqmdl bu Suykpbup bpulut dem mfudef Shen, Supfun, qdmup 5 zwügb) wfbChb Shenbeuipkbpf waundy beu uplugfuf um bgdnewduyfe (ugfptbpmd, amyfufu 5 Suy-Preppului amtkpf lud - Flip: Bundktujt gkup, uyu (uipft Tuyay mb (etiohp un uydıl" untl gu nbun fhibp Bi, wurhun fi dinpf oun fun qolp bu ng de qfnmfuiı Ganıu gt gupnq poduyb) Bmrppuhuit Seh qugldufuın [but Supgp uzwmgubkm: Unpu- unf br Duntwbkutf (up&hep Sepph Hufe Ham“ b oqfe 9 wuuig Ulgmdf:

Ungubpf 0. Waywfbbutgf quuangu[Fwt, bnp b bawalp, np Ps dla phpmiP & Sappf be Unglgb zupwphpnfFbutp, auydai Spıhapfun bs Udktupt fewentpnf Gupay Ep qua Sappb Ubghqbg I TWnpkhtuugne dem [dpa Yonpu erg mphhundui Kurzwlh uam Sunlaply: Duke Kuffwgpm[Bptp, np Sepp

! benbp: bo unliutalg 1: 6930. °b Publ pntanliupnfl kam pw Seppmu hagmpotwghb dhujb f father [Fbwv ho zepwtulw. Lupmft guagldtwg: 2 Xayaranıs, wur, &9 326 ki Skinsı 3 Pedersen, Armenisch und die Nachbarsprachen, KZ. XXX. Suy&pkt [(Fwpgd'. ar: Welt. qupubab pP. "LZuybpbt be gpwgh jkqmetkop,, Fupgl'. Ybenbhkwt. helm: ig

392 vRUNLUSNU UTNVLE

wnip Pepe [5 deafmman. [Bf & br pphzb wgueugud um, uibyuypıla wöpgnchhjb Ehre dhuigunkapo funnbjb: Yaphzb k Sunkadugukp, np Sappb hp zpwd& wa wugbjshpp göudm. Wi, Gwpkjb 5 [8 bpleeu Wupufdbuiszf un wphm [fu tp Suhuyf bnpwgplym- pirgne tale [Fhuie Sepwphpleug mg bPaqunın tmpın Spur dinpf, bulFugphpf ap uundiopwup Utgbq pump hudbgb; 6 depähguh; Urt punfii, ar wmfı be Suhugfe flpwaply 6 wpSfe Thmpbym Gupoqne [free uyu papapp» Gpfüned Kup, Stupumnp by qmgb br Sunuwbubui, puyg Gup&hr, mp Snpp ulm fl Aleplelagne[Ihute Sunbg br pwhumnp Sfdp zyuy: TPopbinugu: gbpfepuinpubpp, pun Tupufbbungf, dhz dem diunp bi be Qummpnmd“ Eh mpnz Tg] * Ugu geupme Wy uzwubuug bh, [BE Flg fenpspguf 5 spumdliupwün goquibme d” wölyuyın efpfob wirntp be Yale Jhpwgpadl umupog piefegep&me Aftnkn BZ errpah Awfunpgne[Ffien. Supfepunap wimtuhpfg Jepgumd” E& Sehg us mp gun mund 5 (Sappau ef U’nspnef)e (Bose Sr I0bSapeß IEREr ee wine uyunnlaheb fuhnrfEhrhp Afumbza Suypuyly YualwSudin Fb pqfe np Le Uyg wtindip Sutofd L TWapktwwgardt, wage, Suy hewüpfg. Sunuungut & Tue, ap Suhuyf qunhbpb fp Sphzunp qöhpn] Lbunybu wabmumd 5 Zug Ppu- fuitim [I fe tfge Ugrungbu fügm ubonp 5 menıkupuiup dh um Sufuie pigfzb wm dp bunykp Saym [bu pwpubutofd Unglgb Stan be put pobunkp Tyuunnp fl. Tunurt un" anfrnuSenypie [ohren se ge:

Unger bufangbu zlmupswgpuhui wund &, Ömfwg wolupsp quunbkpfg dFüps apf Ghtgpatufu wdpngp dügee uydl: by usb; E Pe Su wumdtp, Un gi, wmudhwluis wpenumutm Fun Days SPw Suybpp Pump Gupdmıd hf, ap Ungbg unmm dry wind & br dm je Ungegb Shen) np yfzmemil & U. pl Say Pupgelaiten [Ira db), fee Surkagop pugpb Uhpqup fu’: Vup- Upwulut wand [dba un Senbiuule keu qfuak, ap Uhgke ummn wm [fat b%ı Yuptjb 5 Eulbwapky, ap Uumnewbugub Uhgban gutwgub piwgpf UEpgbjb ug. zu dh %ony Vlepyel, reg webgl, mnpmeube "32 npluitngkae zieh eusa Beeren quy wbmeud: Dhrliugut Vupgun fpp zung don & guetubu Shpwhpbufi. unpu uomm gupaltn [ftp beu def} E be gdmum (Fb Sumpunap jbuß delühz zm- nal "Sagb flpags Üpglrop Shepuchy= kus dag: SEpymep Eu ar ee ubrelhuite Vupqunbg, be ddl‘ Guy wägkg, ya Sbphasps Ge abe“ mpg dphrtngt panf mpphp wpınuyayımaı (Atühp tr Bundle ghup Ungkan bapı & bhpgupl Shan bfAE ns womm gupuopkb gE[F zutun [Hhundgı Utglq undpogt ip women uupamurhuit E njtwmd um wm [ue, bpbefr wenn qumung murupf mund] ı Upzwintfp dbS Gupkenpne [fu Ef munbu Ungbg phpgßo- vu yuyatf bp beobe wppugufatı Subqumupuit, mübp deS Supunafdfeh. Uhgeqg mul P2- fing punpän] flg bp erpnp Tufaupunpthpfg®: Gphemd br np Uhgege Sumıg Podbr tere fpruofuite Juyp & bb» zunpsfe Ungbgb wuiriupfr ba ip Segulp ze Zubsugkr unyı ful; ppfwnnukn[Fbud Funfauls Wapktuugfie Unglego vajtungtm dl & Sapph Shan,

I be spp Rue lFuy wpwpfdb ql\bgkn. zal ol üvöoss Nov Enoinoav ımv Neoysi. Xanaraung, p. 84.

2 Vipknu, 22 6- U wut gl Imybgun. PFogwpuun 1.78 Ubgkns gap b La 29777 Jajudhl; wog prusjppun pauwgb wmnmeub Insbghk:

8 bacummu, Mo 24,

SNr£ LUSNRUW ShuV ZU8N8 393

fuel wbuhnd Sbabtudhp Ungbq Sunbipn dl E Rurmpumnnıbbug Fun ufıgnı (d fu unjbwbfr Pwrgwpumn won. wht YUbppbu Sudkılaımm [bu un ı[F E nnd geugl rung, pin |r Ygubalm (ftp, np jun Swbofb bp dep Seh Shgbwulbbpfe (Sıilin Prgun ul qbguun, pwgqfl 129777 kun): Mulı Ungbgb Snppf zurlwugha Sfrdü npnlknı LE Lpwby Em (I bwl U in [I bus db; uyufbph, ap bphne ul 7 qp- lehrt ndhpf ununnı wöm [I lu qununfwpkp En:

Buyuabfı E, ap Swfd kur ginl pugıliaufd fi wunn wöhkpf dd wa wbähungku Sa gulnı md kfih kplarup; bee wgqunfih wunnmıwöhljı , nuplmı unfıgnung targqu, tiSup. bphnı ul bi mwpw&nı wm& yunyınwmdaı hp „fin wdpnn? Unwjun.np Uvfruynadl': bhuld Shupun.np kp qm dd" Sw[F bu wage [I fehbhpp pudunh, kplnı dE& (ef » dEtp inwpbnı fi bpbpupwgn , dheup infrynu.ufı (br gleotumhubokpf Inndhy Sun wbnı. Oh gqmaf‘): Spin munn ml pbgmehnı ud [72 Iajı bub Puwofyubpf on Swrur. up Abylu?. Dpras Ir yınpı plg Swlını Ep Nwpulwunubk, dfuglı Prpp- Uu nurfı Sh- a unp Suypkpp: Swphncf bpphfülun ıfwunpfi Shinpkpp Tiunglog 177 fr zupp gunnnıd wm hhhpfı dh, apnlp urn d" 177 Uufuyfı Sfruunnı gg wggna[d ahbbpfi ıloın » önnos Tpsrovdrvov Dafrgpuaymdl‘, Toprovoape Yupfraym ıl", Trquta /f- hfhaynıd", Tupxovünos Yfybhfugmd®: Uunpwbur ubsuywgfßg wpäwbuggnm [I buy Jg Guspguugne md" In" Tarkudimme, [F wgunnp Tfunuhfı yhannı [I kam‘, Tarhun- daradus (3 wgwinp Ups ff (np Sudkılasnnını dd’ E Suyng Ups unf unbglı Shun” ) Tarhunazi, (wygunap Vbjkoff, Jbppwiybu Tarhuna, Tarhunabe, ‚ka ws wind

= Va 6 [E | a a le: Dunfpf kpbpmdl', uyufıph Suymumubfı Supumuyfı mund, Gihpwmfg Jhugteı Yard Sofa: Uyr un bp Giuwbfı kp qhabıu Pfre qustın lu zedwbm dl. ‚Ikdını hayulgı al kyud gopungkawbkpfg dEhfı wbaı bp Tpoxsvans bp:

Nzwnpnı [bu wpdunfiı ul L ılintıun win y ap Swfd bus wunnwdn (Ibm whnıhp ugwunuw San L Zur wunubfı ul ılinunı ıl“, a phlunı LE Tukı. Ungkeq qwrwnp Sf Dayppfi unfuwp Sul": Uggzayfıı wewbega[F ftp url] Örppp UÜbghn urumnı won. [I baulı Shin, dag Spitü 2 nuylbu hwpökyn , ap Örppp ng Pr LE b[$k ng Sfftuunnı gg Swphaeh« nu ji ifie WOLLTE who wlg zuppp Gwpaq bp Supummguky , Lbpulm Shund] 73 Suyng Sappp brete Jfı gepgli un br uyfeap Sunı [I lu ı Vhlunı [I ku pleun. Zupom sb ed fusmı- Sh[ wtnumlu Syop ıuuumeı dp epbumnntk ul zepulını dd" unSuputahj E Sphgwenp kuuhfı urppuitogunls , rg ul ku gopwi.np quunhkpnf ı Upotudur dinpfi Zrybopfitu phf al wpyfebp LE qlrı perps op npfrw hun per uwenp: uunnı wa (I br gunyußbapfg qupähj L gugını [F buıı ki [rwewnpfi nqfı: Dinbı Sugar lungeugnın gl wupkyl gepnegmbb, tarqu Sapp pen kpfi (tork, *taurku) Uuny (I kur Yyurnılandp:

Puh LE Gungbg Sapphı Ungbgb Skin, wpybop el wuunme nd [I bad qgwqunfwpp et dh ww Swugunlaonp Hund LE u nı[d s V’bp Suwdkdiasımmı e bus Aıhapınm (I bt UI“ 9933 Guyon LE Surkopmadbg ul uquspungulı y ap Swld lu Ju ınuınnt udn [I fetp

! Ed. Meyer, Geschichte des Altertums, I, p. 626. 2. Aufl. 1909.

? Hommel, Grundriss der Geographie und Geschichte des alten Orients, 1901, I, p. #4. ® Kretschmer, Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache, p. 362 kr Shun-: 4 Hilprecht, Assyriaca, p. 119.

5 Hommel, ib. p. 45.

394 LEUNLUSENU UTNVLE

ehem Trlitunghu gupughz Twgby & Suy bwl [Abu 9 few walsupsw- qpwbuiı und Sum, Tospitis, wzmezw fr gfzwmut Yypusı tm pub qylumenp mu. Kuppe phil, uytuku, füguko Uiplq unnm wdn[Fhui und wrgpungupälg I gunby bonn dJugpb Jhpug: DIE Uuglg mbze Stmgwopb Shemumgomnef, bqmSohpp dupaq bu kpheui Suthz upwfuß Pub guyulım (8 fetblp, npatp quugk br uupgkt, [Fb fig En Iqwinulm dl uf wpfeikpp, np Sepekt dberwqrhı 4 wmuylu dep yunmlapuäg, wpgbop Sufd ut Jlılirfui Izwmuhuputikpfg zuyubl u dm Erhuphpfe Ste hung gm fs

Dopkpu Dpmb- Uraap de mzwgpun zyogmumdmd gig mu Zupbpbt mu rund tgl und witddbihzb purmf wggulgm[Hechp Dub qulub Lupacıos uu- vum udn [Phuit Shan!ı Ohkı pn Pu von genpuitm [But murhun fit dm [4b bee dinge but; zuyuifl gb [Pb wpfwguit Bug mtf, [Ah ups pugg wbemupulgyu br np Um präfmup Sundjunm ud um md hp [Hp fm bu qgufuit woluupgm ds Apmkı & Sunghlg ryru ulgetuufuit gu yop, Pypuhfugie dr npenbgbg wngly 5 Dafualur 2% Surhum hp, qencum & J&abyr Bunlkdan gb Sunbpp Suitvoft bu baby wm ud Umpwäß-nufie Dafeqgfiuhph dhpngef = Uge dh hupkenp guyuum [Abe br en] Summumnm db Zuyag be Dafnqgugeng uynewm fpegme md uggulgm Bft: Luke b Pb, mumamd-Zußolsp Stpbepauyufui dmqgmd mehbgug Suykplh "ma unlihgt bp, Suyfwleit wgf oje murpbelr perp ghpellg bi Dale gwglkpf: Wfnzgkn Snpp wunnewudm[I tn pm bp ubquiuit Sf Funhgm [hun dhg Suya [rat ut wuppkpfs nprtp me puprgulait-Sufdhu wggufudpf Wu ueng- Bm, hr Supbeuit Qlpuhun genle wgme [Fhuing Steam Yugılid” bi dh plunwbßp: Bye Klug mund, dhfn mp Pebhpf wuzmunlicngu br dpeup Besskplr upsrundiufu Suynı (but Iplm pughugmgfg dauhpf wupphp quzmulntpp: Uju Sutqudlarpt, ap wplbünkpf momn—ugg fonp br Bump Sflphp 5 Agly, zug 5 wubu, (Fb ep- nfaf Jin what puma bo mebhgk Strplr mau updbäckpp panda Suyme[Fbuit App de gg [Abu quilgiah zug db):

Ur Nbunbppnupgs 31 Sphunbdekpf 1911:

ı Boım Naßalıos y apmaıs. Bulletin de l’Academie Imp. des Sciences de St. Petersbourg, 1911 p- 759 (dwpgd’. Upwpaum, 1911, 42 794— 799):

ä nn m

SUBBEPRUN ubNshu RUPFUMUBENN SbS LRPV2NNEhNUN

Rn UBInA DVD. RUhhm-FRULR

Punuufai dem put (Heu db9 ap E Sudnemd‘ Fnenf umSılatunful‘ pppum. | use g uhpa Zugbpbufp bee Strlt-kepmuului | jeque fi germwpuime hu dannnıgus Sur ruym A tiobpp dEE Wi Iqud dfinglee unuop:

Puyg Je[3% Tbphjlf Fa bpp lartar ug kügbpe Seybpbuf rl pffo bar

Gehbufte 9 ulm Hug , Epp wygeh ulap prynp Swulı m Smhp Sutofb bu bu udkt paqilkpp zunfmmd m zurßgfmeud: Yupkpb & prgpejubr ug hphkup pughuf fr [opwfüh Fopkgnf fe mhk pürgupäuh wusgwphgubpm | Zeug wsp übekpuf ı- Golfen 3 uprkop pugupäud fınfuumnı (A etübpp gupqgurpnd u Img” übe gem Shpäufef gb- Gm dirty‘ qunmuhub Suto[® pkeqmthpm. Pügupba he lopwluit m undkumu. fair Pof Kunkruy qupdud wuScaitihpln qum mepfz darum Sutold meumf bu uhgb [omgmin qmgb bio uyu umuiunthun] ppmwd® yububffuhre. 19, Sat Suyunfumm [Hewi fr Tuqumın fbpupm huhu up gepdagn [A fethh Gunmwphpm. Sunliop: Suybpbuß gwaundfebgpfu Gupg dp ld mpg, ulegle be Jhpdmgfp Beuplühpht zunalipg, Supmifthpme he [entupsmeilihpe pugKufd fe enupfuitetm [Be hihpp Strap ip bo uupgly» pogwmphg m euwpwthg mp2 db gagtkpn] gu win apeup unfnpopup bp Afewplem Bu Say Fam Bo derptutuiugse Frqbh-te pruqubuit puppuuntkpm Gupqfi 19 pam apnehjsh [ de:

Um wd ua quibangui Supgulbubpbu, TS mupf wand, Ghqult peype- nufupfi njkpuib Stgfh -kepmugufuit üppuit ulm wunphjl Uwibuhpfug, Ah- gbpküp, nrtwplip, Upuchpkup, 2% Pupäp Ihpelübkpkup, It Yikanın pam go Io qupfme [I buit ua [d phunpby epopnfbn Scbmwppppm[FEbE qmuph aldarlgun, dir Tun bpp Pepllley wfruph de wnshpplib dbmmntp kpheut Suihgı wg zungbn dE9° Suyugfuam [Fruit Tamm Sur täpfin unhjb gu gusugmegle Bukpuh:

Pfınurfuit (bu wpuitn. [hut dpa; ghtmpuiit & Kuytungfanne [3 ftp Ruytului Fig Swing qul“ dantumenp ophtpuhpmf wmmftnpgmwd Guplb 6 deu geh

Sal

396 WbELRR U: FÜRbR-PRhu

DZ Ahı puilın [Ebd Skunbı nı. gu uu VL zul pwppum fi Jbpäbguhr Guud“ ua Gandl“ ujte gene unfudfie Shen Ireugpwgubp: Upg Shemmppppuhuit 5 qlmkı [Fb zip unfra doen (utunlin[d hr Guy Sugbpbüf Autungfunuruis qpme [Flut be Ylırqnm- fu hm uufudfüfte dp

Bhemungug nngbpmdt di) wa) phpmwd puibß dp punkpp Sul] gu gem phrmpdul; neun Hawußgm [Ihue dp glg me gu be bpfup mupfuhph f dee bphuk Aqm mb (Bbpfd flbpk Suy be Ylaelıh puppunäkgme un tgnu fd bruite Ppg Yulüyg frnfı Sun ul Zulinku Uruontuwf 25 will us Bnpkybwnf un [d fi Spwnwpwhneng au © Rusgun [d,, [Bm f pH begegihpmes [ut Taf [öugpfo wulpoggufute mu um Hnnfme- Phi Fowfh unugugf dp #9, yaye Ip oben, Aphetaje * Zunghu,f hihpmh dp‘:

AH hunl zulig, mpotgll wrhh, r, he de Fun. angeu (dig); Upf. ancou (dies); Sppin. ancou (wtf, dis): YUbpnwpuisuhphh alwp ancou punp Ip depäbguht Bu. ver-ve (gif); pm nex, neco; PnfF. naus (Mas); U] navi Abıkpmh, arumfı ki Zuy. (lv —= putrefaction.

UinnG, bnmad. Upf. hano; ppm. anu; &frj. anman, ainm, ulm. anma; 8%. övo-na(T), ovapalyon; zu. no-men; Duhp: näma(n); Unf - i-me.

UnoruJo, Pay ariant; Up‘. argant; Yapt. argans; ppm. argant; Spa. argat, arcat; 8b. Apydprc; zw. argentum.

Unon pump» Ur Fury. aradyr; DV. Upf‘. arar; Yu. arer; Sppun. arater; Zuu/ - or-ati; 8%. Aparcpov; zum. aratrum.

Lan (op)s “np: Dr Pay awr; Unpb. anur: Sppa. annaor (nyb Juyp- ink, ud oplt) ann-aor; Say. Or, Uar.

UnnühG “m-gißb. U- Upf‘. dona, donva; Uufp. dam-i-ta-s. Öh. dan vn-ut; Inf. ga-tam-jan; Sppu. ardomaul —ar (— Ray. ar, in, er, air, aur; Pr. are; Pnld. fahra; Uuhp. puräs; 8b. mäpos, Zuy. wa) + dom-aul.

Pıufi, Paz. biäil (Zwgfie, pw); Zppm. bahell, buhell (dugf, pwS)-

Rund, Empf-wdugp. Fury. bragod, bragdy; Yapt. bregand; Sppun« bracaut (pwpf krwgnuı‘, fermenlation); Zilin. Bu. Bpusco (kaum ); Im. flagrari.

Pnhli, Erht- Ray: bunad; Sppun « boned (gEy » gl whuiln. [I fe); Dubp:» budh na-s; 8%. rvd-wrv; Zum. Zu. fund-a-mentum.

Annnl, Ermbog. Fu. bryeint, breint (wnwbäbwzıapg), breenin (Pugumap); Spap. brig (mdr gopmfdfat, php); Zppm. brientin (uguun withunfu, ulm ufuiı, qopuıap):

Phan Fury. gwyddon (dlybunfuy, qbanıı), gwyddol (gfeuufut);

Phının ' Upal‘. gouzout, gout (qfıky); Sppm. guid (gfmbj ), dorguid

Pınwlilz (biufuwgkun, anı zul, JSmd) dot are + guid; Aa, . finnaim

1 Yyrpbwudn: we zybeun np Swdion cenwgpmı Phbıtukpl [an

UV: = Undapbhkwb. Lie. = Lildewubpbt. LS: Lewptbpkb.

v- UPW = re Updmpbhkun. UN: Unpbfwlpub. UI. = Umebpkb.

+ne. = Yrldbpkt. ZUB- = Zuybpkt ZULL- = 6% Vwebobt YUL = Teubekh. ZPIS- = Lbu Popummb. SELL: = br Popp Ibpıla- L-PUL- = vor reqbobb: BU‘ Burbwpbh. Ybpkb.

AL, = Perbpkd had pam pipl- = baymdrbplt UUUr- = Vwbeipfun.

Shut: = Oktrkpkt. SbfbL- ht baywugkpk. YUV = Wwbnbpkt.

el

2 u Be

ZUBELBUb URALSBU RÜFFUMUELNK ZbS Umu2NkebRuL 397

(gbukıl, Ip Kubgtunf), vo-fetar (qbmld"); Zlilin. Eh. Gröa; Im. video; Pafd. vait; 4 - videti; Agp- vissen.

Inrün, Fep-br- Yapı. guntel (Ip Surmpbil‘); G- Pay. cynnull (Se. ehr» Fuyfbps qehupbg); Daj- com-ul (Swewpm dd‘); Zum. cum-ulo; Sppun » contulet (Swewpm 1) cont (Yhwufb) ol.

Pıun, gung (kupıys zeunp ) DV. Fuy. das (y4y); Taf» dais; Sepp.»

Pkg; wbr-kr | das (z4q desi (z4g9.p); Zddin. Yhuy. diz; Unfp. dih (267, rg Suppe).

Innnü, put Par » dor; Ups’. dor; Sa; dorus; Spin. dor; Sl Abt dvara; Pnf#. daur; 8%. Yöpa; Zum. for-es.

Mün-nü | U- Pup. tant (up), tantor (zwynf Tarwgupwb wöng ); May»

Püy-u | tet (ywp); Zppm- com-tant-ou: Sin. Uuhp. tänti-s (zwp); In[$. thun; 8%. o-vo-c; Zm. ton-a-re; Upf » teetiva.

Jvutn | Pag, sant (unfwp); Sppa. aruanta (huanta); Ay‘. c’hoant

Juhtin bs » ba

Shli Yaptı. kin-ethel (Sm); Say. cen-el (Sub), Suwbb;), Sum);

&üky \ dfaj. cinedl; D. Fur » cenedlaethan; Ser. cenitolaidou (Iumuty ,

dlinn | enwpbrgupä Sturku) cenitol (Stunt) + act. Zap m gm [I bunlp Zu: yhü:

Yuliz-Üg (qumwmudtu‘ tube, bpgby; Upl'. centel (zwu, vnfepkle); Daj- cetal, cetol; Zppun- centel (kpgbj )- centhiliat (Apgfs ); Zn. Uuhp. kan (Stel qaegwı); Bu. mav-alo (Frebguby); Im. cano (bpgbı)-

yıunlh- Pay. coll; Ang. coll cosl; rg. hasala; Yaph. colviden;

Zppun. coll. yuunp, Gem-ug. Ve Pay» car; Upd‘. kar; Aa). carr; In, . carrus; Sppu. carr (fwap); Sl. Uuhp. kar (zupdfj): Lu. curro (degkyr zurdfl)-

uuanumfı km mnb | vv» Pur » cad, cadol (Genf, uqunntprurgdfı flpus- yınnn tep-n- \ phpag ); Upd‘. kann (dZafes bug qua) afnfuwbud, Yurnwl = mem | kadnf; Spa: cath (Gafı quunbpugd”); Sppun:

cat-al-rid Zw cat-olrid, apmıedt mp & cat (Zafıs JR); Sin. Uuhp. kadt; 148. kat-il-n; 8%. “wr--0s. Unb cat Abıbu bu gmgh bi Sue ben, buufb, Bela erben Terz ur pwahpp:

mu. d.» Pay » cedor (wpphn [Phrut dla ); Up’. kaezourek (wppmbpfin Sur- und); U. Pay. caith; Sep. caitoir (wppnehpftu Saum); Spa). catharac (wppmrtpfiı Summd). uyu Gupgfı Ip Jbpmphph qgmegk Wale quy]o" wnSunaman zutun [Fund .

Yunlp, tus-ug. U: Pay cam; Up‘. cam; D. Anj. cam; Sfaj. camm; ppm. cam (Sfr Smenı qlpm4).

Yan, Uhn-kpkil’. Pay» col (deyp, ywugwhp); Pıny » CWl (ywbgwbp); Sppin- caul (ywügwnp). Zuılin. Tube tenzmmpbs, Ins

Ynn | Pur» cilcet (wbhnghf upwunuın.), Upmf. golched (wann);

*Ynmhüp (qealfu.) \ Pa, . colcait (matelas, wunwn. wuhegbf); Sppn. colcet

Udhnnhä \ (gun. wihogbh); Lem. culeita (wann, matelas).

mug

-

398 VbLRR£ U- FÜRPR-PhU

Imyn]. Pay» cawell; Yapt. cawal: Sep. cauell (4rqmf ); Umpu. cawl, caul (Zegnf ); 6%. xavAös;, Im. caulis, cauuella.

“np (qenbn) D.» Pu. clawr; Pn,. cläar (ubyun); Sppen. claur (hphu, Lahkpleeryf? » Gunfuupße ):

Inn. Pay. crwn; Upf‘. grouna; Aa,. cruind; $pz- hring (4km); Urf» krivu (faps Sen); Pu. cor-went; Upd‘. cor-zent; Sppum. cron (dap» hka); 8b, wop-Tös (hap); Za. cur-vus; Shaj. cor (ap):

Um, b- V- buy.» cul (by); Yapt. cul (Bphwp); May. cöil; Sep. culed (obSugme [es papuufm Art) cul (up) + ed.

Unnof * hai dp. dr Up. crum (Zapwgwd); V- Fıny « crwm; Paj. cromm, crom; Sep. crum. Rum fu db9 -m- num fh whfemfen Hwgmd pyupg Yarıyugar gunik [Fb wöunp paywäugt de bp Shwmbebp, app Sunwumpup -b-, -E- bus Ueqmbh pup- puntlpm 9 -b- wbstmugmd 5 ful Suybphuß db) -IE- -mb- fund mnkp 5 4:

umhhü, Sphek- Pur» cylehen (zmyp ); DV. Upmf‘. Kelch; Sepw. eirchinn (zudeiı, zufwtud, zupf ); Zm. circinus.

Siugunl‘, *Rrumaquag (qufbe) | Fwjp. arthal (Sushy ); Yu. harzal (Sugl »

Zufßley, "Rz (qgule) | Sega ); Sppa- arthon-

Sg, Seuyg-b- Ang. aith-ese (womwufwb); Sppm. arecer, arescer are-ose (fuufups Im); Zpg- eisc-on (a8); Up - iska (FR).

il | Frzubur amubur ug Alm] Alm bes Ahlen EIS, Phgugbu

"nl (galu:) | kus Punnp‘ Pügybu pihil. Puy » hafal; May: amal; Ippun amal; Z/n;. samail; Infd. sama; Zur. samu; Uaulp. samäs; Zu. similis, simul; du. ap, Opo-to-c.

Shli. v. Up. henaff (Stuurgayh, Shpwgnyt); Sppan hinham (Stauyajb) hin —+ham; dr. Uulp. sana (Sf%); Zum. senex.

All‘, SES-Er. Fury. caman (Aunffuy); Upd‘. kamm, kammed (Shup» guy); Sppun cemmein (guy » Skunp); far: ceimm Kl, puygs Shkup)»

Trug: Fıny. bro (bebbp); Sppem- brool (bphfps yeafi); Im). brogoe; Yn{}. marka; Sfr; mrug; Zum. margo.

Un | Fury. braith, brith; 9. Upf‘. briz; Zfmj. mrecht (wygunnud

Typ | fambunap). Ldin. Eh. nerag (abe).

Muh Fıny » ascwr(n‘; Ua‘. askour(n), ascor(n); Sppm. ascor(n); Vufp. asthi; Bu. Goreov; Sf Im. ossu; Zum. 08.

An join. Infd . aiths (mu un y bpgaidl‘); Sbag:» oeth (ne un); Sppun. ut (nı fun) , antton&u (m fwunwypmd) an-H-uton-H-on.

NK. Pay. biuth, biith, biad (uumtr); Sppen. bit (bp umebg); Selilin. 8h. Btoros.

Danny. Sppn. atanoc (fFhıunp) atan-ac (penna *petna, pat wpilisnwmbaht apnıd uhgelumhun -p- wnSkmmgus b); hu. TET-o-nar; Zu. prae- pe(t)-s; Spez. fedara (bewenpp); Upf - püta (Fam); Pur . etn; Ma, . anc-En.

Nwpfgqgs» Barjbu 1911:

Zur ethnischen Stellung der Armenier.

Ein Beitrag zur Rassen- und Sprachgeschichte von Prof. Dr. J. Josef Karst.

Die folgende Abhandlung ist entstanden in Verbindung und mit Beziehung auf ein grösseres ethnographisches Werk, das unter dem Titel „Atlantis“ demnächst erscheinen soll. Dort wird die Idee vertreten, dass es festabgegrenzte Rassen oder Sprachstämme nicht gibt, sondern nach dem Ge- setze des ewigen Flusses aller Dinge auch in dieser Beziehung stetig fortschreitende Abstufung und Ausgleichung herrscht, beziehungsweise auch nach- barliche Kreuzung und Mischung. Infolgedessen dürfen die bisher gebräuchlichen Einteilungen der menschlichen Sprachen und Völkerstämme meist nur als provisorische Notbehelfe gelten, die in mancher Beziehung einer Revision behufs genauerer Fixierung und Determinierung fähig sind. Dies gilt vor allem für den Indogermanismus.

Jedem Laien wird es auffallen, dass das einstens von dem sogenannten indogermanischen Kreise ausgeschlossene Armenisch nunmehr für ausgemacht „indogermanisch‘“ gilt. Ich muss gestehen, dass ich diesem modernen Dogma stets mehr oder weniger skeptisch gegenüber gestanden habe. Einerseits ethnologisch-anthropologische Bedenken, die von der Gleichung Homo Armeniacus Homo Syriacus ausgehen; anderseits ebenso ge- wichtige linguistische, verursacht durch die Unmöglichkeit, das Armenische auch nur an- nähernd adäquat aus dem arischen Sprachkomplex zu erklären, veranlassen und be- rechtigen zu einer erneuten Untersuchung der ethnologisch dem Armeniervolk zu- kommenden Stellung.

Armenier und Mesopotamier, bzw. Armenier und Hamiten.

Eine gewisse sprachliche Berührung und Annäherung zwischen Armenien und den angrenzenden Südländern geht schon hervor aus einer oberflächlichen Vergleichung mit dem Assyrischen. Da finden sich z. B. Armenisch— Assyrisch:

eben , berd Burg bürt-u.

bywubj , el-anel aufsteigen, steigen elı hoch sein, hinaufgehen, steigen, emporsteigen ; el-an-u, el-en-u (Bildung auf an), das Obere, oben befindliche; el-tı oberster Teil.

brg-wp, Wug-nıld ben, yond-al sich freuen, Freude häd-u sich freuen; hid-ütu Freude; hud-ütu. ü n

zwgw[#, gagat‘ Gipfel gaggadu, gagadu Kopf, Haupt.

yape, kriv Kampf karäbu Krieg, Kampf.

- 1

400 Prof. Dr. ]J. Josef Karst

ymamn-by, patar-el spalten, zerreissen pataru, pateru spalten, zerreissen, durch- brechen.

“un, pat Umkreis, Umgrenzung, Zaun päln Grenze, Umgrenzung (eines Baum- gartens, eines Landes).

wpug, kpuwg, arag, erag schnell, eilig arhu schnell (urverwandt, nicht aber entlehnt).

ıbafu, p‘oy verleihen; p'oyan anstatt puyu Ersatz.

lnkp, konik‘ Siegel kumukku (id.).

pmev, bun Prinzipio, origine, natura bün-u (buniu, bunnu) Kind, Entstehung, Bildung; bundnu Geschöpf, Sprössling.

quedlup, quediaopb;, gumar, gumar-el Sammlung, versammeln gamr-u vollendet, vollkommen, vollzählig; gimr-u Gesamtheit; gammaru vollzählig.

qeıp, gub puteus, cisterna gubbu Cisterne.

hzbn-, ksir, dial. gesir, giser Wage gisrinnu Hebel, Wagebalken, Wage.

up, ser Stamm, Geschlecht; »Epbj , serel procreare zer-u Same, Saat; zaru, zarı Geschlecht, Nachkommenschaft, Abkömmling ; zer-tı Sprössling, Abkömmling.

Sul, hakel sich zu etwas neigen, von $Sw4 häku sich eng anschliessen, sich nahe hinzutun.

ut, zlel ausreissen, tilgen haläku (id.).

fenp, zor tief, profundus, concavus, abyssus hurru Erdloch, Schlucht, Höhle.

mju, koys Seite kisü Seite.

Ywpf=p, kari-k‘ Not, Notwendigkeit kar-tı Not, Drangsal. Vgl. auch: Arr-u Not, Wehe.

wuywput, aparan Palast, Haus, zusammenhängend mit assyr. abur-ru Umschliessung, Einfassung; abar-u Umschliessung, Geborgenheit, Sicherheit; abr-u Behausung, Ber- gungsort; «bar-tı Wohnstätte, Wohnung, Wohnort. Vgl. jedoch Arm. Gram. p. 104.

wyp-ky, apr-el sich retten, entkommen eber-u übersetzen, überschreiten, hindurch- gehen.

wgoen, agur Ziegel agurru Gebranntes Ziegelwerk, Backsteine.

&p[®=y , erth-al gehen, aufbrechen -- dru, Prät. i-ir (ir) aufbrechen, losgehen ; dazu urtu Gewohnheit, Sitte.

Im armen. sem, mavt Nähe vermute ich das assyr. muttu Stirn, Front.

Eye, ezr estremitä, fine, termine, confine, auch Rand, Einfassung isr-ı Macht- bereich ; usur-tu, esur-tu Umschrankung, Schranke, Ende.

uypkj , ayrel brennen irrur brennen; örru brennend; ariru brennend; arratu Dürre; irribı, arürtu Brand.

wepbgp, averel arb-ütu verwüsten; irbu, urb-atu Verheerung.

quntug, daf-nal täru sich wenden, umkehren.

ak, qbuyby, dep, dip-el tebu Angreifer; tibx Anrücken, feindlich anstürmen.

Yuyby, kap-el binden kämu gefangen nehmen; kam-ütu Gebundenheit.

hwrpmu, karas kirissu Gerät.

«uıß, ap‘ Handinneres, hohle Hand kappu Hand, hohle Hand; Pfanne.

Mag auch etliches unter dem Aufgeführten als sekundar, insofern als auf Entlehnung beruhend, zu gelten haben, so müssen wir dennoch in Fällen wie Zywb&; elanel: elu, qwntwy darnal:tärı, “ypby ayrel:irru zweifellos ursprüngliches hamitisches Gemeingut erblicken

Ein solches ursprünglich armenisches hamitoide Element tritt uns noch deutlicher und ausgeprägter entgegen bei einer Vergleichung von Armenisch und Sumerisch.

Die im Armenischen waltende Lautverschiebung hat bereits im Sumerischen ihr Analogon und Urbild. Im Sumerischen macht sich eine allmählich um sich greifende

- 2

A Ya i

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 401

Verhärtung der tönenden Mediae g, d, b, sowie des tönenden Sibilanten z bemerkbar. Vergleiche hierüber das Nähere bei Hommel, Die sum. akk. Sprache. (Zeitschr. f. Assyriologie I, 177.)

Die beiderseitige lexikalische Verwandtschaft veranlasste schon vor Jahren Michael Hokotzian zu einer m. E. sehr verdienstlichen Studie „La langue d’Accad“, Kpol. [1891 ?] ll. Esquisse d’un Vocabulaire Accadien-Armenien, in dem freilich neben Richtigem manches Gewagte mitunterläuft; eine neuere, auf jener ersten fussende Abhandlung über den- selben Gegenstand lieferte Joh. Sagyzian: Ak‘adean Lezu (U,ppwzbwb |bym) („Han- des Amsorya“ 1909, S. 333 —336). Bei unserer folgenden neuen Zusammenstellung ist eine kritische Sichtung und Ausscheidung alles Unsicheren angestrebt worden; zwar konnten Prince’s Sumerian Lexicon und Langdon’s Sumerian Grammar der engbemessenen Drucklegungszeit wegen nicht mehr durchgehends, so wie es wünschenswert gewesen wäre, verwertet werden. Gleichwohl dürften, wiewohl in unserm lexikalischen, von früher her gesammelten sumerischen Material einiges von der Fachwissenschaft überholt und demnach zu berichtigen sein möchte, alles in allem unsere nachstehenden Auf-

stellungen ein ziemlich getreues Bild der Verwandtschaftsverhältnisse von Armenisch und Sumerisch bieten.

Einige Lautentsprechungen zwischen Sumerisch und Armenisch. Sum. anlautendesd=arm. vo, J.

Sum. bad Alter, sterben Arm. wm, Junnbg, Jun-nyd, vat, vat-el vat-uiz. bar führen Ywp-by, Jupp, var-el, var-k* führen, Führung, Lebensführung. bar robe d’homme Ywn, Jwnbj, var voile fin port par le roi ou la reine. bar glänzen, Blitz, Sonne Zwn, var allume, ardent, &clat.

bar-a tabernacle, autel Yrw%, voran Zelt, Tabernakel; Ywp-w-gryp , var-a-goir Vorhang. bur en bas Yuyp, vayr bas, en bas. Sum. g=arm. h.

Sum. gin Arm Spümy ; gina Seen; king Spug; guni Süng, *hun-oc etc.

Sum. goder kimarm. Anlaut ohne Entsprechung.

Sum. gar faire Arm. wn-zb, , ar-nel machen; kara vor, in Gegenwart wn, ar bei, zu, vor; garza loi, ordre; garzi juste wp4-wu, wpd4-b;, arian gerecht, wert sein; gudu memb, ut-el essen.

Sum. g’ ()=arm. %, z (ch).

Sum. g‘al couler Arm. kwg -wy ; g’ar circulaire, enclos fwn-b,, fwn-ub Seil; g‘ar le ciel, labime ap tief; Anpbr, fnp-wiw Zelt; g‘as-g‘as (gas) schneiden fupgq -br; gug‘-i treten dafo-bı; ; g’ud briller; g‘id brillant frnfsm-fr Eblouir.

Jedoch auch sum. 9‘ = arm. g: g“l-i grün, beaut& 4659 Schönheit. Ferner gud fonın etc. Sum. gu=arm. anlautendes o, wo oder ı. Sum. gur bruire Arm. genwj, goral und entwy, or-n-al; quski nuhh, oski, uoski.

Zu arm. gor-al und or-nal (v-or-nal) vgl. ger und ver oben. gu, gu-gu parler, dire »g-&,, og-el (neben grg-gbu). Mit k-Vorschlag im Armenischen.

Arm. kapar Blei Sum. abar Blei; kamar amar Gewölbe; kiz, kez, kizel ver- brannte Sache, verbrennen iz, i2-i feu.

ße 26

402 Prof. Dr. J. Josef Karst

Sum. dwird zu$&, e.

Z.B. sum. de Arm, 86-8-b, ; dak S&wlb; dug Smith; dim, din St-wu-bj; selten £: fir, ter &wn Baum; tur Swjp Spritze. Zu bemerken ist auch die teilweise Entsprechung: Sum. anl. m arm. %, v. In

anderen Fällen entspricht auch arm, m, wieder in anderen hat sum. anlautendes m im Arm, überhaupt keine Entsprechung.

Vokal-Vorschlag vor R-Anlaut.

Sum. rig Arm. wpfwüub,, a-rk-anel; rak w-pg-wbr , a-rg-and; ruk werp-uy, a-rk‘-ay etc. -

Nicht wurzelhaftes Dental-Präfix erscheint sumerisch in Fällen wie:

Sum. d-irig Arm. &pkt, erek Abend; d-ingir bphfn, erkin (für inkir (?) Himmel (cf. bask. ingur Zirkel, Kreis; also sum. *ingir Gewölbe, Bogen).

Wortgleichungen zwischen Sumerisch Armenisch.

Sum. ab‘, ap nid, trou, creux Arm. «4, ap paume de la main. aba pere, grand-pere, vieillard Sa, hav grand-pere. aba apres ww, apa (id.)

abar plomb fwymp, kapar (id.)

ad", ad-da pere arm. dial. www, dada, tata (türk. ada, ata) Papa, Vater.

ag‘, ak anneau, crochet wgmygp, ag-oic-k‘ und w4pz, ak-is.

aga partie posterieure, dos; dial. aba wg#, agi Schwanz.

agar champ, terre cultivee wgwpub, agar-ak (id.).

agub firmament, Himmelsgewölbe ap‘ und agu-r le creux de la main, grg2, 9049 Busen, Schoss.

al hoch yuytd, yal-t.

al-al espece de genie malfaisant =,, al ogre, loup garou.

alim, alin Gazelle &yn, ein Hirsch, Gazelle.

am, ama mere mam Grossmutter.

amar voüte du ciel fwsdiup, kamar Gewölbe, Bogen.

amar-barun jeune gazelle Swedpwpne, hambaru und baru animal fabuleux.

an und na pron. demonstrativ «3%, ayn, dial. an der, dieser, jener.

ana(g) etain wiwg, anag (id.)

ansu äne &z, #8, Gen. i$o-y, is-u Esel.

ar Ackerland wpa, art Feld, Acker.

ara, eri aller; ara, garan chemin &p-[&-wy, er-t‘-al gehen.

ara gelb arakan (türk yarakan) Gelbsucht.

ari, ar-ri ruins wıbp, aver verwüstet.

ari exaltation ywntb;, yar-n-el se Jever; ari steh’ auf!

ar-i couler; ar-ia riviere; uru courant wnme, aru Bach.

ar-ık pied; base wp-w-Sbn, ar-a-het Fussspur; cf. arm. eri Bug, Vorderschenkel. arik-gü-im nom d’un Echassier Arm. »pwgpr, aragil Storch.

ariya ion wnfı&, ariuc Löwe.

aru femelle wepfreg , avri-ord Mädchen, Jungfer.

as nebst gis un, seul &g, ez, yez eins.

as-er-a, as-err-a plainte, lamentation wzluwp, asyar (id.).

ba, ban Negationspartikel pwyg, ba-yc, baic, bac sondern, aber, ausser, ausgenommen; vgl. auch apa, ap als Adversativ- oder Negativpartikel. er

%

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 403

ba parler, dire pw‘, pwu, pay, ba-m, ba-s, bay sprechen; bay Wort, Verb; ban Wort, Rede; syn. ba-r, bar-bar etc.

ba action d’ouvrir, ouvrir; bad ouverture pw, ba-n-al, Vba öffnen.

bad, bat mur, enclos “ww, pat Zaun, Mauer, Umfriedung.

bal creuser baby, pel-el graben.

bar Orakel pwn, bar Wort.

bar &leve, en haut, sommet, surface pwn-tuy, bur-n-al lever, Aor. bar-j, bar-j-r hoch, Vbar, nebst Y&p, ver über oben.

bar, (bir, bur) couper, s&parer, autre, demi var-atel und p‘ar-atel &loigner, dissiper ; perek-el fendre; vgl. »p-£2, mepbz, or-is, ur-i$ verschieden, gesondert.

bar assembler, entasser, ensemble pwpg, bar-d tas, amas; par choeur, troupe.

bar main frent, burn Faust; sum. bar puissant, violent cf. arm. gwph, bark heftig.

bar lier, lien wpub, par-an corde; par-a-vand lien, corde; var-ak Knoten (an

Bäumen); verwandt mit gwpnep, bar-ur (barurk‘) Ausflüchte, Ausreden, eigtl. Windungen, Gewinde.

bar clöture, entourer “up, par circa, circum in Composition.

bar ventre ap, p‘or (id.).

bar (mar) conduire Yup, var, wovon varel führen, leiten; bar-/“ Führung, Sitten.

bar tisser, bara und par filet de peche wm‘, varım Netz.

bar robe d’honneur Ywn, var Königlicher Schleier, Prunkgewand; 4wnb; be- waffnen.

_ bar &tinceler, briller; soleil, &clair var-, Jwnbj; allumer, enflammer, nebst park,

un-p Glorie, Strahlenglanz (cf. türk. par-la-mak) rwup-fwun, p‘ar-par strahlend (von An- gesicht); vgl. auch pwpf, bari gut, eigentl. schön, glänzend.

bar-a Zelt var-an Zelt, nebst var-a-goyr Zeltvorhang.

bar, bar(ra) Antilope, Gazelle &p£, ere, yer wohl für *vare, vorya Wild, Waldtier.

bar cöte bpf, eri, yeri Seite; ar-yeri neben.

barra gegenseitig, einander pkwp, irear für *variar einander.

bi und, mit #2, ev und; Instrumentalsuff. » mit, samt.

bibra joie, allegresse rbpfpwbp, berkr-unk‘ (id.).

bil, pi feu, brüler ey, pail Glanz; p‘ail-akn Blitzstrahl.

biru songe, reve mıpm., uru vision, röve; uru-akan Gespenst. bulug spalten +#byfb,, pelk-el sich spalten, entzwei gehen. bur dissoudre -— ab; , p'or-el ausbreiten, zerstreuen.

bur, pur en bas Yuyp, vayr, i vayr (id.).

dab (dib) seize Fuupbj, Kap-el (id.).

dak creux Swh, cak Loch, Oeffnung.

dapara boeuf zmewp, duar, tuar Grossvieh, Rindvieh; cf. arm. zuar-ak Rind. de, de-de frapper 868, cec = *ce-ci schlagen.

dig, dig sterben 4#, di Toter, Leiche.

dil place ınkyb, teli und ett, etal Platz.

dim, tim, tum decouler, cours d’eau @ob, taun, t‘on Wasserschwall, Nässe; fonut durchnässt, nebst «wine, tam-uk feucht.

du ganz, vollkommen, dug voll sein, gefüllt sein wunnp, a-tok voll. dub repandre, verser Auufb; (id.).

dug genou Smı%h, dial. Snrh, cuk Knie.

dug vase, cruche zwinyg, dakoyk (id.).

er- homme «yp, air Mann, aber auch ore-ar Leute.

5 26*

404 Prof, Dr. J. Josef Karst eri, uru ville, fondation, station, habitation fixe Yusyp vayr Platz, Boden. egir partie posterieure, derriere 7/&pf ver-j Ende; ma. ybrf-be, yer-j-ev hinten. erim, rim fondation wpd‘, arm tronc, souche; armat Wurzel.

es-Su, is-su &pi de blE hask Aehre; oz-ni Igel (der Bestachelte).

gab main w.%, ap‘ Handfläche; gwr, gab (grapin).

gab-ri ötre oppos&, rival, s’£lever en face gmuymp, gupar rencontre, combat.

gal avoir Aor. kal- halten, haben, besitzen; kal-ul (id.).

gal, galu, gulu grand, elev&; soulever; maitre, seigneur, chef zum, galıy *guluy Kopf, Haupt; vgl. yoyl, zuyl, zul, ler Geschwulst (Tumor).

g‘al couler, se häter, se pr£cipiter, assaillir; gal-gal courir; g‘al-g‘al dahinstürmen, hinströmen Awrwy , yal-al couler, se mettre en marche, se jeter sur, s’€lancer, bondir ; kwg-wg yalac courant, fluide, coulant.

gam, kam courber, &tre courbe; yam inclination, pensee; gin-gan desir, intention kam-ar voüte, gan-gur krause Haarlocken oder kraus von Haar; kar-kam, kama-kor buckelig; A‘amak Rücken; kam-k‘ Wille, Neigung.

gan, gai se tenir debout, &tre, exister Zr, Kal stehen, existieren; ke-al, ke-nal leben u. a. m.

gar Waggon fwn, kar- Wagen, pl. tant. kar-k.

gar aliment, manger %b&p, ker Essen, Nahrung.

gargig, gagig mal, m&chancete, douleur gagik Königsname? oder aber gwpz , gars garstig, böse, schlecht.

gara Sklaverei Swmuy, caray Sklave, einem ursprünglichen *yaray entsprechend. Sum. g‘ar lier, chaine; ceinture, collier, cercle; g“r-da l’enclos Arm. g&pP, geri Ge- fangener; ferner karan Seil, kar-el nähen, nebst kwnw&», yaran Strick, Bande.

gar-gina la regle fwpwlj», karalın, karakin, karkin Winkelholz, Kompass.

g’ar Diamant ‚gwp, har Stein.

gar &tre courbe Awnbj, zar-el tordre, winden, entwinden.

g’ar-ra praestatio, Pfand gpwe, garav Pfand.

gas, kas Urin g”q, 902 (id.).

gas, kas zwei; kas-ar Halbteil %£s, kös halb, Hälfte.

g‘as couper [ybı, ya2-el couper, dechirer.

gatu &lever fwmwp, kat-ar Gipfel, dial. kot Schädel.

gi, das Untere, Abgrund g&$, geh Abgrund, Schlucht. Sum. gi (gin?) Fuss- sohle Arm. %fb-p, kin-k“ Fusssohle; »2-kani auf der Fussspur; nach.

giid (id) riviere qm, get, giet Fluss, Strom, Wasserlauf.

g’ili beaute g#y, gel, g’et Schönheit.

gin, gi roseau, baguette %%, jin Rute, Peitsche; vgl. auch 4%-f%, kan-iun Binse.

gin aller gtuy, gan-al gehen Vgin.

gin feststehen, wohnen 4#%wj, ken-al existieren. gin Mädchen 4%, kin, gin, Weib. gin tourner, tresser $fb-mı, , hin-ul, hen-ul weben.

gin-a petit, peu Amt, Sm, zun, hun peu.

gipilu cauchemar fybıbh, zipilik (id.).

gir voüte du ciel &fp, cir Bogen; vgl. g&pk, geri Gefangener.

gir scorpion f&rp, kor; ups, karit Skorpion.

gis, gus, ki$ cheveu g%u, ges chevelure.

gisgal mät, objet dress& et fix€ comme un mät; gislah nebst kisak hauteur Subuy, haskay, hoska Riese.

1 ee

re

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 405

gis-i obscurite; gig ombre, nuit g4z&p, giser Nacht.

giz-i the flowering reed gybp, gaz-ir, z9s-ir, türk. hasyr Binse. gu Ochse dad, kov Kuh. gu, gu-gu, gug- voix; parler, dire gung, grggbu, gog- sagen; gov-el loben, preisen

und og-el singen, jubeln. gud, (gu, u) determinatif des vegetaux fun, yot Gras, Kraut. gudu manger -- nremby, ut-el essen, V ut. gug‘-i treten dafs, koy-el, goy-el treten. gug‘i nouvelle gy4, goyä, gu£ Nachricht.

gum total, collection yrz%, yoyn, yok'n Masse, Menge, viel (aber auch arm. gun-d Schar.) gun-i four, fournaise $ung, han-oc (id.).

gur bruire genau, gor-al (id.). gur cajoler grpmf , gorov herzlich, Liebe; dial. gur-gural choyer, entourer de caresse. gur courant d’eau dreh, kori Wassergraben, Kanal. gur trancher fmepm, kurt chätre; katrel schneiden. gur-us &leve, le maitre grang, g0%02 hochfahrend, stolz. gus-ki, gus-ki-n or ruhf, oski, uoski or. gusur, gusra Balken, Hebel %z6n, kasir Wagebalken, Wage; vgl. frzeuybj , kosrayel. husi troupe, peuple md, zus, yuz-a-diz (id.). ik ötre debout, exister Zwy, kal stehen, bestehen, existieren; von Vki oder Vi-ki mit Deriv. kenal = *ki-a-nal sein, existieren, keal = *ki-al leben. il elever 6, el Aufgang, el-anel, Aor.-St. el- steigen, aufgehen, aufsteigen. imiri tourbillon, tempete Jppbt, mrrik (morri-k) Sturmwind, Wirbelwind, im-(m)a, ima (im) boire, boisson; immeli boisson fudky, yom-el trinken, xameli Ge- tränk ; vgl. ump Trank, amp-eli- Getränk, ampem trinken. isi vache Zgt, ezn, yeen Ochse, Rind. isse Fürst Pzlwwi, i$-yan (id.). Arm. bad-easy, = Sum. pat-esi, iz, giz ich Eu, es, yes ich. iz, izi feu 4bq kiz; kizel, kizal brennen. izhar nebst gishar borne &ye, ezr Rand. izsu Sonnenuntergang 4, Untergang; Verb. üj-an-el absteigen. kak-(k)ul perdrix fupun, kak‘av (kak‘ + hav Vogel) Feldhuhn. kal (gal) ville gwgwp, k'al-ak‘ Stadt (eigentl. Versammlung, zu .pwy&; colligere). kar agneau qwn%, gar-n, dial. gar und wn%, ar-n Lamm. kar digue, quai; gar amas, rive 4wphwn., kar-kar Haufen, Steinhaufen. kaz-da en rut wg, yaz echauffe; (türk. Ayz-gyn.) kesda bind (restrain) fhum, zist fest. hid suchen Vogit, gat-an-el finden. kid avec; kut accompagner 4fg, kic mit, gemeinsam, Genosse. kit amonceler, amasser Zayu, koyt tas, amas. kis cochon frgq , yoz (id.). kinge main $f%g, hing fünf (eigentl. Hand). kud lin funwe, kot-av Lein. kur saisir, occuper gpweby, gorav-el (id.) kur essen. frep, kur (nebst ker) Speise, Essen; ker-a-kur Speise, Mahlzeit. kur terre, pays, montagne frpg, kor-d Oedland (vgl. auch kir in er-kir), kur be hostile frfe, kariv Streit (für *kifv = *kur'). kur cheval .‚pranwb, kur-ak Füllen; fer, jori Maultier, ze

406 Prof. Dr. J. Josef Karst

kure canal fepk, kori (id.).

kus schreien Yagby, kocel (id.).

lag‘, lag‘-lag‘ laver, purifier; pur, blanc; lug‘ rein, gewaschen yag-wiuy, V log- log-anal waschen = lu-anal.

lik Hund ywbum, lak-ot Hündchen.

lu agneau, brebis, mouton my, ul, wen, a-loj chevrette.

ma-C, m&@ ich #4‘, im mein; me-k‘ wir.

mag‘ supröme, sublime (mug‘ partie sup£rieure, sur) Jib4, mak oben, über.

mar habitation Jianww, maran chambre interieure, mayr, mori repaire, taniere.

mar-tı Westen; Sonnen-Untergang mayr-arevu Sonnen-Untergang, f Jayp der) Jinwük; untergehen (von der Sonne und den Gestirnen).

mas demi, couper, diviser aut, mas-an Teil, Abschnitt (vgl. arm. 42, mej Hälfte.)

meri erhaben /&p, ver, verin hoch, über.

mes, mis multitude Jaywämy, moz-an-al zunehmen, sich vermehren; maz-d dicht; mest-el sich festigen.

mu annee wıl‘, am Jahr.

mud be dark; mut Dunkelheit; mi Schatten Jm/#, mut‘ dunkel.

mul, mäl-mal briler Yidjem, mal-mal-ot funkelnd; dial. mal-mal Frühlicht, auf- leuchten.

murub Bauch zpefayu, orovain (id.).

mus Männchen, männlich »zump, us-tar Knabe.

na pron. dem: Zw, na (id.)

nag, nak trinken %mewg, nuag Becher, Trinkgefäss; Trank, Trunk.

nanga (na-anga) District, contree Tw$wbg, nahang (id.).

pa, paa, pad dire, proclamer wum..'‘, patum zu Vyat- erzählen.

pa (pag?) sceptre fwb, p‘ak Stock, Scepter (nebst bak-ul). pah, pag‘ abonder, ätre fecond mittelarm. w$, pah, bah und bah-vor fruchtbar, trächtig, schwanger.

pam, pa-v und pam-pam proclamer, annoncer vgl. $Swr/gwe, ham-bav Gerücht, Ge- rede; bam-b-as Verleumdung; bam-b-asel verleumden.

pap pere “wu, pap (Grossvater.

patesi Herr, Fürst, Herrscher; Vize-König rrbwzl, badeasy, patyasy; georg. pitiaysi und patiaysi; syr. aptaysa Teilfürst, Vize-König.

pes respirer, soufller «#s&r, pal-el schnaufen, keuchend athmen.

pin fondation bug, pind fest, pond-el gründen (vgl. auch pr%, bun Stamm, Grund).

ra (ru) (Postposition) zu, hin wn, ar zu.

ra wegnehmen, ergreifen V ar- mit a’-nul aor. a’-i nehmen. ra, radu gehen Erf, er-U-al (id.).

ra zwei cf. Element er- im arm. Zahlwort er-ku zwei; er-es, er-ek‘ (2-H1) 3; er-er-al

wiegen, schwanken; erk-iut Unschlüssigkeit, Furcht; erk-bayel zweifeln.

(ri) Verbalsuffix zur Bezeichnung des pronominalen Objektes der II. Person: dir, dich (Langdon, Sum. Gram., 197) -er, -ir, -u-r als Pronominalsuffix zur Bezeichnung der II. Pers. sing. der Zeitformen der Vergangenheit.

rak cr&er, enfanter wpgwewby, arg-avand fruchtbar; arg-as-avor (id.); arg-as-ik‘ Früchte, Erzeugnisse; arg-and Gebärmutter, Mutterleib; cf. &p4%, erk-an Geburtswehen. ruk roi wppusy, ark‘ay König. rus, rus brillant a-r$ für *a-rus in wpzwpmez, ars-a-lu$ Morgenröte. rut-a Würmerschwarm »pz, ord Wurm. gt

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 407

rut-ik belier wpunßh, a-rt-ik mouflon.

sa, $a verkünden Vas- in wubj sagen.

sag Kopf, Haupt vgl. „£&q, sag stolz, hochfahrend; sigal sich stolz gebärden; aber auch dw2, cay Spitze, Gipfel.

Sak-us-a, Sag-kus-sa providens, prudens qg7y2 , 32g0is, zagois achtsam, behutsam. $al-al phtisie $wgky, hal-el schmelzen.

sar generation ubn, ubp, ser, ser Geschlecht, Zeugung.

sur (sur) lier attacher wwpfg, sar-i-k‘ Ketten, Banden.

sar, sar ligne, rang zwp, sar (id.).

sar envelopper Spwp, car-ar Einhüllung ; car-arel einwickeln.

sar disperser grrebj , corv-el, cir Zerstreuung.

sib Eile, Lauf #6, &ep Eile (cf. stap Eile). sig vent; sug tempöte hg, sig, sik‘, siuk‘ leichter Lufthauch, Zephyr.

sig, sik vetement wgbtme,, qgbüm , asgenul, 9zgenul,. qq bumej , azge-nul = *zigi-a-nul sich kleiden.

sig douleureux, chagrin wmeg, sug Trauer.

sig-al attention «Fb, ask-el (sok-el) wachen ; a2g-aun (239-aun) aufmerksam, klug» weise.

sil soulever; zil, sil grand, sublime vgl. #4, el- Erhebung; el-an-el aufsteigen.

sila trancher #=e7, sul wenig, kurz, klein; #yag, sal-uc Säge.

sir binden ser-t fest.

sa humeur, sputum zwybg, So-li-k“ und to-Lu-kk‘ Geifer, Sputum.

sub prostrate; $uu untergehen (von der Sonne); Aus se coucher Bawb, zosti Nachtlager, Ruhestätte; hast-el-arevu, Untergang der Sonne.

$ub, sub sauber, rein, klar »mupg, surb, mittelarm. sub, sup‘ rein, sauber, nebst sapar-kik säuberlich.

sub nehmen zuuy&;, Sop-el, Sop-sop-el arracher, enlever.

$ub-Sub appliquer contre 26, Sop“-el frotter; Sap-Sop“-el (intensiv); sO-sap‘el betasten, befühlen.

suk brillant; $ug‘-us etinceler, famme -- zmup, uk‘ Glanz, Pracht; s$k'-el prächtig, glänzend.

sug increase; erhaben stehen »Ywsy, osk-ay, hask-ay Riese.

suk marais vVQl. gef, cey Dreck.

suku faim, famine ($ug aliment) vgl. „=, sov (g. sovoy) Hunger.

sul Strasse, Gasse =ı7, ul, uli (id.).

sun zerstören, vernichten Puf&,, j»nj-el aus *jun-j- vernichten, auslöschen.

sur force; puissant gop, zaur, zor Kraft.

sur prononcer qemyg, Zar-oic *zur-oig Wort, Erzählung.

sur pleuvoir, pluie $ep-ky cor-el, unp-ky sor-el, fliessen, tröpfeln; an-dzrev Regen.

sur-a en urinant dial. zuöj, sor-el urinieren.

tab rassemblement, totalise wwewnky, tav-al-el sammeln.

tab se hater; rapide “4, cep Eile; stap (id.).

tab-tab remuer, agiter Jofdwußb;, Kav-tap“-el schütteln, rütteln, bewegen.

tan haut ; di-di-m conquerir ; du sommet vgl. nf, ti oben, in ter = *ti-air Herr, ti-kin Herrin etc; tan-ik‘ Dach.

tar fixer, &tablir -tur Lagerstätte @wn, tar juchoir; gwywp, da-dar Ruhestätte, Standort.

ti pron. pers. Il. p- zw, du (id.).

ti cöte 455, deh, dial. di, ti Seite.

FE N

408 Prof. Dr. J. Josef Karst

tidnu partie, posterieure, derriere wmemt, tuln queue.

tir, ter arbre, bois, far wachsen (von Pflanzen) vgl. $wn, car Baum.

tisg’u Istar #2luny, dasyoy, tosyo Fürstin.

tug‘ be plentiful wurnp, a-tok“ voll.

tum aller, marcher vgl. a4‘, eem Gang, cemel wandeln.

tur fils, enfant /(#ra%, t‘or-n Enkel (türk. tor-un).

tur couper, tailler @mıp, tur Säbel, Schwert.

fur triclinium wf&nn, a-tor Sitz, Ruhebank.

tur eingehen grent, dur-n Tür, Eingang, Tor.

tur hauteur, pointe wmın%, touron Haufe, Hügel (entfernte verwandte: d«yp, cayr Spitze; dar Erhöhung).

tur pourriture wnpndk;, tor-om-el und “prpky, tar-or-el verderben, verfaulen.

u, gu plant, vegetable fun, yot Gras, Krautpflanze.

udu agneau og ödi, auti agneau, brebis.

uga, uku, ukki, ulkin, ukkus peuple, multitude; uh, uhu(a) troupeau yng%, yap%, yogn, yok‘n viel, in Masse, massenhaft.

uku jour “yg, “ygme, aig‘, aigu Frühlicht,; ma., na. egun, egue Morgen, morgens.

uku homme vgl. ze, ol“ pron. indef. irgend jemand, falls dies als ursprüngliches Substantiv denkbar wäre, analog dem ma. pron. indef. erg, mard aliquis, das eigentl. Mann bedeutet.

um-un-a reunion vgl. amen ganz, all; oder auch hom-ani Konkubine, Buhle, mitschuldig.

ur, ur-ri und bar Hyäne Fep, erpk, bor (buor) bore Hyäne.

ur chaleur, brüler, feu »ın wi, ur-an brasier nebst erppnp&r, bor-bok*el brennen ; cf. er-al, var-el brennen.

ur und bar entrailles «4rp, p‘or, puor Bauch.

ur homme »pbwp, orear, ma. orer (R-Plur.) Leute, Menschen.

ur fond, fondement, mur vgl. „=, 07 partie posterieure, groupe ; orm mur.

ur strotzende Fülle, Ueberfluss, Ueberschwall yrez, yor-d reichlich, in Fülle ; nungbl‘, ur-L-im Vor schwellen, strotzen.

ur reins, flancs; gur cöte kpf, eri, yeri Seite; eri-kamunk Nieren.

ur plante du pied, uru-gal enfer, tombeau wre, yor unten, Tiefe, Grund.

ur maudire op&pp, avr-er-k‘, aur-er-k‘, or-er-k‘ Verwünschung, Fluch.

uru meule de bl&E opw&, aur-an, avr-an, or-an (id.).

uru ville, habitation up. vayr Platz, Ort.

uru mäle »pd, orj (ordz) männlich.

uru und gurun Blut wppew, arium (id.).

us mäle, enfant mäle, fils, gargon meump, us-tr (für *us + tur = tor-n, (dan

männlicher Nachkomme). us Seite hayu, koys, kus, gus Seite.

us nachfolgen, treiben; ussa folgen, jagen Au, xoys, yuys, yus Flucht. uz chevre «y&, aic (id.), dial. ec, edge. uz-ar bord, rivage Eye, ezor bord, rivage.

uzu Fleisch; Fett peu, zius, ma. hwis; na. yus Brei, Pulpe (urverwandt mit arm. mis |= vis, gvis] Fleisch) nebst Sg, hoys, huye, huz Saft, Fettbrühe.

2a za-e, 2, si, zu Pron. pers. Il. pers. vgl. &&-p, äb-q.

zag Stirn, Haupt, Gesicht; zage oberst, überragend Fwfuun, cak-at Stirn.

zay bord, limite $wg, cag (tsag) Ende, Spitze.

zag‘ elart& du jour &wg, cag Frühlicht; cag-el aufdämmern.

11

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 409

zanı, zanaru superieur, au dessus de «Zwp, sanar Kopfende; Kopfkissen; pl. Gipfel, Spitze (eines Berges). zid, zida droit, juste; zidi diriger, gouverner Iran.-arm. zba-wl Sit-ak gerade,

alarod-arm. wwnyg , ast-oyk sicher, wahr, richtig (*sit-oig); "wpby ostkel (aus *sit-uk- [= stoyg]) berichtigen, korrigieren.

zid blE zubdiopui, ost-em-ar-an Kornhaus, Magazin aus *sit-eam Korn. zig be high ufuy, ask-ay. hask-ay für *sik-ati Riese.

zir serpent gbnuyp, zer-al kriechen; zer-m Reptil.

zizi Wurm 969, cec Motte; aa, Spaß, Shan, daei, Eiei, Eieu Insekt. zuab Yocean du, cov (tsov, tzuov, ostarm. tzüev) See, Meer.

Grammatische Beziehungen zwischen Sumerisch und Armenisch.

Dass auch formale, grammatische Berührungspunkte beiderseits bestehen, geht be- reits aus dem in obiger lexikalischer Aufzählung inbegriffenen einschlägigen Material hervor, aus welchem wir hier nur Einiges, mit teilweiser Ergänzung, kurz hervorheben.

Sum. Dativ -ra Arm. Gen.-Dat. -r der Pronominaldeklination.

Sum. Postpos. -bi mit cf. Arm. Instrumentalsuffix -v, -D, sowie adverbiales For- mativ -vi (-vin).

Sum. Postpos. es, se, $u zu, für, auf cf. Arm. Präf. y c zu, für und lokatives

Suffix y c für Gen.-, Dat.-, Abl.-Pluralis, sowie Abl., Lok.-Singularis im Ostarm.; ferner Lok.-Suffix -£_-j, -& -&, bzw. -q -2, -4 -) beim Pronomen.

Sum. Präp. &na bis cf. Arm. ft2 ine (— in + Suff. bis).

Sum. Prekativ durch Präfix g‘a, g“, gu: vgl. ostarmenisches Futur durch Präf. ku.

Sum. Präteritalformativ -n: vgl. für das Armenische auch gwpd=ı%, gorc-un bearbeitet, Erhkp gepdmd, bebautes Land.

Sum. präteritales I-Suffix: vgl. arm. g6pb, ger-i gefangen, brb» t'er-i verdreht, verkehrt.

Sum. pronominales Suffix -ra der zweiten Person bei der Konjugation entspricht armenischem -r als Pronominalzeichen der zweiten Person der Zeitformen der Vergangenheit.

Sum. ig (nig) Pronom. indefinit.: vgl. arm. -.e -) als Indefinitformativ; arm. ik‘ aliquid.

Numeralien: #g, ez eins: sum. as eins; pm, erku zwei: zu zerlegen in er+iu. Zu er vgl. sum. ra zwei; ku = urarm. *ku —= indog. dvö. Also hybride Kompositions- bildung durch Häufung des echtarmenischen *ku mit dem äquivalenten sumerisch-ar- menischen er zwei. Analog arm. er-ek‘, er-is 3 (2-1) sum. er 2 4 urarm. ek‘, -is 1, das sich zu sum. as 1 stellen lässt.

Der Sanassar-Abamelik-Mythus

bezieht sich auf die ethnische Verbindung der nördlichen, armenischen Chalder und der Sumerer (der Südchalder). Sanassar, der, von armenischem Geblüte, aus ar- menischem Fürstengeschlechte, von Armenien aus nach der Kupferstadt (ehernen Stadt) Bagdad zieht, wo er den Heidenkönig entthront und sich an dessen Stelle setzt, ist der mythische Repräsentant des von Norden über Armenien nach Mesopotamien vorrückenden Akkader- oder Sumerer-Volkes; wo die nördlichen Chaldo-Sumerer wohl schon eine stammverwandte Nation vorfanden (etwa drawidischer Rasse? oder die Sumerer, während die von Norden gekommenen die Akkader gewesen wären?).

Als Gebiet der nördlichen, durch Sanassar-Abamelik repräsentierten Sumero-Akkado- Chalder wird vom Epos angegeben vor allem Sassun, der bekannte Distrikt in der

- 1

410 Prof. Dr. J. Josef Karst

Provinz Achznik, dann die Gegend von Musch und überhaupt die Provinzen Turuberan, Achznik sowie Hocharmenien, etwa das ganze südliche und nordwestliche Armenien, begrenzt vom oberen Tigris und Wansee im Süden, vom westlichen Euphrat im Westen, im Osten bis nach Erzerum und Kars reichend, in welches Gebiet die Alten eben die ar- menischen Mosynöko-Chalder versetzen.

Abamelik residiert in Mösr, d. i. das spätere Muzur oder Myndzur, worunter verstanden ist: 1. Der Mezur-Dagh, der wichtigste Gipfel des Merjan-Gebirges, unweit Erzinjan. 2. der Muzirfluss. (Fälschlich glaubte A. Leist, Mösr sei mit der späteren Stadt Mosul identisch).

Die mythischen Namen des Sanassar-Mythus erklären sich am leichtesten sumerisch:

Z.B. Sanassar: sumer. zana superieur, sar multiplicatio, foule, abondance, fecondite, senereux, grand, wie denn wirklich sumerisch ana (wovon s-ana, z-ana) hoch mit sar als Anasar Dieu producteur, Dieu bon, belegt ist.

Maratuk Ortsname, bzw. Gebietsname; Mösrameliks Heer zieht von Mundzur (Mösr) nach Maratuk gegen David. „David trieb sein Pferd dahin und erschien plötz- lich vom Westen vor dem Zelte“. (Mösr) Melik fragte ihn: „Was bist du für ein Mann?“ David sagte: „Ich bin der Sohn des westlichen Königs...“ Und David wiederholte drei- mal: „Ich glaube an das hohe heilige Kreuz von Maratuk“: sumer. akkad. martu Westen (wohl eigentlich Niedergang, Abstieg, Absteigeort; zu mar Niederlassung, Siedelung Wohnung, wohnen, arm. # Jap Jinwib;, i mair oder mar matanel untergehen [von der Sonne)]).

Sunassun Sassım bedeutet nach Mos. Chor. Geogr. eine Höhe, ein Gebirge, für *sımsun: = sumer. zana superieur, dessus und sınimma eleve.

Eine bedeutende Gestalt des Sanassar-David-Mythenzyklus ist Thoros, ‚der Onkel Thoros‘; cf. sumer. tur Sohn, arm. tor-n.

Oan, der chaldäische Fischmensch, der die Menschen die Sprache, Wissen- schaften und Künste lehrt (Beros. bei Eus. Chron. I. Chald. c. 1), gemahnt unwillkürlich an die mythenhafte Gestalt des armenischen Nationalheiligen Johannes der Täufer, oder Johannes der Vorläufer (karapet), der insbesondere als Schützer der Künste von den Armeniern verehrt wird. Offenbar ist der Fischgott Oan oder Owan eine ursprünglich gemein-chaldische Gottheit, die sowohl den babylon-assyr-mesopota- mischen als den nördlichen, armenischen Chaldern gemeinsam war; nach Annahme des Christentums ward armenischerseits der alte Gott Oan mit dem heiligen Johannes, dem Wasserheiligen und Täufer, identifiziert, fiel mit ihm zusammen. Hierzu vergleicht sich nun der Eigenname Zenow-Owan, ‚der stimmbegabte Oan‘ oder auch ‚der rede- kundige O.‘, dessen Träger im Sanassar-Mythus als deutliches Gegenstück, bzw. Reflex eben jenes chaldäischen Logos-Repräsentanten Oan (Owan) erscheint.

Armenische Eigennamen. Sumerisch erklärt.

Ani Stadt sumer. an hoch, erhaben, Gipfel, Himmel, Obergebiet; anai König.

Turuberan, Taruberan sumer. tur, turi Eingang, Uebergang, Durchgang und ubri Höhe, Anhöhe (oder aber ub Gegend, Zone). Erez Ortschaft in Hocharmenien sumer. ri Elevation, sommet, wozu wohl

hist.-arm. wpd-m%, arj-an Spitze, Säule.

ı Für Sanasar findet sich auch die sinngemässe iran.-armenische Entstellung oder Umbildung Sarasar, Redupl. von Sar Haupt, Gipfel.

a

u

ie E une

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 411

Auch analog Ekelcatz, gr. Akilis-ene Gau der Provinz Hocharmenien sumer. aka &levation, hauteur; ik &tre debout, elevation, montant; eg-ı! Gründung und il, el, ili hoch, heilig; also Ekeleatz etwa Götterhöhe, Himmelshochland.

Karin Stadt und Gebiet im Quellgebiet des Euphrat, auch die ‚Karinstadt‘ genannt sumer. kar digue, quai, fortification (oder karan Rebland).

Du Dorf an der Grenze von Karin und Ararat sumer. Tür, Tor, porte, ouver- ture oder auch dir Graben, Kluft. Danach ist die Hauptstadt Diin Dov-in das Tor, die Pfortenstadt.

Aratzani vorarmenischer Name des Euphrat —- sumer. ari fliessen; ari (aridd ariada) Fluss, spez. Tigris und ad, ada Wasserlauf; adam flot abondant; (cf. asur Flusslauf, Flussbett ; aus ravin und arm. Aras der Äraxes).

Sper armenischer Kanton sumer. subar &levation considerable, Hochland.

Belege für das noch in historischer Zeit festzustellende Vorhandensein sumero- akkadischer Stämme östlich des Euphrats im südwestlichen Armenien. Noch im 6. Jahrhundert finden sich nach syrischen Berichten (Hübschmann, Arm. Ortsnamen, 236) im Kanton Andzit die Ortäer, die eine eigene, weder armenische noch syrische Sprache, sprachen. Ebenso lebte noch im 10. Jahrhundert in Sassun und in Choith ein wildes Volk mit eigener Sprache, von den Arabern al-Artän genannt; als Bauern aus Assyrien werden sie bezeichnet. Diese assyrischen Bauern, nicht syrischer, nicht semitischer Sprache, können nur sumerisch-akkadischer Rasse sein. (Vergl. Armenische Orts- namen 236.) Als sicher ergibt sich also: Noch in nachchristlicher Zeit, vom 6. bis 10 Jahr- hundert finden wirsumero-akkadische Bevölkerung mit ihrer eigenen angestammten Sprache im südwestlichen Armenien, d. i. Andzit, Sassun, Choith, den Schauplätzen des Sanassar - Mythenkreises, der die Wechselwanderungen und Kulturbeziehungen zwischen südlichen und nördlichen Chaldo-Sumerern zum Gegenstande hat, sitzen.

Diese ausschliesslich sumero-akkadischen Landschaften sind in der Folge von iranisch- arischen Kurdenstämmen besetzt worden. Wenn nun die auf altarmenischem Gebiet sitzenden sog. Kurden sich sprachlich als mit den Sumerern verwandt oder gar eng verbunden herausstellen sollten, so dürfte dasselbe auch für die Van-Alarodier gelten. Und in der Tat finden sich deutliche

Sumero-akkadische Spuren im Kurdischen.

Kurd. lo-lo interjection pour appeler un homme; pour appeler quelqu’un, les Jezidis disent lolo sumer. lu homme.

Kurd. lau, lava jeune homme; lau, lav, 16, lok, ostkurd. lov, lav, love mäle, Männchen - sumer. lu homme; lub esclave mäle.

Kurd. lok chameau mäle sumer. lu mouton; lugar brebis; lubad bouc.

Sumer. lik Hund kurd. link le chien de fusil.

Kurd. mal Haus, Wohnung sumer. mar Wohnung.

Kurd. mir homme und mer aus Grundform *mer oder *mor sumer. mil homme.

Kurd. gontin parler, dire, p. pr. gou-t von Thema gou-, gu- parlant (in Compos.): cf. sum.-akkad. gu parler, dire (arm. g»g2, q”4-3#«) und gude prononcer, enoncer, dire.

Kurd. gowin esclave, serviteur sum.-akkad. gun Tribut und Au, hau soumission, devouement; serviteur, servir; kuti service.

Kurd. gowr-an depouiller, &corcher sumer. guru enlever, separer.

Kurd. goure grand, sublime, seigneur sumer. kur etre eleve; guru eleve; guru-s eleve, puissant, seigneur, maitre.

Kurd. si drei sumer. is (essa) drei.

Sumer, ti cöte, flane kurd. tim parti, cöte (vgl. arm. di).

re

412 Prof. Dr. J. Josef Karst Sumer. tik front, sommet, elevation kurd. tik hoch, fig Erhebung, Haufe; cf. arm. &-, ter Herr, ti-kin Dame. Sumer. fi prendre, saisir kurd. diran saisir. Sumer. tisı Dame, Göttin (vgl. arm. dosyoy Fürstin); cf. kurd. dis Tante, Schwägerin. Sumer. sam prix kurd. san compte etc.

Die Kurden in Kurdistan südlich Armeniens sind m. E. ein Mischvolk aus iranischen, eigentlichen Kurden mit einer autochthonen sumero-akkadischen Urbevölkerung. Wie das Bergvolk der Akkader, so sind auch sie wesentlich auf die Höhenzone beschränkt. Sie sind ein wesentlich Ackerbau treibendes Volk, wie die nach Sassun einge- wanderten chaldischen sumero-Akkader als Ackerbauer bezeichnet werden. Die Kurden- dörfer sind aus an der Luft getrockneten Backsteinen, ohne Bindemittel, gebaut, analog der chaldäisch-mesopotamischen Bauweise. Sie sind Meister in der Anlegung von Wasserleitungen, ganz wie die Chaldäer; Ritter, Geogr. As. VIL, 2, 139, vermutet daher, dass sie diese Kunst von den Chaldäern überkommen haben. Neben der herr- schenden Kriegerkaste steht die Guran-, d. i. Bauernkaste; letztere wohl die Nach- kommen der alten Sumerer-Urbevölkerung. Auch speziell der kurdische Jezidenstamm, der sich durch sein fremdartiges Gepräge auszeichnet, dürfte auf sumero -akkadischer Mischung beruhen. Die Jeziden sind als Teufelsanbeter verrufen. Der Jezidenglaube an die Rehabilitierung des gefallenen Engels ist offenbar chaldäisch - sumerisch- mesopotamischen Ursprungs. Sie sind von allen Kurden die tolerantesten, fleissigsten, friedlichsten; ihre ältesten Sitze sind im alten Akkadergebiet, im Wüstengebirge von Sindjar, westlich von Mosul, jetzt am dichtesten im Bergland von Amadia, östlich von Mosul. Ihr Name selbst scheint mir ihren sumerischen Ursprung noch deut- licher zu bekunden: Jezid J-zid dürfte nämlich nichts anderes sein als das sumerische zid hoch, Höhe, so dass der Jezidenstamm als Bergvolk den Chaldern gleichstünde; vgl. auch das verwandte sumerische zid aufrecht, treu, gerecht, wonach dieselben sich auch als die Gerechten deuten liessen.

Alles dies drängt uns dahin, ein sumero-akkadisches Element im Armenischen an- zunehmen.

Dieses gemeinsame sumero-chaldische Element halte ich nun nicht sowohl für ein südliches, von Süden, d. h. Mesopotamien her importiertes, sondern für ein nördliches, turanisches, dessen Herd und Ausstrahlungszentrum nach dem armeno-altaischen Gebiet hinweist. Für den ethnischen Zusammenhang des armenischen Landes mit Mesopotamien spricht schon hinreichend der Chalder-Chaldäer-Name; die mesopotamischen Chaldäer sind eben das südliche Gegenstück der pontisch-alarodischen Chalder. Die Chalder sind ursprünglich das nördliche Gebirgsvolk. Ihr Name, der mit dem der Galaten-Gallier- Kelten etymologisch identisch sein dürfte, findet auf kaukasisch-altaischem Sprachgebiet seine Erklärung; sei es nun, dass man als Etymon das kaukasisch-mingrelische yvala Berg, chürkilinisch zvala, zval, akuSa-kaitach axil hoch, erhaben nebst kartwel. Suffix -efi, oder das altaische hal, kal, al hoch oder auch das svanetische klht‘yi hoch, oben (vgl auch and. hila, Cec. !egi, lak. layk hoch |metathes.|]) oder auch den südlesgisch-kaukasischen Ausdruck für Dach, Terrasse, Erhebung, dzek. buduk yal, caxur. dayal, chürk. ykaly, kubali kaltala vorziehen möchte. Aus diesem Chalder-Ethnikon, dessen Deutung übrigens durch das einheimisch- sumerische Wort gal gross, hoch, erhaben nur bestätigt wird, lässt sich auf eine Aus- breitung des Chaldo-sumerischen Elementes von dem gebirgigen Nordgrenzland Mesopo- tamiens nach südlicher Richtung schliessen. Dabei mag es dahingestellt bleiben, ob wirklich die chaldischen Sumerer das Produkt einer grossen von Norden oder Nord- osten erfolgten Völkerwanderung seien; auf was es uns eigentlich ankommt, ist lediglich

= um

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 413

zu statuieren, dass das eigentliche Zentrum und der Herd des Sumero-Akkadertums nicht sowohl im südlichen Mesopotamien als nordwärts nach dem alarodo-altaischen Gebiet hin liegt.

Das sumerische Element des Armenischen halte ich für hamitisch, und glaube denn auch das Armenische geradezu als hamitoides Idiom bezeichnen zu dürfen.

Als hamitoid erweist sich das Armenische zunächst durch viele wesentliche grammatische Berührungspunkte ; so z. B. ist die demselben so charakteristische Kausativ-

bildung mit sigmatischem Element eben die allgemein hamitische, wie auch der armenische sigmatische Aorist mit -s- oder meist -C- „Charakter sein Pendant auf nordafrikanischem,

bzw. nordostafrikanisch-nilotischem Gebiet hat. Besonders auffallend aber ist die lexikalische Uebereinstimmung zwischen Armenisch und Hamitensprachen, eine Ueber- einstimmung, die nur zum geringen Teil auf sog. Entlehnung, wesentlich aber auf Urverwandt- schaft beruht. Der Raumbeschränkung wegen muss diesbezüglich auf die betreffenden lexikalischen Zusammenstellungen in „Atlantis“ verwiesen werden.

Armenier und Ural-Altaier.

Da nun weiter das Sumerische nord- und nordostwärts mit dem ural-altaiischen Sprachkreis zusammenhängt, so ist dieser Zusammenhang auch für das dem Sumerischen nahestehende Armenische zu vermuten. In der Tat finden wir zunächst im Finno- Ugrischen tiefgreifende formale Uebereinstimmungen mit dem Armenischen: ganz ab- gesehen vom gemeinsamen 4-Plural, eine Reihe grammatischer Berührungspunkte, die uns berechtigen, das Armenische als uraloid zu bezeichnen; zumal auch der beider- seitige Wortschatz weitgehende Uebereinstimmung aufweist. Vgl. die nähere Ausführung in „Atlantis“.

Darnach dürfte es nicht auffallen, wenn auch Altaiisch und Armenisch sich näher berühren sollten.

Armenisch und Altaiisch.

Zu den Uebereinstimmungen des Armenischen mit dem Altaiischen gehört vor allem:

Der Konjunktiv (Potential) hat im Mongolisch-Burjätischen den Charakter za, ze; Perfekt-Partizip in -san, sen (han hen); dazu Perfekt Indikativ mit Stammcharakter -sa.

In beiden Fällen entspricht Armenisch: Aorist -g, e (S. Fr. Müller, 295) bzw. Konjunktiv rt.

Altaiisch. Futur auf -ku, -ko, yo: vgl. arm. (ost.-dial.) Futur mit Au, bzw. Indikativ (west.-dial.) mit ku (cf. bask. Futurformativ ko).

Türk. Limitativ-Gerundium in-dia bis = arm. f%g ing (id.). Türk. Durativ-Partizip ar = arm. Verbalnomen -r. Türk. Futur-Partizip -dia-k = arm. g.

Bezüglich der Pronomina im Armenischen und Türkischen herrscht zunächst ein allgemeiner Parallelismus, aber auch spezielle Uebereinstimmungen.

I. Personalia: 1. ben vgl. Jhu.p. 2. sen, pl. siz. vgl. dbp, dbq. 3. ol, G. d., an-yn, an-a, Vgl. mt, Una, Yu.

II. Besitzanzeigende Suffixe: alt. 1. p. -m arm. im #4 mein.

III. Reflexiv: kend-ü, gend-ü sich, sich selbst, kend-im ich selbst vgl. arm. wudr (oder aber f#p% ink‘m, ipse) hamitisch entu, enta Person, in derselben pronominalen Funktion.

IV. Demonstrativ: su dieser, vgl. uyu, ww, unyu etc.

Ein tiefer lexikalischer Zusammenhang zwischen Armenisch und Altaiisch gibt sich fast durchwegs kund. Bereits Holger Pedersen hat die auffallendsten dies- bezüglichen Uebereinstimmungen für das türkische Gebiet hervorgehoben; wenn dieser

En

414 Prof. Dr. J. Josef Karst

verdienstliche Forscher dieselben indessen als auf Entlehnung armenischen Sprachgutes durch das Altaiische, speziell das Türkische, beruhend erklären will, so ist dieser m. E. unzu- treffenden Ansicht entgegenzuhalten: 1. die grosse Anzahl und Art der Uebereinstimmungen, die nicht etwa höhere Kulturbegriffe oder Dinge abstrakter Natur, sondern Grundbegriffe des täglichen Lebens betreffen, schliessen Entlehnung aus; 2. die Wortstämme, die dem Armenischen und Altaiischen gemeinsam sind, finden sich grossenteils und mitunter in wunderbar übereinstimmender Form sowohl im Ugro-Finnischen als im Hamitischen wieder; wenn dieselben also in den tatarischen Sprachen als armenisches Lehngut zu gelten hätten, so müsste man konsequent annehmen, dass ebendieselben Ausdrücke zugleich vom Altaiischen, vom Uralischen und Hamitischen aus dem Armenischen entlehnt worden seien, eine m. E. nicht nur unwahrscheinliche, sondern geradezu unmögliche Hypothese. Nicht auf Entlehnung, sondern auf einem gemeinsamen turanischen Grund- stock beruht das lexikalisch gemeinsame Element des Ural - Altaiischen, Armenischen und Hamitischen. Uebrigens kommt, was auch Pedersen nicht übersehen haben dürfte, nicht bloss das Türkisch-Tatarische, sondern so ziemlich die gesamte altaiische Gruppe diesbezüglich in Betracht.‘ Wir beginnen daher unsere vokabularische Vergleichung mit dem Ost-Altaiischen.

Mong. zula-gai, kalm. yulu-gai Diebstahl, ostmong. zula-gu, kalm. yula, kula stehlen tung. mandsch. yul-ya Diebstahl arm. gez got Dieb.

Mong. yola, kalm. yoloi, bur. yolo, kolo weit, tung. goro weit, mandsch. goro-mi sich ent- fernen, jap. hiro-i weit arm. $&n-f her-i, dial. heru, heroy weit, Sön-wibuy her-anal sich entfernen.

Mong. yura-gar, kalm. yur-gun, bur. zurja-gon, kurjo-gon, yurja-gon, tung. kur-kan, (türk.-osm. kuzu Lamm) arm. gwnt% garn (id.).

Mong. kit-u, tung kot-o, jap. kat-an Messer arm. fupby ktrel schneiden.

Mong. toksi- schlagen, tung. toksi- klopfen, türk. /sok niederfallen, sok-ud2 Hammer vgl. arm. &%#8& cec Schlag, cec-el schlagen: mong.-tat. ? arm. & «.

Mong. togorin ringsum, fogori sich drehen, kalm.-bur. toirra umgehen, umzingeln, tung.-mandsch. toyoro Rad, Kreis vgl. arm. &fp, eir Kreis, Umkreis, &r&, (Vgl. jedoch auch qrepg% durg-n Töpferrad.

Mong. tobtsi bur. topsi, topsi, Knopf, ostmong. tobtsi-la zuknöpfen, tung. toptsi, toptji Knopf, mandsch. topfsi-la zuknöpfen, osman. tupa Stöpsel. (Vgl. auch mong. isabu Leim, tung. fsavun, savum Leim, savu-da leimen arm. &ybbup cep-n-eal unito, attaccato, cep-n-el jungo, copulo. (Vgl. dazu auch arm. dial. fezwh kecak Knopf, Yoayb, kockel, knöpfen.

Mong. burgui Bohrer, tung. burgui-da bohren, türk. burgu Bohrer vgl. arm. ap p‘or, “Fnp-bp p‘or-el; vgl. auch ge-kr br-el bohren, ausgraben, epr-b2 br-ie.

ı Holger Pedersen: Armenische Lehnwörter im Türkischen. ZVSpr. 39, pp. 442 ss. Zur völligen Erledigung dieser ganz verunglückten Theorie dieses hervorragenden nordischen Gelehrten darf ich auf meine „Atlantis“ verweisen. Wollten wir die Idee der Entlehnung absolut hier anwenden, so müssten wir sagen: aus einer gemeinsamen turanischen Quelle haben parallel und: unabhängig von einander sowohl Altaiisch-Mongolisch als Armenisch ein Quantum Ausdrücke entlehnt, welche ebenso sich im: Hamitischen und Uralischen grössenteils wiederfinden. Dass hier jedoch die Vorstellung der Entlehnung eine unangebrachte ist, erhellt von selbst. Statt dessen ist Sprachschichtung, Kreuzung, bzw. parallele Seiten- und Zweigentwicklung aus gemeinsamen Grundstamm anzunehmen. Uebrigens muss auch Pedersen das „hohe Alter“ des vermeintlichen armenischen Lehnelements im Altaischen ‘anerkennen (mindestens 500 v. Chr.) und auch so gelingt es ihm meist nicht, die türkische Lautform aus der ar- menischen hinreichend abzuleiten und zu erklären, aus dem guten Grunde, weil einfach keine Ueber- nahme durch Entlehnung sondern unabhängiges beiderseitiges Hervorgehen aus gemeinsamer Wurze stattgefunden hat.

1

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 415

Mong. buke, kalm. buku fest, ostmong. buke-li, bur. boyo-l, boyo-l, boke-l befestigen tung. bek-i, buk-u stark, fest, beki-le befestigen, türk-alt. poko, jap. bogo, osm. pek stark vgl. arm. ul; pak eigentl. Befestigung, claustrum, repagulum, weft claustrum, Awbbr pakel claudo, aber auch ppf4 pirk stark, fest, p4&4° prk-el befestigen.

Jap. morin Wald, tung. Baum, Mong. modon Baum, türk. orman Wald arm. app mairi Wald, Hain, ,r Fichte, Zeder.

Mong. moyo, bur. moko stumpf, tung. moko, mandsch. mokto, motso, mojo stumpf arm. md? munj stumm; vgl. auch arm. but‘ stumpf.

Mong. toik, kalm.-bur. toin, mandsch.-tung. tobgija, osm. diz Knie arm. Smeb-p cun-r, &mıt- cun-k (id). Vgl. hiezu auch: mong. toyai, bur. toko-nok, tung. tokomok Ellbogen.

Mong. toyo-m, toku-m, tung. foku-m, mandsch. toxu-ma Satteldecke vgl. arm. PBwgmd Hagun, Yak‘un verborgen, verhüllt, @wg-nıgwikj verbergen. (Vgl. hiezu auch Swönch cacuk bedeckt, $w&4&, bedecken.)

Mong. d, t arm. (@: mong. dabi-debi, jap. tobi, türk. dai fliegen arm. (bı ttev Flügel. (Vgl. dial. @kbıymıp tepur gegen FEanıp petur Flügel.)

Jap. tsiri zerstreut sein, fsira-gi zerstreuen, säen, mong. fsatsıı säen, streuen, bur. sasa säen, sa-r, sesi-ir bespritzen, tung. tsatsu, fsatsu-re vergiessen, Libation darbringen arm. ge-Eı cr-el zerstreuen und gpre&; cruel von gbp eir zerstreut.

Jap. tsuge inspiration arm. zeg% $ogi (hogi) Dunst, Hauch, Dampf.

Jap. saka-na Fisch, ostmong. dziga-sun, kalm. deaga-sum, zaga-han Fisch, ostmong. dzıga-su-tsi, kalm. dzagasu-tsi Fischer arm. dmıfu dzuk-n Fisch.

Mong. nari-n, tung. narx-on, türk.-osm. nar-in fein arm. %mıp-p nur-b fein, dünn.

Mong. sul-a, bur. sula, hula, tung. sul schwach, ledig arm. day coil, ewil, gun yoil, yuil piger.

Mong. tan-i, tanji- erkennen, kalm. tani-l, tanji-1 Bekannter, türk.-tschag. fan’ alt, osman. tani erkennen arm. Thema $w%- can-, Aor. can-eay ich erkannte, can-aut‘ be- kannt. Hiezu wohl auch pfuwip on-tani der Bekannte.

Mong. tari säen, tar-ja Körner, tung. tarin Saat, far-i säen, türk. dar-i Hirse, tar-la säen, Saatfeld arm. gpe eir Saat, geb; cer-el und cruel säen, gep-kww corean Weizen (eigentl. Saatkorn.)

Mong. dogo-Ion lahm, burj. dogo-l, doku-! hinken, tung. dokolok, mandsch. doxolom lahm, scheint verwandt mit fw7 kal oder eventuell mit 4% link.

Mong. tsik, bur. sike seke gerade, kalm. tsekele, - tseket gerade richten, tung. tseke, seke gerade, türk. tsun, tsin, tsin, isen, kirg. sin, sen aufrichtig, gerade mittel-arm. 26% sen (verschieden von san Wohnung) wohlgeordnet, „#4; bauen? (Vergl. jedoch Hübschmann, Arm. Gr.). Vergl. auch «4 sög stolz; dial. z4ww% Sitak richtig, z4e Sik‘ gerade.

Mong.., bur. suige, suiku, siye, hike, yiye, kalm. süike, tung. sekan, mandsch. swiym Ohr-

gehänge, jap. sage hängen lassen arm. 4wfu&; kayel hängen. Mong., ostmong., kalm. yadza-, bur. yadza-yaza beissen, ostmong. zadza-gar, jadza-r, kazar Zaum, tung. kadza- zerbeissen, jap. kadzi-ri beissen, nagen arm. wö-w-kr

yac-an-el beissen.

Mong. yali-sun, bur. zalja-so, yalja-han, kalja-han Haut, tung. an kalja-hun Haut, jap. kara Schale arm. %#7% Fruchthaut, Schale.

Mong. yzali-gun, kalm. yalju-n, bur. kaljun Otter, Biber, tung. kalu=n, kalj-un, mand). zailun, yai-yun Fischotter arm. feege kulb Biber.

Mong., ostmong. yogolai, bur. yoloi, kole, kalm. zol Kehle, tung. kongolo Kehle arm. borgs hpwühr, hung kul, klanel, kol-nıl verschlucken. Vergl. jedoch auch Y»fepg kokord Kehle.

- pre

416 Prof. Dr. ]. Josef Karst

Mong. urjal, urja-n rufen, bur. urja-n, urje-n, urje-l Ruf, tung. ura-n Laut, Stimme, mandsch. ura-nda klingen, widerhallen arm. ent ornal, ululare. (Vergl. genug .)

Mong. oju-n, oi-n, bur. ot, oi-n, kalm. oni-k Sinn, Gedächtnis, tung. oi-ti klug arm. /unf yol, Gen. yoki (yokumn) Gedanke, Sinn; yok-al gedenken, sinnen

Mong. unu-r, kalm. unı-s, bur. unde- Geruch, riechen, tung. unu Geruch. Vergl. müs une Nase, Geruch; $-une Hauch, Atem.

Mong. ulu-gei, olo-gun etc., jap. Juri wiegen -- arm. »ppng OrrYoc, rppwb orr-an, opopumdb OFOr-AN Wiege.

Mong. ayu-r, uyu-r, oyor, bur. okor, kalm. ayor, oyor kurz arm. ywfenın% yayurn, ywfonep yayur eilend, schnell, kurz.

Mong. asik, türk. asik Nutzen, jap. suke Hilfe arm. werwb («wtan Hilfe, Nutzen,

me Fngul, wdwügmb aujndak (id.) weqg%, 09% augn, Og-n Hilfe und augut, ög-ut Nutzen. Vgl. auch «& a@ Vermehrung, Zuwachs.

Mong. anisya, bur. njitke, njitye Augenbraue, tung. enitke Augenlied vgl. yore yaunk“.

Mong., burj. aru, aro, tung. ura, türk. ar-ka Hinterteil, alt. ari hinten, jap. ura Rück- seite arm. »n. 07 der Hintere, After.

Mong. zadu schneiden, zadıw-ra verwunden, kadur, tung. kadur Sichel, zadu schneiden,

türk. zati-r Sense, jap. kari mähen arm. Zwpbj k“trel schneiden, Yuzıp(,g) ktur(k‘) Schnitt, Schur. Mong. zaga- zuschliessen, zagalgı Tür, zaga-lta Schloss, tung. A@ schliessen arm.

wgwbb; cag-anel, ma. hak“-n-il kleiden, +fwh&r p‘akel schliessen, bzw. wgnyg agoyc Riegel, dial. zrg-EL goc-el zuschliessen. Ostmong. yugura, kalm. zugur, burj. zogur, zoyor, kukor entzwei gehen, jap. kaku

Bruchstück, mong. yagu-l, yugu-l, burj. yugul, yoyol, yogol, kukul zerbrechen arm. Irennp-by kotor-el brechen; ‚gwtkr k‘ak-el auflösen, zerteilen. Mong. yabur, burj. yabar, kabar, ostmong. yabur-dzi, jap. harı Frühling arm

qwpm% garın Frühling. Ä

Mong. zobdo, burj. zopto, yopta, kopte, tung. kobdu, man). kobdon, türk. kubur Köcher arm. feyups(,p) kapar-c(-k*) Köcher.

Mong. agu-r Luft, Hauch, burj. ıkel, ujel der Athem, das Athmen, jap. iki Athem, Leben, iki leben »g4% ogi anima, spiritus, flatus (nebst deriv. h-ogi, $-ogi).

Mong. üge Rede, Wort, tung. ige feierliche Rede »g-b, og-el rposayopsbw, ajo, enuncio, cano; cf. grg-, gng-gku.

Zur Herkunft desaltaiischen Elements im Armenischen ist folgendes zu bemerken. Die Tatsache, dass dieses schon im 4. Jahrhundert, seit den ersten An- fängen der armenischen Literatur, so innig verquickt und verbunden mit dem haikanischen Idiom erscheint, lässt die Hypothese nicht zu, als sei etwa dasselbe aus der turanisch- mamikonischen Einwanderung nach Armenien hervorgegangen, da diese erst kurz vor den Anfängen der armenischen Literatur, d. . Ende des 3. Jahrhunderts v. Chr. erfolgte. Zudem scheint es sicher zu sein, dass diese Mamikon-Turanier keine Altaier, sondern Skytho-iranische Indogermanen gewesen sind. Sehr glaubhaft ist die Vermutung Indschidscheans, dass in dem Kurdenstamme Manekzier die letzten Ueberreste des Mamikonierstammes vorliegen (Inj. Armenisches Altertum.) Wenn gleichwohl ein entlehntes turanisches Element im Armenischen, bzw. ein armenisches im Turanischen ' vorliegen

' Gegen die Annahme des Vorhandenseins eines bedeutenden armenischen Lehngutes im Altaiischen spricht die Tatsache, dass zu allen geschichtlichen Epochen näherer politischer Berührung des Armenier- tums mit dem Altaiertum, nicht sowohl der altaiische als vielmehr der armenische Teil als sprachlicher Entlehner und Empfänger von dem anderen abhängıg erscheint; so schon im Mittelarmenischen, wie die

Bee

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 41%

möchte, so jedenfalls doch nur in sehr beschränktem Masse; dies dürfte auch aus der nachfolgenden lexikalischen Zusammenstellung hervorgehen, worin die Lehn- oder Fremd- wörter, die meist schon ohne weiteres kenntlich sind, offenbar einen sehr geringen Raum einnehmen.

Uebereinstimmungen im Wortschatz zwischen Tatarsprachen und Ar- menisch.

Arm. wSbjb ac-eli Rasiermesser tatar. Vas, ö°, kas, kas reiben, kratzen, radieren (Vämbery 2.)

«que alu doloso, ingannevole, fallace, wyzn.-wtwy peggiorare, infellonire, incaparbire (verschieden von alu wm. affabile, dolce) Val falsch, betrügerisch, uig. al‘ List, Be- ‚trug, al-&i falsch, schlau, Cag. a! Täuschung, Trug etc. (Vämbery, Nr. 13.)

gesalzen tatar. al Gift, alulu giftig, eigentlich Schärfe, scharf. wg-o[& al-aui‘ Gebet, al-ac-el bitten, beten tatar. jal, in der Verbalcomposition jal- varmak, fiehen, bitten. (Vämbery, Nr. 127, I, pag. 116.)

wg al-I“, Gen. al-uc Tiefe, Grund, das Untere von Val cf. türk. aleay niedrig,

alt unter, Unterteil von Val.

wqn Salz, wyne

on cıl-aut debole, scarso, Poco, pochetto tatar.-türk. «al, il nieder, unten, der Untere. (Vambery, Nr. 12, pag. 13.)

wäby ad-el wachsen, sich vermehren tatar. «as, kas, /ız Nutzen, Gewinnst, gewinnen. (Vambery, Nr. 21.)

ai ander tatar. al, el fremd, aussergewöhnlich. (Vämbery, Nr. 14.)

ya ajo Ja türk. \ ja ja, gewiss (Affirmativpartikel).

wug anc Uebergang, wigwub, anc-anel überschreiten tatar. V as, e$ überschreiten, hinübergehen.

wnfes, Gen. ariucan Löwe, türk. arslan.

wn-b; machen, ywp-b; füge zusammen, verfertige, apapisxw tatar. Vjar,

Jjer, ar, er bereiten, rüsten (Vämbery 132): uig. jar-ak Nutzen, Bereitung (ywpw4 verbunden), Cag. jar, jar-ak, jaratmek bereiten, osman. jar-ar tüchtig, jar-atmak erschaffen, erzeugen (wn%&j ). Hiezu die Vrdhibildung von ywpkr: yop-Pu-k yaur-in-el apuölew.

winnp atok“ voll, gefüllt (a fol‘), wuwnnpmef4pev pienezza -- tatar. fok dicht, fest, kompakt, voll, vollkommen, satt (Vämbery, pag. 179): spez. lag. tok voll, satt, osm. tok; satt, Cag. tok-luk Fülle, tok-lamak füllen, sättigen.

pen (rat macula, vitium, nota, labes, wohl = *ar-hat, mit Primativsuffix af, hat (ohne, los, ledig) Var rein, gut, ar-ik rein, tugendhaft, gut, ari schön, gut, ari-t-mak reinigen.

mpg, zupg-Ei, gwpg-nh, yupg-b alt. Vak, ag Wert, Gewicht (Vämbery, Nr. 8, p- 9): uig. ok Bargeld, Wert, ak-irlamak ehren, achten (eigentl. jemand für wichtig halten), Cag. ak, ag Bargeld, Wert, agir schwer, ehrenvoll, ayirlamak achten, osman. aghir, aatr wertvoll, jak. tarakan schwer, teuer, wertvoll.

mwpbr, wpbg (skr. raci) alt. jar (Vämbery, Nr. 128) glänzen, strahlen: ug. jar-uk hell, jur-utmal: beleuchten, alt. jar-i scheinen, leuchten, jar-ik Helle, Licht, jar-kin Scheinen.

kilikischen Lehnwörter cavus, igdis und manche andere beweisen, so noch mehr im Neuarmenischen dessen anatolischer Dialekt von türkisch-rezipiertem Wortmaterial geradezu strotzt, während umgekehrt die türkische Sprache so ‘gut wie nichts oder verschwindend wenig aus der armenischen rezipiert hat. Nicht etwa durch einen höheren Kulturgrad sondern eher durch Apathie gegen den Kulturgrad .der Haikanier scheint dieses Verhalten der Altaier bedingt zu sein.

19 27

418 Prof. Dr. ]. Josef Karst

p{#-;6J° ritirarsi, nebst Nebenformen $-wp/#-un.ıl resilio, $-wpf#-zb4° saltire indietro, rimbalzare, ritirarsi, fuggire, $-wp/#-n2gwtbd‘ repellere tatar. Vart Rücken, rücklings, hinten, zurück, zurückbleiben: uig. art hinten, rückwärts, Cag. art zurück, art-amak zu- rücklegen, arkalmalk sich umkehren, alt. «rt hinten, osman. ard rückwärts, (cf. bask. aratin rücklings) (Vämbery, p. 18—19.)

pe» ar-iun Blut (gr. Eao) tatar. Vir, ür, or flüssig sein: Cag. erin, jak. ir-änd, alt. ir-iR Eiter, osm. ir-mak Fluss.

wpnrg cruy) macer, macilentus, womit sicher verwandt ist %&pg&« n-ergev tenuis, gra- cilis —= *n-+erug-ev uig. jerik siech, krank, Cag. ar-ik mager, dünn, alt. avi ermüden, abmagern, abstehen, osman. ar-yk mager, jak. yar-i leidend, krank, ar-ittak dünn.

gwph bark forte, brusco, veemente, acerbo, aspro tat. Vberk fest, hart (Vämbery, p. 201): uig. berk sehr, fest, befestigt; az. berk hart, fest; jak. bärk-kä sehr, gut; Cuv. parga fest.

pwpd-p barj-I“ Schenkel türk. balder Bein, Wade; nordtürk. bal-ter (bulg. Lw. balder).

prunp bosor rosso, osman.-türk. boz, bozarak (mit Anlehnung an den biblischen Eigennamen Bosor).

r»{# buth obtusus, hebes, gravis und py/# boyth, rrı@% boythn (eigentl. der Stumpfe), pollex Alt., tat. V but, böt, büt, ein Bezeichnung für runde, plumpe Körper und Körperteile: cag. put Hütte, Schenkel (eigentl. der dicke, fleischige Teil), but-a eine runde Staude, Klotz, but-alak klotzartig, dumm, but-ur Knorpel, Knöchel, osman. bud-ala dumm, bodur Knirps, Zwerg; jak. but Hüfte, Lende. (Darnach liegt dem tat.-türk. Wortstamme ebenso wie dem armenischen der Begriff des Stumpfen zugrunde.)

q«y kommen, Vya, oder gi (*gi-al) 4% gehen türk. ge-I-mek kommen, ge-z-mek spazierengehen. qudS‘ gam Nietnagel— türk. LE gama cheville.

qkın gevl, geul, giul, gül, dial. gel, key, Yjol, kjol, kjoy Dorf osman. ayyl, ayl Pferch; tat. eyil, auyl, aul Stall (russ. aul Dorf im Kaukasus; Cerem. aul vicus; mong. ail bourgade); cf. türk. köy (H. Pedersen).

qbnkgkl; gel-ec-ik schön uig. kör-ük, körk Schönheit; az. türk. gör-&-ek schön.

464 gez Spalte, Riss, Kerbe, Einschnitt tat. Vbes, bet, bis, bie schneiden, einschneiden (Vämbery, p. 203, IV, 217) oder aber wahrscheinlicher Vkes schneiden (Vämbery, Nr. 106: Cag. kes-ek Stück, Schnitt; kir. kez-ek das eingeschnittene Ende des Pfeils, kez-ü Anteil, Los (auch %£u Hälfte); kk. kezäk ein kleines Stück; alt. kezek ein Teil des Ganzen.

4b gic Linie, Strich osman. &iz-mek linieren, &iz-gi Linie.

q”4 909 Busen, Schoss, Unterleib, Mutterleib, Golf, Busen, Brust (Schiffs)kiel, Schiffsgrund, Höhlung, Höhle, adj. ausgehöhlt, konkav, zrgq-wband‘ essere concavo, SCa- varsi, sprofondarsi, g”4-we»p concavo, cavo, grg-kd‘ far cavo, concavo, cavare tat. kot, koj, kut, kuj unten, nieder, tief, Vertiefung (Vämbery, Nr. 98): jak. köt-ök Schoss; kk. kut-uk Brunnen, kui Höhle, Vertiefung; Cag. kut-uk, kud-uk Brunnen, koj-i, koj-u unten, tief; alt. And-uk Brunnen (Vämbery, pg. 93); osman. kuj und kıuyju, kuj Brunnen, kuj-un, koj-un Busen, Vertiefung; vergl. zum Vorhergehenden noch: tat. kab, kob, kov angeschwollen, rund, gewölbt, leer, hohl. (Vämbery, Nr. 71, pg. 64—65.)

g”q gol Dieb uig. ok-ri, ok-rin heimlich, verstohlen, ok-ri-k Dieb; Cag. og-rin heimlich, og-ri Dieb; osman. oghri, ouri Dieb; jak wor stehlen, uoru Dieb; kk. ögor; alt. uur, uuri Dieb, uurle, oorla stehlen.

qef-kp gov-el loben wozu noch g”q7- gog- sprechen und og-el singen gehört uig. öhk-mek, ög-mek loben, rühmen, preisen; Cag. ögümek, osman. öy-mek loben, rühmen, preisen. Zum Anlaut gl. arm, 4, sein: türk. olmak.

Rage

Zur ethnischen Stellung der Armenier, 419

rlm. daku Hackbeil, Beil tat. Viak, tel schneiden, zerstückeln (Vämbery Nr. 174, p- 160) Cag. tog-, tok-ramak, schneiden, schnitzen; kaz. tak-il-mak zerschneiden; osman. dag Einschnitt, Narbe, dog-ramazi Schreiner, tik-kelemek zerstückeln, alt. fa-or schnitzen,

qwn% bitter tat. Vlur Salz.

qbıp diur eben, glatt; ma. dwir, ndial. dur tat., töz, tüz glatt, eben etc. (Vämbery, p- 189): Cuv. türe glatt.

ert-bı derd-el antreiben, anstacheln, reizen, bewegen, anregen türk. dürt-mek, dür-t-mek pousser, piquer, aiguillonner, exciter, instiguer.

el- in el-an-em aufsteigen, emporsteigen ural., alt. Val, ol, «l, il hoch, erhaben, erhöhen (Vämbery, Nr. 11): uig. ul-uk gross, ul-kamak, ol-kamek in die Höhe steigen; Cag. ol-gaymalk: wachsen; jak. ul-u gross; alt. ul-ula sich gross machen, ulurkan stolzieren, ül-ken Gottheit.

bog, bpg-bmeg erd, erd-nul Schwur, schwören vgl. türk. and, ant Schwur; zu arm. Epgecdh numb; Eid essen (Schwur geniessen) vergl. das Tatarische: im Öst- und West- türkischen sagt man überall: einen Schwur trinken, so auch neupers. sokand chorden, was auf die alttürkische Sitte hindeutet, nach welcher beim Schwur die beiden Parteien sich gegenseitig eine Ader öffneten um das in ein gemeinsames Gefäss gegossene Blut zu trinken. (Vambery, 17).

&p/duy ert-al gehen tatar. Vjor, jur, jür gehen, schweifen, wandeln: uig. jorik Gang, Weg, Art, jorimak gehen; Cag. jor-uk Schritt, Gang, Weg; alt. jor gehen, jür leben, gehen. Vergl. auch yapgrp yordor eifrig (tatar. jür-ek Mut, Herz, jürekti mutig.)

&phke, Komp. aus £a+hpp er+kir Erde tat. jer, er Erde, Raum und kara Festland. (Das zweite Element ist wohl durch Anlehnung an #>4£» Himmel vokalisch angeglichen.

prpbgmet.p Hongun--(-k‘), Fongun(-k‘) Nase türk. burun, burn Nase.

pum-pilubb, est-imanel (präs. -im) subligo, calceo, sich beschuhen, Schuhe anziehen (zum zweiten Element imanel vergleicht Wb. das osmanische yemeni Fussbekleidung und Kopfbinde. Vergl. doch richtiger:) Vjap, jab, jam verhüllen, bedecken, schliessen: alt, osman. jam-a Fleck, jam-inmak sich zudecken, jama-mal: einen Fleck auflegen.

br (bp) biur (teur), ma. fwir, na. tur, dur quer, schief, verdreht tatar. V tol, tül, tor, tür entgegen, gegenüber: jak. tuor-a quer, gegenüber, kk. töra quer, gegen- über; Cuv. fül gegenüber. (Vämbery, p. 188.)

@ny-md° tol-um lassen, verlassen tat. ful, dul nakt, bloss, vereinzelt, verlassen Witwe, berauben, entblössen (vgl. Vämbery, Nr. 178, p. 164).

P@rkp trik‘ Mist, Dünger, Kuh-, Pferdemist (wohl vom Grundwort *@fe *tür vergl. Liden, p. 109) tat. Vier, tir unrein (Väambery, Nr. 187b): cCuv. für-is Unrat; osman. fer-es unrein.

Zur selben Sippe gehört auch: (#rdkd° t‘r-m-em befeuchten, benetzen, einweichen und (#pf& t'r-j;em befeuchten, begiessen, wässern ((#a.p4' tur-m ist postverbale Bildung); auch @pr-&4° t‘r-em kneten (vergl. Hübschm., Arm. Gr., I, 449, Pedersen, KZ 39, 371, Liden, p. 110) tatar. fer, ftir Nässe, Schweiss, nass. \Vämbery, p. 187.)

Pabswt iS-yan Fürst, Oberherr alt. han, yän Fürst, Kaiser (mit den Kompositen C'ha-khan, Tar-khan etc.)

fd ildz Wunsch, Sehnsucht vgl. tat. dilek Wunsch.

leq-b4° oz-em scindo, seco, discerpo, dirumpo tat. üz, öz, ös, os, jüz brechen, ab- brechen, trennen, vereinzeln, absondern. (Vergl. auch g7-&, gezel.)

ler; xoy Widder türk. /oy Schaf, ko@ Widder (H. Pedersen).

len yok Gedanke, Sinn uig. ok Sinn, Verständnis.

len yot Gras, Kraut jak., türk. ot (H. Pedersen).

ir 272

420 Prof. Dr, J. Josef Karst

&n] cov Meer tat. sub, sw, Wasser (Vämbery, p. 167); als entfernt verwandt hiermit zusammenzustellen: &rp-&; corel und w»p-k; sorel fliessen, ebenso forel fliessen (= corel). (Vämbery, p. 167.)

har kal- Aoristamm zu bp tat. Vkar, kor, kol Arm, Spanne (Vämbery, Nr. 85): Cag. /ol Arm, Hand; kol-Jamak mit der Hand nehmen, ergreifen; uig. kol-akmal: führen; osm. kul-lamak gebrauchen, anfassen. :

hun kal hinkend vgl. türk. gol-ak. ud“ kam ‚oder‘ (Konjunktion) scheint ursprünglich gleichmässig, gleich, gleichzeitig zu bedeuten. Hievon deriviert Zw.-wg gleichmässig, gemächlich entweder tat. kün, gün,

kön, ein glatt, gerade (Vämbery, Nr. 118) oder etwa tat. Vken, en weit, geräumig, be- quem oder aber tat. Vem, am Ruhe, Sanftmut (älter kam mit gutturalem Anlaut nach Vämbery, Nr. 33, p. 31).

ya pP kamur) Brücke (bisher mit z£gvpa zusammengestellt, nach Hübschmann jedoch unsicher) alt. kob-rak Brücke; Cag. köprük; kuniyk. kopur; türk. köprü; kk. köbergä Brücke (der beste Beweis, dass köprü mit dem griech. zepvpa nichts gemein hat [ausser der Urverwandtschaft|, Vämbery 66). Zur ma. Form fwpdtP karmundj vergleiche analog azerbeidZ. körpi Brücke.

Yun kap-ut erbeutet, Zwewnb; kap-t-el spolio, praedor, capto tatar. Vkap er- greifen, gewaltsam ergreifen, an sich reissen (Vämbery, Nr. 80): Cag. kap-mak ergreifen, erhaschen, kab-a, kap-a Bissen, Griff, Fang; osman. kap-mak ergreifen; alt. kap er- haschen; jak. kab ergreifen, anfassen (Vämbery, Nr. 80, p. 75).

Vpwn- kar- setzen, festsetzen, gründen, aufstellen, haften. Davon folgende Derivative: Zwerg kar-oic edificio, struttura; 4wa-mmd kar-uac consistenza, durezza; Ywun-mgwbbd° erigere, edificare, stabilire, piantare, fermare, porre, mettere, sta- bilire; Zwa-megwbpdf vassodarsi, coagularsi, indurare, piantarsi; Ywn-megm ib constitutio, coagmentatio, compactio; concretum, congelatio (fermezza, il fissare); ferner: fwn-g-p° kar-t-im pangor, haereo, figor restare immobile, fermarsi, attacarsi (stecken bleiben, hängen bleiben, haften); ferner auch: Zufe kr-iv statio; Zuwepd° ka-vim haften, sich stemmen, stützen; fenewu ki-van Standort; 4rer kun denso, spesso, fisso, duro, fermo, forte. Sämtliche vorstehende Derivata von Vkar, bezw. Vu sind gleichzusetzen mit: tat. Auır-mak stellen,aufrichten, aufstellen, feststellen. (Vergl. auch Ako-mak setzen, legen, sowie ber-k, ber-t fest, Mark, hart; Vämbery, Nr. 213, p. 201.)

bwpf-p kari-k“ Not, Notwendigkeit, Schuldigkeit alt. Vier, ger Pflicht, müssen, Schuldigkeit; jak. kärin Pflicht, Schuldigkeit; uig. ker-ek nötig; Cag. hir-ek nötig; osman. ger-ek nötig sein, müssen; Cuv. kür-le notwendig.

hqub kolzi, galzi, für *qul-izi, *gul-uzi Insel, eigentl. Meerland türk. gol mer; südostlesg zul, hül, hil (id.); + Cerk. (kabard.) de, sy Erde; cayur. ige, dido eedo Erde; and. kär. unsi, onsi. (Vergl. indessen auch Barea helle nass, feucht sein.)

Ynyp koyr blind; alt. sokor; kk. sogur blind; türk. kjor; jak. sokkor einäugig.

tn kop palpebra, pellis tegens oculos; cilium, pili palpebrarum (die zugrundeliegende Begriffsidee ist die der hohlen, gewölbten Hüllung tat. Vhob, kov, angeschwollen, aufgeblasen, dick, rund, bauschig, gewölbt, hohl (Vambery, p. 64, Nr. 71 ff.): uig. kop-kı aufgeblasen, /ov-uk Hut, kop-mak aufschwellen; Cag. kabarmak dick werden, an- schwellen, kab-arzuk Wasserblase; osman. kavuk, kovul, kobulk Blase, Hut, Mütze, kab-ag Kürbis, kab-urmak anschwellen; jak. kob-» hohle Kugel, kab-ag Blase, kab-iri gewölbt, Cuv. kub-uk Blase; uig., Cag. kebek, kevel: hohl.

qkph geri Gefangener, cf. $fr cir Kreis alt kur Gürtel, Umfassung.

Sujby h-as-el und m-as-el' zu Vas rendere magro, consumare, intr. magrire, consumarsi tat. Vas, az, as abnehmen, mangeln, mit uig. osman. as-ta-mak vermindern, «as-yt-mak

—_ 2 —_—

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 421

herunterbringen ; osman. as-yn-mal: etc. (Vergl. auch türk. Vas, es, kas kratzen, radieren und Vas, as essen, fressen, zehren.

Sun-wubg hat-anel abtrennen, abschneiden; Privativsuffix -wır -at tat. V at, a] absondern, trennen (Vamb. Nr. 29): uig. at-in ander, verschieden, «af-irmak: absondern, abtrennen: lag. aj-irmak trennen, absondern, aj-ran Scheidewand; osman. aj-irmal:; cuv. 0j-ir trennen etc.

Sy hac Brot, Brotfrucht, Getreide, Korn, Speise - tat. Vas, as, az essen, fressen: uig. as Speise; kk. a$ Korn, Saat, Brot.

Su-mn hav-at fides, Suwe-wbbl hav-anem persuadeo, Swe-wun-p hav-as-li certus, manifestus, von V Se hav zustimmend, überzeugt, glaubend; vergl. ayo ja offen- bar verwandt und zusammenzustellen mit türk. evet „,\| ja. (Nach der kilik.-ma. Form ufopd‘ avdim glauben, wewn avad Glaube zu schliessen, dürfte das anlautende h Sin Swewun, Sunwbb; etc. auf sekundärer Stimmhauchentwicklung beruhen, also unursprünglich sein).

Sbnp hei, Sbum heru fern lag. iral: fern; kk. er-ak weit, er-irben entfernt.

Saywtp hol-ani senza velo, entschleiert, nackt, unverhüllt; $r7-w"Ey_ hol-anel entkleiden, entblössen tat. V jal (jar, ar) nackt, bloss, leer: uig. jal-anlk: nackt, bloss, jol-ak mager, dünn; Cag, jal-ang nackt, bloss; kir. Zal-ang nackt; osman. jal-in nackt, bloss.

$eyg hoiz Baumsaft, Gummi, Harz (nebst «eg Most) türk. yoz nach Wh. Vergl. türk. jas, is, :z nass, feucht, jüz-mek schwimmen.

Say hoyl, huıyl Schwarm (cf. ey) türk. küllü gänzlich, total, küll das Ganze, Ge- samtheit, Schwarm, Trupp.

Seıfbın hovit Tal tat. osman. ova Talgegend, Ebene, zu Vo), ov, ev (Vambery,

Nr. 47, p. 43).

Vhord liegt vor in: Smpgwi muy hord-an tal condurre, guidare, discedere, facio, toHo; vielleicht auch vorliegend in $erg-Eı hordel purgo, mundum facio, aperio fare la strada, preparare la via, letzteres indessen auch mit Swp/##&, glätten, ebnen, vereinbar, lat. porro, deutsch Furt, gr. zepas, zepatvo tat. V jor, jur, jür gehen, wandeln; alt. jort antreiben u. dgl. (Vämbery, Nr. 145, p. 134.) Das armenische V hord ist demnach verwandt mit V yord in yordorel antreiben

Sneul; husk letzt, hinterst, äusserst türk. uzal weit, fern, abgelegen. ägkı jgel (dzag-el) türk. &ek-mek ziehen. Safa &oy reich, mächtig, gewaltig, viel türk. &ok viel; vgl. jedoch auch arm.

yog-n, yok‘-n viel.

din mak, Er, super, in Komposition vgl. def-wrpmefdhw Ueberschrift, Sufudh Reiter tat. Vmak Höhe, hoch; kk. mak-pas hoher Baumstamm; uig. mak-ut-mak erheben, er- höhen, rühmen (vgl. magy. mag-as hoch). (Vämbery, p. 214.)

dk mi nicht türk. Negativ-Infix me, ma beim Verb.

dmnP munj stumm jakut. mun-ur stumpf.

geld yalt‘ gross, enorm tat. al, ol, ul gross, hoch: uig. alp, alk: cag. alp, ulup etc.

yup-wn yayrat aus *yair-hat, *air-hat impudens türk. ar-syz, ar-lan-maz un- verschämt.

gwahukj y-ar-nel, imper. wpp, wpkp sich erheben, aufstehen (= gr. Opvupar, skr. rnöti, lat. or-ior, nach Arm. Gr, n. 472) alt. ör, ür oben, auf: uig. örü, öri in

öri-turmak aufstehen; Cag. ör, ur hoh; jak. ör-o Höhe, ür-üt, ur-umä etc. (Vämbery, p- 57—58.) Vgl. auch arm. »en-tmep, wen-g&ı Schwellen, aufschwellen.

yunumlı yatak Boden, Fussboden jak., uig. atak; Cag., alt. ajak Fuss, Bein, Stütze; türk. yatal: Bett, adj. yatakle, yaty das Lagern (grusin. mingrel. iataki aus dem Ar- menischen entlehnt).

422 Prof. Dr. J. Josef Karst

jEuwu yesan Wetzsten tat. Vas, es, a$, kas reiben, wetzen etc. (Vämbery, p. 20.)

alt, "qneh ylk-el glätten, hobeln, olork glatt tat. Vjol, jon, jul hobeln, glätten (Vämbery 133): Cag. jol-mak glätten, joluk glatt, poliert.

yeqb® yogn viel Cag.-türk. yog-ın dick; alt. ya, yuına, yu-us sammeln, Sammlung, Haufe; ferner Cag. üh-sek, ög-umak anhäufen, sammeln, ög-üm gigantisch, ög-üs viel usw. (Vel. auch türk. &oy viel.)

yaqbhd° yogn-im ermüden, aus *yogun aus *yorgun tat. jorgum müde.

ge yoys, h-wis Hoffnung, yreswy hoffen tat. is; alt. iz-en hoffen, iz-enei Hoffnung (Vämb, p. 40).

Job, yohp yaun, yaunl“, yonk‘ Augenbraue tat. öR, öng, eng (ün, eh) vor, vorderst, hoch, hervorragender Teil eines Körpers (Vamb., p. 54).

gepwvfby, gepwößk, gepwbzkj yavr-anj-el, yor-anj-el, yor-anc-el gähnen, klaffen -- tat. N jar, jor: uig. jar; osman. jar-yk Kluft, Spalte; uig. jar-mak spalten; osman. jor-ti Loch, Oeffnung.

zwe sar Reihe, Folge Cag. sir-gi, sür-gü; uig. serge; osman. sir-a Reihe, Ordnung, Strich.

nf oy Hader, Groll tat. Vöv, öj etc. Groll, Zorn (Vamb., Nr. 56).

„2 olj unversehrt, gesund kk. cıldu gesund, wohl behalten, ganz.

nnd ot-n Fuss tat. Vjat (Vamb. 137): türk. aj-ak Fuss; uig. jat-ak; Cag. joj-ak; alt. joj-@ zu Fuss.

npgyb ordi Kind; prognatus, ma. urdi, ur-& fit, evenit alt. Vur (Vamb., Nr. 36): <ag ur-uk Spross, Abkömmlig; jak. or uta verwandt machen; kaz., kir. ur-eün, ür-eün Nachkommenschaft, Geschlecht.

nı) ul Böckchen, haedus türk. ul-ak, ogh-lak. netlb unkn Ohr alt. «k höhren, wissen; Cag. ong, ang Sinn, Verstand. ° > us Gedächtnis —= np. hos |hus] anlautlich beeinflusst vom tat. us, es, is Ver-

stand, Sinn. Zu diesem tat. us vgl. arm. muwbpd° us-an-im lernen (übrigens auch als indg. mit Ksl. uku, ueiti lehren zusammengestellt; vgl. Hübschm., Arm. Gr., p. 484).

nen. ur Reis, Ausschlag, Sprosse, ur-n-ul schwellen Cag. ur, ur-ma Blase, Aus- schlag; ur-uk Sprosse eines Baumes usw.

nen® wPn Hammer tat. Vor, vur, ur-mak, vur-mak schlagen.

bgkd° pel-em ausgraben, urart. pili Kanal, Graben türk. belemek, pellemek,

graben, bel Spaten, Hacke.

qwnp pltor, “yyenp-b) aufgewühlt, trübe (aus Vpal, vgl. f47& pile unrein) osman. bul-anyk trübe, bul-anmak sich trüben; ferner gehören hieher (Vambery, p. 198): cag. bol-gamak ; alt. pulga aufrühren, mischen etc; cuv. pel-eik Kot.

Pad jov, &ov Rute, Zweig türk. &op Holzstück, &ub-uk Rute, Gerte.

ung saloc (*sil-oe) Säge tat. sil, sir, siz (Vämbery, Nr. 159): Cag. sil-mak wischen, reiben, glätten, siz-mek, siz-mal: eingravieren, einschneiden, stechen.

[win vat schlecht, gemein tat. bat, baj nieder, niedrig, gemein (Vamb., Nr. 211).

JEp-P, Je (gkp b ılepny) ver-j, ver Ende, oben vgl. türk. girü (geri) zurück.

unond% tor-n, plur. wnamtp Seil, Tau vgl. tat. tar, ter- eng, schmal, beengen; Cag., osman., kk., uig., kaz. tar eng, tar-tmak, ter-mek, tirgemek zusammenziehen, -heften, -nähen; Cuv. Zort ziehen.

7, wıq avl, dl, oy-wl Ring, Knoten, Spange tat Vol, ul schliessen, binden: Cag. ol-amak binden; osman. il-ik Knopf, il-mek etc. (Vamb., Nr. 42).

ozby, yozbı aus-el, yaus-el, öS-el, yo-sel (osotel, ösatel schinden, abtrennen, abreissen, loslösen, verwandt mit gis-el, gis-ot-el tat. Vuüz-, öz-, jüg brechen, trennen (Vamb,., Nr. 70): Cag. os-mak schälen, üz-mek, jüz-mek, osman. ös-mek schinden, die Haut abziehen.

_ A

Re

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 423

Zur Ergänzung dieser Liste, deren Gleichungen teilweise etwas weit hergeholt und mitunter auch mehr oder weniger gewagt oder fraglich erscheinen dürften, folge hier eine zweite Serie von Gegenüberstellungen, deren beiderseitige Glieder einander möglichst nahestehen und sich lautlich wie begrifflich nahezu decken.

udo/$ am-avt‘ Scham, am-a&-el schämen tat. am- (am-&-ik, em-&-ik) weibliche Scham, Genitalia. “yp ayr, ma. air-ik, arik, dial. erik, irik Mann, Männchen, Gatte uig., osman., kk. er, är, &uv. ar Mann; türk.,, kk. ergek, erkek Männchen. «“np/# ar-it‘ Mittel, Ge- legenheit— türk. ara Mitte, zwischen. «nm au Bach, arog-anel, orog-anel bewässern osman. aryy Bach ; Cag. ar-ik, ar-na ; kk. er-ek Graben, Wasserlauf. “pfA ari tüchtig türk. ari wohl, gut. &pf" erkn Geburtswehen uig. er; alt. erü; jak. äräi Mühe, Leiden, erik sich anstrengen, plagen. #r il Spindel, dial. »I-k tat. Vil, jil schliessen, binden (osman. il-mek Knoten, Masche, ilik Knopf). S&qbtwt h-el-in-ak (heliunak) dux, princeps alt. V il, el, al vor; uig. ilik; osman. ilk erster, Fürst; Cag. eli, eldi vor, voraus; türk. ileri; tat. ilgeri vorwärts, vorzüglich. $=7 hol Erde, Grund und Boden tat. höl humus. »q ul, uli Weg, ul-arkel, yol-el schicken, geleiten türk. jol; jak. suol; Cuv. sul, Sol; kirg. Zol Weg, Art und Weise, Sitte; türk. jol-la-mak schicken (nicht Entlehnung, gegen H- Pedersen). »«7l uly Giessbach türk. oluk Wasserlauf. »u us (idg. ömso) Schulter türk. omuz. nenhww wrk-an Netz (Geflecht) türk. ör-mek, Cag. örge-mek flechten, winden, türk. örme, örgü, Cag. örük, alt. uruk Flechte, Seil; alt. ürmek weben. kwybı kapel binden, kap Band, Fessel tat. V kap, kub, kam, keb schliessen, umbinden (Vämb. p. 76). fwuyuf kapak Mantel tat. kepek (id.). Sefwnwt hukaral: entgegen, gegnerisch, aus *hak-kar Suff. ak entgegen gewendet (V hak- neigen) tat. kar gegen, wider (Vämb. p. 77). ho>bh kavs-ik Schuhwerk (phl. kafs-ik, np. kafs) tat. kevs (kebis, keüs) Fussbekleidung hg kiz Brand, kiz-an-el brennen’ verbrennen tat. kis-, kiz- Feuer, Glut; Cag., osman. kiz-mak erglühen; uig. kiz, kis feurig. f£&« kes Hälfte kk. kes-ek; alt. kez-ek; türk. kes-il: Hälfte, Stück, Vhes, ke, kis schneiden, zerteilen. Yıy« koys (kuys, kus) Jungfrau türk. kyz, kys Mädchen (H. Pedersen). .g=? /“aj Held alt. ko& stark, mächtig, gross, tapfer; Cag. koca, kocak, kirg. goiak der Held. Tapfere. 72 . 908, kos, dünnbärtig, bartlos türk. kösse (id.) gredg gund, gunt Trupp, Kugel alt. Vhum, kund rund, klotzig (Vämb., Nr. 97, p. 92 —93). guediop gumar Schaar, Menge, Masse Cag. köb viel, Menge, Haufe; osman. köpür Menge, Masse, göbre, gübre Haufe, gömür, gömbür Haufe, Anschwellung; uig. komar Knäuel. g62&p gis-er (Verbaladj., die wegziehende, d. i. späte [Zeit]) alt. Vet, kee wegziehen, ge&-mek vorübergehen; uig. kei; cCag. kiee Abend; osman. geden vergangen, ge& spät. ‚gbpf@&y IXert‘-el alt. kärt- hauen, einschneiden (H. Pedersen). ‚gb Kit, hıkik wenig uig. hetik, kieik klein, winzig etc. (Vämb., p. 99). ‚gurfut k“amak Rücken, Rück- grat tat. kömük Nacken (Vamb., Nr. 113); vgl. tat. Vraj biegen, kom Joch (Vämb. 75, 74). ‚pwaa kale Hunger kk. kasi (= *kaltsi) Hunger. ‚gwp %ar Stein tat. kaja Fels;

vgl. auch arm. ‚grebuy kveay Würfel. a4 eep Eile, eepel eilen cCag. cap-uk, osman. cab-uk schnell, eilig, cap Galopp, «ap-mal: eilen, rennen, nebst Cag. dev-ik, deb-er flink, eilig. Vgl. auch arm. zeug stap- eilen. X" dem, im Zaum türk. gäm, gem Zaum (güväm,

gäjm Pferdeharnisch). zwp duk‘ Mass, Verhältnisteil, Quantum (aa. ap‘) tat. cak Teil, Abschnitt (Cuv. «ok Zeitmass; jüz-dak hundertfach; uig. kae-ak wann). mw tak Wurzel, Grund, unten tat. fök, tüg Boden, Grund, Ende. «w% tak Reihe, Zusammenfügung, Schnur, Schnalle, Serie, instr. takav adhuc, paulatim, takavin adhuc, amplius tat. Viak, tek-, tag- anlehnen, hinzufügen, bis, bis zu (Vämb. 158), taku hinzugefügt, auch, takun angrenzend, zugleich; alt. ta, ta-a, tag-ani auch, und, zugleich. “wp tar weg, fern, ausgedehnt, tar-ac ausgebreitet, -gedehnt, zerstreut, mit Verb. taracel tat. Vtar, ter: uig., osman. tar-amak, Cag. tar-imak, alt. tara ausbreiten, zerstreuen, säen. weh tam-uk: ; feucht, nass, Verb. tamk-anel befeuchten (vgl. Liden, Nr. 50) tat. Viam, dam Tropfen,

rar

424 Prof. Dr. J. Josef Karst

tröpfeln (tam-ka,, dam-la Tropfen, Verb. dam-lamak); vgl. Vämb., Nr. 180. wwihp tani-k, Dach türk. dam Dach. “nun tar, tovar, tuvar Herde, dvar Herde, Kleinvieh türk., mong. d-avar, t-avar, tat. tyuar (slav. tovar) Vieh (H. Pedersen), mit dentalem Präfix (daher bask. abere Vieh). z6&, tol-el wollen, begehren = türk. dil-mek. ınpınnıvp tort-unj Murren tat. derdar-lanmak (grus. dr-denva). mund tavn (ton, taun) Fest tat. fam-, tom-, ton- versammelt, vereint: uig., Cag. tömen Haufe; vgl. jedoch auch türk dijün, sowie donamma öffentliche Belustigsung. y/r- dir- Verbalthema von dnel legen, stellen tat. für Stütze, Lehne (Vämb. 191). @w.# t‘ap‘ Grund, Sohle, Tiefe, Unterteil, tapel‘(-zanjn)

(sich) erniedrigen tat. tap-, fub-, tep-, teb- unten, unterer Teil, Grund, Boden, Sohle, Spur. /#nn% t‘or-an Enkel, Abkömmliug —- türk. torun Enkel (H. Pedersen). np tur Schwert, Säbel kk. tur (id.). ar tiup‘ Büschel tat. tob, töb Haufe, Knäuel,

Busch. pwg bag Maulband tat. bag-, beg- \Vamb. 197) Band, gebunden: cag. boyan Handfessel, bogra Halsfessel; uig. bak, bek Strick, Band, Riemen. «un pat, bad Zaun uig. böt, büt, but Zaun; tat. böt, büt schliessen. pes Art und Weise (cf. zd. paesa, jedoch bedenklich nach Arm. Gramm.), jedenfalls verwandt alt. V bie, bis, bit, bes Zeichen, Schrift, Aussehen, bzw. schmücken, zieren, Zierat (Vämb., p. 203—204); vgl. zur Be- deutung insbesondere arm. pis-ak gesprenkelt. Hierzu auch r£% bie Makel, Flecken, Muttermal alt. bie, bit-, bet- zeichnen, schreiben (lag. bet Gesicht, Kennzeichen); jak. . bit Anzeichen; Cag. bec-ek:, pec-ek Zeichen, Merkmal, Muttermal. Aw4£,; p‘ak-el schliessen, sperren, einschränken tat. bak-, bak-lamak Band, binden, schliessen (Väamb., p. 192). darf» muy Rauch tat. bug, buh, mug Dampf, Dunst, Verb. buh-lamak (Vämb., p. 208). fup, Jupp var, pl. tant. var-k“ Wandel, Lebensweise, Manier, Gang tat. bar-, var- gehen, wandeln; Cag. bar-is Weise, Manier; osman. bark, Cag. bar-ik Menage, Haus- haltung. #4 sak Zahl, Berechnung, Mass, Quantum tat. sak-, sag- zählen; uig., Cag. sak, sag, osman. sajy Zahl, Mass, Art und Weise. »wpp&j salr-el sich verbergen türk. sakl-amak verbergen. #peray sol-an-ul, Vsul, sil sich schwingen, emporschwingen - tat. Vsal, tal- (Vamb., Nr. 152) das Hin- und Herbewegen eines Körpers, auch die hurtige, heftige Bewegung; osman. sal-mak; vgl. auch tat. Yi, si! Wind, Hauch, hurtig, eilig, sich schnell bewegen. Vgl. auch arm. sel-el pfeifen, zischen. »p&y sar-el spitzen, schärfen, einritzen, sur spitz, scharf, schneidig tat. sär, sjür einschneiden, zeichnen. ww pe surb, dial. sparik,, sapar-kik sauber, reinlich -- tat. Vseb, süp-, suv glatt, rein, heil: osman., Cag. sipür-mek fegen, reinigen. «ng sug, suk‘ Trauer Cag. sagu (id.), sagum traurig; ug. sak-inmalk: sich kümmern, sorgen; sak-in@ Kummer. yzy7 2-0yg gleich (Präf. -2) -- cf. tat. ok zugleich, ähnlich (Vämb., Nr. 51). & €, »s o@ nein, nicht tat. jok; dazu Zoki Lügner; cog-ul falsche Anklage; &ka; arm, bedürftig (cf. arm. s%«, oder auch z4e). gr. cup Stock, Rute Cag., Cuv. sap-ak, sab-ak Stiel, Stengel; kir. sab-ar, osman. sopa Stock, Prügel; Cuv. sap schlagen, prügeln. yrez yus, yus-ik ruhig, sachte, gemächlich —- cag. javas, juvas leise, langsam; alt. jabos weich, ruhig, friedlich; kirg. Zujas, Cuv. jyvas, osman. uz leise, ruhig, sanft.

Angesichts der hier vielfach hervortretenden grossen lautlichen und begrifflichen Uebereinstimmung und Deckung der altaiischen mit den entsprechenden armenischen Formen liegt es freilich nahe für eine gewisse Anzahl von Fällen nicht sowohl Ur- verwandtschaft als Entlehnung zu vermuten. Wenn ein armenisches Wort wie 4£# oder fwuyb; oder 84% ausser der oben angeführten, lautlich adäquaten Entsprechung im

' Weniger Sicheres wie etwa die Vergleichung von op-Eb-p, op-[t-wl mit türk. oran Mass, Art und Weise (vgl. auch tat, uig ‚jor-ik, jor-uk Gang, Weg, Art, Sitte) oder wie (&yldnep trtur Raupe (ef. Hübschm., Syr. Lehnwörter, Nr. 30) mit türk. iyrtyl (cf. WZKM. 14, p. 163) ist absichtlieh über. gangen; wie denn auch übrigens die Aufzählung keinen Anspruch auf Vollständigkeit macht.

= ,26

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 425

Altaiischen noch eine andere, auf Lautwandel beruhende, wie wir im nachfolgenden Abschnitte sehen werden, aufweist, so spricht dies eben für jene Annahme. Diese Fälle sind jedoch in verschwindender Minderzahl und besser auf Sprachkreuzung oder Schichtung als auf sogenannte Entlehnung zurückzuführen.

Urverwandtschaftliches Verhältnis ist bestimmt anzunehmen namentlich da wo die beiderseitigen Begriffsausdrücke nicht ohne weiters lautlieh identisch sind, sondern sich durch regelmässigen Lautwandel oder Lautwechsel- entsprechen. Solche Fälle sind z. B.: Tat. sok, sog, ‚sov (Vämb,, p. 149) arm. Sm{ hov neben ywf zov kühl, kalt; tat. sol, sal Wind, Kühle arm. %»q4 hol-m Wind; tat. sev, seü, süj, so) leben arm. «Lp ser Liebe (wohl für *sey-ri *sev-ri); tat. kar Schnee, Reif, Frost arm. vun sar-n Frost, Reif. (neben lautlich näherstehendem kar-kut Hagel, kar-e-i, kor-vil sich verdichten, gefrieren); türk. kaz Gans arm, »wg sag (H. Pedersen); türk., tat. fong (fon, tün) Finsternis, Nebel arm. Smefa cuy (= *cony) Rauch; tat. kork-u Furcht arm. Zphpey erk-iut (id.); tat. kör-, kor- (kar-) sehen, suchen (Vämb., Nr. 83) arm. »pru&y or-on-el erforschen, unter- suchen; tat. kon-malk: liegen, absteigen, konnok Nachtlager, kojun unten, abwärts (Vämb,, Nr. 98) arm. „ef unj Unterteil, dial. unj-nil absteigen (vgl. yogn- nebst yonj-el sich ermüden [eigtl. ‘erliegen |); tat., uig. örü, öri, Cag. üri, ur, ör oben, hoch arm. Ep ver (id.) usw. Zu einer ne Zusammenstellung der beiderseitigen Lautentsprechungen soll im Folgenden ein schwacher Versuch gemacht werden.

Bestimmte Lautentsprechungen zwischen dem Tatarischen und dem Armenischen. Armenisches $ c = tatarisches ! (a):

Tat. tok, tog emporkommen, entstehen, geboren werden, Geburt (Vämb., p. 182) Sg cag Gipfel, $wg&/° emporkommen, Sum origo, emanatio. fol, dol herum, sich im Kreise bewegen: Cag. tol-amak wickeln; alt. fol- sich entwickeln (Vämb., p. 183) Sy cal voluta, plica, Seykı involvo, plico; vgl. auch dwewy-L caval-el sich entwickeln.

tob Haufen, rund, zusammenschrumpfen, sich in einen Knäuel verwirren dmufb cp‘, 34h cp“-im Wellenbewegung, Wirbelsturm, sich verwirren. Spwe cr-ar, Spupkg crarel Packet, einpacken, einbinden usw. far, ter beengen, zusammenbringen: uig. ter-mek

sammeln, fer-gemek zusammenkoppeln; kaz. tir-gemek zusammenheften, terir-ben sammeln. &fpum cirt Kot, car-t-el cacare, car-d-el essere sordido, na. dpPr car-il, dear-il sich be-

schmutzen Vier, tir unrein; £uv. tir-is Unrat; osman. fer-ez unrein. &fr eir Kreis uig. teker, tekir Runde, Kreis, fekri herum; osman. devre rund, herum, verb. &evir-mek- dmen. cu® krumm fer, fir umgekehrt (z. B. osman. ter-s verkehrt, umgekehrt (Vämb.,

= 174). &»p cor gocciolamento, Husso, dpi coran Hüssig, Irpkr corel tropfen, tröpfeln

fir Nässe, Schweiss: Cag. ter-lemek schwitzen, ter-etmek benässen ; jak. für-it schwitzen. En cor-cor Tal, Schlucht tat. ter-in tief tere, teri (Cag.), dere (osman.) Tal (Väamb. 176). $r& hoe dicht tat. Vkat, kyt, kot dicht, fest.

Armenischesyc = tatarisches { (d):

Tat. f (d) ist mehrfach durch 3 statt ® vertreten: gb cel-um spalten -- für, tur, til, tel brechen, durchbrechen (Vämb, p. 176). Vgl. jak. tyr durchschneiden, spalten, fyrit zerreissen, fyr Spalte; lag. fil-mek brechen, durchbrechen, tfil-im Bruch, Stück: &uv. &l zerstückeln. 467 ce! Geschlecht gehört vielleicht ebenfalls zu derselben Gruppe (Vämb., p. 176, Nr. 190); vgl. Cag. tir-e Zweig einer Familie; Cuv. tor-du Zweig

einer Familie. ya“p camal: fest, trockenes Land, Festland fam, tem (Vämb., Nr. 179) fest, dicht, geschlossen, erstarrt. gmepu curt kalt, frisch uig., jak. fong, toß Frost, gefroren. gw& cac umile, demütig, gelassen tat. tat, dat fest, ruhig, gelassen. Dazu

or

426 Prof. Dr. J. Josef Karst

tat. fac-ik; alt. ted-u friealich, ruhig. g- e bis, zu - verwandt mit tat. tak, tek, taj, tej an- rühren, hinzufügen, bis, bis zu (Vämb., Nr. 173): uig. fek, teg angrenzend, bis, bis zu; cag. teg, tig, teyin bis, zu; osman. dej-mel: berühren, dei-in bis; jak. ti hinlangen, erreichen. ge cup Stock Cag. tajık Stütze, Stock; fajav Schifferstange, Stütze; Cuv. toja-Lehne, Stock (Vämb., Nr. 173), gr.g cu-k‘ soffita, Decke Dach (Vämb., Nr. 173) -- vgl. Cag. tak-av das Daraufgelegte, Decke, Hülle, tak-a, tok-a Spange, tok-umak berühren. ypr ein, geb cr-el zers,reut, zerstreuen tat. /ar, ter ausstreuen; cCag. tar-ik, tar-i, Cuv. kyr-a Saat (Vämb., Nr. 176); vgl. auch yrp&wn cor-ean Weizen, Saatkorn. ges; cat-el incidere tat. fak, osman. dag schneiden, zerstückeln. 4%g kie Genosse tat. kat (kaj) Geselle, Genosse.

Armeniüsches & ec tatarıschesss: db cep‘, &bib-k, ce‘'pel Anstrich, anstreichen, schmieren tat. seb, siv, süp glätten, streicheln, fegen: uig. siba glatt; Cuv. sima glatt, &uv gleiten; Cag. sip-alamak streichen, glätten, siv-amak, suv-amak anstreichen; alt. $yb-a mit Lehm beschmieren; osman. siv-a Anstrich, Bekleidung (einer Mauer); jak. sib-a, syb-a-byn schmieren, syb-ak Schmiere

(vgl. &&4fmet4 Schmiere). Sfr eir Linie, Strich sir, sür Strich, Linie (Vämb. 159). dm cov Meer sub, suv, su Wasser (Vämb., p. 107). Spwp car-ar, Spwpb; carar-el Ein- hüllung, envelopper türk. sar-mak einhüllen, einwickeln. Vgl. jedoch auch oben unter Arm. g = tat. t.

Armenisches anl „5 tatarısches,s:

zwp Sar, Serie, Reihe, Strich osman.-türk. syra ; vgl. weiter auch Vämb,., Nr. 159 II, p- 147; Cag. sir-gi, sürgi, uig. serge, osman. sür-me, jak. särga Reihe, Ordnung, Strich, Linie. zbtı Sop-el (V sip, Sup‘) reiben, abreiben tat. Vseb, su» glätten, streichen (Vämb,, Nr. 160). 267 set, z&qb4° sel-im schief, schräg, sich verirren tat. V sol, &ol links, linkisch etc.; vgl. auch arm. dial. z4, il scheel. zn.g $uk Schatten —- vgl. tat. sok, sog, sov kühl, kalt. 2b: Siv Weberschiffichen tat. söj-e neben $Oj-e. z6P-wupd° Sij-anim erlöschen türk.-Cag. sön-, sün-mek; Cag. sonük, söngen erlöschen; vgl. jedoch auch arm. frP&, Janj-cl löschen. zeug Sop-el, zuonuyby so-Sop-el raffen, rauben tat. sag, sog (sau, sav, sao) herausnehmen, ausziehen etc. (Vämb., Nr. 148): Cag. sog, soj, sog-wrmak, soj-urmak, sov-urmak ausrauben, ausziehen; kk. si- rauben; Cag. soj-gan Beute, Raub, sog-an Zwiebel; osman. soj-mal: be- rauben, sov-an Zwiebel.

Tatarischessim Anlaut = armenisches %, oder $, oder fälltab; daneben jedoch auch die Entsprechung: tat. anl. s= arm. g, g:

ou, fou-pS° zaus, yös, zaus-im, yös-im Rede, reden söz neben jak. ös, Cag. öZe, uig. üce Rede, Wort, vgl. auch arın. g»3&, god-el, go&-el rufen, schreien. $r/ hov (q-nd 2-00) sov, sog kühl, kalt. Says hol-m sol, sal Wind, Kühle. %&7 yet lahm, mutilus (vgl. auch 4=7) sol linkisch, krüppelhaft; Cag.-kaz.-kir. sol-ok, col-ac lahm, Krüppel (Vämb. 155). Aby zie, Babel yoc-em, fugwubg zac-anel Wall, stocken machen, verstopfen, She; zoc-k-el stopfen sus, süs stocken, stehen bleiben; vgl. auch dial. g=y&; goc-el, goc-el sperren, stopfen, goe, qre Riegel. &mı% yun spärlich, wenig, nebst hun mi ein wenig tat. sön-mek erlöschen. $w«w hun Ende, £ St &ywi&d‘ zu Ende gelangen son Ende, son-ra nach. $»® hoc dicht sol eng, dicht. wP, ywfay, yufaqgbd‘ a), yajol-im recht, geschickt, gelingen sak, sag, sav nebst jak, jag gut, recht (Vämb., Nr. 122).

Armenisches s = tatarisches j (= y):

enqm% sol-un Kriecher, Reptil, Schlange jyl-an Schlange.

- 23

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 427

Tatarisches anl. ti, d teils ohne armenische Entsprechung, teils= armenisches y, k:

tin, tin& Atem (Vämb. 189) $%&, handel, mung und. til-ek Verlangen, Wunsch; uig.- ag. til-ek-&i Bettler; Cag. til-ürmek, sich etwas wünschen; alt. fül-bil-en sehnsuchtsvoll sein; kaz. tel-ja bitten #74 il, Wunsch, sehnsüchtiges Verlangen, prd/ alj-am wünschen, bitten. til, dil Zunge, Sprache, Wort fz4 ilj, pudm/&h.v vates, hariolus und vaticinium, vgl. gr. =po-geyrns, der Sprecher, Verkündiger. V ter, tir rührig, beweglich; alt. fir-il erbeben, erzittern (Vämb,., Nr. 186) &p£rwr er-er-al zittern. tok, foj voll, satt (Vämb. 193) ywg, ywg-bS' yag, yagim satt werden.

Armenisches y = tatarisches 4, bzw. €: yık yali schwanger, vgl. yal-p“-anım regorger, se gorger de, redundare dal, (kaj), kil (kij), kol, (koj) anhäufen, anschwellen,‘ Haufen, Menge, dick (Vämb., Nr. 72). ybre; yen-ul sich stützen köl: alt. jöle, jöl-ön, uig. jöl-ek, jöl-emel: anlehnen, stützen, helfen usw. j&#= yet (het) nach, hinter, zurück, Fussspur hat, kat, küc (Väamb., Nr. 74). fen) x0y Hammel, Widder türk. ko&. Vgl. auch türk. gaj-un.

Armenisches anl. ! entspricht tatarischem Ä& in:

puju layn breit ken, ea: osm. en, alt. een weit, breit. Vgl. jedoch auch arm. bp-bayb er-kayn lang, ausgedehnt, dessen zweites Element kayn sehr schön zu tat. ken stimmt.

Armenisches r = tatarisches !: mepbz Ur-is, apay 0Y-08, mepnyb ur-oyn, ur-uyn gesondert, geteilt ol, öl, ul: uig. ölus, ülüs; Cag. üles, öl-is Abteilung, Teil; jak. üllur, ül-tu; alt. ül-e, ül-i zerteilen, Teil, Mass usw. Tatarisches anl. jy) = armenisches % &:

lebt zop“-el, yap‘-anel schliessen, zumachen jap, jab, jam verhüllen, bedecken, schliessen (Vämb., p. 119). fwsdmp zam-ur, zam-r-anam schwinden, abmagern, verderben, yam-r-em vermindern Vjab, jav, jam eitel, mager, schlecht (Vämb., p. 103). kuwp&r war-el brennen, sengen, wpnjt zar-oyk Feuerglut (vgl. kurzer) V jar glänzen, brennen, auftflammen.

Tatarisches anl. j = armenisches oder X“:

‚pgwib; k“amel zusammendrücken, auspressen, pressen, nebst A4j&. eom-l-em für *sum-il-em pressen jtm, Zum, jom, Cum zusammendrücken; vgl. auch lag. und osman. jJum-mak, zudrücken.

Tatarisches anl. j = armenischess:

za sol Lichtstrahl Vjal, ji, jol, jul (zil, eil, dl); z. B. osman. jyl-dirim Blitz, jyl-tramak funkeln; uig. jola Fackel, Licht; nebst kir., Cag. Zil-i, eil-i warm.

Armenisches anl. £ zoder $hfehltim Tatarischen (bzw. tat. j):

fabyy zeld Schlinge, (Ey zeld-em erdrosseln (V zet, V il, jil, ol, ol, ul schliessen, binden, zumachen: lag. il-yemek zuknöpfen; alt. il anhängen, anbinden, je/e Seil; Cuv. jyly Binde, Schleife etc. Sr” hot Geruch uig. it, jit; alt. jit Geruch (Vämb. Nr. 40). kam xot Kraut ot, ot-Iuk Gras. Seh, Swlb) hak neigen, beugen Veh, ey, etc. spez. uig. ek-mek biegen, neigen (Vämb., Nr. 31). Auf al unreif, herb ak, ek, ag, a2,

rg

428 Prof. Dr. J. Josef Karst

Gift, bitter, sauer, herb (Vämb. Nr. 9). Sww-w%b; hat-anel, abschneiden, abtrennen lat, aj absondern, trennen (Vämb. Nr. 29). Hiezu auch kupb; ztirel. mm zun (hun) wenig, winzig, gering tat., Cag. ini klein, ön leicht; alt. onvi leicht (Vämb. Nr. 55). fegbıf° 02-em zerreissen, brechen üz, öz, os, juz brechen, abbrechen (Vämb. Nr. 70); (vgl. auch 2-64 gaz-em). Seıfbın hovit Tal ova Tal, Ebene (Vämb. Nr. 4). fg zoi2, [uneybf° wuz-em suchen, nachspüren is, ez, az Spur, Suche (Vämb. Nr. 46). urıa yone innen öz, üz inwendig, Inneres (Vämb. Nr. 38). f»S$ zoh- sinnend, in fu»S-wfwb, funS pi" und kep$ in funpS-pl', fenpS-nıpg woh, worh ist zusammenzustellen zu tat. of, oj, vi Sinn, Verstand, nachdenken (Vämb. Nr. 57). Ebenso Arf-uy zok-al denken, (urf-medu ok, 09, ong, 0j etc. Sinn, Verstand (Vämb. Nr. 48 I - I). Uebrigens ist die tatarische Sippe ok, og Sinn mit tat. of, öj Sinn verwandt, gleichwie zweifellos auch arm. &»$ oder k»p$ mit fun stammverwandt sind.

Tatarisches # wird zu im Armenischen:

Sng hog Sorge tat., uig., alt. kij-in, Cag. kajgu, Cuv. kojik Sorge, Kummer. Sagf hogi Hauch, Atem tat. kak, kok wehen, hauchen. (Vämb. Nr. 78, p. 74). Dagegen Zpfwp, yerhwp er-kar, yer-kar, lang, weit ker, er weit, breit, Raum.

(Vämbery Nr. 104, p. 97).

Tatarisches b, v., p = armenisches g oder k: Tat. bid schneiden, bit, bet, bie, bee zeichnen, schreiben ##% hie, koc-anel stechen, boj, bot Farbe guy% goyn. bug, bugh, bog brüllen, schreien -- guz&r goc-el, hezbı koc-el.

bak, bag (Vämb. 204) Yu, Yunyky kap, kap-el Band, binden. baj, bat, bet hoch, erhaben, Haupt (Vämb. Nr. 205) Zww-wp kal-ar Gipfel, fwuwpbr katarel vollenden.

Arm. Eu kes Hälfte, %fu&j teilen, lässt sich lautgesetzlich zusammenstellen mit tat. | vie, bis, bit (Vämb., Nr. 217) osman. bue-uk halb, Hälfte, jak. bis-a trennen, brs-uk Messer, bis-agas Hälfte. Vgl. aber auch tat V kes teilen, halbieren, kk. kes-ck Hälfte. 4=p kor krumm, fepwbay biegen tat, Cag. bur-mal: wenden, drehen, bur-a Wirbelwind, bor-ulmak sich im Kreise bewegen, drehen; alt. pur drehen; osman. böj-rı krumm, schräg, bög-ri Krümmung, Eur. puyur etc. (daneben die gleichwertigen alt. Formen ör-, ör-mek). a4 jok Menge, Masse tat. &ob sammeln (Vämb. 192). Vgl. jedoch auch lag. cok-mak vermehren, samıneln ; osman. cok viel.

Armenisches p (p‘) = tatarisches k (h):

bulk pak-el sperren, schliessen tat. kap, kab, keb, heb verschliessen, zumachen ; (vgl. uig. kap-uk Tor, Sperre; Cuv. op schliessen). we» par Kreis, um, herum tat. kar, kor um, ringsum, umfassen (Vämb. 86). up&; p‘or-el graben, por Bauch, Höhlung jak. kor einen Graben graben (karyn Bauch).

Armenisches intervokalisches v = tatarisches g, y, %, q: wewg avag erhaben, primas, major natu, wewgq-w2% die Herrschaften, Magnaten Cag., uig. aka, aga älterer Bruder; osman. aga Herr (senior); ferner mong. aya, aka, tung. ala, manj. ayü-n der ältere Bruder. w«wyw» avaz-an Becken, Wasserbecken osman. agyz Loch; £ag. ayuz, ayiz (avuz); alt. auz etc.

Armenisch anlautender Palatal ist im Tatarischen geschwunden: yulmu, uulwupd pakas mangelhaft, fehlen tat. Val, ek, jik, ‚jek (Vämbery Nr. 41 a); uig. jiks-ik mangelhaft; Cag. üks-ik; osm. eksi-k mangelhaft etc.

30

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 4239

Armenischesp fehltim Tatarischen:.

ra pol Röhre, Kanal, Flöte -- tat. ol-uk. Analog vgl. arm. pakas aus *pak-kas mangelnd: tat. Val (Vämb. p. 38).

Tatarisches k (9) = armenischesz €: 2”p Cor dürr, trocken tat. kar, kor, kur: Cag. kor-uk, kur-uk, jak. kur-un, kar verdorrt, dürr; vgl. auch osman. kavur-, kagur-mak rösten, sengen. gwp dar böse tat. kar schwarz,

Unglück, Schaden, böse: uig. kar-ku Unglück, Fluch; Cag. kar-gu; alt. kar-a schwarz, böse. qrzkı gocel (koc-el) uig., Cag. ok Laut, Stimme, ok-imak rufen. jiy, ag, 39, &ig, dag schreien. zer eu, Cov Reise, Aor. zeguy, zupuy Cog-ay, &ol‘-ay ich reiste, brach auf. tat. uig. köf, jak. kös Aufbruch, Reise, osman. uig. köd-mek, göc-mek aufbrechen, reisen (Vämb. 114).

Mit Erweichung von £ © zu? j gehören hierher:

#8 €) Abstieg, ij-anel absteigen. -— tat. Cag. il-mak abwärtsgehen, ik-in stromabwärts, Nik; wP aj recht, rechts tat. V jak, jag-, sal recht (Väamb. Nr. 122): osman. sayh recht, rechts.

Tatarisches k im Anlaut wird im Armenischen zuweilen zuz $:

kar, kor, gur umringen, umzäunen zwen Sur und #ren zur (neben zupP) rings umher, ringsum. kuj, kov, kog, guj brennen, glühen z”3 sog Glut, Hitze, Siedewärme.

Tatarisches k ( &, €) = armenisches 45 ($& c):

dk Schwanz uig. kat nach, hinter; jak. Cag. kät, köt, hit Hinterteil, Unterleib. ägby tat. koy, kov jagen, treiben, austreiben. 4%&% tat. /#j Schnee (Vämb. 89). 865, 3686, tat. kak-mak schlagen, klopfen; Cag. eak-mak,

Erweichung von j (d:) zu z liegt vor in folgendem Falle:

quuk; zanam-el untersuchen, zonin (zin + in) Untersuchung (woneben das gleich- wertige k‘anin k‘anan-el) tat. kün, gün, kön nebst gleichwertigem fün, din, sin (lag. sin Versuch, Probe, sin-an-lamak untersuchen, osman. sın-amak, &in-tür-melk, alt. &ene probieren.

Erhärtung, bzw. Sibilation von j oder ce zu s liegt vor in:

memmbhl‘ us-anim (N us) lernen tat. ok, og, ongy Sinn, Verstand, lehren, lernen (Vämb. Nr. 48). Daneben auch tat. gleichwertiges us Verstand, Sinn (Vämb. Nr. 67.)

R-Schwund vor Konsonanz im Tatarischen

scheint vorzuliegen bei fwp&p karc-r hart, fest tat. kıf, hart, fest (für *ard): vgl. uig. kat-ık hart; Cag. kat-t, kat-in; osman. kati fest; jak. ka! trocken werden, kat-a hart. Umgekehrt scheint sekundäre Konsonanzentwicklung in Verbindung mit r an- zunehmen zu sein bei arm. %p£; ktr-el schneiden tat. Air zerbrechen, zerschneiden, Bruch, Stück (Vämb., Nr. 91, I-ID. Vgl. auch arm. dialekt. Z»ep /wr Holzstück, Scheit-

Armenisch anlautendes k schwindet im Tatarischen oder wird zu A, y (j):

fwuby kasel abnehmen (intrans.), nachlassen, aufhören, ermangeln - tat. as, as, az, jaz abnehmen, mangeln, fehlen: uig. «s wenig, asfamak vermindern; cCag., osman. «az, az-almak schwinden, abnehmen. fw7- kal- (Aor.-Thema) halten, greifen, haben; Inf. kal-ıl halten, erfassen tat. Val greifen, packen, nehmen (Vämb., Nr. 15); uig., Cag., osman. al-mak. Yafdnınp kort‘-unk‘ Rücken, Hinterseite alt. Vart Rücken, hinten: jak. ord übrigbleiben, ordı, orduk Rest, Rückstand. gurgmı% kang-un aufrecht, kangnel aufrichten

Eu

430 Prof. Dr. ]. Josef Karst

tat. eng, öng, ei hervorragen, sich erheben. 4f9 Äic Genosse, Gefährte (besser als zum synonymen tat. kat-) zu tat. Ves (as) verbinden, vereinen: alt. ees, Cag., osman. es, kk. eys Begleiter, Gefährte, Geselle. %r4 hok, kok-el glatt, glätten, polieren und 4n4&, kop‘-e] tagliare, spianare, lisciare tat. Vok, 04, jog, bzw. ov, ob, up, uf, juf reiben, zerreiben (Vämb., Nr. 49).

Tatarischer Guttural-Anlaut schwindet oder verflüchtigt sich im Ar- menischen, teils aber auch zeigt er sich erhalten.

Tat. V kar, kor; £uv. kor suchen, sehen, schauen, hat als armenische Entsprechungen: 1) »pnbbg or-on-el perscrutor, investigor; 2) fapa4/& kor-ov-i scharfsichtig. Ebenso entspricht tat. V kab, kob, kov, kev anschwellen, rund, leer, hohl: 1) 4 up‘ die hohle Hand; bzw. $e/bın hov-it Hohlweg, Schlucht, Klamm: 2) grer gub Grube. Tat. köz, göz sehen, suchen (spez. uig. kös-emek wünschen, nach etwas sich sehnen): 1) arm. (ma.) »eg&, uz-el (cf. aa. ymıy&ı) wünschen, begehren, verlangen; 2) aa frmeg&j yuz-el suchen, untersuchen. Analog er- halten wir, wenn wir im weiteren Sinne auch die bereits oben aufgestellte Lautregel Tat. % wird zu arm. / hier miteinbeziehen: tat. koj-ik Sorge: i) arm. $=2 hog (id.); 2) arm. fl} yok Nachdenken, Sinnen; tat. kok wehen, hauchen: 1) »2# ogi, hog: Hauch; 2) zug Sogi Ausdünstung (gleichsam für *7ogi).

Die letztangeführte Lautregel mit ihrer zweifachen Parallelentsprechung:

1) einer ersten mit Bewahrung des gutturalen Anlautes, 2) einer anderen mit ver- flüchtigtem oder ganz geschwundenem Anlaute wobei wohl zu beachten ist, dass in beiden Fällen es sich um urverwandtschaftliche Entsprechung (nicht etwa Entlehnung) handelt ist lehrreich, insofern sie zeigt, wie für ein und dieselbe Begriffsreihe im Laufe der Sprachentwicklung durch Sprachschichtung und Kreuzung sich je besondere, von einander unabhängige, lautlich zwar verschiedene, jedoch auf eine gemeinsame Ur- wurzel zurückgehende Formenkategorien angesammelt haben.

Diese also hier an einem bestimmten Fall hervortretenden beiden Kreuzungsschichten oder Mischelemente dürften je ein nördliches oder ural-altaioides und ein südliches oder hamitoides Element im Armenischen repräsentieren.

Bei aller Kreuzung paralleler Elemente ist jedoch festzuhalten, dass dieselben unter sich homogen sind und dass füglich von einem gemeinsamen ural-turanisch-hamitoiden Grundelement in der hetito-armenischen Sprachgruppe gesprochen werden darf.

Schlussfolgerungen und Thesen.

Aus vorstehenden Frörterungen, die im engen Rahmen dieser Festschrift das eigentliche Thema nur unvollständig und mangelhaft behandeln konnten, ziehe ich unter ausdrücklichem Hinweis und mit Bezugnahme auf die einschlägigen Ergänzungen und weiteren Ausführungen in meiner Atlantis-Schrift diese Folgerungen, die ich zugleich als Thesen zu fürderer Prüfung, eingehender Begründung und Bestätigung aufstelle:

1. Das Armenische schliesst in sich ein hetito-alarodisches Element, das ihm zugleich mit den hamitischen Sprachen einerseits, den ugro-finnischen und den tatar- altaiischen anderseits gemeinsam ist.

2. Die Armenier bilden das östliche Glied einer alpin-alarodischen oder auch pelasgo- hetitischen Menschenrasse (homo Syriacus, homo Alpinus), die sich als anthropologisches Mittel- und Bindeglied zunächst zwischen Hamiten und Ural-Altaiern darstellt.

AB

Zur ethnischen Stellung der Armenier. 431

3. Die Arier sind uraloide, die Pelasgo-Hetiten sind hamito-turanoide oder genauer wohl hamito-uralaltaioide Indogermanen.

4. Die armenische Sprache stellt einen Uebergangstyp zwischen uraloidem Indo- germanisch (das ich aus uralischem Grundstock hervorgegangen sein lasse) und Ha- mitisch dar.

5. Da der pelasgo-hetitische Sprachtyp sich nicht völlig zur Stufe des arischen Types aufgerungen hat, vielmehr auf einem Stande beharrt, der noch in mancher Be- ziehung stark an den agglutinierenden der uralisch-altaischen Sippe gemahnt, während ein grammatisches Geschlecht teilweise, wie im Armenischen (mit sogar noch geschlechts- losem Personalpronomen), nicht zur Entwicklung gekommen ist, teilweise nur nach ha- mitischer Art, wie im Etruskischen und wohl auch im Südiberischen, so sind füglich diese intermediären mediterran-anatolischen Sprachen als besonderer pelasgo-hetitischer oder ibero-alarodischer Sprachstamm dem Arisch-Indogermanischen als archaisti- schesIndogermanisch oder Semi-Indogermanisch gegenüberzustellen; und da diese iberisch-alarodische Gruppe, wie in ‚Atlantis“ näher ausgeführt wird, selbst wieder in einen nördlichen, mehr uraloiden und in einen südlichen, mehr ham ı- toiden Zweig zerfällt, so darf mit gutem Recht auch jenes pelasgische Proto-Indo- germanisch zerlegt werden in: a) einen nördlichen Typ, uraloidesPelasgo-Indo- germanisch; b) einen südlichen Typ, hamitoides Pelasgo-Indoger- manisch. Zu jenem dürfte eben unser Armenisch gehören, als orientalisches Gegenstück des Nordost-Iberischen (Ebro-Hispanisch), zu diesem das Südiberische (Bätisch-Hispanisch), das Eteokretische und wohl auch das Lykische; eine Mittelstellung scheinen Karisch und Etruskisch eingenommen zu haben.

DN G

ne

InPOPn Tee Blasen:

Rn 2. UNBRUUVPPL WUSPULUUV

Dunumau Afuquug‘ 9 4. 15—22 (me Vhmbpp) foulmf Ur Bulap VSpwwgery deu hpfge bp gbzwemutb “Durpupung, um ja di, npueh pupdab- pe Jeuy YEnfBwngpk Vrpoa wwugqwirg. Danuamal Tronphpu hi. “gutem dur aitmuhun. fowzug quug deS hugpulmunu VSpiwgeng + gfeepdb gugwpb wveunf" gu Smwuikg [ deebiu Zuyng‘ Lund epmpepeg [use upupuenkuit ukpm hun, fo quaumdb Unpqnemgse.: U dfüggkn byuäkp pp gm uphl pog wrjogb plg wfunfueit wbungunft wuyepmgpbuh hpfiih 3 Mpbu pp f Ver rl:

Suruitunhßp geap au gopdappdadp Im ug mul m pbzubem en] » npntgdk gbohup Sup uyu by duo deqb Suibolduhpp:

2. Hpupkg Ugbpuudgpugeng U’hlum (Fu Suybpbu mehlqupleuit (Furl. tin [hin MI hp Ampgusp. [U Plpp-] “de Mmmum muguih geefükpepg wilakatin p punds br je mlalutn fr jepfinin Upmpumug: [U’khubzu] Sbppugle- gl unytuyku Vepepem muhr puyg wunpfi [ Uopgmeu, ÜLbhi. Vfeb[)- Tuunliu- qupait. Afı 231, Ay. 1):

35. ereperp, pr[dhpgmudp dar wait hub Lpdpudtf mad (hm Taugud Dumme wdunnnzb Spumupulm [bu ULC Aha ugfpukpp (Otiugng 2. 4 Fb.) <p php Depp. bafa- Upupuunugs (uzughu deu opt mnfh:

6: Tonpkiuugen Jlpwgpbug Zu faboflbuig uyanda [Beuit dag Ypunıfoe * one glm- gu pi MI Unpqgmug ptrg jeumt Unguf [ Rhphpwgeng qurmmfiı = peug uyup (kpf wuß jUunpung [Pb fr Umewgly Jurpgt Shgbqung, Bow ungut qynefı befin, op & Vereperenn (muy: htm. 1865, 69 800):

Pebaqep Ugldunbapgf (49 gap) bp Par qypufon Bl dliy wlhlug zul - br, wwgfiu U met wog dp. “hund Yepmpurs Tupdlqg be Ufituy:,

Wunfe & [BE “Umpwpung,, Pepe wolwupSugpuhuit um Pomubu game [Met athgwd br [DE apzwgpului ufru dm ba Unpwgrjb pubwuhptlpp ua“ anf © jhpheoru menu, Ip hugaı. uyumbu H. Hübschmann! 4. Fr. Murad?. Auf wuglug gupm pamubgihpl opzuf FuSh Sutofd b, deut Ldpup® Sundiopäubhgun. * Vu

! Armeniaca“ { gbe« Strassburger Festschrift „Zur XLVI. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner“, Strassburg 1901, S. 76, Anmerkung.

® „Ararat und Masis“. Heidelberg 1901, S. 71 84. s „Collection des historiens armeniens“, publ. par Langlois. Paris 1867, p. 218b.

- 1—

ILLFÜUFOr Pb LICLET 433

pepwg,p Vreper Geggwps be Selm Dan wmnuf pguyuge [wonpbpmh flat Werbe jeape puyg mung db9 feld Subwnubapg dp mebbgun zuuäft U. Pf qui zuge ap Life negguggme [I fat Pephe wispile depdig br“ Uupupung,p qup- Au Sumemunlrgı

Ubp Aupbbep “Uurpmpug, wma u T buynefdferbbpt wpgfeip bi damsud qpzwgpwbub Jofwlß be derung uyu Jefqwll wagkgm [dan jemftuk- pr deug: Zpfguip Swgwd 5 hphlie Kuitungupgn] - uf“ U br U munbpm zbefd dandg, np guiufı Ip mmwmsf Suy Abawmgppbkpm qylounapupup dhp6h dbupnugleu 1) be U teletwährkpm. Shnben (Bhunle, be bpbpapg‘ tufunpg pam fi Ra a ae EN ET Eee N Fugupbe opffwlthpbn up dp wlan fi” Uguufbap Jebepulk Sugwd 5 zuyınungku 2pıg Shuyoı fee Uepgb gu] UNS unkn Ererer UNS UNtEH UEPErET: Uge au ggugpm (Pet uyuguf unbe megbg bs npuf Suhwnudg gbupfib [noupp wbfulanın trjtegbu [ug 866 Sergprke S—5pg Meg bebbpp DB LEPDOL MErE- PETEB P LEPPIU EPETWTES, Frgubu mhfn deu unfapwlbub opfuljbhpp Erb etn” Vupurpugay Saul nphpuufutngub äbep wpmepfu wgzbger [Ipet Hp. Plug uber fuulwmd W’fuh gb (Paquups

Poggbu uyu gapu Jhuyme[Fetps Uryingbu 6— Tg Muyee[Flep dumm get ping thannıly dep neqguapm [Blut qklı Lau dimunpm [Abu wpdunfe & dhut Se fufufudlwing wen [I ui dd bb Ipzwenulm [I behps rpm Sbqblubpe‘ apgunf bpb, Amegb poly [46 Uunpfühpp wuguiwuhhp jeap Umpupuug Auilın wähfe:

Varta qupilaitungbt uf bonp wdpngp wunpfs dünnbdungpne [Flur db yluy din- enlöwugfp das np uyu Ihup Summunnd

Urpuyp Plequibgugf (gr 69° 63) Vhpuyby Uunpızy Panliutuhugpa[d ku Guy Papghitom [Hban® ©f prun da Upupugup, bp hupıgay “[ grund Wappen. wurfugt Su (upgslatn (I buin undgng! ut Tamfouenm [Iatp Fupqdatnzin zuntm ws b, arp wunpf prwgfpb br pum Chabotk Spawmwpuhn [Ibum‘ Is abandonnerent l’arche, comme dit Josephe, dans la ville d’Apamee (Suyt pt (kemh), qui est la metropole de la Pisidie. D’autre parle de cela autrement.*

Sbinbrwpup bbpkpb sb Sa fehafdlung uymalm (Bleu mm ud fuufunm Sfhal Joa Summmunnm ud “Umpupug,fp Sugmdp wunpwl[ub wgehepf de kpwapk": Ugu only yumuzud * Duspupung „bu uyu due hp Strnbehnp Dann [Ibuitu qpaı md

I Pitwukp U. E} 43—45 bu 61-64.

2 1 ebgqwlpkpne wu Ephme Abebpt u zwn unfapwlwb Bu Jen wgbpbbpn di}. Smu pub dp Swen jbabtp. Kurt, sub‘, Surytgfuf, zuen wtgund Ip Awpgwgm [db ums uud‘ wywabub. Pupubab WEgerkb “bru wphpkeum.p, (9 161) Wbtbonphh opfiulp Jebulade Yptlkntn “be -wphbıwn.p, Curp- Punuptbu[d petit 29 23.) Qunnd‘. Ugkpewbrph Unntnu Umpboku, fen puw) Wbkeoku Kurp- -r 32) Dejbku U Egopkh (£9 10) Suhbget hgmewdnz hwadoe[d but van pas Jenwabpe Jo Yptldkatune suhbger -umwdıyn. beebpbauf Sßupun m wn. Vehbot gpwdopnpli uwpwpujt, ZU Uwpgubbus Wnuygk Sgpedapınple wg ud,

3 kulwbwlwgpne[dfe dt Whlewjkıb Vonpem: bencuwged. 1871. 69 10:

4 Chronique de Michel, le Syrien, Paris 1899. Livre II, p. 14.

5 Fr. Murad, ‚Ararat und Masis“, S. 83, H. Hübschmann. 2% Zuyng wbgeny wundtbbpp. Uber. mg: Werbgp. 1907, £9 261. „Armeniaca*, S. 76.

a 28

434 &- ULLERULULTE WUSPULLUG

Fundarul (PM. +) wpgkdb ap (egpraepaeun uf ar gqwgpo [Ifetp Dun. umnufı 32 bi wuhhg nm E qusjlı Znjbfih Scnbtanbps

Uydl qfepfa bo pilpabky, [5 füge wpglop Dan wmnuf pop Aha wghpukpb u “Uupupun, acbfo, u Abnwgfpukpp, apatp Sprppb by delrekeje [udpf Abm. ybpikp Wo, dhhrchnje upuhanikpuf , dhhrtnje ofen pol@bpgmuöihpnf',. be wdk. iunSfop Dbr quplu wgfie gaitbgußp:

Umfensfikn] ud” [ronphpifu. "Rays = Di: wenn ee U papugyubpp Tanfitnupup Upupwg bfin, Ipiwibp Tube uurnkaluiopbt ga guby » 1. Suuyminubfp jepuib einufie Dunumauf ‚puf_ Egwd um [Ahern ing [6 Say Gay) up JO S Frag umppane [A karl Saaseıl) Yıyelme me nei une FL N En ET NE nern es 25 reg LE I a ee ES EL EereNg genen fawrk Dunumnufı Yrpprmug wrbmpbfh: 2. Uimtemthh (Ybgd Uhpknu) Iılintuinp ap Dun umauy op Os Tiupueje kun ulEy Ungarn ee mruffig Ip buboch np Dunumnu az puud & fup Pr Prpm[dhuı MEI, fig np eu U) pn re gesufe up ug kpEaaunl) ung) BEE PELEN ae BE beebe (bpwt br BE bppbe bebpf win:

3. Trrrer ne gqwapnı[d lu f Tran gu ymı dl" ıljalı E Yunkı V’rasufın- Uprmapıauın pub hgnrwmd LEN inungufrl Suyluburı un udn [I futpi Dp . U’mı pam! na Iry

EA bepfe Susyluları Sf ur aubn.[d fe dpa yunpmgwblg pty id Ubzwuf? Ic Phygkpf apnlıp Ypukfin at Suyng wlbtumSfh un wbgaı [I fr bp U mufıu beple ının. uywlunhfp ja sl Aurbglum: Ü u lyunyte gan) phpmewd anwgrygulpl uybgunfı alu I, Zr [7778 whrn: [I ftp: Zußtp Am hinufıı Ybtuwapfı Jpı [voupkpp Zapz Afzr ul wunbtubhpp ET bpp nungahfı (al ınbyun ou unımlun fi whnpnyne [Flut du klit Su 4 zunktung fpbbpp» _ Upr ap unylgunfı Spwywgnpdkp un ppl Burhnıle, qbupız wdzfunulung fu nungwbf[ih e%E nr Ywnnı glu Yun: N up gran Unpgar ug wumgfih kı. nılarlıp plelwy_ khlnbafı Je wlnıd Imgbglrug ıffuglrı gujuop Funhartnulf®:,, U yu ul biuus- dann ph» Jul qb Dun unnub E pngos (et “bbp 787, JE 5% Bwhnfe b

1 9. Skp-Whpengbud. Zeitschrift für armenische Philologie, II, S. 268—69.

2 2 lln. “Wbwbnet,p ad Yegd-Ubpknup yoqgnewdu, “Zub. Udir.,

° Yang & olbgng “Upwpwn,p jbepwb wunh ser mg bphpb (Sılilin. D- Werke, Upwpuun . gpng 9, I W277 1901)» aulyujlı U- Perg Urbpewtrpbaut [d wpgılartn (I, fi up, put Ib vubu ere Berti. Te-tgmm, bppbe (br (Fupgdatumd &. Kal Exadıoev 7 zıBoros Ev umvi to EPdoum EPdoum zal Eixadırod umvos, Eni Ta con za Apapar . 'onllr. 8, 4. Nerf_ “Urwpwn, v7 )- Zwpg Pl S dpa lu ‚pobumndku Jaunbtwngını [d kw I9 kphme filanen wnun.. bppbilh bppke bohpp, Eppköt hppke jkpud br bppblu mp [BE kphpfı bu (BE jepmn: 1 Eppb% blwumad hp gnpdwbbh qua op. Yfıpwtu (Opera omnia, ed. G. Dindorfius, 1859, vol. I, p. 283 4u 254) br Nuhbpkpwiv (Opera omnia, Ed. B. de Monfaucon, Tom. IV, p. 249 & VI, p. 296):

* ‚Ararat und Masis“, S. 42—101.

5 “U ypwpwun,, U Fbbmpl. 1890, Lg 468 pP:

6 Realenzyklopädie für protestantische Theologie und Kirche & pwn% „Armenia*,

7 Zuifin. H. Hübschmann, „Armeniaca“, S. 73—78.

8 U wpp V- Buhapuy Wiptwgen. Urıpkpp, PP» 72 22:

a

UULFUFOr ER ÜFÜOFfÜr 435

Jeruy Iehpft be Guy zugofßu wa Skp, be fr mbqenpbr mp kabuy game ber polebwug umehep se, (69 20): Utz zn Ylmugfpt dehehnje Lanka uje Sunla qfaı Jong bp, PE bep gbugwd Burkapuy wgppepb br Suchimd Zubpp uppajı Sunbätunhbn [fig Gym menkfin. drgglen Jurpf zbume[dfetp Do qgupbt wrglet gurgußp‘. be meet u Sunwbuhupup wthh unmb 5 fup wtmhp: Nepleihe Sau wzlunpgugpulub pepeteag zifeofdue [ft Jay:

Uye zhafdne @ fen Dunumauf “Uupwpug,o]_ gb deli fo, arumfı Br bag 5 Phgmebfg [6 Dan umaufı “Uupwpungp, Tuofnupup “Upwpun, kp, br Suyp' nz mug wgglgarfIbris Ur Pyng‘ guys Warmfe php wunpmup gem Uly)pupurm quzufl Stan ziınfBwd I hu Suafguud fs puma Upupug,, = Ujpuapranmag dogs Lime ung zn but Fiwfuiwpup uff Sadpofduugfts Dun nm Upupungp pepuit (gu Eee alrgm [en eyuumar [Ar Wuhppa gepazp, Dal elmehi nu nr afpıkıb bp gehe uyugfef Heputı dp, npurt äheheugurg gugefhgfunseg erg st als a raus zz ups are. ail nme [ehe une Del nes ei:

"2. Uobzwb (u) £9 470: bwbe Fr. Murad (-*r) S. 91, Anm.

mer. nie ana ernten er prue Biere en le ee geh Bar ee ra en Er een a +

ee nn se

ne En na ee Te

ee rege urn 9 ae Vene Ta ee rt mn a GG nern m

DET ei

Per# Tr

n

he wu seen ern Er SeRt EEE

er nern hrs

Me Te a a Te

ee en Te RE een

et Bann el tn ar DT ee ee BE RR EL ee nraten Zee re”

ET ET

an} en nn ee ee

ana Ya Tl edle de E

NETT EL a nee ern Ten Son,

mn Herner Va heendarten vrlende here

ng un 2%

der x de T; - een dh = A ae Be wre egeeh Mumie rn = m BT Pt be ale et ne : eg nee Se 2 BT ee eds ee ee Fe ee gr te ren,

TE e gu ze rn : eg Kerl

u De ED een a

a en ee ET

a

a Mn Bet Pete ach adresse baren