lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

MADRITENSIS EX S O CIET ATE ' lES V
JN ACADEMIA REGIA MADRITENSI
PHYSIOLOGIiE PROFESSORIS

H I S T O R I

N A T V R AE, T

MAXIME PEREGRINAE, '

LIBRIS XVI. DISTINCTA.

In quibus rariffima Naturae arcana, etiam aftronomica, &
ignota Indiarum animalia, quadrupedes , aues, pifces,
reptilia , infedta^ zoophy ta , plantx , metalla , lapides , &
alia mineralia, fluuiorumque & elementorum condi-
tiones, etiam cum proprietatibus medicinalibus^defcri-
buntur , noux & curiofiffimae quaeftiones diiputantur^ ac
plura facrx Scripturas loca erudite enodantur.

Accedunt de miris & miraculofis Naturis in Europa Libri duo:
item de iifdem in Terra Hebr^is promifsa Liber vnus .

A N T V EJ. P I
EX OFFICINA PLANTINIANA
B A L T H A S A R I S M O R E T I.
M, D C« X X X Vo

EXCELLENTISSIMO

D O M I N O

D. GASPARI DE GVSMAN,

COMITI DE OLIVARES,

DVCI DE S. LVCAR LA MAYOR,

SANCTIORIS CONCLAVIS

CONSILIARIO,
THALAMIARCHO ET HIPPARCHO

R E G I O,

INDIARVM CANCELLARIO

M A X I M O

S. P.

I B R o s Naturalis Hiftorise , no-
uitium Mmerualium tuorum

W opus , natum apud me proxima
S| fetura, licentiore epiftola narra-
re conftitui tibi ,Excellen-

* 2 nus

nus nGn haberem : fi maxime conueniens , iftud
erat. Te defiderat, te quxrit hoc duplicis naturx
theatrum , qui e penetrali tuo vigil vtrumque
contemplaris orbem : te quidem m excelfiflimo
pofitum, &: fummo ingenio prasditum , quem re-
ligiose adiri etiam a falutantibus oportet : & id-
eo immenfa prxter ceteras fubit cura , vt qux ti-
bi dicantur, te digna fmt. Maiorem te fcio, quam
Vt defcendere huc liceat. Verum & la£le ruftici,
multasque gentes fupplicare folitse, & mola tan-
tum (alsa litare qui non habebant thura. nec vlli
fuit vitio, quoquo modo colere. At mcx quidem
temeritati hoc accedat , quod leuioris operas hos ti-
bi dicarim Libellos. Nota ego mihi nunc patroci-
niaprxfumpta nuncupatione exoro: 6c plurimum
intereft , fortiatur aliquis iudicem , an eligat : nam-
que & tu meas aliquando elle aliquid putafti nu-
gas. lulTu & aufpiciis tuis lucubrationum mea-
rum primitias dudum confecraui , & tuse infcri-
pfi Magnitudini . Quid mirum ? tux erant , &
tui potius inuentum cgregij in omnes virtutes
ftudij , quam ingenij mei partus : at qualemcum-
que meus labor efformauit fetum , obftetricante
liberalitate tua felici puerperio in Isetam eflFudi
lucem. Quid inde ? vt tuus ( plane & eram ) ip-
fe manerem . auda6ler hoc dico . fed grati animi
fcelus pronam impetrabit veniam, & ipsa fe pia-.
culi deuota temeritate expiabit. Cuiusautem ar-

bor.

■ ■■ mnM

bor , eiufdem & poma. Er^o&: fecundx feturse
tui quoque iuris erunt , erunt & omnia . Ad te
vltro profugit agreftis Minerua mea. Si cum
vrbana & aulica fuit , deliciaretur oleis ; nunc
filuatica & montana facram^arborem non lin-
quet: amabit potius , quseret . . Pr^ftabat Attica
Mmerua. praeftat Bxtica oliua : non hxc confe-
crata Dex , fed Dea illi. Attica Mmerua facra eft
Bxticx oliux, latifTimos profundenti ramos, noua
recreanti Lycea . Te aufpice (magnificum hoc ,
id eft , tuum ; pxne putem animi tui celfitudine
dignum opus , cui geternum gratulabimur) Athe-
nis Madritum tranflata Minerua eft , non olea .
Noftra frondofior, fecundior, facratior,in quam
(hanc ignorauit metamorphofin Nafo) ipfa trant
formata eft Pallas . Anne aufus erit xquoris pa-
rens intrudere Hifpanis prifcum litigium , an e-
quus Bseticus , an olea Bxtica excellat ? Si de
fru6lu lis eft , ius dicit arbiter : B^timqmdemcvkr'

Yimcis mcjfes inUY oleas metit 5 non pilipt in BMicA' mmor m -

hor, Pudeat Perficum Regem opulentx fuas
platani , & inuideat Hifpano oliuam ; non fibi,
fed Prmcipi fuo feracifTimam . In multis vicifti
maximorum Imperatorum Achatas ; in hoc ne-
mo te. nec facile prifci Annales etiam ex optimis
pares racemabunt. Scilicet non qux tua, fed qu^
tui Prmcipis , indefefsa fide quxfifti : vtique in-
ftar Theflali olese fibi ftenlis & nudx , vt Regias

5 tota

tota fecundaretur in baccas. Ma6le hac fruga-
lis fidei gloria. Et quia plures taceo tuarum virtu-
tum laudes , ignofce vnam indicaffe. nec tibi hoc
vno videar iniurius,qui mihi violentus fum mul-
tis . Scio hanc maximam tuis laudibus adieciiTe,
eas odille. Iniuftus in hoc nobis es ; nec mirum
fi aliquando nos tuo fimus pudon miurij . multa
nunc illi do , imo omnia , dum nulla tibi . At
quamuis m tuam peccem modeftiam , quale pia-
culum erit , fi vnus muflitem quod plures to-
nant.^ Sub te non merces ftudiorum modo, fed
pra^mia funt . Aufonia^ olcx honorem Romana
Maieftas magnum prxbuit, turmas equitumldi-
bus luliis ex ea coronando ; item triumphis ouan-
tes. Athenx quoque vi6i:ores olea fua coronabant.
Noftra quoque tota coronaria eft Minerualibus:
ni fallor, ficut ramofavitis, luftmo tefte, prodi-
gium Perfis fuit Afiatici Imperij . Frondofam
oleam fufpicio,magnumpollicitamRegnum eru-
ditis . Nullam feliciorem frondem Phyfiologia
mea miratur ; & reuocat arborea comitia , cum
plantarum Regnum ad vitem detulere : id in oli-
uam conferunt recentis orbis plant^. Interpre-
tem naturas coepto agere , & olex miranda narro.
Non olim tales oliuae . Si Hefiodo & Theophra-
fto manet fides , corre6la eft Sc mutata lam hu-
ius plantas natura . Lenta olim , ingrata , ficut pal-
ma,fatori ; frudum nullus , qui feuit, percepit:

nulla

nulla in Hifpania . At hodie nullibi prasftantior:
optima Hifpanum folum gaudet olea ; in deliciis
eft , liberalis iam , grata, propera fru6tu, vtilifTima,
6c vber vigiliarum annona. Ad exemplar fcilicet
tui emendauit fe natura , 8c fenior fe compfit or-
bis. Atque vt nouus ^que de te mereatur, iu-
nioris mundi fe tibi fiftunt naturx : & ego exile
mei animi monumentum , (upplex oro, ne de tuis
tholis refigas. Vale, non oleaceos modo fed Phoe-
niciosannos.

Excellentit^ tv^

demtm fcYnm
loannes Eufebius Nierembergius.

S VM-

SVMMA TOTIVS OPERIS.

MSTORI^^ NaTVR^ LiBER I. cveht pokgO'

^ mmm e^ty traHms de digmtate,^tilitPi>te^<ruoypfite
Philofophid mtmdis,

L I B. II. De fub^tmti^ 6^ effentik mimdis : <ruhi
fhm mm (S^ cmiofft de cdoriim mturk .

L I B. 1 1 L DegTPtdu fenfitim fuh^imtiA : cyhi midtfi Fhilo-
fo^hicpii nom&^ cYudiie,

L I B . IV. T>e -^rimu origine cmsu npitnrdi mimdium :
^nom eruditione exflicpttm cpt^, i. Genefis,

L I B. V. De cmsA efficienti, mftxim} de origine extrpLordinpt-
rik mimdiHm . ■^lmpt interim amoene dijputmtur.

L IB. VI. De generfttione ordinmk mimcdium-^er coitum^
pr <^im mpLfctdinpLm ; fme coitu ^fer^im foUm femininpLm ,pr
f^ontmeum ortum, per diuifonem , per fmpginem , ^er degenerpt-
tionem : njhi iucundpL ^ curiofpi multpi,
- LiB. VII. De cmsu formdi 6^ findi mimdium , <^hi
comprehenduntur differentiA illorum ex fmgulis memhris, ex mo-
rihm, ingenio, poprietpttihus, <njirtutihus.

L I B. V 1 1 1. incifit ptgere de mimdihus in ptpLrticuhri^ (Sr^pri-
mum de homine : njhi <rupLn& figur<z 6^ ingenipt hominum defcri-
huntur , nondum notpLtPL diis.

L I B. IX. PLgit in ppLrticulpLri de cfupLdrupedihus noui orhis
(Sr peregrinis ; qui diis Au^orihus ignoti omnino, mt lemter tPL^i.
: LiB. X. De mihm extrpLordinmiis fimiliter.
L I B. XI. De pifcihm fimiliter.
L I B. XII. De reptilihm fimiliter.
L I B. X 1 1 1. infe^is (cr zoophjtis fimiliter.
L I B. X I V. De plmtis peregrinis.
L IB. x V. De plmtis Indici^.
' L I B. X V I. metptttis (Sr diis mimrdihm exoticis , (Sr elemen-
tis: cvhi de <rvpLriis pLcjumum (S^ terrmum proprietPLtihm.

Accedunt-^ De miris (cr mirpLculofis NpLturi^ in 'Europ^
Lihri duo, & De ijfdem in Terru Hehrm promifi^ Liher <^nm.

lOAN-

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE lESV

HISTORIi^ NATVRi^

LIBER PRIMVS.

CAPVT PRIMVM.

Vfu^y^ yoluptas,(^digmtas Philofo^hU

ds Naturd ammatd.

(■■■«. . •

•N f E R anguftos vit^ ter-
minos peruagata huma-
na curiofitas, ipfam per-
dit vitamjdum inutiliter
occupat. Auidam libidi-»
nem fciendi,quam puto
jcupiditatum maximam,
fortafle, quod mireris, auatitia maiorem,fi-
redeledu alitjquidquid ignoratum, nouita-,
tem fimulat: & dum fuperfluadifcit , vtilia
&■ neceffaria omittit. Siue enim mens noftra
prjetaga, beatitudinem fuam, cognitionem
aliquam , quseritatvbique ; eumdemenim
opmor inquietum appetitum fciendi cum
inuato felicitatis ardore: fiue natura (e prior
demirata , venuftatis & induftria; fua: cton-
fcia &: placens, foUicitat quibus placeat,qui
confpe^tent,qui commirentur;& ad hoc in-
genium exagitauit humanum.Namque par-
cifiima materfarailias fuperflua egiffe fibi
videretur,fi nemo videret qux egit : non fo-
litudini tam pulchru oftenderet theatruitt,
tam compta , tam ordinata, tam varia, tam
. magn^, tam multa , tam multis digna fpe-
£l.uoribus. Nos omnia torfimuS| in peius
femper vergimus,atque prurigiricm fciendi,
naturse & Deo dicatam, in quoduis c£Eci
impmgimus;iamftulti,quia fcituri. Scilicec
ibi plustgnoramus, dumquserimus non ig-
norare,dum fcire fuperuacua,id eft inutilia.
Non mihi tam fubtilis & acris obtutus eft,
vt inutilem fcientiam ab ignorantia dilcer-
nam.

Remedium puto aliquod huius a(iultcrd.-
tx &c ignorantis fciendi appetitionis edere
natursE fpedacula, atriafua pandere tot fpi-
Tantibus ornata ftatuis : hic innocenter cu-
riofitas confpatiabitur; hic falubriter famcs
recreabitur nouitatum, & cum fatietate , &C
fine faftidio. lnfumma,non inuciliter fcioU
crimus. Amplu. in hac materia priuilegiuni
fapiendi curiofitasnadia, vbiin maximali-
centia aut fecuritas enc,aut vtilitas.N on fer-

pic , non humi fiftit : namque reptantium
etiam contemplatio ad fuperna nos trant-
mittit.SummilTusadvermiculumobtutus,
mentem adcselum tranfuehit. Ad audo-
rem cogimur extollere , qui in tam humili*
bus,tam paruis, fimulachrum aliquod fuas
magnitudinis, fuaeimmenfitatis, nefcio di-
cere an circumfcripferit,an dilatauerit.Vbi-
nam Deus , vbi homo ex naturalibus difci-
plinis plus notec ? lllud beatitudo, iftud fa-
pientia eft. Nuilo alio natura beneficio, aut
ingenium folertia humanam dignitatem,
diuinamque dignationem explanauic eui-
dentius,quamin fpeculationeanimatJE fub-
ftantiae.Si Theologiam demas,fGientiaruni
omnium eft pr£Eftantiffima:nuIIa latior,ex-
cellentior, placidior, certior, vtilior , aufim
dicere diuinior. lara fatisfadum curiofitati
erit amplitudine & iucunditate,eric & pro-
uifum pra:ftantia & vfu : expiabifur vtiiita-
tevoluptas, latitudo non languefcetexcel-
lentia. Adcoitaqueinnocens 6c fortanata
erithiccurioficas, vt noniam excufare^fed
prouocareivelimus.

C A P V T il.

^am chara. fuerit iUa Philofiphia '^gi^
bus ^ alijs magnis ytris*

IAm ii lucrutn & voluptas donfpirabiitir,
quid opus erit honeftate lenocinandis
cordibus, quorum illa funt rapaciffimi ma*
gnetes; nifi vt expiemus nonnihil infamiam
auaritiae & libidinis,acque honore fuo omne
prolubium confecremus?Quare breui prac-
monendaeft eius maieftas. Sacra & Regia
iftaPhiiofophia cft. Aliquam certc meretur
obferuationem 6L reuerentiam,qudd ex pri-
ftinis Ecclefiae Dodtoribus , qui ad naturje
deprimi fpeculationes func dignati;atqueex
Regibus , qui fceptri onus leuitatc calami
recrearunt,nulla aliaJPhilofophiaeportio ita
occupauerit aliquos, aut plures tanta mora,
tanto ftudio, tanta libidme. Duo Ecclefiaa
fidera ex odo Orientis &: Occidentis Do-
doribus non meruic alia naturalis contem-
platio. Non eft idem vnum Philofophis le-

A gitimas

% iOANKIS EVSEBII

gicimx argumentu , quod tot Reges euoca-
retaut acuris publicisj autlicentia priuata
quam forcuna indulget. Sacraitaque Philo-
fophia eft,in qua facri homines audoritatem
fuam tutati funt , &: exercuere ingenia. Nc
ahosadferam,iplum Deumkudo primum
huius do^triniE magiftrum. Primogenicam
iftam eruditionem fl:atim edocuit Benia-
minum omnipocentiac , vlcimu & dilecium
parcumdexcras fu£E, hominem. Ipfe Deus^
addudis vndequaque animalibus , Adamo
oftendic, vcpericulum Philofophix fuae fa-
cerec, quaillum inftituit. fuggelferat fcilicec
cun^torumnaturas &:ingenia. Primus ita-
queDodtor iftius Philolbphije, Deusfuitj
primushomo , priraus difcipulus: nullam
aliam eruditionem,nullam aliam Philofo-
phiam in illa innocentiie felici condicione
& Jegimus, Sacraigitur, fiquidem fandiflimi
illius ftatus. Sed&obuiaconfideraciocon'
temnenda non eft, ignoranciam ipfius fuifte
noftri generis ruinam . Ignara communis
macer Eua ferpencina: nacurjE, non agnouit
callidicatem dasmonisibidelitencis. Scihcet
nonpucarac omniabruta muta j nec enim
pernouerat omnia j licuc Adam : nondom
enim sedificata mulierfuic, ciim animalia
praefencauic Deushomini,& in eorumcog-
nitione infticuic j quare rudis & ignara na-
tura^, decepca Eua fuic. Auare dixi primam
omnium Philofophiam, & primigeniam fe-
liciflimi iUius ftacusoccupacionem:dicam &
Theologiam , & primam Dei fcripruram,
iuxcaGeorgium Piiidem. Praecipeo hic ar-
dore diuinicacis radius in nacura refledicur:
per hanc prifcis locucus Deus,& maxima di-
uinicacis ("u^ veftigia reuelauic.Sacra Scripcu-
ra nacura eft , ipfis confcripta di^icis omni-
potentiaj; quapropcer viros mire fpiricuales,
&: facris ftudiofos licceris,occupauic aliquan-
do animalium htceracura,

Regiaquoqueftudia dignicas huius do-
£lfina2,aucvolupcas (quod faciHus credide-
rim,magnus iftaciculus forcun^) impecrauic.
Numidia, Sicilia, Macedonia , &; aliaEpro-
uincia: Principes fuos hic viderunt Philofo-
phos : viderunt Dodores lubas , Accalos,
HieroneSjPhilomecraSjArchelaos ; cerceS^
orbis dominum fuum, auc tyrannum , An-
toninum ahquem,&: Alexandru Magnum.
Huiusbeneficium praecipue fuic,fi non fcri-
pfiCj dedic, fecitque vc fcriberent alij, Cuius
aut felicitas,aut gloria maxima fuit, guftum
(remquidem inlidiofam & confragofam
felicibus ) habere creditorem litterarum.
Eiuslibidine&expenfis abfoluit Ariftoce-
les,quod de animalibus mandauit aecernita-
li. Furtum Salomonicorum librorum non-
oulli putarunt. Si ita cft , Regius quoque
labor ifte fuic.

NIEREMBERGII

CAPVT IIL
MotHs ctslejles in <mimalibus imeniuntHrJ

IAm k maieftate buius cognitionis ad dc-
licias regredior.CerCG fi vlla fciencia,h£EC
maxime deledac: namque omnes pxne ali-
qua concingic confanguinicace auc miitaiio-
ne. Ita cft pars Philolbphia: fpeculacio ien-
tiencis nacurae, vt tota quodammodo com*
pledatur. Parumitaque dixerimjiftam fen-
tientium rerum GOgnicionem compitum
triuium efle maximarum fcienciarum: in ea
enim Theologia concurric , & Philofophiaj
atque huius foror Medicina.Comitia lcien-
di in illa celebrantur : nam Theologix non
contemneda parseft,maxima Philofbphix,
neceiTaria Medicmae , vcilis aliarum arcium-
lamnuUiinferior ; cum fic aut omnis, auc
omnium : &: obinde, fi non cundis, foliina
non vni fuperior. Si aliqua expers illius eftj
forcafle inuida fuit* Exciudes Machemati-
cas? ego illas aemulationisarguo. Vel caelos
fuos animalia mencica eft Aftrologia , vei
aftra animaUbus confecrauic . Scorpiuna
Orionis odiu , piices aTyphone refugium^
cecum Andromed*E periculum,ieonem Al-
cida: au(picium,ariecem Phiyxi anathema,
delphinumAmphicric£E lenonem incelo Xc-^
cauic; ficuc&fuum Indi camelum,&: fua
Perfa: monftra. Morcuo caeio noluic occu-
pari, quadam icilicec Zoologia^ imagine,ni-
mis dixi, imaginatione concenca,cui ifto no-
mine iam cedic , dum imicacurauc yiuider.
Ceceriim fi libeac ius dicere inter fpecular-
tionem carlorum & animalium , & alteru-
trius praeftanciam definire,quod in fidenbus
mirabilius eft &: auguftius, Aftronomorum
fpeculaciones func. IUi mocus ordinatiflimi,
tempeftiuijftaci, maxime erronum;,quicer-
tiflimum ordinem fequuncur coto ca;loer-
rantes: non miniis certos & ordinatos,non
miniis admirandos in animalibus reperies,
. &:,quod mireriSjin figna & tempora.Cyno-
cephalus nodes dieique defignat : fingulas
horas duodecies nodlu , totidem incerdiua
lacracu & perfufione locij demonftrat , fi fi-
des Horo Apollini fic. Galli &: cocurnicis
cancusin ftacacemporadiftinguic. Hemero-
biosiemulus Solis eft; par facmus audec,eo-
dem die nafci & mori. Heliodromos auis
quocidie &: Oriencem &: Occidencem cum
Solepecic. >Elurus gemino lumine dieipro-
greffus oftendic: ricu folari procenduncur di-
luculo,meridiecomponuncur in perfed:um
orbem , fub nodem obfcuricace hebelcunr.
• Accedo ad lunares menftruofque excurfus
&: cremenca. Eiufdem arluri ocuH cadem
cum Luna tempora paribus incrcmencis &:

damnis

HISTORI.E N

damnisoftenduntxrefcuntjdecrefcuntque.
Formicaj minimum animil , non minimas
admirationis, finecalculis, iine Calendaru,
fine Epadt^e ratione , fine refpedu Lunx,
eiufdem vices nofcit Sc ollendit: cuius quies
aut laborjiigna interlunij aut plenilunij Cunt.
Item &: cynocephalus (e abfcondit celato
fidere , &;ca£citate fua orbitatem lunarislu-
cisfolatur, dum confortem damni fe exhi-
bet. Coitum SoHs Lunas exortus fcara-
beus denuntiat: nec admirationi obfcat vili-
tas beltiolaz} im6,vt puto,iuuat. Quid ad-
mirabilius , quam , vnde minus fperas , e/Te

• quod plus mireris? Partes quoque anni di-
uidunt. Ipfo folftitij die virio auis prodit.
iEquino6lium caniceps manifeftat , per ho-
ras diei nodifque asqualiter diftributo lotio
& lacratu. Cicadaxftatem, papilio ver.Nec

• iTiinus quam Sol 6C Luna , praefagia tempo-
rumfuggerunclafciuiens delphinus, affixus
echinus , vohtans lohgo , matutinus fuhcai
clangor, rana vociferans , nodua garrula,
grus filens , alcyon nidulans, mergus fugi-
tiuus , anas fe expurgans ; ardea triftis, bos
bdorans, &: fexcenta aha. Fixorum quoque
iiderum officia & motus confequuntur.

■ Parra auis Orientem indicat iirium, ipfo die
fugax. Sed & caniculse fenfus multis com-
munis eft feris. Caryftius in MirabiUbus ita
ait:Huiusgermanu eft quodLycus narrat,
inAfrica iumentareUquotemporeaha ahjs
aduerfa , aha vtcumque pofita , cubare :
nodle autem ca,qua Canisoritur,cubare
eaipfi aftroobuerla, eoqueortijs caniculas
figno incolas vti. Itane qujEuis iu|iienta?
Atquicapras tantiim nominac hic Plutar-
chus hb. De folertiaanimalium : A//3ye?jfg

Ktujct iTg ;tgt) leiQjiov v^iiQ KgiXoOf^. idc,
«f OjWa TrcldctA aifetc or 0$ ct^ct^rt f/ff «A<a
TQas-pov d^ixai^ , e;^« ^pi<^of^ct4 "^;tc€a«w»/[»
tIw cda^?Ojv,n^ 'nny.tttjiov t^S' TTtSJio-
cToy ^i^ouoTOL^vii)'

CAPVT IV.

Trteft^ia ex anmalibus.

SI expedemus prsefagia , quibus cxlum
nobis aut blanditur auc minatur,& figna
contingencium non fuperftitiofa qua: often-
tac , quibus Deus & fe memorem noftri
commendat,&; nosimraemores fuiarguic,
Jicet in asthere patentiora fint , in terris non
fiint pauciora. Monftra caeleftia Cometje
fimt, nec tamen credo minus animaUum
prodigijs interminatum nobis & prsemoni-
tu m, quam xthereis. Mulas partus , prasiu-
dicium Babylonica: feruicuti fuir. Fugam

TVRifi LIB. L 3

Xerxis editus ab equa lepus praemonftrauit.
Parricidium luhj , bouma finccorde exta.
Atiho &: Maniho ConfuUbus, angues nigri
prxiudicarunt Romanam a Lufitanis cla-^
dem ; ficut & ahquando Lufitanam a Ro-
manis, editus ab equ^ centaurus bouinus^,
cuiusanteriora taurierat,extremaequi. Pn-
die quam interficeretur Ca:('ar ,ahtu pugna
pra:dixit. Varij generis volucres regaholuni
auem,cum laureo ramuloPompeiana^cU-
ria:; fe inferentem lacerarunt.

Sed &formicx Phrygias, 5^ Platonica;
apes, Midse opulentiam, &: AriftocUs pueri
eloquentia initiarunt.Significantiora funtab
animaUbus prodigia,qnam a c^lo^diuinae in-
dulgeti^aut ir^ clariores interpretes. Magu n-
tisE femina iiaeretica omni nafo & conuitio
profcindebat ReUgiofos mei Ordinis,rabido
furore obuios adlatrabat,n bsetes mordebaCo
Acciditilhpartusmirus. Pro horrendu fpe-'
6trulfcihcet,fimulacliru vitij , editus eft toe-
tus canino vultu, excoriato, prscifis nare 82
ridu, opertus pileo quadrangulari , vt noftri
funt. Quid clarius? Nemo non intellexir.
Ipfi adhuc ncftri Ordinis & fidei hoites
non negarunt diuinas indignationis interpre-
tamentum. Quando e cselo patentius eluxic
fignum , quam monftrum e palude Mexi-
cana delatum ad Motezumam ? Auis erat
proximagrui magnitudine&: colore,{ed in-
auditas formse: faftigium capiti^ lucidum &S
fpeculare. Ibiconfpedifunc abOriente mij>
lites armati magna occidione irruentes. Sic
Hiipanorum aduentusnon tantum pr^nun»
tiacus eft, vifus fuic.

C AP VT V.

Vtilitas ex ammahbm.

H&c pptiffima aftrorum benefic:a,va-
ticirundi, dirimcndique tempora,pr(j»
monendi ventura, demonftrandi diuinam
iram , npn minori miraculo aut vindicant,
aut vfurpant anmimtia : cjjuid mms rejlat^
quam vt frofint nobis ,quantum cxUhuiu^^yt
adfummam haec trahamiis , computemus
vires. Mirum eft, quantas praeftent anirna-
Jia fouendis roborandifque noftris corporj-
bus. Calefaciunt , refrigeranc , humedant,
exficcant,commotantaJ6Pt(2;us, & affieftio-
nes incitant,remittunt. Ifta licet aftris fint
coramunia,tionincontrouerfa:negarunt Sc
negant multi, nemo animaUbus jquorum
etiam partibus aliae plures funt vires nobis
falutares , &: extra liberalitatem fiderum.
Emolliendi vim adipes &: medullae habent:
concoquendi, cefypus & butyrum : admo-
uendi pus,vitulinus adeps:abftergendi,tefta-
cea,& fepiarum ofla , & erinaceorum cinis:
adurendi feucaufticam vim , pityocampaj

A 2r bu«

4 lOANNIS EVSEBIj

bupreftis , cantharis : replendi alopecyas,
hippocampuscrematus. Quid moror? in
immcnfum ibo, fi enarrare coepero. Prjeftac
abftinere notifTimis.

CAPVT VI.

itAnimdia in aere genita,

IAm meteororu conremplatio,iraitatione
Aftrologi^e phaznomena fua animalium
titulo etiara dicauit.Capras dicit ignes fuos,
quales apparuerunt in bello Perlei, &:fub
exceffu Augufti & Germanici, & cum de
Seiano adum eft.Dicit & dracones,vt omit-
tam Diofcuros & fororem. Sed nec abipds
mcteoris viuentia exclufa. Creati funt in
jethere pifciculi : orta: in fublimibus ranae:
decidit aliquando bos , correptus ecnephia.
Imperante Carolo IV. venenatae beftiola;
ceciderunc , quarum contagium magnas
prouincias ablorbuit : pluerunt animaUa,
non funt aftris deleta , quid mirum li infe-
rior admittat regio ? Lac &c fanguis perpluic
M. Aciiio &: C.Porcio ConfuUbus. Non
opuseftcommemorare,aUquibus ItaUas lo-
cis ftillase nubibusdeciduas,contaduterra:
in ranas repente faceflere. Id mirum ; cum
grofliorgutta fcinditur refultu,totemergunc
quaft afperguntur ranae, quot afpergines.

C A P V T VII.

• ^etcoram mimdibns generantur,

QVin in ipfis animaUbus meteora con-
templari Ucet, & pluuias, 8c grandi-
nes , & typhones , fulgura , & fulmina.
Conlideremus corpora noftra , vbi natura
pUis larciuit,autirafciturlaf;iuT5&4ioftr^,cu-
piditatibus,intemperantijs. Defluxiones &:
deftillationes a capite,mundi minoris pluui^
funt exfimiUbus bc propottionatis caufis,
Auicennae dogma eft,omnem deftillationis
materiameiecorecaUdiori fufcicari, mukos
indevapores in caput eft'erri,qui deindecere-
bri frigore in aquam verfl,protinus dilaban-
tur, perinde,atque terrarum expirationes,
qu2E in nubes concrefcentes mox diflbluun-
tur in imbrem. Hollerius lapillulos in capite
generatos obferuauit. Galenusexhibet plu-
uiam fimul & grandinem, in eo qui diutur-
na lufli lapillos per os eijciebatjgrandinatio-
nis inftar. Typhonis quoque ritu impediti
flatus in capite volutantur, vertiginosa affe-
dione in praecordijs in inteftinis per gyros
illati. Fulgurationesin patreTheodericivi-
fae funt, emittentes , quoties artus fricabat,
igniculos. Quidam monachusCarmelita,
quoties capitium ad occiput reducebat,fcin-
tiflas vibrabac. Antonius Cranfius, & Ma-

NIEREMBERGII

ximus Aquilanus, flammas leui fubiiculas
contraftu laculabantun Collum nigcrrimi
equi fuique deque fricatum fcintiUat. Tem-
pcftatem Alexinder fimulauitjfulgura cum
pluuia , &quidem fanguinea: incenfus biU
inancipiticonflictu, merum fanguinem, vc
fertur , defudans , & inflammatus ignes vi-
brabat. Non minorem terrorem Indis inie-
citjquam caelorum horrifonae minaspercre-
bra fulmina : &{emel dedit Macedonivi-
doriam,nonrobur Gr^cum,fed metus bar-
barus. Ad haec epilepfia fulgur eft , fulmina
paralyfis & apoplexia. His afieclos elegan-
ter Plautus fideratos dixit ; &Saliusapople-
xiam vocauit paruam fideratianem. Eadem
& attonitus :x^^t\\^x.m rfwrhui , quod fulmi-
nu fimilitudine ftupefaciat : fulminatenim
aer , fiue fpiritus accenfus , & vnum ex illis
tribus malis parturit. Quid ampUus?Er ftel-
laslabentes reperiemus. Narrat Faber Phi-
lothy micus Caftronouodarenfis,vidifle no-
bilem puellam,forma gratiffima pr^ditam,
quc dumcoram ine,inquit,capillos venuftd
admodum pedine impUcatos diflbluerer,
flam mas, veluti cadentescaelo ftellas , e ca-
pite fuo in finum excutiebat fuum:quo me-
teoro perterritaipfa puella, in fyncopen fere
incidiflet, ni fubitd verbis lepidiirimis refo-
cillata, metume pedore depreflilTec, expli-
cata harum flammarum causa &: ipfi dC
parentibus fuis.

C A P VT VIII.

Caehjles imagines in animdibus
tnuemuntur.

DEnique vtnon foliim mutationes vire/1
que cxli fiderumque , fimiles aut a:-
quipollentes , in animalibus mireris , ipfum
C2Elum,ipfum firmamentum , ipfa fidera,
ipfos planetashic miraberis.Nequetantum
vt caelum in imaginatione habet aniraalia,
fed inimagine animalia habentcaelum. Ha-
•bet mare fuas ftellas fentientes , fuum foleni
viuum, habet fuum orbem animatum:rarae
' pifcium fpecies , quae ftellarum imaginem
ferunt,& ftellaticjeli : totus rotundus eft pi-
fcis orbis,muriGibus radiatis circumquaquc
compunctus, fiderum ritu,vtparuulum auc
inuerfum firmamentum putes. After pifcis
fiiis vndique diuiditur radijs , quinque fre-
quentet; vifus eft qui tredecim nec tantum
fbrmx fimilitudinem cum aftris habet , fed
vigoris. Igneae naturas eft , ignei m medijs
aquis feruoris : quodcumque in mari attin-
gat,aduritj&cibum ftatim peragit.Quantu-
lus ignis , quem mare non extinguit. Cete-
riim de ipiCccluna hxc habet iEUanus. De-
moftratusvu rei pifcatori^eperitiflimus, fi-

mul

liiiil difcrtus , pifcem quemdam effe affir-
• iiiat rpecie perpulcli'ruin,& appellari lunam,
exigua magnitudine , lata figura. Idemque
adierc , cyaiiei coloris fpeciem limilituduie-
que gerere: indorlo pinnas habere molles &C
lenes,ea(demque innatando explicare , 6c
ad (imilitudinem Luna; femicuculum effi-
cere: limul &: eum ipfum ( vt Cyprij pifca-
lores aiynt^cum eft plena Luna,tum imple-
rijtumimplerearboreS, (i exhis illum ap-
penderis: dccrefcente vero Luna, exiccari
atque interire ac fi ad plantas admoueris,
eas marcefcere &: euanelcere. Item fi iani
plena vel crefcente Luna inidaquje , quod
in perfoffis puteis reperityr, quis hiic pifcem
iniecerit,aquam iugem & perennem forcjfin
cxtreraaaut decrefcente Luna,aquamexa-
refcere. Quod fi hunceumdem in fontem
fcaturientem conieceris , quomododixi de
puteo, is ad rationem Lunx , vel euanefcer,
vel implebitur. Non omnia hxc alTeuerOj
foldm commendo aliqua.

Nec munditiaftellae marinsedeefi:, maxi-
mus & propriuscaelorum cenfus.Nefcic ex-
crementa &C fordes. Confanguinese aquae
C2:lis qui ex aquisfunt; fin minus, fub ilhs.
Scilicetilla comitas & vrbani|asaquarum,
ciim decefleruncterraelocOjimpetrauit fu-
premum. Pignus &: infigne aliquod cogna-
tionis meritd retinenc , atque inter alia ele-
menta cxlertes pr(^cipue feruanc formas:
namquelicet aerjetiamvicinior ca^lo, ftella-
les accipitres, &; aquilas,6i: ardeas admitcat;
Jiiinor raultoiftaproportioeft, &: norrimis
potius fimilitudoj quam virtutis aut figur^e.
Stelhonis quoque, que terra hofpitatur,mi-
nima aut t^atilla comparatio eft^ macularuni
aqusb, quiaVdum mundi funt, firmamen-
tum Planetai^ue compleduntur . Inftru-
mentum tant^ maieftatisoportuit edi,Gora-
pledente oceano orbes & ftellas. Certe li-
benter humor deceffitterras , obfecutus iu-
benti nznnx Patri.Elatis fuper caeios aquis,
parum re-ferebat, non eiTe fuper cerram: vni-
uerfum reuera ambiebant , & imaginem
vniuerfi. Non erat opus , pundum ambire,
dignitati fu.x : fecuraeft fincera maieftas in
omniautvrbanitate, aut humilitate.

CAPVT IX.

Vrnefiat conf deratio ammlium
contempUtiom cAu

ITaque quantum sether &: c^lum patet,
immoquantum eft , lafciuit animahum
Philofophiaj&magnisexultac fpacijs maio-
ri iucundicate. Numquam plusadmiranda,
quam quxfokimvifa merere fidem,non-
nulla opinionem adhuc poffibihtatis. Mira-

>TVRiE LtB.r. 5

cula funt : ciim primum nofces , tanta no-
uitas admirationem incitat, admiratiovolu*-
ptatem fibi parem gignit. Quid iucundius,
quam id nofle quod putares non pofie effe*
Sunt plura in terris , quaj fupra c^^Ios mire-
mur. Anaxagoras pr^mium vita: fuae aefti-
mauit obtutu vnius aftri j ampla mercede fe
dixit fuiffe natum,vt Solem dumtaxat vide-
ret. Poterat nonminiisgratulari , vt beftio-
Iam,vt vermiculum, vt apem, vt fciniphem,
in quibus maius ingenium artificis eft, ciim
& in ipfo artificio ingenium infit. Sed non
opus eltinduftriam animantium aduocare:
fufficit natura compofitio,ad cuiusimita-
tionem c^Ium &mundum , ne minoreffec
partefua,alijanimal putarunt, alij appella-
runt ; artus dederunt , cerebrum dixere lu-
nam,cor folem j alijs membris ita diftributis^
vt faduri animal, monilrum fecerint. Pul-
cherrimamordinatiflimamque molcm de-
formarunt, dumcomponebant.Ceterumli
in vna formicaaut ape eft quod plus mireris
quam in aftris , & prxftantiores caslis funt;
quanta planities curiofitati dilatatUr per in-
numera & diuerfa animantium dcmiranda
ingenia, &c partes, in quibus natura quotidie
nouis mira(;:ulis ludit.^

CAPVT X.

PlaKta ^ mimralia mmimalihHi
generantur.

PArum dixi , anitiialium fpeculationetni
patere quantum caelum ; adda & quan-
tum terra, &: quantum fubterranea,vtf relin-
quam vitam ftirpiuiti j quse aut aufpicium
totius animatitis eft , aut pattiumaliquarum
incrementum. PuIIulantanimalia explan-
tis, &: ex animalibus plantse. Bernecx func
aues , quje poma funt arborum : alias; ex po-
miSj ficut pifcesex frondibus in luuernas
fluuio. Ex draconum lumbis plantas nafci
Buftamantinus tortuose &: prolixe narrat-
nihilomiriiis eius verba dabo. Hocveromi-
rdbile ejl nimis huicgeneri ammmtium,tantA
e^e molis iquandoquemagnitudinis adeo im-
menft^ vt dorfotergoribufj^ multotiesjepium
infiar (jr rifarum^ herba adnafcantur-, viren-
tia plurima, qua propria fubFtanti^ alta ^
nutrita ^fanguine irrigata ammantis, altas irt
h£C ipfa immifa radices , germinent ^fruBifi'
centy confita tergoribus vajld molts^monjlrofc
cJ* grandis^per poros venas fu5to alimenta
proprio viuentis vajlifimi : qui floridus ra^
mis , abditus ^ latens , fruticwus plenus , ^
occultus , virefentibus varijs , amoenitate
locifiBi delicijs , in animantia irruit illeBa,
cibo efca^ decepta , vt mifere depradetur
difcerpat.Hinc plmmi lepidiumjlracunculoss
A 5 herbas^

6 tOANNIS EVSEBII

herhas , JIc dici , cfiiod huic ammanti infint^
orianturj.^ ex eiu^ fuhjlantia ,opinantur. Imh
dracontaahincenenifcuirente, cfuod fenecii
draconu cutemg^ amuletur colorihm-^-vt magis
huimflantA cortex coriumdraconis 'videatur,
^uam herbd pars aliqua. Cum entm hxc primo
draconibm innafcerentur.eis varictate <& fe-
nenata fuhflantia corrofiua non abfimiles,
poHca fcmine terrie commifo-^pullularunt^eam
femfcr obferuantes naturam , qualttates eaf
dern-^femel draconumac extitere genimina,ge-
nitorum malitiam referentes , heredes reltcta
'virulaginis abditd , etf j^uria foboles : vt
terrls nafcuntur adhuc illa , at primo draconi-
hm.Scimus enim cornibus ceruorum adnafci
hederam frequenter refert Ariftoteles s>- de
HtforiA animalium, c. y. oririj^ cornum in ho-
minum auribuSy oficulo intra ipfas elapfo , ex-
perimur,loci vditate alto, animantium^ alio-
rum. Animalcula imo animantibm procreari^
pediculos , vermes,lumbricos ,fubtm cute, qui
poftea feexerunt,rupta cuteea parte ^ lacera-
ta, aut porii erumpentia. Arboribm adnafci fo^
lent alia,quA aluntur fubfantia,fuccis,expen^
fis^ illim cuim funt exorta: quorum extat ex-
emplum agaricum,fungi^ non minits, rnufcm
dicim , herbx. alitz non pauc£. Tejlatur expe-
rientia communis , multa^ virentia , inferta
omnia quA increfcunt trunco fuppofito , in quq
aluntur & viuunt. Sficas adaBas , vocatos
furciilos inditos intra juppoftam arborem cui
inferuntur. Sues crafifimosgeneraremuresin
natibm fcimm, obefs nimis , ciim loco moueri
nequeunt , ignauos defdes. Herba dicia
draconts fanguis , hifce debetur : efi ijs adnata
primo , qu£ fuccum reddit fimilem draconis
fanguini. Hac ^ plurima alia,tergoribm dra-
conuminnafcii qua ^ nafcerentur ventre ,Ji
^ttritu (^ reptu terr& non abraderentur reptili
knimantis motu,conJ]>icimm. Hinc tergoribm
adnafcuntur illa, non ficco capiti aut ventri,
qui reptu h^c impedit , ^ comprefu , pondere
attertt. rlinimlib.zj. c.i. Edoardm lib.6.
f. I I-8. Paufanias, Arijlotelcs de ceruis fupra.
Cum cnim fanguine nutriantur ifia, draconi
durfi infunt, hunc fuccum reddunt , fanguis
draconis di5ia virentia , feruant^ in pofieru,
radicum opere, ex tevra nata virtutem illam
adeptam Jemel. Folijs imo draconem fculptum
fmma cffgie tenent exorta iUa, diBu mira-
kile nimis: horunt Indi Hijpania nou£, ^ nos
vidimm, communiter plantis adue^is , ^ z.
lih.y.c.Hifori(£ Indiarum occidentaliuminuir
Jitur. Htec enim planta altifimas radices im-
mittit , pertingcntes intima vafa feminaria
animantis huim lumbis adnata , per quos fe-
minis du£im dccurrunt, jemen vt trahere pof-
fintformatum,proliftcum,efftcere potens dra-
conem verumfformct^vt illum folijs primo,
draconibm injerta ortu accepta virtute,ferua-

NiERENBERGII

ta^ in poHerum, terrx. commifa loco fruttcki.
qux nullum alium jrucium gerunt vmquam»,
quam folijs draconem ejformatum mirabile
fatis.Hxc Buftamantinus,qu^forcafle non-
nullis ardua erunt , & mihi non omnia ex-
■ planacjE lidei. Gignuntur quoque metalla
mortua,&gemm«,in membrisviuis.Puero
Silefio dens aureus eft innatus. Cryftallini
lapideS inuenti funt in humaniscorporibus:
in quorum fere omriibus partibus aHj lapi-
des funt vili, in capite, in lingua, in iundu-
ris,in ftomacho, invtero,ininteftinis ; fre-
quentiffime in renibus & vefica.Draconitis
gemmae fodina noca eft, cerebrum colubrii
margaritas conchis debet auariciai

C A P V T X i.

Politica^ Ethica ex animdtbti^,

OMnem enim Philofophia naturaleni
per fuas particulas connedic exquifita
animatas naturx noticia,cui,veluc Pandorae
numina, fuum pignus fingulje dederunt.

Pars moralis,fi nondedic, accipic mulca
ex brutorum fchola.Liber moralis Philofo-
phi£E,natura eft : de omnibus vircutibusin
animalibus flifputat. Nec tantum mores
docet, fedmonet : fcilicec docec exemplo.
Felicifiima eft operis eloquencia. Prudentias
effigiem in paguro lege,pacience,fugienceqwe
rixarum occafiones ciim feexermemvideti
donec armis reparatis valeat ; nolente , nifi
certus falucis, periclitari. Cuius maior pru-
dentia, quam cuius in arbitrioira fit? quam
eius qui pericula diffimulatione vincit?Non
magnam molem lantse virtutis exhibeo,
non elephantem, ied pufiUum cancrum.
TemperantiiE formam cape ab aquilalo-
uiali, abftinenticarnibus. Et nealiquamfu-
perftitionis fpeciem intrudamjiuana ferpens
per multos ieiunus dies, inedia colit. Quid
abftinentiusquam cephalus,contentus aqua
&; limo,altenusedulijignarus? Fortitudinis
definitionem vbi putabis?in leone? Nequa-
quam. Forcius eft ferre morcem , quam in-
ferre. In mure eft quod mireris. Mauulc
mus Armeniusoccidi, quam foedari. Ifta
forcitudoeft, mori millies, ne femel vica fic
turpis. Eflenciam iufticiacauis diceros exhi-
bec jdefodiens excremenca fua lecalia, ne
quemlasdanc. NuUa maior iufticia,quam
innocentia.

Alias vircuces , his quacuor appendices,
carpe. Ab elephantibus Religionem , ado-
rantibus &: nilutannbusc2Elum,latice Anuli
fluuij lotis. Qu.is docuit iftas belluas,fan(5ta
fande tradanda , &: munditiam Religione
requiri? Merops,aftur, ciconia,docent pie-
tacem fenium parentum,ofl&cijs fuis eos al-

leuian-

HISTORI^ N

kniantes. Alcyon coniugal^m amoremj
t)flifraga mifericordiam , dellitutos aquilx
filios fullentans. Elephas quoquefludiolita-
tem. Vifuseftad Lunamgeftus&: motus a
magiftro prxfcriptos exercere: lc6tioncm vl^
,tr6 recolebat. Qu.is,maior ftudij amor?Ca{-
iix auesamicitiam : numquam confpiciun-
tur ab incolis, nili cum opus eft illos aduer-
fuslocuftas iuuarc; Apumrex clementiam
colit innoccnti aculeOjipfa;apesfidelitatem
in Rcgcm : qua;runt aberrantem , geftanc
imbeliem, deferunt numquam. Columba
continentiam fideliiruna coniugi , elephas
cartitatem 3 femel in triennio auc biennio
coiens ad remedium fua: fpeciei, &c id fecre-
tiflimo loco. Quid pudicius , fi pudorem
adhuc fui habet.'' Idera pcenitentiam docet.
Magiftros ahquando per calorem aut furo-
remoccifos, luxerunt ha? beftix^inedia fefe
punierunccapitali. IdemoWcruantiam : re^
ueretur grandiores, &: fenes,quibus de loco,
ciboj potu concediti Simij quidameutra-
peliam ; canes magnaniraitatem & gratitu-
dinemjlmo hanc pmnia.Manfuetudinem a
quoexpedabis? ab oue?ab agno?Daboleo-
nem. Si feraelcicuretur leo, pras omnibus
mitis &: coraiseft : conuidor Onomarchi
fuit,comptor Berenices,iumentum Hanno-
nis. Manfuetudo quideft,nifi eorrectio irxi
ibi laudabilior, quam vbi furor praecipica-
ret. Fuic leo Barcinone , qui vt corrigeret
iram jCantoanimo fe compreflic , vtfubito
exanimaretur. Opudornofterj ciim aefti-
ment feraz virtucem pretio vitaslConftantias
effigies cozcacoauthluseft : eadem perftans
fede immobihs, inconcufTus ventis , quibus
aduerfancibus vehemenciflima refiftic vi. Ad
hxc continuo geftit volatu: nefcio an lafle-
tpr ; ciim non quiefcac , qui vix intermitcic,
NecafFabilicasabeft. Vbi?rogabis. Interho-
ftes etiam. Narrat Scaliger, lupu inter oues,
leporemintercanes ,finenoxa, fine metu
verfatosi Amplius ipfe teftorcum plaufu,
cum feftiuitate : indomo parentis mei vidi
Jepufculum non tantum inter canes fecu-
rum, fedlzEtum j iocofum ^ S>c ludibundum
ipibs venaticoscanes mordentem.

Quid moror? vircucum omniu theatruni
natura in animalibus pandit. Prseter Ethi-
cen,reliquas Philofophias moralis partescal-
lent: Politica apiculas,Oeconomicenformi-
ca;,railitaregrucs. Tres Reipublicae formas
inijfdeni inuenies/ inapibus Monarchiam,
vnius regnumeftj informicis Ariftocratia,
parent prseftantioribus &c fenionbus;in grui-
busDemocratiaraj quibus populariseft ci-
uilicas, &:communio curse'. Nequiddefitj
cyanus monafticen cohc, cui rainirae
— F//^ em^u humatiiAi
(JHalum reducit omm ^riHimm mentu

ATVRiE LlBi i. f

Sane vel huiusticulo Philofophia: contcm-
plationem animahum pr^poiuit Deus,dum
iblum propofuitjAdamo nonelementorum
pacificam inimicitiam j non caeloium im-
menfam fabricam ,non fiderum ordmatas
choreas, non Planetarutripudiantes difcur-
fus videnda exhibuit : beftiolas , auiculasi
pifciculos voluit videre , vohut contemplari,
& eorum cognitionem habere,vt fuo omnia
fciret &vocaretnomine. FeUciter inaugura-
caeftdiuino fuftragio animalium cognitio:
fed & diuinusSpiritus eamdem nobis fsepe
renouatnotitiam,raemoria nos beftiolarum
fufFundenSi Per Salomonem ad formicas &:
apes pigros araandat per lereraiam miluosi
xurtures , hirundines , ciconias , improuidis
obieclat: per Ifaiam inertis afini & bouisex-
emplo accufat ingratos. Dodores morum
bruta dcdic : magna dodrina eft, ex impari-
bus pudor. Pacer maioresnacu filiosexem-
plo minorum caftigac : ipfirmioris virtus
forcius prouocat. Non ita Horatius aliquis
autTorquatushortantur ad fortitudinem:,
ac imbelli femina fexu Pyrrhi interfedrix.
Optima morum virtutifque academia , ani-
mahafunt, quorum do6lrinatant6 prjeftan-
tior eftj quanto efficacior. Efficaciflima au-
tem eft,quia ex minimis,&cquia non verboj
fed exemplo : ide6 faepiffime animalium
mentionein facris libris admonemurjVt non
kuis momenci fic ifta hiftoria ad eos incer-
precandos.

CAPVt XII.

Medicifiam docent ammaliao

AD alias fciencias &c arces quantum
prjeftabic, vt eius iam vcilicacem difcas
pro expiacione curioficacis ? Taceo pecua-
riam,rufticam,oeconomicam,ad qu£E iuua-
mur; dicam adhuc,qu2E docemur.Ih multis
Jiominem rebus difcipulum animaliuni
.Herophilus dixit. Inuentum brutorum eft,
.aucMedicinaomnis, auc pars. Relinquo,
quancu ponanc in alimencis & pharmaciSi
Apothecarij debent auiibi clyfteris vfum;
chirurgi hippopotamo phlebotomia. Ciim
grauem fe fentit,recentes arundinunt fciifu-
ras fpeculatus,vbiacutiorem videt ftirpem,
imprimens corpus,venam in crure vulnerat:
ita profluuio fanguinis exonerac morbiduna
corpus, rurfus plagam limo obducic. Debe-
,mus &: alijs brucis mulcarum vfum herba-
rum & lapidum falucarium. Aquilas setiten
petram, quae puerperis pro Lucina eft. Om-
nes medicse artis partes, & pharmaceuticen,
&; diaeteticen, &c chirurgicen, difcere a brutis
poces. Cognicionem vfumque fimplicium
nullaeft beilua qu^enonhabeac.Palumbes,

A 4 gra-

S lOANNlS EVSEB

graculi,merulaE,ruperfluos humores expur-
gantjburi degurtacis tblijsjcolumb^ & tur-
tures helxine. Canes & feles, vt dei)ciant
ventrem, quoties nimiacolluuie fentiuc op-
pleta vi(cera,comedunt perfufa rore grami-
na. Vrf) &: apri ex incommoda valetudme
fe colligunt , illi mandragons, mox formi-
cis, ifli hedera.

Dia:tam, alteram Medicinae portionem,
colunt lupi &leones.Cum nimis (e (entiunt
craffcfcerej abftinent carnibus. In vniuer-
fum a\ix beftia: temperanc ciboj quoties fa-
tistafluni efl: fami.

Chirurgicen, tertiam Medic^e difciplinse
partem,elephantes dodi funt.Tela abfque
periculOj&: neruorum conuulfioneautcon-
tradione, eximunt, &a fe,& a focijsj aloes
deinde lacrymas vulneribus ir^fliillant , vc
Philoftratustradit. Cerui didjimo pellunt
fagiccas. Ciconiievulneriper pugnam acce-
pto cunilam apponunc. Vfum aitis qux-
ftuofum ocumatli gratis exercent, adimita-
tionemaliquando Hippocratis,auta£mula-
tionem. Tantse chantatisfunt , vt quos vi-
dent fui ?eneris csefos fagitta , aut alio telo,
quantam pofluntopem terant admotis
plagcE arborum folijs , fanguinem liftunt,
&c curanc.

CAPVT XIII.

T^iuerftrum artmm exempla in
ammalihus,

ENcyclopa^dix quoque &: liberalium ar-
num memineruTius. Grammaticen di-
fcunt elephantes : nouere pingere litteras,
Unguas intelligere frequenter,aliquando lo-
qui; &hoc non induftria humana,vt pfltta-
ci& pic2E. ijdem tripudia didicere ,adfiftu-
lam faltare , choreas ducere. Cynocephali
ctiam muficam , Sc tibias inflare , & citha-
ram pulfire. Et ne tantum difcences mufi-
cam,fcd docencesvideas ; memencophilo-
nidx , inqua etiam paedagogiam nofces.
Suosinftituit pullos , accentuu obferuatio-
nem docet , vt vno pronuntient fpiritu, iam
producant , iam corripiant , iam infleclant,
minuanc ; mox perfemitonos mutent, di-
fl:inguant,diuidantque in breuifllmosexilef-
que garritus , adutii m reddanc vocem tre-
mulam, invariolque transforment modos.
Si Demociito fides eft , huic auicula: Mufi-
camdebemus , cum iniuria obferuationis
Pythagoric^.Quid^fi memorem cencontla-
roUum? lufcinia muta erit. SimiaSjquod mi-
raboris , vfque ad periculum fidei Arithme-
ticam nouerunt. Oculatis teftibus, &:certis
nuntijscompercumeft,in Peruana regionc

I KiEHENBERGn

fimias tantam cum incolis familiaritatem
concraxiife , vccum ijs pro argentocollu-
dant. Vbi cos vicennt,vnatabernam petunc
bibendi caufsa, &: pretium numerant exlu-
cro parto. Nec Geometriie rudes hirundi-
nes : fciunt figuram circularem capacioreni
& cautiorem iuis caftrulis;f^pe per fegmen-
ta &: diametrumfcindunt. Hexagonosfuos
apes fabricant per obcufosangulos : grues
fe difponunt per acutos fiue curuilineos ,
fiue mixtos, fiue redihneos. Si Aftrologiara
defideras, orygen vocauit iEgyptus feram,
qu£e cazlum fpeculatur , & ortum Sirijob-
feruac. Diuinationem vnde expedabis ? ^
regiifne animaUbus,aquila,leone, delphine?
etiamin vihfl[imiseft. Mufcuh praefr.gi rui-
turjE domus , prasmigrant, Perlpediua: 6C
fciagraphi^ calliditate inuifum mfluum gal-
hna videt j & foboU prouidec , ex vmbra
hoftem conie£iaca.

Ad fellularias &c mechanicas faculcates
venio. Texcoriam &: venacoriara aranese
exercent , bombyces lanificium , fimiae ad
asmulationem farioriam. Architeclurae in-
uentriceshirundmes feruntur: ligna inpri*
miscralfa &: fohda fundamenti loco iaciunt,
fuperftruunt molhores virgulas &: paleas:
quando coenum, quo calcis &: csementi loco
vtuntur, non inueniunt, ad riuum aliqueiii
aduolanc,vbi fe mergitantj donec totx ma-
deant j mox in puluere fe muolutant, donec
efficiant limumex puluere humore mace-
rato , vnde a:dificenc nidos , incercludanc
rimas , fitfuras murorum oblinanc : orbicu-
lari forma habitacula conthuunt ; norunc
aptiorem quadrata efle ad puUostuendos 8C
fouendos. Didicere elephances theatricen
artem , fpedacula populo per funem fue-
runt . teftis nunc eft aula haec Philippica.
Capram funambulam vidimus. Machinas
&: ingenia excogitauere corui , cum qua-
dam notitia naturalis magi*E. In Lybia,
ciim fitientes aquam inferiorem videnc
quam roftro attingere queanc , calculos orc
& vnguibus apportantes inferunt, defiden-
tibufque in fundum petrulis humor ex fub-
fidentium corporum occupatione alleua-
tus, fuperiorem replet vacuitatem. iftafo-
lerti machinacione reficiuncur. Mirare hic
Phyficac eciam periciam , vnum &: eum-
dem locum duocorporanon capere.Mira-
re magicen nacuric , leuia ferri furfum,
quando grauia miccuncur deorfum . Par
calUditas alijs eft. Canis qusedam , abfenti-
bus eoquis, filices in olei lecythum tamifper
iniecit , donec pro voto elamberec.

HISTORI^ NATVR^ LIB, T.

9

CAPVT XIV.

^mti fecerint Arifioteles, ^limus,
Oppianns contempktionem anwmlmm.

PEr tot artes,per tot fcientias, per tot mi-
raculaexcurret Ixtifirima curioficas. Si
iucundum fuit, bucul:^ ftatuam videre fa-
dam Myronis manu,autequu Aglaiphon-
tisarte pidum; quantumobleitauic, tot vir-
tutum , tot artium , toc fapientise diuin^ fi-
mulachra,nonhumanainduftria , fed Dei
nianu & ingenio, in naturae locata effe thea-
tro. Quantum deleitabantur Demoftratus,
Metrodorus & Leonides pifcatione; Hippo-
lytus, AftsEonj Zephalus venatione?Iucun-
dius erit,fine£Eftu,fine fudorc,fine mora,fi-
ne pacientia , fine fiimptu venari tot aniraa-
lia , eorum veftigare ingenia , affedus, mo-
reSj^allidicatem, temperantiam ,fortitudi-
nem,iuftitiam;in fumma,venari Deu ipfum,
— — — ^ ire per omnes
Terras^ , tra&t^fque maris , cxlumj^ fro-
fundum. '
Ariftoteli nuUa iucundior naturas aut artis
alicuius cognitio fuit, quam ifta animalium
difquifitio. Quantam in hac voluptatem
perceperit, ipfe prazdicat in Voluminede
Partibus animahura. ^Ehanus pluris fecit
hanc notitiam,quam aulam,quam diuitias,
quara auctoritatem popularem. Renuntia-
uit, quod maximum eft , auaritias : omnes
fpes , quas tanti facimus , pro ifta voluptate
commutauit. Hoc concludit confilio Com-
mentarios fuos : CHihi anferum ^ gruum
tnigrationes nouifei ^ draconum naturas
teliqua hoc VoUmine comprehenderey^uolupe
efi ; copofis dr locupletihm hominum annu-
merariy ^ ex illorum ordine cenferi^ non libet.
Non tam miror , deledafte iElianum prac
omnibusdiuitijs iftam fpeculationem ani-
niatx fubftantia: , quam Ariftotelem prze
omnibus fpeculationibus fuis, & vtrumque
prsE omnibus dodrinis. lUe liberalior , noii
folum iucundiorem putauit , fed gloriofio-
rem. Credesfupefbire, cum ait: ^ujpd fide
numero hominum natur^ fudioforum , inter
quos & Poeta funt eruditiy^ Fhilofophi inge'
mofi, alij fcriptores rerum experientia cla-
ri, etia?n iffe 'vnus efe cupio enitor , multo
fane honeHiorelocOy?^ dtgnitate maiori^quam
pro illorum confilio ^futurum me confdo. Op-
piano tantopere placuere Commentationes
fuas de animahbus 8d pifcibus , vt litteris au-
reis omnes verfus confcribcret : tantopere
placuere aiijs,vt dediflent,vnde fic fcriberet
cum iniuria auaritije , quod vltra iElianum
mirere, ecia m aliens.

C A P V T XV.

T)e fide (tdmirabilmm natune^

CVriofitatis guftum,&: fcientix dignita-
cem , certitudo ampliat : confcientia
enim vanitatis , frangic impetu m admiran-
tis-y &: periculum violat audoriracem do(3:ri-
n^.illo eciam nomine,&: placidior ifta natu-
ra: contemplatio, & dignior, fidem oculo*
rum fequitur. Nulla certior,nulla expeditior
opinionibus , nulla immunior ancipitibus
ratiocinationibus. Quaede eiusobiedooc-
curruc,probabiliores lunt & pauciores,quas,
certiftimus obtutus dirimit , cuius maius
momentum eft incerto difcurfu.Securusar-
biter eft confpe£tus. Quantum ifte ticulus
prseftet huic fpeculationi , exemplo expo-^
nam . Vides quanta conturbatio Philofo-
phorum &: Mathematicorum iit circa casli
naturam, quonihil patentius. Alij folidos
orbesputant, &:aliena: abelementarieflen-
tia;: alij folidosvcique , fed exaqua gelatos;
ah)ex alia maceria denfacos , communi ca-
men, & minime excellentiori : alij (legi fic
opinances ) fpongiofas cedencifque fiibltan-
tiaz, fed digeftos per fuas integrasfphxras,
contrahi &c extendi habiles , quibus tamen
infint verefidera ; fic putanteripi plurimis
difficultacibus , quas paticur c^lorum duri-
tas: alij elegantiiis (fortafleplaufibilius,non
prieoccupaco iudicio , acque confentanee
ahquibusfan6lisPatribus,& multis diligen-
tibus Philofophis) puriflimaj,tenuiflim^ 3c
peruia^ credunt efle materias , pr^cipitibus
ftellis cedencis, vtifte aer volucribus. Ifta
controuerfia zeternaerit: nemo caslum pro-
xime vidit , nemo videbit, nemo poterit vi-
cino afpedu rem definire. ita ftandum eft
indicijs externis , ob penuriam contingencis
euidencia^.In animalium tamen narrationej
licetaliquavulgus controuerfaintruferit ar-
bitro fenfui , paremus non opinioni popula-
ri,non opinacioni. ladatur, An phoenix ilio
ingenio quo narratur, vere ficin cenfu natu-
rx, Turbafemper fauit,artifex fabularum;
Dodores dubitarunt. Ratio probabilis refi-
ftitiionleuibusfundamentisex penu ipfius
natura^.In hac lite nofter obtucus adigendus
fequefter : qui fi alicem vnicum in vniuerfo
vidiflec ex cinere fuo recreari contraomneni
rationem , & repugnantiie fpeciem , excem-
plo aflenciremus. Maiora miracula naturae
credimus, & funt : atquia impoflfibile eft,
omnia, quasin vniuerfo patent,vni patuifle,
cumeiusomnes partes nondum viderimus
(erat enim necefle cun£tos fcrutari priiis an-
gulosorbis, vt afleueretur vnica ifta auis)
quiaetiara funus illud vitale,& csErimpniam

mo»

10 lOANNis evseb;

moricndinemo hadlenus vidic , nemo fide
dignus narrauit vidifle quod videri poflet,
crcdendum non d\. Etli nulla racio contra
eflet jfatisiara damnauic lenfus , quod ne-
mini comparec.

Non mmus improbabiIe,non minusin-
credibile ex fe eft: , aliam auem , non pofl:
quingentos annos,fed quotannis mori &i re-
uiuifcere , & tamen credunus , quia vifum
cfl.Neque minus infolenti & miranda mor-
te &c natiuitate noitziczilcotlus auiculanon
diutiiis viuit, quam flores quarumdam her-
barum,quarum vefcicur melligine:his mar-
centibus, ad pinus aut alias proceras arbores
aduolac,quibus affixa rofl;ro,appenditur cir-
citerfemeftre,donec deliderat^ herbie re-
ftaurantur,quibus florentibus reuiuifcit. M-
que,opinor,irracionabilis videbitur ifl:a nar-
ratio , quam phcenicis hiflioria : fides tamen
fenfuum , aucloritatem dedic & rationem.
Viderunc multi ,teft:atifunt maiores omni
calumnia , Notariorum fide publica multis
comprobatum efl: locis: nec femel ipfa auis,
ftipiti affixa intra cubiculum feruata, pofl:
feinefl^rem mortem rediuiua volitauit.Fran-
cifcus Hernandcz, Medicus primarius Phi-
lippi 11. cuius 6^ iuifu in America profedus
fuit , vt illa noui orbis miracula teO^is ocula-
tus inquireret , & fcriptis mandaret , fcribit
in fua Hifl:oria manulcripta , dubium id ne-
niini debcre efle. Nolo nunc examinare , an
rcuera per femeftre iUud mortua fit hec auis,
an foliiin fpecic; nam non valde mouitad-
miratione:quid admirabilius,quam fufpen-
diu illud cura vita,&ieiunium fex menlm?

Ad hxc fine dubio incredibiliora de ele-
phante feruntur , credimus tamen. Si quisj
rogOjignaro veritatis narraflet haec duo, ele-
phantem,immanem befl:iam,afpedu amen-
tiflimam &ignauam , inflexilium artuum,
torpeniium crurum, per funem in acre pro-
tcn(um decurrere , 6i fubire , & facihus re-
gredi ;tum efTe alicem , qua^ ex vermiculo.
cinereo nafcerecur :vtrum proniiis crederc-
tur? Opinor ifl:ud illud nec poffibile putare-
tur. Ac concraeft,illud veriffimumefl:. Vi-
dic tota Roma , & RomjE totus orbis. Vicic
fidem obtutus. Teftes adhuc habemus Se-
necam,Dionem,Tranquillum,Plinium. In
ifta commentatione animalium , non quod
credibilius & probabilius videtur, ftacim eftj
fed quod pacentius , illud credendum &c
probandum : quod fenfus,non quod opinio
recipit. Adeo experientia &: fenfu conftac
hqc doclrina , & ex hoc ( quia non omnia
omnes experiri & intueri poflumus ) fide
certa: nec enim mcertius eft Romam efle
quam non vidifti,quam oppidum vbi ha-
bicas.

I NIERENBERCII

CAPVT XVI.

Admiratio nondebet ohfiare veritaU
in effeUibm naturx.

HJEc etiam contra incredulos iniece-^
rim , qui afleuerancibus magna, auc
miracula,auc prodigianacurx, negancperci-
naciter fidem,& eosqui fcriptis mandarunc,
vanitatis infimulant. Non tam magna enar-
rari contingec , quam funt , quam credis,
quam probafti multarum narracionum,
quas in Horo, Plinio & JEluno fabulas pu-
tarunc,euentus,reftaurauit audoritatem auc
ijfdem oftenfis, aut fimilibus, aut maiori-
bus.Nugas putabat Roma,qu^ de elephan-
tibus ladabantur: tandem credidit,tandenx
vidit maiora relatis. Vidit beftiam &c cho-
raulem, & funambulara. Quis, antequam
fadtum eflet, poffibile putaret, fupravnum
aniraal aedificari turrem firmiffimam , plu-
fes protegentera milites,in qua machinx
mult£e, &,pr^ter dudorem , trigintaduo
ftrenui viri, quicapaciffime pugnarent,indc
iadantes ( quemadmodum inueni in qua-
dam epiftola Arabica Ariftotelis ad Alexan-
drum mifsa) lapides machinispropulfandis,
fagittas,telavenenata, raiffilia ardentia? Ad
haec, milicesilliarraatieranc. Quishocpro-
babile, quis credibile putaret,don?c patuic,
donec veritatem euentus definiret ? Adhuc,
ciim nihil veriusfit ( exfacra Machabaso-
rum narratione id conftat) raulti vix credi-
dere , & aflenfum , quem negare au.fi non
funt , excufaretentarunt interpretatione lu-
dicra. Patentiffima tamen funt Scripturas
verba, & fuftiragantur Ariftotelicaqu^vidi.
Atqui iam credittot miracula , quot vires,
quot mores fint rudis illius bellua;,quid iure
difcredidit veridico narratori ? Quis, ance-
quam videret , crederet , animal aliquod
perpecua fufpenfione in aere viuere , in va-
cuo coire, in vacuo incubare, nidulari, pen-
dulum dormire? iamfidem reiincredibilis
manucodiata fecit. Itaquenon probabflita-
te foliim ftandum eft ; nec omne, quod non
cft verifimile , putandum eft falfum. Aliud
eft verifimile, aliudverura. Poteftverum
cfTe, quod vero non fuic fimile.Fecic maiora
nacura,quam ratio probare folet.In quo ad-
miranda effec, fi pareftec praefumpcionihu-
manaz ? Ideo mirabilis, quiavlccaopinio-^
nem ad pompam fe ornauic: fidem geftic
periclican , maieftacem fuam vulcu menda-
cij luftencat, candem fidem euentu fuperat.
Si virtutes, caUiditates , Sc aftutias humana
induftria maioresde bruris lcgerimus,non
obinde incredibile eft : fed fi ip(a attendas,
mirabile; fi au(ttorem,credibile. Multa ad.

miran-

HISTORI^ MATVRiE LlB. I.

miraticla Cunt , qiiia opera refpiciraus: cefla-
ret admiratio , li operantem. Traniibit no*
uitas in fidem,cum refpteftu audoris.Diuina
manus hxc molitur. Quaedam vis ratione
fuperior, velut nerufls figillaria,ad rationales
agitat motus, admaiorcs humanis. Quare
non vultu, &: primo afpedu , veritas hic ex-
ploranda,{ed cum computatione maieftatis
naturaCjpoteftatis Dei.Nec quidquid admi-
rabile &: inopinabile,illud fufpedum eft:for-
tafle quod hic impolTibile credit,illefa£tum
vidit. Ciimin Academia Regia primo die
deanimalium hiftoria dicerem, aliqua nar-
faui admirandaadmaieftatemnaturas, dif-
feriii inter alia, fimias quafdam apud Indos
pecunia numerata foluere pretium vini in
taberna,cuius narrationis ferios laudaui Au--
diores : nihilominusnon credebant audito-
res. Cum ecce inueni patronum idoneum:
cxijtteftis oculatus,qui e nouo orbe aduene*
nt,&C faspe id vidifle afleuerauit.

- CAPVT XVII.

^md de Deo demonfiretur ex mturJl
mimdtitm.

DHfiderabis fortafle aliquid fenfu non
lam certius, fed fublimius , nec intuitu,
fed demonftrationem , ad notitiac huius de-
cus. Certe , cum iniuria Mathematicarum
fcientiaru, excellentiores hic demonftratio-
Des inuenio, no minus certas,nobiliores,vti-
liores.Non concludit,omnetrianguH maio-
rem angulumaiori laterifubtedi:non, trian-
guli internos angulos duobus redis adc^qua-
ri:non,ifofcelium trianguloru,qui ad bafim
funt,angulos inter fe efle *Equales:non,aequi-
angulorum triaaguioru proportionalia efle
latera: non, circulum quadrato pariari : non
totum aflumit maiuseflefua parte. Aflumit
minima, concluditid quod totum eft.Con-
cludit Deum efle, magnumefle,potentem,
fapientem, optimum,m fumma prouidum.
O innocentiflimam,6 felicem curiofitatem
nofcendi Deum i Hic paflim occurfabit
immutabilis, hic patet inuifibilis , hic pro-
mulgatur arcanus. Quis,fiftatuaraligneam
aut figillaria moueri videret , & fimulare
humanos geftus , non ftatim diceret, huma-
naaliquaarte & vi latente moueri? Quis
rationales, immo fupra rationem, &: confi-
lium, & naturam humanam, ratione ca-
xentium adiones contemplatus , non coUi.^
get, aHquamfuperrationalem&; fupernatu-
ralem vim exagitare?

€APVT XVliL

De mduftrljs ammaliftm,

Vlde formicaS induftrias.Paruulum ani-
mal, maximiE prouidenti^e: cuius fum-
madiligentiacomparat in aeftate hibernara
annonam. Conftruit horrea > feruando quae
congeflit:praE:cauetindurando ad Solis xftu^
ne corrumpaturtriticumjrecondit mox fic-
catum. An ignorauit artem efficiendi ne vi-
refcant? Capitula grano^um corrodit , qua
virtus germinahserumpit,cuius mutilatione
infecunda funt.Quis hxc docuit?quomodo
tot induftrias excogitaret amens beftiola,fi-
ne mente aliqua clandeftine dirigente? Mi^
raris magnam induftriam formic3e,quas vin*
cit necelfitatem ? adhuc mirare aliam , quad
vincitformicae induftriam. Aiotochtlus,fo-
lertis ingeni j monftrum, plurimum deleda-
tur his animalculiSi Inuenit modum, quo fi-
ne labore , immo cum quiete fua illa vene-
tur,vt in osconcurratpra:da.Cubat fupinus
in formicarum femitiSjCauda fuper ventrera
vfque ad os protensa^quas cruftata & rigens
eftj venter tamen lotigiufculis & tenuiflimis
Veftitus pilis , incommodam viam formicis
praEftat,quare per caudam procedentes,re-
daincidunc in infidias, &cibum deludenti
hofti vltro miniftrant.Quid folertius,quam
ita quasrere praedam , vtab ipsa qua^ratur?
Quid follicitius,quam fummo otio ,quara
quiefcendo parare vi£bu ? Quantaalijs ani-
malibus calliditas adprouentus vitx,adpro-.
pulfanda pericula, ad medicandos morbos^
adeducandos fcfctus? Adijce,qu6d haec do-
ila nafcanturfupra humanam felicitatemj
nos fine longa difciplina rudiflimi fimus.
Quis docuit leporem timere canem,&: non
ceruum, ciim deformiof fit? Quis puUura
timere miluum,& non pauqnem, cum ma-
ior fit? Quis ceruum admonuit, plus valere
leuitate qua viribus? Quis leonemad vfum
vnguium inftituit , equumcalcium ; vt illc
fuga fibi confulat, iftiar mis,cum maiora ar-
mamenta fintcornua? Sifapis,non cafu ita
fieridices. Bonafus inutilibus pugnac comi-
bus multiplici in fe flexu recurrentibus , vc
ofFenfionenon vulneret,nouit, prjefidium^
quod frons negauit, aluum dedifle.Ciim fu-
ga fibi confulit , proluuie citi ventris fimuni
egeritper longitudinem trium iugeru,cuius
ardens conta£tus exurit infequentes ignis
inftar. Quis aiotochtlo dixit (cuius nuper
mentio admirabilis fuit) vires & arma vali-
diora efle, proiedlum fui , atque defenfiua
armapofleoftenfiuareddere ? Cruftatis
duris laminis inftru£lum hoc animal , ciim
opprimitur,colligitfe in gjbbumjatque im-

petu

]

12

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

pecu fc conijciens , venacoris peftus valida
concuflione dorli durillimi,velut (^^o pro-
iedo Gontundit , compreiToque exanimat
Ipiritu. Qnx viribus defticuuntur, fola arte
noueruntdefendi. Quid fagacius calliditate
perdicis, quae elufura conipedum aucupis,
in fulco rciupina fe operit gleba pedibus ap-
prehensa. Illud maxime mirandum,imbe-
cilliora {vxgacioraefTe, aut cautiora. Sxpeti-
mor vel ars vires compenfat.Iftud iure Salo-
mon Prou. 50,2.4. miratusdixit : c^atuor
funt minima terrx , ipfa. funt fapientiora
fapientibui. FormicA populm infrmus , c^ui
Jir^piirat in mejse cihum fibi. Lepufculns, plebs
inualida, qui collocat in petra cubile fuum. Re-
gem locuHa non habet , egredttur vniuerft
ferturmas fuas.Stellio mambtis nititur,(^mO'
ratur in &dibw Regis. In minimis maxima
funt qu2C miremur. Alte de humilibus Ter-
tullianus dicit lib. i. nduerfus Marcionem,
c. I yAd humiliadefciam. Vnus ^opinor,de fe-
pibiis fofculus.non dico de pratis; vna cmiifli-
bet maris conchuU^ nondicode Rubro; vnate-
traonis pennula txceo de pauo^ jordtdum artifi-
cem pronuntiabit tibi Creatorem ? At ciim ^
animaiia irrides minutiora, cju^ maximus ar-
tifex de indufhia ingenijs aut viribus amplta-
uit,fic magnttudinem in mcdiocrttate probari
docens, quemadmodum virtutemtn infirmita-
te,fecundiim ApoHolum..Imitare,f potes,api$
Adificia,formic& Jiabula, aranea retiajoomby-
cis (lamina: fuHine,fipotes, illa4 ipfas lcBuli,
^ tegetis tud beHias,cantharidis venena,mtt-
fc£ fpicula, culicis (jr tubam ^ lanceam. ^ftOr.
lia erunt maiora , ciim tam modicis aut iuuaris
aut Uderis, vtnecin madicis dejpicias creato-
rem ? De pulice iic Auguftinus ait Enarrat.
in Pfahn. 149. Attendat charttas veftra.^uis
difpofutt membra pulicis ^ culicis, vthabeant
ordinem fuum,habeant vitam fuam Jkfheant
motum fuum ? Vnam bejliolam breuem, minu-
tif imam confdera , quam volueris. Si confde-
res ordinem membroru ipfus, ^ mmationem
vit& qua mouetur , pro fe fugit mortem, amat
vitam , appetit voluptates , deuitat molejlias,
exerit fenfus dtuerfos , viget in motu congruo
fibi. ^is dedit aculeum culici cjuo fanguinem
fugatf ^uamtenuis fjiulaeft qua forbet?^uis
dijpofuit ifta^ c^uis fecit ifi?Expauefcis in mi-
nimis, lattda magnum Reftituo me (agacitad
ad ti telam vita£,ne miraculum naturx fup-
primam. Hoitzitziliototlus exigua auis eft,
fed incredibiU prouidentia moritur vidtura.
Pioceras arboresquacric^vbi quopoceft mo-
do crucifigitur. Sulpendicur enim &: affigi-
tur roftro pcr femeftre,autieiuna, aucmor-
tua, donec vitaHs eiusrefloreatannona. In
ligno putat fc fehciter morituram , vndcre-
furreduram.Documentum nobis eft,aftute
moriendi fasculoin arbore crucis , vnde im-

mortaleserimus, fi mcidocrucifixione mor-
tui. At,qu:E maiorfapiencia,quam quae vin- •
cit fata \ quae artetri lepent conira mortem
nulhusillufamaftutia ? Calliditasilhusaui-
culaepoftuma eft; praCnoicit fe rediuiuani
fore reuertente anno : fcit interim fecurum
adornare fepulchrum in pinorum cacumi-
ne,contextum denfo frutice, vbi integra ma-
neat fine condimento, vbi beftiae non inue-
niant , vbi volucres carniuorjcnon videant,
vbi abfconditam mortem leruet, in qua fer-
uatur fua abfcondica vita.

C APV T XIX.

flruUuri ammalmm*

SI ftru£turam animahum,eorum muntjs
aptiffmiam & accommodam, attendas;
lupremum,potentiirimu,& fipienciflinmm
artificem agnofc€5,qui pDtuit quidquid vo-
luit,& voluit fummo confiUo. Quid poterac
exoptare pifcis ad natandum,auisad volan-
dum,ceruusadcurrenduni , leo ad dilace-
ra,ndum,quod non habeant pra;ftantius vo-
tis.? Suo quodque animal donauit amidu
opportuno naturse. Volucresalleuiauitplu-
mis; pifcesexpediuicfquamis, neplumisauc
lana induci, grauarencur humOre concepco,
Armenca,quia fine hoc periculo,protexiC pi-
hs. Infirmior-aceftis muniuitjCruftis arma-
uitjConchis vallauit. Ad hxc,omnes ifta? ve-
.ftes 6c arma,coaeua vitse funt: aut fideteren-
da & decidua, renouanda fine fartoris bene-
ficio.Omnes pr^terea fpecta artus,pro cuiuf.
que indole & mole fubtiliflirne meditatos.
Euidentifiime ftudiofamiftam molitionem
diuinas fapiencise oftendunt acitlus , & anas
variegaticapitis , quam Indi vocant yztad-
zon laiauhqui , quibus^i^clinatioeft nata-
re,non incedere:ide6 ijs concefla funt admi-
randac fabricse crura , aptilfima humori fu-
perando, &ad natationis dumtaxat vfum
extremo adha:rentia corpori. Monftra illa
iudicares , fi ignoraresappetitum aquae. Di-
;Cito , vbinam putabis peccafle naturam , &:
cum negligentia informe aut dcforme ali-
quid operatam? Fortafleinfimillimo mon-
ftris elephante?At fumma arce narem huius
inertis afpedu belluae machinata eft. Ani-
. mal hoc terreftre,& paluftre: facpe cibosab
humore petiturum erat ; at quia, quatenus
. terreftre, refpirationem diu continereeft im-
potens, nec ab aquareceflurum ftatim,pro-
pternimiam molem ;donatur prolixapro-
mufcide,vt merfum aquiseleuareadcon-
trahendum fpiritum poflet : veluti vrinato-
res inrtrumento flatoriovfi lunt , vt extrin-
fecus (jpiritum detraherent,quamdiuin pro-
fundo fiderent. Quid fapientius, quam

quod

\

. HISTORIiE N

if|uod homini fapiencia efl:, belluse naturam
elle? Quidelegantius, quam quod homines
veiutuillrumentum deliderantjid elephan-
ti membrum effe ? Conueniunt fibi anima-
lium artus. Gamelus proUxo gutture erigi-
turjconfentaneo proceritati corporis, vt ad
pafcua demitti poffet : atne deforme&cgra-
ueonus eilet , ii par moU corporeas coUum
eflet elephanti, loco iUius flexilis & carti-
laginofa promufcis tribuitur , quse pro ma-
nu & cahceefletcibum aut potum fumptu-
ro. Omne animal confl:ac architedura ap-
tiflima indoU. Quoc func in canca variecate
confl:rudiones membrorum , toc miracula
funt examinanci caufas. Quotufquifque
iibn demirabicur compofitionem hacuac-
zinifub vbera mancicam ex ipsa habencis
cuce, vc prolem edicam ibi gefliec & mul-
ceac vfquead quacernos &: quinos eaculos.
Mericoirta miramur, immerito , (i mintis
minora. Diuina als ^equahs eft : eamdem
raanum tot diuerla opera oftendunt. Non
miniis admirandum eft , cur magnumca-
puccaurushabeac , & paruum camelus in
njaiori corpore ^ & orbis pifciculus nuUum;
nam auc cocuscapuc eftj aut cocus corpus.
Cur denceseciam cornucos elephas habeac,
& ceplialus nuilos : curcenotzquuscollum
docile circumuoluaCjVC immoto corpore
vndique profpiciac, & h.yxax inflexile iic:
curinpedorecorgeftenc cerrefttia,&afellus
marinus in vencre,& anguesin capice: cur,
ciim reliqua habeanc illud dependence an-
gulo,pifcibus ficinuerfum : cur equus foli-
pes,& bosfiflSpes , &c elephas mulcifidus:
cur aues in vniuerfum bipedes finc, quasdam
quadrupedes, qua:dam. apodes , & quasdam
diuerfipedes ? Caufa: harum & aliarum di-
uerficatum fapientiflimse func* Super om-
niamirabicurconcemplacor humanse con-
ilicucionisoflium, vercebrarum , Bgamen-
lorum, neruorum, mufculorum, carcilagi-
nUm, vifcerum, venarum , arteriarum ordi-
nem, neceflitatem,officia, atque miran-
dam alchimi^e artem, ad conuertendum in
carnen;! viuam hominis, carnem pecorum
inortuam quaveicimut. Tum artificiofas
fenfuum officinas , vc plus in oculo fit
quod mireris, quam in caelo : fed pr*eomni-
bus fubciUflimara vnionem fpiritus&ma-
terias , &C vim illam craducendi corporea fi-
mulachra fenfuum in mencem . Omnia
tam rotunda , tam quadrata fabricaca func^
vt non fic quod -adijcias , nec quod fub>
ducas. TuUiani ferraonis gloriafuit, nihil
addi pofle; Demofthenici, nihil demi: plu-
ra tamenilUdemi, liuic addi poflent. Neu-
trumadmitcunc natura: opera. Voluit Mo-
musemendare taurum ,&fub armosfigere
cornua, vc validioraeflent. Improuidc, &:

ATVR^ Llii t 13

ftultc : namque non tantum oportuirarma
fortia efle, ied longiora,vt fccurius & a lon-
ge cedatur. Maxunum periculum capicis
maxime feruandi , priefidium humcrorum
cauro fuiflec. Annc tam confiilta opera fine
confilio fa£ta ? Summa fapientia digefta
funt, non a fe: nemo fui au£tor eft ^ ergo ab
aliqua fummamente.

CAPVT XX.

Prouidentia Dei circa animalia. Agitur
etiam de ocotochli ajiutia.

POft animalium fabricam > adijce folli-
citam de ipfis curara. Singula fui guftus
func, fuas indolis. Ac cui detecic annona?
Quocannis renouancur nemora , agri vire-
fcucdmerfiflimis herbis,frucicibus,arbufti5j
frudibus, ad quorumdam paftum,aliorum
pharmacum, aliorum exulcacionem. Lon-
gum hic narrare, quanca oeconomia,quan-
ta copia , quotartibus parata fint fingulis
accidentium morborum, & quotidiani, fa-
mis dico, remedia. Memorabo iUud, vnde
raaxime 6l ipfa diuina mens & ipfius cura
noicitur, aftutiam &:charicacem ocotochli.
Necat ceruos 3 &: ieiunus ipfe conicendie
in proceram pinum j inde intento vlulatu
conuocacepulacum alias feras miniis valen-
tes & innocenciores : has ftatim accurrunc
confcise figni,acceptanc conuiuiu: demum,
poftquam omnes {aciacae func prieda alienaj
vlcimus accedic efiirus ipfe ocotochlus.Pefti-
fera ifta beftia eft , & iniquiflimi veneni ; ac-
quene, fipriorlibec cadauera, contaminer^
& quos vulc habere conuiuas necec, fuftinec
incerim faraem. ica prouifum eft vnius feras
charicace mulcisi auc inualidis ,auc cardiori-
bus Ceruo. Adcutelamcuiufque vicx quoc
inftruxic modis, armis,robore, celericace,ti-
more> augurio, aftutia. Aduerfus pericula>
•totum ifl:um falutis apparatum vincentia,
admonitione publica prteftruxiti Boiunin-
go ,inuincibiUs veneni beftia, admonec cin-
tinnabulo fuo obuios. Priuata eft tanca per-
niciesinfidijs , ne inftruda filentio peftis
acrociiis depopularetur : ita ineuitabile virus
feipfum publicacione fecicirritum. Apud
Bengalenieseft tabidiflirai & implacabiUs
generis cigris : perfequicur omnes cam con-
tumaci odio, vc nauigances psene per criginca
leucas iniequacur , in obuia qusequecrux &:
acrociffima. Adreraedium perieuli,anceara"
bulonem habecfociumaUudaniraal, quod
incenco lacratu fignificec vicinum malumo.
Non icaque canca rerum prouifio fine cura-
tore eft. O quantamens humana capitpi-
gnoradiuin^e memocise , & diledioms , ac-
qucfoilicitudinis fui J curas enim araor rae-

B mur.

14 lOANNIS EVSEBII

titur j ciim videat vulgus viuentium tam
fplendide & fapienter curari,neciantx libe-
ralitatis &: conlilij decens putat neglexiffe
Regem , cuius mancipia fic curat ; oblitum
fuiirecharifTimi filij , ciira fic pro feruis vi-
gilauerit. Multis paffenbus meliores fumus.
Ifta demonftrationeipfenos Dominus glo-
rix arguit, &: docet, &; folatur, cum Matth.
6,z^- aii: foiliciH fitlsanimie. ves{r£quid
manducetls , neque corfori vejlro quid indua-
rnint. Nonne anima flm ef quam efia,(^ cor-
pu^ plm quam njeFiimentum ? Relptctte uola-
ttlia Cdilt , quoniam non ferunt, neque metunt^
neque congregantin horrea : Pater vejler
cd-lejlis fafcitilla. ISlonne vos magis pluris
efits illts? O quanto animse gauciio geilit,
hjccaudiensjhsecvidens, adruborem no-
ftrum.'StoicusaHquis iine huius fideitaex-
fiiltat. Quifquises,miquus aeftimator fortis
iiumana^, cogita quanta nobis tribuerit Pa-
rens nofter , quanto velociora affequamur,
quam nihil rion mortale fit fubiftu noftro
pofitum. Tot virtutesaccepimus, tot artes:
animum denique , cui mhil non eodem quo
intendit momento peruium eft , fideribus
velociorem , quorum poft muita fascula fu-
luros curfus antecedit . Ita bene asftima-
ta naturx mdulgentia , confitearis neceffe
eft, m delicijste iUifuiflc. Ita eft , charifti-
mos nos habuerunt Dij imraoitales , ha-
bentque.

CAPVT XXI.

VromdmtiA circa hommes per
amrmliii,

AD hi^c proxime cognofcimusex ipfis
brutis prouidentiam erga noSjCiim toc
videamus (ubfidio \izx feruire lumenta, ar-
menta,greges, colendo terram, portando
onera, luftentando vitam , protegendo cor-
pus; aha valetudmi , quotquot medicinalia
funt; aliadelicijs,aha exemplo,alia focietati,
aha cuftodiasjomnia admirationi.Iam hinc
etiam zeftima dignitatem tuam dignatione
diuina ,&: quantus fis , cognofce e fummis
ilhs quiE dedit. A dominatione animaliu m,
commendatam video ab ipfo Deo maiefta-
tem hominis , quem illis dominari voluit:
cuius fidem &L in communibus officijs ex-
perimur, &: in raris aliquando ob(equijs mi-
ramur,cum maxime eximia virtus reuo-
cauit priftinam reuerentiam. Quiddomi-
nantii^s homine , cuius gratia mori vltro
quxrnnt famulantia animalia, non minori
quam Erycinx hoftia: obfequio. Pifces con-
Ititerunt fine humonsimpedimento, vt di-
umi viri Andreie Ouiedi palato feruirenr.
Pecro Canifio , faactimonia &: eruditio jie

NIEREMBERGtl

admirabiliviro,cupienti,cumlanguererprdj.
ftrataappetitione,elum auicul2e,cumqua:fi-
ta tion reperiretur, vltro vemtad manus pcr
teneftram ingrefla,

Jllater,illaquaterferinamcubile prcT"
ransy

K^mhijt humanas coena futura manus.
lolepho AnchietsE aues adumbratolble a-
dulatas funt. Noui ego cuius prece res mi-
randa nuper contigit, hoc nimirum anno
millefimo fexcentefimo vigcfimo odauo*
Duo ex noftris iter fecerunc : amifit aker
Breuiarium : voluit retroirequaefitum ; ve-
tuic focius , minime dicens amittendum.
ciim ecce poft aliquot leucasoccurrit canis
rictu illud aiierens.S.Xauerio effigiem Chri-
fti crucifixi , quam in mare iedandum mife-
ratjCancer reftituit.Hoc decus hominiscon-
cekbrauit Dauid Pfalmo 8 , 6, inquiens:
CMinuiHi eum faulo miniis ah Angelis, glontL
dr honore cormaHi eum , conftituijit eum
Juper opera manuum tuarum. Omnia fubiecijli
fub pedthus ettis,ouesc^ boues.-vniuerjasjnju-'
per pecora campi ; volucres cali , ^ ptjces
maris. H.\xx2M\ folum aliqua animahum «b-
lequia erga nonnuUos fandliflimos vuos
noflrae Societatis ;immenfum eifec ii airos
memorarem.

CAPVT XX ir.

,^uomodo ex rebus mturahhu^ phtlofo^
phandum Jit de dmmis.

IStis itaque demonftrationibus elicitur,
nontantiim quod Deus fit , (ed quamus
fic, &qu6d potentiffimus , &: fapiens, &
optimus. Qjjemadmodulummo Phydias
artificiovultum fuum infixit MinerUde,vc
priiis diflbluendum eflet totum Diua: fimu-
lachrum , quam audoris deleri poflet effi-
gies ; itadiuina mens notam aliquam fui in
omninaturafubtiliflimeimpreffit.Periti pi-
ttores ita ducunt extremas lineas , vc vltra
aliaminnuant form^ partem.Eodem modo
excellentiores & fupremasnaturasdemiror
artefadtas , vcvltra fe aham excellentiara ,
aliam natura fuperiorem naturam promic-
tant. Non per fe vult natura videri; led in fe;
aut ex fe audorem ad tantum theatrutn
per totfpedtaculaintroducit.Contemplator
naturaehoc primuminiUa videat, aho nos
rcmittcre , ic quafi geftu &: digito innuere
fe maiora.Hoc primum iniUa pLcear,qu6d
nolit in fe placere. Quod ornatius, quod ar-
tificiofiusm rebuseft, eftiftaindicatio Nu-
minis. Cur, quiadmiratur naturam , non
fpedabit admirabilius ? Iinperitorum eft,
detineri in minonbus &: paruis. Ciim Apel-
les profpedtui populari luastabulas obijce-

rec,

HISTORIiE NA

tet , plebs Optimos colores mirabatiir , ve-
ftimentorum fpeciem ^ calceorum elegan-
tiam , & quidquid primus afpedus dabat:
at periti nutum aliquem viuidum , auc
•iignificationem aftedus. Itain pulcherri^
mis naturac tabulis imperiti primam tan-
tiim fpeciem ofculantur , peritiores non
. nifi reconditum & arcanum geftum il-
lum, & ftgnificationcm 3 qua tacite Nu-
men inlinuati Gtterum licet in vniuer-
fum omhianaturasopera , argumenta di-
uinitatis finc j func etiam clara diuinas
mentis asnigmata , amentcs natura: . In
, hoc tamen atrio animata fubftantia non
figna dumtaxac Dei locauit, fed figilla--
ria exprefliiis &: viuidiiis , qux rationali-
bus geftibus arguunt ratione fuperiorem
mentem 4 Quare ciim fitmunus natura-
lis Philofoplii ; vc nonica illi placeacna-
tura, quin placeac quod nacurae ; oporcec
in hac prsecipua parce eiufdem nacuras (e-
quiguftum , &: per feras venari Deura.
Euftachius ceruum venacione infecutus,
inter cornua ferx ftmulachrum Chrifti
confpexic , ad immottahs vitae prasdam
inuitantis. Non miniis in finguhs anima-
lium naturis effigiem quamdam diuinita-
tis confpicere poflumus , cacicis ad fe cla-
* moribus auocantis. Deus {an£lo lob ma-
ieftatem fuam ex animahum propriecaci-
bus arguic , cx prouifione ceruae , Iea;na;,
ibicum j onagri, rhinocerocis , ftruthionis,
cqui , accipitris , aquiiae indole &: mo-
ribus oftendit. Tres lunc diuinitatis h-
'neamenta : cres func Cadij inuifibiHs lu-
minis per creaca tranfluceilces , fumma
potentia , fumma fapieditia , futpma bo-
nitas : &: hxc ipfa vbique pignota func
prouidentiae. Potenciam copia monftrar,
fapientiam forma , bonitatem vfus*^ Ille
potenijor eft , qui plura poteft ; jiruden-
tior , qui melius difpofuit ; mehor , qui
plus prodeft. ' Quare diuerfitas ahinia-.
lium , ftrudura 6c vtilitas , fuis conftan- '
tem lucibus diuinam effigiem adumbra-
banc. His itaque confecro fpeculationi-
bus tocam hanc animahum dodrinam .
Neque enim placec igaauicer philofopha-
ri , mechanice , vc hc dixerim , compin-
gendo foliim hiftorias Sc mores anima-
lium , veluc paxillos auc lateres j fed
confiderando , & fubhme ahquid expri-
mendo. Non eft magnse eruditionis , na-
turas vultum videre , fed fenfum agno-
fcere : cantum intereft inter vnum &c
aherum philofophandi modum , quan-
tum mt«£ kgere dc intehigere . Nec iu-
"t^jfidUEnF*, Tiec magna dodrina eft, ver-
ba Lacina legere , fi non inteUigas. Fe-
min^ &c pueri ea leguiic dumcaxac , do-

, diores intelhgunc . Prima Dei Scriptu-
ra, natura eft: toc Htteris, feu verbis , fi-
ue potius fententijs conftat, quot forma:
fiint . Parum etit , & ineruditi Phyfiologi,
ilbs nudas fpedare , fehfu fuo Vacuiis ,
& fine fignificatione; Ad haec iucundtor
ifte philofophandi modus eft : ficut iucun-
dius eft Lcdori , fi intelligac , quam fi le-
gac peregrinam &: ignocamlinguam. Ad-
ijce , quod ad ipfius naturse cognitionem
iuuat . Velut enim qui intelhgunt quas le-
gunc, mehuSi& expedicius,& veriiis legunc;
fic qui cognofcic fignificationem 6l fenlum -
natura: , melius de ipsa iudicabit. Multi
Philofophl , quia naturam confiderarunt
fine fuo fignificatOjignorarunt ipfam,& plu-
ribus vituperandiserroribuspeccarunt. Vi-
deric Empedocles , qui cribuic planti.s &:
brucis intelle£lum ; & Ariftoteles , qui jeter-
nam illam dixic ; alij , qui caiu fadam
prjefumpferunc: ridicuh, quicantum con-
lilium forcunx donum putarunt. Praeterea./
hanc prascipuarti exceptionem curiofiras
obijcere poteft, hunc folum fciencise titulum
praefcribic. Plura fine fuo vfu difcere , plus
qu^m ignorave eft, & inane, & futilCj &, ve
mihiplacet,infulfum. Quisautem melior
rerum vfus , quam cognofcere Deum , mi-
rari, Lnudare, continuis facrificare hymnis,
&in hoc mundano cemplo adorare? Qui
expendic nacuras cum incerptecatione fua^
toc hymnos confecrabic Deo ; quoc for-
mas demiracur , tot laudura faciificijs ho-
norificabic au(5iorem.

c A p V t xxin.

^^tio hmm HiJlorU,

QVare non credo fBperfluam auc fru-
ftEaheiim iftudopusabomnibus vide-
ri ^''adhuc poft coc exados qommencarios
ex Grxcis, Latinis, & barbaris j poft dih-
genciam Ariftocelis, curioficacem iElanij
ftudia Plinij , poft anonymum Arabem &
Elcarfini. Ex recencibus quoque accuraciA
lima plurium dodiffimorum Medicorum
diligencia &: vcilibus laboribus fruimur,
opinionis prasmio paribus, quos h^EC Phi-
lofophia merito occupauic , prajtipiendo
iftam glorianj alijs Philofophis & Theolo-
gis , ex quibus camen Alberco Magno &S
Vincencio Burgundio aliquam laudem de-
bec. Nec fuperuacanca aemulacio cric la-
bor alterius Theologi. Caufabatur iElia-
nus , iatisfadurus curiofis , fe noua ani-
malia facere impotentem ; fac fuiffe, ex
prifcis noua narraffe. Nolo ica excufaris
vcrumque , vt fpero ^ inuenies , & no-

B ;t ua

l6 lOAN*EVSEBII NIEREMBERGII HISf.NAT, LIB,L

ua animalia , & cx prircis noua ,
— — — TlavQ. 3^ HTia)

2A/Q. —

- — — . Omma nondum

JEx loue mortales cognofcimtiS; occulit ilU

rlurima, dumlibitum fuerii,qa^ tradet. —
Iftani Araci fententiam euentus probanit.
Numquam ita patuit natura , vt hodie.
' Tantiim dimidius vultusantiquis eft vifus,
& veluc ex obliquo refpedus ; nunc inte-
grafacies , & ex diredo oftenditur. Cum
nouoorbe noua fpedacuk exhibuic, & fe
aut alceram , aut diuerfam. Nemo inte-
gram hadenus contemplatus eft. Quare
neceftarius labor erat , ditiorem aliquomo-
do hiftoriam integrioris fiue fecundic na-
lurse ordinare, vt nonnihil fupplerentur ple-
niflimsealiorum narrationes,mutilse taraen
non leuibus fui inftituti membris.

Praemittam , ne ifte Trailatus acephahis
j(it , ahqua ad notitiam gradus fenfitiui fpe-
diantia, ab alijs Audoribus negleda , ciim
pertineant maxime ad integram metka-

'■ i

dum huius Philofophix. Laxo fpatiari ^0^-*
fem calamo , abftineo tamen multis , ije
morer in ijs quae ali) inculcarunt. Curabo
noua differere j aut nouc , & fupplere ali-
qua praetermiffa t non tamen omnia pof^
fum , ncc promitto ; fat erit plura adijcere!
plurimis. Exordio itaque altiiis petito , in
animahs definitione excludam ab hoc ceii*
fu , qu£E prifci fenfu immo mence dona-
runt, maxime cxlos , quomm naturani
oportet perlpedam habere ad notitiam na-
turas fentientis , num ahquis gradus medivs
fit inter nutritionem & fenfationem , tum
etiam ad caufas & originem animahum de-
finiendam. Hicopusfuitparumper morari,
ab ipfis mundi natahtijs , quorura confide-
ratio iuuabit ad locupletio.rem cognitio-
nem naturas , maxime gradus fentiendi,
nec leuiter ad animahum Indicorum nar«
rationera. Ambiguum enira eft , quo pa^
clo poft diluuium Noegenitain nouo illo
orbe , qui velut deportatus , a comraercio
naturae antiquacaberat ; num acaelo genita,
num aterra & aqua iteratd produda , repc-
titione priraae formationis , aut qua aha via
illuc tranfiieda.

t1

idANNIS EVSEBII NlEUEilBERGlI
EX SOCIET ATE lES V

HISTORIiE NATVRiE

LIBER SECVNDVS.

CAPVT PRIMVM.

T>s varietate ammalmm , ^ quid
ft ammal

sVNC accedo adpropofi-
tumopus. Excollam in
hoc Volumine anache-
ma diuinx omnipocen-
ti2E , pCr tot animalium
formas & fpecies luden-

I ti:nec miniis fe oftentan-

tiex diuerfitatCi qu^m ex multitudine,cum
noftris maxime fa^culis noua animalia in-
Hentaidiuerfiflimaaprifcis finn Amplitudi-
nem tantas virtutis libertas oftendit. Fecic
Deusquantu voluitj fecit quomodo voluit.
Fortaffe maius eft feeilTe ita differentia,
quam multa: nam plura fecit,dum eade to-
ties diuerfa. Plures diftindiones funt, quam
diftindaj fiquidem vnumquodque a cundis
Hiultae differentisE difcernunt.Oftendit diui-
na omnipotentia, poftqua tot fecerit, pofTe
feciffe pluraj dum fada ipluribus diftingui
pofrent,cum fuperent difterentiasfada.Nec
aliter,quara in acdificijs imperfedis extrema
murorum , lapidum laterumque partibus
denticulatira exertis inaequalia , oftendunt
fuperefle adhuc continuandum illa parte ae*
dihcium,atque ipfumpoffeartiHcem proce-
dere i ita tot animalium mirj^ &: innumeras
diuerfitates,inexhauftam,poft tantam mul-
titudinem , diuinam potentiam monftranti
& mulciplicare potuiffe tam multa,& perfi-
cere tam perfeda* Ifta enim indicatio alio-
rum opetum nondebetur imperfedioni fji*
£lorum,vt in fabricis vfu venit: ex perfeftio*
ne potius eft. Tanta eft confummatio diui-
norum operum , vt vltra fc commendenc
opificem,& fidem faciant ad plura,ad om-
nia. Faciet omnia , qui lalia fecit : faciec
quodcumque libeat, qui aliqua potuit face-
re quomodocumque libuit.Sed & iftud ma-
ximum opus diuinae omnipotentia: puto,
' operibus limitacis potuiffe oftendere (e iHi^
mitatam.

Defcendam ad fingulari^animahum dif-
ficilia, poftquam oftendero, in quibus ipfa a

non ahimalibus difteqt , & irlter fe confpi^
rent. Qu£E non fint animalia , decernet id
quod animal eft.Hoc nomine fignifico cor-
pusanimatumj (enfu prasditum. An aliquid
animatum iitexpersalicuiusfenfus,celebrior
oUm quasftio fuit & controuerfa,fautonbus
Stoicisnegantibus vitam & ahimam ftirpi-
bus. Stoicis arrific alicubi Tercullianus , &c
alij Pacres;acque,vcvidecur,diuinus Philo-
fophus Moyles maxime fauic , aufpicacus
vics & animae nomen in folis animahbus,
neucrius mentione fada in plantarum pro-
creatione. Soldmin quartodie , fentienti
primig naturae dicato , coepit ifta vox ammA
'viuem audiri. Deinde etiam animalibus
dumcaxaccribuca.Forcaffealiquandoadhgc
redibimus : nunc facis per fenfum a plancis
diftinguencur animalia,neque abundac pro
genere parcicula corpu^ animatum, propcer
reuerenciam eorum , qui plantas dicunt ani-
macas , licec non animaliai

C A P VT II.

vin mundus ft ammaL

IAm difcutiam , an animalia fint , qiiaj a
pluribus hoc titulo aut infamantur , aut
honorantur. Ridicula primiim narrabo po-
tiusquam difputabo,indignafunt dclibera-
tione.Stoici iuftitiam,fortitudinem,ceteraf»
que vircucesi vicia,& affe^tus omnes,anima-
lia dixerunt. Proquanca animalium millia
artgufti^ noftricordis caperent: Qnis huma-
nas libidines numerabic ? Satis hoc reiecic
Seneca,quamuis de Stoica difciplina meri-
tus ; riec in ridenda difpUtatiuncula detine*
ri opus eft. enim /4/7/»w»,inquit Epifto-
la 1 1 3 .virtutes animalia eruntyfi hoc recipituTi
fed oppofita cfttoque illis vitia,^ affeSftts^ tam^
quam ira, timorJu0(fi,fuJJ)icio. Fltra res ifia,
frocedet. omnes fententiA^omnti cogitationes.
animalia erunt : cfudd nuUomodo recipiendum
eft. Non enim ijuidifuid abhomine fitjhomoeft.
luHitia quid eft^incjuit.Animui efuodammodo
fe babens.Itaque fianimm animalefi^^ iufii-
tia. Minime , hac enim habitus animi est, ^
quadam vis. idemammus in variai figura*

B 3 cofi'

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

cofJuertitur,dr non toties-animataliud eJl,quo-^
ties aliudfacit : nec illud quod Jit ab ammoy
amr/tal eji. Si iu/litiaanimal esi ,Ji fortittido,,
fi ceterx. virtates*: vtrum defmunt animalia
efe fubinde , ac rnrfus incipiunt , an femper
funt? Defmere yirtutes non fofunt:ergo mul-
ta animalia Jmo irinumerabilia in hoc animo
'verfantur. Tion funt , inquit, multa : quiaex
<uno religata funt , c'^ partes vnim. ac membra
funt. T dem ergojacietn animi nohis frofo^i*
mm y qualls eli hydra , multa habentis capita^
quorum vnumquodque per fe pugnet , per fe
noceat. Atqui nullum ex iUis cdpitibus animal
difedanimalis cdput:ceterum ipfa vnumani-
malefl. JSl^mo in chim£.rk leonern efe animal
dixit aut drdconem:h£ partes erant eifis:partes
h6n, funt animalia. ' ' " '

■ ' Ddiriuni quoque Valentinianorum ,ifk-
djlaconllituentiiim animalia, maxiniii Ec-
cieliaftici auclores refucarunt, Irena:us,Ter-
tullianus, Epiphanius. At Iblemnis antiquo-
tnia exiftiitiacio fuit, mundum animal effe.
ita fereomnes probaruncpnfci, nifi Demo-
criti & Epicuri fadio , qui inane 8«: atomos
fntroduxerunt ; ijdem exanimem fecerunt
fnundum ; neque prouidentia , fed natura,
bruta adminiftrari.At,qui prouidum Dediii
Voluerunt,animal fecerunt, pro corporeap-
fendentes vniuerfum, cui ineflet, quod viui-
ncaret &: regeret diuina mens , non aliter
4uam mens humaria corpufculum fuum
gubernat arcaria praefentique virtute. Prae-
lentiam illam Numinis, fmgiilis rebus inti-
mam , fine animacione non capiebant. Hi
diuin^immenfitatis priuilegium ignorantes
aberrarunt. Si Deusaut mundusanimaleft,
fenfu prxditus eft. Senfus ad externa eft:
prxter mundum nihil eft. Pra:terea ,non
qudd rebus infic Deus , easeum putes ani-
mare ,aut effecorpusdiuinum. Animas eft,
eum corpore & per corpus aftiGi. Vulnerato
tuo brachio , concutitur anima cua^ doletj
gemit;alteratis fpiritibus corrupto fanguine,
exundanti bih languet, triftaiur,deficit,imd
definit. Deils immutabilis eft , indemniS;
Turbentur maria,c*Elum parturiatfulmina,
concutiantur vrbes, corrumpantur omnia ;
idem eft, vnus, fecurus. Adijce , ex diuina
prxfentia,agitatione & gubernatione rerum
non fuaderi animationem ; namnec anima
zmmx eft , nec fpiritus alio informatur: at
Deus non minus affiftit, non miniis intimus
eft, non minus gubernat, fuftinet,conferuac
immediate fpiritus & animas noftras, quam
corpora. ndn informat ill^s , ergo nec ifta.
PluraEmpiricus cogit contra animationem
Dei. Omne enimanimal ex participatione jen-
fm inte/Hghur ammal.Si autem fentiunt^ama-
fore affictuntur ^ dulcedine •. non enim per
i*Hum qutdem fenfum apprehendunt fenjilia.

Idl^mn etiam per gufiurn. Vnde eum a Beo
amputare,aut 'vllum,'ut femel dicam,fenfum,
. .eli planc rufn probabile. Slures enim habens
.f enjm,eis melius vtetur homa^cum magis opor-
teat, njt dicebat Carneades , cum omnibm qui
funt qiiinque fenjibm , aiios quoque plures ei
^ tribuere , 'Vt poftt res plures apprehendere-,
nonautem quinque auferrei Dicendumejl er-
go, Deftmhabere alicjuem- guj}um',& per eum
4pprehendere ea qtfA funt giifahilia: fed ft per
guflum apprehendit , etiam amarore afficitur
dtdcedtne . Dulcedine autem ^ amarore
affe^m, aliquibm deleBabitur, ^ offendetur.
K^ltquibm autem offenfm , erit etiam cupax
rnotefia (jr mutmonis in det^rius. quod ftita
eji, in eum quoque cadit interitm. c^amobrem
fi funt dij, in eos cadit interitm ,non funt ergtf
dij.Et fi e(l quidem Dem,eH animal.SieJi ani-
maLJentit etiam ; animal enim a non animati
non atiquo attb dtffert , cfttam eo quod efi fen'
ttre. Si autem fentit;(jr dttdit^df videt c^odor^
tdtur,c^ tangtt. ^od Jiita ejl , funt qii^dam
in imo quoque fenfu qux. ipfum fibi familiari-
tate coniungunt O' atteriant : vt in vifu qui-
dem , qus cum eo habent fjmmetriam ac pro^
portionem, ^ nonatiteri, in auditu autemvo-
ces modulata ac numerofk , non qua atiter
fe habent.-ftmititer dutem tn atijs quoque fenft^
bm. ^uod ftita eft, funt quxdarfiDeo niote^i:
Ji funt altqua Deomolefla , exifiit Dem in
mutatione adid quodefl deterim ; qWamobrem
exijlit etiaininteritu. Hadenus Empiricusi

C A P V T III.

An AngeltipUntae^ elmenta, fnt
ammalia.

ITaque licet fuprema illa mens rebus in-
fit , non tamen aniraat diuinitatc fua;
Plato praster cbmmunem animationem
riiundi introduxit quatuor generaimmorta^
lium animaliudnivnumc^leftiumjhiscorpvis
agglutinauic igneum & rotundum; aiterum
volucre &aeri-vagum , tertium aqustik,
vltimum terrenuro, terra ipfa viditans. Ifta
difceptatio, An daemones ic Angeli corpor^i
linr, hcet quondam valida & frequens, iam
antiquata eft. Puros fpiritus agnofcimus SC
credimus. Empedoclehi inter delirantes ac-
cenfeo: nonfolum animalia plantas difle-
rliit , fed intelledu eas exornauic. Fuerunt
qui elementa eciam animata dixerunt > in
quibusOlympiodorus Platonicus;& Origc-
nesinfuper& ^gyptij per fexus diftinxe-
runt. Aerem marem iudicarunt,qua ventus
eft; femina, qua nebulofus & iners. Aquam
virilem vocarunt mare,muliebrem omnem
aliam.Ignem dixerunt mafculum,qua ardec
Aflamm3;& feminam , qua, lucet innoxiui

caclu.

ta(flu. Terram fortiorem marem appella- ueniesapud Nicephoriimhb. i^.fuae Hifto-
runt,{axa,cauterciue;fcmineumfexum pu- ri^) adhuc libere di(putaruiu,dubicarunr.
tarunt iftam parcutientem fegetes,&: trada- S,Thomas ad fidem non pertinerc lcripiit;
bilem adcuIturam.Ar,quid mirum anima- necimprobauic Aduerfusgentiles:benignus
lia? rationalia diccrent , quae deos adora- enira fuit Ariftoteli , cuius reuerentia non-
ruht. Orpheusterram infarcijt Plutone 6s: nulla aut alTeriiitj aut tolerauit.Forcaffis fi
Proferpina viuificamibus V aquam Oceano ^liqua miniis certa tantus vir difTeriiit alii-
Sc Techide ,aerem loue Sc lunone, igneni quandoj culpa Ariftotelesfuicjfiue quia ipfc
Phanete Sc Aurora. Vt taceam , quantura errauit, liue qUia interpretes c Graeco erra-^
illi licuifTet in fubhmiiam animabus coniu-^ funt. Sub S.Thomaeftatim niorceiTi,& pau-
ganci Eribromum , Perichthonium , Am* 16 ante, Parifienfes in fuis Articulis damria-
phietum , Sebafium , BafTareum , Trieteri- runt AriftoteUcae opinionis tutores: nihilo-
cum, Lyfium, Silenum, BaCchum,totidem minus fub noftrum farculbm Paulus Ricius
Pieridum fponfos. faftidiose difleriiit, & afteriiic. Veriim qui^

dam errores fehcilTimi funt , quia quadam
CAPVT IV c^careuerentiaantiquitaciscoluncur: rbllli

ros Ibftentat fui originis obhuio , ha^c vecu*
An Cisli Jlnt animalia, ftati debeturw Maximosaflertores cxlorum

animario obtinuit , fed peccantes Philofo-

CEcerum Ariftoceles imis iftis , &; com- phicis principijt Infpicianms aufpiciahun/s
mixtis intra fphxram lunarem natu- opinionis , inueniemus errorem : facis hoc
ris, negauitfpiritum aliquem inefte. Noluic refutationi , quid certum ex errore prazfu-
Vniuerfumperomnesfuaspartesanimatum, mes? Immo mueniemus errdres , adde no-
neque fenfu , neque mente , neque ratione ftrx Fidvi palam aduerfos. Caslos prifci ani-
pra;ditum, neque a prouidentia tempera- matosftatuerunc , quia Deos putarunt, 5^
tum. Ca^Ieftibus quidem hsec omnia adeffe, ipfum fummum Deum,magnum quoddanl
quddorbibuscontineantur animatis,&ani^ - animal s contra Hebrasi Dcos crediderunt,
malibus ; ordinem autem terreftribus per quiaanimatos. Deleuit lofiasadolentesin-
accidens,non per (e , aut caufsa antegrefsa, cenfum Soh , Lunas , duodecim fignis , 6c
concingere. Plaufibihor ifta animacio cx\o^ omni militiie cx\i , quam antea Reges & If-
rum fuit, quam omnes , Philofophi faltem,"- rael &; luda adorauenint ^ prxfertmi Ma~
i^cceptarunt,nifi,vt nuper memini:,ahquis nafles , dedicatione ararum in ipfo templo
Epicurus, aut Democritus; & tenaciiis Ana- Deii Vtriufque Regni exitiu m ifta fuperfti-
xagoras, qui quod malletexanimariqu^m tio meruit. Et apud leremiam placenta 6£
animare cazlos , eiconrradicens occilus fuit, libamina oblata funt Reginas c^h,Lun£E pu-
Theophraftus autem Philofophi nome de- ta. Itaque 6c ' filia §>c mater idololatrise h^ec
negauit neganti caslis animam. Hebrasosin prjefumptio fuit. nec Chriftianis pepercit.
eadem exiftimatione cuin Peripaceticis & Manichxiidem cum ethnicis S>c Hebrieis
" Piatonicis cenfuifle , Calcidius adhuc eth- reputantes, eadem fuperftitione puniti funt.
nicus fcribit.Cabaliftje linea fuam viridem, Ignari autem Philofophi imraenfitatis Deij
fiue vltima fuam Midah, flue Cheter EIion> vbi prouidentiam pofuerunt , animam diui-
animara cx\\ crediderunt , ftcredimus Ar- nam addiderunt ; quafi iners diuinitas fine
changeloBurgonouenfi.PrimisEcclefi^Pa^ mole fuiflet. Ariftoteles prasfertim aftute
tribus problema fuifle , Pamphilus Martyt donfixit ca^los accommodatiffimos ^nenda*
teftatur:nara & Origenes defendit, Ambro-' cio fuo de 3Eternitate mundi ; ideo &c incor-
lius fequiturjAuguftinus aliquando dubitat^ ruptibiles dixit,&: fubhmisalieuius eifentia'^
Hieronymus conftanter non horruit.Tatia- & credidit animalia immbrtaha . At cums
nusnonproptereanotatur.Phjsquam quiri-^ tande fuggeftio fuerit, non modd error,{ed
gentis annis difceptatum Hbere , vfque ad fuperfticio, autinfidelitas • qualem expeda-
vniuerfalem Quintam Synodum earum bis veritatera ? Jgnorantiaimmenfitatisdi-
quas Conftantinopoli coada: funt , Secun- uinas , & prjefumptio ^ternitatis mundansr^
dam Agapeti & luftiniani xuo,qux cenfura cxlos necelTarid animatos & incorruptibiles .
ita Origeniftas petculit : Si quls dicit^c£lut?ij introduxerunt. Sorores iftas opiniones funtj,
^ Solem,^^ Lunam, ^ jlellasy ^ aqua^ efua nihil tamen verum aliqua vanitas cogit. De-
fupra delos funt y animatas quafdam efe ^ inde ,veneratio qujedam Peripateticse- do-
matenales-virtutes^anathemafit.Q^iawxis^ drinaj,cxlorumanimaciGnem , parum ne-
pridem Iraiseus acque Epiphaniusidem in ceflTariam vifam , cranftulit ad afliftentiam'
Marcofijs damnarint. Scholaftici tamen InteIligentiarum,incorruptionem fuftenta-
ignari Conftantinopolitani Canonis (exci- uit. Iftud,quiafine vUoinconuenientivide-
dic enim aConcihj cetero Volumine^fed in- batur ; illud, quia fine magno , atque etiam

B 4. V?

20 lOANNIS EVSEBII

vt cum hbnore defereretur. In hac parte
Ariftoteles. Mitius gubernacula cielorum
per Intelligcntiasinterpretati funtjAlberius
Magnus, aequiuocas pernaittens quafdam
animas ;6i D.Thomas , vtiqueetiam Ma-
gnuSjaffiftentes fufficiens mentes. Auftor
hbri de Caufis vtrafque coniugauit. Sed &
Trallianus & formam motricem, & Intelli-
gentiam alTiftentem. Minor fane debeba-
xur reuerentiaopinioni tanta perfidia geni-»
t£e,ad cui«saflertionem folus error impulit.
Ablegato errore , animatio mentium ne-*
cefTaria non eft , quare nec afliftentia. Da
Deum prouidum , da immenfum , & tolle
aftrisanimam, exaequabis terrse , campisj
omnia ex x<\\io (ine animatione diuinus vi-
gor agitabit.

C^lumy (jr terram , campofjj li-

quenteSy

Litcentem^ globum Luna.Titamag^ aHra,
Spiritfis intus alit, totam^ infufa fer artus
. tJMens agitat molem , ^ magno fe corpore
mifcet.

Mifcct quidem , fed iramixtus ; fibi vtique
feque (ubfiflens, nulla corporis atFectus con-
tagione,nec commercio. Anne Deo contra-
d:aeft Luna-cenus dominatio naturae , qua
fua cuique rei commitsit officia propria?
Saxa fine du£bore , fme afhftente , itne ani-
mante fpiritu , fciunt viam terra? , & ipfam
quajruntfmeerroredilapfa. Quando ignis
fublimeiter ignorauit, etiam fme intellectu,
aut infidente,autcomitante? FluminamaTe
repetunt fine paedagogo , prata flores pin-
gunt, dvftinguunt colores> arbores circulant
poma & frudus ,animalia migrationes fuas
dilponunt, aftutias moliunturj & tamen
ameniia funtifta,illainanima. Tot miran-
dainferior natura fine magiftrofacit , cur
terris rudioiesfingimuscaslos? O ignauifli-
mam molem,fi le verti nefcir^cum fciat api-
cula volare etiam oncf^ata,fciat laborarc^or*
dinare fauos,occupai^e ne^lare ! Cur, fi ter-
reftribus munia fua & motusfunt natura,
caelis non erit ? Non. totum occuparunt
Deum tetreftria , fupereft diuiniiatis etiam
in caelos ipfos fine vicarioalio quam natura.
Quem conftituit alium fuper terram ?aut
quem pofuitfuper orbem quem fabricatus
eft.-Nempe ex asc.uo terrac ca^lique procura-
lionem agnouit Eliu. Anne non pareret di-
uujac potentia^ fpontanea volubilitas cxli?
fi parct , fi poteftficri, curnon fa*^lumeft?
Vnde coUigimus contrarium ? Quid aliud
fuiflec, fica^li vltro & intimamclinatione
nioueienrur , quemadmodum omnisna-
tura mouecur?

NIEREMBERGII

C A P V T V.

T)e motione cAorttin,

NEfcio quid caufari pofliSjnifi ordinctli
vniuerfi, vtfuperiora per infenorare-
gantur , & eonnexionem fuperioris & imi
mundi.Vtique natuvae fuperiores gubernens
inferiora,fcd habeant inferiora fuasnaturas.^
At quam egregias dabimos caelis,fi (e conci-
tare non ell, quod vel calculus pendens ha-
bebit ? Plane ex fe torpidam nacuram 8C
otiofam largmiur. Saiis fuperiora admini-t
ftrantjiftainfeviora dum curant,dum cufto-
diunt fingulos horaines > dum conferuanc
fingulas fpccies rerum, de quo alibi difleviii.
Satis in hoc connexi^ mundorum conftabif
fenfibilis & intelle£i^iis. Sin minus,refpi-
ce horainemmodus eft vniuerfa: fubftai^ici^,
nexus vtriufque mundi. Non opuseft ani-
mabus caeleftibus , nec Intelligenti)s , vt fiiic
vicariae naturarumj fcd Intelhgentijs folunn
vt profpiciant naturis , non vt fint ; non vc
fuppleant, fed vt feruent,contineant.

Dices f tantam cxlorum molem tine va-
lemiflimavi alicuius editiflimae &: fuper-
mundialis eflentiae citari lion poflc, Con-
trouerfum eftdec^lorum natura &excurfu,i
Demus nunc c^los omnino,quales feruntur,
folidiflimos, incorruptibiles , &: omai fua
mole&partecircummouendos ; nihil faci-
hus efletimoueripiihil habilius ia£katui.Nam
qui ca:los incorruptibiles praedicant,non di-
centgraues. Iftaqualitas rerum pereuntium
& imarum ert. Si graues nonfi.int,quid refi-
ftet propeilenti? At vbinuUam vides ref ften-
tiam, cur ingentes &: paene diuinas vires pr^-
paras.' Annecredes fatigationem,vbi nuilus
labor ert? La bor non eft,v bi non eft difficul-
tas: difficultas noneft , vbi nec renifus. Ad
ha^c, nulla pronior , nuUa facilior commo-
tioyquam circularis , & corporis penduli SC
vokibilis. Non inuenitar in fpatio eius cur*
fus, quod peruadenti refiftat; nam totum in-
teruallum corpus peruadens occupat, ncc
cxtra it. Perinde fine impedimento,ac
per inane excurreret, vbi motus fine magno
impulfu maxiraus erit , & cicvfllmus libero
campo.Adijce,qu6d hsec corpora circularia
fufpenfanon conuoluuntur ijfdcm penitus
hneis orbicularibus;nec tam exade, vtom-
nino 6£,ad infahibilem amuflim in eodem
fpatio gyrentur, quin tantilper varient: qua-
propter verbcratione circumflui acris mo-
rantur , tum & ipsa grauitate iua. NuUum
iftorumobftaculum inca:liseft: nonenim
variantur,ncc minimum c fui prielcriptione
fitus ; non grauit uu. Quid ergooblbt fa-
Cilicati motus ? Iiaque duplici capite cacli

con-

itontitatio fine multa vi,fine fatigatione erit;
&quia fine inipedimento, S£ quia finegra-
uitate,id eft,fine intdnfeco , necextrinieco
renifu. Quid reftat ? moles illaingens? Da
duplo maiorem magnitudinem , non dico
fine grauitate , fed cum minore quam for-
mic£E fit. Da, non dico in vacuo, fed in ex-
pedito: vna formica mouebit. Quid referc
iiifinita moles fit, fi finevUo pondere? Ad-
huc amplius cenfeo,licer exordio fui motus
extrinfeca excitatio casleftibus neceflaria
fuiffet, atfemel incitatum primum mobUe
irrequiete moneretur,vt poifetiamdormire
fuailla Intelligentia} funda eiTet officio.Vi-
demus rotas aliquas in pendulo, fi tantifper
iemelcontingas ,diu ipfas folas volui , licec
grauefcant , donec domet grauitas naturalis
impulfum. Atcajleftem globum nuUa gra-
uitas fiftet,nullum in fe impedimentum ha-
bec , nulla ei repugnabit inclinatio naturse»
Etenim nerao palTiua habilitatem &C prom-
ptitudinem motionis fideribus negauit :
<quare non inuenies caufam qnietis, fi femel
dederis motus. Perpetua commotio crit , fi
aliquando.

C AP VT VI.

t^(on fmt dm motm in cali^*

COntrarij cjelorum motus impoffibiles
videntur : ne iftud obtendas ad vanita-
tcm animarum cseleftium , aut neceflltatem
Inteliigenciarum. NuUum corpus fimplex
binas raotiones excipit diuerfas j aliud enim
eft , moueri aduobus impulfibuscontrarijs}
aliud , per duos contrarios motus. Hoc tam
arduumeft, qukmfimulin duobus efl"e lo-
cis. Nullum corpus nifi vnum locum para-
re frbi: poteft, nullum nifi invno locoefle.
Motus localisquid eft, nifi comparatio loci
noui? Quare vt diftinguamur motus , loci
diftiDguendifunt.NuUum corpus finiul po-
teft habere fimul diftihdos locos , ergp nee
diftin£tos motus.

Dices^ eiufdem loci diuerfasacquifitione?
pofTe efle. Fateor, fi a diuerfis locis difcedat
mobile : ac vt difcedat a diuerfis locis, quo4
neceflTarium eft diuerfis conquifitionibus lor
ei, deberet fuifle ia diuerfis. Hoc impoflibi-*
le)eft,fuifle aliquando fimul m diuerfis Ipcisj
ergo impoflibilis eft dupiexcoiiifegutip eiiif^.
dem loci. Vndc diftingues.iftas, acquifitior
iies , fi ab vno eodem loco proficitcaris m
abuin eumdemlocum. Cijm ijfdem om>-
jiino terminis, aquoproceflit moles iii
quem aGcefliCj non poflunt motus diuerfi
cfle. Bene autem poteft idem motus a dir
uerfis caufis fieri , imo contrarijs. Tunc ib-
liim fiet j vt vnus motus fit-attempexauor.

Concurrentibusenira oppofitis impulfibusj
fiet vt motus diuerfus fit,quam fiabalccru-
tro foliim, non qudd duplex.Ita qui in naui
dilabente progreditur , nondupliciter mo-
uetur , fed diuerse quam fi in (olido & ari-
do. Vedio nauis, & progreflio homimSi
efEcit vt diuerse locum acquirat, quara fi
foliira veheretur , aut ibluin progredevctur;
fed reipsa vnus tantiira motuseft. Adijcej
quod licet contrarias motiones,m(: oppofiti
impecus non agent. At vc impetum impri-
mat vnum corpus alij , non fufficit fociecas
&vicinitas,id eftconciguitasjfed impulfiobej
fed occurfu eftopus. Nulla moles alteram
impellere valet, quin feetiam eodem verius
impellat , & illo nonnihil pergat quo pellit,
Ergo pellens, vt impeUae alterura , (edem
mutare debet , fiue tueri. Hoc addiderim
propter repercuflionem fortafle,cum paries
(?*efus reddit pilam:at prima irapuUio roini-
me eft,quin ieipfum impellens lUorfum mu-
tet. Quis autem dixit,c2Elum vltimum mu-
tare fitum? Mutaret &: mundus.Solum cir-
cularis motio in eodem omnino fpatio con-
cedicur Iphseris. Ergocum necefie fit, vtqui
concitat impulfu iuo ahum,mutetitem ipa-
tium, cselura extreraum alioi non impeUet;
non enim difcedit veltantiUum e fua fedg
in eodc m i m mobile fpatio co m m otu m . A d-
huc ex natura impulfionis iftud expediam.
Omnis ratio impulsus inter corpora , conr
tentio locorura eft: nemo impellic,qum oc-
currat. Penetrafio impQflTibUis moli, facic
vt valentior iniirmiorem iadet c loco Iuo,vc
ipia occup©t. Ergo fi vnum caslum pellit al-
terum,(edem alterius appetit,aut partem fe»
dis, Ativnurnquodquecoi^tentum nonne-
gabisfua fede , ergoalijsnullum infenfuni
erit, nuUum inquietabitaUud. Incommo-
dum exemplum iadatur nauis inuehentis
homines,6^ rotae conuoluentis formicara
infidentem:nam & hicirapulfio eft,& qujc-
dam rixalocorum. Grauitat homo (uper
nauim, forraica fuper rotam : imprimit ho-
mo grauitate fua naui impulfum, nauis itiv
pedit refiftentibus item aquis , &: tutatur 1q|.
cum fuum>in ipfumque hominemetiam re-
pellit. Hinc fic vc mutuo impetu &;renifii
cph^rentibus conuehai hominem nauis.

C A P VT VII.

^rimu^mhilenonm^

mferiores orkes, . ^

A^^^e^li non onerofi funt,non ^raiiitanE
vnum iuper alterum ,'nprife vicifliin
autdepriraqnt , aut expetlunt ; ideo niilla
fphxra rapaxaliarum eft. Finge totam ck*
lorum mQlem quiemire : ^ni^e cliceS , vnur^

brbem

22

lOANNIS EVSEBII NIEREMBEHGn

ofbem grauitate intra aur fupra alterum?
An vnustunc impelleret alium? Non affir-
mabis. Ponito nauem confiftentem : anne
dices , hominem incurabentem non effe
grauem illi , nec depellere fuo pondere, ip-
lamquenauimnon reiiftershomini fuften-
tantem eius onus? Nequaquam,fi velis
philorophari: ergo ex dilferentia quietis col-
lig;edifcrimen motus. Tum li in illa caslo-^
rum pauSafolum prima InteUigentia extre*
mum propulfaret orbem, nequaquamceie-
rosconrentos poft feconuolueret; tantiim
enun odhxrent, non inhaerent. Quin fi in
ipsanaui aliquid eflet quod tantumadhje-
reret ilii , nec deprimeret aliquo onere , ^ed
fufpenfum omnino eflct . Iftud profedo
non conferret nauis commotione fua : re-
linqueret, vt erat,in (e lubfiftens,in fe fub-
latum, quamuiscontiguum. Ideolicetaer
attiguus tabulis, non vehitur. Hoc palam
videbis in corporibus ad latus nauigij iacen-
tibus. licet ifta contingat , non vedat, quia
noneft contentio, vel renifus. Adhazrent,
non incumbunt. Quid ampliusin c^elisin-
uenies, vbi nullum lubfiftitinalio, nuUum
reclinatur, omnes m fe fuftentati , omnes ini
fefubleuati. Si per interualla diftarent or-
bes, nullus viciflim corriperet poft fealtc-
rum , quianonfeoftenderent. Quid ergo
refert , fint vicini , fint commiffi , fi ne-
que cunc fe oftendent?

C A P V T VIII.

De Intelligentijs c^lortim.

ATque vtoccludam omnes cxitus, ob-
uiam vndequaque ibo;& caufantem,
anunas aut InteUigentias neceftarias elle
non cam ad motionem caelorum, quantum
iid diredionem ; &: ordinatiflimos illos at-
que irifalhbiles errores PIanetarum,illas mi-
rabileschoreas, fine confilioahquo non fie-
ri, rogabo , vndecolligatiftud: ex necefli-
tate iUarum, quianondifcedun?t Solemni-
t)us excurfibus, quia non fortuito vagentur.*'
Hmcne vaticinaris voluntarias efle,a vi ali-
qua libera , informante aut dirigentfe ? Ne-
fcio cur , quianon funt fortuiti, colligas po-
tiiis voluntarios,quam neceflarios.Conftan-
tiiis excludit contingetiamneceflitas,quara
Voluntas. Quare tanta neceflitas fine ani-
ma,fine monitore veniet. Quidni? Adhuc,
inquis, neceflitatern ordinatilfimam & fa-
pientiifimam efle , quare non fine tnente?
Vtique non fine mehte, fed ditrina, quem-
admodum & arbor dirimit foha fua , &C
flores ordinate pingit , & frudius denique
format, atque animalia callent fuas aftutias.
^«c omnia fihe coadiutore , fine vicario

mohtur diuinse mentis fpiritus. Ij autertl
qui incuruantur coram Deo, qui portant
orbem apud lobum , coadiutores fuferbi
funt iuxta Hebrseos, nempe elati tumiaique
homines; hi tandem incuruantur ,cum di-
fperferit Deus fiiperbos mente cordis fui:
iuxta ChaldsEos , adiutores funt fortes Viri^
potentes , & robufti. Principes quoque 6c
Reges apte intelliges; immo, fi libet, Ange-
los praefidentes rerum fpeciebus , & homi-
num"tutores. Nam Intelligentias impultri-
ces noneftopusintelligere. Caelos enim (a-
tis gubernabit diuinavoluntas,vt placet Al-
petragio , & Alberto Magno , ik. poft hanc
fua forma, vt alter Albertus de Saxonia
cenfuit, &: loannes Maior, cu m nonnuUis
exantiquisTheoIogis, quos S. Bonauentu-
ra memorauit. Quare non eft Theologo-
rum confenfus, ailiftere Intelligentias cse-
lis : ex Patribusnemoillascollocauit globis
fopernis , vt rotarcntillos , vt ahbi diliero,
& locupletius in Libro vkimo noftrje cu-
rioiis: Philofophise.

C A P V T IX. '

Cenfura de opmAniihm cdos ammalta ejfe»

CEterum, his nonirritantibus, miteiu-
dicium de animatione caslorum tule^
runt multi, & cum Fidei venia &L pace. Ego
feuere ius dicam . Puto iftam opinionem
oppido alienani dodrinae &; Religioni no-
ftrsE. An, quasfo, mentes illorum corporum
Deo fruuntur? an in via iunt ad delinquen-
dum habiles ? an iniudicio Chrifticompa-
rebunt vaftiilli rei ? Tum fi fruitura Deo
funt,annetranfmittendain empyreuerunt?
Cur Iesvs, quiomnianobis nota fecit vel-
ut amicis, de iftisconciuibus noftristacuit ?
An pro illis mortuus fuit? Cur de illis filuit
Moyfes, qui tanto apparatu, 6c occupatione
diuina, hunianam conditionem deicripfir?
Cajli enim, fi anitiialia funtratione pra:di-
ta, homine nobilioresfunt , nec tranfcur-
fim &: perfundorie enarratio otiginis eo-
rum debuit contemni. Cur in feGundo &
quarto die perfedat; perfediorescreaturse,
cum proceflus ab imperfedioribus fueriii
Annobihflimaiftacorpora prepter homi-
nem ignobiUorem funt ? nonne ra^tionabi-
liuS eflet igoobilem homunGion^m pro-
pter ipfa ? Ad hase, fi Dei confpedu firuun-
tur, quidfecerunt cur deterantur demum,
diflbluantur , adurantur in finefsecuh ? cor-
pora beatarum animarum , qu£E iemper
innocentes fuerunt , tam peflime habenda
non funt. At pericula damnant iftam opi-
nionem , plurimarum hasrefum matricem.
Viderinc Mcnandriani , Carppcratiani , Si^

mor.

^imoniani , Cerinthiani , Archontici , de
fuis Principibus mundi poteftatibus . Ad
hasc,quam obnoxia fuperrtitioni eft licentia
Aureoli , ca:los permittentis adorari dulia?

CAPVT X.

Bxcluditur illa animalium differentla^
Aliud mortale^aliud immorcale.

FOrtafle vltra propofitum imus . Non
omninOjCredo. Inftituti noftri eft,diri-
mereanimaliura naturas per veras difteren-
\ tiasjad hoc&difcutienda; ftint falfae. Pri-
mam & fummam intrufitfuperftitiojo^»/-
fnalaliud mortAle^ aliud imfKoyfale.lnde,pvo-
pter casleftium animarumdilcrimen ,adie-
d:um a nonnulhs in naturae humanae defini-
tione proprium mortahtatis. Homo , in-
quiunt,eftanimal rationale mortale.Abun-
dat extrema vox. Nullum animaleft, quod
moriale non fit:fiquidem cxU ammaUa non
funt. Atquevtomnilatere inuadamusPe-
ripateticos , & fuperuacuam oftendamus
iftam difFerentiam,dixero, nec immortales
elTe caElos,nonformae incorruptibilisjquan-
tominiis animationisiEternas? Ifta quoque
appendix neceffana erat , cumnuper cselo-
lum communes commotiones impofiibiles
oftenderimus, vtahquod expediamus iter
fideribus. Namque cum incprrupi;ibilitate
aut foliditate cselorum conftare fui motus
nequeunt, licec in magna firmitate,quam
jnerito ridet diuinus Bafilius , qui, non ob-
ftante fumma tanti viri modeftia , dixit,
cffe puerilis fimplicifque protedo mentis,
tales de corporibus caeleftibus opiniones ha-
bere. Equidem malp philofophari cum
Bafilio alijs Painbus , ex Scriptura do-
^us veriorem Philofophiam , quam cum
Ariftotele , e cerebro fuo multa fuo capita-
li errori de a:ternitate mundi accomnio-
dante. Fateor in rebus naturalibus , mora-
libus, &dialetlicisfummam huius viri au-
^loritatem, fummum.acumen : in his qux
diuiniora funt , hebetior fuit , & hxc fuos
furculos emifere. Maxime autem obfer-
uandumeft in Aucloribus, in quibus pa-
lam errarunt, vtcaueamusnonfolum ma-
nifefto errata, fed plura alia inde tamquam
colonias dedudt^^ . Vnus error multos coAfe-
quentes habet. Radices dogmatum maxi-
me expendendie funt, vt eas probemus.
Quemadraodum locaturusfiliam ,fcruta-
turgenuS(Si profapiam {ponfi s fic nuUi
dogniatitradendaeft mens noftra, fi non
ficingenu^originis.

rvKM LiB. n. 13

CAPVT XI.

An cAt folidi jinU

FEcimus manifeftum, binas&contrarias
Cielorum reuolutioncs ipfis cxWs repu-
gnare: ampliabo nunc, &: adhuc negaboj
fimplices ftellaru excurfiones poflibiles eflcj
incorrupca cx\i firniitate , quam fatis per-
fringit ortus &: motus nouorum luminum.
Comei;as fupra Lunam gigni &; moueri,non
in acre , Seneca propugnat. Plinius noua
fidera in celo nafci fatetur«Hipparchus non-
numquam vi(am ilellam inter fixa fideraj
obferuauit. Proclus alium Coroetam fupra
louem , Albumafarfupra Venerem, invni-
uerfum Democritus, Arcemidorus,Anaxa-
goras, i£fchylus , Hippocrates Chius, Apol-
loniuSjMyndius, Cometas in ipfis caehs, auc
indigenas faciunt, aut hofpites ; illincenim
fulgent. Chald£Ei,vt Myndiusipibrumdi-^
fcipulusteftatur , incenfuerrantium ftella-
rumponunt. Noftris faeculis tresnouas lu-
ces, CafliopaEia , Serpentarius & Cygnus ia-
darunt.Cometam anni 1 jy^-in caslo fuiflejj
demonftrarunc Cornelius Gemma , Gui-
lielrausPrincepsHaflize, Hagecius, Tycho
Erahe, Mseftlinus. Idemifteiudicium tulie
de Cometa anni ij8o. quem Luna emi-
neyntiorem manifefto oftendit* Nuper an-
no i<Ji8. aliqui caelcftes quoque funt vifi:
palam idfecitnofter Cyfacus. Idem de Co-
metis anno ij8j. &: 1^90. Tycho Brahe
monftrauit. Cerie tot nouis monftiis caslum
inuiolatum non eritj tot hofpitum incurfio-
nibus integrum non erit ; maxime ciim ex-
traordinarijs propriae motionis periodis iftse
novix luces interdum ferantur . Cyfatus
fuum Cometam eleuari obferuabitVbi ifta
via accliuis in cx\o folido patuit ? An perfo=
rauit? anpenetrauit? Totiam funt in cselis
receptas peregrinjE luces,vt frequentianegec
miracula : &: credo, fi par copia &: diligen-
tia inftrumentorum anciquis fuiflet , par in^
telligentia parallaxeos ; fereomniaacciden-
tia lumina fuper Lunam notarent. Ad hxCj
quantum miraculum foret, noua ifta fidera
pergere rumpendo atit penetrando c^elos?
Monftra, quas in terra apparet, aut ex vulua
feminea, aut aliunde , fortafle nonnuUa mi-
racula funt , fed nullius motus miraculofus
fuit. At Cometarum ,fi caelum firmum in-
corrupcibiliter eft,&ipforum fubftantia, 6C
quasuis progrefiio miraculofa erit. Adijce,
quod videatur peti, vt inquiunt,principium,
ciim miracula dicuntur. Cur, rogo,funt mi-*
racula?Quiac2lum,dices,firraum & incor>
ruptibile eft? Hoc nego. Vides quomodo id
cauferis, cui repugno. Planenullum tani

patens

24 lOAHNIS EVSEB

pateiis argiiraentlim eft Co\\dx incorrupti-
bilitatiscseleftis , vtifta luminum tempora-
lium capacitas adeam refutandam, &: reli-
gio philofophica non prodigendi miracu-
la. Alij iniuriam visiis hoc putarunt , pro
diuerlitate mediorum ad interuallum men^
tientis longiiisillasluces : fedidem de fteU
lisconftantibus dici poffet , aeque diftantes
autvicinGEviderentur ac Comet^e. Tum &:
ipfa confixa aftra, nunc edita, nunc ima vi-
deremus : at femper ex eodem iitu arridenc
lerris. Sedindulgeohiec, &inauditamira-
cula permitto» Nunc communes notifli-
morumPianetarum excurfus miracula di-
ces: aterrones, fi cxli duri funt/uifque veris
&:diftin6lis fph^eris feparati, &: incommu-
nicabiles,abfquedubiorumpuntorbes, auc
penetrant. Namque per fpatium folari
{phxrx deputatum Venus & Mercurius
exultant, currunt, difcurrunt , defcendunt,
afcendunt, tranfmeant ; quod fine fradione
aut penetrationeorbiu non fiet. Hos afcen-
fus&: pr^Ecipitia iftorum Planetarum , prx-
terquam quod recenter obferuaca diligen-
tiftime finc dodiftimis caelorum contem-
platoribus, reperio etiamin antiquis. Inua-
luitcommunisexiftimatiOjfolem in quarto
orbe efle. Cur i quia notati fuerunt Mer-
curius &: Venus fub Solem iacuiife. Hunc
demifllim fitum obtinebant, ciim obferua-
rent Au£toresiftius placiti. Atqui Ariftote-
les Solem dixit fecundo ca:lo praeefle. Cur?
quia eoldem Planetas Mercurium &. Vene-
rem fupraipfum confpexit.fcilicetcum illos
obferuauit , editiorem fedem acquifierant:
ergo tranfmigrant fphaeram Solis , ciira
nunc fupra nunc infra renideant. Martianus
Capella diligentius ifta Ipeculatus, vtrofque
vidit elatiores &c demifliores Sole , quem
eleganiiflime collcgit circumdari erronum
choreis , atque iftos Pianetas iam fubire,
iam immincre ; iam fequi, iam pra:currere
Soiem ; iam in eadem,iam in minori, iam
in inaiori altirudine tripudiantes. Omitto
alia corpufcula vaga , & fteliulas errantes
per notorum Pianetarum diftridu: nam &c
circum Saturnum & louem aUquae, circum
Solem plurestripudiant fteliulae, &choreas
ducunt.Omitto etiam alia pliaenomena pa-
ria aut fublimiora hunx excurfu,qu^ recen-
tes Aftronomiobleruarunt. Tantiim trans-
fcribam quas ad me mifit loannes Baptifta
Cifatus, diligentisinduftri^ &C iudicij Aftro-
nomusJnquadam e Barcinone epiftolaan-
no i(j 28. ita me docet : Et quidem in eclipfi
nufera, foLirijCju^efuif ipfo die ISljtali Chrikij
obfcruAui ciare in Luna Soli fuppoftd quidpia,
quod 'valdi probat id ipfum quod CometA quo-
que maculd folares "urgent^nenipe c^elu non
efe a temitate & variationibus aeru exem-

II NIEREMBERGIi

ptum. liam cirtu Lunam aduerti efe Jph^rafii
feu orbem quemdam vaporofum , non fecus at-
que circum terram^adeo^fcut ex terrdin ali-
quam vfque fharam vapores ^ exhalationes
expirant,ita quoque ex Lund.Si R' vesJra me-
cumfuifet, atque Lunam fub Soleinfpexifet,
demonHrafem vefra & ratione,^ ad ocu-
lum,idquod dico;nunc ego quidem fcio, Itaque
caeli non conftat incorrupta deniitate.Piane
ficum Patribuspluribus ab Scripturadoceri
voiumus,& nuper cum S.Euftathio Antio-
cheno recens edito,ab Ifaia cap. ji ,(3.audio:
O' HQ^vh^ ca(; KUfts-vlq i<^ipia>2n,Cdlu fcut fumus
frmAtum esi. Nonitaque maior firmirascf^-
leftis quam fumi eft, anne incotruptio maior
erit? Non eft necefle putare ; nam cx\i ficut
fumus iiquefcent. Tenuiffima,puriflima,6i
obfcquens fubftantia erac ncceflaria procur-
fioni & excurfioni, &: tanto afcenfui defcen-
fuique errantium ftellaru. Nam epicycii in-
fufficientes &: impoflibiles funt : maiores &:
grofliores fua fphasra debebant efle. Canali-
bus quoq; excauatis Philofophia repugnar,
non miniis qua vacuo inuifo naturae.Quarc
ncnaliter Planetarum Cometarumqueva-
gationes expediri poflent , quam in peruio
&c diflipando incurfibus fpatio.Miror quam
fibiconfona fic veritas , quam eonfentanea
Scriptura facra accuratg rationi,&: vera: Phi-
lofbpliise. Quoc, qu£Efo,preflltPhiiofophos
difficultatibus tot cxlorum diftin£lio per fo-
lidosglobos? omnes vnoverbo dUuitlfaias
diiutione ca:loru,cuius materix dociiitatem
&:fubtilitatem egregiefumi imaginereprse-
fentauit. Opinor,vt tanta ceieritate vafti lili
fiderum globicommodius proiabatur,om-
nium tenuiflima materia neceflariaerat. Ad
h^c concrarietasdiuerforum difcurfuum hac
iiquida via liquido vtique compones : non
muitiplex,non diuerfus motus in c^lis re ipsa
eftjfed afpeduinoftro.Hoc optimecouenic,
fi veluc fpiracim fidera dicas moueri. Ciim
namqueper fpiras circumducancur, non 2
pundo in |^un61:um idem,{ed in proximum,
nunc elatius, nunc liumiiiiis, & viciniiis oc-
cidenci,ide6 videncur habere proprios quof-
dam mocus,quibus acccdanc & recedac; nec
opus eft violccia & rapcu valencioru orbium.

C AP VT XIL

Tres folttm funt calt.

QVid ? inquies. Diflbiuimus cjElorum
ciafleSj&numeru. Vnde, rogo,iftactj-
iorum muicicudo ? Nonex fonce veritacis,
nonex Scripcura,in qua,cum Empyreo c^lo
ad quod elacus Pauius,ad fummum crcs csc-
ios .ignofco. Addere piures,c6tra facras Lic-
terasputant Chryfoftomus ^^Theodorecus,

Ambro-

^ H ISTORIiE N AI

Anibrofius, Bafilius; & Clemens Romanus
ex fenfu S.Pecri confirmat. Si enim pro fide-
rum mocibus diuerfis,pro errantiu ftellarum
niimero, definiendi orbes effenc ; oportebac
liberaliiis Bafilide agere,trecentos (exaginta
quinqjc^los prodigete.Sunc mulca in xchere
errancia lumina,licec , quia minoris molis,
Comuniafpedu inuifa. Quid^quaefojfi plu-
res eflent c£eli,Paulus agerec in c^loVeneris?
ad quid illuc eleuatus fuiflet?aut quid illic vi-
derec,nifiimmanem & vaftam molem? aut
Vbi efTec in folido & occupato loco,fi fort<?
cumcorporeeuedus fuerit.^^fpiritus nihilillic
^implius ager^r^qua in terraj corpus ibi non
caperetur line penetratione.Quidibi curio-
uiis videret? vnam folam ftella, quam e cer^
ra riodu videmus ? Hinc ecia patec concpr-;
diia Scripcurac dC Philofophije accuratiori^
minuencium numerum caslorum re ipsa,
quamuis dodrinas gratia cofingi pollint plu-
res circuli.Noua ifta videbuntur.Sed viaerij
an yera;nam nouaminime funr,fed renoua»
fa.non alia fapientia antiquior , quam facra^
Ad hajc , & Patribus multis & PKilofophis
nonnullisfirmaca.Pluribus,opinor,difficul-
tatibuslaboracnaturaeconfideratio, quia fa-
cras obferuatiopes minus ciiramus in Philo-
fbphia,quam Ariftotelicas; &: quadam pro-
ttima. qii^rimus interpretamenta cpnfpicuis
Scriptur^ verbis,ne interpretemur Ariftote-
lisobfcura.Quidclarius & f^piiis debuit di-
cere Scriptura,qu^m aquas fuper caelos efle?
tum plurimi Patres id di(5l:ant,pal^m id con-
iirmant: nihilominusquaerutur diuerticula,
& iilcerpretationes alienae a Scriptura & ra-
tione. Atqui numeru caelorura impatienter
fert Chryfbftomus poft notitiam Scriptura-
rum fandarum. Pseneiratusait Homil.^.in
Genefim : ^ulsigitur pofhamamde^rinam
ferret eos,qm ex fuo capite loqui, dr contradi-
uinam Scripturam multos calos dicere audent?
NecmitiorTheodoretus Quaeft. iz.inGe--
nefim inquit: K^dharere fabulis , poHpofita.
diuini Spiritus doSlrinL

C A P V T XIII. ^

e4» cdt corruptlhdes pnt, j

REdeo adcorruptibilitatem c^li,& quaj-^
ro, Quid inde capitibus-noftris inimi-
net ? Nulium Plato inuenic periculum,nulr
lum Empedocles, Epicurus,Leucippus,non
timuerunt ruinam magnam. Anaxagoras,ta-
metfi vidit aut putauit fragmen frderis ex
fubhmi lapfum,nonexpauit,tUtum.fe adhuc
putauit : nos cur timebirnus , ciim fcianius
ver bo Domiiii caslos firmatos effe, 8£ fpiritu
oris eius omnem virtutc eorum ?Cum nofca-
mus,ordinatione Dci perfeuerare diem. An-

'YKM LIB. M. V 15

•ne timemus defeduraitiTetrain qliam cal-
camus,aquam perquam veliticamur,aeicm
•quo rccreamur ? Iftacorruptibiliafunt , 6c
punftumjC2Elicomparatione;&tamen tuto
-currimus in ficco, nauigamiis in fluido,nec
putamus peritura elementa fimplieia :cur
timebimus defedum casli , toties molefua
excedentis fublunaria , potentis valide refi^
-ftere?Incorrupiusmanebic,licercorrtiptibi-
Iis,vfquequ6 Deus velit omiiia difToiuere &:
reficere.Aurum cx elemetisConftat,&: aeru-
ginem nefcicjadamas paruuluseft,&: non ce-
dit malleo; fragiles dentes, & refiftunt igni-
bus;an nefciuic Deus c^los conftarites & refii
ftentes facerCjVt repugnetaduerfarijs omni^
bus,& vincantignes, i£tus, putredinem ? Q
quam ridiculifumus, ciim lciamus Fidcno-
ftrajCorrumpendos ciElos,fi adhuc incorru-i
ptibiles faciamus ! Mulci Phaldlbphi,numi
quam corrumpendos putates, adhuc corru-
ptibiles dixerurit: DeUs nihil fruftrajagitj cur
fabricaret orbesincorruptibiles,ii corruptu-
ruserat?Quid triirariSjCorrti|)t"ibile:^efre ca;-
los,& non corrumpi?Licecquide mirari,ad
hoc vtique fados. Hoc inter Dei mirabilia
fando viro lob proponitur. Tu forfttanktiin
eo fabricatus es caLos, qui folidifimt quaf £re
fuf funt. Scilicet hoc miratu dignu.Perinde
fubtilifiimum , aethera continere integrum,
fecuru, ac fi folidiffimuS; & aereus foret* Po-
tefl Deus firmare tenuia:inde & firmamenti
nomenc^lisinditumjquia verbo &c potentia
Dei firmati. Non vtique firmi ex fe funr,
(edfirmati. Propterea Ifaias euaporati furrii
fimilitudinemcum firmitateconiungit. C^c^-
lum,ziv,tamquamfumt(s •frmatum ejl. Hog
padto etia,qui caslos alioqui folidos 6l duros
putant, hunc locu accipiunt; nifi qu6d,cuni
fuae c^lorum denfitati non quadret,referant
adventos &aerem. Maximequoqueconfi-
derandum eftad tenuitatem c^lorum,men*
tio fujE fabric^,perexpanfionem & extenfio^
nemin facris defignatae Litteris,in Latinis
fa;pe,in originalibus Hebrjeis fiEpius. Ne ex
propofito recedamus loco,illud fabricattu es
cjelos,in Hebraicis e(\:,expandiBi-,&C illud fuji^
extenfi, Subtilitas & extenuatio extenfione
confit,dcnfitas contracliane. Quod etiam
fepcuaginta 5n6/D«(a{4(^,vulgacus frmamentumi
Moyfesx>p^ rakiah dixic,idelt,expafionem
feu excenfionem, Incerpres vercit^m^wf
tum , quia hoc nomine notius Latinis pro
cx\o, Ided Deus dicitur extendiffe caelos,
quia extenuauit materiam ex qua fccit, fiuc
ignis fuerit, fiue , vtmultis placet , humot}
quem tamen , licet ita fit , non nego in fua
forma vniuerfum conuoluere. Aptiflima
iftatunica& membranacrit, qua Leucippus
& Dcmocritus circumtendebant mundo.
Ncc Empedocles nec Plato abfurdum iudi-
C caruric,

26 lOANNIS EVSEBM NIEREMBERGII

carunr, elerrentumaliquodfupracxlosdr- ; . . Ji^-u .. ,

*;ulcribere omnia.Aptioresaquaeerantcon- C A P ^V ^If''^^'^?^ V.

tesendovniuerioinam&copia&delitasrc- ^ . .l,V'"^^^'^' ;

qmrebaturhuicofficio. Maiormudi maffa^ 1^ijCtHntur,qmPlanetas ^ CmetOS
. aqu9t'ucruntperabyrsuexaggeratx:6cTha* putarmt ammalia.

|es proptereavalentiflimumelementu iux-

ta Idcras Litteras vocauit , &:exi)s pleraqufi y^EtCTum animalia csclos cffe, bifari^ra
clTe fada.Tum conueni^s fpillitudo,incomi V^-ntellexeiunt Antiqui. Q;uida omncrd
municabile noftroafpeituiempyrei ca?liiu- c^ltliem tnolemrebanturintormarianimaj
bar,commode reddit.Iuxta ah'os,qui loiidos ali) hdera dumtaxatjmaxime crrones {prje-
carlos amar^ acutiflima eft confideraiio Fer- fcrtim qui hos piitaruntiVt Empedocies ali-
dmandi de Salaj:ar>ideo caufantis ncceiTita-' quis, caelo {olutosjnon , pjrout multi iudica-
jem lupercxleftium aquaru,vt moilis aliqua runt,vt luccs firmament),aHigaias fiue con-
& fluxa materia e tranfmundana illa regio* ferras (piisEra:)crcdiderut & finfi),&; mente,
ue impetum extremi globi non detineret, im6diuinitatepr3editos,mtixju6dalimpn»a
quemadmodum lublunaris materies perte- indigc^s, vcfci iiumore. KidiculeiftaClean-
nuisfubfternitur fphacra: primac. Sed iftara tlies. Tam infarjis corporibnsquae annona
commodam alioqui Philofopliiam,ac duii* liifficcrct?Oceanus,putauit StoicuSjmifTis in
tiam caclcftem codcmidu contudimus. altum vaponbus. Cerielicet mille Oceani

cxpirarent cuaporati , ieiuna tot & tam va-

CAPVT XIV» ftiflimacorpora iuifltm. Plura funt fidcra

. qwam vides,qua£:& vidui&fenfationi cita^

fnt yiolentt£ aquafuper uloj, tiffimus cUriusineptaredderet.Quarequo-
=- fum natura tam pri)peranseft,lenli>s fuiifec

ATnum aquajiftarfupercxleftcsviolltas lincvlu,famcs fme 'agina.Mence ijsabeffe,
lint, an pcr miraculum liifpendantur , in communi cum c^lo causa vindicaMimus.
jihcDX diiputationis eft. Breui dicam, quod Tum non erar,cur ailig iretur farcln^ ineptac
fottc ridcbis , ii non expendas breuitas ex- fenlui. t^id corpon inlcnfato men$ pro-
piabit digreflionis culpam.Scmcl ()pinor,ela- deflci.? aut quid ftupidu coi pus mentiigno*
tas flnc miraculo contineri. In primis, fi ge-« raturx lenhbilia , cuius cognitionis gratia
latascredaSjfine quzftione eftrtum flin gy- {5oflet colligancorpori? Ad progrcflus fuos
lum concitari diceremus , minimecadentj itatos & ccnosopus noneratjfumcit adlioc
liam& lebetcs humore plcnos,ccleriter fur* minor fuggcftus , natura: innata & propna
fum &deoT{umcircuroacios,videmus nori aliquaqualuatcdeterminato&certoimpe-
• diffundj.Pv^tcreanon putamusmiraculuro, tu cxftimulari poflent ad commotionem
quod nubes fufpendantur-Adii^c,tanta pro- circularem . Ncc deficit vigor,ncc ars diuinac
j)ortionc &L aequalitate libraiae fiint in punfti* mcnti, cxcogitandi aliqua vmi appetcnteni
ma & pacatiihma illa regione,adt6 vndiquc circuttus.Quemadmodum gratiitas ad rao*
qualiiatjbus flmilibus attemperatae, vtinfe tusdcorfum agitaf,leuitasadfublimcs, ira.
veiut in tornicc contincantur : nam non eft pulfus ad obliquos,& omncs difterentiasia-
inaior ratio, cur hinc aut fllinc exordiantur dationu^ ita potcft eire aliquis impetus, nec
dilabi. Omnes autem flmui & vno vndique ad fublimia,ncc ad ima , fed veluti ad latcra
impetu nequeuntjrelinqueret enim vacuum vniucrfijqui ciim rotundus fit,in circulatia-
fuum lot u. Non ciVet clemcntu,nec aptum ncs pra:cipitarct.Hoc vtique & poteftcfle,&
corpus,quodoccuparctfcdemiUammiaicria forcafle maximeexpediebat adconfumma»
cmm empyrcicaeh iam cftextra iurifdiftio- tionem ,& abfolutam mundi integritatem,
nem naturje^ncG eius ritus colit. Vndc ciim Certe admirationi potiflimiim ievuiet,con-
matcria non fit quae fucccdat,confiftut.Ma- tcmplan, fidera foluia palari per certiffimas
tcriaautcm infenor,autaEthcns,aut aliaqCi^- ordinatiflimalque periodos,aptiflimis exul-
uis , vt illuc infurgeret , opprefsa defluxionc tabundachorcis, laudantia Crcatorem,gra-
ac;uarum,iam lupponeretaquas locodifcef. tulantia maxima? eius potentisE& fapientijc.
{iflc,quare &: vacuu. Aufim h nc iam diceie, Mthi iftud mirabilius eft , & ad maioreni
iponic quadam,&cum naturaeguftu , iiluc maieftatc diuinitatis,quam flaiiigata aiicui
aquas liiipendimam &: fubeunt finc violetia fpliaerx voluerentur, aut aUa vi peregrina &:
pcr fiftul.im atira^io fpiritu,impediturac va- inieiligenti. Cometae non magis digni func
cuum. Si afcenfus non vioientus cft,nec Ita- mentc , quoru caufa non meiior quam ftei-
tioiuaerit.Adijcefuper omnia diuinam vo- larum adlummum ciit; namquc in artherc
luntarem & potentiam : id omnibus rebuj vidctur in tcrriiorio,vt fic dixerim.fiderum,
nacura crit, quod Dcus vuit eflc. non qudd ibi aliquid facile putem denuQ

gcncrati,fcdapparete.quodammod6enira
' caeium

HISTORI^ NATVRJE L I E. II.

27

ciElum incormptibile vocare potcs , vc ce-
drum, vt recim, vt aurum. Prol quanta mo-
les vaporum j quanta vis exhalationu taniis
corporibus opus erat ! licet Oceanus totus
furgeret euaporaruSjlicet terra omnis in ha-
litus alJeuiaretur,non('atismateriam mini-
ftraient. Nonitaque nimis errarunt Demo-
critus & Anaxagoras,qui Cometas dixerunt
coapparcntiam errantium ftellarum ,cum,
propterea quod prope veniant , videantur fe
tangere. Nicepliorus fcribit, vifam nouara
ftellam, ad qua,velutapesad ducemfuum,
ingens aliarum ftellarum vis aggregabatur.
Dion quoque prodit, iidus per multosdies
confpeclum ab Vrbe, in multas diflblutura
partes. Democritusexperientiadoilus/ob-
ieruauit,apparuiffe, diffolutis ^ometis, ftel-
las quafdam: funt namque plura corpufcula
lucida, feu ftellulas incxlo inuifas hadenus,
tum fixae tum erraticse. Ipfe nonnullas per
tubum fpecularem confpexi; &in Pleiadi-
busvidebit aliquas,qui velit, ii commodum
fit inftrumentum. Quin in vnica ftella ne-
bulosa Cancri fpedantur pertubum quini
ftellularum tumuli,exnubilo conftantes lu-
mine,aliquocintermicatibus ftellis.Eft qux-
d.am ftellarum congeriesfub vltimam iugu-
l£E, vbi anguftiffimo campo coaceruantur,
interque ipfas ftellulas,& circumcirca,can-
<lidu affulum lumen,alb£Einftar nubis.Pau-
16 fupra fagittam Sagittarij globus etiam nu-
beus eft, intermixtis ftelluliSi Erratica quo-
que corpufculaconi)ciuncur e maculisqui-
bufdam Solis,quas primus obferuauit nofter
Chriftophorus Scheiner, qu^e variantur, &
contemplantipatebuntjOppoiita charta ra-
dij^s folaribus , per foramen aliquod impin-
gentibus in cubiculo alia orbo luce.H^c ita-
que aut aliacorpulcula lucida, quas feoriim

noiividentur , confluentia fplcntlcnt. Co-
adtum ex pluribus lumen , fortius vibratur:
proprijs enim illaia motibus,^^ in varias cer-
tis vijs progrediencia partcs,cum accidit cci-
re,vnius corporis eflingunt lumen. Quem-
admodii cum Planeta aliquis cum alio Pla-
neca coniungitur , aut cum aiiquo fixo fide-
re , ita confunduntur radij , vt vnius ftellae
fchema proponanc. Atqui eade caufsa, qua
coeunt Cometit, diffipantur , diffluentibus
eifdem corpufculis qua: confluxeranr. Cu m-
queirtacorpufcula,non nimis vnira,&:par-
ua,linc luminequodammod6confu(o,noii
femper fplendorem &C claritatem exazquanc
notarum ftellarii. His fteilulis conftare Co-
metem, diligetiiftme obferuauitnofter Cy-
fatus. Vidit per tubos opticos , per mukos
dies, Cometem,exijsquianno i5i8. appa-
rueriitjConftare minimis ftellis, nuc coadius
diftributis,nunclaxius, nunc pau^ciorihus &c
maioribus,nunc pluribus &;'minimis.Coma
& cauda Cometarum non eft flaln «13,^011
incendiumrtranfmiffio fortafle eft radioruni
Soliseaforma& figura per illa corpufcula
nonnimis vnita, eodem pxne ritu, quo per
foramen aliquod,autlentera vitri couexam^
radiosaillucenc pyramidein conclaue , auc
per diuerfas nubes porrigitur illuminofus
tra6tus;quemadmodura cum aquam bibi a
Sole dicitutj aut virgasczeleftes contorqueri,
auc ignea ca^lo tela vibrari. Adiuuit fortafle
refradio & reflexio ex tam varijs corpufcu-
lis, &: fuflicienc ad varias Cometarum fpe-
cies , crinitorura , barbatorum , caudato^
rum. Cur autem extremitas incuruari in^
terdum videatur , ex aliquibus theoremati-
bus &: axiomatibus Euclidis refponderi
poflet : ampliiis in liis raorari > inftitutum
opus negat.

lOAN-

28

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGlI
EX SOCIETATE lESV

HISTORIiE NATVRiE

LIBER TERTIVS.

CAPVT PRIMVM*

T)e gradti fenjitim [HbjlantUt

¥M, PORTviT caeleftium cor-
porum dignitatem fo-
iertiiis difcutere ad fen-
tientisfubftantias digni-
tate & fpeculationem^
ne minorem dicamus
imaxima caeli molejtum
ne prxcipuam rtuerentiam onginis illisde-
beat. Suncc|ui ex cxlorum fiderumve ani-
matione, caufas plurimarum beftiolarum
fuperne deducant; & a cajlisgigni,quidquid
iion^ patre. Hocii c*elifpintu prseftarent,.
ad expeditionem iiuius controueriiae non
minimum conduceret: namininquifiuione
onginis animantiumorplianorum ( iic di-
xermi , quas iine femine e terra videmus ex-
polita ) impune id imputaremus vniuerfali
.& excellentiori caufae, vbi pro naturae litibus
erivctus nonnobilior origine efTec.Iam ciim
cajlorum maieft&temtemperauerimus, ne-
gatoanimo, refticuitur eade'n difficukas,
vnde traliant nataiitia iftifpurij natura; fce-
tus, qui j li caslos adliuc amentes Gentiles
agnofcunt , ipfiscedere videbantur. Hu!c
quajftionidedicabimus fuas moras; priusta-
menanimalium dignitasvindicanda eft,de-
inde adcaufae veftigationem furgemus, &■
plures fentientium naturarum origines fcru-
tabimur.

Animalium dos & fons fuzeglorias , fen*
flis eft.Qu^dara intelle£lionis vmbra in lio-
minibusvmbraculuetiam. Nihil adit men-
tem , nili per fenfus. Qu.antum igitur prac-
ftent animalia,cetero naturaz vulgo pronum
cft conijcere, exquo iibi dormienti quifque
vigil priEftet* Tota natura iimulachrum
quoddam ei\ , fiue potiiis a^nigma diuinita-
tis: quac ciim fimpliciftimafit,per minutiifi-
mas digeritur particulas,vt capax noftre ma-
teri ilitatis fieret.Quemadmodum excellen-
tes Magiftri altaaniroi fenfa , vt rudes perci-
piant , miUeexplicanc modis , & per partes,
cum vna fit animiconccptio : ficDcus,vt
fuam magnkudinem noftr^accommodaiet

paruitati, diuifit feorfim perfediones fuas;
Quaficum mechodo edocetjVc per minima
ad magna fcanderemus ; vt miraremur il-
lum,qui cum tot fit , fimplex eft;cum tam
innumera,vnus. Quihebetioris & infifmi
obtutus funt, fi repente ad magnam clarita-
tem prodeant,nrhil vident ; oporcec paula-
lim progredi. Suntdiumilumuiistempera-
ti radij , nec totus (plendor vbique eilufus;
vfquead minima extenuata eft infinitudo^
Imalinea, materiauiformiseft : inde fim-
furgamus, fimplicia corporafunt, mox rae-
teora j deinde metalla, poftea lapides-, claffis
ifta inanunis efl:. Akiiis deindeiLJigit ad vt-
uida & interna officiofa vigore ; tiirpes func
ifta, herbas,frutices,arbores. Tertia demde
cohors apprehendentium , & iam experge-
fadic vitalitatis,beftia: func,volucres,pifces.
Quartus ordo ratiocinantium eft; hunc Ib-
lum occupat maieftas humana. Quintus,
proximufi^ue diuinis , incelleduahum eli
mentium. Itaque lennens fubftantia media
eft, velutque diaphragma natursc, cuius ixx-
terimas partes&fupremas dirimit. lacun-
6hs gradibus aliqua Numinis effigiesfcul-
pitur. Ha^clex Dei, operum Ipeculum ali-
quod fui effe. Inauguraca iftum ntum fuic
«eterna proceffio,

— quem Cditis alwA Tarentls

U\'lenshahet vmgenam^ quem Numine fceiA
ferenni

i^eternum paritura farit^fngit^ tuendo.
Scilicet in fe aciem dum colligit,(^ fuacernit
Ora Pater,fat nota fibi,fAt prornpta 'videri,
Et propna vifufactem pulcherrimns haurity
2{ec fefe ajpeitu ccffat luUrare profundo.
Simili geftit tenore diuinitas, vt quxcumque
producit , prxftentfpeciminaonginis. Idem
eft,facere aliquid,ac fe pingere,fe videre.Re-
creatur fcilicet repecica vn)bra,& velut coiii-
memoratione geniti Verbr.hxc gratarepr^-
fentaiio obfteuicacur omnipoctntix*.At vbi
primiim perfpicacitatis fuae lineamenta du-
xit, ienfus eft, qui iam cju^dam apoftafia eft
materix, & geftusquidam mentis : fummi
enim intell-gibiUcacis apicis' , quae charader
eft, Sidecusdunna: naiurje, ecaiicofaftigio
excurnt VHibra vfque ad apprchcnfiu^ni

vim.

lOAN.EVSEBII NIEREMBERGH H I ST. N A T.L I B. III. 29

vim . Neque miniina tranflbripiit in anima- Immenfumc^ fecm faruo moderamine CAud&

libusiconem Dci;,fiquidem immeniitatisli- Temperat , ^tanto comungtt ftedere mon-

bertasmouendi. Quocumquehabiles func Jirum.

progredijvbiqueadelfe. Quid amphus?Tri- Sunt quzetertio quoque fenfu , vc tethyaj

/litatis in his cccpit aufpicari fimulaclirum. glandes , & aUa, mulftari videntur : quibus

Procreatio filiorum diuinam progeniem enim ahmentum prasfto eft , & fincera, 6i

memorat. Progreflus,&: proles pluribus ne- abfque deledu gula,odoratus fuperfluitjqui

gatur^ fentire foiu commune eft: nuUi abeft ciborum interpres &; explorator eft . quare

aliquaimagodiuin^vigilias.Titulum itaque qu£e humore contentafunt , & in ipfo con-

primum fua; naturaj fenfum habenti tenta,fpiritu dignofcendi veftigandiq-,efcas

nonegent, pr(gterguftationem.Guftum po-

C A P VT li tiflirae fratrem tad:ilsiudicantplerique,&',

velut geminos j neutrum^flne focio reperiri.

;^mt fenfm mfnt anmdibus. EcUcetnemo fltjquipalamalterumnegarit

cui alterutrum indulferitjnon fine probabi-

EXordior iam demiraii potentia Dei^ iii |i conieaione dirimeretur in fpongijs , quas

eoipfo,quodcommuneeftanimalibus, in animaUum cenfu Ariitoteles 5i Plinius

quantum dilcriminet. Quot priuatos cenfus confcribunt: hx cadu poUebunc.non guftu.

ex pubhco xrario diftribuit > Omnia qui- nullum camen eft taaione mucilum , quia

dem fentiunc^non omnia omnibus lenfibuSi fenfus ifte commuriior eft, & ceterorum pa-

Quxdam folumquacuor,qu£Edam cribusj uimentum feu bafisi
qua:dam duobuSj qu^dam vnico. NuUibii

quam hicjpatencius monftratur/peciesefle CAPVT tlt.

ficucnumeroSj&afcefionesnacurae.Variaco y

iiumerofenfuumjVariancurform£E,&: furgic ftt graam meditij' mter

nacuralis perfedio. Tadus folum omnibus anjmdiit ^ fiirpes,
fidus eft: alij abfunc no paucis.Guftus quo-

que fufpe£lus ; fortafle aliquibus fe negat. . iTTaque gra^us fenciencis liacur^ in fuos

Talpa vifu darec: efteau conceduncomnes, Aquoque diftribucus eft gradulos. Qux-

nonpotentia.At,cur,fivfumperpetu6dam- dam animalia pluribus &c prasftantionbus

nauit natura,facultate prodigeret ? In India ditata funt fenfibus,qua:dam paucioribus

tamen genus calparum duplex:orbu vnum, hcbecionbusconteta.Scilicet per contextum

vc noftrij aliud oculacum: tucan ifte diciturj hacura aflurgic paulacim, & fine faltu, velut

tametfi languenti hebes vifu , & fub lucem cocinua procedic crama,lenco micique con-

irrico.Hoc lenfu paricer & audicu carec,qu£e fpaciacur cenore.Nullus hiacus eft,nulla fra-

teftisincluduncur:fuperuacuuseflecobcucus 6tio , nulla difperfio formarum : inuicem

&audicusi)s,qu§defidia&;cenebrisperpetui connexEE funt , veluc anulus anulo. Aurea

carceris daranancur.Daci hi fenfus ad pr(gui- iftacacena comple£ticur vniuerfuni. Ergo

dendasiniuriaSjCuendumq; corpus: facishis quemadmodurn inipfo fei|ciencium gradu

prouifuminnacis munimecis.Cumijsaccen- 'fuusprocefluseft 3 fui noduUincerfe funr,

feo marinas vrciGas,pulmones, lepores, pria- tum &: alius nexus qui copulec fentiencem

pos^foleSiftellas^echinos magno ociocorperi- nacuram cum fpiricuali ; ita oportebat fibu-^

tes.De his duobus extremis & nonnullis vr- . lam efle inter plantas &: fentilcia. Iftud erir,

ticis adhuc difquiri poflec, ne incuicione pri- fi vere aliquid planta fic ^ &: Vere fenciens:

uemus:e loco enim mouencurjverum caeco- queinadrapdum homo nexus eft incer ani-

rum more vagancur huc &: Uluc improuido malia &lncelligentias,quia vere animal eftj

incurfu.pr^terquamdifle£tio litem direi,TiiC; & vere intelligic. Hsec fibulaftirpium cuni

In aquacflibus mulda visus &:audicijiseadena fenfu/pongia videcur efle, qu£e cum planta-

eft :qui ceci func,func & furdi.Non ita in ter^ rum forma fenfum cuetur. Rondeletius re-

reftribus, potiiis vnius fenfus difpendium al^ fticic palam Plinio adornanci fpongias fenfuj

tero reparacur. Talpae Uquidius audiunc. Ariftocelem maiori reuerencia coluic ; nihi-

Quodimpucacaliquibal^nis,mutilasoculis lominus incerprecamento illufir. Egonec

efle, non ica accidic:non eft peccacum nacu- Rondelecio nec Plinio haerebo , periecucus

rascascitas illa, fedgula:. Plurimas ignoran- forcafle Ariftocelicam cenfuram circa fpon-

tias appendices abdomen habeC; nimia pin- gias, quibus fenfum aliquem expedia , dum

guedo folec occludere oculos beftias , cui illas modo dido innacurarum confinio fta-

indulgentiflima prouidentia pr^Eprauic pi- tuo. Non enim ferefurauic Ariftoceles:dixic

fciculum qui praeducerec illam,alioqui fpongias fencire, allegacione eciam commu-

— — Ruit in rupes , amifo fife fodali, nis fufFragi j, & conie6lura experientiaque id

. SeUHayfulcmdasqui frmittsedocetvndoi^ comprobans;nam vbi auulforem fenfece,

C > con-

30 lOANNIS EVSEB

conu^dix muho difficilius abftrahuntur.
idem faciunt flatu vrgente , &: vndabundo
NcptunOjneCede fuaexcidant.Alibitamen
pronuntiatjOmnino plantisfimileseffe. lam
in fimilitudineifta differentiam aliquam fa-
tetur,in quo Rondeletium perculitinamque
jfi meriE plamx eflcnt , non diceret fimilcs
plantis, fed plantas. Quercus non eft fimilis
arboribus , fed arbor : nihil amplius dicit
quercusquam arbofj imo minusjdura fub
illius fignificatu penitus concluditur. Itaque
iuxta Ariftotelem aliquid amplius habent
fpongi^quam ftirpes.quid niii lenfum hunc
ipfe faffus eft ? Ad haec ipfe Ariftoteles air,
genus vniuerfum eorum quacteftaintegun-
tur, plantsE fimile effe : ac quis dicet plantas
cfTe, ciim guftent ? Dixit itaque cautius non
plantas , fed fimiles illis ,nimi)rum refpedu
gradientium. Ita(pongix,nort planta: om-
nino funt, fed fimiles plantis, refpedu etiam
. guftantium.

Rogas , Cur addidifle , omnino fimiles?
Quia omnino carenc guftu , quia omnino
aiuntur plantarum ritu.Quod autem agno-
ueric Ariftoteles diuerfas quodammodo a
plancis, contextus initij odaui Libriexpo-
nit: nam locutus de lento & infenfibili pro-
ceiTu natura: ab inanimisad animata,demde
ad animalia j excufata confideracione de
plantis, occupatur in fentientibus,quae mini-
mum fenfum haberenc , 6c raaximacogna-
tionem cum ftirpibusjincerqujE in fpongias
incidit. Ceteriim ciim tanta fimilitudinem
agnofcat, palam a Plinio diflidet, tribuente
{|5ongijsexquiiiciorem gulam:ali putat con-
ehis,pifce,limo. Vterque fortaflein Arifto-
telem peccauit : Rondeletius, quia negauic
ta6l:um fpongijs; Plinius,quia indulfitgu-
ftura , quas dumtaxac Umo nutriri, veluc
ftirpes, Philofophus conceflic ,obnatiuara
adhxfionem.Qiiodaurem Rondeletiusob-
iecit, nuUa vifcera,nullos neruos, nuUa apta
organa illis reperta ; hoc tantiim Plinium
grauar, non fi dixeris, guftu carere quemad-
modura frutices : tadus enim parcus fenfus
eft , fine magno apparatu , fine multo arcifi-
cio , in homogeneis eft : nec ftirpes , vc gli-
fcant, abdomine nec ftomacho egent.Cete-
riii-n ad illudquodadiecit Ariftoteli Plinius,
cruoris fuccum inhaerere petris , tolerari po-
teft refutatio Rondeletij , illum humorem
non fanguinem fpongiarum efie , fed exter-
num pociiisnutrimentum: quamuis, vtego
puto, non ita eft , fcd ex interno fucco. Op-
pianus tradit , a fpongijs cuulfis diftillare ia-
niem: quas fi fpongiacoris force naribusad-
haereac , (aepiflime hominem fuffbcar. Sed
hoc parum eft , vt vifcus illis concedamus,
nam multis herbis refedlis, lac , &: huuior
alius defluit.

I NIEREMBERGII

Sed infeliciiis adhuc laborauit idem Ron-
deletiusin Ariftocelicacommentatione. Iii
primis aic, non ex mente fua Anftotelem
fcripfifle, fpongias fentire , fed narrafle alie-
num vulgi placitumjciim adiecerit,f / aiunf,
Mihi non cft dubium,Ariftotelem fenten-
tiam faam tuhfle , & confirmafle. Bis cla-
riflime pronunciauit fentire fpongias, femel
deindefupponit. Quod aucem addiderit,t//
4/«»/,nonad fententiam circa fpongiarura
fenfum refert, fed ad ahas narrationeSjqux
fibiomnesconftare arque ccrto poflenti Pa-
tensiftuderit ex primo Hiftoriae, vbiait:

7\uBQ^iu)c, M nivYicnq , coq (pctcn- hoc eft : nde'
tur quoque Jj>ongia aliquo fenfu efe fr£drt/t,
Bius Cignurn e!f, quod difjictllime auellatur^
mft jenjim circum eam motus fat , 'vt aiunt„
lcaque Ariftotelis cenfuraeft, ciim difficul-
ter, quemadmodum inquiunc experci,auel-
lancur fpongias, nifi fenfim corripiancurillas
fentire: nec fuppoficanari-atione,quam nort
potuic refucare, dubium ilii fuiE,(enfu ocna-
tas efle. Deinde in quinco libro eamdeni
reicribicfencenciam,nifi quod fortafle pun-
Qli alicuius mutatio Rondeleiium fefellerir,
non quidem Scaligerum ita vertentem:
Sentire quoque eas hoc argumento deprehen-
fum ferunt: nam fi fefe auulfum iri prafenfi*
rint, contrahi adeo , vt haud facite auferan»
tur. Vbi illud ferunt non remitiicad (en-
fiimjifpongiarum , fed ad avgumenrum
fenfus. quare lic videcur appinxifle, 'i-^et
<A.^^i uiiQmtv ,ciic, <^a<rt. Atqui , vc omni
icrupulo Rondelecium leuemus , ratum ,
dubitationem etiim vulgi ab Ariftotele ad-
moueri,du fubdit,y«»r qui de hoc dubitent-^
hocneque ad fentcntiam de fenfu referen-
dum eft , fed ad proximam narrationcm dc
concradione in validis ventorum aut flu-
<5luum incurfibus. Integra verba edo. Sfon^
giahabet fenfum,vtaiunt. Argumentum qui^
dem efi^ quod ad auulforis accefum contrahan-
tur, ita 'vteuelli diffcile fit: quodidem etiam
factunt , quoties flatns tempeflasj^ vrget , ne
de fua fede pellantjtr, fed funt qui dehoc du-
bitent 3 vt qui T oronam incolunt. JS^rrant
famen proculdubio , hefliolas quafdam velut
iineas lumbricosve, eiufmodi alias confifle-
re intra Jpongias,atque ali. Duas hiftorias
propofuerac ad argumentum (enfus ; prior,
<jUod concraherencur ad accefliimauulib-
ris; altera , quod fe conftringerent aduerfus
MgM Neptunique furores. Adiecit:i'«»/^«i
de hoc, ( non aic , qui de hfs ) dubitent. Scili-
cet de proximo experimento dubicacio fuic,
nondepriori ; nec de (enfu, illarum nempe,
prima hiftoria obuia vericaci erac ; nam fine
huraanaadioneeuenircnon potuic. Alcefa

diffi-

HIST(j)R!^ NATVR^ LIB.ni; 31

^ifficilius nonnihil potuit obferuari ; quare de coinu cerui fponle oriri valuic,ncpe quia

non iHiruiTifi concrouerfa. E veftigio pergic exipfomec ceruino corpore (ubltancia cx-

de ijfdem dubitacoribus Toronenlibus,di- cremencitia , pocillimum ex hcderas pabulo

cens: Narrant tamen , bejliolas ali in ipsa. Ec eduda, vi coctionum in ceruo editaru m , &:

Theodorus ^diecitj praculduhio. Vbi often- a faculcate propultrice vna culn alijs excre-

ditur , Toronenfium dubitationem fuilTe mentis tertiascodionis ad radicescornuum

de hiftoria illa , alia vero minime perplexos depulfa ; (\ux ibi lentoris ahcuius , feu pro-

narrafFe. Potius ex Phnio conftat, quanta prij, feu aheni, glutine adhaerefcens , ab am-

ifides Toroiienfibus fuerit de fpongiarum bientis calore digefta prazparetur ad nouam

i^nfatione. Ipfi prjecipue illam func tuiti, vitam. Admirabihus eft quod Plutarchus

muka argumenta eius gratia obferuantes, aUquandopofteritatifcriptum reUquit. nam

adeo hberales , vt etiam guftum ilhs prodi- ^uidam,\nqmt) cum diu labora^et vrina dif-

gerentj quos & laudatPhnius. Ita inquit: jicuUate,iandem culmumhordeaceum gemcu'

Circa T oronem vefci illis auulfasetiam aiunt. Latum excreuit. Porrd in veficam e ftoma-

His immoratus fum,vt expedirem Ariftote- cho via efl: perarcliffimas mefarici venas, &:

lem , mukis annis & f^ecuhs in hac partc fi- per fubftantiam renu m quas demonftranc

necontradidione acceptum; neque ea, qu3e fenfui Anatomici , hordeaceo femini nuUa

aduerfus ahquem fpongiarum fenfum iadta- ratione peruias elle valere. Sponte igitur or-

uitRondeletius,multosnonignobihserudi- tum in vefica hordeum oportuit: quod e6

tionis & ccfur^ viros poft fe trahens,magno- minus incredibile putandum effe reor , qu6

pere diffidere. Guftatufoliim interdicunt frequenseft in renibusSiin vefica fohdiffi-

iUasj&: hoc cerce ad guftum Ariftotelis fuit: morum lapidum exortus.Cxim enim longc

in primo enirli hbro non ablolute dixic ha- magisab animaUs natura, & renum veficae-

bere fenfum ^ fed ahquem , ideft vnum , ta- que fubftancia lapis diffideat quam plantaj

dumfcihcec,ceteraomninofimilesplantis; quidni, vbiincorpore viuentis animalisfre-

iiam&: per radicesfiue limo , fiue humore quentiffime gignuntur faxa , ibidem ali-

aluntur, & ijs rehdis,poft auulfionem recre- quando culmus hordeaceus gigni potuerit?

^fcunt. Sa^pe etiam Ariftoteles folum con- Infuperautem, vtinanimaliumviuentiuni

ftantem fenfum , communem omnibus corporeex pucri excrementorum colluuie

animalibus,tai6lum fcihcet commendat, ce- vermes gignuntur , quidni ex eademconfi-

tcros deeffe multis; nequeguftum excufat: milive materia , ob efficientis imbecillita-

immo in libro de Somno & vigilia manife- tem , &: patientis ignobilitatem , in viuentc

ftam cenfuram fuam fecit j namque guftan- animali planta procreari valeat,^

di facultatem non omnia animaha habere Ceteriim, ftupendum eft, quod loanncs

dicit. Vbiiftudautverius,auc vere,quam in Gualterius in fuo Chronico Politico ex

fpongijs? Aliaquoquefunt magnoperepar- Conrado Rubeaquenfe retulit , dum ait:

ticipia ftirpium , vtfunt thetyaSi holoturia, Aretij mulieri e nafo fpicx farris natse : ea-

ancipitis quidem naturas inter plantam &: dem farris grana vomuit, vrbe luftrata, an^

animal ; maxime tamen omnium fpongia no mundiodingencefimofexagefimonono

vtrique contermina eft,8i meditullium ger- fupra tria millia , ante Chriftum natum no-

minantium&ifentientiutn. ~ nagefimoquarto; quotemporePtoloma^us

. Rex iEgypti Cyrenis mortuus , Senatum

CAPVT IV. PopulumqueRomanumheredemreliquit.

Ceterum quandoin palpebtarum extremi-

^anta communio fit Jiirpium tate paffim norinc Medici,quid innafci con-

^ ammalmm. fueuifle hordei gtano confimile, quodpro-

pcerea morbi genus hordeolum vocant ; cur

SVggeric ifta confufio vkarum , vtexplo- non in nafo mulierculas farris grana enafci

remus perfundorie ipfarum foedera, pocuerinc ? Nempe in eius corporemulca

quancum fibi cribuant, fecommunicenc, & maceries effe potuit farris , quod vomitus

nouo modo aha zoophyta miremur , nec granorum farris demonftrauit ; quae mate-.

tanium planti-animalia , fed animali-plan- ries vna cum alimento narhim ad eas partes

tas videamus. Inuenio mutUa retaliatione delata,illifquenutriendisinepta,fimulcum

animalia germinare, & plantas fenfu anima- elemencis fuliginofis pilorum foras exiliens,

re , Ariftotele Theophrafto , Phnio , 8i lencore cuciadhasrens , a calore ambientis

Thaflb conceftancibus.E cerui viui cornibui fubiacentiumque parcium acquifieric debi-

enata eft: hedera: hoc fieri potuit , quia te- tuni vitas temperamentum. Si enim ex ani-

nello fortaiTe cornu hxfit feftuca eius ftirpis, mali mortuo paffim ftirpesfponte nafcun-

fiue ex intrinfecis caufis ipfius animalis eru- tur , vc mox apparebic ; quidni ex viuo exo-

pir.vtFortuniusait.Sed&aliaeciam rationc ririvaleant? Iramdvero^cum a ftirpium na-

C4 tura.

32 lOANNlS EVSEBII

iura,qujE viuens eft,longe magis terra dilTi-
deac quamcorpus humanum (quippeterra
inanimis eft , homo vero in vcgetantium ge-
nerecum plantis collocatur ) protedo ii ex
terra (ponte fpica farris prouenire poteft,
multo pociori ratione plantaeadem ex nafo
mulieris exoririvalebit.Taceo alias eruptio-
nes florum ex humanis corporibus, praster
mores 6i viresnaturas, qualiter lofcioni viro
fandto accidit : Vincentius Burgandius S>C
Thomas Cantipratefis audores lunt. Quin-
que ilores lUi enati, vnus ab ore, bini ab au-
ribus , bini ab ocuhs ; priemium quotidiani
erga Deiparam obfequij , quam quinquies
falutarat totidem Salutationibus Angelicis,
& quinque Pfalmis > quos hcerae nominis
Maria initiant. erant hi : CMagnifcat:
Dominum Qumtnhularer : Retribue : In
comertendo : Ad te leuaui. Haec obiter me-
moraui:forcafleahcuius mulcebitcor recor-
datio benigniflim£e Mari-(E , matris beni-
gniflimi Iesv, & fub eius patrocinium hbe-
raliiisfe tradet,cum hberahflimaerga fuos
cultoresvideat.Redeoiam ad naturae licen-
• tiam. Frequentiflimum aucem eft , in cefta-
ceorum pifcmm,cecorumque dorfo,mufco-
fas herbas &algas prouenire: facpenumero
enim & cancri &: oftreae mufcofis herbis
conueftiuntur. Quin etiam legimus apud
clariflTimos Audores, immanium cetorum
& baja^narum fpeciatim tergora fic herbis
conueftiri , vt pleruque animalia hazc gran-
dia , dum inaequoris fuperficie' (pereffatu
dignum) temporis interftitium permanenc,
nauigantibus infulas repraefentent, maximo
cum eorum periculo, qui belluarum dorfo,
adadis introrfum anchoris , & veluc in fo-
hmi naui defcendentes in monftri tergum ,
in eoqueignem etiamfuccendentes, cetum
dormientema fomno excitant,ad fugam
motumquein profundum concicanc : vnde
naues & nautae non raro merguntur.

C AP VT V.

^ Vlmu (\U(Z ammalia generent .

FOrtafle liberalius ftirpes pariunt anima-
lia. Refurredionem hoitzitziltototh e
pinumiratifumus : nunc non tantum rege-
nerationem , fed generationgs dabimus.
^rombas vocanc Lufitani quoddam quafl
radicum genus,quibus dignofcuntinterram
Angolae aduentare , licet noi) fit conftans
.fignum, vtin fua Arte nauigationis aduercic
_ nofter Chriftophorus Borrus. Illaequafl ra^
dices inftar arundinum inanes funt, nifi
quod incus generecur genus vermicuiorum,
-qui inferci &L concinui liinc ipfi plantie. Plu-
nmas quoque Fortunius collegic generatio-

NIEREMBERGII

nes,quibusab ftirpibusincegriSjVegetiSjfidn-
dum corrupcis innaca fencietia.Nofter Aco-
fta narrac mures&vermes nacosex arundi-
nibus in noua Hilpania. Neapolicanus Por-
ta ex Ariftoteledeeernit , anguiUas in aquis
ex alga fponte procreari. Quin ob id,inquic,
nos amicum nouimus,qui hgneis vafisaqua
plenis,algis,6£ quibuidam fluminum herbis
immiflris,& lapidis podereoppreflis fub dio,
paucis diebus angufllas generabac. Carda-
nus aic , nonfeciise folijs mori bombyces
iil calidiore caelo gigni, quam ex bobus apes
oriancur. A Plinio item habemus, terebin-
(hum ferre fofliculos , emittentes quasdani
animalia ceu culices jiiafcique vermiculos
in fmmenti radice,cum feniiencem imbri-
bns fecucis , incluferit repe;itinus calor hu-
moiemrgigni & in grano, ciim fpicas pluuijs
calor interuefcit ; & caprificum parere culi-
ces, vt etiam robur. Adijcif,&cofles nuncu-
patos vermiculos in lignis exoriri,laricemque
teredines procreare. Theophrafto autem cu-
lices e caprifico & e ficu prodeunt, & ex po-
lio ; beftiolaeque cnipes nuncupat^E ex vlmi
folijs. Diofcoridiex oleribtis erucaegigtjun-
tur,Arirtoreli ex virentibus folijs,&: ex puieis
frondibus , quze cantharides nuncupantur.
Ariftotehoriunturgramine rediuij ; cui 6i
e leguminum vermiculis pennata anima-
lia prodeunt: & in lignoanimalium mini-
mum gignitur, acari nomine. Coftseus in-
terplantarum raorbos cum fenioribus ver-
miculationem pofuit.Scaliger aflerit,vermi-
culos enafci e meduUa cardui fullonij ,e nu-
cibus, e folijs lentifci. Addimus , e rofaruni
fpongijs, ac fere ex omni ftirpe animalia
qu^edam fponte produci (lirfis vocabulo
iingulas plantarum partes &L excrementa
intelligentes, radicem, ftipitem feu caulem,
ramos,folia,flores, atquefru£lus. Apes or-
tum haberefpontaneum ex flore cerinthi,
arundinis, 6f. oleje , veteribus fere confentit
Ariftoteles , argumento du6to ex eo , qudd
ciim oliuarum prouentus fit largior, cunc
plura examina prodeanc Verme.m in fua
quemque nafci arbore,notauit Scaliger apud
Theophraftum ; qui limaces & araneos c
plancis ecia nafci conficecur.Sed mirum his
adiiagit vir alcer fumma erudicione fpedabi-
hs. De luuernA vero Jiuuio,inqmtyn^n filebo.
in eum qux arboris njnitis imminentls collapfc
frondes fuerint ^pfciu formam induunt^pfces
njiuunt deincep. Quamqua fu"bcilius confi-
deranti,non tam efle videtur hxc fluuij vis,
qu^marborisipfiusrnam qu^ frondes in ter-
fam cadunt ,animalia volucriaefte(2:a auo-
jat. Quid miru?nempe vt interra mutajitur
plaptJE alias in alias, ita fupra terram gignunc
efeipfis animaha. Vcriim nos,vc. accipimus
plantas alias inahas mutari ( quodobfetiia-

tur

)

H ISTORIiE NATVRiE LIB. III. 3^

cur etiam in aniiiialibus ab Ariitotele non in njiderunt , certidres fa^ifumm ; ^ yes tam

vno loco ) ita nbn probamus , plantam vl- multorum grauiUm^ 'virorum te^Lmor/io.cjtii

lam generare pofle animalia , quorunl ip("as hoe -viderunty probata eH , rrnmme dubix

fintver^ caufa: procreatrices.Nam vkra liias duci debeat. Hx'c Genuenlium Princeps

vires agerent, generando quid feiplis nobi- Fulgolius ad verbu. Heclor Boetius afieric

lius ; quodiiec in animahbus , nec in re vlla ^e vidiiTe in alga conchas enatas , e quibus

(prajter elementafortalfejdequibus (uo lo- apertis viuxaues euolauerunt.His conlentic

co agemus) natura patitur. Sedredeamus etiam Salurtusin (ua Diuuia Hebdomada,

adpenfum. Gonfimilem hiitoriam texuere ikvertente Italis Gii(bn6,concmens:

SaxoGrammaticus,i£neas Siluius,Munfl:e- // Boote cofi perle gelate^

rus &: Dehius , afleientes ^ in Scotia inueniri ^^^gg^ ''^^^^ volar gli augd nomati

arbores,qufc producunt frudum folijs con- Grauagm, e fgli darbufcei creduti,

glomeratum ; quiciimopportuno tempore Lacui fiondas'inal7^inmez.oal acqa<Lj.

decidit infubiedamaquam, reuiuifcirjcon- Quibusomnibus hdem fufficieniiliimani

uertiturque in auem viuam, quam vocanc facit Ariftoteles, alfeuerans,Hypanem flu-

ahferem arboreum. Creuitetiamhsecarbot uium, apudCmimerium Bofphomm ,(ub

in infula Pamoniaj qua^ haud pro^ul abella Solftitio deferre veluci follicuios acinis nia-

Scotia verfus Aquilonem^Siluiusautem di- iores j quos non nili ex arboribus deciduos

dicifle fe aflerit , ciim in Scotia eflet apud fatearis , e quibus quadrupedes volucres

lacobum Regem , in Orcadibus in(uhs ar- erumpunt; quod genus animalisin poftme-

borem inueniri ,quae (iipra ripam fiuminis ridianum vfqiie diei tempusviuit volarj,

ei)ata frudus ptoduceret anatum formani mox de(cendente Sole maere(cit & iaguet,

habentes, Sieos quidem ciim raaturitati deinde occidentebmoritur , vita non vltra

proximi eflent, fpoiite lua decidere, alios in vnum diem perada; vnde ephemerum,\d eft,

terram,alios in aquam;(S<:in terram deiedos diarium apipclhtum eft. Piinio arboribus

putrefcere , in aqUam verodenierfos mox cochleseadnafci fblent , peculiaria ficorum

animacos enacare fub aquis , &: in aere plu- vitiaj & oleis eruca:. Nalcuntur 8c phalangia

mis pennifque euolare. Olaus Magnus Epi- in eruo,beftiolas aranei generisj&: hraaces iti

fcopus Vpfaieniis, agens de populis 5eptem- vicia. In tritico maxmie crefcunt animalia,

triorialibus ex auctoie Scoto , qui maiori di- qu£E curculidn/es ap^eWzfnus. Beatus denique

ligentia tradat de rebus abduis, refert, in Odoricus in Itinere , quo perrexit ad Ma-

Orcadibus infulis ex quodam frudu arbo- gnum\ CJiaTO, referente Rhamufio,iff;??,inr.

ris, qui in mare decidit, gigni anates, quibus quit, admirabilem fcribo^non a me 'Vtfam,fcd

lenfim crefcentibusalis , volant velad ho- ab hommibm njer^e fde dignis auditam , afe^

minum habitationes , vel ad filuas. Sed &l rentibm in qUodam Regno efe akijuos niontes,

ipfemet Olaus in Regnis Septemtrionalibus nomine Capefos , vbi nafcuntur permagnt pe-

reperiri teftatur ahquos anleres in arboribus fones, qui maturefcentes aperiumur , ^ intrd.

naicentes , vt fupra didum eft de anatibus eos reperitur animal adinUar agni pufi/ii, qui

Scotix. Obfcurus audor,Gefneriobferua- habet peponem, carnem fmul.Et fhoc 'ui-

tione , bernecam auem aic ex arbore nafci, deatur incredibile, tamen.njt in Hibernia fmt

&in quibufdam Flandrias partibus inueni^ arbores qu&producunt aues, ita pofunt •vere

ri. Turnerus refert eamdem hiftoria auium ibi tales reperiri pepones.^Ex. in alio loco idem

ex arboru frudibus in mare collapfis fponce repetit,inquies:^^<?^/<ai;5^ die vidi bellua ad mnt-

nafcentiunn: na m prseter blantam,auc berni- gnitudinem agni^dba ad inHar niuis; cuim la~

clam jefle ait aliaraauem , quse originem na,&mula gofjpij ,faciteacute vellebatur .Cir~

luam arbori refertacceptam.Bartholomjeus cumHantesinterpellatidicebant dataa Magna

Anglicus etiam bernecam auem ex arbore Cham cuida Baronifro carne optima humano

naki confitetur. Fulgofius iterti afferic , in vi&:ui inter alias omnes. Subdiderunt^mor.tem

infulis HiberniaE,quas Orcadas vocant, &: in efe Capfij nomine ^in quo pepones nafcuntur

ea fpeciatim quam nunc appellant Irlan- magni, quimaturefcenteshiant, ^huiufmodi

dam, in locisquae mari alluunturarbores fa- beHiamexerunt.Subiunxerunt etiam.in Regno

licibus perfimiles nafci, in quihm ort&paruA Scoti^ Anglia arbores efe , qu£ producunt

quizdam piU,paulatim crefcendo in aues ana- foma violacea , & rotunda ad inUar cucurbi-

tum formam hahentes effgiantiir , rosiro ab ta,a qmbm maturis exit auis.Hoc magis credo^

arboribm pendentes ; & cum ad maturitatem quia id audiui a Magnatibm , fde dignis,

peruenertnt,fui ipfarummxu arhortbm excufA qulm (iproprp meis oculis vidifem. Ita ergo

inmaridecidunt.atque euolant.BritannivuL-' ex plantis viuencibus plurima naleuntur

go bernetas appellant . Et quiaex auium ge- animalia.
nerenon oriumur, ijs ^uadragefmaliieiuniei
faleconditis homines vefcunttttiVt abhis,qui

C A-

T

34 lOANNIS

C A P V T VL

An planta horametz^,feii iign fera^
ad zoophyta fpeSiet.

CErenim , Tartarica quaedam ftirps ali-
quam moram merctur. Affirmant eius
hiftoriamSigifmuhdus m Mofcoiiia:defcri-
ptione, Suriusin Commentario anni i J04.
& de ea Scaliger hxc habtv.Superiora ludum
pites^ frAUt eJi adwirabilis Tartaricm frutex.
Tartarorum ordaprimaria Znuolha eH^njetu-
fiifmA nohilitatis commendatione. Ineoagro

EVSEBII NIEREMBERGII

natura Phyfica effe demonftretur. Ham
agnus hic potell cum fmctus illius pian-
tas, folam recmens agni figuram , non vere
animal fenfu pra:ditum ,{cd puru vegetansj
tum verum anuTkial de ftirpe nafcens 3 tum
nouum genuszoophyti , mediam inter ani-
malia & plamas naturaobtinens ; fiquideni
frud:us plantae tine fenfu dicatur. lam eius
origo fpontanea non eft, cum plantailla {t-
.mineoriatur. At frudum planras poflefigu-
ramagni phyficc nancifci,duo funt quxdo*
ceant. Primum eft, quia plurima^ ftirpes in
' fuis flonbus a natura pidam habent imagi-
nem animalium,vt mufcarum5& aliorum a

Cerunt femen feminls melonis Ctmilimum, fed ^"1^"^ denominantur;ali2 in radicibus tefti
rninus oblongum. Ex eo Jatu plantam extre,
quam horanietz,, id eU, agnum vocant ; crefcit
enim agni fgura ad pedumfere ternum altitu-
dinem^quem pedibt^,vngulis^auribm, totoca-
pte,pr£terquam cornibm,repraJentat.Pro cer-
mbus piios gerit,fingularis cornu Jpecie. obdu-
citur corio tenuif^mo j cuius detraBi vfm ad
capitum tegmina incolis. Ferunt internam pul-
pam gammari referre carnes.Ceterum e vulne-
requoque fanguinem manare.Dulcoreefe ad-
mirabili.kadicem humo exertam furrigeread
vmbilicum vfque.I/ludmiraculi fouet magni-
tudinem: quamdiuvicinis objideturherhulisy
tamditi viuere quafi agnurn in Uto pafcuo,ab-
fumptis illis, tabefer&atque interire , id^ non
folum vel cafu, vel traClu temporis , jed etiam
experiundtgratia fuhtraciis atque ahlatis eue-
nire . ^uintliud auget admirationemy appeti a
lupis eam , non item ab alijs beFiijs qua carne
vejcantur. Hoc quafi condimentum acque
inrritum ad fabulas &C agni ailufionem.lllud
fciievelim , ab vno ftipite quatuor diftita
crura, eum fuis pedibus , qui poflint proue-
hireatque produci. Ha:c,qu6d nonignora-
rem liaud ingrata fore tibi ceterifque Philo-
|ogi2 ftudioiis,enarraui , partim a nobililli-
mis, partim ab exercitatilTmiis in rcrum na-
"tura viris non folum le£ta, led etiam audita^
quibus ingenij tuiampliftima fpatia implere
aliqua ex parte pofles. Sane vix certo decer-
nere pofllimus , nili arbitrisoculis, an licec
mera ftirps, an mera beftia , an zoophytuni
lit; 2>L m re dubia ne negemus naturae maie-
ftatem , &licentiam eius , & fummam in-
terdum libidinem. Haud dilplicet penitus
cenfura Liceti. Putarem, vtabvnotrunco
quatuor plurefque rami diflici ,cum fuis fo-
lijs, vi vegecantisanimoeproueniunt ; vtque
ab vnovmbilico in vtero matris quatuor
diflita crura perfectorum animalium cum
luis pedibus , opera vegetaiis animae a fen-
tiente gubernacx, producunturjica pofleab
vno ftipite quatuor diflita crura Tartarici
agni cum fuis pe^ibus proucnire atque pro-
duci. Sed neque ratio dceit, qua huius agni

culosanimalium referunc: quin& fungi ali)
linguam aptiflime reprEcfentant in colore,
carne,ac 6giua;alij animalium oua,vtbole-
ti . Quidni erga planra; Scythicse frudus
agnum poflitaemulari ? Secundum eft,quia
jn lapidum genere plerique a natura in (e
bellilhmedelineatas habetarborumac fiir-
pium imagines , vt m borfycite, ac dendra-
chate.Cum autc magis difterat a lapidein-
animato planta,quam a ftirpe viueteagnusj
Gur fieri non poflic,vc plata ScythiZE fruduixi
profetat agl,iO coniiniilem?

Non obftat fanguis ex eo fru£tu difle£td
manans: quia e ficu tithymalo,& alijs lac; d
chelidonia fratta cruentushumor eraanat.
Muiusoih.cic pulpaeancroriJ carni flmiiisj
quiavuas nigrae puipacaliseft,equa vinum
fanguini limile prouenit.Minimd refragacur
lana, qua vndique circumdatur agnus ille
Tartancus,quia Periici frudusfupra peliicu-
lam induuntalbam lanuginem.Si verd dica-
tur hicagnus efle vefum animal , tunc eius
origo de ftirpe non niii fponte fieri poterit:
nam ftirpis anima vegeta nobiliorem fe fen-
tientem m agno procreare non poteft. At ex
planta fponte animal oriri pofle agnoconfi-
mflcjillud apertum facit , quod&i: iniapidi-
busranas, bufones ac ferpentes fponte nafci
• certum fit ; & ex arbore aues anati fimiles,
U. ex putri iiiuigiorum ligno volucres anfe-
ribusconfimiles , nomine ber^nachias , ortu
fpontaneo prouenire demonftrauimus.Nec
oflicit , quod vmbilico radice alligetur hu-
mo : nam & ,foecus in vteroeft animal ve-
rum , & vmbilici vinculo ceu radice matri
alligatur^quod nos docuit Ariftoteles,alicu-
bi monens,foctum in vtero viuere ac enutri-
ri veluti adnafcencia bi pura vegetacia terra!
affixa. Mmiisobeft, fi ore comedat lierbas
circum fe natas,&e tcrra ,etiam radicein
vmbflicLmi inferca,fibi ahmentum attrahat:
nam & foecus in vcero grandior, & ore fugic
fibi alimencum, &: vmbilico fuccum itidem
fibi in nutricationem aicrahic; vc cx Hippo-
crate comprobari poteft.Mmime rcpugnar,

ii

(1

HlSTOklM N^^TVRiE LIBilll.

fi^AuasKabeat partes , quibustrahat alimen- naturnoucrcai corrurtipilut : alijs vifum, vt

tum, quia vnica dat Ariftotcleis animalibus araxx , qux fjniul atqlie inuentam fe vidit a

perfe<3:i$ : hoc aucem animaleftimperfedi virginibus, fanguinem emitteMns contabet.

generii,cum fponte nafcatUr, &c nondum a Ac vana hacc funt : iicc nimis iam obftarct^

matrice abibluatur. Sed & illud adhuc non vt pahuro , ciim e cctcris auibus cuculum

(atis compertum eft, vtrUm & ore & vnibi- dignofcat.iudicium tribuereturiAbcat Plu-

lic^ piutriacur,an ote folo , an vmbilico tan- larchus taha commendan$. Tum nequc fi-

tumjdum nonreferuntHiftorici, anegerac nc exemplo fpongiae tadus concedcndus

^xcrementa primae cp6bionis per aluum at- fpinofe ilh circa Memphim plantflc ,qu6d

que veficam. eiusfohaconta<aainfeconciaant, cuiusar»-

• - Sin autc ftatuatiit hic agnus cffe noiiutii gumentuin non eft: qudd ahquae abfque fo-

quoddam zoopliytum , mediam naturam lo in acre (ufpenfae inediam fuftineant vi-

hikhens cx animaU &C planca conftitutam; geantqucj vt aloe & fcyila/ed qudd ab afe"re

iam ci ortus e planta (pontaneus inerit ne- interelufac tamquam fpiratione priuac«j

^e^arid,quodconuenit2oophytis. Etceite omnes denique percant.
vt e faxis oriuntutfpongiaj , vrtiexriiarinjEy

& aha plant^animaha cruorem , carnem GAPVT VIII

Jmuhebre virileque pudendum rcfercntiaj

quidni e ftirpe nafci poteric zoophytu agni- mter pUntas ^ amtnalia medim per^
num? Idplane, quaplantaenaturam habeti feSitonem obtmeant cdeflia corpora,
poteritvmbiiicoperradicemtefrsEinfettam '

libjex humoaUmentumtrahcrc ; qua verd (CEd an (h aUa intercedens hatura inter

ariimal eft , ore valebit vicinas herbas in pa- Oherbas & beUuas cxtranea vtrifque > in

bulumfibiarripere. Sed fi contendascum mediumvtnire poteft:fpongiaenim &ver-

Au^tore Dierum caniculariu , agnum Tar- tibula fcu caUi, atque tuberaiVtTheodorus

. taricum cfurirc & edere,ac beUuarum more Latine vertit,itaintcrfecanc, maxime fpon*

pafei herbis , cx oreque fumere plantam hu- gia, vt vtrumque cfle , tcthya flc holotutia

moremquoradix viuatjnon autem vtince- quodammodo , fpongia omninovideatur*

teris plancis eft , radicem humorcm e terri Num aUquod medium erir, quod neucrum

fugere, qucm ramis omnibus communiceti vfurpet? Quod mihi^talc quid carieftia cor*

Neque huic exemplum deerit in natura pora efle non atrideat , impuUt Moyfis phi-

20ophytorum:nam ex Ariftotele habemus, lofophia: fi Moyfis,vtique Dei. luuat & ra-

inter plant-animaUa vrticas marinas fcopu- tio, nonomninorccufanda. Summa reU-

iis affixas pr«Enatati pifciculo frondem fuam gione icientificam coluit methodum Moy-

fjjargere , compledentemque deuorarc ; vc fesin hiftoria de generatione vniuerfi , per-

obferuat etiam PUnius , non radicibus aU^ pecuo afcenfu nacurarum ab impcrfe^liori-

quidenimc faxo fibi poffic in aUmentum busprogrefrusadexceUentiora,abeiementis

' haurire ? Non obftat,qu6d huic agno natu- primiim.dcinde ad alia vfquc ad hominem,

racorneos pedes non dederit,quia neclepo^ contincntiafcenfione.Quarecumaftrorum

r\;bc eo magis,qu6 procul a radice,cum pro- conditionem inter vegetabUia &: animalia

gredinequeat , nullivfui fibi effent cornei confcripferit , media inter vtrumqucperfe-

pedes,quos verendum non erat nimio itine- dione ^adetur honoraffe.Nihii Deus incon*

re atteri. Non ergo ita gratis accipiendum fultOj nihil fortuito fecit nihil Moyfes |inc

eft,fabulofam penitus eiTe hiftoriam de magno enarrauit confiiio,nihil fine arcano:

agno Tartatico ex planta nato a tot tantif- vt mirerj quanta doiftrina * naturxque peri
^we viris promulgatam»

C APVT VIL

An jint pUnta^e^u^ prater taS^um
alios [enfm habeant»

tia, quam prscftans Philofophia fe onerat
examinanti verba & apices ^ atque omneni
difpofitionem. Num,quaefo,cum oppottu-
na producendorum fiderfl occafio ( fortafTd
neceflitas)prima diefuifletjne lux peregrina
Vagaretur abfque domicilio> dilata fine cau-
saj fine myfl:erio fuit adquartum diem? In-

POtcft quoque in medium venire,an fint uiolabilem methodum tueri voluit , vt im-
aliquavnico alio fcnfu pollentia praEter perturbata remm perfcdione ius fuum 22
tadum . Dederunt aiiqui inanimis quibttf- decor cuique feruaretur. Audio te dicere ca*
dam plantis guftum; percuntenim,nififal* loanon viuere. Num &plantas audifti al
fuginem deguftcnt in potu : aiijs olfaaum, Moyfe viueie?Non puto.vitas & anim^no*
quo acceflli m mulieris menftmalis fic pcrci- men animaUa apud Moyfen inaugurarunt*
piant, vt inde languefcant: aUjs attditum,vC Si ita eflr , eciam cum Stoicorum applaufu^
Violae albar^quas in Myc^no m6te,vbi nomi- aflxa folum feoticnci m&yxii praedita minora

funt

t;

i6 lOANNIS EVSEBII

func proculdubio. Ad hsec,tribuamus vitam
ftirpibus,neganda fortaffe non videtur fide-
ribus. Vicain motio fpontanei &c perpetui
impetus maximedecernitrhoc fideribus ex-
cellenciiis & aEternius competit. A fe,vt di-
xi, mouentur 5 imrao ob hoc folum dixifle
poffem. Tum prjeftantius & euidentius, lo-
cali nempe peregrinationejtum conftantiiis,
&c nonad quietem,vtelementa,ide6exani-
ma-.illudenimviuit, cuius perfcdio eft fe
niouere. Haecabeft elementis: perfediohb-
rum quieseft , aut afpiratio quietis: motus
inconuenientem eorum ftatum arguit.Aftra
tamen otium maxime ocierunt , ergo vita
aliqua competere illis vidccur. Sane fi localis
jmociOjVicalisadio eft, vc pluribus perpla-
cuit jvicaqujedam ftellis ineftmedia inter
vegetantem & fentiemem,maior illa,minor
ift.a. Oportebat, exornationi natu rae, adio-
nem iftam vicaelocaUs progreflionis in fuo
feorfim gradu vindicari,quemadmodum ce-
terxvicarum fundiones. Senfuseft &:incui-
tusjvbi mens abeft ; auditus, vbi vifus deeft;
odoracio , vbi defideracur audicio ; guftacio,
vbi nullusolfadlus;tadus,vbi non comicecur
guftus. Quare progreflio conueniencer in
aliqua nacura erit,vbi nec cadusvficuc &: nu-
tricio fuaeciam exanimemclaflem meruk.

Obi)cies, generationem vitae munusefle,
& tamen fine focietate alterius non efle. Ad
hoc dico, non efleintegrum munus,fed par-
tem &appendicem nutricionis, Inquies : Si
vica conuenit caeleftibus corporibus,ergo &
mors. Curiftudnegaueris , ciim facra Scri-
pcura prxiudicauencfore intericura ? Mors
lideiibus quiete fua contingec,cum cscleftia
munia & mucaciones ceflabuncrcunc crean-
danoua omniaprqdicuncur,nempe in eam-
dem prifcorumfiderum inquiecorum mace-
riam fuccedet alia forma noua pacacior , Sc
amiea ftacionis. Ccterum pericuros hos cx-
los, nontancum mucandos &: renouandos;
quoad fubftanciam, non cantum quoad ac-
cidencia , multi iam Aftronomi dabunt,
muki iam Patres dederut,Bafilius,Clemens
I^omanus , Nyflenus, Ambrofius, luftinus,
Chryfoftomus.TheodoretuSjOecumenius.
Vchementiusloquitur Scripturade cjElefti--
bus & elementaribus mutationibus , quam
deea qua: refurredioni noftrorum corpo-r
rum accidet Noftraimmutatioaccidentalis
eft , ergo illa amplius aliquid' obtinebit. Ad
hxc , lux naturaiiter eftundetur ab ca^lorum
eflentia,ergo excellentiorem fontem exigec.
Sed nonopuseft ampliiishic morari ; pr^e-
ftruximus enim alia,atque in noftrac curiofae
PhilofophiiE libro vltimo idem pracmuni-
uimus, & fatis afleriiimus , vt publicis The-
fibus propofitis locupletiflime illuftratum,
defcnlum,, ac multis poftea approbatuni

NIEREMBERGII

plaufumque fit. IUud admonendumjiuxta
eruditiflimos virostanta mors, tantaruiria'
caelorum erit , vt vere &: proprie ftetlae cor-
ruant, iuxta praedidioneni Chrifti Domini.
Ait nofter Maldonatus : CMagis Clmsio id
affrmanti , quam AriHoteli idjieri fofene^
ganti afentior. lam quid Cbftat amplias?
2Equalicasca£leftium.^terfa,lifnpidajl2Euigata
fijntjfine neruisjfine fibris, fine ofticinisalijs
& organis viuendi ? Ac quis fidera proxime
vidic? quis diflecuit, vt de hisdecernere pof.
fit?nullam tantarun) &fublimium moKurn
anatomen nouimus. Sed ex Luna &: Solc
Gonijcere fortafle potes, heterogeneaceEcra
cfle, vtnonnulH praeftantiflirai Aftronoifit
indicarunr. Inxqualitasin Luna videiuf^&r
per partes a fc diflidct.Sol quoque in fumm*
claritatefibi non eft confentaneus,quod pee
chartam radijs eius in conclaue iaculatis re-
flftentem, patefcit. Cu mque ex iftis mata-
laribusobtutui difl^erenti)S in Sole & Lunaf
tnukx conttantesiint, atque esedcm in<ii-
uerfis ct' fitibus & temporibus, aufi funt ob-'
feruatores afleuerare, quodinhaereant fide-
ri, atqucob difterentiamparcium emicenr.-
Adi)ce,quod inftrumenta vitalia pjo generc
& neceflitate vita: requirenda fint. Vegeta-
tioni minor apparacus defideratur quani
(enfui,quare vitx ilUcazleftium illocaii feu
proccdenti, fortafle nulla aut exigua inftru-
menta requiruntur:poterit fine artubus hxc
viuacitas efle , finevifcere , fine cruribus,
fine radice.

CAPVT IX.

ammalid prozjlent fenjibuf.

POftquam fenfum, animalischara^Slere,
definiuiraus, & cum vicinarum natura-
rum decorecontulimus,reftat,vt domeftica
collatione ipfa expendamus, An fortafle non
(oliim fenfuum numero inter fedirimantur,
fed praeftantia eorumdem aut roentis.id eft,
an omnes adxquctpar fen^acio , an intellc-
6tio. Priorem quaeftionem facile explorarc
poflumus,alteram ridere; nihilominiis dif-
cutiendaeft.. In primis aquatilia hebetioris
funcfenfus : imofueruntante Ariftotelem,
qui pcriitus mutilarent auditu &: odoratu.
Iniufte : manifefto enim experim-ento audi-
re &odorari probantur. TincinnabuUfono
in multisftagnisad cibum vocati pifcesac-
currunt ; fugiuntingcntcs fonitus ,vc facilc
propterea cap>antur m latibuUs fuis. Venatu-
ri delphinos , eos repente alueis ciEcumda-
bant , mox obftrepentes compellebant vni-r
uerfos fugitiuos in terram , vbi ob ftrepituni
capite grauatoscapiebant. Exiguusnamquc
excra aquam rumor , ijs omnibus , qui ia

HISTORI^ NA

aqua audiunt, clifficilisefl:&: magnus. Del-
phin quoqueSimonis nomen agnofcit.Stu-
riones cxpauefcunt tonitru , fortaffe plus
alofse, qua: poft illud infalubres dicuntur.
Sed &c illud cum vfu difciplin^B habet pifcesi
cicures adnatant ad vocantera.Tradic Ron-
deletius trodam quamdam properafTe ad
cibum , & de manu captalTe. Odorari , de-
nionftrat falpa 3 e longinquo adnatans ad
ftercus & porrum: polypus ad oleam, fcarus
ad hnozolhm ; alij contemnuntefcam non
lecentem. Plurimos latentes euocant pifca-
toresj illinendo fpecus fauces cetari js odori-
bus , carnemvc fepiarum deuftam hamis
flffigendo:quare nidoresgrati funt pifcibusi
Canthariin naflam pelhciunturnidore ca-
rabi aut polypi , Oppianusait.

PivTi)(gk S' oS^/uti

UHox autem odor

Cdntharum m^ellet , ferfieniet intra

Sentina nauis eieda , fluta: fugiunt; Scribit
etiam Ariftoteles,fanguinem luum fagaciter
pifces odorari : quae res eo patet argumento,
quod quoties fanguis effiifus pifcium eft ,
fugiant,& loca petant longinqua.Miror hoc
iudiciiim admiiifle : namque & horrori ex
, intuitu fugatribui poiTet. Multi etiam ho-
niines,fed maxime femin£e,fanguinem effii-
fum, aut venam incidi videre nequeunt , &:
recedunt.Terreftria ,prxtet tal pam ,inregrio-
rum funt fenfuum , minufquecontrouerfo-
rum. Prseftare autem canes olfadu , perpla-
cet multis,vifu aquilas,auditu anferes, guftu
protogeuftas Indica animaha, merita luum
nomen,ta£lu ferpentes ,& quafdam aues.
Vulgustamen fereitadifpenfatfenfus:
2iosaperauditu, lynx 'vifuyfimiaguFiUj
Vultur odorattt^ prAcedtt aranea ta^iu.
Alij przeftantia auditionis pra^tulerut pifces:
Plinms talpas j qui reliquos fenfus ita dif- ,
tribuitjVtigrtobiliorumjtadus & guftus,
faciat hominem principem: reliquisiiipera-
ri , accepit vtique ab Ariftotele. TuUius ta-^
men inquit: Omnis fenfus hominum multo an-
tecellit fenfihm hefitarum , quorum ita clara
iudicia ^ certa funt^njt fi oftio naturt& detur,
^ ah ea Beus aliquis reijuirat^ contentane fit
fuis integris incorrupisjf^ fenfhus, an poHulet
melius aliquid y nonvideam quid qumrat am-
fiim. Interpretabor , vt fequar , iftud iudi-
ciumTullij de quahtate fenfationis invni-
uerfum,& deexcellentia atDfolute ipflus fen-
fus in nonnullis hominibus. Puto , omnes
dofes animalium aliquem hominem prje-
ceffifle, celeritate ceruos,fortitudine leones,
magnitudine elephantesjfic & fenftbus lyn-
^es &: aquilas. Iftuddecebat infigne maie-
ftatem humana, in nuUa re aliquod brucum

TVR^ LIB, lil.

37

omnibujpraEiflehominibus. Habidis perni-
Citas non fuit minor ceruina. In tradu Car-
dulinorum fuit genus hominum,curhi ante-
uertentium canibus . Polymeftor Milclius
lieporem confccutuseft. Samfoni , Dauidij
Milonij robur maiusquam leonibus fuit.
Bl'aiius Magjerus lic lulit viribus , vt fubla-
tum dentibus armatum hominetn,militarcs
inter choreas armatus etiam ipfe circumfe-
rens,faltaret. Quid de mole dicam ? Quan-
ta apud Tetzcocanas &Tollucenfcs ofla re-
perta? Inter alia dentes maxillares,quinque
circiter vncias lati, decem longi. Conijce
hincamphtudinem capitis,ex capite corpo-
ris: tantumcranium duo homines extentis
brachijs vix poflent redimire. Similis pras-
logatiua fentiendi erit. Excellunt inter ani-
maliavifu aquila,lynx,&;quodam tenebra-
rum priuilegio nydicorax, & alia nodurna,
At aquiljE perfpicacitas exsequata Straboni
fuit,vltra centum &: triginta quinque miliia
pafluum intuentis cl-ariffime exeuntem a
Carthagine claffim , numerumquenauiue
Lilybaetana fpecuLi denotantis . Tiberius
no£lu tam perfpicax fui^|l|uam interdiu
alius.Nunc jpluresfunt,qt^fumorem &: alii
fubterram eonfpiciant , quas licet per elacas
vaporationes coniecerint,acutifl'imo tamen
idobtutui debetur. De guftu incredibilia
nupervidirausinhac Aula Philippica :ho-
minen9,qui omniaguftaretjOmnia voraret,
laneosadhuc pannos, & coria, bc mures vi-
uos. Imofemelvifuseft manducare viuuni
felemcum pelle &; pilis: ipfuraque eiulans
& repugnanstanhnal mordebatille.Crudele
prorlus ipedaculum.Vidmius,qu^ protedd
non poteramuscredere.Nihilominusoftfcn-
di, nonnouum hoc in nacura fuifle. Nam
monftrum fimilelegi apud Realdum Co-
lumbum ,quiin Anatomefua librovlcimo
fic ait J ^od maiore admiratidne me ajfecit^
fuitinfpe6HoLa%ariyViiri-voracis vulgo di^i^
quem Patricij omnes Fenetiyimo Veneti omnes^
omnes Ferrarienfes de facie nouerant . HiC
nullo frorfm guBu , dum viueret , pr^xditm
erat-^nuilam in edendo volupatem^mhil inia-
cundum perfentiehat: infif ida,amaraydutciay
pinguiafalfa,acria non diUinguehat^vitrum,
faxaj,apides, ligna, viua animalia, carhones,
pifces^e viuarioextra^os adhuc falientes vo~
rabat. Vorahat lutumJ,ineos laneofj^ pannoSy
foenum^fipulamy vt hreui omnta comple-
£lar yquidquid homines, quidquid animantia.
vorant: quidquid illi edendum feu deghttien-
dum potiiis offerehatur:, mercede propofitaji-
Bum ac faBum^ ingurgitahat. Tefiis eHinter
reliquos Martinm Aromatarim Tatauij adAn-
geli infigne , cui facculum carhone refertumt
(ir facculum infuper deuorauit. £^0 vifo per^
foluit quod pollicitm fueraty comminatm ne ad

D Vhar-

38 tOANNIS EVSEB]

Tharmaco^oliiim ampliiis accederct ^veritm ne
fe cum tahernci O' 'vajis efutaret. Chm igiiur
hoc /jatura monsirum mihi difecandum efet
Patauif, ccepi huiufce rei diligenter, (juoadeii^
fert potuit^caufam venari, quam metandem,
jDeo duce , ex particulari HHm fruciura afe^
cutfim efe conftdo. Nam cfuarta neruorum con^
tu(iatio, qux. gusiiis gratia tn alifs hominibtts a
patura producia esi , in hoc Lazaro Vitri-vo-
race neque ad palatim, neque ad linguam re-
ptabat , fed ad occipitium refleBebatur. Haec
Kcaldus. Regredior ad inlticutam quseftio-'
nem. Prieter dida in fenfuuni vfu & placidi-
tate nullum animal homini pr^iCjnuUum toc
aromatura florumque genenbus deledatur,
pulchra nuUi ita placent, harmonia nuUum
ita fufpendit, aut fuauitas mulcct. Duo orfi-
cia funtfenfuumjvnum neceffitatisautco|i-
uenientix aaturalisjaheru voluptatis. Ingu-'
ftu &:taclu , vbi vtrumqueofficium vendi-
cant brutajhomo proculdubio omniex par^
tefuperat, cuioptima temperie fundati hi
duo (imt fenfus. In olfa6tu_, auditu,vifu,vbi
voluptatis beneficio carent quje bc ratione,
parum refert fvjj^.et in vno vultur, in akero
lalpa, intertiol^ula: mparte fenftisdum-
taxat exceffus eftjin altera parte,& vfura vo-
luptatis,n6 tam praeftat homo,quam tocani
vfurpat. Ad calculos voca omnia officia fen-
fuum, in omnibus reperies viciife humanos;
adha:c, adftrumento & focietate mentis fa-
gaciores funt, &: latiiis patent, Adi)ce, tcm-
perationem omnium, piJEftareintemperan-
ti aUorum exccflui. Mugil fl euidenims au-
dit,hebetiseft obtutus : talp^isaufcultationis
gloria damnatur oculis. Quare fi omnes fi-
mulcompledaris fenfus,nuUum animal pr^-
ifantiores habet quam homo , bL cum qua-
dam exceUentia a:quaUtatis. Brutaadeo in-
adasquatos habent, vt non diuerforum , fed
eiufdem fenfus inxqdalicate muldentur.
Thunni li perfpicaces func dextro lumine,
hebefcunt Ixuo. Tum & mediocritas hu-
manas fenfationis maxima eft, tanta fciUcet
quantam eiusexigitnatura. Quid ampUus
quieres ? Aquila vaUdiffiraasaciei eft,quia
altiuolans confpicaii hurai lepufculum de-
bebatjvultur ad explorationemannon^ odo-
ratu iuuari, talpa ad nuntium pericuU audi-
tu:his hominem fuppetijs adiuuari non erac
opusjUberaUus eiSccompendiolius proui-
fum.eft.

C A P V T X.

fundammto antiqui afignarint
mentem ammalibns.

NVnc ad certamen venio de gloria men-
tis, an (ciUcet iint animaha , qu£E cum
humana fagacitate competat^flcutcum fen-

.1 :NJER£MBE11G1 1

fu. Anaxagorasinduhit iUis mentem ageft-
tem; Pythagoras 3 Plato , & Diogenes otio-
fam:iUi ob incomnlodic ate m tem peramen-
ti, ifteobliumoriscrafficiem ; nonaUter , ac
qui infaniunt,call3ementisfunt. fed mentis
quidem fciUcet mecempfychoiis iftud com-
mentata eft. Empedocles ait:
0\v 7mv(n^ (povoio JuaTnyt^* . 0\k, laoQ^Tt
A'^A«Apyc <^\d7^ovTig d-mJ\€ir)ai woio;

'^.'pdlil iTnv^o/J^oi; ut').a, vnTnoc; oi <Si 7Wf<^v^

2.(pd^a^ z^y ^fc/^om,}(^x,Luj a?^iyvvai^ S a{(^f

H\ J^CtUra? TfZtTSpijQq IXCtiV,^ fA-mi^ 7fa?th^^

Qvfhv ci7ivypai<TaMTa (piAocf^ crdp^a.giJbixrt.
7\(on defiHetis crudeiem admtttere citdcm.
Tuichriirnne afflilia fic vos difcerpere mentt
Inter vos?Forma mutati namque pcirentes
Charos occidunt natos yper multa precati
Stulti, alijj^ loui factentes facra preeantnf.
K_yift aitus non ^xauditm in adihm lUum
Occidit clamans,miferas epulas^ parauit:
i_yftque pater nati crudeli c^deperempti,
Et matrum nati carnes in vifera coadum.
Brachmanes, nunc lndorum3&: forralle Bo-
dinus aUquis , vc Libanius imputas , pari
peccarunt amentia. Nec Occidens mmus
fuperftitiofus quam Onens* Indorum noui
orbisopmio de fimijs bL vox communis eft^
incelledu poUerej &: maxima caUidicate/ed
loqui noUeaftute, ne compeUantur ab Hi-
fpanisad operas hL laborem.Nefcio an Ube-
raUus echnicis,& Ubexiirs egerit Laurentius
VaUa d« brutoium inteUedu. Plutarchus
antea adftruxit,Gnoftici definieranc,Strabo
clephantes racione prarditos commendat,
Oppianus exaggerai ciim cecinit:

Diuinum cor habere in peBorz^.
Dion lUos exornac fcientia reru cseledium.
Lipflusfcripiic fe Gmninocarercratione,j(i
elephas. In cuiusargumentum vfurpabimus
aliqua ab eodeixi diirerijiTimo & diUgentifli-
mo Scriptore. Porphyrij tamen percinacior
fententia eft , animaUa fenlibus & memo-
ria pra^dita, rationem habcnt , tum quia in«
ter fe plura fignificant , ttH?i--quia diUgenti
folertia fua confulunc , vfuique fucuro pro-
uidentjtum quia diftant,& ^ fe iplis inuicem
doceant:&; omnes qui vcritatem de anima-
libus percontati funt , rationis participatio-
nem inuenifle in animaUbus alfcrunt. Tot
folcrtia^, tot caUiditates videbantur mereri
rationcjlin minus,toc virtutcs, quas a befti)S
difcere poflumus. Poftca omnia refutabi-
mus, priiis brutam hanc opinionem de bru-
torum mentefundamcntisfuis nixamexhi-
bebimus.

C A-

HISTORIiE

CAPVt XL

calliditate ammalium probarmti
tnentem ahqttam ijs inef^,

ORdo &: prouidencia,fili2 racionis func.
Quomodo amences grues feienc fe or-
dinare in profe6tione digefto agmine , in fta-
tione delignacisexcubijs, diuisleciam per vi-
cesnod:u vigilia,quam fufpenfuslapidegra-
uacus pes a ibmno eripiar, qux clamore edi-
to pericula nuntiet ? Elephances feri maxi-
liiura ingeniu adhue in periculis monftrantj
acieni fuam magno eoniilio imo vircuce di-
rigunt i defeffos aut infirmos in medium
agmen recipiunt:in fuga fuos non deferunti
gregatim abeuntes eircumdant & propu-
gnanti Sed & cieuresiquam feroees pro ho-
jnine? In bellis quam fideles? quam habiles
inftitutionibus militaribus ? Bellicos motus
decore edunt* Viginci quacuor Indoru Regi
aftiftebantjexcubias agebantjfidiffimi cufto-
des Regij eorporis: alcerni in ftacionem fuc-
cedebantfine ibmno Mx. conniuentiaocu-
lorum. Ad extremumfpiricum pro iilo pu-
gnaffe,elephantus Pori oftenditi An apiculas
iine ratione erunt , quse etiam cum fide fui
Regis>quaecuni laborequas cum induftria
fallunt humanasartes ? Adijciam formicas,
quarum etiam aftucia noftrum eonfilium
vincic. Quidam quoddam vafculu, neinid
fe intromitterent, circumunxit vifco,vt ira*
peditse hasrerent: illae cailidius poncem de-
portata terra feccrunt , qua poflint tutd
tranfinearej illusa horainis prouidentia.

C A P VT XII.

Bx fermone ^ fermonis intelleSit*k

ATquc vt hsEC vrgeatiii qtiodargumen-
tum mentispoteft euidefitius eife fer-
rnone & moribus?Cailcs & equi intelligunt
humanas voceSj fiftunt , accedunt , vadunt
proutiufferis. Ceruuseducatus a Ptolomaeo
Pliiladelpho, loquentes Graece intelligebati
Elephantes patrium norunt fermonem. Sed
& Porphyrius cenfuit j omnia inter fe bruta
fermocinari, &: eorum loquelas ealluiffe
ApoIloniumTyan^umiMelarapumThire-»
fiam,& Thaletem. Idem de Salomone Do-
dores Hebrxi putaiunt. Adieeit vaniflime
non-nemojferpentem loeutura fuo idioma*
le Eu£e, & ab ipsa intelledum.
• Sed nullum maius rationis teftimonium,
quam ipfius obfequium. Bacchationes 6£
furores Veneris comprimuntelephantes, fi
exhorteris. Nonalio pharmacoillum mor-
bum fere annuum tolles j nifi increpet , ex-

.TVR.E LIB, IIL 39

probretfoEditatem magiftcr.Tantamne bcl-
luam , &: Reginam aharum,ita dementirc
per aftedum? Vilitatem eam effc, dcgenera-
tionem a naturaj a ftirpe : redirec ad (cfe, &:
eoneulcaretamorem,qui turpiteripfura.Ad
hiEcfermo jUoseieures reddit , ad variain-
ftruit. Poft intclleclum^ferraonisvfus feris
cft. Chriftophorus Acofta prodidit, in vrbe
Gochin defeffuraelephantemfolittim ope-
ras diurnas pra^bere ad portum , & res; inari-
nas ; nihilominds coegiffe vrbis Ptajfcdumi
vtliburnicara , quara mouere cceperat, de-
duceret porrb in mare; Ille abnuere; inftare
alter multis blandifque verbis , & ad extre»
mum,ingratiam Lufitani Regis vc id veller^
orare. Hie bettiahaec duo verbaelare inge-
minauir, HoOtHoOy quod Malabarum lingua
eft, VolOyVolo,2Lic^t\m.t raora traxit in ma-
re nauim. Certura autera, apud Malabares
beftias iftasinterfe eoramunicaieferraone*
Oppianus quoque ait :

FamaeU,fefeinter fermocinarielefhantes^
DiHinBoi^^fufurrare atqueejnittere vocesi
Scripfiffe eos conftat. i£lianus oculatus te-
ftis ait: Vidi ego iffe quemdam in tabula litte-
rasKomanas fromufcide fcribentem re^e ,
mn contort}. ^mnetiamcum feriberet, oculi
eius cumrigore deieBi in tabulam erant , vt
flane intentos diceres . quare Plinius non
mendax e Muciano affeuerat, queradam
Grascas littetas pingere didiciffe, eaque lin-^
guafcripfiffe , Ipfe ego hac fcriffi , & f^oltA
Celtica dicaui. Inferiptura laltem difciplinse
intelledio requiritur. Voces aliquas , poft-
quamdidicere , cum fenfu opporcune vi-
dencur eraififfe aues; Pfittaeusquidamdo-
^lus iftam Litaniara, Thomat ora fro
nohiSj eorreptus a railuo clamauit , pro op-
porcunitate periculi inuocato Sando. Res
mira • exanimis raptorelerepente coneidit^
liberato & incolumi precatorc.Nonex rao-~
re cantionisimploraffe Apoftolum, difcri-
men fuadet ^ vbi raetus omnem fignificatio-
nem j omnem morem pracoceupauit laeti-
tiac. Aliquas loquaces aues narrat Macro-
bius^ quas referre iuuat , non tara ad argu-
raentura raencis, quam volupcatis.Sublirais
Auguftus Adtiaca viiloria pocicus reuerte-
batur; occurritei intergratulantes coruum
tenens , quem infticuerat hoc dicere , x^ut
Cdfar njiitor Imperator. Miratus Ca:far offi-
ciofam auera , viginti raillibus nummiim
erait. Soeiusopificis , adquem nihil ex illa
liberalitate peruenerat , affirraauit Czfari,
habere illura & aliiim coruum^ quera vt af-
ferre cogeretur, rogauit. Allatus^verbaqua
didicerat expreifit , t^ue viBor Imperator
AntQni. N iliil exafperatus,fatis duxit,iubere

D % illuua

/

40 lOANNIS EVSEBII

iHum diuidere donaiiuum cum contuber-
nali. Salutatus fimiliter a plittaco,emiiuflic
eum. Idem miratusin pica , hanc quoquc
redemit. Exemplum futorem pauperem lol-
J|icitauit,vtcoruum inftitueret ad parem fa-
lutationem:qui impendio exhauftus/f pe ad
auem non refpondentcm dicere folebat,
Operadr impenfa pertjt. Aliquando tamen
coruus coepit dicere didatam falutationem.
Hac audita dum tranfit Auguftus , refpon-
d.\V. Satls domi falutatorumtaliumhabeo. Su-
perfuit coruo memoria , vt &: illa , quibus
dominum querentem folebataudire,fubte-
xeret: Opera dr' impenfa ferijt. Ad quod Ca^-
far rifit, emique auem lufiic , quanti nuUam
adhuc emerat. At pentia fermoms, & acu-
men intelledionis , vbi patentius , quam ex
fide Chriftophori Acoftaz, narrantis, ex ftu-
pore populi Ipedantis : elephanticuidamm
vrbe Cochui ad horam cibus non oblatus,
Queritur,& barrit. Magifterexcu{~at,&vas
aeneum eiuscibafium oftendit perBuens.&
pertufum. Caufamhanc mor^eefle , quod
cibi non vkrktenax: iubet igitur,fi eife veHt,
ad fabrum ^rarjum ferat reconcmnandum.
Ille paret , promufcide aufert , fabro oftert.
Faber fiue per negligentiam, fiue ludos bel-
luam faciens,infidehter reparat,atque obfti-
pat. Elephas refert. Herus vitiu m videt, &:
indignatur , inclamat illum abfentem, hunc
praetentem. Denique ted»re lubetcum illo
ipfo vafe. Facit>&: fabroquerulusuTipmgit.
Ille homo fuauisiterum imponere conatur,
& admoto malleo claudere rimam fimulat,
nonclaudif. Nec tamenimponit. Nam ille
catus kbetem refumpium ad flumen de-
fert, immergit, & aqua implet , pericuh fa-
ciendi eausa. Videt etfluere. Plenusigitur
irarum ad fabrum recurrit , intonat m.igna
voce.Confluunt vicini,& intereos Vicarius
Regis.Faber blandisverbis demuket(nefcio
an vkra audeam dicere} belkiam: vas deni-
quefumit,&refingit probe atque ex fide.
Sed ille ne tum quidcm fidens, uenim ad
flumen, & ad hauftu,dum contineri aquam
videt,vertit fead adftantes,&: oftendi(t,veluE
tefteseosaduocans in hoc fadum. Ita de-
mum abijt domum. Appendo quod,conte-
fte item populo , aker Acofta nofter , lofe-
phus inquam, de fimio prodit, in exequen-
disoflicijS!prudentiffim6,follicito,fideh,ob-
fequiofo. Mittebatur ad tabernam , in vna
manu lagena , in akera pretio numeratis
BumisacceptOjid minime foluebat,neque e
Bianu patiebatur eripi,donec reciperet vinu.
In via pueros inuadentes , depofita interim
kgena,correptis iniedifque lapidibus fuga-
bat. Expedita fecuraque via,refumensillam
pergebar, donec referret lUibatam, etiam a
le,cummen quam maxime bibaciftimus

NIEREMBERGIl

effet. Sed & cornicis obfequium Marriien
iEgyptiRegem celebrauit : quoveUet akor,
epiltolns perferebat , pterophori ciufonf-
queofficio funfta. Monita,iiofeebat calUde
qua traniuolandum , t]u6duigeadusimpe-
tus , vbi fedcndum.

C A P V T XIIL
ludo iocM.

AMpliabit admirationem conreftatid
RomaE. MunereiUo qtiod pubiice de*
dit GermanicuS Tibcrio Principe^duodecial
ekphanti theatru indudi func fiuecircum^
induti floridas &; hvftnonas veftes. Ac pri-
mum ad vocem Magiftii diuidcbantur in
diuerfas Circipartes, intereundum moUi
& fakatorio grtflu inundanfes: ijerumfiud
ad eamdem vocem coibant , iiores ipaige-
bant &corollas,&ad eantum lerram pedi-
bus leniter 5i ntimerose pulfabant , &: om*
nia praeftabam quje peritiffimi bdorum.
lam ijdem ( quod ihfamim mirum ) dodj
men(isaccumbere,CTbum potomque furae-
re,parce,modcftc,ordinejhumaDum in mo-
dum. Leclieranthumiles (agno(ce Roma-
num ritum) inftran purpura&: aulaers: men-
fas ad eos , vano &: daplili inftrumenco^ diC-
pofita pocula aarea,arg€ntea, minuta, gran-
dia 5 cibi in lancibus,panis , earo , Iriidus.
Ecce ingreffi duodeciai elephantes, (ex ma-
res, totidem femmx; ilii togati , \ix ftohtar,
Decore & verecunde in lcc^is fe reclinant,
nienfam accumbuiiL. Tum figno dato{n. n
enim ante ) in menfam promufcidcs (ias
manus fuas extendunt , (umma modeftia
cibos capiunt, dclibant. Non voracitas vlla
in ijs, nonauiditas vifa, nonmaioriAwelio-
rii ve parns appetitio , prsereptio. Detiique
ciim bibendum,pateram pueriporrigebant:
ijque promufcidc eamdem geniaUter hau-
ricbant,&: (iflcundse potioni hocadnexum)
reUquijS vini circumftantes afpergebanc,
velut cottabum facientes. Sed ex indifcipii*
natis ludicris (eria nonnumquam ratio di-
fciplinaque fe prodit : non enim tacebo
quod Plutarchus obiecit. InSyna clephas
quiipiam alebatur : leruus curator additus,
eotidie de dimenfo fubtrahebat, &: dimi-
dio belluam malo furto fraudabnt. Fors
fuit , vt hero prxfentecibum daret : &: ad-
menfus igitur eft totum. Elcphas, vt iniu-
riam diu fibi fa<3;am, qua poftet, dctegerer,
accurate hordei partem feparat ^dimuliura
fibi feruat , akevo rcpulfo. Quid nifi cla-
mans facetc , callidiflimo & iudxio inuen-
tOjillud diarium fibi haitenus fuific? Alius
Gum rudeia & terram magiikrad expkr.^
dam menfuram pabulo idcmtidcm mifce-

rct.

HISTORIiE NA

ret j fraude fraudem hanc vlcum iens,iii
ollam eius carnium plenara j e foco corre-
pcum, cinerem inieciCi

CAPVT XIV.

POfl: iocos furor rationem comprol^et.
Amencia no eft,vbi mens non fuit: tfrgo
(i aliquando ii)(ani,faepe cOrdaci.Fere annuo
morbo dementantur ii\x beftiae : refticuun-
tur,vc narraui,pharmaeo racipnis. Nunc fu-
rorem non foJemncm memoro. InAncio-
chiavrbe Syrise elephas inter cicuref more
fuo ad paftiones iens , vidit force mulierem
haudinfciram , paricer corollariam. Vidit,
perijt. Alliduusille apud eam , promufcide
faciem,manus lambere,tergere;&: quacum-
que pocerac, blandiri,inlinuare.Qu.in~&: illa
redamauit, corollas & flores, aiia(q[} amdris
jllecebras fa:pe ofterens. Ciim perieueraiTet
mutuus liic amor , mulier ecce ad plures
abijt. Elephas delideriu nontulitinec men-
tisfua; vUracompos, datus eft infurorem*

CAPVT XV.

Ex yirtutthHS,

MAximum rationis itidicera ^nuncof-
tendovirtutem. Vt filea religionem,
caftitatem, poenitentiam, obferuantiam, &
jehquas qu2B in primo Libro ex animahbus
prsEfentauiniuSjpietatem procundis nunc
exhibeo maximam j documentum edam
clwriiatis. Antigono Regi elephas femina
fuit.Euenit,vc in obfidione oppidi Megareni.
iis puerum pareret vxot Indi elephantiftse.
Is fua lingua commendat infantem inter
belUcas turbas elephanti ( ita nomen eius
fuit) NiceiE.Capit illa ferio ir\fidem,& ora-
niaofficiaexliibet quaepiiflima aliqua nu-
trix fiue mater. Infans ante pedes eius depo-
ni debebat; nili fieret, cibu noti capere,irara
omnibus fignis oftendere,& dolorem.Gau-
derecontra, eo adiacente,& tum cunas mo-
nereadobledandum,aut fomnum conci-
liandumjtura ventilare U pellere mufcas,
quod faciebatfanefcite , arundinis ramum
promufcide fua motitans. Atque haecofficia
inteidum etiam vfurpabat elephas maritus.

C AP VT XVI.

*Z>e cmibm ex Empyrico.

CAnum virtutes Sextus Empyricus ad
conftruenda beftiatum intelligentiam
coUegit,& ne mutilero,eius diflertationem

rVRiE LIB.III. 41

integram praefento.Non vltravnum animal
progrediemurcanem,quo nulium viliuselTe
videturanimal : nam eciaicacompenemus,
nihilo inferiora efle nobis ea,de quibus nunc
loquimur animalia, ad fidem de apparenti-
bus obcinendam.Senfu ergo nos antecellerc
hoc animal , ore vno facencur omnes Dog-
matici:nam odoratu magisqu^m nosperci-
pitj perhunc feras j quasnon videt^indagasj
& oculiseas celeriiis cernens>quam ipfi pof.
fimus. Sed & acuco aurium fenfu praeditus
eft. Itaque ad fermonem veniamus, qui in-
trinfecus &: in animo ficus eft,aut enuntiati-
, uus. Videamus igiturpriiisdeintrinleco.Hic
certe, fecundum eds qui maxmienobisad-
uerfantur nunc Dogmaticos Scoicos , in his
videtur agitari,videlieec in eligendis ijs quic
ad natujram noftram aecommodaca , & in
fugiendis ijs qui^aliena funciicem in cogno-
fcendis qu^ ad hoc conferunc arcibus,in per-
cipiendis ijs qusead propriam naturam per-
tinent virtutibus, qua^ eirca affedionesver-
fantun Canisergo (quod vnum ex brutis in
exemplum aff^erre libuic)eligit qujefibi func
commoda,&: fugit qua: noxia:'qua:cumque
efculenta fibi efle cognofcir,qu£Erens &: per-
feqiiens, intentato autem flagello recedens.
Sed &artem habet fibicommodorucom-
paratricem, nimirum venatoria. Nec V€r6
virtutis eft expers : nam ciim iuftitia fit ea,
quas vnicuiqueid quo dignuseft,tribuit;ca-
nisfamiliaribus quidem , & ijs qui de ipfi>
benemerentur velutafleritans , eofque cu^
ftodiens, externos autem, &: quiei iniuriam
inferunt,vlcifcens,iuftiti2eexpers non fuerit.
Qudd fi hanc habet,cum virtus vna ab alijs
feparari non poflit, etiam ceteras habet vir-
tutes, quasipfi fapientes vulgus hommum
habere negant. Quinetia & magnanimura
ipfum efle videmus in propulfandis iniurijs,
videmus& prudentenijvt etiam teftatuseft
Homerus , qui Vlyflem omnibus domeftii
cis ignotum inducit , a folo autem Argo ag-
nitum : ciim nec imroutationecorporis ip-
fius hominis deceptus eflet canis,necacom-
prehenfiua phantafia defciuifletj quam ma-
gisquam homines habere ipfiim apparuiti
Secundiimautem Chryfippum ( qui maxi-
me irrationalibus animahbus aduerfatur )
ctiamillius tam celebratac dialedica: parti-
ceps eft: ait enim hic vir, tertij notitiam per
multa eum anapodida confequijCum ad tri-
uiu venerit; &extribus vijs, ciimiamduas
indagauerit per quas non tranfierit fera,ter-
tiamne indagans quidem , ftatim peream
magno impecu fercur. Perinde enim hoc
valere ait vetus ille Philofophus , ac fi ratio-
cinaretur hoc modo: Aut hac, aut iftac,auc
iflactranfijt fera; neque autem hac , neque
iftacicrgo illac. SedSi morbi fui,quales finc,

D 3 per-

4Z lO ANNIS EVSEB

percipit, &: leniendo dolori curam adhibet.
Siquis enim ilU palum impegerit,ad hunc
extrahendum properat, pedem zetxx adfri-
cans, & dentium vtens minitterio.. Quod fi
iUiforte fit alicubi vlcus ( quoniam lordida
vlcera magna cumdifficultate curatur,mun-
da autem facile ) leniter tabum inde fluen-
temabftergit. Sed & Hippocratis prsece-
ptu pulcherrime obferuat^quoniaenim pe-
dis medicina,efteiusquies ; is iiquod forte
vuhius in pede habuerit,hunc furfum attol-
lir, & quantum poteft dat operam ne agite-
tur. Ciim verd faceffunt iUi negotium hu-
inoresincommodi,herbavefcitur,cuiusope'
quidquid eft incommodum illi,egerens,va-
lecudinem recuperat. Siigitur oftenfum eft,
canem (quod vnumanimal fermpninoftro
exemplum fuppeditauit ) quaeiibicora-
moda funt, appetere , Sc qux negotium ex-
hibentjfugere , &C arte fibi commpdorum
comparatrice praeditii efle-jtalem etiam efle,
qui pafTiones fuas percipere,&: remedia,qui-
bus eas mitiget,excogitare polTit. Nec vero
virtutis expertemefle , in quafermonisin-
trinfeci conJlftit perfedio,perfedus,quatum'
ad hunc fpedlat^canis iure dicatur.Vnde mi-
hi fadum videtur, vtnonnuUi Philofophi'{e
huius. animalis cognomine Commendaue-
rint.De fermoneautem enuntiatiuo in-pfae-
fexitiaquide difputarenoneft necelte.Hunc
enim etiam nonnulli Dogmatici refpuerunt,
vc virtutis adeptioni aduei;fantem :'i<i.e6 &:
toto tempore,quo inftituendos fe tradebailt,'
fllerefolebant.Pr^tereafingamus horainem
aliquem effe mutum : non eum propterea
quiiquam irrationalem dicet.Venim vtha^c
quoque omittamus, primiim videmus hasc
animalia,db quibus lo.quimur,humanas pro-
ferre voces, vt picas, Sc aliqua alia.Sed vc et-
iamhoc miflum faciamus, eciamfi anima-
humirrationalium voces non intelligamus,
non abfurdum fuerit dicere eainter ie difl^e-
rere,fednos non intelligere.nam ciim Barba-
roru m au dimus voce m , mini m e ea m intelli-
gimus , fed vniformem nullaque varietate
djftindam efle putamus. Qjiin etiaiil canes
audimusaliam quidemedentesvocem,cum
aliquos perfequuntur, aliam ciim v'lulant,&:
rurfum aliam cuih vapulant; fed &: aliam
cum ceuent : ac, vtfemel abloluam,fiquis
hoc attente confiderauerit, magnum com-
periet difcrimen efle vocis , non in hoc ani-
mali folum,fed & in alijs,prout diuerfa con-
tingunt. Itaquemeritohisdecaufis anima-
ha,qu2e irrationalia appellantur , fermonis
enuntiatiui non expertiaefle dicantur. lam
vero fi &:tam exadis pr^edita funt fenfibus
quam homines , & aeque pollent fermone
intrmfeco ac ilii , &: ( vc hocex abundanti
add.) m) eciam enuntiatiuo ^ in ijs certc qu^e

II NIEREMBERGII

ex phafetafia pendent-, nihilominus penes ea
quam penes nos (idesefle poterit.Poflim au-
tem , vnumquodqueanimaliu orationeper-
currens,eadem oftendere: nam &: illud quis
negauerit, & folettia pracftare aues,&: enun-
tiatiuo vti fermone: quippe ciim non pr^fen-
tia foliim , fed &: futura norint, & ha:c i)s
qui intcUigere poflunt,pr£enuntient , ciini
alijs modis ipfa fignificantes,tum etiai"n voce
pr^5icentes?Sed hac comparatibhe vfus fum
(vt etiam ante^- admonui ) ex abundanti;
ciim, meo quidem iudicio , fatis fuperque
iarn declaraflem , nonpoflenos phantafias
noftras phantafijs anvmaliu irrationabiliura
praeferfe. Hadenus difleriiit Empyricus.

C A P VT XVII.

Bx yitijs.

QVid reftatf dnne & vitiorum rofFragiuih
expedas ? Fortafle : nam & malignitas
ingemoia eft.Sed net iftud deeft,in maxima
omnium calumnia,glori^cupiditate,ambi-
tione, ht/(s»ii>pict. Erar Antiocho Regi ele-'
phas , cui ( ita enim hominuni canumque
exemplodiftinguuntTfr)nomQn4iax.Isdux
plerumque agminis,generofus,ceifus,&: vel-
ut Rexin Regiofllo grege.Euenitvtflumen
tranfmictendum eflet: renuit iufeiix,&: mala
fua forte Aiax.Pronuntiatum enim' illico a
Magiftris, Principatum .eius. fore qui prior
tranfiflet. Intellexit.i&: arripuit Patroclus(6c
hoc elephanti alreri nomen ) fluuiumque
tranfmifit. Prasraio igitur donatuseft, pha-
leris argenteis, quibus mire gaudent , orna-
tus , bc velut in pofl^eflione pofitus principis
loci. At Aiax nofter propere ab hoc Vlylfe
circurauentus,fatum etiam,quapoteft,iliius
veteris exfequitur ; &: mortem ignomini»
pr^ferens, inedia (e confecit.

CAPVT XVII L

Ex difcretione.

AD haec quid magis probabitiudiciumji
quadiiudicare i Leo difcernit magna-
niraosab humiUbus, geftiens non tantum
rationem humanam,{edprouidentiam naa-
iorera iemulari.

Parcere fubieBlsy (^dehellare fuperhos.
Eidem deledus precum eft. Equo prieiudi-
ciumpericuli : prasfeniifcic infidias , quod
non raro dominis laluti fuit. At illa in praslijs
difcretio quanta ert?tela hurai deieda neceC-
faria pu^nse iudicat, hero faspe porrexit. Ti-
grides dilcernunt inter homines : canesinter
hoftes &: amicos, de quibus fuo loco verifli-
ma dabimus, non fine periculo fidei, fcflicec

adnii-

HISTORIiE NA

admiranda. Suliac ^himal Scythiac, de qUo-
fcribic Camerariiis, fequali dutStorem pra^-
bet capreolorum gregtbus j ipfifque pracire-
folet: acerrimo vilUviuidoqueauditu perci*
piens, longe lateque CifcUrhfpiciens , omni^
obferuans, hominum perfequentium infi-'
dias elonginquo deprehendiCjComitibusli-
bilo acutofignum fugae daf,vt inloca tutio-
ra fe recipiant. Typus pulcherrimus Princi-
pis, idem Camerarius ait/olliciti acfolertis,
redorifquevigilantis , quem Homerus ideo
TtQifS^a-M^^-» id eft paHor^ populorum vo-
cat. Chryfanthas apud Xenophontem aitj
nulluni efTe 'difcrimen inter bonum Princi"
pemj& patrem bonum. Quidaattribuunc
huiusfymboh infcriptiobem Adriano Im-
peratori Rom. qui etiam in frequenti Sena-
lu ,vt Dion memorat , publice hxc verba
protulit: Ita Imferium adminifhaho^ vt fciam
tion rnearum rerum , fed fubditorum cuta m6
^ffci debefe. Sic legum quafi colophon,
claufula haec additur : Salu^ fG^tdi fuprema
lexeBo.\^(t Camerariusanimairiplo ita de-
pido vt capreoHs priccurfat , ad eofque re-
Ipiciat, pulcherrimum confecit fymbolurn
feu emblema, cum lemmate, 2{on mihi,fed
fofulo.

. :.tiex bonm ejlpajlor 'populijtuior^ faier^y
Nec fua fed populi commoda fola cupit. '

C AP VT XIX.

Exvarijs aSiiombuS',

CO mmifcebo denique aliqna argumenta
mentis, qu^e collegit Antigonus.Apud
Ganopium , ad lacum Maeotidem , inquit
lupos accipere a pifcatoribus alimenta , &:
eorum pilcationis inftrumenta cuftodire:
quod ft aliqua fe affe^los iniuria putent,Una
&pifceseorum tuncinfeftare. InThracia^
eo loco qui oUm Cedripolis fuit vfurpatus,
homines &c accipitres focietatem aucupij
feruare : nam auiculas ab hominibus hgnis
exagitari, infectari exagitatas accipitres , fu-
gientefque auiculasin homines incidere,itai
que homines praedse partem accipitribus
dare. PardaHm ferunt deprehendifte, quod
fuo odore animaUa deled:entur : itaque (e
occultare, &iuxtaprastereuntia venari.Ich-
neumones, afpide confpeda, non prius eam
aggredi , quam ahos ad auxilia acciuerint:
concra morfus autem'&; idus humedareeos
corpora,&;in puluerevolutare,itaque feluto
oblinere. Trochilosaiunt dentescrocodilo-
ru m purgare, indeque ali & fentire croco-
dilum hanc fuam vtilitatem: ideoquecum
exire vulttrochilus,collum mouere, ne eum
commordeat. Muftelam prius quam cum
ferpence pugnam ineat, rutam edere, cuius

TVRiE LIB, III. 4^

odor ferpenti eft inimicus. Quin & contra
ferpentum idus, merum , per rutam decola-
tum,ac potumprodefleaiunt.Susquoque a
ferpente morfa i ftatim ad aquam fertur , &
cancrum quaerit: nam &: is intcr ea reccnfe-
tur, quas aduerfus ferpentum idus valent.
Columbas nollecum pluribus coire ; nequc
omittere coitu j nifi viduus aut vidua fiant:
puUis falfugirie prsedicam terram praeman-
(am in os infpuere , aUmentumque ijs ita
prasparare. Pelicanos conchasfemellas de-
glutire : cumqueeosaliquantulum in fum-
mo ventris detinuerinc, hifcencesiani euo-
mere, ficque carnes eruere & vorare. Vulpes
qu£E vocancur, cum fenciunt fe hamum de-
glutijfle, furfum efterri , ac funem mordicus
rumpere. Polypum alimenta reponere iti
fuas cauernas,& confumptis qu£E vfui er.anr,
inutilia eijcere, pifciculofqueadeiedacon-
lienientes capcareicolorem imicari lapidum,
aliarumque , ad quas accedit, rerum; idque
facere,cum eft in metu.Vide quid nauta po-
lypus fubtilitatis vfurpet.Teftam habet,qua
inuersa furfum fertur , vt deinde faciliiis
deorfum ferri queat: cuenim furfum euafif,
obuertit eam. Habet autem inter fua flagel-
laquidpiam continuum, membranaeinftars
eo,cum ventulus eft, loco veli vtitur, demif-
fis flagellis,qux ei claui vfum exhibent. Fe-
runt Scytharum Regi equam fuiflegenero-
fam : adhanc addu6tum pulium exipsa na-
tum, vt eaminirec, decredafle, equani ca-
men velacam ad fe addudain confcendiffej
cumqiie decedas faciem vidiflet, profugifle,
ac feipfum per praecipitium deiecifle. Ani-
maUum in mari degentium efle manfuetifli-
mum delphinum: nam &: puerorum amore
eumcapijVtcirca Tarentum, Cariam, alia-
que multa loca. In Caria ciim vindus eflec
delphinus , ac multis affedus vulneribus,
multos ferunt alios delphinos in portum
iauxilij ferendi causa aduenifle, dum Ulum
pifcator dimicteret.

* C AP VT XX.

Sagacitas animaltu fne rationcvindicatttr.

VEriim licet prodigamus fidem, & ma-
iorade animaUum aftucijs credamus,
nifinos mente damnemus,illisconcedenda
noneft. Erimus ficut bruta, fi brutapuce-
musficutnos. Diuina finitione iftud con-
ftat. 7s[olite fieri ficut equu^ dr mulus , qui*
bus non eji intelle^m. Finlus quidem, fi iUis
demus : ignari honoris noftri , pares erimus
brutis. Lamentari quoquelicet : Homo, cum
in honore efet , non intellexit , comfaratm efi
iumentis infifientibm 3 & fimilis fa6fm ejl il-
lisSZm non potius nos cenfemus mente ino-

D 4 pes,

44 lOANNIS EVSEBl

pes , ciim irrationabiliores illis nos facia-
mus ? Cur brut.i, quodvltra fenfum afTur-
gantjdemiramur ; &: noIipfos,qu6d infra in-
fenfatas dilabamurnaturas , non erubefci-
mus? Negligentes fumusdignitatisnoftrx,
fort^ffe quia non memores. Sublimiiis ra-
tio in cx\o in Deo hofpitatur ,quam qu6
vulgus naturaru afllirgat. Cognaca cum fit
«iiumitatis, & dos atque frons humanae glo-
ria: , erigitur ad caelum capitolium mentis,
arx i*ationis in homine eredo ftat vultu; ille
foliim cseleftia refpedat , diuinitatis cogna-
tus , ratione decorus. Inuftas tamen lunc
qua-dam eiusnotulx brutis, vt quam in no-
bisnoncolimus, in alienis aris quamdam
eius ftatuam reuereamur : vt fciamus cuius
vmbra ferasnobis fimiles facit,eiufdem ve-
ritatem nos Deo fimiles faduram.Si tantam
nobis incuffit admirationem veftigiu men-
tis,quantum ipfa mens nos admirabiles red-
det^Si brutafenfus rationaliafimulauit,nos
ratio diuinos : fi , qu^e nos, lUa (enfu agunt;
nosratione agemus, quas Deus. Quantum
foffimus n::ete,nolcamus ex ijsqua:ametia
aguntimaginatione* Intelligit natura quid
faciat: opus eius rationale eft , addo &c diui-
num. namrationale non abalia rationeeft
nifidiuina.Non func rationaliadote dome-
ftica, quae iuxta rationem fe mouent $ velut
quajeleuantur,nonftatim funt ignis.Viden-
dum eft a quo moueantur* Sagitta alieno
irppulfu fcopum qujerit: ita quidquid vide-
tur ratione agere , videndum a quo agaturj
alioquitoia naturarationalis elTec. In omni
ea eft quaedam rationis afFedatiOjquiedam
dilcretio. Elementa norunt, cum exulant
fuis fedibus; repetunt fine errore viae. Ignis
fimilia cogit. Stirpes noxios fuccos a faluta-
ribus diftinguunt ; illos recufant, hos attra-
hunt. Cucumeres oleum aduerfantuf , an
quiafciunteofeperfufos morituros ? perre-
ptantver6 ad vliginem & humorem quo
irrigentur. Vitis braflicam odit propter in-
uidiam fucci abilla vfurpandum: fugit lau-
ruminfenfam nimia caliditate. AudiaTer-
tuUianum , vitis hederaeque fapientias con-
templantem lib.de Anima,cap.i9. FUea
enim vitemy adhuc teneram ^ impuberem,
intelligentemtamen iam opera fua,(jr volen-
tem alicubi adharere ^ cum innixa ^ innexa.
frofciat. Benique non exfeBata rufiica dtfci-
fltna^ fine arundine , fine corno ,ftquid attige-
rit,vltro amabit-.c^quidem viriojius amplexa-
biturde fuo ingenio.cjuamde tuo arbitriopro-
ferat efe fecura. Video dr hederas, quantum
vells premas , jlatim ad fuperna conari , (jr
mllo pr^eunte fujpendi ; quddmalint parieti-
hus inuehi textili Jtlud,quam humi teri vo-
hntarid iniurid . Contrd,quibus de ^difcio ma-
le elij vt crefcendo recedunt^ vt refugium fen-

I NIEREMBERGII ' -

tias ramos aliorfum deJiinatos , & animath^
nem arborls de diuortio parietis intelUgat,con'
tentdi fudparuitate,quamex primordtoproui-
dentipmi jruticis edtdicit, ttmentls etiam rui-
nam.Basergo fapientias fcienttas arborum
curnon contendam? Viuant vt philofophi vo-
Innty fapiant vt Philofophi nol^nt,tntelitgant
& infantiam ligni, quh magis hominiSi

Adhaec affe4tus pariter plantsE fimulant.
Palmae fe diligunt ; fed & in extraneum ge-
nus charitatem colunt. Myrtus & maius
amicitiam colunt. Quarequemadmodum
delirarunt Anaxagoras&: Empedocles, tri-
buentes ftirpibus vota, cupidiiates, ille ani-
maiia ratus , ifte &: fexu diftinguens ; atque
infuper accedens Democritus , mente eas
exornans: itadelinquunt qui irrationabili-
bus rationem tribuunt^ Ceterum & tantam
mentem beftiarum in argumentum nuUius
fumo : iam enim prudcntiores nobis eflenr,
feliciores : naturalis illis ars , & ab vtero fa^
pientia. Nobis fera eft ratio, pigrp mens, la-
boriofa ars, poft mulcos labores : poft mul-
tas ineptias magnum prsemium eft , minus
infanire. Illis idem nafci, & fapere fine difci*
plina, finelabore; nonigiturgloriafux na-
turaeeft,fed donum ; noncenfusproprius,
fed beneficiumalienum. Adh^ec perfeaius
aliquando quam nosagut: perfeaiorienim
gub^rnantur mente , nam aliena : impetus
ille a diuina eft ratione. Puer aliquando ele*
ganiiqris formas charaderes exarat quam
aduhusjfi pericusfcriba ducat manum. Di-
uinusvigotilIadu(aat ; abillo prudentifll-
mos impetus difpenfant , non aliter quam
diredusfagittasmotus abimpelknte homi-
ne eft. ideo quia a Deo puriores interdum
virtutes edunt, id eft, purioris virtuiis fimu-
lachra. Adijce,qu6d fi ab euentu non a prin-
cipio mens definienda eflet, non tantiim
brutis ratio eflet , fed ferme diuinitas. No-
fcuntfutura, pra^l..giunt : fcilicet diuinatio
potiflTimadiuinitatis eftteflera. Iftamagita-
tionem diuinas manus in nobis experimur,
cum infantes fuimus; & fiquando adulti
defipimus , tunc aliqua rationalia facimus,
fed fine ratione, interdido eius vfu. Ad difci-
plinam noftram ifta funt,omnem morum
inftitutionem, & folertia rationis officia fin-
xit in amentibus naturis diuina mens , vc
erudiremur, commendata ratione, vbi non
eft ; & prouocata , vbi debuit efle. Ad hoc
funtplura rationalia oflEicia manifefte irra-
tionalium,quae perinfolentem naiuricordi-
nem eueniunt, ad ahquam eruditionem no-
ftram . Infantes videmus cum fanditate,
bruta cum religione, infenfata cum ratione,
mutacum Hngua.Infans Nicolausaliquoties
in hcbdomadeieiunabat. Brigitra conticuit,
vfquequo triennis coepit extcmplo perfecfie

loqui

HlSTORIifi NAtVRiB LIB. iri. . 45

loqui inopin^ otatione. Illateiius muta vifa tesnatufasrefufx : qu6 minus poflunt fapc-.
prudentiftime : noluic loqui , donec fGireti re, plus eft fapuille. Sabtiliorem .utem dith'-
Quid fapientius , quim mora vincercerro- cilior materia commendat. Adijce i foier-
res? Ciim feruidusPatcr,homo quide Dei, tiora efle minima,aut deformia,toi micam,
Ignatius Martinus rri Luiitania dodrinae ^pem ; elephantem afpedu ftulrum &: iner-
Chriftianfe rudimenta coepifret in plateis tem. Qijemadmodum calidior eftaerrc-
docere,rogauit auditores,num vellet aliquis motior a Sole, qu^m in media iphaEraj reli-.
falucarcVtrgtnem.Tenuit omnium ora qui- ftenteenim opacitate ccrra!, geminantur re^
dam pudor/ed mfansin vlnis maternis tunc flexione radij: ita eas naturse, quaJ hu miiio-
inlbnuit:L^«f ^iaria.qino prodigio pereufs^ res videntur , lagaciores funt . prodwctus
verccundiaadultorumj progrefli funt voci- quc-ad illas diumitatis fplendor , veluff ybi
ierantcs,gratia piena. Bos quidam ignarum refiimptusroboratur. Geftit quoque in mi-
& negligentem rulbcum Religionis noftrjc nimis diuina le oftentare ratio: plus ioxmx
f^icramenta edocuic, intonando artieulata habent,vTuctotapaEnefunt forma; Quanta
\oce,Credo in Deum Patrem,S>i omnem reli- illa inens erit, quie fme materia^quae iimpli-
quam Fidei profeflionem. Eloquencem et- eiflirria, quastotaaSus eft, quae tota formaj
iam bouem C.Vo'lumnius& SeruiusSalpi- Hmpidaomnicomplexione. Qjjaecutnque
tius ConiuIesnotartint.Aiiusfubfecundum igitur prudentiae fjgna edunt biuta , idola
bellum Punicum exclamauic , Cauetibi Rd- quaedan).& velrit tigillaria n^jencis lijnc,avca-

ma. Alius anteimperium Augufti dixitad na virtutej non fua perfpicacitate guberna*

siratorem fruftra fe vrgeri y ciim breui ix)n ta. Nec mirandum eft, quas de ipforum aftu-

fruraenca ,fedhommes finftdefutufi. Lo- tijsnarrantur(fbFtaflenonoifoniafinenegti-

quacem canem ethiiici viderunt: pullb Taf- gcntiS veritatis ). niii quia rationabilia

quinio Epidius arbores locutas prodidit: ration^ peragant : afiedant mentem , non

memmic & Plmius^fpeciacim Phvloftracus obcment; necillam facramdifcemendi vira

vlmii, Orpheus fagum, Saxum quofepor- imis concludunt ^tdoribus ^ in territorio

tariMotezuma iuflit ad idolorum facra vbi- adhuc materi^ contenta.Diuortiurn corpo-»

<3ueperagenda,immobileconftk-it,nullaque ris &f piritus ignorant. Quare in illis totuni

VI nec arte fedem fuam reliquit : diffradis corpus eft,&: demiflum , nec vlcra phanta-

pluribus rudencibus , quibus innumerihar- iiam,, citra debitum laudis , citra nieritumi

ban id protrahere funtconati,& porro con- eitra pra:mium.
tendentibus, infomiitvox,nulIo pa£lo pofle

dimoueri,Dominum enimnaturjenolleilla Cj K P V T XXL '

fieri facrificia.NuntiatoRegi prodigio,iuffit '
ibi facnficari. fediteriim vox : 2^me iant tAn dtfctplma jtt hrutis*

Mxi y diJ^licere iHa crcateri? In huiui Jidem

fermittam tantijper me fortari , iterim TAm &difciphnam omnem nego brutis.

fxumfiaboy vt dimouere me non 'valeatis. Ac- X Soltis hom o notitia prmcipioru m pollerj

cidic ica facile:promoca rupes aliqOantulum quibus artes fcienti^que ftrwuntur.Solus ille

fuitj moxrurfus immobilis conftiitit» Muri- difGipuIus,(cieDS, artitex: folus diiudicac pef

Babylonici hac voce refonuerunt, tunc vr- compofitionem rationum , folus difcurfus

bemcapiim irij donecmuia pareret: atque neclit, folus mentem refledic , ex proxreii

numquamcapiendae vrbisfpemenixa Zo- ftacuic, reminifcitur. Quid denique ad vin^

pyriPerf^ muIarefuCauit.Quemadmodum dicationem artium &: mgenij defideras?

iiafc & aiia rationalia infenlacarufn rerum Speda corpus ad artificia promptum , ere-

argumenta propter aliquam inftitutionts dum.fubfiftensjinftrudum manuaptiflim^

noftras maiorem neceflitaiem difpenfata operi. Inftrumentum dedit natura genui-

funt i ita & ordinaria quasdam documenta num,nouitcui vfui. Blande itaquecapiendi

. vntutis , & veftigia mentis propcer commu- funt Audores, qui a difciplina beftias com-

pem eruditionem imprtmi brutis oportuit. mendant. Extulit ad hanc gloriam hirun-

^rubefcat homo aut brutorum aemulum dines Theophyladlus Simocata initio fui

non cfle, aut fuifle imitatorem. Pudeat illa Dialogi, vbi ait : Tct? -^^hiSiovoA \^ ^ /un'

Virtutis imagine carere , quibus feruiles na- ti^i' dityiitoct tlw Tmp' kiivylq coS luj c/iJk Wso3^

turiE commcndamur, aut per imitationem f/ncnTLco^-ciuAi^ eiinmS^djrov ';ppvtt^Tog ^^t-

vitiorum meorum cenfurefcribi. Ad fafti- S^eot dxoJeiv iMTYifiaxi^^ AK^^-a.movcn ^(oivvm

dium vitij,ad inuidentiam virtutis,animalia heivctJi ra Uy>va^<!8-oMcn f<ffD;jt/^s«9^,^ 'str^cr'

cum vcriulque geftu, & rationis effigie,diui- aJnv ai3-e9=>7rQtQ , ^ <i;^>\ff.KSiv 3aAa^<c ca-

nailla ratio fabiefecit. Ad haec fides diuinse Alw ivetpiuhviov- Hirundmes maternos cmtm^

fapientiae eft , dum (apere videmus brucaj fecundum medulos muficosamatribmedoceri

mitamurmaieftatcm ilimsraemisinamen- fcrcepi : mnemmtndo^^prolk aHdtremd'

ter

46 lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII

ter fuHinit hirtindo, Decent ca igitur faosf^- homine. Nam ciim fit inimica rationi,nuP

tui vrbes mhabttare, & aptidhoniines canerCy quam tamen nafcitur nifi vbi rationi locus

ac circum fuferiores mdium fartescarmine eft.Impetus habentferajjrabiemiferitatem,

ferjlrepere contimio. Idem,vt omittam alios, incurfum , iram quidem non raagis quam

clcphantiexemplum fic commendat Epi- luxuriam.Etinquafdamvoluptatesintem-

ftola decimatertia. ^)<Ao«$t^^ra^v ^aoy <p«- perantiores homine funt. Non eft quod

at r iKi^aJnm i aaS^micov JtJkfjudTuv /t^- crcdas illi qui dicir,

^tIw '^Ai^iovi^ oT^aco/i^Tl^ oyK^ 'I^naperirafciymeminitnonfderecurftit

Sat;/t(a!5-Q? Tmp avToii ocmv o TrcuAict; }to<rf*9i Cerua^ nec armentis incurrere fortihus vrji.

TiTt/ut.y()- Ka^ "^uvst (jSfj Tiai/e; 'rafe/fl/Dt^Maow Ira(ci,dicitincitari, impingi. Irafci quidcnl

iVAftfj'. eAi' iS N<»/s te^oW^j t »Ao- non magis fciut,quam ignofcere. Muta ani-

yodv (^ator 6;^fT(^ 'r Myia^Jilt dXoycaTi^v. maUahumanisaffedibus carentjhabent au-

07rdp%iv y6 Tfoic, aidpo^ anipi^vy 'Q Tm^ua «»- lem fimiles illis quofdam impuhiis. Ahoqui^

KOKdv.TMig.c, j 'C%> x//3ow5 /(jt/ ira.?^Wf>eiA T«v fi amor in illis effet,& odiu effetjfi amicitia,

tS /3/8 %<i>duj i(ciLTbjudKo)(Ta4i K) yiyvetf TTijia^ & fimultas jfi diffenfio,Sc cocordiajquorum

dCi^veiaj; t&T qJJow. '^hluu Tia.lc, aKot^v L'p/nit- aliqua in illis quoque extant veftigia. Gcte-

^oejui^sAw?,©^^ ';^?^?? «^«^«'''«^^op l*^^ rum humanorum peiiorum propriabona

dytd-0VfKa.v k ac<p/a n ^ (ppovjfo-/? Tntpij. malaq^ funt.Nuili nifi homini eonceffa pru-

;^3a^ fkwiiyjj^ UhdTuvi. E'i Ag TtdMj dentia eftjdiligentia, cogicatio. nec tantuia

i(gL7(JvJiJ<Tca'a%iTiTqjiJutS%(^dvaiii ji^TraTJkauv^ vjrtutibus humanis animalia, (ed etia vitijs

^ E'p/^roestJ }ifif.vTTi<;, Tv/uL&opv^f^ iS-t TO prohibitafunt.Tota illoru,vtextra,itaimr*^

'Trafcpn Ta<po'J '^ofj^^ ' Tnariy^ ^tjtx/fltTa; forma humanac diffimilis eft. Regiu illud Sc

cMilvov apiTag }($iQvCptt,^q* Difciplinoffmum principale parum fubtile,pamm exa6him,vt

dicunt animal efe elephantum , (jr dexterrimo vox eft quide, fed non explanabilis , pcrtur-

caputad omnia ea quACumque ab hominibtt^ bata,&inefficax,vtlingua,feddeuin£b,nec

edoceatur : neque enim in illo tantum moles in motus varios foluta. Capit ergo Vifus {pc-

miranda corporis,quantum difciplina culttfs ciefqj reru jquibus ad impetus euocetur, led

Jlimatur. Et ea quidem Indorumpueridiuul- turbidas& confufas.Exco pfocurfijsillarum

gant. Atego Tiiciam admirattts fum irratio- tumultufqivehementes funt; metusautem

nalibus ammantibus rationem habere irratio- foilicitudinefil^uc triftitiaque &ira non fttnt,

naliorem^ vt qui cum fis viri eloquentis filittSy fcd his quaeda fimilia. ided cito cadunt,rau-

paternis fudijs abieBus yin alexludo ac pala- tantur incontrariu: &cumacerrimefzuie-

fr^ otio vitam deteras , egrefusingenuitatem runt,expaueruntque,pafcutur,& ex fremitu

generis. ^uare (i filtus audire velis Hermago- dccurfuque vefano ftatim quies foporque fe-

rafero aliquando adeius vitam redit^bonum quitur.Libanius etfi refutet Scoicos,qui opi*

esi.,f in feneBute fapientia adftt prudentia, nionis eiogio diff;j,marut affedus,fecutus ta-

quod Platoni videtur. Si vero moleHum eji mc Ariftotelicum fenfum,imaginc lilorum^

ex prifiinis vitijs refurgere , teipfum Her' no ipfos,bcftijs indulfit.Vmbraamoris fuit,

magora flium iaBitas , fcito te futurum fu- cum ciephas puelias,cum delphinus pueros

rempaterni fepulchri. 2{am tud malitid vir^ dilexerunt,cumamafijs mortuistabefcebat.
tutes eius infamaSy contumelid afficis.

Exempla beftiarum difcipimam fimulan-, - CAPVT XXIII.

tium, laxe quoque admittendavuitum fo- ^ r ^ n / •

Idm dif-cndi obieaant. Fuit felis cuidam ^^^ ^H^' W ^^«^ com^etatbrmts.

Fratn noftro familiaris, cuius curae erat pul- Vid de rifu & flctu ? Ridet cuGulus,ri-

{are nolam ad furgendum. Id munus felis di- V^det & auis fulua,quam Indi quapach-

dicit: fi forte, cum hora infonabat , abeffet totod dicunt : meruit propterea infamiam

Fiater, fclisaccurrebat ad funem , & mani- inaufpicati ominis. Aded Barbari philofo-

bus preffo vngue detrahebat. pharunt tiraentes Ixtitiam, feftiuuroque &:

ridibundum cantum minas computarunr.

CAPVT XXII. Luxcruntcanes&equi.Pauldantcmortem

A r ^ • i . • £C cx Casfaris grcses equorum abftinentes pabu-

An ftnt m brutts ajfe^tts. ^ ^^^^^^ ^^^^^^^^ ^^^^^^^^^

PRoximum eft qua^rerede appendicibus lantis equo Virgiliuscecinit:
memis , numpaffiones aut vexent aut Pofibe/iatorequus,pofitis infigmhffSjAethon,
verfenc bruta.Et quidem affc£lus noftros af- It Lacrymans,guttif^ humehat gradibtts ora,

fc6lant,non habent. Ica Scoici , qui & ipfos Eadem fidei lege delcripfit Homerus equos

affcdus animalia cenliierunt , fed negarunt Achillis :

animalibus; ita&Scneca. cumquibusdi- perHabant curruiunSHylacrymat^cienteSy
.ccndum eft, feras ira carere,& omnia pra^ccr ^a miftris calida malas fer dr era finebat.

Pii-

Plinius Iib.8. 0.41. equis tribuit pugnse pr£E-
ragium, &:lacrymasi in obitu dommoram.
Gonfentit Iiidorus,qui adieciti folu equunii
priEter hominem,lacrymari, & doloris afFe-
d:um fentire.Sedirt.^ commotiones contin-
gunt rationCj&:pro cxccllu aut defe£lu ftulti-
nsE,aut inhumanitatis elogia merctur:quare
quibus deell: ratio,fmiihtudo erit dumtaxar.
Latius ifta Libanius , nos dutaxatlibamus.
Sed de lacrymis definiamus nonnihil. Non
animahbus tantum, led & plantis quida la-
crymas aflignarunt: putarunt laci-ymas non
ahudeflequam prolicitu guttatim humore
£x viuetibus.Sed hoc &: fudor eft. Quid am-
plius lacryma erit? Fluxus oculoiu?Vtique,
fed non limplex,fed quem afFedio animi ex-
torferit. lam fi lacrymatio inuoluit aftedu,
vbiiftenonlegitimus, limuktio dumtaxat
lacrymandierit.Ophthalmia vexatiab ocu-
lis ftillac humorem,nec lacrymaredicimus:
^^tem & frigore afilicli,& infiates buccas, dc
'^bibentesimmodicum, autridentes. Quare
iicut homo non femperlacrymatur , ciim
oculiaquas ftiilant,ita nec bruta.Homo au-
tem folus lactymatur* Prima humaniratis
casrimonia fletuseft, primum vit£E vedligali
prima lucis falucatio. Scilicet prasfatio vit£E,
iacry matio ceteras vit^E parces prsedidlat.

Fuerunt &c qui in ipfo vtero lucis timorem
fietibus indicarunt. V Veinrichius in erudito
trium hiftoriarum de monftris tradatu facit
rnencionem. Operaepretium efteius verba
adfcribere. JleKs,mquiz im ^vferD

fuer natu^ eHj telie Fabricio , qui ^ verjibus
fuis illuHrmit , ^ Baptifmo ipfe adjlitit. No-
Jlrts ettam hls paucls annis clarifime vocifera^
ri auditus efii alius in hac ipfa vrbe ( Vratifla-
iiia) homo inomni fuAvitapofieamiferrimus
facius. In Alpibus Noricis vagittts cuiufdam
diebus quatuordecim ante parturn exauditus
eBi infantis etiam vere monfrof, quod cornu-
tiisefet. Haecille. Crufius ex lobo Fincelio
anno i^^S.infans invtero materno fleuit,
*vnus in Mifnia,alterRotvviU ad 2^crum.E&
wro anno bellum fuit Proteflantium cum Ca^
fare. Meminit eius & Cardanus de Varieca-
tererum,fed Iv cancum,additque par-
ricidas tales poftea fuifle , autaliasimpro-
bos. Quid? lamne in hoc refutamus afler-
tai" infantibus affedus non eft, nam nec ra-
tio , quare nec lacrymae. Fateor afFedus &
rationem infantibus adu deefle, non facul-
tacc; illiusautem lacryniiefunt^qui men-
tem habet, licet non exprimat. Nobilioris
animae vigor plus dominatur etiam fine ra-
tione corpori , & extundit argumcnta ftii
inorfus ex ocuhs.

r VRiE L iBijn. 47

. , G AP,V T XXIV.

'An foli eqm lacrymas fmdxnt:

I Axiiis interpretanda eft illa Ifidori fert -
ji tentia, quod foliusequi &:hominis fit
hicrymari, fcilicecfrequentiiis. Nam Glau-
Hdianusinquit,

I Lacrjmistoruimaduereleones.
Faucc Plinius & Lucretius,lacrymis& moe-
rore Regem feraru donantes. Alinos Mnu-
ritaniiE ac!eirrimaslacrymas fcripfit -^li.mus
fundere . Elepharttibus tribuic Xiphilinus
lugubrem vocem , canibus Calaber fenfuni
doloris, caurisGalpurnius mo::rorem; Om-
nia h^c capienda ed fen(u,quoJfttpenori Ga-
pite conftrinximus, lacrymas proprias^ afie-
<^i:ui dumtaxi^c racionalis nacur^e competere.

C AP VT XXV.

/,

MmoriA quibus hrutis inftt.

ALia lis de membria eft, num comen--
decbeftias. Ec quidem reminifcentia
nuUis ineft (appendix incellcdionis eft) me-
moria mulcis imaginacionis viribus concen-
ta,quis illaelephanco negabic? Glycas ceftis
eft,elephancem quenidam,cumin Gircuni
deducerecur, iedencem in foro ad Mfiha*
fiumaureum Magiftrum ferarum,fubirairi
acqueimpetu incerfeciire. Caufam no aliam
violencixfuifle, quam quod ance annos co-
tos decem,eodem illo loco,idem M. giftef
eumdem elephantu ferro percufliflet,quara
iniuriam tot annos recondens,tunc demura
ijc Vlcum. Ex Acofta plura Lipfius. Miles
quifpiam in vrbe Gochin elephantem per
lafciuiam in frohte pucamine nucis percuf-
ferat (grandem illam Indicaintelligo,quanl
incol^E coccum appellanc.)Elephantus puta-
men ftudiose coUic: illud,acque iram,recon-
dit.Poft dies plu{culos,in via quapi.i publicat
obarabulantem mUitem confpicit , accedic,
&elatumexore putamen, promufcide fua
acriterinillum conijcit: tum exultabunduS
abijc, quafi talione illa iniuriam probe vkus.
Iteriim exeodem. Miles elephantum in ea-
dem vrbe cu m redore obuiu habuit , noluic
decedere. Elephas fuam bc redloris contu-
meliam id interpretatur, vlcilcitamen a re-
doreprohibetur. Poft dies aliquot,inripa
Mangatae fluminis(idvrbemalluit)mihtem
fabulantem otiose reperit. Ciim re£lor non
adeflec,corripic illicohomine, inaltum col-
lic, nec precibus nec clamore adftancium
inocus, aliquociens fluraine merlic,alleuans
fubinde &; demiccens. Cumque lufum cuni
iitis diu lufiiret. eontentus hac vindicta,hoi

mincm

48 lOANNIS EVSEB:

minem v'\tx fux iam diffidemem , redura
&: illaEfum deftituii eo iplo loco vnde fuftu-
lerat. Sed hxc in dereriorem & vindicem
partem memoriaEexempla:ecceetiamin be-
neficam 6c benignam.Acofta idem fuggerit.
Elephantum in vrbe Goa fuifle ,qui annuo
illo &: folemni furore Gorreptus^ catenas ab-
ruperit& vinchi Fugientibus omnibus,rer-
uulum quempia, qui vlnis infantem domi-
nicumgeftabat , inaedes propere irrupifle,
oblitum farcin^quam depofuerat in illa tre-
pidatione anteaedes» Elephasadeft,mortem
omnes 6c obtritu pueri exfpedant.IUe con-
tra manu fua leniter attolht; in humile te-
£lum,quod e regione ^dium,collocatjrefpe-
ftans curiose fatifne puer iUic line damno.
iDein furibundus curfum fuum exfequitur.
Id datum omnesinterpretabantur veteri be-
neficio, quia mulier earum asdium domina,
& infantis mater,elephanti tranfeunti faepius
panem aut frudusobtulerat. Ad hxc: repe-
dant ferzEcubilia fua, vtique memores.Canis
poft multos annos domuagnofcit; & redu-
ces excipic dominos,adorac,bladitur,&ad-
uentum celebrat magnis Isetitise geftibus.
Maius diflidium eft^an omnibu^sinlic recor-
datio brutis* Diuus Bafilius pifcibus iniquus
fuit,nulla pa^ne illis reliquit, eft tamen quje-
dam illis Ipecies difciplinae & experientia?,
Nihil fine memoratione difcitur^ Ad ligna
prandij accurrunt in ftagnis, cymbalo auc
crepicaculovocati, fcilicetnon immemores
fignificatus: repetunt fuas latebras, nempe
non obliti via^. Ariftoteles quoq-, nimis par-
cus videtur, dum apibus & formicis imagi-
nationem negauit, memoriaeripuir. Iniufte
quidem: formica enim per eamde femitam
reditad domicilium, quaeritamiflTam viam:
apes quoque importunse funt deguftatis flo-
ribus.Fateor tamen,aliqua animaliamemo-
riac expertia, vt omnia pigra , & adhaerentia
faxis, fuo contenta accubitu , fuo fida loco:
naque indulta recordatio brutis ad repetitio-
nem latibuli , aut opportunx rei inquifitio-
nem,autfugam.IUa lunttenaciafedisi nihil
quaerunt,fugiunt nihiljfuperuacaneum eflet
raeminifle. Sed &tucani minima memoria
eft, aut maxima ignauia : nefcit repetere an-
trum,fi forte egrediatur, ided alterum fodit
quo le condat : nihilominiis alicuius recor-
dacionis argumentum eft, feruarein fuis la-
tebns congefta in annuos cibosfemina.

CAPVT XXVI.

^An hhmas ant mfiijferenm aliqna
brutis tnfit>

Llberaliflimi nonnuUi Theologi,inqui-
busnofter Petrus Arrubal iii Codicibus

I NIEREMBERGli

manufcriptiSiindifterentiam indulgent bru-
tis circa deleftabile &c vtile j vt reijcere vel
arripere illa poffint j foliim circa honeftum
negatalibertate: tum alij imperfeda quam-
dam difcurfionem circa hxc obiedaprodi-
gunt. Plane mihinon eftdubium,ahudefle
arbitrium, aliud rudem Ubertatem; & pofle
hancahquo modo fine Ulo efle, fcilicet fine
iudicio,(ine mente imcgra auc fana. P-ueri 52
amences non foliim fponceagunc,fed mul-
ta etiam hbere , quaeque in eorum libidine
& poteftace ficea efficere, automictere,auc
aduerla amplefti. Sic, Vittoriacenfbic ,fic
& Molina nofter m Concordia fua. Neque
ea culpa^ iUis vercuncur , non merito > non
opprobrio , quia non difcernunt inter bo-
num & malum morale. Atqui hxc Hbertas
non ertexacla,n6 quam dicimusarbicrium:
liberum enim arbitrium ibi eft , vbi volun-
tas.Ea fit,inquaformaIicer,vt aiunt,libercas
explicetur prseuio rationis ludicio. Quid*
tancamnedabimus licentiam & hbertatem
brutis ac puerisf Non, eredo, opus eft: ali-
quam verd neceflariam indifferentiam reor
cum Mohna noftro ; & ad minus, cum
Arrubale, ineft eis veftigium hbertatis quo-
ad aliquosmotus, & alcerutrius parcis ius
eligendi a fencienci appeticu.Quando nam-
que (ait Molina) bellua fatigata ex diucurna
feffione ambulareappetit,neque in aliquerai
pcculiarem locum trahituranotitia &appc-
titu alicuius:obiedi,quod in eo loco fit,pU- -
neinpoteftate ipfius videtur efle fitum ,in
vnam aut in alteram partem moueri. Non
tamen tantum veftigium libertatis eocedam
belluis,vt fi abappetitii ,pr£Euia cognicione
alicuius obiecli, mcitentur in obie61.um cer^
tum,nullaque exiftente causa qua recrahan-
tur,vt metu fuftisautalteriusrei,in-poteftate
ipfaruiii fic non moueri in tale obiedum.
Qui tamen neque veftigium hoc liberra-
tis beftijs voluerit concedere , is nuUa ratio-
ne appetitui brutorum radicem proximam
alicuius contingentiae tribuere debet. Hxc
Ludouicuscenliiit, & mihi quidem vt mi-
nimiim ea indiffercntise Ubido danda bru-
tis , ftuperet namque equus tamquam fta-
tua , hinc inde aeqcie oblatis duobus hor-
dei manipulis . Recurrere ad caufam pri-
mam vnius coadturx, longum itereft, 5c
fuperuacaneum.

Neque tamen liberaliores oportet fieri ii-i
libertate brutorum. Conlpiratio ilb fuo-
rum morum neceffitatem magnam (ux na-
turae arguit. Omnes vulpes frauduletse funt,.
omnes grues cautje, omnes aranese ingenio-
fa: & infidiatrices , omnes lupi prardones, .
omnes leones magnanimi , omnes lcporcs
timidi , omnesapes induftiias &c folhcita;,
omnesformica: prouida: &: laboriofic. Ac

humana

;

HISTORI^ NA'

hum.ina ingenia ob faGulcatem liberi arbi-

trij diflipantur. EgregiePerfius:
Millehominum J^ecieSyd^ reru difcolor vft^s:
Velle fuum cuique cH^nec voto viuitur vno.

Sed& Horatius apte canit:
LMillia quot capitum vimint , totidem Jlu-
diorum.

C A P V T XXVII.

^mmodo nnimiilia. prxfenticint.

CEterum quia prjefagium , fcilicet diui-
nationis asmulum , fupra mentem fit,
lubet hic definire , quo pado cum vecordia
concordet animalium. Obinde opinor per-
fentifcere fucura, quia line mente fint: vacac
enim fenfibus intelle£tionis,famulatu exem-
ptis, liberifque feruitio alieno: ideo habilio-
re%ilunt conditionibustemporum, influxui-
que elementorum.Aduentiti^temporalium
qiialitates in ocioiiores brutorum fenfatio-^
nes mehus fe infinuant : ided geftiunt aut
mocrentpro humorum efFuiione , aut con-
tradione ; atque pro diuerfitate phantafiae
gubernanc afFedlus prjeuios ferenitati aut
pluuia:. Ica delphinus placato mari lafciuic;
commota enim phancafia naturalium im-
predionecaufarum adludosprouocaCr

CAPVT XXVIIL

,^idft inHinSiu^ anmalium*

NEc enim animalium inftindum aliud
reor, quam operationem phantafiae
adiudicium commodivel incommpdide-
ierminacam,determinantemqueappeticum
adimpetum vel fugam. ludicium nonpro-
prie inceiligo , fedhiftrionem quemdaeius.
Differt autem inftin(3:us , licet brutorum

YKJE LIB. Iir, 49

phantaiia in eamdcm fpeciem cocat, pro
formarum &r tenipcramelitDrum diuerfica-
tc,qux bafcs indojis funr:indc tanta opcrum
varictiijs, Vt bombyx lanam, apis fauos, for-
micahoiTea,araneus telam,hirundo nidum
architedciuur. Quemadmodum iuxta in-
fignium Philofophorum placitum cogitati-
ua hominis facuhas illud priuilegiiini ex
coniugio mentis obtinet ,vtcircafingularia
difcurrat. Ita m brutisex diuerfa^ formae &:
-temperamenti cohtuberilio diucrfas phan-
tafia:inftin6lufque dirimuntur, vtopusha-
beanc aliqua reru m fpecie, innata ab origine
fua , infigniri: nec ab Audore naturaz iiouis
& aduenticijs fiiuoribusiuuari,vt nonnuHis
placuit ; in illo enim excederent homincs,
in hoc exaequarent.

C A P VT XXlX.

CUrnullHm anirml prater hominem
cum intelleSiu ft.

INquiret candem curioficas, curnullumi
piaster hominem , animal mens exornec.
Nata omnia non func, nifi hotno, imperio.
Obfequiumca:cuinoportct efle : nec obe-
dientia difcretione magnopere habet opus.
Gircaeamdemqujeftiunculam hoc oracu-
lum B.Brigitta iiccepK.Relpondeo tibi:Omnia.
quacumque creata funt, advtilitatem hominis
Junt, aut ad necefitate etus ^ fuHentationemy
aut adinformationem dr correptionem,aut ad
confolationem & humiliationem.Si ergo bruta
haberent tnteUe£ium ficut homo^efent vtiqu&
homini in tribulationem , ^ potiits nocerent
quam prodefent. ideo vt omnia fubie^a fint
hominiypropter quem omniafacia funt^(Jr om'
nia ipfumtimeanty ipfe vero neminem nifime
Deum fuumypropterea animalibta non ejt da-
tfisrationalUi»telle£ifte.

B lOAN

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE lESV

HISTORI^ NATVRiC

LIBER QVARXyS.

CAPVT PRIMVM.

An cAum ft catffa aliqmrufn ammalmm^

iscvssi femieatis fub-
ftantisedignitate, nunc
. aliquas caufas euoluam,
antiquiores faltem ; &:
primiim quasftionem il-
; lam , quam rufpenfam'

_ _ ^^^^j reliqui , vt omnem ex-

piem fcrupulum eorum, qui cselos exorna-
runc intelledtu & animo,An cselum alicuius
beftiolas pater, earum fcilicet qua: fponte
dantur. quamuis in hac parte etiam ij qui
amentes &exaniaiesiudicarunt orbcs, cen-
fuerintgeneratores horum fentieritium,nori
Vt caufas prjEcipuas, fed vc inihumenta diui-
nsfe : proxima enira aliqua caufa fignanda
eraC , qux fi non au<9:or , miniftra fartem
.fuiikt horum viuentium.At vnde c^hsha^c
•officiatribuimus , & non potiils elementis,
/quibus iftam efficacia videoin Philofophia
Moyfis com milTam? Pr<?^»f4»^,inquit,<»^«^
^feptile anmte viuentls^ (jr ^valatile fuperter-
ram fub prmamento cxli. & rurfus;Pr^i^«f4/
ierra animam viitentem in genere fuo,iumen-
tay ef* reptiiia, ^ beHiais terra fecundum (pe-
cies y«^j.Nonaudio,Producat caeium.quare
fia Deovirtutem non accepic ,vndeiftam
• paternitatem obtinuit? In figna & tempora
audio exornatum jethera , non ad fecundi-
tatem. Sine aftrorum vi peperit terra ftirpes:
tunc c^elum rude erac,incultum,obfeurum,
inefficax fine fua lucis raanu ; nulla tunc G-
dera.Igiiur ifta vis non eft fublimis,cum cje-
lum nec parens nec obftetrix potueric elTe.
Idem cenfeo de omni animata natura,quod
. de vegetabih. Ceterum in illa Dei iuffione,
aliqua fine dubio efficacitas terra: & aquac
producendis viuentibus tributajergofuffi-
ciet. Quare non damno eruditos aliquos
Aftronomos, qui cu pluribus Patribus tem-
pcrarant ca^li vires.Obferuanda funtdiuerfa
gcnera diumaeelocutionis. Inquibufda ver-
bisnuUi dclegatur creaturas procreatio alte-
rius,inalijscommittitur.Lux,firmametum,
fidera, homo immediate a Deo fuerunt.

nulla fecunda imerueniente efficacia fiuft-
focietate creaturae , ideo horum produdio
conuenienti edicitur formula, jFiatiuXyFiai
frmamentum^ Fiant luminaria, Faciamfis ho-^
minem. Igitur diicrimen ahquod eft, cum
didum tuic, Producat terra^&L Producant
aqu£. Quod verd difcrimen?nifi quod aquas
& terra, vltra materias fuppeditationemi«oj^
natum adhibuerint ^ acceptum ex diuino
praecepto. Sidera autem & firraamenturil
iex praeiaceiiti niateria facla kint: non enini
fuit denudcreatamateria, ciim ipfa forrna-
ta;& camen, quia Deus illa imroediate 8>t
folujeffecic , Fiant diciturj non, Producat
terra, aut aqua, aut aer,aut ignis, auc quinca
ahqiiafubftantia. Deindeobferuandum eft
difcrimen inter eaipfa quas Deus immedia-
te fecit: de ahquibus dixitjP^^^^/jde homine^
Faciami^s. Nullumverbum Moyfisfinefa-
cramento j fine doctrina eft. Cur ita diuer(a
• eloquia? nimirura fidera & firmamentum
Deus fohis fecit, fed ex raateria j at huma-
num animum folus fecic , &fine^maceria:
non foliim eduxit,fed totum tunc produxic,
Satis itaqueconll;at ex formuhsdiuini im.i-
perij ,terrae & hunioris commiftio ad gene-
randa viuentia. Non otiofa Dei Voxeft.jpyi?-
^ucat, inquit : produeere vim notac. Terra
iam cunc inauguraca vicahumrerum pro^
' creatione, ius aliquod nunc vfque retinet in
aliquarum beftiolarum partu , quem.ndmo*
dum diuinus vir Bafihus cenfuit. Prxceptum
hocyfcilicet producendi animalia,ficimprefum
eU terra elemento, vt ne hodie quidem diftnat
fubferuire fuocreatori. JSljm animaliafartim
€x antecedentibus oriuntur fuccef ione,^artim
nunc etiam ex ipfamet emergere terra gene^
rari^ cernuntHr.Non folum enim cicadas hu'
mus pluuio tempore edit , & innumeras alias
befiiolas inaere peruolantes ,quarum plurimx
pr/ntenuitate nullam fortita funt nomencla-
turam; quin d^ mures ranas^^ ex feipsa iam
profert edit , vtpote cttm ctrca Aegjptias
Thebas pofi vehementes in ^fftbus pluuias^
vniuerfa arua forictbus impleri protinns no-
nimm. K^nguillas quoque nec alto vUo modo,
mjl exfACulenta, conjlttui materia Itmo^ con-
jpicimtiS; qumm nec omm,n€C aiitm vllum

m9'

I

QAPVr II.

Opinidnes Centmm de animaham origint^

NOnnullapriEtcrea funcin animalium
origiue di(picienda , atquead abfolu-

lOAN.EVSEBII NIEREMBERGII H I S T. N A T. L I IV. 51

modum , fttcceponem efficere conflaty fed e
terra, fr^gigmwtur.

Neque leue eft argumentum efficacitatis
elementorum^ex diuino prsecepto terram &
aquainuiolatatenuifTe iura fua. Pifcium &:
auium produdioaquis delcgata^ergo folum
humoris hxz vistquamobreterra numquam

genuitlegitimam auem.NuUam eterrafola tam tradationem alciiis pccenda jres, ab ip-
linehumore genitamvidimus, nullagenui- ^is fcilicec mundi nacalibus. Vnde diuerfi
nam,vc videmus innumeras beftiolas. Qua- placica,prouc quifque auc finxiCjauc incerpre-
re ? quia iftaiurifdii5lio aquarum eft. in hu- tacus. Philofophorum decreca faceriCjVt re-
raore vciqueauesnatqproduntur.Barliathes futemus,narraflei Pcripaceticiobcendebanc
in aquis generancur: aqu2E quoque produxe- ■mundi seternicacem, negabac reperiri pofTe,
runc monftrificum alicem , qui Mocezumse aueTne ance an oua generaca finc : ciim &:
priEmonftrauit claffem Hifpanicam. Ailaca ouumfineaue j &auis fine ouo gigni ne-
quoquefuit Francifco Regi Galliaz concha quean AdfauerePychagoras, Ocellus, Ar-
' cum auiculaincus pasne perfedai alarum fa-* chytas, Xenocraces , Dicsearchiis, qui fem-
ftigijs , roftro pedibus hserence excremis oris per humanum genus fuilTe credidere. Qui
oftraci.Hedor Boecius afleuerac (e vidifle e- aucem homines ahquos primigenios diuini-*
natas in alga c6chas,quibus apercis^viu^ aues ^us nacurave fados Crederenr.,muhi fuerunt^
cuolarunc. Sicaehifta vircuseflet , nonad- ^edahcer acque alicer in hac exiftimacione
ftringerecurhumorij& aliquandolegicima verfaci. Nonnullosnarrac Cenforinus. Vc
auicula e cerra fuapce nafcerecur , & maria omitcam , quod fabulares Poecarum hifto-^
&cerrasc2Elumrefpe£lac,omniaclaudic,vn- fcranc, homines primosauc Promechei
dequaque voluitur. raoUi luco efle formacos , auc Deucalionis

• Obijcies aliquas aues ex frondibus geni- Pyrrhaequeduris lapidibus efle nacos; qui-*
tas. Apud luuernsE fluuiu fercur,frondes ali- ex ipfis fapiencias profeflbribus nefcio,
quarum arborum in aquas dilapfas,in pifces magis monftrofas , cerce non miniis in-
abireiquze in cerra, volucrium animaliu for- t:redibiles racionum fuarum proferunc opi-
masinduere. Dico adhuc e cerra non pro- niones. Anaximander Milefius viderifibi
creatas aues (fi legicimae aues func ) fed ex ^qua cerraque Calefa(5tis exorcos efle fiue
exuberanci aucarborum auc liccoris humo- pifces , fiue pifcibus fimillimaanimalia : ia
re. Pocius hoc probac, germanos efle pifces his homines concreuifle,fecufquead puber^
&volucres.Exfcifdem humidis folijs vtrum- tacemintus retentos, tunc demum ruptis
que genus emergic j hoc folum diicrimen , ilhs viros mulierefque, qui (e iam alere pof-
quod ex humidioribus pifces. fenc, proceflifle. Empedocles aucem egregio

■ Acqui difliculcacem illa, quod elemenca ^uo carmine , quod eiufmodi efle praedicat
imperfediora finc beftijs cocra ius originis, Lucrecius,

eciam digerunc illi ; qui horum animalculo- Vt vix humana videatur ah arte creatum ,
rum cazlu exanime progenicorem vindicac» tale quiddam confirmac : primo membra
. Pucauic AlbercuSjvircuce feminali,vt inftru- fingula ex cerra quafi prasgnance paflim edi-
menca diuina,caslos concinere vim generan- ta, deinde coi)fle , &: eftecifle folidi hominis
darum beftiolaru: iftud camen priuilegium maceriam igni fimul &L humori permixcam.
ad cerram&aquam cransfero. Namque fi Gecera quid necefle eft perfequij qusenon
caslum imperfedius animahbus ipforu cauia capianc fimilicudinem Vericacis?Ha£C eadem
pocuic efle, poceft & cerra fine impedimenco opinio eciam in Parmenide , vel in Sce fuic,
imperfedionis. Ad hiEC, diuinavisafllftic, pauculis excepcis ab Empedocle abeunci-
quemadmodum nullacreaca vircus fufficit bus. Democrico vero Abdericas ex aqua li-
producendo fpiricuijnihilominus homo ho- moque primiim vifum efthominesprocrea-
minem generac, cuius generacioni fpiricus tos. Nec longe fecusEpicurus: isenimcre-
neceflarius eft, quem homo nequit produce- didic , limo calefa(5to , vceros nefcio quos,
re: coronac cati>en diuina vis conacum fe- radicibuscerrxqohierenccs, primumincre-
cundascaufiE, &;adexigentiasdifpoficionef- uifle , & infancibusex fe edicis ingenicum
que accedic , explecura voca nacurac impo- ladis humorem nacuram miniftranccm pr^-
tencis. Ica,licec elemencaHsvircus minor fic buifle: hosica educacos & adultos,genus
fencienceforma, huius Deus explebic gene- hominum propagafle. Zenon Ciciaeus, Scoi-
racionem, & primis fauebicconacibus,pra£- cas fectse condicoc, principium humano ge*
paracionique macerijE. neriex nouo mundo confticucum pucauit,

primofque hominesex foloadminiculo di-
uini ignis, id eft , Dei prouidencia genicos.

E 2. Dem-^

52 lOANNIS EVSEBII

Denique etiamvulgo creditumeft ( vtplc-
lique Genealogiae audores funt ) quarum-
dam gentium (qujeexaduentitia ftirpenon
fint ) Prmcipes terrigenas efte , vt in Attica,
& Arcadia,Theflaliaque ,eoi'que autoch-
thonas vocitari ; vt in Italia Poeta ceeinit
Nymphas indigenafque Faunos nemora
quiedam tenuifle : & non difficile rudis an-
ciquorum creduUtas recepit. Nunc veroed
hcentias Poeticx proceflit lubido, vt vix au-
ditu ferenda conhngant,poft hominum me-
moriam , progeneratis iam gentibiis , & vr-
bibus cQiiditiSjhomines e terra diuerlis^o-
dis editos, vt in Attica fertur region^ Ench-
tlionius ex Vulcani femine humo e^aratuSj
& in Colchide vel in BceotiaconfitiSianguis
dentibus Spartje ; quibus liiuiua cjede inter
fe necatis, pauci fuperafte traduntur , qui in
eonditu Thebarum Cadmo fuerint adiu-
mento. Nec non inagroTarquinienfipuer
dicitur diumitus exaratus , nomine Tages,
qui difciphnam cecinerit extifpicij , quam
Lucumones, tum Etrurix potentes,exfcri-
pferint. Paucas adijciam hiftoriasimmedia-
tiorem ftatuentium procreaiionem. Euripi-
des, qui ex diremptione C£Eh & itnx eam
efle pucauit, icaaic:
C^lum terra^ vmm forma fuit:
Sed cUm fui^ent abiunBa complexu mutuo^
Emerjit omnlsin lucemres progentta^
i^rbores ,aues , fera , quasj^ ^jf^^^ marz^.
Hennogenes no vi diuina, led alpedu ebul-
hjffecunda delirauit , cum inertia diuinica-
tis. Aii j quofdam fecundos Deos in hac pro-
uincia occupant.Plato ex his prarcipuuseft,
ex cuiusdodrina Alcinous ait: Cum hac om-
nia fabricata efent , antmantium tria rejla-
hant genera , quA mortalia erant futura , 'uo-
latile, aquatile, (jr fedejlre , quorum genera-
tionem flijs mandauit fuis , ne f hxcquoque
genuifet , immortalia non minus ejsent quam
reliqua, Jlli igitur a prima materid farttculas
quafdam addefnitummutuatitempus, mor-
talia fnxerunt animantium genera. JEgypti
beneficium Nihcenfuerunt,vt Marcus Au-
reUus {"criplit ex putrefadione terraz poft
magnam inundationem erupifle animaha
&: beftiolas inter illas feminam , nec longe
Trifmegiftus eft, ardori SoHs plurimum tri-
buit ad primum viuentiumortum.AUj aues
ex aqua, in Arabia maxime Phoenicem ge-
nitam feminam , ex carie arborum , & fo-
lari asftu pro ingenio muUebri ardentis Un-
gujE , carioli pedoris. Ladantius celebre
plurium fenfum,^uipaeneEpicuro imputa-
tus iam eft, ficprodic: i^iunt certii conuer-
fonikn^Cizli (-r afrorum motibns, maturita-
tem quamdam exiitife animalium ferendo-
rum. Itaque terram nouam femen genitale
retincntcm , folliculos ex fe qnofdam m vte-

NIEREMBERGII

forum fimilitudinem frotulife , de quibtti
Lucretnts:

Crefcebant vteri terram radicthm apti,
eofque , cum matura(?ent , naturd cogente ru-
ftos, animalia tenera profudife. Bemde ter-
ram ipfam humore quodam,quiefct Licii fmi-
lii ,exuberafe , eoq^ alimento animantes efe
nuttitos . Qiioniodo autem vira fngoris
•duc caloris teire aut vitare potuerunt , aut
omnino nafci , ciim Sol exureret , fngus
aftringerec: f^on erantiwio^mwi^in principia
mundi hiemsd^ iefas , fed perpetuatemperiesj
& ver aquabile. Curergonihil iiorumfieri
eciam nunc videmus? quia femel fieii necef*
farium fuic, vc animalia nafcerentur, poft-
quam vero efie cceperunc , concefsa lijs fa-
culcate generandi , &; terra parere delijt , 62
tcmporiscondiiio mutaca eft^

C A P VT IIL

iabuUru origo dmmalitim'

SEd & aiiarum fingulariu gGrietationum
mira deUria apud antiquum vulgus.Mo-
nedulam nugab.iturex Arne fa£li:m,bubo-
nem ex xAfcalapiio , ciconiam ex Antigone^
fimiasex Gercopibus, cygnum^x Neptuni
fbbole , gruemex Pygma:a, araneara ex A-
rachne, mergum exiEfacoiiue BuUde, ai-
cyonesex CeycetS^ coniuge,vefpertiUoneni
ex Acithoe, cornicem ex Coronide, Uipum
ex Lycaone , ranas ex colonis Lycijs , no-
djjam ex Nydimene, Ui(ciniam ex Philo-
n)ela,picas exfamiUaEnippeij,hirundineni
ex Prf 'gne, perdicem exTalopuero , del-
phinos ex Tyrrhenisnautis ,parum liueaz-
gitlialum ex Timandra, ocnum ex Auto-
noo, erodiumex Aucho , & fexcenta alia,'
qua: nugantur Boeus Ub. de Auiumortu,
Nicanderm Alteratis,&:Antoninus Libera-
lis in fuis Metamorphofibus , vc taceam
Ouidianam licentiam. Idem adhuc inge-
nium barbari vulgi(error fui malitenaxeft)
plura animaha &: plantas per metamorplio-
lim iadat. Egregia Brachmanes commen-
tatione vpupam honorarunt, Indis propter-
ea Regibus charam , & in delicijs pra:ci-
puam. Regi Indorum, ir]c\mum , olim flius
fuit minimus natu , quemfatres improbt pro-
pter Atatem contempferunt. Ciim 'vcro paren-
tes feneBute graues contumeliose ab eis tra-
ctarentur , vt improbitatem eorum declina'
rent , afumpto flto minimo difcedunt ac fu-
giunt , ^ lahorthm in itinere confumpti mo'
riuntur. T>efunBorum cineres fltm in fui ca-
pitis vHlnere, quod enfe fibi inflixerat,fepelit>
Ifjfgnemhanceius pietatem conf^icatus admi-
rattis^^ Sol,puerum in auem formojam admo-
dum & vifiacem conuertit , crisid Jhpra ca-

fut

HlSrOKlM NATVKJE LIB. IV. 55

put em erecia , njt gloriofi facinork monu- p^jvicnv oju-mic; juric4iA&i7riv TtAtra<; w luv^iiejix

mento. Feracioribus commencis Bocus,Co- tS 5^5". A'/ S\ -J t^iTH-^^v^ Oe?; twotw -^-

rina , & Nicander fuas paginas implenc , & 'KiTrtivaj, 0 Aiowmq, ojvti zoptii; i^in 7ztves<;, ii}

vno mendacio plura animalia creanr.Exem- Aicav^ ^ rts-ctpj^i^ig, tig.] c% kaMovtt^v Ippur

plum ficnarratio Munichi , qu.im libro 2. vizTa^ hjTt^ i(Jj\yct^^' ^c, S\ to: mixHci raq

Muuatorum Boeus fcribit. Uhvixo^ 0 ^pv- ito^^qiAg^QccNi/mst, k^^ju^th ttoXu nAriesv^ck

eivr^ l&iTiAdiTt U.QXoosm,it} i^^ot^ ^av- aP^^ou feii; ijU[^dAovcrui aii7ni?^v. E'miS'o

dytffoQ y avrtp Siit^ioi;. Il'^v S\ 7m7- nXyjp^c cJ^^Tnoi Ad(jx,i7mryiQ , <^^a.To ^vfj^ctir^

cAc; cMc MXtijy)!; y I^Xn^vJpov ci'^/vova, fAa- dii^ ^cJcrxlv^ ^ifTjzs-amv-^ iOJtJ'^ 7mlcfh,cf)iazra-

nvlxun^ i Hj MiytAvToes^ j (^O/Ase/bv, jy dv- (n avv^7QcleAK(pcuiiKct^Ai7rov(m] SlrccorMTa

•janesi YmptTmrytv. Tovivi^ ^Of^ov^ (orctv- Th7mpoc;iiQa,fii^.vov oj^ZTi; opiaxv , ^i^i/i^VTO

Tctc dytdvtji; }y Jt>(^iHi;, ic^iAytactM 01 ^oi E^tsr^' xiosov , ;fpt/ juiAgt!(^ , }cai S^aplai , ai^ic, Iwrctq

aji^v\ 'f)a dyi^m vvzroQ iTnXSovr^; Aji- E^pfxyi^d^^ctf^o^ rn ^c^Q^co^tMTi&aAov eit^opvi'

,jj (^v^a^i^pv^v cTg <xt p£?? rLuuciury\v
CMinyas Orchomeni F. habuit fili

^nvc, hfnomroc, ivit(^ , ri?<(iLiryi(7avm^ 6tx.ri<rep Leucippam,Arfppam,c^Alcathoem. Hdope-

duvctTCf)' MsTs,(3aAe S\ TTctxrctq «5 opviOct?, rumnimio fludio arferunt , plurimum^ alias

T^mejLTiaryi i7n) (pvy>vffzt iv Trvp eiq vS^oop mulieres reprehenderunt, quodvrbereli£fa,in.

iigLTiJb, yi^vai cuOLjct , 6/ /1' «Mo/ c;t rSynj- montibus e£ baccharentur. Tmdem Bacchus

cw27j7"«cra;/. Mot^V/^o? F'°P/t*'? '^o,t^oqi fuelU fumpta forma , eas hortatus efl , ne

A^A}{gi,vcfpot;Slop^Xo(;,MijoLAyi7wp^i}^^iAgi7o<;i facra ^ myfleria Dei deferercnt . Cumque

QTiTc fCffvpcp^^-^pvTic,, rS ^/j^y <s^^ rLuo animum non aduerterent , indigne ferens

ylw^iJOaav, i^ovTv /uu>iep)ovoopvid^i; t(gii '^tvo Bacchus, e puellaintaurum , leonem , ^par-'

fj^) oui^P^l^xydjfJiCdv, (^i^Toc; S'' ovoyMt^i^ zvo^Vi dalim eji mutatus : fluxit^ ei neBar lac.

§\ fjmT^pcuj^r^i^i^^ Kvi7roAoy>t;7n7m'.zs^g His prodigijs territa , paulo foji fortes in

lavrLuj auTcS twM/jloc;!^ ;(^ iQ^sf^ic^' t^gtrctyrvcn 'vrnam conie^as concuferunt : exijtef^ fors

ioTr/v ra cad zorifiiCTu rm (fpuxj SJ^' '^vc, x.vi- Leucipp^ , qu/e vouit Deo facrifcium , fuum^

*itrciii\iat eicnv ht d?7^oi cnjuuoiui^i cvdXy) flium Hippafum adiuuantibus fororibiis di-

ce^^ttAvOii/MvcziiOtjQijctSi i^^p/ii^ A/ywa^ laniauit.^ inde paternd domo deferta , in-

r\ }(ff4 dttXciosi]. CMoLoforum Rexfuit Muni- montibm bacchats funt , /^i^ hederam ,

chu^s Dryantis F. vates egregim , idem^ vir fmilacem , e^ laurum ; donec eas MercuriuSy

iuBus. IseLelanta. filioshabuit, Alcandrum^ virga, ta£ias.,in volucres conuertit , vejper-

cjui vaticinio patri prxHabat , Megaletorem, tilionem , vlulam , & byz,am (jr ha tres

FhiUum, fliamp^ Hyperippam, eos omnes ob fugiunt radios folis. Non magisinfecundas

frobftatem Dij dtlexerunt. ^uadam noBe (os nugas prseter Ouidium fcrjpfere Didy-

latrones fubito in agris circumuen^rut. Cum^ marchus, Pherecydes, Heiiodus in magnis

fugna impares de turribm fedefenderent, ig- Eoeis,& Antigonus in Alte»ationibus. Sci-.

nem^ Utrones domibtts inijcerent , lupiter, licet ingenium naturse alicuius mirand^e

habita eorum pietatis ratione, miferrima mor- contammauit fuperftitio , nonnuUa vanita-

te perire non eli pafus , fed in aues tranjma- te accoramodaca ; quemadmodum exor-

tauit. Et Hyperippaquidem , quoniam ignem dium habuit id quod excogitatum fuit de

fugienSyaquamfubijt ,faBaeU fulica;ceteri parizacati , quem florem Perfa: & Turci

exigne euoUrunt .LMunichus buteo,Alcander vocant Cul, huiit^ni forem trifemj eftque

orchilus faBus. tMegaletor dr PhiUus, quod mirabilis fragrantias , inauditi mgenij. Fe-

ignem fugientes , per parietemadterram fe runt igitur Malabares , Parizacati Sarra-

demiffent yinexiguas auiculas abierunt-.hic px cuiufdam filiam pulcherrimam ama-,

in eam quA canis dicitur, ille in ichneumonem: tam fuifte a Sole , ciim ille verd poftea mu-

tnaterin piponem,qu£ culicesmuliones legit. tafTet amorem , illa zeli fui iropatientia (e

Cumhacbe/Ium eJi aquiU (^erodio ^quoruni abfoluit , dirafata fua manu ampledenS;,

cua confringit ,dum quercum cadit propter cu- poftumoque etiam odio Solem , cu m dam-

lices. Fiuunt^ <vnk reliqui in filuis & Ute- no fuo, auerfatur. Excinereenim femina:

hris , fulica ad lacus ^ mare obuerfante. arborilla ferturnataj cuius flores inimicse

Nec fteriles fabulas Corinna narrat ; nunc lucis , & quibusaurora autumnuseft : deci-

ifta primo occurrit. M/t':i« tS O^py^f^S 1- duntquotidie ,nafcunturfingulis nodlibusj

yivov?9 dvyjLTipic, , kdj%i7t'm j A'pa-/7rarjj , adeo feftini, vt ad fenfum crelcanc.
A'A;f9i5oM' TtJ] dm'i^v7aj} dnTOTitoc; <pi?\.opy)iy
^ei^px, JVi rdi; d?^x4 fvvcuj^gLC, ifAi/u^^ctv^S 3
oTi cMtA/TJctTcrct/ rlu/ caroT^iv , iv ^iq opicnv I-

E ? C

$4 lOANNIS EVSEBII

CAPVT IV.

De opimone Metempfychofis apud IndoS)
^ eorumdem fdbulps,

ALit adhuc nugas Pythagoricas fuper-^
ftitiofus Oriens,&: pazne vulgus auium
ex homihibus fingic . Metempfychofis Sa-
mia intrufit metamorphofes Jfto imbuti er-
rore Brachmanes , viciniam vaccarum mo-
libundis exoptant , fi manu cluni armenti
impofita quisexfpiret.Huius feUcem putanc
animam, quae bouino tumulaca fuerit cor-
pore. Nofocomia volucrium erigunt,£egro-
tantibusmedentur , magnis fumptibus illas
quasrit bruta miferrcordiajexopinione cog-
nationis & communicationis animarumi
InOccidente quoque transformationis opi-
nio valuit ; valuit fcihcet fuper ftitio, quam
hberahbus commentatifunt medacijs Bar-
bari Hifpaniolse , de quibus Petrus Martyr
ifta prodit. Eft in infula regio nomine Cau-
nana , vbi ex duobus montis cuiufdam fpe-
cubus prodi}ffe genus hominum garriunt:
maiorem hominum partem ex amplioribus
faucibus antri, minorem ex ardioribus exi-
hjfle pracdicant. Rupem,ex qua fpecus ape-
riuntur,Cautamappellant: maius antrum,
Cazibaxagua;minus,Amaiauna nominant.
Priufquam honiinibus indeegredi hcuerit,
fmiphciter inquiunt, per hominem nomine
Machochael linguhs nodibus antri fauces
cuftodiri fohtas. Is Machochael ciim lon-
giiis ab antro vifendi ftudio perrexiffet^a So-
le deprehenfus, cuius afpedum minime pati
pofle dabatur , in lapidem mutatus dicitur.
De pluribus item alijs blaterant, quod fi pi-
fcandi cupiditate noclu ab antro longiiis
proceflerint, vt redireante Sohsortum ne-
quiuerint , quem non hcebatintueri , in ar-
bores myrobalanos ( quarum fua fponteco-
piam terra illa producit ) fuifle transforma-
tos. Aiunt praEterea,Vaguoni6nam prima-
rium quemdam ex antro,claufis famihari-
bus, pifcatum emififle vnum, quem inde in
phiiomelam, eadem causa, quod Sol fuper-
ueneric priufquam fe reciperet , mutatum
inquiunt; qui &: quotannis eo temporc quo
verfuseftin auiculam , noftu fuo cantu &:
- fortem conqueri , &: Domini Vaguonionac
auxilium implorare , putant & hmc nodu
cancare lufcmiam. Vaguoniona ver6,fami-
haris fuidefidcrio , quemardenter amabat,
virisin antrorelidis , feminas tancum cum
paruulis, quosladabant,eduxit : e quibus
feminas in vna iufularum eiustra<3:us,quam
appellant Macliinino , reliquifle fercur,in-
fantulosautemfecumafportafle: qui mifel-
h fame oppreflTi^incuiufdam flummis ripa^

NIEREMBERGII

tea^toa^xdL t^^mama^mama clamitantes,{n ra-
nas conuerfi feruntur:inde vocem illam ra^
nis verno tempore dicunt infedifle. lca in
ancris illiS;ie quibus per Hifpaniolam fparfi
func homines ^ viros tantum fine feminis
permanfifle balbutiunt. Referunt infuper,
Vaguonionam ip(um per diuerfa vaganceniy
necvmquamex fpeciali gratiamutarum, ad
mulierem , quam ui fundo maris formofam
viderit, defcendifle , ab eaque marmoreos
ealculos, & quos cihas vocant, & tehellas^
quafdam flauas ex aunchalco ,quas guam-
nos appellant, habuifle dicunt.Hsec moniha
pro facrisapud Reges habentur in hunc vf-
que diem: viros autem illos,quos fine femi-
nisin antris relidos diximus , lotum fe ad
pluuiarum aquarum receptacula nodu re-
teruntexijfle ; atque vna nodium animalia
quxdam, feminas 3emulantia,veluti formi- ■
carumagminareptareper arbores myroba^
lanos , a ionge vidifle. Ad feminea iha ani-
malia procurrunt, capiunt : veluti anguillie
de manibus eorum labuntur. Conlilium
ineunt. Exfenioris confilio, feabiofos lepro-
fofque , fi c]ui fint inter eos conquirunt , qui
manusafperascallofafque habeanc ; vc ap-
prehenfa tacilius qneant retinere. Hosho-
mmes ipli caracolesi appellanr.Venatu m pro-
ficifcuntur: ex multis quas capiebant , qua-
tuortantum recinent: pro feminis illis vct
adniiuntur : carere femmea natura corape-
riunt. Iterum accitislenioribus,quidfacien-
dum,confulunt. Vt picus auis admittacur,
qui acuco roftro intra ipforum inguina fora-
men effudiat,conftituerunc:ipfifmet caraco-
libus hominibus callofis , feminas apertis
cruribus tenentibus. Quam pulciire picus
adducitur.^picus feminis lexum apenc.Hmc
belliflime habuit mfula quas cupiebac temi-
nas, hinc procreata foboles. Eia mirari iam
definito, quodde Myrmidonibus Gra^cia
vcraxtot Voluminibus deicripferk , e tor-
micis procreatos.

CAPVT V.
' Mundt ortus.

SEriosnunc animalium ortus a mundan^»
aufpicabor. DeducuntnonnuUi a priuio
elementorum diuortio originemviuentium^
quare vt numeris coftet tuis harc noiba nar-
ratio , autlicitum , aut veniale eritenarrarc
curfim mundi natahtia. Exfacra dodnna
• colligenda funt. Et licetobfcura multis vifa
Moyfis hiftoria,mihi plana eft &: admirabi-
lis , li recentiores aliquas dihgenciflimorum
Aftronomorum obieruaciones & placita non
contemnamusinaudita parce. Satis iiocti-
tulo prQbabiIiaerunt,qu6d facram probenc

hifto-

t

MlSTORIiENATVRiELIB.lv. 5$

hiftoriam, &:conueniant reuelatis myllerijs

linc extortis&inuitis interprctamentis. Igi- G APVT Vl
tur raundi hiftoria h^c eft. Primum oni-

•iiium fecit DeusGaelum empyreum > &ru- ^<emm fuerit materm mmdu
dem terra: maftam , quam ftatuit in centro

- Vacuitatis^ quam empyreum caelum claude- T)Oftquarri a^tuni de fpiritibus apoftatisj

bat, cuius concaua (upcrticies orbicularis A coepit diuina mcns , fuperlata aquas fa-

eft , intra quam elementorum liderumque pientixS^ potetize (uje viribus j molin mun-

rcgio latiflimo fpatio nunc ftringitur; Hsc di noftri fabricanij chaos eruditura, reftau-

figura circularis capax eft , & ofticijs aftro- ratUraque e terra ruinam cseH; Qu.ale tune

rum j ceterseque mundanae machin^e per- chaos? Ego,poftquam perftrinxero ahorum

commoda jipliim tamenempyreum in im- fenfa, quid probe exhibeboi Bifarislm mafta

^ jnenfum pa-ne portenditur , fortafte qua- ifta& velut argilla mudi accipitur.Quidam

dratum confiftit. Conftantix & permanen- extraneam elementis molera indigeftam,in-

tia^eft quadrangularis forma , nec capacita- confufim, in qua omnia prazfeminata po-

tc maiori eget regio illa latiflima. Terras tentia, nihilpraeiadium adu.Hanc maxime

Vox ,cum dixit Moyfes, ^rwifii/^/V compofitionem confufam amplexi funt

iiit JDeus c£lum ^ terram , complettitur to- ethnicit Sententia Diodori, &: in illa, fi non

..tam materiam mundi,globum fcilicct cx omnium, plurimorum vox ha:c eft,vnanj

grauibus&: fidentibus elementis , arida &: enim anteinitiumamnium , c^eli & terr^e

humorc; quemadmodum nos quoqueterrse cundis fimul confufis 3 formam fuiffe tra-

titulo vtrumque elemcntum fepe comple- dunt: poftea difleparatis diuififque molibus

€timur, , maxime comparatione cseli , cura Vniuerfi, ordmem mundiconfpedum, ae-

dicimusterramefle pundum refpedu C£Eli, raque mctum habuifle continuum , cuius

globum terra; & aquse intelligimusi Gum parsquidem ignea ad fuperiores afcenderit

defignamusambitum autdiametrum terr^, partes, natura lua proptcr leaitatem femper

etiam aquam inuoluimus. Haec elementa^ furfum tendentCj caque ex causa Solem , ac

' ixiateria totius mundi fuerunt: ex his alia ftellarum multitudmem volutione totius

elementa, mixta, plant£E, fidera , animalia, circumferri ; pars autem turbida atque ter-

homo. Satisc Moyfeconftat, quiantedi- reftrisvnacum humidis adinfima propter

geftionem rcrum , folum terrje & aqua: me- grauitatem loca dcfccnderit, quae pars con-

n^init, &L exhis narrat omniacreata , cum tinue & longo tempore in ipfa conuoluta

fuffragio praeftantiflTimorura Philofopho- maria, exhumiditate&ex du^ioribus,ter-

lum e GrsEciSi Empyreum csElum abfolu- ram lutofam actencraaggrcgaueFic^&itjilam

tuni ftatim fuit cum pluribusfcdibus , cum primum, pofteaquam foiaris calor cxseftua-

incolis morituris illas. PrsEparata gloria eft uerit,conftipatafucrit. Dcinde fuperficieca-

iuflis a prmcipio: fortafle & manfiones fi- lefacia, pluribusin locis corruptionem hu-

iie throni Ghrifti &: Virginis j ahquod ad- midiefle confecuta : exqua (vt etiam nunc

iumcntu m muidentiae perduellibus angelis in pluribus fieri folct ) cum fu bito ad tranf-

fuerunt ,fi humanas gloriae irapatientcs cor- ad:um friguscalor exarfcrit , animalia con-

ruere , vtBernardus & Amadeusputarunt. crctafucrint,qu^ nod.ua circumfusacahgi-

Hic in fuis Reuelationibus fcripfit , ahquo- ne alebantur,&: m die a calorc folidiora red-

ties humana (adhuc antcquam homo crea- debanturjpoftremo fufficiensiam incremen*

retur ) ipecie apparuifl^e Deum fpiritibus tum con(ecuta , erupifleabillacolluuieva-

aliquandoillohabitu , ad experimentum riashas animalium formas , quorum cali-

AngehcEE fidei & charitatis. Oportcbat ali- diora leuioraque ad altiora loca exilierint,

<^uo periculo praepararc beandis merita» volucrum appellationenuncupata ; ficciora

Tunc, fi ita eft, primum introdudus primo- vero ac grauiora,fcrpcntibus ac terrenis con-

genitus Dei in mundumi Mafla inferior numerata. Eode quoque modohumidiora

'iiondum fucrat exornata. Sufpenfam An- inconfentaneum fibi ipfislocu confluxifle>

gelorum res detinuit. Quisfcit,An,iUis non aquaticanuncupata,&: fic animalium diuer-

peccantibus, aliter digercndam? Quamdiu fa genera producta fuifle.Tcrram ver6 poft-

inculta permanfcrit , quis decernet? nullus quam magis fole ac ventis induruit,nihil ex

antea annus, nullus dies ? Amadeus pcc perfe^tionbus producere pofle , atque idcd

aliqua fscula intelhgibiHa fcripfit . Ipfe ex mutuafexuum coniund:ione,perfediora

nollem vel mi^Timo Hermogenianis faue- generari. Hancrcm.itafe habuifle , tragicus

re . id puto ignotum manhfle vfque ad etia Euripidcs , Anaxagora:Phyficiaviditor,

lapfum Angclorum. in fabula, quam Menalippcm nominat,his

verbis teftatur : Vna calorum olim ac terrx
forma^fedfefdratiocun^ainlHcemtHlitj^vo^

E 4 Ittcres

4

56 lOANNIS EVSEBl

Iticres ac feras Jimul,arbores , gcnera^ natan-
tium, mortaltum^ genm. Wxc de chao, &C
reium onginc piinia a prifcis.

Ali) non confufam lubitantiamj fed ele-
mentales, autaliam fimplicem , pracceffilTe
pucarur,fcd maximoj pro cuiufque ccrcbro,
difcrimine. Terream Xenophanes, aqueam
ThaleSj acream Anaximenes , igneam Par-
menideSjCompadam ex elemends Empe-
docles, iugifluamquamdam materiam Xe-
nocrates dixit. Sed &: ex noftris Hierony-
mus terram folam cenfuic. TertuUianus
terram,aquam,&aerem. AcGefTic Claudius
Victor, qui itacanitJ
Vt 'vcro femel attingam primordia rer^m:
jExcelfi conuexa polt,terr^^ iacenteSy
Pars primaejloperls fedterras njndategebaty
i^erac^ in medio fordentt nube madentem,
Et tenebris fe vajla nigris velabat abyfm.
Plunbus malia prmia ex quatuor elementis,
BaliliOjAmbroiiojIuniho, Damafceno. At
cur tancum duo elemenca mentionem
Moyhs meruerun^? niii qui^ ex iftis omnia,
& inter omnia duo alia & aer , hL xther,
in asthere ignem claudo. Anne ex aquis
ardor, ex humore ignis excuffus^Vtique m-
chnauitin iioc GuilielmusParifienfis,Steu-
chus affirmauic : qui etiam duo illa elemen-
ta grauia prariecerunt ad fuggeftum orbis.
Thales quoque valentiftimum elementum
aquam dixit,&ex eaomnia, inter oiiinia
jgnem. Q£omodoex liquorexmulo flam-
rria? Non difficile. Si ex elementis mixta
ramvaria, curnon&elementaalia ? Quis
Piiilofophus eorum commeationes nega-
uit? Ex aquaacr non difficulter lit; ex aere
ignis facilc.lgitur aquaz illius portio attenua-
tatacefficin aerem,&: rurfus expanfus am-
pliiis acr,ina:thera &: ignem. Quando ifta
excenllo.^Cum Deusexcendac caelos.Quan-
do hoc? Cum firmamentum, id eft, exten-
lionem fieri iuflir,quod cielura vocauit. Vox
prmamentttm in Hebraica voce &: origine,
quam oportet in hiscontrouerfijs vereri,ex-
panfionem notare notiffimum ett.Porro fir-
mamentum elfe fpatium iftorum elemen*
torum (acis Moyfes admonuic , ciim ortum
edixerit volatihum. Sub firmamento ca^li,
in Hebrxo fuper, TertuIUanusexplicuit per
firmamentum. itaque iftiusaeris vicina regto
firmamenti nominp honoratur. Meruifle
quoque casli titulum , notius eft & in facra
&: profanalicteratura, nec dignum aut du-
bicationc, aut mora.Iam fupraadftruximus,
cxlorum archerilque naturam huic fenten-
tixcfle accommodam &: expeditam. Ita
Moyfcsnon oblicus creacionis incegra^eie-
mentorum;&: tortafle,pro vecuftadialetao
fui temporis , perlpicuc declarauitantiqui-
tati ludaicae omncm totius mundi narratio-

I NIEREMBERGII

nem. Mihi quidem plana eft, licet non tor-
fiflent. Vthoc fentiam mouent inuidae dif-
ficultates alicer fencicntium,fiue firraamen-
tum fubhmecumfoliditace ftatuencium, fi-
ue eorum , qui nuper terram firmamentum
dixerunc ad aquarura diuorcium.Et memo-
randa pendedac^uefunt quje prasftruximus.

C A P V T VII.

^udfacie chaos fubjidebat*'

REftat, poftquam chaos & argilla mun-^
di, humorem & puluerem finiuimus,
taciera eius exhibere. Quida mole quadam
confusa, &: vafta intra clauftra , &: velut in-
teftinaempyrei, concauahuius fuperficiem
implent. Credo iic fufpicatos Nyflenum,
Aien(em,&Cachcnnum. Ac Hugo &: Ri-
cliardusViilorini ex terra fubfidence in cen-
tro . & deinde tribus elementisconfufis
mixiis,in caliginis modum vfque ad em-
pyreum farciunt. Ordinatius Bafilius 6£
Ambrofius per fuas clafles diftinxere fimpli-
cia, imum locum vindicante terra, mox li-
quore ambiente,deinde lambentebumorem
aere, & denique igne confouente,&: aetherc
compIe(itente. Proxime nobis lunilius &
Guilielmus terram &: aquam folumconclu--
faro caclefti membrana pucarunr. Ego eX
Moyfe icacolligo, incra ambitum empyrei
caeUterrara in medio fubfedifle , iromensa
aquarura moleconuoluta;iftum tamen im-'
manem globum terr^ &: aqux non occu-;.
pafletotum fpatium,fedreftafle inanitaceni
maxiraara , implendaro mox in erudicionc
fequenti orb|is.

Irrupit modo recens placitum inuertens
ifta elementa,vt terra fuperior aquam com<-
pletteretur.Iftud contra appeticum elemen*
torum eft,quorum natiuicatem non credo^
aufpicataminiquis violentise ritibus. Diffl,a«
bo poftmodum iftud interpretamentum ,
quod propugnatum Compluti eil, fed exi»
guamreuerentiam illi debeo > quod Magt-
fter mcus dodiffiraus Gafpar Sandius il-^
lius inuentor potius quam aflertor fuerit.
Subciliterexcogitatum eft , non verej nec
obferuantiavltra veritatem eft. Nunc opi-
nionem meaexpediam. .Moyfespoftquam
fcripfitfaclaa Deo cxlum &: terram,cum in
terras nomineaquas communi fuiflet (cnfu,
complexus, nevidereiureadem tuncforma
fuifle qua modd, explicuit , incomptum in-
digeftumque illum globum & vacuum pr^-
ceffifle viuentibus natuns, quas modd cerra
&: aqua Mulcebri fouent hofpitio. Quod
aqua fuperafletterram,euidentius eft. Nec
magnum opercepretium id adftruere : ipfa
humorisdignitas id expoftulabar,&:fegrega-

tio

/

^ HISTORIifiNATVRiELIB.lv. 57

tio aquarum, & apparentiaaridae fidem fa- materiam aliquam ab humore vfurpant,

£ir,tum caligo conuoluens abyfllim. Cete> ignextrabes &: caprari Igitur lux illa fuic

rumimmediate poft abyffum, ideft.aqua^ moles qua:dam coru(ca, velut nubes He-

rum immenfhm profunditatem (tantus (ug- brjeoru m,circumducl:a impetuextralico ali-

geftus vniuerfitatinecelTarius erat)nonfuille cuius Angeli, non ex prcpoiiio naturae, nec

caelum empyreum,Moyfes narrat.T(?»^'^r^, ad perpetuitatem quam natura colit, accen-

air, erant fuper fmem ahyfi j empy rea verd fa illa fax fuit j fed vicaria Solis, interim re-

regio lucidilfima , quare uiter illam &: abyf- mm facies monrtratura. Nec opus eft finge-

fum nihil erat, id eft,tenebra::tenebr2e niliil le peregrinantem quahtatem^ & fede fua ex-

funt. Si ahacreata moles praster tenebras torrem line fobiecto, line materiamonopus

circumiaceretjfcripfiflet Moyles. Fador ita- eleuare cum Platonicis^& fpiritualem com-

que folum erat fuper aquas j qui purilfrmus inentari; non cum Empedocle impinguarei

fpiritus, nonahquid fadlum 3 non corpus^ &craffitiecorporeaonerare. Licebit fortaf-

fcjhcet fpiritus Domini , eruditurus vaftam fe maturarc cum Amada^o Solem,(iue cuni

molem. Oportebat quoque vacuiialiquod Steutio emendare, quodin primo die fa-

e/fe. Namquevelcash tenues funtjVel fbhdi; ^us , in quarto perfe(3:us fuiffet. Aftrorum

6i tenues, & extenfi ex aquis,iuxta Scriptu- natiuiras quartum nobihtauit dienii Textus

ram 3 ergo ant€ illorum expanfionem j ante facer hoc didat j hoc interpretantur Eccle-

firmamentum, aquse, ex quibus fa^i , con-- fiaftici cantus:

tradlioremlocum occupabant j depleto illo c^arto die cfui fammeafH

fpatio,per quod poftea expania materiaj Dftm Solls accendis rotamy

quae fubijcrubdlillimam fuJbttantiam asthe- Luna miniHras erdinem.

ris. Si folidati funt ex aquis , ergo nunc eft Noluit Deus inuertere dignitatem retum:

Vacuum aliquod , contrada per denfitatem fcrupulosa methodoius cuique feruaujt,ab

&(Giidka-tem materia aquarum dUutiote} iraperfedioribusorfus: audontas Solis ma»

quare in minus collediainteruallum , quam ior eftelementis , maior ftirpibus , poft illas

*ntea, Abfurdius iftudeft j ergo illud priedi- dari mundo perfe£l:us debuit. Adijce quod

cendum, lam &: hoc defolatur foliditatem nondum penitus prseparaca fedeSjfiue eain-

caeleftemipfi Ariftoteli inauditam.Pr^terea fus excurfionis affidusci

totum fpatium abylTus f>irciret,qua volue-

returprmio dielux primogenia i anne pec C A P V T I X.
empyreum ? Cerce non communicac cum'

imanaturaAulaDei ; ergo per fpatiumin- 'T)lfiributio pmium mundi.

tercedens liuer cxlum & abylTum. Itaque ^'^'^^ •

chaos m vaeuo iacebat , terra 6i humore T TMc prima cura Dei,pfjEparar^ domi-

Gonliansi A Xciha rebusi Poft illuftratum recenti

lychnio chaos, informem adhuc Vniuerfum

CAPVTVlIi ccepitfigurarelediumdiftindione,&;direm-

ptisaquis , quibufdam adhucprotegentibusl

An Spl in pnmo dk eduBUi* ^ terram ,alijs contegencibus vniuerfum , ex

alijs in medio tenuatis, fpatiu m intercedens

FAcies iftarerum ^rudis qqiden^; Com* aer &asther occuparunt, firmamenti nomi-

pturailladiuina mens, primum exculfit neinfigne, quia extenuatione & expanfione

lucem. Ornatus neecaligini fit,necin cali* aquarum interi^-aum , firmance tanta fub-

gine:lucidicaturj6ca luce.Nemo caECUs,auc tilitate diuortiahumoris grauioris.Iam inde

intenebds aliquidordinatu auc pulchrura vacuum nuUum. Eleuata aquie immenfa

fecitj & nemo cjecis. Praeterea lueem prx- portio ad empyream fuperficiem,& tenuita-s

ftruxit Deus ad notam temporis veluc dili- te dilaca maceries incerclufa omnem locum

gentes artifices: & ftudiofi , daturi operam expleuerunr. lam aftris praeparacum concu-

alicui penfoj clepfydra conftituunt^aut ho- bernium ^ iam volucribus circus fabricatus.

rologiura obferuant; Rationem nos tempo- Oportuit beftijs expedire patriam ^ pifcibus

ris in operado monec xcerna racio.Fw^ /«x-, depucare feceifus imarum aquarum con-^

aic. Quotiefcumque ifta formula promul- uoluencium cerram. Vtrumque fecit, appa-

gatur nacurse alicuius creacio,caufaeius efE- rence ierra,^reftagnance mari: faaum iftudj^

ciens DeUs folus nocacur , fed ex pr^iacenci veluc compUcance fe cerra in colles & valles,

maceria. Itaque ex globo illo aqueo erepta: extuberante in montes,deprimence in bara*

lux. Quornodo lux exaquis?Certe iftud vi- thra , aperiencein gremium ampliflimum,

derunt Ifraelicsein columna illanubis fua vbi excepic molem aquarum illuc prola-

illuftrante caftra. Vicaria Solis aquea moles pfarum.

Hebrseis fuit. Pkraque phaenomenalucida Nouitiaiaa opinionem nuncrefellam,qu^

^ firma-

5« lOANNlS EVSEB

firmamentum cerram adftruic. Ita compo-
nicrerumreriem. Primiim creatam terram
& aquam , led hanc conclufam intra illam.
Deindediefecundofadum firmamencum,
eleuatis extra, id eft, fupraterram aquis,alijs
jncraabftrufis , incercidence circulo cerreftri
roolesimmenfasaquarum. T.mdem aquas
extimasinlocum vnum feceffiflb ad obfe-
quium apparicuraearidx. Contra iftafunc,
violentia nacuras, &: fuperfluicasadionum.
Cur aquis cegendaerac terraftatim appan-
tura? Tum Scripturae ftilus & iiiftoria pras-
monftratur die primo abyflum eminuifle:
tenebf^E dicuntur fuifle fuper faciem eius,
ron terra. Deniqve nuUaneceflitas eft noui
liuius fiimaroenti,&contradidionis fimpli-
citati ScriptursE. Deindefirmamentu Deus
vocauic c^lum. Vbinam proprio nomine
terra didaca^lum? confideranda quoque eft
vox Hebra£a,non vtcumque vocafleDeum
firmamenctim cselum.Sunt enim apud He-
br^Eos mukanominaqua£C(°lum fignificant,
h)^i galgal , 3*17^ hereh, D'^\i^ hariphim ,
D-tp.nv fechakim. nuUum ex his nomen firma-
mento Deus impofuic , excogitauit aliud
quod eius naturam indicaret ; idque terr«
aptari nequit. VocauitDeus firmamentum
CZ3i/5r,ab aquis etymon dudumeft, non,vt
multi putaut, quafi Dp, fam maim, id eft,
ibi aqu^. tamqua quod in eo fuiflent a.qux ,
nequeenim intotaterra , nec in toto ca:lo
funtaqua:. Commodior U germanior origo
eft,qu6dcum relatiuo elemento itadidum
fit ex nomine op. , & relatiuo v , quafi quod
aqua , {'cilicet, quod erac aqua , nempe quod
fadum firmamentum ex aqua eflet: terra
autcm ex aqua non fuit. Praecereaipfa figni-
ficatio Hebrca^diclionis J7^p;i rakiah ,quam
jirmamentum vertit vulgatus , terras nequic
compecere, expanfionem & extenfioncm
fignificat potius adione notat perquani
faclum aliquid , non itailludquod fadum:
namfi iam haberetnomen res fada , cur
Deus impofuitnomen? ideoautem vocauic
Deus famairn quod perexpanfionem fece-
rat, quia nomen non habebat ; rakiab enim
pocuisfuitnomenadionis. Cecerum terra
non per expanfionem confticuca eflet in mc-
dio aquarum,fed potius per contradlionem
conditafuifl"et,iuxtaopinionem hanc, plus
extenfa quam modo , quippe quie omnes
aquas complexa.

C A P V T X.

Occupatio partium ZJnimrft.

DEftinacis nacurarum prouincijs, incolas
defiderabantur* Scirpcs primiim par-
turijtterra: annona animantium priuspro-
cur anda erat. Gcrminet terra^ ait Deus , her-

[I N lEREMBERG II

bam 'virerJtem,& facientem feme».l{[o zcno*
re prascepti aliqua vis delegatur (ecundac
caulie. Mox jcthera dedit habitandaaftris.
Seddiuersa formula. //4^/, inquit, lumina-
ria. Hic nuUius efficacitatis commiflio da*
turcreaturae ; minifteriil materia^dumtaxac
exigitur. Dcinde aquas occupauit pifcium
vulgus , &: partem firmamenticaeh natio a-
uium. Poftridie Deus terram impleuit ani-
malibus. Cur aftrorum conditio media in^
ter ftirpes & fentientes naturas,iam pra^mo-
nuimus: imperfediora funtanimalibus.De-^
niquehominis celebrata conditio amatorio
illo &fuauiedido , Faciamu^ homifnem ad
imaginem & fimilttudinem tioftram: v bi ali-
quid iignificatur , cuius produclio creatjE
caufae non committitur. Nam licethomo
hominem generet , nuUa humana vis fpiri-
tum hominis procreat.

(CAPVT XI.

Ad aliqua elementa ^eUare qtta
tnde nonfuerHnt»

IStam itaque primamfcimus animaliura
originem, eXelementis & ab elementis
caufasGomplexam matcriales &c efficaces:
determinandu m quoque eft , an omnis ele-
mentalis prouincia occupata fit incolis. Et
quidemomnem puto, licet non indigenis:
licec enim beftiae fint aborigines terrae , pi-
fces humoris, aertamen nulUviuefiti naca-
lis locusfuit. Auium patrialiquor eft, non
aer. Ignis.quoque benignitas folum fe flexic
vique ad viuentium patientia : parcit, pati-
tur animalia nonnulla, nuUa facitautfeeit:
hofpitari pofluntibi, noninnafci.Aftrorum
folum patria fterilis,tamen azther eft.

CAPVT XII.

itAer qttos incolas habeat,

ISta euoluenda fubtiUusfunt , quicuiuf-
que elemenp incolac , qui indigenae a
primordio. Etquidem humus , humorque
iuos inconcrouerfos aborigines habent be-
ftias, pifces. Deaere lis, quorumnam vi-
uentium regio fit. Si Philofophos audia-
• mus , animantia aeris non aues , fed da^mo-
nes funt. Ita difpenfabant mundi fedes, vt
volucres terrie habitatoresdicerent.DaEmo-
nes aeris animantia, Deos aztheris. Veriim
iam retudimus c^lorum animation^m , &
fpiritus iam Philofophia & Theologia cor-
poreexonerant : neque fi crafli mole aliqua
eflent & animati,in exornatione orbis inter-
cedentcm iftam prouinciam fuiflent adeptij
lapfus fuit caufa,&: ex praecipitio ob culpam
fiifpenfi aliqui. Quare aer eremus relinque-

rctur.

H1ST;0RIJ£ NATVRJ5 LIBM^. ^ |^

iretuf , fi 0OS non prGmeritus accolas. Quii nionftri confitinauimus, licet amplius cuiA

nifi voldcres? Ac cur ifti ablegancur fubhmi Eugubino.-credendum eft enim,talcm fuifl^

fede,relegantur interterreftria?Forcafiequia tunc auium generacionem , qualem p^en^

fcribunt, humiquiefcunc? lam ifta ratid 6d prodigiof^m , & ad cuius confideranonem

aquas depopulacur,nam & pifces conlidehc, animus ftupe(cac,hodie quarumdam auium

in lacibulisconduncur,humicubant.Qu_are accepimus. Saepe Ht , v.c ad Oceani lictora

auc pelagus fme ihcol^ eft , auc aer cum in- appulfum" nauis aliquodfragmen , &: fabulo

colis ahtibus. Ad liec , auiculse nOnnullse affixum diuqueflu(5libusconcufqm,&aquis

funCjqu^ nonfublidenc. Paradifiaca femper &c diucurnicace perefum , fungos albences

fuipenditur , nullam cerr-ae requiem debec. primiim proferac ; poft cerco temporis fpa-

• Nos icaq; ex facris Licceris S>i racione do6ti, tio , & calente Sole , pcdibus alifque adf bf*

aeri indulgemus volucresi Quin & Placo maris, e ligno auellant fefe aues , quondam

reuerentiam habens Moyfaicse liirtori<^,non fungi, nunc volucres aera tranaces.Eft extra

aufus negare volacilia ornacu aeris efle, ideo Icaliam locus, vbi, mirabile di6l:u , nafcun-:

diremit , vc inferior aeris regio yolucriu ter- tur in frutice quali formje terecis vellera^

ricorium eflec,eminencior d^raonum. Ad il- H^c cerco cemporis fpacio ex arbore in flu-

ludelemjencum fpedanc animalia, vbi fre- mcnquod inferne elabicur, decidentia , vc

quencia funt, qua fpaciantur, quo viuunt,in primu aquani attigcrunt,danc auesvolatum,

quo deledancur. Aic enim AlbercuSjDif^-»- &inftibhmes regiones more ceceraru auiura

'dumy quod motus auium eH in aere^^ quies in aufugiunc. De ephemero fimile quid prodic

terra : ^ ifiud elementum dicitur ormri illo Ariftoceles. QUiid.cam mulci genejca^^P^u--

genere animaliSi quod eB locus motmeim , crum, ftagna , lacus, paludes & flumina ac;-

non quietis. Vnde plancse a Sandlis dicuncUr colencium, nonne ceftancur originera iuam

non percinereadornacuni, quiaimmobiles jdfuifle , quo nunc maxime deleclanrtit?

funf fecundum locum : omnia enim nataci- .Credeodum eft aucem, omnes aues genera-

lia generalicer pertinent ad ornatuni aquac, tim aqua procreafl^e , coilu^rfam in ahquam

&: Volatilia ad ornacum aeris , &greflibilia maceriem derifiorcm , quales aquatiles aues

ad ornatu terrzE ; nacacilia enim non nacant efle cerninius: ex hifque temporis progreflli

nifi inaqua, 6£volacihanon volant nifi in quafdam, quse longiiis ab aqua recefliflent

aerej& greiTibiiia non gradiutur nifi in terra. in remotiores cerras , mucafle colqrem cu rn

ledibus, ibiqUe ex prop^gacioixe nafcenccs,

CAPVT XIII. hisinlocisperfeuerafle, vcabaqua non vir-

deancur habuifl^e principium.

Anaues ex aqm eduSitefmrint- Scio efle qui concra putent. Netamen

contra Moyfis conceftacionera corriganc

ERgo aues ad exornationem aeris funt. textUm, quafi expiacuriquod irrepfiflec , vc

Ac vnde? Aliunde quidem,ex aqua fci- fufpicancur,mendu ledionis. In fufFragium

lieet.Fracerculanc enim eum pifcibus.Gom- fuum Hebraicam crahunc , Chaldaicam ec-

munisvulua humoreft. Ideo & pifcesper iam corquenc, dum ica legunc : Producant

aquam volanc,&: aues per aerem nacanr. ilh. aqu£ reptile animdt viuentis,^ volatile volet

aues pelagi , ifts pifces fubhmes. Similicudo [ufer terram. Verbo froducant eximunc vo-

inceflus & elemenci coriiunxic natiuicatem* latilia. Hac caftigatione confifi Cacherinus,

Quid mirum fi aereiincolseexaquis , fi 6i Thomasde Vio,& VVielmus , aduerfum

ipleaer? egregie & palam Claudius Vidor Patribusampleduntur plaeitum. At ipfos

celebratgenethhacon ahtum ab humore. rogo, vnde fciunt , peccafle Latinam Grse-

Minc volucres quoquejmoUe genus , traxere camque Septuaginta verfionem, quarum ia

vi^iorem: Ecclefia audoritas maior , & non potiiis

Hslarn liquidas dum formM aquas^immifa^ corruptam Hebraicam ab infidis Rabbinis?

fontum ^ Pr^tcrea iion vrget ifta ledio,vt miniis aquis

Vitafubitferuet multotumidaAquorafartm debeamus volucres . Non negat ipfaruin

Tiec fatis efi pifces gentes omne exurgere, matricem humorem fuifle , nec aliam me-

quSdquc-j morat: ergo aut nfigligentix diligentiflimus

Squamea turba fala fumas euadit in njndas^ erac Moy fes accufandus , auc hquori danda

2^ volitansin aquis fenftm natet athere eranc volacilia. Cecerum Eucherius , & A-

puro, lenfis fecucus Augoftinum ( facencem ex

Aethereos volucris contingere doUa recej^m. aquis volacilia , fed per aquas ) aerera hunc

Brgo materies autbm^ &pfctbm vna eB. vicinum, & vaporibus infedum , & nubes

Pariencencia AmbrofiamCanciciEccleiia- hofpicancem , intelligunt : narnque vlcra

fticaprobaci au6loricace. Supra iara exem- olympum , vbi intemeracusfuaquepuricate.

plis barhathum feu bernicaria, U Mexicani tenuiflimus, nullus ales exercuic pennas.

Om-

d:

60 lOANNIS EVSEBII NIERE^BERGII

Omnium forcafle clariffime Rupertus in id\^m\im : Formatts igiturDomiriHi Dem de
aere produaas maluit aues, verum reueren- humo cun^is animantibui terrx , ac voUtiU^
hayocisexigit, vtaquasfineincerpretamen- bt^ c^tli. ita&pifcescredononexpuroflu-
tocapiamus. ' du progenitos. ^

RogabiSjCurpotiusdicanturexaquis.ror-
VT\r fitan velpraedominijrationej velcjutaexeo

CAPVT XIV. loco , feu ex illa ma(sa vbi prasualerec hu-

^uomodo aues ex aquJi eduSi^. «^^»^ ^ vel propter ahquam virtutem genita-

^ lem aquism h(^G viuentiaconcelsam,d.equa

.Ices , Qutnam ex liquore volatilia^ ^'"pranonnihil.
'crafla corpora func.Dico ego,quinam

& cecacea?Si ex latice lolum no putas fuifle C A P V T XV.

aues,cur& pifces?cur monft:raquibus exor- ^ , ....
natur Oceanus , fi mifceas pifcium maflk ^od. gentiScauJ<eaqU£praftiterMt mph
glebulam aliquam?poteft itemvolucrum ar.^ fcium auiur^que produfiwne primd»
gillacemperandenlacioneahqua. Albercus

duasfcindic humoris portioneS: humidum 'nr^Ribuimusiam aUquarh humotieffica-
aqueum fngidum , humidum vaporale X ciam viuificandi : non cantiim maceria
calidum j ex illo pifces, exhoc aues. Aicica: lacexfuic,vc VVielmus voluicjvirtuteetianl
Qu.ia vero in pilcibus &:volatilibus priecise quadam donatusefl:,diuino indulgente edi-
palfiuum eft humidum , & humidum aeris d:o. Producant,a\t,aq»a ergo effeceruntah-
fpiricuale eft,non incorporale; ideo materia- quid.Sacis fic meminifle eorum quae iam di-
le in auibus & pifcibus eft humiduaqueum: ximus, noneft opusdenuo inculcare.Idad-
fed ex humido conftance per frigidum , fe- ijcio,iftum primum parcum aqua: terrxquej
cundiim fui generisnacuram, magis func pi- quo aulpicaca nacura, non fuifle ex fola na-
fces, & ideo lecundum fuum genus func fri- tura,nifl cum valida &: infolenci vircuce pri-
gidi, ficuc & locus aquas in quo func. Ex hu- snx cauf^e. Inftancanea illa generacio perfe-
mido vero vaporaU , coniundo cum calido d:ioque peifedtorum animalium non omni-
fecundiim fui generis nacuram, magis fiunt no nacuralis potuic efle , fed perinde vt pef
aues ; &c ideo (unt natura: calidae fecunduna miraculum ex fterili proles nafci^ur,vbi vit-
fuum genus. Per hoc patec folucio ad duo tus diuina praeualec, concurrunt camen pa-
prima. Rupercusicapucat. rences.

Cum ergo dicicur , Py^?(a^«f^;;/ , licet
aerem quoque flmul intelligi , quiavidelicec C APV T XVI.

cum afcendences aquse per aeris fpacia vi fri-

gorisvercancur in niues,eadem faculcacepef -^» aliquid generet,

vircucem prsecepci potuerunt verti in aues:

itaque &: de aquis produd^E funt, & camen "IV T Vm alia duo & nobiliora elementa,8i
fub aquis viuere non poflunt , quia fortc ne- JLmca^lis faltem proxima j fterilia erunt?
quaquam fub denfis fludlibus vitam fum- • Aerne nihildabit? Fecunditatemnonacce-
pferunt, fed de rarioris,& per nubeculas Vo- pit a Deo,fterilis eft. Quamuis enim Olym-»
lantis aqu^ globis volantium auium corpuf- piodorus in Meteorologia coturnices abae-^
cula fada lunt. Veriim quocumque modo re cortupto dicat enafci,non aer ipfarum ge-
eas aquaz produxerint, illud conftat, quia nitor erit, fed infed:io alicuius euaporatihu-
produxerunt aquae reptilia animse viuentis, moris. Nec obftat, Fauoniu implere equas,
& volatilia fuper terram fub firmamento celebre Hifpaniae & Cappadocia: priuile-
cazh, naturas fuascerminisab eo ,cuius prac- gium, Vulcuresquoque feruncur fecundari
cepcum,quodfemelpofuit, nonpra^ceribic, venco, fed fineefficaciafpiricusfiet. Cece-
informicer ibi definicis. rum licet aer infecundus fit , in ipfo humor

Sunt qui pucenc in fuperficie vndarum eftfecundus. Plura in ipsa Prouincia acrea
vtrumque genus fadum, pifcesabforptos genita dilabuntur. Murespluerequotannis
ftadm, alites emiffos. Non diflimilis origi- in Aquilonaricajlo, Ziglerus audorcft. Alij
nisexemplum Rutheni vident , in quorum pifces ab imbie prodiderunt deciduos, quo-
piicinas, vt audor eft Michouius, non defe- rum originem c nubibus &: rore deducunt.
runtur pifces , fed vbi adunata eft aqua , in Ifidorus & Maiolus beftiolas illas peftilen-
eam decidunt pilces e cjelefti rore fine cura tes , quas Scaliger &: Fortunius vocanc lew-
aut induftria humana. rner^ pilrantinnubibusnafci. Sed contro-

Diccre potes , non ex aqua fola genitas uerfum hocfacit qu^de illis narrat Vpfalcn-
aues,fedexlimodilutiore,fub oras.Fortafle fis Piaelulin Hiftoria Septemtrionali. I^on
& irtud ex Scriptura, dum rerum creatio ita folum in 7{ortuegiA, verum etia in Hepngta.,

&

HISTORIiE NA

in muttis alijs Prouwcijs dioecefis Vffdenfis
quadambeflioU quadrupedes, lemmr,aut lem-
ntts appe/lattz, magnitudine muris, pelle varie^
gata , cum imbredc cdo cadunt ; ^ vnde
mant , adhuc eli incompertum , an ab infulls
propinquls,anaremotis , ibi a uentis dclaiiz^
an potius in nubibm natx fint . Hoc tamen
eorn^ertum eU , ea4 flatim ad terram delapfas,
dijje6tas,inuentas fuife habentes in Jlomacho
herbas crudas^ nondum digefas. Ha cadentes
locuIiarum inUar in maxima copia vniuerfam
deUruunt flirpium viriditatem , infciunt^
qnidquid orecontingunt: viuunt^ vfquedum

fufant herbam renafcentem : ^ fimul eunty
irundinum volantium morc.SedJlatuto tem-
poremoriuntur magna multitudine , maiori
terrA infeHione, & maxima aeris contagione,
qui peHilens ft ; vnde homines vertiiine ac
iif ericia corripiuntur . Quidquid de liis fic,
nonnulhiuipicorinaeregigni, non ipfius
fed aquaruni fecuoditate.Fortafle iam non-
nemo putaric produdas in exordio mundi
volucres ab aquis fublimibus , feeutus par-
tim Rupercum,

CAPVT XVII.

An ignis adrmttat aliqnd ymntia.

NVne antequam ad terrain veniamus
exornacam frequencibus fuis indigenis,
caufa quoque ignis producenda in rnedium
eft, num aliqua hofpitecur viuentia,num ge-
nerec. Aftrisiamaschera ornauiraus, ignem
fortaffejneiftaregio mundi deferta fic, plu-
raque palari corpora lucida,quam videmus,
dixi. nuncdealijs inquificio procedic, an vi-
tam aliquam priECer casleftem ignis coleret.
Scio aliquibus rebus ignofcere. Ancifthenes
apudSimocacisE A^TRipp^Ta Phyfica aic:
SubciUflimiporipropter nimia folidicacem
func in adamance, quapropter & ferrum ni-
hil in eu m poteft: neque enim fcalpicur, ne-
quefrangicurobnimiam denficatem. inde
nammam non fentit, quafi prohibentibus
poris, ac omnino obfiftencibus, ne lapidem
ignisnacura penecrecj cumqueica nulla fit
commixtio , dilTociancur. Diflbciacorum
Vero difiundtorumque nuUus ad fe inuicem
efthabitus. Adamasigitur cura igneconiu-
gi nequic, quare neque aduricur,&: ignis na-
imx hoftiUcer aduerfacur. Ferrum concra &
aurum ignis nacuram recipiunc,vnde illa aut
hquefiunc , auc moUiuncur. Equidem fane
propcer maiorem aridicacem combuftioni
noneft obnoxiusadamas: nam omnequod
liquefic , plurimum neceflarid habec humo-
ris. Parcic quoqueignis aft?efto , & carbafo,
mulcec pyragmum ftirpem, amiantum non
deuorat. Strabo aic , nafci ad cariftum lapi-

rVRiE LIB. IV. 6't

dcm,qucm pcd:unr,nenc,cexuric;indc rhari.-
tiHa confici egrcgie concexca : vbi fordcJ
fcunc, inflammam proieiSla, non feciis es.
,mundari quam fi macuB elueres. Quid noitq
credemus ^ fi ardor pro humore eft ? Icim fi[
& lino & palmiti benignus ignis eft, folum-
nein fcncienciaimplacabiliserit? luxca Ari-'
ftocelem fornaces serarios Cypriae infulas ,
vbichalcices iapiscremacur ,.bcftiola; pen-
natiE pauld mufcis grandioribus maioresin-
colunc medio igne fecurse: adeoquiomnia
eonfumic, nonnuUa viuificat, namque exa-
les rogis pereunc. Iniraicum nacura; elemen-
cum minutis naturis fauet; eft quodimpunc
flaipmas violet. Subfcripfit Seneea , cranf-
fcripficex Ariftotcle. Phnius vocat pyrales
aut pyrauftas. Viuacia quoque inter ignes,
•mppiQio, dixit Laertius in Pyrrhone. Sed &:
Solinus 6c lorach caryftias aues exhibenc
immunesinterflammas. Reiecit hos duos
Albertus , ied pyralibus & falamandris
ipie indulfit , quod caryftijs negauic , fecu-
riiacem ardoris.

C AP VT XVIIL

Jn in igne aliquod animal
generetur.

CEteriim quia in hiftoria Moyfis nulla
genitalis virtus ab igne celebracur,nulla
iuflio Deiflammasfecundauit ; videndum
eft,num iftos formarum incolasignis pro-
crearit. Diuiferunt fuffragia puricas & vehe-
mencia elemenci. Ouidiahum eft:
Nec tu aliud Fefiamy quam puram intellige
flammam, - -

Natag^ de flamma corpora nutta vides.
Olympiodorusomnem naciuicacem ablegac
rogis. Haeferuncex recencibus Mercurialis,
.Cardanus,Macchiolus.Ifte feuerius nec cre-
dic rogos admitcere viuentia,nec fe inquic in
Germanicis fornacibus inuenifle pyrau-
ftas,neG Galenumin Cyprijs.Ac certe Gale-
nusnon dixitcontra: nec dicere rurfus opus
erac, quo<4iam Ariftoceles, quod Plinius: &
AriftoceUcae fane glorias zemulum fe exhi-
buiflec, li falfum auc inuenirec, auc crederer.
Tum fi in Germanicis no inuenic Matthia-
Ius,fortafle inuenit Agricola. Fatecur in for-
nacibus beftiolas enalci. Quin,neucer vide-
ric in Germania , an obinde necin Cypro?
.annulUbi ? Ceceriim Mercurialis, &: Car-
danus patientiam ignis non negant , foliim
dicunt nullius fentientis patriam efle , fed
hofpiciu. Ica ille pucat ex terra metallis com-
mixta erumpere. Cardanus in imo ignis,fea
in ignis vicina parte gigni ex excrementis.
Detredant nimium calorem pofle efle fon-
tem vitae , cwius pignus humidicaseft aliqua,

F Con-

6(2

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

Contrafunt Seneca , Scaliger , Agricola , Sc
Licetus,qui flammeam patriara aliquoruni
aniraalculorum concedunt , &: tres priores
patrem. Ego Ariftotelem probo & vnde il-
lum infamauit Matthiolus fui oblitum,ma-
ximc laudo.Nulla diftorura repugnantia eft
in Hiftoria, atque in fecundo de Generatio-
pe animalium :ibi in medio ignis nafci beftio-
las affirmat, hic ttu//um,a\t, ignis animd ge-
/^fr^/. At,qua2 in his locis contradidio.? nul-
lam video,vtramque fententiam ampledor.
- Et in igne nafci fentientia , non ab igne:
Bullum vtique animal ignis generat , at in
medio ignis aliquod generatur. Non video
* inprimordio tributam fecunditatem ignis,
nififoli humori & terrae: quare flamma nihil
procreat. A quo igitur generantur,qu3e in ig-
ne?Ab illo vtique elemento generantur, ex
GUo:neque enim quod in igne pyrauftse ena-
K;antur,exigne nafcuntur.Permixtus,impu-
rus ifteignis eft, turbuletitus vapore & hah-
tu , quosfumusinuokut, & quos emittunt
metalla & lapides adufti. Itaque ex aqua aut
terrea fubftantia ifta animalia erumpunt.
quare ab illa.^Dices^iam non in igne genera-
ri. Fortafle rehgiose dixit Ariftoteles,in me-
dio ignis, non in ignc: naque in medio ignis
funt plura , non ignis ; ad hxc ignem nunc
voco iftum impurum, qui forfitancum hu-
miditate eft.Flammas ignes vocamusjflam-
ma fortaffe no fine huroiditate. Qilid flam-
maeft? Fumusardens. Fumus nonnihil hu-
midus eft , alioqui ^^0^0^© parieti camini
adhasrefceret?

Dices , iftas fpurias generationes eorum,
qusefponteoriuntur, lineobftetricante pu-
trefadione non efle. Ignis huic obftat. Hip-
pocrates incenfis filuis expiauit pefte Gr^-
ciam ex putridoaere. At talibus vaporibus
inficifumus poteft ex lapidibus, &: metallis,
vtfufficienscorruptio miniftretexiguas has
beftiolas,pr^terquam quod Ariftoteles iftud
e6mendet,qu6d inijsquse putredinem nul-
iam pofle recipere exiftimantur , nafci ani-
malia nouerimuSiVt vermes in niue, pyrales
in igne. Veriim obferuandu eft,*on dixifle
nullam putredinem cfle,fedynon exiftimari:
aliquaquidem poteft efl^e,ide6 in histurbi-
disflammis morarialiqua poflunt&enafci;
in puro tamen & acthereo igne nihil quod
fentiat habitat , nihil adhuc quod non fen-
tiat nafcitur. Incola: illius fublimis plagas,
luces funt cjeleftes. Sed videndum eft, quo-
modoifti ignicolas flammarum io Cyprijs
fornacibus auiditate ignis compefcant. An
odio aliquo naturae, an famiharitate ? Hac
credo. nec audiendus Cardanus, quiputat
frigore reniti. namque quomodo exilia illa
corpufculatot flaramis obftarent?

CAPVT XIX.

Dluerfa falamandra eft, aduenaquideni
ignis,&:ex aqua aut hmo.Scio D.Tho-
mam ignei purafle ingenij, nutririin igne,ex
ficco terreo adufto, tumofa, propter conuc-
nientem fimilitudinem ad complexionem
fuam. Famam fortaflefecutus eft confim-
dentcm pyrauftacum falamandra. Ita Phi-
k,quod illius eft,huic dedit,dum cecinit:

o^ioic. yap l^v t^vov a-etpKiov,

A'/\A' Qwuav auin^ aViA'v(P3vap^,9ctviuiacrf]<;.
To (ttrvpyd cwrlw « cpo/3« Tirtjw^pctjpf,

Kai ^tT /W-gra^J Tis C^^f^v

Twcou^aAn^-zz^?!!''^©^ rip?^afj^n^.
^utd faUmandram , aerne teliusve educat?
In ofihm namque efi caruncula tenuis^
Cum feilis alarum^ faruo tegmine^.
Sed tu, Jmperator, hanc 'videns miraheris
£luod non tremifcat deuorantii om^ia
Ignis furorem, quem inuolans atrociter
JElidit , ac fornacis aJIu^ enecat;
Fahris^ denfam fufcitat fuliginem
Ingrefa fornacem dolose feruidam,
Rogum^ojiuitinter dr fiamma fonosy
Sprat^ fumi difipata acredinc^,
Surfum fauilla frouoluto vorticc^.
Noniiaecfalamandra eft ; fucco imbuitur,
pennis non alleuiatur: lacertae fpecies eft,cu-
teafperaatque fcabra,animai graue,tardifli-
mum , pundis velut ftellis variegatum , in
fontibus inuenitur,&: fub terra , atque in
macerijsmurorunl.Sine dubio domat igncs
asmulo rigore ; vincitur tamen a magnis.
Viia eft comburi. quare falso cecinit Nican,-
der in Alexipharmacis:

Cai nuUm foterit fumtis igmfve noct"

Exiguos folum ignes refufohumore extin-
guit. Non amphus illi tribuit Ariftoteles.
Greuinus tamen immunitatem hanc cuti
tribuit. Nonficco terreo alitur:namqueeli-
fa tetrum humorem , qualiseft terreusadu-
ftus,fundit,fedla(3:eum, tamquam faniem,
pituitas pignus.Licetus ex aqua generari pro-
bat, Greuinus ex limo : ego iftas origines, fi
diuerfe funt,duabus falamandrarum fpecie-
busdiftribuo.Vtraque peftiferaeft, &:terrx
&: aqusE: eftenira quxdam aquariiis , in fta-
gnorum ripis &: fontibus habitat , inde iii

terram

HISTORIiE NAT

tcttam nonnumquam profilit.Iuxta defcri-
ptioriemRondeletij,corporisfpecielacertam
refert, nili quod capite lit latiore paul6,oris
riwlu jemula ranx,caud a acuta & longa. Mi~
tius hsEc virus fundit; quamuis ego memine-
rim aquatili falamandra: imputatam fubi-
tam necem totius coenpbij, pra:ter eoquum
qui nondum cibum fumpferatj Itaque hxc
beftiola non fpcdatad exornationem ignis,
ciim ^emula lit,vt aut extinguat,aut combu-
ratur,&: ciim alienigenafit, alibi viuit,aliun-
denafcitur exhumore,aut fimo.Num pro-
'genieetiam gaudeat, dubitari poteft.Ncgac
■Greuinus. At Dal^|||(0mpius hxc teftatur.
Grauida falamandra menle Martio pede &
baculo elifa,la£i:ea fanies ex omnibus corpo-
ris partibus,capite, dorfo, aluo,Gauda, pedi-
bus exilijt,non aliter, quam ex papilla vbe-
ris,digitis coroprefsa:dum etiam ex dirupto
ventreplusquam triginta foetus adhuc pal-
pitantes, &:in aqua natante*, ac plus qu^m
triginta oua prodierunt. Ego quidem temi-
nam difl"ecuipra'gnantcm,tum ouis,tum ca-
tulis plena- alijsinchoatistanttim, alijs iam
perfedis gradientibus,& in aqua natantibus.
'iFortaffe mater eft , quamuis oua non fint
certa indicia libidinis. Ariftoteli oftrea om-
nianon nifi fponte nafcuntur, licet habeant
qua: ouanuncupantur.nihil hxc generationi
feruiunt.Argumentadumtaxatfunt melioris
nutricationis,quale in fanguineis eft pingue,
in aluo quoque muris femin^ foetus exti-
tere pra:gnantes,in quarum vterculis mufcu-
lifponte orti ex recrementorum colluuie,
non paterno femine.

CAPVT XX.-
tAn (tltqm grmdior bejlia igmm toleret.

REftant &: alize appendices qujeftiuricu^
\Xi Num &: aliud nobilius animalami-
cuni ignibus fit. SapienS enim in vndecimo
cap. memorat beftias vaporem ignium fpi-
rantes, aut fumi odorem proferentes , aut
horrendas ab oculis fcintillas emittent;es.
lam fi fpirant ignes,vitale illis eritinimicum
naturae elementum.Tum Moyfesfcribit ad-
uerfus murmuratores mififfe Deum ignitos
ferpentes , par fupplicium flagitio. Ad hxc
Cacus Arcadiasmonftrum fetofum & exi-
tiale, vt fcribit Adelinus Philofophus , eru-
dlatanhelitu fui pe£l:oris flammas ,maxime
cum per iram excandet. Fortafle qgifpiam
dicet, haec monftraPhilonemaut Salomo-
nem refpexilTe in igniuomis fuis feris. Virgi-
husquidehoc animal nouit,indefuperftruit
multa. P^eneomne mendacium originerii
fui alicui veritati debet, adeo fibi fecumque
parum fubfiftit. Sig Poeta illum defcribit:

VR^ LIB. IV. 63

Htc Ipelunca fuit vafto fubMotarecefu
Semihominis Caci^ facies qua dira tcgebat,
Solis inaccef^am radijs-^ femfer^ recentt
Cdde tepebat hnmm , foribHs^ aff xa fit-
perbis

dra virim trifU pendebant paUida tabo.
Huic monliro VulcanfM erat fater , illitds
4tros

Orcvofffentignes magna femoleferebat.
Non, credo , inlblens natyra eft , fi cuomat
flammasfurensaliqUabeftia. Tiberij Cxfa-
ris equuSjCiim in pugna calebat furore,fpira-
le ignes vifuseft , vt Heliodorus & alij fcri^
bunt. Archinenius quoque cecinit:

• Ignes equus arduus efflat.

Vertim ifta ignium eru£tatio noneft argu-
mentum fuftinentias tanti vigoris. Innocens
eft anhelitus. In corde , in pedoreanimalis
per varia late difFufus membra tepidufque
manet , nondum exuberatus in flammas,
donec ruducogatur, &:iam multipHcatus
adurendi vim concipiat j quemadmodum
folaresradij percryftalliim aut beryllu mul-
tiplicatiin fummo muci^onis acumine, exu-
runt obuia,exciunt flammas. Nimia bilis re-
coda & torrefada , in igneam & caufticam
fubftantiam degener , calidos»halatus fouet
& incendit: dum enim ftringuntur afflatio-
ne , tandem inflammantur. Nihilominus
ignitos fcrpentes Moyfis non eft opus dicere
ignes euorauifle,fufficit ad rationem appel-
Iationis,fi eorum morfus peftem ignis asmu-
lentur quemadmodum Lucanus fimilia
damna a ferpent^fzepe atque ab igne narrat:
Seps ^etit exig&usyi^u^e flexo dente tenacem
i^uuljit^ manu, pilo^affxit arenis.
Parua modo ferpens ,fed qua non vlla cruttx
Tantum mortis hal?et: n^ plaga proxima

circum . ;^i^.,T'

Fugit rapta cutis^paUe^ra^^ ofa retexit^
^iamj^ finu laxo nudum eB fine corporc
'vuLnus.

tMembra natant fame,fur£ fluxere jfine
'vlld

T egmine poples eratfimorum quoque mtif-

culus omnis , ^ ^ . . •'^

Linqmtur, ^ nigra diJiHlat^t inguina iabe.
Difiluii Jlringens 'Vterum membrana ,

fluuntquc^
^uidquid homo eH > aperit peliis natura.
profana.

Farua loquory corpus fanie flilla^e perultu;
Hoc (^flamma potefi. Sed quis rogus abffu-
lit ofa? ^
Ipfum venenumdipfadisignem vocat: .
Ecce fubit virus tacitum , carpit^ medul'

Jgnis edax , calida^ incendit vifcera
bc^, '
Et de eo qui illo fuerit percuffus addit:

F 1 m

64 lOANNIS EVSEBII

jUe vel in T unaim mi^ns , Rhodanum^^y
Padum^,

i^rderet , T^lumque bibens per rura va-
gantem,

Tam parum abeft quod Moyfi ignims, aut
Lucano torridus ferpens dicatur.

CAPVT XXI.

An in niue nafcantur vmantque
ahqm ammantia.

COntrariorum prona reminifcentia exci-
cabit curiofitatem , an nix azque liofpi-
talis lit, acignis. Negarunt Mercurialis , &:
multi ; Ariftoteles tamen , Strabo , Plinius,
Agricola,01aus teftantur: defendunt Mar-
filius GognatuSjFortunius Licetus,& Scali-
gei. Pofiuntgigni verraiculi in niue,qu6din
ea multum lit aeris, & fpiritus ,qui poftea
concalefadus, illos generet. Adhasc: humi-
dum cum calore ahquo eft , iuxta Ariftote-
lem;quare nix titulo humiditatis non peni-
lusfriget; gelu autem omnino infecundum
puto. Has beftiolas niueas vermes appellat
ApoUonides, oripasfeu montanas teredines
TheophaneSjlurabricosPfeudo-Ariftoteles
hb. de Plantis. Suntcandidi hi vermicuh,&
in vetuftiore niue ruiih ; na & ipfa nix fenio
purpuratur: tanti alboriscanities ruboreft.
Sunt praecerea hirfuti propter fuliginum co-
,piajn in vetufta niuecoaceruatarum.

^upmodo e terrdtxortafrimumanimaUa.

NVnc reftituo' me prim^use.generationi
exarida. Terragremium multorum ,
animaliu & genltKx prima eft. Videndum
quomodo parturijt beftias? Claudius Vidor
trtbuit virtuti &; afilatui Solis.
-^fam bis terna dies claro radiabat OlympOt
T ertia posi calidi genitalia munera Solts:
Jam^ tefes tellm ^rauidos laxauerat artus^
Cum maiorA agitas iufit Deus edere terram
Omne animal , vegetat ratio quodfola mo-
^ iitndi: ■

Cui feruire datum^quo rerum poffulat 'vfus.
II^c mora^proruftfpunt foetis 'vitalia terris
Pignora^ qu<sQj fui generts fortita figuras.
Tuxta Eugubuium quoque produxit terra
filj^ferioribus aquis confperfa, & Sole tume-
fa6ta,qua£ gremio ac ventre fuo parturiebac
animaha , prius geflerata quinquc dierum
fpatio, & concrelcentia,membrifque infor-
mata,quinta luce edita iam & perfeila.Ge-
nerabantur autem limul atque aquzefepara-
IX terras apertas reliquerunt.TunCjmirabile
• di(au,pairim feruebat humusiVtque terreftris

NIEREMBERGII

humotin medullas arborum, vitalem ftir- -
pium fuccum , Solis calore conuertitur , fic
vertebatur humus in carnes. Vt in vtero
matris exiguum femen repefadum crefcit in
carnem &: membra ; fic irem exigua femma
&: humorum partes coalefcebant in diuer-
foru m generu m animantes.Fiebat id volen-
te Deo, qui omnia qu3ECumque voluit, fecic
in caslo & in terra , in mari , & in omnibus
abylTis. Sed & naturas parauerat ipfe calesy
vt inde nafci haec poiTent^terram camquam
matrem ac genitncem^Solem tamquam ge-
nitorem jiacentem ftraraiTiquelate terram,
Solem defuperincumi^iltemiCupidiflimiiin
hunc generandijhac cupidiflime rapientem,
in feque continentem eaeleftem genituram.
Modum hunc generationis animaliu cum
enarralTet, locum etiam, quo effeda eft hacc
animantium procreatio primdm , & quo
effici poteft, his tradit. Atculimus fuperiiis
de ftagnante Nilo , & confidenteterrafc^ue
humentes relinquete,& animalibus nafcen-
tibus exemplum , flagranre regione ^Egypti
magno Sohs ardore. Non fieret idem in lo-
cis trigidis. Ideo vbi inchoata eft creatio,lo-
Gus erat calidilTimus , .in Arabia fcilicec &
Mefopotamia,vbi paradifus erat prima pars
Aquilonaris. Eoque fciendura eft,ifta ani-
malium primo tempore propagationem >
non in cundis terris extitifle , ficut nec om-
nes aquis principio patefadas : fed in locis
tantiim a^ftuantibus Soliique ardore fla-
grantibus. Hsec, vt dixi , Mefopotamia eft,
& Aramea, id eft, Armenia ; vbi fuit etiatn
prima hominum habitatio,& paradifus cer-
reftris, & homines ante dilUuium.Hic ardo-
re Solis nata funt prim^ua animalia,ex hifce
natis , & per orbem profeminatis , nata func
aliaex propagatione. Mihi celerior fuiffe
videtur prima illa generatio,nec per dies du-
rafle. Efficaciain analogas originis nifiex
Dei imperio non habuerut.Iftud imperium
tuhc fuic , cum fa£tum imperatiim. Tutn
quia ftirpes antecefrere Solem &fidera, non
ergo rerum generatio casli effedus eft^ Prae-
fero propterea Caietanum,& Lipdmanuma
qui cerriE aliquam cfficaciam feminalemqiie
vircutem delegitatn a- Deo putarunt. lam
iftatetigimus,atquc exemplum aqua:. Inde
hk fuppleripoflunt qua: defunt^ neauc ea-
dem aut fimiliainculceraus.

CAPVT XXIII.

In qud magnitudme animalta creata,

SVperfunt quazftiuncul^nonnullas, nunc
excutiendjK,An primaiUa aniroaliaedita
magna, an multa,an omnia.Iuirio Dei con-
fcqucs exigua videtur;&; pauca aiguere^alio-

qui

HISTORI^ NATVRiE LIB. IV.

6y

quicur crefcere &c multiplicari imperarec?
Quare dicere quis pofTec animalia ea ma-
gnitudine fada , v; crefcere potuiflent. Ni-
• hilominus puto in ftatura perfedaerupifle.
Exemplum Adam eft in virilitate creatus»
Veritati incrememi virtus augmentatiua fa-
tis eric.

C A P VT XXIV.

Afi mitio creata multa ammaliaex
njnoquoque genere.

Clrca multitudinfcm confiderandu eftj
an duo ex fingulisgeneribus ; an plura,
licet pauca; an multa. Moyfes Barcepha, &
Vielmus plura arbitrantur. Allegat ille Do-
minum Ephra:m, &: in argumentum fumic
pelliceas tunicas , quibusAdam e paradifo
^emiflus fuit. Vnde fumptae pelles , nifi auc
pereuntealiqua fpecie , aut fuperfluente in-
diuiduo ? Vielmus plura congerit indicia.
Nam terramtotaalloquebatur Deus, cum
dixit : Troducat terra antmam 'viuentem ip
genere fuo^ non foliim hortum in Edcn, auc
vicinameidumtaxatregione. Rurfus, ciim
eiufdem generis animaiia apud Antipodes
reperiantur , qusc apud nos funt , nec fic ra-
tioni confentaneum ea omnia ab homini-
bus vltro citroque fuifle adueda, aut ctiam
ipfa tranafle pelagus , quodnosab iilisho-
minibuslate difterminat , videtur probabi-
•lius , phua quam duo fuifle initio ab opifice
formaca. Ad hasc legimus , expellibus ani-
malium Deum fecifletunicas Adie & Euse:
quod fane teftimonium euidens facit,plura
c[uam duo eiufdem fpeciei indiuidua initio
fuifle edica,praEfertim fi eadem die Adamus
eiedtus aParadifo fuic , & opercus pelUbus.
nifi ad miracula &: nouas formaciones cum
quibufdam confugiamus.quod D.Augufti-
nus prudenter vetat. Ec forcc plures feminas
*in gregibus & armencis mundis Deus efPe-
cicquam mares , vt fpecies citiiis^ugeren-
tur, quod videamus vnum raarem plures
femellas generatim ferme implere, quam-
uis fub diluuium phires feruati mares fue-
rint quam feminas , ob facrificia , & in im-
mudis pares.ex ^quo mares feminse. Wxc
pro (ententia ifta: nihilominus non obftanr.
Namfriuolaeft iUa Antipodum confidera-
tio. Nuncidem incommodum reftatjnam-
que in Noetica inundatione omniaanima-
Jiaperiere, nifi binareferuata ; nitiilominus
nunc videmus in omnesmundi angulosef-
fufa. Quod Syrus Epifcopus obijcit de pel-
iiceiscunicis, moxexaminabimus. Nonob-
' eft , vt bina 2;enita cumTheodoreto& La-
<3:antio credamus exemplo noftii generis,&:
referuationis in arca. Procopius cenfuic ve-

r^fimile ,in initiobinainomnianimantium
genere , quemadmodum & cum homine
accidic , efle condica. Eranc itaque folum-
modo paria , feu coniundiones qujedam
fingularium animahum,cum adducerentur
ad Adamum, vr ipfis nomina darec quibus
forec imperacurus.Id quoque conijcere HceE
ex diiuuio , quando bina 6c bina in arcam
compellebancur , ad exemplum creacionis
mundi. Quod veropluraanimalia munda
inarcaminduda finc qiiam immundajideb
fadum eftjVcNoe, vbi praefenci periculo
erepcus fuerir, &: falucenifconfecucus,habe-
recvidimas quas immolarecDomino.Pr^-
cerea Deus malebat,vc plura animalia,qua2
prodeflenthominii conleruarentur. Opor-
tebat fummu artificem prima folvim exem-
plaria eflingere, & naturae deinde relinquere
negotium , vt fui imitatione in iterandis vi-
uentibus operam ftrenuam darct. Afcanius
nec plura vult genita animalia,nectantiira
bina, fed plures femellas. Huiuscaufa ea-
dem eft cum antecedenti , eodem retun-
denda idu»

CAPVT XXV.

^uprumnam ammalium erant tunic^
pellice^e qmbm mdutus Adam>. . -

VT inftitutamfiniamus caufam, difler-
tandum nonnihil eft de pelliceis tuni-
cis , & tranfituanimaliumadinfulas &ad
nouos orbes. Vnde illas pelles ? S. luftinus
putat, prajparatas a Deo praenofcete lapfura
Adami,non tamen detradas ab ahquo ani-
malium, nam binadumtaxat. Atcuius ani-
malis pelles erant, auc fimulabancur ? Ouis
verifimilius puto , nec iftud e meocerebro,
pulchram landae Hildegardis excerpam
fencehciam in Epiftola ad Pr^latos Mogun-
cinenfeSjCiim per illos diuinis fuifl^ec inter-
dida^ita (cribic: Ouis enim pAalijs animali-
bm fatiens,humilis,manfueta, munda exi-
jlit. Vnde etiam Deus felliceas tunicas frimis
hominibus ,fer inobedientiam a claritate, qua,
vejliti erant ,denudatis , pe/ies fcilicet ouium
pro vefie tribuens,ftgmficationes ouis callidi'
tati anticfui ferfentis opfofuit , & tali vefie
eos obtexit , ne nudi faradifum exirent. Iffc
enim Aternus Dei^,qui i» fiientia fua aterna-
liter habuit tunicam, id eH,humanitatem Filij
fui, ad cuiu4 imaginem hominem fecit, quem-
admodum Moyfes iffnm adimaginem & fmi-
litudinem Dei creatum efe teftatur , hominem
decepumvocauit,&tali vefieinduit ; in hoc
ofiendens, Ferbum,fcilicet vnicumFiliumfibi
codternum,ad requirendum & liberandum, ex
virginea natura humanitate induendum , iuf-
fione in fignifcatione ouis , fatiens, humilis,

F 3 man-

66 lOANNIS EVSEBII

manfuetui:, abfqtie omni rnacula vllim con-
tagijmundm eKijhret. loannesenim Baptijla,
^ceteriProfhetaJdemin Spiritu fan^Ioin^
telligentes, eum nomine agni ^ ouis fkpifime
appellant. Ipfe namque eFi immaculatm agnus,
^ Ipeciofti^s forma pra flijs hominum^qui non
devirili femine ffed de Spiritu fan6foconce-
ftus virtute altiftmi Dei,de carne Mari^e Fir-
ginis , Deus ^ homo natws procefit. Hade-
ntis S. Hildegardis. Piacitum D.EphriEm,
€^ pecudibus tuiffe arbitrantis,laudat & ara-
pleditur Barcepha. HuiusiftaluntiiV^^^w^tf
'vnicam dumtaxat par in animalium generi-
hm fmgulls fui^e ejje5ium: neque enimhoc fa-
cris Litteris proditum eji. Enimuero Deus^^qui
fermifit Adami arhitrio , njt peccare pofet,
fipusj^ haheret indumento, creauerat complura
animdia: cumj^ ille violata lege peccafet, hu-
mana fe jpecie primis parentibus ojlendens,
induit ipfos pelles foloeius nutu pecudibus de-
traBas,atque verbo in tunicas conformatas. Et
vero Dominus Ephrdm ait,fortaj?e coramillis
iugulatas efe pecudes^vt earum carnes ipji ve-
fcerentur , eori/fj, nuditatem fua cooperirent:
denique ex ipfarum morte fe quoque mortalia
habere corporaintelligerent. Hiec Barcepha.
Verum propter indumentum primorum
parentum non erat opuspluraanimahaex
lingulisgenenbus fieri, vt Barcephas placet,
bina fufficiunt ad fummum,ex ouibus fo-
liim quatuoraut fex,duoad femen referua-
ta,alia praeparata ad veftitu hominisjquem-
admodum & Noenon nifi ex mundis bina
animalia claulit. Horum tamen exceffus
non remedio naturae feruatus, fedReligio-
ni deftinatus fuit. .

CAPVT XXVI.

Anmalia carmuora , ^ recenter creaU
qmbus rebus Vefcerentur m arcd Noe.

TAnta circahancrem religione tange-
bar, vt pienc c6fentirem,plura ex non-
nuUis animalium generibus in exordio con-
genita^debuifTe ferarum annonapafci.Qu.o
pado leo, tigris, aquila , accipiter epularen-
tur? necelfc videbatur, per aliquotannos ie-
iunosperdurafle, autaliquas animalium &:
auicularum fpecies confumpfilfe , ii bina
durataxatex omnibuscondica. At nec il-
■ lud, nec iftud Philofophicum,nec expcdiens
natura: rerum,nec dignum prouidentiflimo
audore. Ceteium prodigere tunc naturas,
vc putaremus plures eflulas , obfl:at fecunda
propagatiorerum , cum poll vniuerfi illu-
uiem, bmxdumtaxat in arca referuatse re-
parationi mundi,bin^ ex eadcm arca dimif-
^ Ik. Idem hicfcrupulus , ex qua carnificina
leo, tigris, lupus,miluus nutritiinarca, Sc

NIEREMBERGIl

proxime poft exitum; fiquidem in arca nul-
lum aniraal fuit nifi faluci authofti^ refer-
uatuni; poftexitum incolumitati dumcaxac
fpeciei ,qua£ in binisiUis conftitit perplures
dies quam fuftineretur fanies. Quare ne-
•cefle eft alica interim carniuora herbis , &C
frudibus, aut terra ; lupus enim carniuorus
eftj&tamen terra vefcitur:idem quoqueillis
penu fuic inrecenti origrae mundi,atque in
clauftris arc^e.Quid moror?dubitare non li-
cet,primum omnibus animalibus promum-
condum fuifleterram? Hsec verba creacoris
func. Eccededi vobis omnemherbam afferen-
tem femen fuper terram , ^& vniucrfa ligna,
qua habent tn femetipfs fementemgeneris fui,
vt fint vobis in efcam,^ cun^is animantibus
terrjL , omni^ volucri cdi , ^ vniuerps ,quA
mouentur in terra.

Quarres : Qui tanta immutatio palati
leonis,tigridis, &:lupi, vca paftu ad raptuin
deficerent,a gramine ad greges?Forcafl"enon
incommodas placas guftui carniuoro, &;fa-
tis fimiles illis pr^eparauit Deus. Vnu m auc
alrerum exemplum meraorabo. Inprimis
plantie borametz, quit pfo carne agnma efl:
lupis, vt fupra difleriiimus. crefcitenim,aic
Scaliger, agni figura ad pedum fere ternum
altitudinemjquem pedibus,vngulis,auribus,
toto capite, prsecerquara cornibus repriefcn-
tat. Pro cornibus pilosgerit, fingulanscor-
nu fpecie.Obducicur corio tenuifnmo,cuius
decra£li vfus adcapitum legminaincolis.Fe-
runtinternam pulpam gammari referrecar-
nes; ceterum e vulnere quoque fanguinera
manare. Dulcore effe admirabili. Radicem
humoexertam furrigere advmbilicum vC
que . Illud miraculi fouet magnicudinem,
quamdiu vicinis obfidetur herbulis, tamdiu
viuere quafi agnum in laeto pafcuo ; remotis
illis , tabefcere atque interire : idque non fo-
lum cafu vel tradtu temporis , fed etiam ex-
periundi gr.atia fubtradis atqueablatis eue-
. nire.Quin illud auget admiracionem,appe-
ti a lupis eam.Surius if era fcribir,eius plantsc
fuauitatera lupos &: ceterarapaciaaniman-
tiaad eam deuorandam inuicare. Alterius
magni frudus in corde fuo agniim quoque
ferentis,teftisfuit beacus Odericus.Bernecas
aueseflefrudusarborum ,i£neas Siluius&:
Fulgofus fcribunt , plurimis alijs conteftan-
tibus. Verum infliperionbusegimus dehis
•fat difflisc.Pr£ECerea,,curc3rniuora aliquam-
diu herbis nonpoflentefleconcenca, cuni
vifa finc herbiuora carnibus ali ? Marcus
P. Venetus fcribit , equos in Regno Var co-
dis carnibusfimul cum rifo ali: in Prouincia
etiam Aden boues, equos, camelos,&oues
pifcibus vefci. Taceo quod de equis Anthro-
pophagiscelebrauit vetuftas.

C A-

HISTORI.fi NATVR^ LIB. iV.

CAPVT XXVII.

An aliqua viuentia marma animalia
creata pluraquam bma exeademfjjecte.

PLantasporro necefleefl: erupifleplures
eiufde (peeiei ; perijflent alioqui mulcae,
ciim omnibus feris parauerint fuo tempore
macellum. Quare non foliim creatas, quje
fufficerent prolapije proprias,fed qux fuppe-
tijflent annonae alienar.Quid de pifcibus di-
• cemus ? Reor non bmos Iblum editos , fed
tnaximum vulgus pifciculorum,&; beftiola-
rum aquatilium,ad grandiorum pifcium vo-
racifl[imorii , cetaceorumque gulam fuften-
tandam. Non forum his ab agrisrfuum lUis,
elementum carcerefl:. nec illis a Domino
pr^paratas plancas Scriptura dicit,fed neque^
omninocelauic terreftria bina genita, aqua-
tiliatameninmaiorivbercate. Nam vbi di-,
citm yFrodttcant aqu£ reptile ,\Qibum fara^
ibinon cafu pofitum, maiorem emphafim,
habet, quod S.Ambrofius, Vielmius& Pe-
rerius notarunc. Significat non quamuis pro-
dudionem, fed mulciplicem quafi fcacuri-'
ginem & ebuUitionem m maxima vbercate,
& copia. , v.,^\ . ,

CAPVT xxvriL

De pfcibus yefcentibus auro,

NOn obindeinficior, mulcis pifciculis
hoc necefie non efle,qui marinis plan-
t.is aluncur, imo teria, imo metallis. Mu.lti
putarunt , aliquibus pifcibus auriferoru flu-;
minum aurum gulam efle. Pefquerie inco-
lae ad Benacum lacum, atque etiam qui falo
accolunt,fibi perfuadent,eos pifces quos ipfi
carpiones appellant,e puroauro ahmentum
fumere. Et ne tam longe exempla petamus,
Lugdunenfis Prouinciaj incolae certo fla-
tuunt, pifces quos humbles &c embbns nomi-
nant, aliocibonon vefciquam auro. Nul-
lus efl: rufticus laciis Bourget accola , qui
non afleueret pifces Lauarets.quosipcr^cmo
in pifcatorio foro Lugduni venales reperias,
alium cibum non deguftare prxter aurum.
Lacus autem Paladrou in Sabaudia accolae
emblon pifcem , atque vmbram auro fuf-
tentan arbitratur. Similiter Laudenfes retu -
ierunc,inMediolanenfiDucacu,pifcem/^f'-
,molo\d ahemero illisdidum, veterumthy-
iTialum,auri depaftione pinguefieri. Admo-
nco , non omnino in ommbus verum effe:
nam Bellonius fada anatome obferuauit,
pluiesexhis pifcibus alijs cibis pra:ter au-
lum vefci.

CAPVT XXI}C.

An fuerint altquarum fpecierum creata
folum 'jingula ammalia.

REliquum eft difquireie,an,fi aliquaruni
fpecierum animalium pluiquam bina.»
fuerunt genita , nonnuUoru fint genitami-
nori numero:hoc eft, an fingula in ijs natu-
ris , quarum incolumitas ftirpis non pende-.
bat e maris feminaeque coplexu. Pifces plu*'
res fecundantur fblo humore,vultures ven-
to, vt fertur. Quare multiplicationifuige-
neris non eflet opus coUega. Eadem quseiho
eilde animahbus geminse originis e putri,
aut e vulua ; eadem de multis pTantis. Puto
' in primis fabulam effe fingularitatem PhcE-
nicis, vt non femcl difTeriii. Nec maior fi-
■ des de RhijiocerQce,quem Oppianus carisre
fexu fic canit;
V^iVovfipcaq S"' opvyx; fjBfl (pifeDiuet; cuSjJXT^poq
0'y TTo^ov (AAiiZov^ hXi-^v cT' "^a^ d>tQjLa pnhQ
A'vTi?7^HMpa4 cuvov 01' zoij^/u^jov ot^yiov dop,
Keivea xAv^h^,ov vi Sfef^mazji o^vcjoj;
0'vTyi7u^ Qe/.apmTiJ^Tjuti^eii ^Q^J)}riv.
KeJfoc»^ ^vap£ vnp i(popfAn^)(,iXi(pcuni
IlaMax/c ai Kovmcn vimv tcihtov i^HAV

V^pifjl^Si ^OM^Tc, '^fi^^lKO/U(pl(n fAATOdTroiqf

Yicu vciTU) p3tBa,fMfyi<; I^ZtTM^O/t^^e 7np(pvp$vm,
rioLiiTiQ(^\i appcvt<; eiai',(S httov^ ^n^ico^^,
KazTi odiv ov7t iS^ctm (pojZcd S' a^cti<;JhS at»i(piy
E'W ziCTfiTHc, oKopv to' eA.g (pt»Aor l^sKAStj/,:
"E' iT (WTo^^vic, (^crh iTmvTi?<Kiicn S i ytitii
E''/T5 'Z&^t^etA^^tlKcoffTipa^a^ioVojKpvov^
No<r(pi Tiodzev, vcxr^pi yctf^cav^^ vo<x<pi tokoio.
Rhinoceros autem oryge , afmo IndicOy eli

corpore impetuofoj »
7^n multo maior^paruum vero fupra Jitm*

mitatem nafi '
Surgit cornu,grauej acutum, indomitum tC'

lum:

lUo ferrumi^penetraritimpetufaBo
yulneransyjblidum^difecuerit faxum.
Sape i» pulueribpfs mortuum ipfum projlrx-
uit,

Senfim vero in rufa,^ pulchricoma fronte^
Et in dorfo macuU confertim purpura- .

fcunt. ,
Omnes vero mares funt^ nec vmquam femi-

na conjpicitur ,
£/ vnde nafcantur mn noui , loquor non

tamquam fciam,
K^n ex petra perniciofwm hoc genus pro-^

dierit,

K_ytn ex terragenfiti fnt^exijlant^ e tellurey ■
%^n ex fefe mutuo>portentum horrendum,

procreentur y
Sine amoribfis, (Jr frienuptijs,^ fmepuer-

perio.

F 4 At

68

lOANNIS EVSEBII N I E R E M B\E RGJ I

At licet fileantgenerationem Rhinocero-
tis AriftoteleSjPhvlOjifilianuSjAgatharatas,
folemnem illam nouerunt Phnius & Soh-
nus, aducrfotamen coitu , vt elephantes,
cameh , lynces, leones , tigrides. Par vulgi
■commentum inPUnio de hyxn^ , alternis
atinis marem, akernis feminam fieri,&iine
coitu parere, quod negat Ariftoteles. Nec
vulturisfamaveridicaeft. Epifcium autem
plebe, hcet virginex fecunditatisfint non-
nuUi , non tamen propterea cenfeo fingula-
res editosj namque oportebat turbam effe
vc (eruirent grandiorum palato,quemadmo-
dum diximus.Idem dehumilioribus plantis'
cenfeo.Fateor tamenaUquas nobiUores vni- "

• cas fortaffe tunc fuiffe.Id opinor de vitae at-'
bore.Fortafre idem acciditahquibus anima-
libus fponte nunc nafcentibus , fiterraet-
iatn JiUqua ex ijs tunc aufpicata fuit. Suo
poftea loco diriraenda ha:c Us erit.

CAPVT XXX.

An animalium ingenia nmtata fuerint^ .
dmerfa faUa , quAm Deus tUa
creauerit.

Dlgerenda quoque eft quseftiucula haec,
an alterius ingenij &c naturie fuerint
animaha in primordio ciim illa produxit
tcrra,quam nunc fint, hoc eft,an idem tunc
ferisfuerit furor, idem reptihbuSvirus. Per
fediones difputabo ha^c. Invniuerfum infi-

• ciari non Ucet , ingenitam illam erga Rc-
gem fuum reuerentiam hominem amififfe.
Etiure quidem dominatione ferarum mul-
ftatus fuitjqui dominum fuum feruitiode-
bito priuare nitebatur. RebelUs fadus Deo,
meruit rebelles fibi pati feras. Infurrexit
pars hominis fenfitiua aduerfus rationalem :
vna quoque fenfitiuus gradus animaUum
aduerfus rationale animal fe extuUt. Egre-
gie Gregorius Nyflbnus in fua Philofo-

. phia ait : Ceterum antiquitus nuUum a-
liorum animantium homini nocere aude-
bat , fed quamdiu proprijs paffionibus &
irrationaU , qua^ in ipfo erat , particulie

• dominabatur , fubiecta &: obedientia ei
erant omnia. Quia vero fuis affedionibus
minimc decenttr imperitabat, ab eis deni-
que pofTeflus, Sc ab exterioribus fubadus
cft: quodenim ab ijfdem iam impetamur
&^ Ijedamur, peccatum fecit. Cuius fane

• veritas ex his , qui optimam tranfegerunc
vitam , manifeftum eft : ferarum enim
infidijs indubitanter hi fuperiores vifi
funt , vt leonibus Daniel , viperaj mor-
fu Paulus.

CAPVT XXXI.

rapacia , iracunda, exitialia carm'*-
uora ammalta a Deo m mitio creata
eodem mgenio^

NVnc qu£Eramus,an abfolute rapax vo-^
raxqueingenium denegandumfit be-
ftijs , pro eo quidem tempore cum mundus
honoremfuum iUibatum habebat. Theo-
philus enim Antiochenus ad Autolycum
hxQ fcribit : Feras autem Graci nominant
pioi tS ^piiOazti , id eU , quld venando ca-
piantur. Nec tamen a rerum frimordio noxitt
(jr exitiales creat£ funt. Nam nihil noxium ah
initio a Deo conditu efi. Sed hominls deli£fum
cdnditionem creaturarumdeteriorem reddidit^
vhi primum homo legem Dei transgrefus eff,
etiam reliqua fr&uartcata funt , ^ degenera-
runt. Vt enimfi paterfamilias fapienter 'Vitam '
infiituit fuam^etiam domefiici, (jr reliqui fa-
miliares ordinate ^ decenter viuant ; fin au'
temherm peccarit , negligenti<e fecerrum-
pendum dederit , duhiumne efi , quin feruf
delinquant^ ^ focordiam ampleciantur^ Pari
ratione contigit in prafenti negotio/vt peccan-
te homine ettam reliqua qtoe in homints tnini-
fierium creata erant, prmaricarentur.vbiau-»
tem homd ad fuam naturam, ^ priftinumin"
genium , nec non dignitaiem redierit , cefians
malefacere, etiam aliqua animaliain primiti-
uam refiituentur manfuetudine. H^c iUe. Ip(a,
. nihilominiis ftrufturaformje, vngues, den-
tes , &: aUa arma ferarum exigunt indolem
acerbam &:carniuoram,ahoqui fruftra mul-
ta in naturS; quare & nociua eflent ahjs,car-
nibus viditatura. Nec obftat fententia Pa-
trum,innocentiam animaUum ante pecca-
■tum commendaniium: folvim eflent inno-
xiaj homini , non aUjs brutis. Optime fan-
diflimus Eucherius dixit: Si nohis pro pecca-
to nocent, quare fihi inuicem nocent, nifi quia
alia funt in cibum aliarum datx ? Confpirac
Auguftinus fimihinterrogatione. Dicetali-
quis:Cur ergo inuicem befti^ noccnt,quibus
nec peccata vllafunt,vt vindida ifta dicatur,
necvUam refcipiunttaU exercitatione virtU-
•tcm. ided nimiru,quia fciUcet aUa; cibi func
aharum. Necredepoflumusdicere, Non
cflent zWx quibus alije vefcerentur : habent
cnimomniaquamdiufunt menfuras,nume*
ros,&: ordines fuos. Qujecu^la meritocon-
lideratalaudantur , nec fineocculta pro fuo
genere modcraiione pulchritudinis tempo-
rahs,etiam ex aUoin aUudtranfeundo, mu-'
tantur.Quod etfi ftultos latet,fublucetpro-
ficientibus, claru m perfedis eft.

HISTORi^ NA

CAPVT XXXII.

Ar^vipera^ ferpentesyenenum foli^m
pof peccMum habeant,

QVid de pefi:ilentia,quam euoment fer-
penteSjdicimus? Rupertus ex peccato
immiflamdifleric,cuiusiftafunt.Nuncillud
fciendum,quia reptabat priUs, vt nunc om-
ne huius fpeciei vel generis animahfed repta-
tio irta nihil horroris haberet , fi non illa
diabolus ad mortem domini eius, hominis ,
vfus fuiflet. Multo magis vero nec virus pe-
ftiferum vomeret, nec in fe ipfo haberet , li
non illud iSem creaturas Dei adulterator
Veneficus illo fuas malitise veneno poUuiflet,
& per os fuu homini mortem infibilaflet.
Ecce hodieque ,( vt tacea quod multis fan-
. 6torumChnftiferuorum non folum inno-
puos , fed etiara obediences lcgamus fuifle
lerpentes) gens tota efle traditur, quae in rae-
dijs tutam agat vitam ferpentibus. Vnde ait
quidam Romanorum audor nobilillimus;
■ Gemvmcfiter^as
Jncolit } f^uo ferpentum innoxia morfu^
tJMarmaridA vfylli , par lingua potemibus
herbis.

Jpfe cruor tutiis ^nuUum^ admittert 'virus,
Vel cantu cefante potejl. — —
Quanto magis tunc homo cundorum ani-
mantium praefes, & dominus , reptiUbus
quoque terrae ordine legitimo imperitaret,
fi vel diabolus per os ferpentis numquam
fibflaflet j vel fi_ipfe homo , ciim in honore
cflet, fic intellexiflrer, vt venenum fuafionis
eius non admififlet.Ergo bona quidem crea-
tio cun(9:orum, fed hiomini, quia Deo con-
trarius fadlus eft,exiftens fibimetipfi grauis,
in malum iure verfa funtea qua: bene fadta
.erant. Hasc Rupertus. Dicendum tamen
idera dc pefte venenatorum ac de (ieuitia
ferarum, vtramque dotem indoiis efl?e , fed
innoxiam foli homini.

CAPVT XXXIII.

Cur Dem venenata ^ noxid
ammaliafecerit.

Dlces, cur beneficentiflimus audor le-
thifera & virulenta animaiia fecerit.
Refpondit iam Auguftinus, nec luculentius
expedes didum.Solent enim Manich?i,in-
quic, mouere quseftionem, vcdicanc ; Quid
Gpus erac , vc cam mulca animalia Deus fa-
• cereCjfiueinaquis, fiueincerra,qu2e homi-
nibus non func neceflaria?Mulca eciam per-
niciofa func&cimenda. Sed cum ifta di-
cunt, nonintelligunt quemadmodum om-

TVRiE LIBi IV. 69

nia pulchra funcconditori & artifici fuo, qui
omnibus vticur ad gubernaciohcm vniucr-
ficacis, cui fumma lcgp dominacur. Si enini
in alicuius opificis ofticinam impericus intra-
Ueric,videc ibi mulcainftiumenra, quorum
caufas ignorac ; &: fi multumeftinfpiciens,
fuperfluapucac.Iam verofiin fornacem in-
caucus cecideric,auc ferramenco aliquo acu-
co, ciim id malecradac, feipfum vulneraue- '
rit , etiam pcrniciofa & noxia exiftimat ibi
efle multa. Quorum lamen vfum quoniam
nouitarcifeXjinfipienciam eius irridec,&; ver-
ba incpca non curans , officinam fuam con-
•ftancer exercec.Ec camen cam ftulti funcho-
mines, vc apud arcificem hominem non au- .
deancvicuperarequae ignoranc, fed ciim ea
yiderinc, credunc efle neceflkria, & propcer
vfus aliquosinftituca.In hoc aucem mundo,
cuius condicor &adminiftracor prasdicatur
Deus, audenc mulca reprehcndere,quorum
caufas non videnc ; &: in operibus acque in-
ftrumencis omnipocencis arcificis volunt vi-
^ deri fcire quod nefciunt.Ego vero fateor me
nefcire,mures&;ranasquarecreata fint, auc
nmfcas, aut vermiculi : video tamen omnia
in fuo genere pulchra efle , quamuis propter*
peccata noftra multa nobis videantur ad-
ueria. Non enim animalis alicuius corpus
&: merabra confidero, vbi non raenfuras,&:
numeros,& ordinem inueniam ad vnitatem
concordiae pertinere. Quse omnia vnde ve-
niant non intelligo , nifi afumma menfura,
& numero, &c ordine, quas in ipsa Dei fubli-»
mitateincOmmutabiH atque aeterna confi-
ftunt. Quod fi cogitarent ifti loquaciflimi &
ineptiflimij non nobistaedium facerent, fed
ipfi confiderando omnes pulchritudines, &
fumraas &; infimas, Deum artificem vbique
laudarent: & quoniam nufquamoftenditur
ratio,ficubi forte fenfus carnalis oflenditur,
nonrerumipfarum vitiOjfed noftrsb^brta-
litatis meritis imputarent. Et certe omnia.
• animalia aut vtiha nobis funt , auc pernicio-
fa,aut fuperflua. Aduerfus vcilia non habenc
quid dicanc. A perniciofis aucem vel pu-
nimur,vel exercemur, vel cerremur, vtnon
vicam iftam multis periGulis &: laboribus
fubditamjfed aliam meliorem,vbi fecuritas
fummaeft , diligamus & defideremus , &:
eam nobis pietatis meritis comparemus.De
•fuperfluis vero quid nobis eft qii^rerePSitibi
difplicetquod non profunt ; placeat quod
non obfunt: quia etfi domui noftrse no funt
neceflafia , eis tamen completur huius vni-
uerfitatis integritas, quas multo maioreft,
quam domus noftra,& multomelior.Hanc
enim multomelius adminiftratDeus,quam
vnufquifque noftrum domum fuam. \lm-
pa ergo vtilia , caue perniciofa, relinque lu-
perflua. Inomnibus tamencum meniuras,

70 lOANNIS EVSEBII MIEREMBERGII

& numeroSj&ordine vides,artificemqu2e- fmt nociua; vel primocreaca rnitia, poft fa-

rc.Necaliuminuenies,nilivbiiiimma(nen- d:a iinc homini nociua. Dicitur qudd ante

fura,&:fummusnumeruSj & fummusordo pcccatum hominis fuerinc mitia, fedpoft

eft,id eft, Deum, de quo veiiflime didum peccatum fada (jnt nociua homini , tribus

eft , quod omnia in menfura & pondere &: decaufis: proptcr hominis punitionem,cor-

numerodifpofuerit. Sic fortalfe vberiorem redionem,inftrudionem.Puniturenim ho.-

'capies frudum,cum Deum laudas in hu- mo,cum la;diiurhis, vel ciim timec Ijedr^

miliiate formic.x ,qua ciim tranfis fluuium quia timor maxima pcxna eft.Corrigiturhis,

inalicuiusiumentialtitudinc.Auguftinifen- ciim fcitifta fibi accidiffepro peccaco fuo.

tentiae adiungamus alia Pacrum dida. Gre- Inftruitur admirando opera Dei, magijs ad^

gorius Nyftenus lib. i. Philofophias ait^ mirans opera formicarum , quamoneraca-

Quod li non omnia noftris neceflitatibus melorum. Vel cum videt hxc minimafibi

ancUlentur , fed homini noceant qua^dam; pofle nocerc , recordatur fragilitatis fuse ^ &;

confldprandum, haecijs vfuiefle,quaEinfa- humiliatur.
mulatu m &c conuenienter creata funt^vt eo-

rum creacioni defit nihil quae generaride- CAPVT XX^CIV

•censerat. Sed neque horum viusomnifa*

riam hominum eftugit intelligentiam , imo Jit mutataammalium complexip

venenofaad propriam homini conducunc 'ijitahi Vu,

vtilitatem : vtitur enim eisin medelara ab

ipfis inflidas la:flonis, & ad aliarum ajgjntu- T Llud quoque illucidandu , an virtvis viui-

dinum (anationem.Tales qu^dam funt the- A fica animaiiu nimis fit labefaclata faltem

riacje vocatx compo{iiiones,quas ratio ad- poft diluuium. Num, quemadmodum hu-

inuenit,vt per huiufmodi & his dominetur, manse vira: periodus contrada eft,lic &c bru-

& ab eis veluti pofleflis hoftibus adiuuetur. torum: quoru nec tunc xta.s longaeuior eflet

Innumerasautem homo contra haecvirru- <]uamhumana,alioquiferme£Etern3mtune

tes habeta conditoretributas, qux cohibe- diceres. Plufquaad decem miUia annoium

re, defendere , S>C infidias eoium corrigere protenderetut , ii limifi proportione fupera-

queunt. Nam alia quidcm alijs indigentijs ^^et noftram ; nam fi cum vita haminum vix

conueniunt,generatim autem omnia ad ho- conagefimum attingcret annum > ad non-

minis medelam conferre nata funt,etiam genteiimumcerui cornicefqueperuenerint;

vtilitatisaliascxpeitia. Et ha^c quidem de proh quanta horum brutorum longxuitas,

praEfentinoftrae vitaecoftitutionc dicla finc. & pjeneimroortalitas, tunc ciim homjnes

Theodoretusaccedicqu2Eft.i8.inGenefim. _ nongentefimufuperabant/ Curergonoftra

Pr£Eterea,& ad alia beftije no funt nobis inu- nunc tanta fui parte mutila,6d brutorum in-

tiles. Nam ex eis Medici pharmaca non pau- tegrior? Prouidentiae diuinaEl id imputo , vc

ca componunc ad morbos propulfandos. vicinia mortis nos compefcat a peccando.

Ne quis igitur, beftijs per fe confideratis,de Deinde conditioni mutabili ingenij huma-

creatoreconqueratur , fed vtiUtatem inue- ni,difciplinasomnes prxuertentis.Peritiailia

, ftjget : fiquidem ipfum etiam corpus huma- naturaejqua fe primogenitores illi generis fa-

num, ^uamuisformofum, temperatum, &: lutaribus alimentis medicaraencilqueiuua-

yaria partium vtilitate prasditura , muco ta- ^ bant , paulatim amiflaeft;at bruta i,nftin6lu

men & fputo , ac fcctido ftercore noncaret; aguntur,dod:a nafcuntur, nec patrum curse

nullus tamen fanas mentisex his animal vi- &tradiiioni fiiucolumen fideicoramiflum.
tuperat.Neque enim abfque hisagere vitam

j)oteft,fedper haccfirmum eft&vegctum, CAPVT XXXV.

fiquidcmegetpituita,fanguine,&:vtraque

bile. At quemadmodura per hxc confiftic, altqmrum animalmm figuramutat^,
fic per eadem- dilabitur : vnius enim horum

exceflii aut defedu enecatur animal. Beda T^Vbirari quoquepoteft,propter ferpen-

in libro De fex dierum creatione, aliam ra- • JL^us damnationem ,ananimalium nOn-

tionem breui compleditur. Aut propterea nulloru geftusfit diuerfus ab habitu quem

ifta animaha venenofa creata fuerunt ad prima conditioneacceperunt. Verumante-

terrendum hominem , quia Deus praeuide- quam dolum Euse ftruxiflct ierpensnon ere-

bat eum peccantem , vt intelligeret poenas ftus ( vt Bafilius & Didymus dixerunc) gra-

infernalcs, quia alibi dicic: Vermes eorum diebacur, fed pectpri incumbens repcabac.
non moriuntur^ igniseorum nonextingui- Incerminatio diuina diabolum pr^cipue per-

tur. Nec contemnendus eft Petrus Come- culic, & ferpenrem vtique,fed tamquam in-
ftorcapite 8. Scholaftica^ hiftoriae. Quacri- ftrumentym ncc enim tantum damnatur
turquoquede nociuisanimantibus/icreata fcelerisau<3:or, fed S£ pugio ;quareidipfum

quod

quod habuic a natura jrecepitin poenam &
fld ignominiam , quemadmodum Adam
mortem, iris quoque ante vniuerfi eluuium
naturaiiserat,deinaein lignum datur diuini
padi: fi enim Adamo natutalia omnia fe-
cura,cur non feruarencur fcrpenti?

C AP VT XXXVI.

^^ce ^ecies jerpentis fuerip ^ qua
diemon decepit Bmm.

OBuiam iftaappendicem anne^to, qua-
lisferpens caufa noftri damrii. Eugubi-.
nus putauit bafi>lifcum, quia Rex ferpen-
tium; Pererius fcytalin , quia magtnicudine
& tergi varietate intuentes detinetj Marti-
nus Delrio viperam ; Camara eommunera
anguem, aliqui murem araneum,, qui viru^
lentus eft atquc fpecie gratus , 8£ dicitur fuf^
pendere intuentes in fui admirationem. Vn-r
deHifpani dicimus de iiominibus fulpeniis:
tJMiras lasmufaranas. Bonauentura & aiij
draconcopedem malunt . Au£lor quoquc
Hortuliexlibro de Natura rerum ita ait:
Draconcofedes ferpentes funt magni , ^ fo-
tenteSyfacies virgineashabentesj humanis fi-
wilesy indraconum corpus deftnentes.Credibi-
le eli^ hum generis illum fuife per quem dia-
holm Euam-decepit , quia (ficutdicit Beda)z>ir-
gineum vultum habuit. Huic etiamdiabolus fe
coniungenSy vel applicans , 'ut confmili for-
ma mulierem alliceret,faciem ei tantum ojlen^
dity ^ reliquam partem corporis arboris fron'
dibus occultauit. Ceterum nonadmodum
- abfurde facere mihi viderer , fi draconem
fuiflefufpicatusfuero.blandiculus enim eft,
gratam quamdafpeciofitatem habet, ama-

TVRiE LIE. IV. j-t

torijs quoque affentationibus decipereno-
uit,ade6 Callidus eft & verfutus. i£lianus
ha:c (chhiv.t^pud ldum£os^feu ludAos^ciim
Herodes r^erum. potiretur^exirni^ magnitudine
draconi perpulchram admodum adolefcentem
feminam in amore fui^e indig^nix. pr^dicanti
ad quam i/le quidern ventjtaret fimul cum
ea amanter dormiret. HACvero ,etiamfiama-
tor^ quoad poterat , leniter manfueie adip-
fam adreperet /lus^ tapien metu perterrita,fefe
fubduxit: c^' vt ex amic& abfentia eum amoris
obliuio caperety menHruum jpatium abfuit. At
ei fane.^citmiabfrntis defiderium a}tgebafur,in-
dief^^ amatorim af e^m eatenus, ingrauefce-
bat, vt noBes ^dies adeum locum , 'ubi cum
adolejcentuU 'verfari folitus erat ^fiequens ac-
cederet. Citm vero eam quam amabat non in-
ueniret , tamqaamamator cui amor oftatis
non rejpondet', acerrimoi dolore affliHabatur.
PoJiea aute quam puella reuertifet , confeflim
eam audiuitiac v^ld} amatorie, tamquam jpre-
tus,ob eam^ rem am,antif ima, ira incitatus^re'
liquum per adokfcentis corptM circumplicans,
eius crma pafce moUiter verberabat. JS^h,
ergoexpertia rationis aniimlia Cupidoil/e,\lor
uis etiam dominus ,negligit :fedex his ^ aljj.S:,
qtfemadmodum e^- erga ea affe^ius fUi&fingUi-
lacuret,oBenditur. Hadenus i^hanus.

Sed TertulHapus videtur infinuare
nonnihil de dracone, ciim in lib.De habitu
rnuliebri inqutt : K^iunt & de fionnbui
draconum gemmas erui ,ficut in pifcium
cerebris lapidofitas quadam eU. Hoc quoque
deerit Chrifiiana , vtde ferpentecultior fiat,
Accedit S.Ioaniies,quoties meminic antiqui
huius ferpencis,draconem in Apocalypfi ap-
peliat.Res tamen nihilominiis incerca. Sunt ,
quoque draconesqui terram guftent.

lOAN-

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EXSOCIETATEIESV

HISTORIiE NATVRi£

LIBER QVINTVS.

CAPVt PRiMVM.

Dt Animxlihm riotii orbis^ qmmodo iUo
tranfueSid, opiniones variaet

V N c potiiis curioficas
prouocat &c noftra hi-
lloria , qua Vielmij coa-
futatiOi cuius fententix
in fuperioribus memini-
mus . Quomodoin dif-
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ feda raundi membra il-

^4a^3e beftiae? An ed tranfoeto^ Quo ponte.
Oceanus fuperatus ? Qua velificatione ad
infulas , & quarcam mundi maximamque
partem appulerunt? Sunt qui putent,conti-
nuariorbem ignotis vijs, ijlque fua peregiffe
itinera. Huic obftat primum , feruida elTe
plura aairaalia appetentia aeftum, quare no-
uum cselum non ambirent per aduerfas in-
genio plagas,qu2e neceflarid rigent Septemr
trioni vicinse. Ad hsecquojcnodo adinfulas?
An , quod nofter Acofta putat , communia
nobifcum animaUa,aprum,leonem, vrfum,
vulpem in femotis & aufugientibus com-
mercium noftru infulis non elfe, elTe tamen
in America.Hocinexploratum eft.Quidam
cx noftris Fratribus naufragio pulfus ad in-
fulamquamdam,vidittigridem. lam quid
refert,ifta animalia non fint, fi aliafunt.^aut
quailluc viaperrexerinc ? Quidam malunt
tctrx beneficium elTe^parturientis beftias,re-
petiifTequealiquando primum puerperiura;
ideo vbique reperiri animalia,aut eadem,aut
diuerfa,pro qualitate humi. Iftam terrae fe-
cunditatem mox examinabimus . Fateor
Auguftinum in infuliseam facillime concef-
furum. Alij negorium Angelorum credunr,
quibus regionum cura commilTa , fuafque
eos exornafTe ditiones brutis incolis. Minor
difficultas fortafle eft in natione auium: ea-
demijsvia patebit,atque quadrupedibusin-
fuper & fua. Plures pertinacesfunt volando,
&:induftrisE. Grues Ponticum mareperuo-
lant: vifa: nauigantibus multa: volucres vltra
ducentefimam e terra leucara . Olores in
fuis peregrinationibus ad remedium laflitu-
dinis collaimponunt prsecedentibus, feflbs

ducesadtergarecipiunt. Pater Dominictis
de S.Nicoiao e nauigatione Lufitanica fcti-
bit, aues toto raari paflim vidifle,atque om-
nes tara pertinaci volatu,vtmirum fit, cor-
pus ex elementis confla.tu tam aflRduo polTe
verfari in labore. De quodam genere (alca-
traces vocant) aiunt, ne nodu quidem a vo-
lando ceflare , fed efferre fe adnjodum in al-
tum, tumcollo fub alteram alamredudo,
altera expafsa , permittcre fe ventis , donec
fuopte pondere ad hxc citima delabatur : id
vbi fenfcrit,excitari,ac rurfus a^theris alta rc-
petere, ficque nodem fubeundo ac defcen-
dendo tranfigere, neque aliterquam labo-
rando quiefcere.Hirundo,nefcio vnde defe-
ciflet,ducentas circiter leucas circumuolita-
uit Capitaneam , nec quo liquorc, nec quo
pabulo viueret j fatis fciri potuic . Ceterum
coturnices in pelago diuerforia inueniunc
periculo nauigatium-, infidentes enim velis,
& hoc no£lu , merferefsepe nauigia. Quirj
in mari intemerato ratibus, in ipsa aqua,pu-
tauit Acofta confidere pofleadhuc fubmer-
fas. Equidemfcio, iuxta Ariftotelicamfen-
tentiamjaues patientes fpiriius,& fub aquas
non difliculter fuftinere; tum per proximas
infulasrecreabuntur, iteraturae viam. Garci-
laflus Inca fcribir, fe vidifle tot auesip mari
Sur , vt vfque ad duas leucas occuparent vi-
fum, denfo grege: quafda quiefcere in aquis,
quafdam reparatas ex aquis affiirgere. Nihi-
lominus vaftum illud fpatium immenfi
Oceani non credo penna fuperatum ,nifi
qua parte fit vicina noftris orbibus.Nec hoc
proomnibusauibusfacis: nam&: ftruthio-
cameli , & gallinas in ijsplagis inuenta , qui-
bus fublimis progrefliis negatus.

CAPVT II.

^mmodo homines animaliA tranf
uefia in nouurn orbem.

VErum quidquaerimus , quomodo in
dorfo mundi beftias & volucres,fi func
homines qui fecumplures potuetuntcom-
portare ? aliquando fortafle fuit nonnulh
communicatio orbiu, Ophir putauit Chri-

ftophorus

lOAN. E VSEB.MIEREI

ftophorus Columbus Hifp.miola infulam>
quam ipfe reperitjeQdem exiftimacio eft Ro-
berri Scephani, Sc Francifci VatabH: alij
Periienfe Regnum crediderunt triennalibus
Salomonis claffibus folemne.Rapuit multos
ifta cogitatiOjPoftellumjGoropiurajMon-
tanumjGenebrardum,Poireuinum,& alios
non vulgaris iudicij. Si ita efi:,aliquando no-
tuit vni orbialcer. Quidquid fic , commu*
nicati mundi fuerunc .• iiquidem ille noftri
colonia,fiue Ophir filius leclan, nepos He-
ber , illuc produxit imperium ex vkimis
Orientjs oris , fiueHebrcTidecem tribuuni
illudexilium elegerunt, vtquidam huctor-
quentverba Efdrx in quartohbro, huecri-
bus Iflachar, vt Petrus Simon trahic v^cici-
nium lacobi. Tum Piioenices Sc. Carchagi^-
nenfes inuenerunt. Proditum eft reperifTe
nouas & remociffimasregiopes prolixxna-
uigationis : fed cautum legibus, ne quis illd
peteret , ne Carchago defererecur. Cundos
inflammarant nuntiafeliciffimi & dicilTuTu
foli . Siue incolas Atlantic^ inful^e apud .
Platonem eas prouincias occuparinc , iiue
Hifpani , vt quibufdam placuit, primiim
Hefperides iniulas, deinde ylteriores plagas
incoluerint; iiue Tartari , liue Sinas , vt non
paucorum exiftimatioeft,fiue Romanicum
rerum, cum Hifpani£E, cum mundi pocie-
bantur. Namqueinter ptifca Periieniium
Regum nomina, Titus & Paulus ab aliqui-
bus agnofcuhcur:nec enim iinecausa ahqua
Noui noticia mundi quibufdam ex prifcis
fuit, Platoni forcaifejSenecse, Luciano, Ar-
riano,Clementi Romano, Origeni, Hiero-
nymo,alij. Ceterum &:longiflimas nauiga-
tiones in antiquitate agnofcunus , ab ludsea
& Tyro per triennium.Credo Salomoni in-
notuifle magnetis vires , & perfedam Geo-
graphiam &: Hydrographiam. Hanrion Sd
Eudoxus non minus nauigauere quam Lu-
fitani. Anteciiluuiuab hominibus primura
occupatum mundum,Pecrus Simonputat
Nocitiai.c.io.id fuadere videturhominum
multiplicatio,vt anguftusijs foret^ifte mun-
dus; ii namque in paucioribus annis poft di-
luuium , cum homines miniis viuerent ,ica
multiplicaci fuerunt , vt opus fuerit Ophir
quserere nouumorbem,iuxta quorumdam
fenfum; potiori iure id credi poteft accijdifle
ante corruptionem terne & naturas.Adhxc
iuxta plaufibilius ipfi Petro Simoni placi-
tum, ex fententia Alenlis & Alberci,paradi-
fus fub i5.quino£liah polita eftjin hac autem
plaga dumtaxat portendi Perilanam regio-
nem& Abyflenos. Tum fuefe quiparadi-
fum in Peru locarunt. Ceteriim nonnullse
luina: fubcerraneas habicatas uiexpiato orbe
illas regionesfollicicant.NamqaeiuxtaCal-
laum portum Limx in Peru, cumeuifcera-

IB.HIST.NAT, LIB, V. 73

ret auaritiaterramj in^ecutaauri venam,na->
uigiumfnuentumeft fub ipfo monte, quod
a noftris & hadenus fama &C fcriptis^anti^
quorutnnotis plurimum diflidebat, credi-
tumqueab vniuerfis,illuuieibi fuifle huma-
tum. Eiufdem argumcntieftinuentio pro-
digiofl elcphantjci dencis iuxca Mexicum^
fubediciflimi mediculliodollis jciim tamen,
Occidentales Indiasnon fcrant modo hanc
beftiam. Tum in nouo Regno Granatae,
iuxta ciuitatem qua: appellatur l^ueFirA
Senora de losRemedios, in quadam todina
profunda dolium integrum inuentum , &c
lellaexligno incorruptibili , &ahafupelle-
dilia, oUae, vrcei: flmilia fa^pe inuenca fub
terra. Idem Petrus Simon fcnbit.Fidem his
adftruicaliqua prsecipue nauigij inuencione
Pecrus Mexia,qui fub emineci monte aliud
repertum narrar. Trahi poflenteodembfla
gigantum reperta. Ad hxc , naufragia olini
trequentiora euenere. In Arabico iinu res
gerente C. Czefare Augufti filio , flgna na-
uium ex Hifpanienfibus naufragijs feruntur
agnita. Nepos de Septemtrionah circuitu
traditjQ.Metello Celeri,C.Afranij in C'^ftsu,
fulatu Collega: , fed tum GalliaE Proconfult
Indos aRege Sueuoruili dono datos, qui ex
India com mercij causa nauigantes , tempe-
ftatibuseffent in Germaniam eiecli, Annij
Plocami,qui maris Rubri vedigal a fifco rcr
denierac , libertus circa Arabiam nauigans,
aquilonibus raptus praecer Carmaniam,de-
cimo quinco die in Hippuros porcu inuen»
tus. Fertur&Carthaginenfium clafli, flati-
bus du6tae, nouus apparuiffe orbis. Sed & is
qui primus inuenit,naufragus fuit,dictus AU
fonfus Saiichez de Huelua , ex Comitatu
Nieblse, exoppidoHuelua , vt Garcilaflus
fcribic , licet alij nominentalicer. Is narrauit:
Columbo, 5(: imbuit aiidaciflimafpe.Cete-
riim & Apoftolos nouum orbem vifitaffe,
Euangelicas tubse fono in omnera terrani
eue£to, certiffimum inihi pitto iuxta vatici-
niumDauidis, & interpretationemPaulit
neque enim cenfenduseft exitus fui foni,fed
vt fonat capiendus . De vehementiffimo
Chrifti amatore ( fic Nicephorus vocac
S. Thomam ) ita fcribit nofter Emanuel
Nobregaex Brafiliaciteriori Americae par-
te anno Domini ijyi. Habent incoU S.Tho"
ms notitiam^ciuem Zome mncupant^nmzixn-
do Th in Z dialed» propria ) eum^ hac
iter fecij^e, a maioribus acceperunt, ^ veFH'
gia ApoHolica etiamnum' cerni profe quem-'
dam jluuium afjirmant. ^uod vt certiuscog-
^ nofcerem , ipfe abij , frofrijs oculis injfext
quatuor fedum ^ digitorum fatis alte im-
prefa njeliigia j qtu nonnumquam aqua ex-
crefcens cooperit. Verunt autemeam reliBami
dum D.Thomas perfecutores ipfum confgere

74 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

fvolentes fHgeretyflumtn^diuifHmfuife,per nem tenam exiuit fonus eorum. ArKtror

cuiui mediumad 'vlteriorem rifam flcco fede igitur , nonvno modotantum homines dc.

pofeUm in Indiam ahijt. Pari modo narrant beftias illuc traieciffe. Homines partim n?.u-

fagittof , quibm ipfum petehant,in fagittarios fragio illuc adadij partim conftruda eum in

reflexas ^fiUiaiQ; ,per quas gradiebatur ,ceden- finem claffe,partim terreftri itinere vbi con-

tes, viam pr^buifle. lllum cjuoque pollicitum tinens fuit terra, aut iuxta freta^ idque tem-

fuifle , fe aliquando has regiones reuifurum. poris longiore tradu ; non vna in parte, nec

Porro exploratis mihi teftimonijs conftat, ab vno populo. Beftiae autem partim ed,

apud Taiaobae Indos in Occidenti tradica aduedie nauigijs,partim ipfxmetper freta

per auos memoria eius Apoftoli, quam reti- migrarunt,&: ex vicinis continentique appo-

nent ab eius per eas plagas tranfitu , cuius fitis Prouincijs tranfmearunt.
non leuia , imo ad miraculum vfque extant

indicia , praecipuefemita quaedamhadtenus C A P V T III.
in vaftis illis folitudinibus contumax fui,nul-

la herba obfica; ciira ab vtroque latere vltra Jln aliqna afiimaltA reprodtt^ierit

modum herbefcat. Ea dicuntiter peregifle terra,

Apoftolum , atque inde profeclum in Pe- ^ '

riianaRegna. Traditio quoque manauit^in • TLlud diligemiiis iiiquirendum , Anali-

regionem Paraguay veniffe ^ poftquam per Xquando terra partum aliquem folemnio-

fluuium iguazu defcendiflet. Deinde in Pa- rem , & qualera in primordio, iterauerir.

ranam per Aracaium. Ibi obferuatur lo- Non fimplex hazc qu2Efitio,fedanfecerit,

cus , vbi laffus quieuit , recreaturus pauhf- an pofllt, & quantum poflit. Maxime ifl^

per marcentes arcus. Praedixitque, vti a pertinentad inftitutasde origine &: propa^

Maioribusacceptumeft , illuc poft fe ad- gatione animaUumdifputationes,& adnar-

^yi^^ituros viros , qui pofteris fuis fldem veri rationem de animahbus Americae rariori-

Dei repetita prasdicatione annuntiarent . bus j qliorum hiftorise nunc proludimuSi

Non leue folatium & animum fecit no- Auguftinusviamiftam interalias expedir,vc

ftri Ordinis operarijs, ingentes labores in- ^infuiisdonetbruta. Siibifponteeffentdata

ter illos barbaros pro ipforum falute & puerperloautaborcu lafciuientishumi,iani

Ecclefise incremenco perpetientibus. Sunc ceffaret curiofitas qua via iJluc conufcda.

praeterea alia figna noftrae religionis euul- Prifcis illud pronum faterifuit : fuic& pro-

gata: in Occidentem vfque. Reges Inga- numin phyiica rerum narratione, vbi e,x

rum crucem marmoream in pretio habue- putrefaftione aufpicium datur viuentibiis,

runtinaulafua Cuzco, quod certiffimum etiam homini : fuit denique pronum & in

cft , non item quod alij fcripturiunt de commencitia hiftoria,vbiperDeucahoneni

veftigijs alijs noftrae Religionis. In Regno & Cadmum erupe,ex ofle difleminantur

Yucata crucemadorabant . Interrogati ij homines,vbi Pegafum 6<:alia brutaperfeda

barbari vnde illum cultum habuiffent, di- infolenti natiuitate exorca efle confingun-

xerunt , quemadmodum prodit Petrus tur. Atquiavericatem veftigamus, feuerio-

Martyr Decade 4. tranfijffevirumformo- rique incumbimus Philofophi^, finceriiis

fiffunum per eos cradus , qui eis id infi- agendumcft, &primum dirimenda qua^-

gne in fui memoriam reliquerit. Alij,ob- ftio. Eaigiturvel potsft capi demaioribus

ijffe lucidiorem Sole hominem quemdam feris , vel de vaftis illis 5i infolentibus. Info-

in eo opificio. Memoria quoque Trinita- • lentiaaliquaanimalia,licetimmania,terrara

tis in Chiapacolitur, vtlatiiis narrat Hie- &: a<juamcredo peperiffe. Bellua quam fu-

ronymus Roman ; tum paffionis Filij, gauitdiuinus vir PaulusLeonenfis Pracful

crucifixionis, flagellationis , & fpineae coro- m Armorica, cuius toruitatem acxepimus c

nx , rriduanas mortis , refurredionis, afcen- yetufto codice Floriacenfi , terra: aborfus,

fionis in ca:lum , & aduentus Spiritus fan- vt puto,fuit.Eadem mihi cenfura dc ablega-

^ti . Nota quoque ijfdem beata Virgo. to terribihferpenteafando Samfonecoram

Sed &: Apoftolici habitus figna exhi.be- Childeberto Rege,vt Anonymusfcripfitin

bant : do6tos fe confeffionem dicebant , & ijfdem membranis Floriacenfibus : ficuc 8c

ieiunium prxfertim fextse Ferixin memo- de Boa terrae filio ab Hilarione incenfo,

riam morcis Filij, a quibufdam viris illo ad- quemadmodum Hieronymus prodit.Simi-

uentantibus oblongo indutis pallio,proIixa lirer &: humi fcetus erat immanis colubrus

coma, aperto capite,& cum fan.dalijs. Quo folerti aftutia , & fumma animi magnitudi-

pado agnofcere Americam Apoftoli potue- ne , a forciffimo equite Theodato Gezonc

rinc fine miraculo , mulcis oftendit argu- occifus apud Rhodios. Alium terrx filium

mentis lacobus Nauarcha in Epiftola iuA baliftis & tormetis bellicis Regulus in Afri-

Aiiacica. Itaque verc & fimpliciterinom- caexpugnauit. Cemum & vigintipedibus

pro.

H ISTORI^ NATVRiE LIB. V. 75

producebatur moles ftupenda belluje, cuius dammodo dare. Iftam inquiritionctn fuper^
jjellem & hi^ndibulam ad miraculi fidem uacanc*am pucabunc mulci ,nccefl'ariamta-.
Romam attulit. Sunc alia monftra num- mencenfuicacutus vir Caefalpinus, qui&:
quam nili fcmel vifajdeinceps non videnda, propterea corripuic feclatores aliquos. Multi.
qua: luxuria; humi humorifque imputari patronos huius opinionis Auicennam &c
poflunc. Fortaflein horumcenfu immanes AlbertumaucaccufantauccollaudanLAui-
harpyias, dequibus Martyrin calce Deca- cenna: prarfertim imputarunc Auerroes 6c.
. dis fejicim^. Cecerum hcec nondifficulcer Petrus x\pponenfis, imo Albercus Magnus;
corlcedam , monftra fimilia ebuUijffe e cer- ^ed &: hunc vlcimum probafle Auicennicum
ra; nontamencredoomnia ebullijfle fim- dogma , notarunt Soncinas & Fonfeca in
phcifiiavirtute, fedpartimdiuinaciufmodi Prima Philofophia. Quin &: Caefalpinus
prouidentiaincubante , ad humani generis, aufus efttrahere in fuum fenfum Ariftote-
prout bonum fibi videbatur,exerGitacionem lem.Dernde muniunc ratione muka.Sicfere
expiacionemque. philofophatur; Viuentiu generatio nunc na-

turalis &; phyficaeftjquare&primaomnium
C A P VT IV naturahsdebuit efle : ac prima nulla potuic

efle nifi fpontanea, ergo vltroneu ortum,cu-
De h^winibm repertps quaji l^onte iufqjetiamperfe(3:iirimiviuentis,amatnatu-
fubortis. ra, cuirveceflariafuic ifta generatioinpenu

& viribus fuis, vt modum haberet quo au-

NVnc dd vfitata animaUa venio,an prx- fpicaretur viuentia. Deinde,vc repararet, ii
ter vfura communis ortus aliqua enata cafu ahquo perirec coca fpecies , oporcebac
fint. In mediu primum produco humanam induftriam ahqua habere reftaurandi illam,
originem , an orcu ahquo peregrino accide- & noua parcuriendi indiuidua j fpecies enim
nc : inde ad beftiarum natahtia pronior eric JBCernse liinc. Tum natura eft chara fin^-
lapfus. Plane, fi horao ignobilemortum tudofui, femper fibifimiUs.Videmus muTca '
pateretur , pacerentur etiam ea quiE funt e ferainegenita, etiam fponte gigni. Inmu-
ignobihora homine. Vulgus prifcu per om- ribus hasc anceps generatio communis eft;
nia mendacia aduiabatur yanicati fuae. Im- expertum quoquc , ferpentes e muhebribus
perante Tiberio Augufto in Luficaniaj cum capiUis genitos , deinceps ad prolem adiun-
Olyfipponenfes Legati fidem fuam obftrin- dios. Tum fcorpiones , quos ab amico fuo
gerent , apparuit iuxta mare quidam homo artificiofis nataUtijs fados vidit Auicenna,
ignotse originis cornu per interualla into- idem teftatur (fiuntenim fcorpiones d plan-
nans ; tum marinx Nymphsc ,humanisar- ta ocymo iniinu hominis aut interra pu-
tubus , nifi quod cutis anguillje fimiUor , in trefaaa) aUos e coitu procreafle. Ergo quid-
Cycladibus dux apparuerunt , omnino hu- quid per artificium congrefsus mutui fit,vl-
manam effigiera fimulantes. Recentiora trofingerehumus poteft. AdhaSc:qportuic
quoque portenta fub Eugenio IV. in Illyri- vadiraoniura aliquod fpeciei efle,nec eonfi-
co apud vrbem Sibinicura homo inuentus, dere rem perpetuam corruptibihbus caufis»
qui exaquis prodierat, 6iad mare puerum Parentescirca fingularia negotianturj quare
trahebat. Ifta tamen monftra funt , aut ex neceflaria erat tutrix aliqua totius natura^
luxuria maris, aut ex ludibrio dxmonum.' caufa. Ifta coramunia funt etiam brutis:
nuUus verushomo, mentis, quac diuinitatis fpecialitis humanam genefim adhuc facili-
cognata quardam eftparticuiacompos,tam tant, animam fcilicet non induci materiali
viU habitus fuit;numquam vllus quis ad tara virtute,fed afleclam materiaiium difpofitio-
abiedlam conditionei^ demiflus,vt quafi e num eflejatiftascaelum negotiari poteft
fungoprofiUredeprehederetur. Quid,qu6d temperamentura dignum iiumana anima
necdura aliquid ex brutorum genere fic pr£Eparare(quidquidenimfublunarisvis va-
Iponte ebullijfle vifum fit? let, prasualet fupercaeleftis) in effigiandis au-

tem humanisartubusfubefle aftris vires of*
CAPVT V. tendut editi a brutis foetus liomini-formes,

&lapinuhhumana fpecie fpontefua culti;
An homo fponie pojjit ab humo nafci. • tum quia contrariorum iemula exiftendi ra-

lio eft.Sunt in caclo vires qu^ impediant hu-

CErerum quandoquidem folemnia & manum ortum, &c monftrihcx ; ergoerunt
praeftantiora animalia e terra ortum qua:iubeant &efficiant. Iftaomnia eciam
habuifle , re & euentu fatis conftare nequit, Philofophise ratio diruet ; nunc fatis fit pvis-
porro expendamus , an poflint foetus ab liu- miccere Theologicam. Ab vno omnes fu-
moefle. Aufpicabimur verd a noftro genere, mus. Redemptor nofter vnus ChriftuSj qui-
Num iuxuria humi poflic iiominem quo- bus, rogo, nouisiegibusfalus curaretureius

76 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

quieterraexiliret, qui nullam Chiifti par- quo irrationalis naturx . Fertur quidam

tem haberet , cuius gratia reparationis eft apudBelgasvirpiusevaccagenitusj dubia

poft piaculumcommunium parentu?Tum lamen mihi fides cft.
necterrxconfidit Deushumana fabricam,

nec primum partum hominis meruit ha- C A P V T V I I.
mus, quemadmodumceterumvulgusani-

mantium effudit. Ipfe Deus manu fua, fub- An ex femine non humano homo

miniftrantibus argillam AngeUsjhumanum yerus pojjtt oriru
elaborauit vukum, & prxcordiah mox ani-

mauit haUtus fui ofculo. Tantum tamque T T Vic proxima curiofitas eft, anex hor-

pulclierrimum opus , maius eft conditione XXribihcoitu feminae &c kix verus ho-

adeo viH.Quod dignum labore diuino fuir, mo edi poffit. loannes Saxo, loannes Ma-

fponte non enafcitur.Recogita totum illum gnus, &: eiusfucceffor 01aus,fcribunt Reges

Deum occupatum ac deditum homini,ma- Danorum vrfum progenitore habere,queni

nu,fenfu,opere,conliUo,fapientia,prouiden- aiunt rapuiffe virgmem pulchertimam, quse

tia, Sc ipfa in primis aftedationeiquas Unea- ex fera peperiffet fiUum elegantem forma,

menta dudabat? an tantum tamque elabo- nifi quod viUofus , ftrenuum item robore,

ratum Dei opus parergon terr^e poterit effe, vocatumque a patre Vrfum. Hunc genuifle

&viUade6nataUtioeff"undi?Tantoinpre- TrugiUum Sprachalog eximium ducem,

rio habebatur Umus. Toties , ait TertuUia- hiunc deinde Vlfonem celeberrimum iUius

nus,honoratur, quoties manusDeipatitur, gentis hiftorijs. Vlfonem autem Suenum,

dumtangitur, dumdecerpiiur, dum dedu- qui Danix Rexfuit. loannes Barros,Titus

citur,dum.effingitur. Ratio quoque Philo- Ule Lufitanus , teftatur conftanti traditio-

fophicarecufabit vilitatem humana: natiui- ne in regno Pegu afTeri ea^n nationem pro-

Jp,lis: fi bruta namque dedecet partus fpon- uenire a cane , qui rem habuerit cum pueUa

taneus , potiori iure hominem. naufraga. In noftra Hifpania fama eft, inter

GaUecios famiUam,quam dicunt Marino-
rum , e Tritoneconcumbentecum adole-

C A P V T VI. fcentula originem duxifle.Antonius Turre-

. ' r • /> cremata fcribit,noftrispajne temporibuse

An humanm diquis joetm pr^terqum fi^jo quodam feminam , deportatam ad

a/eminedvulud prodire pofjit, quamdam infulam ex ijsquas vocant La-

certarum, fuftuUfle aUquot Uberos. Non ta-

ANtequam adaUadefcendamus,obuia men UberaUter ifta credi oportet. Nec et->

eft ifta curiofitas , num aUena matrix, iam puto efle vltra naturx vires, fi muUebre

non muUebris, humanaefoboUs hofpitium femen efficax eft.
fuerit. Plutarchusex fecundoParadoxoru

AriftoteUsprodidit,afinampeperifrefiliam CAPVT VIII.

humana formofiflimam effigie, Onofcelin ;

didam. Jdem ex tertio libro Italicarum A- - An Centauri fuerint.
gefilai narrat, abequa partu editamfiliam

Eponamnomine.Idem inSympofiofcribir, A T quidde Centaurisdicemus ? Num

quemdam adolefcentem paftorem attulifle XJLfuerint, an cum mica aliqua mentis.

Periandro infantem equse partu editum, OUmcerte poftdifperfionemediluuio,gen-

quiquamuis poftreraaequina habuifletjin- tium lafciuiente per omne nefas Ubidine,

_ fantium more vagiebat. Sed de Centauris edidit aliqua monftra licentia cupiditatum^

nioxdifputabimusjnuncadinftitutam qu^e- quae aufpicium plurium mendaciorum fue-

ftionem videtur dicendum ,fi vtriufque pa- runt : nec enim minor eft fa,m2e licentia.

rentis efficacitas foetus defiderat , non nifi Neque tantum anima Chironem donauic

feminea vulua hominem verum & mente fuperftitio , fed fummam infuper ei tribuitr~

exornatum. nouit, nec nouifle poteft : at fi fapientiam, & dimidiam diuinitatem.Nihi-

marisfoliim vis foetum fabricat, & femina lominiis fuifle aliquos fastusancipitisform^

foliim officinaeft , fortafle iuxta Phyficos humanasatque equinasVerum cenfeo. Plu-

poffibilis erit poft nefandumcoitum homi- tarchus de quodam fuit teftatus,humanunx

nem foueri in beUuino vtero praeiado hu- fuiflevfque ad ceruices &:manus, cetera

mano femine. fed iftud numqua contigifle, equura.Vidit Centaurum in diferto diuinus

Theologos potiiis decet aflerere. Quare fi vir Antonius, dum Paulurn primum eremi^

qui veri partus beftiarum fuerunt,vnde foe- tam requirebat.Natus quoquealiusinThei-

tus homini-formis prodiere, inanes potiiis falia proditur. Hiftoriam quainuenioapud

mente fuerunt , U jemper cum pignore ali- Phlegontem Trallianum, Hadriani Casiaris

Uber-

\

HISTORI^ N

libcrturaj in fuis Mirabilibus &longa:uis,
inficiari nemopoteft^totafuitconteftis Ro-
ma. Sic Phlegon lcribit : E'opid7i h/ 'tavvri

v-^nAS i 0 ^i" yi/uipv (^ctfjlJLc/icov davaaifxn. Kai-
<^«^ To" (pctp/i(siKOv oumuimpv t^ttoX^.O^^v-

Mv. Tov S^ii-mxroKiVTav^v av?^u(icovQ Ca<n?\<iC(;
^caov^^TzoTTifATnt enw iTt^/q «A.-wgp/? '2e>£P5 Kou-
an^ ^qTLUJ /yv^ov.TeP^P^ ^ ojbTif Kpia.

t£. Kai^i^'Tuqoi7rttp^oq<^ PC/yvTifov , tol^i.^i^-
a-ci4,a,7ti<^tAtJV ei<; P^cejuUv, cjrgjwoy cy toZ? /3a-
<nP^«o/? dm^ cix^-To (jSfii^stf^pcmTrov d^tc^TiQ^v
tQ (lid-QcpTrivQv e^v ' ^eipagSl }(^ T85 ^viav
tDsLicToMvi Tifi^fj&iJovi, Tihdf^ cT^ cnM)a(pn

'5)TO^^/c OKiMcn, ^ T>t Jctrfi/. O T^al ^\
i\(saxcwTt^'i7nsov <^piai, }(^ ittffi^ojvdvi ^f)y

Tnp vzro TztQAxeiag cw(jiiiu?^ivofj^cti tvS'
Sip/nsiTt- M.iyi9<^ cTs m oiqv mp o/ ^a(po-
fA%Joi , hS' ^v TtdXn iMKphv. E'p 8\ Tn '^tt^eipn-
fi5^'ri 7ro^« SaucrilAejpfTo ^^in^tt/^iTraroKiv-
TOW£p/" Si mfji(pQivm el? P'coulw , «7Jca7ns-eT,
^tiAJct^ igvpiicrttf' "^TrvKit'^ ^ 0» ^?? opioiQ tS

A'vTDK^^Q^i; , TiVX(iJt.)(djfAvQ(;, (ioc, <Ztr^H7rOV'

lioc Q^-.K^rAhidi 'vrbs eU Sauna.In ea, inuen-
tus eji hipfocentaurusin monte admodum ex-
celfo^ cjui lethali abundat veneno : cui veneno
idem effcum vrbe nomen , efi^ omnium fefii-
ferorum acutij?imum atque efficacifimu. Hip-
focentaurum Rex cum cepifet,viuum cum do-
nU adCAfaremalijs inAegyptummiftl Vefce-
batur carnibus. Sed aerts mutati impatiens,
mortum eff.Eumcondttum PrafeBus Aegypti
Romam mijit , primum^in palatio eU mon-
Jlratus.Facies quam humana fuit ei trucnlen-
tior.manus, ^ earum digttipilis inte^i,laterA
item ventri prioribus pedibus cohtigua.
VnguUi;quinA folida-, iuba fubfutcea , qjtam-
quam condimenta eamfere cutis in morem ni-
gram fecifent. tMagnitudo non quanta pin-
gitur,non tamen exiguA. Feruntitrin nomina-
ta vrbe etiam alij efe:fed eum qui Romam mif-
fus efiifiquis difcredit, videre poteB, repofitus
eli enim in finibus Imperatork 5 conditus vt
dixi. Hadenus ille. ■ n r '

DQonQcentauta Grates ex MylSo Perga-
mo teftatur Pythagoram narrare,eam ipfam
fcilicet homini ore limilem efle, &: piUs pro-
lixis faciemeius ambiri; fimul&collum &:
pedus humanam fpeciem fimilitudinemque
gerere: rpammas quoque turgidas in pedo-
re: hurnerps,brachia,cubitos manufque hu-
manam figurara haifeere : dorfnni , latera,
venci;em , pofteriores pedes afino perfimiles
elTej & quemadmodum afinum, flc dnejEeo
colpre efie,: immm ventrem ad lateraleuiter
exalbefcere: duphcem vfum ei manus prse-
ftare; namcelerit?iteybi fit opus,eje praecur-
runt ante pofteriorcs pedesiexquoifit j vt

VTVRi^ LIE. V. 77

ccterorum quadrupedum curflinon fuperc-'
tur . acrur(tis vbi habet necefle vel cibum
€apere , vel quidquam toUere , ponere, ap-
prchendere aut conftringere,qui antea pedes
elFentj manus efficiuntur 5 tumque non gra^
ditur , fed in feffione quiefcit. Animal eft
graui animi acerbitate : nam fi capiatur,non
ferens feruitutem , hbertatis defiderio ab
omni cibo abhorret , &: fame fibi morteni
confcifcit. Ex hac narratione fide dignum
cenfet ^lianus , centauros aUquos fuilTe.
Addiderim ,finon facrae Scripturae fuffra-
giuni , faltem nobiUflimorum feptuaginta
Interpretum , iuxta quos onocentauros Ba-
bylonem defertam habitaturos prsedicic
Ifaias. vovja^mxj^i dicunt, quod vulgaris
interpres vlulx. lUos hac eleganti (ententia
fequitur Chryfottomus : t^rceamus atroces
betiias, ^ prauas cogitationes mucrone Jpiri-
tus confodiamus , ne nobis quoque Prophets
ludaorummala intentet dicens, Centauri,eri-
cij,(^ dracones illic tripudiabunt. Sunt enimi
funt certe homines afino-centatiris multo peio-
res , qui ceu in deferto viuentes calcitrent, ^
AtatemiuuentA miferabiliter agant.2{am>s^m
atrocicupiditatevexentur, non aliter quam
afino-centauri circumeuntes faliunt , ^calci-
trant,nulli rei proba fiudentes. Silueftre igitur
aUquod animal, quale apparuit diuino An-
tonio, videntur fortafle illi Septuaginta viri
centauros reputafle, namque & Hebrasa vox
ijm filueftres beftiasfignificat. Ipfecommu-
nis nofter interpres onocentauri nomen ex-
preflit ad caput trigefimum quintum, iuxta
quem Ifaias dicitj Et occurrent damonia ono-
centauifis.

CAP VT IX.

. : ,4n Satyri omnino fint commentitij»

FAma quoque flexibiUor quam cera , &2
habilis ad omne figmentum,examinan-
da eft quid de Satyriscommendarit,& quid
veri elapfum ei fic inter toc commenta. Ec
quidem fuifle fimilia monftra ^ Antiochia
teftis efl;jira6,iuxta diuinum virum Hiero-
nymum,vniuerfus orbis.Nam Alexandriam
fub Conftantino Imperatoreiftiufmodiho-
mo cornutus & capripes?, viuus perduftus
magnum pppulo fpedaculu praebuit. Poftea
cadaper exanime , ne calore jeftatis diifipa-
retur, fale infufo Antiochiam , vt a Casfare
videretur, fuicallatum. Sed & recentius ad
Imperatocem Germanum feruntur delati.
Albertus Magnus in filuis Saxonia: verfus
Daciarn 4uo icribit paulo anteiUatempora
capta fuifle monftrftrpiil<5)fa , humanam ha-
bentia formam. Fec^&ioa morfibus canum
teUfque venatorum pefiit.Mas aduixic cicu-
G 5 * ratus.

7« lOANNIS EVSEBI

ratus,clidicitque eredus inceclere,&,quam-
uisimpedite,loqui, & exili capreoliinftar
Voce , (ed fine veftigio firmo mentiSi Haec
fortafle monftra ex Satyrorum familia fue-
runttna ea falaciirima fuerunt: luxuria enim
prgecipuecelebrauitprifcos Faunos. Scribit
ipfe Albertus , fuperftes illud monftrum fe-
minas oppidoappetijfle j vt publice obuias
quafcumque opprimere tentauerit. Anto-
nius quoque vir Dei homunculum in defer-
to inuenitaduncis naribus , fronte cornibus
afperatajCuiusextremaparscorporis in ca-
prarum pedes definebat . In infulis vafti
Oceani , quas Satyridas vocarunt , narrac
Paufanias repertos ab Euphemocare Saty-
ros rufos,caudis, nonminoribus quam e-
quorura, falaciflimos, vt qui mulierem ex-
pofitam turpiflima Venere petulantifllme
vexarint. Plinius conftituit Satyros in fub-
folanis Indorum montibus, aitque efle per-
niciflimumanimal , tum quadrupes, tum
ereda currens effigie.

C A P V T X.

^fAnlfixnu Propheta Sdtyrosfutffe agnouerit.

EX facraquoqueeruditione Satyroscol-
ligo, dum Ifaias pilofos faltaturos in di-
ruta Babylone minatur. Exploremus quid
pilofi (int. Quidam interpretantur hircos,
alij Faunosficarios , ^fidorus incubos fiue
Panitas,Tharguin &: feptuaginta dicmonas.
Sequuntur hoc Caflianus & plures.Curau-
tem daemon pilofiis ? Dauid Kimhi in hbro
Radicum ait,qudd appareat pilofiis creden-
ti. Et quidem ita cft;geftit fpecie caprina auc
hjrcina makficis videri^ adorarique. Tum
prifcos hirfiita Faunorum imago delufit.
Alia caufam adiecit Aben Ezra,qu6d phan-
tafmate fuo homines exhorrere faciat feu
horripilare : hunc camen fenfum integra ex-
cludic Ifaize interminatio. Sic ait cap. 1 5,10.
Nmhabitahitur i Babylon nimirum , 'vfque
ifjfxiem.c^ nonfundahifur vfque ad genera'
tionem generationem: nec ponetibitento-
ria Arabs, nec paHores requiefcent ibi. Sed re-
quiefient ibi beBi^j (jr replebuntur domus eo-
rum draconib$u:(^ hahitAbunt ibi Jlruthiones,
& filofi faltabuntUi. Ecce cutn dixefat in
cortimuni beftias, iingillatim illas.nume-
ransVpUofos accenfec : ergo feras funt , non
fpiricus ; comminatioenimfuithabitaturas
ibi ferjs, vbi homihes. Hirci quoque intelli-
gi non poffunt commUne 3c vulgare iftud
aniraalacque gregale, parenfque paftoricia:
cura;, Jfaias tamen mopftra qusEfiuit; & ex-
quificas feras, vt fumipam defoiacionem in-
drcarec : proprerea adhuG paftores ablegat
Babylonico ficu. Vaciqinium euentu^pro-

I NIER^EMBERGII

bauit. Exundauit belluis Babylon defolata/
& (uotempore Hieronymus teftacurinfera-
rum omnegenusluftra abijfle,eoque Reges
eos ad venationem ire. Igitur pilofm pere-
grinum & ferum aliquod animal eft. Ipfe
idem Kimhi in Commentariis ait : Pofiibile
efi quod fitgenus animalis commorantis in de~
Jert», Qualenam animal ? fortafle ( fi non
aliud exploratius fubirec)illud de quo Aftya-
ges Peries , quem corrupce allegac Auicen-
na. Apudlndosnarrauic Aftyages belluani
efle vrfo fimilem,fed ex lupinogrege(Ma-
riconmorion,forcafle eciam corrupce,vocat
Albercus.)Trino denciumordine vtramquc
mandibulam munic. leoninam magnicudi-
nem referc : pilofa eft leonis inftar , cuius &:
pedes imicacur , fuperac fericatem : cauda
icorpiacae formas, & aculeaca,iuxta Auicen-
nam:color tamquam minio rubricatus:ocu-
li humani,fedfufci : moresinhumani : pilis
fe pro tempore exuit , & induit recreatis.
Tum loqui imperfe6le Albertus fcribit vocc
fonora & tubaU,& pernicicace sequaricer-
uis. Dicere hoc anitnal pilofum diuinus Va-
tes poflet,commendatum prolixitate, colo-
re,& reparatione pilorum. At quia non fru-
ft:ra faltabunt adiecit, ifta occupatio mihi
Satyros fignificat , & omnem alium defepci
incolam facile negat fiue dsemonem , fiue
hircum,fiue Mariconmorion,fiue,vc nofter
Gabriel Aluarez pucauic,quoduis hirfutum
animal , lupum, vrfum, leonem. Namque
faltacricem indolem in Sacyris cognouerunt
vetcres , & cum rifu imicari ludicri volue-
runc;ridiculos falcacionis geftus in ipfis ob-
feru.icos.quare celebr.e fuic genus falcationis,
quod Satyrum vocarunt ob repraefentatio-
nem. Virgiliusait:

Saltantes Satyros imitabitur Alphefib^us.
Similiter&: Horatius inquit lib. 1 i.Epifto-
larum :

Ludentis fpeciemdahit, idr torquebitur yvt
qui j^t^i-.r;

Nunc Satyrum , nunc agrefiem Cytlopa.
mouetur.

Perfius quoque accinit: i

Tres tantum ad numeras Satyri mouearc^.
Sed nec Manilirim ex^Poetis negligamus
concinentem:

Qs^nc Satyro gefiu refert§^ AffeBihtts ora.
Ceteriim eiufdem faltatioriis Plato in <e-
ptimQ de Legibus, &j Luti^nus de Saltatio-
nibus meminere. Qui illath faltabanc, Kir-
cinisamiciebancurpelhbus , fecas in capitc
geiftabianc , ex Halycarnaflco & PoUuce
conftat. Hic dixic efle incer formidabiliores
faicacionum Laconicarum. Similis huicalia
falcacio j Silenus dida i de qua Dion , iElia-
nus, &: PoUux. Erac quoque Sicinis falcacio
qu^dam Satyrica,iuxta£ufthathiil &: Scho-

liaften

H ISTORI^ NAtVRiE LIB. V. '^t^

Jiaften Ariftophanis. Dion in Andquitati- dis cxtantem pubetenus , & quafi lafciuirec

bus oftenditSatyrosSiciniftasdidos. Item fubinde emergentem rummergentemqu»

lcopeuma, fecundiim Hefychium- Quard fe , quoadufque fe confpedam mtelligcnSi

perpilofbsfaltanteSjSatyrosintellexitllaias, haudamphiis apparuit. Ifidorus nofter fa-

quQs ex praecedetibus approbabimus fuiffe^ tetur, beUuas effe marinas toto corpore hit--

bL ex ipfbnunc Vate comprobamus: vox futas & hifpidas, habereqj fpeciem aiiquam

Hebr^a omnia haec fignificat,&; dasmonas, conformem homini* Horum aliqua ciim

& hircos, & Satyros \ ego iftos hic praetule- mortalis conditionis imitatrix emori debetj

rim,quorum habitationefummaBabylonis auditur procul gemitus eius ac plandtus.

defolatio apte praedicituri Multi quoque, Maflarius quoque fcribit, vifas a nauiganti-

iuxta Hieronymum , Faunos 6C filueftres bus. ^EUanus circa Taprobanem fcribic re-

Satyros in Ifaia intellexere. periri cete niiuliebri facie , quibus pro crini-*

bus fpinas dependeat . De pifce muUere

C A P V T X L ^libi dicimus.

An 'Henides ^ 2<lymph<& extiterint, CAPVT XII,

P

Rocedo ad mitiora monftra,an muhe- An Sirene^ pnt,

bri ahquaformafuerint. Sub Augufto

Legatus GaUiaru Nereidesmorcuasrenun- TVTEreidum nationem ,firenuminuen-
tiauitinuctaSi&: Vhfiponenies Legati Nym- XXltio fuadet. Multas etiam ea forma ,
phas. Recentius Alexander Neapohtanus quapinguntur, inuentas, GaUiarum Lega-
ita teftatur, Theodorus Ga2a,vir Grasca fa- tus fcripfit CsEfari Augufto. Recenter re-
cundia clarus,6iphilofophiac praeceptisim- perta in Frifia quaedam hoc npftro feculo.
butus egregie, apud louianum Pontanum, Captumenim monftrum marinum or^&i
ad quem freques ventitabat, complurefque pube temis virgo , inferne pifcis , vixit inter
noftrates,fcite admodum luculenter ra- homines multos annos,&,quod mirificura
tiocinabatur, fe,dum in Peloponefo ageret, eft, didicit nere. Ita nofter conteftatur Cor-
& faedamaristempeftateoborta,duriflimo ncHus. SimiliaCardanus&C BeUonius nar*
tempore anni nonnuUa pifcium monftra rant.Hiec dixerim pro his qui firenes,a Ne-
procell^ ad Utus iUififlent,inter cetera vidifle reidibus diftinguut,& femipifces putarunc,
Nereidem in littore fludibus expofitam, vi-

uentem iam & fpirantem, vultu haud abfi- CAPVT XIII.

mih humano , facie quoque decora ,neque

inuenuftafpecie, corporefquamisl;iirto ad ^mdlfaias Propheta ^er Sirenes
pubem vfque , nifi qudd cetera in locufta: irrjl. intellexerit.

caudam definebant. Ad quam propere vi-

fendam, cum frequens concurfus fieret, ip- CEd fi maris incolas firenes fint (ait enitn
feque, & nonnuUi e propinquis oppidis vi- ^Ouidius:

cini affinefque eo fe contuhflent , iUam fre^ . U^onlira marU Jirenes erant , qm wce
quenti turba circumdatam^ mGeftam, &: camra
animoconfternatam,vtexvultii:Conie(aari ^afibetadmifasdeunftereratesj
crat, in Utcore iacentem,crebro.que fufpirio quomodo Ifaias in eremum inducit depo-
fatigatam confpexifle : mox cupi a tam fre-, pulata: & defertae Babylonis ? Pr^dicit fire-
quenti corona in%iceretur , fequc in ficca i?3s futur^s, vbi antea fueranc delubra yolur
deftitutam videret, prae dolQr?,gemitus fpi- ptatum,pr§toriafcihcet &; palatia- voluptuo-
rantes&lacrymasvberesdediff^. Cuiusmi- W Iaiciu«enobilitatis. Quaenam ifta mon-
fericordia motus ipfe,vt erat micis placiduf- ftra moncana , alioqui aequoris pericula?
que, cum turbam decedere de> via iuiriflicr,: ^haldaEus d^a(-on?s iriseUigit. Hieronymus
ipfam interim brachijs §i cauda-quo maxi- df mones aut mqnftra aut ^racones magno$
me modo poterat humi reptaateiii , paula- criftatos & volantesrSeholiaftes autem Uaix
tim ad aquas peruenifle. Cumqvie fe prseci- Cr^cus firen^s ,,4icit vp^ri ea , quas intet
pitem magno nixu in mare dediflet,ingenti vplatilia emitt^nt no6lu querulam vocem,
impetu fluausfecarecoepifle,tpQmentoqpe acpropc vlijl^ot. Ignoro tamefivbi ifta ac-
temporis elapfam ex oculis , ni^fquam appa- ppio foletnnis aut tolerabiljs , nifi mon-
ruifle. Gregorius quoque Trapeiuntius , vir ftrum volucre inteUigat.Fortafle pro gener^
multi nominis & magna: erudicionis,aperta fpeeiem fubftituic Laciiius inccrpres,& fimi-
profeflione referebat amicis , fe , ciim haud le aliquod morxftrum firenibus femineo
procul a hctore in fonte quodam fpatiare- yultuindicauitquod alatum eflec , fors non
tur, pueUamconfpexifleeieganci forma vn- afefimil? iljisquae in nouo orbe reperta, d^

G 4 qui-

80

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

I

quibus t^etrus Marcy r fcribit. Eft fonti Da- tas, vbi leonis,vr{i aut lupi alicuius interfedi
baibasamnis proxima regio , nomine Ca- figna gercntidonapracbentur avicinis,qui
mara,vltimaprodu£ta»Memoriaviuentium abeaferaiaclurasexpedlabant. Magno vi

proditum eft , maxiroam ventorum & tur-
binum ab Oriente vim exortamin ea re-
gione,repente quaearbores quafcumque ob-
uias radicitus euelleret , domos multas li-
gneas prjecipue per aera raptaret. vi de-
portatas ferunt in regionem volucres duas

rili femori aiunt ei fuifTecraftiora crura, fed
breuia, vt in aquilis & rapacibus reliquis. lu-
nior , matre perempta , nufquam vifa fuir.
Ceterum vt ad propolitum reftituamur,
Theopompus in Callxfchro , & Ifacius , S>c
Ifidorus fentiunt , fircnas inferiore parte

decantatis Strophadum harpyijsfere ^mi- auesefle,fuperiore tamen humana praeditas
les, quod virgineo vultUj mento, ore, nafo, forma» Confpirant in hoc Grseci Gramma-
dencibuS) & leui fupercilio ,oculifque vene- tici . Albrius quoque &: Buccatius illis tri-
randis,& facie conftaren. Tata: molis fuiffe buunr vmbilicotenus corpus virgineum,de-
vnam inquiunt,vt nullius arboris ramus po- inceps gallinaceos pedes: fed & firenu cum
tis elTetaccedentem fuftinere , quin frange- Mufis certamen , cuius in Boeoticis Paufa-
retur : immo & aiunt illi us pondere in ru- nias meminic , aliquid volucre in illis ponit.
pium faxis, qud pernodatura fe conferebat, Euullis ipfarum pennis , feita inde fibi con-
extare vnguium veftigia. Sed quid hxc re-. texere Mufae. Suidae quoque ifta fententia
colo ? non difficilitis viatorem prehendebar eft. Sirenas mulieres quafdam canoras vetus
vnguibus horainem, ad celfaque montium Grajcafabula celebrac, quas in infula feden-
culmina comedendum fcrebat,ac milui fo- ces , ita prjEternauigantes fuauitate vocis de-
lent raptare puUiculum. Alteram,qu6d mi- ledarinc, vt eos ibi vfque ad obitum detine-
nor eflet, maioris fuifle prolem arbitrantur. rent. A pedore vfque ad verticem forma
Hifpaniqui regiones illas ad quadringentas fuifle traduntur muUebri,inferne paflerum,
Yf5'ieleucas ab oftio huius fluminis clafli- Mythologi dicunt, firenas efle quafdam
usvediperagrarunt, allocutosfuiflemul- feminea faciepraeditasauiculas , qux prac-
tos,quipetemptamviderintmaiorem, pro- tereuntium nautarum canticis quibufdam
fitentur, probati prazcipue viri , quos {sepe meretricijs demulceant aures : nec alium
memoraui,Iureconfultus Corrales, & Can- cantus fuauitate finem habere,nifi mortem,
tor Oforius ac Spinofa.Quomodo autem a Narrationis aucem veritasita fe habet.Loca
tali tantaque fe pefteCamarani Dabaibenfes efle qujedam maxima montibus anguftata,
liberauerint,non ineptum eft auditu. Ciim quibus allifi fludus argutum fonum edant;
fit excitatrix ingeniorum neceflitas , peri- quo audito , praetereuntes fludui vitam
mend^rapacis volucrishiftoriadigniflimam fuam committant,ipfiquevna cum naui-
inuenerunt Camerani viam. Celfam fcin- bus pereant.

dunt trabem : in vna eius cufpidum virilem Sirenes ver6 &C onocentauri, quomm me-
fculpunt effigiem { funt namque artis ima- minit Ifaias,daEmones quidam funt,ea figu-
ginari^e cuiuTque periti ) trabem in via pro- ra apparentes in defolatione vrbis ir a diuma
xima itineri,quo prjcdam quxfitura ex ver- inflida. Syri autem olores efl^e dicunc , qui
tice montium fe prodigiofa dimittebat auis, poft lauationera ex aquis in aerem fubuo-
eflbfsa fcrobe per lucidam fub clara Luna lantes, fuaue quoddam carmen canant. lob
nodem figunt folo,virilem formam fupere- ver6 dicit : Frater fa^us /um firenum & fo-
minere permittunc Aderac filua denfa vize dalls paferum , hoc eft , cantilla meas cala-
proxima : latent ipfi arcubus &: miflilibus mitates quemadmodumfiren. Pafleresau^
paracis ad idum in infidijs. Ecce fub exortu tem dicit , quem nos ftruthio-camelura ap-
Solis monftrum horrendum ruit ab alto £e- peUamus: qui auis cum fit, pedes & collum
there ad prazdam inanem: fimulachru ado- afini habet. Hadenus ille. NuUus paene an-
ritur, prehendit,ftringit,vngues ita infixic,yt tiquorum firenas pifces fecit : ipfe adhuc O-
euoluere fefe nequiueric, doriec ab laceribus uidius alices defcribic:

infiliences barbari, cot illam fagittarum idi-
bus confixerint , vt cribro pertufior euafe-
rit. Exolutatandem , invicinoceciditexa-
nimis: rudentibus coUigatam, & longis ha-
ftis appenfam portarunt humeris occifores
per viciniam vniuerfam,qu6 a concepta foir-
midine omnes liberarent, fcirentq} tuta efle
itinera , qux rabida volucris fecerat inuia^
Pro dijs habiti funt interfedtorcs, fuerutque
apopulisillis honorifice necfineoblatis mu-
neribus fufcepci , vti apud geces accidit muU

I-" ■ I ' Vobts Acheloidesvndc^?
K^n quia tum legeret fiores Proferpipa
'vernos,

^uampofiqua toto frufira qudfifils in orbe^
Fofie fufer fiuBus alarum infifiere remis
Vidifiis 'vefiros fubitls fiaccefcere fennis:
T mta^ dos qris lingu<x, deferderet iffum, >
Fluma fedef^ auium cum virginis ora ge^
ratis ?

In comitutn numero mixt& firenes eratisi
frotinus vt vefiram fentiret ^equera curam,

O^ta-

HISTORI.E NA'

Optalllsyf:acilefg^, deos habmjlls,& artm.
7ie tamcn ille canor rmlcendas natm ad
aureSy

Virgindvtiltm^^ vox himana remanfit.
Peccatum itaque pi6toru ell , aquatili geftu
pingi (irenas. Sed &: ferpentes cum aiis li-
renas appellari , quorum celcrrimum virus,
liidorus etiam fcribit. Qu^are dodus Inter-
pi'cs norteraliquas iirenasnouit quasomni-
no aquatilesnoneflent , (ed potiiis aereie,
ccjrruptatamen mille fabellis firenum hi-
fJoria , quemadmodum & gryphum , har-
[ 'varumj feleucidum auium, fymphalidum>
tiisL Diomedarum.

CAPVT XIV.

An Tritonesfnermt.

TRitonum quoque fa|)ute lafciuia O-
ceaniopportuna fuit.InLulitania ma-
rinus homo vifus , quiconcham inflans re-
fonabat. Sedrecentiiisanno i yi^.tertio die
Nouembrisrepertum eft Romas inripa ma-
ioremarinum monftrum homini-formevf-
que ad vmbilicum, deinde pifcis bifida caii-
da in femilunse fpeciem recurua,fere quem-
admodum Apolloniusin quarto Argonau-
tarum Tritonem defcripfit.
As^ct? S\ 01 ci^ oTTa^^io

A'vTi)tptj /of^zapiosiv -jf^ e>i7itty/\ov siKTO*
KvTcif) C7m] ?\siLyov&>v cfizQsfi^oi ivdzt ^ sv^

K'z^v vePti)p,(u n cntoXidi^ '6^v^o^ zzv^^ok;
MvvnQ-^eoQm^iosiv mSotSpiifch^omv},
Par fuerat form& fuferU-humeros^ caputj^y
Et latera^ fartes fupremas corporis om-

ves. I I
Inferius fed enim cauda hic fendehat ^

tllinc

ImmanU ceti^tum J]>inli verberat alti
Terga freti^ haLuna fimiles curuantur in
orbem.

Sed & Satyros marinos definentes in pifces,
memorant Demoftratus iElianus circa
Taprobanam infulam. E Noruegia in Ger-
maniam recentius aduedi duo fuerunt,mas
& femina. Alexander Neapolitanus allegat,
Draconetum Bonifacium teftatum fsepe
fuiffe, fe , dum in Hifpania militaret , mari-
num hominem vultu & corpore prorfus
humano abfoluta fimilitudine pubetenus,
poftremis vero in pifcem definetibus vidiffe,
in melle ex vltima Mauritama, & Oceani
finibus ad Regulos, fub quibusftipendiafa-
ciebat , 8i honeftum ordinem duxerat , pro
monftro allatum. Fiiifle autem facie homi-
nis vetufti , capillo 6l barba iiifpido atque
hirto , colore cjeruleo , ftatura procera

rVR^ LIB.V. 8;

maiore human£ Ahs quoque etenuicarti-
lagine, quibus marinos fludlus fecabat , 8£
membra pafiim interlucentc, fuilfe muni-
tum. Et hancrem non fibitantum,fed plc-
rifque fummie nobilitatis viris notam &:
confpicuam fuiffe. Sed fupcr omnia noftro
£Euo Imidabfimileprofedo exemplumac-
cepimus in Epiro, inter pauca memorabile;(
quod nonnulli prodendu pofteris putarunt,
& a(5tis c]uoque publicis teftatum eft. Ad
fontem iugis aquae^ad quem muheres ex op-
pidulo aquatum ventitabant , Tritonem
feumarinum homineme fpelunca , quam
forte ibi nadus fuerat, obferuare folitum,fi
quando folam ad aquas accedentem,aut per
litus obambulantem muheremvideret, ip-
fum ex vndis &: fpelunca leni grelTu tacitif.'
que veftigijs defilire, &: a tergo accedere , ac
vi comprelTam mulierem ex infidijs adori-
ri,&: ad mare concubitus causa arripere , ar-
reptamque fub vndis deferre confueuifle.
Qu-od cum apud loci incolas percrebuifler,
diligentiiis mariniim monftru obferuafle.Ec
cum diutule laqueos iUi intcndiflent , haud
multo^poftdolo captu, &; laqueis vind^i^i
cepifle. Cumque cibo abftinerec extra a-
quas , diutiiis viuere nequifle; fqualloreque
tandem &; taedio ad extremam tabem ve-
nifle. Tenet fama , venereos eos & flagran-
tifi[imos mulierum amafios efle : propterea
oppidi incolas edido inhibuifle,nequa dein-
ceps ad fontem mulier, nifi viris comitata,
accederet. Paufanias quoque in Boeoticis
alium Tritonem defcribit in Bacchi tem-
ploferuatumTanagraj. Memoriae quoque
proditum eft in Volumine rerum Romana-
rum,apudiEgyptum in Nilo flumine Me-
na Pr^Efecto vn^cum populo deambulante,
in loco qui Delta nominatur , fole orto ani-
maliahumanae formas apparuerunt in flu-
mine, virfcilicet&mulier. Ec vir quidem
erac pedtorofus, vultuque terribilis, rufa co-
ma , canifque permixtis , &: vfque ad lum-
bos denudabatnaturam,&cunctis dcmon-
ftrabatur nudus ; reliqua autem corporis
membra cooperiebat aqua.Hunc Pr^fedus
iuramento conftrinxit , ne deftruerec afpe-
£tum,priufquam omnes facurati fierenc hoc
inopinaco fpe6taculo. Porro mulier &; rna-
millas habebat & femineum vultum, caefa-
riefque prolixas : & vfque ad horam nonam
omnis populus mirabatur videntes hxc ani-»
mantia,quae hora, nona in flumine demetfa
funt.Sane Menas Imperatori Mauritio haec
fcripfit. Nec praetermittenda eft fententia
Gillij. Ctim Venetijs eflem ,quidam Dal-
mat£E,fpe£tatafide viri,mihi religiose teftati
funt ,fe ad oppidum Dalmatiae , Spalatum
nuncupatum , vidifle marinumhominem,
qui fe fpe£tantibus furamum terrorem inie-

ciflet.

82 lOANNIS EVSEB;

cirtet , ciim k in terram incitauiffet, vt mu-
lierem,qLix circum litustortetum verfaba-
tur , corripcret ; verum vbieam fugere pro-
fpexidec , ftadmadmare regreflum imam
maris {edem petiuiflejcumdem mihi de(cri-
pferunt hominis omnino fpeciem fimihtu-
dmemciue gerere. Itemque ftiagna fide ho-
mines , quiad Mare rubrum per multum
temporis verfati effenc , (andilfima aflbue-
ratione mihi affirmarunt , illic marinos ho-
mines fxpe capi folere j quorum durifrimis
pellibus calceamenta tam robufta conficiat,
vt adquindecimannos durent. Nonigitur
quod de Tritonibus &: Nereidibushomi-
nibufqj marinis iam vfque ab heroicis tera-
poribus in fermonem hominum venit, va-
num efleconftatcum ex Phnio,tum exho-
mmibus , & patrum 5i memori?e noftras.
Nam ( vt prsceream veteranos pifcatores,
qui mihi teftati funt, ciim mare vicinum eft
adpariendastempeftates ,fe ex alto huma-
nos gemitus f^epe exaudiuifle) cum nuper
Maflilia: eflem, pifcator &c fenex & probus
mihi narrabat, fe puerum de parente fuo au-
di,ijuire, Regi Renato ^ pifcatoribus captum
munerimiflum fuiflemarinum hominem.
Itaque non immerito homo mannus inter
monftra pelagi a multis accenletur. Vifus
eft, audorePhnio, afcendere nauigia nodu,
iiatimque degrauari quas infederit partes,et-
iam mergi. Aliusin Noruegia repertus mo-
hachi iiabitu,ahus in Poloma Epifcopali fe-
re cuhus ornatu. InlndiaaUum narratPe-
trus Martyr apparuifle. Legi quoque genus
pifciumefle iibicinum,qui in aridara confi-
iientes , perionant conchis velut buccinis,
choreas ducunt : qui iicet formam huma-
nam referant , nonnuUi negant efle Tri-
tones.

CAPVT XV.

eA/i homines Cynocephdt fuerint,

DE canicipitibus quoque hominibus
dicamus , quoru Mcgaftiienes & Cte-
lias Gnidiusferio merainerunt. Hiftoriam
huius itacxcerpit Photius. Degere ijfdem
hifce in montibus homines mcmorat canino
capite , qui ferarum pellibus veftiantur. Ser-
monehosnuUo vti , canumtantiim morc
latratum edere, atque ita mutuo fefe intelh-
gere. Dentes iUis eflequamcanibus maio-
res, & caninos fimihter vngues, fed longio-
rcs ac rocundiores. Montesincoleread In-
dum fluuiumvfque,&: colore efle nigro,in-
fignefquc iufticiarcukores, ceterorum Indo-
rum more inter quos veriantur. InteHigerc
quoquc quae ab Indis dicantur , Hcet ipfi io-
qui minime polfmt, vt propcerea latratu.

I NIEREMBERGII

manibusatque digitislignadcfit, quetiiad.'
modum feie furdi ac muci folent. Vocari
hos ab Indis caliFirios, quod Gra.:ci dicerenc
jtwK/«(paAof 5, ideft f4/?/«/'/VfJ.Carnibuseof'
dem vefci crudis,totiufque gentis capita nu-
merari ad centum & vi^inti milUa. At licec
refutata fuerit a pluribus ifta hominum na*
tio,& inter prifcorum nugas accenfa; proxt-
mioribus tamen fa^cuUs memoriaz prodita
eft inuentio eorumdem . loannes de Plancar-
pio & Vincentius BurgundiusaudoresfunCi
IUe ita atteftatur: Cumautem per deierra
redirent ^ in quamdam terram venerunt, in
qua,flcut nobis apud Imperatoris curiam
per Clericos Ruthenos , & ahos qui diu fuC'»
rant inter ipfos j firmiter aflerendo refereba-
tur, monftra qua^daih imaginem femineam
habenciarepererunt. Quascum per multos
int^rpretes interrogaflent,qui vin terr^ iUius
elTentjrefponderunt, qudd in iUa terra qua?-
aimquefeminae na(cebantur,habebant for-
mam humanam,mafcuU vero fpeciem cani-
nam. Dumque moram in terra iUa protra-
herent , CanesiniUa fiuui) parte conuene-
runt. Et cum eflet hiems afperrima,omnes
fein aqu^ proiecerunt.Poft hazc in continen-
tifponte in puluerem voluebantur, licque
puluis admixtus aqujc fuper eos congelaba-
cur. & vt ita plurics fecerunt , glacie fuper
eos deprcflata, cum impetu magno contra
Tartarosadpugnam conuenerunt. Atver6
cum iUi fagittas fuper eos iadabant, ac li fu-
per lapides iagittaflent , retro fagittac redi-
bant. AUa quoquearmaeorum innuUoeos
Ijcdere poterant. Ipfl vero Canes infoltam
in Tartaros facientes , morfibus yuhieraue-
runt multos ,& occiderunc , licque illos de <>
fuis finibus eiecerunt. Vnde adhuc inter il-
los eft Prouerbium de hoc fado , qudd di-
cunt ad inuicem ridendo : FMer meus , 'vel
fratermetis fuit a Canibin occifns, MuUeres
autem fllorum quas ceperant , ad terram
fuamduxerunt,&: vfque ad diem mortisco-
rum ibidem fuerunt.H9cUle& Vincentius.
Verdm ifta non mihi maiori reUgioni nec
fidei erunt,quam qujE idem Ctefias addidir,
qus iuuabit magis legere quam credere.
Narrat infupcr hos Cynocephalos in mon-
tibus habitates, nuUum exetcereopificium»
fed de venatione viuere, ferafque , quasoc-
ciderinr, ad Solera torrere. Magnam nihi-
lominiis pecoris copiam alere , caprarumqj
&ouiiim,quarum quidcm ouium lac atque
oxygala pro potu UUs fit. Vefci tamenetiani
ilpachoras frudu , e qua arbore fuccinum
cmanat, dulcem enim Ulum efle.Hur^citcra
iUos frudum arefadum in corbes conftipa-
re, ad eum modum quo vuas paflas Gra:ci.
EofdemillosCynocephalos ratem quoquc
exteraporariam C9nfttuere,qua impofitum

liuius ,

HISTORIiE N>

huius frudus onus,vt & purpurxjfed purga-
to priiis eius flore, itemque ele6lri>ad ducen-
ta &C (exagima talenta quotannis auehantj
additis talentis totidem ilUus pigmenti, quo
infedores puniceum colorem inducunt.
EieiSlripra^terea milletalenta quotannis ad
Indorum Regemaduehere. Imm6&: alia
plura deuchere ad Indos venaha,pro quibus
viciflim panes,farinam, xyhnas vefl:es acci-
piant. Haberequoqueeniesvenales quibus
ipfiadvenatum vtuntur,cum arcubus&ia-
cuhs: peritiflimosenim efle iaeulandi atque
lagittandi. Pra2terea,qu6d montes habitent
altos atque inacceflbSjbelloque uifuperabi-
les, Regem ipfispro munerequintoquoque
anno pra:beretrecentaarcuum totidemque
iaculorum miUiajitempeltarum centum vi-
ginti , & gladiorum quinquaginta mihia.
Nulias item apud hos eife domos, fed in an-
tris eas degere. hi venatione iacuhs potifli-
mum feras vel fagittis petere, eafdemque
perfequendo, qu6d cursus velocitate prse-
ftent, etiam aflequi. Horum vxores iemel
dumtaxat per menfem , civm menflirua pa-
tiuntur, lauare, aUas numquam. Neque vi-
ros vmquam omnino lauare , fedmanus
tantummodo abluere. Oleo tamen ex lade
confedo ter fakem menfibus finguhs vngi.
Non villofis, fed glabris maceratifque pelU-
bus quam tenuiifimis ipfos xqne atque
Vxores vci, exceptis forte ditiffimis inter eos,
& ijs quidem paucis, qui hneosgeftentami-
<3:us. Nec item ledorum nouifle vfum eos,
qui extemporaneos fibi toros extruat.Hunc
apud eos ditiflimum haberi , qui pluritnura
habeat pecoris j ac reUquas opes his prope-
modum efle fimiles. Caudam infuper ha-
bere omnes, tam viros quam muUeres , fu-
pra clunes, caninse fimilem,nifi qu6d maior
fit , 6c piUs denfior. Quadrupedes item
hos, canum more,cum muheribus congre-
di,aliumque congrediendi modum omnem
pro turpi habere.Illufl:riflimos eofdem efle,
vitxque reUquos inter homines longifllmae:
viuere namque ad centefimum vfque & fe-
ptuagefimum, nonnullos ad ducentefimum
quoqueannum. Alibiplurade Canicipiti-
bus aceruaui. Pleraque iftia cenfeo vana.
Multis veritas dehoneftata eft fimtrijs.
Sunt quidem Cynocephali , fed fimiorum
aftutiflimorum natio , qui humanam men-
tem paene fimulant. Tanta induftria fabu-
lara initiauit. Fuerunt & homines nonnulU
caninos riclusimitantes. Qu<^ monftracom-
mendarunt Ctefias 6i Plancarpius miris va-
nitatum appendicibus.

lT VRiE LIBi Y. !5j

C AP VT XVt

An Fygmdfuerint,

Minutum quoque gcnus Pygmasoruni
diCpiciamus , num fint , num fuerinr^
an.tantiim fabula mera. Nectam paruino-
bisfint, vt inuifibilesprastereant. Certe vix
in vUa humanorum monftrorum narratio-
ne antiqui Scriptores plus confpirant , auc
feriiis narrant. Im6Philoftratus,cum alia
hominum monftra fabulamex ApoUonio
dicatjPygmjEos ex^ipit: dicit eos viuere,nec
vanam eflenarrationem. Cumque olim du-
bia de ijs vulg6 fides,Homerus hiftori^ pon-
dus addidit , eam tertio Iliadis fux libro in-
ferensi Confcius tamen huius Ariftoteles,vc
refutaret finiftram opinionem, quam licen-
tia Heliconis impetrauit, ferio 8£ data opera
animaduertit fabulam non efle.Satishoc ad
aiiquamfidemcomparandam , cum tantus
interptes naturi^,vir Vndequaqueprudentif-
fimus, & non foliim ferius , fed & verus eo-
rum qu^ in rerura natura exiftunt indagat^,
dum eius rei incidit mentio, notantiflimg'
moneat, 0'v ydp iSw (j.uQoq. Tieque emm
hac res fahula eH. Hanc Ariftotelis teftifica-
tionem , qu6 miniis Cynocephalos com-
mentitiosefle putent, venerati funt loannes
Camers, Heftor Pintus,& ex prifcis Ifido-
rus: fed &:tolerat Auguftinus.Nihilominus
funt Auctores qui fidem aut negant aut de-
tredentjStrabo, Agellius, Scaliger, Corne-
Jius nofter,Aldrouandus,&: alij qui incredu-
litategeftiuntdodrinas opinionem mereri,
& feuero aut iniquo magis quam vero iudi-
cioveridici videri. Quodmihinon placec:
nec aufteritate cenfura omnis ferenda.'
Quemadmodum mores afperi non funt
meiiores,fed mcdiocres; itain iudicado non
ferhper iniquos efle iuuat^ fed medios, & ad
omnem fententi^e partem idoneos , ratione
magis fultos quam refolutione. Commenti
occafionem aliqui putant,qu6d ijs locis, vbi
Ariftoteles eos ftatuit, exigua animalia fint.
Inde facilis lapfus,vt eadem pufilUtas ad ho-
mjnes trafderetur. Hac ratione dudus Stra-
bodiffidit. Atquihaecipfaratio probabiles
PygmjEOS facit:nam fi illarum regionum in-
gens aeftus fic minuit & contraxit animalia,
cur non & homines? przeterquam qu6d non
vna tantum in fede eo*s Au£lores locent,fed
diuerfis, & temperatis aliquibus. PUnius
enim Ub.4. inThracia ponit Pygma^os ad
Geraniam , vbi Pygm^prum, inquit, gens
fuifle proditur,quos CattT^s barbari vocant,
creduntqj agruibusfugatos. Conftatenim,
plurimas m his locisefle grucs,vnde Strimo-
nijedicuntur a Strimonc Thraciae fluuio.

84 lOANNIS EVSEBI

& Gerania (ai^co nomine k gruibus diciturj
rsestfaa yi(^v(§)^' Idena Plinius lib.j.opi-
niouem eoruni referc, qui Pygmxos Eudo-
nis Cariie Buminis pucarunt accolas. Lib.<j.
ex aliorumtradicione Pygm^os in Praiio"-
rum montanis qux i\\m m India , ftatuit:
quam {ententiam Philoftratus fequitur. In
eodem lib.^.Plinius tradit efTe qui ante Ni-
li pnludes Pygmitos ponant ex quibus eft
Ariftoteles, qui in iEthiopia regione Tro-
glodytica Pygmaios dicit viuere , lubireque
cauernas , & ob eam caufam Trcglodytas
vocari, fabulanique elfe negat, quod vulgd
de ftacura eorum , dequcpugija cum grui-
hii^ fertur , quam Homerus cantauit : qui
eciam ad meridiem terr^ Pygm^os dixic
agere, nempe in iEthiopia, vc eiiam Strabo
interpretaturjin qua regione taca cftgruum
per hiemem noftramfrequentia, quanta in
Thracia per a:ftatem , Videlicec eifdem
gruibus pro tempore migrantibus & remi-
grantibus. Mela in Arabiainteriore fcnbic
fuiile Pygmaeos minutum genus , &qu6d
pro fatis tiugibus contra grueS dimicando
JiSfccerit.

Dices, Ifta {icuuiiTdiuerfiras , vanitatem
arguic liiltonx. Annc 5c propterea gigantes
labulalunt ,qu6d in diuerlisorbis partibus
iiti? Natio g'gantum circa Palieftinam fuic,
fiiit & inPeiuanisplagis , fuit ahbi. Dices
adhuc, muita omnino fabulofa in hac Pyg-
iTSiEorum l^iftofia. Fateor ahqua elTe omni-
iTo fcibulofa j non tamen omnia , non rem
ipiaui. Quxnam,qua:!b,expiataomni fuco
&: vanicatehittoria hamanaeft ? Etneahas
qu2Eramus,ipfa gigantum liiftoriacelebrata
fabulis eft fbicmnis apud Poetas, num pro-
pterca omnis rei feries eft fabula ? Scaliger
Pygma;os idcQnegat, qu6d nunc omnis ex-
plofatusfit orbis, nulloque eius angulo in-
ilcntifueiint. Quiamodo non funt,negat
alini fuiire. Hac argumentatione &: gigan-
rcs fuiile negabo. Non conftat nunc fiiper-
efle,fed fuiile. Non nifi ahquis Mercurialis
remerc negauit.Ad hsecjnonnulli Audores,
qui illorum meminere, eofdem deietosiam
fcfibunt. Pomponius defeciffe dicit,Solinus
pulfos efTe. Vbi eos qu^rec Scaliger poft toc
imnorum abfentiara? Sed ex recentioribus
Scriptoribus aliquaad Pygmasorum fidem
haurin pollent. louius in Mofcouiticalega-
tione Pygmasos vltra laponem dicit elfe.
Olausquoque hb.z. de GentlbusSeptem-
trionahbus , in Infula Gruntaldise prodic
Pygma^os efte , adminusincolascum grui-
bus pngnare. In Epiftola quadam ad Pon-
tifrceni miffa ferunt efle paruulos viros
non vkra pucrulorum molem. Nunc quo-
que in Tartaria plurimos nauos eife Lufita-
111 produnc. Antoniys Pigafeta inter Mo-

r NIEREMBERGII

luccas in infula Aruchetto eos repcrit : imo
inter eafdem Moluccas in infula Caphicos
idem affirmat efle.Ibidem ftatuiteos Argen-
fola. Odoricus de Rebus Indicis Pygmxos
triiim palmorum afe compertos ait,qui ^ta-
tis anno quinto iam gignerent. Pecrus Si-
mon inuentoslcribic vitra Andes a loanne
Aluarez Maidonato , cum nouas lnd\x ter-
ras exploraret. Gemma Frilius narrat cym-
bam Pygmaeorum vifam in Septemtrione
VI cuiuida tempeftatisappulfam ad regnum
Norueg!£e. Sed non opus eitiuuari aljjs bi-
ftorijs, neque omnium fidem exaggerabo.
Sic quamuisTheophiluSjSergius, Hyginus
in Vjtafandi Macars) Romaniinuetos Pyg-
maeos prodant , non laudo , dubix mihi au-
doritaris, aut nullius, a£la lUa funt.Ignacius
Aldrouandus languidiiis negat Pygmaios
audoritate Sirabonis.Acquo iure vnus Stra-
bo anteporendus tot antiquioribus , imo
vni AriftoteU ? Ad hxc ipfius Scrabonis ar-
gumentum infiraiu eft, &c refutatum a no-
bis. Ceterum Albertus Magnus Pygmseos
concedit, fed mente illos orbat.Putat genus
clTebeftiarum homini-formium.Hoc placi-
rum mitius eft3&: tolerabile, nec peoitus re-
pugnatAriftoteliceafleuerationi.Licejenim
Philofophus Pygmasos omnino adftruat,
palam tamenliomines nondicit. Theodo-
im Gaza in Latina interpretatione adiecic
genus hominum puiillumefle: inGraecofb-
lum cftj«j^'(^ ^jjtgoV. Cardanus quoqueex
flmiarun) quodam gcnere exortii Pygmjeo,
rum fermonem putat.Iouius quoque magis
ad iimiasquam ad homines accedere pro-
dit, Albertum prasfertim fecutus. Niphus,
Pygmaei, inquit, liominesnon funt, Primo,
quia non habent rationis vfum perfectunij
deinde quia nec verecundiam, nec honefta-
tem,nec iufticiam Reipublicse exercent.Sed
quia in multis imitantur homines ^ adeo vc
loqui poffint, ideo creduntur horaines:non
funt autem , quia locutionemimperfe£lam
habenr. Ad hxc, nonvidentur homincs
efle,cum caieant Religione:eft enim religiO;.
vc Plaroni placec, propria homini, & foli,8^
omni hominiconueniens. loannesTinnu-
Ins in Dialogo z. cenfuram Niphi probar.
Ego nefcio vnde hoc afTeuerauerit Niphus^
ciira non vidifre,n6 legifTe ipfe non poflic,fi
Audoresprifcosc6fulerec,ea qnx Pygm^is
ipfc negat,iftos conceflifle. Phocius ex Cte-
lia ha:c fcribit: Narratpracterifta, in media
India homines reperiri nigros , qui Pygmari
appellentur. Eadem hos qua Indireliquilin-
gua vti , fed valde effc paruos , vt maximi
duorum cubitorum, & pleriquevniusdum-
taxat cubiticum dimidio ahitudinemnon
excedant. Ccmam alere longifTjroam ad
ipfa vfque gcnua dimiflam ^ acque etiainfra^

HISTORIA NATVR^ L I E. V.

8S

ciim baiba longiore , quam apud vllos ho-
niinum:qua: quidem vbi illis prominior efle
cocperic , nulla deinceps vefte vti, Ibd capil-
los muko infra genua a tergo demilToSjbar-
bainque prx'ter pedus ad pedes vfque de-
fluentem, per totum corpus in orbcip con-
ftipare , &: cingere , atque ita pilos iplis fuos
veltimenti loco eile. Verctrum lUisefTe craf-
liim ac longum , quod ad ipfos quoque pe-
dum malleolos pertingat. Pygmxos holce
fimis eflenaribus , &c deformes. Ipforum
item ouesagnorum noftrorum inftar efle,
boues &: alinos arietum ferchaberemagni-
tudinem : equositem mulofque , &cetera
iumenta omnia > nihilo efle noftris arietibus
maiora. Tria horum Pygmasorum millia
Indorum Rcgem in fuo comitatu habere,
quad fagittarij iint peritiflTimi. Summosefle
iuftitijBCultores ,ij(demque quibus Indi re-
liqui legibus pavere. Venari quoque lepores
vulpefque, noncanibus, fed coru\s , mUuis,
cornicibus, aquilis adhibitis. Lacum apud
eos efle odingentorum ftadiorum ambitu,
cuioleum (noftroflmile) fupernatet, quo-
ties nullus adfpirat ventus. Per hunc ergo
paruulis nauigijs ve6los ex eius medituliio
fcaphijsoleum advfum haurire.Vtiquideni
& ex fefamo expreflo oleo, vt & e nucibus:
prseftantius tamenefle illud e lacu hauftum.
Pifces nihilominus habeje hunclacum. An-
nectam hic quod Hifpania vidit annis pr^ter-
itis ,ad abquam huiusgentispufiUx fidem.
Homuncionem paruulum , optimeconfti-
tutum membris , qui natus cum dentibus
numquam vUum amifit , prodijc quoque e
vulua maternacumpilis &pube. Septennis
iam barbatus erat, decennis omne robur
fuum habuit, 6C genuit tilium.

CAPVT XVII.

De fugnd Fygm,£ormn cim duihus.

Vgnailla cum gruibus , incerta fortafle,
vtcumque egregiae , nec fterili fabellse
occafio fuit , quam Boeus lib. i. De auium
ortu ita narrat : Ua^ '^Tq '^o^oic, cuiJ))dai

Uuff^iOit; l^i^ TFOIC, OVOf^ 0'iVCtl,7V (M^'' «J^ oc

TavTYi (pQpvTiq lieDiiula 'fyimc A^pTifAiS'!^
ii^i li''pa^. Tajuyid^Tazt J\e ^izoS^a/ii^tm^PpI tps-

^ cwTnUvf/^Jbi (arctmG (f/Aocpg^atto^Zty
55?ie-7?w <h^^ <zs^^Tlju)yivi(nv Tmi^o; d^i\'
vify^v-H''^ Si ju^/jL^QcSazL tIw 0';i/ow jOn ojjtIw
ovx iTi/Li^i^yipavov ajbTLuj iTizmcnv, ;(^t cw^iva,
/^HQ^v iXwjcn-, no] aTTi^H^zv C-^tTnTii opvi^,
^ (OTOXifjisvzjsii^aXz/) cWT^ }^ 'Si(; Uv[/u(Cf.'lOtC,.
0\fQy\S\ SJ!aT (SrO^V TiiTmiSo^lAo^^H ^C^ifSTi-

fi^ vx^ otKiaj i(^ov7i i^^tXifA.7mvi)Uvy/(^Toi cf^''

KS^-^TikicyclfjS^oi TTclvTi^, 1^10)^0^ ojutw. Kcif' oje
6vTis 671 ((ffjvvuu Uvff^iOic;y^ '^pdvotc, TroAt^
ivi<piK/i. hoc eft : t^fud fygmdios pue/la
ftiit Oenoe forrn^ non conternnenda, , ceterum
tnoribm inuenusiU fuperbis , ^ qua nihil
necfue Dianam neque Ittnonemctiraret.Nupta
^i^^codammti^ mediocri ^ probo ciui , flium
feferit Mop fum: ob cuim natales Pygmdi 'uni-
uerfi beneuoletitz ergo plurimu eam donis affe-
certint. Sed Juno Oenoa infenfa , qu^ nullo ho-
nore ipfam dignaretur ,in gruemeam mutauit^
co/lumj^ in longum protraxit , altiuolantem^^
auem fecit, interj^ eam & Pygmaos be//um ex-
citauit. Oenoe autem defideno flij Moffiabf-
que intermifione domos circumuolitauit ^quam
Tygmdi omnes armls fimftls prof igarunt.At-
que ab eo tempore in hunc vfque diem inter
Pygmxos & grues be//um est.

t

CAPVT XVIII.

nAn Propheta Ez^chiel nouerit Tygmaos.

VEriim fi Pygmasi concedendi funt , li-
ceretob venerationem EzechieUs llte^
mines aflerere, ne cogamur Verflonem vul-
gatam adalienostorquere fenfus& ad ratio-
nem peculiarem nominis , quam ad fenfum
communem , vfitataque fignificata , ciim
opus non flt. Ait diuinus Propheta in de-
fcriptione Tync2^^.x-j ^ii. rygm^i.qui erant
in turribm tuis .^pharetras fuas fujpenderunt
in murls tuis per gyrum , ipf compleuerunt
pulchritudinemtuam. Sinceie pofleintelligi
Ezechielera de veris Pygmjeis homuncio-
nibusjprobabile oftendam. Namvel,fl non
fuerunt Pygmxi , ahcer interpretandus eft
Vates; velquia, licet fint , nullius vfuscaufa
inturribus locarentur. Deprimo membro
nunc ratione agam.Cur,rogo,Pygm3Eicon-
cedendinon funt ? ciim conftet teftimonio
Prophetx. & necau{erLS,licet immerit6,nos
petere principium , teftimonio admoni-
tione Ariftotelis , veram iianc hiftoriam ac-
teftantis; quid miraris haec monftra ? mirari
poteris , non negaie. Non omne admiran-
dum, mendacium eft. Miraris forcafle Gi-
gantes , & tamen non negas , ciim tamen
nuUius tanta: molis expermientum oculis
hauferis : cur,quxfo, neganda eft gens puiil-
ia,cum & miniis mirabilis fit laplus naturar,
& defedus rerum,& tant^ pufillitatis exem-
pla, raodo videre veUmus, paflim occurrat.
Vidi ego , &: vniuerfa aula Philippica , ho-
muncionemeitHflem ftaturx cuiusPygmaEi
efle feruntur, in nuUa re pr^Eter exiguitatem
monftrofum aut deformem. Bonami,dice-
batur, Eiufdem pasne pufiUitatis vidialium,
aptiflim^e tamen &ablbluta2 compoiitionis
virum, iam quadragenariu, elegantiscorase

H 6c

S6 lOANNIS EVSEBi:

& barbsc.Nicephorus proditj fub Theodo-
lio hominem m i£gypco natum , cjui tam
breuis fucrit, vtperdici fimihsefret. Neque
ingratum , inquit, ipe.daculum erat ficum
illo in globo hommum conuerfaretur, & ad
contentionem excitatus colluderet. Porro^
quod mirabile didu eft , prudentia ei inerac
qualis hommi formofo competit,quippe cui
corporis exihtas ea de re nihil ademillet.
Voxa Muiisnonabhorrebat. Sermo men-
tis generofitatem fpedandam exhibebat .
Additvitam tamdiu tenuifle, vt non mul-
tumabfuerit quinvfquead vigefimu quin-
tum annum perti^erit. Quid igitur , qud
miniis lit eiufmodi pufiUa natio, difcredere
noscogat ? NonpuhUicas, videmus enim
paffim homines nanos &: exiguos. An pu-
gnacitas, & cum gruibus dilhdium?Sed pu-
gnam iftam adhuc adftruit Olaus in fuo Se-
ptemtrione . Aflenties quidem Pygmseos
fuifl"e,at quidin turribusTyri paruulu iftud
prjefidium ? Lyra non ad tutelam ciuitatis
putat, fcdad lioftium irrilionem , quemad-
modum lebufasi claudos & cjecos po(ue-
xaj^t. Reijcitur hoc,qudd nori opus eftet ac-
cerferee ipecubus fuis,ad iadantiam iftam,
homunciones : fac erant claudi quoque, &:
caeci, intantes, imo ftraminei homines,
terriculamentaauium. Tum quomodo de
ilhs Ezechiel exaggerac, Et ipfi com^leuerunt
fulchritudinem tuam? Qu.amuisconfenca-
nee poflet exiftimatio Lyrx excufari , alio
ipfe tramite pergo,&: concordiam (acr^ pro-
tanasqueeruditionisexhibeo.DicitEzechiel,
Pygmasos iftoe fufpendere pharetras fuas;
quare fagittarij erant. lara patebit quid in
turribus agerent: Photius enim in ijsquac ab
Gnidio excerpit,ait,tria horu Pygmaeorum
millia Indoru Regem in fuo comitatu habe-
re , quod fagittarij lint peritiflimi. iEmula
itaqueTyrus totius maieftatis,ad pompam,
ad magnificentiam has fortafle cohortes
peregrinas allegit, vtnihil iamad amplitu-
dinemexoptaret. ideo Vates commendac
compleuiflepulchntudinem & maieftatem
fuam. Ec hcec Gnidius infperferic commen-
tisahquibusfuacommencaria , vbi noftris
Scriptoribus arridet, refutandus non eft.
Quarefi commodo fignificatu nominisve-
nerari noftram veriionem pofluiBus,& cum
vfu gentis ilUus, quid opus elt ad peregrinas
aufugere interpretationes , vt quod Chal-
dasus vertat Cappadoces , Septuaginta cuHo-
<5/(fj,Theodotion tenax vocis Hcbr^as ,gam-
»?4<a^/w,Symmachus tJ^f//*!^ Singulares iftae
fcriptiones funt. Ac noftra non fingularis:
confpiranc Aquila,Vacablus,Pagninus, Ly-
ra. Tum feruaca noftra ledione , quid opus
eft quacrere nouum &: concrarium fignifica-
tumexratioue nQminis,& confulione im-

N lEREMBERG II

poni finceriraci Scnptiirx, ciim opusncn
eft? Cur,cum Pygmaeus pufillum hominein
nocet,Ezechielnotaret2i2nncem? vukenim
Cornelius per Pygma^os, quod idem ac cu-
bitalk valer, indicafle Prophecam immaiics
viros , quod cubitu non pcde menlurarcn-
tur. At alij homines vulgares fa-pe cubiiu
caxati lunc. ficucipfi puiiili Pygma^i. Ecy-
mon quoque Hieronymi , quod Pygm^eus.
ab Ezechieie pugil fignificeturj^i^^TO -T^TTu/jujic,
a luda &: certaminc , necelBnum non cft :
nec confideratio Forerij, quod pr^ turrium,
in quibus eranc,procericace,defidedbus alijs
in planicie viderencur pufilli , nec vltracubi-
tum excedcre.Cerrein re dubia,probabilior
mihi eft aflerca exifl;imacio , &: iine incom-
modo, non contumax,non fiima,fed prisrci-
pua.Deinde pucarem,(i non homines,ipecies
fimiorum Pygmacosefle^cum Alberco. Eze-
chielem autcm cum Foreriointelligerem.

CAPVT XIX.

An ammalia perfeSia Iponte nafci
pojfnt:.

NVncpofttoc moras finiam controuer*
fiam principem diu incerpellacam,An
animalia perfecla humus parcurire valeac.
De homine iam negauimus , de alijs nunc
negamus bieuiflima difquifitione : nulla
enim ad aflenium racio vrget C^elaipini;
perpecua enim fpecierum columicas, An~
geloiumcuftodiacuraca eft. Singulis ani-
malium generibus fuus pacronusfpiritusan-
tiftatjVC in Quieftionibus nacuralibus dif^
cepto : nec tantcX locordise obnoxius cuftos
eft,vt clientes fuos negligeret. Praeterea ma-
ieftas illa naturae in fuis prascipuis ciuibus
indigna videtur ignobilitate lucceflionis:
nec enim quod faex reptiHu m arabigu usn
ortum habeat, debuic ica habere nobilior
fubftancia ; nequecafu apparari poceftfug-
geftus formacionis eius, maxime cuincas-
los iam fsepe eiurauerimus. Neque homi-
nem formanc, nequebrucum,quodeci;im
in Quaeftionibus naturahbus diflerimus,
lacius ifta Forcunius Licecus difcepta-
uit. Ceterura , & aftufioUla naturarum in
primordio mundinon fuitomnino natura-
lis, nec ex putri: propterea argumentarinoa
Iicet vt iterari naiuralitcr poflet;non quidem
illasex corruptione , vt hodiernae tuerunt.
NgUum denique perfedorum animaliura
vifum hactenus fponte nafci , nifi pegafns
aliquis , fama , non vericate nobilis. In Hi-
fpania dumtaxat eucnit nonnihil , quod
iftius generationis ipontanegEfidem nonni-
hil mitigare altquibus placuit . Equa pe>
perit mulam grauidam alia mula. Cuai-

HISTORI^ NATVR^ LIB.V. g;?

que non tx coitu mulae fecunditas fuif- corporibus visquaedam natuialis , & quafi

fcc, nec vUo modo ex mafculino femine, prarfeminata materia,& quodammodo ini-

oportet dicere ^ ex putrefadione aliqua aut ciata primordia futurorum animahum,quai

corruptione humorum compadum fuifle de corruptionibus calium corporum pro

fcecum illum mula^.Si ita fuit,non puto foe- luo quarquc genere ac difterentijs erat exor-

tum {ecundu,nifi foliiminimagine eiufdem tura per adminiftrationem ineffabilem om-

naturai cum matre, nequeperfedum ani- niamouenteincommutabili creatore. Non

mal futurum: fed eodem modo intumuiffe enim magnum videbatur precium opera: ad

illam mulam , aique vifa: aHquas feminie propaginem horum auimantium,bina tunc

grauidac ferpentibus , &: aUjs animahbus ex edi, fiquidem & non edita,ederentur poftea

putri in viiceribus genitis. Nonnumquam naufeaaliquaputridorum vaporum,autalio

accidic, illud, quod ex alterius corruptione aborfu terras. Obferuandum efl:,quod etiam

generacur , limilem vultum contrahere. In facitad Auguftini fenfum, animantia minu-

jBrafiliaex formicarumcadaueribus vermi- ta non indilcriminaiim ex quauis materia

culi nafcuntur, quimoxinalatasformicas gigni. Vnumquodquegenus propriam fibi

prioribus iimiles facelTunt» vendicat argillam aptatam ac pr^paratam.

Alia ex coitione S>c putri gignuntur, alia ex

A P V T XX putritantiim. Non eft: aucem moddnobis

T^^A , _ * animus (neque enim id prxfens locusexpo-

/in (tmmalia',qu<s fj)onte nafcuntur^ produ- ^c ) difcepcandi, num quje ex maris cum

xerit Dem m creattone primd rerum, ^emellacongreflu oriuntur , vt mures , vere

* excoitioneillaedantur inlucem, proutna-

ETillud dirimendum mod6,anin mun- ^^^^ exploratores grauiflimique Philofophi

di exoidio aliqua genita fpuria, id eft ex luculenteraffirmant,an fiditie.Num etiam

ijs naturisqu^fponte dantur;dantur quippe i^a^c&: illa eiufdem fintfpeciei, ciim eoraJm

multa. Oppianus canit: operationes vtrifque comunes &: promifcu?

H"^ yjj <hte^mv v^otsroesio ^Xctosn^ videatur.Prolixa enira eflet difputacio.Rur-

Bgp3^OTr, kuTvppcMTa cpt/./ ;yt} dfjLrnopa. (pv?\9i, ^ qu^ tantiim ex putri prodeunt, alia ex

O'<^pi0ViyimSuvcn <r a^pvojjtitox^m t6 ^oe^AsJj exhaktionibus profiliunt , vt papiliones &x

iSWpan^^-n j s-e?/^iSoi , TO^ Ts •^ctiAoi^m ^'^"a, bibiones ex vino &: aceto, quos etiam

(pj/oy^. muriliones Auerroes lib.iz. Metaphyfices

Um enaminhumidlsvndoftmam appdlauit. Nonnulla exelementorum pu-

CufgitibHs k fe ipfis fa6ia nafcuntur fme trefadiioneemergunt, vt vermes in cifl:erna

matre facuky aqua, ranze vero ,bufones,culices,& qu£E-

OHreum, imbellef§^ afux , cochlearumq^ ge- vermium genera ex limo terraE,puhcef-

nera^ . queex puluere. Plurima ex miftorum tabe

reUacea^ , conchylia^ , & qua in arenU fcaturiunt, adeo vc fingula mifta, dum pu-

nafcuntur. trefcunt, aliquid pariantquod ipfa extermi-

in hac dubitatione perfpicua eft Auguftini nec, Ex herbis &: floribus multa oriuntur,vc

definitio, qui fic ait : Sed vtmm in primis,vc erucas ex olenbus, de quibus Ariftoteles li-

dixi, rerum conditionibus , quse ifto fex die- ^ro y. de Hiftoria animalium latiiis fcribic.

lum ordine creacae narrancur , ha^c quoque Ex fruaibus etiam plurima proferuntur, vc

minimainftitutacredamus , anpofteacon- gurguUones exfabis: ex Iignisaha,vtteredi-

fequentibus corruptibilium corporum folu- nes,& cimices : ex corruptis veftibus alia, vc

tionibus, hocqua^ritur. Et poteft quidem tinea£,&:blatca2:excadauerum verotabedif-

dici , ea minutiflima , quse vel ex aquis vel criminatim multa prodeunc, mufcx: ex hu-

terris oriuntut,tunc creata:in quibus etiam ^ano corpore, vefpas,crabrones ex e^qui car-

illa non abfurde intelliguncur, qux nafcun- nibus, apes ex cauri cadauere; vnde & a So-

lur ex ijs quae terra germinante orta funt: & phocle apud Suidam taurorum filU nuncu-

quia prsEceflerunt conditionem non foliira pantur. Infinita funt propemodum genera

animalium, fedetiam luminarium; & quia minutorum animantium,quae non fortuito

terrx continuantur per radicum connexio- citra naturas dehberantis confiUum na-

nem. Vndeiilo die quo apparuic arida, ex- fcuntur , fed Intelligentiae non errantis pro-

orta funt, vt potiiis ad fupplementum iiabi- uidentia oriuntur.

tationis , quam ad numerum habitatorum Quasfitatur itaque, Num omnia hxc ani-

percinere inteUigerentur. Cetera vero quse mantium genera in prima temporum heb-

de anunalium gignuntur corponbus,&: ma- domada a Deo cum ceteris produda fint,

xime mortuorum,abfurdiffimum eft dicere qu^dam tantiim,reliquis in feminarijs vi-

tunc creaca cum animaUa ipfacrcata funt, ribus elementorum foliim praefeminatis ,

nifi quia inerac lam in omnibus animatis ^^^o vt poft natur^ ipfa fpatijs temporum

H t oppor-

S8 lOANNIS EVSEBII

opportunis ea proferret ac ederet. Equidem
puco,ex putri nuUa tunc editajfed ex humo,
ne corruptione aliqua teneram & vernan-
tem naturam dehoneftemus. Oportuit ni-
hilomintis mundum ruis,quoad fieri poflet,
articulis integrum enafci^&dignaqusque
minima oftendi diuinitate artifice, in om-
nibus miranda , id eft diuina. Eleganter
TertuUianus Marcionem natura: irrilbrem
ita perceUit: Et {uperiores quidem fitu aut
llatu fubftantias iufficit faciliiis Deos habi-
tas,quam Deo indignas. Adhumilia defi-
ciam. Vnusopinor defepibus flol'culus,non
, dico de pratis ; vna cuiuflibet maris conchu-
la , non dico de Rubro ; vna tetraonis pen-
nula , taceo de pauo , fordidum artificem
pronuntiabit libi creatorem?At cUm & ani-
maha irrides minutiora,quaE raaximus arti-
fex de induftria ingenijs aut viribus ampha-
uit, ficmagnitudinem in mediocritate pro-
bari docens , quemadmodum virtutemin
infirmitate,fecundum Apoftolum; imitare,
li pores, apisxdiflcia, formicxftabula, ara-
mx retia, bombycis ftamina. Suftinc,li
pq^s, iUas ipfas leduU &: tegetis tux beftias,
cantharidis venena ,mufc£e fpicula , culicis
&:tubam & lanceam. QuaUaerunt maio-
ra , cum tam modicis aut iuuaris aut \x-
deriSjVt nec in modicis defpicias creatorem?

Ceterum ea quse magnam corruptionem
vitiofumque fubieclum necelTarid fuppo-
nunt fuae conferuationi,tunc prargenita non
fuerunr. Vbinam Deus crearetlendes? In
Adamo? Abfit innocentem Ulum ftatum
his miferijs deturpafle. An extra omne ani-
mal? Perirent : nec confultum eflet latis fuse
naturx. Deinde alia fponte n.ifcentia , qux
per folemnes generationes propagari ne-
queunt,valde vereor no tunc erudatae ter-
ra,fiquidem infecunda.Signum aliquod eft,
iUam Dei benedidione non iLudi&^Crefcite
& mnlHplicammi. Cetera fponte nafcentia
omnino e tcrra primo fuo puerperio effu-
fa funr.

CAPVT XXI.

An ad^iliermie natur<s a Deo conditts
m primd produSitone,

PRoxima huic difputatio de adulterinis
naturis, Num & iftas condiderit Deus
in primisaufpicijsrerum, an intrufie fuennt
in rerum naturam fortuita Ubidine.Hoc pu-
tauit Vielmius,hoc fortafleRupertus.Fiunt
tamen , inquitifte,qu£edamnaturarum ex
inaEquaU petmiftione adulterina,cum (verbi
gratia ) deequa & afino mulus , de hirco &
ouemfciturtityrus: quod hominu uiftindu
fieri, Lex vetuit, ciim dicit Leuit. 1 5», 1 c,,iu-

NIEREMBERGII

mentum tuum non facies coire cum alteriai
generis Animantibm. Hoc primus fecifle fer-
tur Ana filius Sebcon , filij Efau fcilicet,
quod equarum grcges ab afinis in deierto
fecerit primus alcendi , vt mulorum inde
noua contra naturam animaUum progenies
nafceretur. Verumta men & beftix quse fub
hominum magifterio non funt , conira na-
turam diuerfis fpeciebus permifcentur , vt
dum leo peimifcetur pardaE,nafciturleopar-
dus; & dumlupus ceruascommifcecur, lyn-
cesgenerantur. Inreptilibus quoque permi-
ftionisinordinatio reperitur. Traduntcnim
Phyfici, vipera,nequiiihmum reptilium om-
nium genus, & omnibus quae ferpentini funt
genens aftutius, vbi libidinem fentir, murje-
Vix maritimae copulaexpetere,progreflam-
que ad litus, fibilo ad amplexum il^m euo-
care ; nec murxnam diu abefle , fcd ftatini
venenatas ferpenti expetiios vfus fuac con-
iundionis impartin.Diuini tamen viri Bafi-
lius & Ambrofius editas tunc has naturas
cenfuifle videntur: primogenitorum eninl
animaliun9,qu£e inexordio condita,proprie->
tates demtrati , leopardum memorauere,
qui ex adukerio leonis &: pardjE. Mihi vide-
tur lis fimiUdiritneda regula, qua vfusfum
in fponte genitisanimaUbus, fiqu^eomnino
fterilia fint,nulla naturas vi perduceregenus
fuum valentia: ifta enim opinor tuncnon
erupiife, cum diuinas beneditlionis, fecun-
dantis naturas,fint expertia. Quas autem ef-
feta vifa, abfque dubio eftufa pridem aterra
fuere: nec aliter in his philofophandum ac in
quibufuis alijs gemina; originis, dum altera c
vulua, licetetiame putri fubnafci poflenr.
At quid de mulis abfolute dicendum ? Puto
ebullijffe e terra , ficut &: equus & afinus
erupit. Vific funt mulse fecundae.Licet enim
in vniuerfum fteriiefcant,& prodigij fitloco
i\ impleantur,iuxta Ariftocelem,Herodotu,
Suetonium,Plinium;in Syria tamen &Ph^-
nicia omnes fuifle fecundas,in fexto de Na-
tura animalium tiaditur.Idem fcribic Theo-
phraftusin Cappadociaaccidere.lUud quod
Rupertusobiecit de Ana primoadulterinsc
generatoris auiSlore, non ell iuxta Vulgatatn
verfionem.Vndenam certius cntjemim cunx
exemplaribus Rabbinorum , quam iamin$
cum noftris fcribendum?im6 inter ipfbs He-
braeos inconftans fenfuseft.Sic Hieronyraus
tradit in primo dcTraditionibus Hebraicis:
Ifie eH Ana , qui inuenit iamim in deferto,
cum pafceret afinos Zebeon fatris fui. Multa
variaapud Hebrjeosde hoccapitulo dif-
putantur , apud Graecos verd & noftros fu-
per hoc fiientium eft.Alij ^utzmiamim ma-
ria appellaca:ijfdem enim litteris fcribuntur
maria, quibus & nunc hic fermo defcriptus
eft. Et volunt Ulum^dum pafcit afinos patris

H ISTORI^ NA'

fui in defeno , aquarum congregationes re-
pentle, qujpiuxtaidioma linguaeHebraicx
warU nuncupantur , quod fcilicct ftagnum
repererit, cuuisreiinuentio in ercmo diffici-
lis eft. Nonnulli putant,aquas calidas iuxta
Punicse linguac viciniam, quse Hebr(^a: con-
termina eft, hoc vocabulo lignari. Suntqui
arbitrentur , onagros ad hoc admiffosefle
ad aiin.is,& ipfum iiliulmodi reperiffe con-
cubitumjVtvelocilfimiexhisaiini nafceren-
tur, qui vocantur iamim. Plerique putant,
quod equarumgreges ab afmisindeferto ip-
fe fcceritprimus afcendi ,vt mulorum inde
noua contra naturam animaUa nafcerentur,
Strabus autem putat, aquas cahdas, id eft
thermasreperifle.Pagninus & Lutitanusve-
nas aqua: faha: exponunt.Curautem inLe-
ge Deus interdixit permiftiones diuerforum
animaUum? Certe non quiainuif^ Deo, &c
naturx omnino , ted, vt multa aUa, in dete-
ftationem idololatrix ^gyptiorum,diuertis
vtentium commiftionibus in Pianetarum
obfequium. Putabant fecundum diuerfas
commiftiones habere diuerfos efFe£lus,quip-
pe fuper diuerfas rerum fpecies.Tum ad prc-
cidendum omne Ubidinis prouocametum.
Qui enim animaUa diuerfa ad coitum inci-
lant,dum fpeaatores &: teftes luxuriac ep-
rumdem/e quoquefacile potfent deturpare
pruritu ; propterea etiam in Traditionibus
HebrsEorumprxceptum erat, quemadmo-
dum Rabbi Moyfes fcribit,vt a coeuntibus
animahbus auerterentur ocuU. Caietanus
allegoricam hahc caufam putat , vt homo
abftmeat penitus a nouitatibus pr^eter raiio-
nem: miftio enim animaUum nouum paiit
animal priEternacuram neutriusfpeciei.

C A P V T XXII.

An gryphes vere fuerini,

INter adulterinas fpecies celebrior fertur
gryps: quaproptertuoexaminititulus di-
eandus. SanditTima Hildegardis grifonem
in fua Phytica narrat primu inter volucres.
lcnbitquequiddamnatura: volucrum &;et-
iam beftiarum m fe habere. Mela,SoUnus,
Apuleius veras aues &: quadrupedes atfeue-
rantgryphes. Facit loannes de Mandauilla,
qui Bachariam regionem vocat, cuiusin-
colce truces admodum lint , immanes atque
efferi: hic gryphes dari affirmans , hunc fere
in raodum ex Italico fermone Latine fado
ioquitur: Qui gryphibus anteriorem corporis
formam aquiUnam tribuunt,&poftenorem
Ieoninam,vera memorant, cum reuerataUs
eorum forma flt.Verumtamen vnicus dum-
taxatgryps&: magnitudine &: corporis ro-
bore odo etiam leones centumcpe aquilaS

'VRJE LIB. V. 89f

fupcrat, vtpote quivelequum vnacuminfi-
dentc etiam equite, vel binos etiam coniun-
£los bouesjvnguibusfuis, quiboum corni-
bus multo longiores funtj& ex quibus inco-
la: cyathos conficiunt,abripiens, c via in ni-
dum fuum importet.Goropius fcribit,Regi-
namHungarias Mariam Caroli V.fororem,
cuius ipfe Medicus fuit,inter pocula fua ha-
buifTecornu quoddani nigredmefplendensi
dodrante longius,quod aiebant vnguem etle
gryphis, quauis ipfe ex cornualio fiditium
quid fuifle exiftimet. Ita quoque Ornitholo-
gus fe vidifle fcribit apud aurifabrum Tigurii
cornu nigrwm leue, & in fummo aduncuni
fere vt iq rupicapris, triplo forte craffius,cu-
ius labrisargentum introdu6turus erai: , v:
pro poculo menfis adhiberetur,dicens feil-
lud pro vngue gryphis accepilTe. Veriimid
fortebouis alicuius peregrini,vt quem In-
dicum vocant,aut bubaU cornu fuilTe ideni
indicat. Fateor ipfe,gryphes vere efle: nec
enim cum Origene notare Moyfen decet,
quod inter immundasaues cenftierit, quse
non eflent in mundo. Puto equide eile ma-
gnas aliquas & eiferas aues,{iue g;ehus aqujlx
liue vulturis , non eo modo quo feruhtur:
nam fabula conuincic Mathias Michouiusj
qui non folum gryphes , fed & aurum in ex-
cremo Aquilone> montes denique ipfos Hy-
perboreos feu Riph^oS,quos vocanc,reperiri
negat. Ad extremum Septemcrionem Ri-
ph^os &: Hyperboreos montesaliqui pofue-
runc, quos illic nuUos efle,experiencia con-
ftac. Quin etiam in lura monte & locis Se-
ptemtrionis nqn e6Foditur aurum,argentum,
nec alia metailla, necinueniuturiUic ^ryphi,
& magn^ aues prohibeteseffiadere&efferre
aurum. Ego fane contra veteres Audores
gryphosnec in illa Septemtrionis nec in alijs
orbis partibus inueniri affirmaririi.Haec ille.
Geteriim magnas aues appellari gryphcsjad-
mittit Aldrouandus , qui omnem hiftoriam
gryphorum pro morelocupletiffime fcribit.
Varinus gryphes inter cetera inquit genus
effe animantis volucris, quod yvTiDV , ideft
vulturem vocant , & p^vzra/ Hefychioetiam
vulcurum nididicuncur. Ariftophanis incer-
pres ^vTiziiiTiiq exponic peregrina fcuti infi-
gnia: aquilas enim folebant, inquic, in fcucis
pingete.HeUodorus memorix prodidir,Per-
linam boum arraenta,& equoru, & ouium,
coturnicum , & gryphiim permififle greges,
partim vt ex vnaquoq; horum hecatomben
adornarec , parcim vc populum inde alerer.
Hos gryphes aquilas fuifle , verifimile eft^
quasad hecatomben Regum &IraperatO''
rura adhibere folebant. Confcripfic itinera-
rium ludsEUs quida nomine Beniamin Tu-*
delentis Hifpanus , anteannos quadringen-
tos, quod ab Aria Montano ex Hebraico
B 3 i<^iO'^;

90 lOANNIS EVSEBII

idtcmate in Latinum conuerfum eft. In hoc
ab infulisChefil inSinarum regioncm per
fretnm ahoquin scftuoliflimum, itavt naui-
gando fuperari interdum non poflic , com-
incandi inter cetera rationem pro&dto mi-
ram exponit, &; fimul vaftaru quarumdam
eius loci auiu, quas gryphes vocac, naturam
& fortitudinem , quarum fcilicet ope & in-
duftria tranfportati homines ttaijciant, ape-
rit. Verbaeius funt: Ab inlulis Chenerag qua-
drsginta dicru nauigatio fufcipitur triUilirc
vclentibusinregionem Sin,qu^pars Orien-
tahseft.Sunt veroqui dicant,mare iHud quo
iter fufcipicur^efle mare excifum feu fretum,
interdum 2Eftuoli{rimum,aftro Chefilfubie-
£lum (quod Orion eft nobis) cuius vi tantus
nonnumquam excitatur ventus , vt nulli
xliortahum nauigando fuperari poffit aut
efTugi. lutrudit enim nauigia inipfasraaris
anguftias,vndeexcricari 6c effugere non pof-
funt:h^rentque diutiiis quoad comeaiu om-
ni abfiimpto homines pereant;& neque hoc
modo naues pericUtantur. Veriim huic in-
commodohominum induftria profpedum
eft, atque euadendi racioeft inuenca,quam
agnofcere non fuerit iniucundum.Sic autem
reshabet. Eoumcoria integra quampluri-
main nauibus imponunc nauigantium ho-
minum numero paria: qui ciim vento a£li in
ilUs anguftias intruduntur , finguh fingula
fubeunt, atque coUo introrfum comphcato
ita coUigant,vt aqu^ aditusobcludatur,cum
fefc rotantes &: mouences in mare e naui-
gio deijciunt. Quos ciim maximjc aquil^e
illis regionibus famiUares , gryphes d\dx,
profpiciunt , boues aut animaha efle putan-
les , aduolantes eripiunt j atque in aridam
afportant. Tum verodepofitis invalle vel
monte incumbunt, vt ipfis difruptis palcan-
tur.Veriim opportuna celeritate vfus qui in-
tracorium includiturhomo^ feram ipfam
gladio confoiTam vulnerat atque occidit,
dc hoc pado complures euadunt. Ex hifce,
vtut res fe{e habeat,faltem hoc licet coUige-
re, maximascerte aquilas,&: his fimiles ah-
tes gryphes aliquando didas , 6c harum ra-
tione gryphes reuera repcriri jaffirmari polfe,
fccus vero minime. Hxc fententia eft Al-
drouandi.Egoputarem facile, gryphes elTe
easauesy qua: condores dicunturab hidis,
aut fimUes. Vel fi non eft fabula, aueni ruc-
quam in infula vltra Madaigafcar reperiri
fcrjbit Marcus P.Venecus, tanti roboris,vc
elephantum capiat &: eleuet. Porro beata
Hildegardis non diuerfum fenfum habuit;
nam depauoneeodemfcripfit modo: Pauo
caUdus&: humidus eft , &: de natura volu-
crum &: beftiarum in fe habet , & vox eius
fecundu volucres &; beftias permixta fonat;
non tamen proptere^ quadrupedem nec

NIEREMBERGII

monftrum pauonem fecit, fic necfuum gri-
fonem.Facit quoq; S.Euftatliius Antioche-
nus, qui in Hexaem.itaait : lov eh^ ^vTm Td)

7mp rifMv My^Qv. Gryphem magmtudwis im-
menfx ferut, ita vt vmbra iiliu^ pradium opa-
cet.Et 'velati apud nos acjuiU leporem^ftctUe
leontm facillimo negotio raptum pnndatur.

C A P VT XXIII.

An gry^hes fuerint m America.

CEtenim in America innotuifle biformeg
gry phes , quemadmodu antiquitas no-
ftra confinxit, argumentu aliquod pra^ftant
ftemmata Motezumse Regis, quae implebac
gryps raptans tigridem.Dicunt etia,in mon-
tibus Teguacan inueniri defertam vaUem
Auacatlan, «b ficuitiam &: vaftitateliaruni
femiuolucrium incolas deuorantiu meruifle
nomen,propterea eos motes appellari Cric-
blachcepetel decrutlachti, hoc eft , g^Jps
ficut leo.Kd. hxc videbantur depidi gryphes
in antiquis Indorum imaginibuscum vUlo,
non cum pluma. Addebant lndi,tanti robo-
ris fuifle,vt vngue perfringerent humana &:
ceruina ofla.Smiulabat leonem &: aquilam:
quadru pedes effigiabantur^alati tamen,cu m
roftro &: vnguibus. Aliorum nobilium infi*
gnia ejcdc voiucres ornabant^ raptantes aut
ceruum,autaliam ferociflimam beftiam, ac
nullibi inuenta funt,a neniine haec monftra
vila,nifi in imagine.Vndeergo eonfentiebat
Mexicana opinio aut fabula cum noftra.?
Fortafle d^emon fimili fpecie apparuit bar-
bariSjinde huiusconfiiS^ belluic honos inter
nobiliores. Stemma autem Mexicani Im-
peratoris malunt alij fuifle aquilam. Reliquii
gryphu fama inconftans &: fpuria. Non no-
uunus certaoriginem^licet Gomara fcribar^
etiam famam didare in terris Agricola: gry-
phes inuenin.Sed fama nofemper veridica<

CAPVT XXIV.

De adulterinis animalibifSyfeu bigeneribuSi

POftulat comemoratio hxc animalium
adulterinorum & bigenerum , vt faltem
celebrioracommemoremus.Colligitaliqua
B. Eugenius lunior Praefui Toletihoccar-
mine:

fut ambigena qux nupta difpare confat.
Burdonem fonipes generat^comixtus afe/U.
Nulm ab Jrcadicm equinamatre creatun^
Titirus ex ouibtts oritur,hircog^ parente^.
OHuJmonem capra verueco fanguine gignit.
K^pris atquejue Jetofm najcitur hybrts:
At lupus dr catula format coeundo lycifcam.

Poflunc

I

HISTORIiE NA

PofTuncadijcialia. Alphec vel alpheilgene-
raturexleone &: leopardo. Arcadici canes
& Hircani,ex cane & cigride. Arcades cancs
primum ex canibus&leonibus natos fama
cft, & appellatos MovrofAit^q^ Pollux nocat;
Concipiunccanesetiam cx iupo.Ganes La-
conici alopecides didi, ex vulpe & cane gi-
gnuntur. Sunc qui liipuni canarium euni
pucenc effe , qui inicii canis ex lupa nafcicur.
Leonumgenus ignobile ex leasnis pardis
Solinus didac. Leopardi^ex pardo & lea:na.
Philoftracus lexnam non ex pardo (ed pal:-
dali concipere fcribic.

Qu2Erendum, an vc lesena ex pardo con-
cipic, &corporelibi fimilem gignic, animo
diiTimilemj iiceciampardalis (eupanchera
cx leone concipiac , & rtiaculofum gignac
fecum. Camelum Bradianain Didymus ex
apris fimul paCcencibus cocipere docer.Cro-
cutaex lcien^ i£thiopica & hyaena tradunc
Plinius & Solinus. Equusextauro &:equa
quondam generatus. Francifcus Galliarum
Rex equum habuit pofteriore corporis parce
ceruina,nacum, vc tercur, ex ceruo & equai
"Adnocac Bellonius. Apud RhjECosex capra:
&arietis coicu nalcuncur oues anterius,po-
fterids caprx. Thoesex lupo, pardali, pan-
thera,canic Oppianus. Mulus alius ex alino
& equi nafcicur ; alius ex equo &: afina, qni
hinnus appellacur. Generancur ex equa&
onagris manfuefadis mulsE visloces in curfu.
Quarcumgenusmulorum exafina &ona-
grojquincum ex afina &; tauro. Omnia rna-
trefcunt bigenera : plus ^ macre accipere vi-
dencur j prazfercim quoad molem 6L for-
mam corporis.

G A P V t XXV.

An altiftia mtura necne fueimt poH pecca-
tum Adamt^quce non fmjfent pnonfwf-
fet lapfai

ISca quoque curioficas in medifi vocanda
breuiceCjNum aliquas beftiolas impedirec
innocencia Adami. Quidam pucanc,vcique
lendes Sc pediculos mudo defuturos. Ac ipfd
non credo, quodijs cunccarerenc homines
deficiences honore illo innocencias prima:.
Quemadmodu enim Adam peccauiC, poP
fenc peccare & Hberijquorum gracia non lo-
cupletiorispriuilegij eft qua paterna. Quarc
qui femel in peccatum tunc dilaberentur,fi-
milibus miferijsconditionis & natura: ob-
noxij fuilfentjnacuralis enim generacio pedi-
culorum eft. Prxterea non tanciim ifta no-
ftrigeneris infamiaeft. Infeftancur , iuxca
Ariftocelem, pediculis phafianx eciam,&:
alijE aues , quibus penna caule eonftat. Bo-
Ues quoque & fues.

TVR^ LIB.Vi §1

C A P VT XXVL

An alicjua animalia exotica America ^
infularum remotifflmarum poft primani
produSItonem enata fuertnt»

SVfpccta; aliquibusfuere monftrofze feras
noui orbis 6c infularum nacarum longo
interuallo cerris,fiue quia adulterinas vifx ex
multiplicisgeneris commixcionenacarj fiue!
quia fponte illicenacae,cum aham viam nori
viderenc cranfcurrendi ad cergus illud nacu-
rx. VerumquiafecudiefunCj&folemni co-
pula: ricu fuum genuspropagancj parcicipes
diuinas benedidionis fine dubio fuetunc , &2
fecudac^ DeiiufTu adinciremencum & mul-
ciplicacionem. Deinde, non puco adulceri-
num i quidquid afpedu monftiofum. Eft
quoque defornlicas nacuralis , vc formofior
nacura fir. Quo pado in orbes illos remocoS
illatas fuerinCjiam difcuflimuSi

gApvt xxvii.

An in AmertcJi fuerint in principio mundi
formataammaltaqti£tbitnuemuntur, '

COnfiderandum quoque cft^vbi anima-
lia formaca : in quodnam eftijfa folum,;
Suis credo quazque conueniencibus exorca
plagis per omnem cerram , non fimul , nec
prope cum Adamo ; ideo deiaca ad illum^
infignieda ciculo qui apcifiimus effec iliorum
ingenio.

Dices,quomodo poft diluuium diftipata
in dorfum vfque orbis ? Quzero quomodoi
Conueda ad Adam ? quomodo ad Noe, vc
in arcam coUjgerencur ? Rurfus quomodo^
poftquam conuenere ad Adam, rurfusdi-
fper fa ? Eadem racione pu co po ft nau fragiu m
vniuerfi reilicucainfuam quarque pacriam.
Hoc percinebatad Angelos fpecierum natu-
raiium cuftodes auc pra£fides,ab his porcac^E
ad Adam &: Noe ferje , quas fenior nofter
orbis ignorauic, vc non poftinc dici coloni^e
mundi anciqui-, nec hinc peregrinacas illuc,
fed indigenas femper fuilTe eius foli.

C A P VT xxviii.

in quibm regtonthm animalta generentun

ENaca itaque & reftituca funtanimaliat
in aliquamearum regionum quas inco-
iuncnunc: colhgam nonnullas. Africa gene-
rac oryges,didyen : ^ihiopiacalen ,calli-
Crichen, quod aniraal negacur in alio folo vi-
uere pofle; fphinges,cepum,camelo-parda-
lim,icem equos feios bifulcos : Lybia caco-
H 4 blepara;

92 lOAN.EVSEB.NIEREMB.HIST.NAT. LIB.V.

blepam . Garamantes boues opiftonomos PAPVT VVTV

h.ibent. Apet nullus in Africa creditur. ^ I\ l V i A A L A.

A(ia&: Atricaeiephantes,pantheras,&cha- '^e rejrmnhia exitialibus.

mceleontes alunt. Syria , Libya, & Cypius \ Liqua^regionesfunt noxi^ & exitiales.

chalcidem lacertorum generis. /Egyptus& JlJL Narrabo ahquasex Caryltio.In Lem-

Oriens rcuicos. Atrica & Inciialinjias &: morum iniliHs, quxNesefeu Nouse vocan-

hyllrices. Scythia Sarmatia koXov. iEgy- rur , neque naibuntur perdices , &: ii impor-

ptus generatcrocodilum&ichneumonem. tentur,pereunt. Quidaprodigiofiiis narrat,

India papiones, chiurcam , monocerotem. morieas, fivel confpicianc eamterram. In

axim,pa:phagum,boues vmcornes & fohpe- Boeotia magna talparum multitudo Infolo

desjgazella. India & Hircania ligres.Chol- Coronico agroid ammalnonnafcitur, illa-

chis tragelaphum Phnij. Syria colapum, tum moritur; ficut&: vlulse in Creta , quant

Phrygia &c Lycaonia prxcipuos onagros. infulamferuncnulkimlethale animal tole-

Badnana 6L Aiabica regio camelos. N ord- rare. In Aily pahxa ferpences non.nafcuntur,

uegiapeftem pecuUarem habet, quam leem neque leporesin Ithaca,neque in Africa fus

vel lemer appellanc. Hiipania & Baleares liU^eftris, nequecerui,nequefelis in Rhenea

akint cuniculos , zibethum, mufmonem. Delo propinqua , neque meleagris aUbi vf-

Itah-a &:Thracia fteUiones^ Summi Helue- quam confpicitur. InScythicis regionibus,

tiorum moncesibicem & murem alpinum; &apud Eham. mulus non nafcitur.- Theo-

Sepcemtrionales regiones tarandum,armeU- popus apud Chalcid©n{es,qui func in Thra-

nos, id eft muftelas albas, zobella,noerzam, cia , locum effe quemdam icribic ea nacura,

iragelaphum ex genere ceruorum, vrum , vc quascumq; increncanimalia falua rurfum

bifoncem,bubalu,ericetum. Sciurusa vario exeant ; cantharus autem nullusinde efFu-

non nili regione difterc. Africa^A{ia,5£Eu- giar, fed omnesui orbemcircurnagicatiper-

ropa cecera animalia piomifcue generanc, eanr, itaquc a pefte cancharoru,loco nomen

lcones camen Europa cancum intra Ache- efte Cantharolechron. Cranone Theffalia:

loum&NefTumamnesaluiCjtefte Anftote- vrbe aiuncduoscanciimeftecoruos. Itaque

le. Africae deferta,India & Arcadia teftudi- etiam publicieoium hofpites,cum (qui mos

nes habent. Periiana regio femiuulpa,Creta eft omnibus vrbibus) fuis fcriptis inligne vr-

ftrepficcrotem. Lupos, vulpes,aliaque qua- bisfubijciunc : pingunc duos coruos currui

drupedum noxia Creiicus ager nufquam £ereoinftdetes,quddhi$pluresibi numquam

educat. Angha lacertiscareredicunt. Apud Cncvifi. Currus autem (nam hoc quoqu»

diuerfas regiones eadem animaha diuersa mirum alicuivideatur)additur hac decausa.

natura naicuntur. Duplexiecur eft lepori- Inter facra donaria currum feruantasreum,

bus Bifikinis. iEthiopicas quaedam fues ge- quem vbi liccicas incidic, pulfanc, & aquani

Uarecornua feruncur.Leones Indici,Arme- aDeo pofcuncatque impetranr. Addichis

nici, Parthici non adeo robufti. Apud Neu- aliquid fingulare Theopompus , coruos ni-

ros boues cornua in hu meris habent.O mnes mirum tantifper Cranone morari du m pul-

raeruliK albae funt in Cyllene. Pilces in terra los educent: eo fa6to, ipfos relictis Cranonc

Babylonica fluuijs egredientes pabulari in pullisdifcedcre. Myrlilus Lefl^ius in monte

ficco dicuntur. Caprac in Mimante natae Lepetymno ait fanumefle ApoUinis , acfa-

lex menfibus non bibunt.Oues pinguefcunc cellu m Lepetymni, in quo,ficuti Cranone,

inPonto paftac abfinthio. duo canciim fint corui, ciim non pauci iii

vicinia fint.

9

lOAN-

93

lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATfi lESV

HISTORIi^: rsfATVRi^:
LIBER sETt Vs.

CAPVT PRIMVM.

De p-ogenerctttone ammaliptm* ; "

o s T primas origines
proce0erunt fpecies ani-
malium principes prof
paginediuerfimoda:non
eodem ritUjCoitUjpartu,
numerojtempore. Im-
raenfum effet cenrere
omnia : appmgam aliqua. Humanitus inter
fecomplexi coeunt fimia;, lacerti, erinacei;
vrfi humi fl:rati,erinacei vero ftantes.Coitus
aueifusrhinocerotijelepliantisjtigribusjlyn-
cibus, leoni, lepori,cuniculis, canibus,lupis,
&:in fumma omnibusquibus auerfa geni-
talia. His alij camelum annumerant , de
quibus Aiiftoteles negat . Mus in coitu
compleditur caudam. Elephas femina fe-
der. Camelus femina in coitu fedet , CQm-
ple£l:ente mare, prodidit Ariftoteles.^Cerui
currentes feminas ineunr, canit Oppianus.
Cerui clunibus fubfidentibus femengenita-
lerecipiuntjVt Ariftoteles fcribit. Ceterae in
coitu tergis fuperueniunt.Teftudines Arifto-
teles fuperuenire fcribit, jfElianus fupinas ia-
cere tradit. Vulpes fuperuenire Anftoteles
docet, Plmius vero feminam in latere pro-
iedam riiarem amplexari fcribit. Occuko
coeunt elephanti , caroeli , rhinocerotes.
Ranie magna ex parte nodu coeunt. Adul-
teriaignorant , 6c coniugij lege degunt ele-
phanti j & capre^. Camelus cum matre 5c
Ibrore non coit. reliqua promifcue coeunt,
licet lingulare exempld extetequi , qui ma-
trem imprudensfuperuenitjSicognito indi-
ciofeiplum exanimauit,de quoPlinius,iE-
lianus & Oppianus.Canes cum lupis,vulpi-
bus, &tignbuscoeunt. Alia diximus inter
bigcnera.Suestantiim ccitu fpumam ex ore
fundere, diligentiores tradunt , & Phnius
fcribit. Vernotempore admittitur lanigeru
pecus optime , autetiam autumnah : idem
de tauris intellige.Suillum pecus a Kalendis
Februarijs ad duodecimum diera Martij.
./Equino61:io verno equae, folftitio aeftiuo aii-
nx, per autumnufere caprx. Commodum

videtur , vt equi locis calidis menfe Aprili^
frigidioribusautem Maio admittantur. E-
quum poft vnum a partu annum vtiliter ad-
mitti, putant Plinius & Varro. Camelus fe-
mina pofl vnum ab cnixu annum rurfus de-
mumcoit. Qui quadrimis minores funt,
maiorefquequara duodecim annorumjpro-^
hibentur admiiTura.Columella de tauris lo*
quitur. Idem de vaccisintelligendum, fed
vaccas etiam bimas redc concipereputanr.
ArietisEEtas ad progenerandum optuiia efi;
trima , nec tamen inhabilis vfque in ahnbs
odo: Columella & Palladius dicunt.Hiitus
ad ineudas feminas,8d ante anniculum con-
gruus,non autem durat vltra fexennium:
Palladius notat. Canibus non niii poft an-
num permittedavenus, iuxta Columellam.
Elephantus tam mas quam femina incipic
coire anno a:tatis vigelimo, fcribit Ariftote-
les. & aUbi : Femina incipit coire anno auC
duodecimo celerrime , aut decimoquinto
lentifllme.Mas quinque aut fex annos natus
fuperuenit irieunte vere. Alij aliter. Mas coit
quinquenis,femina decennis,Plinius narrat.
Coire incipiunt in trimatu cameli,menfe tri-
gefimo astatis afmi, odauo fues , fexto canes
& cuniculi fed canes niagn^ ex parte anni-
cuU , nonnumquam etiam menfe odauo,
Hircus feptimo actatis die , capras adhuc la-
dentes.Coeunt tam oues quam capr^.Iteni
vaccae quamdiu viuunt.Rarus coitus eft cer-
uis, vaccis, elephantis : quam enimelephas
masimpleuerit,eam rurlus non tangit.Cer-
UXjVaccXy teftudinescoitum propter dolo-
rem auerfantur.Frequetior coitus eft afinis,
eqUiSjleonibus. CoitustotadiecameUs folis
ex oranibus quibus foUda vngula , teftatur
PUnius. Coeunt&: pariunt quoquo tempo-
re lepores& cunicuU. Quadrupedum prac-
gnantes venerem arcent , prjeter equam dc
fuem. Ariftoteles de muliere &;equa folis
animalium id affirmat. Vere coeunt laccrti,,
elephanti,equi,gUres, fciurus, canes. Menfe
Septembricameh:hiemis initio vrfi,apri.
Lupi toto anno non cocunt dies ampliiis
duodecim : fues agreftes femel quotannis
coeuntjdomefticifaspe. Canes ineuntura
partu fexto menle. CameU vno interpofito

anno

9^ lOANNlS EVSE]

anno. Libidinofac prae ceteris' funi: vaccx,
equas, caprigenum pecus jOmne gcnus li^
iniarum, fuesjcerui, cameli, rpures ,canes,
vrlijleones, lepores,cuniculi, teftudo terre-
ftris mas,& feminx ex onagris.Lepus incer-
ti fexuseft,mod6 mas modd femina. Sexus
difcrimen iuxta Oppianum rhinocerotes
non habent, fed omneseius generismates
apparent , femiox numquam ; iam tamen
clarius conftatlegicimageneratio huius be-
ftix. Vulgus falso credidit hy^nas alternis
annis feminas & mares fieri. Salamandrx
nec mafculitiunl riec feminim3 genus cfle,
falso pucat Georgius Agricola. Sexu tan-
tiim differunt capra &: hircus , aries & ouis,
pardus5£panthera,fecundumPlinium.

C A P V T 1 1.

conceptti anmdlmm,

DE conceptu pauca addenda. Oues &
capr^ terno & quaterno coitu implen-
tui;v,iuxta Ariftotelem. Cerui nonconcipiut
ante Arduri fidus , SoUno &: Ariftotele fe-
ftibus. EquxabafinociCiiis implecur,quam
ab equo. Aquilonis flatu mares concipi di-
cuntj Auftri fcminas, fcribunc Ariftoceles &:
Plinius. Equos a venco conciperein quibuf-
dam regionibus , aud:oresfunc Columella,
Plinius,Virgihus,Solinus,fed fabulaeft.Mu-
res falis guftatu prxgnantes fieri xftiman-
tur,iuxta Plinium & Ariftotelcm. Superfce-
tanc lynces , vrfi, lepores, cuniculi, porcelli
Indici. Equa peperit in Hifpania mulam alia
mula gvauidam. Bigenera plerumque fteri-
lia. Mulafeminanonconcipit ; raas poteft
implere&generare,iuxtaAriftotelem.Idem
fcribit,mulas fuo in genere procreare in Sy^
ria. Burdo quoque fterilis eft vc mulus.

CAPVT IIL
Ve foetur^ ammahum»

ELephantem decem annos in vtero ge-
ftare vulguscredit : alij annum & fex
menfeSjalij biennium,alij trienniumgeftare
fcribunt,fedquod fcccurie tempus incertum
fic,caufa eft quod no pateatcoitus. Annuam
foetura equis,afinis,camelis adfcribit Arifto-
teles. Camelis afibi decem tantiim menfes
afllgnar. Cerui & vaccas foetx funt decem
menfes ( ccrui tamen fecundura Pfinium &
Ariftotelem o6l:onos menfes) oues & caprg
quinque menfes, fues quatuor, le^nx men-
fes duos,lecudum alios fex j canes dies fexa-
ginta& vnum,aut duos,autadfummu tres,
luxta Ariftotelem &: Plinium.Lupus fert &c

;il NIEREMBERGII

Vparit vtcanis. Cati dies quinqusginta (ex^
viuerra quadraginta, hiftrix & vifa triginta.
Aiunt porcellos Indicos antefexagefimuni
a conceptu diem non parere. Crocodili fe-
xaginta dies vencrem ferunt,&:tocidem ou;i
pariuntjtotidemquediesfouent. Ouateftu-
dinisdida ventri lubdita (unc. Triennium
dicuntur ferre vultures. Cyprini quinquies
aut (exies in anno pariuntjter chalcis.

CAPVT IV.

De fietu.

IMperfedos foscus eduntomnia mtjltipa-
ra, prxcerfuem. Vrix informem carnis
maflamedunc , quam lambendofigurant.
Cxcios pariut omnia mukifida. Vrfi fcecuni
Tninimupro magnitudine fui corporis edic;
Ranarumfcecus prim 6 fu nt carnes paru^^ro-
tundx,nigr(^,deindeGculistancum &cauda
infignes. Canes, caprx,&: oues ,& reliqux
paru^ quadrupedes , monftra pariunc fre-
qUeiicius,qua maiores, obferuauic Ariftote-
les.Elephaci,cameli,eqiii, vacc^% cerui (qui^
bus incerdum tamen geminus parctTs,fed[
raro) omnia folipeda^fmgtilos pariut. Vipera
& falamandra viuipara funt, vci pxne omnji
quadrupeda , excepcischamxleonte, crOco-
dilOjVtroque lacertarum,ranarum, & teftu^
dinugeneribus, qux ouiparafunt.Salaman-
dra viuiparainvtero primiim oua concipit^
Biftilca pauca generant, prxcerquam fues.;
Multifida Sdparua eiufdem generis mulcai
pariunt, vc canes,feleSjOues,lepores,lupi, vi-
uerrXjCigreSjleoneSjlutrx, 8>cc. Supra cunda
muriu fcKCusrex vna genitos centum vigincijj
cradiderunc Ariftoteles & Piinius.Inter oui-
para crocodili & teftudines numerofitate
ouorum prxftat. ^Egyptice capr^ foccus qui-
nos parere ferucur,qu6d fecundiflimas Nili
aquas bibanc,notac iElianus. In regno Var,
(fic fercur)quocquoc equx pepererinc,edunc
foecusdeformes fiue recorcis pedibus^fiue
alio defeilu, vc nuhius finc vfus.

CAPVT V.
De parttf.

CEruas parerefolere iuxta vias maxime,
ob metum aliaru belluarumjprodicAri-
ftoteles. Afina parturiens ccnebras quaeric.
Elephas parcuriens ingredicur aquas vfque
advbera, mecu draconis. Soricemin iuuen-
ca pinguefadla, nec non infuiserofa cucc
nidum fecifle, & mures peperifle, idoneis <
Audoribus conftat. Amphibiain ficcopa-
riunt, &: educant. Animafia quoium acuti
funt vngues , frequenter parerc nequeunt.

H ISTORIyE NATVRiE LrB. VI. 95

£qiia ftans paric, aliae quadrupedes iacentes, confpedu vcrfantiir facile pater,verbi causa
itixta Ariftotelem. Muftelam ore parere fa- in mufcis,in fcarabeis;omnia cmm ad iiuuc
bulantur. Partus afinarum & cam«lorum a niodum cocunt, videliccc mufc^, fcanbei,
trimatu legitimus.Tota ^tateafince &: tqux verticilla, phalnngia, & fi quid aliud gcneris
parere poflunt. Canes a duodecim ferc an- eiufdem coire folet. Phalangij quae texunx,
nisgenerare definunt,oues & vacc<^ plerum- coitus agitur hoc modo. Cum femina de-
queadecem. Generare incipiunc cuniculi ductam araneam rraxerit, mas camde mu-
ciim fex menfes aztatis iunares habet,fecun- tuo trahit; quod vbi faepiiis fecerinr,coeunt,
diim alios annicuIsB. Sues mares non vltra &auerfisclunibus copulantur-,nam proptet
- trimatum generant, fcfophse annos o6to aut aluum or biculatam, modus hic coniungen-
etiam quindecim. Annuus partus canibus, di ijs congruit.
lupis,fuibus,feris, lanigero pecori ; in locis

tamen nonnuUis propter cx\i clementiani CAPVT VII.

oues bis pariunt. Idem vaccse faciunt, vbi

pabuli copiaralioquinalternis annis pariunt. propa^me fecunditate animdium
Suibus domefticis partus bis in anno. Om- Jine coitu ^ nec Vi mafculind.

nes lupas intra duodecim dies pariuntjnimi'-

rum quod toto anno non amphus qua duo- A Lio quoque puriori modo , virgineo
decim dies coeant. Panc afinus eodem cem- jt\_ fcilicec , propagantur aliqua animalia,
porequocoierit. Vere pariunt elephanti,ca- fine nuptijs, fine coitu,fine mare,fine femi-
meh , fues, feras , ineunte aetate iupus: vrfa ne,abfque vircute aduencitia in corpus gene-
'eodem tempore quo lacet. lantis &c parientis cransfufa aut communi-

caca. Sic mulcipiicari feruntur ex pifcibus
C A P V T VI. ' dicuntur rubelliones &: channse : lios

. . propterea feminas effe volunt omnes. *Li-

■ De propagme ammalmm per coitum bentiusputaremefreindiftinaifexus.exfefe
fne decifone femmis. plantarum more propagantes , licec Arifto-

teles dixerit feminas , cuius fententiam de

GEteriim propago nuptialis animalium, hac genitura non grauabor tranfTcribere. Si
hoc eft exmare& femina , non vno quod autem qenus eJl, in<\mx.,quod feminafty
tantum modo fit ex decifione mafculini.Fit & marem diHinBumnon haheat , idex feipfo
quoque fine ifta C£erimonia,f oecundante fo- animal generare poteH.^uod etfmondum jide
liim genitali maris virtute femina , nulla fui digna exploratum hahemus , tamen facit vt
abfcilla particula, nec in femineam vuluam ingenere pifcium dubitefur: eorum enim quos
intrusa. Quidamiunioreshoc fieri putant, rubros fiuerubelliones -vocant^mas nullm ad- '
communicata a mare feminas incorporea huc "jifm eU,fedfemin<<i omnesfoetu plen^re-
quadam efhcacia, vc progeneret, &: fua foe- periuntur. Verhn de his nondum compertum
cundet materiam. Ahj maluntfieri agente hahemus ^quod fdem faciat fatis.^uhd autem
vircucegenicali marisin feminsefemen , ied ttec mas.neque feminafitin genere quoquepi*
non decifa. Hoc ritu generantur phalangia, fciumyeByVt anguilU ^ genusmugilurn quod-
verticilIa,fcarabei,mufcjE, &:illainfe6l:orum da,m in fluuijs lutulentis. t^t vero in quibus
animalia, quorum feminx pudendu in ma- fexus maris feminx difftnBus haheturfieri
rcm inferunt longiore coicu fcilicer, vc com- non poteli vt femina ipfa per fe generet per-
pecensfpatiumfuperfic adioni foecundanti. fe^e. Jta enim mas fuHra efet, quamobrem
Ariftotehcum iftud placitum hacfententia inijsmas femper perficit generationem , hic
exphcaturlib.j.de Hiftoriaanimalium. In- enim fenfualem dat animamaut per fe aut per
ieftaauerfacoeunt , deinde quod minus eft gemturam.\Siim\is foecundicacis ritus vulcu-
fuperuenicmaius, hoceft mas feminam,nec ribus tribuitur, de quibusTheophyladus
mas in feminam genitale vllu inferit mem- Simocatahaecfcribit. Multainter auesge-
brum , more animalium ceterorum ; fed fe- nera. Non opus habent mafculorum copu-
mina furfum, in maris receptum,caud£evl- lationeadconceptionem : fedalia quidem,
timum fu£E meatum quemdam prasducens quae ventofa funt, non pariunc; vultures au-
refledic, quiin nonnuUis maior qu^m pro tem, vt fine marium coniundione parianr,
ratione torius corporis efle videtur , ciim naturae feruntleges.Vulturemicaque videre
ipfaparuaadmodumfint. Sed funcetiam in noneftmafculurii,fedomnemfexum ijsin-
quibus miniisinconueniensxftimetur. Pla- terclufitnatura feminae : quod ciim iciant
num hoc fuerit, fi mufcascoicu venereo co- vultures,orbitatem veriti,liberorum in con-
pulatas videris.Tardo etiam,qu^ coiuerunt, ceptionem omne genus incumbit,quemad-
leiunguntur digreffu : diu namque eorum modum Lemniades muUeres Heroum vi-
copulatio durat , quod in ijs quae in noftro dentes appellantem ciairem.Multiplices de-

inde

96 lOANNIS EVSEBII

inde ne£l:ant vulrures ailutias: aduerfus N o-
tum vencum volicant. quod fi Notusnon
fit, ad affinem ei Eurum expandunt alas,
poftea hianc » acita vento influente replen-
lur, &: pariunc ,non oua ventofa , fed tcetus
viuos. Idcirco plurimo tepore natura opus
habetvcammal perficiac: difficile namque
& operofum nimis eft nacur3E,animali dare
eflentiam , & ad animalis perfedionem per-
ducere id .quod eft cenuilBmum. dicuncur
enim vultures triennium ferre . Perdices
quoque fcribit Antigonus, ii ad vencum a
maribus ftenc,feme\las concipere.Phoenicis
regenetatio,auis virginis ad fponcanea origi-
nem remitcenda eft. Sed vc hoc fabulolum,
ica alia fatis certa non funt.

C A P V T VIIL

De [j)ontanea genef Ammdium. ^

FRequentiflima alia animalium genera-
tio iine propagationeeft,perlpocaneum
exoicum. Quando nullo enafcuncur cerco,
nuHo confpicuo fata extrinfeco progenicore,
hsEc (pance genita dicuntur , quafi per fe na-
ca, vt inquic Pluiius,velex feipfls nata: que-
fldmodura angues&ranase limo , talpse &
' mures e fimo,apes ex bouillo cadauere. Mul-
tiplex eft ifta genefis fputia.Qu^dam ex alijs
animalibus prorumpunt non modd cadaue-
ribus , (ed viuentibus , qusedam ex plantis,
qu^damex mmeraLlibus , qua:dam ex alijs
mixtis , qua^dam ex elementis.

C A P V T IX,

"Ex ammalibm Viuu fponte nafcmtur
alia anmaha.

IN Hifpania, vc alibi commemor6,equa
peperit mulamalio fcECu grauida.Mures
progignuntur ex muribus : implentur enim
finecoicu,fi falera,vt fertur, lambanc. Non
femel mure,femin.a recisafcECus pr^gnantes
inuenti. De parte Perficae terrx id teftatuv
Ariftoteles. Humano in fanguine , arbicro
Plinio , animalia nafcuntur exefura corpus.
Sub initium Marfici belliancilla peperitfer-
pentem.Gigni ranas,vermes,&alia monftra
inmuliebri vtero , eciam Ariftoteks fcrjbir.
Andreas Laurentms adijcit talpas , Porca
rubecas lacertos. Viperze adhuc ex hu-
mano corpore naC3E. Lumbricos peraluum
cgen,trequenciflimum.Egregie Qu.incus Se-
renus &: cecinit, & fleuit:
^ujd non aduerfm miferis mortalihw addit
2iatura?Jnterf2o cum 'vifcere tinea ferpens
JEt lumbricu-s cdax viuant inimica creanti,
c^Hodgenm afiduo laniat pxcordia morfu;

NIEREMBERGII

Sisife etiam fcandens offletii fancihvis loAret,
Ohfefa^j^ 'vias vita concludit anheU.
Foetidnra animal in India non almd excre-
mentum emittic quam colubros.Vermes in
inteftinisequorum & ouium,in hnguacanis
gignuntur , & in capite cerui : qui li ad seia-
tem grandxuam vcniatjofie capicis fub ocu-
lo terebrato, vefpasprogignit. Alij malunc
ex meduUa prodire volantes. Aliquando
coiicreuerunt e naribus cerui. Alia poftea
dabimus.

CAPVt X.

Bx ctnimalibtts mortuis alta animalia
renafcuntur.

EX humana cadaueris medullaferpens
progignitur.Enafcutur quoqueex mor^
tuis hominibus ferpentes, anguillaE, mufc^,
mures. Tranflcribam de hoc hiftoriam ex
nannulhsScnptoribuSjGuagninOjMunfte-
ro,Ianitio , Fortunio, Liceto, in eius fideni
eonfpirantibus . Pompilium feu Popelum
Polonise Regem,in omni exercitationedice-
re folvtum, Vtinam me murcs vorarent.' Fi-
hum habuifle qui Pompilius fecundus ap-
pellatus, relidus poft patris obicum in xcate
puerili,patruis eius rcgnum adminiftratibus,
adukus ta6lus vxorem duxic. Tunc illum
conuiuia celebramem,mero madencem,fer-
tis coronatum , vnguentis dclibucum , cra-
pula &; luxu refoiucuminuaduntmures de
cadaueiibus patruorum , quos ipfe&vxor
eius Regina veneno interfeceranc , ingenci
magnicudine egrefli, & inconuiuantem ty-
rannum , coniortem eius , &; filios rabidis
morfibus infiliunt milicum cacerua nequa-
quam abigente, quoniam humano fuffragio
facigato mures infacigaci perfeuerabanc die
noduque.Extruucur aidencesfoci,& in me-
dio eorumlocarur Pompilius.coniux,&fi-
lij ; illuc aucem &: mures per flammas cranf^
euntes , parricidam rodere non ceflabanc,
Ad aliud tandem elementum ventumeft:
in nauibus adducitur occifor patruoru Pora-
piliuscum llus in ftagni alcitudinem; mures "
tamen inceflanter fecuci abduclos & naues
rodebanc,in tantum vcaquaperforatis rimis
ingrefla , fubroerfioncm minarecur. Ideo
nautas timentes pr£EfoGationem,ab aquis de-
duxerunt nauem in litus > vnde alia caterua
murium occurrens jiunda prioribusacriiis
infcftabat . His vifis defenfores , diuinam
vltioiiem cognofcentes, o;Tines fugerunt.
Pompilius aurero protccloribusnudatus,re-
cepit (einturrim altiorcm in Grufuicza,vbi
nune.s rapido curlu qlcciidcntes confuropfe-
runc & vorauerunc duos filios , vxorcm &C
fiicinoioium Pompilium.Hadenus Licecus.
Bi'uchi qugque oiiuntur ex hominum mor-

ticinijs,

HIS^TORI^ NA

ticinijs,cx cadauere equi crabrones & vefp^ ,
locufta: ex mulo, apes ex tauro , fuci & lca^
ralDasi ex alino ; butones ex anate ; ex cancfi
cxanimati &: in ficco fepulti corpore fit
lcorpio : ex apuarum cadaueribus alia: exo-
riunturapux.Similiterexquodam forniica-
rum Indicarumgenerevermiculi nafcuntur,
Hiox in formicas facefTentes prioribus limi-
les.Renafci verno tempore ranas cx mortuis,
pride m Audores aliqui affirmant. Mufcie
quoque humore exanimata: , fi cinere con-
dantur/cribitPlinius recuperare vita. Apes
rion vno raodo reuiuifcunt j extindae oleo
rurfus fufo aceto reciperant anima : vtcum-
quemortua: , fi intratedum hieme feruen-
tur, deinde verno torreantur , Sole & cinere
iiculneo toto ferueantur die , reuiuifcunt,
iuxta Piinium.

TYKM^ LIB. Vi.

>7

• CAPVT Xi.

Ex pUmis animalid.

SCotica: aues ex arborum frondibus in
aquas delapfis emergunt. Apes fponte
proueniunttx floFibus cerinthi , arundinis,
oleas. Teredinesfiuntex larice, bombyces
exmori folijs.. Pifces quoquein luuerne flu-
uio ex frondibus arborum erumpunr. Mu-
res nafcuntur ex arundine^ anguili« ex ajga,
vermesxx fungis &; tuberibus., Ex lignis
corruptis mytuli enafcuritur, blatt^e ex mar-
cefcentibus planiis. Tabanos ex lignis nafei,
fcribit Ariftoteles. Ex ocymo multis modis
fcorpio fit;-fiunt vermes, fiunt pedicuh.

B L A N T A.

pio veluti fungi erumpunt,,in quibus tempo-
risprogreflu manifeftas aiiium figuras cer-
nerehcebitjdeinde plumaveftitas,poftrem6
yiuas 6i volantes.Hoc ne cui fabulofum effe
videatur, prieter cpmmune omniu gentium
httoraUum, Anglia^jHiberniiE, & Scotise te-
ftimoiiium. Gyraldus , iqui ,muhd felicius
quampro fuptempore jHibernias hiftoriam
confcripfiti non aliam efle berniclarum ge-
neratipriem teftatur. Sed ciim vulgo non fa-
tis tutum videretur fidere^^&.Gyraldp ob rei
rationeiAnon fatis crederem,dum Wc qufc
nunc fcribo meditarer , virum quen^dam,
cuius mihi perfediflima integritas^ fidem
merebatur, pirofeflione Theologu, natione
Hibernum,nornine 0£tauianum, confului,
flQm Gyraldum haciirre fide dignum cen"
{eret : qui per ipfuin iuranS,quodprbfiteba-

I tur

CA p V T xn.

De bkntis^

BLantarum auium generatio mirifica
eft: eius narrationem exTurnero exhi'
beo. Prior anfer a noftris , hodie blanta &
bernicla vocatur , fere anfere mirior eft,
peftore aliquoufque nigro , cetero cinereo
anferum ferorum more,volat,ttrepit, palu-
des frequentat, & fegetes depopulatu^c. <Ca-
, ro huius paullo infuauior eft , &: diultibus
ininiis appetita. Nidum berniclx aut ouuiji
nemo vidit. nec mirum, ciim fine parentis
opera berniclac ad hunc modu fpontaneam
habeant generationem. Ciirn ad certum
tempusraalusnauisin mari computruit,aut
tabula;,aut antennae abiegn^,inde in princi-

4

9« lOANNIS EVSEBII NrEREMKERGlI

lur Euangelium, refpondic veriffimum effe, fant, admirantibus^ad loci iHiiis Bqmimm^av-
quod de generatione huius auis Gyraldus currentes .^rem nouam nurjtianf. Js aduerdem^
tradidit, lecj; rudesadhuc aues oculis vidiile, trabem ferra, diurdi iabet-.efno fafipyi/2gens r^-
& manibus traftaffe, breuique , fi Londini fefim appoiret muititudo, partim 'uermiu.aliji
menfem vnura aut alterum manere contin- adhuc rudtbm , alijs quitda^m memhra formatA
geret , aliquot rudes auiculas mihi adue^tas hahentibm ^partim ctiam forrr.atayum pcrfeBc
curatunun. Berniclas igitur fiue brantas ex auium, inter quas cju^dam plumas habebant,
putridis nauium maUs tungOru more nafci, alid implumes erant. Itao^ue in miraculo fla-
minime fabulofum effe,dodorum & hone- ,pentes,tuhentc Domino in templum 'D..Atuirej&
ftorum virorum cculata fides mihi perfua- TerA (alias Tjrx , melihs , id pa^ cutdam
fit. In V ValUa , qua: pats eft AngUce verfus eH nomen ) Itgnum comportant , <vhi & hadie
Hibernia & Scotia, aues iftje adhuc rudes & manet , vndtqtte ficut erat a •vermihm perfa-
implumesin Uttore,fednonfine formaccr- ratum. Huiui ftmile duobus fubinde annL< in
ta & propria auiSj paflim inueniuntur* Ale- -T aum £Hu appulfum ad Bruthe caflelhm muL
xanderautem ab Alexandrocx lunio Den- tis accurrentthm ojienfum efi. Hcc diuerfijm
tatoParthenopCEo refe.rt,in penitifUmisoris ejl , quodexinde duobus rurfum annis Lethe
Britanni9,finuintimo,vbi gftuscftufi Ocea- portu Bdimburgenft vniuerfum populum fpe-
ni fecundi & reciproci ad Lun^ augmenta, ciarecontigit.lngens entm naim,cm tnftgne ac
& damna ac frequentes fluxus maris &: re- nomenChrijlophori erat,vbi tres perpetuos an-
fluxus haud fecds quam tempeftates ftatis nos ad vnam Hibri.dum in anchoris conjltitf
vicibusUttorainfeftant, farpe malos, & na- fet , huc reduEia , atcjue in terram fuhducia,
uium carinaSjVetuftate tabefcentes,ad Utto-"- pJena omnia exefts trabibus , cfua mari fempcr
ra expofitas , &: diutina aqua madefadas, merfa fuerat , vermiumhuiufcemodi rudiu?n
quofdam veluti.fungosbreui pediculo iuxta farttm aut perfeBam nondum auis formam
aquas gignere , paulatimque adolefcere inter habentium ,partim iam abfolutorum oflendit.
fludus , elapfiique certis- diebus etiam mo- Ceterum cauillari id quifptam pofit , arborum
ueri,fed tamenatrunco minime diueUi.In- truncis ac ramis illii in infulis natarumvtr-
teriedo deinde tempore ^ velut ad iuftam tutem hanc inefe, chrtHophorum cjiioque il~
magnitudinem peruenerint (mirurodidu) lam ex trabtbus 2iebridianis contextam afe-
tradit quodomnem fuperatfidem jfungos rens. Itaque quod ipfe quoque abhinc feptem
eiuimodi ita genitos ab eo trunco fponte annis vidi , haud grauaborin mediurn addu-
auelU , mox aUsemiffiS, &pennicuUsenatis cere . Alexander Galloutdianm Kilkendenfis
euolare , & marinas aues exiftei"e, vefcique Ecclefu PaJhr , vir prxterinfignem probtta-
pifcicuUs UttoraUbus , perquemariapaflim temrerum admirandarum Jiudio incompara-
enatare.pariterque apudincolas mirum non hili-, cum extraBa algamarina inter caulem
haberi , fed quia paftim id euenire folear, ^ ramosa radice fiatim pariter, (^vfquead
quotidiano vfu miraciilum efle definere. cacumenenatos,qua coniunguntur.conchasad'
Nec fupprimenduseft Hector Boctius , cu- natas videret-rei nouitate attonttm ,mfix coi^'
iusifta eft narratio.?y^ii?4/ ww,inquit, 4»- nofcendi cuptdm eas apertt ,vUmtigismuiio
ferihm^quos vulgo perperam in arhoribm nafci quam antea obliupefafim confiitit; non enim
in Injiilis Hibridtbm credunt^ ea qu<e huim rei fifcem in teliis conciufum comperit , fedfdt^/f ''■
cognofcenda multo iam tempore fudioji, re mirabile)auem,ac proii/immagnitudinete/ljs
diligenter expioratd per/pe^ia^ cognoutmm, quoque inauctas. ^uibm enim farua inerant.
dijjerere. C^tari enim iiiis interiecfo,mihi ma- ipfte quoque apert£, eas pro quantitate com-
gis eorum frocreandi vis qutsdaminefevide- fledebantur. Jtaque adme extemplo ,quem
/ur, quam aiicui alij vi : varijs enim modisy eimmodi rertm cognofcendarum iam oiim ma-
verumin mari femfer,frottenire conjfeximm. gna cupiditate detentum nouerat,ceieriter ac-
Btenim Ji id lignum in mare proijcias^temforis currit, rem^^ omnem monfirat , non magis rei
traHu frimum in eo vermes excauato liqno mtraculo dbstupefa&o , quam re tanti ac tam
nafcuntur,qui fenjim enato capite fedihuf^ at- inauditd coytjfe^d Uto : hac enim re fatis con-
que alis.plumas poHremo edunt; demum anfe- jtare arhitror,non h^c procreandarum auium
' ribm magnitudine aquales, chm ad iufiam per- fernina, aut truncis, aut arborum inefefruHi-
uerierint qudntitatem , cxlum fetunt reliqua- hm,fed ipf Oceano, quem Maro (j/ Homertis
rum auium more ,r€migio alarum ferdera de- fatrem rerum af fetlauit. Verum quoniam id
lati,id quod luce ciarius anno d partu Virginis feri vtdehant , cadentibm in aquam arhorum
millefimo quadririgentefimo nonagefimo plu- ad litm fofitarum pomis ,vttemforis traiiu
rihm jfefiantibm in Buchananid vifum est. ex iHisea apfarent vclucres,m .'eam fenten-
l^am cirni in eam ad Pcthflege cafiellum fiuBi- tiam ahduBt funt , vt poma illa in ifjas alifes
bm huiufiemodi Itgnum quoddam ingens de- commntari cf inarentur. Sed falso: najn tew-
latt{mefet,reiriof{itatem, qui frimiconfiexe' fore sdnatU exui maris prnmm vcrmihm ,

atquc

HISTORIiE NA

dt/jiue ifs fenjint excrefcentibus , vicifimj, po-
mis iuU ex humidiiate corruptU dijparenti'
buf^^non fatis accurate projficientibtts exillis
inhastranfrmitmformasvifA funt. Hacte*
nus ille.Plura nos alibi collegimus.

CAPVT Xlll.
In mmera.libtis ammctlia.

DEfcendo ad fubterranea. Bufones&
ferpentes in folidiiTimorum lapidum
meditullio inuenti . Fertur in Anconitano
littoreac mari compertos eflelapides omni
ex parteintegros ac folidos , in quorum rae-
dio pifces latebanti quorum egrefsus ingref-
fiifve nuUum veftigium fuit aut potuit efTe.
Difieilis tamen lapidibusillis,erumpuntad
hominumefum percommodi. Igitur pifces
VixifTe ibi , &: adoleuiffe putantur mnato la-
pidis humore ac frigore . Fulgolius fcribic
de ingenti bufone in medio faxo inuento in
Athonis arce Verdunenfis agrimam in faxo,
quod, vt eo vterentur, aedificantes medium
iecuerunt , nullaingrefsusad refpirandum
ahmentaqueaccipienda figna apparebant,
animalque illud tamen ineo vixerat,quoda
multis perfpedum fuit.Culicum quoddam
genus Strabo (cribit nafci ex flumine &bra-
<tea metallorum.

CAPVT XIV.

Ex yarijs rehus animalia genita,

SErpentesexcapillis muliebribus, iubis e-
quinis,& exouisibidumexoriuntur.^ Ex
cera vetufta acar generatur. In Darieneiiv
fula ex fudore Indorum bufones nati,fcara-
bx\,6c mures ex fimo bubulo. In lignis &
lanis multa animalcula gigni folita. Laneze
vefteSjtextx ex vellere ouiu m a lu po occifar
rum, pediculos prsefertim procreant.

CAPVT XV.

Ex elementis animAlta.

ETerra feu potiiis e limo formatur oftra-
coderma,vrticae,purpur^,lepades,pedi-
nes,holothuria,buccin^,teftataQmnia,pifces
apux , mugiles, cyprini,lumbrici,ferpentes,
anguiUae,mures,ran£e.Ouidianum eft:
Semina limushabet virides geminatia ranas^
Et generat truncas pedibffs. — —
Effodiuncur e terra pifces gratiflimi nonulli.
Mufculiiam parte corporis viuentes.nouif-
fima tamen effigie adhuc terrena reperiun-
tur in ifigypto.
Sic vbi deferiiit madidus feptemfuus agros
Nilus^e^ amiquo fua flumim r.eddidit alueo,
Aethereog^ recens exarfit Jidere iimuSf

^YKM LIB. VI. 99

Flurima cultoresverfis animalia glebis
Inueniunt^C^ in his quadam rnodb cceptaper
ipfum

Nafcendi fpatiu,qu£dam imperfe^a fuis^
Trunca vident humeris, ^ eodecorpore fep^^
Altera pars viuit/udis ejl parsaliera te/ius-
Tipul£E,lalamandraz,rana£ex aqua generan-
tur.Licet non ab aere & igne,in aere tamen
& igne Goncreantur aliqua. Corrupto aere
coturnices gigni, Olympiodenus prodit. E-
rucae e rore generantur,item & papiliones &:
pifcesmec femel tantiim perpluerepifciculi.
Scaliger & Olaus mira de lemmer narrant.
Huius iententia ha^c eft.Non folum,inquit,
in Nortuegia, veriim eciam inHiflingia,
in multis alijs prouincijs Dioecefis Vplalefis,
quxd^m beftiolae quadrupedes , leranarauc
lenius appellatse, magnitudine muris , pelle
variegaia,cumimbre deca2locadunt,& vn-
de veniant adhuc eft incompertum,an abm-
fulis propinquis,an a remotisibiaventisde-
latJE, an potius in nubibus natze fint:hoc ta-
men compcrtum eft , eas ftatim ad terram
delapfasdifledas , inuentas fuifle haben;es
in ftomacho herbas crudas nondu digeftas.
Hxcadentes locuftarum inftar in maxima
copiavniuerfamdeftruunt ftirpium viridita-
tem,inficiuntque quidquid ore contingunr,
viuuntque vfque dum guftant herbam re-
na(centem,& fimuleunt hirundinum vo-
lantium more,fed ftatuto tempore moriun-
tur magna multitudine ,maiori terrje infe-
dione, & maxima aeris contagibne, qui pe-
ftilens fit. Vnde homines vertigineac ideri-
cia corripiuntur.

Quo padio aliqua nafcantur in igne,fupra
examinauimus. Plures Au£tores conteftan-
tur. Ariftoteles,In Cypro,inquit,£Erarijs for-
nacibuschalcites lapis ingeftuscompluribus
diebus crematur.Beftiol(^ in medio ignena-
fcuntur pennatas, paulld mufcis grandibus
maiores,qujE perignem fahant atqueambu-
lent. Eraoritur hoc genus, ciim abigne di-
motum eft. Ariftoteli aflentitur Diogenes
Laertius in Vita Pyrrhonis Helienfis,tefta-
tus, animalium alia abfque coitu gigni , vt
funt quas in igne viuunt , quae OT/pjo//3;a vo-
cantur. Pliniusetiam Ariftoteli fubicribens,
earadera fententiam protulit dicens:Gignic
aliqua, & contrariumnaturas elementum,
fiquidem in Cypri serarijs fornacibus ex me-
dio igni maioris mufcEE magnitudiiiis volac
pennatum quadrupes, appellatur pyralis^z
quibufdam fyraufla. Quamdiu eft in igne,
viuitjcum euafit, loiigiore paulldvolatu
emoritur. Seneca itidera,Igms,ait,qui om-
nia confumit,quaEdam etiam creat: & quod
videri non poteftfimile veri, fedtamen ve-
rum eft,animaliaignegenerantur. Agricola
quoque idem placitu recipiens,Ignis,inquit,

I z cum

100 lOANNIS EVSEB

cum na£lus fuerit materiam ad id aptam ,
gignit beftiolas quse apparentin ardentibus
lornacibus voHtare. Deinde vero Solinus,
Minima etiam fuerit,inquit,auicula illa,cui
nomen caryftia,qu2C in Creta infula viuit,ac
etiam impune in flammas inuolat.Haeccol-
legit Licetus. Montanas terendas in niue ge-
nerari,Strabo &Theophanes fcribunt: ani-
malia quaedam paruulalumbricis, & hirtos
rubrof^ vermes,Ariftoteles,Piinius,01aus,
& Agricola conteftantur . In niue recenti
candefcunt hi vermeSiin vetufta lubent.

CAPVT XVI.

De generatwne per dmijtonem»

REftant alij ritus multiplicandi ani^sna-
lia. Auulfione fiue difle^tione gignun-
tur aliqua,quorum animas adfubicctiparti-
tioriem fcinduntur, vt lumbrici, lauertulae.
Contigitexvno diuifofieri multa,quemad-
modumex vna arbore decifis ramis raulta:
poflunt propagari, ex vna vite raultae fiunt.

CAPVT XVII.

De generatione per fauagmem*

Dlftin^lam animalium gcnerationem
fauaginem cenfuere nonnuUi. Dicun-
tur generari fauo adnafcentia quacdam. Ac-
cidit enim oriri fine feraine ftirpes,fpeciatim
cafpe,&: iniei; animalia raytuli,buccin^,pur-
purjc, quac minores iuxtaprincipium adna-
lcuntur. Hanc genefim & nottram fenten-
tiam ex Ariftotele confpicua habemus.Pur.»
pura: verno tempore eumdcm in locum fefe
colligentes condunt , quam fauaginem no-
minant , qu*e velut fauuseft apum , veriim
non ita elegans , fed quafi e putaminibus ci-
cerumalborum mulia inter fe oompofita,
ftruem vnam fua cohazfionc coagmenta-
rint. NuUum ijs patet foramen,neque cx ijs
purpura: enafcuntur, fed ciim purpuraetum
ctiam reliqua teftis inclufa , e limo fere Sc
materia putrefcente oriuntur. Illavero co-
agmentatio fauo fimilis tamquam purga-
roentum tam ijs qu^m buccinis euenitrnam
buccinis quoque fauificare in moreeft. Ita-
que ne ea quidem,qua: ex teftacei? fauos fa-
Imant, aliomodoqukm ceterateftis inclula
generantur , verum meliiis atque vberius
quoties praefunt qua: eiufdem funt generis:
cmittunt enim ,cum fijos ordiuntur fauos,
mucorem quemda, ex quo putamineac cel-
lulae iWx confiftunt. Hxc ergo rupta diffu-
faque omnia humorem^quem continebant,
in terram dimittunt.Moxeo quo effuderint
loco, gignuntur purpurulaeexordioadmo-

I NIEHEMBERGH

dum exiguo confiftentes > quas fibi annexas
gerunt, qu^ grandes capiuntur. NonnuUse
ctiam formanondum diftjncta cernuntur,
fi forte prilis quam repererint capiatur. Fce*
tusinterdum per crates& tegetesnon quali-
bet elidunt/edcongregatse eodem ,vt facere
in mari folent. Itaque per anguftiam veluti
vuie fpecie foetus conformatur.

CAPVT XVIIL

De generatione per degenerationem.

ALvUs geBerationis ritiis per degerieia-
tionem,ciimfcilicet animal noiigene-
lat fui fimile, fed ahetadeteriorem fpeciem^
H oc folemne eflealiquibus, Ariftoteles ob-
feruauit in apibus& pediculis,quarum illjB
fucos, ifti lendes generant.Philofbphicead-
monuit Licetus,iponte genitorum maximi
ciim fit latitudo , alia quidem aded imperfc-
eflc, vt nihil omnino generent ex fe.Hu-
iufmodi cenfeas cuhces vmarios, 6i aliorura
generum , vermefque viliflimos , ac potifli-
miim in ventre puellorum exortos. Plinius
addebat falamandram , fed Dalechampius
inPlinianis adnotationibus eam grauidam
diflecuifle leftatur. Alia ver^ animalia fpon-
te nata his pauUo perfediora generant qui-
dem , fed tamen procreant viuens non fuas
fpecieijVt mufciE,qu(^ vermiculos procreant,
numquam adolefcentes in mufcas ; & pedi-
culi , qui lendes gignunt in pcdiculos noja
euadentes, vt docuit Ariftoteles , a quo Pli-
nius , vt alia multa, hoc quoquedogma CnC-
cepic. Alia demum inter fponte genita fum-
rpum perfedlionis gradu attingentia prolem
fibi confimilem in fpecie generat, vt raures:
hi autem fponte orti, ob fuas natura; imper-
fedionem foetus imperfedos edunt, eofque
fobolis adhuc imperfctStiorisgenitoreSiiadeo
vt fenfim fatifcente vigeneratiua perennein
indiuiduorum gcneratione, ac fpeciei a:ter-
nitatem continuatara non habeant , fed in
tertia velquartagenerationedeficiant. Dif-
ferunt autem hxc non eflentiali , fed acci-
dentaria imperfectione,maiori ac minori,
ineadem fpecic. Sic Ariftoteles aliquando,
reges apu & reges alios gignere , & apes haf-
«^ue fucos infecundos procreare ftatuit.
Suntautem fuci apibus imperfediores, apes
Rcgibus quipoflunt fponte prouenire.

CAPVT XIX.

De generatione z,oophytortim
Jetf plant-ammalmm.

ZOophyta Gracce , Latine dici pofl^unc
plant-animalia. Sunt ea quje naturam
ancipicem fortiuntur intex plantas &: ani-
I • maliaj

HISTORIiE NATVR^ LIB. VI. lOi

malia , vicnni nada mcdiam , pcr exttcmo- ab agris reqmef.entibHS nomen imenere in

rum p.irticipacione , hebeti nliquo fenfu do- LMarchidy coloris cyanei, optirni fa^oris^ boni

nata. Pra^teiea plantaru m ritus colunt, ad- chymi^cocunt ore circa AequinoBtum vernum,

hxfionc contcnta. Hotu planc-animalium ofculatione fa^d^^ut jolent colurnbei. Gallus

gcnicuraeratindicanda;licecad fponcaneam enim iUarum f^eciermnroHrum: injeritin os

Ipedare putem, &: fponte natorum leges femclldt ,(^ ita j^ermainfundit morevifera-

feruare. Sunt autem zoophyta,(pongia,vrti- rum infemellam. Hinc credibile eH, quod fe-

cx mariiix, qux edules lunt, & caruncula: runt aucupes venatores , ^^.i//os de Jiluefiri-

illa;moiles, 6«:rubenies , quas quidam cum bm ga//inis , c^ua a corylis nomen inuenere

Plinio cruorem dicunc : tura etia quas glan- (quas alids, nefio an bene , bonafas vocant)

dulas Athenajusappellauit. Muliebrem nio- fenio confcffos oua morefeme//s ponere , eju£

lam adijcit Fortunius^queplantarum inltar excludant bufones , o' ex i//is nafci bafilijcos

immobilis adhaeret vtero , & animalium ftlueUres ficut ex ouo ga//i ga//inaceidomeHi-

more carnea moleselt, obtulum licet fen- ci poH rmiemannos excluditur bafilifcus per

fimi, camen aliquem obtines zoophyiorum rubetamdomefiicm: id quodtefiatur experien'

proprium . Nec Plinio damus,molem iftam tia. Sunt enim ifii ferpentes vcre bafilifci fil-

eireinanimem: caro nulla inanunis eft Ari- ueflres defcriptione Nicandri , qm baftlijcum

ftoteleo monitu , fed anima ciim vegetali filuefirem defcribit. "ISleoiue ejl genm per fe,

tum linfuali poller,pra2fertim caro qua; ala- rarifime reperitur. In Marchid ,c^in ditio-

tur & augcatur,vc moia. Imperatus adiun- ne Abbatis Zinnenfis ,prope vrbem Lucken-

git inter zoophyta velam marinam appella- wa/da,contigit mihi videre ta/em ferpentemy

tam.Dandinusoftrea,conchyliaqueomnia. interfeBum d pafiore. Et profeBo magnain

Non omnibus probatur: nam vela marina, ftluisibi efi copia talium ga//inarum. Serpens

oftreum conchyle muitiplex , nuili (em- erat capitis dcuminati,flaui coloris , ^ fermlt

per corpori aut corpori firmo adhserent vt crocei , longitudine ad tres palmos v/tra,

planta ; ab omni fede ftabili pleru mque ab- immenj& craptudinis : cauda turbinata in la-

Ibluta , per fe m mari vagantur animalium tus ^muitisnotis candidis aiuo ihfignitm^ ter-

more, vt monet Ariftoteles, &l docet expe- gore tendente ad colorem cyaneu, oris immenji

rientia^ lieec motu indeterminato. Ipfemec pro proportione corpofii.rafiorqui eum inter-

Imperatus paullo pdft, ceu veritate coa£tu^, fecerat acuminatd fecuri,narrabat miht, i//um

velam marinam inter animalia cenfet : &: vefci jranis, ferpentibus omnium generum

vere auimal eftinfimi gradus vela marina, animantibm,pr<:iterbonafis,vtde quarumpro-

oftreura 6l conchyle, habetque motu pro- fapid fit genittts. Habitationemeius efiead pa-

grefliuum imperfedu 6d indeterminatum, iudes,pr£cipue vbi coryli fint:mirumin mo-

non autem determinatum &: perfedum , vc dum deleHari laBe , proptered interficere eum

obferuat Ariftoteles.Nec defuere,qui plan- vaccas venenatoi£tu, e^proptered ipfumquo"

tam agniferam, de qu a fuperius, & in noftra que eo magis peti d pafioribui,(^ interfici.Re-

proluiione agimus,in zoophytiscenfuere,& tulit idem mihi pafior , eirn vocem efie veiuti

earnem dubh animalis Lybici , quod eft fi- anferis defendentis pu/los, hanc vocem Ni-

mile tarantul^e. Hoc pofttres dies interfe- candervocat iygen. Hascille: inNicandro

£tum,igniadmotum moueri , perinde ac fi tamennonreperiuncurquaecicat , nequece-

tuncrecens iugulatumfuilTet , fcribit loan- teraquse hic aflerit maiorem fidem mere-

nes Leo.Zoophyca ex igni fiue in igni gene- buncur ; alioqui non inepte philofophatur.

rari^ non confiderate 'dixit Empy ncus; Alij eruditi Seriptores fine mentione gallina-

cea: fobolis, teftantur jetiam in Saxonia ba-

C AP VT XX" filifci quoddarn genusfiiueftrepaflim con-

fpici, capite acuminato, colore flauOjiongi-

■ De generatioKe ipdflifct, tudinedodrantali , hoc efttriu palmorum,

inufitata craflitudine,ventre maculofo,mul-

NVnc inquiraraus, an aliqua fit genera- t>%e eandidis pundis infignito , tergo cx-

tio anomala, qualis bafilifci fertur.de ^^i^leo, eauda turbinata atque incuma^hiatu

quaopportuneagemus. Etenim non ineru- nduqueoris pro corporis proportione im-

diti aflerunt, exdecrepiti galli ouo peftiiens menfo. Qui ferpentes an inter bafilifcos re-

iliud monftrum excludi.Chriftophorus En- fcni debeant, non aufim certo pronuntiare:

celius in tertio Operis de Re metallica Li- neque enim mipune fe iiiis opponerent agri-

bro addic , bafilifcos eciam filueft res ex fii- col^ , qui increpide fuftibus ac tndenti vel

ueftrium quoque gallorum nafci ouis. Ha furcaflios adoriuntur , nulioque percepto

(inquit in quarto fupra quinquagefimum ineomm'odo,aut halitus eontagione, eonfi-

capite) ipecies ga//inarum ftlueBnum , qua ciunt. Eft forte aliqua bafilifci fpeeies, fed

d corylis dr vittbtts normn habent , item qua quas non cam exitiali ac peftifero venenp

I 5 inj-

102 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

imbuca fic , quam qui in Africa corridifque JlranguUre vifum ejl. ^uhd aute ga/lm ouum

regionibus nidulantur ac llabulanc. conctpiat^fuoj^ tempore^hoc eft^vndeuigejimo

Dicam nunc aliqua, quae taciunc pro do- die rupta tejia excludat , inquifitione dtgmm.

mertici balilifci prGdigiofo ortu ex renefcen- Au£tor de Natura rerum clare teftatur. Ba-

Cis galli ouo. In primis Cardanus id putauic, filifcus ir)terdum ex gallo nafcitur, quia gal-

qui zw.Circulator quidam ferpentem habebat lus in setate decrepica facit ouum ex fe, vn-

inuentum in macerijs domus diruta. Mediola- de balilifcus procreatu r . Sed in generatione

ni Cafut ouimagmtudine^ac fro corfork ra- hac oportet vc mulca concurranc. In fimo

tione frxgrande. Os ex illo mihi retinui.Den- namque calido & mulco ponic ouu , ibiqiie

tes in vtraque mandihula , 'vt viperts: corpore fouecur vice pacris , & polt multu m cempo-

fiel/ionis magnitudine , ^ forma fimili ; fed risexic pullus,& inuale(cic,ficucfolenc ana-

pedes tantum duo, crura^ breuia , vt conjlet tum pulli.Habetaucemcaudam vccoluber,

fion fatis commode a natura fabricatum, ctim refiduu m vero corpus vc gallus. Dicunc au-

tantslongitudini quatuor pedes fui^ent ne- temhi quicreacionem eius fe vidifTeteftan-

ce^arij:fed tamen grandes erant , & vngulis tur, quod nuUa fit oui tefta , fed validiffima

magnisy vt felium, Cauda totius animalis lon- pellis , in cancum vc refiftere poftic i^tibus

gitudinem Ac\uabat:in cuim extremotuber ca- validiflimis. Opinio quoque quorumdam

ptiltalici fie/tionis magnitudine aquale,ac eft,qu6douumilIudgallicoluber auc bufo

quafi rotundum aderat. Crediderim ego hunce foueat; (ed lioc incercum eft. Hoc tamen m

bafilifci genere fuife. Nam cum fiaret , ga//o antiquorum fcriptis habemus,qu6d bafilifci

fimilis videri potiiit,nifiquodcorio, non plu- quodda genus fit, quod ex ouo galli decre-

mis te^u-s efet y careret^ alis. Dtinde Caro- pitigeneretur. Videcur fauerelfaias c.j-p,)-.

lus Sigonius & lulius Scaliger ceftanrur, vbiaic: Ouaajpidumruperunt , telas ara-

Leone IV.Poncifice Maximo Romje iuxca ^ex texuerunt: qui comederit de mis eorum^

acdem S.Lucie fub fornice ftabulatum bafi- morietur , quod eonfotum ejl , erumpet in

lifcum, dirum ferpentis genus, cuius afflatu regulum.

magna lue affe6ta Romafueric, eumqueil- Ego camen in nullo claftjco anciquicacis

lius Poncificis precibus extin^tum. Hunc Au6torehanc bafilifci genefim comproba-

bafilifcum non ex Africa conuolafle, fed tam , fed nec commemoratam inuenio.

Rom2Egemcum,dicendum videtur.Faciunt Quare qu^ prifci mirabilia, verioracamen,

quoque pro eadem re quae Leuinus ait : Vbi de hac pefte prodiderunc , miris vulgus am-

decrepitm gallus efeincipit , acjenectutecon- pliauit &: fuperauic commencis.Fundamen-

fici, quod nonnttUis feptimOinonOyaut ad fum- tum aliquod fuic ad hanc fabellam de pro-

mum decimo quarto euenitjpro virium robore -genie reguli ex galli ouo , tum qu6d Her-

'velimbeci//itateyaut etiam concumbendi afue- nies dixerit,bafilifcu m generar i in vtero fiue

tudine , quk nuUi non animantium naturA vis fimo, quod non intellexic de vero bafilifco,

deijcitur atque eneruatur,ouumprofert afliuis fed de elixir chimico , quo mecalla conuer-

menfibus, ac canicuia fideris exortu,ex putre- tancur . cum cciam quod aliquando vifi fe-

fa£iOi opinor,femims excremento , aut bumo- nes galli ouis incubare,& cx pucrefadis ouis

rum coUuuie conflatum,form* non eblonga vel peftilens aliquod venenatu m edi. Fieri enini

ouali^vt ga//inis afolet , Jed rotundd atque poteft,cura galli aconcumbendi vfu defue-

orbiculata,colore modo lttteOybuxeo,flauefcen- Icunt , cxcrementu m incus cohibicu coagu-

ti,verficolore,lurido,ex quo produci bafitifcu^ lari in ouum,congIobata incus pucri concre-

Latine regtdum , nonnuUi optnantur, venena- tione , acque inde vermis aut aliud animal-

tamhefliam,fefqmpedalimagnitudine,triplici culum peftilensgenerari, quemadmodum

frontis apice tamqua Regio aiademate infigni- vermes,bufones,&aIijanguesincorporibus

tam, ereBoinfefiojj corpore ,atque oculis vi- humanis reperci func ex peftilencibus hu-

hrantibus,quibpts obuios hatitus cotagione con- moribus genici;hic camen toecus noneft ve-

fcit.FulgusintoTa Europa ea opinione efi im- rus regulus : verusenim bafilifcus fcrpens

butum , vtex hoc ouo bafilifcum prodire fia- Africanus eft vitulenciflrimus,quem fic Gre-

tuat,fiquando a rttbeta feubufone fotum fit: uhiiis deCczibiv.Serpens efi tongituMne trium »

quod an fabulofum commentitium,non au- palmorum, corpore fiauo , capite acuto, in qua

fim certo pronuntiare ; hoc tamen experientia tres habet eminentias mactitis fubatbidis infi-

^ comprobatum habeo , gaUtim incubatu idipfum gnitas, ad diadematis formam,ob quam etiam

perficere. Ita nofira memorid in cittitate Ziri- caufam Rex ferpentum ftiit di£lm. Ctim pro^
7y£A,atque infutiZ huitis ambitu duo annofigat/i greditur, anteriorem corporis partem in attum

Agr^ etiam fufiibus abadti , ab oui incubatione atto//it , ereBus incedit , in eundo pofie-
abigtdepe/ite^ pottterunt : ita, quoniam ciites riore tantiim parte adiuuatttr. ^ua obcattfam

eam perfuafione conc€pi(sent,ex httiufmodiouo Aegjptij in Hterogtyphicis , cttm aternitatem
ha flifcum emergere,gtitim conterere,ac ga//tim denotare ve//ent3 bafitifcum in cotumna,elhta-

t$

HISTORIiE NA

to extreme capite, collocare confuciicrant. T <in-
ta prtsterek "veneni vi pollet, vt mortuum et-
iamybejliii, aut auicuLe , vbi fccdumcadauerls
odorem perceperunt , attingere non audeant.
^uod fi forte altquid de eo comederint, fubito
moriuntur : imo idem contingit ( quemadmo-
dumaliqui litteris rnandarunt) fi de carpore,
quod ex ipfms morju perijt , aliquid afumant.
i^erem prxterea circumuicinum ita injicit
(fi quidemvera funt quadeeo fcribunturjvt
inde^ arbores herbie emoriantur:iam per-
mciofM^ ejl cjr pe(lifer. Referc Solinus,Peig.i-
nienies niaguam pecunix lumraam pro ba-
filifci cadauere numerafle,quod de fumma
Apollinis cempli parte fufpenderunt , ne vel
aues vcl aranea: eo appropinquare poflent.
Scriburic quidameum flbilo folo animantia
interficere. Hinc i€,gyptij in Hieroglyphi-
ciseumdepingere folebant j vt maledicutn
lignificarent. Quemadmodum enim bafi-
lilcus folo fibilo, ita maledicus Tola voce in-
terimic . quam ob caufam Lucanus ica
fcripfit;

Sibila^ effundens ctincias terren^tia pejies,
Ante venena nocens^lat} fibi fubmouet omne
VulgHiy&in vacua, regnat bafilifcus arena.
Aliqui porro c Scriptoribus non contenti
fcripfifle bafilifcum folooculorum radio in-
terimere,paul6 vlteriiis funt progrefli,&: af-
firmarunt , fi quis eum baculo tanrum con-
tredet, veneni vnn tam fubitd, ita vt vifuni
quoqueefFugiatjfecundiim longitudinem ad
manum vfque delabi,vc ftatim eam corrum-
pat & putrefaciat. Hinc Lucanus fcripfit:
^uid prodejl miferi baftlifcm cufpide Mauri
T ranfaBmivelox currit per tela uenenumy
Jnuadit^ manum. ■
Scribuntnonnulli,fiequumbafilifcusattin-
gat, nonequummori tantum, fed &c eum
qui infidet , atqueid tam facile a bafilifco
fieri pofle , quam manuum & brachiorum
torpor a torpedine induci. Atqui fagax na-
tura,neciufmodi peftem abfque capitali ini-
mico relinqueret , muftelam creauic , quae
tanca vi aduerfus balilifcum pollec , quanta
ipfecontrahomines. Q^od vero confenta-
neum efle poteft:expenentia quippe conftat,
leonemiquamuisvnusexomni animantium
genere maxime fit audax&: furiofus,timere
tamen fibi a gallo , qui tamen refpedu illius
imbeciUis prorfus eft , & refiftere minime
poteft. i£lianusaddit,cantu gallorumexa-
niraari bafihfcos. At Ferdinandus Ponzetus
bafilifcum connuraerat incer ferpentes fur-
dos,quia priuantur audicu. JV^w4^>,inquit.
{jui fubferuit virtuti auditiu£ , refoluitut ab
intenfd eim caliditate. Sed hanc rationem
non fatis probo. Belluacenfis prodic , vbi-
cumquecmis eius fueritdelinitus , nec ara-
neas pofle intexere , nec venenifera qu^li-

TVRiE LIB. Vli 163

bet attreclaie. Dicitur quoque,argentu eius
cinere delinitum , imitari colorem aurcum.
Multa figmenta infcruntur inter reguli vires
&: virus. lllud prorfus fabulofum, quod la-
cobus Aconenfis &: Belluacenfis fcribuntj
hominem fi primus videiit , folo vifu eum
interficere, quodradij oculorum eius fpiri-
tum hon^inis vifibilem corrumpant, qud
corruptOjCeteri quoque fpiritus corrumpan-
tur,quiacerebro&!: vita cordisdefcendunCj
& fic hominem mori. Serpentem vero fi
primus homo viderit, ferpentem extingui;
Quodaliqui dicunt,<lependere bafilifco an-
ceoculos membranulasquafdam obftantes
vifui,anullo probato Audore video com-
probatum,im6 necrelatum. Ex hoc angue
Africano multa impuiatur foetui (fi quislit)
ex gallinacei ouOj & Ipfum nomen bafilifci
feu reguli , commune quidem alijs naturis:
nam ex auibuSj &: ex pifcibus j & ex plantis
funtquas fimilem nomenclatura vfurpcnto
In Hifpania nobilis eft Blafcorurn familiaj
quafi B^iihfcorum dida, ob virtuteiti fuo-
rumgentilium,tarnquam qui folo confpedu
hoftes profternerent. . '

C AP V T XX L

De generntione j)lmtarum*

GEnerationesautem plantarum hx cert-
(entur :aut fponte, aut femine, aut radi-
ce,autauulfionej autramo,aut furculo, aut
ipfo crunco fadlicantur , auc eciam ligno mi-
nucacim cpncifo; nam eo quoq; modo plan-
ta exoritur : fed principatu in liis fpontanea
obtinent. Quae vero femine radiceque fieri
folentj naturales maxime interreliquasefle
apparet:nam & ipf^quoquefpontane^quo-
dammod6 funt, & filueftrium ob id generi
accommodantur.Reliqu^ autem hominuns
arte aut inftituto proueniunt^ Hscc Theo-
phraftus initio fecundi libri Hiftoriae planta-
rum. Cui adijcere poflumus , iuxta prjefti-
tutos animalium generandorum ritus,gene-
rationemperdegenerationem. Vix vlla na-
tura minus fui generis, fiue, vtpropriiis di-
cam,fpeciei fiuenaturae (ux tenax eft,quam '
vegetabilis : neque latuit ipfum Theophra.^
ftum, fortuitam mutationem fieri interdum
fruduum ,nonnumquam arboru ipfarum;
Exempligratia,puniGum acidum edere dul-
, ce,& dulce acidum. Rurfus arbores ipfas,vc
ex acida dulcis, & ex dulci acida veniat ; fed
deteriiis in acidam,quam in dulcera mutari.
Irem ex caprifico ficum ^ 6£ex fico caprifi-
cum: feddefico in caprificum deteriiis. Ec
exoleaoleaftrum, & ex oleaftro inuicem:
oleam , quod rar6 euenit. Rurfus ficuro ex
candidanigram, & ex nigra candidam:. Pars

1 4 etiam

104 lOANNIS EVSEB

cciaaimodo& exvite. Ergo hxctamquam
prodigia,&: pra^te naturx normarn accidere
arbicrantur.Solica vero nullo pado in admi-
ratione habenrur , vt quod in vite , quam
capniam vocanCjCerniiur ,: nam ex nigro ra-
cemocandidum,& excandido nigrum ha:c
praedat. Neque eniin arufpices iftainterpre-
tari (olebant,quoniam neiUa quidem , qu£e
ratione regionis mucari folent-, quemadmo-
dum Pumca in iEgypco mutancur. Sedhic
ita fien, mirum : quoniam vna tantum, aut
dua::& h^c raro per vmuerfum tempus mu-
tantur. Et ii aliquandoicafit ,in huctibus
pociiis diicnmen, quam in cocis arboribus
percipitur : nam tahs quoque rei temericas
fru^tibus nonnumquam concigic , vtficus
poma auerfa ramuhs ferat, di. Punica vitiiqj
caudice fuo frudificenc. Ad hxc vitis fru-
dum abfq- folijs produxit: olea fohjsamif-
lis frudificauit. Quod & Theffalo Pififtrati
filio accidifle produum eft. Ex reUquis au-
tem plantis fifymbriura , nifi cultura coer-
eeatur , in mentham mutari videtur j quam-
obrem ikpiiis id transferre conli^euerunt.
Triticummlohum tranfit.Sed hxc inarbo-
rum genere, fi ita fit,fponte fortuitoque eue-
niunt : annuis autem paratu quoda & opera
contingunc , vt tipha femenc^ue mutari in
triticum foleiit, fi pifta ferantur ; idquenon
procinus,fed anno tertio.Quod fimiliter fe-
re fit,cum femina ratione locorum permu-
tancur : namea quoquefinguUs in locis ac
temporibus , fpatiot]ue pari tere atque tipha
mutantur.Triticum quoque filueftre 5c hor-
deum culta &; mitigata , pertemporis tan-
tumdem mutantur : & haec fieri mutatione
loei Gulcuraque videntur , nonnulla etiam
vtroque modo, quaedam cultura tantiim.Vt
legumina^ne incodibiUa fiant , nitro pridie
macerata fererein ficca tellure praecipiunt:
lentemjVCcraftefcatj paxillo demittunt : ci-
cer,vt grandefcit,cum putaminibus made-
factum obferitur.Temporum quoqueraiio-
nefemina immutantur, vtleuiora facihora-
que reddantur : vc fi eruum quis vere (erat,
fa^ile gratumque exit, non graue, quemad-
modum fi autumno feratur. Fit & inoleri-
bus culturaecausa mutatio : iicut apium , fi
fja.tum conculcecur , cyUndioque fpifletur
coxqnecurque , crifpum inquiunt proueni-
re. Mutancur icem,regione tellureque mu-
tata,vc etiam cetera.

CAPVT XXIL

De caufis cur pUnta generentur
dijjimiles dmerfi.

Mlris natura geftibus ludit in agris. Li-
centerfpatiata per vcgetabiha , nulU
aUj graduimagisinfida , mconftans, 6c fui

II NIEREMBERGII

difiimiUs. Arbores in frutices degcnerant,
afturo-unt frutices in arborcm.Multa femina
mentiuntur luam ongtnem , cum generenc
diifimiUa aquofunt genita. Vix membrum
idem omnibus commune,adhuc radix mul-
tis negata. Q_uin &:eadem fpecies non fem-
per fibi fimiUseft : diuerfa vidctur , qua; ea-
dem eft. Hoc infamauic prifcos Auctores,
quorum deUneationes haud quadrare mul-
t!s videntur , quod non ignauia aut infideU-
tas fcriptorum eft, fediriconftantia naturae,
cuius muhx funt caufx , quas ex Marantha
& Recco lubet narrare. Igitur mutant plan-
tae faciem iliam, primo fui ipfius ratione,fc-
cundo ratione casU, tertio ratione foU,quar-
to rationecukus. Sui ipfius ratione dupUci-
ter : Primo, Vel ratione fubftantia: , quas in
cundis plancarum partibusconfideratur,vc
fiaUquam quandoquein planta parcem de-
ficere vel fuperaddi concingat , fiue pars illa
fic naturalis , feu prxter naturam : naturalis
quidem, vt capillamenta, quae triboli aqua-
ticicaulibus adnafcuntur, quae nec foIia,nec
caules Theophrafto audore effe videntur,
fedcauUadnafcentia.fic & vifcum,& ftelis,
&L hyphear , qu^e non nifi in aliena arbore
nafcuntur. ita & ledon cifti fpecies,in cuius
folijs pingue quoddam verno tempore con-
trahitur. Adiiibftantiametiam gummi,Ia-
crym3^,lac,fucci,&: id genusalia referri pof-
funt; quae quandoque lunt, aliquando ciim
effe deberenc deficiunt , vt maftices iuxta
chama^Ieontis albi radices. Sic &: qux defi-
ciunt , vt chondrillsealterum genus , quod
foUa ferc circumrofa , vt & othonna, &:
chamaeleontis nigri radix , qux interduni
exefaeft. Quje praster naturam funt, huiuf-
modi efTe lolent , vt cum ficui fcabies nafci-
cur,£Erugo oliuis, atqueeadem in frugibus
ex ferenitatibus, Hatibus Auftrinis, aqua &
rore in fpicisinfidente,quibus exfole ferue-
fadis asrugo creatur; fic & cum prjeter natu-
ram aliqua deficiunc,vc in myrcho,qux iux-
ta balneum fine nucleisexijt. Secundo mo-v
do plantafui ipfius racione faciem mutac ex
a:tate , qu£E m eius pueritia, adolefcencia 8i
feneduce confiftic : etfi aUqui , feneducem
diuidenc-es in marcorem &C leneducem,con-
liderent fenedutem in planta dupliciter,pri-
mo modo ancequam planca a terra euella-
tur , fecundo poftqua leda eft. Nos tamen^
hac fubdmifione omifsa , dicimus , plantas
iEtatis ratione mutare faciem , quia non eo-
dem modo in pueritia,adolefcentia & fene-
dute erit , vc in cuftilagine apparec , quie lu-
teum florem prunagermjnatione vereemit-
tit , quo vna cum caule (^onfeftim exuitur.
inde nonnulli hisvacare (txiftimarunt . Ex
Diofcoride 3. Ub.cap. proprio. Ac ex hifce
Audoribus luam de tuflTilagine liiftoriam

H ISTORI^ NAT VRi£ LIB. VI. IO5

fumprifTePliniumcrcdendum eft , qui ne- dismaximumfacefreritncgotium:quanujni

queflorem,nequccaulem,neque{eme pro- eiiim natura: ob regiones varientur,ex Hip-

ferre hancplantam, tradidit. Sic & in alijs pocratis de Aere,aquisai locislibro, ac Gn-

quibufdam herbis idem Diofcorides in fui lcni Opufculo,cuirituluseft , ^od animi

Operis prazfatione his verbis confirmat: mores tcmferaturam corforis feqnamur^^itr:^

c^caufaetiamnonnullis fcriptoribus impo- cipifacilc poteft. Ex rcgione homines li-

ftiit, qui herbas quafda, verbi gratia gramen, midiores , vel audaciores , petulamiorefque

quinquefolium, dr tuplaginem emittere flo- effici videmus. In vna magnanimi, ac ad vi-

rem^fru^um & caulemnegant. & hoc non "liter agendum, & ad labores quofcumque

ob aliud , nifi quia non omni jetate herbas perferendos apti^fimi fiunt : in alia debiles,

infpexerunt. Ac propterea Diofcorides loco inertes, infirmique. In hac maniueti & mi-

prxallegato ha^c vcrba priiis fcripta reliquit: tes„5<: inilla feri& immanes nafcuntur.Sunc

^are cuiinanimo efl horum peritiam ajfe- regionum omnium venti peculiares, 8C

quiy necefe eft eum prima germinatione folo aqua:: Sol etiam vel rede refpicit , vel obii-

emergentibus, adultis,& fenefcentibus adefe: * vel raedio modo. Sic etiam maiorem

nam qui fuliulanti herba dumtaxat adpterit, ^ut minorem , aut mediocrem moram tra-

adultam cognofcere nonfoteH.neque qui adul- ^^ic, &; ob hoc hominum natura, mores, co-

tam tantum in[^exerit,nuper erumpentem no- ^ores , &: corporis habitus diuerfiffimi eua-

fcet. G^up fit.vt fropermutatam foliorum ^unc- Sic&: ceteris animalibus , mulroque

faciem.caulium froceritates^florumfemmisg^ i^agis in plantis contingere poffe, rationi

magnitudinem , & id genus alias peculiares confonu m eft, cu m hae lcui quauis ex causa

n9tas,nonnuUi,quiolimhasrerumvarietates IP^^ illis mutationem fufcipere aprae fmr.

non perJpexerunt,magno in errore verfentur. Magnas igitur ac plurim^ regionum ratione

Et paulo poft fubdebat : Brgo qui fxpiiis ad diuerlitates in plantis elTe poflunt : amanc

'vifendas herbas, ^ earum natales fe contule- ^"1«^ plantx' has vel illas regiones,ita vt qu^-

r//, earum cognitionem maxim^e confequetur. quorumdam locorum vernaculae fint;

At fi mutatio cxli ratione contigerit,hxc ob ^^i? quibufdam nafci nuUo modo poflint,

annorum varias conftitutiones eric : prout Theophrafto tefte , qui thus, myrrham, la-

cnim caElum varias reddit anni conftitutio- ^^r^ cinnamomum,& caffiam,plagis ad Ex-

nes, annus clementior quandoquc aut hor- ortum Meridiemque vergentibus veluti pe-

ridior fit, & ita plantas varias producitjaeris cuUaria,minime autem Septemtrionem ver-

nam9ie inxqualitas maxime fpcdanda cft, fijs,prouenire recenfet<Qua{dam frigida lo-

vcThcophraftusdocet. Alijsenimimbres caamare,vt pinum,robur,abietem,taxLim,

conueniunt , quibufdam repugnant. Ita & caftaneam,tiliam , & reliquas fimiles: & ex

flatus,& frigora, & calor. Exquofit, vt fi plantis humilibus nonnullas algentia loca

his adfinc , illis definc , non paucse variecates quasrere,vc febrifugam,& abfinthium;item-

efficiantur. Velcnimfiguram mutanc , vel que radicc fuccove medencur , vcveratrum

minores folito maiorefque redduntur. Non agitatorium , fcammonium , & cundas fere

foliim vniuerfaz plant^ ,fed flores, frondes, quarum radix expetitur. Propterea fubftan-

radices,ahaeque illarum partes, vcl tempefti- ^"^^ varietatem ex regione fpeaantes , inue-

uiiis vel cardiiis proueniunc , vel ctiam om- niemus multas plantas omnes partes non

nino roarcefcunt. Vnde rcde inprouerbio poAe perficere. Pliniusloci vitioquaedam

eft, vt Theophraftus inquit, x^nnus fru^i- infruduofa cradit, ficuti cxdua , quae in

ficatj non tellm. ^^xo filua nihil fert.Perfic^ arbores in Rho-

do florenc cantiim. Galenus in regionibus

CAPVT XXIII admodum calidis palmas non perfedte

niaturare afTerit. Theophraftus verd inquir,

^mmodo diuerfa gerjerentur ^Unt/e quodfi quis palmam noftratem in Babylo-

rattone foli. neferat, lociilliusdomefticisfimilem reddi

frudiferam. Quin & vitia mprbique regio-

SEd nec folura parum mutat ftirpiu vul- nis ratione plantis cuenire folent.Nam apud

tum.PcrindeviIocus varias cemperatu- Tarentum ( vtTheophraftusrefert) olear,

lasin primis qualitatibus fortitur, ita multas ciim florent,quandoque penuria flatus xru-

diuerfitates in plancis procreare poccft. At gineinfeftantur; nonnumquam , fitu quo-

duplicicer locus intelligi poceft , vel pro vni- dam ex mari caliginofo craflbque floribus

uersa*regione, vel pTo parciculari alicuius re- infidentc, odorem amittunt. Quare etfi ar-

gionisloco. Siprimolumatur inodo,quam bores maximse & pulcherrimx illic fint,

plurimasinplantismutacioncsefficcrefolec, frudumcamcn minimum reddunt. Idque

ita vc & ftirpium indagacoribus,& Medicis, eciam manifcftum apparcc in ari fpecie illa,

ac Philofophis in earum cauiis inueftigan- quam erudicioces iEgypticum arum appel-

lant;

/

I06 lOANNIS EVSEBII

lant; quamve quamplures medicx materix
profeirores colocafliam effe aucumant: quae
quamuis in iEgypco , necnon in Sicilia om-
nesruipartescomplcat , in Italiatamen &:
Hifpania neque femen , neque florem , ne-
que caulem vmquam, vel certe rard , pro-
ferrevifa eft.Idem etiara in didamno Cre-
tenfi apparetjquod (vc Diofcorides ait ) ne-
que fiorem neque femen proferre deberet,
in Italia vcro florem,in Creta (emen produ-
ccrecompertum efl:. At id mendoficodicis
ratione euenifle, potius cenfendum eft. Qui
autem mira circa varietatem in fubftancia
ex regionum natura fcire cupic, legat quar-
tum librum de Hiftoria plantarum Theo-
phrafti, plerifque in locis , ac praefertim
cap.j. & 5».

Nafcendi tempus etiam a regione varia-
tur, cuius rei multa leguntur exempla apud
Theophraftum : inter quac mirabile illud
fane videtur , quod in Melio contingere in
frumentorum ortu aflerit. Ceterum qndd
magnitudinem variare polTic regio , facile
fciet is,qui frudus ex India ad nos allatos in-
fpcxerit: funt enim noftratibus decuplo ma-
iores. quod ciira animaduertiflet Phnjus,in-
quit: In India arborestantti froceritatis tra-
duntur^ njt fagittis fuferari nequ€ant. iubdit
deinde: Hac facit 'vbertas foli^ternferies c^li,
aquarum abundantia. Theophraftus afle-
rit,quodam m loco AC^ vltra Batra frumen-
tum adeo grande fieri , vtoUuic nucleos se-
quet. AUbi arbores in Corfica magnitu-
dine ampUiTmia, magnoque difcrimine ce*
teras fuperare refert: circa Memphim ar-
borem tantx magnitudinis efle , vt cres ho-
mines eius nequeant arapledi caudicem,
idem Theophraftus afleuerac.

QuaUtates etiam variariex regione, fepe
copcmgic, vt odorem,colorem, laporem,8i
omnes aUas difFerentias ad tadum perti-
nentes , vt duritiem, Ixuitatem , lentorem,
acque hisconcraria molUciem,hirfuciemj&:
ariditatem. Vt in ^gypto , vbi flore* non
funt odoratijob caufam aTheophrafto nar-
ratam. Saporem in plantis variari ex regio-
ne, coUigi poteft ex Diofcoride lib.i.vbi de
braflica aflerit , quod in i£gypto propter
amaritudinem non comedatur , quas tamen
in Hifpania,ac Icalia,alijfqueregionibus fua-
uiflTmiieft faporis. De aro loquensGalenus,
inquic , ari radicem ad Cyrenem minime
efle medicamentofam , & acrem , vt rapis
etiam fit vtilior , & eodem quo rapa modo
niandi, in Afia magna ex parce efle acrio-
rem, &:inquibufdam regionibus ica acrem,
vc ad dracontij radicem accedac.Sic decap-
pari, de lupino,de minori cheUdonio , &: de
bacrachio fsepe obferuacur. Color quando-
que cx regione variatur. Taxus enim in Ar-

NIEREMBERGII

cadia nafcens, folionigroeft atit puniceo,
vc conftac ex Theophrafto ; m Idi flauo &:
cedro fimili. Quod ad cangendi qualitaces
attinet, alterationes in plantis fieri , vno ore
omnes affirmant: &: Theophrartus aUcubi
frumentum adeo firmum nafci tradit,vc(i-
quis pluscoroederitjdifrumpaturnccefle fir^
& plerofque Macedonum ita inrerijfle.Cu-
iuscaufam reddens , agri proprietatcm efle
afleric: nam fl alio cranfponatur , commu-
tabile ficri.

At fi locus fecundo modo furaacur,nem-
pe pro particulari alicuius regionis parte,du-
plicemadhuc habet confiderationem.Nara
vel ita eft , vt eius ratione figur^E variatio vel
magnitudinis, vel faporis conlilium Gontir|-
gat ; vel quod alijs locisoriri plantasinue-
niantur ab ilUs quos Diofcorides vel aUj
Audores recenfcnt, nUTjHmmutata facie:
vtioqueenim modo deceptiones cotingere *
poflunt. Qu.5Edam namque loca funt pin-
guia^quacda macrajquardam arida,qua:dam
viiginofa, qu^dam iabulolh; quida ferttlia,
qusdam fterilia ; funtque montes &vailes,
plana,promomoria,lacus,11umina,loca ma-
ritima, pra^rupta,culra , &:harum partium
particulas, vt lemita^, limites, fepes, iegetes,
& idgenus alia . Audores ergo quandoque
in his , aUquando in iUis locis herbas oriri
tradunt , ac quofdam locos quibufdam
plantis peculiares efle. Id vero non pcrpe-
tuo vcrum cfle, fciendum eft, fed magna
ex parte. Cumque in loco ei miniis pro-
prio ( vt fa^pe concmgit ) planta aliqua re-
periatur, faciem adeomucarcfolet,vccirca
eius cognitionemdubium non contemnen..
dum relinquaiur. Singulis itaque locis
fuam efle in producendis piancis proprieca-'
tem,fcriptum reliquicTheophraftus.idem-
que aUbi inquic : C/vl^utaiiones vero (vt
fupra diximu ) in fapore^ odore mAgnitU"
dine , tam tffarum plantarum , quam Jru-
{iuurn foliorum^ feri folct : felia enim an-
gufiiora latioraq^ redduntur , & ad fmnu
plants ipf^ ad hunc modum diuerfA effciun-
tur . cfuaprofter locum vnumquodque fU
conuementem quaritat. Conuenit autem if,
in quofvigere maxime valeat, ^amohrem
non omnihm folum idem aptifmum efi ,fed
aliagracile macrum^ amant, alid arenaceumy
qu^aam etiam fahulofumyVt hrapca-, ea enim
qua fcca funt ,ficcum quxritant agrum-, qu&
humida^humidum, & fic alimentum fro fm
ttaturA ratione qux^ attrahunt»

CA-

HISTORIiE NA^

CAPVT xxrv.

^mrnodo generentur pUnta diuerfc ra-
tione cultura , c!?^ d^ erroribtis defcri-
ptwnum.

CEteriim & culturx ratio niagnopere
iramutat plantas. Duplicicer hocacci-
dit,nimirum cum cui debetur cukus non
adhibetur,vel econtra. Vtercjue modus ma-
gnaminplantis varietatem efficit : qua fit
quod minus cognofcantur. Variant ehim
magnitudinem, tadilemqualitatem , colo-
rem,raporemjodorem,formam:atque hanc
non folum quia excultura diuerfic formae
in frudus, folia,plantasintegrasimpriman-
purjfedetiam quia quandoque vna fpecies
in aliam mutatur. Nounumquam & fub-.
ftantiam ipfam variant , addendo vel dimi-
nuendoin planta : vt cum ex frudiferisin-
fruiaifersE fiunt,&:econtra. Tandem obfer-
uare oportet iin delineandis plancis duplex
mutationum genus contingere poffe^vnum,
quod ex ipfis plantis ortum ducit , cum has
ob mutatam faciem cum defcriptionibus
nonconueniunt; alterum , cum defcriptio-
nesplantis audorum culpaaccommodan-
tur: propterea habito fermonc de primo,re-
ftat de altero verba facere ; defcriptiones
namque non accommodantur plantis vel
ob ineptam comparationem & limilitudi-
nem,vel ob multorum fignorumdefedum,
Vel nulla appofita plantarum nota , vcl ob
mendodim codicem : nam interahas diffi-
cultates j qusE audores omnes de materia
Medica fcribentes fummopere fatigarunt,
maxime fere cft planta: ddineatio. Vnde
cum ahcuius plantae notas, vt pofteris cog-
nofcendam reHnquerent , defcribere vel-
lent, nulla meUori via id affequi potuerunt,
quam plantas plantiscomparando. Qu6d fi
ex plantis non poffunt,ad animaUa fsepiiis,
iterumque ad multaahaconfugiunt.Quare
fi Diofcorides Aberidem defcribens , eius
foUa Uhj foUis fimiha'dixiffet , mala eflec
comparatio , & erroris caufam prxbuiflet.
Sic fi acori foUa narcifci foUjs fimiUa fecif-
fet,&athamanticifoUaferul2 folijs com-
paraflet. Pariter fi quis abuiapatUm defcri-
bens,eius foUalaurifolijsfimiliafecerit; aut
fiayoteaiisfolia , pcribnata: folijs compa-
rauerit ; vel.fi toapatlis folia , maU medica:
folijs fimilia dixerit , deceptionis caufam
praeberet. Et fic in alijs comparationibus,
quas breuitatis causa omittimus. Contingic
quandoque ob multorum fignorum defe-
dLum deceptio, vt in acacaU, arifaro, amoni,
paliuro,nonnullifque alijs,in quorum defcri-
ptione p^ucas notas Diofcoridespofuit , Sc

YKM LIB. VI. 107

multas omifit. Ob hoc deceptiones in hif
dignofcendis multjecontingere pofluntjnifi
quis diceret, Diolcoridem pofuifle perpau-
cas notas, itatamen prscipuas, vt recte in-
tuenti non fitadmodum difficile prjEdi^la
dignofcere fimplicia. Sic in thilxochitl leu
flore nigro deicribendo , fi not;E ex fiUquis
defumptas omitterentur,deceprio continge-
ret. Pariter &:cozolmecatl,feu cunarum tu-
ne,fi notazexfrudufumpta: non poneren-
tur: funt enim nonnuUse plantae bis fimiles,
fed hifce notis viribufque fatis differunt. Ita
etia in hoit2iloxitJ,feu arbore balfamj Indi-
ci, figna ex floribus fumpta, ii in defcripno-
ne omittercntur ) ertandi occaljo prxberc-
tur. Interdum in plantarum defctiptione
nulla k defcriptoribus ponitur nota , vc
Diofcorides in bulbo elculento , ftrudio,
filigine,fcandice,crocodiUo, Ipina Arabica,
pulegio,caro,ftoebe,lagopo,epipadide,cha-
meleuca, empetro,&;alijs fecit,quastam-
quam fuo tempore vulgo notas , Ibis fignis
defcribere omifit. Temporispoftc^diutur-
nitate, &: Medicx profeflx),rum materix in-
curia,harum memoria perrjt:& hinc erroris
accontrouevfiarum pofteri§ occafio ortaeft.
Ob mendofum codicem erroresquamplu-
rimi quandoque contingunt, multa^quc re-
periunturan Diofcoride mendse, qux plan-
tarum cognitioni funt i mpedimento ^ quod
librarij$aut verforibuspotius quam aui^o-.
ribus adfcribendum eft,vtin didlamni Cre-
tenfis defcriptione tradita,in qua neque flp-
rem ,nequefemen proferre Diofcorides al^
ferit , quod penitus falfum eft : contrariuna
namque ab omnibus obferuatur. qucm lo-
cum perbelle Bartholomasus Maranthafua
de dignofcendis fimpUcibus Methodo re-
ftituit, a quononnuUaeorum qusediximus
mutuauinvus. Sic in braflicae marinse , tqm
etiam Uthofpermatis, nymplia^asac femper-'_
uiui tertij folijs a Diofcotide defcriptis ap-»
paret: eodemque modo in agallochi defcri-
ptione textus deprauatio timetur , dum
Diofcorides maculatumelTe inquirjquitex-
tus a Matthioloex OriflDafio,aquo nulla fic
macularum mentio, emendantur.

CAPVT XXV.

De artificiosd arhrum^eneratione.

ARtificiofiflimus generandarum dc^e-
nerandarumque &: nobilitandarum
arborum ritus , infitio eft , cuius tria genera
Grxcinouerunt, vnum fub cortice,alterum
in trunco,tertium perinoculationem,quod
emplaftro fit: de quibus diferte Florentinus,
Didymus,&Diophanes. Latiniverd pro-
feflbres colendi agrv addiderunt quartum

genus

109 lOANNlS £VS£BiI NiEREMBERGII

^enus petterebmtionc, feu perforatiohem, fgura qu^am prius protulerat. Et ifte mdditi

intei quos Princeps Coluniella contra ve- fecit dimrjiutem omnem^ qu&esl in^ndUy cf

teresprobat , omnegenus furcnlorum in fyris ceterls fruBtbti^, Tantaenimesi vis

omnem arborem inferi poffe. Ciim antiqui, iiodi.c^ conuerfioni^ pororum./jui friiis afierr-

inquit, negauerint , fofe omne genu^ furculo- derunt , quod fuccum e>d nodis retentum diri-

vumin omnem arhorem inferi , illam quaf gunt ad aliam formam plantalem , qux mon-

fnitionem, qua nos paulo ante vfi fumm, veL- fratur in quantitate & fafore fuciii-s.Tcriius

uti quarHdam quafilegem fanxerint , eos. ian- modm inuentu^s efi in vtte quihufdaim 'alijSy '

'tiini furculos pofse coalefcere , qui fint coriice qu£ ex medulla crefdunt; videltcct quod gem-

ac lihro ^ fruElu conftmiles ijs arhorihm qut- ma vnins vitis excidatur vfque ad mcdulUm

hm inferuntur , exifiimduimm errorem huim profunde^ vulnerrtra^fuerfo ^ ohliquato;

ppinionis difcutiendun}^ tradendarhjj^poUeris tantumdem de gemma vttis' alterim • rrnitur,

fationem , qua pofit ornnegenm fufculi omni & loco alterim ponituf ^^ ft coHigatio ficnt

Q-eneri arhoris inferi. ^uod ne longiore exor- in alifs, (jr tunc comia^efcit,?^ fuii.ifcat.Tie'

'dio legentem fatigemm^vnu quafi exemplum ret forte in alijs arhorihm , fed in vire/txper-

'fiibijciemm,quo poftt oninegenm furculi om- tum efi.£luartm infitionis modm ef, quo fra^

rtihus ■arhoribas inferi.Scrohcm quoquo verfm gum arhorii vnim m aliarn inferiturarbortm,

pedum quatuor ab arbore oltu£ tam longefodi- conuaiefcitq^ '(y f^u^iif cat in ea pei: tnodam

10, vt extremi rami olei pofint eam continge- qui fape di^mj^f*. £t iUe modm regularitet^

Ye, in fcrobem deinde fci arbufculam deponi- citm fuerit mfigis frnilium^ erit melior,^ ci-

tOjdiJigentiarn^ adhibeto jvt robuHa ^ niiida tiHs canu al/fcens : ^ ff proprie initUs arho-

fat. PoJf triennium, aut quinquennium citm rihits,qtU reBes hahent poros , .periunicas

iamfatis amplum inerementum ceperit,ramum ligatas^ radice accipkmt nutrimentum.Sedi^t
tU^iH , qui videhitur niiidifimm,defe6fe modm, fmiliter fecundm , in piuresf«ihdi-

ad crm arhoris fcwlneA religa , atque itd am- uiduntur modos. Vnm quidem cfl, qm furcu->

putaiis ceteris ramulis , eatmtiimcatitminaj Iminferendm inter cortkem ^ LignumnouA

qu^.inferere voles , rtlinquitd , tum arborem matris imprimitur ;^fcundm , ctim furculia

fci detruncato , plagam^^ leuatd , rrtediam f ifoHgno infgitur^itenim ft more emplit'

Cuneo fndito '. cacumiria deinde oliu£ ,fcuti fri: quartm diatur adh^^ucce/ium: quinttcs ve-

mdiricohxrent,ex v.traque parteahradito, ro falicis pcrtici perforatL - \ •. -v
itaffuiix fci aptato^cuneum^eximito,^^ di- ^p^A-\ /i- itJ.'.iioraai<.o:;4£.iiciii .
ligenterrarnulos colligato,neqnavireuellan- ''C A P V T' XXVL

tur.Sic interpofto triennio coalefcet ficu-scufn ,

9let,&tumdemuquartoanno,ciim bene-toie- do jW/r4 injei'e.Kdl induflriii.
nnt,velut propagines,rarnulos oliutz amdtri - :•. •.

refecahis. Hoc mddo omnc gchm in emnem "TV^" Olo hic pmerire quantum a met na-

drborem inferitur . Ha6tenus Golumella.' i: \Lturaingenium ,quantum iuuet foler

Nec pigebit excerpere nonnulla qoa* Cre- tianaturanij i; d-i^.

fcentius fcripfit ad huius artis ampliationem ^uantum ars ipfa'A>diet , quantum^^ indn^

fpedmm. Oportet,'mqmt:,fcirequodinftio- friapo/let, . . . . ;

Jjitm multi funtmodi. Frimm quidem ef/, . Et quantH infti^i fcecundos adiuuathoetos,

quod f aga eiufdem arboris omnia vlird me- Cuifauct impatiens otij lahor, optimm artis

diummedu//£ ex tranfuerfo incidantur , Cuiufcumque dator- — - — . ^

tunc a//igetur quod incifum eH , ficut vulnerx Prjefentabo ex tefte oculatb Porta Neapoli-

ligari confueuerunt'] & circumponatur cerd tano miraculum zmi^^ Vnamima^ii^noumm ,

veh luttim , ad piuui^ extrinfecorum-nocu- arhordm,deiicias hdrti ntncupatamiCrafitudi-

mentorum defeiifonem ; (^ nerumpi , aut eo- ttis (j^^proceritati^ ndningratx,quxpr^spingui,

rum plagtz aperiri agitatione ventorum pof- rigua , dr fiperfcctante. folo conftacrat : v.t

fnt,conuenientihits petiick muniantiir : fa- tum vigor€,tum humi vhertate,inffii aiimen^

iim enim confolidato vulnere fiperior pars tum ftippeditaret: '%rMtfifurca,i

emundatum in fapdre profert fucium fpro- vuam vnam , ^ item 'yalteram vinaceis vA'

pter digcHionem fucci in nodo faCfam. Et hoc cuam, difcolorem, (jj- fkedicatam gerens : qria-

proprie dicitur inftio : qux quidem planiam rum alterafoporem , aliera alui deieliionem

ih alteram non tranfmutat ffeciem feu genm, moliehatur. Secundus ramm per.fcumjidferej.

fedeam de fiineHri' ddrneHtcam facit. Secun- bat,ex pcrfico cjrnMci^.perfco interuai/ispiuri-

dm modm eH , quod vna (^ eadem arhor ah- bas Aquc diHinciim, ahfque v//o cfe.ffuod f

fcindatur in truhco,^ fagumfhpenm inea- cui inerat, nucicum dulctmvti amygdala dn-

dem arbore acceptum, trunco fuo inferatur: bat-.(^ mnchominnmj, >KHnc amma\iumfa-

tunc ehim conuaiefcens inftti profcrt frucium ciem ementicbatur, potnum, diuerfa lineamcnta,

dlteritis gentrii ip fapore dr quantitatCi & derrfonfrahat, T erttns cerafacxofa , acida ac

■ - ' ' dulciA.

HISTORI^ NA

duhiA emUtebatiadhxc mala aurea.Cortexjlo-
ribus rojisjf confitiM erat ^friicim^ ipji debi-
tam magnittidinem fu-perabarjt,(jr alijs didcio-
resac odoratiores erant. Fcrno tempore efflo-
refcebat arbor^^ njltra debitumternpui fuos
fotttti prodticebat ) qui diii in arboremoraban-
tur, & continti£ fcctmditatis orbem toto anno
fynnifirabant .liAm per qttofdam gradtM poma
fibi fuccedebant , & fcetura interpolabatiir.
Brachia ponderibt^ inclinata proctimbebant:
deniqtie fic ddum fatiebat , njt ptdchriorem
arborem non confpexerim. Hadenus ille.Au-
diamus quoque Plinium , akerum conte-
ftancem miraculum. Vidimmym(\mi^infitam
■ drbotcrniuxtaTiburtes Tullias y omni genere
pomorum ontiHam : alio ramo nticibm , aUo
baccis , aittwde vite , ficis , pyris , punicis ,
inalorumg^ generibus : fed huic breuls fmt
'tfita:

C A P VT XXVII.

De generdtione mmerdittm . (tn

EVoluimus omnenatur^sfupeliedilem:
reftant metalla 6^ lapides,nam iftis femi-
nalis aliquageneratioerit.Hac quaeftionem

^VRvE LIB.VI. 109

libet attingcre , praetermifsa folemnimine-
ralium generatione , de qua alij locuplctiiri-
rae&: feliciter, c\\xx inter fpontaneaconfcri-
benda. Nuncquaerimus, an plantarum ritu
progigni queant,plantatione (cilicet: Arifto-
teles enim hoc cenfere videtur. Ipfe ait in
Gypro iuxtaTirrham nuncupatam ass ifieri,
quod in paruafruftadifTecaium lemineturj
atque imbribus fadis augeatur , &: exeaCi
pofteaque colligatur. Idem ex aliorum fide
teftatur, circa Philippos Macedonias metal-
la efle,quorum fruftaetiam augeancur, au-
rumque producant , idque efte omnibus
perfpicuum. Tum^ etiam in Pieria Mace-
donia: incertam quamdam auri copiam
ab antiquis Regibus fuilfe defoflam , at-
que quatuor exiftencibus foueis ^ exvnaad
palnii triagnitudinem concreuifle . Veriim
omnia ifta teftatur fiue Ariftoteles , ftue
Theophraftus , in Hbello de Admiirandis
nacurae , vbi pocids congefta func quse fa-
ma incerta effutiebat , quam quse rigor
Philofophi* ferio adriiittebat. In metal=
lorum lapidumque vita hic morari nolu-
mus, de qua nonnihil in QuazftionibUs no-
ftris naturalibus. Sed neque implicandi fu=
mus inartificiali generatione metallovumi^
Chiffiiei in hoc laborent. .

K lOAN-

IIO

lOANNIS EiVSEBII NIEREMBERGII
EXSOCIETATEIESV ^

HISTORIiE NATVRi^

LIBER SEPTIMVS.

CAPVT PRIMVM.

De formdammalmm^(^ generihu^
dmerfis.

E argilla,vt ita dixerim,
hoc eft materia , atque
|de efficacibus animalm
icaulisdiximus; nunc
forma & fpecie indican-
dum nonnihil, mox de
fine,vt per omne caufa-
rum genus properemus, & aliquam obiter
lucremurgeneraliorem notitiameoru qujE
fpecialiter narrare non eft animus neque
opus , cura potiiis rariorum animalium hi-
ftorias mihi lit praeftitutum dicere. Singula
fua fenciens animagubernat,pro diueriitate
fua in varia dirimensgenera,in quae alia di*
gerantur rediganturque animalia.Quasfal-
tem nominibus diftinda reperiuntur , hxc
funt: auis, pifcis,cetus , quae quidemomnia
Jiabent fanguinem : &terreftre j quodfan-
guinem habec &L pedibus caret ^ genus fer-
pentum ert. Ad \\xc genus tefta inte£lum
eft . og-puzoefkpjuipv Gr^ci vocant Sz bVpsoc,
nos oftreum iiue concham: Sicrufta inclu-
fum ahud, /tf^tAssxore^Kof vocant , nec aUud
nomen habec commune , vt locuftarum &
cancrorumgenera. Aliuditem luaAa^/or, id
eft molle, vt loligines,fepia£. Addeijsinfe-
dorum genus , quas omniagenera fanguine
carent . Reliquorum animancium genera
nulla prascerea ampliora numerantur: vnum
enim quod pluragenera contineat nuUum
cft, fed aut fimplexeft ,nullis fpecificis eua-
rians dilcriminibus,vc homo: aut diuidi qui-
dem in alia genera poteft , (ed nuUis nomi-
njbus diftincta. Q^x enim in genere qHa-
drupede non pennato continentur , fangui-
ntm ejuidem omniahabentjfedalia animal
panunc, aliaouum. Dixerim hxc cooto}(^ ,
ideftouipara, illa '(^motokc/^ , ideft viuipara.
Mukiplex adhuc incra idem gcnus difti-
dium: incipiani ab adfpedabili membro-
rumipccie. Solum nonnulla nocabiliada-
bo. luuabor Anftocele , & egregia opera
V Vecconi atque F.ibricij,additis qua:c meo
ccnfu collegi.

C A PVT II.

^e p^rtibm ammalium sxternis,
de captte comibm,

NOn eofdem artus omnia animalialia-
bcnt:carent aliquibus,diflidet in alijs.
Pifcis orbis acephalus eft ; fic multa oftreo-
rum , & aliorum aquatilium. Sunt aliqua
marina cum cornibus : {iint & vnicornes pi-
fces; fed quas iurecornuaintelligantur,qua-
drupedi tantiim generi dedit Plinius. Biful-
cis plerifquc natura cornuaaffixit. Solipeda
cornibus carent, praeter onagrum Indicum,
qui fingulare cornugerit.Nullis,qui fupeine
primore^ habent dentes, cornuafunt : cor-
nutos tamen afinos apud Afros reperiri,He-
rodotus; apud ScythaS, iElianus teftes funr.
Plinius apros Indorum cornutos efle fcribit,
Agatharhdes fues in iEchiopia,; Boues Scy-
tkicipropter maximum friguscornibus ca-
rent: Cafpias etiam capras cornibus effe mu-
tilas,^lianus prodit. Ceru£E &: caprje femi-
nsEcornibus carent. Elephantorum dences
mulciincer cornua numerant.Exfimiarum
genere cornigeri funt Panes & Satyri. Cor-
nua in capite gerunt omnia , pra^ter mono-
cerotem,onagrum,& orygem. Cornu rhi-
nocerotienaribusprommet. ^lianus Ao-
nios bouescornu in media fronte gererefcri-
bit. Cornuum,vnguium,& vngularum co-
lores,cutispilorumque colorem fequuntur,
iuxca Ariftotelem.Cornibus robuftis tauri,
oryges,ibices,& omnebubulum genus, ma-
xime filueftre. Cornua rugofa habent ibi-
ces,rupicapr£E, ftrepficerotes, angh, dama:.
Rugarum ambicu, ideft fpiris contorta, ha-
bent monoceros , ftrepficeros Creticus, ca-
preolus: cecera laeuia habenc.Ramofahabec
cerui &; congcnera,capreoli, calces. Solida-
cornuaceruis tantiim elTe^reliquisomnibus
caua,&in mucrone tantiim concreta , Ari-
ftoteles&: Pliniusfcribunt. Scd experientia
ipfa diuerfum docec;funcenim capreolis, al'
cibus, orygi, platyceroci , & rhinoceroci et-
iana iblida.Monocerotis cornu alij fohdum
eftefcribunc, alijconcauum pedemvnum,
vbi capiti commictitur.Cecera vacua &: con-

caua

IOAN.EVSEB.NIEREMB,HIST.NAT. LIB.VII* IIX

caljj cornua habenc. Mobilia cornua habec
^thiopici,Erythrci &: Phrygij boues ,iteai
eale^ caduca habent cerui,capreoh,camelo-
pardaliSjCapreij platycerotes. Phnius cornua
capreis decidua elTe negat,atCoelius ex Pau-^
fania^ vc ceruorum , licdorcadum quoque
cornua decidere Sc renafci fcribit.Elephanti
dentes,qui cornua anonnuUis dicuntur,ca-
duci 6i rccidiui (unt.Non decidunt Caftratis
cornua,nec rena{cutur,rcnbic Plinius,ac ve-
natores id no caftratione, fed vitio accidere
affirmant. Cornua antrorkim velin aduer-
fum aduncajdamis,bobus Indicis, & Gara-
manticis opiftonomis,item Scotico boui fe-
ro. Oblique antrorfura fpedanc cornua bo-
nafi, in dorfum aduncarupicapris,ibici,hir-
co,capris, camelopardali : modice adunca
gazellje* Cornuainanfradum conuoluta
(f*moa^ii) anetitragelapho,ei fcihcecquica-
prarum generis,mufmoni. Cornua arcuata
inftar lunae crefcetis^mucronibus incrorfum
verfis, bubalus habec. Cornua finuofa vel
torcuofa bubulo generi,erecta ftrepftceroci.
In Africa arietes ftacim cornigeri generan-
tur. Geruis bina cornua oriuncur limplicia
& reda,& tunc fubulones dicuncur.Vnicor-
ne bifulcum oryx. Oryx quem Plinius &:
Ariftotelescornutum faciunt , diuerfusvi-
detur ab Oppiani.Singulare cornu priecerea
habenc monoceroces &:boues Indise. icera
Aonij cauri , iuxca iElianum & Oppianum.
Ludouicus Romanus fcribit,fe in Zeila vr-
be ^thiopize vaccas vidifle ,cornu vnicum
in media fronce habentes. Bifulcis bina cor-
nua naturatribuit, fcribit Plinius. At verue-
ces quatuor cornibus infignes reperiuntur.
Quadricornes ecia oryges reperiri, i£iianus
prodit^Apud Rhaetos arietibus fex aut oclo
annoru adpriora cornua producuntur alia,
-veluti adnata,parua bina vel terna,vel etiam
plura. Cornualata habec dorcas,platyceros,
ceruus palmatus,caradus,alce. Cornua qua-
ternorum pedumin lacicudinem bobus In-
dicis cribuuncur.Cornualongiflima habenc
monoceros(huiuscornuahquando longicu-
dinehominis proceri)oryx & ceruinum ge^
nus (cDius cornua vafta fimul 6c ramofa
func)&; ftrepflcerosjiion illa camen Bellonij
Crecica. Paruiscornibus&:breuibus,rupi--
capra: , rhinoceros , »dA@^ caprarum &:
ouium generatibex tamen proporcione lon-
giifimis eft. Ceceris proporcione mediocria,
vc bubulo generi.Varcomanus fcribic vidifle
bouesceruorumcornibus. Inuenti quoque
qui cornua moueanc vc aures. In prouincia
Aden verueces auribus omnino carenc,qua-
rura lococornua parua eniinenc. Lepus &:
cani^ cornuti viiifunt . & in hac Aula Phi-
lippica equum vidimus cum cornu.

C A P VT IIL

De capite (d^ fenpbw.

CAput vrfo &: pecori inuahdiflimum^
leoni &: tauro robuftiflimura. Capite
rotundo musagreftis, paruocaftor , lynces^
ibicesjmagno elephas,{alamadra, raus agre-
ftisjoblongo ichneumon,&: quibus roftrum.
Fronscorua leonibus, taurisjlacatauris, an-^
guftafuibus. Supercilium praegrande leoni.
Oculorumcilia non habentlepores. Palpe-
hvx nulli animanrium,nifi cui in rcliquo cor-
pore pili. Ciliuratameninvtrifquepalpe-
bris habenc fimie. Qu.adrupeda ouipara pal-
pebras inferiores tantiim habenc fine vlla
nidacione, lacercuscamen palpebras vtrim-
que habec.Quadrupedi in fuperioribus can-
lum gena?. Oculis profundis &:cauis fiies,
fimisEjchamaeleoncesjnonnihilcauis leones.
Oculis prominentibus lynces,mures Alpini,
&: mures auellanaria. ChamasLeontis oculos
circumagitatostradunc.Pilis in palpebris in-
ferioribus carenc equi, & quadrupeda vfui-
para. Vifiis acuciffimus lyncibus, capris, ca»
preolis,leonibus,&: quibus flammanies ocu--
li; hcbecifllmus muri araneo , nullus calpac.
Ocuhquoque vrforum leporum crebrd
hebecancur. Vifus crocodilo in aqua hebes,
excra acerrimus. Racti obuium iumen non
fugiunc.Oculi bini fingulis quadrupedibus.
Boues &: oues,ahaque fimplicis ingeni),ocu-
los paculos; infidiofa vero , &: maiigne aftu-'
Ca,exiguos habenc,vccaftor,fimi2E. Elephati
tamen oculis funt minoribus quam pro tan-
CiEmolis porcione.Ocuhsprargrandibus fer-
pences in prouincia Caraiam,ex lacercorum
genere,M.Paulus Venecus prodit.Muri ara-
neopoft talpam minimi omnium in qua-
drupedum genere oculi conrigerunt.Libella
oculos habet in lateribus. Vranofcopos fur-
fum fcmper afpLcic. Auribus carenc calpa &:
mus cicellus. Branchias habec cordula. Au-
res in omni iumencorum genere indicia ani-
mi pr£E feferunc. Feflis marcidae , nucances
pauidis, fubredas furentibus,refolucas asgris.
Auriculis rotundis pancherae, caftor,ichneu-
mon, fciurus, geculus,camcli, mures,vrfi, ci-
grides,genecha;,lea£n£E,ciuectse,taxi: mucilis
mus Alpinus,glabris musauellanarum,pilo-
fis forices,hircis boues.Quibus auresacuca^,
auriculas fere erigunc; acucse plerumq; func
cimidis. Excanum genereplurcs auriculis
pendentibus. Auresceruis tantiira fciflas,auc
velut diuifa;, vc fcribic PHnius. Id ^hanus
canciim de Hellefponcicisprodic,Ariftoceles
vero de Afiacicis. Aures mobiles liabenc
quadiupeda. Auditu acutiffimo & acerrirrio
funt lcpores,vulpes,capr^.Talpa eciam tcrris

K 2, obruta

IIZ lOANNIS EVSEBJ

obrutciaudit. Aurica fere funt timida,vc afi-
nus,lepus,mulus,oniigerj&c.Caprse in Syria
funt auriculis menfura dodrantali ac palma-
ri. luxta Ariftotelem inmurium genere au-
riculis proportione funt magnis musauella-
narum,rattus, & fciurus.Elephas minoribus
auriculis , quam pro tantae molis proportio-
ne.Nares non alij animalium,quam homini
& cercopitheco emrnent. Nare anteriorc
diffiflafeks, caftores. Smiis naribus fimiaz,
capellaE,vri. Roftrata fus,cepus,canis, cyno-
cephalus, poicus,mus araneus, vrfus,talpa,
taxus,felis,ciuetta,ceruus. Nafus crafliis leo-
nijVro. Sagaciflime odorantur canes , ele*
phanti,alces,leones. Labria fuperius fcifliira
in camelo & lepore. Labra crafla fuibus,afi-
niSjfimijs. Alce propterfuperiuslabrucraf-
fumex opiftonomis eft. Probofcis in ele-
phante, &:alio animali Occidentalis Indiae.
Ridu ampliorefuntomnia carniuora.Hian-
ti femper ore chamxleon.Tantaoris duritia
teftudines, vt lapides comminuant. M axilla
inferior foliruminantiumcrocodilo immo-
biiis eft. Linguas habent omnes, prseter te-
ftuclinem marinam & crocodilos. Lingua
crocodilis tota adhazret.Ranis prima coha^-
ret, intima abfoluta a gutturc , qua vocem
emittunt. Lingua imbricata; afperitatis leo-
nibus,pardis,felibus.Linguam fpinofam cAlC
orygi & monoceroti, Paulus Vcnetusnotat.
Lingua bifidalacercis,perexigua elephantis.
Gulhasceterisinlingua , homini potius in
palato. Denteshabentomnes : tantum ui
chamaeleonte dcntium gingiuarum loco
os continuum fuprainfraqs labra ambiens
ferratum. Teftudo quoquc marina denti-
buscaret.Dentium fuperioreordine carent
(ideft primoribusquatuor ) quaecornigera
funt,&: ruminant. Camelusvnacx ijsquje
cornigeranonfuntjin fuperiore maxilla pri-
moresdentes non habet. Vtrimquedentati
canes,equi,folipeda,& digitata pleraque,ex
bifulcis vero fus & ceruus. Dentibus exertis
muresjfciuri, fiber, lutra, glires, & murium
generis omnia , mofchi , capreolus , verres,
aper,elephantus,crocodilus,hiftrix. Dentes
biniprominent^s porcello Indico. NuUfcui
cornua,dentes exertijnuUis item exerti, qui-
bus ferrati.Terreftrium minimisquadrupe-
dibus dentes priraores bini , vtrimque lon,-
giflimi. Muftelae non habent primores lon-
gos, fed breues. Dentes exerti talpas & ele-
phanto a fuperiore deorfum. Continui aut
vtraque parte oris funt,vt equis; aut fuperio-
rc primorcs non funt,vt bubus,ouibus,& ce-
teris qua^ruminant. Dentium genera tria
funt, ferrati,continui,&: exerti. Serrati den-
tes pedinatim coeuntes,canibus,vrfis,Gatis,
hyacnx, lupo,crocodilo, pantheriB, leoni.
Color dentium plerumque albus, in caftore

I NIEREMBERGIl

vero ex flauo rufus. Robuftis & validifli mis
dentibus elephanti,caftores, crocodili,hyas-
nx,&c congeneres.Dentes mutamurhomi-
ni,leoni,iumento,cani,& rummatibus, iux-
ta Plinium , fed leoni & cani non nifi cani-
niappellati. Maxillares qui funt a caninis,
nullum animal mutat. Bobus dentes bis
mutantur. Morius venenatus leonis, inter-
dum taxi,lyncis,cati,muris aranei, canis ra-
bidi,ichneumonis,panthera',vrfi,fimijE.Ca-
prarum morfus arboriexitialis. Equodences
quadraginta numero funt,iuxtaAriftocelem
& Phnium : martibus in fumma trigmta
duo: elephanto, prjecer eos qui przeminent,
quatuor: muribus araueis vtiimque octoni:
rcliquis muribus quatetni tantum . O&o
molaresoreintimo habetinvtraque maxilla
caftor.Dcntes ceruo funt quatuor vtrimque,
&c ahj infuper duo molares. Maximis den-
tibus elephas,exiliflimis lacertus aquaticus,
& mvx. Triplici dentium ordine vtrimque
mantichora efle perhibetur. Statim ciim
natuseft elephantus,dentes habet.

C A P VT IV.

De coUo.

SVnt aliqui canes in Amcrica fine vllo
coUo. CoUo longo procero,camelus,
camelopardalis, gazellx, rupicaprae , fimia:.
Angufta coUaleonibus, vrfis, tigribus, qui
ora m terram non deiiciunt pafcendi gratia,
vt notauic AmbrofiusjLeporu quoque colla
angufta funt.Collum Dreuiflimum &: propc
nullumtalpse. Quit?(us longa crura , ijfdeni
quoque longa collaf. Ceruice torosa boues,
tarandi, cerui: moderate crafla Ieones,craf.
fiflimafues. Ceruicerigida &: ex vno oflc
conftante,leones,lupi,hyasnje.

C A P V T V.

De mammis.

MAmmiE dat^efuntijsqua: animal 8i
intra fe concipiunt, 6c in lucem edut.
Qnx mammas habent , habent etiam lac.
Ouipara mammis & ladtecarent. Equi ma-
res etiam mammas habent,nonnulli tamen
earent. Sub communi vctre fimi-vulpa In-
dica inftar marfupij habet alium ventrem.
Folliculus in quo concinetur mofchus , eft
iuxcaaliquos vmbilicus dorcadis peregrinar,
fiue circavmbilicum vefica. Mammasinter
armos habec elcphas, in pedorc fimiae, lyn-
ces. Libycorum caprae ex pedtorc vbera ap-
penfi hab>enc,vc nocac iElianus.Mamm^ iiv
ter feminaouibuSjbobus, capris, cquis, cer-
uisjcamelis. Animal cui pedes in digitos dii-

creti

HISTORIiE NA'

creti funt , mammas inter fenioia non ha-
beciLiKta Anftocelem. Mammasin ventre
habent cancs,rues, lea?na:,pantherac,&:qua:
numeroro funr partu,& digitata. Hxc qux
liumeidfo liinc partu & digitata, habent
mammasdupliciordinc toto vcntre. Sues
generofas mammasduodenas ,vulgares de-
nastantum habent. Panchera: habent qua-
ternas. Ceruaquaterna vberahabet vt vac-
ca , quod notat Ariftocelcs ; fcd vacca: tan-
tum quaternas papvllas- habcnt. Mammas
binashabentvaccx,oues,capr£c,cqug,afinx,
cameh, elcphanti, fimic, \exne , & fere quic
lingula pariunt.

GAPVT VI.
De dorfi.

VAccas&canesgibbofas America no-
icit.Tcrgo gibbofo bifonjrubet^ terre-
ftreSjCameh. Badrianis bina, Arabicis iin-
gula funt tubera. Dorfo gemino,id eft pr^-
pingui,oryx:corporel6go proportione mar-
tes , putorius, viuerra,&; proprie dida mu-
ftcla,ieo,&:canum quidam.

C AP V T VII.

t)e itmbis^ teflihm ^ erunbus^

NOn habcnt elephantes crura finearti-
culis, vt pofteanarrabimus, &obfer3
uauit Ariftoteles.Crura a iatcrc adiundia ha-
bent quadrupedaouipara qu^cauernas fub-
cunr. Teftes intus lumbis annexos habent
fues,erinacei,elephati,crocodili, tcftudines,
&omniaouipara. Teftes pecori armetoque
ad crura decidui. Aucrfa geeitalia liabent
€unicuU,leones,lcpores, lynceS, tigridcs,ca»
ineli,elephanti,& omnia quibus auerfus coi-
tus.Crura gracilia ceruo,capris,capreis,ibi-
cibus.Crunbus longis camelus,cameiopar-
dalis,lepus,lupus,canis,mulus,cquus:breui-
bus crocodilus,falamadra,&: omnes lacert^,
porcelli Indici, zobella, martes,thoes, mus
Alpinus,taxus,monoceros,ericetus , talpa^
lutr9,hiftrix: breuibus&copadis bubalus,
elephas,rhinoceros, vrfus, bubulum genus.
Crura priora pofterioribus iongiora eleplias
& camelopardalis habent , contra funt ga-
zellic, lepores, ranse.

G A P V T vin.

T>e genitahhus.

GEnitaliaoflea funtlupis, vulpibus, mu-
ftelis, canibuSjfciuro. Ididis genitale
aiunttotum oflis inftar femper rigere.Geni-
taiianeruofa caraeliSjCeruis.Genitaie cahie-

VR^ LIB. VII. il3

li ita neruofum eft , vt vei neruus ex eo con-
fici poflic, quoarcus mtendantur , vt nocac
Ariftoteies.Elepliantis genitale paruumjCy-
nocepiiah circumcifumeft. Genitale vrfii
limuivc expirauitjcornefcere aiunt.

GAPVT IX.

De Qcmhm'

GEnua fingula in fingulis cruribuscamc-
lis. Genua ^ cubita contraria vrfis , &
fimiarum generi. Crura anteriora intalpa
ollibus taniummodo geminiseonftat.Crura
obliqualacertis iiumani poplitis modo. lif-
dem priora genua poft curuaatur, poftcno-
ra iii priorem partcm.

C A P V t X.
De pedibus *vngmbus.

SOlipeda equusj afinus, raulus, onagerj
Piinio item 6^ Aeliano monoceros , &
Aonij tauri Aeliano&; Oppiano.SolidisVn-
gulis boues India generat ^ iuxta Plinium*
Suesfolipcdes etiam repcrci funt, & apri po=
ftcriiis folipedes antcriiis bifulci. Vngulas fo-
lidas iiabent Illyricas caprac,vt Aehanusfcri-
bit. Bifulca funt cadem cornigera, vt boum^
caprarum,& ceruorum genera: item leucro-
cuta, hippardium fera apud Ariftoteiemj
monoceros LeodouiciRomani.Suilluni pe-
cus quidara intcr bifulca & foiipcda numc-^
rant,qucmadmodum &;cameiu & camclo-
pardalim, Mulcifida funt rcliquajpedefquc
digitis difcretos habcnt,fcd numero impari-
bus.Digitisvtrimquequinis clephanti,teftu-
dines,talpae,&e. Gaftor & lutra pofteriorcs
pcdes membranis conncxos habent 5 rana:
tam anteriorcs quam pofteriores. Vngues
vnci rapacibusjceteris re£l:i.Sunt etiam cani-
busred:i,& cham^leonti vnici,fimijs vngues
inibricati , Plinius fcribit. Vngucs in talpis
proporrionfc maximi , inlaeercis &c fcinco
minirai. Vcftigio pedis imo pilofo lepores &
cuniculi, carnofo ccterajCx bifulcis carnofb
eft camelus.Vnguias habet equi,afini,ona-
gri,muli,oues. Sed quas vngulas auc digitos
habeat,ne totiesomnia rcpetere fit moleftu^
pulclire ex loco adiundloru licebit colligere:
ibi enim quaefolipeda, quas item biiitlca
funt, oftendemus ; quibus praeceptis, quas-
cumque erunt reliqua inrer digitaca , nullo
laborercferetur.Vngucshabet digitata om=
nia,exceptoelephanco,cuidigitiindiuifi , &:
ieuiter formati. Ex ouiparisrana & lacertus
carent.Talos folipedum vnus afinus Indicus
habet.Talos folipeda & digitata non habet,
iuxta Aiiftocelem habere dicumur cameh.

K 3 Bi-

114 lOANNIS EVSEI

Bifulca animalia in pofterionbus pedibus
taloshabent. Leo coituolum quiddam pro
lalo habet. Lynx tantiim digitos habetium
fimile quiddamtalo habet. Susetiam talo
caret probiore. Vnguium mucrones in digi-
torum vnginas condunt leones, pardi, pan-
ihexx, cati, feHs, ciuetti. Quibus ex rapina
viclusquadrupedum, quini digitiin priori-
bus pedibus, rehquis terni. Pauca quoque in
poftcrioribus quinos vngues habet jVno iux-
ta cruris articulu m dependente. Quaternos
digitos ante.quinos poft habetlacertiaqua-
r.ci, mus auellanarum.Digiti renianteriiis,
quini pofteriiis porcelhs Indicis. Camelo
tali fimiles bubuUs,fed minores. Fqr tur jcgi-
thus auis clauda , de quo h^ec Antigonus:
f^egithumauem aduolare ad capram , ^ lac
eim fugere , indeei nomen hoc faBum , mam-
mamautem quam fugit obturari. claudaHjl
h£C auis. Itaijue Ca/Iimachm Aeg^pim^vt ad-
modumdifertus videretur, faBa alterius auls
mentioneita fripft : K'iyi9!^ ufApiyvmq.Et
partes claudns in ambas ^githus. Verum non
Jlat h^ec eim fententia, non efl enim vtrimque
cUudm ^quod vox Graca ci/iA;piyvyieiq vult , qua
vfm efi, qutx Vulcano trihuitur clando vtrHm-
que pedem.

C A P V T XL

CAudx,pra£ter hominem &iimias, om-
aibus fere animahbus,iuXtaPlinium:in
fimijs tamen caudse funt initia ; fed «3^ ranjE
caudis carent. Qusedam fimiarum genera
caudatafunt,vt cepi, cercopitheci 5 iatyri.
Natibus carent quadtupedes Cauda villofa
funtlupus, &: lupus Scythicus, taxus, lupus
marinus, musalpinus, vulpes,martes,gUres,
inuil:elzE,fciuri,mures Pontici. Cauda ietofa
cquus,poephagus , monoceros. Poephagus
fetashabet fubtiliffimas. Ima partefetofa
boues, leones. Caudaconuoluta & intorta
fues,ichneumones,canes,cham<^leorites.Su-
per dorfum reflexa iciurus. Pilofa panthera:,
mures auellanarum: fquamofacaftor,glabra
fi^es &:mures,longa crocodilus . Caudam
habenteadem fere qua ^eliquum corpus
longitudinejchamacleon, lacerti, paiitherae,
!chneumones,feles,lutra?, genethic, mures,
leoneSjCercopithecijCepijCqui, afini, boues,
hinnr,3xis,gazellx,mur^s Indici, hyaena^lu-
pi,vulpes,martes,fciuri, fimiaePraiianje. In
lacertis inusniuntur&geminaecaude.Scinci
caudaex acutiftima in craifiufculam exit.
Gauda mutila funt,capr3e,lepores, cuniculi,
mures Norici , caprearum ii ceruorum ge-
nera omnia^taxi^talpiE, mufimones, carae-
lopardalis. Villolis animahbus caud^ parua:

II NIEREMBERGII

funt, vt vrfis. In reliquis mediocris longitu-
do, vtinmure Alpino,& murearaneo.Cau-
dalatacaftor, laxa &latacordula. Propc
Reane Arabisefelicis vrbem, veruecum ge-
nerareperiuntur, quorumcaudas Vartoma-
nus animaduertit pondo efle hbrarum qua-
draginta quatuor. Venenum in ceruicauda
repeiiii traditur ,fed verifimileeft fellise0c
fubftantiam.

C A P VT XIL

"Di tegumento,

COrtice tegunturlacerti,crocodili,cha-
mxleonteSjCatus: tefta teftudinesjcute
teguntur psene reliqua. Aculeos 6C fpinas
habent hiftrices & erinacei , quas Ariftoteles
loco pilorum exiftimandas efle fcribit. Om-
nia fere quadrupeda, eademque viuipara,
funtpilofa, vtnotat Ariftoteles. Sunt inln-
dia Occidentali aliquae aues non plumis fed
villis indut^e. Squamas caftor, led tantum
in cauda, lamia toto corpore habet. Cutis
mollis ellranis. Tergora filicis duritia ha-
bent boues iEtliiopici.Pellis perdenfaveluc
crufta quibufdam fquamatim compada
rhinoceroti.Tcrgoris maxima duritia <{iinc
tarandus, taxi , bubali , elephanti. Hyaen^
pelles fulmine non tangi creduhtur. Corti-
cata omnia dura cute funt.i Senedutem
exuutvere & autumno lacertij&: qu^ corticc
tegunturomnia. Teftudines terrenas apud
Indos aiunt tefta exui. Spinae in echinis &
hiftrice acutx ; in hiftrice tamen longiores
mult6,albo nigroque diftindse.Lamia dra-
conum fquamiseft obfita.

CAPVT XIIL
De pilis*

Pllis inacqualibus funt caftor , putorfu'^.-
Piio incontrarium ad capuc verfo, ory-
ges. Legimusidem de Aethiopicotauro.Pi-
li fuu,ericeti,& ouium tenaces funt.In cani-
bus, equis,bobus,catis,decidui.Felis pilive-
nenofi.Pilodefo,& multos vrfi,fimi£E,oues,
ibices,cameli,fphinges,lupi,mofchi,capreo-
lus,guIo,vulpes,hya£n£e. Villofiflimus ani-
malium lepus, iuxta PUniu. Pilos fere mol-
les habent timida animalia,vt ceruus,lepus, '
ouis,caftor, lutra:&duriorepiIo funtcapr^,
atqueadeo orane genus caprorii &: ouiurn
filueftriu,taxus,ciuetta,mus Alpinus,latax,
bos,camelus,elephas. Duriftimo pilo func
hirci, fucs, ichneumones, hiftrices, \\)xnxi
hxc enim omnia funt fetigera. Hyarna fetis;
longioribus per totum dorfum riget.

CA-

HISTORIiE NAl

C A P V T XIV.

De colore.

I^Ilis niiidiscaftor, lutraj bub.ilils, gjzel-
la,talpa. Pilis albis mus Poiiticus, bilbn
albiis Scoticus, {imia: Pralianx, murtelx, in
teriis frigidis liiemej&: tuc armelini propiie
vocari poilunt, femm^ platycerotes,6(:: rupi-
caprar, (ed ranfilmc lepores , ctiam in Alpi-
bus. Ceruus aliquando albus inuentus eft^
iuxta Arirtotelem.ln Indiis Occidentalibus
nunc reperiuntur. Mylia albos vrfos gignic .
amphibios. Oryx colore lacleo ( excepto
ore.) Corpore albo onager Indicus, qui ta-
men capitc cft purpureo. Alij onagro eum-
dem colorem tribuut quem alino. Capiun-
tur interdum ratti albiirimi : m\noresetiam
mures albi confpedi.Vulpiscolor raro can-
didus. Canocolore func lupus,gulo,taxus.
Pilosinciaere candidos caftor habec,item
mus laflicius. Muli ex candidoin cinerem
canefcunti Nigropsenecolore, vrii, talpse,
vri.Cinereo lilueftrescati^mureSjCitelli. Vr-
rius monoceros ; quemtamenalij album,
alij fuluum faciunt. Pullo colore cameli;
fubnigro vel fufco murium genera fere
omnia. Color murinus in afino vulgaris. In
fuluo fubnigri martes. Sunt quzedam bico-
lora,quae dorfo fufco funt,8d ventre albo,ex
quogenere func glires, mures auellanarum.
Putoriui pilos habec injequales, ex quibus
breues fubfuluifunc, longiotes nigti. Rufo
colore & fubrufo func mures agreifes,hinni,
ceruijftrepiiceros Anglicana,vuipes pleru m-
que,fciurus,5<: mus aquaticus. Golore non-
nihilad caftaneum accedic lucra.Rupicapris
color incer fufcum & rufum. Pilus gazellas
rufus ad pallidum vergens. Muftela^ dome-
ftic£e pleruTnque in dorfo & laceribus ruril^.
Fuluo eolore leones,bonafi. Subus colore
flauefcic fplendido; Albo mularum colore
nicencfcinci.Colore nigrofunclacerciaqua-
tici , quibus vcrimquein lateribus|)un6l:a al-
ba. Viridi colore nonulU lacerii.Lucencibus
gutcis diftindi ftelliones. Nigro & flauo co-
lorefilamandrai LacercaChalcidica virgis
quibufdam ae^nei coloris diftinguicur. Tefta
varailuceo& nigrodiftinda teftudini terre-
ftri. Licenciam nacura£& otium indepin-
gendis auibusyin earum narracione demon-
ftrabimus. Sunc animalia,in quibus magna
colorum diuerficas eft. Aibi, nigri > &c mR,
fues,boues,cuniculiicaci domeftici. Nigri,
rubei,& cinerei,-afini.Vulpes raro candidus,
rariiis niger. Pecudes pro regione caslique
ftacu & habitum corporis &: piU colorem
mutant, iuxca Columella: idem cu intellige
de cecerisanimalibus.LeporeSjVtdixijin aH^

VKJE LIB. VII. II5

quibuscoticLindidi rcperiuncur. Mufttlxin
honnullisfrigidis rcgionibus,qu£Kmoncanaj
fijnCjicftace fufc(j,hieme funccandidx.Sciu-
rus in Franconiafrequentiuseftniger quam
rufus. Indicielephanti nigri & murinicolo-
risreperiuncur, ;5,thiopicialbi. Leones Ae-
thiopici ab Oppifino, Syriacia Plinio colore
nigro eflc perhibentur. Paulus Vcnecus in
Tartaria leones & nigros & rubeos eflefcri-
bit; vu 1 pcs, cerui, & vrfi , candidi in Suecia.
Tarandusquoque colorcm fecundiim anni
tempus &:locoium varietacem coi-nmutac.
Chamaskon mutat coloremliibinde, red-
ditquefempereum quem proximc attingit^
prseter rubrum candidumque,vt notat Ari-
ftoteles. Thoes per tempora immucanturi
& colorem diucrlum hieme aeftateve tra-
hunt. Mures quidem filueftresin Pannonia,
ceu viridesconipiciuntur. Varijs & maculo-
fis pelUbus lunt lynces,leopardi,capreoli,ca-
melopardalis, mus Ponticus ( propterea va*-
riusdidus) vormella, tigres, genetha, axis,
hyiena,ciuettus,cepus,cricetus, &c leem be-
ftiola NoruegijE. Ex cerui & cuniculi pelli-
bus qua^dam etiam maculofae fi^int. Cucis
colore igneo in rana venenaca foflili , viridi
inranaviridi maiore aquacica, & minore
cerreftri, qua: calamices dicicur. Coloreluri-
do &;fublucido rubetac terreftris,quae & ni-
fis maculis habet diftindla lateta. Nigroco-
lore cutis elephantieft. In Regho Coilunt
inuenti leones nigri, pfitcaci albi cam pedi-
bus 8iroftro rubeis.Tarandus,polypus,cha-
mifeleOn colorem variancpro adiundicor-*
poris fpecie.Sic rific adulacores nacura foeda
& ignobili imagine , auc irafcicur damnaca
ftacua. •

CAPVT XV.

omlorum colore*

OCulorum color equis folis animaciumj;
prsecerquam homini,variac,iuxta Ari^
ftocelem . Vicolo marino &L hyaenae oculi
in mille colores Cranfeunc fubinde. Oculis
nigrisonagriIndici,ignicis&: fplendencibus
pancheras,ieones,caci,ibices, ciuetta, lynces,
hyiEnaE;,lupi,capra£,capreoU.H£EC omnia ec-
iam nodu videnc : icem equi pra^cerea , &:
lepores, & quas ex feris nodu pafcuncur.Le-
porum alij charopis , aUj glaucis func oca-
lis. Lineam fupra oculos nigram habent
rupicapr£E , 6£gazelliE. Aureusorbis rana-
rum oculos circuic. Pellucidas oculoruns
genas habent ran^e.

k 4

Ii6

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

agicftium caro ficcior eftdomefticiSj&ven-

CAPVT XVI.

Nterna quoque animaliuin fcruremur.
Nili incapice &maxillis , caretchamic-
leon carnc. Caro dulcis & fuauis eft cu nicu-
liSjbonafiSjlciuiis^tarandiSjglinbus^camelis:
amarUrimx carnesonagds Indicis . Ingrati
fapoiis carnes bubali. Succi peftimi carnes
camelorum , caprarum , & hucorum ciim
con(enuerinc,equorum, afinorum, fimiaru,
ceruorum,vr(orum,ouium. Difficiles con-
co£iu cx ijfdem,& priecereabubuJsejOuillae:
ireni muiri Alpino,taxo,onagro,vulpi. Gale-
nuscignorum efum proprermfignem humi-
dicatemfugiendum fuadet. Rapaciumom-
niuin carnes declinant ad ficcicacem , & fa-
cile in corporibus generanc bilem acram.
Carnes bubulsenimiLi melancholicx.Solius
hcrdiinnoxiu carnis vfum notat Galenus.
BnmA^mo^Vii Platina, homm alimentum .pra~
jlat, Cameh cum lac tum caro fuauiiTmia
omnium eft,iuxtaAriftotelem.Viculina caro
bubula: prsEftac , faciliufque concoquitur;
Caroleporu melioris fuccieft quam bubu-
la &: ouiUa. Inter qaadrupedes gloria prima
/^^/^^,canicMartialis.Ha"din5 carnes hieme
improbancuij conueniunt aeftace,iiixca Ra-
fin. Dorcadis carnem melioris fueci effe
quam cecerorum agreftiumi fcribit Simeon
Scthi. Tigrium caro nihilo deterior bubula
pcrhibetur.

CAPVT XVII.

De quahtMihus canmm.

IVuat hic fubiicere ex Theodori Diacta
carniura cenfuras. Omnia animaha di-
uerfa, agreftia & filueftria , ficciora funt his
quasmdomibus nutnutur. Ceteravero quae
vino condiuntur , & ficcant, &nutriunt,&:
calefaciunt. Oxyzoma vero nutriunt com-
petencer,fed minus calefaciunt.Carnes fale
condic^, & co6lar,minus corpora nucriunt,
deiiccanr,&tenuanc, ventrem fufficien-
tcr procurant. Bubulafortiseft,&: nimium
vencrem ftringit , & ftomachi humores fu-
perftuos abftergic &c confumic fortitudine &:
giauedmefua. Vitulina minus quidem,fed
tamen fimilicer.Capnna leuior eft,&: miniis
vcnciem procurac. Poicina plus nutrit , &:
mmus vcncrem procurat. Porcellina miniis
nutrir,&: plus ventrem procurat.Veruecina,
fuillina , &: agnina digeftibiles funt , plus
vcntiem procurant.Hoedina fimiliter vt ca-
pnna. Porccllinagaiimatia miniis nutric,8£
vencrem &: vrinam prouocac. Gaprearum

trem ftringic. Ceruina fimihter, fed vecrem
ftringic. Aprina plus nucric , &: plus ficcac.
Leporina plus ftringit vencrem,membrade-
ficcac, &:vnnaiu mouec.

C AP VT XVIII.
De cctrmbus Volucrum.

iMnia volatilia nacura ficciora funt qua-
'drupedibus , eo quod neque veficas ad
vnnas fegregandasconceflas habeant,neque
faliuas emictant.Phafianus ficca: naturas cft,
vencrem ftringit. Parix fimiliter. Perdix &:
turtur ficciorcs func ,vrinam mouenc. Pa-
lumbus manfuetus ventrem ftringic , plus
nutrit. Galli,gallin£e,pulh miniis funt ficci,
ventrem procurant ,nutriunr comperenter.
Gallin^ rufticas &: anferes humidiores func,
&:ventrem procurant. Turdus fimilicervc
perdix.Ficedula miniis ficcac, vencrem pro-
curac. Anates, circicula, fulica, vel butio-
nes humidas funt , &: ventrem procurant.
Scruthio miniis infundit^ & ventrera pro-
eurati

CAPVT XIX.
De carmbus pifaum.

Plfces aliquinacuraficcioresfunt, vteft
fcorpius,conchyha,draco glaucus.Om-
nesafperifemper leuiores func S>C delicati,
quia occifi funt. Oranesqui fludibus &: tc-
peftacjbus cgBdrantur , fohdiofe carnes ha-
bent,&: funt digeftibiles. Polpus'&fepiavi-
dentur efle leues,neque nutriunt,neque ven-
trem procurant,&: oculis obfcuritatem adij-
ciunt, fediufcellaeoru ventrem deducunt.
Anguilla grauioreft multis. Thynnusficcac
medioc^j^iter, ventrem deducit. Lupus vcn-
trem & vrinam procurat. Mugila &: folia
fimiliter. MuUusficcioreft, &;vrinam pro-
curat. Afellusleuioreft,&: ventrem dedueit.
Aurata ficcior eft, &: ventrem ftringit , fed
interiora eius ventrem deducunt. Mursena
humidior eft,& ventrem procurat.Locufta
&:rhGmbus ficci funt. Sardina corpus &:
dentes ficcat , & vrinam prouoeat. Vmbra
humedat, & ventrem procurat. Hyginus
fimihterventrem foluit. Acerna ficcioreft,
&: vrinam procurat. Scaurus &: torpedo fi-
militer. Cancri ficcant , &: vrinam procu-
rant. Oftrea humida funt, leniter ventrem
vrinam proeuranc.

CA-

H ISTORIifi NAT

CAPVT XX.

De adipe.

SEuum proprieruminantiahabent,cerc-
ra adipem.Equusfcuumnonhabet, fed
pinguedinem,iuxtaHieroclem. Axungia &C
latidum funt in animalibus non cornigeris,
quorum quatuordentes vt plurimum pro-
minentjVt vrfisjcanibusjgliribus. Adeps
leonis cahdior quam vllius quadrupedis:
hoedorum minus tum calidus tum ficcus eft
quam caprarum, & hircorum miniisquam
lconum, fecundura Galenum. Adeps capri-
nus hu midior eft quam fuum , taxi calidior
quam tauri. Adipem phirimum gcneranc
qu^ cornigera,ob liccitatem,notat Galenus.
jPlcrifque animantibus pinguedo fme fenfu,
quamobtem fuesviuae a muribus dicuniur
arrofic.

CAPVT XXI.

De fangatne,

LEgitimus ftellio cruore carct.Nonnulli
niiiinoculis negant ranas {anguinem
habere.In illis quoquechamasleonhabet: in
corde etiam,& quibufdam venuhs ex eo na-
fi:entibus,ceiera exanguis eft. Sanguis tauro
& afmointer ea qujeanimal generant craf-
fi(rimus,iuxta Ariftotelem : timidisfanguis
eft dilutior, &: fine fibris, vt lepori , damar.
Sanguis aprorum craflus, quantumuis non
fpiftetur ; tauri contra celerrime coit| ided
cahdus in potu fu mptus,venenum eft. Apei-
thi & acanthidis fanguis aegre mifcetur.

C A P VT XXII.
De UBe- 9

LAc cra(rumvaccinum,ieporinum, ca-
ninum,ouillum,fuillura,aiininum. Ca-
prinum lac non admodum pinguccraflum-
queeft. Tenuius equis, tenuiflimum came-
lis. Lac temperatiffimum caprillum,mox a-
fininun? ouillumque , pottremo vaccinum.
Dulciflimum ab hominislaclecamelinura,
efficaciflimu ex afinis, iuxta PHnium. Ouil-
lum & caprinum multo minus habent pin-
guedinis quam bubujum. Adijcio qux
Theodorus cenfuit. Lac omne quidem nu-
tritorium eft , excepto bubulo, quoniam
graue eft ad digeftionem , & ventrem ftrin-
gitfortiter. Laccaprinumrecensleueeft, &
ventrem procurat. Ouillinum fimiliter &
equinum vtilius. Lacafinae plus ceteris nu-
tritjventrem purgat , vires multuraacqui-

/KM LIB. V II. fl7
tic. Lac caninum infantibuS mngnum cft
tucamcntum, raaxime fi ab mtante eanis
ipfa fugatur.

C AP VT XXIIL

De ojjibtis.

OSfa leones mares duriora habent quani
femin?,ade6 vt ijs percuflis ignis quafi
exfiliceexcutiatur.Ofladuriora ceteris ha-
bentcarniuora , leones tamen omnium du-
riflima. Cofta: homini tantiim oftonx , fui-
bus denx ,cornigeris tredecim , ferpentibus
triginta,iuxca Phnium. Mirificumeft quod
Antigonustradit dcolTibusceruinis,nuIluin
fonum edentibus, fi cado faucietur ceruus,
vtinfra Cap.xxxii.ipiius verbis narramus.

CAPVT XXIV.

De meduM.

VRfi carent meduUa. MeduUa feuofa
cornigeris,pinguis ijs quibus adeps. M e-
duUa arietis non caftrati inter venena nurae-
ratur. Leonum&: fuum.oflibusparura rae-
dullx ineft.HeduUa laudatiflima eftcerui-
na,inquitPlinius, moxvituhna, deinhirci-
na,& caprina,qu2 a Diofcoride quatto loco
poftceruinam, vitulinara &:taurinam lau-
datur, poftremaeft ouilla.

C AP VT XXV.

De ccrebro.

CErebrum humidiflimum caprae, vene-
nofiimcati. Incrementis &ia6turis Lu-
tix crefcit & decrefcit cerebrum:fuis timcn,
lupi, 8£ canis euidentiiis quam aliorum
animahum.

CAPVT XXVI.

De corde.

GOrda inarticulatiora fuum ^ neruofa
bou m ,maxime taurbru m .Proporpone
maximaafino,hycn?,rauribus,lepori,ceruo,
muftelis,&in furamaomnibustimidis, auc
propter metum maleficis. Duplici corde in-
uenti elephanti,fecundumGalenu;& perdi-
ces PaphlagoniaE,fecudum Theophraftura.

CAPVT XXVII.

De iecore,

NOn nififanguinera habentibusiecur
ineft. lecur luporura equina: vngul^
fimile efle,ex traditione notat Plinius. kcur

ele-

118 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

elephanti quadruplo maius bubulo cft,iuxta
Ariftotelem. Id PliniusaiTerit depulmone.
lecufculu muris brumadicitur augeri & in-
crefcere. lecur teftudinis vitiatum eft vt reli-
quumcorpus. Jecur geminum eiTe dicunt
ranis &c leporibus in quibufdam locis. leci-
noramuriurri Lunamfequi , (cribit Cary-
ftius. Minuumur augefcuntquccum lidere.

CAPVT XXVIII.

- De felle, ,

FEllecarentomniafolipeda, excepto ali-
no Indico. carent etiaex bifulcis cerui,
capra:,apri,dam(^,cameli»Oues etiam in qui-
bufda regionibus, yt in Ponto &C alibi,felle
carent : in regionibus perfrigidis hieme ca-
rent,ineunte vere felle implentur. Inter di-
gitata ver6,murium alij fei liabent, alij ca-
rent.Elephanto iecur eflefine felle,nonnul-
li putant, nec in iecore fel equis efte , fed in
aluo. Fel venenatum panthera2,equis, mu-
ftelasfilueftri.FeUi leonisetiam venenola vis
tribuitur, fedpleriquenonleonis^fedieopar-
di felli id attnbuunt. Facile ex colore,qu6d-
nam fel vehementius lit, quod remiiTius,
difcernetur.

C A P V T XXIX.

De pulmone.

EX aquaticis pauca pulmonem liabent.
Ouipara alia exiguum pulmbnem. Exi-
guum ficcum habent quadrupeda oui-
para , vt lacerti, &: teftudines, iuxta Arifto-
lelem.Plinius contra cham^leoni & teftudi^
ni pulmonem prxgrandem tribuit. Pulmo
maximus elephanto.

C A P VT XXX.

. De fiamacho,

Plfces ftomacho carcnt,ided magno-
rum ventriculus , ciim minores mfe-
dantur, in os prolabitur.

CAPVT XXXI.
De extis»

EXta cuniculorum in Bactica fsepegemi-
nareperiuntur. Horainibus abinferiorc
vUcerum parte feparantur membranis , quz
priecordia appellant,quia cordi prictendun-
tur. Veros glires & iciuros c^cum inteftinum
tantiim nadtos fcimus,Velahus ait.

CAPVT XXXII. .

De inteHmu,'

INteftinum redumnulli eftjcui non {inC
parre vtraq; dentes. Elcphanto inteftinmn
ita eft finuofunij vt aluos habere quatuor vi-
deatur.hi hocetiamcibus recipitur:nullum
enim conceptaculu cibi aliud feparatim ad-
eft.Antigonus Caryftius fcribit. t^hov- Ji^i^ '

0''d^V T77C/«T«V ^sm^iiC^Oi T<? M pmiiVctf yTtO-

EWaJls djjAfTJg^i' OKt>viCa.vuosaQ ^pS^ct^,
Peculiare hoc ejl tntesimis omu^ quod arietum
nonedant J'onum,jedfemellArumtantum Jint
'vocalia. ^uo rej^e.xijfe etiam Peetam aliquis
fojjet cenjere^vtfote curiofum 'vbique, cir exa^
diligentix, dum ita canit:
Seftem femineos neruos intendit ouillos.
Appendo quod fubdit de ceruinis offibus,
vtaugeatadmiratiqnem naturae. O^v^ mTov.
c/^V«T8 duvju^<^ov,}(^da>jUtAyi/u^ov <h^ fjLuTT^QV y
To tLu) eyTiT 'S.rMAia ol^^gLV^ou) rlw }^XH'

/blSbTK^n,ttt OTct a(pct)vu) li^yi^ csfoQ.cux-
Aa? t^t- od^v 0 <t»<A»}Ta4 c/^>l/»crat70 cw^^
^7m.c;

Nonminus admirabile , magis etiam 'vulffaJ..'
tum ejl, fpinx genm in Siciltd ejfe, cjuod appel-
latur faffus,qttam Ji ceruuf calcet,^ faucietur,
efdjeiu^ nullurri Jonum edere poJ?e ^ ideo^ad
jijlulam inutilia peri. Fnde etiam Philetas de
ed hdc expofuit:
(^tqueeuitato caiii mihi 'vulnereactita,
K^rgutum carmen mortua cerua canat.

CV^PVTXXXIIL

De ventre.

VEnter ruminantibus geminus, fangail^
ne carentibus nuUus , iuxta Pliniumi
Ex his qu£E ruminant, 6c coagulum habenr,
ventrem fimplicem habet lepus^ &:,vt facile
conijcitur,congener cuniculus. Ventres cle-.
phanto efle quatuor,Plinius fcribit. Ventri-
culusamplus vrfis&fuibus ,arwluscanibus
&: leonibus.

CAPVT XXXIV,
De hene.

CArec liene confpicuo chamxlcon.Lie-
nem perexiguum habent quadrupeda
ouipara. Bifulcis cornigeris lien rotundus,
•canibu5 torcisficuthomini lopgus.

■ ^ , CA.

/

I

. HisTORi^ na:

CAPVT XXXV.

De codomlo,

COag^ilum foli leporiex ijs quje vnu tia
vencrem habenc, ali^s coagulum ha-
bentomnia ruminancia.

CAPVT XXXVI.
Dq nnihus.

REnes habent omnia quadrupedUjquiE
animal generantroua parientium tertu-
do ibla, quie & «omnia alia vilcera. Teftudo
tamen quam lutariamvocanc , vefka ^
renibus caret. Renes ouium ceterarumqtie
quadrupedum sequabiles funt ^ non ficuc
boum, qui tamquam ex multis exigUis teni-
bus compofitLVidentur Ariftoteli.

CAPVT XXXVIL

QVac gignunt bua,ve(ica earent, nifi te-
lludo vc plurimum,nara teftudo iuta-
ha eciam vefica orbaeft.

CAPVT XXXVIII.

De excrementis.

Flmum ficcu egeruntcanes,lupi,Ieones,
liquidum boues. Afini plusexcrementi
ficei egerutquamhumidi>Stercus bubulum
faeultacisefl: exiccacorije, iuxta Galenu. O-
doratum fimu mufl:el^,martis,fgetidumleo-
niSjferuidiflimumbonafi. Vrina graueolens
leonis.Rattbrum vrina libidine accenforum
venenofa. Stercusafinorum optimu,pofl:ea
ouillum & caprinum , item iumentorum.
Siercusex porcispeflimura. .Vrina femina-
rum omnium tenuior eft cumfoetas funt.
Oues &capra: crafliorem reddunt vrinam,
quara fui lexus mares : feminas afinorum
tenuiorem.

C A P V T XXXIX.

De magmtudme.

ALbani & Indici canes inuficaLtze funt
magnitudinis. Tigres in India maximi
equi magnitudine. In Oriente mures func
vulpium magnicudine. Elephantis Indicis
magnicudo maioreftquam Afvis.Oues In-
di^ & capras ad maximoru magnitudinem
afinorum accedere,iElianus narrat.InCale-
chut IndiiE regione lacertorum genus inue-

rVRiE LIB.Vin 119

nituraprorum magnitudine. In Galli;Equi-
buldanl partibuS lacercos catuloium canis
raagnitudine rcperiri,fama eft:maximorum
equorum magnitudine Cafpiae caprx;; iuxta
^lianu. Idem capras feras in Libycis mon-
tibus ad boum magnitudmem accedere
fcribit. In Tarcariasregione arietes non mi-
nores afinis funr, vt fcribitPaulus Venetus.
Sunt apiid Indos boues,qui maximos hircos
magnitudinenon fuperare vidcntur. Bubus
alijs Indicis camelorum akitudo , &:iuxra
iPlinium mula: maioresquam mares. Rana
aquatica innoxia, femina mare maibr. Intcr
Guipara fepe feminze maiores (unt m.aribus^
incer viuipara contra.

CAPVT X L.
De motu.

GRadiuntur aniroalia,volant,natant/aI-
titant,repunt, labuntur, trahuntur, ia-
«51:antur,aliaconfiftunt femper. Bipedes &
eredo corporenon rarb incedunt vrfi,mures
Alpini,ericetus. Sunt mures qui bipedes am-
bulant,iuxta Ariftotelem. Lacertus aquaci-
cus ira incitatus , re£lis pedibus infiftit. Si-
miarum genera omnia ftant , fedent ,ince-
dunt vc hominesi Arborem auerfi derepunc
vrfi; imitancur in eo homines.Pedatim (y$s-
i-aWeAo/ ) incedunt leones,cameli. Saliunc
magis quam currant lepores,-ranae,ibices,ru-
picapraj. Elephas poplites intus ftedit , ho-
minis modojcetera animaliadiuersum,iuxta
Ariftotelcm . Sed & lacertis priora genua
poft-curuantur, pbfteriora ancrorfum. Vrfis
praeterea 6l fimiarum generi contraria func
genua.Tardus inceflus & piger bobuSjafinisy
lacertis aquaticis,crbcodilis, ceftudinum ge-
neribus, chamaeleonti, falamandr^, & om-
nibusquibusbreuia&compa(5ta crura, auc
genua contraria. Natatilia funt amphibia
omnia, reliquafein aquas non nifirefrige-
randi gratia immittunc. Teftudines fupinae
fefe inuertere nequeunt. Timida pleraque
velocitate valent, & quibus longa & gracilia
crura.Veloeiflimo curfu valctfnacki) (animal
apud Mofcouitas) tigres,tarandi, afini Rea-
tini,ade6 vt volare videantur, on3^i,cerui,
mulmones,cauii ^thiopici, &omnes tauri
feri,ibices,rupicapr^,cynocephali,{atyri,mo-
nocerotes,capieje,leucrocuta, alces , cameii,
y,'oK%*i panther:e,choes,canes,equi,hys;na2,
lynces,Ieones,elephanti,lupi,lepores.Ea que
fede ftabih degut,in humore funt.Terreftriu
nuUa ftatu immutabili viuunc, vcquietem
formicarum miretiir Caryftius.NaraHeiia-
nicus Lcsbius narrac , Tiiebis iEgyptijs efle
fpecum invrbe , in quo trigefimo quoque
raenfiu m die nuilus ventus iic , i eliquis die-

bus

I20 . lOANNI-S EVSEB

busventofis: videriqueeum deledum ali-
quid infciuiabile & obferuatu difficile ha-
bere , iicut &:hoc quod Euripus reptimo
quoquedic non rccipiocetj tormica: no-
uilumo quieicant.

CAPVT XLI.
'T>e tempera,mento.

TEmperamento calido & ficco canes ,
leones,vulpes, mulVelaE.ccxuijCati, apri
quiigneae func naturae^onagri, aiini, leopar-
dijCamcli, equi. Leporem alij calido&iic-
co, alij licco &;frigidotacmnt. Calido &
humidotemperamenio , fus , mus ; frigido
&ficco,boues, elephanti,canes, lutrse. Fri-
gidofimicX : fngido U humido, vrfus, fala-
mandra . Temperamento prauo teftudi-
nes. Silueflria eadem qua vrbana temperie
funt , fediicciora & calidiora. Rapacium
omnium carnes declinant ad liccicatem.Fri-
goris pras ceteris patientes vrii , vaccx , fala-
mandrasjibices. Leonina caro ceteris caii-
dior. Bos temperamcnto quam fus multo
ficciore. Canis animal eft temperamenti ca-
lidi & iicci , fi ipfum per feconiideres : ft ad
homine conferas,ficcus eft;ii ad formicam,
humidus. Rurfus hominis refpedu caUdus
eft. Leo frigiduseft^iuxta Galenum.

CAPVT XLIL

^ De odore.

SOlas animahu pantheras odorataseiTe,
apud vetereslcgicur , fcd hodie ciuetti 6l
mofchianimahaodorata repenucur, at pan-
therze non homini , fed.anunalibus ceteris.
bene olent. Olida & foetida func lami^e;
Muftebrum genus omne ira incitatum gra-
ue quiddam olet, maxime tamen putorius,
hiftrix,cuniculi,lutra,caftor,hirci,vulpes,ca-
ti,mus Alpinus,8i mus araneus.

CAPVT XLIIL

De aliis qmlitAtihj^s.

LAcertus difle6lus partibus fuis iterum
coit. Homo , quem lupi Italici priores
viderinc , vocem amitcit. Bitislia muliere
afpiciatur,exterapl6 eam inmorbum addu-
cit. HyaensEvmbrx conca(3:u canes obmu-
tefcere cradunc. Vncia animalfEEuifTimum,
cum libidme feruens aliquem fauciaueric,
muresad faucium conueniuntj &iperrain-
gunr, 5: ita faucius moritur.

I N lEREMBERGlI

CAPVT XLIV,
De f-uoce.

IN India Occidentali &: Africamuti ca-
nesinueniuntur. Muta funxtalp;i,rubetx
genus terreftre,crocodilus.Ranas in Cyrena.
plane mutas efle,fcribic Aril^oteles ;idemqp
deSeriphijsPhnius: cetera func vocalia.Ra-
nas mutasdumtaxatex accidenti cflecausa,
cenfet elegantiflimus Simocatta. Qujeritin
Quscftionibus phyficis , cur Seriphia: ranje
mutxiint. R,cif;ondet ita : ^jd muta fint
€a,in cansA esi aquarum natura ob nmtam hii-
miditatem.Vnde Jiquis transferat hoc animal,
loquax Jlatim fecerit,dr adpropriam naturam
reduxeritjquafi Itbcratum Circa vincsi/u.Cy-
rena;a autem rana quod non iit loquajj,
amaroraquarumefficic.Cicada feminamu-
ta eniam fettur. De eadem idem Simocatra
lcpide qu^rit , curcicada femina iit rauta
fada : & relpondetid fieri quali per mode-
ftiam pudeat loqu^citaDs.Non ^videSyinquif:,
compofiie hanc isiam cicadam infidentem ra-
mo , nimls taciturnam,tamquam (i Pythagora
inHituta dogmatls ? Fngida natura func ci-
cada:, ea piopter circa aeitiuam tropam inci-
piuntcanere, & Sole lecedence a luauimi-
nuritioneifta deiinunt , temporeque meri-
diei funtvocahores. Cicada igitur femina
humore mulium fuperat maiculum, &:na-
cura eifilentium indixit, intendens humidi-
tatem. Ideo garrula cicada,noneft fctnina,
ledTheano veluti quxpia fecreta reticens,
Homero quali,qui fermonem viris curi^effe
pr^cipit, obeditacobtemperat. Fortia ani-
malia vocem grauem edunc,vt leo,bos. Ti-
midis vox plerumque acuca , vc lepori, mu-
rium generi,muftelis,canibus.Mures Alpini
vocem argutjc fiftula; fimilem edunt. Voce
arguci{fima pracditum eft rubetx genuspar-
uum. Sibila emittuntjVt dracones,lamia:: fi-
bilum perexiguum 6l abruptum, teftudines.
Ganniunt vuipes,&; blande immurmurant;
latrando & vlulando canes etiam imitantur.
. Voxterribilisneadibus.obfccena &: dira ca-
tis & monoceroti. Voces catis pro vario ani-
miaffedu varia:. Ouium vox mollis&:re-
miira^^p^^Mf^of^figH. Hyarnam tradunc
. inter paitorum ftabula,nomen alicuius afCi-
duo auditu addifcerc. Crocuta; quoQue,&:
leucrocutae, mantichorx , & fphinges ho-
minum fermonesimitari traduntur. Cyno-
cephalos vlulare tanttim, Aelianus fcribir.
De minoribus fcris,vc func vu!pes,choes,S<:
lupi, vMnTtTv yjjf c^pvttB(^ diciiur , vC notac
Pollux . Sunc hnguhs animancium voces
proprias ad vcnereum coitup . De varijs
animandum vocibus lege Audorem Phi-

lomeia^.

HISTORIiE NATVRifi LIB.VII.

121

l.omela: , qux proprij qvuifi ettedus appcl-
lari. podiinc 3 vc inugiic boum , hiniiire
cquorum.

G A P VT XLV,
De (ibo.

COrdulus foluSjVC mukis viderur, ex ijs
qua: humorem recipiunr , paftu fggre-
ditur. Hcrbarupaftu viuuncex carniuoris,
pr.^ter vrfum,nili medicina;gracia,nuUa: ex
amphibijs , genus alterum vribrum aquaci-
cum,&: mures aquaticijex ceceris folipeda &:
bifulca, icem lepores. Vnum animal digicos
habencium herba aHcur lepus , iuxca Phniu.
Sed & ahaquxdam digicaca herbis vefcun-
tur. Ran;e quoquc terrellres herbis &: ccrra
pafcuncur. Sunc qu^e fructibus arborMmvi-
uunt, vc fimiae,fciun, taxus,catus. Sunr qui
irudibus arborum,herbis, &: radicibus pro-
mifcuc vefcuncur. Herbis odoracis pafcicur
mofchicapreolus,odoracis Eoribus fcincus-
Melhs auida meleSj idis, falamandrae , ftel-
hones,fcinci,vrfi.Ad Chahbas aurum a mu-
ri bus vorari aiunc; in Cy pro, Paro,G y aro in-
fuhs ferrum erod?. Lupus peculiare eiTecer-
ram quamdam in fameedere, fcribunc Ph-
nius & Ariftoceles. Non aho quam aeris ah-
mento chamasleon viuit , iuxca PHnium &:
Sohnam : fedahj chamasleoncem rore &:
mufcis ah fcribuncVenenis caprae & cotur-
nices pinguefcunc.Stelhoaraneis viuic,& ro-
re,& melie. Sues deuorant ferpentes, hma-* .
ces,&: falamandras. Ichneumon ferpentes
in cibo appecit. Mortiferis herbis pafcitur
catoblepa , &caxus. Omniuora func vrfus,
rues,vulpes,iacerti,mures A!pmi,ichncumo,
feies. Carniuorafuntdigitaca viuiparaom^
nia, prascer leporu genera. Quadrupeda vi-
iiipara,qu£E ferracis funt dentibus,carne om-
nia vefcuncur,iuxca Anftocelem. Ex iiisca-
daueribus vefcuncur, qux exprseda viuunt:
fuesetiam famis t-empore cadaueribus non
parcunc, quin ecia props ios fcEtus pr^e fame
abfumuc. Boues quofdaluporum inftarcar-
niuoroselTejRhalis fcribit. ApudGaraman-
tas ouillum pecus carne &iac5:e aii,-^lianiis
narrat.Ranae mortua talpamdeuoranc. i-^-
Qvo^uyA omnia amphibia , 8<r prjeterea caci.
Cynocepiiah genus quoddapifcacionis pe-
riciffimum.In vico quodam Indias pifces ab
indigenis capris pro cibo obiici, Aelianus te-
ftis eft. Agricolaaffirmat,iltifros,raorefibri,
in riparu cauernis pifces captos comedere.
Noeiza quoq-, muftelarum generis vidiuni
exaqua pecic.Pediculisdele6latur (imi(g,ver-
mibustalpie &teftudines cerreftres.Turdo-
rum fimus bobus in pabulo datur. Aues &
gallihas vcnantur v.ulpes, ichneumon, cati,
putorius,&: alia quxda muftelarum generis;

Opiftonomaboucs Indici,& Garam5tici:al-
ce prctereaproptercrafticudiiiem ftiperioris
labri.Prioribus pcdibus pro manibus vcucur
fciuri,& cereramurium gencra,vrfi.EIephas
promufcide loco manuum vticur. Carpunt
pafcendo gramen oues & capra^. Suc qui ca-
pras ^ carpendo diftas aucumenc. Sunc qui-
bus fomnusprociboeft, de quibus poftca,
Famis paciencesfunt aiini & leones.Vefcun-
tur leonesalcernis dicbus, iuxca Ariilocelem
&: Pliniii. Echinum aiuncadannum vlque
finecibo durare pofle. Ruminanc cornigeraj
&: prjECerea camelus,lcpus,cuniculus,mures
eciam vulgares, non tancum Poncici. No£ta
pafcuncurlcpores,cuniculi,vuipes,capreoli,
lupuSjhy^na, mures: ceftudines no61u e marii
paftu egrediunrur,interdiu viuutconchyiiis,

C A P V T XL VL

De potifi

VEnufte morem clepliantiscommendat:,
TheopiiyladusSchoIafticus.fx^tfym,'
inquit, 'vmbra fui in aqua vifam elephai:qud'-
fropter Indos obferuare iilunem nociem di'
cunt^quando transjretare 'volunthoc animal.
Ilarciffo ifH, quem fabuU celebrant, exmpld '
est elepkas jVt fuaipjius 'vmbra declinata^amO'
res auerfetur a natura alienos. Hxc ilie. Aqua
curbulencafuauius bibunc cameli,eiephancii
cqui,& muli,iuxta Ariftotelem; fed Came-
rariusequis limpidam &c recentera aquam
vult adminiftrari. A potu abftinent afini pai-
ftorales apud Afros,item hiftrices,fecudum
quofdam , fed Georgius Agricoia hiftrices
bibere dpcet. Gliresanbibat,nonfatiscom-
pertum.Cunicuh a potn menfesahquoc abf-
tinent. De mtire quocjue an bibat, non fatis
conftat. Ariftoteles murem bibentem facits
idem mures,ciim bibcrint, emori lcribiCo
Hoc MichaelE pheiius vniuerfale exiftimat
omnibus muribus. Leoquoq; rarusin potn
eft.Cameli quatriduo fitim tolerat. Aquas in
Anghaouibusexitialeseffe, Cardanus fcri-
bic. Vino deleciantur pardalis & papiones.
Elephanti &equi vino fumpto ad pugnam
animofioresredducur. Suesinebriantur vini
fsecibus.Simije quoque inebriataecapiuntur.
Vrii bibendo aquamorfu vorant.Sorbendo
bibunt , quibus continui dentcs ; reiiqua
lambendo. Coruiasftate nonbibunc. Nec
minus mirificum , quod Caryftius fcribic:
rhyllis ferunt greges quinto demn die potari,
Prodigiofius eo ett , quod in Zacyntho fit.
Nam quotemporefpirantEtefie,capfi hian-
tes ftant verfus Boream , eoque"contencij
aquamnon requirunt,ncque bibunc,

L CA-

122 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

quouis vcnenato genere . Idis hyofcia-
CAPVT XLVII. modcuorato, luesetiam fibi cancris mc-

demur. Plura alibi coUegi.

De morbis.

CAPVT XLIX.

PEftis accedit lanigero maxime pecori.
Scabies equis mortifera. TutTis fues,e- Cur ammdlta agrotent.

quos & oues angit. Angina raorbus iuuencas

necat,&: fues. Alopecia morbus vulpium. T T Ic commemorare iuuat , cur ani-

Afthmainequisincurabile.Comitialimor- XTlmalia, incapacia culpse , pcenam fe-

bo infeftanturcapr^EjOues, equi, cati, alce. pe tolerent . $cifcitata iftud fuit beata

Viculse (alijviuulic; equosoccidunt. Tres Birgitta, cui ita Ghriftusrefpondit : ^^e-

acutiffimi morbi equis,& aliisquibus folida: riscur amwalia fatiuntur injirmitates. Hoc

funt vnguljE,accidunt,vefica,conuerfiointe- ideo eli cfuia in els ^ ficut in ceterls , om-

ftmoru qua;//mvocatur, &cardiacus, iux- nia funt inerdinata. Namego fumomnium

ta Hieroclem.Oues & caprse numquam fa- naturarum conditor , & dedi vmcuique-j

nsE funt,femperqjfebriobnoxiae. Elephan- natur/i temferamentum fuum , ^ ordinem

tiafis morbusboum &: equorum.Febriten- in quo vnumquodque moueretur ^ viue-

tatur equi,leones,boues,oues,&: capraefem- ret . Verum fojlquam homo fropter quem

per,mulusrar6.Patuitceruosnumquamfe- omnia faBa funt,dileBori fuo , id ef mihi

brefcercjfcribitSoUnus.Ficus &:frenes mor- Deo juo fe oppofuit ^ capernnt ^ omnid

bi cquorum , quorum hicintra duas horas alia inordinationem fuam fufcipere , ^ om-

aliquandoeosoccidit. Hernia ex calcitratu nia quxcumque ei reuereri deberent , cxpe-

cquos occidif.ignisfacer oues. Mulispeftis, runt fe ei opponere ^ aduerfari. Propterea

cuius mulcjE fpecies a Vegetio numerantur, ex huius inordinationU vitio^ ficut homini^

bobus , equis &: afinis exitialis. Griftiafis fic & aniinalihm plurima comingum moU-

morbus equorum,Latinehordeatio.Goria- Jla , aduerfa . Ceterum animalia etiam

gopeftisbubuligeneris,&: equoru. Dracun- quandoque patiuntur propter intemperan-

culus vermis equos vexat , item dyfuria. tiam natura fu£ : quandoque propter miti"

Hyofciamo potofuesinfaniunt. Potomage- gationem feritatis fua , purgationem ip.

ton herbacrocodiliscontraria.Rhododaph- jiHs naturx : quandoque propter peccata ho-

nes flores &folia mulis, afinis, capris,cani- minum , vt cum iiia plagantur , ^ fub-

bus , 5£quadrupeduplurimis (ahna capris trahuntur ^ qua diligit homo ; attendat ipfe

&ouibus;fcrophuIaria fuillo generi , man- homo quanta pcena dignus fit , qui maiorc^

dragorsE malavrfis venena funt. Adamantis 'vtiturrattone. Etenimniji exigerent pecca-

herbaleonibuseftaduerfa. Aconitumlyco- ia hominum , non ita ftngulariter animaliay

^bonon omneanimal occidit : alij addunr, quA ad manum hominis junt, affligerentur.

orane animal quodcaecum nafcitur.Apocy- Sed nec ipfa fine magna iujiitia patiuntur.

mum canes &: omnes quadrupedes necatin 7^m aut ertt eis ad celeriorem vit£ finem,

cibodatum Allium muftela£&; panther.x aut ad minorem miferia laborem , na-

aduerfum.Herba quam noftri anferinumpe- tura fortis confumptionem ; aut propter mu-

vocar,fuibus venenofaeft. Squillarcon- tationem temporum , aut ex incuria homi-

tadu lupustorpet. Vulpesaiunt, fiederint nis labore proueniente . Timeat ergo hdmo

amygdalas amaras, nec fuperbiberintj mo- prA ceteris me Deum fuum, & tanto mitior

ri.FimumgalUnae aboueinter pabula fum- fitcirca creaturasmeas , animalia , quibus

ptum, bouem necare dicitur. Cicuta herba propter me earum creatori mifereri debet.

ab afinisdepafta inTufcia ,grauiffimum il- }deo enim ego Deus pr^cepi homini de fab-

lis foporem inducir,ade6 vt mortuividean- bato , quia cura eFi rnihi de omni creaturi

tur. Conyzam edentes caprac moriuntur. med. Adijciam quas de dolore partusfub-

Crocodilus terreftris croeium timet,vnde dit oraculum. i^dfecundam qu^Jlionem,

quidameum didum exiftimant. Ghamaj- cur omnia nafcuntur cum dolore , rejpon-

leonalbus canes,fues,mures; helleborus ni- deo: Homo quando contempftt deleciattonem

ger equos,boues,fues occidit. pulcherrimam , Jlatim incurrit vitam la-

boriofam , quia inordinatio ccepit in ho-

CAPVT XLVIIL ^if^c & p^r hominem ; JuBitia mea efl, vt

-r^ j . etiam aliis creaturis , qu/e funt proptcr ho-

J)e remcdips. ■' ■' j -'r ' ' ^

nnnem , altqua amantuao pt propter tem-

AEgroto leoni fimia pro remedio cft, peramentnm deleciamenti fni , 0" fomen-
vrfisforraicx , fuibus &: ceruiscancri; tum nutrimenti fui . Ergo nafcttur homff
illis a ferpentibu^ , his a phalangio, vel aho ctm dolore , ^ progreditur cum laborc^^

vt

HISTORIiE NATVRiE LIB. VIL

12S

tvt ad^lMetem veram feftinan Jludeat: mori-
tur vero nudfts & faufer, vt refianet inordi-
natum modum fuum , timeat futuram dif-
cu(?ionem. i^nimalia etiamideo pariuntcum
dolore , vt exce^um temperet amaritudo , ^
participes fint hominis in labore (jr dolore ;
propterea homo quanto nobilior eli animali.
bus , tanto feruentius diligat me Dominum
Deum creatorem fuum.

C A P V T L.

De <vita. ,

NVpc dicamusdevita.Hefioduscbrni-
cinouem noftrastribuit aetateSi qua-
druplum ceruis. Camelos viuere quinqua^
genis annis , quofdam & centenis , Plinius
& Ariftoceles craduntV Elephantem alij an-
nos ducentos , aUj trecencos viuere aiunc:
Ariftoceles,iEHanus,Solinus,Srrabo. Ad fe-
nos annos vmunt.ichneumon,hircus,catus:
fed catiannosfere decemetiaviuunt. Rana:
teporarise ex puluere & imbribus orta: bre-
uiflim(^ fut vitiE.Hemerobius diariuseft.Ae-
tate differunt capras & capreolus.Difcernu-
tur in prima aecate vitulus& vitula,in fecun-
daHuuencus & iuueca, vt notat VarraLon-
gum tempus viuut lupus,leones,mures;VuI-
pes etiamiuftam facis xtacem conlequun-
tur. Vita aliquibus mulis ad o«Slogefimum
annum, alinis ad trigefimu. Vitaequorum
plurunis ad decimum oftauum atque vige-
limum , longiffima adtrigefimum annum.
Nonnulla: feminac quadraginta vixerunt
annos. Viuunt etiam annis quinquagenis,
iuxta Plinium,qui& prodicum fuilTe aic,{e-
ptuaginta annos equu vixifTe. Quindecira
annos, aut ad fummupi viginti , viuunt bo-
uesjfues, canes: fedLaconici canes dcnos,
feminc^ duodenos tantum,vt fcribit Plinius.
Vita ouibus ad denos aut duodenos inter-
dum , capris ad odonos complurimiim an-
nos , in Aethiopia vero ad vndenos etiam*
Animalia quas frequenter coeunt , breuioris
funt vita^. Mulae & afinse maribus funt vi-
uaciores. In plerifque fanguineis viuiparis
mares funt viuaciores quam feminae, iuxta
Ariftotelem. Magna animalia plerumque
viuaciora funt paruis. Mares equi minus
temporis viuunt quam feminae , propter
coicum,fecundumAriftotelem.Phniuscon-
tra maribusplurestribuit annos. In calidis
regionibus animalia funt viuaciora quam in
frigidis. Ea qujE felle carent , longioris funt
vit*e, quam cetera qux fel habent.

CAPVT LL

De fomno^

ERedo corpore fomnu capere elephan*
tes, dixerunt ahqui. Aries ad vtrumque
Aequinodium cubandi rationem mutat,vt
fcribunt Aelianus &; Macrobius; id alij fieri
negant. Oculis apertisdormiuncleones,le*
pores. Sunt qui leonem infomnem effeexL-i
ftiment. Teftudo marina in aquis ftertendo
dormic. Somnianc fere omnia c^x animal
pariunti Hibernis menfibus fomno fepulci
lacenc vrfi mares quadragenis diebus^feming
quaternis menfibus ; glires item,teftudmes,
mus auellanarum, crocodili, ericeti, mures
Pontici,fciuri,lacertarum U ranarum gene-
raomnia,chama£leon, mus Alpinus , hiftri-
ces, erinacei,taxij& muftela: non toca hieme
dormiunc. Exhisquaedam vecerno pingue-»
fcunt,vcvrfi,glires,enceti. Plurimum dor-
miunt fues muftela^. Diesin terra,nodes
in aqua degit crocodilus. Nodu vigilat,in*
terdiu dormit hiftrix»

C AP VT LIL

De relpiratiom*

APes & alia infeda per poros falceia
totius corporis refpirant. Apros Indi-
cos , quos vocant fainosj placuit nonnullis
per dorfum fpiritum emiccere,velutialij pec
nares ibi foramen habere inftar vmbilidii
Cetacea aquam efflant. Sua quoque ahqua^
lis fpiritus emiflio eft aquatihbus. Cacum
fpirare ignes, fcripfere aliquii

C A P V T LIIL

De ingenio»

POft artus &: corpus obuio demiremut
excurfu afFeftus & animum brutorum.
Nonidemomnibus: diuerftiseftjiffld auer-
fus. LupuSjCamelus, vrfiis , & fuilla omnia,
nacurah odio aduerfancur equis. Quidam
hisftruthio-cameluaddunt: Afiftoteles &
Plinius anthura auem,qua:equorum hinni-
tus imitatur. Veftigia lupi calcata equis,
afferre torporem ferunt. Lupus echinum
metuit: eidem maxime aduerfus leo, adco
vt corium leonis cum corio lupi poficum,ip-
fumdepilet. Bafilifco ferpentiutri venenatif^
fimo muftelarum virus exitio eft.Lepus om-
nium praedx nafcitur. Crocodilus mfeftos
Jhabet ichneumonem, delphinum genus in
Nilo,cercopithecum, accipitres, bubalum.
Ichneumon cum afpide inimicicias gerit,
L 2, cerco-

124 lOANNIS EVSEB

c.rcopithecus oum fimia, fimiacum teftudi-
ne vel iimace; teftudo cum perdicc, vipera,
&; ferpentc; fefpens cum buieonCjCeruis,ru*
beta, muftelis,luibus,muribus,& lacertisjla-
certi cum rubeta &:cochleis ; muftelae cum
cornice&: fuibus ; murescum fehbus ,mu-
ftelis, viperis, vulpe, accipitre , & nofturnis
auibus. Leonidilfidium eftcum fcorpione,
quem mire fugit •, itemcum leontophonQj
muribus, thoe, monecerote , &: gallis , qui
leonibus maximo dicutur efle terrori.Scor-
pio ftellionc hoftiliter odit. Capitale odium
muribus,&catis. Hya^na, mus araneus,ho-
minis cranium , & gallinaccus adueifantur.
Si hyasnae & pardabs pelles coramifcentur,
pardalina pilos amittit. Chamaeleonti cum
ferpentibus , ceruis , &: accipitre pugna eft.
Circus,accipiter,a:falo,Nili angues, miluus,
lupus,vulpiaduerfantur; lupus ouibus&ta-
randis. Oues etiam mortuac , mortuum lu-
pumexpauelcunt ; nam ouinatympana co-
ram lupinis paene obmutefcunt , & ouina
pelliscum lupina iunda pilos amittit. Elc-
phantiformidAnt hircum, porcum,mures ,
&L dracones. Coruus infeftus eft tauro 6C
alino. Afinusetiam colotam inimicam ha-
bet. Sonces &: aideola: foetibus inuicemad-
ueriantur.

C AP V T LIV. •

De indttfirm.

INduftriiis nuncadmiremur,quasf;Epe,
quialibenter,intrudimus. Lupus contra
magnaarmenta dimicaturus, ventrem terra
explere diciiur,vc ponderofus non facile ex-
' cutiatur : vifus eftetiam frondes , qu3S ore
geftauit, capris porrexiffe , hocque modo^
enecaife. Idemminores pecudes auricula
comprehensa fccum currendo abducit,&:re-
nitentium clunes cauda ferit.Fertur de mu-
ribus Alpims, quod alijspabulandi gratiaex
cauerna egreifis , vnus antc aditum cuftos
in fpeculis excubet , qui hominuferarum-
quc aduentum ceteris clamore denuntiet.
Vnus ex muribus Alpinis pcdibus fupinis
fcenum areliquiscongeftum ceuplauftrum
accipic, & fic onuftus , caudaque mordicus
apprehenlus,infpecum trahitur.Eodc modo
caftores ligna aduehere , &: taxos cffoffam
terram cxdomicilijs eueherc,apud recentio-
reslegitur. Caftoresex lignis quoquc cafas
artificioscextruunt. Crocodilus ciim famc
ftiraulatur , hauftas vndas in fcmitas cuo-
mit,vt homines aquatum egredientes, in lu-
bricavia labaniur, &: facihus abs lecorri-
piantur. lam prouerbialcs funt (rocodili /4-
crym&. Vulpes in terram abieda,mortuam-
quc fcfimulans, aduolantes aues hiantiri-

I NIEREMBERGII

£tu captat. Eadcm erinaoeum conuolutuia
vrina fu a fufFocat. Pifccs quoque aftutc cx ri-
piscaudaiilaqueat. Vefpas prjeterea caudje
villo implicatas , ad obuias aibores aut mu-*
ros excuffas obterit,&: deuorat.Echinusvin*
demiaEtempore vites fubit , pedibufque bo-
trorum acinos in terram decutit , quos ibi-
dem volutatus vndique fpinis confixos exci-
pit , iuxta Plutarchum. Pantheram , cuin
vcnatur,fefe abfcondere ferunt,& odore fuo
belluas illedas inuadere. Hyaena vomitic^»
nem hominis imitado,canescapit,iuxta Ari-
ftotclero. Maligne aftuta funt,qua2 funt an-
guftis oculis vel pupillis,vt muftela^, ichneu-
mon,catus,finv<^,vulpes,ftcllio,lutra,croco-
dilus,mures,kipi,lynces,caftcr,vrfi,ericeius,
erinacei, hyafUjE, chamarleon : hacc omnia
funtetiam n;ordacia: fimphcia 6d ftolida^
bos,alce,ceruus,ouis,afijDUs,fucs.

C A P VT LV,

De dijctplmg. ^

HYaena voccm humanam imitari fer-
tur, PtolcmsEusfecundus ccruura ad
Griecum fermonera afiuefeccrat. Sufiae ho-
ucs numerandi fcientiam tenuilfe exifti-
mantur.hidicum fermonem intelliguntcy-
nocephali. Ad omnia funt dociies eicphan-
ti, fimise, canes. Elephanti genibus fummif.
fis,Regibus aliquando fupplices fuerunt.Eft
illis quoque religio fiderum, iuxta Plinium.
Equos 6d boucs laltationes didiciiTe conftac.
Piura alibi dedirnus.

CAPVT LVI.

De Jlratagemaubus.

AStutias brutorum libcntiffime rairatis
iteriim introducimus , mucaco titulo.
Sicplacet ratio, vt inanceius fimulachruni
nos deledetjtoties detineat.Iraitamur quide
naturx guftum,qu^imaginem mcntishben-
tiflime §^ v.biq; pingit,&: placens fibi,in eius
occupatur pulehcrrima cfligie.De alce feruc
. quod a vcnatoribus agitaia ad aquas confu-
giat, ea(c)uc frigidas ore hauftas, teruidas de-
nuoin cancs eiudct.Caftorem in fuga geni-
taha mord!Cuseueilere,alij negant,alij affir-
mant. Leo cum a venatonbus quxritur,fiia
vcftigia cauda obducii. Canem infedantcni
vulpcscauda hac&iilac per jpfius ridum
du<9:a eludicJ Elephanti a venatoribus foffis
aut foueisdolointtrcepti, abalijs,congeftis
filuis, & iniedis faxis iouea expleta, liberan-
tur. Ijdem cum tugir.nr, aut piignantcum
vcHatoribuSjinfirmos auc ieifos mm-cdium

agmea

HISTORI^ NATVR^ LIB. VII. I2f

agarcn recipiunc . Mures inutuas caudas

mordiciis tenentes in aquas lapfos fubtra- CAPVT LVIII.

hunt. Sciurus fluulum traiicicns , afferevel r • ; w /r /

cortice pro naui vtitur,& cauda pro velo.Vi- De conditiombm ^ apBibm,
iaeftmuftelacontinuatis faltibus fluuium

Limaguni tranlifle,6i nonefl^edemerfa.Lu- /^Andida vefteelephantiefi^erantur : ea-^
pi caudis mordicus mutuo comprehenlisj V--/demfuibusfcris & domefticis eft ad-^
fluuiostranant.Faciunt idem mures Cafpij, uerfa. Vefte rubea boues efterantUr. Pennad
iie impetu fluminum abripiantur.Elephan- rubr^ afpeftu terretur cerui» Vrfos &: leones
ti minunos prxmittunt,ne maioril ingreflii mappa proritat. Ignem formidant elephan-
atterente alueum , gurgitisalcitudo crefcat, ti,leones,lupi,afini. Leonem etiam rotarum
vtque contra infequentes hoftes a tergo fefe orbes circumaiai terrent. Mures aranei orbi»
muniaiit : matres vero ladentes puUos pro- tam fi tranfiere, moriuntur, iuxta Plinium.
nnifcide aut dentibus ferunt. Ijdem ciim Ichneumon a vento admodumfibi timet,
fofsa tranfilire nequeut,quiceterisrobuftior Tympani fonitu vrfi & lupi fugantur. Lupi
eft, in foflam fe demittic, &: per tergu tranf- etiam lapidu m collifionem timent. Tigrem
uerfus gradientes pontis loco fuffert, ceteri dicunt fi tympanoru m fono obftrepatur,in-
deindeferuati,promufcide&farinentiseum fanircjfeque ipfam difcerpere. GregaHafunc
qui in fofsa fcruierat,extrahut. Vulpem fri- timida fere omnia, cerui,oues, onagri, equi, .
gore concretaflumina tranfeuntem ,obfer- fues,apri,elephanti.Gaftoresgregatim ligna-
uatum eft aure ad glaciem appofita , conie- tum exeunt:gulo gregatim exit ad pr^dara.
aafle craflitudine glaciei. Afini pontes non ReHqua quas ex prasda viuunt,pleraque foH-
tranfeunt , per raritatem eorum tranflucen- «aga funt,vt vrfi,leones. Armenta mille ta-
tibus fluuijs. Ceruorum aftutia/ugientium randorum fimul in filuisconfpiciuntur. Ex
ad confueta loca cum cornua deiecerint, fic ouiparis congregabiies funt ran^, crocodib',
cotnmendat Simocata. liouit fepa. atra- lacerti aquatici, rubet£E aquatica^. Lacerti
vuntifui dolum, quo fe fifcatoribHs facit in- compares incedunc, iuxta Plinium. Timida
nifibilem: ficutanimalia, qud curuis vnguihm ^unc cuniculus , lepus, axis, pajphagus^ cha-
funtfias vires.Scit lefus curfu fedrnn^ velo- ma:leon,oues,capr2,onagri,damx, capre^,
citate venatoris infidias euitare.fcit ettamcer- rupicapr?,equus,fus,dorcus,platyceros,mu-
iius detonfui cornua ,quodij qui vimfaciunt, ftelae,& in fumma quascumque malefica, vc
inuadant naturam fe imbecilliorem , quocirca "^""^es cum fuis fingula generibus. Aurita
abfconditur , veluti miles aliquis exarmatus animalia omnia funt timida. Crocodilus fu-
dCiem veritus , ac procul alibi a pgna aheft g^x animal,audaciflimum timido.Fortia &:
cufiens. animofafunc animalia, quoru fanguis craf^

^ fus 6l fibris refercus eft,concra quorum fan-

CAPVT LVII. guis dilucior,6«: fine fibriSjtiraida funt, Ma-

^ r^i^ res in omni g-enere animantium fortiores

^ ■' ^ lunt,pra£terquam mpanthens& vrns, luxta

QVara fagacitatem dcmirabimur bru- Ariftotelem. Perpetuo manfuetafuncoz/ray-
corum, fiprazfagia daraus Erinacei ^e^rzjr/^^ovTa, vcouis,bos,equus,cariis. Perpe-
muracionem Aquilonis in Auftru, coiiden- tu6 fera hyxna, &: qua^dam congenera, ca-
tes fe incubile, praefagiunc. Mures quoque coblcpa,bifon albus Scoticus,caftor, mono-
Alpiniterapeftates defignant:pluuia impen- ceros,gulo,quaedara raurium genera,lamia3
dentefomnura petunt, fereriitate inftante aper,lauzaou,vncia,crocodflus,chama£leon,
ludisindulget. Cynocephah Lunazeclipfin Mediie naturae inter fera &: manfueta funr
prsefentiunt. Idem animal Solis & Luna: cuniculi,lepores,muftel^,putorius, genetha,
coniundionis terapus cognofcit,&:tunc mi- bubalus vulgaris,fciurus,fimi? Prafian<^,eri-
re afficitur. Terapeftatum praefcia funt bos, nacei.Plinius etiam glires inter femifera nu-
lepus , fciurus. Rauje aquaticse &; terreftres merat. Ex feris &: femiferis cicurantur mus
pluuiam denuntiant. Teftudines, cancri,&: Alpinus, mus Noricus, alpheth^ceruus^ele-
crocodili futuram Niii inundationem prae- phanci,ica vc manfueciflimi fianc, boues feri,
, fericiunt : fibrieciam fluminum , in quibus prazter bifontem,equi feri,viuerrse, zibetus^
pofuerecubilia. MufteliE &: muresdomum lutra,tarandus,martes, putorius,caraelopar-
ruituram pr^fentientes,paul6 ante migranc. daliSjmofchi,capreolus,onagri,raeles,fimi2e,
Cancs, boues, fues &: caprx impendencem fciuri,lepores,ichneumo,ibices,capreolipr^-
peftem,cerriEmocum,&frugum fercilicacem cerea &: capras quasdam filueftres. Raro &C
pracicnciunc, Oryx camculaEftellasexorcum difficillime cicurancur raonocerotcs : non
prasfcireab iEgyptijs creditur: idem de Ly- nifi adhuc pulli,vrfi,panthcra£,leones,tygri-
bicis capris perhibetur. dcs,lupi,lynces, quae tamen feritatem num-

L 5 quam

126 lOANNIS EVSEB

quam prorfusexuunt. Rabie efferantur ca-
nes,caraeli,\upi,& quibus dentes lerrati. In-
uida funt illa quae perdut quod prodeffe po-
terat. Galeotacum exuitfenium,conuerfus
id deglutitjcft enim,vt Ariftotelesrecenfer,
medicamentumeontra epilepfiam:fimilicer
phoca poftquam peperit gcnituram,nam id
eiufdem morbieftremedium. Feruntur &c
cqu^vorare hippomanes,quod pullis recens
natis in fronte nafcitur , & ad varios vfus
quaeritur ; & ceruas dextrum cornu defode-
re, vtile ad multa.

CAPVT LIX.

De fim.

Flnis caufa capitalis eft.Hsec primo & vl-
timoloco pertradanda. Cureditaani-
malia? Ad notitiam Dei,ad eruditioncm no-
ftram,ad vfum.Satis de inueftigatione diui-
nitatis ex animaliu natura in Libro primo
egimus , nec opuseftid repetere : foltim re-
memorare, continuis hymnis extollendum
Deum,cuius maieftatis,fapienti£c & bonita-
tis vmbrae Htuia: in natura clariiTima: 6c
perfpicue in omnem admiratiouem raptant.

CAP VT LX.

De ertiditione ex brutis.

DE eruditione &: exemplo brutorum
adomnemuos inftituentium frugem,
egim«s non femel: pauca adijeere licear. Pa-
rentes fuos astate grandes nutriunt elephati,
ghres, leones , rupicapre, & ali^Ecapr^ likre-
ftres,taxi,ciconi^.Semiuulpa vtero exteriore
magnae crumen^ ftmilcm habet loculil, quo
recensnatos filioscircumfert, donecfibivi-
dura per fe qujerere didicerint. Iuftitia,libe-
ralitas, & clementia tribuuntur leoni & cle-
phanti,vltima etiam cani. ^iKdv^QSPTra funt
equus 6ielephantus, qui lacrymis dolorem
in dominorum fuorum funere funt teftati.
Elephantos mulicrisformacaptos, conftat.
Canum in dominos fidei multa funtexem-
pla.Lacerti quoque virides homini funt be-
neuoli. Vnicornum aiunt ipfas puellas adeo
venerari, vt ipfis vifis maniuefcat, alioquin
ferus& indomitus. Thocshbminem dili-
"unt, neque oftendunt , iuxta Ariftotelcm.
tlephanti&: vrficadaaera fui generisfepe-
huiit, vtTzetzescommendauit. Elcphanci
iufla faciunt: eoldem nutricis omnia.munia
circa puerum obijfle,compertum eftjlitteras
vero Gr^cas & Latinas didiciflc,^ intabula
fcripfifle , audores funtPliniUs&: iElianus.
Ab ijfdem hominu adulteria punita cfle c6-
ftat. Saltationes difcunt, & funibus inain-

II N lEREMBERGJl

bulant : mira fagacitate veftigia hotujnurii
explorant;a patrio foloabftracli , vberrimis
lacrymis dolorem fuum teftantur. Afini ail
natos per ignem tendunt. De t-emperantia
coruorum, quiseftatenon bibanr, elegantcr
Thcophylaftus Scholafticus philofopharur.
Tatiuntttr tnorbum alicfuefn tcPaie corki, folti-^
iioneTnnimirum alui, 0 Polycrates-^vnde p^vt
fluui^, (irfonte!, & faludes mhil frofint djta-
te coruis^ne htinwre fluxus alui augeafur.Scipt
igitur artemdietacortii^ cumneque Htppocra*
temdidicerinty necfueMachaonls atit Chironis
pharmacfs inHruBi fuerint. Vident quidem
jirethufam aHate corui , vident etiam Ijlri
fuenta, dr fin^ Nilum cjuoque Aegyptu inun-
d4intem-i fed fimul ^s non licet bibere. Verumi
ac fiT antali efent , caHigati acerbipmam
hanc fcenamluunti

CAPvt LXL

De fz^fu ammaiium in almento.

QVoadvfum,fatis fitcomemorare com-
moda qux nobis adferunt akndo uo-
ftram vitam, protegendo corpus,adiuuando
opcras,medicando a?gritudines. Caro vefcay
bubula, lcporina,fuilla,cefUina, itemmuris
Alpini,muris Norici,fciuri, caprcx, rupica-
prae,gliris,ouium &caprarum , echiniluilli,
cunicuh,lutra2,caftoris,tarandi,taxi,teftudi-
num,ran^aquatica:.Extantaelephari molc
nihil efculentu cflenifi promu(cidero,& la-
bra, &cornuum medulla, Aelianus (cribic.
Varcomannus renes addit. Indi comedunc
clunes tigrium. Ariophagi populi Aethiopi^
■pantherarum & leonum carn-.bus vcicun-
tur:Afrilacerris virencibusj&c fimijs,Borufli
equis filueftribus. Hippophagi Scythix po-
puh fuere. f ertur in lcalla luposab Infiibri-
bus aliquando edi. Vulpes etiam, feles,par -
dales &: pantheres quibufda pro cibo func.
Pullos afinarumepulari,MecsEnasinftituic.
Afinorum etiam vetulorum, vt & equorurn
& camelorum quoque carnibus nonnull.i
vefcuntur.A'''^^^^^/ tluj ji^to cca^gLo-

fetfAi^Tt }(ci!.yjiAeo<htCjGAcnu'j ait. Oail-
lum lac caprmumque,item bubulum,cora-
modum eft ad conficiendum repo.nendiim-
que cafeum.Cafeus non fit exvtrimque den-
tatis,quoniam lac eorum non coit,iuxta Pli-
nium.Equoru lade 8c cafeo Scythix popu-
los ah folitos, Scraboteftatur. VVeftphalos
fertur hodie hippace in cibo vti. Nomades
etiamcynocephalorum lafte viuere,fcribunc
Plinius &: Solinus. In inlula Madaigafcat
non aha carocomedebatur quam camelina.
Indis Occidenralibus ferpentes,vjperie,bu-
fones,coenum vfque,vefca fuernnr.

C.A-

H ISTORIi£ NATVR.E LIB. V II. 127

r^APVT TVTT alixpartesnobilioresiuuabunc/ifbrdidiora,
L.A1 Vi LJvlL ficurpiora mcdicantiu^Iinmenlnm eflet re-

De Vejiitu, ccnlcreomnia , autliamus Medicosaliquosj

.^T,,,.- . . r o Guomodoviliflmiorumcommedenc vfum;

pEllificio mieruiunt & in vemmenco- s^^bic Diofcorides: tmm caprarum filue^
J. rum vfum veniunc pellcs lucrx,cartoris, firiumcum vino Ithtm tclmcos fmat , cum
upi,lynas,marcis omnium inlummamu- fptcanardibibttmmcriftruistn^perat. Re-

ftelarum,vulpis, hya:ns, gulonis, leopardi, ^ r - n^^^^ aceto tmpcftt^

ericen, muris Poncici,muns Norici, caci iil- abfttnet.Combuflm & trtttis cum accto &oxt-
ueilris,ouium,cuniculorum,(ciuri,talp:E,ru. rr^elle,alopecetas Janat . AxumumtxtH, po-
picapr^ Nobiliores pelles tere primo loco ^ Auicenna aic: Vrina cameli

poluu Veftes camelotx, ex pilis camelorum confert hydropift^&vehemcter fcttori narium.
(eu caprarum. Nec.filencio oppnmendus ^ apcrit optlationes colatorij , cum vtrtutt
vfus paflerum infulx Corui, quam dicimus ^ehementi ablutione ex ed ma confert. Pli-
idel ctteruo , fiue de U ftores apta & idonea ^^^,5 ^cnbiv.Stercu^ cameli mundtficat , & de-
omnia ibi pannis coiificiendis^oleum dum- ■ r^erruc^: abfcindit fluxum fanmtnis ex
taxat defiderabacur.Emendauic hoc nacura: ^^^,-^^^ ^ ^.yi^ur cum medutnU.ept^

tam hberalicer enim pinguefacic paflbrculos i.^n^ ^em refoluit bothor & vlcera,

eius mful?,yc inde exeorum frixoru pingue- fcrophulas quoci, fortiter. Ha.\y maun.-Coa^u-
dine fuppedicet oleum pannis & ellychnijs. ^i//^ ^^^^/^ ./^^ra potit cicut<z prodeftet cjui

comedit fungos. Vrina bubali ft cotrita mtfcea-
CAPVT LXIII. turmyrrhaaut oleOyd^in aure ponatur,dolo'

De ferititio ^^*^ frigido mitigat. Diofcondes ; Fi*

J * mus bubali patienti impofttt(s,tumores vulne^

PC)rtandisj:>neribu5 dofliiaria funt & cli- rttmtollit,^^ Jciatica paftoni conuemt. In ca-
tellaria, afini,cameh,muli. In Scythia taplafmatibtts pofituf , duritias ac fcrophas
ceruis cicuracis vt equis infldent. Plaurtraria furgat,(jr puftulas foluit. Aefculapius docec*
funt equi,boues,bubah vulgares : tarandus Stercus catti vel catta, cum ftnapi ^ aceto alo~
etiam adconficienda itinera domatur. Ara- peciam curat. Diofcorides : Lac primi partus
toria funt boues, equi, & minores elephanti canis capillorum ortus amputat.S' in vtero in»
apud Indos, quos norhos appellant. Arant fantes excludit.Lotium cantnum^addito nitro^
etiara afini,vbi leuiscfliterra.Tarandusquo- & medicamen faiium ^ lepras prurigines
que domacur ad opera ruftica ab agricolis. to//tt. Fimus caninus in canicularibus aiehm
Venacica eanes. Ex feris ad vcnacionem in- codeBus, ^ ftccus bibitus , ventrem abftinet
ftituuntur bonafi,pardi,alphet animal.Lco- cum vino. ij^lbus vero ftmus eiufdem arcuato
nesquoquevenatoribusprodefleadcapien- worhomedetur. WdXy.Felbouisytinnitibt^^^
dos vrfosionagros & boues feros inTartaria, auris fonitui medetur^ft bombace fupponatur:
Paulus Venetus au^or eft.Rex Tartaroru m fi cum oleo mixto inftil/etur auri,mitigat dolo^
habet leopardos cicureSj qui mirum in mo- rem ex frigido.In lotio quoque boumjiinfun'
dumvenationiinferuiunt.Etiarolynces non dat fehomo,optimum efi fiomachodolenti ex
miniisad yenandum induftrios efle, fcribit frigido. Prodeit etiam ha:morrhoidis.Fimus
t^aulus Venetusi Magna, propter venatuiil bou cataplafmatus fuper apoftemata groffa,
cuniculorura , viuerrse gratiaeft. Cicviratur diffoluitea, fi vero comburatur , & naribus
lutra aliquando y ita vt pifces circuitu fuo in infufflecur,fanguinis fluxil ab eis fedat.Pra^-
retia compellat, magno pifcatoris emolu- terca ficataplafmetu'reo modicocum buty-
mento;Sunt canes venatici,villatici,paftora- ro, vecri hydropici manifeftiflLime medetur,
les vel pecuarij. Militaria, equus, elephanci, Quid iam opus eflet addere , fi excremen-
cameli. Mithridaces Poncicus dormiens ex- tum bal^naruin ambra fuiflet? Aha fubfidia
cubias taurOjequo,&: ceruo committebat. medieinalia ex brutis non eft opus enarrarcj

fat fit commemora.re caftoreu,lapidem be-
P A P V T T VTV zoar, vngulaalceSjCornumonocerotis. Bea-

, l^i^iV* jj^^^^^^ Hildegardis locupletiflime

De medtcamentts. coUegit in fua Phyfica vtilicates animalium,

Llberaliflime Deushumanisaegritudini- CAPVT LXV.

bus prouidet : prasparata in animalibus j)^ generihiis pUntartim.
locupletiflimaeft pharmacorii caberna.Sup-

petut fatisjignoramus multa: nec quidquam T Nfinita plantarum filua eft , quarum ta-

fruftra fecit. Nihil in illis non vtile eft , vc Xmen non minora humanis vfibus com-^

pasne eoru ftercora pretiofa fint. Quantum raoda,& vidui,& indumentis,&: medicin^^

L 4 qua:

12S

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

qu2E nec narrandi eft animus , nec facultas.
Satiserit pingui percurrere Minerua earum
geneta & partes,atque ipfarum cum anima-
lium membris aemuhtione.VniuerfaliiTima
vegetabihs naturas partitioeft in arborem,
fruticem,fulfrutiGem,herba. Nonita legiti-
ma & ftabilis horum omnium dcfinitio eft,
vt non eadem planca ab vna claffi inaliam
commigret. Namfrutex quandoq; faceffic
in arborem,&: arbor mfruticem.Audiamus
Theophraftidefinitiones.Arbor efl:,quod ab
radice, caudice fimpIici,ramosu, nodofum,
furculofu, aut facile dilfolubile affurgat,ceu
olea,ficus,vuis. Frutex,quodab radice cau-
dicemukiphci ramofumquefe attollic , vt
rubus, paUurus. Herba, quod ab radice fo-
hatum fin.e caudice prouenit, 1'emen^i cau-
le fert, vt trumenta & olera. Stddefinitio-
nes iam accipi probariqiie debenc , vc notis
acHneamentis quibufdam quafi in vniuer-
fum a nobis liibfignantur. Etenim difcre-
parenonnuUa fuapte natura fortaflc appa-
reant: quxdam etiam ob culturatn diuerla
effici, atquea {iia natura deficere, vt malua
in akum^ie attoUens, atque in arboj-em traf-
kns. Qu.ippeica fit: neque tempore longo,
fcd meufibus fenis auc feptenis , ita vt lcngi-
ludine craflitudineque inftar haftae poflit
grandefcerC} quapropter comode ad vfum
bacuU venit: lemporc vero logiore exado,
pro racione magis quoque incremenca ca-
peftic.Simili modo &: beta : nam ea quoque
ampUorem magiiitudinetn capit. Sedlongd
magisamerina, pahurus, hedera,vt procul-
dubioarbores hze efficiancur, quamquam
fruticesfinc. At myrtus, nifi faepius purge-
tur,infrucicem tranfit. Qvi.in&: nuxauella-
,qu2e quidem & frudum meUorem co-
piofioremque feret, fi quis plures virgas reli-
querit, vc quas fciUcec iua natura potitis fru-
ticofa fit.Neque makisverd,neque punica,
neque pyrus , neque denique vUa quse ab
, imis platigera fit,caudice vnoefle appareat^
ledcukura,ceteris abfciflis,vtique tales red-
duntur. NonnuUas etiam caudice diffufas
mukipUci , causa exiUtacis reUnquimus, vc
punicam,vc raalura. Oleasquoque & ficos
mukifidas dimiccere aflblenc. Quin eciam
magnitudine paruicateqi omnino diuidenda
nonnuUaquilpiam forcafle cenfuerir, quas-
dam eciam robore imbeciUitateque,&diu-
tnrnitate ac temporis breuitate:quippe ciim
virgukorum olerumque nonnuUa caudice
vnoconfiftant, & arboris quafi naturam
adipiici fpedentur , vt radix,vt ruca; quam-
obrem eiufmodi olera nonuUi oler-arbores
vocanr. Ec quidem omnia olerum genera
cerce,auc plurima,cum permanlerinc,quafi
ra'raos quofdam capcflunc;Cocaquein arbo-
risfiguram mucaniur, diutamcnduraiene-

queunt. Plurimasalias plantarurri clafres&!
differencias idem Philofophus cradic , qui-
bus noneftopcrsEprerium diu immorari.

CAPVT LXVI.
De fartibtts plantarum.

NVUibi forcaflenatura licentiorjnuUibi
lafciuior, quam in plantarum fabrica.
Lufiflepotiusquamordinafle videtur. Vix
eft dosquani omnibuscommunem dederir,
ficutanimaUbusos,& vencrem, & alia,pro-.
porcione eadem. Nam nequeradic.e,inqui£
Anconius Reccus,nequecaulem,neque ger-
men, neque fbliu,neque flprem, nequelru-
clum plancae omnes habere vidccur.Corcex
rurfus, aut medulla,aut neruus,auc vena,mi-
nime oronjbus ineft , vc in fungorum dc cu-
bcrum genere patec,quibus rebus, hifque fi^
milibus, naturavtique plantarum confiftir»
Sunt equidem^irbonbus&fruticibuspartes
plurima;,fufRucicibuspauciores,quibufdam
herbis pauciflima:; quarum quEcdam primzE'
n:iaximeque con?munes plurjmorum func,
calore 8£ humore parcibus ptimis ac' iim-
pliciflimiscunciifque plancis communibus
omiffls,camquamearum defcripcioni cogni-
tioniqueac noftro infticucominus opportu-
nis,vc radix,caulis,ramus,(iucukis,exTheo-
phraito. Qua:da perpecu6 fuis adfunt ftipi-
tibus,aliae non (emper adhacrencjfed pcreunC
ac decidunc,quas idcirco nonnulli partes eflb
nepanr,alij annuasappellant. Perpetuae par-
tes flint radices,caudices,rami,cortices,ligni
materies,matnx,meduHa,&ali£e:annuie ve-
roj&non perpeiuo prazfentes.-flores^caUces,
iuU,frudus,remina,capitula, filiquas,valuu-
laeiniiolucra,vmbelle, pappij &:moh:is folia
eEiam,(ednon omnibus camcn.Radixigicui:
eft id quo cerr^e planca infericur,aj[que coh<^ -
rec,&; alimencum allieic.Cunctis plancis hxc
ineft, paueasfiexeipias,qu2E fineradicibus
viuunt &: augetur,vcvifcum,fteUs,hyphear;,
arborumq; tungi. Caulis idquodab radice
fimplexfupra terramafTurgic , & in quod
alimencum defercur, fcapufque Latinis no-
minariconfueuitracinarboribus quidera &c
f ruiicibus caudex,in herbis veio caulis dici-
tur. SobolesiUacoliculorum , inutilifquee
radicibus fru6lificatio,ftolones appellancur,
quiiuxraarboruacfruticum caudices eril-
.punt,quique euulfi atque plantaci viuunt&:
adolefcunt. Truncus inferior caudicis pars,
radicique vicinipr cft , aliafque truncatis fu-
pereli: ramis. Rami iunr, qui in caudice aut
caule fifli mukipUces fparguntur, &veklti
brachia quardam ie cxpandunr,quos Thco-
phrafhis nodos appcUat , licet imnus rccfc;
ex nodis namc ue emergunt , vc cx articulis
braciuacruiiive in hommc. Quamquanoa

vbiquc

H ISTORI.€ NAT

vbique vbi nodiin ftiEpt funt , ibi nafcun-
turrami: func enim nocli quidam verrucse
inftar,qui non germinantjcsci ob id appel-
htu Sijrculus, quod ex ramis limplcx ac in-
diuiduura oriiur,quale potiflimum germen
annotinum apparet.At quia pr^gdidjepaites
cortice,ligno,&: meduUa, quas lic matrix di-
citur,conftant,merit6 de hisdicendum. Ei\
ergo cortex pars vltima ac extimaja fubicdo
corpore feparabilisjveluticrufta quicdam ad
tegendum data,qux fi velut anlbiens mem-
brana cingat,iunica a tuendo corpore did:a
eft; pars tamen corticisinterior, quje ligno
prellius adhicrec, proprie libereric , is qui
quosfcribimus librisnomendedit. Corium
tamen a dodiis non tara facies fumma,quam
ftatumen quodda craffiuSjCui &: aliudfub-
effe poteft, nominatur. Sunt verd & partes
qu^dam quaz per fe nomine carent,fimilitu-
dineautem ex animalium parcibus appella^
tionem fibi mutuantur:quare appellanc ner-
uum id,quod c6tinuum,fifrile,pr2Elongum.-
que fpeclaiur,fed infociabile,ac germinis in-
fecundum, &: venas non habens. Venxipfse
cetera neruo fimiles, fed maiorcs craflioref-
que funt,&: ramulos Sc humorem habentes*
Item hgnum alia fibi vendicarunt. Lignum
interiorpars, corcice circumdata, fiflilis,ac
dura,ac veluti corpus arboru & frudificumi
Cuius cxterior &: cortici vicinior pars mol-
lior eft ac albidior(alburnum aquibufdadi-
citur) quae & facile putrefcic, &ceredinibus
crebro obnoxia eft. Caroeftidquqd^mni.
bus dimenfionibusdiuidi poteft , quomodo
terrea quseque ex terri conftanc.Vnde fit,vt
interneruum &: venamipfa media interce-
dac, exTheophrafto ; ecfi corticem fortaffe
redius raedium incer neruum &: vena,quam
Garnem dici pofTe cenfendum fic. Macrix,
quod in mcdio ligni refidec, & certiu a cor-
tice continecur,veluc medulla in oflibus:hoc
nonnullicor,alij meduUa appellare malunt.
Medullaeciam eft id , quod in medio ligni
fungofum continecur,veluti fambucci me-
dulla,falicis,virg^ fanguine^jrubi. Sciedura
etiam,qu6dherbarumcaules, fi exigui funt,
caulicuU auccolicuU dicancur, quandoque
6c fcapi, aucculmi, vc fabarum fcapus, fru-
mencorum &paruarum arundinura culmi.
Fohum eft propriequod ex carne, cottice,
& neruis conftat,plantafqueveftit atqueex-
ornac,quo ciim fpoliancur,plancx nud^ap-
parent.FIos gaudiuraeft arboru herbarum-
que:concipiunt cnira plant^ varijs diebiis,&
pro fua qua:que natura grauida: partus gc-
runt,quc«i germinatio idco vocatur.Pariunc
cum florent,flofque ruptis conftac vtricuHs,
tuncquefuturifru£lus fpeseft. Sunt ctiam
quaedam alia peculiaria parturicncis arboris
indicia , quje neque fru^tum neque florem

^KM LIB. V IL 129

proprie dixeris ( Cachryas Gra^civocanc)
iiintc1[ue lublonga pennicularum modoiiu-
camenta, quae fquamatim compacla pro-
deunt e ramis, vc videre eft in larice , picca,
platano, iuglande , tilia, abicte, & alijs pcr-
mulcis. Verum quod in auellana nuce,co-
ryl6ve,compa6lili callo racematim cOh^retj
& veluti prxlongusvermis fingulari pedicur
lo penfile nititur,Iulu cam Gi^ci quam La-
cini vocant.Floresetiam fuas purtes habent,
nempe calycem,ftamina, apices, & vngues.
Calyx eft,quo flosprimucontinetur,deinde
foecuscIauditur.Stamina,quae veluti filame-
ta e calyce erumpunt ab intimo floris iinu,
Apices funt crafliufcula quxda dependen-
tia,in ftammum fummoinhgrentia.Vngues
in rofis,ceterifque foliatis floribus veceres ii>-
tellexerunt imas foliorum partes,quibus ca-
lyci cohaerec,decolores magna ex parte,ide6
Medicinje damnatx.Fru6lus,quod carne &C
fcmine compa£tum eft , frcquencer camen
pro eo quod inuolucro perinde quafi carne
& feminio coadum eft:accipi folec non rar6
pro ipfo femine,vbi nudum &:nulli alceri in-
clufum nafcitur. Sunt etiam herbarum per-
muhxpartes, quae ab humanarum fimilitu-
dine nomen craxerunc,vccoma, capuc^ala:,
finus,genicula,lacera,capillameta,fibra£,ver-
tex,cacumen,&: aliae.Coma,quidquid hilari
venuftate criniura modo fummu ramorum
vel coJicuIorum exornat,vc frondes,cum fo-
liacum eft cacumen : faepe corymbi &: flores
coraare dicuncur. Id quod in globum excu-
berac,auc in orbcm glomeratur, caput dici
confueuiC; fi magnitudine ceflerit,capituhi,
aiquo multa herbarum capitulatavifuntuc
faftigia,vt papaueris,nymphaea£.Cauusinter
caulem &: ramulosanfradus,vndefinuatini
noua proles egreditur.Alae dicuncur,fada ab
humanis alis tranflatione, veluc in vcrorum»*
que complexu aijlgulusiin quemcoierunt,fi-
nus nuncupatur. >Sic alarum caua finufquc
idera fibivellefatebitur,quire£te infpexerir.
Atqui parces , quae in quofdara nodos intu-
mefcunt,tamarticuU <juam genicula nomi-
natutja quibus perfaepe vel geniculatim vel
articulatim ramuli prodire dicuntur. Quod
inter arcus vel genicula medium incercedic,
incernodiu diciconfueuic, Geniculacje quo-
que radices nominancur,que nodis quibuf-
dam incerftindjE protuberant,rorud^,& le*
uiter capituIatae.Partescrafliores,nodiscon-
globatJE , in quas internodiorum exttema
cocunt.vertebrae nominantur.Lateribus ec-
iara prarditae funt herbje , quibus laceralos
funduncur rami, auc vtrimq; in ordinem di- '
gefti prodeunc. Ad haec parciculae cereces &:
obIong^,in capilli modum excenuata2,capil-
lamenta dici confueuerunt: quse fi contorta
erifpentur , cirri mucuantur appellacionem,

Difli-

130 lOANNIS EVSEl

Diflident cirri ab acetabulis: illienim tota
polyporum flagella luntjhaec in flagelliscir-
fifque rotundie cauitates ac cauernofitates
funt. CapillametisgermanaE fum fibrx,quae
plantarum minutiores funt radicul^jinquas
veluti extremas cralTioresefFufa: iparguntutj
lic radicesmultae fibris capillatx , nec non
etiam capillamentis fibratas pinguntur, quae
veluti crinibus quibufda cirratxcomantur.
Vertex/aftigiu, cacumen, id efle conftabit,
quodlongiflimo ab radice dift:iterit interual-
lo; vt crux , quod proximum fit pedioculus
dicirur, quodperfaepe in huiufmodi alarum
finu videantur ocuh : is inoculationi nomen
fecir. Ceruix pars illa eft:, qua^ a capitatis ra-
dicibus prodiens,pr9longa,teres in colli fpc-
ciem figuretur,vt in cepis,& porris,&id ge-
nusfirailibus. Vmbellacft, qujc in plantis
fummatim infidet , eftque floris feminisve
pedamentuni in plures digeftum longiores
pediculos , qui fimul ex faftigio codem orti,
in latius continuo radiantur,finguUque flo-
rem vel feiiien fuftinent in orbem circum-
aCl:um,vt in,fambucco,fcEniculo,anifo,daU-
co,& nontiuUisah)S.In orbem quoq; radia-
tas lierbarum cpmas,cacuminaque in fafces
coacla, Latini mufcariavocarunt,a flabri fi-
militudine , cuius ventilatu mufcaeconuiuij
abiguntur.Cym^ funtfcaporum dchcatiores
teneriorefquecoliculi,quos a prima pullula-
tione pr^ftant. Pappus lanofus villus eft,qui
deflorefcentibus ahquot herbis rcmanct, &
poftea in auraseuanefcit,vt in carduis,fcne*
cione, foncho, & pkrifque alijs fit. Herbae
qui^dam arborefve quada lanugine pubent,
quaj eft lanata quaeda hirfuties,qua ftirpium
aliquot foha,coliculi termitefve canekunt.
Aculei {unt,quaecumque duriufcula in cuf-
pidem turbinara pundioneminfligunr, fpi-
culorum modo. Echinus eft, quidquid nu-
merosa congerie aculeorum ftipatur, fiue
Tcgmen,fiue caput,fiuecacumen:fic didus,
qudd globofo Ipinaru agmine herinaceum
mentiatur, vt incaftaneis, dipfaco, & fpina
albaapparet. Semina multis, varijs conce-
praculisrecipiuntur,nempe filiquis,valuulis,
tolliculis,loculi^,vaiculis.FollicuIus eft the-
cacuiuflibet rei,qug granum vel femen con-
tinet inuolutum. Siliqua tegumentu eft,quo
vel grana leguminum, vel herbarum femina
concluduntur : nam non legumina modo,
fed & complures quoque herba: & frutices
filiquantur.} Valuuh , ciimceterorum legu-
minum foUicuh , tum prjcfertim fabarum
'appellati funt,quia vallo quafi vuliuoli gra-
naexcutiantur. Va[cula,reliqua feminuin-
uolucra : quas fi veluti parua: capfulae ea rc-
cludanr,loculamenta dicunturjfipecuniarij
ficculi toll cuSaiem formamrefert , vulgx
f bi nomen ad/'ci(cir. Circinaius florum vei

II KIEREMBERGII

fohoru ambitus , qui coliculos aut ramulo s
hcrbaru m coronat, verticill6 e ft, ab inftru^
menti muliebris fimihtudine di6tum, quod
fufo vertendi gratia folitum eft adhiberi.

CAPVT LXVIL
tArborum dijfeSiio.

APpendam quoq; pro arbore^ fabricsB
declaratione eiufdem diffe^lionem. ex
MonlucienfiDodore.Vniuerfoftirpium ge-
neri radices Dcus velut fundameta qu^darn
iccit, vt ijsquafi pedibus (fic enim loquitur
Plinius)fubfifterent ac firmarentur.Quibus
caudicem, vel,fi mauis,truncu fuperpofuir,
ramifqj quafibrachijsrurfusillum difiiidit;
& ex his caules ac furculos elicuit^veluti ma-
nus & d!gitos,eorumquealios frududona-
uir,ahosfrondefola &fuli)sveftiuit;quibuf-
dam genitahamebra dedit,conceptu &:fcr-
tu fuo temporegrauida, plerifque ver<) alijs
vmbracula dumtaxat & tegmina przefcripfic
ad tutandos protegendolque artus,&pb id
frii (Siibus priuauit. Arboreis iraq; furculis &:
caulicuhs genitahs fedes afl[ignatur. Quod
fi nonnumquam a partu ceirent,non ta-
men vt orbi & fteriles a fertihum choro
funtexplodendi.His omnibuscortieem ceu
cutem quamda appofuit , cui humor fubeft,
qui fanguis intelligidebet,omnia alens,ve-
getanSj&fuftinens. vnde etiam arboriscaro
coalefci^tjCortici proxima ; cuivenasinfuntj
per caules&furculosad folia vfqueperre-
ptantes. Subeft itaque hu mor quidam nutri-
tius, 6QU fanguis quifpia& fahua,non foliini
arborum cortici,verum etiam partibus reli-
quis: fed no idem omnibus.Lacteusetenini
ficis ineft, ad coagulandos cafcos non inuti*
hs;cerafis gummofus,vlmis faliuofus,malis
lentus ac pinguis;vitibus,pyris, aquofiis ?
ita dealijs.Sedviuaciores fiint arbores,qui'
buslentior fubefthumor.lnfunt &fuccisar-
borum quarumdam adipes, qui a colore al-
bo alburnum vocantur , moUis ac peflima
pars arboresE carnis; nam facile putrefcit, &C
teredinibus obnoxia cfie folet: ex quo veiuc
marcori patens, inlignis^d jedificandum
repofitis excludi & relecari debet , ne pars
finceratrahaturin vitium & corruptelara.
Arboribus nonnullis pulpa tenui conftat fta-
mine, abfquevenis; & iiuiufmodi arbores
fifliles maximc tradumur:quibusnonadeft,
frangi quam fcindi aptiores funt , vt in olea
& vite experimur. Quas redo neruorum
ftamine feu filameto coaIuerunt,quddfran-
gentera prseceteris violentiam refpuant,vin-
culisfalciu dicari folent. Hincnimirum ge-
niftiE,coryli, vlmi , betulx , & popuh rami,
aliarumque arborum quarumdam , ad id

prx-

HISTORI^ NATVRiE LIB.VII. 131

prqcipuados.Subtument&Tglandia nonnul- remifTo. In his paucis prarcipua confiflit ar-

iarum arborum carni,perinde atque incor- borei corporis an.nome, &:explicata in Aias

poribus hamanis,quodam callo earnis in (e partes difleftio acapite ad calcem,vel,ri ma-

conuoluto. uis,a cacumine fummo ad imas radices,tam

Nimcdemedul!apaucisagendum,qu^la- maioresquam mmores.
tet infingularum arboris parcium medicul-

liOjVt in (blidis animantium partibus. Sed GAPVT LXVIII

interfe dilcrepancarbores in hac meduUa:

quibufdamenimcarno(aiubelt,vt fico/am- An parttbus heterogemts covflcnt
buco,&alijs, qua: obidfungoligenerisexi- mineralia.
ilimantur : alijs lignofa fentitur ^ vc larici,

abieti, pino, & fimdibus. r inineralium quoque cenfu locuple-

HisvtcumqueelucidaciSjnuncdemum ad -^nffimu Medicina penus na6ta eft : (cru-

nutricionem calamum in hunc conuerto tari tamenon vaeat; Satfit,appoficc memi-

modum.Si omne quod adolefcic augecurqj, nifle,num partibus conrtent diuerfis, maxi-

alimentum capit,&: illud ealoris accrahencis wie lapides & mecalla. Qui vicam his elar-

& concoquccis beneficib fibi comparac,ne- giuntur, pofllinc vcique componere illa, ac-

ceflumeft,arborescalorisprincipiijaliquod que diuerfis copingere parcicnlis auc venu-

habere,quofuisradicibusalimencum ex nu- hs, vc aliqua coquanc officina, & deriuenc

tritiocerr^finujceuabalcricisvbcribuscon- alimencum fi gluciant. Quidquid hoc fic

fedujfuganc & haurianc; iiara terra perinde (hanc concrouerfiam alibi diflTerui j diuerfi-

atque vbere vcucur: vnde fuccus alendispar- tatem parcium habenc aliqui lapidcs & me-

tibus difpenfacur, qui feminibusad educan- talla, fi non mole, falcem vircuce. Magnes

damnouam fobolem confpirac. Sic aucem nonefthomogencx vircutis: fixasftatalque

procedic educatio. Radices maiores & craf- partes habet, quibus fevrum trahac auc cru-

liores proximo &: illibato terra; fueco pri- <iati Ferruquoquefuam habetfaciem,fuum

miim aluncur,cum demum minores,ceu ca- os, quibus confpedat & ofculaciir pecram;

pillares qu^dam ven£E ex maionbusoborcaj; firum quoque ccrgus & calces ^ quibus fugit

deinde refiduum ad truncum & illius partes & recalcitrat. Longa opera haec eflet, nolo

cxcurrit ac trafmittitur, donec ad furaroum tamen iriimorari. Mitto curiofosad Trada-

& vltimum vfque furculum ae foliurri iugi tum noftrum de Magnete in quinto libro

tranfmeatione & miniftrationc peruentum Curiofa; Philofophiae. Hic foltim adijcere

fir. Naturali etiimviac faculcacenutrimen- opersepretium eric,vim magnetieam huma-

tum per trunci medullam,ceu per canalera no corpofi inefle. Nam prseterquam quod

&fyphunculum,c^cisquibufdam meatibus fint magnetesquos humanacaro rapiat tc-

ad fummum vlque& extremum germenj neatque,in ipfo huraano corpore virtutem

flofculum, frudum, ramulum & foliolum conuerfiuam ad Septemtrionemiam nota-

vnciequaq; diftribuitur.Quociim peruene- runtnonnullijnee nauiculam,in qua homo

rit, ibi eoliftit & abfumiturjvnde tam multa decumbat, conquiefeere, nifi eaput huma-

in ramorum eapitibus germina. Quod fi, num |cynofuram refpieiat. Narro aliorura

veluti rcdundans, ad crura radicibus vieina fententiam, nondum hane expertus Philo-

refledatur remigret aUmentum ipfum, fophiam. Sunc etiiquialiquotlapides fexti

multosibidem ftolonesedit,huraore nucri- diftinguanc. Nuraeraui quondam nennul-

uo illue eonuerfo, & a partibus fuperioribus los. Propero ad aUa^

t

132

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOGIETATE lESV

ISTORIi*: NATVRiE

LIBER OCTAVVS.

CAPVT PRIMVM.

De yanjs hormnum figuru,

A T I s iam prolufum de
caulisjpeigo ad narratio'
nesanimalium. Exotica
procurabo rauka.Noua
nacura iam patuit, noua
miracula , nouus orbis;

inde multanarrare ani-

tiiu5 cit,euam iniadasnpnnullas , ignotafqj
eruditiffimis locupletu Commencariorum
lcriptoribuspandere natutas.Duplicicer pre-
tium operae fadurum itieputo,&: iueundse
veritatis,& fmcer^ nouitatis.Suppecit muita,
line iniuria fidei,im6 line periculo,admiran-
,da , id efl: noua & alium mundum pr^efen-
tare curiofis. Accepi,qua;ex propria fenten-
tia dixero, bona &: explorata fide, nonnuUa
ab oculatis teftibus,nonnulla a probatis Au-
cioribus, &: manufcriptis varijs oranem fi-
dem merentibus.Seiuantur in Bibliotheca
RegiaS.Laurenj inEfcurialiVoluminaDo-
doris Francitci Hernandi , qui iuflu Philip-
pi II. nouum pcragrauitorbem,vtexplora-
rec eius condinonem. Huius Auftoris auto-
grapha penes me funt. Sunt& ali) manu-
icripticodices de rebus Indicis ad Reges Hi-
fpanise 6l Regium Senatum miiri : ex hoc
the(auro licet proferre noua. Sazpe vcar ver-
bis Francifci Hernandi. Latino quidem,fed
humili fermone fcripfic ; cuius nihilommus
non temer.ibo ftilum,vc faltem difcolor ora-
tio publicec aliena qu^accepi. Vcar quoque
cditis clariorum AuL-lorum commentarijs,
vtlocupletior hiftoria fit, quam abhomine
iam aufpicor.

Varium apud Indos hominum gcnus fl:a-
tura, indolc,forma>deformitate,quae f^pitis
in Plinioceiui vana.Fidem iam nonnullam
iaipecrarunt , poftquam aliqua monllra li-
mUia nouus orbis oftendic. Fides fit penes
. Auctores, quos tamen in mukisfidc dignos
repeii.Anconius Daca,& PetrusSimon au-
d.ores funt , & eiufclem miracuU fidem na-
uigaiioncs Hollandorum &: Anglorum fa-
ciunt, homines inucniri Tutanuchas dictos
(aurem lignificat hoc nomen , quemadmo-

dum fimilia fpedacula in vetufto orbe, ab
ftupendis aunbus , appellarunt Enotocitos)
quibus adeo prolixse aures funt, vt vfque ad
terram dependeant,&: fcx homines fub vn-a
condi polTent. Hos reperiri verfus Califor-
niam.Non procul abhac prouincia aliaeffe
Honopueftam nomine,cuius incolas ad oras
magni lacus habitare , & lub aquis merlbs
dormire aiunt. Alias getesin Xamocohuyca
efledicunt, quje merabris fiurgationi excre-
mentoru deftmatis careant,ali propterea fo-
liim odore frucl:uum,florum,herbaru, quas
olfadui &;nanbus,non ftomachocondiunt.
Idem prodic Gregorius Garzia dc quibuf-
dam Periiclibus: quos &: propterea ait fem-.
per fecum deferre tVudus & herbas odorife-
ras, eoque foiiim commeatu vti. Homincs
omninogibbofos & incuruos memorac Fra-
cifcus Hernandus in manufcriptis.Argenfo-
lafcribit, Petrum Sarmventum , cdm Ma^
gellanicos finus exploraret , incidiflein ho-
mines,quibus pro vocibus vlulatus fuit, iiv
ftar marinorum luporum,& pro indumento
argilia rubra, qu.i totos fe vngunt.Eumdetn
occurnflegigantibus, cepiffe vnum, fugafle
aliquos. Elt etiam Petrus Simon audor in
Expedirione qua loannes Aluarez Maldo-
natus ab Cuzco inftituit,vt nouas exploraret
terras , inuentos gigantes quinque vlnaruni
mole , parne camno vuku ( ne cynoprcfopi
abfinc)roftro & dentibus acuminatis &: pro-
dudis , occilum vnum vtroque fexu mon-
ftrofum, tedum fuluo, raro,nec prolixo pi-
lo. Idem icribit,ciim villa qusdam Patruiii
Societatis lefu asdificareturquatyor a Mexi-
co leuciSjinc^mentis reperta gigantu oflaj&:
dentem molarem parem humanse manui
contradx, fiue pugno. Torquemada pondo
duarum librarum m»entura fcribit.Harc pi-
gnora immanitatis oraitto , plurima emm
{iint: de rccentibus monftris nuc eft feimo.
Pergoad Pygmaco.s, quos loanncs Aluarez
Maldonatus anno ij6o. vltra montanas
Andes i'eperit,nonexcedcn.tescubitum.Pila
plumbea emifta a milite, fugncem feminaru
occidit. Captum marem intra fexdies trifti-
tia viduitatis &feruitutis confecit. Femina
moribunda , cum accedercr percuflor , ma-
num opponebat oculis, ne viderst, ad tem-

pera-

lOAN.EVSEB.NIEREMB

Jjeramencum irapotentis odij. Aliud homi-
num pufiilum genus,non vltra quatuor do-
dranteSjin Orientisquadam infulajquig tota
aurifodina eft , ftatuit Argenfola , & veros
pygmseos affirmat* Nec pra:termittenda
cft natio Papuarum nigerrima, interquos
aliquos dicitur naici non miniis candidos &:
rufos j quam Septemtrionales noftri* Hos
obcxcari ftatim pra:fentia Solis , licet non
afpiciant illumjfufticit adfpici: adeo falcinac
has gentespulcherrimusnatura: oculus.Hi-
fpani hos vocanc Albinos. Porro homines
canino capite, dentibus & oculis deformes,
in infula Angania reperiri fcribic Marcus
P* Venetus.

CA^VT II.

De *parijj monfirorum mtionibHS*

NOn omnem penitus fidem fimilibus
monftris oppignero,fed Audoreseam
vindicent , maximc in his qua: fequuntur.
Nec camen practermittenda duxi, non quia
certo putem,nationesillastant2E deformita-
tisefle, fed quoniam probabilcexiftimera,
fingularia faltem nonnulia monftra occa-
lionem fabulse dedifte. Exhibebo quf Ly-
cofthenes in Appendice coUegit. Non ita
pridema Lufitanorum nauibus reperti func
inquadam infula in medio ad Colocutum
itinercjvbi Cynofura videri non poteft, ho-
niincs cum duobus in latere dextro bra-^
chijs duabufq; manibus, auriculas afininas,
faciem humanam,dextrum crus equinum,
aliudhumanum habentes. Abundant pihs
circa pudenda , rehquaglabri. Ceruorum
inftarcurrunt &: faUunt,crudeiesadmodum
fiint,& amentes. Eorum muHeres iliis afli-
milantur , fedminores habent aures , pul-
chraeque func femina:, ac magiftrjc in fe-
XX acque auri artificio muliebri : bis in an-
no pariunt . Quibufdam in Arabia: locis
hxc monftra funt. Tres habent oculos,
nafiim & osraagna, aures binas amplilTi-
nias & rotundas, Cngula brachia,duas
manus : mares etiam binas tam magnas
habent mamnias , vt eas commode tege-
re nequeanc. Belluinas induunt pelles, fine
caligis &calceisincedunc,nequedigitos in
pedibus habent. Vocancur fterlochi. Non
fruftra ore magno func prasdici , nam
comedones&: voraces funt. Carnibus vefcu-
tur femicodis, vinum aut aquam non bi-
bunt. Magni funt bellatores , & perpetuo
cum vicinis ac conterminis locis beila gc-
runt. Eorum Rexvedigal pendit Magno
Camo. In iEthiopia: partibus , quas Occa-
fum fpedant , funt homines bene formati.

»HIST.NAT.LIB.VII L 1^^

prxterquam quod vnicam vno cum pedc
maximo habent tibiam , cuius pcdis vm-
bfa , ciimSol ad meridiem furgit, in ter-
ram proftratiab xitu fetuentur. Ciim illis
ambulandum elt ( neque enira aliter pof-
funt) faltat. Loquuntur vt nos in fua lingua.
Gemmarij funtpr^cipui,quasArmenis mer-
catoribusjgrano ad vidu accipto, vendunr.
Suntmagniroboris viri, & annos ducentos
viuunt.Eorum femin^ pulcherrim^ funt,&:
omnibus communes: qua: ciim prxgnantes
funti,nonampliusvlla ratione coitum ad-
mittunt. In iEgypti alpibus funi ha; defor-
mes creatursE: faciem,brachia, & pedes hu-
manis fimiles poflident,cum duabus longis
mammillis,reliqua fimilescamelis.Cum na- '
tos pepereruntjin dorfoautlumbis eos por-
tant, & filuas peragrantes viditant. Viuunc
ad fummum annos triginta, nec plus quam
femel aut bis pariunt.Velociter currunt.Eo-
ru mares funt pifcatores ftrenui, & fuis vxo-
ribus cmdehflimi &ferociflimi.Regem pro-
prium in humerisfemperferutfuper lignea
ledica, & eum fummevenerantur. iEthio-
piaein partibus Septemtrionem verfus tales
inueniuntur,qui humanu corpuspulchrum
habenr, duo brachia , duo crura , & pedcs
hu manos , fed in humeris habent promi-
nens caninum caput , cum duobus brachijs
humanis. Vitam degunt hun|inam,& afFa-
bre laboranc cum fericeis & aureis filis res
varias,quas ad Magnum Camum miccunc.
Non videnc, neque ploranc. Magnas exer-
cenc mercacuras margaricarum fiue vnio-
num , caftunculorum , &aliarum gemma-
rum pulchrarum. Eo*rum Rex cribucarius
eft Magni Cami. Tribucum penditur ex re-
bus fcriceis & auratis. In Oceano Orientali
reperiuntur femina: crafliflimas , qua: col-
lum longius habent , &" praeter naturam
brachia feu iacertos coniundos cruribus:
retro afininas habent tibias , fed pedes alte-
rius forma: , caudam item afininam: altio-
res ante funt quam retro : quatuor vno ven-
tre gerunt filios , e quibus duos necant,
alios educant : lac copiofum producunt , c
quo cafeos pro fuo vidu conficiunt. Mares
feminis funt firaiIes,minoribus tantiim ven-
tre acmaramis. Nonnullis in Tarcarorum
Valhbus talia repercafunc monftra: collum
habcnt longum fupra thoracem , & capuc
in raodum gryphi , in pedore duos ocu-
los , nafum&os,duas alasin illis diuerfo*
rum colorum , brachia & tibias humanas :
in locis habitanc aquis fcaientibus , quo-
niam cx pifcibus viditant . Grauiter vc
anfercs volant. Pennx alarum ipforum vfui
funt magnis dorainis in fagittis aptandis,
maxime apud Magnum Camum,& Preto-
lanum. Animalia funt ferociflima, &ho-

M raini-

I;34 I.OANNI.IS EVSEBII NIEREMBERGII

miiubus inimiciffima:ex ore veneniiiTi proij- viris.Velociter currunt,ita vt curfu rikieftria
ciuntjCiim propelunc vtcapiantur. Innoui eapiant animalia , quibus vefcantur. Intet
orbis ea parte nouiter a Luiitano Rege re- album &: nigrum colorem funt,nempe fufci
perta,fub Aquilonevbi ad fandam Crucem coloris , vel lubnigri. Carent pilis,nifi quod
cft inditum nomcn > hoc homiaum genus a genubusinfra Satyrisfimilesfint. Vngui-
repeitum eft. Caput habent caninum, pilo- bus manuum fortesacrapacesfunt; caput
fum jcumauriculislongis : media corporis crinibus abundat: deformi funt corpore
pars & brachia^unt humanis fimilia , crura' ac facie. Rident hbenter , prgefertim in vi-
equina,vngues bubaU ■• induunt pelles '. non rorum praifentia. \n Alias filuis funt tales ap-
loquuntur, fedforiiter latrant : magni funt pellati CMonofoli. Capite carcnt , led ta-
pradones , & ex raptu viuunt : BaratrU vo- ciem habent in peiSlore: mcedunt nudi , fo-
cantur:continu6cum vicinis mlulis bellige- hs pudendis velo tedis . Caput integunc
rantur, &: homines vorant cum habere pof- maximo pileo, propter ingentem SoHs calo-
funtjCum non habent,cetevi& velcuntur ani- rem.Colligunt hi p»per,&:.illud Mech^ mer^
malibus . In regionibus Magni quondam catoribus ex variarum merciura pcrmuta-
Tambeilani reperire eO: huius tormae cen- tione diuendunt , quas deinde merces ipli
tauros. A raedio fuprahumamim corpus&: antipodibus diftribuunt. Suntvaldeconti-
faciem gerunt , niii quod brachiorunvloco nenres & modeftihomines, nequevmquara
duohabetbreuiabrachia bufonisinftar: in verbura malum proterreaudiuntur. Since-
capitefuntcaninxauresjcumtribusinvultu rilfimi funt , &: bona pra:diti confcientia
barbis ; in iUis funt brachia humana cum iuxta fuam lcgcm. In Libyze Alpibus ha^c
manibus ac di^itis: reiiqua funt equi. Celeri- monftrofa animaha reperiuntur.Ex toto fla-
ter currunt.Si quem amplc6lantur,tam arde ua feu gilua funt, facies humana in pedorc:
flringunt, vt rumpi<:<!)gatur.Solis vefcuntur crura lunt bouina, pedes humani,cauda
clephantibus. Ainici funt hominum 5i mu- vulpina , mammas caprinx , dorfum inftar
herum,quia illis nullam inferun: moleftiara. camelorum,collum longum, in cuius fum-
Iil Taprobana infula tales repertx funt hu- mitate non caput,fed tumorem in modum
manae creaturas male formatic.Crura habec natte cum duabus porcinis auribus habenc,
breuia,humeros eleuatos,colium fubtile,ca- Hircina funt barba : viuunc ex herbis & ra-
put maximum , cum vnico infronce oculo- diGibus,^: admodura filueftres funr. Duni
iliroantur genimas,&: fimiha pulchra. Tru- parui funt , his commode vefcuntur homi-
ces ac fenni funt homines , nec femellas ai nes, quibus Magnus Camus vtitur:at ciim
maribusquis dignofcit , nill cum grauidx grandaeui^duriflim^funt conco£tionis,ide6
{unt.Nudi incedunt,&: ex rebus filueftribus iuuencuH funt vefcendi. lllic hi meliores
vicamdegunt.RosiHlspotus eft.Auribusca- func , quam apud nos hoedi. Omnia ha;c
rent, acuce audiunc'. Quoddam fucorum Lycofthenes 5 plurima vana. IUud quod in
genys, quos Itah taha^os '^oc2,n:,\\\os valde Quasftionibus namrahbus obferuo, nunc
moleftat, ob.eam caufara fabulo fe condur, inculco , plerifque monftris fabulam dedifle
quoad inlulam fuci prxteruolent.In vltimis dxmones deforraiapparentes fpecie,quera-
Syricanxpartibuslunttalisfiguriehomines» admodum D. Antonio fub fatyri & ccn^
Prxcer grumum coUum, ac terinum caput, tauri vultu vifl in deferto. Sed & Apofto-
cum oculisacnafohumanis,roftrum&;bar- lico viro Balthafari Barrerio , ex noftra
bulas habent vtgalli. Veftiuntur pellibns. Societate lefu , in reditu e Bena apparuG-
Agricultores funt.Magnum illiseft bellum runt varia monftra. Pucabac is inicio,
cum gryphis, ita vt vtrimque ingens nume- eiim procul eflec, riigritaseflepatriasinco-
ruspereac.Eorumraulieresfunciilisfimiles, las : fed loctis defertus omnino erat, &:fpi-
fedbarbulasnon habent , &roftrum latius ritus cognouicefle humanamfiguram^mn-
gerunc.Vinum non bibunt.Quiin bello ca- lantes. Accidic interdum , monftrofos ho-
dunt, habentur vt fancti,& eoru vxores non mines ex inceftis aut dasmoniacis congrefli-
ampliiis iunt alijs virisconfpicabiles. Super busedi. In Brafllia e barbarx mulieris
infulis quibufdam Cafpij maris tales repe- cum incubo congreflu horrendum mon-
riuntur leones.Humana func facie,fed filue- ftrum prognatura tertur, & in fedecira pal-
ftres &: feroces, ex raptu viuunt,&: fupra ac- morumaltitudinem excreuifle , dorfoiacer-
quefub aquis^qucnacancvcpifces.Horum ca: pelle contedo , turgidis mammis, bra-
plerique Hiftorici meminere, ac Solinus chijs leoninis , oculis rigentibus , &: inftar
priciercim de Mundi mirabilibus.In Libysc ignis l'cintillantibus,cetenfque membris foe-
dciertis repertaj ibnt mulieres quas ad genua diflimis adfpeilu.
vfque promiflas habcnt mammillas:vlu ca-
ventloquendi , lcdcamenvehemencercla-
manc,vcl ftiidcr. Domeftice verfancur cum

CA'

I

HISTORIi£ NA'

C A P VT III.

Dc mfuUnis meridumalibus,

APpendoquod Bohemuscx Diodoro
a&err, hcet vanum mihi de habitacori-
bus infulx lamboU. Sunt eius inful^E homi-
nes corpore ac nioribus haud noilris fimiles,
eadem tamecorporisforma,fcd qu^ magni-
tudine quatuor cubiDos excedat. Horum
offi veluti nerui , qu.o velis fle^tuntur refle-
€bucurque.Corporefunt plus quam nos agili
ac roburto. Nam fiquid manibusceperint,
Bemoeripereexdigitis poteft.Pellis corpovjs
adeo perpolita,, vt ne pauca quidem lanugo
appareat.Pulchri funt,decori,&: corporeco-
polito. Aurium foramina multo noftris pa-
tentiora , quemadmodum Imgua a nobis
differunt. Habecenim eorum lingua priua-
tum quid cum a nacura cum ab ingenio da-
tLim:diuifamenim linguam nacura dedir,
quaefcindicur minferiori parce,vE ab radice
duplexefle videacur. Ica varia vtunturlo-
queia, vc nonfoliim voce hominu loquan-
tur,fedauium diuerfarum imitentur cantus.
Ec quod mirabilius videcur , vna cum duo-
bushominibus perfede iimul refpondendo
cum difpucadoloquuncur: vna enim iinguie
parte vniloquuncur, reliqua aheri.Longiffi-
in^E funt sEcacis , vt quianniscencum quin-
q|u^ginta vitam agant,&; abfqueaUo (vc plu-
limum) morbo.Si quis febricitet,auc corpo-
re asgerfuerit,mori ftatutalege compellunt.
Non fcribunt per Iatus,vt nos,fed a fuperio-
ri parte reda hnea ad inferiorem. Mos cft eis
adccrta vfque astatem viuere , qua perfeda,
variam iibi mortem [fponte conrtituunt.
Gemina eft apud eos herba , {iipra quam i\-
^Liis iacetjin fuauem dedudus fomnuni mo-
iitur. Mulieres minimenubunt , fedomni-
busfuntcommunes . Simili modo & filij
cducantur,communiqu.e amore funt omni-
bus; Abducunt fsepiiis a nutrientibus infan-
tes, ne matres filium recognofcant ; quo fit
vt, cum nulla fic apud eos ambitio aut prjc^
cipua affedio , concordes abfque feditione
viuanc.

aAPVT IV.

hommbus caudatisi

INter tot fabulas illa quoque fortafTe ad-
mittcnda, de qua Petrus Marryr ita fcri-
bit:Eft alia reo;io,di£laInzi2nanin.Ad hanc
autemincolae referunt ex maiorumrelatu
quondam pelago aduedas gentes caudatas
ad fptthama^ longitudinem , &: lacerti pto-
ceritacem , cauda non mobili , vt in qua-

YKJE LIB.VIIL I3j

drupedibus , (ed (bUda in curbincm , vcin
pUcibus & crocodilis vidcraus, & in ofieam
duriciem procenta. Vnde quando iedcre
cupiebant, fcdihbus pcrforatis vtebancur,
&C illis deficientibu's,cftbriia tcllure ad (pitha-
nialem 6c paulo ampliiis fcrobem , cauda
immifsa opus erat quiefcere. Digitos ha-
buifle gencem illam latos non minus ac
longos, pellem afperam, piEne fquameam j
fabuiamur. Solo crudorum pifcium efii
velci folitam , quibus deficientibus aiunc
ad vnum interijfle , neque de fe prolem
rcliquifie vllam. Ha:c ille. Certius eft in
regno Lambii caudatoseife homines. Scri-
bjt Marcus .Paulus Venetus^ caudam vnius
palmi efle. Eadem- infamia alij homines
Europari laborant. r.

C A P V T V.

'De Amazombffs.

AMazonas aliquas fuiffe in nouo orbej
fabula muiti-s fuic, femifabula quon-
dam Petro Martyri. In Decade feptima
maiorem praeftitit fi.de m , allegatione fide
dignorum , conteftahtium veta efle quae de
inliila folis feminis arcuarijs , &c (uorum lit-
torum acribus tutricibus referta narrantur;
certifqile anni temporibusad eas traijcere
Canibales generationis causa, neque virum
vltra patiabvtero grauido,&remittere ma-
res, feminafque retinere. Appendo Gualteri
Rallegh narracionem. Egofane diligencifli-
me ex fenibus , & illis qui multum experti
erant , quasfiui de omnibusaquis flumini-
bufque quae circa Orenoque , &c an Amazo-
nes reperiantur, & admodum cupidus eram
veritatem de^hifce bellicofis mulieribus
cognofcendi, ciim qux de illisdicuncur , a
quibufdam credancur, ab a-lijs verd pro fig-
mencis habeancur. Ecobiccr quidei» hic,
licet a propofito paulatim diiccdam , com-
memorare volui , quid ii^i pro certo &c
vero de hifce mulieribus narratum fit a
Cafliqui fiue Duce aliquo iftius regionis.
Muheres h^ in AuftraU plaga prouincia: Cux
regionis Topago habitant , 6i dominium
fuum habent in infulis Auftraiibus fexa-.
ginca miUiaribusab oftio ftuminis diftanti-
bus. in anno femel cantiim viros luos ad-
Hiittunt, &:pervnum faltem menfem cum
illis viuunt, idque,vt ex narratione eius col-
ligere potui,in Aprili. Alienadedi , incerca
m ihi fide^forcaflTe veritati fuper ftr uxit fa m a« ^
Serio iam agimus.

M z. G A-

136 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

no repperi , & Apollonius Grammaticus
C A P V T V r. prodidit, prope Athenas infula fuifle quam-

dam , quam Athenienfes ciim vellent muris
De herfnaphroditis. munire,dumfoderent fundamenta,inuene-

rint fepulcrum longitudine centum cubito-

FRequeiites hcrmaphroditae inter non- rumjatque intus cadaueradoflavfqueab-
nullos barbaros. Gigas ille cynoprofo- fumptum, cum h ac infcriptione:
pus a Maldonato inucntus, hermaphrodita Septdtta ego Matrojiris in longa, infula,,
crat. In Virgini^ plureSjipfis etia Indis exofi. Vita pera^ls annis mille quinquies.
Eorum opera, quod robufti fintadonera Quot & qualibus menfibus conftarcntilli
perferenda, iumenrorum loco vtuntur. De- anni, an mcrum commentum , incredulus
portant hermaphroditae annonam Regum aut prudentiCfimus quifque diiudicet. Ce-
cum proficifcuntur ad bella. Defundosge- lebris computatio fuit annoruiji quatuor
ftant ^ contagiofo morbo affedos ad loca menfium.

deftinaca deferunt, & medicantur.

C A P V T VII.

De Penecaijs ^ femmis Arupinis»

C A P V T IX.

I)e repuerafcentibm.

IN Ature miracula fi ingcnio noftro cxa-
minentur,fide carenc.Maieftatcm fuje

imputandum, quod inter Malabaros pe- caufae decet incredibilitas, vt diflimulationc

culians natio fit , quas a loco fandli Thomas veritatis admirationem irritet. Plura funt ve*

nomen habet,di6ta Penecays.lWis propriura, fa in natiir^ cenfu,quam dignafide,nifi ma-

cam viris quam feminis, alteto crureadeo ieftatem fuam,im6 eiuscausaincredibilita-

tumefcente nafci , vt eo nofnine a reUquis t.emalleget.Preteriterataffliiiuentutem eins

Indis pro maledi^is habeant^r.Concolores Barbari trifxculi , cuius nuper meminimus,

funt Malabaris , & in ceteris per omnia ijf- Petrus Martyr fcribit , Indum (enem cuiuf-

dem fimiles. Feminac quoquc Arupini fer(^ dam fontis lotionc & potione omnino ado-

orones claudicant. Hoc tamen naturse arca- leuiiTe repetita iuuentute. Tarenti fuit cente-

num aibitror. narius fenex capularis, qui pilis,cute,vngui-

bus,& fitu &fquallorcaEtatisdecidencibuSj

CAPVT VIII. feneiuuenis fadus fit , & qumquaginta

poftannisfupcruixerit.Apud nosquoque ir»

De longau^. Rioxa cartill^ par fors alteri viro accidit:val-

gi fama id notia, &: ab Caftellas Ammiralio

QVidam e Gangaridum gentc j hodie exploratum. ValefiusTarencafiusfcribit, (c

Bengala dicitur, Praetorem Nunnium viuoMonuiedri(oppidu eft ValenciniFegni,

Acunam adijc. Nacuseratannos trecentos olim fuilfe Moniahum Abbatif-

triginta quinque. Seniores enim qui tum fam vetulam , cui fubit6 menftruisfloribus

erant, de hoc eodem grandzEuo fe accepifle reuocatis , dentes renati , comse denigrata^,

aiebanta maioribus. Ipfefilium nonagena- rugae Sc fulci cutis adaequati , & mammjc

rium habebat: &: ciim littera noflet nullam, pendftlae & pannofas inftar virgunculjc foro-

qua: referebantur ab eo dc veterum geftis riarunt: fic denique vultu,facie,toto corpo-

rebus, ad fidera Annalium congruebanc. ris babitu iuuenculam fe exhibuit , fed pra;

Aliquoties illi deciderant dentes, alijs conti- verccundia infolentis euentus , omnium'

nuo /iibnafcentibus. Barbavbifepiiis inca- oculis fe fu btrahebac.
nuiflec,in acrum denuo colorem,idque pau-

latim, femetipfavertebat. Anteceptefimum C A P V T X.
annum idola coluerat,inde asque miferabili

errore ad nefariam Mahometis tranfierac De anthropophaais.
fedam.Is propter miracuh nouitatem,Sulta-

ni,nempe Regis Cambaias ftipcndijsalicon- A Ntc politiam Ingarumrupicesilli Bar-

lueuir. Idem vitae fubfidium a Nunnio pecit. ,i\.bari,omni crudeTicacefamofi, Nobiles

Nunnius haud grauaceaflignauic. In mon- capcos ad palum alligabant, viuos deuora-

tanis lucatan longasuitas comraunior cft: bant: e bracbijs , cruribus , furis fecabanp

plunmiibi fenes. Nec mirumjfibi loannem fruftacarnis. Recenci cruore dcgUiciebanc

Naccntum &;quadragincaannorumfuper- la^cifiTimi . Id nimirum illis rehgio crac,

cfle. Inuentus ert quicrecentefimum vfquc gratumque purabant Numini (uo facrifi-

vixerat. Adijciam quse in Phlegone TruUia- ciuni. Jpfa vidima fuperftes videbat k ven-

tri-

HISTORI^ NATVR^ LIB. VIII.

137

cubi ipli ftlij patres iam ienio infecundos
liclkiabantiir.

C A P V T XI.

Leges poiitic£ dliquortm Barharormn,

tribuslepeliri hollilibus. Alij e recentibus me per prouincias &:ciuicatesoncra. Lcgcs
hoftuim vulneribus lugcbanc cruorem,quo illorum , leges (anirtiflimas cuiufdam fratcr-
eciim teminicvbera inungcbanc,vc iam in- nicatis (iiceres. lubcbat aiia,cuiurc]ue oppicti
iantium inlhucrccurcrudclitas. Alijs tanta vicinosmutuo iuuari , •fme vlla mercede, iri
gula , vchominesadpalacum nucrirenc, & colendisrgris,fegenbus mccendis,£edifican-
.darenc operam generationi,quo plures ven- dis domibus. Alia lex incerdicebac fumptus
tri ruperelfcmc horti.X; mirum di6'tu & horn- in velhbus,conuiuijs,&: delicijs. Bis camen
bile. Capcas feminas feruabanc , vc ex illis auc cer in anno iubebat epulari omnes fimui
procreatam lobolem, ciim iain pubefceretj coram Curacis, id eft praetedis &: fiiperiori-
epularencur. Eadem tbrcuna macrum,cum bus ; cum in ludis fcftaic excrceri ad nucri-
llerilefcerenc:nulla{anguinis reuercnda erar, mencum charicacis , &: recreationem opcra-
nequclinehoc vfucapcihomines. Eofdem riorum. Alia lex pro paupenbus iubebac
icem leruabanc^vc c feminis fijis procrearent claudoSjC^cos^muros/cnes.egrocoSjpublico
gulajfuar.Eofdemfenefcencesedebanc. Ali- cenfliali. Aliapro hofpinbus iubebatitem

excommunibus £erarijs exreros & aduenas
hofpitari , conftrui^is ad \ixc officia domi-
bus , &: per vias diuerforijs ; icem ad conui-
uia pubhca, mucos,claudos,ca;cos,fenes, &:
alios miferosconuocari, vc ficleuaienc con-
dicionem fuam.Alia lex,domefticadi£h.in-
cerdicebac ocium , vt adhuc quinquennes
pueros occuparec,&: mucos,& furdos,& cc^-
coSy&L fenes, procuiufque faculcate &vin-
bus. Maximum inrer iljos dedecus &: infa-
mia, puniri ocij causa. Tum lege cautum,
referacis foribus menfa; accumhere , vc a
mi£>iftris publicis vificari commodius pof-
fenc.Deftinatieranc miniftri iufticiae qui do-
mos priuacas crebro vificarent.Militibusca-
pitalis posna erac, fiquid furriperenc a villis,
ii quam noxam vel leuem incuUnenc. Sub-
adisnouis prouiricijs, ad ponendaodia, vi-
(Stosduces cum vi£loribus fplendide & late
conuiuari legicimumfuic.Solemneerac inrcr
Caziqucs Cumanar, minorem naru in here-
dicace &: principacu pacerno fuccedere. Incer
Periianos ad fracrescranfmictebacur heredi-
caS;,nonad hberos.Extindis omnibus fratri-
bus,reuocabatur hereditas ad liberos fratris
maioris, rurfus ad natos fecundi , &: fic de-
inceps.

I

Nfinitum eftet ingenia,mores,leges,facta
hominum barbaroru narrare. Exijs qu^
ftatim occurrunt,nonnihil carpam,rnaxime
Peruanorum, quoril politiaculcior, in mul-
tis maior noftris : ne diuerfa memoraturi
ingenia.brutorum ,humana omnino con-
temnamus. Reges Periiani ad publica rem
commodiflame gerendam quofdam Decu-
rionum gradus ftatuerunc , ne quis ignarus
iuftitiseeftet. Decuriainfima decem cotine-
batvicinos. Vnus prseerac reliquis nouem^
Deinde quinque iftx decurisc cum fuis De-
curionibuSjideft quinquagincavicini, pare-
banc aiij Decurionimaiori. Rurfusduxde-
curias quinquaginta vicinorum fuberant alij
Decurioni,cuius curaecencu eranc pacresfa-
milias.Quinqjeiufmodi decurijs,ideft quin-
gencis vicinis,alius erac Decurio praepoficus.
Tum du^ decuria! quingecorum vicinotu.
fub aliochiliarchoerant.Non amplius pro-
rogabacur iurifdidio,ne incomode gererecur
adminiftracio plurium.Decurionun^ mino-
rum munus duplex: prouidere ne quid fub-
dicisdeeflec, alceruni, ncc^uid maleagerent:
fi id eueniret, admonere luperiores ludices.
Qui cacebac, duplicicer reus-, & quia inique
afqueinfideliter publicum munus geflerat,
&: quia delinquentis culpam in fe tranfmic-
tebac : perindc plectebatur ac fiipfe pacraf-

CAPVT XII.

^lores nonnuUdrum Gentium.
.«

CVmanenfes Indi tuciflSmo pado Me-
dicis,quos dicebanc Piaches, vcebancu r.
Viderec Medicus, cuius afgroci curationem
admiccerec:nam fi refticuerec fanicaci,libera-

fet.Superiores Decurionescum fimilem cu- li prscmio donabacur ; fi camen obirec lan-
ram haberenc , &: eciam iurifdidionem in guens, nullamercede reddica occidebatur

Medicus. Virgo ante nupciasadulcerio dif-
fcluendasbiennio claufa leruabacur. Dona
recufans, pro inimico erac.Coriani pollucos ,
nefando fceleredamnabanc condicione mu~
feruacus.IjdemDecuriones finguhs annis re- liebri ad colum, ad coquina: nullus iliis vfus
nunciabanc Regi , quoc iUo anno in regno permiifus vite,nififemineus.Hofpitibus Hi- •
nati,quot vita fun£ti : ita pro ratione nato- Ipanis aliqui Indi lauabanc pedes. Alicubi
rum mortuorumquediftrfDuebant iuftifli- iiubiles puellas cognaci inanu rumpcbanc

M ? corara

minorem Decurionem,nulla huius negli-
gencia, nuUa fubdici culpa,auc igiioraca, aut
nnpunis manebac: ica omnes mirifice inof-
•ficio continebancur. Idem mos in miucia

138 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

coram rponfoad virginitatis argumentiim: buseffe, &:tresinviy) : aliosconfeflionem
r.licubii) ipfi cognati inceilo aulpicio Itba- peccatorum coluiffe, ratos hac humilitate
bant virginem. Apud Pcriianos Reges di- expiaflc confcientiam.Vifibili ritu Sol abi;s
tilTimi largiebantur fubditis omnibus vefti- adorabaturj cui vidima 3gnus,cuiu$ cor ho*
tumjprouidebamtijneceiraria vitaE,i[a cum locauftum. Animx immortaHcatem Ingas
nihilhaberent ,nihil deerateoium quxad nouerunt. Corpus vocabant alpacamafca,
vn^necelTuatem opuserat.Nulluspublicus, hoceft terram animatam. Credeb^nt refur-
nec communis arufex-,quif(]ue fibi paiabat, rcdlurumiidcirco detonfos capillas, fectofc[s
&; noueratconficere. Qwae ad dehcias aut vngues diligentiffime feruabant ,ne magno
pompam , hxc occupabanc af cifices ahquos. labore aut mora opus tunc eifet re^iipiendis
Nemoinfignibusdignicatis aUcuiuSjantno-' partibus. In Saula ( iam corrupto nomine
bihcatis militaribulque aimis donabatur. Xauxa) canisohm ad.orationenjimpetraui^
Omnes in Periiano &; Mexicano regno fidi gula: fummjE enim lUis gentibus ddici^
Pnncipibus fubdicj, fupremam Regum au- canina caro. In Huamachucu iafpislapis
«5loricarcm reueriti , 6i in cxcufabili agno- Deus credcbatur , cuius cclorum varietas
icences cnere. Pauperes qui nullum ahunde diuinitatem perfuadebat.
tributum Rcgi Mcxicano poterant pende- In Cuzco ciuitate maximus virginitc-^cis
re, ex pedicuhs foluebanc : pkires propcerea perpetua: fuit cultus. Templu ibi erat SoliSj,
pediculorum (accuh deferebancur ad aulam vbi claufe afferuancur muhse virgines SoU
ex mbutis. Scutum Principum Cumanae ciufque religioni dicata^. Lafciua adhuc vi-
humanum erac: prjecedebant quatuor Indi, na humabatur: comphci, qui violaret puel'
inter quosdeftinabat (ua ipicula & fagittas : Lim, poena ftatutaviuicomburium,&;occi-
ipfiaucem opponebaatur hollium iacuhs,na fiotociusfamil!e,vxorum,hberorum,paren-
Principem violarenc. Siahquis caderer, iub- tum,cagnatorum , imo omniuconciuium,
fcicuebatur Ihicim ahus. Apud Indos Coybae tociulquepatriardefolatiojnumquamtamen

&:Chama; mendacium capitale : qui falsd
dixi ffe ahquid caauinccfecur , morte dam-
nabatur.

CAPVT XIII.

Kdigio Veru.ivorttm. '

A

Feritate & ruihcitate coepernnt auer-
cere Barbaros Periianos Marcus .Ca-

temerata vUa. Eadem lex lata adukeranti
cum Regina , vcl idcencanci. Yirgines ihas
numquam domo prodibanc , nec virum vi-
debac,nec a viro vel ipfo Rege vifae.Id Regi-
na:(bhhberum. Ignem facrum feruabanr,
accenfum (olaribus radijs in goflipino per
quamdareflexionem illucdiredlis. Periicn*
fibusinuficacum iufiurandum. Coad:usaU-
dorequidam Nobilis barbarus fententiani
(uam facramento firmare, refpondic: Non-

pac oL vxor eius((bror etiam dicicur) Mama dum Clirinianus fum , quomodo vis vc fir^

OeUo Huaco:nouam ij mitiorera religio- mem meum fenfum nomme DeituifLidio*

nem infticuerunt. Pahuiccs homines ad (b- reculit, fufficere inuocarenomen SoUs auc

cietaccm &: rempubUcam coegerunt , fun- Lunse.Tunc Indus.-Nos non vtimur diuinb

dacaciuicace Cuzco. Agricukurarn &lani- nonhnenifivtadoremus,propcere.inonh-

ficium docuerunt , imperij fines ampha- cet ahter orcfumere. Quid ergo, hdoi in-

runt. Dxincepsreliqui exeiusUirpeReges quitjfaciemus? Sat fit , Curacailie dixir, ii

IngsE interdixere humanas lioihas, adhuc promittam verum dicere,acCogicarecor.mi

pro fahice Regis, quem pacne vc Numcn rc- Rege Hifpano me loqui,cuius nunc ipfe vi-

uerebancur. Nec eciam licebatcruorem in- canus es. Peruenfes &: ipfelnga Rexexqui--

fiintuhtare : im61ibenti(hmc amplexaban-
turRcges a'gritudines. nuncios csehillas vo-
cabant, quibusiedicebancad Deosacciri.
Cukores eranc prajcipue Solis , cuius proge-
niegloriabancur : non tamen lUu fiimmuni
Dcum cenfuere , fed Pachacamac ( hoc fo-
n-^iZanmammundi) hunc credebant vniuerii
fadorem, niaiori religione profequebancur,
Itd corde opinione cenus. Nullumcem-
pkmi ilh:dicebantinuifibilem&: ignotuni
fibi,nomen nonaufi pronuntiare.Si quando
ad id compulfi, (umma reuercntia,o(culato
fa-j iiis acre,&:feretremuh id facicbanr.Fer-
tur nonnuUos piidem adora^Te idolii Tan-

fitlsornaci veftibus,agrosSolis colebar/um-
ma magnificencia hy mnos l^cilfime decan-
tantes, tallente laborem IjEtitia. PiachesA:
aiij,melodijs dasmonem aduocant.

C AP VT XIV.

De fu^erfiitione CongiAnorunh

COngianiidololatricg fuperftitioni dedi-
:i erantjtetra portentoiaqranimalia vt
Numen adorantes ,atqueinterceteravnii,
qiiod horribile & monftruofum eft,& apud
iUosrepcriri fohcum. Draconi alaco hoc ah-

gatangajquen-i Deum dicebant vnum in u'u quatetius fimile eft, bipes, & caudx longio-

ris.

H ISTORI^. N AT V

nSy capiteoblongo : fauces mulriplici den-
tium vtrimque acutoium- ordine replctas
habcc: magnitudine cft ouis : pilo carer , icd
Iqaaraato eft corio,eoquc vindi. Mulct C6-
geiilium Dynaftxjdum idolorum cultuiad-
huc dedici eflenc, huiurmodidomianimal
inagnisrumpnbus alebant, cruda namque
vidicac carnejfcd magnam quoque inde vri-
licatera colligebant:variaenira populusido-
lo donariaottcrebac , quidquid vero ofterc-
batur, in illorum commodum cedebat.Ser-
pences adhasc &c colubrosimmenfie magni-
cudinis viuos eciam adorabanc, quin &: hir-'
cos, cigrides, bubones, aliaque animalia fe-
ralia , & vifu horrenda. quo enim eadem &
tetriora &:terribiliora ,e6maiorem illiscul-
tum deferendum putabant.Quin & vlceriiis
eorum proceflit velania : cultumenim&:
honorem foli &c vni Deo debitum, arbo-
ribus,herbis, ahjfqueplantis infenlibihbus,
imo & lapidibus,hgnis,alijfque rebus inani-
matis detcrebant, diueriimode eaforman-
tes& figurantes , quibus aliquodinelfc Nu-
men credebanc. Ipfaequoque morcuorura
animaliu ra exuuix ac pelles (quod longe ve-
(anius) tceno &i ftramine infercas, a mifellis
&:c«cis morcalibus vc Numina colebantun
Cacrimonias vero &: rirus,quo.sin deoruin
culcu adhibebant, erant varij,omnestamen
ad hoc fpedabant, vt idolis,aut dscmoni in
ijslacicanci , aUquod obediencia: ac fubmif-
fionis fignum adhiberecur. Genu vc pluri-
mum Numini fledebanc , faciem folo illi-
debanc,vulcum puluere Opplebant , aliaque
humiliationis fubmiflionilque edebanc ar-
gumenca : deniquequidquid domiautcha-
rum auc rarum erac,idolo otFerebanr. Per-
fuadebam popello (acnficuU , magnam ho-
rum Numinum efle poientiam , precibus
fuppligantium intendere,&: omne quod ha-
bebantbonum ab his largientibus defcen-
dere. Quod fi quis £Eger inuocato aliquo
Numinefandicati eflec reftitutus , deorum
idope ,confilicque fadum dicebant: fi v^- -
romorbus ingrauefcerec , Nuraen iratum
iadabant; ideoque facrificijs ac donarijs pla-
candum. Ifta ex larcico excerpfi.

CAPVT XV.

De fcientid ^ Jftrologidlngafum.

SCripturae beneficio carentia feliciflimo-
rum inccr Ingas ingeniorum inuenca per-
ierunc cum Audoribus, quae nerao deinde
ampliauit. Apudnos fciencix vigeot nouis
Doctotum adinuentis, veluc fi in colledam
finguhadijcerenc. Ad hoc fcripcura iuuic,
omnium arcium serarium. Philofophia na-
turalis optimis apud illos nexa legibus

KM LIJB.V III. 159

perennauic,&: fedulo excultafuir.Ad Aftro-
logiam cos nonnihil clarifllmoru luminufn
con(ipe6lusprouocauit,(ed vjxperrraxit.Trcs
tantiiin crroncs noucre, Solem , hunc Ynti
dixcre; Lunam,quam Quilla, &: Venerem,
quaChalca,hoc eft,crinitani aut cri(pam,ob
crebritatera r.idiorum,appellauere. Excon-
ftclIationibusPlciadas lunt adnuiafi , &: in
Via ladea commetioueui ladaiitem sgnu.
Annum lolan penodo definierunt.SoUtitio-
rum gnari , adilladignolcendaodo turres
verfus Orientcm aedificauere , totidem ad
Occidentalem plaganl . O blcruabant ortu m
&occal"um Solis, num per defignatas curres
iadaret radios. Ad examinandum aequino'
dium columnas fncrasdeputaiunt: quo die
lux Solis vndiquetingeretcolumnamjillam
£equino£lialem dicebant , Soleraque confi-
dereibidem,:procuius maicftace exornabanc
illam throno fuperpofico. Lunas maculas,
vulpem efle abipsa Lunii complexa fabula-
bantur. Amicum canibus idem aftru dixe-
re. AddiuinanduminutiUaiudicabantfide-
ra,fomnioruiTi interpretatione abufi. In hoc
conremptu iudicaiionisex aftris minus defi-
piunt noftris Planetarijs. Recen^^ fuppliciura
prouidencise , feria animaduerfione in hos
iiuperftitiofosludencis.narrabo.Quidara mi-
les faca fiia a Planecano faepius pracdici po-
ftulauic :quicamecfi prius leculauic, vidlius
iraportunitate, prjenuntiauic intracriduum
moricurum. ExcanduicmiIesinopino& fi-
niftro vacicinio, acque correpcus milicari fu-
rore hcenciaque,arripuic pugionem, & con-
fodic Machemacicum ; ied comprehenfus,
ob patratura homicidium inrra triduum
fuffiendionecatusvitamclaufit.Iuftitiadiui-
na fecic fidera falfas alioqui pr^didioni :
nam fi aftrorum legibus 52" indicibus fata
certa militispotuiflet Aftrologus yaticinari,
pr^Euium quoque facinus conieciflet ; &: fi
caufam fuipendij nouiflecpropriam necem,
fubticuiflet, aut fefelliflet rogancem.Redeo
iam ad Periianorum Philofophiam.Terram'
innatare Oceano raci,Solem dicuc quocidie
mergi,& veluci ftrenuum vrinacorem exilirc
vlcra. GeomecriaSjperegrino camenricu,do-
<51:iflimi fuere,facis eciara in Geographia in-
ftjudi. Arichraecicam quoque exiraie dodi;
at,quia ignari liccerarum , quibufdam funi-
culis difcoloribus per quofda aodos nume-
rabanc, mulciplicabanc, parciebanc, prouc
vnus pofituscoloranteautpoft.

CAP VT XVI.

Admiranda.

ROmanam magnicudinem nofter orbis
rairatuseft; fortafle iUa fuperauit Bar-
bara.Catenam auream fecit HuaynaCapaS

¥4

240 lOANNIS EVSEI

Periianorum Rex, lcngam feptingentis pe-
dibuSj aniilis connexam , quorum crafficies
brachiale fiue carpurn adxquabac. Ducenci
iuuenes moueieilLam non poteranc. Delu-
brum Solis m aula Ingarum vnciique auri
tabulatione cpertum micabat: nulla llipel-
lex ibi non preciofa, vfque ad ligones & vi-
liflimaqua^que vaicula, Similis maieftasfa-
cellis Luna:, Veneris,Fu]guris,lridis, &coe-
aaculo Sacerdotum. Cadauera Regura in
fellis aureislumma maieftate conlidebanc
anteingentem vulium Solis etiam aureum.
Hortusibi lacertotus aureus & argenteus.
Ex his metallis quadam nacuras imicatione
eiiida fuerunt trutices,arbores,fere,veptilia.
Ingarum quoque infanse a;cies auro mtus
opercx: fupcllecliilia omnia aurea vel argen-
tea, vfque ad inftrumenca coquince. Eadem
maicllfisin PrcEcori)s &:hofpicijs Regiscre-
biioribus.Ivhiri palatinicxtenus mille arbu-
ftis manufadis 5 & aniraalculis reptancibus
variegati, &C pu,lchc*'dmv hoici cum frudi-
bus,arboribuSjauibuSj aniniaUbulc]ue ex au-
ro argencoc|ue. Exeadem materia fontes.ln
aiiquibus domibus Regijs coenacula capie-
bant cria millia hominum.Du£E via: regia: a
Cuzco vfque Quiciira, vnaper plaincicm,
alia per montana , manufactje protende-
bantur per quingcntas leucas , vt Huayna
Rex , icer inlbtucurus , per ilias iret & redi-
rec. Incredibilis laboris opera , -adiEquacis
profundis vallibus , edicimmis humiliatis
rupibu^-. Vigintiquinque pedes Latasaliqui
pucant , ad minusqumdecim . Adeo bar-
baries excedit ^gyptia & Romana mira-
cula, Annib.ilis via,c]ua per Alpes ia Italiam
irrupic , harum comparatione ignobihs elE
Incredibilia in Thiahunacu prouincia Col-
lai a;dihcia prifcorum. Antepagmenta pkira
cxintegro iapide dicunt ante Ingarum im-
perium ta6ta vna nocle , &: quaidam gigan-
ceasilatuas. lam lion vnica fupeibiaiexti
Marij , vno dieinianam jedificij molem ex-
Mhuencis. Ccterum tantaceleritas barbaro-
lum non magna fidem meretur , vt m;ii2;ni-
tudooperis certiffima. lUud quoque admi-
randum fupra Romanam amplirudincm, in
eadem regioneeife atrium fuis fpaciofiim>&:
quadraium,vndique cindtum muris,ad duo
ftadia elatiSjtres dodrantes latis.Iu quodam
acrij laterecocnaculum cpadragintaquinque
pcdeslongum,& viginci duoslatu.Tedum
cxtrinfecus veluc paleis opertum videbatur,
miraquadam fimulationeartis. Omnia hxq
cx vnico & integro lapide in rupe excifli.
Templum hoc putabatur ,facrumque vni-
uerfi conditon.Non procul multi faxci viri,
& tcminx, daicifogedu : quidam (lantes,
alij fedentes:alij fimulabat bibere,aiij tranf-
mcaretorrencera : alia: Ibtua^complexu fo-

II NIEREMBE.RGn

uebant natos, alix ad tcrgus comportabanf;,
alias aliter. Sencentia Indorumfuit, in faxa
conuerfam turbam iUam ob maxima t^agi-
tiajquorum vltimum fuiiTet.quddaducnam
lapidibus inicdis acceperint.Inter admiran-
dacenferi prodigia poflunt. illud dumtaxac
memoro. Yahuar Huacac feptimus Inga-
rum , fertur guttas tieuifle fanguinis , iiue
puer tunc, fiue reccns na.tus.

CAPVT XVIL
De Sacerdotibm l^ihetenjium.

LAmbx dicuncur Sacerdotes Tibcten-
fium inCathayo latilnmo Regno, qui
partim in communibuscoilegijsvitaagunt,
quemadmodum Pv.eiigioii noltn, partira in
priuatis icdibusjvclut Clerici fxcDlares., ied
omncs paupertatem colunt , elcemoiynis
aluntur, c^libes perieueranc. Sicfercora-
tioni vacanc per incegrum diem , ad.minus
perduas horas mjicutinas, &:ahasduas ve-
Ipertinas : reliquum vitae modum modeftia
ornanc,nec indeccns aliquid verbo tenus vi-
dentur coraraittere. incurabunt etiam le-
d:\om llicrx , quam cxxquant orationi,&
peream remitti peccata putant. Aljquando
feuere ieiunant , & omiies oris officio fuper-
fedent , feruantes filentium , nutibus con-
teiiti. Quibufdam temponbus compreilis
dcntibus fundunt preces fuas. Pater qui
duoshberos habet , cum Deo diiudit, &:al-
terijm conftituit Lambam,cultui illum di-
uino mancipans. Idqueobieruaturetiam in
Regia prole. Delubra habent iimpidiflima,
accurantes in re facra exquiiitam mundr-
tiam , tametfi in feipfis miuus curent jCiim
pcenitentium habitum fordes aliqua: npa
dedeceant. Templaclaufahabent, nifi brs
in anno. Simulacrafunt aurea,&aheubife-
mineam eftigiem coiuntjqueinalcum ma*>
nusattoUit inftar orantis, quam dicurtt eik
Dei matrem. Scilicet ofticmm eius Barbl-
ri adljuc cognofcunc , idcirco hac ill.am iu-
figniuntnota, quafi tefiera genitricis Dei
lit intercefiio iugis pro peccatoribus. Dcuni
trinum& vnum fatencur. Secundam per-
fonam Trinitatis Ubrum mft^num vocanc.
Lambarum ccecum Rcx veneracur triplk:i
inclinatione capitis , non feorfim. In plerii-
cju? etiam noftris annuunt myfterijs. IJlud
non iine fuperftitione : prima die cuiufquc
menfis iplemnem pompam ordinantes ex-
tra ciuicacem , producunccreshorrendas ef-
figies diaboli j hac cxrimonia ciuicacem
purganc eo mcnle alaruis & dcxmonibus,
c]uos ricu illo pucanc abiegare., Pecora ar-
rxiencac]ue nigra bcnedidionibus armanc,nc
a daemone iAua(ianrur,quem pucaut illo co^

HISTORIi£ NA

lore Ixtm. Fiinus virorum proborumcelc-
brantes, proiiciunc illosauibus quibufdam
edencios,miquorum cadauera canibus.

CAPVT XVIII..

"Piidor charitas adumbrata in
CHianorurn fuperjiitwrnbus.

H&c d^emonis induftria, fallere lucem
rationis, lub vmbra virtutis vH^i vel
aitera miile caligincs miicendo,& ofFufcan-
do; vt in fuperrtitionibus Guianorum in
Valle adamantis ( fic nominant ) illud pu-
doris vertigium feruatum. In fepta viroium
lakantium nulla femina intro permittitur
ire,auc intueri j& ii forte fortuiia per oftiu m
tranfire contmgac , alio oporteat vultum
auertere , quod uiuiolabiliter & capitaliter
obferuatur. Ert alra amatorij officij 6i cha-
titatis vmbra.Solemnia fua mutuis niuneri.
bus celebrantjinuicem collatis donis, &: ve-
ftibus commutatis, quem amicitix ritum
Dauid & lonaxhas coluerunc.alioqui valdc
fuperrtitioli func. Ritusinuocandi dasmo-
nes, faltationes funt , &L pulfationes tympa^
m. Senes pueroru carnes vnguibus findunt,
<8^ pungunc capita lapidibuS idoneis ad id
ofiicij: mox colledo fanguine, perfundunc
aerem , & denique concludunt puerosper
duos vel cres menfes , ibi continuo ieiunant.
Iddicuntfieri vc forces euadant.

CAPVT XIX.

A qmbus Pilatus adoreturi Cajlttas damo-
7iibus iaSiata, Uis ligm ]m£iis Crucis.

QVas non admittat huraana malitia
mendaciflimas d^emonis fuggeftibnes?
Induxic Andaguailas adorare Pilatu,ipfum-
queverum deumappellare, quia pocuicoc-
cidere Chriftum Deum Chriftianorum.
Erancquoque apud eofdem duo lapidesper
quos loquebacur daemon , & apparenti hac
ratione m fui fidem trahebat, iadans culto-
res & adoratores fuos phis caftos & pudicos
fucuros qua Chriftianos. Eft ibi oracorium
perniciofiflimum , quo ciim contenderent,
vc peftem illam vicarent,quidam Pacres no~
flri Ordinis accufabancur cemeritacis ab In-
dis, quibus fides & vox communis erac, cae-
iitus dire puniendos immiftis fulminibus,
qui illuc accederet curioficacis auc alia causa
quam venerationis. Patres non propceiea
coepcis deftitere: atcum iam propmsefrenr,
ingruit extempld tempeftas , vc fere pluui^
loco fulmina caderenc. Omnes ftupuere ar-
coniri , prsecerillos Patres in Deo confiden-
ces, quidemumobiedarunt nubibus parti-

rVRiE LIJ3.VIII. I4t

culam iigni fandiftim(^^ Crucis,dicendo cccc
lignum Grucis ^ quo repente tota tempcftaS
cuanuit ^ cum ftupore omnium , & iruclu
illarum animarum.

CAPVT XX.

De yentnloquafemmdj fulrnihe
adorato.

CRebro in pfifci^ Au£toribus,interdumi
in (acra p;igina merio ventriloquaruih
occurrit ; quid autem fit, non liquido con*
ftatrNcfcio an nouam lucem hJc addeimis.
In Petiianoregno celebris veneficafuit,qu^
cum qu^rife videtec , inter rupes ablcondit
fe , ratatutiorem ibi fe futuram : led cum
mox indeetiam timeret detrahi, minata eft
perfcquencibus,dicens,(e fulminisfiliam efle
(fulmen enira adoratura quibufdam Indis,
Numen creditum ) patremquefuum vindi-
dam fumpturu. Illico ingruit nimbus den^
fuscum tonitru, fulgure &: fulmine,magna
omnium confternaiione. Aufus nihjlomi-
niisfuitquidam pius Indus adhuc progredi
& accederead illam,apprehendenfque vetu-
lam , detraXic ad Pacres quofdam noftrse
Societatis:qui ciim qu^rerent,num venefica
geftaret fecura inaliqua crumena, feuahbi,
figna nialefica, quibus vfa e(rec ; nuntiacum
fuit, Ulam geftaffe, U. ita inuentum eft:nani
pendebat lili e ventre eius marfupiu ex ipfa
Game&: cutefadum ^ vndg ipfamalloque-
baturdjemon, & oracula dabat. Alebat
etiam hxc anus fiia ipfa manu ferpentem'
quemdam ^ in quo eciani loquebatur da^-
moniqUi ciim profpiciebat ntitrice,e latebra
fua prodibicveluc cacellus , mille beneuo-
lenti^egertus formans,adulans,& blandicns^
circumplicans fe illi, veluteamamplexanso-
Et fefe femper ferebat venefica eolubram
iftum circumuolucura.

CAPVT XXI.

ajmtur riperis , ^ ftSiis contenii
fVefltbus nUdi incedant : alta de
Guaycurii,

GVaycuri, gens barbara, documentum'
Philofophif in nonnuUis dabunt,in alijy
nec veftigium humanicatis. Indiem viuunr,
nuUa boiia pofliderevolunt , nec radicem,
nec fcmentem,im6 nec folum; incetta fem-
per fede obuia quaeque edunt, nec alium co-
quum defideranc quam catum,necvenenatis
abftinenc : velfi viperaoccurrac , deuorant,
dempco capite. N udi inced u nt . Id faciunt vc
(ecuriiis viuanf . Sic,!nquiunt,non entquod
auferaiHifpanusynec quodiimeatur.Nefcio'

an

lllf

V

142 lOANNIS EVSEBl I NIEREMBERGII

aii nos qr.oqr.eirndeatj cum nudi inccdeu- Coplectebacur intrafevaria membra, mul-
tes, pingac iibi in cuce velles Hiipanicas for- tafque currcs , quaru aliaj alijs altiores affur-
iwapropnajieiuoralia, tibialia, thoraces, vc gebant, ac certis dicabantur dijs. Omnium
prDtul veftiti putentur. Credoelegantia no- maxima, tc iliuftrior ceterisconfecrata erat
ilratum veilium merito vidcri, cum perinde Hoitzilopochtli Teu Tlacahuepan cuexcotr
lic vercimento forma & nicor , qui niaxime zin , diuUaque iuxtacacuraen in duas alias,
curatur,ac fi pidumgeftaretur-acqueeniin a atque ita duas quoque compleclebatur x-
fi-igorc derendcret. Alij ie pingunc adeo de- diculas feu altana , circa fum mum teda bi-
formiter , vt non minushorreas quam ad nispinnacu!is,non iinecercisinfignibus. In
occurfum da:moi,iis. Vnicavxore contemi akeraearum , quseamplior erat, collocata
funt. Ad ttiilitiam inaugurantur magnis con- imago Hoiczilopochtb, qui eciarg Iliuiicatl-
fiaiuias (forcaire crudelitatis) experimentis, xoxouhqui vocabatur ; inaltera vero ido-
pkisqoam Sacerdotes Cybeles brachia ex- lum Tlaloc. Ancehas menfeaderandapi-
quiikistorturis cruentantes.Pr^cipuus ritus de^ , or biculari forma , cpibus texcail no-
audoramentidclor eft,«S: celebrior cerimo- men, vbi ferui, aut in prseho capti, in hofuni '
nia,cruor. At quod admiratione dignum,&: deorum hGiiorera madabantur , e quibus
propedignum hde, pueculi duoru vel trium lapidibus in pauimentum vfque mfernunfj
annorum poilulant, quah lukim, pungi,at- riuifanguineiconipicjebantur veftigia,quod
queeascruentationeslibi heri,& feruf.adeo etiam videbatur uiceteris turribus.Hac om-
vincit vfus , &£ ex exempio maiorum pras- nesvergcbant m Occidentem , eratquead
cpncepta opinio, naturam ipiam 6l feniura casgradibus faiisanguftis &:ere£tisa(cenfus'.
corrumpit. Inaudita ibi virorum dehdia, .Secunda pars prmcipalis fpeftabat ad
quippe nihil agunt, nec vmquam laborant, deos imbrium , quos vocabant Tlallocos;
vtnullibigens magispigritievacet.Penfacur vbiindeorum honorem ieiunabant, crimi-
tamen ha;c virorum ignauia feminarum fo- num poenitentia du£ti,quatuor dies ante fc-
lertia bc indulhia , cumnulhbi magislabo- ftum eorum : quibus tranfadis, puniebant
renr,aec vllibi magis officiofa: fint viris fuis, horum idolorum miniftros, qui totius anni
qLiippe quibus omnia prxftant , adeo vt vel procurfu ahquando officio, peculiarive mi-
barbaseorum tondeant. Idprxcipuumm niilerio defuiilent , demergentes eos palu-
miktari difcipiina : numquam ciecernunt Ilribusccsnolifquequibufdam locis.Veriim
confligcrc, ni(i certi vincere. Ceterdm illud puniti emergences (efe lauabant,acducebanc
ftupiditatis habenc , qucd Deum nulkmi ciioreas, gerentes raanibus muizu , culmos
agnofcanc, necetiara nominent: vtverdres inilar icipionum. Ciuesquoquefaltantes
inaudita (it , feueram oaturam adeo in hac per vias publicas incedebant. Vocat)atur fe-
gencecommunes mentis doces ac lucesob- ilum hoc Etzalli. i^^o finito, in Iionorctu
Dubiiaile. Sed&nec da:mones vllos agno- horum deorum captiuostrucidabant.
fcunc, necaliosfpiritus : folum putant ani- Tertia pars vocabarur Macuilcaih , feu
m.:is, poftquam e corporeegreifa: fuerintj Macuiiqmahuiti, vbi iioftiumfpeculatores

in bellocaptos , &: eosquiMexicanamvr-'
bem exp4oraturi accedebant , occidere ac
membratim diffecare eratconfaecumi
Qjiarta pars, Teccizcalli dida, varia ido-

vagabundas palari.

^ C A P V T XXII.

De feptaaamta (^- oSlo paml^us
maximi templi Mexicam.

la continebat.Io eam fe recipiebat vrbis Do-
rainus per fefta folemnia , ibitpe poenitens
ieiunat)at quatuor dies , &: copaiii vaporera

VIx de Mexicana religione & magnku- in honorera deorum efthndebat ; vbi &: ca-
dine aliqua libauiraus,ciim digmffima ptiuos nonnuilos deinde trucidaliant.

nacratione finc omnia; plura alij dederunt.
Egoprxfentaboiiiftoriara nouam ex Fran-
cilco Elernando , cuius opera valdeadiutus
fum in hoc Volumine. Islec laudarc piget,
per quera profecerun. Daboigitur qux lcri-
piic de partibus feptuaginta oclo maximi
teinpli Mexicanijfaitis eftufo fanguine,alijs
rainifteiijSjgeneribus officiorum,vocis, iure-
iuiaiido, hymnis,ac feminis qua; tempio in-
feiuiebant.

Er,u,inquit,tempii maximi Mexicaniepi-
ftyUum quadrata forma,faxeis larainis ftra-
tum,ac duccntas vinasviidequaque logum.

Quinta fabrica Poyauhtla vocabatur. Ibi
ieiunabant duo.maximi Sacerdotes , quo-
rura aiteri nomen Totcdiamacazque ,
alrcri Tialocantienamacac. leiunabant vc-
ro ac poenitebant quatuor dies , &deosibi
conftitutosodoribus piacabant(quodquoE-
annis heri mos erat quatuor dierum fpatia
circa feftum Etzak]ualiztlL ) captiuofquc
aliquosin eorum honoremtrucidabant.

Sexta vocabatur Mixcoapantzompancli,
vbi capira occiforii in honorera Mixcoatl,
lignis acutis transfixapcndebant. Erant au-
tem tzompantli ligna infoifa tcrrx , duas

vin^is

H JSTOKIM N AT"

Vlnaseminentia , per quonim foramina per-
Jica' tranlibant fepcenx' octonarve, quibiis
trans^gebantur prardidorum capicav,faeie-
biis in Auftrum conucrlis.

Apud leptimam, Tlalxico nuncupatam,
nodu occidebat quotannis,in mcnk vocato
Tititl, in honorcm dei tartarei , qucm Plu-
tonem appcllarc poifis , captiuum quem-
dara Sacerdos vocatus Tlilantlenamacac,
ac deinde prardidum deum nidoribus fuffi-
mentifque placabat.

• OdlauapsrSiQuauhxilco nuncupatajiedi-
cula erat, in quam Rex poenitentia du£tus
lefe recipiebat, celebraturus ieiunium voca-
tum Netonaiiuh Caoalo , quatuor dieruni
interualloin honorem Solis,quod ieiunium
ducenis quibufque treccntenifve diebus
tranfidis confueuerant exercere. Madaba-
tur etiam ibi quatuor captiui^ quorum duos
Chachame nuncupabanc , duos vcro alios
Solis ac Lunae limulacra ; cum multisalijs,
quos deindem eiuldem SoUs honorem in-
lerficiebant.

Nona erat quadrata , omnique ex part6
circumdata gradibus,vbi quotannis mada-
bant fimulacrum Ometochcli,quo tempo-
revigebat hoc fignum. Erat autem ea ima-
go quidam capciuus, eius dei indutus orna-
mencis.

Decima erat nemus paruum , vbi confpi-
ciebanturiugaarrefaftiginta, 6c in eisarbu-
fta , quse in huiufmodi locis fponteproue-
nire folent. Hinc permenfem Quecholli,
poftquam ordine proceflerant , profedi Sa-
cerdotes in decliuia montis Cacatepici , ve-
nari nitebantur omnis generis animalia.

Vndecima erat fons latus, cuius aqua ob
eius altitudinem videbatur casrulea , vnde
fumplitTillapjB nomen. Ibi balneabantur
nodu ficrifici per eos dies quibus ieiunabar,
parantes fe ad colenda fefta,quaternis cuiuf-
uis menfis diebus folita celebrari, qui erant
veluti fefti huius vocatse vigilije: deinde ve-
ro nidoribustemplum Mizcoatl perfunde-
bant,atque ita in fua difcedebanc ccenobia.

Duodecima vocata Tlillan Calmecac,z-
diculaeratdicatadejE Cioacoatl, quamtres
Sacerdotes illi miniftrantes incolebant.Hsec
dea paftim fefe confpiciendara familiaricer
prjebebat,atque inde quo libitum erat profi-
cifcebatur: & eumdem dxmonera ea ngura
confpicuum fuifl!^e,non eft ambigendum.

Terciadecima,vocata Mexico Calmecac,
cosnobiumerat vbihabitabant Sacerdotes,
paflira mmiftrantes Oeditlallocum.

Quartadecima , vocata Coacalco , auk
eraccarceris modo clathrata , vbi dij alieni-
gena: in pra^lijs capti tenebantur inclufi.

Tertiadecima , dida Qu.auhxicalco ,
templum erac modicum atque rotundum.

LiB. V in. 143

tres vlnas tantum latum ac confiftens liib
dio,vbiSaccrdos odoros vapores verfus qua-
tuor mundi partcs quotidie eftundebat. In
hoc quoque aidificium coniccndebat iuue-
nis. ille , qui indulgcnter anni vnius fpatio
educatus,demum occidebaturiuxtafeftum
huius dei. Ibi fiftula , quoties vcniebat in
mentem^nodu aut intcrdiu canebatjcumqj
id peregiflet , odoribus placatis dijsfefein
fuam recipiebatdomum.

Decima (exra,Qu.auhxicalco fecundadi-
da , pra:cedenti fimiiis erat. Ante eam in-
fodiebant lignum vocacum xocotl , erig-e-
bantque multiphcibus ornatum papyris,lu-
praquod congerro aliquis faltabar, compo-
fitus in formam fciuri, quem Mexicam vo-
cant techallotl.

Decima leptima , Teancalco nuncupata,
templum erat, vbi quotannis muitoscapti-
uos , in magnam quemdam pyram proie-
dos, comburebantcirca feftum Teulitleci,
mohebanturque Sacerdotes folemnitatera
vocatam Amatlauitzoa.

Decimaodaua,TzompantU vocata,erant
tria ligna defixa foIo,qu^ perticae aliquot per
interualla perforabant , quibuserant trans-
fixa tempora capitum eorum qui occide-
bantur indeorum honorem.

In decimanona,Hoitznahoac teucalli di-
da,ma£labatimaginesdeorum, quos Cent-
zonuitznahoac appellabant , in honorera
Hoitzilopochtli; nec non plures alios capti-
uos. quodfingulis peragebatur anniscirca
feftum Panquetzaliztli.

Vigefima,Tezcacalco did:a,sedicula erar,
vbi leruabantur fimulacra Omacame, in
quorum honorem capti\ii occidebantur,
quaraquam id non fieret lingulis quibufque
annis.

In vigefima prima , dida Tlacohcalco
acatliyacapan , magna iaculorum feruaba-
tur congeries, velut in armamencario. Inter-
ficiebantur ibidera aliquot captiui nodu,
ciira libebat , nuUo ad id facrificium pera-
gendura tempore defignato.

Vigefima fecunda asdicula etiam erat Te^
eizcalco ,'vbierant fimulacra dei Vmacatl,
aliorumque diuorum,vt & madabant,quo-
tiesvehiebatin mentera , aliquot captiuos,
nullo quoquead id prxfciipto tempore.

Vigefima tertia, Vitztepecaico vero,locus
inquem Sacerdotesproijciebant mucrones
metl,vbi fe eifdem pupugiflent, nec non vi-
rentes arundineSjVbieas proprio fanguine
madentes obtuliflent deis.

Vigefimaquarta , Atuitznaoac Calme-
cac, erat coenobium , quod incolebant Sa-
cetdotes huic inieruientes deo , odores &:
vapores eftlmdentes , ac folita alia pra:-
ftantes obfequia.

144 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

Vigefima quinta , Occeni vero Quauh- Trigefimareptima , Mixcoateupan di£ia'j,

xicalco , coenobium fmiile prjedido , anre templum erat dicatum Mizcoatl, vbi pera-

quod eredum vifebatur tzorapantli, cui af- gebantur qua; dida funt tn fefto Quecol-

figebanturocciforuro capita. Huius tem- litlami.

plicacumini infidebac iimulacrum dci V- Trigefimao£l:aua,feu Netlatiloian ^ tem-

macatl , lignea matcrie effidum , in euius plum erat,adcuius radices patebat antrum,

honorem aUquot captiuos madabanc , vc vbi recondebant excoriatorum pelles ,vt in

eorum fanguine os labraque eius delinirent. Tlacaxipehualitztli di6lu m eft.

Vigefima fexta , Macuilcipaclli yieupan Trigefimufnonus,Teutlachcodi^Ds , lo^

vocata, erat magnu m templum,eredum in cus erat,vbi ludebatur pila^trucidabanturqj

huius dei honorem, cui captiuos nodu eir- captiui, Apanme vocati, in fefto Panquet-

ca Cipadli peculiare eius fignum confue- zalitzli.

lum eratimmolari, Quadragefima,llhuicatitlan vocata , co-

Vigefima feptima, Tetlacman Calmecac lumna cralla & exeelfa erac, vbi depi(fta Ve-

nuncupata, coenobium Saeerdotibus habi- neris ftella vifebatur,cuius cJacumini impo-

tatumjdicatumquedea^Chantico, vbi no- fitum erat pinnaculum confarcinacum ex

du diuque miniftrabatur ei. ftramento. Coram hac columnaatque ftel-

Vigefimao£taua, Yztac cintcutl Yteupan la madtabant captiuos fingulis annis , curai

nuncupata jtemplum etiam erat praedidac primvim apparereincipiebat.

dicatum dea^, vbi hominesleprofos immo- Quadragefimaprima,dida Veitzompant-

labant circa ieiunium Solis,ab eorum tamen li,machina erat ante templu Vitzilopochtli ^

carnium efu abftinentes. vbi occiforum in honorem huius deiquot-

Vigefimanona,Tetlanman vocata, jcdes annis in fefto PantquetzaliztU transfixa fer-

erant dicata deae Quaxolotl chantico , vbi uabantur capita.

captiuos fponte raadabanc , dominante fi- Quadragcfimafecunda, dida Mecatlaii,

gno Cexochitl. domus erat, in qua miniftri deorum tubis

Trigefimadicata eratChicumccatl Yteu- docebantur canere.

pan, vbi (eruos eciam folebant occidere no- Quadragefimatertia , Cinteupan nuncu-

du,incipicnte dominari figno Cexochitl. pata,templum erat dicatum deae Chicome-

Trigefimaprima , d.ida Tezcaapan , fons cati , vbi madabatur Sc excoriabatur quoc-

eratlatus, vbi balneabantur poenitentes cx annis mulier, quam eius dex fimulacrum

voto. Erant enim qui deuoucrentcarnem elTe ferebant.

fuam aliquot menfes afflitluros , annumve, Quadragefimaquarta,Centzontodochti

inferuientes templis, aut dijsin quos eranc inteupan dida , templum erat dicatum vini

propenfiores. deo , in cuius honorem cres captiuos, inter-

VigefimafecundaTezcatlacho, locus erat diu camen & non nodu iugulabat,quorura

vbiludebaturpilaexgumiolli,inter templa: primum Teputztecatl nuncupabant, k-

& aliquot captiuos, quando inanimum ve- cundum Tolcecad, tertiura verd Papaztac,

nicbat, confuetum erat trucidare dominan- quod fiebat quotanniscirca feftura Tepeil-

te figno Omacatl. huiil.

Trigefimatertia,Tzompantlivocata, erac Quadragefimaquinta Ynteupan dieeba-

locus vbi capitaeorumquioccidebanturin cur , templum nempe rotundum , vbi erac

honorem deorum quos vocabant Omaca- deusfrumenti, quod maiziura vocant , &c

mc,feruabancur transfixa.Fiebatautem hoc quotannis eius iugulabant imaginem cum

facrificium ducentefima fecunda cuiufuis ali)s feruis.

anni luce. Quadragcfimafexta , dida Netotiloian,

Trigefimumquartum membrum , Tla- locuserat epiftylij,vbimoriturichoreas du-

raacatzinco vocatura , templum erat dica- cebant,& cum eis fimulacrum figni Chicur

tum deoTlamaltzincatljin cuiushonorem metatl , nodeque intempefta quocannis

quocannis captiuos occidebant iuxca finem immolabancur in fefto Xilomanitzli , auc

fefti vocati Quecholi. Atlaconli.

Trigefimulquintus locus, di£tus Tlama- Qu.idragefima(eptima,parsdi£ta Chilili-

zinco Calmecac, monafterium erat , vbi eo , templum erat vbi interficiebant feruos

morabantur Sacerdotes , qui praccedentis in figno Chicu nauiecatl , iuxta intempe-

templi dijs miniftrabant. ttam nodlem a folis Heroibus oblatos,

Trigefima{exta,Quauhxicalco nuneupa- quod fiebat in fefto Atleaoali.

ca , templum erat paruum, latum tamen,& Quadragefimaodaua , dida Coouapan,,

nonnihil profundum , vbi exurebantur pa- fons erat , vbi balneabatur folus Sacerdos

pyri quas deuouerantobtulerancquedijs,in- cempli vocaci Coatlan, necvllus alius.

riammabaturque anguis quidam. Quadragefimanonajdi6taPuchtlan,c(r-

nobium

HisTORi^ na:

nobiumeratquodincolebant facrifici tcm-
pli , vbi erat limulacrum Yacateuhtli mer-
catorum dei , cui interdiu atque etiam no-
tlu miniftrabant.

Quinquagefima , Atlauhco vocata j erat
quoque coenobium ,quod incolcbant Sa-
cerdoteSj ciex VitziUnquatec diu noduque
inferuientes. ,

Quinquagefimumprimum membrum,
lopico did:um,templum erat, vbiquotan-
nis feruos quamplures , captiuosve interdiu
ma(5labant ciica feftuTlacaxipehoaliztli.

Quinquagefimumfecundum, vero Yya-
catecuth yteupan di£tum, templum erat dei
mercatorum, vbiquotannis eius confodie-
bant vocatam imaginem circa feftu Tititli.
p iQuinquagefimuratcrtium,Vitzilinquatec
yteapan nomine,templum etiam erat , vbi
immolabantquotannisiuxta feftum Tititl
in eius dex honorem feminam^quara illius
imaginem nuncupabanti

In xdicula verd quinquagefimaquarti,
lopici Calmecac, multos quotannis iugula-
bat captiuos iuxta feftu Tiacaxipehoaliztli.

In quinquagefimoquinto , lopic^ vero
tzompantli , affigebancur capita lugulato-
rum per feftum Tlacaxipehoaliztli.

Tzompancli quinquagefimusfextus locus
eratjvbi capita madatorum per feftum Ya-
catecutli mercatorum dei prima die fefti
Xocotluetzi palis affixa recondebantur.

Quinquagefi mumfeptimum jedificium,
vocatum Macuil malinalyteupan,templum
erat, vbi fimulacra duorum deorum cole-
bantur, nempe illud Mucuil malinal, alte-
rum Vero topantlacaqui , in quo figno fo-
leraniahic peragebantur cuiufuis anni ter-
centefima tetnaque luce, nec non in hono-
rem fignixochilhuitl.

Quinquagefimumodauum,di(3:um Ari-
pac , asdiculaerat vbi feftum celebrabantj
multaqj offerre confueuerant deabus Ci-
lioapipilti perfignum Chicumecoa tonalli.

Quinquagefimumnonum,did:ura Netla-
tiIoyan,{uit antru in quod pelles excoriato-
rum quotannis Inochpanitzli recondebanc.

Sexagefimus locus , quemvocabant At-
Jauhco , ^edicuiaerac honori cultuique deas
ciuateutl dicatus. Inhuius honoreminter-
ficiebanc feminam quotannis circa feftum
Ochpaniztli, quam eius dicebant efle ima-
ginem, in templo Coatlanr nonlongeab
hac azdicula.

Sexagefimumprimu membrum, didum
Tzomolco CalmecacjCcenobium erat, vbi
habitaba: Sacerdotes Xiuhtecutli,ignis dei,
nouumque ignem quotannis excutiebanc
iuxta feftum Quauhquiltamal qualiztli,
^nde etiam ignem defumi confuetudo ob-
^inebac , quoties Sacerdos odoros vapo-

VKM LIE. Vlli. 145

res eftet in fimulacra fparliiruSi

Sexagefimumfecundum, Temacatl nun-
cupatum ,faxum fuit magnum , votx circa
medium perforatie figura,de qua didum eft
a nobis latiiis.

SexagefimumtertiUjNapatecutliyteupan
didium, templum erat dicatu huicdeo, vbi
fimulacru eiusnode intempeftaquotannis
circafeftum Tepeilhuitl folebac immolari.

Sexagefimumquartum,Tzoraolco didu,
templum erat dicatum ignis deo, vbi (eruos
quaternos trucidabant , velut eius imagi-
nes, & aliosquamplurescaptiuos. Hicea-
dem dieinfra gradus erat forum in quod per
gradus quoquc erat confcenfus. In ' eodem
foro duas mulieresimraolabanc excemplo
dudischoreis.

Sexagefimaquinta pars , Coatlan vocata,
templum erat vbi occidebantur captiui ah-
quot in honorem deorum quos Cenzon
vitznahoa vocabant,tum etiaquotiesrecen-
tes excitabantignes per feftu VequechoUi.

Sexagefimafexta, nuncupata Xochicalco,
tempiura erat £edificatum in honorem dei
Cinteuti &c Tlatlauhqui cinteuti, deseqj At-
latonam , vbi trucidi\bant feminam quara-
dam, velut huius deae imagmera , cuius co-
riura induebat quifpia Sacerdos nodlu. Hic
idem diluculo ad eum modum veftitus fal-
tabat: quse folemnitas quouis anno celebra-
ri folebat in fefto Oclipaniztli.

Sexagefimafeptiraa, Yopicalco yeoacalco
vocata, doraus erat in quam diuertebanc
Heroes , qui fe conferebant e longinquis
Prouincijsin Mexicanam vrbem gratia in-
uifenditemplum hoc , & prsecipue ab ill.a
Anaoacenfi.

Sexagefimaod:aua,nuncupaca Tozpalatl,
fonserac maximo habitus in pretio , circa
eumdera locu fcaturiens, vndeaquam hau-
riebant Sacerdotes quo tempore celebraba-
tur feftum Hoitzilopochth, alijque feftiui
dies,& oppidani raagno animi in deos afFe-
du potabant.

Sexagefimanona , Tlacochcalco quauh-
quioac nuncupata,domus erat continens fi-
raulacrura dei Inacuiltotec, in cuius ho-
norem aliquot captiuos iramolabanc circa
feftum Panquetzaliztli.

Sepcuagefima , Tulnahoac dicla , domus
erac in qua iugulabant aliquot captiuos in
honorem Tezcatlipuca?,incipiente domina-
ri figno Ceraiquizcli.

Septuagefimapriraa, Tilocan nuncupata,
doraus erac vbi coquebatur raaffa, ex qua
imago Hoitzilopochtli circa eius feftum
efiigienda effet.

Septuagefiraafecunda,Ytepeyocdi(3:a,do-
mus erat vbi imago Hoitzilopochtli Sacer-
dotes ex mafsa enorraabant.

N Septua-

I4<5 lOANNIS EVSEBI

SeptuageijraatertiajHuitznahoac Calpuli
di£la,domus erac vbi fabricabatur lignum
alterius deifocij Hoitzilopochtli,cui nomen
Tladuepan Cuexcotzin.

Septuagefimaquartajdomus erat in quam
agebanc morituros infanteSjac ceteros lepr^
contagione affedos, quos vocabant Xixioti,
dijs enam Htandos: quos infantes in hunc
locum priraum congregatos, ordine proce-
demes,le£ticis humeris impolitis, ornatifqj
mille plumarimi ac florum generibus,in lo-
cum vbielTent morituri ducebant.

Septuagefimaquinca , Tezcacooactlacoh
calco nuncupata , domus erat vbi permulta
feruabatur iacula atquefagitise bellis geredis
idonea,trucidabatur^j aliquotannis bini ih^
ui,Verum fponte, &: nulUs cogecibus lcgibus*
Septuagelimafexta , Acatlyyacapan huci
calpuUinuncupata, domuseratin qua con-
gregabant feruos interficiendosin honorem
Tlallocum,quos deinde diifecabat m f rufta,
atque deuorandos decoquebanc cum flori-
bus cucutbitinis. Nonlicebatautera hos e-
dereplebeijs,fed tantum Heroibus.

Sepiuagelimafeptima,Techiellinuncupa-
ta,templum erat paruum,vbi moseratoftero
refruticem vocatumacxoyatl.

Septuage(imao£laua,vocata Calpulli,xdes
crant paruas , quibus vndique ambiebatur
epiftylium templi interna parte. In has fele
recipiebant Heroes poenitentia dudi, vt fefe
ieiunijs diftorqaerent quatuor dierum inter-
uallo ,ac Reipublicas magiftratus , iuxta fe-
ftofum vigilias vicena quaque luce contin-
gentes,quo temporealij meridie,alij no6le
intempefta cibos fumebant.

CAPVT XXIII.

De cartmomis Mextcanorum,

ENumeratis tepli maximi partibus,tem-
pus iam expofcit vt farta etiam , feu diis
ofterri folita muneraadiiciamus,& nonnul-
las feruari folitas caerimonias. In domibus
ergo vocatis Calpulli,qua2 erat veluti tcpla,
vbi congregabaturincoljE vicorum,adofte-
renda dijs munera,aliafque cierimonias per-
agendas , oftexebant cibariorum multa ge-
tiera,aues,fpicasmetl,chianjphafcolos,flores
ac lintea nuptas,atque innupta: vicorum vir-
' gincs. At circa tedorum luorum jediculas
atque altaria , nihil praeter cibos offerre erat
confuecum , ,quodfiebat diluculo tam ab
heris quam a ceteris,matretamilias excitan-
te maturino domerticos, vt dijs laribus quo-
tidie aliquid facraretur.At Sacerdotes copal-
lifufficu placabantdeos, appolito thuribulis
fidilibus.verfus quatuor mundi partes,prius
eftufo vapore: quodetiam patresfamilias in

I NIEREMBERGII

fuisaedibus facicbant , facereque cogebane
domefticosjnec non &iudices, priiis quani
fententiam de aliquare ferrenr; &cantores
antequam canerent; quafi in auxiliuad harc
rede atque feliciter peragenda inuocantes
deos. Ciim verd noux Hilpanise coloni lo-
cum quempiaadibant, vbi coUocata eflent
fuorum deorum fimulacra , terram <iigito
attingebant,atque admouebat ori linguazvCj
quali terram edentes in deorum honorem.
Idem facere foliti erant,domum vndecura-
que reuertetes,auc ciim in vijs publicis deo-
rum occurrerenc ffmulacris,aut iureiurando
ad rem quampiam admiplendam oper^pre-
cium erat adftrmgi. Religiofa etiam illis crat
proiedio,quam vocabant Caliztli: quando-
quidem nemo comedebat, quin priiis offani
quampiam modicam proijceret ignis,cui di-
uinu aliquid inefle fulpicabantur,elemento.
Nec quifquam patrium vinu potabat, quin
pritis nonnihil effunderetiuxta ignis imagi-
nes:& ciim primum cadum quempiam iic-
care inciperenCjin labrum nonnihil conienti
vini eftundebant^atque ex eo iuxta focu ap-
pofito,quatuor ignLspartes in quatuor mudi
plagas vergentes rigabant;neque ahter coui-
uas potare erat permiflum. Hoc genus czeri-
monia^ vocabatur ab Indis tlamauan tlatoa
oyaliz, quod eft hbatio, aut guftus.

' C AP VT XXIV.

De ejfujione Jangmn^ fuperjittiosa»

IAm ver6 narrandum nobis eft,quot mo-
dis fanguis effunderetur in dasmonum
cultu intra atqueextra templa. Nam pras-
terquam qudd fanguis, vt faepe didum a
nobis eft ( infit Francifcus Hernandus )
in templis diu noduque mittebatur, con-
foffis viris ac feminis coram deorum fi-
mulacris ; varias quoque corporis partes
certis quibufdam diebus fponte fua feca-
banc , perforantes in vijs publicis auc cal-
pulcis, interdumlinguam, interdum vero
crura atque brachia , & per foramen du-
centes aliquot foeni <!ulmos , auc diuifos,
aut intet fe connexos , atque ita tindos fan-
guinc coram idolis relinquentes. Sangui-
nem pra^terea mittebant Sacerdotes in an-
tris atque collibus fuapte fponte , nodu,
vircntium arundinum cufpidibus , ac mu-
cronibus metl, quos (cruentatis etiam cru-
ribus montes , in quos propenfi , erant ad-
euntes ) fanguine madeiues fupra folio-
rum arundinum cumulum relinquebant.
Fundebant quoque humanum fanguinem
fponte fua quinque diebus antequam pric-
cipuum Feftum adeflet , quod vigeffma
quaque die celebrabatur, fciffis auriculis, &
edudo fanguine, lineas in faciCjfi virieranr,

a ci'

HISTORIiE NATVR^ LIB.VIII. 147

a cilijs vfque ad mandibulasjli vero femin^, pr<^cercanodu Sacerdotescumm ponebanr,

in circulum ducebant. Quin ferainisiplis ne ignis (qui in templi epillylio perpctud

conrueiii erat huiufmodi (anguinem offerre ardens feruabatur , & fi vel momento tem-

odoginta dierum fpatio , lcilfis tertio aut poriselanguiflet , fummum fcelus habeba-

quarco quoque die varijs partibus corporis: tur)vmquam extinguereturjVtqueexfufcita-

quotempore fanguinem ctiam auicularum renteos ,ad quosconcha canendo percine-

htabant, ac praicipue coram Hoitzilopoch- batpopulum ad lacra cclebranda vocare,

tli,per cuius teil:a emptis cOturnicibus capita aut qui fuffimentis vel fartis diuos effent ob-

vellebantjVtabietlo&fubuohtantecorpo- ledaturi quod genus cultusvocabant to-

re quxfitus fanguis eftunderetur. Ciim ve- coalizcli. Con(uetum erat plebi pcenitere

16 ieruum quempiam vel capciuura immo- non (emel fingulisquibufque annis, nempe

labanc , herus (anguinem eius vafeexcipie- abftinendoa capirum locione,balnei(queSc

bar, papyroque madente eo ora fimulacro- venere,non tamen acibis , vocabaturque id

rum perluebar,quod alij ligno potiusintin-r continentia? genus necaoaliztH.

do malebantcxercere. Addam hoc Fran- Ciim celebrabaat feftum Atamalqua-

cifco Hernando,vao ohmvniusdiei facrifi- iiztU octauo quoqueanno, Indi nuncupaci

cioimmolaca feptuaginta iex millia homi- MacatecasiVt audaciam virtutemque aoimi

numintemploTetzcuetzingo. Qjui mor- oftenderent, angues ranafque viuentcs fai-

bum quempiam euadebant,Aftronomi ali- tando paulatim deuorabant, deindeque lin-

ci^usdudiconfiliodiemforcunatum elige- teis ab omnibus , ob facinus (vt ipiis vi-

banc , in quo domi tBultas papyros inflam- debacur ) egregium, donari folebanc. luue-

marent, in quibus Aftrologus imagines de- nes vero in feltoEtzalqualiztli;auiculas mul-

pinxiflet eorum deorum,quos conieilabant torum generum filis longiufculis fub fru-

lanitati confequendx fuiile propitios. His ticum variorum ramis alligabant , eaf^

donabat Aftrologus fanitati reftitucu, expo- ' demque huc &C illuc inter frondes volitan-

nens quofnam deosexpreifiiTet imaginibus: tes , cum ordine in eo fefto procederenr,

alcer vero accepcos in ignem coiiciebac exu- circ^mferebant.Erat enim frequens vniuer-

rebatque,&; cineres circa domiepiftylium fiepjebi, per fefta ordine incedere,ac deo-

jnedium liumabat.quod genus casrimonia- rum imagines cirCa templorum ambitum,

rum vocabatur meztlacalizcli. Erant etiam, aliave magis diftantia loca , ledicis impofi.4

quifpontefua in temphs circa feftorum vi- tas^eportare humerjs. Solebantetiahi fe-

gilias fanguinem ofFerrent : &: vt oblatio rainas falrare pariter cum viris in folemni-

eorum giatior eifet di)s , mucrones metl, bus feftis. In fefto vero dese Toci, linguli

tindos crurium ianguine, aggeribus acxo- "iuuenesin eius honorem e labro quodatn

yacl e filuis delacis imponebanc ,oblacos ei eredo , &:pennis referco , fingulos pugillos

deo in quem erant propenfiores ; quod ge- capiebant ; ieque inuicem infedabantur:

nus facrificij acxoyatlemaliztU mos erac adqlefcens vero , qui pellem imaginis eios

nuncupare. deje nuper interemptasinduerat , cum alijs

commilitonibus illos infecuti impetebant

CAPVT XXV lapidibus , fauente mulritudine fadioni ei

»ui veniebat ih mentem:nequerar6 contin-

De yctrits fu^erfiitiombits, gebatahquosconciderein pugna. Eleuabac

etiam infantes auriculis arreptos in fefto

CVm inbellum aliquod eflent ituri,mi- Yzcalli, quod in ignis honore celebrabant^

lites omnes lignatum fefe prius in fil- putantes ita fore vtin maiorem aflurgerenc

uas conferebanc , vftemploru focis,vbi per- altitudinem. Eifdem medebantur (fi valetu-

pecuus lucebat ignis , hgnorumcopia fup- dinarij eifent ) funiculislaxis goiTypij cir-

peteret; rehquis vero temporibusad tem- cumligatiscollo, appenfoqj orbiculo copal-

ploru miniftros , & eos qui habitab.iiit Cal- li ; interdum etiam & brachialia talofque fi-

mecac , id minifterium, quod vocabant teu- milibus funiculis circumligabant.Sed opor-

quauh quetzahztU, folebat fpeaare. Verre- tebat id auxilij genus ab A ftrologo aliquo

bantetiam non mediocri diligentia & cura adhiberi , quotque dies ille iuberet geftari»

diluculoinhonorem deorum contentorum ac tandem dimoueri ab eodem , exurique

domi , penatiumve , cpiftyha , atque atria in Calpulco: idque fiebat quatuor menfiuni

^dium. Patribus item ac matribus fami- fpatio valetudinis infantium ratione. In fe-

lias curxerai>,imperaredomefticis, vthuic fto vero Teuhtleci , ne fibi noceret deus

operi perpetuo incumberent. Deindevero AcoloniztU; pedori dorfoque,brachialibus

' odora medicamenta vrebant, & fi^ffimen- ac talis variorum colorum pennas refina il-

tis placabanc diuos : atque id genus cul- licas agglutinabant ; nec non quarto quo-

lus tlachpahiiahzcli vocabant . Alagnam que anno,in feftolzcalli.

N 1 AliUd

I4S lOANNIS EVSEBII

Aliad rpedaculum tlauauanalitzli fiebac
in fefto Tlacaxipeoaliztli in Etzalqualiz-
tU. Ciim aliquis jedium aedificium abfol-
uerat, in honoremSolisatqueignis, domi-
nante fignoSoliSjfanguinem ex auribus edu-
cebant, excipiebantque vnguedigiti pollici
proximi aut medij , &C proiiciebant in ig-
nem atquein Solem, vocabantque eam cul-
tus ditferentiam Tlacaltiliztli . Quando
contingebat tranfire ante alicuius dei fimu-
lacrum, vellebant foeni manipulum,&: co-
ram illo deoreuerenter diffundebant: quod
ctiam fieri erat confiietum voti aut ca^ri-
monias gratia. Qu^ibufque nodibus , non
multo ante iniempeftam, Sacerdotes , ad
quos id munij fpetSlabat , conchis cane-
bant j tubifque & cornibiis : quibus auditis,
cundi aflurgebant ad offcrendum langui-
nem &C copaUi idoUs, tam in tempUs quam
in ceteris vrbis domiciUjs. Ciim vero in-
tempefta iam accederet nox , Sacerdotes
vocati Quasquacuiltin tympana pulfabant,
excitandi gratiaeos ,quialtiori (omnogra-
uarentur , puniebantque eos , qui in id vf-
que tempus non furrexiflent , feruenti aqua
defuper fparsa carbonibufve. Perforabant
etiam aures & labia , infufuri aurum ac
gemmasc«rimoni£E cultufque gratia; vo-
cabantque nen^icazxapoclaUztU auc netexa-
potlaliztli.

CAPVT XXVI.

De mimjlru deorum^

IAm ad miniftros deorum , inquit idem
Audor, deueniamusrecenfendos, quo-
rum vnuserat, Mexicoul tehuoatzin voca-
tus, Patriarchas fimilis, eledufque duorum
Pontificum fuffragijs, & Praefedus alijs fa-
crificis inferioribus , qui erant velut Epifco-
pi.Adeum fpedabat curare , vt quasadcul-
tum deorum pertinerent,inquibufqueop-
pidis atque Prouincijs Mexicano parenti-
bus imperio, diligenter atque exquifite per-
agerentur fecundiim leges ac ritus antiquo-
rum Pontificum &: Sacerdotum , ac pra^ci-
pue qua: ad educationem iuuenum infti-
tuendorum incccnobijs coUegiirve vocatis
Calmecac. Puniebat idem fubditos Sacer-
dotes,fi poenadignividerentur.Huiusorna-
mentaerant thorax goflypinus,thuribulum-
que fidtiie, & faccus plenus copalU ,cuius
nidore placaret deos. In munere eum iu-
uabatquidamalius, vocatus Vitznahoac te-
huoatzin,necnon alius t"epantehuoatzin,
cui pr^cipua cura erat, vt qu» in cundis Cal-
mecac Prouiaciarum , quae fubieda: erant
Mexico , educabantur , apte commodeque
gubernarencur atque inftituerentur.

NIEREMBERGII

At qui vocabatur Vmetochtzin ,erat velut
magifter cantorum templi, cogebatque om-
nes in cemplo ad munus fuum exercendum.
Quotidie vero vtebantur praedidli canto-
res, poftquam penfum fuum vnoquoque die
abfoluiflent , vino vocato Teuhodli. Nam
ciim Paateclatl ( qui erat huic caerimomae
Prsefedus) vafaattuUflec, atque impleuiflec
mero, appofuifletque ducentas ac tres arun-
dines , quarum vnica erat perforata , fin-
guli cantores lingulas capiebant , tanrum-
que potiebatur niero,atque potabat, qui in
perf oratam incidiflec.

Epocaquacuiltzin curaeerant feftacata-
logi, casrimoni^equeexercendx in eis , vt in
nihii negligenter perageretur; erat enim vel-
uti CaErimoniarum magifter: Molonae ve-
ro Teuhoic , parare qua:cumque neceflaria
eflent ad peragenda facrificia , aut offercn-
da dijs munera in fefto Chicunauecatl ,
velut papyrum &copaUi.

Teutuzin eadem cura vexabat in fefto Xi-
lonen, fzatempan, teuhoatzin, congerendi
pennas molles, aliaque in fefto matris deo-
rum,congregandiqueiuuenes vocatos Cue-
cuexteca, vt invico Atcmpari vacarenc ie-
iunio.

Tlapitzcatzin erat veluti cantorum Pra:-
fedus, curabatque docere , regere , & cafti-
gare canentes, per fingula fefta inhonorem
deorum modulaturos.

Tzaputlaleoatzin parabat neceflaria fefto
deaeTzapotlatena?,velut papyrum,vlii & co-
palli, herbamque quamdam odoram,cuius
vaporgratus erat dijs.

Tecamateuhoa verd quaecumque neceP.
faria eflTent ad faces conficiendas , nec non
rubricam fabrilem ,atramentum , ac cal-
ceos quos vocabant cutaras,thoraces, &; co-
chleas marinas: qua^ omnia neceflaria eranc
ad folemnia ignis dei celebranda.

Ad Teticatzoncatl pertinebat priedida
omnia rurfus parare in diem fefti dei vini in
menfe vocato Tepeilhuitl : AdumetochtU
ver6, cum celebrabatur feftum deivinivo-
cati VmecochtU,in menfeTepeilhuithAdu-
metochtU tomi iahuh; quado celebrabatur
feftum Vmetochtli tomiiauh circa pracdi-
£tum menfem: ad Acaloa vmetochcli in fe-
fto dei vini,vocaci Tlapanqui: ad clilhoa hu-
metochtli in fefto dei vini vocati Tlilhoau-
metochtU, in menfe Tepeilhuitl : ad vmc-
tochtli NapatecutU in fefto Tepeilhuitl: ad
vmetochtli Papaztac pertinebat parare vi-
num vocatum tizaodU , potandum circa
Regias a^des , & infeftoTocotzIi , vbi vino
vti fas erat viris ac feminis , puerifque &:
pueUis , nec non quae fuperiiis didta funt in
fefto Atlcacaoalo.

MuUer> vocaca Ciou Quacuilli , parabat

qua:-

HISTORIifi NATVRiE LIB.VIIt I49

JqufiEcumque ofFerenda erant circa feftum vinum Sacerdotibus Tzapotla.

deas Toci, velut flores, tabaeos,& huiufmo- Teuhoatzin prazfto efTc curabat papyrum

di alia. copalli,thuribulajCeteraqueinterficiendisin

Cioaquacuilli 12 taccioatl vero prseerat in fefto Tepcilhuitl ncceflaria;
templo Atenchicalcan^ eisqui verrebanr^ Chalciutliycue Acatonalqua cuiUi para-
admouebantque ignes eis qui deuouebanc bat oblationes neceflarias confodiendis in
aliquod obfequium dijs in hoc tfemplo Ce ferto chalciutl yycuejveluttopalli &vlli.
prsftaturos. Acol vero Nahuacatl AcolmitzH parabac

Ixcocauhquitzonmolco teuhoa curabat quje neceflaria fore intelligebat , quando
ligna deportarij vrendaincoenobio Tzon- Rex Mexicanus eflec ieiunaturus in fefto
molco Calrnecac vocato,quae iuuenes defe- Tlalloc & Solis,atque Quecholli, qusc ieiu-
rei^nt , atque in prxdifto coenobio eollo* nia erant folemnia: parabat enim veftimen-
c^nt. ta,&:cutarasquibusefletvfurusA

Tlacolquacuilli aflidebattemplo vocato Tullanteuhoaparabac papyros copalliac-
Mecatlan , indutus veftibus Sacerdotum, quevhi imagini Tulteciemoriturasnecefla-
lioceft,thoraee,quemxicoHivocabant^ fe- riaatqueopportuna , quam iugulabant in
rebatque py^idem refertam picietl j diligen- menfe vocato QuechoUi , auc initio menfis
terque eauebat i ne quifquam irreuerenter vocati Tepeilhuitl . Quotidie ofterebatur
accedcret in hoc templum ^ aut quidquam fanguis ac thus Soli , cum primiim fummo
fordidum ineoofFenderetur;Cuiusrei gra- niane oriebatur, fanguis nempe detradus
tia acerbe puniebantur , quicurbqueiuxta auriculis , autecorturnicibusconfoflis de-
cumaut vrinam redderent, aut aluum exo- ftillans, quas vulfis capitibus^ac fluentefan-
nerarent» guine verfus Solem attollebantj velut hunc

Tepatzinco teuhoje cur^ erat , rie quif. ianguinemilliofferentesiatquedicentesor-
quamintemplo huius nominis quidquam tumiamefleSolemnuncupatumTonametl
irreuerentcr ttadaret , vtque oblationum xiuhpiltontli, quauhteoamid: neminicog-
maiores prouentusaccederent. nitum efle , quemadmodum curfum fuum

Epeoaqua euillitepiton hymnoScompo- efletea die pera£lurus, aut fi difcrimen ali-
nebaCj camincemplis qu^min priuatissdi- quod euenturum eflec pertitnelcendum.
bus concinendos. Mox vcro ipfum Solem adorabanc dicentes:

Ixtlilco teuhoa feruabat templum Ixtlil- Domine nofter, perage feliciter munus tuu.
ton vocatum , augerique curabac munera Quodfiebat quotidie iuxta Solis exortum*
oflerri folita , cum primiim infantes loqui Quater quotidie thus illi ofFerebant , quin-
incipientes deferebantur in hoc cemplum; quies vero nodu. In die, femel ipfo oriente,
ac ftat«e peragebantur caerimonijc. rurfus ad nonam horam vocatam dici,tercid

Aticpac teuhoatzin Xochipilli templi A- nieridie , quarto occidentc iam Sole : nodu
ticpac vo^i curam gerebat, &c parabat quae vero, primo ciim iam renebrae terras obfcu-
ncceflaria efle intcIligebat,quando ibi femi- rabant; fecundo , ciim iam omnes cubitum
na quxdam trucidabatur , excoriabatur- ferecipiebant; tertio, cumcanebat cochleis
que in honorcm dcje Atupac Calquicioatl ij quibus curse crat ccteros ad laudes dijs
nuncupatjE: cuiusetiam pellem indutus,pcr concinendas excitarc ; quarto , non mulio
viaspublicas incedebat,geftans viuam co- poftnodcm intempeftam^quinto veropau-
turnicem dentibusapprehenfam. le antediluculum. Ciim vero thus onere-

Atlixcuhqui teuhoa obuchtli parabat om- bant inchoante iam no6le , eam falutabanr,
nia ncceflaria j quo tempore madabatur dicentcs: lam progreflus eft nodis dominus
imago Obuchthinfcfto Tepeilhuitl. vocatws lohalteuhtU , nefcimus quo pa^lo

Xippe lopico vcro teuhoa parabat omnia curfum fuum peraget.Fcftum huius Yoalte-
quae neceflaria efle vidcbantur, quotics crat cutli cclcbrabatur in figno nuncupato Na-
in hoc templo lopicO imago Tequitzin im- huioIIin,ducentefimo tertio die rationis to-
molanda* ^ nalamatl: ieiunabanc quatuordies anteil-

Pochtlan teuhoa Yiaca Tecutli parabac lud. Circa mcridiem ver6 huius fefti cane*
omniaqu± decebat , clim confodicbatur bantconchis,tubifque,&:alijsconfuetisin-
Yiacatecutl fimulacrum in tcmplo Pocht- ftrumentis , viminaque per linguje foramen
lan vocato. ducebant , ofFcrcntes ei eura fanguinemj

Chiconquiauitl Pochtlan adiuuabat prie- qucm etiam ab auriculis puerorura in cunis
cedentem ad praedidos eftedus. vagientium mos erac cunc cemporis extra-

Izquitlan teuhoatzin diftribuebac thora- here, offcrreque dijs , non folum ^ ceteris
ces vocatos xicolli , Sacerdotum ornamen- natu maioribus.Hoc fiebat,nihil coram So-
cum ,cochIeas marinas, &; cutaras, recipie- lis imagine cis dicentibus , quas erat in tem-
batque primos rores metl ad paranduni pIoQuauhxicalco, autpida, autinfculpta,

^ N 5 huma-

I$0 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

humana facie , velut &L hodie a noftris ex- rem inuenti fint , vel quod a nemine pJenc
primi folet , adiedisradijs in rotae fpeciem exquilite percipiantur. Illud narrare fatius
vndequaqire'prodeuDiibus.Infcftover6 So* duxi, fuifle feminasab ineunte xtate det)-
lis quotannis feruos & captiuos plures in rum minifterio confecratas , quse intemplo
eius honorem circa eiufdem templumin- a matribus familias ftudio.se educaremur>
terficiebant, certumque habebant, cundos diuifque inferuirent , donec peruenirent in
prxUo interemptos in donio Solis hofpitari. maturam aetatem , nubilefque effent & ma*
Sacerdoti cuidam in templo airidentium imx viris. Quo tempore ii ab aliquo in
curae erat , inftiiuere ceteros in eo dijs in- vxores pofcerentur , conuenireturque inter
feruiences,quos iam inftitutos tradebat cete- confocros affines,prjecipui vici viri parabanc
ris miniftris, vt munia quae didicerant exer" munera , nempe coturnices , ^opalli , flores
cerent. Hic idemad bonam exhortabaiui & tabacos , ac thunbulum fi^tile , necgjDn
vitam, probatofque mores,& ab impiobatis multa generaefculentorum,delataque plfel-
dcterrebat, imperabatque puerisquosedu- laintemplum confpeftum^i Sacerdotum,
cabat, tempU loca verrere , & fcopis deter- ac ftraio in folo linteo , dona defuper appo-
gere,fi quse aderant fordes, &: curabai ne ig- nebant , prjeterque hnteum vocatum tlica-
nis vmquam deeftetfocistempli. quechtli,cui huraana permuka capicaintex-

Quidam iuuenes, quifuaptefpontetem- ta erant :ac demum habitis vltro citroque
plo aftidentes ieiunabant,atquepoenixebat, permultis ferinonibus , parentes natam Ip-
nodu vigilabant, cauentesnequidquameo candam viro in domum reducebanc. Ha*
temporeibiindecensgereretur. denus Francifcus Hernandus.

- Pueri, qui educabantur inccjenobio Cal-

mecac , ligna in templo comburenda c CAPVT XXVII L

propinquis iiluis deportabant ; qui vero

denuo in caenobimiJ yenerant , ferebanc nom Mexici moribHs,

mucrones metl, quieflenc neceftarij facrifi-

cijs ptragendis. QEd nec praaereunda eft noui Mexici Se-

Adolefcentes, quos vocabanc Tlamacaz- i3ptemtrionaUs plaga , quie nupcr Chrifti
que , laurinoscon^crebantraraos, quosne- iugum fubijc. Leuior his gentibus idolola-
celTarios in templo efle admoncbantur,pul- tria , nifi quod minutiores ia£liones fuperfti-
fabancque cochieas , cibias , atque tubas tioncaUqua foedent. PrasUaturi , farjnam
pucri : adolefcentes , qui educabantur irt offerunc capillis &: caefariei occiforum ho-
Calmecac , idcm atramentum parabaht^ ftium riationis inuadendae. Venaturi pari-
quo fe Sacerdotes totos tingebanc quotidie cer farinam ofFerunc ceruorum aut leporum
tempore matutino; parabantauteni illudin capitibus. Feminae validas & pingues pro-
Monoxilo huic rei dicato. deunc in agros , S£ eledo coilc lapidera auC

paxillum terrse figunt , cui poft^ farinam
C A P V T X X VII. efterunt. Manenc ibi plus minufve o£io

dies: interim fc macerancverberibus, ieiunio
VeyotiSjiuramentis, 0*nuptuj, &: incomraodis,cibiIque infirmancibus fto-

machum. lam marcidx & exhauftse diice^

QVod fpedat ad vota atque iuramenta, dunt, & ^ prim\im obuio mercedem aufte-
deuouere confueueranc M exicani, in- ricatis fperant. Non tamen adorantur hi pa-
feruicuros fe dijs aliquibus , {acrificijs acquc xiUi,necculcu ncc racione aliqaa habcncur}
oblationibus , quando quifpiam ex dome- peflum potiusdancur. Mirus adinauguran-
fticis in morbum incidebac ; nec non iura- dos duces ricus. Circumligateligcndum co-
requidpiam, quod poUicebancur , adim- lumna,&i: acrociffimalacerancverberacione,
pleturos, prascipue ciim id exigerec fccu- deinde raille geftis & iocis prouocanc ad ri-
ritas eorumadquos pertinebat proraifliio. fum. Qui fivtroquepericulo fenfum cem-
. AfFerebanc vcrotunc inceftem Solem,nec perec, nec flecu nec cachinno inconftans,
non & cerram deam , dicences ,ad maio- tnnc probacur. Maximi Imperatoris mu-
rem faciendam fidem , lerram edcre, at- nus eft, praeconio promulgarc qusB fcnio-
tingentes pariter illam digitis , orique ad- rum coccus decernic. ^
motos lambences. Anciquus mox prxcerea

perpetuo dxmonum fuic , abfconditis la- - C A P V T X XI X.
queis homines irretire atque ita hymnos fortmdme Chnfttml

mltituit,quos vix vllus hodie,etiam cx iptis •'
Indis intelligat , nifi idem iple hodie d«mo- Arbaros gentiu m mores narrauimus,
nijs inferuire perfeueret. Hos ego mod6 X3nunc aliquos Chriftianos imd diuinos
peitranfeo , vel qudd in daemonum hono- cxhibebimus>vc videas,nulla efl^e tam eftera

ingev

H ISTORI^ NAT^

ingenia,quae gratia: vis non erudiac, excolat
&: retormer. Colligam propterea nonnulla
Heroica: & Chrirtian? virtutis facinora,cum
quibus.laudaca Romanotum gefta compo-
lu nequeuncjquseq*, minimefuperantur pri-
fcoiuni Eccleiix militum conftantia.Xeiza-
yemon Simon vocabatur fenex fepcuaginta-
duos annos natuSj feruus & miles veceranus
Cluiili.ls addudusance tyrannumin lapo-
nic&per(ecutione,quasanno KJz^.renouata
fiiitjConrtanrifrimeconfeirusert fidem lefu,
nvillis perfuafionibusnec minis flexus,donec
iratCis Prseful alterutrum imperauit, aut ne-
gareChriftum , aut in pyram incenfam , &:
cumulum ingentemardentium anthracum
fe immergere. Prius illud recufans, fpoliare
fc, abijcere veftes , & nudus penitusinfilire
inignesiulfuseft, quosinter^medius coftitic
imraobilis , ac fi alienum corpustorrere vi-
deret. Septies prsecerea aut odies fecircum-
egic , vt melids vreretur , St. prouc tyrannus
jmperabat^lllo fe vertebat.iam in hoc iam in
aUud latus, neinsequales flammarum mor-
flis alicunde fentiret. Nullum puto maioris
fortitudinis exemplum in Annalibus anci-
quis reperiri.

Neque paru m admiranda erit pucri cuiuf-
dam vircus , etiamiicompareturcum fene.
Eodem anno laponicityranni excruciabant
t«dis ardeiiiibus Quichifuque Gafparem,&:
coniugem Luciam didam,vc Chrifti legem
abiurarent. Ctudelius fieuierunt in charam
corum fobolem Petrum nomine, tredecim
annos natum , 6c alium puerum famulum
vndecim dumtaxat annorum , quos arbori
religatos incenfis facibusadurebunt. At cum
puerorum conftantia fuperaret omnerafx-
uitiam, vafculum bene toftum Sc ignitum
obtuletunt puero vt manibus fuftentaret,
hoc pado, quod fi excideret,auc ipfe abijce'
ret,idem foret ac Chrifturii deteftari, & a
fide parentum deficere. Accepit illud puer,&
nudis fuftinuit manibus , donec penitus fri-
gefieret,abfquevllo motu & doloris fignifi-
cacione. Aliumpuerum fedecim annorum
iuific Praeful auc negare Chriftum, aut in ar-
dentium prunarum cumulum imraitti.
Mox illc C neque enim expedauit vt alius
impelleret) fpiritududus infiluitinpyram,
&: immobilisconftitit medius inter ignes.
Ide imperauitidololatraalijs duobus Chri-
ftianis , adiecta tamen hac conditione
accepturum fe quemlibet motum in'fignum
dcteftati Chrifti: atilli immoti perdura-
runt duas horas partim tofti > partim adu-
■fti ignibus.

KJE LIB.Vin. . I$X

C A P VT XXX.

De yirtute Chnfti^va Jndi cmufdxmc

NOn tantum bellis prouocata virtutem ^
fed in pace non ignauam fpedemus,vt
honorificentuis claudamus Librura iftum
o£tauumhumanoingcnio dicatu. Michael
Ayatumus, inter Indos Pidtosin Boholana
Philippinarum infula anho fxculari puet
feptenis aquis Baptifmi tin6tuseft:inde ora-
nium virtutum maximis incrementis profe-
cit . Atque vt inde ordiar vnde vis omnis
cmanat,orandi ftudio apprime deditus fuit,
vt diu quotidie nouics recitarit B. Virgmis
CoroUam. Dein vbi commentari didicit, in
dies horam &:amplius in rerum piarum me-
ditatione pofuit. Patronorum iuoru B.Vir-
ginis,Iofephi, Michaelis fefta ieiunijs,vigi-
lijs,verberibuscorpori infliclis preuertebar.
lefu & Mariae memoriam animo fempei:
circumferebat , vt ab eorum laudibus nec
interalios , atque adeo necinter ludendum
abftineret,ea verba, Lmdetur vbique leftts
Chrijltfs ^eiufjj mater fan^ifima Maria,idem-
tidem vfurpans. Adeam refricandam, eo-
rumdem effigies capfula conclufas , quo-
qucj iter crar, circugeftabar. Corporis atquc
fenfuum omnium mira moderatio. Feriatn
(extam &fabbatum ieiunus tranfmittebac.
Solo pane &c aqui vita tolerare procliue illi
fuit} fir^eomni cibo ac potu afiquoties diem
traducebac.Quoc diebus,vcprimiim cubitu
fe leuabat, flagra cergo increpabanc. Oculos
ille vix in viro figebat , nedu m vt feminam
adfpicerec:im6 ftudiose cauebac , ne quam
corporis fui parcem nudam adfpicerec.vnde
ledo confurgens , primo pedes calari vefte
obcegebat. Aures,ne quid indecens haurirec,
feduldobfepiebat,fi pofleC; falcem fuga aut
torua fronte fonos inuerecudos excutiebat.
Hisfacile fadlum eft,vt florem pudicitiazil-
libatum conferuaric,quem Deo anno cercio-
decimodeuouerat.Animi dimiflionem pr^-
cipue colebat. Vidit illum P.Petrus Anno-
nius (a quo haec habemus ) node quadam,
dura Seminarium inuiieret , fub ledtulo iii
terracubantem.Quem cum reprehenderer,
Atqui,audijcab eo Pacer , ego iftud humili-
tace magiftradidici,qua2 docecterrainterra
fternendam cfle. Veftitu paupere &: mundo
vtebatur : S>C quamuis pretiolis non carerer,
induci tamcn vix potuit , vt quo die Chrifti
Corpus fumpturus erat,elegatius fe veftirec.
Vltimum in fedendo locura vbique fibica-
piebat. Defignatus reliquorum in eodem
contubernio fuperior,tantaanimo triftitiam
concepit, vt morbum inde contraxerit, quo
priiishberari non potuit, quam in ordinem

N 4 redi-

r

152 lOAN. EVSEB.NIEREJ

redigeretur. Cum eumalij paffim fandum
vocicarenr,ille B. Virginis patronjefuas exe-
plo feruum fe nominare confueuic. Pauper-
tatis atque obedientix ftudijs incer primos
addidus fuit , vt ne pomum quidem Supe-
rioribus infci)sex horto tulerit , vt ncmini-
jna quarqueimperia neglexcrit , nec maxi*
ma detredarit. In Religiofo perfedktnem
maiorem non exigeres. Conftantiam ac
fortitudinem animi per omnem vitam te-
nuit,atque S. lobi & Virginis (ubcruce
ftantis recordatione fubinde acuic atque
confirmauic , vc ne fuorum morci impatien^
tius illacrymaret. Commodis aliorum im-
pense fe dabat. Culinam verrefeiVafaterge-
rc,olias eluere,lancesexpurgarefokbat. Vi-
tam denique fuam prae aliorum negligebati
fed falutis omnium mprimis cupidus ftudio-
fufque fuit. Excuttebat cum Patribus ad
ethnicos docendos ,inftituebat ,monebat,
terrebat,nihilomittebat,vt ad Chriftiouik
errantes leduceret. Atque his omnibus vir-
tutibus terminum immotum conftituit per-
feuerantiam, qua exinc:oepto femel pietatis
officio neque ipfe quidquam egreflus,neque
ab alijsdcduci fe vmquam palluseft.Multa
parentes, multa cognati attentarunt,vt eum
acafticatis propofitoad coniugium adducc-
rent j fedirrito oroniaconatu Baylanusqui-
dam fuperftitionum doctor ,vniuerfosfer-
me Indos ad mare elicuerat , vtibi maiores
fuosin aurea nauiaduentantesconfpicerent.
Solus Michael tunc puerulus rifit infana
promifla,&:ludibrium foluseuitauit. Hunc
takm adolefceniem aduerfus oafus afflixic.

[B.HIST.NAT. L1B,VI1

& e viuis abftulit.Dum enim ad litus ncgo*
tij cuiufpiam causa excurrit,fallente gradu
e ripa in aquas perlapfus, cymbaeifthic reli-
gatae pedtus illifit , 3c paulo poft rite inun-
£tus, lefum, Mariam j lofephum inuocans
mortuuseft xiii.Kal.Decemb. cId.Idc.ix.
Pridie quam,moreretur , & pcenitentias &:
facra; Euchariftise Sacramentis ad abitum
fe inftruxerat. Praefagum enim vicinaemor-
tis Cux eum fuifle, plura indicant : nam ger-
mano fratridixifle eum memorant,veUe fe
fibi a Patribus chirographo caueri , ne ex
oppido in maritimam aUquam expedicio-
nem micteretur ,cum morte inftante non
fatis tutum fit a Sacerdote longius abire.
Pridic rogauit Patrem , vt fibi kquentidie
licerec per vrbcm flagris corpus csEdentem
incedere ; extremo enim vitae tempore ma-
gna pro falute conari, opportuniflimum vi-
deri. Ciim negaretur,crebriusinftitit,mor-
tis incertitudinem prsetendens, donec cpn-
cedeirecur.Elatus eft magnifico funere,tanto
Iu(9:u & comploratione, vt Concionatori ac
Muficis fere filcntium defuerit. Deplora-
bant videlicec omnesfortunasfuas tam tri-
ftifunere merfas , parentes filium dulcifli-
mum , Patrescomitemfideliflimum , Ba-
fayenfes popularem vtfliflimum , pueri ac
pueilae Catechiften gratifliraum , contu-
bernales focium chariflimum , Parthc-
nij fodalem optimum , omnes virtucum
omnium exemplum . • Quid nos ? Non-
dum fimilia fecifle. Hxc ex probatis te-
ftibus accepi , & ex probatis Au6loribus
exfcripfi.

lOAN-

IS3

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIET ATE lES V

HISTORIiE NATVRiE

LIBER NONVS.

CAPVT PRIMVM,

De pnuum Dajypode ^fiue Ocotochtlo.

ESCENDO iam adratio-
• nis expertia, e qurjbii^ pa-
tefaciam rariora aliqua
I naturae miracula . lam
laudaui Audores quoru
Jopera vfus fum in his

j Commentarijs,quorum

liepeintermilceboijfdemfuis verbis narra-
tiones, licetincomptas &C fimplices-.fedraa-
ior mihi ratio eorum auctoritatis eft quam
elegantisE, & fakem variegatione ( fic dixe-
rim) ftyh notabo aliena,vtcumque ex dignis
fide Commentarijs excerpta. Peftilens, fed
mirandum monftru hic narrabo, fingula ris
quidem charitacis , ^ in paruo corpufcuio

vires &: vims ingcns, folertia ramen beftiola:
nonomnibusnoxiu. Dafypodem pinuum
vocant Hifpani , ocotechtLi appellant hidi.
Vertagi eft magnitudine , tereti, humili,&:
craffo corpore,auriculisparuis,facieleonina
fiuefelina,vioidis oculis &c rubrairide, craf-
fiscruribus , aduncis vnguibus , fufco circa
dorfum pilo, circaventrem candido , reli-
quum corpus cinereo , nigris vbique con-
fperfum maculis; roftro ac cauda breuibus,
afpera hngua , vlulatu exili, & incredibili
pernicitate.Viuit Tetzococamis montibus,
venatur ceruos , & alia eiufdeni molis ani-
malia, interdum etiam homines. Lingua:
eius tanta ineft vis veneni,vt fi pr^^dx oculos
vel allambuerit vel attigerit,eam confeftim
excaecet, imointerimat. Occiforumcada-
uera herbis ,foeno , cefpitibus tegit ; deinde
confcendens propinquas- arbores , vlulat.

Tunc

154

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

Tuncfcrx circuiniacences , arcano naturis
documento confcit^ inuitacioniSjadepuluni
ocyus aduolant , pia;da ex figno inuenta
faciantur: poflremus ipfe ocococIkIus de-
fcendit, vcmnocue pafcantur conuiuaejnam
ii illc prior vefcereturj corrupcis veneno fuo
rcliquijs,cetetajperirent feras, quotquot de-

indeguft.irent. Tanta vri>anitate charitati
fauit,tawi comi prouidenria faluti aliena:.
Scilicet nemo efl: qui prodeire nequear,fi ve-
lit.Non ita yidbais & t)pibus beneficencia,
quam voluntate ^ fludio conftat. Plurimi
opuleuci inutiles funt , vtinam non eciam
noxij; at nemo beneuolus non beneiicus.

O IT

^^^^^

CAPVT II.

De ammaUhm fpmojis.

ADmirandum genus bruti fagittatoris
nouus orbis alit. Animal fpinoliim, me-
diocriscanisexasquans magnicudinem. Ab
Indis hoitztlaquatzin dicitur, liuefpinofus
tlacuaczin. Nomen forma metuit. Smii-
ie eft illi,quod tlacuatzinvocant, dequo
fuo loco fermo erit. Veftiiur cauis & acu-
minatis fpinis , tres vncias productis pilis
quoque nonnuUis (fi caput excipias) moUi-
bus inlertis, fiue atra lanugine , & circa ex-
ortum candenti : venter tamen ,crura,&
brachia aculeis omnino carent . Spicula
tenuia funt,candentia,&lutea:vbi definunu
nigricantjmucrones peracuti.Cauda breuior
eft quam tlacuatzin,craflitie tamen inaiori
compenfatur. Inops aculeorum eft a media
partevfquead extremitatem. Pedesfimiles
habec quauhpccotU; fed latiores ( mifceo
fepe verba &c fententias Francifci Hernan-
di,nec meo cerebro &L ftilo loquor femper)
roftrum paene caninum,nifi quodrefimum.-
Dentes fupra infraq; bini,quemadmodum
rucc£e. laculatur (pinas fuas in canesinfe-
ctantes , nuUa excutiendas induftria , nuUo
conatu: fenfira magis magifque viquadam
'accani fubeunt , &c iadatione plus figumur.

donec vifcera perfodiant. AUiciunt & ebi-
bunt innatum humorem,donec transfixum
&perforatum canem tabefaciant.Quasrunc
Indi aculeos illos dolori capitis placando.
Admoti vero fronii & temponbus, fponte
adhierent ,necprids delabuntur, quam hi-
rudinum more haulerint noxium fangui-
nem ,quo fuam farciunt cauitatem. Causa
languoris remota,2!grotans valet.Cuicum-
que rei cufpis eius admilceatur , etiam poft-
quam ab animantiscuteeft diuulfa,occulta
virtute,etiam ciim a nemine vrgeatur,fpon-.
te penetratcarnem. Feminis eius vfus perfo-
randis auriculis adinaurium fufpenfionem.
Perforacio prorfus fit nemine unpellente,
quafi exuat fetas. Ej^perimento comper-
tum, vnius nodis interuallo crafliffimo co-
rioadmotam, fponte coriu totum, perinde
atque acus hominisimpulfa manu tranfmit-
titur , penetraffe. Eorumdem aculeorum
puluis dragmae vnius penderes fumptus ,
dyfenterijs ^iedetur,vrinam euocat.Gaudec
hoc animal montofis &c calidis locis Xo-
noltz & Yzotzocolci. Fortaffe ad Baeticam
noftram deportatus, jioniniquum fibicas-
lum toleraret. Vefciturfrudibus : cicurari
poteft. Aliqui pucarunt hyftricem aut raan-
lychorac fpeciem, ciim multis differar,& in
nonnullis admirabilior fortalTe fit,vt ex col-

latione

H JSTOKIJE NAT

lationc viclerc licer.De mantichora hcc nar-
rat Arirtoteles lib. z.de Hiftoria animal.c. i.
K^pud Indos ifi Ctefia credendum eFi) bellu/i
gigmtur {vtUle fcribtt ) ctn rjomenmanticho-
rx^dentes triplici vtrinKj; ordine, magnitudoy
hirtitudo,(jr pedes leonis , facies aures ho-
minis^ocuU C/tftj ^color rubriC£i cduda fcorpid-
nis modo terreflris aculeo armata, (picula^ ag-
nata iaculanSyVox fHuU tubxve non abjimi-
lis : curffts non minoris pernicitatis (\uam cer-
Uifs: feritas tanta , vt numcjuam pof^it mitefce-
re: appetitus pr&cipuecarnis humantz. Hiftrix
autem in i£thiopia frequentiflima; eam ge-
nerac &: India &c Africa: reperiri quoque in
Tartaria, Paulus VCnetus fcribit; Cai danus
addit, in Italia & Gallia. Ego in Hifpania
quoque,hcet raro^vidi tamenipfe.Eft autem
exerinaceorum genere , S£ erinaceisfimilis:
fpinis tergum hifpida(aculeps namque pilo-
ru m vice gerit vc erinacei,fed longiores) quas
plerumque,cumintenditcutemjlaxatasjia-
culatione emittit voluntaria, vc aftiduis acu-
leorum nimbis canes vulnerec ingruehtes,
Magnitudine pauLo minor lupo eft , qua
haud facile inter feras afpe£tu magis horri-'
bilesinuenias multas. Quajverode medici-
nis produntur,qu^cuquedeerinaceis dicun-
tur,omniatantd magis vaiebunc in hiftrice*

Sunt alia fpinofa animalia,qu£c non emit-
tunt aculeos, inter qux accenferi poteft la-
cerca£]genus,quod Indi tapayxain vocat: ca-.
putduriflimum habet, eleuatum, horrenfqj
aculeis , de quo commodius alio loco dice-
inus, ficut 8c de hiftrice pifce.

Ad fpinofa quoq; fortafTe &adhiftricem
fpedacilla bellua de qua Czidanus. Var § ge-
tteris,mc[ukyincerU^nafurafuitantmali(juod
pafenti anna nimiru i j jo. decimo nono la-
nitartj Papi£ vidimus. Vulpis magnitudo ya.li"
quanto longius^ore dr riBu leporino cum pilis
tongisy duobuf^ dentibus pralongis : fiquidem
digiti humani longitudine prominentibtts ad
modum fciuri dentiumyOculis ferpentinis^ejuip-
fe qui anguliscarerent, ^ nigriefent. FiletiS
inerat capiti hircina barba fimtUimus , fed
non aliter quam crilta pauoni.PilusmuBeli-
ftus ac pulcher , nifi quod fuper collum velut
lana c&ndida videbatur. Antertores pedes^vt
taxi: aures & poBeriores pedes nihilo dijfe-
rentes ab humanis , nifi quod pedibtts vngala
*vrfi pro humana erat. In dorfo , poHrema^
farte , fftna circiter centumhiHricis inBary
quarum qudtdamin apice euruabantur^^^ pro-
minebant, alioquin immobiles , nec, vt de hi-
firice feruttttemifaria.C/tm tn6ttmtur,firepi-

YKM LIB.IX. ISS

tum,dum fecoUiderent^edebant. Cauda anferi-
na,fedin fiinas plumx finiebantur. Si reliqua
non videas^ anferem dices , candidis ac cinereis
plumarum fedibus^latoc^ lumine anferem Amu^
lantibus.Vox fubobfcura^rauca.quafi latrantis
canis. Iracundum animal , fed tamen quod fa-
cil}a circulatore tra6iaretur. Canes odio pro-
fequebatur maximo fixus feminei, atatis iu-
fienilis. Potus nuUus : cibus, panis aqua made-
fa^us.Animal hoc fuigeneris vix e(?e credam,
fed ex hilirice alio^ velut vrfo natum.Hifiri-
cem enimconfiat efie fuem,fiinas illas haben-
tem indorfo ,quas pofit eiaculari. i^fiicam
mittere , proditum eU ; fed nunc ^ GaUia ha-
bct,(jr Italia.Spina palmi longitudine praacu-
t£,leues,albo nigrog^ difitn^a. Sunt erinaceo
fiina limileS,fed longe minores,& quie emitti
nequeant. Ha<3:enus Cardanus. Erinaceos
quoque gerere aculeos, pilorum vice, omni-
bus notum eft.Scit natura foetus fuos mul-
cerefpinis. Parciflima materfamilias multa
officia vno beneficio complediiur , vno tc-
gumenco armac.

CAPVT III.

De ammalt Sionio fiue Cabim,

MEntio aculeorum hacuatziri elicien.,
tium fanguinem, fuggeric memoriaEl
contrafiam alterius animalculi vircutem,
concinentis cruorem non minori miraculo.
Animal Sionium dixit illud Maphxus , &r.
apud incolas cabim vocari, cabal Antonius a
S. Romano appellauit. Nafcitur in laua.
Huiusanimalis vnam virtutem fcio,fed mi-
rificam. Si eius ofciUi extremitatem aliquis
geftec , quantumuis mille cranfuerberacus
vulneribus , ne guctam fanguinis dabit. Ex-
perimencispluribus probatum eft : fedillud
celebre & notiflimum , quod ciim Naoda-
beguea Malacenfis infenfus Lufitanis , 6£
aduerfus illos egregie dimicans,tandem op-
preffus, mulcif^5 confoffus idibus corruerer,
ex paculis vulneribus nihil oranino cruoris
manarec.Moxinterfpolianidum,vc primiim
decradaeius brachio eft aurea armilla (mi-
rum di6lu) tamquamvafeconfra£to,ita (efe
cura anima[vniuerfus repente fanguiseffu-
dic. Cuius rei ftupore defixi Luficani , cum
dc alijs captiuis caufam quaefiffentjCognoue-
rc inclufum effe in armillaos eius anima-
lis , cuius in fiftendo fanguine tam efficax
effetvis.

IJ6

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGU
, TLAQVATZIN.

I

m

CAPVT IV.

De animahhus tnanticatjs,
fiue TUquatzinps*

"X "jOn minus admirada fera, quam Indi
JL^vocani: tlaquatT^n. Antonius Herrera
taquatzin ^\yM.: reccntes Hifpani Scriptores
corrupto nonnihil nomine tlaqaacim, Car-
danus chiurcam , fiue chuciam , Stadenius
Scruoy, Nomenclator femt-vulpam,i<iu hpe~
copitbccum : Raphe Hamor in defcriptione
Viiginiac apofumen dixitj alij amhm, alij

fafapimj alij cerlgomm dixere, quia fic voca-
turrpeciesvulpeculaeapud Brafihain & Ma»
lucas/ed ea,de qua exordiumfermonis infti-
tuitnus , etiam in Dariene & Florida reperi-
tur. Animal eft parui canis forma & magni-
tudinejbinos dodrantes longum , roftro te-
nui, prohxo atque depiU,exili capire,tenuit-
fimis moUiflimif^j auriculis, ac pa^ne tranf.
lucentibus, pilolongo&: candido ,fedcirca
cxttema fuico aut nigro. Cauda tercti,duos
dodrantes longa , &: perfimili colubriniei;
fufca, fed poftiemd candida, qua mordicus

klSTORIM NA'

& firmiter,quidquid (emel apprehenderic,
rccinct.Corpore verd ac pedibus melis.Qua-
lernos auc quinos paric catulos , quandoque
fepcenos & plures,quos vceroc6ceptos,edi-
lofque in lucem,alui cauicace quadam, dum
adhuc paruulifuncjconcludic & feruatjincra
fcilicct loctj, anaturahuiusreigraciafabri-
cacum,dilacaca acfpoce veluc excoriaca iux-
ta mammarum fedem excerna pelle, canca
<2qualicace,vc coaluilTe cucem omnino puces:
jiiiro profeclo nacur^ artificio.Ocuh ei func
higri, parui,viuidi,acque ere£ti. Scandic ar-
bores mcredibiU pernicicace : incerdiu inca-
uernis lacitat : velcitur cohortaHbus , quas
vulpecularum &: muflelarum lilueftriu mo-
reiugulat,illarumfanguinemabforbens.Ce-
tera innoxium ac fimpiiciflimum animai,
quamquam verfutia quadam congenica fe
*incerdum]mortuum fimulec , cum alicer ve-
nacoris manus effugere nequic , auc delufbs
apprehenfores morderegeftic. Cauda huius
anmiahs eft depilis , &:egregium medicjna:
adiumentum : tufa enmi drachmas v^hius
nieniiira acq-, cum aqua aliquocies,bis cd^rve,
auc quoties opus fueric, incra corpus fum-
pca , fi eo quis diea cibo abftinueric , vrina:
meacus mirifice excergir,ipfam vrinam euo-
cac , calculofque , & quaecumque alia vrins
meacusobftruucextrahic Venerem excicac,
generac lac , & medetur fradis & colicis.
Parcum accelerac,menfes elicic. Tufa & im-
pofica , excrahic aculeos infixos, ventrem^
emollic.Ecfortaflis nuUum medicamencum
ad omnia hsec praeftancius. Anconius Her-
rera fcnbitetiam prodefle parturientibus,&:
toftamtufamquefebricitantibus. Viuit be-
ftiolain calidis,ac pafciturcarne, fru6tibus,
pane,oleribus,frumetaceifq[j alijs generibus.

Huius animalis ita raeminit Petrus Mar-
^yr: t^rbores in Pariana re^tone ingentes
funt , inter efuas repertttm ejl animal monfiro-'
fum vulpino roJlrOyCercopitheci cauda, vejper-
tilionis auribus , manibws humanis ^fedibus Ji-
miamxmulanSyCluod natos fibi catulos circum-
fert quocumq.frofcifcaturyVtero exteriare in
mddum magna crumenx dependente.ld, licet
tnortuumjpfe vidi conuolui^crumenamj^iiiam
nouurnvterum^nouum natur& remedium^quo
*a venatoribus , aut alias: a ceteris violentis
ac rapacibus animalibus natos liberet, illos fe-
cum a(j)ortado, admiratm fum.Numquam au-
tem ilios emittere dicitur , nifiaut recreandi
aut lacfandi gratia, donec fibi viBum per fe
(ju^ritare didicerint . Cumcatulis animal ip-
fum deprehenderant , fed ipfa tandem aeris
ciborurn mutationem ferre necfuiuit. Raphe
Hamor ha;c habec: t^po^umes ■^magnitudi-
ne icforma corporis porcello menHruo non ab-
fimile, animal efi robufix. atque adeo incredi-
bil/<s natur^e : feptem plus minufve vt pluri-

VAM LIB.IX. 157

miim vno partu excludit fo^tus . quos donec
) tnenfiruam ditatem attingant,pro libito nunc
aluorecondit ,nuncitemm promit. Tcftacuc
ipfe Raphe comedifle hoc animal , & effe
graci&: falubrisnucrimenci.

Similehuic Jinimal, quod Brafilia nucritj
cerigonem appellanc, buxeo coloreeft,&
vulpeculsE magnitudine : exeius aluo duje
dcpendenc veluci mancicas, in his caculos
circumferc, &: quidem aded percinaciter fiio
quemque vberi affixos ( Mapharus inquic)
vc a perpecuo fudtu non auellantur , ante-
quamadpaftuipfi per fe progredi valeanc.
Animal quoquecrumenatum ab yEthiopi^
mitti fcribitCardanus,& addit: (JMittit (jr
India Occidentalis chiurcam ex mufielino ge-
nere , qu£\eodem rhodo filios fecum fert , &:
rurfus in OpereDe reium varietate, chiur-
cam,mquit ,feu chuciam nouaHifpania mit-
tit. Ea minor vulpe efi,coilo oblongo, pedibus
breuibus, capite vulpino , colore cinereo. Velo'
cifime currebat,cum feptem filios incrumenH
deferret. Videturautem hoc animal medium
efe inter leporemac vulpemfed alterius gene-^
ris ab vtroque,ob crumenam. Scaliger fic fcri-
bic ; Viuerr&facie ac magnitudine eH, capitg
vulpino , fub terra hahitat ,fecundiftma efi^
duodenos parit exiguos. Cauda ei tenuis, pant
glabra.Ipfa pilo atrc.CMulosjn bursa fub aluo
obtensafecumfert. loannes Scadenius fcribic:
In America vulgo vocaturSeruoy magnitudi-
ne felis animal,^cauda eiufdem,pilis alijs ea
albo fufcis , alijs ex nigro. Catulos parit qui"
nos,aut fenos. Locuminventre ad fexdigitos
fere fcifum gerit,^intra fcifuram illam ma-
milias habet,eidem^ inclufos catulos circufert,

Ex his Auctoribus puco non ynum dum-
taxac animal.cum bursaefle, fed alia vnam
habere mancicam , alia duas, feu vnam di-
uifam : alia caculos ladtandi gracia c manci-
ca einiccere , alia eciam recinere ; aha vbcra
incra burfam concludere, aliainpofteriorc
vencris parcemamillasininceriore , &: circa
pedusmancicam, alia forcafle non omni-
no burfam habere , fedfciflliram in ventrCj
vtStadenius lcribit.

Ceterum in tanta charitatc filiorum non
eft practereundum , muftelasfcetus fuos &:
miccere,& rurfum inpericulis.recipere incra
feipfos: phocoSjbalacnas, delphines fuos re-
cences caculos &: ceneros ex aliqua causa
confternacos,ore excipere,& condere:cani-
culam pifcemin ventre pauidos filios fufci-
pere&complecti,rurfus dcrmoederein lu-
cem: patitur enimaliquantuliim venter ce-
taceorum alienas animas. Accidit nonnu m-
quam feftiuapifcatio albicoris:qui cum lur-
fum attraheretur , &os forte aperuiflet pa-
tcntius, vc refpiraret , per illud pifcis , quem
volucrem vocanc , paulo ante abforptus re-

O uola-

158 lOANN IS EVSEB

Molauit. Auis lagann jquam Zebut infura
eignit, cornicis magnitudine, inlidiatur ori
balenaz, a quaintegradeglutitur & viuens,
qujE deindecorrodit belluae cor,vt Pigafeta
compertum libi teftatur. Idem tcftatur &
Gomara. Sic patientes pifces funt alieni
Ipiritus.

CAPVT V.

De animali caudmano feu coyopollm.

VOcant Indi coyopollin paruu animal,
muris mediocris magnitudincjaut pau-

II KIEREMBERGli

lo maius, caudaveio, nuriculis&roftro tU-
cuatzin fimile : nam caud^l & pro manibus
vtitur, &: natus matremicum metuit, ftfin-
git amplexu. Caudaeft craflior murina, £r-
miorque:Venter ex albo pallefcit .■ aliricula:
funttranflucid^^pedes &erura cadida.Edu'-
catinarboribusiobolems PofTetad genera
tlacuatzin referri, hifi alicui prsepiaceat per-
tineread mures, aut effe fui generis. Intieni-
tur in montibus tepoftlanicis.Geteriim cro-
codilisquoq-.cdudapromanueft, illa nimi^
rum arripiunt pra:dam,belluas,homineSi

ARMADILLO fiue AIATOCHTLL

ARMADILLO CLVSII.

iiiili

r :

ARMADiLLO GENVS ALTERVM CLVSIL

CA

MISTORI^ NI

C A P V T VI.

De mima.Uhu,s loricatis,

CAtaphradum tjuoddamanimal India-
rum varie appcllaium inuenio. Hifpani
nuncupant xrmadillo litani eucubertado^
Itali bardato , Theuetus BrafiHco nomine
tatott y MaphsEus/^/«/?<«/?2, Gefnerus tatum,
noua Hifpaniaf/^iy^a/^fAwjaUcubi caj^acai»,
aliis Indis aiatochtli dicitur^hoceftcuniculus
cucurbitalisjrpccubus enim, quemadmcdu
cuniculus conditur. Vna node fpatium leu-
c?excauat;quare nifi ligetur,nulhbi fe inclu-
di patiens, perfodit vfquequo extra domum
& oppidaemergat. Varii^ funt fpecies horura
loricatoium : mihiomniu^i mirabilior aia-
tochtlus, cuius &: rarior mentio & fterilior,
quare illum prierertim narrabo.Durisarma-
tur Iaminis,quas ipfe vidi. Canis Melitenfis
eft magnitudine.Pedes ei fuis paruuh,roftru-
que,fedoblongum &gracile. Armatur vn-
diquecruftaj mihtari &: catiaphrado equo
perfimilijin laminascon^xas atquemobiles
diuisa , quibus fe conuoluit atque vndique
tegir. Auriculae murinje, fedjongioresjnimis
graciles. C.auda eius eft longaj teres , geni-
culata,eodemqi modo laminis cruftatis cir-
cumuailata. Venter candet,ac pelle operitur
molli, humanae haud diffiraili,longiu{culis,
exilibus,ac raris pilis veftita. Formicas vena-
tur.Cubat fupinus,atque cauda ori admota,
qua reda procedentes formicx incidunt in
infidias, &cibum deludentifuggerunti An-
tonius Herrera addit , lotio proprio implere
lacunamfiiper ventrem inter cruftas fuas,
fic formicas,bum6re obftante ^ per caudam
procedere vfq^ad os. Ciim fugit in prabceps,
caputcaudamque ventri applicat,ac tuetur
crufta , & fefe in fpirara conuoluens rotar.
Quod ii pertiuaciLis quiipia infedari perfe-
ueretjfemet in venatore contorquetjvt haud
rar6,va!ide tundens dorfo fuo peelusho-
minis, exanimat. Verfatur in vliginofis lacu-
bus.Lumbricis,pi(cibus ac vermiculis vefci-
tur, &:quibufdam arboru baccis, & pomis.
Caroimpense pinguis,dulcis,acpituitofi aU-
snenti, & excrementis redundans. Vteban-
tur antiqui caudaad eas,quaszebratanas vo-
cant (quarum apud illosvfus frequens^ mu-
niendas. Crufta raultis rebusvtilis, tumad
bellicosvfus,tum ad paCeopporttmis.Aiunt
ilhus cruftam tritam,ac drachm^ vnius pon-
dere intra fumpta ,* euocato fudore magno-
pere conferre morbo Gallico curando. In-
uenitur locis calentibus lacuftribus , & vli-
ginofij. Dnx apud lucatanenfes horum ani-
nialium funt diiferentiae.QuaEdaminnoxia
&gcatiffimi alimenti funtj aUa noxia&i: ve-

.TVRiE LIB. IX. 159

ncnata,vt vomitu ac flatu alui ci.tato fyncope
inducant , tandem interimant. Antidotum
eft oleum oliuaiu, nifi virus inualucrit, fru-
ftranea tunc remedia.Si fortafte aliqua luue-
rint , diftluunt fuperftitibuscapilli , languec
color, marcent vires.Dirtinguutur teftaruni
feu iaminarum numero: innoxia odonisj
noxia fenisconftant. Innocua etiam coxas
offe carent,&:; maculis rubeis circa ventreni
diftingiiutur. Eft autem hoc animai viperis,
quazfono quodam perftrepunt tam charum
ic amicum, vc eodem foraraine fine alteru-
trius iniuria condantur.

Primura illud genus videtut defcripfiffe
Confaluus , Ferdmandus Ouiedus hac fen-
tcntix.Kara<ppciK,T(^ ,fiue 'undique armis mu-
mtm^animal efi aJjeHu admirabili,valde di-
uerfum ab ijs quA ant in Hijpania, aut in alijs
Europ£ regiombm conjpiciuntur. ^luadruyes
€jl.ammal, totum^ corfm cum cauda. eoriote-
Uum habet fimili cortici lacerti ^de quo infra
Jiimus diliuri (crocodilum Americanum in-
telligit) coloris imeralbum & cinericeum mix~
tiy ad alhtmt^tamen magis accedentis. Eiufdern
'vero eB form&cum cquo vndique armis rnu-
mtOyCanicuU aute vulgaris magnitudine . Non
efantmal noxium ; domictlium^ habet in ter-
fenis tumulis , pdibm^ terram egerendo, fua
latihula fodit cuniculorum inftar. Cafiuntur
htec animalia retibus baliHis , fetita occi-
dunturj magnaautem ex parte fementis tem-
fore,quando fipuU aduruntur , autagrico-
Itintur^ vt qramen producantin boum (jr ani-
mdntium pabutum.^li^uoties me hoc anima^
li vefci contigit: ac fane rnelioris faporis quani
hcedos, falubrem cibum efe comperiebam,
Ceterhm Ji h<ec animalia in ijs Proutncp con^
Jpeftafutfenty f.n quibm equos vndique arma-
turk muniendi confuetudo originem fumpfit,
ex hutm animalis afpeBti exempUr defumpuni
opinari quis fofet.

Ciira alij Audores Ouiedo refragentutj;
aliud genus armat6rum,quam ille,cogitant.
Diuerfa , q'U£e dc ioricato animaii feu tato
narraiitur,:de diiierfis fpeciebus, pro diuerfi-
tare Prouinciarum accipienda funt. Sic Ma-
nardus prodit numquam vifum edere,ideo-
que fubterra dumtaxat &C cx ipfa tCrriali:
Gefneruscontra, hcet perpauca,de iUo ait,
allatum in Galiiara femiiiibus & frudibus
vifum vefci. Neutru refuto, ciim de diuer-
fis loqui poftint. Agnouerunc quoque tria
generahoium armatorum lacobus Plateau
&; Clufius:vnum breuifl]m^caud:^,quodfic
defctibif.Habebat porro id animal pedis vnim

qUdtuor vnciarum longitudinem, corporis
vero ambitm erat quatuordecirh vnciarum,
hinis videlicet minor longitudine. Etm teg-
men durum tejlaceum , fuligitJofi colo-
ris , quem forte vetuftate manuum trd-
; O 2 Batione

l60 lO A NNIS EVSEB II

BAtione contraxerat^quodammodo te^ellatum.
Acollo ad meclium corfiHy qtiafi orbtculata fi-
gurdi tefellls vnrie pEiis dijiincium^medio au-
tem corpore ternh ordinihti^ (\uadrangularium
te(?e/larum i'arfe etiam pitiarum irijiqnitum.
Poflrema tegminis pars fimilibm orbibm di-
BinBa erat .qualibm pars anterior. Totumet-
iam caput ad nares 'vftj; fimilibm tejlis teHum.
Aures patentiores, nec adco mucronatas habe-
hat. Cauda hreuis erat , duobm digiti humani
extremis articulis non maior^tota etiam orbicu-
laris^tefellis tecia. Vetrem nullacrujlatecimn
fuife,fed villis dumtaxat obfitumypi£iura re-
pr^fentabati quemadmodum etiam crurumpo-
jleriorem partem^ atque guttur, nares. Po-
Jteriores pedes ternis digitis , calcaripradi-
ios fuife, piBura fdem faciebat : anteriores
'vero dumtaxat hinis calcari , niji a pi£tere
fuerintpr£termifi: pene fatis longum^' exer-
tum havebat.He^fcio anhuic defit virtm,quam
de armadilloyfiue tato caudato Monardm aixity
prdcipuam eim vim in caudx oficulo ej?e :
cuim in tenuif imum puluerem redaEii pilu-
la , confeBa magnitudine capitis acicuU, at-
que auri indita , dolorem eim fedare ; tin-
mtum etiam cum exigua furditate coniunBum
curare traditur. Certe dolorem fedare ,jre-

CVNICVLVS INDICVS,

NIEREMBERGII ~

quenti experientia probaium efi.

Aducio^alhim chirquinchi , quod audiui
ab hisjqui piiraum fama, deinde vifu acce-
perunt. Teiles oculati fic refemnt : Pluentc
cx\o fiipinus iacet; in ventre,qui exermis eft,
cdHgit aquam contentam inter cruttas late-
ru, fic perdurat cranfacto imbreferme diem
integrum, donec occurrat incautc ceruus fi-
tibundus,qui accedens ad potum,immergic
buccanij tunc claudic fe chtrquinchus,labra
&C nares comprehendenscerui.Hic difcurric
hific inde : numquam laxat pra:dam chir-
quinchus, donec fatigatam interimat angu-
Iha fpiritus. Aftum quoqueerinaceorij ha-
bet, m cru ftis fuis fe, dum timet,tonglobac,
necnifi adignes relaxatur. Conchuhshuius
animalisvtuncur Indi in maleficis, pr^cipue
ad explorandos & puniendos fures.Tanguc
priuscum concha terram a furecalcatam,
fiue ahudquidquidille attigerit: implet ma-
xillam potione quam chicham vocanc:cym-
panis deinde circumfonanc, concha interim
fpontefubfultante & tripudiante.Hoc vene-
ficio notatur vultus furis , puftula in genis
quse per vtramque maxillam ferperec , nili
maleficium dihgenter diffoluatur. Lacerc^
quoddam genus ioricatum fuo loco dabo.

fortaffe C V I T L AT EPO L LL

I

HlSTORIifi NA T VR.E , LIB. lif. I6t

bus~,non fub terra. Quatuor eorum fpecics:
quidam quemi di(5li,hi maiores & durioresj
alij vtiae, alij mohias, alij curies, hi paruu-
De dajy^odihm 'ttdute HtjjfanU, li,dehcatiQres,&falubriores.

GAPVT VII.

LEgitima niincpercurrara genera dafy-
podumfeu cuniculorum noux Hifpa-
nix. Indi to£th vocant. Nouem illorufpe-
cies narrabo.Prioreftpa£tli,{eu Hifpanicus.
ii in pinguibus verfetur agris, non miniis iu-
cundampraftat quam apud Hifpanosali-
inoniam. Secundus eft eliztactochtli , feu
candens pedus. Tertius tuitlatepolli , feu
breuis caud^. Quartus pertinet ad Periiinos,
vocatur tocaniho6lli,talp£E Mexicanx (qua
tucam vocant)figura.Quintus quauiitoch-
tli. Sextus metochtli. Septimus cacatocli-
tli. 0£lauus tuitlatepoUi alter. Vltimusve-
roacnonusa rubeo fuluoque colore,quo
variat,nucupatur hapaztochtU.Omnes for-
ma nonnihil interfe diftant , ideo diuerfis
appellantur nominibus; Nutrimentum no-
ftratiumalimento eft infuauius ac duriusi
Hxc ex manufcriptis Do6toris Francifci
Hernadi.Lubetadijcere alterius manufcri-
pti fententia de cuniculis Hifpaniolas.Erant,
inquit Anonymusaudor, cunicuhforma &
cauda murina,licetaliquantulum minores
quam Caftellani cuniculi. Caro idoDea&
iuGunda.Deguniinter herbas& in monti-

C A P V T VIIL

leporibfts Jndicis,

Ltporem citU vocant Barbarinoua; Hi-
fpania^. Similis noftratibus eft forma
atque alimento , fed auriculis pro corporis
magnitudine longilTimis latiifiraifque. In-
texi folent eius piU ab indigeilis veitibus
Unteis,quibus vtunturpalliorulocojquem-
admodum & dafypodum lanugo , & vafia-'
rutn auium plumze.Brafilienfes cotias nomi-
nantanimaliaqu^dam magnitudine,&for-
ma, &Tapore leporum , rufocolore,paruis
auribus,cauda ferenulla.Maiores funt eiuf.,
dem fere fpeciei; quas pacas vocant , roftro
tereti, ad faciem felis,fufco colore, candidis
maculis interftindto : nequecarnetantiim^
fed & corio ipfo prastenero ; ided in delica-
tiores epulas expetuntur. Similesquoque le-
poribus,villo,colore,magnitudine aUqui cu*
nicuUfunt, quifeinfubterraneis condunc
Vtia eft animalculum cuniculis fimile, Ho-
rum aUqui fcruntur inopes omnino caud».

V I S C A C H A.

C A P V T IX.

DeViJcachis.

Vlfcacha: contra dicuntur cuniculi ge-
nus , quod feles iraitetur prolixita-

te cauda: . Amant niues, quo.«; ibi eciam
inquirit gula . Pilus olim gratus , in pre-.
tio U vfu.

O 3

CA-

l62

lOANNIS EVSEBJI NIEREMBERGII

VVLPECVLA INDICA

C A P V T X.

De uulpibus Indicts*

"Ocant Indi ftf)'<?//,alij atoc , quod Hi-
fpani nonnulU vulpem ,alij cedipum,
alij fui generis efle putanu.Animaleft veteri
ignotu m orbi, lupino capire , oculis viuidis,
magnis ac pallentibus, paruis& acutisauri-
culis , roftro longo, nigro , nec admodum
crailbjCruiibus neruofis,vncis, accraffis vn-
guibuSjCauda valde hilpidacraflaquejnoxio
morfu : valde enmiaccedit adformam no-
ftratis vulpiSj adcuius fortcifTegenusfpedac,
mediaconftsns magnitudine rntervulpem
S,:lupum; vulpeenim noftrate psene duplo
maius eft,&: lupo minus.Quamobrem non
fues foliim ac limilia animalia , fed ceruos
quoque inuadit, &occidit interdum homi-
nes.FufcOjlongocandidoqj promifcue pilo
tcgitur. Sagax eft venaiui,ac vulpinismori-
bus , acque adeo pettinax iniuriae vltor, &:
erept^ aliquando libi prxda: memoijVC poft
dies aliquoc agnofcac raptorem , infe£letur
obuium, & interdum ctiamalijs fuigeneri^
comicantibus aggrediatur, &, fi fieri poffit,
mordeat &: crucidet , cognicifque magno
ftudio &L cura xdibus , ac inceremptis qui-
bufque domefticis animalibus , vlcifcatur
iniuriam , & infefti hominis fumat pcrnas.
Eft etiam evga beneficos tam comis 6l gra-
tusjvcallatisanceeu cohortalibus,& oeters
pricda: parce , animi bencuolenciam ceftari
plerumque f^leat. Quod fpedat advfum
Medicum j ferturjdolorcm dencium penc
eius expurgacorum e veftigio fedari.. IiKola
ert frequens noua: Hifpanix multis inlocis,
acpraecipue fvigus &:ngorem declinacibus.
Viditac imbceilUorum animalium pra^da,
majzio, alijfque frumencaceisac faccharinis
quoque , fi quando o!d;enderit,arundinibus.

Capitur d^cipuHs iaqueifqu€, & occidicur
fagitca.

Percmet ad harum vulpium difFerentias
ciiiclaxcoyod. Ijidera quoque praeditus eft
moribus, & formacciamelTeceadem , nili
cnetlaztli pilo firailisviderecur,vnde inuenic
nomen : collocrafib, & impensehirfucOj
pedorifque & faciei piloium longiorum
aceruo terrificus.

Ad idem genus fpe£tac azcacoyotl , & eo
dcm praeditus eft ingenio , fed formiparum
aflidec cauernis , vnde nomen impecrauic.
Cvim nodu vlukc,mulciformes edic clamo*
res: necnon & halcoyorl , quicamen verfa-
tur iuxta oppida , & ex cohortalium rapina
magna ex parteviuit. Ilpemaxtla quoque
fpecieseft vulpis, candido, nigro, &:fuluo
pilo veftita, capite paruo, auriculis modicis,
corpore gracili , acquacuor fere dodrances
logo, roftroq; prolixo & tenui .-moribus ve-
roviduq^ &rapina ceteraruvulpium:ofrerl-
" ditur vbique , fed pra^gipue calidis in locis.

Exoticum etiam quoddam genus vulpis
ozcoa dicicur, fimile noftrati forma,magni-
tudine. Tres dcdrantes vix fuperat, nigro
candidoque veftita pilo,fed fquibufdnm par-
tibus fuluo, fimilibusquoque moribus, &
proximaverfucia.Alitur cohortalibus &:alijs
imbecillis animalibus, Acrociter morder^,
incolit foueasjvnde nomen meruic, & in
terrae cauicatibus occulteeducac fobolem,
Cum aliccr manus venacoris nequic elude-
re, fimulacfi? mortuam. Apud has gentcs
in cibi iamdiu venit vfum,quamuiscrepitns
vcntris fit illis foecidiffimus. Ocuicueenfi-
bus repcritur in agris. ,

Alia vulpecula , quia maizium coftilni
colore imitatur,dicitur Yzquicpotlj techni^
&avtibus vulpecuLx nofbatieflfin^iiliSjideo
fUi congener. Duos pa:ne dodrantes ]*ongaj
humililque , roftro tenui , paruis auricuhs,

piluiu

HISTOKIJE NATVRM LIB. IX.

piio(o &: iiigfocorpore , ac prarcipue iuxca
caudaiii ,qua:longa cft, & inigro candidoq;
pilo,c]uemadmocium &:dorfum vniuerfi.im,
velbca. BreuibusciUribusnigrifque,&: vncis
Vfiguibus. Viuitin antrisinterfaxa,vbi edu-
tac prolem. Vefcitur fcarabeisacque vermi-
'culis 5 cohortales iugulat , folumque earum
deuorat capica. Fundit, cum pedit, halitum
faetidiHmmm: pedit autem j ciim quis infe-
Ctatur. His fe tuecur armis,ciim ipfa cota te-
terrimum exhalec odorem. Vrina ecjam
atque ftercus eius foetidiflimum eil , acque
adeo peftilens, vt nihil fimilein noftro repe-
rias orbcj cui poffit hacin re comparari:quo
fic, vc in excremo confticuta pericuIo,reddi-
tavrina, aut fa^cibusdeiedis', adodo plu-
rivimve palfuum interuallum ( tantaviseft
huius excrementi ) fefe ab omni vindicetin-
iuria, ac veites inficiat indelebilibus luteifqj
rnaculis , & numqu5mfatis perlpirante pu-
tore. Alias innoxium animal, edulec]ue,hac
fola racione horridiifimum.Edicur eius caro
ftercufve,faluberrimo euentu,abhis quipa-
tiuntur Hifpanicam luem , aut Indicam po-
tiiis , vnde citra dubium in alias nationes ir-
repfit, & contra articuloru dolores.Fit ex ea
cleum vuIpinu,non minusefficaxillo,quod
ex vulpe noftrace conficicur apud Hifpanos.

Sunt alia duo vulpeculas iiuius genera,
eadera p^sne forma & naturS, quorura alte-
rum izquiepatl vocatum fafcijs mulcis can-
dentibus diftinguitur alterum vero cone-
patl , feu vulpecula puerilis , vnica tantiim
vtrimque duv^a , perque cau dam ipfam eo-
dem modo delata.

Bachnx quoqj dicutur animalia vulpibus
fimilia: rotundiora funt , &iucundas carnis.

Annasetiam appellanturab Indis,Zorri-
nx ab Hifpanis,animaliaillafele domeftico
ininora,peftilentis odoris,qu2E oppida no&u.
adeunc , foetorilla prodit , etiamfi diftenc
centum paffiisj nec foyes, ncc feneftras clau-
fae obftant.

G A P V T X L

De mmdi rotundx faciei.

VOcanc Indi tUcaxolotl , feu animai
obrotunda; facici , bcftiam tauro va-
ftiorem jcapite magno, prolixo roftro, latis
auriculis,a trocibus dentibus,humana p^nc
facie,vnde iiimpfic nomen:craflo collo,ma-
nibus pedibufque , & inliis taurinis vngui-
bus,fed maionbus, magnis latifquecluni-
bus , cauda crafsa &: prolixa,ac pellecrafsa,
fuluo &hifpido pilo. Rarum.animal, faxo-
rumque &L (blitudinu jii incola.

Atzaceani, tepozotzontlae , &: tJaquela-
pani , non procul a regione , quam a ficu
profundiore vocant Ve honduras, vefcitur
montano cacaoatl , quapachtli , &: virenti
liaoli, vaftatis paffira aruis iatifque : ciim
horumnonadfuerit copia , folijs arborurn
&:fruticum. Caro edulis eft. Humanum
confpeduni noh reformidat, nequefagitta-
rum idiibus occumbit ; tergus enim eft im-
penetrabile. Quamobrem defofsaterra,ac
defiiper ramis trondibufque conteda , 6£
fubaggeratacapitur , haud aliterac apud In-
dos Oijentis elephantes.

CAPVT XIL

' De anitnali anonymo. ,

ALiud in noua Hifpania reperitur ani-
raal ( nomeiiMiligens Indicarum re-
rum Scriptor Francifcus Hernandus non-
dura accepiife fatetur ) hifpidura , vulpina
cauda, fufca, &: fubnigra,iubatum in fenio,
auriculis paruis & anguftis , corpore iridis
inftar vario, plana lataque facie ,qualis hu-
mana,craflb roftro, halitu lechali, fagaxque
&: verfutum,imbeciIIiorum animalium infi^
diator, &: raptor atrociffimus.

P IGRITI A SI VE H AVT.

O 4

IGNA^

IGNAVI SIVE HAVT ALTERA EFFIGIES' ACCVRATIOR CLVSlt

^ CAPVT XIII. wero ^(\u&in continemimaitm^e admirahilh

funt,propterdipmilitudinemquamhabetcum

De anirnalt 'Pigritid jiue Haut. reliquis animalibm . Binos patmos longume^

cum plenam magnitudine adijuijiuit,*ut pauie

INfigne eft quadam vitij imagine animal, maim : craptudo fere longitudini refJJondef.

quod Lufitani ab indole Pigritiam vo- ^iuatuorexiles pedes habet,eof^ (juatuorz'//-

cant , alij Hifpani per dvTipe^aiv catukim ginbpM fmditos auiuminjlar,ijstamen (imul

agilem , feu Verillo ligero. Eius meminere eonnexU^&minini^eapk ad corft4s fuflinen^

Ouiedus & Mapheus , licet in aliquibus dum;nampropterpedumexiUtatem,drcorpo-

difterant. Vcriufque narrationem dabo. Ille ris gr auttatem,njentrem c^uafi rependo per ter<r

ita habct : Ferillo ligero , jiue canicula agilis, ram trahit : coUum in Jitblime elatum (jr fur-

animal efl omnium qu/z 'viderim ignauifimu; reHum geftat , prorfm aquale ad fupremum

vam adeo lente mouetur , njt ad confciendum 'ufque fafligium , pifliHi inftar , in quofacies

itcr iovgum dumtaxat qninquagmta pafm fita orbiculata , non vaide difimilis noBux,

integro die ilii opm fit.Vrimi qui tllAm conflc- ipfs pilis circulum formantihm : paulo taymn

xere Chriftiani , in memoriam reuocantes Ae- longior quamiata.Varuos hahet oculoSy (jr ro-

thiopemin HiJpania,Ioannem Albumappeilari tundos, nares fmia infar,os valdeexi^uum.

folitiim, per cdrif^io^aiv videlicet, vt oppofi- Coiium nunc in hanc , modo in iiiam partcm

tuminteiligeretur. fc iHud animalreperien- torquet ,tamquam attonitum. Summuryiho

fes, & cim naturam conflderarites , noweniiii rum animaltum defdcrium efle uidetur , vt
irtdiderunt eim natiiYit prorfm contrarium, 'vcl arhores vel palos confcendere queant-jdeo
agile a^peliantes , ciim adco tardnm ^ tgna- magna ex parte m arhoribtti ^'ueletiam in at-
tium cpet. .Ffl zrrh hoc anrmal ex eorum nu- tifimis cr^ru ramk conjjicinntur , quas longls

vngiU-

(

HISTORIv£ NATVRifi LIB. IX.

vnguihus Apprehefidentes lenie confcendunt.
Cauda carct, pilojjfljdbct ex albo cinericeos,
vt taxui fer^e. Etii4 voxa reliquorum anima'
lium voce valde differt, quia canendo fex vo-
ces per interualla dumtaxat profert\vnam al-
tiore tono quamalteram^femper diminuendo^
"jidelicet vt prima fit altiorU ti>niquam reli-
qu&^deinde alidi fenfim defccndendo minuau-
tur. 2{am quemadmodlinrfiquls canat la^fol,
faymi,re,vt,fic hoc animaL fimili tono pronun-
tiat ha,ha,ha,ha,ha,ha: ^ fcut de hardato di-
cebam, fiid animalconfpe^tu fiiifet inillisre-
gionibm , quibm equos armatura muniendi
confuetudo origine habuit,ab eo animali exem-
plurn defumptum fuife videtur Jic primtfs
mufices inuentor eim initia ab huins^animalls
caniu foYmafe dici pofet,potius q-ak^ ab vlla
alia causa: nam hoc animal pet fex has voces
nos idemdocet,quod per Lt,fol,fa,mi,re,vt, vt
intelligere licet.Sed vt adeius hiftoriam reuer-
tamur, noBe dumtaxat hoc ammal cantat per
modica i-nterualla ,fex illa^s voces repetendo,
interdiu numqua cantare audttur-, eam ob cau-
fam, propter cxiguos illim oculos , neHur-
num animal efe arbitror, ac obfcuritate ^ te^
nebris deleciari. In ades tranjlatum, naturali
fua tardttate mouetur , nec acclamatione vlla ,
aut impulfione gradum accelerat.Alui aliquan-
do domi hocanimal , ^ quantum ego , ^ ajij
qui etiam aluerunt, ohferuare potuimm,num-
quamvlla re vefci deprehendimm ,fed ex aere
viuere exiHimauimus , quia caput ^ os ad
eam partem femper dbuertere confpiciebamus,
vnde ventus Jpirabat potius quam ad aliam;
ex quo apparebat ,deremiili vald^e gratum e(?e.
Noxium animal non eft,nequemordet,imo nec
etiammordere poteH ,propter orU anguBiam.
Verurn adeo fcedum aut ignauum antmal %/i-
dere nonmemini.^^rborem naBus quam con^
fcendere queat, etia in altifimos eius,vt dixf,
ramos euadit , in quibm oEto , decem ^ vi-
gintidies h^rebit, nec fciri- poteft qua reve-
fcatur.

Mapheusveio ficnafrat: Valdeetiam inu~
fttata cr effgie ^ natura eB ammal,quod ah
re ipsa Lufitani Pigritidm appellant , erigo-^
num fere magnitudine , fedroHro fcediore ad
affecttim, ^ vnguibmad digitorum fimilitu-
dmem prominetibm.Huic ex occipitioexiftens
coma certticem velat, lento^ ipsa itentris adipe
verrit humurn, neque vmquam in pedesexur-
. git: denique tam tarde mouetur, vt quindecim
ipfis diebm ad lapidis iacvum continuotraBu
vix frodeat.Vidiitat arborum folijS; (^in ea,-
rum cacuminibm degit plerumque, quarum in
afcenfa biduum circtter, taniumdem in defcen-
fu ponit.l^eque vero adhortationibm tantum
aut minis , fcd ne plagis quidem , fuHibttfve
hesiiam tantiUum de infita fgndfiia, ac tardi-
tate dimoueas.

i6s

Hanc h>ftoriam fecuti in quodam Gno-
moglypliico icahifimus:

Te ridet natura, Piger:Braflica T empc^
BeHia foeda colit nomine di^ta tuo.

Tardagradu reptat,pede non afurgit inani;
Ventre fedadlambil leto adipalis humu '.

o/^af iaftfim propcrat ter quink luce laplit,
Et btduo frondens lafa cubile fubit.

i.^Eta minis, plagis, neutris ignauia cedit:
7{ec fmit iriflifto vulnere torpor iners.
Neque Cktfij defcripcionem ex pelle hu-
iiifce beftije contemnam. coUo , inquir,
ad cxtremani aorfi partem paullo plm quam
quatuordecim vncias longum erateim corpm;
crajsitudo vero fiue ambitm pxne totidem con-
tinebat.In viuo autem animali longe maiorem
fuife,non eH dubium.CoIlum ipfum fex vncias
longum erat,^ quatuor crafum,comprehenfis
etiam ipfis villis. Anteriora crura dd pedum
(quosplanos habct inHar vrforu aut fimiarum)
vfque jlexuram feptem vnciarum longitudt-
nem fuperabant: poHeriora autcm fex cum fe-
mife dumtaxat longd,vt anterioribm ferein-
tegra vncia efient breuiora. Anteriores pedes,
k flexura ad vngues vfque tres vncias erant
longi ; poHeriores autemeiufdem p^ne longi-
tudinis,vtrique tarhen valde angufii,licet pla^
ni, vt mirum videri non debeat, fi cum diffi-
cultate.fubfifiere (jr progredi queat : fingult
vero tribm contiguis vnguibm binas vnciai
cum femifie longis, albis, (jr vaide mucronatis
praditi , prona quidem parte arcus infiar ela-
tis ,fupina autem fiue inferna cdrinatis. Vnt-
uerfumcorpm a fummo capitejid vngues fuf-
que denfifiimis , ijfq^ frolixis villis erdt obfi-
tum , coloris partim nigri , partim cinericei ,
pxn} vt moles quem vulgm tafu fiuetaxum.
appellat, moUioribus tamen ; atque a collo fe-
cimdum dorfi longitudinem,vfque adpoflerio-
ra fer} crura, nigrorum pilorum quadam ferie
erat inflgnitum.T otiim coUum a ceruice ad an-
teriora vfque crura veluti iuba quadam nigro-
rum crinium in vtrumque latm propenden-
tn^nteflum habebat caput exiguum , hreuibm
pilis fubrufis obfitum , cum mento (^gutturis
farte roHro flmiam quodammodo referebat:
hreue enim,glabrum S' obtufum,flmisq^ nari-
hm erat prjiditum .exiguis etiam dentibm,fa-
tis tamen iatis : citm ven riHuitt amplum nori
habeat , hoc animal vix mordere pofle mihi
perfuadeo.

Appendo Dodoris Francifci Hernandi
narrationem de hoc animAi: Canis genus
eH tatdtfimi , atque eim rei gratia velox
nuncupatm,(^ miranda forma: duos enim do-
drantes plm miniis in iuuenta craflurn ciim flt,
faulo maiorem longitudinem procedente tem-
pore afequitur , quaternis valde exilibm infl-
flens pedibm, quorum flnguli totidem vngui-
bm drmantur,iUis auium flmiHbm,fed coniun-

Uii

I66 lOANNIS EVSEBI

His interfefi;. Collimefl excelfum^nBump^, &
omni ex paric izquale^cuiH-s poflremam partem
facies orbictilaris occupat , i/t cfua oculi modici^
(^'<rotundi nares cercopitheci.Os "valdeparuumy
pilt njero vniuerfi corporis ex albo rubrefcen-
tes^^ cuuda nulla. T dnta vero efl eius tardi-
tas , vt vnim diei jpaito vix quinquaginta.
pafiis pertranfire pofit. HoBedumtaxat fo-.
mtumedtt , peHerioribus fjllabis lenfimmagis
ac magis gracilefcentibids . Arbores libenter
fcandit, ^ circa fummos ramos confidens, vi-
gtnti interdum commoratur dies^ nullo cibq af-
fumpto j quamobrem creditur chamdleonis tn-
siar aere pafci- nam ^ minimurn habet os^
ineptumedendo. Stupidifimum animal esi ^ in-
mcentiftmumj^^ dr, vt creditur^no^urnumy
quoniam ^ nociu dtmtaxat- canit, hebeti
vifu prisditum eli.

Illud autein cjuod Ouiedus &: Hernan-
dus dicunt, nulla re nili aere vefcij tortaffe
non abrolute didum.Fohjsarborum potuic
rurc ali, &: domi belliolis quibufdam fecre-
tOjmufciSjVerpiSjVermicuUs/carabcis. Scri-. ,
bit Acofta etiam formicisnutriri,c|ui & tres
dumtaxat vngulas fingulis pedibus tribuit.
Antonius Herreraaddit, ad fingulosgreflus
ingemi{ceve,fed tres tantuni horas inafcen-
fu arborum durare. Addunt aliqui , tanta
pertinacia adhaerefcere arboribus ^ vt nifi
mortua non aueliatur;

Tl;)euetus &: loannes Lerius alterius mo\V:
fl;ri huic finiihs memineiuntjquod ilie hau-,
fiuf hauthi appellat, Lerius vero haj : vter-
qfie .enuii illi cribuit fimize facieiy , cutem
hifpidam & villofam, crura hirliita , ternos
iniingulispcdibus oblongos & acutos vn-
gues, plerumq; in arboribus vcrfari,captum
autem line difficultate cicurari &;domefli-
cum fierij a nemine confpeclum quidpiam
edere, ea de causa, a plerilque ex acre viuere
exiftiimari.Neuter taraen tanta ignauia pras-
ditum ciTe dicir,aut cauda carerc,fedbreuem
caudamhabere vterquefcribit. Lcdor ea
quse apuddidlos Audoresextant , cum bis
qux ex Ouicdo pFotuli,eonferre poteriu.

CAPVT XIV.

Di qtudrupede Cdndenti.

INuenitur in Noua Hifpania non procul .
ab Auftrali pelago in piouincia Toztlani
&: Cafcapani ferarum genus a capillorum
candore vocatum izon yztac, breuibus cru-
ribiis , atro colore, & corpore cralfo. Ma-
nibus pedibufque &: corporis magnitudi-
ne tigrina , cauda proHxa. Animal raro ve-
niens lub liominum confpetlum , & quod
transfixum fagitta quandoque fuccumbar.
Fabulantur Indi,luteo capire vifum,celereni

I NIEREMBERGI!

prsenuntiare mortcm ; (^andenti vero , lon-
gam vitam polhceii,fcd indigam 3 plenara-
que a:ruranis &: laboribus. ^

C A P V T X V.

De Ugnbtts Indiarum»

'~F~'lgris in nouo oVbenoii vna aut molc,
JL aut furore,^ut fpecie, Vulgaris noftris
eft maior: iiuic alia fimilis,qua',quia minor,
ab Indis tlaco /jff/^^/Aideft paruatigrisnun-
cupatui, macuhs iufcis &: mgris conicripta,
non pallidis &l candentibus,vtalijscommu-
nesfunt. Pcriiani , vt Garcilafius putac , ti-
gridem v.ocant vturuncu: nzixi^c^od loicph
Acoftadi}^ic,vrfosdici oboronocos, corrupca
nonnihil ab Hifpanisvoce,nonita explora-
tum ceniet ; veumari enim vifus dicitur.
Mira ligrididifcretio gentiumtparcit Hifpa-
nis, inuadit Indos,vt inter mulros Europa^os
barbarum mtenioicens yiir.pctum iniiium
deftinet. Ferocrores funt konibus.-auidc In-
dos quaMunt ,etiam in domibus bc caiis ;
nifl conitamer tores fmt ciaufo, clanculum
ingrediunt'ur,&:correptum aliquem barba-
ruin mordicus deterunt ^ non feciis acfelis
murcm : ncc aduerius iilas arbores afyla,
quas aftcndunt vt illinc deijciantfugientem ^
& laceient.In expeditione Fedremani qua?-
dam tjgris coliortem militum aggrefla ,Ja
medjo omnium dilacerauit Hiipanii vnum,
trcs Indos,tutaque&:impuniseuafir. Niiii-
lominustanta feritas elumbatur:li vel bacu-
locirca renes c^datur , languet, &: vincitur;
npn alia viapatet vidorije. Nulla alia fera
magis cimetui Indis Occidentalibus,im6 in
vcncratione eft. Daemon lilis fxpiflrime (pe-
cie tigridis loquebatur. Vngues veneniui
creduntur , numquareparaturplagaexiilis.
lam poft introdudum Euangeliura reue-
rentiam imo timorem huius ter^amifltbar-
baries.Capitur laqueis,alicubi mufcipulis.

In Bengala fcrociflTima inuenitur, &: con-
tumacis odij: vfque ad triginta milliaria in(e-
quitur pcr lucora nauim qua aufugic lacfor.
Obuijs pra:terea quibuicumquehominibtJS
& feiis atiox. Prjcuenit natura canta peftem .
Comitatur tigrim aiiud animaiculum,quod
afliduolatratu iliam indicat,quo auditofe-
IX nhx recedunt , auc conduntur ; liomines
fugiunt.Sunc ill^tigridesliuman^carnisaui-
difllmCjauariores Nigricarum quosinrerno-
fcunt;nauem,fl quam in ora peripexerint,per
viginti leucas curfitando profcquifolent, vt
fi quis in terram cxfccndetic , ceuorenr. De
nodeinnnues infiliunt,vtincautos nauicu-
larios opprimant. Referam huius exemplutn
memoratu dignum , quod accidit interim
dum noftri in Bengala agercc. /Ethiops qui-

dam

HlSTORl^ NA

^daiil fetubs cum fomniafTet a tigride fe ab-
leptum, fequenti nodle iiibnauis,qua vche-
batur, prori le abfcondit. Rogatusa domi-
no caufam , fomnium nodurnum cnarrat;
cuius veritatem illa ipsa node euentus pro-
baiiit: omtiibus fcnim dormientibus i tigris
in nauim infiliens,cetei:irqUe,qui plUs quam
triginta in naui iacebat,inta£tis,defub prora
miferi iEthiopis apprehendit latus, 5d abri-
puit. Fchcior alterius fors fuit i fed diuina
protedi protiidentia; Hic ciim haud prociil
ahttorein nauiageret , a tergo hinc cum ti-
gris , ab aqua e flumineiUinc crocodilus in-
uadit:fed audicafum.Tigris,vt aduerfarium
praruerteret,pr£Edamque extorqueret,nimi^
veiocitate vltra hominem delata,&innauis
latus*impa(fl:a 3 in cfocodili fauces inciditj
ille vtriufque belluas impetum ac rabiem
hoc modoeuafit. Dici nequit, quantopere
Bengatanitigridum rabiemmetuant : hinc
varijs eas nominibus nuncupant,veriti ne
proprio dicerent nomine , continu6 dilace-
rcntur.In Brafiha magnatigrium vis, qux
famehcas horribih poUent velocitate , tre-
mendis viribus. Eazdem paftaetanta dicun-
turefle ignauia,vt agregarijs etiam canibus
confeftim in fugam agantur. Non homines
lantiim perdit gula*

In noua Hifpania fpeculatur ex arboribus
lad ripas fluminum crocodilos : jndedefiht^
i&incautosoccidit; | /

Ahquando hoh minore iadura a tigride
Indicainfeftata Darien fuit , quamohm a
fero IeoncNemea,&; a rabido apro Cslydo-
nia>vtPetrus Martyrnarrat. Integro nam-
que femeftti nd^lein aiuri! exadtam fuifle
nullamindemnem, quinveliuuencam aut
cquum, canem autporcum intra viciipfius
vias interfecerit . Armenta gregefque iam
minuebantur: imo & minime tut6 referunc
domo exifle qucmquam,eo tempore prjeci-
pue quando catulos alebat, tunc namque
adoriebatur & homiries,famc vrgente catu-
lorumifi homines pritis occurrebant quam
brutuanimal. Neccflitate cogenretandem
ars inuenta eft j qua tanti fanguinis poenas
lueret. Exploratisquippe anguftijs femita-
rum i quibusecauernarumlatebrisadprjE-
dam no£hi prodire folebac ; excauata ibi
fcrobeahqua, cratibus&: aggeftaterra leui
fuperftratis , fallaciam occultatunc Indi.
Veniens iricautus ( mas quidem erac) tigris
decidit in foueam,&: fudibus acutis in lcro*
bis fundo defixis inhazfit. Raneatu fuo vni-
uerfam replebatviciniam,& montesiUiftri-
doreeius reboabant. Saxis tum ingentibus
ex {offx margine in eum fudibus infixum
deiedis,percmptus eft. In milleaflulas , &c
mille fruii;ula fixa dextra diredas haftas , Sc
abalto iaculacas ,dirumpebat. Semianirais

TVRiE LIB. IX. 167

& exanguis formidine replebat ihtuentesj
quidfolucus Si incolumis feciflet? loannes
quidam LedefmaHifpalefiSiVafchi Nunes
amicus, &: laborum focius, de tigrideillo fe
comedifle fafliis eft,bouinaque carne nihilo
deteriorem efle retulit. Vnde tigridem efle
dicant, interrogati qui humquam tigridem
viderant, refpondent, A maculisi^ feritate^
a dexteritate j fignifqueahjs abAudoribus
datis tigrim arbitrari,cum & pardos & pan-
theras maculatos ex ipfis plerique fe vidifle
prxdicent. Tigride inare perempto,montes
verfus veiliigiaiUiusfecuti^ antrum,coniuga-
le ipfius domicilium ,adeunti duosabfence
genitrice catulos vberibus adhuc rnatris in-
digos auferunt. Mutato confilio,qu6 gran-
diufculos eft'e£los in Hifpaniam poft haec
mitterent , ferreis catenis diUgenter in colla
eompofitis,ad maternum antrum paruulos
reportant a matrc ladandos*Poft paucos in-
de dies regreili ad fpeluncam,nec eatulos re-
perientes, eredebat eos a matre in ffufta prae
rabie dilaceratos, ablatofque, ne quifquam
cis frueretur: afleueratnamque, folui e cate-
nis nuUo pado potuifle viuos. Pelhs perem-
pt£E tigridis ad Hifpaniolam, ficcis herbis &
culmofarta , miflaeft ad Admirantum U
Primores.

C A P VT X VL

De tigridihus Bamb<t»

REgrediorad noftrum orbem,& appen-^
do quas de tigridibus Bambaeex fide
Eduardi Lopezij Phihppus Pigafeta fcribiti
Giim in RegnoAnzicano multi fint leonesj
vc &inalijsdiuerfis mundi partibus y nulU
tamenin regno Congiano, & pra^cipue itl
prouineia Bambareperiuntur; Tigrides ve-
rd j quas incolx engri voeant , ibi lunt pluri-
maz : de quarum natura mirabile quiddam^
refert expertus Eduardus, nimirum quod
eius quodam dudu nuUam Vim inferant ho-
minibus albis , cum nigris econtra fint infe-
ftiflimi. Vndecdm in campo aliquadocum
comitibus cogeretur pernodare,nigros om*
nes efl^e atigiibusoccifos, abfque vUo albo-
ru m detrimento. Tam funt ibi feroees , vc
eogente fameetiam exipfisdomuum vefti»
bulis pecudes auferant, leonibus feritate,vi-
ribus,rugitu, & omnibus fere fimiles, exee-
pto tatiim colore, pelle maculis quibufdani
diftincla. Varijs eas capiunt modis,aut mor-
tuas,propofitis,quapaftu venire folent,earr
nibus venenatis, veletiam confe6las iaeuUs;
aut viuas , iaqueis quibufda, propofita eapra
aut fimihahquo,adaUiciendam,animah do-
meftico , quibus ferapaftum veniens impli-
eata fe foluere neq.uit,{ed quanto plus fe mo-

ueCj

l68 lOANNIS EVSEBI

Uet,tant6 magis adftringitur. Capiuntur et-
iam aliquando paruse. Vnde refert Eduar-
duSjVnius libi tadam copiam,qua; quinde-
cim dies nonduraexcefTerat, quam quoque
educarit,&: canisloco aliquamdiu habuerit;
qux eciam a nullo,nili adominojcontreda-
ri volueriu; ftrideus & minitans li alius acce-
deret. Sed ciim tandem videretjinnatam fe-
ritatem nuUoartificiodomari pofle {canem
enim&zebram ipli chariflima occiderat)
glaudefclopetarja eam , maiusaliquod prse-
ueniens malum,traiecit. Ciim animal lit &:
hominibus &: alijsomnibus animalibus in-
feftiflimum , prsemium a Regepropoiitum
eft ijsquiallata pellefeoccidiirealiquam te-
ftari pofiunt; ea tamen conditione , vt peUis
pilos illos longiores & duriores, qui circa os
nafcuntur , habeat alias enim loco prjcmij
pleduntur venefici) furpcdlnpr^lentiifimum
enim ijsineft venenum , & comefti fubalijs
cibi5,moriem qualirabioram inducunt.

C A P V T X Vll.

De ^i?rd.

i^Rocedic idem Audtor.Nafcitur quoque
. in hoc tradu , vt &: in alijs Barbariae 6i
Africae locis, animal aiiud zebra didum:
quodciim mulae quoad forma&ftaturam
per omnia fit iimile, mula tame (parit enim )
non eft , colore non cantura a mula , fed
etiam ab omnibus alijs animalibus diftert.
Tribus enim dmerfiscoloribus,nigro, albo
& fpadiceo , qui per lineastresdigitoslatas
cprpusa dorfo verfusventrem hemicycli in
modum ambiunt , per totum corpus diftin-
6lum eft , cauda colore rubicundo &i lucen-
te. Pes &C vngula^vtmulsE , incefiu alioqui
leui &c alacri fimilis equo,quem curfus velo-
citate multum fuperat , icavt Lufitanorum
prouerbio anlam prxbuerit ,qui cum cele-
rem aliquem dicere volut , zehra velociorem
xiicunt. Parit quotannis , vnde &: maxima
habetur copia; fed incolis, qui ea vti nefciur,
cftinutilis : equoruenim loco ipfitara pace
quam bello efle poflent , natura eas equoru
loco, quibushoc Regnum deftituicur , fub-
miniftrante. Incolae vero ignari,cum equos
non habeat, & boues iugo fubdere nefcianc,
zebras infuper domare 6c frienare non va-
•leantjvarijfque alijs animalibus vti non pof-
finr, hominum adhiec omnia opera vti co-
gumur. Acqueita vt omnia hominum fu-
per imponuntur humeriSjita quoque ipfi ab
hominibwi vel in ledicis, aut iedibus porta-
^ilibus a Sole coopertis circumferuntur ; ad
roanus fempericruosautalios ad id condu-
^Qs habentcs. Ec fi magnum aliquod icer
Jbreui terapore eft abfoluendum, multos ta-

I NIEREMBERG II

les quafi dvS-ey^^^o^popnq circumducunt , vt
prioribus detcflis , ali; atque deinceps ali)
poffinc fubfticui ; qui eciamitaalternatim
(ubinde mutati , tancae funt celericatis j vc
equoscurfotes anteuertant*

CAPVT XVIII.

De dante JfmanOi

PErgit Philippus,conteftate noftro Mar-
mole. Eft&:aliud aniraal quadrupes,
dame didum,boue pauld minus^forma ta-
men capicis & corporisreliqui non mulcura
abfiroile;CQlorefubrufo,cornuacaprina ha-
bens in capite,policatamen & nigra,ex qui*-
bus,vt ex bubalorum,varia conficmntur in-
ftrumenta. PeUis ad multa vtilis ; vndc in
Lufitaniam,& indeinGermaniam defcrtur.
Ea vc bubalorum ,ceruorum , aliorumque
animalium, advfushumanos,praecipuead
conficiendas veftes durabilis , prseparatur.
Haberet quidem RexCongi hbentcr qui eas
prseparandi nofletartificium , fed ciim voci
non poflet fieri compos,crudis vtunturinco-
\x, parmas & fcutafua contra telorum vim
ijscontegences. Ferum admodum eft ani-
mal, & venatorem fuum,nifi dexterrimus
& celerrimus fit, facile pelTuradat : abfquc
vUo enim timore vifum infequitur,& fi adi-
pifcicur , ciimcornubusnocere non poffir,
ore dilaceratj & pedibus vfque ad mortem
conculcat. Arcu tamen &c fagittis , &c nunc
fcopleto occiditur.

CAPVT XIX.

De empalangd,

INfit idemScriptor. AliudpraEtercaani-
malibirepefitur , quod €mfalanga voci-
canc , figura &J raagnitudine bouera rcfe-
rens , nifiquod^i capur &: ceruicem gerar
ercilam ceruorum roore , cornua quoquc
habeat io capite r€<^a ^ longa , nodofa in
fummitate , interius parum inflexa : quod
quamuis eriam iic filueftre , ncmini tarocn
eft moleftum; neque aded etiam eftferum,
quia facili ncgotio aratro , fi adeffctincok-
rum aliquod ingeniu,accomroodari poflet.

C AP VT XX.

De lupis Bamb<e.

NEc prxtcrmicccndum eft quodfubdit
ipie Pigafeca. Lupi quoqueeius regio-
nis fingularicer oleo palmarum deletStantur,
quod, cum vccanes fincfagaces , quamuis
remotum indagant,5i no£tu, nifiin cigurijs

accu'

HISTORI^ NATVRi€ LIB.li.

169

^tcmiite cuftodiatiir, vel etiam incampis,
portitoribus ibi pcrnodlantibus , & dor-
mientibuSi furantur. Oleum quod expal-
marum fru<5lu exprimiturjcraiTum eft, &c
butyri in modum dudile, quod cucurbita-
rum corticibus excipitur ,3egre releruatur.
Et mirumeft, quam dextre Iii fures den»
tibus vafa comprehendant, &: humeris, vt
lupi noftrates,oues furati iniiciant , vt cur-
fus tanto lic expeditior , 8C perfequentium
verbera effugiant.

CAPVT XXI.
De leomhuj Indtcis,

IGnauior apud Indos noui Oibis natio
leonum yfuma Periiani vocant. Minores
quam Africani funt, fugaces, autinnocen-
tes.nifi inuadantut; degeneres omnino ani-
mo : mole, iuba , colore fufci funt potius,
qiiam fului. Ad eos venandos conueniunt
Indi. Lapidibus ac fuftibusoccidunt.Gon-
fcendunt fere ahquando in arbords * eo vf-
que haftis& fagictisilios infeftant barbari.
Vefcuntur feftiueeorumcarne (alba eft &
cralTa) adipem medicamentisreferuant^olTa
faltationibus &r choreis.Quidam Hifpanus
deturbauit arbore lexnam ingentem , qua-
tuor tranfuerberatam fagittis. Inventreduo
tigridumcatuH inuenti,quos per adulterium
fui genens conceperat. Paternas maculsein-
dicia crmiinis fuerunt . Leones marinos
comederunt HoUandi. ^

C AP VT XXIL

De leombm exigms,

EX infula Margarita minimum leo-
num genusmiflum ad Phihppum II.
in itinere perijt.Nefcio an potius aelurorum
fpecies fuerit cum leoninafacie. Ad eum-
dem iplum Philippum miffus fuit aslurus
lanigerfeU iubatus inftar MeUtcnfis canis,
colorecandidiftimus, fed moribus mitifli-
mus^ & delicijs idoneus*

CAP VT XXtlL
De leone albo,

ESt in Chiappa animal cani leporario
limile, nigrum, nifi caput & coUum,
haec alba funt, vocant propterea Indi leo-
i^nem album. Venatu viuit.

C A P V T XXIV.

De ammalibus leont
ajfimbus,

SVnt prxterea alia: ferx lconi vicin^;
Miztli , qncmadmodum a Barbaris ap-
pcliiitur , Iconi noftro non iubato aut idem
cft , aut congener , in infantia fufcus, 5^
fuluus in inuenta > interdumque rubeus
aut fubalbidus , in maiorcm tamen cor-
poris aflurgensmolem ( quod ob regionis
diuerfam naturam poteft euenjre) aclon-
ge minus ferox. Eft quoque quamiztliaf-
finis leoni , vnde nomen mutuatum , fed
mitior , agiliorque : quo fit, vcquidam Hi-
fpanorum pantheram effe putauerint. Ad
eiufdem pertinet differencias macamizcli,
qui a eeruo & leone fumpfit nomen , quos
quibufdamcorporis partibusimitacur: nec-
non & cuitlamiztU , a leone6<: lupo indi-
gena nomenclatione mutuata. H;£c be^
ftia eft leone craffior , mitior tamen mi-
norque. Viuit ceruorum , ouium, & cro-
taiiura venatione , interimit etiam fatur
quxcumque offenderit animalia. Cum
famem femel expleuit , binos ternofve
dies dormit , abftinens a praeda , donec
rurfus efuriat . Eft 6i tlalmiztli fele mi-
nor , fed facie leonina . Mirabilis eft in
paruo corpufculo animalis vultus & fero-
citas. Cacamizcli vocatur aliud animal,
quod ad leonum paruorum feliumve
genus pertineat , 61 in iuncetis verfa-
ri foleat. Quadrupes eft , quaternas fpi-
thamas longus, ied^-corpore non admo-
dum amplo , fuluo pilo , bc aliquancif-
per prolixo , auriculis breuibus ac pa:ne
nullis , aelurino capite , cauda prolixa hi-
fpidioreque. Adeo eft ferox , vt ceruos
plerumque aggrediatur ,'eciam occidat.
vndefortaflis ei noraen , nifi a fele po-
tiijs profedum fit . mixth enim apud
Mexicanos interdum selurum , inter-
dum fignificat leonem . Viuit_^apud Pa-
nucenfes.

CAPVT XXV.
De grato leonis animo,

NOlo ad alia ptodire , quin pro ingenio
leonis paulifperhic digrediar,&: lubij-
ciam qu£Eloannes a Iesv Makia Carme-
lita Difcalceatus libro de Arte amadi Deum
commendauit mcmorix& pietati. In Afri-
ca,qua£, ad diftindionem Libyae vel Africje
inferioris fuperior dicitur , quxqi haud pro-
cul a fretiHerculei anguftijs abeft , nobilis

P qui*

I^O lOANNIS EVSEB

quidam HiTpanus ,illuftri fatis loco natus
(cuius generolitatem indicat ad patria &:
gentilitia familiae infignia additum poftea
lerpentis vel draconis caput) quodda tranf-
iens defertum , Videtleonem cum draconc
(hiEC namque animalia regio illa fert ) acri
certamine nifuque confligentem. Qu.o con-
fpedojhumana nobilitas eifauere&: opem
ferre ferje coepit, qux inter ceteras domina-
tu m fert, leoni inquam, adeo vt Nobilis ille
hafta, quam geftabat, draconem aliquotics
impetens, eumque mortali faucianS plaga,
leonem ab eo in quo verfabatur periculo eri-
puerit, Leo porro fuum liberatore m refpi-
ciens,nullo alio edocente vcl impellente, ita
adaiTuandueum moueri ccepit, vtquoeum-
queis fe conferret jpazne ceu caries fidi & do-
meftici, equum fequer^tur^id^j amoreadeo
jQncero & vehementi, vt nulla iratione abigi
polTet. Aded autem is afFedus increuit , vc
ciim Eques nauem confcendere pararct ,in
Hifpaniam traiedurus ( iam enim vfque ad

I NIEREMBEHGII

littus eum leo fecutus erat ) videretquc lco
fe eade excludi, rugitu aliifque editis fignis^
quemdam mortis prasferre dolorem coepe-
rit, quibus fcilicet oftendebat ,quantoper€
haec eu a domino ac benefadore fuo dimif-
fio torqueret. Denique cum nautm magis
magifque a littore dimoueri elongariq-, cer-
neret, ac dolorem diutius ferre non perua-
leret, in aquam fefe coniecit , Vt quem aded
diligebat , abeuntem faltiem natatu fequere-
tur, &c mirabiU hac gratitudinis& amoris
demonftrationc vigente,tamdiu cum maris
fludibus hj^atns cft:,donec & defatigatione
nandi, &c interiori affli^lione vidus funduiu
petijt aquis mcrgendus.Quid tu faciSjO ani-
ma, a draconis mfernalis taucibus per nobi-
hffimum illum Equitem , qui fupercandi-
dum puriifimaehumanitatis fu£e equumve-
hitur jliberata? Quomodo poft hunc libera-
torera tuum noncurris ? quomodo ad eum
non euolas , etfi vel cum maris vndis te
c^nflitlare oporteatf

Z A I N V S.

M

CAPVT tXVl.

De z^mu apris Indicu,
Ontanam miri ingenij feram vocant

.Indi cejA metly alij quauhcoyametl, alij
quauhtlacoyametl , alij quapicotlj alij faiafou,
.ilij faynum, \i\iL& zahimm. S\n-\i\\^ eft noitrati
apro.nifi quod minorfit&: deformior, vm-
bilico eius exiftente fupra dorfum & circa
renes. Mirumafpedlu : ibi humoraqueus
receprus digitisexpreflus effluit; nec tameny
jnquit Francifcus Hernandusjwy^f efl vm-
bilicm^aut fubcH quidquam ab eo quod in alijs
atiimaUbm repenri folet diuerfu/» ( quod eo
dtfeclo coqnommt{-s)aHudve quam glandulofa
qudidam dr mollis pinguede. Amonixis Herre-

ra putat refpirare per fupinum huncvrabi-
licura. Foetidus eft. Lerius omnino fauec.
Scribitaprum Americanu habcre foraraen
in dorfo,qucmadmodum in capite iues ma-
rini, quo fpiritum emittitadmittitquc: ad-
dit frenderc terribiliter, & macilentiorem
effc noftratibus. Attentior eftcenfura Fran«
cifci Hernandide tumulo dorfi. Iracundi
funt. Venatores confcendunt arbores:accur"»
rit grexzainoru , mordent & lacerant trun^
cu,cumhominem non poflint,quos ille fu-
perne tutus venabulo cxdit. Gregatim diQj
currunt; eligunt ducem, &,vt fertur, mino-
rem aut viliorem omnium. Antonius Herre-
ra fcribiteflbfenero & flaccidum,nequenifl
duce occifo focietatem &:cohortera diflbl-

ucre'

H.ISTORI^ NA

Uefe: priils eniiil occiderentur,qiiim regem
defcrerenr, audor ell PetrusSimon. Aliqui
Bachiris hoc imputant. Mirum odiumin
tigridem. Duxzainoru conuocat^quofcum-
que potefl: fui generiSjvfque ad trecentos aut
plures, quemadmodu Imperator conducic
militem. Hiscopijs inuadit tigridem: qux,
licet ferociiTima prx omnibus Americanis
feriSjVincitur multitudinejnon finemagn^
zainorum Itrage. Inuenti innumeri occili fi-
mul cum tigride,vt pauciffimi polTint epiiii-
cium canere.Deingenio huius ferae ficnar-
rat Francifcus ]rlen-i3.hdus:Jerffiefiac trucu'
ientomorftt, chm printmt ejl cdptm.Scd ciim
cicuratur,placidus efl domefticis > & habe-
tur in dehcijs. Caro eft fimiUs fuillx aprug-
iia^ve , fed durior atqueinfuauior. Setas func
afpera:,albo ac nigro promifcue variatieco-
lore. Vefcitur glandibus , radicibus, & alijs
montanis frudibus,nec no vermiculis, lum-
bricis^ dtque alijs huiufmodi animalibus,
quaelacuftribus, humidis & vHginofis loeis
nafcuntur.DeuaftantetiamfatajCum ab eis
non arcentur. Gregatim ambulant}& reddi-
ti mites, aluntur quibufcumque efeulentis.
Digiti pedumvariant : fiquidemalij produ-
dioresfunt, ahj breuiores. Scribunt aliquij
apros Indicosbreuiflimis efTeeaudis^vt ab-
fciflas putes. Pedibus etiam elTe noiiratibus
<diffimiies,62 pofteriores vno digitononvn-
gulato conftare. Carnes multo noftrorum
carnibus faporofiores falubriorefque;fediay-
nis opuseftprsecidivmbihcUm, alioquivno
die corrumpuntur. Communcsfues^^^rf^d!-
timgA dicuntur, quas copia filueftres pluri-
mas fecit. Perinde ae apri petuntur venatu.
Alijsregionibus maiziofaginantur,vt buty-
ruminopiam olei reparet. Recens illorum
caro falubris perindeac arietina.

Apros infula: Madaigafcar ingentes ejfife
harrat Marcus Paiilus Venetus, &: dentem
apri,relatum efTe adMagnum Cham fcribit
quaiuordecim libiarum pendentem ; nalci
denique in eainfula bubaloru magnitudinc.

CAj^Vt XXVII.
fmhus Indkis*

SVes in Hifpaniola lafcius naturas fupe-
rant vitiilum. Ex adipc eius .eliquata,vi-
ginti quinque pondo prodierunc butyri.Te-
ftisoculaius efthiftoriciiseius inful^eAno-

TYKM LIBk lX. ; Ifi

nymusjcuius manufcriptaapud mc funt.Pel-
lis tympanis lcruiebat.

CAPVT XXVIII.

De ^rfs Indicts.

INueniuntur in proiiincia Versepacis ma-
ximi vrfi , lanigeri fatis, nigris pilotu fiud
lana: grumis. Caudaillis paln aris dutaxat:
manus velut humana^. Simi funt velut ni-
grit:K,rocundo roftroj depili & rugofo. In
Yirginia eduntur. Meticulofi funt: fugiunt
homines,aufugiunt ad arbores, inde detur=
bantutj fauciatiiaculis.

/ CAPVT XXIX.

t)t ynicormbiis India Occidentalts.

BArbari Verac pacis narrarunt apud fc
efie animal raagnum , equi inftar , iu
fronte geftans craflu m cornu .

C A P V T XXX.

De fele flttefri.

VOcant Indi tepemaxtlatoff genus quod-
damfelis filueftris aut rouftelae ^nam
&iEluro par fereeft magnitudine.Pilisiyefti-
tur nigris> & promifcue candentibus. Puluis
eius diciturfebriencibusconferre. Roftrum
eft longumjauriculae paruae, breuia crura, 6i
caudaeifdem cranfuerfis fafcijs nigris can-
didifque , quibus cepemaxcla Ocoicucenfis^
cuius videtur fpecies.

C AP VT XXXL
De mujleld filuefri.

ALiain fpeciem muftelarum filtielirium
appellanc barbari quauhtentz^o , prx-
long£e caudsE , fufci pili mollifiimique, &c.
piindlis nigcisdiftindi. Miciffimum eft ani-
mal , licec vulpeculae fimile : accedic eciam
adcognicos &; domefticos. Parancurepelle
veftes magno habica: precio, tum ornamen-
ti gratia, tum etiam ad frigoris arcendas in-
iurias. Manusac pedes habet quauhpecocl.
Alitur platanis & alijs frudibus. Vitam agiE
in regionibus ealidis Xonotl^o

^% CA-

'J^JZ lOANNIS EYSEBII NIEREMBERGtl

CAPVT XXXII.
De mufteU LibycA,

VEnio ab Orientc ad Meridiem.In no-
to orbe minus notum muftelie genus
exClufio dabo,qua: ad lacobum Plateau
deportata ex Africa fuit. Erac porr6 hoc
animalculum naaioris muris fiue glins non
prorfus adulti magnitudine,corporis forma
muftelam & fciurum quodammodo refe-
fens: nam capite& cauda longispilis pra:di-
ta fciurum asmulabatur,ilkm quidem attol-
lens, minimc tamen fupra caput retorquens
vtillG,fedinaltum nonnumquam valdc cx-
plicans. Comedens, clunibus, fciuri inftar,
infidcbat,anterioribus pedibus cibum tenens
&: verfans. In vtraque mandibu^^ binis lon-
gioribus dentibus in antcriore ri^tus partc
cratprseditum : aures ferc orbicularcs ha-
bebatj&pilorumcolorem varium a fpadi-
ceo, fufco,&: albo,fingulis coloribus a capitc
ad caudam , feeundum corporis longitudi-
ncm virgatim &: radiatim excurrcntibus:
fumma venuftas erat in cauda,fimilibus co-
loribus etiam virgacim diftin£fca,cum,vt di-
ccbam, illam interdumvaldeexplicaretpa-
uonis caudje paene inftar. Pedes in quinque
digitoserat diuifi,quaternos antrorfum fpc-
dantes, eorumque binos medios longiores,
quintum autem breuem calcari non diffi-
milem , retrorfum fpedantem. Omni cibo
ipfi obiedoindifFerenter vefci intelligebaro,
prasfertim vero panc dcledtari : ferox non
cfi"e,fed facile cicurari & domefticum ficri,
vt libere, nuUo vinculo adftridu, que vellet
vagari,permitti poflet ; nam fua fponte ca-
ueam repetcre. Ipfe lacobus fibi reVatu fcri-
bebatjin naui,qua aduedta fuerant,hxc ani-
malcuia adeo cicuraeuafiflc,vt nautarum
finum &caligas fubirent, nullamq^ noxajm
inferrcnc.

Huius animalculi meminiffe videtur is,'
qui anno fecundo fupra millefimum & fex-
centefimum nauigationis , quam Batauiin
Libyam inftituerunt, defcriptioncm verna-
culo fermone cuulgauit. Nam trigefimo ca-
pite Partis fecundac, in figura decimo nume-
ro i nfignita , eius iconcm,ni fallor,exprimic
notatam littcra L. tamctfi nuUam eius dc-
fcriptionem faciat, fed dumtaxat notet mu-
ftcla: genus efle. Nomenclatot quoque Gc-
tuli fciuri meminit.

CAPVT XXXllI.

De vulpemlis Chiapp^e^

GEnus vulpecularum Chiappa ferc, in-
fidiantiu m per arboces auicuUs.

C AP VT XXXIV.
Defiium Indicis,

SCiurus animalculum pilofum , cui pro
tegumento villofioc cauda eft, qua in
Solis praefertim ;eftu fe adumbrac . Pro
manibus vcicuc^priorum miniftenb pedum,
quibus cibos ad os fcdcns accommodac.
Praeuidec cempeftaccm , & aha parccaperic
fores, obcuracis caucrnis qu^vcntusfpira-
curuscft. PrjECer vctutti orbis fpecics,quin-
quc in nouo differcntiasfciurorumreperic
in manufcriptis Francifcus Hernandus.
Sciuros appellanc Indi quauhtechallfifl &C
tcqmUm.

Prior quauhtechallotl fpecies dicicur //<7-
tic fiue tlilocotequillm yCognomint fumpco a
corporis & cauda: colore,nempe nigro, & a
pinubus quas incolic. Vefcitur pomis qux

ex

I

cx arboribus deccrpit, in enrumdem cauira-
tibusrcconditis reruatilquein hiemalcs ali-
monins , vbi etiam (obolcm educat, & nihil
non abrodic. Verfutus eft , pallerum voces
{bnat,&: caudamjquale totum operitjlani-
geram geftac. Miceicicfacih opera, &: qui-
buflibet ahcur nucrimentis. Dum comedir,
porterioribus inlirtic pedibus, ac ori cibos
admouec prioribus,accoIlens maiori ex par-
te caudam, aut corpuseadem, nifi in curfu,
tegens ; tunc enim protendic illam. Iracus,
eiufdem pilos erigic. Adiunguntur eorura
pelles incernis veltiura parcibuSjCaioris con-.
cihandi acque ornamenti gracia , fugata ad
cum modum hiemaUs rigorisfaruitia.

Secundus quauhtechallotl , quapachtli aut
coz.nc oloteqnilin^ViVitto alui colore dictusjin
duplam ferecrefcicmagnicudinerrL, alboqj,
nigro & fufco colore proraifcue cegicur ^ ii
ventrem excipias,qui pallem eftjaut fuluus^
quemadraodum attigiinu?,8«: caudam gerit
prslongam pilofamque , qua fe interdum
operit. Viuit in terrse foraminibus & antris
inclufus, inquibus etiam educac prolem.
Vefcitur Indico frumento ,quod ab aruis
rapcum in hiemem recondic. Verfucus(€ft
veluc & reUqui,nec vmquam cicuracur, aut
congenitam deponit feritatem.

Tertius techallotl dixdim, caudamferede-'
pilemgeftac, ac breuiorem, nec dodrantem
vincic longicudine. Non cicuracur,fed fem-
per mordet acrocicer,& corrodicoblaca om-
nia. Fufco &candenticolorepromifcue cin-
gicur,& pofterioribus quoque innixus pedi-
bus,oblacam editahmoniam,fed pra:cipue
piaizijfpicas apprehenfas anterioribus.Ocu-
li funcmagni , fi illos--cum ceceris parcibus
conferas.Viuit in ancris,qija£ vnguibusfaci-
le excauac,(ionftermcque lana, gofTopiove,
& quouis alio ftramenco molli , ac pafleres
voce imicatur.

Quarcus tUlmototU dictus, fpithameus
eft , caputque oculos habet pro corporis
amplitudine maxima: caudara verd longam
pilofamve, bc lineis,albis, fufcis ac nigris in-
terftin6l:am,qua fe eodem quo alij modote-
git. Color cociuscorporis varius eft , 6i ah-
quando in fuluum inclinans , cecera pr*ece-
dencibus fimilis.

Quincus-didus quimichpatUn , feu mus
volans, fufcopilonigroqucpromiicue cegi-
tur, qui prope brachiaaccrura prolixior eft,
ac paruarum volucrum forma, cuiusgratiar
tant^ celcritate in has & illasarbores fefe vi-
brat , vt volare dicatur. Eft autem ceteris
minor,paruo& murinocapite,magnis auri-
culis , nec ahaquam cetera; horum anima-
Hum ciifFerentia: vtitur alimonia. Caudam
eiusvftam ac redadam in puluerem , & in
corpiisJumptum,-^iunc parietites iuuare.

TVRiE LIB. IX. 173
Eft&: aliud genus ^ yztaBechalotl voca-
tum, ceterisforma fimile,prolixit;itc'que &c
lanuginofa cauda ; capite, coUo &: clunibus
deiuper fuluis;cauda per alcerna interualla
cyanca , fubalbidaque , fed fuluis diftinda
lineis, cetero corpore fubalbido , vnde no-
men habuir.

C A P VT XXXV.
De pecuris,

REcuris paruuli hinnuH magnitudo, co--
lor &L celeritas in planicie leporis» Ca-
ro fuauior.

CAPVT XXXVI.

De c^nibus Indicis. ^

GEnus caninum variac in notto orbe,
pr<eter illos quos vetuftas nouic. Nacu-
ra 6l moribus paene orania noftris vicina
func,~necfpecie valde diuerfa. Illud 3 .quod
xoloit&euintli vocant Barbari, excedic mole
corporis, treS plerumque fuperat cubitosj
nullopilo protegicur, mollitantiim & de-
pili cute , fuluis &c cyaneis raaculis afper-
ilim.

Alterum appellant itzceuin tep0rz,otii,dc a
'patria,vnde dsLtmyCMichuacanem.Simile eft
Mehtenfibus,- variegatur candido, atro Sc
fuluocolore, &quadam deformitate , ac-
commodumdelicijs, &gratiflimum ; nec
inersblanditijs , gibbo quodani foedum a
capite vel^ ab humeris eminenti j collo
enim pjene caret.

Tertium techichi dicitur , cetera noftrati*
biis fimile , nifi quod trifte afpedu , Indis
edule,quemadmodii ohm Thracibus,quod
fortafleinvfuGrxcisfuit , fl Sexto Empy-
rico credimus. Certe Diocles Medicus, ex
eorumfchola qui Afclepiadarum temporc
fuerant, quibuidam aegrQtis catulorumcar-
nes dari prascepit.Sed Indis Cozumellxca-
nesnontantumfuntaliraentum ,{ed gula.
Nutriebanc comedendos quemadmodum
Hifpani cuniculos: quosad efum deftinant,
caftranc; ica pinguefcunt oppidd. Procrean-
djE foboli feruant feminarum copiam , ex
maribus exiguum numerum , quemadmo-
dumapud nos pecuarij. Ijdeminopia pue-
rorum cahibus litann

K_Alco etiam vocabant barbari quoddam
genus canum paruulorum,quorum focicta-
' te mire deleu^tantur , & quos mirc diligunt.
E fuo cibo detraiiunc , vc illos alant. Cuna
icer agunc, comporcant fecum auc huroero,
aucgremio. Cumsegrocanc, conforcio uife-
parabih& famfliaricatecacelli recreancuri

P 3 SunE

174 lOANNIS EVSEBII

Sunt quoquecanes muti apudlndos, qui
non latrant, & vulpino vuku. Cozumella
infula hos alit. Qum &: percuffi nec gemi--
tum,nec clamore edunt. Hos inHifpaniola
Ouiedus rtatuic pro Calamita rana. His na-
tura eft ; nec opus func membrana ex fecun-
discaninis, nec fimus lcporis, nec pilus : fu-
perftitiose iftaPiinius obmutefcendiscani-
busqu£Erit.Anonymus manufcripti mei au-
£tor inHifpaniola memorat fuiflecanes par-
uulos iine latratu,. foliim cum grunnitu , &:
foliim palato aptos:fIn Quiuira maximica-
nes onerantur farcinis.

CAPVT XXXVII.
De cane monuno.

VOcatur tepeytzeuintli animal , canis
parui magnitudine,audaciffimumque:
aggreditur ceruos , quandoqueeriaraocci-
dit.Corpus vniuerfum nigrumeft,fed caput,
pedlus , collum candens. Pili longi , longa
cauda , &: caninumetiam caput , vnde no-
men. Vefcitur vitellis ouorum, & pane ex
aqua calida refoluto, ciim cicuratur.

C A P V T XXXVIII.

De cambus feroctbus.

CEteriim communescanes tranfuedi ex
Hifpania in Hifpaniolam,au£i:i nume-
ro bL magnitudine, cateruatim in liluis dif-
currere coeperunt , nocentiflimi gregibus,
quibus &: pro lupis funtjnec alitej»pr£emium
conftitutum occidentibus illos, quam apud
nos venantibuslupos. Lufitaniquidam pla-
giarij canibus vtuntur in venatioae Indoru.
Inftruunt, 6c fagina liumani cruorisalliciut
canesad capiendos homines : qusevenatio
non minimo, fedimpio conftat lucro.Ven-
dunt barbaros captos. Vafques Nunescani-
bus quoqucvfus eft pro carnificibus loco
militura,cum cuiufdam domum Regulire-
periflet nefanda infedara Venere. Femineo
amidu Regulifratrern,plurefquealioscom-
ptos , & vicinorum teftiraonio pathicos of-
tendit } iuflit canibus circiter quadraginta
laccrari. Canum opera noftri vtebantur in
prselijs contra nudas eas gentes, ad quas ra-
bidiinfiliunc , haudfeciisac inferos apros,
aut fugaces ceruos. Nec miniis fidos Hifpa-
ni fuos inuenerunt in periculis fubeundis,
quam Colophonij vel Caftabalenfes,qui ad
bcUa gerenda canum cohortes inftituebant;
ita quod primam aciem in pra:lio canes fer-
uarent, nec vmquam detrettarent pugnam.
Mirade his bdlaconbus canibusnarrantur.
Ad indigenas armatos haud feciis irruunt

NIEREMBERGII

prjEcipites , ac in fugaces ceruos , aut feros
apros, fi digito monftrentur. Acciditinter-
dum ,non enfibus,autfagittis vel telis alijs
opus fuifle ad profligandos hoftcs obuios :
data quippe tefiera canibus folutis prxcuri-
tibus agmen,toruo moloflbrumadfpeftu^af-
que infueto latratu perterriti , hasficantcs,
pugnas ordineique ftupidi prodigiofo inuen-
to deferunt. Aliter tamen accidit, quando
cum Caramairenfibus & Caribibus manus
conferuntur ; ferociores namque bellifque
gercndis aptiores funt:in ruentcscanescitiiis
tulgurc ifto venenatas deftinant fagittas,&
muitos perimunt. Wxc Petrus Martyr. Ad-
dicOuiedus, tanta folcrtia captiuos Indos
fibi comrnendatos afl'eruafle,vtquiaufugi(-
fcnt , etiam multitudini admiftos interno-
kenteSjtrahcntefque rcduxerint ; nodu au-
tem eftugientes fiue interdiu , tametfi iam
admultapafluum raiUiadilapfos , nutudo-
minorum odorequc infequentes inuenifle',
dentibus abreptos dextera fortiflime retenta
ad rcditum compuUfle, reludantcsdifcer-
pfifle ; ideoquc intra militum cataloguiii
fuifle confcriptos , duplicique ftipendio do-
natos. Similibus quoquecanibus ftipcndia-
rijs &:excubijs vfi funt Milices Rhodienies,
quiaitainftruxerecanes, vt ciim nodu va-
garcntur,Turcos a Chriftianis odore digno-
fcercnt: illos latratu & mordicus profcmde-
bant, his blandicbantur. In Hifpania apud
Baftetanos celebrisfuit canis Dynaft;E oppi-
di Xodar, Dia S.anches de Carauaxal,voca-
tus Mahumet,qui ftipendium merebatur
Celetisconcra Maurosin regno Granateli.
Canes baiulos,quibus tentoria fua trafmic-
tunt, Indi Apaches, quos vocant vaqueros^
habent, illolque mandrie in raodum ordi-
nant deportandisfarcinis.

CAPVT XXXIX.

De cambus ingenttbus.

CAnesregniThebeth validiflimos nar-
iat Marcus Polus,&: vfque ad afini mo-
lem, aduerfus ferasomnes ringere , &:pu-
gnarc, Eiufdcra magnitudinis cancs apud
TartarosSeptemtrionis iugum binosfubire,
trahas vehere ritu boum. Hoc verifimilear-
guit quod Plinius &: Solinus narrac de cani-
bus Albanis , petcnti Indiam Alexandroa
Rege Albaniae dono duos miflbs , qudrura
alter fues fibi& vrfos oblatos vfque adeo
fpreuit, vt ofFenfiis dcgcncri pra^da , ignauo
fimilis diuaccubaret , quem per ignoran-
tiam velutinerrem Alexandcr cxtinguiim-
perauit. Alcer vcro monitu eoruni qui do-
num attulerant , leonem miflum necauit.
Mox vilb clephanto notabiliter exultans,

bcl-

HISTDRI^ NA

belluam primum ailu tatigauit,deindc ciim
lummo (pedantium hoirore terra: alfixit.
Hoc scnus canum crelcit ad tormam am-
plilfimam, terrificis latraiibus , vltra leoncs
rugitibus infonans.

CAPVT XL.

'^'liranda de umbHs.

MEntio canum aliquam celebritatem
ingenij meretur. In libro venationis
Alfonli Kegis Hifpanix rcribitur,grauidam
canem,vocatam Bufteram, duminfequere-
tiir ceruum,correptam partu peperiile vnum
caculum,quem ore fumens percurrebat ali-
quod (patiumtpoftea adlatrabatferam, in-
terim pariens alium , quo cum alio catulo
feruaco,recurrebat macer, & relatrabac.Hoc
pado reliquos efFudic. Occifb demu ceruo,
ftatim accurric vbi catulos coUegeracMira-
biliora narrabo. Quemdam noftri Ordinis
Procuratorem cams comitabatur. Accidit
vt ciim Concham perueniflec , canis parerec
quinquecaculos. DifceffitProcurator repe-
tirurus Domum probationis Villaregenfem,
reiinquens canem Conchas com miflam no-
ftris. Ac vna nodle tranftulit canis omnes
caculos ex Concha in Villaregum. Diftant

rVRiE LIB. IX. 175

nouem lcucas; itaquc plufquam odoginta
leucas vna nodepercurrit. Aiiacanispucr-
pera etiam dimifsa Vallifolcto , vt nuniium
fauftumlaca: fencencix pro Naualearnero
oppidodeferrec, duabus horis peruenitilld,
percurrens tam exiguo tempore plufquara
trigtnta leucas.

Degrato canum afnimo recens exemplum
nunc miratur Belgium. Morcuo filio Mar-
chionis Cannetenfis, canis eius fe in lepulcu-
ram vnaimmificcerracondendum. Violeq-
ter extrada,numquam ex loco fepulchri re-
cedere voiuit. Ibi liadtenusperfeucrare , ac-
cepi ex teftibus oculacis .

C A P VT XLL

De ammalicanicidd,

VVIgaris eft nou^Hifpanijefera canum
interfedrix^j^/i^^faiftf^aw dicitur verna-
culis. Improbum eftanimal,&noxium in-
digenis. Accedic nodu oppidorum fubur-
bia, vlulacuqueeuocat ad fe caneSjCrucidac,
vorac, acque ita incerempcis probis fidifque
domiciliorumcuftodibus , vitae fuasparato
vidu profpicic. Suntquiidera animal cum
cmtlamizjtli efrepucent. '

CAPVT XLIL

De ammali Mapach.

ANcra &c cauitaces monciiim atque col-
Imm Tzozocolci hofpicacut animal
peregrinum, quod cun^ila manibus prascen-
'izx..CMapach ab Indis dicitur,fed non firmo

nomine; alij ilUmatDn(tM vetulam appellatj
aiij maxtle feu gofyftnum cingukm , alij
ci(?atlamacaz>quu ieu facerdotifam. Exasquac
magnitudinem quauhpecotU,uTi6 cane Me-
litenfi pauloeft maiu$,humile,teres,pilis ve-
ftitum,nigroalboque coloie promilcue va-
riatis, magno capite, paruis auriculis, roftro

P 4 eanis

176 lOANNIS EVSEB

canis venacoriSjlongo ac cenui, fingalis iux-
ta oculosfarois candidis in redum vtrim-
que procedendbus , caudalonga,humanis
tiianibus ac pcdibus, quibus priecentare vi-
dccur omnia. Cicuratum akumque domi
(mitelcic enim facile, &: quibuluis oblacis
vefcicur ) numquam non blandicur dome-
fticis, quos induftriofo demukecamore auc
adulacione, luxcaiacet, volucatur humi ro-
tacione iucunda, mille modis h^fciuitac lu-
dic, vulpeculam imitacur allu & moribus:
lauac inftar a;lurorum faciem manibus, eif-
dem cibaria haud aliterac (imia ori appli-
cac: ferocem fe oftentat exteris Sc aduenis,
notis vero atque domefdcis blandum atque
amabile. Venini non femperabftmetmor-
fuj fuapte natura mordax. Numquam eius
ihnocentiiE ceria ac firma fides, non fecura
confuetudo &; familiaritas ; perfidum enim
eft, & ciim minus puces , crura nut manus
inuolat, Verfute mcerdum blandmnencis
prouocat,quosadoriaturincautos. Terrore
induftne incucitinuadentibus fonicu quo-
dam rauco &; horrido. Technis & arce vin-
cere tencatquos viopprimerenequic.Ahcur
fanguine cohorcaiium auc galhpauonum,
quos aut intra domiciHa aut in agris clau-

II NIEREMBERGII

culum ac per infidias compit,lacerat :iteni
culmis fpicifque tlaoHi (quorum peftis eft)
arborum pomisac mellc metl ; hieme mu-
ribus aclacercis, & alijs huiufmodi animali-
bus. Inccdit quandoque pofterioribus tan-
lum infiftes pcdibus. Furco quidquid often-
deric, furripit. Suncquiad fiihiarum genus
suc cercopithecorum id animal refcranc:
(unt qui ad quauhpecotli; nec de4unc,qui ad
indigenas vuipeculas. Videtur tamen ftii gc-
neris,ceteris forma & moribus diirniaile.

CAPVT XLIII.
De mole monuno.

MElem moncanum vocabant Indi No-
ujE Hifpani^ qumhfecoHi. Animal eft
duos pius muiusdodrantes lorkgum , roftro
prolixo,cenuij verfus fuperna concorcojpro-
lixa item cauda,pilo longo, circa aluucan-
dence , cetera fuico auc acro , candencique,
fed circa dorfuhigriore: atris pedibus,&:in-
curuis vnguibus. Micefcic facile : voraxeft;
nullis parcit oblatis^ efcis ; nec tamen edulis
eius caro.Placidum eft animal,ac mille mo-
dis blandiensac ludens ; noxium tamen ig-
notis.Melis videtur genus , propcerea texm
vocariconfaeuic.

LEYNCVLVS TITI.

HISTOKIJE NATVR.fi LIB.IX
S A G O V I N.

177

GERCOPITHECVS SAGOVIN CLVSII.

CEaCOPITHECyS BARBATVS CLVSII.

CA P VT XLIV.

De cercopithecis,

VBer fimiotum natio calidas Indiarunj
plagas otcupat, mole,geftu jcoloredi-
uerfa, & imitatione pociiis calliditatis hu-
mansCjquam forma: vna. Ocumatli vocanc
Mexicarti. Inueniunturnigri, pallidi, fulci,
variegati, magni, parui, mediocres , barbati,
caudatijleonieipiteSjCaniformes: omnes pse-
ne filiorum charitate infignes,amplexu gra-
ues. Meticulofi func. Vefcuntur fruCtibus
arborum,& ouis auium. Ebibunt plures lo-
tium & fordes fuas. Nonnumquam viden-
tes hominem folum, defcendunt ad luden-
dum cum illo.Omnifunt aftu induftrij.Mi-
rificum eft, arborum ftipites, quasconfcen-
deru nt, in viatores torquere & iacularijtrafi-
lire flumina caudis inuicem apprehenfis , &
ab arboribus fluuijs vicinis vibratoSjtamdiu,
donec cxtremus oppofitas trans amnem ar.^
boris ramum arripia,t:quo affixoarbori, car '
tena.fimiorum vtrim^ue protenditur. De-
inde ciim is qui in altera parte hasfit^tutd fc
affixic, vocifcratur, fignum iamnotum ip-

fis,

I7t lOANNIS EVSEBI

fis, quo audito, aUer cxtremus fe foluit j ita
omnestranfmittuntur. Super omnia fagitta
aliove teloconfofli , vicifTim quantam pof-
funt,nedicam quantam folenthominesho-
minibus , opem ferunt , admotifque folijs
mufcove arborum vuhieri,fangUinemflu€n-
temcallent fifl:cre , atque itavitam', fi fieri
poiTitjtueri.Educant fihos,fingulospariunr,
circumferunt ,ampkxu tenaciadhxrefccn-
tes mira pietate & amore erga prolem , at-
que id iuxtamontium verrucas, & fumma
cacumma, vbi venatores pyram conftruunc
maizio circumdatam,adie6i:o lapide cacalo-
tetl fiue coruino,cuius efl; naturaz, fi igneca-
lefadus fuerit, tonitru cdereiatqiie dilfihre.
Afecurrunt cercopiiheci , iuitt^ ihcubant,
cdctes fparfuo;> c:a€;aoathfed tetrente eos fu-
bito m illosemiflb lapide,oblici filiorum,ac
velut experteslumihis, aufugiunt,deferentes
fobolem chaniTimum vcnatoribuspr^dam.
Deportant quoque in tergonbus prolem ,
donec commode iam fibi poflic prouidere.
Compleditur filiolus matrem manibus per
coIlum,pedibufque per fpinam. Magna ali-
quibus pernicitas: fere volucrium riiu occu-
panc arbores , tranfuolantquc ab vna in
aham.Vifus eft qui tranfTcenderit vno impe-
tu fluuium.Plura de calliditate dixi aliubi,
pauca adhuc hic appendam,& diuerfa.

Simiarum duces,quando agmcn ahquod
noftrum tranfire fenciunt ( nec enim pauci,
nedicarafoli,auderent) plebeia multicudi-
iie variarum fpecieruni conuocata, procur-
runc obuiam3&: clamoribus horrendis ex
arbore in arborem crafihences, noftros, qua-
cumquegradiancur,infecut^, mille fcurrili-
tatibu^ d>c, geftibus mille derident, caudat^e
prseferiim , finguntque ikpiiis velle turma-
tim noftrosimpeterci fed vbi^ad arborum
iam truncos demiff£e,videt fagittas aut fclo-
petaSjquas expertat funt aliquando,aptari,ac
inle dirigijvento velociiis adarborum cul-
;niina relultant , ibi conqueftibus rabidis
emiflTis^dentibus frendent minabudx.Tan-
tam efle illarumdexteritatem inquiunt , vt
difcufTas in fua corpora fagittas euitare fciat,
& manu prehendere , aclifponte porredas
acciperent; fclopetarum tame globulos non
ita difijcere didicerunt, quibus multas iunio-
res, fortc non ita fagaces , noftriexcinxere.
Qunndo fociam vident aliquam de fuo grq-
ge prarcipitem ruere vulneratam, a noftrif<^[3
lollie tetra, tanto fremitu ac ftrepitu to-
nant & replent arthera , vc mille leonum ru-
gicus&cigridu coridem fuperenc rancatus.
Sedvnum cft audicu graciflimum.Quasque
limia , quando iam captanc arbores alccnfu
fuo,l3pidesquorquot vna manu geftarc po-
tert,ore etiam aliquot fiipporcat,indcquela-
pidibus certanc in cranlcunces , quando auc

I NIEREMBERGIt

fagittas aut fclopctas in cas iaeulati CtC^
iant noftri.

Invetulam melampo itiaioreroicaudatam
fimiam,fagittariusenoftvstetendicfcorpio-
nem: ex pedaturam fe fimulauitfimia ; fed
vbi iam dirigi oeulo claufo fagittam Vidit,)
iaeulato in iagiccarium lapideifaciem acriter
contudit , &: dentes illi dicitur confregifTei
De nouo tamen ftratagemate poenas cerco-
piihecusdedit qubenimtemporelapisad
lagittarium decidebat , (agitta in firaiani
afcendebat.Interfedtam cbmederunt in de-
licijs. Comediflent& bufones, ^ut.fiquid
deteriusjtanta ilios fames vigebat.Quod de
occurfu in milites fertur, occafionem puto
dedifleprifcis vt fimios aliquos vetuftior-
bis homines putarint ob fimile ftratagenaa.
Ha;c natalitia Cynocephalorum fabulisj
Aliquando putaui & pygmseorum fortafre
fuifle , adeo in pluribus fimulanc humanos
a6tus. lllud mirum , commercij quodam-
modd capaces efle.

loannes Ardenois fcribit, magnam fatiii-.
haritatcmcontrahere fimios cumbarbaris,
pro argento cu ra ilhs ludere^deinde ex lucro
parato inuitaread tabernam,&foluere pre-
tium vini numerata pecunia.Fortafle rnaior
eft calliditas quam abocuhto tefte accepi.
^Aderatincer milites Hauans^jdum luderec,-
fimiusrobferuabac illum qui pluslucraretur,
h^rebatqi eius lateri donec coUudium largi-
retur pro more. Si nolebat, pugnis fimius
caedebat ; li donaret , ftatim ad tabernani
conuolabat , & manu acceptum vas porri-
gebat vendenti Vinum 3 vt fibi infunderec.
Coronato calice tunc ebibebat, mox folue-
bat pretium, colludio tradito, & recedebatJ
quod fi excederet pretiumcolludij,expc^l:a-
batvt rurfus venditor infunderet merum:
quod bis auc ter repetebat pro valore ar-
genti.

lofephus Acofta alium narrat miiTum ad
tabernam , non priiistradere folitum pecu - '
niam,quam acciperet lagenam plena^quatri
aducrfus pueros tutabaiur , fugans eos cor-
reptisper inceruallalapidibus : quamuis
vini auidus pocoreflec,illibacamcamen do-
mino referebac. Idem mulieribus fucoor-
nacis valdeinfenfus , difcerpebat crines &
cultum.

De ferocia illud admirandura,quod Pe-
trus Martyr prodidit hac hiftoria, animalia
nutririinora Cariaieadera , qujeiamdixi-
mus; fed vnum reperere naturae longe diffo-
nXy id cft grandicercopitbeco par , cauda
longiorc procerioreque.Cauda fufpenfus,&:
robur,ter quatcive fedeuoluens,captando,
cx ramo cranfilijc in ramu,&: ex arbore fefe
proiecit in arborem, ac fl volicarec. Arcua-
rius enoftris vjrium iagitca confixic. Vulne-

racus

H ISTORIiE NA

ratus iefc deijcit cercopithecus, hoftem vul-
heratorem rabidus adoritur. Stridto enfe
agit in pecus venatorj lacertu cercopitheco
abfcidit,cepitque mancum ferociter reni-
tentem. Ad claffem perdudus, inter homi-
nes parumper manfuetudinem induit.Dum
fic fcrreis vinduscatenis feruatur,elittori-
bus adducunt aprum venatores ahj (coge-
bat namquc carnium defiderium nemora
perluftrare) cercopitheco aper,& ipfe ferox,
ioftenditur. Setas exc^itit vterque. In aprum
cercopithecus furibundus falit , cauda cir-
cumhgataprum,cum feruato avenatore vi-
(ftore mo lacerto,guttur apri prehendit ^ re-
ludantem fufFocauic.

Aftuto etia ftratagertiatc fcio vfum aUum
jBmium Hifpah, quem volebant ©ccidere:
ille per domorum teda fugax , vidit fe a fa-
gittario peti. Defcendit ilhco per feneftram
quamdam, & cafu obuium infantem abin-
cunabuhs corripiens , complexuseft, ite-
rumque fe teftis reftituens , quoties fagitta-
rium videbat , obijciebat pro clypeo infan-
tcm. Confcius erat, non emiffurum fagit-
tam cum periculo innocentis. Non funt
ha: beftiaEhne vfu medica: artis. Ofla cerco-
pithecorum tufa &: haufta,dolores ex Galli-
ca iue fedant,euocato fiidore.

FormasnonnuUaScercophitecoru-m , vt
bmittam communiotesjex Clufio narrabo.
Barbatum vnum iam quidem ab alijs tradi-
tum, fed illud peculiare habuit j quod eius
fatis longa cauda in floccum defineret , leo-
num ritu. Alium non barbdtum narrac
cum fimili ornatu cauda:,cetera l^uis & px-
ne depilis. Alterum maioris molis j roftro
fufco , pilis capitis eanefcentibus, circa col-
lum & pe^us longisinftarleoninaE iub^.Ex
Fernambuco etiam Brafiharum fcribitalla-
cos cercopithecos quofdam non magnacop-
porismole prseditos; fed minore quam fu-
pra enumerati, eofque fatis prolixis villis te^
^os, gilui cbloris, quibus fimiles poftea mi-
hi non funt confpedi: habebant illi peculia-
rem quamdam notam , quam in nullo alio
iftius gencris animah obferuaui : nam fua-
uem quemdam ,mofchi quodammodd in-
ftar, fpirabat odoremj& Rodericus Lincius^
<qui eos aduexerat , mihi affirmabar, omnes
iftius gencris fimilem odorem exfpirafTe.
Vidiahos huiufmodi in hac Aula Philippi-
ca. Ceteriim loannesLeriuscap. lo. Hifto-
ri^ fuas Americanze alterius cuiufdam gene-
ris meminit,quod apud BrafilianosTouou-
pinamboutios eft frequentiftimum , & ab
iplis f/fy appellatur , pufillum etiam, fedni-
gricoloris, quod maximaexparte in filuis
verfatur , & potiffimum peculiaribus qui-
bufdam arboribus infidcre folet, ferentibus
filiquas perinde crafTas vt noftr^ maiores fa-

rVKM LIB.IX 179

hx, quarum frudu vefcuntur. Meminit 8C
alterius pufiUigeneris > nonmaioris (ciuro,
& eiufdcm fere colori^ , rufi videlicet , cuji
Brafiliani fagouin nomen indunt; habereq;
fcribit formam fquantum quidemadcol-
lum, roftrum , anterioremque aded corpo-
ris partem attinet) leoninse fimilemjmagno
haud dubie xftimandum , fi inEuropam
tranfuehi polTet: fedadeodelicatulumeflcj
vt nauis in mari agitationem nuUo modo
ferre queat. Prazterea adeo fuperbum , vc
ob leuiffimam occafionem inedia potiiis &:
cibi abftinentia vitam finire cupiat , quam
minimam moleftiam perferre, Huic forma
non abfimilem aduehebat etiam cu m pfit-
Cacis & odorato illo cercopithecorum ge-
ncre Rodericus Lincius , fed vnicum, reli-
quis eiusgenerisin itinere mortuis, quiatoto
trimeftri cempeftatibus iadatus in itinere
hseferat: longe vero elegaijtioris erat colorisj
quara is qui a Lerio deicribitur. Eratautem
quem videbam fciuro rainor, &: adeo deli-
catulus , vt molh villofaque pelle fouendus
ciTetjObaeris frigidioris afperitatem. Ro-
ftrum &:capitis parsanterior leoninam quo-
dammodo fbrmam referebat,fufcoque co-
lore, cui rubedo quasdam perraixta erat,
pr^edita. Aures albicantibus villis erant hir-
futa^, quibusruber color etiam adrnixtus.-
guttur & pedus longioribus villis partira
fufcis partim albis teda habebat; rehqui
piUpercorpus fparfi nigri &:albi, radiatia
dorfo ad ventrem alternis erant difpofiii:
caudaetiam, quje longa erat, fimiliscoloris
pilis alternatim erat te6i:a : venter nigris pilis
tedus : crura breuiores albi pili quadam ru-
bedine infeditegebant. Pedes in quinque
digitos non valdelongos fiffi, albis vngui-
bus erant praediti; fortafle nulluselegantior.

Porro fagouin quoque depidam habet
Nomenclatoriquam fagoin nomm^t &c ga-
leopithecum , quafi ex fimia & muftela pro-
creatum,quod non puto. Sui generis folem-
ne animal eft,non monftrum.Agile ac timi-
dum eft animal,&: viuidum jVt fcribit Petrus
Coudembergius in quadam Epiftola, qui
&addit, piloshabereadmodum moUes, &c
cicuratum vefci vuis paffisSoleficcatf^, &c
pane albo modico. Ferunt aliqui ,ad Salo-
monera delatos fimios ab Occidente.Aco-
fta mauult ab Oriente.

C A P VT XLV.

De bmbus.

IN Guineafcribit P.larricus exiftere fi-
mias , quae inftar famuU in pila tundant
quascumq; in eam imponuntur,qu2aquatn
a fluuijsin hydrijscapitedomum deferanr,

ica

I80 lOAMNIS EVSEBl

ita tamen vt vbi prirnum donius fores atti-
gerint,illic6 hydrijs exonerandx iint, alio-
qui cas excidere ^ cafuque ifto trangi , atque
tum clamonbus ac fletu compleri vniuerfa.
Neque ifta mod6,fed plunma item alia obi-
rede domefticis roinifterijs : dicunturhifi-
mi) batis.Torofi funt &L robufti.

CAPVT XLVL
De fmio dbo,

NEque enim in HabatkaEis plagismi-
nor huiusbeftia^ feftiuitas 5<: aftus^ob
quos (uperftitionem prouocauit. Vfurpauic
fimij cuiufdam albi calUditas atque Hcentia
diumos titulos.Paene totius Orientis celebre
nomen &:numen.RcliquiasZeilam feruabic
dentem dumtaxat. Praeda tandem fuic
Conftantini Proregis Lulitani,cum barba-
ri Pruicipisthefauroscepifleti mterquos&
dens ille fuit. Tanta (ummorum Rcgum
reuerentia& diuinitatis opinione habeba-
tur, vt fmgulis annis k Pegu mitterentur
Legati magnis onufti donarijs & muneri-
buSjVt foliim permitterenturin argillaqua-
dam aromatica,quam inaurocuftodiebant,
-imprimcre figiUum eius , vtabCentiam tanti
pignorisdiumi , eiuidem adorationevelfo-
liim pervmbram folarecur.Deinde conicius
Rex Pegu captumaLul^itanisfacramentum
fuum, mifit ad Conftantinum Legatos onu-
fta nauimercibus, &auri cruciatis trecen-
tum miUibus pro redeniptionis prsemio ,
nec vlh pretio parcebat. Plerique Lufitani
donandum cenfuere , exada maiori fum-
.nia; vfque ad millionem expedabant. Et
quidem Rex ille plus dedillet : at nofter
Pro-Rcx, etiam in anguftia xrarij , praztu-
lit lucro pietatcm, atque vt omnibuscon-
ftaret,publicoconfeflu iu^Tit dentem afferri,
agnofci,extrahi e locupletiflima theca gem-
mis&: auro exornata , deindemanulua in
jEreum mortarium iacit , tundi iubet vf-
que ad puluifculum,mox puluerem inignes
adhoc prseparatos diflipat, vc in fumum
euanuent.

CAPVT XLVIL
De ammalt maripeto.

QVia tranfuolauiadOrientem,narrabo,
licet cum pcriculoomnis fidei , quod
Aioyiius Almcidafcnbit , & multi confir-
manr,apud lapones in regno Goto extare
fiiua,in quata':um gignituranimal canisma-
gnitudine,crunbus breuionbus,ad efumhu-
manu percommodu, aureo colore,pr^mol-
li etiam vilio.Cum fenucrit hocanimal,di-

I NIEREMBEllGII

mifsaterra,fponte mareingrcdi^ibiquepau*
latim transiormari in pifcem,ac per iingula-
res corporis partes, certo quodam temporis
interuallo, veie mutata quadrupedisforma
ac natura tranlirein pifcem.Idque adeo ve-
ruefle obteftatur Aud:or,vtaffirmctaliqua-
docontigifle,pifcem huiufmodicaptum in-
uentum nondij omnibus corporis quadru-
pedispartibus prorfus transformatis , non-
dum videUcet opportuno elapfo tempore,
quo omnia pifcis membra cftici potuerint:
pars enim adhuc habebat formam quadru-
pedis , altera iam fquamis & pinnis for-
mata videbatur. Adijcit , fabulofum hoc
non efle , (ed compertifTiuium iam fuifle,
veritatjque huic adftipulare indigenarum
qmnium confenfum.

CAP VT XLVIIL

De ciacalf*

DE hoc animali haec narrat Augerius
Bufbequius : 2{icc>media , tranfmifo
montis Olymp iugo^in pagnm Kafocklt veni-
mn4, ex hoc Ntcsam.fed feriuSjCapta iampri-
tna 'uigtltA. Non procul inde audio ntagnum
clamoremj (jr velut hominum irridentium in-
fultantium^ voces.lnterrogo cfuid fit^(jr num
fortafe qui nautd [nam ripa lacus Afcanij non
longe aberat) nos irriderent , quod prater eo-
rum confuetudinem id no^is iter faceremus,
Narrant mihi , vlulatum efe befiarumquai
TurcaCiacdfles vocit. Lupi funt vulpihus
maiores ^communibus lupis minores ^voracitate
tamen edendi^ingluuie pares.Gregatimince'
dunt: homimbus armentis^ inn0xij, furto ma-
gis ^ dolo,quam vi viBum qu^rentes.Ab ha-
rumferarum ingenio Turca homines fiaudu-
lentosc^r verfipe/les,maximeAfiaticos,Ciacales
vocant. Tentoria T urcarum auteti-amdomo.s
noBu fubeunt , in quibus quidquid inueniunt
efculentumvorant. ^uodfialiud deefi, quid-
quid efi operis coriacet rodunt ,velut calceoSy
ocreas, cingula,gladioru vaginas (^quidquid
efi huius generis . Nequedeefi ad furturn foler-
tia,nifi,quodin illis rtdiculum efi,fuo fe pro-
derentindicio. l<lam ctm maxinie funtinipf»
furto occupatifi quis forte gregalium, qui fo-
ris remanfit, vlulare incipiat, mox ipft idem
faciunt ,'parum memores vbi verfentur ; quo
ciamore expergefaHi homines , arreptis armis
fures manifefiarios mal\ mulciant,

CAPVT XLIX.
De lupis Indicis.

CAlid^e Nouae Hifpani^ regiones lupuni
alunt, quem cuetiachtli Indi vocant.
Noftratibus flmilis eft, nifi amplitudinc ca-

pitis.

HISTORI^ NATViliE LIB. iX.

igr

pkis. Maior Indico efl: , inuadic tauros,
interdumhomines. Inueniuntur nonnulli
albi; fcilicec {impliciirimus color damna
huius animalis fallit»

C A P V T L.

t)e animali necrophagOyjtne iejef^
fett hji^nd,

DAbuh dicitur, ab Africanis iefef, ani^
mal Libycum forma & mole kipi-
na , nifi quod pedes &c manus humanse. In-
nocens viuis , infeftum tantiim cadaueri-
bus , quie exhumat &deuorat ^ in agris
enim fepeliuntur Mauri. Mirx ftolidica-
tis animal Muhce capitur. Ruftica tym-
pani , &:calami melodia lenitum venatores
non fugit , nec refiftit , imo patitur fe liga-
ri. Idem cum hyjena videtur Buft^squij,
de qui hxc fcribit: T tircA pocul comforta-
tis ingetitibm faxis,Jepulchra fuorum , alio-
qui inania , nulla inie&a terra tequnt , ea
quidemde causa ^njt malo d&mone accufanie,
rationem 'vitA % mortuo exigente ( mm
ita credunt ) defendente zier^f bono Genio,
locm fit 'vbi Mortum federe , fe caufz
commodtus dicenda pofit erigere . Idcirco
'uero grattis lapis inijcitur , vt tutiora ftnt
cadauera a canum , luporum , reliqitarum^
tefharum iniurijs :■ in cjuibtis in primis eii
hy-ena , regionibm his fatis fiequens. llla
fepulchra fujfodit , extrahitj^ cadauera ,por-^
tatj^ ad fuam (peluncam , ittxta quam 'vi-
dere ef ingentem cumulum of ittm httmano-
rum , veterinariorurn , ^ reltquorum omne
genm animnlium. Beflia eU hyatna lupo
aliquanto humiUor ,fed nihilo breuior. Pel-
lem habet Ittpi fmtlem' , nifi quod pilo ftt

horrtdiore,^ .grandihm maculis nlgris dtfiin-
gttatur. Caput ei Jpin^e dorfi contiguum^fi-
ne vUis vertebris ; vt ctim rejpicere 'velit,
totam fe 'vertere necefe habeat. Pro denti-
bm os habet continuum. In amatorijs 'vim
magnam habere , T urca. , 'vt etiam veteresi^
exiHimant. Ctim^ cfent du£ illo tempore^'
Confiantinopoli , mihi tamen 'vendere Turciz
grauabantur , quod fe Sultanx , hoc eU ,
Principis 'vxori,eas referuaredicerent, quip-
pe quas philtris (^magicis artibm animum
mariti rettnere , recepta in vulgus , 'vtdixiy
opinio efi. Fa/lttur 'vero Bellonim ,qui hyne-
nam putat , quam ipfi cattum , fiue felem
Tfbellinum vocant. lam ride quantum Ih^
bet , fi 'vmquam rtftfii : fahulam audies , '
quam exore populi referam. t^iunt hy£-
nam^quam ipfi zirtlam vocant , fermonem
intelltgere humantim ( 'veteres etiam imitari
dixerunt ) propterea^ a 'venatoribm hunc
in modum capi. t^ccedunt ad eim cauer-
nam], qnam ex ofium , 'vt dixi ,cumulo de~
prehendi facile efl : ftihit vnm cum fune^,
cuim partem extremam focijs tenendam fo-
rts relinquit ; ipfe idemtidem pronuntians ,
iodur, iodur, vcala , illam fe non reperire,
illamnon adefe, introrepit : at hy^ena , qua
fe latere , nefciri^ ex eim fermone putat,
manet immota , donec fibi crm fune 'vincia-
tur , fubiride 'venatore illam non adefic^
clamitante. 'Deinde cum eifdem 'verbfs retro-
cfdit. Sed 'vbi iam ex fpelunca euafit, derepen-
te clamore magno hy^cndm intm efe pronun^
tiat : quo illa intelleclo, vehementi impetit,
vt fugam capiat , ne quidquam proftlit ,ve-
natoribm per funem, quo crm ei implica-
turn diximm, renitentthm. Sic eam vel occi^
di , vel adhibitd induJiria narrant viuam
capi : nam animal f uum efi , quod fe im-
pigre defendat.

T-AVRVS QJIVIRENSIS.

Q

C A-

182 . lOAKKIS iEVSEB

CAPVT LL

De tauru noiii erbis*

PRacter armcnta ab Hifpaniaveteri cle-
portata.qusE lafciuiajterrx vberi exunda-
uit prole , vt iam nullius efTcnt vaccae erra-
bundse, nifi occupantis primo, Quiuira re-
gio monftrofum alit quoddam taurigenus
lilueftre,fulua fpecie , humili corpore , in-
curuo dorfo , frequentibus iubis , &c lacinijs
promiflis,eduli carne ,falubri,nec iniucuda.
Cruda vefcuntur incol^,epotato cruore:pel-
libusproteguntur.In infulaMadaigafcar fe-
rurttur quoque gibbofiboues ex nimia me-
raqj pinguedine in dorfo ex tuberante. loan-
nes Santandcr ficdefcribit vaccas Sibolen-
fes , quibusinvidu vtuntur Apaches , quos
Vaqueros appellat. Sunt fimiles noftratibus
vaccis mole,fed valdcdiflimilesforma; ni-
mium enim pofter^ores pedes exigui funt.
Scd eminenc gi.bboSi peaore. Cornibus
paruis,acutis,ciedifquc. A fronte copia iu-

11 NiEREMBERGit

barum oeulos tegit, &: vald^crifpae funtt fi-
militer e barba &: genu. Colore fufco fanrj
vix aliqua candens macula illas pingit. Card
illis fuauior falubriorqj quam noftratibus:
adeps quoque praeftantior.Non mugiunc in-
ftar taurorum;p.otius velut porci grunniunti
Cauda illis breuior , exigua lana impedita.
Pilus omniscrifpus , vtilis veftibus & pileis
conficicndis.Turmatim pafcuntur hi tauri ,
& quadraginta millia vnus grex cenfetur,
Nulla illispermixta vaeca,ni{i temporc coi-
tus. Singulis annis exuunc ffe vetcri lana , &
nouam nutriunt. Venti aggtegant decifam
lanam in ahqua loca.

C A P VT LIL

De aitis pmgrinis yaccis.

OCcurric nunc Niloticus bos. Legi, ad
aliquas Nih partes vaccas efle cxpiles,
ade6 prolixis caudis,vt folu vcrranc,difcolo-
reSjVaricgatis colhs. iEgyptij vocant dmnieu

ARIES MOROMORVS.

C AP VT LIIL

'De equis ■QiJ ombus Indicisi^

OCcidentes Indi carebant equis. Vc pri-
miira viderunc equitare , ooftupuere,
Centauros ratimunc tanta lafciuia terrat ex-
undant liberi greges,difcurrunt per monta-
na & agros, Currunc interdum turmatim,
magno periculo;fiquisobuius, peflum ibir,
pcribit.Egentiam cquorum fupplebat ohm,
qup.mquam irapanbus & ineptis viribus ad
bellum ,copia & visouium ,qu2E iumentis
raagnitudine pazne pares, & cetera forma,
pr^ter toiofi pcdorisftrumamjcamelis pa-
fimiles. Quinquaginca oncrum pondo fufr

tinent , & virum in terga fublatum , ad ali-
quoc pafTuum millia vehunt.Si feflas fint,&
tamen vrgeantur,fedent,& ore conuerfojVr-
gcntesfoedoodoreconfpurcant. Si onuftjc
fint, tum humo fefe acclinant, nec inde vlla
vcrberum vehemcntia, ipiisafiniscontuma-
ciorcs,nifi penitusclitellisexonerentur,pro-
pelli poflunt. Vtile profedd animantium ge-
nus, non ad fupplendam modoabfentium
equorum in farcinis virifque vehendiscom-
moditatem,fed ad alimoni^ etiam & opimi
lucri vfum. Lanx enim tenuitatelongitudi-
nequc & copia facile noftras fuperant, & ip-
fius carnis fuaui gratitudine veruecium at-
que iuuencorum noftratium delediabilera

fapo^

HISTORI^ NA

faporcm adzeqiianc : frumenco vefcuncur,
fed pauciflTimi cibi func, vlquc adeo exi-
gui verd pocus , vc illo criduum quacri-
duiimve abftineanc. Hoc genus iumcnci
feruichcatl dicunc,alij llamas. Duo ipforum
genera (ijnc. Lanigeras dicunc faios : alias
raix funr. Incercuscolor illiert,vc pecudi
nollrojad mulcos vfus lana. Gaudec hoc pe-
cus frigore : glacie &: gelu ceftum geitic.
Qux ralae funr, ftupidiracis quodam geftu
folent confiftere , &L ferene accendere ob-
uios ,aliquandQiferrita£ aufugiuntcum far-
cina. Lanigergpioncumaciincerdum igna-
uia auc ira folenc laborare. De^cffx ira-'
fcunrur & procumbunt cura onere,vt dixi-
mus , nuUilque fuftibus excitari fe patiun-
tur , nec minis , nili foliim blanditijs.
Confident pariter Indi,&; demulcent. Sic
tandem pacantur, &; reftaurant laborem.
Scabie laborant mirae contagionis : fuit
remedium , £Egrot.incem pecudem viuam
hum^re. Francifcus Hernandes fcribit

TVR^ LIB. IX. 185

nonnihil didis diuerfum nirairum inuciii
viilo cedaserte , carnemque nec grati nec
piobaci alimenci. Sunt apud Mexicanos
aneces, quacuor armati cornibus. Sedhos
Hifpania anciqua eciam alit, & ipfc vidi
aliquos , quoldam etiam cum cornibus
caprinis.Vidi & arieces tam ampl.Ecaudaj,
vt quinta nuraerctur corporis pars , pra;
mole carnis. Similes Africa nutrit. Adeo
illis omnis corriuat in caudam pinguedo,
vt qu6 incedere , &; ferre illam poflint,
imponatur cauda exiguo currui colligato
cornibus. Incredibile didu , centum &:
quinquaginta pondo cauda eft vifa. Al-
lego fidem Ludouici Marraoris. Arietes.
noui Mexicifcribit loannes Santander per
muros perqueeditas rupes afcendere tam-
quam per lcalas,curfu abinteruallo conci-
tato:eofdem inpra^ceps fe dare fecurosab
ediciflimis fcopulis. Sed hiad Mufmonum
genusreferendi funt. Nec Sardimafolum
hoc animal nutrit.

ADlM MAIN, Cue CAPRA INDICA,

CAPVT LIV.

' De peconbm Lihya^feuadimtndn,

ALit eciam Libya admjranda pecora.
Adira main vocatur familiare ani-

mal , p^ne virulina mole , & arietinafpc-
cie;prolixisauribus,lad:elanaque vtile : fe-
mincE dumtaxat cornuta^. Placidum pe-
cus,iumenti inftar. Portat pueros breue ali-
quoditer,

Q^a CA"

184

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

CAPVT LV.
De eqms vindttm iubarumi

IN peregrinatiche Gafparis Balby circa
ripas fluuijTigridisinuenti equi crinibus
viridibus,8£ oculis glaucis.

CAPVT LVL

Ve ammali mofchiferoi,

ESc in Sinarum regno,aut non procul in»
de,animal,quod morchi materiam fup-
peditat , qiiod odoraroenti genus veteribus
tam Gra:cisqukm Latimsincognitum fuir,
nares tamen quam iucundiflime afflat :
S>c faneChinenfe mofchum ceteris pra^fer-
tur. Anmialeftvulpis magnitudine, iiluas
incolere fblitum . Hoc affiduis virgarum
fuftiumque verberibus enecant , vt toto
fanguis eftundatur corpore. Cadauer putri-
dum , 8i iam aridum fruftatim, non detra^
da pelle , difcindunt, facculofque inde pa-
rant, quosLufitani /'^/'^'j nuncupant. Pan-
toia vero e ventriculo cuiufdam feri anima-
lis , quod {ele paulo grandius , educi mo-
fchum credit, nec in China ipfum fed in re*
gione proxiraa reperiri. Ciuettam haud du-
bie inteUigit jVel li idem omnino animal
cum eo quod defciipfimus credendum,no-
biliusac pretiofius mofchum ventriculo al-
uoque educi ; vtque maior illius fit copia,
verberibus ipfum , t^uoadcctera membra
diffundat ocior,enecari. Hasc larricus ad-
monuit. GauIU dicitur, ab alijs Capra mo-
fchifera.

CAPVT LVIL
'De ceruis.

domi retentos reuifunt,intracortes claudi fc
ac natisdepaftis mulgeri patiuntur, nullum
aliud lac , aut exaiio ladecafeus. Septem-
trionales noftri cUrribus &trahisiniungunc
ceruos , quibus celerrime Vehuntur. In 2.^
hquibus Occidentis regionibus vexati cje-
fique a venatoribus , quaerunt herbam ato-
chielt (fic vocant Barbari , & fp^ cies pule-
gij eft ) hac recreantur reftauratione vi*
rium , nouam pernicitatem acquirunt: ma-
ioris illis vfus eft , quam di£tami virtus. In
Virginia cerui longiore csfuda funt prxditi
quam noftrates j &: cornuatm extrema in
dorfum recurua habent. Ceruorum Ame^
ricanorum quoddam genus Lerfus vocat
(eouaffeu , qui difterunt a noftris , qudd
multd^fint humihores, minora geftentcor-
nua , & jeque pilos demittant atque no-
ftrates caprac. InpkgisnouiMexici cau-
dam habentvalde pilofam ,ahjprohxam,
nonaUterac mulse , cuius a^quant aut fu-
perantmolem. Maximi roborisfunt. Dux
quidam Hifpanus duos iniunxit manfuetos
riiedse fua^ vehenda^.

CAPVT LVIIL

De njenAtione ceruorum,

MAgnus Mogor in venationibus pro
canibus vtitut pantheris 6£ induftria
ahorum ceruorum ad capiendos filueftres
ceruos. Geftantilh laqueos in cornibuSjqui-
bus ahj, dum arietant, &: cornu feriuntj
fefe implicant, & avenatoribus inftantibus
capiuntur.

CAPVT LIX.

De yicunis.

CEruinum nonfimplexNouasHifpani^
genus.Macame vocat.Quidamrubei,
quidam albitoti.Hoi ceruorumregesdicunt
Indi,&yztacmacame appellant.Ahj noftra-
tibus aut ijdem,aut valde fimilesforma,ma-
gnicudine, ingenio ; aculhuamenuncupant.
His minores quaulitlamacame in magnam
generoficatem degenerantaceruina timidi-
tatc: elferociunt vulnerati,adoriunturvena-
tores,lcpc occidunt.Eiufdem molis &moris
funt th:limicamacame,fcdimparesanimo.
Minimi funt tamamacarae, fortalTe potius
caprarum genus.In Duarhc,X.ipida,&:alijs
ncui orbis pla^is, ceruorum erant armenta,
qtiemadmodu nobis boum. Domi pariunt,
nutriunt.Soluti,per ncmora pafturaqu^ren-
doluce durantevagantur,ad vefpeta pullos

SVnc apudPeruanos qusedam pernicif-
fima animaha quse vicunas vocant.
Quidam putauere , ab Ariftotele & Plinio
caprasdici, fed ignotas prifcis vicunascen-
feo cum Acofta. Cornutum illi animal fic
vocarunt ; vicuna cornu exermis , cetera li-
cet fimilis filueftricapras, cuius & fortaffc
genus eft . N^c pbeft inopia cornuumj
namquc & canes cornuti alicubi feruntur,
ciim communes excornes fint . Gaudet
montanis&:rupibus,frigus &deferta amat,
gelu & niue videtur recreari, focietate &:
grege dele<9:atur . Ad obuios quoque fugax.
In fuga pra;mittitfobolem,cuius parcaeft,
Capiiur celebri venatione. Coeunt vfquc
ad tria millia barbarqrum , circumdanc
mpntem, fic paulatiin coguntin vnam fe-
dera feras , aliquando plufquam trecentas:
dimittuntad prolemfeminas.Alicer capiun-

tur

HISTORIyE NATVRiE LIB. IX.

185

V I C V N A.

tur ciim ad conueniens interuallum acce-
dunt, conietlis ad pedem funibus plumbo
irtnexo extremitati quibus impeditur cur-
fus. Tondent illas ad ftragula. Lanaearuni
fubcilis &c delicata inftar fericorum. Perti-
nacis coloris eft,quippenatiui,nulla tindu-
opqs habet ; in aeftu recreat , iuuat
renum inflammationes <^uamobrem cul-
citrasex ea inferciunt. Diciturmitigareet-
iampodagram.Caro haudiucunda,niHilo-
miniis Indisedulis. Defalubritate lofeplius
Acoftanarrat, acerrimum dolorem oculo-
rum pienefubitoplacafle fibi impofito fru-
ftulo carnis recenter occifa: vicunas. Ge-
nerant in vifcere bezar , fecundum poft
Orientalem.

C A P V T LX.

DE hoc lapide fententiam Francifci
Heinandi , quem f^Epius laudaui ^ non
€xtra inftitucam narrationem erithic exhi-
bere e manufcriptis (eruatis in Regia Bi-
bliotheca S.Laurennj in Efcuriali.Quinam,
inquit, ceruoru m dorcadumve lapidem vo-
catum bezaar, aut dominum veneni gene-
rentintra fe ,erit,vtopinor^ narrareoppor-
tunum. Accepimus eigo ab expertis vena-
toribus , & qui in difledis hifee animalibus
prasdidos lapides non femel inuenerunt^re-
perii\in ouibusillispeiuicinis cornu exper-
tibusf, quasvicunias vocant. Suntenim alia:
cornutJEtarucxvocatas, &; alijequas dicunt
guacanas. Prxcerea inceuhtlalmacarae,qui
caprarum non mediocrium aucpaulo maio-

reconftat magnitudine, pilo teguntur cauo,,
&; quifacile auellatur, fuluoquejfed lateri-
bus& ventrecandentibus. Vnde berrendas
indigenae Hifpani vocare folent.Cornua ge-
ftant iuxtaexortum lata ^ atque in paruos
paucofque teretes &c prasa cutos ramos di-
uifa, 8i:fubeis oculos. Deinde in quodam
damarum gQncvej (]ua.s macatlchkhiluc aut
temamacame appellant, cornibus^breuiflimis
acutiflimifque,coloris fului,fufci,& infernc
albi. necnon in ibicibus j quorum hic re-
dundat copia , vt Hifpanbs , &: apud hanc
regionem frequentes ceruos taceam,in qui-
bus quoque eft lapidem,dc quo habetur fer-
mo,reperire.Capreas etiam cornuum exper-
tes, quasaudio paffim reperiri apud Periii-
nos: vt fummatim dieam , vix eft ceruo-
ru caprearumve genus vllumj in cuiusven-
triculoaliave cor jx^ris interna particula fua-
pte fponte ex ipfls alinsoni^ excrementisla-
pis hic , qui etiam^ in tauris vaccifque folec
olFendi, non paulatim concrefcat & genete-
turj multis fenfim additis & adhaerefcenti-
bus niembranulis ; quales funt caeparuna;
ideoque non nifi in vetuftiflimis ac fenio
^am confe£iis reperiuntur; neque vbique,fed
certis ftatifque locis , vbi eafuppetit mate-
ria. Qua ratione fieri poteft, vt apud Hifpa-
nos aiiafvegentes non ica facileoffendan-
tur. Veriim non omnes hi lapides falubres
func I, tuendjEve fanitati aut profligandis
morbis apti ; fed foli ilU qui depaftis herbis
faluberrimis producuntur* Vnde non fo-
liimdifficile fic cenfere, aDneillse facultates
mirabiles, qua: deeo lapide tempeftate hac
noftra ia6tantur , narrarique & prsedicari
cceperunr, verasfint jfedetiam quiaam fint

Q 3 eli..

186

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

eligendi, auc qui vciles autinutiles reperian-
tur. Quibus de rebus nunc ego non auiim
vUam krre iententiam , quamquam au-
diam venenis venenatifque omnibus mire
fubuenire , fyncopen &: epilepticas inuafio-
nes digitis applicatos mire arcere, fomnum
conciliare,augere vires, excitare Venerem,
facultateiqueomnes roborare, fedare dolo-
Xem , lapillos renum atque veficae non mo-
do parua quadam portione deuoratos , fed
manibus tantiim retentos , frangere ac pel-
lere ; vrinae deftillationi ferre opem,partura
iuuare , & procurare conceptionem , deni-
que nulli fere non auxiliari morbo ; adeo vc
lint , qui folius huius iapidis prasfidio Medi-
ci fententia fua confummati euaferinc , pro
talibufque fefe imprudenter venditent. Va-
rijs eos reperias formis &: coloribus , alios
nempe candefcences, fufcos alios, alios lu-
teos , quofdam cinereos nigrofque, & vitri
modo auc obfidiani lapidis nicentes,hos oui,
illos rocunda figura , & ahos criangulari.
quid , qu6d nonnulUeorum bafis cencrive
loco glandem habent , & concufii fonanc,
nucleo incra cruftam arefcence acque coa-
do , haud ahcer ac hi quos a^cices vocare fo-
lenc , auc ipfi aetites funt , quos aquila: ra-
piuntj&transferunt in nidosfuos? Alij pul-
uerem,alij lapillum. Tot vero^reperiesapud
NouamHifpaniam,vt iam viU veneanc pre-
tio, ac vel vnico aureo finguli bimveemi &
commutari foleant,cum non paucisante
annis vnicus & modicus ducentis auc am-
plius aureis extorqueri non poflec a merca-
tgribus. Id didum eft a me acque admoni-
tum , ne deinccps reliquus fit locus iftisim-
pofitoribusex raptoviuentibus, iufqueom-
ne,dum rei familiari ftudent,quomodohbec
augendae acque accumuland2E,violancibus,
quibusopus non eft , in canta copia & nu-
merosa redundancia, arteillos aut adulcerio
parare , quamquam &£. ad hunc modura
nonpauci conflacireperiantur.Veriim lapi-
des illi folfitij, quos quidam Arabum ab m-
fringenda venenorum vi eodem nomine
appellant,reperiutur per ha^c tempora apud
nos,ac prarcipue in fluminis Tezhuatlani ri^
pis varij multiformefque, influentibus vndis
e moncibus Boloarmeno redudantibus: (ed
minime quos ferurit ijdem in angulis ocu-
lorum prsedidorum animalium concrefce-
re,cumremedij gratia , poftquam deuora-
runc (erpentes, ab ancris vi halicus auc oc-
cuka aha vi cradas, fe mergunc in flumina.
Sunt etiam quidam lapilli,quos aiunt deuo-
rari a femineo ceruorum fexu , vt facilior
enixuscontingat, Siineius ventriculo re-
periri.

CAPVT LXI.

T>e lapide bezjr pmiarum.

NEc pra^cereundam cenfeo induftria 3
aliquorum venacorum Oriencalium,
qui miro artificio ex fimijs conficiunc lapi-
des,quospro bezar vendicat. Prodeuntcer-
toannitempore ad fimiorum venationem,
non vt occidant , fed vt vulnerent fagirtis
fubtili emifiis arte, quiE non penetrent , fed
tantiim cruentent fimios,quos deinceps non
infedantur. Ex cruore interim petrea glans ,
fitintra corpora fimiorum. Singuh toc iapi-
des generant,quot plagasfuftinuerunc.Cuni
iam norunc venatores maturos lapides , ite-
riim prodeunt ad capiendos illos , occifis
fimijs.

C A P VT LXII.

De lapide htjlricis feu S^falacenjt.

MAior vis alterius lapidis fertur,quem
fel hiftricis gignit m Malaca , faltem
in Pam regni Malacenfis,dequo hxc habec
Garcia orta : TantAeftinsfHmationeafud,
ipfos indigenas ob raritatem^^vt e duobus , qui
Jimulmeo temforerepertifuerunt^alter proin-
genti munere mi^m fit ei qui pro Rege LujitA'
ni£ Indiamgubernat.Et licetiBicfiequens la~
pis bez>arinueniatur,hunctamen longeprafe-
runt incoU. Vnumdumtaxat vidife meminiy
cuius color dilutiorU 'videbatur purpur^^guFia
amaro^tangenti Uuis e^ lubricus, quemadmo-
d u Ga/iicusfapo.Cluiius zdiiciv. AnnoaChri-
Ho nato fexcentefimo tertio fupra millejimum,
ojlendebatur mihi Upillm pUnus , vnguis hu'
mani digiti magnitudine non fuperans, Uuis,
coloris ex cineraceo candicantis,pd paruis qui-
bufdam rubiginofs maculis ajperf,quem valdb
commendabant aduerfus venenajmo etiamU-
pidibehaz^ari praferebant. lllumexOrientali
India recenter allatum ferebant,^ maHica de
JbU appellari dicebantjtapidem porcinum inter-
pretantes. Ex quibus notis conieduram fa-
ciebam,Malacenfem lapidem a noftro Au-
£lore commemoratum efle pofie , quem in
hiftricisfelle rcperirifcribit. Certeglaber &:
lu bricus erat,Gallici faponis inftar. Ferdina-
dus Lopeshb.i.Hift. Indicx meminit lapi-
dis cuiufdam , quem non minore facultatc
pracditum efle afieric , quam fit lapis bezar^
aucMalacenfis,quippequi mirifice omnibus
venenis refiftac. Ell vero is lapis magnicu-
dine auellana^, rarusadmodum , vtquiiit
capice animalis, quod Indi bulgoldalfap^pcU
lantiexiftimatur nafci.

CA^

HJSTORIiE NA

C A P V T LXIII.

De hHmacu.

DVni huanacu feminx p.ifcuntur in
pmtis , (peculantur mares ab editislo-
cis, nuiii omnia fmt tuta : admonent hinni-
tu pericuh. Cumfugiunt,etiam prxmittunt
feminas.

CAPVT LXIV.

o

PRoximum vicunce genus caruga , per-
nicior, grandior,torridior colore, molli-
bus &C decidentibus aunbus: non gaudet (o-
<:ietate& grege,rupes(bla peragrat. Repertus
in his bezaar maior virtute&: mole.

G A P V T LXV.

De dantts.

SVi generis animal danta eft ( aliqui Indi
cafdm vocant,aUj tafiroufott^ ahj douca-
nare ^ vr Lerius icribit ) fedmulcis fimihs.
Mulares habecaures,vitulina labra: roftru
fuperius propendec per palmufuper ridum;
attollit cum irafcitur.picne reliqua raembra
diuerfse beftia: fimiliajfed plerumque vitulo
conformior.Cornu carec. Vngula iuuac do-
loremcordis, pellisloricaevfum fuppler,im-
penerrabiliseft idibus.Duos ventrisulos ha-
beCjVnusalimeca excipic,alcer ignoco adhuc
natur£E facramento inuenicur pucrefadisli-
gnis S£ virgulis plenus. Vnaaudoricas pard-
nionia: nacurae excufec hic fuperfluitatem.
Nefcitur vfus & finis eius vencriculi. Venacor
oportecvulnerecillam anteingrelTum aqua?:
ibienim morfufe defendit,6ioccidic canes.
Phlebotomiam fercur ex hac beftia homi-
nes dodos,namquecum cralTefcic ,iBcerna
cruravulnerat arundine refedta, eadem in-
duftria atque Hippopotamus. Lerius de hac
belllia fic narrat : Banc tafirou^u appellant,
pilo fuhrubefcenti,atque pomifo^vaccamma-
gnitudine ac forma, valae referentem. Atta-
mencum cornihm careatjit^ contraBiore cdl"
loy auriculii longiorihm & pndulis ,fcciori-
bufj^tibiis atque gracilioribm , 'vngula contt-
nua^^ afini njnguU ferfmili,merito quis eam
vaccA i^fniq^ natur& farticipemefediceret.
Dijfert nihilominus ab vtroque plurimiim^
quodd^ breuifimam gerat f4«(^4?»(obiterque
bic monendus eft Ledor , permulta in A-
inericagigni animantia , quae omnino fine
cauda fint) dentes habeat multo acutiores ;
nec komnihw fropterca quidq^tam fericuli

r VRvfi L IB. IX. 18.7

ah ea poteji creari , ciim in fuga potius quatn
in 'uiribm falutem fonere confieuerit. Eam
harbarifagittis confixam^vt^ aliasflerafque^
interficiunt, aut fofa excauatd^ mufcipu/ifve
alius modi ingeniose fabrefaBis venari folent.
Ceteriim fera illa magno eH in petio apud
harbaros , pilis qratia , quam fmulatque illi
dctraxerint , dorfi corium in orbem circumci-
dentes , ad Solem exficcant, in parmaf^ findi
mcdiocrU cadimagnitudine confoymat, quihds
in hcllo hofiium excepta repellunt. Tantam ve-
ro duritiem pellis ad Solem ficcata contrahity
vt nu/lifis iciu teli , quamtumuti magno impe-
tu vibrati,transfgi pofie facile credam.InGal-
liam duas huiufmodi parmas fiudiose affere-
ham: redeuntibtss vero fames ttamoieHafuit-'y
vt omni commeatu abfumpto, ne cercopithecis
^ pfittacis, eiufdem^ generis animantibm
exceptis, qu£ ex regione Hla nobifcum aduehe-
hamus,parmA illd!. dua. carbontbui impofita,
fuerint etiam ad depellendamfarnem comeden-
da: quibiss reliqutz pelles ,qu£,vt fiio dicam lo^
cOjin naui erat,addit£ funt.Porrb tapiroufoil
caro adhuhuU gufium fere accedit.Appendo
quas Francifcus Hernadus de dantisfcribit:
Mediocriiim muUrum aquant magnitudinemi
fuluo teguntur pilo,cjr firma ^ impenetrabi-
li veHiuntur pelle, Capiuntur canibm, fed di-
ligenter cauendum^ ne priiis confugiant ad fla^
mina,in quibtts fefe aduerfus illos vehementiiis
ttlentur. Carneseorum, ac pr&cipue pedum,fi
prohe coquantur, gufiti fuaues funt, ac honum
alimentum pr&fiant , ojfenduntur autem hxt
animalia non vnk in parte tontinentis.

CAPVT LXVL

De capris Ahyfpnis.

QVoddam etiam genus caprcazexoci-
cum iEthiopiamcolic.Maresaccedunt
ad viculi molem,prolixis pilis folum verrunt.
Pili non func cenues, fed inftar crinis equinii
Magno inpretio habentur hircina hxc co-
ria : xarequias vocanc;

CAPVT LXVIL

De capris cymatilibus.

NEc omiccenda eft commeraoratioil-
larum caprarum , ex quarum vellerd
fiue pilo ( nedelana caprina mihiconcro-
uerfiafit) pannus ille texitur,quem cyma-
tilem fiue vndulatum vocantiEil earum te-
nuiffimus mireque nitens pilus ad terram,
vfque propendens. Hunc non tondent,fed
depedunt caprarij , non multiim pulchri-
tudine cedentem ferico. Capras fa:piusiii
fiucninibus lauantur : gramine palcuntur

Q4. per

,I8S lOANNIS EVSEB

pcr cos campos cxili & licco , quod ad hnx
tenuitatein nuikiim conkrre certum eft-,
^ nam conihic , alio tranilatis non manere
eamdcm ,("cd vna cum pabulo mucari , co-
tafque ita degcnerare capras , vc vix agno-
icaniur. Dcdutlum ex huiuCmodi velle-
reab cius regionis mulieribus filum, Ancy-
ram porcacur Galau^ vrbem, vbi texitur &
tm^iuir.

C A P VT LXVIII.^

De capro USiante Imdos,

ANtcquara procedam, mentiocapra-
rumm memoriam adduxit, quoddi-
iiinus vir Indias Apoftolus S. Francilcus
Xauerius in teriia Epiftola (ecundi libri lcri-
bit, quoddignum duxi narracione. eius ifta
funr: In bacwJhlA Jmboino rem njidiincre-
dibilem , ante hoc temfm tnauditam , quam
fortafis operix pretium ent agnofcere.Caprum
marem , tnquaj vidi lacte fuo paruos alentem
hados: vhere enim, quod prope genitalia 'uni-
cum habety tanturn lactis reddehat quotidte,
quantum fcutella capere potejl. Ego ipfe rem
ferfpexihis oculis. H^ec telVatur S. Franci-
lcusXauerius in originali epiftola manu ip-
liuspropria Hifpano idiomate fcripta, quac
leruatur in hoc GoUcgio Societatis Ie^v
Madritenfi, & ego vidi &: legi.AddicS.Fra-
cifcus manu fua , exprefline lac illius capri.
Similem caprum Ariftoteles narrat lib. 3.
iiia; Hiftoriar. In Lemno infula , inquit, r^-
fer ex mamm,is, quas geminas iuxta genitales.
gerit, tantum laEiis emulgebatur , 'vt colofira
tnde ccnjicerent, qnod idem etiam proli mafcu-
IdiilHm eueni^c accepimM. Haec iUe. Gete-
rum ego vidi meis quoque ocuhs mulam
fterilero, qujc tamen lade copiofo nutriebat
aliam mulam parua , quam pcpererac quas-
dam alina j vidique exprimi ab vberibus
mula: copiam ladis*

C A P V T LXIX.

De rol^omaka.

AVOlov eft Matthias a Michou , efte in
Lithuania&: Mofcouia animal vora-
ciffimum &inucile, quodalibi noncompa-
i<^i,rofomaka nominatum, quantitatecanis,
faciecacti, corpore &cauda vt vulpes,colo-
re nigrum. Cadaueribus velcitur, muento-
quecad.uicre, in tantuni vurat, vtextenda-
tur & inflccur tamquam tympanum , repcr-
taque anguftia ftrifta inter arbores,intrat,&:
intrudit fe cum violentia premendo,vc vio-
lcnter comefta violenciiis egerat, licque ex-
icnuatum denuo cadaucri accurric > &: ad

I NIEREMBERGII

lummum impletur , cum vicifliiudine ex-
preflionis, &L ad morcicinium rcucrfronis,
donec totum abfumac &: deuorec. Ec forfan
nacuracaminfatiabfle animal in illisregio-
nibus producic,vc homines liraili voracicate
laborances redarguac : quoniam pocences
ciim conuiuari coeperint , fedenc a meridie
in medium nodis ieie continuo cibo & po-
tu opplendo,&: a mensa,quoties nacura pro-
pellit,aflrurgendo &:egerendo, iteruroatque
iceium vorancvfquead vomitum &: amif-
lioncra dilcrecionis & fenfus ,tuncque in-
guinis & capitis quas funt difcrimina ne-
fciuiit. Eftqueilla confuetudo perniciofa in
Lithuania 6L Mofcouia , magis vero <Siabf-
querubore inTartaria.

C A P V T L X X.

De cynodetico fue itzcumtectMni

Slmilis eft itZcuintecuani,inquitFracifcus
Hernandus,vocato quauhpecotl, iaceo-
dem modo n.eli noftrati c6gener,no foluni
corporis magnitudincmoribulcji, fed roftro
eciara,quod pra^longum eft SsL cenue , ac pe-
dibusqui illos cjuaupecocl fuifve parui vi-
dentur imitan. Veriim color albus eft,ma-
culis nigns ac magnis diftin^lus &: fpe£labi-
lis. Nomenhabetamordendocanes. Viuit
tototepecinon longe a mari Auftrali.

CAPVT LXXL

T)e cappdc

CAppa dicicur animal afino grandius,
nigrum, villofum, ferox, canibus quo-
que mteftum.Obuium quemqueraptac,non
feciis ac lupus pecudem. Forma pedum in-
folens : vngula fimiUs eft calceo Gallico , a
fronte lata,rotunda,non fciflajacalcari acu-
ta. Afpe^lum humanum formidat.Fortaflc
hoc eft anonymura animal FrancifciHer-
nandi , & ex dantarum genere , de quibus
iam dixi.

C A P V T LXXIL

De eiuUtore.

NOcentior aftusalterius animalis,infan-
tilem iimulancis lud:um , edito fono'
fub oppida &; villas in prima node. Scatini
miferenti accurrentes , aflcdu qua^ficuros
plorantem perimic. Sed iam cauci repetito
periculo oppidani , prodeunt e donifbus in-
cenfis titionibus ftrudi.Forma & mples hu-
ius fcrjccanera leporarium hiiitatur. ^

CA.

1

H ISTORIiE I^ATVR^ LIB.IX 189

<quauhpecotli fimilibus , & cruribus breui-
bus , &: nigro veftiiis pilo , brcuiflimacauda
corpore toto &: nlbo in fuluu m vergente/cd
dorfoac fuperna partecapitis &: coUi nigris,
lineaque diftindis candenti. Caput eft par-
uum,roftrumtenue & longiufculum, exer*
ti canini , ac vita vidu(que eadem (^us

CAPVT LXXlil.

De animalt quodam pilofo.

Nuenitur in agro tetzcocano animal pi
lofum valde, vocatum tUlcojotly duas

longum fpithamas , vnguibus mehs aut quauhpecotU.

S V.

CAPVT LXXIV.

T>e fu

H anma

BElluam rapacem apud Patagones fu,
id eft aquam vocant nonnulh , qudd
plerumque iuxta fluuiosdegat. Ahj dicunc
fuccarath. Torua eft : prima oris acie quo-
dammod6 leonem gmulatur, aut homine,
nam ab aurebarbata,haud promiflis valde
pilis, pedore propendente: circalumbosni-
misconftringitur i cauda ampla & longa
fciuri inftar.Gigantes eius regionis,quoniam
cxlo non admodum cahdo fruuntur ^prote-
gunt fe huius ferzE pehibus. Gum vrgetOf
pelhs gratia jCatulos in dorfo admiflbs cauda
contegit , &fuga elabitur.Gapiturvnacum
catuhs (crobe eflbfsa & celata ramufcuhs^
Inclufi , prse rabie aut generofltate catulos
obtruncat , &: horribiU clamore venatores
atterret, donec fagittis cazfa excorietur. Le*
gi ( licet au6lor non fit oculat^e fidei ) pra:
charitate ad prata portare fiUos , vbi fertis
floridis & odoriferis comic & coronat il-
los , tum filios reciconiare fimiU in pa-
rentes vetulos pietate , eofque porcare &C
alere.

C A P VT LXXV.

De glire Chiappa.

ALiud quoque animal ChiappaaUt, cu-
nicuU magnitudine,gUris forma : pro=
lem dorfo vehicciim vidlumqusericac.

CAPVT LXXVL
De peud. '

Tlgrides inBengala incredibiUs odij,6i
noxisE omnia dilacerant, perdunt , vo-
ranc,necnauta2ab ilUs tuci:infe6lancur enim
per viginci leucas nauim,vc fi quis in terram
defcenderic , d.ilanienc. Ceterum mirificae
prouidentiaieuidens hic cernas argumen-
tum: reperias enimhac in oraanimacukim
quod peua nominant, catelUmagnitudine.
Hoc vbi tigridem confpexit , ihius infiftic
veftigia,& allatrac aflidue,vc latratuaudito,
tum ferac tum homines latebras petant, ac
fibi ab inftanti fera caueant. Hinc fa:pe fieri
videmus, vtpras inedia prxdazque defedtu
inagrisexpirent. Wxc P.Pimenca.

CA^

190^ lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

GAPVT LXXVII.
De catts.

CHiribicenfis regio (ilueftres catos alit»
Mater amplexu geftat natos m arbores
ferpens. Capiuntur paruuli, m.itre caefa te-
lo aut fagitta : deliciarum vfusex illis non
fecusacexcercopiihecoiid limijs.

CAPVT LXXVIII.
De murihm.

GRandiores mures nec Hifpaniola nec
alix noui orbis plagas nouerunt ante
Hilpanorum aduentum,ex corruptione re-
rum EuropaEarumfortalTe nuncgeniti; fue-
ranttamen in Hifpaniola exigui mures,qui-
bus vefcebantur barbari. ^

"CAPVT LXXIX* -

De anima,li pcco.

QVoddam genus beftiolijfimile taraii-
tola: Neapolitanae,Libyam colitjduos
dodrantes prolixum,quatuor latum digitos.
Potum nelcit.Humor jUi veneuu eft: Perit,
li palatum tingit aqua. Ouiparum eft, in-
noxium: Yelociftimum : fi lubcat paululum
foramen,quantumcumque diftrahatur cau-
da,eripi nequit. Mirum did;u,poft triduura
mortis,fi igni admoueas,motacurj& ebuUit.
Arabibus eduleeft alTum.

GAPVT LXXX.

De foetido atmnali.

APud Chiribicenfes animal eft geftu
mirabile,ait Petrus Martyr,ftngolum,
cubitales loco ftercoris emittit colubios.
Vnumdomifua: fcnutrille, & apertoex-
perimento rem ita efte deprehendifte , Fra-
tres Dominicani aflerunt.Quofolutie ten-
dant colubri,inierrogati , Advicinas, dixe-
runt, (iluas, vbi vitam agunt breuem. Putcc
animal plus quam qualecumque cadauer
foetidum in fterquilinia proie£tu: inde pu-
toris eius impaiientes , interfici animal Do-
minicani iulferunt. Vulpem roftro,pilo lu-
pum imitatur.Ciim in intantum ventribus
vermcs palfim creari,nequefenes abea pefte
efte immuncSjitque vna cum excrementis
emitti viuos didicerim, quos mutato nomi-
ne vulgus lumbricos appellatjcur&illud ac-
cidere polfe non credidenm , talibus priEci-
pue viris id aftirmantibus.

CAPVT LXXXL
De myrmecophago jiue tamendoa,

IBidem quadrnpes mira naturae fuggeftio- '
ne vidtum quxrit.Formicas venatur,acu-
co conftat roftr« fpithamalijOris loco. Fora-
men habet roftri cufpide,vnde linguam exe-
rens oblongarn , portendit incubilia formi-
caru m, latentiu m in cauernulis arborum,ac-
que colludendo lingux motu pellicit,quani
vbi fentit formicisrefertam,reuocac 6c de-
pafcitur. Antonius Herrera vrfos paruos
vocat has feras : Unguam canalis inftaf ha-
bere fcribit,qua mel turantur & exhauriunr.
vbi non inueniunt, forraicis aftuillo facian-
tur obietua lingua,per cuius foraraen fubeuc
beftiolae. Francilcus H^rnandus diuerfos
narrat vrfos formicariosa camendois, quas
^chaos Yucatanenfcs vocat. Vtriufque hi-
ftoriam ex ipfodabo.De vrfo formicario fic
prodit: i^nimal eH vrfis noHratibui fimtlet
fed minm mitiufj^yhebeti vifu,^ cauda nuUa.
<2oqnomen inuenit aformicls quibus vefcitur^
adiqens linguam rimulls cauitatum quibm ill£
co/jduntur^aique ita deuoraus adharefcentes.
De Ahchais vero incjuit ; Offenduntur apud
Tucatanenfes quadrupedes quidam dorfo pr/n-
duro(^ fului^agnorum m ignitudine^ fed qui
ventre circiter terram attingant-^dentiim om~
nino experta fnt, folo formicarum venattt
•viuant , quarum cumulos duabus. magnis vn^
guibm., quibm fmguli anteriores pedes arman-
tur^ excauant turhant^, acdeipde exerta, lin-
pia^ qua dodrante lengior ejl,fcabrajeres, ac
pennam anferinamcrafa , formicas eam con-
fcendentes ac denfantes fufcipiut,eadem^ con-
traBa, dr in os, quodmirum in modum angu-
jlumac paruum fi?, recepta , gratum fibi pa-
bulum capiunt innocetium animalium pr^-
da potiuntur, Iners animal ef , fed quod [ux
malitianon careat^cuius gratiacetera anima-
lia eim confortium vitant. Ad eum namque
accedentes^ aut in binos pedes ereBum, aut ia-
cens in dorfum , adib vehemenier pradtBis
vnguibm inuolat, vtneque difeBum in frujla
diuelli queat , atque ita nonraro inuemi funt
tigres ferocifiimi., ab eo pares vices fortiti,in~
teremptir^uod fi animalia femcl ah eo appre-
Jjcnfa emori ipfo fiperftite con/igerit , non
prius fefe ab ets explicat [tanta efi eim anima'
Its Jtultitia) quam cum eo occumbat,^ pereat.

Mapheusin Brafilia tjuoque repcriri aic
mirandum genus earum quas camendoas
vocant, veruecis altitudinc; colore fufco,
praziongo ac tenui ridu , neque eo ad malas
dedu<5lo , fed modice ad imum incilb. Vn-
guibus inflruda eftquadrupes mirc longis
iatifque, nimirumad vidtumfaciliuscom-,

paran-

HIStORI^ l4A'

jpdrandum. Namque formicis alicur , qua-
rum latebras vbi crebro vnguinum iniedii
acfoflione dccexeric , illicoexercam crium
fere dodrantium linguam immiccic exilem,
Dpe^rtamque formicis repent^ contrahit,glu-
titque deceptas. Huic, vti fciuro, valde pro-
mifliiaiiSi feto(a cauda pro tegumento eft;
fub ea quippc ita fe condit , vc nihil ex reli-
quo corpore prorfus appareat.

GAPVT LXXXII.

IN infula Zanzibar potiflimuminuenta
grafta. Animal eft exigui capitis , & lon-
giflimi colli: anteriora crura oppido exce-
dunt pofteriora , colore vario albct, rubet,
rofeifque diftinguitur maculis. Mitis be-
ftia eft.

CAPVT LXXXIII.

De fnak:

MAthias a Michou loquens deTarta-
ris,inquit : Fer£ apud eos reperittntury
cerui, dam^, dorca, dr fnak,quod ef animal
quantitatU ouU^in ttrrU alijsnon vtfum, lana
gri feum,duo farua cornua hahensy curfu velo-
cifimum, (jr efus carnium eiu4 fuauif imus. Et
dum grex fnak in aliquo campo inter gramina
conjpicitur, Cham feu Imperator T nrtarorum
cum fuorumrmtltitudine equejires vadunt^c^
cmniquaque circumdant , altif imU grami-
mhu-s delitefcentes. Dum^ tympanis incipiunt
fonare^tunc fnak tamquammetu perculfxy ra-
fidifime hinc atque illinc ab vna parte cir-
cumjlantium adaliam procurrunt , ^ iterum
atque iterum decurfando vadunt,vfquequh fa-
tigatidefciant. tunc irruentihus T nrtarU cum
clamore occiduntur. Camerarius (cribitde
fuhak fiue fnhak animaU Scythije , quod (e
quafi dudorem prjebeat capreolorum gre-
gibus.ipfifquepr^ire foUtum.Acerrimo vifu
limul &: auditu prxditum, quare longe late-
que circumfpiciens,&: omnia obferuans, fa-
cile hominum perfequentium infidias e lon-
ginquo deprehendic , & comitibus fibilo
acuto fignum dat fugas, vtinlocatutiora fe
recipiant.

C A P VT LXXXIV,

De elephante,

NOuus orbis elephante caret , tametfi
fatis profunde erutus aUquando dens
eius: neque id ebur foflile, ciim aUoquiin-
ueniri minerale credam . IcaUa illud concipit,

'VRi£ LIB.IX. 191

quidquid rideat Horta. Orientcm nobiUta-
uic iia^c prudens beftia.Infula Zeilan nobi-
liores elephantesaUt, &quos reUqui miro
natura^inftindu fufpiciant. Siquiex ceteris
IiKlia: elephantis ad hofce aducniant , non
nificum reuerentia quadam 6c dclatoho-
nore eos accedunr.

lUud maximu ingenuitatis argumenttim
in Zeilanis beUuis j nolunt nauim ingredi,fi
fufpicantur fe mittendos ad feruitia Princi-
pum in regna extranea : at fi reftituendgs
patrisE iureiurando affirmetur, tunc fubfe-
cundant.

Libentius quam alias farcinas fuftinent
armatos miUtes. Per difficiUa & falebrofa
cum iam pr^ nimio iabore pedibus fatifcuc,
ne oneri fuccumbant , probofcidi veUic fci-
pioni innituntur. Pila ludunc, vt D.Rode-
ricus Fernandez prodidit. Tanca peritia ani-
maU' ineft , vt lacula aduerla faepius planca
pedis porreda excipiac, ad cuendos feflbres.

Giihus quofdam ait nodu deflere. Quod
Plinius narrac de metu fuis,incertum : nam*
que inter ipfos fecuros& manfuetos pafcunt
fues, in ftabula eorum ingrediuncur, impa-
uida &: quieta beftia. Forcafle confuecudo
vicit formidinem. Camelus etiara equum
abhorretprimo vifum : vfii &confuetudine
domat metum.

Inalio veriflimePliniusde murium cau-
cione,im6 & formicarum. Metus murium
cogit elephantes vt conuolura& tutapro-
mufcide dormiant. Inueniunturelephantes
albi in Lybia & India : hos Peguenfes ficuf
facrofan^tos adorant . Regem quotidianis
fpedaculis exhilarant hx bellujE : commit-
tunturinterfe,nec nifi ignibuspacificantur,
Nouus nunc in Orientein bellis vfus, alli-
gantur falcespromufcidibus , quasguber-
nant in omne latus,magnahoftium ftrage.

VtadorentaUquos Reges India?,afterun-
tur ornatse ha: beftise, dottg c^rimonia qua-
dam falutare maieftatem.Ipfeelephas a lo-
guibus alicubiadoratur.

Non longea Bazaino fanum elephantis
expecrS quada dicebacur excifum ,mulcis
infigne fimulacris,ac duobus pra:cipue co-
loflis ingencibus,cerna queis capica,cotidem
pedes manufque.

Quidam elephas albus in Pegu fuic eo-
dem quoRexhonorecultus , & non nifi
cum regia pompa , ciim prodibac, folicus
educi: ac quotquoc Regesillum habuerunc,
forcunx ludibrium fadifunc cragica cata-
ftrophe.

Elephas femellam confpicatus,anullo de-.
inceps regi pacicur. Commifceri dicuncur
mirifice : femella humi in cergum procum-
bic,cum qua mas fuperueniens congredicur.
Tanta funtverccundia , vt fi a quopiam fe

veneri

192 lOANNIS EVSEBl

vencri operam dare confpedos intelligant,
fummaiUum ope interficere conecur. Qui-
libet plerumque trcs aut quatuor ducic f e-
mellas , ac duodecim catulos.

C AP VT LXXXV.

' HtJIoria Gar^a Oru de elephatjtis.

ADmiradadehac prudentiffima beftii
Phnius & Audores prifci narrant. Li-
piius collegic praecipua in lepida quadam
epiftola examiquis recentibus.Hisomnibus
prastermiflis, nonnulla recentiaappendam.
A lententia aufpicor Gaxzxx Ortae, erudiciC
limi Medici Lufitani. In India eiephanti
natura melancholici funt admodumjnodu
pauent, &inlbmnijsmetum incutientibus
diuexantur: fed praelens remedium eft, 11 eo-
rum redores ( Nairfs lingua vernacula vo-
cantur) iUorum tergis infideant, femperque
eosailoquantur ne dormiant. Akii proftu-
iiio plcrumque laborant. interdum vero
a4f6ui zelotypiam rapiuncur,vt efterentur,
&; t]uodammodd funbundi reddantur,di(-
rumpantquecatenas vincula.Eius autem
mali curandi ratioeft , vt redoresillos edu-
cant in agros,^ grauicer obiurgent.

Ceterumpra:terid minifterium,quod ve-
hendis oneribus praeftant, 6l tormentis bel-
hcis c loco in locum commutandis , folenc
bello vtiles efte elephanti : interdum enim
peclore & capite armati, equorum more in
bellum educuntur. Sed qui his in pr^lijs
vtuntur , id folum emolumenci referunt,
quodaduerfariorum acies profternant : ah-
quando tamen, velut intellexi,non fine fuo-
rum pernicie reirocedunt. Nonnulli Reges
etiaminterdum mille huiufmodi elephan-
tos in praelium educunt , alij plures , pleri-
que pauciores.

Crudtle eft id fpedaculum , quando ele-
phanti veluti monomachiapraslianturrnam
non modo dentibusfuum aduerfarium im-
petere ftudent,fed magno interdiim impetu
capitibusconcurrunt, vt alteruter eorum,
capite confraftojin planiciem cadat.Fabulae
fimile eft,quod quidam de maris 6l feminas
congreffu tradiderunt :. etenim haud ahter
congrediuncur,quam reliquasquadrupedes.
Multa Plipjuslibro S.cap.i.i. 5. &fequen-
tibus deelephantis fcnbit , fedpleraquepa-
rum probanda,6^ hadenus nonexperta.

QjAod veroin Taprobana mlula maio-
res, dociliores, bellicofiorelqueelephantos
gigni tradk,vcrum td eft,fi Taprobanam in-
te lcxeru eam mfulam,qu^nunc Zeilan vo-
caiur:nam, vc poftc a ciiceuius , huius infulx
elephonti reliquis omnibus prajceUunt , co-
rumq; imperiareliquos agnofcerc fcribunt.

I NIEREMBERGI!

Huius ctiam cum rhinocerote inimicitisg
meminit idem PlirHUsHbroS. cap. io. eo*
rumque pugnas defcribic. Eft aucem rhino-
ceros vaftum animal, cornu m nartgerens^
quod difficulcer domari poceft. Mulcos in
Cambaya^Eengala finicmia,& Pacane inue-^
niri tradunt,& ab incoUs ganda^ vocMi.yLi*
hi hadenus rhmocerotem videre non conti-
git : illudtamen fcio , Bengala: incolas eius
cornuaduerfus venena vfurpare, vnicornu
effe exiftimances, tametfi non fit , vt ij refo .
runtqui fe probe fcireautumanc.

Ceterum de monocerote tara incerca
omniaab Auiloribus referuntur, Vtillum
haudquaqiiam vidifle, manifeftd apparear.
Ego hoc loco refera , qua; a viris fide dignis
accepi. , Inter promontorium Bonarfpei , SC
aliud promontorium vulgo De curre/ftes
nuncupatum , vidiffefe aflirmanc cerreftrei
quoddam animalis genus , licec marieciam
deledarecur, quodcapuc & iubam equi ha-
beret(minime camen marinum equura elTe)
cornu prsedicum duos palmosoblongo,mo-
bili , quodque nunc in dexceram nunc in fi-
niftram obdercerec , modo atcolierec, modo
dimiccerec. Id animal cum elepl^ahce fero-
citer pr£eliari,eiufque cornu aduerfus venena
laudari. Eius experimentum fadura , duo-
bus canibuspropinatoveneno: alteru enim
canem, cui dupla quantitate propinatum
effetvenenum, {umpco huiuscornu puluerd
ex aqua,conualuifie , alium vero cui exiguS
quantitace venenum eflec dacum , nec exhi-
bicumhoc cornu , ftatim mortuu corruiffc.

Ceterumelephantinon modd vernacu-
lam linguamintelliguntjfed etiam peregri-
nas, fi eas edoceantur. Glorias funt cupidi,
beneficiorum memores , iniuriarura vero
haudquaquam obhuifcuntur , S>CvindiGtx
cupidiflimifunt.In(umma,huicanimalini-
hii deeffe videtur, vt ratione prjedicu m appa-
reat, prsererloquelam : tametfi non definc
quiin Cochin pubiicuminftrumentura (at-
teftationem feu teftimonium vocant ) fe vi-
difte afieranr,cuodreferret,elephantum iftic
aliquando fuifte locutum , petijfleque a fuo
reclore (quem in Mabbar T^ire^in Decam
vero Pilume vocant)cibum:at redorem re-
fpondifle,lebetem in quo illioryzamcoque-
ret , pertufum efle ; tamen ad cacabarium
deferrec obcurandum,deinde oryzam feco-
durum . Lebecem promufcide fumpcum
elephancusadcacabariu deferc. Is lcbecera
reparac, fedrimam ,quam non animadiLer-
ccrAtjinobturatam relinquit.Lebetem rcferc
elephancus. Reclor oryzam cum aqua co-
quendam inijcic,fed per rimam effiuere con-
fpiciensaquam,rur(us elephancotradic,con-
(arcinandam vc ferar. Defercelephas.Caca-
barius de induftria lebetem ie reparare fi-

raulans

HlSTORIiE NA

Ihulans ,rimaa«get. Elephasad marepro-
fcdus , lcbeteaqiiani haurit hanc effluere
vidcnSjlebetemintelligitnon reparatumrad
cacabarium redit , magno barritu intonans,
<]uaii deeiusperfidia conquererecur. Caca-
bariustandem lebetem probe ferruminac
&reparan Scd ei elephantus non fidens,
denuo e mari aquam haurit : quam non ef-
fluere animaduertens, domum rddic , &
oryzam in eo codam edit» Viuunt etiam
nunc , qui hoc fpedlaculum fe vidifTe affir^
mant > locutum tamen afferere non au-
finr.

Rumor eft^ Regem Sian , in cuius regno
prxftantiffimi poft Zeilanos inueniuntur
clephanti, candidum elephantum habere,
eumqj propterea Regem candidi elephanti
per excellentiam appellari. Retulit mihia-
micus fide dignus,feduas elephantorum ve-
tiationes vidilTe^ad quas profedus effet Rcx
Pegucum infinitahominum multitudme:
in prima enim ducenta milUa hominum
fuille. Cingebant illiinorbemtotum illura
locum , inquoelephantos fua pafcua habe-
re norant:deindepaulatim ambitumiilum
liue hominum coronam contrahentes,can-
de m in medio comprchenderunt non mo-
doingentem elephantorum muhitudinem
(nam ea veoatione quatuor miilia capta
funt) fed ■& aha animantia, velucapros , ti-
grides, partim viua , partim iaculis confixa.
Omnes autem elephanios dimifit ,pra2ter
ducentostum adultostum iuniorcs,nefuam
regionem clepiiantis depopularetur . Illos
verddoraatunt in hunc modum. Magnis
trabibus eos fepientes, paulatim circum,
<luo conchidebantur,in anguftius contrahc-
banc , donec lingulos elephancos vix locus
Gaperet. Deinde funibus e vimine contextis
corum ped.es & dentes vinciebant , vtele-
phanti le mouereloco non poflent.Hos bi-
nis funibus cindos. fubibanc redores,& cal-
cibusimpecentesjtuTn baculo ferientes,pcr-
petuo fe verberaturos,&tandem fameene-
duros minitabantur,nifieftentmorigeri:fin
ver^elTcntmorigeri , oleo fe perunduros j
& cibum fubminiftraturos polUcebantur.
Deindefinguloseducebant & lauabant.Lo-
tis finguUs, binos elephantos domefticos,
&iam domatos admouebant , inter quos
vtrimque coercerentur. Hac ratione domi-
tos fuiffe referebat.

Aiiam praeterea elephantos capiendi ra-
tioncm idem mihi narrabat. Intellexerac
idem Rex Pegu elephanfum infiluis ober-
rare: vt eum caperet, aUquot elcphantos fe-
minas doi#efticas eo mittic , priuscommo-
nitas ne cum elephancis congrcderencur,fed
%nis indicaretjfe primum congrefluras vbi
ad fua ftabula peruemiTent. Pofteaquara eo

:VKM LIB. IX. 193

vcniflent feminac , ftatim fubrecuii funtele-
phanticum ilUs pafccntes, donec in vrbent
Pcgu,qua: admodu vafta cft, dcdu6li eilenn
Feminsead iuaftabula rcmcarunt, fubfe-
qucntibuselephantis. Edudisinde feminis,
foloselephantos conclufos,eadem qua fiipra
rctuhmus latione domuerunt. luniores et-
iam vcrberibus,obiurgationibus,<5«:fame,in-
terdum verobencficijsdomantur : maiores
vero magnisa^dibusconcludunt, quxmul-
tas habcnt ianuas anguftas , e quibus ij qui
elcphantosdomare volunt, iacula& fpicula
in cosconijciunt,doncciam feiri,vulncribus
&famcprope fint enedi. Hisdeindcredo-
res fignificant,illos (e ita exercitare, vt fcro-
citatem deponant:qu6d fi humi fc proftra-
ucrint , beneficia coUaturos pollicentur.
Protumbunt elephanti , lauantur, vngun-
turoleo, &: cibus datur : deinde Ijngulis
fore momenfis interrogantur , qui va-
leant , quid pctant : his rationibus paula-
tim edomantur.

Manifeftus aute Plinij error in eo depre-
henditur,qu6d elcphantos minimo fuis ftri-
dore terreri &c retrocedere fcribat Ub.8. c.p.
nam plerumquefues , vt & fupra dixi , ele-
phantorum ftabula ingrcdiuntur,ncc eis ter-
rentur, aut iUarum praefentiaquidquacom-
mouentur. SedSiinfiluis Malabar multas
fues cum elcphantis verfari certum eft.Illud
verum eft,qu6d mures oderint,quemadmo»
dum idemtradit. Nam fi murcsinfuis fta-
bulis verfari {enferint,numquam nifi con-
tortain fe& couoluta promuicide elephan-'
ti dormient , nc '^eam mures ingrediantur
& mordeant. Eadem plane ratioae formi-
cas ahhorrent.

Offiumelephantinon modoin medicina-
nulluseftvfus (tarnetfi nonnulU fals6tra-
dant, ex his crcmatis fpodiu parari) (ed nec
inftrumencisS^ operibus faciendis.Dentium
materies dun)taxat expetitur. Nam licec
iEgineta lib.7. c. 3 . elephanti vngulas me-
dicii in vfum vfurparitradat,falU arbitror.
Appellatur autem Arabibus elephantus fl
(iple ver6 dens ce»alJil,quod densclcphanti
eft) in Guzerrate & Decan afi, in Malabat
afie, in Canara acete , iEthiopibus itembo.
NuUius in medicina vfijs funt ipfi dentes
apud Indps , feddumtaxat ab Arabibus 8>C
Turcis vmrpantur,ex Auicenn^ prsefcripto,
in ijfde remedijs quibus nos vtimur: veriini
inoperibus& inftrumetis, raoniUbufqi fa-
bricadis tantuseoru eft vfus,vt cx iEthiopi^
parte,quaceftSofala, vfque ad Melindefin-
gulis annisin India deuehantur millies fex-
centa pondo,pra£tereosdeccs,,quiex plerifq;
Indixrcgionibus conuehuturVHuius eboris
pars in Smaru regione defertur,roaxima ve-
ro &:potiflimain Cambaya:d2Emonisenim

R per-

J94 lOANMlS EVSEBI

perfuafione apud mulieres cius regionis cer-
tu ruperftitionisgenus vigec,vc e vici fublato
aliquo ex fanguine iudis,illic6 omnia moni-
lia, quoruviginti exebore confecta fingulic
mulieresin brachijsgerunt (fiunt tamen &C
ea interdum c teftudmum teftis) confringat,
&: pofito luctu noua inducant. Ingens vero
eft apudhoseboris pretium , prodentium
magnitudine : minoresenirii dentes , non
adeo magno a^ftimantur,magni vero ingen-
tis funt pretij. Habentaute finguli elepharL-
limares binos dentes in maxiUa fuperiori,
fed non deciduos aut denuo renafcences , vc
putantnonnulli ; feminjEvero ijs magna ex
partecarentjtameifi nonnuU^detibgs vnius
pahiii longitudine prsEditz fint. Madantur
gb iEthiopibusflephanti , vt eorum cruda
carnevefcantur. Dentesveroadnos mCrci-
inonij gratia tranfmittunt vimjnibus fiue
laqueis colligatos,quod facit_^vt putem,apud
eos maiora elephantorum armema inueniri,
quam boura in Europa.

CAPVT LXXXVI.

NarraUd Edoardf Lopezjle elephantis^

EX fide Edoardi Lopez adijciam quo-
qu€,qua: Philippus Pigafeta fcribit iu
defcriptione Bamb*e Congiani regni. Inter
j?nimalia huius prouincia: primas obtinec
elephas , qui ciim pertotum reperiatur re-
gnum, hic tamen prarcipue nafcicur &:
habitat,propter filuarum magnitudinenn,6i
pabuli, fluuiorum,aliarumque rerum ad vi-
^umcius requifitarum tam abpndantiam
quam exccUentiam.Sunt itaque in hac pro-
uinci^, vt diximus,plurirai,iji^uc horrendiE
magnitudinis, ita vc veftigia ipforum quant
doquereperiantur in arenis,quoria diaijieter
fe ad quatuor fpichamas excendac. Vnde
magn.icudo belluae fidem fere fuperans facir
le cognofci poteft , & quod ij,qui vel in Hi-
fpaniavelin Icalia noftris temporibus ali-
quando funt vifi,mult6 finc tninores.Ec da-
tur ratio,qu6d non nifi jutienes educiqueacj
^ciim viuanc adcencum qui^quagincaan-
nos, media jetatis parte fcniper crefcanc.
Dcnces/ipforum ( non Qornija, vcquidaro
aucumant)inueniunturaliquot ducentas li-
bras duodecim vnciarum n<?ftratiMm pen-
(dentes: aures Turcica pelta latiores,forma
puali,lexfpithamas longa:,anguftiore parte
verfushumeros tendente,quibus, vt& pro-
tolcide & cauda, (e defendi^nt cpntra mu»
icarum imporrunitatem , quaseti.am in lo-
cis , quas nec auribus, nec prpbofcide , nec
cauda conringere pofiunc , concra^a pellc
inter rugasretentas occidunt.In cauda fetac
jpfis func crafiae & rptund.-Cjriigr^ &: lucejQ-

I NlEREMBERGil

tes,quje,feniorum pr2ecipuc,que pretiofiorcS
fum &c fortiores , expetunrur ab Angplanis
& alijscircumiacentibus popuhs,tam nd vi-i
rorum quam ad feminarum ornatum.Tani
tas funt eti.Tm fortitudmis, vt vir, quamuis
fortis, manuscitjiis laedat, quam indiuerfas
tractas partes tumpere poiTit.Singulari etiam
eosvenatur induftna. Belluam enim viden*-
tes in loco aliquo angufto , jta vt fe vertere
non poflit, a tergo afijliunt : & ciim neque
probofcide le propcer arguftjam defendcre
ppflic , cauda eam,vc pretipfp fpQlig , ad id
prseparacis cultns priuanc , non tamen fine
periculojdolore cnmi aliquandp percita re-
trogreditur , & adhaerences caudae venacor
resad aiborem vel lapidcm 'vicipurocoiri-
minuit : vnde etiam card emptgc letse iliar,
roagno rurfus venduntur pretio, vna nimi-
rum tribus feruis ad mmimum commuta>-
ta. Alij quoque maiore audacia cekntati
fuae confidentes , eas in pafcuisarergis aflfi-
liunt , vnoquei(3:ucauda amputat^, autu-
giunt,non tamenreda (quarouisenim gra-
uis fit bellua , & motu non ica cekri ; ciim
roagnoiscamen faciac paflus , m curfu redo
cquum celeritace fuperat) led per gyros ,ica
vc moleimpedica belluS, & incefluro non
tam facile flediente , abjque vllo fere peri-
culo euadac.

De elephante fcripferunt veteres, ciim
nullas incruribus habeatiuduras,eum non
pofle humi decumbere,& fi quando cadac,
furgere non poffcjvnde eius capcuram talem
fiinccororoenM: nimiruro cumad ftat^m
^uc certam arbofeoi mpjem corppris ful-
cienstantum capiat fpronuro,venatores ar-
borcm per contricps cortices agnicam,ferr3
inin^eriore parce vfque ad excremum ferc
relecare , belluaro vcrp confuccum locum
repecentem,iropulsaarbore lapfam capi.Sed
concrarjum teftatur experientia : amrmac
eniro Edpardus , fe vidiffe iacentes, furgen-
tes, & gcnua flectentes , irao anteripribus
pecjibus arbprps, ad exhaujienda aquam in
trunci fupcriore pjirce a pluuijs reftancem,
& dulcem j fcandence^. Habere etiam , vc
cetera animalia , Ipcis tamen diuerfis, fuas
iun^uras. In filui$ahquando vel roaximas
radicitus , hHmerjs& roplecpippris adnixi,
eueflunc arborLS , & minpres inier dentes,
qyieciAm aliquandor.uropuntur, infcrtas &
concorcas frangunc , vc earuro depafci pof-
fint frondcs , quas corominuunc nninoribus
dencibus,qui non fecxerunc,ori eas probo-
fqde (in cuius excremo membrum eft digi-
turo referens,qupeiiaro roinutagrana cpm-
prehendunc) vc roanu adropuentcs. Femel-
l.a: fetum npnamplius duobus annis m vce-
rogerunc: &ciiro eius difficilis fiteducacio
CJardeeniro creicic , diu ad iufiencatio-

nero.

HISTORI^ N

nenijdonec fibi ipfi vidum acquirere poflit,
materno la<3:eopus hvibet ) prouidit nacura,
vc nonnifipofl: feptenniumconcipiant.Cu-
tisfirmifTuna &: duriflima, craffa quaiuor
digitos, ita vc vix velfclopeto penetrari pof-
fit ;nuilo tamen incolis funt vfui, quieos
ncfciunt cicurare, magnum aiias ab ijs in
rebusluisex vnoadalium locum transfe-
rendishabituri folatium. Ad capiendos ele-
phantos,fofl"as.faciuntmagnas (vtqu^e tan-
tam belliiam caperepoflint)fuperius paulo
quam in fundo latiores, ica vt inferius com-
preffi , viribus fuis ad exfiliendum vti non
queant;&has herbis & frondibus praecipue
ab ijs expecitis tegunt, vt fraus non nifi
cum ipforumillac tranfeuncium ruinacog-
nofcatur. Et de hac captura memorabi-
lem narrat hift:oriam Eduardus , cuius ic
oculatum teftem iuxta Coanzam affirmatj
nimirum cecidifle paruulum adhuc, 6c a
niatrc dudum elephantem in talem fo-
ueam: quem ciim vidiflet mater , omnibus
viribus, fruftira. magnoftrepitu eamconan-
tibus deterrere circumfliantibus , tentauic
extrahere. Ec ciim fe nihilefficere fentirer,
partum fuum perempcum , quam in pote-
llace hominum confticutum malens, fof-
lam terra , lapidibus &C arboribus conge-
ftis, vfquead fummum impleuit. Quam-
uis jfi vllum aliud, animal fic robuiliflS-
nium ,adeoque confidens, vrneminemti-
meat , adeotamen innocuum , vt nemini
<|uidquatii faciat mali , nifi priiis fit pro-
uocatum. Vhde ctiam aliquando abfque
vllo incommodo aut damno pagos perua-
gantur , obuios quofque faltem probofcide
fuain aera parumpereleuantes,&: placide
reponentes. Maxime deledatur aquis:vnde
magna copia. vifuntur iuxca lacus& flu-
uios, prascipue circa meridiem ; tum enim
contra Solisardorem eosvfque ad corpo-
rismedium ingrefll ,reUquum aqua probo-
fcide haufta perluentes fe recreant. Num-
quam fereincedunt foli,fed m3gnis,vtapud
nos vaccasauc eciam cerui, armentis. Vnde
aflSrmac quoque Eduardus , fevidiflein fri-
gida quadam valle , iuxta Cafanzas ciui'^
tacem , vltra centum fimut cam magnos
quam paruos matres fuas feqiientes. Vnde
& magnaeboris^ quod pfiiis quam Lufi-
tani eo peruenirent , non erat in pretio , ab
ipforumaduentudemum ^ftimari coeptuni
eft,a totfaeculis percampos, fluuios,montes
& vallcsdifperfi, viUprecio a Luficanis em-
pta eft copia : nec mirum id hodierno die
niiniis quamolim apud anciqiios eife pre-
tiofum.

iT VRiE LIB. IX* 195

CAPVT LXXXVIL

Narratio Caddmufii deelephantis..

EX tefte oculatoCadamufto dabo etia dc
eadem bellua aliqua,qui,vbi de Cambr^
regione agit,fere ficloquitur.Fercetiam hasc
regio elephantes, fed filucftres,nequeibi ci-
cures fiunt , aut domantur,vt alibi gentium.
Vidi ego aliquando quatuor ex huiufmodi
nemusegrediences:quos vbifum Ipeculatusi
enauiego &L focij complufcuH exiliuimus
contendentes ad eos. Qui vbinos confpe-
xere, mox nemori fefe dedidere. Vidi & ex-
aniraatum elephantum, quem occidi iuffe-
rat Princepsqufdam,diclus Gnumimenfa,
in gratiam mearo. Is Princeps accola eft
Olfij fluminis Gambras, &L profedus eft
venatum , concomitantibus compluribus
Nigritis biduo ferecontinuo. In hoc igitur
venatu oppetijt pra:didus elephas. Pedites
exeunc ad venationem arcubus &; machseris
armati , &c fua arma omuia iUinunt veneno
prasfentaneo. Nec id vos lateat,hos popii-
los elephantos in nemoribus venari,vbi coe-
hi plurimulTi cernitur:nam id genusanima^
liura fuapte natura, vtfues, in cceno volu-
tatur creberrime. Hiitaque Nigritse pone
arbores delitefcunt, ac praetereuntibus ele-
phantis fagittas &: venabula infigunt ^ fii-
liuntcpe miro modo de loco in locum , ab
vna arbore ad aUam,donec feriant elepban^
tum j qui ciim maxima mole praegrauetur,
nequic infidiantis velociflimos idusdeuita-
re. Si tamenid tentarentinlocisapricis &
patentibus Nigritae ,in eis potiflimiim vbi
nuUsEvifuntur arbores, non euaderent pro-
fedo vires elephantorum ; quandoquidem
nullus homo tantas pernicitatis inuenitur,
quem mox elephas non Gomprehendat,et-
iam non currens, fed gradatim incedens.
Id efficit animalis vafta magnitudo. Etvbi
contingit elephantem in agris patentibus
homines infequi &: comprehendere, non
aliter quam promufcide 'eos enecat : hac
enim eos corripit circumamplexu, &ade6
in fubUmeiacic , vt fsepenumero correpti
hoc modo priiis efflent animara, quam ter-
ram contigerint. Hsec elephantispromufcis
non multiimabfiraiUs labrofuillo. InhoG
difFerunc , quia huie ea eft < volubilisad nu-
tum , vt modd vibret, modo pro libitb re-
trahat. Ida compluribus Nigricis acc?epi.
Non efFeranturtamen , nifi prouocati^ nec
hominem lasdunt,nifi priiis iniuria intuleric
ipie. Vidi ego aliquado fllic occifum elepha-
tem perquam mediocrem, cuius dentium
flmplitudo ternos palmos excedebat:emine-

R i banfi

196 lOANNIS EVSEBII

bant ad duos palraos, veru palmus contedus
carne in maxillas immergebatur,vt totus oc-
cultaretur,vt funtaliorum radicesdentium :
quoniam eovu fenecla e dentibus cogno-
fcitutj aiebant argumento dentium terie
dcfpicabilis, ipfum haudquaquam annofum
fore, li conferatur alijs prccerioribus, quo-
rum dentestantae funt magnitudinis, vt vi-
cem portium fuppleant, &c pro palis fepes
muniant, teftePhnio.Et vt ipii refercbanr,
nonnullis eo amplitudinis crefcunt dentes,
vt duodecim pahiiorum menfuram exce-
dant. EtUcet dixerim hunc elephantum, fi
comparetur eeteris, minimefuiffeconfpi-
cuum, erattaraentantae proceritacis , vt 16-
lus pluscarnium haberet quam tauri quin-
queiioftri. Donauit meigitur hoc elephan-
to Princeps,eo pado , vttantum carnium
affunierem,quantum hbuiflet,reliquura ve-
1:6 venatoribus impartirer,quoniam iUi inci-
batu elephantos gratiffimos habebant. In-
uitabar proptcreaidemtidem ab eis , vc &
ego carne huiufcemodi vefcerer. lufli igitur
parcem animaUs concidi in frufta , & ad
claflem deferrimeam, moxque ahcnis ex-
coqui fubiecto igne : ahj etiam partem cor-
rebant: vtehxum &: toftum comederim,
nonquidem voluptatis ( quienuhaeratj fed
cxperientix caufsa , vt iaftarepoflem me
aUquando comedifle eas carnes,quibus con-
terranei numquam vefci confueuere. Ha^c
fumma eft , carnibus videUcec huiufmodi
me mimme deledatum fuifle : infuauis eft
guftu, & afperrimaduraquenimiiim. TuU
eciam ad claftem promuicidis partem,id eft
maniis elephantis: euuHi etiam abeo pilos
qui nigricabant,&: quafl duorura palmorum
menfuram excedebant,erantque ampUtudi-
nis haud contemnedjc. Hos igitur,&: carnis
nonnihilin Hilpaniam detuU, & Principi
cuidam donaui,qui hxc orania loco praecla-
ri muneris accepit , vtpote rem nouam , &
hominibusregionis iUius hactenus incogni-
tam: nam hunc Principem deledabant exi-
miequa^ a remotioribus partibusorbisde-
' ferebantur;&: mprimisoperamdabat vtea-
rum rerum fieret particeps , qux opera fua
& dihgentia compertafuiffent.

Noueritis igitur,eiephatis pedem teretem
effeinftar pedisequi, obrotundumcircum-
quaque,verum caUonigerrimoampUffimo-
que,inque pediscaUo vngulae quinasin vna
parre pedis , ea videUcet quae proximior eft
plancas , 'quas in roinore iUo vnius palrai &
medij excedebat latitudinera,pro quadrata
qualibet parte , quoniam, vt dixi,pedes ha-
bent ob rotundos , vt funt apudnos Ugnei
afferculi, quibus in mensa viri frugi vtuntur:
GaUi trenchoir , nos talieros fiue orbes ap-
pellamus.Donauit mc prsefatus Nigritarum

NIEREMBERGII

Princeps pede elephantisalio,Guius planta
menfuramtrium palmpru fuperabat (ego-
met fum metitus,aftancibus pluribus)eam-
demque latitudinem omniexparte habe-
bat. Donaui igitur rurfus Principem hoc
pede, & dente palmorura duodecim mirea
natura exornato. Haec itaquc omnia Prin-
ceps prasdiduSjCeu rera pr£Eclarara,Duciffae
Burgundiae dono dedit. Non eft quod cre-
danc aliqui, elephancem non habere pUcati-
lcs tibias, quonia falluntur plurimum; nam
plicant genua vt cetera animaha, & pro hbi-
to humi fe profternunt , & furgunt cum li-
buerit, contra quorumdam opmionem.

CAPVT LXXXVIII.
O^rratio loanm Hugonis de ele^hantu,

ANnedo quoque narrationem loannis
Hugonis. Elephantorum greges ma-
ximi in Ai\\\o^\x finibus poft Mozambi-
quen , vbi Caftrcs feu Nigricacincolunt,vi-
ftincur, vbi ab indigenis trucidati interdum
in cibum adhibentur, dentibus excuflis ve-
num Luficanis mercatotibus oblatis.Sed &;
in alijs Indiae locis , nec minus in Bengala,
prsEcipue tamen in Pegu,magnis cohortibus
vagantur: quo locoillorum inrerdum duo
millia , tum plurimorum hominum, tum
cicurum & ad hanc rem infticucorum ele-
phantorum opera, paratis feptis aut ftabulis
impelU folent.Exquo omni grege cum cen-
tii aut ducenti felediores fecreti fuerint , ce-
teri vniuerfim quoquouerfum libere adfpe-
ciei propagatione rurfus emittuntur:captos
&afferuatos tum minis tura fame fitique
eoufqueedomant, dum fermonem eorum
cepifle & intelligere videantur.Deinceps la-
uari,&:affufo oieo frequenterlini,& officijs
bencficijfque oranibus dcmulceri folcnt:
quibus ftudijs befti^ tam mites & obfequio-
(x redduntur, vt ipfos hominesin plcriique,
folofermone excepto, obfequijs humanis
apprime referant. Ex illis quiiriregno Scy-
ion funr, quondam vnus captus eit,qui to-
tuscandebat , & a Pegu indigcnis adoraba-
tur. Elephantorum omniutn Rex falutaba-
tur,veneracione & titulis plane diuinis adlii-
bitis. De hoc ^ofliden^p funeftum olim
bcUu inter colonosPegu & Scylon coortum
eft,ficut in terrarum iftarum defcriptione
fufius commeminimus. Qui in Scylon ca-
piuntur , ceteiisomnibusqui vnuierfo orbi
notifunt, &:fenfibus&: intelledu prazftare
creduntur,vel Indorum ipfoTrum iudicio &:
atteftatione, quilongi temporis expcrientia
hanc veritatem conhrmaiam pronuntiant.
Quacau.sa alio tradudi, pra: ceteris quo-
queaeftimnri &: amari folent. Officia (eu

ope-

HISTORI^ NA'

-bpersein Indi«afrequenti(nmarunt,vcdolia,
fafcesj rarcinas oneraque pluraaliadeloco
in locUm tranfportenc. H^c promifcucom-
iiia ab elephantis obeuntur > qui hunc in fi«
nem fumpcibus Rcgijs quoque aiuntur:
quorum li quisopera egeac ,cum illorum
xnagiftrofeu moderatore de mercede paci-
fcitur: qui extemporc rem Gonfe£l:urus,ele-
phaniitcoUo relidet,pedibusintra aures in-
lertis, manibus praipilacum bacillum, feu
ftimulum ferreum geftans,quo caputillius,
coloeovbi tefticulos paulo fupra aurium
Gonualle reconditos habet (quacausa quo-
que ex ilJius loci conditione facile doman-
tur)pungendo, leui vi belluam ahasimma-
nemdomac. Etephanto ad farcina geftan-
dam addu^o , illam rnagifter fune ita ligat
&c circumphcatjVC ex eo illa fufpensa hsere-
re poflit. Quo pacto iulTus a magiftro ele-
phas, promufcidearredafunem dencibus,
aliquoc vicibus inneitic inuoluicque,& pro-
pendentem extremitatem ori inditjeoque
habitu vafis eleuatis , quo a magiftro agitur
progreflum facit. Quod fi cui naui onus in-
terendum eft, beliuaingrefla illud imponit, '
&qujElitis lapidibus idadeo induftrie fir-
matjVtloco vacillare aut reuolui haud fa-
cile queatjdentibus adadis firmitatem priiis
experiens. Tormenta , & alia ferramenta
grandioraj funicuhs deligata,tanta facilita-
te proferre fciunt^ vt fere fidem traflcendat.
Biremes, fuftas,carauellas,&; ruueseiufmo-
di grandiores in httus tam leui nifu extra-
hunt, quafi nullo illae ijs oneri eflent , & vt
compendio dicam , feruitijsac rebus pro-
mifcueomnibus conficiendis deftinantutj
non lecus ac apud noftrates equiyijui trahis
merces & onera huc illuc ad placitum do-
minoromfuord prouehunt. Illorum eibus
eft oryza aquac permixta. Somnum Vacca-
rum,boura equorumqj ritu captant, genu-
bus ad decubitum flexis compofitifque.
^ Giim hibernis menfibus pluuijE increbre-
fcunc i fuo quodam annuo morbo infeftari,
adeoque grauicer furere,bacchari, & rabire
foIenCjVCamagiftris fuis £Egre coerceri va-
leant. Quo tempore extra ciuitatis portas
aguntur,&adarborescraflis& folidis cace-
nis ex pedibus religantur aut deuinciuntur:
ibidem cibantur , ibidem fub aperto ioue
ftabulantur,eoufque,dum deficiece hieme,
& pluuiofo aere confilefcente ( id quod a
Septembri menfe ad Aprilem fere exporri-
gitur , quo interuallo ipfis hiems cxigitur)
fimul vha furor ipforura deferuefcat & le-
niatur. Quo fatifcente, fponte lua ad fe re-
deunt, operafque deltinatas tanta confeftira
roanfuctudine exequuntutjVt mente motos
illosnumquam f uiflejquis atbitrari queat,
inreliquu ica mices U placidi,vc non ofFen-

:yRJE LIB. IX. 197

forum vcl aluum quis fubire audeatcitra
noxam.Si quis tamen petulantior eosludos
habere , & quomodolibet offl^ndere prsfu-
mar, illius iniurwe vindicandaeadeotenaces
& obftinati funt, vtnonnifi talione reddita
obliuionem eius fubeant. Jpforum dcnccs,
quigenmnumebur funt,in variarum rerum
ornamencum induftria opificum fccantur
&c pohuntur,vtinomnibus quidem vniuer--
fa2 Indix Iocis,fic maxima ex partein Cam-
baia, vbi ornatus varios prxftant.Exeo mu-
lieres armillas (maniUas Jndi vocantj fabre-
fadas plerumquegeftant , fingulisfere bra-
chijs decem vel duodecira confpicuas : qua
Gausa& magno ibidemnumero cornancur,
&aliunde tumex ^thiopia^ tum Mozam-
bique,cum loeis ahjs vberrim. imporcsJtttor.
In Seyloninfula Peguqueeldphancorum in
bellis vfus frequentiflimus eft,quorum den<-
cesadligatis enfibusarmant, lergaverdim-
pofitisturriculisfuperne oneranc , ex qua-
rum fingulis quinque vel fex armaci promi-
canteSi aut arcubus fclopetifque detonant,
aut igniuomis ex pice & lulphure malleolis
obuerfoshoftes infeftant. Ipfi alias per fe
clephahti damno nullograuiore in acie me-
tuendi funt , quam quodordines ftacioneC-
quemilitum dirimut, & hoc padofuorum
infultuiquafi viam paratiorem ftruunc, ex
quorum tamen omniniimero,fi vel vnicus
retrouerfus fugam parat, tumconuerfi ce-
teriquoque , ipfum fuorum agmen prot'6-
runr, & ftragem conglobati in conferta tur-
ba miferandam edunt.Glires murefquena-'
tiuo quodam diffidio formidat, nec minus
ipfas Formicas, quas,ne ptomufcidi feinfe-
rant,accurate obferuanc,fed & ad ignis afpc-
£lum,auc corraencorum fragorem, haud
niodicum pauent , nifi longioris temporis
confuetudine ad ea toleranda obfirmati
fint. Q^otiefcumquegregancurvna, fem-
per mas elatiore , fe.mina vero deprefliorc
loco ftare confpicitur. Ingrediences vel c
longinquo audire liceac, necdum vifos,tum
propter vaftorum pedum violentura illi-
fura , tura propter auriura diffiifaruro,quas
continenter & pandunt & ftringunt, conci-
tacura in aerecrepitura. Pro corporis fui
vafticace facis agiles func,ade6 vt curfu equis
haud longe pofteriores fint. Sed & glo-
ri£E laudilque cupiditate haud modica fla-
grant : nam quoties Goaz vel Exaltationis
Corporis vel AfcenfionisChrifti , velalte-
riufcumque deuocionis diei feftum Procef..
fione publica celebraiur , tum in folem-
nem comicacum quoqueelephaci adapcan-
tur , iunioribus praEgreflis , annofioribus
pone fequencibus : qui promifene omnes
cruces, & infignia Regni Lufitan ci,acapite
per Vniucrfum corpus coloribus natiuis de-

R 3 pida

198 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII

piwlageftantjfingulisinruper fupra tergum promouit. Quibuscommemoratis exenl-
quinque vel fex buccinatorcs,tubicines, auc plis cuilibec iam tacile patere poteft , quod
muficos alios prouehentibus,quos non tan- &: ingenio, & ratione , & glorix ftudio ho-
tum placido animo fuftinent , veriim etiam minibus non multo inferiores (int.Qu^ ve-
incellum tanta grauitate moderantur, vt roinplefifquehominibuscumpubhcainfa-
tum ornamentis ilhs,tum inlidentibus mu- roia quadam defideratur,pro acceptis nimi-
Ikis eos cxprefse non feciis ac homines fu- rum benefici)s reponenda gratitudo , eius
perbireplaneconfpiciantur.SedSdhocGoa: documentum miranaturae prudentia huic
quondam accidic memorandum 4 Fufta ipliquoquebelki2Eindidit,qusEnontantum
feu nauis quaidam grandior in httus extra- bcnefadoribus fuis ex tempore meritorum
henda fuerar. Qui id pr^eftaret, elephantus gratiam refundunt, fed illorum memoriam
adducebatur. Opus is aggreditur,fedprimo adpluresquoque annos fecum fidehter re-
fruftra ; dein vires vltimas coUigit, conatur conditam afferuant. Calendis lanuarij ele-
denuo, item fruftra.Qu.a re commotus ele- phantifta: ad Pro-regem, Archiepifcopum*
phantifta , criminationes in eum crebras &c Officiarios alios,xeniapro more loci pc-
coniedatjignauiam Sc infirmitatem expro- titum, oftiatira circumeunt; ad quorum au-
bra0», & ni inceptum opus confedu dar, las feu portas vbi deuentum eft , elephanti
incontumehameiusfeaddudurum, qui id cumquadam quaii humana reuerentia fc
pra:itaret,ahum,comminans. Quibus audi- incuroant modice primiim, deinde verd, fi
tis,tum pudore excitatus , tumirainflam- quid ftrenac auc munufculi acceperunt, in
matuselephantus ,excufris omnibus extra- genua fe totos demittunt ,quafi gratias di-
neis fuppetijs,opusdenouo tanto nifu &: vi- duri pro honorarijs quse magiftris fuo ( vt
rihtate aggrefTus eft, vt ex tradu illo violen- perfuafum habent ) nomine coUata lint*
tifTimomediusillicocreparetjeodemqjloco Poftea quoque a longo tempore , quoties
exanimis procideret. Practerea aUo quoque asdes illas obiter pra2tercunt,ad ianuas iUa-
tempore,cum reditum ex Cochino inLu- rum capite announc, & veteris benefadi
fitaniam meditarer,&nauisnoftr^ guberna- gratiam memoresrenouant. A negotijsh-
culum , caiu quodam ahcubi confradum, beri ijdera nonnumquara in forum olito-
in httoreredintegraripofceret ; ad iUud in rium prodeambulare finuntur, vbirapha-
teiTam,fuppofitis binis teretibus columnis ni,laduca & caulcs venum proftanr. Ex
(cyhndrosautvoluulos dicunt) faciUiisex- hortulanis itaque muUerculis , quae belluis
trahendum addudus elephantus fucrat. fautrices funt,iUis rerumvenaUum manipu-
Ciim vero &hiciuuenculus,& gubernaculi los aliquot obiedant. Tempore vero lUo
moles pondufque longe grauius & vaftius appropinquante , quo in rabiem furorem-
cflet, quam vt ab vno illo eraoueri pollet, queagifueuerunt,priufquam fuperiusdido
diftindisquidemvicibus aliquot illud ex- modo dearboribus reUgentur , plerumquc
trahere annifus eft fruftra; dum tandem vi- integrac feptimanae fpacio ante diicurrere fo-
lium fuarum extremum periculum faciens, lcnt : quas pone coniedantes magiftri,vt fti-
rem omnem incafsumcitraefFedum vllum pisauc pabuh quid furibundis belluis ero-
fe moliri cognouit , dolore & pudorc vi- gent, hominesinclamant: illarum rabiem
£tus, in genua fe pronum abiecit,plandum- coercere intetim nulla facultate valentes,
que &: eiulatumtam profundum fecit , vt crrorem fequi peromniacoguntur ;alongc
exftillantibus lacrymis oculi eius vn^iqua- tamen populum, vt fibicaueat,elatavocc
que madefcerent. Quem cum infuper ma- inclamitant. Cura furoris illius tempgre in>
gifter eiui, infpedatorum gratiam ,conui- difcrcce quoquou6rium bcftiae grafTentur,
tijs incefferet , & increpationes acerbiores nulUus refpedum agentes , nemini obuio
idemtidem ingeminaret,illumquevtad pr^- parcentes,omnia, vc lub pedes veniunt,pef-
fentium hominum confpedum pudefceret, fumdantesSi proculcantes , ita vt hoc fpe-
iuberet ; extradionem quidem iterum ag- ftaculoquidam nonmimis qujlraHilpani
grefTus is eft, at fucceflu non feliciore , etfi taurorum filueftrium venatione fuauiter fa-
neruos ad ruptionis vfque pericuium inten- turentur, ludi interim cataftropha non pro-
deret. Tandemadopem ferendam ilU fe- deunte prius, quam ex medio populo qua-
cundusinducebaiur. Cum quo poftquam terni plurelve profusa viia theatrj pretium
coUacrsviribus clauum ex vnda infolidum appenderinc. Sed ad forum olitorium re-
eoufque cxtraxifTec , vc iam voluulis fubditis deamus. Inter feminas illas qujedam quo-
incubarctjfuccefrutantilloillicoanimofior que coniidcbac , quaj elephanco cuidam,
factus, acccfTorium alcerum cum dencibus quocies praecciirec , aut olufculum auc fru-
tumcapiienoncanciim aboperiscontinua- dus aliquos obijciebat. Sed ciim p^ftea
tioneaudaderdifpulic , veriim eciam folus idem elephas annuo illo & folemni furorc
poftea machinam in commodum locu tu GorrcptuSjpcrvicosvibispafrimdiuagarc-

cur,

HlSrOKlM NA

tur,ad forum diiSlum quoqueobiterirrum-
pens , pcdibus omnia quse obftabant pro-
triuit &: comminuit. Cafus ifte tumultua-
rius ( vt fit ) prim6 omnes in terrorem,p6ft
in fugamegit, quolibet res fuas relinquente,
& vitx feruandac afylum quoduis proxi-
mum arripiente. In transfugis his cadem
quoque mulier modo dida fuerat. qua: re-
pentina conrternatione propeemortua in-
fantem vicina vanno iuxta Ce difpofitum
leliquerat, 8c proximis xdibus libifalutem
accurarat. Elepha* itaqufi nuncfolus in a-
rea debacchans, & furfum deorfum omnia
conturbans, ciim iam relido quoqueinfan-
ti proximus eflet, quantam tum matri,tum
fpedtatoribus reliquis trepidationem incuf-
ferit , dicere hic nihil attmet , cum prxter
mortem infantis , &:eius protritum lamen-
tabilem, nemo quidquam expc£l:are poflet
aUud. Quid fit ? Elephas in fieuiflimo fui
furoiis paf oxyfmo matcrnorum beneficio-
rum dudum acceptorum meraor , leni pro-
mufcidis appOrrctftae conta£lu infantem hu-
mo placide attolUt, eumqj in humile quod-
dam tedum officinaz proximas obditum
quafitutiflimum quemdamreceptum mol-
liter coUocat, adfurorisfui & graflationis
importunitatem interim nihilominus de-
properans. Quae res vc cuiuis merito admi-
racioni , fic fumroe cum primis matri piae
, gratiilationi extitic , qua^ filium miferabiH
internecione quafi iam defundum , praeter
fpem omnem faluum & adblandientem re-
ceperat. Simileshuiccafusin India quoti-
diani funt,quos ex ordine percenfere, tem*
pore abutentis foret-. mihihsecfaltcmtria
enarrare exempla aUubuit,qu6d&pra: ce-
teris memorabiUa eflent, & expreflum pi^
gratitudinisin vaftahac beUua& portento-
sa pecude fimulacrum apprime depinge-^
renc. Ad cuius exemplum & homines quo-
que diuina quadam ratione a Deo pecuHa-
ritcr donati fuos mores &: vitamcompone-
rent, fcirent,hanc vnam ob caufam virtu-
tem hanc brutae beftije a Deo fingulari con-
iiUo infitam, vt huraanas improbitatis quafi
capiftrum quoddam eflet,&: animi ad fero-
rumanimalium du£lu§ iimiles moderatos
manfuefaciendi. Sed de ingratitudine gU-
fccnte querimur potius omnes , quam vi-
canda ftuderaus.

CAPVT LXXXIX.
De ttrmatnra elephantorttm ex larrko*

EX Petro larrico commemorabo etiam
elephantorum armaturam, prout Ma-
gnus Mogor vtitur. Tormenca beUicaplu-
rima ad beUum trahit, quae in prim^ cbnfti-

^VRiE LIB.IX. 199

tuit acic,elephantes in poftrcma,quos hoc
armant modo. Frontem lamina conueftic'
fcrre.i,vel pelleindurati,qu^ idibus refiftat.
Probolcidi alligantur enfes,dentibus ptomi*
nentioribus pugiones . Quatuor turrita
propugnacula lignea tcrgo geftant, & m his
totiiiem militesarcu veUclopcto inftrudps-
Qui belluam rcgit, lorica vel fquamato mu-
nitus eft thorace. Numquam elephas in pri-
ma locaturacie, tum ne hoftiuconfpedum
magnitudinefua impediat , tumnefaucius
militum Ordines curlitando turbet,& obuia
qu£Eque profternat; fed in extrema ftatione
hxrct, vt fi forfan eatenus penetrarit hoftis,
vndequaque cmiflas bcUuasillius impetum
excipiant ac retundant : nam nullis etiam
armis inftrudx, ingentem fua probofcidc
ftragem edere folcnt : arreptos namque ho-
ftes in altum vibranc, humique deiec^os pe-
dibusproculcanc, vel certe, arietum inftar,
ferratainobuios froiateruunr.

C A P V T X C.

De yenatione elephantornw.

Llcet aliquas elephantorum venationes
mixtas fupcrioribus narrationibus fcri-
pierimus iam, praecipuam tamen hiftoriam
merctur quod tranllcripfitGothardus Ar-
thus. Soiet quandoque ReX Pegu venaiio-
nes clephantorum inftituere , quae quidem
vifu omnium funt iucundiflimje. Sunt au-
tem carceresinciuitate ad hunc vfum defti-
nati, qui ex columnis lieneis tanciUo folum
inceruaUo a. fe inuicem diftautibus conftant,
vt homines tranfmittant, belluse autem ifti
tranfitum nuUatenuspermittant. Quando
igitur venationcs inftituere Rex cupit, di-
mittuntur fcmellx quaedam elephantesin
filuam , quasad hanc rem cdodae , lingUam
fimul hominumiftorum intelligunt. Ante-
quam autem exeant femellae iftae , peculiari
quodam oleo partcs earum obfccenac inun-
guntur, cuius odorem dum percipiunt ele-
phantes mares , tanto amore erga femellas
accenduntur, vt,neglc£la omni circumfusa
multitudinc,inciuitatem &ad ipfos vfque
carcercseasfequantur. Hos dum ingrcfli
funt, adfunt ftatim qui pcflulum obijcianc,
&exitumipfispraecludant. Hoc fadto, fe-
mellae ftabula fua quaeUbec repetunt , quae
prxter beftiam vnam non admittunt, & a
venatoribus ftatim occluduntut. Remotis
autem femellis tandcm fentiunt elephanti
fecaptiuos,& Ubertate fua priuatos efle,
moxquein furorem quafi verfi,cotis viribus
fefe liberare conantur, exhibentque adftan-
tibus fpectaculum vifuadmoduiucundum:
gemunt enim & lacrymantur, currentes ab

R 4 vno

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGtl

vno loco in alium j 6c in homincs magno
cum impetu irruentcs , donec curfu nimio
defatigatijfudorem totocorpore emittantj
runc enim promufcidem in terram inferunt,
cantamque aquarum copiam ex fuis corpo-
ribus prouocant , vt adftantesomnes inde
madefiant. Ciim autem venutores ftabulis
illos includere volunt, femellas iteriim pro-
ducunt, qusE pra^cedentes eos,ad ftationem
deftinatam iiue ftabulum traducunt, quod
quidem tam anguftum eft,vt pr^ter beftiam
vnamnon admittati Femella tum progre-
diens ftabuloimmittitur , ipfevero elephas
ad columnam alligatus ibi detinetur, donec
mocrore & inedia confedus ( cibum enim
potumve aUquotdiebusnon admittit)cicu-
returjquod quidem ododierum fpatio fieri
Iblct* Quo fado, miniftri ei adduntur qui
curam eius agant,& ad bellum aliaque ofti'
cia cum affuefaciantsmagnus enim elephan-
torum iri belhsvfuseft, fiquidem quatuor
viri vni elephanti fimul & fepiel infiftere, &:
(cfecontrahoftem bombardis , lanceis , ar-
cubus gladiifque tucri qudm rediffime pof-
funt, ciim nonfolum ingentifint magnitu-
dine robore , fed & pellem habeant tam
craflam , vtdifplofioni fcloporum , praeter-
quam iuxra tempora &oculos,nequaquam
cedanr.

C A P V T XCI.

Alm elephantos f^enAndi modus*

NOua quoque ratio capiendi filueftres
elephantos vifitur,inPatan elephanto
infidentesaliqui infiluamabeunt, vbi cum
elephantum quempiam aduertunt , in cer-
tameneum prouocant.Congrefii igitur ele-
phanti, dentibus (c inuicem apprehendunCj
& in terram proftetnere conantur.Dum ve-
ro ita exacerbati fibi mutuo refiftunt, ad-
funt a tergo qui pofteriores alterutrius pe-
des funeconftringunt : quod quidcm non
vfqueadeo difficiieeft,elephanto cicure fil-
ueftrem dentibus ita continentc, vcpedes
mouere non poflit. Hoc igitur modo liga-
tum fame domare folent, fi viuum cum c
filua producere volunt.Quod fi eum incer-
ficere eft animus, facih id negotio perficere
poflunt:quod quidem faspceriam fieri folec
propter dentes tantii m, qui hoc loco in ma-
gno pretio habeniur , & a Chinenfibus ma-
gno numeroauehuntur.

CAPVT XCII.

T)e fide ekphAntisT^egis m AuuJi.

CLaudnt hiftoriam elephantorum ipfb-
um fides. Quidam Rex Pegu com-
cnflb prselio incerfecit Regem in Auua.

Concidit autcm fimulclephas Peguani,qiij
confcenditin bellua fui hoftis. Illamortem
fui domini asgerrime ferens , inquit Got-
hardus , tocum diem eiulando &L lacry-
mando confumebat,& vix perfuaderi pote-
rar, vt vel parucibi guftarec. Videruncequi-
dem mercacores noftri ipfimec eura lacry-
mancem.Ec licec in locum elephatui Regij^
quiin acipoccubueratjConfticutus, duosfi-
bi adftantSs haberec miniftro§,quieum con-
rolarencur,8£ roonerenc,vt depofico tandcm
lu£lu,cibum caperet &:lactaretur,quod lon-
ge potentiorem iam dominura nadus fuif-
fet, parum tamen proficcre apud eum potc-
ranc ; finem enim lacrymanai facere nole-
bat , & in fignurn ludus fui proraufcidem
lemper interram propendentem habebac.
Tandem camen ciim quindecira iamdies
inludu fuiflet, appofito itcriim cibo vcfci
coepic , quod Regem quidem non parutn
exhilarauit > qui dentcs demortui fui ele-
phanciad ftacuas idoloiacricasadhibuit,qua-^
rum quinque, humana (pecie & mirabili
afpedu pararicuraucrac. Sedebantillac cru-
ribus in formam crucis difpoficis, &s nihilo*
minus tanta altitudine erant, quantum vix
ladu lapidisaflequipocuifles,digitis pedum
viri aliGuius ftaturam fuperantibus. Has fta-
tuas auro vndique obduci,& in patente loco
antc aulam fuam collocari iqflit.

CAPVT XCIII.
De caoch,

REgredior ad Americam , ne omittam
caoch. Animaleft tresdodranteslon-
gum , pilo veftitum nigro promifcue cum
candenti, fed ventre fuluo.Claraans nodu,
Hbumanas imitatur voces . Suis inftar cd,it
mayzium cunkvirec , necdum fpicas con-
coxit Sol.

C A P V T XCIV.

De cane quodam Vlyjpponis,

PRo confirmanda fide, augendoqj cul-
tu facertima: menise, nouum in vrbc
yiyfliponenfi & mirandura prorfus cuen-
tum narrabo, quia dum hxc fcribo,in om-
nium admirationc & hngua verfacur. In
tempU D. luftae vieinia artocrearum qui-
dam artifex habitat , qui domi canem alic
mediocri magnitudine, denfo rubore, non-
nullisalbis maculis diftindum ,& norainc
Tudefcu. Duosante annos Chnftii ciim in
niuco velo defertur ad ?grotos,coepitCGmi-
tari, ciiraex dido temploexit. Et quara-
quam primo tempore minime notabacui:,

ab

HISTORIiE NA

abfeptem vero odove menfibus attentius
id obleru Atum ett, cu m nonnullis alijs quae
mento viia funt mjrabilia.Ia piimis quotief-
cumque paruum cymbalum ( cums fonitu
admonentur vicini ad Domini corpus ho-
norandum ) vel campana e turri xn con-
crepantjdomo erumpitceler, accurritqj ad
templum feftinanter , eoquccircumquaque
luftrato repetit domum. Ciim vero ad tem-
pli oftium egredientis Domini paruu cym-
balum alterum iignum edit,incredibjli velo-
citace redic ad templum, ibique profpedans
confiftic , donec fub pallio iiue vmbraculo.
Sacramentum iam procedat. Tum repe#o
cumalacritatefaltu , tranfmigrat ad canen-
tes pueros, initium pompse, huc illucverfus
in pertranfeundo fa:pius repetens,quafi ip(c
<vdYrbanam reuerentiam , & vcnerabilem
comitatem difponeret pompam. Manfue-
tuslicetciimnaturatum familiaritatecanis,
id temporistamenobtemperat nemini,nul-
lum fequitur ,nullum agnofcit, ne herura
quidem vocitantem.Sicad jegrotivenit do-
mum: lic in propatulo , aut m platea expe-
^tat, fic redeuntem Dominum adtemphim
iteriim deducit, iic manct vfquequo recon-
datur in facramcellulam , mirusjille ance-
ambulo.

Semel nodu excitatus clamore cymbaii,
cum vellet more fohto pergere , ianuam rei-
perit interclufam,coepitque vnguibus fre-
quentcr pulfare , faucibufque vlulare vt
oftium folueretur: nonexauditus , heri dor-
miencisGubile intrat,circuit fxpe infufurras,
clamitanfque,& fatis ea arte exitum fibi dari
flagitans. Hic autem vel a fopito hero non
auditus, vel a nolente contemptus,adijc an-
cillam adhuc vigilem, & domeftica famula-
tusofficia peragentem: inlilijtiudibundus^
veftis oram leui dence momordit , perduxit
adianuara , eaque patefada ab ancilla , ad
templum procurrit,comitatufq5 Chriftumj
domum repetiri& eodem pado,haudinat-
lenta ancilla,vngue ftrepente pullauic , por-
tamque fibi aperiri fecit.

Ciim iccrum alia viceChriftum di£to iam
modo pra:cederet, baiulum quemdam of-
fendit dormientem ad fontemRoris,tenen-
tem capiftro beftiam : hunc allatrat vehe-
menter, vnde expergefa£lus ille,genuaillic6
venerabundus terrx applicuit , &: fic a cane
eft dmiillus. Ruffus eadem data occalione
teperitrufticamfeminani infidentem afello,
Ea vifacommoueturacriter canis , ftatimqj
eam affiliens admodum latrat. Illa perterri-
ta, & a nonnemine monita defcendit,& ge-
nibusprocumbens, nonampliiisacane mi-
petitur. Biduo poftfubrepcum in D.Engra-
tia:viuifici panis Sacramcntum, ciim Chri-
ftus fimili pompa vedarecur ^ luamque fta-

TVRifi LIB. IX. 201

tionemoccuparetcanis , en equitatemegre-
gieNobilem ; cjui Siipfe impetua latrantc
cane pecitus,ab equo,vt Chriitum tranfcun-
tem pronus in terra & pedcs honorarct, de-
fcenderecoactus fuit. Equusinterea vngula
percufleratcanis manum , vt eiularetcon-
querereturque. Et licet dolore vrgeretur, fa-
mulo tamen,qui abherofuo,vtilium medi-
catum duceret iuflus fuerat , reftitic valen-
ter,& claudicans petidulam gerens Ixfara
manum 3 non abfcelTitdonec morem fuo
morigeffiflet.Qjao fado redijtdomum,ma-
numque, cui medendum erat , domefticis
porrexit. ■

Obiueratquis (vtlexeft) extremu diem,
ad cuius cadauer terrst mandandura iam
campanseinfonuerant, & canis more folito
adictemplum, &c ahquoties oberrat,fed pal*-
lium, & cetera exeunti Chrifto parari folita
non confpiciensjdiuertit domum , nec vltra
petijt templum; & pluries hoc idem illi eue- '
nifle, manifertum eft.

Viginti quatuor horaruin fpatio adfuic
conclufo Sacramento in reprsefentationem
fepulchri Hebdomad^ fandae. Quinimocu-
babat fubtus monimentu dormitutus, alias
interiora ceplileni deambulatione circumi-
batjalias per gradus fcandens,quieto corpore
fixoque obrutu contemplabatur Arcam.

Ingenti (exus vttiufque turbi frequentiiTi-
mum erattemplum in 0£taua Pafchae , fta-
batque iam ornatus fuper indumentis ad
aram Prior vt fandara Hoftiam depromeret,
& ad aEgrotum deferret; cum femina qu£E-
dam veftitu non vulgari,quamquam vulga-
taturpitudine, pet tranluerfum oftium in-
grefla ftaret. Hanc vc canis videt,extempld
accurrit, & furore admodum turbulento &
terrifico terquate'rve eam aflilijr. Pudore
tangebatur mifellafimul & ftupore : veriim
fimulatque, a ctrcumftantibus monita , ge-.
nuafua inflexiflet,& folo applicuiflet, canis
abijc , ab vlteriorc periculo eam liberam re-
linquens.

^ Varieartes,modiquecoplurestentati funt,
cjuibus canis ille ab hoc more compefcere-
tur, fed fruftra; quin potiiis noua excrefcunt
quotidie indicia, nouaqi,quJE metasnaturie
rem tranfgredi fuadent,comparuere veftigia.
Eftercbatur aliquando Chriftus Dominus,
ca:leftisvi£E cuidam xgroto futurus dux , in-
teiimc]ue Preft^yter D. Antonius Meftrius
eiufdem a;dis oeconomus , ianuam occlufic
quaafcenditurOdeum,&; quoiam canis va-
gabundus arcederat.Quicum defcenfurus,
oftiuin efle claufum vidiflTet , iteriira afcen-
dit, & per lignatae frontis mtercidia circum-
curfans,per ea f^epenumerd intromittebac
caput, vtomnestimerent,ne canis,ni refera-
rctur ianua , zd tempU pauimentu e fummd

202 lOANNIS EVSEB:

caderec. Ideoq; Meftrius Odeum fubitjpii-
moque icnlx oftio,vc ante,obreiato, canem
pellit:quicum obclaufam iliamianua, qud
ininiis foiicum officium prodeunti Saluatori
exhibere poirec, vi detinerecur, adeo ingen-
tem excitabac ftrepitum, turn ore tum vn-
guibus perftrepens , tantaq^ cum vehemen-
cia mceftancer iatratu templuin complens,
vc ianua ilHco aperienda tueric : quo fado,
magna vi feeftudit, &: perniciirime per me-
dias curbastranfuolans,anceomnesie foHta
in ftatione locauit. Non defuit qui exiftima-
rec, canem , puerorum deGancantiu amore
& blanditiepelledum,eum locum require-
re: quod vc experimento conftaret,ne pueri
pr^eirenc , femel ftacucum eft j nihilo tamen
lecius canis ex {blito fe fticit. Accidit aliqua-
do , ei carnis fruftum obiedum fuiile , vt (i
quo pado a fupernaturali illo inftindu auo-
cari poiTet expenmentum caperetur,quam
illevix iemel atqueiteriim admorfam reli-
quit, maxima quapoterat pernicitateadlo-
cum (e fuum iiftens.Sennel fanluius fui heri
ad hortu,qui CoUegio D.Antomj adiacet,
tendenSjCanem fe comitantem nullis non
minisconabacur repellere,nec vt fe defererec
obtinere poterat.Statim veroatquecymbala
Ciiriili Corporis delationem periignarent,
vltro famulu deieruic ,citatoq5 & continuo
curfu tcmplum acceffit. Aderattunc ance
templi illius oftiiim iuuenis quida Gonfaltis
nomine,&caninoti(rimus prx cunctis; quia
tamen eredus ftabat., in ilium beftia valido
impetu irruit, complicare genuacoegit, ac
tumdemum dimific , locum de more di-
duclo foras Sacramento occupaturus.

CAPVT XCV.

Mirmda ammalium obfequia.

Flnio iftum Librumj folum admiranda
aliqua animaiiumobfequiacomplexus,
quibus fandorum hominum innocentiani
6i manfuetudinem integrje naturse veneratji
funt; nam & \\xc rara funt, &innatura:vfu
6<:ritibus nonoccurrunc. Columbano Ab-
bati vrii in fiiuis obcemperauerunt. Heleno
on igricrocodiiique. Hos inliiienstrans flu-
uiuibat,iilos autem farcinisonerabat.Haud
ica repence manfuefcerenc liiueftria aquati-
caqueanimalia,nili in iiomine manfuetudi-
nis vim fentirent cui obfequebantur.

Marinusin Arba Daimatia^ infula natus,
apud Anminum vitam foUtariaduxit.Cum
autem aliquando cellam fuam verfus ab vr-
be Roma rediret,a(ellum,quoin via vteba-
tur,vtfus terribitisinuadens peremit.Illevr-
fum tenuit,& vt afini vices fubies,ad cellam
vfque ie deferret , iuftic , fubicd fiiueftiem

I NIEREMBERGII

exuens animuimmanisbeftia', dorfum ho-
mini praebuit ,cuius afeiio non pepercerat,
Diceies huroanitatiseiusconfcia , quoniam
ilie amifli iumenti iaduram pafius,m aufto-
rem damni nonexcaduit.Neque indignatus
eft,fed tantum feruitio eius vlus,quo proba-
retpofte fe ab ipfopoenasexigere , fi veliet,
cuiusdorfo potuit tam imperiose infidere.

Ciochario Britannorum Rege venationi
indulgenre,aper a venatoribus atluSjadDei-
colum Abbacem confugiffe perhibetur , &:
abeoferuacafiiueftiis beftia , tutiorem ie in
Deicoii iinu putauit,quam lifiluas fuga pe-
tijlJ et, praziagio quoda lenitudinis piecacifqj
eius.Qui iniequebantur , pepercere belluse
ob reuerentiam viri , nonauii eam liederej
qu;e fe(e fidei commiferat Sancli.

Marianus quoque Bituricenfis cacnobij
monachus, bubulciofficio defungi no dedi-
gnacus,aprum ad fe confugiente tuiatus eft.
Canibus mfequencibus imperauit ne illum
tangerent. Mira res ell;canes obedierut,aper
difcedere noluit:& cuius benignitate fe ier-
uatum agnouit , eidem veluti iampridem
manfueiadus liumiliter adhxlit.

Alia eiufdem generis fera ad Bafoli Rhc-
meniis Abbatis ceilam confugiens,pedibus
eiusprouoluta iicin tutofuit , vccanes, qui
magno curfus impecu iam cergo fugientis
imminebat,repente fubfifter^t.Tunc Attila
venatibr rera adrairatus, praedium quodibi
habebac, Abbati conceffit, dignum omni
beneficio afterens,cuius &; manfuecudinem
aper,&virtutemcanesteftati lint.

D.HieronymuSjCiim inuidoru malitiam
fltque infeftationes neferendo quidepoflet
reprimere,Romaceflic.Manfueci enim pla-
cidique hominis propriiim eft , dare locum
improbicatibus aiiorum, neq; cum pertina-
cium malignitatecotendere.Sedcui Roma:
jfiomines aduerfaBantur,in Syrise deferto fe-
raeferuierunt. In Bethlemitico deinde mo-
nafterio manenteieo poiita ferocitate blan-
diter adi j t,&; reiiquis qui aderant metu deia-
bentibus, ipii pedem fpina vulneratum por-
rexit: fanacus famulatum exhibuic,nuliique
iam Monachorum mecuendus afeliumad
pafcua educebac,reducebacq;ad ftabulum,
agafonis fungens officio, qui quondam prx-
donis fundus fuerat ferocicate.Nempe non
potuit, vbihofpitis benignitateexpenricoe-
pit,nec ab eo prorfus diCcedere, cuius bene-
ficio fenouerat conualuifte.

At etiam timidiflimu animal cerua dum
venatorum teia faucia fugeret,ad Baftanum
Epifcopum Laudenfem (erecepit:qui perfe-
quebantur , miraculo obftupefafti ftetere.
Quidam vero licentius accedens , eam de
manu Epifcopi eripere voluir.fed ipfeprere-
ptus a diabolo vexari coepir.Epifcopus aute,

qui

n IST0RI4 NA

q[ai beftiam blande ahiiceque exceperat, &
clemccerfuerat tutatus.nec in hominis vio-
lcntiam irafci potuit , ab immundo fpiritu
oppreiTum miieratus incuni3:anter priftin^
rc(lituitii\nitati. Idem igicur & tutel^ fidem
&c patientiac benignitatem feruauit , amicis
inimicifquc iuxtafauens.

i£gidius quoque Abbas ad oftia Rhodani
fohtatius manens,& hominibusincognicus,
cerua lac prxbcce vixit;fed dum illa a vena-
ticiscanibusagicaretur, prxpeti fuga cdlam
ipfius pecijc,&; tr^ pida ac folico moeftiiis im-
mugiensance fenispedesperuoluta iacuit,vc
cuius humanitatem diu experta fuerat , eius
etiam auxiho ab imminenti pericujo tegere-
tur. Igitur illo orante canes propiiis accedere
nequiuere. Vnus auce de venacoribus (quia
locus vepribus obdudus erac) incerto fagitr
lara dinges,Abbaci vulnusinflixic.Poft hoc
jpenecrances lacebram, reperiunt fenemcer-
ttamque luxca accDbancem,&rehgione qua-
damconcuflis animis procidences , veniam
abeo,quem imprudenter Ixferanc^fupphci-
ter pccijncacqueimpecrant , & ceruamdi-
raittuncincactam.Tamenim flle hbenter ijs
a quibus vulnus acceperat offenfam dimiht,
quam pro cerua orauit pari fimphcitate, &c
de ipfa fohicitus, &: in iUos micis.

Ad Remigiu Rhemenfem Archiepifcopu
pafleres aduolare fohcos accepimus, 6c de
manu eiuscercatim cibu capere.Cur ita,nifi
quod non fic cucofe pafci pofleui apertiscA*
pjs pucarunc,vt in mafueciflimi Pr^(uHs/inu.

Blafio Sebaft^ vrbis Epifcopo infohcudi-
pe perfecutionem dechnanti filueftre^ aui-
fuljE vidijm fuppedicarunt.
A ludQco Regis Bricani^ fiho,dum cocern-
pto regno foh Chrifl;o feruirec,columbas pi*
fcefqj efcam manu porreda acceptafle feruc.

IuonemPrefbyterum>ad mefam recum-
Ijencemj auis quasdam albo viridique colore
fpedabilis de improuifo adijfle dicitur,&ta-
gi fe ac CQtredari ab eo pafla,poft acceptam
bcned^£tionc auolafle.Teftata mihi videtur
paturam eius non guftu folijm,quo (e ilhli-
berc atq; vltrd obculit, fed etia pennis varie-
^ateque cojoru Jn candore fignabatur men-
tis puriras,in yirore fpei alacritas, in pluma-
tum moUifieanimi leniiudo atquefacihtas.

Ma?centij etiam Pidauenfis Abbacis hu-
liianitas effecit, vt agreftes volucres non cu-
pidiusarbocumramis quam manibus eius
infiderent. Panis micis auc critici granis ab
jBO paftse aUolabant.Hinc difcamus non fine
bene^iicio eos dimictere,qui fine hae^itatione
noftr^ fe crediderint fidei.

Seuerus Agathenfis Abbas paflerem ad-
uoiancem ica humanicusex,cepifledicicur,v£
fumille fradlo crurealiorum aucupiu effu-
giflet,ipfe iu^ precacione fan^cum dimiferic.

'VKM LIB.IX. 203

Qui enim benigne alios accipic,facilc quod
3 Uomino pecic impecrac. Scriptum quippe
cft, Manfuecis dabic graciam.

Francifci quoque Affifienfis lenicatC aui-
cularum audacia mirabiliore fecic. Ad pr^-
dicancem eu confluebanc,nequc refugiebanc
manu eius,vfque adeo obfequentes, vt non
nifi ciim ipfe luffiffec abirent , non nifi ciim
ipfe innuiffetgarritum comprimercnt ; non
quod iufla inteUexerint , fedquod iubentis
audoritate virtutemque fenferint.Cum ali-r
quandoin liorto incerfrutetadeambularec,
cicada ficulneam hnquens,fuper euocancis
manum confedic,&: Deu laudare iuffa,voce
tinnula gutture fiftulato fuauiorem lolito
ftridorem edidit. Hutpanurn igitur confor-
tium effugere fohcic beftiolas, Francifcura
omnibus ex manfuetudine applaudentem
creaturis adire non timuerunt,neque potue-
runtnonobtemperareimperantijCuiiamdi-
uinaineratvirtus.TaUbus enim di£lum eft,
Si monti huic dixericis, ToUere , & la^ta te
in mare, fiec.

Brigida virgoapro ferocifliimo,&quiin
pecudumgregem repenceirruerac , prseftd
occurrens vfqueade6 reddidic micem,vtei-
dem gregi ipfum pr^ficerec paftorem.Icaque
tam modo immanis feratam teneUas oues,
quas laniatum venerat , mox & ad paftua
educere,& paftas reducere domum ccrpir,
VoluitautemDeusbeUuse feriratem virgi-
nis humanitati cedere,vt oftenderet, quanci
apud fe ponderis effec talis virtus. Ad manr
fuetudinisgloriam omnia ifta animalium
obfequia refert Marulus.

CAPVT XCVI.

De dominio in animaUa S.Patris Jofephi
Anchieia^ex Soaetate Iesv.

NEc minora animalium obfequia fan-
diffimo Patri lofepho Anchietx ex
noftra Societate narratur prseftita. Iter cum
indigenarum Brafilienfium comitatu facie-
bat,vipera iliis obijcitur in itinere^eft autem
huic colubrorum generi veneni virus fupra,
quam in Europa notum fit,cecerrimum) ea
conlpeda comites terrore perculfi diffugere.
ReuocatiUos Pater,iubetque viperam ad fe
venire.Paretillarquam apprehenfam fedens
fibicoUocat ingremio, manu^j demulcens,
occafionem capcauitmulta de diuina poten-
tia difputandi,naturam nuUam efle demon-
ftrans, quje non hominis imperioobtempe-
rec,nulla re diuinam legem violanci. Longo
fermonein hanc fencentiam abfoluto,mul-
tifquc monitis indigenasad Chriftian^ legis
obedientiam adhortatus,viperam fua bene-
diclionedonatam placidc ab fe dimific.
/ Aliam

204 lOANNIS EVSEBl

Aliamitem vipera alioinitinereobuiam
habuit, qua exterritus comes pedeto refere-
bat:fed reuocacus a Patre , fugam repreflit.
Pater,viperam pede calcatamjveluti fubfan-
nans , vt fe ferirec , & iniurias conditori fuo
fadas vlcifceretur, hortabatur. Illa collum
erigensjcaput huc illuc fledebat innoxia. Ita
luain Deum fiduciacomiti praelucens , ad
mentem inDeura defigendam,eade ratione
quaaltera,monito adiedonecui hominum
noceret, abire permifit.

In Colonia lanuarienfi,montibufque ad
Caputfrigidum pertinetibus pantherx ver-
fantur,atque ad vfq;litora delcendunt.Dum
hsEC loca folito cum comitatu peragraret,
nodeq; oppreflfi mapale fibi de more extru-
xiflent , curatilq; corporlbus ceteri quiefce-
rent,noclis filentio Pater more fuoad agen-
dum cum Deo e tugurio egrediturjlongoqj
interuallo rediens , racemos feu corymbos
pomorum eius regionis , quas hananasvo-
canr, accipit,eafque foras proijcit,Brafilico
loquens idiomate: Capite vos,o me&,fortio-
nem vejlram. Ko^nus a fratre,qui illi comes
crac,cuinam bana/ias id no£lis proieciflet.
j\/m,refp6dct;///j(^ fociabias. yi^nQ. faclo dua-
xum pantherarum veftigia humo imprefla
apparent ^quseillinodu oranti afiederant,
peradoque Ipatio oradi, ad vlque tugurium
ledeuntem profecutse erant. Diuino vtique
inftindu hominem ab omnihumana labe
purum,&diuino charum Numini, pro ca-
pcu fentictes,vt animantes alias adamabant.

Dum in Sebaftianefi CoUegio moraretur;,
vnusc CoUcgitFratribuSjVt de pifcatu in an-
nonam Collegi) prouideret, in pifcacionem
cum pifcacoru familia exierac. Pifcaciolon-
ge ficbac ab vrbe in finu quodam , ac prope
a:ftuarium ad infulam quam Maricanam
nominar. luic cumilliseciam Iofephus,cum
ne per eos dies , quibus duracura pifcatio
eraCjMifl^g facrificio carerentjCum vc tempus
illudab interpellatoribus vacuu, cum Deo
,in ea folitudine traduceret. Incredibilis pi-
iciumcopia omnes rapuit inadmirationem:
quos ciim ad falitione lcgiflent, ingens ma-
rinorum coruorum,aliorumque aquatilium
auium numerus ,adexpofitamefcam aduo-
lantium,magno erat operi impedimenco,vc
operam crebro incerrumpere ad easabigen-
das necelTe eflet. lofephuseas iuifttinde fa-
ceflere,Brafihco lermone fic allocutus: Fos
htnc fecedite tanti^er , dum hi junt in ofere,
.nequc ijs molefA fttis : cttm hinc difceferimus,
tunc redthitU ad dtarium vefrum capefen-
dHW.Qnzd verbailla vim habuerint huma-
jios icnlus ni auibus impiimendi, feorfim
quietajfinem operis expeftarunt. Profedis
-inde cum lofepho Fracreque pifcacoribus,
grcgntim ad vorandas rcliquias accurrerunt.

I NIEREMBERGII

Verum inter faliendi opcram (eode^^mnejan
aliodie?) ciim n\axime operi eflent inten-
ti^ in aduerioliccorc panther*E duaeincencis
oculis in pifcacores apparuere. SignificauiC
Frater,Iofephi comes,opcare ie eas epropin-
quo fpedare.Refpodit Pacer,abfoluco opere
fore eius rei poteftate.Intetim pantherae (e
recipiut. Admonitus ea de re Pater, magna
voceijs inclamat, paulo poft vt redeant,eire
qui iplas velint cominus adfpicere.Confecto
opere,duabus confcenfiscanois, Patercum ,
toto comitatu finumtraijGiunt,ad littufque
accedunc. IllaEtum inlictore placide fe ipe-
«Standas praEbenc, vc easper ocium adfpicere
omnes adfatietacem pocuerinc. Saciacisiam
omnium oculis, Pacer accepcam folicoruiu
pifcium partejii ijs proijcic:illa£ quafi fuo de-
menfo concenc^e abierunc.

Eodem inliccoredie aliopifcandi falien-
diqueoperiincencisalijs,cum feacoecu, di?
uina liberiiis conceplandi causa fubduxifler,
fpatio trium quatuorvehorarum plus niiniis
defideratus eft. Eum, veftigia fecutu^ , tan-
dem in littore fedentem Frater illius comes
inuenit, 6^ illo ipfo tempore maris zeftus ac-
ccdebat, qui, quafi-diuinoimperioaccepto,
ciim prseter eum finem ,vbiIofephusfede-
bat, longe fludus eieciflec,ab eius camen
corporeitavndascohibuit, vtaquaEiUi & a
fronte &L vtroque ab latere , quafi in finu m
didudae , ac veluti in parietes eredae , nulla
contadum alluuione , ac neafpergine qui-
deni circumfepirent. Diceres Rubri maris
miraculumin cranlitu Hebraeorum renoua-
tum efle.Noaudebat Frater intravndarum
hiatiife mfinuare , fed extravltimos fludius
quanta maxima poterat vocis contentione
Patrem copellabat. Ad vocis clamores ftre-
pitum etiam fragoremqj aflerumaddebac.
Cumque ne fic quidem fremicum maris fu-
perarec, neque alco concemplationis fomn»
CQnfopitum lofephi animum exdtaret,frc-
tus &: ip{e diuinopatrocinio,didu6tLi intrac
aquarum feptum,Patremqjadmonet,tera-.
pusefle hofpitium repetendi. Abeunces vn-
dx fequebancur; prseunceque Patre , talos
fubfequencis fracris alluebant. llleterricus
periculo, Patremanteceflic. Eura Pater le-
nicer verbis increpans , Nefcts, quia venti
inare obediunt ei? eimevc prohibuic. Prascer-
greflis tandem extremam alluuionem,tuni
mare fitcore totocoacquatum apparebar.

In reditu a pifcatione,cum itcr facerent ad
S.Barnabam, fimiii praegrandem barbatum
(quod ijs in locis nouunV non eft) in arborc
infidentem fagitta vnus e pifcatoribus con-
fixit , ad cuius cafum ftridoremque ingenS
fimiorum grex quafi ad funus patrisfamilias
accurric magna confternatione : tumpifca-
tores eos quoque intcificere in cibum ado-

riuntur

HlSTORI^ KA

tiLihtiir (tam grato enim guftu Brafili illis
Ve(cuntur,quam aliae gentesliCEdiculis,(bil-
lis,ac leporibus;nec mirum,homines,quiia
funama lauticia humanas carnes habeant, k
pecude corpore humanam Cpeciem referen-
te non abhorrere:)ab ipforum camen caede
Pater pifcatoresprohibuit,monicos tantiim,
vc e ridiculo pecore ludum captarec.Ec quo
maiorem pifcatoribusobled:ationem adde-
ret ,llmijs lingua Bralilicaprsecepic , funus
fuorum ciuium vc profequerencur.Tum pro
fc quifque multo ftridore &C belluino plan-
du obtemperare contendunt ; ciim alij per
plana qUadrupedarenr j alij perarbores ex
ramoin ramum , Sc ex arborein arborem
tralifijientcs exequias & ipfi fubUmes pro-
fequerentur,liorridifquevocibus,ridiculif^j
fannis vcrique,vt potera.nt,in fuumgregem
gralTatoribus miuftascasdes exprobrantes.
Hac funebri ponlpa ciim milerse beftioIiE
ad duarum ferme leucarum fpatium fui
gregishoftibusludibrio & obledationi fuif-
lenc, advicum iamaccefferantracnerurfus
a vicinis violarentur, iulfit eas Pater in fuas
fedes redire. Illjecommeatuaccepto, infil-
U.1S fe receperunt. Non commiierationefo-
liim illarum pecudum,aut quod illarun^ lu-
libus dele<3:aretur,Pater haec faciebatjfcd vc
diuinam legem in honorem adduceret ,tar-
dafque indigenarum mentes ad fui condi-
toris cultum yenerationemque excicarec:
quippe docebat eos, omnia condicori vni-
uerfi parere;& ijs qui diuinis prscceptis inte-
greobtemperantjomniainferuire: quod in
vipera etiam, vti fupra retulimus, alio cem-
pore ali js oftenderat.

Ciim femelcanoam afccndilTetjVt vrbem
repeteret,Petrus Leitanus e Societateipfum
comitabacur . Erat malacia fumma , aeftus

T VR^ LIB. IX. 105

grauisac moleftus , traiedio aliquot leuca-
rum, neque vUa aura afflabar. JEgrc cam
cx\i grauicatem ferebat Leitanus. Videt in
arbore lofephus tres quatuorve quaracics
infidctes( eae funtauesgallinarum magnitu^
dine , purpureo coloie in flauum vergente
Ipecie pulcherrima ) eas lofephus Brafilico
(ermonealloquens, Ite, inqmtycogmtas coa-
fangumeaf^ vejlras accerjite , nojlrum^ iter
volatuveflro inumbrate. excento collo
vocem , quafi accepci imperij fignum mise-
rc; indeque auolances , paulo poft magno
gregeredierunc, denfacjeque innubem cam-
diucanoamfuperuolantes vmbram fecere,
donec Ipatio leuc^ vniusdecurfo,lenisaffla-
re coepitaura Fauonij : tunc Pater auium
dimifit comitatum. Illae quafi imperio per-
fundlae, officiosa crocitatione, & multis Ise-
titiac fignis auolarunc. Hoc idem Leicanus
Sacerdos fadus poft lofephi mortem mul-
tis'grauibus viris prasfentibus iureiurando
incerpofico publice affirmauic. Nec mirum,
ad hominis voluntatem cum Dei voluntace
coniundtiffimi , naturas omnes fe adtem-
perare.

Compercum quoque fuic, ipfum folicum,
cum icer faceret, porredo brachio auiculas
accerfere, iubereque fibi digito infiftere , ac
Deum Iaudare,auefque iUi obtemperare fo-
litas: & cum diu cecinilTent , quafi ipfarum
penfo perfoluto , eas verbis illis dimitcere:
^uando fat Deum laudajlisy abite cum pace.
Idem fccifle & hirundines , cum inDomo
Spiritus fandi e feneftra fui cubiculi foras
profpediaret.HsEc aliaque,dum in Prasfedu-
ra Spiritus fand:i Societati Iesv praefuit, a
Patribus Fratribuf^ in ipfo obferuata funt.
Ifta ex Vica fandi viri excerpta huc adfcri-
pfimus.

5 lOAN-

206

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE lESV

HISTORm NATVRiE

LIBER DECIMVS.

CAPVT primvm.

ERGO adauium atnplif-
fimam nationem. A mi-
nima exordior; maximi
tamen miraculi in ortu,
in morte , in reuiuifcen-
tiajinfe tora. Indi hoit-
^tz.iltototi vocant. Mi-
fiima elt; ( iic lila defcnbit Francifclis Her-
nandus ) plumis variorum pidacolorum;
quibus incextis , & miraquadam inter fefe
fubtilitate compoficis ac indullria cohaeren-
tibus, Diuoruform.as,&:quarumuis aliarum
rerurnjindiftinda fimilitudine,Indi artifices
exprimunc imagines.Eaeft ei naturajVt non
diutius viuat,quam flores herbaru, quarum
alitur melligine,durenc fuperfticeS;poftquam
vcfo marcuere, ad pinusaliafve arbores fefe
quadam nacure prouidencia conferac(quod
eft fide digniflimoru m hominum ceftimo-
nio compertum, & Scribarum fidenon vno
comprobatum in loco)eiqueferoftroaffixo
feruec appenfam,donecfex plus minus tra{-
adis menfibus, ac decidentibusiam pluuijSj
vernannbusagris,acamicis herbis rurfus or-
tis atque florentibus,denu6 reuiuifcat, fimi-
les vices plunesfubitura.Nec nuga: func^auc
cuiquam debet hoc efle dubicacum: feruaca
quippe eftnonfemelauis aflixa ftipiti incra
cubiculum,&: ciim fex menfes exanimis
iacuiffec, quo cempore natura fibi compara-
tum eft^reuixitjac dimiflain agros volitauic.
Aiunt prxterea eiuspuluerem intra carpus
fumptum, mederi epilepfiae. Plures funt ha-
rum auicularum differentiarjColorum varie-
tate,ac corporis diftantes magnitudine,qua-
les ibnt , quetzalhoitzitzillin duo genera,
hoeihoizitziUm, xochiohoitzirzillin, xiuh-
hoit2iizillin,tolcacozhoitzitzillin,yztachoit
zitzilUn, ienocohoitzitzillin,&: hoitzitzillin.
Gomara in Hiftoria , quam de Mexicanx
vrbis expugnatione fcripfit, vicicilin hanc
auicula nominare videtur . Maxime qtiidem^
ii-n\mi, admiraklis efi tn 2{oua Htffaniaaui-
€uU, imoliidi^A vicicilinjcorpore non mdort

qtlamcrahronis,ohlogo& gracili roHro.MeUe,
rore , ^jlorum fucco alitur. rofa tamen non
infidet; eius fennx valde exiles elegatismixti
colorisy a fhrygionibm admodum exfetita , vt
aureis faminibH^ intertexant, pmfertim illa,
qua in collo ^ pliore nata. Hxvirare fiue ob-
dormifcere creditur oBobri menfi, fedihus ex
aliquo ramo appenfa aprico loco ,renafci autem^
fue expergifci Jprili, multis forihus iam vi-
gentibus; propterea Renatus vocatur. Memi-
nit etiam cap.cxciv.Hiftorias Gener.India-
rum \\is\txh\s'. Isiic reperititr admirabilis a-
uicuia cicadd magnitudine, elegantifimispen-
nis verficolorihus teBa. Illud quodaic a pe-
dibus pendere , forcafle non ica comper-
tura,ficuc e roftro fufpendi , prout Franci-
fcus Hernandus fcripfit.

ANSER M AGELLANICVS.

CAPVT IL

H)e Mageliantca atie^

IN infuhs Magellanici freci repcrerunt
Bacaui miras aues , quas a pinguedine fua
pinguins appellarunc.Clufiusvocat Magel-
lanicosanferes.Videturquidem mirifica ifta
auis ex anferum genere, tametfi roftro difli-
milis, In mari viditat ; pinguis oppido eft,
priEgrandis anferis maguitudine; nam adul-
tiores ex eo genere tredecim,quatuordecini
_ ' etiam.

10 AN. EVSEBiNIEREM

Btiamj fedecim interdu , iuniores vcro odo,
decem & ciuodecim libras pendere obfer-
uancur. Prona parce nigris pcnis icdx eranc,
Tupina & in vencre albis. Collum, quod
craflbm & breue habebancnonnullie, albis
pennis camqua corquecindum^Earumcu-
cis crafla & dcnfa inftar fuilla:. Alarum eranc
expertes,fed earum loco binas paruas coria-
ceaspinnas habebanc,in lacera caipquanl
parua brachia propendences , prona parce
breuibus, anguflis &:rigidis pennis confer-
tim tedas , fupina autem minoribus & rigi-
dioribuSjijfquealbis, quibusnonnuUis locis
mtermixC2E nigra: ; minime quidem apcas
dd volandum,(ed quarum adminiculovelo-
citcr natarent. Maxima enim ex parce in
aqua verfari incelhgebam,& terram dumta-t-
xac pecere foecificacLonis vel puUationis tem-
pore , & plerumque quacernas aut quinas in
Vnafcrobelatere. Roftrum coruino maius
habent,nonade6 camen eiaium , &c valde
breuem caudamjpedes nigros, planos anfe-
rinorum pedum forma,non adeotamen la-
cos. Eredas §d fubhmicapite incedunt, de-
miflis in lacerapinnis, tamqua brachijsj fic
vc procul incuencibus homunculi auc pyg-
maeiappareanc.Pifcibus dumtaxat vefci,re-
ferebanc Diari^ j non ingraci camen faporis
efleillarum carnem,nec pifcem fapere:fcro-
bes vero valde profundas in littore fodere,
cuniculoruminttarj xocumfolum adeoca-
uum incerdum efficiences , vc perillud gra-
dientes nautae fsepiufcule genucenlis in eas
lcrobes inciderenc. Hi func fortafle anfe-
res, quos Goraara aic fine pluma efle,num-
quam e pelago prodire , plumjeque loco
villo longo protegi. ~

G A P V T IIL

De lepdre aqueo,

GEnuseius anatis,quam colymbum Ari-
ftoieles, Gaza vero vrinatricem vocat,
acitlt feu aquacilem leporem confueuerunc
vocare Mexicenfes.Haeccumdefcripca de-
lincacaqueaquibufdam recenciorum eadem
prorfus eflec , nifi caput longe maiori infi-
gnirecur crufta, atraq; vencer colore argen-
teo Iplenderet,& collum inferne niueo, fu-
pernc vero e nigro vergente in fufcu. Lacu-
bus innatac, aciuxcaeos perpetuo verfatur:
nam neque volandi potis eft,neque per tcr^
ram commode incedendi-.femoribus ita re-
liquo corporiconnexis atque coaUtis,vt na-
tacui non incefluiqueancinferuire. Pifcibus
quos inuolat vefcicuf, indeque victitat.Pro-
lem in iuncetis acque arundinetis educat,nec
anatum noftratium vulgarem vincic magni-
tudinem. Mafculus aliquanco iongior eft.

B.HIST. NAT. LIB. X. ZOj

corpore, coUo ac crifta ampliori. Roftrum
fcmina: breuiusert,nigrum,&: vtrimq; iux-
ta ocuIqs plumis fuluis cedum , cum mas
candcntibus tegatur.H^c eft auis illa,quara
Indi fabulantur ventos euocare, vbife peti
abaucupibus fentir. cpibus flantibus turba-
cifque vndis euertantur monuicyla , illaraqj
infequentes fubmergantur, li quinquc prius
fagittisexcuflis arcu non concingac actiti-
gacque crucidari . In eius difleda: cordc
reperiri gemmam arbitrantur ad multa vti-
liflimam5& maximo habitam in pretio,nec
alijquam Deoconfecrandam. Verum hsc
nugazfunt , &: mendacia ab horum homi-
num profeda credulitate. Infuauiparumq;
falubri, veluc& alix aues paluftres , nutri-
mento conftat,atqueide6 a nuUo fagacioris
palaiiin cibos admittenda.

CAPVT IV.

De pajfere fiulto.

MEriiit famam & nomen infignis ftul-
ticia auc fimplicicas huius auis^micifll»
mas. Manus apprehendentium nonfugic,
nec cimec : admiracur folum ,auc ftupec.
Vefcitur piiciculis ; voce imicacur gracu-
lum , magnitudine picam , forma larum.
PriECer frontis parcem roftro adiacencem,
quas cinerea eft , palmipes , roftro cres vn-
cias longo, cenui, obrocundo recloque , fed
pfope cxcrema nonnihil incuruo : pedibus
quoque, qui cecerorum palmipedum funt,
& cruribusnigris , pupillaetiam nigra , &
membranaoculos tegence in ambitu cine-
rea. Marina auis eft. Ceterum manfuetu-
do auium infulae Cernae nobifis eft : appel-
lentibus nautis perinde infidenc ac arbori-
bus. Eadem fecuritas venatus eft,accedunc
ac fubeunc nianus*

C A P V T V.

De Aue ommiignL

QVadam ouorum &puIloruminfoIen-
tiacelebriseft auis daie di£l:a,non exce-
denscolubam, &:commode edulis.Nidum
cauda ae pedibus excauac locis fabulofis,
quacuor alcumfpichamaSjvbi ponic oua per
irabres,anferinis maiora,5£ pugnum fere la-
ta,di6taab incolis capun, quinquagena plu-
rave, &cicra vllumalbumen craflx&pin-
guisfubftantia£,qua£afla codaque,boni funt
acpinguis alimenci;frixa ver6,crafli m.ahq;,
& concodu diflicilis.Mirum eft,auemcam
paruam , tancic magnicudinis oua ,camque
nun:ierofa edere ; eadem cam profunda in
V • S z fcrobe

208 lOANNIS EVSEBH NIEREMBERGII

fcrobe colIocare,& collocaca citra incuban-
tis parentis opem atque teporem exciudii&:
ftacimeuolarepuUosinde exclufos.

CAPVT VIL

C A P VT VL

De aue cormpeta,

MAgnam audaciam exiguum capit cor-
pufculum. Minimaauicula {guitguit
appellanc Indi ) regulo eft fimilis , viridi
colore , & fuaui nutnmento, Ea eft natur^E
rerum vis,vt hsec tantuia auis, ac fere nulia,
audeat perfequi coruorum examina, eofque
cogat vbilibet latitare, & fe aduerfus illam
in arundinetistueri.

De maU.

ESt & aliud auicularum genus ininfuli
prjEcipue Cubu gregacim voiancium,
&: ryzi (cuius feminis maximus eft apudeas
gentes prouentus atque vfus ) deuaftantium
(ata, nomine maia, multinutrimenti, grati-
que & faciiis codionis , coiorifque fului,
cui eft incolli poftica parte capuc (didu
admirandum , & nulli alij animali con-
ceffum ) ventricuius , primumque recepta-.
culum nutrimenti.

XOCHITENACATL

CAPVT VIIL

De pajfere' longi-roHro.

INlignis enormitate roftri [xschitenacatl
dicitur)auis quxdam lacuum 5i littorum
maris Scptemtnonalis alumna , fefquipal-
mum longa, fi roftrum excipias , quod odo
paene vncias prolixum eft , ac tres latum,
portentosa nempe magnitudine,& vniuerfi
corporislongitudincm pxne arquante , fer-
racum , coccineum circa cxtremum , circa
aiias vero parces cyaneum, 6i ex albo palle-

fcens:fcd finguiis momentis (quodfidep£C-
nccaret) mutac colorera. Collum longum
eft fuperna parte , &: fuluiim ; inferna vero
& circa latera ex albo pallefcens, fedrubeis
liemicyclis diftiodum. Caudanigrae{t,cir-
ca cuiusexortum plumae in{lintalb£E& ru-
beae. Pcdes & crura cinerea funt , (ed macu-
lis cyaneis variata: vngues nigri , oculique,
fcd iris rubefcens exalbo , quam cyaneus
ambitcirculus. Cerera exnigro fuluefcunr.
Domeftica auis eft ; faliens incedic , alitur
quouis nutrimento , & quibufque etiam re-
gionibus ad quas deportatur, vaiit. ,

CA-

HlSTORIiE NATVRiE LIB. X. : 209
ALTERA XOCHITENACATL. J

minato Sc nigro ^ oculis nigris , iride lu-
teaj alis caudaqucalbo Sc nigro colore va-
riat:is , tsenia nigraa roftro ad dextrum \C-
que peictoris procedente , ahs vero circa
priores pMteseciam luteis , ac vniuerfim re-
liquo corpore^>ailenti , lidemas pedes &
crura , qux fufca funt , & vngues ipfos, qui
ex albo nonnihil pallefcunt. Viuic iuxca
arbores floridas , quarum melligine vi^li-
tat. Educatvero fobolem, habeturquema-
ximi a Tototepecenfibus , apud quos eft
frequens.

C A P V T XII.
De momot.

PRoxirn^efl: caudatasaui inomot, calee-
tium regionum alumna , columbje
magnitudinc , coccineis ocuHs & pupilla
nigra , roftro incuruo fubnigro , tres psene
digitos longo, acuminato , interne bre-
uiori , ferraioque fuperne ^ capite c^eruleo
& pauoninOjfufcis pedibus, virentique reli-
quo corporis colore. Rarum eft , caudae in-
elTe pennam vnicam ceteris longiorem , 6e
quie extrema partetantiim fit plumata,tan-
tarque pulchritudinis auis, nuUum praster-
quamplumarum paterevfum.

CAPVT IX.

De dtera xochitemcMl.

ALteraxochitenacatl eft columbae tna-
gnitudine, roftro prae corporis mole
maximo, fuperiori parte luteo,inferiori vero
fiibnigro Sc in purpureum colorem vergen-
te , oculis nigris , fed iride rubefcenteex lu-
teo.acreliquocorpore c^ruleo cinereoque.
Viuiccirca litora Oceani Auftralisjpifcibus,
quosrapitjVefci folet.

C AP V T X.

De aae eaudatd*

NOn miniis nobiliseftyayauhquitototl
fine fuo. Duseilli ab extrema cauda
penniE prodeunt reliquis longiores , priori
parte depiles , in extremitate cyaneis ac ni-
grisornatsE pilis. Corpufculum auis sequat
llurnum: variegatur viridi,cyaneo , fuluo &
cinereo.

CAPVT XI.

De alid xochitemcatl.

AVis ha-ceftlittorum Auftralis alum-
na, columbicpar, roftro craffoj acu-

S 5 C A-

ZIO

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGll

M A N V G O D I A T A-

,1

CAi?VT Xtn. carlo defcendifrc , idc6 appeilarunt tnaiti-

rrs j- codiatam, id eft , auem paradifi , fiue Dci.

T)e mmHcodtaU, Hugo Lincoftanus & noftcr larncus fcri-

ADmirati fumus aues manucodiatas bunt, a Lufitanis vocari ^<«/?4r^>; f/^? y^/ , &
fiue paradifiacas. Indigenae putant e non nifi in folcm volare. In meo Sigalionc

. ingc-

HISTORIiE
MANVCODIATA ALTERA.

NATVRiE LIB.X. 211

ingenium huius auis celebraui,clum eani in-
troduxi ita concinentem :

Ul^fe vita pauper iure ditdt cdlico^
Rupeatque ramoinops recumho mllthty
Nec hojpitatur terra aut fions puerperam.
Egena pullis terga funt cunahula,
i^t netnini inuideo, dominor almls flagU\
Immunis aucupum dolojis artihm.
Jugifj^ pendeo fede ahfque^ne luter.
K^ether vicarius miht ejl rerum omnium,
Suhfijlo dum memet, quies Ather mea:
Conuiua fum dts, liho floremneBarlsy
Collega fum compar ob inopiam louis.
Diuinitatis arshahere nil fuit.
Caret pedibus haec auis,in aerefufpenditur
volatu pertinaci. Quod vetuftisignocumj
& fortaffeincredibile j iamcertum Audo-
ribus &: probatum Gefnero&; Aldrouando
contraPigafetam.Nunc rurfusin medium
voco fidem,& nerepetamjqu^eruditiffinie
Aldrouandus coUegit , duos tantum exhi-
beo fcriptores,qui ingenium huius auis pr£E-
fententdiuerfis placitis.Vnus qui pedes illis
prodigat,alter qui truncet. Hic fit Fracifcus
Hernandes,nonign,auus nacura: nouaein-
terpres, quiin manuTcriptis, feruatis in Bi*
bliotheca regia S.LaOrentij inquit: OfFen-
dittamenvetas apodes vita , & quae per tot
feculahomines latuerant,riauigatioin Ma-
lucas deprehendit , nempe aues non pedum
tantiim vfu , quales multo antea temporc
orbi innotueruntjfed pedibus ipfis omnino
carentes, &:eoru loco pennas fuluas, hifpi-
das, tenues^ duas fpithamas bc quatuot vn-
cias longas,a medio p^ne corpore prodeun-
tes, crinium crafliorum inftarfortitas,quo-
rum vfus eft (fi vfquam a volatu ceflant^ lar-
boribus appenderCjquando confidendi funt
impotes, &alligariinterfefe marem & fe-
minam j cum fouea dorfi maris impofita
ouacauitate anticafemina incubat , fouec
ampleditur. Sunt enim qui affirmentj
perpetuos volatus edere, ac fublimi fempec
pendere caelo j & fi in folum deturbari cafu
aliquo contingat,a pueris facili opera com-

prehtn-

REX AVIVM PARADISEARVM CLVSIL

S 4

/

212 lOANNIS EVSEBI

prehendi. Neque vero difficile eft in tama
corpoiis pc-^ruicate, & pennarum amplitudi-
nc , in ncrc ipfo veluc in arborum ramulis
^.uc in inhmoiblo collocari , ac velut iaceie:
vfxenim carduelcm acanihillidave vincunt
magnitudine; cum per.narun;i ambitu,qua:
duas rpithamas 6C vncias quinas proUxae
llinr, aquilis non cedant.Sunt hae magna ex
parte tenucs , rufefcentcs ex albo , & a fca-
puiis ac reliquo corpore, non ab humeris
brachiifve , cum eis careant,procedentes.
Rolhum elt nigrum , binas kre prolixum
vncias,ac mediocriter incuruuiTi; columbi-
num caput collumque,fed caput partim au-
reoac partim pauonino coiore prasdituni,
collum vcro inferne pauoninum , aureum
f ero fuperne ; pedus ac dorfi pars qua:dam
aurea ell , fed tuluis hemicyclis velut vndu-
lata; dorfum vero ad extremum vfque cau-
dx, quae admodum breuis eil: , fi cum reli-
quarum pennarum prolixitate comparetur,
fuluum, fed vcrgens in fufcum. Rore viuit
vaporibufque,6<: fortaflis animalibus paruis
ac fere nullis,fi qua: fortaffe funt inaeris
parte excelfiori; prouidente natura, vtquze
non nifl in aere pendere poterat, nullo ibi-
dem parato cgerec aiimento : & cum leiuna
perpetuo intetiina jjntjCarnofum , &quan-
cum fatis eft,^ pinguedine redundanscor-
pufculum reperitur. Ornant indigenae hac
auc deliccata caput , vfi eacriftarloco , ob
pennarum puichritudinem,colores varios,
dc eiufdcm auis mirandam raritatem atque
fpeciem.

Ceteriim magna nosadmiratione natura:
niulftauit Cluhusjcum iias aues pedibus in-
ftruclas feceric , niii aliunde reftauraret ple-
niorihiftoria de moribus earumdem , poli-
tia,&: fidc in regem. Eius fencentia bxc eft.
De manucodiata igitur, liue ea aue qujca
paradifo ccgnomen accepic , plerique mter
neotericos (vetenbus enim ignoram fuiffe
opinor) icripierunc: nemo tamen, mea qui-
dcm opinione,exa£l:ius quam clariirimus vir
Vlyfles Aldrouandus. nam deomnibusre-
bus qua^ ad cius auis liiftoria facere poflunt,
accuratiflime & fubtiliflime difputauit , at-
que in quinque fpecies diftinxic ; totidem
enim feobferuaflefcribit.Videoenim ipfuni

reliquos omnes qui de liac aue commen-
tati funtjinlioc conuenire,vt iUam pedibus
carere iudicenc , quia quotquot ipiis fuere
confpecl:a:,eaenon nifl pedibus mutil^.Hinc
f ;!clu m eft,vt Antonium Pigafeta, qui cum
Magcllano profeclus, naue Viftoria vedtus,
totum orbem primuscircuiuit,mendacij 6c
falfitatis arguere, fidemqueeius imrainuere
non fint veriti , quod c longa lUa nauigatio-
neredux,huius auis notiiiam Europa^is lio-
minibus pnnius dedcnt, &: in luungationis

I NIEREMBERGII

fua: Diario pedes [cruradicere voluit] pal-
mum longos, fed ceiiues, huic auitribuerit.
Ego fane , licet hadenusin eadem erronea
opinionecumillis flm verfatus , vc eas aues
apodes cenfuerim (prseter Ariftotelis fenten-
ciam,qui nuUaauem abfque pedibusafTe-
rit) quiaquas mihi videre concigcrac ,cura
inHifpanica mea percgrinatione , Vlyfip-
pone binos menfes hasrens, tum in Belgio
apuddiuerfosqui exoticis huiufmodi rebus
deledatur, omnes fine pedibus vidi & exen-
teratas ;tum tamentemporis , vtverumfa-
tear ^minime curiofus eram ad obferuan-
dum an aliquodinter easdifcrimen.Poftre-
m*EtamenBatauorum nauigationes in In-
diam effecerunt , vt finedifiicultatefenten-
tiam mutauerim, ciim Amftelredamum,
quafdam integras, cruraque cum pcdibus
rctinenteSjallatasefTe certum fit,&: ab ijs qui
confpexeruntintelligebam , crura flla pica:
variae cruribus admodum eiTc fimiha ,infi-
miora tamen, nec adeo crafla , coloremque
haberenonatrum, fed ad caftaneumten-
dentem. Nilnloiiiinus tamen videre cupi-
uiffem: & fi vnam dumtaxat nancifci licuif-
fet,ftat!m in tabellaexprimedam curafTem,
vt Ledori fpctlandam ptoponerem , Pi-
gafetx fidem coiifiimarem ; fed ciim illicd
propter rancace fuerint redemptaE,&: Fran-
coturtum ad Moenum tranflats , &c inde
porrovna ad Ca^tarem Rodulphum huiiis
nominis Secundum ( cuius Maieftatem his
rebusperegrinis&omnium naturse miracu-
lorum cognitione impensedeledari audio)
mea fpefruftratusfum. Si vero contingat
aliquas integras denuo adferri , idque tem-
pori refciucrOjdabo operam vc nancifci po^-
lim, vel faltem commodato,vt eiusiconeni
exhibere queam, ad conuellendam vulgo
conceptam de illis auibus opinionem , qua:
apodes efle fencic. Cecerii m nautsc qui has
aues attulerant , licet infulas,in quibus ipfa:
aues nafcuntur & viuunt, non adierint , ab
fllistamen,aquibusredimebant,intellexiflb
mihi affirmatum efl: , omnes pedibus efTe
prsditas , incedereque 6c volare aliarum
auiuminftar, fedincolas , fimul atque eas
ceperunt , inteftina pedefque adimere SC
abijcere,de)ndeSoIi exponere vt faciliiis arc-
fcant,andas adferuare vtvenumdent,autfuis
cafhdibuspennarum locoaptenc.Addebant
prastcrea, eas aues in filuis verfari,& criginca
quadragintaquaque fimul per turmasvola-
rc fblitas,ipfaru rege vel ducecomite,qui fii-
pra reliquasperpetuo fublimis volaf,atque
(quod fabuia: proximum ) fi fitis molefta
cft, aliquam a caterua primum ad aquam
emitt: cxplorandigiatia: qua: fi a pocu nul-
lain noxam fenferit,tum demum totam ca-
teruam aduolnrc, & biberCifin autem mor-
^ bida

M rSTORIi^ NA

bi ja rediedc , eam aquani a leliquis vicari,
eafque auolare aliaminquifituras. Addebanc
jnfuper, infulanos aquamhac ratione fblere
inficere ad aues captandas. Confpicicntes
harum auium aliquam curmam prjeceruo-
lancem, quo (efe conferac,obferuantj atque
vbiauem milTam bibifre,&: rcuolarevidenCj
illico venenum inilla aquam inijciunc:quam
dum cotaturma guftatum venic,inficicur,&:
lic pra^da fic. Sed eciam illas aues interdum
lagitcis peci folere j acque li concingac illa-
rum regem incerfici , iUo cadente , reliquas
aueSjquae ineaturma, fimul cadere , & fefe
comprehendendas praebere^camqua amiflb
rege vicam recinere nolences. Iftarum porrd
auium duo genera confticuebanc:vnum ma-
iorumjquse elegantioresjalcerum minorum,
S>c miniis elegantium: vtrique aucem generi
fuum elTe regem peculiarem , & colore dif-
ferencem. Maionsgenerisaues,quarum rex
eleganiis & venufti coloris , iii inlula Arou
liue Aru (ficenimilkid ou pronunciadum)
dumcaxac reperiri : minoris ver6 generis
aues in infuUs Papuis , inful^ Gilolo vicinis
produci, earumqj regem miniis elegancem
elfe, nigris pennis praedicu, fturno magnicu-
dine parem > pennafque quafdam haben-
tem fecarum equinaruminftar.An vero rex
ifte niger, illa fpecies quarta a C. V. Aldro-
uando cxhibica ? Requifici aucem, qui has
aues vendebanc, a naucis , quo nomine apud
incolas appellarentur,refponderunc Boeres
Vocari,hoceft, aues: omnes enim aues fic
nuncupanc , nec peculiaribus vocabuHs di-
ftinguere norunt.

Defcribic deinde Clufius aHquas harum
auicularu. Ego infolencioris cancucranflcri-
bam formam , fcihcec regis auium paradiii-
carum maioris generis. Erat autem ea aui-
culaaUjs manucodiatis rainor , & diucrfis
pennis prxdica : nam a capice adcaudam
duarym vnciarum longicudinem vix fupe-
rabac. CapuciUi valde paruum,quodcum
roftro vnciamcum femifle dumcaxac lon-
gu erat. Ipfacauda eamdem longicudinem
habebaCjaliE vero cocoauiculx corpore lon-
ge maiores, vc qu^e vncias quacuorcum fe-
mifle prolixiE eflenc , & binas vncias vkra
extremam caudam porrigerencur. Roftri
coloralbuSjCuiusfuperna parsvnciam lon-
ga,& breuibus elegancibufqueplumulis fiue
vilUs rubricoloris ad mediam vfque parcem
tcda, fericorum quorumdam ftaminum
inftar, quemadmodum & cotacapitis pars
ancerior : inferior vero roftri pars vnciam
fimiliter longa, quamcame > aliquanculum
fuperabac prona : media capitis parsvtrim-
que circa oculos paruas maculas nigras ex-
preflas habebac, CoUum cum ped:ore exili-
bus penis facurc rubris,8i quafi fanguinei co-

TVR^ LIB. X* 2t3

loris teftu m ,vt quodam modo fericeis eciam
ftaminibusconftare viderentur. Oiunes de-
inde pcnnul^,dorfum & rcmigesalarupen-
nascaudamque tegences ,pa!ncvnius eranc
coloris. SinguIaL- vero alae tredecim pennis
remigibus conrtabanc, prona quidam parte
fufci ex rufocolons, fupina autem ex flijuo
fufci. Caudafeptem auc odopennisfufcis
crac priEdica,quas miniis dUigencer diftmxic
pidor, aucob pennulaseascegences, diftin-
d:as exprimere no pocuic. Supma pono cor-
poris pars fub peitore , veluc torque mini-
mum fere digicum laco infignica erac, acris
plumulis camquam ftaminibus fericeis coft-
ftance. Pennas vencrem cegentes albaseranC,
fed qu^ alis proxima:,nigra:,& earum quin-
que auc fex in fmgulis latenbus longioresjbi-
nasvidelicec vncias a£quabanc,atquein ia-
cioremextremicatem vuidi elegannflimoqj,
& {plendente haud feciis ac anatis fere ma-
fculicoUum, praedicam definebanc. Exvro-
pygio autem incer cauda^ pennas binas pro-
dibanc veluc feca: cquina:, tenues, firmse au^
tem, feptem aut odo vncias longse , & illse
quidem prorfus nigrae , fed quarum extre*
mitate^ad vnciae longitudinem m orbem
conuolucae erac, ab vno dumcaxac lacere ce*
nuiflimis villis prjEditfe, qui prona parteco-
loris viridis faturi fplendencis & elegantis,
pasncinftar pennularu, qua^anatis ferje ma-
ris collum tegunc,magnam fane venuftacem
toco auiculij corpori addences:iupina autem
eorum pars fufcicoloriserat. Intelligebatti
etiam, quolda efle confpedtos, qui fetas illaS
haberdnc, akeram fuper alcera verfus excre-
mum decuflacim ficas. Hxc Clufius.

Aliquascamen ego manucodiacas ab In-
dia addu6las vidi , fed nefcio vnde pedes
uulfi.Quin fi cerraeaut ramo darent fe, ma-
gnumincommodum acciperentin pennis,
nec fine periculo ha£rendi,ornatu ipio intri-
caczE.coCa enim auis videcur aeri naca,&: po-
ciiisopus efle vi ad deprimendum fe quam
ad fuftinendqm fn asthere : canta leuitacis
fupellediU exornacur. Mihi quoquerenun-
tiauitteftisoculatus , qui collegit paradifia-
cam iftara auem recens mortuam, nuliosin
illa pedes inuenifle.

CAPVT XIV.

De Aue uerminosd fett tufuta.

INfoIens videtur natura in aue qujE tu-
put^vfurpauit nomen a cantu,ctfi aUun-
de infolenti pucrcdine fic celebrior.Viuato-
ta farcitur vermibus,hos pto carne habec,
hisfingula membra imbuta: pritei: hos 62'
pellem, nihU carneum. Cutem non perfo-
rantdcnfis exornatam pennis. Verfatur in

ca-

214 lOANNIS EVSEBI]

eareais&i herbofis locis , proceras acborcs
nonamat. Phafmno formarimilis eft, fed
minor. Diligenslndicarum rerum fcripcor
Francifcus Hernandus eodem modo narra-
uit huiusadmirandx auisnaturam.

CAPVT XV.

. De MoT^mbicmis galiim,

TEtra quoque eft caro gallinarum in
Mozambica, quarum penn^e, carnes
& offa adeo nigricant,vt code in atramento
ehxseputentur {apidiffim£e tamen & reh-
quis longe mehores creduntur.

CAPVT XVL
De aue cormta.

ADmirandi opificij eftauis, quam Indi
yohudcuachili leu capuc nodurnum
chilh appellant. Ailurgic lUi ab roftriexortu
corona quiEdam,aut orbis intres diuifus cu-
fpides,fuperioriparte mediocriter crairus,&
e luceo rubefcens : ab anteriori alarum bini
aculei contorti exeruncur.Hisarmis auicula
imbeUisaduerfus fortiores defenditur.Nul-
hus vitam natura contempfit. Auis eft litco-
ris Oceani Sepcemcrionalis alumna , falfo-
lumve lacuum, e quibus vi6tum fumic. In-
uencaapud flumen Tufpe ,vix xquac fturni
noftratis mognicudinem , fedcoUo conftac
tenui & longo ,capite paruo & in longum
produfto , prohxo roftro hiceoque,prohxif-
que crunbus,6<: pedum digicis acque vngui-
bus: vngues autem lucei func, digiti 6l cru-
racinereacum inferioium femorum parce,
nam fuperiorfulua eft cum anceriori ala-
rum parce,quarum pofterior cyaneaeft.Re-
hquum corpus nigrum , quibufdam camen
fuluis circa ventrem permixtispennis.

CAPVT XVIL

De due ridibunda,

SiEpe non fecuralarcitia. jtmula rifus
humani eft quapachcococl feu auis ful-
ua, propterea inaufpicati infamia ominis
fueratinfenfa Indis. Oflo vnicias longa eft,
actotidemcauda; roftru e cyaneo nigrum,
longiuiculum lucuiuumquej oculinigri, &
irisalba; pedus cinereum, ac indeadcau-
dam vfque vcnter niger-, caudaexnigro ful-
uefccnsidlac vei6,colTum atque caput fuhia,
vnde inucnit r.pud Indos nomen. Grato
aiuii,t conftare nutrimento.

NIEREMBERGH

CAPVT XVIII.

De lufcinvjs.

LVfcinisE in Hifpaniola coto anno con-'
cinunc.

C AP VT XIX.

De gixUis.

IN pluribus Indiarum plagis fub dimi-
diam noclem iacentgalh}tam irrcgularis
func cantusi

C A P V T X X.

De am harbatdfeu tentzon tototl,

APpellacur tentzon cococljauiculapaflc-
re minor,colore fulca,pilis quibufdam
ad roftri radiccm circumcirca propendenci*
buSjbatbaj inftarjVndenomenvfurpauic.

CAPVT XXI.
De aue yiuiuora,

TLauhquechul dicitur auis peregrins
gu\x: viuisdumcaxac pifcibus velcicur,
morcuos non accingic •, raptu gaudec , fpecie
fimilis eft plateje aut pellicano, fed coccineo
pulchetrimoque vniuerfi fere corporisco-
lore,aut ex albo rubrefcenti, laco atque oh^
rotundo circa finem roftro,cinereoque/ pu-
pillanigra, iride rubra rugosa ,frontegalli-
pauonis , aurasve , depili pa^necapite , can-
dentique cum vniuerfo fere collo^& partc
pedoris,&; fafcia nigra latiufcu]a,caput
collodiftinguente. Circalitcora raatis auc
fluminum viuic.

CAPVT XXII.

De coturnice aquatici.

ACoturnicis magnitudine vocacur aco-
lin qu^dam auis fufca Mexicani lacus:
prolfxo eft roftrOj& curuo in infcriora, pe-
dibus longisiiuxca aquarum fummjcacecur-
fitat celerrime,numquamfere volat,vefcitu.r
pifcicuhs, & ipfa efca vulgo.

CAPVT XXIII.

De coruo. ,

CAcalotl feu coruus candidis ahquibus
pennis inuenitur in India: fed varie-
gatum triplicicolore , & duplo rnaiorem
quam Eur0pa,infulaCerne aiic.

C A*

H ISTORI.E NATVRiE LIB. X*

215

CAPVT XXIV.

De cortio aqHatico.

ACacalotl mas, feu coruus aquaticus a
cauda extremaad roftri vfque acumen
quatuor fere fpithamas longa , ac mediocris
amplitudinis ; crura fefquilpitliamea , ro-
ftrumarcus inftar incuruum,duos palmos
longum,ac mediocriter tenuerpedes in qua-
ternos findunturdigitosnigerrimjs munitos
vnguibus: crura mmiis nigrefcuntdigitis,
roftrum cyaneum eft , ac eaput exiguum.
Plum^e infern£E fufcas infertis rubris , fupe-
riores vero promiicue purpurese , fubnigrx,
virides atque fplendentes: ceruix eft fepteni
digitoslonga. Caputcollumquepennis fu-
fcis, albis &C viridibustegunturac paulifper
fuluefcentibus. Gculi funt nigri; iris vero
fanguineo tegitur colore.Ceterum ab exter-
nis oculorum angulis vfquead roftrum, vn-
ciae vnius interuallo deplumis «5«:. glabraeft
pellis rubefcenfqueexalbo.Al^ viridi fplen-
dentique fubtus pellucent colore,& qui pro
vari js iolis repercuflibus euariet arque mute-
tur j fupernas vero prope exortum pafTeas
funt, deinde vero viridi atque pauonino
fpcdabiles colore. Indigena Mexican^ pla-
gae auis eft : verfarurcirca lacus, ac pifcibus
vidirat. Mafculus fortaflis eft eius auis
quam recenciores vocant arcuatam , aut illi
faltem congener. Educatfiliosveristempo-
reiuxta lacuftrialoca. Bonum prseftat ali-
mentum, nec valde iniucundum,craflum
tamen ,atque ( vtlacuftresauesdecet) pi-
. fcofl odoris.

C AP VT XXV.

De amtibm cornicmibiis.

IN Aiia quoddam cft genus anatum^
quod nou immerito quis inter cornici-
nes retulerit,ita voce cornuum fonicum imi-
tantur,qu^inflare iblcc per difpofitos equos
iter facienrium duces. Efl: ea auis, quamuis
incrmis,audax &; ftrenua: quam etiam ma-
lOsdasmones terrere, Turcisperfuafum eft:
cerre libertati^ adeo retinens, vt etiam per
totum triennium mcorte nutrita,faculta-
temnada, hbertatem faginceanteponat, fe-
defque naturales & fuCtos alueos volatu re-
petat.

CAPVT XXVI.

De amhiis non conjiflentibm.

TZradzon yayauhqui, fiueauem van]
capitis vocant Indi fpeciem anatis, ro-
ftronigro mediocriterlato 1 vniuerfo pjene
corpore candenti , nigro atque cinereo , fed
circacoUum &jcapur, purpureo,albo, cya-
neo,viridi,ac ad foHs repercuflus lapidisauc
veftis heliotropije inftar, vario atque pauo-
nino.Palm£e cruraqj rubra funt, aUmentutn
vero qualeceterarum paluftriu ; lacui fiqui-
.detn Mexicano aduena eft. IUud minime
pr2etereundum,anatis id genus non ingredi,
fed natare velut &: acitli, feu lepusjvocatum
ab aqua,vt vtrifquecruraetiam eodem mo-
do natatuitantum concefla, miniraeque ad
inceflum, vt quac extfemo adhserefcant &c
conglutinenturcorpori, velutauibus mon-
ftrificis, & qu2E fortafle ceteris alijs naturas
artificijs raritate & mirabili fabrica non
cedant.

MERGVS AMERICANVS.

MER.

216

lOANNIS EVSEBtl NIEREMBERGU
MERGVS MAXIMVS FARRENSIS fme ARCTICVS.

cApvT xxvn.

De mtrgo Americam ArSiico.

EXiguis alis hsEC volucris eft , proptere^
monftrofa. Idcna pedu opificium obti-
iiuitmergus Ar£iicus, e Noruegia ab Hoie-
ro Medico mifllis ad Petrum Pauvvium,
quem Clufius defcripfit. Auis matina eft,&:
palmipes,anfere domeftico maiorjaut certc
roagnitudineilli jequalis : nam a collo qua
parte peftori coniungitur , vfque ad oropy-
gium, binos pedes longa erat : corporis am-
bitus binorum pedum iongitudmem fupera-
bat. Alac quatuordecim vncias longx ; cau-
da brcuis vixtrium vnciarum,coUum fere
o6lovncias lor.gu,eius ambitus paulo maior,
caput breue, tres vncias latum, roftrum ni-
grumjmucronatum,quatuorvnciarumma^
gnitudinem fuperabat. Lingua picnc tres
vnciaslonga,nigra,mucronataiCartilanigea,
quodammodo carmata,fuperiore parte qua
roftri parti conneXa erat,paruis dentibus in-
trorfum recuruis vtrimque prjedita , media
autem parte afpera : palatum fimiliter qua-
tuor exiguorum &.breuium dentiii intror-
fum fpedtantium ordinibus conftabat, qui-
busefcam retineret &: conficeret: nam ro-
ftrum deniatum non erat. Totum corpus
denfis pennis tectum habebat,qua: in pedo-
re,toto ventre, &:alarumfupina partc bre-
ues& candidas, indorfoautem alarunique
prona parte longiores & nigra;, fingulas ta-
men circa extremum gemmis maculis al-
bis infignit^E qua: in dorfi quidem latc-
nbus longiores, maioribus , qu£e vero cir-
cacollum ui medio dorfo alifque fupra
caudsra, minoribus ; fic vtalixalijsincum-
bentcs, inuicemque tegentes ad maculas il-
las vfque, eam tcrc vaneratem lepraefenta-
rent, quasm meleagride fiue Numidicagal-

lina confpicitiu. CoUum velut torquecin-
dum erat,e nigris pennis conftante: caput
etiam fimilibus pennis tecflum ; quae tamen
oculos &roftrum arabiebant,paruis maculis
albis erant diftindas ; fub guttureetiam ali-
quas paruas pennas albas nigris permixtas
habebat:pronafimiiiter colli parsfuprator-
quem illum nigrarum pennarum, ad vnciae
longitudinem paruis pennis nigris,latera ta-
menalba habentibus,erat ornata,quemad-
modum & ea pars quas infra torquem in pe-
€tons lateribus,infrapodicern,nigraru pen-
nafum tranfuerfam hneam habebat , quas
albsB fubf©quebantur,deindefub caudaalias
nigrjE albis maculisnotatic. Crura habebac
in extremocorpore fita,paull6 longiora tri-
bus vncijs,plana,nigra;pedes quatuor vncias
longoS,plufquam tres lacos,nigros tribusdiJ.
gitis praeditos (quorum intenores tribus ar-
ticulis conftabat,breuiorefque erant, medij
quatuor,exteriores quinque)nigra membra-
na fimul connexos ad vngues vlquc,qui pla-
ni. Smguh etiam pedes , m pofteriore partc
pauUo iupra inflexionem , paruu articulum
inftar calcaris habcbant. Circa Farrenfem
infulam , quas inter Noruegia & Iflandiam
fita, captam hancauem fcnbebatHoierus,
foetum in vndiseducare,nec nifi procellofo
mari ac circa Autumnum, hiemifve ini-
tium confpici,terram vero numquamattin-
gere, nec volantem vmquam elfe tonfpe-
dam , adeoque nec alarum vfum habere ad
volandum,nec pedum ad incedendum: quo
fit, vc non nifi capitc extet ( eo referenie^
quando fe confpiciendam prxbet.Huic non
valdediflimilis videretur mergus illemari-
nus,cuius meminic Gefnerus in Paralipo-
menis ad Hiftoriam de Auibus pag.^^j/.niii
illi in dorfo cinereas plumas nigns macuUs
confperfas tnbucret. Huic fimilis eft aqueus
lepus, cuius iam meminimus.

CA-

HlSTORIiE Ni^

CAPVT XXVIII.

De qmchiltone,

Vlgilios & cantus galli quachilton x-
mulatur, liueauis liliquaftrinicapitis.
yacacimli vocant.Intempefta no£te,
&L (ub primo mane gallinaceorum ritu ca-
nit. Color illi purpureus , ex nigro inter-
fertis candentibus pennis. Roftrum initio
pallct. Adokfcentibus rubetcaluities iuxta
roftri cxortum : fulicam imitatur : lutea
crura in virorem alFurgunt , in quatu\)r
definentia digitos pallidos , citra vUam
membranam. Oculi nigri^iris fulua. La-
cuftris auis eft,pifcibus vefcitur, ipfaque non
ingrata palato.

C AP VT IXXIX.

- De aue Utirojlrd,

ESt apud Indos genus quoddam anatis
ferae ( hirundinem Hifpani indigense
appellant ) tempatlahoac domefticic ma-
gnitudine,quare idem vfurpauit apud Indos
nomen; roftro lato eft &l longo, vndequa-
que nigrante. Lingua alba,cruribus palmif.
que ex pallido rubcfcentibus, collo &: ca-
piteviridibus, purpureis,& nigro fplenden-
tibus colore, adeoque pauonino aut he-
liptropia£ gemma£:oculi nigrifunt , & pal-
lens iris, pedus candens,reliquum ver6 cor-
pus infernc fuluum , & binis maculis iuxta*
caudam vtrimque candentibus infignitum,
fuperne vero femicirculis quibufaam in
ambitu ex albo,tendentibus in fufcumj in-
tra vero e nigro in viridem fplendentem .
AlacinitiocyanejE funt, mox candid*e, &C
tandem virenti micantes fplendore:earum-
dem tamen extrema altero latere fulua
funt, altero verd fulgidaatque viridia:cauda
defuper fubtufque per ambitum candefcit,
ceteriim inferne nigra, pauonacea vero fu-
perne. Aduena eft lacui Mexicano,& qua-
le alia: lacuftres aues folent prasftare ali-
mentum.

CAPVT XXX.

De aquiU crijiata.

VEnuftum genus aquilas , &: infignito
capite regium, vocant Indi yzquauh-
tli, roftro ad radicem luteo,deinde veto ni-

TVRiE LIB. 3^. ' 217

gro, nigris vnguibus, pedibus pallidis, cruri^
bus ventreq; c nigro & candido permixtisj
collo fuluojdorlb &: cauda nigris acfufcis,
coronacriftave nigra. Magnitudinem circi-
ter jequat vulgaris arietis , & vel ferocium
audaciam animalium ,ade6vt homineset-
iamipfos, poftquam cicurata eft, leui ex
causaaggrediatur & inuolet: mitefcit ta-
men , & aucupio non miniisac reliqui acci-
pitres, quorum genus videtur,idonea eft at-
queinferuire folet. Auis digna quaea Regijs
aucupi bus alatur ac circu m feratur.

CAPVT XXXI.

De aquiU virga,

Vllior eft tlacoquauhtU , feu aquila vir^
gse: frigidas amat plagas.: afturis ma-
gnitudine, fuica & cinerea, rapax auicula-
rum ,raurium , lacertarum , colotorum ,
quibus vefcitur.

c A p VT xxxn.

De ftruthione*

SAgaciflimiingenij eft ftruthioinOccidl-
te. Suri ab Indis, ab alijs iardu vocatur,
ignobilioris & inelegantioris pennas , quara
in Africa. Color non plene albus , fed in
fufcum degenerans. Vix vllo cane,nificon-
fedentur plures,capitur. Currit obtenta
vento ala, miro aftu , vt impetum venti re-
uocet ad canem, & retardet j defefsa vna,
obijcit alteram alam, in qua aculeum ha-
bet quo fe pungit , vt magis incitet curfum,
velut curfor equum calcari agitat. Ouis
incubat mas ; cogit viginti aut triginta fe-
mellas , vt in eodem loco oua pariant:
quo efFufo , ftatim mordet & abigir, poft-
ea ipfe fouet. Mirabilior illa oeconomi-
ca : vnum aut duo oua fepofita ante ni-
dum locat, donec ex reliquis pullos edatj
tunc perfodit ouum pra^pofitum nido,
quod quia corruptum eft aeftu , aduocac
fcarabeos & mufcas , quibus pafcit ftru-
thio pullos. Exhaufto primo ouo , tere-
brat alterum , ad penu etiam fuje famr* ■
Sit componitur , qu6d Scriptura fa-
cra" accufet impietatis erga prolem ftru-
thiones , & Audores ob pietatem laudent:
fcilicet mares amantes fobolis funt , fe-
mins contemnunt.

T CA-

218

lOANNIS ^VSEBJI NIEREMBERGII

E M E V.

liHiii

1

E M E V C L V S 1 I.

Clufius. H^c porro auis dum furredo ca-
pite incedebat , quatuor pedum & aliquot
vnciarum akicudinem excedebat: nam col-
lum a fummo capite ad dorri initium trede-
cim p£Enevnciaseratlongum,ipfumcorpu§
binos pedeslatumjfemoracuin cruribusvf-
quead pedu inflexionem decem dc feptem
•vncias longaj corporis auteiiji ipfiijs longitu-
do a pedore ad oropygium tntjn» pedum
ferme erat.Pennas feu verius plum^ totum
auis corpuscum infima partecolli5dorfo&:
pedori proxima,atque femora tegentes,per-
petuo erant geminje, ex eodem pa'ruo breui-
que tubulo prodeuntes , & fibi inuicern in^
curnbenteSjfuperna quidcm paullo crallior,
infernaverotenuior & delicacjor , illaeque
varise longitudinis, vt in iimiiis auis exuuio»
quodChrifl:ip.nusPorretus Leydenfis pharr
macopceusdiligecifrimus habebat, oblerua-
bam. Quaeenun in infima cpUi parte bre-
uiores erant, qu^ in medio corpore & lateri-
bus longiorcs , fex videhcet aur fepiern vn-
ciarumi .qux autem in extremo.cQrpore cir-
ca oropygium (nam cauda care-bat) nouem
vncias long^,& reliquis dunores. Quaquam
omnesduraeautrigidi^ , atcamen non lata?,
fed anguft<E,& rarioribus lareralibus pilis ex
aduerio ficis prjEdica:,nigricoloris, qua^ra-
men circum femora ad cmeraccu fcre ten-
dentis, nigro permanenteneruo , vcinreh-
quis : eam vero formam & fitum habebanc
N Banda infula,vnaex Moluccis, emeu iWx plum^, vt a procul afpicientibus non
auem , fiue cme , repertara defcnbit late plumis fed viilis dumtaxac tedum eius auus

/ co-

CAPVT XXXIIL
De emeu.

yiSTORI^ MATVRiE LIB.X. 219

coriutn exiftimari poflir, quale vrfinu eft, 6c rem) arborem humani femoris craffitudi-
aiis carcre,tametli alas haberet; fed fub plu- nem xquantem prorfus contufam videnm^
inis Intera tegetitibus latentes , & quatuor & cius corticem fublatum abhuius auis*
maioribus pennis nigrisprgditas,vtin exuuio ComiteidaiTerente , pedibus & vnguibus:
cbferuabam,tametliilliE abruptxeflentjncc ctenim non roftro awrorfum , fedobhquc
de Ularum longitudine certi aliquid pronun- fe conuertes jauerfis retrorfum pedibus, eos,
tiarc poflim ; caules tamen confratti fatis cum quibuspugnabar,impcterefolebat.Li-
cralIi,duriqj&:folidierat,atqueinextimam cet vero qusecumque obijciebantur vora-
alx^partem ake pcnetrabant. Alac vero pars ret , vt aurantia malaintegra, & fimilia ; or-
fiipcriorcorpori cotiguapennasfiueplumas dinariustamen eius cibus erat fimilagmeus,
veftitrices,illis fimiles quic adhuc in pedore fiue primarius panis,quem in magna cralTa-
retinebat;adhoc enimdatas huiufmodialas que fragmenta dmillim,obiedum vorabar,
ccnfendu,vtcurrentem adiuuent,quia hanc maxime enim recentibus gallinarum ouis
auem non efie volucre,nec a lerra tolli poffe deledari intelligebam,qua£ integra cum ip-
arbiiror.Crurainambituquinque vnciarum sa tefta glutiebat ; fi autem parum firma
craflitudinem fuperabantjCrebrilqj cortici- elTet valetudine , illaipfa integra per anuni
bus feu fquamis latis teda erant , prazlertim reijcicbatjdeinde rurfus ea vorans retinebat
fupra pedisinflexione. Pedeshabebatcraf- & concoquebat. Mihi autem affirmabanr,
fos,duros,tribus craflisdigitis prajditos,pro- Iianc auem fuifle marem , & ex poftica
na parte velut fquamis te<Stos/iipina prorfus parte penem , cameU inftar , incerdum exe-
cailolbs: quoru mediusjqui reliquis longior, rere efle confpedum. Audio porro^illasna-
iribus articulis conftabat,interior vno^exte- "cs, qux anno a Chrifti natiuitate millefi-
rior binis.Omniumvngues valde magnijbi- mo fexcentefimo tertio ex Moluccis rn
naspa:ne vnciaslongi.crafli, duri&cornei: HoUandiam redibant , binas fimiles aues
eiuscaputexiguum proauis magnitudine,& quidem attulifTe , fed in itinere rliortuas
fcre glabrujcoloris cx atro ca:rulei cum coUi proiecifle , tametfi earum exuuiic fiue co-
fuprema parte,inquo apparebantrari pili ni- ^ia, ob raritatem ,conferuari potuiflent : U-
gri:oculi paullofupra roftri fiflliram magni, liusauis ahquot oua nihilominus relata cer-
ardetes & truces, leonis oculis pcne fimilcs, tcrna aut quaterna eodem anno Amftel-
quoscingebantnigripili,quemadmodum &: redami confpiciebam a mercatoribus re-
meatus illos aunum paruos &dete£l:os,quos dempta,& paullo etiam antevnum Leydic
pasne oculos habebat. Roftri prona pars apud Porretuna videram , omnium, mea
quemadmodum arcuataerat,paulloque fu- opinione, maximum & pulcherrimum: di-
pramucroncm binis foraminibus , narium mcnfi eiiim per Jongitudinem ambjtus,
vfum pr^bentibus,prasdita;acuius medio ad quindecim vnciarum erat; per tranfuerfuni
capitis vlque verticem porredum diadema autem, duodecim ,aut paullo amplior, vc
aflurgcbatcorneiefubftantix , tresfere vn- propter amplitudinem pro quodam vale
cia^ altum, coloris ex flauo fufci,quodcum non minushaberi poflet , quam ftruthioca-
plumario defluuio cadere , & ciim plumse meH oua, quibus, tefte Plinio, veteres non-
renafcuntur, nouum crefcere intelligebam. numquam vtebantur, & adhuc noftra jetas
Supina roftri pars , ab eius fciflura ad extre- eius rei gratia vfurpat ; nam non femel vi-
mum mucronem quinas vnciaslonga. An- deri memini ftruthiocameli oua argento
terior colli pars quatuorpaene vncias infra excepta& inclufa, poculorum vicem prjc-
roftrum,binavelut membranacea palearia, bere. Huius tamenauis oui tefta non erac
feu barbulas,propendentia habebat duasvn- valde denfa, nec alba veluti ouorum ftru-
cias longa, coloris rubri miniati, Poftica fi- chiocameH , fed extrema parte virefcentis
militer colli pars deplumis, \ capite fecun- ex cinericeo coloris , & pcrpctuis , faltem
diim longitudinerubri miniati coloris eratj creberrimis , quafi tuberculis fatura viridi-
dcinde infima eius pars aliquot rubris plu- tate prazditis ornata : Ulorum autem qux
mulis,quibus nigrae intermixtse.teda.Cete- Amftelredami confpiciebam , vnumeiuf-
rum tametfi hasc auis aliquas notas habere dem paene erat cum illo magnitudinis, for-
videatur cum Itruthiocamelo communes, mac&coloris, quasdam vero magis orbi^
velutexiguumcaput,natura pxnecaluum, culata,ahqua minoraj nonnuUorum etiatn
quod^uc fine deledu vorat quidquid obij- color dilutior , & minus elegans. Porrd
ciiur. Pedes tamen bifulcos non habet,fed mihi relatum, huiulmodi aues Molucca-
tribus digitis praEditos,vt ante diximus,fine rura infularu m non efle peculiares , fcd ec-
calcari , otidis fiue tardae pedum modo: iam inSumatrafiueTaprobana,viciiioquc
ideoque adeo firmos 6l robuftos, vt in illu- Ulis infulis continentc reperiri.
ftnflimi Comitis horto ( quem cum ipfo
Comite ingrefliis eram vt auem confpice-

T 2 C A-

aZO lOANNlS EVSEBII NIEREMBEKGtl

nant ad pallorem,color cotius cof pcir is rhai

CAPVT XXXI V. ^^^^^ ^^^^^ ' fuluis pennis infertiSi

veriim luperna magis fufca funt,inferna ve-
De tritono aue* rocandida. Alxinfernaecinei-ejEjacdefupet

« circa extrema nigrjc,mox e fuluo rubefcen-

SVauiffimi auicula concentus Hifpanio- tes, deinde pallefcentes ex fuluo j acde-
lamincolit.Tribus vocibuscanitrlcilicec mumfuluefcentes circadorfums Pifcibus
peneindiuifibilibusmodulisvariatcantum, vitfcitat: mitefcit minimo negotio > ncc eft
ab acuta voce in alias fubito dilapfa , vt vi- cantu infuauis,indulgenter tamen ac blade
deaturvna omnes edere , vno^ue fpiritu vermiculis &ali)saniraalibusexiguis , tjuae
multos formare tonos , tamquam fi atribus in paludibus gignutur, eft alenda.Carne et-
gutturibus fabricarentur. Anonymusma- iam vefcitur,&:alijsnon paucis,vbi fieriali-
nufcriptus, teftatus fe audiuilTe, cenfetnul- ter nonpoftit. Craifieft nutrimenti, nequc
lamauem iucundioris cantus , & oppido diffimile ei quod anatesferjc prsefentarefb-
prarftare lufcini^inexplicabilipropemodum lent. IndigenaeftMexicanaeplagse, &:vere
dulcedine. Negat ^ fe vifam hanc auem, educat inceriunceta fobolem. Mirumeft,
foliim auditam : fed aliorum teftimonio cum lit cetuix pro ratione reliqui corporis
pulcherrimam prodit, & mirificocolorum longi{rima,m quam breuitatem illam ciim
ornacu varie^atam. hbet contrahat, quod frequentiiis facere fo-

lct. Cauda pufilla eft nigraque , &: nonnihil
CAPVT XXXV ferens fplendoris , qux in maiorem

proceditamplitudinem. Patrio nomine ap-
De piijfere aquatico. ^&W^nz tokomoBli . Simihs omuino eflec

hiEc auiscompari , nifi roftrum defuper ni*

ACototloquichitl feu palTer aquaticus gricaret , fubtus rubefceret , velut pedes &£
mas, pertinaciscantioniseft: non mi- crura,necper vniuerfum corpusfi|luum ni*
niis occinic,qu^m Sol pergic: ab eius exortu grumque promifcue cernerecur.
ad occafum contumaci garrit fonitu mures
imirante. lucundior palacoeft quam auri:

iuncecis & careclis infidec , ibique nidificac. CAPVT XXXVII.
Paflerem magnitudine &: forma fimulac, ; rr •

roftrumcamen nigrum, crura&: pedes ful- De hoActzjn,

ui , inferioracorporis plerumque candida, '
cecera fulua,candore ahquo &: nigroreva- Sus Medicie arcis commendauit

riegaca.Repericur in Mexicanis plagis. V hoadzin,fiue auem edentem fonitum

nomini fimilem. Gallinae IndiciE fere eft
CAPVT XXXVI. magnitudine,roftro incuruo,pedore candi-

doin luteum inclinante,aliscaudaq3 macu-
De (Uie rauca. latisper interuallapollicis,colorccandido&:

pallenti jdorfo ac liiprcma partecollifuluis,

LVdibrium quoddS & arbicrium cerui- fed vcrifquein fufcu colorem inclinantibus,
cis nobilitat acaca cahoadtli, feu aue m prseterca etiam & temporibus vfque ad ro-
aquatilem raucu fonantem ; raucedo enim ftru & oculos. Vnguibus eft nigris ac fufcis
vocis indidit nomen.Halcyonumfpecies il- cruribus. Criftam geftac concinnacam c
laeft ,quam noftri marcinecum pilcacorem plumis e candido in pallidum colorem ver-
vocare folenc,circa aquarum fluenca viftus gencibus, fed dorfo earum nigro. Vefcicur
gracia a congenica quadam verfantemna- anguibus. Vox ei eft magna , &; vlulatum
tura. Anate tera pauUo minor eft,colloque quemdam repr^fentans. Apparet Autumno:
dc roftro fpithameo : hoc tres digitos latos inaufpicata habetur ab incolis,oflaeiusdo-
prominet, medio, ciimfortitur craflitudi'- lorem cuiufuis particula^ humani corporis
nem,in aciemdefinit, ac morfui eftperop- lancinatione fedant. Suflitus quoqueplu-»
portunum. Superne ver6 nigrum eft,infer- marum mentem refticuit hisquic morbd
ne album, &c pallefcens circa latera. Oculi aliquo ea parum conftantes euafere.Pcnna-
nigrifunt, iris rubraprope pupillam,deinde rura cinis intra corpus fumptus medctuf
pallida, ac demum candens, Ab oculis ad morbo afFedis Gallico opera mirabili. Vi-
roftri vfque exortum fafcia procedit viridi uit in calidisregionibus qualis eft Yautepe-
pallefcens. Crura pedefque in digitos fifli cenfis , magnaque ex parte arboribus iuxca
virefcunt extrinfecus,incrinfecus verd incli- flumina conficisinfidec,

C A-

HISTORI^ NATVRiE LIB. X*
R A B I H O R C A D O.

221

CAP VT XXXVIIL
* De rabihorcado.

IN binas partes diftinguit h^c auis bifur-
catam caiidam , interdum explicans^ in-
terdum contrahens , fartori^e forcipis in-
ftar, ideo rabihorcadd dicitur,& a Lulitanis
faboforcad^.

G AP Vt XXXIX.

De aue aarttd.

EXoticumotigenus talehicuatli videtur.
Cornutaauis eftfiue auriculata, parua
corpore, refima,roftro breui^nigra lumine,
lutea erubefcens iride , fufca 6s cinerea plu-
mis vfque ad crura,atra & incuruavnguibus.
Cetera naiura fimilis noftrati oto.

CAPVT XL

De buifone oculauroi

TEcoletl genus eft bubonis autiti , fpe-
daculo dignum, nigro & fufcocolore
variegatur, huic oculimagni Siaurei.

CAPVT XLL

De auiculd fioridd.

Nbn igtiautim nidificium xochitototl
fiue auicul^ floridae. Ex arboru ramis
nidum coftruit pendulum,ibi incubat ouis;
forma& magnitudine ^mulatur paflerem
noftrum.Multicolorpennajpallet,nigrefcit,
candet: partim quoqueeftfufca. Vbique in-
cola; vermiculis & exiguis feminibus vcfci-
tur: aiTloena auri & palato, cantat, &: editur
fuauiter. -

C A P V T XLIL

De xomotL

NOn foium ouibus quadrupedibus
protedionem nuciitatis noftrje debe-
mus, pennasetiam xomotl intexebant Indi
fuis veftibus. Palmipes eft hxc auis, dorfo 6£
alisdefupernigris, pedore fufeo , criftatam
iracundia facit^

C A P V t XLIIL

De aue calud.

CAluitiesnobilem fecit auem,a barbaris
yacacintli, feu roftrum fpicx maizij di-
^am. Tres paenc fpithamas eft longa,viren-

T 3 tibus

222 lOANNlS EVSEBI

tibus cruribusjcapke ventreque cyaneis/ed
in purpureum vergencibus , alis promifcue
tuluis nigrifque ; lufcis oculis ac roftro , fed
incoccineum prope exortu vergente, quod.
tres pcene digicos latos longum eft,anter«)d
partecapitis depili Sicalua. Ad fiilkrasre-
centioru videturpertinere,^pifcibus iuxta
lacus& flumina viuere.Eduliscft eius caro,
fed nec bono nec graco alimento.

C A P V T XLIV.

De aue pulchrd,

Rldens &:iucunda natura auem xlepa-
pantototl pinxic. Anatis fere fpecies
eft, imporcuna Mexicanac paludi,roftrum
tamen in acutum finit: nuUusilli negatus
color. Pulchricudinem varietas dedic , pul-
chritudo nomen.

CAPVT XLV.
De aue ficcd.

NEc concemnendi fpe£lacuh eft hoa-
dli, fiue cobadlijid eft,auis ficca,lacus
Mexicani alumna, ternas fpichamas a ro-
ftri ipfius acumine ad caudam poftremam
longa,ac gallinas noftraemagnicudine.Cru-
ra prolixa,pedem,roftrum cum vncia crien-
tem, crafficudine vero poUicem aequans. Su-
perne id nigrum eft,laceribus aucem pallens,
ac inferne nigrum & fubfufcum. Oculi func
magni, iris lucea, & palpebra: rubeas.* vercex
plumis nigris cegicur,icemque crifta. infigni,
fimiliter nigra: coilum , venter , corpulque
vniuerfum cadec:fed cauda cinerea eft,veluc
& defuper alae,nam infern*e func albidiores:
fuperiores alarum parces virore quodam
fplendent. Dorfum , etfi cahdidis cegacur
plumis , pennis tamen nigris in virencem
iplendorem inclinancibus veftiri folec.Pedes
qui in digicos fiffi funt,& cruraquoque,pal-
lefcunc. Alba fafciacircumcingicurcapur, a
roftri exortu ad oculos vfque procedence.
Lacus Mexicani aduena eft , vocaturqueab
Hifpanis indigenis, veluc & quaedamalia:
aues, martinete pefcador yoh pifcium quibus
alitur capcuram. Arundinecis educac fobo-
lcm, grauem inferc morfum , ac grauem fi-
militer vocem edit.

C AP VT XLVL

De aue yenti,

IDoneum quoque confpedum heatotocl,
feu auis venci cxhibet.Magna crifta exor-
nacur, orbiculari,ac coronac modo eminen-

I NIEREMBERGII

ci, & paulifper candida. Pedus c fufco ver-
gic m cinercum ; vencer albus eft , ac pedes
plani: crurafulua , & penna: circa ea onx:
cauda otbicuiaris & variacainferne candido
puiloquc colore , fuperne vero fufca. Aijc
fiafctuscandenceSjCinereas acpuUas func, de-
fuper nigrx, candidiscaraenquibufdamin-
fertis pennis; reliqua verd eadem quxaqua-
ticis eft naiura , & fimilisalterihcatototl,
quas anatedomeftica pauUo minoreft, ro-
ftro atro,tenui,obrotudo, ac prope extrema
concorco, plumis inferne candidis, fuperne
veroiuxta femora fuluis , lineis tamen ni- .
gris incercurfantibus ; circarefiduum vero,
& catidam fuluis. Alx funt fubcus cinerexj
fupernc vero fufcaz^nigr^ acquealb^.Capuc
eft nigrum criftracumque , fed ab occipicio
teni^E alb^ vcrimque procedunt ad oculos,
qui atri func, & lucea conftant iri , cum ce-
tera lintfimilesauibus incolecibus paludes.

. C A P VT XLVIL

De amhtis torquatis.

SVus quoque torquesargenteus honeftat
achalalactli , feu auem pifcium vibraci-
cem. Alij vocanc michalalaSii. Columbina
eft magnitudine&: forma,roftro nigro acu-
minato, cres digicos longo , & pro corporis
proporcione craflbjcapuc crifta ornacur e co-
lore cyaneoin nigrum cendence, longaque.
Vencer candidis cegicur plumis ybc collum
torque candenci infignicur : alas inferne ai-
befcunt,fed poftremis partibus videntur fu-
fc£e , & candicantibus maculis interftindaj,
fuperne vero ficut reUquum corpus func
cyane2E,extremis parcibus nigra:,&albis vn-
dique refperfae maculis.Cauda parcim nigra,
parcim cyanca eft , fed macuHs albis per in-
cerualla quoque variaca. Crura rubea funt,
pedes diuifi in digitos, in atrosvngues de-
finentesjoculi nigri,& iris candefcens. Ad-
uena auis eft huic Mexicanas regioni, verfa-
curque iuxca fonces & flumina, pifciculis Sc
alijs aquacilibus vi£l:icans,edulis,{ed reliqua*
rum auium paluftrium fapore atque nutri*
menco.

Nequeexiguusdecoreft amalozque feu
aui rubefcencis colh. Paluftriseaeft,noftra-
ti curcuri magnitudine par , cruribus pedi-
bufqueindigicosfilfis, atque ex albo rube-
fcencibus,nigris vnguibus,roftro medio cir-
citer longo,exili &: nigro,atrisoculis,&: iride
rubra , pedoris& ventris&:alarum inferna
alba func, fed cauda , qua; mediocrem ma-
gnitudinem nancifcitur , fuiuo &: nigro co-
lore cft infperfa: at collum pedufqj corques
bini,minuni fere digiti diftantes interuallo,
nigrique cingunt, quorum anterior vndi-

qua-

HISTORIiE N.

quaquecirciiic, pofterior rLiperna deficic ac
difparec parce.Ex vcroque lacere macula: bi-
ux candences, pari amplicudine/upra ocu-
• los verruscollum,illudfere accingenceSjdif-
currunc. Superna corporis, adeoqj ipfacau-
da , albo; nigro fuluoque func colore ; a\x
verodefuper fuluo &c fufco. Indigena eft
auis, lacus Mexicani alumna , ac veris cem-
pore educans fobole.Efturcaro,qu^eodem
quocererarum aquavicarum eft nucriraen-
to. Vefcicur ipfa culicibus , pifciculifque &:
vermibus lacuftribusrvehemencius perftre-
pic quam pro corporis racione^ nec camen
poceftgarrulis auibus adnumerari.

CAPVT XLVIIL

De pico faltttifero.

NObilis eft a dolore capicis leuando
tleuhquecholcococl,feu auis capici pla-
tejE fimilis. Merula maior eft, roftro longo
iiigroque, fedinferna parce longe brcuiori,
vercice ac picnetoco Collo defuper rubeojin-
fernis partibus omnino cinereis; alis vero ac
dorfo nigris , fed albis cranfuerlifque lineis
variacis. Degic Pauatlanicis agris prouincijc
Totonacapse. Pici fpecies eft arbores petfo-
rans , cuius capitis plumae rubrefcences ap-
plicacas & congIucinaca2,capicis ferunturcu-
raredolorem ; fiue in eam fencenciam vene-
rint, quod vercici auis adhsereanc , fiue id
ita fe habereexperimencoahquo deprehen-
derint.

GA PVT XLIX.

T)e pico imbr f^to,

Plci quoque genus quatotohi j vpupa:
magnitudine, & nigro fufcoquecolore
variatum. Roftrum , quo excauat arbores
perforacque, cres digicos longii eft, firmum
^candens, & inferne breuius. Capuc eft
paruum,acrubrisconced:um plumis, crifta
quoque rubra infignicum,ac cres vncias lon-
ga , fed fuperna parce nigra. Alcerucro colli
laterefafcia candidadefcendit ad yfque cir-
citer pedus.Crura pedefque liuidatunc. Vi-
uic non longea mari Auftrali. Nidificatin
arboribusexcelfisrvefcitur cicadis,tlaolli, &:
vermiculis : imbriumtempore educat , hoc
eftamenfe Maio vfque ad Sepcembrem:
edulis tamen non eft,nec aHum (quod acce-
perim) praeftat vfum.

^T VRiE L IB.X. 223

C A P V T L.

De pico Martio.

OConcnetl dicitur inNoua Hifpania Pi-
ci Marcij fpecies maxima, cuius puluis
falutaris eft hydropicis.

C A P VT LL

De acctpitrtbm Chtapp£.

QVofdam accipitres fluuiales Chiappa
nutrir, monftrofos pedibus: vnus anie-
rinus, alcer aquilinus : vno innatat , altero
raptat prscdam*

GAPVT LIL

De alcatrazl. r

ALcatrazlprifcus onocrotalusjquare du-
taxac addam paucadehacaue.Fercur
faepenenodu in mari medio a volacu cefTa-
re, fed efferre fe admodum in fublime,cum
coUo fubalcerara alam redudo, alcera ex^
pafla,permiccere fe vencis,donec fuopce pon-
dere dilabatur, vbiid fenfit , excitarefe, ac
rurfusalta repetere ; fic nodem fubeundo
defcendendoque tranfigere , & laborando
quiefcere.In nonnuUis locis mane & vefpere
ducentarum turma ad pifcandum prodic.
Sublime pecunc, inde fpeculancur prjedam:
visa , colledis alis praecipici fe pondere de-
miccunc ad aqUas , infequuncur pifces vfque
ad fundum,poft longum fpaciura emergunc
alia: cum rapina^ali^ inanes & irricac. Mirum
a(pe(9:u,quafdam pr^cipitari,quafdarn attol-
li; quafdamimmergi,emergereahas.

CAPVT LIIL

De kiczoth.

FOrtafle gryphes per omnem celebrati
fabulam fuerunt iUaeauesScychicsc, de •
quibus MachiasMichouius hsEC habet: In
lura &: locis Septemcrionis non effbdicur
aurum,argencum,nec alise minera!: neccor-
refpondenc fabulae,qu6d iUic eflenc grypheS
&: magn^ aues prohibentes fodere &: efferre
aurum. Vnde fecundum hoc dico concra-
rium Audoribusantiquis,qu6d gryphi non
func in rei vericace in illa parce Sepcemcrio-
nis, nec in alijs parcibus orbis. Affercur au-
tem ad nos quxda auis rapinis viuens,quan-
ticacis aquilsE,('ed alis & cauda prolixioribus
quam aquila,infimilicudinem accipicris, &:
vocanc eam lAo(QQuitx kitz,oth,no^nytxb
T 4 homi-

224 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

homines vocantillam^^4/tfz.i;y, quafi albi- aurerri ad limile exercitium pronj ruD.t

cans fplendor , quia fubalba ell (ecundum irti corui, vc coio anno in eo perfeuerare

venrrem- Hahc omnes rapnces aues, accipi- cupereat. ■
tres, falcones, &ceter3e raptu viuencesin

taniummecuunr,qu6dinrpeclaeatrcmanc CAPVT LV.

&:cadanc , &: extinguancur. Admonetibi- _ ,

dtfm Michouius contra antiquoru famam, De lium.

in Sepcemcnone pofl Gochiam , Sueciamj

Finlandiam,Iuram,& poll: mare Cafpium, "P-^^^iofa foeda ingluuieauraeft. Alijs di-

non elTe monftrofos homines monoculos, -1- citur ^4///»4f4aut^rf^/;?<?p,&:in marixi-

bicipiceSjCaninacapica habences , fed nobis iTiis locis zamuro, 1? eiixen{'ibu& fuyunfUyMer

fimilcs, rarojfparlimi & ab inuiccm diftan- xicanis tropllotl. Coruinum eft genus/ere .

tes, paucos numero habicantes , colore fre- accedens magnicudmem aquilse : color ni-

quenterliuidos, propter frigusliuiditatem ger,aduncus vnguis &ater, ctus fufcum,

corporibus eorura imprimens. roftrum pfttcaciinftar, fronsdepilisplicatili

cute obcegicur,circumftant pih rari & nigri,

CAPVT LIV. iimilesiEchiopum.Morticina&ftercushu-

manum,&alijefordes,eius feruiunt gula:,

coruo Smarum marmo. non fine vfu. Pernodantin arboribus &c ru-

pibus,maneaduolantadvrbes, fpeculantur

HVius venationem ex Mendosa Augu- abeditioribus locis plateas,& quidquid im-

ftiniano dabo.Habet Rex Sinarum in niundum aut exanime deuorant. Perfpica-

omnibus vrbibus fecundiim flumina fitis cesfunt&prsepetes,&mirifilentij,neccla-

quasdam aEdificia,in quorum fingulis multi mantj nec canunt,raro mur mure contentac;

marini corui aluntur, quorum opera pifca- fiquis illas infequatur , exonerant fe, vt lc-

lio peragitur his menfibus,quibus pifcesfuos uiores volatui fint,parifeftinatione euomen-
fsEtus ediderunt. Edudos enira ex illis £edi- qufdquid glutierunt.Francifcus Hernan-
j6cijscoruos,ad fluminum ripas transferunt, audor eft , ignotse cffe originiS j nefciri

in quibus mukas pifcatorias fcaphas media vbi nidificent Sc educent prolem, ciira fre-

ex parteaqua plenas habent : quibus in or- quentiffim^ finc propeomnibus Nouje Hi-

,.'bem 4ifpoficis , fingulis fingulos coruos ad- fpaniae angulis. Nihilortiinus nofter Acofta

iudicanr. Hos deinde fub alis longo funicu- puUos earum fcribit albos efle, adolefcentes

lo alligant, eorumque guttur fiue ingluuiem ir^ nigredinem coruinam degenerare.Grega'

alio funiculo adftiingenteSjne pifces captos tin'^ peruolant, fublimipetze funt. Odor ab

vorarequeant,inaquam proijciuntad pUces eisingratus. Pennse exufta: cinis vetat pilos

capiendum: quod adeo auide excquuntur, nafci,£Eque acflercus formicarum , &c fan-

vt admirationcm pariat : nam magna cele- guis vefpertilionum. Vulnera quoque mcdi-

ritate fefe raergences, atque fub aqua tantif- catur. Caro fi edatur , Gailicura morbum

per harrentesjdonec gutiur fiue ingluuiem a iuuat. Stercus drachmsc vnius raenfura po-

roftro adpedus vfqueimplerequeantjdein- iatum,prodeft melancholicis.Cor eiusSole

de eraergentes fimili celeritate ad fcaphas exficcatum,impense odorum eft.InaUqui-

redeunt, captofque pifcesin aquam ( quam bus Prouincijs lege lata poena infligituroc-

ad pjfces viuos conferuandam in fcaphis cidenti lias aues.
contineridiximusj reijciunt,illic6ad pifca-

tionem reuertentes. hi fimiliexercitio qua- CAPVT LVI

tuor horamm fpatio ca dextericate perfeue-

tant;, vc nuUus alteri fit irnpedimento,donec De regma aurartim.

aquam,qu£Einfcaphis,piicibusrepleuerint. ■

jPofteafoluto vinculoquo guctur adftridu ^~^Ozcacoauhtli vocat Indi auein,quaai

fuerat ne pifces inaluum tranfmitterent,di- V..-'dicunt reginara eflTe carum,quas Mexi-

mittuntur vt pifces venentur quibusipfi- cani auras vocant.Non miniisillud nomen

mec vcfcantur: funt enim faraelici, quia die mcruit conftantia fua aduerfus oranem au-

pifcationcm praecedcnte illis cibus folitus rasvira ventoruraque impulfura. Accedic

nondacur, vt ad pifcationem tanto fiant magnitudinegnefijsaquilis.Corpusvniuer-

alacriores. Vbi veio aliquanto tempore in (um, prseter coUum &: eas partes qux iuxta

aqua verfati funt pifcibus vefcentes, denuo peitus funt, ex nigro purpurafcens, fuluuni

cx aqua retrahuntur, &: in fiias caueas illati, cft ac pullum,alae fubtus circa exorcum ni-

domum transferuntur. Tertio quoque die grie, cccera cineiea ; defiiper ver6 mixtim

hoc exercitium rcpecicur , totisillis menfi- fulu2e-nigra:,&: nonnihilinpurpuieum ver-

bus quibus pifqatio peiagsnda eft. Adeo gentesCrura rubra funt,&: vnci vngues,ro-

ftri

/

ftriextreina {qiia: pfittaci efleiudices,cani gnia,fimiliruboreadlatusfulgcnD.i. Srur-

dt indiftinda limilitudo ) alba funt, cetera norum , quoi Hirpani totdos vocamus, vi-

(imguineo colore tinda. Amplumeftna- dentur fpecies. Magnitudine,coiore & for-

rium foramen, oculi nigri, iris fulua, rubeas niapares funt, &: cum eis vbicumque ver-

palpebrae ; frons fanguineo colore pcrfufa, fantur, quamquam hu mcri prim6 fului ap-

ac plicacilibus rugis torua, quastamennon- pareantinrubrum vergcntes, &:ciim3Etate

numquam explicat: qua in re vocatos galli*- proceflere,infuluumomninomutenturco-'

pauos videtur acmulairi , Sc pilis quibuldam lorera. In caueas coniecli , voces reddunt

veluc retorridis rari{que, iEihiopum pilis humanas, &lepidegarriut.Qu.auisre obia-

haudabflmihbus. Caudaeft aquilasinferne ta vefcuntur, fed pane maximeatque Indi-

cinerea,foris ver6nigra.Anguibus,muribus co frumento. Calidis frigidifque eas aues

& lacercis, quos rapit, viditat, fed mortici- reperies regionibus j ab Hifpanis colonis ru-

nijs maxime & humano ftercore. SubUmi- beorum humerorum commendadozas , vc

peta auis eft, & nimi^m extenfis panfifque dixi,vocatos, fed numerofis agminibus funt

volat alis, vix volatu.m intermittens. Indi- oppidanis admodum molefti,eofque auda-

gena eft Mexican^e prouincise: vere educac. ^ter incurfant, praecipue regionibus feruidis

Viincredibihobfiftitventis , contranititur- & maritimis. Maium inluauemque prae-

que aduerfantibus, eifdem ledibus perftans ftant fuccu m,& in arboribus non procui ab

immobilis. Caroeft inutihs, &;nutrimento oppidis hominumque commercio nidifi-

anemine ( quod adhuccompererim) nifi cant,&fata, inquibusforte confedere, de-

medicinsE gratia dcguftato. Audio,huius uaftant atque depopulantur. Cancanc lu-

auis plumis admotis mederi Indos vlceri- duntque, feu caueis includantur , feu iibere

bus, carnibufque elixis ahmoniasloco du- per domos permittantur incedere.
rante a.ffcdu deuoratis, quas etiam aiunt

morbo Gallico praefentaneQ quodam re- C A P V T LX.
medio mederi.

CAPVT LVII.

De ffttacis.

FEruorern ca:li pfittacus vbique amaCj
1 ' ' ~

De garagdj/, JL propterea Afi^e , Africie & Americse a-

lumnus, vbi iracundior SoLDiligentiflimus

GAragay dicitur rapax auis,milui magni- huius auis interpres Aldrouadus t uit. Adhuc
cudine ,capite ex cxtremitate alarum tamenliceatadijcere fententiara Francifci
albo,&: breuis voiatus; crocodiiorum & te- Hernandi, Anonymi, & Garoli Glufij . Ille
ftudmum ouisinfenfa.Odoraturiilafub are- primus ita fcribit de Toznene: Pfictaci id
na in ripis fluminuni condita,eruic & vorac. genus,viridi & iuteo coiore micat,oculi ru-
Soliuaga eftjnifi quod aurae aues ilia fequan- beo, roftrura vero candenti &c nigro , fufco
tur , vc potiantur furto ; aurae enim fcalpere pede, fed in catididum inciinante. Propen-
terram nefciunc, vc effodianc oua. fiuseftaptiufquead fermoneshumanos ex-

primendos ceteris, ac frequentiusapud Hi-
CAPVTT LVlll, fpanos. Altcrumgenuscochovocant viridi

colore, rubro & candenti capite,ac minoris
De hoaSion, molis; quodloquaxquoqueeft,necadmo-

dum diflimiiepriecedenti,etfi fono diftet.

ARdcsE cinereaicongener autfimiliseft Hos pficcacos vocant Hifpani catherinas.
hoadoh femina,paull6 ijiaior hoadii Tertium quilitoton tindum virore , taian-
mare. Ventrem & collura alba , fufcis per- Aiix vocatac , aut gaieritae non criftatas ma-
mixtis pennis;cccerum corpus fufcum incer- gnicudine.Froncem candida macula infigni-
fercis aibis. Ocuii magni &nigri iride palleti. cum, roftro candido,& nigris pedibus. Hu-
Vocatut eciam a nonnullis xoxoHguihoaBli. manas voces imicacur, & gregacim cum c6-

generibus volat, ciim reliqui compares tan-
CAPVT LIX. tiimreperiantur. Omnesveroinexcelfisar-

bonbus nidificanc. Primumde quo dixi-
De pterophanico Indutrnm, jxius genus , cercas ftacafque arbores , quas

numquam deferat,eiigic : quae cum in here-

ALarum infigne commendat acolchi- des tranieant, dominis iliarqm haud func
chi,feu auem humerorumrubeorum , parum vtiles. Sunc & quas Haitini quaca-
impetrauitqueab Hifpanishonorificum no- mayasvocant, Mexicenles vero aio. Totas
men, qui aues commendadoras ilias vocant , rubeiEjpr^ter humeros & caudam,qua; cya-
quod aEmuleritur Equitum militarium infi- nea funt , & galiinae cortahs noftra: circitef

magni-

PSITTACVS ELEGANS.

220 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGH

magnitudine , roftro magno candenti & re-
limo,pedibus nigriSjae carne limiliter nigra,
exquibus nonnuliaEoffenduntur, qux fer-
monem humanum dodx acmulentur , ru-
ftice camen & incondite : filiofq^ (uos more
aliarum domefticarum auium educent in
domibus vbi aluntur. Oftcndas & alios vi-
rore diluto tindos, nigrance roftro pedibuf-
que, humerisSi cauda virore tindis exatu-
rato, nec prasfatis minores. Viuunt hi mxta
montium cacumina,excelfafquc pinus. Ac-
clamant vehementer, volantque bini.Sunc
& montani incondita forma, qui non cicu-
ranturautalunturdomi. NulUuseorum ca-
ro eft edulis; nam & atra eft, &c guftus iniu^
cundi. Omnibuseftcommune, vcrarnque
x-naxiilam mouere, quod nulliaiiorum con-
tingit animaiium. Sunt & alia genera , de
quibus alij Audores iaciiis.

CAPVT LXI.

U^rratto Anonymi de pfttdct^*

Hlftoricus meus Anonymus fic habet
loquens deHifpanioladnnumeri func
pfittaci viridcs cum purpureis maculis,quo-
lum tria in hac infula genera, maiores , me-
dlocres,minimi.Maiores ab Indisvocantur
higuara. Hi in eo diftant ab ahjs reliquarum
inluiarum,qu6dmaculamalbam fupra ro-
ftrum geftent , non viridem, aut miniatam.
Valde locutuiciae func ha^ higuarac,fi huma-
nosdoceantur fermones. Minores vocatur
xaxauis , &; viridiores funt, a paucifcp inter-
ftinguuntur miniatis plumis. Hi inquietiSi
turbuleti,raordaciores,iracundiores,&gar-
rulijlicet rudes liumanis ioqui vocibus,quas
numquam difcunt. Decem exiiis inuadunt
&; fugant ccntum higuararum. Nuiia inter
hos pax. Diuerfisgregibusperuplat:quacu-
que ptruadant;garnunt. Higuarx integrio-
rcm & corpuientiorem fonum edunt,xaxa-
uis acutiorem & tenuiorem : & iicet ignari
loqui humanis vocibus, placcnt tamenin
caulis affiduo garritu &inquietudinc.Tercia
fpecies minimorum eft,necexcedunt paflc-
res moie, viridefque func.Hi filenc,& paca-
tiores funt:viror dumtaxatiniilis piacet.

PSITTACVS MINIMVS.

CAPVT LXII.

Narratw Clujtj de pfttcicis,

NVnc hiftoriam Caroli Clufij inter-
feramus. Inter Neotericosautem, ne-
mo mea opinioneexadius &diligemius dc
hocauium genere commentatus eftquam
Vlyfles Aldrouandus Bononienfls , qui to-
tura hbrum xl. Tomi primi Ornithoio-

giae fuse ei djf auit : ille enira Phiiofopliica
meihodo tradidit quidquid ad pflctacoruai
hiftoriam pertinere poteft, & quatuordecira
diuerfas eorum fpecies defcribit , tredecim
vero icones exhibet, quarum dua: priores
maximxfunc ,&coruu magnitudiue lupe-
ranc; cercia & quarcacolumba: func magni-
tudine; quinca,('exca, fcptima,octaua, nona
& decima , mediocris func magnicudinis,
caudamquc breuem habenc , faicem non
ade6 iongam, vc cres fub(equentes,qua: ion-
giore cauda func prscdita: ; decimaquarca
brcuem eciam habeccaudam.Priorem illam
elegancem , qua: pedoris& vencris pennas
flauasliabec, lum&easqua: alasdorftimqj

tegunc.

n ISTORIiE NA

Eegunt , tum ctiam eas qux in cauda csem-
leas , uon lemcl videie memini , & iconcm
habeoviuiscoloribus expreframjatq; illam
ipfam elTe arbicror , quam loannes Lerius
cap.xi. Hiftoria^lua: Americanic , a
Bralilianis appellari (cribic. Alceram [pecicm
etiam videie mcmini in arce Cxfaris Eberf-
dorfiana ad Danubium litainfra Viennam,
tum etiam Lugduni Batauorum apudSio-
nera Lucium Daniftam binas aueseius ^e-
neris,quas poftea magno Duci Mofcouira-
rum dono mittebat. Reliquae verdfpecies,
(pra:ter ccrtiam quas illi alba criftata eft , &c
decimamquartam, qua^erytlirochloros^et-
iamquecriftataj mihietiam confpeda:,tum
plerumque aliae ab ipfo non defcriptsE, tam
breuiorecauda pricditie ,& maiufcula cor-
porismole, quam minoris generis,qu£e lon-
giores caud^ pennas habent,& collum velut
torquerubro atque atro ornatum. Humana
verbaexade exprimere folita:: quibus fimi-
lem vnam habuit nobiUflimus vir Philip-
pus Marnixius Sand-Aldegondius , quam
fa^pe cachinnum humano more extollere
audiui , ciim ab adftantibus GaUico fermo-
necompdhxeiuxhdcmodo-.Rkz^perroquetf
riez> ; id e(\^Mide pjittace, ridc^. fcd quod
inagis mirum,Galhco fermQneeciam fubij-
ciebat iUic6,tamqua rationc prsedita ,haud
dubie tamen ita edo£ia , O le grand fot qui
me faiB rirc^. hoc eft , O magmm fatmm^
quime ad ridendum prouocat. lUaque verba
iceriim ac tertio repetere folebat. Sed inter
reliquas vnam , pfittacis primx fpeciei ma-
gnitudine Eequalem , apud liluftriilimam
Dommam Mariam de Brimeu , Ducem
Croyain & Arcfchotenfera feliciifimas me-
moriae , priufquam ex HoUandia excederet,
cui faneparem m coloris pennarum varieta-
te &c elegantia videre non memini. Etenim
licet omnes fere pennse corpus tegentcs rp-
bro coloreeiTent infe£la2,caud^ tamen pen-
n2;,quae valde prolixse, partim rubra^ eranc,
parcim caerule^; at qux in dorfo & aUs verli-
colores ex flauo,rubro&: viridi, quibus cx-
ruleus color etii permixtus. Caput circum
oculos albi coloris erat, iinuofifque lineis
fiigns,quemadmodum canid^ caput,diftin-
(3;um erat. Pfittacura,qui fimilis efletyapud
nuUum Audorem defcriptum memini. Ea
porrd auis Annam lUuftriftimas Ducisne-
pcem,nuncComitem Megenfem &: Domi-
namde Grosbcke, adeodUigebat, vt quo-
cumque per conclaue fpatiarecur,iUam fub-
fequerctur , nec quemquam veftem cius at-
tingere confpicerec, quin morlu iUum appe-
teret; ica zelotypia quadam laborare vide-
batur. Ceteriim pfictacusiUe maroris gene-
ris, quemLeriuscapite fupra memorato a
Brafiiianis ^//i/vocatifcribit , valde elegans

TVKM LIB. X* 127

eciam c{redebec:nam alarum remigespcn-
nas, &: caudae , qua: fefquipedalis loiigitudi-r
nis , media cx parte coccineicoloris cfle rc-
fcrc, alccra prorfus clcgantiscyanei cubo fcu
neruo, qui medias pennas perlongitudinem
fccat, diucrfbs illos colorcs diftinguente,re-
liquas vcro totius corporis pcnnas prordis
cxrulco colore tin£i:ascire.Addit,vtrumque
genus lUud maiorum pfittacorum,arat vidc-
licct & canide , magnaeiTcin aeftimatione
apud Brafilianos,quia Uloru pennaster qua-
te^^rve in anno vellunt ad veftem, pileos, cly-
peos &: aulaea conficiendum,tametfi dome-
fticum non fit , quia tamen m vaftis arbori-
bus medios vicosoccupancibus frequentiiis
verfiiri {blet quam in filuis.Pr^terbinosUlos
ingentes, idcni Lerius tria aut quatuor pfit-
tacorum genera apud Brafihanos inueniri
aic. Primum vidcUcccetiam maiufculorum,
& crafliore corporis mole prseditorum , cui
aicurous nomcnindut BrafilianiTououpi-
namboutij , caput ornatum habens pennis
verficoloribus, flauo,rubro, &: violaceo ex-
tremisahs fuauerubentibus^&caud^ pennis
oblongis &: flauis , reliquo corpore prorlus
.viridi: hoc genus rariflime ad exteros trans-
ferri , nullum tamen faciUiis & perfediiis
edoccri ad humana verba pronuntianda,
quam iftud. Addit etiam, Brafiliana quam-
dam mulicrem in pago , binis miUiaribus ab
infulain qua ipfecumalijs Gallishabitabac
diftance, fimilem pfittacum in delicijs ha-
buiire , qui co intelledu &: ratione prsedit-us
videbatur,vt comprehendere &: diicerncre
poflct,quidquid ipfa diceret quas illum edu-
cauerat. Namcum,inquit, animi recreandi
gratia in illum pagum profedi , ante illius
mulieris azde^ interdum tranfiremus, com-
pcllare nos ipfa folebat his verbis : Vultis
mihi pcdincm dare vel fpeculum , &: ilUco
efficiam vc meus pfittacuscoram vobis can-
tet& faltec ? Siciuspeiitioni annuebamus,
fimulacquedam verbaani pronunciauerar,
pfittacus non modo in pertica , cui infide-
bat,falcare incipiebat; fedetiam garrire, fi-
bilos edere, & Brafiliorum ad pugnam fe (e
parantium vocifcrationes imitari. Breuiter,
quando in eius heriementem vcnicbat vc
diccret, Canc,canebat; Salta,faltabat : fin
vero aegre ferens,fe quod petierat non impe-
trafle,paull6 acerbiiis aui dicerct, Auge,hoc
eft,file, immobilis filebat , nec vUaratione
cu m ad linguam aut pedes mouendum ex-
citarepoccramus . Secundum genus mar~
ganas a Braiilianis appellatur , quale cft eo-
rum pfittacoruro,qui inEuropam inferri fo-
lent , ncc magniapud lUos prctij , proptcr
abundantia : non vero miniis iftic frequcn-
tcsfunt,quamapud noscolumbae. Pfittaei
tertij generis, abipfis touis appellati, maio-

res

22S iOANNIS EVSEBl

resnon funt fturno, & vniuerfum corpus
teclum habent pennis impensc viremibus."
caudsE vero pennaj,qua: valde longe,flauum
colorem admixtum habent. lilud etiamad-
debat fe obferuafle, pflttacos illius regionis
nidos cx arborum ramis propendentesnon
confl:ruere,vt topographicis luis tabellis qui-
dam perfuadere conantur ; at in arborum
cauiSjeolque orbiculari forma, fatifqucdu-
ros ac firmos. Ceteriim ciim fub extremum
annum Chrifl:i millefimu quingentefimum
fex.igeflmum quartum eflem Olylfipone
apudSebaldum Linfium Germanum VI-
menfem, memmifilium ipflus Rodericum
cx Fernambuco Brafihanorum , vbi com-
morabatur,e6 appellerCj&nauem rnercibus
onufl:am aduehere , in qua etiam ahquoc
mancipia , &c nonnuUi pfltcaci quartie fpe-
ciei ab Aldrouando delcnpra:, atqueahj et-
iam minores , fturni magnitudmem non
excedentes, prorfusviridiscolons pennis re-
d:i , fedomnesbreuicauda prxdin, &:albo
roft:ro : idque genus vaide frugibus noxium
referebat. Eos in itmere maizi granis alue-
rat, cuius multasfpicaseum adhuc habere
obkruabam.

In fecundanauigatione, quam Batauiin
Indiam mftituerunt Orientalem , in laua
vicinifque quibufdam inhiiis pfittacos ob-
feruabanc longe illiseleganciores,quos g Bra-
lilia aduehere folent, eofque a Lufitanis,qui
in Iaua& Moluccisverfabancur,»^?)'/-**^ ap-
pellariintelligebanc: & illos quidem corpo-
ris mole non valde magnos , fedadeo ele-
gantis coloris , vt venuftiores depingi non
pofle exiftimarent. Pedus enim & ventrem
pennxrubri coloris floridi fplendentifque
tegebant, dorfum aurei coloris penn£e ,alas
vero viridis & caerulei commixtorum colo-
' rum pennjEornabant, fub alisfuauerubens
color fplendebat. V alde autcm ingens erac
iftic illarum auium pretium, vt non minoris
seftimarentur, quam odo aut decem thale-
ris Germanicis.Linfcotius fcribit,Lufitanos
faepiiis periculum fecifle , an OlyflTiponem
transferre viuum aliquem pofTent^fed num-
quam voti compotes fados fuifle, quod ni-
mis tenelli & delicatuli finc : Bataui tamen
eam induftriam adhibuerunt , vt virum vi-
uum Amfteldamum vfque retulerint , qui
tanietfi non eflet c felediflimis, centum ta-
mcn & fcptuaginta florenis eius Prouincie,
hoceft, paulopluris quam feptuagintatha-
leris veniimdari potuir , quemadmodum in
diario liliusnauigationis adnotatum com-
peno. Is m itmere pleraque verba Hollan-
dic<T,qua:a nautis audiuerac , pronuntiare
didicerat,adeoque cicurena ipfum eius herus
rcddidcrat,vc ruftium inos&aures eius in-
fereiec finenoxa;pilofque baibi^ipfiuscom-

NlERfiMBERGII

poneret ; at fi quis alius manum admouerd
vellet ,fllic6 morruiUam appetebat ,haud
fecusqu.^m canis quifpiam. Anno pono
Chriftiquintofupra millefimum &fexcen-
tefimum mittebat mihi lacobus Plateau
pfittaci cuiufdam iconem viuis coloribus
expreflam , cui cumfimilemhattenusnon
viderim , neque apudquempia adfcriptum
meminermi, in hoc Audario ad Exotico-
rum hiftoriam typis iam expreflam adiun-
dam volui. Eu ni autem fe plus quam bien-
nioaluifTcfcribebat , columbiequeeire ma-
gnitudine: caput fllud haberepa:ne inftar
accjpitris,eiufcemodi nempe coloris pennis
tedum, ardentesoculos. CoUum &ped:us
verficolores pennae obfidebant : quas , ciim
irafcebatur, aut moleftiam aliquis ipfi crea-
ret,admoto ad caueam,qua concluius erat,
aliquo animali,furrigebat , vt cnftatus quo-
dammod6 videretur. Erant autem ru-
befcentis coloris,& extima parte c^rulei eie-
gantiffimi. Ventris penna; limilis tere eranc
coloriSjfufco tamen infuper fuftufas colore.
Dorfi pennas virides,&: alarum remiges pen-
na; fubc^rulcae: cauda frequcntibus pennis
viridibus, fed non longis conftabat.

Prastermittere nequiui,quin pfittacipufil-
lujgenus exiEthiopia locifq; Manicongo vi-
cinis, proximis his annisa Batauis nancleris
allatum,fimul& maris iconem,(femina ve-
ro mult6 eft elegantior,vcriufque enim fexus
allacus ) Ledoris oculis proponerem. Cor-
pufculi moles fringillas magnicudinem x-
quabac, hoc eft , duarum vnciarum cum fe-
mifTe longitudinem habebat ab infimo col-
lo ad vropygium vfque. Omnes pennulse
corpufculumccgcntcs viridis eranc coloris,
fcdinquibusmanifeftum apparcbac difcri-
men : namquein dorfo facuraciores eranc,
qu2ein vcntre dilutiores.Remiges alaru pcn-
na; trium vnciaru longitudinem habebanc:
&tametfi prona parte ,eo videliccc lacerc
quo breuioribus viilis eranc pr^dit^,quoque
fefe inuicem tegcbanc , viridi faturocolorc
effent tindf j altero tamen, quod longiores
villoshabebat, &. lota fupina parte fufci
eranc. Caudae pennse eleganciflimie eranc &
paene binas vncias longa;, paul6 miniis fe-
miuncialat^, coloreca parce,qua vropygio
infixae, viridi cum flauo permixto tindie,
deinde rubro eleganti , demum nigro, po-
ftrem6 viridi : 81 tres ifti poftremi colores
ab muicera diftindi, veluti in quorumdam
pfitt.icorum viridium,maiore corporis mole
prxditorum , caudx pennis viderc eft: iftai
autem vix con(piciebacur,nifi ciim caudam
explicarer, quia abahjsciufdem longitudi-
nistegebantur, quajpioifusvindes.Collum
brcue&: craflTiulculumiplumulae caput te-
gentes breuesadmodum «5c virides , praeter

eas

HISTORIife NA

feas qn^ vcrticem fupra rofl:rum,quxqucto-
tum gutcurtegebanc jnam illx rubrum, cle-
gantem & floridum colorem habebant. De
mare loquor^quia femina: pennula: dilutiiis
rubcbanc , nequc tam amplum fpacium
occupabant quam in mare. Oculi erant
nigerrimi : rolhum craflum &: firmumj fu-
'perna pars adunca& mucronaca , vc inre-
liquis piiccacorum generibus. Eius color
fubrubens , crura breuia femunciac longi-
tudinem vix a:quabant ,cineraceique colo-
ris (quamis erantteda, vtaliorum vulga-
lium pfittaeorum pedes , ijque inquatuor
digitos diuifi , quorum bini anteriores &C
imparis longitudinis, bini pofteriores & il-
li etiam impares, breuioribus quidemduo-
bus articulisprxditi , hi interni ; longiores
autem tribus,& hiexterni. Vngues aibi Sc
fatislengi. Valdeexilem habere vocemj&:
dumtaxat pipire obferuabam. Gaudet con-
forcio. Ciim cdebac,altero pede cibum non
tenebat vtalij pfittaci , fed rofl:ro carptim
cibum arripiebat. Cibus autcm magna ex'
parte phalaridisfemen : iUo enim hbentius
Velci obferuabam , qu^mvlloalio feminis
genere. Mihiautem quidam confpe£ii func
adeo edodi , vc panem aqua cindum car-
ptim morficando ederent. Pocus efl: aqiia.
Jllud pvascereain hac auicula ai]imaduerce-
bam j quod femella: fenefcentes vix edere
volcbant,nifi cibum iama mare carptum,&
aliquamdiu in prolobo retentum,&: quafi
coftum fuo roftro exciperent, vt colum-
barmn puUi a inacre ah iblent. 'i

CAPVT LXIIL :

De ingemo pjittacorum.

GVacamayan genus pfittaci eft pulcher-
rimi,quicum puerisludic.lncompofi-
t«E form£eefl:jfok)veftitu in pretio habetur,
neque prjetermittenda induftria & mirifi-
cus mftindus huius ahtis. In Potofi quidam
pfittacus , quem lorum vocant,adrairandi
ingenij. Vocabatlndos occurfantes patriae
fu£E nomineColla, lunca, Huayru, Que-
chua,&c. quafi qui ipforu m mores & vefti-
mentiritusdignofceret. Diflimulatam In-
damnobiliori natu & psenc Regio digno-
uit.ciim vidiflet \\\2Lva,6xy.\v.Huayru,HuayrUf
HuAjru. Jgnobilior ifta natio elt, quam illa
cuius gencris fe fimularet femina. Finxerat
fe Pallam ercgia ftirpe.Matrona partim pu-
dens, pai cim irata, fputo &: maledido auem
aftecit. Hiipalietiam alius pfittacusagnouic
Medicum indignum nomine & aricjquem,
quotiefcumquc occurrebat, conuitijs varijs
profcindebat e feneftra, donec Ute impetra-
uit Mcdicus ne fufpenderetur ibi.Alivis pfic-

TYKM LIB. 3^. 229

tacus tabernarij vinarij fofitus audire illum
domiquerentem vinum non vendi , quod
acetum eflet, didicit hxc verba^atque ad ia-
nuam fufpenfiisgarriebat repetito pra^co-
niOy^cetum eji, acetum eJl,(\\io<i facile fuic
ementibus credere: donec herus madefa-
ciens (aquam enim odio habent hse aues) 6i
caftigans pficcacum didauic , Optmttmme-
rum,oftimummerUyC^o6. pfittacus fic anim^
aduerlus didicit, & poftea ad ianuam idem-
tidem publicabat, optimum merum efle.
Multi pfittacorum fimpliciflimi, vc adcro-
citantem pfittacum ex arbore , incuius ra-
mis auceps latec,multitudoingens conuoli-
tet, capique facilc patiantut : nil enim vi-
fo aucupe terrentur , fed vt laqueo tra-'
hantur ad coUum conie£to expedtant, nec
aufugiunc Vno capcaco , &: in mancica^
qua prajcindus eft venacor , ipfis cernenti-
bus repofito.

CAl^VT LXIV.

De noyrai,

NOyr^E metninitClufiusiam laudatus:
de eadem nihilominus tranflcribam.
loannis Hugonisverba. Ex Moluccanis in-
fulis noyra dida in Indiam importatur,quae
pfitl?aci facie vniuerfim exprimit,quem can-
tu quoqueadamufllim aemulatur,nifi qudd
pennis rubicundis crebrioribus veftita eft.
IUarUm Vna viginci auc triginta pardauis in
India vxnit, qu2E poftquam cum pfittacis &
afpedus amocnitatem ,&J garritus iucundita-
tem communem habeant, hoc fibi pecu-
liare quoquevendicant , quod educatorum
fuorum,autalias quoqueadftantium capita
& barbas, vt & aures denteique Unguis fuis .
blande defricenc auc allingant , quas parces
ftudiose quafiad viuiim emungunt , &: e-
mundanc, adedvc illarumalcoribus ex his
gefticulamentisobledationis cmergat haud
parum. Taceo,qu6dacutius atcendenti co-
lorisiucunda varietate pfittacos haud leui-
ter exfuperare videantur.

CkV V T LXV.

De (tmbm penmpulchris.

PRetiofiorem auro quetzaltototl penna
fecit, & ideo dicitur auis plumarum.
Criftata eft , &: pauoninis magna ex parte
ornaca plumis, picas columbfjvc magnicudi-
ne, roftro&:incuruoluceoque , & pedibus
nonnihil luceis: caudaczanad plumisprse-
longis veftica , acque virencibus nicidiique,
&c pauonim coloris, indisfolijs formafimi-
libus opercifque,ahjs fuperne nigricancibus,
inferne vero, & quaparcepauoninasactin-

V gunt.

2^0 lOANNIS EVSEBI

gunt, quae in medio funt , inclinantibus in
virorem,quafi cauetenatura meliorum pul-
chritudini. Crifta conftat plumis Tplenden-
tibus atque pulcherrimis, pedus collumque
inferne rubris & micantibus, ac pauoninis
fuperne, qualibus etiam tegitur dorfumjnec
non eae partes qua: fubter alas funt;interque
crura, fed dikms,exilibus,& moilibus. Plu-
mx alarum pr£elong£e funt,virore tiudix di-
luto,& in acumen definentes.Pennae tegen-
tes humeros virefcut, fed fubter funt nigrx;
qu^ vero alas interftant,nonnihil incuruae ac
vnguium colore.Plumse huius auis maximi
aeftimantur apud indigenas , ipfique auro
prseferuntur, nempe longiores ad criftas, 6c
aha capitisacvniuerfi corporis belhpacif^j
ornamenta j ceteras vero ad textiha opera,
& rerum quarumuis,fed pra^cipuediuorum
exprimendas forraas, cui rei pennas quoquc
auicularu quas hoitzitzillin vocantjpermi-
fcere atque intexere folet.Viuunt in prouin-
cia Tecolotlani vltra Quauhtemallan ver-
fus Honduras, vbi magna cura cauetur ne
quifquam eas occidat,tantum liceteas plu-
inis exuere, ac deplumes dimittere,nec om-
nibus, fed tantiim dominis: funt enim opi-
morura prasdiorum loco ^ & tranfeunt ad
heredes.

Francifcus Hernandus in Paralipomenis
quibufdam notationibus additcirca vena-
tionem huius auis nonnulla fcitu digna. Au-
cupes,inquit,fe conferuntin montesjvbi tu-
gurijs modicis occultifque conditi,frumea-
tum Indicum codum difFundunt , fuftefqj
plurimos peruntSlos vifeo defigiint folo:qui-
bus implicatis atque inhjerencibus auibus,
aucupcs pennarumfruuntur fpolio. Agmi-
natim volant arbonbus,quibus nQnmedio-
cri, autinfuaui fibilotuatque concentuum
ftrepitu (olent Infiderejcamque natura duce
fuarura diuitiarumcognitionem habent, vt
vifco hxrentes fiftant, neque contorquean-
tur, vtplumis fuis nuUo fint detrimento.cu-
ius pulchritudinis tantuseft amor,vt melius
ducant capi atque occidi, quam pennarum
integritati ,dum libertati ftudent,, minime
parcere. Arbores excauare dicuntur , &c in
carum cauitatibus educare fobole. Vefcun-
tur vermiculis , pineifque quibufdam filuc-
ftribus,exhisquas M.tx\c!inimafz.atli voca»
reconfueuerunt.Loca apricaamant, neque
compertum eft adhuc in domibus voluiffc
ali aut cicurari. Sonitum proferunt pfittacis
nonadmodum iiflTimilem : verum fibila
edunt laeta alacriaque , terque die canunr,
nempe matutino, meridic, atque fub occa-
lum Solis.

Poil quetzaltototl magni habetur tzinit-
2ian. Auis eft parua,coIumba£ pa^ne par,plu-
mis raukorum colorum veftita,quibus iraa-

I NlEREMBERGIl

gines mirjE fubtilitatis intcxuntindigcna?- eO
cnim opificio vniuerfo orbi lamdiu innoiue-
re:& vtebantur feftiuis diebus,in bello,tera-
plis,ac publicis tripudijs.Roftrum bieceeft,
incuruum &: palUdum, columbinum capuc
■sc collum, (ed qux plumis virentibus ac
nitidis veftianiur^pedusventerqjrubeaiunt^
prxter cius parrem quK eft: proxima caudac;
illa enim cyaneo candentique promifcue
tingitur colore.Cauda fuperne virente,acni-
gro infernc. Al^ partim albo,&: partim fub-
nigro atro:iris oculi iuteo, fed incoccineum
vergente, vejiim cruraae pedes cinereo. Vi-
uit in calidis iuxta Oceanum Auftralem:ali*
tur in caueis,&: vefcitur frudibus.Pulcherri-
ma auis eft, fi quae alia, fed neque cantillat,
neque (quod fciam^eduh carne conftat.

Totoqueftal etii fcribit Antonius Herre-
ra columbina magnitudine minorem effe,
viridem omnino.Caudse pennae longiffimas
funt,magno pretio habit£e,&: receptas in c6-
mercijs. Occifor huius volucriscapitis reus
erat, quare depilabantillam dumtaxat , de-
inde dimittebant.

CAPVT LXVI.
De turdts Chiappaj ^ pajjeribus fahrU,

GEnus turdoru m Chiappa m ,incolit quos
vocat pafTercsfabros. Nigri funtfolum
in pedore,&: capite rubri. Fru^u quercind
dumtaxat vefcuntur. Roftro perforant cor-
ticem pinuum, glandem fingulis foramini-
bus aptiffime accommodant , vt manu ex-
trahi nequeat , fic omnem pinum ornatiffi-
me cingunt glandibus incifis. Mox pedibus
hserentes cortici,tundunt roftro glandem
vorant. Alia fententia Gomara; eft de pafTe-
ribus, quos vocant Hifpani carpnteros. In
Dariene fcribit nafcipalmas,quarum trun-
cus per extrema attenuatur : in medio
nidificare quoidam pafferes excauato roftris
nido. hos pafleres vocat ipfe TitoSy & pucac
elTe quos Phnius Picosdixit, Hifpani fa-
bros. Addit ex aliquorum fententia,vim re-
eludendi nidos ferro impeditos non elTe ali-
euiusherbaj, fed ipfius pici, cuiusta£lu in-
6:ingi metallum.

CAPVT LXVII.
rhtnocerote aue.

IN bifulcis hechabct Aldrouandus.Rhi-
noceros auis volatu admodum pernici &C
incitato fertur , corporis magnitudine aqui-
lam fupcrare,roftroincuruo, quatuor pcdes
longo, inter oculos cornu extante, quod ni-
gra Unea contiouo producU difterminatur.

/

HlSTORIi^ NA

feft auis cl-U(ielis Sc immanrueca, fequiturqj
cxercitus , & cadaueribus depa(citur. Vila
cll vna.T. Luiitanis e nauigio m Mari rubro,
ciim Solimanuseunuchus claflem circum-
ducerer. Eadcm virtus huiuscornuac qua-
drupedis, vt narrauit Ludouicus de Vrrcta
lib. li Hiftorix i£chiop. pagina 544. ii forte
praEclaralit fides huiu^' Audoris.Recolo (ub
annum i jpj- in Guianu vifamaucm, &C
Gualthero Raleo inportu Moreguito obla-
tam a Rege ( armadillam indigenae vocant)
cuiuspenna:ita difpoficas , vc loricse fqua-
nias referant, excrefcente longocornu^ quo
ilU vtunturpro tubis. PetrusMartyr Deca-
de 3. hbro 6. roftrum eius porcino non efte
longius i 8c fub terra vt talpam viuere,in-
terdum etiam altum volarccarnem efui non
infuauem , cornu praecipuum antidocum
haberi, prodit Monardusaudor verax.Ego
non maximam fidem indulgeo omnibus
his Audoribusj ahquos veneror.

C A P V T LXVIII.

De aue montana.

ADulatio & focietascanum nonvincit
officia tepetototl , feu auis montanae,
quzE valde domeftica ert, quam ahj tecue-
choh , Hifpani, vero indigense phafianum
vocant. Auiseft anferis magnitudine,colore
nigro Iplendenci , plumis tamen nonnullis
intcrne candentibus circa caudam in po-
ftremis alis , cruribus pedibulque cinereis,
roftro incuruo , partim cinereo, & partim
Juteo, ac circum radicem velut tumenti,
plicatih crifta,oculisnigris,fed iridepallen-
ti. Alitur frumentaceis frugibus , feu in
mafram, feuin panemcodis,alijfque fimi-
hbus efculentis. Eduhs eft ac pinguiscaro,
net diffimilis illi chorcahum Indicarum.
Mite animal , amicum hominis , & quod
cibum apprehenfo domefticorum pallio
exigat , pulfetque roftro claufam ianuam,
vbi aliquo intrareeiopus fit , herumquefe-
quatur, fi hberum fit, venientemque alacri-
ter applaudenfqueexcipiat.

C AP VT LXIX.

Di aue longaifeu hoitlaHgtL

CVrfu nobiHor quam penna eft hoidal-
lotl,feu auis longa a roftri acuiTiine ad
cauda: vfque exortum (qu^ fpithamam quo-
que longa eft) dodrantem prolixa conlpici-
-tur. Roftrumdefuperntgrumifubter verd
cinereum,quadranrem longum , ac medio-
criter craffium: cauda virens, fed pauonino
iplendore. Piumjctoiiuscorporis ex albo

T VR^ LIB. X. 2^1

fuluefcunt, fuluefcuncque propecaudam e
nigro: fedqux corporis veftiunt fiiperiora,
nigt^ func maculiscandicantibusconfperfa:.
Humipeta auis eft, ac modici volatus ,fcd
adco pernici curfu , vt equorum velociffi-
morum agilitacem longc excedat. Calidis
regionibus viuit , nec expetendam prasftac
ahmoniara.

CAPVT LXX.

De turture Indicd feu cocot^in,

SVperftitione quadam aut remedio zelo-
typias famam meruitcocotzin feu turtur
Indica.Pafiere noftro paulld eft maior,cuius
vniuerfumcorpus fuperne fufcu eft, plumas
tamen fingulas nigro ambientecolore : ala-
rum anteriora partim nigra funt, fed maiori
ex parce fuluefcunt: cauda extrema albo &c
fufco promifcue colore tingitur. Plumas
quseinfernumcorpusveftiunt,alb^ funt,fed
iniineasfufcas definentes atras : alarum in-
fera fulua,cinerea& nigra. Caput paruum
eft,roftrum p^ruum ac nigrum,collum bre-'
ue,crura rubentia, & vngues fufciac parui.
Nomeiihabet apud Mexicanosab alarum
colore & ftrepitu , apud Hifpanos vero, qui
eos turtures vocant, a vocis murmure,(apo-
re ac nutrimentOjetfi noftris curcuribus lon -
ge minores fint. Sonat huhu : bono conftac
nutrimento , etfi duriufculo. Reperitur in
montanis locis,atque etiam iuxta oppida.In-
digena auiseft , Mexicanique agri alumna
ac valdefrequens. Aiunt,fi muheri, nefcien-
tiquid edatjCoda lococibiexhibtatur , ze-
lotypix mederi. Eft & aliud genus prsedidlae
auiculasomnino fimile , fed fuluo corpore
nigroque, & capite cinereo.Sunt qui tlapal-
cocoth hanc ob fuluum colorem vocent.

CYGNVS CVCVLATVS,fiufe GAL-
LINACEVS GALLVS PEREGRI-
NVS CLVSIL

N z CA-

232

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

CAPVT LXXI.
De cjgno cuculato.

EXoticam auem in infulaCygnca reper-
tamab Hollandisnarrac Cluiius, cuius
irta funtrllla porro auis peregrinacygnu qui-
dem magnitudine asquabat auc luperabat,
fedeius forma longe diuerfa : eius etenim
caput magnum , tedura velut quada mem-
brana cucullum referente, roftrum prasterea
non planumjfedcraffum & oblongum,fub-
flauicolorispart« eapiti proximjf, cuius ex-
timus mucro niger . Superior quidem eius
parsliue pronaadunca &:curua,in inferiore
vero fiue liipina fubca^rulea , macula media
parteminter flauam & nigram occupabap.
Raris &breuibuspennisted:a efle aiebant,
& aliscarere ,fedearum locis quatcrnas &
quinas dutaxat longiufculas nigras pennas
habere : pofteriorem vcrd corporis partem
praepinguem & 'valde crafiam, in qua pro
cauda quaiernse autquinsecrifpse conuolu-
tseqj pennuljE cineraceicoloris.Crura cra0a
illi potius efle quam longa , quoiu faperna
pars genu tenus»nigris pennulis teda , infe-
rior cum pedibusfubflauicoloris;pedes vero
in quatuor digitos fuifle diuifos , ternos
longiores antrorfum fpedantcs , quartum
breuiorem retrorfum conucrfum , omnef-
que nigris vnguibus praEditos.Vcrum enim-
uero, concinnata & defcripta iam qua potui
fide huius auis hiftoria , illius crus genu te-
nus refcifTum apud Petrum Pavvium, pri-
marium areis Medicaein Academia Lugdu-
no-Bataua Profeflbrem, videre contigic,re-
cens cMauritij infula rclatum. Eratautem
non valde longu , feda genu vfque ad pedis
inflexionem paulld plus quam quatuor vn-
cias dutaxac fuperabat: eius vero craflTicudo
magna , vt cuiusambituspajne quatuorvn-
cias zequabat , crebrifqj corticibusfeu fqua-
mistedum erat,prona quidem partc latiori-
bus &: flauefcentibus , fupina vero minori-
bus & fufcis. Pedis etiam digitorum prona
pars fin^ularibus ijfqj latis fquamis praedita,
lupina autem tota callofa.Digitifatis breues
protam craflo crure:nam maximi fiue medij
ad vnguem vfq;longitudo binas vncias non
admodum fuperabac , aliorum duorum flli
proximorum vix binas vncias a^quabat, po-
Iterioris (efcunciam : omnium verd vngues
cra{rijduri,nigri,minus vncia longi,fed po-
fterioris digui longior reliquis , & vnciam
luperans.Naut^ huic aui nomen indebatfuo
idiomate VValgh-vogel,hoc eft, naufeam
moucns auis,partim quod poft diuturnaeli-
xationeeiuscarti non fierettenerior,feddura
permanerer,5i; diflicilisc6codionis(excepto

eiuspedore & veniriculo,qLifE noncontetn»
nendi faporis efle compene.bant , partiin
quod multos turtures nancifci poteiat,quos
delicatiores &: ori magis gratos reperiebanti
Nihil igitur mirum , fl prse iUis hanc auem
contemnercnt,& ea carercfc facile dicerent.
In eiusporroventriculo quofda lapillosin-
uentosaiebant, quorum binoshuc pcrlatos
confpiciebam apud Chriftianii Porrccum^
eofquediuerfos forma,vnum planum & or-
bicularcm , akerum insequalem & argulo-
fum: illii vncialis magnitudinis,queni luxta
pedes auis exprimendum curabam , hunc
maiorem & grauiorem, vtrumquecineracei
coloris.Eos aue in maris littore leclos,dc-
inde deuoratos fuifle verif mileeft , non in
eius ventriculo natos. Ceterum eainfula,vc
in Diario legebam, vno &;vigirjti gradibus
abiEquatoie verfus Antartticum polum di-
ftatjin qua neminem habitarc,fed defertam
efle opinabantiir : quia licet aliquot nautje
diuerio tempore emifli fuiflent vt obferila-
rcnt, toiumque triduum hac illacperu^gan-
tes infumpiiflent , neminem tamen reperc-
runt. Iftam opinionem magis confirmabat
omnium auium fecuritas , quas manu fc ap-
prehendi,& funibus cacdi finebatjtamquam
nuUum hominem anteaconfpexiflent.Licct
verohuius inful^ ambitum.circitcr quinde-
cim miUiarium dumtaxat cfl"e in Diario fic
adfcriptum, ex aha tamen nauigatione pau-
cos poftannos fada ab Hollandis ininiulas
Moluccas tendentibus,claflis Vxxkdno fiue
Admirallio lacobo van Neck , eius vero le^
gato fiue Vice- Admirallio N.Ganier,quiad
eam infula forteappellebat, maioremillius
ambitum fuifle compertum cft. Is enim to-
tam infula circuire iubebat, & trigmta mil-
liarium iiue lcucarum ambitum habercde»
prehendebat,vt mihi ipiemetaflerebat Am-
ftelredami anno a Chrifti natiuitate mille-
flmo fexccntefimo tertio , illoipfo gnno ©
Moluccis & Taprobana redux.Iftam auteia
infulam Bataui appeUabant Mauritij infu-
lam , a Principe Mauritio,ante a Lulitanis
llhado Cirne vel Cifne nuncupatam, id efl;
infulam Cygnseam, forfitan obconlpedam
inipsaiam commemoratam auem , quam
cygnumefl^exiftimaflent. Vocac Clufius
delcriptara aucm galUnaccum gallum pete-
grinum.

CAPVT LXXIL '

De coturmcibi4J Indicif,

COcurnices vocabat Noua Hifpania co>
lin , quarum genera ex Francifco Her-.
nandodabo. Noftiatibusfunc fimiles , ctli
ad pcrdicum Ipecies finc cicra duibium reie-

rendx.

✓

HISTORI.E NATVR.E LIB. X. 233

cnni lacus. Capuc mira colorum varictacc
niicat, quod mcdium aira linea {ecat, ac
velutcinerea: alia: latera,macul9 vero paruae
&: candentes canihos excernos: colium pe-
(Stulque cinereafunt , ceccrae fuluo in viri-
de potius inclinant.

rendar. Multa genera apud Noucs Hifpa-
nos reperiuntur, nonnulla fufca &: cnlbca,
qu:^quauhtzonecolim nuncupanc, medio-
cris magnitudinisjalia fufcaquoque,fed cri-
ftarum expertia, & paulo minora j alia om-
nium maximafuluae]ue, led capitealboS^
Digrocolorevariaco,extreinis vero alis dor-
fbque candentibus , pedes vero ac roftrum
nigra funr, Hifpanis, vt dixi, coturnicibus
aliimilantur. Omnia&: bono &grato con-
ftant alimento, fi tamen iugules duobus tri-
bufvediebus , antequam afla apponantur
menfis. Exhibetur earumcaro etiam male
iiabcntibus: nec eft apud Indos vlla alia poft
coliortaics, quieilH poffit anteferri, autali-
menti filubritate autguftu. Canunt noftra-
tium inftar,ecfi alia: alijs fuauius. Caueis in-
cluduntur : velcuntur Indico noftrove fru-
mento , & funtquamplurimis huius plaga;
locis familiares. Alibi idem Audor de coy-
oicozque feu colii fonali inquit : fpecies eft
colin,feu cocurnicis Mexicanas,incer quam-
plures aiiaSjde quibus loquemur feorii m.Er-
go coturnicibus vocatis anoftris limilis hxc
eftj magnitudii>e,cantu,nutrimento,volatUj
&: moribiis,fed dtttcrfo colore, qui fupernc
eft ex fuluocandidoque commixtus, infer-
ne verp tantiim fuluus, etii verticem & coi-
lum nigrantes aibaeque plumaeoccupenc,&
t^nias ab vtroque iatere adeoque a coUo ad
vtriimquecoUum efForment acque confti-
tuant.Oculifuncatri,& fuluacrura.lndige-
naauis eft ,campeftrihufque locis, veluc&;
noftras,frequens , ac fimili etia alimento,&
quod ad illud perdicis Hifpanicie (eft enim
eius fpecies) proximeaccedat.Colcuicuiltic
feu coturnicis fimuiacriim , coturnicis quo-
que noftrzEfpecies eft,albis,nigris coccineif-
que variata plumis5&: prorradis defuper po-
tius lineis quam circu mfcriptis maculis,lub-
ter verd potius maculisfrequentibus,quara
lineis, pedes cruraque cyanea funt; fed can-
tu,magnitudine,moribus,ceterifquecun£i:is
pr^Ecedenti omnino fmiihs. Scurno eft aco-
iin magnicudine par, cruribus pedibufque
viridi palJefcentibus , & in quatuor diuilis
prolixiores digitos. Roftrum eftluteum, 8>c
longiufculum procorporis proportione,ce-
nueque&: raucronatu:ocuUnigri, irisfulua,
caputque paruum.Infernacoiporis candida
funt, iateribus fufco macuiatis colorc; fupe-
rioravero &cauda,qu2E breuiufcula eft, tul-
iiafunc , fed maculis nigricantibus diftin-
d;a,&:candidisiineisc]uaiuispeniias circum-
ambientibus , eiufdemque coloris pundis
nonnumquam confperiis. Lacusincolit,pi-
fcofu mque eft, nec tamen admodum ingr^-
tum pr^ftat aUmencum.Vermiculis,mulcis,
&: alijs paruis animalibusqua; voUtant circa
paludem, victicare folec. Indigenaeft Mexi-

CAPVT LXXIIL

De atie nmea ft4e ceom,

CEoan feu auis niuea,imicacione luima-
ni iermonis nobilis , turdo vifciuoro
paulio maio.reft,circa pe£tus,ventrem,atque
alarum exorcum fuiuefcens , permijctis ad
cauda cinereis plumisjaiarum extrema cau-
dac]ue ipfainfernecinerea funtjfuperne vero
vniuerfum corpusnigrefcite fufco : roftriii
quodparuum eftatqueexile,cruraque ful-
ucfcunt: mentum candec , infertis tamen ni-
gris aliquot pennis. Sermonem humanum
£Emulatur , velutirridens cranfeuntes, quos
tamenjvbi licec,infequitur»

C AP VT LXXIV.

De due euocatnce mups.

MEretur quoque nomenaniuecenotz-
qui feu auis euocacrix nitiis. Ancequa
ningac, ciamitac,poftealiiet. Color illuftris
variegatione: pedore fuluu,s,crure paliidus,
vngue niger, ventrepermixtus notiscandi-
dis & atris,fLibtusalascandidus &: cinereus,
fupek fuiuus,niger,paul6 poft cinereusr,infe-
dus atris maculis : fub finem confperfus al-
bis notis,cau'da fubtus niger & candidus/u-
per fuluo nigrore raaculatus.Caput nigrura
eft fafcia cinclum cinereajtoftrura paruum
cinercum fuperne atqueinferne , fed fuper-
ne iuxca exortum linea ambitur lutea.Oculi
nigri func,& palpebr^ pailences. Quouis ca;-
lo gaudec , montana colic , & veris cempore
educac fobolem. Ita conuoluit huc & illuc
caput, contorto in varias partes coUo,vt eo-
dem fitu immota perftans , cun6la circum-
fpiciat. Eft&^aliaeiufdemauis fpecies, qui^
bufdam diftans colorum varietatibus: capi-
tefiquidem fuIuo5£ cincreoeft, collo par-
tim nigro,ac partim candefcence. Sunc qui
ioceco vocenc.

CAPVT LXXV.
De pauxi.

Auxi gallinaceum iequat auc fuperat:
nigra eft,maculis nonnuUis perfperfa al-
bis & rubris,nonniliil prouedo cpllo,amplo
capite, quodnonnulUsfimplex ,alijscrifta-
V 3 mm,

234 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII

tum, alijs proplumea crifta lapis-autglobus • non imitatur,nulliusnon fuperat.Philomc*

infurgit^lapidcm vocant.licet non nimisdu- lasiongiffimeprieftat.Fateordiu metenuif-

rusjouo fimilis aut maior, ferrumineo colo- fe. Contenta eft quouiscibo : calidas amac

re libenter manfuefic. Ad aulam Philippi- regiones,temperatas tolerat.Huic fimihseft

camallatampauxin fic defcnbit Franciicus tzanpan. Aliqui fufpicantur^feminam effc

Hernandus : Non eft pra:tereunda auisilla eiufde fpeciei, paribus magnitudine, cantu,

ad Regem Philippum a Marganta (vt fere- forma, nifi quod plumae inferne alba^ fint,

banc) iniiila delata , quam in horto eius vi- cinere^e &£Tiigra^;fuperne pullae,nigr9,alb<e.
dimus,gaUi gallinaceimagniiudine,autpau-

Idmaiorem, nigrocolore pluraarum , (ed CAPVT LXXVIII.

fplendenti,&: ferme pauoninojrubro rortro,

incuruoq5,& pfittaci iimili,mitem,fedcapi De fjo^ud unord.

&: atttedari a quouis renuentem.Erat in hac

aueinfigneac peculiare, tumorem quemda ^^Hicuatli feunodua noftratem niilicu-

radici roftri affigi , qua parte erat tenuior, V_-»lam exaequat. Roftro eft longo, tenui,

pici forma,lapidis durina,& c^ruleo colore, &: pullo, ac txnijs iuxta vtrumque oculum

quaUseffe foletlapidiscyanei,aut vocatitor- luteis & incuruis. Inferioracorporis pallida
coidis. Alebatur autem ( fi bene memini) funt,nigrisquibufdam plumis circacoUum
frumentaceis feminibus, & ceterarum cor- interfertis: iris lutea,ac nigri ocuii: cetera ex
taUum nutrimento,quibus forma quoque fuluo,fufco &cinereopermixta. Inraonti-
videbatur fimilis. Adijcit idem Hernandus; bus verfatur,humipeta eft, & in vimineum
Alia auis in eodem horto vifa mihi , praece- alteriufve materiei coliiefta carcerem,haud
denti eritaiine£lenda,ciconia: (ni menteex- vulgariter garrir. AUtur facili opera: nam
cidit) magnitudine , & cinereo colore. Cri- tlaolitio pane,vermicuUs,alijfqj hifce fimili-
Itam haec capite geftabai ofto (vt mihi qui- bus ve(ci confueuit. Calidis frigidifque re-
dem videtur ) vncias loiigam, e mulcisagge- gionibus capitur,pingueque & non omnino
ratam plumis fubiedis eiufde coloris, & in afpernandum prazbet aUmentum. Sunt qui
amplitudinem orbicularem, prxcipue circa chiquatotol vocent,a nodua,quoniara non
fummum , dilatatis atque excreiceniibus. minuseft,quara iUa,auguralis.
yeriim cuftodum incuria perijt.

CAPVT Lxxyi.

De pickitli.

CAPVT LXXIX.

De (iqmltsa,lbisy^ 'vendtwne gemmarum.

VLtra Resnum Malabar per millemil-
1

lAruula auis pipcitli dicitur,poftimbres V liariaeftR egnum Murfili,quod nemi-
appaict , ignobilitate quadam originis ni eft tributarium. Habitatores eius ladc,
nobilis.Nefciunt adhuc Tetzcoquenfes vbi carnibus &: oryzo vefcuntur,atque idola co-
f^nficet.Muta eft.Educatdomi,breui perit. lunt. In quibufdam huius Regni montibus
Palato & ftomacho eft acceptabiUs. Cine- inueniuntur adamantes : nam cura pluit,
reatota eft, nifi capite bc coUo , quorum egrediuntur hominesad riuosaquarum qui
vtrumque nigrum : foliim oculos nigros demontibusdefcendunt,&inarenamultos
candens ambit macula. legunt adamantes.iEftatisquoqueterapore

afcenduntraontescum magna difficultate,
CAPVT LXXVII. / propter feruentem calorem vndiq; aeftuan-

tem, periculo etiam magno fefe exponentes
De aue polyglotta. propter magnosferpetes, quiibiinraaxiraa

verfantur magnitudine,& qua^runc in valli-

VIdi,audiui,miratusfum auiculara Ma- bus montium , atque alijs decliuibus & re-
tritum allatam , totius melodias Regi- trufis locis adamantes. Ec quidem fit,vc il-
nam,cuiufcumque vocisarbitram. Indi a losnonnumquam in magna reperiac copia>
concentu multiplici cencontlatolli,feu qua- idque in hunc modum. Morantur in mon-
dringentas linguas vocant.Sturnum non fu- tibus illis aquil^ albae quae meraoratis vefcu-
peiat: fubtus albefcit,fuperiore parte fufca, tur ierpentibus: & liomines,qui permontes
pullis & candetibus intermixtis pennis,ma- difcurrunt,& fsepe^ob prxrupta iaxa&prse-
xime ad caudam & caput , quod imagine cipitia montiu, ad conualles peruenire non
quadam corona: argentex redimitur.In ca- poftunt, proijciuntin illas frufta recentiuni
ueis ad blanditias auditus, ad oftentum & carnium,videnribus aquilis,& iia^c deinceps
miraculum naturieferuatur. Vincit omncs ab aquila fublata, nonnuUoshabent adha:-
auesfuauitate, &arbitrio gutturis^ uullius rentes adamantes, quoshomineshoc inge-

r.io

HISTORI^ NA

nio venantur. Adkicrcunt,qu6 auis fublatam
portet ciinis portionen'j,& accurrences,abi-
gunt aquilam , & lapillos carni adharrentes
colligunc.Qu^od li aquil^ in valle proiedam
comederintcarnem,aduertunc lapjdu fcru-
tatoreslocum vbi aquila noclu dormit ,
egella ftercoradircutienccs,eliciiic adaman-
tes,{i quos cum carne deuorauit.Hjec M.P.
Veneius. Necvaldediffimileni pifcationem
gemmarum narrat Anaftalius Nicasnus ex •
Chryfoftomo.Hyacinthus eftquidem fub-
rutilus, inueniturautemin incenore Scychie
Barbaria. Scythiam autem foHtirunt voca-
re veteres omnem regionem Borealem, vbi
limt Gothi 6c Dani: ilhc ergo intrinfecus in
niagn^E Scythix foHtudine eft barachrum,
feu foffa profundiffimajad quam non patec
aditus hominibus , & rupibus ilUnc & hinc
circumdata , adeo vt quifpiam fuperne ex
fummis montibus tamquam ex raoenibus
defpiciens, non poffitfoiTg fundum confpi-
cere,{ed ob profunditate fit velut quoddam
tenebrofum chaos. In hac funt qui a propin-
quis regionibus condemnati &: coadi mit-
tuntur.Ciim autem agnos ficrificauerint &
cxcoriauerintjdefuper eos iaciuntcx rupibus
in chaos foffae, ad illas autem carnes aggki-
tinanturiUi lapides,quos aquil^e inrupibus
petrarum habitantes ad odorem carniura

TVR^ LIB.X. 23 S

defcendentes, & furfumferunt cum agnis,
quorum carnibus adhxrefcunt. Deuoratis
autemcarnibus, lapides remanent inverti-
ce montis. Cum aucem venacoresconfpc-
xcrinc,qu6 ab aquila delaca: finc carnes,illuc
eunt , ilc auferunt lapides.

CAPVT LXXX.

De feyfe,rach.

DE his auibusTartariajhascfcribit Hai-
chonus. Abaga fecit fieri raagna foffa-
ta, &c alia munimenta , quodam loco voca-
tociba, &:ibi ftat femper, praecipue tempo-
re hiemalijCuftodia armatorum, quidefen-
dunt tranfitum ab inimicis. Gentes vero
Hochcay toties tencauerunt occuhe tranfire
per viara, fed non pocuerunt, vel pofTent
aliqua ratione. nara in quadam planiciCj
qua: vocatur Monga , ftant in hieme qux-
dam aues magnitudinis phafianorura , qua;
pulcherrimas habent plumas , & vocantur
feyferach : vnde quando aliquae gences in-
grediunturillam planiciem, ftatim fugiunt
ill^ aues, &tranfeunt perillas cuftodias &:
fofrata,& iUi,qui (imt deputati ad cuftodiam
illius loci,per iUas aues manifefte cog«ofcunc
iniraicorum aduentum, 6i ad defenfionem
continu6 funt parati.

N

CAPVT LXXXI.

Dc tetmone.

Oca Alpinis populis voluptas &: deli-
cium palati tetrao. Auis eft , cuius

meminit Paulus louius in Legatione Mo-
fcouitarum. Eft fupranigra, puniceis fu-
percilijs , magnitudine, anferis , cuius pulp^
lapor phafianos fuperat. A Plinio vocatur
erythratao,

^ ¥4 GA-

236 lOANNIS EVSEB

C A P V T LXXXII.

De v/4ltureaquatico fsn tetetzjuhqui.

t\E vukuribiis aquaticis h^ec Ouicdus
/narrat. Saspe, inquit, confpiciumur iii
hacinfula Hayti iuu^ Hifpaniola , tum ea
quxa D.Ioanne nomen accepit , atque in
ahjshuic hidi^aiilcriptis^aues meaopinione
valde mifabiles,dubia:que natur^, quitam
lupraterram quam in mari & fluminibus
prsedan & viuerepoflunt. Sunt autem cor-
porismoletam grandesjquam magnus larus
liuegauia, pennafq) habent illi limiles,mix.
ti videlicec coloris exalbo &:furco : roftru
euam limile,redmagis mucronatum: pedes
verohabenc diuerli generis , linifl:rum qui-
dem planum,anatum,anferum,autaliarum
auium in mari degentiuti) inllar , dextrum
ver6curuum,&: adcapcandam pr^dam ido-
neum, vt vukures , falcones , aut alise aues
curuis vnguibus pracditas. Itaque quando
inier volandum pifcem aliquem lumma
aquanatantem confpiciuntjex ako fefe pre-
cipuesdantj pedifque dextii vnguibuscor-
lipiuc, acque, fi lubet,inaqua periiftentes fi-
nirtri pedis auxilio iflic vorant, auc ex aqua
fubhmes elatic , inrer volandum prasda ve-
fcuncur, vel in icopulum auc arborem fefe
cransferuntjVC commodius prjedam vorare
pofljnt.Mihi porro relatumefl:,fupra aucu-
pium etiam exercerc, & paruas aues,lacer-
ros , aut huiufmodi res terreftres perfequi:
eam ob caufam Chrifl:iam in iUis inililis
habitantes aquaticos vukures eos appellat.
Ceterum Ilidorus inter recentiores etiam
opinionem habuifle videtur,aues reperiri
diuerlae formaepedes habentes: atqueinter
easporphyrionem reponit. Porphyrio, in-
quit,efl: auis,cui hoc peculiare,qu6d pedem
vnumhabet latum ad natandum , alterum
ver6fiflura ad ambulandura. Inquo iioca-
tur, quod vtroque elemenco gaudet , &: in
aqua nacans vc anares , in cerra ambulans
vc perdices. Verum Ilidoro porphyrionem
numquam confpedum fuifle opinor:nam
alterumpedem planum non habet , fed v-
trumquefiflum,vt habent gallinc,perdices,
6c anar aues per terram gradi folitas. & vni-
uerfumcorpus cyaneicoloris pennis tedum
habet. At in auibus aliquibus Indi^e vera ell
ha!c monftroiicas & deformicas pedum.
Eumdempuco aquaticum htJinc vulcurem
Ouiedi,& accipicrem Chiapp£e,Cuiusfupra
mencio eft fada, & cum teteczauhqui Fran-
cifci Hernandi , dequo ica narrat in Parali-
pomems nocacionibus:Tetetzauhqui,quam
Hifpani afturem aquatilem vocant , auis eft
lari magniiudine, limilibufque plumis,nem-

I NIEREMBERGII

pefufcis candidis quam promifcue veftita;
roftro etiam limili, fed magis acuto. Ad ac-
cipkru pariter &:aquatiliu gcnus videcur per-
tinere : nam S£ in terra & ui aqua illi vita at-
que aucupiii eft.,habetquepedem dextrum,
quo pra^dam rapit,nrmatum vnguibus veluc
ceteri accipitres jfmiftrum ver6,quoinfiftic
aquis, palma: limile vclut anacum genus:
atque itainCerdueo infiftensvndis , fruitur
pr£Eda,vefciturquej atque interdum , fiica
facere libeac, rapcum pilcem aucauem , ar-
boribus conlidens, auc in ipfo volicans (gche-
re,velut terreftre & aquaticum animal, di-
lacerat ac deuorac. Prouenic in Haicina in-
fula, & D.Ioannis,alijfque permulcis,&: ec-
iam in Noua HHpania iuxta Panucinara
Prouincia &: liccora pelagi Septemcrionalis.

CAPVT LXXXIII.

De Auihus Vdnenfihm.

INfulse Farrse nobihcace auiura infigncs
(unc : afieram qua: de earum auibus in
quadam epiftola Hoyerus coUegic. Farra:
inful^ejVuigo Verrojery nomena pluraarum
copiaadepia: videncur , quippe quae felices
admodum inauium fetura,quarum prseci-
puas hic fiib certis clallibus recenfere liber,
eafqueomnespaln^iipedes. Primo quidem
ordine cres illas fpecies, lundas, atcas, lom-
vvias,vtivocant,qu^ mukicd.idine(ua & pki-
raae vfu rehquisomnibus harum infularura
auibus anteferuntur. Lunda eft minorilla,
quam fuperiore autumno miteram , loftro
rubentcSi latiufculo^pedus candida, nigra
tergu &; alas,pedes rubra,molecorporis ana-
te inferior (ea eft quam cap. i o.lib.j. Exoti-
corum anatis Arfticae appellatione Clulius
infigniuk)nidificat in prxcipitibuscelfaruin
rupium cauernis. Oua edit gallinaceis tura
colore tum magnitudinepana , fub auturn-
num quoabeat ignotum ; reuertitur pnmo
vere.Hac aliquanto maioreft alka,toftrola-
to&: nigrojitemquecorpore, nifi quod fub
pedore &: extremis alis albicat : pedes nigri,
caput denique fufcu,nili hnea alba ab vcro-
que oculo ad roftri parcem proximam duce-
recur.Nidificac in ediciflimis fcopulis,vc lun-
da.,magnicudinea2quas minorem gallinam.
Oua ems maculata ex albo & nigro. Gran-
dior illa lomvvia eft. Eius corpus totum ni-
grum,excepto pedore quod albet:pedes ni-
gri,roftrum nigrum,acutum oblongumque:
ouain ediciotibus fccpulorum marginibiis
excludit, cyanei quidem coloris , ied linea-
mentis vndique diuerforum colorum mire
variegata ac velut pidla.

In akero ordine collocare placet duas di-
uerfas Ipecies^quae terram numquamingre-

diun-

H rSTORIiE NA

diuntur , vtique pcdibus ad incedendu inu-
tilibus pixditaCjmole corporis anfcrem mi-
norem jequantes. Prior ildbrimel efto, ma-
ior ^cilicct ex illis duabus quas fuperiore au-
tumno mifi, quamque infulanosprohal-
cyone haberedixi , hac finedubio ratione
indutSos, quod halcyonis morcfctumin
Vndis maiinis producere nefcio a quibusac-
ceperint, quamquam ego minimepro hal-
cyone rcputem; longe enim diflentit defcri-
ptioPlinij. Caputciusfufcum , fub coUo
circulusalbus:peclus item cadidum,tcrgum
&alanigricant,maculata paffim pun£lisal-
bis: pedes nigri (ea cfle videtur mergus Far-
renllsmaximuSjCap.^.lib.y. Exoticorum a
Cluiiodefcriptus.) Altera goifugel colore
corporis alkse non abfimilis,tametiicorpore
longe maior. Roftrum ei admodum latum
&C mcuruum , caput oblongum atqueni-
grum,ocuiorum margines candido circulo
tinguntuf:pedes nigri,quorum nuUus ad in-
cedendum vfus , led nec alaruquas admo-
dum exilcs habet ; etcnim nec incedere nec
volarevmquam vifieft vtraque. Rariffime
autem hasc& non nifi aliquibus annis vifi-
tur,nec vbi fetur^operam det vili hominum
exploratum. Vtramque hanc (peciem in
mergis ego numerauerim.

Teitiaclafle conftituo tres fpecies forma
difcrepantes , ab hoc genio valde affines,
quod tempeftatupra:nuntiae,&.in alto tan-
tiim Oceano verfentur. Haru quse magni-
tu^ine anteit , gallinam medioctem magni-
tudinc,forma falconcm vtcumqueasquat:
vulgo hajfhert , hoc eft eijuu^ marinuSi non
conuenienter appcliatur.Cinericio eft vndi-
que colore^tnaculis alhiSpaffim interftinda,
roftro incuruo velut falconis , fed breuiori.
Ad eius , quemadmodum & duarum in/e-
quentium confpedlum, exhorrefcere pifca-
tores,5«: litiora legcrequa poffiintcclcritate
folent, certitcmpcftatem in propinquo efle
noxiam. Altera Stormfinck paftere paulo
maior. Tota &; haec grifea cft, fine maculis,
roftro exili admodu.Pegafum prasfuperiore
redius dixeris : fiquidem fuper ipfos fludus
incrcdibih pedum velocitate tranfcurrere,ac
nimbi inftar fcrri , non fine admiratione vi-
deas. vt transferri ad hanc vere poffit, quod
deCamillanimis hyperbolice Virgilius:
llla vel intaBtit fegetUper fumma volar^
Gramina^nec teneras curfu Ufifet arijlai,
Vel mare fer mediu fluSfu fujpenfa tumemi
Ferret iter.celeres nec tingeret ^quore ptat^.
Cateruatim haec fi nauigantibus appropin-
quet, deponendaeffefubito vela,intelligen-
tes norunt. Videtur hxc affinitatem quam-
dam haberecura ea, cuius Ouiedus lib, 14.
Naturalis&generalis Indiarum hiftori(gfub
initiumcapitis i.meminit,&: patines anau-

rvRifi LiB. 237

tis appcliari fcribit: certt^ eadem involando
velocitas etiatempeftatibus conCitato mari,
vtperfummos Budusceleri curfu ferriqiiil-
piam arbicraripoffir. Tertia fpecies Barn-
fiard, magnitudinepafleripar , lub pcdore
candicans, collodorfoque nigricans, roftro
item nigro, & latiore nonnihil , pedibus ru-
bris.Natando velociffimam hxc fe prseftat,
quantum ftormfinka difcurrendo, Ha; tres
ipcciesvbi fetum proferant ncicitur; proin
meaquid^m opinionead halcyonis dcfcri-
ptionem inter omnes,quas enumerauimus,
proximiiis accedere videntur , quamquam
colore ad Plinij dcfcriptionem prorfus non
quadrent. Quartum locu fkuae tribuo,quie
auis aquiiino generi videtur adnumcranda,
fiquidcm &corporis molc & rapacitate illis
reipondet: roftrum habetcuruum, fednon
admodum latum, pennas corpus tegcntes
grifeas, ibla alarum extremitate albicantc;
ppdes itein grifeos. Fetum ncgligenter in
apertis campis producit cxouisgnldis,gran-
dioribus,anatinis fimilibus,quaecxihbus ni-
gris maculisnotatafunt : pifce vefcitur, fed
& praedam in omne genus auium infenfiffi-
mc cxcrcet.Quintoordine defcribend^e ve-
niuntduasdiuerfe anferum fpecies,quarum
prior helfingegaas : caput & collum habec
nigrum, circulo albo cindu, pedus album,
alas grifeas^ tergum cyanei coloris,pedes ru-
bros , & magnitudine anati refpondet. AU
tera fpecies crandgaas, anfere filucftri pauld
minor: caputilli grifeum,colIum rubro cir-
culo cindum, pedusgrifeum, alae fimiliter
&;collu,pedes rubri.Has fpeciesin Farris ra-
riffime confpiciunturjnequeiftic fctificant:
vndeautem veniat,&: quo migrent, nemini
cognitu.Superftitioaute ex longsfexperien-
tia nataeft,ha:vbiapparuerint,mutationeni
magiftratusimminere. Alias filucftrium an-
ferura fatis hic quoque magna copia.

CAPVT LXXXIV.

De fkua,

SKuam paullo aliter defcribit Clufius qui
Hoyerus. Eratautem grandiorisalicuius
gauisE magnitudine , ab imo videlicet collo
ad vropygium vfque nouem vnciaslongaj
corporis anibitus , duda fub alismenfura,
vncias fedecim ctaffiis:collum a fummo ca-
pitis vertice ad tergum vfquc fcptem vncias
longum: caput nonvaldemagnum,nec ro-
ftrumplanuraac potius longiufculu & an-
guftum,capitis proxima partefcabrum,exti-
ma vcr6 lcuCjnigrum & cnruum,inftar fere
rapacium auium , aut gauiarum ,binarum
vnciarum longitudinem nonexcedcbatialse
feptcmdccim paene vnciarum longitudincm
explebant ,^ & paulluluai extrema caudam

' ' fupe-

238

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGH
SKVAHOYERI.

fnperabant: quatuor maiores^arum pennac
remigesnigrae, nonalbae in extremitate, vt
HGyerusadlcnprerat,nifi fortefimilenotam
in alijs eius gcneris auibus cofpcxerit. A tubo
veroad mediam vfquepennarumlongitudi-
ncm illas candidas ieperiebam.quemadmo-
dumetiam maiores, &fupernastrescaud2e
pennasjqua vropygio inferebantur. Reliqua
parte nigra,non leciisac alaru extrema. Ad
ceteras vero pennas corpus tegentes quod
attinetjcineracei exnigro erat coloris^ niger
tamenexuperabat,6<: haliaeti, vel milui pe-
nas valde xmulabantur. Grura in extrema
fere corporis partecollocata habebat,yt ple-
rxque aues aquaticse , fupraquegenu valde
erant breuia:a genu deinde ad pedem vfqub
psenc tres vncias longa : pedes plani tribus
digitis pra:diti,& breui calcari.lnteriordigi-
tus,qui breuior,binis articulisconftabatjme-
dius,qui longiffimus,tribus;medio longicu-
dine proximus,quatuor:calcar vnicum arti-
culum habebat.Omnes autem digiti in par-
uos vngues curuos deiinebat,&: nigra mem-
branafiue cartilagine connexi erant ad vn-
gues vfque. Porio ciim hxc auis ex Hoycri
relatione perinde grafletur in omne genus
auicularum, ac in pifces, parum abeft, quin
mihi perfuadeam,illam eire,aut certe ei per-
fimilem, quam Confaluus Ouiedus Hiftor-
riae Indije Occidentalis lib. i^.cap.S.defcri--
bit,vnicaexcepta (fiquidem vera funt quas:
fcribit)nam haec vtrumque pedem planum
habet, ciufdemqueformae ; ille autem fmi-
ftrum dumtaxat pedem planum fu^tribuit,
alterum vero facit vulturis aut aquilae pedi
fimilcm.

I

CAPVT LXXXV.

De ambHS chagrmts.

Vxta fluuiura Chagren inquietes fimij
omnem frondem vifitant , nullus ab his

ramustutus.!Qu.id facient volucres?vbi fe-
cure nidum ftaiuentfDocuit natura artemj
fuppeditauitauXilium. Frequentes ijs plagis
befuci , peirrepunt vfque ad culmina arbo-
rum,deinde pondereinfledlifolent.Sunt au-
tem befuci, vtfuoloco dicam,palmites tra-
d:abiles line folijSjh^erentes & reptantes pef
arbores proceras, qua: pro funibus barbaris
feruiunt.Igitur ex his lufpendunt nidos aueSj
vt fecurae fmt inquietudine &: lacrocinio ii- '
miorum.Mira artepeniiles domos faciunc^.

CAPVT LXXXVL
De perdicibm mAmis,

IN infula S. Helena; exjequant perdices
gallinam. Cineres^ funr, & aded cicurcs,
vc non faciic auolent , etiamli homines vi-
deant appropinquantes. Magna frequentia
foueis conduntur. Ssdecim imo vigmci ia
vn.i fimul latent.

C A P V T r LXXX VIL
De ambus ingentibHs.

COndores vocat Acoftaimmanis raolis
aues,qux vitulum refecenc & deuorec.
Cuntur vocanc Periienfes.Vif^funt qux vf-
que quinque vlnas proccndantalas. Abfque
vnguibus rapaces lunc : duae taurum roftro
necanc , & voranc veluc lupi. Duodennem
puerum vna auis occidic,vorauic. Variegarur
tufco & albocolore quemadmodum noftrx
picae;CTiftat£E funt, Symbolum ex his auibus
conftruxit m rupe edira Viracocha prilcus
Inga Rex Periienlis. Latiiis GarcilalTus Inga
delcribic lib.j. cap.z^.

Aquila maxima inuenra in Tlatelulco
Mcxici tantse magnitudinis ferebarur , vc
veruecem vno prandiodcuorareCiStupenda:

nugni-

hiagnim4inis alitem narrat MarcusPaulus
Venetus in defcriptione inful^e Madagafcar.
Narrat incol^,ceito anni temporeaduolare
mirabile auis genus, ruch ab ipiis appellatu,
acjuiliequidcm liraile, (ed admirad^ magni-
tudinis, adeoque vafti corporis , & tanti ro-
boris,vtelephantem vnguibuscorripere at-
que in altum fubleuare poffit^deinde cadere
finat, vt mortui carnevefcatur. Qui auteni
videranteius alas expanfas, ab vnius extre^
mitate ad aliam fedecim paffuum elTe dice-
bant , earumque pennas odo ferc pafTus efle
longas, earumquecraffitudmem longitudi-.
ni refpondentem. Se autem, exiftimantem
gryphum forfitanefle (quia media ex parte
auis, altera dimidia leo depingitur) interro-
gafle eos qui fe vidifle dicebant , an limilem
tormam habcret,refpondifle,meram auem
cfle quemadmodu m eft aquila. Qua: cu m
Magnus Cham intellexiflet,fuum Legatum
in eam mfulam mififle,eo quidem prastextu,
tamquam de redemptione alicuiuse fuis qui
iftic detinebatur acturum^fed reuera vt infij-
lam exploraret,& ea quse in ea erat admira-
tione dignaobferuaret.Illum redeuntem,vc
intellexi, eiusauis ruch pennSadMagnum
Cham retulifle, quamamrmabatnonaginta
palmorum longitudinem habuifle , eiufque
calamum binos palmos fuifle craflumiillam
vero pennam Magno Chamadeo fuifle gra-
tam, vt ingenti munere eum , qui artulerat,
afFecerit. Prseterea apri dentem relatu fuifle
quatuordecim libras pendentem ; ingentes
enimapros in ea infula nafci ferunt,bubaIo-
rum magnitudine. Hxc Marcus Paulus.
Iftud pxne incredibile:fed illud admirabile,
quod loannes Leo de quadam Africana aue
fcribit , quam ffers vocat. Auis eft omnium
earum_, qu£ein Africa repeiiuntur,maxima,
grue procerior crafliorque , prsedita roftro ,
coUo &cruribus:ade6 fiiblirae volac,vtocu-
lorum aciem eftbgiat, &confpe6toalicuius
animalis cadauere fupra terram iacente, il,-
licoinilludirruat. Raro fola , fedgregatim
volarefolet. LongsEua eft,nam plerseq; con-
fpedx (unt caluo &c deplumi capite , tam-
qua vulfas fuiflent capitis penae^inde collige^
relicetpr*^ nimio fenio pennaru defluutum
pati : ea decausafuos nidosveluti recenter
nata: repetunt,vnde a fuis pullis educantur.
Hadenus loannes Leo. Sedauis nihilaUud
eft quam aquila: genus. Fidem aliqua tanta:
molis conciIiat,^uod Georgius Ebricius ad
Gefnerum fcripfit, inter Mifena & Brefam
Germanias oppida cum ruftici multa peco-
ra,vitulos,fues,amifl"ain liluis perquirerent,
inuentus eft nidusingens , per tres quercus
extenfus tantofpatio,vtcurrus fub illo con-
uerti potuifl'ec,ex raagnis arborum rarais &:
bacuUs vel palis conftrudus. Qua re m vrbe

TVKJE LIB. %i 239

nuntiata, homines multi ad nidu mifli ciini
afcendiflbnt , puUos tres maxiraos inuene-
runt, &:invrbem afportarucE quibus mox
vnus moriuus eft,cuiusal2E per tranfuerfum
extenfe, feptem vlnarum menfuram cequa-
runt. Vngues viri raagni & corpulenti digitis
nihiloerant inferiores, cruraleonis maiora.
Innido multa vitulor^m & ouium coria
reperta,& hinnulusrecens,& capita anima-
tium varia. Similis auis nidum tribus ar-
boribusfundatum, Septemtrionalis tabula
Oiai Magniexhibuit.

OVRISSIA fiue TOMINEjO.

C A P VT LXXXVIIL
De mibus parmlis.

POft tancam magnitudinem miremur
paruitatem tominei|. Sunt auiculse Pe-
ruenfes,ade6 exiguse , vt apes aut papiliones
videanturdum peruolant. Afferam qux de
his aut fimilibus auiculis prodita funt. Ferdi-
nandus Ouiedus de aue que paflferem mof-
quitum vocar, Reperiuncur,inquit,quedam
auiculae ade6 exiguse, vtextrerai pollicis ar-
ticuh magnitudinem non £Equent,&,pennis
euulfis, eius dimidiam partem vix excedar.
Huius auicul^ volatus adeo celer & prjepes
eft, vcalarum motus non magis confpici
queat quam crabronis,neque quifqua prse-
teruolanteravideat,quin crabronem efle ex-i-
iftimet. IUarum nidi auicularum magnitu-
dini refpondent. Ego huiufmodiauiculam
confpicieba,quac in monctaria trutina,qua
aurumappendifolet, cum fuo nido pofita,
bina pondera, Hifpanis dida,dum-
taxatpederet,hoc eft,grana viginti quatuor:
ciii fi pennae euulfse fuiflent , miniis grauis
haud dubie futuraerat. Pedu & vnguium
exilitate, cum illarum auicularum pidtura,
qu£E ornatus gratia in Ubrorura raarginibus
interdu adijci foler,comparari poterat. Eius
plumas elegatibus colonbus praeditx^aureo,
viridi, & alterius generis. Roftrum habebac
pro corporis proportione, illudque adeo te-
nue, vtaeus, quaveftesfarciuntur, magis
exilis eflenequeat.Nidum exyIi,quod ifthic

abun-

240 lOANNlS EVSEBl

abunde crefcit, flocco conftruit. Meminic
cius eciam cap.^.libro 14. Hift. generalis &:
naturalis, eique nigerrimum colorem tri-
buit: quod de dorii & alarum pennis intel-
ligendum arbitror, alioqui fibi ipfi contra-
rius viderecurj nift forteeius diuerf^ Ipecies
reperiantun

Lerius in Hiftoria Americana ait pro fin-
gulari miraculo-.Praetermittenda noneft>ob
infignem exiguitatem, auicula pennis exal-
bidis&fplendentibus praedita, quam Brali-
lienfes goNafKbuch aip^cWmt: namlicctcra-
brone aucfcarabeo Lucanomaior non ijt,
valde tamencanora eft, & magnaexparte
pr(^altoillimiiio,4«4« abincolis diwl:o(mai-
zium intelligit)autalijsplatisfimilis magni-
cudinis infidens, adeo ell in cantu aflidua,vt
nemo,qui non audiret,& c6{piceret,ex tan-
tillo corpufculo tam fuauem & fublimem
.cantum prodire poile fibi perfuaderetjfic vt
noftras lufcinix cantui non cedat.

Auguftinus item Carate iUius metioncm
facere vsdetur cap.S.lib. i. Hiftoriae Periia-
na;.In montibus PertianiSjinquic,inueniun-
tur auicula^ adeoexiguze, vt cicada lint mi-
nores, oblongis pcnnis verficoloribus prsedi-
t£E. Theuetusquidem cap.48 fmgularium
Franciae Antardicae fic fcribit:Pr^cermitte-
re nequeo alia auem ( gonambuch appellant)
lcarabeo Lucano aut grandi mufca non
maiorem,qu^licet omnium auium,vtarbi-
trorjminima,tam elegans tame eft,vtfidem
fuperet. Eius roftrum oblongiufculura , &:
valdetenue: color cineraceus. Ec tametii
adeo fit exigua,eius tame cantus admodum
fuauiseft. lofephus Acofta fimiliter cap.57.
lib.4.Hiftori^ naturalis&: moralis Indi^ Oc-
cidentalis tominejo auiculae meminic iftis
verbis: Reperiuntur in Peru auiculas, ab in-
colis tominejos appellatjc , adeo exiguas, vc
illas peruolantesconfpicies,crabrones eflent
an cicadas,faepe dubicarem:vera2tame eranc
auicute. Ac vero huic auiculx nomen impo-
litum tominejo,qu6dade61euis fif,vt vno
du mtaxat tomino, hoc eft duodecim grana
pendac.Garolus Clufius defcribitaliam aui-
culam paruulajipfetominejum autvrufium
putat.Eratporro hsec auicula, vtcxpidlura
obferuabam,a roftri mucrone ad pennarum
caud^ extremitate tres vncias longa , caput
ver6 cum integro roftro vncialis cum femifle
cranclongitudinis : alx adextremam paenc
caudam porredac^parem habebant longitu-
dinem : dorfum vix vnciam latum erat:eius
& alarum color ex cineraceo fufcus , ventris
cineraceus,pennx qux in cauda,obfcurc ru-
befcences,earum excrema pars nigrajcapitis,
colli', gutturis pluma: elegantiflimi coloris
ex auro rubro & flauo mixti,qux Soli expo-
fic2E,admirabilem varietatem,prout obuer-

tebaturcaput, oftendebant; roftellij nigiriitii
tenuiflimuj & maximeacutum:pedesvalde
exiles, nigri, quatuor digitis , vt reliquarum
auicularum , prajditi •, quorum tres in ante-
riorem partem potre£l:i,quartusin pofterio-
rem. Euerardus Vorftius, Medicinse profef-
for io Academia Lugdunefi apud Batauos,
fimilem auiculam in ItaliaapudAntonium
Gigantem Foro-fempronien(em,Cardiaali
Paiaeottoa Secretis ^ fevidiflemihi aflirma-
bat,qua iWtcinconi nominabat,&eMexico
allatam dicebat. Vrufiae ortus admirandus
aut fabulofus. Fertur ex mufca procreari.
Sunt qui dicantvifam efle partim mufcamj
partim auem: primum eiuscolorem efleni-
grum,moxcineraceum, deinde rofeu, tan-
dem rubentem: pput eius folanbus expofi-
tum radijs,omnem coloremreferre.Fortafle
hincnomenclatura. Vrufia Solisradium fi-
gnificat. Diuerfx fpeciei funt iftjc paruulx
auiculae j & promifcua nomina communi-
cantur vicilTim.De infignialiquarum rena-
fcencia Capite i.fcripfimus.

CAPVT L XXXIX,
De fiercore ammn.

ILlud noncft prftermittendum,quod lo-
fephus Acoftanarrat,quafdam monilio-
fasaues inlndia ali , quarum prxter excre-
mentanullus eft vfus. In nonnullis infulis
Periianis littoribus vicinis,e longinquo non-
nuUibi montes prominent ita niuei & can-
dentes,vt fpedantibus emihus niue obdud-i,
aut albicanteterra conftrati credantur: ad
quos fi accedatur , meraibiexcrementa vi-
dentur, abauibus marinis illiccontinenter
degentibus ibi-depofita. Hacc nonnullis iu
locis eredtaehaftajaltitudine congefta funr,
quod haud paucisfabulofum videri queac.
Ad fimum hunc auferendum,fcaphis infu-
lasadeunt. Eo deinde tcrram ftercorant,in-
de feraciflimam euadentem. Fimum guit'
no vocanc , vnde locus quoque lunxgininii
denominacus eft. IUura in valles PeriianaS
conuehunc:nam ad reficiendos agros fimus
nulluspinguior. Ibidem quaECOConea,puni-
ca & poma alianafcuncur , cetervs virtute
longe prieftant. Cauiam aqii^e imputat,qua
hae arbores rigantUr,per terra nimirum hoc
fimoconditam defluenti. Indicarum vero
auium non foliim carnes proalimento,can-
tus pro obledamentOjpennas pro ornaraen-
to; fed excrementa quoque pro terr^ condi-
meto facere, Ex his abude perfpicimus, ifta
vniuerfa aiapietiflimo reru conditore in hu-
manos vfus ac commoditates difpofita efle:
nec eft vt quifquadubitec pro qua immen-
sa beneficentia gratiaj ipfi fint in xternum.

CA-

HISTORLiE NA

CAPVT XC.
De puteo ComitUn.

IN valle Comitlan apud Quelenes pro-
fundum puteum,quemCaitellani vocant
pofa Airon , incolunt pluiimae volucres, ibi
nidulantur,ibi faetus fuos educant,fed arca-
nis nidisj nuUus enim inuencus.

C AP V T XCI.

De fuperjiitwne in efu.

QVidam Barbari abftinent auibus tar-
diSjVt anatibus;&: pifcibus,vt raijs, ra-
ti,(imilem torporera contraduros,vt hoftes
efFugere necjueanr*

. C A P VT XCIL

De ouis peregrmis*

VAria auiurn oua albefcunt, palletir,
viridiaaliquaj & variegata > eineracea,
iiigrisdiftincla maculis.

C AP VT XCIIt

De <T>efpertitio?nhHS India
Occidentalfs. '

DE vefpertilionibus niliil egregius oc-
currit njirratione Caroli Clulij. Tam-
etlijinquit, quotquot confpexerim fint in-
gentes,alij tamen alios fuperabantmagnicu-
dine» etenim rjonnullorum longitudo a ca-
pite ad crura vfque decem vnciarum erat
longitudinis , aliorum paullo minor,ali-
quorumetiam maior: nam vnum redimc-
bam, pedalera longitudinem fuperantem.
Corporis ctiam craflitudo in^qualis : mei
enini ambitus pedalem azquabat , imo fu-
perabatjaliorum minor erat.Omnes denfis
& longiufculispilis pr^diti. Color autcm
corumdiuerfus: nam quibufdam exflauo
cineraceus,aIiorum magis fufcus,nonnulI.o-
rum fpadiceus; meicoloracapite adextre-
mum ri6tum,fiue nares, fpadiceierat colo-
ris.Caput,collum,pectus,dorfumqueipfum
Gum venrre, fufci; circa Iateraverd,ex fpa-
diceo flauefcentis. Pinnse membranacea:,
qux illi pro alis, ea parte, qux corpori pro-
xima, etiam pilis tedje, fed rarioribus, ea-
xum^ue fupina pars magis quam prona.
l\lx porro fefquipedalis longitudinis in
quibufdam,&odo vnciarum laticudinis; in
alijs vel breuiores & magis anguftx , in

T VR^ LIB. X. 24t

quibufdam etiam loi>giores Sc niagis latse:
nam meilinguljK pinna: vnius &: vigmtivn-
ciarum longitudincm habebant,nouem la-
titudinem , veletiam maioiem : color ea-
rum ex fufco cineraceus; fummafingulo-
ru m p.irs,odo fere vncijs ^ corpore.Oflicu-
lum binas vncias longum continebat , in
acutum , curuumque & firmum vnguem
definens , quofead arborum ramosaflige-
bat: totidem ab extrema pinna vncijsalium
minufculum vnguem, &vix eminentem.
BinjE illi in craflb capite aures , paruje prq
capitis magnitudin€,extima parte anguflje,
& in mucronem definentes ; in nonnullis
oris ridus magis obtufus ad felis ridtus
formamquodammodoacGedens : meiveVd
ri(2:us magis longus&: anguftus, vulpecil-
\x ridui propior. Dentes iUi in fuperiore
mandibula vtrimquefeni, in inferiorefe-
pteni, quorum anteriores, ceteris longiores,
omnes valde albi. In hoc animah vcerque
fexus dignofcebacur: nam illorum aliquor,
qui mihi confpedi, facis longum exertum^*
quc pcneni habebant , qualis fere fimia''
rumeft,quo mafculinum genus afemineo
diftinguebatur: crura (ad quorum pxnd
cxtremum pinnae porreftje) binas vncias
aut pauloamplius longa: pedes parui fe-
muncialcs, in quinque digitos , binis articu-
hs conftantes , diuifi , quorum finguh in
magnos , firmos, acutos curuofque nigros
vngues definebant, ijsfimilesqui inpinnis
membranaceis, quibufquc fefe de arboribus
fufpendunt. Quem ego Amftelredami,an«
no a Ghrifto nato millefimo fexcentefimo
certio recencer adue(^tum redimebam.In in*
culta , &: nuUis hominibus habitata infula
captum aiebant,quemadmodum S>c oranes
fere quqs confaiGiebam. Eam autem infu*
lamadprimura & vigefimum gradum ab
iEquatore verfus Antardicum fitara efle
exiftimant, & triginta milliariain ambitu
Gontinere,a Lufitanis quidem ante obferua-
tam , &:ab eis Jlha do Cyrne fiue infulam
Cygnajam,vt antedixi,appellatam, a Bata-
uis verd,qui anno millefimo quingentefimo
nonagefirao odauo nauigationem ad la-
uam & Moluccas infulas inftituentes, tem-
peftate in eam delati fuerant , &: a ly.Ka-
lend. Odtobris vfque ad fextum Nonarum
eiufdem reficiendorum corporu causa iftic
hazrebantj Mauritijinfula,aPrincipe Mau-
ritio , Comite a Naflavv , &c. nominatam.
In ea porroinfula multbs ingentes vefper-
tiliones obferuabant , partim inter fe con-
fligentes , partim vncis , quos in membra-
naceis pinnis habent , ex arboribus pen-
dentes. In multis tamen Orientalis illius
Oceani infulis , atque etiam in Guinea,
magnos reperiri, conftans fama eft. An

X vetd

/

24,2 ^ lOANNIS EYSEBI

vero hisfintfimiles , nemo , quod fciam,
iradic. Lciiusquidem cap.io. Hjftoriae A-
jnericanx, vdpertiliones Brafilianos mone>
4ularum magnstudme efle ait;&: Francifcus
GpfTiara cap. :<?i. Hiftorix ftias generalis
eirca Vrabam turturum magnitudinem ad-
quirere; neuter tftmen formam defcrjbit:
^oc foluip addic Gomara , eos ^mordaces
yaldc,nox.iumque efTe illorum morfum» cu-
j\isremediumvulneri5 exaqua marinaabiu-
tiD .autaduftio. Capite autem 80. eiufdem
Jibri lepidam narrat hiftoriolam. Accidit,
iijquit, vt in c^penobio , cui nomen San^a:-
JFidei, in prouincva Chiribiehi , Dominica*
norum Monachprum famulus pleuritide
^l^praret,&: vejija.quam ad leuandum mor-
bum iecarent , a Medico fiuechirurgo mi-
iiimedeprehensa , aeger defertus eft , & de
igius falute defperatum. Vefpertilio node in-
fequente,eius iace;ntis & decumbentis nu-
di^m pedem reperienSjCirca maileolum mo*
mordif, fanguineiam fatur jVulnusaper-
tum reliquit , ex quo tantum adhuc fangui*
pif profluxit, vtaeger a morbo, hberaretur,
jion fine Monaciioru admiratione, qui pro
rpiraculo jllud Y.enditare folebant. Deco-
^«m,quQilli, geticte Ouiedus cap.j^. ftii
$ummari) agere videtur, magnitudinem ta-
men nonexprimit,fed Europaeis fimilesefle
ait, noduque morihappeteredormientium
praefcrtim extremum nafum, vel capitis ver-
ficem,extremofque manuum &c pedum ar-
;icuios, rantumquefanguiniselicere, vt vix
quifpiamcredere poiTit, nifi qui viderit. 11«-
\am etiam peculiarem naturam iiabere, vt fi
quem momorderint,fequentevel tertia no-
4e,illum ipfum fint denuo morfu appetetu-
ri, non aliu m ,licet intcr centehos alios com-
xnixtus ia ceat . Remedium^duerfus huiuf^
modi morficationes effe , vfferuentes cine-
ies,qviantum toierari poflunt, fupra vulnus
imponantur;aut locus prstmorfus aqua tam
{eruida,quam ferri poflit,abluatur:nam ilU-
co fanguinem fifti, & noxam toili , quin &
vulnus,quodexiguum eft,ftatim curari:qu:a
Vefpertilio nonnifi exiguum vuinus roiun-
dum,pauca carne fublata,infigerepoteft. II-
ludetiam teftari pofliim,inquit,me pr^mor-
fura aliquando fola feruidas aquae iotione
curatum. Sciibit prxterea idem Ouiedus,
alios vefpertiliones ininfula D.loannisval-
de pingues inueniri , quibus aqux feruenti
immerfis & excoriatis incolse vefcantur:
nam pafleribus ncn miniis albos efle , nec
minus, vt aflerunt, boni faporis, aquorum
etiam elu Chriftiani non abftmeant , iili
praefeitim qui ^uftare volunt quidquid ab
alijs edi vident. BcUonius fimiliter cap.55).
lib.z. deAuibus , velpertiliones in Crtti
inlula fe obfcruafle ait , noftris vulgatibus

I N lEKEM BERG II

maiores, magnafque aureshabentes, curilo
vngue , in fingulis membranaccis pinnis,
fiue, vtille appeilat, ahs pri^ditos, quo fe
de faxis fufpcndunt , qua nota a noftraci-
bus difterre exilHmac , fed i^aUitur: nam 110-
ftrieos vngues etiam liabent. Cretenles ta-
men non conferendos cenfeo cum ijs q«i
hoc Capite funt defcripti.

CAPVT XCIV.

De yej^ertilwmhm OrieKtahbns.

CEterum in Oriente magna vefperti-
iionura natio , numcro & mole , vix
crcdas , gailinas jcquare magnitudlne, & (a-
pore fortaifc vincere : infefti tamen funt
frudibus. Noduopuseft (eruareagtos.

C AP VT XCV.

De yejjiemhombus Hif^anU,

APpendam de vefpertilionibus Hifpa-
nis, in quarumdam villarum aut ca~
ftellorum defertis acdificrjs hiemare,incubi-
cuiis a tedo vfque ad pauimenium inui-
cemconnexos,quafi catense plurima; fuper-
ne penderent. Delndicisillud adijciam, fi
gallum autgallinam fub dio noclu vefperti-
liones deprehenderint,in criftam aculeo in-
fixo eum mterimere.

C A P VT XCVI.

Denagmlibus,

NAguales dicebantur Indis prouinciac
Cerquim aues, aut ahaz ter3e,fub qua-
rum capite pacifcebantur indiflblubile cum
daemone foedus , fufo fanguine liri-
gua & auribus : mortuoque naguali , Indiis
moriebatur. Piraerae quidamCacique re-
pente obijt, cumleonem nagualem miles
Hifpanus occidiffec plumbea pila trans-
foflum.

CAPVT XCVIl.
De fifutwne aunm.

Mlris natura aftibus inftruit aues quaf>
dam in prouincia Verx-pacis:vi<^ura
enim ibifibi comparanc immiflb in fluuios
ftercore , ad quam efcam pifces emergunt^
quostum illaeraptant.

CA-

MlSTORIiE HA

CAPVT XCVIII.
Facetum amupij genus.

TEftimonium Pctri Martyrisedo. Eft
quodda aucupijgenus inauditum hic-
tenuSjfi*: n.uratu tacetiirimum. Apud inru-
hres,Hilpaniole prselertim, diximus varios
elTe lacus, variaique Ibgnantes lacunas va-
dofas. Per vadofa ftagna folct aquaticarum
auium multitudo vagari,quia herbe in fun-
do Ibccrefcunt, &: ex ea humente limofitate
pifciculi, millecjueranarum, culicum & in-
fedorumgenera procreantur, Sohscalore
ad ima, ad corruptionis & generationis opi--
ficium , ex artificis fabricatoris prouidentia
facilefubmeante. Volucrum autempereas
Ibgnantes aquasnatantium diuerfafunt ge-
-tiera : anates, anferes, cygni , fulicie , gauia?^
inergi,& muh^huiufmodi. Diximus & in
hortis arboremcoh magnarum cucurbita-
rumaltricem. Excucurbitis igitur ilhsper
vadofa proijciunt plerafque bene claufas, ne
admifla per rimulam autforamen aqua,tra-
hat iUas in profundum. Perpetuo vagantes
cucurbir^fecurasnimium reddunt volucres.
Auceps ergo magna cucurbita , vti galea,
iuxta oculos pertusaconcedus , faciem lar-
uatus , & tenus mento ftagnum ingreditur:
fluminibus cnim affueciacunabuhs, mini-

T VR.£ LIB. X. 24^

me recufanc in aquis verfari. E cucurbitis
natantibus putant volucresvnam efleeam,
quae infidiantem incolam cooperit. Paftim
ad volucrum natantium agmen proficifci-
tur auceps , cucurbitarum palpitationcm
capite imitando , vndulafque vento agitatas
le6iando,proxime ad volucrcS tetidit.Exer-
ta (enfimdextera volucrem incautam catco
raptu prehcndit pedibus , &demerram fub-
trahit in manticam ad id paracam. Ceterie
volucres fua fponce fubnacafle comitem ar-
bicratsE, qujerendi vidus causa,vci folenc
omnes,nil follicitae fuum iier profequuntur,
in aucupis ipfx inlidias cadunc.

CAPVT XCIX.

Veyigilia^ cfipodidanfemm»

APpendam hic hiftoriam recentem,
quasanno I6z%. 'm Libu accidic.Qui-
dam Nigrita nodu furatus imaginem Pueri
lefu, cdm iam prodiret cum ilia, obuiam
habuit anferum gregem. Hiimpecum infu-
rem dirigences, morfibuseum decinuerunr,
parcim vero auolarunc ad Coenobij campa-
nam, quam quidam pulfances, quida eciam
horribilibus grazirances clamoribus,excica-
runc incolas , qui deprehfenderunc furem.
Non ergo Roma foliirn redempca fuic ha-
rum voliicrium excubijs.

244

lOANNIS EVSEBII NlEREMBERGtt
EX SOCIETATE IESV

HISTORIiE NATVRiE

LIBER VNDECIMVS.

vna cum nonulUsalijsin fummamaris ma*
Iflciahntre quadam veherer^ingens quidam
pifcis manu nauigij oram apprehendit,meo-
que iudicio aut euertere aut confcedere vo-
lebat. Idego confpicatus, fiilce , quam prse
mambus habebam , manum iUam ablcidi^
quae in Untrem decidic j digitos vero noftris
gradiuntur, qu2Ea:thera perlimiles qiiinque liabebat. Praeterea prje
peruolant,qua2 celis ful- dolore,quo pifcis ille fuit atFedus,exerto iu-
urant. Atiiu fcilicet na- per aquam capite, ad humanum accedente,
turas , vbiimagines fuas aliquantulum concrepuit. EgoLedtori di-

CAPVT PRIMVM.
T)e tritonibus.

ELACvs nuncfubeftjce-
tera: naturae fimiusnmi-
tatur enim qux terra

locauic. Immenfumeffetconfpicari omnes,
aliquas commiremur: S^nenoninfe tranf-
fcriptum aliquidputemus,humanum etiam
miremurgenus adulteratum- Tfitones in
OccidentaU Infliarum Oceano repercos
Francifcus Hernadus prodit:Pecrus quoque
Martyr, qui hanc hiftoriam narrat. Ataiam
efle Chiribichenfibus vicinamregionem,fa-
linisnobilem,diximus aliquando:eius Utto-
ra percurrebant Hifpani.Qui oculos in ma~
re habebant protencos , ceteris aut ludenti-
bus,autaliasotiofis , fuperne rem ignotam
videre natantera» Intuitu fixo , quid eflec
penlitando , caput humanum crmitum ac
denfa barba fultum ac lacertatum fevidifle
profcfli funt. Dum fic taciti profpcdant^fe-^
cure monftrum nauis afpeduiintentum va-
gabatur. Dum vero clamore ingenti focios
alios excitant,eo audito monftrum exterre-
tur, fubmergitqjfetlatentem prius fub aquis
corporis inferiorem partem oftendit^quasin
pifcern cum cauda definereinfpeda eft,cu*
ius concuflu & agitacione locus ifte maris,
anteatranquillus,vndofus& fluduofus red-
debatur.Tritones efle arbitramur, quos fa-
bulofa vetuftas Neptuni cubicinesappellac.

Apud Cubaguam infulam, vnionupifca-
tu famofam , Margaritae infulac vicinam,
fuifie vifum eiusgenerismonftrum aliud,rc-
tulerunt plerique. In Oceano Cantabnco
noftro virgineie voces harmonicc cantantes
cerns anni temporibus auditae referuntur:
horum puiantelleconcentus,quando prolis
gigncnda: appetitu in Venerem excitantur.
Pon oLerius alia narratione idem confirmat.
Hrftonam,inquir, a Bnrbaro acceptam prx-
.tcrmitcere nolo. Ciim, inquit^ die quadam

fpiciendu relinquo, vrrum (luxta vulgiopi-
nionem , qua tcrtur mare mfe fingulaani-
malium geiiera habere quse in terra confpi-
ciuntur,prajfertim vero habita eorii ratione
quae de tritonibus & flrenibus a nonnullis
funt fcripta ) lirense an verd potiiis limias
marinsE manus illa fueric amputata.

c:

CAPVT II.

De hydrd^

'Irca lacus Areclonam & Caocaum in=
'uenit Nicolaus Fedreman hydre cuiuf-
dam famam & ftragem , *cnar£e ex quodam
fluuio. Renuntiatum fuit ab IndiSjqua?-
da oppida,quaE in ripa vider5t,deferta fuifle
propter natum ex aqua monftru muhiplici
capiteterribile & valentiflimum,quod pau-
latim deuaftaret omnia. MiUtes ipfius Ni-
colai audierunc flbilos aut mugitus. Fuerilc
aliqui teftes oculati monftri,&: ierpentinurqi
efleaffirniarunt. Ceteruni anno Domini
1J30. ferebatur ferpentem fepcempUcica-
pitead Venetos efle delatum, deinde Fran-
corum Regi daiu,& fex miUibus ducatorum
aeftimatum.Huiustamen mihifides incerca.
Eglonunc vocatur beftiolarum quoddam
genus , defertam Babylonem incolentium,
tpod tria gerit capica.

CAPVT IIL

^odnam ammal fuerit Behemoth.

HYdras hiftoria fulciunc aliqui eiclibro
lob, &fuifle Behemoth hanc aqua-
tilem beftiam dicunt. Multicudajen:i enim

bel

lOAN. EVSEB.NIEREM

belluarum vox Eehemoth llgnificat, nec alij
beftias quadrare aptiiis. Videtur cffe vna&:
mutje: itacjue prolixe defendic Bufthamati-
nus,reptile fluuiale,ac multiplex,Bchemoth
fuifle.DifTentiomecenim iUipoflunc apcare
cetera.Aic TacerTextus^-Eff^ Behemoth quem
feci tecnm,(c\\\ccx. eodem die quo hominem,
lexto inquam. Ac fiadaquarum iurifdidio-
nem Behemoth fpedac , quinco die, non
eodemcum Adamo efl: fadum ; quareex
terreftiribus ifta beftia fuit. Quidam elepha-
tcm dixerunr. Erudiciflime nofter Pineda
id munit. Mihiplaufibilius eft,taurum exci-
tiflc. Dicitur de. \\\o,quem feci tecum-, fcUicec
vtnonfolicariusefl^eCjfedproxime ad vius
humanos.Plurimumadiumenci adferc hu-
manas vitxbouinum genus:nec refercquod
dicacur, Fcenumquaft bos comedet, liludenim
quafi faspiflime non fimilicudinem arguic,
led vericatem caularur.Ait loznncs: Fidimm
gloriam eitts gloriam ^uaft vMgemti a Patre-,
6C diuus Pecrus : Siue Regi quafi frace/ienti.
Ergo fenfus eft,iuxca naturam fuam toenum
palcere. Addicur , Fortitudo eiu4 in lurnbis
eim , mrtm illius in vmbilico ventris eB.
Genicalis nacura hic nocacur in vmbilico,id
eft in medio ventris.In hac eam parte raurus
habct,n6 elephas. Adii)c:\\.wv.Stringit caudam
fuam quafi cedrum. Genitale membrum cau-
da dicicur pro vfu Scripcurze , imo cuiufuis
honeftiidiomacis , a proxima aliqua parce
iignificatis membris impudicis.Dicuncur in-
^«/»4,quia inguinibus vicina; item cauda 6c
penif,qma. proxima func peni. Horatius vor
cauit caudam falacem^U icerum,caudam cur-
gencem. A Gr^cis etia d.icitur ag^e &
quacaudam fignificanr. Satis hoc indicanc
qu£E fequuntur , nerui tefiiculorum eim , &c
quaepraemiferat , forcitudine eiusin lumbis
efle &; in medio vencris. Femur quoquc in
Scriptura eade de causa appellacur. Qu^am
apce rauri mqmbrum dicarur rigere quafi
Gedrus,explicatGellius in Acceflione ad li^
brum quartu iElianijCap.^S.T^^y^^yjinquir,
tanto ard^re genitalem neruum centendit , dd
'vaccam adiun^m , 'vt fine motu vllo femen
emittat-^ac fia muliebrigenitali nerum in alia
corp{?ris partemcberrauerit, vaccamrigidifi-
ma intenfione vulneret.Hqc ille.InficTexcus
facer: Ofa eim velutfifiula aris,illim eartila-
go quafi lamina ferrex. Ofla cauriduriflima
func, carcilago eiufdem eft naturae, Aduertit
Ariftoteles , in terreftribus carcflagines foli-
das eflcjfine foramine &: medulla,qucmad-
modum ofla ; dicicurquc iuxca phrafim
Scripcura; initium viarum Domini,<]u\a. prser
cipua fubfidiahabeathumana vita ex bo-
bus. Hoc fenfu dixic Ecclefiafticus: Initium
vita hominis aqua pants,^veftimentum,0'
domm. lllud quod dicicur, qui fecit eum, aj>-

B.HIST. NAT. LIB. XI. 245

plicabit gladiumeim , afilum feu Geftrum vi-
decur nocare,quo cauri percufliexagicancur.
Virgilius canic:

•- ■■■ - Cuinomen afilo
Romanum efiyafirtt Graij vertere vocantes.
A[per,acerba Jonans,quo tota exterritafiluis
Dtffugtunt armenta, furit mugitibm Atheri
QusE fequuntur planiora video; nifiillud,
ecce abforbebit fluuitm. Sed hyperbolice ifta
di£la lunt, propier immodica boum in po-
tando largicatem, &nos prouerbiali Hifpa-
norum formula dicimus , Beue comovn buey,
Bibit ficut ^<?i.Subijcicur: In oculis eim cfuafi
harhocapiet eum,&in fudibm perforabtt na-
res eim. hocenim padto frequenciiis olim,
nunc aliquando raurinum genus domatur
&L manfuefir. Fortafle illud , quod de potu
Behemorh fuir didum,fortitudinem& ro-
bur folum nocat, quod vc pra:dicarecSena-
cheribjCap. j^.Ifaiaz dixersLZ-.Ego bibiaquam,
d^^exficcaui vefiigio pedis mei omnes riuos ag-
gerum. Deus aucem dixic ilH, quemadmo-
dum &: hic : Ponam ergo circulum in auribm
tu'is,(^frenum in labijs /««-.Laciushgcdifle-
ric Galpar Sanchez dodiflimus meus Magi-
fter.Magnicudinem elephacisaliqui allegac,
quafi pro mukis beftijs fic; ideo Behemoch,
hoceft beftiasnumero plurahdici : ar bos
congruam molem habet , nec prifcis facile
nocum fuit aliud animal grandius. ideo &
elephas,vt primiim vifus,ob magnitudinem
fuit didus bosLuca, In regno Adea: boues
funt camelis ^quales.

C AP VT IV.

De pfce remorantu

ERuditiflimis viris fabula vifa eft , quod
vulgus de remora ia£tac : at nullu men-
dacium fine veritatealiquaradicatur.Occa-
fionem praebuit fortaflefimilis pifcis,ac ille,
cuius hiftoriam loannes Hugo fic narrat:
Indicorum pifciura hxc commemoratio
occafionem mihi miniftrat narrandi hifto-
riam quamdam, fiquidem nonfacilecuiuis
creditam,veriflimam tamen ipsa re,nulloqj
prorfus fuci puluereafperfam. Hsec in ipfo
Pro-Regis atrio defcripta dcfignataque , a
rumnfi(^ &C indubicacae fidei viris &Heroibus
fiibfcriptione confirmaca afleruacur, additii
nomine Praefedi, nauis,anni,dici quando ea
res itageftafit, & quiilhinterfuerint ,quo-
rum adhuc multi viui &: fuperftices , fidera
vericaci ftruerecerciorem pofliinc. Hiftoria
taliseft.Nauis qu^dam Lufitanicaper Mo-
zambiqilen in India decurrebat.Vento haec
adeo fecundo & optato vcebatur,vc vela om-
nia pleniflima nauem proferre feliciflimd
viderentur. Diebus ergo quacuordeccira in^

X 3 tegris

24^ - lOANNIS EVSEBI

tegriscurfuin verfus Lineam aequinoftialem
nauc^E ten'fcntes,&: quotidieSolis alcitudinem
metientes, tandem obferuanmt, gradus ad
mecam propofitam non minui aut paucio-
resfieri, veriim quotidie mulnplicari, feque
ab a;quinotl:iali Linea quam longilTime
difpelli $£. arceri. Quaeres non laltem pr;E-
ter omnes nacurae carufas efle videbacur^ad
admiracionem vniuerforum , verumeciam
quiinnauibus erant, cercis fepraeftigijs &;
incancamencis agitari , liquidUfime reban-
tur, ciim fcirenc, iUiusloci mare huius ab-
pulfus neutiquam caufam efle,& vela fecun-
dis vencis incerim nihilominiis ex voco tur-
gida procedere.Seie ergo anxieinuicemcon-
tuences, parcim cerrore, parcimanxia vi 8c
admiracione diu exercebaturjdum tandem,
nefcio quo cafu, naucarum quidam , accen-
tis& follicicis in vndam oculis defpedans,
latam & ingence quamdam caudam prorae
incorcam mnexamque concuitus efl;,qua
pifcis quidam nauei^rmiter prehenderac,
rehquumque corpus per nauis longitudinem
exporrexerac, ade6 vccapucipfius poftipup-
pim prominerec. Hocilleficu nauisomnem
molem ica violenter corquebac , vc ilUm
concra violentiflimu quoque reflancis venci
impecum vi& robore fuo immense recro-
agerec , fecumque coc diebus rapide profer-
rec. lam icaque hoc pado causa repulfus
prsEcognica, adavSis fudibus furcifque &or-
ganis, conferencibus ceteris , &d arcendum
eum tamdiu ftudiofiffime laboracum eft ,
donec C3ndem,cauda phcacili auulsapauera
ille defticuerec, ciim iam diebus quacuorde-
cim intcgrisilli agglutinatus adrhfefiflec , &c
violento renifu eamdem,omni impetuveii-
toque contrario fpreto, natando lecum abri-
puilfet. In sEternum itaque memoria: fi-
gnum hiftoriamhanc Pro-Rex inatriofuo
depingi accurauit : quam effigiem his meis
oculis perfaepe egometcum magnaadmi-
ratione vfurpaui , & circumftantijs fupradi-
dis fubnotatisdiligenciflTimG perlegi.

C A P V T V.

De pifce Goenji,

IDem Hugo narrat^ex flumine quodam
Gox proximo , cuius oftiu hiberno cem-
pore pro loci more obftrudum erac,pifcaco-
resquofdam monftrofum pifcem excraxifle,
cuius fimilem nec in India nccinalijs locis
vfpiam videre concigic: quiob nouicacem
Archiepifcopo doiiacus , eius iuflli a pido-
readviuum cxprimebatur , cuius icon feu
cffigies Regi Hilpaniarum poftmodu cranf-
miflaeft. AnimaliUud mediocris magnicu-
dinis erac,canem domefticum vulgarem al-

I NIEREMBERGII

titudine haud excedens,cuius roftrum porci-
no fi mile procuberabac. OcuU ei parui erac,
nuUae aures , quarum loco duo falcem fora-
mina hiabanc. Pedes elephancinis (refpedi-
uecamen^ per omniafimiles eranc. Cauda
addorfi fineslata, fenfim in acumen defi-
nebac. Per atrij pauimentucurfitans, fuum
porcorumve grunniebat ritu. A capice ad
caudam vniuerfumcorpusfquamis, poHicis
arciculum prioris aequancibus , confticucum
erat tam fohdis ac firmis , vt nec ferrura
neca^splus refifterent. Grandibus & fre-
quentibus,non (ecus ac incus qujEdam,a no-
bisplagiscontufus , nihU aUud quam con-
uoluebatur , & echini niore caput caii-
damque intro condebat,vt globi exquifitam
rotunditatem praeftaret : nemine interim
iundurarum proportionem fatis obferuate,
Conglobatus nuUa , vel vi vel machina di-
uelli aut expediri pocerat ; reUdus tamen,
fponte (e iteriim pandebat aut exphcabat,Sc
qua via patebat errabat.

C A P V T VI.

De (tchk^ro.

DE pifce hoc fic narrat Vlricus Faber:
Pifciseft etiam tam duram habenscu-
tem , vt neque cultro neque fagicca Indica
laedi &: vuhierari poffic.Non exigu^ eft ma-
gnicudinis, &multum damni lehquis pifci-
bus infert. Oua eius , quae adtres vel qua-
tuor pafliis ab aqua in terra ponit , faporem
mofchi habent. Cibumpr^Ebetbonum, &
minime noxium per fe. Cauda eius in deli-
cijs habetur.In Germania noftra putatur hic
pifcis admodum noxium & peftiferum eflc
animal, Sivocatur crocodUus, eftquecom-
munis opinio, eum qui hunc pifcem faltem
intuetur , etiamfi pifcis hahtu infedus non
fit, certiffim^ morte mori. Quod quidem
veritati confentaneum efle,nemo negauerit:
fiquidem homini,etiamfi crocodilum non
afpiciat, certocertius moriendum. Dicitur
etiam vulgo, quod fi pifcis hic in fonte quo-
dam reperiatur,aut appareat,nuUam efle ra-
tionem aliaeuminterficiendi, quam fi fpe-
culum ipfi opponatur, in quo fe ipfum con-
templari & tntueri poflit,tum enim afpedu
fua^ipfius deformitatis fubitoeum interirc
& m ori .Hasc aute dmnia quaz de hoc pifce
referuncur,figmentafunt & fabulsE^fi ehim
vera eflenc, vel cencies morcuUs fuifl'em,qui
pifciu iUorum vlcra tria miUia cepi bc come-
di: neque etiam de hoc pifce aUquid fcripfif-
fem, nifi ipfius naturam probe cognitam &
perfpe6lam habeiem.

CA-

HISTORI.E NA

CAPVT VII.

De fchduhhttt.

VOcantur fchaubhut fiue fiimmere,pi-
fces quidam pileati, tantae magnitudi-
nis &: roboris , vcnauesfa^pc ingencesfiib-
uertanc. Qu,ando enim mare placidum eft,
&L nullas cempeftaces exiftunc,cum canca fac-
pe vi ad nauem feruntur , vc omnia in ea
concuciancur. Icaque naucae hoc animad-
uercences , mox doUum vnum acque aice-
rum in mare proijciunc , vc cum ijs , reii(3;a
naui, (efe obledent.

C A P V T VIII.

De lupis ca.mbusm{irmis.

IN plerifque Indiarum regionibus vbei:
luporum marinorum nacio, formidabilis
vlulacujedulis. Barbac eorbm feruiunc pur-
gandis dentibus. Fertur etiam,dentes eorum
dolorem fedare dentium,fi calentes contin-
ganc noftros. LapidvbusvefcuncuCja vulcuri-

MANATI PH

TVRiE LtB.Xl. 24^7

bus necancur. Infiliunc illi in oculos lupo-
rum,&: exc.^cant,fic facile dilaniant.Vultu-
res illi ingentis molisfunt, magnoquoquc
odio &: periculo cum tiburonibus pugnanc;
Luporum pelles, ctiam iam apcacxad cin-
gula vel crumenas, pelagus (enciunc: erigun-
tur pilieorum, exalcato mari; comprimun-
cur, maridepreflo. Cingula lumborum x-
gritudines mcdicantur. Profunde dormiuti
vehementer ftertentcs:ex ronchis enim de-
prehenduntur^ & necantur.Francifcus Ber-
tie decanibus marinis haec teftacur : Cum
Thomas Candifch in fuo icinere infulam
quamdam ingreflus eflec,olFendic ibi maxi^
rnam copiam canum marinorum,qui ancc-
riori fui parte,quoad caput, collum &cor-
pus medium, leonem oblongis & crifpis ca-
pillis crinibufque per omnia repraefentant.
Singulis menfibus catulos progenerant^
quos Iad:e fiio enutriunt. Hos canes inter-
ficere nullis armis potuimus , donec fufti-
buscapita ipforum percuteremus. quin et-
iamtanti roboriserant , vtnoftvum tres vel
quatuor vnum fuperare &c interficere vix
ppfleraus. Carnem habent boni cibi j quae
veruecinam fapore referc.

CM GENVS.

C A P V T IX.
De mamtt.

INgeniium monftrutn raanati eft. Eius
hiftoriam cxOuiedo vfurpo. Ingens eft
pifcis marinus, tametfi in magnis huius in-
fula: (Hifpaniolaevidelicet) &:aliarum pro-
uinciaruni fluriiinibusartidue capiatur^Ma-
ioriseftlongitudinis &: amplitudiriis cibu-
rone. Qui plenam adquifiuere magnitudi-
nem,foediflimifunt afpedus, nec mukum
abfimilesillis vtribusjinquibus Medintg del
Carapo &L vicinislocisvehitur muftum.Ca-
put habec pifcis ifte bouis inftar, vel etiam
maius: oculos exig-uos procorporis magni-

tudine, &:bindscraflbs pedestatnquarnalas
brachiorum loco,quibus natat, circacaput
fitos. Coriointe^itur,nonfquamis , valdeq;
riianfuetum eft animal ^ aduerfa flumina
fubiens, & fecundu ripas, quas apprehende-
re poceft,herbas depafcens,nec aquam egre-
diens. In Americse continenti folent fagitta-
rijexcymbafiue monoxylo huiufmodi pi-
fces & alios plerofque occidere,quia in fum-
ma aqua natanc:hamata itaque iacula con-
ijciunt, inquorumfummocenuis, fedvali-
dusalligacuseft funiculus. Idus pifcis fugic^
funiculum aucem laxac fagtccarius , in cuius
excremo ligni auc fuberis fragmencurn eft
annexum,ne prorfus mergi queat funiculus,
Eumeciavc appareat eiusexcremicas. Pifcis

X 4 vero

24S lOANNIS EVSEB

vero iam feirus, ob profufum fanguinem3&:
morci vianus,adlittusappeUit.cunc fagitca-
rius , coUedo fjo funicuioj donec fuperljc
ciumraxac dccem auc duodecim orgyarum
longicudo,eum adcerram trahic cum capto
pifce, vel etiam donec vndis propeUentibus
terram coniingat: fagiccarius porrd focio-
rum auxilio ex aqua educit. Adeoaucem
niiigni func ifti pi{ees,vc iugo boum opus {ic
ad vnum vehendum. Incerdum autem cum
manati iam faucius ad terram ab vndis pro-
peUicur , e cymba iUum crafTis lanceoUs fe-
riuc, vt citius moriatur, quia mprcuus fum-
ma aqua fercur. Huius pilcis caro praedancif-
fima ell , &quadrupediscarniade6 fimiUs,
vcqui incegrum pifcem non vidi{rer,(edeius
dumtaxat partem aUcjuarecifam, bubulam
elTe fibi perfuaderet. Imoomnesmortales
fal,lerentur,quiaadhuc recens magis carneni
fapic quam pi(cem:qu3e aurem concifa 6i re-
liccata, iingularis elt,& mulco cempote in-
corrupcaferuan poteft. Anno ij^i.exhac
ciuicate S.Dominici in Hifpamam,Auilam
vfque,vbituc erat Imperatrixjhancearnem
tuli, & in Caftella ex iblo afpedu bubulajn
Angiicanam optima eife cenrcbancjcodam
vero non miniis quam thynni carnem fa-
pcre,im6 illa prasftantiorem effe. Capiuntur
etiam hi pifces retibusadid concinnatis.Ha'
bentporr6ifti pifces qubfdam lapides liue
potiiisoflaincerebrojcoli doloribus&: ne-
phritidi valde vtilia, vt ij afleruiit,quiin hu-
iufmodi morbis peiiculum fecerunc. Debec
autem hic lapis primiim beneaduri, poftea
conteri, & per cribrii cranfmiccijdeinde pul-
uis Ule ea quanticace,quam Hifpanicus rega-
lis excipere poflic,ex generofo vino albo vno
hauftu (orberi. Hac enim ratione fumptus
manediebus aliquoc concinuis,dolor adimi
dicitur, calculufqj comminui, &L in arenam
refolui, qux cum vrinaeijcitur.Iftud a viris
fide dignis, qui eius periculum fecerunt,in-
teUexi,muko(qucconfpexi eiusrei gratia di-
ligenter hunc lapidem perquirentes. Solent
autem linguli manati binoseiufmodi lapides
in cerebro habere,parux pilas palmariae ma-
gnitudine j aut nucis baliftse ( orbiculares
enim non funt) ac interdunj maiores , pro
pifcium maghitudine. Eamdem ver6facul-
tatcm hos lapides habere arbitror,qua prse-
ditifunt ij qui in poracini &C vmbrcecapite
reperiuntur, li crcdendum Plinio,quiincu-
iuidam pifcis capite veluti lapides reperiri
ait , valdc commendandos ad coli dolores,
li cx nqua bibantur. Horumpifcium non-
nulli acic6 magni funt,vc quatuordecim auc
quindecim pedum longitudinem fuperenr,
o6to vero pahnorum craflitudinem , circa
caudam ftri£liores,6<: quafl prazcindi: aqua
ftridura deinccps cauda longior &c craflior

[I NIEREMBERGII

fit. Habetporr6 manati^irca pedus capiti
proximabina breuia brachia liue manus,
cuius rei gratia Chriftiani nomen manati in-
diderunt : Hilpanis lenim confuetudo eft,
omnium quadrupedum anteriores pedes,
manus appellare,&: cum ifte pi(cis anteriore:
dumtaxac parte pedeshabeat , ideo manus
&c nonpedes ei tribuerunt. Auribus carec,
fed loco earum,exigua foramina habec, per
quae audit. Eius corrum fimile vftulati porci
corio, digitum denfum , cineraceo colore,
rarifque pilis prazditum. Ex eo parato com-
modacingula, &c calceoru foleae fiunr,aliiE-
que res fimiles.Huius pifcis cauda a ftridio-
le illa parce ad excremum vfque , toca nerr
uofa ert: ex ea in parces concisa, deinde foli
per quinqueauc plures dies expofita & re-
liccata, candem in paceUa cofta,fiue veriiis
frixa,mulca pinguedo elicitur ; cota enim in
pinguedincm reloluitur.Eft vero Ulapinguc-
do i fiuebutyrum , ad oua in fartagine fri-
genda aptiflimum:quia,licec vccuftum,non
fic rancidum , neque mali faporis eft^ Vtiic
eciam eft ad lucernas: nec defunc qui in me-
dico v(u commendenc.Manaci femina^duo
func vbera in pe61:ore:nam binoscatulos.pa-
ric Sc ladac ; quod denuUo pifce vmquam
audiui,pr<jterquam de hoc&i vitulo marino.

Adiungenda func quas Martyr {cripficdc
eodem mitiflimo monftro. Eft namque te-
ftudine^E forma£,quadrupes,fquamis camcii
non conciia municus,corio duriflTimOjita vt
nequefagiccam vereacur ; mille verrucis ar-
macus,tergo auiem plano,& capice penicus
bouino. Aquacilis eft &cerreftris pilcis,mi-
cis,iners; vcielcphas,vcique delphin, homi-
nibus fociabilis,{enfu mirabili. In^^iiitulum
pifcem domiRegulus aluic dies aliqupc pane
pacrio,ex iuca &: panico puca cofedo, radi-
cibus etiam alijs quibus homines vefcuntur.
Adhuc paruulum proiee^c pifccm in lacura
fuisasdibus proximum , tamquam ad viua-
ria; qui lacus &: ipfe fufcepic aquas,nec illas
euomic. Eft lacui nomen Guauraho, qui de-
hinc lacus mmati eft appellacus. Liber in
aquis pifcis vagacuseft quinque ac viginci
annos. Adoleuic in immenlum. Qux de
Raiano,qu(gve de Arionasb delphinis ferun-
tur,diftant ab huius pifcis geftis.Pifci nomen
eftimpoiitum matum, quod fignificac gene-
rofum ac nobilem. Quando ergo ex Reguli
familiaribusei notis pra^cipue, quifquamia
l^cunx xi^z^LMatumymatum^ hoc t^ygene-
rofe generofe, clamabac , humani beneficij
memor capuceleuans, advocancem f>erge-
bat, pafcebacurqi horninum manu. Si vero
quifpiam transfretandi cupidus,figna dabat,
proftratu fuo traieduros inuitabat. Decem
aliquando monftrum confcendifle vno re-
cepcu, cranfporcacofq} fuiffe omnes incoiu-

mes

HlSTOKJJE NAl

mespfallcndo SicantandOjCompertiim cft,
Sed li Cluiftianum quemqua engcns capuc
cerneiet , fubmergcbatur , &; parcrerecufa-
bar,quia fuerat a Chrirtiano iuuene quodam
peculanteaftcclusiniuria, quiin pifcem mi-
tem & domefticum iaculatusfuerat haftam
acutam. Licet haudquaquam la^fus fueric
propter duritiem corij,quod habet verruco-
lum afperumque,illatamtamen fentic iniu-
riam: & li quando vocabatur a notis,ex illo
die priiiscircumadfpeilabat diligentiflime,
iiequis veftitus Chriftiano moreadeflct.Lu-
dabaturinripa cum Reguli cubicularijs,fed
prxcipue cum adolefcenculo Regulograto,
cum quo domi cibos ahquando lijmpferat»
Cercopitheco lepidiorerat.Fuic longo cdm-
pore vniuetfac infulse fingulare folaciu : nam
& incolarum &: Chriftianoru multitudo in-
ges ad monftri miraculu quotidie cofluebaCi

C A P VT X.

De hkoteis ^ ouis ufludimm,

REdeo nunc ad Occidentem plagam.
luxta fluuium Cocama ( qui omnes
alios excedit,etiam flumen quod Be U flata
fiueargenteuradicitur^ hicoteas,qua: genus
leftudmis funt, terrse 6l humori afluetae, &
alizE teftudines inueniuntur,quorum oua ad
ripa fparfainuoluuntur arenis ocloginta auc
cencurn,vbi aeftu Solis fecundantur,& pulli
nuUo pa^dagogo, nec matre nec nutrice ac-
currunc adraquas Sic prouida natura difpen-
fauit ingenia. Frangerenr, fiincubarentte-
ftudines ouaj ad mmus fouerenon poflenc.
Sol nutrix & mater altera eft. Fertur morbo
Gallico caufam eflecomedencibus aflidue.

C A P V T XI.

De angmllis (trentie.

IN amne Zenu anguilla: meraarenainuo^
luta: , & ab aquis procul reperiuncur.
Idem alibi ^lijs pifcibus commune.

CAPVT XIL

De xAjbis,

XAyba:nontancum monftrant matrera
nacuram difpenfacricem & veluc pro-
niumcondum,feddiligentemcoquu.In va-
fculis horum cancrorum inueniuntur ouula
cum iure quaficondita cocco & alijs aro-
matibus ciborum condiendorum, quas ejpe-.
cies dicimusvulgari(ermone:fic color,olor,
fapor fimulat condimentum.lcaque non eft
opus diligemia ad conficiendum pulmen-

YKM LIB. X L 249

tum:(aciseft calefieriadprunas. Nam fico-
querencur , incernum ius difliparecur alieno
humore. Decrefcence luna (apidiores funt.
In Hiipaniola reperiuntur.

CAPVT XIIL
De pifce ludicro , Jiue axolotl.

ILluuies menftrua, 8c ludicrusgeftus,vn'
de n^men meruit,c6mendarunc axolodj
hoc eft, lufum aquarum. Genus quoddam
eft pifcium lacuftrium molii cute intedlLun,
ac lacertarum rnore cjuadrupes, dodrantis
longitudinepoUicemqi craflum , etfi inter-
dum cubitum excedat. Vuluam habet mu-
liebri fimilUmam,ac venter eius macuhsifu-
fcis diftinguitur. corpore medioadcaudam
vfque, nempe prolixam,§^ quas juxta finem
tcnuiflima fit, paulatim ac fenfim gracile-
fcit. Prolingua eft cartilago breuisaclata.
Quaternis natat pedibus , in totidem digi-
tos,perfimiIes ranarum,fiflis.Caputdepref-
fum eft, &reliqui corporisproportione ma-
gnum. Hifcens ri£tus, aterque color. Huic
menftrua fingulis quibufque menfibus flue-
re obferuatum fepe fajpius eft,haud aliter ac
mulieribusj tum venerem abunde excitare ,
haudfecus acfcincifacere folent, quos ter-
reftres crocodilos quidam vocant , ad quo-
rum fortafle genus pertinet. Salubre ac gra-
tum prxbenc alimentum , nec diflfimile an-
gufllarum carni. Multis modis parar^folenr,
frixi nempe,afli,elixique5verum abHif^^anis
magna ex parte ex aceto mulfo, addito pi-
pere,caryophyllis, atque filiquaflxo Iniico:
a Mexicanis verd fiUqueftro folo, feu inta-
do, feu integro , familiariflimp ilUs ac pr^e -
grato condmienco .

CAPVT XIV.

De pufia ptfciculorum genere,

CApiuncur in fluminibusPanucinorum
quidam pifciculi , minirai digiti vix as-
quanceslongicudinem acque craflitudinem,
fed ventre ranunculorum inftar paulo pro-
tuberantiore, pufta vocati , quibus fimui
cum miltomame permixtis 8i admotis,fub-
ueniturpafliscryfipelata, breuicace&: faci-
licace mirabili,

CAPVT XV. .

De catan pifce,

CAtan pifciseft quindecim pedes , ciim
inperfedam magnitudinem adoleuit,
longus, qoitice tedus duriflirao , laminis

rhom-

2SO lOANNIS EVSEB:

rhomboidls figurx, paucifque contexto, te-
ftaceie p^nc duricieij nitidis,ac circa ilia ca^-
latis, qui vicem loricas prasftare pofler. Ro-
ftrum cft prielongu & acutum ,ferratiden-
tes,& quaterno ordine difpofiti , ac pinnas
crafliflimse binse iuxta branchias , ac iuxta
caudam vnica.Viuit in lacubusaut magnis
flumimbus prouincije Panucenfis. Salubri
conftat nutnmento : fedciim parandus eft
hic pifcis, fpohatur corio. Viuit ex aliorum
pifcium canumve raptu. homines quoque
interdum aggreditur. Editur verd aflus,non
codtusautehxus.

CAPVT XVI.

De concha mgra.

INfolentis form^e eftqu(^dam Panucenfis
concha Veneria. Auritaeft,fed altera au-

REVERSVS fiuc

1 NIEREMBERGH

ris multo minor. Color extrinfecus nigcrj
inferne vero ex nigro m cinereum vergens^
Strijsdiftinda nouem,fed qu^ob Hneas ahas
tranfuerfim difcurrences in quoidam feca-
rcntur orbiculos. Nec quidquam ahud dc
ea habeo dicere.

CAPVT XVII.

cancm Orientalibus.

CAncros maximos Oriens nutric , hcec
infuaues palato , infignes nacuf^ info-
lentia. Non.vtapud nos,fubpleniIuniura
vegetifiimi &carnofiflimifunt,verum con-
trafub plenilunium macri, at fub nouilu-
nium pleni&carnofi.

G AICANVS.

CAPVT XVIIL

De reuerfo jtue gaicano.

GAicanus &: reuerfias idem eft. Dehoc
pifce hxc habet Petrus Martyr. Audi
nouum genuspifcationis.Nonahter ac nos
canibus GaUicis lepores per a^quora campi
infedlamur, ihivenatorio pifce pifcesalios
capicbanc. Pifciserat formienobisignotse,
corpus eius anguillae grandiori perfimile,fed
habens in occipite pellem tenacifllmam in
modum magna: crumense. Hunc vindum
tenent innauis fponda funiculo,fedtancum
dimiflb,quantum pifcis intraaquam carinae
queat inhxrcre: neque enira patitur vUo pa-
cto aeiis adfpedum. Vifo autem aliquo pifce
grandi, aut teftudine , qu£E ibi funt magno
fcuco grandiores, pifcem foluunr. Ille cum
fe folucum fentit, fagicta velociiis pifcem
aut teftudinem , qua extra conchile partem
aliquam edudam tenet, adoritur, pellequc
illa crumenaria iniedta, prxdam rapcam ua

tenaciter apprehendit, quod exfoluere ip*
fara , eo viuo , nullavis fufliciat , nifiextra
aquas marginem paulatim glomerato funi-
culo extrahacur: vifo enim acrisfulgore,fta-
cim prxdam deferic.PrjEda aucem iam circa
aqu^ marginem eucd:a,in mare (alcacpifca-
torumcopiatanta,quantaad praedam fufH-
ciat fuftinendani,donece naui comites eam
apprchendanc. Prjeda innauim trada,funi-
culi tantum foluunt, quantu venacor poflic
ad locum fua: fedis incra aquam redire, ibi-
que depra^daipsa peralium funiculu efcas
illi demittunt.Pifcem incoli^guaicanum,no-
ftri reuerfum appellant,qu6d verfus venetur,
Quas tcftudines co raodocaptas,quae naui-
cula illis fere implebant, noftris dono danti
cibus cft enira apud ilios non illietus. Ouie-
dus paululum fufiiis pilcem ipfum &: indo-
lemexhibebit. Dicit,pifcem palmumlon-
gum,aljpedu fosdum, fed ingenci animoat-.
queaftucia pra^ditum: cum alijs pifcibus in-
tcrdumcapi,eumque bonifaporis eire, imo
ctiam cx optimis qui in mari capiuntur.

nam

ti JSTORlM NAI

hani ficca & firma carne,non vifcosa prardi-
tusedjquoci aflero,quia me illo vefciijepius
contigir. Aliqui a'ucem ex hoc pifcis genere
in vcnacionis vrum (eruare volentes, paruu,
necdum adultum deligunc,&:in aqua mari-
Iia efcaeius nacure conuenience aluntjdoncc
eam quam dixi magnitudinem actingac , 6c
ad venationem, quam infticuunc, apcus fir.
Tum hunc pi(cem,alligacocenui,red valido
funiculo, fecum incymba ad mare dcferut,
confpedoque aliquo manaci , aliove pifce
fum ma aqua nacante,illic6 Indus iiimpcum
in manus rcuerfum pifcem, aitera demulcec
&: blandicur vernaculo fermone,admonens
forti & valido fic animo, maximumqj quem
confpexeric pifcem alacriter adgrediacurjat-
que cumcommodum videtur, eumin ma-
gnos pifces confpeftos emiccic.Reuerfus ma-
gnaceleritace in ceftudinem aliumve quera-
libec magnum pifcem mipetum faciens,eius
lateriauc vencri fefe adfigit, & vaiide ftrin-
gic. Pifcisfe iftum&; comprehenfum fen-
tiens a paruo illo^pilce, nunc in hanc modd
in aiceram partem fe conuertcns , pcr mare
fugic^Incercapifcacothidus funiculum mul-
cas orgyias loiigunii laxat,5i tandem dimit-
tit , quiain extremo vel hgnum vel fuber
annexu habet, ne fubfidat, ied fui indicium
prjcbeat. Poft modicum cemporis manaci,
aucceftudo, quibus reuerfusadha:ret, defa^-
tigaci verius liccus ferunrur ; pifeator aucem
fenfim funiculii in fuam cymbam colligit
paucarQm orgyiaru cenus , quibus paulacim
rcuerfum cum fuo capciuo crahic,donec ter-
ram atcigeric, vndiseciam iUum propellenti-
bus. lllico Indi pifcacores in atenam defi-
liunc,acque fi ceftudo capcaeft,cam conuer-
tunt , vel etiamin ipsa aqua (nam periti funt
patatores) &c in ficcum pertrahunt : fi vero
manatifit,eum feriunt doncc ma^ent,pra:-
dainlitcuspertradafumma cum animad-
uerfione: &:fenfimamolienduseftpifcis re-
uerfus; nam adeofirmiter praedze adhsEret,
vt fi^quis vi adimere vellec,in partes difcerpe-
rec. Indi blandisverbisid faciunt , magnas
gracias agendo pro praedaadquifita. Habec
porroreuerfus pifcis fquamasgraduuinftar
difpofitas ( & oris humani aut equini pala-
tum) eafque tenuiflimis quide, fed acutifii-
mis & vahdis fpinis pricditas, quibus ie pta^-
dae affigit, permaximam corporis partem
fparfis,pra2fercim aucem toco dorfo a capice
ad dimidiam corporis partem , minimeque
vero in vencre, & quia dorfo prxdae fefe affi-
git.Reuerfum fiue muerfum appellant. Adeo
aucem ftolidi funcifti Indi, vc iftum pifcem
eorum iermonem & blandicias inielligere
exiftmTenc, nec anmiaduertant , hanc efl"e
pifcis iftius naturalem propriecacem , ciim
plerumque contingac tiburones Sc teftu-

VR^ LIB. Xt^ ±Si

dines in Oceano eapi,quibus adfixi & inh^i
rcntes luucniuntur reucrfi : vnde apparet,
pofteaquam ieie alicui pifci adfixerunt, feij
ab eo hberare non :pofle , nifi cum temporis
interuallo.

ChriftophorusQjlumbus paul6 aliterfi-
milem pifcationcnl fic narrac ; Rurfiis pro-
gredientes, compercrepifcatorcs quofdam^
qui in cymbis,id eft,in caui ar borc pifeaban*
tur, qui pi(ccm rudencibus adligauerant na-«
uijcumque poft fe trahebant. Eius forma eft
nobis incognita, i&: nifi gradiufculum caput
haberet,inftaranguill*E formaretuc. Capirc
geftat pcllicuiam quamdam , qux fimihtui-
dinem habeccrumeniealicuius. Cum verd
pifcesvelteftudinesemcrferint fupra aqua>
mox is pifcis iblucus mitcicur ad eos,qui telo
acrior, ac omni volucre ocyor, condidlo vi»
brac peilem , quam diximus marfupium rc*'
ferre aliquod ,pifces corripic, ac retinet fu%
pelle impedicos, nec priiis pra^dam diraictit,
quamacrem fenferic,cuius eftimpaciensad*
modum : cunc vindlorurfuspiice praedani
legunc,nara nobis adftantibus cepere calanj.
drasquatuor praegrandcs , quibus nos dona"
runtamice,cafque in cibatu fuauiflimo ha»
buimus.

Ipfum pifcem Francifcus Hernandus fic
defcnbit: Pifciseftex galeorum genere,tres
fpichamaslongu5, figura mirabili : nam vix
poflisdiuinareannacec fupinus vel pronus,
im6iudices,cum fupinuseft,pronum iacc-
rc; &: cum pronuSjfupinum.Caudaeftnon-
nihiliunata : pinnaecirca branchias quater-
na:, fingulaj ver6 iuxta ventrem &: dorfum.»
Roftrum eft acutUra ,labrura inferius lon-
gius fuperiori latiufque, & ad fuperioira con-
tortum; comprcfrum caput, ac raftello fpi*.
nifero,o£l;o vncias iongo,&:tres lato.Infigne
quo adhscrerefolet tiburoni,& alijscetaceis
magniique pifcibus , fallitquc fpeftatores,
corio nigro tegitur, & aliorum nutrimento
conftat. Viuit in Oceano Septemtrionali,
cui eft admodum frequens. Vtuntur eo pi-
fce Indi hami loco.

CAPVT XIX.
De pifce romerreo.

DE hoc pifce fcribit Francifcus Hernan-
dus in hunc modum : Pifcis eft fpiho-'
fus,Oceani Septemcrionalis alumnus , do-
drantem plus ramus longus , cres vncias
crafliisjcono tedus moIli,&; p^ne teres.Lu*
nataconftat cauda , & roftro refimo atque
compreflb,oculis magnis,li magnitudmi
corporiscomparentur,pupilla nigra ac lutea
iride. Senis natatpmnis,quarumalterame-
dio pasnedorfo incaudam vfque procedit.

252 lOANNIS EV5EBI

ienlim fefe attenuans, &: a quibufdam prae-
acutis fpmulis fumens exordium : akera a
pudendo paene ipfo in caudam fere defcen-
dit , vtrimque a brachijs fingulje , bina^que
pauloante initium ventris. Color vniuerii
corporis exalbo in cxt^leum tenditjquam-
quam dorfum caputque cyaneo exfaturato
yideantur nitere,vniuerfumque corpus fenis
pauonini coloris uanfuerfi in difcurrentibus
orbibus ambiatur. Extrema corporis cau-
dam contingentisquadrata funt, &: quater-^
iiisvelutidorfisdiftin£ta,quarum bina qu£e
inlatera excurrunc , definunt in acumeni
Gauda^ initium pauonino exfaturato fplen-.
dore. Micant medias vtrimquepartes,dilu-^
tioresfuntfequentesexlaturatae, ac demum
poftremas candentes . Vocatos tiburones
magna ex parte fequitur , aut quia ab eius
cxcrementis nutrmientum fumat , aut ne e
profpedu occurrens queat ab 'vfque adeo
immani beftia deuorari,cum aliasinfedanti
<iifficile fefe in latera contorquens , non fo-
leat efleilli nocumeto. Salubre gratumque,
'& abomnibusexpetitum nutrunentumex-
hibet, quamquam clixus in primas inenfas
jnagna ex parte vemre iit coniueium.

CAPVT XX.

IDem Francifcus Hernandus detiburoft^
ait: Cetaceus pifcis eft, exgcnere oblon-
gorum,Oceani mcola , qumdecmi inter-
dum dodrantcslongus, voraciflTimus, curfu
velox, nec omnino ftupidus, & bina huma-
nacorpora fxpenumero craffus jore, quod
roftro vnciaru decem interuallo fubiacet^
lunato, vall.itoque fuperne trinodentium
prasacutorum , acfefe mutuoferrae modo
lubintrantium, ac quaterno inferne binum
dodrantum ridu, &: brachijs vtrimque qui-
nis: roftro ranae obrotundo , pinnis iingulis
vtrimque iuxta branchias, totidem iuxta
pudenda , iuxta caudamvnica,alteraom'-
nium maxirrii imminente dorfo ftatim a
branchijs,alteraque iuxta caudam modica,
a contrario akenus parux, fed in oppofitam
partem vergentecauda magna,cra{sa,falca-
taque,& fuperna parte triploaut qu^druplo
longiore atque latiore , & iuxta exortuta
quibufdam paruis cauitatibus inligni : ocu-
lis modicis, longointer fefe diftantibus in-
teruallo: pupilla magna , &: fub lutea iride,
corio vero ceterorum cartilagmeorum,ciim
fefe tendit , nullis idtibus penetrabili: dorfo
ac lateribuscarruleis exfaturatis , ac ventre
candenti. Mirum eft , bina pendere mari
oflea pudenda,caua,alba,dodrantem longa,
& ternis linguia , glandis loco, longiufcuiis

I iSHEREMBERGIt

noxia acuminibus , quibus nouaculae mddo
faeile quiduis obuium abfcindit, Malefi-
cum animal cft^atroxjac hominum deuora-
tor: aded viuax, vt inperquam tenuesetiam
diuifum apoledos, affixumque veru, palpi-
tet, ac vitam adhuc videatur mordicus reti-
nere«Mediocre pra:ftat,&: qualealij conge-*
neres pifces j dum paruum eft , alimentuni;
fed proueduis,durum,ingratum, infalubre,
& fluxum alui ciens. Vnicum eft illi intefti-
num,fatisamplumjvnde tam improba con-
tigit voracitas. Gor paruum fubalbi<ium,
laxum,& vfque adeo viuax, vtedudum, &
in varias partes fedum, dmtiusconfpiciatur
moueri, ventriculifque diftindum. Stoma-
chus vaftus eftjhepar candens,in duas p.irti-
tum t^niasjquatuor dodrantes iongas,ac de-
cem vncias latas. Splen vero iocinoris longi-
tudine,fed duas tantiim vnciaslongus.

Nofter Acofta de tiburone hasc habet:
Hayenverofeu tiburonum admiradorum
fatietasnos numquam caperepotuit : quo-
rum vnum in portu capi vidimus ; incuius
Gapitehnionisculter,cum magnoferreo ha-
mo, bL grandi capitis bouini cornu adhuc
ftipati,reperta fuerunt.Spedaculum quod-
dam lucundum vifuri per biinm i quarcam
occifa: gruis partem^fupra lacu proximurn
in mareaffluentem,fuffixaappendebamusJ
quo fa£lo, dido citiiis odoris vi illedus ti-
buron aliquis adnatauit. Ergo vt fpe<5taculi
exdiuturnicate gratia raaior eflet,curatuni
erat,vtefca altiiis attolleretur. Nihilominiis
tandemtiburon vno momento illico prae-
dam nadlus erat, in fublime (efe tata facili-
tare furrigenSi vc prope aduolitafle videre-
tur. Pra^dam arrepcam minutim illic6 dif^
cerpferac , vc qui dentibus acuciflimis &
fortiflimis donatus iit.Circa tiburones afli-
due piiciculi minuti frequentes , romerer
vocati , obnatant,quos tiburones a fe arcere
non fatis queunt. Hi ex pra;darum detri-
mentis , quje tiburones amictunc, viclura
flbi paranc.

CAPVT XXL

De gaki quodaim genere*

TRanflcribo hic Glufij fententiam. In*
tergaleorum genera,qualiaa Guiliel-
mo Rondeletiohbro 13. Hiftoriarpifcium
defcribuntur , referendum hunc exoticum
pifcem arbitror,&: forfitan acathiasipeciem
aliquam cenfendum: nam fpmam fiueacu-
leum habebat , non quidem in dorfo , fed
pasnc in ceruice, illamque vnicam.Erat au-
tem corpore longo, trium fere pedum lon-
gitudmem explente, coloris ( reficcatum
cnim 6i exenteratum dumtaxac confpi-

ciebam)

/

HISTORI.E NATVR^ LIB.XI.

G A L E I G E N V S.

ciebam ) ex cineraceo fufci , in quo tatneii
quidam canddr^pr^fercim intergore,adhuc
cluceret: viuum enim & recentercaptum
argentei pjene coloris fuifle intelligebam.
Ivledijcorporis ambitus pedis, hoe eft,duo-
decim vnciarum longitudinem jequabat.
Garcilagineus verd erac, & Iseui cute prajdi-
tus} rolko lato, fed in obmfum deinde acu-
men delinente. Oculimagnierant,e quo-
rum infima parte enata erac membrana,
qu^ furfum (efe attolkns , velut nubes ca-
liginem illjs ofFunderec . Oris ri<3:us non
valde huus , in fupinacapitis parte maxillas
in obcufum angulum deiinentes habebat,
fere vt fimia: : quaternisautem dentibus os
pr^ditum erat, binisin fuperiore tnaxilla,
tocidem in inferiore ; ijfque firmis , quo-.
rum linguli quibufdam hilcis erant diftin-
di , vt pluribus dentibus armatum os effc
videretur. Corpus a ceruice fenfim graci-
Jefcebat;fpinafiueaculeoin ea parte, qua
dorfu m ceruici connedebatur , fito , eoque
iex vncias longo , infima parte lato & cauo,
fuperna autem valde acuco.Pinna furreda
innicebacur quacuor psene vncias longa*
Binas dumtaxat in lateribus branchias val-
de apercas obferuabam, vcriraque videlicec
vnam,cum aliorum galeorum genera de-
nas habeant, in fingulis laccribus quinas.
Has fequebancur du^e pinnae ad nacandum
idoneae , longiores quam in vUo galcorum
genere confpexerim , nouem videlicec vn-
ciarum longicudinem asquantes. Binasalas
habebatex vrraque podicis parte , quatuor
vnciaslongas, lUafque bifidas, hommumne
joduftriafic filfas, an anatura , nihil pro-
mintiaie poflum. Alia deinde pinna in dorfo
pauilo intraeam, qua;ad aculeiim erat,exo-.
iicbaiur, ad excremam feie caudam vlque

ihjequaiiter porreda, hoc eft a<l eam vfque
caudiE partem , qua: tenuiffima , & fepcera
vnpias longa,muris caudam quodammodo
iemulabacur. Podici, qui in fupina parce, vc
inreliquis pifcibus, fitus, vicina apparebanc
bina foramina, in quem vfum,ignoro.Capi-
tis porrd cutis ficcicace adeo erac contradia,
vt nuUa circa oculoSj nulla anteeosfora-
mina obferuare potuerim. Ceteriimqua-
les fuerint pifcis partes interiores, vt de-
fcribam , nemo a me expedare debec , vt
qui exenteratum &: rcficcatum ('quemad-
modum anteadixi) dumtaxat viderim an-
noa Chrifti Natiuitate millefimo fexcen-
tefimo primo , anno tamen praecedente ca-
ptum in Septemtrionali Oceano ab his qui
halecibus irretiendis operam nauarant; quos
fi confulere iicuiffet, exadiorem defcriptio-
nem dare potuiffem: fed fi oblongum capuc
habetet, non incommode forfan dux ceta-
cei generis apud iElianum cap. l ^.hb. i i.dc
Animalibus^ cenferi poffec.

CAPVT XXH.

De generihus Itttrarum»

Vldetuf lutra: genus ahoitzotl , ca«
nis Melitenfis magnitudine , nigro
& puUo variegatur. Huic proximus eft
leo aquaticus . Pxne ternas prolixus fpi-
thamas , rufo ad dorfum obfcuriore pi-
lo , longo &c moUi , roftro tenui & lon-
go , incuruo vngue , bieui crure & aure,
caudalonga duos dodrantes. Viditac pi-
fce ; viuic non procul litcore Auftrali . Eius
vfus fola pellis.

Y CA*

lOANNIS EVSEBM NIEREMBERCII

CAPVT XXlIi.

De cattiuaru

IOannes Stadius fcribit , cattiuare dici
animal amphibiumjVefcens iunceoquo-
dam genere in ripis aquarum dulcium na-
fceiicei Si metus ipfum inuadat, fugit in
aquas vfquead imum. Ouem magnitudi-
ne fuperat : caput leporino conforme eft,
craffius tamen, & minusauritum : caudam
obtufam &c breuem habet jcrura fatis alta.
Veloci etiam per terram curfu ex flumi-
rie aho in alium fugit. Pilos fubnigros,
&:in pedibustresdigvtoshabet. Suillam fa-
pic comedenti.

<:apvt XXIV.

De pifce taHriforme*

Plfciculus eft,inquitFrancifcus Hernan*
dus, vix duos palmoslongus , fed pinna
munituscaudaeinftar, fex paene prolixa di-
gitos: corio inte(3:us duro , iufco , fed circa
ventrem candenti,fic vbique pentagonis fex
anguhfve diftindosfiguris.Oseft miniinum,
fed longiufculis munitura dentibus : ocuU
magni , pinn^e circa aurcs bina: fatis parua^,
quemadmodum &: aUje duae , quarum al-
tera circa excrema venttis eft , altera verd
iuxta poftremum dorfum ; mirum eft, in
hoc pifciculo duas prominere iuxta fron-
tero fpinas acuminatas, infradtac duritiei, in-
ftar corniculorum, ac totidem alias eadem
magnitudine & forraa circa ventris po-
ftrema.

CAPVT XXV.
De pijce gibbo,

ACacana vocatur dodrantalis pi(cis,in-
iignis prolixitate inferioris labri, &C
emuientia gibba,qu^ acapitisexordio vfqup
ad os,quod perexiguum eft, arcuato defcen-
dit flexu. Dorfura lateraque cyanea func,
venter ac laterum pars alba , ac praster
duas pinnas quse circa branchias funt vtrim-
que, vnicam anguftam & lorgam,&: aUam
paruam, duaj ahac vifuntur breues, altera a
inedio ventre , alcera vero a dorfo in cau-
dam vfque procedens. Squamofus non eft,
&: tamen bono coj^at alimento. Mare il-
lum ad me milic Auftrale; etii quidam refe-
rantin SeptemtrionaU quoquc reperiri.

CAPyT XXVI.

De pifcetereth

CAndidoS q-uofda pifces vniuerfim vo-
cat Mexicaniyzcacmicliin, ad quorum
ipe(3:ant genus tres fpecies magnitudine dif-
cordes. Omnium maximus amilotl dicitur,
medius xalmichin , minimus yclacmichin.
De priori nunc ferrao.Eft amilotl fiue pifcis
teres, lacuftris, fquamofus,candcfcens, ma-
cuhs afperfuspullis,fefquidodrantem longi-
tudine, &pollicem craftuudineexcedit.Bi-
nas pinnas habet in dorfo , totidem in ven-
tre,vtrimque vna,ac infra ventrem alteram.
Caput eft oblongum , roftru acuminatum:
fed inferna maxill^ prorainentior. Oculi
funt nigrijiris aurea. Auteum caput, venter
luteus,adeoque rehquum p^enecorpus. Vi-
dum eius fic commendat Francifcus Her-
nandus.Opcimum &:conco£lu facile pr^bec
alimentum ; nam & ouiscapitur magna ex
parte onuftus,adeoque gratum,vt cura gra-
uem quamdara euaiilfera £Egritudinem,mi-
hique nutrimenta omniaja laqis horpinibus
& iagacioris palati vehementer expetita,for*
derent, difplicerent(|ue vehementius , hoc
vnocibi genere fuau^flime vfus fira , & aci
vires inftaurandas nori mediocriter adiutus.
Sed magnitudo ipfa adeogratia commen-
dat, vtquoin maioremampiitudinem ado-
leuerit,edmaioiihabeaturin precio , expe-
ta^ur auidius, rariiis intreniacur venalis, in-
uencufqueematurcarius.

CAPVT XX vn.

De pifce fert^d,

ATototepecenfibus dicitur tlateconi-
michin quidara pifcis Auftralis.Excc-
dit dodratera: fed anguftusfatis,lunata cau-
da,acuto capite, peracutis dentibus exiguis,
fed multiS;binis(pr2Eter branchias fuprain-
fraque,&: ab vtroque latere) pinnis,vnacir-
ca dorfura, altera circa vencrera : ab his in
caudara vfque eraincnc procenfi quidam
velut dentes,vnde impetrauit nomen.Diuer..
f^ formasfunt alij pifces ferr2,quos piftrices
antiquorura Rondeletius putauit. Huicfer-
ra vel cornu eft vtrimquedentatumjde qui-
bus fententia Clufij cxhibebo. Quamquam
autem negare rion poflim , hunc pifcem in
ingentcm raagnitudinem creicerc, vt cx
plerifque noftris conieduram facere licet,
ipfius tamen form^ ratione, inter galeorum
aut cunicularura potiiis genera referendus
eflevidetur,quam inter cetaceos, cumqui-
bus nullam prorfus fimilitudincm habcr,
qucmadmodum non tancuraex iconcac-

cepta.

/

HISTORIiE KATVRiE LIB.XI.
P R I S T I S fiue S E R R A*

255

Cepta/cdeX integro pifcereficcato obferua-
bam,quem illo ipfo annolunio fubfequen-
te Amftelredamiconfpiciebam apud Hen-
ricum abOsjtic vt exillo conieduram face-
rem, in ea pid:ura,qu^ ad me mifla, nimiam
"corporiscrafficudinefuiffe expreflam* Erat
porrd hic pifcis corporis forma & cplore ga-
leorum generibus, aut canicul^ Ariftocelis
valdefimilis: nuUistamen maculis, vc illa,
confperfam cutem habens , perinde taraen
rudenij&inftar zygana^cutis afperam,fufci
in dorfo coloris (quem videbam, cineracei
erat ) in ventre candicantis , &: fex pinnas
habebatjin lateribus , medio videlicet pjene
corpore binas (quibus in illo,quem conipi-
ciebam , vicinse erant quin^c, vtrimque an-
guftxoblongiufculasque branchisE; icon au-
tem accepta nullas expreflas habebat ) fub
podice binasjfupra caudie initium,excremo
fcilicetdorfo quintam; fexta verd, in quam
cxtrema cauda deftnebat.Caput in longum
& anguftum , planum & firmum roftrum
- porrigebatur , vtrimque multis dentibus fi-
ue ofleis fir mifque & redis fpinis ex aduerfo
fitis ferraeinftar munitum ,viginti veletiam
pluribus. Certe pifcis illius,quem confpicie-
bam,roftrum,licetfeptem vncias dumtaxat
longum eflet , totus vero pifcis binos pedes
cum triente,fiue odio 8C viginti vncias non
fuperaret, duodctriginta tamen ofleis fpinis
valde acutis in vtroque latere erac muni-
tum. Quanta autem efleteius pifcis , cuius
piduraad me miffaj longitudo,ignoro : fed
m roftro numerus fpinarum , qui in fingulis
lateribus erat expreflus , vigelimu m non fu-
perabat: binosvero oculos in prona capitis
parte habebat, binas naresin fupina, &: in-
fra illas oris fcifluram,vt zyg2ena,fere tranf-
uerfara, jn qua nulli denies exprcfli, nec in

eius quera confpiciebam oris fciflura^tamec»
fidiligenter requirerem,vllosobferuare po-
teram. Reperitur hicpifcis vt plurimum in
Oceano occiduo. Certequotquot mihi vi-
dere licuit roftra variae magnitudinis,ingen-
tia,raediocria,exigua,inde relata dicebatur-

CAPVT XXVIII.

De aurato pifce.

DAbo ex Francifco Hcrnando venufti
huius pifcis defcripcionem.Pilcis eft O-
ceani Septemtrionalis incola , fpedatu pul-
cherrimus, fexdodrates magna ex parce lon-
gus, vnlcum plus mintislatus , ac fenfim ab
ano ad caudam,quaE lunata eft,graciiefcens,
roftro incuruo comprefloc]ue,6i. ore,fi cor-
poris magnitudini conferacur, paruo,mul-
cifque fuperni parce , fed paruis dentibus
horrido,(quamofus,magni(qi oculis; pupil-
pilla nigra, & iride aurea, quale etia vniuer.-
fum corpus eft,fed heliotropio quoq; fimi-
li , & ad Solis repercuflusin cyaneum pauo-
ninumque & varios colores tendente , ac
cyaneis macuhs vndique confperfo. Pinna
cserulea, quales reliquas qtjoque funt , vmca
circa dorfo ab ipfo capite ad vfque caudam
procedente fenfira fe attenuante , binis
circa latera ad branchias mediocnbus ,
duabufque alijs inferna parte , non longd
ab his , eadem pjene magnitudine , altera
vero qu£E a poftremo ventre ad caudara
vfque circicer procedir. Grati eft nutri-
menti, fedquod duriufculum fit, &quam
citiflime putrefcat. Alatis pifcicuiis vidi-
tac , qui ciim ad mugilum genera vi*
deantur pertinere , pinnis vrrimque fin-
g«lis longiufculis , bL auiumpennas quo-
Y 7. dammodd

2$6 lOANNIS EVSEB

damniodo imicantibiis , & barba inte-
gra, pseneeorum arquante magnitudinem,
ab inferiore labro dependente inlignes
funt.Hosauide infe£tantur, necnon naues,
vr eis quasinmareproijciuntur, alipoflint.
Ad hxc tria genera pertinere videntur,
& ei potiffimum fpeciei efle fimiles, quara
Rondeletius pro priore omnium curauit
depingendam,

CAPVT XXIX.

De ruhetis koiiflHis.

ALit Mexicanus lacus rubetas difparis
magnitudinis: tamacoli vocanturexi-
guie, alia: monftrificas amplitudinis dicun-
rur aquaquac : harum kc pofteriore fufam
parte veneficum.

C APy T XXX.

De CQnchii-

VArium conchzegenusin mari Auftrali
Nou^ Hifpaniae,vnu xochpaltapach-
tli feu concha minij coloris , auiiculata di-
citur, mediocri magnitudine, tranfuerfis fe-
micirculis , hneasfecundumreitum proce-
dentes fecantibus, ac colore minij rubeodi-
lutiore, ac lutco in rubrum tendente dirtin-
duin:alterum maiufculum, aclineisfimil-
limuin, fed colore candido, rubco 6: fufco
variuni: ac demum tertium , circa auriculas
rubeo diluto fufcoqj colore, ex hneis dum-
taxat redtis , iedquaein eo ipfo procurfu in
ternos finiantur orbiculos:quarum nihil in-
ligne accepi , pr^eter tormam qux videtur a
maris Mcditerranei & Septemtrionaliscon-
chis quadamtenus diffidere.

C A P V T XXXI.

De conchi mufcosa.

AVftrale quoque Indiarum pelagus
alit tapachporcauhquij feu concham
mulcofam : meruic iftud nomen , quod
mufcus illi innafcatur.

C A P VT XXXIL
De brage,

COmmunem vtrique Oceano pifccm
vocat miftecaEquatetl , Mcxicani axo-
lomiuhinjHiipani brage: adduosautem vcl
tres palmosadolefcit.Duas prelongas geftat

M NIEREMBERGII

barbasjcauda lunata,longa pinna fupra dof*
fum,bin£Ead ventrem, totidem adcollums
dorium iUi nigrum^ pedtus candens.

C AP VT XX XIII.

De ptfce Metmfl.

IN fluuio Meta & alijs Venecuelas pifcis
eft inopsfquamis j anguillasforma , non
ita longior,&L capite &:corporecraffior.Hic
ciim mordet hamum, arcana qualitate tre-
pidcire piicatorem facit, vtarundinGm fufti-
nere nequeat: idem alijs accidit, li vehncil-
lam fuftentare.Sipifcatorin equo fit,eidem
animalitremor : dimifla arundine , omnes
tuti & fani.Nihilominiispifcisinnoxius eft
liomacho, giatus palaxo.

CAPVT XXXIV.
De lumbricis.

VIs quxdam tenuiffimorum lumbrico*
rum yzcahoiili dicitur,capitur retibusj
feruatur v.ifibus capacibus,deferedain mer-
catus. Poftquam concoxerint illam inftito-
resjin puUum colorem abir,5^ odorem fpar-
git,non abfimilem ouis pifcmm,videtur pa^
nis. Fiunt ibi pbcentx,quas exficcatas ier-
uanc. l.nixis S>L nutricibus auget lac.

CAPVT xxxy.

De pifce '-volucri.

NOdu volucres quidam palmarislon-
gitudinisin naues claffis Indic<jcadc-
re folent & capi , habent membranaceas
alas, vefpertilionum fere inftar:ijsexplicatis,
ad ccntum vel amplius paftuum interual-
lum fuperuolant aquas, vtaliospifcesinfe-
quentes eftugiant; fcdinrapacium marina-
rum auium vngues incidunt. vndiqtle dif
crimina fubeunt,idc6cito merguntur,vt pe-
riculofe fubducanc ca^li.

CAPVT XXXV L
De feecmauc.

IN Virginia feetanaue reperitur. Pifcis
eft tcftacei generis, circiter pedemlatus,
cauda cruftacea , multis pedibus prxdi-
tus vt cancer , oculis in dorfo imminen-
tibus, boni laporis : amat aquas marinas
reftagnantes. ^

CA^

HISTORI^ NATVR^ LIB. XL
MORSS PISCIS.

2-57

CAPVT XXXVII.

De morss pifce.

IN lura & Corela , vt prodit Mathias a
Michou , funt aliqui montes mediocris
tumoris,non altiffimse elationis, prout qui-
dam putauerunt&: fcripferunt.Supra mon-
tes autem Oceani , qui mediocresfunt, pec
totum Septemtrionem Oceanoadiacentes,
fcandunt ex mari pilces morss nuncupati,
dentefe fupra montem continendo,frican-
do, &: afcenlum promouendo : dumque ad
fummitate montisperuenerint,ad vlteriora
grefTum promouendo , ad alteram partem
niontium volitando decidunt.Hos '\\\x gen-
tescolhgendo, dentesebrum fatis magnos,
latos,&albos,ponderegrauilIimos,capiunt,
&. Mofcouitis pendunt atque vendunt.Mo-
(couitaevero his vtunturradTartariam quo-
que & Turciam mittunt,ad parandum ma-
nubria gladiorum,framearum&: cultrorum,
quoniam grauitate fua maiorem fortio-
rem impreflionem impingunt.

C A P V T XXXVIIL

De pifcibm fuhterra,neis.

CAribes, cum aeftus exficcauitpaludes,
eftodientes reperiunt breui labore a-
quam , & varia pilcium genera in illa humi-
, ditate leruata , prasfertim quos vocant, af-
Hiadillos,gratos palaio.

CAPVT XXXIX.

De mufd paluftri.

MAgnam Sc continuam annonam ple-
bi Mexican^fuppeditat paruula mu-
fcalacuftris,axaxayacatl di£l:a,quoniam fa-
cies ilii aquofa quemdam huius elementi
eandorem limulat. Vber illarum copia ad
leria venit ftatis temporibus . Ex ijs tritis &
eommixtis globuli prseparantur ad emporia
totius anni : coquunt illas indigena: maizij
fpicas membranis conuolutos-, coniedofque
in nitracam aquam , atque ita bonum, mul-

tumque,neeguftu infuaue praeftant alimen-
tum : quin&eifdem aluntur mille auicula-
rum domefticarumgenera, qux inclufaca-
ucis, non fine audientium voluptate occine-
re folent. Sunt earum mufcarum maiorum
minorumque binagenera , fed in minimis
diutiiis immorari, dumad maiora propero,
neceflarium non duxi.

CAPVT XL.
De ouis mHfiaram.

DAt quoque Mexicanus lacus magnam
vimahoautli; fic vocant oua axaxaya-
catl,cuius mufcas vicinamentio fuit.Similli-
ma funr papauerino femini:capiturque pro-
iedisin lacum funibus humeri femoiifve
cralfttudinis, laxiiis tamencontottis , qua
parte fludustumidiores funt , quibus com-
mota turbataque folent adhaerefcere ; inde
corradunt eapifcatores,atquc in magna va-
fa recondunt. Ex his autem eftingunt pla-
centas,illifque excaolliparac perfimiles,aut
orbes,quos tamales patria lingua vocat; aut
digefta in inuolucra fpicarum maizij repo-
nunt, vtdeindeoccafione oblataaut torre-
fa<3:ione parent fercula. Pifcofum quiddam
fapiunt , vt alia pifcium oua , nec omnino
malum feruntur prseftare alimentum ,quod
licetaridum fit 5^ ftrangulans, ventriculum
camen debilem acdilTolutum firmat.

CAPVT XLL

De ouis pifcmrni

MIchipillin,feu oua pifcium,dicitur ge-
nus quoddalacuftrealbum, quodex
omnipifcium inlacu degeniium Mcxicant)
conflatur multitudine , vnde fadum eft illi
nomen.Statis anni temporibus eadem capi-
tur palude,haud aliter quam thynni,tiichi^*,
fcombrijfimilefque pifces, alij gregatim va-
gantesin Oceano.Agmen pifciculorumefle
creditur,haud lendibus raaiorum.Medio id
procedit alueo, in neutrum littusinclinansjj
tam numerosa multitudine,vt quinquecu-
bitorum interuallum aut araplius occupen

y 3 NoD

258 lOANNIS EVSEBI

Non pr«termittunt occafionem pifcat6reSi
fed diligenti obferuatione &: cura vagates
pifciculos captant excipiuntve retibus , at-
qucita non mediocris folet fgpenumero fieri
captura . Coquuntur ijdem ahenis fidili-
busve vafis ,ferculifque,vbiopuseft ,adij-
ciunt, addito filiquaftrochilUve: quo appa-
ratu neque modico neque ingrato cibo con- •
ftant , fed quo non modo Indi , verum ad-
uena: quoque Hifpani faspenumero vefci
gaudeant.

C AP VT XLII.

De cicadd Ucujiri,

AEnez quoque vidumiuuat fquillaruwi
paene fapore. Infedi lacuftrigenuseft
aenez, cruftatum, paruum, depreflum, tres
digitos latoslongum,'actoto corpore,fi ven-
trem excipias,teres, feptem tranfuerfis inci-
fum lineis virentis coloris ,ternis vtrimque
cruribustenuibusaclongis, quae verfusca-
putprocedentia, fenfim fiunt breuiora.Ca-
pite,oculis, totaque corporis forma tcrreftri
cicadie fere fimilis eft.

C A P VT XLIII.

•De fcctrabi£o Ucufirt.

SI non gulae,feruit fami aut inopijc (cara-
baeus lacuftris, Indis atetepitz, a duritate
cruftiE. Mexicanis lacubuseft frequensjfor-
ma, magnitudine&: colore ex pulloin atru
inclinante, fcarabaeos terreftres fimulat.Te-
giturcrufta,quatuor fuftentatur pedibus,ijf-
dem faltitat; quovum bini,qua partein alijs
vmbilicus fitus eft, oriuntur,& c^uibus fefe,
vbi fupinusiacerecogitur,vibrat m pronum
atque contorquet.Eftur ab incolis,qui Pam-
phagorum more nulli pxne rei parcpunt.
Vulgate tamen praebet alimentum,velut &
achiyhimatli&atetepitz, fcarabaeorum par-
uorum &:paluftiium genera.

CAPV.T XLIV.
De atopimm*

EDunt quoque Indi atopinam . Similis
eft nauali fcarabxo, quatuor taraen vn-
cias longus, ac duas extenfusin latum.Color
eft tufcus, &cruftaceum tegmen. Crepitat
volans , &: circa lacum Mexicanum nodhi
verfan Iblet inter iunceta. Editur ab indige-
nis elixuscumalijs pifcibusatqueherbis.Si-
milis videtur ropanxacalli,&: adlacuftarum
paluftrium fpecies pertinere.

I NIEREMBERGir

CAPVT XLV.

De gerynis edultbm, fiue atolocatl.

HOrret ftomachus Europazus can-datas
ranas, quas Nicander gerynas dixit,
' Aratus ^yrinos, inde atolocatl, & in argu-
mentum ftoliditacis Plato in Theateto pro-
pofuit. Necabfurde; argumentum {ciliccz
ftultitias garrulitas eft. Indica tamen guia il-
lis recreatur,&: auida eft totius beftiolac, nec
formicis neclocuftis parcitjnectantumpa-
laco vtcumque feruit atolocatl,fed mercatu-
IX. Conuehitutadnundinas venalis.

CAPVT ^LVL
De ranis magnis.

TOlerabilis tamen,im6&iucundjEg^-
las funtranic vnius Ubrae , quas malul-

las vocant.

/

CAPVT XLVIL

De uermiculu candtdis^
fiue ocmltztac,

HAdenus gula aut inopia accedit. O-
cuiliztac vocant Mexicani quofdam
vermiculos candidos paluftres,& fimiles i)s
quos putridacarohofpitatur. Crudi nigri
funt, torridi candicant.

C A P VT XLVIIL

De coeno eduli^fiue cocoltn.

VSquequd non ingluuies ? CocoHn, (eu
coenu grauiter okns dicitur quoddam
excrementum fufcum Mexicana: paludis ,
flu6libus innatans,& fimile limo. His (br-
dibus faginatur etiam Indica gula.

CAPVT XLIX.

De fimijs fiuuialtbus*

INtcr aquatilia rcfero fimios Chiappx.
Sunt quasdam animalia fimijs non difli-
milia, & prolixse cauda: , tigridum inftar
variegata. Sub aquis perpetuo manent,pc-
des hominum &: equorum, penetrantium
fluuium, cauda implicanc,&; fuiFocant. Inu-
tiliter noxia funt : non enim edunc quod
necanc. Alibi nufquam reperiuntur.

CA-

HISTORIifi NA

C AP VT
De bonitd.

L.

COlligam hic nonnullaquse Lerius n.ir-
rac. In primis de pifce bonita ait: Boni-
ta nullifapore cedit.Cyprinis communibus
aflimilis, ciim fquamis tamen careact Illas
maximo vidi numero circiter quadraginta
dies, quibus fere noftris nauibus adha:Iere,
idqueaccidere verifimileeft.

€ A P VT LL

Ve all/acora.

ALbacoras autem a bonitis forma non
admodum alienas i tamencdm vi-
derim &c comederim albacoras quinque pe-
dum longitudine , craffitudine corporis hu-
mani, obferuaui, quod ad earum magnicu-
dinem nulla efle polfit cum bonitis coilatio.
Deinde cum nullo modo fint albacora: vi-
fcofae, fedcarne vc falar friabili, nullis acu-
leis, paucis vifceribusj inter pifces optimos
funt adnumerandae. Ec quamuis ^ quaead
condicndam albacora neceflaria videban-
tur , prsefto non eflenc ( vt accidit peregre
nauigantibus ) ideoque fale concenci , lacis
orbibus igne coftam ederemus cancillo ta-
menapparatu eratnobis graciflima. Quam
ob rem fi cupediariorum natio , qnx mare
tentare non audeCjnihiIoq[i fecids(vc de fele
vulgo dicicur ) ficcis pedibus obligurire pi-
fcespercupicj albacoram in concinenci cam
facile mercarecur,quam reliqua genera-Ec-
quid dubicaciSj quinVnacum pifcedigicos
fepecircumlamberet ? Vt enim dicitur de
hirundinibus marinis,cum albacor^ degant
interTropieoSjin altoqj mari verfentur,non
ita littoribus appropinquant, vt a pifcatori-
busadnosintegrae peruenire poflinc.Quod
vero ad Africanos attinet,qui maread One-
tem accolunt,Perufiofque,qui Occidentem
verfus,eos albacoras facile pifcari, & ineor-
rupte fuis apponerCj incredibile eft^

A P VT LIL

De fuibus marinis.

SVuiTi autem marinorum duo funcgene-
ra, vnum roftro acuto , vc anferes ; alte-
rum cam obcufo, vccum e mari accoUicur,
fphasraefle videacur ; idcirco ab ea fimilitu-
dinequjeeft illiscumcucuUatis, capita Mo-
nachorum appellantur. Exijs animaduerti
longos circiter fenum pedum ^ cauda lata
bifidaque. In capite omnibus eracforamen,

TVRifi LIB.XL 259

quo fpiricum ducere , & vndam vibrare fo-
lebanc. Ciim incipic marecommoueri, fu-
per aquam eminentes, pra:cipue node cem-
peftace conftidati , vindes apparent , viri-
demque reddunc maris effigiem. Prazcerea
in morem fuum cerreftrium alce anhelanc
ftercuncque : quamobrem nauca; illosvaga-
a &: refpirareconfpicati , cempeftacem cer-
niTimc prasiagiunttquod 6l (aepc fum exper-
tus. Ec quamuiSjCumcranquiUitas cfler,vn-
diquefuum marinorum circumieda raulti-
tudine,quoad profpici pofle, totum mare
illis conftracum viderecuu, camen non cam
faciles capcu eranc quam reliqui pifces. Ica-
que vc Ledori facistaciam cnmulaciiis, qua
tandemarce capiancur explicabo.Qui pro-
be incer eos pifcandi modum calletj conlpi-
catus e prora 3 harpagonemque fcrreum
manu cenens , longurio reuindum longo
craflbque, vchafta dunidiaca; qui eciam fu-
ni alligatur viginci circicer pedum.Gregatim
accedencibus , quem ferire poflit eligens,
tanca vi harpagonem iaculaiur , vt fi re6te
percutiac, ferro fus adunco teneatur tum
relaxato fune quoad fieri poteft,dum fe^do-
lorefaucius, in omnes parces conuertit, fer-
roque magis induit , fanguis eum paulatim
virefquedeficiunt^ Nec morati nautse cete-
ri, manu ferrea, qua; & ipfa longurio adhae-
rer, capcuminnauempercrahunc. Hac ra-
cione vigintiquinque in itinerc cepimus.
Quoad inteftina, ficuc porco > ica & ibi ma-
rinoquacuor canciim nernae demancur, di-
uidaturque vifceribus , fpina etiam dorfi j
coftifque ablatis , cumdem in modum pen-
deat. Hic iUi valde fimilis eft : iccur eodem
fapore,carocamen recens dulcior, &: dece-
rior. Pinguedoinomnibusquos vidi,polIi-
ciscraflricudinem non excedebat, nullatn-
que puco inueniri , quse duos fuperec digi-
tos. Icaque ne ampUus nobis impohac id,
quod Luceci^ aUbique laridum Quadrage-
finras pifcacores appellanc , fuifque marini
pinguedinem efle arbicrancuc; nam eaciim
plusquacuor digiciim craflicudine paceac,
balcnas cenfenda eft. Cecerum quoniam in
quarumdam aluo, quas venati fumus, par-
uuli funtreperti, quosvt laftences aflbs ap-
ponebamus, nulla concrariae opinionis ha-
bita raiione, magis exiftimo fues marinas,
vc fcrophas , viuos quam oua parere. Qua
derefiaccufer , ad arbicrium eorum qui
experci func, potiiis quam qui fcripta tan-
tiim legere , prouocans : vt rera diiudica-
re, meinoneft infticuti , itanemo , quin ea
quae vidcrim,certa cffe credam , iure jnter-
didurus eft.

C A-

a6o lOANNIS £VS

C A P V T LIII.

De reqmembtis.

PErmultos etia requienes, vtaNeuftrijs
appe!l.intur,cepimus. Ij quoque, mijri
ledatOjVirides apparent.-quibufclam longitu-
diiie quatuor pedes fuperantibus,craflis pro
magnitudinc corporis: tamen quod eoruni
caro minus probetur, neceflTitatecompulii,
6l meliorum inopia,naute requienem attin-
gunt. Pelle funt ajipera ferrataque , capite
plano atque lato,ore patulotamquam lupi,
moloflivc Britannici. Ciim hac dc causa
monfl:ron funt , tum dcntibusacutiflimis
damnoli : quemque femelcorripuerint, aut
d]lacerant,autin maredeprimunt. Qui la--
uant in Oceano,iibi a requienibus vaide ti-
mere coguntur.Nec ciim effentedudifupra
foros nauium,quod fcepe accidit hamise
ferrodigitali crafiitudinc , miniis ab ijs ca-
uendu erat,quam a feris canibus. Quapro-
pterciim neccapti necliberiab iniuna tem-
perarent, parumque ad vefcendum accom-
modati cenferentur ; quos eramus pifcati
lancinantes, atque cruciantcs, vt damnofis
animantibus dignum eratjclaua-fetrea ma-
£l:.aban:ius: decihs aliquando brachijs,dolij-
que circuloper caudam traiedo, in mare
proijciebamus: tum fe ipfl iadantes ,qu6d
diunon mcrgerentur,ingenti nosvoluptate
petfundebanr. ^

CAPVT LIV.

De mxgnu tefindimbus.

(^Eteriim etfi fub Zonatorrida non fint
^ea magnitudinetefiudines, quain Ru-
bro Indicove raari Plinius efledicit , vt fin-
gularii fuperficies contegcndis habitabilibus
cafis parandilquecymbis accommodentur;
tamencum tantae ibi exiftant, vt patum fic
credibile, breuiterattingere vifum eft. Pro-
ponam igiiuripecimcn, quo de magnitudi-
ne Leclor iudicare poterit,vnam videlicet in
nnui Boifcana capcam adeo grandcm exti-
tille,vc o£togintahominibus,quosnauis ac-
ccperat, morenautico prandentibuslarge
fuftecerit. Supeiior tefta oualieffigie , lata
duos pedes cum dunidio, & iuftacraflicudi-
ne, Centurioni Mario ad clypeum data efl:.
Carnetamen proxime ad vuulinam acce-
dunr, vt lardo traieda: tofta:que eodemfa-
pore videantur. Hic quoque, vt ammaduer-
ti,earum efl: pilcatus. Tranquillo mari(alias
cnim raio apparetj in fumma pelagi eucdis
Sol ita tefl:am acccndit , vt pati non poflTint:
itaque fe inuertunt ad tempcrandum calo-

BII NIEREMBERGII

rem,diuque in gyrum verfantthoc confpica-
ti,manu ferrea commifTura^ teftarura impa-
da,vi magna naut^c quatuor aut quinque
connitenieSjin phafelum pertrahunt.

C A P V T L V.

De ambizJi feu porco aqnatilL

ADnedam quod Philippus Pigafecafcri-
bit de quodam pifce zain,qui mem^tjra
duo habec manus humanas referentia , dc
caudam clypei &c forma 6c magnitudinc.
Vocatur hic ab incolis ambize anguio, id cQ:
porcus aquatilis, propter pinguedinem qui
porcu m refert. Caro,quae ab incolis fumo
induratur,& adlautitias referuatur,&: gujftu
ik. odore efl: grato. Aquam dulcemnonre-
linquit, Pabulum eiusefl;gramen,&omnis
generis herbac in liitore enata;. Ore boueni
teteit. Tantse interdumcft: magnitudimsjvc
quingentaslibraspondere eleutt. Capitui a
pifcatoribus non vt pifces , fed fere vc bos.
Obfcruato enim dihgenterloco vbipafcilb-
let,(caphis fuis exfpedant, &: aducnicntera
contisaut remis occiduc: occifum ad aulani
regiam deferunrjaliter enim,capitalipropo-
fiia poena ( vt & alios pifces,qui hinc Regij
dicuncur, nempetrutas, cacongo pilcem
fingularem , falmonem figura reiercntem,
fedcolorediuerfum,caro enim eacftalba;&:
tam pinguem, vt prunis fupcrimpolituseas
extinguat) vendi non poteft.vndediligenter,
ne impunitas audaciores reddat , obferuan-
tur pilcatorcs ab Aulicis, & deprehenfi abC-
que vlla remiffione ple<3;untur.

C A P V T LVL

De aliquibtts pijcatiomhuj,

DVas capiendorum pifciumartes narrat
Petrus Martyr. Quando pifcationige-
nerali animus eftintendere, quafciunceo-
rum pifcium verfari copiam, iuuenu ingens
multitudo,a tergo gregem filenter,in latani
coronam inftrudi,vti lcporum venatoribus
accidit, circumcunt, fubmergunit]uefevna
omnes, &: in aquis morechorizantium pau-
latim virgis, quas dcxtera geftant, dexterri-
meagitatis, & aperta la:ua,vt in caulam pe-
cudes, gradatimad littorales arenas impel-
lunt,ibique fportatim in ficcum prardapro-
ijciunt.Non mirorego fieri poflehoc,quc)d
in aluco Nih mihi ipfi acciderit,quandoad-
uerfo fluminc ad Soidanum proficifcebar
anno abhinc quarto&; vigcfimo. Nauibus
me comitatumque meura, & Palatinosad
HicaSoldano miflos vehebant.In ripa nobis
recentiuni commcatuura fumcndorum ra-

cionc

H ISTORIiE ^JAtVRiE LIB. Xt. CL6i

Hone irtorantibiis, animi causa , quhd mihi dent, fifceila eis ftatim infl;ernunt,immifla-

exircin terram,ob Arabes vagares^non eflct que per orificium iuperius manu,cos appre-

tutum , panis frufl:ula deaccoliE vniuscon- hendunt , quos captos poflmodo funiculo

lilioproiiciebam in fluuium: pifciculorum vclchorda, per oculostraijciunt, &: a collo

aggregata efl: illico multitudoadeo fccura, rufpendunt, donec quatum fatisefl: pifcium

vtflibmitti libi fportas paterentur,certatim acceperint. Pifces ver6 tali ratione capti,

adnat mtiafiuftula panis, vti ad mellitum forma ad cyprinos & prafemos noftros

aliquid rabidjE mufc^,accurrut.Sportas mox quam proxime accedunt,& carnem bonam

eleuabamus refertas^idque ad hbitum reite- habcnt, quae falmonem fere refipit.
rato facere licebat. Attamen interrogati ac-

colaEjCur tanto tempore vigerent eorum CAPVT LVHI
piiciculorum turmiE; noncomedi ab eispi-

ices,qu6dnoxij fintjintelleximus. Fui ego -^^ pifcatto.mhm dijs Termtenfium»
iiionicus,nevllum exeismanucaperem; (pi-

namineorum dorfo rubram oftenderunt: ' 1 'Ernatcnfes pifces maiorescapturi, hac

ftudcre pi{cem,vti apes aculeo^fping culpide A arte vtuntur. Pifciculos primo minutos

captorem ferire. Chiribichenfibus non cft retibus concludunt : his captis, arundinem

ca cura,funtcommodipifces hi.Genusake- longamfurreptam, in nauiculas proram fta-

ium pifcationis tutius eft &: generofum. tuunt,incuius fummitate foramenexcifum

Nodu inter fcaphas ardentes portat ta?das, eft , per quod. funiculum hamo donatuni

& qua experimento norunt magnorura pi- dimittunt. Hamus vero foUo aliquo conte-

fcium verfari gregcs, profici^cuntur , ixdzs <9:us eft. Sicergo funiculus vento ante naui-

extracymbarum fpondascircurarotant fla- culapropcllitur: poftea ad tunicuium piica-

iiaantcs.Adlumenproperant pifcium agmi- turus confides,pifcicuIosaliquot hamo ob-

ra: fufcinis 5£ fagittis iadatisperimunt ad li- ijcit re6B fupra aquafuipenlo.quodoloma-

bitum,falitosque,velfub ardenti Sole defic- iores pifces tallunt & rnefcant dum capian-

■^atos, in ciftas coraponunt, venturofque ad tur. Sed & ad c^ptandos eos corbibus vtun-

'eorumfora mercatores expedant. cur,quosinfundum emittunt;vbi fi diunus

" ' ^ fuerint,defcaphadeorfuminaquam profpi-

' C APVT LVH. ciuntj&anpifces aliquot captifintobfer-.

uant.Qjuod fi qui infmt,tum ex fcapha quis

De pfcatione tacUnim. invndam exiliens,corbem cum pHcibusex

fundoattrahit. Hicfi quisroget , qui fieri

DTgna quoque narratu eft pifcatio Ni- pofllt, vt corbem infra vndam quindecim,

gritatu, qui nodurno tempore pifcatu fedecim , feptcmdccfmveorgyiis infundo

inuigilat, accenfas faces manu altera,vt cer- iaccnte videre,&an pifces infint vel non,di-

nere poflint fibi prazfetentes^altcra vero ma- fcerc pifcator poflit : fciat , cius loci aquam

liu tridentcra feu fufcinam tenentes : hac cam claram &r perlucentem efle,vtanchor£e

enim pifces accelerantes confpdiunt , & quoq; nauium in fundoexprefliffimevide-

aqua extrados reponunt. Faces hafcc ex li- ri queant; ncc hoc faltem, veriim etiam ob-

gno arido &:leui prseparant: fifllirii cnim il- natantes pifces quoquouerfum accurate ob-

hid, & oleo de palma probe profufum , in natare pofl^ pr^Enofci ; nam vndse fundus

fafciculos brachij alicuius craflitie, longitu- tam clare profpici poteft, ac fi vnum faltem

dine vero fcx fere pedum colligunt, qui ac- pedem a contuentis oculo diftaret.
cenfi lucidiifimam flammam gignunt. Alij

ignem in fcaphiifuiscxftruunt, quarum la- CAPVT LIX
tcra quatuor vel tribus lunc pertufa forarai-

nibus , per quas radij flammantis ignis in a- De bdUnis pugnmbuso
quam proiecti pifces alliciunt:qui aduenien-

tes fufcina poftmodum confofli capiuntur. TVxta infulam Loandam , ad latus maris,

Sunt etia , qui licet noctu capiendis piicibus X plnrimae balasnjc confpiciuntur, quae in fe

operam dent, nullis tamen lcaphis &c naui- inuicem magno boatu infurguntac faeuiuntj

culisvtuntur , fedinlittore (ele continent: adeo vtob cruentumquodineuntpraelium,

media autem node aggrefli, altera quidcm plures faepe in fittorc extindlx reperiantur.

iTianu ardentem faccm, altera vero fifcella Has incolas diligenter per littora conqui-

fcirpeamivel arundmeam , qusecorbem re- runt,atque epinguedine vnguentum quod-

praefentat galiinanu, pullis infterni (blitum, damparant, quo nauespicis loco iUinunt.

arnpiunt. Sicinftructi aquam vmbilico te- Quamuisautem hicfemper bal^n^cernan-

nus ingrediuntur , flumini contranicentes. tur,ambra tame hic nulla,non grifea quam

, Curaque pifces lummi appropin^uare vi- vocant^noricandldajnonnigra. Equoeffi-

citur^

Z6Z lOANNIS EVSEBI

citur , non effe balsEnarum feraen ambram,
vtialiquorum opinio eft, cum hoc in loco,
vbitanta illorumcopiajne nomine quidem
nota fit.

c A p V T L x:

De pifcatione bnUmrunh

AVdax hec venatio bal^narum.Duo In-
diconueniebant in canoam, vbi mon-
ft rum videbatur : aker aquis fe comittebat,
ciim duobus aut tribus magnis cuneis &:
malleo armatus,per terguscirca aures fupe-
rabat aftu bala:nam, immifloque per fpira-
culura cuneo,demitiebaturcece,deindeim-
poiens immittendil b.re fpiritum ,aflurge-
bar.Iterum indus inHictis malleoidibus fi-
gebat cuneos,donec oppilatis reipirandi vijs
liifFocaretur belba , quam refte alligatam
cymbae, deducebant quo placeret.

Pauld aliter idem refert Acofta,qui de pi-
fcationibus Indoru haec habet. Inter cetera
autemea pugna admiratione dignifliraaeft,
quam Indicum balsenisaggrediuntur: & fi
verum fateri fas eft,mira profedo bonorum
apud Deumdifpcnfatio eft,qu6d Indis,gen-
ti tam inermi &L imbelli, tatum tum ingenij
tum roboris largitus iit, vtcum immanilTi-
mis & truculentUrimis quibufuis fcris pu-
gnam non faltem ordiri aufint, fed de his
quoque miris modis triumphare poflint.
Quam quide rem quotieshis ocuHs noftris
propiuscontuiti fuimus,toties Regij Pfaltis
egregium illud diclum , Draco ijlequem for-
niajli ad illudendum ei, nobis in mentem re-
dijt: nam quodvfpiam fpedaculum ridicu-
lofiusefie q^uear,quam fi videas vnicu,eunv
demque pufiUum virum Indum b.ilxnam,
' montis inftar vaftam,leui quodam funiculo
religatam,ceu cum triumpho captiuam ad-
ducere? Sed quo pifcationis genere in capta-
disbalarnis, quas Florida numerofas exhi-
bet,Indi vtuncur , hocfere fe modohabet.
Canoam feu fcapham infcendunt,6<: eam vf-
que ad dorfum confpedac balaenie impel-
luni.Poft Indus e naui fuper pifcis ceruicem
exilicns,& illic aliquamdiu ceu in equo fefli-
tans,opportunum tempus venatur,quoacu-
minatum palum, fecum in hunc vfum alla-
tum, ineius narium vnam profundiiis defi-
gere poflit. Nares autem hoc loco vocamus
ea foramina, per quxtum aerem beftia in-
trofpirat, tum conceptamaquam c€)piofius
erudat. Succedente ergo primo aufu ,arre-
pusfuftibusac fudibus , eam vndequaque
alacncer contundic Indus: quibus irritatior
balq-na reddita plagis,immani habitu furere
incipit , & nunc huc nunc illuc per vaftum
mare lefe iudar, ingentiqj fremitu magnara

I NIEREMBERGU

aquarum molem in montes excutit t nort^
numquam magn^ fiiccuflatione m profun-
dam marisabyflum fedeinittit, paulo poft
iteriim in acra feu altum erumpit, 8>C motus
prsemfaniamiros &afpe£l:u horrcndosedit.
Interim nihilominiis Indus,ceuexpeditifli-'
mus eques, in equo fuo imraotus confider,
&: vt dolorem ferocienti beftiac ingcrainet;,
aut acerbiorera reddat, palum fecundum
quoque in nares alceras pifci abftrudit, tam-
diurepetitisidibus incuflura , vfque dum
omnestr^hendi aeris meatus ei praeclulerit.
lca piobeconfedare, pifcerelidto, infuam
itevuna infil;tcanoara,quam fecuminterini
pertraxerat ledalligatam.Ea ergopauld ion-
gius a pifce fecedit , funemque , quo illum
ligauit, aliquanto extenfiiis remittit,fenfira
tamen poft fc nonnihil attrahens, ita pifcis,
quamdiu profundas aquas habct,mirc furit,
fuum dudorera lente infequendo. At in
humiliorem locum maris excuifus, propter
corporisinexpediti vaftam molem illicoim-
mobilisiacet,nec fe prorfura vorfumverao-
uere poteft. Hoc vifo , Indorum magnus
numerus , praedae fpe , dido citiiis apprope-
rans,bal^nam conficit: cuius poftea diflcdae
carnes viritim ex aequo partiuntur, ex qui-
bus reficcatis deinde probam farinam , &C
ex hac tandem panes longo tempore du-
rabiles pinfunt. Sic ergo, quod in alio Pfal-
mode bal^nadi£tura eft, Dedijlieamefcam
fofulis Aethiofnm , id hoc paC\o apprime
compertum videtur.

De hoc pifcationis genere Adelantado
Pedro Melendes nobis frequentet admo-
dumiocunde fabulatus eft. IUiufdem quo-
que meminit Modardes. Sed Indis alius
quoque in mari pifcandi ritus folemnis eft,
de c]uo etfi dicere , asquo prolixius videri
quear,meo tamen iudicio non erit inconue-
niensjcdm de pifcatione femel dicicoeptum
fit , ficurfum inftitutura paulo longiiis vr-
geamus. Fafciculumexiuncis, quas balfas
vocant 3 firmiter coUigant aut connedunt.
Huicin vndas iniedo ceu equo equites infi-
dent , 8«: vcraque manu feftucas agitantes,
ad duo milliaria verfus Oceanum altioreni
fe promouent: ibi retia fua,eodem fafciculo
adueda , iadant , pifcanturque tuminter-
diu tura noulujdura pifcium numefo petito
capto , laeti domum remigent. Pifcatores
huiufmodi inCollao de Lima iucundo fpc-
daculo aliquando fpe^lauuTius •: quorum
ciim plurimi l.imulpi{careniur,mirumerar,
quanto itudio alter alterum anteuertere fa-
tageret. Nam in balfilUs leu fafciculis fuis,
ceu agglutinati fedentes , etiam ingentes
fludus transmittebant , vt pifcatores hi
meri Neptuni &.TricoDes putaripotuerint.
Ab opere, fi terram rurlus attigerunt, rates

iunccas

H ISTORI.© NAT

iunceas ex vndaextrahunc, humerirque ad
locadeftinata proferunc, quas tandem re-
folutas, in littore, vt ficcentur , difpergunt.
Ceterivero Indi, qui in vaUibusYca habi-
tant,pellibus lupinis foUium inftar exfiifHa-
tis, ne mergantur , pifcationes (lias obeunt.
In valle Cannctte, olim Guareo dida, pi-
Icatorum ingens mulcitudo habitaucrat.
quam terram ciim pdft Inga occupallet,
focdus,fed iimulatun) &: iniidiofum,credu-
lis viris obtulit. Illiusveroin honorem Indi
quid molituri, memorabilem pifcationem
decreuerunt & inftituerunt,ita vt fimul vna
aliquot virorum millin pifcatum fuisbalfis
inalcummaris excurrerenc. Sed a pifcaru
reuerfos,miIitibus indudis Inga eos vniuer-

CETE ADMIRA

VKJE LIB. X L 263

fos crucidari curauitjVt qujeali^s admoduin
culca fuiftet terra,poftea fterilis & inhabita-
ta tota rclinqueretur.

Sed &alium pifcationis modum fpefta-
uimus , cui nos D. Francifcus de Tolcdo
Pro-Rex adhibucrat. Is non in mari, fed flu-
mine quodam, quod el Rio grandc^, id eft
fluuium grandem vocant,ficbat.Fluuius vc-
ro ifte in prouincia Charcas fitus eft , cuius
incolas Chiriguani, aquis fe mergentes, ad-
miranda velocitate pifcesinledantur.Mana
dextra aculeosferreosgeftabant, finiftra ad
natandum vtebantur.His armis,hac arte in
venatu pilces medios trasfigunr,6i correpto^
in aera eiferunt : fed hi homines e pifcium
potius quam hominu genere ottividentur.

ILIS FORMiE.

CAPVT LXL

De aqmtilibus ingentibus,

ADmiremur quoque aliquid in noftro
orbe,ptmi6 illudcete,cuius Ludoui-
cus Granatenfis ita meminit. Admirabileni
cuiufdam pifcis magnitudinem referam,
quianno millefimoquingencefimo fepcua-
gefimo quinco , decimo Kalendas Maij, ad
Penichc^ iam mortuus inlittuse mari fuic
proiedus (finuseftm Lufitania Occiden-
tem fpe£lance, vicmus iUi vrbi quas vulgo
Nona Lisbona appellatur, circiter {eptem auc
odo millianbus ab Olyfipone dift tnte, pas-
ne exaducrfo Q\\jL^\ni\xi% c^2i.vs\las Berlertgas

vocanc^ Hoc nihil admirabilius vifu m fuic
vmquam : eratenimeius longitudo nona»
gintacubicorum. Eius corium exdorfo ni-
grum erac,in vencre album: caudsc vero am-
plicudo ab excremicatc vnius pinnae ad alce-
ram,quinquecubitorum erat, & eius latitu-
do quindecim palmorum. Corporis crafli-
tudo tanta erat ,vt duo homines fatis gran-
des in vtroque latere collocati vix fe confpi-
cerent.Vcerqueoculus vnius cubiti erat ion-
gitudine. Caput in fublime elatum ferebac
ad quatuor cubitorum lacitudmem. Os in
capice non habebat,vc alij pifces,led in ven-
tre.Maiores illius dentes finguli erant oclo
cubitorum. Inore prxcerea fcxdecim liabe-
bac dentes, <5<: cuiuflibet circuituserac dimi-

dij

264 lOANNlS £VSEBI

dij cubiti: inteillitium vero inter fingulos,
eratvnius pahni. In huius pifcis fabrica
diuina; prouidentiic artificium anmiaduer-
tendum elt, qui altum fert caput , vt pifces
profpiciat, quibus nutrienduserat: led ciim
diftantia inier caput &:aquam magnaelTet,
ei osin ventre accommodauit , vt vicinius
accommodatius ad pifcandum effet,
quod oculis iam eiTet affecutus. Illudquo-
que audiuijliuncpilcem in ventreaxungiam
ad medendum faiis accommodatam,&: ma-
gni precij habuifle. Hadenus Frater Ludo-
iiicus. Adijciam fententiam Cluijj. Non,
inquit, fine causa mihi fufpeda efledcbet
admirabihs illius belluse marinasapud Fra-
trem Ludouicum defcriptio : nam ciim ea
quam exhibet pidura, maiores illos dentes,
quoso£lo cubitorulongicudmem habuifle
aitj expreflos non habeat , per illos dentcs
mandibulas voluifle dicerej veriflmile eft:
riec enim vllius elephantis, quantumuis ma-
ximi ,cornua cantae magnicudinis vmquam
con(pe£la ^tnfle arbitror. Huc accedit,qu6d
alios dentts lexdecim in ore lUitribuit, vt
•etiam taceam caput adeo tenife in tanta
corporis molc , ihudquefubhmeinakum*
Itaque mihi facile perfuaferim,non valde
abfimilem fuifleei belluae marin3f,qua: an-
jno a Chrifti Natiuitate nonagclimo o£ta-
iio fupra milleiimum & qumgentefimum
in hitus.occidimm HoUandiae tempeftati-
buseieda fuit. Senes Bataui marisaccol*e
Pot-vvalvi(ch appellabant : quas ciim fue-
litportentofas etiam formas ^ magnitudi-
nis, absre me non fadurum exiftimaui, li
iUius breuem hiftoriam adijcerem. Illo quo
dixi anno , quarto vel tcrtio Nonas Februa-
rij,circiter quartam aut quintam pomeri-
dianam in littus fuit eieda e regione Ber-
chei vici^quondamjVt fertur , decem aut
duodecim tuguriorum , inter Sceuelingam
&Catvvicum maritimum,cum tanta tem-
peftate &: maris commotione, vt qlii iftic
nderant, fe in fugam conijcerent,6i fefe ab-
derent inter coUes lUos arenofos mari obie-
«flos: fedatatempeftate, decem pkis minus
horis adhuc fpirans fuitconfpeda, & mor-
tua iftic iacuit feptemaut ododies , vt ad
cam confpiciendam c vicinis vrbibus & lo-
cis ingens hominum multitudoconflueret,
parrim. pedeftri icinere, partim equis,rhedis
aut curru vecla. Eius porro longitudo quin-
quaginta duorum aut trium pedum fuit,
craflicudinis ambitum nonuuUi dicant tri-
ginta pedum & vnius fuifle , alij vero longe
maiorem faciant : exatla tamen menfura
(umi non potuit , quia volutatione& agita-
tione , antequam interiret , corporis pars
qua:dam fabulo erat immerfa.Superior ro-
ilri pars ab extimo ad oculos vfque quinde-

I NIEREMBERGil

cimpedum repertaeft : ipfum in ea partd
palatum quadiaginta duobus foraminibus
liue alueolisprjeditum erat,hoc eft,invtro-
que laterc viginti &L vno,ad excipiendos tot-
idem; mandibulasinferiori inhaerences ,qui
magnitudmem pollicisalicuius viri pr^gran-
dis & robufti habebant. In capite ver(us
dorCum erat etiam foramencircicer tres pe-
des amplum, per quod aquam in altum eij-
ciebat. Infenor mandibula,inquailli den-
tium bini ordines,feptem pedum longitudi-
jiem non excedebat, & fragmentdcraflTi 6c
ingentis mali nauis conf ern poterac.Lingua:
extuna pars tam magna & crafla erat ac do-
lium ceruiliarium. Oculorum magnitudo
pro tam vafto corpore no erat maior,quam
Ipatium quod pollex &c digicusindex exten-
ti comprehendere poterant.DiftabantocuH
quatuor pedibusapmnis, pinnaz vero qua-
tuor pedes & totidem poUices erant longse^
ac pedem fere denfx.Vmbilicus a mandibu-
lis(bxdecim pedum (patio diftabat, ab vm-
bilico ad pedem interftitium ferat trium pe-
dum. Penis vero iam mortuse fex pedum
longkuduiem habebat.-a pene autem ad po-
dicem trium pedum cum lemifleeratdiftanr
tia,&: a podice ad caudam tredeci m cu m fe-
miflcjipfa vero cauda valdecrafTajtredecim
pedes alta fiue lata erat. Poft paucos deinde
dicsfuit illa beftia vendita quibu(dam mer-
catoribus,ea tamen condkione , vt maiora
eius ofla Hagam Comitis vehi curarenc , 8c
iftic inCuria conferuarentur propter memo-
riam. Reperifleautem mercatoresdiceban-
turin beluascapke plufquavn quartampar-
temdolij,inquo feruabantur falitihaleces ,
plenam eius liquoris,quem vulgo fperma ce-
tijHoUandi V Vafchotappellant: c tota au-
tem corporis mole in partes feda, & deinde
vftulata,circiter quadraginta dolia^pr^didto
fimilia, plenapinguedineexcepifl^e, prittec ^
magnam quantitatem fponte fluentemab
alijs colledam,& eam qu^ in vndas marinas
effluxerat antequam mercatores redime-
rent. Doriicorium nigrum erat, quemad-
modum delphinorum autthynnorum:ven-
ter albefcebat. Anno porromiUefimofex-
centefinio primo fub extremum Decem-
brem,dccimotertioKalendas lanuarij anni
infequentis , eieda fuit alia fimilis portento-
fa bellua in littus Batauicu Beuervvicanura,
verfus Meridionalemplagam,cuius longitu-
do prsedidi longitudinem excedebat : nara
longitudo (exaginta pedum erat , altitudo
pedum quatuordeciro:corporis ambitustri-
ginta fex pedum menluram aequabattcauda
pedesquatuoidecim erat lata , oris ridus
duodecim pedesampluserat: dentes etiam
ininferiori mandibula dumtaxat habebar,
duplici ordine fimilker difpoficos , in fupe-

liorc

HISTORIiE NA

riore tocidem alueolos , qui deiues ciim li-
dum claudciec bellua,excipeienc. Mafculi-
ni {exus etiam erat,&: codcm colore prazdica
quofuperior^vc mihi relacum. Anvero qu^-
lium tecerincex illa,vc ex priore , me lacec.
Cecerum memini , cum ui Cxfaris aula vi-
uerem , iimilcseciam belluas apud Safiin-
gam non procul Ancuerpiain liccus cempe-
ilace fuifleeiedas^ &C vnius ex iUiscypum in
aereinc\{um ab amicofuifTe ad memifTum,
quem porioad illuftnn.imum virum loan-
nem Pinellum , quihuiufmodi rebusdele-
dabacur, ob illamque mihi cum illoHda &:
aidaerac amicicia, Pacauium ferendum cu-
rabam.Corporis aucem menfuram obliuio-
iiicradidi. Hx'c Clufius. Appendo quod
AloyfiusGadamuilusnarrac. Die fepcima
dum rediremfecus liccus nauigas,vidi Gapuc
album , quo poftera diefuperaco , circicer
jneridiemin mari apparuicbellua immanif-
iima, habens effigiem pifciSjquaein nos gra-
du ciracifTimo contendebac. Haec a nobis in
proraexiftentibus confpe£taeft illic6:quam
vt vidimus,ccepimus trepidare, quippe qui
vaftiorem numquam videraraus.Ibac igitur
bellua huiufmoditantoimpetu ac fragore,
celfoque capite, vc nos percerrefacerec pluri-
jmiim : quare in refubita prasfentaneu m ce-
pimusconfilium. Decreuimuspra^cerea no-
bisfugaconfulere. Dacisicaque venco velis,
quam celeriiis potuimus , in alcum pecen-
tes,euaiimus difcrimen Deofauence. Pras-
uencus eft ergo pifcisfpaciovnius milliarij,
nec propius acceffic. Tunc eft a nobis con-
Ipectus ad regulam , qua dihgenciiis for-
raam belluas conliderauimus. Cum enim
caputfupraaquam efferebac,videbacur alas
quafdam habere inftar alarum molendini,
quod venco circnmagicur , vbi non adeft
aquarumcopia. Obid noftra fentencia vifa
eft bellua non minor Liburnicis,id eft, gal-
leis noftris : quamobrem Hifpani omnes,
quiaflueuere magnisnauigacionibus , fate-
bantur ingenue numquam vidifle vaftiorera
atrociore^mve beftiam,quam tantopere for-
midauiflent, licetinnumeras vidiflent balse-
nas* Confeflione igicur eorum, hasc bellua
baljcnam fuperat magnitudine.

e AP VT LXII.

De pifce muUru

I

SVb Philippo II. vifa in Oceano bellua
duabus vehficans alis,nauis fpecie. Fre-
git vnam bombardae ictus. Irrupit per
fretum Herculeum bellua furens, & horri-
bihbus frendens mugitibus 3 acque illapfa

TYKM LIB.XI. 265

per medicerraneas Hifpania: oras , Valen-
tiam appulic ^ vbidemum exanimata , cen-
tum &: quinquaginta dodrantes prolixai
nioliscircuitus ccntum, vacuitas cerebri (e-
ptem homines capiebac. Eques in os con-
liftere poflecMaxillse feruantur in Efcuriali
vfque ad decem & fepcem pedes poircdajj
viginti armacse dencibus duorum dodran-
cium, minimi vnius. Genicaha immodi-
ca. Appellacum idcirco monftrum pifcts
mularis. Aliqui erudici lamiam fuifle pu-
tarunc , ob fauces & ingluuiem. Duoca-
dauera in ftomacho reperca . Credicum
quoque aliquibus , huius generis belluam
deuoraile lonam Prophetam. Qiiis cerco
lciec ?

CAPVT LXML

De camris mAxmis.

IN Orientalibus plagistanta vis & moles
cancrorum eft, vt formidepjur ab ho-
minibus. De illis Licoftanus fcribit: Quo
vero tempore in condenda naui occupa-
baniur, in periculis funeftifllmis continue
verfabaniur, propter infeftantes & inful-
tantes vndique cancros marinos , qui tam
giandes & {acuiex Oceandin vadum illud
agminatim ad operarios prorumpebant,vc
congeftis & firmatis vallis fe condcre , &
pofiLis excubijsfedulis dormientes tuerico-
gerentur ; & corporis vaftitate &: roboris
firmitate adeo formidabiles fuerant , vt
quemcumque chelis fuis corripuiflent,hunc
& in continenti illico obtruncarent, & ob-
cruncatum vorarent. Hasc commemoratio
vc rei haud pridem fa£l:3e,fic veritas eius ex-
tra omnedubium a quouis acceptanda eft*
nam &: in ifta naui, qua ex India in Lufica-
niam egomet nauigabam , bini nauta; fi-
mul vna raecum venebantur , qui prius
fubmerfae nauis S.Pedro periculo ipfimec
interfuerant , &: huius rei vericatem iura-
t6 atceftabancur.

CA P VT LXIVi

De conchylijs.

IN calce hiftorias marinae naturse appen-
dam quae Pecrus Marcyrde vnionibus&
conchylijs referCjCapcas margaricas auellanis
sequales. Adijcic vlcra, Vnareperca eft me-
diocrem aequansnucem. Venum fub hafta
pofita , fuit empta pretio mille ac ducen-
torum Caftellanorum auri inter Darienfes
ipfos. Ad manus tande Pecri Ariae Guberna-
torisjaduenit. Hanceius vxor.de qua,difce-

Z dente

266 lOANNIS EVSEB

dentecuin maiito , mencionem aliquando ,
feciraus honoracam,apud fehaber. Aigui-
mus pretiofam neceflario efle debere , quse
tanti conditit inea margantarum mulcitu-
dine, vbinoniam iingula:coernuntur , (ed
libratim,&r quando tcnuius,viiciatim . Ne-
que Venecus ilie mcrcator Pauiinam ma-
gno emit in Oriente : incidit demum in
tempora huiufmodilafciua, propterea non
defuii helluo margariteus. De conchyli-
bus pauca nunc dicamus.Non prxterit Bea-
tituainem cuam , Ariftotelem PHniumque
Ariftotehsin hacratiocinationeiedatorem,
varia renfifle de margaritarum generacio-
ne. Igitur hi pedem &L vna in re tantiim ii-
ftunt , nihil aflentientes inrehquis , neque
quod pelago vagentur,nequevllo vmquam
lempore moueancur , ex quo natas func ,
fateri volunc. Efle in maris fundo praca,
gramen chymofum gignentia,volunt, &ea
le vidifle affirmant;generari,ali,coalefcere-
que ibi, &, vt in oftreis videmus,circum fe
multiplicesnatos nepotefque procreare, in-
quiunt: neque marinorum canum commer-
cio deied?.ri conchylia, neque vno efle, aut
tribus , &: quandonumeroflus , quatuor
vnionibus contentaprardicant, cenium vi-
ginti vniones fuiflevno conchyli repercos
in infularis Reguli priedijs , quos Gaiparip-
fe Morales Dux, sicotnmilitones eius dili-
genter annumerauerunt : Regulo naraque
placuitnoftris pracfentibus pilcationem fie-
ri pervrinatores fuos. GaUinae loculis, qui-
bus oua generantur innumera, conchylis
matricem comparanc; &flcenici conchyia.
E labijs prodeunces margaritas, -vt macuras
&: iam genitricis ofcitantis aluo egredientes,
reperiebant has; alias fubfequentes, vt par-
uo (ucceflurointeruallo foluercntur, & ipfl
in ventre medio claufas efle margaritas a-
nimaduertebanc , quopriiis nutrit:^ coale-
fcerenc, veluc fugens vberamatris in aluo
infans, priufc]uam e latebris vceri vnio mo-
ueatur. Eifi quas interdum conchylia, vci
egoipfe vidi, oftrea indiuerfis marisOcea-
nilittoribus arena inuoluta in lictore quis
videric , earaptata efle tempeftatibuse fun -
do dicec , non ipfa vitro veniflc , quod rorc
nicicio matutino candefcant , quod turbido
flauefcanc , quod fereno caelo gaudeanr,
quodtonante torpefcant, & ceicra huiuf-
iTiodi, non funt ab his litterarum ignarisad
vnguem quiieritanda. Pingui res tradanda
Minerua , maiorestamen margaritas iaceie
profundius,mediocres altius,minimas in fu-
percilio, farentur , fed a ratione reliquoru m
dcDjant. Non eflein infeda bellua torpen-
ti rationem hancarguunt, in animo flc, &
induftriahalituquc vrinatorum grandiores

I NIEREMBERGII

propterea non vagari, fed creari, nutririque
m profundiori loco, qudd pauci, quodque
raro audeant vrinatores adeas legendasacl
ima {efe immergere, tum polyporum meiu
iricer conchas venatus causa vagantium,
quia funt carnium concliarum auidi , &:
monftrorum formidine aiiorum-tum etianj
nedeficiant in iongo tradu halitus. vnde
datur conchis protundi maris hofpiiibus
crefcendi copia:quoquegrandiorconchaeft
annof orque , eo ferunt in eius capaciori
vulua maiores generari margaritas.propter-
ea egradioribus paucas adipiicuntur.Emif-
fasin profundum maturas,putant elcasfieri
pifcium:recenter namque foltat^,mollesefle
credunrur. Difteruntetiam hi a maioribus
in tympano.Negantefle vnionem, quilenc-
fcens conchsB^cohsereat; fcd eflein concha.
ipsa verrucam, quae lima rafa , vna facie ro-
cundalucidaque contenta flt,nec pretiofain
quidem , puta quas naturam conchylis ha-
beat, non margantx.PatiappeliacHifpanus
tympanum . In fcopuhs ie aliquas vidifle
conchastatentur cohaErentes , fed raras ac
minimevtiles.Ctedendum elt,InQicas,Ara-
bicaiqueac Erythiasas , aut Taprobanicas
conchaseoregi orci^iie , quo fcriplere viii
adeo celcbres, neqiie horum fentencia peni-
tusabijcienda eft j puta qui longo iamteui-
pore in hac agicatione verfati funt. Adijcio,
Regibus Barbaris conchyUa vnionum ci-
bum fuifle laudatiflimum.

CAPVT LXV,

De pifcatione conchyliortmi,

ORientales diuitix notiflims funt. Dc
vnionum pifcatione commemorabo,
quasnofter Petrus larricus prodit , cum dc
ora pifcaria loquitur. Menfe Martio vel
Apnli oras huius incolse , quos Parauas di-
cunt (^hodie parneomnes Chriftiani func)
aliquoc fuorum vrinariin maris fundoco-
gunc, deceduros quo in loco maior iit con-
chyiiorum vniones continentium copia ;
func enim hoc quam ilioloco pkues: pro-
inde quotannis pilcandi locum mucant,
prout conchylia reperiunt. Ad locum igitur
defignatum (caphas conducunt , & firaul
vrinatores qui conchylia fundo cducanr.
Haudprocul inde inlittorcplurimaslonga
ferie cafas extruunt , in quas fe quiiquc
nodu & interdiu recipiat. Omnem huc (e-
cum familiam trahunt : vxores enim naues
armant , tum vt piicatores aduerius Barba-
rorum, pifcatum omnem rapere fatagen-
tiimi , impetus tueantur, tum vt Lufitanix
Regis vedigal gemmarum exigant. Rebus

com-

HlSTORIiE NA

compofitiSjpifcatorcscyrabis (qux plernm-
queodingeuta &:ampliiis) funem alliganr»
quem in aquas fundo tenus demittunt ; ne-
que enim vltra odo vlnas hic maris eft pro-
funditas. Qui vrinaturifunt , naresobtu-
ranr, &oleo, fumine, aliaque pinguedinei
vti&: aures, inungunt,caniftrlim de collo
bradhiove geftant , pedi vero faxum alli-
gant: deinde feniim per funes cymbis anne*
xos in aquas defcendunt. Ad fundum vbi
peruentum,faxum epededemunt,&: quan-
to polfunt ocyiisconchylialegunt, fcopuiis
(quibus finus liicfcatet ^ partim ad latus,
partimin profundoadhserentia. Tum fune
lignum dantjVt ab ijs, quiin cymba funt,
extrahantur : quibus egrcffis ingrediuntur
alij , donec vel cymba referta, vel nox pifca-
tumimpediat: tuncenim fuam cafam quif-
que fubit, & iuxta hanc conchylia coacer-
uant. Quindccim dieru m hic pifcatus eft,
qui in littore a Lufitanis incolifque aflerua-
tur. Sole vero tada conchyha aperiuntur,
ac tumquid ceperint apparet: in nonnul-
lis enim nihil omnino continetur, in alijs
margarit*E aut minores aut maiores * Etfi

TVKM LIE. XL 267

verogcmma oftrei fit carncindita, quod
tamen cadem aquaedudaputrcfcat auta-
refcat , fuus gemmam prodit fulgor , carne
confumpta educitur, qUa^ pro magnitudine,
rotunditate &: fplendore, item pro emen-
tium, huctum potiiTimiim confluere foh-
torum copiiij pluris minorifve diuenditur,
Vndequaque enim huc mercatores cotiue-
niunt plurimi , vt interdum ad fexaginta
millia pertingant. Vnde hoc littus quin-
qtiaginta leucarum longitudin-em conti-
net , &: oppidula tricena. Sterile alias fo-
lum eft, &; nifi gemmarum per pifcatum
ftaret , nullus omnino hic commorari
velit.

CAPVT LXVL

De oHreps magnis,

OStrea in mari Indico ita ampliantufsj
vt vnius caroviginti quinquepondo fic
ahquando . audor eft Pigafeta. Extendit ad
hbras quadraginra feptem in Regno Burneo
MaximiUanus Tranftiluanus.

lOAN-

m

268

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIET ATE lES V

HISTORIiE NATVRiE

LIBER DVODECIMVS.

f^DOMINA SERPENTVM, fiue TEVHTL ACOCAVHQVL

CAPVT PRIMVM.

De domina, ferpenttm.

o N fine nacurjB vfu re-
i ptilia (unc : nec rninus
maieftate Creatoris hu-
milicate lua exaggerantj
non miniis bonicatera
P^pefte llia. Scicpeflimis

Deus iuuare , fat vene-

nomedeii: liberaiem mcdicina opemeno-
xijsiftis vfi.irjiac. Exordium occupet atrox

genus ferpentum,Teuhtlacocauhqui,fcu do-
minam lerpentum Barbari vocanc,viperani
Hifpanij fiueob fimilicudinem capitis, fiu€
peftis. Anguishic quacernos pedesautam-
pliiis longus, humanum,vbi mediocriter
crafius ert, latus : dorfo cmincnti , viperino
c.ipite, ventre exalbo pallefcente, laccnbus
opercis, candcnribus (quamis^fafcijscamen
pulhs per incerualla intermixris: dorfum fu-
fcum eft, luceis tamcn hneis fefe in ipsa fpina
fecantibus infigne. Mulcaefunc eius ferpen-
tis differeti3e,non plurimum inter fe diftan-

lOAN. EVSEB.NIEREI^

tes,& i£lu mortem inferentes,nifi celerrime
pracfidijs occurratur. In fpiraSjirritatus aut
contredatus , acinacqualiter caput contor-
quet , (ed ita fibi vndiqj cauet, vt nuUanon
parte fe vindicet ab iniuria. Excogitatum cft
id:aliuraaremembra,terraqjobruere, &:ita
manerc donec omnino ceflec dolor,autmor-
bus fit curatus : profpero magna ex partc
cuentu.Per laxa fertur celeri cuifu,at per ter-
reftria planaque (quod mirum vidctur)non
adeo: ob quod Mexicanorum quidam a
vento nomen indidere , vocantes hoacoatl.
Quotannos natus eft , tot accedunt cauda:
perftrepetia fonalia, pofteriore in parte cau-
dx vertebraru m inftar connexse. Oculi funt
nigri, mcdiocris magnitudinis. Binos habet
fuperna maxillacaninos incuruos, quibus
iaculatur venenum : vtroque autem latere
orisquinque paruidentes fupernjE maxillae
infunt,fedqui facile cofpicia quolibet aper-
toore queant. Et iinuose graditur.Idus to-
to corpore hiantibus rimis fatifcit, & viginti
quatuor horistranfadisa morfu animam di-
citur agere. Apprehenfos cauda Indi , qui
eos venantur,tuto tenentappendentes : ta-
nien torquentes collum , perftrepentes fo-
nalibus , corpus illuc hucque iadantes, ac
nihilnon molientes, vt poenas de venatore
fumant. Narrant multi, qui eum ferpen-
tem dorai alere folent atque educare , an-
nura integrum durare abfque cibo vUo po-
tuque^ablciffumque caput decem aut am-
pliiis dies ferunt apud Panucenfesin femo-
ris craflitudinem ic longitudinera incredi-
biliter adolefcere. Norunt cicurari poiTe per-
multi, qui eos domi alentes habentinde-
licijs. Venenum iaculatur caninorum tubu-
lis ; caui enim funt. Nec defunt , qui affir-
ment,vruum parere,etfi fals6,quemadmo-
dumexaliorumnarratione conftat. Ciim
l£Efusirafcitur,f6naUbusconcuflisvehemen-
ter perftrepir, erigitquecoUum non fine ad-
ftantium timore: nec tamen mordet, nifi
comprelTus aut incitatus. Caninis in vfus
medicos feiuatis,pungunt Mexicani Medi-
ci collum ceruicemque, doloris capitis pla-
candigratia, pinguedineque aniraalisora-
niura tere nocentiilimi lumbos perunguntj
fedando illorum dolori , aliafque corporis
partes dolore infeftatas , ac difcutiunt ptie-
ter nacuram tumores. Edunt Indi eorura
carnes,ac veriflimum effe ftatuunt, corta-
lium carnibus efle prasftantiores , acguftu
gratiores. Linteoconuoluta quantum velis
tenui raroque, itatepefcit illa feritas , vt vel
apuerodeferri quoUbet citra formidinem
aut noxam vllam poltit. Aiunt caput huius
ferpentis alUgatum collOjinftar viperini,gut-
t\]ri morbido ferre fuppetias febrientibuf.
que medentur puncturje ferpentium dm-

B.HIST.NAT. LIB.XII. 269

nium, quibus natura appendet fonalia , hu-
mano ftcrcore duarura vnciarum pondcrc
ex aqua congruenti propinato,autcomman-
io picierl & admoto vuUiCri ,item cornicu-
lis cuiuidam arboris vulgaris nouo orbi cufis
atque applicatis. Eft ctiam huic malo con-
uenientiflimachipahojc. Prouenit incali-
dis locis Nouse Htipanix vbiquc fere.

Eft & aUus ferpens,tcutlacotzauhcjui quo-
que nuncupatus , quinque dodrantes inter-
dum longitudmem fuperans, &: humerum
craflitudme , nec diflimiUs alteri eiufdem
nominis tum forma, tum veneniatrocita-
te, prasterea etiam &c fonaUbus , in qux fi-
nitur cauda : fed huiuscolor puUuseft, ver-
gensinluteum , palUdismaculis (quodal-
teri quoquecontigit ) oblique fele interfe-
cantibus.Aiunteam effeveneni huius vim,
vtnonidu tantiim , veriim contaduquo-
que officiatjvndefortitum nomen.

CAPVT II.

De hiemonhoo Indtco^

HAbet nouus orbis fuum hasmor^
rhoum, ahucyadh didum , fimilem
teutlacotzuahqui , nifi quod fonalibus Ca-^
reat , maiorem hazmorrhoo antiqui mundi,
fed eiufdem veneni. Per omnes corpo-
ris . nieatus &; cicatrices perfundunt lan-
guinem morfi. Eftalius, qui etiam per iun-
duras prodige cruorem faciat. De Ko^ob
poftea dicemus.

CAPVT III.
De^diqmbm vipem Chiappa,

G^Enus viperarum Ghiappa nutrit ma-
[gnum, fimile putrido ligno, peftilen-
tem Ijpiritum quatuor narium feneftrisfun-
dens. QusEdam morfu equum intra diem
occidunt, fufo per omnes iunduras fangui-
ne. Sunt aliasVariegatse , aliae nigrae &: prp-
lixx. Quemcumque momorderint , peri-
munt:crc{cente Luna mitefcunt,decreicen-
te irritantur. Aliae funr pallidje , nigtis di-
ftindse Uneis , interftin61:*e maculis albis:
morfo ab ijs decidit per frufta caro. Alijs
tanta peftis fupereft ^ vt fi fufte contingan-
tur, fubeat virus vfque ad brachium. AUa;
huius funt conditionis , vt fi mordeant ma-
ne,triorfus euomens fanguinem pereat; fi
fub vefperum tamenjnon funt lethales. Vi-
fus ibi ferpensjin cuius vtero inuenti trigint;a
&: vnus fascus.

Z3 CA-

1

270 lOi^NNIS EVSEBII NIEREMBERGII

tegunt arena,vltimo efFodiut edita iam pro-
C A P V T 1 V. ^^' Nonminimapars perit inertia parentu,

comprefla dum exliumant. Barbari teneris
De ferpente armata, illis vefcuturjSd maiores pifces partim varia

fluuiorum alluuie diflipantur,flc prouifum,

IN litteris Patris lofephi Adei anro ne in immenlum iretfecundu malum. Oua
1628. narratur,non procul a Tuna Puma iunt anferinis magnitudine paria:fl faxis alli-
in quodam nemore,c.flelocum capa^em,in dancur , contundunturquidem , nectamen
quoaliquotabhincanniscoluberfueritma- tranguntur; cultellorecludiefl:opus. Sapor
ior bouma grofljtie. Longitudinis propor- qualismofchifemiputridijnihilominiisedu-
tiorefpondebat moli. Eius annona teftudi- tur:virello carent. luxta crocodilorum fau-
nes & ceruifopici. Qjiatranfit,adurit,velut ccs inueniuntur glandula; fabarum magni-
pubhcam viam veftigium fui reUquit , vlcra tudme,mofchum fuauiflime fpirantes, qux
vlnam exflccata herbula. Procul odorantur febres fedant,& extinguuc ; hic odorem fui
ferpentem mulx, nuUifque ftimulis inftiga- emictunt,mo{cho velcaftoreorcdolentiore.
IX procedent. Idem contigit canibus,fugam Nili habitatores dc crocodilo femina idem
retrorfum captantibus, cum primum excre- narrant. Anonymus Audor de Hifpaniol^c
menta anguis nare bibant.Sunt haectumuh rebus addic, adipemgenitaliumverum mo-
oflium eorum animalium , quje vorarunr, fchum referre,tam efticaciflrimiodoris,vtfa-
iieq fcrtentjpotius fuauem mofchi inftar ef- ftidium ciborum efficiat.-fe feruafle particu-
flant fpiritum.Quidam miles inuafit illum lam iam poft decimum (extum annum , re-
tormentis,fed irritisidibus, tamquam fi in centiflima fragrantia. Ventriculus beftia:
rupe impingeret pilula plubea. Arraatus eft ablutus,&: Sole exflccatus,deinde contufus,
conchisfeu laminis,qua£ manii exaequant. & fumptus,confringit renum &: veficselapi-

des,piomptiflime vrina euocat. Sed & illud
C APVT V de Niloticiscommemorandum eft, auesil-

las,qu£e dentes eorum mundant, albas efle,
De ca.ymane feu crocodilo. &paresturdo,in capiteaculeatamfpinam

eminere, vt fl beftia vellet concludere os, &
Mportunus Nilo,& celebris antiquis fa- vorare illas, cogatur vulnerato palato reclu-

I

bula crocodilus . Cocatrix vocatur ab dere vc elabantur. Non^ratiatantum ferjE

Haithono,Indi aquetzoallin,alij caymanem eft fecuritas auiculaium: alius pafler vifcera

vocanc. Addam hic dumtaxat miniis vulga- crocodili{ubit,8LCorroditiecur.Virgineain-

ria.Immanem hanc beftiamvfque ad fepteiii fulapluribus infeftabatur bcftijs^fic illos ve-

pafliis efle prolixam , imd reliqui crocodfli nabantur. Cafulam rimis &: foraminibus

vfquc ad tnginta pedes laminis proteguntur plenam apud flumen faciunt , in qua vigil,

innatis,vtpila; plumbejerefiftant. Dentium quicrocodilos proculconfpicere&exaudirc

ordo triplexillis,finguli trigintaquatuor c6- poteft; nam fame prefli e fluminibus& in-

ftant,pra:cer molares.A pueris Indorum tra- iiiliserepuntprazdiEcausatquanoninuenta,

hi ludibrio ad iittora per collum aUigatam, tam horrendum clamorem edunt,vt per di-

impotentemcaputnoxiecontorquere.Tam midij milliarisfpatiumcxaudiriqueat.Tum

facillime domatur,fi tranfuerfo occurfu per vigil excubitores conuocat ad id paratoshlii

latus inuadatur. Famelicus vefcicur faxis. deni aut duodeni longam arborem corri-

Lapides inventriculoreperiunturp^nedige- pientes, huicvafto animali obuiam proce-

fti & corrofi, qui in puluifculum redafti , & dunc (hiante ridu,fi quempiam illorum ap-

fumptijConferut lithiafi. Inuenta eft in ven- prehendere poflet adrepenti) atque fumma

tre beftix femina integra cu veftibus,quam agihtate tenuiorem arboris partem , quam

pridie vorauerac. Vincunt in ficcis taurum, aliiflime poflunt,in ridium eius adigunt, vt

vincuntur tamen in aquis ab homine. Indi inde ob inasqualicatem & corticis fcabritiem

cnim vrinantes ligant has beftias pedibus eximi nequeat. Crocodflum igitur in dor-

raanibufque,hoc pado extrahunr.Credo in ftim obuertentes,eius ventrem, qui mollior

aquis vinci qudd careant lingua,& ided fub- eft,clauis & iaculis feriunt & aperiuntjdorfo

merfinon commodeaperiant os patulum , enim, ob durasquibustedumcft fquamas,

neinfluentehumorefuftbccntur. Inflantur impenetrabiliseft,prjEfertim fi vetulus.HjEC

enim ftatim,& fupini torpent, tandem exa- eft apud Indos ratio vcnandi crocodilos , a

nimantur. idciicoextraaquam vcfcuntur, quibus aded molcftantur, vt nodu & inter-

aut emerfo capite. PijEidanonineademripa diu non miniis excubias agere cogantur,

qua ccperunt, deuorant : penetrant in alte- quam nos aduerfus infeftiflimos hoftes.
ram,vt fecuriiis fruantur raptu. Oua pariunt
vfque ad viginti odo. Primo die Luna; con-

C A-

HISTORI^ NATVR^ LIB.XII.

271

I G V A N A.

CAPVT VI.

De igmms»

AQuaticos colotes, quos Mexicani di-
cuncaquaquetzpallinj Haitini vocant
iguanas,alij iuanas,quae: multis diftat formse
&:naturiBindicijs acoloto , licec quodam
modo referant. Capuc & collum arietum
geruntrquinque dodrantum a;quant longi-
tudinem,{i caudam pariter rnetiarcqua^ re-
liquocorpore triplo prolixior eft, humano-
que humero inter vtraque crura craffior.
Digiti tenues func, & pro magnitudine cor-
porislongidimi-, brachiacruraquc craffitu-
dinem recens nati asmulatur pueri,ne dicam
jequanc. Venter candefcit ex viridi , & reh-
quum corpus fquamiferum eft: , colorifque
medij interargenteum & virentem.Vngues
funt mediocres , cauda proUxa, &:inextre*
mumvfque a pofteriocibus pedibus fen(|m
graeilefcens.Dorfo immmenr quEedam pib-
nasanguftas, & vnciam vna^ long^, fpiljlae
& protradsE ad extremum vlque caudse, h-
tet feniim fiant breuiores.CapuVfijpexne de-
forme &; horrendum eft,pr^durum,ac veluc
clauatum, ficut fuperior colU pars.Oculi ni-
gri,& mandibula inferior ca:iulea,e qua pe-
dec membranalata digitos quarernos, orbi-
cularis,tenuisjfquamola &c palearibus fimi-
hs j nonnulloquecirca exortum clauata in-
teruallo, pinnatave, a viridi in flauum colo-
rem vergens.Eadem mandibula cjeruleis te-
gitur laminis, rotundis magnifque, ac pra^ci-
pue alterutro latere vnica , quae noftratem
alTem dimidiumveargenteum,vocatum de-
narium, aequat amplitudine; coloreque&
nitore pifcium semulatur fquamas^ Alia
pr£Etereapaul6 minoreiuxta aurium fedem,
6c qu*x rutilefcat vehementuis. Orisridus
magnus eft,ac dentes pauci.Innocuum ani-
mal,&: aquarum incoIa.Ouaparit innume-
ra,grata guftui,optimique nutrimenti, velut
oi ipfa eius eft caro ( ita enim Vocare libet,
quoniam carnipotiiis quam pifcofo generi
limilis eft) quife puUis noftratium cortalium

minimeceditjfeu guftum fpedeSjfeu alimo^
niam. Vix eft, quiciim prmiiimincidat iti
hocanimal,timorem anuuo non concipiatjj
etfi alioqui mite innocuumque; aut qui fe-
mel deguftatum fumma non profequacur
aiiiditate.

Sunt etiamin hocgenere terreftria,quete-
pallin vocata, nonnihil tamen diftantia.co-
lore,& meliore atqueiucundiore ahmento,
fcdrehquanatura p^ene eadem : in quibus
o mnibus illud videtur mirabile , per terram
raptato eorum abdomine vel ventre,pin-
guefcere , ac fieri longe fapidiores. Calidis
verd regionibus degunt, vnde ad Mexica-
nam vrbem Quadragelimaliprascipue tem-
pore deferuntur.

Geceriim fententia Ouiedi praeterraitten-
da non eft.Iuana,inquit,animal dubium eft^
&:car6nefic,an pifcis^incertum : nam &: in
fluminibus ver{atur,&: arbores fcandit.Eam
obcaufam dubius fum, terreftriane inter
animalia,an inter aquatica reponere debea.
Serpentis autem genus eft horribile afpedlu
eiqui non agnofcaf.pedes lacerti habet: ca-
putetiam eiufdem formx,maius tameicau-
dam quatuoraucquinque palmos longam,
vel longiorem auc breuiorem ,procorporis
ratione : maioris corpus binos palmos cum
femiflelongum eft,palmumauc paulloam-
phiiscrafl^Lim.Paucaex hoc animantium ge-
nereeam magnicudinem fuperant ; eorum
autem,qu£einfraeam magnitudine, magna
eft variecas, fic vc paruis lacercis pares repe-
riantur.Secundiim dorii longitudinem Ipi-
nam habent dentatam,&r aculeis pra:ditam,>
dentes acutiflimos,&:gutturficislongum&:
amplumji a mento ad guttur vfque propen-
dens. Adeo taciturnu m eft hoc animal , vc
neque ftrideat,nequegemac, imo quocum-
que etiam loco alligacu m,nullum ftrepitum
edat,autcuipiam noceat,fed iftic decem vel
etiam viginti diesiine cibo &: potu haereat:
ii tamen prarbeatur , aliquantulum edec vel
excazabi (placentse id genuseft ex yuc£e ra-
dicefactum) aut herba, ahave requadam,
Anteriores pedes longi func , longis etiam

Z 4 vrjgui-

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

vnguibus prjediti, qualesauium vngues,fed
inHrmis,vmihilapprehendere poffic.Mcho-
riseft faporis , quam blandi afpedus : eius
enim facies adeoeft horrifica, vc nemo, nili
generofo animo prxdicus,expedare audeat;
nemoconcia ab eius manducationeabfti-
neat,nili qui eius manfuetudinem & bonum
faporemignorat. Ha:c aute animaHaadhuc
pufilla,tam celeri pedum motu per fumma
aquam, fluuios &: riuos traijciunt, vc nec
aqua impedire illorum natationem,nec ipfa
mergi poirint.Eamautem natandi rationem
obferuare lolent,donec palmum fintlonga:
nam eam magnitudinem excedentia,per ter-
ram infra aquara gradiuntur, quia propter
grauitatem natarenon noiunt. Generantin
cerra fecundum flumina &€ torrences , S>c
quafi aflldue inaqua verfantur.Eft igitur hoc
aninial, vt dixi, horribile, & terrorem initio
incutiens, fedboni faporis,praEferenduopti-
mis etiam cuniculis Hifpanis; ficvtChri-
ftlani, qui hoc animalfemel guftarunc,valde
aeftimare coeperint , nec pecunijs parcant,
quandocumque redimere poflunt. Vnam
tamen noxam afterunt , de qua multorum
querimonias audiui , illis videlicec , qui ali-
quando lue Venerea laborarint, fi huius a-
nimalis carnevefcancur, veteres dolores re-
crudefcere,tametfi iam aliquado fanati fue-
rint. In Americx concinence viuens, raspiiis
ex hoc animali manducaui, &C non contem-
nendum cibum elTe comperi. Eos autem,

quos meam hiftoriam his locis legere con-
cingec,edodosvolo(fi Indi defint,quos cou-
(ulerepoftint ) vt iuanse oua frigere volen-
tes, oleum auc butyrum non adijciant, quia
numquam peicoquere poflent , icd eorura
loco aqux momecum addanr: certum enira
id efle,expertus fum. Vnum porro animal
iuana pariet quadraginta,auc quinquaginta,
veleciam pluraoua,quae boni funcfaporis,
vitellumque &c albumen continent perinde
ac gallinacea oua, tenuiore autcm tefta func
praedita,& rotunda, nucifqj magnicudinem
non (uperanc.Gomara addit,caudam infle-
(Stere atqueconuoluere inftar venacicicanis
leporarij: cum pinguefcere, fi aluus in arena
fricetur. Anonymus ait,cum capiunc, dedu-
£to ritu oftencare dentes,fed innocenter.

CAPVT VII.
Dejerpente aqmttlijiue acoatl.

NOn eft fine asmulatione partus vipc-
ra. Acoaci dicicur ferpens aquacilis
(alij mioacoacl vocant , quod imitetur co-
lore fpicam maizij^ quieciam viuum pare-
re fercur. Dencibus paruis eft , & innocenti
morfu: longusc]uiftque dodrantes,poliicein
crafliis; tacnijs nigris& cyaneisalternisdi-
fliindus fuperne, inferne vero cyaneuseft:
capitis ftiperna nigra , inferna lutea j latera
cyanea, Inpaludibusregionum cemperata-
rum inuenicur.

MATER FORMICARVM, fiue TZICATLINAN;

C A P VT VIII.

De matre formtcarum^fue f^catltm?^.

TZicadinan feu formicarum macer dici-
tur ferpens, qui informicarucuniculis
viuic,&:eas (equicurcumforas prodeunt fta-

tis anni temporibus. Pulcherrimuseft om-
nium ferpentium,neccuiquam noxius. Mi-
nimidigiti craflitudinem a:quat,ac duorum
dodrantium longitudinem.Fafcijsdiftingui-
tur candidisrubrifquetrafuerfis&: alternis:
non viuit nili cum formicis , autalibiquam

rcgio-

HISTORIifi NAT

tcgionibus calentibus. Quod vero fpedat
ad medicinanij tufus appoiitufque ,dicitur
tumores practer naturam difcuterc.

Aliam quoq^defcribit matrcformicarum
Francifcus Hernandus, quauhtzicatlina ^p-
pellatam.Id nominis,ait,fortituseft hic an-
guisjquoniani cumformicis habitare foler,
eodemque antro degere.Dodrantalisatque
innocenseft, &c mimmum craflus digitum,
macuiifqucdiftindus cinereis.Vctre cyaneo
diluto ac velut tranfuerfis lineis nigrantibus
cinereifquevel fubalbidis fpe£tabili. Eft &C
aliuseode nomine/erpens,led colore igneo,
dequoahbi. Antonius Herrera de matrc
forraicarum fcribit,tubra effe, 1 ineis diftin-
6lara nigris , maculis interftindam albis.
Hanc pro lufu circumuoluunt Indi collo.

C AP VT IX.

De <tngue ceruino^ fuemacacoatL

ILluftris fenio macacoatl, feu anguiscer-
uinus, ferpens eft femoris &interdu hu-
mani corporis craffitudinejlongitudine ver6
vicenum quandoque pedum , maculis con-
fperfus fulcis vergentibus in nigrum , fuluif-
qucj ceruino capite, vndenomen,niiiforte
idcontigitob cornua , quaziam fenefcenti
feruntur nafci,accommodatiftima excitan-
dae Veneri. Prouenit regionibus cahdis, vbi
quo cahdiorafunt , eo in maiorem crefcit
amphtudinem.

Ahus quoqjcft anguis,ceruino capite con-
ftans, ceruinamque manfuetudinem cicura-
tus priefert,fed minor eft, macuhs hcet fub-
luceis 6c nigricantibusdiftinguatur.

C A P V T X.

De amphishiienis.

IN natura amphift)aenae,qu6dbiccps non
fit, vid6tur confentire Greuinus & Fran-
cifcus Hernandus. Vtriufque narrationem
exhibeb9.Greuinu|ait:Serpens,quemGr^ci
& Latini ad ipforu vmitationem amphifl^as-
nam vocarunt,a Galhs dettblemarcheur, vo-
cabuloexduobus compofito , vt Grxcum
quoquenomen,&quemadmodum decher-
fydro diximus,appellari poteft:fic autem di-
da eft , quod nunc in hanc nunc in illa par-
tem, hoc eft & pofteriore & anteriorem re-
pat,magnitudinevermem terreftre acquat,
nec e crafsa in tenuem abit , aliarum inftar,
fed quemadmodia verriies,a:quali eftcrafli-
tie. Hinc fadu eft,vt qui,quo in loco caput
eflet^exade diftinguere non poterant,& ex
vtraque progredi parte,ad modura nauigio-
rum vtrimqueprorarahabeatiu, eam vide-

KA LIB. XIL 273

rant, bicipitem efleexiftimauerint.Vnde et-
ia bicepsjVt Lucanus aflerit,di£la fuit: quod
tamen a veritate alienum eft; quamuis Gale-
nusipfeidem in hbrofuode Theriaca fcri-
pferit.Nam quemadmodum Ariftoteles de
Generationcanimaliu refert,caufa,obquam
ferpens aliquando biceps vifus eft , alia non
eft, quam quod quandoq-, natura monftro-,
scagitjpraecipucin animalibusqu^ vno par*c
tu.plures fxcus edunt , & ciim duo auc ttia
germina (e continguntinuicem,corpus cum
multis capitibus vel cruribus vel alis .prb-
creabunt.ExhacAriftotelisiinteciafequicur^^
eum nequaquaduo capita ferpentibus, nifi
quatenus monftrose, hoceft, prasternatur^^
inftitutum & communem confuetudinem
hoc accidct,attribuere.Greuino inchnare vi-
detur Francifcus Hernandus.Maquizcoail,
inquit,quem alij tetzauhcoatl vocare cofue-
uerunt, feu anguem abufus , qudd rard auc
per miracuhi videatur ab aliquo, fefquido-
drantem longus eft,ac minimi digiti xquans
craflitudine,coloris argentei,nitidt, ac veluti
tranftucidi; invtramq; pariem,vthbet,gra-
ditur,ecfi capite vnico infignitus.Amphisb^*
n£B antiquomm fortaflis Ipecies. Eft & alius
anguis, eode nuncupatus nomine,nonmo-
dd ancipiti inceflu>fed capitibus quoque bi-
nis,quem adhuc mihi nonlicuit videre.nifi
fortaflis isde quo diximuseft,quemconfpe-
ximus Itztoluc2c, Nihilominus ahquas am-
phisb^nasefle bicipitescredo:na & hic Ma-
trici a diligentifli,|iaD mtxixx ftudiofo Corta-
uilla accepi,inuenta a fe efle amphisbasnarri
duplicato omnino capite,a fe diligentiflime
obferuatam. Scribitquoque Antonius Her-
rera,inChiappainueniri ferpentes bicipites
duorum dodrantium,formam Tau referen-
tes.Fundunt peftiferuvirus.Necfolum mor-
(us perit,fed qui calcauerit terram qua pro-
xime irrepferat. Dequibufdaamphisbasnis
fertur vno ore fundere virus, altero antido-
cum. Dubia mihi hazc hiftoria.

C A P V T X 1.

De aguafen,

SVbita peftis aguafen ferpens , duas fpi«.
thamas longus dumtaxat, fufcocolore,
lato capiBeatquecompreflb : adeovetd le-
thali eft idu, vt intradimidix horae fpatium
interimat , decidente carne vulneri vicina,
ac mifere putrefcente. Verfatur montofis
locis editis atque arentibus. Alexicerium
eius pangaguafen , de quo inter plantas
Francifcus Hernandus. Nafciturin Phi-
lippicis.

CA-

274 lOANNIS EVSEBH NIEREMBERGII

lingua prolixa, tenui, bifida & nigricante,

CAPVT XII. quamvibratvelociffime,atrisoculis, &pro

magnitudine corporis amplitudiueinfigni^

^^^' busj&iridepallida.

PRodigi quoq, veneni otus eft. Quatuor

ferpenshic/pithamaslonguseft^ac pol- CAPVT XVI.
hcem craffustcaput eft paruUjVenter candcf>

totus vero albis &: nigris pundis ternifque U- -^^^ an£ue laqueo.
neis rubristranfuertim procedetibus diftin-

guitur. Adeo lethalis eft morfus , vt intra /~\ Vidam ferpentes ih prouincia Ver^-pa-

qiainqueautfexhorashominie morfum oc- V^cisinueniunturcralh:& licetlffie peftei

cidat. Amat loca humida vmbrofaque,6i non fine aliqua noxia.Mordent velud canes,

greflu tardo inceditiAggreditur occurrentes qua pertranfeunc alia animalia, Componuc

i'ponce,& nulla prius illata iniuria.Reperitur fe miro aft u in fpeciem laquei i Giim tranfic

paflira ininfuia Cubu. fera, ctiamfi fic Geruusj itMpUcant , deinde

gluiiunt quaj funt venati,

CAPVT XVIL

De angue pupidoj fue c^nafthtoatL

quacernosaut quinospedes, necpoUice \ yf Irafpiritusviscanauhcoatleft.Homi-

CAPVT XIII.

T)c dopom.

PRoxima peftis in dopOne ,qui longus
quacernos auc quinos pedes, nec poUice \ /f I
criflior. Diluco virore vniuerlum eiuscor- 1 VXnis^quaccraflicudinenT,eumdemque

puscingicur,fi caudaexcipias,qux fufca eft. duplalongicudine excedit. IncoUcfaxa an-
Caputeft magnu,&:o5:angula figura, vfque traque>&occurretibusanimaUbus,ad fe cra-
ad oculos,qui (unt nigri,nigraque iride &: te- 6l:is halitu,viditat. Accidit aliquado,vt Indi '
nui circumdati,a quo loco fenfim extenua- iter agentes infederinteijratitruncuefle(taca
turadvfqueosjquodlongumeft & fimum, efteius vafticasacq^ ftupidicas)necimellexc-
fex armacum fuperne deniibus, ac totidem rint,quam inftabili terrific^c[5 fediinftiteiint,
inferne, praeter alios minores. Lingua ni- donec angue fenfim praeterlabete,perteiriti
graeft,tenuis &: mobilis.Intradiem vnicum furrexerint.Innocenstamen efledicitur , ac
mortera infert,corpus fciUcet vniuerfum at- nullo pasne noxius morfu.Inuentus eft can-
tollit in tumorem. ReroeaiiQ eftalexitefium tushic colobrus , vc o6to & decem milices
pangaguafen. " confederincin illo,crabem aliquam effe pu-

tantes. Vocant Hifpani hos angues cuU'
CAPVT XIV. ^r4if^^?^4if.Ceruis infidiantur,occultacifron*

dibus circa vias qua cerui folent tranfire*
De attaligato» Ciim prope accedit ceruus,vi fpiritus fui at-

trahic adie vt magncs ferru,nequeunce cer-

NEque innocens attaiigatus eft,licetin- uo euadere auidum oscolubri(carent hoc
ops veneno. Paruulus hic anguis, ne- imperio in homines.) Detentum halitu cer-
que penna: anferinae excedit aut craflitudi- uum compleduntur , circumcompreflione
nem aut longitudine. Cenceni femper plu- extinguunt,deinde adlambunt,&faliuafua
reTveoffenduntur,neque vmquam afefein- Unentes praeparant & condiunt Vt faciUvis
uicem feparati.Veneni expertes,fedaUasad- glutiant ,aUoquipilorum afperitas impedi-
eo perniciofi,vtaggreflidormientem,fifortG mentoeffet. Paulatin^cxfuguntiHum ince-
quemquareperere, nullaarteauelUqueant, gruapedibusvfqueadxaput; quodquidem
donec tandem hominem interemptum icti- propter cornua deglutire nequeunt, fed do-
bus hinc inde illatis , tocum abfumpferint nec pucrefcac in ore deferunt.Accidic inrer-
acque deuorauerinc. 4um , vc formicas paculunxos eius colubri

« fubeant,eum.que interimantjvlcifcenceshoc

C A PVT XV niodo ceruicidam. Hoc genus venacionis

his ftultisanguibusindulfit natura,alioqui
De angue fventi, nulla prouidentia eilec canca; ignauia*. Toca

oeconomia & cefus huius anguis eft fpiritus.

ECacotl feuanguis venti dicitur ferpesTex Vifcachasfgenus funt dafypodumjex an-
(pithamaslonguSjbinafqjvnciascraflus, tris fuisatcrahicanhelitu. Exemplu aliquod
innocuuSjdentibi^is paruis, vencre argenceo, arcanse iftius violencia^in buionibus aliqui-
lateribus acdorfo lineisfepcemcandidiSjlu- bus magnisvidimus. Vi quadam fui fpiri-
teis,cyaneis &:nigris akernatim incerftin(5to, tus in os contrahunc aues & aniraaUa. Per-

dix

HISTORIiE NATVR^ LIB.XII.

27$

XILVS MVCRONATVS.

dix in cumfd.iii riaum mic , quafi fponce ACALTETEPON^feuMONO-
u-ec ; icem & multela paruula alcenus fauces
fubiuic.

CAPVT XVIII.

De.bitin ferpente.

INcola moncanorum locor um bicih eft,
afpedu ferpens cerrifico,nigris pundis, ru-
beis ac candidis,viculino capicCjampla f ron-
te ad vfque oculos j qui nigri func lucidique,
fed virencicircumdaci iride , ridu oris ma-
gno, munico mulcis 6c acucis dencibus,cani-
nis quacernis , digicum prolixis , iefe mucuo
inuicenx excipientibus , quacuor vlnarum
longitudine&: craffitudine hominis. Con-
fcendic arbores,vnde fe vibrac appenfus cau-
da. Rapic boues & apros,& alia huius generis
animalia , deuorans ea quandoque incegra,
ex hocvenacu viuens.Amacinfulam Cubu^
vifufque eft in infula Lucay a milicibus Hi-
fpanis,cum vellenc naues exonerare.

C A P V T XIX.

t)e lacertps Indicu.

COnuenere Mexicani,inquic Francifcus
Hernandus , lacercarum innocencium
vulgariumque difFerencias omnes, quafque
feruencium regionum incolae cueczpallin
vocant,tecoixin nuncupare,venenacas ver6,
quie in fepas,Chalcidicas,fepedonefve qua-
drupedes referri poiTentjauc citra veneniini
aliquanto vulgaribus maiores,nerape lacer-
parum genera^qu^ mulca apud ipfos nafcun-
tur, acalcecepoii. Venenacarum cria adhuc
apud nouos Hifpanos ofFendi genera,mor-.
li"usnoxij,fed minime (ii cempeftiue occur-
ratur ei) lethalis : quaruin duae priores ma-
gnicudine,forma& colore conueniunt, fed
pidurarum diftinguuncur varietate. Altera
namque lureis cantum ornacur fphaerulisjin
fufcum candidumque inclinacibus coloremj
alcera vero candidis lineis in redicpdinem
procedencibusluceifque,&£ fecundiim tranf^
uerfum fufcis &: pallefcentibus e candido.
Poftremu genuspeculiari|nomine tetzauh-
coatl,qu6d raro pccurrat, nuncupatum, ac
prorfus a tetzauhcoatl ferpente diuerfum,
paruulodc pasne tiullo,fedlethifero (vt fe-
runt) raorfu. Oranium eft minimum, fufci
coloris infuluum inclinancis,fed cauda ma-
gna ex parce cyanea. Eft & quarcum genus,
ita vocacum, non quod venenacum fic (eft
eniminnoxij morfus ) fed quodvenenacis
maiufcula corporis mole videacur refpon-
derejcumceceravulgaribus iacercis prorfus
finc fimilia.

C A P V T XX.

De mo72oxdo mttcromto*

CEcerum afpedus potius quara virus
horrendum fecitacaltetepon,feu mo-
noxilum mucronatu. Alij temacuilcahuya

dicunCi

276 lOANNIS EVSEBI

dicuntjHifpani fcorpiiuTi. Lacerti genus eft
coloto liunle,duas longum fpithamas, pro-
lixa cauda,breuibus cruribus, lingua, quam
incerdum verfat,rubra,lata ac bifida, toruo
capi!:e,inceliugrauitardociue,(Sd crufta inte-
dum dura , fuluiscandidifque pun£lis,par-
uulas margantas imitantibus,aut lithofper- .
mi femina, variata,qua£ a crunbus pofterio-
ribus , vfque adexcremum caput, in varias
^igerunt formas ; ab eifdem vero ad extre-
mum caudx in lineas, anulis fimileSjCingen-
ces tranfuerfim corpus per interualla, etfi
fuluaelon^sEiintnumerofiores. Huius ani-
malis morfus noxius eft , fed minime letha-
lis:quo fit, vt vifu quam idu fit horridius;
necquemquam impetat,nifi la^fum & con-
citatum. Lumborumcato ingefta,duorum
obolorum pondere , Venerem mirum in
modu dicitur excitare,neque ea in re fcincis
cedere : cruftam vero fcorpionum aduerfari
morfibus. Necdefunt Gentes ,quae arcus
fuos eadem operiant muniantque, putances
ita venenatorum animalium noxiam natu-
ram he betari atque cocrceri.

CAPVT XX L

De tapayaxm.

ADmirandam hanc beftiam ad laccrtsi
difterentias retulit FrancifcusHernan-
dus,quamquam orbicuiari pajne pianoque
conftec corpore, ac raia' quadacenus forma,
ni ionge minor efletjnec vnciasquatuorlon-
gicudine aequans auc lacitudine. Cartilagi-
neum autem eft, & multis variatum colori-
bus. Gelidum fcmper tadu repertum,tardi
inceffus,ac raro mutans iocum,etiam con-
tre6tacum atque apprehenfum-,fed capuceft
duriffimum, & quibufdam clauacum hor-
renfque aculeis corollae modo difpoficis.
Gaudet ab liominibus apprehendi,manibus
geftari eontredarique, placida quadam (e-
curitate ac tranquillicate immobiiis, quam-
obrem amicus hominum ab indigenis nun-
cupari folet. Iliud eft in eo mirabile,& nuiii
alij (quod fciam ) commune, compreftis
vexatifve oculis aut capite, autparum in-
dulgenter tradatis , fanguinis guttas inde
elFundere , aciongiiis iacuiari, quaiis detra-
hi foirt ab hominetemperatifiimo , &fa-
na fruenti valccudine : canco incerdum ira-
pecu, vc ad trium paffuum diftanciam con-
tingac reieclarik Siccacum hoc ad ignem,re-
daclum in ia;uorem, & fumptum,ex vino
auc aqua drachmae vnius menfura, morbo
Gallico &:doloribusabeoeuenientibus ma-
gnopereauxiliari foier.quod muitis certifli-
rnifque expeiimetis eft comprobacum,eua-
cuata morbicausaperfuperna infernaque.

I NIEREMBERGII

ac demum euocaca vrina permixta pituita^
alijlque longis crafiiflimilque filamentis.
Viuit m moncibus frigidarum regionum,
vbi paffim offendicur.

C AP VT XXIT.

De cuti.

APud Totepecenfes innocens lacerta .
cuci dicitur, mediocris magnitudinc
albo & nigro variegatur. Praccipuum illi eft,
in pofteriores pedes fe attoliere , & anguipo
ritu fibiiare.

CAPVT XXIII.
De taletec.

Dlcuntur taletec paruulac laccrtae.viuunt
in platanis aut aedibus , meiiores in
placanis. Hifpanicis func formS fimiles. Fu-
IQX&i. nigris oculis. Afthmati opitulantur,
fi extra6tis vifceribus conuoluantur rizo ac
pariter inciudantur piatani foiijs intextisin
iifceila, atque itaex aquaeiixx cum faie&
jgni admotae ,donec rizum perco£lum fir,
tandem manduntur.

C A P V T XXIV.

De haro coloti genere,

HArus quoque lacerti genuseu, femo-
risasquans crafficudinem. Caputde-
cem vncias iongum, inicio iacum, fed quod
definat in acuminatum os. Quaternis in-
cedit pedibus , veiut quaquetzaili Mexi-
cenfe , cuius eft fortaflis fpecies, eidemquc
perfimilem caudam geftat, &:lento quo-
que incedit gradu. Verfatur in arboribus
natis iuxta riuos , aut dulcia flumina, ne-
qlie defcendit ad iunceta , nifi ciim fefe
conatur vendicare a Solis iniuria. Vena-
tur galiinas , quando celeritate nequit, ma-
liciosa quadam & aftuta arte. Coiludens
enim iiiis,volutatur lolo , atque adeo rapit
improuifas, natiuaquadam fimplicitatead
eum accedentcs. Nafcicur inPhiiippicis.

C A P V T XXV.

De lacertd foporiferd.

QVeczpalcochicon dicitur aiia lacerta, a
perpetuo fopore.Huiuspuluis fi fuma-
lurinaqua drachma: vnius pondere,mire
confert euocando fudori.

CA-

HISTORI.E NAI

CAPVT XX VL

De cantore Uccrta,

TEque dicicur laceita, inilbmibus raon-^
canifye locis oberrans,&: incerdum-ec-
ia^m in pauicacibus lignortlm aut arundi-
num. Dodrancaliseft ,oculisparuis i nigris
ac lucidis,& fulco prsedica colore. Expurr
gat, ciim libec , cancoresimicaca , gucCurj
mox can ic fonacque chacon , vnde et-
iam illi obcigic nomen; ( funt enim qui
ita vocenc ) 6c tandem veluc cancu delaf-
-iaca conquericur . , Paracur ex huiufmodi
animalibusf Jechiferum ad inficiendas fa-
giccas venenum , coxicumve j inclufis. ar
rundinum internodijs niox pun6tis , a-
.difque in rabiem , donec morcem ob-
cant ; acque ita demui;» f^ruiii. knieper^
undis, fagiccis. . . , -

CAPVT XXVIL

i)e hnfone Indico*

MOdici veneni,immodic£C magnicil^
dmiseft bufo Indicus , aquaqua di-
ftus. Mediocresgaleros exxquat : inueni-
tur in calidis regionibus,& fub maris vtriuf-
que litcora.

CAPVT XXVIIL

De rubetis liHetamacolm*

DE natione tamacolin feurubetarum,
hxz habet Francifcus Hernandus.
Plurareperiasapud Nouam Hifpaniam ta-
macolm , rubetarumve genera , diftantia
inter fefe colore , magnitudine, & veneno.
Qu^edam enuTi maricimorum locorum in-
col^e , venenacas funt , &: fcutis mediocris
amplicudinis , vmbellifve iimilitudine pa-
res. Aliiefuntmediocris magnitudinisjfed
non vfque adeo monftrificx , & venenatse,
inregiombus c;alidis tam frequentes , im-
brium prxcipue tempore^vt vix pedera
figas , quin aliqttam calces. Alix vero lon-
ge minores , expertefqueveneni. Qujedam
lunt acrx , nonnull^ fufcac , acque ahse
virences. Reperias quoqueincerranasnon-
nullas nigras, acque adco ita rubetisfimi-
les , vt horreas illarum afpedum; edules ta-
nienac expetendas, ob gracum probatura-
quenucnmentum.

'VR^ LIE. XIL 277

CAPVT XXIX.

De ferpente raro,

PVfillitasfua nobilitauit tetzauhcoatl feU
ierpentem rarura. Minimus eft colu-
ber, &;.tamen morfu lethalis:vixenim qua-
cuor vncias longicudine a^quac, auc pennani
anferinam cralfitudine. Vencer rubeus ei\^
pundis nigris diftindus , & dorfum ful-
uum eiufdem coloris pun^Jtis variatum*
Frigidis r.egionibus familiariseft , fiue edi-
t£B fint fiu^ huiniles , adeoque ipfis Indo-
rum tedis.<a;rAv ; '

GAPVT XXX.
De ferpente ocnlipeto.

EGregiura cupidinis fimulacruraftatuic
natura in venenato reptili oculorura
iufidiatorei Hoc ingeniuin amoris ; oculos
primiim petit. Virulentuseft, necvlcraccE-
num afTurgic.Texminani dicicur,feu ferpens
inuolansoculos : (erpens prxlongus &: ce-r
nuis,cuiufmodieciam capuccernicur,vencre
liuido,ac fufco dorfo. Sunc qui micoad vo-
cent, quoniam fagittae fit fimilis. Vibrat fc
exarboribusin homiqes , &inhominura
oculos iaculatur.Iaculi cenietur fpecies:nam
tametfi craffitudine cedat, miru in modum
fimiliseftproprietate&natura : reda ince-
dit,corpus in fpiras minime conuoluens,
Nafcitur apud Quanahuacenfes.

CAPVT XXXL

De ignitts ferpentih^f fett tleoa.

IMmifitDeus incontumacemlfrael igni-
tos ferpetes. Qui fuerint,dubicatur.Cer-
te in Nouo orbeinueniuntur ahquiita ap-
pellati,quorum defcriptionemex Francifco
HernandojVt plura alia,exhibeo.Tleoa, feu
igneus coluber, anguis eft fefquidodranterai
longus,acdigitum crairus,fquamisalbis,ni-
gris,fuluis fufcifque diftindus.Caputeft v^-
perae noftratiscapicifimile, caudaque iux;ta
finem fubito atcenuaca, interualloc[5 biniani
tantiim digitorum , quaedefinitinibnaha,
Lethaleminfert morfum,vrentemqj, vnde
cuenit ei nomen.Cu incedit,in latera vtrim-
quefe conuoluit, aclento procedit greflli.
Contra eius morfura aiunt conferre tufam
radicera herbae, quamvocantamola. Idem
audor fcribit de thecoatl fcu ignito ferpen-
te : Colubereftfex dodrantum menfuram
adolefcens, triumque digicorum crafficudi-
nem. Viuic raontanis locis, & lethalem in-

A a ferc

V

-275 lOANNlS EVSEB

fert morrum : coloteftfuluus , fed dilutior
circa venCTem,ac verges in cinercum finuQ-
sc inceditjin vtraq^ felc l-atera contorquens.
Viuit in montibus Tepoztlanicis.

CAPVT XXXII.

De ferpentihus fanguinei^*

SVnt tamcn alij ferpcnteSjqui afjjei^iu tc-
ferant ignem,odo pedibus longijColore
fanguinei , qui nodu inflammati apparenr,
vt ignisaUquisvideatur,quemadmodu An-
tonius Herrera prodidit.Scribit quoq; Fran-
cifcus Hernandus , vocari cumcoatl colu-
brum,quinodurnis tenebrisfplcndcat, qui
&letiter roorfu,quatuor longus cubitos,
brachium craffus.

CAPVT xxxin.

§uifuermtigniti ferpentes Scriptunei

OBuiaifta curio(itas,cum de ferpentibus
Indiarum igneis hiftoria tetigerimus,
qualefnam fuerint illi igniti angueSi quibus
Deus puniuit murmuratoresiui^opuli?For-
talTe finonfuerunthuiufmodi & aduenti*
tijjinnaticrant, quemadmodum erudite il^
lucidat Fortunius Licetus. Narn ex huma-
no corpore ferpentcsjiafci, plcriqucteftatur
fapientes viri.NeapoUtani Portac relatu legi-
tur , in Vngria iuxta fluuium Theifan acci-
difle, vt in multorum hominum corpofibus
ferpentes & lacerti,naturaUbus fimilcs, ena*
fcercntur, vt circitertria hominum milUa
(antiquorum IfraeUtarum raore)fic perijfTe
memoretur Bonamico infigniPhilofopho.
Scribit Galenus, in^Ethiopia) India 6cJE-
gypto montana na(ci in cruribus , & bra*
chiorum mufcuUs, atquelateribus vermes,
quos dracunculos nominant,quadoque ma°
gnos, nonnumqua verd minores,fpccicter-
IX vermibus fimiles,quifub cute moucntur
viui,nec quidquam moleftia: faceflunt, pro'
ceflu ver6 temporis ad alterumcius finem
fuppurari,aperin cutem,& dracunculi caput
eminere.HiCjfi curando trahatur,pr£efertim
quando rumpitur,dolores afFcrt yehemetes,
Siillapars maxime,fi quarelinquitur.Hifcc
confimilesaibitratur Vermes , quiinvcruc-
cum hepate nafcuntur.Pherecydem Syrum
copia ferpentum, ex eiuscorpore crumpen-
tium , intcremifle teftatur Pimius , licet alij
cum pediculisenedum afleuerent : fed ver-
mium ex cius corporeviuo emanantiu,alij
f ortafle minores pediculorum formam refe-
rebant,maiores alij fcrpentum atque hinc
orta /ctiptorum varietas. Confimili morte
plerique homines interiere leu vermibus,feu
pediculise proprijs carnibus cnatis erofi, vt

II NIEREMSKRGII

de Pherccyde Syrojac de SyllaDidatore t€-
ftatur Sercnus Medicus ita concinens:
Sed quu non fAueat fherecydU \fatA tvi-
gcedi?

J^uj nimio fud&re fuens-, AnimaliA ietrd
£duxit, turpi miferum tjua morte tulerunh
' SylU quoque infelix tali Unguore perefus
Corruitj^fosdo fe vidit Ab agmine vincu
Eidem SyU^ 6(i:Plinius profcriptioniscrude-
Utatem cxprobans,ait exitum vit^eum om-
nibus a fe profcriptis crudeliorcm habuifle ,
erodcnte fefe ipfo corporc, & fupplicia fibi
gigncntc.Idipfum dc Alemane Poeta,& dc
i>yrio,antc PUnium atqueSerenum teftatus
cft Ariftotelcs. Phoiius in BibUoihecacx
Agatharchidis libro quintode hisqua: funi:
circa Marc rubrum,agensde Acridophagis,
nempe de his qui locuftis viftitanr,fcribit in
hanc fententiam: Appropinquantefeneftu-
te, nafcuntur ineorum corporibus pediculi
alatijfimiles ricinis, paullo minores his qui
cernutur in canibus.Hi du£lo initio a pedo-
re & a vcntre,abfumunt brcui vna cum toti
facie fummascorporis partes. Illi principio
itaafficiuntur,vt quibus fcabies moleftaeft:
deindc fedulo fe ipfoslacerant.Cum autcm
morbus euafit ad fummum,& vna cum pe-
diculorum eruptione tenuisetia fanies pro-
fluit, intoler^abiU dolorum accrbitatemiferi
^fficiuntur. EtiUi quidem malifiuefucci,fi-
ue cibi , fiueaeris causaad hunc modum
pereunt. Hxc Photius. De his ipfis legendi
Ilint etiam Diodorus & Strabo. Diodorus
quidem,aflerens eadem fere ijfdc verbis,qu§
nupcrrime legimus apud Photium : hoc ta-
men addens, pediculorum vermiumqj ala-
torum vifu vaiiorum,fpeciehorridorum ac
turpium,tantamecorpore copia affluerc,alij
fuper alios tamquam e perforato vafe fcatu-
rientibus,vt delcri nequeant.Strabo autem,
diccSjvEthiopibus SyiUs homines finitimos,
qui ceteris & nigriores fint,5c minorcs,& vi-
tas brcuioris (raro enim quadragefiraum an-
num tranflcenderc) eorum (arne iam (non
in ferinamversA^si male non folum vetus,
fcd etia Xylandcr reccntior vertit interpres;
ncc in pediculos vers^,vt alijs placuit)fed;/»
faruos ferfentes verfa ^ vt Grasca verbafo-
nantjViuere cx locuftis,quas verni Lybes ac
Zephyri veheiuentiiis flates in ealoca com-
pellunt. Plutarchus in eamdera fcntentiam
ex Agatharchide ait : Circa Rubrum verd
maremorbo correpti ( vt Agatharchides
narrat ) ciim alijs inauditis accidcntibus
funtvexati , tumanguibus exiguis , qui
nati, exertis capitibus lliras U. brachia per-
dunt, & tadi rurium carnem fubcunt, ac
per mufculofa lerpentcs , inflammationum
vim intolerabilem excitant : idque morbi
genus priiis aut pofteriiis vllis alijs obtigiflc

ncmo

HISTORI^ NATVR^ LIB.XII.

ncmo comperic. Q^im plaiie feiitcncia A-
gatharchidc arbirroi kgideapud Moyfen,
Iiimnil DeiGhiomftam mlacris Licceris,6t:
cam ex pUcalle • Quod fanc miror non ob -
reiuallc iiec adnocailc m ru;i lacra Philofo-
phia docliflimum Valle{iiim,qui ex infticu-
to conlimilia ibi traclat argumenca. Ec re
vera decorpoiibus Hebrarorum viuentium
cxorcos fuilFe legimusin Teftamenco veceri
ferpentcs illos inflammatorios, quibus per-
uicaciirimam illamgentem Deus optinius
ad Mare rubrum anciquitus punire voluic:
nam facra Pagiiia hxc ad verbum habet io,
Numerorum opere,capite 2,1. Profe&i fkfit
autem ^de monte Hor , fer viam qiuz ducit
ad M.tre rubnm, njt circiimirent terra, Edom.
Et tizdere ccepit ■popithim itineris ac Uborts :
hcutmi}^ contra. Detm (sr Mojfen, ait : Cur
eduxijlt nos de Aegjfto, vt moreremur in fo-
litudine ? I)ee(l panisy non funt aquit: anima
noflra iam naufeat fiper cibo ifo leuifimo.
^ujimohremmifit Dominmin populumigni-
tos ferpentes , ad quorum plagas ^ mortes
flurimorum , venerunt ad CMojfen, ato[ue di-
xerunt: Peccauim^ts,quta locuti fmm contra
Dominum, ^ te-.ora ojt tollat k nohis ferpen-
tes. Orauit^ Mojfes pro poptdo, ^ locutm ejl
Dorhinm ad eum , Fac jerpentem izneum, ^
fone eum pro figno : qui percufm afpexerit
eum^ viuet. Fecit ergo cMojfes ferpentem ^-i
>ieum; (^pofuit eum pro figno: quemciimper'
cufSi aj^icerent , fanabantur. Sic fliis verbis
habent 'facrx Moylis hiftorias. Ac reuera
Deus exercituum intiraciflimx nationis il-
Jius peccatum punire voluic , ebs morbo
afficiens,quo ex illorum carnibus etiam
tum viuencibus exoriri iuflic paruulos fer-
pentes, ac Vermes vfque adeo mahgnos , vc
crudeHter eroderenc eorumdem membra,
tnagnamque eis afFerrenc inflammationem,
acerrimos ardenfiffimofque dolores incu-
tientem : vnde ignei iiue igniti ferpentes ab
efFedu denorainabatur.Huiufmodi plagam
afceleruvindiceDco perpefli func Hebrxij
cum antea & in i£gypco a Rege Pharaone,
& poft traniicam illum Rubri maris fic-
cisveftigijs admirabilem invaftadeferci fo-
licudine inaudicis ahjs afllidionibus famis
ac fitis eflenc vexaci, quod ex Agatharchide
retuiit Plutarchus : qui audor ferpentes a
Moyfe ignitos appellatos , aptiflime decla-
rat ferpentes inflammationura vim intole-
rabiiem per mufculofa corporisexcitantes.
Nequc inepte Plutarchus ex eodera Aga-
tharcliide refert id morbi genus,quo angues
exigui nati fantineorum hommum cor-
poribusetiamnura viuentibus , ac poftea
exertis capicibus extra cutem corporis hu-
mani, furas &: braciiia perderenc, &:tadi
rurfura carnera fubirent , ac per mufculofa

fcrpentes inflammationum vim cxcitarent
intolerabilcm. Non ineptc, inquic, idmorbi
genm friiisaut poUeriiis vllis alijs ohtigijfe
nemo comperit :quiA qux fuperius ex Piiotio,
DiodorOjatqueStraboneallata fucre,omnia
ex Agatharcliidis eode locoab eis Auclori-
busdefumpta funtj licet ilh. omncs morbi
huius ongmem in maU aut acris , aut cibi
aut potus uaiuram phyflce referanc , ciim
eam referre debeamus m paenam perpetrati
(celeris, quia mirabilitcr Deus vkionuin in-
gratiflimos illos Hebrcxos punire vokiit. Si
enim Pliotius ac Drodorusid morbi genus
ijs ex Agacliarcliide tribuerunt qui locuitis
vefcebaniur,quofc^ue finitimos i£iiiiopibus
afleriiitScrabo; etiam ilia Hebr<^orum gens
ex ^gypto venicns , cumin deferto prope
Mare rubrum finitima fuerit iEthiopi§,qu£E
aUquafui parceRubro aUukur mari,vrgente
fame in foUtudine locuftas eiitafle potuit;
quibus etia infeciisjex eodem popuio mulcd
pofteaexorcura loannem Baptiilam , prse-
curforem Domini,apud D. Marcum Euan-
gehftam legimus in deferto vidicaife. Nihil
aucem mirum efle debec,fi qu^profanifcri-
pcores e facris Litteris traniTctibunt in fuas
hiftorias , aUquatenus variata legantur : is
enim mos eft tranflcribentium vulgaciili-
mus. Eamdem fortafle luem Paulus Mgi-
-^neca, Medicus non obfcuri nominis , aii-
quando etiam defcribit,dicens : In India &
fuperioribus i£gypti locis dracunculi ge-
nerantur , feu animaUa qujedam lumbri-
cosincitantia, in partibus mufculofis , puta
bracliioi femore, tibiaj in pueris etiamlate-
ra fiab cute peri:eptant j 6c palara mouen-
tur , deinde cum diu extremum aliquod
dracunculi remanferit,locus fuppurat,&;cu-^
teipfius adaperta , initiumipfius progredi-
tur: ciira trahitur, dolores mouet, pr3Ecipue
abruptus. Hxc Medicusilluftris.Nonidcni
fane, fedaUud,huic tamen admodum fimi-
le morbigenus illud fuit, duduma Nea-
politano Porta relatum, quod Vngarosma-
le habuitjde quo non pigeat,qu<^ lobus Fin-
celius,Francifcus Bebeccius, ^CiEgidius A-
quila Au^toris relatione Chronici Chroni-
corum Policici ex Xubeaquenfe huc ad ver-
bum recenfuere. Anno,inquiunt, millefi mo
quingencefimoquadragefimo nono,in Pan-
nonia,cum viperseac lacerti in hominum
corporibus nafcerentur , raagna hoiiiinura
copia, ciim remedium deeflet, cruciacibus
ac doloribus multis extinda eft. Quidade-
mum ad Solem expofici, ferpences caiorern
naturalem fenciences euomuerunc , ac libc-
ratifunt: quorumomnium fane origovel at
Deo, naturalibuscaufis ad fupernaturalcra
vltionem naturaliter vtente,phyfica eiTe po-
tuit^ quin efiam fpontanea efle valuit.Hanc

A a 2, f or-

2Sa . lOANNIS EVSEBI

Forcunijnarrationem ampliabo Capite (e-
quenn ex morbo verminoib, cuius fortaffe
memineie potius aliqui Auclores quos For-
tuuius ciiauic.

CAPVT XXXIV.

De morbo uermum,

HJ^c noftrx naturae mifera conditio,
\\xc faruicia noftrifceleris, viuos poffc
homines exedi vermibus. Non erit mole-
ftu , fiobuia excurfione immorer paulifper
in narracione molefti huius morbi. Eorum
tranflctiham fententiam, qui circa regiones
Nigricarum , maximccirca portum &c ca-
ftellum de Mmanauigarunt. Inaudita res
eft, quod in corporibus eorum , qui hoc iti-
nere&in has regiones frequencer nauigant,
vermes nafcancur, praefercim ficircacaftel-
lum illud frequencer fefe contineanc; cum
quiance aUquoc annos nauigacionem hanc
fufceperunc,nihilhorudeprenenderinc , ni-
hilque de plaga &:affe6tione hac cognicum
habuerinc. Non camen apud omncs vermes
hi apparent,ncc eode cempore fefe exerunt.
Quidamenim citiiis, quidam tardiiisilhs
torquencur. Sic enim inuenias , qui dum in
icmereadhucfunc.eos accipianc, aUj perado
itinere;aH) poft menfium aliquoc , ahj poft
totius anni a reditu fuo decurfum illis infe-
ftantur. Suntvero eciam quida abeispror-
fus immunes, eciamfi aliquocies h^ec loca
frequencarint Nigritae jfithiopes ibi ha-
bicances ipfimecetiam lUis valde torquen-
tur, potiffimum tamenilli, quicaftellode
Mma funt viciniores.Nam qui vel ad vigin-
tiquinque milliariatantiim Septemtrionem
verfusa caftello hoc remoti iunt , dolores
hofce prorfus ignorant. Hiftorici veteres
multa quidem de hifce vermibus annotata
reliquerunt,fcribentesintef alia,vermes eos
veros efte,5£ vermium aliorum inftar vitam
etiahabere,nihiltamen de origine &;cau-
fis eojrum aflerunc, vnde nimiruin in corpo-
ribus hominum exiftanc , &vndc nutrian-
tur; quod quidem argumenco eft,veram eos
caufam a^que ac nos ignorafle, cum verifi-
mile fic,eos, fi vere hac de re cognitum ha-
buiflent,illud pofteris etiam communicatu-
ros fuifle ; nam & GrjEci &: i£thiopici fcri-
ptoreseorum mentionem facientes,incolas
quidem huius loci valde ab eis torqueri af-
firmant , fed circa cauiarum 6C propagatio-
nis eorum inquifitionem,vel pifcibus magis
muti deprehenduntur. Quinimo nonpau-
cos inuenias Dodorcs, qui probare conan-
tur, nec vermes eos veros efle, nec vitam ha-
bcre: qui quocidiana quidem cxperiencia fa-

I NIEREMBERGII

tis refutantur,exqua manifeftum eft,vcros,
naturales ac perfedoscos vermeseflre3&: vi-
tam verc obtinere. Sed & hoc admiratione
dignum eft,hancfolamregionem cum pau-
cis adhuc alijs , quarum loannes Hugo me-
minic in lcmerario fuo,huic malo fubiectara
& expoficam efle. Aliae cciam infulas omnes
in India Orientali&: Occidencali,quemad-
modum etiam in China,Brafiha,&: alibi fi-
ta;, vermeshofccprorfusignorant; &: quod
magis mireriSjipfam etiam fandiThom^ in-
habitantcs infula,qui locus tamen omniuni -
in toto mundo infaluberrimus habetur , de
hoc morbi gcnere nihil quidquam noue*
ru nt. Quod attinet vero ad caul as, vnde ni-
mirum hi vermes in humanis corporibus na-
fcantur,Nigritje quidem varias afFerunc,(ed
nullam vereconfirmare poflunc. Quidani
enim proucnire cos dicunc ex nimia cura
mulieribusfamfliaritate &: cofuetutlineialij
dicunf,ex certisquibufdapiicibus, quorum
quotidianus ibi vfus eft,eosoriri;vndcrepc-
riuntur,qui pifcibus in vniuerfu in omnibus,
qui iftis quidem locis capiantur,abftinenti
alij ex nimio aqu^e vfu eos procrcari afle-
runt,ncmpe exnatando &. potando:alij ter-
ramipfamincufant: alijvinode palmacau-
fam imputant; fed &! pancs, quoskankicns
vocant,aliqui hoc nomine accufant , vt vq:e
hic dicere poflis,Quotcapitatotfenfus:qui-
libec enim peculiarem fibi caufam fingir,
camque cctcris omnibus prjefcrt , &: pr^E
alijs iuctur,cumnemotamen fit,quiratio-
nes fententia^ (\ix vel in fpeciem ptqbabiles
afFerre poffit. Certum enim cft, caufas hafce
nullas efle, nec vllam ctiam veram caufara
dari polTe , ciim contrarium fxpe accideric.
Deprehenfutii enim eft,aliquos,quibuscum
Nigritis mulienbus nulla interceflit famifia-
ritas,quia pifcibus, panibus , vino palma-
rum ,aquifque marinis plane abftinuerunt,
lauando fcfc non oblcd:arunt , ncc pedcra
ctiam cx naui in terram pofucrunt , plus ta-
menavcrmibus hifcedoloris perpefTosefrc,
quam qui cum mulieribuscrebro conuer-
fantes, pifces panefqueeorum comederunt,
vino palmarum fefcingurgitarunt, deniquc
&: in terra & in aquis leie frequenter oble-
darunt. Prxfumitur tamcnomnium maxi-
me,cx aqua potabUi cos progcnerari, quse a
Nigritis redimitur,qui cam cx lacunis &: fta-
gnisfuis haurire & afFerre folent. Etfanefi
rem altiiis perpendere velimus , videbitur
quidem hanc veriflimara eorum caufam
cffc. Nam &; in infula quaz Ormus dicitur,
&; huic malo etiam fubicdaeft , qui a vcr-
mibustutieffe volunt,aquam dulcem,quam
bibant,ad ododccim faspe orgyins fub aqua
falsa exiftentcm , mcrgorum beneficio cx
mari extrahi curant. Verum quidcm eft,

quof-

MlSTORIifi MAT

quoftlamhoc malo non infedbos eiTe , qui
mulcum tamen aquas illius biberunc: fed hi
nauibusfuisin portu Aekvx ciuitatis fubfti*
teruntj & in portum Mourre ciuitatis vene-
lunt, vbipotiflimiim malum hool^ires fuas
cxercet. Nam qui ad Aekram ciuitattm Sc
loca vheriora commercia fua exercentjraro
hoc morbo corripiunturjquemadmodum
etiamNigrita: in hac ciuitate habitantes,pa-
rum vel nihil de eo cognitum & perfpedum
habent; cumecontra,quiad Mourram ne-
gotiationibus operam dare folent , malura
hoc euadere vix poffint. Nihiltamencerti],
vtut fit,hic definire de causa huius maH vo-
kimus, htem fub iudice reHnquentes. Qui
illis corripiuntur,dolorem percipiunt incre^
dibilem. quidaraenim necftarenecincede-
iCj quidam vero nec federe nec decumbere
poflunt: aliquiquafi exanimes iacer.t, qui-
dam in furorem aguntur,& vt vinculis tem-
peftiue conftringantur necefle eft.Sed & va-
rijs fefe roodis exerunt&: oftendunt:quidam
enim cum ingentifrigore & horrore, qui-
dam cum ingenti icftu &: calore prajfentiam
vermisalicuius deprehendunt. Quidacura
eo confliftantur, antequaidipfum fentiant.
Sic vermes ipfi fefe in aliquibus perexiguam
puftulam , apud alios per punfturas ruben-
tes, &: pulicuveftigia£cmulantes,oftendunti
In quibufdam cum ingentituraore coniun-
di funt , vt fub cute latentes cernere exade
poflis: apud alios pcr vlcera & carbunculos
erumpunt. Prxtereain diuerfis etiam locis
apparent, nempe in furis & pedibus,in gerii-
bus& poplite, incrurcjin brachio,in femo-
re, in inguine & fcroto , plerumque tamen
in parcibuscarnofis. Intenfiflimum autem
dolorem experiuntur,qui eos in partibus oc-
cultis accipiunt,neque enim vUo in loco alio
dolor ab illis magisexquifitus & vehemens
deprchenditur. lam quod ad curationem
atcinet , noneft quidemnecefle , vt,antc-
quam appareant, remedia eisadhibeantur,
fed quamprimum in corpore animaduer-
tunturjneceflarium eft vt a labore quis abC-
tineat, & adquietera fecomponat,idque
potiflimum j fi pedes eo infeftentur •, tunc
enim raotuscrebrior perniciofifliraus,quies
vero gratifliraa eft , & frigus diligenter ca-
ueri debet. qu6 enim quis magis quieti &
calori ftudet,c6curationem magis promo-
uet & citiiis hocraalo hberatur. Neque
ver6 etiam promotione alia , vtpote cutis
apcrtione, feftionibus, & alijs opus eft; ipfi-
rnet enim fibi exitura quazrunt,&: caput per-
forata cute exerunt. Ceteruracum eo vf-
que peruencrunt, vt apprehendi digitis pof-
fint, paularim extrahendi funt, donec fe-
quantur. Cauendum autem eft,ncnimis
cos vrgeas : vbi enim fubfiftunt , rcfpiran-

VKM LlB. XII. 28l

dumeft,& a vellicatione protrailioneque
abftinendum,donec ipfi fefe rurfusmouerc
incipiant: interim ver6 pars illa j quas extra
cutem prdminet, diligenter vel baculo im-
plicanda,vel alliganda eft, ne remeando
corporifefe rurfus infinuet. Quoties autenl
exitus ita promoueturj toties copiofa tabi &£.
puris materia fimul exccrnitur. Promotip
vero haec fingulis dicbus tentanda atque
reiteranda eft , donec prorfus extrahantur.
Intcrim tamen videndum,nc abrumpantur,
antequam exitum inuenerintj veneno enim
conftant prasfentiflimo & nocentiffimo,
quo infedum vulnus itaintumefcit, vtir»
magno vertari aegrotum periculo necefle
fit. Non raro tamen accidic , vtvno ex*
tradoaliusftatiraeifuccedat, &c peridem
foramen exitura fibi qu^erat. Quin etiatn
alij pluribus, alij paucioribus torquentur.
Quofdaraenim inuenias j qui decem vel
duodecim vermes fimul,& ex diucrfis cor-
poris partibus prominentes habeant , qui
quantum inde petcipiant doloris j quilibec
azftimare facillime poteft. Ad quantita-
tcm corura quod actineti ea quidem non
vniufmodi eft. Quidam enim inueniun-
tur veloirgyiara vnam in longitudine exce-
dentes , alij ver6 breuiores funt. Quidam
craflitie fua fides craflioresjEmulantur,alij
ver6 vix minores in teftudine , quinimo vix
tenuiora bombycina vel lintea fila afle-
quuntur &: attingunt. Nigritajquidem re-
ffiedia illis nuUa adhibent , fedexitum ip-
fis liberum relinquunc : quo abfoluto, vul-
nera fola aqua marina eluunt , quam il-
lis admodum conuenire affirmant . Vtau-
tem in pauca contraham,dolorhic tantus
cft, vc quis hoc iter abiurare,& locum hunc
in perpetuum vitare deberet potiiis , quam
cruciatum ab vno tantiim horum vermium
perfentifcere &: experiri. loannes Hugo
Lindfchottanus de his vermibus in Icinera-
rio liio fcribit, morborum omnium maxi-
th^ deteftandum ab his vermibus exiftere,
qui cruciatus exquificiflimos gignanc , ho-
mines in infulaquae Ormus vocatur infe-
ftent, &: ab aqua quam bibant fuu m ortum
habeanc . Alfaharanius ver6 quidam in
Praxi fua capite ii. de his vermibus ita
fcribit: Reperiuntur loca qu?dam,vbi in hu-
manis corporibus vermes nafcuntur: quam
ahbi paflionera bouina horainant, e6 qu6d
boues eiufmodi morbis plerumque obnoxij
deprehendantur.vermes enim intra carnem
&: cutem nafcentes fefe extendut,& tamdiu
oberrantes ferpunc , donec perforata cute
exitum inueniant. Curatio autem confiftic
in purgatione S>C excretioneabundantis pi-
tuicae fiue phlegmatis. Vulnera poft ver-
mium eruptionem butyrorecenti, cui falis

Aa 3 nihil

EVS£B

nihil admixtum Ct, inungenda funt , quo
dolor quideralinitur, &lanitas mirabiliter
promouetur.

CAPVT XXXV.

De tetzjuhcoatl.

TEtzauhcoatl ferpenseft trcs dodrantes
lor!gus,ac digitum craflus , cuius idus
peftilens eftjdorfum nigrum j ventercande-
fcens ex paUido,6«: rubefccns inferna cauda;
venter autem & cauda pundis nigris con-
fperfa, caput nigrum , ac torquecircumcin-
^um luteo. Remedium morsus eft, idum
locum fugere, fed comanfo priiis picietl, ne
venenum noceat prasiidium adferentibus,
quod etiam vclut egregium antidotum ad-
mouere expedit vuhieri ; necfoluni aduer-
fans illatjE noxx, fed ipfis quoque ferpenti.
busmfenfum&inimicum.

. CAPVT XXX vr.

De alatis ferpentibu^s. ^

ALati ferpentcsin Florida reperti , alis
eatenus inftrudi, vt pofle toUi c terra
&C volaredcmifse viderentur.Americus Ve-
fpueiusquoqueinuenit Indos pifcatores,qui
ferpentem alarura craticulae lignese ira pofi-
tum aflabant.In tugurijs complures eiuihiCH
diferpentes viuos habebant, quorum pedes
vincuhs alhgati, faucefq}funibusconftri<3:iB
erant, ne quid hominibus noxi^ inferrenr.

C AP VT XXXVIL
De dracone hjiede.

LVbet in aliumorbemredire, &inter-
mifcere qua: Philippus Pigafeta defcri-
bit in delcriptione Congi.Reperitur ibiani-
maibipes, ouis magnitudine , forma verd
draconis.-alatum enim cft,&:caudam habec
longam: caput quoquc oblongum,ore plu-
ribus dcntium acutiflimorum ordinibus re-
ferto.Carnibus crudis viditat.Cutis glabra,
quafl fub viridibus fquamis depida, Genti-
les idvenerantur pro Deo,6din hodiernum
diera raagna cura &: admiratione educa-
tur a Primatibus , qui propter vberem cx
oblatisprouentum,aliquando id populo.ad-
orandum proponunt.

CAPVT XXXVllI.

De ferpentibus Bxmbne*

NEc pra:tereundum filcntio, quod prz-
miicratUlc Aut^onSerpetes funt ma-

I NlEJlEMBEkGil

gnitudinis horrendse , {iconfcfantur cuHii
noftratibus, &L prxcipuc paluftres, quoruni
aliqui longitudme viginti quinquc , & in la-
titudine quinqu&fpitharaasexcedunt, Ven^
tretara(^paci, vttotumceruum, aut aliud
eius magnitudinis animal vnavice deuo-
rent. Exaquisegrediuntur pafti c6re-
deunt : vnde&ab incolis magnx natriccs
appellantur. Afccndunt quafuis altiflimas
arbores , in quibus vagabunda animalia
quafi e ipeeula contuentUr:& ybi ca victum
quajtentia acceflerint, fumma vi fe in ea de-
mittiint,atquc ita & morfu & mole occifa^
in fohtudinera aliquam vicinam traiSta, to-
tum cum pelle , oflibus & carnibus deglu-
liunt. Et faepms eiia accidic,vt cibo nimium
repleti,quaii ebrij rcddantur,& in fomnu m
maximum inodant; itavt pueretiam illos
octidat. Durat haec fatietasacfomnolentia
per quinque aui fex dics continuos , poft:
quos,demumexperre£ti , ad confuetas fuas
vcnationes redeunt. Pellcm ftatistempori-
bus mutant. AHquandoctianimiadilatione
excibonimio rugofam antcterapus exuuc ,
qu^inuenta,hommes in admirationem,beI-.
lug magnitudinfcm inde cognpfcentes,rapiri
Magni eius carnes toftas faciunt i£thiopcs^,
&gallinarum habentur mukiim delicacio*
res, fed vix eas adipifci pofllint,nifi ciim ali-^
quando nimio caloreiHcenduntur filua?, &
tum omnes, quaea fuislacubusaliquando
fuerunc remota, fcnaitoftje inueniuntur , 6£
in magins habentur delicijs. Viperx prajter*-
ca inueniuntur ibi adeo venenarse, vt morfl
ab ijs , poft viginti quatuor horas fummo
cum dolorc moriantur. Incola^itaque dili-
genter fe muniunt herba,quam eius antido-
tum efle norunt,

CAPVT XXXIX.

De Jerpentibns wedicmaltbus,

IDem ait: Eft ctiam ibi adhuc ferpenrum
gcnus, qui ciim omnium fmt vcnenatifli-
mijfacUlime , naturaetiam in hoc prxmo-
nente , euitari poflunt ; magno cnim incc-
dunc ftrepitu , vc ftatim cxaudiri& occidi
poflint. Bullam habenc m cauda rotun-
dam, quam, vt caput, concra febres & cof-
dis. horrores fingularem habere facultatem
autumant* Ad)jcio qujc Petrus larricus
narrat , vbi de ferpentibus Bambse loquitur.
Tota eius hiftoria haec eft. Sunt hic ctiani
ferpentes immenfse magnitudinis. Si cnim
ijs, quae ante hxc relatu eorum qui viderunt
fcriptis prodidere , fidem adiungere fas cft,
reperiemus hic qui vigmti quinquc palmos
longitudmc& quinque lacitudme fupera-
liunt. Modd in terra, modd inaqua dege-

rc

W perhibentur. Quoque commodius prx-
dam capcent>arbores interdum afcendunt,^
«quibiis magna vi in animalia, non inde pro-
cul parcencia,infiliunt : quae vbi occiderinr,
in filuarum conuehunc latibula , perotium
deuoraturi. Qui vbi cibis fefe ingurgitarur>
adc6 vecordes &: ftupidiredduncur , vcvel
puer occid^c . atque hic ftupor ad quinque
fex ve dies durare lolet. IncoiEe, li quem in-
uadete queunt,efui adaptant: nec minus il-
hs ferpentum quam nobis gaUinarum caro
fapit. Eft &: aUud ierpcntum genus adeo vi-
rulentum & noxium > vt li quem momor*
derit>intra quatuor & viginti horarum fpa-
tium isexpiret , nifi antipharmaco , quod
aducrfus morfus huiufmodi pr^fentiflimum
norunt remedium,9gro fuccurranc.Sedho-
minum faluti diuina prouidentia confu-
lens, fignum ferpenti huic dedic , futim quo
aduentum prsenuntiat: habec fiquidem in
cauda rotundam lagenulam, quic,dum fe
mouec, ftrepitum edic : hac cardiacis do-
lotibusac febribus , vti &: ferpentis huius
caput, mederi perhibetur.

\CAPVT XL
De ferpentihff^ manftiefa^is»

ALi vidimusab Indis , ait Francifcus
Hernandus, dehciaru gratia colubros
quofdam virides,quiallati ab agriSipollicari
tantum ma^nicudine,in femoris craflitudi-
pem amplificentur& adolefcant; vbi pro
ahtro ett illis doiium ftramento indulgentix
gratiaemolhtum, vbi magna ex parte quie-
hunt , viuuntque, nificiim edendi eft tem-
piiS; tuncenimegreffi cubile, authumeros
heri amice confcendunt,beneuole terrifici a-
nimalis amplexus tolerantis,auc c piftillis,in
luedio contradi in fpiras, rotamque ma*
gnam gequantes , innocentiffimi vefcuncur
oblaciS) atque quicfcunc.

C AP VT XLI.

ferfentifortu

COntumax viribus ferpens quidam eft,
temacuilcahuilia didus ob fortitudine:
temacuilcahuilia enim idem eft> atquecum
quinque pugnansjin obuios enim impetum
facit,eaqueviopprimit, vt ficollo femel fe
aduolueric, ftrangulet interimatque,aut fal-
uo homine ipfe colubcr difrumpetur fuo
obnixu. Qui huius nacuram nouere , cum
deludunc , opponcnces arborera aucaliud,
cuius nexu.difrumpal(^,pucans comprime-
. re hominem , vc ita tandemconuulfus in-
tereat.

KM LIBiXln 283

GAPVT XLIL
^ De ammahbus infuU lamboli,

APpendix ifta fit Bocmiex Diodoro in
narratione de infula lambolijeffe cain
infula animalia magnicudine quidem parua^
fed natura & fanguinis virtute admirabilia.
Corpore func rotundo , ac teftudinibus fi-
mih , duabus Hneis inuicem per medium
tranfiierfis , inquarumcuiuflibetextremo
fit auris & Gculus,vt quatuor oculis videant,
totidemque audiant auribus , vnicis ventre
atque inteftinis,in qua: comefta confluunr.
Pedes circu habent plures,quibus in vtram-
que partem ambulant.Huius belluaE fanguis
mirabih afleritur poUere virtute:omne cnim
corpus occifum dum fpirat , hot tindum
fanguine cohsecec. Hxc narrancur incer alia
fabulofa. ^

CAPVT XLIIL

De ferpentibus Senega incanta*
tiombus ferpentum,

INgens eft & rara ferpentum nacio in
regno Seneg^,Aloyfi} Cadamufti fide.In-
ueniuntur ibi, inqUit, raultiplices anima-
lium fpecies^prjefertim ferpentum fere om-
nium generum , venenofi alij , alij innoxij
funt. Duorum pedummenfuramexcedunt:
alas,nec',pedeshabent vt ferpentes,alioquin
immenfi,& tantae quidem vaftitatis,vt inte-
grascapras hauriant , ncc lancinent, folide
deuorant. Ferunc incolae, ferpenteshuiuf-
modi congregari ftatis^anni diebus , &c mi-
grare in loca qusedam , vbi formicarum cft
vis magna , quibus & color albicans , quas
fuapte naturahumfles quafdam cafasinftar
ipeeus ferpentibus extruunc : nam ore ter-
ram portant & ferruminant abfque calcer^'
Diceres clibanos aliquos vel rufcula iri or-
dinc difpofica : nam ex huiufmodi cafis vi-
debis centum & centum quinquagintacon-
tinenter iiibordinatas , vt alteram fcquatur
akera , miro naturac ordine* Sunt etiam hi
Nigritae fafcinatores,id eft incantatores exi-
mij : fafcinantprasfertim ferpentes. Huius
rei me certiorem reddidit quida adolefcens,
qui anno fuperiore agcns apud nepotem
Principis de Budomel , & cum hofpitio re-
ceptus dormiret, audiuit innumeras ferpen-
tum fibilationes, quibusexperrcd:us, dum
Ittentiore animo euentum rei expe£tat, in-
telligit nepotem Principis euigilauifle,& do-
mum egredi veye.Percun<^latus eft propter-
ea adolefcens nepotem Principis , quonam
nodle interopefta concederet:cui nepos (iam

Aa 4 in-

284 lOANNIS EVSEBl

inclamauerat feruos a pedibus , vtfterne-
rentcamelum.) Sum , inquit , profedurus
non loDgejmox rediturus. luit igitur nepos,
&: fafcino compefcuit ferpentes ,illicoque
rediens , rurfus alloquitur hofpitcin Ligu-
rem. Audiftine , iiiquit > circiter nodem
mediam exfibilantes rerpentes? At Ligur:
Audiui quidem. Subiecit itaque Principis
nepos,di6lus Bisboror,Erant,inquir,ferpen-
res quibus hxc plaga fcatet ; obfederanc
^nim domum , gregem deuaftaturi , niego
occurriflem malo tanto incantatione j qua
vtimur frequentius. Ligur vero his auditis
dixic , fe mirari plurimum , & hanc rem
Chriftianis incredibilem fore» Tum nepos
ad Ligurem,Non eft,inquit, cur mirerisob
hxc minima : nam Princeps nofter multo
maiora efficic incantatione , ciim libet*
Ciim enim , inquit , cupit prsefentaneum
venenumhabere,quodiilic6 mortem afFe-
rat, inficit ibi arma veneno , defignato in
cerra circulo , & fafcinatione ferpentes eo
concedere compellit : quocum venerint,
fpeculatur venenofiorem quem interficiat,
venenicolligendi gratia, reliquosvero inif.
fos facit. Occifo itaque (erpente, eius fan-
guinemcum femineouiufdam arboris com-
mifcet, Sc ex mixtura arma illinit , qu£E fic
illita vbi fauciauerint , condido mortem
afFerunc , licet paruum vulnus exiftat, mo-
do fanguinis nihilnonelicuerit. Subdidic
eciam Ligur , nepotem prasdidum horta-
tum eum fuilTe , vc rei videret exem-
plum. Veriim Ligur parum huiusreicu-
riofus,renuit experiri rem huiufmodi. Orn-
nium igitur conlenfu Nigritie func incanta-
tores eximij. , . «

CAPVT XLIV.
De angMihus mmpetis.

CAlIiditas ferpentum, vitx cmolumen'
tum eftjab vno tamen difpendium no-
ftrae fuit,cum immortalitatem amifimus.
Atnon tantiim fciunt repuerafcere , exuta
fene6tute j norunt etiam naturam exuere &
tranfmutare, vt in altera producant vitam,
& veluti renafcantur. A reptilibus in mari-
na etiam faceflunt. In Orientali India non-
nuUiangues, vc fallant inftans fenium auc
facum, poft certum tempus petunt mare,
vbicoaculsainvndascauda, &: velut,fla-
gcllante, fcinduntur in multosramos veluc
pedes; qua allutia miro natur.T miraculo
euadunt ingenusquoddam polypi,tam fi-
raile illis quosLufitani vocant folnoSy vc
fallant ignaros. P, Chriftophorus Borrus
eiurrauit niihi, (e vidifle quofdam Lufita-

I NIEREMBERGH

nos cepifle in India aliquos, rati potuoi e(fei
vt ijs repararent famem : incolas tamen
admonuiffe nefacerent, noxioseffe , nec
poluos fuos effe , & diftingui pedum nu-
mero , nam angues iUi impares illos ha*
bent.

C A P VT )^ L V.

T>e apachjcoatL

SErpens quidara eft apud PanuccnfeSi
quinos prolixus cubiros 8c quatuor di-
gitos latus.Squamis nitidis , albo nigroque
variannbus colore : apachycoatl vocatur,
& morfu minime exitiali.

CAPVT XLVL

De tzinhmt%lt.

SErpens eft Panucinus,longus ac latuSjai"»
bis &nigris diftin6his maculis,tzinhuit2-
h vocacus , quod cauda , qua: praeacura eft>
lethaliter pungat.

CAPVT XLVII,

De yxhHnpeziin,

HOc lacert^ venenar^ genus cftfufcuni,
inceffu tardum, pauld dodrante lon-
gius, ventre candenti U exilibus contedo
lquamis,cauda prolixa, pedibufque magni*
tudinicorporis refpondentibus , ac fingulis
quinisvngulisinfignibusjoculisviuidis iple-
dentibufquea dorfoad caudam vfque ni-
tenti, ac fudore, quo perpetud manat, fpifli
mellisformacommaeulato, quo adeotru-
Gulenter contadia necac (alioqui innocuum
animal) vtficalceatis etiara pedibuscalca-
ri contingac , exuri cutis vniuerfa caroquc
ac vchemcnter dolerc videacur,&inatrum
colorem degeneret , qua parte Venenum in
cor vfquefele diffundic, nonplusquam iii
crium quacu6rve vnciarum latitudinem di-
lato veneno,atque ita breui hominem occi-
dit: nequeadhuc inuentacft antidotus,qu£E
obfiftathuic morbo , cuius venenum vfque.
aded cxitiale vehemenseft, vtcalcacoet-
iam ftramcntoaut ftoreacui fubeft , idem
fequatur exitium, ciim tamen,fi non attin-
gatur,fit,vt diximuSjinnoceciffimum.Ciiiii
Indi, in id animal incidences , illud interc-
merunt, tum vellapidem vel lignum , quo
ca:dem ei intulerc, fecuritatis gratia aut ter-
ra condunt,aut vertunt in cineres,ne aliquid
fuperfic, quod vfque a^eo perniciosa veneni
vi poflit nocere. ,

CA

HISTORIvE N

CAPVT XLVIII.

De polpoch.

IN agris proiiincix lucatanenlls ofFcndi-
tur niondrificum quoddam ferpenciuai
genus , tres dodrantes cnm maxime lon-
gum,brachium craffum, ac furco exfatura-
toque tin£lum colore, fed a capite ad quin-
que vnciarum longitudinem nigro & can-
denti varium,lato&:coaipreiro capice,ocu-
lis magnis& fplendentibus, 6«;: cauda , quae
reliquo corpori crailitudine non cedit , non
diflimilis (corpioni , nec vnguium terrore
aflurorum magnitudmi cedit . Nec vero
vno tantiim modo malelicum eft animal,
fedcauda pungens, Sc ore mordens. Vifun-
rur magna ex parte hi ferpentes arbores
amplexi : clim vero idu '(/irus iaculari vo-
lunt , li folo conliftant , vifum hominem e
longinquo infedantur , cauda (upra capuc
coniorta atque conuoluta fe rotantes in
eum,atque ita breui fakibus attingentesj
ciim vero arboribus inha:rent,itacauda ca-
piti adiungunt , vtarcus repra^fentent figu-
ram j ^iaculi fagittasve more fefe non line
(i:repitu,qiii fentiri poiTit , iaculencur atque
concorqueant. Id:useft cxitialis, intra tres
dies idarpartis carne decidua atque putre>.
fcente: oilibus vcro nudacis , Sc in colorem
fuluum vergentibus , 6c adeo foetido odore

TVRiE LIB.XII. 285

exhalante, vtomne rapacium auium gcnus
inuiteturad carnificinam. Aiunt indigena?,
idu eiusnon inferri vehementem dolorem,
fed vniuerficorporis fcnfum potius liebe-
tariatque torpefcere,atque itaidum homi-
nem velut tcmulentu mori. Sibilaedit co-
turnicum cantui haud difTimilia , qua: pras-
terquam quod longiiis audiuntur , nomen
ferpencis , quod polpoch effe diximus, ex-
primunc, non fine vehementi formidine
atque fuga indigenarum,

CAPVT XLIX.

De k<:k]b ferpentis genere,

OFfenditur in agrislucatanenfibusqui-
dam ferpens ad hiemorrhoi noftratis
percinens genus,quatuor longus dodranteSj
tufco colore , (ed cyaneis & lubrcfceniibus
maculis confperfb. Huius ictusadeo pefti-
lenseft, vtmtrahorie vniusfpatium cogat
idum hominem fanguinem reitdare , &:
intra diem vnum exomni corpons parte ef-
funderc , atqueitademum mori. Antido-
tum efTe inquiunc filiquaftn fuccum li-
quori tabaci permixtum , ex quoalia con-
tufaatquerefokitafint, epotumque. Saxo*
rum coHt cauernas,& in his cubihbusedu-
catprolem.Egreffus antrum,cu.m ftrepitunl
auditi impetum facit in obuios.

lOAN-

2S6

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EXSOCIETATEIESV

HISTORIi^ 'NATVRi£

L I B E R XII I.

C APVT PRIMVM.

De apibus.

X minimis quoque ma-
Ignkudinem Dei com-
mendemus. Adeo ma-
gnus eft, vt in minimis
^mM^ appareac maior : maio-

rem animam nouit in-
cludere corpuiculo mi-
nuii. ravuaap.s mole, maxima mence eft,
hoc eftjinduftiia: adeo nobilitas anim(^ex-
curauitvilitatem materiae, vc Sole ipfojpuU
chritudinis metropoli, deformis auicula ex-
cellentiot& mirabilior fit. Multiplex apia-
rium genusin nouo orbe femper admirabi-
le, licet in mellificio diuerfum.Qu^dam in
arbomm cauitatibus, fed fine tauo,corci-
ccm cereum priiis cffinguncoui inftar,quem
imbuunc penitus Uquido & (uaui neciare.
Ha;c oua copulata limul,& racemata,vfque
ad viginti vel iriguita inueniuntur. Indi
truncum cxduntj& deferunt ad vfus fuos
plenum melleis globulis, ceraquqque vti-
liffima. AMx glandcs minores conficiunt,
ali^ nan excedentes nucem auellanam. Hoc
genus apum exiguumeft , & maniueciffi-
mum. h\ix fub iuuno laborant , quaedam
tres autduasvlnas, quaedam non ampliiis
quam dodrancem profunda:, prout oppor-
tunum illis. Harum quaedam mellificant
incereis quafi fiftulis oblongisjquiedam or-
bicuiavibus & rotundioribus. Ex his qux-
dam mites & innoxix,alis maiulculxefte-
ras, &: fuos labores acriter tuentur. Alias
cjuoque funt fcrae diuerfi opificij,rotundum
conliciunc iauum inftar mali cicrei circu-
landofiftulas, fufpenduntque ex arborum
fronde, iraponentes fauos ahu (uper alium:
a!io,uando^ iui\inet frons racemum eiulmo-
di cnu ui dodrantium longum. Exiguiores
apes fufpendunt minores racemos , &: te-
nuioribus ramis: ^randiores ex firmioribus
(vocanc has Indi Maceecas) quarum mor-
fus a:quacdolore ictus ferpenciuni , &C vi-
ginci quacuor horis perfcuerat. AHa mitis
apum natio eft m terris Guairuenfmrn, quas
ludufttia Eurorajorum ni alueaiia conclu-

fit , vbi nec pungunt, nec irritantur, nec in-
quietes fiunc, reclufo alueare. Mirum di-
ctu, nec ceflantalabore, cam func officio
intencas. Hiccuriofitas non indigeret vicreis
nec cranfparencibus vaiculis, vt exempluin
fcdulitatis difcerec. Regina & magiftra plu-
rimiim a plebe diftat. Eft quoque apum
nigrum & exile genus , quodin liluis linc
cera mellificac.Cera fubcerranearum apum
percommoda ceracis ad dolores ex quauis
causa frioida accidentes : tumores refoluic:
addha iiiedicamenta eciamidone*i. Albse
apes (unt in Guatemala , mel quoque al-
bum 6L ccram fabricantes,nec nimis noxig.

Nunc ex ahquibus Auftoribus dabo ali-
qua. In Ceyba vaftas arboris & aUarura
interdum cauis nidulantur apes,acque fuum
mel elaborant,non mmiis bonum quam in
HiipaniajtefteCic^a: quarum tna luntge-
nera. Vnumpaulomaiusculicibus. Adfa-
ui,quem ptobecommuniunc , orificium,
tubulum durndi) digiti longitudine apcanc
ex materiacera; fimili, per t]uem apes , alis
eoquod e floribus decerpferunt onufti5,ad
fuas operasingrediuntur. Acidiufculum ell:
mel iftud , cuius paulo amplius hbra pr*c-
bent fingulaaluearia. Ahud genus paulo
maius nigrum , fuperius tamen candidura
cft. Orificium, quo in arborumcauum in-
grediuntur, confedum habefet ex cera alte-
ri materi^ commixfa, lapide durius. Ha-
runi meUuperius bonitace longe fuperac,
illiufquetres menfurae , fiue veterum con-
gius nonnumquam ex vnico alueari eximi-
lur. Tcrtiumgenus Hifpanicasmagnicudi-
nc excedir, fed aculeis caret, impecu camen
ineosfcrtur , qui fauos eximere volunr,
mireque fefecapitis & barbic pilisimplicat.
Harum interdum aluearia duodenas aut
plures iibras mellis , multo quam rcliqua-
rum pra-ftancioris, contuienc. Americana?,
mquit Lerius,apes noftrisdiffimiles, [&exi-
guas illasmulcas , quse asftatc, prasiertirn
maturis vuis, nobis mteftze iunt ,potiiis re-
lerentes, fiiLm mel& ceramconticiunt per
lihias in aiborum cauis,vnde incoli^ vtrum-
que piobeexinierenorunt. Fauum, cquo
mei nondum exempcum,yi"a-yetic appel-

iant:

tOAl^. EVSEB.NIEREM

ialnt: yra cnira illis mel eft:,yecic cera. Mo-
tenoftro melle vefcuntur: ceram vero, qux
inftar picis fere nigra eft , in maflas conuol-^
Uunt brachialicrairicudinc. Sed ncquefi;-
nalia neque candeias ex ei"parant , ( no*flu
cnim nuUo alio lumine vcuntur,quam cer-
ti ligni fragmentis accenfis , qua: lucidam
flammam prsEbcnc ) at ingentium canna-
rum lignearum tubos ('in quibus fuas piu,-
mas, ne^ certo papilionum genere , ipfis
trauers dido, corrumpantur , conferuant^
ifta prtefertim obturanc. Anconius Herrera
in Prouincia Vertj-pacisfcribitrepeririapes
line aculpo ,clarum melconficientesj qua-
lum alias fint armatse & noxia:, quemad-
modum noftras, z\\x parus vt mu{ca:,opti-
tnc tamen mellificantes j ali£e noxij ne^tariSi
quod dementet guftantes. NuUas fauum
conficiunt, fed condunt liquorcm fub hu-
mo , aut in cauis arboribus mel liquidifli-
mum , &acefcit nonnihil. Vlricus Faber
fcribit , in tcrra Marchkafiorum , fi quis
filuas ingreffusin arbore quacumque fora-
men faciatjpoffe ex arbore quinque vel fex
menfuras mellis accipere, quodinftar mulfi
ab exiguis apibus neminem casdentibus
conficitur. Hoc roel ad comedendum opti-
mumeft, &:vinuminde fuauiflinaum pra:-
paratur.

C A P V t 11.

De fcorpionibHS Gmtima.hcps.

SCorpiones Guatimalas maximi funt:
fuperant forices. Ibidem bufoncs par-
ui per arbores veluti volucres vocifcrantur,
magnumfonum viculi inftar edunc. Sunt
quoque in cadem regione quidam vermes
villofi & craflijtadu Iblo venenantes.

C A P V T III.

De cucuijs* ^

IN Hifpaniola ceterifque infulis Ocea-
neisloca func paluftria , pabulandis ar-
roentis apciflima. Sitasin marginibus eo-
tum colonias, diuerfarum fpecierum culi-
ces, ex humentiillocalorecreati,acriterin-
fcftant. Proptcrea humilesasdificantinco-
lae domus ,&paruas extrutsntin eis ianuas,
domini vixcapaces, ac fine foraminibus,ne
culicibus patcat aditus. Abftinent etiam ob
id ab accendendisc2Edis,qu6d natiuus culi-
cum infliin^aus fit,lumen fequi. Ingreflus
tamen f^pe reperiunt. Dedit peftem illam
natura, dedic remedium: vti nobis cattos
ad foetidam murium progeniem extirpan-

B.HIST.NAT* LIB.XIIL 287

dam prazbuit , culicum dedit illis lepidos
(&: mulcis modiscommodos venatorcs,cu-
cuios appellatos. Hi fur^t^lati vermcs , in-
noxij, vefpertilionibus pauio minoresSca-
rabjEi genusego potiiis dixejim , quod eo-
dem ordine iub alari dura vagina ahas ha-
beac alas, quasintra vaginam reducat quie-
^ccns a volatu. Huie animanti,veluci no£hj
fplendefcerenodblucas videmus mufcas, &:
inccr fepium denficatem vermes quofdam
inertes, prouidamater natura quatuor pra^*-
fl:itit lucidiflima fpecula ; in oculorum iede
duo, in ilibusfub vaginalatentia duo : quse
tuncoftendit, quando morefcarabasi, eua*
ginatistenuibusahs, aereracapcat ; vnde
quatuor cucuius quifquefecum afFcrt lucer'-
nas. Scd quo pafto fint roedela tancj mali,
quantum eft,a culicum aculeis infeftari, qui
funt alicubi apibus paulo minores , gratiOf-
fumauditueft. Qui vel culices domi ha-
berehofpitesinfcniosintelligit , vel quivc
ingrediantur timet , cucuioruminuigilatve-
natui, quos faUit hac induftria , quam opi-
fex mira neceflitas exquifiuit. Primo no"
dis crepulculo exit domo cucuiorum indi-
gus , titioncm manu geftat ignitum, tumu-
lu m , vnde qucat a cucuijs profpici , afcen-
dit vicinum, elatis vocibus cucuium appel-
lando , circumrotat titionem , cucuie , cu*
cuie inclamitando,aerem obtundit. Ad vo*
cantis reboatum fimplices putanc non-
nulli,cucuios,eo dele£latos ftrepitu, conuo-
lare: veniuntnamqueproperantiac prkci-
piti acceflu. Ego vero accurrerearbicrorad
titionis fulgorem cucuios , qudd ad lu-
cem quamcumque agmina culicum aduo-
lent , quibus cucuij vefcuntur in aere ipfo,
vti ciplelli & hirundines. En cucuiorum
numcrum optatum. titionem venatorma-
nuproijcit. Titionem aliquando fequitur
cucuiusaliquis, &: folo fe dimittit : captu
facilis tunc cft : vti fcarabasum ambulan-
tera vaginaclausa, licecviatoribus , fi quis
eo indigeret,capere. Negant alij hoc padto
folere capicucuios ,im6aiuntparatos ha-
bere venatores frondofbs maxime ramos
autlatamlineam , quibus alto circumuo-
lantcm percutiunt cucuiiim ,in terramque
impellunt, vbiiacenstorpefcit, &capi ic
patitur; vel,vtalijdicunt , fecuti volucris
lapfum frondofo eodem ramo , vel linteo
proiedo fuper eum , praedam aflequuntur.
Vtcumque fit, venator venatorecucuioap-
prehcnfo, domum reucrtitur. Oftiolo do-
musclaufo, prasdam foluit. Totam circuic
priEcipiti volatu domum quasritando cu-
cuius culices,fub ledis penfilibus,&: circum
facics dormientium , quas implere culices
afiueuerunt. Cuftodum oflScio, vc quie-

fcere

iS8 ' 10'ANNIS EV-SEBII N-lE-REMBERGH -

Tcere queatinclufijfiingi videntur.Faceta v- candelac accenderentur : necenim valcidiil
tilifqj a cucuiis manat alia vtilitas,quot 6tu'- (ublime attolluntur. Capto vno , plurimi
los quifque cucuilis panditjtot candelaruni capiliritur; conuolant illo vbi aliquem com--
lumine fvuitur-hofpts. Ad volitaritis cii- pri^benfum viderint. Qua;cumque illinun*
cuij lucernas nent , fuunt , texunt incolajj fUr'humore&vifcere eorumcorufcanrjfiuc
duclantqj choreas. Putant incolse cantan-=: humanacarofit, fineveftimentum,fednon
tium concentibus obledatura cucuium,ad diuWrrib fulgorc. Suntaliquae horumfca-
tripudiantium aclus fuos &: ipfum inaere rabzeorum differenrise , grandiores aliqui
niotus exercere. Ipfe autem pro varijs cu- fi*nt ,'funt & minores.
licum circuitionibus';^ Varias ncceflarioeibi • • • Kjuao
causa viascircumambit, raptim vpljtando. \-n:.i}'.jr.Q X "P^''V' T IV«'' ' '
Legunt etiam noflri ae fcribifBt ad eam ^ ' - • '

iucem , qussfempervigetinc-umuio, doneC De grylits. '

hahteat vnde bene pafcatur. Culicibus verd

iaraexpurgatisaut explofis,eofamercente, T Ves quadam ingruens in ciuitarem
lumen deficereincipit: idcirco vbi langue- A__vS.Thom3E, &: mortiana , fcetore for-
fcere vident eius lucem , ofiiolo aperto, taffe mortuorum , 5«:' calore segrotantium
dant operam vt hberetur, & eicam quas- aduocauerunt innumeros gryllos, infenfos
lat. loGicausa , vel quovmbrasquafcum- ftranieritis&veUibus, & ipfis langucnti- '
que formidantibus terrorem incutiant pe- bus : quadam cnim afpera rotula , qua
tulantes i plerofque aiunt perempticucuij ftrepitum & cantum edunt , omnia cor-
carnicula nodu aliquando faciem confri- rodebant, etiam aures argrotorum , &; na-
cafle 5 obuiam ituri flammante vultu vici- rium tenuiores partes»
uis, exploratis qui erant profedurijVti apud

nos interdum lafciui luuenes , fumpta in iiy/'"; C A P V T V.
faciem hiante larua dcntata, pueros aut

facile pauentes mulierculas deterrere fo- T>e araners.

lent. Refplendet enim cucuij mafl^a facies

ilIinita,morc flammaeignitae , breui tamen /^Voddara papilionum genus appel^
tempore ignea virtusealanguefcit & extm- V^latur a barbaris arauers, vt Leriuslcri-
guitur ,cum fitlucidusquidam humor, in bit , gryllorum magnitudine. Gfegatini
tenui fubfl;antia receptus. Eftiacucuio mira ad focum, vt & grylli, accedunt , & fi
commoditasalia. No£lu gradiuntur infu- quid off^endant^exedunt. Thoraces coria-
lares,^noftrisdeftinati libentius, duobus ceos& calceos ita corrodunt , vt fuperfi-
cucuijsad pedum pollices alligatis. Non ciem penitusabfumant: gallinse, & aUaci-
ineptiiis pergit viator luminibus cucuiorum baria negligentiiis condita, mane reperieU'
ducibus , quam fi totidem fecum afFerret tur adoflavfquecarnibusnudata.
candelas ,quotluminacucuij paient. Ge-

-ftat & manu alium , quo vtias noduquae- C A P V T VI

ritet. Sunt vtiaccuniculi quoddam genus,

pauld murem fuperantes magnitudine cor- De fVermthus monUms.

poris , quem folum quadrupedem , ad no-

ftrorumvfqueaduentum norant, &:eo ve- TNueniuntur in arboribus Chiappa; vei-
fcebantur. Pifcationi etiam, cucui;slumen JL mes , quos vocant montanos. Indiquo-
pra:bentibus,intendunt. Legendis quoque que illos nutriunt quibufdam pannis, vbi
cpiftolis cucuij lumen fatis, dignolcendo emittunt (emen , fuo viuificandum tempo-
no£lu humanos vultus. HascPeirus Mar- re inftar bombycis. Reponuntur in arbo-
tyr. Adijcit Anonymus fcriptor non con- ribuspoftquamcreuerint,premuntur vtex-
tcmnendi iudicij, qui hiftoriam Hifpaniolic primant butyru m rubrum , mox in phcen-
idiomate vulgaricompilauit,cuius apud me tulas redadum, & Sole toftum , pallefcit,
manulcripta lunt, pofle in Breuiario mi- vtiliflimum tumoribusmitigandis.
nutJE littersc abfolui matutinas Horas ad

eorum lumen. Idem Au6tor fcribit, vifce- C APVT VII

ra horumfcarabaeorum volatilia luminofa

elTe , plenafcihcet & ebria luce , & cutem T>e alijs yermibus Chiapp^.

vemrisdiaphanam jideo ciim volitant, aut
ciini cxplicantur aljc, vibrare fplendorem.
Ad prunam nodcm prodeunt, montcs 6c

-campos luminibus implent , tam^uara fi Alij pro cauftico funt : impetigines fc-

nici

ALij vermes funt in Chiappa, quos Q
equus pelfumdet , vnguem mutat.

^ HISTORI.E NAl

iiiel impofiti medicantur , fed incredibi-
ii adullione. Alij func nigri , glandi x-
qualcs , ^ niaiotisaduftionis, quibus achar
muudacur.

CAPVT VIIL

De mlguis.

Mlguie j imjportunurti & molcftiflj-
mum pulicis genus, faltitant, pulue-
risamicjE. Inter ipfas carnes humanasni-
dificantur, ibiouula fua pariunt. Tempe-
riem ca:h amant : vbi frigusaut jeftus viii-
cit, non gignu ntur. Feruntur noxise pedi-
bus dumtaxat , ibi fubcute plures lendes
parturiunt. Lendes rurfus ahas pariunt,
miraque fecunditate multiplicantur , nec
nifi igne aut ferro ijs medicina. Multi pe-
dum fuorum digitos amiferunt hac pla-
ga, nonnuUi pedem iptegrum. Coadifunt
incolcEcumcalceis dormire, aut aliter con-
teclispcdibus. loannesStadius fcribit, hoc
genus pulieum vocari attun , & ex fordibus
humanis per tuguria prouenire. Lerius
vocac ton.

C A P V T IX.

De yetin.

VOcat Lerius yetin pulices ade^ lah-
cinantes leuiiis inducos , vc mucrones
acuum referanc.

CAPVT X.

t)e culmbus paruult^i

ANonymus meus Hifpaniolae fcripcor,
commemorat paruulos pulices , inui-
libiles priE cxiguitate , qui pungant & ad-
urant manum quafi ardenti acu. Difcer-
nasobtutu culicem. Littusmarisamanthic
beftioliE : neque enim inueniuntur in locis
inlrerioribus.Aduerfus eos cinguntur domus
ramis arborum,interdura flatu diurno difli-
pantur,nulla tunc ab illis moleftiai.

GAPVT XL

De axm , qu<& pnguedo qu^dam
fVermium eH.

PLurimum vfum viliflimas etiam natu-
ra: hicvidebimus. Nafcuntur , inquit
Francifcus Hernandus, in arboribus guam-

YKM LIB. XIIL 289

patli, aut alijs, quas noftri ob fimilitudineni
prunos vocant (cumtamenad myrobala-
norum Arabicorum pertinere genusaiicui
fortaflis videri poflit ) vermes quidam
hifpidi > axocuiilin , feu fercntes axin , pal-
lentes,vix longi binos latos digitos, acpen-
nam crafli anlerinam . Hos indigena: ab
arboribus deturbatos permitcunt ad ignem
ex aqua elixari ac difcoqui , donec commi-
nuantur , & adeps eiufdem coloris , axin
nomiile , fupernatct atque emineat. Col-
ligunthunc ad vfus multiplices incola:,6J
conformant in globos , e butyro vaccino
pararifolitis haud abfimiles , olei odore&;
lenitate , & ad omnia , quibus oleum con-
ferre folec, pra^ftantiffimos , non tamea
in nutrimcnti vfum adhuc yenere» Dolo*
res , quamcumque partem corporis obfe-
derint , fedant: neruos tenfos laxantemol-
liuntque , difcutiunt tUrriofeSi auc , fi
natura in id potiiis propenfa fic , ma-
turant : eryfipelatis defmentibus confe-
runt , vlceribus ferunt fuppetias , conuul-
fifque , nec non entetocelis , additd reiina
ac picietl , colle£lionefque cuiufuis ge-
neris breui admodum minuunt atque dif-
cuciunr.

CAPVT XII.
De tetUtoca.

TEtiatoca genus eH: vefpaj aculea-
tum , pungenfque , ita vocatum ^
quoniam lingulis quibufque diebus , cf-
fofsa terra , & alio delata , parat cubi*
le, fed fauos minirne conftruit. Nigrum
incHnat in cseruleum , fi ak»s excipias^
qu3E fuIusE funt , & cornicula , qua: lu-
teo colore tinguntur. Viuit in montibus
Tepoztlanicis.

CA P VT XIIL

De formicis*

REpcriuntur in iPhilippicis infulis duo
forroicarum genera , fulum di6la,
quarum aUae funt fex digitos longJE , ac
craflac digitum' latum , coloris nigri ni-
tidique , ridu dimidij digiti , prxdura
maxilla , & eodem quo corpus colore,
cui tres haerent dentes tenucs &: firmii
viuuntque in montium arboribus. Alia^
furlt alatis formicis fimiles , &: aliquan-
to maiorcs. Viuunt in campeftribus, at-
que aduerfus hyemis iniurias congerunc
arenae aceruos incredibilis magnitudinis,

B b incra

/

290 lOANmS EVSEB

intra quos faiios conftruunt , vbi & tuta^
& munitifTimijedegunt.Circamontem heq-
Dx album genus formicarum eft , idolis in-
clufarum.Vocatidolaqu^damChinaSjqux
pyramidis artificiofse formam referunt, in
quibus formic^E albx, qua: foras non pro-
deant , fedinterniscellulis dirtindae , vt quo
viuant cibo incertum fit , reptantes curfi-
tantefque apparent. HasChinas formidanc
barbari. Quotics mancipium coemuntj
ante pyramidi huicvinum ahaq, ofFerunt,
niancipium fiftunt , eique quodaramodo
deuouent , orantes vc ipfum , fi fugam
ineat , ftrpentes , lacertsetigridefque dilace-
renc. Quas ferui minas adeo exhurrefcunt,
vt etfi ab heris acerrime vapulent , inire fu'^
gam miniine aufint*

CAPVt XIV.
De temiSilL

HAbet nouus Orbis asmulum bomby-
cis alium vermem , temidli diclum:
qui (e i poftquam in iuftam magnitudinem
adoleuitj in membranam feralem ab ipfo
filis intextam condit; & deinde,ac fi parura
efTet, fuapte fpontc detrufum in carcerem
exhalalTe animam , fe hbitinamque fuam
a furculo ahquo (ufpendic , vc proce-
dence tempore in volatilem papihonem
vertatur , ac infperatas fubeac transfor-
jnationes.

CAPVT XV.

J)e hocitexcA,

IMportuna & magna cimex hocitcxca
dicitur , denarium argenteum iequat
magnitudine, teterrimo odorc, & hauftu
fanguinis infenfa : morfu excitat rubeas
eruptiones.

CAPVT XVI.
De yerme cornuto,

APud Michoacanenfes vermis inucni-
tur,ytzuaqua & fipantipcdidUs.Duo-
bus cornicuhs rubris iter pr^etentat, nigro
fufcoque variegatus.

I NliEREMBEtlGn

CAPVT XVIL

Detgneo yerme^jiue teocuihn.

TEocuihn genuseft cantharidum par-
uarum, rubricapitis, peftoris (marag-
dmi , & rehqui corporis fuluidi. Aiunti
leprx ilhtas , atqae confricatas , mederu
Viuunt apud Hocitalpenfes. Eft autem
tcocuihn igneus Vermis , & ab igne auc
vrente natura iinpofitum eft iniccto huic
nomen.

C A P VT XVIIl.

poUm.

Mlrificam vim excludcndi fpicula
polhn habet.Infectumeft paruukimj
eentipes: tritum & mipofitum , aculeos &
fagiitas ocyus extrahit.

CAPVT XIX.

De hirudine tenm,

LVmatec appellatur moleftiflima hi-
rudinis fpecies, inter herbas & mon-
cium arbores viuensr, femidigitura longa,
& impense tenuis. Adhxrent iter agenti-
bus , iiibeuntque quofuis humanicorporis
meatu^, etiam anguftos &: focdos, neque
prius dilcedunt , quam humano fatientur
fanguine : tunc enim fponte cadunc, ac mi-
nus infeftant Sole vigente. Rcmedium cft,
arundinibus quibufdam pra?acutis eas aueU
lere , aut iefe tusri intra aquas , confidendo
faxis, fi quaEforteadfunt , aut pyramcon-
ftruere,atque interponere ignem.

C A P VT XX,

De fcarahais Inditis.

VArium (carab^orum gcnus noui or-
biSjtemoUm dicuntur. Quorumdam
cornua derafa , & fumpta aqua, aiunt miri-^
fice cxciiare Vcnercm.

CAPVT XXI.
7)e marfipio terrejin,

TLaxquipilhn fcu marfupiura rerrar,
dicitur vermis quidam niger : eius
puluis mfperfus mcdetur leprsc.

CA-

HISTORI^ NAT

C A P V T XXIL

De coyayahoaL

PRasdurus vermis eft coyayahoal, alijs
tzinchoiliin,alijs ichcaton didus, fuper-
ne fuluus, pede numerofo purpurafcens.
Arefadus,tu('us, &C aqua dilutus , maxil*
lifque quotidie bis illitus , dolores den*
cium placat.

CAPVT XXIII.

De tenamazpampaioa*

HOc infe£lum tenamaznanapaloano*
men meruit alapillis pedibus appre*
hendendis,qua: eft eius natura.Cornua fert
tenuia, longa, ac feipfo triplo prolixiora.
LocuftjE videturgenus, eiufve infedi quod
apud Hifpanos vocanc ceruam paruam.
Cruftatum aniroal , ternis vtrimque pedi-
bus, longifque,fedqui fenfim procedentes
verfiis caudam fianc breuiores . Inno-
xium eft.

C AP VT XXIV.

*Z)^ araneo aureo.

Dluiciarum firaulacrum erexic nacura
in laualaua. Aranei paruuli funt,aurei-
quc, & pundis rubris diftindi. Vulnus eft
noxium, idufque agit in infaniam , mem-
brifque fubinde ftuporem inducit, non fine
anxietate & dolore. Prjefidium eft , tubae
prioris tambalaguifac & pilipoc fingulorum
tres obolos tunderc , atque ex vino palma-
rum refolutos deglutire, autoleun^cuius
mixtionem narrauic Francifcus Hern^ndus
inter plantasnouae Hifpanise^illinerc vulne-
ri.Cauendum tamen primistribus dieE|us a
potu 5 aut fi bibendum fit , vinum palma-
rura autnoftratum, quod prsftantiu^ eft
fumendum prasterea ab aere & Sole^ Vi-
uunc in pratis herbiferis PhilippiCarum in-
fularum.

CAPVT XXV.

De atocatl,

ATocatl feu araneus verfans in aquis,
rubro,aureo & nigrovariatum colorc
tel;.m ducens magna ex parte , vitamque
agens iuxta plancam vocatam ab incolis
jnetl, leuiftimiatqueinnocentiflimi idus,
tnirum qua dexicritate opus peragat,fi-

VRiE LIB. Xin. 291

hs hinc atque illine diftradis, & in or-
bem veluc circino quodam compofitis
ftaminibus, deinde vero incexto acque fti-
pancc fubtegmine^

CAPVT XXVI.

Di ardneismagms,

EXceiiiccoIumbinum ouum ahoachto-
cacI.AIij quidalhochocad dicunt.In ra-
ta:mole nullius veneni eft. Ali^apud Caribes
aranca? exacquanc dimidium malum ci-
treura,fed cruribus exiguis. Dentes illis lon-
gi & acuci: elaboranc telam facisconftan*
tem (pofFec feminis pro calanticis feruirei)
& cum or^ feu fimbria texunt.Ablui potcft,
&alba redditur.In aliquarum celis fi palTer
incidac auc aUa volucns, irretiecur.

CAPVT XXVII.

De araneo f^inojo,

HOitzcocacl,feu araneus fpinofus,mor-
fii dementat, fuperiore&media cor-
porisporcione acer , cetera luteus , forma
acukaca & fimilis cribulo, inde impecrauic
nomen. Hoitzcli fpinaeft.

C AP VT XXVIII.

De araneornm generibm» ,

TOcacl dicicur nacio araneorum. de
quibus hsEC Francifcus Hernandus.
Primum araneofum genus teacoltocacl,
feu ftercoris arancus vocatur,mediocri cor-
poris magnitudinc & colore , inter nigrunx
& fufcum conftans. Secundum,quod ma-
ius cft,tocamaxacuaIIi dicicur eodera pseiic
colore. Tercium tocacl zinclaclauhqui,mi-
nus praedidis , ac nigri coloris, valde verie-
nacum , &quodconcufum admocumque
dicacur laceris fedarc dolorem. Quarcum
tzinclatlauqui nuncupatur, quod etfi toco
fere corpore nigrefcic, macula camen ru-
bea infignitur. Eft & aliud diduracoca*
jnaxacual,corpore magno,fuluoacque hir-
fuco.& fepcimum,omnium maximum,clal-
hochekl , coloris nigri, pallefcentis acque
cinerei eft; & ocolococatI,ita nominatum,
quod cigris pellem colorum quadam varie-
cate tenus imitetur : nec non hoicztocati
ab fpinis nomen fortitum & atocatl ab
aquis iuxta quas folet verfari, interftindum
nigro coccineoquc & palUdo colore. In
maritimis locis maximos audio reperiri,

Bb z nec

292 lOANNIS EVSEB

nec fcio quodpiam eorum genus valde
nocencis eUe veneni , etfi nonnulli morfuL
lintftoxij , &: tOcamaxacualli difficilcfana-
bilia infligere vulnera ^ quxque (fi cicatrice
©bduci contingac^ alijs atque alijs locis re-
nouentur eadeipque non mprru aut i£tu
excitata/ed inceffu,confricatione,& reddi-
tisalui excremeritis.

«• De papilione„ ,

T "f Oitziczfl i)a^aiotl , feti ^apitio fimiris
JL -llioitzitzrllin, vhde nomeh rndruic, ob-
liongo elV corporedefinentc in tenuitarem,
& tranfuerfis quibufdam lineis, auri colori^
diftindto, (ed maculis nigris interfertis j ak-
rum fuperiora eodem colore diftinda funt,
fed inferiora rubefcuntj lineishaud abfimi-
liter per tranfuerfum difcurrentibus. Cete-
ra papilionura reliquo generi confona.Sunt
& alixinnurhetsE apud nouam Hifpaniam
difterenciae admirandis variatse coloribus,
pulcBerrimar* Illud hic obiter monebo , in
quibufdam papilionibus magnis huius an-
tiqui mundi pto liiigua effe filum fangui-i
neum oblorigum excedcns reliquum cor-
pus, quod conuoluitvtinbucca recipiatur,
quam habet,vt illudcommodius extrahere
poftic, fedara a fuperiore parte capitis vfque
ad uiferiorem,vt paene totum caput fcif*
fum fit.

C AP VT XXX.

.. De nopal ocuillm^ feutunartim
iih.., fvermilpus»

FAmiliare eft huexutlse , prouincia^ Pa-
nicenfis , tunarum genus , folia ferens
longa, & anguftiora ceteris , intra qnx fo-
knc vermes generari lineis candidis cya-
neifque diftindi , mirabilis facultatis in
curanda infania , fi bini tufi , & refoluti ex
aqua femel intra fumantur; aot fi inuete-
ratus fic morbus,bis aiu ter: inducitur enim
c veftigio fomnus , permiffufq5 ^ger dor-
mu-e, pauI6 poft mente conftans expergi-
fcitur, atque refipiicit. Suntautemhiver-
mes ini^joxij , neque vllum inferre nocu-
mentum folent , fi intra corpus deglu-
tiantur .^quio fit 5 vt intrepide poftint pro-
pinari. Addunt, paralyticis atque epilepticis
eadem mcniuiaconferre.

II NlEREMBEtlGlI

CAPVT XXX 1.

De cuchipilutl, feu ferme qm inducit
fomnum,

VErmis genus eft iuxta moros aut falices
verfans,borobycis magnitudine,&: p^-
ne forixia , fefe illiusinftar Odobri menfe
firma conuoluens membrana , ac prodiens
Aprilijconuerfus in papilionem.Suipendunc
hunclndi infantium cunis , atque ita (bm-
num illiscpnciliaricredunt.Vnde impofue-
re ei nomen. Idemin puluerem rcda£tus,ac
ex vino patrio, quodpulque vocant , totus
potus, Venerem ftimulat. Mexicanis agris
prou enit , & ex his quas dixi arboribu^ vi-
^ium fibi qu£crit.

CAPVT XXXII.

De fjjongijs forwatts*

AMacpalU fcu manum coccineaappel-
lant Indi quoddam Ipongi^ marinae
genus in AuftraH pelago. Imitatur manuS
effigiem,in digitoslongos & teretes difcifla:
durioris eft quam ccterie calLi. Nec hic prse-'
tereunda eft alia fpongi^formaaClufioex-
hibita, qus quafi intundibulum imitaba-
tur, aut floris imaginem exprimebat ; nara
tota caua erat,& firma parte qua faxo inhx-
rcbat, valdeangufta, demdefenfim fefeat-
tollens, expandebatur , inaequaliter tamen,
cumvnolatere ad nouem vnciarum latitu-
dincm dumtaxataffurgeret, aduerfoautcra
ad vndecim vncias pertingeret. 0<ix in^qua-
leserant &; finuoias in interiorem partem,
interdum ade6reflex^,vcfoliorum iormam
quodammodd exprimcrcnt. Amplitudinis
diameterfuperna parte tredecim eratvncia-
rum cum ferailfe, cxteriore parte lobd quafi
foliolum adnarum habebat , interiore verd
bina foliola inftar calycum formata : tota
autem matCHa vulgares fpongias rcferebat.
Longequidem maiores videre meminijfed
informes : vnam tamen cum Mompcllij vi-
uerem, tempeftatibuseieda in mans littuSj
quxampliffimi petafi formam exadiffime
imitaretur. Haec fatis colkgilTe, demirando
naturam fcnticntem , &; nouis celebrando
hymnis Audlorem. Plura narrare poflem:
nullus terminus potentia; diumxjquarencc
hiftorisc. ahj aliier fortaflefcribent aliqua,
fed noneftvna natura. Loco acccmmoda«
tur,& pro regionibus varia.Poflumus diccrc
vera,licct diflerentta. Succcffiuisiftacollegi
horis , Gontcmplationem natura: mifcens
alijs ftudijs, Ex^ictiusdigenpoflenr, &dilii

gentius

HISTORIiE NA*

gentius requiri , fed de afFedu magis quam
decuriolitatc mcreri volui: illi ha:c fuffi-
ciunt. Appendam dumtaxat, ne aliaiiatu-
XX membra , licet ignobiliora quam fe^-
tiensclaflis,contemnere videam, qua: de
planiis & mineralibus miniis eommunia
occurruntjfine nimia diligentia; diftradlus
fuialijsoccupationibus : turtim iamfoliim
naturam mirari licuit. Dabo nihilominiis
ahqua exotica ceterje natura: , fortaffe ali-
quanondum nota.

C A P V T XXXIII.

De alcyonio peregrino,

PRoxima narratio fpongiaeinuitauit , vc
coUigerera priiis nonnuila quse humor
concipit. Vifumalcyonij genus, quod ma-
iius aut chirothecje figuram imitetur , in
quatuor lacinias digitaUslongitudinis , ca-
uas, inanes ac veiut tuberibus cineracei co-
loris exteriore parte obfitas, fedam, valdc
referebat ; interiore parte leuiorcs minutif-
que foraminibus excifas. Tota planta fpon-
giofae cuiufdam naturse &: leuiflimas erat.
Aliud etiam defcribit Clufius alcyonij ge-
nus ex Araerica allatum. Illud autem erac
monftrum , & valde admirabihs formx,
quia ceruina cornuacura cranij, cui adhac-
iiflent, parte, quemadmodum referebat,in
varios ramos foarfa , inferna parte denfo
corpore & craflb, fpongiofo tamen , &: re-
linentefcopuh cui adnatum fucrac , & in-

"VRiE LIB.XIII. 295

hxferat fragmenca. Cornua ipfa fefquicu-
bitalis erant longitudinis , &C palmaris auc
amphoris craflitudinis,in variosramosfatis
cra flbs fparfa , cauos tamen & fpongiosa,
rudi craflaque materia conftantes, ac veluc
reticuhinftarcoropoiitas , vtlumini oppo-
fiti tranfparentes efl^ent &: peruij. Color ad
fpadiceum tcndens : ramulorum nonnuUi
iingulares erant, quidam etiam gemelli, &:
ex parte interdum coalefcentes : fapor val-
de falfus erac , nam illo ipfo anno c mari
erutum.

CAPVT XXXIV.

De arbore Upidea,

MArinis innafcitur faxis atexcalque-
huitl , fme arbor lapidea aquse : ger-
rninat (axeos ftipites, fufcos & orbos folijs.
Ahquibus placuit antipaten Diolcoridis
efle, aut charitoblepharon feu Ifidosplo-
camon Plinij.

C A P V T XXXV.

Defi4ngo Upideo.

>

AD htcora Auftraha Noua: Hifpafliae.
lapisfungiformis inuenitur. Variega-
tur iUe coioribus albo , cinereo & fub ru-
beo. Salficas edax aquarum forcaflc fic ip-
furaeffigiat*

Bb5 10 AN.

294

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIETATE lESV

HISTORI^ NATVRiE

L I B E R X I V.

CAPVT PRIMVM.

De arhre illii^ri.

^^^^^^^^ R o D I G A vegetantis a n i-
mac natura latiffinium
campum ofFerebat: non
vacat metere omnia;
carpam aliqua, & veluc
fpicilegium , proutob-

; uerfantur res , faciam ,

imicacLis m hoc iplo naturam , qu^ inordi-
nata variegatione prata comit &amGenat.
Creditum eft infulanis ZeUan , patriam
fuam fuiffe paradifum. Cuiufdam montis
culmen vocanc verticera Adami , cuius pe-
dis veftigium ibi dicuntexpreffum, ibi pcp-
nituiffe. Ibidem aiunt effe arborem medio-
crem , fed craffam , exigui folij 5c crifpi,
puluereicdldtis in cortice cinerei , quac no-
aucorufcetj&lfugettenebtas. Alibideloco
paradifi differiii.

CAPVT IL

De arhore anred.

IN Hifpaniola arborem quamdam auri
venas habere corapertum fuiffe, fcribic
Petrus Martyr. Quacumque pateat iter, e
radice,inquit, per apertasmollefque fcate-
bras ramos ad fuperna fupercilia montis
emittitmequevmquam datur quiefcere,do-
nec ca^li auram affequatur. Formare ibi,vi-
foaeris fulgore , bracteas .& grumos pro
frudu,animaduerterunt. HSr funt qua: per
vniuerfam diffeminantur infulam,per allu-
uies raptatseadima , de naiur.a pondccofo-
rura. Non autem illic procreari putant,vbi
leguntur, in Ikco praefertim in fluminibus
aliter. Radicem arboris aurex tendere ad
terraEcentru,inquiunt,&: ibi coaIefccre:qu6
namque profundius effodiatur,e6 truncos
reperiunc craffiores, fi per montis fcatebras
liceat. Eramis filo fubtiliores aliquos ca-
ptant, digitos a^quates alios pro fciffurarum
hiaru. AcciditSiincidiffc in cauernulas au-
ro fultas. iPer ramorum tamen afcenden-

tium vias, quibusrepletis ex fubftantia trun-
ci ferpente , ab imo carpit iter ramus , qua
pateat. Intercipitur faepe faxi foliditate , in
ceteris rimis tamen nutritur ex halitu d£
virtute radicum. Hxc ille. Hic appendi
poffet Alexander Neapolitanus , qui cerris
ac fide dignis Aud:oribus,fe comperiffe fcri-
bit vites prope Danubium quandoque e-i
merfiffe ,quie clauiculos&: folia ex puro'
aurocandicantia tuliffent, eaque RegrbuS
&fummis Ducibus donata fuiffe.Gauden-
tius Merula adnotat, iuxta Schemnitium
vrbem Pannonize idem contigiffe. IdqUfe
referunt Fulgofius &: Mizaldus hb. i. Mi-
rabihum, cap. i. Caufam putantauri fodi-
nas fub vite latentes ; quare & aureum vir-
gultum apud Virgilium haud fabulofum
omnino , fidem plantis aurifcris prasftare
poffet. Dens pueriSilefij innatus ex puro
auro , de quo fciripferunt Libanius SC
Horftius.

C A P VT IIL

De arbore Iticata.

Mlrandum genus plantje lucaia fert.
Arbos eft malo punico fimilis, neque
mmor, fcd frondofior : cortice denudatur,
quemadmodum fuber. Quotannis excor-
ticatur, non propterealaeditur, nullaglan-
dium ia£tura: quod etia de cinnamomo di-
cicur. Cortex ille garyophylU fuauemodo-
rempras fe fert,cinnanomi faporem, gingi-
beris amarorem. Eius rami hofpitiacolum-
barum. Totibirecipiuntur,vtex proximis
regionibus illuc traijciant ad venationem ,
& referant naues onuftas.Credo pellici has
aues fuauiffimo frondium odore.

C A P V T IV.

De muUi arbore.

EIus fru£lus minuti & rotundi , frons
exigua & periinacis viroris . Granula
^uperficietenus dulcia, amarefcunt intus.

Inde

lOAN, EVSEB.NIEREM

Iiideiucundus potus , contredato in aquis
frudu donec neular fuum concedat; llatun
extrahitur , perColatur aqua , &z triduo auc
paulo plus ieruata fatis conditur . Leuac
afiedos iecore, renibus , vrina. Mixca po-
tioni ex maizio , perficic illam , & condit
delicatiorem. Ipla aquaco£la condenfatur
in mel. Ad Solem acefit, ad vfus alios vica-
ria aceti. Lac &: relifw arboris vulnera clau-
dic. Aqua quibus tblia decoda , emundac
fcabiofos, inueceracas plagas fanac.Tertucse
cx ramis , idonese expurgandis dencibus.
Catbo ex trunco optimus,tenax ignis fui.

CAPVT V.

De gdcirmd.

GAcirma arbor moro fimilis , frudus
quoque mora,Europa:is duriora : re-
centia idonea efui. Ex illis madefactis ex-
corquetur fapa, optima purgando gutturi
&; raucicaci. Ignis veluc a filice perculTo
elicitur ex ramis exficcatis,-

CAPVT VI.

Ds mocarke,

MOcarix arbor patulam sequat mo-
runTi Goflypium in ramorum cu-
fpidjbu^j^reat, fruticeo, quod feritur quot-
annis, non minus vtile. Lanam fert alia vti
apud Seres, filatui &intextuiapiam: fedea
miilime fruiintur, quodatietinaillis iaria
ram fapetec inimmenfurti , nequeopifices
habeanc lanificio deditos ad hunc vfque
diem . Dccennio hanc arborem dicunc
perire.

C AP VT VII.

Nlhil diffimihus platano, quam planta
illa qua: iftud vfurpauic nomen irl
rccenci orbe, & ahjs plagis veteris. Frudlus
vulgaris eft. Plancanus fiue platanus, di-
£lus minor, digitahs , oblongus &c rotun-
dus; longiofad dodrantemaccedit,iucun-
dus eftcrudus conditufve ; truncus c terra
frondolus , folijs vfque duodecim dodran-
tcs pfodudis , quatuor lacis. E germine
ipfo racemus vnicus pendet, aliquahdo fere
ducentis plantanis copulatis onuftus , fi
paruuli, vfque ad (recencos. Mors plant^e,
fiai^us : eo macuro, ftatim ficcaturi Semel

B.HIST.NAT. LIB. XIV. 295

fecunda cft , idco fecundiflima ; & cum
fucccflbre decedit , ftipata nouis fiircuhs.
Forcafle exceUentia aliqua nomen phmtse
commune ti:axic ad iftam plantanum di-
dlam , indeptonus lapfus , vc abiedo.vno
elemenco , platanus dicerecur. Nofter Bla-
fius Valera , in Fragmentis dihgentiflimi
Operis, immaturos racemos fecari fcnbit,
ne arborem pondereconfringant. Tenera
& fegnis eft,& inutiiis ligno,&:igni, Bocros
indohjs maturos fieci , quadam hei ba o-
percos, Petrus Marcyr pucac appehandani-
caulem , quod fic velut carduus meduUo-'
fa, nonfolida , quamuis ad lauri cehitudi-
nemfurgac. Nequeahquam huius Auctoris
fencenciam dehac planta fubticebo. Qui
ea,inquit, fruuntur , platanum appehant,
ciim longiflimedifteta platano , nec vham
habet Gum platano propinquitatem. Eft
namque platanus arbor ibhda, ramofa,ce-
teris atboribus fronddfior, ftenhs, aka,pfo^
ccra, viuax, vtiaudiuifleaiiquando Excel-
lentiam tuam credendum eft : hxc, vtidi-
xi, fere inanis , ftudifera quidem, parum
frondens, hebes,fragilis, vtiotantum vitui-
ncj fineramis, pauciscontenta foli}S fefqui-
laccrtalibus longitudineab fummo , lati-
tudine bifpithamali conftat; abimo acucis
arundineifque fohjs perfimihbusi Ciim'
languida per hiemis rigorem fiunt , capuf
dGmittunt, &L terram (pectanc , (uo pGnde-
re tra^a.. Vegetae fuae vitse adeo eft prodi-
ga, vt nono, vel , quando diutius, decimo
ab ortumenfedeficiat,fenefcat interearque.'
Rcpente crefcic , aduka racemos eniitfi^
paucos ab vter©. Racemus quifquetriginta
fiEtus , interdum pauld plures procreat. Hi-
ad hortenfis cucumeris formam prseciii ac
magnitudinem , in infulis , in Continenci
grandiorcs nafcuntur in racemo , & cre-
Icunt. Acetbi funt virid^s, maturi cande-
fcunr. Pulpabutyroeft recenti molliticac
faporc pernmilis , necpriradguftanci gra-
tus, afllieTjs eft gratiilimus. Protoplafti pri-
mi parentis noftri Adse pomum,quo gc-
nus humanum labefaftauic vniuerium,
efle, vulgusiEgypcium blaterat. Peregrini
aromattirn inutilium , & fuffimigiorumji
Arabicorumquc odorum , effeminantiurti
acfutilium gemmarum emptores, ad eas'
tcrras lucri causa ptoficiftentes , mufas
nuncupant eos frudus ;'m'ihi vero, qudiio-
mine arborcm illam fitie caulem Latinc'
queam appellare , noh -oecurrtt . Verfmf
Au£tores quofdam Latinos , &: e iuriidhJ
bus eosi qui fe Latiniflimos efle profiteti-i
tur, percundiatus fum : nemo dirigit. Dd
mixa fru6l:u quodam' facit mentionernt
Phnius. Non ignarus httcrarum quidam,
mixam dici debere, quod a musa paruo
B b 4 difcri-

296

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGU

dircrimine vocis diftare videatur, inquit.
Non fum afTenfus , qudd ex mixa Plinius
vinum fieri dicat, ex hoc autem vinum
confici poffe abfurdum fit. Plures ex his
ego vidi , comedi non paucos in Alexan*
dria i£gyptia , quando pro Catholicis
meisRegibus Fernando&EUfabecba Sol-
danica lungebar legatione. Abeft a meo
iudicio, vt vinum inde queat extorqueri.
Nuncvnde ad Hifpanos earum terrarum
colonos hxc infiUerit , Sc cur iam ingrata
fit, referamus. Ab ea iEthiopia: parte,qujc
vulgo Guinea dicitur , vbi eft famiUaris, dc
fua fponte nafcitur , primiim aduedam
ferunt. Sata in tantum protenditur aug-
menium , vt multos posniteat m fuis prjc-
dijsillam plantaffe ac fouilTe. Vbicumque
femel feratur , inutilem ad reliquos pro-
uentus tellurem reddit ( contra lupino-
rum liberalitatera,qui campos pinguefa-
ciunt gramine complicato) aut montano
filice tecundiiis nutrit diftenditque radi-
ces, itavt neque vomere vUo aut ligone
purgari vlterius ager eius receptor queat,
quin perpetuo exortu a quacumquetenui
vel capillari radicula inter glebas latente re-
pullulent nati nouelH , qui matrem viuen-
tem , quando ab eius imo trunco pro-
deunc adeo fugunt , vt vim eius omnem
emungant, & ad intempeftiuum exitum
trahant. Idem natis ipfis , dein tamquam
in maternae impietatis vindidiam accidir,
vt fru6tu praebito ftatim intereant. Eft
fragilis , adeo vt quamuis ad humani fe-
moris intumefcac proceritatem & lauri
ahitudinem , vti eft didlum ,emicet , faciU
tamen gladij aut bacuH pcrcuffu vti ferul^
vel cardui planta fternatur. Hxc Petrus
Martyr, coniungenda ijs qux de Musa
arborehabencur Lib. i8. cap.74,pag. 183^.
in Hiftoria plancarum.

CAPVT VIIL

De cocco (trhore^

COccus eft arbor palmjequam proxi-
mus in fimihtudine formsc, in modo
prodreandi valde diflimihs. Arbor haec
racemos generat duodecim , plures inter-
dum , ad vigefimum vfque; in quolibetra-
cemo botros, vti exvua,fedmilletegmi-
nibus veftitos. Botrusquifque denudatus,
paruo meloni valde rotundo eft fimihs ,
fed corcice teftudinea fere concham x-
quans duricie. Coccos appellant frudus
illos : texcisexterioribuseft pluribus tuni-
catuscoccus quam palmula comeftibilis,
cum eifdem coftulis retibus interligancibus:

C O C C V s.

nec minori labore purgari tunicas illas
oportet , quam palmuiic, denudcntur.
Aperti cocci, potum praebent & efcam,
liquore fuaui plenum effe reperiunt. In-
tra corticem nutritur fpongiofa quazdam
alticudine duorum digitorum injiaercns
cortici maffa , butyro vel abdomini can-
dorc mollitieque fimilis , guftu fuauior.
Maffa illa de interno cortice abrafa , eft
cfui aptiflima. Si paucis diebus conuolu-
ta parumper , in ipfo vafe perftiterit, dip-
lur liquefieri conuertique in oleum oli-
uarum,oIeo fuauius, & ajgrotis valdc ia-
lubre. Aliud minifterium naturic vtilere-
cipicur ex hac arbore. Perforant arboris
latera, qua foliaex arbore prodeunt: ftil-
lare guttatim aiunt in fuppofita vafcula
liquorem potebilem , guftui apciffimum,
^ valetudini confonum . ikxc Petrus
Martyr. Metuit tamen huius palma:di-
gnitas maigrem hiftoriam . Nota anti-
quis fuit, Strabo ait : cetera vero ex pal-
^a. prxbet ; ex ca enim panis , mel , a-
cetum &: oleum fit , & textilia vala.

Nu-

HISTORI.E NAT

Nucleisprocarbonibusfabri ferrarij vcucur,
qui iii aqua maceraci, bobus &c ouibus in pa-
buIumcedunr.Quare in hoc vidcturHorca
deceprus , qudd huius pahna; nocitiam ne^
gec prifcis Grarcia: fcriptoribus.concedic ah-
quiim, fed ignobilem, Arabibus. Exhibeo
cius fentcntiam. Auiccnna hb. i i.cap.^c^S.
camvocat Giauh albend,quod nucem Indi-
cam fonat.Serapio hb.Simp.c.ziS. & Rha-
fishb.j.de Remcd.cap.zo. arborem ipfam
iaralnare , id eft arborem nuciferam. Voca-
turaucem arboripfa maro,& frudus narel,
quod vocabulum narel communeeft Perfis
&£. Arabibus. In Malabar arbor ipfa tinga-
maran, frudus vero maturus tenga, fed vi-
ridis adhuc & immaturus eleni , & Goa:
lanha:in Malaio arbor trican , ipfa nux ni-
hor,cui a Lufitanis nomen coquo inditum,
ob cria illa foraminum veftigia, quibus cer-
copiiheci,aut alterius fimilis aiiimahs caput
repra:fentat. Arbor eft vafta^ magnitudmis,
fohjs palma: auc arundini limihbus,ahqua-
tulum tamen latioribus,materie fungosa 6C
ferulacea, flore caftane^e. Gaudet arenofo
folo, &;marivicino, vc in Mediterraneis
haudfacile iit reperire.Seruncur ipfajnuces,
c quibus enacas plantse tranfplantantur , &:
paucis annis adolefcunt, & frudiferas fiunt,
prasfeftim fi dihgeter colantur.Nam hieme
cinere aut ftercore confpergi volunt, a^ftate
aqua rigari.L(^tiores tamen euadunt,fi fecus
jedificia pangancur, quia videncur fordibus
& luco gaudere. Maceries ligni ciim fic pro-
cera, ad plurima perquam vtilis eft,ita vt in-
lerdum in Nalediua infala ( Maldiuavul-i
go vocant ) cx hac arbore naues fabricen-
tur, atqueclauis, malis, vehs &;rudentibus
ar mentur. Ex ramis,qui in Malabar olla ap-
pellantur, fiunt asdium teda,& nauium ta-
bulata Sc opercula. Porro has arbores in
duogeneradiftinguunt: alterum cnira fru-
O.US ferendi causa feruant,alcerum ^lUx co-
gendx gratia, quseeft vinum muftum ; hsec
autem decodaab incolis orraqua vocatur.
^ura vero in hunc modum cogitur. Prseci-
fcs ramis vafcula alligancur, ad hquorem^cu-
ram eum vocanr, exeipiendum: quem vtex
altioribus ramis coUigant, arborem con-
fcendunt , aptatis ad pedes compedibus, &
laqueis, aut fafcijs vinculifquequibufdam,
•^rborcs per interuaha colligantes^Hasc cura
deftillatur aquas ardentis modo , vinumque
extrahitur aqua: ardenti per omnia fimile,
vt etiampannus lineus eo madefadus non
feciis ardeat, quam fi aqua ardenti incindlus
forec. Vocaturautemftillatitiushic Uquor
fula, ideft flos. Quod reliquura eft, orra-
qua appellatur , admifto ftillatitij liquoris
momento. E ^ura, vel fura (itaenimpro-
nuntiandum eft) ancequam exftilletur info-

VKJE LIB.XIV. 297

laca, ficacecum facis interdum acre. SubLato
priorc vafculo, fi vulnusinarbore fadum
adhuc furam exftillet, (eiuacur ea, & Solis
seftu vel igne denfaca, facchari modocoitj
id i.^gravocat.Optimacen(cturqu^in Mal-
diuamfula nalcitur, etenim no nigricat vcl-
ut qux in alijs rcgionibus gignitur. Legicur
nuxadhuc recens tenero admodum cortice,
cinara:,dum guftaiur , faporem referente.
Conftattenera valde &:dulci mcdulla,qu2e
in (e conclufam aquam fuauem & dulcetil
habet,&: faftidium non parientem,mulioq}
•tempore durante. Quanioaucem recencior
eft nux , tanto eius Iiquor fuauior , tum et^
iara mediuscortex, quiamygdalis fuauitate
noncedit, edicurc|; anonnuUis cum i.Tgra,
cuiuspauld ante meminimus, autcum lac-
charo, autexeo trito lac exprimitur , cuiri
quo coquitur bryza non minus fuauis,
quam fi cum lade eaprino decoda efler.
Autex hoc &auium quadrupedumve car-
nibuseduliaparantur jcaril ihis nuncupata,
Maturior vero fada nux , continet quidem
etiam liquorem , fed non adeo fuauem vc
prior, quiqj interdum acefcat.Nuces ift(^re-
cehtes ficcatie, atque fuperiori corticedeli-
btatx &:confradas, abindigenis copra Vo-
cantur,deuehuntur^} inOrmus,BaIaguare,
aliafqj regiones , quibus minore copiana-
fcuntur quam vt exficcari poflint,i^ut in eas
prouincias quse hisomnino carentifuauefq;
funt, ijfquevtimur tamquam eaftaneis ftc-
cis. Gratiores muUo fiint palato,quam qux
integraein Luficaniam perfeiuntur. Exijf-
dem fragmencis, fiuecopralimpidiflimum
oleum magna copia torculari exprimitur,
nonmodoadlucernas vtile, fed etia oryzas
coquendae aptum. Duplex verd exprimitur
ex his nucibus olei genus. Vnum cx nuci-
bus concufis, aquacalida affusa,quibus ex-
preflis, aqua fupra oleumenacac. Huius
vfus eft ad purgandum excremencis ven-
triculum & ihceftina^purgai enim lenicerjSi
fine noxa. Multi camarindorum expreflio=
nem addunt, quod &: vtile medicamencum
eflb, faepius funi expercus. Si hoc oleum iri-
telligunt Auicenna lib. 1 1 .cap. 45*8 . &: Sera-
pio hb.Simp.cap.izS.cum id butyro pr^fe-
runr,red:e ientiunc mea fententia; in eo ve-
rd faliuntur, quod ventrein minus lenire
dicant quam butyrum. Alterura genus olei
id eft , quod fuperiiSs ex copra exprimi dixi-
mus. Id praEtcriatn didas facultates,neruis
admodum eft vtile: fiquidem magnahuius
vtilitatem quotidie experientia oltendit in
neruofum contradiombus ; & articulorum
doloribusanciquis. Hocenim inundumjE-
grum , cupas grandi, qusehominem capere
pofTic, imponim us, ibique dormire & quie-
fcere concalefadum finimus , magno curn

admi-

29S ibANNIS EVSEBl

adminiculo. An vero lumbrieos enecet,vc
fcribunt Auicennalocis iam cicatis,& Sera-
^ pio, nondum expertus fum. Quod ver6
ipfam nucem eadem facukatc praedicam
fcribant, non modo rationiconfonum non
eft, fed ipsa quotidiana experientia manife-
ftiflimum cft, eiusefu lumbricos generari;
In Serapionis aurem lib.Simp. cap.zi8.fen-
tentiam facileconcefleVo^ qui Manfarun-
ga: ( quem antiquum Mefuenefle aic ) au-
doricate fretus, nucis huius fiue cocci efu
alui profluuia fifti auifloreft. Alienum enim
a ratione non eft , ipsa nuce , quas terre-
ftrium eft partium,aluum fifti; oleum vero,
quod tenuium & aerearum eft partium,
ventrem iiibducere. NuUum autemoleum
exftillatipfaarbor, fed dumtaxac ex ipfo
coccocxprimitur: rametfi Lacuna inCom-
ment. in Diofc. lib.i.cap.zp. lcribat, inea
opinionc quofdamefle, vt crcdanc dulcc
id oleu m, quod ex hac palm a ftillac,Diofco-
ridisefle ela^omeli. Cecerum dupiici cor-
tice incegitur hacc nux.Extimus viilosa ma-
teria compadus eft , exquafic caito Mala-
baribus didus^hac in prouincia magni vfus.
Nam & ex co rudentes &; funcs nauibus
ncceflarij fiunc , quiincorrupti manentiu
aqua marina. Exeodem ftupacloconaues
obturantur acftipantur ,ipfifqi adeoftupis
prjeftat , qudd putredini minus fic obno-
xius, &: aqua marinaimbutus inflecurden-
fecur6[}. Nulla cerce ex hac villosa maceria
fiuntaulasa, vcperfuadere nobis nicicur La-
cuna Commenc.in Diofc.hb. i.cap. 141.EX
pucamine illo incerno & prazduro , vafa in
tenuiorum vfum cornancur , & eciam
carbones fiunc aurifabris pcrquam vti-
les. Sed ea vafa paralyticos , fi inde bi-
bant, minime iuuant , vc pucauit Sepul-
ueda , 8>c vulgo Lufitanorum creditum eft:
nara nihil huius frudus neruis falutarc
cft, prasteroleum de quo paulo ante. Sed
nec ipfi incolas huiufmodi facultates ta-
Jibus vafculis tribuunc , nec quifquam
probacus Audor meminit . Sed minime
praECermittendum putaui , quod harum
regionum incolac iftarum palmarum ger-
minibus vefcantur : gratio)ra enim liint
palato , quam aut caftaneae molles,aut
humiles palm^ , quas vulgo palmitos,
Itali cefaghoni vocant. Quo autem vc-
tuftior eft palma , e;6 tenerius & deli-
catius germen producic ; ac co fi.iblato ,
perit palma. Hinc fit , vt qui huiufmo-
di germen edic , non immerito palmam
vorare dicacur.

I NIEREMBERGH

C A P VT IX.

cocco ^UldtmnJt,

LAudatur hic coccus, inquit icJem AU-
£tor,aut haee nux ( fed prxfertim eius
raedulla^aduerfus venena. Ab ipfis earu in-
colarum infulis,8d a viris fide dignis accepi^
adcolidoloreSjpar.ilyfim^ epilepfia, aliofq^
neruorumaffedusfevtilemfenfifle. A coli
quidem doloribus, quod vomituexcitaret:
ab alijsverd acgrituduiibus immunes reddi
^grosifi aquam ijsnucibus(adie£lomedul-
\x momeiito)aliquamdiu conleruatam ebi-»
berenr. Sed cum non fim cxpertus, miniis
fidei histribuo : nuUam autem periculu fa-
ciendi occafionem habui j ciim vtimalim
medicamentis,quorum faculcaces iam mihi
perfpe6l:^,&: multaexperientia comprobataE
funt,qualia lapis bezar, theriaca, fmaragdi,
teira figillata,8£ aliapleraquemedicamenta
(de quibus fuo loco ) quam rccentibus mi-
nufq3 certis. Nara quod nonnullidicant, fe
huius vfu commodum fcnfifle , an id ima-
ginatione & perfuafione fadum fit, ignoro.
Hinc fic vc nihil affirmare poflim. Sed fi
quidcercius cum cempore exquifiuero,fen-
tentia reuocareno pudebit.Niger cftautem
huius cocci cortex,&:nitidior vulgari cocco^
figura ouali magna ex pa,rte , nec ita rotun-
da vt vulgaris.Medulla fiue pulpa interiorj
quasficcatadura eft admodum &candida,
nonnihil tamen ad pallorem inclinans. In
fuperficierimofaeft, &valdi porofa,nullo
fapore excellcs.Dofis vero eft huius medul-
\% ad grana dccem cu vino &aqua,pro mor-
bi racione & natura. Inueniuntur interdura
ifti cocci pr^grandes admodum,interdu et-
iam exigui,omnes autc in littus eicdti. Vul-
gari porr6fama accepimus ,Maldibas ali-
quando continentem fuiflc,fed inundatioue
marisfubmerfum,hasinfulas eifeciire , itj
quibus obrutsE palmajfuerinc,qua: hos coc-
cos protuliflcnt , qui terra indurati in hunc
modu confpiciuntur. Sintneverd eiufdem
gencris cum noftris,facile iudicari non po-
teft , ciim hadenus nemo folia aut arboris
truncyra videre potuerit,fed foli cocciin lit-
tus cijciantur, nunc bini coniun£ti , nonnu-
quara vero finguli fepariitim.Sed hos neqii-
ni colligerc licec , nifi cum capitis periculot
quoniara Regiscfle aflerunt , quidquidin
litcus e mari eijcicur j qux res maiorem au-
dloritacem huic nuci conciliauic. Eximituc
aucem cx hiscoccis pulpa fiue meduUa, de-
indc exficcatur eadem ratione qua copra,
acqueindurcfcitjCoque vcndituy modo. Di-
ccres Qflecaicumouilluroe

CA.

HlSTORlifi NATVRifi LlB.XIVi
GRANADILLiE RAMVS.

299

)

A P V T X.

De gramdiUa.

IN Peruanis raontibus fpontc nafcitur
granadilla. Nomen hoc^impofuerut Hi-
fpanijob fimilitudinem quam cum noftris
malogranatis habef.nam frudus eiufdem fe-
rc eft an4plitudinis,aique ctiacoloris, quan-
do maturus eft , nili quod coroni careat:
nunc in ficcato fi agitetur,fonitu edit feraen
intus occlufum, qu6d pyri femini fimile eft
aliquanto maius, tuberculis quibufdam ele-
ganter elaboratum , & afpeduiucundum.
Pulpa candida cft,&: fiporis expers. Planta

hunc fru£lum ferens hederas fimilis eftj eo-
demque modo repit& fcanditquocumqu^
locoponatur. Eleganseft,cum fruduonu-
fta confpicitur, propter eius amplitudinem.
Florem habet albe rofas perfimilem,in cuius
folijs paifionis Ghrifti figurae delineat^con-
fpiciunturjquas magna diligentia iftic pidds
exiftimesjcam ob caufam elegantilfimuseft
flos. Frudus ipfe funt granatula iam di6la,
quas matura, acidulohquore abundant, &:
femine plcnafunt. Aperiuntur vt oua,&: li-
quor ille cu magna vokiptate forbetur cura
ab hidis tum ab HifpaniSinec,etiamfi muU
tosforbeaSjvUam vecriculigrauedmem fen-
ties,fed potius aluuemoUin.Herba rara eft,

quse

300 JOANN IS EVSEBI

qux dumtaxat vnoinleco haftenusinuc-
nitur. Frudus temperatus efle videmr, &
nliquantulum humidus. Floris defcriptio-
nem claulic hoc epigramma:
Pukher in Amenca, Mofcho redoUntior efi
fios,

c)mgerit occifinobile fiemmaDei.
Conjcia flagroram craceo fiatinorhecoluna,

drcumfiant granis Vulnera cjuina rubris.
Cum clauii refidet fiinvfum in ijertice fer-

tum,

Refperfus "uiolam pingit vhiquecruor.
Vtfitur in plant^folifs penetrabile ferrumi

Sacrum quo fodit lancea dira latus.
Sed qui& vulmfici fiores dant fomacadentes

i^mbrofim mifcetne^areus^^ fapor.
Vortenti 39omtas,,(^ confona rebw imdgo

t^dHruU antiquam clarificatc^fidem.
(JMifa^ Pontifici Romano circutt orhem,

Pert^ falutifcra nuntia Uta Crucls.
Tiam Deus ommpotens nofiros tulit ipfe do-
lores,

lpfu4eH nobls Crux paradifui. K^men.

CAPVT XI.
'De magttej.

AB Hifpanis raaguey, 3h Iftdis met],&:
chuchau dicitur arbor fceda afpedui,
leuis ligno , viginti pedes longo , di midiu m
ad minuslato. Nucleus fpongiofus & leuif-
llmus , idcircoinvfupittonbus fculptori-
bufqj. Folia corpulenta , &: longa vltra cu-
biium , ex trunco imo nafcuntiii: vclutcar-
duus. SpinofiU quo^que funt , ideo arbor ab
Hifpanis quoque dicta cardon. Eoru fuccus
amarus emaculat veftes , vulncra ihfeda
cancere & nimisinflammatafanat, vermi-
culosin plagisextinguit.Eodem fuccodeco-
6to cum radicibus qui lauetur, lalTitudinem
non fentiet. Aqua pluuia in folijs recepta,
mukos morbosiuuat. Mifcetur potionibus
c mayzio &: quinau, inde mel,inde acetum.
Ex radicibus wiis panes fiunt , quorum ab-
iuendo capite vfus , cuius dolorem fedant,
maculas oris abftergunt , nutriunt capillos,
redduntq3 nigros. Foliaquoque triplexhni
genus ad varios vfus prxftant. Hanc arbo-
rem ira defcribic Fiancifcus Hernandus.Ra-
dicem fundit metlcrafl"am,breuem,& fibris
icatentcm^folia aloes,fed.longe maiora, &
crafiiora. Arbores ctiam mediocres aliqua-
do a:quantlongitudine;Vtrimque (pinifera,
£<:inrigidum acucumq) defin^^ntia mucro-
ncm: caulem triplo maiorem,6{ in eius parte
limima floreskiteos oblongos, iuxtacacu-
men ftellatos,ac procedentctemporefemen
afphodelino peilimilc. Linumeri parnefunt
vlusqui dcfumuntur ab hac plania : tota

I NIEREMBERGir

enim illa lignorum fepiendorumqiagroriim
vlum praeftat. Caules tignorum, folia verd
teda cegendi,imbrieu, lancium, papyri fiU»
quc,ex quo calcei,lintea,& alia veftiura ge-
nera,iqua; apud nos ex ligno,cannabejgofly=
pio, alij iq5 huiufmodi paran folent. E mu-
cronibus fiunc claui & aculei^ quibusperfo-
randis auribus macerandi corporis gratia
Indi vtebantur , cum daemonum vacarent
cultuititem acicul£E.actis,tribuli militares,8c
raftella , idonea pedlcndis fubtegminibus.
Praecerea e fucco manante , qui euulfis ger-
mmibus interniSjfoliifve tenerioribuscultris
yztlinis in mediam cauitatem ftillat (planta
vnica quinquaginta interdum amphoras,
quod didu mirabile eft,e£Fudente) vina,mel
acetum ac faccharum j qui fuccus menfes
ciet,aluum lenit,vrinam euocat,rencs &: ve-
ficam emundat, lapides frangir,vrinxqjex-
tergit meatus. E tadice quoque reftes firmif-
iixnx ad multas res perquam accommoda:.
Crafllores foliorum partes,truncufq5 deco-
ttafubterra , quod genus eiixandi barba-
coam vocantChichimecce , edendo funt
■ apta,fapiuntq;citrea fruftafaccharocodita*
Quin &c vulnei:a recentiamireconglutinat:
fitenim fuccus afTacione glutinofus,qui fua-
pte natura ftigidusac humeseft.Folia quo-
que a{ra,& aflredo loco impofitajConuulfio-^
nem;curant,ac dolorem leniunt,pra£cipue fi
fuccus ipfe calens bibatuir , quamuis ab In-
dica proficifcaturlue:fenlumqj h€becant,&:
torporem indiicunt. Succus diftiUatiope fic
dulcior , decodione vero & dulcior & fpif-
fior,donectandem cogatur m faccharum.
Seritur ex germinibus,qua2 circumcirca ma-
trem oriuntur quouis folo,fed prtEcipue fer-
tili atque frigido. Planta haec vnica quid-
quid vitae efle poteft neceifarium , prseftarc
facile poffet, fi eflet rebiis humani^ modus.
Nonenim tempeftatum,aut inclementioris
ca^li patec iniurijs, aut perficcitatem ftatiiTi
marcefcic. E nuUa re prouentus eft amplior.
Vinum fit ex eodem fucco , diluta fontanl
aqua, additis corticibus malorum medico-
rum, limonum^ quapatli , & alijs quibus
facilius inebrieptur jquodeagens maximc
affedat, quafi pertacfa rationaks fu2E natur^,
&: auida (orcis brutorum acque quadrupe-
dum.Fitexeodem fucco minime ignem cx-
perto, adiediis radicibusquampatkcotufi^i
& Soli aliquamdiu expofitis,ac dcmum ex-
emptis, vinum quod album vocant , vrina;
cuocandae, & vrinarijs meatibus expurgan-
dis vtiliffimum.Efaccharo,quodex eodem
fucco cogitur,parant acctum , nempe refo-
luto ex aqua,&:nouem diebus infoIato.Sunc
autem eius plures difterenrix , de quibus efl
ftatima nobis.dicendum.

CA-

■ HISTORIiE NAtV

C A P V T XII.

l^s mecoztli;feu mdgmy luteo,

SPecies efl: metl, fed marginibus folioru
luteis, fpinis paruis &C nigris , folijs vero
modicisjficuin folijs metlpr^cedentiscom-
paretur. Caule binos cubitos alco,digitum-
que lato & rubro , cum flore e rubeo palle-
fccnti cacumen eius occupante , &: radice
furculosa. Vis rrium quatuorve foliorum,
additisfiliquaftris terniSjfrigentesac craflbs
humores per feceflum &c vrinam paulatim
euacuat. Idem propinari folet ab Indis eni-
xis mulieribus aliquot diebus a partu , cor-
loboracionis gratia. Succus expreflus ex fe-
miafl[i folijs , diaftromaticonferre dicitur.
Frigida vero conftat & lubrica narura.Sunt
qui cozticmecl & macozticmetl vocem:
nec defunt qui hoeiraetl. Campeftribus lo-
cis Mexici nafcitur quouis temporc, etfi
fola jeftate floreati Sericur e germinibus or-
tis iuxta parentem.

CAPVT XIII.

*Z>^ migHey ma.gno.

EStquoquc tlacametl fpccies metl,ea-
dem pxneforma & viribus quibusce-
tera?, & eifdem quoque vfibus, fed inter re-
liquas vigorem &: robur addit feminis im-
becillibus , aut fyncope tentatis. Nomen
habet a magnitudine.

CAPVT XIV.

T>6 mexcalmetliptt maguey apto 'Vt
ajfum comedatw.

PArua eft fpecies meti valde fpiaofa, &
virore admodum exfaturato tint3:a,
cuius folia eduntur afla , &: func prac cete-
ris grata guftui.

C A P VT XV.

De mexocotl^feu maguey prunorum.

SPinofae etiara plantse, bc ad metl genera
quoque referendae fpecieseft , (edfru-
£l:udulci & acido multiplici,ac perflmili
prunis (vndcnomen) & inorbem,Indic£E
pincje quadamtenus parem , compofito,
quapingicur magnicudine,&:intcrdum am-
phorij eduli fucco pleno , &c grati faporis.

KM LIB. XIV. 301

Folia funtmetl ,auc illis potiils pinea: In-
dica: fimiliaj fpinofa, fulua, acvelut marci-
da. Radix fibrata craflaque ; caulis vero
breuis, tereSjaccraffus. Prunafuntoblon-
ga, candida , glandibus fimilia, S>c ex can-
dido pallefcentia,obdu£la rnembrana, intra
quam continetur callus candens,ac ( vti
diximus ) dulcis &C acidus , pinearum Indi-
carum iapore refertus , femine principio
candido , ac poftea nigro , obrotundo Sc
duriufculo. Temperieseft frigida ac ficca,
Medecuroris vlcufculisecalore orcis fru-
<3:us commanfus ac geftacus ore. Nafci-
curin faxis regionumcalidaruniTepecua-
cuilci.

C A P V t XVI.

De tepe mexcallin , feu maguey
montanoi,

FOrma med cohftac,fed cetiuibus fpinu-
iis. Concufa folia auc incra corpus fum-
pca, auc illita , curant eos , quorumartus
motu priuati funt ob neruorum conuul-
fionem. Montofis faxofifque locis gaudec
calidarum regionum > qualis cft Tepoi:-
tianica.

CAPVT XVII.

De teometl 3 feU maguey dtuino.

SPecies cft magucy , eadem pjene facul-
tate & focma , longa radice fibrataque,
&: exilibus fpinis . Duas fpitharaas tantuni
longa funt folia. Succus epotus aut iliitus
febresextinguit. Nafcitur in frigidis & ca=
lidis iociSj editis atquecampeftribus.

CAPVT XVIII.

De xolometljfeu maguey ferm.

MEtl eft fpecies tribus veiut orbiculii
aggregatis , radice conftance firma-
ta ,& fibrisapta rubrefcentibus, vnde pro-
feruntur folia coccineis torrida aculeis ^
raris, &a medio adufque mucronem pro-
cedentibus. Succus foliorum expreflus ac
bibitusdecem vnciarum menfura, vniucrfi
corporis dolorcs articulorum toUit, ac mo-
tum impeditum reftituit: verum teraporc
quo bibitur magna corpus eft operiendum
cura. Nafcitur Huexoncinci iuxta fauces
fluminum.

Gc

CA-

302 lOANNIS EVSEBI

ARBOR TRISTIS.

C A P V T XIX.

De arbore trifii.

DE hac arbore inquit Chriftophorus
Acofta:In nonnullislndiaclocis, prx-
fertim veroin Malabar,frequentiffin3a na-
(ciuirarbor quseda niagmcudiine & forma
fere pruni , oiuitis prxdiiia rainis tenuibus,
&certa per rpaiianodulo diftiniSis , equo
vtrimque linguUria folia cnalcuntur pruni
foliorum niagnitudtne,moiha&: lanuguio-
faparteauer.sa,quemadmodam fere laluiic
foliay&viridia,nonnihilquearpera partein-
teriore,non adeo rerratamcircuituvt pruni
folia, oeque tam multis venis pracdita. Sin-
gnlorum foliorum fcde nafciiur pediculus
quinque capitula fumma ibi parteiuftines,
quiequatuor foliolis fubrocundis conftat ,
c quorum rnedio quinque flores cxiliunt
c,tndidi,elcgantes, aureie malifloribus ma-
gnitudine& figura pares; tenuiores tamen,
tlcgantiores 6L odoratiores , pediculo ma-
gisad rubrum quam ad flauum colorem
tcndcntCjquo in illis regionibus edulia tin-
gnnt , quemadmodum apudnos vulgo fit
croco.Fruclus magnitudine lupini eft, vire-
(ccus cordis effigie, per roedium fecundiim
iongitudinem feclus, continens in vtraque
partc quoddam receptaculii, in quo feraen
occluditur, magniiudinefeminis ceratij fi-
ue iiiiquic, coidis efligienj retinens, album.

NIEREMBERGII

tenerum,membrana fubuiiente redu,non-
nihil amaru. Vocatur haccarbor in Cana-
rin parizacato, in Malayo fingadi,in Deian
pul , ab Arp.bibus guart, a Periis & Turcis
gul. Res eft pvofefto obferuatione dignifll-
ma,confpici hanc elegantiflVmamarborem
no6te pulcherrimis fuauilfimcque olentibus
floribus onuttam & hilarem,& fimul atquc
a Sohsradijs illuftratur, nonmodo flores
om»esinterram abijcere, (edtotam arbo-
rem cum fuis folijs quaii marcidam appare-
re. Inter omnes fane quos vmquam odora-
tusfum flores,nullum meo iudiciomemini
cum hoccomparandum , pra^fertim initio,
dum quis repente ingreditur vbi ha:c arbor
eft confita ; nam poftquam manu contadi
funt,exiguus & euanidus eft odor.Indigcnac
iftos flores cor reficere cenfent:fed amariu-
fculi funt,nam recenter ex arborecoUedos,
in cibis deguftaui , &:nonnuliam amaritu-
dinemfemper deprehendi. Gentiles etiam
Medici eius femina intet medicamentacor
reficientia recenfent. Multi Pro-Reges,tri-
buni,atque alij priuati,hanc arboiem in Lu-
iitaniam transterre voluerunt, fed irritoco-
natu.Noui etiam quofda , qui fetnen com-
modotempore collcdum8i maturum,vaC
cuhs figuhnis, vitratisatque bene obtura^
tis , item argenteis pyxidibufque ligneis ia
Lufitaniam detulerunt , ibique cum omni
cura &diligentia feuerunt , fed numquam
nafci voluit.In Malabar autem,&: Goa,lo-
cifque vicinis cum tanta facilitate nafcitur,
vt quilibet rami, in terram depadi radices
agant.

Nos inGnomoglyphicis notftris fic lufimus
de hoc flore:

PariMcati jloris eli vervnanox.

Figetjviretyfloret; fed/iHa^ vnalux.

^^uid comitus vigor iuuat? Par marcor f^.

Indignaluce concitata fludia fltnt.
Ahud m iniuriarum memores:

Iniuritz tabet wemor flos luridus hic:

^uptidiana eli <emuli pnefentia mors.
Aliud in inuidos:

Claro inuidens tabefcit obflurus videns,

Parizacatum Solis obfufcat iubar.
AUudimusadfabulam, cuianfam praebuic
h^c arbotj&narrant Garzias Horta & Leo-
nardus Argenfola. Fabulanturindigena:,
fatrapas cuidam,nomine Parizacato,elegan-
tem fuilTefiliam, qua: Solem deperiens,ab
illo comprefla fuerit. Ciim vero poftea il-
lam relinqueret.alterius amore irretiius,Pa-
rizacati filiam prse amcns impatientia fibi
ipfi mortem confciuifle , ex cuius crematjc
cineribus (nam adhuc vtuntur in illa regio-
necadauera) hacc natafit arbor, cuius flo-
resadeo Solem abhorrent , vt eum videre
non fiiftineant.

CA-

HISTORIiE NA
HERBA MIMOSA.

CAPVT :>tx,

De herba mimosa,

ALia planta inucnicurquibufdam hor-
tis, quinque palmorumlongitudinis,
& vicinisarbuftis aut parictibusincumbens,
tenui caule,eleganti virore prasdito, nec ad-
modumrotundo , perinteruailaexiguis 8£
pungentibusfpinis obfito , folijs fuperiori-
bus haudabfimilibus , fihcis feminse folijs
minoribus. Gaudethumidis & petrofis, &
herba mimofa nuncupatur,quoniam manu
admotafenefcit&: raarcefcit manu vero
remotaprittinum virorem recipit, fed non
adeo cekriter vti prior. Naturam habec
plurimum ab arbore triftidifferecem: nam
fingulis nodibus Soleoccidente fenefcit &:
ficcatur quodammodd , fic vt contabuiflc
videatur, oriente vero Sole vigorem denud
recipicquantoqueSol magis feruet,e6 ma-
gis viret, totoque die foha ad Solemcon^
uertit.Odore & fapore eftglycyrrhizaE>vul-
goque ab indigenis folia mandUntur ad-
uerfus cuflim,adpedus repurgandum , S>C
vocem clariorem reddendam. Renum et-
iam doloribus vtilis efle cenfetur,& recentia
vulnera glutinati Multis notis ( annotat
Clufius) h^c planca conuenit cu (xnogx^co
filueftri Tragi, fiue polygalo Cordi,& gly-
cyrrhiza filueftri Gefneri, cuius foUa &:ra-
dicesdegiiftata glycyrrhizam fapiunc : nam

VYKJE LIB.XIV; iO^

eius folia no£tu interdum contrahuntur
(quod in multis leguminaceis plancis vfu
venit) atfpinis caretcaulis, nifi pro fpinis
fumere libeat tenues illas & mucronatas
appendices , fedi foliorum alatorum in-
la^erentes.

CAPVT XXL
De dutrod hrba.

DVttba herba, in omni India notifli-
ma, paflim in campeftribus prouenit,
Huius foiia cufpidem hafta: prsefigune
quoquouerfum in am bitu incifa fpecie , feu
modo vrfina; branchaSjquam & Hiagnitudi-
nejemuiatur.Iuxtalongitudinera muka fi-
laraentafeu fibras habetjalias fere infipida,
nifiqudd modicum de aniaro adlciuit: in
cetero humida eft , & rapliani odorem red-
dit. Fios eodem cum rorifmarini flore co-
lore eft, cui decidenti folliculus papauerino
fimilis fucceditj qui intus nucleis quibuf-
dam , melonum femen refereniibus , prse-
gnanseft. Hi aut ex aqua, autex vino, auc
quouis alio liquore haufti , aut cum oryza
codii efitatique,aut quouis alio cum cibo m-
gefti, hominis mentemitaperceliunt &al-
terant,vtfatuo fimiiis perpetuum rideat, &
nihii eord , qu^ aut funt aut prazfenter fiunc
jgerunturque agnofcat difcernacve : quof«-
dam etiam in tara profundum fomnum
agunt,vta mortuis nihil diftet,qu.em ad ho*
ras perfepe i^iprotrahunc, nifi frigidi illis
pedes fricentur lauenturque ; hoc enira pa-
dio ante ftatutum id terapus expergifcun-
tur. Herbiehuiusvfus lndicis&: Lufitanis
feminis frequens eft ad dementandos SC
confopiendos maritosfuos , quoties infarai
hbidine pruriut, & cum adulteris fuis ince-
ftuofo concubicu fe permifcere fatagiit.Vbi
primulum etenim per dolum de herba ifta
viro fuo muiier appropinauit,tum illico ec- ■
iana ad confpedum& latus eius , abfque
omni vei pudore vel metu, adulcero in om-
nibus ftudet, eoufque temeritatis progrefla j
vt iacentis viri quoque barba vellere, eum-
que expreflavoce cornutum proclamare,
& icurrilia his fimiiia alia addere confiden-
tiflime audeat.Ethcet maritus apertis ocu,-
hs incoram hxc omnia videat , nihil quid-
quam tamen eius aut inteiligit , aut repre-
hendit,fed perpecuo arrifu quatitur,&:gefti-
culamenta morionum omnia asmuiatur:
tum quoque,quando expergefa£lus adfe re-
dijt,adorum ne inminimo recordatur, fed
fe dormijfle vnice credit atteftaturque.
Earademherbara ferui quoque &: manci-"
pia fuis nonnumquam domiois adraifcentj,
vt iilis ita fopiciSj ciftas & arcas coramodius
C c X expi-

304 lOANNIS EVSEB

expilare qucant. Sed ciim dutroa quodam-
modo venenum rit,ad mifcendam eam cu-
ra 6c moderationeeft opus: nimia fiquidem
copia indica,vita exuit haurientes , nifi pa-
ratis antidotis vis eius malitiofa infringatur;
Hxc Lincoftanus. Adijcit autera Bernar-
dus Paludanus : Contra dutroae hauftum
iUa remedioru genera conferentiffima funr,
qujE vomitum cient, quo quidquidin ven-
triculocontinetur,prompceeuacuetur , a
quo & potiones purgatorias 6c cly fteres con-
ducunt : nec miniis fridtiones & ligaturse
manuum pedumquc,nonnumquam etiam
venxin pedis polUce fcdio profunr.

C A P V T XXII.

De herbd (vitia jiue jenttdd.

ALia quoque eft h£rba India: fatis nota,
quam Lufitani fentida , id eft fenfifi-
cam hac de causa nuncupantj qu6d ad ac-
ceffum hommura,autcOntad(Si aucquem-
cumuis puiuerisobuijinfpcrfum,illic6 flac-
cefcat & fe claudat conftringatque , nec (e
pandat prius , quam indeiterum dilceflum
lic; quo fadlo j confeftim & quafi nouicet
virelcit & dilatatur ampliter. Aditum abi-
tumque quotiefcumq} inftituas,idem con-
ftanti ingenio facit, vt &: fpediaculum illud
intuentibus iucundiflimum fic, & naturje
jnyftis iure profundiflimetrutinandu. Ali-
quam huias herbas nocitiam habuit fbrtafle
Piutarchus,nec fabulx penitusfunt,qua:de
herbis fentiencibus dixic. nos alia infra da-
bimus.

CAPVT XXIII.

De arbore frondimuL

INfulae Cimbubon vicina cft alia, in qua
nafcitur arbor,cuius folia ciim in cerram
deciderintjgradiutur perinde ac fi viuerent.
Ea mori folijs multum fimiliafunc , parte
vtraque binos pcdes breueS & acutos ha-
bent, quibus abftradis/anguisminime ma-
nat.Statim atque folium quisattigerit,illud
mouetur & abic. M. Anc. Pigafeca odo
dies vnum in fcutula habuic , quod ciim
tangeret,circa fcutulaibat/nuUaque afiare
quam acre viuere exiftimabatur. Ha^c refe-
runtur etia in Hiftoria generaU Plancarum»

CAPVT XXIV.

De cornuhiis plantabihbus.

1N Goa infula fi cornua aliquando iacue-
rint, radices deorfum in cerra defigunc,
medulla eius in plurimi quafi filaraenca

I NIEREMBERGII

difledla & procuberante, hoc modo in fo-
lum fubdituinnicente. Radixeius brafliciC
fimiliseft.HuiuscaufsEcxamemultos liim-
mos naturae myftas mifere torfit : & licec
hiulti omhicemporefuerint,quirem hanc
ad ftuporem vfque admirati fuerint; qui ta~
men caufam veram & immoca fcrutaretur
&: aflequeretlirinerno,quod icia, vfque huc
comparuic. nam &terrainomni iUocon-
fini valdcfaxofa & lapidofaeft, atque cum
incetcris locisomnibus cornua adradicern
vfque extirpari & detruncariqueanc , apud
Gbahos nullo pado id fieripoteft: nam etfi
iliicfemel quidem refecentiir , abie^la ca-
men ade6fecundafunc,vcillic6 repuUulare
6c augefcere incipianr.

C AP VT XXV.
De

HAyo dicitur frons cbcae arbufti,ab In-
dis cuca didi, fimilis lentifco , quam
fere continue mandunt.Propterea ex nimip
vfu non leuis ex ea qu aeftus inter Hifpanosi
Dicunt Barbari, fpiricus & vires hauriri ex
illacum calce prazmanfa. Credunc id nori-
nuUi fuperfticiofum. Credo,immeiic6,licet
alioqui in fumma fuperftitione fit Barba-
ris. Valera nofter fimilem dicic efle vici,
taro ramo,mulcodelicatoque folio,opcimi
bdoris j fed haud nimium fuauis. Hanc
plancam auro i argenco &C gemmis ance-
ponunc Barbari ; fumtn^ diligentia plan'*
tancicolunc , decerpunt folia fingillacim,
exficcanc ad Solis ieftum j ficca mandunr,
non glutiunt , contenti odore & fuccos
diurnant cum illisiblis , fortes &;conftan^
tesin operis & laboribus,licecieiuni. Ma-
xima: St plurimaz eft opera: puluis in artc
Medica: ftabilic ofla confrada, vuincra tu-
mentia componit ^ frigefa£tiones & frigidi-
tatcs pellit, auc obftac , pucrefadla &i vet-
minoia mundat & recrcac.Cum plantatur,
firadix duplicetur,areficfurculus. Foliacec
auc quacer in anno pofliinc coUigi. Tanca
plancK vtilicas religioni fiue fuperfticioni
mancipauit; crebrum indefacrificium dae-
monis: eo terapore quocolliguntur folia,
maximc interdida licentia fcelerum. IpCt
daemonpunit peccances : corquec plurcsad
tempus. In nonnullis regionibus virgini-
buslblum liceclegere, eximio ornaciscul-
tu, fummaque reuerencia-, alijs nec accede-
re. Verebantur, ne audaciam luerec fubitus
languor, aut curbo, Multiparalyfimauc
membrorum concra£lionem,auta&ftum fe-
briscomparabant. Arbufta pro numinibus
habita, vocata Mamacocas, hoc eft matres
cocx, feu deac coc;s'.

Dc

HISTORIiE NATVRi^E LIB.XIV. 305

De hac planta h^c habec Fracidus Hema-

dus.-Herbaeft, vc audio, quatuor fpithamas r' A D \/ T" w \7 T T

plus miniis 16g.i,fblijs myrtijfed pauldmaio- CAlVi XXVil.
ribusmollioribu(qj, diluti viroris, & in qui-

bus alterius minons folij irnago efl: exprefTa, De ahoehoetlyfeu de tympano aqueo.
lemine veforacematim dependete, ac rnyr-

ti inrtar; cum maturefceremcipit,vergente . 1\^TOn ob aliud, inquit Francifcus Her-»

in rubriim colorem , & tandem nigricante. X X nandus, ndcupata eft h^c arbor a Me-

Quo tempore tolia colliguntur, in cratibus xicanis ahoehoecl, quam quod iuxca flumi-

exliccancur &: reconduntur in vfus. Quod num ripas ac aquarum fluenta nalci rolear,

rpedlac ad culturam,in primis femen feren- &: ex ea Indi tympana , quae hoehoctl &: te-

duminfeminarijs eft, deinde transfeiendu, ponazeli vocant,confuefcantparare: etli alij

atqueordine velut fabas aut ciceres difpo-' dicant,non obid, fedquia luxca aquasab

nendum,repaftinato & culto folo. Mifcenc aerccada , edac fragorem , idnomen fbrci-

folia dencibus commanla pulueri tellina- tam efle, prjecipue ciim tympana potiiis ex

runi vftarum , in catapotia conformant, materia tlauci lolquahuitl , & capoUn qua-

exficcantque,atqueitaillisfunt vfui. Orefi- huitl,fabricentur. Hifpani qui ad hasoras

quidem geftaca, atque hinc &: indeconuo- transfretarunt , & fabinan> & cedrum, ob

luta,fitim dicuntur extinguere, egregie nu- maceriei rubrum colorem, vocanc. Ac ne-

trire corpus,famem fedare vbi cibi &c potus que fabina neque cedri fpecies eft vlla , fed

copia non eft,&: toUcre perlonga itinera laf- inabietum genuscitra dubium referenda.

ficudinis. Quineifdemcacapotijs vcifolenr, Nam prascer frudum omnemque faciem,

permixco yetl deliciarum gratia , in oppidis qua: noftrae penitus fauent fentenciac^ tiiace-

domicilijfque fuis manences , ad fomnum ries,vc diximus , moUisaclenca eft , corru-

concihandum, ebriecacem inducendam, & pcionique & vicio abunde obnoxia,maxim^

laborum curarumque omniia obUuionem li cerras defigatur (cum cedrina dicatur efle

atque quietem. Efteciam illispro numo, &c viuaciflrima,acp^neimmorcalis)intra aquas

eius plantrKCQmmercioferuent emporia. namqueintegra diuciusperfeuerac.Qu.ofa-

dum eft,vc confueueiincMexicenfes heroes

CAPVT XXVI. acqueRegeseam velucbafim &fuiidamen-

tumxdibus, qua; fibicirca hanc paludem

De cereo Ipimjo. fabricabant,fubijcere. Demum Mechoria-

nenfes peniamum vocant. Sunt autem qua-

ADmiranda cerei fpinofi nacura. Ra- tuor,quodadhucintellexerim,huiusarbo-

riflimx venuftacis plancam plebecula, ris difterentia:,inter fe magnitudine, colore

effigiei argumento,cereum vernacule voca-- & frudu diftantes : quasdam fiquidem il-

uic : haftas enim furrigit quaternas &;qui- larum altilfimas pinus longitudine atque

nas nouemdecim& viceniira cubitorum, amplitudinefuperantj&candidae eflerepe-

virgatis & ad^rmain diredis ftrijs cannu- riuntur , earumqj nonnull^E quacuor & vi-

latas, in externis extantibus ftriarum angu- ginti aut amplius pedes craflitudine xquatj

lis obtufis exeruntur ftellulse , corneis ftylis alise^quarum materia quoque candens eft,&:

radiatim e fuocentro quoquouerfum mina- rubrumcor fiue meduUa, hisceduntma-

cibuSjVno dumtaxat prominulo,asqucdire- gnifudine , & nuces pineas refina refertas

^o longiiis. Totaquamdam effigiaturam, producunt,fedqu£E vulgares oleas minime

&concoloremfuperficiem echino meloca- magnitudinevincanc. Aiias hisquoque infe-

d:i prxferc, fed brachium zequabili dudu x- riores fpedancur, fed rubra macerie,&: orbi-

quance,columellaeauccereifunalispr^longi culatiorecoma.Poftremae, & qujEomnium

inftar. Eius e medio,& ftriarum dorfisanfa- minimas funt , Vix malos medicos vulgares

tim anguftiore ceruice cucumeris vemre vincunt magnicudine : quibusmaceriesru-

furriguncur brachta terna,quafi folia,teretia, bra cft,&: candens raeduUa. Cortice omnes

craflaj eumdem commenfum proportionis tegunc rubeo,foliaque ferunc abiegena,ecfi

&figuramforcica.Incuscorulusligneuscarpi minora , & exiliora , ex omnibufque refi -

craflicie,obdudus eft callosa carnej& fucco na, fi non fponte , at flammis liquaca fluic.

aloes: gummeoenim curgecperquaamaro Forma eftec eadem quas noftraci abieci , ni

lencore. Flores inveftigio furamo proijcic , folia,vcdiximus,cenuiora,ramidepreflriores,

referente digicalis purpurx frudus. Hilari ac faftigia magis acuminaca aflurgerenc;

purpura miniaca,rubec,ficus fcre effigie, gu- Afliilse in vafa ficlilia coniedae, opercaeque,

ftunoninfipido. ignefuppofico refinam efl?^undunc , fed ea

nonfponte manac, aut- quidquam fimile
quod vocancoleumjquode bullancibus ve-

G c 3 , ficis

\

306 lOANNIS EVSEB

ficiscirca ftipites abie:um Indicaium ftil-
lac,^ erumpereconfueuit, quas tamen a no-
flratibus nec digitum lacum difcederejquo-
rumdam lententia eft.Ergo fapor eius arbo-
risjdequo fic nobis fermo^^acns adftringenf-
que percipitur , non line quadam amaritu-
din.e &c odoris fuauitace. Temperiescalens ,
eft,5^1icca ordine tercio. Nam &€ relina
eius abietma longe acrior & calidior eft,
6c viribuSjVcdiximuSjVehemencior. Cortex
vftus adftringit, fanat ambufta , defquama-
tamque &;exeiam cucem-, cum lichargyro
&polhne tiiuns vlcera curac , accicatncem
obducic excepcus ceraro myrtino. Tuftis
cum atramcntolutonOjferpencia vlceraco-
hi bct, fcetus ac fecundas lufticu crohic,vea-
trem adftringic,6<: vrinam cuocac. Foliatu-
fa acqueillicajCiurum fcabiei &cumoribus
medencur,moUiunc inflammaciones , &:ab
cisarcenc vuinera.Dencium dolores prohi-
benCjfieiscolluancurexaceto , vanos & ci-
tra vliam racionem oborcos cumores pel-
kmt. Sex oboiorum pondere ex mu»lsa epo-
ta,conferunt hepaticis. Frudus ta^dsque
idem prazftant. Refina huius arboris acerri-
ma eft , vehementiftimi odoris , 6c quarto
ordinecalefaciens. Dolores orcos cxingo-
reli^nat , movboarciculari e frigida causa
profccto mirabiU celericace medecur, flacus
difcucic, diflipat cx pituica orcos tumores,

I NIEREMBERGII

laxat neruos qui ab humoribus craflls funt
diftenti, Sd refolutos purgat atque corrobo-
rat,denique eisomnibusprodefle folet, qui-
bus curandis cetera mitiora medicamenca
fruftra functentata , parumve promoucre.
Quibufuisregionibus Nouac Hifpani^ pro-
ueniunt, atqueita poffenc facile cransfcrri
ad Hifpanos, fi circa fluerita & ftagnantes
aut lente flucntesaquas,vligmofave loca,fe-
mine talea,nuc viui-radice ferercntur , etfi
omnium minima longe etiam ab aquis dc
nalci &:feruari foleat. Toto anno proue-
niunt, totoannorefinaab eiseuocatut; fed
nullo temporeaut ioco inueniuntur florere.

CAPVT XXVIII.

De arhore metrojiderd.

GRafcum fortafle nomena nobis indi-
tunijinquit Scaliger,plus hiftoriascon-
ueniet,quam mgenio noftro. Animi tamcn
gratia reponeturhic. In laua maiorc aiunc
raram efle arborem , cuius medulla ferrea
fic, exilis illa quidem , ceceium porreda ab
imo ad ftimmum plancae faftigium. Ex ea
fruftum t]ui gerac , ferro efle impenetra-
bilem. Eadcm refert Nicolaus Coftinus
in Itinerario fuo.

ATATAPALACATL.

HISTORI^ NATVRiE LIB.XIV.

307

CAPVT XXIX.

De atatapalacatlyfeu tefia
aquis tmpojitd.

Erbam quairidara Mexicani vocant
-acatapalacatl, quoniam tcftis lacuna-
rutn aquis impolitis fimilis fic. Paludi-
bus. lentis flumuiibus , 6£ ftagnantibus a-
quis ert familiaris , non feciis ac nymphs
fpecies reliquic, ad cuius differemias &: hsec
Vidctur pertinere , etfi foHa longe mino-
ra fint, cauleque & flore careat. Pcdicu-
lis appendent folia vmbihco Venerisqua-
damtenus fimiha , craflis , rocundis , liEui-
bus ,rubentibus , ac circum exorcum im-
plexis,ex quorum inferiori porcione radices
prodeunt fimilescapillis , limo acveluc ipfi
aquic inniXc-E. Fohafuntpinguia, obrotun-
da , mediocria , exfacuraci fuperna parte
viroris, acdilutiorisinferna, fummis aquis
veluc illa Pocamogeti aut nyraphae inna-
tantia. Sapore atque odore carec , frigefa-
cientique &L humenci temperie pra^dica
eft , cuius gratia pronymphea vulgarivfur- .
pari & fubftitui commode potcrit. In-
flaramadones atque eryfipelata arcec, cu-
ratque impofita ; infantium febres drach-
inae vnius menfura fumpca fedac y atquc
itamorbum obortiseruptionibus adcapuc
dicicur pellere. Pudicitiam feruat , ac de-
mumvitijs omnibus a calore & ficcitate
pcndencibus aduerfatur. Toto anno viret,
ac toto anni procurfu vulfa confert. Tem-
peracum Cielura araac , aucpaulo frigidius,
quale eft Mexicanum, & paludibus ( vc di-
&m eftj nafci gaudec.

G AP VT XXX.

Ds gempat,

MAgni jeftimatur in Ametica arbor
qu2E genipat dicitur, vcTheuctus fcri-
bit. Frudus eiufdemnominis caufa , non
quod efculentus fic , fed quod ahos vfus
Barbaris praebeat. Arboris folia nuci lu-
glandi fimilia funt : frudus fere in ramo-
ru m extrcmo prouenit , alijs alijs impofitis
mirando quodammodo. Is magnitudinc

coloreque perficis noftri? fimilis eft , ex cu-
ius fucco vniuerfum corpus inficiunt. Hoc
modo miferi illi &: bruti hommes , ciira
fuccum ex hoc fru£lu aUter exprimere ne-
fciant, illum mandunc ac fi voraturi eflent;
deinde ore rcijciunc , &: manibus veluti
fpongiam exprimunt , vt fuccum emictat,
qui admodum Hmpiduseft. Profcduri ilH
aucadftragem aUquam edendam , aut ad
inuifendos amicos,auc ad folemne aliquod,
totum corpus hoc liquore madcfaciunc^
Is qu6 magis in corpore exficcatur , ed ma-
gis natiuum colorem acquirit , qui vix ver-
bis exprimi poteft : cft enim quodam-
mod6 internigrum &:cieruleum, fiueeum
colorem quivulgdazurus dicitur, medius.
Hoc infe£ti Barbari incedunc , npn minus
ornatos fefe jeftimantes, quam nos noftfis
coccineis acfericis veftibus. Eft alia arbor
etiamgenipat appellata,cuiusfrudus raaior
eft, 5i edulis.

C A P VT XXXI.

De atepocapatli y fet4> gerymn
medicmd.

RAdice atepocapath firmatur tranfuer=
sa , e qua alije multas prodeunt gery-
nis ramuhcuhfve fimiles. Hinc aflurgunc
caules duas fpithamas longi, tenues ac pur-
purei, &inhis amygdaU folia afpera , flores
promifcue paUidi , coccineique. Radices
guftatae refinam fapiunt , hc glfitinofje,
non finequadara amaritudine fentiuntur.
Pra:terque odorse etiam , fuaues , calidae-
que & ficca: gradu circicer tertio, atquc ita
fex obolorum menfura ex aqua furaptje^
ventriculura renefque frigida diftempe-
rie laborantes reftituunc &: confirmant ,
medencurque fterilicati ab eadem causa
obortae. Sunt ex Indis Medicis qui afle-
rant, deco^ta: radicis ius , aquae fontan;e
aut fluuialis loco bibitum , extinguere fc-
bres. Frigida: etiam parces in hac planta
latent , quarum ope id poflic aliquando
euenire i Temperatis exultat regionibu?,
montofis aut campeftribus locis nafcigau-
dens. Septembri floret: radices vero, qua-
rum eft vfus in medicina , velluntur a No-
uembrivfque in lanuarium , in vniuer-
fumannitm reconduntur.

Qc 4

C A P V T XXXIL

De herhd mortem ^ vitam
tndicante.

ANno' I jfii.ComitedeNieiiain Peru
commorante , ineius familia mulier
quxdam,illi infcru iens, maritum habuit gra-
uimorbo decumbcntem, cuiuscausaciim
ip(am admodum triftem Indusquidaiiipri-
marius conipiceretjinterrogauit an fcire cu-
peret, vtriim ex eo morbo periturus eflec
maritus,an non; herbiE ramum feilhmif-
furum , quem in liniftra mariti manu po-
nerec, eamque diutiiis demde comprime-
rec : nam fi fuperftesfuturuselTec, quamdiu
eam herbam manu teneret , alacrem & la:-
tum, hn moriturus, moeftum &: anxium
fore» Miflum ab Indo ramum marito in
manum dat,comprimerequeiubeC; fcd il-
hco tanta moeftiiia & anxietas ipfum op-
prelTit, vt illa mctuensne fubito extingue-
retur , ramum cx manu tollcret & abijce-
ret: is demdc paucos poft dies extindus eft.
Ciipienti mihi, inquit Monardes, an ifta
vera eftentjpericrutarijNobilis quidam, qui
multis annis m Peru vixerat , ceiium efle
affirmabat , & vfitatum effe apud Indos
inasgritudinibus idfacere , quod fane ma-
gnam mihiadmirationem attulit. Hacc ea-
dem in Hiftoria omnium plantarum in-

ucnies. Nec pudet narrare quod lubct,Ii-
cetincerdumconcurramusin aliqua. Plu-
rima narro quje ibi defiderantur. Quod bis
auc cer eadem dicamus , parum curabo.
Hxclexfcriptorum, vc ab vnopoflinc fe-
nerari duo, poflinc mulci. Nunc adiicio,
quod a me pocerunc acciperealij, ceoamatl
quoque efle vitx aut morcis indicera.Nam
fi huius hcrba^ vcl frucicis fuccum hauftum
euomat^grotus , fignum morcis eft ; fi non
euomaCiVicam promittic.

CAPVT xxxriL

De ajotUy feu de cucurbitarum Indica-
rum natura ^ generibus,

CVcurbitarum,quas Indi ayoch vocanr,
genera,omifris his qua: noftro orbi coc-
pere efle familiares , mulcaE reperiunturdif-
ferentiaj. Oranium folia fimilia inter fe m.v
gna ex parte func , adeoque viniferie vicis-,
nieflenc longe ampliora. Floresluceicaly-
cum magnorum atque oblongorum for-
ma, ac frudus & forma & nommeomnino
varij, qui modo lunt a nobis breuirer & per-
fpicue iradcndi. £rgo cmnium prima cu-
curbitarum diftcrentia , tzilacayotli cucur-
bitave fonans ,& nb alijs cuicuil ticayotli,
feu pida vocata, caua cft, vel fonitu iplo , ft

ver-

HISTORIiE NATVRiE LIB.XIV. 3O9

A Y O T L I.

^verberetur, atteftante j in tantamqilc atigd- eo temporci mutatb homine,vocatut.Ter-

tur amplitudinem,vtcres fpithamas ambitu tiatamen alayotli nuncupatur, quae impen-

compleat. Semen eft nigrum , mpdicum, se ampla & rotunda formS conftat j vnde

candidum,caUum,fibrisintexti3, cutiq^ipfi nomen eft fortica . Cortexhuiusduruseft,

psEneadhserefccsrfuperficiesexviroreexfa- callum fpithameunlluteum , & in cibarijs

turatiore& dilutiore promifcue variata. Se- fuaue,&: feminajquae compledicur, canden-

cunda,qua: zticayotli feu pallida cucurbita tia. Quartaitamalayotii quoque vocacaj lu-

^ quibufda,ab ahjs vero haCayotU & hoeya- teo eft eortice , for ma protuberante in lati-

tayotU,quonia bono nucrimeco,6i: oblongl tudinem,pallenti caUo, candidoque & lato

conftetfigura,vocatur,callocxtatluteo, vt femine, quam ha^morrhoidibus &: oculis

nomen ipfum indicat,palmu ctaflb, candi- inflammatis aiunt mederi.Eft Sc aliaeodem

do femine, ftrijfque pcr interualla lineifve nuncupata nomine,oblonga fuluaque,edu-

profundioribus, cauatifque canaliculis, me- li callo,rubeo ac candido femine,fed proue-

lopcponum quorumdam modo fecundum niens in regionibus calidis ; quin quauha-

longitudinem diftinguitur. Cortex huiusj yotU melopeponumconftatforma, rubeo

quamquam virore quoque exfaturato & callo,binoslatodigicos,femineexiU& cah-

<dilutioreprincipioniteat,vtplurimumtan- dente ,fuluoque cotcice. Aliaeft eiufdem

dem pallefcici cuius rei gtatia cozcieecayotli nQrainis,quje ad aibores percinec.Eft & czo-

nayotl

glO lOANNfS EVSEBI

nayotl feu capillacacucurbica, ica vocata ob
callum hbns limilem , &:in cibisiiiutilem,
leminis vero expetiti,& c©lori"s cab<iidi,vi-
ridis at<]ue pallefcentis , etli non deiintqui
tamalayoch pallentem tzonayotli quoque
vocent. Hamcuero etiam yztacayotii eft &
yztadzilacayoili ,candido & lato femine,
callo candenti & Hbrato^binos craflb digi-
tos, falubri edulique : eft & tlilticayotlij
candidofemine & longiufculo, callo trcs
digiios craflo, luteo dilutiore, & mediocri
magnicudine. Eft &: yztacaybtli, exmaxi-
mis candentis corticis reminifque , quod
forma eftoblonguni ,callover6 candido,
cduli, ac ternos craflb digitos. Poflunt ec-
iam his adijci , quze etfi edendo non finCi
ad cucurbicarum tamen genus pertinenc,
veluc atecomatl Hifpanenfibus fimiles,
hortcnfiscampeftrifque,experscalli,incpca
dapibus, &qua Indi non nifi adaquam
^perferendam vtuntur,vnde inuenit nomen;
Praeterea axicalli (eu aqua: cucurbita , cly-
pei forma & magnitudine , craflbcortice,
& callo Dullo, Hac fecundurti Idticudinera
diuerla bina folenc vafa parari, magnorum
lancium vicem praeftancia ,ex integris vero
fcptcnis connexis cymb^,craijcicndis homi-
nibusatqueequis , &quibufuis alijs pei:-
quam accommodx.Calli haefunicxpertes,
& cibis inutiles, velut & allacatl,ita vocata:,
qubd fiphonutn vfum praeftent, Sapore
omnes & odore, velut & noftrates, carent.
Frigidam &humidam pr^ftanc alimoniam.
Parandis ferculis, & cibandis his qui febres
paciuncur,aucrenu ardorcm, opporcunas,
& fi conduae faccharo habeantur, noftrati-
bus infalubriores atque infuauiores,inhor=-
tis locifque humedis &: cultis nafcuntur.
Huius planta: flores,& capreoli oleris vicem
Indis codi , fed maxime e iure pinguium
carnium prasbenc.Quo tempore deciduqt,
imbres nafcuntur,etfi totoetiamanno pro-
ueniantapud Mexicenfes , & veniant in
cibos. Sunt vero alia cucutbitarutn geiiera,
quarum diuerlaeft natura. Inueniquoque
ayotli purgare atque ftruare inteftina : (al-
famentum enim extenellis cucurbitis pa-
riter&teftudine confedum, feruat intefti-
na, &fulcitftomachum, cum eius dolor
cximmodicacibi fumptiooe, velex fimili
causa nafcitur.

CAP VT XXXIV.
*Z>f cobyne»

IK America regip eftMorpion nominaca
{hxc exTheueto cum Hiftoria planca-
rum foenerorj quam hodie incolunc Lufi-^

I NIEREMBERGII

tani;ca plurimorum &-optimoru fruduum
fcrax eft, eius prazfertim quem nana appel-
lari diximus.lnijs etiam eft fruduscius ar-
boris quam cohyne vocant, quje foliuha-
beclauri,fru£lum cicruUi mediocrismagni-
tudine, oui ftruthiocameli figurS, qui edu-
lisnon eft ,afpedu tamenpulcher, prjefer-
tim in ipsa arbore , ramis co onuftis. Bar-
bari ex ipfo pocuia faciunt , praeterea arca-
num quoddam & plane ftupendum myfte-
rium. Excauatum hunc frudum miliofc-
minibufve alijs implent. Deinde baculo
parte vnainterram defixo, altera in fru-
dum inferto, eumtoco ambitu fpeciofis
plUmis exornant, fingulique in fingulis tu-
gurijs binos teruolve huiufmodi frudus
leruant, magno^ habentinhonore, quod
ijs mifcri idololatrae diuinitatcm quam-
dam inefle exiftmient,nihilque aliud quod
fenfu percipiatur adorent , quara hoc in-
ftrumentum , quod cura tangitur pcrcu-
titiirve , tinnitum reddit j adeoque fune
vecordcs , vc cum tinniE , & percuflum
refonac , fummum illum Deum efl^e pu-
tent , qucm fua linguaToupan nominantj
qui loquatur, quique ipfis,maxime vero ip-*
forum Prophetis omniapraefagiat. Rccita-
tur eadem Hiftoria a Clufio in Scholijs
cap. ii.hb.z. de Aromatibus Indicis, vbi
ait, frudtum huius arboris yoeari maraka
& tamaraka.

TVNA, SIVE NOPALLI
SAXIS INNASCENS.

CA-

HISTORI.E NA

CAPVT XXXV.
De tHrid.

INcompolnaarbos totarpinofa/oliojfru-
du, trunco (li truncum habet ) tuna di«-
citur. Miratrondium fecunditas. Folium
fupernafciturfolio: li decidat aliquod, radi-
cesrurfus agit, furgicque altera arbos. Fru-
duseius haud infuauis^ ruber eft fpinofufqj
horride. fpinasfubftituuntfeminspro aci-
culis metalhcis. Locupletiorem hiftoriam
cxhibeoex Francifco Hcrnandojetfi planta
illa,quam Haitinitunam, Mexicani noch-
tlij& antiquiorcs (vt quidadeceptiputanc)
opuntiam feu pallam arborem aut ficum
Indicam vocant, noftro orbe non paucis
ab hinc annis innotuerit , coeperitque elTe
frequensjin maximamque fui, ob monftri-
ficam formam, & craflbrum fpinifque hor-
rentium fohorum portentofura nexum,fpe-
^tatores in admiracionem traxeric : tamen
cjuoniam nullibi prseterquam apud Indos
frudum perficiat acque maturet , conco-
quatqae, necpoflitde eaahbicertius fieri
iudicium,quam vbi completpomaj & fre-
quentiffime in menfas tum asgrotantium
tum bene valentium hominu venit , hbuic,
omifsaforma toto pxne iam orbi nocifli-
ma , varias eius difFerentias enumerare, fa-
culcates percenfere , palamque facere quas
amet loca , qua caeU regions gaudeat , quo
tempore fercnda fit, & quo frudum macu-
ret, proferacque flores. Sumuncur ergo cu-
narum difterencia: interdum a floribus,qui
iam crocei albique per extreraa reperiun-
tur,iamextra luteo, intra veroipfius pomi
colore, velut in tatonochtli eft videre; iam
extra lucei, intra vero ex albo in coccineum
vergences , &: nonnumquam quoque lucei.
" Surauntur item a foliorum arborifque ma-
gnicudine bc forma.omnes enim in truticis
altitudinem tantum atcolluntur, fi excipias
tacanochtU & xoconochtli, quze interdum
quoque arborefcunt.Icem afolijstalia fiqui-
dem crafla funt, alia cenuia ; haec fpinis fti-
pata,illa raris breuibufque horrcncia; quas-
dam rotunda, aha oblonga : & ciim non-
nulla maximafint , aha admodum parua
repcriuncur. Sed pocifljmumex frud:u,vn-
de& noraino, quaslacius profequimur.Se-
pcem ergocunarum fpecies,quod adhue no-
uerim,in Mexicanaprduincia reperiuntur.
Prima yzcacnochtU vocaca,qu6d albus fru-
^lus eius fic, foliaferc rocunda,parua, leuia
rarifve horrentia aculeis; florem luceum,
fru6tum fpiniferum &: candencem , ac in
frucicis attolliiur magnitudinem. Seeunda,

VKM LIB. XIV. 3li

quaz colnochtli dicitur , quod pallencem
proferatfru£i:um,folijs conftat amplis, or-
bicularibus , flore coccineo per extrenia
pallefcenti,& pomo luteo ac raro. Atlato-
nochtli,feu tuna ex albo in rufum colorcm
inclinans , folia fert angufta, oblonga, im-
pense aculeaca, 6l nonnihil purpurelcencia,
quod eft huic cancum generi peculiare,cdm
ceceris omnibus viridia fint : frudura icera
valdefpinofum, florem excraluceum,incra
vero ipfius tunascolore. Quartum genus
tapalnochtlidid:um,ideft coccineum , fo-
lia fert tenuia, angufta 8^ oblonga,fed
breuiora priecedentibus , ac minusfpinofaj
florem ex albo rufefcencem & paruum,
pomum item non adeo fpinofum , & coc-
cineo flammatoque colore praeditum .
Quintum tzaponochtli, ob fimilitudinem
quam habetcum frudu a Mexicanis voca-
to tzapocl , folia fert fqualentia, oui figurse,
quibufdam horridafpinis , & flores in his
luceos,ex albo in coccineu colore m vet gcn-
tes. CacanochtU vero , feu herbacca filue-
ftrifve tuna, qure in arboris magnitudinem
attollitur, raultisalisconcauaeft, folijfque
conftat rotundis , paruis & fpinofis , filue-
ftris frudu vix iuglandera nucera magni-
tudinefuperante ,fedfpinis horridiore, &
pallidis floribus. Eft & xoconochtli, firai-*
lis forraacacanochtli, fedtam folijsquam
fruclu acida,vnde nomen. Frigidse funt
oitines ordine fecundo, humentifque (fi
excipias grana , qua: ficca &t adftringentia
funt) nacurx. Sunt etiara frigida & humi^
da folia, faiiuofaque: quofic, vt foliorum
pomoruraque fuccus expreflus ardentes
febres magnopere extinguac , fitim ex-
pleat, 6l arentia vifcera humefaciat. Po-
ma cum granulis loco cibi fumpta , al-
uum dicuntur fiftere j prsecipue fi calor
fluxionis caufa fit. Gratum pr^Ebent ali-
mencumi refrigeranfque,ecfi flacuofum, ac
velut ceceri orarij frud:us,obnoxiu m corru-
ptioni j atque xftuantibus iucundiftirou m.
Quamobrem seftatis tempore commodiiis
auidiufque manduntur , prascipueab hisin
quibus bilisaut calidadiftemperies redun-
dac. Gummifertrenum &: vrinje calorem
temperans. Succus autaqua ftillaticia mi-
rabilis eft aduerfus biliofas & peftilentes fe-
bres, prxcipue fi cum fucco pitahayae fru-
dus mifceatur. Honorem dedit huic pomo
prascellens vir Marcinus Enrricus Nouae
Hifpanix prxclariflimus Prorex, qui eius
vfii frequenci a mulcis morbis ad bilem co-
loremque attinentibus, quibus vexari fole-
bat, eft pxne liberatus. Auxiliantur radi-
ces eius enteroceUs , eryfipelatis raeden-
tur, ortum a febrecalorem , aut aUaqua-
uis ex causa extinguunc, & iocinori vehe-

menter

3^2 lOANNIS EVSEBII

raenter concalefcenci remedio funt. Folia
eadem prseftant, &:decoc1:aparataquecura
chilli , in frigidorum efculencorum vcniunt
vfum . Vngunc Mexicenfcs carpentorum
rotasnimio motu seftuantes foHorum fuc-
Co, acque ita peruriatque inflammari pro-
hibentur. Radicem etiam eius,quae nonni-
liil amora eft , aiunc mire vlceribus fub-
uenire. Montanis cahdifque magna ex
parte locisproueniunt, quamquam in fri-
gidis quoque nafcantur , in caUdis autem
aut temperatis fahem maturent fru£tus.
Florent primo vere , 6c frudura asftate
cum ceteris arboribus proferre folent.
Quouis anni tempore ,fed vere maxime,
defoflis vtcumque fohjs , aut pedibus con-
culcatis,proueniunt, nullaqueadhibita cu-
ra agunt radices , in iuftamque attolluntur
magnitudinem.Ad tunarum fpeciesperti-
nere videturtetHhoadU , quae cdm natura
tuni &: forma fimihs eflet, nifi brachia cau-
leTye teietem formam & ftriatam fortiren-
cur , &c slUx permultiE.

C AP VT XX.XVI.

De nopal nocheztli^feu cocco IndicOjm
tums qmhufdam nafcente,

REperiuntur apud Mexicanos intuna-
rum quodam genere, nopalnocheztli
vocato,hac folaratione apecorum armen-
torumque iniurijsquibufdam in locisna-
tura munitis afiertovindicatoqae , vermi-
cuh rotundi,excracandidi, intr^ verococ-
cinei coloris ,incerdumfponteipfius natu-
rae, ititerdum hominum induftria atque di-
iigentia,femina fuperioris anni ftato tem-
poretunis admouentiumjqu^ Indi nochez-
th, noftri vero cochinilla, fortafl^is a cocco
feu grano, cuius fpeciesfunc, appellare fo-
lenc. Sunc qui diuerfam rem hos eflevcr-
micuios arbitrencur, veriim ecfl nonme la-
teat, coccum noftri orbis,inquit Francifcus
Hernandus,non tunis , quae nulla: fereibi
reperiuntur, fed lUicis cuiufdam , quam tu-
fcuUum recentiores vocant, foUjs adhzcre-
re, ideoque facukate pollere minime ad-
ftricloria, eiufc]ue interna praeftantiie & ho-
norisgratia vocari chermcs feu chermefi,
cxteriora vero , quse magis fiinc vulgaria,
adhuc Grxcam nuncupacioneai mordicus
recinuifle : tamencum vermicuh vtrique
fint, & jequatingendi lanas coccineo colo-
re natura atque conditio, & promifcue finc
pidoribus tindoribufque viiles, firmum
habeo, ad coccineum genus, vnde ( velut
diximusj fortafle Hiipanienfe nomen ema-
nauic , non minus ac hi , quos vocat^e pam-

L NIEPvEMBERGII

pinulae, teucrijveradicibus apud Periiinos
innafci fama eft,efle referendos.Ergo ex no-
cheztU purpureusinterdurn , interdum ve-
ro coccineus, pro varia parandi forma,con-
flaturcolor. Fitqueexquifitiflimus, fi tera-
tur ex aqua deco£li arboris tezohoatl , ad-
dito alumine,atque fubfedimenco formato
in placentulis. Adftringit ex aceto , tufuf-
que admotus in modum emplaftri vulneri-
bus opitulatut; cor ,caputS«: ventriculum
roborac,ac dentesegregie extergir.Purpu-
rarum fanguinevfa eft antiquitas , quibuf-
dam in venis gutturisearum contento,dum
lanas tingendas curabat, &: tyrio honorc
decotabac veftes. Verum iam diu eo medi-
caraine vci defijc orbis , eadem repetitu-
rus, ciim libebic pigmenta , neque vnquam
nouis inuentis iatiandus, auc pedem aliquo
incemporefixurus.

CAPVT XXXVII.

Dc yohudxochitl, feU jlore
no^urno. ^

YOhualxochiti^ quam quidacolcaqua-
huitl vocant , aUj vero yahoalxochitl,
feu florem orbicularem, arbufcula eft folia
ebuU fambucive ferens, adquorum fpecies
fortaflis erit referenda, nifi qais malicad vi-
tis filueftris genera pertinere , fed minime
ferraca vmbeila5 fambuci e flofcuUs agge-
ratas orbicularibus, &: pallentibus interdia
(vc ferunt) contradis & hiantibus nodibus,
vnde acini fiunc racemacim dependences, in
initio virides , demde coccinei , ac tandem
purpurei. Radicesvero refinofi faporis,gIu-
tinofas,&: guftus nonnihil odori,callida fic-
caqufr ordine fecundo conftac nacura , &
fapore amaro,cumores appofica difcutit,aut
maturat & rumpic , quibufdam epota ex
aquafudorem euocac , & alijs aluumciec'
Puluiseiusmedetur infperfus vlceribus in-
fanabiUbus,& confert (cabiei ,lepra£qucau-
xiliatur etiam refolutis, &: vterino aftedo
laborantibus. Sunt qui edant folia frixa,
expreflo priiis fucco medicina2gratia,afle-
rantquead eum modum , infusavecorpus
extergere, atque impinguarc; & vc carnera
inftaurac exefam , & cafu aUquo exhau-
ftam , fic fuperuacaneam cicra vllam
noxam fenfumve doloris corrodere & ab-
fumere , vanos tiraores pellere . Pedori
impofita , foUa &: fyncopen inde profe-
dam tollere.

CA-

HISrORIiE nat

CAPVT XXXVlll.
De mngle.

MAngle arbos litcoramarinaamat.Poft-
quam ad quamdam magnitudinem
l'urrexeric,frondibus innaicucut Galli,qui in
terram decidencesli^rent,&: pro radicefunc;
indcdicitur pcrfrondem radicari.Latiiis hu-
ius arborisnacuram ex Ouiedo cxhibebo.
Manglejait,aibor eft inter eas qux m Occi-
dentali India vulgariter nafcuntur feleflilli-
ina , cum adiedificioru fabricas, lum ad re-
liqua fabrilia. Grefcit vliginoiis locis,littore
inaris (alfuginoiifque fluminum & torren-
tium inmatedilabentili ripis. Folia habec
maioribuspyri folijs limilia, craffiora tame
& paullo longiora, liliquas binos palmos
longas,aut maiores.ealquecraflas.Catfije fo-
lutiuas frudu parcs, fulci coloris,pulpam in-
ftar coaguli liue oflium mediillie limilem
continences, qua Indi aliorum eduliorum
penuria vefeuncureciam.Licet amara flc,fa-
lubrem tamen cibu efle ferunt.Ego nihilo-
minus ab eius cfu in morbum incidi,tametfi
adeodelicatulus non lim,nec ab ijs cibis abf-
tinerein penuria foleam, quibusalios vefci
video; quinimo nulla etiam vrgente necefli-
tate,deguftare non piget,vt commodiiis dc-
icribere quea,eaque de caiisa hunc frudum
deguftabam: fed brutorum animartium&:
lilucftrium hominum potiiiscibus dicedus
yidetur. Admirandaautem cius arbdris eft
natu ra : plu ri m q eni m li mul crefcu n c , m u 1 ti-
yc eius rami deorfum vergere, & in radices
Conuerti videntur.Nara pr^ter mulcos,quos
ereclosfolijlqueonuftos 3 atque ab inuicem
feiunt^LOS^reliquarum arborum inftar,habeti
frequentibus eciam alijs ctaflioribuSj & te-
nuioribus d^J^^oiq fefe ad aquam demitten-
tibus,6d (ub terra aut arena radices figentii
bus prxdita eft,quivbiapprehenderint,alios
ramos (urfum relurgentes proferunt; etenim
non minusfirniiter hxrent quam primarius
aiboris truncus , fic vt ex iiiukis caudicibus
fimul connexi conflata videatur arbor,egre-
gio fane fpe£laculo,& fingulari huius atbd-
risnatura. Eiufdem miracuh arborem O-
riensnutric,maxim^ Gox: eius defcriptio-
nem ab oculato tefte Fabricio Mordente
Clufius prasrtabit. Eam porro arboremj in-
quit,de qua nobis fermo,in magnam altitu-
dinem , vnico crunco j eoqueadmodum
craflb aflurgere folere, aflerebat, ramos de-
inde in omnia circum latera expandere,qui
tenues qua{dam,eafque fingulares, fibras fi-
ue filanientajcerei fiue aurei,dum recentia
funtjColoris, deorfum mitteient,ijfque,vbi

VAJE LIB.XIV.

terramattigiflent, firmarentui', nbllamque
quafi prolemgenerarent, &C veluti in nouos
arborumcaudices tralirent,qui rurlus fum-
ma fui parte nouos ramosin latera Ipargeil-
tes, nouis denuofibris deorfum niiifis (cfe
propagarent.Sic alij deinceps rami in ujfini-
tum , vt interdu vnica arbor, fiue omnium
iftarumprolium parensdiiudicarcs, prastcr-
quam ex trunci craflTituduie , quam non-
numquam in matretancam efle dicebac, vc
trium virorum vlpis vix apprehendi quiret.
Ceteriim non modo inferioresramos fimi-
les fibras fpargerc, ied etiUm in aibore lum-
ma; idcoque vnicam arborcm denfiflimaui
filuam efficere. Sub easvero arborcsadi-
tum fibi paraturos incolas, fibras iam in
truncos conuerfas tenuiores fcilicec rcfcin-
dere /blere,atque ea ratione veluti cocame-
rationes&: vmbraculafacere,arccrdi aeftus
gratia : aded cnim denfis ramulis reliqui
maiores luxuriac,vtSolis radij nulla ratione
penetrare queant ; imo concauos iftarum
fornicum finus lcindere in^qualiter , indfc
refultantem aerem, qu2Ecaufaeflet,vt echo
multis in locis tcr atque etiam l^epius hu-
inanas voces reddereaffirmaret. Vidifle au-
tem mihi referebat, interdumodingentos
aut mille viros , quo ih numero ipfe tuiifet,
vnius huiufcemodi arboris vmbra tegi , fed
rernactiamhominum miUia fubtaUarbore
latere pofle. NoucUos ramos ferre aiebac
folia mali cotoiwsE folijs fimilia,fuperne vi-
ridia,inferne candicantia, &:*lanugine fic-
ut illa pubefcentia, mirum in modum ab
elephautis expetita , idcirco inillorumpa-
bulum ecdere folere. Frudus efie extiemi
poUicis articuli magnitudme , eolore foiis
&c intus (anguineoj granifque pleno , vti
vulgares ficus,dulcesquidem 5«: edules, ve-
riim miniis grati faporis quam illas. Nafci
autem inter toha quemadmodum vulgares
ficus,hoceft in nouellis ramis,qua parte
illis inhasrcnt folia ; prouenire autem in
Infula Goa locifque vieinis* Ficus Indica^
nonnullis appellatur,ab Hugone Lingotio
arbor de raiz,'a Ferdinando Lopez cafta-
gneda manguc. Nota prifcis tuit, Theo-
phraftoj Stiaboiiij Plinio 5 nec abfimilis ar-
bos eft , cuius Pigafeta meminit in defcri-
ptione regni Congo. In Loanda infula,ad
oftia fluminis Coanza , Regni Congo par-
tem perludntiSj fitajfcribit nafci arborcnij
enlandam ab incolisnuncupatam,qu3ecclfa
eft &: femper virens, &: fingulari natura pras-
dita : nam ex eius ramis in fublime elatis
deorfum demiciuntur veluti funicuU , fiue
fidiculas", quas terram fubeuntes agunt radi-»
ces, e quibus deinde aliae plantie exurgunt,
& hac ratione mulciplicatur.Sub harum ex-
terno fiucprimo corticeinueniturquafitela

Dd qua^-

314 lOA.NNIS EVSEBI

qua^dam , qua contufa , {)Urgata , dcinde
in longicudinem atque latitudinem expan-
sa , fel"e tegunt tenuis fortuniE viri & fe-
xninz. .

CAPVT XXXIX.
De caphHr^e arhore.

COlligam aliqua de cognitis iam plantis
cx FraneifcoHernado breuifriraa narra-
tione. De caphura inquit: Arbor eft magna,
pulchri afpe(&us, nuci luglandi firailis , (ah-
gnis fohjs candicantibus,raateria raediocri-
ter fohda.gursrai fundit caphuram didum,
non plurimum a noftra diilans , niui con-
denfatiE , S>c puluerc infedae perfimile, vc-
hementifque odons: qualead nosdelatura
ell ex Sines regioae , vbi prouenit ; quam-
quam ahjs quoquc iocis Orientahbus nafca*
turjtemperie Irig dum atquc humensjquid-
quid alij , ob partcs quafdam adraixcas,te-
nues 6c calentcsjiudicare folent.

CAPVT XL.
De cubebis.

ARbor efl: filueftris ^ pipere filueftri,
royrto &:carpefiolonge difterens^fi-
mihs vulgari malo,minor tamen ; folijs pi-
peris, fed anguftioribus; frudu rotundo,ra-
cematim dependente, fed e fmguUs pedicu-
hs vnico , vehit coritirgit oxyacanthje ; &:
fiore odorato. Aiborcs confcendit hederae
autpiperis modo. Tufus fruftus , atquee
vino bibitus , ventriculum calefacit, Vene-
rem excitat^corroboratjfrigus pelht,flatum
difcutic, ac vtero confert,cahda2enim eft &
licca: ordine cfrtio naturae, odorus, ac fub-
rihum partiuin. Prouenitlaose &: Cundae
infuhs Indias Oriencalis.

CA P VT XLI.

De cardiimomo.

HErba e,ft qu<^ leguminis modoferitur,
cubitum ad furamu alca,parua radicei,
fic filiqu.is viginci,_ mngna ex partc granuhs
retertis,cinereis,acribus guftu, odoratis , ac
tertiocajidisordine. Oris hahtu commen-
dac manfum,acpituitae capire trahit. Duo
funt eius genera frudus magnitudine tan-
tumraodo diftantia.Sacolaa vocatur Arabi-
bns.Prouenit vtrumquegenusin India,pra£7
feitim abempono Calecuti vfque adCana-
norum, Malabari quoque & Goae;fednon
aded copiolhm,autcorticeade6 ca,ndenti.

I NJEREMBERGII

CAPVT XLIL
De cAlamo aromatico.

CAlamus aromaticus Officinarum non
eft galanga, auc acorus, fed verus cala-
mus , aromaticus antiquorum , qui varijs in
partibus Indix feritur, varijfque nominibus
pro locorum diuerfitace nuncupatur,adeo-
que inipsa vrbeGoa, Lufit^norum Regia,
vbi eo potiflimiim vtuntur aduerfusmuhe-
bresaffecliones , neruorum dolores,Si fri-
gora iumentorum,permixtis tamen ahjs qug
modd noQ oportec referre.

C A P V T XLIIL

De fruSiUyquem SwK^ratenfes
carambolas uocant.

FRudu ra,que carambolas vocant,defcri-
bic Horca, arborem nodefcnbit.Eft igi-
tur,eo tefte, fruttusoui parui magnitudine,
flauefcens,quibufdam gratus,&: fi faccharo
condiatur,gratiftimus. Exhibetur aduerfils
febres,quaE quotidierepetunt,& acetan fy-
rupi fupplet vices,oculorumqj lippitudines,
ahjs congruentibus medicametisadmixtus,
curat. Multis Indias locis eft vulgaris.

CAPVT XLIV.
De carandas,

ARbufcula eft vnedonis magnitudinc,
& fohjs vndiquaque florens,odore pe-
riGiemcni,&:frudu nigriGante,exiguis malis
pef-fimih per maturitatis tempus,& graiifli-
«10 vuarumfapore, exquo amultisfuGcuj
vinofus exprimitur. Editur anonnullis fru^
6lusmaturus cumfale , viridis verd muria-
aut acetoconditur , ad excicandam appe-
temiam.

C A P V T xLy,

De corH.

GOru Canarica linguadiifttis, frutcxeft'
arbuti magnitudine^folijs maliperficx,:
floribuscandidispcricleraenum olenribus.
Corcices radicum exficcatse , iadequc ab eis:
c.manante prorfus abfu ra pto .redaiSiqi in fa-
rinam,ac fumpti jTnedcntur dyfentericis,var*
cuata tamen prius morbiGauiLSolet etiam'
indigenx aduerfiis eamdem afteclioncm'
aqua eius ftijlatitiavti,ptimixtis quibufdaai:
alijs medicamencis .cocrcendis dyfenterijs
opportufiis.

CA-

HISTORI^ NATVR^ LIB.XIVi

31$

H

CAPVT XLVI.

De cu/'Ccts.

Ortcnfis planta: fmdu efTcaiunt nucis

reces,rarofq;,&: duos aut tres dodrantcs lon-
gosjradices gcniculatas,&: tcnucs,ex cadido
cinereas, fblidas,ac amaras giiftu, folia mali
pertica^virorcexfuurato cincla, flores ru-
bros, longc afolijsraccmatim cohxrcnres;

.pontic^ magnitudine, fed no adeo or- fru(5lumfambuci,icd rubrum durumq^. Ra
biculareni fcminis facere copiam, & chole- <^ix tufa, atq; exliquorcaliquo cordi amico

ram morbum cxcicare. Nafcitur Malbari.

CAPVT XLVIL

De arbore ferente f rifoles.

vinoque fumpta fuccurriciclibus fcipentum
venenifque. Quin puluis plagis iplis infpcrius
mirc conferr. Secundum genus ad eade vti-
le,arbor eft fpinifcra,volubilis,pUnica; malo
fimiliSjCorcicecadido,denfo,rimofo,folido-
que& amaro,folijs iuceis,afperis&: fpedacu

ARbor eftolea*magnitudine,folijsmali pnlchris.Tcrtium genus-ramos profertpau-
perfic£E, odoreque, floribus rarisatque cos,tenues, quinquecubitoiu iongitudinis;
deciduis,fru6lu per initia tenero,ex Viridi in ^ nifi alligentur,per cerra fparfos;toIia rara,
nigrum vergence colorc,magnitudine coto- lencifcinis proxima, &l nigricantibus cx can-
nei,actenuicorticeveftico,quitamen exfic- dido maculis reiperfa. Ad eadcm eft huius
catus putaminis nucis Indicic contrahit du- herbas radix peruti.lis. Naicuntur priora duo
ritiem. Frudus hic d)^fenceriaecgregie opicu- genera Goa;,in mulciicp alijs Indi£E regioni-
latur , faccharo eciam conditus , illitufve. busjtertium vero ininfula Iafanapatan,Zei-
Nafcitur Bengalac atque alijs Indiae medi- lancontermina. Aiunt,harum plantaru vim

cognitam animali cuidam paruo,viuerra?fi-
mili, earumqj radicibus fefe raunire,quoties
pugnaturum fit aduerfus venenatiflimuni
ferpentisgenus, vocatum a Lufitanis indi-
gQ.ms cobra di capelo , atque ita tandem illud
fuperare atque occidere.Adijci hsccpofliint
Hifp. plant.lib. i S.cap. 140. pag. 1 1.

terraneis loeis.

GAPVT XLVIIL
De cojlo.

C AP VT LL
De coloti

ARbor cftfambuciefEgiCj & vnedonis
niagnitudine, flores ferens odoros, in-
ttiscandida, extra cinerea , aut buxi modo
pallefcens.Odoratiflimaeft3&; adhuc recens
acri guftu,fenefcensverd aliquantifperama-
ro. Nafcitur in Caguzarate,vbi vnicum tan-

tum efle genus profitencur. Defertur verus T T Erba cft folijs rnagnis , cordis figura,

coftus adnos, ctfinon in omnibusmyro- JLjLleuibus brachijs, craflis &c rocundis,

polis verus oflendatur. flore & femine nullo,radice candenti , ma-

gna&hirfuta, venenata, Attamenper an-

CAPVT XLIX nonx charitatcm egregium pricfidium , ac

velutifacraquaedam anchora, rizi, milij, &:

De croco JndicOk / aliorum cerealium fupplensvices j ad quos

vfusillam accommodarefolent corrasacu-

CRocus Indicus, quem Diofcorides ty- ticula extima, coniminuto reliquOi & in fi-

perum , Arabescurcumam , nos vero fcellam efFu(b:hanc immergunt mari,addi-

:yngiber aurificuvocamus , radicem fundic tis , ne vacillet , lapillis , trium quatuorve

intus croceam^ extravulgari zingiberi perfi- dierumitarelinquentesinteruatlo ; mox la-

mflem.Compadafoha, vt caulesfoliaccos. uanc cxprimuncqueliquorem , deinde flu-

Radixeftcalida8£ ficcaordinequarto, im- mini aquae dulcis rurfus fubmergunCi per-

penseamara&acris,cum ficcaeft,&cum mittuntquealiosduosmanere dies, agitan-

Viridis,non adeo ^ob redundance humorem, tes ter quocidie, iterumque exprimentes ex-

&:acrimoniam obtundentem. Prouenitin ponentefque^Solidecem dies,donechumor

Cana»ore,Caleeutc,5c Goa.

C A P V T L.

De colubrino ligno.

TRium reperitur generura.Primum efli-
caciflimum omnium, de ramenful vo-
catuab indigenis; caulcs miitittenues ae t*:-

vniuerfus abfumatur. implent ftatim ollam
aqua , ac fupraea interuallo trium quatuor-
ve vnciaru m intexunt bacillos , quibus im-
ponanc radiccs, obturancque osvafisplan-
tarum folijs , ica vt omnino perfpiracus ar-
ceacur,&admouent igni donecabfumacur
aqua, atque ita demum eo vtunturveluc
nutrimento, ciim alterius melioris eft ino-
pia , obftrudiones fiquidera ventricuhj

Dd

nepa-

3l6 lOANNIS EVSEBI

hepatis, aliorumqj vifcerum creat. Monto-
fis locis Philippicarum infularum copiose
prouenire folec.

CAPVT LII.

De aparequdjfeti herbd cahdd»

VRticx genus eft aparequa, folijs con-
ilans magnis, ferracis 5£ obrotundis.
Ea quse delaca ert ad nos,eft aUa fpecies,hu-
milioribus caulibus, ac vix pahnum aequan-
ti bus, longeque minoribus folijs. Pungunt
his frigefcentes ac (emimortuascarnes, non
line vcilicate magna,auc eos qui ahqua parce
corporiscitrainflammatione dolenc. Quin
& contra perfricationes eft vrraque indige-
nis laudaciffima, & ex praedidacaula ortos
dolores, ficufa fohacalefadtaqueemplaftri
formaapphcencur. Nafcuntur frigidis hu-
midifqj regionibus , qualis eft ilh Paquari
prouincia: Mechoacanenfis.

C A P V T LIII.

De atochietl tertid, '

ATochietl tertia, quam alij di^tamum
vocant,herba eft purpureis & longiuf-
culis conftans floribus, crafsa & fibrata ra-
dice, folijs paruis ferratis , forma &L odore
pulegij, cuius citra dubium eft fpecies. Ad
nanc herbam conftat fugere ceruos vbifa-
gictis fe fentiunt transfixos , lethalibufquc
confedos vulneribus, illaquedeguftata no-
uas reciperc vires,reddiqiadcur(um prom-
ptiores. vnde etia cognitum expertumque,
plagis recentibus mireprodefle , his ^rxci-
puequastoxico infeds funt.

C A P VT LIV.
*2)« trdgorigctrio ^Auhiahmcenji.

AN necluntahqui pulegi) Ipeciebus hac
plantam , quam mulci ex indigenis
Hifpanis pulegium quoque vQcanc , ciim
tragorigani form.T & natur.T vidcacur pro-
pinquior. Hei ba cft magna , fibracis radici-
bus, cauiibus purpureis, folijs maioranse &:
faporc origani pulegijque, floribus vcro ob-
iongis , & ex albo rubrefcencibus calyculo-
lum figura. lus decodieius menftruaegre-
gic cuccat, cachedicis& hydropicis medc-
tur, obftrudiones aperit, colorem vitiatum
«cftiruic , dilcutic flatum , euocat fudorem,
impediros motusexplicat , humorefq; alrc
infardos cducit, lcntosvero craflofqucex-
tenuat pcllit appctentiam intermortuam
«fXcit.H, & vecuftis, rebellibus , atquealioqui

I NIEREMBERGII

linfanabilibus medetur morbis . Temperie
eft pulegij autorigani. Nafcitur montofis
locis humidifque calentium regionuni,
quemadmodum eft Quauchnahuacenfis.

CAPVT LV.

De tlatochietl , feif humili pulegio,

SPecies eft tlalatochietl pHlegij,peregrina
aut tragorigani , radice longa, tenui &
fibrata, vnde prodeunc cauhculi cenues,&
in eis folia parua, ferraca,origano fimilia,bi-
naque per incerualla , &: minora , ac flores
purpuralcences exalbo. biniquoque,& ab
ipfo fohorum prodeuntes exorcu,calida fic-
caque ordinequarto natura conftatj&ciim
ceteris generibus vrentior fit , lingua tamen
quamprimiim calefecic , paulo poftveluc
prior atochietl fpecies, reddit impense geli-
dam. Iusdeco£ti eiusdifcutit flatus,dolo-
rem ventristollit , colicis medetur, frigus
pelhtjVrinamque &fudorem euocat. Pro-
uenit montofis ac planis Xalatlanhei locis,
vbiferuariin manipulos redada in cotius
anni vfum pafllim confiieuir.

CAPVT LVL

De alterd Mottnenf herbd expttrgante,

RAdici infiftitfibratJE,exqua prodcunc
caules rubri atque volubiles , & in his
folia parua hederas figura,&: flores rubri ca-
lycibus fimiles , vafculac]ue obrotunda, vbi
includitur femen , quod tufura atque ex
aqu.i potatum drachmse vnius pondere ,
omnes humorescitra noxam vllam expur-
gat.NafciturXiquiplc &: alijs partibus pro-
uincise Michuacenfis.

CAPVT LVIL

De amohttitii Tyatthtepecenf,

•

HErbx morali fimiliseft, fed maioribus
alarum cauiSjfloribuspurpureis, vndc
nomen obcinuit. Infignein hac planta eft,
quod indiftui6la fimiliiudine oleat fereu-
lum,ex carne arietina, ouis,pipere, & buty-
roapud Hifpanosparari advcfpertina ien-
tacula folitum.

CAPVT LVliL

De mextxqmlitl , feu nafeurtiOy
tbendeve Lndicd.

NAfcitur apud Mexicenfes fuaptefpon-
te, paflimqueinruderibus atque ma-
ccrijs,nafturtij qucddamgenusnoftrati per-

fimile.

(imile j tncxixquiliil abeagente vocacu'm,
dulores a causa trigida exortos mirc alle-
uanSjCrurium tumorcsdifcutiens , iurede-
, cocli eiusiilito; &i calce permixta fanat im-
pe^tigines. Qiiinex eode parari {"olct mediv
camcntum egregium allhmaticis , mvftis
luexixquilitl , epacotl^ perlicorum prjEco-
cidmque nucleis,reminc citoniorum ,fica-
bus nigriSj&gumrai tragacanthi,^quali por-
ti(Dnc.^ Teruntur verd omnia,6<: tiagacanthi
leminifquecitonioium faliuae immixtor^m
itillatitius extrahitur liquor, bibiturque co-
chlearis menfur^ maTUtino,quotics expeditj
atq; ita curatur morbus, redditis excremen-
lis, pituitofirqueexpurgatis humoribus ter
aut ampliiis , quoties fumi contigerit. Fic
autem mcdicamentu, li opuslk, vehemen-
tius auctisnucleis : eft enim mirabile , aded
acrem lierbam atqueca]entem,buryro vac-
cino falis experti commiftam &applicatami
renum calori mederi,acque itafedare vrin^e
ardorem jqueraadm odu m in meipfofmquit
Francifcus Hernandus) ciim eius premeret
iijorbo,euentu \xzo atque felici fum exper-
tus.Sunt qui tlachhoihoilan vocenc.

CAPVT LIX.

De naflurtio Feruino.

TRanflatum quoqueeftad Mexicanos,
quorum viridariorum fepta feneftrafcji
exornat , quod noftri Periiinu naftu'rtium
vocare folent,Mexicenfesver6 pelonmexix-
quilitl,(eu pelonchili, folia ferens obrotuti-
da, &c veneris labro fimilia, fed exilia, & an-
gulisquibufdam interdum variaca , appen-
dentiaque pediculo,nequaquam media par-
te fui, fed e loco in alterum circumferentia:
habituminclinante ,inferne fquaUentia, &
virentia fuperne; caulemrotundu,cenuem,
volubilem, pergulifque,quibus ornacusgra-
tia adhiberi folec,fefe implicancem: florese
luceo rubrefcences aquilegias ofyridiive in-
ftar gerences,infernaparcecontorcum tabu-
lum,fuperiori vero (epcem foliolisconftan-
tcs , quorum duo magnitudiile prseftancia
cetcris, ac duo aha minima lineas quafdani
rubras infcriptas gerunt,plagis Chrifti Opti-
mi Maximi,quibus cruces pafllm ornari fo-
lenc, hauddiflimiles; criaveioreliqua, quae
mediocria inter prscdida func , cria veluci
elauorum capita. CaUda &L flcca eft haec
herba ordine fere quarco, faporeque& viri-
bus noitras nafturtmm mdiftinda azmula-
turfimilitudine, adeo vt incer nafturtij fpe-
, cies,ctfi forma longedifferat,poflit impune
recenftri. Viridariapergulafque , figlinis
vafibus fata feneftrasatriaque ipfa exornac.

VirectofoannOjflorefq} producit, nifi ciim
frigoris vchQiiientiorisobiHat inctementia.
Adhibencur florcs acetarijsqua: ex olenbus
parantur -,'gt*attiib^aeita &ia'porii5 6c a(pe-
t\m addit. Ventriculo ex frigidacausa im-
becilli,Auc flatU d6lehti,'<tf btiferiitVtufli dux^-
liatur. Tricus -'ildehfi ciJiVi 'Jtkitnine dolores
denciU m liJdijlfe' V^"*elrt ^lbKf^W&L tU rtnbfe^
^causa^E*a-*rt tyiidi oi:t6s'',jn^mpe, bad'6tti
-diicufla fi ^frigi'd-i!bri bu s'idiyi7^ciil- mediifdi
foencis , & 'vligera cttttftihfl^aifflitiacA : nM
^ ert dot^Cf-4f' ex:'dtat6*5''i' WfoB dblo:.
tes : noftrate nAftuttio^ 'did'A^btp 'e!^: prii^
ftancior. ^liH-bufqtJC ld^i^,Ved ^Ci^nfc|t
iidis,coco<^ue (vt dtdu m eVI:]! 'alnflo,-i4iii veHB-
mens frigus. I?t-iitipediihcnB'i'^& -vireC
edic flores.'-! in.in-.oijrijriafi fniiio;?:1 . zad

ItSTcer nietiidjratum alibt defcri^

pcas ert aha TepecuaCitiliihfis , quae ecfi
viribus cetieriis ihemeya^ |)fcply6fve generi^
bus fimilis fic,bb fpedandU cairienTubrUifi
foliorum colorem , non erit hoc in loco cai-
cenda. Cubicahs beibi'eft,tadici innicehs
fibratjc , vnde profertrubros ftipices purpti'
reofve, cenues ac teretes,& in eisfolia tem-
j5oris procurfu in rubrum coloirehi mutatd^
•oblonga ,obtufa(^ue , & ni^li punici folijs
forma magnitudinefimilia,,fldiefq«e exi-
les,orbiculares & luteos,in poftr^rnis coacer-
uatOs ramis. Aiunt Indi frigidam' efre,quem-
admodumceteras &r congener^es plaiitaSjfe-
bribufque excinguendis , &'c6nglutinandis
vulneribus mirabflem. GuiUs rei gratia rion
cenfui tacendum, non prius-dorum fenten-
tiae acquieuifle, quam expefirnencis permUl-
cisidveriflimum GornprobaflCnV, tcfi fcrt-
cenciae Diofcoridis poflic quifqiiatii iudica^e
concrarium ; quin& ctirti^eds^^hitbas l^ifte
manancesdeguftaflem, nuHtihi pxne caJCi-
ris fenfum percipiebam. Fateor in la£le ipfb
nonnuUam acrimoniam & calorerh periferi-
fifle, verum ade6exiguum,vc fi dxperimen-
tum ipfum adiungas,facile credasinealrdt^
bula frigus dominari atque exCellere. Fiefi
tamen potuit, vc ab eis,de quibus Diofcdti-
des fecic iudicium , foltnatalis ratione ia:c
efl^ueret copiofius , & ide6 thai6fr incflec
illis acrimonia, & calor vehernentior; qu6d
etiam apud alium orbem , auc quafpiain
eius regiones facile poiTec eueriite. Nafcitur
in calidis Tepecuacuilae pkgis.

1,1. i'Ui.i

■ ■ , . . . .a
Dd 3 CA-

3i8 toANNis evseb;

CAPVT LXI.

De mcaxocohy feu ^runo cermno*

FRudus illi , quos Indi ab afido faporc
xocod vocare confueueruntj noftri vero
nona frudustantumfimilitudine > fed ar-
borisquoque ipfius, pruna iiiqiiamjin quin-
tuplici funt difterentia. Quoniam vero om-
nium arbores inparem magnitudinem at-
tolluntui-,eam fcilicet quje noftratium pru-
noruni^ft> /imili conftant materia , ftipites
iteifi, itadipcf, & folia omnino Cbirefpon-
dent , de eis promifcue erit in hoc Capite a
nobisagendum.Communeer^ fftomni-
laus , fru(3:um adhaerefcentem ftipiiibus ra-
mifque, priufquam foHa, proferre, quod
paucis admodum arboribus euenire folet. E
folijs falfamenta condimentave acida con-
cinnari temoUire aluu m :non ad m odum fua-
ueaut falubre pra^ftare alimentum , atque
earumdem arborum cinerisope puellarum
flauefcereGapillos.Ergo prioris fpeciei pruna
(liceatenim itanobisharum arborum nun-
cuparefrudiim, quando non aliterab indi-
genis Hifpanis vocitari confueuit ) cacaxo-
cotl dida , rubra funt , atque in oblongam
protracta formam, nucum luglandiura me-
diocrium magnirudine,oftibusmagnis, fir-
mis,extra & intraientis , ftriatis,& dady-
lorum forma,callo modico molliqj,&: fuc-
co manante intus luteo, quale eft ipfiim os.
In cibi hsEC vfum veniunt,& ^ multisfaga-
cioris palati , fedquibus diutiiis confueta
funt,noftratibus pr^feruntnr. Aluum cmol-
liunt , & dujci acidoque fapore funt grara,
fedquicum noftratium prunorum dclicijs,
(vt equidem cenfeo^ comparari minime
polfit. Secundae fpecieipoma, vocata a-
toyaxof otljlonge minorafunt,colorc luteo,
orbiculan forma, odore pra£ftantiori,mino-
ri nucleo rotundoque , & guftu iucundiore.
Tertium genus eft Haitinorum , quod a
Mexicanis vocatur coztiexocotl , araultis
nec omninp prseter rationem in myrobala-
norum referiur genera,quod, vt vel ipfo no-
mine conftat,pallidius eft,maioribus macu-
lis infperfumjgratiorifquecallijeetera primo
frudui perfinnle eft, & quartum genus ato-
yaxocotljC hichiltic didum , mini mu m om-
niij, co^oris coccinci , quod tamen fuauitate
odoris reliqua vincit genera,&:matzatli, pi-
neamve ab Hifpanis huius orbis colonis vo-
catam,de qua luo dicendumeft ]oco,vide-
tur imitari. Poftrema (' aTeicntia eius gcne-
ns,quod nucum iughindium magnitudi-
nem (uperat, paffeo conftat colore, & chi-
chioalxocotl, hoc eft iiidore manans , quo-
niam manus attrcdantium ab eo eueftigio

i NIEREMBERGII

inficiantur , nuncupari folet. Vberiore hdc
callo quam rehqua abundat : nucleum mi-
norem continet,& cerera praf didis eft fimi-
le. Cortieum harum arborum decodli ius,
fcabicm accrurium tumorein curat ,pukiis
vero, vt quifrigida ficcaque&adftringenti
natura conftat, vlceribus medetur. Nalcun-
tur in calidis quibufquel6cis,campeftribus
horfcnfibufve^Sd huriie£tis. Sum &: alia plu-
ragenera colore tantum diftantia, qus non
iudicaui exquifitiiis recenfenda.

C AP VT LXll.

De texoctlffeu pomo faxeo.

ARbor eft mediocris, folijs noftratium
malorum , fedafpenoribus & ferratis.
Montofis locis fponteproucnit , &: permul-
tis horret fpinis Mala fert noftratibus fimi-
lia, fed paiua, nec nucibus iuglandibus ma-
iora, lutea, praeduraquc antematuritatemj
fedpoftquam maturuere, adipi moUitudine
pa?neparia,ingrato, ( vt mihi quidem vide-
tur)fapore, fed qui a multis no habeatur in-
fuauis.!^emen lapidi duritia non cedit,quod
triplcx in fingulis offendit ur pomis,lunatura
magnumqj , pro pomorum magnitudine,
duobufque angulis , & vnico dorfo inligne.
Condiuntur (accharoac mellemukis mo-
dis,atqueita mitefcunt,nec funtnollratibcrs
miniis iucunda. Indi Mexicani permiflk
prius putrefcerevendirant inemporijs , at-
que ita filueftrem illum guftum exuunt*
Qudd fi diutiiis ftudeat feruare incorrupta,
id nitri aqua inlpersa alTequuntur.Germjna
tufa atque ex aqua fumpta,cxanthcmatis di -
cuntur mederi,& calorem fedare, piarcipue
fi germinibuscapolinmifceantur.

CAPVT LXIII.

De mizquitlffeu filiqua,

ARbor eft mizquitl frequentiffima
Nou^Hifpaniaj,luafpontcquibufque
locis, fed maxime montofis, temperacilque
aut frigidis prouenicns,incondita &fpino-
fa,folijs cxilibus,pennas auium imitantibus,
ordinevtraqueexpartc ramorum difpofi-
tis, florcbetullae noftratisproximo , ac fili-
quis edulibus longiiquc , &L dulcis pracgrati-
quc faporis, &L refercis feminc . vnde loi tita
eft nomen,hinc &L inde depcndentibus , c
quibus placentulas parat Chichimecarum
gens, vicem illis praeftantes panis, velutcx
vaiijs fcminibus,radicibus,acfrudibus ali).
Hacc eft veriflima antiquorum acaci.a,- ac
quK gcrmanum gummi , vocatum Ara-
bicum,fcrat,cuiusluceftingens copia,incu-

- A

ria

HrSTORI^ NAT

foftalTis pudcndaadhucincognita,& in
npftrum orbem nondum deportaca.Neque
cftvnicaeiusrpeciesjfcdplures: frigida, fic-
caque & adfttingenti eonftat natura* Li-
quor e tcnerrimis huius arbotis turionibus
defluens exprefliifve, aut aqua^vbi aliquam»
diuiidem maduerintj illita, miruniin moi
dum oculorura morbisauxiliatur.Atiusde-
codi corticum nimium menfium fluxura
compefcit, qui menies Ci primiparx fint (vt
U hocobiter attingatur ) tineac&licheni-
bus medentur. Sunt qui hoaxini nacazco-
lotl , & alias nonnullas arbores , quje apud
Nouam Hifpaniam proueniunt, in acaciie
referunt difl:erentiaSi

CAPVT LXIV.
t)e tomt/j fett platJtd acimsd,

PRartcr ceteras folani fpecies noftri orbisi
inueniuntur in nouo aliac, quarum frui
«Llus quoniam orbiculares funt, vocant to-
matl. Membranaincluduntur. Sicca frigi-
daque ordine prirao conftant natura, non-
nullumque participantacorem.Verura ma-
iores ex his xitoraame nuncupantur , to-
mamae cucurbit«e forraa, minores vero mil-
tomarae, id eft fementini , qui cum tlaolli
feu frumento Indico (eri confiieuere; Ex
prioribus quidamiucundi funt afpedlus, &:
nucibus iuglandibus paulo maiores : cura-
que vuides primd appareant, in paUidum
randem colorera degenerantj dicunturque
coatomame, quod eft anguini. Alij eadem
forma«5i magnitudine conftant ^ fed in ru-
brum demum rautanturcolorera. Alij evi-
ridibus flunt lutei , & mali aurancij circiter
ajquant magnitudinem , vtroque latere le-
uiter compreflb,& a parte qua pediculo ad-
hsErent , ad mediam vfque orbiram in-
condite rugofo. Alij rubrifunt , cura ex-
ade maturuerint,atque in eum quoque co-
lorem c viridi abeunt , poftquampaUidum
ac rubrefGentcm priiis induerint,eademque
pane magnitudine conftant atque figura,
ecfi rugofis quibufdam eminentijs incondi-
te extuberantibus non modo muhebre pu-
dendum refcrant , fed hsmorrhoidas quo-
que, & quidquid infeminis horridura &
obfcoenum poteft videri.Ex minoribus qui-
dam nuces iuglandes aequant magnitudine,
&; colore virelcunt: alij yzhoatomatldidi,
Ponticis nucibus funt maiores, minores ve-
rd iuglandibus , membranula vefica: inftar
inclufi (vnde nomen ) quie viridi palle-
fcunc aut purpurafcunt. Minores ver6, didli
miltomame, prsedidis nucibuspares funtj
& eodem quo prsecedentcs colore: cales ha-

rKJ^ LiB.xiVs 319

bentur coltomatl & tomatl , quem xalatla-
cenfem vocant a natah Iqco, referto feraine
paleis^xihbus pari , iti medicamenta ca-
lorcpr^dita potiflimum rGfefuntur.Sunt&:
ahas fpecies,quas nomina fibi vindicantcer-
ta, ftatafque (ortiuntur naturas. Quodad-
rera attinet ad priEnarratas,ad vnara omhes
folano firailes videntur fpectare , im6 cius
fpeciesefle,jftque raaiorem fcrunt frudurfi,
maiorcs funt, & folijs ferratisconftanc; qua:
vero rainorem jvulgari etiam ftmt magnitu-
dincEuropa^i rhizotomi. Fru<9:us pomaa-
moris vocare confiteuerunr, fortaflis ob ve-
nereara &: lafciuiencem quam diximuS for-
mam. Demum,ade6 plancae figura, vires>
frudlus, pciHcula?j &: pDraa qujedam folani
fpecicbus refpondent , vt fine dubio toraat-
les oijines in folani diflcreniias rcferendi
fint, Exhisintritis ac permixtis chiUi intin-
dusgratifl[imusparaturi Vt qui omniura fe-
re ferculoru m & ciborum faporem com*
mendct,i& emortuara orexim exfufcitet. Vii
eius frigida &: ficca. Tam foha qu^ra fru-
dusignibus facris conuenientiflimeiUinun-
tur;jEgilopia,capitirquedoIores, tufa atque
impofita (anant : aeltuanti ventriculo alixi-
liantur , & parotidas cum fale iUita difcu-
tiunt. Valetcorum fuccus aducrfus guttu*
ris inflaramationes , &quasferpuntvlcera*
Gum cerufsa,rofaceo, & hthargyro ad aegi-*
lopas j cu m pane infantiu m aduftioni,quanx
fyrrhafin vocant, cura rofaceo perfufus pro-
ficit. In collyrijs aqux vel oui vicem exhi-
bct, contra acutas fluxiones iUitus. Auriunl
dolori inftiUatus prodeft : mcnfium,in vel-
lere fubditus, fiftitabundantiam.,Idem gal-
linarum cortahura firao fubadus, &:inlin"^
teo appofitus, a^gilopijs praefcntanco eft re-
medio . Quibuflibct regionibus prouc-
niunt , fed pra^cipue calidis fponte, aut in-
dulgentia & cultura*

CAPVt LXV.

De tlalcacd meca xochitlyfeu flore
fmts f abuliterreftris,

HErba cft tranfuerijc & fibratje infiftens
radici , vndc raultos agit caules, & in
eisfaligna folia , oleaginave , &L in furarao
flores ex albo rubrefcentcs,comantes,cxilcs
& raodicos. Radixeftcalida ficcaqueordi-
ne fccundo,atque odora. Medetur cadem
fcraunciaEponderefurapta interpellatis fe-
bribus , mentcmque reducit his qui eam
cafu amiferunt. ■

Dd4 CA-

520 lOANNIS^E.VSEB-n NIERiEMEEaGii

- ijf ! /: .«tap Jr. i' ' ' ' rcripfitDiofcorides. Quodrpe£tAta3 vlrfes-

aniiT; • jl^- p':''^! '^' 1j X V'L eaedem protfus funt qusc ccterara ra fpecic-

r.', ".r , ri ni r . /-j «rm., etlipiofcotides nihil detempefic pro--

iVjt De memxachitU tiikrit, autide\>ic)iiafudgre;s!ell^unt:ur,do-

.r;-- , '• : lorcs arciculorum j ceteraruir^que patticu-

Olobilis genuseft mecaxochicl : binos larura fedanrnr, rebellefiq[^J$t aljas inlanabi-

idodrantesl0ngum>perterram repens, lcs profligantur &: euertuntur morbi , le^d

ac circa fmgulosfoliorura cxortusfundens foliim expUcuerit facultatem iqua: ven6-

fibratas radices, capillifvepares. Folia (iint nis aduerlkuc ), ac alexipharmaci vrces

Hiagn^,pinguia,obrotunda, odora , & acris fubeat. Ceterum garijeparriUae fpeciem cflfe

{apor.is: caulestereoesicontotti, & (praster»- (quamquam Hifpani , qui nouum orbem

quflm,vnde oriuntur,pediculi)leues;trudus non penetratunc , vix id fibi perfuadearit)

pipe^i longo perfimilis. Quajto gradu cali^ tiuUo modo teFgiu€rlabunt«r,qui eamcum

d^.^ft iiceaque naturQ,5d toutaflis ad piperis ceteris car^SEparillcE fpeGiebus conculerintj

loji),gi fpecies periinefis.^ Bibitur eum caca- etii Indica femine car^at. Sed mos eftho-

coajd, ^gratumque lUi faperera conciiiat* miuinn itaadmirariextera, vt mhU pucenc

CQrroborat,vencriculum calefacit, oris h^* apud fe nafci> ^ ^uod loi|gi\^ deue(5lum,in

Jiti^m. comoiendat , attenuat craflbs &C maximo h.ibeattft pretio.Yi^enrfrigida iic-

lentos humores, aduerfatur vencnis, iliacis caque, etli parces habeat calidas acque fub-

&;colicis confertjVrina euocat. Quod fi ad- tiles permiXtas,qi!i'anl gr:\ti^ fuddres eliciCi

iii^g^s tr^ginta graiiis cacahoat tlilxochitl Ventriculi calorem roborat; renes &: vrinx

xjj^eris tqiuafcijXochinacaEtli, liliquaftrum, meatus expurgat ^ &: lotiiiti.TcieCi Narcicur

4aQlli, &; achiot, cercs raenfiira, mirabilem optima apud Blompaneumj&vocatAsHon.^

par,abis potioi7em,;3d morbos renum &: ve* dLuas,quds tneimolan vocaiit Mexicenfes.
iica: curados 6ccob'rcendos:q,ua vli Hoafte* .••fi;tii.'i.'j;.'^-i>,w;;i ..

I3pajf5txfc$,nufl6quam ea morb» genera fenfe- -non 0 j|^.-ipfry*'^7 '•J^-XVi 1 1.
te^Menftruaacpaitusemortuostrahitcum ; ■ • : ■

tlUxpchitl , viupfque accelerat i. dbftruda . De quauhmecapatlt.
referatffigora ,&:exeis oitos dolores tolliCj i : ,

tigoiibus febritjni opiculatur , & alia hisfi- T T JEc eft iUa carf^eparrillte fpecies , cu

iliUiaprasftatiuuamenta.Nafciturhumedis X. Tius radices in noftrum orbem defe-

locis regipnu feruentiu, quahs eft Quauh- rUntur, folijsmaguis,cordisfigura,caulibus

P3|iuaceniis, &HueiaeocotIeniis.Proucnit volubilibus &: fpinofis,&:radice furculofa,

etiain axuchiclani vbi chUpath,nccnon tiz* frudu nuUo, &: capreolis hinc &: inde exo-

pacan ydacual, Aiunt etiam ius decodi fo- licptibus. Nafcicur Tococepecenfibus agris,

liorum capillos denigrare, & fnw^us pulue- Mdczitlancnfibus , &: Qu.au hchinancenii-

tem infperfum dplores capitis tpUerc/uc- bns,fed omnium melior in ea regione, qu;E

eUfn vero fubaflij illitum dentiijm dolprem a profunditate nomen accepit.

toUere. i^vj^ . v ,^:: ^

■ •■'.--■ - - • •-• CK? V-T "Emx.

C A P VT LXVU. ' ■ , .

De quauhmecatl altem. ■

De mecapatii fet* CAr^apamlla.

SPecies eft ^aT^arparrillsEjradiGibusfjrcu-
1 -

ITa vocant Mexiccnfes nobile Ulud me-^ ii3lofis innixaj vnde profert caetes volubi-

dicamentum, quod noftri earcamparril- ks &L fpinis horridos, capreolos iTiultos, ac

lam nuncupancjcuiusapud NpLtam Hlfpa- (emen nuUum: foliavero ocymiacumina-

niam non inuenies paucas difterencias,a no- ta, & nullis feda crenis, nerueis verd diicur-

bis fuo ordine enarrandas (eorrim , maiotis ftbus fecundtimiongicudinem difcurrenci'-

diftindionis graci^. Prior omnium eft ilfa bus. Vis eadcm quae ceceris. Inuenca eft alia;

fpecies, qux apud Hifpanos , at^ prazcipu^ fpecics in radicibus y£cnaz,non longeab op-

apud HHpalenfeSjin vallis &: aggeribus paf- pido Atatacio, per omnia quauhmecaxo-

fim nakitur,referturq5 a rhizptomis & her- chitl limUis , ledradicibus tcnuibus,nec fi-

barijs pe.ritisinftiiilaceafperara,defcriptam briscraflioribus,cuiusetiam viscadem.Sunt

a Diofcofide , reperta in nouo orbe no lon- qui contendant ^ has omnes ^pertinere ad

ge ab vrbe Mcxicana ,in Sanclac-Fidci op- ahxhx genera; fed quoniam radicibiis longc

pidc,locis frigidis,& aquofis, iuxca fontem difterunt, fui genens potiiis efte plancas cxi-

aqua; dulciflima: acque faluberrimaz , qua: ftimandumclt, qiianuus foliorum figura

aquxdudibus ducicurin vrbem. Deforma volubilibus caulibus capreolilque videan-

eius nihil dixero, quoniani Ulam aftabrcde- lur eflc iimiles , necnon trigida liccaq^ finc

HISTORIiE NA

prardita: nacura j etli non ita adlhingenci,
placandis doloribus articulorum, alijfque e
Gallica lue profedis. Sunc omnes vtilcs fu-
donbus euocandis, curandilqj obfca^nis vl-
ceribus, morbifque inueceratis &: infanabi-
libus; & quie craffis lentirquehumoribus
habenc ortum ,aucad neruospertinenc , &
tumoribus pr^cer natura, quirebelles (unt,
difcuciendiSiCurandis vlceribus, & ahjs ad
hunc modum per(anandis, qu£B toti pxnc
mundo innotuere. nam iurc decoiSli per ah-
quotdies propinatoea menfura qua a mul-
tis iamdiu prxfcnpta eft,cum nota quoque
vi£tusin(lJtutione,ceterarumqj rerum quas
non-naturales vocant, aut puluere radicum
duarum drachmarum pondere, ex vino aut
aqua fumptOjauc euocaco fudore, autin
fenlili quodam perlpiratu, asgrotantes refti-
tuuntur , fiueid concingat ob partes quaf-
dam tenues & cahdas , permixtas frigidio-
ribus&craffioribus, aut ob iiccitatem,fiue
ob occulta quampiam vim j liue ob prasdi-
d:arum rerum commodam inftitucionem.
Scdhuius rei inquifitiononeft admodum
neceffaria noftro inftituco. Yanguitlanenfes
vocant cozti, huiztipalancapath: Michua-
canenfes vero ychuanitzoz,qui aiunCjinfper-
fum puluerem vlceribus raederi.

CAPVT LXX.
Dexocolmecatlyfeii cunamm fme,

COcolmecatl,quamalij olcacatzan vo-
cant, ad chinx Mexican^e fpecies vide-
tur attinere: radice enim cralTaconftat, ob-
rotunda, rubra , graui cum viridis eft , fed
procedente tempore leui 6^ fibrata , vnde
profert caules iuxta radicem rubros , geni-
culis interceptos,tenues,fpiniferos , arundi-
naceos & lentos, refertos capreolis,volubi-
ies,& arbores propinquas in cacumina vfque
afcendentes : foha obrotunda , m^diocris
raagnitudinis, &: venis fecundum longitu^
dinemternis difcurrentibus, frudumqjre-
fertum femine. Miraaudio de hac planta
narrari , eciam ab ijs qui eius vfi funt reme-
dijs.Sanguinolentosnenipe oculos breuiil-
- luftrari , ac priftino reftitui nitori, appolico
tatitiimfolio: vlceribus oris meder;,puden-
dorumq5,Galhcaetiamlueinfedorum,radi-
cis puluerem carnem fuperexcrefcenteraab-
fumere, &decentem reftituere: ad tempe-
riem fpedare, & tamen occuka quadam vi
cahdis ac frigidisaduerfati aftedibus. Nec
folumadmota , fed mtraquoque fumpcara
conferre ^ fiue folia fiue radix ipfa referatur
in vfus; eifeque quahbcc menfura aucpon-
dere innocentem : vires augere bc firmare,
farcirequeexhauftas $l defedas, velfolum

TVRiE LIB.XIV. 321

accredoiam, &: calorem femiextindum ita
rcparare, acque moriences eciam homincs
rcuocarein hanclucem: .idmotafolia dcn-
tium dolores,capitis,articulorum,&: cetera-
rum corporis partium velut per miraculura
lenire , &: hisdolenti loco adhazrefccntibus
certillimam falutis habere pofle (pem.adh^-
rentenim ciim lcdanduscft dolor,aliterfta-
tim irrita cadunc. Venerem mire excitare
iuuareque,capiti impoiitam conciliare fom-
num , &c intra fumptam ex vino , colica;
mederi, flatum difcutere,aduerfari venenisi
corroborarej& adefle codioni,Veneris vfu
nihiio exhauftos ei incubantes magnopere
vires refumere , febres toUere , & firmare
gingiuas. Denique vix eft morbus aliquis in
tam varianumerofaque eorum {iiua,cuine-
gent opem fene : imdvelhac folaplanra
inuenta, atque noftro orbideclarata , non'
fuifleirritos Regios conatusaffirmant , aut
fruftra adhibitos fumptus & Hiftoricorum
labores. quje omnia , tempora quse nos fe-
quuntur , reruraque exada peritia firma-
bunc, &; facient manifefta, Prouenit in op -
pidis loannis Conchenfis, calidis nempe re-
gionibus Mecatlanique, editis humilibufq^
locis , nec nonTotonacapse, vbi addunt,
duas effe huiusvolubilisfpecies, akeram de
qua fumus iocuci , nempe frudiferam 6l
faluberrimara , e cuius ftipitibus parentur
fcipjones perpulchri , lineis nempe fuluis
& nigris viciflim variati ; aiteram verd
frudu carentem> quae potius pertineatad
venena.

CAPVT LXXL

Be alterdolcacatzan^fiu pahuatUnkd,

SPecies eft chinas Mexicenfis,radicecon^
corta, geniculata,fulua, &:arundinaces
fimili, fed denfae ac graui,vnde profert cau-
les volubiles & tenues, & in eis folia oblon=
1 ga, acuminata, & hneisfecundiim longitu-
dmem difcurrentibus infignia; frudum aci-
nofum , ac racematim dependencem in
furamis caulibus, quicum maturuit,nigre-
fcit. Arbores excelfas fcandit, atque com-
pleditur.Seritur interdum,excoliiurqi vfus
gratia in viridarijs achortis. Stillatgummi
quo vtun^ur indigensE ad corroborandos
dentes^idem ferentes atque mandences ore,
vocatum theth. lus decodae radicis contu^
infunditur aduerfus inueteratos mor-
bos , fehcieuentu. Idem iusepotantaduer-
fus Gallicam luem , ac chronicos alios &:
diuturnos morbos. Differt ab Orientali
china, cuius radix leuior fic,rarior, albidior,
ceneraac minus adftringens ; & tamen eof-
dem ptcne prasftare vius compertum eft,

quos

322 lOANNIS EVSEB

quos lignunv Giuyacun , aut ^arfapaiilla
eadem arte &: vidus inftitutionc admini-
ftraca. Qua de re vc a multis fcnpta, ac pro
diuerfis regionibus , niorbis varijs ac ho-
minum tempciaturis variabili, nihil hic cft
adijciendum. Eft autem hccCjde qualoqui-
mur, radix frigidaz liccacque & adftringencis
naturie, fed amara, parciumque fubnhum
parcioepsj quoiicvc lusdecocci eius pra^cer
iam dicla vencricuiura debiiem corroboiet,
flatum difcutiar, abfumatque &L vacuetper
poroseam arra: biHs & pituuas portionem,
qux pharmacorum rcfugit vim;dolores ex-
Itirpctac leniat, ahaque prjcftec iuuamen-
ta,qua: in prardidas plantas folenc referri.
Nafcicur PahuatUinicisagris, vnde cogno-
men habec.

C AP VT LXXII.

De chmd Mechoacanenji.

ESt & alcera chinje fpecies,quam a loco
natah Mechoacanenfem vocac Fran-
cifeus Hernandus, arundinacea radice, ru-
braque,ied denia & grauij cauhbus leuibus
ac ferulaceis,arundineis,longis,ac poUicem
craftis; folijs ornacis,per incerualla magnis,
cordis figura ac neruis fecundiim longitudi-
ncm difcurrencibus; quod euenit in ceceris,
quibusetiaili viribus,& h^cfimilis eft. Na-
fcitur Michoacanijvbiphacao vocatur.

CAPVT LXXIII.

De cacalitlacopatliijeti fudps {rlutincfe
medictna.

VOlubilis genuseft radicem ferenslti-
team , & raphano fimilem , digitum
minimum craflam , nec omninofibris ca-
rentem, ex qua profert caules tenues,refer-
tos folijs cordis figura, multis diftu^dis in-
terucnijs magisacuminatis& prolixioribus:
folia glucinoia quadam.cenus func, & faliuo-
fam naturam participantia , vnde fa6tum
eft huic plantx nomen. Vrinam egregie
euocat femuncia: pondere incro fumpca , &:
quartanamcurat , ante paroxyfmum fum-
pta. Hydropicis raedctur , dolorem ven-
tricuU tolht,vferumreducit, &conuulfio-
nem enixe curat, fi ex vino bibatur, ehcituf-
queferuetur fudor: inflammacionibusocu-
lorum opiculacur, veriim ciim calida fit, &
eifdem pa:ne facultatibus poUeat quibus
tomahuactlacopatli,eademque prorfus for-
ma , nifi raagnitudine longo interuallo fu-
perarerur; nonaliter euenire putandum eft,
quam difcufiis humorfbus oculifque deli-
nicis , aut repuUu quodam roboracis. Sunc

I NIEREMBERGII

internoftros , qui hanc plancam cinnamo-
mum vocent , quoniani radix impense eil
odora , guftufque iucundi & rcfinofi : inter
Indos vero qui hoelicpatli , tlacocacalic ,
tzontololotic , &; a fiuxu coercendo apic-
zalpatli : nullum enira horum nominum
prxtermitti dcbet, ne aominii & lingnarura
diuerfitas pariat maiorem caligmem. Nafci-
tur in calidis,qualis eft ager Hoaxtepacenfis,
& QuauhnahuarCenfis.

CAPVT LXXIV.

De qmuhyydc ^feu arbore fcetidd.

ARbor eft magna,ferens mali medica;
folia , fed camen acuminata. Cortex
adftringic, grauem odorem fpirat,calidaquc
& ficca conftattemperie: fluxumaluicocr-
cet,ac elicic fudorem. Naribus inftillacus
fuccusjfternutamentum excitat: caput pur-
gat , atquc ita febres tollit , capicis arcec
dolore;quarum rerum gratia,in annuos vfus
recondi confueuit. Nafcicur faxofis locis.

CAPVT LXXV.

De tlaolli maizjove ^deque potiombutif^
placentaru genenbm ex eo parartfihtis,

QVid mirum , fi circa mundiprimor-
dia, inquit Francifcus Hernandus, at-
que rudimeta illorum temporum,nondum
cxcogitatis rebus ad vitacommode traiifi-
gendam inferuituris, Cererccarentes (mira-
bili fane inuenro, & naturse omnium pa-
rcncis bonotuenda: fanitati apprinie vtili)
confugiebant ad glandes &: hordeum , qui-
bus modo fues , &: fi quas funt fordidiora,
animalia,confue(cunt faginari; quando no-
ftra quoquetempeftate alij oryza&: milio,
alij filiquis arborum quarumdam,yuca ali)
herbsE nota: radice, alij iliantho & guayaris,
&(vtcetera,qua:innumerafunt,pr9teream)
alij tlaolli, quod noftri frumentuin Indi-
cum,Haitim vero maizium appellanc, vc-
fcuncur loco panis. Neque hoc didum volo
in vilipendium claoll;quod tantumabeftvt
vituperem , vt maxime laudem , mirerque
Hifpanos, rerum externarum diligentitll-
mos imitatoresatque tranflatorcs,&: aheno-
rum inuencoru picas, fuis vfibus adhuc non
accommodafle , &in fuasoras cranftulifle
excoluifleque frumencaceum genus,& va-
kntibus & male valentibus , fi decenter eo
vtamur, impensc falubre,cultu facile, vber-
rimi &: fecuriflimi in quouis fere folo pro-
uentus , ficcitatibus&: alijs carhterrxq) in-
iurijsparum obnoxium , &cu!us latu for-

taflis

MlSTORIifi NAl

tadfisa fAme,&: mille,qux indeemanarefo-
lcnr, malis vindicaripoffinr.Sed necui mi-
raculo lir, gentes elle qnx fine rritici vlu vi*
tam traniigant, &:percgrinis& pxncigno-
tis cibis , lucunde magnaque cum vtilirate
& voluptare viuanr &: vefcanrur ,quale efl:
tlaoUi ; de illoinrtituitur nobisrermo. Me-
xicienim non folum apud Indos incolas,
fed apud aduenas Hifpanos eft maximus
crcbcrque eius vfus Tlaolli crgo, a nobis
didum maizium ( nottor enim &: Vulgatior
eft hxc vox) a «juibufdam recenriorum fru-
nichtum Turcicum,ab alijsveroconfuitiiis
Indicum appellatunfi ( vtformam filentio
trantigamj totifere iam cognitam mundo)
multas habet differentias ( filueftre enim
niai2iumfeorlimde(cribetur)a colore, ma-
gnicudine&: mollitudmegranorum,quibus
ipicx ipCx ftipantur,defumpcas. Reperics
enim quamplunmasgranisconftantesalbis,
alias pallentibus^nigns multas, quafda pur*
pureis, necpaucasflauis, cyaneis, &: multo-
rum colorum permixtis: dcmumalias,quse
licet granis candentibus,vt priores,conftent,
longicudine ea habenc maiora,ceneriora, ac
criplo maiori fpicaj inh^ercncia.Sericur Mar*
tio in fingulosfcrobesjincer fe paffum vnum
diftances, quacernisquinifve granis coiediSj
& reponitur Nouembri , Deccmbri, &: la-
nuario, repaftinaro folo ; erfi pro varierace
regionum, quseapudhos Indos ob dierum
nodiumque paenexqjiale inceruallum ,&:
varios Solisficus, modicis fpacijsmirum in
modum euariant, cardiiiscitiurve foleac de-
meiTum cricuracumquerecondi. Tempera-
tum eft,auc ad liccicacem &: humorcm pau-
lulum decliue,fubftanciamediocri,concodu
facile , prscipue his qui eo vidu vci confue-
uere, non crafTa, auc,veluci quidam opinan-
tur, obftruenci &: vifcofa, quod vel ex Indis
ipfis, qui ex eo panein placentulas confor-
raato viuunc,nec tamenobftrudiautdeco-
lores confpiciutur,comprobare licet,ijfdem
affirmancibus , nuUam in vencriculo graui*
tacem jentire poftepulas, imd ante paucas
horas rurfus, ac fi nihil ingefliirent,efurire,
& m:]gna auidicate, fi adfic copia , repecere
nucrimencum, necvelde nomine folo , ad
aduentum vfque Hifpanorura,lichiafim no-
uifle. Quid.^quod nuUus eft apud Mexica-
nos cekbrior aegiitudinum acutaru & cora-
modior vidus, qui etiam ptifan^e praefertur,
quod mille experimentisconfirmatu cbm-
probatumqueeft : celericer fic]uidem aiunc
coftum delcendere , corpora quancum fac
eft nucrire, nullum inferre grauicacis fen-
fum,mollirevencrem &:pedus,calorem fe-
bnlem demulcere, pnecipue li puluiseius
cx aquapermittacur brumalicemporegela-
feere,quo vcifoIencChichiaiecse cumvri-

VR^ LIB. XIV. S2|

nam euocare. Cumque millevideacur ab-
undare commodis,fiapce parecur,nullam<^
noxam inferre (nifi quis dicac , (anguinis &:
bilis copiam generare acque augere) non eft
cur conlenciamus dicencibus , frumcnco
effe calidius ,difticile &: concoqui &: diftri-
bui , viarumque moliriobftrudiones. Imd
cur laudemus Mexicanos Medicos , qui
pofthabica hordeacea pafana,veluc ingrata
guftui , &: asgrocancibus inimica , pultes c
maizio , quasatolh vocanc ,peimixcas prje-
ferunt, huicgenci confuetas &c gratas , &:
quiEcitra vUam noxam fuauem faluberri-
mamqj alimaniam praeftent.Quamobrem
quoc modis foleanc parari,qua breuicace po-
tero,tum fanis, tum morbo ahquo aftedis
deinceps fum edo6lurus,modum placencu-
larum ex eodem frumento parandaru diffe-
rens in idquod fequetur Gaput. Sumitur
nequatolli , feu atolli melleum, cui calx fic
permixtajitavtaquasfintparces odo, fru-
menci huiuslndici parcesfex, &:. calcis pars»
vna. Tunc carbonibus pauculis impofitum
infidiliobcuracoemoUicur. Quo cempore
ab igne amouecurjhnteis cooperiendum eft,
&; candem lapide liietlad vocaco pinfen-
dum, mox in fitlilidecoquicur, donec cogi
infpiflarive incipiac ,& eo tempore decima
pars mellis, quod mecl dicicur,permifcecurj
t^mdiucpe permiccicur buUire , quamdiu
opus eft, vc ad pulcium polencxve Hilpani-
ca; perueniac modum. Refrigerac hoc, hu-
medacque difteraperie caiida &: ficca ob-
fefla corpora,emolUt pedus,plurimum nu-
tric,corroboracimpinguatque extenuacos, .
&:amiflas vires inftaurac acque refticuic; ex-
tergit quoque , &eftxgrotantibusconue-*
niens vidus. Quid.^quod cabidis exhibicum ,
pcifanas hordeaceas gerac vices, & a grauifli-
i»is morbis refurgentibus manus auxiliares
prasbeac. Sunc qui adijciant piper Indicum'
modica menfura , fed cum bene valencibus
propinacur , &: his quos calida diftemperies
non infeftacj ica cnim gracus palaco reddi-
tuij, &: Vencrem concicac. Vtuncureoali-
menco Indi quibufuis horis diei, feu valeanc
feu xgrocenc,fed pociflimiim mane,pocum
adiiciences. Ccepic iam huius vi£lus placere
quoque Hifpanis , fed prascipuc his , qui ab
Hiipanis & Indis,feu Indis &: ^^Ethiopibus,
aucifichiopibus & Hifpanjs ( eo turpitudi-
nis deuenere mores, atqueis faduseil:inter
nationes tam varias circa viciaconfenfus)
naci func parencibus. Parant aliud genus
acoUi, quodvocancylcaCjfiuealbu , eodeni
quo didtumeftmodo ; quamquam iam
confedum, &invafa,vnde lorbendumcft,
cransfufum , virenci confperganc chilli, 6c
vocacistomame , admixtainfuper lalis de-
bitaportiuncula. Solencverd tria hxc aqua

dilui,

^24 lOANNIS EVSEB

dilui , etfi multis fat efle putetur ingenitus
illis humorjVtdebiteinfpergi queant.Quin
& acidum vocatum atolli jquodxocoatolli
Mexicani nuncupant, folentquoque para-
rcpermixta libra vnica fermenti,{cu mafTa:
acida: , libris binis maizij , quemadmodum
diximus,emolliti aique concufi. Fcrmen-
tum autem parabiturjfi capias maizium ni-
grum, & conficias maflam exillo,cuemad-
modum didum cfl:, quatuorqj aut quinque
diebus feruaueris,donec acefcar,& tunc de-
murii permifcueris, vt aioUi gratuniquem-
dam contrahat acorem. Mox in vasnanf-
fufum, fale& chilliconfpergatur,atqueita
dcmum ab argrotantibus matutino hauri-
tur, vt corpus extergat, vrinam euocet, at-
que aluum expurget. Hoc codcm fermen-
to j ex aqua trigida refoluto atque epoto,
corpus retngeratur , ctim aut per vehemen-
tem sEftum , autex itinere aut laborc quif-
piam defatigatus fit, vel Vehementiiis con-
caluerit ; aut quando rcnesita vruntur , vt
lotium vrinarios meatuslancinet atqueex-
ulceret- At album atoUi, quod Mexicani
yollarolli vocant, ad huncmodum confici-
tur. Dccoclum roaizium ad cum qui didus
ell modum , finc calcetamcn aut alterius
rciadicdione,inpuUem tfPormatur i per-
inittitur refrigefcere , ac liquatur aqua, vt
bibi commode poflic vcluti acetatum , de
quo paulo ante iumus locuti. Sitim hoc di-
citur extiiiguefe quomodolibet excitatam,
atque prxcauere, ne fiplusquam oporteat
potaucrintaqua:, l^edaniur. At chillatolli
atollichiUi perroixto, vt noroen indicat,pa-
ratum veluti piscccdcntia cciificitur , (cd
eum feroicodiim cft ,permifcetur cliilli in
aqua eliquati portio , quje gratum faciat
guftum ei qui illo eft vfiuus. Suromo roa-
ne afluroiirur contra frigoris rooleftias, cor-
roborat ventriculum , firmatque co£tio-
nem, pituitam adbi'refcentem extcrgit, &:
quibuluis vaeuatis impcdiroentisemundat.
raraiur&: ncchillatoili , fcu atolli cui cft
chilli perroixtum , & mel velutreliqua ge-
nera,(cd additis pracdidis feroicotloea por-
tione qua gratum fiat forbituris. Calidum
ita innaium vigorat , ac Vcnercm excitat.
Eft & flliud atolli gcnus,ayoccmollaiolli di-
dtum, quod cftaioUi cum phafeolis , frag-
nicntiique mafleis eiufdem roaizij , quod
fit phafeolis integrisincodis,ciim iam pa^ne
cftconlciluro, cum femicoflum, frag-
mentis roafleis roaizij chillatoUi permixtis,
adicdaque hcrba pacotli,decua(uodi£lum
eft loco. Nuiiimcnii id optiroi &: pra:grati
viccm pra:ftat, & epacoili gratia ianguincm
a crudis luirooiibus cxpurgar.

Pocuifla chiauatifti ad ciput chian diffcr-
ri, lednomen fercidemadhortatur,vrpra:'

I NIEREMEERGII

didis diflerentijs huius potionis nunc prl-s
miim interfeiacur. Paratur ex feminechian
torrefado in patina ( feu vocato comalli)
mediocritcr, ac deindelacuigato, atqueiia
in annuos vfus recondito. Nam cum \ti
puluereopuscft, permifcer pulueiem aqua,
agitantque donec eam denfitatero nanciica-
lur, quxpofiitpalato placcre.Sunt qui hau-
riant hanc potioncm fimpliciflimam. Sunc
ctiam qui priiis chilli ir.fperganc. Abfque eo
febrilem calorem extinguir, aut alia excau-
sa fiifcitatum. hcr agcntibus, ac prarcipuc
feruentibus regicnibus , iuuat, &L quibufuis
alijsquieonutrimentolibenter vtuntur. Fic
& aliud potionis genus , didum chiantlot-
zolatolli , c (eroine quodam maiulculo, de
quo (uoloco.Eodem modo quopraxedens
parandum, &: eofdem vfus praftans, (ed ic-
menpraparatum, celerrime vetuftatis fcn-
tire (olet incommoda , nec adeo frequenti
cft in vfu. Paracur quoquc michuacahatolli^
id eft atolli fementiferum , ex roiichihoauh-
tlijde quo ctiam diclo loco.Torrefcclo hoc
femine, & redadoinlajuorero,curoqueex^
pofcit occafiojin aquam conicdo,ea roenlu-
ra qua: nulla adferat IpilTitudinem &z den-
fitatem, &iniperfo mclle metl co£lo (tria
enim mcllisgeneracx eo conficiuntur^ cx-
tergit renes, &c \ni\x meatus,pucrorum fca-
biem curat ^epotum, abftergenie quapol-
let vi , & eft fiequens hifce gentibus cibus*
Fit infuper ex maizij parua quadam portio-
ne, maiori autcm filiquaftri aridi laUigatiqj-
coromixtis , additaherba epacchli , quoa
vocant ilatcnilatclli , adrootis igni liroul
cronibus,doncc eaherbapercoquatur,quod
breuieuenit,ingeriturquecalens: &C id po-
tionis genus Venerein cxcitat, cuocat vri-
namjcalefacitque VKiuerfum corpus,&: cor"
roborat. Sednequefilentio prarterire decec
elaxcalatolli,qucd paraturex maizio contu
fo, & cffbrmatoinplacentulas tres digitos
latcscrafloSj incnmallivocaio. His,poUqua,.
prcbe decofia funt, cortexdnipitur , niica
ieritur,acrurfusinfrigidam proijcitur,in pa-
tina reponitur,agitaiurque donec ccgi iuci-
piac , tUBC extra<3-a aique in vafcula co-
ehleari digefta forbitio epotatur, quiedefc-
6ios rcnes mire rcficit ac iouer. Quin &: ex
Ipica ipsa maizijjdetradis graniSjvfta,acque
in cinercs rcda£la,oIloatolli vocatum parari
confueuir, teriturque etiam hxc-pars, quaf
vna tiibus maizij partibus permikeiur: rur-
fusver6tcruntur limiliter omnia, &c quarex
cis ,ad ignem atolli paratur , poftquam ad
fpiflltudrocm vfqucpercodum fit,&: polcn-
la; denfitatem : mox in vafa dieefluro con-
fperiuroquechilcotzli , foiberi Iblet, haud
inutile his qui nimio fnnguine autcalore re-
dundaut.Fit etiam ex maizio &c lixiuio vul-

cari

HISTORI^ NAT

garj perco(5toqiic,quod vocant quauhnexa-
colii,quoniacx aiborum cinerc conficitur.
Hoc ab eo exciadUi m ablui expedic (in lixi-
uio cnim quamdiu oportec manes,emi>llitur
cxpurgacuique,&: in inlblicum atque a ccte-
rislonge dillantem ita mutatur laporem)
teritur poftca,& vc reliqua decoquitur , do-
nec iuftam adipifcatur ipiHitudinem ; atque
ita demum fumpcum expurgaredicicur fan-
guinera , nequealiumedicamenciaucnucri-
menci vfum pra;bere. Sequicyr.izquiatolli,
qiiC>d e corrjdjp patatur conturpqjmaiziojfed
cihn iam decoquendi illud tempus eft,mai--
deco6ti inodicsE adiiciiit porcioni,& om-
pia,taindiu agitant,quamdiu opus pft vtiu-
ilam fpiffitudinGm-acquivant, <^ chilli tan-
xlem infperfo , pQtaturabijsqui ob cordis
imbecillitatem,auc acra: bilis redundanciam
jmoe.rore plerumque afticiuncur.Eft;5<ihoau-
ha.colli, quod ep{;,bljcis rubris fic , ingeriturq)
inrperfo melle.Pi^terea michohoauzatollij
quod ex michihoauhtli paratur jpicluraCQ
nempe blitorumgenere,quodfymphbniam
a varietate coloris quidam vocac.De polentg
vero pulciumque generibus , quibus vfa eft
nnciquitas , facisfuperq^ di6tum eft ab alijs:
nos enim qnx nouoorbi func familiaria,
necdum veceri (acis cognica acque perfpeda,
reribenda ftaciiin>us.

CAPVT LXXVL
De modo fOrratJili panem ex maizjp.

EMolliunt.eo quo diximus modo maizij
grana, mox pinfunt , ac palmis vcrifque
jidniotis eftbrmant tenues ac ambitijisme-
dioeris placentulas , quas ftacim vc oporcet
incomaUiearbonibuscoquunc impo{itas:&
Jiie vulgatior frequenciorqj parandi panem
cx maizio modus. Sunc quicriplo&: incer-
dum quadruplo maiores efficiac; nec defunc
qui&crafliores.Sunc quieftorment globu-
los peponibus fimiles, 6C in doliola iuxta fo-
cum lita conijciant decoquenda j permixiis
interdum phafeolis,atque eis noneitra volur
ptatem vefcantur , molles enim admodum
funt, concodu faciles,& grati faporis. Alij
hos in dodrantem vfque producunt3& qua-
tuor digicorum erafticudine admixcis pha-
feolis in pacinis feu eomalibus affantes. At
Proceribus Indoru placentulas parari folenc
ex colaco maizio adeb exilespuraeqjyvccraf-
lucidx pa:ne finr,& ii papyro interpolatiore
tenuitate minime vincantur. Item orbiculi
pauci excolato maizio,qui etfi crafli,tamen
omnino videtur tranflucere. Verum hascad
diuitestantiim Heroafque pertinenc,nec eft
infuauisille panis,qui in vocata barbaco ap-
paraturaccoquitur.lndi enim,quos Ghichi-

VRJE LIB.XIV. 325

mecas vocant,gens fera,barbara atq; indo -
mira, a Mexicana vrbein Septetriones non
plurimum recedens , ac per moncana cam-
peftriaq; pellibus cancura quafdam corporis
partestedi, errabuhda ac vaga Scytharum
more, aut brutorum pecorumve, venatuqj
&:aucupio, &: quarudam filueftriu ac fpon-
te nafcentium arborum frudu , vbi forstu-
lic,viuentes.Cum carneslibec coquere,fcro-
bes in ipsa cerra effbdiunc, mox ignicis lapi-
dibus fternuncur , medias coUocanc carnes
frumeci Indici mafsa obuoIucas,ac demum
fimilibus faxisexcerra obruunc,tamdiu ibi
.manere ^ermiitentes , quamdiu incelligunc
fufficereexquificedecoquediS; deco£lasex-
crahunc , eilque &^pane ad pra^di^lum mo-
dum paraco , non tine raagna vbrupcare ac~
que vcilicate vpntur in cibis. Defluxic iam
diu ad Hifpanos Mexici degentes hic mos.
Spicas ipfas torrefaciunt appofitas patinis,
aucincoquunt carnibus,6^ vtroqueraodo
granis iucundevefcuncur*

C A P V T LXXVIL

De xocoatL

SOlent eciaexaqua5£ maizio iam emoL
lico,ac in maflam redadojper no6tenf fi-^
mu.l manentibus,pararexocoatl,feuaquam
^pidam,inde matucino exprefl&m,vrinxar--
dpri excinguendo ac calori cuiuis concempe-
rando mirabilem, fi decem plus minus vn-^
ciarum pondere, concinuis aliquot diebus,
' ieiunoadhucyecriculo,epotetur. Cuiusrei
admonendum effe Ledorem,e re mea fore
pucaui. Nec folum eftvfusfru£tus; nam&2
culmieiusarundineTvecorrefactse , & reda-
dix in puluerem,ophiafi egregie medentur,
fi cum oxitl feu refin.i. mifceamur.

CAPVT LXXVIIL
De cihoapatU hemionitica,

HErba,qua2 a Mexicanis,quoniamuIie-
rum medecur morbis &c hemionicidi
foliorum figura eftfimilis,cihoapacli hemio-
nitica vocatur , ab Hifpanenfibus verb mu-
lieribus herba vterina,multos a fibraca radi-
ce mittic ramos tenues,re£tos,teretes,& hir-
fucos, folia per incerualla ab vcraque parce
caulis pinguia , hirfuta, oblonga, moUia, &
hemioncidiquadamcenus iimilia , vndeei
cognomen,florefque albos in v rabella com-
poficos.Calida eftix ficca gradu cercio,ideo-
que ius decodi iUius auc huius exhiberi fo-
lec parcurientibus duarum triumve vncia-
rum menfura, vcfaciliiis enicancur, euencu
felieilTimo, quiearum pectori quoque ma-

E e gno-

326 lOANNlS EVSEBI

gnopercconferc.Tiitafolia,ac pugilli men-
luraexaqua autliquore aliquoconuenienti
bibita , placant vetristumorem, hydropem
curant, vrinam ac menfes euocant, & com-
plures alioshis fimiles prx'fl:ant vfus, a me-
dicamentis fimplicibustertioordine calen-
libusac tenuis fubftantiac prseftari foUtos.
Tam frigidis quam caHdis regionibus exul-
tat: feritur radice ac femine, habeturque in
deUcijs non in hortis modo ac viridarijs,
fed vafis quoque fidihbus fata , quibusdo-
morum tabulataatquefeneftrasornare ma-
tresfamiHas (blent , & hortos penfiies con-
ftruere.Omni regione & tempore prouenit.

CAPVT LXXIX.
De caquanqttahuitly feti jigniarbore,

CAquanquahuitl, ab alijs pochotl voca-
ta, arbor eft magna,aculeis horrida,fo-
lia ohuae ferens magna ex parte, frudum
melo-peponi paruo forma & magnitudine
Ifimilem , plenum lanugine fibrata canden-
ti , fplendentique , & bombycinis fiHslaxis
& vndulatis parum aut nihil diflimiU quje
nei facile poffiit , &in bonibycinas veftes,
quas fericeas nonnulU vocant , aptari , lon-
ge^minori difpendio,fumptuque tenuio-
ri & facihori opera, quam quje fericono-
ftrati parando folet adhiberi. Veriim is
eft mos horum , vt quas carius veneunt , ar-
dentius afiedlent. Interftant verd pracdi-
dam lanuginem granula qujedam orbicu-
laria canabino femini forma & magnitudi-
ne fimiha,dulcia jgrataguftui, dulciumq;
amygdalarum fere fapore, qu£e cruda to-
ftave , excitant appetentiam , funtquc ad-
eo impinguandis corporibusaccommoda ,
vt rebus gerendis reddant homines , qui eis
vtuntur, inhabiles atque ineptos. Flos eft
albus & modicus, nec forma vocatoyzca-
xochitl diflimihs. Sunt ( vtcirca Capitis
initia iam attigi ) qui vocent hanc arbo-
rem pochotl, ob foliorum fimUiiudinem,
quam habent cum iUisveras pochotl , etfi
longe fint minora , arborifque minime , vt
hxc , fpiniferac aut frudiferae. Cahdo
clementique gaudet caelo , fed calidiore
magis 5 locaque & campcftriora & monta»
na exornat, nec vlh ferc eftincognita.

CAPVT LXXX.

De pythahayd,

IN faxorum fcifTuris nafcitur pytha-
haya. Odit pingue folum: frudus acro-
dulci mixtus, fapidus,quemadmodum ma-

I NIEREMBERGU

lum Punicum feu granata. Rubri coloris
intus & extraeft ; malum aureum a^quat
magnitudine.

C AP VT LXXXI.
. De chichd ex maizjo'

CHicha eft vinum ex maizio ,qua inc-
briantur Barbari. Tundunt & moliiint
duabuspetris maizium,admjxta aqua,inde
fitmafTaquaedam.Femina qux moht,fumic
per interualla particulam, & mandit,rurfus
abijcitin majlkm. Dicunt pro fermento id
cfle, S^eatifam iucundae acedinis. Poftea
aqu.icoquunt;& effufa invrceos biduo,ace-
fit.Gratiflimus hic potus Indis,nec contem-
nunt Hifpani. Feminaz noftra: inuenerunt
artem elegantiorem conficiendi ihum , mi-
nori ftomachi horrore. Salutaris hic potus,
ficut&ipfum maizium , renum& iccoris
dolori,calculi & vrinaerctentioni.

CAPVT LXXXIL
De hiacis^

Hlaci fere imitantur poma maris mor-
tui. Inania poma funt , fere nihil ha-
bent nifi corticcm Siofliculum inteftinura;
prasterea vacua.

CAPVT LXXXIIL

De radicibus albis*

Mlra apud Periienfes expurgandi Vis
radicu m albaru,paruis rapis fimiliu m*
Mas & feming ferumur.Ex raarc vncia vna»
exfeminaaltera fumitur, aqua dilutoeius
puluere. Qui fumpfit,fub Soledecumbit,vc
caeleftis calor iuuet vircs herbas .Poft horam
admiranda laflitudine contabec refolutis
artubus, vt confifterc nequeatjmulta dein-
de capiti vertigo &inanitas: reliqua mem-
bra,brachia,crura,venae,nerui,iudurie tam-
quam fomicisincedentibus affeda: purga-
tio vtraque via fit, excernitur omnis mali-
gnitas intrinfeca.viciucad vermes aIiquos&!:
lumbricos;interira taedium,marcor,& fum-
ma lafl[itudO} fedabfoluta purgatione, ma-
net vegetus, valens, famelicus.

CAPVT LXXXIV.
De battatis»

INdi cffodiuntetia e tellure fuaptc natu-
ra nafcentes radices,indigen^ battatas ap-
pellant. Infubicsnapi videntur, autmagna

teiia^

CAPVT LXXXVL

HISTORI^ NATVRiE LIB.XIV*

tcrri tubera. Quocumque modo condian-
tur,allx yel elixx, nulli eduliocedunc dul-
corata nioUitie. Cutis aliquanto tenacior
quam tubenbus aut napis , terreiq; coloris,
carocandidiflima.Seruncur ctiam &colun-
turin-hortis,comeduntur & cruda:. Viridis
caftaneaegurtumcruda imitatur, elttamcn
dulcior^

327

De xapua.

CA P V t LXXXV.

De copeU arhre,JeH copeo*

ECopcia pixlegiturjVC e pino»Aliqui pu-
tarunt ftillicidiocolligi , combuftione
cius ligni. Frudus fimilispruno,paruus,idc)-
neus palaco & ftomacho, foUum mirarbile.
Aiborem efte hanc-fcribit Pecrus Marcyr,'
euius folijs Chalda^ijlitterarum primi reper-
tores,conGCptus mentis abfentibus fignifi-
cabanc, priufquam vfus chartaereperirecur.
Spichameum eft lacicudine folium, rotun-'
dumquefere. Acu , aut fpintere , vel ftylo
quouiSjferreo liue ligneo,infcribunc noftri,
nonineptius quamcharrae.Rifu dignum eft,i
quod mfularibus noftri de folio perfuadent.
Noftroru imperio folia loqui putat boni illi
homines. MilTuseft aliquando illi ex vrbe
Dominica,primariainfulaj,infularis quidam
a quodam Hifpano adfuum amicum, cum
vtijs (diximus efle cuniculo^jaffis.In itinere
liue fame iiue gula impellente, nuntius tres
vtiascdit, func enira muribus non maiores.
Folio refcripfitamicus quoc receperit. Ad
feruum herus inquif.En quid.^Vbituafides,
fili? potuitne tantum gula, vt creditas vtias
comcderis ? Tremens mifer,& admiratus,
falTus eft errorem,fed, vnde id habuerit,he-
ru m rogat. En foliu m, quod tu ipfe afters,
mihi recenfet; fimulque qua hora ad ami-
cum veniflet, &iterum indeabijflet, folio
intcrnuntio narrat. lcalepide falluntur fto-
lidi infularcs, qui pro dijs habebant noftros,
quod eorumimperio folia promant, qua:
ipfi arcana efle putarunt. Sparfus per in-
lulam rumor ,qu6d folia noftrorum nu-
tu loquantur , in fide depofiti recinec in-
fulares. Vtraque folij facies litteras , vti
charca noftra,fufcipit. Membrana duplica-
ta craflius cft , tenax mirum in modum
dum eft recens: litteras oftendit albas in fuo
viridi: quando ficcatur, velutitabella lignea
candelcit durefcitque, fed charadleres fla-
uefcunt. Minimeaucemcorrumpitur , nec,
fi madcfiat , notas dimittic vmquara , nifi
coniburatur.

PRocedit idem Audloi'. Arboi-eft alia
nominexagua,cuius pomi acerbi fuccu?
glauco^niger pingit quidquid tetigerit, adco
cohaErenter ,vt nequeat vllo lauacro abradi
intra dies viginti. vbi maturuerit pomum^'
vuTi eam fuccus amictic. Comedicur&fi-
pidum eft pomum illud. Eft & herba, quar,
vci de ligno alias memorauimus,fufflimigio
perimit. Atra illa fuligine fe funeftanc
Barbari prjeliaturi. Ad artem militarem
putant fpedare, fi forraidabiles ac terri-
fici appareant hofti . De arbore perga-
meniieraallbi hsec habetidem Petrus Mar-
tyr : Ea eft palma: fimilis : folia illius fLinc
adeograndia, vt a pluuia tutetur quodque
folium, in caputprotentum , korainem ro.»
tum ,acfi laneam fibi peniilam tergoinie-
cerit.Hoc j|)arum:quod vero mirandum fir,
dicartius. Fblio (arbori nimirum foliainha:-
renchaudfecus , acfua in arborepalma) a
radice, quaeft arbori compadlaeruto ( fa-
cile namq-, per demiflam cufpidem captutu
foliumdetrahitur ab arbore)ininterioreil-
hus tergo philyra , albuminisoui pelliculas
fimilis,reperitur candida, ca,v.t ex arietis iu-
gulati corpore pellis,excoriatur, tolliiurque
a fiiocortice integra , nihilo minorarietina
vel caprina membrana, cuius epera vcuncut
omnes , ac fi mcmbranas ipfas aflequeren-
tur , neque miniis tenacem efle inquiunt
eam philyram ;forcipibus tancum fcindunt,
quancum ad prxfentem fcribendi neceflica-
tem iufficiat.H^ec arborxagua nuncupatur.'
Fruduseius eftoliuae fimilis,porcos pingue-
facit, homimbus non ica congruic. '

CAPVT LXXXVIL
De citreis.

CHiribenfis vallis cicreas arbores facis
proceras alic,odore graco. Aiunc veftes
oppleri feruarique a tineS , fi capfis cicreis \
finc conditje.Panis tamen ibi feruatus ama-
rior felle fit.Naues ex eius tabulis coftrud^ a
vermibus noncorroduncur.Aliaarbor paric
ibi poma,qua:comefa vrinam prouocanc, ^
cmiccere cogunc ad fanguinis colorem,

C A P V T LXXXVIIL

De Qd^m OccidentiLli,

CAfliam fiftulam amplexus eft nouus
orbis:libentiflimereddidit foenus;libe-
ralilfime in Hifpaniola , Cuba, & lamaica ,

E e z nun

328 lOANNlS EVSEBI

non fi ne inco m modo aliar u m frugu m : na m-
que ad harum arborum olfadum formica-
ram occurritcopiatanta,vt quidquidapud
iRas aut in earum vicina feratur , a formicis
exedatur , grauemque etiam inferunt inco-
lis moiefliam. De huius arboris filiquis, ob
longitudinem vaginis limiUbus, narranr,
quod , quando i;s maturefcentibus venti
flant, tantus earum ad inuicem fitconfli-
dus , vt obftrepere inter eas anferum atque
anatum agmina miUe videantur. Ab eo
concurfu , pro fucci acerbi vel matuii
quaUtate , prove animularum & medullas
pondere in liUqua , variarum caufari vo-
cum modulos noninfuaues,inquiunt. Fer-
tur alicubi fponte nafci.

CAPVT LXXXIX.
De bihao*

Blhaus rarum genus planta:. Foliaqua:-
dam odo dodrantium oblonga, duo-
jum lata, delicata , fed duriufcula , abfque
truncoe terra erumpunt , mollis germinis,
extremitate albefcentia. His fsepe reparanc
famem milices,quandoque ctiam pro teclo,
fcaphis feu oanois funt*

CAPVT XC.
* T>e cHchuchu»

REperitur in Collao radix cuchuchu
iucunda>dulcis, delicata , acceptabilis
ftomacho. NuUo erumpic foras foUo,Dullo
caulice, humata femper : viror dumtaxat
terrae denotatvbiiit. Ciim viriditas illa fu-
perficialis delinic , agnofcunc vim barbari
maturam, tunc eruunt.

C A P V T XCI.
De gmydhii,

GVayal/a dicicur frudus quidamruber
intus &: exira,pomi communis magni-
tudinc,mukisgranuUs & duriufculis inter-
tus. ComeduntiUa animalia. Exgranulis
excremento eiedtis, renafcicurguayabus ar-
bor tam Uberali fecunditate , vc crebritas
eius pecori obfit, fub ea namquenuUacre-
fcicherba. Frudus corruptioni pronusfiC
vermibus : conferuacur faccharo. AUcubi
albus inuenuui , qui fid abfque dubio
pra:ftac.

I NIEREMBERGII

C A P V T XGII.
, De '^ iya,

MVlti Indi gaudec videricruenti.Viya
enimeit bitumen auc glucen quod-
damexrefma&: quodam frudu purpureo,
quG fe illinunt prseUacuri. dicunt etiam imi-
tatione da^monis id facete. Sic affirmanc
apparere.

CAP VT XCIIt.

De mateillH,

MAteillu fub paruulis riuis Vni inna-
fcitur furculo.Singulos palmites vni-
cum,, abfque alio fronde, terminac foUura
rocundum, quemadmodum herba illa Hi-
fpanis ditla oreja de Abad. lucunda palaco
cft, fedfaluberrima obtutui : naraque pras*
manfa-,, & impoiira oculis vna auc alteri
no£le,omnem oculorum vincit naorbum,
nubem abfuraic,pacac dolorem,reponic fuie
fedi oculum, reftituiique vifum vfque ad
miraculum.

CAPVT XCIV.

a . . . De gmdis.

GVadjE funt robuftiirimac arundines,c34»
asquant cnim crus humanum groflitie,
proportionara longitudine. Seruiuntconti-
gnandis domibus rufticis . internodia am-
phoras aqua: capiunt.Cum exficcancurjfor-*
tilTimse func.

C A P VT XCV.
De harhdfco.

BArbafcus paruula herba> creda , Ucec"
hac capiantur pifccs. Si molita in aquas
mittatur,comedences pifces inebriantur, &:
fuper fludus vedati, facilUmc capiuntut,
nifi mora vnius horx intcrccdac, poft quod
fpatium fibircftituuncur.

CAPVT XCVI.
De iucuhm.

VOcat Occidens India calabe panem cx
radicibus iuccis confe(9:u , quas regio-
nes caiidasferunt.Plantadicitur iucubia,cu-
ius foUa pulchra funt &lata,velut roanus cx-
tcnfa porrcdis digicis, virore quodam nigri-
cantc.Inteftina lineis purpurafcentibus:radi-

ces

HISTORIiE NATVRiE LIB.XIV. 329

cesquoqne purpureae inclinanres in nigro- conficiunr. Agibus vero magis aflis autcli-

rein uitus praEalbidx.Seruntillas,poft bien- xis vtuntur quam ad vrum conficiendi oa-

niumimotriennium eftodiunr, alperiscor- nis,iuccam verofedam &comprefl'am(TLic-

radunt lapidibus,deindc premunt qiiodara coia namque eft) pmrunt,& in placentas co-

torcularisgenere, eliciunt fuccum,&: in pa- quut. Agium fpeciesinnumerie funt -.a folijs

cula vafcula figlina fundut igni lentocalen- &L floribus earum vanetas dignofcitur.Ha-

lia: itaco.igulantur placenta: qua;dam ma- rum fpecies vna dicitur guanaguax, harceft

iores vel minoreSj ad communem vidum. intusforifque albida : alia guaraguei,colo-

Comeduntur ctiam iuccse codlic & aflic. rcm habet violaceuforis, intusautemcan-

Succus earum poius peftilentiorvenenoeft; didum.Appellantaliosages zazaueios:hi ru-

eoagulatus in panes, falubris. Confirmant befcunt foris, intuscandefcunt ; alios fqui-

hxc,ic explanabutquasPetrus Martyr fcri- ueces,intusforifquealbidi func.
pfit.Quando plantare iuccam ftatuunt,ter-

ramegerunttenusgenu, e^effoflam erigut CAPVT XGVIII
intiiinulos quadratos nouempedales, duo-

decimque ex ipfls iucca: truncis fefquipeda- nuint^.
libusautcirciter tumulos ternos cuiquela-

tefi prjebentes, infigunt tranfuerfas , vt fere T|7^ ^'^i^"^ radicum &r granorum adcon-

in ipflus tumuli centro cufpideseorum con- JLLficiendum panein generibus,qu£E iuccaj

ueniant.Ex illorum internodijs,&:infixa cu- ages,&: mais ap^ellantur , &: ex palmarum

fpide radicula^capillaresprodeunt.Hxpau- frudibus vina conficiunt , vti Germanos,

latim acutaj, in eas conuertuntur,fuperant- BeIgas,Bricatinos, montanosetiam noftros

que matursE lacerti ac faepe femoris huma- Hifpanos,putaVafconss,&: Aftures,& in al-

iiicralTicudinem longitudinemque: icacu- pibus Noricos , Sueuos & Heluetios, ex

tnulata, illa terra fere vaiuerfa digeritur in hordeo triticoque, & pomis alicam confi-

radicesjfed macurefcereiueca inquiuncnon cereaudiuimus. Alba , nigra cciam, vario-

breuiori fpatioquam fefquianno. Inquiunc rumque faporum,& mulfum pleraque imi-

quoque,qu6 vlceriusad bienniura vfque fi- cantia apud Gomogrum fe potafle vitia

nacur, eofierimeliorem perfediorem^i ad dicticanti ♦
panemconficiendu. Euulfam lapidibusad

id paracis, velucifcalpronoftraefeminsE ca- GAPVT XGIX.
feum, concerunc , & premuncdemum^ auc

facco ex herbis vel caniculis fluuialibus c6- acarachd.
fedo imponunt, ponderofo lapide fuperie-

do,diemque nacuralemappcnfum finunt, A Caracha radixapij inftar folia emiti

& fuccumeijciunc; diximus naraque, efle -ZjLcic. lucundafuncafla j optima,fi con-

apud infulares morciferum. Accamen fi co- feruencur faccharo.
quacur , falubris eft fuccus ille , vci e noftro

ladeferum. Hocaduertendum,apud hos CAPVT C.
continentes minime noxiumefleiuecefuc-

cum. Mulcadicuncefleiuccarum genera. De cabtd-yd.
Vnumalterofuauiusacque illud alio pre-

tiofius eft , quo Regulis edulium paratur. Abuya reftis oblonga diciturcirca Ve-

Sunt quibusvefcanturNobiIes,func &qui- V^necuelam exquoda cannabis genercj

bus populus.Exficcatam ver6 iuccam in ca- auc vicario.Frutex,cuius folia vfque ad fex

bellas fidiles ad id compadas veluti pref- drodantes interdum prolixa,duosprope la-

fum noftricafeum diftenduntcoquendam. ta,definuntinacumen, alioqui crafla,molli

Is efteorumpanisprimarius. Huncvocanc carne,quaabie£laextrahucfibras. imicatio-

calabbi. ne cannabis vocantur. Pol^ua extra£l2E &

eopuIat£E fiquae,ab alijs cucuizajinde funes

CAPVT XGVII adomnia mmifteria fiunt(fpartum,vbih^c

planta,meptum,nifi folo;nai-n parura cenax

De agibus. &inconftans.) Extremitasgerministenera,

pro herba fullonis dealbat linu,& alia. Nifi

ADijcia alia ex eode audore. Radicibus refecetur,eiu mpic in palmicem,qui fatis c6-

Barbari Indi noftris napis,&: magnitu- tignandis domibus, ob nimiara ariditatem

dine&: forma,fedguftu dulci,caftaneac tc- incorruptibilis, nifi madefiat. Nulla aptior

nerae adhuc fimilibus, ad cibu vtuntur.Has niateria excipiendae e filicepercuflb fcintil-

ages vocantipfi.Eft & aliud radicis genus, liE. in eordeenimquam moiliseft.
quam iuceamappeilanc ; ex hac & panem

Ee 5 C A-

330 lOANNIS EVSE
GVAYACI RAMVLVS.

C A P V T C I.

De £uayacis.

IN anotiymi mei Commentarijs de Hi-
fpaniola celebratur radix Guayaza fo-
liimin prouincia Yguey inuentainter rupes.
Ex ea panis fit. Cepam imitatur. Folia foris
crumpctia duos auttres furrigutur dodran-
tes,angufta,1a:uigata & tenuia funt.Panis ex
cafic coficitur.Corraditur afpero faxo radix,
cx alba maffa globus aut pila fic. Siftitur ad
Solem,&: furfuriscolore mduit. Poftquam
Solem tolerauit biduo plus minufve , farci-
turvermibus velut caro putrefada,& miril
in raodumfufcefit , nonpenitus contrado
nigrore. Dumq; fcatec vermibus,placentu-
Ix ex illisfiunt,quae in fidili prunis impofi-
to torrefiunc ab vcroque lacere. Hic panis
olim barbaroru eius plagEe.Si ante vermina-
tionem guftarctur,cicutfieinftar perimeret.

CAPVT cn.

De mamey.

IDem Audor commendat mamcy fru-
6tuum omnium iucundirfiroum oculis
& pal.^to. Magnus eft prope vt pila bombar-
daru. Tegicur cortice Vt mala granatarqua-
tu .rofliculaclaudit. Spatium mter illa &
corciccrh complct caro praspallida fuauifti-
aii laporis.Arbora:quepulchra& procera.

II NIEREMBERGIl

& diues frondibus.Rami furgunt in effigiem
crucis. Folia figuram cordis imitancur, fex
digitoslata, & confifteniia.

CAPVT CIII.

De mmi.

NOn miniis admirandurain radicibus
frudificare mani. Grana funt fub ler-
ra in radicibus cuiufdam fruticis nata-, clau-
dunturvaginis maioribus quam ciceroni:
cxcradaimicanturauellanje nucleum. Suf-
ficiuntur ad plures vfus pro amygdalis.

CAPVT CIV.
De taruma.

IVcaiae infulae arbos iarumaeft,ficui fimi-
Iis,codem modofrondofa,& populi alti-
tudinem fuperans,nec folidaquidem,morc
aliaru arbonira,Tiec inanis tamen vtiarqn-
dojVti ferula poiiiis auc fambucus. Frudum
creat fefquilpichamalem,mollicie ficus,fapi-
dum & iaiubrem fanandis vulneribus.Folia
roifo vigenc efl^edu. Vno id probanccxem-
plovirifide digni. Hifpaniduo rixancesin-
terfe inuicem digladiabancur , humerum
vna lacercum vno idu gladij fere difiecit
hofti alceri/ubalaripellicula vix mcmbrum
fuftinente,quailibusconnexa. Accurrit ve-
tula lucaia , delapfum fuo loco membruna
fiftit,eiusarboris,nec alio medicamentigc-
nere adhibito. Folia contufa fuperimponir.
Paucos poft dies fe vidiffeviruincolumem
atreftantur. Qui nodos in fcirpo quasrunc,
irru minenc ad libicum , nos ha^c & maiora
pofte in nacura fieri ,crcdere conftituimus.
Huius arboris corticem aiunt effe lubricura
&; IjEuigatum, quae ciim non fit folida, fcd
medullbfa, facili icalptu euacuatur. Referc
Petrus Martyr rem narratu digniffima, fed
artifici fuo infauftam . lucai a fuis fedibus
abrepci, defperatis viuunt animis. Dimiferc
fpiritus inertes,multiacibisabhorrendo,pcr
valles inuias & deferta nemora,rupefqi abf'
trufaslacicances, alij vita exofam finierunr,
fed qui forticcr pedor e conftabant, fub fpe
recuperandac libertatis viuere malebant. Ex
his plerique non ineptiores force,fi fugx lo-
cus dabatur,partes Hifpaniolac petebanc Se-
ptemtrionales, vndeab eorum patria venti
flabat,&profpe6tare ar£lon licebat.Ibi pro-
tentislacertis, &:oreaperto halicus pacrios
anhelando ablorbere velle videbacur:& ple-
rique fpiritu deficiente, languidi pra: inedii
corruebat exanimes.Ex his vnuTs vit^aman-
tior,domorum conftruendarum in patria
lignaria artcm exercuerat,licet ferro careanc
&:chalybe,fecures tamc,fed lapideas, & ad

mipi-

HISTORI^ NAT\

miniftei-iu cetera inftrumentaaflequuntur)
diffidlem creditu prouincia amplexus eft,
iaruma: arboris trabem abfcidit , medulla
cius fcalpta vacuauitjmaiEio, grano, Sc cu-
cu rbitis aqua repletis farciuit.Retinuit foris
pufillu pro viaiico.Vtramque arboris fron-
rem ftipauit, trabem in mare ptoiedacon-
fcendir,virum alium &:femina,affines nan-
di peritos admittit,remis patriam verfus tra-
beraimpellunt. Egregium idinuentum in
felicibus aufpicijs mifer inchoauic , ad mi!-
liariacirciter ducenta in redeuntem aChi-
choraiiauim incidet-unt^prasdam in nauim
Hifpanitrahunt lugentem ,trabem ad Hi-
fpaniolam reitantae teftemadduxerunt,mi-
fero penu congefto vfi funt. Vidiffetrabem,
& eius fabric^e architedum allocutos fuifle
{e,aiunt plures viri audoritate grauis.

^ CAPVT CV,

De guchone.

PEftilens plantaguchon eft.Roseius vi-
ruseft. Quifquiscontingat,perinde ac
veneno contaminatur. Qui fixo infpexeric
obtutUjduos morbos concrahitjobcxcatur^
& curget vthydropicus.

CAPVT CVI.

De befttco.

BEfucus fiue bezucus quidam palmcs,
editis frequens montibus per truncos
arborum ferpit,ipfe imbelliSi impotens flbi
fubfiftere, hjerens arborii adculmen vfijue
, prorepic.TradabiUs eft,& funiu rudentumi
que vices implet ad plurimos vfus, non im-
peditur folijs. Latius hsec narrat Martyr.
Natura,inquic,ilHs fua fpote funes ac reftes
tribuat. Nulia fere arbor cft ad cuitis radi-
ces nonpuUulctj lierbaqua^dam verbense
fimihs bezucum appellanf,more lupuldrum
ferpit per matris truncum. Herba tenaciiis
adfupremos applicata vertices voluic fe, ac
macrem circuitcauilloru, multitudinetan-
ta, vteam veluti lana vel vmbeculaconte-
gat, tutamque reddat ab a:ftu. Adquoieii-
que magnos fafces colligandos,autponde-
rafuftinenda,adtrabesetiam & domoram
contignationesconnedlendas naca.Compa-
das bezuco commifluras aiunt prseftringi
tucius qua qux figuntur clauis ferreis, qudd
neque putrefcatvmquam imbribus,auc fo-
libus arefcatjcedatque parumper infradla, fi
pcr typhonil furorem domus concutiatiir,
quae ligneje funt omnes. ( Furacanesvocanc
infula: rabidos ventorum illos turbineSjqui
radicitus eruere grandes arbores i & faepe
difijcere domosfolebant.)Qua2clauis funt
c6padjc,clauis erutis diflbluuncur,quas vc-

KM LIB.XlVi 33t

ro bezucinodofa vincula complediit, con-
cufl^iK vacillanc cantum,ad locu dein fuum
redeunt corapaginc inueda. His furacibus
typhonibus noftri,occupataHifpaniola,ma-
xime vcxabantur, qui & fibiinfernos f^epe
da^mones fuifle vifos aflerunt; ceflafle ver6
calamitatem illam horrendaaiunt, exquo
frequentatu eft Euchariftia: Sacramentum
in infula , ncquc daemones vltra vifos , qui
familiariter antiquis nodtu folebanc fcfe
ofteiidere.

CAPVT CVII.

De guamisi

GVam^,ab alijs guauae,frudus furit vclu-
ti vaginiE longa:. Quaedam oblongaSj
qu^dam velut ex tabellis mtus claudunt nu-
cleolos fubalbiflimaEcarnis,qui 5C funt dul-
cifllmi. A quibufdam dicitur goflypium in
faccharo. Inueniuntur patuulse vaginic digi-
tum non excedentes.

G A P VT CVIII.

De anonihi*s.

ANones dicuntur fru£tus iucundiffitiiii
inftarillius cibi quem Hifpani dici-
mus mattjar bLanco.Sz\uhxts(\xnii &C jegFOtis
frequentes. i

dAPVT cix.

/

De guanal/ami

GVanabanas frudus magni funt , plerii
aculcis^intus verdacidi. Vocantaliqui
goflypium in aceto.Arboresin montibus &
hortis inueniuncur.

J

C AP VT CX

De mebriante arboreo

BOrachera clicitUr abMifpanis arbos ad-
mirandi floris:exccditlilium,aequat al-
bedine.Odoriferus eftjlongus,cxtenfus, va-
cuefadusfinefoliorum diitindionc in cx-
tremitate.Folia arborismagna,quorura fuc-
cus hauftus aqua, oppido inebriat.

CAPVT CXI.

De nocim arboribusi

IN Hifpaniola& Dariena noeentiffimae
quaedam arborcs func. Colligam quae de
his Petrus Marcyr fcribit.Suntdulcium po-
Ee 4 moruni

332 lOANNIS EVSEBI

morumferaces,rediuaximenoxiorum : in
vermes namque coinefa conuercuntur.Sed
arboas vmbra pra:cipue lethalis : nam qui
fub ea aliquado dormieruc,turgido capite,
&; amiilo penitus lumine expergefadi funt;
acfi breuitemporefomnoindulferint, poft
aliquQt dies cxcitate libeiatur. Alibi,inquit,
cft &c alia pecuUaris terrae arbor^ciaius fi folia
necdu alicuius corpustetigerint,vibices ele-
uanc ingences, &: nili illis aqua marina, vel
faliua matucinaobftecur , illic6 lethalc fuo
veneno excitac dolorem. Hanc arborem &c
Hifpaniola parir^Eius etiamlignum olfadu
aiuntefle mortifeiu,nec portaria quoquara
lignu poffe fine vitx periculo,cum excutere
a le tantas feruitutis iugu facpe infulares Hi-
fpaniolaE tentauerint, nec ceflerit vmqua a-
perto marte,vel infidijs.reperti funt eo iigno
VoluifTe primarios no6tu dormientes fufFu-
migatos interimere,fed admirati ligni reper-
tinouicatem Chriftiani, faterifraudem mi-
feroscoegerunt, & commenti audores pcE-
nas dedere.Habent ipfi genus herbjE, cuius
odore fulti remedium fibi comparanc ab
eiusligni veneno, vt portare illud queanc
indemnes.

CAPVT GXII.

De cehobhd.

CVm de belli euentu^deannonajde in-
columitate Zemes reguli confulut,do-
mum Zemidicatam ingrediuntur ibiq^ ab-
(orpta pernarescohobba (ficherbavocanc
inebriancem,qua & Boicij in furorem ftatim
Vertunturjdoum illico tedis ad fundameta
verfis moueri, homines verfis veftigijs am-r
bulare fe videre garriunt. Tanta eft pulueris
iUius cotufi visex cohobba , vt (enfum om-
nem illico fumentieum toUat. Vt primiim
cefiic infania,brachijs demiffo capite genua
c6pleditur,quo in ftatu attonitus pauhfper
im moratuSjcaput veluti fomnoletus eleuat,
atque oculos in caelu attollens , intra fe pri-
mdm confufa quaedaobloquitur.Gui tunc
primarijaulici adftantes(nequeenim de po-
pulo quifquaadcafacraadmittitur)fublatis
Vocibus gratias ag{it,qu6d iam a Zemis col-
loquio ad eos redierit,& quid videric perco-
tantur. IUe aute os aperiens,Zemen eo tem-
pore fe allocutum fuiffe delirat,fibiqj aut vi-
6loriam,autperniciem,fi cum hoftibus ma-
nus conferuerintjaut famem vel vbertatem,
peftcm aut incolumitatem,&; quidquid ve-
nitin buccam , praedixiiTe Zemen , veluti
lyinphaticus prxdicat. Sufpicor hanc her-
bam tabacum eife.

I NIEREMBERGII

CAPVT CXIII.

magnis arhonbus»

MEIchior Barros in Expeditione lo.Al-
uarez Maldonati inuenit proceras ar-
bores,qu^ jequarent impetu iadtatse exarcu
fagitt3c,& quarum truncos homines fex vix
complederentur manibus extenfis.Ibidem
gigates reperti:occifus vnus hermaphrodita.
Grandius aliquid adijcia ex Petro Martyre:
A riuo nigro & infula Canafiftula njilUbus
paffuum leptuaginta,relidis a dextra laeuaqg
pluribusin id maius cadetibus fluminibus,
ynu capiunt duce incola nudo,ducentarum
perea fluminanauiu magiftro, in cuiusripa
oftio ipfius proxima Abibeiba Reguius in-
colis i m pera bat. Loca effe palu ftria cogno-
uerunt,proptereaprimarium AbibeibaeRe-
guii atrium in arbore fummaasdificatu erar.
Nouum & infuetum habitandi genus, fcd
adeo procerasarbores terra illa nutrit , vc
inter earu ramos aedificare domos liceat in-
digenis,vti dealijsapudvarioslegimus Au-
£lores,qui aeftuante Oceano contugiu habe-
banc adaltasarbores,cumrefleuntepifcibus
Vefcerecur relidis.Trabibus inter ramos dil-
tenris,& conexis inuicem, congerie ftruunt
contra omnem ventorum vim tuca. Pucanc
noftri,ob fluuiorum alluuies,qua£ibi crebra:
funt, arbores domos incolas habere. Eft ar-
borum illaru m altitudo tanta , vt nulla vi-
rilis lacerti vis fit,qua; donnum aedificataia-
du lapidis actingere fufficiat.Nec miror qui-
dem, fi Plinio &: Audoribusalijscredideri-
musdearboribus Indicis, quas adeoprocc-
ras effe tradunt,ob foli vbertate & aquarurq
abundantiamjVt fagitta nequeant fuperari:
neque cnim eius terrae campi omniu iudicio
cedunt vbertate,aut aquaru abundantia vlli
tcUuri quaSol ambiat.Ex illis arboribus plc-
rafquedimenfi brachiorum ambitu vin fc-
ptem,interdum o£to > ftantes vix complexi
funt. In folo tamen cellas habent vinarias,eo
vino,dequo fupradiximuSirefertas: quiali-
cet ventorufuror minime potis fit domos
ilias diruere jaut cofringere ramosj couolui-
tur tamen , quamuis integra , quacumquc
flatustrahat, vnde vina perturbarentur eo
motu. Reliqua (ecum habent in arboribus.
Vina per gradus c6ftru£tos arbori inha^ren-
tesfamuh adRegulum &primarios pran-
dentes auc coenantes recentia fupportant,
non tardiore greffu,quaim pede plano noftri
pueri nobis ex abaco mcniie vicino mini-
ftranr. Abibeiba: arborem noftri adeunt,
colioquia ineunt : petunt noftri , vt de-
fcendat , elato pacis figno : negac Abi-
beiba, vc fe viuere fua fortc finant orar.

Poft

\

HISTORI^ NAI

Poft blanditiaSjdirucurosfearborea radice,
vcl igne ruppofito crematufos,nifi cu omni
taiDilia dcicendatjnoftri min.intur.Renuete
itcru Abibciba, fecuribusmipadisarborem
quatereincipiut. Vifisex arborelahccibusal-
fulis cx fedione,mutauit Abibeiba confiliii,
defcendit, fcdipfe tantucum filijsduobus.

Anonymus meus manuicriptus in Hifpa-
niola prodit arborem fuilfe adco vaftavn,vc
odo homines extenlis brachijs concludere
nequirenc.In Bralilica,vt pro Cathohco Ca-
ftellaeRege poffelTionem aeciperec Didacus
de Lcpe , (criplit Regium nomen in arbore
immani , quam decem 5c (ex viri protenfis
manibus coplecli non potucre.Hieronymus
Perez noftrae Societaiis, fuccidi fecit imma-
nem arborem plufquam centum & viginti
pedum ainbitu robuftam, quaj fedes fuper-
flitionum Catbalogafuerat.Tamimmenf^e
magnitudinis inea regiotie inueniuntur , vc
in earum cauitatibus domos ^dificent.Intus
quoquc cdnuiuiacelebrantur magnoBarha-
rorum numero.Mexicanus Rex in viridarijs
facris non vnam ar borem habebatjfub cuius
vmbra mille homines federcnt. Neque prse.
termittendum,quod innoftro orbefcribic
Pius Il.miru de quercu. Teutonibus caftel^
^ lum fuiiTcjCiim Prutenosexpugnarunc tra-
nato fluuio Viftella,vetufta & late patulam
quercum , quam in caftelli modum eredis
propugnaculis iuxta ripam munierunt. ibi
collocato pr^lidiOjvlterioresPrutenos vexa-
re cceperunt. Pugnaiu eft faepe pro quercu,
& ingentes paganorum copias fugatxac de-
lctas lunt.Bcllu ad plures annos produdum
cft;ad extremum,torcuna Fratrum imperio
arridenSjOmnem eisPruftia fubiecit.De pul-
chra pinu Attalus,qui primo rcgnauic in At-
talica gente,ambitum eiusfuifiepedum vi-
ginti quatuor fcripfit , altitudinem a radice
lexaginta&feptc.-poftea in tria fcilTa azqua-
liter inter fe diftantia, 6c iteriim in vnu api-
cem cohiberi: totam eius altitudinem duo-
rum iugerum &: quindecim cubitorumfpa-
tio continerijdiftantem ab Adramytteo tla-
dijs centum oduagincaSepcemtrionem ver-
fus.Nuncnullaeft.Habent&arbores fuam
mortcm,aut percufrjc cadunt,autfuo tcm-
pore arclcunt. Nihil eft in Cerra no morcale.

C AP V T CXIV.

De oleribus m^nps,

PRimas fpinachia^Si alia olera,qua:rcgio
Periienlishofpitatafuic , cumHifpani
✓ illuc tranfuexere femina , Hberali fecundi-

tate infurrexcre, vc manu vltima folia con-
cingi non pofl"ent,ade6 frequeces & denfata:
fpinach^jVt equus illac penectare non poiTet.

VRiE LIB. XIV. 3 33

Inuencus quoque raphanus , cuius vmbra
quinque equos ligatos compledebatur,ipfe
raphanus vix extenfis bfachijscomprchcdi
poteratitenerrimus camen fuic,&gratusgU'
ftantibus. Mintha^palmites duarum vlna-
rum.Viii pcpones plufquam centum libra-
rumjquod fide publica teftatum.Planta pe-^
ponis alicubi perdurat,necfinguhs annis fic-.
catur,fed inllar vitis roboratur, ampucatui-
que^refcdis prolixisgerminibus. Fiumenti;
granum quingenta rcftituit,trecetafrequen*.
cius. In Vraba a iado femine cucumerum,
& huiufcemodirerum addiem citra vigefi-
mum frudus eorum legituriCaules,bet£e,la*
6luc£E, boragines , & liis fimilia intra deci-
mum^cucurbita, melones,intiao£tauum
Vigefimum.

CAPVT CXV.

De oHiha.

Mlrum in Congo arborum genus,quas
incolx ogeghas appellant. Frudu iWx
feruntprunisnoftrisfimilem , coloris fub-
flaui,&: faporis fuauifiimi; inconftruendis
scdibus vfui funt , idque hunc in modum.
Ramos plurimos trunco prsecifx terrse infe-
rilt iuxta ie inuicem,vc ie mutuo pasne con*
tingant.Facile rami radices agunt , atque in
arbuftacrcfcunc , icaque fibi mucuo imple-
duntur , vt murum quodammodd confti-
tuant*acque hic illis eft parieSjadeo vt eciam
panccesintermedios,Sd: locum vnum ab al-
tero difcernentes, prout domi voluerint, ar-
borhsEcdifcriminet. Ligna deinde leuiora
fupcrinijcitint,qua: primo ftramentis coope;-
riunt, dainde ftoreisdiuerficoloribus, quie
fimul tegumento & ornatui fint.Hscc eft z-
dium Congcnlium parandarum ratio, quas
omnes vniuscotignationis&ihncse.Lapide,
quamuisabundent marmore porphyrite,8i
iafpide,nonvtutur,quodeiusvfumignorec.

C AP VT CXVI.

De iparm generibm palwarum,

VArijc in codem Regno Congipalmje
fpecies.hoc enim nomine coplectun-
lur & eas qujcdadylos ferunt,Vtinoftratcs,
& alias qux Indicis perfimiles funt , de qui-
bus Libro II.didum.Ha: illis,vti & fuis In-
dicx,oleum,vinum,acetu,frudus & panem
fubminiftrant. Oleum butyro&: foliditate
&:coloie periimile eft,nifi quodpaulo viri-
dius E frucTiusiUiusparatur nucleo,&: buty-
ri oleique vice fungitur,ium incibis,tumin
Iampadibus,& vngendo.Vini ex hac arbore
eliciendi hasc eft ratio.Atborcraextremam

per-

334 lOAN. EVSEB.NIEREM

perforant, &c hincliquoremanac , quem in
lagenas adniotas recipiunt.Liquor hic initio
ladi &:colGrc6i faporeeft limilis, fed tem-
porislapfupaululum acefcit,ac tum illisel^
vini loco, vt inebrietj deinde interiedis ali-
quot diebus, miram acedinem induit,vt la-
^ucae eodem non feciis atque aceto perfun-
dantur.Quare dum recens & mufteum eft,
bibere folent,idqj non ad voluptatem mo-
d6,fedetiam fanitatem,mod6 nonexcedat;
nam prxfentiffimum aduerfus lithiafin &c
dyfariam remedium eft,ipfos eciam lapides
in renibus comminucsj nuUus vt in vniuer-
saregione hifce fit morbis obnoxius. Alteri
itcmarbori, cuius frudum colam dicunr,
palm^nomenindidere : noftris pinora ma-
lis, fi maiora fint,ille fimilis. Nucleus intcr-
ne quadripartitus eft,& caftane(g in morem,
& ipfe rubricans. Frudus hic famem & ap-
pecitum excitac ; noxijs enim humoribus
ftomachum purgat,& corroborac,hepaciec-
iam conducic , 6^ paruo paratur , abundac
enim.Eft hic &c aliudpalmarum filueftrium
genus, qux prieterquam qu6d frudum ha-
beantefuifuauem,mattasad domos tegen-
das, fportasparandas , aliofque vfus huma-
nos pernecellariaSjfuppeditant.Exhis enim
&: ledulorum ftragula & pannosconficiiit,
h quibus veftes elegantes &: cocinnas corpori
parant.Hunc in vfum folafolia fubferuiunr,
vtque plura habeanc,& fubciliora (quo fila-
mencacenuioraducant) quotanisea cxpur-
ganc, nec excrefcere eadem finunc.Foliahgc
purgaca, atq; vc par eft paraca,eo filanc mo-
do quonoftraces linum,indeq} filamentum
tenue, quale fericum noftrum, educunt,e
quo diucrfa pannoru genera parant, aliquos
holofeYico noftro ab vcroquc latere pares ,

B.HIST.NAT. LIB^XTV.

diuerfis &c floribus & figuris variegatos:quin
&c ahos,qui damafcenum noftru vndulatum
jEroulantur,im6&: fpeciem quamdam ferici
fubtilioris,quem,qu6d ceteris fit pretiofior<
induere nemini, praeter Regem, aut quibus
ille indulferit , fas eft. Parant &c ahas hifce
viliorcs , imo & in plebeculae vfum denfio-
re?. adeo vc hic quiique iuxta dignicatem &c
faculcaces fuas veftem gerac.

C AP V T CX VIL

De traSiu Jlerili herbarHm^fm fewita
S. Thoma,

APud laiaobae Indos in Occidenti tra-
dica per auos viget memoria S. Apofto-
li Thoma?, quam retineat atranfitu eius per
illas piagaSj cuius non leuiaextantindicia:
prsircipue quaedam femita in illisfoiitudini-
bus had;enus perfeucrat , in qua non oritur
herba , nifi valde humilis &: paruula , ciim
vtrumquelatusherbefcatvltra modum. Eo
itinere dicunt Apoftolum incciriffe, &c inde
profe^tum in Periiana regna. Apud Bra/j-
lienfes quoque tradiiio eft , ibi pra^dicafle.
Apud alios barbaros , etiam in regionem
Paraguay venifle , poftquam defcendic per
fluuiumlguazu,deinde in Paranam per Ara-
caium,vbi obferuatur locus in quo fedit de-
fefliis Apoftolus , &C fertur pr^cdixifle , vc a
maioribusacceptum eft,poft fe illuc aduen-
turos homines, qui pofteriseorum annun»
tiarent fidem veri Dei , quod non leue ibla-
tium &c ammos facic noftra; Religionis Pra?-
dicacoribus, ingences laboresinter illos bar*
baros pro dilacacione Ecclefiae perpeciea~
cibus.

lOAN

335

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EX SOCIET ATE lES V

HISTORIiE NATVBL^

L I R E R X V.

CAPVt PRIMVM.

De mat%atlh feuptnea. Indicd,

OLLiGAM in hocdeci-
mo quinto Libronon-
nullas Francifci Her-
nandi narrationcs. De
matzatli i\c fcribit. Fru-
£lu huius plant^E vocant

^„,„._„„„,: Hifpanijnoui oibis colo-

iii,ob rimihtudinem,pineam.Alumnam di-
cuntHaitina: infulie &: Nouze Hifpaniaz,
& pineis noftratibus m a gnope re fiiii ile m , &;
inde nomen fortitam. Planta ipfa fert iridis
folia,fed fpinofa^,radicem fibratam craflam-
que,&vnicum pomUj germinibuscircum-
circa cxorientibus , ac altcro in culmine ip-
fius pomi.Detraftis his,fatifque,radiccs fta-
tim aguntur, alteruqueproduciiur pomum
fimihbus ftipatu germinibus. Initio hoc ap-
paret rubrum , fed procedtintetempore , ac
rubrefccnte adhuc germine,pallefcit. Sapor
eft dulcis acidufqucj temperies frigidaat-
que iicca, ac fucco manans natura.Exhibe-
turfebrientibusrefrigerij gratia, &ad exci-
tandam appetentiam , retineturque ore, vt
fitim mitiget,& hnguam humeftetj quam-
quam in bilera facile conucrti dicatur. Sa-
por cft eiusfru£lus quem vulgus malocoto-
ncum vocat jnon hne quada(vtdidum eft)
acore. Condita aUquado faccharo jatque ita
delata iiiHifpanias, gratifTimo fucco pla-
cuere. Nafciturin calidis regionibus mon-
tofifquc locis.

CA P VT II.

De mellis Indici generibuJ»

QVamuis de mcUc plura narraueritnu^
Libro decimo tertio , hic appendam
qua^inferiiit Francifcus Hernadusin Com-
mcntarijsplantarum. Multa mellis genera
in NouaHifpania,nonlocofolum,velut in
veteri orbe , vdrum ipsa materia &: apum
diuerfis generibus diftantia.Primum eft Hi-
fpanieli per omnia fimile,idemque,& quod

abapibus Hifpanicis congeneribus fpontc,
in cauitatibus arborum , quas Indi fcftas iu
apiariareponuntac congerunt, fabricetur.
Secundum eft , quodparariex arundinibus
cpiifgeuit,vnde6ifaccharum quoque para-
tur. Tertium fit ex metl,cuiusopificiumin
liiirus^plantaE Capiteproditu eft. Quartum
fit in regionibus temperatis , aut feruidiori-
bus,a quodam apum minimc aculeatarum
genere, fimili formicis alatis,minorique no-
ftrate, fufpendente e faxis & arboribus , fed
maxime quercuum generis,aluearia,autglo-
bolos quofdam ,vocatos micatzontecomi-
miacatlifimiles faccharinis,interdum homi-
nis aequantes amplitudinem,conftantes co-
riis permultis , refettos vafculis minoribus
denfioribufquenoftris, colore fufco, ac per-
multo optimoqueaffluentes mellfc , & nu-
merosa fobole atque faetura candida& mar-
garitifera, qu& afsa,&: faleGonfpersa,necab
amygdalis dulcibusdiftante fapore, quoties
occurritidgenusexarainis, auide vefcuntur
indigen£E. Nec tantiira caftrantes aluearia,
fedore exfugentes. Dum verocditur mel,
non adha^ret cera dcntibus, fed quidpiam
palcis fimile. Conficiunt huiufmodi apcs
mel haud ahtcr ac noftrae, pariterqj floribus
&rore viuuntjSeptembrique menfe impense
fecunda &: onufta mellaria repcriuntur.
Quintum genus,pr^di<fiis paulifper ccdenSj
fit ab apibus quibufdamaculeatis,noftrati-
bus longe minoribuSjfuluifque : hjeenim
oblongo orbe fabricato , quemacomimia-
catl vocant,mellificare confueuerunt.Inuc-
ftigare vix potuijan regem habeant,feruent-
Ve in opere aut in adminiftrandis rebus ciui-
lem ordinem,fed verifimile eft hac in re no-
ftrates apes imitari, quamqua adhuc abhao
rudi gente & imperita obferuatum non fitj
nifi fatius eft putare , naturac magis arrififl'e>
barbaras quoque &: filueftres extare apes>
velut&inter homines ipfos,quoseodem in-
tellediusilluftrauitlunhine , gentes incultas,
& ab omni ciuilitate &: apte inftituta repu-
blica prorfus aUenas. Et vt prsedidis non.-
nulla alia apum , vefparum, preudomellifla-
rumque genera adijciam,in Noua Hifpani^
obferuata, non eft praetcreundum filentio

gcnus

» ^^^^^^^^^^

|34 lOANNIS EVSEBI

genusaliud paruarnm apum,expers aculei,^
lubcerrliieisjQQs.aieliificans^ .& fauos.con-, .
ftrucns oibiculaies , vocatum tlalneuldi,
fed non sdeo itiG«ndo opere aut grato mel-' ;
lificiOjeO: cnira**aci8um md , aliqu3'ntu- '
lum amarum, ecfi in probatiorum generum
penuria roiejitru5rcitui,Qpndirrienci!qileim-
mifceri.- IvitelLiiicit; quo^ue in fora*ijinibus •
parietum riparumvc,verparum quedam dif-
ferentia, vocatarum xicotli, qua: aculeatcsr .'
funr, nigr:Eque,fedpalleroenridorfo. Quid '
memorem pieudorneliffas aculeatas, terras,
& cauitatesilgnorum quas eardem eftodiut,
incolentes,quauhxicotl a Mexicenfibus vo-
catas,aut fuluas,aiias noxib venenatoc]ue ar-
matas aculeo? Aut tlalpipioli,inerme aj)uip
genus , noftratium magnitudihe, ni^sxique
6^ luteo colore varium ? Aut cuecaltiii^noail
computandam inter vefpas ,noxi) ac^verVer
naci aculeiranaive eiuldem genens mmores;
Auc quauhxicotli pfcudomelifTam , quas
toca nigraeft , fi alas excipias , qux rubr^
funt-venenatiiriilii & pr2el6giaculei,&: facj-
cliarinas arundineS,adeoque ligna ipfa pun-
dura a fummo ad imu-m vfque findentes?
Veriim velle naturas fingularia mirandaque
nomsnatira pcrcenfere opera,fuerit infolen-
tiae,ne dicam ftupiditati vehemcntiadfcri-
bendum.

CAPVT lil.

' De mhuiyteputi^y feu^uatuor dorfs.

Erba eft ab vna radice, crafTa^fibrata,
-l.mukosedenscaules , tres circiter cu-
bitos longos, ac minimo diguo paulo craf-
fiores,fu!uolque,& foliaceis quibufdamap-
pendicibus,fecundum eorum Ipngitudinem
e partibus quaternisdifcurrentibus, penna-
tos (vncle euenit illinomen ) &ineisfoiia
afpcra, fpicuiorum mucronibus, ni longe
maioracftenCjlimilia; floresluteos ftellatos,
& chryfanthemo maiores. Radicum fibrx
calida; Sc ficcae funt ordine tertiojodoratae,
acres, amaroe, refinofi£ , acpartiu tenuium.
Ha;femidrachm£e pondere contrit£e,acque
ex vino vel liquore aliquo fumpt£E,fatietati,
vacuatis per inferna efculentis vitiatis, me-
dentur, 6c puftulis a morboGalHco ortis
infperfaCjfi prius iure decodi huacatl &c xal-
xocotl lauentur, fubueniunt, referantt]ue &
extergunt furunculcs. Quin eadem radice,
vncia; vnius mensura fumptam,aluum leni-
re ac ciere vrinam .Sunt quibus placeat ma-
iori pondere fumendam, necnon quiafle-
rant euocarefudorem,perfrigeratis mederi,
febres etiam ipfas &: capitis dolorem tolle-
re, 6c oculorum inflammationes dilcutere,
imbecillem ventriculum ob caufam friai-

I NIEREMBERGII, ,

dam calefacere firmareque , referare vifce-
rum obflrvi6tiones, menles lente fluetes tra-
here , cachcxi fubuenire, & f rigidx cuiufuis
vifceris intemperiei ferre epem. Prouenit
regionibbs terrrperatis,qua}is^ft Mcxicana,
non tamenoditcalidiores editave aut cam-
peftrialoca. Quiniusdecodi enixis infun-
-ditiJc ,-4bliaqac admoticunniorcsprasteriia-
luram aut concoquunt , autdiffipant. Spc-
cies' huius videtuj herba illa fimilis pra.'ce-
denti , flore magno e luteo purpurafcente,
fcd nuUo fere faporeauc odore conftans ,
c]ui frigidam,pra£ferc ac hucnentem natu-
rara,Febrientibusconfert , Sc oculis mede-
tur infta'mmatis,quamobrem yxpatlia qui-
bufdara nuncupatur;& SichiauhtlaE,vbina-
fcitur,iiopnu.i>iquam piizabioac cacax,aptli,
jfrequetiiis vero cacaxtlaeotl vocatur.Quih
&:ta!ia nahuitepvtz difter^htia inikmtur
.apii^Yt^zpcefeSjradicibus hellebori acribus,
calidifque .ficcis ordine teriio , ac fluxi-
l^us dylencenciscoercendis perutihbus. Eft
"iSc aiia frigidxtemperiei, ac caloriiecoris ni-
mip pl^cando mirabilis.

^^^eAPVT IV.

mmhuapatliyfeu morh GaHici ,^
medicmd.

Adicem fundit longam, tenuem,& fi-
, bratam, nanahuapatft, quam alij pala-
naapatli, quonia vlceribus medetur,vocarc
folent. Folia habet fquallentia prolixaque^
illis pilofeliae vulgaris fimilia:florem cha-
m^meli,iii caulis cacumine femen acre.Ca-
lidaeftac ficca ordine fecundo,& araarifa-
poris,ac guftu odora.Reda£l:a infarinara,&
infpcrfavlceribus putridis medetur. Vnd^efi:
( vt dixiraus) palancapatli ab aliquibus voca-
ta. Melancholiara pafTos curat, idofque ab
hasmorrho Opanucenfi, quera vocancma-
huaquitli.Quinetiamtufaexaquarefoluta^
acpugiUi vnius raenfiira furapta e hquore
quopiam congruenti,quoties expediat,lueui
vocatara Gallicam aut Hifpanicam fundi-
tus exftirpat & curat, exficcatis quoque vni-
uerfis corporis vlcufculisatque tuberculis.
Qua cx re luce meridiana clarius euadit,
quodmultos adhuc anxie diftorfit , mor-
bura fcilicet huncab Indis hifce Occiden-
talibus fuifle profeduro, atque in aliaspro-
pagatura veteris orbis plagas ; quoniam
apud eam gentera patrium germanumc]ue
hic morbus atque aniiquum (ortituseflno-
men. Nafcitur teraperatis lccis, quaiia funt
Tepoztlanica.

CA-

HISTORIiE NAT

C A P V T V.

De ololmhqw^feu pUntaofbicuUritim
joiiornm.

OLoliuhqiiijCjuam coaxihuitl fcu herba
lerpencis alij vocat,volubilis plantaeft,
caulcs f undens c radicibus , fibris limilibusj
cereccs, virides,tenue{q5i c quibusprodeunc
folia viridia,tenuia, coidis figura, Hores albi
&:longiurculij femcn rocuncium, limileco-
nano. vnde nomen. Calidaauarco ordine
plancaeft, luem Gallicam curac, dolores e
irigore ortos fcdac, flatu ac prxter nacuram
tumores difcucic.Puluis refinse mixtuspellic
frigus , luixacifqj Auc fraclis oifibus, & lum-
bisfeminarum laxis ardorobore miru au-
xiliacur in modum. Scminis tanciimvfus
eft in medicina ,quod critum j, illicumqire
capiti &: fronci,cum lade 6l chilli, fertur
morbis oculorum mederi j fumpcum vero
Venerem excitac. Id acri eft fapore & cem^
perie,veluc & planca eiusimpcnse calida. In-
dorum facrifici , cum videri vellenc verfaii
cum fuperis , ac refponfa accipere ab eis, ea
vefcebantur planta,vt defipcrent, milleque
phancafmata &: djemonum obuerfantium
effigies circumfpedarent : quain refolan'0
manico Diofcoridis iimilis fortaffis alicui
videri poffit. Nafciturin lociscampeftribus
eahdarum regionum.

C AP VT VI.

Ve phehuamei feu medicindad partum
Accornmodati.

QVam Mechuacaneiifes phehuame vo-
cant , apud quos copioss prouenir^
Diolcorides nofter ariftolochia clematiten
nuncupat.Tamen quoniam neque illa apud
alteriusorbiscolonoSjinquit Fracifcus Her-
nandusj pidam auc viuara mihivmquam
videre concigit,8t huic orBTfamiliare eftjde-
lineandam curaui, addicis prazcerea eius vfi-
bus, quos hsE gences , & nunc demum ego
ipfe experimento comperi. Ergo volubilis
planca eft,folia ferens cordis figura, fed ca-
menminora; flores purpureos,ceterisgene^
ribusariftolochiasfimiles; radicem craffam,
Jongam , &fub neruocorticem vefticam.
Huius eft praecipuus in medicinavfus , vc
qux odora valde fic , acris calidaq^ & ficca
ordine certio temperiejacfubtiliu partium.
lus decodli fi eade cura, qua chinas auc^ar-
^apariUx folet , paretur, auc eifdem mifcea-
tur, & perfimili quoque viclus,cecerarumq}
rerum, quas vocani: non-nacurales, infticu-
tioneexhibeatur, quemuis frigorificu afte-

VR^ LIB. XV, 337

iftumi aut(^ lue Hifpanic^ profeclum, mir^
curac, cuffi antiqua! afthmatique medetiir,
flacum difcucitjcomminuit lapidem,renum
&: veficjEafttdlibuscxfrigorc ortis fuccur-
rir, dolores!capicis,&: quoluisalios,quiinue-
terari fuf)t,toIlic;viciatuGalorem emendar,
mcnfestrahit-jparcum accelerac, refcrac ob-
ftruftioneSjacfrigus pellit. Eade radixdua-
rum drachmaru pondere humorescraflosac
lencos,(ed pr^cipue picuitofos vacuar,quem-
admodu cecerse congeneres, quod antiquos
lacuifle puto. Habecurhi^c plata maximi ab
ind;genis,&computatur mcer faluberrimas. /'
Nalcitur cemperatis frigidifque regionibus
Michuacanacenfibus:quo fic,vt creda,facile
pofleadloca Hifpaniarum cemperaca,aut
pauiuliim calentia cransferri.Eft & alcerum
genus phehuame,vocatum minus,nonnihil
forma difFerens, fedeifde faculcacibuscon-
ftans,fibraca radice, fohjs minoribus,&: ca-
preolis quibuldam fefe hinc &:indeconuol-
uencibus 3 cuius ius decodi narratur inter
rehquaidibus fcorpionum mire prodeife.

CAPVT VII.
De pinAhmhuitzth yfeuherha. "verecmdL

PInahuihuitztli,quam alij fquonia inducic
foporem capiti impofita,auc quia tada
dormire videtur ) cocochiatl vocant, frutex
eft quatuordodranteslonguSifolia fundens
quadamcenus falcata per incerualla fena,
ac manipuloruformafibi inuicera coniun-
dajiaud diflimilia illis yhoixochid; ftirpes
tenues,fpiniferos5 radices furculofas. Flores
vero frutlumve forma erinaceis , principio
viridibus,ac raox fuluis, racemacim depen-
dencibus,perfimiles. Amorem dicitur conci-
liarci Foha faporem raphani quadamtenus
referunti Frigida conftat ficcaqs & adftrin-
geti natu ra,necnon & glutmosa.Succus ra-
dicis medetur tertianis tebribus,ocuhs infla-
macis,fomnuraq[3 inducic;corcex vero vecris
fluxibus. Hiceftillefrucex , cuius folia ad
queuis hominis aerifve attadu cotrahuncur,
iungutur incerfefe,acq; marcefcuc. Nafcicur
in cahdis Tepoczlanicis , Quauhtlani quo-
que,& Hueitlalpar, & incoUibus Yacapich-
tl^.Hanc eamde efle exiftimo,aut ei cogene-
remj quam Hifpani Philippicaru infularum
coloni plantam fentientem vocant , de qua
fcribunt (vere an fals6,nefcio) nonnulla,qu2B
inhac, proueniente prazdidis inlocis, vera
efle nequaquam conftat ; veluc eft, ftipites
rcd:os proferre, pennas gallinacea; craflicu-
dine, ex fingulis radicibus denos duode-
nofve, quorum vnufquifque duodenisor-
netur folijs , diuifis in quatuor ordines,dua-
rum vnciarum inter ie diftantes interuallo j
F f foiia

/

a.^S lOAKNIS EVSEBI

folia efTe loto vrbanae fimiliajflorcs cyaneosj
Jinguaslimiles pafferina:, antequam hient;
hiantibus vero, interna diuidi folia modica:
adeo offendi attadu flatuq^ hominum, vt
attrectata digitis vltima fohorumferie,moc-
rorem qu-emda prx fe ferat atque foporem,
ftatimq; dtecidant : reUqua folia , mancnti-
bus fobsfuperioribus, (i digito tangantur,
-pariter decidunt: quiinfliipitem , qua parte
attredletur , rumpi, acinterram prociderc,
nigrefcenteincisa parte, velut fiigne fuiflet
jCombufl:a-, quin fi hahtu homims perfletur,
totum procidereac rumpi: nequehoceue-
nire,fi hgno,ba(Jul6ve aut aliter tagi contin-
•gatjfed Iblahumana manu aut fpiritu infi-
pida efle,nec vUajquae ad medicos vfus fpe-
dety pollerevi. Plantam aham feruntnafci
apud Malabares,qu2E fimiliter ad manus c6-
tadf ucontrahaturjfolijs polypodij,ac luteis
floribus. Alij aliam apud Periiinos, qux et-
iam,fi tangatur,areicat ; nec non in noftro
orbe,ac prsecipuc apud Gades, Veriim quas
FrancifcusHernadus de pinu huiztli fcribit,
cxperiraento cognouit , multique alij indu-
bitatum eife milhes comperere.

C AP V T VIII.

Deafaro Mechmcanico ^feucuritzjn,

Llbuic vocarc afarum Mechuaeanicuni
hanc heibam,quam Mechoacaneiifes
curitzen vocant , alij vero aphatzi puntzu-
meti,aut apharzefirengua,feu odorum ocu-
ium , ob foliorum figuram &:prolixarum
radicu odorem impense fuauem. Cubitalis
efl, radices multas tenue{q5,&: fibrisfimiles
fundenSjhcUebori albi perfimiles^caules le-
ues, lentos, teretesac graciles; folia tenuia^
inediocria,& vitigenis proxima,finuofa fer-
ratacjjjfiiperne virentia,ac fquallentia infer-
ne; fiores Iuteos,exiles comatos,vnde ge-
neratur femen fufcum,8£ quam minimura.
Radix, qua^fola fquod adhucnouerim) in
medicametavenit,cahdaeft:& ficca ordine
tertio, & pariium fubtiUum, fuauiflTimo o-
dore acfapore acri.Puluiseiusexaqua,vino,
buglofloveaut melifloboti fucco fumptus
fex obolorum pondere , iliacos dolores fa-
nar, corroborat,ventriculumcalefacit , ac
friTOre imbeeillem confirmat : co6lionerH
procurat , vifcerum temperiem frigida tol-
iit, fatietati medetur^obftrudtiones aperir,
lapides &; quidquid renu veficaeqj obftruit
nieatusemundat;menftrua vrinam^; pro-
iiocar,vteroconfert j venenatis potionibus
adueifatur,flatu dilcutit, ac vires reftaurat.
lus decocti lucciilve idem praeftac , nec non
puluis,addito mellc autfaccharo , in confe-
.clioneSjquas lindavia vocant,conformatus4

I NIEREMBERGIi

Quin radix huius herbse adiu£la ^a^aiiacs^]
sequis ponderibus drachmas v nius, hu mpres
craflbs &: lentos vacuat,flatum generantesi
& Gahicam luem efficicntes. Nafciturin
frigidisac montofis Prouinciaz Mechoaca-
liefis.Digniffima,ob iucundiflimu radicum
odorem , quem ciim primumnaribus ad-
mouetur, fpirant,vttransferatur ad Hifpa-
nos &: reliquas orbis plagas paulo gelidioreSi.
Aiunt indigensE, febribus magnopere ad-
uerlari ; quodeuenirepoterit aut rigoribus
fedatis, aut pulfis aliqua parte humoribus*
Sunt qui tzipahtziti & tiripeti vocenc.

C AP VT IX.

De pihpoc.

DVo funtgenera huius arboris,masfc;i-
licet 6c femina. Mas nafcitur inter fa-
xa,amplior eft,& maionbus folijs;femina id
planis , minori amphtudine,& folijs mino-
ribus. Vtraque prouenit humedis vmbro-
fifque locis , iuxta arbores alias quibusad-
uoluitur. Folia fertinfumma partelaurinis
Cmiha;impenseacutninata &: dilutiviro-
ris. Cortex eft afper,color ftipitum fufcus,
qui enodes fere lunc. Radici innafcuntur
quaedam tuberculafufca , pugnicraflitudi-
ne. Stipitestransuerfimfcifli, videnturfub-
nigri, &:in pelliculas quafdam , cjeparuni
membranis perfimiles,diuifi. Vfys pr^cipuus
eft radicum , quarum fapor valde eft ama-
rus, nec fine quadam acrimonia, etfi breui
illa euanefcat. Venenatis morfibus ac po-
tionibusrefiftit, emendatqjceterorum an-
tidotorum, in Phihppicis infulis&alibi na-
fcentium (fi quodeft) vitium,frenatq;vio-
lentiam,lente operatur : quamobrem mz-
gna ex parte folec reliquis ( vc di(3[um eft/
mcdicamentis commifceri^veluc optimum
venenorum omnium alexipharmacum,li
folas excipias fagittarum venenatarum pla-
gas, quibusfertur oflScere. Inaffedibus ta-
men dubijs atque inceitis curandis fecurum
■cft mcdicamentum,perfe fumptum:vacuac
enim leniter , nequc anxietatcs vllas infert,
aut vomitiones , lefquidrachm^e menfura,
Huius occafione non incommode fiibfe-
quitur ( quoniam &: hanc arborem quoque
rccipic) oleu m,quod ex alexipharmacis pcr-
multis parant Philippicenfes,ad grauiflimas
aEgritudinescurandasfaluberrimu,exGipien-
cesoleum fefaminum,aut,per eius carita-
tem & inopiam, nucum Indicarum, para»
tum quo alias ditlumeft modo, hac tamen
lege, vt loco aquae fuccus arundinum dul-
cium facchanve fic permixtus , cui re-
center extorto , &: adhuc calenti , ad-
duntur pangaguafenilutei partes duas^qua:

arbos

HISTORI^ NAT

iatbos matcrie cotiftat fubernco corricc
ieuiori, amaraqucjradicis biratoci totidem,
ladicis tambalaguift^ maioris frudufcp mi-
noris radicum vtriufque calamaij tubic, &:
pan^aguafeni , &c vtiiufque buyoruyo par-
tcs imgulas, radicum vtnufque pilipoe ac
feminis dalami a:quis portionibus, reliquo-
irum omnium pondus. Cunda mifccnda
func, corrafisprirao galei corio radicibus-'
autquouis alio minutorum dencium rafo-
rio, contritis etiam minutiffimc fcminibus;
quas omnia pariter fundentur in olei fere
duplam porcioncm, mox viginti plusmi-
niis horarum infolantur fpatio. Quotem-
pore tranfado, eo oleovtuntur, mancnte
refiduo puluerum in eo vafequo contine-
fur. Pondus aduerfum venena efHcax efl a
femuncia ad drachmas fenas: atque ita pras-
ftantiffimum elt rcmedium aduerfus vene-
na &c venenatas plagas fi eodem perun-
gantur. Quod fi porato oleo dolor in vul-
nere excicetur,ftacira remoueturiUito vul-
xiere. Vacuat etiam pituicam lcnicer,& ci-
tiA omncm noxam auc anxiecacem , vnciac
Vnius aut fexquiunciiE pocacum pondere.

CAPVT X.

De qmuhtUtlatzjn ^ fett tirbore
trepitante,

ARbor eft magria,foIijs mori,Ionge ta-
men araplioribus , & ferratis per am-
bitum, multiique diftindis interu^'nijsj ful-
uo ftipite, frudu orbiculari , exvtraqtie ta- •
men parce comprefro 3 ac melo-peponis in-
ftarftriato, includenceque intra fe duode-
cimaut ampliiis nuclebs candidos, orbicu-
lares,argenceo denario,auc verticilljs,quibus
fufatorquentur, forma atque magnitudine
Cmiles. Terni ex his,decra£la quadam inte-
teriori ac media membranula, qux fblec
inducere anxietatcm , fefquidrachmam
pendentes,humoresomnes per fuperna ac-
que inferna , fed prxcipue pituitam ac bi-
lem,detrahunt.Securum &C felicis fucceffus
inedieamen,mediocricer calidum,& mor-
bis a frigore orcis conuenienciflimum .
Torrcfiunc crgo mediocricer , refoluuncur
€x aqua,acqueica macucino epocantur. Eft
in hoc frudu mirabile, quod ciim iam
maturuic , ftrijs aliquot crepancibus de-
hifcat, rumpacurque tanto impetu ac fo-
nitu , vt veluti tormento quopiam bellico
iadatum quara longifnme euolct. Nafci-
tur in calidis loeis , quibus eft admodum
familiaris.

VKM LIB. XVL

339

G A P V T XI.

De xmhqmlitlpitzjihoac , feu de an-
mr tenuifoltd , uel de olere her*
baceo.

RAdicem vnicam furculofam fundic
xiuchquilitl herba, e qua multi pro-
deunc ftipites,redi/ex cubifos longi,ac mi-
nimum digitum cralTi, coloriscinerei, tere-
ces atque la2ues;folia rara, iimilia ciceris fo-
lijsjflores paruiexalborubelcences , &: fili-
qli2E aceruacim appenfie cauh, afcari^ibui
crafliuiculis vermiculifve limiles, plense
femine nigro. Amara nonnihil eft , &:
legumina quadamccnus relipiens, acris,
calidaque eft& ficca fecundoordme nacu-
ra. Puluis eius antiqua vlcera fanac, abkica
tamen priiis vrina, quoficvc palaucapacli
a mulcis vocetur. Dolorem &L calorem
iugcntem capitum puerorum , fbha con-
tula admotaque dicuntur extinguere , re-
folutave exaquaatqueillita. Cseruleum fit
exeifdem pigmentum,nuncupatum abln-
dis tlacehoih mohuitlive, tinguntquc ca-
pillos atro colore. Nafeitur fponccfua in
calidis regionibus,campeftrit>us montofifqj
locis: & quamquam in herbarum genusre-
feracur , duos camen annos virens viuaque
perfiftit.Parandi pigmenti,qiTod Latinicic-
ruleum vocant, Mexicanivero mohuitliSi
lauhuilli, hic eft modus. Folia incifa in ahe-.
num feruentis aquae, fed iam ab igne fepo-
fit^, tepentifque, aut melius (vtciusrei af-
firmant periti ) frigefcentis , neque ignem
expertiE , conijciuntur : concuriuntur vehe-
mencer,ac paulacim aqua infeda cransfun-
dicur in teftam auc dolium , & candem
per foramina paul6fubhmiora,efrufo hu-
more, quidquid e folijs deceflic, permit-
citur refidere. Fazx illa pigmentum eft :
ficcacur id Sole , &: facco canabino perco-
lacur , mox efformantur paruze rotae , quas
patinis fuperpofitis carbonibus folidantur,
vt rccondi tandemqueantinannuos vfus.
Seri quoque apud Hifpanos integruni
efleC , calidioribus nempe regionibus, qua-
lis eft BsEtica , auc aliae ex his quas alluic
mare, feu campeftribusfcu moncoiis locis,
in areas lace puluinatas fparfo femine il-
lius laducas more,roenfequidem lanuarioj
fi clemens fit auc cahdum cielum, folum-
que vdum atque irriguumj iin miniis ,Se-
ptembri , Odobrive , & tempeftiuein li-
beriores campos, fic^at ipfarquoque paruze
laducEe folenc , digefto acque cranfpofiiO',
farritis tamen nouellis plancis, vindicaciC-
que a noxiarum herbarum cyrannide,
F f a, quo-

.^40 IOANNIS feVSEBI

quotiesillasnimirumlarduitre , &:tandem
tuulfiS) & accGmmodatis vfui.

CAPVT XII.

Deiacmchey feu rddice michti^Mi
expurgante.

IAcuache , quam alij pufquam, Mexi-
cenfes vero tlalan tlacauidlapilli vo-
cant , herba eft radices fundens magna ex
parte 'rotundas,&: ladle manantes,candida{^
que, &: ex eis caules volubiles, tenues orna-
tofque folijs rariSj cordis figtira , fed mino-
ribus , floribus vero longis & coccmeis , ac
fru£lu peponis forma 6c magnitudine , la-
nugine obdudo candenti > ac femine albo
reterto, tenui latoque, non line borobycinis
quibufdam filis argenteis & kntis. Radix
' cftcalida quaito tere ordine, ficcaque, &
fumpta guttur vrens: purgat humoresojn-
iies per inferna , (ed prascipue pituitam fel-
quidrachmas duarumve drachmarum pon-
dere ex aqua vinove. lute puUi aut ex tre-
.muio ouo fumptu facilis,nec admodum in-
grato guftu. Sunt qui ladeaut expreffo fuc-
co vtantur vicefcammonij^imdquiconte-
dantplantam ipfam adfcammonisEgcnera
pertinerejaddancque in eleftuaria ficca cum
iaccharo , mirabilemque dicant efFedum
prjeftare. Sunt qui radicem licuigatam pcr
noaem inaqua lex drachmarum menfura
macerari permittant , mane percolent , ex-
primant ,&: aquam propinent, atqucita
parum iniucundo vtantur pharmaco. In
penuria &: charitaie fcammonij additur in
eleduaria , qux illud folent recipere,& per-
quam commodum prgiftat efFcdum. Sunt
etiam quiradicem illam aflerant mederi fe-
bribus, dc iiquorem inftillatum oculis.Tria
eius plants reperies genera jmarem femi-
naniquej&forma &: viribus valdc flmilia;
-nec i;on 6c tertiutn nigranti folo,faxolis
locis praccipue proueniens , &c rgdicem fun-
dcns tenuiorem , quae aptiflima flt parando
exfoluenti eleiSuario , sddito liiccharo
xauhtliqjdecenti menfurajauttragacantho,
quoad leniter vacuandam bilcm atque pi-
tuitam nequeas oftendere pra^ftantius vi-
luni. Suntquiex iure decodi eius fyrupum
parent , qui trium vnciarum.pondere , pi-
tuitam bilera^ue mira faeilitatepurget.Na-
fcitnr in calidis planifque huius NoujcHi-
fpaniaz permukislocifi , etli a Michoaca-
nenfibus, vbi primiim reperta eft, &vis
cognita , praecipQum nobiliufque inuene-
rit nomtn : nam 6c Teimmilceniibus eft
fam.iliaris , qui ferunt vrina: epacuandx,
permixtam radiccm caudse ilacuatzim se-^

I NIEREMBERCn

quis portjonibus, miram exhibere operam-
Siccanda autcm radix , atque ita dginde
reponcnda ; cauendum tamen eft ab
herba quadam per omnia ^xm fimihj
noxiaque.

CAPVT XIII.

De tlatUn CHyayfeupiperelonga, ^ s

QVam Indi Nouas Hifpinije tlatlan
cuya vocant > piperlongum appellac
Diofcorides ,etli recondendi frudlum mo-
dus nondura ad ha^c noftra tempota illis
cogninis fuerit . Volubllis ac (armcntofa
planta eft,foliaoblonga piperij roiundi, ac
limiliter interuenijs lecundum re^litudi-
nem difcurrentibus. Frudusteres &: lon-
gus; flos nuUus. Ergo frudus eius acris eft,
calidaque natura quarco ordine , cuminfl-
gni flccitate: cam & fubtilium partiura fo-
lia mitiora funt. Hominisakitudinemex-
cedunt ftipites , oriiurque paflim in calidis
regionibus. Foliaimpofita vlceribus, radi-
cis germinumquc exprefllis fuccus cpotus,
aut infufus, aquamintercutaneam dicitur
euacuare ; ius vero decodii crurium edo-
mata,aut congeftospituitofos tumores,mc«
ftrua etiam euocare , 6^ flatuis , ab cifque or-
tum dolorem tollere. Foha impofita vlcc-
ribus mederi,prxcipue venenatis; dolores c
frigorc aut Indicalue profcdoslenirCifau-'
cium difcutere tumores,&: quofuis alios,fedl
pticcipue adieda centhnan , impcditum
motum reftaurare, euocare fudores, flatimi
difcutere , neruorum refolutioni mederij
Conuulfionique ; fuffitu iuuare epilepticos,
pellere rigores &: frigora, &: mille huiuOiio-
di alia iuuamenta praeftare.Nafcitur (vt at-
tigi)calidis in locispaflim iuxta aquas,fepta
& laxa^nec defunt qui quauhyyauhtli,6i t,e-.
mocotl vocarcconiueuerint.

C A P VT XIV.

''T>e tetlatiiyfeu arhrevrentt. '

Akbor eft magna, folijs mali-medicx
fuluis hirfutiique,&: minimedeciduis,.,
pinguibus, mollibus , &c e viridi in fquali-
dum colorem tendentibus, infignibufquc
interuenijs raultis luteis aut flameis , frudUj
virenti-vnedonis forma &:roagnitudine,Lac
vrentis eft natur^e, quoiit vt iumentisad
cam arborem fefe contricantibus aique
fcalpentibus , fluant pili, aut fi eidem accn-i
bent : quin hominesaliave animalia llib il-
hus vmbracaptaBiia fomnps, inciduntn).

H ISTORIifi NAT

WJorum defluuium. Lac attada mcm-
bra exulcerac ; tanta cfl; vis huius mali.
Quodmagis mirere j cortcx huius arboris
frigidusefl: &c ficcus , nulliufvc calori.s , &:
ius decodi cius non modo citra noxam vl-
lam eporatur , led articulorum Ibluit dolo*
reSjSc medetur lcabiei, bibicumaut illitum,
ac diarrhceas (vtquidam Indi medici afle-
runt) coercet.Quin lacprjedidumlepramj
ophialim , impetiginem jceterafqi cucis in-
fe£liones,fi prudenter adhibeatur, exficcatj
vlceraqj itlfanabilia curat. Nafciturin fri-
gidis montoiifcii locis Tepoztlani , & cali^
dioranon refugit : nam &C inter Haitinos
quoque prouenic , apud quos guaovocari
confueuiti Sunt qui affirmant , corticem
duarum drachmarum pondere redadum
inpuluerem,atquefumptum,aluura laxare;
quodqui fieri po{rit,noncft facileiudicarcj
fi diarrhceas cohibec , nifi comprefTione
quadam vacuec , auc omnino excuflli ad-
llringat . Materies vero admodum fir-
rna efl: , & ad opera topiaria perquam
accommoda.

C AP VT XV.

De texaxapotld , fett Indicd
ptarmicd.

RAdicem tenuem fundit texaxapotbj
feu lapidum perforatrix , quam alij
tzompiliuizpatli, feu fternutamentum mo-
uentem vocant , fibratamque > Sc inde
caules tenues ferpentes per terram,. ^ pur-
pureos , folia lini exilia , & flores multoSi
pallentes. Olethiecmalamedica > quaeci-
trea vocant, mirum in modum , fapitque.
Acris eft , calidaque 5i ficca ordine tere
quarto , fubtiliumque partium , admota
naribus jinfpiratoque eius vapore medecur
grauedini& capitis dolori , citato fternu-
tamento , S£. euocata pituita per os , ocu-
los atque nares. Mirum eft in ?a herbula,
confricato ea madente lapide , vel quinque
vncias craflb , admotifque auerfa: partina-
ribus, ita percipi odorem, ac fi naribus ip-
fis herbulam admouifl'es:tanca enimeftna-
turx vis i vt vei exiles herbulx , ac ferc
nuIl*E, duriflima craflaque penetrent faxa.
' Nafcitur in calidis Quauhnahuacenfibus
Tlaquiltenacenfibus, in agro Hoaxtepe-
cenfi , adhazrens faxis. Eadem cufa, illi-
taque ante quarcana: febris acceflrionem ,
curac eam : vcero confert, menftrua euo-
cat, vrinam ciet , referat obftru6l:a , in-
frigidata calefacit ; fudores elicit > dolo-
res mitigat , ventriculum , cor &c caput ^

VKM LIB; XV. 34I

limipta velapplicata firmat, hydiopemcu-
r.-it , medcturque impctigini&fcabiei, ncc
cinea: paicic confricaca.

CAPVT XVL

De tlalquequetzjhfeu penfJ
'terra.

NOmen fumpfita folijspennas auium.
imrtantibus,quamquam ab Hifpanis
millefolium vocetur ^ quod ftratioti mille
folioantiquorum fit fiinilis. A radicibus
fitnilibus fibris multos edit caules , teretesj
dc fubre6tos,tenues, & quatuor plus rainiis
dodrantes longos > ramulos per interual-
la hinc inde producentes j refertos folijs
(vc diximus) pennis auium fimilibus, flo-
ribus in fummis caulibus poftremifque ra,-
nijs ex albo in luteum tendentes , paucos^
&c in corymborum formam compofitos.
Amaraeftjguftu, non fine quadam acri-
monid odora , tenuium partium , 8c gra-
du tertio cum ficcitate calefaciens. Succus
eius epotus vrinam ciet, mcnfes euocat, &
ventriculum a frigidacausa debilem ^ feu
extraadmoueas , leuin puluerem redatilam
propines bibendam, corroborat & firmatj
difcutit flatus , diarrhoeas fiftit j vlceribus
pudendorum medetur , tumores praster
naturam foluit , obftrudiones, S>c potifli-
miim vteri, relerat ; caloremque iamdia
elanguefcentem corrigit Sdinftaurat. Tufa,
^tque emplaftri modo impofita , fcabiem
curat puerorum capitibus inriafci folitamj
e^ficcanteextergenteque ,qua prsedita eft
vi. Suffitus eius ftrangulationi vreri , auc
in p^flTario obdita, auc eliquore quopiam
conuenienti puluere eius epoto ; partum
accelerat , fecundas pellit , retinet fluxum
alui , tuflimque infantium &c prouedio-
rum bibica curat : nec defunc qui afleue-
renc, fuccum eius aliquot vnciarum men-
fura epotum purgare per vomitum om-
nes humores : quae omnia tam funt a
ftratiote raillefolio antiquorum aliena
( frigidas nempe naturae planta) vt quam-
uis fic flli forma perfimilis , atque ided
ad illius fpecies fortaflis ireferenda , ab eo
tamen viribus longe abfic. Tam calidis
quam frigidis prouenit regioriibusj toto-
que anni decurfu fponte cmicat , circa
irrigua tamen , fecunda atque campeftria
loca. Haberi fbiet in delici)s , prxcipue
a matronis , quse vfum maximum & fa-
lubrem ab ea paflTim vterinorum afte -
^uum oppreflae moleftijs fufcipiunt , fe-

F f 3 ritur-

342 lOANNIS EVSEBt

riturque ab ei(detn in viridaii)6 , vafifque
fidiilibus , nigia tamen pinguique tcrrl
'fubftrata; nam &c crcbra aqua: mfpcrfio-
ne , & follicita domefticorum cura j \x-
tiar ampliorque fieri folet.

C A P V T XVII.
De tamarmdo. .

COnfueuere Indi Orientalcs atque
Occidentales , nec non alix quam-
plures nationes , contra Gra^corum &
Latinorum confueiudinem > plantas iplas
relinquentes finc nominibus j fni£libus
tamum &c floribus nomina imponere:
quod iu tamatindotum arbore videmus
cuenire , cui ciim nuUum contigerit no-
men percgrinum , aut fuerit a Mexica-
nis impofitum ( nuper enim eft ad eas
oras tranflata ) fruftus tamen eius non
vnicum , fcd plura fint foriiti : ita fit vt
Malbari puli , Guzarati ambili, Sc apud
Arabas tamariiadi , feu Indi dadyli nun-
cupentur ; non quod hxc arbos palma:
fimiiis fit, aut frucSus eius commercium
habeat cum dadylis , fcd vel quia itaap-
pellare libuit , vei quod frudus digito-
tum quamdam repra:fentcnt fimilitudi-
ncm , ctfi craffiores finc , & magna cx
parte longiores. Eft igitur arbos nucis
iuglandis auc fraxini amplitudinc , ramis
dodrantalibus , foliolis refertis minutis ,
ac rutx fimilibus jfedlongioribus , vt his
quas fert mizquetl vocata Mcxicanis,
fiue hoaxin , aut quauhnacatli. Matcria
firma , filiquis in digiti incurui auc arcus
figuram efformatis, quarum cortcx initio
virens , & poft maturitatem cft cinereus,
& a quo facile exuatur frudus , nuclcis
fatiuo lupino paul^ maioribus intus con-
lentis, leuibus ; quibus abiedis, callo vtun-
tur Medici. Dulcis acidique &: iucundi
faporis ea eft. Harum filiquarum natu-
ra , vt nodtu folijs conuolutac fefe a fri-
goris iniurijs muniant atque tucantur,
niterdiu vero fuapte natura explicentur;
& e penctrahbus fohorum erumpant ac
prodcant . Folia acida futit , &: faporis
liiauis: atqueita,vbi earum arborum fup-
petit copia,in falfamentorum vfum vc-
niunc , citra aceti auxiUura . Frigida &
ficca temperatura conftat , bilem conco-
quit , pituitam incidit, fedat calorem,&
prxdidos humoies, fed potifllmum bilem
expurgat. Sunt qui virentcs fihquas cor-
ticibus dumcaxat fpoliatas ,&additofac-
charo aegrotantibus pixbeant fumcndas;

I NIEREMBERGII \

feliciore fuccefiii , quam fi ^lcetato vttren- \
tur fyrupo , humoribus, fed prxcipue bi-1
liofis, percoquendis , &c ad vacuationenl \
prazparandis . Alij aqua aut ftillatitio lii- *
quore, inqux(ciira ahquamdiu raanfe-
rint ) expreflac finc , humoren^ bihofum
cxpurganc, auc tenuant crafliorem. Nec
defum, qui nucis Indica: permixtamvo-
cato oleo epotent, atque ita lenitcriicu-
c6 vacuentur. Aceti quoque vfum pra?-*
bent , pr^cipuc marurje ; &c eorum fo-
ha tufa , etyfipelatis vtihflimc imponun-
tur. , Qui in Hifpanias cecerafque orbis
regiones ab Oricntalibus deferuntur ,fale
funt conditi , nec puri afportantur , ne
vitiari putrefccr^ve maris longive itineys
causa aut iniuria contingat, Fit cx cif.
dem recentibus , adie^lp faccharo , confe-
d:io, qua egrcgie , &C citra moleftiam vl-
lam humores prxdidi & ccwicoquuntuf
&C vacuantur. Noncredo Graecorum oxy-
phaenici efle cenfendam atborem tama-
rindorum , c\im vere dadyli non lint ,
fed filiquje ( vt diximus ) digicis incuruis
fimiles. Multumque puto aberrare Arar
bcs , Si caligare recentiores ad vnumora-
nes in eius dcfcriptione ; ex qua iudieare
eft promptum , camarindorum arborem
numquam cos oculis perfpexiflc. Nafci-
cur iam iuxca Acapulei portum, & apud
Quauhnahuaccafcs , npn longc ab vrbc
Mexicana.

C AP VT XVIII.

De iuhd plantd infalarum
Phtlippicarum.

IVba, quam alij magaan a leuitate vo-
canc , arbor eft parua , intra anni
vnius fpatiuro in iuftam magnitudineai
afliirgens , radicibus brachmm craflis, fti-
pitibus femur. Moti folijs , fed leuiori-
bus , virentibus & fubrubeis , prxcipue
circa margines extremos , & interdum
purpureis , cortice albo odoroque, &: raa-
ximc radicis floribus raccmatim depcn-
dentibus candidis> inodoris , fi^exilibuSj
albo frui^u ternoque , &c ricmino femini
fiiuiU, paribufque inclufo vafcuhs , radix
cuius pr^ecipuus fertur in medicina vfus.
Candens eft,craflarum pariium , &: (a-
poris initio prope nulUus , deinde vcro
acris caloreque tcrtij ferc ordinis ofFcn-
dcntis , quo os, ventriculum & guttnr affi-
cit : ha:c trita , ac per fe fumpta , aut cum
pilipoc , de qua fuo loco iurous locuti,

«ISTORIiE NATVRiE LIB. XY. 54^

pari Vtriufque quinum obolorum menfu- tcs , quarutn media maioi- eft diuifis fer-

ra , venenatis refiait pocionibus , per fii- ratifque , &: floribus poftremos ramos

perna infernaquc vacuato vcneno , cele- per ambitum coccineis , ac media partc

riterque, & citra noxam, picuicofis &:atra- luteis cum alba quadam iride . Radix eft

biliolis humoribus expurgatis. Inferuic calida & ficca ordine quarco , acrifquc

cciam iusdecoai corcicis florum ac femi- & fubamari faporis, odoris verd paftina-

nis balncis , quie aduerfus intemperiem cx copali auc cccomahacx perfimilis. Fo-

frigidam , &C corporis imbecillicacem ad- lia cufh , & admota, medcntur fcabiei ; &

mouentur. Exprimicur e femine oleum redadta in puluerem, vlceribus. Radices

amygdalmo fimile , mirjibilis prxftantix tufa:acqueexaqua pot^duarum drachma-

atque operae aduerfus frigidas quafuis rum pondere, vrinam & menfes euocanr,

afteaiones ( ecfi prope locum , cui admo- conuuifionem curant , fatietari medentur,

uetur,parui momenti fulcitet inflamma- pedori conferunt , frigus pellunt , refe-

tioncm; doiorefque recentes & inuetera- rant obftruda, opitulantur coeliacis, hy-

tos , extergitque & exficcat carnem fuper- dropicis, colicis , itiacis , &c ceteris, quibus

cxcrefcentem palpebris , & oculorura cx medicamenta calida ficcaque ordine quar-

acra bilifufcitatostumores iusdecoaicor- to , ac fubtilium partium folent con-

ticisautradicis,aut aqua,inquam vcraque ferre. Nafcicur in frigidis moncibus , &

conieaa finc , extrinfecus.illita , confert- eorum verrucis Tacambariprouincis Me-

que recentibus plagis,maximc neruorum, chuacanenfis, necnon Cayuijc , vbi caca-

quas non multo pdft cicacrice obducit , cucuchi vocanc.
ac conglunnac.

C A P VT XIX.

CAPVT XXL

^ , De capolin , /?« cerafo dnlci

De tanpiat. r 'J J

Indico.

HErba eft bulbofac infiftens radici,

extra e candido rubrefcenti , intra A Rbor eft mediocris magnitudinis ,

luteie , vnde proferc hordei folia dena jr\.folijs aroygdali, aut cerafinoftracis,

duodenave , quacuor longa dodranccs, minucim ferracis floribus racemacim de-

afperiora , & contincnter vircntia , caulem pendentibus, ex quibus acini fiunt , cerafis

vero ac fruaum nullum . Tota planta noftrisforma,colore,magnitudine,ofiibus,

florum mali Mcdicae odorem praeferc, nucleis,ncc non& (aporefimiles. Quofic,

fed vehementiorem. Adftringit non fi- vtexiftimem, arboremhancinceraJorum

ne quodam calore. Eadem incoda pi- generareferendam, etfi fint quibus videa-

fcium|elixandorumvitium emendat, com- tur ad lotorulndifferentiaspertinere. Aci-

mendatque faporem , & infufa gratiam di paululiim frudusfunt , &adftringentes,

addit vino, & iucundura odoreii»,intin« etfiiam tempeftiui,& exquifitam maturi-

dibufque & condimentis inieruit. Aqua tatem aflecutijdulceseuadant, & magnam

qu2 ex ea ftillat ignis vi , antcquara aufteritatis partcm amittant. Guftus func

Soli exponatur , inodora fere eft j fed So- grati , adeo vc ex quorumdam non parum

hs radios cxperta, iucujidum odorem fpi- (agacis ;palati fententia noftris ceralis non

rarefolet, demumquc illita facie, fenfus videantur inferiores. Temperate calida

omnes caputque roborari videntur , atque ficcaque, & nonnihil adftringenti natura

excitari. Nafcitur in Philippicis. conftant. Fit ex eis panis potioque in anno-

na: & vini caritate. Nutrimentum pra:-

C A P V T XX ^^"^ melancholicum , &: cordi quadara-

* tenus inimicura , dentes inficiunt nigro

, •/•/•/ I t» colore, fiquis eis diutiiis affuefcat^fedqui,

De tz^ahuenguem, feufihpenduU cura adfit , poifu facile extergi , ac den-

^ichuacmicd. tifricijsemendari;&:tamennon defUnt, qui

cctcris hortenfibus frudibus , etiam vetufti

HErba cft radicem fundens glandi fi- orbis, audeanteos anteponere.Vere florcc

milem , intrinfecus candentem , & ha:c arbos , fertque per vniuerfam fere

extra fufcam , fed finentem in tenuem acftatem fruaum. lus decoaicorticiseius

&: longum funiculum , vnde prodit cau- infolatum quindecim integros dies , ac

lis purpurafccns , ornatus folijs in tres par- fumprum drachma: voius pondere , dyfen-

F f 4 teri-

I

tericos curat , puluis ver6 eiufdem arge-
mata difcutit.vifum clarificatiinfliammatio-
nibus opitulaturjac linguam prsE vehemcnti
ardorc arefcentem lenit ; quod etiam ger-
minum liquor aut fuccus praeftare folet.
Temperatoca:logaudct, qualeeft Mexica-
num , vbi ha; arboresin hortiscampeftri-
bufque locis , & humana dihgcntia &
fuaptc natura proueniunt. Triplici con-
ftanc hx arbores di^Ferentia, frudu tan-
tiim differcnres: fiquidem xitomacapolim
fruduni fert prunorum circiter magni-
tudine , helocapolim paulo minorem >

ac omnium minimum tolocapollin , v-
niueriim veio omnes racetnatim de »
pendentctn.

CAPVT XXII.

De cauoaqmhuitl , feuarlforecacaL

IN cacaoaquahuitl magna deteguntur
humanz (briis volumiQa,inquit,Franci-
fcus Hcrnandus : in vctcre fiquidem orbci
pcrquc prifca illa tempora, qu£C vitse homi-
numcrant ncccfl'aria,atqueadedapud alios
ciira dcelTcnt quxrenda , non rcpcndcban-

cut

HISTORI^ NAt

Viu icuc, nondu aureusargenteufvecircum-
ferebaturnumus,auc pecudum , Rcgumve
auc Principum Umulacra mecallis oernc-
banturinfculpta : rerum permucatione vi-
iiebatur, vc olim fadum cecinic Homerusj
'& fruduum, quos recondebant, fada ahjs
copia, mutuum ferebatur auxilium. Tan-
■dcm acra pcrculTa atquc lignaca {unti&: rnil-
lercrum cftigies numifmatis imprella^con-
fpiciebantur : ac innouummundumnum-
quam auaritiae ligna penetrauerant,aut ca-
put ercxerat ambicio, donec noftri ineam
velis ac vento deuedijimpetum fecere.Non
vfque adeo fplendebant illis argentum at-
queaurum, quibuspraecipue abundabant:
auium pulclierrimarum plumse^lintea qua:-
dam goflipina, ac gemmas quaeea fert afta-
tim fuaptefponte tellus, eratdiuiciarum &:
copiarum fumma. Nondum armill£e,tor-
ques aut brachialia^nili forcaflis concinnaca
e flonbus, plebiinuocueranc,auc margaritje
vlloerantillis inprecio. Nudipaene incede-
bant,vicam degebanc hilarem, neque vafl;os
congerendithefiuros,auc rei familiarisau-
gendae , velut de fucuxo parum iollicicos,
cura euigilabac: in diem viucbacur,indulge-
bacurgeniohumili force, (ed tranquilla
felici , & potiflimis naturx bonis magna
cum iucunditate potiebantur. Semen ca-
caoatlerac fllis pro numo,& co praecipua vi-
t^praemia,cum opus eraCjConiparabancur.
Duracque in hodiernum vfque diem non
paucisincolis hicmos. Quid ni quando
quibufdam Orientalium gencium coclileac
Venereae, & alijs folia quarumda arborum,
alijfquealiapecunijegerunt vices. Qu.in 8£
ex eodcm femine, quocomerciainibancur,
feruebant emporia, & in varios dominos il-
lius ope mercimonia cransferebancur> con-
cinnabantque potum , ilondum vini con-
ficiendi racione reperca ; eumtamen non-
nuUa vitium filueltriumacgenera labrufca-
rum apud illos fuapte fponteinfiluis paflira
prouenirent, arborefque £>C frutices, quibus
aduoluebantur , vuis acinifc]ue vanorum
colorum &: pampinis condecorarent,atque
grauicate fua incuruarent. De hoc ergo ce-
leberrimo Iemine,& quod in noftram vfque
tempeftatem & vini &: numifubeat vicem^
agendum raodo, ab ipsa arborefumpto ini-
no. Eft ergo cacaoatl qiiahuitl arbor am-
plitudine& folijs mali-medic^, loge tamen
maioribus atque amplioribus,fru£i:u oblon-
go peponi magno fimili ^ fedftriato ac rufo
c.Kiihoacentli nuncupatOjfeminecacahoatl
pleno, quodfemen (vtdiximus) Mexicanis
pro numo eft,materiemque potionis eidem
genti gratifllma: pra:bet. Subftantia idem
>eonftat pulla, in difpares diuisa particulas,
fed probecompoiitasinter fe,tenera, multi

VKJS, LIB. XV. 345
nutrimenti, fubamara fubdulcique & tem-
peratanatura,autaliquantulum frigida at-
que humenti. Sunc autcm ,quodadhuc
compererim, quatuor huius atborisdiffe-
rentia:. Prima quauhacacahoatl dicitui.,
omnium maxima,&:ampIiorem ferensfru-
^tum : altera mecacahoatl , qua:mediocri
conftat magnitudine , ac frudum fert hia-
gnitudmea prxdido fccundura: tertia xo-
chicacahoatl vocata,minoreft,ac minoreni
profert frudum ,femenq; extrarubefcens>
intravero ceterorum colore : quarta om-
nium minima3&: ideo vocata tlalcacahoatlj
feu humilis, pomura fert rainiraum , haud
alterius quara cetera gene ra coloris. Quas
differenriaeoranes eadem pollent facultate,
atqueeofdem vfus prasftant^licecpoftreraa
pocionibus magisinferuiac,ceterjE vero nu-
mis aptioresatque coramodiores fint.Poflet
quoque&: quauhapatachtli ad earumdem ®
arborum genusreferri,fedampliorert arbos,
Sc amphorahabec foliafrudufque &femi-
na, quae dulciora quoque funt ceteris,& pro
amygdalis , praefertim cofta auc faccharo
condiCa,cdiacquevfurpari poflimt, quam-
quara parandae potioni fintincommodwra.
Auda igitur aEgritudine,laborantibusexhi-
beri folet ex eo femine parata potio , cui ni-
hil praeterea admixtum fic , conteraperan-
do aeftui ac feruori placando , & his quos
calida hepatisalterius partis vexat interape-
ries. Si vero quatuor granis vncia wica mi-
(ceaturgurarai ius quod vocanc n5ih, bi-
baturque, dyfentericos affedus mire coer-
eetjverum funt gumrai ipfuni granaqj priiis
torrefacienda : grana fiquidem adeo pin-
guia func , vt exprimere,fi libeat , poffis ab
eis oleum ;gummi vero tenaciflima &val-
de glunnosa vi eft ptaedicu. Nimius autem
eiuidem potionis vfusvifcera obftruit, co-
-lorem inficit, &ad cachexim,&infanabiles
alios morbos perducit. Sed quoniam &
compofit^ &fimplices parariexeo potio-
nesfoIent,atque hae non Vnica cantiim ra-
tione,auteifdem ex rebus, iam his ramUIis,
floribus, aliifve plantai:ura partibus in fari-
nam redactis & adie£lis; in eis enarrandis
fuerit haud immerito aliquamdiu commo-
randura. Primum ergo potionis genus ex
eo femine parari folitumiatextli feu madens
dicicur.Fithoc fimplex ex centum plus mi-
nusgraniscacahoatl crudis aut correfadiSj
icd probe contufis , & commixtis frumenti
Indici portioili, quae molliora reddita, am-
babufque manibus modo apertis modo
coniundis in capacem figuram cft'orraata
poflint commode compreheiidi. Sivero li-
bec parare compofitun6i,addes raecaxochitI>
xochinacaztli & tlilxoehitl frudus contri-
tos,& eommixcos reliquosjmox vero quan-

tum

lOANNIS EVSEB

tum Tatis fit agitabis,trasfercndaaut^ excel-
liori loco in aliudatqjaliud vas. Haec potio
efl:,donc<: fpuma demu excitata, partibuf^^j
pinguioribus , & ad olci naturam propne
accedcntibuSjad fuperiora cleuatis,foibean-
turquae leuiorafunt ^ guftu gratiora , aut
feoriim maiOriiucunditate deguftentur. Vis
compofitic eftjVenerem excitare : fimplex
cnim refrigerat, atque impcnse nutrit.

Aliud genus fit ex centum & viginti gra-
nis cacahoapailachtli, de quo fuo loco, tot-
idem cacahoatl, f):umentiver6 Indicipu-
gillo vno.huic nihil addi folet ex praedicftis,
iila fiquidem calida funr* Ex hac autem po-
itione fola in frigidatio & nutritio quasritur.

Tertium verd,chocollatl vocatum^p^ra-
tur ex granis pochotl &; cacahoatl ^qua
menfura,quod magnopere traditur corpo-
. raimpinguare, fi irequentiuseavti contin-
• gat: ergo contrita omniain fidile fundun-
lur, agitantuique l.gneo piftillOjdonecpor-
tio pinguior, magiique (pedans ad aereani
naturam,innaiet,ciuam ieponunt ac feorfim
coUocanc, refiduoqi e immifcent frumenti
pr^didi cmolliti pugillum vnum.Poftquam
veio m liquorem ioibitioni idoneum func
omnia rcdada^id pinguetudinis quod fepa-
rauerant, rurfus commifcent ,atqueita de-
mum tepidum pocant, aut alijs fotbendum
propinant , hecticatebre confumptis,tabi*
dis aique exttnuatis mire vtile.

Aliudeenus tztme did:um,paratur ex fru-
menti rodici &: cacahoatl torrefadi aequis
portionibus , &modicaquadam ciufdem
frumcDti emolliii parte decodis,donec for-
beri poflinr,quacdemum refrigelccntia nu-
trimenti non medicamentivices gerunt.Se-
ritur iuxta quauhcacahoatl, vmbras gratia,
arbos atlinam vocata:nullus praeterca(quod
liouerim ) vfus. Nafcitur in calidis frigi-
difque regionibus , loeis vliginofis , aquofis
&c humentibus.

CAP VT XXIIL

De chichimecapatUjfeu Chichiwecte
gentis medicma»

RAdici' mnititur herbula hjEcjnuciiu-
glandi forma magnitudine fimili,
lade mananti, valde tenaci & glutinofo,in-.
tus candidscyextra nigrac: vnde profert cau-
lem tenuem cubitalem, & in eofolia rara,
longa & tenuia. Radix virens arc'nfve
(quamquam ficcato fit ladc innocentior)
auc ex liquore quopiam conucnicnti fum-'
ptafcrupuli vnius (ciim ficcaeft) pondere,
hurooresomncs per fuperna&infernacua-
cuat ,fcd maioriex parte per inferna. Ca-
lenn ordmc quarto conftat naturajViiibufqj

II NIEREMBERGII

vcheraentibus, qtiamobrcm noncuiuis tc-
mere exhibenda eft, fed eis tantrm qui
ribus valent , nec acuta vcxantur agriii di-
ne, aut his quibus leuiora aha rcmcdia fru-
ftiatcntaia funt. Flatum etiam dicitiir dif-
cutcrc ^ & colicis doloribus opportuneau-
xiliari. Ex huius radicis vncijsqmituor , &:
drachma vna cocoztic, parat Chuiulenfis
Medicus nobile illud ac tota Neua Hifpa-
nia celebre pharmacum , quo cundis pane
moibis obfjftitutj tufis permiftifque,addico
faccharo,&: ad Solem,donec humor abeat»
expofitis. Regionibus prouenit len.peraiis,
paulove frgidioribus , qualis eft Mexxana ;
at tetzcocana afperis & montofis lccis.Sunc
qui yamai.captii voccnt , quandcqUiCtm
piimo guiliu ladix dulcis ^ cemperata vi-
deatur.

CAl^VT XXIV.

t>i chichiod mmeyA jfeu pUnta
USie manante,

HErba eft odo Ipithamas longa, tcrcti-
bus cauhbuspurpureifquCjtolijs pai-
ne caftanejCj fetratis & afperis, floribus ob-
longis vafculis fimihbus , rubris, fed circa
extremain luteumelanguelcentibus , radi-
cibus longis^ teneriSjfuluis , &geniculatis.
Vacuat cortex cius febre quartana aut ter-
tianalaborantes adeofelici fucceflu ,,vt ae-
grotus ftatim abeuacuatione reddatur in-
tcrdum incolumis. AiTumendus auteni
duarum drachmarum pondere ex aqua re-
folutus. Sunt qui mifccanc commcndandi
faporis gratia quatuorgranacacaoatl, toti-
delnve ponticas nuces aut amygdalas , at
quarta propinent die quietis matiitino tem-
pore, vitato fopino , vt &, cum cetera aflu-
muntur pharraaca,fieri confueuic.Nafcicu?
locis faxofis iuxta montes frigidarum re-
gionum. Lade manat,vnde nomen:&ma-
gn^E vtiiitatis fertur efle medieamentum,
fiue plantafuigenerisfit, feuad cithymalo-
rura genera pertineac.

CAPVT XXV.

De yyAuhtli montana^

YYauhtli montana, feu tepcyyauhtli,
quam alij yyauhcli citra eognomen vl-
lum nuncupant , mulcis radicibus fibrarura
in modum mnicicur, e quibus fundit ramos
altostrescubicos: folia yyaiihtlifimilia, (a-
hgnajfed camen minime feriaca,ac lcngio-
ra : flores coccineos , & calyculorum tor-
maoblongos. Guftu acnscft &: odorata,
ac facultate tcrtio ordine excalfaciencc,

tcmuunu

HISXOKIM NA1

Vch\iiumq5 paitium. Succus dicitur mcdcri
ioculoriim morbis,aut illicuscis auc admo-
tus capiti, vrinam ac riicufcs cuocare , &
quidquidin vijsvrinarijsj renibus&: vcika
prxcer iiaturam continccur. Abfumic fla-
lum jVentriculum , vilceraq^ omnia ob fri-
gus languclcentia confirmar, calorem \it\ai-
tumemendat, aluumque cohibet,calida-
lum ac frigidarum regiotium alumna eft,
conualliumque ac montium incola , & Se-
ptembri meiife floret. Bibitur puluiseius
cx pocione cacaoatl aduerfus tuflim , &: pe - ■
doris frioidicacem. Suffiuntur aulie ex ea
Lcrbain ignem conieda concra grauem o-
dorem j & potiflimum a morbidorum lio-
ininum hahtu iniucundo profedum.Meder
tur facietati, alui torminibus , ac ventriculo
frigida afteclo intemperie.

CAP VT XXVI.

De cmmiahodtU fit^ [pic^ arborU.

CV"atniahoatl,quam alij tlamacazyapa-
pari, feu capillum Sacerdotis vocanr,
radiceinnititur capillatje rubefcenti. Fo-
liafunctenuia,quze tufa admocaque capiti,
capillorum vbercatem procuranc ; quod ec-
iam pr^ftanc reliquis corpori^ parcibus ad-
mocajin quibus pili folenc oriri.Omnes hu-
moresvacuare iiarrant,fi fumaturexaqua
duarum drachmarum menfura , fed picui-
tam pr2Ecipue,atque ica medericachedlicis,
hydropicis,morbo Gallico,aut arciculorum
doloribusopprefhsi &:orbacis mocu.Sapore
carecmfigni^etflvirus quoddam fpiret,cali-
ditatem oftendens.Tichymalo paraliofimi-
lis etiam eft , & in eius fpecies referenda ,
quamquam ramie cauhbus a radice pro-
deuntibus i:urfus oriancur, quod in paralio
jfierinon video; etfinon dubitem,auceam-
dem ilUefTc, folisnatalibusdiftantem, aut
faltemcongenerem. Nafcicur faxofismon-
lanifque Tepozclani IocISt & in hortis quo-
que medicinas causa feri confueuit*

C AP VT XXVII.

De chiUi IndU Orientdts*

QVod Mexicani chilli Orientale vo-
cant, Arabes,Perfa;,&: Turcx gengibib
'appellant, Officinae verd gingiber aut zingi-
ber. Nafcicurinomnibus Indiae prouincijs
exciiltum fatumque femincaut radice:nam
quodfponteproueniCj floccipenditur. Na-
icicur etiamin infulis Philippicis , cranfla-
tumqueiam eft ad Haicinos & Mexicanos.
Duo funteiusgcRera, mas &: femina* Mas
fub ancoas nomine claudiiur ; femina eft

^VRiE • LIB. XV. 347

vulgare zingibcr. Hcrba eft duas trefvc
fpithamas loiiga , radicibus tuberofis &:
tranfuerfis , vndc profcrt caules arundini
iimiles, & in eis folia longa & angufta, iridi
aut gUidiolo paria , & in fummis caulibus
capitula ftccchadi quadamtcnus fimilia.
Seritur pingui ftercoratoque & cxculto fo-

10 , &: humilibus quibufdam arboribus
adumbrato regionum calidarum mcnfe
Martio. Radice in frufta pollicis magnitu-
dinedilfeda , quinque digitoruminteruaU
lo^actotidem picneprofondicate , tegicur
tcrra ^ rigacurque ftatim a fatu , ac deinde
bis per fingulas quafque fcptimanas, aut fe-
mel cantum , fed ica vt plancic m\\\x con-
uellancur , auc vlla afficiantur iniuria. Eft
auccm terra cerquacerveperfingulosannos
repaftinanda.Vindcmia fit arefcencibus fo-
lijs, quod iuxta inicium lanuarij accidere
folecrvulfo vero, vc commode recondi pof-
fic , corradendus corcex exccrior eft , conij,-
ciendumquein labellum plenum muria, &:
permitcendumibi horaravnam auc dimi-
diam manere,mox Soliexponendum ^qua-

11 cemporis inceruallo , ac demum ftragulis
fub tedo infternendum, donec hu mor om-
nisexhalet. Quodfiadhuc madens perfe-
ueret, Soli rurfus exponi oportebit. Si verd
alio cransferri conueniac,cerra opercas radi-
ces feruarieritneceflarium thecis inclufas,
dulciqueaqua auc imbribus^quotiesdiduni
eft, irrigacas nodu operiri , acque interdiu
patere cx\o. De facultace nihil in tanta luce
opuseft dicere : illud narrant Indije Orien-
taIisincol£E,confciflam hancradicem, per-
mixtamqj alijs herbis,&aceco, oleoac falc
condicam in acecarijs cdi ; nara non in cjui-
bufque Indize parcibus, praecipue fi hurai-
diores finc , a:que eft ac apud nos acris fi£
vrens»

C A P V T XXVIII.

De ijsquos Vocant dorioneslndi
Ortmtdes.

QVos Malacenfes doriones vocac,raelo-
peponura funt magnitudine>defo cor-
tice , roftratifque cubercuhs plurimis obdu-
di,foris virides,incuscauicacibus diftindi,in
quarum fingulis nucleuscontinecur ouipar-
ui gallinas magnicudine ^ coloris &; faporis
eiusferculi,quodcandidura vocanc. Ofli-
culura hic incra fe cocinec, mali Perfici oflTi-
bus perfiraile,fedforraarotundiira. Arbo-
rem praegrandem efle aiunc , imitarique iu-
glandis formam,folijs exornatam laurinis.
Sunt qui guanabanura Haitinorum , auc
cpauhtzapotl Mexicenfium hanc arborem
f rudumvc efle credanc : fed hi toto erranc

caelo

lOAHNlS EViEiB

caclo , & coUatis plancis autclefcriptioni1:)uS
liquere poteftjvelut etiam cutn,arrepta inde
Gccaiione, aliosmemorant fiU(Sus,qui non
miniis ab hoc funt difFerenteSjquam (quod
vulgus ait) ouum a caftanea.

C A P V T XJCIX.

De holtjuahuitlyfcu arbore holli,

DVo funthuius arboris genefaialtctum
rtipitesproiert magnos, leues, fuluos,
&: lentarekrtos medulla,florefque canden-
tes, folia maxmia, S<:orbiculosftellatosru-
brekcntesex pallido,adhxrentes ftipitibus,
&;refertosfrudlu Ponticis nucibus pari,can-
denti,lutea obdudo membrana, &amari
faporis.-alterum vcrofolia mali medicse/ed
tamea maiora. Viriufque aiboris corcex
amarus eft,calidus ordine tertio , & paulu-
}iim lubricuSjCuiusdecodi iusinfufum me-
detur dyientericis. Gummiex illoadeovn-
decumqueeft reliliens,vt pila; palmarijEj2ut
eius qu^ avento nomen habet apud vulgus,
inlphasricam apcatumfiguram pi^ftetvices,
& ad multa pra^terea vtiie fir. Nam vrinam
mireeuocat , emundat vteiumi,fterilitatem
admotum vulua? fugat _j menftrua elicit, li
digito madentis fucco yoloxochitl & olli
vulua anulque ccntricencur , &: adhuc re-
tentis fumaturchichixihotl.Diarrhocis dyf-
enterijique opitulatur flimptum per fe, auc
alijs,qu2Eftmilibus vinbus polleant,admix-
tum , aut fi adiedum picict],&;conforma-
tuni in pillulas , digito in anum, quantum
.fieri pottftjinducacur. Additum cibis mi-
pinguac , & permixcum vermibus axiri vo-
cacis,ir.geftumque,cgilitatemquamdam, &
advolubilescorporis motiones promptitu-
dinem ingcneraredicitur ; &:ofia emoilire,
vt facilius hommes contorqueri fledique
huc& illuc poftintj&corpus morepetauro-
rum iadiarc 5 &: Veiierem vehcmentcrexci-
tare. Colicisconferr,fediadmotum, trahit-
quealuiexcrementa , & dolorem fitimque
ledatjvftum vero aigemata difcutit. Puluis
verdinfperlusnaribus, hemicraneas,capitif-
-quealios dolores fedar^euocat pituitam,ac
fternutaroentumciec.Nafciturvltimum ge-
nus apud Micbuacanenfes , vbi taranta-
quam vocare confueuerunt , primumvero
mecntlani,&ygualapaj,hoceftgummiilIud
nobi!e,quo Indiolimexercerelblebant lu-
dun"i batei fpcctatu mirum,quem cura Cor-
telij viderealiqr.ot ab hinc annis Hifpani.
Foliaficcad: kuigata dicuniur leones
aliaanimalia mterficere*

il Kl£REMBEkGii

CAPVT XXX.

De homhquihtl > feu olere femms
in crifam cdmpoftt.

REperiunturin hac Noua Hifpanta plu-
ra atriplicis agreftis genera,qu(^ vniuer-
lim hoauhtlifeu hoauhquilitlvocare Mexi-
cenfcs confueuerunt, &: in hortis fuis atque
viridarijs magnacura ferere atque excolerc^
qualialunttlapalhoaquilitljfeutlapalhoauh-
tli,radice crafsa,breui,&:hbrata , vnde pro'
deuntcaulesrubri,&ineis foliaeiufdem co-
loris oblonga,& (errata per interualla , quse
ehxaedunturjfuntque adeo grari faporis,vc
ciim graui quadam a'gritudine, inquit Fran-
cifcus Hernandus, Mexici laborarem,nihil
cupidius ac id olus affu mpferira , auc deco-
£tos conditoi^ cum oleo & aceto eiuscau-
liculos, floribus rubris,&: in conos com-
politis. Prxterea nexhoauhtli , viridis tota
eduhfque, & chichichoauhth,qu2eobama-
ritudinem locu m non habet inter olera, fo-
hjs e viridi purpurafcentibus & coccineis
fioribus, & alia permulta, quorum nec vfus
eft, nec rationem vUam habendara duxi,
pro olere magnaex parteeduntur,elixa,fri-
gida &: humenti naturaconftant , aluurm
emoiliunt.Semen cum aqua multa epotum
Regium morbum fanat,&: vocatosmorbil-
losadcucem pulfo humore curat. Paranc
Mexicani e duorum primorura generutn
femine globulos ac potionem michihoaua-
tolli vocatain,quibus vtuntur velut gratilli-
mo cibo. Folia lufa , &: hoilanqui permixta
inlperfaque, dicunturvlcera extergere, car-
nem generare , exederequefuperexcrefcen- .
tem, 6^ cicatricem tandemobducererquin ,
ranam eifdem inuolutamjCodamatquein*
geftam , prodcfie dyfentericis ferunt. Na-
lcuntur calidis ac frigidis lociSjCampeftri-
i>us&humedis fua fponte^ &:in hortisfat«e
ac culta^.

CAPVT XXXL

Denctmcatlifetii fungorumgenere,

'*"I"^Ot tamq. varia ofFendunturapud no-
A uosHifpanos fungorum genera,vt per-
moleftum eilet fmgula defcnbere. Quam-
obrem pauca fmgiUatim atcingemus,ad hi-
ftoriam rerum naturahum noui orbis exor-
nandam. Ergo funt quidamc fungisapud
eam gentem natislethaies mortiferique,ci-
tlalnanacame vocati:alij qui mortem inge-
fti noninfcrantjfedamcntiam aliquamdiu
permanentem incondico quodam rifu tc-
ftatam inducant, quos teyhuniti vocancj

HISTORliE NAT

fului,acrcs, &J non ingrati cuiufdam viroris.
Sunt & alij , qui citra ridi m nihil non verfa-
rifubocuios cogant , velut bella& da;mo-
num iimulacra. Atque alij non miniis ab
Indis Principibus , per fua prjecipuc fcfta &:
conuiuiaexoptati,&; pretio maximo,&:per-
uigili curaconquiiiti,quam immanes atque
liorrendi,quod genus fufcum eft,&: quadam
acrimonia prxditum.Suntdemumalij edu-
les , frigenti natura , nuUiufque infignis fa-
porisparticipes, odorifvc , quos yztacnana-
came vocare confueuerunt. Vanus onmium
color. Nonnuliicandent,pallent alij,alij ru-
brefcunt:quidam funt fufci,pulli,nigiQntes,
varij ac virefcentes , totque diftindi colori-
bus , quot nuliusartifcx , etfi induftriusac
diligens,pra:ftare poftit.Nec colore tantiini
ac viribus difterunt , fed magnitudine quo-
que & forma. Sunt enim parui,magni,me-
diocres, ouifigura,orbicuiares, peltam imi-
tantes amazonicam. Figura lati, ac mui-
tis alijs figuris. Quid igitur facerem intan-
ta natura: iafciuientis vbertate ? quatuor
tantiim ieuiter fignificabo , eduies fcilicet,
coloris candcntis,&: quiex vnico caule mui-
tipiices prodeant,&: cautibus magnaex par-
te innatos , vocatofque a caiore yztacna-
nacame^ feu candentes fungos. Rubros,
quos tiapainanacame vocant,iuteofque clii-
mainanacame didos, quique innoxij funt,
&in ciborum vfum veniunt ; acdemum
eoSj qui quoniam inebriare foient,ceyIiuinti
nominenuncupatifunt, &c e fuiuo in fu-
fcum verganc coiorem , rifum inopportu^
num concitent, imaginemque citra lifuin
inebriantium poflinc exliibere.

CAPVT XXXII.

De ytzcmnfAtlh feu cmis interfeSiore.

YTzcuinpacli , quam aiij quimicliipa-
tli vocant , Hifpaniveroliordeolum,
cauiem funditcres dodraoces prolixum,ac
minimum digiium craffum , cui hxrent
granula liordeaceis fimilia, fpicacim com-
pofica,vnde nomen. Folia longa, &: an-
gufta , lineifque fecundum longitudinem
procurrencibus infignia. Semen vermes ex-
ftinguic vlceribus quorumuis animaiium
carnibus ingeneracos, fi cundatur,& rediga-
tur in puluerem,vlcera pucrida &C mali mo-
ris egregie curac,carnem fuperexcrefcencem
abfumic, pifcem infperfum necac, murefqj
aliquos, &;carnibus pcrmixtum canes, vn-
de vfurpauicnomen. Quin fi puluisidcm
aquascDmmifceacur , Untcolumqueeo hu-
moremadens arciculis dolencibus applice-
tur, mirum praeftac auxilium. Eadem aqua
vlceraoris fanancurcolluca,pedicuU necan-

YKM LIB. X V. 349

cur, grauisanlielicus emendatur, &: ius de-
co6li lpicaru\n, adiedoall.imine,firmat ma-
gnopere dentes. Eft&; aliud genus nafcens
apud Michuacenfes,apud quos tunichoeth-
zcrao dicitur, eifdcm vifibus,(ed radice C2e-
pis fibratis perfimili.EftS^tertium apud eo(-
dem,foli)s anguftioribus,orbicuian radice,
fapore fcrc nuilo, ac cetera fimile. Na(citur
in rcgionibus frigidis.

CAPVT XXXIII.

De totonea xoxocoyollm , fen
xoxocoyollm calido.

'T~^Oconea xoxocoyolHn,quam nonnulli
J. atehuapatli vocanc, (eu medicina lux-
ta liuos prouenicntcm , radicem fcrt ro-
cundam,candidam , ac tocam fere capiUis
inuolucam,ex qua ftipes vnicus prodiccocci-
neus, cauus, raris folijs , rubrefcencibus ac
vitigineis refertus , nec paimitibus quibuf-
dam rubrefcentidus diffimiles. Fiores ru-
bri &: orbiculares , c pediculis longis depen-
dentes: femen vero exile, &:quod eiuto co-
lore in coccincum vergat inciufum vafcuiis
trigonis papilionum fereforma , ineamque
figuram compofitis, ac fi rubrefcenti ac or-
bicuiari mcmbranas circulumalterumcon-
coiorcm eiufdemque materiei, ita vt angu-
los rcclosefticiant,inferueris. Amarum fa-
porcm radix prae fe fert,&: nonnulium aco-
rem, tertij fcre ordinis caiorem nada. Ea-
dem tufa , S^infufaeUquore aUquo, eidcm
rci pcrutiii,expurgat inceftina, fcmen recen-
lum pellic , inflammatis ocuiis conferc, Sd:
vrina elicit, intravero fumpta fcfquidracli-
mas menfura,iiumores omnes perinferna
detrahit. Prouenit montanisfaxofifque lo-
cisregionura temperatarum, qualiseft Me-
xicana &: Tetzcoquenfis, quamobrem noa
defunc qui ccxoxocoyollin vocenc,

CAPVT XXXIV.

De tUthuhcapatli fecmdd.

SPecies eft liieranci, fed raphani radice es
rubro candefcencc, vitigineis folijs, flo-
fculis coccmeis, ac roftris ciconize fimiii-
bus.Frigida ficcaque & adftringenci natura
conftat radix,cuius eft prarcipuusm medici-
na vlus,&: acido aliquanculum fapore.Me-
deturdyfencerijs , alijfque fluxibus oculo-
rum, inflammationi, hasmorrhoidibus, fa-
ciecati. Denique medicamentis omnibus,
quae fimul refiigerant &: adftringunc, aprc
c5mifcetur,&:laxitaticuiuis fetcopem Fe-
bres refrigerat , 6c calori himio praecipiie
cum humore coniunfto aducrfatur : firmac

Q g den-

350 lOANNIS EVSEBI

dentes, gingiuas comprimic ac roborar, tra-
hit pituitam , ledatque dolores, Ci aqua, cui
intrita lit, locus coiluatur : tumores priEcer
naturam maturat rumpit , conceptio-
nem piocurac, vlceribufque oris, & quibuf-
uisalijs medecur.Duae funceius (pecies radi-
cis,alccra vero magism rubrum vergit,cum
vcraque rubrefcat , fed cirdem viribus. Sunc
qui airerant , cum chillituiTi conferre, 8c
vlrinas elicere,bilem vero per fe expurgare;
quod niii compreirione concingat , qui fie-
ripoffit, nonvideo , cum viribus conftet
valde adftiingencibus. Nafcicur in frigidis
ac calidis regionibus, qualiseft Mexiccn-
fis , & Quauhnahuacenfibus moncanis ac
campeftnbus locis; necdefum qui claya-
paco vocent.

C A P V T XXXV.

De apitzalpatlt tzpntololotli.

APitzalpatli tzontoloioili, feu medica-
mentum adftringens , capillos habens
rotundos, quam Malrnalcenfesj apud quos
nafcicur , quoniam glutinofa eft ,cacaltzin
vocant, radices furculofas fundit , &C. ex cis
caules tenues & hirfutos , teretefque , folia
nnmerofa ferrata, obrocunda,vnde nomen,
&balloci limilia, fed tamen maiora, afpe-
ra, hirfuta , acque cinerea ; flores pallenres
inextremis caulibus, chryfanchemo fimi-
les, mediocres, ac mulcosaceruatim conge-
ftos. Radix eft guftu odora aliquantuldm,
acnSj caiidaeque ac ficcie; ordinefere tertio
tetaperiei , glutinofa , nec omnino expcrs
amaritudinis , ac faporealiquantulum refi-
nofo. Radix in farinam redada, ac terebin-
tliinas permjxta , admotaque , genuum fri-
gus pellit, ac fedat dolorem ;&,fi imbecilla
ob nimium laborera fint, corroborac atque
confirmac. lus verodecodaefirmac dences,
adftringic gingiuas, opiculacur dylencericis,
vceri ac renum iaxitaci , perfradis &: paffis
laflicudinem.MexicaniRegcsac viri prima-
rij incro fumere quondam confueuerant
corcices leuigacos,ex aquafemunci^ menfu-
ra a ludo bacei,quod nos vocamus pilie,vc a
morbis qui vehementes laflitudines feqiti
folcnt ,fe(e tuerentur. Prouenic autem m
coliibusregionum calidarum.

CAPVT XXXVI.

De axixpdth ocymoidey feu medicamento
emcante yrmam^ocymifolijs conjiante.

RAdiccs fundit axixpatli ocymoides te-
nues &candidas,caulesexiles, teretcs
acfuluosrfolia ocymi, vndecognornen,fed

I NIEREMBERGII

minora, & aliquantuliim vndulata. Florem
purpureu&:exilem,circa fingulos foliorum
exortus. Semen initio album,poftea nigru,
modicumque bi oblongis vafculis conten-
tum.RadiXjCuiuseftprsEcipuusin medicina
vfus,nullu infignem faporem pra: fe ferc,auc
nonniliil dulcem & fahuo(um,frigefacieciq5
&humida naturaconftat. Eade drachma:
vnius menfura epota ex aperienti quopiam
liquore, auc ex aqua foncana , vrinam ciec,
rencsemundat,extinguitque renum &: vc-
ficas ardorem : cacaoacl verdpermixia, al-
uum leuiterfoluit. Nafcicur incolhbus aut
montfum verrucis.

C AP VT XXXVII.

De axixpatli coztic^ feu pallida.

AXixpaciicozcic,quam aiij amamaxtla,
oxylapacli lacuftris eftfpecies ,quaui$
fint qui axixapath coztic ab amamaxtla di-
ftinguat.Radix,qu^ furcuiofa eft,admcdiim
pallefcit, vnde nomen habet , &: ab illarha-
barbari vocaciMonachoru non eftforma,
colore & expurgantibus viribus diflimilis^
quamuis tenui0r,&: furcuiofa.Vrinaegregic
euocat,trita acfumpta bilem purgac.Addi-
tum huius radicis puluerem asquis porcioni-
bus lichenis equini, ftcrcoris canis muris,
pucaminumque o"uorum,a quibus pulh fint
extradi,demptis cameu mebranulis,certum
eftlapidemrenumaut veficx mire frange-
re,& fra£lum c corpore pellere.Nafcitur re-
gionibustcmperatis & frigidis iuxta lcntas
&: ftagnantes aquas.

C A P V T XXX VIII.

De axixtlacotlyfcu yirgd diureticd,

AXixtiacotl, quaaiij quapopoltzin, alij
verd yztacxiliuiti vocant^cauies mitcic
tenues,ccretes,& purpureos, e radice fibrata
hellcbori aibi pioximae,& in eis folia anclu-
fe fi milia,m inora camen, ferraca,mollia,exi-
ha,hirfuta,& infigniainteruenijs lecunduiii
longitudinem proccdentibus,flores pervni-
uer(bs fere ramos exiiesex albo pallefcen-
tes, & veiut coaceruatos , odoros , acri{c]uc
(aporis. Radix,cuius eft praccipuus vfus,guftu
cft odora,cenuium parcium,calida: &ficc2E
fecundo ordine temperiei. R2diccstufaz,&:
applicataz trium drachmarum|)ondere,vri-
iiam naireeuocant , epora; vcrocius extcr-
gunt meacus ; colico afi^edu laborancibus
lubueniunc, faciei m.iculasemundanr, fca-
biem capicum pueroru &: vniuerfi quoque
corporis curanc ; febres euocato (udore fi-
niunc,minuuncfplenem,fedatdolorem,fla-
cu cura coitol &chichicxihuifl dilcutiunt,

facie-

H ISTORIJi UA-T

ratietati rtiedemurjacdifTipanc prxcer nacu"!
ram tumoresv Ece]ua'mqiiam hxc itafeha-
bcantinb eiidcando f6lu,m vrinam nomen'
ei impofiiere , aut quia ea cft prjecipua ac!
prxcxcellencior eius dos,aut quia qmdan*i
ex Indis Medicis,qui vnam camdm aut al-
teiam flKultacemfingularuniherbarum ii-
1 cogmtarum norunt , &:eam per manus
traditam,vekic hereditario.iure a maiori-
bus adeoquea parentibus ipfisetiam Medi-
cis acceperunt , vrina: folummodo ciend^
ferebantauxiliari, & nomine ipfo expreffe-
re; qua; omnia de reliquis eciam plantis li-
muldida effe volo.

Alia eodera nomthe planca efl apud
Quauhnahuacenfes, caule quadraco, folijs
faluiae crenatis,amaro fapore,purpureis flo-
ribus circa poftremos caules in fpicaru mo-
rem compofitis, calidiorisacficcioristem-
periei,quam fimilicec aiuntfebribus euocaco
fudore auxihari, montofi(que locis prouc-
nire , 6iabhacquam defcripiimus viribus
parum differre. Prouenit defcripta apud
Mexiceafes tnoncofis etiam faxofifqj locis.

C A P V T XXXIX.

De apmcholoa , feuherbal^mph^'' -
tnjilienti, j

RAdices fundic apancholoafibris'perfii
milcs, albaSjtenues , aliquanculum
■capillatas,equibusoriuncur ftipites quacuor
circiterdodrances longi,exiles, tereces, puri-
purei atque lignofi, foTijs per interualia ob'-
longis faligmlvereferci : fliores icem purpu-
rei,candenccfve,prolixi,ac rari vniuerfo fere
caulium piocurfu.Frigidaficcaq; &:adftrin-
genci natura conftac,quamobrem oris vftio-
nem aut vlcera curaCjaqua vero, in qua cufa:
radicesaliquamdiu maduerinc,cransfufa per
columj atque potata,fluxum alui, fed prae-
cipue pueroru coercet , &: vcero gerentiura
abortum cohibet,efficacius lamenplantaf,
vocatje abeademgente cozticpotoneaxo-
chitl permixta, fimulque intrita & macera-
ta,quin 6d alia pcrmuka prasftat auxilia,qu^
ad prasdiilam temperiem videntur atciiie-
re. Prouenit.campeftribuslocis regionum
lemperatarum, qualis eft Tetzcocana, vdif-
que & irriguis locis,a qurbus liabet noraen.

C A P V T X L.

Deacxoyatic prima.fiu herbdjifnili
abieti.

RAdicemi proferc acxoyatic pyro paruo
forma &C magnicudine perfimilem, ex
^ua fundic caules tenues , tercces virides^

VKM LIB. XV. AOT 35!;

&: in eis folia tenuia,angufta,&: Ionga,pa:ne
tcrecia, &2 Uniqiiadamter^us.fimilij, ac per
incerualla fena lcpcenavc,&; flores iuxca fin-
gulos foliorum aceruos longiu{culos,cocci-
neos, & paruis quibufdam vafculjs concen-
tos,e quibus acini generantur ciceru'm uA-
gnicudine femine rcferti , fapore &: oj^i:e
terenuUo, frigidaqj &: humidacemperie.
Radix in firina rcdacta,fum'pcaqi oppOttu-
nc e trigido quopiam liquorc, febres foluic.
inebriarequoqjdicicur.Nafciturcirca mon-
tes Chiauhtlx tetzcocanae cemperacis.locisi
auc paulo frigidioribus acc[ue humentibus.i

pe acxojiatic fecundd.

! ■ ipnLs' ; •'•"■?'■«»

ACxoyatic fecunda ^ quam alij vocant
tlachpahuazcic , feu fcopas i ali) ycrq
tlakoeol feu hamilem ac vndulacam , ob
concorcam radicis form.am,8d alij ob exili-:
tatera pipiczahoac auc yztacpatli pipitza-
hoac, parua eft herba,radicem fundens gra-
cilem , ttiplo tamen ipfo caule craffiorem
contortaraque feu conuolutam,atquecan-
dentem j cxqua prodeunt cauliculi fpitha-
mamlongi> tenueique, terni aut quacernif
&: in eis folia abiegnis fimilia , vnde prajci-
puum eius nomen. Floresin fupremiscau-
libus in fpicas compofici,parui &c exiles, qui
principiocandences,infeinen demum mu-
tancur fufci coloris. Radix,cuiuseft prjeci-
puusin medicina vfus , paululum acrcm
prjcferc faporem , odotem nuUum , eftque
caHdae & ficcas ordinecercio temperiei.Ea-
dem contufa mediocricer , & e liquore ali-
quo congruenci curando affe6lui,matucind
tempore, acque inani ventriculo j fex pbo-
lorum ponderefumpca , humores omnes^
fed maxime picuicam acqiie bilim, tum per
fuperna tum eciam per infernacicraYllam
moleftiam aut noxam vacuare folet, atque
icahydropicis,cache£l:icis,afthmaticis,mpcu
impedicis, corpus dolencibus,cineamqj pa-
tientibus,raagnopere dicicur conferre. Po-
teft auce,fiue fcbriat xger, fiue febre vacec,
virensradix velarida, tutius tamen arens,
paulo minori pondere exhiberi,dum caraen
vitiaci fucci redundenc quos vacuare opus
fic, &: cibo, qua die fumicur, ad meridiem
vfque parcatur. Eadem tufa refoluta ex lo-
tiohumano, &inftillata,morbis oculorura
medetur , ac difcucic argemata. Clemenci
cazlo prouenic ,auc pauld rigidiore > quale
eft Mexicanumj

(j 9: ± CA-

552

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

1 .'li.oi

C A t> V T X Ml^

De ahoatonjjifte qmrcu parud.

Hoatoriyfiue quercus parua,quam alij
.tlalcapolin, reu capolinhumilem vo-
eanCjherba eft,f undens ftipites rubrefcentes
eradice longa& fibrata , fulua, ac medio-
criscrafficudinis,& in eis folia origani ferra-
tacharaazdryofve aut ilicis, minoratamen,
vndenomen habuit, quae inferna partedi-
lutiore virore nitent, fuperna vero exfatura-
tiore: flores coccineos,paruos & longiufcu-
los,acinos primo virides,mox rubros,& de-
mum nigri coloris,nuclcosfuluoscontinen-
tes.Radix fapore eft adftringeci & aliquan-
tuliim amaro,non fine quadam dulcedine:
odorenullo,frigidaq5 &C exliccante natura,
quaefi vnciarum trium menfuracoquature
tribus hbris zqux fontana; ad tertias,& ius
decodipotandum propinetur vice potus,
enixas corroborat , dyfcnterias compefcit,
laxata renum offaconfirmat,& acoporum
medicnmentorum more labores fedat eo-
rum qui ex longo itinere, curfu , luda , aut
quauisaliafimih occafione delaifati funt.
Temperatas amatregiones , quahscft Te-
nuhecitlanica, frigidafve, & faxofalocaat-
quc montofa.

C A P V T XLIII.

De ahoapatlt fecmddjfeu querned
medicmd,

HErba eft ahoapadi quatuor fpitha-
mas longa,&:furculofis innixa radici-
bus, e quibus prodeunt caules tereces,leues,
cinereique , & ineisfolia vrticae aut quer-
neajvnde vfurpauit nomen.Flores funt can-
didi , in pappos abeuntes. Radix , cuius eft
pr^ecipuus in medicina vfus,acris eft,odora,
calidaq; &; ficca ordine fer8 tercio. Aluu m
cohibet, vrinam euocat, refrigerata calefa-
citjflatum difcutit,dolores lenit, ventricu-
lum accerebrum firmat, &:aliapra2ftatau-
xilia qux cinnamorao tribui folent*

C A P V T XLIV.

De tonalxochitl Ocoitucenf , quam alij
tonacaxochitl fm floremcumSole pro-
uententem vocant.

HErba eft tonalxochitl Ocoitucenfis , e
furculosa radice caules mittens volu-
biles,& in cis foliaocymi, fed longiora, &:
minime ferrata , ac per interualla duorum

palmorum. Flores magnos,longos,intus ki-
teos,extranonnihilcandefcetes, ac circa la-
bia qus fiffa funt,purpureos. Flores,cappa-
ros vocatos olent, ac dulci fapore conftanr.
Temperieseft mediocris, autin frigus pau-
lulu inclinans:quamobrem pugilli menfura
cxaqua hordeaceacichoriiveepota, extin-
guitfebres, &eryfipelatis confert admota^
humida enim quoqueeft & glutinosa natu-
ra. Nafcitur quibufque regionibus ac locis
moniofis, aroplexa arbores; ecficulturaad
campeftria hortenfiaque foleac interdum
defcendcre.Eft & alia tonalxochicl,qua iztac
tonalxocitl vocant a florum candicante co-
lore, in hocdumtaxat a prsEcedenti diuer-
fa,cum facultate ac cetera formaeifitom-
nino fimilis.

C A P V T XLV.

De tonalxihmtl, qu^alijnetzahualxochitl,
altj Veroaxochtatlyalij terchpaoazjli,feu
hueitalchapaoof^lt , tonalaxochtatl
uocant,

RAdicem raphani fibratafundit tonal-
xihuitl , & ex ea caulesaliquantuliim
purpureos. Foliafahgnis proxima : florem
oblongum,& luteum,&in vafculis longiuf-
culis femen.Radix eftfubdulcis,glutinofa-
que natura,ac frigefacientis humedantif^
temperiei. Fofiarefoluta exaqua, epotaquc
pugiUi menfura, aut corpori illita , febrem
dicuntur extinguere,mederi laffitudini,do-
loribus e morbo Gallico proueniencibus
priEter naturam tumoribus,qui cruracaput-
ve ob malum habitum obfederint;afthma-
ti item fumpta, ftrumifque appofita , diar-
rhoeis, vftionibus , vlceribusinternis atquc
extcrnis: renum ardorem mitigare, & cor-
pora fulmine concada fouere. Temperatis
prouenit plagis , qualis eft Mexicana , auc
paulo frigidioribus, qnalis eft Amaqueme-
quenfis.Quibufuisin locis afliirgitcum pri-
niis aquis , & floretcum poftremis , vnde
vocata eft axochiatl feu flos aqux.

C AP VT XLVL

Detotoniltzpatlty feu febrttm medtcind,

HErbula eft radicibusinnixacapillisfi-
milibus,vnde folia mittit finuofalon-
gaque,& quadamtenus filicisfimilia, cuius
eft fortaflis fpecies:caule,flore & frudu ca-
ret. Folia tuia, refoluta, & ex aqua fumpta
febresexiinguunt,additis pi^cipue miahua-
patli & yxicahuiycahfpatli.Nalciiurfaxofis
in locis iuxtaaquas.

CA-

HIStORIife NAT

CAPVT XLVII.

De athchipificd yfett aqnce gnttdi,

HErba eft atlichipinca paruuln, caulem
fundcnsbreuemjteniiem ac tenerum,
e radicibus rimilibu.scapillis,& in eo fblani
foliapipeiifve, ncruisrecundiim longicudi-
nem proccdennbus,mt)lliDraramen & ma-
gis iicuminara:fapore<5d odoreinlignicaret,
tiigidaqtic^ humenti conftac natura. Pro-
puicuur vnci.-t vnius menfuraj exaqua ton-
tana bugloftr/e , aduerfiis cordis affediusi
quos vehemenci ardore laborante^ pati fo-
leht- fedacenim calorem , arcetanimideli-
quium, omnemqj angultiam &: anxieratem
fugat. Prouenicmcalidis Pahuatlanenfibus
'ciica loca humenciai amplexa cautes.

C AP VT XLVIIL

De Achiotly jiti njedicmd imgendo apta,

AChiDtr, quam MicliuatanenfeS cha-^
cangariqua, &: incerdum quoque pai
niacua nuncupanc , arbor efl magnitudine,
ftipite, atque omni prorfus forma mah me-^
dica?, foliis vlmeis figura,arperitace & virore
limiiibus,colore extrinfeco corticis crunciS^
ramorum fuluo,intrihfecoVer6invirideni
magis inclinanre, &: lignoipfo aculeatoS^-
candenti, flonbus magnis,fl:ellacis,quiniim
foliorum &: ex albo rubrelcentibus , & fru-
ftu herinaccis fimili, amygdalaru viridium
paruarumqueforma & magnicudine , qua-
tuor modicis diftinda angulis,qui fecun-
^umlongitudinem difcurrunt.Hicum ma-
turi func dehifcuntioftenduntqucintracaui-
tacem grana quasdam acinis vuarum fimi-
lia, admodum rubrefcencia , frigida ordine
tertio , ac nonnullam iiccitatem adftrii6lio-
ncmque participantia. Regibnibus prouenic
cahdis, locis potius ficcis quam humidis.
Indi raaximi ^ftimant hanc arboremiatque
idedeara iuxtadomicilia ferere confueue-
runt. Folia fert toto anno, ac frudum vere
cdicqno cciara cempore coUigi folet. Ma-
tcries vtilis eft igni velut c filice excicando,fi
lignum ligno friceturj Cortex vero funibus
cexendis,quifunc cannabinis firmiores: ac
femen pidoiibuscoccineo colori exprimen-
do,innacansliquoriajquefrigido; Nec mi-
nus vtile medicis:extinguic enim j epotus auc
admotus,febrientium incendia, opitulacur
dylcncericis , repeilirquetumoresprarter na-
turam,quo fit vr epithematis frigorificis po-
tionibus, vocatis lulapijs , &: quvbufuis infri-
gidantibuscibarijs 6c medicamentis mifceri
perquam accomode pofli:. Addicur femen

YXje LlB:XVi 353

cacaoatlrefrigerij gratiS.coiTimendandique
colorisatquelapons.Dentiil dolores a cau-
sa calida ortos leuat,corroborat)euocat vri-
nam , fititti^cxtinguit, atquecrodaf)Udali-
'quasgentesgeric vicem.Exeipiunt parando
pigmento grana iam matura , atquc in ea
lentcm aquam proijciunr,agitantquecon-
tinenter eodem femper modo, donec totus
pi^nt color aqua hi^rearjpcrmittunt demuni
iubfidere j ac in placentulas efformant eo-
dem pjenc modo quo foler anil feu mohui-
ili parari ex xiuhquilitl, vt ciim opusfic, in
vfus euocctur.Eft vero adeo tenax hoc pig-
menri genus, vt femdillitum, vix , eifi ve-
hementerextergas , poffitdeleri jvrinxau-»'
tem permixcumj fit indelebile. Adftringit
nonnihil , ideoque cum refina permixtuni-
medetur (cabiei atque vlceribus , ventricu-
him corroborat,fiuxum alui cohibetjlac au-
get,permixtum cruftis cacaoatljqueni ted-
dicinnoxium j quacumque menfura biba-^
tur ; eius fiquideiii gratia facile ac citra fa-
tiecacis incommodum folecconcoqui.Pro-
uenic in cahdis plagis j qualis eft Hpiczo-
Cenfis*

C A P Vt XLlx.

De kaxaxanjfea plantdpaluftri lentd^
qmque Jlatim comprimemibus cedkt
digitisi

HErba eftacaxaxan, quam alij toclirfi-
caztli j feu dafypodisauriculam a fo-
horuih fimiUtudinevocant , iuxta riuos ac
lacus prouenien^^radicelonga,&: circa geni-
cuios fibrata, catile gramineo autarundina-
ceo, &: eodem modo geniculis internodijfi^
diftindlo , ac folijs fimilibus potambgeto,
cuius videtur fpccics,poftrem6 rubrefccnti-
busjfloreif^ue coccineo & paruo.Duas huius
plantae reperias differentias , viribus forma-
queperfimileSj quarum vtraqtie frigefcenti
humentiquenaturaconftat. Febres fedat,
fcabiem& dyfenterias curat , animi deli-
quio fubuenitj pellic vanostimorcs,&lan-
guenti cordi opitulatur. Prouenic tempera-
tis regionibus , autaliquanto calidioribus^
qualiseft Mexieana , iuxtapaluftriaSc a-
quofa loea.

C A P V T L.

De acaxiloticyfeu maizjj culmo^
autarundinei

ACaxilotic,quam alij cecochitl feu flo-
rem vnicum , alij nextamalxochitl,
feu florem fruraentilndici daollica decodij

Gg3 alij

lOANKlS £,VSEfeII KlEREMBEilGit

as4

alij teuhxochitl, feu florem Prirrcipis,ac de-
mnm alij cloxochitl , feu florem eloti,nun-
cuparefolent (vocantautem Mexicaniela-
ten , fpicam illam feu bafilTi prKdidi fru^
inenti,quam vndique aceruatim conftipant
grana ) radicem fundit, longam craffiufcu-
lam ac fenflm gracilefcentem fibratamquc
autfurculofam j ex qua mulci prodeunt tti-
pites, redi,teretes,ienues,&:in fuhium ver-
gentes colorem ( prascipueiuxta exortum
tblipru) qujcyyauhtlinis polygonove fimilia
funt , maioratamen,ordine circa caulem
vtrimque difpofita,raphanum olentia, &:
flores per extremas partes cauhum ternis
velutcoronisambientes > cyaneos, oblon-
gos,& circa vltima labra crinatos. Sapor eft
paululiim amarus,odorfere nullus,ac vires
calorificiE & faliuofae. Febres inierpellatas
ilhca aut pota fedattrium drachmaru pon-
dere,ventris necattineas, bileraqus cgregie
purgat. Soletautem milceri sequisporcioni-
bus tIapalazpath,cicimatic,pitzahoac, tlaU
cacahoatl , eioxochitl •, &;omnium pariter
contufarum dux fextuixex aquafumiad
nimias menfiura aluique flUxiones coercen-
das. Prouenit temperatis ac planis locis,vel-
uc apudXochimilcenfeSjqui dicunt,cumo-
ribus praster naturam non fine maxima vti-
htate applicari, auchisqui febri ardenti auc
finochocorrepti,pundis totocorpore infi-
ciuntur, pulfis fortaflbper cutcm humpri-
bus, tabelcentes impinguare , & appoficam
capiti defipicncibusconfene.

C A P V T L I.

De chtcowatath fm fextupliciarundme.

VOIubilis plantaeft, quaCjlicet hominis
magnitudinem autfemoris craflicudi-
nem vix fuperet, tamen fi arborem quam*-
piam excelfam proxime nancifcatur , illam
amplexain fummum cacumen conlcendit.
Stipitem profert fufcum,virentes ramos,fo-
hamah medic£E,fedmaiora,florem album,
cxiguum j ac fru£lumnullum : fapore &
odoreinfignicaret , frigefacientique & lu-
brica conftatnatura. Florum eius aquaftil-
latitia inflammationibus narium , oris &c
oculorum folec auxiliari. Folia fumuntur
femuncijE pondere aduerfus dyfentcriaSj
lafiitudines ac cafus, & fanguinis vomitio-
nesjtumores repellunt,&:cocrcent,i£tis locis
applicata fuceurrunt plagis,ac febres fedant^
Prouenittemperati^ & frigidis regionibus^
montoiis planiCque locis,velut Quauhchi-
nanci, Q^auhcepeci, Totolapae*

G VT Lli.

Dejttachicoifiacatl > feuchicomcati
aWa.

RAdice firmatur yztacchicomacailcrar-
sa, fibrata,6<: longa, ex qua profercftl-
pices, & in eis fpha plantaginis minora, ner-
uis in obhquunl procedentibus diftin£la,ac
fiorescandentes. Propinaturradix, redadta
infarinam,iclis, aUc his quiab excelfo quo-
piam loco ceciderunt,haud afiter acpuluis
-rtle, cu^ a cafu contra quem valet, eft indi-
tura nojnen abofficinis. Prouenic in fauci-
busiBioncium caUdarum regionum;

C AP VT Lin.

t)e acmtzehmriracudjJeH herbd
admrsd ^enenis.

HAnc planta Mrchuacenfes, apud quos
nafcitur , acuichehuariraquam , feu
huichoqu.achaquam,Mexicani vero a frigi-
da temperie,&; radicis candore,chipaoacyz-
tic, atquc ahj ab ipsafacultate, venenoruni
hofl;em aut antidotum vocare folent. Radi-
ce conftet obrotunda, malo cotoneo paruo
fimili, fedcandido intus colore , cxtravero
fuliiefcence,ex qua mittitcaules rotundos
fefquidodrantem longos , tenerofque, 81: in
eorum fuprcma parte floresparuosexcaa-
dido rubrefcentes , Sdcoaceruatos in orbi-
cu.IoSjfohaverd rumicis ab ipsa ftatim ra-,
diceprodeuncia. Radix ipfa eft praecipui
vfus in medicinaicsqualiauc paulo frigidiore
& humidiore naturaconftac, acfaporegra-
to & dulci. Succus eius , ftillaticiufve liquor
epotus qualibec menfura , febriumardo-
rem fedat,cor roborat,venenatarura potio-
num iftuumquc prompci(nmum tutifii-
mumqueeft remedium , & maxime fcor-
pionum , alexiterij & alexipharmaci pra?-
ftantifljmivicem iubit, pnefertim {i radix
quoqueipfa tufa malagmatis aut emplaftri
forraaimponatur. Renumardorem extin-
guitjtumores faucium , ac pecloris dolores
ledat, vrinsEobtundit acnmomam, excitac
appecentiam, & nnraquadam&: occulta
proprietate morborum omnium,quocum-
que modoea vtare,remedmm eft. Audio ai-
teram liuius iierbae fpeciem nafci apud Mi-
ciiuacanenfes, baccaris folijs. P^egionibus
quibufque temperatis prouenit , autpnulo
caIidioribus,liume6l!S ac planis locis. Poircc
facile deportari in Hifpaniam , & eo ca'lo
viuere, praecJpiie fi incaiidioralocacr.ins-

feratuj-,'

HISTORI^ NA

'fcr.ituri quippequic ade6 fit viuax, Vt repo-
lita vbiuis caulefcac , Itipiterqiie , nulla
humoris vi adftipulantCiconfuercat fpoiitc
lui^ pioferre.

GA P VT LlV;

De (tyncjuicueramoyfeu hgno picio.

AYaquicueramo,qUam Mexicani,apud
quos etia nafcitur , tlacuilol quahuid,
icuarborem pidlram , alij verd ocelolqua-
Iiuitl, (eutigridis arborem vocant,in calidis
JVIichuacanenfis prouinciai regionibus co-
piose prouetlire folet. Arbor elt magna,co-
inataque fol]jsvh-neistamgracilioribus,dif-
colore materie , & quiE,praeterquam quod
inaquas conie<5la llatira mergitur , &: ima
petit, operibus inteftinis & torno interpel-
landis aptiiTima eft , longequegrato odore,
& afpedu.oieum inde ftillat ftyraceni olens,
feu fuauem vaporem edehs,ad omnia reme-
diorum genera,quibu6 ftyrax congruit,per-
quam.accommodum.

C A P VT LV.

. t>s atiatton pillinjfiude a^jrmd herkd
appensd capiUo.

QVem fruticem,ob!oca iuxta qtigtiafci-
cur,& pediculos fpliorum quos iimiles
capieolis hinc &L indie efFundit,atlatzon pil-
lin vocant,alij atlatzonpillin xochitl , id eft
florem, atlatzonpillin vocare malunt. Duas
reperies huius plantae differentiasjalteram a
rubro eolore rubram , alteram a paulo al-
bidiore appellare licet candidami Radicem
vtraque craftamjrubrefcentem, ac fibris re-
fertam fundit,caules lentos, tefertos molli
hiedulla ficulneis proximoSjtereteSjquatuor
cubitos Ibngos ,& minimi digiti craftitudi-
ne. vitis viniferse foUa in procurfu caulis hir-
futa ac rara, florem rubrum,&:obIpngum,e
quo frudus generatur ternis Capitulis trian-
guIisconftans,CDralIorunlinftarrubrefcen-
tibus, cibo idoneis , ac plenis nigro femine.
Frigida primo ordine videtur,humidaque &
faliuosa natura, &: ided aqua farina radicis
ftipidfve aliquamdiu infufa , loco fontanas
aut fluuialisepota ab his.qui fluxum ventris
patiuntur,aut quemuis almm a causacalida
orrum morbum,breuicurat. Vrin^e ardori
&L recentioni mederur , nec non &: oculo-
rum infiammacionibus. Temperato aut
paulo cahdiore cx\o gauder , quaie eft
Mexicanura, &Tetzcoquenre, vligino(bv'^
campeftii folo. Augufto menle flores

erumpunt, quibus cum frudu ac folijsde-
cidentibus , in. annuos vfus veili folet radiJi;
atquc recondi.

CAPVT LVL

De quaqumhtzontic , feu trunco fSi6\ .

Q Vaquauhtzontic,qua y zcacpatli Hoit-
zocenfes vocant, feu candidarn medi-
cinain^a-Iij quaquauhcon, feu truncurn par-
uum,alij vero coatzontecomatl ob formani
radicis rotundam,alij vero huehuelicatpn,
herba eft radicis obrocundsecapillatjeque,
ex qua profertcaules cubitum fere longos
&:teretes , folia pyri , vtraque ex parte cau-
lis fingula circanodosorientia; frudlum fi-
liquaftro vocato, dum adhucvirideeft,per-
fimilem , fed tamen fpiniferum , & argen-
tea refertu m lanugme , ac femine albo con-
tufo. Radix, quse peponesfapit ^ fubamara
eft,acviin fortitur non fine pattibus qui-
bufdam calidis frigorificam. Succus radici$
medetur oculis inflammatione laboranti-
bus : eadem in laeuorem redada , potaque
ex; aqua femunciae pondc*re , quater quin-f
quieTve furunculos toticorpori innafcenr
ties curat, tufa& appofita dolores iintiqups
eapitismire fanat,febres mitigat,vriilx ca-
lorem temperat,viarura eius vlcufculis me-r
deri folet, &: doloresventrisfedare. Nafci-i
tur campeftnbus locis feruentium regip-
num. Hanc efle eamdem cura planta capil-
lata exiftimo,a£tate tantiim difterentem,au£
iUi forma atque facultate pareoi.

capvt lvil

t>etlet\emAczin<yftu paU marimigned,

RAdici inniiitur obrotundajj &:rubris
fibris adau£l£e,e qua profertpediculos
longos &fuIuos, quibusappendecfolia ma-
gna&finuofa, florem magnum & rocun-
dumexterne nigru, acinternecandentem.
Calefacit radix exficcatque ordine quar-
to, vrentis eft naturae^ amara^ acfubtilibus
partibus praedica : quo fit vt trita , atque
infperfa vlceribus a Gallica lue profe-
dcis , maximo fit auxilio. Sumpta vero dua-
rum drachmarum pondere delumbibus
fert opem , medetur fcabiei humoribus il-
lum afficientibus per cutem euocatis,ac cu-
ticulaprorfus exuta: maioremque calorenl
illitara , quam efara, ferunt excitare, Na-
fcitur in calidis Qu.au hnahuacenfibus
aquofis &hume6lisIocis.

G g 4 C A-

35^ IOAN^5lS EVSEB

C A P V T LVIit.

De atzojatl, feu herbd grauis
odoris»

R Adice at2oyatl firmaiur magna, fi-
brata&: fufca , vnde prodcunt cauics
fruticis fcre amplitudine atque akitudine,
longi, lenti, tenues &;purpurei, inquibuS
Cohfpiciuntur folia faligna , ferrata tamen,
autj fi mauis,yyauhtlina,fed loiigiora,cui3&
pallentibus quibufdam flofcuioruiu vm-
bellis in pappos di^mum abeuntium eft li-
milis. Caiida conftat ficcaque ordine fe-
cundo natiira. Sapbire initio graui , poftea
Verd nonniliii acri,atque odoraio.Foliaap-
plicata tumores difcutiunt,dolores articuio-
ruii) podagrafve atque cliiragras mira cele-
ritate mitigant , ventris dolorem tollunt,
crurium tumorcs dilcutiunt, vrinam atque
fudoreseuocant: peilori appofita, ladisfa-
ciunt abundantiam : morbo Gaiiico egre-
2ie medcntLir,& alia iiis iiriuiia adcalorem
& liccitatem fpedantia prasftare foient, &:
tamen Mexicanx rouiieres , etiam eje quas
titici vocant , dadem herba vtuiltur dd-
uerfus caiidas capitis puetorutti feruptioiies,
• aut quod frigidas partes fortiatiir , auc
quod difcuflb humorecaienti atque dilfipa-
to videantur frigefcere. Clementi gaudcc
ca;lo , quaieeft Mexicaiium, & locis pia-
nis & aquofis niicat.

C AP VT LIX.

De az^pan,fetf fgno fue -pexiHo*

HErba eft azpan duortim cubitorum
altitudinis, radicibus fibrarum in mo-
dum,foiijs amygdaliferratis & paiilo mino-
ribus ,caulibus tenuibus, c quorum poftre-
mis flagellis floresalbi erumpunt, qui priiis
quamliienc, fimiles fcmini coriani yiden-
tur, acdemum fcnefcentes in papposab-
eunt: aquibus flagellis flore onu(tis,& qua-
damtcnus decumbentibus , inuenit apud
indigcnas nomen.Saporeft acris,vehemens
cdor , ac calcfaciens 5c exficcans ordine fc-
requarto natura,quamobrem confricaram
folijsfaciem mirediciturextergerc, iepras,
tineasj lichenas, &varos, cum alijs cutis
fordidis vitijs curare;cum calce vero & tlilt-
zapotl vindijimpetigines. AHa prreftat iu-
uamcnta , qua: ciulmodi tempcriei folent
efle propria &: peculiaria.Succus fiue per fe,
liue pcrmixtusalijs extergentibus medica-
mentis , camdem fert opem.Tcmperatum
/olum amat , quale eft Mcxicanum &:

I NIEREMBERGII

Iclicateupcnfe , & campeftria lcca. Eft
flliaherba azpantlidida cadem fcrenomi-
nis ratione, ptxdidx fimilis , nifi tolia am-
plioraeflent,ac minime ferrara ,eademquie
natura & facuitate : quamobrem funt qui
eam veluti praecedenti congenerem azpan
quoque votant.

CAPVT

De ayecocimatljfeuherbaffntli cimatl.

AD phafeolorum genefa , quje apud
Nouam Hifpaniam pa^ne mnumcra
lunt,'pertincre videtur ayecocimatl . Ra-
dicem vero fundit crairam,fibratani, &c bie-r
uem , ex qua oriuntur caules tenues , cere-
tes, virides atque voiubiles . Folia pyti me-
diocria , obrotunda , ololiuhqui liaud diftl-
miiia > & pauluiiim in cordis figuram incli-
nantia. Flores in poftremis ramis coccincii
&in ftellarum modum radiati, ex quibus
fiunc filiqujE fabalibus reliquorumve pha-
(eolorum fimiles, includentesfemina fabas
ipfas imitantia. Vcnit eius piants radix
apud Indos in nutrimenti ^um ; eaeft ha-
rum gentium voracitas atque rufticitas*
Nam iicet lapote non fic admodum in-
grato,difficiletamcn coquitur, duramque
& fibratam praebet abmoniam. Frigidaat-
que humenti natura conftat , 6d odore ferc
nuilo. Succus eius oculis inflammatione
laborantibusfubuenit ; radix veio cruda,
aut ius deco£li cius,. vcntriculum & inte-
ftina fupra infraque vacuat. Nafcitur in
agris Mexicenfibus omni fere cempore,
campcftrivdoque folo, & floret dccidenti-
bus imbribus.

C A P V t LXL

DechiaTitigtzoUi^fHpkntdinhumore
mtuwefente.

V

RAdices fundit furculofas chianrzoc-
zolh , &ex eiscauics qUndratos & (efi
quidodrantaies : folia hcdera maiora : flo-
res candentes exiles, vafcuhs oblongis con-
tentos, m quibus demum fcmcn generatur
atque contineiur,candens,planum,lentiumi
forma. Olecchymum nQftratem,fede vefti-
gioodor languefcit. Folia ac radices non
omnino vidcntur expertia caloris,aut cuiuf-
dam adftringentias &: amaritudinis. Semen
vero frigidum eft autcaloris temperati,non
fine quadam lubricitate, & faliuos.i natuia,
&:qiiodfumi foleat temporc matutino ac
pqftremo vefpcre, aduerfus febres ac dyfen-

tcrias.

HISTOR1.E NA
tcrias, exterafque defluxiones, exaqua vn-
ciae vnius pondere, mirofucccHu, duni ta-
raen ventri bis auc ter applicccur empla-
ftrum conftans araneorum telis, oleo rofa-
to, & aliquot infixis pariter ouis. Parantur
cx eo,faccharo ac mellc condko, atque iri-
terdum adiediscxpurg.Kisamygdahs , me-
lonumque , &:aUarum plantarum femini-
bus, pergrata quaedamgenerabellariorum,
potionumque refrigerantium , quahs eft
chiantzotzoUatolh vocata,cxtiaguendo fe-
briUferuori aptiffima , ac bonum gratum-
quepra:bens alimcntum. Quin belU tem-
poremaxiroihabebatur:quo li faccum ple-
num fecum ferrent,nihil quod alendocor-
pori eilet commodum libi arbitrabantur
dcefle. Mifcebant vero femenid^infarinam
redadum, maiziotorrefa61;o atquecontri-
to, vt diucius integru m & immune a corru-
ptione feruaretur : cumque expofcebat oc-
caUo, potionem parabanc,cui incerdum fuc-
cum meil igncm expercura , vixmellino-
ftrati cedentcm^ ac paululum filiquaftrifo-
lebanc adiungere. Vbique faca ha^c planta
prouenic, locisprsEcipueculiis , irriguis &
aquofis.

C A P VT LXII.

Ds itcmlotl ifeu pUnta VolMi prop^
aquas prouentente»

PLancam hanc frutice'mve vocant Me-
xicani acuilod ^ quoniam humidis a-
quofifque locis nafci confueuic , repitque
per cerram , auc propinquis arboribus con-
uoluicur. Sunt verd ilUus duae fpecies^ colo-
re tancum, flore ac nomine diftances,& fo-
liorumamplitudine. Priorcnim floresfert
candidos , ac folia paulo minora , vocatur^
queaquilocl. Alterivero florcs pallefcunti
& folia funt raaiora,dicicurquecozcic aqui-
locl a luceo colore florum. Caules vterque
promit rotundos,purpureos,lignofos,fragi-
lcs,tenues,& lenta farftos meduUa; Flores
yzquixochitl candidosaut paUentes,nec
abfimiles odore & forma floribus rofe il-
hus, qu2E a recentioribus fub mofquetJE no-
mine Ericum fertur , cui hic frutex tocus
non omnino diflimilis eft. FoUa func rubi,
fedcircinata, nerueis difcurfibus reda fe-
cundum longicudinem difcurrentibus , &
odorem cucumetis fere pr^ fe fetenciaiFlo-

TVRifi LIB. X V. . 357

res in odoramenta & corollas veniunc, flo-
ridofque manipulos Indis pafllm confuecos
ac familiares, c quibus ignis beneficio aqua
ftillaticia extrahicur,quae valde odora fic ac-
que iucunda. Folia lunc amara,&: certio ferc
ordine ficca &L calentia : quamobrem fum-
pta pugilli menfura ex Vino flatum dilcu-
tiunt, tufaque & admoca,contrataa mem-
bra laxant, & tumores praecer nacuram dif.
cuciunc. Potcft in Hifpaniam, fi adfitcurai
transferri , temperato fiquidem aut pauld
frigidiore caelo exultare foleti

C A P VT LXIIL

De mohditli^feu herba purpured.

HErba eft radicibus innixa furculofis, e
quibus profert caules duos dodrantes
longos, farraentofos,contorcos, & tereces.
Fiores coccineos,longiufculos; folia folani,
inferne fubalbefcencia, qujc guftaca , cucu^
meris indiftinila fapiunc fimilitudine. Fri-
gida aut temperata nacura conftac, glucino- •
laque.Dyfencerias acnimium meftruorum
fluxu cohibec. Si aquajvbi aUquamdiu cri-
tfa maduerit quocies expediac hauriacuri
ffabiem curac, inficicque lanas purpureo
colore. Nafcicur in planis ediciique locis
Hoaxcepefcenfibus. Non eft tamen in hac
planta prjEtermittendum, vtrimqueab ex-
ortu foliorum prodire ramulos quofdam
paruulos , fiue appendices refertos foUolis
alijs cupreflb fimiUbus,minoribus tamen &
tenuioribus. Talesfunt naturseiafciuientis
lufus atque varietates.

CAPVT LXIV.

De^axoquen ietl ,feu picietl
ardeai

FRutex eft tenuiumfibrifque fimiliuth
radicum , e quibus profcrnntur caules^
& in eis folia maliperficx , (ed maiora,
amaroque fapore prasdita iunt , &C odore
iucundo, caUdaque & ficca iuxta fecun-
dum ordinem temperie. lusdecodi folio-
rum dieiiur febres extinguere ; quod qu£
fieti poflit,non video, nifi intenfiore calore
emolUto , & ad inferiorera gtadura dedu-
do fedatis rigoribus , auc aUunde causa
vacuata^

35S lOANNIS lEVSEBII
PETVM LATIFOLIVM.

PETVM ANGVSTIFOLIVM.

NIEREMBERGH
G A P V T L X V.

. jj it;; Ji;). tid ivr

De Petum , feu picietl rveiyetl herhA

HErbaeft yetl radici infifter.s.breui,rer
nm&L fibrarae, ex qua fundic caules
<juinque plureTve dodrantes loi.gos atque
hirfutoSjinconditoSj ftnatos & leues : folia
lata,oblonga5&perfonatZE quadamienus fi-
milia.Florcs hyofciamilimilesjeiiqj dccide-
tibusvafcula hyofciami quoqueaeQiula re-
ferta feraine. Vocabant hanc planran) Hai-
tini tabacuni,(a quibus non ad Indosfulos,
fed ad Hifpanos quoqi iddefluxit nornen)
eo quod fuffumigijs admifceretur , quae ca-
bacosetiam nuncupareconfueucrunt.Sunc
apud noftros, qui herbam facram -jnec dc-
funt, qui nicotiianam quocjue vocent. Non
eft autem vnica huius planta; fpecies: repc-
rias enim, &quauhyetl vocatym candidiOr
re flofculo jcaulerotundicre j ac foliole-
uiore&loDgiore. Ambxfuntacri faporc,
cxliccantis calidacqj ordine quartotcmpc-
riei. E quibus inteUigas licet eomm eiro-
rem,qui atbitrantur fragidasefle plantas,<&
ad hyofciamidifferentias pertinentes-iSIara
tametfi nigtanti hyofciamo forma dUpares
haud fint, viribus tamen plufquam ex dia-
metro pugnrnt. Quod fi Ibporcm inducur,
noneuenitob frigushumotemvej quorura
citra dubium iunt expertes,fedcalore,exci-
Catisnempeleuatilquein caput vaporibus
jqui fomnum inducant. lam facukatcs quo-
tidiano cognitas experimento accipe. Folia
ficcari peimrffa, atque conuoluta , inclufa-
^ue arundiniscauismternodijs, aui papyra-
ceo canali,akera parteincensa,alteraver6
ori nar)bufque admota , atque cxcepto fu-
moobturatisore & naribus,vt ad pedus
vfquevapor infpiratus penetrare poflit , pi-
tuitae expuitionem mire euocant, afthmati
velutiper miraculuauxiliantur, difficilem-
que halitum & indeortam leniunt angu-
ftiam.Neque prasdidis morbis infpiratus il-
levapor quodiximus modo, tantumreme-
dio cft, fed vterinis etiam aftcdibus impcn-
seconfert,ac pra£cipuefufFocationibus,qua:
ob eius afcenlum lolent accidere. Admoco
fiquidem medicamento indicatum fibilo,
curadidocitius reftituitur. Syncopis fuga-
tur i & anguftia , morfqj magna ex parte ia
morbidae muheriscorpus iam admifla at-
quc excepta amouetur : roboratur ca-
put , fomnus induckur , ledatur dolor,
ventriculus refumit vires , curatur graue-
do , laborumque omnium cafuumquc
fenfus hebetatur , ac otium facultatis
animalis (quod poflis ebrietatem quam-
dam vocare ) prorfus illabitur animo.

Quin

HISTORI^ NA

Quin foli.i ipui virentia manibus oleo per-
undis cniollita,&; vejut marcida , concalU-
«5t.iignc56i on ventriciili dor/bque cregione
applicata , ita taraen ne hcpar attingatur,
quodaliasinccnderent atque inflammarct,
co£tionem uiuant , & Hitietati egrcgie nie-
dentur. Eadem tumores lienis di(cutiunc
appofita,dolores a trigoreortos fedancjvul-
nera canccroCa aniiquaque extergunc , car-
neni creant , &C cicatnce obducunt , li (uc-
cum foliorum mediocritcrcontuforumvul-
nen inlbllauens , ac mox arentium pulue-
rcm inlpeigas, demu folia fuperponas,ex
quibus fuccum exprefleris. Sananc eodem
modo capiti infli6lasplagas,dum tamen ne-
quenerui neque oiTa auc lajfaautconuulfa
lint. Dolores dsncium concalfada fedanc,
conuoluca, &Iocodoienci auc dcncibus pi-
tuica excauacis perforacifve admoca. Quin
&foliorum puluisin{piracus,cradufque na-
ribus j verbcra &: cuiufuis generis fupplicia
vecat fentiii.vircs addit,augccanimum,&:ad
la:borescolerandosinfra6lam vim : iUi vero
qui c cortice, quantum capiat pucamcn nu-
cis, fumpferinc,icainebriantur,vc fcraimor-
tuiamcncefque exremplo iaceanc ; veriim
qui eoauxiliofrequemius quam dcccat vti
affucfcunc , rcdduncur decolores, Iinguara
geftancfqualida, ac palpicansguttur, hepa-
tis ardore afficiuntur , in cachexiamque &c
hydropem lapli, mortcm tandcm obeunc.
At qui co pr^iidio vtvitur moderatius,a mul-
tis alijs liberari folcnc incommodis. Nam
pr^eterquam quod morbo Gallico egrcgie
auxiliacur.vencnacis fagiccarum idibus mire
obliftic, ii mox plagainfarciacur pulucre, &:
ica pcrmittatur raanere, doncc &c puluis &c
vencnu in claui cuiufdam formam copulen-
tur,& coeanc.Hoc remedij genus defumptu
cfiab Indis anchropophagisinfularumHai-
tinae propinquarumaccolis,quictim abho-
ftibus venenacis oppeccrcLur plagis j hac hcr-
ba fola iibi cauenccsreddebancurpaffim in-
columes;c6firmacumq[5 eft teftimonio infii-
lam D.Ioannis incolentiu,qui cdm aduer-
fus Indos illos bcUum gcrercnt , multifque
eiufmodiafficcrentur vulncnbus, folo hoc
ancidoto,atque pr<jftantiffimo alexipharma-
co exctemum fatum cftugere,quotics vifce-
ra transfigi non contingebat. Quin articula-
res dolorcs (edari, tu morcfqj co folo auxilio
difcuti, apud Hifpanos ctiam conftat expe-
rientia flatum difcuti , & inueccratos rcbel-
lefquc diffipari dolorcs.Pulicum cciam vica-
tur faftidium , fi iute decodi foliorum vni-
ncrfa domus confpergatur. Sericur vc ladu-
ca,nequc aliccr,cum expedit, transfcrtur &c
colitur,nuilum,raod6 pjngue 5d humedum
fit,folum refpuens.Paraturexeius folijs are-
tadis atque Gontricis decem partium mcn-

TVRiE LIB.XV. 359

fura , &: vnica calcis , medicamerftum adeo
ab Indis oinnibus cxpctitum &c vcnale , vc
illo fcrucant emporia. Vcnditur inuolutum
folijs fpicx maizij , geftacumquc inccr buc-
cas &: maxillas , fuauem fomnum fcnfiiiim-
vc &: mentis cranquillam quiecem inducir,
&: laboruni omnium hebetat fenfum ,rcd-
dicque homines ad qua:uis corporis exerci-i
tia promptosa.cque agilcs , & prarcipue ad
iccr agcndum. Dolorcm ctiam dcnnum ac
vencnculi leuac , praeftatque alia , qux licec
a nobis nominacim dicta non fint, poflunc
ex prxdidis facile comprehehdi : inrcr
quaeillud vulgare noneft,bleum, cuific iiv
frixum,conciium intenuia frufla,infufun>^
colicis mederi,nec non fuccum eius, &c nu*-
cleorum Iiltzapotl vjno permixtum , atque
infulum, quarcanam arcere,acrcliquarura
febrium frigora.

C A P VT LXVI.

De tlalyetl^feujetl humilu

RAdiciinnititur tlalyctl,quam cioapatli
Tonalla: vocant,furculof£B,&: canden-
ti, vnde prodeuntcaules refcrcifolijsfubal-
bidis, oblongis,mollibus, ferratis &: hirfutis.
Fios eft in lummis caulibus chamaemcio
fimilis, fed circa ambitura bellis naodo, cu-
ius eftfpecies, purpurafcens. Acriscft radix^
calefacienfquc &: exficcans ordine tcrtio.
Succuseius bibicus duajrum vnciarum mcn-
fura , cuffi magnopere conferc, &c enixis mi-
rumin raodum opiculacur. Nafcicur Xa-
latlauhci.

G A P VT LXVIL
De tlalyetl altera.

RAdicibus innititur tlalyetl altera,quara
alijquaquauhtzontic,alij tonalxihuitl,
alij micatlacotl &c micaxihuitl vocanc,fibris
fimilibus, vndeprodeuntcaules tenues,ce-
retes,ac virides,&:in eis foliafaligna,minora
ramen ,&c non longe abexorcu veluti prse-
cind:aatquecoroprefla,alijfque valde pau-
cis atque anguftis ab eadcm fere parte,tcrnis
autquaternisprodeuncibus:florcs vero aurei
iuxta poftremos caules^ &: exilia flagella
chryfanthemofimiles, virencibus &: obro-
tundis calycibus inclufi atque contenci.

C A P VT LXVIIL

De quapocyetl^ fsn tdbaco Itgneo*

RAdicibus firraaiur quapocyetl pollica-
riscrafficudinislongis , cxalborubre-
feentibus, ciaflbGortieeveftitis, &c canden-

tis

360 lOANNIS EVSEB

tis racdullx. Folia ferc parua ,1 rqualentia,
hirfuta, obtura& moUia; florcsluteos mo-
dicos. Radixdicitur repcllere inflammacio-
nes ; fngidaenim eft , ficcaque &c adftrin-
gens, etll nonnihilvideatut pra: fe ferre a-
maritudinem, &icalorem. Naicicuj: Yzto-
tolani.

CAPVT LXIX.

De Amaquahiiitly fett arbore papjrL

ARbor eft magna mali medicce folijs
flore, ac frudu candido in corymb.os
compolito, fapore & cdore feie nullo,frigi-
-daquc &c iicca natura.Tepoztlanicis proue-
nit montibus^vbi frequenter interpolatur ex
ea papyrus, feruetqueopificum turba,fcri-
bendotrahendifqi Hneis non multum apta,
ecfinon tranfmittac atramentum ,inuolu-
crisaptior,accelebrandisdeorum faftis, fa-
crifque conficiendis veftibus , ac funerarijs
exornandis,apud hos Occiduos Indos per-
quam accommoda acque vtilifTima. Rami
craffiores fedi ex arboribus, vtduret iobo-
les,macerantur ex aqua^ac per nodem per-
mittunturriuis aut fluminibus madefcere.
Poftera die velliturcorteXjemundatufque a
fuperna cucicula,lapide plano,ied quibufda
ftriaco fulcis,inaEqualiquelude faligna in or-
bem concorca,maniibnj vice comprehenfo,
niulcis idibusconculTusdilataiur. Ceditfe-
quax illa maceries. Mox lecacur in fchedas,
quae alio planiore lapide rurfus verberat^e,
facile incer fe iunguntur,lGeuiganturque,at-
queitademumaptaniurin plagulas , duos
dodranres longasjautfefquidodrantem plus
minus latas,papyru noftratem, quas craffior
acvilior eft,imitantes,fed deniiores &can-
didiores , at longe terfiori noftia: cedentes.
Scio naciones alias alicer acque alicer papy-
rum ex arborum corcicibus parare.Sinas au-
tem omnium cenuiorem,ac teriiorem,qua-
lem nos domi feruamus, velut quondam e
iunco; nunc vero vetus orbis ex linoredado
infarinam. Sed nobis tantum fermo eft de
Mexicana.

CAPVTLXX.

De amacozjicy feu papyro luted.

AMacoztic , quam alij texcalamatl feu
faxorum papyrum, alij tepeamatl vo-
cancjarboreft magna,foHaampla feres, ob-
rotimda , pinguia, purpurafcentia , hedera;
ac cordis tcre figura ; corticem akera parte
pallefcentem ex viridi, & alterafuluum,in
ipfisvcro ftipitibus,qni ficulnei funt,&; leues
in modum lycomori; frudum ficubus par-

1 NIEREMBERGir

uis limilemjpurpurafceccrn, fcmine minuco
ac fuluo releitura. Adha;reclaxis non me-
diocriterfpectando miraculo. Foha funtla-
poris Sz. odoris infignis expertia,frigefacien-
tis natura; atque humedantis.Iusdecodi ra-
dicumlinguam {ebrientium humedac, pe-
doris doloribus confert, pituitam & bilem
nondum excuftblade fuprainfiaq; purgar,
fi vncia: tres totidem aquje hbris ad v(que
medietatis conlumptione incoquantur.Lac
eius medetur vlceribuslabiorum ceterifquc
inueteratis.Prouenit Chietlae montofis ailpc-
rifque locis, cautes (vt diximus, indicatque
nomen) amplexa. Eft &aliaeodem nomi-
ne ac temperam.enco arbos,quam virgaium
cantum redarum l^uiumque vfum aiunt
prieftare.

CAPVT LXXL

De amatzjjuit(,feii vnedone papjraceJ,

FOlia fcrtamazquitl iimonis , (ed magis
acuminata,comaca:eft & vmbrseiatiinot
gratia expctica. Ad genera y tzamatl vidciur
velut & praccedens pertinere; nam licec po-
ma mmora finr,neque Ponticisnucibvs ma-
iora,candidis,velut & illa,diftinguutur pun-
<5tis, &intrafe continent granula ficulneis
forma &C natura fimilia. Materiesetiam lc-
uis eft,ac parum diftans aficulnea.Prouerat
locis calidis,quahs eft ChietL-ijVbi fertur fe-
biientibus lus deco<5ii corcicis radicun:» val-
de prodefle.

C A P V T LXXIL

De yt%amat\fcti papyro nouaculari,

ARbor eft mngnitudinis vaftie,itavoca-
ca,qu6damaquahuiil, ex qua papyrus
paratur,fit fimilis,{ed folijs nouacul^forma.
Haitmiceibam vocant. Du^ ftinteiusfpc-
cies,alterafolijs maU mediciEinfernc diluti,
fuperneexfaturativiroris, frudu orbicuiari,
albis maculis diftindo ac referto granulis
ficuu granis fimilibus, edulique, & iaporcia
noftratium ficuum referente,vndeindigena:
Hilpani arborem ficum Indica.vocant , fru-
dum vero ficum. Arborfingulis quibulque
annisprofertfolia, laigosimbres, du rnviTi-
diaac tenera lunt,eftundentia, ac velut fti!-^
lamia.AIteralatioribus,fcd tamen obcufio-
ribus&: nigrioribus, vnde quidam tlilamati
vocare maluntjfruduque minori. Matcries
elf vcrique lencaac breuis,nccquidqua2liud
iiicellexi quodadvfus medicospoffitfpeda-
rc,pra2terquam quodfolia frigida ficcaquc
facultatepoUent , & opitulantur vlceribws.
Manam ctiam vocata ab Arabibus, fupci
eam,pra2cipuc apud Hoaxtepeccnfes , cogi

fimiL

1 rmSTOKVM' NATVRiE

fimUlimam noftra^ci &: forma & viribiis/cd
pauladuriorem & glutinofiorera, quam-
quam alijs in locis, Nouae Hilpaui^ , quales
lunt Quauhnahuacenfes , opcima, necce-
(lcn^ illi qux ex Qacnpania adfercur , ibleac
cocKiiercere iUpfiti^Lliccsi r , , . j&.
«;(if.1i)ji':»n!j,j!i'> 'io";'. ciNh r^'jc)-ioqir\m'.):f

^ V-C A P VT^ LXXIPI^.

QVam Mexicani QuauhrzapOcl VocaCi
Haitmi anonam nuncupar^ c6nlueuer
runc,{ub quoqpmineapud Hifpatios iiuius
regioiiiS' incoias frequenci u s- circu m fer cu r.j
altj verd rexalczapbd.Arbor elj: magnaamW
plaque ,folijs malimedica: , feclangoitiorr-
busiflbribus cindidis cricufpidibus, fimili-
^ufqj pyris mufteis^gracia & fuauiiate odo-
jisijtrudu defuperpuniflis fuluis^ & virenti-
bbS'»ariato,meloni$! fcire magnitu^ine^ nec
ablhnili illaraatzapotl>cuius mcerna , quae
jiigro femine.paruoq} fcacentr, fereulo vocaf
to. abHrfpani^candido, molUcudTne^calorfe
&: fapore fimilia funt,nontam«ai pari gracia
acquenucrimeto,quod^acuofura eft,neque
admodum probati fiicci; Gertnina eius di-
cuncurobljftere venenis,nuclei vero pomo-
rum curare diarrhoeas , ecfi dici^ik.ir propc
Tzontzonate genus quodda anonse proue-
nire,C:tiiusfemitiis huclei decc^m''du6'deciiii|*'
ve fumpti, leuiter aic fine tt»drleftiar Bileffi ac
pituicaiem purgenr» Nafcitur regioriibus
calidis>qualiseft Haitina infula,&firouincia
Nouae Hifpaniaer Quauhnahuacerifis.

q srt

LXXIV:

. De tachizjz^potl , feu tz^potl
fomniftro.

rn.'

... ■•!„'} :

Rbor fnaghal€ft&t(Jue ihcdftUitd, foi-

'Perumt ^gforie ^iijSI^U^H^fpaniii^
-imo iti Hifpkiiiam Eurbp^ant pUnca ;
-qu^m molte Vobantjiatii diUeft aduedaacl
que traflat^i Arbos proCera^vifu 'pukhra, 5^
ornandis domoruimcbmpluuijs publicifqj
-forisaptiflTunai comaca, in ktOFf^ panderii
*Vndeqtfac|ile t^mos c viridi eolore purpura^
fcentes, vbi folia olitise profete i fed lohgaj
ianguftiota& renuiora,ordine vtiimque di^
fioiira , & dbliqucverfusiramos extremoii
producentia.Floresexiles>albos,raceniacitti
.lijs mahmedicae > raris ac ceirnis ftipid^ dependenteisiqm mox in frudlum virenceni
bus,albis na:Uis diftin£tis,flbribus pallehci^- oxyacanchae fcmini parem,aac!patil6 maio*-
bus U modicis^ fru£lu ver6 cotoriei forma f«rii'abit>6£ cdirt mlturueriti in colGreni fbi:
& magnitudine , vocato a noftris Hifpanis albo tu brefeefiteol > Cui riuckos du rus fob^
albatzapotl^eduli,faporis gtati> fed non ad- eft,extra'45 ci^cuudftierismettibranulaieiU^
modu m falu bris nutri menti,& offis nucldd de iii' colof iS; ' Fblia il^f rU(9f£is teticifeu tti iS^
lethali ac deleceriok Cortex «botis ficctis leiUslaerytriadleritrefipiurit^iae, fed coirii
cft,ac paululum dukis > non firie quadatn - niixtum ffeniE?ul6> vnde fortaffis aliqtf&iii
^riiatitudine» Foliatufa> &appofitanutrii :ientiseatti,ref^^tatfpeciem>nitnalit eflVfui
cum papillisj infantulorum medencur diat». gcneris herbimfjfed fapore eft acri-; fubTdlSlii-
thocis. Ofla vfta,6i: iri farinam redadlajopi^ -cem ariiatitudiiiem. &; adftringentiani pfst
ttulantur vlcetibus pucridis , vitiata'cartr^^ je firehtf, calida^ue & ficca ordineriittfcl
prdrius exesa atqufe abfumpca, purgato vl- nacura. Acinjciaro excerior duiciscft,verUm
eere,carne generaca> ac cidatrice mira qUs* quo dixierius fapore.Nucleus vericrem fupe»-
dam celeritate indu£ta. Pomaingbfta Ibm* riorem corroborat calefacitque,inferioreHi
•nium concihant , a quoinuinefe nomen. adftringit, & (vtquidam aiunt) terebinchi
Nafcicur in calidis frigidifque regionibus. vicem prasftat jfemen verb cardamomi. Vri-

" H h nam

\

^OANI^IS EVSEBII N lEBLEM BERG II

nam elicit , vulnera reccnjcia, & inueteTat^
confolidac^ fanguinis fluxum retinec , c\irat
hroemqrrhoidas , 3\ubes ocplo^u m iidit^ipaty
flaCH5T3l(<utit, &: t^mbtacortQfeoratjCor-
pora nifeislfluxa Schu^^aexliccat i qux
^.^mnla4u0Wius prxtbt£^^^
^lfeus adteoMiSyfeu iticta corpu$ alfii m ptus;
gingiua§.;^i«#dentefq5<:ormrmat'i& vlce-
ribuso^sJn^edaiurJ, Stiliata afeeaatbor;eJa-
jHeryma.caleiaciens &!: adltrmgens, quac pr^-
'''terquam qiJp4 ad pra:di6ta pmnia vtilislitj
in aqii^#j^iitp<9:i,pitui^ mixtof|>iiu-
■^ipjres piirgaX^^^arare folant.ex vuis jftdige-
^Wi^audio) vinum)acetifm:)8^ meijdd ea-
^erff'elicaciai> ;FoUa ad iru^lns vireftt toto
^^^nftcvsalijs fubnafcentit^

alijs rnatLiTefccntibiis.Sijueftr^i^^ eftj
neque vWislenocini)s aiat Gur^'Vc pjgdueniac
:^ppus habec , quamquamin delicijs iamdiu
g:vjiiberi cdcpCTit,culcum^uc& indulgentiam
[1'lffenter admitt Vj:ov^mf^ibk![\0^.f^^ in

VSmniocotzoil

liqmdamharis '

ARbot eft magna j aceris fer^ folijs in
tresc^pitie& duo| qj fiiatis diujfis,altc-
ra pafte albicantibus,altera vero obfourio-
ribus ferratifquCj&frudu herinaceo fimili.
Caiida; ]p;?t^q^g pacura conftat;^,^ odoreiu-
cundojincifp ar boris hui\i5 C0!!:ticie,qui;|^ar-
t\m fuluus,partim virenS;ett.Indicum fluir,
ypcatum Uquiida^mbaru ab indigenisHifpar
pis, a M exic<?i)fibus vero xpGluQCPt 2;otl,iuar
^katepdpri^iftyraci petfim\lejGalenci ordine
tercio exigi.i)iiEiqvie natur^ , quo^ ^dditum
igbacis;, Csiput (8£ ventricMrlum cpnfirmat^
3omnu inducitj capitisdQlprem exfrigidii
C3Wa QrtuleBit^pet fe vero htimpres dilcu-
litifedat dolorea:,ac imp^tiginibus cute digi-
tisconuulsa medetur.- Stillat. ab eadem ar-
bpr?:&Ut fponte fuaj auc in(fis4 , plcum haud
c^dens praedidp hqupri , auc odoris iucunr
ditate, aut luedicis v^ibus» pifcutit vtrum-
que flatum^^Q praster naturam cumpres.dif-
fipati eoilipnem., prpcurativeritticuluip
bprat,vterini§i;^ft"e<:libus GQnfettj & alia hi«
j(j,n^iiiapr?eft.ai; luuanie/ita fcu pet fe feu alijs
i:Sfp4icameBtispe,cmixfus,§ut)^qui elixisepc
ax^m ftipitibiii id p4orani^i>cip(grent genusi
j^d vilius,ac miflUs^d pr.^.d#a pfa?fidia cx>-
petibile. Prpuenit camp^ftiibjLis c^lid^que
locis, 8i, infceiduro eti^m temperatis > velqt
Hoey acpeptlze i QijaiivhciviBanj^is «S^^^iig©-
lepeci. . 1,.. , . Jonoj..^;..f.i'i

v^:) . ■ Aii: •:**i..;i..i.;tiip3fiijj

RAdicei^uridittz^cutli iifphodofe' (BnU
les , candentes Sc^r-ataSjCiqiiibws^a*
tiuncur pprracea fplia,lineis di(currcntibus
fecund]Lipl longituditiejm^cauUs xf^y gt -
niculaci^in eifqj flores e luceo purpuralcen-
tes irinv^^^rma quadito'teiiftfe-(inii&s , fed
longe minores. Radix eft frigida, humid.i*
•que (Siiglwcinbfa ex eaeniTn- ^t'X^'i.v£\(^
mam glutcn paracur,' .&;frQhie cefeaki,^^a5
Jvtuotur ln|iiH^d prarcipuepiidltfresv^pptgi
cmcnta- teiva£iu« adhxipam^nt^reru irepgei
•ientatspiiTfcigines faciledeleahcun Secripiiit'
-iisee in'f*«fbi:parua , &C! itktraca fole bniigaf
turj atqlie ic^'de mum ilMAyiteillud glhttnii
paratur genu^S. Paflet jras^ticrui.Hffgpriii:
fiquideili' quibufqi racis|viu.fl:^ icditisjac^j».
inis.fed >|^pa3C5pii^ calii(diaribii«iAiu m «a edd-
ri dyfcficericis radice'm)apius.femund£e pbJii-
<icre fum^tattf : vierura ccteqisetiam opitut
labitur Triorbis , qui -ex defloxiqnciaatrui
tnia laxit^tei^leiit oririiul Gfiiroit'3TOc|^
•: ..-.! '.:■') :iiii\in:v.\\ booptOaa.Trh::;.'! snpjs; ,

. ; 1 xdAtzsntem^ochm. i Wi (^- - :•

) - .As^i^jttf A^f roatUr 4 erac,i^ipblpngis^?if
.prapQiaci 6<^ui adhuc vireCcentinYial^P
fimilibus,virentibus,ftriatiS:&cQncprciSjex
quibuseduntur fplia iridis i fed Ipng^tg
la t iora; Flpre? ca pitibui^ fe rpentu m; liirj^Ho^
vnde nomen, rubeoquecolore pundis , ta-
men indiftindo ^ Candido ^ pallefcente,
pro m iicu e aiicantes jjSc c aifl lefsitertu esl, v i ren-
tes, breues laeuefquet Galidis proucnir, &:
interdura etiaim temperatis regionibus,iux-
tarupes aut arborum truncisadhasrens, li-
cet iam ad hortos cultaque loca deCf ende-
riti virii^ariaquc exornet, i*^ q^ibvvsj^xcj^i-
tur delicia|u ^c florumgrati^; ieft ea^in^qis
fprmi fpe.41:.ftbilis,liliaci pdpris,&; quatp
qiiifquam poflet yerbis exprimece,auc,peni'-
cillp pcQ digliitaiCeimitaxi, ajPcittcipibufqvtp
Jndprurtj pb.^legantiaBi) l^i^iraculum yaJU
4c expeticvis ,5f£ in rnqgnpfhapitus pre^ki.
glanditijsv&ieuliura npnegec, fed exynieS
radice fecundiflimus fic prouencus.Ex h^^
flpribus,atque alijs prEecedentium quaruai-
jdam heEbarura ;GQngenerum:hiiic,,6^: r.iib*p
maizio., parabancur Principibus Indorura
placenca: > quasedebanc CQncemperaijdo
vencriculi caiori , fiue is accidiflec a iblis
aeftu, fiib cuiusradijsconcraxiflenc raoras,
iiue ab alia quams internl-causa.externave;
.frigida fiqui.dem huraentique conftat tem-
periek,, 1^^^.^. ' "

, HISTORIiE NAI

C A P V T LXXIX.

De chilpatli, feu medicmd chilli.

RAdici infiftic fibrarje, equa prodeiint
caules virentes , &:geniculis uitercepci
fex longi cubitos fepte^mve, &: in eisfolia
ocymi, fcd maiora,circinaca,&: infcrnc fub-
albefcentia. Flores modici,lutei, compofiti
in cory mbos,& in coccineum inclinates co-
lorcm, e quibus demum compinguntur aci-
ni piperi nigro,auc baccis oxyacanthse perfi-
miles. Acris eft,calidaq5 &ficca ordine quar-
to natura.Initio refina fapit,poftea vrentem
oftendit vira.Folia duoruni lcrupuloru pon-
dere in puluerem redada , ac mixta decem
{crupulis atolli, mira velocicace & efficacia
corpus a cundis expurganc huraoribus , 6^
cjuarcanis pr^ecipue medentur.Plurainducc-
renc periculum. Dencium dolorem fedant
admota folia , paUnarum lichenes curanc,
membra rimis dehifcentia^fcabiemqi.Vlce-
ribus putridis ac cancerofis opem ferunc, in-
fufa aliquamdiu tlaolli potioni. Lac verrucas
exedit, & curaores prsecer naturam lumpit.
Quinquefolia fumpta aiunt dyfenterias me-
deri,exterfo fortaftis cruore,aucadftri£lioni
&: doloribus arciculorum. Sunc qui fagiccas
cius fucco inficiac vice toxici,atque ica com-
modius ceruos ferasve confternanc. Proue-
nic in ealidis Pahuatlani , Papalocicpaci, &:
HoeitlaIpi2e,inlocis planis, & montium ac-
cliuibus ,feriturque & colitur inhortis nie-
dicinas gratia.

CAPVT LXXX.

De chilli

CHiIIi,feu piper MexicanUjplantaeftfe-
rens filiquas illas,'quse ab Haitinis agris
&ab anciquis,vc quidam volunc,filiquaftra,
& ab Hifpanis piper Indicuvocancur:quod
licetiaradiu in noftrum orbem tranflacum
iic,ibique S^in hortis & in vafis fidilibus or-
namenti &: vsus gratia feratur, &: habeatur
in delicijs^amen quonia apud Indos mul-
tojphira eorum generareperiuntur,& orexi
e^citandsE,commendandifqj ferculis invfu
quotidiano eft j adeo vt nullam fit reperire
meriram fine chiUi, atque ideo quotidiano
experimento fint illius facultates notiftim^,
gracumerit'non modo eorum difFerentias,
quasin Noua Hilpania proueniunt, dequi-
bus modo agitur, verum fpecieru fere ora-
nium formasdefcribere,vniuerfamque po-
fteritaci faculcatem &: i^aturam tradere.Ge-
nerum omnium folia folaiio fimilia funt,8i
pjene paria, fi quauhchilli excipiasjqux rai-
nora eadem fert: flores candidi,e quibus fi-

^YKA LIB. XVi 363

liqu X oriunrur primo viridcs , mox maiori
expartein rubrum, & dcmum in pafteum
inclinances colorem, refertse paruo femine,
exihjCandicante, contufoin orbcm efior-
mato,acrisguftus,acque vrentisnaturas,qua:
ad femenpr;Ecipue attinet.(^artum calo-
ris gradum attingunr, &: tercium fere ficci-
tatis, etfi rccentesexcrementitio quoda hu-
more abundcnt , qui totus psene vetuftate
euanefcat:vnde fic, vt fepe excitato flatu Ve-
nerem ftimulent,ac imerim aluum non finc
quodam, tenefmo ac fenfu dolohs,his prjc-
cipue qui huiufmodi condimcto anteanon
nflli euerant,lenicercmollianc, quamquam
eiusrei acumen poflimus non imraerico ia
causa efle affirmare. Vrinara &: menfes euo-
cantjcorroborarvencriculum ob frigus im-
becillum , coftionemeadem occafione la-.
befadatam iuuant, appecenciam ,concera-
peraco exeis cura vocatistomame intindu,
niire excitant,& pituitofos humores vnde-
cumque, fed potiflimuai cOxas arciculis ad-
hicrefcentes, difcutiunt &: purgant. Quin
aiunt hcdicorum peropportunum efle re-
medium.Nutrimentumitem calens ac ficr
cum multumq[j praeftare,ventrem lumbof-
que aculeis chiUi madetibus perpi3gere,fed
renes excalfacere, & inflaramato fanguine
. atq;iocinore,adnephriticos,phrene;ticos 62
pleuriticosaffe(3:us,ad pgrineu monias,aIio(c[;
tumoresinternos,punda,&: fimilia fympto-
mata,feu nutrirnenti , vt fjepiflime Indi (b-
lent.feu condimenti vice immodiceaut fre-
quentiiis vr3ntur,perducere.

Priorergo fpecies (vtlingulieiam mcbra»
tim enarrentur) Mexicanis quauhchilli,hoc
eft chiUi arboris , Haitinis vero , apud quos
ininor orbiculatior,S£ a minori planta edita
profertur, chilli montanum dicitur. Mini-
mumeft id omnium,&: oleaftri baccas for-
ma &; m^gnitudine repraefentans : cumquc
oinniafere generaquatti ordinis calorem
attingant, hoc ceteris omnibus fentias vren-
tius, atquc ideo in condimenca, non in nu-
trimentavcnire , folumque intin6libus &
falfaraentis piperis loco mifceri,&: toco prd-
uenire anno. ' ' ■

Secundum genus chiitecpindi£i:um,acu-
licibus quos paruitate & colore videtur
imitari, ab alijs Vocatur totouiitlatl , quod
eft paflerinum ftercus, ob paruicacem & eo-
lorem,ab Haitinis vero huarahuao,quod li-
cet aliquando videatur prxdido vrentius,ci •
tiustamencaloremamittit. Ac tresvideas
huius generis difFerentias",natali folum loco,
& tepore quo leguntur,diftin£tas.Prior vul-
garis cft^alteffa priori fimilis ,fed foli ratione
m atrum inclinanscolorem ,atqueideo di-
d:a tUlchiUi, quodeftchilli nigrum : terd.i
demura minor omnibus,&:poft prasceden-

H h 2, tem

364 lOANNIS EVSEBI

tem fruclum media ; omnes enim huius
planiae fpecies triferx apud Indos funt.
Primus frudus maior eft,poftremus mi-
nimus , &c natu medius mediocris quo-
que eft magjtiitudinis. Seritiir Septembri
menfe,&: aDecembriad Calendas vfque
Aprilis coUigitur.

Tertium a Sole tonalchilli didu m ( irri-
guis enimlociSjCefTantibusiam imbribuSjid
eft Augufto &:Septembrimenfe, folecferi,
&producere fru^um a Nouembri vfque
ad Martium ) &;abHaitinischilli album:
viride eft prim6,moxpallens autex pallido
rufefcens, & demum rubrum ,vtcetera
circiter genera, imitatur colorem.

Quartum didumchilcotztli a eolore quo
tingit croceo. Ex eo parantur condimenta.
Sex (epte'mve digitoslongum eft,mediocri-
ter tenue, interdumex albo rubrefcens, in-
terdum vero inclinansin pafTeum. Seritur
Decembri , &c Augufto in finem vfque to-
tius anni fit vindemia.

Quintum genus, tzinquauhyo, quoniam
montanum eft, vocatum ; ab Haitmis vero
corallum,ob fimihtudincmformas &colo-
ris,gracile eft,&: quinque digitos longum.
Sentur Martio , & totiusanni difcurfu pro-
ueniens legitur.

Sextumtexochillijfeu maffeum vocatum
a mollicudine, longum eft,amplu, particeps
dulcedinis,rubri coloris,atque aded miti a-
crimonia,vccu taollileu placentis ex Indico
frumento paratis raandi confuefcat, mul-
tiqs 6c optimi exiftimetur ab Indis effe nu-
trunenti. Idem genuscum fumo expofi-
tum ficcatur,vcinannuos vfusrecondicom-
modepolfit , alioqui corruptioni valde ob-
hoxium, ob nimium humorem excremen-
titium quo redundat,dicitur pocchilli,toto-
que anno feritur &: fert frudum.

Eft & aliud milohilli didum,haud minus
prsecedentijfed inacutum tenuemqj fenfim
definens mucronem, tandernquOqi rubre-
fcens , nec obaliud ita appellatum , quam
guod quotemporetlaolli, &c feritur & me-
titut. Quid memorem alias fpecies Haitinis
peculiares, mter quas ea occurrit , Hifpanis
ctiam r»ota,qu^fructum fert halicacabi fru-
duicerafifquedulcibus noftratibus forma,
cplore & imagine perfimilerb,arbufto mo-
dico innafcentem.AHas prxterea duas,qua-
rum alteram roftrum ftrobili hodie vocant
indigenjE , alteram vero pafTeris , vtramque
ob fimilitudinem item maboyam bonia-
tam, corniculatam, cacicara hortenfem, &
ceteras, quarum hiftoria , quoniam maioris
eft operae quam yfus, non eftopuscuriofis.
Tam cahdis quam frigidis temperatifve re-
gidhibus genera omnia proueniunt, fed fe-
ciindius temperatis aut caiidis.

I NIEREMBERGII

CAPVt LXXXl.

De amamaztU ex^urgante , feu rhalar-
■ baro vocato Monachorum.

Adix huius plantse adeo fapore,col6rc,
& odore,fubftantia & viribus radicem
veri rhabarbari reprxlentat imitaturq}, vc
nifi folijs ab illo diftarec, qua: definUnt ia
acumen ( nam illa ex angufta ongine in la-
tius finire cernunturj verum rhabafbarum
Alexandrinum a nullo,qui vtraqueplantam
non expendifiet,non iudicaretur; quamob-
reni "hortenfem hippolapathu congenereni
effeVero rhabarbarocenfemus , pofleq} in
eius penuriafubftitui , ac pares pxne vices
prasftare; bilem enim benigne & cum qua-
dam roboratione, qua;acrafliorib'us& ad-
ftringentibus accidit partibus,pr:rcipue va-
cuat felici fuccefiti,quemadmodumfFran-
ci/cus Hernandus inquic ) nosfumus apud
Hifpanos periclitati ante hos triginta plu5
minus annos,& Mexici,vbi magnus eft eius
prouentus. Diligentia Bernardini Caftilli
(cuius optimis manibus hic honos debetur)
viri,du m iuuenis eflet,in oppugnandis hbfti-
bus dexterrimi atque animofi,a pritiio verd
fenio ad vfque obitum,5(: poftremos lialitus,
in feminandis atque excolendis quibulquc
raris & peregrinis plantis diligentifllmi , ia
Europam tranftulit. Quonia vero partibus
conftat fubtilioribus,qu:E funtexpurgantes,
alijs vero craflis atqiic adftringentibus,con-
fueuere ijdem fuccoexpreflo velutiexpfur-
gante pharmaco drachm^vniuscum dimi-
dia ponderevtijf^cibusautem eadem men-
fura, velut aluum adftringenti medicina.
Qudd fi cum totalitate fua exhibere arrife-
rit duarum drachmarum portionem, ab his
qui non difficile foluentur, bilis aiuntquod
facis fitexpurgari; cuius rei nos certiflirna
fecimus experimenta. Mifcetui: ihterdum
vnica drachma fucci vncijs duabus eledarij
ex tenerrimis caflia: nigrx fiftuhs confe^li,
atque ita bilem primo &: maxime, fecunda-
rio vero piiuitam expurgat.Quibufiiis Idcis
pirouenit ex cultura , fed maximecalidiofi-
bus,qualiseft Quauhnahuacenfisjhumedo
& fertili folo poft quaterhos a fatii annos.
Radix eft medicin^ vtilis.Colligeda vero in-
eunte vere,mundada,fecahda in frufta(qu3e
biletos vocant) qua itiagnitudine illa rhabar-
bari vulgarisadnos confiieueruiK dcferri,
ab ortu fuper afleres coll6cahda,ac fa?pe
rarpius quotidie (nefuccus, icfuo abundant,
effluat ) euertenda: quatridup" 'franfado,
filo traijcientur fi.rmiore , ac fuTpehdeiltur
ad vrnbram locis apertis , fed quos radij
Solis non attingant; namque ifa duorum
menfium interuallo ficcari abunde folenr,
. demum-

HISTORIi£ NAT

dcnuiraqiic iccolidi &:rcruari. H<Ecmihi
dc ihabarbaro Monacliorum vocaco dida
luiicOj non quod ne(ciam , apudHifpanos
quoque haac plantam aliquoc oppidis, non
' admodum a Mantua Carpecana dillanti-
bus, aUquando fuilTeexcultam , fed quo-
niarain hac Noua HiCpania apud Quauli-
iiahuaccnfcs in horto piaedidi viri vbcrri-
museft eius prouentus , vbi pacrijs plantis
maxinie opusefti quod medicamenta exte-
ra in hunc orbem per tot nlaria tranllata,
emarcida viciataquetandeni veniant: 6£ vc
Hifpani meminerint, apud eos, ficuraad-
iit,quantahbeatcopiaprouenturUm , liac
iii optimi rhabarbari pcnuria, permittenti-
bus confcijfque Medicis , fuffici pro eo Cx-
penunierQ non incommode poirc. Cete-
rum fabulx, quas quidam inculcanr,vt pe,r-
fuadcant rhabarbarum hoc Monachorum
vocatura elTe Alexandiinum,dicentes,Tur-
cas, cum iHis per Henricum Galli£e Regem
Maflilia: portu 5c vrbe potiri licui£fet,Gal-
licis quibufdam Monachis femen imper-
ticos veri rhabarbari , vnde noraen deflu-
xit, atque inde deuedum ad Hifpanias,&:
has Indias;nugasfunt,'quibHS ficomnino de-
neganda fldes. , - .

C A P VT LXXXIl

De ancoas yfeu ztngihcre m^ijculo. ^

FOhjs c6ftat afperioribus ikcraflioribus
vulgari zingibere,eadem tamen forma,
radice quoque maioteatque crafliore,& fa-
porc acriore cum quadaiTi amaritudine.
Vtuntur eoindigen^e aduerfus ventricuU &:
alui affe£liones ortas e frigore, contufo, &f
oieonucis Indicic confperfo ,atqueita ap-
plicato, nec non aduerfusplagasvenenatas
linamentointindoeodem oleo , atque ica
demum adado, adduht vim medicamenci
maiorem participare marem quam femi-
nam. Qulo etiam vina, quaedamab Indis
PhiUppicaruminlularum parari folenc, quas
nonericincommodum raodoreferre. Ex-
cipiunt fiquidem fucci zingiberis femina:
p^rces quatuor , mafculi partem ynam,
duas veroarundinum facchari, & nonnihil
radicis tanglat, de qua fuo.ioco,ocymique,
aut aharurvi odoriferarum herbarum,{i quac
force fuppetant, piperis vulgaris grana quin-
quaginca, caflisc partes duas , rizichsEnicem
vnum , ex ijfque oranibus eftotmant maf-
fam j quam coactam in placenias, ficcanc
fld vmbram quaterniim quiniimve dierum
fpatio, mox SoU totidem lucibus exponunc.
Pofl:ea vero recondunt in locum fumo-
fum,ad vfus, quoties expediatjaccomodan-
das. Quo enun antiquioresjaptiores exifti-

VR^ LIBi XVi

365

mantur. Quotemporft accipiunt medim'
num vnum rizi miliive , duc per horura ca-
ntatem fcminis vocatae, borpnae ,eoquunt-
que ex aqu:E portione fufticienti ^ d'one<f
omnis humor exhauriatur, abeatquc in va*-
porem: mox aeii exponunt, & permittunt
refrigefcere , mifeentquc placentje ynius
partes tres ^ quam vocant indigenje tapai,
IxuigataSi reconduntque in cadum haud
omnino plenum , iedinanem quatuor plus
miniis vnciarum interuallo, ibique ore p^a-
tulo manere permitcunt , donee vigorem
concipiat. Mox folijs tegunt platanorum
& camotli j atque ita triduo finunc mane^
re : quotempore partem inanem cinereo
implenc luto , ac defuper eifdem conte-
gunc foUjs, atque ita feruant vfque in fef^
■quiannum , etfi vel odo tranfadtis diebus
fiat vtile, poifitque non iniucuhd^ potari.
-In quo exhauriendo hic eft modus. Ejiter-
guntimpofitoscineres , &: conftipanc her-
ba prazdensa cadorum oraj implentquecar
uitatem aqua, atquc ita demum liphoni-
bus fugentes potant liberaliter* Infunditnr
aucem tantum aquar, quancum vini exhauf
ftum eft, donecvires fiant imbecillioreSi
Conueniunt ad dolium vnum exficcan-
dum faspe numerocentura Indi, cundique
folent inde ebrij difcedere : quod mirum
eft, ciira magnaex parte fexiesdoUumco-
ronetur aqua, quod eadem die, qua deteg*
tur , prorfus abfumiturjneque durat diutiui.
Optimu m dicitur efle id pptiQriis genus,6^
falubre jCeteraque vinorUm horum infukv-
norum genera, excepto noftrate,fuperare^

C AP VT LXXXIIL: . .
S De abacd»

PLatani gerius eft abaca , fimiiis ceteriSi
anguftioribus tamenfoUjs,frud:u m^tp-
gulari, decem vncias longo, cadido eallojae
nucleis multis & nigris , cicere pauld mino-
ribus raollioribufque , &:orbicularibus , ex
quo platam genere lintea conficiuntur. Nai-
fcitur in infulis PhiUppicis. Aliud genus
quoque prouenic fuluo maculatum colorc,
fruduque paruo &tenUi , in. tres diuifum
difterentias prascipuas, tologdatOj goyot Si
bolongon vocatas j prazter alias nonnullas,
quasetfi nominibus minime defticutaSjnb-
mina.tim pigec recenfere ; fru<Su odoro, &
orishalicum in mulcashoras commendan-
te , faporis grati, ac noftris apianis malis, fi
exquifite maturuerint , minime cedente,
coloreque extraviridi, ac diuersa raagni-
tudine,temperatanatura aut paululum fri-
genti j fed aliquanto hu midiore. Flatum 6C
Hh 3 picui-

a€6 lOANNIS EVSEBI

picuitam generat, ventrem emollit,6£ oris
commendac halicum , quin poft eftiro
mos eft indigenis,ab omni potionis genere,
ficol> immodicum huraorem putrefcant,
abftinere.

C A P V T L XXXIV.
De Amudto.

HErba eft paluftri apio magnitudine,
folijs & fcmine fimilis , fed differens
guftu, qui licec initio elaeofelini fic , deinde
cuminipotiusvideatur , mitis tamen eft ac
sninimehorridus. Radix femenqueobftru-
^liones fplcnis aperiunt, difcutiuntque v bili-
betinfrados humores. Quinidem femen
tufum, & ex vino fumptum, dolorem ven-
tricuhaluiquc a frigore ortum placat. lus
decofti fuccurritiliacis nephriticifque. Ca-
lore temperatoconftac , roboratventricu-
lum,cumini loco ferculis additur, ncc iniu-
cunde eo condiuntur. Prouenit Philippicis
infulis longiiis a mari tcroperatislocis , ne-
que admodum humentibus.

C AP VT LXXXV.
De ketre.

BEtre,quam Arabesquidam tcmbulvo-
cat,volubilis planta eft,mali medicae fo-
lijs,fed oblongionbuS3& iuxta extrema ar-
dioribus interuenijs , fecundum longitudi-
nem difcurrentibus &: fuluefcentibus, ciim
inaturuere,fru£iu contorto , ac lacertorum
caudacperfimili,eduU & iucundo. Amarus
cft fapore: quamobrem Indiarecamadmi-
fcent, & nonnihil calcis-, alij licium aut ca-
phuram vocatam anatali folo deburneo}
nonnulU Ugnumaloes,& mofchum,amba-
jutnve : {iquidem adie£tis his fuauem cffe
aiunt,&commanfum, haUtu oris magno^
pere commendare. CaUda liccaque ordinc
tertio conftatteroperie, gingiuas&ventri-
Guliira roborat,ac dentes Bauificat. Fallun-
turqui folium Indum efle putat: cuius pro-
pterea hiftoriam fubnedtam , quamquam
alias minime opportunam huic loco.Nalci-
turin locislndiae Orientalis maritimis,feri-
turvitium modo,iuxt^affixis,perqu9 repat,
pedamentis, acprsecipue arecie ac piperis
planrse.Eft apud me planta,quam prouenire
audio locis lacuftribus FamaicEE , folia' fun-
dcns odora,lor)ga &L acuminata, pauloque
- illismali medicae anguftiora , &c interiienij s
iuxta difcurremibus inlignia.

I NIEREMBERGli

C A P V T LXXXVt.

De folio Indo , quod maUbathrurft
quocjue a;ocant.

PRocera arbor eftmaUbathrum, qu^m
Indi tamalapatram vocant, necbetraS
per omniadiflimiUs: maU enim medicjcor*
natur folijs , ac circa cxtremaquoque ati-
guftioribus aut compreflioribus, vircntibus
ac ternis, fecundum longitudinemincerue-
nijs procurrentibus odoratis,&garyophyllos
quodammodo redolcntibus. Vrinam ciet,
oris halitum commcndat,veftesacineis tue-
tutjflatum difcutit, frigu^ pellic, interna
membra roborat, & nardoiimiles vires for-
titur, quamquam mitiores, iucundiores, ac
minimeferientes caput. Prouenitin multis
Indise locis, fed maxime in Cambaya pro-'
cul ab aquis. Nafcitur arbor apud Nouam
Hifpaniam, pipervocatudetauafco ferens,
necno alia olens garyophyllos,de quibusfuis
cgimus locis, cuius folia adeo odora funt ,
vtnon immerito pro malabathro aut ha-
beatur, aut fubftitui queat.

C A P VT LXXXVIL
De huyo huyo.

ITa vocant in Philippicis infulis fpcciem
quamdam piperislongi , apud Nouam
Hifpaniam quoque prouenientis,folijsob-
longis,fubalbidis, definentibus inacumen,
&" acribusguftu, fruduque piperis longi, a-
criore camen &odoratiore. Vfus prsecipuus
eft foliorum; inuoluunt fiquidem vnius fo-
lij portioni dimidiie quintam vnius glandis
bahei adhuc tenera: (de qua incer fpecies nu-
cum Indicarum^calce confperfam,geftant^
ore,& fic feruntcorpus nutriri,cerebrum&
ventriculu roborari,iuuari codione,firmari
dentes, fedari eorum dolorem , pituitamc^
illos crodcre folicam arccri , caruem ex-
hauftam iuxta eorum radices inftaurari, fa-
ciem ac labia contrahere rofeum ruborem,
ingratum orishalitum fugari, &commen-
dari iucundum. Nafcitur inhumidis locis
Philippicarum infularu, feu mediterraneis,
feu maritimis , & apud nouos quoque Hi-
fpanos, quibus is vfus incognitus eft.

C A P V T LXXXVIIL

De piperis longi plantd, alijfque eius
gmeribm.

Plperis longi planta , quam Philippica"'
rum inlblaruni coloni buyo buyo & (a-
biam, Mcjiicenfes vcid , apudquos etinni'

nafci

rilSTORI^ NA'

iiatcitur,tlatlamcuayc ececapatli appellant,
frutex clt caules volubiles proferens & far-
nientofos,& ineis folia piperis nigri,ac fru-
€luin piper longum vocatum. Folia func
guftuodorata,acri fapore,calidaque &:fic-
ca ordine tertio tempcriej partiumque fub-
tiliura fru6l:us , nullibi planta: Cmx appen-
dens. Eam affequitur perfe<Slionem , qux
neceffaria eft vc commode recondatur,
ideoqueiam maturus , & in fuluum colo-
rcminclinanSjCoUigicurjexparifufqueexpo-
nitur Solijatque ita in vfus feruatur. Virens
editur,nequeingratum pr^bet alimentum,
aut nimis acre: reconditus vero fenula com-
jnendat , dum tamen ignem non experia-
tiir; ftatim enim poft decodioncm vim at-
qiiefaporem amittit.Cortex ftipitum reda-
fftus in farinam , aointra corpus fumptus,
atram bilem apte expurgac , &c venenacas
plagas , priEclari alexicerij vices prxbens,
medetur ; refolutis neruisautconuulfis au-
xiliatur, flatusdifcutit , & alios huiufmodi
morbos ortos a frigore , crafsifve & lentis
humoribus,profligat. Tres apud Nouam
Hifpaniam huius plantje difl:'erentia; funt:
quinque tamen aut plures feruntur apud
Phiiippicas infulas. Nam praeter buyo, dc
quo didum eft , &: eam de qua in prasfenti
lumuslocuti, aliastres numerant, quarum
poftremam buyafamo , feu fimise didam,
buyo quam fimillimam frudu cffe ferunt,
diftare vero odore graui, perforatis folij.s , &
laniofis,acrique &adftringenti fapore: ahas
Ver6 duas a buyo prsedido affirmanc differ.
re foliorum paruitate & afperitatc , ac prae-
cipue minorem: maiorenim maiora proferc
foIia,cetera fimilisguftus pipcris nigri , ac
priEcipue radicis. Frudus autem piperis lon-
gi, tenuior tamen & acrior, minor verd mi-
noribusconftat folijs, & ipfa arborminor
cft.FoIia fapore &c odore carent.Radix nigra
eft, cortex mellinicoloris, laeuis , fungoius,
acris& raborans. Radices hotum binum
generum propinantur aduerfus Venenatas
potiones, velucalexipharmaca , drachmas
vnius menfura in leuorem redaarE , & ct
aqua nucis Indica: refGlut£e,aut vino palma-
rum recenti. Subueniunt eadem ventriculi
frigidis affeilionibus ex iure decodi cha-
injEmeli , ortifque ex craffis humoribus ,
quos percoquunc , roboraco eciam vencri-
culo. Subueniuntijs quicoire nequeunt ob
veneficia additispraecipue alijs pertinenti-
bus ad"&imidem vfum.Nafcunturomneshq
fpeciesin locis humidis , vmbrofis aquofil-
que, quibusdiximusregionibus.

:VKJE LIB. XV. a6#

CAPVT LXXXIX.
De arbore ferente henm.

ARboreftmagnajComata, &vifupul-
chra,pr3cdura firma6[j macerie,mali
jHedicae folijs , minoribuscamen & angu-
ftioribus, infernc fubalbidis. Fundit incifa
kcrymamvocatam beniui , cuius triafunt
gl^nera.Primum amygdaloidesialbis macu-
lis interftin£tum,expetitumque magnopeffi
mercatoribus: alterumnigriusviliufi^i prae-
cedenci: tertium vero nigrum quoque, ied 4
nouellis arboribusnatum, reliquis& maio-
ris pretij , &; odoris iucundioris.Omnia func
odora,cahdaque & ficca , nec non &: difcu-
tiente nacura. Inferuiunt odoramentis, ad*
hibenturque in emplaftra. Nafcitur in fil*
uis Malaca:.

CAPVT XC.

' Dc camotlhfeu batata.

QVara herbam Haitini bacaca vocant,
nuncuparefolenc Mexicenfes a radicis
forma,qu5 prascipua eft eius vtiliorque pars,
camotli,cuius genera etfi iamdiu noftrisce-
perint effe famiUaria,nutrimentij,modum-
que fcrendi &:colendi non praztermittatn
noc in loco.Sunt ergo variae eius differentij, -
radiciscantiimcolorc diftantes ( nam ftipi*
tesomnium volubiles funt , angulofa& ro-
tunda folia, flores vero calyculorum figura
ex albo purpurafcentes) hacc fiquidem ex-
trinfecus iara rubet, internk verd parte ean-
dcfcit, diciturque acamotl.Intcrdum mem-
brana veftiens purpurafcit,interna vcto can-
defcunt, vocaturqueyhoicamotl. Cura ex^
terna niuea lunt , penitioribus rubrefcenti-
bus ex pallido, dicitur xochicamotl. Quan-
doque interna extcrnaquc rubrefcunt, auc
oraninofunc alba, , vocacurque campalca-
motl, auc poxcauhcamocl , nominibus a
colorum variecace mulcis retro fa^culis ira-
pofitis. Radice omne genus conftat oblon-
ga, interdum vafta pro ficus natura,ea coci'.
dem quot dixi varjantecoloribus: qux cru-
da,affa elixave,aut varijs ex ea ferculis par.!-
tis e fui apta eft,faporemque indiftinda fere
fimilitudine caftanearum referc , neque
diftimiie prjEbecaUmentu,nempe bonum,
craff^ tamen, ac flatui fufcitando oppor-
turium ( volubili,vtdiximus ) cauleterete
pcr terram fparfo , renuique , ex quo folia
prodeunc per interuallafolijs anoftrisvoca-
tx melangenxaut mali infani fimilia, ac
putpurafcentia , & flores purpurei pauci

H h 4 &

368

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERCII

&: oblongi.Seritur ramulis defofla terra re- volubiles j folia peltas Amazonica: j hedc*
centibus Augufto menfe , velliturrjj radix rasve forma, fedangulis quibufdam infl^
advfus toto autumno , hieme atque Vere. gnia.Floresmahjaceos,purpureos,calyculo.
Clementic^locultaprouenitj&pauloquo- tum figura cymbalorumve. Radices duc-
que frigidiore aut calidiorejfed luxuriofiiis rum vnciarum menfura fumpraeacubitum

eunte , aluum mira lenitate & fecuritatc
expurgant , trada etiam e venis bili ac reli-
quis humoribus. Quid? quod dulci faporc
&:grato donftet, nec macianis aucpyris no-

culto folo atque humedo.

CAPVT XCI.

De quauhchamotl feu yuca»

F

Rutex eft dece dodrantes longus,ac tres
quatuorve digitos cra{fus , praecinftus

ftratibuscedente. Clamitet modoimproba
& femper querula mortalitas,millc paflim
pharmacis excarnificari , in tanta medica-
mentorum blandiflimorum fecunditate Sc

quibuldam hemicyclis nodorum inftar per benignitatenaturaj» Nafciturinregionibus

interualfej ex alterutra parte iingulis cortice calidis temperatifque fponte fua , atque et-

fuluo, & reliqua materia candenti. Medulla iam culta,pertinacK^uadam viuacitate,qua-.

lenta , ac radicibus afphodeli leu camotli, les funt Pahiiadamenfes &: Mexicen(es ,

vndeaccepitnomen^ledcralTis, dodrantem po^Tetque in nonnuUa Hifpaniac transfer-

longis, intrinfecus albis,teneris, denis duo- ri loca.

denifve, cortice nigro veftitis, quales for-
caftenon funt alij cuipiam plantic. Extrema
cauliscoccinea funt,pedicuhque U mterue-
nia. Folia vero e vindi vergunt in purpu-
reii, fed circa extrema tantum caulis vnius
dodrantis interuailo feptena per fingulos
pediculos. Radices huius plantae cduntur
afraj,& f unt batatis fapore perlimiies Alte-

C A P V T xc i y.

De charapUjfeu arbore crepitante*

BR^filij feu cofini fpeeies eft cllarapu,
arbor Perlici magnitudine , folijs lauri
S>c floribus valdeexilibus , fummis ramulis

rum genus venenatum eft,{ed pricdido for- appendentibus,vnde prodeunt acini globu-
raa limile,ni prius exprimatur fuccus; tunc lis precarijs parandisaptillimi: nigri coloris,
enimex eo panem falubremac gratu con- grati afpedus^,^ fpondylorumleunucum
ficiunt, cacabi&xauhxauh in Haitina in- ponticarum magnitudine &: figura. Fron-
fula, vbieiuseft prjEcipuusvfus, vocatum^ des'-4crem quemdam faporem prasferunt,
De panequiex hac plantaconficiiur, alibi haud finequadam adftridione &: amaritu-

dine. IndigcniE nihilquod ad medicinam
fpedet , narrantde hac arbore. Na^citur in
calidis regionibus prouinciae Mechacanen-
fis, vbi aiunt puluere eius in flu men infper-
fo, pifces torpefcere ^ ita vt capi facilc pof-
fint , &L frudum vicem fraegmatis lauandis
veftibus prjebcre.

IV..

C A P V T XCV.
De tecopalquahuitL

TEcopalquahuitl arbor cft mediccris
magnitudinis , foliavnedonis ferens.

C A P V T XCII.

. De chihic camoticyfeu amard hatata,

RAdices fundit chichic camotic batatis
paruis fimiles,coloris exalbo purpura-
fcentiSjCallique mollis, &: ex eis teretescau-
les &c fuluos , ter circiter longos fpithamas,
ac foliapeltac aut hedera; figura. Radix eft
frigida: 6L humentis naturx, faporis & odo-
ri^fere nullius, &paulifper glurinofse.Dyf-
enterias fiftittufa radix,epotaque ex aqua,

aut adftringenti quopiam alio liquore. Pro- fru^lum glandibus fimilem, quemdam vel-
uenit vero in calidis Cocolani collibus. ut ftrobylum continentem, opertum lubri-

ca & reiinosa quadam faliua , aique inclu-
dentem intra fe nucleum candidum ad
multa vtilem. Fuit ab hac aibore gummi il-
lud thuriantiquorum odore,(apoie,ac viri^
bus adeo fimile, vt ilU reputem elTe conge-
ner. Nam & in Philippicis infulis naici co-

QVam cac.imotic tlanoquiloni quidam piose audio , quo fadum eft , vt ab Hifpa-
vocant, alij caxtlatlapan, alij vcro a- nis huius orbis thus ore pleno vocetur,
pitzalpatlifolencnuncupare. Radicemhaec quamuis a quibufdam anime Indicum
fundit obrotundam , candentem &: tene- dicatur. Calida funttertio fere ordinefic-
ram,vnde eduntur cxiles caules, tereies&: caque , &: paululum adftringenti natura,
: omnes

CAPVT XCIII.

De cacamotic tlanoquiloni^ jeu hatata
purgatmd.

HISTORI.£ NA

omnes propemodum hiiiLis .irboris parces,
odonfque gratiflimi. Ventriculum,cor,ce-
rcbrum, vterumque fufficu corroborant:
fluxionescoercenc, pituicam abfumunc, ri-
gores febrium arcenc,& fouent membra
perfrigerata , vuluamque procidcntem in
iiium locum rertituunt atque reponunr,de-
eiduamque confirmant , ac velut affigunc.
Prouenit in calidis Papaloticpacenlibus,
pofletque ad feruidiores Hifpanise regiones
transferri.

CAPVT XCVI.

De hoitz^loxitUnethmd ^ feti (trhore
refnd mcmcinte,

ARbor efl: mediocris,liquida baris plan-
t^E par,ftipites edens laeues,re(3:os,extia
exQturaco virore tinftos,imraver6 canden-
tes,folia ferraca acuminata,oblonga,&; ocy-
minisquadatenus fimilia: flores paruose ca^
dido uiluteu colorem vero;eces.Gufl:u arbos
h^Ecatque etia odore quauis fuiparte mire
refert anethu,eiufqj efFecius prieftat,ver lim
cfficaciores,nec fine quadam adftringentia,
calida enimliccaqjprope ordinem tertium
videtur natura. Folia tufa illitaque ; frigora
febrium arcerit, ius decoclorum corticum
vrinam Zz. fudorem euocat jobftrufta aperit,
&: quarcanam curat,trahit menfes,corrobo-
'rat , tumores praeter naturam difcutit,^me-
detur facietati, firmat ventriculum,ac vapor
decodi fcorpionum idibus medetur ; &
gummi odoratum fundit. Nafcicur in cali-
dis regionibus Quauhnahuacenflbus , 6i
vbicumque ligni truftum infodiatur , ag-it
ftatim radices. Diuerfaaucem arboseftab
ea,qu£e faeniculum refipit , nafciturq} apud
floridam regionem , etiam apud Hitpanos
fubnomine faxifrag£E circumferturi

CAPVT XGVIL

De hoitziloxitl 3 [eu de arbore
balfamt InBici. ,

QVam pkntam Panucini cheide yo-
cant,noftri vero balfami arboremiMe-
xicenfes hoitziloxitl, feu affluentem refina,
nuncupare confueuerunt, quod liquorem
efFundat Syriaco balfamo fimillimum , ne-
que odore aut viribus inferiorem. Arbpr eft
niali Medicaz magnitudine, f^lijs amygdali
maioribus, obrotundioribus,6i magis acu-
■minatis, floribus inexcremisraraorum fla-
gellis luteis , inicio loculorum oblongorum
-forma , fed procedenre tempore quorum-
damvelut fohorum ceteris longiorum &:
latiorum , inquorum extremitatiscauitate

TYKM LIB.XV. 369

femina inclufi contincncur candentia, &
in quemdam palloiem inclinancia, oblon-
ga , & paulifper contorta, fcminibus mali-
medicx limilia, aut veriiis his quos Haitini
vocant manies , ac (accharo veluc ftrobylos
noftri incruftare folent. Incifoeigoquouis
anni tempore huius arboris cortice aut fti-
pice, fed pra?cipue exadis iam atque defi-
nentibus imbribusjliquor ille nobilis toto
orbe celeber, necdum fatislaudatus, ftillar^
quem balfamum appellanc, e fuluoinnii:
grum inelinanscolorem , fbpore acri , &:
paulifper amaro jodorevehemgnti , fed ta-
men gratiffimo,quarco fere ordmeliccusac
calidus , fubtilium partium , non flne qua-
dam adftri£l:ione& corroboratione. Extra-
hitur idem decodis etiam furculis minucim
inciiis ex aqua & vitro excepco innacana li-
quorCjfed vinbus inferior j innumeris mor-
borum gencribus propellendisatque fanan-
dis vtilis; nam tres quatuorve gucca: macu-
tino ante cibos lindar, ventriculum afrigida
causa imbecillum confirmant, vrtnam &:
renum velicasque excrementa euocant,pel^
luntque e corpore , aperiunt obftruda, ae
medentur refpirationis difficultati, vencri-
culi& alui dolores fedant , commendant
calorem,ac iuuenilem vigorem diutiiis con-
feruant &tuentur. Quin liquor iUe in pef-
fuloseflbrmatus, ac obditus vuluas , fecun-
das emorcuofque infantes trahit, partuni
accelerat, &fteriUcatem afrigidishumidif.
que ortam hu moribus profligat.Dolores ab
eifdem caufis enatos , vbicumquc contin-
gant, extrinfecus illitus fedat. Flatum & ^
tumores prasternaturam difcutit,cerebruni
corroborac , neruoru m origini impofitus au-
xiliatur paraly fi , & eorum gelidis omnibus
medetur morbis,coIicis iliacifque,& articu-.
lorum doloribus mire eft vtilis: quin vulne-
ra recencia conglucinat j & fanat inuereratai
acdiUcinarum febrium repetentia frigora^
ceruici dorfoque illitus,pellit. Idem praeftat
ab ipfo 'femine exprefliira oleum ^ miriiis
tamen,benigniiis ac mGlliiis, quamuis acre.
quoque fit , gradffimi odoris , guftuque &:
"odorum & fuaue , & tertio calorificum or-
dine, quod nos omnium.primi , aic Franci-
fcus Hernandus , curauimus pr^lo extor-
quendum.Eft autera oleo, quodabamyg-
'dalis amaris , aut nucleis Perficorum expri-
mitur, fapore atqueodore fimile , fedodo-
ratius,veheniencius&acrimonia; longe ma-
ioris. Regionibus prouenit calidis,qualis eft
Periiina, vndeimpofitum nomen eft, & ad
'Hoaxtepecenfes h^tos a Regibus Mexica-
nis , deliciarum 6i magnificenoas gratia
tranflata ,.vbieam rurfus vidiinus edicis ac
montofis' Ibtis ^ etfi ad eampeftria iam
hominuni cura atque indulgentiadefcende-

rit,

370 lOANNIS EVSEB

ritjCukaque &: horteiifiavelut coidia. amec.
vnde fperare aliquis poflit, loca Hifpania-
rum calidiora minime refugicurara.Sunt &
alij liquores limplices atque compofiti,quos
codem nomine Hifpani,qui ad has regiones
penctrauere, appellant.

C AP VT XCVIII.

De tzinacancuitUtl quithmtl,Jm arbore fe-
rente gmimi fmiie fiercon yeJ^ertiUo-
num.

TZinacancuitlatl, quod laccam Offici-
na? vocantjgummi eft atboris medio-
cris magnitudinis. Folia fert miztquicl,bre-
uia tenuiaque , exvcraqueramorura parte
feriequadam procedentia; ftipitesac ramos
purpureos obcectosgummi, quod diximus,
nequaquam k formiciselaboratum,vtqui-
dam per infcitiaro pucant, fed ab ipfis arbo-
rum ramis vndequaque rtillance , & eifdem
veiut cubulis quibufdam adhsErefcente. De
vfibus eius Arabes rogentur. Illud etiam
notumeft, admixta refina maflam ex eo
gummi parari, quamlacram corrupta di-
dione vocant , fignandis Ucceris alijfque
' fchedisapciflTimam , addita vero his arena

craffiufcula tusa, perco6lifque omnibus,in
placentulam cogi, quaj admota igni, euefti-
gio emollefcat, perfrigerata veioeamduri-
tiam acfirmitatem contrahat,quae ferrum,
lapides &gemmas exedat rumpatque,quod
nos experimento ipfo cognouimus. Nafci-
tur apud Metztitlanenfes, apud quos etiam
tlahoiiolquahuitl, vcl arcusarborconfue-
uic appellari.

CAPVT XCIX.

T>e cococxihmtl , fei^ dcn herha,

ETfi Indi plantam hanc herbam vocent,
inarborum tamenfxpenumerd magni-
\ tudinem eleuatur , duatum ac incerdum

trium vlnarum xquans altitudinem. A fapo-
re acri, quo pollet,nomen accepit. Folia funt
polypodio non omnino diffimdia, finuofa,
& magna , diftindta venis rubrefcentibus e
pallido. Flores in poftremis ramorum fla-
gellis fpicaci, & ex albo pallefcentes, e qui-
bus frudus prodic paruus , racemofus , &C
vtrimquc definens in acumen , amaro &
acri iapore conftans, multoque afl^uens fuc-
co. Stipites hirfutiac teietes , inferne lutei,
luteoq) fucco manantes; radix magna & fur-
- culofa, qualem cxigunt arbores.Folia altera
parte vindia, alccra vero fubalbida. Calida
eft &: ficcainira ordinem quarcum,non fine

II NIEREMBERGII

quadam adftriftione. Surculicorcicenuda-
ti albugines atque argemara illitu diibu-
tiunc:fuccus ablumit flatum,curac lichenas
(quod& fru£tus facit ) & dolores a frigida
causa ortos knit. Folia mcdemur vetenbus
plagis; tufa atque applicaca,verrucas corro-
dunc,&pr*Ecipue pr<^putij ac pudendorum,
quod certiffimo ia:pe patuitexperimenco,
Suntqui vocant hanc arborem quauhchilli
a fapore acri &: vrenti , filiquaftroque chilU
vocato a Mexicanis quam, fimillimo. Pro-
uenic cemperaciscaleniibufque regionibus,
conuallibus &: montibus , nec non incultis
& horcenfibus. Sunt eciamqui tocolinyxo-
chio feu pafl^ris florem voccnc , nec delunt
qui dacoxihuitl.

, C A P V T C.

De cocozjamaljfeti litteo tamali.

COcozcamal,quam alij cocoztic,cocoz-
non,&: cocoztli vocant, fruticis volubi-
lis genus eft , craflTam & pallentem radicem
fundenSjVnde nominaiila habuii.Caulem
leuem,tenuem atque rotundu.Foha finuo-
fa &: in tres diuifacufpides.Florescandidos,
modicos,illis izquixechitl perfimiles,equi-
bus oiiuntur acini , haud abfimiles cerafis,
(ed colore candenres.Radix pallet & inodo-
ra eft:fapor vero faliuofus;cempcries medio-
crisauc paulo inferius,humidicacemquein-
clinas. Vrinam mireeuocac,arenas&: pitui-
cofa excremcnca pellic,acque aded,quidquid
vrinario.s meatus o bftruic jCxpurgac &:crahir,
carriemqueibidem ftiperexcrefcentcm rc-
primic, fiinlasuore redadta fernunciic meii-
mra ex liquore ahquo aperiencefumatur, &
agglucinaco puluereradicis ex oui albumi-
ne_, auc oleo amygdalarum dulcium ,iunco
xomalli vocato , goffipinotamen priiis filo
irretico circumuolucoqj , arqueita penisca-
uicaci admoto: quemadmodum raro quo-
damexemplo cognitueft apud Mantuam
Carpetanam Phihppi II. Regiam,cum la-
boraret Epifcopus Cordubenfis , qui tunc
erac Conchenfis Pr^ful,& a Confeflionibus
eiiifdem opcimiac maximi Regisnoftri,gra-
uiffima quadam vrinas fuppreflione^eo eniai
pra^fidio fubito, ac veluti per miraculum,cft
liberatus,referacis vijs, vberrimaque vrinac
copia penitus efi'usa,haud fine optima mcr-
cede artificis , cumtamcn ille nequevndc
fumeretur id genus auxilij noffer, aut quid-
quani aliud , quam fe alioique peririUltos a
quodam Indo Mcdico, fibi id arcani nar-
rante,ab eiufmodi argritudinibijs fuifleier-
uatos atque ereptos. Et quamquam fint qui
contendant noneo puluere, fed cauda: cla-
cUriizin animaiis,euenifie,qti£e eifdem mor-

bis

*

bis affe£li$ tnirabile quoque auxilium in Venetum inclinamibuS colorcm. Huius
pra:ftat , tamcn /e cliligpntpr confidecgita 'plantaimiubfeft praecedcntibus,& minori-
atquc inquilita , inuentumefteradicehu- busfoHjsconftat. Qajrtum vero didum
ius plantac , nonexcaudaptasdidianima- macuihpcocitl tertio fere crt par, fed pal-
iis , mutuatum cffc quod narraii^mys aii^^^ cbbre. Quiritum tlapalcocatli i vel

xihum.

C A P V 17!^

PHYL. ARBORIS

i SPVRIA CLVSIL

(cbaxocliKli^^^atum , praedidis omnibus
' ,^iiinu5ejlt;^'^op vfqueadeonumerofis fo-
' ' lij^,^ te^irtiuhiqUe icolore imitatur. Sextum
eacaxhocitl ciqtcic , velcccath didum, lu-
3v. ^^^u«ct«?^H'^ eft,& mtmVs prascedenti. Maiufcu-
■.Mar^^l^jr^v^ j tepecempoalxochitl

• i",'"' : /^^llifheripatUm j./f^dexilioribusluteifqueflo-
*^ ribus ., qlraha funt quoque ipfius plantx

r n ■» # ' ♦ faJiajQUjE funtomnium minima. Quibuf-

Lantx f^rent.sflorem,q«|B>Iexic^ u^^Qoi&^quouis tempore (kta^ideo
fes a numerosa foliorum^dtjti^^...^^^ priSiregencraifedl^tius incalenA
cempoaxochuitl,Hifpan.gayopMal^^^^ l^^^^^ . Hifpanos,

dicura,& antiqui ex quorumdam %afen- ^^i^^t^^ ^geris quoque nationibus flores
tentiaethonami auC louis florem Vocaflt,. : ^„rt>_„^^ ^ ^
feptempra^cipuaiinueniurit^f^fquamquam ^ ^
iint&ahac ) inNoua Hifpania di^erentise j .f jf

fiore,nomine & magnitudincjd^ftin^.Fb- ^
lijs conftant omnes tanacctp^^^Qribus aUt !|JI
lutcis, aut ex kiteo rufefcentioakji^culciijLte
ordine tertio caUda atque ficca,tJ43jore aeici,
tenuibuspartibus,& non fine quadam^si^
uicate odoris. Vi pollet dilcutienti & ape-
ricnti. FoUorum fuccus ebibitus , aut foUa
ipfa contufa, &:exaqua epota aut vino,
ventriculum geUdum concemperant,men-
fes, vrinam & fudorem ehciunt: frigora in-
rer mittciitium.atc^nt illifea.{)a<rid \ ante ac-
.-c^ffibnem: fiafiu'm difcutiuntjVenerein e»-
^iitanticaciieKiam ab inteiji.peric frigida ot^
tatn curai^t j aperiunt obftfHcla , con*.
4iuh* laxaot, hydropem kuant , venttcra
ex aqua.>tep.dar;prbeuraDt, .& tandem fe-
i>Fiujii ti§Qi'ibu$ i imo fcbrjbus ipfis , ex^
purgata pct vriuaDl ^ fudoijeHif aus^, me*
dentur. ,< ..

Prima* fpeciei fios eft lutfeu^, cecerorura-
quegenerum flores vincitfoUdrum amph-
ludine & numeroj & cempoalxochitl pro •
prie vocatur a McxicaniSj ob riumerbfam
mirabilcmque foUorum cbngeriera , quo-
rum dirpofitione&forma albam rofam no-
ftratem quadamtcnus videatiir imitari ,
Huius generis planta cctferis maibt eft, &
amphoribusornatur folijs. SccundUs flos
oquichth feu flos mafculus didus , ob ma-
gnitudinem fohorurii & ealycis , vt a pri-
mp gcn^re .totius plantas , floris & foUo-
rum amplitUdine, longo fuperatur inter-
uallo, ficreUquain omnibus (fifoUorum
numerum excipias quo cundis psene ce-
dit) fuperatac vincit. Tertium florum ge-
nus ilapalte cacayatU ob colorum varieta-
tem didum ,minuiseftfecundo , fcdfoUjs
(vt attigimus ) numerbfioribus, & e luteo

CA-

572 lOAN. EVSEB» N lE R£M B. M ! S^J IM A f . LI B. X V.

i

G A R Y O P.H y Lv, ARJBiO RI S jl GO N LEG i M A L V S ti' ' l

2-J :

?snimm

■jffiiJO h '■■ ■■ %

imm^l^ivGl ;v;s j ntfiaofi:

.i v::.'q{'J'i; j'7 « '

-L>q;. ^ ijEUihw-aiib j .;u.:j i'V .^s
-■■ . ■: ... :];n53rio:. i;:-J>i!.,;.. . •

& clauorum inftar j fed cdpiiulis trifidif
pririio candtdis, itiox viridibus, deinden»»
br^fcentibus 5 actandcm in nigrum incli*
nantibus ccflorem, & in garyophyllaipfa
euadentibus. Nafcicut iii Malucis, vbi fra-

•\- .'M '

ARbor eft ramofajaurolbtma j ma* ^tum fert,cdm reliquisinlocisfic fterilis.

gnitudine folijfcjue perlitnilis , fed Plura de hac phinta ali) ,quareexcufatuia

angu Ciioribus fi^ copioHs Aoribus oblong^s, eric hanc operam producerc^

/■:-,.

-.'\ >•«*'

lOAN^

373

iOAKNIS EVSEBli NIEREMBERGII
EX SOCIET ATE lES V

HISTORIiE NATVR^

L I B E R X V L

CAPVT PRIMVM.

De coccts mineralihii^.

oN foliim cjeli etiarrant
gloriam Dei.Nonrollim
Sol 5 repetita dieru cho-
reajeructat hymnos eius;
grauidaquoqjterraom-
ni fupellediliauaritiase-

rudat vnde laudes illd.

Non mimmam admirationis particula mi-
neralia vindicant.Terreftres quofdaglobos
(quos coccos vocat)terra parit in Occiden-
tali India;'egodixerim iliosouaSolis.Grean-
tur fub terra: ad ftatum cempus maturefcut,
tunc edito ingentiftrepitU di(i:u m pitu r terra,
& globus fu bfiliens/pargcns in ipsa fradio-
ne varias gemmas,quibus infertus delitebat,
amethyftos,ropazibs,& alioslapidescryftal-
iinos. l^Jocus iam Indis gemitus ille parturie-
tis humi. Statim qu£eruc,qua fonus venerat,
grandinem pretiofam. ATiquahdo tamen ac-
cidit nullum preciofum nucleu. continere.

CA P V T II.

De fmaragdis,

SMaragdi raaturefcut.Priusalbi funt,poft
tempus incipiunt quada parte virefcere.
Viriditasinde(erpit,vfquequ6 cotum calcu-
kjmoccUpet.Inueniucurimmacuri,qui par-
tim virides parcim fubfufci.Indi Mantjefc-
tuncur adoraiTe fmaragdum,qui ouum ftru-
thionis aequarec. Occultarunt deam fuam^
ciimab Hifpanis fuperati fuerunt.

CAPVT III.

De ma.rgmtis,

MArgaritae velut caspa cruftis inuolui-
tur.Tempore peric fpledor natiuus,&:
pondusjfed li exterior cortex auferatur^ince-
rior recenter fplendec.Oriza quoque leuiter
confrada bc fale, priftuiu fulgorem recupe-
ranc.SoliimilljE margaricse,qua; neftse dicu-
tur,contumaces fua gratia gaudec.Quidam
pucanc mar^aritas poft pleniluniu capcascu
lempore minui U dedlfercere, non quae ance.

C A P VT IV.

De ytztlt Upide.

CVlcra,qtiibus Indi vtuhcur,aic Fracifciis
Hernandus, nouacula,enfes, pugionesj
quamplunma^; alia huiufmodi ad lcmden-
dum apta inftrumentajquibus quonda,non-
dum ferri vfu reperco,vu mos erac, elapidfe,
patria linguaytztli vocaco ,folebanr parari.
Tripiici hi colore diftinguuntur, cyaneo fci-
licec,candemi,ac nigro, etli tranflucidionv
nes. Fiunc ex eis apud Hifpanos auro ornacse
atque argento ariE,maximo in pretio habitf ,
referentes (adeo funt terii ac lucidijli femisl
expoliantur interpolencurque, rerum oppo-
ficaruformas mira perfpicuitace. EfFofTi er-
go evenis,quarum multas apud Mexicanos
reperiasifecancur in frufta medioGria,& fua-
pce fponce anguIofa,confricanturque alijs
afperioribus lapillis j vc moxemiiienti Isgni
cuiufdam nafo pixidi vocaciarcabuzij,haud
abfimilis,lapide vtrimque pedis d-.gitis ma-
iufeulis (incuruatisinlateracruribus) cOmi-
prehenfo,artifices quadam induftri^, ac im-
pulfii mirabili laminas crafliufGulas excu*
tianc; vcrimquequadam eminentioii plani-
tie binis dorfis,ancipitique infignes acie, ac
fpichamam plus minuslong.is,gladijsnoftris
paulo craftiores,&: paulo ampliores lato di-
gito, adeoqjpenecrabilis aciei.vc nihil acu-
tius excogicari poiTii^fed fragiles,&: qu£E vcl
facili hebefcanc deiiliancqueidu, ac minu-
timconcerancur. Exhisculcris, lignoqua-
tuor digicis laco, vulgarifqueenfis longitu-
dine, affixis,&: gu mmi illo genere, quod in-
digena^ tzinacan cuitzacl vocanc,ferrumina-
tis, eftbrmancenfes aded immanes &atro-
ces , vt vel vno idu homo integer in duas
partes fecaricontingatjmodo primus iUe fit:
reliqui enim calTi pzene funt atque inanes;
eaeft liuiusteli aciesatque fragihtas. Quo
tempore prxfrados gladiolos detrahentes,
acqueacuentes , rutiuSaddunt prxtiguntqj
fagittis ; quibus excuftis arcuum flcxu ac vi
transfigat hoftes eminus pugnantes, adeoqj
exaniment : neque enim eft iiarum in bello
Indis minor vfus, quam enfium noftratibus
aut in iaculandis inferior dextericaj. Huius

li la-

574 lOANNIS £VSEB1

lapidis puluis admixtus cryftallo > eodem
modo redado inlxuorem, mire extergit
oculos,&: leucomataargemacaquc diffipatj
exacultquc vifum.

G A P V T V.

T)e toltecayztlt , feu laptde noudculari.

TOlrecayztli , fcu lapis nouacularis va-
riuSjfpecies habetur yztli, variata nigro
ac mini) colore, cuiuspulucrem admixtum
cryftallo ferunc argemata difcutere , acuere
vifum, &: carnem eifdem fuperexcrefcen-

tem abfumerc.
*

CAI^VT VI.

De yzjehuilotl,

AD yztli gen^ra referenduseft yztehui-
lotl.nigernmi eft &: nitentis coloris.

CAPVT VII.

De pluma foetidd.

QVerzalxnquyac , feu pluma fcEtidaj
Imaragdigenuscft valde vircns,vile ta-
men,<5^ minnne tranQucidum,'cuiuspulue-
rem teftantur mederi vecuftis plagis,nc pr^-
cipue pudendoru. Nomen muenit a foetido
odort,quem ,du m incerpolatu r,lpirarc folet.

CAPVT VIII.

De lapide la^ij.

TLacuiIolcecpatl,feu lapis pi(3:usjeftcan-
dido lapillo {irailis,nifi quod purpurcis
maculis, coccineis ac vireniibus fit cranflu-
cidus. Fertur lac augere.

CAPVT IX.

De tlapakehudotl.

TLapaltehuilotl dicunt prodeffe renBm
&: vrinjEardori,alligatumrenibus. For-
talTe eft amethyftus. alij vocanc tlapalcc-
huilatl.

C A P V T X.

De oculo teluri.

FOrtnftc heliotropia eft lapis hoitzitzil-
tetljfeu oculus seluri didus.Magna eius
visapud Tototepeccnfes, fed paruuluscft.

CAPVT XI.

De iafpidibfis <uiridibus»

LOcutus Francifcus He.rnadu&,de eztctl,
feu lapide fuiguinis,Virentis iafpidis,in-
quic,videtur Ipecies/anguineis tamenguttis

I NIEREMBERGH

refperfus* Aiunt alligacum mecacarpo ^y-"
fenteriam compefcere , aliafqj fanguinis de-
fluxiones. Sunc qui alligentcoiloj &: pulue-
rem cius naribus difpergat flueote inde fan-
guine,autcuiuisalteri partijCui eflluxiocon-
tigcric. Eft &alia iafpidisviridisfpecieSjno-
uo orbifrequens &:vulgaris, (edalbis cine-
reifve diftinda pundis^quam ytlibayoccam
queczalizcli vocant , feu obfcurum fmarag-
dum (ad genus liquidem fmaragdorum ipli
referunt) aiuntquebrachioappenfara coli-
cis doloribusilucilque mederi, atque ideni
pr.Tftare vmbilico admocamj auccuiuis alij
aff^e£lo loco. Alius lapillus dclacus ad me,vc
Vifum eft,praEdittiscongener,fed virorelon-
ge diluciore, auc cinereo,ac paucis viridibus
diftindus maculiSj adiafpides virides perci-
ncns,aut fmaragdos viliores,quem xoxouh-
qui vocabanttccpatl, feu viridem lapiUum;
led nuUam eius infignem facultatem narra-
uerunt. Hisetiam venit annumerandusla-
pis vircns, & ad prxdidorum pertinens dif-
terentias , fed maculis obfcurioribus refper-
fus, quemvocant cuictiiltictecpalt, feu dc-
pi6lum Inpidem, quamquam inquibufdaiij
partibus magistranflucidusjcuius nihilnar-
ranc iniigne : necnon alius obfcurior atque
viridior,tlilayotic vocacus,&: quem quetza-
lyztli vocanCjColicis iliacilquc(alubris,&ad
iafpidis viridis periinens diflerencias.Sunc &:
alij lapides,quosycecpayoquetzalizcIivocar,
viliorumfmaragdorum ditierencia:, colicis
quoque jliacis Vtiles fubalbidjcque,

C A P V T XII.

De fuccinu!.

PErgit idem AudoT,nges de apocconaHi.
Ica vocantfuccinum noftru, cuius duas
indicant fpecies,alteram quae in flauumco-
lorem magisinclinat,vocacaclecic,feu flam-
meum apoconaUijalceram verd diluciorem,
quam queczalapoconallifeu plumas fucc^
num vocare folenc. Ad huius gencra videtur
pertinere xochipaiiztli , lapillus obfcurus,
quamquam adluccinum potius, quem vo-
canc coaguIatum,aut chalcedoniam gem-
mam, pertinere quifpiam pucare poffic.

C A P V T XIII.

Delapide fanguints.

APud me habco iafpidem coccirieum,
admirandae fiftendo fanguini vircutis:
forcaife non diflimilis ab illo , dequo idem
Francifcus Hernandus ica fcribic:Oftedunc
&: aliam gemmam rubram & obfcuram,fed
viridicolore maculatam, affirmates fangui-
nis etiam obflftere fluxui , quam ego inter'
iafpidis quoque coHocarem genera , etfi

chal-

-HISTORriE NAT

ChalcedonicE quadacenus videatur fimilis.Il-
la veroquacz;;<tI.^^.ocau:imus, &CmuCdc vfus
eirc diximuSj.viridior eft, ac minus .rubra,
ha:c vero magis rubra eft , ac miniis viridis.

■'i::cr

De cornermps.

GOztii^ecpatii vbcant,quai5 noftricorne-
rinasappellare folent,{eu lapides luteos;
aiuiit(?ij cotdis afFediontbus fanadis magno--
pcre inferuire : quam facultatenl, &: ceteras
omnes-praedidtotu fn lapidu,aiunt Mexicani*
ab Hifpanis accepiflfe , cum anceaduentum
corum foliim effeiit eis ornafiieriti &: lufus
gratia, nonalitici' ac aurum & argentum,'
cochlea: ac penna:. .' • • 'p"'-'P '

c A^^^^-xv:^^^^^^

De Upldibm quicv,ices ferrt fupplent, .

Dlaphani quidam lapidesin riouo orbc
ad armoruhj vfum aptantar in fecures,
culpides , gladios;: 'exiftimo hos iapides ex'
ytzth efle,dc quO ianli-diximusir • ■ « ^

c a;p¥T X VI;

Ps fapphirts.

Apphiri piitameri inuentum eft anferiiid

ouo grandius.

cA:'rvTxvw\

De ituro,

AVruinuenitur^raeter fbdikasjin terrie
fuperficie,Tn riUis,in fluijiis, quo allu-
iuies conferut.Inde extrahitur diluta arena.
Gerabarois populis Numen creditii aurum,
Nonnifi expiati qii^runt.a cOitii,cibo,potu;
& omni obledtamento abftinent,vt rehgiosc
kgant. Grana aariodo pondo inuenta in
Hifpaniola, vnum i.riuentumtriginta fexl.i-
h'rarum,quod vidit Anonynrus au^lor raa-'
nufcripta: liiftori^e. \

v^ T. • ' 'X mii; ■ ■ ^

2 tedrum' pWf ti th i n Ocibi^deTite inuetu m '
teftatur Peirus Martyroculatus tcftis. "

CAPVT XIX.

De zjirucheCi feu mtallo plumbeoi

ARgentuni viuunotum tantu fuit Bar-.
baris,fed nuUius vfustnamque loco il-;
liUsad argenti beneficium aliud mdtallum'
fufHciebatur, inuentum in alio colle hurai-
liori,qui iuxca Potofi tumulu istcet. Vocant

YKM LIB.XVL'. : 375

Indi huayna Potochi,id eft Potochi adole-
fcetem.HiC inuentum quoddivilius metal-
lum , & pxne plumbum admixtCi argento,
pro hydrargyro fuit. Illudzuruchecdixere,
quod figniricat/acif-^j ^^/7^^^,quonia eiusin-
Hatione argentiiliqueficrct, necadureretur.

C A P''¥^:1[^^bXX.
De Upidibm ddmirktionps.

INtcr h^c feria aliquam fabuia admifcea-
mus.Hocipfoiamfcrioagimus, dum fi-
dem inccrta fatemur. In Lybicis montibus
Alard & Qjiemque(iacentintcrNeubam &
Zinchem^ fcribunt Mozaudi & Ludouicus
Marmolinueniri lapides admirationis,.Beth
yodant Arabes. Hi non alite^^r qlia lupi afpe-;
£i:us,feruntur riiutefacere_^;eonfpe£iores. Ex
his Arabes narrant cxtruCta-ab Alexandro
Domum admirationis.Adeos qu(^rendos &
conuchendos monuifle Ariftotclem (Arca-
totalis a Baibaris dicitur) feruum prasmiiti,
qui lapide publicaret mutefa3:us,iuflus fta-
tiii^ fegere faxumjne noxiu ieflet vedoribus.

«^Ui,i;b- ••'^^:.^^'^ ^1^P9^^>i.^i..:.. -..

•'Vl^ ' Dmitahdig Gonditionis la[5ideni mxtai
jrJkiFrancifcus Hernadus his verbis: Sacti-
ficu s qu ida m- oftendit mi hi gc m nia m etia ni
candente,&: adcryftallorum (vt videbatur)
pcrtinente gciiei'ajin qua mirum erat guttu-
lam velut aquas intercepta,&c paru.^conten-
tam cauitfltCjfeiTiper tenere foraminis fupe-
riora:quoq; magis deprimeretur,c6auidius
ad fuperiora tendercjcuius naturalemratio-
nem adhuc perueftigare nequiui.

e A^p Vt xxil

D.c Idpide fjjeculari.

CHimaltizatl fpecies eft kpidis diaphani
& candefcctis, qui in laminas tcnuifll-
mas numero|~afqj philyras facili opera diri-
initur,vndehabuit nomenteftenim chimal-
tizatl mineralecandicans,iii larainas (edile,
quodantiquivocauerefpcculare.Cobuftufii
gypfi viccra prssbetjpigmentiqjcandido tin-
gentis colore. Ceterum de fpecularibus pe-
tris ahtiquorum haud ingratu erit cenfurani
Guidonis exhibere. Specularia, feu fpecula-
reslapides, materia quxda lucida erant , vt
faiidus BafiliUsfcribit , & inftar aeris tranf»'
parens. Hancveteres feneftris imponebant,
vt nos vitriim. Dehis fpecularibus apud Pli-i
niii extatjSiiihlure ciuiU.Nero facellum fiue'
templu Fortunse ex fpecularibus coftruxit,
in quo qui erac extrinlecus,abfq-, vllo obfta-
culoconfpiciebacur> ac, vt Plinius fcriptum

1 i i . icli-

37^ lOANKlS BVSEBII NIEREMBERGII

reliqukjporcis etia claufis lux ibi inclufa non V

tranlmilia videbatur. Spcculares hodie non CAPVT XXVII.

repetiumur.Depoiitaapudmequondafuic Deterraacidd feualumme
cryltallus-ex limili materia , altior digitos

duos;,ade6 traflucenSjVt acrquodamodo vi- "C lufdem Audoris detlalxocotl/eu terra

deretur,extremis (blum partibusvifuiexpo- JLLacida, hxc femenuaeft. Nec venis alu-

fitis.Concinebat in(echelydru,quioreaper- minis Noua caret Hifpania : cumque orbi

to agnelluquafidegluticuruseratjfedab hoc noftrofcifliie, rubrii & fquamofum cogni-

cicruxopponebatur.Erat affabre effigiaca. ca iinc, icemex vini fa^cibus&S hcrba, tcalU

vocata Arabibus,confeda, &quoddeplu-

CAPVT XXIII. ma obfimilitudinem vocantifimodo idve-

De Prcore Lmie, - rum eft dumen ; 6. antiqui memm^^^

n^-)br lciflilisnobiscogniti, mtundiitero,& liqtii-

MElcuitlatl, fcu fterGus Lunae, cftalius di nobis ignotorum,merit6 dubicarealiquis

lapis Nouce Hifpani^, flmilis fpeca^ poflit,adquod aluminisgehus Mexicanuoi'

lari,feu chimalcizatl. In praeieuues etiam fe- debeat referri. Et ego liquido potiiis ac fl:il-

catur laminulas ex aureo colore purpura- latitio, quam alteri cuipiageneriputaucrira

fcentes. Medijs ignibus, mirabile didu,noG annumerandum atque adfcribendu, perfua-

gomburantur jmirabilius,non calenc. fus a parandi modo.Tcrunt flquidem in pri-

misaluminofam terra,ac in magnaqu^dani

CA P V T XXIV. acroftratafidiliaprofuTiduntimoxaqua af-

: De Upide zofTtpii: , fusaliquantiquodftillat,vtileeft.Coq^^^^

' ^ 'J ' r rim noc quantum videtur expedirc, ledpnus

YGhcatetl.feu lapis goflipij, eft tcrrje ge-; quani in debitam duritiem pcrcoquatur,ia

nus candentis,quodfebricitatibus mi- fruftula parua diuiditur difcinditurque', 3i

rabiU fucceflli folet fumendum propinari ex exquifiteqoadumvenumdaturin emponjs,

aqua aut liquore aUo frigido. Generatur candens,lueidum,diaphanum,&: acri ad-

lia^c in faxorum cauitatibusXonotliE,iuxta ftringentiqj velut noftrum faporc. Tempe-

quasflumeabexcelfoloco fluit inpra^ceps. rantiliopigmenta fuaartifices, &coccineis

Sunt huius compluracertiflimaq} teftistto- adijciuntcoloribus.Dehtesadftringic,ficcarii

nia, nec eft difficilis fumptu,aucfi non pro- atqueextcrgit vlcera;excrefcentem carnera

fuic, nocuic ymquam fumenci. - cxedic abroditque. Vtile eft tindoribus

' v: j . fullonibus,acdcmum totideoa vfibus,quot

C AP V T XXV. Doftrura accommodaripoteft.

D

De tUnexillo yfeu gummi luteo. CAPVT XXVIII

E tlanexillo hasc fcribic Fracifcus Her- . t\„ ^^n.^ U^^r,

j ^ ., n w f De cajeo Umolo,
nandus:Cjummiluteigcnuseftmollif-

fimi ac lubrici, quodfaxisinuenitur adha:- /V Emula cafeo efca cecuitlacl dicitur^

refcens, abinfiUenti fxpe verbcratis vnda. XjLScaturit nonuUiselocis aluci Mexica-

Pedoris afperitati, tuflique cft vtiliflTimum} ni lacus,perfiraihs Umo , & fummas ftatiai

nec diflimiUab eo quod ex potcrio ftillari petic aquas,vnde excipitur^verriturquaeren-^

foIet.Sunt qui eiufdem rei causa addam ta- tibus,auc coaggeratur palis. Indi extradu &

pacpatU. Prouenic HocitlalpiE. paulifper ficcaripermiflum ad Solem, effbr-

mant in placcntulas : turfus cxponitur Soli,

CAPVT XXVI. herbisvircntibus fuperimpofitu, donecex-

. ^ ^^./ r I ^ j • " quifitearefcat.Icareponicur,vtcafeuSjinan-
De tapacpatliyleu hepatps meaicma, . r W

' ' i ni tantu vmusvlum. hftur,vbiopuseif,cuin

Mlnerale quodda cft atricoloris, inter maiziotorrcfa«Sto,vulgarit>ufq3 Indoria pla-
duo faxaTapayolami proueniens,op- centis. Vnaquaeque Umi huius vomica pecu-
pidi Hocitlalpas,ncc alibi fcatunt.ergo quo Uarem fortitur dominu,cui mille aceruos in-
diximus loco cogitur iuxta fauccs, vndc col- tcrdum annuos rcddat.Sapore eft ca{ei,a quo
ligi folet ab ]ndis,acfumendu prasberi dua^ fumpfit apud Hifpanos nomen, fed mimis
rum drachmarum Hienfura. Tritumacre- grato,&cdeni quoda odorc.Coloradhucre-
folutumcx aqua , tuflim antiquam atquc ccnticyaneusautviridis,fcd hroofus;inuetc-
diflicilem pafTis, bisterve, autquotiesam- ratoe viridi,nempcvcrgcns innigrum.Edu-
pliiiscxpedierit. Informis vero qusedam res lisexigua portione, eademqj aflumpta loco
cft, ac hepati contufo perfimilis. ; falis, condimentivc maizij, auc quje cx eo

parantur, placcntularum. Improbi cft ac
lufticani cibi.

' CA.

HlSTORlifi NA'

CAPVT XXIX.
De file (d^ nitro.

SAl dicitur yztatljdequohxcfcribit Fra-
cifcus HernadusiReperias apud Nouam
Hifpaniamomnia circiter falisgenera, qua:
in reliquo proueniuntorbe, nam nec deeft
niaximum yztaxalli nuncupatum, cum fuo
flore,& fpuma; fluuiAtile,laciifl:re,fbntanu>
autputeale j nequc in generando foffili fuit
alibi liberalior natura.Quid?qu6d aliud in-
fuper genusnon paucisin locis e terra per-
colata lymphis paratur-,inferius rehquis,for^
niaturqiie in craifiores placentas, nuncupa-
tum pafrio nomineyEtayahoalH.Nec verif-
fimi nitri prouentU;baurachArabibus voca-
tijlndis Ver*6 tequixquitl, vlli terrarii cedit.
Verrunt id e terra arefcentc lacu,aut e mu-
lis deradurit antrifvc, rofeum ac candidum
jplerumque,leue,fiftulofuin & fragile, pef-
colatumque formam &fplendorem noftra-
tis repraEfentansv Quo fit, vtmirari fubeat
illorum fententiam,qui vulgare nitrum, &:
quod diflbluendis Uquandifque rtictallis in-
feruit acfert opemj tormcntifque bellicis
plumbeas pilas excufluris , ab antiquOrurh
nitro difFerreenixius contendunt , aut fpu-
jmam nitri,qua in ahttis poriflimiim in fpu-
tax formam,raram , & mirum in modum
candefcentem , & in fpecubus alijfque fub-
lerraneis meatibus confpicias,nefciant ab a-
phronitro,quod niediam quamdani nitri^d
fpumae nitri naturam participet, diftinguere
atque feparare;COiitraab aphironitfo aphro-
htrum diuerfum efte eontendentes. Paulo
acrior vulgarifaleeftnitrihatura, fedaded
ei vicina , vt fi crafliores particulas fa^pius
percolando fepares,veriflimu fal fis ex nitro
extempl5 liabiturus. Quid dicam de fale
vocato Indoj qui facchaturti anriquoru efle
coftatjaut de muria alatrone,&; alaxatre vo-
catis , qlii fales funt fadirij & familiariflimi
omnes nouo orbi.Naphthico tamc ammo-
niaco , &C fimiUbus falfis venis ( noftra > vt
opinor, incuria, non plagae huius omnium
ferererumferacifl[im2eculpa ) nondum in
huncvfquc4iemadinuentis» ,

CA P VT XXX,

De nitro*

PRaeterdida iii fuperiori Capite,adijcie-
da hsec de nitro feu tequixquilithEx la-
cubus^ftate arefadis verticur fcopis^aut col-
ligitur manibus nitriverifllmi,&candidifll-
rniaphronicri , ingrana velut vulgaris falis
coadi, copia non mediocris , ac in vfus re-
-conditur. Abundateo totus paene Mexica-
hus lacus. Addicur quibufdam ferculis &c

'VRife LlBi XVt.

obfonijs iucundiiis atque commodius ipfo
fale,nec tamen omnino fimilem prieftat ef-
fedtum; fiquidem nonnihilaccidit gratius.
Extergitexaquaautvino caput,amouetfur-
fures> &alias fordes ei innafci folitas^robb-
ratque &c exficcat,eleuac ampullas fpUmaf-
que non miniis ipfo fmegmate fiue faponci
Propinatiir ab Indis Medicis permixtum
alijs medicinis,quas ijdem patli vocant; fri-
gidumqueefleaium: quominiis mirer, ca-
phoram adeo mordentem,& quam celerri-
me abeuntem in flamraaSjfrigefadlori^ eflc
naturaeaflertum amultis, nitrumquein vi-
num autlymphamconiedum , mirum in
modum ees refrigerare;liquores, ipfumque
grandinem^gelu ac niuem in hac re pr^ftan-
da vincerci EmoUit practere^ maizij (picasj
aquje cui incoqulintur additum^ gratiamqi
addit non mediocrem. Abluuntur eodera
aquz ihfperfo, & perquam accohimode ex-
tcrguntur crura ac pedes, & tuetur ea a fri-
gore,& fifluris ab eo confueris oriri, corro*
boratione &adftridionequadami

C A P V T XXXL
De ftlim de Afaya,

COmmemoranda eft hic mira faiis offi-
cina.Tanta vis eft in falina, de ArayaiVt
fi hodie dfecem onerci nauigia,intra quatri-
duum totidem implere poflis. In anfradu
quodam e mari ardentibus Solis ^ftibus bre-
ui coagulatur falfus vapor. Meminit eiiis
Petrus Martyr.In ea,inquit,Pariae ora regio
eftjnouo genere falinarum infignis^ nomine
Haraia ; vi namque ventorum agitatum ibi
mare aquaS impellit in adiacentem latam
planitiem>"qu£E 5ole fuperueniente , pacato
jequorc congelantur in candidiflimam fal
opcimum: quo, fi priufquam pluat,propere
adierint , onerari quirent quotquot nauigia
mare fuftinet.Illico namque,cadenribus im-
bribiis,liquefir,&: forbetur aren^ liquor, rc-
ditq[j perterrae meatus ad fuam originem^
vndc tuerat impulfus.Dicut alij ,non e mari
planiciem repleri,fed e quibufdam foniibus
falientibus aqua marina amarionbus , qui
temouent illas aquas tempeftate vigente.Sa-
linas eas magnifaciunt incola^ , qui fale non
ad vfum modo patrium fruuntur, veriim
ctiaminlateruhi formam redadlum , pere-
grinis permutatione rerum alienarum ve-
numdanti Idem alibiinquit. Giuitates-lia:
Ponti adha^rentes fal conficiunt , quo vni-
uerfac illaru terrarum nationes vtuntur,ex
aqua lacuns^ falf(g illud congelantjper foflu-
las in terram ad id ccJndenfandum aptam
deduda, congelatum concoquunt in glo-
mos, poft haec autpaniculos formant, per-
fora& nundinasperegrinarum rerum per-
I i 3 , mu-

a7S lOANNIS EVSEBI

jnutatione afportandum. Muteczumae de-
ditij falisillius commoditace participes fie-
bant,detredantes autem illius mandata mi*
nimc : finc fale propterea Tafcaltecani ^ 6C
Guazuzingi , plerique etiam alij fuas efcas
condiebant,quiMuttczum9 imperio aduer-
fabantur. Idem Auctor ait : In regione Bai-
no£E prouincise in montibus Daiagonis , ad
milliaria duodecim a CafpiolaUb lacu,fali-
njEfuncmoncanjE, faxea cryftallo lucidiores
candidioref<^}. Sunc & huiufcemodi falin^,
qu2c crefcunc mirum in modum in Laleca-
nia, quiE Cacalonia dicitur, fub Duce Car-
donas.regionisilliusOptimate primario.Sed
nobiliores has BainoasefTe a{reueranr,qui v-
trafqucnofcunt.Sine cuneis & ferreisclauis
hoc fcindi minime poiTe aiunt. Laletanura
autem facilefrangi,&:ego expertusfum,

CAPVT XXXII.
De fde pdmarnm.

CAribes fale carent : fubftituunt cx pal-
mis, quarum germina & tcneriores
caules aduruntjdein lixiuium ex cinere coa-
gulant pro forma 5C modulo vafculi. Con-
denfatum albefcit ad falis vfus^licetnonfin-
ceros, nohnihil enimaraarefcit*

CAPVT XXXIII.

Dc cbapopotli*

FOrtaiSe bicumcn ludaicum^ah^ntiqtiis
didura chapopoth , eft ex acro fulue-
fcens, purputeocoiore {plendet, actrifoli)
afphaltitis aut mtx grauem quemdam odo-
rem fpirat, & eiidem facultatibus poUct. E
Septemtrionali fcaiuricOceano,& liquidu m
flucns ftatim , in Noua: Hifpanix litcora
-decurrit , in laminas cogicur , bma paiTuum
milliaria quadoquelongas,craflas vero duas
trcfvefpiihamas. Vdi ( tantaefteius in his
regionibus copia ) venditurpretio : vtuntur
eoMexican^mulieres commanfo,acpaflim
npn fine voiuptate quadam ore retento, ad
cxtergendos &: nitori antiquo rcftituendos
dentes.

CAPVT XXXIV.

De arena, candenti.

YZtacxalli dicitur arenas genus Huei-
tlalpx proueniens , vbi aqua ex edito
quodam pra^cipitatur loco,quod febricitan-
■ tibus egregiam ac prope diuinam fert opem,
li drachmae vnius mcnfuraaliquoties fuma-
cur. Eft autem yztacxalli mmcAndms,

I NlEREMBERGil

GAPVT XXXV.

De terra. a\hL

IN planitie Vcnetucle ingens ferpentiiitii
vis. Naturaprouidit damno. Fodmaeil
terr2E albse , & moUis ; hsec haufta Hquore^
prajftat probatifijmum antidotum.

CAPVT XXXVI.

De pigmentis raris,

TEticatl, feu lnpisticatl,genus eftlapidis
albi,quo vfto vtutur pi^ores ad albuns
colorem exprimendum,quamuis chimalti.<
catlocandore cedat.Texotli,feu filaticuge-
nus eft terrjEjin montibusquarumda Nouac
Hifpaniae regionum efFoflae.Teritur hajc,in-
cluditur faccis, atque affusa defiipcr aqua te«
nuior parspeimittitur excolari: ficcataredi-
giiur in placetas cyaneasjquibus pidorcs eu-»
dem colorem ^mulantur- Qua: rcmanfit in
faccis era(fiorpars,tundimr ,affufa^ rurfijs
aqua,tenuior iecundd fluitad eadera vtilis,
quamqua dilutior atque vilior. Quod Me-
xicani tlahuitl vocant,nos Arabum aemula-
tione macram, Latini verd rubricara fabri-
lem appcllant.Genus eft pallentis terr^jquac
torrefada > rubrum eueftigio inducic colo-
rem,vtihs piftoribus, jEdiumque parietibus
folove rubro inficiendis colore.

Tetlilli feu ater lapis genus eft terr^ inMy-
ftecarum regione NoujeHifpania^pr^cipuc
effcffsB,atra,&: qua pidores eide colori imi-
tando paffim vtantur, etfi alia paretur apud
eos atramenti differentia.Vocatur ocotlilli,
ex fumo affularum pinus euiufuis nuncupa-
ti patria hnguaocoti,vndenomenatramen-
to.Vftarum nempe fumusin vaforum oper-
torum cauitatein pilulas coit, quasdcmum
der.ifas,in fuis cmporijs venumdarcfrequen-
ter folenc.

Tecuixtli genlis eft tcrriE,cuius fumo con
decorare Indi denigratas trabes,ccterafque
materiaSyfblenC; atque inficere rudes quaf-
dam & modici lumpcus cabellas.

Xicalcecicft aliud candidum acmineraltf
pigmencu m ,quo xicarje vocar^ quapr im um
ilhnuncur, vcalij defuper appofiti colores
cenacius adhaejeicantjnec vale^ant facile de-
radi, aut vlla violentia deleri.

Tecocahid eft ochrjE aut tcrrac pallentis
quoddam genus,qu<;) piilores luteum colo-
rem imitantur. Cuti hasc frigore dehifcenti
opitulari confueuic. Suuc ex hifce mulieri-
bus,qua:faciem illo fucenC; viri autem cor-
pus vniuerfum eode inficereconfuefeebanr,
cum olim effcnt impctum in hoftes fa^luri,
autadicuri bellum , ica enim iliisfore terro-
li, habebant perfuafura.

C A-^

HlSTORIiE NATVRiE LIB. XVL

379

Gapvt xxxvii.

De terra fietida.

DE tlalyac/eu terra foeticla,inqiiit Fran-
cifcus Hernandus : Eftbdaintur apud
Nouam Hirpaniammyfeos , quod ijdem
tlalyac vocant,noftriver6 Arabes queazeg,
dua: diff^erentiac: altera forma terras, fed la-
minulis argeriteis aut aureis interftinda ; al-
tera ad lapidis naturam raagis accedens,ni-
graque. Ambac funtcalidaJilicca:,atquc ad-
llringentis natur£e,& acri guftu.Conficiurit
cx eis indigenae atramentum , quamquam
idem,ex hacdarum fumo,in fi(Stilia excepto
vafa,& poftquam in glebas coadlus eft,dera-
fb , velut antiquosetiam fecifle conftat,fo-
leant interdum parare, Excitant etiam eo
medicaraento Brafilij colorem. eft enim ci-
tradubium antiquorum myfi,aut illi velut
shakifis &c pfoci congener.

C AP VT XXXVIIL

De ahudchtetl.

LApis cft candcns & tranflucidus, iuxta
Panucinotumfluminarepertus , cuius
puluis cx aqua fuftiptus dicitur febribus
ardentibus,62 quas punda eomitantur, me-

CAPVT XXXIX.

De Alcececa Idpide'

ALlatus cft j inquit Francifcus Hernaii-
dus, cxoppido Alcececa regionis Pa-
nucenfisj lapis quidam cryftallopiene fimi-
liSjfed fufFufcuSiCum bituminis genere quo-
(dam atro duroquc; quoium ramenta sequo
pondere lumpta aiunt iiiira breuitate inla*
nientibus medeti.Verum neqtie nomen mi-
hi didum cft, neque pondus. funt tamea
apud nos & lapis SiL bitumen.

-i

CAPVT XL.

De ei$etL

I^t^ocnitur in regione Panuc^nfi aiius la-
; pis c nigro fuluefccns , & in chalybis in-
clinanscolorem j praegrauis, cuiusramenta
fnmptadyfentericis niederitur ,acventris
dolori: naribus verb infperfa, fanguinem ab
ipfis fluetem fiftuntjSi hemicraniae meden-
tur. Et quamquam lapis apud nos fit, non
potuit tamen ab Indis extorqueri vbi pro-
ueniat, autreperiripoffit.

CAPVT XLL

De tz^cut omitl lapide,

IN Chichimecis quoque lapis quidam re*
peritur exalbo incinereum vergens,leuis
ac pumicofus,a quibus vbi nafcatur non
poteft extorqueri , etfi fingant Angelorum
efle os. Madentem hic lapis terram olet,nee
malo faporeconftat , quo fit vt enixae ra-
menta eius(umanr,nec non lateris patientes
doIorem,autfebres,cutn aequa portione ra-
dicisquam lucheanmec vocant , ab arbore
quadam magna apud Ghichimecas nafcen-i^
tera,vt ijdem ferunt,depromptam.Eiufdenl
lapidisramentaconieda in nares,aiunt fe-
darecapitis dolorem.

C A P V T XLIL

De arnbid bituminis gmere.

IN Peruina Prouincia fluit bituminisge-i
nus quoddam mellis colore, lentoreqj 8£
pdore tacamahacx j in fontem queradam
mari propinquumj morbisantiquis,&: a tri-
gore ortiSj fedandifque doloribuSj & flatui
difcutiendo valde vtile; roborans difflpanC-
que tumores practer naturam , & partibus,
quibus admouetur, mordicus adhaereicens,
iii eadem prouincia Incollao extrahitur^
cefpitibus , paUs iinpofitis arundinibufve,
expofitifque Soli , liquor fuluus , & grauis
odoris ad eadem vtihs, & recentibus plagis
conglutinandis atque medendis. Hsec exf
Francifco Hernando.Poftca Mpnardis fen"
tcntiam producam.

CAPVT XLIIL

[ n}e tecopalli faxeo.

INnafcitur tecopaUi,feu gummi faxeurri<
cautibus, hauddifiimileadnafcenti qui-
bufdam arboribus,nomine,odore,formi 5C
facultatibus, verdm efficacius, ac prsecipue
adarcendos vapore fuocapitis doIores,& in
cuius foraminibus vefparum quoddam ge-
nus prolem eduntj Vermicul6fve,quifedari"
dis dentium doloribus j fi tufi ex oleo a-
mygdalarum dulcium maxillis illinantur,
, mirabiles iunt; Nafcitur apud Quauhna-
huaccnfes ,vbi lapidum violatorera voca»
re Gonfueuerunti

CAPVT XLIV.

ynde RexSalomfi tanta auri "pim ccegerit^

NOIo prolixas quaeftiones implicarc:
dumtaxat exhibebo fententiam Pe-
trilarrici ^ vbiin Sophalam incidit , de qua
. . li 4 hxQ

L

I

§80 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGU

hxc habet : Regnusn hoc auri ferax eft 5 in dicitur,vtcrq; fluuius Marannon.Cum fiib^

plurimis enim iUius prouincijs venac func , e it mare j plufquam bis milleinfuUs circum*

quibus auri magna eruitur copia, ac pra^fer- fcribit. Impetus ex rumore torrentis illifi in

tim in regno Toroajinquo etiamnum vete- iUas,aquarta,leucafertur audiri.
rum xdificiorum lapideorum fuperfunt vc-

ftigia , qua^ &: magnitudine , & fpiendore, GAPVT XLVI.

cum veterum funt Romanorum jedificiis n^:„»rr, 4J.....^

comparanda. Hanc ob cauiam nondelunc ^

quicredant ,hinc Salomonem , ac deinde /'^Rinocus, fiuefluuius Pariie,vltra4od.

RegesomnesHebr2eos,quodfmgulis tribus V^dilabitur leucas feptemplici ore fufus

annis,tefteScriptura,exOphir(qua Sefalam per longum interuallum,condit falfas aquas

aut Sephalam e(redicunt)accipiebat,aurum dulciOceano.
cduxille.Sepcuaginta enim Interpreces Sen-^

^heir aut Sofheirm nuncupant , quod no- CAPVT XLVH.

menStf/^Z/^/tf aftineadmodum cft.Et hsecre- p

feruntmcolx ('ceftcThoma Lopefio infuo . ^ ^^^^^-

Icinerario Indico) penes fe libros eire,qui Sa- T Vxta Paraguay fluuius Paratiaque, fiuc

tomonem hinc omne fuu accepiife aurum Xargenti,ab alijs Parahuay dicitur,fi humi

tcftentur. Ahbi tamen diximus,probabihus fecerit falicem,in petram conuertit.Ego in-

vidcri, in auream Cherfonefum , vel regio- ueni,quiramo falicis immerfo aquis.in fclo-

nem quoe a Pegu ad vfque Malacam cum petis vfus ad extundendu pro filiceigncm.

infulaSumatraextenditur, quaz 6<:aurive- Ipfe mihi retulitjVidifTe frondem parcim li-

nis,&ahjsrebus ad Salomonem deferri fo- gneam,partim faxeam:non enim totaaqua

litis, qualia funcgem£e,fimij,pauones,ebur> abforbuerat. Subitisfluuiusargentiintumec

lignum quod ciiyinum in Scripcuia no- cremetis.Cogitripazfujehabitatorespertres

minatur,abundabat, nauigAtioncm infticu- menfes in nauiculis morari,ab arborucaeu-

tamjhsec fiquidem oninia m India Orienta- minibus ligatis.Qua parte mare fubit,patec

li, non veroin Sofala ( auro & tbore exce- triginta leucas.Stnngiturtunc,nam inllipe-

pco)reperiuntur,vtinecin Peru,quam non- riorialueo dilatatur per^quinquaginta.
nuUi eife Opiiir volunc,cuiusfacr^ memine-

re LiterXicbore cnim &: ligno thyino caret. CAPVT XLVIII.

CAPVT XLV* De defaguadero.

/ /7 V "|~XEfaguadero dicitur ab Hifpanis porcio

De M.aranonw H3 fimm* I li ■ r c • r j ■

J J^lentiaranis luperhcietenus , lea quun

Quam dixitThalesvalentiflimu elc- fundoprjedpitidilabitur impetu.

mentum: ego mirificentiflimum quo-

que dixerim. Memorabo aliquos fluuios, CAPVT XLlX.

fontes, tnariaidicrniirimamiratu.FluuiUsde ^^..^ «.^«.«^*

^,, A 1 i/vT aqua. marina,

Oreilana pcr qumquagmta lcucas aiiiundi- ■*

tur,cu pebgo fe datjfi angulos cerr? refpicia- A Qua falfa maris efficax antidotus vil*

mus,fexaginta. Hic amnis princepseft-om- JLjLneratis vcncnatotelo.,
nium qui Peru alluunt , ab Indis ptopterea

Apurimac didus,ideft/'r<e«/'««^.Dicituret- CAPVT L.

iaCapacmayu,ideft/«^/«.^«^«/?«.Xapac ^ jy^ r^„.^i^^,^

enmiagnomenregiuett. Anno lyjj.mgen- ^

tes rupes iniUumcolIapfeintermilcruntpcr /^Hiribicenfium mare quibufdam fertur

triduu correntem,donec montem illum fu- V_^anni temporibus ad colorem (anguinis

perarunt aqusequatuordecim lcucas fupcr- circa littora rubrefcere. Interrogati fcncs

greiTEE , incerim incolas inferioris plagae ad- caufam,putarefeaiebant,qu6d ingcns mul-

mirarivaftum iUum fluuiu repente ficcum, titudopifciumouaeotemporcege(rerat,qu(j

crbem fiiniri crcdiderc.Circutncurrit perio- ab vndis rapcata , fupcrne cruencuni colo-

dum looo.leucaiu. Mareeffufus dulcefa- rcra illum darenc aquis.

cic ambicucencum leucarum.In exicu pacne '

iungitur cum vafto alio fluuio Marannone, CAP VT LI.

qui an:.phfl]mo etiam riau viginti lcucarum ^^^-j^^^^^

srnmergitur pelago. Vicmicas harc (tantum ■'

diftant ibi icxagincalcucas) confundichos T N Tadntcbecha duo amnesfunt aurife«

fluniosjquarq; vnius func,alceri adfcributur, Xri,aliusin Mahnalcepccha.Auriferaquo-

idco anonnullisvterque fluuius Amazonura que flumina funt Duraba,Boragua,Naibas,

lunna.

/

HISTGRIiE NATVRifi LIB.XVI.

Iunna,Attibunicus,&: laches.HaEcin Occi-
dencalibus Indis nouioibis.Inanciqua funt
TagusinHifpania,HebrusinThracia,Rhe-
nus &c Danubius in Gernnani^ , Padolus in
Lydia, Gangesin Oriencah India , Ticinus
cx Verbano lacu , & Adona cx Lario ef-
flacnies,Ada prjeccrea &: Padus in Itaha.

I

C A P V T LII.

De fonte picea dqua,

N Cub^aquaspiceaefons fca,tec. eiuspix
prxllac arbojre^ adomnesvfus.

CAPVT LIH.

De fontibm dttlci-faljts.

IN Prouincia: Caizimu regiunculis,lgua-
nama,Caiacoi)Guariagua,featencadmi-
rabihs natursE fontcs , fuperficie primadui-
cesj qua: medium tenenc aquae falfo-dulccs;
quae fundo iacenr,amarae falf^c[j.Putat falfas
maris aquas leniter emanare , in fuperciho
fluere de motibus, per terrac meatus dulces.
Ha; fubmcrguncur,& emergunc ill^';necfuf-
ficiunchac corrumpere penitus illarumlaci-
cesrquae funcmediaE vtrafque|ufcipiunt,&
vcrarumqucfiunc parcicipes.Si aucem quisin
ahcuiusfontis margine ftracusaurcm fixericj
concauam effe aded ibi cerram nofcic, vc re-
bbcc a milhanbus tribus veniens equesj pe-
desautem ab vno milliarifenciacur.

C A P V T LIV.

De fonte Boiuc£.

IN Boiuca infula fiue Agnaneo fons cele-
bracur pereuis & nobihSimuSjCuiusaqu^
cpoca reiuuenefciint fenes. Multorum fa-
ina,ahquorura experimento id probatum
fertur.Quidam fenex decrepitus eofe con-
tulit, amore vitse audax* Lotus& potus ibi
aliquot dics , refumpfit virile robur,florens
demum redijt , vxoreni iterum duxit , Sc
genuicfilios. Hxcteftancurferij Audores^
& ferio Pecrus Marcyr,me camen fidci non
oppignoro.

C A P V T L V.

De (tquis Chirtbicenjibuji

CHiribicenfis fluuij latex frangit purgat-
que veficarum renumque calculoSj (ed
oculorum nubesgcncrat.Exquodam fonte
fcaturic,vt ferunt, materia ignis inextingui-
bihs,vulg6 alchitrani feu gra:ci.

C A P V T LVL

De gurgitibus USieis.

LAdei gurgites per quadraginta milliaria
nobihtant infulam quamdam iuxca
Cubam; aqua argentea ae fpiffa , ac fi fari-
nam in toto illo pelago fpaifiiTcnc. : ■-• i »

C A P V T LVIL

pwVid
Wrub
fcribit:P«

De fpari nigro.

|Vid miru|ti,fi pelagt|snigrefcat, cdm
ibeat.P(fctrum Martyre allego,quiica
fcri5it:Petro Ariaz dixit GirG6nz'alus, dixe-
runt&comites, adleucas a Colonia Pana-
ma circit^r centii inuenifFe pelagi vaftitaitem
nigri coloris,in qna pifces adnatabat magni-
tudine delphinahjharmonice cantantes, vti
deSyrenibuseft narratio , fimilique modo
foporcm actrahentes. Hic angufti animi
homines mirabuntur,dicent rertjefie impof-
fibilem: hosegoparumper affabbr. Nonnc
kgimuserythraeum finumefie rubru, vndfc
Rubrimarisaffccutuseftqomen,, fiue id fic
ex aquae natura,liue a rubris arenis,faxifque
httoralibus reucrberatibus rubris id eueniat?
Rubrum apparet marCjquis ergo natura he-
becat tantopcre, vt ei toUac, quin & nigras
genuerit arenas &: faxa nigra-, quaenigras vi-
derifaciantaquasahbi?De c$ntu vero fabu-
lam & ego ipfe arbitrorilicet a viris referatur
cordatis, attamen in iUoruin excufacioncm
nonncTritoncs cognitu eft effe vocales.**Au^
diti fuerunt aliquandoj & repertiexanimes
proiefti ad littus in Occiduo mari Hifpano.
Nonefub aquis&C rana coaxat? Quid ergo
erit mirandum,fi vocales &: alij pifces num-
quam ahas auditi reperiantur. Credac ho'-
minum quifque ad fui libiturii,egb naturara
efle magnipotencem exiftimo.

C AP V T LVOL

De mari feruido.

Clrca Guadalupea & Galancam inrulas
mare feruidum inuenicur.Pucant aliqhi
cjenofum elTc ibi mare,&herbas illas in pr6-
fundo gigni,cendereque ad fupernajVC vide^
raus in iacubus,faEpc in magnis qUbque flu^
minibus,eciara currecibuspccidere. Volunt
alij non ibi nacas,fed e fcopulis frequetibus
rapcatas vi tempcftatum,enatare per ea ma»-
ria.ltarem in dubiorclinquiinti quoniam
an fixa: ccdant nauium proris, an erutje va-
gentur,nondum habent exploratum.Natas
ibicredendumeft , alitcrimpulfu nauium
conglobarentur ( ficuti fcopic domorum
conglobant fcobes) &: eurfum impedirent*

CA-

lOANNIS.: EVSEBJL NIEREMBERGII

os pifcinae vix quatuor pelmorum , refpexit

G A^^P V T ^LI}^; ^ perilludjiDgensabyflusdelitebac, caligoim-

,- , mciifa. Collegit cumfocijstexucosqui pro

■■*X)(^'y?irff«<w y^^. . " ^ funibusruric,demifit vafculum,extraxitdul-

thcHfifft hannhp.Do - o^tr^fj A cera .& iucundiim humorern,od:o bracas,yi

rT5 Ahuah.i-iluipus regioneS>i;M^^ dicimus , diftantem.. VoI(fnsexplorare pro-

■ lj Prnninhia|> Raionae ir\t.erfeGat. HiCab fundit;atem,ii-i,uenit quadraginta , .per qua^

originc lalfesikiiflUiiicur yfquequo pereat. rum triginta duas aqua falfa fubfidebar,

Forcafle meatusgypfeos 6^ {ubcerraneas fa- aliasododuleisjnnacabat j.namque leuior

linas periiagiV .3>unt aliquaeiinlfalnfulace- efl:,&: cminet. Mareplufquam quatuorieu-

lebrat^e. casdiftabac*. NihilominuS cre-dicum,mari-

. \T; M 'jCI oum humorem per abdita faxorum iilue

- ^ ^^A?P^.:V T ^^L5C.'- : efllindi. . .1. :

s

.^l iiooloD s- icayJ Ufi.-,2^jiffJ9'/2^i3au-t ; .

Cripflt Mona?des in fuisSimpliGibiis T)e lacti JalfiV
Milfas. efl mihi in craflb , arundmis tu-

,.bulo liquor quidam e fonte manans non T Acus in Hifpaniolaquindecim porrc-
ifjrocul alittoremaris^mellis modo flauus &C JL-rfdlusleucas,tres iatus, creditur coionia
iliquidus,& odaretacamahac3J..Aiunt,&: lit- niaris , per fubterraneos canaies & amploS'
Jteris ad nie (criptis flgnificant, infignium meacuscransfufisilloaquds,' licetdecemieu-'
-efle fac.uic^tuni jnueceracis praefercim in eas Oceanus diftec. Argumentum efl: falfed»
ftiorbis a frjgida eausaprovienifcntibus.Om- aqu£e,cum profundicas fu mmajdeinde,tibu-
^nium corppj-is partium dolGres a frigorc rones,Si;alios marinospifcesibireperc6sefl€,
■ aup^atibus ovtos ienitj & ,pcrfri6Mones tol- ■njrUitini^Z ': ■;Jv i muri.i

liC; quofuis cumoresrefolyic. tofderaobci^ C A P V T iL X 1 1 L '^f'*''^'*

neteftedusquo^scarana.autcacaroahacayi]- . . v

.larumquevicerninearegioneprjEbet. Mar . T)e riunlis Amapau, .:

.jiibus noar^ifi madentibustradari potefl;;& ..ov.-vi. •vrf.ufisno-;

.ybicumque reppnitur,ade6 tenaciter haeret, /^Valtherus Raicgh h^c fcribit;Rcgio A-i
vcauferii nequeat, donec temporis fucceflu V_3rma.paixadmodu efl hiamilis depreC.
jabfu-i^atur. Exiguai admodum quantitate, fa, &c propter aquarum copiam valde palu-
dupicaxac prQipecimine mihi miflus eft, ftris,& prpj^thea multi ibi pafllm riuuli c6-
;quovn,iatn fifti^; magnse cii m fit a:ftimationis> (piciuntur ru bei coioris., qui venenatis ver-
,grp ^.magrii/pretij adfertur. Calidus tertio jnibus ferpentibufqs admodum fcatent; vn-
jgradu videcur , manifefti lencoris parciceps. de Hifpani, qui liac dc re non eranc admQ-
^f^lufi.us adiicitill-um liquorem liabuifle.Ac- niti,varijs morbiscorrepti funt,& cqui piuii-
i;u|i quoquf quap Francifcus Hernandus fcri- mi extind:i,ita vt poft fpatium fex mefium,-
bit iutec pirieraiia, nec piguic idcm hic rc-^ quos ibi Berreo commoratus eft,exHifpanis
ponere inccr ibntaiia. tamum lAo.militesfuperftitesremanferintj

pecoribus,qu5 liabueratyomnibus extindisi
.lOAPVT LXL Nam Berreoconftitucrat ionge minori via

in Guiariapcruenirej&adrainimum looo.
De pifamsTguey, Anglicorum miUiarium itinerefuperfederc,

il frf ■•jjfi.' ' ' fedmcidebatcum fuisin hoc itinere inpCi.

{/^7\y3E4^fil'p3rs faxofx ProuincizE Ygucy ricula non minima,ita vt inopia,famc,mor<^
^V^in Hifpaniola caret fiuuijs.nonaquis. bis &: alijs moleftijs quampiurimis afiiigc-
.Cirebras fub terram pifcinas faxaciaudunt rencur.Ego;exomnibus,qui pcr Amapaiara
.uatur^arCGfabrelaclas. Indi xagucyes di- in Guianara proficifcebancur , quaerebam,
xunt.Cau.fa eft confluxio vicinorum flumi- quomodo ifta aqua rubicunda vtcretunqui
num>\n fpecus illabentium, fufis per arca- refpondebant, fecirca meridiem lagcnas ^
.jLiQS meacus.aquis. Scriptor ille Hifpaniolae vaia fua ittaaqua replere,cdm Solin inediO
AnonyipiiSjquem fi^pe iaudo,inucniflelcri- ciclo eflet ; reliquo vero ante vel poft meri-.
bit pifdnani (ubcerranea, fiuexaguei,dimi- diemceporeaquasiftas pcftiferas admodum
diam leucaipi pacuifle. Signum fuic,cum per &L noxiasefle,circamedium autem no(9:isin
lupes illasambularetjgrellusomnesfonuifle merum venenum mucari.Incelligebaeciam
.tamquam fi caua eflenc omnia inferna,vel- ex ipforu m relacione , muicas ibi aquas na-
uci fi pcr ulpulationem aliquam incederec. tura fua venenacas & noxias eflc.
Non line pauorc iccr egic : inuenic tandem

CA-

HISTORIife NAT

C AP V T LXIV.
De mcremento Ntli,

VExauic plifcaingenia crcmentum Ni-
li. Qudi pliilolophantium capita , toc
fenfus, imo toc dcliria. Patuit iam hoc natu-
rx myfteriumj fine magno tamen myfte-
rio. Ignorantia rcgni Congi miraculumfe-
cerat. Nam hicms Congiana tuncincipit,
dum Europaci vere gaudent,& Sol figna Sc-
ptemtrionalia fubic. Hxc ab Aprili in Se-
ptembrem vfqueextenditur.Tunc quotidie
acrautpluuiusaut nebulofus : tanta porrd
imbrium copia eft, vt quamuis terra maxi-
mc arefcat(tota enim jeftate,qu£c a Septem-
bri ad vlque Aprilem durat,non pluit) breui
penitus made(cat,atqueinde tanta flumini-
bus aquarum copia accedit,vr late per agros
ftagnantiaexundent. Atque haec inundatio-
nis Nih aliorumque Africac fluuiorum eft
caufarqua^Congianis miraaut noua non vi-
dcturjvidcncenim cam ante oculos,imbres
inquamalTiduos , quiquotanniscerta anni
temf^eftate decidunt. Alijs vero popuhs,&
praElertim iEgyptijs qui pluuiam penitus
i^norant (numquam enim in iEgypto pluit)
admirabilevidetur&nouum ,qudda lunij
finead vfque vigefimam Septembris diem
aut circiter , magna aquarum vis late per
omnem rtgionem ftagnet,magno & fercili-
tatis & fecunditatis indicio:fterilis alioquin
ager nuUum fruQ:um proferret, ca:litus non
irriguus. At inundatio hscc ita fercilem &'
vberem reddit , vtcum feraciflTima fit Pro-
uincia comparandus. Veteres porrd iEgy-
ptij augmentihuiuscaufam ignorantes, &
creatura^rationisexperti bonum flbi a diui-
na ptouid&ntia coUatum attribuentes , ed
vefanijc proceflere,vt Niloveluc Nuraini
Vidimasimmolarenr^j ideoquc «^3-« cAst/-
iAov^ einomcndabant,vt^tolemaEuste-
ftatur. Qui quamuis Geographus fit egre-
gitrs,in hmus tamen Nili origine indaganda
grauitereft hallucinatus. Putat namquCje
duobus lacubus , qui ad radiccm montium
Lunsc, duodecimo circiter gradu , & dmii-
dio latitudinis Auftralisin eodem parallelo
liinr, originem trahcre , & vnuii ab akero
ccntumac decem diftare leucis. Lufitanij
quialiquot annis in ill^funt region^ com-
morati, eamque peragrarunt,tradunt,duos
quidem eflclacus equibusoritur Nilus^ fed
alium illorum eflefitum : vnum cnim ilLo-
rum duodecimo cfle gradu latitudinis Au-
ftralis,alium vero (ub ^fiquatore fub eodem
psenc nieridiano quo prior. Sunt qui Ni-
lum nonnifi e fecundo habere ortum cre-
dunt, &: primi aquas in illum fe non exone-
rarc} (ed in areuofis campis^ quiinteriacent.

YKM LIE. XVI. SS^

fcnfim arefcere, & pcrdi. Aiiorura tamcn
contraria eft fententiajquamuis perire &: in-
termori , quod pcr vaftas iblitudines ftag-
nantes certo non contineantur aluco , vi-
dcantur. Tanta igitur inter Audores rcccn-
tiores de Niiifontibuseftopiniontim diucr-
fitas, &nonminor inter vcteres ; fed hxt
dida fufticianti

C A P V T LXV.
De terrametihus.

NEc alienum erit, noftra narratione re-
cencesaliquas elementorum infolen-
tias,& firmiflimae terrac miras inquijetudi-
nes pofteritaticommendare. Anno i6t6i
ipsa no<9-e Fefti SS. Apoftolorum Petri &
Pauli, ingenstremor tcrra: cCEpit in Pro-
utncia quadam Smarum , cencum diflita
IcucasabvrbePaquin. Per incegrum mcn-
fem femelfingulishoris trepidauit humus.
Viginti&: odto oppida aut fepulta hiafcen^*
te cerra, auc fubmerfaaquis erumpentibuse
fubterraneis, Acceflfere veftigiatantas ftra-
gisvfquead ipfam aulam Paquin; in alias
quoque plagas progrefla calamicas. Tam
imporcunas pluuiae eius anni ( fuit enim ille
ipfe quo Hifpania multis vexabatur illu-
uionibus)vc campi aequora fimularenc, nec
ponces nec alia ingenia humorem fupcrarc
pocuerunc, racibus dumcaxat & fcaphis
commercium & irineratio conftitit. Mialta
oppidaobruta, aut illuuionum impetu era-
dicata. Rex Sinarum largitcropem tuli^
mortuorum cognatis , & alijs e naufragio
ereptis* Apud Camarines quoque terram
eodem diequatuordecies coiitremuifle, fi-
de dignisteftimonijs renuntiatum cft; mul-
tainterim xdificia diruta* Ingentem mon-*
tem medium crepuifle immani hiatu, ex
im mensa vi excuflifle arbores per oras pcla-
gi j ita vt leucam occuparent asquoris ^ nee
humor perillud interuallum apparerer.Ac-
cidithocannb I6l8. Sed & prsecedcnti an*
no i6ij.d\c 30. lulij infolens terric con-
ftcrnatio nonnuUa Apuh:^ oppida haufit,&
prope Troiam eminens aborfus e tcrra auB .
aggeftus mons. Ingens quoque lacus, qui
Viginti miUiaribus vix circumfcribebatur,
exficcatusfuit. Luceria,qu6d ad Deiparam
fpedaret^ tuta m.mfic. Audita ibi eft vox
in aerequerula , ^«e fli didans. Propterei
omnium exiftimationeeam terram ferua^
uit intcrpellatio Virginis. Capuccini Fra-
tres in ciuitatc Sandi-Seueri euafere per
hiatum domus^ quar crepuit media , cete-
ra ciuitatis psene obruta . Recentior eft
Vefuuij montis tremor 6£ terror , de c[uo
nonnihil poftea.

lOANNIS EVSEBM N lEREM BERG li

A

CAPVT LXVL

De ycntis yehementijjirmi.
Nno i6z7.die i5>.Odobri,svaHdi(ri-

die z. Septembrisanno i^^o.magnis terra?-
rnotibus praeuijs crepuic terra , toc ignestot
faces iaeulata, vt per totani infulam \'\{3t
fuetinr.Ex quodam lacu procurrit duas leu-
cas igms vfque ad mare , quo pepulic moh-

musvcntus perflauitDagamim,diruic temperid interuallum, quantum plumbea
opidulaeiusterricorijcumEcclefijs, arbores glans emiflafcopleto pergeret. Fragorvndi-
eradicauit , proceras &: robuftas palmas que ingens,villasdirutx, homines multicx

iruncauit j omnia alia arbufta nudauu co-
mis , nec vlla frons vlli relida rarao, auc
ramus arbori, aut arbos nemorii Camotes
adhuc euuilii:: obruit atenis horaines,viuos
iiumauit j columnasligneas intra Ecckfias,
vaftas duorum horainum amplexu vix
circumfcribendas , vclut arundines infregit.
Dagami , ciim latiffiraum oppidum eftet,
duas dumtaxat domos ttames retinuic, fine
tedis camen jtumaquistum vento ceteras
expugnaras U. diruca;. Ipfe vidi nuperrime
anno 1650. valido pr.Kcidi vento arbores,
oculacus teftis fui. Eodem die dirutos ali-
quos muros, eadem vi verberantis aeris,de-
miratus fum.

I

C A P V T LXVII.

De incendtjs.

N Parian anno 1^2.7. vifus eft ignis c
:a:lo labi. Tranfcurrebat a domo in

Itindi. Poftera die obfcuratus Sol nimio ci-
nere & puraice.Promota caligo eft vfque ad
diem fequentem,in qua perinde fuic meri-
diesae medianox.Cinis pofteaquatuor di-
gitis terram iuperans greilum irapediebat.
Ingen^ palus exiiccata quoque.Madriti hoc
iplo anno,quo h^c (cribo,anno fcilicet 163 1.
die 7.1ulij, lugubris & funeftus dics accidir,
in quo licteris vacare non lieuitjimplorandie
potms diuinas mifericordise eura omnibus
tuit. Accidit vt fecunda hora noftisimmane
incendium vaftaret pulcherrimi fori latus
vnum^ deinde pzcne infulam domuum de-
uorarec.Plures mercatores in hoc igne nau-
fragatifunt.Intraduas horasvideruntfe di-
uites & indigos. Tanta flamma atrox dili-
gentia percurrebac domos, vc vixnudi eua-
derenc: &L fauftum aecidiffe libi pucabant,
amiifisbonisomnibuSjCum vita elabi.Perie-
runtnihilominusnonnulli. Alij qui adiub-
terranea confugerant, audiebantur lamen-

domum , quaii iaku quodam fecuras in- tari.ErutiaIiqui,nonnuIli ftupidi&: paeneex-

tcriiadens. Locupleiius dedimus hane hi- animes.Contumaxflammaperftititper vn-

ftori^m in noftris Qiiacftionibus diuinis. decim dies.Conteti fuimus obftare,ne pro-

Eodem annoin Cauite odoginta domos ferperet , dirutiscircum vicinis domibus.

vnicum incendium vorauit. De dduuijs& Hocvnoremediocompefci pocuicnonex^r

ignibus alijs recencibusin Hilpania men- ftingui.Licecaliud non paruum incendimur

tionem fccimus in primo libro Quxftio- lacrymis > quasmifera plebseftudit,fopora-

num naturaiium. Apud laponesin Tacacu ri fatis pollet. Occafto tanti damni adhuc

cditiflimus monsell:,Vngen didus,quifub- incerta:certiffimatamen caufa, peccatano-

tus aidet. E\upitin aliqua^ difledusvora- ftra. Illud pror(usmrrandum,poft menfem

gines, &reccnterin immaniorem , coeno* &: dimidium inuentumfuifle fubterraneum

saaqua & fernentiflima plenam. Inhanc ignem,qui adhucrcftabat integer.
iiiflit laponicus tyrannus iedecim Chriftia- Maior cladfjf pofteaacciditin eodem fo-

jios immergi , fi fidem &: legem veri Dej roex famafalsa incendij. Die ij.fequencis

non dciereret. lam ciim circum barathrum
hoirendum conftituerentur Chrifti mili-
tcs , iuflerunc carnifices primum omnium,
qui adolefceuscrac , appcliatus Xmzaburus
Ludou!cus, ni detefurctur Chriftum ,im-
liiitti in feruens bc fcctidum ftngnum. Ille
no expcdato impulfore,a£i:us,iicut S. ApoU
lonia , diuino Spiritu , protinus deflluit in
horrendum lacum. Admiratiidololatr;e,ce-
reros ipli noua crudelitate immerferunr.
Glorism horum Martyrum caclum fignifi-
cauit: npparuerunt enim per aliquot nocles
fuper voraginem cieleftes ignes &: claritates.
Accidit hoc in perlecutione laponica , qux
anno i^zj. renouata fuit. Nuperrime in
inflila S.Michachs , qu^Kvnaex fcptem eft
quae dicuiltur infula; Azorum fiueTercer^,

menfls,qui Auguftus erat,celebrabaturTau-
rica,&: folenes Hifpanis ludiarundinu.Eccc
tibiin mrtlijsludis Rege PhilippoIV. prje-
fente,Glamor refonac. Forum conflagracjfo-
rum ardet. Gcpit omnes panicus pauor.Coe-
perunt relinquere fpeftacula, delererefene-
ftras,fugam corripere tam e^cco &: violento
incurfu, vt vfq; ad fexaginca fuffocati poftea
inuenirentur, &: plufquam quingenti valde
laefi.Nonnulli fine fenfu per aliquot dies x-
gre animarn agebant. Muka furta accidc-
tur.Proculdubio nifi Rex Philippus immo-
tus perftiiiflet,cuius prt^fentia contirluit plu-
rimosne difcederent, maiarftrages fuiffer,-
quam fi abhofte caperetur Madncu. Tanta
vis incurfus fuic rcfugientiu hominudefcen-
dentiumq^; per fcalas,vc aliquK xdes eontre-

muerinc.

HISTORI^ NA

miierint,pariefescrepi]crint.De Vc(iiuij mo-
lisaborcu in fiiie ciulcicanni non opuscrat
commemorare,cuius iicreces memoria elt.
Ablorbuic mulcas viilis. Neapolis liberata
fuic prccibusS.Ianuari),cuius {"anguismuen-
tus cunc tuic colliqucfadus & fcruens. Alia
Chrifti crucifixi imago langiiine fudauir.
Alia Deiparae icon cruencis Licrymis defle-
uit; ligna diuiniE iullicia: , fed mifericordiaE
limul.Sxpiiis olim euoauiitignes Vefuuius,
annis 81.47z.68 y. 1024.&: 1501^. eius cine-
resaliquando Conftancinopolnn vfque &
Syriam &:^gyptum & Africam dnTipati.
Imo Marccilinus m Chronico fuo aic : Om-
nem feLciem EuropA mimto contexit ]^uluere.

CAPVT LXVIII.

' De dilHmis.

QVo temporeinfeftaca aquis Hifpania,
eodemanno quifuit \6^6. Oriens 6c
Occidens fenfit iratum humorem,& paulo
port Hifpalenfem illuuiem. Oppidum Po-
tofi cuhnmi inhxrens pxne aquis obrutum.
Quid mirandum ibi acciderit , in nortro
Opere, quod OperA ^ dies infcribitur, nar-
raui.Sed & Hilpane aquze religiofiE fuerunt.
Hifpah Deiparaeimago,muro adhserensfu-
peratoaquiSjintada & ficca inuenta cft.Sal-
manticas quoque ahud Virginis fimulacrum
interrapidos fludusprouokitum,verendum
&: ficcum fuit repertum. Nec hadenus pla-
catushumor.' nuperrime Mexicenfis ciuitas
aquis paene fuperata fuit.Mirabihus ahquid
accepi ab oculato tefte , cum alioru m quo-
que nde: In nouo Regno Granatenfi ingens
trepidatio terras euuUit montem quemdara j
&)expuhtln aham fedem fatis remotam a
prima , veluElapillum per aeremiadatum*
In primafede puceus fiue abyffus magno-
perehifcente terra rehnquitur.,' Sine fundo
cauitasiUa videtur. Impletur tamen con-
fiuente e circumiacentibus cuhninibus
turbidaaqua, &:foedo humorCi Interdum
tamen velut naufeas magno euomit ftre-
pitu coenofum vaftum fluuium, correptis
quibufc|ueobie(^lis faxis arboribufque , ve-
hementi omnium mutuo inciirfu horren-
dura fonans.

CAPVT LXIX.

De nme admiranda quiedam.

MOntana ante regnumTibet,ad ortum
fluuij Gagis,diuturna nix fepehtiVia-
tores obcaecancur aifidua fplendeicentia al-
boris &: lucis, fedrupices incola: fe cuentur

'VR^ LIB.XVL 385

aduerfus cxcitatcm ocularibus quibufdam
non vitreis, fcd cx quodam rctium gcncre
contextis,ahoqui laborant oculorum dolo-
rc, poftmodum lucis orbirace. Atqui in
Europa plcrofque impudicos prceftaret or-
bos elfe kimine , quam ipfos oculos haberc
retia,quibuseorum anim<^ rniicrrimc impii«
cancur& obc^canturex icminarumafpedti
fplendido, hiciue lUis intuentes. \u ijidcni
partibusj ciim lam terra retcgitur diffluxu
niuium , vaporcs humus iaculatur inftantis
peftilent);£, vr homines etiam valetudinis
integrae &abfque dolore & morbo, aliquo
dchquioinfeftenr,5£ antequadraniem hor^
intcrimanc. Ilkidincredibile fere,qu6d va-
ftus fluuius Ganges cranfmeetur per pontes
ex niue ftrudos. Visniuium operit fluuium,
vt fornice fado ftcrnant pontem,qua tranf-
eunt viatores fubterfluente amne impetu
&: ftrepicu immani. FortafTc ex rupibus vi-
cinis prxcipitantur prse pondcre fragmenta
ingentia niuium , & montes gelan,qui pau-
latim ita ftruuntur, vt cooperiant per partes
fluuium . Pontes quoque alioqui fiu nt i bi ex
rudentibus. Circa terras quoque Siranagar
viri nent , ferninas agriculturam exercenc.
Diucurna nix ibi perfeuerat. Velut panem
auteduhum condicum comedunt incolx.
Feminse pro inauribus vtuntur folijs ob-
longis cuiufdam arboris fimilis palmae.Fru-
gahs hic mundus 8>c decor Barbarorum, or-
natum ridetfeminarum Europas, potiiis ex
fumpcu quam fpecie elcgantiam qujeren-
tium.

G AP V T LXX.

De finte USieo.

POft tot diuitias natur(j,poft tot mii-a,ex-
hibebo miracula. Aliquo figno gratias
lubet concludere has natur^e tabulas & fidei
noftrsE argumento obfignare.Narrabo fon-
tem la^teum iniEthiopiaquondam vifum,
innocentiam Chriftiani militis fignifican-
tem Mauris. Dominus Chriftophorus Ga-
ma is erat, ftrenuus pro Lufitano Rege dux^
Ter Maurum Regem vicerat fuderatque:
fed numquam magis vidor , quam ciim fe-
melvidus. Captum enim iulTit Maurus,
vtconfanguineum, & aliosfeptem Magna-
tes, in przelio vulneracos, apphcico medica-
mine aliquo fanos inccgrofcpe redderer.
Chriftophorus propinauic in potione vi-
rus. Sic fubicoin praefencia Regis exanima-
ti omnes. Fremuic rabidus Barbarus. Sic-
cine, inquic,medicaris? imperrerritus Chri-
ftophorus, Plane,inquit.anne&: tuvisfimi-

K k liiet

386

lOAN. EVSEB.NIEREMB.HIST.NAT. LIB.XVI.

Ikcr a me opcrn &: mediclnam qnaerere?
Iracus plLH ^Aauius , Victons iusadmonens
Chiatophorum, icerdm rogat,Quid de me
vido capcoqiie tcciflcs. Ampucarem , in-
quic, c;>pui cuum , 6c in IncUam miccerem:
deinde mquacuor tiufta ce prorecarem , vc
iii diuerfis ce locis in exemplum traducerem.
Idem,inquic Rex, de ce conrticyam.S.ieuir-
firaiscamen cruciacibus priiis illum exer-
cuit.Capucignico lebece auc galeaiulhcope-
rire ; deinde plures corporis arcus aclurere,
acusper vngulascransfigere , cergora ignitis
foificibus profcindere ; muluspofteaalapis
& opprobrijs ohfonare pacientiam inui-
Ciam jtandem manu ipsa Rex fua facium
iilud capuc impia fecuri refecuic Nihiljin-
ter hecChriftophorus iternbac,formido cua
fuppUcia , miles Chrifti fum & beacas Ma-
ria:. Poftea cadauer in quatuor pnrtes fe-
cmm i crusvnum& maxillam ad monu-

mentum victoria: iulTic Barbarus eodem
loco repelire. Inde tamen ladeus riuus e ter-
ra protiluic. Toc inde miracuUs claruit mi-
les Chrifti, vcabipiis Mauris coleretur, cu-
ius opem asgrotances prccarentur luppii-
ces. Pignus quoque crcditum. incolumi«-
cis (ux ( lic etiam inter proplictias vulga-
tum) donec tanti viri ofla rctinerenr.Cum-
quepoft mukosannos a Chriftianis lepci-
tarentur , ingenti ki£lu exkium impcrij iui
incolas illius rcgionis (Gallx vocanrur } la-
mentati funr. Adijcio tandem quod nur
perrime hoc ip(o anno 1631. in quo bscc
Commentaria iiue aduerlaiia conckido,
m.irum vifu &c didu accidifle audiui , Mo-
(am Bc!gi) Buuium iuxca Grauiam totuta
fancuiueum efHuxifte , cuius-cruentus hu-
mor igni apphcitus condenfatus omniixj
fuiffec. Prodigium ingenti5 cladis putOiCeoi-
pus id incerpretabitur.

1 O A

lOANNIS EVSEBli NIEREMBERGII
EX SOCIET ATE lES y

D E

MIRIS ET MIRACVLOSIS

N A T V R I S

1 N E V R O P A

LIBER PRIMVS.

ATis exnouo orbeAdmitMionempammHi tot naturarum pere-'
grinarum fatiatdm narrationibm^ quaj iufii Voluminu hifiorid
prafentauimujj credo tamen^ mirabilioraex nofiro ^ '-uetuBo
orbe exhiberi pofeynifi quod miuriofa <3Iaiefiati rerum confue-
tudo ipfis miracuUs detrahat^qua nuUdmagis re quam Ao^itatis
commendantUrpurpurd.A t finude rerum fi^eBetur tefiimatioy
noncedit nofierorbis recenti. Accedii^quodin nofiro mundo diu
Chrifliano aut ipfam natura maiefiatem fublimet ^ratia^aut leges fuas tranffcendat yir-
tus Dei. fdeo mirandd pturd, ideo mirabdiora.Excerpfi propterea ex nobilibus AuSio"
ribmnoTinuUa in riofird Europdjn Hi^anid maxime atque Hibernid celebrata* (Cum
omnia altarum prouinciarum mira miracula longum efet perfequi exquifitius )qlia^
prout in aduerfarijs noiaui (nec enim yacabatplus digerere ) edere libuit , contexendo,
confarcindndo interdum^yariorum Scriptorum yerba.oAppendt poflea Paltefiinte admi-
randd^ ybipriftina natura gloria decedtt..grati£ honori. Plurestbt hodienatura mira-
culofe funt quani mira.Bx ytrifque confuam ifias cornmtjfuras ^quas a nofird Hijpanid
exordtor. Kefundam finelegej qu£ ijage i^/liUauit reminifcentialefiton^. CJXefcio ati
^liquando exundemy^ltrd propoptumtrdnfgrefius. Veniam facdem curiofitas dabit,
erdtnis rationis mintmumy nbuitdtis omnino fingularttatisque fiudiofa. 'jncomptd
€tiam pldceht qudndoque , dtque inordindta fioru ydriegdtio decorem ytriddrij dmpltdt.
Stcpe quoqUe negleSfus filuefcens prdtorum yiror deleSfdt.^dre elegdnti^e dut legis
altcmm minor dut nuUd mihi ratio erit. Dabo qUa repperi ^ hec qui fi/icilegio carpit oc-
(urrentidyCulturte dgri fiudet s legtt tdhtum f^tcas ^ quas aliend peperit glebd.

Sanfli Dominici Calciatenfis vulgus appel-
lac, gallum vidimus & gallinam , qui dum
vixerunr,cuius colorisfuiffent, ignoramus,-
poftea vero ciim iugulati fuiffent,& afll,re-
uixerunt , ma^nam Dei potentiam fum-
mumque miraculum referentes , cuius rei
veritas & ratio fic fe habet. Vir quidam pro-
bus & amktis Dei, &L vxor eius optima mu-
lier,cum filio adolefcentulo magnx probi-
tatis ad S.Iacobum Compoftellam profi-
cifcentes, in hanc vrbem,itineris labore de-
feiTjjingrediuntur , &quiefcendi gratiare-
Kk z ftite-

CAPVt PRIMVM.
t>e duibus S.Dominici de Id Calcada.

LLVSTRE & tniran-
dum innocetijEtcftimo-
nium Hifpania feruat :
notiffimam tamen inter
nos hiftoriam exteri ver-
bis, qui & oculaius teftis
fuit,edam.LuciusMari-
na;us,In anLiquillima, inquit,eiuitatejquam

B88 lOANNIS EVSEB

ftiteruncin dorao cuiurclam,qui adukam fi~
liam habebac. Qjuaeciim adolefcentem puU
chra facic vidiffec , eius amore capta eli Ec
ciim iuuenis ab ei requilitus atque vcxatus
ciusvoto repognaffet, amorem conuercit iii
odium, &: ci nocerecupiens, tempore qu6
difcedere volebant, eius cueuUo crateram
fuipatriSclam repofuit. Curoque jperegrini
ji1anedifce(ri(renc,exclamauit puella coram
parentibus , crateram fibifuilTe fubreptam.
Quod audiens PrseCor , facellitesconfeftim
miliCjVt peregrinosreducerent. Qui cum
Venifl'ent,puella confcia fuv fceleris , acceflTit
ad iuuenero,&i: cracera etuic e cucuUo. Qjja-
propcer compertb delido iuuenis , in cam-
pum produdusjiniqua Cententia &: fme cul-
pa laqueo fufpenfus eft : raiferique parentes
cum fiUum deploraflenc,poftca difcedences
Compoftellam perueneruiic.Vbi folucis vo-
tis,& Deo gratias agences,fubinderedeunces
ad locum peruenerunc vbi ifilius eracfufpeii-
fus,&: matet multis perfuara lacrymis adfi-
liumacceflitj multum difliiadente marito»
Cumqu^fiUum Ibfpicerec , dixit ei fiUus:
ivlater mea,noli flere (uper me,ego enim vi-
iius fum , quoniam Virgo Dei genitrix &c
S.Iacobus me fuftinent &: feruant incolu-
mem. Vadc,chariflima materj ad ludicem,
qili me falsd condemnauirj& dic ei me Viue-
repropterinnocentiam meam,vc me libera-
riiubeac,tibiquc reftituac.Properac folUcica
macer , & prx niraio gaudio flens vberiiis
Praecorem conuenic in mensafedcncem,qui
gallum &:galUnam aflbs fdndere volebac.
Prxcor,inquic, fiUus mcns viuic^ iube folui^
©bfecro.Quodcum audiflcc Pra;tor,exifti-
mahSj eam quod dicebar,propcer amorem
inacernum fomniaflc, refponditfubridens:
Quid hoc eftjbonamulicr ? Ne fallaris,fic
cnim viuit fiUus tuus, vt viuunt ha: aucs. Et
vixhocdixcrar, cum gallus & gallina falca-
Lieruntin mcnsa, ftatimquegallus cancauit.
Quod ciim Pr.Ttorvidiflec,acconitus conci-
nuo egreditur , vocac Sacerdoces &: ciues,
proficifcuncur ad iuuenem fufpenfum,&: in-
ucnerunt incolumem , Valdcque licancem,
&parentibus refticuunCjdomumque reuerfi,
gallum capiunc &:galUnam, &:in Ecclcfiam
transfcrunc niagna folemnicacc. Quasibi
claufa2,res admirabiles &: Dei potennam te-
ftihcancesjobferuacur. Vbi leptennio viuuc,
hunc enim cerminum Deus illisinftituir,&:
infine fepcennijancequamoriancur,pulluni
relinquunc &: pullamfuicoloris &: magni-
tudinis. Ec hoc fic in ea Ecclefia quoUbec /e-
pcennio. M.Tgnae quoque admiracionis eft,
quod omnes per hanc vrbem cranfeuntcs
peregrini, qui iunc innumerabiies,galli hu-
ius &: gallinas plumam capiunc , & num-
quam fllis pluma; dcficium.Hoc cgo ccftor

II NlEREMBERGii

propterea quod Viderim j & inteifuerijti
plumamque mecum ferami

C A P V T II.

De lapideo homine Daroca.

DAroca feliciflima ciuitas non imrtLert-
c6 fuis CorporaUbus gaudeccinquibiis
Hoftias quas Sacerdos inter (acrificandum
confecrauerac,&fuperueiliencibus hoftibus
inuolucas panniculo candido fub lapidq re*
pofuerac, inuenic in carnem conuerfas , &c
panniculo adhjercnces, cum vi<5tore$ Duces
comunicacuri a prxlio reucrcifsec. Qua: qui-
dem res admirabiUs,&: pro magno celebra-
to miraculo fecic vibcm Daroca felicem &
memorabilem. AccidiCjVC quidam peieraret
per fand:aCorporalia,ih lapide conuerci fibi
imprecatus,fi faifa aflercrec, &: illicd in faxil
conuerfus,eodem quo erac habicu &: forroa
hadenus dnfat omnibus confpicuus.

CAPVT IIL
De cortiis S.Vincentij(^ Cet^^ini*

MOrtuo in HifpaniafortiflSmo marty-
re Vincencio, corui qui ad corpus eius
tamquam ad Cadauer defcenderunf j ftatini
Qmnes occubuerunt.Sic nonnulU hiftoriam
hanc narrant.Et quonia perfonale dclidum
in genus plerumquevredundat,in aulus illius
Vindidam diuina procurante gtacia , qua ia
Sandis fuisipfe mirabilem oftendit, ab illa
femper hora circa corpus Martyris corui ta-
quamexcubitoresafliftunt.VDde &£eodeni
corporc a Carthagine (Hifpanica dieo,non
Africana) Vlyfliponem per mare traflat.o,5£
corui in naue circa corpus iugiter adfuerunt,
In Eccltfia quOque S.Vincentij,Vlyflipo-
henfi in vrbe, vbi corpuseiufde nobili in fe-
iretro rcconditum iacet,corui cirea altarc vP
quc ad moderna fere cempora excubarefo-
lebanc,circa fenarium numeru vel infra:nee
femper ijdem ,fed fuccefliue diuerfi.Iri huius
reifignum fignaeula,quie apercgrinisabin-
dedeferucur, cum Martyris imagine, infcri-'
ptam eciam corui imaginem habcnc^Vulgari
quoquc nucupationc S.Vincencius deCoruo
vocacur ; &: quodin vita non hdbuic , poft
mortem euentus agnomcn dcdir. Die quoq;
folemnitatis S. Ccivvini in Hibernia corui
de GUndalachan, quia forte lacalumni ip-
fius fuderant,pereiusimprecacionem necad
tcrram defcendunCjneccibum fumunc, fed
Girca villam&: Ecclefiamcum magno cla-
more volances, eodem diecara ^ requiefijfl
penduntur , quiim refedione. Ex Silueftro
Gyraldo ifta excerpo.

DE MIRAGVLOSIS NAt^

CAPVTIV.

De (tmbus RauemiC,

Ir4 Italia quoque apud vrbertl tlftbiieiri
Rauennam die folcmnitatis S. Apoliinaris
omnes vndiquc corui,cornices & monedu-
izE acundis Italiae parcibus fingulis annis ta-
quam ex condido conueniunc, quibus eo-
dem die ex antiquaconfuetudineequi viiius
cadauer datur. Si rei iftius quazftione faciaSj
vt ratianem quiEras,a{Iignare non pr^fumo,
nifi fortc longeex vfu tra£lu tcmporis irioli--
to , & quafi in naturam iam conuerfo 3 vbi
corpus fuerit,&aquila: congregantur.vel pd-
tiiis aliquo San£li illius miraculo ifta con-
linguntiVnde&quoniam abhoccoruorum
conuentu Teutonica lingua primo Rauens^
burghyide^i coruorum vrbseft di6i:a,inde &C
Rauennam vocatam nonnuUi conie^ann

* CA ^VT V*

De gallim SAgnatij,

NArratio iftarumauium fuggeritqUod
Manrefaeacciditmeritis S.Ignatij no-
ftri Patris , qui in eo oppido rigidiffime fe
exercuit,&: in adrairabilem prouexit fandi-
moniam.Ibi gallinam aquis fubtnerfam puer
cum alijspuerulislacrymatusj^fenteenim
matre fufibcata auis fuerat,& timebat puer
flagella*Gumque memoria S.Ignatij magna
ibi fandtitatis commendatione inomniuhi
ore-frequentetur,CG3eperunt pueri expoftula-
re Sandum,vt reftitueretur ales. Ecce fubito
gallina mortua,&: pedibus iamcombufta,
exurgit viua & integra, vocata deinde Galli-
tnmiraculofay aut5.ig»4?jr.Cuiusouamaxi-
me quaerebantur. Pignus aut argumcncum
aliquod miraculi auis hxc praz fe deinceps
tulitjVtnumquamcum alijs gallinis con-
iungeretur, fed folitariaincedetec.

CAPVT VL

De lapdibtis Clauigij.

IN Clauigij capo clarifllma monumenta
iacenc vidoriac S.Iacobo 8i Angelismih-
tantibus obtentaZi LapilU eius agri infignia
funt, quibus ad S.Iacobi fepulchru peregri-
ni vtuncur. Saxei bacilli ibi innafcuncur , Sc
conchas petreae , quasapud mehabeo. Alij
lapides pignore militari infigniuntur,aut cn-
fe, aut lancea, aut veftigio equorumjalij co-
lumbjcformam habent.Acquod mirabilius
eft,exGifaE ibi rupes effigiem S.Iacobi natura
arcifice oftendunt. Nec pigebic ex noftrd
loanne Mariana comniemorarevi^toriani,

^RIS IN EVROPA LlBJi gg^

quac tantam memoriam meruit. Regnante
RauiiroI.Abdcrrahamanus, eonominell.
Maurorum imperium obtinebatjnatura fe-
rox , perpetua rerum geftirum felicitate fc-
rocior effeclus erat. Abdalla enim patruo^
qui denuo Valenti^ regnandi fpe arma fum-
pferat, fugato fub initia regnij& poft fugam
defunfto, Barcinoneque Chriftianis erepta
AbdelcariniDucis virtute,viribus ipfe,copijs
&:gloria maibrcsexjequafle videbatur. Ita-
quelegatione ad Ramirum mifsa, cCntum
virgines ex foedere olim cum Maurcgato
Rege inito repraefentari tributi nomine fiagi-
tabat: quo.poftulato haud dubium,nifi pa-
rercE 3 noui belli denuntiatio coritinebatur.
Grauisraetus, fed maior ignominia,Lcga-
ti continu6 extrufic ne violarenturi lus gen*
tium valuit , tametfi- foedumatque intole-^
randum videbatur nouo Regi,de re curpifli-
mafuifleincerpellatum. Omncs (qoorum
eetas idonea etat) tota ditione arma indue-
re compulfijpaucis exceptis agrorum cultui
deftinatis , ne cum fame fimul &c hoftibus
pugnare neeefl^e elfet.Ipfi Epifcopi & viri fa-
crati caftra feeuti : magna totius gentis ex-
fpedlatio erat. In Riuogiam irruptio faftaj
quoniam is tra£tus in Maurorum ditione
erat,& Rex amplifllmum pulcherrimum^j
dueebat gloriae feruire,tueri nominis exifti-
matione bello hoftibus prouocatis,& quod
necefle eratj fponie fecifle videri cupiebat,
Abderrahamanuseontra magnos deleftus
habere,arma,equos jCommeatu m com para*»
ire, & conferre quaecumque exvfu belli fii-
turaarbitrabatur , certusnoftrorum copijs
obuiam prodire.Ad Alueldam caftracai^ris
collata: oppidum eatempeftate munitum,
deinde etiam Monafterio infigne , quod
DiMartiniohm nomine Sandius Rex Vaf-
conum ajdificandum curauit,nunc ad cafas
ferme redadum cernitur.Monafterij reddi^
tus & bibliotheca in paucis nobilis , in
D.Maria: Rotundae confequenti tempore
commigrarunt Lugrunnium^vnde Aluelda
diftatodo pafluummiUibuSiljs inlocis pu-
gnatum vtrimque totis virib.us ac copijs:
atrox dimicatio fuiCj nuUaqueea tempefta-
te maior. CoUeditius nofl;rorum exercitus,
veterano &i cxercitato miliii impar erat viri*-
bus &mduftria. Ducu dihg.emia,cum par-
tibus oranibus adeflcnt , inclinata res ftetit
no6lis fuperuentu:cum profpedum ccnebr^
abftuUflent, cefl^acui Nox incerpofica faluti
noftris fuicjvt in bello nihil cam paruum eft^
quodnon incerdum magnaerei mometum
faciatiRamirus Rex imminucasnumeio co'-
pias metu debilitatas in vicinu coUem fub*
duxic : vidum efle ea re confiteri vifus eft.
Loco munito pro temporejSc vulneratiscu-
ra adhibita,in fuprema rerum defperatione

K k 3 U

390 lOANNIS EVSEB

. &: ludu omnes, vt fit, in vota & predcs con^
nerli.Regem roccroreopprefrum,& dereru
fummalollicitum , fomnuscomplexuseft.
Dormienti lacobi Apoftolifpecies obie£ta
auguftior quam pro humano habitu , bono
animo efTeiubet; de vidoria nihildubitare,
Numinis ope quam certoaffuturam proxi-
ma luce fperaret. Rex ad has lacobi voces
cxcitatus,laetu(que nuntio^cum exftratis fe
corripuiflet , Praefules & Magnates ad fe
vocariiubet.Ciim conuenilTentjhac ienten-
tia orationem habuit : Compertum habeoj
Viri pr2eftantes,quo loco res nortr^ fuit^iuxta
mecum vos omnes confiderare. Hefterna
pugna tantiim non vidifumus: non noftra
•virtute , fed nodis beneficio euafimus j nu*
• mcro imminuti, debihtati viribus , opprefli
metu , hoftilisexercitusante vahdus noftra
xalaraitate robuftior cuafit. Nequepugnas
repetendas facultatera effe videtis , neque
ineundasfugae iocum. Diutiiis in his locis
cflefi maximecupiamus,frumenti aharura-^
^ue rerum inopia haudquaquam patietur.
-Duram & ancipitem ibrtis noftrie neceflica-
tem, prjefidiohumano & viribus deftituta,
tantumquenon malorum pondere prcflam,
diuinum Numen, quod certe vobis polli-
ceor(faceflat modo metuSjnequeanimiau-
■ribus officiatj quo miniis noftris diStis fidem
adiungatis) reftituet atque fuftentabit- Te-
meritasin afleuerando turpis eft,pracfertim
ciim iudicandum eft , quantum rebus diui-^
nis religionique tribuamus . cum fit pericu-
lum, neautijs negledisimpia fraude , aut
fufceptisanilifuperftitioneobligemur,IaGO-
bus Apoftolus mihi per quietem oblatus,vi-
dores nos fore pollicitus eft. Erigice animos,
mosroremomnemdeponite.Vana non efle
t^yix dicimus , rei euentus declarabit. Agite
€Jgo,pleni bona fpe in hoftes irruite,pro pa-
iria,pro hbertate,pro coramuni falute certa-
te.Licuit nobiscum fummaturpitudine fer-
uire Mauris:haeG quiaintoleranda videban-
tur, arma corripuiftis. Pulcherrimi incepti
& priftinac virtutis memores,Chriftiana: re-
ligionisignominiamjveftraeque gentis dede-
cus Deo au£lore,Iacobo aufpice,propulfate.
Hasc vbi dixit,aciem inftrui, & ligna canerc
iubet.Noftri magUa alacritate in hoftes im-
preflionem faciunt, D.Iacobi nomenma-
gnis vocibusingcmmantes : quod ab hoc
mitio fufceptum,inmoremabi)t,vc Hifpa-
nis militibus fit pro teflera militari. Barbari
noftrorum audacia , quosvidosefle puta*
bant, commoti , & caelitus inieda formidi-
neperculfi , noftrorum impetum non tule-
runt. lacobus , vticrat Regi pollicitus, in
cquo candido niueum vexillum prseferre vi-
fus eft , quod rubra: Ctucis figura diftin-
-itum erat. Eius afpeau nortris vires au6tac.

I NIEREMHERGlt

barbaris animi concidebat. Foeda fugn fuirj
neque minorcajdej-, fexaginta millia Mau^
rorum perempca. Clauigium, quo loco pu-
gnatum effe , hocipfo temporearmoruui
ftragespaflim effofla: indicat,Aluelda &Ca-
lagurris Mauris ereptae. Anno falutis owlin-
gentefimo quadragefimo fextOj Rnmiri re-
gni fecundo,pugnatum eft.Viftorcxercitus
fccundiim Deo gratias adas pro diuino mu-
nere,D.Iacobi,cuius prasfidio vidoriacon-
ftiterat , Compoftellano templo voti ream
vniuerlam Hiipaniam fecit , tametfi pars
maxima in ditionc Maurorum erat ^ cx fin-
guhs iugeris agri vineaequc modium fingu-
hs annis frumenti aut vmi pendendi; quod
Romani Pontifices votum nonnulli deindc
ratura habuerunt, vti ipforum Iitterx indi-
cio funt. Ramiri Regisdiploma Calagurri
eftjconceffum meniis Maij diequipt^, acr^
odmgencefima feptuagefima fecunda.mal-
lem odingentefimao6togefimaqu2rta.Ad-
dicura pra^terea,vthottium fpohjsdiuidun-
dis^legc m omne tempus lata, lacobus Apo^
ftolus pro vno milite eflet , quod longade-
fuccudine antiquatum cft. Vedigal vmi &2
frumenti nonnulh populipendunt. Ex belli
manubijs acdes Marias Virginis nomine fe-
cundo ab vrbc Oueto lapiJe in latere Nau-
rantij montis aedificata,ftruduraE genere,&:
tociusoperis maieftatc in paucis elegantifli^
ma extat; propeque altera Michaelis nomi-
ne eiufdem Regis opus. Exornauit Rcgina,
(quamnonnulli Vrracam vocant, alij Ma-
ternS, vnde Ordonius & Garzias nati (unt)
qiiidquid iaboris poterat impendi dctra-
hique ex cultu domeftico , folita exornan-
dis lacobi alijf^ue tota ditione diuorum
"templis conferre.

C A P VT VI L

De laptdibUsalijsmlre figuratis.

APud S-Cathaiinam de Vaddia m mo-
nafterio S. Auguftini inueniuncur lapi-
des fuapte natura ad cordis fpeciem forma-
ti,&: figurfi xoix infigniti : fcilicer.S. Augu-
ftini bc S. Catharini infignia ^repraerentanc.
GotorriczE reperiiihtur alij lapidescoturni-
ces figurantes. Ih alio Aragoneniis regni
agro olearum effigiem perfede ofteridunr,
Hosomnes apudwe feruo. Apud Piedras
buenas Crucis fdrrnam exhibtnt. Auilx
apud Auguftinianas Moniales magna reli-
gionecolitur im;igo Deiparx faxo fpontc
fuafigur3ta,ficuc non procul Madrico ima-
go crucifixi, quam natura lapidi imprcffit.

CA-

I)£ MIRACVLOSIS NATVHIS IN E VROPA LIB. I. 39$

G A P V T VIIL

De cmpitnd Vilillx.

COminuutn miraculumHirpanijEcara-
pana Vililije eft, de qua Varius fic fcri-
bit lib.2,. deFafcin.c; 14. In Regno Hifpa-
fiia: j in oppido Vililla nuncupaco , Cazfar-
auguftanasdioecefiSjCampana qua^dam eft,
quam miraculorumappCllant.Hazc per ali-
quot menfeis , antequam aliquid aduerfi ih
Chriftiana RcpubUca,cdntingatjex feipsa^
hemine impellente , pulfatur. Cuius rei te-
ftimonium per pubhcos tabellionesjteftibus
plurimis adhibitis, hifce ocuhs egometlegi,
quam de eadem iliius regni Proreges fuis li-
teris faciebant. Mariananofter fimiliterte-
ilaturhb.ii.de Rebus Hifpaniaec. loi Tri-
ginta fex pafluum millibus infra vrbeni Cse-
larauguftam oppidu Vihlh ad Iberi riparti
litum eft, ex Celfas Romanorum in Uerge-
tibus coloniae ruinis eonftitutum, nullaque
le hac tempeftate &auorum memoria no-*
bilius, quam campanajCuiusjnulIo mouen^
Ce, infolito infolentique pulfu nobiliffimos
\n vtramque partem cuentus fignificari ijs
hoininibus perfuafum eft j inepte an vere,
non difputo. Oculatitamen huius miraculi
teftes eitantur viri non leues. Eam, campa-
nam pridieeius diei j qua captifunt Reges,
fua fponte pulfatam ferunt; Iterum ad ter-
tium Kal. Nouembtis proximi lanuarij
raenfis Nonis tertio fonuifle,quo temporei
compofito Mediolani foedere Aragonius
cftin libertatem reftitutus. Hadcnus Ma^
riana. Atquidopuseft aggerere Audoresi
ciim teftatiflima resfit j & ipfe quater auc
quinquies noftris diebus audiui pulfatam,
quod fide publica & multisteftibus com-
probatum » Regibus noftris renuntiatum
fuitjinfignialiquo euentu fubfequcnti. Si-
milis campana inter lapones admirabilis
eft, tumultus prtcfignifieans. . '

C A P V T !X.

De fepttlchro SJacobi Apofloli*

NOn folura carnpatia Vilillas fuggerit
Hifpanias imrainentcs cafus , led &
fandi laco^y huius regnCPatroqi ,..jfep(jl-
chrum,vbi au4jta inftrumcca bellica & ilje-
pitus interni fignificant pericuia noftra.Me^
mini , antequam detegeretur coniuratio
Neophytorum Maurorum,quos Morifcos
^icimusj aydicos finiiles.ibnicus.
•,- ■ ~'y.ir "■t'i' ' i- iif M .^I '.

CAPyT X.

t)e jepulchro FerdmmdiGontaks
Comitis CxjleUx,

MEmori^ quoquedignum eftiofla Co^
mitis Caftellae foriiflirai Fernandi'
Gonzah ^ quae iaeent in S. Petro Arlanca^i
ftrepitu & concuflione fua fignificare vi-
doriasCathoIicorum contrainfideles. Ob-
feruatum infonuiire Vehementer in oppu-
gnatione Granatenfis regni , ciim tandem
omnis Hifpania Mauricum iugum exeuflit*
Nec tantiim noftratum vidorias fonitus
hic praEdicit , fed exceroru m. Nam aqno
I4j-<J. pridie ante vidoriam loannis Hunia-
des, ciim profligauitTurcas ^ infonuere pa^»
riter. AHquando alijsprodigijs noftrorum
felicitatera promittiiidem GomeSj quippe
anteillam vicl:oriam,miraculofam quidenij
quam voCamus delasnmas, ciim Rex Al-
phonfus VIII. innumeras Maurorum ea-
teruas proftrauit ^ auditus eft m tota ciuitatc
Legionenfi beUicus ftrepitusvfque ad tem-
plum S.Ifidori; cuius foribus puKatis, vigi^
lanti Sacerdoti nuntiatum fuic , Comitem
Ferdinandum Gonfalura adefle cura Cidc
Ruy Diaz , atque aduentafle illuc vt euoear*
ret Regero Ferdinandum primum , qui eo
in templo iacebat. Pofteta die vidoria illa
aceidit^

CAPVT XL
Defepulchro Cafiillarum,

VAIIifoleti quoque in fepulchro ciiiuf-
dam Equitis ex Caftillarum familia^
qui conditus eft in choro monafterij S.Cla-
ra2,auditi ftrepitus , aliquem ex cadem fa*
mflia moriturum fignificanti

CAPVT XIL

De carnpants quayltro pulfinturo

VlCx in Hifpania mnltx campaniBjquae
vltro pulfatsE ,funeftum aliquod prse-
nuntiant Joannes Lupus Epifcopus Mono-
polenfis fcribitjCampanulam in monafterio
Camorenfi Patrum Praedicatorum triduo
anteobitum alicuius Religiofi fponte fui
folitam pulfari j etfinemptune temporis
decumberetledio. Idem Audor prodit, fi-
milem earapanulam-fuifle in monafterio
S.DominiciCordubenfi,qu^ vkr6 infonans
portendebataut Fratris illitismonafterij aut
infignis:alicuius viri eiufdem Ordinis fatu m.
Meminit quoque Angekis Rocha akerius

Kk 4 cam-

392 lOANNIS EVSEB

campanulx inltalia in cccnobio Salcrnita-
no Dominicanorum»quae mortem Fracrum
pariter pracdicebat. Gobelinus etiam in Vi-
ta S.Meinulphi littcris mandauit, in Ger-
mania in Bodkenfi monafterio aliam hu-
iufmodi campanam fuifle, pracmonenteni
fponianeo pulfu alicuiusMoniahs difceffutn
cx hac vita.

CAPVT Xllt.

l)e imagine pmrileft* crefcentpi,

NVper vifum Scalabifci,vulg6 Sant^iren,
nouum miraculum in monafterio Pa-
trum Pra^dicatoru. Icon pueri lelu aliquot
ab binc annis inuentaeft creuifle & adolc-
fcere.Conftat hoc plurium teftium fidc, qui
paruulam ipfameamdemaffirmat pridem
vidifie. Neque taraen oculorum dumtaxat
fidera alkgo,nouasthecas, fcilicet grandio-
resjfuitopus fabricari,vbiferuaretur ; nam
antiqujEillam iam noncapiunt.Hsccimago
pueri lefu ipfa illa eft , qua cum aliud mira-
culum olim accidit,quod narrare operac no-
ftrae & pietatis pretium duxi.Vixerat in illo
Coenobio Frater quidam Dominicanus,
omni virtutum cultu praefignis. Vocabatui?
Bernardus deMorlans, &Iacriftaeratillius
monafterij. Hic charitatis ergo aliquot pue-
ros prima docebat clcmenta,vt interim do-
drina Chriftiana & pietate illos/ imbueret»
Duo pr^fertim pueruli ventitabat ad illu m^
mifti a matribus cum icntaculis in caniftris,
quianteaut poft ledionem fecedebat in fa-
cellum quoddam Ecclefias,atquead pedem
alraris ientacula amice communicabant.Se-
mel vnus puer attollens ad altare oculos,vi-
dit puerum lefum cum matre fua.Inuitauit
illum ,fi placeretfecum ientacula guftare,
defcenderet,annuente etiam inuitationi al-
teropuero. Placuit Deo fimplicitasparuu-
lorum,defcenditquepuer Iefus,& cumduo-
bus paruulis comeflauit aliquoties. Hoc
fadum,donec pueri Magiftro fuo dicerenc,
cum puero lefu fe fua ientaculapartiri , ni-
hil tamen ab ipfo vmquam accepifle,neque
ientaculumfuum ipfis communicafle.Tunc
fandus vir iuflit illos de hoc ipfo qucri
apud puerulefum,&: poftulare> illum^fiqui-
dem totics conuiuam illum habuiflent , de-
bereahquandoinuitareeos fimul cum Ma-
giftro ad cocnandum in domoPatris fui.Fa-
tlumita:annuit puer lefus , ante triduum
dicens fecum epulaturos.Renuntiarunt dud
difcipuli refponfum Magiftro ; qui ftatim
incellexit , die Afcenfionis ( tunc triduum
complcbatur) e vit^ omnes migraturos.Ia-
terim ad exitum fe adornauit,oraiioni dcdi-
tus , C£Eleftiumque rerum contcmplationc

II NIEREMBERGII

6c fpedelibutus. Ecce die condido vocaliij
Bernardus pueros , iuflit fibi miniftrare in
Sacro: quo perado genibus fe flexic j mani-
bus eleuatis ante altare : imitati illum funt
pueri,atque hoc habitu Deo animam inibi
reddiderunt, miraculis pofteaclari.

CAPVT XIV.

De Cbrijlo fideitijfore.

EOdem ipfoin oppido puellain fequirc-
batadolefces.Quicura vidercc,nificdn*
trado matrimonio reijci, maritalem fidem
promifit. Teftes non fuppetebant. Detulic
fponfaadolefcentem ante altareChrifti cru-
cifixi, ipfum Dominum teftem conftituenj
nuptiarum ac fideiuflbrem.Maritum poftea
fidera datam infitiantem poftulauit puella
corara Magiftratu : nuUa crat iuri Ino tuen-
do probatiOi Vnum teftem fide dignum
dicit fibi efle. AdeuntomnesEcclefiam, fi-
llunt ante altare. Rogat fcmina Chriftum,
num ita efl^et ,illum hominem obrtri^uni
fibi fuifle. Mitum didtUjannuit Crucifixus,
vtraque manu reuulsa e clauis crucis. Hoc
eodem habitu hactenus perfeueranSjmagna
oraniura religione U piecate colitur.

CAPVT XV.

De Bmhdrijitd muhiformi.

CEleberrimum quoq.Scalabifcum fecie
maius aliud miraculum. Afleruatur ibi
Euchariftia multis mirabilis , forma varia
Chrifti myfteriareprxfentans, nunc natiui-
tatem,nunc paflionem , nunc refurredio-
nem,&,qaod rairabiliuscft,multis fimul5C
eoderatempore fufpicientibus diuerfamy-
fteria fingulis apparent. In hoc Collcgia
Madritenfi duofunt.Fratres Lulicani, quo-
rum vnus Hoftiam intuitus,vidit imaginem
Chrifti fpinis coronati,prouc i Pilatooften.^
fus fuit populo Iudaico,&: vccamusffc^ /w-
wtf. Alter vidit fxuftum carmsc"^ndjdiifimaf ,

C AP VT XVL

DemirAculofs muiginihiis.

ALpbonfo Cafto regnante , in Oue-
tenfi templofamaeltC^-ucemauream
finc hu mano artifice c aelitu s fabricatara ,re -
pente comparuiflej quam Rcx,quieam pri-
mus confpexit,Sacerdotibus oftendit,& re-
ligioliflimc feruati iuflit.Eadem opinio vul-
g6 eft de icone B.Marize, quam vocant Rc-
gum, & Hifpalenfi templo magna maiefta-
te &: Regio cultu atque familia, colitur.Huic

4

8e mi racvlosis natv

iandus RexFerdinandus vidorias fuastri-
buebatjhanciccum in caftrisvelutconimi-
iitonem ferebac ; eamdem capca Hilpali
triumpho voluit cxcipi, quam AngeUco ar-
tificio laboratam auc c cielo laplami vaga
cradicio didat.

C AP VT XVlt.

De Cruce Carahacenfi»

CRux quoque Garabacehfis c caelb la-
pfaftecic Sacerdoti Sacta faduro coram
Mauro Regulo. Creditur nihilominuse li-
gno S.Crucis efl'e,& tunctemporis defuifle
lerofoly mitano Patriarch*E. Miru eft,quan-
tumhascCiuxinfernales poceftates fugec.
Pasne quotidie miracula in hoc genere pa-
trat.Infeftatum oppidum Garabacac quoti-
dianis tepeftatibus hoc remediu inprompttt
liabuit.JSlam oftenfum facru Hgnuingrueri-
tes recundit horrifonos &: fulgurances nim-
bos: qui deinde quidem redeunc, fed often-
sa iteriim cruce refugiunt. Quo latere Crux
retegicur in turri ad hoc deputaca , ^abeunt,
&circumeunc turrem,vt altero impetanc
angulo. Venic illuc Sacerdos qui Crucem
manibus fuftinec, acque fubito recedunc ad
confjje^iumeius , ficque pauHfper certanc
tempeftates, id eft dasmones,donec tandern
penitus fugenturi

CAPVt XVtiL

De alijs c^kBibuJ pignoribus,

ALia cxlieftia pignora Oueti feruancurj
S.Ildefonfinimirumcafula , quam e
ca^lo Mater Dei detulic. Sunc qui putenCj
illaeadem vefteChriftum Dominum con-
uiuaU ritu inducum , infticuifle fui Corporis
&Sanguinis Sacramencum. AUud caslefte
donum fanCiiflima: Dei Matris Ecclefta
Tortofas feruac. Gingulu m eft facerdotale,
quod B. Virgo deuoco Sacerdoti decuUt.
Hoc cingulum ipfe ego vidi , & venera-
tus {um, i ' ^

C A PVT XIX.

Dc fan5ia Liberatai

SAn(^aVVilgefortis,aRas Liberatajquam
Belgae a depeUediscuris Ontcommeram
norainat, Regis PortugaUias fiUaipoftquam
^Chriftofponfo fuo deformari petijflec, ne
ab am afio ad nupcias expeterecurj atque ita
fubicQ promifla ilU barba excreuiflet , pro
Chriftianac Religionis ac pudicitije dcfen-
fione cruci afhxa fuic , niiracuUs clarifli mA,

RIS IN EVROPA LIBJo 395

De qua hoc inter cetera, quod fimulacrum
ipfius citharoedi cuiufda ad mortemdam-
naci, atque ad pacrocinium eius confugien-
tiSjinnocenciam vniusocreae argente^excuf-
fione declararit. Vide Mariyrologium Ro-
manum,& Molanum ad Vfuardum,& Ra-
mirefium ad Aduerfaria, & Chronicbi;i lu-
Uani Archipieft^yteri.Proxima huic hiftoria
eftS.Paulas BarbataE,quani diuerfam puto^
S. V Vilgcforti , nam a luliano diuerfo tem-
pore,diuerfis prouincijs & locis,acque enar-
ratione hiftioriac diuersa recenfentur.

G A P VT XX.

De mensa fmaragdind.

ROdericiiis Tolecainus Iib.5. Rebuj
Hifpaniaeeap.z^. vbiloquitur deTa-
ric Mauroruduce depopulante Hifpanias,
ficfcribit: Cum enim Toiccura veniflec,in-
uenic tam fere habicacoribus defticucam;
pllires enim ad Amayeram,alij ad Afturias,
alij confugerianc ad montana. Taric autem
ex ArabibuSiquos fecum duxerac,& luda^is
quos Toleti inucnerat, muniuitToletum,
exinde iuic Guadalfaiatam j & ad moncem
qui dicicur Gebeleuleman , & impofuic ci
nomenGebelcaiic. Indevenicad ciuicatem
inonti vicinara,in quainuenic rrienfam viri-
dem ex lapide preciofo , & menfa & pcdes
iex vno lapide eranc , 8i erac immenfae laci-
cudinis & longicudinis , & impofuic villa:
nomcn Medina calmeida , quod incerpteta-
tur Cimtas menfa.

C AVVr XXL

De monte cannaruf»'

Fjtdem alle^o Geruafij, ex qub nonnuUa
tranflcriphc Berchorius,incer alia de no-
ftra Hifpania ficenarrantis.In Gataloniaeft:
moDS eannarura altiflTimus , & quafi inac-
ceflibilisj in cuiusfummitate eft lacus,cuius
aqua eft fubnigra, & fundus imperfcrucabi-
lis , vbi manfio daemonum ab incolis fercur
efle fub aqua, ad modum palacij jedificaca;
Vnde fic , quod fi modicum lapidem in la-
eum icceris, ftacim, quafi oftenns dajmoni-
bus,cempeftacem &: tumultum audies & vi-
dcbis.Inhuiusergo montisconfinijs eftflu-
uius arenas crahens aureas : argenti etia func
ibi minerae, & in quadam eius parcicula eft
nix & glaciesfempiterna; Ibietiam cryftalli
copia repentur. Ibi dudum acciditvnum
miraculum.Quidam enim agricola de villa
proxima, quae dicitur Merciiera, Petrus de
Tabula nuncupatusipariiulam habcbat fi-
Uam j qua: ipfum perpeiuo eiulatu turbabac:

qui

194 iOANNIS lEVSEBi

qui iratus ipfam dxmonibus coramendauii:;
qui ftatim inuifibiliter adfuerunt , & puel-
lam raptam in turbine abftulerunti Septen-
nio ergo decurfo, quidam viator ad pedem
moniis tranfiens, vidit hominem celeriter
decurrentem , &C voce flebili proclaman-
tem,Heu mcjqui tantopondere premoriEt
requilitus quis elTet , refpondir, le in monte
eannarum iam feptennium fub d^emonum
commendatione tranfegifle , qui ipfo quoti-
diepro vehiculovterentur. Dixitetiam fub
eadem conditionciefle filiam Petri praedidti:
&:adiunxit, quod fi pater ipfam in monte
requireret, daemones ipfam libenter refti-
tuerent. Quibus praedicto patri per didum
viatorem relatis,isftatim montem afcendit,
dcemones adiurat vt filiam reddant. Et fta-
tim repentino flatu filia prodit procera fta-
tura,aj:ida,tetra,ocuhsvagis>horrendoafpe-
ciu, qux tandem paulatim extitit reforma'
ta. Non multumverd poft alius, quopro
vehiculo daemones vtebantur , limiU patris
atieftatione liberatus cftj qui quia raptus
fuerat ajtatis&: difcretionis maioris,fidehtis,
quas apud diemones gerebantur ,expreflir,
airerens, fublacuelTe palatium latum^ vbi
dxmones conueniebant, &quid per mun-
dumfecerant , fuis maioribusnuntiabant.
Quia malcdidio parentum noceat filijs.
Vnum ahud pono mirabile , quod in Arue-
nia dicitur accidifle. Quidamenim dum fe
induere nollet * mater (uaimprecata eftei
maledicendo , quod numquam ahas fe in-
duere valeret, quod & fadu eftjquia ftatim
veiba pondus habuerunt. Veftes enim de-
pofuit, & ex tunc cotinue tam a^ftate quam
hieme nudus fuit , aflercns seftate neque
maiora caumata,neque maiora fe hieme fri-
gora fuftinere, quam antea. Hoc mihi nar-^
rauitquidam Abbas ,quiper Clarum mon-
tcratranfiens,dictum homincm poft ani-
mahanudum vidit; ipfumquead feconuo-
cans, rei (eriem ab eo mquifiuit. Ifta poflunt
aiiegari exemplariter , quod parentes nuUo
modo debeant filios maledicere ,& maxi-
me d£emonibuscommedare,ne forte, laxa-
ta diuinas permifiionis habena , dasmones
ipfos rapiant, & eos faltem ad tempus inde-
Gcnter aflliganr. Nam &c egoaudiuij adi)cit
Berchorius, in patria mea Pid:auia,in Paro-
chia de Fontanis , piope ciuitatem Mallca*
cen, femel accidifle, quod vir quida fiUum
fuum iuuenem dxmombuscommendaue-
rit, vel dederit,diabolus vero vifus fit iplum
in palude circumiacentifubmergere,vt vix^
tam matre quam pluribus alijs ab oppofito
trahcntibus, potuerit puer de manu diaboli
liberari. Quodaddit Geiuafius , non con-
ftat cum noftris hiftorijs. Cum Carolus
Magnus , inquit, Hifpaniasperuagaretur,

I NlEREMBERGit

omniaidola paganorum confregit, exceptd
vno, quod erat in terra Andalufia ,quocl
confringere nonpotuit. Eratenim iraago
aerea, fuper altam columnam lapideam in
confinio marisfita , qux feciem vertit ad
Auftrum, &:clauem in dextramanu tenet.
Quod idolum Sarraceni Mahumetem fa-
bncafledicunt , &intus (ficutdicitur) le-
gionem diemonum inclufit, ciquetantam
virtutem dedit, vtnumquara frangi poflit.
Ciim autem Chriftianus appropinquat,fta-
tim periclitatur; Sarraceni adorant,&: ided
non moriuntur.

CAPVT XXIL

De portu MongU.

Nlfi oculatiteftesplenamfidem fecif.
lent, fcriptilque mandafient (prsecipuc
Galliecia; dclcripror Mohnaj quac deportu
Mongiaj narrantur , vix credi poflent. Ex-
crefcentes marini fludus , dum faxaoflen-
dunt , cruces & bailiftas perfe^liflimc fcul-
ptas in ipfis faxis formant, qux detumcntd
pelago effigiataE apparent. Atrurfusacftiis
Oceani fequentidie omnes delet , &inalijs
rupium partibus alias fculpit,delcndas quo^
que fuccedenti a£ftu,& ahbi imprimendas.

C A P V T XXIIL
De mm faxea,

IN eodem Mongije portu n^uis perftat
totaexviuolapide , vt malus quoque Sc
vela faxea fint. Mirum didu,tam magnam
molem , tantum pondus vnus digitus pueri
contadu (olo motabit. Fertur in hac naui
Deiparam apparuifle.

CAP V T XXIV.

De meduUis GalUci<e,

MEdullae apud GaflaEciosvocantur lu-
icxku argillofaeturres, omnino fo-
hdx, iponte fiue a natura fadaj, non alitcr
ac fi exquifita ars iUas azdificaflet. Quinque
funt autfex; rubro dumtaxat limo con-
ftant , interiacent inter Ponferradam &C
Valdiorres. Quidam putant,vi aquarum
montem illum turrium figura eflbflum^alij
malunt fodinas auriibi luifle , &amaal-
licis huiufmodieffigiatam humum.Signum
eft, in ripis fluuij Sil , qui proxirae labitur,
aurum inueniri.

CA.

DE MIRACVLOSIS NATl

C AP VT XXV.

De antro GalUcia.

NOn procul immenfum antrum con-
dicur. Nemohaclenus penetrauit il-
Iud,nemo fineminuenit.Qu.idam auli per-
uadere , triduo in latebris icinerati func.
Obftititprofundus amnis, ne vlceriiis pro-
cederenc.

C A P V T XXVI.

De Ucu Cdrecedone.

IN eadem plaga lacus , Carecedo didus,
asmulatur mare fiu£tu.& furore,cum vix
ambicu vnius leucx circumfcribatur.

C AP VT XXVII.

De S. Vetro de Koca-Si feu Kufmm.

INter miracula mundi cenferi potcft tem-
plum S.Petria Rupibus didum, {iwcde
Rocas. Ex vno integro lapide conftat , cum
duobusadlaterafacellis , vigintiduo pedes
iatis. Tam profunde excauatarupes.

G A P V T XXVIII.

De monte Laroio^feu Codis.

INter fluuiosSil atque Bibey,qui partem
Gall^ciae alluunt, intercedit mons Laro-
cus, vbi feda immanis rupes videtur a cuU
mine ad medium vfque,tum in ipsa rupe
itinerafatis latacircumexcifa.Codos vocant
hzec icinera. Opera Romanorum Bruto
Duce creditur excauatum eiufmodi faxura.

CAPVT XXIX.

De fonte Lou%Ar£.

IN montanis Cebreri iuxta exordium
Ldrifluuijmiruserumpic fons ; incumec
fludibus,^: deferuet,quemadmodum pela-
gus,aquo vigincileucas diftac. Idem incre-
mencum ac decrementum vef 6i hiems
conleruant.

• C AP VT XXX.

De fonteVianne*

Mlra virtus foritis iuxta Vianam eli-
ciendo a^grotantibus fudori , quo
plures morbos deponanc. Aliquando pre-

RIS IN EVROPA LIB.L 395

tiofior eius lacex vfque in Bjeticara ve-
nalis deporcatus.

C A P V T XXXL
De jfionte furado yfeu perforato.

VOcacur monsy«y/r^^,faxeum promon-
corium,quod fluuiusSil medium per-
forans cranfmeac. Mirum vifu & di«3:u.

C AP VT XXX IL

De faxo excipiente corpus S.facobi
Apojlolu

CVm primum Yriam Flauiam appulic
nauis, qua corpus S.Iacobi delatum in
Hifpaniam,fan(51:um cadauer,deponendum
fuper fixum, ipfa rupes fe expandens, & in
fepulchri formam fponteeffigians, excepic.
Haclenus perfeuerat eade fpecies repulchri.

CAPVT XXXIIL

De Lamis de Gua^ ^origine
Tamagi fluuij.

CElebris originefuaTamagusamnis. E
lacu exoricur vocaco laslamasde Gua^
vbi per aliquoc anni menfes ingentes mugi-
tus audiuntur , quafi eos ederet animal ali-
quod. VaccsE inftar refonant.Si accedas vbi
elamor videtur edi,ftatim procul audies. Sie
perpetua fuga elabitur curiofis.

C A P VT XXXIV.

De crucibus herbte.

ANnotatione admirationeque dignifti-
mueft,inomnibusaedificijs, quse iuflii
&: fumptibus celeberrimi &L magni viri
D.Petri Gonzalez de Mendoza,CardinaIis
tituli S.Crucis,conftrudain Hifpania funt,
iponteenafci herbulam,qu£s crucem perfe-
deformetin medioatriorum. Res digna
vifu & miraculo habita. Erathic Cardinalis
fandiflimse Crucis prascipuus cultor : vbi-
cumque falutiferum hoc fignum offende-
bat, fupplex adorabat.

CAPVT XXXV.

De fontibus facris Hifjfania;.

PErcelebres fuerunt noftris Hiftoricis
Hifpanix fontes ad Baptifmata Pa-
fchaliaexundates/ iiaiat tamen aliquid darc
ex fando GregorioTuronenii.Libro j.Hi-

ftoria-

396 lOANNIS EVSEBI

lloriatuminquit. Eoanno dubietas Pafchx
iuit-,in GalUjS veio nos cuni mukisciuita-
tibus quartodecimo Kalendas Maias fan-
<5lum Palcha ceiebrauimus ; ali) vero cum
Hifpanis duodecimo Kalendas Aprilis fo-
lemnitatem hauctenuerunt. Tamcn,vt fe-
runt, fontes ilh c]ui in Hifpanijs nutu Dei
complentut , innollro Palcha repleti funt.
Idem adfert Vafa^us ad annum J70. ex Si-
giberto & Robcrio Gagumo.Latiustamen
idem S.Gregorius Turonenfis de his fonti-
bus lib.i.Miraculorum. Efl:&: illud lUuftre
miraculum de iontibus Hi(pani£c,quos Lu-
fitania promncia proferc. Pifcina namque
ell apud Ofen campum antiquitus fculpta,
S)i. ex marmore vano in modum Crucis mi-
ro compofita opere ; fed 6l a^des magnae
claritatisac celliiudinis defuper a Chniba-
nisconftrudaert. Igiturcum diesfacer port
curriculum anni decedentis aduenerit , quo
Dommus confufo proditori myfticamdi-
fcipulis pra^buit coenam, conueniunt in lo-
cum iUu cum Ponnfice ciues iam odorem
facri pra;fentientes aromatis.Tunc data ora-
tione Sacerdos oftia templi iubet fimul mu-
nirifignacuHs ,aduentum virtutis Domini-
C2E prarftolantes. Die autem tertia,quod eft
fiibbati , conuenientibus ad baptizandum
populis, adueniens Epifcopus cum ciuibus
luis,infpe£l:is fignaculis, oftia referatclaufa.
Ac mirum didu,pifcinam, quam rehquerat
v.acuam, reperiunt plenam, (ed ita cumulo
akiore refercam , vtlblet fuperora modio-
rumtriticum adgregari, videafque huc il-
kicque latices fluduare , nec partem in di-
uerlam defluere. Tunccum exorcifmo fan-
dificacum confperfum dekiper Chrifma
omnis populus pro deuotionehaurit, & vas
plenum domi pro faluatione reportat,agros
vinealque afperfione faluberrima tutaturus.
Etciimexinde multkudo amphorarumfi-
ne Colledo numero hauriatur , numquam
tamen velcumulum minuitjlicetjvbi infans
primus intindusfueric , mox aqua reduci-
tur,& baptizatis omuibus, lymphisin fe re-
uerfis, vt initio produntur nefcio,ita & fine
clauduntur ignaro. Quidvero acciderit vni
exhaereticis Deum non mecuenti , neque
venerationem prxftanti huic loco fando,
neque credenti corde miraculum quod in
eo Dominus ad corroborandam fuorum fi-
dem prieftaredignatuseft,non filebo. Venit
cum curba equorum , folutifque impedi-
niencisiuflk in bafilicam poni,equitibufque
in ea pr.i;fepia prarparari, irridens mifer quas
de hoc loco narraban ur ab incolis. Igitur
media nocle pra:tcrcunce a fcbre corripitur,
ac parne exanimis, & taidius quam debue-
ratpccniccns exclamat,equices ab sedeex-

I NIEREMBERGU

pelii^^erat enimei fub Rege,licet magna, ta-
men in illa regione poteftas.) Expulfilquc
a Bafilica fanda equitibus , ad (e reueriiis,
cospit dentibus proprium lacerare corpul-
cuium , nec prorius retineri a fuis obni-
miam poterat debacchationem. Tandem-
que oppreflus , inter fuorum manus fpiri-
tum exhalauit. Denique Theodegifilus hu-
lus Rex regionis,cum vidifTet hoc miracu-
lum,quodin his facratis Deo fontibus ge-
rebatur,cogicauitincrafe,dicens, Quia in-
genium cftRomanorum ( Romanos enim
vocitant homines noftrac Religionis) vt ita
accidar, & non eft Dei vircus. Veniens ver5
adannum fequentem , oftium figillis fuis
cuin Epifcopi figillo muniuit,pofuitciue cu-
ftodes in circuitu tempk , fiforte aljqueni
deprehendere poflit fraudis alicuius con-
fcium, per cuius ingenium in fontibusaqua
kiccederet,fimikter & alio fecit anno.Ter-
tio vero conuocata virorum multitudine,
fplTas in circuitu Bafilicaz fieriiuifitjne for-
te dogis occultis lymphas deducerentur ir\
foncem : fueruncque foflaE in profundo vi-
ccnum quinum pedum ,in latitudine vero
quindccenum.Sed nihilabdicum potuitre-
periii. Tamen vitx finem faciens, & credo
prohuiusinquificionis teraeritate, anni (e-
quencisdiem,quo hoc myfterium celebra-
batur, videre non raeruit, & quodarcanum
virtutisdiuin^inueftigare praefumpfit. Ha-
bentur autem in ea Reliquix fandi Stepha-
ni Leuicas. Ergo quia fons ille diuino nutu,
vt fupra diximus, ad officium baptizandi
repletur, &c quia,cum completus fuerit,aui-
de exhoc populus haurire feftinat , quidam
accepto va{culo,Prefl3ytero,qui hac aquam
miniftrabat , porrexic ad complendutn.
Quod dum complet fenior, hic inter com-
primentes turbas manum alterius extendit
ad balcheura , culcrumquefuratuseft : quo
vagina recondito, manusextendic adacci-
piendam hydriam , quam tradiderat Pre-
fbycero. Qu.a accepca amotus in partem
aliam , neque vnam guttam aquje in ea po-
tuitreperke. Tunc confufus valde , & fibi
ob furti caufam hoc eueniffe cognofcens,
homini cultrum,quem furatus fuerar, red-
didit, & fic iteriim porredalagena,plenam
aqua: recepit. Eft enim populus ille hiereti-
cus,qui vidEns ha^c magnalia,non compun-
gitur ad credendum , led femper callide di-
uinarum pra^ceptionum facramenta ne-
quiflimis interpretationum gratulationiblis
non definit impugnare. Sed virtus Domini
diuerfam partem adftruit & confundit.

CA-

DE MIRACVLOSIS NAT

C AP VT XXXVL
De tauro fdn&i Mani.

APud nosin Hifpaniateftatiffimafama
eft detauro D.Maixi , iniplius fefl:!-
uitatis die , fola diei tertiuicatis energia, ad-
duciad templumincer plebem ipfam in-
numcram virorum , fcminarum ac puero-
rum , pofitis etiam in cufpidibus candeiis.
Qu.idam hoc ad miracula referunt, alij ad
magiani , quemadmodum Gnllandus li-
brox. deSortil.q.8. num.i. refert de quo-
dam mago Graeco tempore Adriani VI.
qui folis vetbiscomprefferac vires ferocif-
fimi tauri cora ducentis & vltra viris,-quem-
queipfeGrillandus dicic fe habuifleincar-
ceribus Capicolinis examinandum , eum-
que, horum maiora verborum potentia ef-
ficcre potuifle , eum tamen euafifle femi-
cxaminatum j fauoribus Romani populi,
Magnacumque quorumdam. De draconi-
bus, Holcotad illud Sap. FiLios atttem
iuos necdracommviceYunt dentes^ fed. 178.
{ic meminic. Mercatores etiam (quod eft
mirabile didu)quibufdam carminibus dra-
cones faciunc manfuecos ad tempus,quibus
infidentes , freno eos ferunt vfque cum
in ^thiopiam veniunc , vbieos vendunt,
quia nempe (vt proxime retulerat) ^thio-
pes in feruida plaga habitantes draconum
carne vefcuntur , quia eam vefcentes ii^fri-
gidac , venenum nempe arcc aUqua priiis
excutientes , velcaudam,in qui latet , ab-
fcindentes, vt dicitur in hbro de Nacura re-
?um. Plane cxrimQniam huius tauri inuenio
ilamnatam a Romano Pontifice per diplo-
inafequens,quod etiam Moura Luficanus,
a quo irta accepiraus,producic.

Clemens Ylll. Fenerabili EpifcopoCiui-
iatenfi- Venerahilisfater^fdtitem&AfoUo-
licam benediHionem.Exponi nobis nuper feci-
Jli ^ apud nonnullos ifliw dioecefis Ciuitaten-
jis populos inokuijfe ahufum quemdam in
feHo fancii Marci EuangeliB^ , quodietau-
ras quidam ferocifimm publice ad Mijfam
Frocejiionem a 'uicinis producitur CMarci
mmine i candelam pmem in cornu ge-
Hans , magno fane cum diuini honoris ^
animarum periculo , ciim ipfimet hellu<z , a
feminis prafertim ac reliqua vulgi multitu-
dine , quaji e calo a Deo, vel a fan^o Marcd
ad Frocefionem mif^ , 'ueneratio ac diuinm
tultus tribuatur. C^dquod periculum,quo-
niam ^ hizc fcandaU atqueincommodaacce-
iunt , primiim gentilica illa fuperjiitio affi-
nisac fimillima idololatri>s., deindeetiammor-
tis dtfcrimen , tum diuinat virtutist ac mi-

VRIS IN EVROPA LIB.L 397

raculi cuiufdam efflagitatio in manju.efa'
ciendo animali natura Jua feroci ,pr£ter fcc-
difimas templorum conjpurcationes turba-
rumji^ inter diuina officia excitationcs, ^ ri-
fm per omnia Ecclefiarum loca difolutos.
Tu propterea pro tua in Deum pietate^ac pa~
Horali vigilantia abufum pr^di^tum , tam-
quam a Religione Chrifiiana alienum , tollere
atque abhorrere defidero/S. Sed cum homines
illi plm nimio , ^ contra qukm ChriHianos
deceat,nefand£ fuperfiitioni futs. indulgcnteSy
appe/lationibm ^ inhibitionibm violenter fe
tueantur ac defendant , nobis humiliter fup-
plicari fecifii , vt in pramifis prouidere de
benignitate, ApoHolica dignaremur. lS(os igi~
tur fiaternitatis tu^ folertiam ^ religid-
nem fummopere in Domino commendantes,de
Venenabilium fratrum nofirorum S.R.E. Car-
dinalium Congregationis facrorum rituum
Jententia JupradiBum abufum tamquam Ec-
cleJiaHica pietati , necnon etiam Jacro ritui
aduerfxntem, ^ deteflabilem , ijs in locis, in
qu£ hucufque irrepfit , funditiii tollendum
atque abolendum efe flatuimm ordina-
mm , ac jraternitati tuds. per prafeMes com-
mittimm e^ mandamm , plenam ^ amplam
fuper hoc facultatem ^ auBoritatem tibi con-
cedimm^ vt abufum pradiBumex omnibm ^
quibufcumque locis tuts dioecefls Ciuitatenfls,
appofltis luris ^ fa^ti remed^s , alijfq^ Eccle-
fiafiicis cenfuris & pwnis, tollere ac funditm
abolere yOmni quacumque oppojitione re-
curfu ac inhibitione posipofitis & reieciis,a»-
^oritate noflra cures , cum eJfeBu facias.
lSl£n obBantibm pramifis, ceterisq^ in con-
trarium facientibm quibufcumque. Datum
Roma apud fan^um Fetrum fub annulo Fi-
fcatoris die 10. CMartij ij5?8. Fontificatm
nofiri anno feptimo. Marcm Vefirim Bar^
bianm.

Nihilorainiis fuerunt , quiad viresna-
turasid reducant. Lagunain Djofcoridem
dixic , inebriaritaurum ; hoctamencon-
ftat non fieri. Alij dicunc, caprifico poffe
tauros manfuefieri;autdextro genu alhga-
to. Hocciim RorasEClementis VII. prm-
cipatu Grasculus quidam efFeciflet , dudo
faspius ferociflimo tauro per vniuerfam vr-
bem, quem tenui admodum funiculo ica
rehgarat a genu , peritiflimi magi nomea
apud imperitosaflecutuseft. Fercur Hifpa-
noseumdem morem in Indiam cranftu-
hffe, &: femelrehquis raanfuetum caurum,
in excommunicatura hominem qui ade-
ratjimpecum fecifle. \

Ll CA^

39S lOANNIS EVSEBll NIEREMBERGIl

tura plene piodentes.Sed & memorandun*

CAPVT XXXVII. eftludibrium lepulchri Regis Beli.Eonam-

que referatOjXerxes Danj filius viiream vr-

De palatio arcd Toleta.nd. nam reperit , in eaqj cadauer oleo innatans;

qua£ vrnatamen plena non erat,vacuumquc

INter memorabilia Hifpaniae admiran- a (Limmis labris palmas fere fpatium habe-

dum eft , quod noftii Hiftonci confcri- bat. Vrnaeque columna exigua adiacebar,

biuK, 5«: exphcatiiis Rodericus Toletanus cui infcriptum , eum qui fepulchrum ape-

dearca, quae aperta fuit a Roderico Rege, ruiffer, vrnamque non repleuiffet , peffimc

paulo ante quam Arabcsex Africa , infti- muldatum iri. QuibusledisXerxes

gante Comite Iuhano,in Hifpaniam irrue- objlupuityretro^ pedem tulit,ora^^ buxo

renr,&; profligato Rodericiexercitu, ipfoq; Pa/lidtora gerens^exhorruit aquorisinjlary

occifo,eam fubiugarent. Inquitenim: Erat ^uod jremit exigua. cim Jummum (Iringi-

tunc Toleti palanum, a multorum Regum tur aura.

temponbus perpetim claufumjphiribulque Sed poftqua remoratus palantes fenfusfub

feris obferatum. Id Rodericuscontraom- rationis vexillum retraxit , eueftigiooleum

nium vohitatem aperuit, vtquidin eo late- infundi imperauit : verum iuftaita implere

ret cognolceret. Thefauros autem, quos li- haud potuit , quare & iterum infundi prx-

tiebatjfperabat. Verum praeter arcavnam, cepit : fed &C ne fic quidem replere potuit,

nihil inuenit. Quaaperta , pannum litteris donec tandem fsepiiis conamine irrito ite-

Latinishxc verba referentem deprehendit: ratodefifteret,5claufoqj monumento, fum-

Cufn continget feras Jrangi ^palatium atque mo cum moerore recederet. Etcertum,nec

arcam apenri, (j;-qiu in ea Juntnjideri; tunc inanem euentu columnae-pra^diftio fortita

[cito gentes eiufmodi Htjpanias tnuafuras^ eft.Nam Xerxesexercitu fuo quinquaginta

fuoi^ dominiofubmijfuras. QmbashdisKcx myriadum a Gr^ecis deleto, ciim trepidus

doiuit paiatium aicamq; fe aperui{re,& ge- in tegnum fereciperet,ignobihmortevitani

mino , quo ante claufum erat , modo con- finiuit, noduin ledo afiliotrucidatus. Ad

cludi unperauit. Erant autem in panno de- huius paterni monumenti limihtudine Se-

hneati Arabes ,capita vittis tegetes,veftibus miramis fepulchru fibi fecit: fupra celeber-

verficoloribus amidi , gladios & iacula vi- rimas vrbis portas,ineditoatque confpicuo

brantes, vcxillaque in altum extenfa geren- loco,cum hac infcriptionei'/ cui RegumBa-

tc' .Hifce fimilis illa,qua? a Cedreno hiftoria hylonis poUme futurorumfuerit pecunu pe-

hoc fere modo deicribituranno 775». Re- nuria,apert0 fepulchro Jumitoquantumcum^

gnante Conftantino &: Irena,quidam apud Ubaerit pecuniA.Netame^nifi indiguerit^alio-

iongv.s Thracias muros fodiens, in ciftam quin aperito ; non enim ^e re eitufuerit. Per-

incidit: qua purgata &L aperta,virum proce- manfit hoc fepulchrum immotu, donec ad

rum m ea recumbentem oftendit,laterique Darium regnum deuolutum eft: qui indi-

ciftiE incifas hcteras hanc fententiam expri- gnu ratus fe neque ijs portis vti (ideo auteni

memcs-.chriBus e 'uirgine nafcetttr, in^eum non vtebatur, quodfibi tranfeunti cadauer

ego credo.ConBantino di^ Jrend imperantibus culminarct ) necfumerepecunias repoftas,

Sol me rurfum videbis. Et Suetonius gemina & eas quidem fe itritantes, referauit monu-

huic de lulij Cazlaris fato hiftoriam hisver- mentum,proqi thefaurisinane fepulchrum

bis narrat:Paucosante menfes ciim in Co- reperit, &:inteiite omnibus fepulchri parti-

loniaCapua dedudi,Iegc luha coloni ad ex- bus luftratis, in faxo ad latus fepulchri haec

ftruendas villas fepulchra vetuftiffima difij- vevba incifa ofFendit ■.Nijt pecunid efes inex-

cerent, idque eo ftudiofius facerent, quod plebilu, & turpis lucri cupidm , deJunBorum

aliquantum vafculorum operis antiqui fcru- fepulchra non aperutfes.Yy\\\^tm.\MS auieper-

tantes reperiebant,tabula ^nea in monume- fcrutato fepulchro, in obfcuro angulo exi-

to, in quo dicebaturCapys conditor Capuje guam arculam reperit,qua aperta, execran-

fepulcus,inuenia eft, confcripta litteris ver- daveneni violentia profilijt , quje tertiara

biiqj Grxcis. hasc fententia; ^uandoque ora hominum partem fua truculentia fuftulit.
Capyis deteBa efent ^fore vt lulio prognattts

manu confangutneorum necaretur , magnif^ CAPVT XXXVIII.

fnoxItalt..cUdtbus vtndu^^^^^^ l^^^^^l^^ qI^^^^-^^
Marceliinus aliud huiulmodi prodigiu fcri-

bit Iib.5 i.Cdm Calcedonoslubuerterentur A Pud oppidum Olianam , quod eft ia

veteres muri,vt apud Conftantinopohm x- -r\.ripaSicoris,8«:: diftat ab Ilerda pafTuum

dificaretur lauacrum,ordine refoluto faxo- millia circiter quadraginta , domus eft

rLi,in quadrato lapide, qui ftruduralatebat B.Mariae Viiginis Caftiluedrenfis, inalto

•in medui,Gia:ci verfus incifi reperii funt fu- loco pofica: ad quam domum Cngulisanijis

in

GE MI RACVLOSIS NAT^

iii Marcio menfe diebus Venerisex infula
fluministria lumuia caerulei coloris alcen-
dunc, &sEccle(iam per feneftras ingreira,
lampaclesaccendunrj&: fubinde defcendunc
adeumdemlocum vnde veneranc, ibique
ab infpiciencium oculis euanefcunc. Qux
res admirabilis a populis illius regionis &C
viris fide dignis aftirmatuT.

CAPVT XXXIX.

Deicane Dei^ariead aquas LupiaSi

SiEuiente per vniuerfrm Europam circa
annum Domioi 600. grauiftima pefte,
regnance Riccaredo Hifpaniarum Reg€>
GregoriAis Magnus Ponc.creacus, priiisqua
inaugurandus elleCj folemniindida Suppli-
cacione,frequencer iulfic Clerum populum-
<que adeffejVC Dei iram,patrocinance D.Vir-
gine (cuius peculiarem effigiem manu ge-
ftabac)deprecarecur.Necmora,pij{IimiP6-
tificis precibus peftiselanguic,& fedaca fuic.
Hanc poftmodum effigiem D. Leandro
Hifpalenli Prasfuli vna cum moralibus inr
lob libris, alijfque Reliquijsdoilo mific.In
Caciiedrali templo fumino cum honore
feruata fuit, donec luxu libidineqUe ener-
uatam Hifpamam Poeniimpunevaftarenc,
Ciiriftianis vndique fugientibus. H'ifpalen-
fes aliquot Sacerdbccs infidelium manibus
eiapfi, Toletum fugerunc, ablatis aliquoc
Sandorum Reliquijs,vnacum facra hac ef-
figie,qui cun5ta hasc prope amnem Guada-
lupe , barbarorum mecu, in marmoreo fe-
pulchro , adiundis licceris in rcigeftaeme-
moriamjingefta cellure condidere. Mulcis
demu elapfisf^culis,cempore Alphonfi XI.
accidic , vc bubulcus amiflum bouem ad-
uerfo amneGuadalupeiriueftigarec: quem
morcuum reperiens,dum parat corio nuda-
re, reuixiffe videt atconicus , ciim fe illi
D.Virgo augufta fpecie derepence obculic,
imperans vc Clero fignificaret,vceo locioc-
cukam facram effigiem effbderenc , ibique
dedicata xde coUocarec. Paftor hic demum
redienSjinuficaca in Deu flamma,& D.Vir-
gine religione accenfus , vccseleftibus man-
dacisobcemperaret,ecce tibi familiam om-
nfm luctu & moerore obfitam obfilij mor-
tem,fedipfeinfolicaquadam in B.Vijginem
fpe, precescanto animi feruore fudic^ vcice-
riim cunctisftupencibus vicalis cernerecur.
Statimque vniuerfo Clero rei geftaj ferieni
omnem retulic, recenti miraculo confirma-
tam.Omnesillico admdicatum locumcon-
..uolanc , repercamque imaginem cutnulcua-
ria excicataiEdicuiareponunc.Miraculi hu-
ii>sfama vniuerfam momenco Hifpaniam
peruafic, magnus eo ftacim concurfusfieri,

RIS IN EVROPA LIBJ. 399

frequencesfe D.Virgini comraendare,vni-
ucrfiopem auxiliumcjueaerumnis fuisexpe-
riri. Rexiple Alphonfus XI. fama rei e;cci-
cus huc venit, mukumque agri, Caftri lulij
&:TaIabric£E cemplo &c Caenobioafligna-»
uic, vc DeocOmmodiusobfequium prsefta-
renc.Templum eciam maiori ambicu excru-
xic, V3rij(t]ue ornamencis decorauic: nec in-
calsiim; nam vixelapfo criennio,D.Virginis
pra:fens numen fenfic. Meroorabile enira
aduerfus quinque pocenciflimos Poenorum
Reges pra:lium commific prope Amnena
hlihm, non procul a Tarifta , &c adiuuante
Alphonlo Lufitaniae Rege,focerofuo,vi(3:or
euafic jcircaannu 1340. ipfe Rex hoftiura
fpolia Deo obtulit , inter qu« adhuc magni .
ex aere tripodes rempli parieci affixi vifun-
tur. Templura vndique varijsdonarijs &:
frequenti anathemvite feptura eft,columnas
vociuis cabellis tecias.H^cinter eonfpicuus
eftcereus immentse magnitudinis ex cera
alba, quem Olyfliponeniis populus fa^ua
peitilencix lue D.Virginisope liberacus,an-
110 i49a.offerendum curauic: nam vafa fa-
cra cam aurea quam argencea recenfere im-
menfum forec. Argente^elampades criginta
perpetuolumine vifuntur,inter quas aliqua:
opere 8c niagnicudine conipicu^. Incer
multa Regum Principumque donaria vide-
reeft maioristormenti bellici ferreum glo-
bum j quem Alphonfus Albuquercius, auo-
rum memoria IndiseProrex, in raonumen-
tum miraculi,quoeum D.Virgoin Goenli
obfidione tucaca eft,mific. Namciimfca-
phaflumenfubireCjComes quidam eiusica
tormenti globo difcerptus fuic,vc iiiius ce-
rebro fcEdacus fue,ric. Quo flle peticulo
commocuSj in D.Virginis Guadalupias fe
cucelam commendac. Vixoracionem finie-
rac , ciim cormento excuffus globus pedus
flli percuflit, fedinnoxie ad pedes eius dela-
pfus fuitjlicet vix a quadraginca paflibus ex-
cufliis fuiffet. Nunc argenteis incruftatus
bracteis hic feruatur, cum quo monile mi-
fit mukis gemmis &: adamantibusornacu.
Etfigies h£BC D. Virginis ex ligno eft, quod
quamuis cariei obnoxiu admodum eft,mi-
ra camen Dei prouidencia per fexcentos an-
nos fub terraincorrupcadurauic. Fufcive-
ro coloris eft,&:vultui maieftas ineft canca,vc
referanc ^dituijfe fixis oculis non poffeillam
incueri,reuerencia enim fencmnc fibioculo- '
rum aciem prsftringi.Mulca effenc hoc lo-
Go de facra hac aede dicenda, qu^e fpacijs ex-
clufus iniquis priecerire cogor. Opidum eft
exiguura,amoenum ,fontiumq3 frequentia
irtiguum admodum. Flum.en Guadalupe "
(nam guada Maurisaquam noiac) muros
eius pr(^cerfluic,cuius vcramque ripam bico-
lores vndiqj &c procerae populi obumbrant,

L 1 z ali-

4CO lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

alicubi in tantatn akicudinem enatas , vt re Barcinone Guifrius Pilofus cognomi-

nauium malis inferuiant nonnullis in lo- ne III. Comes imperabat, anno 880. opi^

cis, luciinftar , ita denfae , vcvel flagran- liones qui his in rupibus gregem pafce-

ciffimi Solis radios non admirtant. Ager bant, frequenter animaduerterunt , diebus

fuburbanus vini raellifque & cuiufque fabbati poft mendiem inrupem vnam fre-

generis frucluum ferax , cetera copiose quens lumen caelo defcendere vna cuni

fiippeditancur. iucundiffimo muiices concencu. Hoc of-

tenium vbi parentibus retuleiunc, & re ipsa

_ . ^ - illis compertum. effet ,villaeillius Parocho,

CAl V i A L. & EpifcopoManrefaeremtotamfignifica-

runt, Quiciim eadera oculis vidiflenc,

De monte Serrato. • frequenci CleroSupphcacioreindida,de-

ducente eos infolito quodam & fragranti

Nter naturje miracula reponi poteft odore, ad rupem peruenere, vbi B.Virginis

.mons Serratus , qui licet crebris vndi- imagoin antro reperta fuic(nunc in cocno-

que rupibus ambiacur, ipfe tamen longc bio vifitur) quam Fpifccpus vnacum Cle-

fuper omnes eminet , vcprocul vifenci- ro Manreiam veifusmagno honore deferrc

bus egregie curricae arcis monci impofitx flatuebant. Ciim vix eo loci ventum , vbi

fpeciem pr^ebeat -jtahqueordine rupes hse nunccoenobiumeft,nonpotuereimaginern

difpofita: videntur, vt natura religiolb quo- loco mouere,fed ibifixa permanfit.-quo con-

daai horrore intuentium oculos in fecon- fpedo, Epifcopus ibi aedem vouit D.Virgi-

uertere videatur.Ambitu fuo quatuot leu- ni , dedicauitque. CcEnobium in medio

cas complectituE , nubibufque fecondere montisfiiu eft,fub inaccefsa rupe,vt e pro-

ob eximiam akitudinemcredicur. Vercice pinquo fpeftancibus ruinam minari videa-

ciusdefpedantibus , vicini monces campo- cur,necimmerit6. Namante paucosannos

rum imaginem prsebent. Raras hic con- pars pr^cipicisfcopuli diuulfadecidir,vc no-

uailes, plerumqucfolidaerupes,&:immen- Ibcomium procriuerit,mukofqjinillo^gros

i'x akkudinis afpreta : acque vbi in rupis afflixeric. Templum eftexiguum,&:obicu-

vercicem magno labore ce euafifle pucas, rius paul6,frequencibus vndiquevociuista-

ftatim fe ofiert alia muko akior , in quam belhs ornatum. Spedantur fupra noaaginta

vbi per ligneos gradusenixuses,crei'cere ad- argenccx kmpades.lmago B.Virginis colo-

huc rupis akicudo videtur : incerdum in re eft fubfufco, & intuentiura oculos cscle-

vaftse magnicudinis muiuexcurrunc, varijs fti quadam maieftate perftringens.His in ru-

hmc inde quaficaftellis prominentibus:in- , pibus duodecim funt Anacholetarura caf^:

terdum feorfum collocatas,ceterilqj auulfae nec admirationecaret, videre interconfra-

montibus ,turrium imaginem praebent. Et gofas & afperrimas rupes domunculam

iicet horrenda? procul appareant,frcquenti quamdam tamquara hirundinis nidum

tamen & vindantearbore confitas^ThefTa- fcopuloaffixam.Ecquia penfilesfunt,vidcn-

laTcmpereferunc:&cum prorfus inaccefi'^ cur quouis venco cafum minicari: & quod

videancur, humanx camen induftrias hic capcum pasneomnera fuperat , vbi eo per-

nacuravida ceflicNam inuijsin locisfiim- ueneris , videas vno in tugurioio conclaue,

ma arte fiiblicias fcalas durilflmis fcopu- trichnium, muf^Eum, facrarium, acrium,

lis afhxere, quae ciim multa fronde funt hortum, &: quidquiddemura concinnisa:-

tcOLXy aduenis gratiflimas vmbrasaduerfus dibus conuenic , omniaafFabre fada. Nec

Solis xftum praebent. Aiunc a moniis iugo modicis impenfis his in lociscafula vna ex-

fudo c£e1o Baleares infulas ( vulg6 Mal- ftrui poteft. Multa de hoc monce dicenda

lorca &: Menorca ) qux fexaginca hmc leu- fuperiunt,qu£e,vc orationis facietacem eftu-

cis diftanc, pofTe confpici. Montis radices giam, filencio inuoluo , ii hoc vnuni inftar

alluit amnis vulg6di6ius Lobregat , Pto- colophonis addidero, montem huncna-

lornaeo vero Rubricacum •, quod fane no- tum videri ad fblitariam vitam degendaln.

n"sen potiori racione illi impofirum fuifle Null^ hic turbas,nulli importuni ftrepitus,

puco , quam Arabico finui Mare rubrum. qui menre a diuina contempiatione poflinc

Fiudlusenim toto anni tempore maxim»- auocare. Soliim hk audire eft iurundos a-

rubenr, colorem ab arenis , quas pertranl^t, uicularum garritus,ipfafq; aues videre Ana-

mutuatur. Amnis eft mglonus , nulliufque choretarum raanibus intrepide aUuderc,&

pxne vnlitatis:nam hibernis aquis fummo- cibum capcre.Miraculorura feriem enarra-

pereex^'ftuac , azftace ver6agvisinutilis,are- re, noft eil huius infticuci , neqije paucisea

fcente pxne aiueo iners voluicur. Reftac vc compledi poflem,
paucis B. Vnginis cocnobij illis in locis

exftrudti origmem referam. Quo tcmpo- . ~

DE Mi RACVLOSiS NAt

CAPVT XLI.

De ptfctbus fuimpariSi

SVnt in Hifpania pifcesqui non oua,fed
animalia pariunc. Valcntiac fiquidem ,
Marineus Siculus aic, pifce vidimus, quem
pifcatorese mari captu portauerant,& tor-
cuhri magno locauerant aqu£E pleno,cra(Ii-
tudine & longitudine magrize mulae : cuiiis
caput,os,nareSjOculi, bouis efTe videbantur,
prarter cornua quibus carebat. Mammas
habebat muliebres , & manus mamillis ap-
pofitas. Vuluam quoquemulieris,quam po-
ftero dievidimus parientem pifciculura libi
perfimilem , longitudine trium pedum > &:
craflitudine coUi canis Gallici , quemdie
quartopoft partum mater fame,vt opinor,
coada deuorauit. Quam rem ne quis com-
raencitiam putet, vidit etiam mecum vna
RexCatholicusFerdinandus, viderunt &
alij complures Equites.

C A P VT XLiL

De fde fofflt.

IN Hifpania fainon modo coquitur,ve-
rum etiam plurimus efFoditur,hoc eft, &C
fic 8i gignitur: fit enim in multis Hilpanize
locis ex aquis hauftis e puteis,vt apud Segun-
tiam ,exquo Regibusmagnumvedigalexi-
giturjgignituretiam in extremis maris litto-
ribusceteriscandidior. Sunt & montes Hi-
fpanisEnatiuifalis, vt apud Ribagoruam, in
^uibus lapicidinarum modo fal casditur , &
arborum modo poftea puUulat ac renafci-
tur. Apudoppidum Antiqueram vallis eft
amcEniffima , cuius longitudo eft paffuum
mille & quingentorum , & ex omni parte
plaufamontium iugis,qua£ vallis hieme plu-
uialibus aquis impletur, & in forma magni
lacus efficitur. Cuius aqua^ calore Solis in
falem candidum conuertuntur. In Anteca:
valie falina: funt aquarum.Sunt & in oppido
Salinarum falinae memorabiles , &ali2Ein
oppido quod Salinasde oro dicitUFj & apud
KouanosNauarra: pOpulos.

CAPVTXLIIL

De fonte SalfuUrum^^ pifeibus fofjihhus.

ARx quae hodierno die iS"^//^, antiqui-
tus SalfulsE vocabatur. Mcminit eius
in Itinerario Antoninus : is fiquide Narbo-
ne falfulasxxx.m. p. numerat,qui (epte ma-
gnisleucis refpondent , quse hodie nume-
rantur.Pomponius Mela in Gallise Narbo-

RIS IN EVROPA LIB.I. 40!

nenfis defcriptione fontis meminit , quern
Salfulas voGat,qui leucatanttim abhac ar-
cedirtat. Prifcis fcriptoribusnon incelebris,
noftris ver6 recencioribusomnino prasteri-
tus. Et quia res eft ad miratione digna, nol-
lem etiam mihi obliuionis notam vt ceteris
inuri : proinde fufiiis paulo de illo in prx-
fentiaru agam.De eo fie Pomponius Mela:
Vltra Leocatalitoris nome,s2 Salfuiaefons
nondulcibus, fedfalfioribus_,quam marinse
fint, aquis defluens ; iuxta campus minuta
arundine gracilique peruiridis, ceteriim fta-
gno fubeuntc fufpenlus. Id manifeftat me-
diapars eius, quacabfcifla proximis , velut
infula natat , pellique fe atque attrahi pati-
tur. Quin & ex ijs quse ad imum perfofTa
.funtjfuftbfum mareoftenditur,vnde Graijs
noftrifque Audoribus^yeiine ignorantia,an
mendacij libidine vifum eft , tradere pofte-
ris in ea regione pifcem e terra penitus erui,
qui vbi ex alto hucufque penetraueric per
eius foramina , i6lu captantiuminterfedus
extrahitur. Athena^us vero lib.8. ex Po-
lybij opinioneeadem pasne refert,IiGetalijs
verbis. Polybius ^^.Hiftoriarum hbro^ vl-
tra Pyrenem ad Narbonem fluuium eam-
pum pertinere ait, quem lUiberis &: Rhu-
fcino interfecat eiufdemnominis vrbes prg-
terfluences , quas incolunt Celtze: in hoc
campo pifces eos, qui foflSles vocantur,erui
tradit. Campusipfe exilis parumquefecun-
dus eft , muko tamen gramine Ijetus , fub-
tus vero , cum arenola duorum vel trium
cubitorum altitudineeaterra fit, exproxi-
mis fluminibus aquainfluit, cuiustortuo-
fos acque mulciplices curfus cum pifces cibi
gratia fe(5tentur (auidiflTime enim graminis
radices dicuncur appetere ) eifecerunt vt
vniuerfus ille ager lubterraneis pifcibus fit
refertus. Ariftotelesverohis omnibus anti-
quior, libro De Mirandis aufcultationibus^
circalocum vbi fons hic erumpit, nonfo-
lilm longe z vero deuiauit,fed alia cciam de
hac pifcaturadiuerfatradit.In finibusMaf-
filienfiumjinquit,circa Ligufticamlacusefle
fertur, quiebuUienscfFu(ufque pifciu mul-
titudinem immenfam verique fidemfupe-
rantem eijciat, ceterum flantibus Etcfijs
tantum puluerem concitari , vt coaceruata
inlacum humo ficca , fuperficiem obtegat,
in formamqj areas redigac , vnde indigenis
liceCj pcrcusaficcicace, m criuijs quofcum-
que pifccs cicra negocium eximere. Scrabo
eciam iib.4. idem manifefte afleric hi$ ver-
bis: luxta Rufcinonem lacuscft, & ager
qifem alluic paulum fupra mare, refercusfa-
linis. Habec & effbirilesceftrias pifces:nam
fi quis duos auc tres fodiat pedes , & in li-
mofam aquam fufcinam demiferit, pifcem
eximiae magnitiidinis fixii penetrat. Quod
Ll 5 ne

402 lOANNIS EVSEBI

pe cui forte miru videatur,ttDn vno id loco
accidere tettatur Theophraftus Hbello De
pifcibus: teferc enim,circa Heraclea,&: ali-
bi in Ponto,&circaTium Ponci,Milefio-
mm coloniam,foflilesreperiri pifces. Na-
fcuncur vero illi circa fluuios & aquofa lo-
ca,qu2ECum ficcancur,paulacim pifces fub-
inde humorem fedando terram fubeunc.
Quod vero in Paphlagonia cocingic, pecu-
liarera 6i abdita racionem habec: illic enim
mulcos &; bonos pifces effbdi aiunc, ciim
neque reftagnetijs in locis amnesjmiracur-
que & ipfe gigni fine coicu.Eadem psene ex
Theophrafto narrac Pliniuslib.^i.c. 5-7. Le-
pide hac de re Senecalib.3. Quaeft.nat. ad
Lucillum. Theophraftus affirmat , pifces
quibufdamlociseruibMulcahoc in loco ci-
bi in mentem venere, quas vrbane in re in-
credibili fabulofaqj dicas, non cum retibus
aliquera auc cum hamis , fedcum dolabra
ire pifcatum .Exfpeda vt aliquis in mari ver-
fecur.Quideftaucem quarc pifcesin cerram
non cranfeanCjfi nos mariacranfimus?T.Li-
uiusprodigij loconarracUb.ji. in Gallico
agro, quainducerecur aracrum,fub exiften-
tibus glebis emerfifle pifces. luuenalis idem
vt valde rarum,&;inftar porccnti,Satyfa 13.
efle dicitur.

(_Miranti iam fuharatrff
Pifcibm imentisj ^fstd compare muU*
Sed nihil jeque mirandum duco,quaquod
Appuleius Apologia pro feprimadicat , in
Getulias mediterraneis montibus pifces per
Deucalionis diluuia reperiri. Fofliles vero
pifces & hoG asuoquandoque inueniri,refe-
runt Rondeletiushb.De pifcibus,& Geor-
gius Agricolalib.Deanimantibusfubterra-
neis.Sed ad carceres redeo.Fontem hunc a
falfulis non tota leuca diftare,oculatus te-
ftis refert Gafpar Barrerius,cuius aqua falfa
eft. Hiberno terapore percalida eft, xftiuo
vero gelida. Adiacet huicfonti Gampus,mul-
tahumiliquearundine;, & aquaticis herbis
frequens (vtnotauit Mela) &: continua a-
quarumexhoG fonte emanantium illuuie
vdus.Hinc vero per canales quofdam in vi-
cinumlacum aquaomnis feexonerat.Fons
vero pifcofus admodum eft: nam & hiber-
no tempore aquas calore , asftiuo vero grato
eius frigorealleclijgregatim huc pifcescon-
fluunt. Arx vero loco campeftri fita eft,
egregie munita, & propugnaculis inftruda,
vt holbles impetus contemnere videatur.
Tali vero arte propugnacula hsec difpofita
func, vt non vna , fed plures arces videan-
tur. Sublicijs enim pontibusitafuntdilfin-
£la, vt,vno capco,nihil damni hinc reliqua
percipiant.

I NIEREMBERGil

G A P V T XLIV.

Vityufis infulis Hi^am^e.

EX Nonioquoqj defcriptionem harura
infularum vlurpo.Medicerrancum mare
intrantibus geminasfe oflerunt infulas,a fre*.
quenti pineo frutice didse Pityufas. Poftei
Ebufus vtraqucvocata.Dehinc vna vocata
eft Ebufus, akeraverd Ophiufa , qux&C
Colubraria. Diftanca Balearibus trecentij
ftadijs,vc Antonini ferc Itinerarium,vc verd
Pliniuslib. 3.cap.y. fepcingencis. Subiacct
vero Ebufusmaiori iniulas Balearidum , vt
referc in Cofmographia fua i£thicus. De
vcraque vero infula fic Strabolib.3. Picyu-
f^^jinquiCjlongiusin pelago exifteces quam
Gymnefia;, declinantur in occafum, e qui-
bus vna quide vocatur Ebufus,vrbem eiuf-
dem nominis concincns ^ circuicus infuiac
ftadiorum quadringencorumjlacicudo inas-
qualis, vti & longitudo : propeiacec infula
Ophmfa longe minor, & deferca. Cur vero
dcfercafiCj ferpetumfacitcopiaadeuncibus
perniciofa,nifi,vc Melafubfinemhb.^.in-
greflis eam incraid fpacium, quod Ebufica-
na humo circumfignauerunCj finepernicie
cutaeft. 1 jfdero illis ferpentibus,qui folenc
obuios appetere , afpedum eius pulueris,
aliudve,quod verius, procul & cum pauo-
refugiencibus. Vnde&: Pliniushb.^.cap.j-.
Ebuftterra ferpentes fugat.Colubraris parit.
ideo infefia vmnibHs, ntfi Ebufttanam terram
inferentibus. Vocacur autem hodie Mono-
coiobrer,vc audor eft Am brofius Morales,
qui aic^ illos falli , qui vicinam illi infulam
Dragoneram Ophiufam credunc. Ebufus
vcro incerfluence canciim freto ab Ophius^
feparaca , quae a Dionyfio Alexandnno &:
abEuftaihio eius Commencatore B?a'^
vocatur, prorfus contrarijs docibus exorna-
ta: fiquidem, refte Pomponio Mcla cicaco
loco, frumencistancum non fecunda, ad
alia largior, & omnium qux nocenc anima=
lium adeoexpers, vt necea quidem, quac
deagreftibusmicia fiunc,auc generec,aut,fi
inueda finc,fuftineac. Plinius eciam , Nec
cunicubSy inquic , Ebufus gignit fopulan'
tes Balearium meffes. Idem aflenc Jib. 8.
cap.38. Diodorus vero Siculus libro C.
cap.y. vicesibi&lanam prouenire, palmif-
que fercilem efle referc. Plinius aucem, &c
ficusferre Ub. i y.cap. icj.dicir. Honos lau-
datas feruat (ficus ) in cajjjis ^EbufoinfuU
fr^flantifimas amplipmasg.^ moxin Marrtt-
cinis. Saccharum etiara, rarum olira felici-
tatis donum, tuiideinnuitStacius Papinius
Siluarum lib.i.lioc Hendecafyllabo.

Quod

DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.h 4di
,^}uodramis germinat Damajcm,

Et quas fraecoquit Ehoftacannas, C A P V'T *XLV

LargU gratuittim caait rafinis.
l^ihil enim moior illos,quicontra omnium De Limidjfiue Lethe Jluuioi

librorum conreiifum Hypafitalfiibrtituuhr.
Compareuam vero pecori eciam fuifle of-
tcndit Feftus Auienusin iua orbisterrarum
defcriptione,

i^c dileiid vago pecorl tonfurgit Ehuft^.
Vrbem habuitcognominem , 6C Carthagi-
nenlium coloniam, quas centum fexaginta
annis poft: conditam Carthaginem, tefte
Diodoro SiculOjdeduda fuic, Vnde Sihus
Italicus lib.3. PhsEnilTam vocat.
lamj^Ebufta phAnifa moUetiMouet Arta-
brm arma.
Liuius etiam hb.28. Magonem tota Hi-
fpaniapulfum^EbufumVt adfociam vrbem
traieciffe dicit. Inde nauibusad Pitvufam
infulamcentum milliaferme a continenti

(Pocnitunc eam incolebant) traiecit. Ita-
que claffis bona cum paee aceepta eft, nec
commeatus modobenigne prjebiti, fed,in
claflis fupplementum j iuuentus armaque
datai Firmam autem & validam fuiffe vr-

bem idem alTerithb.ia.Pliniusvero fcede-
ratam ciuitatem fuifleaudordft. Diftatau-
tem aDianio Ebufus,tefte Plinio,feptingen-

tisftadijs, licet HieronymusSurita ex Ifi-

doro lib. 14. Originum cap.e. feptuaginta
vult fubfticuerejnixusetiam ms.Plinijexem-

plari. Sedaverodeuiarepalameft. Nam

pra^terquam quodluhus Solonius cap.z^.

Plinio lubfcribat, accedicTitus Liuius, qui

lib.iS.dicit, fermecentum millia pafluura

a continehti diftare, & bene- nam huic nu-

mero explendo centuratantum ftadiade-

funt . Adde his Dipdorum Siculum,qui diei

Vniustantiim nauigatione ab Iberiaabefle

dieit. Quare tetinendam puto Plinianam

leftionem, & Ifidon locum emendandum,

& feptingenta ftadia pro feptuaginta fiibfti-

tuendunii Nam cum feptuaginta ftadia vix

decem millia pafliiumexpleant,ipfe vifus

longiiis a continenti diftare iudicabic. Pro-

indeita legendum cenfeoinlfidoro,£^»/^

infula Hijpania dicfa, ijuoda Dianio non pro-

cul ft,quaji Ebozos. Na^fn feptingentis Jladijs

nb eo dijlat. Sed quid fibi vult etymon il-

\nA,cjuaft Ebozos. Delio opus habet natato-

re ,nifi placeat legere, quaf l^Hcm. quod

videlicetDianiura ftatim excipiat& fubfe-

quatur. Nam Graccam vocemGEtatis lapfu

corruptaeflej& inEbozos,aut,vt alij codices

prsefetut, Abozos migTafle,tiihil eertius eft.

Sed Ledorum iudicio coieduram hanc ex-

pono. Infulah^EC hodie Zuiza vocatur,cla-

ra,inexhaufta & perenni laliscopia, quic

nonfoliimHifpani^Ejfed (Sivicinis prouin-

cijs fufficic.

NOn tam aquaru gloria, quam priftcf^
rum fabulis celebratus eft Limia Lu-
fitanisE amnis, Gra^cis A}73»j,vt&: Silio Itali-
coLethe vocatus: Pomponio Melx, &: PH-
nio obltHionis flumcn dtdumjFrancifco Ta-^
rapha^, & Hieronymo Paulo lib.de Flumi-
nibus HifpanijE, Eunemiui vocatur, fed pa-
ru m exa£l:e,cum,fecundum Plinium hb. 4.
cap.zi. i£minius fit dicendus, cuius lia^c
funt verba:o<^ Minio , quem fupradiximns,
dacentis mitttbvis pafuum(vt au6ior e?i Varro)
abef Aeminius ^quem altbi quidam intelligunty
Limeam vocanty oblitmnk antiquis dtdttis^
mtiltum^^fabulojus. Scrabo exCelciberis
Vaccasis dicic Limea fluerc, fed ab Andrea
Refendino erroris conuincitur , qui refert^
ex paluftribus quibufdam locis inter Aquif-
caldenfem vrbe & opidum Monceregium
erumpeTC , cuiusaccolas ohm Limicos ex
vetufto lapide docet vocatos. Sed vnde fa-
bularum origo, & obliuionis nomen referc
Strabo? Celticos, Lufitanos & TurduloSj
ciim focijs armis ad hiEC loca perueniffentj
traiedo Limea,,exorta feditione Ducem a-
mififfe, quare palantes&: vagos proximas
amnis ripas occupaffe, oblitolqjexpeditio-
nisfufceptae & iniuriarum , amni nomen
obliuionisindidiffe. Vanum hoc nomen,
vaniordeinde rcligio auxit, cu paflim per-
crebuiffet, hi\ aquis epotisobliuionem in-
curri j adeo vt Dccius Brutus omnium oxt
ferretur , quodprimus tantopere formida-
tum militibus flumen traieciffet , vt teftan-
tur Appianus hb.de Bello Iberico,L.Florus
hb. 1 z.cap. 17.& Plutarchus in Quxftioni-
bus Romanis. Aurietiam gruroulos,vt ple-
raque Hifpaniae flumina , fuis vndis com-
mixtos defert. Vnde Silius Italicus hb. 1 1.
SlB§? Jt^f^^ Grauios lucentes voluit arerras^
Injernx. populis referens obliuia Lethx.
In Bastica etiam fluuiolus eft Guadaletc-J
didus,queFlorianus Oecampius,nuda no-
minisfimilitudine alle^tus , Lethem etiam
indigetatj quafi flumen LetliJcm dixeris.

CA P VT XLVL

De And flumo jfine Gaadidm,

INter HifpanijE praecipuos amnes iure
cenfetur Anas, qui eorruptehodie Gua-
diana didus , tum qu6d notiflimus inter
Baeticam Sc Lufitaniam limes , tum quod
magniiudine fua confpicuus fit.Oritur au-
tem, teftePhnio, Laminitano in agro cite-.

Ll 4 rioTis

404 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

rioris Hifpaniie^quem alij Manchade Ara- fiponenfium moenibus Adantico pelagd

gon,alij Campo de Monciel vocant)mod6 infunditur.Qjiid in metem Uidoro lib. i

le in ftagna fundens, modo in anguftias re- venerit de Tagi etymo, admirari licet. Ta-

forbens, aucintotumcuniculiscondens, & gtim,mq\.m,Jlumum Carthago Hijfa^ta nun-

fxpiiis nafci gaudens, in Atlanticu m Ocea- cupauit, ex qud ortm pocedit arenis auriferis

num eftunditur. Nam ciim procul abortu copojm , oh hoc ceteris fiuuijs frdatm.

fuo, ex hominum confpedu fe eripiatj per SedvndeTagi etymona Carthagine dedu-

cazcos 6£ fubterraneos meatus ad feptem cic , auc quidnam Tago cum Carthagine

milliarialucifugusfluic , donec prope Vil- commercij ? nam procul admodum a No-

laharta (lociid nomen eftjiterum in lucem ua Carthagineoriri,ex Strabone iam diclil.

erumpat maiori vi &Iatiori alueo. Videb Famailli pr:ecipua,ex auriarenis gruraulif-

tamen has An^ latebras controuerti, &: vt que, quostamquam telluris fpolia Oceano

fabulofas a plerifque ehminari. Sed PHnio defert. vnde luuenalis:

&: receptae paflira opinioni iuftragantur Omnis arenaTagi^quod^inmarevoluitHr

Hieronymus Giraua, & HieronymusPau- aurum.

lus, &:Gafpar Barrerius,do6tiflrniii Hifpa- Ceterique paflim PoetJE, quos recenferc

ni , bc res omnibus noftris apertiflima eft. operoium eft.Mela verd non aurum foliim,

la^titetfenuncfabulofb fuo Alpheo Grac- fed5(: gemmasiUi adfcribit lib.fcap. i. his

ciajquem ferunt in Peloponefo Pifas tranfi- verbis: In altero[(\i-\Vi) olyfifo,(^ T agi oflium

re, 6c in Mediterraneuni mare influere, nec amnis aurum gemm^s^^generantis. Mirantur

adulterari pelagi falfugine, fed fub ima ma- muki, ceiebns iUius 6c pafljm vulgatas auril

riahofpitalesfuas aquasferuare , &inAre- famae raraadeo extarc veftigia. Caufam

thufam fontem prope Syracuias refundere: refert Andreas Refendius , lege cautum id

hoctamevno Alpheo Anas inferior,qu6d fcrutari , ne commotisarenis , deprefliores

GrsEcorura praecomjscaruerit. Amnis huius frumentari) agri aquarum illuuiem patian-

latebrx incolis iocandi materiam prsebuere, tur. Infidem tamen vetuft^ gloriie,Lufita-

dum patrio ferraoneferunt pontemefle in norum Rcgum fceptrum ex Triganoauro

Hiipania,vbiperpetu6 plunma armento- confiatum,quopuriusnuUu reperiripoflSc.
rum milliapafcantur.Aufonius vbideEme-

ritaloquitur,vocat Anam asquoreum.Pru- CAPVT XLVIII.
dentius vero Hymno in S.Eulaliam (loqui-

tur de Emerita:) . T>e Salone.
^uam memorabilis amttis Anas

TrAterit , viridante rapax T Nter Hifpaniae amnes clar us admodum

Mosnia fulchra alluit. ' jL eft Salo; qui licet nec lato alueo tumcar,

Feftus Auienus in lambisdicitper Cyne- ncc auriferis arenisfuperbiat ,nuUitamen

tas populos fluere. ceditferri gloria: omni enimferroipfiusa-

%Sina amnis illic fer Cynetat effluit qua eft violentior ; aquae enim tempera-

Sulcatj^ glebam. nientoferrumacriusrobur&miram duri-

Sed fi Ortelio fidcs aliqua , hallucinatur e- tiem acquirit. vnde Mariialis, vbi dc Con-

gregie Auienus. Nam cum Cynetac circa gedo amne egic,fubdit:

Promontorium facrum fint 5 multis milli- ^uibm remifum corpm afringes breu»

bus pafluum inferius fluere Anam in eom- Salone qui ferrum gelat.

percoeft. EtUb.^.Epigr.j.vbideBilbili:

^uam fiu^u tenui, fed inquieto

CAPVT XLVII. K^rmorum falo temferator amhit.

Num vero hic fit idem amnis, qui luflino

DeTago fluuio, lib.vltinioBilbilis\^catur,vel,vtmaniifcn-

pti aliqui,Birbilis, non abhorret animus vt

QVid prohibet perfequiiam ex eodem credam, prxferrim cum ilii maximam fer-

Nonio nobUiores Hifpanix amnes? lizem^exiem zdCzhbzz^adeo z/t nu//Hm apud

1 ani apud Graecos quam Latinos fcripto- eos telum prohetnr, inquit, quod non aut Bil*

res Tagi nomen illuftre fuit , ade6 vt cuni bili fiumine, autchalybe intingatur. quae cer-

Marone dicere liceat: tc Saloninoftro in primis quadrant.NuUus

Cui non di^m Hylas? . . enim,pr£Eter Salonem,fern gloria in Hifpa-

Oricur autem nobilifllmus hic amnis in nia notioreft, nec ea decaufsa magis cele-

Celtiberis, tefte Strabone , & per Vettones bris. Potuit enim ab adiacente Vrbe Bilbi-

&c Carpentanos lapfus,Toletum praepoten- lis vocari. Vnde mihi nata fufpicio, non in-

tem vrbem paznecircuic ; tandem Lufita- commodum apud luftinum legi pofle,

niam mediam fecans,pleno alueo fub Olyf- ^^tfod non aut Bilhilis fiumine,si nomen flu-

minis

DE MIRACVLOSIS NATVRIS INEVROPA LIB.L 405

minis prasterejt, vrbem verooftcndac. Scd vocatur.Olim vero abincolis Cirtiuappel-

Ledon hoc difpicicndum rclmquo. l.itu,audor cftTitus Liuius l.i8.it/^y////^,in-

fuperato Bxti, qttem incoLtCirtium ap-

•CAPVT XLIX. fedmt ; duas ofulentas ciuitates fine certa-

niine in deditionem accepit. Sie^\\m\xs\s.itx.

'IDe^^oitl. Byzancinusabincolis 7r?jD;£«y fcribit vocari,

fcd perpeiam vtrobique , vc in Epiftolicis

NObiliftimum Hifpaniasflumen B^ris, Qua.'{lionibusobrcruauit I.Lip(]us,&: C^-r-

a quo ik: prouinciiEnomen indicuai. tim cx manulcnpto Liuio (ubrtituic. Fuic

Tugienli (altu exoritur,refte Plinio. Strabo etiam TartelTus nntiquis didus, vc ex He(i-

vero & Stephanus Byzantinusex Argenteo choro oftendit Scrabo ; quomodo eriam

monie , que Feftus Auienus Argencarium Arirtotelicitatolocodiciiur,quibusStepha-

vocat , propc Caftulonem dicunt erumpe- nus fuftragacurjqui Tarterti amnis prope vr-

re. Sedidcm Strabo ex Oro(peda monte bcm Tartcflum memiriit , vnde Fcftus

oririaudor eft. Ariftoceles vero , zeui fui Auienusin lambis fuis:

ignorantiam fecutus, lib.i. Meceororum, Ager his adh^ret, adluitg^ce/pitem

vnacum Danubio ex Pyrenxis montibus Tartefm amnis.

putat fluere. Polybius vero vna cum Ana Ifidorus Originum lib. 1 3. Bsecis ecymon ^

cx Celtiberiacrediditoriri, quitamenam- deducic , quod fcilicet per humiha

nes nongentis inter fe diftanc ftadijs,au£l:ore loca fluacj Becanus a Belgica didione Baetj

Strabone. Modicus autem primo impctu quod vtilitatemdelignat,Ba2tis nomen de-

fertur Bxtis, fed mulcisftipacus fluuijs,qui- riuac,quiailliu!; aquis commodiflime lana:

busaquas famamqueingratus auferr. Non inficiuntur,cuiuscausa maxime commen-

procul a marigrandemlacumefficit , qui dantur ab anciquis. Viide Martialis:

Fefto Auieno Ligufticus vocatur. Meminic Bxtis oliuifera crinem redimite corona,

&: Suidas Liguftici in Hifpania, fed quid Aurea quinitidis veileratingit aquls.

eflrec,nonexprefllc. Acque hinc, tamquara Huc etiam allulifle videatur luuenalis Sa-

vnofonte, geminusexoricur :quantufque tyra 12.

vnicoalueoveneratjtancusfingulisfemari Generofi gramink ipfum

mifcec ; hcec temporisiniuriaalrerumeius Infecit natura fecui,fed egregius fons

oftium, quod ad meridiem vergebat, obli- Vtrihm occultis, B^ticus adiuuat aer.

matum nunc fit. Diifentic camena paflim RefercPhiloltratus lib. y.cap.i.Vitae Apol-

recepca hac opinioneclariirimus vir loan- lonij Tyanaei, Barcim Oceani quafi natu-

nes GenefiusSepulueda,&geminis oftijs in ram prae fe ferre: fiquideni increfcence 0«

mareadhuc hodierno aeuo dicic erumpere: ceani aeftu,verfus fontes agijfpiritu quodam

infraenim Hifpalim conftacquacuor infu- ipfuma mariimpcllence. Vnde & Scacius

las ab hocamne efiici , fed duaseflepraeci- Papinius Sil. hb.i.

K^ttollat refluos in ajlra fontes
Graio nobilior mtlite BAtis.

L.

puas,alieram fedecim, alteram vigintiodlo
circiter millibus pafluum longitudine pate-
re. Minor illa,h£ec Maior ab indigenis dici*
tur, quarum inferiorem Bsetis quafi duobus
brachijs complexusalluit ,donec Oceano,
breui finu terrasvfquead infulam intranti
occurrat , quae duo brachia Oceaiium dcx-
tra liEuaque influentia , veteres duo Ba^ris
oftia efle dixerimt.Hinc Strabo : B&th bifa-
Ytam fiartitm in Oceanu exitjtnter cuttM ofia
intercefta infula centurn, vel[vt quidam tra- &c luxta Numencaniam fluens,dein per Ar-
dunt) amplius jladijs alittore diHat. Feftus reuacos & Vaccaeos iapius , diftcrminac ab

C A P V T
De Durio,

DVrius ex maximis Hifpaniae amnibuSp
orcus in Pelendonibus , tefte Phnio,

ver6~ Auienus triplici fe oftio mari quon-
dam infudifleaudor eft:

Sed infulam

Tartefm amnis, ex LiguHico lacu
Fer aperta fufus -vndique adlapfu ligat.
Neque ille tra£fu fimplici prouoluitur ,
Fnufve fulcat fubiacentem cejj)item:
Tna ora quippe parte Eoi luminis
Infert in agros, ore bis gemino quoquc^
CA^eyidiana ciuitatis alluit.
VulgoGuadalquiuir, xdQdfiunius magntts, quentia fundic. Sed prxcipue ciarus olim

ob

Auftria Vettones, &; a Lufitania Gallsecos.
In Oceanum Atlanticu multis flum-inibus
au£lus procurric. Scraboni A^yp/a?, Ptolo-
m^overo A/w'eA?jAppiano in Ibericis Ace/e/o?
vocatur , noftravero aetate incolis Duero
diclus.Ifidorus lib.13. cap.ii. Durium a
Graecisquafi Doricum cognominatum di-
cic. Amnis eft egvegie pifcofus, & optimas
alofas& lampetras ( quas murxnas fluuia-
lesnonnulh vocanc ) &: falares magna fre-

406 lOANNIS EVSEBI

©b auriferas arenas. quod & Silius Italicus
cecinic lib. i.

Hinc certant Paiiole tiU Durim§j T (igus^.
Licec noftro ^uo ob accolaruni ineiciam
admojuitt raro inueniancur.

CAPVT LI.

Ihero fumo.

PIaculump3eneeflcc,Iberura prxterire,
nobiliffimuraHiCpanixamnem:, quip-
pe quicoti prouinciae Iberi^ nomen dedic,
vc mulcis placuic , qui, cefte Plinio lib. 3 -c. 3 .
nauigabili commercio diues oricur in Can-
tabris j haud procul opido luliobrigi qua-
dringencis quinquaginca milhbus paffuum
fluens , nauiumque ducencis quinquaginta
p;ifluu millibus a Varia opidocapax, Id^m
tamen exadius Ub.^.cap.zo.a Portu Vido-
ri^E luliobrigenfium fontes Ibcri quadra-
gmcapafluum miUibws abeflc fcribit. Flo-
rianusveid Oecampius peniiculacius eius
fxortum rimntus , dicic non procul ab
Aguilar del Cawfo {\vco id nomen eft) Ibe-
rum bmis fontibus fcaiuiire , & ab incolis
locum indigetari F^^^/zi^/c^^quafilberi fon-
tesdicas. Multishic iiipatus fiuminibusa
Septemtrione in AuUrum fertur,cum cetc-
ri Hifpanias fluuij ab Ouu m Occafum de-
labantur. In causa eft lubeda mons, a quo
in Occafuireprohibeiur,vnde m Auftrum
neceflario (e fledit , multas & illuftres pra:-
tericns vrbes. Infra Dertolam mdignanti
fimili^ mafi fe infundit,tanto quidem im-
petu,vt vltraquinquaginta pafliis Mediter-
ranei maris falfasvndas edulcoret. Nobili-
tatus etiara Ludatij CatuUfoEdere,quoin-
ter potetiflimjos populos Romanos &L Car-
thnginenfes vtriufque Imperij terminus eft
ftatutus.Vndeprima Hifpanise diuifio vltra
Iberum & cis Iberum manauit. Sed & prse-
rer hunc Iberum amnem alterius in eadeni
Hifpania meminifle videtur Auicnus, &:in
Bxcica ftatuere. nam ciim multa de Tar-
teflijs dixiflec, fubdit:
iberus inde manat amnis, S' locos
Fecundat 'unda: plurimi ab ipfo ferunt
Dicios Jberos, non a.b illo flumine^,
. ^upd inquietos Fafcones pralabitur.
Vude forlan Flonanus OecampiusBastice
fluuiolum Riotinto, vocatum olim fuille
dicit Iberum. Etiam itta Nonjo debemus.

C A P V T L 1 1. •

fonte Vilk-noune.

IN paiuo Lufitanias oppido, quod vulgo
Viliam-nouam vocanr, diftatqj aCaura
ciuitate pafluum miliia circitcr vndecim,

I NIEREMBERGH

fons oricur ab aliorum foncium natura lod-
ge diuerfys. Siquidemnon folum orituf,
led etiam occidit. Oritur autem Kalendis
Maijs , &ad Kalendas vfque Noueiribres
aquas Villas-nouanis abude diffundit. Poft-
ea vero occukatut , latetque hieme tota,6£
adftarutum tempus , hoc eft ad Kalendas
M aias, renafcitur, Sz accolas reuifit. Quod
quidem finguHs annis fieri compertura eft.

CAPVT LIIL r
Ds fonte Boetio.

SVpra Burgenfem ciuita,temad pafliiuna
milUa circiter viginti verfus Orientem,
paguseft nomine Boetius/ubakiflima rupe
poficus, ex quafonticuluseftluens,inpiani-
tifm apud p^gum przenominatura defcen-
dit, & duos in lacus ingreditur,quibustan-
tam vim falubritatis & viitutis infundit, vc
omncs fiuxum fanguinispatientes,cum hac
aqua iauantur, ftatmi libereniur. In iugo au -
tem montis,vndefonticuiusoncui,asd£S eil
facra fandae Cafildac dicata*

CAPVT LIV.

De fonte Antie^uerae,

NOn minoiis virtutis eft fons egregius
in Ba^tica prouinciaiuxta oppidum
Antiqueram.Nam fi lotis fons Boetiusfan.-
guinis profluuium fiftit , potis Antiquarius
caiculos^ diflbluit. Ideoque a petra , quam
extraliit per viinam,cognominaiuseft.

C A P V T LV.

De PicnmfiiU.

INter mirabilia Hifpanise e,narrare lictftr
propugnaculura oUm Valentini regni,
quod ex Bernardini Gomeljj Commenta'-
rijs defcribam. Eft illud magnus quidam
mons,feu potius faxeum quoddam &:im-
mane monftrum , ex rebus interfe quafi
contrarijs congeftum, qualeex prxfenti de-
fcriptione , quam nosibidem commentati
fumus, atqueob raru, nequealibi vfquam
repertum fimilem eius fiium, aUquant6 fu-
fiiis iiic explanatum , facile erit colligere.
Siquidem moles ipfa , qua mariprommer,
atque Balearium maiorem ad orientem
Solcm dired6 re(picit,ambitu quidem mil-
lejdiametro ver6,quod inaequale fit, folum
quingentis pafljbusconftat,eftqueaitiflima.
iii acumui.aca paululUm , atque omni ex
parte, nifi qua domiciUaconnnentur , pra:-
rupta , quaroquetotampsene mare cingit,

inde-.

DEMIRAGVLOSISNATV

indeqiie Pieniufulam vocant : tiim panio
- cnim cerrae fpatio cum continenti commic-
titur , vc {"xpiiis excreiccncibus fludibus
prorfus abeat in infula, talifque nunc quo-
que manufatta eft. Montis praeterea canta
eft excelfitas , vt pr^eter amosniflimum in-
d^aperti maris profpedium , facile fitad-
uencantes naues ad triginca feremiUiaria a
fummo iugo profpicere. In cuius vercice
area cam laca ert , vc inea potuerit arx am-
pliflima atqueinexpugnabilis extruij oppi-
danis quidc fola ea parce moncisquacon-
tinens afpicitur,qua? quodammodd iucun-
dior eft, ad habicandum relida. Per hanc
cnim vnicus ert in oppidum ingreflus, vna-
queporca validiflimo aggere munica,fuaq5
folsa&: ponceabeodem continenti diftin-
da. Quin &: vcrobique maris \x\ia. dexcra-
quetantaeftaltiiudo , vt minoribus naui-
bus portusfiat,ex eoqu6d,deropto Subfo-
lano, cui eft apertus, a reliquis ventis etiam
terreftribus tutus flt , nauibus hinc inde
cDmmutato mariobiedu moncisa tempe-
ftate prote£lis , atque ab hoftiUum quoque
nauium incurfu beneficio arcis defeniis.
Sed qua: in ea monftrofa apparent , fiinc
duo in primis. Alterum,cauernarum ad ra-
dices montis frequentia , qux mari ita per-
uiicfuncac peqetrabiiesjvc fludus maximo
cu m fremitu &C sftu , ac etia infinito faxa-
tflium congeftu pifeium , fubtus per exca-
uata foiannina erumpanc , vtpoce quibus
tancopere incus concufae rupeS ne hifcanc
quidem , fed conftipance falfugine mulco
magis obdurefcanc. Alcerum eft fons ma-
gnus aquarum maxime dulcium, & hmpi-
diflimarum,quiab imaquoque molee ru-
pibus mari interfluence emanat, ad foHus
arcisac oppidanotum vfus enatus,cum fefe
protinuseffundatin raare, vc appareat, na-
tura in muniendo loco arcificioquafi vfam
fuifle. Cuius profefto inexpugnabflis molis
nacura haud mcomperca fuifle credicur Be-
nedidoPapae cognomenco Lunae, Arago-
nenfliquo maximc tempore (notaeft hi-
ftoria, fed breui nunc percurrenda ) Apo-
ftohca Petri SedePaftore carente , & Car-
dinalibus inpartes diuifis, ac varias inter fe
elediones commolientibus, ab eorum par-
te Auenionecongregata eledus ille fuit,ac
Poncifexrenuntiatns, qui protinuspro taH
fegerens , folaque HifpaniiE & Aquitania:
obedientia concentus , quo poflec tutius
Pontificiofungi munere, in Paeninfulam
feiecepic; vbi palacium cumcemplo ma-
gno,exfedolapide (qualeexcar; cam ma-
gnifice sedificauit , vc dignicaci fummas &
Cardinalibus ad habicandum fuffecerit.
Sed cdm ex cribus eledis duo aUj ceflerintj
feque decreco Gonftantienfis Concihj Pon-

RIS IN E VROPA LIB.L 407

tificatuabdicauerintj Lunaneque Goncihj
exhortacionibus, neque anachemace feu
minis , neque demum Sigifmundi Impera-
rons rogatu,qui a Germania Perpinianum,
eiusabolendi fchifmacis causa venerat, k
propofico dimoueri pocuic. Ncc dubiumj
quin fitus loci inexpugnabiljs , acque inde
fecuca animi fccuricas, in canca eum perci-
nacia confirm;iuerit.

CAPVT LVI.

De bctlneis Alhama*

NObiles AlhamsE thcimx funt , qua-
rum occafione deipsa vrbe pauca ex-
cerpenda ex Nonio erunt. Qedit lofephus
Moletius , Alhamam efle Artigim Pioie-
masi, quam Plinius luhenfem dicitcogno-
minan , Turdulorum opidum quondami
fed quibus conieduris fultus hoc afleraCj
incercus fum; quare neque confirmare ar-
gumencis , necrei)cere mihi in animoefti
Diftac nunc a Granaca fepcem miliianbus ; ^
immenfisvndique praEcipicijs&: afperrimis
rupibusambitur,agro taraen lastiflimo frui-
rur, in pratis, hortis aruifque mira paflim
luxuries : Granatenfibus oUm Regibus a-
moeniflimum otium & deiicias priebebat ,
fed falul?res& vberrimihicebulHentesfon^
tes locum praccipue commendabant, qui
fecreto quodam naturzE miraculo, ex inti-
mis terrse vifceribus fecum calorem benefi-
cum ferunt, nulhus externse flammae indigi
vtcalefiant. Ciim enim multis inlocister-
ra opercos ignes cegac, quibus iuge pabulum
aluminis,fuiphuns auc bicurainis vena pra:-
bec, fir, vc eorum ardore incaiefcens tellus,
feruidura vaporem in fuperiora emittac lo-
ca,quo offenfi vicini fontes efferuefcunt in-
ter venas fuas,atqueita profluunt calidi,in-
corrupto interdum fapore,fi remociores hb
ignis pabulo foncium ortus. Quod fi ver6
per ipfa loca fulphure aliave materiaplena
fluant aqu£E, calorem non folum illius con-
ta(3:u, fed & faporem &:odoremtrahere,in
confeffo eft: fed ciim ftudio hxc inquirant,
qui naturac arcanis nobiles curas intule-
runt, temperatumaded huius fontiscalou
rem prardicant, vt nudocorpori nulla indd
noxa; ipfavero aqua pacataadeo &:Iimpi-
da fluit, vc numerare iniedas ftipes, & re-
lucencescalculos facilequiuis poffic. Epo-
tam varijs £Egricudinibus,& neruorum prs-
cipue, ferunc conferre. Marcio pra^fercim
& Sepcembri vtflis mcnfibus. Adaugec et-
iam ftrudur^ elegantia natiuam loci amoe-
nitatemi Regum enim cura & liberalitace
thermse hic excitat^ magnis impenfis,aded
Vt inter Hifpaniae balnea nobiliflimas lia-

bean-

40S lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

beanrur , & cum Stacio Papinio I. Sylua- uius lib. 8. cap.5. (vnde Poeta de illis:

rumlibere dicam: Siue bituminea rapttnt incendia^vireSy

Nec Ji Baianls iieniat nouus hojpes ab oris, Luteave exiguis ardefctit fiiphura fumes.j

Taliadejpiciat(fas fit componere magnis difcriminat nacuram arcani mccalli lapor,

Parua ) Neroneanec quimodo lotusinvn- vel odor aqua; impreffus. Huius tauaeii

da, foncis aqua iiulla peregrmaquahtate adui-

Hic itertim fudare negat. terata , ex terra erumpic calida , quod mi-

rum eft.

C A P V T LVII. Siuepares flamas 'vndarum Uncc rependrs,

Arbiterin fcedus mons elementa vocat,

- De a.qiiu calidis. Ne cedant fuperata tibi.fed legibm aqua

Alterim vires foftt vtrumque pati,

IN Ciliciniseft vrbs, olim Amphilocho- vt aic Claudianus elegans Poeta. Proconi-

polis dici:aj6,: deinde Amphilochiajnam perto enim habenc incolaE,a (ulphuris venis

eam Amphilochus,qui Teucrum ex Troia vires fumere. Vnde & multis medctur ma-

in Hifpania eft fecucus, condidifle dicitur. Jis , c\nx fulphurea curant balnea. Sed rc-

Romani tamen Calletia deuida Aquafca- motum efte caloris fomicem , extra d«-

hdasvocarunt,quddpropeeamfons fitjCu- bium eft; vnde nullum eius veftigium fe-

ius aquatanta inflammacione perpetudfer- cum vehunt aqu»e.
uec jvcquibus ignis vfum expedare fafti-

diumeft ,auc quos inopia vrgec, illic oua, CAPVT LVIIL
carnes &obfonia percoquant. Sedprsefer-

tim vitularum capitibus radendis, quarum De balneis Ledefmx,
ea regioferaciflimaeft,magnoeft vfuj:nani

citra vllam coquorum moleftiam dido ci- TN ripa Thormis, a Salamanticacitjitatc

tius, ablatis pilis, coria pura relinquuntur. Xpafllmm millibus circiter odo,mons eft,

Thermas indefaluberrimai deriuancur va- ex quo lacicans aqua per fulphureas venas

rijs 2egricudinibusfalucares.Sueui,quiexilla deorfum fluic, & prope fiumenerumpi^

Scytharum gentiu inundatione vniuerfam quastanti calori s eft , quantum manus &

Hifpaniam lubiugarunt , ea Calletize parce nudacorpora ferre poflunt. Cuius aqu^ vir-

poft Romanos occupata, proprio idiomate tutem c\im Maurus,vc ferunt,nomme Ce-

VVarmfeappellareceperunc, ideft lacum, phaexpercuseflet, eam clauficsedificio , tc-

fiue flumenauc foncem calidum (y^enim doq^ lapideocooperuir, qu6& meliiisviin

parcicula aquaro fignificac) qujecognomi- fuam conferuaretj&infirmicurari commo-

nacio pauluimmutataadhuc durat.Quare diiis poflent. yEdificiu autem quod aquatn

nonluntaudiendi, quiabauricopia, quod fiftir, pilcinjeformam cff]cit:ad quodaqua

ex proximo Minio fluuio colligebatur , di- perueniens , vbi profluere nequic , inferids

ctum efle prodideruc.De his aquis Nonius crefcic ac (urgic inalcum,&:au6tagurgiieiii

fic (cribic: Prsccipue vrbem nobilicanc non prjebet , in quo homines ad pedtus viquc

vno locoerumpencescalidi &falubres fon- merguncu^r,& velucinpelago nacanc. Qui

tes,vnde &: vrbinomen, quorum noi^nuUi vbi languefcere incipiunt , aqusecaloread

ica moderaci funt caloris,vc innoxie corpus vifcera vicalia penetrante, ftatim egrediun-

eumqueat perferre : aii) vero tam incense tur, fequehnteis inuoluunt , & pallijs la-

ferunc, vt tadus calorem afpernecur,&: oua neis cooperti,{udando dormiendoque pur-

in fllis facile coqui poflint. Tantus verci gantur omni morbo , &pr£ecipue fcabic.

circa hos fontes2eftuserumpit,vc vel rigen- Huic autem balneo Ledefma oppidum,cui

te bruma, &: operta tellure niuibus, vicins propinquum eft,nomendedic.
fontibus ^edes numquam niue vel pruina

albereconfpedae fint. Diceres,vnain vrbis C A P V T LIX
regione hiemalem, altera vero vernalem 62

repidam auram regnare . Mira etiam hic De bttlneis Bemr<s.
natur-jE prouidentia elucelcit : nam ciim

fuburbanusagerrarasfiluasferat, nec c£e- A Pud opidum Beiaram aquadegelido

du£E m aterix multum fit ferax , quantum JTLac fcrme fempcr niuoio monte per

vrbi ad focum opus eflet, calidarum hanc {ubterraneos meatusad planicicm dcfcen-

copiam diuite vena cfthdit , quibus incolic dit,vbi vicus eft longus, qui ab ipfis balneis

ignis beneficio fine ignefruerentur. Ciim nomen accepit. Verum hic vim dupliccm

vero validi omnes fontes , a latcntibus fub natura derconftrat. Sunt enim balneaduo

lerrarum aluminis, fulphuris &: bituminis diuerfarum aquarum , quas nonmuhum

venis origmem trahanc , vc refert Vitru- interfe djft2nt,quou'm altcrum calidi«ris,

&

DE MIRAGVLOSISNATVRIS IN EVROPA LIB.L 40^

&:alterum frigidioriseftaquiE^quarum ake- mauic perpetuo mihi venerandus Dominus

ram bibentes,akera vero lauates homines, meus Henricus Cardinalis & Pfinceps,co-

mirifice iuuancur.Hinc praecereanon longe ram Rege loane & ceteris fratribus RegijSj

abeft lacus , non vcilis miniis quara admi- ciim in arborum truncis <5^ ramis , tum in

rabilis , qui &c curcures pilces iiibnigros dc iun^nco,quod fonci admocum, pede pau-

cxcellencesgignit,& fucuram pluuiam cur- latim abfoiberi cccptum , segre tandem ^

binemque magno aeris fonitu prsenuntiaCj famulisextradumeft. Affirmac Plinius al-

adeo vteius murmur quaii cauri mugicus terum iuxta fluere, quiomnia refpuac. Is

f2Epenumer6 ad duodeuiginci millia paf^ liodie liexcatjfalcem ignoracur. Fons ille

fuum fueric audicum. nunc appellacur FeruentiA , &: ager in quo

vificur Cadmeiy non procul a Tentugalenfi

M

C A P V T LX. municipio.

Ve Tarmricis fontihus. CAPVT LXIV

Irificum eftquod deTaraaticisfotl- De monte ferreo^

tibus in Cancabria prodic Plinius

lib.5 i.c.z.his strh\s\InCmtabriafontes Ta- /^Ancabria eft vbiq; moncofa tc afpera^

mariciin augurio habentur. T res funt^ o^onk V^&: Hifpaftise pasne diffimilis , Baccho

jedibm difiantes.ln 'unu alueum coeunt valio prorfus inimica^Marti verd Si Vulcano^ad-

amne, Singulis ficcanturduodecies diebm, ali- eo amica , vt non immerico quis illius Dei

quando vicies citra fujpicidnem vUamaqua , officinam vocet,ex qua plena manu natura

cum fit vicinus illisfons fine intermiftone lar~ Martio huic populo airma largiatur. Nam

gu6. Dirumefi^ non frofiuereees af^icerevo- praecer plumbum &i mapnetem lapidem

lentibfiSy ficut proxime Lartio Licinio Legato (quem nonnulli ferrum viuum yocant) co-

fofi Praturam po!i fepem dies accidifi jpiofas ade6 ferri venas fundic , vc audor iic

Plinius lib. 34.cap.i4.Cancabri£e maricima

C A P- V T L X I. parce, quam Oceanus ailuic, moncem efle

pra^rupcealtum, incredibile di<9:u, totvi ex

*De pt4teo Hilpalenf. ea materia ferro. InexhauftahjEc ferri co-'

pia,& in noftram vfque ^cacem durac,quam

TDera PUniusreferclib.z.cap.p7.ttifpali per Hifpanias Galliafque incolae magno

puceumfuifle, quicrefcence maris seftu quicftu dift^:ibuunc»
minuerecur,augeretur vero decedence,cece-

ris natura vulgaris. . - ~ C A P VT LX V.

C A P VT ' L5Cit/ " t>e temperamento ferrti,

De monte S.tellL. _ /^Elciberiarmisferroqjabundabantrar^

^ V->bonicacis:nam prascer Salonisad Bilbi^

HAbet alci{fimos Luiitania mdces,quo- lim aquas^quibus inuidam armoru tempe-

rum vel pr^Gipuus,qui aScelIa cogno- riem parabac,peculiaris ipfis erac racio ferri

men habec,in cuiuscacumine frequecer in temperandi-,fiquidem,tefte Diodoro Siculo

lacu quodam fragmenta nauium reperiun- iib.^.cap.^). ferreas laminas in terram abf-

tur i ciim tamen a mari plus quam duode- condence^ , ibi camdiu efle finutjquoad in-

cim leucisdiftet. Quin&: exasftuarej&te- iirmiori parte ferrugine exefa validiorfu-

peftatem ibi audiri,affirmat accola£,quoti€s perfic.Ex to cu enfes forciffimoSjCum cecera

intumefcit mare. Similia fere leguntur de ad belli vfus arma neceflaria componunr»

monce quodam prope aquas Flauias,vulg6 Hoc pado fabricacisGeducomnia,vc neque

C/7^2Wj,incranfmontanaPorcugaM, fcucu,nequegaieaj neque aliud vim eorum

rcmorecur.Salonis fluuij vim indurado fer-

C A P V T LXIII. to non femel celebrauit Marcialis , priiEci*'

- De fonte Catihenfi. J;^'^ ^^"^^" liM.Epigr.v.

. . . •' Gratonon puaeatreferfeverju

GCtoleucis,inquitVa(eus,kConiml)ri- SauoBilbilinoftimammetallOj
ca vifiairetiam hodiefonsille admi- ^uavincit chalybas^,Noricof^y
rabilis^quem Pliniusin Catinenfi (itaenim Et ferro flateam fuo fonantemy
in Plinio legendu) Hifpaniae agro ponit^qui^ ^uam fiuBu tenui,fed inquieto,
quidquid admotum fuent,abforbec. Cuius K^rmorum falotemperator ambit.

reife prsefence fa^tum periculum,mihi aifirr Latius de hoc fluuio egimus iam^

M ra C A-

4-10 lOANNIS EVSEBI

CAPVT LXVI.

De equabus Olyjjiponenjibus*

COnftans inter veteresfuit fama &:«ad^
miratiOjCirca Olyffiponenfis vrbis con-
finiaequarum foeturam ventis maritantibus
inolefcere. VndeSilius Italicus lib.3.

HU adeOjCum ver fUcidumflatuf^tepefcity
' Concuhittis feruans tacitos grex projfat e-
quarumy

Bt Venerem occultamgemtali concipit aurai
Sed no multa dies generi^properat^femBm.
Septima^ bis fabulis logifima ducttur £tas.
Luculecer idem confirmac Plinius 1.8.c. 41.
fed de astate multum aPoetadiuerfus.C*?;^-
Jlat in Lufitania circa olyfiponem opidum,^
T agum amnem,equas Fauoniofante obuerfas
animalem conciperc Jpiritumjd^ partu fieriy
& gigni pernictfmum , fedtrienniumvita
non excederc^. Sed fufpettae fidei ne fit Pli-
nius,ex M.VarronehsEc haufit lib.z.de Re
rufticacap.i./^/fl^/^^^^Varro inquit, res in-
credibilfs eH in Hijpanid,fedeff 'uera^ quod in
Lufitanid ad Oceanum in ed regione , 'vhi ejl
opidum Oly fipo monte TagrOyquxdam ^e vento
certo temfore concipiunt equity vt hic gallinA
ijpuoque folent, quaru oua CTmvifJua. appellant-^
fed ex his equis qui nati pulli , non plus trien-
nium viuunt. H^c iUe.De equabus alijsGrie-
cia: idem affirmauic S. Auguftinus.EtColu-
tnella: res certiiTima eft,& qu^ fuo tempore
in dubiu vocari non pofTet. K^iror ita alTe-
uerarehoc feriosiftos Au£tores 8d Philofo-
phos,atque fapientiflimos natur^ Dodores,
qualcs Varro 6d Columella fuerunt, quafi
compertum ipfis effetex aliquoexperimen-
to eiidenti aut minime reprobando. Quare
non credut aliqui hocomnino fabulolum,
cum non fit extra naturae viresj nam & pi-
fces multi fine mare fecundantur. & equa
vifa in Hifpania edere mula aha mula gra-
uidam, quemadmodum de muribus referc
iElianus.Sed neckue veftigium prifc2E,hoc
cft immaritatse fecunditatis,nuc apparet cx
ijs qujE Refendius fic narrat. Sed quaquam
de conceptu ex vento difputandua menc-
gaui, refcram tamen , quod inquirenda: rei
gratia percundati mihiindicatueft.Diuerti
abhincleptenniumapud colonumagri Be-
neuentani iuxtaTagu,& cum ab illo qu^re-
rcm, ecquid de huiufcemodiconceptu auc
fciretipfe,aut ab alijsauditum meminiflct}
refp6d)t,neque fe neqj vicinos,qui equarias
haberentjde ea vmquam re fuiflefollicitosj
tantum vc equirefeminasanimaduerterent,
admicti eas curare: fetame,cum pulchram
equam haberet,cuperetq5 bcne vendibilem
in proximas nudinasefficere,ante hinnitum
in Infula, quae in medio Tago eft,fola inclu-

I NIEREMBERGII

fiflevtabundantia pabuU faginaretur. Pofl
menles duos rcperiircgrauida , miratumqjj
eo quodilluc numqua accefliflecadmifla-
rius. Euentum expeftafle* Septem teiciani
menfcs ciim tuliflet vterum,enixa, non qui-
de animal,fedconcretifanguinisinformera
materiam,aborcumqj fufpicacum. De hac
equarilgenitura ahud noui nihil.Had:enus
Refendius. Quarc Ludouicus Carrion,&:
Eduardus VVetonus famam antiquam ve-
ram fuifle cenfent. Accedit,qu6d naiura fac-
pe mutari foleat;nec conuincir,Non eft hq»
die, ergo non fuit heri.

CAP VT Lxvn.

De ifeculo fabulofo. ,

INter Gall^cios Lucefes in magnoPortii
Flauium Briganciu a Ptolomaco recenfe-
tur. Dionetiam lib.^j.vocat Brigantia: ab
Athico verd Paulo Orofio Briganciavo-
caturaltiflimaj pharo memoradioperisor-
nata.Antonius Beuterus Betaneos efle,Flo-
rianusvero Oecampo, &: diligentiflimus
Gafpar Barrerius laCoruha vocari aflerut.
Magn^cuiufuis ctafliscapaciportu ornata.
In honorem gentis Flauiae olim extrudam,
nomenipfum oftendic , Domitiani forfan
jeuo:naiii aPlinio nulla eius mentio,quifub
Vefpafiano vixit.lncola^ ab Hercule condi-
cam referuntjturrimqj hic efle ab eode ex-
ftrudam, in qui fpeculu arcana arte fabri-
catu erat, vnde naues vel longilfimo fpatio
diftantes contemplariliceret.Intam ridicu-
lam opinionem vocum ignorantia,& anci-
quitacis imperitia lapfi funt. Nam cuturris
illa Ipecula dicacur, fpeculum illud miran-
dum fine opifice vllo cofinxere,&,vc exin-
fcriptione hcet videre,in Augufti honoreni
cxtruda fuita Lufitano architedo : fedlu-
betilla ^L^^ovitxt. Marti.Aug.Sacr. C.Sieuius
Lupm ArchiteBm KyiE.Vamenfs Lufitanm
exul. Ab hac fabula perfuafi nonnulli,cre-
dKiere,arccm Hercuhs fuifle,&alteras coka-
nas abillo hic fixas, non fecus at circa Ga-
des;di£tam<^ue vrbem hanc Coruna taquam
Columnam. Qued egregium ecymonapud
Paulum louium tantum valuit , vt abira-
perito aliquo Hifpanix antiquitatis perfua-t
fus,Iiuic opinioni etiam fubfcriberet, cum
inVita Gpnfalui Ferdinandi de Aguilar,
agens de aducntik Regis Phi4ippi I. in Hi-
fpaniam,itafcriberet:Nec diu Philippus a-
micorum fuorum ftudia votaf^ fruftratus,
vt fua regnaex arbicrio adminiftranda fufci-
perec , in Cantabria Oceano deucdtuspCr-
ucnit in Portum , qui vocatur ad Colunas,
fortafle quod ibi quoq; alterje Hercuiisco-
lumna: ficut Gadibus pofita; fuerunt, cum
eo extcrno iitorc iQtix. Hiijpanicse finis.

Ssd

DE MIRAGVLOSIS NAT\

Sed opinio hxc infirmiori tibicinefulca ,
quam vc rationibus conuelli mereatur. Non
procul ab hocopido praEftaniiflTimi iafpidis
luncfodin^E; quiEorania erudice obferuac
Ludouicus Nonius.

C A P V T LXVIIL

DeUmi^aclevltro accensa.

APud exterum Audore inuenio hifto-
riam , quam Madrici annis accvdiife
pr^ceritiSjipfe memor fum,nec commemo-
rare nequeo,cumadgloriam B. Marix Ipe-
dec. Audor eft loannes Burgelius libro de
Pacrocinio B.Virginis,ad homines Socicca-
tis lefu.Hic fcnbic edicu a Paulo V. diplo-
ma 5 i.Augufti,anno i6 ly.fui Pontificacus
anno i ^.quo fencenciam iliam, afferencera
quod beacaVirgofuericcocepta in peccaco
originali , deinceps in publicu efterri vetuic
(iuein fcholis, imein templis,concionibus,
le(5lionibus,conclu{iombus , aUjfqj quibui-
cumque publicisadibus.Igicurquo dieMa-
dricumcurfor RegiusPoncificium diploma
detulic,vbi defcedilTecexequOjlampas no-
£turniscancum horis coram imagine purif-
liraae Virginisaccendi folica,media placea,
claradi^,eo ipfocum curfor appellerec mo-
mencoi cunfliis obftupefcencibus fponce ar-
dere c(pep ic , confumpcoq[i exiguo , quod a
praccetita node fupererat oleo , perdurauic
flamma,ipsa,qu^c luppofica erac, aqua igni$
fomencutn fuppedttance. Ad quod exeiti
fpedaculum proxima node innumeri pro-
pe mortales conucnere, vigiliafque ftupore
defixi produxere.

CAPVT LXIX.

De ftatua B.Virginu Voyenft^ifeu Fidei^
^ UpiUps miracdo celebnhus m eo agro
repertps.

QVid referc , fi excurram vlcra Hifpa-
niam,vc enarrem cum eodem Audio-
re glorias alias B.Marise? In agro Foyenfij
inquic, Dionancinae regionis,emerfit fons
vberrimus Deiparse beneficiorum & mira-
culorum , perpecuoconfluencium vndique
percgrinotum affluxu frequencacus: quibus
peregrinis ad fpiricale fubfidium acque fola-
cium praefto func homines noftrse Socieca-
tis, qui concinenter accerfuncur e Gollegio
Louanienfi ab ijs qui ad Bi Virginis Siche-
menfem , c Dionancenfi qui ad Foyenfem
feu Fidei,5d toco propemodum orbe Ghri-
ftiano frequentes adeunc. Ac fi de miracu-
lis, quashodieque perclementiftimam Dei
Macrem cum Sichemij , cum Foij plurima
eduntur, dicere velim,duo mihi iuftacom-
plendaeflenc volamina : paucis dumcaxac

RIS IN EVROPAXIB.L 411

de ftacua B.Virginis Foyenfis,qtierecencior
eft hiftoria, nondum a de6 mulcorum licte-
ris celebraca, GoUegio Dionacenfi,ob vici-
niam , noftrorumque hominum inDeipa-
ramcolendam ftudium^annexaj deque la-
pillis , quosprimi difcipuli noftncornpcrc-
runc,mirac^iloru m gloria celebribus,ediire-
ramiQuercuserac annofa& procera,cuius
in oclo pedes fefe diameter explicabati
quam vix fuo complexu quini homines
cingerenc, quoindicio crecencis abhincauc
quadringencis annis ftecilfe credebatur. H^c
dum in frufta caeditur^pabulum ignis futu-
ra,in ipfius trunci medicullio ac corde re-
perta fuic , pauld maior pedali j ftacua fan-
difllimae Virginis Filium Deum geftancis^
fidilis quidem illa ac ceftacea , fed eleganci
forma miracocius orisaccorporis venuftate
ad caeleftem quamdam maieftatem com-
pofica. Gredibile eft, iam olim ance aliquoc
fa:cula,cum primum illa quercusadolelce-
rec,C£efbapercoquecorcice, ftacuam illiim-
poficam acque affixam , poft excrefcence
fenfimrobore , incercepta acque inclufam
in illius vifceribus camdiu delicuifie : cui rei
fidem faciuiic quoque reperci clachri fer-
rei, vecuftace propemodum exefi ac con-
fumpti,quorum fepco inclufa tenebacur.In
alioicem eiufdem quercus fragmento,velut
ad DeiparsB pedes rite compofitum puella-
recapillamentum,virginitacis,vciconiedlu-
ra eft, Virgini macri dicatse monumencum»
Denique vulgares cseruleiquidam lapiUi,&
ipfi (enio obloleci, quos qua de causa Regi-
Tixcx\\ conlectarint , haud facile eft diui-
naretSufpicio quoque eft,a prioribuS illis fac-
culis B. Virginem hoc loco eoli folitam a
peregrinis, vc non noua, neque recens orta,
?'ed vecufta,& poftliminioreuocaca&redin-
tegrata videatur haec religio.Nam ex itine-
re quiedara eft vallis j & deprclTa planitieSj^
quse ante omnem hominu , qui fuperfunt,
memoriam a peregrinantibus nomen inue.-
niti Cum aUquamdiu domi fepofita,&: fine
culcu & honore iacuilTet imago \\xc Dei^
parse, iiilTu Toparchazalteripropinquae af-
fixa quercui, miraculis clarelcere ccepic, ac
peregrinorum ex omni vicina regione con-
curfancium mulcitudine frequencari , dura
ahquandoeiufdemcura Toparchse Sacel-
luiij eo loco coftiueretur, quo prior ftetiffec
illa quercus, cuius in trunco tot annos ima-
go facralatuerat. Ad idSaccUum Serenif-
fimi quoque Belgaru Principej Albertus &C
Ifabella Auftriaci peregrinationem inftitue-
runt,miraculorum fama permoti, acpro e.i
qua fandiflimaDominamnoftram colunc
piecace , multis locum muneribus exorna-^
runc , inter cecera cabellam aftabre fadam
in ara pnncipe loeandam donarunt , quain
Mm i Dio-,

412 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII

Dionantenfesnoftri difcipuli agmine pul- racula;lapillositemhorcerummi,iDfimi,ple-

cherrimo {appUcantium mu detulerunr, beij.virinobiles, Principes, fummopereex-

oblatoque per lingulas clafles cereo,ac bre- petut,ac eximio quoda (enfu religionis alTer-

ui carmine fandiflimx Matri recitato , uant.Ex fegminibus ac fragmentis quercus

dedicarunt. Ab eifdem quoq; difcipulis no- effigiatur infignes ftatuae ad prototypie nor-

ftris primum eft obferuacum,quod a cete- mam &:ideam,autcrucesefformantur, auc

ris deinceps magno plaufu celebraretur. corollx precatorias torno effinguntur. La-

Ager eftproximus Sacello B.Virgmisun eo pilliaut eifdem coroUisinferuntur, aut pa-

leui terrx conuerfione fplendentesgemma- lis annulorum includuntur,aut inthecis re-

rum in morem effodiuntur lapilii,tantaco- ligionis causa afleruantur. Quidam fuaptc

lorum varietate ac venultate, vt natura, vel fponte forati reperiuntur velut ad precato-

naturam fupergrefl^usDeus,inijs mirificclu- riascorollas fadi; quidam a vero adaraante

fifle videatur. In his adamantis candidus ni- vix difterunt,ob duritiem chalybi feu nitro

tor,in illis onychius pallor arridet-,in iftis py- infcribendo opportuni ; ceteri facillime fe-

ropi micat ignis,in alijs cryftalli lux effulget; cantur,& fere in hexagonam figuram,qu3B

quidam chryibhthi auru , alij fmaragdi vi- ftellaE formam repraefentant, vt B.Matris,

rorcm,lac afij gala6lites,alij epaU rofam,ali- qux ftella eft maris,& ftelUs coronata,me-

qui amethyfti purpuram,alij hyacinthi vio- moriam ingeranc. Nemo enim adeo rudis

Iam,nonnulli coralli coccum,aUj haeraatit^ cft, qui nefciat, in fragmencis quercus auc

fanguinem asmulantur , nonnullafaturum lapillis iftis nuUam ineffe vim natura infi-

ruborem amant,alijs dilutus ruborgratiam tam miracula patrandi , fed quod ijs Deus

conciliat:denique videtur in huncagellum fupranacura: curfum acvires effedia quae-

beaca Mater omnium gemmarum colores dam edat admirauda , id pro arbicrio clc-

acpretia transfudiffejquodqj magismiran- mentias fua: facit, ad memoriafandiffimsc

dum , diuinioremquamda vim ijs indidiffe (ux Matris in animis noftris exfufciiadam,

ad falutem mortalibus impertiendammam ne quando nos vmquam cam beneficae Pa-

plurimi fololapillorum accadu grauiffimis reniisobUuio capiat;tumdeniqueadfuper-

leuati funt doloribus , ac periculofis eredi biam noftram edomandam,&inferendam

morbis:febricitantibus vero paffim hauftus humilitatem, quam prac ceteris virtutem

puluifculus lapillorum,autpotioniscui fue- amat fandiffima Mater , &cuius ftudium

ric iniedus facer lapiUus,fegminum denique fuis fetStatoribus cupic effe commendatiffi-

vtriufque quercus,faluti fuit.Theologo viro raum,vc illara in ijs quoque minucis iconi-

iara ^cace praEgrandi,mihi eiufdem vicaera- bus , fragminibus quercus ac lapillis , & in

tionibus,aii)fquemultisnominibusconiun- ipsaDeum pie ac religiose colamus. Pet

«So, ciim peftifera lues graflaretur , enatum hafce vero icunculas,cruces,corollas, gem-

vlcus peftilens ac lethale ab aure in hume- meofque lapillos, pr^Eclara fefe obtuUt ho-

rum,vtde vita planeconclamarentMedici. minibusnoftrisoccafio Deipar^cultusam-

Venic in mentem Deipar^e Foyenfis opem plificandi, & in exreras vfque regiones pro-

implorare,ac lapillum vlceriimponere,cum pagandi. NecincommodefeDoraina no-

aquam,cui lapillus facer erat inied:us,pota- ftrae fidei prodidit in eius Principis ditioncj

re, voto nuncupato , fe quinquies ad aram cuiprofyraboloilludeft fde-, cum

Virginis Foyenfis fadurura.lUicd fenfic vl- aduerfus auitam fidem hxrefis Caluiniana,

cus maturuiffe,ac pr^ter fpem Medicorum fi quando alias , atrociter exfurgere , & in

erupitjcaque via expurgato omni noxio hu- Principes fuos rebelUs,Chriftianam pertur-

iiiore,priftinas fanitati reftitutus, multos ad- bare Rempublicam omni ope contenderec
Iiuc annos S. Theologise lucubrationibus

acfandiffimxMacris iaudibuscelebrandis CAPVT LXX.
impenderefepoffe confidit. Ceceramira-

cula, illuminacoscaEcos, eredos claudos, De fonte Brafilienf miraculofo.
herniofds folidacos , curatos languidos , &

apoplecticos, mortuos infantes ad vitam & /^Ccurric quod idem loannes Burgcfius

Bapcifraum ex(ufcitatos,confult6 prastereo. V^fcribic ad honorera Deiparx ; nec eft

Non vulgarismihi miraculilocoeft ipfead- cur prazcermittam obuiam narrationcm.

mirandus peregrinorum vndequaque con- Qui priroi,inquit, Socictacis Pacres in Bra-

fluentiume Belgio acque extrema Gallii filiara traiecerunt,ad oppidum Portus- ic-

concurius, fummufq} aduerfus Deiparam curifedem fibidelcgerancleucacircicerdif-

piecacis ardor,qui fruftu aliquod ac fcgmen- fitam, cxli falubritatem,& fitus amcenica-

tuiftiusquercus,fiuepriorisquaEfacr.iftacua tem iecuci, tcmplumque Virginis Macri

fuo c5plexu tot annos occuluit, fiue poftc- adiutrici dicarant, fed crcbro tumulcu,bel-

rioris, in qua locaca crienio priraa edidic mi- loque inter barbaros orto , coadi func in

oppi-

DE MIRACVLOSIS NAT

oppidum fe conferre. Cum idtempluai x-
diflcaretur , &: ciim alia: ad vidum oppor-
tunicates fuppeterenc , vnaque potantibus
aquxcopia defideraretur , admirabili eafu
fons mire opportunus &: falutaris erupit.
Arborcm ingentem fecus fabricam vnus ex
operarijsconicenderat , cumque ligna cx-
deret , illico conuuKa ad terram cadens ar-
bor , hominem mollitcr humi expofuit,
fuaqj ruina raontem,cui adliaerebat,fecum
traxit . Ex illo hiatu hmpidiffimus fons
aqua: potabilis erupic , quje ad pellendos
morbos afperfa vel epota pra^fentem virn
haberet,&: nunc ex ipsa Virginis ara videtur
eraanare, & tum Ghriftianorum peregrina-
tione tum Ethnicorum fermonecelebrata,
a^aa fan6ia Dei Matris ab adiutorio nuncu-
patur. Hanc fedem vnacum templo , &c
aqusEcuftodiara numquam Patres defeiue-
tej fed ad religionem piumquecultura reti*
nendum ,Oratorij feu eremitorij nomine
conieruarunt. Adhoc Virginis tempkim,
cum Francireus Diaziusgraui periculofoq.3
morbo laboraret , ab lolcpho Anchieta^
quafi voto fe obligans, petijt vt die poftero
pro feofterrec Miiiise fac^ificium.Morbige-
nuseratignis facer, feu fupercutanea in-
flammatio , quam nobiles Medicicaufte-
rem vocant. Is in extima cute circa lum-
bos dextro c lacere nafcenscuraacerbiflimo
cruciatu , quafi perpetuo cindu in orbem
(erpic ; cuius ea nacuraeft , vc fi extrema
coeant capica , exigua admodum vitae fpcs
fuperfit, lofephtJsJliaud grauaceSacrura fe
pro eo faducumad ti^usE Virginis recepic*
Interim tamen, inquiti, vngemorbi locu m
oleo ex larapade qu^ardec ante facra Eu-
chariftia,non ajgrum erit Matri, nos priiiis
adopem a Filio petendam confugifle. Ea
inundiodolorem mi,tigauit,& quafi quida
pr£Esfutur5evaletu4inisfuit.P,oftridie Pater
ad templura fe Virginis contuHt, promifli-
que fidem hberauic , quo eodem die poft
Miflara ciim fe aquaex eodem fonteasgro-
tus, qui vna venerac , abluiflet , dolore &
morbo prorfus Uberatuseft, vnaqj Bayam,
diuinse Matris laudes depr£edicantes,per-
uenere. In eo Bayenfi feu Saluatoris Colle-
gio Francifcus Fernandiis, nondum Sacris
initiatusjlongo temporequartana laboraue-
rat,&cum diefefto Pra^lentationis B.Vir-
ginis ,quem diem S.M4trU afcate^nuncu-
pant, I li Kal. Decembris multi e Bayenfi
CoUegio.ad eiufdem.Collegij cemplueius
inuocationiSjduabus leucisBaya diflitum,
proficifcerentur, hasrebac quarcernarius in
CoUegipjerat enim dies paroxyfmi. Rogat
P.Iofephus Proumciahs^ cur npnvna cum
ahjscommunem diei religioaem obeat.EQ
die refpondec fc febr ira expedare.Vade ni-

VRIS IN EVROPA LIB.I. 413.

hilominiis, inquit Pacer, acqueira cam \l\ic
rehnque, vt non ampliiis te adoriatur. luir,
f^uaque ibi eum inuafit fcbris.Confertfead
tempiura , atque ante altare Virginis abie-
dus, fupplcx ab eius clementia opem peiit:
eo fe lofephi iuflli veniflc,ab ipfo fibi man^
datum efle conteftans,ne febnm inde refer-
ret ad Collegium. Fr.uit lofephi precationi
&:iuuenis obedienii^e fandiflima Mater,
ratamq; habuit Patris audoriCatem, segro^
tufqj moleftiflimo ui pofterum morbo io^
uatus reuertit ad Collegium. t

CAPVT LXXL

De imagine B.Firgtnis Maria

Canarienfi.

IN Canarijs qUsedam beatiflim^ Marise
matris Dei imago cohtur, quxincola-
rum dumtaxat humeris die ipfi fefto per"
mittit portari.Si aUj id tenrenc , immobilis .
perftac.Clarec multis miraculis.

C AP VT LXXIL

De fmSiis Vrgauanenfbus
nupernme repertis.

REcentiflima eft inuentio ifandorura
Martyrum, Bonofi , Maximiani &
ahorum in oppido yrgauonis , certe admi-
rabilis ,fi vmquan) fuit. Ignorati prorfus
erant, fcd ciclefte^ claritates, cseleiUumque
luminum procefliones , 6l aliamira figna
locum, vbi latebant, indigetarunt.Reperci
effbfsa terra cineres,& ofla clariflimis poft-
eailluftria prodigijs : explorationem enim
fandarum Reliquiarum, & diftindionem
ab oflibus & cineribus profanis, nouo mi-
roque modo oftendit Deiis. Colligit plura
admiranda dmerfis relationibus eruditifli-
musvir Bernardus lofephus Aldrete: cgo
ex nouiflima excerpam aliqua j nec enim
inufitata hxc miracula tacere penitus per-r
mific affeilus erga hos Sandos , quorum
ofliculum apud me leruo &: coio, cm£lum
fanguine quo manauit, & penetr;3uit char-
cara cui inuolutum erac , miraculofo illo
cruore purpuracara. Menfe,inquicille,De-
cembri iamadulto, fcilicet anni 1650. ia
caftris Pofthumianis, vulgo CaHrodel Rio^
quodarri NuminisimpuUuciues ad ducen-.
tos fibiinuicem Religiofamad vificandos
Martyres Vrgauonem votis conceptiscon-
dixerunt peregrinatione. Primarios e Cle-
ro dudorcsdeuota;fequebancur turbeom'-
nis JEtatis,fexus & c6ditionis.Sacrofan<3:um
Crucis pvieferebatur pulcherrimum vexil-,
lum,in i'and:Uario collocandum.Multipkx

M ra 3 ap-

414 lOANNIS EVSEBI

apparatus,famili3e,&: impedimenta, non
cxiguxmanus referebac Ipeciem» No£tu
propcer oeftiui cemporis calores,iter eft pcr-
adum. Albente cxlo peruentum in mu-
nicipium. Feftiua: pompx fupplicario in-
gredicur,& excipicur ornacu. In puriftima:
Virginis Deiparxconueniuntomnes xde,
diuinislimuladftanc myfterijs Sdconcioni,
quae rolemni ritu ab aducnisfunc celebra-
ta; fanciaque exomologeli expiaci , facra:
Euchariftia: diuino funt pane refedi. Eo-
dem moxordine fanduarium adeunt, (an-
dos Martyres, eorum fornaces S>c woos,Cu
mulque illafanda loca pio veneranturaf-
fedu,ingenciqucalacritate erigitur,& figi-
tur Crucis fpeciofum trophxum. Pomeri-
diana hora, fumptocibo, a municipibus
per vias8«: vicos Sanctorum lipfana &c ci-
neres religiose einendicant,&: pijftime ero-
gantur. Solc in occafum vergcnte , hilares
regrediunturjObulconempra^tergreffi.non
longe .\ riuulo fal(b ad puteum in iatis com-
modo metati prato per familias &c concu-
bernia, multa node ad cocnam aflident.
Paratus ex periscoru promiturcommeatus.
Sarcinulam ,dum fe volutat, ftrigofusvo-
lutatafturco. Herusabeain mappula edu-
citouacum putaminechxa : haecperlin-
teum pellucent. Ipfo euoluco,cria,ceteris in
volutabro attritis , fic micare funt vifa , vc
adeorum fplendorem kgi &:fcrib» polTec.
Nox illunis, &c quahs in aucumno. Ab ad-
ftantibus miraculum conclamatur. Con-
Gurruntcertatimomnes. Inter primosad-
fuit Preft)yter virtute 6i fandar Inquiiicio-
nis minifterio grauis. Is pro fua audoricate
duo referuauit, tertium iam direptum fue-
rat. Prastanti ligni admirationeftuporoc-
cupatomnes: necfine religiofis lacryrnis
lux illa,qu2E fimihs adamantis,vel cajli,cura
foenum eft, cernitur & confideratur.Soler-
terquxritur & inquiricur a curiofis caufa :
occurrit & probaturcertior & vera. Erant
in eadem perae Sandorumcineiibus typici
paftilh feu formae, decenti obuolutas ora.
rio. Ab his in volutatione colhfis tenuifli-
mus refultauit puluifculus,putaminibu{que
inhaEflt,atque ex fllo polline luxaftulfit;alij
vero crcdunt ex contadu. Durauit lux illa
ad nonum vfque diem. Ciuium &externo-
rum concurfusconfpiciebatur. Sandorum
ex cineribus & vel minutiflimis oflSculis
fulgores frequencer emicanc.Hifqi ipfis co-
ru(cancibus,corpora ,quocondica inloco,
indicaca func; lequeplane beati Martyres
his luminibus, ficut &:fanguiniseruptioni-
bus, Vrgauonenfes &: Argionenfes teftan-
cur. Patriam purpura,qux Argiona eft; &C
luciscoruicationibus Vrsauonenies: Vrga-
uo quippe Lucu a^es,\i dixi, eft. Aptiflimc

I NIEREMBERGII

fane,cumipfi&:apesfinc. Necextra atia*
logiam & propriecatem : natura namquc
potiores meiiorefq} meliflasfulgoreilluftres
Poeca perhibet. Duplicem vetateflc Re-
gem , deteriore ablato , bono referuaco;
aitque:

Deterior qui 'vifus,€umyne prodigus ahfit,
Dede neci:wcli^rvacua Jine regnet in mlk:
Altererit maculk auro Jqualentihus ardes^
(Nam duo funt genera ) hic melior infignk
(jr ore^,

Et rutiiis clarus fquamis-.iilehorridm altif
Defidiajatam^ irahens ingUrim aluum.
Ft bin£ Regum facies, itacorporagentk
2{am(]ue ali^ turpes horrent ,!icc.
' ' Elucent alix.c^r fulgore<orufcAnt
K^rdentes auro , ^ farih^s iitd csr^nt
guttis,

Hxc fotior foholes.

Noftri igitur Martyrcs, vt optimiE prxftan-
tiflimxquc lucis apes , (uas oftencant fplen-
donbusexuuias&: opes-, & tamquam pul-
cherrima ex fornacibuseruta vafa aurea^
aureis rutilant ardentes radijs, 8C vario allu^
cent fulgore luminofi.

Vrgauonem cum Gonciuibus honeftus
aditvircum vxore,ipfiu(q; amitina Anna
de Corduba (haecfratris , iUa fororis filia.)
Abijs Anna atricnniodomi fuerat educa-
ta, qux duodecimum annum agens, a fuis
enixe petijc nutritijs, vtfecum eam addu*
cerent; &:eftadduda.Pucllatum candqrc
tum finceritaie,alijf^ue vircutibus magno-
pere commcndata erat,&: iam diu erg i lin-
dos Martyres magn^ deuotione afticieba-
tur, fiuequod de ipfisinaudierat,fiueetiam
fimul , quddeorum incerceflionccredebac
feapericulofo morbo fuifle hbcratam. In
municipio cacleftis alimenci participrttio-
nem deuote percepit , S£ in itinere corda-
t5 fe geflit.Perada peregrinatione, domu m
omnes lartiperueniunt. Non multos poft
diesteter ingruitimber, nubium atri den-
faq>cahgine procellofa oppidum occupat
ten)pcftas,tonitrua&: fulgetra, & fulfTiina
fragorenimio reboanttinhorrent oppidani:
qui non vtauiculs ad laurosjled ad laurea-
tosconfugiunt Martyres,fe^eorum lipfa-
nisveluti certifllimilmuniant tuteiS. Anna
vcrd ^ fuo affini , inccr famihares ea quse
Vrgauoneobiinueracdiuidente^pirticulatrr
reuerenter accipitjS^ in follicuload Collum
appendic, Sl in finu condit.Scquencis men-
fis Odobris quincadecima die, in annua
S.Virginis Terefiae; celebritace, ad Carmc-
licarum coenobium frequentes^ oppidani
conucniunt.Adeftcum amicinaeciam An-
na, &eius tamilia. In ip;^ vero concione,
dura infignia fan£lac Virginis rcferuntur
miracula,mcipit puella anguihafi, eiufqtjc

pedus

DE MIRAGVLOSIS NATV

p€«5lus magno ex^ftuarc ardore. Vulf u,qua-
co prematur angore, perfpicue demonrtrat.
Innuitqj, vcftem remouens, peclus confla-
grari. Summifse rogat , vt inde educatur.
Ne concio turbaretur,obtinere nequit:prjE-
cipitur feriOjVt quiercat,&: patienter toleret
dolorcm. Ipfaexiftimansigneum illum ar-
dorem ex folliculo prouenire,in finum ma*-
num mittit , qujefanguineimbuta recenti,
cum foiliculo,eodem ctiam madido,edu-
citur ;eoq) referatOj fanguinem ab ofliculo
fluxifle , cuidentibus cognofeunt adftantes
fignis. Vident Sc fubucula cruoreinfedam.
Mirantur^S: fllentio occultantprodigium,
Myfterijs facrofanulis peradtis, peruulga-
tum innotuit. Magnalia Domini magnifi-
cant omnes>& ofliculum maxima cum re-
iierentia feruatur. Nonex eo Annaeft eh'-
ta,fedfolitis domefticis obfequijs inferuic
humilior, & feruentior in Sandorum reli*
giosa deuoiione perftat frequentiiis. Acci-
pit ab amitina aliud ofliculum hilariSjnouo-
queindit facculojcharta inuolutum, & in
iinum pro more mittit.Sexta verO Nouem-
bris die, fecunda ante meridiem hora,dura
cibos ad foculum, vt folita,parat, fomnum
obrcpere fentit. Vt quieti fe dedatjin iiite-
riorem domus recedit aream , ad trabes in
eo loco conftitutas reclinata, paululd dbr-^
mitat. Maximo illico pedoris ardore exci-
tatiir. Querula clamitac voce fecomburi,
manu educitfacculum cruentatum,&ami-
tina: oftendit. Recognofcit ea,ofllcuhmi,a
quo fanguis, idem efle quod dederatmbtac
etiam &c fanguinem adhuc dilatarij & eum
qui digitiSjfubuGula; 6c pe5:ori h«erec,recen-
tifliraum. Aduenit opportune Prefl^ycer
ipfiusleuir,concinuoq} adfunt plures Cleri-
ci&laicij non camen pari fidejqili cardiiisi
miniis creduli , fanguisenim ficcus erac.
lara vefperi quinque regrefli Sacerdotes de
re adeo difceptant ardua , in eamqj veniurit
fencentiam, vc iceriim explorecur. Senior,
vcexperireiur , oflkulum pecic , & exhibi-
tum infacculum raiccit , quemferico pur-
pureo confuic filoccricis ac nodis fic fua ne-
ftic manu, vtneraodifluere poflet,nifi ne-
xibusfcclis. Tradic& puellse , monecque
amicinam, quanti momenti & ponderis
fit negotium 5 neque fe dubitare ait de Do-
mini omnipotentia atque pucUse vircutc;
fed oporcere in fimilibus omnem folerciara
& curara adhiberi, nequa fraus auc illufio
exignotis caufis fubfit ; fedulb igitur caue-
rct,ne qua obreperetdeceptio.Sic& alia prb
rei grauitateediflerit.Mulierillius maxinie
afflidlatur verbis , vt quse cerib fciret de
puellie finceritate, qubd non dolus auc fu--
ipicio alicuius fraudis eflec.Ipfam eius con-
folacur Confeflarius; U vt omnibus vericas

RlSiNEVROPA LIB.I* 41$

paterec manifefta , confencaneum maximc
tbrc &c neccflarium,his ccncariexperimen-
tis. Illa nodem pcruigilat precibus intenta
fummis, Dominum obfecrans, vt fu^de-
clarec virtutc , an ea rairacula vera ab ipfo
fint. Mimc Nouembris feptima Anna ci^
borum incumbitin curam. Eademferm^
hora, quapridicjfomnus occupat; iufla,in
ledulo recumbit. Vix obdormierat, ciim
folitus opprimitaeftus ; furgit, &c maximo
pedustorqueridolore quericur. Sacculum
educere conatur,fed prohibetur. Euocan-
turocyiis PreflDyteri. Adueniunr, fimulSC
Magiftratus cu curia. Prefl3yteridem,om-
nibus prjefentibus , perplexosacu fcnfini
difluit nexus , eofdem efle aflerens qui a ft
fueranc intricati. Ofliculu eruir,ex co con-
fpicirur acundis ebuUiens cruor fluere , &:
charcse inuolucrum eoimbutum. Aduer-
tunt omries diligenterjnec eft qui ambigac.
Certifljraum mirantur& reuerentur mira-
Gulumi Eadem die,fecunda poft meiidiem
hora,Prefl3yter aliusoflisadducic fragm^,
&; folliculum induic,& puclla£cradit,(eque
aic dubium efle an ex fandis fic Marcyri-
bus , licec ex eo fuauis efflecur odor. Sufci-
pic illa, in finuque condit.Poft duascirciter
horas notus aduenit Clericus.Is abijs e01a-
gitat ofla fanguine confperfa oftendi. Anna-
educit folliculum fericum nouum e finu,
promptoqueofle,fanguinea: ftilla: recentes
cernuncur. Amiciriliubet pedori itenini
adhiberi. Paret paruula: moxmagnapre-
mitur anxietudine ;amitinam enixe preeai
tur vt remouere finat. Decenca,vulcu,cla-
morCjCollacrymatione, & etiam animi de-
liquib doloris fignificans magnitudinem,
foporatur. Subitbl experreda , emergente
dolore iiigemifcit.Inter hxc plures e Clero
& plcbe verititant; alij euocati,alij vulgan-
te famamiraculum. Adfuic &; Magiftracus,
demum & Ecclefiafticus ludex. Abfquc
hseficatione vlla omnes perfpicue cernunc
manantem fluentemq; fanguinem abipfb
Gfle,eoque charta,folliculus,& digiti Uti in-
fpiciuntur.Summa veneracione Dominum
glorifieanc , graciafque agunc , cam infignis
miracuH fuipiciunt cxcellentiam. Ea node
duo fimul oflicula in ipfo facculo ad puella;
Gollu appendit cius amitina. Poftridie fext.^
Feria, Nouembris o£taua,dum fbeuHconi
fueta exequitiir obfequia , fomno grauata
paultilulm bbdormit tremichs ac gcmens.
Dolor rurfum redit acerrimus , excitatque
violenter irigentiferuore. Sacculum auferri
elamore poftulat. Ablatus , humcdus &
cruentatus reperitur. Sanguis ab ofllbus
evflpebat , qui inuolucra imbucrc eft vifus.
At puella ,qu6d veherhenti& intolerabili
vexaretur & opprimcretur pedoris dolore,
M m 4 refu-

4l6 lOANNIS EVSEBI

refugit , Sc onini nititur 6«: contenclit vi, ne
libi ^anclorum apponancur olla. lurataque,
teftataeft,quocies ab his (anguis profluerec,
fe fuauiUuuo perfundiodoie. Iplius pietas,
virtus &:rincentnsa Iudice,Aflefloribus &c
teftibus magnopere commendatur. Acque
in fua depoticione ha^c modefto referc mo-
<!o, fe fandos Marcyres Vrgauonenfes re-
ligiofo venerariculcu,inque eoru honorem
frequencer Virginis Deiparae beaciflimeRo-
farium,velahquamparcem, Chrifto Do-
mino noftro magno ofterre affedujeius fua-
uicace fuum aftluerc fenfum,cx eoque non-
nuraquam marcyria fomniare, vc inaudie-
lac. HiEcilla. Vnusveto exParochis , qui
duabus ei no^hbus adfticeracdormicnti, fl-
mulcura eiusamitina &:ipfius marito,tres
integerrimi &: oculati teftes ,ceftif]cancur,
quod ciim puella piacidiflirao quicfcerec
fomno,audica fit h.xc verba proferre i»-
fantulm Iefi4s ad Crucis imum adjiat ftptter/ti.
Deindc araicinam vocans,claraabac : Thia.
(vulgaris noftra dialedo- GriEca parrueles,
auunculos, macerceras, & amitas thios &c
//;;Wcompellac, &: honoris gratia puella
feniorem non amicina, vc erar, fed amitam
femper vocatjthia manurn mihi j)r£he,genna
feBe ,(^Iefum ChriHum adora M ox qu a fl
iallabac, &: blandiu(culearridens,pueruluni
lefum foporabac j ac pijsmoduiaca mulce-
bac canciuncuiis , hac nempe 6c fimilibus:
Vt Filij Virgo ferluit crepundia Maria , ac
pefam libanotidecxfandit. Sed gracia &:
lepos omnis Lacino non exprimicur fermo-
ne. Anicula^ &: nucriceSjhis verlicuhs fopo-
lem fuis aduocant puflllis,fcilicet:
Como lo lauay tuerce la Virgen Maria,
Como tauay tuerce, y en romerico tendia.
Rurfus addebat: Vis mi fufillCj^vt in tuU re-
cumham cunis ? Ex peregrinatione namque
lafitudine fum defaiigata.CTinoio etiamlal-
lantis tono & modulo clarc faspius incul-
cabac de San^lorura martyrijs: aliquoc ni-
mirum Scmctandreana fuifle cruce decufl.!-
tos,alios rapcacos, alios viuos in fornacibus
Sanduarij combuftos,alios efaxis &;curri-
biis priccipicatos,alios muris in ipfls obftru-
fos , licuti in pariecibus occlufos, alios ma-
nicis, compedibufquevindose currium fa-
fligijs in pra^cepsdeiurbacos , &: in puceum
proiedlos.Subiungebat deinde : £hetf fan5ii
Mariyres , quamhnmania tormenta ^ mar-
iyriaj cjuamg^ fxuospafi efis cruciatus a ne-
quifimis illul Acque ad flrigula qua-que re-
plicabac : ^uam pulcher mirahiiif^locusl
c^am pulcher mirahilif^ locui ! Wxc ab ea
reterunt & tcftancur dida in fomnis, &: in-
audicanon alia : quodmanc interrogata,
filencio occulcabat. Hac fanguinis tam fre-
quenti fluxione cerrcncur mulci,acinimane

I NIEREMBERGII

ahquid, ftrages horribiles cxdefqj porren«!i
verencur. Signorum denlicatc nonnulli
pra^ftringuncur. Acqui plura &: maiora func
fpiricalia quam corporea.Omnia manifeftd
Dei digicus , non humana efticic induftria.
An hacc prorriifcui fexus &: aecacis frequen-
ccm mulcicudinem inienebris, ipfoqueno-
dis filencio &: conticinio eodem verborura
concinerc valear ? Aiqui non huius fed il-
hus mirificus eft eftedus&: opus. In maxi-
mo per laciflfimos Isetiflimolquecampos in
vijs concuifu , ad Fefcennina &: Socadica
carmina,dideria,fcommata, conuitia, qui-
bus rufticuli agrefteiqueoperacvrbanosvr-
gent,& verberanc impudeciflime^jille certe
frenat jfremitulque cohibet confuetos. Ho-
minum metaraorphofes a viti;s ad virtute^
vitas niorumqj reformationem , plurima-
que religiola j non ab alio certe quam ab il-
lo. Ipfe eft, qui omnes caliginofas tenebra-
rum conrerit poteftates. conuentio lu-
cis adtenehrasl In Sole caiigat , qui in tanta
lucenondilcriminat qujc luntipfius,vel e
contrario Cimmerijs obfita tenebrisi Ac
quaeriscaufas.Eftedus con(piGui,i.il2E lacenr.
Omnium racio gnefia, & quafi cx oraculo
reddi nequic. In abftrufis apcc phyfiologus
dixit: Nec quisrendainvllA parte natur<£ ra^^
tio,fed voluntas. A diuina ha;c proueniu nr ,
aCjVtdixit Apoftolus,(?<i////«^/<? diuitiarum
fapienti£ fcientia Dei,quam incomprehen-
fibilia funt iudicia eitts , ^ inueftgabiles vitt
eiu4\\nhn fubinde:^« enim cognouit fen-
fum Domini? aut quis conjiUariM eins fuit?

Pcftaliqua idem Audor fcribit : A ca-
ftris Pofthumianis oppidum , nuperrimc
ciuitatis honore nobilitatum,Bujakn2e ad
millia fedecim diftac , a Corduba verd, in
cuius eft Epifcopatu,quacuor &: viginti. In
eo Maria pufilla , adhuc fine cognoniine,
duodecimum agens annuro, ciuiviropro^
bo, eiufqueconiugi benc morataancUlula
inferuic , virtutis indole fincera fideliter.
Ha;c,v£prazfentaneum remedium, cineri-
cijpaftillihorum Martyrum parrem,cu-
moriin manus finiftras carpovc adhiberet,
inpedoreadipfum condic cor, Dominica
diCjVigefima tercia Martij curreutis huius
anni miilefimi fexcencefimi tngefirni pri-
mi, poft horse quadrantem le fentit fenfim
incalefcerc &:aduri ^acherae fignificat.Ipfa
finum nudat, &: cinericiam rubefcentem
educic particulam , fanguine delibucam re-
ccnti.Eiusadfpedu ambae turbatxconrter-
naniur,acc manibus prolabitur formas iU
Ijus pars. Hanc reuerenter eleuant, &: char-
ta mundainuolutamiterum in finum mit-
tunt. Smnil autem domo exeuntes , in via
xftuat (ecundo: eximitur muolucru crucn-
tatum,eoqueincuftQdiam tradito , formjc

DEMIRACVLOSISNAT^

ciufdem pais altera peclori admouetur.
Necdum hoxx medietate decursa , Jj(dem
ardore,aduftione , eciam (udore, & animi
corripitur deliquio . Promitur pariicula
cruore magis quam prior imbuta. Lcdiffi-
maefeminas domum veneranc: quae reino-
uitate intelleclajofliculumjquod lecum de-
ferebac ^ a Canonico Toletano libi fangui-
nis neceiritudine iundo acceptum,in puel-
\x finu recipiendum curat. Mox maiore
quam antea aeftuans ardore.magnoqueani-
mi deliquio ^ ad parietem k demittit, ienli-
bufque priuata manet. Educitur officu-
lum fic fanguine manante imbutum , vc
fluentesguttas manibusexcipere potuerint.
Lide abeuntes , ad eiufdem Canonici pa-
trem diuertunr. Eius filia cinericiam for-
mam & officula puellse condit in finu. Nec
iHulta mora: iteratur ardor, Sc exanimatur
paruula prompta,cun6tacruenta fimul ap-
parent. Sed pufilla adeo lafTa & fatigata, vt
leduli indiguerit laxamento; quo recreata,
iid Solis occafum domum regrefla cum
hera eft. A conciue ibi rogata , ne vrbani-
tati deeflet jofficula papyro amida exce-
pit; & pedori necdumadmouerat,ciim an-
goribus afflidataijfdem , cruore confperfa
promuntur. Poftera die,<juarta & vigefima
Martij, appofitoipfi pro moreofficulo,per
tres horas folicis intenta manet obfequijs.
ExicVero in compluuium>in eoque maiori-
bus &grauioribus afi^ecta moleftijs , fenfi-
bus colTabicurdeflicuta.Adledulum addu-
dl:am,edu(3;um acerbiffimo afflidat dolore
officulum cruoreinfedum. Plura per (e-
quentes dies vfque ad Aprilis odauadiem
in paruulae finum mifla funt ofla, &: cineri-
cij etiam paftilli ; non tamen ex omnibus
erupit fanguis,nec pari in ipfis apparuit mo-
do» Martyrum cerco ea credita , quas fan-
guine confperfa-, femper tamen ijfdera cor-
repta ardoribusitafatifcebat , vt exanimis
prolaberetur.Cunda ad Ordmarium defe-
runtur. Is nunc (quod Ecclefia noftra Vrx-
fule caret) V.C. Don Confalus Caftro To-
bofo, ampliffimi noftri Senatus Decanus,
fimulque Canonicus,piecate & litceris con-
fpicuus. Ab eoiudex eft primarius conftitu-
tusi Qui cum exmiia religionein hos Mar-
tyres affetlus, ipforum inuiferet Sandua-
riumjineo fpeciofiffimara erigendara Cru-
cem fuis curauit fumptibus * luffit igitur
per Vicarium, affignato ilii Afleflbre, dili-
genter probaciones fieri , nihilque pmitci
quae aci veftigandam veritatem opus fore
intelligerentJudices ad rei cognitionem di-
ligencer folertiam omnem adhibent j pluri-
bus Religiofis , virifque probis receptis te-
ftibus,quidiuerfafigna patrata atteftantur,
&Ci paruulxanimi eandorera etiam , &: pre-

RIS IN EVROPA LIB.L 417

ces commendant, & virtutenij ea mquecra-
dunt auditam orantem ^ du:m officula con-
dita in finu,atqueexijs tiepius vifum fluen-
tem fangumem,&:guftas cadentes.Ipsaau-
tem Aprilis nona die in A flefforis aedes de-
lata,eadem ipfa iureiurando adftrida de-
pofuic,aliorum teftimonijs perhibita.Cetei-
ra caute iudices prouideri cenfent &: cu-
rant. Ex Lucin^e minifterio & opitulationi
addictis feminis, artis Apollineae eciam c
pencioribus, nobile binu m iubenc aduocari
pa» .lUsE ad praefcriptum fecreto didudam
reducunc puellam , feque in ea exploranda
haud ignaue ftrenuam nauaffe affirmanc
operam : fimulque aflerunt setatula paruu-
lam, prorfusfanguinis,nedum vulneris feu
plagulas veftigio & indicio alienam prorfusi
In lazuo verocarpotumorem ( quemvul-
gus furunculum vocat^fuiiTe , verum tam
ficcum & fanum, atque ab ipfis , ciim vni-
uerfafuerintfcrucata, mundo indutam in-
dufio , nequid fufpicionis fubeflec. Medici
verd pufillam,vt erat,fupra ledulum cuba-
re, pedufque praecipiunt nudari ; id, veftes,
cundla quoque quantum poffint& fas, at-
tentiffime rimantur. Nihil prorfusodoran-
tur, nec notant , quod fraudis vel verfutise
Ijabeat indicium,vel minimam fijfpicio-
nem. Etadomnem abolendam ,nequis a
pedore cruenius manet fudor , vt quando-
que, rariflimetamen,contingitiCUtis mea-
tibus &C porisobftruendis &: obturandis^
fimulque comburentium ardorum refrige-
rationi efficaciffimis,comparatisetiam pre-
tiofis 8>C gelidis medicaminibus , pedoris
partes fouent,&: ftudiosefubuentas curant*
His ex artis non vulgari,fedabftrufiore do-
d:rinacuratis,atque ad effedtum dato inter-
uallo , cinericisB fex (otmx , &: ofliculurn
pedori appiicantur,finufq} fueto amicimi-
ne obnubicur^ Vicariusftolafumpta, Cru-
ce,aquaque luftraU cum accenfiscereis pa*
ratiSjdeprecationes &C exorcifmos , quibus
abobfeifisdaEraones, eorum &illufiones
magica:, vanaque veneficia prapulfantufj
Romanorecitatdeuote ritu. Paruula Ca-
tholicara iufla profitetur fidem ^ ac prae
cun6tisprolata nil hasfitans verba profercj
fatanx oranibufque operibus eius , padis
etiara tacitis vel exprefhs abrenuntiat,feqj
hetiffima affeuerac eam fidera tenere & cre-
dere, quara fan£ta Roraana Ecclefia mater
& magiftra noftra docet &: tenet, fingula-
que my fteria ipfius cnuntiat , &: fe in ea vr-
xifTe gaudet,&: morituram proteftatur, in
eiufquetefl:imonium Apofiolorum vlcro-
nea clara altaque ptofert Symbolum.

Ad hoc plures eonuenerant fpedtacu-
lum poft tres cireiter horas , nullufque in
ea efie motus: eineres &: oflieulum amo-

uen-

4IS

lOANNIS EVSEB

uentur,dliaqaereponuncur oiriuir. fragmi-
na. Plures difcellere: Vicarius camencum
Nocario&:alijs,noniongc alctiulo inanec,
accam concuTiUG uicuccur , fiquainvultu
turbatio. Ad Solis occafum aduercic ango-
rem: preccs&cxorcifniosrefumic, magna-
que religione , vc fapiens omnia exequicur
exorcilU. Pufilla foliio anxia affliclacur ar-
dore.Dcfijicntibus fenfibus,acfi deuixidec,
exanimatur. Vocaci qui abierantj redeunc,
6c ex Medicis vnus praefl6adfuic:eoque di-
ligencer cund:a aduercence, Vicarius ligiUa-
tim ofla educit. In cubiii cauifragmine fin-
guis rceenciffimuscernitur. Excipic Medi-
cus, & accuratacircumlpicitcofideracione,
eius lecognitiscx excremis langumem eru-
pifle, cernirim6no(cic,ab eaque parcenon
tain large,qua;carni hxlerat.Digito cruo-
rem tentaiintento, venflimumque afleue-
rar, fupra vireS naturse prodigiose fuliim.
Hoctanto perhibito teltimoniOjquodom-
nibus adllantibusnotiflimum fneceratqui
ambigeret)Iudices, ipfeq; Medicus,&;alij,
Notario exfcribente fubfcribunt. Poftera
die, Aprilisdecima, ludices nvane tertibus
adhibitis j in puell^ linu plura oflicula re-
ponunt; nec temporis mukaincercapedinc
pro more doloribusignitiscorrepta,animo
dcficit. Promuntur appo4ita,&ex ofliculo
largus fanguinis tantummodo fluxus. Id
aucem minimum erat, nec auellan^i maius.
Ve(pere autem alijsappofitis oflium parti-
culis , nullus ex ijs prodijc (anguis. Tunc
paruula heriseflirefticuca.Sequentibus die-
bus fiepius emiffus. Hxc aucem omnia
publicis nocaca tabulis,ad Ordinarium func
tranfmiflai

CAPVT LXXIIL

De facris Hojim Complutenfbtis.

AMultis iatn ferliantur annisinCQlle-
gio noftne Societatis Complutcnli in-
corruptae Hoftia: confecrata^jmiraculisiilu-
ftieSjQua: prxlentiam Chrifti in Euchariftia
certiflimo confirmanc argumento.Has Ho-
ftiaSjVt argenteam p^idem venderenCiim-
pij homines ex Maurorum gente furripue-
rant. Compleslceleris fuerat adolefcensex
Hifpanis parencibus j & ab auita origine
Chnftianis. Hic ferUauit Hoftias,quas cetc-
ri contempferant , & rcftituit P. loanni
So u iOjinflgni viro noftr^ Societatis,virtutc
&: iiiiceriiace mentis. Hic (anttus vir , ex
confilio dodilfimi Patns Gabiielis Vaz-
quezjob fu fpiciOnem veneni, repoftuc loco
humidojled deccnti, vc corruptashumefa-
dionein cineres redigeret,&: fan<3e diflipa-
ret. Viflc illas poft aliquod tempusjnum pu-

II NIEREMBERGII

trefierent: fedeccc miruscandor&intcgri-
cas omnibus. Adhibuic proxime in alia
tlieca Hoftias non confecratas:reuiiit po(t-
ea: has repperit vermiculis fcatentes.illas in-
legraSjCandicantefque. Ssepe hoc experi-
mentum £idum , doncctandem Complu-
tenfium DoftorumTlieologorum, Medi-
corumque ludicio miraculum conclama-
tur. & magno omnium cultu 6i deuotione
inpubhcas aras &: Sacellum piodudas mi-
racuiis clarent.Ego tunc temporisComplu-
ti eram,Theologi^operam nauans.Sxpifli-
meintuitusillaS;miratus fum, ceteras Ho-
ftias candoris fplendore vincere,

CAPVT LXXIV.

De faxo Compluunf.

SAxum,fuper quod fanfti pueri Iuftus&:
Paftor fecuri cefi fuerunt,(eruaturCom-
plutijfalutari mananso\eo,fiue potiiis cxiij-
dans , quod ip(e vidi. Medecur plutibus
asgrotis.

CA1?VT LXXV.

De fcUuA ChrifiiXauertenf,

VEneranda Chrifti Domini pendentis
patibulo colebatur imagO in caftello
XaUeiij.vbi natus eft S.Fracilcus Xauerius.
Igitur quotiefcumque magno in aliquo la-
bore verfabatur in India Francifcus duiu
viueret, fudabatin Nauarrenfiregno ftatua
Chnfti.Mortuo ver6 Xauerio,periilius ao-
ni fextas hebdomadarum Fcrias fangui-
nem fudauir imago Crucifixi.

CAPVT LXXVL

De imagi?nbns defudantibMs ^ ^
mtracnlofs S.lgnatif

NOuis nuper prodigijs gloria S.lgnacii
paretis noiha^ Societati' carlitusligni-
ficata in Hi/paniacft.Antiqueras miraculo-
fus imaginis huius Sancli fudor multosc
morbisrecreauic, pluraalia patrauit admi-
ri:nda.Celebrior tamen^plunbufquCifcilicet
pjene innumeris,miracuhs commendata cft
imago Muniebrcga: in Aragonia: rcgno,
quo loco nullus hisannis pra^teriiis peregri-
nantium multitudine , voiis miraculifque
fiequcntior. Erc«5ta Ignatij (pecies in altari
ornnibuscoleda anno i6z3.(diu cnim con-
tempta inveftiarioerat mter alias virorum
etiam fxcularium imagines)eoipfodie plu-
resagrotos impediiDcnto aliquoni mem-
brorum repenie ianitati intcgras reftituir,

magfto

De miracvlosis natvris inevro]?a LIB.L 4^9

magnoomniu ftupore , &reuerentiatanti nicus c^scus effcdus , inuocaco B.Virginis

patroni.Qu^dam mulier c£Kca,quaeaderar, Mari£eauxilio,infurioneoleiillius vifus fui

ex rumore audiuic lasticiam 6d admiratio- claritatem fufcepic , quifexaginta metretas

nem plebisob miraculapacraca,fecrecoque oleiannui reditusdedicad.lumeninceden-

oracionem deuocam f udic pro vifus refticu- dum ante alcare B. Virginis,vc lumen red-

tione. Senlic ftacim oculos libiincuscra(^la- derec prolumine-, & quia primum ,exquo

tijmoxfubico vidit.Audaeuidecibus fig#iis lumen recepic,lampadem vidit lumine co-

deuocione,concurric miferoru plebs.Mulci rufcanre.Ecexillocempore,fcilicecad Na-

quocidie miraculose refticuebancur valecu- cale fequens,ccepicvbeiius olcu a prxdida

dini: nuUam diem cria auc quacuor miracu- imagine ftillacim eliquare,&i; oleum illud in

la ad minus , iniignem non fecerunc. Duo anno confequenci in cjrnem folidari. Anno

morcui eiufde Sandi mericis ibidem vicam gracix i zo^. Rex loannes Nacale Domiui

teceperunt. Vnuserac filius Medici illius celebrauicapud Cancuar,Huberto Archie-

oppidi, quem, patre iubence humari,macer pilcopo illi neceflaria miniftrance. Deinde

priiisvnxicoleo lampadisardentisancealta- in craftino Circumcifionisconueneruc ad

refandi Ignacij.Mirabile didu,ftacim reui- coUoquium apud Oxon Rex & Magnaces

xitpuer , vnx fanicacique fimul refticucus, Angliae^vbi cocefta func Regi auxiliaria mi-

Prima fexca Feria poftquam publico culcui licaria de quolibec fcuto duae marcze & di-

inalcariprodudafuichaec imago, mirufu- midia, nec eciam Epifcopi,velAbbates,fiue

4auic quacuor hOiasliquorem,quinecaqua Ecclefiafticse perfonae fine promilfionere-

nec oleum videbacurjmirabilior camen vir* cefferiJC.Eodem annomiraculiscrebrefcen-

tuce, ciim mulci2Egrocances,madefadiseQ- cibus deoleo,emanateiieimagine B.Mariie

dem fudorelinteis , valetudinem obtinue- de Sardenai,vnde praedictum eft,in carnem

rint.Sequenti deindefextaPeria fimilis fu- folidato, &: exinde Soldano Damafceno-

dor per duas horas repeticus fuic.Auguftum rum curaco,fama celebris in Orience fidem

& mirii quiddicuntpraefe ferre hanc ima- folidauic.

ginetn , & reuerenciam obcuencibus inge- Nee referc,qu6d recentiores quidam fuis

rerc. Sunceciam quidicant diuino aliquo in Icinerarijsnegenchocdeoleo miraculo,-

iarcifice Sc Angelica manu fada. Hiftoriam rum:nam faspe accidic, vc priorum cempo-

ficnarranc.Peregrinum hominemobculifTc rum miracula pofteris fjeculis definerent,

cuidam Nobili Sacerdoci (e velle pingere qu6d homines ijs indignos fefe reddidifsec,

Ignacium Societacis lefu fundacorem , & velaliasob caufasoccukasfoli Deocogni-

quahbet mercedc contencum perfecifTe: tas. Occurrichic,quod S.GermanusCon-

inoxqu2Eficum,vcpreciumacciperet,difpa- ftancinopoleos Pacriarchi fcripcu reliquic

ruifle. Haec fama inter mulcos : nefctQ an in Epiftola ad Thoma Claudiopolitanura

aliud cercius. Epifcopu,quiEinfercaeft Adioni IV. Con-

cilijVlI.Maxime omniu raanifeftiffimum,

C A P V T LXX VIL &:nullam concrouerfia vel ambiguicacem

fuftinens,eft, qu6dimago,qu:E pridem So-

De Crucijixo Manreja. zopoli Pifidiae incemeracae Dei Genicricis

fuic, exdepida palma (ua vnguenci emana-

MAnrefae quoque marmorea Ghfifti tione profuderic.Cuius miraculiceftes func

Domini fpecies, ance quam preces mulci.Licecautemnunchuiufcemodinon

olim folicus fuic fundere S.Ignatius , in fiat opus miraculi , nontamen incredibilia
eiufdena Sandi fefto vifa eft; fanguineum erunt priora, neparimodoincredibilia iu-

fudorena fundete. dicentur,qu^inAdibusApoftolorumfunc

. .defcriptain principio przEdicacionis figna

.*C A P V T LXXVlil. diuerfaj&charifmacaSpiricuSjqusenucmi-

.•^ • ir 1 T\ r- nime pacrahcur,amacorehoroinum videli-

De mracMlo o oleo Dama cu , j r r -

J J cecDeoper calemcondelcenlioneeosqui

APpendani iam alia admirandade li- infirmioreseranc,pocencioresinfidefuaper-

quoribuSi feu oleis facris, quac occur.- ficience,& paricer fciencia vircucem ecia pef

runc.Macth^usVVeftmonafl:eriefis in Flo- hos oftendence , quemadmodum Apofto-

tibus fic narrac» Anno izoj. oleum coepit lorumfadum eft tempore.Aliquando enim

emanare miraculosea quadaimagine bea- horum vmbra, aliquando veio veftiu fub»

tx Marise de Sardenai, non longe a ciuitace laca ludaria fanicaces praeftabac. Sicut ergo

Pamafci , quod miraculum cciam mulcos in illisnonomniscorporis vmbra,fed Pecri

Saracenosad fidemCatholicam vocauic5&: cancummodo, dabaclaborancibusmedela;

Inulcis languidis coculic fofpicace. Soldanus fimilicer 8«!:fudarianonomnisveftimeci,fed

etiara quidam,fcilicec Damalcenorum,pc-^ Pauli folummod6,fanabanc infirmos,in fa-

tis-

420 lOANNIS EVSEBl

tisfadionem fideieius qui abipfisprxdica-
batur^ quigraciam fiiam etiaper inanimata
demonltrabat. Jca &; fiiper imaginibus fiepe
fieri placuic,non in omni imagine vel pidlu-
ra talis fpecie beneficij inter credentes effe-'
da/ed in folisSandoru,vel etiam eiufdem
Domini,quonon fuaptemtelligeretur fani-
tates accidere, fed ex fola gratia Dei noftri.

Deeademimagine,eiulq)oiigine & mi-
raculiSjlonge vbenusMattha:us Paris (iiue
idem fiuediuerfusaVVeftmonafl:erienfi)in
loanne Rcgejcuius reIationem,quiaobfer-
uatu dignaeft, paucifqj nota 6c obuia, huc
tranlTcribere placuit.Anno iio^.Feriater-
tiaante Pafchalem folemnitatemj contigic
jniraculum omnilaude digniffimij,deoleo
imaginisMarig Matris Dei apudSardenai,
in hunc modu. Accidic incarcere milicura
Chriftianorum in caftroDamafceno,qu6d
miles quida extraheret de armario fuo fio-
lam vnam,in qua pofuerat de oleo quod de
iconia Dei Genitricisapud Sardenai diftil-
lat. Sed cum diligenter fiolam illam ihfpe-
xitjinquaoleum repofucrac,Iucidiffiraum,
6dvelu6aqu<^fontis perfpicuum,apparuit in
ea oleum incarnatum, fed induas partes di-
uifum.H^rebat namque ima parsoleiin in-
fetiori parte BolxjSc alcera fuperiori. Miles
^utem accipienscultellum fuu, voluit con-
iungere partc fuperiorem cum inferiori:fed
contiuuo vt aciescukelliolcum iliudincar-
natumtetigit,videntibus Capellanis militi-
bulqj captiuis,6<: ceteris vniuerfisjguttaefan-
guinis inde,cun£l:is admifantibus > efflu Xe-
runt. Ec quonia plerique de hac Matris Dei
imagine veritatem ignorant,digniflimueft,
vt quam habuitoriginem, ad laudem eiuf-
dem Dei Matris nelcientibus referamus.
Fuit apud Damafcu metropoUm Syrias ci-
uitatem venerabilis qu^dam matrona,qus
fandimonialis habitum fufcipiens,Deo de-
uotiflime feruire ftudebat. Et vt hberius di-
uinisvacaretobfequijs,ciuilem dcclinas tu-
mulcum, fex ab vrbe pra^dida milliarijs ad
locum Sardenai appellatura recelfit, ibique
domum fibi,&Oratoriuin honorem fand^
Dei GenitricisMana:a^dificans,hofpitaIita-
tisofficiu deuote peregrinis & pauperibus
exhibebat . Contigit autera Monachum
quemdade vrbe Conftantmopolitana ora-
tionis gratia,& facra lerufalem loca vifitan-
di, venire ,qui a fandimoniah praefata in
oftium eft charitatiue receptus. Quemciim
cognouiffetad fandam tendere cmitatem,
rogauit eura humihter & deuote,vt rediens
adferretfecum de fanda ciuitaie lerufalem
iconiam quamdam, ideft quamdam tabu-
lam depiftam, quam inoracorio fuo pone-
rec,& quas fibi oranci Dei Genitricis imagi-
nem repra:fencarec.Ille verofideliterpromi*

I NIEREMBERGn

fitfe iconiam illidilaturiim.Quicilm lerti^
folymam perueniflet , expletis orationibus
fuis,fui immemor promifli,redire difpofuir.
Cumque icer arripiens, a ciuitace fuiflec e^
greflus,eccevoxemilTadeca£lo dixicadeu: .
Quomodomanu vacuaficcine redis ? vbi
-el^conia quam tefandtimoniah delarurum
promififti?Ectunc promifli memor Mona-
chus efFeftus, in ciuicatera reuer(us eft, , &C
veniens ad locum vbi iconias vendebantur,
vnam qu^ fibi placuic comparauic,& fecuin,
rediensporcauic. Eccum vemfletad locum
quiGithappellacur, vbi leo ferox&: homi-
num deuorator inlpelunca latebat^Mona-
cho venienti occurres,humihtercoepiclam-
bere pedes eius,& fic diuina eum protegetc
gratiaillaefuseuafit. Deinde latronum per-
peflus infidiaSjCiira manus in eum violentas
extendere decreuiflent , angelica eos voce
increpanteadedperterriti funt 3 qudd nec
loqui, nec fe mouere aliquatenus potuerut.
Tunc Monachus iconiam,quam tenebat,
diligenter infpiciens,aliquid diuinas virtutis
inealatere cognouit ; &: recum dehberans
vticoniam ad fuam deferret patriam, fan-
diraonialem defraudando,inaniter labora-
bat.Tunc veniensad Achon ciuitatem,na-
uem intrauitjvolens repatriare,fi poffit.Co-
que dies aliquot veliscucurriflenc patcnti-
bus , eccefubito tempeftate fuboita aded
periclitari co?perunt,vt finguli qux fua erac
inmareproijcerent.Monachusautemciini
fuum facGulu inter alios vellet vndis com-
miccerCjdixit aid eum Angelus Domini:Vi-i
de ne feceriSjfedletia icOniam manibustuis
vehementeradDominum.Qui Angeliob-
temperans iuffionibus,iconiam in altura le-
uauit,&cbntinud tempeftasquieuit. Igno-
rantibus auce illis qu6 pergerenc,ad Achon
ciuicacem reuerfifunc.Tunc Monachus de
imagine Dei incelligens voluntatem, fuifq;
promiffionibusfatisfaeere cupiens, ad fan-
dimonialem redijc , & abea beneficiu ho-
fpicalitatis fufcepit. Ignocus caraen eierat,'
propter frequenciam , &ide6iconiaabeo
non requifiuit. Monachus vero hoeipfum
aduerrens, cogitauit cum iconia ad propria
remeare. Mane autem fado,cum abeundi
licentiam impetraflet,gratia orationis Ora-
torium intrauit:&cum,fada oracione,exire
v61uit,oftium iriuenire non potuit. Ponehs
ergo quam tenebatimaginem fuper alcare
Oracorij,oftiura vidit apertum:&cumite-
riim afluropcaicoriia abOratoria exire mo-
liretur, quaegrederetur non inuenit. Videns
tandem Monachus circa iconiam diuinlm
virtutem,pofuiteam in Oratorio fuper alta-
re,& rediens ad fan£Vimonialem feminam,,
omnia per ordinem retulit quae de iconi^
inirabili|:er , vt tiiperius relatuiu eft , gefta

lunc.

DE MIRAGVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.I. 421

pa5:rat.uro;, prout iam alrcr Mattlijeus (li ta-
men alterjno vnus & idem)nobis expofuir.

fiint.Dixitci'go,diuinam elTc voluntatem,vt
iconia ibi remanererj&: dcbito ibidem vene-
rarecur obfeciuio. Accepiccrgo imngincSan-
dlimonialiSjbencdicens Dominum eiulque
Genitricem de omnibus qu^ ibiMonachus
leuelauit. Monachus quoque in eodem lo-
CD rcliduum vicxlue peragere decreuitjpro-
pter virtutes cpas Dominum fecifle cogno-
uerat per imaginem fuae fandx Genitricis.
Coepit iconia deinceps valde abdmnibus
venerarijS^ coeperunt omnesin ea Dei ma-
gnaHa admirari.

His ita geftiSjfemina Sadimonialis locum
pra:paraSj vt libi videbatur,honeftioremjin
quo imaginem ponereCjiogauic Preftjyteru
qucmdam,tamt]uam fe digniorem, & mo-
rumJioneftate prsedicu (vc credebat) vc ve-
ftibus facris inducus ad miagine accederer,
&L eum ad locu praenominatu m cransf erret*
Ille aute verebatur nimiseam tangere:quia
&: cemporeillo quo fuper akarepoiica fue-
raCjfudare cccpit;& liquorem olei lucidifti-
mum emittere no ceflauit. Quam defuda-
tione fcmina Sandimonialispniiscum iin-
done munda detergens ,poftea vafculu pa-
rauit2eneu,&: liquorem recepit^quem ciim
in nomineDomini eiufque Genitricis tri-
buifletja varijs languoribus illico fanaban-
tur,&: huc vfquefanantur.Preft^ycer autem
pr£edi6^us ad imaginem temere accedensjvc
cam transferret, protinusCum Uquoremex
ea manantem lecigiCiarefadae funt eius ma-
nus, & poft triduu migrauit ad Dominum.
Poftea vero nullus pricfumpfit imaginem^
prseter folam Sandimonialemj tangere, vel
cam loco mouere. Tuncfemina religiofa
fubter imaginem vafculum prseparauit vi-
treunijin quo liquor ab imagine recipere-
tur, &: infirmoru necefTitacibus feruaretur.

Procedente denique tempore res di6tu
mirabihscontigit , & ha£tenus inaudita.
Nam imago pri^fata,admirantibus cun^lis,
coepic mamillas carnis emiccere, & mira-
biliter carne veftiri. Vndehucufque a ma-
miUis deorfum carne videtur induca, i quo
hquor ille inceflanter diftiUat. Quem liquo-
rem Fratres cempU ad domos fuas deferunc
ciim inducias habenc a paganis, vt peregri-
nisoratipnis gracia aduencancibus inde dif-
tribuac , qui iionorem Dei Genitricisiti di-
uerfis mundi partibus actoUant.Sunt aucem.
Monachiinquadam monafterij parce,diui-
num agences Officium,fed dignicas& magi-
tterium SanctimoniaUum eft, propcerreue-
renciam ^ixdidx mulieris, qua:iocu priiis.
inhabicauic , & in Iionorem S. Mari£E Dei

Genitricis Oratorium fabricauic. Ha£te.^

nus ille. ■
Commemorac deinde miraculu inSolda-

noDaraafceno per oleum huius imaginis

CAPVT LXXIX.

De bdfamis JE^yptt,

Llcec inmirabiUbuscerra^promiftae aU-
qua (bribam de ^Egypci balfameco, &;
fonce Ielu,iuuat hic ampliare liiftoria pro-
bacisteftibus.Pecrus Martyr memoria: pro-
didic Ub. 3.Legationis Babylonicae,de ion-
cei£gyptij ecuiusaqua oUm balfametum
rigabatur , in quo Cliriftum infantulum a
Virgine macre ablucum luifle,vecus cradirio
habec, tam apudChriftianosquaapud Sar-
racenos. Ab his,quibus fuerac a Soldano de
mecurademandaca, petojvcmead eum lo-
cumjvbiChriftuslatueratinterea temporis,
dum Herodes lerofolymis morareturj per-
ducerencjtum vt loci numen colerem , tum
etiamquoniam ibidem balfami arbufta c6-
feuerantjidcxopcabam. Eum locumnoftra
tempcftate MatarsEam incolje appellant,
qui ab vrbe Cairi paflliu millia circiter de-
cem diftat. Mercurij igitur die fexco Idus
Februarij ,quinoftra2 Quadragefimse pri-
mus eo anno fuiCjVbi primiim eluxiCjMata-
ricam vprfus proficifcimurj palacium primo
adfpedu & prima fronte Regali mole con-
ftrudunn ingredimur,ininternis autem di-
rutum,e6qu6d defertii,ex quo balfami ar-
bufla inceriere.Illuc enim,quo tempore bal-
famum coUigebatur,SoIdani relaxadi animi
graeia fefe quotannis conferebanc. Pro do-
lor! adeo pretiofi arbufta Uquoris interiere;
fed incertum an cuftodu incuria,an fraude
dolove & inuidia,an religione & pietatelas-
sa idacciderit.Quida enim viridarij cufto-
des terram irrigando male teperafle aiunt.
Exfonte namq; viuo,puteaU taraen, in eo
loco fcaturienti aquacxhaufta,arbufta illa
rigabantur & nutriebatur:neq;enim ex fim-
plici illa, materia balfamu conftabat, quod
non aliter ex perfradis aut cocifis ramis per
ftirias &guttas cadentes coUigebatur jquani
ex vitiii putatufis lacry males guttx cadunc,
cum apud nos verno cepore palmices inci-
duntur.Sed nuUa prjetere^ eius foncis aqua
tranfplantatis balfami arbuftis adhuc vt na-
fcerentur,' autadultisvtcoalefcerenc , pro-
fuifle vmquam,longoexperimenroc6pro-
bacumeft. Im6 SicuminaUudfolutrans-
ferrentur,eadem etiam aquainde afportaia
parum viguifle;Rex enim quonda Cyprius,
nomine laches Caitbeio, Soldano permit-
cente,arbufta pauca cupaiq, ipfas aqua ple-
nas,quibus illa irrigaretjin Cyprum afterri
iuflit , vbi neque balfamum procreabanc,
neque fruticesdiu vixerunc.

N n Qui

422 lOANNIS EVSEBI

Qui fraudem imerueniflecenfenc , aiunc
idfattu iniedu panni tiienlbuo infeili, cu-
iusvenenifera vi arbufta balfami radicitus
enecla fuennc.Aft qui laifam piecatem cre.
duntjica pr^dicanr,inquic MarcyrtCaucum
fuicfemper prifcorum RegumSoldanorum
decreco,ne ludaica: proumcias quifqua bal-
famecum ingrederecur,ne quidignominio-
fum in loci numen perpecrarenr, ciim in eo
fonte paruuli lefu,pro cempore in iEgypto
laricauic,panos,quilpusinuoluebacur,Maria
Virgo laueritjvbique arbutla germinabant,
ibiSoli ficcados expofueric. Beacamnamq;
Virginem Mauri obfeiuant, eiufqj nomen
religioiiffimevenerancur.Incautos igicurad
cuftodiam Soldanicoufticucos ceconomos
IudiEum,qui fe Maurum proficebacur, ad-
mililTe inquiunc, ludaeamqj vxorem fuam,
qua intromific, paruulum vcriufque filium
linceaque infanculi in opprobrium matris
Chrifti in ipfo foce immerlifle,ac lincea ibi-
dem ficcanda procedifle volunc. Quare tcr-
ram,cuius vircuce arbufta germinabac,fon-
tem^j,cuiusvigore rigaca nucriebatur,illic6
poftcontumeliani vim fuamamififle.inh^-
licancer inquiunc. Vccumque fir,omniailla
arbufta radicicus inceriere,necvllum ex eis
^xcac veftigium.Eainrofeci modum acuca
intra quinquenniii fenefcebant,fedipforum
rami inidem folum tranfplantaci, facile ad
fuum genus inftaurandum puUulabant.Eft
autem id balfameti fpatium pafliiu longitu-
dmecuciter ducentorum, latitudine vero
non mulco plus dimidio , terreisaggeribus
finecalceac lapidibuscircumfepcum.

Defcribit deuide Martyr tuguriolum, ifl
quo B.Virgoinfantulu lefum ladafle fer-
cur,vbi,inquit Martyr,duo fummaspietacis
inhominibusaduerfelegis (in Sarracenis)
annocaui argumenca, qux praetermiccenda
nnnime duxi.Excac in pra^difto cugurio in-
tra murumcauacaquasdam inmodum ar-
mariohfeneftella, in qua paruulu infantem
follicica Virgo,dum fibi aliquando foris vi-
d:um qu£critafec,recondebac: ibi ardencem
perpecuo lampademMauriferuanc.Tenenc
& aham,funiculo craiedo iUi arbori , quam
fefe aperuifle,tranfeuntiqi lefucefliire, po-
pulus credir,appenfam , arboremqj ipiam
reuerenter obieruanC'. Ficulneam ipfi Pha-
raonis arborem appellant.Ea vero eft,quaea
noftris fycomorus dicitur,terr2e illius arbor
peculiaris.Obijt Martyr Legationem iEgy-
pciam annoChrifti i;oi.6d ijoi.

Sed Iir" PrincepsNicolausChriftopho-
rus Radziuilus , Dux Olicae , & Niefijifij
Palacinus Vilnefis,quianno ij8z. ex Polo-
nia egrefl'us,Veneti)fqjanno lySj.foluens,
peregrinacionem lerololymicanam inijc,&
■<Egypcu quoqueluftrauicjindicare vidccur,

NIEREMBERGII

balfami liquore ferme vfque ad illud cem-
pus,quo in iCgypto erat, durafle. Ica enim
fcribic: Arbor haec(ficus Pharaonis)fica cft
in hortojinquabalfamu proueniebat.cuius
eciam extant planiulae duoscirciter cubitos
altas,(edexaruerunt omnes.Na Aflan Bafla
prjedeccflor Imbraimi huius,qui meo tem-
pore prouincia adrainiftrabac, ^iEchiopeni
quemdam qui cura balfami habebac,qu6d
magnam pecunia; vim collegerac,praefocari
iuflic:quo fadiim eft,vt nuUo qui arborucn
eiufmodi curagererenofler reperto, penitus
deperirent.In Eelici tamen Arabia^Impera-
tore Sohmanno procurante , balfamum in
copia prouenit, ex hoc horto vt plurimum
tranfplantatum; quod etia Mecha perCa-
rauanam adueliiiur , cuius mecum bonam
quantitatem afportaui.H^c ilk.Ego tamcn
puto Balfamum in Arabia femper fuifle.

De horto Balfami fcribit quoque Breden-
bachius Metropolitanae MogutinsE Eccle-
Bx Dccanus, in fuo Hodoeporico lerofoly-
mitano. Nam lerofolymitanam peregrina-
tionc fufcepitanno Domini i^S^.Poftfan-
<5ta loca Palaeftinae adita,pieq; culta,motera
Sinai,& inde ^Egyptu petijt, & incer cecera
in ^gypco vifenda,vific quoqjBalfami hor-
tum , qui adhuc odoriferum iliii liquorcra
reddebatjcum hxc peregrinatioaduentum
Petri Martyris in iEgyptum nouemdecim
dumtaxat annis ancecefierit- De Domo
D.Virginis,& infantisChrifti habitaculo,&:
de font!?, & Ficu Pharaonis , eadem prope
quae Martyr fcribunt Princeps Radziuilus
& Bredenbachius , vtintelliget Ledlor ,fi[
horum fcripta inter fe conferre velic.

CAPVT LXXX.

De oleo in Uc mutato,

IN Vita fandaeBurgundoforae apud Be-
da Tom. 5. de oleo in lac mutaco,&: de-
incepsmulciplicaco,huiufmodi hiftoria nar-
racur. Qu^dam puella,nomine Bicihildis,in
eodem Ccenobio incra adolefcentiac annos
conucrfa,cum,diu regularis difciplin^ habe-
nis confeda, immobili defiderio caElettia ad
praemia anhelaret,venit,vc iuft us arbiter iu-
ftam animam iuftitia: copia plena cselo con-
dere vellet. Cumq} iam in extremis pofita,
pofceret per fuccefliones nodiu lumenco-
rafefeaccedi,& {acrae ledionis pr^conia an-
te fe legi,& vna aflfifteiium vas quodda oleo
lymphaq; repleflet , omnesfoporopprefllc
forores,ficqj iraiedanodis meta ablque fo-
dalium folamine acgranode peregit.Reuer-
tenteaute dieicrepufculo,cum Matutinas
laudes Domino ceciniflent, argra,qu2E iace-
bat, intuita lucerna,quaj oleo lymphaqj re-
pleta erat,in lac commutata , quacrit vtriim

bE MIRAGVLOSIS NATV

hoc aliqua fodalium commutaflec. IWx in-
fjuiuc: An nefciSjquia hic lac non fuerit?iE-
gra ait:Nequaqua hoc labCi'e anima meani
conCumitej ihd quid rei vaitas habeat, iini'-.
pliciterindicace.Affirmantibusicaq; forori-
bus,quia nihil proriiis inde certuhaberenti
Matrem Monafterij vocant', & rei caufam
indicant;atillaprotmus,vc diligeciiis agno-
rceret,oleura a lade feparareiubet.Curoqj
fegregacum fuiffec oleum , & nihil exinde
fuper fpecie ladis remanfrlTetjCoepic oleuhi
denuo crefcere , &: vberiiis a vafe manare.
Tum demum h-je quse aftabant Dei virtu-
tem agnofcentes jomni ftudio collegerunt
oleu illud,& in facrario condiderunt,ex cu-
ius olei perundione quxda indrmx forores
ipoftmodum atcadas^priftinas fanitati reddi-
tx func; illa vero qua: felice expedabac exi-
tum,omniiucudicace repleta,cum animani
cxlo reddidiffet ^ tanta fuauitas odoris cei-
Jam repleuit,vt balfamum inibi crederes de-
fudare. Quid autem aliud fuit, vt creatura
aquasinlattis fpeciem vertereturjVel oleura
xnultiplicaretnr, nifiqudd miferatio diuina
alijsoftendere voluit,qualiter azgravifitaue-
rit;&du illa fodahbus noluit indicare quid
VidifletjVeftigium vifitationis fuas reliquit.

Gapvt lxxxl

De aliis ekis miraculojtso

DE oleo (eu humore que emifit linteum^
quo theca,in qua Reliquise S.Eligij e-
rant,operiebatur,h2EC S.Audoenus hb.2.de
Vita S.Eligijcap.5^.n.4o.Eatheca propter
aurigemmarumq; fplendorem Quadrage-
fim^ diebus tegi lolcbat lineo pannOjicemqj
holofericofane eleganci &pretiofo. Qu.od
ciim aliquando initio QjJ.adragefim2e fa6\u
eifet 3 poft aliquoc dies multis adftantibus
cotigit inauditum miraculum.Coepit enim
fudare linteum iUud,fenfiraq; magis atque
magis vapores exhalans ^ copiofiiis hume-
dari.Quod vc viderunc qui cum aderant,rei
nouicaceobftupefadijChriftieximiam illie
aiebanc declarari potentiam. Ciim autem
ctiadiftillarecernerentUntcura, fenioribus
idcofultilTimum vifuraeft,vtablatolinteo
a theca,exprimerent humore in vafculum,
ifquepro medicina feruaretur; ficqj fadum
eft-.S: iUe liquor in vafe aeneo feruatus,mul-
tis poftea attuUt fanitacem. Tanta aute fuit
dus fudoris admirandi copia,vt pannus ho-
iofericus ,cui erac Unceura iUud adiundu m,
opcimo colore tin6tus,colorcm illum amic-
teret,eoque linteu m illud inficeretur.Duos
ferefextarios fudor ilLe compleuit.
Ea cempeftace aliquoc Franciie vrbes dirc

RISINEVROPA LIB.L 42?

vaftabat morbus quidara , cuiuis pellendi
causacredimusliquorc hunc diuiniius col-
latum.Siquisenim illocorreptus morbo.in
mortisdifcrimen veniflet,&eumliquorem
attigiffetjCofcftim fanabatur. Erattum Ve-
romanduprum Comes Ingomarus , homo
praEdiues & potens. Is roetuens vndiq; tum
grafiante peftem , vbi didicit fudoris huius
miraculum, totum fecontulit ad B.Eligij
patrociniu implorandum, atqueex eodem
liquore cum multa fide nonnihil fibidari
petijt,promittens,fi fandus Epifcopus obti-
neret apud Deu,vt eius prxdia non infefta-
rec is morbus,decimas rerum fuarij,& ma-
ximam villa fe eius Ecclefias delegacurum.
Accepco igitur falutari liquore, inuific pras-
dia fua^ iiifiitque omnes eorum incolas re*
uerencer eum atcingere. Atque ita fad:u eft,
vcciim vndiq; mui busiUe prouincia vafta-
rer,nulla tamen ex ijs qui erant ditionis eius
corripucric. Quamobrem valde iile exhi-
laratus , decima partem ex omnibus dona-
uit EcclefixS.EIigij. Fuitautem donuiilud
amplifl]mum,itavtcentum homines 6^pe-
cora plurima ceflerint Ecclefi^e illi.

Mirabile eft quod de oleOiCx facris lipfanis
S.V Valpurgae manare folitOimemorias pro-
didit PhilippusEpiicopusEyftettenfisin hi-
ftoria S. V Valpurgas. Notandi5,inquit,qu6d
etiam idem facrum oleum tantas munditiac
ac meracitatis exiftit , vt fine omni corru-
pcione,&; foeda maculacionisfieculencia,per
ducencos annos feruacum^confimilis puri-
tacis inueniacur cu m illo quod hodierno die
de ftillicidio eiufdem facrge emanacioniis
fcriptumeftr.

Complutiego vidilapidem,in quo fecu-
ri ca^fi fuerunt fortiflimi pueri SS.Iuftus
Paftor. oleo etiam manat.

Celebreerat quondam oleum S.Martini,
de quo in S.Eugedi Abbatis Vita taiis hifto-
ria legitur: Vice quada imminence vefpera>
omneiUud monafteriu, quiaeratex lignis,
& non foliim contignatis indifcretifq; cel-
lulis,verum etiam pulchrefuerat ccenaculis
geminatum j, itafubicoredadu eft in fauil-
lam,vt mane nonfolumnihilrefideretex
iedificijsi veriim ctiam celeritate arentis pa-
buliignis ipfe pa^ne totus redderetur extin^
dus.Gumque Fratres illi,prout quifque iar-
culum iccurimqj pofuerat, ferrum reuer^,
quod (blum exuri nequiuerat, prunis euen-
lilatis inquirerenc, ecce Ancidiolus fand:us
Prefl^ycer profpexic ampuUam cum oleo
B.Marcini , quae falucis gratia ad leduU fui
capitium dependebat)plenam,claufamquej
vtfuerat,poft vaftaincendia, poftq; ccena-
culorum defuperruentium ardentiuraque
ruinas ita incegram ac ftabilitam inter fu;
mantesigniu refidere fauillas,vc cres quon-
Nn 2, dam

424Ioan.evseb.nieremb.de mirac.nat jn evropa ltb.t*

dam pueros rofcidis refrigenjs legimus in quilaim &ampullam, & fcripmra fi^epro-'

caminoPerficoclaruiffe.QjJseetiaampulla pheciam S.ThomsE Marcyns cumeildera:

cum oleo ipfo ad virtumm teftimoniura &ciiradidicifrecvirtutera talem vndioniSj

vfque hodie in eodem Monafterio refcrua- rogauit Dorainum Thoma Cancuarienfcra

tur.Vnde non ampliiis fub Eugendo fanfto Archipraefulem^vt eum denuo vngeret hoc

incendiali arbitror cafui licuifle , qt^am, vt vnguento.Qui hoc facere omnino recufa-

dixi, beatiffimo quonda ceftifle Martino, uit,dicens fibi fufticcre quod femel per ma-

vel poftriiodum Condateicenfes Mona- nusfuas facrana fufcepitin coronatione pri-

choscum oleo vircuteque Mariini remini- ftina vnftionem,quae habere no debuit Jte-

fcimureuafifle. rationcm.HaneaquilamcumampuUa Rex

Richardus portauit inHiberniam profectu-

CAPYT LXXXII. denuo rediens in hanc terram,quant

petentiArchiepifcopoapud Ceftria tradi-

De oieo Kegum Angli£i dit , dicens iam patenter clarcfcere , quod

non fuic voluntatis diuinas vc vngeretur illo

Mlra funt qu« devnguento,quo Reges vnguento, fed alteri deberi tara nobile Sa-

Angliaein fua inauguratione inungi cramentum. Archiepifcopus vero referuans

folenc, fcnbitThomas VValfinghamusin tancaiocaliafub reuerenda cuftodia , eate-

HenricolV.Die traftacionisS.Eduardi Re- nuic vfque ad tempus coronacionis Regis

gis & Confeflbris coronatus eft Rex Hen- modcrni^qtii priraus Regum Angli^ vndlus

ricus IV.apud VVeftmonafterium per ma- eft cam preciofo liquore.Vngebantur porrd

nus DomioiThomx Archiepilcopi Can^ Regismanus,capuc,pedus,fcapul9,&arab£g

tuanefis,ipfo videhcet die quo fuerac in exi- compages brachiorum,addita hac appreca-

lium relegacus anno reuolucojnon fine diui- tiom'.Vitguntarmdnm,caput,fe5ftis,fiapuU^

no miraculo(vc pucatur^&inaufpiciu vbe- compagesbmchiorum deoleo fanHificato,

riorisgratiae fibi tuturx (prouccreditur)vn- vndevnlti fuerunt Reges ^ Vropheta,

itus ell illo caelefti vnguento , quod olim fcut vnxit Sarnael Baindem in Regem, vtfis

B.Maria raacer Dei commific B. Thom^ benedicim,^ confiitutm Rexin regno iUo fu-

Marcyri Archiepifcopo Cancuarienfi, dum per popuhm iBum, quem Dominm Deus tum

eflet in exUio,conferuandu,prxdiceas eidc, dedit tibi ad regendum & gubernandum..
quodReges Angloru, qui vngerentur hoc

vnguenco , pugiles eflent Ecclefiae benigni. CAPVT LXXXIIL

Hoc vnsuentu inaquila aurea, & ampul- 7^ j 1 ■ 1

Ja lapidea conferuatum , latuic pcr multa homtmbus.

terapora,fed ladem miraculosemanifefta- QGribit loannes Maior lib.i. de Geftis

tum.Dum Dominus Henricus I.Dux La- j3Scocorumc.5>. Ad Rocheftriacranfiens

caftrijE bella gereret Regis fui in partibus Auguftinus,in Angliam aS.Gregorio Ma-

tranfmarinis, ipfi nempe cradica fuic pr^edi- gno miflus, verbum Dei euangeiizare cce-

<£ta aquila per quemdafan^um virum, qui pic : fedcontra virum Dei pifciuni caudas

illam inueneratreuelatione diuina.Qui de- vulgasirriiorie proiecit ^quare Numen fup--

dic eam nobiUflimo Principi Eduardo (pri* plex Auguftinus implorac , quatenus illiuj

mogenico Eduardi llluftris Regis Anglia;) loci paruuli caudati in peccati poenamna-

vcineavn6tione poft morcem pacris vnge- fcantur ,& quarenusmoniti addifcantnon.

retur in Regem. Qui pofuic inturri Lon- temnere Diuos.Et propcerea,vtAnglorum

doniarum vnguentum pr^fatum^recludens Annales recitar, paruuh caudati nafcebarj-

in cifta multis firmata feris,latuitque ibi vel tur. Ab influentia igicur c^eIi has caudas mi~

per obIiuionera,vel per negligentiam,vfquc nime habcncNcc m hac cempeftace homi-

adcempus Richardi Regis , filij Principis nescaudatosillicnaici arbitror,fedad tem-

memoraci. pus,vt fidem Dodori gens incredula darec,

AnnoDominipraedidomillefimotrcce- haec poena infliitta eft. Scotis & Gjllisop-

tefimo nonagefimo nono praedidtus Rex pofitum aflerentibus haud aflentior, In Hi-

Richarduscuriose perfcrutacus res a proge- fpania quoque ferturahara gencem huiuf-^

nitoribus fibi reli^as , inopinato reperit a- modi fui.ire.

lOAN.

4^5

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII
EXSOCIETATEIESV

D E

MIRIS ET MIRACVLOSIS

N A T V R I S

I N E V R O P A

:liber secvndvs.

1 1 A nunc prmlabo regnayqmcumque lubuerit f^atiatm i fcU
licet hunc ordmem noftrorum mifcellaneorum pollicitm^fofcitan"
ter ordmare.Talabor "Vbiques Jffracipum tamen campm Htber-*
nm erit, ampltfimum admirationis atrium. Hk duo priemomtd
funtot nonnatura yiribm <-veritatem harum hijloriarum afii-^
mandami alterum efl 3 iniquam incredulitatis excepttonem ejfe^
^^Conefi i ergo non fuit. neque enim eadem feruat TDeu-s legi
mirabilia fua, tempora ^ circumBantias habent. Namque fi ea qu£ pura natura au^
Boritas fufientauitjfipe languerunt i quid mirum fi qua altena ^ nempe non naturali^
cpulentia confitterunt ^ tandem defiderentur. Sape peccata commune?n naturam pr^^^
uerterunt^curoccafionequibuntefi^ederogandismiraculis^. ' .

fuit,vel morte naturali mori potefl::vnde5i2
Viuentium infula vocatur. Morbotameii
lethaligrauiffime4nterdum vexantur,& vf-
que adextremam exhalationem miferabi^
lifer-afficiuntur. Cumqj nihil ampliusfpei,
nihiliam vitae vitalis fupereffe prjelentiunt,
cumqiie inualefcente valetudine tam fina-
liter afflidi fuerint , vtmortemori malint /
quam vitam ducere mortis, in maiorem
demuinfulam fe nauicula deferri faciunt,
qui ftatim vtterra attingunt ,fpiritum red-
dunt. Haftenus ille : quodindignum fide
plures putabunt; fed Auclores graues repe-
rio idem comprobare, licet alij non experti
iudicium contineant. id mihi indubitatum,
naturjE aucloritatem hocvltimum excede-
re. quare miraculoadfcribilicet; vt funt ijs
partibus alia huiufmodi.

C A P V T 11.

De infula SanBd.

ESt quoque in Boreali Britanniie parte,
ait ibi cap.^.Giraldus, infula qusedam,
Quae & Sanda vocatur , vbi mulieres non
pariunt, concipiunt tamen , &: pricgnantes

N n 3 effe-

CAPVT PRIMVM.

T)e infulis admirandis.

iRVM eftquod Gretfe-
rus nofter ex Silueftro
Giraldo exfcripfit,duas
infulas eflelacusinMo^
monio Boreali,quarum
altera maior, altera mi-
nor. Maior,tefteGiral-
dojEcclefiam habet antiquasreligionis,mi-
nor vero capellam,cui pauci cazlibes, quos
Caelicolas vel Colideos vocant,deuote de^
feruiunt.In maioremnumquam femina vel
feminei fexus aliquod animal intrare po-
tuit,quin ftatim moreretur. Probatum eft
hoc multoties per canes &: catos,aliaque
fexus illius animalia quas periculi causa fre-
quenteradueda ftatim occubuerunt. Mi-
rum de auibus terrse illius,qu£e ciim mafcu-
\x frudibus infulze paffim infideant,alterius
fexusillius auiculx pr£eteruolando,feufma-
res) paresibi relinquunt,& tamquam infi-
tasvirtutis non ignarae,infulam illam quafi
peftem fugiunt. In minoti vero infula ne-
mo vmquam moritur, numc^uam mortuus

426 lOANNIS EVSEB

cftedae vfque ad pariendi articulum natura-'
liter intumercunt: quoimminentead alte-
ram infulam aduedae, naturalilibertati na-
turseindulgent. Quas (i forte detentae fue^-
rint (ficut aliquoties probandi causa com-
pertumeft) intolerabili ftatim vexationc
torquentur , &vfquead ipfas fere mortis
anguftias, donec emittantur, dolore pre-
muntur^

C AP VT IIL

De infuU Ann.

ESc etiam infula qua^dam in Occiden-'
tali Cona(Si£E folo pofita , ait Giraldus
cap.<j. cui nomen Aren, a S.Brendano, vc
aiuntjConfecrata. In hac hominum corpo-
ra nec humancur, necpucrefcunt , fed fub
dio pofica , &expoluapermanentincorru-
pta. Hic hominesauos, atauos &: tritauos,
iongamque ftirpis fuae retrd feriem miran-
'do confpiciunt&: cognofcunt.Eadem infu-
hnecprofert nec paticur mures. Cumper
totam Hiberniam ,ait Giralduscap.6.co-
piosenimis mures abundent , hasc tamen
mfulamure carec. Mus enim necnafcicur
hic, necviuic inuedus ; fedfiforte allacus
fueric , ftacini pr^peci curfu in proximum
marefepraccipicac, iin aucem impediatur,
ftacim emoricur.

C A P V T I V.

GAUi gallinacei , inquicGiraldus c.^j.
non hic vc ahbi cerciam &: excremam
nodis parcem a duabus primis criplici incer-
nallo vociferadodiftinguunc; parum enim
ance diem hic audiuncur, & quancum ahbi
acercia,cancum hka primagalh vocedies
diftare dignofcicur. Nec arbicrandum ca-
men eft, aham hic quam ahbi gallos habe-
re naturam ; haud alicer enim vociferancur
huc ahunde aduedr.fed iicuc breui concen-
ta Britannise node eft , iic & Hibernia , &
tanto breuiore , quanto Sol adiacet occafui
fpatio propinqiiiore. Quanto igicur nox hic
, contradior , canco poft galh cancum dies
acccleracior.Vnde &: femperxftiuocempo-
le camquam aurorafurgence perclara die-
fcac,ex Sohs fplendore parum fub cerra gy-
rantis , no£te toca fupra Horizoncem po-
^ his albelcic.

I NIEREMBERGII

CA P VT V.

T>e lacu Lagenia , ^ anatibHs
S- Colemmm,

IN hKu Lagenix inueniunturanates mi-
nores,qua£ vulgari vocabulocerceil^e vo-
cantur.Hae atempore Sandli tara mafueta;
fadae funt, vt de manibus cibos fumant, S>C
vfque hodie hominum acceflus non refor-
mident. Sunt autem quafi femperconuen-
tum adimplentes circa tredecim numero.
Quocies verd vel Ecclefise & Clero, vel ip-
fis auicuhs iniuria fic force,vel aliqua mole-
ftia illaca fueric , ftacim euolantes ;> in lacu
quodam procul inde remoco fe recipiunr,
nec ad priorem locum redeunc,donec con-
digna facisfadiofueric fubfecuca. Incerini
verodumabfencesfuerinc, aquas ftagni il-
lius^ qux hmpidiflimae prius 6i clarasfue-
ranc, foecidaE fiunc & corruptie, & nec ad
hominem nec ad pecorum vfus accedunt.
Accidit 6d miluumcum vna auicularum
iftarum,quam rapuerat,in arborem quam-
dam propinquam fe recepifre,qui & multis
intuentibus membiis omnibus ftatim irri-
guit, nec praedam (ub pedibus praedo refpe- '
xit. Accidic eciam glaciali quodam in tem-
pore vulpeculam auium iftarum vnam ra-
puifte^quae manefa6lo,in cugurioquodam
lacui coniundo , 5i S.Colemanniconuer-
fatione olim venerabili,incra fauces auicula
vicalem fpiritum praecludence , inuencaeft
fuftbcaca, Rclacus igicur ad lacum , auibus
prorfus illiefis opcimi patroni beneficio,
prxda indemni , morcis poenas praedo per-
loluic vterque.

C A P VT VI.

De Fernigenenfi terrd.

ESc quoque in Lagenia prouincia quae-
dam, quae Fernigenan dicicur, quam a
YVefefordia foliim Slanenfis aquadifter-
minac, vnde mures maiores, qui vulgariter
raci vocancur , per imprecationem ian^li
lufti Epifcopi ( cuius force libros corrofe-
rant)prorfusfunc expuHi,nec ibi poftea na-
fcinec viuerepoflunt inuedi. EciamReli-
quix &puluis tumuli,quo fepultus S. Vdal-
ricus, glires fugant , imo & necanc : quod
num ex maledidione his animalibus infli-
da a S. Vdalrico accideric,an Deus peculia-
ri racione S. Vdalrico hanc graiia concefle*
ric,dicere non habeo : vcrumque accidere
pocuiCj&expenencia in promptu eft,cui cur
feludemurjcum ipfe fenius nosconuincac?
Brufchiusin Cacalogo Monafteriorum de

Vcen-

DE MIRACVLOSIS NAT VI

Vcenbura.Effecic idem Epifcopus (S . Vdal-
liciis ) vt nulli magni mures iint in Coeno-
biOjimo vc &c aliunde imporcati viuere non
poflint, fedillico expirenc acintermorian-
lur. Qija vero induftria id fadum, ignora-
tur. Eodem bcneficio afieci fle dicicur to-
tum Epifcopatum fuum Auguftanum.

CAPVT Vll.

De Ucubus mirii'

Mlfcebo inter tot Hibernise mirandaj
quic nofter Molina prodidit in de-
fcriptione Gallseci^E. Lacum inquitinHi-
bernia efle, cuius limo aut fabulo fi infixeris
baculumligneum/acefTere in ferrum,qua-
tum areniECondituseft , reliquam partem
paulatira lapidefcere. Alium narratlacum,
cuius aqua dulcis & amara quotidie fit , ica
vt dimidium diei dulcefcat, poftea acerbe-
tur , vt pro venencJ fit. Redeo iam ad Gi-
raldi narrationes.

CAPVT VIIL

Ds ccemeterio Vltoniie,

ESt in Vltonia coemeterium quoddamj,
locufque facer/an^lorum virorum diu-
tina frequentia confecratus. Femineus hic
fexusnonadmittitur. Huc fponfum fponfa
non fequitur. Celebrato quoque locali di-
uortiOjConfortesorationum non eftedijin
hac parte iam ad imparia iudicantur. Huc
fine gallina gallus intrabit. Vbi & paftu
quolibetintusinuento (rairabile vifu)voce
monitoria focisequoque fuadet ^ necper-
fuadet.

CAI>VT IX.

De jalicibm pomifeiru*'

PVer quidam nobilis , quam S. Keivvi-
nus alumnum habuerat,£Egrotans,forte
poma defiderabat: cui Sando compacien-
le , &: orationemad Dominum fundente,
fahxquaeda non procul ab Ecclefiapoma
protulit , tam puero quam alijs aegrotanti-
bus falutifera, & vfque in hodiernum diem
tamfalix illa,quamali^exeacircacoemete-
rium tranfplantatse more pomarij ( falicis
tamenalias per omnia tam folijs qua fron^
dibusnacura permanence ) fingulisannis
poma producunc. Sunt autem hajc poma
alba 6d oblonga, falubria magis quam fapi-
da,in magna reuerenciaab indigenis habica;
qujeeciam ad remotas partes,concra varios
morbos a multis deferunturj6«: S.Keivvini

IIS INEVROPA LIB.IL ^l'^

poma dicuntur. Dchoc Sando Silueftec
Giraldus lib.^.Topogr.Hiber.cap.iS.haec
habet: S.Keivvinus Qu.adragefimali quo-
dam tempore hominum frequentiam ex
confuecudine fugiens , folicudmequadani
tugurio modicOj quo a Sole tantu m &: plu-
uiadefenderetur , foli contemplacioni va-
cas,le6lioni &: orationi infiftebat. Qiii cuni
manummore folicop?r feneftramad cx-
liim eleuarec,ei force merula infedit, &C
quafi nido fungens oua depofuit. Cui pras-
didus San6lus tanta manluetudine & pa-
tientiacompafluseft ,vc necmanumclau-
^eret, nec retraheret , fed vfque ad plenam
pullorum exclufionem eam infatigancer
excenderet & aptarec.Inhuiusautem figni
perpetuam memoriam omnes imagines
S.Keivvini per Hiberniam in manu extensa
merulam habec. Ab alijs dicitur hic fandus
Coenginus, dequo memorat Scriptorre^
rumabipfogeftarumj quiin noftra Biblio-
theca Ingolftadienfi extat manufcriptus*
Pra^didus puer (fcrmo fuerat de filio cuiuf-
dam Reguli asgrotante,quem in ftudio pie-
tatisSiCoenginusinformabat) ciim poma
dcfideraret , S.Coenginus arborem falicis
benedixit , quasvfque inpraefentem diem
pomagignere folet. Hasc iUe, Salicishuius
per benedidionem pomiferae mentioeft in
Vica S.Laurentij EpifcopiDublinefis.Cum
enim Audtor c.K^.defcripfiflet iicum Ioci,in
quem olim S.Coenginus fecedere cofiieue-
raCj&: ad quem fubinde ipfe etia S.Lauren-^
tiusfe recipiebat,fubiungic: Nec finefontis
dulcedine locus eft, nam ex eade rupe riuu-
lus fonorus erupit, apud quem riuulil etiam
falix mirifica reperitur , poma ferens vfque
ad hiemale S. Martini feftum crudiflima,
vt vix a quoquam tum poflinc deguftari;
appropinquante^autem Natiuitate Domi-
nica,celeriter maturefcunt,folis infirmis pro
medicinali remedioreferuanda.

' C A P V T X.
De Upide rvinifero.

Clrca partes Corcagiaeeft infula quse-
dam, Ecclefiam-continens S.MichaeV
iis, antiquas nimis & authentica^ religionisj
vbilapis quidam eft extraoftium Ecclefias
a dexcris, ipfi fere cohasrens oftio, in cuius
fuperioris parcis concauitate quotidie mane
per merita Sandorum loci illius tantum
vini reperimr 3 quanium ad Miflarum fo-
lemnia iuxta numerum Sacerdotum , qui
ibi eodeiii die celebraturi fuerint ,conue-
nienter fufficere poflit.

Nn 4 CA-

42S lOANNIS EVSEBI

C A P VT XI.

De ambtis Vltomoe.

IN vlteriore Vltoniac paite funt monta-
na quxdam, in quibus grues , &:grut£e,
auefque varisE fuo intempore abunde nidi-
£cant,propter refugium hc pacem non tan-
tiim hominibus,verum etiampecoribus&
auibus ab incolis ibidem exhibitam,ob re-
uerentiam fcihcet S. Beani , cuius Ecclefia
locum illuftrat.Sandus iile miro &:inaudi^
to raore non tantum aues , fed &c auiura
fuarum oua tuetur. Si enim,vt oua rapias,
manum admoueas , videas protinus pullos
.marcidos& rubros,&: tamquaeadem hora
iam exclufos : lin aucem manum retrahas
cum voluntace,videas iteriim, feu miracu-
lose,feu phantaftice,contra natuiae curfum
puUos in oua vel conuerfosvel reuerfos.
Accednnt duo, infpeclor fimul^d raptorj
hic puilos, ille oua videbit.

CAPVT XII.

* De a£>lo fsrarum,

IN auftrah Momonia,inrer collem Bren-
dani &: marefpatiofu , qt od Hilpaniam
interluit & Hiberniam , eltlocus quidam
non modicuSjVno ex latere iiuuio pifcofb,
altero vero riuulo quodam incki(us,qui ob
reuerentiam S. Brendani aliorumqjloci il-
liusfandorum , nontanciim hominibus&:
pecoribus,verum etiam ipiis feris, tam ad-
uenis quam indigenis,retugium praeftacin-
auditum. Vnde non tam cerui,quam apri&:
lepores , aliseque ferje, cum canes a velhgio
fequentes nullatenus fiigei e polle fe pr^fen-
tiunt, a partibus procul inde reraotis ad lo-
cum iftum quancocyijs transferuntur. Qui
vt riuulum pertranlicrunt, canibus ibidem
curfum fiftenubus,nec vlceriiisinfequenti-
bus,ab omni ftatim periculo cuci funt.Mira
Dei virtuSjquod Sandorum meritis nec na-
tura vorax,nec venator inftigans,&: praeda
prxcurrens, prasdonesimpios &pertinaces
prompcam transferunt ad rapinam.In duo-
bus iftis refugijs exlongo pacis vfu , quafi
domefticae, hominum trequentiamaues&:
feras non refugiunt.

C A P V T XIII.

De fluuio pifculentijjlmo»

IDem Giraldusinquit:Ex akero loci pr^-
didilatere illabitur pifcofiirimus,&: pr^-
cipuc lalmonibus ad miraculum viquefe-

I NIEREMBERGII

cundiffimus. Hofpitalitatis namque gratia,
quam fandi ibidem viri pro viribus , imd
longefupra vires in peregrinos aduenas in-
fatiganter exercere folebant , ad charitatis
explendas tam fufficientia quam exuperan-
tiam, pifcium indulta eft cppia tanta. Et ne
auaritiae ftimuHs (vt afiolet^ademolumen-
tum mercimoniale cupidosmortalium ani-
mos ipfa prouocaret abundantia , ad man-'
nsEmodum remedium diuinitus eft indul-
tum , vt numquam vltra primam captur^c
nottem pikes vtikter referuentur:quacum-
libec enim fale condici , putredini tamen
femper obnoxij, infipidi manent & infulfi,
necartequantahbet in craftinum referuati
vel ad v(um prouenient,vel ad efum.

C AP VT XIV.

De pafcuis Brigid^e*

CAmpeftria pulcherrima Brigid^ pafcuA
vocantur,in qux nullus aratrum aufus
eft mittere,de quibus pro miraculoducitur,
quodlicetprouinciae totius animalia folo-
tenusvefperi heibam corroferint,mane fa-
do, non mimisherboficasapparebitjtam-
quam de pafcuis illis didum fuerit:
Ex qtiantumlongis carpunt armentadiehttSy
Mxigu a tantum gelidus ros no^e refonit.

CAPVT XV.

De molendmo S.Lucherini'

APud Offyoriaeft molendinum S Lu-
cherini fiue Lucherini Abbatis, quod
diebus Dominicis nihil , de furto vero vel
rapina numquam molit.

C A P V T XVI.

De molendino S.Phechwi,

LAudatus iam Giraldus c. jz.ait^InMe-
diaapud Fouenam eft molendinum,
quod S.Phechinus in latere cuiufdam faxi
miraculose nimis manibus (uis exfculpfit.
Hoc,ficut& Ecclefiam Sandi iftius mulie-
res non intratjnec in minori reuerencia mo-
lendinum iftud ab indigenis, quam vna Ec-
clefiarum San£tieiufdem haberifolet.Con-
tigit autem,Hugone de Lacy exercitum per
locum illum ducente, figittariu quemdam
mulierculam, violcnter attradlam , in ipfi>
niolendinolibidinose violaffe, qui repetina
vltione igne infernali inmebio percufTus,
vfqne in ipfum corpus ftatim exariic,& no-
deeademexpirauit. ltem,exercitu ibidetn
peinod:ancejannonam,quam ab Ecclefijs &:

tno»

JDE MIRACVLOSIS NAt^

molendino pa(Iim rapuerant,Hugode La-
cy totam reftitui fecicpr^ter pauculam aue-
ti*e particulam de mblendmo furrcptam
quam corara dextrarijs fuis duo militesoe-
culte reliquerant,qliorum vnusininfaniam
verfus, eadem node in ftabulo confrado
cerebrointerijtjaltervero mane (milit'e,qui
infidebatei,alios, qui annona reddiderant,
fuper fida religione irridente)(ubita 6^ jm-
prouisa morte iuxta latus Hugonis de
Lacy , vidente &C admirante maiori exerci^
tusparte, obiteroccubuit.

CA]?VT XViL

t)e cm^drtis ^ l^4£(*Jf^ SanSiorUfH.

",T''' 'y •

HOc etiam non prxtereundum, quod
campanas baiulas, baculofqj Sando-
lum in fuperiore parte recuruos,auro & ar-
gento vel asre contedos, in magna reueren-
tiatam Hibernia; S^Scotias , qua& VVal-
• \\x populus & Clerus habere folent , ita vt
facramentafuper hasc longe rnagis quam
(uper Euangeliaj & prasftare vereantur , &
peierarci Exvi enim quadamocculta,& ijs
quafidiuinjtusinfita, nec non& vindida
(Guiuspra^cipueSandiilli appetibileseffevi-
dentur) pleruraque puniuntur contempto-
res, &: grauiteranimaduerciturin tranfgref-
fores. Haec Giraldus cap.^y.

CAPVT XVIIL

De haculo lefu.

INtervniuerfos Hiberni^baculos,Iigneaj-
que naturjc Sandoru Reliquias, virtuo-
fus ille & famofus, quem haculam lefu vo-
cant, nonimmeritoprimus & prjccipuus
effe videtur,per quem vulgari opinione fan-
(kus Patritius venenofos ab infula vermcs
eiecit: huius fiquidern tam incertuseft or-
tus, quam certiflimavirtus. Noftrisautem
temporibus , &noftrorum opera, nobilis
thefaurus ab Armachia Dubliniam eft
tranflatus.

CAPVT XIX.

De campandfugiima^

ES: in Lageni^ , in terra fcilicet Ma(^a-
levvijcampana quaedam,quae niii a Cu-
llodcfuoexorcifmo quodam,ad hoc cora-
pofito, fingulis nodibus adiuretur, &:vin-
culoquohbet vclfragihligetur , mane in
Mediaapud Chenarech, m Ecclefia S.Fin-
iiani, vnde vcneratjreperitur , quod&ali-
quoties certum eft contigiiTe,

Ris m evropaLib.il 429

CAPVT XX.

De corna S. Patntij.

Vidimusjinquit Giraldusc. 34. in VVa.l-
lia (vnde & vehemcntius adrairamur)
Hibernenfem ( al.paupere & mendicum)
baiulura quemdacornuquoddara a^neum,
quod S.Patiitij fuifledicebat>pro Reliquijs
in coUo geftantem. Dicebat autem,ob re-
uerentia Sandi illius, neminem aufum hoc
fonare. Ciim igitur (Hibernicomore ) cir-
cumftati populo cornu pcrrigeretofculan-
du m .Sacerdos quidam,Bernardus no mine,
demanibus illud eripuit, &oris apponens
angulo,aeremque impellens fonare coepic^
qui&eadera hora ^ multis adftantibus, ore
quidem aurc tenus paralytice retorto , du-
plici paflione percuflus eft.Cum enira tor-
rentis eloquij priiis extitiflet , &: delaroris
linguara detrador habuiflet , fermonis cu-
iuflibet ftatmi araifit vfum. Vnde in hac
parte fic \xCus eft ; vt femper hadenus lin-
gU2efueritimpedit2e. Prascerea lechargum
patiens, hic ftatim obliuioni cun£l:a tradide-
rat , vt vix etiam fe nomen habuifle raemi"
niflet. Enimuero tam enormiter in memq-
ria Ixfus fuerat,vt PfalraoSjquos antea cor-
de tenus optime nouerat , multis abinde
diebusquafide nouorecordantem videre-
muSj&litteras etiamjquarum notitiam co-
piose fatis habuerar, denuo mendicantem,
tamquam elementarium , fenem mirare-
mur.Cui tandera in Hiberniara ad S.Patri-
tiumexceflushuius caufa peregre profe£to
pleniorvaletudoredijt, fednon plena.

CAPVT XXL
rDe haculo S. Cyrtci,

IN Prouincia de VVarthrenion , inquic
Giraldus lib.j.Itinerarij cap. i.inEccle-
fiavidclicetS.Germani,bacuIus,quiS. Cy-
rici dicitur , inuenitur , iuperius in Crucis
modum pauhfper vtrimque protefus, auro
&; argento vndique contedus. Qiii quam-
quam virtuofiffimus in omni negoiio com-
probetur ,longe plustamen ad glandiculas
gibbofas & ftrumas , quse in humaniscor-
poribus excrefcerc folent,euacuandas peni-
tus &: delendas , fpeciali quada virtute prje-
pollet , adeo quidem, vtomnes paflira qui
huiufmodivexantur incomraodis, fi bacu-
lura deuote cum vnius denarij Qblatione
petierint,opcatam recipiat fanitatera.CGn-
tigit autera his noftris diebus ftrumofum
queradam folum obulura baculo prasfen-
tafle,cui per medium illico refidesftrumo-

430 IDANKIS EVSEBI

fus ille tumor cuanuit.&poft pufillu m,poft-
■quam alterius oboli relatioiie debita eft ob-
latio redintegrata j integraquafi ftatim
curatio eft fubrecuta. Item alius ad bacu-
lum accedenSjCum certa denarij promiflio-
necuratus eft , quitamen die ftatuta pro-
miftanon complens , priftinum ftatim in-
commodum cum contufione recepitrfed vt
delidi venia faciliiis impetraret, ciim trium
denariorum oblatione ^ nonabfque timore
magno&: deuotione beneficium triplicaf-
fet , continud ftabilis curationis gaudia
recuperauit.

CAPVt ^XIL

De campmd l^aiuUi

IDem Giraldus in Itinerario Cambriac
lib. i.cap. I. licprodit: ApudEIeuein in
Ecclefiade Glafcum, eft campana baiula
virtuofiifima, qua proprio vocabulo BangA
vocant,qua^ & fandiDauid fuiffe perhibe-
tur. Hanc mulier quxdam viro fuo, qui in
caftello de Raiderguuy iuxtaV Varthrenion
(quod Refus filius Gruffini noftris diebus
conftruxerat) in vinculis tenebatur,vt eum
vel fic Iiberaret, clam allata fuppofuit. Sed
quoniamcaftellani non folumob hoc vi-
rum non hberarunt , veriim & campanam
ipfam violenter captiuam quoque tenue-
runt j nodte eadem vltione diuina totum
oppidum , prjEter parietem vnum vbi cam-
pana pendebac,igne proprio confumptu efto

CAPVT XXIIt.

T)e Upide m infuU Mond.

ESt hiclapis humano femori fere con-
formis, cui infita virtus hoc habet , vc
fpatio quantolibet afportatus, proxima per
ie no6te reuertatur , ficut ab accolis pluries
eft compertunn Vnde &; Vgo Comes Ca-
ftrenfis , qui tempore Regis Henrici I. tam
infulam iftam , quan^ terras adiacentes viri-
liter occupauerat, audita huius lapidis vir-
tute , ipfum alij lapidi longe maiori ferreis
cacenis fortiter ligatu 1 probandi causa pro-
cul in mari proijcifecir,qui tamen fumrao
diluculo, cum mukorum admiratione,pri-
ftino more, fuo in loco repertus eft. Cuius
rei bccafione publico Comitis edido pro-
hibitum eft,nequisdeceterolapidema lo-
co mouerc priefumat. Contigit aliquando
Jufticum quemdam experiendi gratia ad
femur fuum Iapidemligafl'e,fed putrefado
ftacim lemore, ad locum priftinura lapis
euafic»

I NIEREMBERGll

CAPVT XXIV.
De coUibus admirmdis.

SVbiungeCe iuuat, quod Giraldus idetii
lib. i.Itinerarij Cambria^eap.j. fcribir.
Eft in infula Mona^ eollis faxofus, non ma-
gnus, & parum altus , cuius ex vna parte (j
clamaueris , exalteranequaquam audieris,
&vocatur ab incohs per antiphrafin rufls
mdientium.ln Boreali quoque maioris Bri-
tannizB latere, quodab Humbrdi flumine
quafi TransrHumbrum ab Anglis nomen
accepic y eft collis haud diflimilis , cuius ex
Vno iacere fi cornu alcifonum vel tubx
clangor expericurjoppofico in iatere noh
audieiurs

C A P V t XXV.
De Ecclejid S.TeJredaacit

EX eodem GiraldoGrctferusfcribit? Eft
inMonainfiila Ecclefia fandi Tefre-
dauciGonfeflbris,in quaHugo ComesSlo-
peft)urienfis j ciim (emel vna cum Comicc
Ceftrenfi hancinfulam vi ingrederecur, ca-
nes node quadam pofuiflec, infanos omnes
mane recepic, &: ipfemec infra menfem mi-^
rabilicer excindusoccubuit.

CAPVT XXVI.
De fontibtts admirandis,

CVr fonces pra^ccreundi func ? Eft fons
in Momonia , inquic Siluefter Giral-
dus Cambrenfis lib.z.de Topographia Hi-
berniae c.^.cuiusaquisfi quis abluicur, fta-
timcanuseflicitur. Vidi hominem jcuius
pars barbas lymphis iftis loca canis incan-
duerac ,altera parce tota in fua nacura fufca
manencc.

Eft econcrafonsin Vlconiajquo fiqiiis
abIuicur,no canefcecampIius.Hune aucem
foncemfeminsEfrequencanc, Sc viri cani-
tiem vicare volences. ^

Eft 8c in Conadia fons dulcis aqua: in
vercice moncis excelfi,& procul a mari: qui
die nacurali bis vndis deficiens,& cocies exu-
berans,marinas imicacur inftabilicaces.

Eft eciam in V Vallia non procul a caftel-
lo Dineucer,in prouincia camen de Cancer-
bochan,fons,qui fimilis inconftantix lym-
phashaberefoler. Vide ipfumGirald.hb.i.
Icincr. Cambria^cap. lo.

Eft fons in vlteriore Boreali Vltoni^ par-
te^qui ob nimiam fui frigiditatem lignaim-

pofita

DEMIRACVLOSISNAT\

polita per ieptennij rpatium in lapides ob-
dohz.

Ert in Noivvegia fons fimilis naturar,
quantoad frigidara Zonamagis accedit:in
hoc cnim non tatum ligna/ed Iina,line^-
quclaneieqi tela: per annu impoiica,dunfli-
rnummlapidem congelatur. Vnde&Gu-
cialdemaro Danorum Regi noftris diebus
regnanti quidam Epifcopus Norvvegias O-
xippale,quod anno prieteiico probandicau-
saabeodem fufceperat, natur^ iam retulic
bipartita:» Parte enim mediafonti impolita
lapis eracaltera partejquiEexEraiacuerat,in
fua permanente natura. Similequid accidic
in lacu quodam Cappadocia:.

Eft in Cappadocia,icinere quod eft inter
Mazaca &c luana, lacus amplus , in quem
lacum pars ^iue arundinis, fiue alius gene-
ris, fi duniffa fuerit,&: poftero die exempca,
inuenitur lapidea ; qua: aucem pars extra
aquam manieiit , permanet in fua proprie-
tate.Ecce quant^ efficaciaseft lacus ifte,quia
quodalibi per annum veleciam feptennale
fpacium coplecur , aquaeiftius nacura vnius
diei nacuralis fpacio complec.

Sunc &cercaqu£edaligna, qua:aquanon
tolerac.Ert in Cornubia lilua quaedam^cu-
iusligna,quancumlibec modica, inaquam
mifla ,aquan6 fuftinec,inquic Gyrald.ibid.
Rurfus func ligna , quas aquis inieda lapi-
dum inftarfubmerguncur.

Eft in Galliafiluaquaedam, Parifienfi ab
vrbe parum diftans,Sequana: fluuio lacera-
liter coniunda, quam publica quazda ftraca
difterminac , cuius vna ex parce ii ligna in
aquam proieceris, occulca quadani,innaca
tamen grauicace , ligneaeque nacurac nimis
aliena ad fundum fluminis lapideo ftacim
tam more quam raoledefcendunc.Eftigi-
tur h^cfilua duplici prodigio monftrofa.
Admirandaeft enim in ipsa cam innacura-
lisleuium grauicas , admirandaquoque eft
fub modico foli difcriminecam magna di-
uerficas.

Aiuntlignum cuiufdam ficus yEgyptix,
dicic S. Auguftinus lib.a i . Ciuit.no vc Iigna
cecera in aquis nacare,fed mergi,&:,quod eft
mirabilius , ciim in imo aliquamdiu fuerit,
inde ad aquas fuperficiem rurfus emergefe,
quando madefadum debuic humoris pon-
dere prsegrauari. Deeadem Solinuscap.^jr.
"Maceria ficus iEgypci^ in aquam mifl^a fub-
fidic. Deinde ciim diu federic in liquorCi
leuior fa(^lafuftollicur , & versa vice, quod
nacurain alio ligni genere non recipic , fit
humore ficea.

Eft in Conadtia fons quidam j aquas ha-
bensfolis hominibus accepcabiles,iumcncis
vero Sc pecoribusalijfqj animalibus quibuf-
cumque,li guftacae fuennc,peftilences.

RIS IN EVROPA LIB.ir. 43 1

Eft &:in Francorum Regno,non procuU
Caftro Palcenfi, fons quida, aquas habens
mafculorum vfuicompecences, mulieribus
verdnecad iuceriorem nec adexceriorem
vfum vtiliceraccedentes.

Adde hucduos Sicilias fontes, non pro-
cul a Gelonio ftagno.Ibi&fonces duo,in-
quicSoIinuscap.il. alterum fi fterilis fum-
pferit, fecunda fiecjalterum fi fecundahau-
lerit, vertiturin fterilitatemi

In Bricannias Chilcrenfi cerritorio fiint
fonces muki , quibus in generali frugii fer-
tilicacepenicus deliccatis, aquarum inopia
tellus arefcit. Contra defedum vero fa-
memque ruptis aquarum venis,&: referacis
fontium clauftris, malorum pricnuncia vn-
dique videas exuberare fluenca.

In Francorum Regno Vicomenfi territo-
rio,&: Nichatenfi vico , eft fons quidam
eiufdem prognoftici prodigio pollens.

In Normannia: vero partibusquibufdam
fecuscontigit.Abundantenira inabundan-
tia, in defedu quoque frugum aquae defi-
ciunt.

Eftfons in Sueuia prouincia, (quae Suitis
dicitur) in vertice montisexcelfi , qui non
nifi Sole fuper Horizontem elucente,fcatu-
rigines emiccit : ftacim enim ac Sol fub Ho-
rizoncem defcendic,& donecitcriim per re-
uolutionem fe nobis mane praEfcntaueriCi
fcaturire defiftit. Mane vero non tamcn
ftacim vc diclcic,*fed Sole recens orto, & fu-
per Horizontem emerfo,in magnaquatica-
teaquaseraiccit; nodetota, quamquamta-
men nodis naturaj,quaehumida eft & frigi-
da,magis aquae proprietas conuenire foleat,
nec ftiUam praebens.

Eft fons in Pidauia apud S. loannem
d'AngeIy, qui in hieme nullis, in azftate ve-
rd contra communem fontium naturani
vberriniisfolet manatefluentis. Adde fon-
tem, de quoPlmius lunior hb. ^.Epift.vlc;
Attuli tibiexpatria mea pro raunulculo
qujeftionem altiflima ift^ erudicione di-
gniflimam. Foris oricur in moncejper faxa
decurriCj excipicur ccenatiuncula manufa-
da. Ibipaululumrecentus,in Lariu lacum
decidin Huius miranaturiiter in die ftacis
audibusac diminucionibus crefcit decre-
fcitque. Cernicurid palam,&: cum fumma
volupcate deprehendicur. luxca recumbis,
& vefceris,acque ecia.m ex ipfo fonce (nam
eft frigidiflimus)pocas. Incerim flle cercis
dimenfifque moraencis,veI fubtrahitur vel
aflurgic. Annulumfeu quid aliud ponis in
ficco,alluicur fenfim,ac nouiflimeopericur:
detegitur rurfus, paulatimque deferitur. Si
diutius obferues,vtrumqueicaum ac tertio
videas. Spiritufne aUquis occultior os fon-
tis & fauees mod6 laxat ^ raodo includic,

prout

432 lOANNIS EVSEB

prouc inlatus incurricautdccefficexpulfus?
quodin ampuUis cercifque gcneris eiufdem
videmusaccidere, quibus non hianSjnec
ftacun paccsexicus.nam illa quoque,quam-
quam prona &: vergentia, per quafda oblu-
dantis animas morascrebris quaii {inguiti-
bus fiftunc quod eftundunc. An qua; Ocea-
no naturse/onti quwquc; quaque ille ratio-
ne aut inlpellitur aut reiorbetur , hac mo-
dicus hic humor vicibus alcernis iupprirai-
turvel egeritur? An vt ftumina quasm mare
deferuntur, aduerfantibus ventis-jobuioque
seftu retorquentur,ica eft aIiquid,quodhu-
ius foncis excurfum per momenta reper-
cutiat ? An latentibus venis certa meniura
eft , dc pigrior cum coUegit quod exhaule-
rac ? Minor riuuseft & pignor ciim col-
legic ; agihor, maiorqueprofertur? Anne
quod hbramentum eft abditum &; caecum,
quod,cum exmanitum eft, fufcitac,& eUcic
foncem, cum replecur, moracur Sc ftrangu-
lac ? Scrucare tucaufas (potes enim) quas
tancum miraculum efficiunc.Mihiabunde
eft, ii facis exprefli quodefficicur. Hade-
nus ille.

Eft fons in Hungaria canco malitiiE maio-
ris, quancogenerahiisipfafe mahciainfun-
dit. Huius enim fluenta non miniis homi-
nibusquam ahjs quibuflibec animancibus
hbamina propinant venenofa.

Eft fons in Armorica Britannia, cuius cx
aquis in cornu bubah hauftis , fl pecram ei
proximam forte pcrfuderis,tempore quan-
tumhbetfereno&a pluuijs aheno, pluuias
in concinenti non eiiades.
' Erac & in Sicilia fons mkx nacurse , ad
quem rubro indutus veftimenco ii quis ac-
cefleric,ftatim ad eiufdem ftaturse modum
in alcum profiliens foncis ebuUic fcacurigo,
qu2E ad alios prorfus immoca colores , ad
cuius etia abfceffum foht^ menfurje fe con-
formanSjpriftinos icerum redic incanales.

C A P V T XXVIL

, De fonte Momoni£.

ESc fons in Momonia , inquic Giraldus
lib.i.Topograph. Hibernia^ c.7. quili
ca£lus ab liomine,veleciam viius fueric,fta-
tim cota Prouincia pluuijs inundabic : quas
non ceflabunt,donec Saceidos ad hoc de-
putatus , qui &; virgo fuerit a naciuicace,
Miiix celebracione m Cappella ( qua^ non
procul a fonre ad hoc dignofcitur efle fun-
data ) 6c aqus benediclx, ladifquc vaccas
vnius coloiis alpetfione ( barbaro fatis ritu
& ratione cai ente ) fontem reconciliauerir.
Neciniuria Giraldus barbarum fatis &:ra-
tione carcntem ritum nomuiac. Meritd ap-

I NIEREMBERGII

pellaflet planefuperftitiofu. Adquid enifn
Sacerdos a primo ortu virgo,& lac,&, vnius
coloris vacca£?Extant &:3i!bi,qua: vel tacla
vel mota tempeftaces vel excicant,vel vulgo
creduntur excitare.

in Cyrenaica prouincia fons, quem Sclis
appellant , &: rupesquaedam viiitur Auftro
facra.Hasc ciim manibus humanisaitingi-
tur,ille im modicus aflurgit,arcnafquc quafi
rnaria agens, ficfa:uic, vc afquor fiudibus,
inquit Mela lib. i. Vadianus Mela; com-
mentator non vult hiec inter fabulofa nu-
merari, ciim Phniusparia memoret, veluti
cap.47. hb.i. de DalmatijE Ipecu, in quem
deiedlo leui pondere,quauistranquillodic,
turbini hmilis emicec procella. Quod& in
proximisalpibus Abbaciscellx (icapagus
Helueciorum vocacur ^ ingenti &: altifliiiie
demiflo fpccu fieri obferuauimus. Haec Va-
dianus.

C A P VT XXVIIL

De lacH monte PiLtti..

IDem Vadianus lacum feu ftagnum in
Pilati monteiuxta Lucernam Heluetio-
rum nobilem vrbem ^ eiufque admiianda,
feu vera , (euex folaperfuafionevuigi nata
defcribens, icainfic. In Heluecia prope Lu-
cernam , vecerem &: percelebrem vrbem,
mons eft prsEalcus,quem ob fragofam afpe-
ricacem,& praecipitem akitudmem, etiam-
num vernaculahngua fradum cognomi-
nant, alienie lingujedurante veftigio Frac-
mont jinfracuiuseditiffimum verticem la-
cus eft, Piiati cognomento,anguftus admo
dum, &: palus veritis quam lacus, in quem
de induftria inieda maximas tempeftates
ciere,& omnia vndis opplere aiunt,qux ve-
ro ca(u incidat, nihil irntare eum tamquam
planc huraano fenfu culpa carere,quod ca-
iu fit,intelligat. Capic res fidcm,qu6d pa-
catu irritare aufos mox fuifle capite plexos,
©billacam accolis calamicacem , oppidani
referanr. Ego anno fuperiore, ciim menfe
Augufto Lucernam veniflem,lacus vifcndi
gracia inipium poftridie montem k varijs
cofi^itibusedudus fum , ac pnma quidcni
luceoppidum egrefli,in mediam ferc mon-
tis altitudinc equiSjdifiicili fane,ncc admo-
dum trita via,vehebanjur. Mox equitandi
ampliuscum copianoneflet , iumentis in
proxima paicua dimiflis , &conduci:o qui
nos anteiict paftore , baculis nixi reliquum
altitudinis peditcs, ardliflima femita,quaqj
noncuiuis iter fuerit , per ingentes hinc &:
inde rupium anfradus il^andendoexupera-
uimus;demumque non fine iiidoread palu-
dis marginem peruencum eft.Mons ipie ce-

cera

DE MIRAGVLO^IS NAT V
tcra ferc prxceps, eo in loco pafcuus eft, &
ii^enti refe atnbituin fpecicra orbis incli-
iians, valle profunda relidet, ipfo in medi-
tulliolacum fuftinet tenui tantuni iunco
veftitum, & hortida iuxta clanlum (ilua,
quodque folum adeunti religionem incu-
tiat,alto vndique filentio feptum. Nullus in
eum riuus inftuit,nullus exitraqua nigricas,
phlcgethontea , 6C plufquam palultris im-
mota iacet,nec venti facilc torpecem excie-
finr.Auftroenim &2^ephyro reliqua montis
pars altiflime alTurgens late obducitur ab
Euro&Aquilone loci profunditas,&,quam
dixijdenfa filua tuetur. Mirum auteroj hi-
berniseum niuibus nocrefcerejnec rurfijm
aeftiuis contrahi caloribusj defide aqua per-
pctuo,vt ferunt, tenore fuosfefe intra limi-
tescontinente.lllud retuIerim,nos in afcen-
fu a paftoreiIIo,quiducebat, tantiitn non
iurifiurandi facramento adados fuiffe j ne
quid importuniustentaremus vifoIacu,auE
ne quidinijceremuSiCapicis ille fui aleam lu-
di aiebat: itcrum iterumque modeftiam,at-
quc etiam (ilentium, tamqua ad facra per-
duceret jexpoftulans. Qua rc vt ^tefi loci
fama^ quidquam tribuerem,non parum,fa-
teor,commotus fui:quamquam fabulofum
cfleconftet, quodd^Pilatb quidam fom-
niaruntjCeinieum quotannis in lacu videli-
cet ludicis habitu , nec annom fuperuiuere
poffequividerint, magna vanitate. iixc
enim mortalium leuitas eft,vt locisnaturze
Numine ahquo infignibus fabularu prse-
ftigias adneftant , & imerim natura nefcio
quomodo comparatu , vt non difficile cre^
dantqui audiunt ,rehgionis vi quadam ad
hoc ipfum nos alliciente &c in hanc etiam
credulicatem rerum nouarum ducente cu-
piditate. Porrd,verum fit nec ne,quod de
memorato lacus ingenio conftans accola-
rum famacircumfert , nenuncquidem di-
xerim,cum experiri mihino licuetit,ac ne,
£i licuerit quidem,id facere fine magno dif-
crimine potuiffem. Sed pleraq; tamen om-
nia , vt recipiam multorum experientia &c
audoritate deprehenfa confirmataque na-
turse miracula, omnibus prope inpartibus
eius infignia monent: vt interim non refe-
ram, eum mihi locigenium vifum cffcjqui
in hoc pra^fertim tam edito haud difficile
natas de fe famae refpondere poffit : aded
enim excelfus mons eft, vt a prima luce ad
lacJiim videndum, mox adfummum rnon-
tis verticem egvefli , & citra moram longo
defcenfu ad equos reuerfi , occafo iam
Solecum nodis principio vrbem ingrefli
fuerimus , duabusplurimum horis adci-
bum mcdio m monte capiendum infum-
ptis.

Hx.c Vadianus fcribic , qui jprseter foli-

RISINEVROPA Llfi.lJ. 433

tum hoc loco rcligiofus apparuic, neclapil-
lumquidem inlacum illum inijcereauius^
ne LucernjE & finicimis oppidis exitium
crearet. Adiicio quse Gretlcrus teftatur:
Ego, inquit,quemdanoui (& quinonnoi^
fem,mihi,cum viueret , familiariffimum,
P.Fcrdinandum Crendelium , ftudiorum
raeorum adiucorem ftrenuiffinui, & ptor-
fusindefeffum ) quiciim Lucernsedegeret,
cupiditate lacus huius videndi dud:u£j,cum
ance aliquot annos i eo afperriniQ & diffi-
cillimo itinere euafiflet, non modd vnum
alterumve lapillum , fed plures etiam
grandiores lapidesimmifit j, nulloprorfus
vllius concitatas tempeftatis indicio , fed
c;eIo., vt antea , fereno vulcu allucente , ita
vt vulgaris illa opinio non cam veritate,
quam tradicione imperitse multitudinis
niti videatur.

CAPVf XXIX.
De alijs fotitthm prodigiofis-

ADijciam alia iiiirabilia cum Gretfoi
noftri cenfura.InHalefina regione,in-
quit Solinusc.i I. fonsalias quietus &iran-
quillus,cum filetur;fi infonent tibi£e,exulta-
bundus ad cantum cleuatlir,& quafi mire-
tur dulcedinem vocis, vlcra marginesintu-
mefcit.ApudGaramantas perhibent,inquic
S. Auguftinus lib.z i.deCiu.c.^.fonrem elTe
quemdain tamfrigidum diebus ,vtnon bi-
batur , tam feruidum nodibus,vt non tan-
gatur.InEpiroahum fontem,inquo faccsj
vt in ceteris,extinguuntui: accenfk:,fed,non
vtin ceteris, accendunturextinda:. Prioris
fontis meminit Plinius lib. j.c.y. &: Solinus
c 32.pofteriorisid'em Plinius hb.z. c.103.
Solinus c.13. Ifidorus lib. 13. Origin.c.15,
Priorieft fimilis fons Ammonis , de quo
Plinius l.z.c. 103. louiis Ammonisfons in-
terdiu frigi^us,no«3;ibusferuet. Necplures
fontes dccu mulojpr^didos fcr iptores adeat^
quem pliires mirificos fontes cognofcendi
defiderium tenec. Quamqttam nonnuUi
hon tantum a Poctis^fed &ab Hiftoricis&
Philofophis prodici , ad fabulas potiiis
quam ad rerum naturam , vel potiiisad
fuperftitiones malorumque geniorum prse-
ftigias fpeclare videantur , vt funt illi de
quibus Solinus cap. 10. Fontes fane calidi
faluhres aliquot locis ejferuefcunt , qui
medelds adferunt , aut folidant offa fraiia^
aut abolent a folifugii incertum -venenum^
aut etiam ocularias difipant agritudines>
Ha£tenusrede. his cnim & fimilibus me-
dendi faculiatibus non paucos fontes iiir
O o ftrudos

4^

434 lOANlSilS EVSEE

ftru£tos prseditofque inuenire licec. Sed
qui oculls medentur , fubdic Solinus , &
coarguendis -valent furibus. Nam quifquls
facramento raptum negat , Inmina aquis
AttreBat , vht periurium non eU , cernit
clarius ; fi perfidia abnuit , detegitur facintts
Citcitate , ^ captm ocuLis admifumtenehris
fatetur. Hxc Sobnus,qujeauitadafunc vi
nacuraliaquae, aucdiuinavircuce, aucope-
racione dxmonis. Non primum:nam nuUi
aquac ea vis nacuraliter inlica eft, vc occulca
patefaciaCjfoncemqj ta£tu puniac, & infon-
tem illaEfum abirepermictac.Non fccundil:
vbi enim Deusad h(jc per horum foncium ,
aquas pacranda fefe obligauii?Vbihoc fcri^
ptura vel cradicio ceftatu fecit? Reftac ergo
tercium, vcfcihcec, quidquidhic fit,id ope
dajmonis fiac,cuius vires nequaquam tranf-
fcendiCjVC quem taclu iUa aqua vel acuiiore
videndi acie donec, vel lumine penicus pri-
uec, ira vc aquam illam non pro mftrumcn^
I to, fed pro ligno producendi effe^us adhi-
beac ; quooffuciarum genere ciebro olim
djEmonEthnicisnondum Chriftiana fide
illuftratis iUudereconfueuerac.

Eiufdem claffis fons eft,de quo Philoftra-
tus hb. i.de Vita ApoUonijThyanaei c.^.Eft
autem iuxcaThyana(Apollonij pacriam)ci-
Uitace Cappadoci^ aqua loui (vt perhibent)
facrata,quam mdigen^ inextinguibilem vo-
canc. Fonseius fngidusfane (cacuriCyebul-
iit aticem non feciis acque igne calefadus le-
bes. Hanc puris,& iuramenci fidem fer-
uancibus vins afpedu placida,& guftu dul-
cem efle perhibenc periuris vero &: infidis
falam aduerfacur.epocanamque oculos pe-
defque ac manus peierantis inuadic,puH:u-
lis acvomicis cocum corpus inquinans ; ne-
que illinc difcedendi faculcas dacur/edibi-
dem permanences, coram aqua ipsa fuam
deploranccalamicacem , palam quodpeie-
rarunc proficences.

QuamquahiEej&fiqua^huiufmodi alia
etiam Dei voluncace , non Angelorum bo-
norum vel malorum minifterio,in decefta-
tionem perlidi^ & peridrij concingere pof-
fbnc. Scribic Stephanus efte foncem in Sici-
iia Palicenum vocacura, quodiuxta PalicOs
Fracres fic.In eiam,inquic,cabella mictitur^
iuracis,qua:,(i veruni dixere, fluicac ; lifal-
fum,mergicur, iplique continud flamman-
cur. Fontcm ipfumdecem tiftulis aquam
reijcere in alcitudinem cubicorum fenumj
pucesinundacum iri locacircum orania,&
frocinus coire denuoin fe ipfam. Gurgite
amnis Olachse in Bichynia periuri veluc
flammam vrencem paci videntur, vt fcribic
Plinius lib. 3 i.cap.z.lncer infulas Forcuna-
tas vnalingulari duorum foncium , inquic
Mcla,ingenio maximeeftmfignis, alcerura

II NIER^IMBERGII

qui guft:auere,rifu foluuncur in mortem^ir^
affedis remedium eftjexalcero bibere.Haee
de miris foncium.

Felix qui potuit ferum cognofcere caufdSi

Et fontem luHrare boni.
Sed quoniam humanisingenijs modusefl
poficus, &: longecicra perfectum omne eftj
omne quod humanum eft, rerum huiut
modi caufas vos

Dicite Pierides,non 0mnia pofiumm omneSi
Iftorum enimuer6& fimilium caufasincer
arcana fui miracula , fibique foli referaca>
inuida nacura referuauic. Ex quibus re6te<
concludic S.Auguftinushb.i i.Ciuiccap.p
non omnium qux fides cradic racionem ex-
pofcendam effe , ciim ne eorum quidem
omnium,que in fenfus incurrunt,racioneni
redderequeamus. Bomincs infideles y\nc\mZj
quibm cum diuina ajel prxterita vel futurd
miracula pradtcamtts^uaillis expetienda non
valemtis ofienderi , fationem a nobisearum
flagitant rertim: qtiam qUaniam non ^fiu-
mns reddere ( excedunt enim vires fmnti$
humanit ) exiflimant falfa efie qua dicimttsi
ipfl de t%t mirabilibus rebus , quas njel vide-
re pofiumus y wl uidcmtM^ deberent redJere
rationem. £^d fifieri ah homine non poffe
viderint , fatendtm efi eis , non ideo aliquid
non fuiffe ,njel futtirum non effe^ quia ratto in-
de non potefl reddi, qtiandoqtiidem funt iFidi
de quibus fimiliter non potefi Hxc Augufti-
nus. Ec ciim mulca nacurae admiranda tum
eirca aha,cum circa fonces enurnerafTer,;
fu biu ngi c : Reddaflt ergo rationem de his qud^
pauca pofuimus , qu£ proculdubio fl effe ne-'
fcirent, (^ futura efe diceremt^s ^multo minu4
crederent , quam quod nunc dieentibus nobis
nolunt credere aliquando effeveftturum. ^uk
enim eorum nobis crederet y fi quemadmo-
dum dicimfis futura hominum mua corpora^
qu.e femper arfura atquedolitura, nec tamen
aliquando moritura fint , ita diceremm in
futuro fxculo ftiturum falem quem faceret
ignis velut in aqua fluefcere, eumdemque^
faceret aqua njelut in igne crepttare : atit
ftiturum fontem , cuim aqua in refrigerid
noBis fic ardeat , vt non pofiit tangi-, in ^fii-
htis ver^ diei fic algeat , vt bibi non pofit j
Atit futurum lapidem, 'veletim qui fuo calore
manum confiringentis adureret , uel eum qtti
njndecumque accenfus extingui omnino non
pofiet, cetera qux,pratermifiis alysinnu-
meris , commemoranda interim duxt . Hac
ergo in illo faculo , quod futurum efi , fl
diceremm futura , nohisq^ tmreduUrefion-
derent , fl 'vultis vt ea credamtis , de flnguUs
feddite rationem^ nos non poffe conflterensufj
eo quod ifiis fmiLibm Deimiris operibus
infirma mortalium ratioctnatio •vincere-
tur : flxam tamen apud nos effe rationemt

DE MIR AC VLOSIS NATV

non fme ratione Ommpotentern facere, njnde
animu6 humanus injirmm rationem non po-
tejl reddere: ^ inmtdtis quidem rebtn incer-
tum nobls efe cjmdvelit i/lud ta-^en ejfe cer-
tifimtim , nihil eorum i/li effe impofibilc^,
quiecumque voluerit : ei^ nos credere pr^tdi-
centi,quem nequeimpotentem neque mentien-
tem pofumus credere^.^\ vulgi rumore,vel
pociiis fuperftitioneeft illud Vadiani in I.3.
Melaz. ij4udiojmQ[n\t,vulgo credi,in Baden-
fihus thermis^quA ad Rhenum funt fonticulum
efe feruentis aqu£ , inquem fi quis fu/lum
ga//inamve,autaliud huiufce generis merferit,
facile deplumari volucrem : f furto fuhtra-
xerity nihil efficerecdorem^ nec plumas foluif
aferto furti indicio.

CAPVT XXX.

T>e fontihiij alijs ftiperftitiops,

HAbuerunc etiam echnici alios fontes
infoliciseffedibus admodura miran-
dos. NamEuftathius hb.i.n. i i. de Amo-
ribus Ifmenij teftacurjAclecomij &L Daph-
nopohfoncemfuiiTc , in quemfivirgo in-
trarec, aqua pellucida manerec, {i vero qu^
virum pafla effec , turbidacontinup redde-
recur. SimiUs fonspiopeEphefum memo-
* ratur Stygis nomine vocatus , dequo mira
Achilles Scatius hb.8. de Amoribus Chto-
phontis : ciim ahqua violatac pudicitise ar-
§uitur,eum in foncem defcendere compel-
hcur^Guius vnda vix medias cibias actingic.
ludicium autem fieri hoc pado confueuic:
quiedelata eft,fals6 fe infimulari iuracjiuf-
iurandumque in tabella defcripcum cono
fuo alligacum fuftinens, in foncem-defcen-
dic,ac h verum iufiurandum iuraueric,aqua
omnino immoca manet,lin minus,incuroe-
fcic, acque adcoUum vfque fe accoUens ca-
bellara contingit.Nec ab hisdiuertunt,qua2
de PaUcis fcribic Scephanus , & iuliurando
(acro ibidem. Qua:cumque enim tjuis iu-
raueric,in cabellam Ieribic,acquein aquam
adijcic: fi vereiurauerit,tabella fupernatac;
ii peieraueric, ilia quidem euanefciCjipfe au-
tem periurusvritur. Cuiusfoncis meminic
quoque AriftocelesUb. de Admirandisau-
dicionibus.

C A P VT XXXI. -

j De aquis oleofis.

SVnt & fonces lacufque oleofi. In laeu
Agrigencino oleu fupernacac, inquic Sb-
Unus c. 1 1. Hoc pingue haerec arundinu co-
mis de afliduo volutabro> ex quarum capil-
lamentis legicur vnguencum medieu contra

RIS IN EVROPA LIB.II, 435

armencarios morbos.Eft & in iEchiopia la-
cus, tefte eodem SoUno cap.43. quo perfu-
ficorpora velut oleo niteicunt. Huius la-
cus aqua, pocui fane faluberrima, adeo li-
quida eft,vc ne caducas quidem vehat fron-
deSjfed illic6 folia lapfa ad fundum demic-
tat, laticis tenuicatc. EademMela lib. 3. fi-
milia Herodotus in Thalia. Liparis Cilicijc
flumen natances feu lauantes ipsa fuaaqu^
inungic. Ec in India feu locus feu fons eft,
qui (ereno caslo magnam oiei multitudi-
nem emiccir. Carthaginenfesfontem ha-
bent,in quo oleum fupernacac odore quafi
cicrij fcobis , exquoeciam pecoravngi fo-
lenc, vcfcribic Vicruuius hb.S.cap. 5.

C AP VT XXXIL

De aquis fmgmnets.

INuenias eciam fonces , ex quibus oUra
feu Dei feu dsemonum vircute fanguis
eflluxit.VVilhelmus Malmeft^urienfis I.4.
in VVilhelmo huius nominis fecundo An-
glorum Rege: In pago Perruchefeire in vil-
la Hamftedecontinuis quindecim diebus
fons fanguinem tam vbertim manauic, vc
vicinum vadurainficeret. Rogerius Houe-
denus in Henrico 11. Eodem anno 1 148.
quidam fons fluentis aquae iuxta Ecclefiani
S. VVinini in Occidentahbus partibus ter-
ra: Regis Scotias manauit fanguine per odo
dies, &:totidem nodes,fineiniermiflionei

C A P VT XXXIIL *

Defontibtis (td SanSiorum merita
exortis.

MAtriti habemus fontem (alutarem^
3- Ifidori agricola: meritis exortum.
Sitibundoenim Domino largiter propina-
uit perennes aquasfan6tus Bubuius, quas
percufsa terr^ baculo fuo efFudit. Dantur
iftsE aquas febrientibus,qui poftea valetudi»
ne integra gratias pie referunt. Alios fontes
Sandorum mericis exorcos collegic Grecfe-
rus hb. I. Rerum variarum cap. 1 i.Ex qui-
bus,inquic,primashicteneat ilie S. luonis
Perfe Epifcopi & Confeflbris , cuiuffepul-
chro apud Eaftreia in OriencaU Anglia rc-
percojfandloque corpore in Unceo expofico,
ex ipfis Maufolei finuofis anfra^tibus eru-
pic vnda bullis vberrima fugacibus.^^anac
ad hunc diem fons dulcis , pocui accom-
modusjomnium valetudini,vc fcribic Mal-
meflDurienfis hb. 4. deGeftis Poncif. An-
glorum, cap.De Epifcopis Dorceftrenfibus
fiue Lincolnienfibus. ^

Oo 2. Seeun-

436 lOANNIS EVSEBI

Secundus fit fons S. Auguftini apud eum-
dcm Malmefburienfem lib.i.deGeftisPo-
tif.Anglomm.Nam ciim in Dorfatenfi pa-
go ad BaptifmumdeefTet aqua ,ad iuflum
Pontificis ex occultis meaiibus fons erupit,
qui hodieque &: Auguftini meriio , & vsus
fui commodo incolis clarus habetur.

Tertius Cit fons S.V Venefreda: virginis
& martyris in Cambriafeu VValha,dequo
Pouelus Calumiftainfuis ad cap. lo. hb.i.
Irinerarij Cambrix,audore Giraldo, varias
calumnias eiedauit.Eft fons hodiecelebris,
a fuperftitiofo (fcnberehgiofo j VVcnefre-
dx virginis cultu rjimen habens,cuius aqua
pura eft, falubris, & grati (aporis, qui ingeti
niurorum ftrudura ardatus fubito ebul-
liens , magnum ex fe emittit flumen , mu-
fcumque odoriferum fua frigiditate g'gnit,
qui fons ad Ciedem pra^didic virginis pri-
iriiim exterra emanauitob meritorum eius
fan6litatem,omnes laguores tam hominum
quam pecudum curare fohtus. Ait Poue-
luSjhanc de ifto fonte opinionem natam ex
Monachorum auaritia. Quomodo,dic fo-
des.?Hoc modo,inquis. Henricus II. Angh^
Rex , cum ex Cambrias primafua expedi-
tione reuerteretur,caftellum de Bafivvuerk
pra^fidijs firmauit , & cellam propciidem .
caftellum pro Templarijs conftruxit, eam-
quc pofleflionibus lufficieter locupletauic.
Poftquam ille Templariorum Ordo com-
rauni generalis Concilij decreto deletus
efletjcellailla in coenobium Monachorum
conuerfa eft anno 1512. atque illarum pof-
feflionum qusedam ab Eduardo II. eifdem
Monachis conceiraz funt. Hi Monachi pri-
ma hanc fonti miraculofx fandlitatis opi-
nionem fuiqu^ftuscaufa procurarunt.Qua
ratione hoc probas?Actende. Ante ccenobij
huius eredionemnuUusexcac Audlor , qui
ad fontem iftum miraciila patrari cofueta
teftetur : ergo a Monachisquaeftus^racia
confi(5tum eltjquidquid de huius foncis mi-
racuhs vulgi ore decatatur. Vbi antecedens
talfum, Siconfequentia vana cft & men-
dax. Nam Robertus Salopienfis res S. VVe-
nefridae litteris madauit, & in his etiam mi-
racula ad fontem fupra nominatum patrari
folita.At Robertus iftecempora Henrici II.
anceceiric , vixic enim fub Rege Stephano
anno redemptionis i i^o.ipfoeciam Bala^o
tcfteCentur.2,.Scriptor.Bntanniac,cap<7^.
Idem teftatur Molanusin Addicionibus ad
Vfuardum,& SuriusTom.6.ad ^.Nouem-
bris , quo die anniuerfaria huius virginis
memona rccolicur etiam in Martyrologio
Romano. Vitam S.V VenefridaeaRoberto
rcripiam inueniesapud Surium loco cicaco
(fed,quod doledum, compendiarie & mu-
caco ftylo) m qua faluciferi huius foncis,6£

I NIEREMBERGII

miraculorum quas edir, exprefla fic mentio,
qu£E fine dubio nec CleriusCambrius filen-
tio inuoluic, qui prius Vicam huius virginis
pofteristta<^dit,vt fcribit Balaeus Cent. 10.
Claruic autem Clerius circa annum falu-
cis 660. cefte eodem Balaeo. Aic liluftrifl".
Baroniusin Notisad Marcyrologium Ro-
ir^anum j.NouembriSjfemiracula ad fon-
cem S. VVenefridae pacraca longe maiora
his quae prodica func , accepifle a Reueren-
diflimoThoma Epiicopo Alaphenfi cefte
oculato, quod argumento eft , thaumatur-
giam iltam, ad noftram vfque ietatem me-
diosinter haereticosperdurafle. Dcindeet-
iam,quomodofieripotuiflec , vcrcsifta in
emolumencum Monachorum verterec, fi
fanitas fiuehominibus fiue iumentisacgris
reddita, fuifl^ettantiim dolo& impoftura
concefla?An qui adfontem opis causaven-
titabantjtam ftupidi erant, vt vnum jegri-
tudo depulfa eflet animaduertcrc nequiret?
Sed en aliuni , & quidemvalidifljmu arie-
tem Poueh : Giraldus Cambrenfis hb.a.
Itinerarij cap. 10. non mcminithuius fon-
tis, vtique mentionem haud prictermiflu-
rus, fiquidilliustempore de huius fontis
miraculiscompertumfuiflet.Qua^ hiEc ve-
fania,ex vnius filentioalijs loqucntibus fre-
num inijcere,& ipfamexpericntiam vocc
publica veritati teftimonium perhibentem
opprimerevelle^DeindcjRobcrtusSalopie-
fis, hoium miraculorum teftis , antiquior
eft Silucftro Giraldo Cambrenfi,vt taceam
Clerium Cambrium: quo iure igitur filen-
tium huius aflertioni illius praziudicet? Ha-
mo crat Giraldus non infinitje fed finitac
memoriac; quid mirum igitur, fi fontishu-
ius meminiflc cxcidit , quamuis in Bafin-
vverck ad dimidium milliare diftanteper-
nodaflet ? Meminic eiuidem fontis in fua
Britannia V Vilhelmus Cambdenus Calui-
niftajloquens enim dc Bafinvvcrck,ait;Sub
boc Bafinvverck Holyvveli,id eft fqns facer
VVenefrida: virginis mcmoria , quje ftu-
prumpervim oblatum ibimorteluit , 5c
mufco gratiflimi odoris longe eft ccleber-
rimus: ex quo emanat fluuiolus ftatim exi-
mius, parque molas agendaz ; tantoimpetu
proruit. Vbi nuUam difcrtam mentionem
miraculorum vides. Cur? nifi quia Camb-^
denus eodcm fpiritu agitabatur quo Pouel-
lus, Caluinitticofcilicet, omniii miraculo-
rum atrociflimo hofte.DcindeCambdcnus
ita V Vcnefridamdefcribit,quafi altera Lu-
cretia fuerit,quaE ftuprum per vim fibi iUa-
tum ipfamet manu fua vmdicarit , quod
non cftita.Nam ciim Cadocum Alani Rc-
gis filium,caftitati fuas infidiantcm,fortiter
repuliflet,ab eodcm pra: libidmisimpatien-
tia capite amputato interfeda eft,vc in eius

Vua

DE MIRACVLOSIS NAT VRIS IN EVROPA LlB.lL 4^?^

Vita fcribit Robemis Abbas Salopienfis. rum eft hoc,&:quia rarum, ideoadmiran-

Hinc Additio ad Vfuardum ^.Nouemb. dum. Obcuius rationemaffirmat Arifto-
In AngliaS.VVenefridsE virginis6d marty- "■*teles lib. i. de Hirtor. animal. cap.ii.foli

ris, quam Cadocus filius Alani Regis occi- homini aures im mobiles datas efle,&vnuni

dit pro cafliitate. hominem aures non mouere,abco quod

Fontem S.Clementis Romani Pontificis €x communi lege naturse & ordinarie fit,

& Martyris precibus miraculose produ- aflertione vniuerfali prolata.Adiugit S. Au-

Aum,inueniesin VitaS.ClementisTom.6r. guftinus : Suntqui totam caefariem capite

Surij, vt & fontem S.Trudonis PreflDyteri immoto , quantum capilli occupant,depo-

&: confefforis^. nunt ad frontem, reuocatque ciim volunt»

Sunt qui eorum quas vorauerunt incredi-

GAPVT XXXIV. biliterplurima& varia , paululum prsECor-

dijs contraftis, tamquam defacculo, quod

X>e luJlinUno Imperatore , ^ alijs mris placuerit, integerrimuproferunt. Quidam

profrietatibm homimm, % voces auium pecorumque,&aliorum quo^

rumlibet hominum fic imitantur atque iex-

SCribit Procopius CzEfarienfis in hiftoria primunr, vt nili videantur,difcerni omnino

arcana,nuper aNicolao Alemannopu- non pofTmt. Plutarchusin Quaeftionibus

blicaia , luftmianum Imperatoremab ad- Sympofiacisadducit-Parmenonemanima-

iierfarijs fuis, prarfertim a Prafinisvocatum lium voces pecoru mque grunnitum fcitif-

afinu , tum ob ftupiditatem quaiam fenior fime imitari &:exprimere folitum , a quo

tenebatur > tum quia fubinde afinorum ri- prouerbium illud , ovh\v<^c, r Uapf^dv-

tu auriculas mouebat. Refpexit huc Chro- 70? vv Nihil ad Parmenonii fuem.G^uo fignifi*

nicon Alexandrinum : A^^Mo/ S\ iK^^ov, catur, neminem inanimalium vocibus ex-

E'7nopK^i(;ayctv<f}stejL. '\^c^:Alij clamitarttnty primcndisParmenoni parem fuvfle.Huiul^

Peivrof fgaudari. lege yavjkpii fiue ^vSa- modialium hominem ipfe vidi,& quemad-

friy quia ImguaGrascorum vernacula ytv- modum teftatur Gretferusde quodam fa-

tAtjDO? eft afinus. Ha;c &: mirabiliora S. Au- miliari fuo , qui canum maiorum & mino-

guftinuslib.14.de Ciuit.cap.i4. Homi- rum latrati^s tam dextreeffingebat,vt vel

num quorumdam naturas nouimus mul- ipficanes cancm latrantem feaudire mu-

tum ceteris difpares,& ipsa raritate mirabi- tuo latratu teftarentur., Pcrgit S. Augufti-

les , nonnuUa vt volunt de corpore fuo fa- nus: Ipfefum expertus > fudare hominera

cientium , quae alij nuUo modo pofliint, & folere cdm vellet. Notum eft quofdam fle-

audita vixcredunt. Sunt enim qui &: aures re cum volunt , atque vbertini lacrymas

moueant vel fingulas, vel arabas finiul. Vi- fundere. lam illud multo eft incredibilius,

di& egoquemdam, qui arbitratu fuo vel quod plerique fratres memoria recentifli-

vnam velvtramqueaurem mouebar.Apud ma expertifunt.PreflDyter fuitquidamno-

Athenaium lib. i o.initio. Hercules cibum mine Reftitutus,in paraecia Calamenfis Ec-

fumens ziveiTa^aj^ Ti^aTroJhv iiSh wt- clefize, qui quando ei placebat { rogabatur

•jvV' id eft, aures mouet non minusquam ani- autcm vt hoc faceret ab eis qui rera mira^

tnantes quadrupedes.Andi:e3iS Vefalius hb. z. bilera coram fcire cupiebant ) ad imitatas

de Humani corporis fabrica cap. i3.ait,ft quafi lamentationescuiuflibethominisvo-^

Patauij duos vidifle, vnum Foroiulienfem, c€s,ita.fe auferebat a fenfibus,& iacebat fi-

akerum Genuenfem , quibus aur-es mouc- millimus mortuo,vt non foliim vellicantes

rentur.& cap. 17. lnterdum,inquit,quibuf- atque pungentes minime fentiret , fed ali-

damrarisfibriscarnalismembrana, quam quando etiam igni vreretur admoto fihe

carnofara vocamus,fupra aures augetur, & vUo doloris fenfu , nifi poftmodum ex vul-

modice auri proximam cutcm & ipfam nere. Nonautemobnitendo,fednonfen-

quoque aurem motu agit arbitrario. Quin tiendo non mouerecorpus, eo probabatur,

& Andreas Laurentius hb.ii. Hiftor. ana- quod tamquam in defundo nullus mue^

tom. cap. li.fcribitjfe in quibufdam obfer- niebatur anhelitus,hominum tamen voces,

uafle aures moueri , idqueexiguorum mur ficlariiis loqucrentur , tamquam de lon-

fculorumoperafi.eriexiftimandum: & Va- ginquo fe audire poftea referebat. Simile

luarduslib.i. Anotomescorporis humani, quiddeHermotimo Clazomenio prodidit

cap.i.refert, fe Roma: vidifle Hifpalenfem PHnius lib.7. cuius anima relido , vt vane

quemdam, cuinomenerat Manfiglio, qui credebatur, corporevagari, &quaeinlon-

aurem moueret. Quin ipfe noui quemdam giflimis regionibus videratjnarrare folebat»
Societatis noftrsevirum prudentiflimum,
tguique hanc Prouinciatn Toletanam mo-
deratus bisfuitjcuius aures motare vidi.Ra-

O o 5 C A-

43 S

lOANNIS EV^EBII NlEREMBERGII

CAPVT XXXV.

De monjirosa muliere^

HRz memori« prodidic Giraldus in
Topographia Hibernise part.i.c.zo.
Duuenaldus Rex Limiricenfts mulierem
habebat vmbilico tenus prorfus barbata,
quac &: criftara habuit a collo fuperius per
Ipinam deorfum in modum puUiannui cri-
neveftitam. Mulier ifta duplici prodigio
inonftrofi , non Hermaphrodita tamenj
fedahas muUebri natura emoUita ad in-
tucntiu tam rifum quam ftuporemjcuriam
aflidue fequebaturJn fpina; quidem piloli-
tateneuter, in batbieverd proUxitate mo-
rem gerens patria^, non naturas»

CAPVT XXX VL

JDe agtlitate fedum.

IN vrbe Cretenfi vifa eft noftris diebus
mulier,inquitGirald. \\h.x. Itiner.c»ii»
manca, manU)us carens a natiuitate,cui ta-
men contra defettum iftum tale natura re-
medium dederac , vt pedes tara flexibiles,
tam delicatos articulos haberet, quodarti-
culorum proceritate pariier & flexibilitate
non mimis fubtihter quam aliae; mulieres
acu fuere confucuerit, 6c quidquid filo ac
forfice manibus fieri folcc ; citra defe£tum
omnem, cum intuentium admiratione,pe-
dibusifta complet. Similis, fed vir,Hala:
Sueuorumante viginti & aliquot annos
magno cuidam Princi^i illac iter habenti
iucundum fpedaculum exhibuit pedibus
fueDdo,firciendo,fcribendo,& alia agendo,
quaealij manibusperagunc. H^cille. No-
ftraquoque astateSalmantice vifus qui mu-
tilus brachijs pulcherrime litteras pingebat
pedibus, &: aUa manuum pracftabac munia.

CAPVT XXXVII.

De ignc S. Brigida.

REftituamur rurfus Hibernia: rebus ,
vnde digrefli paululumfuimus. Gi-
raldus Cambrenfis in Topographia Hiber-
ni^flc teftatur: Apud Kildariam Lagenise^
quam gloriofa Brigida reddidit illuftremj
digna memoratu funt miracula multa, in-
terque ea primum occurrit ignis Brigid^e,
quem inextinguibilem dicunc , nonqudd
excingui non poflic, (ed quia tam follicice
Monialcs bc iancta: mulieresignem fuppe-
tente matcna foucnt & nutrium, vt atem-
pore virginis per totannorucurricula (em-

per manferit inextindus ; & ciim tanta li-
gnoru ftruestantointempore fithiccon-
iumpta, numquam tamen cinis excreueric.
Ciimtempore S.Brigidaj viginti Monialeis
hic Domino militaflent (ipsa Vigefima exi-
ftente) poftgloriofum eiustranUcum fcm-
pertantiim vjgintiibiextiterunc, & nume-
rumnonauxerunt. Ciim verofingulisno-
ftibus fiiigulEE per ordinem ignem cufto-
diantjnode vigefima Monialis vltiraa lignis
appofitis inquit : Brigida , cuftodi ignem
iftum tuum, te enim noxiftacontingit
ficigne relido, mane materiamore folito
conlumpta inextinftus reperitur. Virgeo
quodam & orbiculari fepe ignis iftc cir-
cuitur, intra quem raas non intrat;& fi for-
teintrare prasfumpferit (quod ^temerarijs
quibufdara nonnumquam attentatum) di-
uinaravltionemnoneu^adit. Item mulieri-
busfolum,&hisnonoris flatu,fed foUibus
tantum & ventflabris ignem licet exfuffla-
re.Item per imprecationem Virginiscapra-
rum foecus hic non proueniunt.

C A P V T XXXVIIL

D e falcone cajio.

ATempore Brigidae , idehi Audior iiij
quic,talco quidam egregius locu iftum
frequencabac, qui Ecclefiafticas curris fum-.
micati infidere confueuerat. Vnde,&: a po-
pulo Auis Brigida£vocabatur,& invenera-
tione quadam a cunftis habebatur. Hic ad
nutum ciuium feu miUtum Caftrenfium,
tamquara raanfueta, & ad hoc domeftica,
anates,& alias aues, cam campeftres quaui
fluuiales,circaplaniciem Kildari2e,cum in-
tuentiuranon modica dele£latione perfc-
qui folebac, & ad terram ab aere innata ve-
locitate cocrcere ( quis verc locus niiferis;
auiculis relinquebatur , cum horaines ter-
ram &:flquas,auis inimica grauifque tyranus
aercm obfidebat.?) mirudehoc alite,qu6d
circatemplum, quodfrequentabac, parcni
non admittebat , fed amoristempore pro
cul indefecedens , & apud montana de
Glindelachan ex confuetudine parem iu~
ueniens, natura:indulgebac_,quocompleto,
iteriim adEcclefia folus reuercebatur, viris
EcclefiafticiSjCunc pra^cipue ciim incra Ec-
clefiarum finus& fepcadiuinis deputancur
officijs, fignum pra:ferens honcftatis.Inip-
fo difceflu primo Domini Comitis loaonis
ab Hibernia auem ( quas per coc durauerat
fa^cula , &: deledabilicer Brigida: locum il-
lurtrauerat)demum priedae, quam ceperac,
miniis Gaute inlidentera , &:humanos ac-
ceflus parum euitnnrem , baculo quem gc-
ftabacrufticusquidam perijt.Hxquo patcr,

cafum

ftE MIRACVLOSISNATVRIS IN EVROPA l\bAU 439
"cafuni in fecundis fore mecucndumj&: vitae

^diutiirn:E/deledabili6<:dilccla:paium effe CAPVT XL

confidendum. *

capVt icxxix.

De Ltgno reuirefanie.

I

... ■ 1 r ■ eadem S. Brigida narrac loannes

De Ubro miracnlojo, jL/Capgrauius: Cum grauiterab amicis

ad accipiendum maricum ardatam fe vide-

Dem ait:ln;er vniuerfa Kildariae mira- ret, rogauit Dominumj vc aliquam defor-

cula nil mihi miraculofiusoccurrit ^ qua micatem fupercorpus fuumdarec,vc homi-

liber ille mirandus tempore Virginis ( vc nes eam petere &; afFcdare cellaffenr5& fta-

aiunrj Angelodidanteconfcripcus.Conti- tim alter oculuseiuscrepuit, &: liquefadus

net hic liber quatuor Euangelillarum iuxta ell incapitefuo. Ec affumptis fecum tribus

Hieronymum coiicordantiam:vbiquoc pa- puellis, perrexic ad Epifcopum Machillafti

ginas fere funtjtoc figurjediuerfas varijfque fancti Pacritij difcipulum : & intuens eam

diftindifljmsE. Hic maieftatis vulcu videas Epifcopus fAuctus , columnam ignis fupet*

diuinicus imprelfum: hinc myfticas Euan- caputeius apparere vidic:iedis enim oracio-

geliftarum formas nunc fena*; , nunc qua- nibus, Brigida capite fijbmiffo pedera alta^

ternas,nunc binas alas habentes.Hinc aqui- risligneum manufuatetigit, S>L ab iUa hora

iam,inde viculum , hinc hominis faciem, pes lile viridis fine paneduie & fine defedu

inde leonis aliafque figuras p^ne infinitas, in arternum manec. Ecaccepco velamine^

■quas fi fuperficialicer&: vfuali more minus perfedas fanitati reddicur ociilus eius.
acuteconfpexerisjhttura potius videbitur,

quamligacura;necvllam accenderispforfus CAPVTXLI

fubcilicatemjvbi nihiltamen prjecerfubtili- ' *"

catem; fin aucead perfpicaciiisincuendum De lapide molari.
oculorum aciem inuitaueris,& longe peni-

tusad artisarcana cranlpenetrauens j tam yf Irabiliora forcaffe fcripfic CogitofuS

delicacias&fubtiles>tam aiSlas&ardaSjCam xVJLde eadem virgine Brigida. Nonfo-

iiodofas & vmculatim colligatas, tam^; re- lum autem,inquitiin fua vita carnali , ante-

centibus adhuc coloribus illuftratas nota^ quam farcinam deponeret carnss j virtutes

re poteris intricaturas , vtvere hascomnia operataeftplurimasjfedlargitas diuini mu^

■Angelica potiiis quam humanadiligentia neris infuo Monafterio,vbieius venerabile

iam affeueraueris efle copofita. HiEcequi- requiefcic corpus ,'femper operan vircutes

dem quanto frequentius i&: diligentius in- non cefTat, quas nos virtutes non foliim au-

tueor,femper quafi nouisobftupeo,femper- diuimus , fed etiam oculis noftris vidunusi

iqne magis ac magis admiranda confpicio. Nam Prazpofitus maximi &: clariflimiMo-

Nodeprima (cuiusmanelibru fcriptor in- nafteri) S.Brigidsjde quo in eius Opufculi

choaturusfuerat) aftitit ei Angelusinfom- principio breuem fecimusmentionem,ope-

nis, figuram quamdam tabul£E,quam ma- rarios &: lapidum caefores quijrere, lapidem

nupr^ferebarjimprelTa ei oftendens, &di- &:incideremolarem, per loca quascumque

cens.- Purafne hanc figuram in primahbri, vbi pofienc inueniri, cranfmifit ; &: Uli fine

qucm fcripcurus es, pagina pofiis imprime- vUa prouidentia viarum arduam afcenden-

re?Cuifcrip.tor detantae fubtilicacisarce, 5^ tes viam, adcacumenpecrofi montisperre-

de tam ignotse & inufitatae rei diffides noci- xerunt , &: elegerunt lapidem grandem in

tia,refponditnequaquam. Cui Angelus:In ipfo moncis alcifllmi cacumine:S£ csedences

craftino die dic Dominas mx vt ipTa pro te eum de omni parte in rotundum &: perfo-

orationcs fundatad DominUj quatenus ad racum,molaremlapidcformauerunt.Cum

&cutiiis intuendum,Si fubtihiis intelligen- vero Prjepofitus de Monafterioinuitatus ab

dum tibi tam mentis quam corporis ocu- eis veniflet cum bobus ad iilum moncem,

los aperiat j & ad rede protraiiendum ma- in quo lapis formacus fuic molaris , atque

tius dirigat. Quo fadojnodte fequente ite- cum boues fecum propter arduam montis

riira adfuit Angeluseamdem figuram ahaf- afcenfionem trahere 6c cogere non pofiet;

que mulcas ei prsefentans. Quas omnes di- durifiimum icer curo paucis illum (equenti-

uina opitulantcgracia ftatim aduertens,&2 bus vix afcendere potuit.Ille verocum om-

memoriiEfideliter commendans,librofuo nibusfuisoperarijs dum cogitarcc qoomo-

locis compecentibus ad vnguem fcripcor doiilum molarem deporcarec lapidem de

imprefiit. Sicigitur Angelo pra:fencante, iugoalciffimi montis,cum bouesinillo prq^

Brigidaorante,lcripcore imitancejlibereft rupto montis fub oneribus &r iugum efle

«ileconlcriptus. nuilo modo potuennt; tunc fada defpera-

, ; Oo 4 tiune,

440 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

tionejalijs ex eis defcendentibus illum defc- perlatus eft iuxta portam interioris caftellf,"

rere lapidem,& eos in vanum laborafte qui quo Ecclefia ambiiur,vb4 multi conueniunt

illum formaueruntjille Pra^pofitus pruden- ob venerationem S.Brigidie. In ipsa porta

ti difpenfatione &: confilioibis operarijsfi- honorifice pofituseft, Sidcfidelibus hunc

dditer dixit : Nequaquam hoc ita fiat , fed lapidem tangentibus morbum expellit.
hunc leuate viriliter molarem, & lu bmitti-

tein prazcipitium de altiffimo ifto montis CAPVT XLIL

cacumine in nomine &c virtute Reueren-

diflimas S.Brigidx,quiano5nullisartificijs De lupo loquente,

&:viribusper itb loca petrofa hunc mola-

rcm lapidem poflumus portare,nifiBrigida, A Dhuc dabo aliquidplusadmiradum

cui nihil impoftibile eft, fecundura illud .«tjLexSilueftro Giraldo:Circa trienium,

quodomnia poffibilia funtcredenti, illura inquit, anreaduentum Comitis loannisin

portabitad locum ex quoVires boum tra^ Hiberniam , contigitquemdaSacerdotem

here ipfiim poflint. Et fic fide firmapras- departibusVltoniae verfus Mediam itine-

cipitans illumin vallem j & paulatim de rantem,in filua quadam coniunda Mediae

monte defirendens, aliquando petrasdeui- pei nodafte. Cumquead igniculnm,quem

tans,aliquando fuper eas faliens , &:inlocis hbi fub arbore quadam frondosa congefle-

verrens humidis inradices montispofitiSj rat, vno tantiim comitatus puerulo , lucu-

in qui bus nec homines nec boues ftare po- braflet,ecce lu pus ad eos aceedens, qui fta-

terantpro illorum funditate, mirabili co- timin huiufmodi vcrba prorupit : Securi

mitatu vfqueadloca planafine vllafradio- eftote,&nolite timerejnonenim trepidan-

ne , vbi iUorum erant boues , cum eis pro- dum vobiseft vbi timor non eft. . Cumque

greflus eft , &: exinde cum bobus vfque ad ipfi tanto vebementius confternatis animis

mokndinu veduseft , artificiosecum alte- obftupuiflent,verba de Deo fanafubiunxiti

roiundus eft lapide. Etvtplusifte molaris Et obteftatusaSacerdote,adiuratufqueper

lapis, qui in nomine beata: diredus eft Bri- Deum omnipotentem, & per fidem Trini-

gidx, omnibus adhuc innotefceret , addit tatis , ne eis noceret , & quaenam creatura

& hoc inauditum antea& praeclarum mi- fuiflet,qu2efub beftiali forma humanavcr*

raculum. Nam ciim quidam paganus , ac ba proferret •, Catholicum in omnibus rc-

molendino vicinus fuo habitaculo dolose fponfum prxbens,tandera tamen fubiecit:

peraliumfimplicemvirum,ignorante mo- Dequodam hominum generefunius Ofly-

lendinario qui opus molituras exercebar, rieniium , vndequolibetfeptennio per im-

f uum granum ad hoc tranfmifit molendi- precationem Sandi cuiufdam,Natalis fciU-

num.Et cum inter hos molares tranfiedium cet Abbatis, duo, videlicet mas & femina,

bc fufum fuiflet lapides, illum fupradidum tam aformis quam finibus exulare cogun-

lapidemmolaremnullusimpetusfortis flu- tur.Forroamenira humanaprorfusexuen-

minis,&nulla aquarumvioIentia,nullaar- tes,induunt iupinam. Completo vero fe-

tificum conamina mouere potuerunt. Et ptennij fpatio , fi forte fuperftitesfuerinr,

dum illi qui hoc viderunt de hac re cogita- ^.lijs duobus ipforum loco fimili conditionc

rent, nimio perculfi ftupore, granum illud fubrogatis , ad priftinam redeunt tam pa-

magi eflecognofcentes,nullo modo dubi- triam quamnaturam.Et mihiquidem per-

tabant , quod ille molaris lapis , in quo egrinationis huius focia non procul grau^-

S. Brigida virtutem opcrata eft diuinam, ter infirmatur;cui,fi placetjiam inextremis

granum gentilis hominis in farinam com- agenti,Sacerdotale folatium intuitu diuinje

primererefpuifler, & ftatimtollentesforas pietatisindulgeas.Quodido,lupumprxce-

gianum ipfius pagani,&: fuum granum Mo- dentem vfque ad arborem quamdam fatis

nafteriale fubter molarem illum lapidem propinquam Presbyter fequiturtremebun.

ponentes, curfus folitus &quotidianusfine dus. hicuiusconcauitate lupamconfpicit

vllis impedimentis reparatuseft molie. Et fubfpecieferina gemitus&plandus huma-

poft interuallum temporis accidit, vt mo- nos eraittentem. Quseftatim vt ipfum vi-

lendinum ipfum igne combureretur. Nec dir,pra:mittensfalutationcfatis humanam,

& hoc paruum fuit miraculum, ciim ignis gratias etiam Deo retulit,qu6d in tali arti-

c tam domum combureret,&alterUm la» culo tanto eain folatio dignatus eflet vifi-

pidem , qui iundus fupradido lapidi fuit, tare,&: fic vfqueadextremam Communio-

hunctantum fpecialem S.Brigidjelapidem nemaSacerdorecunda rite perada fufce-

nullomodotangere eftaufus 6l combure- pir, quam & ipfam conftanter effl.igitauir,

re , finc vlla moleftiaignis in magno mo- attentiusfupplicans , vt Viatici largitione

Lnd niincendiopermanfit incolumis.Poft- beneficiu c6(ummaret.QuoSacerdoscum

ea hoc vifo muaculo , ad Monafterium fe.carcrefirmiter afleiiiiflet, lupus, qui pa-

rumper

DEMIRACVLOSISNATV

rumperabfcefferat ,icerum acceflTic, often-
denseiparuulum librum manualem,6d ali-
quot hortias conlecracas concinencem,quae
more pacria: Presbyccr icmerans lub indu-
menco a coUo fufpenra deferebac. Rogabac
cciam , ne Dei donum &: iubfidium eis di-
uinaprouidcncia dcrtmaiu aliquacenus de-
negarec. Ecvcomnem abrtergerec dubieca-
cem,pede quali pro manu fungens , pellem
cocam a capice lup^ recrahens vfquead vm-
bilicu m rephcauic, & ica ftacim expreffa for-
ma veculx cuiufdam apparuic. Quo vifo,
tandem Sacerdos obnixe poftulancem &i
deuoce fufcipicncem , terrorecamen magis
quam racione compul(us,communicauic,&:
ftacimalupo pellis recradbaca priori formae
fe coapcauic. His ergo rice potius quam re-
£leperadis, humanam pociusquam beftia-
lem fociec^em eisad igniculum tocanode
lupus ex hibuic. Manc vero fado,extra fil- ,
uam ipfos conducens, Presbyteroque prse-
bensiier, viam ei cerciflimam longe przeol-
tendic. Multas etiam Sacerdoti fuperim-
penlb beneficio gracias in difceflu refere-
bat,promiccenseflicaciores muko fe ei gra-
tias relacurum,{i Dominus eum ab hoc exi-
ho, cuius iam duas parcescompleuerat,re-
uocauerit. Inter vltima vero confabulatio-
nis huiusverba quasfiuit Presbytera lupo^
vtrumgens inimica, quasin inlulam fuper-
uenerat,olim foret, diuquein ea permanfu-
ra.Cui lupus,Propter peccata,inquit,populi
noftri, &: vitiorum enormitates ira Dei de-
fcendens in generationem prauam , dedic
camin manusinimicorum.Quaradiu ergo
gens ea mandata Domini cuftodierit , & in
vijseiusambulauerit , tota manebit & in-
conuulfa:finaute(quia ptocliuis eft curfus
ad volupcaces , & imicacrix eft nacuta vicio-
rum ) ad noftrosex conuidu mores forte
condefcenderint , diuinain iequoque pro-
Culdubi6 vindi^lam prouocabunt.Similem
quoquefententia in Leuitico reperics, Do-
mino ad populum Ifraeliticum loquente in
hunc modum: Oma es efjim execfationes ifids
(prjedicias fcilicet) fecerunt accoU terra qui
fuerunt ante vos & foUuerunt eam. Cauete
ergOi ne ^ vos fimiliter euomat , cum faria
feceritiSi ficut euomuit gentem qtia fuit ante
i/<?i.Totum hoc autem poftmodum conci-
git primo per C haldazos, & poftea per Ro-
manos. Item 8i inEcclefiaftico: Regnum a
gente in gentem transfertur fropter iniufti-
tias,(jriniurias, (jr contumeltas , ^diuerfos
dolos.

Bicnnio verd poftela pfo contigit me per
Media tranficum feciire,vbi Epifcopus ter-
raeillius Synodum tunc forte conuocaue-
rat. Epifcopos etia &: Abbates vicinosafci-
uerat, vc fuper hac rc (quam ex Sacerdotis

RIS IN EVROPA LIB.n. 44I

confeflioneiam didicerat ) quidagendum
illi foretjCommunicaco confliiocercius in-
ftruerecur. Audiensergo me crafireperpar-
tesillaSjduos mihi de Clericis fiiis tranimi-
fic, rogans vt canco negocio cradado in pro-
priaperfona, fifieri poffec, incereflem : fin
aucem , de aflenfu meo licceris falcem eos
certifacerem. Audico ergo ab illis feriatim
negocio (quod& prius camen ab alijs audie-
ram)quia caufis quibufdam vrgencibus ad-
efl^ nonpotui, licceraru beneficio, confilio
quidem abfens non fui. Cui &; Epifcopus
cum Synodo obcemperans , Sacerdotem
ipfum,cum hcteris fuis,rem geftam &:S>Jcer-
docis confeflionem concinencibus, appoli-
tis etiam Epifcoporum& Abbacum qui in-
tererant figillis , ad Summum Pontificem
deftinauit.

Nonicaque difcredcndum eft, fed pociiis
fidecerciflima eft ample£tendum, diuinam
nacuram pro faluce mundi humanam natu-
ramafliimpfifle, cum hic folo Deinucu ad
declarandam fui potentiam vindi£tam,
non minimo miraculo hunnana natura lu-
pinam indueret.

Sedanimal huiufmodi brutum an homo
dicetur? Animalnamque rationale a bruto
longealienu videtur efle. Pr£Ecerea,animal
quadrupes pronum in cerram , nec r fibile^
humanaenacuriequisadiugec^Icem qui hoc
animal occideric,numquid hominem occi-
deric,& homicida dicecur?Sed miracula di-
uina non in racionem hu mane difpucationis
trahenda func,fed admiranda. Auguftinus
tamen hb. I6.de Ciuitate Dei cap.8. vbi de
monftrofis hominu generibus,quos Oriens
parit,qua;ftionem mouet,quorum quidam
caninis capitibus, alij verd capitecarentes
oculos in armis habere dicuntur , & vnrijs
deformati formis , vtriim a primo parente
propagati reuerd hominesdicendi funt,tan^
dem fubiungit^idem de iftis fentiendum efle
quod de monftrofis hominum partubus,
quos fieri perfaepeaudiuimus, & quidquid
hominis definitionem ( animal fcilicet ra-
tionale,mortale)fub qu^cumque forma rc-
cipitjillud hominem efle vera ratione tefta-
ti.Idem hb. i8.de Ciu.Dei cap. iS.refert de
Arcadibus , qui forte dudi tranfnatabant
quoddam ftagnum, atque ibi conuerteban-
tur in lupos, 6C cum fimilibus feris per illius
regionis deferca viuebant.Si autecarne non
vcfcerentur humana , rurfum poft annos
nouem renato ftagno refor mabantur in ho-
mines.Gumque itidem de varijs hominum
in lupos mutationibus fermonem produxe-
ratjdemum fubnedic: Nam nos cum efe-
wus in Italia,audiebamustaliade qnadam re-
gione illarurn fartinm i vhi ftabularias mulie-
res imbutas ijs malis artibus,in cafeo dare fo^

442 lOANNIS EVSEB

lere dicebant qmbus 'vellent feu pojfent viato-
nbm^ vnde in iumenta. illico verterentur ,
necejptria cjUinque fortarent^ f^^^j? ferfun6la
eperatterum ad je redirent^nectamen m eis
mentemjieri beflialem,fedrationalem huma-
namc^feruarificut Afuleius in lihris^quos afi-
ni aureititulo infcriffit , fibi ipfi refert acci-
diffe, vt accepto veneno , humano animo fer-
manente.afmm fieret. Noftris quoqite tem-
ponbus quoldam viciimus,qui magicisarti-
busimbuti.pingues, vt videbantur, porcos,
led tantum rubroSjCX quacumq; praeiacen-
te materia producentes in nundinis vende-
bant: fed lu ftatim^vt aquam aliqua tranii-
bant , euanefcenteSjin propriam & veram
reueriebantur natura. Quantalibet autem
induftria (eruatisaffumpta fpecies vltra tri-
duum non durabat. Item vetulas quafdam
tam in VValli3,qua in Hibernia,& in Sco-
tia fe in leporinam tranfmutare formam,vc
adulterinafub (pecie vberafugendo , lac a-
Kemim occultiiis furripiant.Vetus quidem,
fed &adhuc recens frequenfqj querela eft.

Djemonesigitur feu malos horaines,licuc
nec creare, ita nec naturas veraciter mutare
pofle,fimulcum Auguftino lentimus : fed
ipecie tenus,qu^ a vero Deo creata funt,ip-
fo permittente,vtfcilicet videatur effe quod
non funt,fenfibus hominum mira illufiohe
captisac (bpitis,quaienusres non videancur
licut fe habent, ied ad falfas quafda & fidi-
tiasvidendum formas vi phantafmatis feu
jnagica: incantationis mirabiliter abftraha-
tur. Sed omnipotentem Deum,ficutnatu-
iascreare,fic bL eafclem,cum voluerit, in fe
inuicem perrautare,feu vindicandojfeu di-
uinam potentiam declarando, velvnamin
alteram penitustransferre,ficuc vxoris Lot
contraDominicum pricceptum refpicientis
in ftatuam falis,ficut etiam aqu:E in vinum
mutationemjvel interiore manente natura,
foliim exteriiis transformare , ficut in pro-
pofitis patec exemplis , potentiflimum efle,
indubitata veritaiecredendum eft. Deilla
vero fpeciali panis in Corpus Chrifti muta-
lione nec fpeciaii.imo verius fubftantiaH
(quia fpecie tota manente , fubftantia fola
mutatur) hicpraztereundum tutiusexifti-
maui ; quonianifuprahumanamlongcin-
teUigentiam alta nimis &: ardua eft eius
complexio. Hadenus ilie.

CAPVT XLIII.

^~Rege mutato in Vulpem.

IVuat hic apponere,qu(^ locelinus narrat.
Regnabatin finibusquibufda Britannia?,
qu3E modo VVallia dicitur,tyrannusquida
Cereticus nomine, fiagiiiofus.traudulctus.

I NIERFMBERGII

iniuriofuSjblafphemans vbiq; viam Domi-
nijChriftianorum perfecuior,&: interfedor
crudeliflTimus. Audiensautem (andus Pa-
tritius illius bellu^ tyrannidem efFrenatam,
ftuduit illum ad viam falutis reuocare,diri-
gens ad lUum conuertendumavitijs fuis pef-
fimis Epiftolam commonitoriam.Ipfe verd
venumdatus vc faceret malu,de die in diem
feipfodeterior fa£tus,admonitionem defe-
ritlandi Patritij, & defpexic, fuaqj flagitia,
facinora,fraudiumfacliones,cruentatas cie-
d^s dilatauit. Quodcum Patritius relatu
veridico didicifl"et,diuinitusedocius, intel-
lexic vasconcumeliasobduratum in nequi-
tijs,nullimod(^ obduratu corre£l:ioni,{ed po-
tius perditioni pra£paratu,in hunc modum
feriur oraflTe ad Dominum: Domine Deus
omnipotens, ficutfcis, & potes horoineni
hunc vulpinum in vitijs monftj^fum, mo-
domonftrofo eijce a facieterrae, & illius
confurnmataE maliciae finem impone. Incli-
nansDominus aures fuas ad vocem ferui
fui,pra;didum tyrannum quadadie inme-
diofori ftantem,circumJ[iance multittrdinc
iuorum, fubiio invulpem transformauitjil-
leque a confpedu on>nium fugiens , nura-
quam in cerra vlteriiis comparuic. Hoc fa-
dum nuUus difcredere iure poceric,qu! vxo-
rem Loc in caucem mucacam, auc hiftorias
de Nabuchodonofor Regelegerit,

C A P V T X L I V.

De pHliciht/ja S.Nannanodeportatu,

ESc in Conadia vicus quidam qucm
S.Nannani illuftrac Ecclefia,vbi ab an-
tiquo canca puUcum excreueracniulcitudo,
vcea peftilentia locus ille fere defertus , &c
habitatoribus vacuus extitiflet ,donec in-
tercefifione S.Nannaniin pratu quoddam
proximum funt deporcaci,vc nec vnus poft-
modum hic reperiri potuiflet. In taniuigi-
tur meritisSandi iftius locum iUum visdi-
uina mundauit : in pratovero tantafuper-
abundatcopia,vt nontantu hominibusve-
ru etia beftijs femper maneat inacceflTibile.

C A P V T XLV.

De mirabiliyirtute receptiua.

ESc quoque in eadem Conadia , addit
Giraldus ,locus quidam muracus,ampli
Caftelli fimihtudinem pr£eferens,a S.Pacn-
tio confecratus,inquem tot armenta num-
quam introeunc ( ciim camen tocius pro-
uincisE prjeda refugij causa fa^pifljime inclu-
di folcac ) quin mulco plura incrare pocue-
rinc: donec fcrte vel fufficientia; vel diffi-
dentia: veibum eiupetic.

CA-

DE MIRACVLGSIS NATl

C AP V T XLVIo
De fimi exterminta,

IOcelinus de S.Patritio liacc fcribit: Erac
autem inquodam promontorio fupere-
minenti prxfato oppido Empthor,munitio
qua^dam extruda ^cuius adhuc murorum
apparentruinofaveftigia; Dominus autem
loci iugo duras feruitutis fibi fubiugatam in
famulamdepreflerat nutricem S. Patntij.
Inter opera feruilia cetera ipfi iniundajiufTlt
ilh quotidie cun£las officinas infra munici-
piumexiftentes fcopis emundare,a ftabulis
etiam equorum fimum exportare. Mulier
Ver6,mente ingenuaj intelliges omnem po-
teftatem a DeoefTe, cunilaque quas a Deo
funtjOrdinata exifterejneceffitatem vertit in
virtutem,ac patienter luftinuit impolita fibi
feruitutem. Puer vero Patritius compafTus
afflidioni nutricis fuae, Dominfi exorabat,
vt illam dignaretur de tam feruilis operis ia-
boriofo laboritio hberare.OranteigitUr Pa-
tritio, omnia habitaculailla ablque huma*
na manu mundata cernebantur, ncc infr^
feu iuxta fimi aUcuius veftigium inuenieba-
tuf. Mirabatur municeps,&omnesquivi-
clerant vel audierant hoc fignu.Abfoluitur
nutrix a iugo feruitutis ob alumni fui meri-
tum.Nec hoc miraculum momentaneum
videtutiaut annuum,quia vfquein prsefens
conftatefTe continuatum.Sicutenim incol^
loci iUius atque finitimi atteftantur jfi infra
prasfatxmunitionis ambitum totiumentai
quot locuscapere poflet , aggregataibidem
demorenturjnullatenus aUqua fimi particu-
Ja reperitur. Eft autem locus celebris in valle
Ciud.fituSjHngua gentis iUius Dunbreatan,
ideftmons Britorium nuncupatus.Signum
(cire fitientes, non finit latere, vtpote toties
diuulgatum^ patriotis omnibus.

G A P VT XLVlt.

De fene refiorefcente,

IDem narrat t Eratprasdido Dichu ger-
manuscarne,Rius nonaine,£Etatis & infi-
dehtatis prouedas , cuius corporistaberna-
culum piae fenio fentiebatur pronu proxi-
mumque ruin3B,qui graUiflime dolebat fu-
per Magi interitu & fratris couerfione.Hic
enimtotus terram fapiebat , vitam nuUam
pr^ter praefentem eflecredebatrfratrem et-
iam fuu fe amififle aeftimabar, qui in Chri-
ftum credensjad futuramgloriam,qua: re-
Uelabitur in feruiseius, omni annifu anhela-
bat.Hacdecausa finguHs diebus impugnas
tribuiauitPatritium , U nitebatur oppilare

RIS IN EVROPA LlBaL443

os fuum,nedifleminaret verbum Dei per lU
lam regionem,vt augereturinDominonu-
merus credentiu.San(lusautem hominenl
Chrifto lucrifacerevolens,conuenit iUum
Viuis ac veris rationum aflertionibus,adcrd-
dendum incundorum Conditotero, exip^
fiscreaturarurafpeciebus &naturis perfua-
dens : & vc eum in viam vericatis efficaciiis
induceref,verbis fidem faciens, fignumfe-
c6curUm fpoponditjdicens: Ciim omnium
artuum fenfuumqj tuorum cfficiain tefo-
piantur emortua, viiiequecuxlumen inli-
mine iaceat, fi Ghriftustibi refticuerit vires
&c venuftatem vernancis iuuencucis, n6nne
iure in illu credere cenereris?Refpondit illcj
fi tanti miraculi exhibitionem exequaris in
me per Chriftum,confequenter credam in
ipfum. Orauit ergo S*Patritius,& manus
imponendo eum benedixic, ftatimque de-
corem &: fortitudinem induens, in ftacura
iuuenilisaetacisrefloruic. Omnes ergo qui,
aderanr, obcale fignum patracii ftuporcir-
cumdedic, &inlaudesGhrifti &c reueren-
tiam S. Patriti j illor u m ora refoluti.

C A P VT XLVITL

De immtitatione oris.

NEc miniis admirandum , quodidem
Audor fubdit. Fuit quida ex Hiber-
niae Magnatibus Eugenius vocabulo , qui
diu prsedicanti fibirefiftebat Patritio; fed
verbi viui & efficacis ratione t&dem circu-
feptus&conftriduSk ac fipnisirrefragabili-
bus conui6l;us, credidit, atque vitalisvndae
lauacspiotus j in Ghriftorenouarimeruit*
Erat idem diues & pocens in regno,fed vul-
tu membrorumqi habicudine cu£tis defor-
mior quifueruncfub eius confticuti domi-
nio. Hicmultoties fuper deformitate fijS
fando Patritio c6queftus,precabatur iUum
vt precum fuarum obcencu {\\x larualis fa-i
-eieihorrorem exterminaret , vtfic Dei fui
omnipotentiam , in quem cundus populus
credidit,experiri poflet. Quadam vice fan-
£lus Patritius precibus puliacus hominis,de
fe ipfo fic veTecuradatiato^ueconfufijrcifci^
tabacur ab eo, cui in formaopcaret affimi*
lari. Ille vero circumfpedis cundis in circui-
tu pofitis, przeelegit Ipeciem Roichi Eccle-
fiafticicuftodiscodicu fandi Pacricij: erat
ipfe nacione Brico , gradu tunc Diaconus,
fandi Pr^fulis confanguineus,fpeciofus for-
•ma pras ftlijs hominu \w finibus iUis degen-
tiuraicrat nihUomimishomo vicaefandtiffi-
mae , vc dicerepQfletiUud Pfalmiftae ex fen-
te n ti a •^Domim^in 'volmitate tua. prafitifH de-
cori meo uirtutem. Si vei d Pacntius fecit eos
in vno ledo fub vno ami£lu fomnum cape-

re,

444 ioANNis evseb:

re, ftanfque fuper eos, leuauic puras manus
in oratione. Res mira , &c valde inufuaca.
Ciim excuffo fopore a llrato {"urrexiffenti
nullain vtriufque vultu apparuit diftantia.
Difcreuitillos tantummodo tonfura.Cun-
dos ergo hoc agnofcences admiratio per-
cufTic.Sed hoc infe fignuexperti copiofior
lastitia pedus perfudit. Quoniam S.Patri-
tius Eugenio fuper forma in melius mutata
fatisfecit, ipfeconfidensadhuc delmpecfa-
tu petitionem alteram adiecitjerat enim val-
de pufilla: ftaturx. Precacus igitur Pontifi-
cem fan(9:um,vcquod fuis meritis non prse-
ualet homojin nomine Deifui adijceret ad
ftaturam fuam cubitu vnum. Pra^cepit Pa-
tritius homini menfuram defideratas lonpi-
tudinis fibi oftedi.Stetit ille articulis pedum
innixusfuperhaftam luan} ere£lam, extre-
ma digitorum quantum potuit extendit,
fuiqueftacuram ad eiufdem menfurae alti-
tudmem popofcitpertingere. Orante ergo
Patritio , fuboculisomnium homo ,im6
homuncio , ad pra^oftenfam altitudinem
excreuic , &: ne figna magica feu mendacia
iudicarencur in ftacura & in forma prasfcri-
pta , in admirationem multorum vfque ad
vita: terminum perdurauic.

CAPVT XLIX.

De yefitgtjs petr^ tmprejjis.

Elufdem Audoris fequentem hiftoriam
accepi. Quadam vice S.Patritius qua-
tuor Virgines itantes fuper lapidem vnum
velauit, confecrauit,fponfoque ca^Iefti de-
fponfauit. Res autem apparuit mirai^ val-
dcinufitata. Virginum Deo dedicatarum
lapidi duro imprefta vlque in prxfensappa-
renc veftigia, vtcunftisclarelcat,qu6d be-
nediceniis Patritij precatiofiueprxdicatio
penetrare pofiit, emolliendo pedora etiam
faxea.Daturnihilominiisnobishacinre in-
telligere,vt ad eum,cui fe probauerunt,pof-
fint peruenire. Vocatur locus,in quo confe-
cratas fueiunt, Tedna,vbiillis Domino ferw
uituris aedificabatur Ecclefia, qujEpertinec
hodie ad ius Metropolitana: fedis in Ara-
machia.

C A P V T t:

De Upidthus mAledtciis»

INcer miracula S.Patritij ha:c refert lo-
celinus.Intccione Ecclefia: videlicet jedi^
ficanda^ diueriit Chrifti famulus ad locum
famohirimum Vfneach nomine Duo vcro
germani,Fiechus &Enda nominati, illis in
finibus principabancur: quibiis S. Patritius

I NIEREMBERGII

multa bonain prasfenti fa^culo atq; futurd^
bc eriam femini !}lorum,fi fibi acqutefcerefi
pollicebatur. llli auiem non folum a prece
&pr^dicatione Patritij aures auerrerunt,ve-
rum etiam aloco prasdido violenreripfum
expulerunt. Satitiius moleftius impedimeii-
tum Ecclefisefundandae , quam fuiexpnl-
fionem accepit, ipfis & femini i|)forum mij-
cere maledidionis laculum incepit. Secun-
dmusautem difcipulus S.Parritij fententia:
verbum ex eius ore rapuit,&: antequam finc
concluderetur,deprecando dixit : Obfecro
DominePater,vt makdidio veftra non fit
fuperhomines iftos^, fedfuper vicinos ioci
lapides. Sandtus prius modice fubticuit, 6£
poftmodum poftulata conceflit. Mira res.
Ab illo die vfque in pri^fens lapides illi nulli
ftrudursE aptiaucvtilesinueniuntur , quin
etiam fi fortealiqui ex improuifo aedificio
imponantur, velociteropusillud ruerefeu
diffipari dicituriNullum etia ignis caloreni
naturalem admittunt , necinaquam miifi
ftrepitum,vt moris eftlapidum,faciunt;vn-
de & prouerbium apud Hibernicos incre-
buit,vc fi quando lapisin ^dificio frangitur,
de lapidibus Vfneachmalcdidis a S.Patri-
tio efle dicatur. Enda ver6,pra:did:oru fra-
trum iunior , fuper iniuria S.Patritio iUata
pdenituit,&: prouolutus pedibus ipfius,ve-
niam popofcit , & poftulatara promeruic.
Hic nouem filios habuitjquorumvltimum
natu,nomine Cormacum,obfequio diuino
mancipandum cum totanona parce fuc^ ccr-
vx S.Pacricio obtulic. Fracer ver6 ipfius £n-
dx, Leogerus didus, conuerfus ad fidem,
qnindecim villas S. Pacritio contuUc cum
fuo nepote,quas (pedac ad ius Ardmachanac
Ecclefias. S.Patritius baptizauit pueru,edu-
cauit, litterifqjimbuir : puerauiem ^tate,
fapientia & fanditate creuit, virtutibus at-
quemiraculisclarus in Domino requieuic*

C A P V T Ll.

De legumine fine femtne mto.

ANonymus AudorinteraliaS.Colum-
bani miracula haec habet : Legumeii
pifi,quod ruftici herbiliam vocant , ex ad-
ucntus fui tempore per fingulosannos fpon-
te nafcitur per illas rupes , quas iple peram-
bulauit,nulIoferente , & quod nobis maius
miraculum videtur, per fcifluras petrarum,
vbi nuUushumor adeft ,non aequahterta-
men,per fingulos annos nafcitur. In mulcis
autem locis, vbi praefentianno orta fuerat,
in alio deerit. Scd m hoc virtutem Domini
noftri efle credmius, quod ipfe per leruum
fuum quotidie operatur. Nam fi in vno lo-
co per fingulos annos nalceretur , forfan

mulci

DE MIRACVLOSrS NATV

multi putarentnonefTemeritum San£ti,red
de illius femine vbi caderet & indeoriretur.
Mos enim ell cuftodi ipfius fpelunc£e,quan-
do apparycrit, ibi fignum mittere , quouf^
quead.maturitatem peruenerit, diligenter-
que hunc coUigere, & Abbati tranfmittere.
Abbas vero Regibus fuis fiue Principibus
folitus eft pro benedidiorie fandi Golum-
bani dare.

C A P V T LIL

De arhpre roftriorum»

NVperrime noftrisdiebus in HiberhiS
germinauit arbosa manead no^tem,
apta ad nedendos rofarios ad noftrje fidei
& Deiparae deuotionis arguraentumi Res
notillima fuit.

CAPVT Lltt.

, m

De pifctbuj JanSii Mmritij*

IN quodam monafterio GallijE, S.MaU-
ritij appellato,tot funtin quodam ftagno
pifcesjquot Monachi,quorum aliquosegro-
cante , fupernatat aliquis pifcis infirmus;
iuoricuro pra^moritur pifcis.

CAPVT LIV.

De S. KoJalta.

SAndaRofalia Regio Normannor-d fan^
guine nata^ aula virginitatis araore auer-
fata,in percgrini motis fpecu, Angelo duclo^
re,vt vixit,ita obijc fande: cuiusquingentis
propeab obitu annis,peftiletiaPanormura
anno i^Z4.infeftate,in quo vix^rat locojin-
tadum virgineii corpus, vna manu innixu^
altera rofario dependente lapideo cortice
obdudum inuentu, rairaculisnobilitatumj
Panormu^ anno i^zj.inuedura efts

C A P VT^ LV.

De fceleto wirabiliter contextd.

CVm Ncgapat^ni mclrdreturferuusDei
P. Francilcus Perezius, qui infigni fan-
ilimonia,virtutibufque,interluminanoftr(^
Societatis illuxit,qu6d nulla tunc ibi Socio-
lu doraustemplumqj forec,inter pauperum
cadauera fuum fepehriiufteratratMifericor-
disE fodales illius iufla nihil morati , in pri-
mario eura facello c6didere,eiu(q5 reliquias
velut pretiofiflimum thefaurum afleruan-
duduxere. Omnesquippe eum tura viuura
tum mortuum,vc virum lan^tiflimum cole-

RISINEVROPA LIB.ir. 445

banc,mulci crines & veftisfruftilla vejucrcli-
quiasafleruabanc.Credebacopidani,cx quo
preciofum hoc ofliu pignus penesfe habue-
re,a grauibus calamitacibus <S<: incommodis
eius incerceflione ac mericis conferuacos.
Hinc & Naichus,cui parcc,ciim ancequo^
tidianas prope depeculaciones immiflo mi-
liceagerec,& opidanos miris diuexaret mo-
dis,exquo Perezij liicquieuere ofla ,num-
quam,etfi daretur occafio,qu6d a Lufitanis
variaipfe detrimenca acciperet, eos infefta-
uit. Vc vero fuam Patres ardem conftruxerc,
Perezij huc crasferri ofla placuic, oppidanis
fodalibufqi Mifericordixlicet obftantibus.
fed precibus hi candem vidi ceflere. Aperto
ergo tumulo.du ofla fingula Iegere,Pairura
quifpiam conatuj,eadem vinda ac colligata
a radice quadam tenui , quas defub cranio,
cuiiun£taerat,proferpebac,comperic : eius
hic velut origo erar, e qua aliie radiculas to-
tum adtalosvfquecorpusambientes,& ofla
femorisgenuumque periranfeuntes puUu-
labatt Mirari rem prodigioiam vniuerfi,id-
que tum potius , cumnullaadeflecircum-
quaque vident arborem , e qua haecce pro-
duceret radix, quaz, & a capite progignere-
cur,&: in pedes ducaxac defineret.Tu m pri-
mum obnici plebs,&; facru tonicorpusim-
pedire : at pollicitis Patribus ipfum opido
non eff'erendu,fed ad fuaro durataxat ^deni
tranfportaqdura,qu6 ab omnibus infpicere-
tur,refragari defiere. Supplicatio ergo indi-
«9:a , &: raagnoofla plaulu ad cemplura no-
ftrum delata, ligno perpetuo magniqj pre-
cijiquodThecam dicunt,inclufa,quas forni-
catiE foflgim ponutur. Magno certatim quif^
quefacrura hunc thefaurum honore profe-
qui, feque feliciflirnu credere, fi quid ex ip-
fo,vel quodipfum tetigiflet,nancifci poflet^
Itafcihcet Deushonorare folet , a quibus^
ndura viuerent,eius honor proraptus eft.

CAPVT LVL

De Cruce fanguined.

PAulo antequara grauis c6citareturpro-
cella aduerius NeophytosTrauacorioSj
infigni prodigio fignificata fuitjcuius hifto-
riara cura alijs mirabilibuslubet referre ex
relationePetri larrici. Priiis,inquit, quam
procella \\xc in Chriftianos defcenderec,ali-
quibus eam fignis ac praefagijs pr(^fignaflevi-
decur Deus.Cocatasenira, vbicemplum ac
Crucem erexifle Buceriii diximus(erac hic
Andreas Bucerius ex noftra Socittace ) diei
Veneris vefperaanno 1(^04* liquor quidara
fanguineus ex vno Crucis latere promanare
vifus eft. Hoc liquorem Crucis modiidif-
fufo j omne lignuni circulecus maduic, &

P.p ad

r

44^ IDANMIS EVSEE

a4fepdmanas aliquot manlit humedatum;
c medioveio Crucis fulgor quidam , qualis
cgemis emicarefoletjprodijc.Adeo mirum
lioc vifum cunclis , vt plurimi ad fpedacu-
lum,pars Ciiriftiani,parsEthnici,confluxe-
rint , variafquede eadem re compofuerinc
(quod indigenis fi quando nouu m & inuli-
tatum contmgit ^ perfr£quens ) cantilenas^
quasmagna gratulaiione Chritliani decan-
tabant. Notacu poft latus Crucis, e quo li-
quorille ftillabat,illum terrae tradu rcfpice-
re.in quo neophyci vexati fuerejqtiafi infta-
tis eos aducrlitatis , quae trimeftri poft illos
oppreffu,fmiul & fplendoris & gloria: Cru-
fis Chrifti hinc proraanaturx comon^rec,
Similiaquippe iam fuperioribus facculis ali-
bicontigilfe, referunc hiftorias , pra^fertim
quando fuosexagitare Deus,& nominis fui
indegloriaelicere decrcuerat. Inhoccein-
cendio aut poft paul6,duo fane memoratu
digna contigere , quas filctio minime pr^E-
tereunda. Colchetx cura templum,quod
eligno conftrudum, barbati in cineres re-
degiftenr, Cruxtameningenseiusin medio
fita,nullum ab igne damnum fenfic,vti nec
tabula ligncaaUari fuperpofita. Vacciacori-
ni quoque templo,quod D. Apoftolo laco-
. bo facrum erar,iam abiumpto , pucrpera e
partu gemelloru grauiffime laborans, cum
vuum eft'udiffet,alterum eniti non poterat:
trgo temph aedilem rogat , num quod fibi
apphcaretremedium noflet. Iscrgo paulu-
lum terr^E c loco vbi Apoftoli fteterat ima-
go aqua:mixcum,puerper3Einpotum ciim
dedifler,fme vllo ipfalabore mortuum foe-
tum pepent.Infinitam fuamhocpa£lo po-
tentiam oftendere voluit Deus,& hanc vel
pulucrilocorumfacroru, in quibus nomen
eius olim inuocatum erat,virtutem indere.

C A P VT LVII.

DedqUd ignis alimento , ^ aliij^tbus mi-
rdcuUs S.Francifci Xauerij*

ADijcitidem Au^lclr aliquaadmiranda
meritis S. Francilci Xauerij eodem
loco patraca,nec pronam occafionem prx-
teribotantum virfi memorandi. Non om-
nia,aliqua dumtaxitexcerpara. Qu.od fub-
neclitur,inquit, plurium comprobatum eft
tcftimonio. Ethnicus audito plurimahoc
in loco patrari miracula,reipericulum face-
re voluir, aut li feciis habere rem fe compe-
riflcr, Chriftianis illudcre, mendacijque co-
arguere. Aquaergo luftralemlampadi iam
dehcienciinijcitjVifurusnum prodigiu ope-
raretur Deus. Cernens autem ea ipfim col-
luccre magis,miraricoepit.Idem faciunt &C
Chnftiani, idem quoque fequitur efteclus,

II NIEREMBEiiGII

vtbonam nodis partemreifinem fpeclatii-
ri intemplo manlerint , Deumquein San-
ctis fuis laudarint , Ethnicivero obftupue-
rint. Aliquot poft diebus Chriftianus, qui
peregnnationiscausatemplumadieraccum
donario, eieiufdem facere voluic periculu:
poftaccenfas enim iriginca lampades,olea-
ginus liquor ad tres horas ariit. Concubi^
reuerfus node, extindias omnes reperit, 6C
ellychnium in plenfque abfumptum.Tum
infigni cumcandore adftanti neophyto,Ex-
periri,inquit,volo, nura hic Deus operetur
miracula. Mox ellychnia aliquotaquje lu-
ftrali iramergit, ignique applicac. Ardenc
illa quali oleo fuftufa. Replec quoque duas
eadem aqua lampades , impofitifqueaqua.
tindis ellychnijs,non minus collucet,quarn.
ft vnguine pinguifllmo Icaterenc. Tum ille
miraculum ingeminat. AdfuntUlico pluri-
mi, quicum verbiseiusnonctederenc , fa-
ceie idem ipfi periculum v(?luere.Omnibus
ergo lampadibus aquam infudic, qu^hor£
fpacio ariere. Quod vero fcUychnia ante
oleo perbibita calumniarentur Ethnici, no-
ua ellychnia aquas immerfere , qua: noii
mimis ah)s cundis infpedantibus lucem
dedere. Quin & poftridie quindecim lam-
padasoleoac tocidem aqua luftr^li reple-^
runt: applicatum ignem non miniis has
quam alix concepere. Hoc pridie Kal.
Aprflisanno i^cp/. contigir.

Quod iam narrabo,longeeft mirabilius.
Neophytus Antomus,loci cui noraen Mo-
ral Magiftratus,abodimeftrioculoru, ma-
nuum pedumque vfumamiferat , ^ variai
remediatentauerat fruftra.Ergo fecundiini
quietem videre libi vifus eft quemdam Sq-
Cietatisvirum, ad veftemcalaFem Pluuiali
indutum, quem ingenshominuturba fup-
plicantium ricu praEcedebat. Accedens is
propitis ,manuqjapprehensa,Cotata:tem=>
phim (uumadire iubec. Experredusseger,
hocquefpedtro animatus,iufla exequitur,S(:
Cotatam abic HicinfopQiemiBcidic. Ap-
paret denuo idem Patcr , fed ea qua tabuU
altaris prjeferebat foFma,bene.iubct fpera-
re Deoqj fidere,qui falutem membrorum-
que vfum tedderec, qucm non raulco p6ft
S. Francifci incerceflione , vc vero fimile
fir,eciam de<iic. lUe diuinum agnofcensbe-
ncficiu,elegans poema panxic, quo & mor-
bos fuos, & ^.Francifci apparitiones,iniuf-
que precibus impetratam valetudmem.
commcmorat.Haec; omniacuratusipfe fuo
confirmauit tcftimonio,vt taceam illorum,
qui jegru ante,poft fanatii coram viderunt.

Ecce & aliudeiufmodi plurimoru adftan-
tium confirmatum calculo.Chriftiana ma-=
trona,cui Ann.T nomen, a bimeftri & am-
plivis omnem lingux. vfum perdiderat. Ma-

cer

DE MIRACVLOSIS NAT V

ter filic-E nomine S.Fracifco votura nuncu-
pat, Cotatamque peregrinatu abicuram fe
ipondec.Cui eodem veipere vilus quida Pa-
irum,qui paruulorum agminatim velutad
dodrinam Chriftianam procedentiu coetu
llipatus, per vicos incedens alta dicercc vo-
ce: Mirabile quid iam edicurus (um. Vc ma-
trona:domum fubijc , loqui ipfa incipiCj
nioxqueomnis dilparec viiio.

Macrona nobilis duplici laborabat mor-
bojfruftrain Medicoseftlilis opibus.Tem-
plum hoc fe adituram vouec^ aureamqj da-
turam crucem,falute modo obcineac. Nec
irrita: preces:nam moxfanitatireddita.Alia
prodigia miraculaque hoc in tradtu fteri in-
dies folica praecereo; facis iic, plurimos tam
Ethnicosquam Chriftianos illum fuis in
morbis, afHidionibus,aduefiis,periculifque
inuocare, acf^epevotorum fien compotesj,
prasfertim in sede Gotanea ; qux quamuis
SS.Trinitatifacra, vulgo tamen S. Xauerij
nominedicitur,ob innumera quae patroci'-
nioeius raeritifque quotidie fiunt miracula.
Patres Cotata abire compuUi,veriti nequis
maleuolus forte per contumeliam S.Patris
imaginem toUcret, aliamqueeiusloco fub-
ftitueret (necinanisis mecuserat) Colanio
eam mercatori dedere,vt Redori Colanio
'dein traderet. Ipfe nodu Colanu ingreffusi
mane Redorera adire conflituit. Veriim
liac ipsa node vicinam hofpitio domum
incendiucorripiCjadedquidem vehemensj,
vc iamiam.afHante in primisvenco, vicina
quoque in cineres domus redigenda videre-
tur. Infticor illico cabulaefterc,cetera fiam-
miscredidic iam inftancibus ; 5c fane veluc
ftuppeadeflagraiTecdomus ^ vcpoce ligneaj
&; aridis palmarum frondibus teda j fi ac-
cefliflet ignis. Suaergo defefurus,omnihu-
mana deftitutusope,Deo fc ac S.P.Xauerio
coramendat: repeixte rautacus vencus , & a
diuerforio flammam diuercens , aliorfumi
vblnocere nonpocerac,flauit.Omnesinopi-
natam mutationem vc miraculumfufpexe-
re,tabula2 eiusignari ; veriim re comperta,
S.Francifci precibus hanc venti mutatio-
nem adfcripfere , atque inde maiori Cola-
Res eiga iplum ftudio afFe61:uque ferri cce-
pere,ecfi ante eius perftudiofi torent.Quod
vero tabulaevideadae percupidi efTentjNa-
taUsDominieidie pubHce ih templo fpe-
(ilanda proponitur , quam vifura ofculatu-
raqueciuicasvniuerfa adcemplum conflu-
xic. Collocacam dein in facello Collegij,
plurimi voci causa adeunt, domique co-
luntob innumera quae Beati viri mericis a
Deo confequuntur beneficia. Quodverd
Gruxante templum Cotacenuni hxa,cu-
iusvna excremicasfanguineum,vc diximus,
antequam mde Patres egrederentur j h-

RISINEVROPA LIB.il. 447

quorem ftillarat, ingens forec, vtjpotequtE
fexaginca longitudine fpirhamas , quinde*
cim Iacitudinecomple£ieretur;vifum cft ob
ventorum vehementiam eamdem accide-
re. Ergo tranfuerfi ligni , e quo liquor ille
manarat, parsquarta recifaeft , e qua poft
pluresformata: cruces minoresui aris col-
locanda: , quin & alia; minutiores in popu-
lum petentem diftnbuenda::beatum riara-^
que fe credebat is cui habere contigifler.
Has auroargentov.e infertas de collogefta-
banc,&: B.Xauerij lignum dicebanc. Colo-
nij vero prsefidiarij Luficaiiicanciipfas fece-
re, vc fifimilem nanci(cerentur,aut xxeam
S.Patris effigie, hac afTumpta , maioricum
fiducia conflidu inirent,quam fi cataphra-
d:i &:armis iraperuijs te£li forent. Hinc &C
femper vrdores redibant : & tametfi pauci
numero,infinitas caraen hoftiu curmas pro-
fligabanCjVix vllis fuorum amifTis.Teftancur
id varia certamina ae conflidus, quos cum
Regulis arci Colaniae inhiatibus iniere:cuta
enira pellere prasfidiu vellent,annuO arcem
prefTere obfidiOj fed fruftra, nam omnihus
in oppugnationibus irriti , a Lufitano fufi
func, idqj procegente eumdiuina pocenciaj
& precibus S.P.Xauerij,erga quem vtbs h^Q
mu-ifice afhcicur.

CAPVT LVIIL

De arbore fubito arefcente.

IN quodam ^thiopia: r-egno centu quin-^
quaginta iam olim templa in vno territo-^
rio decem circiter leucaxumfpatio numera^
bantur,qu£E ./£thiopes olim ,fi quid aDeo
obcinereconcendebanc, Litanias decantan-i
do adibant. Ferunt orare illos folitos, vt in
precationum exaudirarum argumencuar-
borem arefacerec Deus,haud procul ab illis
diflicam cemplis. acque ica ciim fierecillis
ad orandum fe componencibus, arborem
ad priftinura virorem interim reuerci foli-
tam: itaquepetitorum fecompotesfore in-
telligebant. Verum ex qpjo^trb Ecclefias fe
Roraanse vnione fepararunc ^ hoc cefTaflb
funt qui dicunti

G A P VT LIX.

De ftdtua lefii UcrymAnte.

IDem larricusj cum agerec de Fracire no-
ftr£E Religionis Benedido a Goes,fic nar-
rac: In India milicecumagerec,ciaffeoram
Malabarica decurrete confcensa, Trauan-
curidem appuUc. Templuhic iiaud procul
a Colecheafitum,ac Deiparx facruingref-
fus^ ciiminara Deiparieeiufdem paruulum
Pp i, collo

lOAKNIS EVSEBII NIEREMBERGII
collo pendulum geftatis videret imaginem, confringere, & quidquid m eo facrum & re-

in genua coram illa prouolutus eft. Ludo
tum ac ceteris adolcfcecix,ac prjefertim mi-
litaris vit^ illecebrisnimiopere deditus crat.
Vitir ergo fupcrioris delida rcu6luente> ica
omniupceniruit > vcde falutcquodamod'6
defperarcc. Incerraergo preuoiucus lacry-
inifque perfufus,benigniUimam miferiCor-
dias Macremorauic , vcfuanl apud Filium
mediatorem hominum noxaru impetrarec
veniam.Ec ecce paruulus qu&m macer vlnis
flringebac , in lacry mas vifus eft prorupere.
Videbacquippe oculiseius diftillante.quam
vberrime hquorem ladi perfimikm ^ quo
tocainferne ara permaduit. Quo ille fpeda-
«uloconfternacus, comrniUtones teftes mi-
raculifucurosaduocac , remqueex ordine
mrrac. IUi fuis rem oculis videntesi linteum

ligiofum erar,deftruerecoepere,feruat.idu-
taxac, ad ludibrium D. Antonij Paduani
('quamuis pacria Olyffiponefis) ftacua.Huic
m naues accepracgladiu accingunCj ac con-
tumeliarum iri eamdem plauftra exoneranc.
Antonium Lufitanum per contempiuin
nuncupanc,& rogant,fua vc nauem ad por-
cum Bayenfem perducat,vtque fecumcon-
fliitum ineac iliuicanc : fed breui vlcrix Dei
manus adfuit.Foeda fiquidem tempeftas v-
niuerfam clafl^em huciliucq; diftraxit, per-
que nauicuiarios diriflima pefte graflante>
tantamcalamitatem fubijt,vt binsedumta-
xat nauesoram Bayeniem attigeriut: qua-
rumvedores, aquandi gratia exfcenfione
faftacapti a Lufitanis, in vineula coniecti

ftint;cereri,quiin nauibus permanferanr,
eidem intinxere Uquoriiquod inter fe diui- qu6d exhaufti eflent morbis , vita iotegra
fum, velut facru quidapud fe deindeafler- le fuafque naues Lufitanis dedidere; qua*

uarunt,ac fiium inde natum gaudium fefta
bombardarum aiaiorum ac minoru difplo-
iione, teraphque frondibus & arborum ra-
xiiis condecoratione,ceftati funt. Is ver6 cu-
ius vnius ob caufam ha:c contigeranc,re ipsa
breuife potenci Dei dexcera cadum often-
ditjnam totius vitae fuperiorisnoxaru exof
mologefimapud quemdam Societatis no-
{jiiq Sacerdotem infigni cura dolore ac poe-
nitentia mox peregir, ac Religionis fe voto
obftrioxir. Ergo Societatem lefu ingrefliis,
vitam in eadem pr^claro cundis datoexem-
plo^ofuit. Eaautemvirifuithumilitas, vc
etii a fuperioribus facris Sacerdotij ordini-
busex fingulari priuilegio , quodin rerum
temporalium vfiimin Societace cooptatis
( qui temporales coadiutores dicuntur ) ra-
rifljmeconceditur, admoueretur, nuquam
voluerit conde(cendere,paratus,qu6 humi-
litatem magis magifque excrceret, Marchs
fempcr obire paitcs.

CAPVT LX.

De ftdtud fan&i Antomj de Padnd
ambulante j^eraquas.

NEque pr^cerire pofsu^quod idem Au-
6loralibifcribit.Annoiy5>j.Rupellani
pirata: Bayam deprsedaturi ciim foluiflenc,
priufquam in Brafiliam cenderenc, arcem
quamdam Lufitanorum , in Africse ora ad
promontorium Candidum,quod ii.gradi-
bus eft latitudinis Septemcrionalis , fitam.

fuafquc naucs Luucanis aeaiaere- qua-
rum altera , qu6d ex hauriendx fencinat ve-
«^torcs noti futiicerenc ( omnibus eoncagic»
txtindis) fundu pras aqua: fubincrancis pon-
dere petijc-alcera ver6,qua D. Anconij ima-
go vehebatur , vc ridendo poftularanc pira-
tJEjBayara perdufta eft. Veriti vero , fua ne
patercc nequicia , imaginem cruncacam ac
mancam inraare prxcipicemdederuflc:vn-
da: ver6 rationis expcrtes^ maiorera (vc ap-
paret) ftacuae honorem exhibuerejpoftalr-
quoc ehim dies adlituscam eiecerunt,6d
quidem ftantem. Eminus Gonfpicientihua
inambulans homo in iittore videbatur,fcd
cominus imago vifa.Quam honeftus ciuis
in littore repertam, magna cum reueren-
tia in aedt iacra proxima collocauit : fed
vrbis Praefedus toca rei ferie cognita, ad
vrbem eamdem deferri voluic qux vc
magna omnium graculatione & plaufu a
Clero fupplieante excepca, in a;de Capu-
einonim collocaca fuic. lca fuos in hoc
Hiundo & in alceroDe«s , ob ludibrium
quod a nefarijs (celeracif^ue facrilcgis fqfti-
ncnc, honorare folet.

CAPVT LXI.
De ruakis 5". Columha. '

ADamanus Scocus haec memorispro-
didicde S.Columba: Alio cemporc
vir beacus quadam np£ie, cd m apud Colu-'
banumtunc temporisinopem bene hofpi-

inuaferunt : qu6denim negligenciiisexcu- carec,mane primo Sandlusdequancicace &

baienc vigiles , fine vlio obftaculo obcinue- qualicace fubftantix plebeium hofpitem in-

funtjiugulntoq; cum aliquoc miiicibus Pr^- terrogat. Qui interrogatus, Quinque can-

fcdojmocnia adcerram aeiecere.Qu6d ve- tumpd6,ait,vaeculas habeo, quar,fi eas be-

r6ha:reticalabe confperfieflent, templum nedixer>s,in maius ciefcent. Quasiilic6a

i]UQque euertcre, altaria demoUri,imagines San£lo iuflus adduxir,&: huius Columbani

bu-

De miragvlosis natv

buculasquinales iequaliter bcnedicens in-
quitjCcncenas & quinq; Deo donante ha-
bebis vaccas,&: erit in filijs&nepotibus tuis
florida benedidio. Qux omnia luxta fandi
viri prophetationem in agnis &: pecoribus
ei4iSj&; prole pkniffime adimpleta funt,mi-
rumqj in modum numerus a Sadb prasfini-
tus fupra memorato viro in centenario &£
quinario expletus nuraerojnullo modo fu-
peraddi potuit: nam vlla quae fupraprasfini-
cum nuracru excedebant, diuerliis prasrepta
cafibus nufpiam comparuerunt, excepto eo
qu6d aut in vfus proprios famihaEijaut in
opus eleemofynseexpedi poten»t.In hac ita-
que narratione miraculum & prophetiafi-
mulaperte oftenditurrnam in magnavac-
carum amphatione benedi£tionis pariter &:
erationis virtus apparet , & in prasfinitiond
numeri prophetahs pra^fcientia.

CAPVT Lxii.

De terra Wbermaexitiali ferpentibm,

ADmirandam benedidlione Hiberniaa
fandoPatritio accepit,eiedis inde ba-
culo fuoomnibus venenatis reptihbus,eaqj
gratia regioni rrapetrata,vc ne tolerec quicle
ciufmodi a^imaha,ecia aliundeillaca, &:,vc
omnia ferme qua: infula ilh progignit,non
incfficax antidofu aduerfusvenena pr^bear.
Rem hanc exphcabo verbis Giraldi Cam-
brehs exTopographiaHiberni^ defumptis.
Et quamuis ipfe dubitetj, vnde ha:c felicitas
Hiberniae prouenerir^num i fando Pacricio,
anverdab innata ciElitempeTie,& occulco
quodamrnfula:genio,&: inficanaturaii an^
tipathia huiufmodi veneniferisanimalibus
prorfus aduersa , nos tamen ipfum phiiofo-
phari,ne dicam fatuari,finemus, nobifqj id
quod tota Hibernia Orthodoxafemper fibi
perfuafir,parirer perfuadebimus, nepe gra-
tiam hancex S. Patriiij fonte manafle.Non
cnim audiendi (uijt, qui vc Sandoru hono-
rem acgloriam deterantj ea quas ipfiscam-
quam fupranacur^ vires geftaaccribuuntur,
ard nacur^ arcanam quamdam energiam re-
uocantjVel (altem reuocare conantur. lam
Giraldo rairaprorfus memoranci aures pra:-
beamus. /

Inter omnia,inquic,verrnium geneira folis
no nociuisHiberniagaudec, venenofis enim
omnibuscaret.Garec ferpetibus &:colubris,
carec bufonibus & ranis > carec corcuis &
i(corpionibuSjCarec& draconibus.Habecca-
men araneas,habet fanguifugas,habec & la-
cercaSjfcd & prorfus innocuas.Vndefatis hi-
ftorice fatifque facete dici vel etiam fcribi
poteftiRanxin Galha&: Itahaclamofae &
gariulaijin Britania muta:,in Hibernianul'-

RISINEVROPA LIB.II. 44^

\x. Quidam vero figmento fatisfauorabiii
conicdahtjfandum Patritium^aliofq; terrif
Sanclos,peftiferis cundis infulam purgafle.
Sed probabilior aflerit hiftoria,a primisrc-
poribus longeq; anteoranem fidei reuelatas
gratiam,ficut aliarum quiirumdam rerum,
iic & iftariam naturali quoda defcdu fem-
perinfulam deftitutam tuifle.Nec mihi mi-
randum videtur,qu6dvermium iftoru,fictic
& pifcium auiumque 5d ferarum quarum-
dam haturalem defedum terra patitur.Scd
boc ftuporedignu occurrit, quodnihil ve-
nenofum aliunde aduedu m vmquam con-
tinerevel potuit vel pote ft.Legitur namque
in antiquis terr^e iftius Sanftorum fcriptis,
quM aliquoties experiendi gratia ferpcntes
in oUis a^neis delati funt^fedqu^am citd m^-
diuiji maris Hibernici curfum tranfmeaue-
Tant,exanirnes & mortui reperti funt.Toxi-
cum quoq; fimiUter allacum,medijs in flu-
«^ibus innata mahtia benignior auraptiua-
uiti De his autem Bedafcnbit in hunc rno-
dum;,de Hibernia loques: NuUu ibireptile
vidcri foteat , hullus viuere lerpens valeat.
Nam fa*[l>eill6 de Britania aiiati ferpehtes,
mox vt proxiraante terris nauigio odore ae-
risillius afflaci fuerint,intereat. Quin pptiiis
omniapjene quse de eade infula lunt , con-
tra venena valent.Scrutarbrescamc Oceani
mercacores aflerentes audiuimus,qu6dciim
naues in portu Hibernicoaliquoties exone-
raflentjbufonescafu illatos in fudo nauium.
inuenerunt,quosdum viups interram pro-
ieciflent,ftatim verfo ventre,videntibus &:
admirantibus mukis , medij crepuerunt &:
incerierunc.Conftat igitur,qu6d velSando-
rum meritis(ficuc vulgaca per orhem afleric
opinio) fiuc ex aeris noua quidem & inau-
dica,benigniffima tame clementia,fiueter-
rasipfius vi quadam occulta,&: venenis ini-
mica,nec animal venenofum hic fubfifterc
poteft,& venenum quodhbet, aliunde ad-
U66lurn,oronem maligmtatis effiqacia pror-
fus amittit : in tancum fiquidem cerra ha:c
inimica veneno eft^ vc fi aharum regionu m
feu viridaria, feu qua^libec alia locapuluere
ipfiusafpergancur , venenofos abinde ver-
mes procul extcrnlinet.

Corrigias quoqueterra^iftiusjnon adulte-
rinac, fed ver2j& de coirijs aniraalium quai
hic nata fun£,fadje,c6tra bufonum ferpen-
tumqs morfus in aquairafje & poC£E,efficax
remediu ferrc foient. Vidi oculis meis cor-
rigiam huiufmodi ftridam 6£ arda bufoni
circulariterpericuli causacircumpofita, ad
quamperueniensi& tranfire volens, ftatini
tamquam percufliis capite retrocecidit,par-
tefqj adappofitas le trasferens,8£ conigiam
vndiqueinuenta tamquam peftemquam-
dam fugiensjin medio tadem circuli fpatio

P p 3 rer-

45<^ rOANNlS EVSEB

lerram fimoram fubito pedibus efFoffam,
mukisimuentibus fubintrauir. Qu.inimd
omnia paene qua: de eadeinfula funt, iuxta
Bedas obferuationem, cotra venena valenc,
Afleritenmi^revidiffe quibuldama ferpen-
tibus percuflis, rafa folia cDdioim , qui de
Hibernia fueranc , ipfamque rafuram aquae
immifTam^protinustotam vim veiieni graf-
fantis, totum inflati corporis abfumplillti
ac fedaiTe turaor^m,

Contigit autem noflris dieb^us in Borca-
Jibus Angliaefinibus, iuuenisosdormientis
xolubrum inirafle,&; per guttur apeitum m
^jfeiicrein defc^ndifle. Qui malefuumin.
continenti remunerans holpicem,eius inte-
ll:ina rgdere dentibus & lacerare non cella-
jiit , adeo vc iuuenis ille tantis anguftijs tor-
queretu!',qudd morte mon maliet, qua vi-
lam ducere moTfis.Pofl: cibura tamen fu m-
|)turo,aliquam quiecem rcfpedu tempods
alcerius habei>ac,ante vero penitus nuliam»
Cum autem loca Sandorum Dei pcr An-
gliam lufl:rafli'r,&: diu,& incarsum,tandem
ianiovi Gonfllio in Hibemiam tranfueduSi
ftatin^iaquisterrse illiusfalubrirer haufti!(3&;
.cibanjsfumpcis,lechalcm hoftem kchaliter
£5ctinK^um per infcrioratranfmiflt, §<: lastus
l^nitace refuropta repatria-uic. Hxc GiraU
tiuSjqui & de Baculo,quo S.Patritius venc-
,nifera animalia ex iniula expulifie fertur,
ift^ iictcris prodidic hiter vniuerfos Hiber-
jnj^ baculoSjligneaeque nacur^e Sanclorum
llehquias,vircuorusilie&: famofus ( quem
baculam lefusocmi) nonjmmerito prjeci-
puus & prinius efle videtur , per quem vul-
gariopinione fandus Patdiius venenofos
^ib inlula vermes eiecit, cuius fiquidem tam
mcercus eft ortus,quam certiflima virtusi .

Deeodem S, Bernardusin VitaS. Maja-
chiaziNigellus (ipuafor Epifcopatus)videns
iibi imminere fugam , tulit fecum inlignia
quzedamfedis ilhus , texcumfcilicet Euan-
geliorum,quifuit S. Patritij, baculumque
auro tedum, &L gemmis predolifrimis ad-
ornacum, quem nominant haculum ieJ»,Q6
quodipfeDominus,vt fertopinio,eum luis
manibuscenuedc atque formau^dc Haec
fandtus Bernardus. , . ; >,s5-r

Eiufdem Baculi fit mencio in manufcri-
pca quadam S. Pacricij Viia, vbi dicitur,ab
ipfo Domino 6i$aluacore noftro geftatum,
Sc per feruum fuum Amacorera ( cuius
meminic Baronius in Nocationibus Mar*
tyrologij Romani ad dicm i7.Martij,&
Yica S.Pattitij typis excufaTomo 3 . Bcdx)
Patrido muneri tranfmiflum.

I NIEREMBERGll

CAPVT LXIII.

fepulchr^ S^Remi^jj.

PVluas quoq-, patiimeti civca fepulchrti tn
fandi Rcmjgij (erpences fugac,{cribic
Flodoardus lib.i. Hiftoriar Rhemenlis de
quodamcolon^d villa^ Rhemenfis Epifcop^
qui fecus amnem Saram loco hicolo ma-
nebat , &in fuis habitaciilis aierpentibus
mbkftiara magnam fuftinebac .Hi<: ergo
accipiens puluereiD^quiem fecuna ab Eccle-
faa: {fan<S:iR<em>gi)) pauimenco colle<2:um'
deculerat,periiabicaculafua refpei'flt,& ce-
tera, ac poftea ferpem in ijfdem locis non
apparuit. -Gompertuni quoque tradicur,
quddinomnibusEcckfijs S.Remigij ,cit-
cumiacentibus atrijs vel cc3enieceri),s colu-
ber numquam foleat inuenid. Scd & fl de-
latus huc ahquo modo fucric , nvUacenus
hic viuere poiTic. Hoec Floiioardus.

C A P VT LXIV.

t>£ M.elitamfuU, Upi^pf S:t.F<mS»

QVod inceruentu S.Patritij Hibernis
diuinicus conceirumeil ,idcrn edam
obdgit Melicenflbus B.PauU merids.Nam
exquovipera (andam iliam manuminua-
dere aufa fuit, omnia animanda venemfe-
ra venenu innoxium in illa infula iiabenc,
&: hoc non accidere ex naturali regionis in-
ftitutione, fed B.Pauli meritis , inde liqui-
dum fit, quiaincolae illius infulx ctim vi-
diflentviperam ex manu S.Pauli penden-
teravexiftimarunteum iam iam , in tumo-
retn conuerfum,animaexhalaturum. Qna
fua opinione & expectatione ciim falii
fuiflent, Deum efleexiftimarunc. Signum
igicureft, viperarum priiis in Melita , vc&
alibi,mordferu morfum fuifle, neque mu-
tacionem viperae &c aliorum alted quani
S.Pauloadkribi debere. Ex cuiusrpecu,iu
quocnmeftrihabitaflefertur , non MeJi-
tenfes tantiim , fed&adueniclapillos cas-
dunt , ad fcorpionum &c anguium exitiale
virus ab humanis corporibus profiigadum,
vc ait Thomas Flazehus prions Dccadis dc
rcbusSiculis lib. i. Qu^amuis autcm alias:
etiara terrse , nominatirn Gaulus infula,
non procul Melita dvftans, vcnenifera ani-
malia vel non progignant,vel aliunde iUata
mox interficianc , quod & de Ebufo non
longe a Bakanbus diflita proditum cft;
.attamen quod vni (olonaturakeft, idali-
cui alted caslitus per mcrita Sandicuiuf-
piam obtigifle, niliii a fidtialienum cond-
iset* Q_uapropter iicetparticula; terrexex

Ebuib

t)E MIRACVLOSIS N:AT1

Ebufo aut Gaulo in Gojlubjariam iufalflTn,
l^rpentium feracem > aut alio iUar^ &: alla-
UXf jjliiem exitiu m adferaiit, non re^eta-r
Kien coUigcs , idquod vni cerrie ,a; naruii
concdiim eft , idalteriijmdliceT a nacuTa
non a miraculoaliruius - Sandi obtrgnfle.
^imile ipTiuilegiura canendi venenatis Bpi-
fcopatus .Toletanus poflidei fandi lldc-
tonli meTitis.

CAPVT LXV.
I>e fonu S> CQlMmba,

IN Vita S.ColunibaE , inquit Adaman-
nus vecuftus Scripior , Alio in cempore
vit beacus, cum in Pidorum Prouincia per
aliquocdemoraretur dies,audiensin plebe
gentiii de aliquo fonte diuulgari famamj
quem quafi diiiinum ftolidi bjomines, dia-
bolo eonum obcsecante fen&s, veneraban-
Dur. nam de eodem fonttculo bibentcs, aut
inco manus vel pedes deinduftria lauates,
diemoniaca, Deo peTmicrcnte, percufli ar-
tc, aiitleproii,aut lufcij autetiam debiJes,
aut quibufcumque alijs infeftatiinfirmrta-.
tibus reuertebantur, ob quae omnia fedudi
«cntiles , diuinam fonti deferebanc hono--
rem. Quibus compertis,San6lus alia die in-
trepid us aoceffit ad fonte m . Quod videntes
inagi j quos ipfe Gepe confufos & vi^tosl le
repellebat, valdcgauiftfunt,fcilicet putan^
tes eum firaiiiaillius,iiocua2ta£tu aquaepal-
furumJlIeyero inprimis eleuata njanu ian-
^ia,caminuocatione Chrifti nominis ma-
nuslauar, &:pedes, tum deinde cumfocijs
de eadem afe benedida bibit,ex ilkque die
dzEmonesab eodem recefferunt fonte , &
nonfoidm nulli nocere permifTus cft , fed
etiara poft Sandi benedidionem , & in eo
lauationem , muitas in populo infiriijitates
per eumdem fanatae funt fontem.

CAPVT LXVL

De mird arbom mutAttone» .

IDem Adamannus narrat:QuaEdamerat
arbor valde pomofa prope Monafte-
rium Roboris-campij inauftralieiusparte:
de qu.^ cum incoia: loci haberent pro nimia
frudus aniaritudine querimoiiiam , qua-
dam die Sandusad eam acceflitatitumnali
tempore , videnfqj lignum incaftiimabun-
dos habiere frudus, qai ex eis guftantes plus
l;^dcrent quam deiedarent, Sanduseleua-
ta manu benedicens ait , In nomine om-
nipotencis Dei. omnis tua amaricudo , 6
aibor aiuara,a te reccdat,tuaqueiiucuique
amaridima , nunc in dulciflima vertantu^

RIS IN: EVROP.vl' t.iBJI. 451

poma, Miiwm didu ,<iido citius cqdem-
que momenco eiufdcnjarboris omniapo-
ma,amifsa amaritudine, inmiram, fecun -
diim verbum Sandi / ver(a func dMlce-
dinem. •

Cecefura non pigebit mirabiliorem mu^
tationem date ex eodem Adamanno.Nari4
pucrquidam valde vertitu &:habicu defpe-
dus, benbdidione a S.Columba acoepta^
inalium hominem mutatju^ eft , quena adi
V irum fqndu.ra acced?re , yoleniem , cdin
fapailiares! repcllerentjSiiaiiie Fracres,aiebac,
finite inodd. Ad.puerum verd valde cre-
mefadum dicic ; Oiiii,,aperiostuum, 82;
porrige iinguam. lulTus tum puer,cum in-
genti tremoreaperiensos fuum , linguani
porrexit : quam Sandus^ fandam manura
extendcns, diligenter benedicens,ita pro-
phetice pr£Efatur,dicens: Hic puerjquam-
uis vobis nunc defpicabilis & valde vilis
videatUiTjncmotamcn obidipfum defpiciac,
ab hac enim hora non foium vobis non
difplicebiti fed valde placebic , bonifque
moribus& anim^ virtutibus paulatim de
die in diem crefcetjStic. Hic erat Ereneu$
poftea per omnesScotiae Eoclefias farnofus^
&c noriflimus.

C AP VT LXVIl

De (trbonhus fierilefcentihus.

ALias arborum mucaciones , quia oc-
currunt,iubethicappendere. Quie^
dam mulier poraa acculic fandse Vugmi.
Brigidac. Simul autem accedebant leptofi^
ftipem abea eraendicances. luflic crgo po-
ma illa dari miferis. Atmulier idaudienSj
pomaadferecraxit,dicens: Non leprofis
iiJEC mala actuli , fed tibi & Virginibus tuis.
Difplicuit idfanclaeVirgini, aitque ad il-
Jam : Non rede facis , dum hoc mifericor-
diiEofficium impedis. Itaque arbores tuas
noueris aeterna fteriiicate damnacas. Abijc
mulicr, & ecceliorcum fuum,quem pomis
plenum rciiqucratj vacuum inuenic,,& de-
inceps perpecuo fenfic fteriiem,

Scribic eciarji Audoenus Rhocomagcn-
fis Epifcopus in Coramcntariode Rebus
geftis S. Eligij i Epifcopi Nouioraenlis :
-Quandoque iter neceflariura fufcipiens, '
pcruenit ad locum qucmdam propinquuca
Compendio Regali palatio. Fefliiscxiri^
nere,diu;rtitin agrum cuiufdam coloni,
vbi eratarboriiucibusonufta,e quibus mi-
niftri eiiis illo in diuerforio mancntes quaf-
dam decerpferunr. Accurritocyiisarboris
dominus , procaciter improperans nuces
fibi eripi. Id vbi comperit B.Eligius,vocat
ad fevirum , &: biande ac comiter illuni
P p 4 appel-

451 rOANNIS EVSEBI

appeUatJS , orac nc propter paucas nuces,
cviaaplurimx ilU rclida: clTent jtantas tur-
bas cieai :flitfe pro nucibusablatisliberali-
ter fatisfadurum. Sediile tumido animo
bonitatem eiusafpernAS,arpcris in eum ver-
bisvtitur , eadem fsepius iterans. Tum vir
Dei animo mutato, famulos quidem,qu6d
id feci{rent ,acriter obiurgat, homini illi
tresaureos numerari iubet, fedad arborem
conuerfus , vtolira Saluator nofter ad fi-
culneamiitaaif.Quandoquidem adeo tu^
causa infeftaniur, numquam deinceps ex tc
frudus nafeatur in airernum. Confeftim
ad vocem eius arbor cxaruit, liodieque fie
perfeuerac. Tenebatfidepiemffipfia iliam
Domini fententiam: ^Micreditinrttt^vferA
fjUd ego facioy ipfe faciet . atque ita cum
fiducia imperauit aviSori , Dominicumj vt
diximus , lecutus exempium.

CAPVT Lxvnt.

rurfo mirifice mdnfnet».

SAndusGregorius lib. j.Dialog.c. i ^fit
narrat. In Nurfinje partibus prouincia:
duo viri in vita atqj habitu fandie coucrfa-
tionis habitabant,quorii vnusEutychius,al-
ter vero Florehtiusdicebatur.Sed idem Eu-
tychius in fpirituaji zelo atq; in feruore vir-
tutisfc exercberatj miiltorumque aninaas
ad Deum perducereexiiortandofatagebat;
Florentius ver6 fimplicitati acque orationi
deditam ducebat vitam.Non longe autem
erat monafterium , quod Redoris fui mor-
te erat deftitutum, ex quo fibi 'Monaclii
eumdem Eutyciiium praeeffe volucrunr.
Qiiieorum precibus acquiefcens , muitis
annis monafterium rexit, difcipulorumquc
animosin ftudiofand^ conuerfationis excr-
cuit. Acne oratorium, in quopriushabi--
tauerat , foium remanere potuiflet, iiiic ve-
nerabiiem virum Fiorenrium reiiquiti In
quo dum foius habitaret , dicquadam fefe
in orationem dedit, atque ab omnipotenti
Domino petijt, vtciiliicad liabitandum
aiiquod (oiatium donare^ dignaretur. Qui
ilipx yt impieuit orationem, oratorium c-
greffus y ante fores vrium repcrit ftantcm.
Quidum ad terrara caput deprimcret,ni-
hilqueferitatis in fuis motilxis demonftra-
ret, apertc dabat inceliigi, qu6dad viri Dei
obfequium veni^Tet. quod vir quoque Do-
mini protinus agnouit. Etquia incadcm
ccila quatuor vei quinqucpecudcsreman-
feranc, quibus omnino deerat qui pafccrec
&:cuftoclirer, eidem vrfo prxcepit dicens :
Vade, atque oues has ad paftum eijce , ad
horam ver6 fextam reuercere.Coepiticaque
hoc indeiinenter agere. Iniungebatur vrijb

I NIEREMBERGIi

cura paftoraiis, &:quas manducare confue-
ucrat, pafcebat oues beftia ieiuna.Ciim vir
Domini ieiunare voiebatad nonam , pr;i:-
cipiebatvrfoeadem liora cura ouibus re-
uertixum vero noiuiflet,ad fextam.In om-
nibus icaque raandatis viri Dei obtempera-
bat vrfuSjVt nequead fextam iuflus redjrei
venirecad noiam ; neque ad nonam iuflus
redire^veniret ad fextam.Cumque diu iioe
agerctur,caepit in ioco eodem tantse virtu-
tis fama ipngie latequiscrebrefcer.e.Sed quia
antiquus boftis,vnde bonos cernit enitcfce-
re ad gioriam, indc pcruerfos per inuidiara
rapitadpoenam, quatuorvinex difcipuljs
vcnerabilisEutychijj vehem.enter inuiden-
ces qudd eoruMagifter figna non faceret,&:
is qui folus ab eo reiidus fuerac , canto hoc
miracuioclarus appareret, eumdem vrfum
infidiantes occiderunt. Cumque hora,qua
iufllis fuerat,nonrediret,vir Dei Florentius
fufpeduseftredditus , &c vfquead horam
vcfpe^tinam expedans,affligi cccpitj quod
isqucrh ex fimplicitate multa fratrem vo-
care confueuerat j vrfus minimereuertere-
tur, Die vero aitera perrexic ad agru vrfum^
pariter ouefque quaefiturus, quena occifuin
reperit. Sed follicite inquirens,citius a qui-
bus fuerat occifus inlienit. Tu uc fefe in la-
mentum dedit , Fratrum mahtiam magis
quam vrfi mortem dcplorans. Quem vene-
randus vir Eutychius ad fe dedueium con-
(biari ftuduic ,fed idera vir pominicoram
eo doloris magni ftimulis accenfus, impre-
cacus eft,dicens:Spero in omnipotenti Deo^
quia in hac vit^ ante ocuios omnium ex fiia
maiitia vindiftam recipiant, qui nihii fe lae-
dentem vrfummefi occiderunt. Cuius vo-
cem protinus vitib diuina fecuta eft. Nam
quacuor monachi ,quieumdem vrfum oc-
cideranc, ftatim eiepliancino morbo pcr-
cuflTi func,vcmembris pucrefceQcibus inceri-
renc. Quod fadum vir Dei Florencius ve-
hementer exj^auic, leque ica Fratribus ma-
ledixiflepertim\>ic. Omni enim vit^ fuas
cerapore flebar,quia exaudicus fuerac , fed
crudelem fe in eorum morce clamauic ho-
micidam. Quod idcircd omnipotcntem
Dominura feciflecredimus , ne vir mirse
firaplicitatis, quantoiibet dolore commo-
tus , incorqucre vlcra prarfumcrec iacuiuDi
maledidioniSiQua hiftoria audita,fubiun-
xir Pecrus Diaeonus : Numquidnam valdc
graue e0e credimus,fi fortafle cuiiibet cxa-
gitantciracundia maledicamus?Rcfpondic
S. Gregorius : De hoc peccato cur me per-
cundaris ,an graue fit , ciim Paulus dicac,
T^quemaledici regnum DeipofidebuntiVca-
fa igitur, quam grauisculpa eft,qu:E feparac
a regno cxieftis vitas. Pecrus: Quid fi horno
non fortaflc cx malitia, fed ex hngua: iniu-

DE MI RAC VLOSI5 NATV

ria malcclidionis verbum iaculaturin pro-
ximura?Grcgorius; Si apud diftridum lu-
dicem,Pctre,otiorus iermo reprehienditur,
quanto magis & noxius? Penfa igitur cjuam
iit damnabilis, qui a malitia non vacat, fi
& ille fermo poctialis eft , qui a bonitate
vtilitatis vacat.

CA P V ,LXIX.

De mirabtli. confirmatione yitae.

Dlximus lib.5). Hift. irar. ofcillum ani-
malis fionij,vocati cabim, fanguinem
continere, quo folo prsefidio Naodabeguea
Malacenfisjlicet pluribuscjEfus vulneribus,
incruentus manfitjdonecereptum illi ofcil-
tum illius animalis, tunc vbertim fanguis
ifiianamt. At non minora 'prsefidia grati^e
funr, quam natura:-, quapropterexhibebo
liiftoriam , quam Ubto fecundo de Vit^
Pi) V.prodidit Antonius Gabutius.Noneft
hoc lt)co omiitendtim , quod in hoe bello
Belgico fub Alban6l>uce,magnaomnium
admiratione , atque vtinam pari hacretico-
rum ad redira fidem conuerfione, diuinitus
•accidilTejgraues Au6:ores memoriie mada-
runt.Hifpanum militem Gatholieumjinter
alios quos ptremerunt,ab Aurantio captu,
arboriquealligatum, impij milites hsereti'^
^i leneorum ttirmehTorum i6libus oecidcre
conati, tantum abfuit vt illu confodefenr,
Vt ne crebtrrimis quidem ac vehementifii-
misignitisglobisih eum emiiris vel mini-
mum Ixderepotuerint, Quo vifo o"bftupe-
facli, eum veftibus exUere cceperunt^rati
hominem occultis quibufdamarmis com-
munitumiqua: tormentorum vis penetrare
lion pol?et. Sed ciirh nihilih eo praefidij re-
periflenrpr^terfacitim agnum e coUo pw-
dentemjCX ijs,vt c6ie(9»taeft,quos Pius V.
primp fui Pontificatus anno de morecon-
fecrauerat ( eorum namque magnum hu-
merum in.Hifpaniam,Galliam & Belgium,
prsEfettim militibus profide Catholica di-
raicanrrbusjdiftribuendos curauerar ) hoc
illi detrafto, primo i^hi tranfuerberatu^oc-
cubuit.

Idem Audor lib.<3<vtPl«s V.omrnu men-
tts ad Deum rite colendum,ac fuam quem-
que {aluteni procurandam excitaret,pteca-
torias corohaS^piacuT^res calfculos,igtieasttitii
cruces, tlim San£h)rtim in^agines, accereas
Agni cazleftis effigies,res ad augendam pio-
rum religionem mprimis accommodatas,
plurimas varijstemporibus rite confecrauit.
Quje res tata pietate ac veneracione ab om-
nibus excipiebantur, quantam ex omni me-
moria recordari nemo poteft. Nam etfi fa-
tVttarem illam vim rebus eiufmodi diuinicus

KIS IN EVROPA LIBJL 451

adiundam a Pontificia poteftatc proficifci
non ignorabant,tamcn propter fingularem
huius Pontificis fan£titate,nefcioquomodd
ad hafce res ab ipfo poiilis qu^m a ccteris
Pontificibus coniecratas in dics magis ac
magis aflSci, ijfqj munitos fe in periculis tu-
tiores foreexiftuT)nre,iam pcr annos fermc
quadragintacUmforistun\in Vrbe confpi-
cimuSjin quo vel ij , in quos ipf^ aliquandd
animaduerterar^ admirabile ftudiifl pietatis
in illum oftenderunt. Veriim neque ijs reli-
gionis inftrumentis, fiueeciam PontificiS
landitatijdiuinae virtutis defuitteftimoniu;
namciim tumefcentem inTiberim, & ex
alueo,{limmo Populi Romani cum terrore^
parique periculo,defluentem,vnusex cereis
illisorbiculisiubente Pio proiedus fuilTec j
confefti m impetus aquze reledit.

C A P V T .LXX.
De puellis canis.

LOcutus Theodoretus in Philotheo, feii
hiftoria religiosa de S.IacoboNifibeno
eremita: Venerat,inquit,in Perfidem,vifu-
rus plant as verjc religionis, & ei quam erac
curam adhibiturus. Ciim isautem fontem
tranfmitteret,puellae quiedam, quse pannos
lauabanr,& veftes pedtbus emundabant,ne
nouum quidem,6Cjqui decentem praj fe fe-
rebat grauitatem , lufnrreueritashabicumi
fed exuto pudore, & perfrida facie, 5c imi
pudentibus oculis diuinu m ho minem afpi -
ciebant,nequecapica operientes, ncique ve-
ftes, quasfuccinxeranr, demittentes. Hoe
eum asgre tulilTet homo Dei , &: vellet Dei
virtucem in temporeoftendere,vt fafto mi-
raculo liberaretab impietate,fGnte quidem
eft execratws;,&: fluetum confeftimeuanuit.
PneUas quoqueeft execratus, & impuden-
rem earuhi iuuetutem caftigauit,canisante
tempus inducl:is,8d fermbnehi fadu eft con-
fecucuni^^mucatufqueefthigror pilorum,8£
fimileseiiaferunt nuper platatis arbohbusi
quse vere cireumtedas funt folijs autumna-
iibus. Eai autem cum fic fenfiflent fuppli-
cium f nam & fohtis fluenti eftugeranc , &:
fua inuieem eapita ihtueres,videbant repen-
tinam illam mufatibnem) curfu advrbem
eontenderunt,renuntiatura£ illud quodae-
ciderat.IUiautem cum aceurriflent,& ma-
gnum lacobum oft'endiflent,rogaucruntvc
iramcbmpefceret, & fupplicium remitte-
ret. lUe autem non diu cun£tatus,Domino
quidem precesobculit,fluenca autem rurfus
fcatereiuirit.llla vero mox rurfusefuisema-
naruncpenetralibus,lufti deriuata nutibus,
lUi autem ciim hoc impetraffeht, petebanc
vtfiliarum quoque fuarum crinibuscolor

454 lOANNIS EVSEBII NIEREMEERGII

fuus redderetur. Aiunt aute eumhoGquo- ledicendo immifitjeuidens eft id voluntate

que conceffiire > requifijfle autem puellas Dei ab illo faclum ; &C quis de cecero eft qui

ql\x illam acceperanc dirciplinam, & quo- confilium Deidiffoluere queat?Neque iplS

niam non venerunt j reliquifle iupplicium Sandi aliquando inter fe digladiancur , me-

documetitum teinpevantisE, & argumetum mores vinculi charicacis quo copulancur:

moderationis,5: diuinae viriutis perpecuum nequeignoranc, Deum non exaudicurum

&c euidensmonimenium.Taleeft nouihu- preces Sandi, qui precibus preces alierius

ius Moyfis miraculum , quod quidem non Sandi irritas reddere tentet. Neque enim

fadum eftyirgsE percuflion^^ fedoperatio- congruit Deum,vtalium exfuisfamuhsaf-

nem accepit ligno Crucis. Ego autem prx- fligat,ahlim recreet. Quareinceftuofum il-

ter miracukim , valdequoque miror man- lum Gonnthium idem Paulusqui ligauir^

ruetudine. Neque enini vt magnusEhfeus etiam fokiit. Et in veteri Telbmento Elias

impudentes illas puellas vrlis tradidit im- cselum ne plueretckufit, idemque Ehas

manibuSjfcd quadam mnoxia difciphna,<S^ iteriim aperuit,quamuis Deustunchaberec

c\ux decons parum habebat, v(us,pietatem feptem milha San<9:orum qui genuacorani

liiiiul dpcuit «5c modetatione. Hascautera Baal nonincuruauerant. Rurfus cum lob

dixi , non vc Piophetam Ixuitias accufem ab amicis fuis contumelia afFc£lus fuifler,

(abfit vtadcd infaniam ) ied vtoftendam, vokiic Deus vtipfe illis hoc dehdum cun-

quod ciimeamdem haberet virtuiem, ea donaret,dicens:7/^ 4^ feruum meum Iob,(^

eiiecit qu£E congfuebanc Chrifti manfuetu- drahttfro 'Vohis.Ei quemadmodum ex fan-

dini, & noiio Tefta mento. dis Angehs aker akeri non aduerfatur , ita

& de ian£lis honiinibus ftatuendum eft;

CAPVT LXXt. Ha:c Aiii^iorihe. Sitamencontingetetjaut

• 1^ coniigiflet, prout noD dubitoconiigifle^vc

.^^yy^^y.De Upids fj/onte contnto, S,in«3;usquifpiam dirasahcuiabaiioSando

. ■ ; immi^Tastolleret^veifuftuhffeE, idnonnifi

IDem Theodoretus ds eedem S.Iacobo Deo^ ipfoqueade6San6lo volente fieri,auc

fcribit:Ciim ahquando vidillct ludicera fadtum effejVthacrationevtriufqueSandi

Periam iniquam luhile fcntentiam, quem- rneritumapud Deura inclarefcefet , cum

dam niaximum lapidem , qui prope litus rninorrsvirtutis noniJt,amaledi£lionispoer

crat.cxtcra.tuSjiuifH eum coteri &: difpergi, na fol|Uere, quam eidem fubiacere , quod

& iUiusiniquain aigjL^ere fententiam. Lapi- optirn^.obieruat Gretferus.

de autemftatvm con)minuto in parciculas -^ ^

innumerabiles,CGnC€rntifuerequiaderant. /i.-r-f^ . * vvrf

Hprroreautem plenusiudeXjieuocauit qui- C A 1 V i 1-.AA11.

dem prioiem , akeram autem iuftam tulic ^ ,

fententiam. Et hic quoq; fuum Dominum ^^^^^ P Ucerante,
eft imitatus,qui ciim vellet oftendere,fe fua

fponte ac lu bentem fu bire paffionem,& fa- fan£l:o Coenigino hxc litteris man*

cile,fi voluifl'et,punijffetfceleratos , noneis jL_-/data funt ineius Vita ; Puer (fermo

intulit fupphcium,(cd ficum inanimam ver- fnit de filio cuiafjdam Reguli icgrotantej

boareiaiCienSjfuamoftendit virtutem.Hanc ciim lacconcupifceret, vir Deiceruam dc

ipie quoqueimitansclemcntiam,nonpu- nionte ad cellamiubec venire, cuius lac ia

nijc iniuftum ludicem/edidulapidisiUum vfum infancis fecic mulgeri j fed cotuus

docuit iufticiara. ^ veniens munus laclis cum vafe. efFudir.

Aui5borqua;ftionum ad Antiochu huiuf- Quod Dei famulo valde difplicuic, eique

modi qu^ftionem inter ceteras proponit:Si dixit: Noein arca inobediens extitifti,mi-

fandus aliquis vir Traihia» rt itjuc^pfev», cafti- hi in hoc difplicuifti, ideoque dico tibi, va-

gacionem autpocna,aut dxmoneauc mor- denuncquidem,fedindicnatalitij meihic

tcm, auc aliam quampia animaduerfionem requiem nog^habebis. QjUod&nos ( en

immilcntin dominum , aut in fubftanti^e teftera oculatiam ) ocuhsimpletum cerni-

fuiEfacultates,autinliberosalicuiusimmi- mus. nam per trcs dies Patris Cocnigini

lentjporeftneflle homo,inuocatoalio San- ales illa non tantum ciuitati non valec

clo,allaborare vt effugiat fententiam male- proximare, fed etiara in vertice montis fc

didicnis a priore Sando lataro. Senfus eft, lacerare non ceflat.

num , liquisSandusalicuimaledixerit', li- ,
cear,implorata ope alterius San£l:i,maledi-
dionisiaculum declinare. Refpondit Au-
(5tor : Si iantlusiiiillevirquipocnam ma-

CA-

MIRACVLOSIS NATVRIS IN E VROP A LIB.II. 4$ 5

CAPVT LXXIIL

De inconuptis panibus.

DE fan£to Bernardo h(gc fcributur lib. 4.
Vita:c.4. Tam multisguftata eiufmo-
dibenedidio (Bernardi) reddidit fanitate,
vt Tolius Dei,cuius h^c virtucefiebanr,pof-
fent nocitiacomprdiendi.Vidimus in Mel-
dcnli territorio militem deuotiffimas refe-
rente gratias viro Deijquodadprimumgu-
Aum panis ab eo benedid:i plena receperic
fbfpitatem afebie quartanajqua ficgrauiter
laborauerac mefibus ferme decem 6l octoi
vcinhora accellionis quafi frenecicus ,nec
matrem agnofceret fuam* Virum quoqud
venerabilem Gerardum Lemouicenfem
Epifcopum teftantem audiuimuSjiuuenem
quemdam de famiUa fua lethalicer in capi-
te faucium, ciim iacerct fpumans, & impos
mentis , immifsa libi in os buccella panis,
iquem benedixerat homo Dci, tam celerem
fenfilTe vircutem,vcincolumis furgerecipsa
Jiora. Neque illud cacendu m, qudd ipfa in
<juoquefubftanciam panis ab omni corru-
pcionis iniuria eadem benedidio vindica-
bar,ade6 vc plures viderimusjqui per fepte-
nium 6l vltra eofdem feruauerant panes,
nec colore,necfapore mutato. Ance hos pau-
cos dies venerabiles Abbates Gerardus &
Henricus de Suedise partibusvenietes,dum
fuper hisconferremusjteftati funtnobis,pa-
nem anteVndecim annos eius benediclio-
ne iignacum manere apud fe adhuc penitus
incorruptum. Nec diflimilem apud ahquos
noftriim vfque hodie nouimtis , &, apud
aiiosmUltos credimusefTerepbficum.

Moxfubiungic memorabile exemjplunl
de Eskillo Archiepifcopo Londenfi in Da-
nia. Nam ciim a S.Bernardo panem bene-
didum poftulaffec, eumqj quo diuciiisdu-
rarec, recoqui in furnoiufliflec,reprehenfus
eft a fandlo Bernardo quafi modica: fidei.
Itane,aiebac, non poterit benedidioipfum
panelTi magis quam recoclio conferuare; &S-
non acquieuic benedicere illum ( bis co-
dum ) iedcolnmunemfibi panem prasci-
piens exhiberi i benedixic, &:dixic : Ecce
nunt cbfle cecumj nihil deinceps de coriu-
pcione folHcitus. Tulic,& ad fuoS per mulca
quidem profpera redien$,vfquehodieglo-
riacur fidei fua: defedura euidentiflima
reiveritace conuinci. Gonfeflus cft eciam
nobis de pane quem recuiic , qudd nunc
vfque , ciim iam cercius annus cranfie-
ric, illazfum ei beati viri fides &: bendflii-
ckio cuftodiuiCi

CAPVT LXXIV.

De incorruptione aqu£ Baptifmali^.

EXperientiA cohipertum eftj aquam per
verbum Dei & per Ecclefii^-faniiorum-
que hominum oratiorles confecracam &
fandificatam,longo tempore aliquando in-
corruptam perfeuerafle,&: adeb puram hm-
pidamque perftitifle, ac fi iam cum primiim
ex puriflimo& hmpidifllmo fonce haufta
fuiflec. Exquoeuencu Grzeciolim Lacinis
calumniam ftruxerunc, aflerentes eos reifli
fide carere , quod aqua benedidta apud ip-
fosnonduraret incorrupca, Ceceriim hoc
falfum efle , demonftracManuel Caleca,
prasfertim fi loquamur dc aquaBaptifmalij
qu£e non modo per anni circulum incorru-
ptionis expers raanet, fed & longe diutiiisj
vc &: illa quam quifque ex fonte Baptifraa-
cis accepcam fecum domura deferc; quae
eciara lempcr fic limpidior , inquic Caleca.
quod & ipfum experiencia docuit. Argu-
mencumauccm nobis.eftj quod &in vmp
(benedi(5to)quamuis craflTioris macerias fic^
idcm cocingaCjVt aic idem Caleca. Memo-
rabile huius rei exemplum excac in libroRe-
formacionisSciriacaeedico a R.D. lacobo
Pra^poficoSceynizenfi.Nam ciim Comifla»
rij, quibus hacrefeosexpellendae cura cora-
mifla eraCiveniflenc V Veiirenfelfiam,repe-
rerunt incemplpfandiLeonardi Bapcifte-
rium claufum, plenumqueaqua, prouc an-
te 2,5». annos a CachoUco Sacerdote imple-
cum, confecracu 6i occlufum fuerac.Cum-
queEpifcopus Bapcifterium referaffec, ap-
paruicaquaillacam pura,munda &Iimpi-
da,acficum primiimex iUimiac puriflimo
fkince fuiffec haufta. Quod fpedaculu non
modo Epifcopu , fed 6c cotum circumftan-
tem populum in magnam admiracionem
rapuic.Mcmorpbiliiisaliquid aflfert Grecfe-
rus nofter ex relacionequadam de Regine-
fium in Liuonia ad Lucheramfmura defe-
6tione,vbi conftancia quaruradam Monia-
lium mirabihterenituic,exquibus vna, no-
mine Anna Netken,aquam benedida qua-
draginca incegros annos purara prorfus ac
illibatam conferuauic , &percamdemulcis
falucera acculic , non fine hasrecicoru admi-
racione ac frcmitu. Sed iuuac ipfius relacio-
nis vcrbaapponere. Eadera induftria fimul
pcr quadraginca annos chefaurum fpiricua-
lem, aquam beiiedictam conferuauiCjCuius
afperfu pocuque omne aegricudinis genus
pauperum Locauorum , ad eam gregacim
accurrentium,pcrfanabac. Accidic quadam
vicc, vc cum Mofchus Liuoniam prope
tocam fubiugareC;j milites praEfidiarij caftra

meta-

4S6 IOAN.EVSEB.NIEREMB.de MIRAC.NAT.TN EVROPA LlB.lt

mecarentur inter Rigam Sc Dunamuntara, cos dies putiida focceat,&corrupta;,cum ego

vnumquefecumhaberenc a djemone ob- hanc meam abannis iam inde quadraginta

Idrum&agicatum. Vocantur leuamen al- ferucmj&: nihilommiis purafemper lit,lim-

laturi Minirtri: veniunt,muka tentant, fed pida6i incorrupta.Quse veftraigiturellfen-

nihil proficiunt,&: ablccdunc.Hoc animad- tencia ? vndenam putacis id prouenire.* Re-

uercensquidam Monachus,qui e Monafte- fpondetilli: Quia arcana verbafuper hanc

rio fuo pulfusab hsEreticiSjaham \nx fufte- aquam recicata func.Tum illa:Saluares eft.

tandx ratlonem non inuenic quam meren- Vos arcana hxc verba non habecis, idcirco

doftipendia,dixitincireulo adfocios,fe, aquamhauc confeeracam mihi non acci-

copiani cuiufda rei haberec , omnino ener- pietis , quia calem ipfi facere non pocertis*

gumenum fanacurum.Quidnam hoc elTec, Hoc acccpco refponfo, Mmiftri fremere ac

perconcancur diligencet.Refpondec,aquam frendere, ac tandem aker ad alteru, Apage^

benedidam. Vbihascinuenieturfinquiunc. inquit j quancum negon) in vna muhere?

Miccice,aic, poftulacmTi ad Anna Nccken^ Pra;dixi cibi ancea, malum efle cum hac fe-

obcinebitis. Nil moracijlegacunj deftinanc mina difpucationem ingredi. Abliftamus.

ad monaftermm, aquam benedida obnixe Acque exinde nihil vniquam ab eis mole-

pecituri. Atqui virgo verita haEreticorCi im- ftiae habuit Anna de aqua benedidla. Hace

pofturas , iuuenem primo afperiiis excepic, Relatio illa.

deindeiUo precesingemmance , feriem ne~ Aqux benedida: fine corruptioneperfe-

gotij explanante & inftance,aquam conce- iierantis locuplecifTimu infuper teftem ha-

dic,qu^ vtafperfafuper energumenum fuic, bemus S.Chryfoftomum ica fcribencem.

illicdeum ab omni infeftacione hberauic. Idcirco in hac roIemnicace(Epiphani?e,qua

Miniftri decacoeuentu ceriiores fa£ti,duos Grasci lug^cwaj^ao-juovcelebrarjfub mediam

cxordinefuoad Annamdeftinanc:quicum nodem omnes Jc/^eya-ayM^^o/, cum aquam

mulca fruftrade fidecum illaexegiflenc/e- (benedidam) acceperinc, domum lacices

rio mandanc, vc aquam benedidam veluci referunc ac recondunc, & per incegrum an*

rem fuperftitiofamefliundac. Acilla, Vos, num conferuanc.Vtpotequod hodicrnadie

inquic,mihiaquamnondediftis,idcirc6 nee fandificatas func aquas ( per Baptifmum

accipiecis. Nihilominiis prsccepcum vrgen- Chrifti in lordane) fitque miraculum eui-

tes ,&mulcum indignantes > interrogauic dens dum nihil temporis longinquitace

Anna , vnde pucarenc huic aquae canta vir- aquarum illarura natura viciacur, fed ince-

tucem &:energiam ineflc. Accipicc vos,in'^ gro anno , acqueadeo biennio&; Criennio

quic,aquara naturalem, &eam veftris con- laspe , quae hodie fuic haufta ^incorrupca

cepcis verbis benedicice , acque prope han? & recens pcrmaneCjac poft cancum cempo-

meam ricu veceri benedidam colloeace. ris cura ijs qux nuper fuerint e foncibus

Mendax fim, fi non veftra aqua incra pau- edudtae, eertat.

lOAN'

457

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

EX S OCIET ATE lES V

D E

MIRIS ET MlRACVLOSIS

N A T V R I S

IN TERRA HEBRAEIS PROMISSA

L I B E R V N V S.

,tvdiVm ficrarum Litterartim fuccepiuts inter fhilofophan"
dum horif yfurpaham^ nec implacide naturalihm diuina commi-
\ fceham.Atque yt pemtius wtelleBam facrorum lihrorum compa-
rarem^ex PaUfma lerofolymitana '-urhis enarratorthm ex^
ypifcabar multa. Inter hos Auflores euoluendos plurima natur(&
> mtracula y plurefque miraculofas naturas ohferuaui : atque pre~
tium alicuiwopera duxiyfi naturali hifioru appenderem ^ qu<6
aut mtra aut miraculofa occurrijfent. Certe pr£ter iucunditatem 3 cdmmunem admiran-
dorum cenfum^ nonmhil etidm prneflahit facrarum rerum intellefhi ^ ^ nofine Keligio-
nis fideiy quam S . Luctanw Martyr ex mirahUt' rupe Golgothana difertifitma confir-
mauit oratione ^ quare non omnino ingratts efUnt hts htfioria^ quas fcilicet aggefii , non
digefit : dtu emrH in hac operd morari non opus erat, qu£ ettarn dijfufo agmme fortafie
placehit. Satis efi mutuajfe omnia ex prohatifiimis AuSiorihus mirifice contefiantthu^,
quorum non tantum narrationes ^fedlthenter excerpfi verha. ^ultahk exjofepho^
CN^ephdro^Saligmaco/Bredemhachio:, Adrichomio^ R.adzimltOj Cotomco, ^ alijs dili-^
genttfitmtd Scriptorthus^antiqutsrecentthufqmi

CAPVT PRIMVM. perrcr,Utabiiis profunditatisjac femper intra

lua labra cohibet vndam , perpetua aqua

De ortu lordanis>, plenus, nec vmquadcficiens^nec vmquam

exubcrans,fed quantum aquae fcaturigine

GNOTA diu nobiliflimi inijcitur , tantum pcr abditos fubterraneos

amnis natalitiaexhibeo, meatus in Dan fiue Paneadem fontcm lor-

quas Plinius etiam igno* danis eijcit acque tranfmittit. Multo tem-

; rauit.Phiala dicitur fiue pore ignoratum fuit hoc efie lordanis prin-

' Phiale j corrupte Syala, cipiu m j quod tandem a Tetrarcha quon-

fons ex quo lordanis dam Trachonitidis Philippo hac arte de-

jfluuius, vtlofephus & prehenfum efti.IsnamquemiflisinPhialam

Hegefippus teitantur, ducit originem , qui paleis, inuenit eas apud Panium in fontem

quidem fitus efl: in tegione Trachonitide, Dan redditas , vnde antea fluuius lordaqis

non longe a via qua a Cazfarea Philippi feu nafci credebatur.Idipfum poftea & ab alijs

Paoeade, inter Orientem & Auftrum , in fimili praxi fazpiusprobatum eft. Sarraceni

Trachonitidem afcenditur ;z qua ciuitate hoc ipfum fontis nomenclatura indicanc.

sdcentefimum vigefimum ftadium,fiue nameum cJHV^/^i» , hoc eftaquas Dan vo-

quindecim milie paflibus d ftac.Et proprie cant : "^Dme fiquidemhngua illorum, quas

quidemarorunditatePhiala dicitur, rot^e Hebraicasaffiniseft,aquasfignificat. Aquo

ipeciem pra;ferens. Eft autem fons hic im- quidcm nomine ampHfluna adiacens ei

regio

45S lOANNIS EVSEiB

regio appellatur Campeftria , & planicies
Medan.Porro func qui locurn hunc a Mat-
thxo Magedaii , & a Marco Dalmanutha
^ppellari putanc.

C A P V T n.

De lordme flumoi -

IOrdanis , Hebraice larden, maximus&:
amoeniflimus totius Paia^llinaE fiuuius,
clt vtriulque Telhmenti Scripiuris celcber-
rimus. Qui praeterquam qudd e fonte
Phiala,in Trachonitide regione lito (vt nu-
perrimedeclarauimus) primam fuam fumac
origineni ,adradices montis Libani, quar-
to,inquic Hieronymus , a Ca'farea Philippi
fcu Paneadis uuliiario, exduobus fontibus
haud procul a fe dilfuis , ior (cilicet & Van
(quiDanus PaneaSj & Paneus dicitur) bi-
corniserumpitrquorura priorin fluuiu lor,
Qlter in fiuuuuTi Dan (ad quem ohin Sala-
dinus cailra iocauic) m.ox denuatur. Hi ante
portam Cjefareas Philippi in vnum con-
fluentes , vc aquis ita vocabuhs coniundis,
lordanis^qui minor vocatur , & nomcn &
fluuium efliciunt. Hmcregiones perquam
an:\oenas pra:ceriabens , poft iongos quos
•facitcircuitus , Trachonitidem ab Itura^a
.&Gahla2a luperiori icparando, poftquam
vrbem Seleuciam a flniftris alluit,in vallem
quamdamincer Cjefaream Philippi,&: ma-
te Galila^iE medioloco iitara,influens, fta-
gnum facit latitudinis triginta & longitudi-
nisfexaginta ftadiorum^quodaqusc Meron
&: Samachonitislacus nominatur. Inde la-
cum hunc tranfgreflus ^ &: oppido Aroieth
gentium a dextns (alutato, curfum fuu ver-
lus Orientem flcdu,& tontibus aliquotau-
ttus, centum viginti ali)S practeruis ftadijs,
inrer Capharnaum &L Corozaim , nobiles
GalilcsE ciuicates,quas aquis iuis aUambit &:
ditat, in mareGalilaesE leulacum Geneza-
reth,qui,iuxtaPlinium,fcdccim millia paf-
fuum iongus eft,latus verofcx millia pafluu,
late fe diftundit:Hocmare medium tranfe-
menfus , ad aurora auream louistempluni
e longinquo profpicit,& ab OccidenteTor^
rencis Ci(oD,ab Oriente autem fluuij laboc
vberrimis audtus aquis , deinceps lordanis
rnaior appeilatur.Tum Pcrasam a Samaria,
& Moab'.cidem a ludaea regiones diuidens,
Conuallem iliuftrc, qusea lacu Genelareth
ad Aiphakicen vfque ducentorumtriginta
ftadioru longitudine patct , mediamlecat,
variaftpetum vrbes,tum pagos, &a Solis
ortu catnpeilria Moab,ab occafu palmife-
ros lerichuntisagrosfuis fluentis irrigando
fecundac, & prjcter mitjoresaliquoc fQntes>

I NlEREMBERGlt

Dib6,Iezrael,Taphue,Carith,& Elifei foiii
tium torrentium, & lazer & Arnon flumi-
numrecipic. Arnon fluminumaquisinfe
receptis, poft mulcos circuitus , ac linuofos
flexusjtandem iuxta pr^didi Arnonis oftiu^
velut inuitus, inquit Plinius, in Mare mor-
tuum fiuelacum Afphaltitendirum natura
delabitur: cuicommixtus, &: nomen amic-
tit,&: limpidifiimas eximiie dulcedinis , &:
faluberrimas laudatafque fuasaquas perdiCj
peftilenbus mixtas. Quas vbi pifces,quibus
lordanis abund^.t, guitaucnnt,illic6aut re-
natant,aut iiioriuntur. Poftremo &: peftife-
rum hoc mare latum centu viginti,longuin
ducentis triginta ftadijs,mcdium praeterla-
pfuSjbreuiquefpatio egiefius, in horrenda
quadam terrx voragine atque abyflb abfor-
bctur.' Vniuerfa vcro lordanis longitudoj
quaaborcu foo fub monte Libano vfque
ad defertum Pharanleexiedit,ccDiumcir-
citer miUiaria conficic.qui toto hoc decuxfu
ex vtraque fui parte latis,amoenis,argillofis
&. vberrimis campis cingitur,illiquevtrira-
que multis &: altiilimis montibusfibiinujw
cem (uccedentibus&cohxretibus circum-
datur. Eiuseftnatura^hoc flumen,quodri-
pas aluei melTis tempcrc impleac, quod fa-
<iium eftinlfraelistranfitu, vt VVolphan-
gus VVeiflemburgius fcnbir. Atqueinhis
quidemcampis fcu lordaniscampeftribus,
x]ua;aetate Hieronymi a Palaeftinis Hebrxo
vocabulo Aulon vocabantur,nobiles ha: vi-
febatur vrbes,Tiberias,Scychopolis,Sa]era^
Iericiio,&,ah:Emultx. Sed& innumerihic
eranc pagi,praca virentia,peram0ena predia,
horci,arundinct3, cared:a,arbufta, &:faltus
in quibusmorabanturleoneSjtimididam^,
ceruique fugaces, deniq; omne ferarum ge-
nus. vnde etiam (ecundum liieraillud Pro-
pheta: intelligi poiTet, Afcendit leo delorda-
ne. Hunc fluuium primd I(raelita;,poftea
Elias & Elifeus, aquis eius miraculosediui-
fis,ficcispedibus tranfierut.Ineodem Naa-
man Syrus Elilei iuftu (epties fe lauans, ^
lepra purgatus fuit. In eodem fluuio Chrifti
Pr£BCur(br loannes Baptifta^confluentes ad
fe vndique Iud§os,{ua confitcntes peccata,
baptifmo pGeni^etiicbaptizauit; Inter alios
yero & iple lelusa loanne hoc flumine ba-
ptizatus, mui?difiim.je carnis fuje contadii
eius fluenta fandificauit,illi(queatque om-;
nibus totius mundi aquis regcnerandi vir-
tutem indidic.Quo fa£to ipicprimumfuos
difcipulos, deinde per eos multos alios plu-
res quam loannesex lud^eis ibidem bapci-*
zans, Bapcifmum in remiflionem peccato-i
rum promulgauic. In cuius rei memoriam
Chriftianis peregrinis &:accolisfolemneeftj
vt corpora &: veftimenta (ua in lordanis
aquis abluanr. Aic tamen Clemens , Pe-

ccum

DE MIRAGVLOSIS NATVRIS

trum dumtaxaca Chrifto baptizatum , a
Pctro reliquos. Hadenus Chrillianus A-'
drichotnius.

C A P V T m.

De arundinetts lud(C<ie>.

INnafcutur lordani falix, nigramyricaj
vitex, &C multaarundinum genera , quie
Arabibusad variosvfusreruiunt.Ecenim ex
vnogenere iacula,telajS<: leues lanceas con-
£iciunt;exaho genere fagittasquinqj afpro-
rum pretij, quibus vix aiij quam latrapas v-
tuntur: aliud genus diligenter leguc in ahum
vfum.nam Turca^jGr^cci, Armeni, Arabes,
Perr£E,Iudxi,i£gyptij auium pennis infcri-
bendo non vtucur, fed hac arundme,elegia
nuncupaca, rcribunc. Eampriusin Athon
moncis r-iuis obferuaueramus , Belonius
inquic.

C A P V T IV.

. De Panio antro,

PAniura antrum,rpecus fiue fpelucaefi:,
licetvmbrofa, amoemffima lamen, in
altiflimi faxofique montis , qui Panius ap-
pellatur,tadice lita,vnde Danfons lordanis
fluuij profluir, ex qua parce fpecui fubieda
ell inimmenfum hians terr^deuexitas,pl€-
na aquis ftagnantibuSj tamimperfcrutabilis
profunditacis, vc demittentibus aliquid do-
-nec terram inueniant,longicudo nuUa fuffi-
ciac. Paulo aliter de hoc ancro Zieglerus.
Sub monte,inquit,excelfo Libani, in cuius
latere antrum hoc vmbrofum aperitur^pro-*
fundi pra^cipitijjvnde grauisodor exhalat.
Foris ad pedes montis,& fauces antri,(catu-
riunc fontes, vndelarden fluuius concipi-
tur. Nacuralis Panij pulehritudo vegijsopi-
bus,&: Agrippae diuitijs magnificentius ac-
curata eft. Cui loco, alioquin celeberrimOj
non parum honoris conculic marmoreum
illudcempIum,quod in loco ei vicino,Au-
gufto Casfari ab Herode feniore eredum
tuic.lnprasdictumaquserecepcaculumgen-
tili pacrfoque quodam errore accolx cele-
bri ac fefto dic congregaci , vidtimam das-
nioninefcio cui proijcereac immolare fo-
lebanc>qua: mirifice, daemonis illiusaftu &:
epera, fubico difparebac. Quo ciim adftan-
tibus perfuaderecur,hoftiam inuifibilicer in
caelum effe fublacara,ea respro ingenci rai-
raculo vbique celebraca fuic. Accidic aucem
fub GallienoImperacore,dum hxc gereren-
tur^adeffeRomane vrbisSenacorem,Regia
profapia , opibus ac nomine clarilUmum,
AftenUjilluftrem poftea Chiifti marcyrems

TERR.E PROMISSiE LIBfR. 459^

qui cumfpedacores omnes miraculi huius
ftupore animaduercercc conftringi , hunia-
nos mi(er<?tu^ errores,cum gcmicu & iufpi-
rio oculos iimul & palmas ad cx.\i\m ten-
dens, rerum omnium Deum totafidepro-
fufis lacrymis inuocat , vc fallacisda^monis
iilis aquis innacantis prarftigias difpcllerer,
ac fraude &: erroretanco miferos ilios mor-
tales liberaret. Ha;cillocum flenbus fup-
plicante, confeftim fubnatans vidima illa,
qu^ inuifibiliter credebacur aftumptajfuper-
fcrriaquis videtur,&:con(j3e6'iibusomniuni
redditur. Itavmus Chriftiani precediabo-
licus tancorum f^eculorum dolus, ac longe
lateque celebracum miraculu, hpminum-
que dc eo porcencofa opinio adeo (iiblata
eft, vt deinccps nihil eiufmodiineo locofin
fadum. Eufebiuslib.7. Hift.EccI. cap. 13,
6c Nicephorushb.^.cap.i^.ifta tradu/ic

CAPVT V.
De aquis Meron>

Quas Meron.fiueMerom, quae Hie-
.ronymo Mcrromjlofepho &: alijs Sa-
machonicis& Semechonitis lacuS;, ho.die
autem aquaeMaron vocantur,Iacuseft tri-
ginta ftadijs latus & fexaginca longus , qui
inter Csefaream Philippi &: mare Galilseas
quali inmedio ljcuseft,quem lordanisflu-
ums medius perfluic. Qui quidem lacus
tempore rcfolucionis niuiu a Libano mon-
ce defl.aentium valde accrefcic ac dilacacur,
acasftiuo tepore exmaiori parte exiiccatur.
Qu.ofic,vt diuerfigenerisherb£E,arbufta,&;
arboresuifiluameoloci excrefcant , qu^
leonibus, vffis,pardis,alijfque feris maximc
abundat, acRegibus Principibufquc viris
gratam &: iucundam prxbec venacionem.
Ad has aquas & vrbem Berochi , labin rex
Afor,ac alij viginci quatuor Chananseorum
Regescum pedicum crececis millibus,equi-
tum decem millibus , curruum vero duo-
bus,alias viginci miUibus, contra Ifraelitas
conuencrunr,ac caftrametati funt.Quibuf-
Gum fortiflimus Ifraelitarum Dux lofue
manus conferens,Deoadiutore primoim-
petuhoftesfudit,fugauit,fugieces per odo-
decim milliaria vfqueSidonem,atqueade6
vfque Aquas Maferephot , perfecucuseft.
Rcges ad vnum omncs occidic , equos vni-
uerfos fubneruauic, & currus combufliCo
Ipf I i.Iofephusy. Anciq.i* Liranusin lo-
fue ii.Brocardus Icin.z. Breidembachius
ibidem.

Qq 1

CA-

460

lOANNIS EVSEBIl NlEREMBERGlI

C A P V T VL
De mari GaUiS£.

Arc GalilsES ficdidum abddiacetite
.prouincia,alias mare Cenereth, Ce-
neroth,Chenereth,Chinereth,Chenerctb,
&: Tiberiadis, a ciuitate Tiberiade (quam
fcruntilHs primiim nominibus fuifle ap-
pellatam ) necnonaterra continente>ftag-
num Genelareth , atque lacus & aqua Ge-
nefar ac Genelarites nuiicupatur.Nunc Ta-
barise ab accohs vocarijnotat Nigerxui af-
fentitur Vitriacus.Iofepho Hb. 3. Belli c.i8.
quadraginta ftadijsin latitudine,centurc^
in longi'wudine patet ; Hegefippo vero lon-
giusextenditur,&; Piinioetiam latiuSj alij-
que aliam menfurara aftignac. Toto autem
ambitu (uo vigimi millia pafluum comple-
^li,fcribit Niger.Aquaeiusdulcis, fecunda
atquepotabiliseft; llquidemnec paluftris
vliginis crajGTum aliquidaut turbidum reci.
pit,quia ab arenofb vndique littore circum -
uemtur,ac praeter hoc fluuio & fonte leniof
eft, frigidior tamen paludis aequore , eo
quod nonin ftagni morem fterniturj fed
per dittulioralacus fpatia frequentius auris
ipirantibus agitatur. Varia autem funt in
copiicium genera ab akerius loci pifcibus
tam fpeciequam fapore difcreta jmediufcjj
lordane fiuuio fecatur , vt notauimusciira
de lordane ageremus. Oppidis amocnis 5C
celcberrimis circumfeptum eft , Capbar-
nao,Tiberiade,Bethfaida, Bethfan, Gada-'
ra;>Tarichee,Chorczaim plcrifque alijs.
Siiuas etiam nonuullis in locis, ad auroram
p?a:fertim,finitimas habet. In nouoTefta-
mentociim nauigatione Domini,tum vo-
catione & pifcatione Apoftolorum,alijfque
mivaculis valde celebratur. Hicdum Apo-
ftoli iubente Dominoin dexteram nauigij
rete miierunt , centum quinquaginta tres
itiagnosceperunt pifces, quonuraero ( vc
quiomnium pifcium genera compleititur,
iicutteftaniur qui de aniraantium naturis
ac proprietate fcripferunt) llgnificatu fuic,
per Apoftolicam pricdicationem nobiles &:
ignobiles, diuites & pauperes,&: omneho-
minum genusde mari huius fazculi extra-
hendum ad ialutem.

CAPVT VII.
De r!Mari mortuo,

MAre mortuudicitur etiam mare fal-
'um,{alis & lalinarura; Araba, quod
Latine fohtudinis, feu dcferti : item mare
primum Oriencale,Sodomiticum, 6<:lacus

Afphaltitis, hoc eft bituminis : oliro Vallis
filueftris,amcEna nemora fignificas,delicijs
& fertilitatelaudatifliraa,Iordaneque me-
dio irrigua; idepque paradifo Doraini com-
parabatur,quotemporequinque Sodomo-
rum Reges magno praelio ab Aflyrijs fupe"
irati funt,capto etiam Lot filio fracris Abra-
hx, qui eam fibi terram, vti fertiliilimam>
non multo antc delegerat.Sed huius prifti-
nara felicitatem lericho &c Engaddi pacrio
baIfamo,canni(que mellisoftentanr.Sed aic
Dominus ad Abraham: Cldmor Sodomorurfii
& Gomorrh^ multiplkatus efi , feccAtum
eorum aggrauatum eH mmii, Defcendtim^^
'videbo, njtrum cUmorem qui venit ad r/ity
ofere comfleuerint. neque valuic tocfccleri-
bus condonandis deprecatio viri iuftiflirai
toties repetita; iara enira Siiple verecunda-
batur, ftupebatadillam Dei clemenciaraa
quddinquinque maximis vrbibus nccde-
cera quidem iufti inuenirencur. Igitur ten-
tant in Angelis, quodin brutaadmiferanr^
&:demi{roc3Elitus igne^in teftiraoniumcje-
leftis iuftitisE, & exemplum pofteroru,con-
flagrarunt vrbesquatuor Regiac , quarum
nomina Sodoma, Gomorrha, Adama,Se-'
boim j vnde &: pcncapolis nomen acceperut.
Quod nome videtur habuiflc; nam Scgor,
qua: quincafuit,non eft fubuerfa.Subuecfiis
autem locus ille igne & fulphure fa£lus eft
Jacus peftilens &: horribilis, cuius latitudo
eft quinque, vt alij VDlunt, fexmiIliarium,
longitudo autem iter habet quatuoc auc
quinquedierum. lofephusvero dicit, eius
Jongitudinem cfle quingencorum odogin-
ca ftadiorum ad Zoara vfque Arabie,lacicu^
dinemvero eflecencum quinquaginca fta.-
diortim. Eft enim quidem ipfe fallus& fte-
rilis,nimia vero leuitace ecia qux grauifli ma
func in co fluicanc , demergi aucem in pro-
fundum,nec deinduftria quis fadlepoceft,
Denique Vefpafianusjquieiusvifendi causa
illuc venerac,iuflic quofdam nacandi infcios-
vindis poft ccrga manibns in ahu proijci,
& euenic oranibus,camquam vi fpiricus fur-
fum repulfos defuper fluicare. Eftadhuc
mirabilis coloris mucatio,qu^ ter in djcs fln-
gulos fuperficicm vertit , &: Solis radijs va-
riata refplendec. Mulcis autem locis vomiE
nigras bituminis glebas , 6i fuper vndara &:
habitu & magnitudine tauris finecapitibus
aflimiles natant. Adeasautem cumlacus
exercitoresaccefl!erint,nadiquodaggeftum
cft,ad naues trahunt,6^ quia lentura eft,rc-
pletaseas abrumpere nequeuc,fcd quafire-
ligaca fcapha pendeca cumulo,donec men-
ftruo mulieris atque vrina prxluatur. Eft
autem vtile non modo ad compagincm na-
uium ,fed ad corporum etiam curationcm
multis reraedijs admifcetur. Denique ad-*

huc:

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

hucinlacu diuini reliquias ignis &oppido-
rum vidcre licctimagines>rena(centelquein
fruiStibus cineres , qui colore quidem (Linc
edulibus fimiles , led carpentium manibus
in tumum diiroluuntur. Aquae lunc fpiflir,
rordid;E,foetidx, amanllimiE,&: fupraalias
rnarinas fallx.in quo quod viuit nihil repc-
ririqueat , aiqueinde Mortuum nomina-
lur.Quiaii lordanis illucinfluenspilces ra-
pueritjCiimaugeturimbribus, ftatim mo-
nuntur,& pinguibusaquisfupernatant, ni-
hilque viuum m eo fubmergitur. Bitumen
ipfum,vnde A!phaltites,eximofundo ebul-
lir, quod venco agitante, &: concretum lit-
rori appulfum , in magna coUigitur quanci-
cate.Refoluitur,vt dixi,menftruo, fitque ex
eo venenum. Lacus ipfe etiamnum in mo-
dumcamini infernans perpecuis exseftuat
vaporibus,quorum halitu littora & montes
vtrimquead quinque milliariafterilia fqua-
lent. Scribit Ludouicus Romanus ,aftrui
pofle,tres effe vrbes,qu^ ftnguli^ in cliuo fin-
gulorum montium iunt poiitse , &: circiter
altitudinem trium vel quatuor eubitorum
adhucvifitur nefcio quid inftar fanguinis,
quafi exprimat rubicantem ceram humo
admixtam. Tota circiim regio aquarum
prxlertim expers eft. Appendere prseterea
iuuat qu£E TertuUianus canic in carmine de
Sodomis:
Skigiturctzio pariter terraj^ feptdtiSy
Nec mare viuitibi/i^iorsefi maris illa quieti^
Quod nullm ammat per anhela volumina
jluBm,

' ^uod^etiam patrio mmquam jTtjpirat ab
^iifiroy ' ■' \
^iuod^heqmt frdferre aliquam de gurgite

zentem : .'^ : '

Squamtgeram^Liemvecutt veUortfcejepta,
Velcrijfam cvmham, aut duplici comfagine
clattfam.

Solum illic propria mentitur fruge hitumen
Sxushfuli^^o marii ,quod viuidu^ ardor
Subter fiagna coquen$,de fulfhurts & falk
afiu

~ T emperat, in^ fichn dat terrx hdrere md-
■ rinam. f '"'. ' ■

InuehiHrproprio cu-ttfdre pingae tremat<z
Virm aqu£ jfumifq^cuftsfuper Aquora nigra
• ' Te^iitur. Jppe//ut;quets esi ea captio mercis:
' ■ 'K^dclinant leues lateru libramine lembos ,
Vt femel impofitam doceant cortfcindere

venam. ..'!iuin_,
Nam fe fionte leuans adnahit merck Uddrd
Nauiqjj, pretiumc^dahit pro munere largo,
Ni ptaga contigerit , quiim menfis femina
■ vel/it. ' - . ' : '

Ecce aliud monFfrupelagide cUde nvtdtur.
Curi^a i//ic immifia nntant,nattira recefit
Mergendis data corporibtis; fi denique teffa

TERR^ PROMISS^ LIBER. 46 1

Luciferam narem infiFiens, qua /piritus ig-
ni efi,

Velificattit ape.\:,fiamrn£ fi fiamma perem-
pta efi,

ihit fubter aquas defirtiUio ntufiaga lucis.
H£ Sod^)mtim^ Gomoriim fignatx. in fACu-
la panA

Gttibm iniufiis,queis pccioradura timorem
Deferuere Dei,de calo iura tueri,
Inji^ vnum rerurnDorninu fpeciare docebunt.
Hoc vltimum a nemine aiio antiquoium
notatumreperi. Ego ohm ad niorestorli
his iambis:
IN^c mortuum lumenMare feret mortutim,
Sed fojpite face nauigat tefiacea
Nauis fecunde ,naufiagans caliginc^.
T ranqui//itas efi totajucis coltimitas.
Vt tota tempefias,tenehra funt nigriz.
Sitprona credenti fides; certuhaud^nihi eU,
Nifi ficiilis lembt4s caro fit , facula mens;
EHmare voluptas mortuum.Mens luceat
Salfis periclis fofiitans Diofcoros,
TS^e naufragemtir txfiibHS cupidinum.
Idem fortafle accepic Munfterusa Ter-
tullianOjdumde Mari morcuo dixif.Z«w-
na ardens fupernatat,extin^a rnergitur.

C AP VT VIU.

De Imgud Maris mortui.

Llngua Maris mortui dicitur,vbi lorda-
nis egreditur Mare mortuum,{ed pau-
16 poft fubterraneis & fecretis quibufdam
meatibus terra abforbetur , atque inde in
marium ahquod euoluitur. Hsec ita fe ac-
cepiflea Saracenis \ referc Brocardus, atquc
alij etiam teftancur.

C A P V T; ; I X.

De putels bitumints,

PVtei bituminisetantinagro Sodomo-
rum ante fubuerfionem & iuftitia Dei.-
raox ver6,Sodomis deletis,Iacus ibi, q«em
a fcatenti bitumine Afphakitem dixere,re-
penteexcicic.Sedaic Brocardus:!)^'^/-;^*? legi-
tntis in Genefi,Va/iis filueHris hdebat multos
puteos bituminis,hi putei vfque in hodiernum
diem cernuntur in littore eins hahentes fingu-
li pyramides ereBas. -^i^

CAPVT X.

De fonte Etifet,

FOns Elifei fcacuriens c pede niontis
QuarentansE ,fluuium generat vbcrri-
raum amoeniirimum,cuius aquas infalu-
Qq 3 bres

462 lOANNlS EVSEBI

br^same amaras ad precesciuiu lericho,
lageiiam fidilem falis plenam,ait lofephus,
in proilucntem aquam mittens fanauit , 6c
faluberrimasfecit Elifeus. lilius aquas Ar-
chelausToparcha,Herodisfilius,deduxitin
riuos pluresadirrigationem campi,pratoru,
palmarum.cannarum mellis, 6c hortorum
Icricho. Illiusaquae fluunt, ait Brocardus,
iuxtalocum Galgala?, & illico in tantum
fuccrclcunt vtimpellat magna molendma,
fed portea in nuos fccretx , hortos &C prata
irrigant vfque Iericho,&infra,& ibi tandem
influitin lordanem, luuat tamen cx lofe-
pho lib. f.de Bello Iud.c.4. integraranar-
rationem edere. Adipfam, inquit, lericho
largilTimus fons efl:,rigandifque aruis vber-
rimus, iuxta veterem (caturiens ciuitatem ,
quam lefus Naue filius Hebr^orura dudor
primam in Chananaeoru terra bello poffe-
derat. Huncfontem aliquandoferunt non
lolumterrae atque lignorum frudus, fed
ctiam feminarum partum obtundere foh-
tu m ,cundaque pariter morbo ac pefte cor-
rumpere.Polka verd manfueuiffe,contraq;
faluberrimu m ac feraciffimum efle fadum
^b Elifeo quodam Propheta,qui Elias notus
fuerat atque fucceflerat.Receptus enim ho-
fpitio ab lerichuntis habitatoribus , quod
humanioreseosexpertus erat , ipfos 6£om-
nem illam regionem perpetuagratia remu-
neratus efl:,progreflufque ad fontem,lage-
nam fidilemfalis plenam in profluentcm
aquam mifit;iuxtadeinde adcaelum dexte-
ram tendens, fontique immergens blanda
libamina, ipfum quide precabatur,vt fluen-
ta lenuet, ac dulciores aquarum venas ape-
riret; Deum vero , vt fecundioribus auris
fluminatemperaret orabat,tamque vberta-
tem fvu£tuum , quam fucceflionem prolis
daret mdigenis, nec eorum genitticcs filio-
rumaqua deficeret quoad manaret.Ad has
preces ex difcipiinamanibusquoque multa
operatusfontemimmutauit , &:quiantea
caufacrat luis, orbitatis ac famis,ide victus
acfecunditatisaudtor efl: cffedus. Dcnique
rigationis eius tanta potentia efl:, vc fi acti-
gerit modo terram , fapidior fit aquis diu
perfeuerantibus. Vnde eo quje largiiis abu-
tuntur,exiguum emolumentu habent,quae
vero parcius,plurimum. AmpUus tamen
quam ceterifontes fpatium rigat,& feptua-
gintaquidem ftadijslongam, vigintiautcm
latam planiciera pcrmeat. Optimosautem
in ea paradiibs ac denfiflimos educat pal-
niarumque irriguarum genera, tam fapore
quam nominibus varia , quarum pinguiflfi-
nia:calcibus preir^E plurimum meilisemit-
tuntjiion multu alio melle deterius,quani-
quam mellis altrix eftillaregio , &c opo-
bdlfami ferax , qui omnium cariflimus eft

I NIEREMBERGII

frudus ibi nafccntium. Itemque Cyprum
mirabalfamum gignit ; vt qui diuinum efle
illum tradu dixerit,non etiabic,vbi & larga
&c opima gcncrantur quse funt cariflTima.
Sed nec in alijs ci frudibus ahqua facile to-
toorbe regiocertauerir,ade6 multiplicatum
quodlatum eftrcddit. Cuiusrci caufa mihi
vidctur cfle aquarum vis \xta,&Lzcus calor,
ciimhic prouocet quaz nata fuerint atque
diflimdatjliquor autem firmis fingula radi-
cibus ftringat,virefque fuggerat ^ltiuo tem-
pore,quo fic perufta eftilla regio , vt nihil
facileprocedatacpullulct; aqua tamen fi
ante SoUsortum hauriatur, aurae fpiritu re-
frigefcit,naturamque contraria aeri fumit;
hieme vero contepefcic , eaque merfis mi-
tifllmacfticitur.Tanta cftautem cx\i tem-
peries,vt quotempore in alia ludaciE regio-
ne ningit,lino iUic tantiim indigenac veftia-
tur.Cecerum P.Nicolaus Hue,CarmeIica-
nus excalceatus, in Itinerario fuo fcribit,
E\ix fontem liccum efle,nifiaccedacaliquis
Carmelitanus Fratcr,tunc affirmat manarc
& exundare ad prailentiain cius,

CAPVT XI.

De flortbHi lerkhuntwis.

PRope hunc fontem arborcs crcfcunt
inftar prunorura fpino(ie,in quibusta-
men flores nafcuntur , quos rolas lerichun-
tinas vulgus appcllat,miradieftc£tus.Nodc
enim natalitia noftri Saluatoris paulatim
hianr, atque inde ferccludunc , licct ficcae
fint & aridsE, in teftimonium virginei par-
tus,vc crcderelicec.Ha^cfcribunt Salignia-
CUS& Adrichomius. Sed Bilonius hb.z.
Obferu.c.86. feueriuscenfct. Perucnimus,
inquit,in pagum vbi aliquado lericho fuit,
uunc verd turris quasdara quadrangula fu-
percft,columbariovixfirmior. Stirpes per
lianc planiciem nafccntcs in memoriam
reuocarunt pufiUam illam plantam, quam
nonnulliimpoftores Rofam Icrichuntisap*
pellarunt,qu^ radice aquic impofita fcfe ex^
plicans , fatis tolerabilis impoitura: prjetex-
tum dedit , vcadmirationcm fpcdantibus
inducerent,affirmantcs, eamin Vigiiia Na-
tiuitaiis Dominica: dumtaxat aperiri,vcl
mulieribus partus difficultate laborantibus.
Quiillius naturamignoranccs,alio tempo-
renon pofle aperiri exiftimant , falluntur.
Argumentu m (umpferunt ex facra Scripcu-
ra.quae liabet,5if»/ pUntatio rofe in lerichoy
ciim tamc de vulgari rosa rubra fiuecarnei
coloris fic intelligenduro ; nani hxc apud
lericlio non nafcitur , fed in Arabiae deferto
maris Rubri htiore, per arenas nafcentem

lam

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

iam obferuaueramus. Non miniis halluci-
nati (unc alij , qui illius iconem proamomo
exhibuerunc , ciim nihil lit minuSi

C A P VT XII.

De Bngttddi, fonticulo lefu,

ENgaddi,qu^ & Engadda lofepho.prius
di6taA(aronthamar,idelt vrbs Palma-
rum , eo quod floreret palmisS^ balfamis.
Inhabitarunt quondam Amorrha^i hanc
vrbein,quosinterfecicCodorlahomor.Iux-
la eremii Cades fita eftin moncibus ,quo-
rum horridafane& admiranda difpolitio
eft. Nam ciim altiftimi iint , & ipfa: rupes
prjerupt^K promineant, &quafi ruinam mi-
nentur,ita tranfeuntes perturbat, dum hbi
quifque timec , ne inie & fubiedas valles
concidant.Ager ohm egregiusgratrlTimum
fpirans odorcm, multitudme arbuftorum,
&:aharum odoriferarum herbarum,maxi-
mebalfami^fecunduraquofdam , quaeeo
loci vbertim nafci dicunr. Sunt autem bal-
famaarbufcul^E vniomnium terraru, iuxta
Plinium, falso tamen , ludasas quondam
conceflas,quas vineasEngaddi S^omonem
in Canticis nominare dicunt, quarum fru-
tices fi acuto vitro, lapide ofleifve eultelhs
incidantur , ftiUanc fuccum pretiofiflimum
eximiae fuauitatis,quem opobalfamum vo-
canCjprJEferturqj omnibus odoribus.Hunc
hortum,feu vineas balfami cempore Hero-
dis Magni Cleopacra iEgypti Regina, con-
cedente Antonio vel amatore vei marito,
inuidens cantam feUcicacem Herodijtranf-
tulit in iEgyptum,vbiirrigacura fonte par-
uo,vberrime tamen fluente,in quo famaeft
fa^pe lotum a beaca Virginepuerum lefum^
adeoq^ potum ex eo fibi & Iponfa; fu«E fan-
(kn m lofeph parauifle,ciim ini£gypto eflet,
atque ideo ab incoHsin veneratione &c cul-
tu haberi maximo* Sunc camen adhuc fur-
cuh quidam balfamorum in monteEngad-
dijfed nullius culcus, nuUius prouentus;vi-
deUcethoceft iufticiae Dei iuftiflimura iu-
dicium, qui fefe vlcifcitur de peccatoribus
& perfequentibus nomen fuum , vc quo-
niam Herodesolim balfami hortorum pof-
feflbrpuerum lefum perfequebatur , lefus
fugiensin iEgyptum poft fe traxit balfami
hortum. Eft autem hortus hic in iEgypto
fitus inter HeUopohm & Babylonem, ha-
bens in longituduie duos iadus arcus , in
latitudine vnum terr^e ferealb^E. Nos cura
ibi elTemus, ait SaUgniacus , in menfe Se-
ptembri baUami Ugnum humile erat,palmi
lciUcet &dimidij malcitudine,foliahabens
parua vt ruta, albiora camen. Meflis baifa-

TERR.E PROMlSSiE LIBER. 463

miraliseft: Decerpitur foliumex ftipite
contra Solem,moxquegutta lucida &c mire
fragrans fcaturitex ruptura, & hic ballami
prctiohflimus liquor vitreis vafiscoiligirur,
minime fluxurus,nifi adorrum Solisfiac
ruptura. Fonticulus autem lefu paruulus
eft, non fiifficiens irrigationi totius horci:
quare Saraceni alium foderuntiuxta illum
puteum,exquoquatuor bouesaquam pro-
trahuntper rotam j fperantes ex vicinuate
fontis lefu aquam fore falubrem: atlonge
aliterreseuenit , donec mifliscanalibus a-
quam puteiducerentin fontem lefu ; quo
ta£lo ,largiter&: falubriter ex aquis mixtis
rigatur balfuiU hortus. Mirum didtu , ve-
rumtamena meridie Sabbativfqueadau-
roram diei Lunae, boues nullo verbere im-
pelli pofliint vt in protrahenda aqua labo-
rentjquodeft fideinoftrsETeftimoniumce-
lebre. Sed&: Saraceni hic (e & puerosfuos
lauanr,non vt baptizentur,fed vt corporum
fuorum foecorem naturalem euadant.Hac-
tenus ille. Fuit Engaddi vna ex prarcipuis
Ixxdxx vrbibus, vna fcilicet Toparchiaril,
ordinenona, diftans ab lerofolyma ftadijs
trecentis,vt loiephus audor eft, atque ctia-
numoftenditur, au6tore Hieronymo, vicus
prxgrandis ludaeorum Engaddi mxta Mare
mortuum.

C A P VT XIII.

De fonte hortorum»

FOns hortorum,cuius in Canticis Salo-
monis fit mentio , & ex monte Liband
procul aTripoli fex miUibuspafluumcutn
impetu fcaturit,ac breui fpatio auctus in ve-
hementemcurfuque velocem fluuium ex-
crefcitjfuifque aquis,quae limpidiflim£B,fri-
gidae&dulces funtjomnes hortos (vnde&
fons hortorum vocatur ) totamque regio-
nem, quseinter Libanuni & Tripolim eft^
irrigat ac fecundat.Prjeter minoces aliquor,
in tres magnos riuos fe diuidit,quoru prior
inter TripoUm & montem Leopardoruni
in mare raagnum labitut; alter Leopardo-
rum montem circumiens idero mare in-
fluit; tertiusinter Arcas & RaphaneasA-
grippjE regni ciuitates fluens mediu.s, Anta-
radumque alluens , in praedi6tum tandera
mare fe exonerat. Fluuium hunc lofephus
etiam iabbaticu appeUari fcribit, ob quod-
dam peculiare miraculum , cuius videndi
gratia Titus flumen adire , & idipfum co-
ramexplorare operjepretium duxit , quod
lofephushis verbis defcribit:Namcum fitj
quando fluic plurimus,nequemeatu fegnis,
tamen interpofitis fex diebus,fontibus defi-
Qq 4 ciensj

464 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

ciens, ficcum exhibec locum vidcre; deindc

qua(i nufla mutadone tad:a,fepcimo die fi- CAPVT XIV.
miiiscxoricur.Acque huncordinem femper

eum obCeruare pro certo compercum eft , a De puteo aqmrum rviuentium,
lacro ludxoruni fepcimo die lic denomi-

nacus.HxcIofephus.Qui^rac curiofuSjnum TVuac hicmeminifTe putei aquarum vi-

ahus foiis ficdequo Plinius lib.3 1. cap.2. J.uentium,cuuis in C^irincisSalomonisfic

fcfibic : In Iuda;a riuus Sabbatis omnibus memio.luxta viam,quaTyrumduciT,firus,

ficcatur.Cuiacccdic audoricas EUx Thef- egregius efl:&: adnurabiUs,atque vcr(us A-

bitis ludsci , qui eiuTdem mentionem facic quilonem a Sandaho caftio paulo ampUiis

in Le^ico , in voceSambacion. Sambation, quam milHari; verfus Auilrum veioa Tyro

inquit , nomen eil: fluuij , de quo dicunr, paruo milUario diftat.Quamuis autem iin-

quod per fingulos dies hebdomadis tan- gularicer puteus dicacur,iunc camequatuoc

to impecu currac, dempto Sabbaio, vc la- tontesquadrati,quorumillec]uiprieciptius

pides magnos moueac , nec vilo modo eft,in vnoquoque quadrati laterequadra-

percraniiri poffic^ex quofapientes vocarunc ginca, reliqui veid vigintiquinque cubitos

eum Sabbacon,ab eo quod cefiec fiue quie- Iiabent. Omnes muris fortiifimis de duraf.

fcat in Sabbato. Confentic quoque cum fimis lapidibus infolubili opereobfiimatis

Thefbite Zabamus , qui liunc iplum flu- conclufi , vnde varij deducuntur aquardu-

uiuro Gozam a veteribus nominatum fcri- ctus, & riui qui totam Tyri planiciem, om-

hit,qu6d celeriter oculis fubripiatur, atque nelqueeius hortos irriganc & fccundant.

id contingere SabbatO; nemo ludaicorum Diitant hi fontes a mari magno pauid am-

fcriptorum, quos legerim , prxter lofe- plius quam arcus iacere poteft,in quo tan-

phum,di{Iitetur. Quod vero Elias iilius tillo fpatio fex molas agunt , &: deinde {&

quietis hanc caufam afferar, decem tribus mari miicenr.
illic captiuasdetineri , vt non poffint exire

indenecSabbato,ne violentiliud: hsecex C A P V T XV^.
tabulis Rabbinorum & nugis>quas ipfe non

probat. PriEciaram hanc imaginem obler- De Adom ^titiw,
uauit nofter Caufinius iib. i. Parab. hift.

Quiecisfabbacinaeita in muitis cciam flu- \ Donis fluuius, quicx Libanomontc

minibus fuorum veftigia prseceptoru Deus «LjLprofluit contra Aquilonem , tribus a

impreffit.Clamat D.lgnatius Marryr Spiri- ouitate Beryto,8<: cotidemcontraAuftrum

rus fandituba. Vnutquifque veftium ,in- a Bibio milliaribus mare magnuiriingiedi-

quit , Sabbaiumcoiat, non corpore , fed tur. Nomcn Adonis fortitus ab Adonidc

mente, facrarum iegum gaudens medka- Bibiiorum & Cypriorum Rcgisfilio,qucm

tione,non corporis remifiione. Dei fciUcec ob formse excellenciam Venus in deiicijs

opera admirans , non opiparis epulis , aut habuic,quo,dum innemore venatur,primo

moiiioribus pocuiis indulgens, vel etiam a^tacis floreapridenteiubinguine pcrcuflb

compofito gradu incedens , aut faltationi- &:occi(o ,quotannisaGentiiibusin menfc

bns aut choreis , in quibus niliil eft bona: lunio tura in Bibio Poeniciae vrbc, inqua

mentisjobleclatus. Poft Sabbatum autem & templum habuit, tum alibi gectium ib-

cclebret quifquis Chriftum diligit diem lenni ritu anniuerfaria occifionis eius dies

Dominicum, diem refurredionis myfterio mgenti plandu ceiebrabacur : quodie, fi

dicatum , regem & principem omnium Luciano credimus.fluuiushicinftar fangui-

dierum. Harc ilie : ex quibus iicec agnofce- nis rubefcebat. Idem fiuuius ChriftianO-

re antiquprurii in coiendis diebos feftis re- rum • tempore Canis vocatus eft , ad quem

Iigionem,nd>ftrorum verd cemporum dcplo- lerofolymitanum regnum acPatriarchatus

rare uupietatem , quibus ■a^ci mortales, cerminabatur,&: Antiochenus Pntriarcha-

quod era't;pietatis , hoc cotum lafciuise tri- tus & Comitatus Tripolitanus incipiebant.

-bueruntv 'Belonius non dedit fidem huic Inhuiusfluuij oftioexcelfv, afpcn&pra:-

narratiohi: at teftis ocuiatus non fuit; fate- rupti actolluntur montes , qui Climax, id.

lur tanicniam famam adhuc perftantis mi- eft gradatio fiue alcenfio vocantur , penes

raculi.Quid fi adliuc non excarec?An pro- quos Lycus.fluuius in mare proiumpic. Hi

pcerea dicendum non extitifle, poft mulcc- ciim iter facicntibusiuxta mare adirum ne-

lum Audorum fidem? garent , Imperator Antoniusdifficultarcm

iftam tollerc cupiens , montes incidi iuflir,

- ac anguftam inter montes viam aperuit,

quod epigrammain ca excificne lioc mo-

- do infculptum indicat; //^'/'^'r.C^c/^ir. y/;?/«?-

'.* ■ mus

DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRiE PROMISS^ LIBER. 465-

nius.Fiits.FeUx femper Aug.Brit.Max.Parth. febij Ciefarea: Paliertinn: Epifcopi pcimanlic

Max.Germm.MAX. Font. Max. imminentihm artatem , qui florcns fub pijfiimo Conrtan-

montihm Ljco jlumini dtfis -viam dilatauit tinoMagno huc profedus, idoculis fuis

fer Antonianam fuam.Qnx quidcni via ob infpexiflefcribit,led ad impijflTimi Impera-

anguftiam,& imminentes montes periculo- tons luliani Aportatie tempora perdurauit;

iifljma ac parnc imperuiaeft , vtpaucifllmi oui aiino a Virginis partu trecciefimo fexa-

Viri, facili uegotio, numerofo exercitui hic gelimo tertio , deierta Chriftianorum reli-

tranijtu impedire poflent.Nam latirudinis gione,gentilium errorem amplexus, hanc

vix habet cu bitos duos,at logitudinis ftadia Saluatoris noftri ftatuam dciecit, fuamque '

quatuor. Nomehifce anguftijs Jl Cane flu- in eius locu conftituit. In quam mox ignis

uiojcuitranfltum pr^bet,a quibulda Paffits e caslo fumma vi dilapfus, caputvnacum

Canu inditum eft,abalijsverd,obfrequen- coUoa petlore auulfum,interram proftra-

res paganoru , Chriftianis hunc traniitum uit. Cmus fadi memoriain truncata ftatua

prohibentium,excurflones,P/f//^ FaganiAi- fuliginofafulminis maculaveluti per infcri-

citur. Quem Chriftianorum exercitus ali- ptionemcolumnas incifam longo tempore

quoties non fine ingenti periculo ttaniijr. firmata fuit. Ciim ifta a luliano tcntaretur,

Ethnici Chrifti ftatuam loco fuo emotam,

CAPVT XVI funibus ad pedesvjn£i:is,per mediam traxe-

re viam,oiiTnique impietatis genere contu-

De herhd miraculosd iuxta flatttam Chri- meliofiflime afteda: prominentia membra

fli Domim m cimtate Pane.ade, ■ confregerunt, & caput a trunco diuulfuin

extraxerunr. QuodChriftianiclam fubla-

CiEfareas Philippi, alias Paneadis,ciuis tum, vna cum ahjs corporis particulishine

mulierillafuit, quam fanguinis fluxu indecolle£tiSi conferuarunt j acpoftea in-

laborantem fimbrise Chrifti atta£luinCa- Ecclefia honoratiorc loco pofiiuai,cultu

pliarnao fanationem rapuifle , diuinoruni conuenienti profecutifunt,honorem3quem

Euangehoru teftatur Scriptura, inquado- imagini exhibebant, ad ipfiusarchetypum

museius magnifica,fimulqueadmifandum & prototypum primariumque exemplar,

quodda coUati Seruatoris in eam beneficij, quod illa repr£efentabat,referentes. Porrd

& gratieiuserga benefacStorem fuu animi tam priedida Chriftieffigiem,quam trun-

monumentumac trophxum, multisfasGU- cum Imperatoris fimulacrum atro adhuc

lis fuitvifum, quemadmodfi teftanturEu- fulminisid;uambuitum,praEclarusScriptoj:

feb.Ub.y.HiftiCap. 14. & Niceph.hb.(3.c.ijr. Sozomenus Salaminusin Ecclefiaftica fua

Pro foribus namquedomusfuae ad fontera hiftoria , quam circa annum Domini qua-

quemdamfubdioineditioriioco fuperba- dringentefimum trigefimum Imperatori

fim duas praeclaras ex tere fufas erexit fta- Theodofio iuniori nuncupauit,in di6lis lo-

tuas, quarum altera mulierisipfius feminse cis fuo etiamnum temporeextitifTejteftatur,

Iiabitu, genibus flexis,palmifque protenfisj hbij.cap.2,0.
fupplicantis prjc fe tulit imaginem ; altera

autem huic ex aduerib collocata , diredo C A P V T XVII.
yiri ftatu , diploide cum decentiquadam

grauicacearai£li,dexteraminclinata2mulieri De agro Damafceno,
porrigere vifa eft. Ad huius pedes ex bafi

herbaquaedamenafcebatur noua,&fpecie \ Ger Damafcenus eft , vbi aflerun^:

cundis Medicis omnino ignota , quze ciim ^1*. Adam a Deo plafmatij,& hinc tranf-

adasreaEilliusdiploidis fimbria excreuiffec, latum in Paradifumterreftrem,atque inde

eamque fummo Vertice cetigiflet^prasfentif- rurfus eic^lum ob peccatum , quo ie & nos

fimas inde accipiebat viresadomnis gene- omnes perdidic, huc relatum.diftatauteni

ris JEgritudincs, motbos languorefqueme- fpatio quantum arcus iacic ab Ebron. Ager

dendos, ica vcqua^cumque illafuiffec infir-» vfque adeo ferciliSj&fpeciofus,vt aliquipa-

mitascorporis,hauftuexiguomadefa£lifa- radifum terreftrem intelligi hic debere,cre-

lucaris graminis depelleretur. nihilomnino diderinc. Habec teiTam rubram , & mire

Virium gercns,fi,antequamaEne£E fimbri£E traclabilem , quam Sarracenideferuntin

fummicatem crefcendo contigiflec , decer- ifigyptum, IndiamjiEthiopiam, care ven-

peretur. Hanc ftacuam ad fimilitudinem dentes. Feruntautcm foueas reuoluco an-

vultus Iefu,eiufque formam ac habitu con- no adimpleri, habeturque fama conftanti,

flatam fuilfe , illamque viuide expreflifle, terram hanc talis efle virtutis,vt eam geftan^

vera certaqj maiorum traditionc ac fcriptis tibus nulla incomraoda noceant , vnde &c

Gelcbratueft.Infignehoc Ciirifti ttoph^um aliqui abutuntur in varias fuperftitiones.

nonibliim vfque ad illuftris Hiftorici Eu- Haccex lofcpho lib.i. Antiq. cap.z. Bro-

cardo

lOANNIS ^EVSEBTI N'I ERE M B E R G U. t-ui

carclo ltiner.6.Br§iciembachio & Salignia-
co Tomo lo. cap. j'. colkgit Adricho-
mius.

CA P VT XVIII.

De agris defertis Gdiaroz.

Vxta Gazaram, fiueGazam,agri deferti
inueniuntur ob muriura &roricuabuu-
dantiamjquos nifi deuorarent aues , Per-
tropteri ab Ariftotele nuncupat^E , natura;
inftinftu cateruatim eo aduolantes , nul-
lam fementem pofient facere incolae quin
Aatini abfumeretuc , vt Belonius obfer-
uauit.

CAPVT XIX.

■' ■ T>t aue yemticd^

COnfpeximus,inquit idem Belonius,in
eadem Gazaraauem , mea opinione
reliquascantus fuauitace fuperante , quam
veteresvenaticam auem appellafTe arbitra-
mur. Sturno paulo maior eft, albo ventre,
& deorfum cinereo, vt molliceps , gros bec
nobis didusjcauda nigra,alafque vt in pica
fep.arante,pici Martij ui modum volans.

CAPVT XX.
De ori^me Vitri) ^ fimio Belo.

Elus,alias Beleus,eft fluuiusexiguus,fed
prof undus ,quem Sc Pagidam vocant ,
duobusa Ptolemaide ftadijs diftat : qui e
proximismontibusfcaturicns ; rotundam
quafndam centum cubitorum praeteriabi-
tur valkm admiratione dignifllmam. Pli-
nio Cendeuiam paludem appellatam , vbi
primocompertum fuiflevitrum,idem Au-
dor fcribit.Vuream enim habecarenam,ex
qu^ igneliquefafta vitrum conflatur,quam
ciini exhauferint multx naues pariter ac-
cedenteSjlocus idem rurfusimpletur: venti
fiquidem qu.aftdedira opera conuehunt il-
luc decircumiaceutium montium fuperci-
lijs arenam iftam,vtique communem;locus
aurcm mirabiliquadam natura tumiplam
arenam,tum alia quoq; qux fuicepent me-
tallain vitrum rtatim"mutat. Mirabilius
quoque illud videtur , quod iam conuerfk
arence in vitrum, quaecumque pars ftiper
margmes loci ipfius fueritia£la,in vulgarem
arenam denuoconuertatur.Meminithuius
fluminis eciam Tacitus.

C AP VT XX t.

De faltH Dommi.

■ (;<a

Ppellatur faltus Domini monsaltuij
. vnde videtur mosThabor &i Hermo,
ciuicas Endor,Naim, & lezrael, atque fere
tota planicies Campimagni Eldrelon. In
montem hunctradunt tranljfleDommum,
cvim eum ludaei volebnnt praEcipicare, &i
iubito ad ta6lum veftis iplius faxum fub-
terfugifle^&inftar cera^Uquatum, ac refo-
hitum quemdam eftecifle flnum, quo cor-
pus Dominicum muniretur &c reciperetur,
tantx vtique capacitatis,quahtze iplum cor-
pus Dommi extitic quantitatis. In quo ho-
dieque vniuerfa flneamenta, & rugas veftis,
qu^a tergo Domini er.int,pedumqueeius
veftigia veluti rnanu fculptoris exprefla
feruantur.

C AP VT XXII.

De Emr/ians, ^ fonte cius.

EMmaus, qns &Emausdicitur,&: Am-
maus, &:Ammau caftellum, ciuitas eft
inflgnis,ex vndecim toparchijs ordinefexta.
Hacaliqui collocat in tribuDan. Apud hae
vrb£ liidas Machabxus fugauit exercicum
Anciochi. Diftat ab lerofolymisitmere (ef-
quihoras, trium vero horarum & dimidias,
vt Zeiglerus ait.Fuitpatria Cleophe.Nobi-
licatus hic locus fuic miraculp Chrifti,
quem in caftellohoc difcipuli duo cogno-
uerunt poft refurredionem in fradionc pa-
nis. Sed hL aliud miracuiura,quod, quem-
admodum &; alia muka, aitSozomenus
lib.y.c. 20. folis indigenis pcr traditionem
fuit cognitum. Eftjinquit, vrbs Pala:ftma%
quaE iam Nicopolis dicitur ,' cftius quideni
vt pagi (fic enim iam 1 11 fuit)diumus Euan- _
geluarum liber facit mentionem, eamque
Emaus appellat-, at Romani, capta lerofo-
lyma,& parta corra lud^os vi6toria,Emaus
NicopoHm appellarunt. Ante hnnc vrbem
propter triuium (in quo Chriftus poft refur-
rectionera a mortuis cumCleopha ince-
dens,quafl flmulabat fead alterum pagum
propere contendere) cft fons quidam iaiu-
taris, in quo non honnncs modo qui a"gro-
tantloticurantur, veriim etiam aliaanima-
haquaevarijs morbjsiaborant.Nam fcrunr,
Chriftum cum diicipulisquodam tempore
a viaad fontem illum dmercifle , inc^ue eo
lauifle pedes , &: ex eo rempore aquam vim
niorbismedendi habuifle. Dicitura qui-
bufdam ipfe Chriftus Ckophxdomum in
Ecckflajw dedicafle. Refeic in Chronicis

Euie-

DE MIRACVLOSIS NATVRIS TEKKJE PROMISSi£ LIBER. 467

Eufebius anno Chrifti 131 .Nicopolim ter-
rx motu concidilie. Fueratctiani olim bel-
lo ludaico iulTu Variexurta, procuius in-
ftauratione lulius Atricanus> Ecclefiafticus
Scriptor remporu , lcgationem fufcepit an-
no Chrillibis ceteliaiovige(imo&: quarto,
lub Imperatore M.Aurelio Antonino,qui
Macrino ("ucceflerat. Habuit temporibus
Chrirtianorum , ciim occupaflcnt Terram
fan£lam,Epifcopum,quieratfubMetropo-
litano Cxfarienfi.

C A P VT XXliL

De aceribm lapideis,

NOn procul aBethlehem,minus quani
binis milliaribuSjVafta terebinthus in-
uenitur, fu b qua,inquit Bellonius hb. 3 . 0 b-
feru. cap.87. D.Virgo quielcere folebat,
ciim ex Bethlehem lerofolymam profici-

C A P VT XXV.

Dedomo yhiconcepta D, Virg6.

CVbiculum vbi D.Virgo conceptafuit
in domo S.Ann^E, magnoapud iplbs
etiam Turcas honore habetur. Ipfi affir-
mant(cellatur hoc Bhfius Buiza Francifca-
nus ) nullum vxoratura in eadomo habi*
tare pofle: fl:atim enimconiuges violento Si'
mifero exitu interibant, ea propter cufto-
dem eiuslocicaftitatem colere , quodinter
Turcas mirum di6lu.

C A P V T XXVL

Dedomo S.Thoma Apojlolt.

Dem Blafius aarrat , in domo S.Tho*-
mx. Apoftoh nullum infidelera poffe

fceretur, iuxta quemdam agrum Lipilhs degere ;qui idtentarunt, atroci obitu ere*
quibufdam rotundis obfitum , magnitudi- ptos eflee viuis.
ne &L formaciceris.Vulgi opinio eft,D. Vir-

C AP VT XXVIL

De fonte CapharnAum.

Dlcitur Capharnau , fiue Capernaumj
fons vberrimus muro circumdatus,
quijVt lofephus teftatur,hocnomineabin<

ginem, dum hac iter taceret , quemdara
confpexifle qui cicer fereret,eumque inter-
rogatum quidnam ageret, refpondifle, La^
pilios fero. Ab eo lempore folum petrofuni
remanfifle, tamquamcicer in lapillos fuif-
fet tranfniutaium. ^
Ahter Cotouicus defcribit hanc hifto-
mrti. Difccdentibus,inquit,a Rachehsfe- digenis appellatur,ab ahjs mi^vcifom %>iutts
pukhro Septemtripnem verfus,campus ci- dicitur. Scaturit e pede montis Chrifti , ac
ceris vulgo didus c€rnitur,fterflis plane & mox in fluuium excrefcit, qui fimfles Cora-
arenofus. Occafionem huic nomini de- cino Alexandririo generat ac nutrit pifces,
difle ferunt infigne Chrifti miratulum. quiin Nilo .^gypri flumine dumtaxat re-
Ciim enini illac iter faceret , hominem fe- periri folent , vndcnonnulUfontem hunc
mina fpargentem imertogafle eum aiunt, Nilivenamefleopinantut.Diuiditurautern
quid feminaret: illum verd refpondifle, La- hic fluiiius in tres riuos,quorum primusin-
pides. Subiunxiffe Dominum, Lapides fe- ter fontem Luenje & vrbem Capharnaum
minas, lapides &: metes illumque meflis medius,m3re Gahlaeae ingreditur,fecundus
tempore pro cicere bpidesciceri perfimiles fuo aqu^du(3:u Bethfaidam ciuitate tranfit;
mefluifle. atque exinde in hunc vfque diem tertius veroterram Genefar,fiue regionem
agrum ilkim ilihil ahud producere. Nos Genezaris irrigat , & tandem a mari Gali-

liEseetiam abibrbeturi Abhocfonte tota,
quas per duo miihariavfque ad lordanem
extenditur , regio etiara Capharnaum no-
minatur. Ceteriim oportet narrarc ahqujd
derildntej ex quo fons ift^ erumpit. Dici-
tur monsChrifti, quod Seruatornofterlc-
fus Chriftusin eo foHtusfitorare &: prasdi-
On proculab Abarva fluuioSardinel- care,quiaaciuitateSaphet verfus Orientem

•b w...„..„v.p

plurimos ex ijs coUegimus noftrati ciceri
haud abfimiles.

C AP VT XXlVl^
Dei SardinelU rmrkMi proprietia^.

aeft,magnusvicus,adOrientem Da- tribusabvtbe Capharnaa^contra Occiden

mafci , quife a Chriftiai:^is fplum.atimittit tem totidem miUiaribus non procui a mari

incoh, aho s vero ante confedum primum GahlEEjrabeft. Formam habet oblongara:

habitationis annum enecat. Ita Bonaven- nam in longitudine dubs teh iadlus, in lati-

uua de Mirica teftatus ell.

tudiheautem lapidis iadum continet. Alti-
tudo eiustantaert, vt ex eo non folum to-
tum mare Ga\\\xx, &l Terra Zabulon., 5d
NephthaUm ^ fed & ciuitas Cedar ac Tra-

ehonicis

46S lOANNlS EVSEBl

chonitis & Iturscas regioncs , deniq; & Seir,
Hermon,atq-, Libanus montes procul con-
fpici poffint. Naturatotus herDofus, flori-
tlus &c amoenuseft, accaslefti Philolophis
conuenientifiimus. vnde & Chriftus fre-
quenter hoc loco orauit &C docuit:hic diui-
naoratione integras nodestraxit: hic om-
iiibus fuis difcipulis ad fe vocatisjduodecim
ex eis delegit , quos dl Apoftolos ordinauit
ac nominauit,Smionem nempe,quem no-
Biinauic Petrum,&: Andream fratremeius:
lacobum Zebedjeifilium, &: loanncmla-
cobi fratrem,quibusimpofuicnomina Boa-
V nerges, quod eftfilij tonitrui ; PhiUppum,
Barthoiom£Eum,Matth£eum publicanum,
Thomamjlacobum Alphsei hlium, Simo-
nem Chanan^umjqui vocatusfuit Zelotes:
ludam Thaddjcu, quem Grxci Lebbasum
vocant, lacobi Alphici frairem, & ludam
Ifcariotem,qui& prodiditillum. Hicvni
cum eifdem fedens , prohxo &: infigni fer-
nione, quem D.Maithxustnbus capitibus
de(cribic,de octo bcatitudinibus ac Euange-
hcis perfedionibus diftei iiii, ciare difeitcqj
in Apoftohs nos uiftitucn^jquibus m rebus
vera lita iit beatitudo.Vecenlquelegis Chri-
ftiana peitedioj modum icem docens,viri-
literelecmofynas eiog:iDdi:monens etiam,
non ahbi quam in c^elo thefaunzandum,
Omnemqj de vi£tu & veftitu iblhcitudinera
in Deum proijciendam: item fedulo praeci-
piendo, non temere efte ludicalidum auc
docendumjorationi vero vigilanter inftan-
dum. Vrgens porro aidam vittucis viam
iine mora capelSendam , & per anguftani
porcam ad vitam intrandum : denique a
pfeudoprophetisdihgentercauendum,fuK-
que huic dodtrinse hrmiter inhaerendum.
Oftenditur etiamnum ibilapis,inquo lefus
Chriftus prardicans leciic , & loca in quibus
Apoftoh confedifte memorantur. Sunc qui
Chriftum hoc quoque in monce quinque
panibus &l duobus pifcibus quinque homi-
num milhafaciaflecenfenc:ideoque locum
hunc Chrifti &c ApoftoJorum menfam ap-
pellanL. N onnulli vero iuxca Tiberiadem ci-
uicacem id concigifle aucumacjquod camen
vltra roare GalilaeaE fadu cfle, ex Macchxi,
Marci & loaunis Euangelio manifefte pa-
tet,qui fcribunCjDominum vna cum Apo-
ftolis mare Gahl^se craieciflTe, acque perado
hoc miraculOjApoftolosidem rurlumtraf-
nauigafle mare , lefum ver6 fuper maris
aquas peditem tranljuifl^e, taademquc om-
nes vnam in terram Genefar venifle. Adri-
chomio vero alcerum mulciplicatorum pa-
num miraculum hoc loco peraclum ftiifle
videtur,quo nempe feptem panibus &: pau-
cis pifciculis quacuor hominum millibus
raturacis, fepcemfporciEimplet;£ funt reli-

I NIEREMBERGII

quiarum fragmentisj quas faturis fuperfu^-
rant ; & quod Dominus fcribitur dimifsa
turba nauigio profe£lusin terra Magedan,
fiue Dalmanucha , intelligendum tfle de
nauigatione , qua non quide ad oppofitura
maris littus nauigarit , fed in eodem httoris
latere maris oram circumlegerit. Quod
EuangelicjE hiftori^ fatis cpnuenire videiur ,
cum non dicatur hic cransfrecafle, ied ve-
nifle in fines Magedan. Ad pedem huius
monciseciam Dominuslefus langucnciuai
6c a fpiricibusimmundis obfeflorum multi-
tudinem curauic,acibidem praedidum de
vicabeaca fermonem , ftans inlococampe-
ftri,fummacimcoram copiosa plebis muU
tiiudine replicafle videtur.

C AP VT XXVIII.

De lapide yefligm Chriftiexprmenu»

IN quodam loco ad iitus maris Galii^iej
qui a ciuitate Capharnao verfus Occide-
tem miUiario vno,i:riuo autemfontis Ca-
pharnai contra Orientem viginti paffibus
diftat ,poft refurredionem fuaraquodam
die primo diluculo ftetit lefus, acPetrum,
Thomam>Nathanaelem, Iacobum,Ioan*
nem,aliofque duos difcipulos toca node ir^
mari Gahlxse ducencis a cerracubitisfru-
ftra pifcacosallocucus, Pueri, aii, wmquid
pulmentarium habetish){(\wtk nihil habere
refpondentibus rete ad dcxcerara nauigij
parcem eniicci iufl[ic : qui iuflSs parenceSj
mox magnos ceperunc pifces cencu m quin-
quaginca tres , quo miraculo Pecrus per
loannem Dominum agnofccns inmarefe
coniecic , ac Dominum adijc. Hoc igicur
locoa Domino lefii lapidi velucicerasim-
prefla veftigia mulcis f(^culis func vifa,quera
quidem lapidem paucisabhinc annis aSar-
racenisablacum,teftatur in fuolibello Sali-
gniacus.Deeem inde paffibus locus vificur,
vbi teliqui fex difcipuli nauem egrefli,poft-
tasvideruntin liccore prunas, &: pjfcem fu-
perpo{itum,5^ panem, vbi vna cum eis le-
fus pranfus eft, qui ibidem a prandio Petru,
an fe dihgat,cer fcifcicacns,cer id prohcenci,
terfuasoues pafcendas commifit , ipfuni-
que in feneduce fua crucis marcyrio con-
fummandum, loannem vero placide mo-
ricurum fignificauit» '

C A P V T XXIX. <
De fru&ihm ^aris mortm.

SVnt arbores pulcherrimx fub fingaddi
ad Mare mortuum, pulchernmaferen-
tes in fpeciem poma^ &: vuas , (ed ciim de-

cerpun-

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

cerpuntur, intus cinere & fauilla plena, in
fumum diflbluuntur, fcEtoremque exha-
lant teterriraum. Quo refpiciebat in Caii-
tico MoyfesrD^ vinea Sodomortm vineaeO'
rum^S' de fuburbanls Gomorrha: vua eorum
'vua fellisy^botri amarijsimi. TertullianuS
in Sodom a hoc idem confirmat:

Nufquamfunt Sodomi y mfquam illorum
impa lucent

{JH(Enia/um dominis domtts omntsinops ita
nufquam;

Tota rogm regio efljoincatro horrore fauilU
Hmcj^fitu cano cineres incendia fignant.
Occidit tlla priorferitas.qua profpiciens Lot.
NuUui arnt fruflra piceas fuligine glebas.
Semiperempta etiam ft qua illic iugera.Utas
x^utumni con&nturopes.faciCe optima fefe
Vrbmittunt oculis , fyra^ ferftca^ ^ omnia
mala^

JXonec carpuntur, na protinus indice taBum
Soluitur in cinere,fit vana fauillaj^ ^dmmn.

CAPVT XXX.
lapds limpiJou

AB Orientali Tyri pGrta,quam procul
arcus bis iacerepoteft,magnus in me-
dio arenjE quidam oftenditur lapis , fuper
quem Ghriftum ftetifle ac praedicafle afle-
runt,vbietiam mnher quxda extollens vo-
cem de turba,Domino dixifletj^^"-*/^ ven-
ter qtii te portauit^d^ vbera qua fttxifh.Qui
quiaelapisob honorem Dommi nuquam
arena , feu puluere aut niue tegi diciturj
quamuis afliduo pasne ventorum afflatu
arena ibi agitetur.

CAPVT XXXI.

T)e admiranda, f^ecie hommii
a, natHvA exprefsd.

IN Dominici prasfepij,Aquilonari latere
interiori.vesadmiranda confpicitur, ho-
minis nempe efligies , cucullatum & vene-
randu fenem barba oblonga rcprjefentans^
quam natura ludibuda lineis nigricantibus
tato artificio cxpreflit,vt omnibus induftrie
depidavideatur. Sunt qui miraculo rem
adfcribant, ac diui Hieronymi figuram ex-
primcre putent.

CAPVT xxxii.

De Jaxo fanSii Stephani.

IN loGO quoque vbi S.Stephanus lapidi-
bus obrutus , imagoeius flxo imprefla
manet. Ita Cotouicus teftatur \\h.z. Idem
quoquereperi apud Blafium Buizam.

TERRiS PROMISS^, LIBER. 469

CAPVT XXXIH.

De faxo Cedron.

NArratctiamEIafiusBnizajin fixo quo-
dam Gedronis aut VaUis Iofiphar,ex-
prefla videri figna manuum &: pedu Chri-
fti Dommi, qui violenter vinctus,& tradus
fuper iliam rupem cecidit.

C A P V T XXXIV.
De faxo Elta..

IDem narrat > faxum , quod Propberje
EhiE prole6lo quondam fuit , eiulder\i
efligiem exprimere.

CAPVT XXXV.

De terebmtho ZJirgmis.

NOrl procul a Bethleem terebinthus
quasdam eft,appellata beat? Virginis>
ad cuius vmbram pauUfper recreata fuic
Dei Genitrix; magnoque proptereain ho-
nore habetur,tum quod vi{a fuerit die Sab-
batiincombulla ardere , quemadmodum
rubus MoyfiSk

CAPVT XXX VL

De templo Bethleem.

HElena Conftantini materinfignecon-
ftruxitinBethleem templum , cuius
quidem aedificij ea magnificentia eft/plen-
dor & elegantia , vt quod huiccompares,
toto terrarum orbe non inuenias,Adricho-
miusiiiquit.Videlicet eft excelfum cumpti-
mis & ampliflimujcuius tota fuperior con-
cameratioquatuorex marmore columna-
rura ordinibus conftat , quaru non modo
multitudo miraculum, fed etia magnitudd
zidmiratione excitat.Habetcnim ordo qui-
iibet quinquaginta columnas, fingulari ar-
tificio &: fumptu , cum vel ipfa materia fui
pretio cuiufiiis Eeftimationem vincat. Supec
ipfas colunas nauis Ecclefiie oftenditur ope-
re vermiculato,qu£e omnis veterisTeftamc-
tiexhibethiftorias,abexordio mundi vfque
adChriftiortum, mirando artificio, & co-
loru varietate diftin6la. Parietcs tabulis ex
alabaftropretiofiflimis funt incruftati,qua-
rum ea opulentiaeft, & puIchntudo,vt ipfe
aliquando Sultanus harum forma & pretio
iIIedus,ficratiflimo templo manus facrile-
gas admouerit > iubens latomis vt e parieti-
bus leuiter fijbmouerent, &: pro palatio fuo
in Babyloniam tranfportarentrfed illi vtac-
eeflerunt,tabulas amoturi, ex folido pariete

Rr mira:

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

470

mirx magnitudinis ferpens prodijc , Sc pri-
mam tabulam momordrc,que& (lanm cre-
puicj&in iiunc modu reliqux n^orfas a fer-
penre crepuerut numero quadraginta. Quo
viib,Sultanus timensvkricemDeiira, luf-
fum reuocauit,& detemplo exijc turbacus,
&c plenus formidine,limulq5 fcrpens difpa-
ruit.Vifuntur etiamnum ferpencis ibi velli-
gia & fixursE tabularumj quam hiitoriare-
lacam aic in Annales fcriptoru Saligniacus,
adeo vtTurcarecia & Sarraceni reuerencer
hoc templum frequentent. Paumiencu hu-
iustemph totum ftratum efl marmor^jfed
6c ipfa concameratio eflex marmore,teltu-
dincs &: colore & pulchritudine admirad^e.
Infuperioretemphhuius parteverfns Or!e-\
fcm altare eredum eft,eo loco vbi Masure-
hdis dromedarijsjcu munenbus leiimi Dei
Filium adorauerunt.Ad locumautem dul-
cifTima; naciuicacisdefcendicur ab Ecclelia
inCapella decem gradibus,locu vel ipfo c^^
ioaugurtiorem, aEternaniemoria omnibus
fideUbus honoradum,in quo medionoclis
filciio Virgo iacrofando partu grauida,ca-
ftisvifceribus & illibato pudore ediditSal-
uarorem, tenellum intanrulu in commune
exponensduum animalium medio.Hic lo-
cus tegitur mensa marmorea &:candida,in
qua & Sacrum peragitur, &: qui ed veniunt
peregrini,ofculo deuotionem conteftantur.
CcLeru lapidis illa pars, fuper qua Chriftus
dicitur natus, &: pracfepis pars in quam fuic
reclinatus,non veftiuntur marmore,led nu-
dx pacent,vcerant cempore naciaicacis.La-
pisin quem reclinauic Maria , &C cui flexis
genibusinfedic, iimiiicudinem ftellse habec.
Eftautetoca hxc Capclla (umpcuoioopere
cx marmore & auto exornata.Et de priefe-
pioquidem , aic Hieronymus ,inquoDo-
niinus infantulus vagijc , cacendum pocius
eft, quam infirmofermone honorandum.
Tranllatum poll:ea Romam , in templo
S.^Maria: Maioris afteruatur. Neque longe
a remplo iocus eft Circumciiionis , neque
procul inde cryptaadhacret^locus olim ftu-
dibrum fancti Hieronymi, licut fcribit Sa-
ligniacus. Crypcaquoque viiitaturad Au-
ftruni,in qua multa Innocentium corpora
fuerunc cong&fta. Extruxerat autem 6c ijf-
dem remplu m B*Helcna, vt patet ex Eufe-
bio &: Kijephoro.Inexitu templi ad Aqui-
lonem ambicus cft Clauftri monachorum,
quodMinoresex Ordinc DErancifciinha-
bitant. Ad Orientem , quantum eft iadus
lapidis,monumenta vifuntur Paulae &Eu^
ftochij. In Ecclefia fratrum eft facellum
S. Catharinac , quo primiim. inducuntur
peregrini.

C A P V;T XXXVIL
De Ecclelm Angdorum,

INloco vbi AngeU paftoribusntmtfarHtlt
Chriftu m natu m ,rui na: videntu r a ntiqui
monaftenj MoniaUu, atemporibus fandia:
Paulce Roman^e. Tanca nune veneracione
templuillud apudTurciis habetur , vceiiis
omnem lapidem inta£lumcuftodianr. Se-
mel quidam aufuseft auterre aliquos,fed ex-
pertus breur vlcionem diuinam-, eius enini
GoniuXjUberi, pecudcs, armenta, ftatim in-
tevemptafuerunt.

C A P V T XXXVIII.

De faxo qmd dicUHr Lac Virgmis.

Aud procu],inquit Cotouicus,a Mo^
nafterio Bethleemicicoantrum ( cui a
Virgine nomeneft,quodqueitem Cryptam
lacieam vocant) fubijmus, Id ingrellu ob-
fcuriftimum &:arclutn,via leniterdecliui &:
faxosa,ade6anguftum prxbet accefrum,vE
nifi genibus flexis ^aut ialtem inclinaco ad
vcerum capice,vix penecrare queas. Icaque
ne vfquaoftenderemus, ardenrem quifque
manu cereum geftauimus.Ad peniciora vbi
deuenimus, ancrum offendimus quadrata
fofffia vigintiquatuor circiter pedes ^ti
quadrum continens,int:tHus ferc medio A-
ram marmoream etiamnum inte^ravidere
eft. Ferunt.hoc loco Maria Virginem cum
lefu infanculo ( dum Herodesin Bechiee-
micicos infances i^euientem fucjeret la-
tuiflc,atque interim dumFsUu ladarec,la£le
fuo locuirrorafTe. Incuiusrei ftiemoriani
dtui Hieronymi secate templu in hoc ipfu
loco, itemqj monafterium Virginjs a Pau -
laRomana eredum volunt ,quod tamcn
hac tempeftate penitusdirutum, &: folo x-
qoatum,in cineremabijt, nihilqjprster al-
tare marmoreum , & antri foramenrdtun-
dum ( quod in fummitatc rupis excifum,
lucem olira admififTe verifimileeft ) reli-
quum oftendit. Huius antri faxum, coloris
fubalbidijduritie creta non fuperar,vt fcal-
pello radifaciliimc pofTit.Id vulgo lac Vir-
ginisvocant , miramque ei indigense vici-
nique populiomnes attribuuntelficaciam,
multis experimentis approbaram. Fcrunt
namque, feminas LTdisinopialaborantes,fi
vcl exiguum huius pulueris abrafi , aqua,
vel vino , aut ladq difToluri accipiant , fla-
tim vbi id fump{crint,lade rcpleri ; idque
non foliim a Chriftianis, fed ab ipfis quo-
que Mahumetanis, &: Mauris, 6l Tur*
tis publicc omnium ore confirmatur f

qui

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

qui hocipfum in fuis vx6ribus&: animali-
busfaEpiliime feexpertos aiunt.Caufam ve-
rovirginali lacti attribuunt,acdiuinomira-
culo adfcribunt. Precibusinantro peraulis,
ac (alutata Virgine,finguli de cryptx lateri-
bus aliquid deraliraus , & nobiicu adfpor-
tauimus. Guius ego vim in noftratibus fc-
minis frecjuentilfime certam didici , atque
Orientis populi opinionem haud vanam
eiTe comprobaui.

CAP VT XXXIX.
De FoKte fignato.

IDera Au£loHicnarrat.F6tem fignatum
^fle aiunt in facris Litteris celebrem.Di'-
Itat is a Bethlehem tria circiter milUa paf-.
fuutn, defcenfumque prasbet foraminean-
guftiflimo, fupra quod ficus anriquiflima>
patulis ditfufa ramis, vmbrapvafftat intran-
tibus laetiflimam. Hunc &: nos intrauimus,
fed quifque quo facilior forec via , ceream
faculam ardentem praeferebatjcftenim lo-
cus fubterraneuSjS.: obfcurus valde,celiam
formaquadrata oblonga forhicato opere
referensjlatacirciter pedesdecem, longara
Viginti quihque, qua:a.Septetrionein Me-
ridie diftenditur. InmediofofTa eft,in ipsa
rupe excifa,longa pedes fex,lataduos, toti-
dem palmosjprofunda tres,qua: fontisaqua
limpidiflimam ac faluberrimam frigidam-
queex ipfoviuo faxo cxhibentem excipit,
eamque per canalem continuum rupi inci-
fum diftunditi atque inde antiquum aqua:-
dudu publicis impenflsin hunc vfquediera
conferuatum in vrbera ad Salomoms tem-
pli aream deferCi

CAPVt XL.

De Horto conclufok

NEc iniucundum eric audire Hortico-
clufi elegantia. Horturo,inquit idem
Auftor,conclufum Salomonisin facns Lit-
terisceleberrimum adijmus. Isnonmuro
conclufus,nec arte,fed ab ipsa natura mon-
libus afperrimis &L maxime prascipitibus v-
trimque fepcus, vallera paruam refect, lon-
gitudine ftadia fcre duo , lacitudine pafliis
quingencos concinencem. Gleb(g eft fercilif-
fimas & fortunaciflimaE , coloris nigerrimi,
diucrfi genevis arboribus > malis praefertim
punicis, aurancijs,citrinis, ficubus, alijfque
permultis, nardo etiam & croco varijfque
fru6tibus abundans.Vix autem dicipoteftj
quantuciim eminustum cominus mirandi
fui fitus elegantia ,amGenitate,ac pulcherri-
mo profpedu accedenciu praecereuciumque

TERR^ PROMISS^ LIBER. 471

oculos capiac , pafcacacque dele£tct. Ciim
etenim circumuicinam regionem torrefa-
dam,aridam, inculram, &: Solisardore ex-
uftam Percgrini perfpicianc , minufqj inier
petrofbs, fteriles iqualidofque montes viri-
dariafc reperturos putent, vbi improuise
vallem arborifera,odpriferam, herbidamj
floribus frugibufque ridentem atquecul-
ciflimam oftendunt , rei nouitate haerenc
atconiti, & infummam rapiuntur admira-
tionem. Vbiad valhs medium ventum eft,
mons occurrit,ad Septemcrionale latuS;,an-
gulura efficiens,atque in hemicycli formam
inftar arcus fefe extendens,cuius coftl, qua
vallem refpicic, villaoccupat , quam Salo-
monis Hectan olim nuncupatam aliqui vo-
lunt: hodieruinofapenitus ; nil prxtcr ve-
tuftos fornicesaliquoc,6<: aceruos lapidum,
nonnullaq; Maurorum vallem colentium
tuguriola ccntinec. Ad radicem moncis fub
iplb pago fons efta Fonte fignato deriua-
tus:is per dedudas artecanaliculasagros ca-
pofqucomnesHoriiconclufiirrigatjhume-
datque fata, mox in aquazdudum ii)fiuic,
&;pereum in lerofolymam vrbem iubita
Saiomonis templum fuas effundit aquas.

C A P VT XLL
De Statud Jalis.

STatua faliSjin qua vxor Lotjrefpiciens,
eft conuerfa , incredibilis anim*e ftans
memoria. Teftacur lofephus, fe fuo adhuc
tempore ftatuam hanic vidifle,quin &: hac-
cenus raanec, &: excac, fi Brocardo,fi Bre^
dembachio , fi Saligniacp dc alijs oculacis
teftibus credendum eft^qui poficam dicunc
inter Engdddi & Mare mortuum.Hanc hi-
ftoriam arguto carmine narrac Tertullia-
nus in Sodoma,&; miraaddit:
2(amque^ comes comux, heu md male tum

quoque legU
Femina non patiens , diuind ad murmura
cali

^udaces oculos nequidquam fola retorjity
^c hahituraloquiquodviderit , ^ fimul
illic

Jn jragile mutata falemjietitipfa fepulcrUt
Ipfajj imago [ibi formam fine corpore fit-
uans.

Durat adhuc , etenim nuda flatione fuh
athram^

Nec fluup dilapfa fitu^nec diruta ventts:
^ui» etiam fiquis mutilauerit aduena for^
mamy

Vrotinusex fefe fuggeHuvulnera complet.
Dicitur ^ viuens alio iam corpore fexm
Munificos folito dijpungere fanguine mefes.

Rr i CA"

47^ , JOANNIS EVSEB

CAPVT XLII.

De fonte Samm£.

FOns Samarisc dicitur alterniscoloribus
quaicr in anno variari,vincli fciUcet,fan-
guineo, lurbido &c limpido, mira & graca
viciffitudine infpicientiu oculos delei^ans*
Fit eciam pifcin£eSamariae mentioia libris
Regum,vbi occifi Achab currus ablutus ert»
Narrauit illud Vitriacus cap.84.

CAPVT XLIII.

De fontihtis Lafe,

LAfafuitciuitas aQtiqua,qux p6ft Grae-
ce KaM/jo/aoa difta elt,ed qudd pulchre
fluat: ibienim dmerliaquarum fontes,ca-
hdi & frigidi,dulces&:amari, profiuentes,
praster vim medicam,potu quoqueiucund^
iiinc. Oftcnditur aurem hic quazdam rupes
feu faxu, fuper quod duo veluti vbera pau-
luluminterfe diftantia eminenc, quorum
vnum fundit fontem calidiffimum & dul-
cem,akerum frigidiflimum &c amarujquae
aqua; incer fe mixtx,lauacrum gratillimum
pra:bent,multifque morbis &c vitijs faluta-
re,maxime vero neruoru contradioni con-
ueniens;atq; inde proftuens , in Mare mor»
tuum efFunditur; habetque idem lacus me-
talla fulphuiis&aluminis.Huc fub mortem
fuam deconfilioMedicorum profedus He-
rudesfenior,& immiflusin folium oleo ple-
num,inibi fouendus,vifuseftiilisanimam
agere ; quareexorta complorationc fami-
liarium excitatus,&:ad le reuerfus,nullam-
queamplius lalutis fpem fuperetle incelli-
geus, ingenci liberalicace in amicos , duces,
milites vfus eft,&:paui6 p6ft,delacusin le-
ncho, mortuuseft.

C A P V T XLIV.

De fonte B^Virginis.

IN Valle lofaphatfontemefTe beai^Ma-
riar, fcribit Blaiius Buiza, vbi pueri lefu
panniculos fertur lauifte, cuiusaqua febri-
bus medecur , etiamasgrotanEium Maho-
metiftarum, a quibuspropterea magno in
cultu habepur.

C A P V T XL V.

De fonte ^thiopu,

FOns i£thiopis eft in medio itinere,quo
itur ab lerulalem in Gaza contra Beth-
luram,vigeIimo ab vrbelapidc ad radices

I NIEREMBERGII

montis ebulliens , &: eademqua gignitur
forbetur humo,in quo Philippus Apoftolus
Eunuchum/Ethiopera bapcizauit,qm dum
in curru vecus inftrumentum relegeiec,
fontem reperic Euangelij.

CAPVT XLVL

De Torrente Fhihfikiim.

VI£loria Dauidis meruitaliquara men-
cione Torrecis fluuij terr^Philifthiim,
qui alioqui nulla naturje commendatione
eft inlignis. Ontur e luda^ montanis,fluic
per Vallem cerebinchi,alluensModin,apud
Sechrona eftundicur. Eft autem inter Azo-
tum & Ioppen,quo loci ciim inlidias lona-
thae Iuda£itqi_pi>ftnfl'et Apollonius, depre-
henlis jjs,longe lacequeprofligatuseft. Ex
hoc eodem Torrente elegit iibi quinque
hmpidilTimos lapides Dauid, quibus in pa-
ftoralem peram repofitis , progteflus eft in
monomachiamcontra Goliach Geth^um.
Apud hunc Torrentem fufus eft a Macha-^
bseis Cendebxus, i.Mach.ig^i

CAPVT XLVIL
De torrente Arnon.

Dlcitur Arnon ciuitas, vbierant excelfa
in Moab*Eft & Arnon rupes qu^edam
m fubhme porreda,in finibus Amorrhxo-
rum,inter Moab&Agarenos,incuiusvcr-
tice Torres per abrupca defcendens in Ma-^
re morcuum fluitiZieglerus pucaccuniculis
abforberi anccinfiuxu.Eftigicur & eiufdein
nominisTorrens Arnon,quioricur e mon-
tibus & rupibus Arabiae,acqueinde fluicpej:
coturn delertum , Moabitidem diftermi-
nans & Ammonitida, demum fefe exone-
rat & labitur in Mare morcuum. Regio
vcri m que adiacens coca cft fr udifera. Flu-
uium hunc miraculose ficcis veftioijstranf-
icrunc Ifraelita:, profiigaco , qui obftirerar,
Rege Sehofl.

CAPVT XLVIIL
De fonte Siloe.

SIloc fons, cui pifcina fiue Natatoria Si-
loe, qu£e &J pfcwa inferior nuncupatur,
coniunfta, eft in Occidentali latere Vallis
lofaphat.E radice montis Sion icaturit. A-
qua eius clara,dulcis & vberrima, cum fl-
lentio placideqj fluit in Torrentem Cedro,.
Huc fontem inclycus Rex Ezechias reftau-
rauir, atqueineius pifcina caccus ille a na-
tiuitate Gculos fuos , Chnftifpuco& luto

inuri-

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

inun6tos,lauans,vifum recepic.Teftatur lo- '
fephus,Siloe,6i: alios omnes quotquot crant
cxcra ciuicatem fomes,ante Titi C^faris ad-
uentu adeo defecifle,vciuxta eosaqua ven-
derecur ; poft acceffum autem eius , tanta
vbertate hoftibus fluxiffe, vcnonmodo ip-
f]S&iumentiseorum,fed etiam hortis fuf-
ficerent. De huiusaqua: virtute dihgentif-
limus loci huius perfcrutator Saligniacus ita
fere fcribit: Foncis huiusaqua hodie adhuc
iplis ctiam Sarracenis in pretio eft. Nam
cdm corpore naturaliter inftar hircorum
foeceantjinhoc fontefe& puerosfuos la-
uanr,eaque lotione foetorem (uu mitiganc*
Quin & eam Turcae magnifaciunt , quod
cius vfum oculorum vilui confcrre com-
pertum lic. Habet Nicephorus , Hclen.im
Imperatricem ad fontem hunc mirifica
eonftruxifle opera.

C A P VT XLIX.

De f^meis Bngaddt^ prodigits
NatiuitattJ Chrijiu

LVdolphusaSaxonia fcribic : CuChri-
ftus nafceretur, Yinex Engaddi florue-
runt,&: Chriftuveram vitem venifle often-
derunt. Modus autem Natiuitatis Chrifti
%uratus eft in virga Aaron qu^e floruit , 6c
frudum amygdalinum protuIit.Sicut enim
virga illa mirabiliter contra naturam ger-
minauit, ficMaria fupraordinem naturs
mirabiliter Filiu genuic. Virga Aaron pro-
tulit frui^u fine plantatione , Maria gensic
Fihu fiue viriU comixtione. In tefta amyg^
(dahn^ «iuicis nucleus latebac ; in tefta car-
nis Chrifti dulciflima Deitas abfcondita
fuit. In virga Aaron inuenimus frondium
viriditatem, floru fuauitatem, &fruduum
vbercatem : fic Maria habuit viriditate vir-
ginitatiSjfuauitatem pietatis, & vbertatem
perpetu£E fatietatis. Nonfolumaute Chri-
ftus ludxis, fed&Paganisortumfuu prx-
iTionftrauic,quia omnes homines faluos fie-
ri voluit. Vnde Odanianus , qui tunc toii
mundo dominabatur , ^ideoaRomanis
tamqu[amDeus reputabatur,Siby.llam pro-
phetiiTam confulebatj an in mundo aliquis
fe maior futurus eflet, Eodem autem die
quandoCnriftusin lud^anafcebatur, Si-
bylla Romae circulum aureum iuxca Solem
contemplabatur ,in quocirculo virgo pul-
cherrirna refidebat, qu xpuerum; fpeciofif-
fimuin gremio gerebat. Quod illa Caefari
Odauiano monftrauit, Regemquepoten-
tiorem ipfo natum efle intiipauit.

Idem Ludolphus narrat,.Magorumftel-
lamlapfam fn cifternam proximam Be-
thalem, .

TERRiE PROMISSi^ LIBER. 473

Alia Chrifti nati figna referuntur, fu bica
ruinatempli Pacis ; ttcs foles vifi in Hifpa-
nia ui vnum coeuntes;fons oleiiuxta Tibe-
rira manans ; omnium Sodomitarum toto
orbe repentina inflammatio atq; intericusj
fpledor mcdianocte exortus,& inlimbum
vfque dehifcente terra immiflus ; fimuia-
crorum in iEgypto cafus . Quse orania
non oportet hic examinare.

C A P V T L.

De botro terra promijfe,

NEhel-efcol dicitur, hoc eft Torrens &:
Vallis botri, vbi abfciderunt botrum
mira: magnitudinis exploraiores,quos mife-
rat Moyies : quem , m teftimonium terrje
ferciliflimas , in vede duo viri portabant ih
Cadefl3arne,quemadmodum de malis quo-
que granatis &L fieis ioci illius. Diftat hinc
riuus Sorecmedio milliatio.

C A P V T LL

De ym fne acinisi

Dlftat a Nehel-efcoi medio ininiario
SoreCjSoreth, Zored toirens. Huius
vine^ & vices erant ele£ta: &: optim5E,facie-
banc frudus pulcherrimos,vberes & perpe-
tuos, quorum vuae non habebantacinum,
vtteftantur Hebraei.Vinumeius loci rubenS
delicatiffimum. Vinum Gos, id eft optimi
t)doris,coloris& faporis.Hic habitauicDa-
Jila,quam adamauic Samfon. In hoc riuo
narrat baptizatum a Piiilippo Eunuchura
Bredem1bachius;interfecat autem Dan &
Simeon tribus.

C A P V T LH.

De Valle herba, Baaras.

BAaras fiue Babras,appellatur vallis iux-
ca Macha£iu,vbi radix,inquit lofephus
hb.j.BeUi lud.c.zj". eodem nomine gigni-
tur, quxflammaEquidemaflimilis eft co-
lore, circavefperam vero velutiiubare ful-
gurans.AccedentibuSj eamqueeuellere cu-
pientibus faciUs non cft,fed taradiu refugiti
necprius manet quam fiquis vrinam mu-
liebrem,vel menftruu fanguinem fuper eam
fuderic. Quin etiam tunc fi quis eam tecige-
rit, mors certa eft, nifi forte illam radicem
feratde manu pendentem. Capitur autem
alio quoque modo fine periculo , qui talis
eft.Totam eam circumfodiunt,itavt mini-
mum ex radiceterra fitconditum. Deinde
abea religanteanem , illoque fequi euma

Rt j quo

474 lOANNIS EVSEBI

quo r.eligatus eft cupience,radix quidem fa-
cile eueiiiair,canis veroconrinuo moritur,
tamquani eius vice, a quo herba tollenda
eracjtradicus. Nullusenim poftea accipien-
tibus meuis eft.Taniis autem periculis pro-
ptet vnam vim capi eara^oper^ pretium eft.
Namqueeuocantur da£monia,peflimorum
hominum fpiritus,viuisimmerfa,co(q5 ne-
cantia quibus fubuentum non fuerit; hscc
cito , etiamfttantummodo offeratur aegro-
lantibus, abigit.Multa lik fuperftitiosedi-
^ia a lolcpho.

C A P V T LMI.

De rutd Machari.

MAchserus dicebatur oppidurti & ca-
ftrum munitiflimum m faxosarupe
alta &c vndiquepriEcipiti{itum,vallibusex
omni partecind:ura,locinatura & firmica-
te inacceflum &: inexpugnabile , magnitu-
dinefimul&: pulchritudine admirandum.
Propter coramoditatem lori primiim ab
Alexandro Rege aEdificatum,p6ft inftaura-
tumab Herode , & praEcelleRci in medio
bafilica exornatueft. Aitaucem lofephus,
Joannem Bapciftam , quod Herodesvere-
recurne aliquandopopulusipfius dodrina
commocuSjdefedionem aliquam pararet,
vindum mifruminMach5Erum,&: ibioc-
cifum fuiffe. Quod fadum fecuta eft lu-
daeofum exiftimatio, ab irato Deo pcrdi-
tum efle Herodis cxercitum : pugnaucrat
enirii infeliciflime contra Aretam. Dicicur
hoc eodem loco fepulcus a quibufdam
D.Ioannesinter Elileum &: Abdiam Pro-
phetas.Caftellum autem ipfumcrat muni-
tiflj.mum, vc diximus , &:ciuicacem habe-
bac coUi fubiedam , qua afcenfus erac in
arcem. Incer cecera, quac ibi vifenda eranc,
nacur.ivel hominum induftria excooicacai
rucaerac mirabilis magnitudinis (a nulla
cnim ficu vel celfitudine vel magnitudine
vincebatur ) qox perfeuerauerat ibi abuf-
que Herodis temporibus, manfifletque vl-
teniis , nifi a ludseis , qui locum tenebanc,
excifa eflet. Sedcum Lucilius Baflus expu-
gnationem tcntaflet,cafuscaftellum tradi-
dit. Rafusenicn miles w/Egypcius , ciim ce-
piflet fingulariaudacia Eleazarum foicifli-
raum iuuenem j ei(^ue tamquam mox fuf-
pendendo crucem defixiflet Lucilius in
confpedu lud^orum , miferatione fimul
&: defperatione ad deditionem coegit
obfcflbs.

tlJJ.'.:,: .. .

I NIEREMBERGII

C A P V T LIV.

De Ucti Cadara.

LAcus ohm ciuitati Gadarse propin-
quuserat, cuius aqua, tefte Strabonc,
adeo fuit noxia , vt pecora ea guftata pilos,
cornua &: vnguesamiferinc.In hunc lacum
duo porcorum millia,de quibus in Euange-
lio Marci agitur, a dajmonibus agitata eflc
pucauit ZiegleruSjCuius etiam opmionis eft
Gerardus Mercator ; fed , vc eciam primus
Gandauenfis Epifcopus CorneHus lanfle-
niusin Commentarijs in fua Concordiaai
Euangelicam annotauit, exfacraScriptura
&: D.Hieronymo fatis liquet , praecipicata
ea fuifle in mare Galil^eaE. Quod enim Lu-
cas ftagnumdicic, Matcha:us &: Marcus
mare vocauerunt. HiautemlacumGene-
fareth raare appellare folenc , quem Lucas
ftagnum fere vocac. Hieronymus veio hb.
De locis Hebraicisciuitatem Gerferamdc-
fcribens, Gerfera, inquir, vbi eos, quia diE-
monibus vexabantur, Saluator refticuic fa-
nitati hodieque fuper montem viculus de-
monftratur iuxta ftagnum Tiberiadis , in
quod porci praecipitan funt.Hadenus-Hic-
ronymus.

C A P V T LV.

De palttde C<efarea.

AEmula Nili paius Casfarejfe fuos alit
crocodilos,C£efaream Pateftinx dieo,
non Philippi. Maritimacftvrbs, &:Strato-
nis priiis Wf7@^dida,hoc cft Turris Stra-
tonis vocata.Pnma Flauia Ziegleridiftatab
lerofolymis ftadijsfexcentis.Hanc quidani
indicantaPliniodicla fuifle Apolloniam.
Ptolomaeustameninter Turrim Stratonis
& loppen Apolloniam locat, velutidiuer-
fam.Poftremum Flauia colonia a Vefpafia-
no vocata fertur. Vrbs fuit munitiflima
maxime & opulentiflima.Cingitur ab Oc-
cidente Mari magno , ab Oriente paludc
qua dam dulci &: profunda, in qua eft mul-
titudo crocodilorum,vt audor eft Bredem^
bachius. Hanc Herodes , roetu defedionis
ludacoru , toti genti quafi arcem iropofuit:
defcripta enim magnifice ciusforma,totam.
a^dificijs marmoreis exornauif accuratiffi-
me,tam Regijspalatijs quam priuatorum
ciuiu £Edibus,&:, quod fuitoperofiflimurn,
portum addidit (cui nomen Scbaftus, ita
ab Herodeappellatusin honorem CaMaris)
tucum a tempeftatibws,raagnitudine Pyraco
parem, admirandum ftrudtura , e6magis,
quod omnis illa materia aliunde aduchi de-

buerit.

DE MIRACVLOsrS NATVRIS

buerit. Proiedis autem in niare molibus,
defupcr turres impofuit, quarum maxiina:
&: pulcherrima: a Drufo Cicfaris priuigno
deltrud^.Circura portum a'des,concinuata
ferie, marmorc politiirimo extruit^E funt ,
extante in medio tumulo,in quotemplum
Casliuis a longe confpicuum , & in eo fta-
tua:, RomiE akera,aliera Csefaris, vndeno-
men vrbis Cxfareie : inquaetiam cloacaj
fubterraneas admirandas ad recipiendam ex
mariaquam ineeftuvrbi fubluendas, & ad
deferendam in mare purgamentorum pro-
luuiem &imbrium. Extruxit etiam thea-
crum ibi & amphitheatrum , vnde late
profpedus in maria.Acque h(^comma duo-
decim annorum fpatioabloluta funr.Perfe-
autem Ca:farea , in eius dedicatione
magna fuit celebritas , magno apparatu ,
maximis fumptibus, abufque Italia m hunc
vfum petitis quas eo facererit; inftimti Ludi
qumquennales dicati Augufto. Fuit,vt lo-
lephus aitjCiuitas ludxx maxima, & qux
maiorem incolarum partem Grzecos ha-
beret. Non longe a Caefarea fluuius erat,
quidepaludibus eidenj vrbi adiacentibns
defluebat.Hic ciim Herodes Agrippa quin-
quennalia celebraret , neque adulatores
compefceret qui Deum eum falutabanr,
fulgorc veftis pcrftridi , ab Angelo percuf-
fus inccrijt. In hac Cornehus Centurio k
Petro Apoftolo baptizatus, primus in ei
Epifcopus fuifletraditur* In hac Philippus
domum habuit , inqua &habitauit cum
quatuor fuisifiliabus vifginibus prophetif-
fisi Hic AgabusPropheta zona Pauli li-
gatuseft, atque ipfe Paulusinpraetorio He-
rodis feruatus coram Rege Agrippa & Fe^
lice Praefide, ac bienniodetcncus m vinculis
aFefto, Caefarem appellauit. Ctim Chrifti
fidem fuiflTet amplexa , habuit Epifcopum.
Nominat hlrius Epifcopos B.Hieronymus,
Theophilum^ Eulcbium, diltgentifliman)
BibliothcC2E diuinas cum PamphiloJrriar-
tyre pcrfecutorem, Acacium /^vo^pB-aAjmpy^
Euzoiura,Gelafium. Habuit ipfafedes Ar-
chiepifcopum poftca, vc patet ex Tyrio, &
habuit fub Epifcopatus viginti. Atque
hocloco Marinus a Theotecno eius loci
Epifcopo confirmatus , raartyriutii pi-o
Chrifto amplexus eft. Poft a Balduino Re-
-ge, ferehtibus opem Gcnuenflbus,recup$:^
rata. Carebat tum portu. Cxfarienfis Epi-
fcopi titulo nunc vtitur Suffraganeus Seno-
nenfis inGallia ; forte Parifienlis. Defcri-
buntur (copuli iuxta Cadarcam PaMin^
alofepho hb. i.Bell.i^.

TERR.£ PROMISSiE LIBER. 475

CAPVT LVL

De aqm Maferephot.

AQuas Maferephot,alias Maflerephot,
Hieronymo Mafiephothmaimjlalin^
iunciuxta Mare magnum,vbi tempore ex-
crcfcentis & inundantis maris aqiila in al-
ueosquofdam fluic,&aut Solis feruore auc
igne in fal excoquitur. Ad has vfque aquas
filij Ifrael,Duce Iofue,perfecuti lunc Cha-
nanjeos.

C A P VT LVIL

^e bdnets Amatha.

AMatha vflla in vicinia vrbis GadaraS
in.moDte iiix^ ad cuius inontis radices
aqu2E calidaEerumpunt, balneis defuperae-
dificacis. Aquse ad farciendara corporuni
valetudine funt commodas,Gen. ^(J. Hie-
ronymus de Loc.Hebraicis litera A.& G.

C A P VT L VIIL

De Eleutherto flmto^

ELeutherius fluuius,qui exLibano mo-
ce in Iturara prorumpit,&: per regionera
Emath & Roob, atque Gahlseam gentium
fiuens,VeIanam vrbem, accaftru Belciforc
alluit, tandemqueiuxta ciuitatem Horma
tiibus fere a Tyro Aquilonem Verfiis, duo-
husautema Sarepta contra Auftrum mil^
iiaribuSjMari magno mifcetur. Hic fluuius
teftudmibus abundat,dequo Plinius lib.s» .
fic fcfibitrTeftudines Phaenicio mari vltro
veniunc ftatuto tempoi^e anni in amnem
Eleutherium effusS mulcitudine. Adhunc
vfque fluuium lonathas Machabaeus Pto-
lomjEum Philomctora iEgypti Regem co-
mitatu^s eft. Per eumdem ftuuiumDemetrij
Principes ac milites a facie lonathae, in A-
mathite rcgione caftra metantis,fibi timen-
tes^ incenfisnodu caftrjs , clam fugam ce-
perunt; Huius fluuij lofephus , PliniuSji
Ptolbmiseus, aiijqueahquoticsmentionem
faciunt.

G A P V t LIX.

De terrd Aceldama*

ACeldema, fiue Haceldemach, hoc eft
ager fangutnisi ager erat figuli ad Au-
ftralem plagam montis Sion fitus , a tergo
habensmontera eiufdem nominis medio-
eiitcrahu , iadlu iapidisaPifcinafuperiore
Rr 4 diftans.

476 lOANNIS EVSEB:

diftans , qui ludxorum confilio triginta ar-
genteis,quibus ludas Chnftum vendidit,in
(epulcuram peregrinoru emptus cft. Cuius
niedium Imperatrix Helcna quatuor mu-
ris, longitudiue fcptuagmta duorum, lati-
tuduie vero quinqiiaginta pedum fecic in-
cludi,acfuperius teftudine(qu2E feprem fo-
raminibus , per quse defun6la Chriftiano-
rum corpora dimtttuncur,patet)concame-
rari. Eft vero huius textx virtus mirabilis,&;
fidempa:ne fuperans , quod defun<ftorum
corporaviginti quatuor horarum fpatioin
puluerem redigat: quam virtutemjCtian) in
alias regiones deueda,minime perdit.Nam
cu iulTu Imperatricis Helense de hoc agro ,
quantum duccntx 6c feptuaginta(vt aiunt)
nauescaparepoteranc, Romam auedu, ac
iuxta montem Vaticanum ineum locum
exoneratum fir, quem incolae Campu fan-
dum vocitant, licet caelum mutaric , ean>-
dem tamen recinere vim, quotidiana expe-
rientia docec. Romanosenim refpuenSjfola
peregrinorum corpora ad fepulcuram ad-
mitciC;quorum etiam hic omnem carnis
fiibftantiaincra viginci quacuorhoras pror-
fusconfumitjoflibus cantum refiduis.

CAPVT LX.

De lapidtbud Jepulchri RacheL

SEpulchrum Rachel eft,vbi in partu Ben-
iamin obiic Rachel vxor Iacobi,quo io-
cimonumencum hoc cum puichra pyra-
mideerexit lacobin titulura , ficuc & fan-
daScriptura & titulus adliuc teftantur, &
eft fubquercu. Superpofuerat fuper tubam
Raclielisduodecim lapides,pro numcro fi-
lioru Ifrael, quitemporibus Bredembachij
ibierat. Inueniuntur iuxra fepulchrum la-
pilliquidam omninonigri , quos coUigunc
peregrini; dicuntur enim conducere mulie-
ribus ad faciliorem partum. E,ft in quinto
milliario ab lerufalem , in eo loco qui a
Septuaginta vocatur Hippodromm.

CAPVT LXI.
De quercu amojdyfen Skhem.

MEmoriam aliquam meretur longseui-
casarboru, quam pociifimum com-
mendat Quercus Sichem, feu Sichimo-
rum,qux &i cerebinihus. Sub hac lapidem
pragrandcm erexic lofue, in teftimonium
f.cederis Ifrael cum Deo : ibidem Abime-
lech conftitutus eft Rex fliper Ifrael. Qjiier-
cij,s ha:c tempore Hieronymi oftendeba-
tur in fuburbano rure Neapoleos , prope
lepuUhru m loleph. ^tate quoquc Hiero-

I NIEREMBERGII-

nymi monftrabaiur arbor Sycomori, vnde
Chriftus vocauic Zachasum ; ficut & tem-
pore Bedae ficus , ex qua fufpenfus ludas.
de quo nos Lib. i. Curiofa: Philolbphije.

CAPVT LXIL

De Conualle Mmhret^ terebmthoeim^

COnuallis Mambre , quaj & vallis Hc-
bro dicitur,fertilis eft &: amoena valde,
in quahabitabat Abrahamin tabernaculo,
vbi & tres Angelos hofpitio lufcepic, pedcs
eorumlauic,S.: fub iiice fiue quercu Mam-
bre miniftrauic ad menfam. Vidit autem
tres,&: vnum adorauii,quod nimirum funiw
ma:S£ tremendaeTrinitatisadmirabile my-
fteriumeft. Vidit, ait Hi(!ronyrous, diem
Chrifti,& IsetatLiseft. Arbor aucem ipia,
quam terebinthum vocac Hieronymus,du-
rauitvfquead imperium Conftantij iunio-
rii, atque aetatem fan£li Hieronymi, Mon-
Arabatur aucem peruetus, & nnnos magni-
tudine indicans. Cumqj a Chriftianistunc
ibidem Ecclefiaeftct aedificata, acundisiii
circuitu gentibus terebinthus illa velut in-
figni quodam Numine conferuaca fuper^
ftitiose colebatur,e6qudd Abraham fub
caquondam Angelos accepiflec hofpitio.
Enimuero B. Helena Conftantini filij io-
ftindu,ad arborem Mambie,qu3Enunctc-
rebinthus dicitur (quindecim ftadijs Me-
ridiem verfus vicinam habens Hebronja le-
rofolymis autem abeft ducenta circiter
quinquaginca ftadia , vbi veracertaque fa-
ma eft,vna cum Angeliscontra Sodomam
euntibus , etiam Fihum Dei hofpitioacce-
ptum eflc ab Abraham,ab eoq} Ifaaci pro-
crcatione annundatam)maximum ornatif-
limumque templum erexic : incellexerat
enim Conftantinus , veteres Graicas fupcr-
ftitionisaras fub ea conftruxifle, &Grascis
facrificijs iftic operatosefle, vinum libafle,
thura adoleuifle>bGuem,hirc!lim &gallura
facrificafle, lucernasoleo infufo appofuiflc,
placentas obtulifle , quofdam etiam nutn-
mosj&varij generis vnguenta in vicinum
putcum coniecifle,ica vt rerum coniedarum
ingeticopia aquainutilis ficreddifa. Qucd
fane Conftancini vxorismacer ,cum torte
iftac tranfiret,vifum genero fuo renuntiauit^
Animaduerterat enim,3cftiuo tcmpore loci
iricolas , longinquiores etiam , Pal^eftinos,
Phoenices,&. Arabcs,annuasferiai in oare-
gione perjigere, &: conuentuscelebritafque
ea grata fuerat omnibus : Iuda?is quidem,
quod Pairiarcha gencnfcjue fui principem
iadarent Abrahamum; Graecisverd, pra-
pter Angelorum incum locum cduertura;
Chiiihanis pono ,qi]dd.a Deo dik(^ofibi

DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR.E PROMISS.fi LIBER. 477

id prxdiclum fucrac , quod mulcis poftea latronis incrucein raorte Domiai (;in-
IrEculisde Virgiiie tucurum fuerat. Qua re guiniscolorem adhuc deprehendereliccr.
Conftantinuscognitaj Epifcopis PalalUnis Scribic Eu(fbius , qudd Lucianus Ancio-
Vitio vercebac , inprimiiqj Eulebium Pam- chenus Pre{bycer,vir manbus, concincnria
phili perftringebac, quddcamfandumlo- "S:eruditioncpra:cipuus, ;id tribunnliudicis
cum derpexiiienc.Itaque Epifcopis PhoGiii- adduduSjCoram Pricfide & populo infigni
dx raandauit , vt ex ipfis fundamencis ara: oracione Chriftiana: rcligionis racionc red-
euercerencur , iimulacra ignecombureren- ^^^"s , incer alia fidei qua: adducebat cefti-
tur, ac cemplum ibicantze antiquicaiis no- monia, eciam hancfciiruram teftem adhi-
niinicoueniensextruerecur,in quo diuiniim bueric,dicens: Adftipulatur his ipfcin lero-
nomen Eccieiiae recepto ricucoleretur, lo- lolymislocus, $c Golgothanarupes fiib pa-
cufque de cecero a contaminacione omni tibuU oneredifiupca. Hsec Lucianus.Cuius
iiber elTec.Quod li quis deinceps eiufmodi quidem fciirura: ea eft lacitudo , quod hu-
quidqua facere deprehenfus ellet, eum gra- ma.ni corporis craftitie facile capere poftic:
ui iTiulcacum iri poenaconfticuir. Acqueim- profundicas vero canta , quod ab huius rei
peratahxc ad remcollaca,legicimum con- curiofis,dimifsa bolide,nequaquampocue-
fecuca funt exitum. Adfcripfimus cocum nz inueftigari;vc vsrifimile fic,infernum vf-
liunclocum ex Nicephoro hb.8. cap.30. <]"e pacere,&quemadmoduralacronidex-
nimis enim delicaci func , qui his legendis tero via per Cbtifti raorcem in ca^lura refc-
oleum &: operani abfumi clamanc.lncelli- raca eft,ica per pecrx huius fcifTurara latro-
gimusillud Hieronymi,quod fupra pofue- "i finiftro(vt olun rebelli Core) viam in in-
ramus: Vidit diem Chrifti Abfaham, quod fernum apertam effe. Ex quo patet, quam
fcrupulumilli moueat , cui ignotum fir, verumfit, quod de ipfis aic Hieronymus,
GrjECOs To vmm,quem drcitur adorafte^in- Chriftus,inquiens,vnum reliquit finiftrum,
lellexifie Chriftum qui tum Abrahae appa- alterum afllimit dexterum, ficut in die iu-
ruerit, Angelosvero illos fuifte,quipoftea dicij faciet.Ex fimili criminedifUmilesfor-
Sodomam fubuerterint,ideoque horu fen- tiuntur fines: alter antecedit Petrum in Pa-
t€nciara,vcfere faciT,fequicurHieronymus, radifum,alter ludam in infernia.Confeflio
cum Latini plerique per/w , tres perfonas, breuis vicam acquifiuic longam;& blafphe-
per vmm^wnum Deum intelliganc. Often- mia finica poena pledicur aererna. Huc vf-
dituradhuchodie,3itSaligniacus, ilex illa que Hieronymus.
ante oftium tabernacuh Abrahae.nam licec

antiqua ilex aruerit,tamen ex eius radice CAPVT LXIV.

alia puUulauic , cuius foiia paulo maiora t>, n r n n
funcfolijslencifci^frudus vc quercuum.Ce- iblibm flclgelkntium conUmu.

terum Beionushb.2. Obferu.cap.87. fcri-

bic : Nobis porro demonftracusfuiclocus, 1) E^erc F.Bonifacius,GuardianusMon-
in quo Abraham cres vidic,& vnum adora* -CVcis Sion , m hbello fuo, fe quidem fae-
uic,excra pagumHebroniadagri cuiufpiam pi^s locum lithoftrocum vififTe , fcd voca-
foiram,in quo Adam creacus dicicur.Hunc tum a Saniacco , ciim vel exaaionis impo-
nocac terebinchus tripUci caudice exvno ^i'^^ >vel mulcaE miponendx causainuicus
truncG prodeunte. adirec. Cellulas aucem fe perraro ingrel-

fum; ad locum vero flagellacionis,vbi mul-
tis.modis Chriftusillurus fuic, fepcimo vix
C AP VT LXIIL demum anno (abfence Saniacco) avetula

admiirum,acque cumfe , 8i:quocquocade-
'Dc lapiMus fciffis montis rant, audiuiffe quafi idus flagellantiu m : 5£

Caltfaria, vetulam interrogatam an hoc faepius con-

tingeret, refpondifle, fexagintaannos, quos

INfigne manfit monumentum Doraini- ibi habicaflet , die noduque indefinenter
cx paflionis in Caluariae monte,vbi om- fuifle auditos. Ceterum,quod multi putanc
niaceftata funcDominifuimortem.Velum afleruncque, videri ac confpiciibi homi-
templiinduas parces fciffum eft,cerracon- nemafliduo mouencem dexteram , & in-
cuflaeft,monumencaaperca func , morcui terrogancem fubeuntes de excremo iudi.^
furrexerunCj&pecraeludxiscordis expro- cij die, nugas efle & aniles fabulas pucac
brances duriciamruptasdiflilierunt. Cuius Cotouicus , credit tamen hiftoriara nar-'
reieciamhoc prxclaruminpecrofoCalua- racam.
riae monce adhuc excac argumencum : ibi
cnim confpicieciaranum poceft illa, quae
fubmanu Chriftilxua,&afiniftrispend€a-

CA-

478 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

CAPVT LXV,
De columnis lacrymantihus>

ADi)ciunt aliqui , inter quos Petms a
Sando Dominieo , quatuor lapideas
columnas ejTe in monte Galuarias , perpe-
tuoftillames aquam,qnafi ajternislacrymis
paffionem Dominicam commemorantes.
Sub ipfum montem ponit illas , qua hiaius
ille lapidum pertraniic.

. C A P VT LXVI.

De Arohr fue Ariel terramotu»

ARoer,qu^ & Ar,& Arnon Moab, &
Rabbath Moab,hoc eft gradisMoab
.dicitur,vrbsantiqua,potens, & Moabitaru
prjecipua, iitafupernpam correntis Arnon
in confinio Moabitarum, Amorrhxprum
& Ammonitarumin valle media,gloriora,
& muris validismunita,pofleflaolim agen-
te veterrima Omnijm, &c poftearetenta a
filijs Lot,id eft Moabitis,cum prioresac-
cplas Hibuertiflenc , vnde &c eorum mctrp-
polis fada , doraina Moab nuncupatur,
quam poftea Sehon Rex Amorrhscorum il-
lis iure belU abftuhc: quo ab Ifraelitis inter-
feclo, filijGad vrbemhanc poflederunt&
rcftaurarunc,atque ab hoc loco pra^clar^ vi-
doriafilios Ammon proftrauit Icphte.Hac
quidam putantefle Anel , quod Ariel fiue
A^j^io;, hoc eft MartisidolUitemporeHie-
rony mi adhuc ibi colerecur , vnde &: Areo-
polim di£lam . Hieronymus vero Ariel
apud Ifaiam allegorice lerufalem fiue tem-
plum fignihcare cenfet : in Ezechiele vero
altare holocaufti deiioiare. Huius vrbis
muri in infantia Hieronymi node terra:-
motu corrueruntpoft morte Iuliani,quan-
do totius orbis httora tranfgreffa funt &:
exundarunt maria. NuncPetradicitur^aic
Brocardus, & eft metropolis ArabiaE (ecun-
dx. Habuirpoftea fedem Epifcopalem , &
fub le Epifcopacus duodecim-

C A P V T LXVIL

De (peluncd Adam.

Dlcitur fpelunca Adam ,incuius rupis
cauitatetradiJt Adam &Euam multo
tcmpore,centu videlicet annis,luxifle Abe-
lem hlium fuum interfedum,in qua vifun-
tur ledi eorum (axei, habences in longitu-
dine criginta pedes. Sed & fons in fpelunca
fcacuric, de quo bibifle creduntur primi pa-
rences noftii.Brocardus &L Bredembachius
Itin.(5, Saligniacus Tom. I o.cap. j.

CAPVT Lxvin.

De tgne prodmnte exfepnlcro Dauidi

DAuidis fepulcrura , vna ciim agro rc-
galium fepulcrorum j in ciuicace Da-
uid magnifice in fublimi coilocacum erat>
in quo ipfe DauidjSalomon, alijque Reges
ludajitem & loiadar Poncifex fepulti func.
In hoe monumencum Salomon in fepuU
turapacrisfui Dauid maximas inculit diui-
tiasjquod poftea Hucanus Poncifcx & dux
flperiens,tria milliatalenrorum argcnti inde
extulit.Poftmodum veto Herodes Afcalo-^
nita ludxorum Rex, &: ipfe auferens ex
eochclauri vim raagnam,ciim flamma in-
de exiliens duos {aiellices eius excinxifler^
ab incepco deftitic,&: adexpiandum fe,ip-
fura monumencum candido marmore or^
nauic, quod longotempore ibi permanfit:
vbi poftea Sarraceni Eccleiiam fibi coflftru-
xerunt,qua: etiamnum exiac , locumque
hunc mire colunt ac venerantur,nec Chri-
ftianorum quemqua illuc introire permit-
tunt. Aliudmirandura 3cniarainus addic.
Locus, inquit, fepulcrorum Dauidjs &: Sa-
lomonis , ab hinc annis mille iuflli Patriar-
cha; Ghriftianorum occlufus, &:ab oculis
hominum ad hodiernum vfque diem cela-
tus eft.Gorruentcenim muro templi quoxi
in Sion eft,Iapides ex antiquis Montis Sion,
murorum fundamentis ad templi inftaura-
tionem eruti fuere,in quibuseruendis cafu
lapide quodafublato, antrioftium ab ope-
rarijs uuientum fuit , quod fubeuntes , ad
quoddam palatium , marmoreis innixum
columnis,peruenereyin quo monumentum
vidcre auro &: argento obduclu, ance quod
menfaerac,in eaque fcepcrum &: coronaau-
rea,ad cuius finiftram fimilisornacusfepui-
crum, erancque illic vrnse conclufas : quid
verocontinerentignotum fuic. Gum vero
horainesilliin palatium penetrare confti-
tuiflentjturbinis fpiritu percufli , ex antri
oftioin terram exanimati deciderunt. la-
cuerunt autem eodem loco vfque ad vefpe-
ram, ciim fpiritualiorurfus excicaci,huma-
na^ voci fimilem 2M6\txum'. Surgite,€xite ex
hocloco. illi ver6impulfi,atque pauorecor-
repci,maxime creraenccs exierunc , reraque
omuem ad Pacriarchareculerunt. H^ec ille.

C APVT LXIX.
De antro Oliueti.

LVbet hic defcribere antrumad radices
Moncis oliuarti, Ghrifti oracione,fan-
guinis fudore jatq; Angeli prajfentia,a Patre

sEterno

DE MIRACYLOSIS NATVRIS TERR^ VKOUISSM LIBEK, 479

acterno ad Filium ruura confirraandu mifli, Alia e(l fpelunca nrmiirima&: inexpugna-

pra:cdebre, atque omnibus Chriftianis ve- bili.s,vUra Iorc{anem,infinibus Arabui: licn.

nerabile.ld figura:cll,<|uaii (phxricxvin ruj-- Quam Fratres milicia: Templi, quorum

pe cxciliim quatuor columnis leu pilis ex tuteia: ac dcfenlioni commifla crat j anno

«adem rupecxiis ruftbhum,latum per dia- falutis poft mille(imum centelimum fexa-

metrum pcdes cuciter triginta. In fummi- gclimo leptimo , Siracono Chiilbanorum

tate rupis iuxta vltimam columnam ad Oc- hofti tradidcrunt. Dc quorum proditprum

cafum vnicumlpiraculum habetjfeu fora^ numero Icrofolymitauus Rex Amalricgs

men rotundum, perquod lomen admitti- duodecim in crucem egit. Ha:c Tyrais

tur.Iuxta murum qui ad Orieacem rupem hb. ic).Belli lacri.

luftentat, altare quondam extitifle referur, Alia eft Arbek)rum fpelunca>quam Bac-

co loci quo Chriftus proftratus in terram, chides , per regionem Ai belkm exerciium

a^ternum precatus eft Patrem , PaUr, ducens , cxpugnauic, ad quam magnus lu-

quies,//»<?//^/£'^,&c.Proftrataibidem ia- da:orum numerus confugerat. Eamdem

cet coiunlna,pro figno oHm (vt volunt) po- loiephus hiftoricus,du m Galila:x prajeffet,

iita, vbi Angeiufia lubftitifte, ac Chriftum contra Romanos permunauc. Idem lole-

confortaffe,i"acr;£ narrant Litterae. Hascex phusin yita fua fcnbit. >:
Cotouico hb.2.

C A PVT LXX.

De ffelmcps mmitiffmis.

C APVT LXXL

De cauerm Adomm.

ECEterum in Adomin videtur quaedam

^ ^ cauerna profunda , fuperquam ohm

Suetaea ciuitate Tiberiade fexdecim eredum fuitaedificium, Adomi autem, eft

milliaribus Italicis diftans,ftta verd in altif- locus fanguinarms,frequentibus homicjdijs

fimo cuiufdam montiscretacei, cui fubie* & latrocmijsinfaniis , etiam pofterioribus

ifturaeratimmanepr^cipitium.HsEcab vn^ temporibus rem & nomen retinuit.Mons,

dumtaxatmontisparteaccedi poterat per & portio montium Engaddi, afpei^lu te!;ri-

anguftumadeo collem,vt vix pedishaberec bilis, &.valde.penculofus , quemque hne

latitudinem , atque homini etiam ab omni conduclu nemo temere tranleat. Eo loci

onere expedito abfque periculo iter non homoille, quidelerufalem in letichoten-

pr^Kberet.Intus habebataquaium fontes,aG debat, curatus eft a Samaritano.cum inct-

tres manfiones (eu diuerforia , ita conftru- diflec in iatrones,ab ijfque vulneratus eflec,

da,vcperligiieasfcalas ex vno in alcerurn quodetiamnum multis contiirgit, Diftaia

afcenfus ac defcenfuseffet. Locus ifte,e6 lericho contraOccidenie quatuor leucis.

quodnatura fituquecommodiiftmus eflec, Quondam villula, nunc caftrum , vt Bre-

Chriftianorum munitiflimum. & inexpu- dembachius& Brocardus volunt;Vt Hiero-

gnabilequondam prjEfidium feu munici- nymus, ruinas in forte tribus Iudae,Gr3ece

pium fuic. Quod cum Rex Coradinus,an- eda&cia^ TrvppMv , id eft aicenlus ru bentiu m:

no puta poil Virginis partu millefimo cen- propterianguinem quiibi a latronibusfua-

tefimo quinquagefimo feptimo,ingentibus ditur.Hebr. Maledomimjeft confiniu tri-

copijsoppugnaretjaduentancicum exercitu bus ludas, bc Beniamin, vbi &c cafteUum

Balduinotertio lerofolymoruraRegiceflat, militum fitum, ob auxilia viatorum.
folutaque obfidione , dum venienti hofti

occurrit, inpugna,quaracumeocommife- CA P V T LXXIL
rat,vidus eft. Idem hoc munimentum iu*

mtusChriftianorumhoftisSaladinus obfi- De fjjeluncd diipUci.
dione cinxit, anno nimirum nati Saluatoris

millefirao centefimo feptuagefimo nono, ^^Vr non fpeluncae duplicis raejninifle

ance quintum obfidionis diem , dolo & in- V^hcebit , quam cum agro & arboribus

fidijs, nonfine proditionis fufpicione , per emicAbraham a filijs Heth quadringenti$

deditionera in fuam poteftatem accepit. ficlis argenti? in qua fepulti ftinc Adam &;

Verura id lerofolymorum Rex ftatim pro- Eua, Abraham & Sara. , Kaac &: Rebecca,

xiraoanno recuperauit,acpoft triuraheb- Iacob& Lia. Maufoleu adhuc temporibus

domadarum obfidionera,cum ftrenue ad- lofephi Si; Hieronymi monftiab.itur pej-

modum a feptuaginta fortiflimis viris de- optimo marmore tabricatum .circa fpeiun-

fenderecur,per deditione recepit, & armis cam hancSarraceniaedificarut munitionem

atque commeatu communimt , virifque fi- firmiflimam,cum ante tuifl^et Ecclefia Ca-

disacftrenuis cuftodiendum tradidit. thedrahs,vt auctor eft Biedembachius.

^ " CA-

480 lOANNIS EVSEB

CAPVT LXXIII.

De Trachomtide»

SPeluncarum mentioni projcima eft hu-
iusprouincix hiftoria. Trachonitis, fiue
Traconicis,alia.sTrachon, & Tracon, non
parua,red,vc Phniusaic, regni inllar regio
cft, crans lordanem inter Palazftina & Cce-'
lefyriam fica^ qua: verfus Sepcemcrionem
DamafGum refpicit; ad Oriencem deferto
Arabix , quod Bofraz Arabiae defercse me-
tropoh iungitur , conterminaeftjncipiens
enim, vci lofephus eam defcribit, amoncc
Libano,&: foncibus lordanis vfquead Ty^
betiadi proximum lacum latitudine pandi-
tur.Avico autem,qui appellaturArphas,ad
luliada oppidum longitudinetendu,& ha-
bicacurab incolis ludasis, Syrifque permix-
tis. Sunt quiopinancur,Trachanicidem &:
Iturseam vniuseiufdemque regionis efle vo-
cabula, 8i vt nomina , ita &: regtones, qua:
hisvocabulisftgnificantur,diucrfas elfe ac
lordanemedio diftindas prouincias,cum
cx ficro Luca: Euangeho, cum ex alijs Scri-
ptoribus facis aperte iiquet.Quod ad Pro-
uinci^ Trachonitidisoriginem attinet,non
Core filiusE(au,vnS.Hieronytnusin Lame-
tacionis lercmia: Commentarijs ait ; fed
prouc idem Au(5tor in Quxftionibus feu
Tradicionibus Hebraicis in Genelim,&: lo-
fephus in Indaicis Anciquicacibus manifeftc
fcribunc, Hus filius Aram, nepos Pacriar-
ch^Nocprimuseam inhabicauir,acgentem
hancinftituit. Qai Palxftinam inter &: Sy-
riam,cognomine Cazlen, tenens principa-
tum,non folumTrachonKidem,veruin &:
terram Hus vrbemque Damaicum condi-
dit. Trachonicis auce regio hascappellatur,
qudd faxofa &: afpera fic, acque fubterraneis
meatibus ac cauernisabudet.Tg;«;^^wf enira
Grxcis locum faxofura fignificat , & cra-
chones eciam dicuncur occulci fub cerra
meacusac fpecus. Foncibus &: riuis ha:c re-
gio penicus carec , ideoque pluuiales aquas
incolx per crachones , hoc eft rrieacus fub-
terraneos in lacunis, tam naturalibus quam
arti ficiose fadis, diligenter colligunt, ac eo-
rum pleric; intrachonibus ,ideft fpeluncis
&: cuniculiscommor3ntur,acferarum mo-
redclitefcunt. Rapcohbenterviuunt,airue-
ri in Dainafcenorum aliorumque propin-
quorum agros fimul &: vicos excurfiones
facere,popu]arj,exercere latrocinia,colonos
vexare, pecora in fua receptacula abigere,
pra;das agere,acque his arcibus vidum qux-
rere. Habebanc aucem in fuis habitaculis
paracam cibariorum &aquaecopiam,vcex-
terna vi petici poirent facis diu bellum in

I NIEREMBERGII

latebtistrahere. Specusenim illi aditus ha-
bencanguftos,nec nifi vnum pcftahum ho-
minem admiccences,led intusfunt amplifti-
nii,&: fupra quacredas capaces, planofolo
defupertcdi. Nam totusis locusconftat ex
petra afpera , & non facile meabili , nifi ali-
quoducence per femica5,qux non per dire-
itum feruntur,fed multismacadris Bexuofjc
funti Imperatoris Odauiani Auguftirem-
pore,cum Zenodorus Trachonitaru Prin-
ceps propter lucrum , quod ilHinde ccde-
bat, latrocinia ifta foueret,idem Imperator
Trachonitidem eique continenccm Baca-
nream &: Auranicidem Zenodoroabftulir,
acquc Hercdis maioris regno ea lege con-
tnbuir, vc fua diligencia latrones cocrcerer,i
larrociniaque extingueret. Qui mox,adhi-
bicisducibus, Trachonem iuftrans, lacro-
num rcceptacula expugnans, cos maleficijs
abftinere $i agriculcuras operam dare co-
gens , magnam circumuicinis peperic lccu-
ricacem. Verum ciim hoc vic^e genus Tra-
chonitas gladio &: rapcu viuere afiuctos
nondeledtarcc ,femcl icerum6[5 ab Herode
defecerunt , acquead priftina latrocinia &c
pra^das rcuerfi func. Sed denuo Herodis
opera perdomici,imperata facerefunt com-
pulfi. Porid anno Chrifti feptimo Hero-»
desjcum fe iam morituru efle fencircr^Tra-
chonicidem vnacum Gaulonicide , Bata-
naea &: Paneade regionibus cxtrcmae vo-
luntatis codicillo ,filio fuo Philippo fratri
HerodisTetrarchx GaliliCiE afiignauit.vii-
de &in Euangelio D.Lucae,Trachonitidis
&: Icura^a: regionum Tetrarches fuifle fcri-
bitur:quibus,vt lofephus meminit,triginta
feptem annis pacificcprasfijit.Poftca Clau-
dij Ca:faris donatione eafdem regiones po(l
leditRex Agiippa,pr^didi Herodis nepos.
Ab hac rcgionc vicini montes,qui in lacris
voluminibus Seir & Hermon vocantur ,
Scraboni Trachones montes appellantur.
Nec prjetcrcunda hiccft memoria Philippi
huius rcgionisTccrarchx,quoceporc Chri-
ftusDei Filius in cerra homo incer homines
conucrfabacur. Philippus iftc vir perpecu6
modeftus &: amator quietisfuit. Degcbac
enim femper in fua ditionc. Quoties vero
domoprogredcretur, icer faciebat cu pau-
cisfelectis comicibus, fubfequcnre fella , in
qua fedes folitus erat iura reddere.Et fi quis
cx occurfu opcm eius inuocaret , finedi-
latione moxibi lella pofitarefidens,caufam
audiebatjiuftoque iudicio innoxium abfbl-
ucbac,&: fonccm damnabac. Obijt in hac
ciuitare anno Impcrij Tibcrij Caefaris vi-
gefimo , Principatus auccmfuicrigefimo
quinco, acquc in monumenco , quodiam
ancc fibi conftruxerat , magnifice ac fum-
ptuose funcracus eft.

CA

DE MIRAGVLOSIS NATVRIS

C AP VT LXXIV.
De Maard,

MAara Sidonioram,Latinej^<r/«»iri ^i-
donhrUm,Q.nms in libro lolue fic me-
tiOjqua: portea cauea Tyri di£la eft, fpelunca
efl: inexpugnabilis,atque Chriftianoru mu-
nicipium , iii Sidonienfi terricorio iicumi
quod anno poft natumChriftum miliefimo
centefimo Texagefimo fepcimo prasfidiarij
milices pecunia corrupti Sarracenis cradide-
runc. V Vilhelmus Tyrius lib. i^.Beifi facri
cap. II.

C A P V T LXXV.

Be monte Hehd ^ Ganzjm,

HEbaljqui dicitur & Ebal & Gebal,co-
trarius monti Garizimin quo fteterut
fextiibuSjCauernofus eft& voraginofus,&
qui faspe terra^motum patiatur. Crefcit au-
tem ad dextra partem fontis lacob mons,
iiabens duo capica,quorum alteri Garizim,
alteri Hebalnome inditum eft. Hic adim-
perium Moyfiipoft Iordanistranlltum,Io-
fue , a^dificato altari lapideo , obtuHc holo^
caufta Deo, infcripfit Decalogulapidibus,
& coram Arca jper Sacerdotes promulgauit
in Garizim legem,obferuitibus benedidio-
nesconfefendasi in Hebal Vero tranfgre-
dientibuis riialedidiones infligendasjpopulo
omni refpondence, Amen; Et qudd in lioe
moncefexpotiifime mbuscoftitiflentiprse-
cipuaquadam Veneracibne a pofteris fre-
quentabaturcausafacrificij & orationis. In
Garizim loarhan Sichimitis maiedixit.
Temporeaute Alexandri Macedonis Ma-
r)afles,frater laddi Pontificis lud£Eorum,ab
altari pi)lfus,e6 quod alienigenam duxiflet
vxorem , nempe filia Sanabcllat Ducis Sa-
mariXjfoceri auxilio aedificauit in monte
Garizim templum ad inftar templi lerofo^
lymitani,eiufqueprimum Pontihcem egiti
idque Samaritani frequentabat causa facri-
ficij & drationis, & prxferebant templo le-
rofoIymitaho.Poftea ab Antiocho Epiphanc
pofitaeftibi ftatua louis Hofpitalis. Tem-
poribus Brcdembachij oftedebatut ibidem
fanum antiquiffimum louis Olyrripiaciho-
fpitale. Hircanusvero poft mortem Antio-
chi Pij cemplum cum GuchaEorum gence
euercit,quaE defolatio incidit in annum du-
centefimum adie quo fuerat conditu.Vult
tamen hoc templum perdurafle Bredemba-
chius vfque ad bellum quod cum Romanis
populus ludseorum inijt. Refpexit ad hunc
taontem Samaritana,inqulens:r^/w fjojlri

rERRJE PROMISS^ LIBER. 48 1

wo^te hoc adoratseriwt^dj' 'vosdicitls, qtiii
lerojolymU efl locus njbi adorare ofortet. In
liunc montem ciim Samaritanorum.^edi-.
tiofi confugiflenc,nequidquam ofterence fe-7
curicacem Cereali,tandem occifi funt. Ce-
terum fons lacob eft puteus,ad quem lefus
facigatus fedens cum muliere Samaricana
loeucus eft de aqua viua ,& adorando Deo!
in fpiritu & vdvicate ^ quo loco Hieronymi
tempore Ecclefia excril^fla erat & fabricata,
Erat ad radices montis Garizim.

(3 A P VT LXXVL
De Libmo monie,

LlbanuSjHebraice Lehanon , infignis eft
Phcenices mos, facris Licteris celebra-
tiflrunus,quicerr2epromifl'x fines slSepcera-
trioneclaudiCi nama tergo Sidonis orfus^
Verfus Orientem vlcra Damafcum tendens
mille quingencis ft;adijs,tefte Pfirtio, hoc eft
cencumo(5uagincafcptem millibus pafluu,
ad Smyram & Palmirenam vfq-,regioneiri
porrigitur.Ob eminentem autem fuam al-
ticudinem procul cum incerra exiftentibus,
tum in mari naiiigantibusj^ quadragefimo
milUario cofpiciendum fe praebetiomniuin
quippe quos habet Syria, montiu altifl[imus
fimul ac amceniflSmus eft> vnde & quibuf-
dam Mons montiu appellacur.Niliil enim,
inquit D.Hicronymus in Zachariam fcri-
bens, Libano in terr^ repromifl[ionis excel-
fiuseftj necnemorofiusatqjcondenfius. In
Ofee: Mons Libanus ferciliflimus& virens,
denfiflimis arbotu comis protegicur. Ideo-
que magnoeius videndi defiderio Moyfes
tenebatur , quem tamen non nifi procul \
faftigio montis Nebo,afexagefimo fcilicec
milliariOjfpedareei datum fuit. Didus au-
tem eft Libanus a Liban^quodHebrxisal-
bura,velcandidum,&:thus fignificatj nam
thusquidem plurimum , optimumque ac
fragantius fpirans in eo legitur , & niuibus
perpetuis albefcit; In ipfius etenim fummi-
tatibus , ac praccipuis qua: Gaeiareje Philippi
im'minent ( nam ibi fe altiorem Libanus
tollit)nullo nonanni temporeietiam media
aeftate 3 cdm feruentiffimi calores ibidem
cflefolent , frigidiflimjE niues inueniuntur,
quae inde fub paleis , ne nimio caeli icftu li-
quefcantjConferuatas, per duorum vel plu-
riumdierura iter in circumiacentes vrbes ^
vt viniim fua eommixtione refrigerent,de-
feruntur. Refert ex Problematibus Ale-
xandri Aphrodifei Dominicus Marius Ni-
ger j in hoc monte ex cxlefti rore coa-
gulum quoddam dulciflimum fieri, quod
jacchar accolse vocitant , proximum fa-
lis giebulis , candidum 6i fragile , vndc

S f forte

rOANNlS EVSEBi

force nos raccharinomen accepimus. Pro-
ptcr roris abundantiam, pluuiarumque fre-
quentiam ,ac naturalem iplius humidita-
tem , LibanusnobihlTimisfcatetaquarum
venis', celeberriYiiorumquefGntium ac flu-
minum principium&OTigo eft.Ex eOenim,
prajter ceiera,inclyta baecerumpunt flumi-
na : Chryforrhoas , iordanis , Eleutherus,
L€6,LycusyAdonis,qui hunc Canis dicitur,
&c Fons hortoru ^ qui magno impetu ema-
nans , ttibus fluuijs in mare currit:. Eadem
quoque tatione prsEliantifTitnarum arbo-
rum & herbarum Libanusfertiliffimus,vti-
hfhma varix elcdaeqj materide filuaj & me-
dicinachortuseft. Et quantumad arbores
huius montis attinet:,earum naturasex par-
tehuiusvrbis a Hieronymo defcribuntuE.
ArboresLibaniiquantum in auras confur-
gunt vertice,tantum radice in ima demcr^
gunt, vc nulla cempeftate quatiancur ^ fed
Itabili mole conhftant. Harum arboru ra-
mi huciUucque tenduntur,vt veniantvola-
tilia cxli,&: habitent in eiSiCrebras hiccre-
fcunt Cedri enodes & imputnbiles,miraqj
proeeritace(quibusidciic6 m facra Scriptu-
la fuperbi coraparancur ) fubhmes. Kc&x
quoque & ekdas abiece jodoriferae cuprefli
feu cyparifli,pmgues oliuas;,pini,buxiidiuer-
fieque arbores ihuriferie , quarum gummi
eleBttm clibanum a Medicis nuncupatur.
Porr6quantum adhcrbas , vanjs Libanus
fragrat aromaticarum medicarumquc her-
barum generibus, quarumoptime redoleci
odcre virulenti ferpentes aliaque venenofa
animalis procul inde fugatur.Omne tamen
filueftrium ferarum canorarumqueauium
genus ineoadmodum frequens eft. Valles
Libani olim mirum in modu feraces eranr,
acoptimo tritico , vineis, pomarijs, hortis
atque vberrimispafcuisabundabant; vnde
obgraminum perpetuo virentium copiam
animalia j qua: a Sacerdotibus iuxta legis
prasfcriptum quotidie lerofolymis in tem-
plo offerenda erant,in compafcuiseius pa-
lcebatur.Deeximijs huius montis donis &:
virtutibusclariflime OleePropheta in per-
lona Dei ad pccnitentiam conuerfis in hxc
vei ba loquitur : Eire quaji ros jfraeli,germ-
nabit ftcut lilium , ^ erumpet radix eius vt
Libam.lbunt rami etu^^dr erit quafi oliuaglo-
ria eim, odor eitts vt Libarti. Conuerterttur
fedentes in vrnbra eitis^viuent tritico,^ger-
minabttnt quaf vinea ; memoriale eitis jicut
vinum Libant. hi hoc monte eiufque valli-
bus, nec non adiacenti ei regione, qua: ab
eo Libanica , &alias Syria Libanicadeno-
minataeft, multi, & diuerfjetum nationis
tum rcLgionis habitant popuU,Syri ncmpe,
Arm.'ni &:Gr*Eci,item Chnftiani,qui le a
Gallisorigmem craxifle glorianturjLicobi-

I NlEREMl^ERGn

ni,Ge6rgiani, Maronitas &: Neftoriani , ei
quibus vno temporeodingentos exercitui
fuoadiunxifle Herodeslegitur.Ex Maroni-
tisautem annopoft Chriftum natum mille-
fimo centefimo oduagefimo fecundo,qua^
draginta bellicofiffimorum virorum milliaj
abiurato errore,orthodoxam Catlioiicam-
que fidem amplexifunc. Ex quibus omni-
bus&admirandahuius montis praetlancia,
& accolarum etiam frequentia facile col-
hgi poteric.

C A P V T LXXVIL ,

De monte lUrmon.

HErmoh mons, quiabHebrxis Cher-
mon , aHieronymo Aermon &: Er-
m6,ab Amorrh^is-Sanir & Senir,a Sidonijs
Sarion,Siri6i6<: Sire6,a PhcEnicibus Saniorj
in Deuteronomio etia Sion, ahas Seon vo-
catuti StraboniTrachon, alijsTrachonuS
dicitur i Ptolomseo auce Alfadamusappel-
lari videtur. Situseft vltralordanem c regio-
ne ciuitatis Paneadis,quam quidem ab au-
rora defpicit:,a Meridie vero nl6ci Seir iun-
gituriacvergensverfusSeptemtrionem,qua
Trachonitidemregionem circumic, prope
Damafcum Libano fc copulat. Vnde in fa-
cra Scriptura Ifrequenter habemus , quod
terrafiliorum Ifraeltras lordanem ad Solis
ortum \ torrente Arnon vfquead montem
Hermonextendatur.Monsifte excelfas al-
titudinis eft:nam liceta mdnte quidem Ga-
laad cacuminum fublimicacefuperetur, at-
tamen altero monte Herm6,qui intra lor-
danem iuxta m6tem Thabor fitus eft,nec-
non & tertio monte Hermon , qui in Se-
ptemtrionali parte tribus Afer confpicicurj
iDulto maior &: altior eft,ideoque perpetu6
etiamin eo inueniuntur niues,quasD.Hie-
ronymus fuo asuoTyrum obdeliciasdefer-
ri (blitas fcribic , vt nempexftatis temporc
^ftiua pocula temperarent.Proceris quoque
ac laudatiflimis abudat abietibus,qujE mul-
tis vita^operibus, pra£cipuetrabibus& na-
uigijsaptiflimas funt , vnde &: in Ezechiele
Propheta habemus,qu6d tabulata nauis
Tyria: dc abietibus montis Sanir fuerinc
compada. Ex Canticis Salomonisquidant
colligunt, in hoc monte leones, pardos 5d
leopardos habitafle. is enim Chriftum his
verbisfuam fponfam alloquentem incrodn-
cit: Veni deLibano j^onfa mea, veni de Ltba-
no,veni, coronaberis de capite Amana,de ver'
tice Santr ^ Hermon^de cubtLtbusleontim^de
montibus pardorumXwc,\i Hebixi habenr,
leopardorum.HAbvAi mons iitcinfignes fpe-
Iuncas,quaru vna, vt iViarius Niger fcribic,
quatuor hominura millia capere pocerat.

Tehucr

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

Tenuerunt autem eum quondam Heuxi
&c Amorrhiei ; pofterioribus veroannisin
co dominatus fuiiTe fcribitur Og Rex Ba-
lan , quem cum Ifraelitae occidiirent ,
montem hunc poffederunt filij dimidias
tnbus Manafle.

CAPVT LXXVIII.

De montibus Gelboe»

GElboe mons j fiue tiiohte^ in quibus
Saul caftrametatus eft contra Phili-
fth^os,»bique cum lonatha filio fiio occifiis
eft,quamobrem imprccatus eft ijs monti-
bus Dauid,vtnec,pluuia,nec ir^er,necros
defcenderet fijper montes iftos. Extendunt
fe montesiUi ab Occidente a lezrael vfque
ad lordanem per vndecim leucas. Narrac
igitur Bredembachius, montes illos in mul-
tis locis effe petrofos, aridoSj fteriles. Sutit
qui volunc ciuitatcm efTe prope montes
qua: diceretur Gelboe^ a quaipfi montes
nomen acceperint. Eft & Gelbus vicus
grandis, fitusin monteGelboe , vc Hiero-
nymus audor eft.

G A P V T LXXIX.

De tnonte Thabor.

THabor,quem Septuaginta interpretes
Itabyrium, ahj Tabyrium , Polybius
Maftoim voeatj monseft pulcherrimus in
medio Gahlex carapo,mira rotunditate ex
omni parte aequaliter finitus,cuius altitudo
triginta ftadijsconfiirgens,quas in mari na-
uigamibus procul Ipedandam fe exhibet;
alcenfij difficiUs Septemtrionali tradiu
inaccefta eft. In vertice autem viginti fex
ftadiorum campeftrisplanicies patet.Diftat
contra Orientalem plagam a Diociefarea
decem miUibus,eft^ciEUtemperie faluberi
rimus, vineis,oUuis, vatijfq; arbuftis^frudi-
feris arboribus tocus vndiqueeonfitus,rore
perpetuo viuidus,arborum frondibus,verfi-
coloribufque Iierbis femper viridis, atque
fuaui omnigenum florum odore fragantif-
fimus i Hinc magna ferarum maximeque
auium hic eft frequentia, quarum & grato
concentu amceniflimuseft,& venatu cele-
bris.Vt paucisdica,totus hic monspafeen-
disocuUs reficiendifque animis dicatuseftj
ideoque eum Chriftus Dominus merito
delegic tum orationi , tum transfigurationi
fux , quo Sole lucidiot niueque candidior
refulgenSjCoram Moyfe & EUa c^leftis glo-
ria: sEcern^q^ beatitudinis aUquod fpecimen
difcipuUs fuis Petro.Iacobo & loanni exhi-
buit. Incuiusfadimcmoria D.Helena his

TERR^ PROMISS^ LIBER. 48 3

tribus ApoftoUspulcherrimu hoc locoex-
ftruxit templu(quodex VVilhelmo Tyrio
apparet fuilfecathedrale^multamq^reliquic
pecunia in fubfidiumeis qui ibi manerenti
locumqj ipfum excolerent.Huic templo ac-
ceflerut poftea duo Monafteria,vt hic eflei-it
quafi triaex D.Petri defiderio tabernacula:
quorum vnum inuenio fuifieGrajcorum ac-
que D.Ehx confecratum, verifimile eft al-
terum fuifle Moyfidedicatum.vtrumqjau-
tem vidctur habuifle Abbatem.Nunc triura
horum templorum,& per ambitum plani-
ciei(quam lofephus Hiftoricusquadragin-
ta diebus muro circumdedit)aliorum pala-
tiorum,turrium,nobiliflimorumquejE:difi-
ciorum grandes tantum vifuntur ruinx , in
quibus leones alixque fera: latent. Fuit enim
mons hic non foliim fouendis mulcendifq^
fenfibus idoneus, veriim etiam extruendis^
qu(^ totipatrise pr(^fidioeflent,munitionibus
aptiflimus; Vnde inUbro ludicu legimus>
defeendifle ab hoc monte exercitum Ba-
rac ptignaturum aduerfus Sifaram.Porro ia
ipfo ^Dominica^ transfigurationis loco iatn
hortuseft arboribus confitus j fontibus
irriguusiqui muroambitunQuoquipedeni
raontis accoluntj propteirreligionem acquc
obferuantiam loci, nemirlem accedere per-
roittunc. Ex hifce fontibus crediderim oriri
torrentem Cifon.

CAPVT LXXX;
De monte Eroge,

ERoge mons * aliis mons Meridionalii
di6tus,altus celfus eft ad vrbis meri-
diem parumverfus Occidentem vergens^
de quo hoc notatu dignum legimus , quod
ciim Ozias Rex luda, funipto Sacerdorali
habitUi fanduarium tempUingrefltis,fuper
aureum altare thymiamatis, Deo thuris in-
cenfum adolere 3 quod folis Sacerdotibus
fas eratiprasfumeret , faetus fit niic6 terrae-i
motus maximusicuius etiam Amos & Za-
eharias Prophetae faciunc mentionemj quo
&ipfum templum fuperius fiflum fuic,62
mons ifte fciflus rriedius canca quidem vi
acque virtute, vt alcera eius pars fua volubi-
litateperquatuor ftadia procedens, obiedu
demum Orientalis montis (quimonsof-
fenfionis vocatiir) conftiteritiobftru£ta via
publica,& oppreflis ruina hortis Regijs.Ip-
feinterim Rex Oziasfulminei(£lus,lepr^ in
fronte percufliis eft,quapropter flratim tem-
plo atque vrbe eiedus^tabe per omnem vi-
tam ipfi adhaErente,in domo feparata vfqud
ad diem mortisfuje feclufus fuic.

Sfa CA-

484 lOANNIS EVSEB

CAPVT LXXXL

De monte Oliuetu

MOns Oliueti fiue oliuarum ,ab vber^
cacefrequentiumin eo crefcentiura
.oliuarum,Gr£ece quoquegAawv didus, qiii
alias etiam mons inclytus U mons fandus
vocatur.Situs efteregione lerufalemad O-
nentera , atque a ciuitate aka interiacente
valle Cedron, difcretus ab ea (ecundiim fa-
cram Scripturamiter iabbati , iuxta lofe-
phum vero ftadijs quinque diftat:qui etiam
addic, fummum montis fexabvrbeftadijs
abefle , iant2E enim altitudinis erat. Ex co
non foliim omnes psene platex lerufalem ,
fedetiam mare mortuum facile videri pof-
fent.Praeteroliuas autem palmis,pinis,myr-
jis,alijfquefrucliferis arboribus abundabar.
In huiusmontis vettice fanSiflimus Rex
Pauid^a facie filij lui Abfalom fugiens,flens
(^riudis pedibus Deumadorauitrineodem
quoque monte eius filius Salomon omnis
piecatisoblituSjAftarothidoloSidoniorum
^ regionelerofoly mitani templi (ex quo om-^
jnis quae ibi peragebatur idololatria profpici
pocerac) fanum erexic, quodipfumeciam
cum ceteris idoJorum delubris lolias de-
ftruxir. Hunc moncem Chriftus oracionis
& quietis gratia fjepe frequentauit , ibique
pernodauit: atq-,ex huiusllimmitatecorarn
adftantibus & intuentibus difcipulis , data
eis benediclione,in caelum afcendit,facie(vc
etiam ex vltimis pedii eius veftigijs,ad tant^e
:rei memoriam, petrofo monti inftarcerac
impreflis , ctiamnum eui<^entercolligitur)
ad Occidentem verfus,Catholicam ex gen-
libus Romanam fpedans Ecclefia,ad quam
ipfeeiuscaput, tamquara geminos&illu-
Itres oculos,D.Pccrum fuum interris vica-
rium Paftorem,ac Apoftoloru coryphxum,
& D.Paulum gentium Dodorem miflurus
erat.Cumhocloco aB.Helenalmperatoris
Gpnftantini raatre rotundo fchemate &
pulcherrimo opeie coderetur'Ecclefia,quac
j-nfui medio lapidi imprefla Dominicain-
eluderet vertigiajlocus ille,dequo afccndir,
numquaxn,vt Paulinus Nolanus Epifcopus
teftatur , tegi marmore aut pauirirecepir,
femper excuifiSjfolo refpuente, quas manus
adornadi ftudio tentauit apponere;& fum-
n)um eius cacumen, vt fcribit D.Hierony-
mus.propterDominici Corporis meatum,
nullo modo coniegi auc concamerari po-
tuit, fed tranfitus eius a terra ad caslum vf-
que patet apertus. Quse Ecclefia multis
ibi feculis permanfit,Chrifti autem veftigia
adhuc cernuntur. Sunt non infimi ordinis
viri,quiafl'erunt,Antichriftum huius afccn-

I NIEREMBERGII

fionis Chrifti fore seraulatorem ^ eumquc
(vt mendacia mendaci figno probet)in ca:-
lumhocloco dasmonum ope efleeleuan-
dum,ceterum a Domino lefufpiritu oris
fuioccifum iri. Suprahunc montem Chri-
ftumeodem modo acforma,quaafcendir,
adiudicandura viuos &: morcuos innubi-
bus venturum efle , ex A£lis Apoftoiorum
]iquet,vbi legitur,qu6d cum Apoftoli,de-
fixis incaelu oculis,afcendGncem Chnftum
intuerentur,duo viri adftiteruntillis,araidi
veftibus albis ,qui & dixerunt: Firi GaliUi,
{juid Jlatii afpicientes in calum?hic lefus qui
a(?umptus eji a vohis in cdu,fic veniet ^quem'
adrnodum vidijlls eum euntem in cAlum.

C AP VT LXXXIL

De faxo inconfupiptibdi.

IN Bethaniafaxum eftcoloris fubflaui,
albidis interfecantibus venis,duorura cir-
citer pedum altitudinis , omnibus ciim O-
rientistum Occidentis Chrifticolis vene-
rabile.Illudenim efle produnc, in quo fe-
dentem &quiefcentem Saluatorem Mar-
rha hifce allocuta eft verbis : Domine,fi hk
fuiffes.frater metis non fuiffetmortutu.Voixo
maximaadmiratione dignura eft,atot iam
f£cculis,Sd a tot peregrinis, fragmencis huius
faxi afporcacis,non eife attenuatum. Hacle-
nusCotouicus hb.2.

CAPVT LXXXIIL

De acjuis Tiberienfibiis.

ESt Emmaus fiue Ammausvicus ^ non
loge a ciuitate Tiberiade,v bi fii nt aqu^
calida: ianandis corporum vitijs idoneaej
quas loicphus etiara aquasTibcrienfes no-
minat. Hic VefpafianusproTiberiade ca-
ftra pofuit.

CAPVT LXXXIV.

De Carmeloy ifelmca Elia, o* ioco
igne c<elefli taSio.

GArmelus nioris, qui Hebraicedicitur
Carmel, fitte Charmel , eft excelfus
valde & ncmorofus, nobiliflimis vineis,
oleis,arbuftis, frudiferisarboribuS herbifqj
odoriferis abundans^vtobfurtimam rcrum
omniumcopiam fertilitati&: abundanti^in
Scripcuracomparetur. AbeftaPtolemaide
ftadijs centu viginti, vt loiephustradic. In-
colebatLir acolonis mulcis, eiufquepaflim
mulca fic inetio in Prophccis. In hoc monce
Elias Piopheca cora Rege Achab &: odin-

gentis

DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS.E LIBER. 485

gentis qiiinqunginca pfeudoprophctis Baal, tiirima efl:, li cum alijs,quaE filueftres dum-

cumilli ncquidquam culcris le dilaniantes taxac arbores gignunc, conferas.
idolo immolarent , ipie Deum verum igne

caclitus demiflb , cxperimentocoprobauic; CAPVT LXXXVI
ibique flexis genibus geftu adrairabili oras,

pofttriumSd femis annorum ficcitatem, De Tyrio ferpente.
^ljLiuiamaDeoirapetrauit.Locusignecon-

fumptus,inquic lofephus, hadlenusibi per- \ lunc quidamj in hac regione repcriri

durat.In hoc monce,in pederaontis Orien- .ZJLferpecem Tyrumi vndetyriacum di-

tah,aic audor Icinerarij Chiftele, fpelurica cunc confici, eflcque longicudmis femicu-

ell &: fons vbi habitabanc Elias &: Ehfeus, bici,craflicudinis antem digici,colore grifeo

&filij Prophetarum j poftea habicauerunt intermixto, maculis rubris. Eftnaturaca:-

ibi Fratres Carmelitae, vnde & originem bc cus,habetq; tam praefens venenum,vt nuUo

nomen habent.Fuit etia faltus in Carmelo, remedio illiobuiari poflir,{ed membrum

vc colligitur 4.Reg.i5>.lfa. jj.Mich./, fumabeonecefle eft refecari. Eft crinitus

circum capur,& irritatus,videtur ignem fo-

CAPVT LXXXV. ^^^^ hngua.lllud eft anilis commecatioi

i quod liber de Naturis rerum fic fcribitrTy-

T>e monunis lerofolymtanu, rus eft in partibus lerichocifca folitudines

lordanisinfeftusauibus Sianimahbus, ma-

IErufalem ficaeft in montanis^iqusE adeo ximeouisauiij,quaEcum ipfis auibu^ com-

abundant, Bellonius inquiCj oroni arbo- edir. Huius carnes confedie cum quibuf-

rum genere , filueftribufque 8i aromaticis dam admixtis,omhe toxicumvenenum ex-

herbis, vcmontild^e in Crcta comparari pellunc; quara confedionem tyriacum di-

pofllnt, cui etia temperamento &c ali js do- cunt. Feruht aute nonnuUi, hune ante paf-

tibus refpondet.Excolitur terra inipfis fco- fionem Chrifti nullu habuifle remediumi ,

pulis fcalarum in modu^ vndecognofci po- maximeque hominibus fuifle infeftumripsa

teft veterum ludjeorum diligentia &: indu- verodie paflionis vnumexeis infeftiflimum

ftria, quifolumalioquipetrofum&fterile, circa parces lerufalem cafu fuifle compre-

culcurafrudibus abundans reddiderunt.Si- henfum,& ad Chrifti latus fuiflecruce fui-

milis diligentia obfetuatur veteium Gtx^ penfum:atq; ex illo die totum illud ferpen-

corum,qui JEgjEimarisinfulas habitarunt, tis genus accepifli virtutem contra omne

quarum pluriraas confpeximus,nunc defer- venenu. A6tor Tyrus idem effe fertur quod

Ms,&vixcenturnincolasalentes, inquibus vipera^nam &Au(3:oresin medicinaloque-

olim pluresquam fexies milleni viuere po- tes decarneftrpetinaveltyriacaconficien-

tuerunt , vt apparetex tumulis & collibus, da,rar6 vel numquam deTyro iiib hocho-

qui antiquitus ex firma materia per fcalas minefaciunt mentionem,fed de vipera. A

cxxdificati fuerunt,ad retinendam terra,ne Tyro vero denominatione dicitur tyriaca.
per priEcipitia deuoluerentur,&in ea ftirpes

nafci poflent. Infulse^CeoS;, Milos,Andros, CAPVT LXXXVII.
Naxos,Paros,& plerjeque aliae ea diligentia

aveteribus GrsEcis fueruntexcultae,vc vbe- ' De PifcinJ probadca.

rioresredderenturplanislocis.Sicetiamlu- -

diEi,cum folum haberent fterile, vt dixi, & T^Ifcina , quse vocatur Graeceprobatica,

adfllcndas vicesaliofque frudus ineptum, JL hoc cftouinafeupecuaUs,e6qu6doues

inagno labore Sc fumptu fecundura reddi- aliseque pecudes litanda^ in ea lauabantur j

dcranr. Colles,vt apparet ex ftruduris quas Hebraice autem Bethfeda(corruptc Beth-

nuc etiam permanent,veterem maieftatem faida) id eft domus effufionis > quod aquae

quodammodo refipiunt. Arbores fpontein pluuiales adeam conflucbantjfitaeratinter

illis montibusnafcentesfuntadrachne, pi- portani-valhs&templum.Arapla&praEci-

cea,aria jilex,terebinthus,lentifcus, plantae, pua erat pifcina totius vrbis, quinque porti-

ciftus,led6,thymbra/milax afpera,maron, cus habens ; quam Rex Salomon fecit pro

origanum, heracleoticum, tragoviganum, minifterio templi,atque hinca lofephofta-

faluia,ftachis^ruta filueftris^tritoliu,afphal- gnura Salomonisnominatur. Inhac enim

tites,cyclaminus,vmbilicus,fiue coryledon, pifcina Nathinsei lauabac hoftias,quas tra^

thymus,hyflbpus filueftris,anoftradomefti- debant Sacerdotibus intemploofferendas.

cadiffercs,qua2tameCrctaeignotaeft,M6- Huius aqua certistemporibus ab Angelo

tiupars,qua2adOccidcntcm vergit,vitium Domini raoucbaturj &C qui pofteius mo^

aliarumq; frudliferarum arborura, vt olea- tum primus defcedebat in eara,a quacum-

rura,ficuum,malorum puniGorum,opulen- que decinebaturinfirmitate ^ fanus fiebat:

Sf 3 ideo-

4S6 lOANNIS EVSEBl

ideoqj in poiticibuseiusiacebac multitudo
magnalanguentium,c^corumjclaudorum,
aridorum,expeti:antium aquae motum, ex
quibus Chnltusranauithominem, qui tri-
giniaodo annos languerat.Tempore Hie-
ronymi ollendebai:urgeminilacus,quorum
vnus hibernis pluuijs iolebatadimpleri; al-
ter mirum in modum rubens,quafi cruen-
tisaquisantiqui in fe operis figna teftaba-
tur. Sunc qui exiiiimenr,hunc fuiflelacum,
vbifacrum ignem quonda recondiderunt
Sacerdotes , quero cum requirererreuerfus
Nehemias , eius loco reperit aqua craflam,
a.Mach. I. Alij malunt,poft Natiuitatem
beatifTmijE Virginis Mariae prope ipfam pi-
fcinam natae id miraculum accidiiTe.

C AP V T LXXXIX.

De gigantibus Ham,

HAm, fiueHomjcftlocus, in quoolim
habitauerunt Zuzim,vel Zozim, hoc
eft viri robutti, horrendiquegigantes, quos
Chodorlahomor,alijq5 tresReges AiTyrio-
tum,Gum contra Sodomitas hac traducerec
exercitum,interfecerunt.Huius loci,vcno-
tat B.Hieronymus in Hebr.textu, Gen. 14.
fic mecio.namSepcuaginta interpretes,quos
Latina Vulgataeditio fecuta eft , Bahem le-
gerunt,^^ pro heth polito,pro quo dixerunt,
«/ti$s (w^7(; , hoc eft m eU. Hieronymus
Q_u2eft.m Gen.Pagnin. Gen. 14.

CAPVT XC.

De gigmtibm Raphaim.

ALuit fua monftra Rabba,qu£c& Rab-
bath filiorum Ammon, ob magnitu-
dinem ficappellata.Dida& Ammon,Am-
inan,&: Vrbsaquarum,qudd lacobtorrens
eam circumfluat.Poftremiim Philadelphia
vrbs potenSjRegia & metropolisterra: Am-
monitarUjin quaoHm habitauerunc Zom-
zommim,Heb.Zamzommim,hoc eftfce-
lere turpicudineq) infames,qui &: Raphaim
gigantes, gens antiqua , quos interfecerunc
fili) Loc Ammonitas,generati ex Lot 6C filia
eius iuniore, atquehorum habitatione fibi
vendicarunt.Erat autem vrbs hxc fedes ip-
fius Regis Ammonitaru, vnde & regioipfa
Ammoniiisfiue Ammanitis vocataeft. Vr-
bem honcexpugnauic OgRex Balangigas,
in qua monftrabatur ledtus eius terreus,lon-
gitudinis nouem, latitudinis quatuor cubi-
torum. Pofteaobfedit hanc loab, atquein
eius oppugnatione Vrias,fidiflimus Dauidis
miluu,lcclere ipfius Regis perijt.Expugna-
•uit demura ipfe Dauid ,tollenlque aureum

I NIEREMBERGII '

diadema Melchom idoli Ammonitarura,
pretiofis gemmis & lapidibus ornatum, ca-
pitifuoimpofuitjVrbem deftruxit,populum
crucidauic, reliquafque Ammonicarum vr-
bes omnes,regionem gencemq; excidic.Po-
ftremiim a Ptolomxo Philadelpho Regc
iEgypti vrbs & regio fubiugata eft, & Phi-
ladelphia nuncupata,hadenus nomen reci-
net. Habuit temporibus Chriftianorum
Metropolitanum Epifcopum, quihabebat
fub fe Epifcopos duodecim.

CAPVT XCL

De mari ftbulofo.

MAre fabulofum , fpei^ians ad tribum
Simeon,dicitur defertum arenofum.
Terratotaeftlatiflima, infrugifera, aquaru
egenSjSolis adufta ardoribus,&: quae afpe^lu
fui horrore vifentibus incutiat. Carec enim
domibus,hominibus,beftijs,arboribus, gra-
minibus,abundat aucem collibus & monci-
culis,non quidem vficacis & folicis , fed ex
arena,qua£ vivencorum in vnum cumulum
aggericur , vc quodin Occidente fieri vide-
mus niueeleuata,hoc ibitenuifliimo pulue-
re in modum fumiagitato longefiac mira-
bilius. Neque ibi vlla certa itineris ratio eft:
nam ciimarenae (vcalibiceftacur Hierony-
^us) finc mobiliflimaj,pergencium veftigia
fubtrahunc, vnde etiam mare fabulofum a
pofterioribus Scriptoribus appellatur,qudd
fcilicec ad inftar maris arena ventorum flatu
nunc huc hunc illuc diffluat,&: fubicd inal-
tifl[imos fsepe monces erigatMr.Ec quoniara
nullus hic viarum callis apparec,quem hac
icer facietes itineris fui ducem fequi poflinr,
ea propter haud fecus qua fi in vafto Ocea-
no nauigandum eflet,ad Cynofuram nauti-
cam profedionis fu^fcopum explorarede-
bent.Sed neq; fic adhuc in cuco (imcrnam fi
qua finiftra fortuna contingeret,vcquiilIac
icer aguc Auftro ferrencur,vc Sepcemcrionc
aguncur,fabulo obruti omnes occumberet.
Naeifi,inquic Ludouicus Romanus, pro-
fperis vehebamur flacibus,acro caraen cur-
bine fabuli adeo inuoluebaraur,vc adempto
econfpedu interuallo decem pafluum alcer
alcerum non confpicerec. Ob id incolje ca*'
melis vehuntur,caueis inclufi ligneis, inque
eis vitam trahunr,ducibustamepilotis, qui
non aliter quam m vndabundo mari,pyxi-
de & pagina ducuntur.Et ibi fiti exaniman-
tur complures. Quamcbrem intelligimus
apud lofephii Herodis Regis beneficium ,
ciim Augufti Cscfaris exercitui perJocaari-
da faduro iter,de aquarum copia & reliquis
ad vitam neceflarijs abunde profpexit. Nar-
rac hiftoriam Nicephorus,quamoperajpre-

tium

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

tium eft hic adiimgerc.M. Antonio,inquit,
imperium adminilirante,Iud^us quidam in
Ibhsaridifque locis iter tnciens,c6muniter
cum vidcoribus Ghriftianis Pfahnos cane-
bac.Cum vero morborepentinoicaafflige-
retur,vt crederetur moriturus, atque ibi in
locis ijspermafurusefle, magnacotentione
viacoribus fuis obfecrando uiftitit, ne eum
ica pr^fidio omni defticutum relinquerent,
ied vtdiuini Lauacri participem faceret,ac
deinde abirent. Vc aute iUi,neque qui pr;e-
ftare hoc poffec (Sacerdoceeniin opus erac)
neqj aqua: copiam adefle,qua£ in Baptifmo
pcrficiendo,&: confuetudine antiqua,&: le-
ge cerca &: inuiolaca requirerencur, caufati
iunc,& propterea in tantarum rerum peiiu-
ria pecitioni eius no annuerunc.Iudseus por-
roin fencentiafuapermaniit, & iureiuran-
doeoSjVt fibifatisfacerent, adegit. lUi itaq;
detradis homini veftibus > arena , quas ibi
crat pro aqua,vfi, in nominc Patiis,& Fihj,
&Spiritusfandi,tercium arena ineum c6-
ie£ta,bapuzatunt.Per hanctam infolita&:
admiranda facrorum myfteriorum initia-
tionem, imbecilhtateomni tamquam vin-
culo quodam is fokitusjlonge meUus quam
ilhjVahdus iam prorfus iter fecit. Poftquam
aucem domum funt re^ierfi, rein eam ad
Dionyfium Alexandri^ Epifcopum retule-
runti jyic vero admiratione ftupens, Eccle-
fiam confuluit.-cui vifum eft, aqua in-
fuperMcum modum initiatum iuxca Ec-
clcfiac traditionem abluendum eflej vt itaj
c[uod facro ci deeflet,farciretur.

C A P V T XCIL
De cdfjcro curfore.

PEr ahquot M^dicerranei maris Hctora
cancer inuenicur admirandae naturae:
nam media f ftate,fummifq|i SoHsardoribus
caceruacim mare egrefl^Lis,per hccus vagacur,
ad cres bahftae iadus per arenam excurrens,
tanca celericate,vc vix aflequihceac,cum ca-
men pufiUx caftaneae magnicudinem non
excedat; & integro die per iummos Solis x-
ftusin ficco verfacus,nod:u in mare fefe re-
condic. Ariftoceles cancrum curfore nomi-
nat. Pleriqjautem falluntUr,qui incer ceta-
ccos pifcesreponunt,&: dromonem,hoc eft
curforem appellat-nam,vt dixi,pufillus eft-

CAPVT XCIIL

De pHrpura.

IN promiflk &: diftributailfraelitis tcnx
parte inueniebatur purpura^ primum in-
ter coloies lOGum obtthes, & quafiRexeo-

TERR^ PROMISS^ LIBER. 487

rum exiftens.Ea ipsaolimRegum,magiftra-
tuum &L Senacoru veftes tingebancur.Ori-
ginem igitur huius expofituri,dicimuSjpur-
purafuiireexconchyliorum genere, quod
intrinfecus animatam concinebac carnem,
&: in medijs faucibus candidiflimam habe-
bac venam, qua exleda, pretiofus ille pro-
maoabat cruor,quo lana: &: ferica ad veftes
indecontexendastingebantur.Giediderim,
conchylium iftudetianum hodie inueniri
quidem, quandoquidem fpecies plane non
incereunt, nullum tamenipfiusvllim futu-
rum,cum nemofit^quivenaeilliuseximen-
diemodum fciat. Coquebatur fanguisifte
vna cii vena priiis apcrta in vafibus plum-
beis,adie£la tamenaqua modico vapore,&:
longinquae fornacis cuniculo. Inde (plendi-
dusille&quafi incermcdius inter rubrum
& nigrum eliciebatur coIor,qui garyophylli
eft : nec enim vlkim ahum fimiliorem huic
puto.Erat& alia colorisfpecies,quam puni-
cei3 fiue hiacinthinumdicebac. Amiflae au-
tem purpurascaufam hac efleopinor,qu6d
Syria,5t; aha quoque loca, in quibus illa de-
prehendebatur,in Turcarum,barbaroru &i
incultorum hominum deuenerinc potefta-
tem,quod optime obferuat Guido Panci-
rolus.Suntqui fcribanr, purpuram pro foli
propinquitatecoloreliabere. Vnde puniced
procreat Africa,id eft quafi violaceum co-
loremjTyrus vero rubeum. Eiuscruorisdi-
gnatio praEcipualanistingedis,fi prjefertim
vno idu lapidisciedatur, alioquin dolorem
aliquamdiu fuftinens jamittit colorem.Sunt
autem purpurarum plura generajnonnullse
augentur infigni magnitudine,aliaefunt par-
uae. Marinse magnae fcabraEque funt,paruaa
ad httora & oras reperiuntur flore rubro.
Murexquoque eftex hisquifirmiori inte-
guntur teftai& eft frequens Sc nobilis s^pud
Tyrumjprasbetqj eumdevfijm acpurpura.
In Italia difcernunt per oleum fufum Ibper
{ericumpurpupam veram a nocha. Nam fi
relinquac macula,nochaeft.firi veftis ferica
nihilvicij coucraxeriCj legicima eftpurpura.
Ex purpura (inquic idem Pancirolus) acrai.
menti genus c6ficiebatur,quod eneauftum
nominabatur.Hoc foli Imperatorespriuile-
gijs & htterisfubfcribendis vcebantur, alijs
omnibus fub poena rebellionis id erat pro-
hibitfi, eos videlicet, poft publicatione bo-
norum omniUiCapitali non immerito poena
pledendo, qui eofuiflet vfus. Id ipfum $C
Nicetaslib.de Vita Manuehsconfirmatj
dumait,euminipfo Imperij fuiinicioCon-
ttacinopolim mififl^e licceras rubroaureoq;
figillo &ferico filo munitas,& conchae fiue
purpursE fanguine pidas.Ec l.(J.ait,Sulcanu
PerfieRegem Imperatori Conftantinopoli-
tanoinanes magnorum munerumpollici-
Sf 4 caciones^

4SS lOANNIS EVSEBI

tationcs, qux rubricatis quidem litteris in-
{criberentur/edexigu:^ praebcremur, obie-
ci{le.Exquoapparet,Imperatorem non alio
quam ifthoc atramento fcribere foUcum.
Quod fi in pupillari ^tate Impcraior adhuc
eliec conltitucus ,tum virides litterastucor
ipfiusexarabat.quemadmodum de Alexio
Protofebafto, Alcxij Comneni tutorc,idcm
Nicetas teftatur.PrmcepsSabaudias dicitur
priuilegium habere MichaeHs Palaeologi
cum encaufto fubfcriptum. Encauftum ica
praspararifolitum Terebatur in puluerem
conchylium purpurse, & adijciebatur non-
nihildc codio ex ipsacolorCjac limul liqua-
bacur, redudat]ue inde materialiquida , &
denficacefua fcripcioni apta, dicebaturen-
cauftum,vc in Lcge quadam expreffum ex-
ftat,qux vnica eft,qu2e & confcdioncm cn-
caufti doceat , &: nomen etia cideni impo-
nac. Vnde &: inchioftro,hoc eft atramenti_,
corrupcum vocabulum poftea deriuatum
credo. Atq-, hinc eft encauftica illa pidura,
de quaPlinius difleric,qu6d fciHcec cum cn-
caufto fieri confueuerit. Cecerum encau-
flura cum purpura iuit in defuecudinem.

C AP VT XCIV.

De palma.

N VIlumfohim gcnuit fecundiorespal-
mas qua Ifraeliticum, dequoPhnius
itafcribictSuncPalmae inlcalia, fcd fteriles.
Feruncin naaritimisHifpaniasfrudum, ve-
rum immicem,dulcem in Africajfed ftatira
euanefcentem.Contr^ in Oriente ex his vi-
na,gentiu mq-, aUquibus panis,pUirimis vero
etiamquadrupedumcibus. Hinc caryoca:
fiunc , &C ciboquidem Sc fucco vberruna:.
Ex quibus pr^ecipua vina Oricnti,iniqua ca-
piti; & vt copia ibi atque fercilitas, ita nobi-
litas in ludsea , nec intota , fed lerichuncc
rnaxime. Nulla arbor frugifera,nifi in fer-
uida. Gignicur leui fabuloiaqj terra,maiorc
in parce&niirosa. Coma omnisarboris in
cacumine cft,&: pomum nonincer foUa,vc
inccceris, fedluos interramos pahnicibus
raceraofum. Arboribus vcrumque fcxu effe,
diUgenciffimi naturze obfcruatorcs tradunt.
Mas in pahnite florec , femina citra florem
gcrminac cantum, fpinae modo. Diftindiiis
Cotouicus Ub.i. lerichuntinaspalmasnar-
rat.Mirum fane, inquit, quod hicpahxias,
frudus maturos producentes cofpicias plu-
rimosjcum tamen iuxta letofolyma frudius
non producant, Ucet vnius tantum dici iti-
nereab inuiccm diftent. In causa efle puta-
ucrim vtriufque loci diftercntcm fitum. Ic-
rofolyma emm in moncibusaltifliniis pofi-
ta, non adeo a:ftu flagrac. lericho contra in

I NIEREMBERGII

valle fita,montibus vndique circumdaca,ob
SoUs reflexum immenliscaloribusobnoxia
eft,quibuscum palmse plurimu gaudcanr,
maturitatem inde fru6tuum caufari facile
quis videric. Atque hinc etiameft, quod
frutlus & fcgetcs in valle Icrichucinadua-
bus ante iicbdomadis qua lerofolymis ma-
turcfcanc.Sunt autem tria palmaru gencra,
vnum humile , quod dadylos communes
profcrt,quales noftr^quandoque vident re-
gioncsralterum produdius,vt noftra pyrus,
quoddadylos flauefccntesrotundofque gi-
gnit, optimi faporis , fcdnon ica durabiles,
cumfacile marcefcant: tertiu genusin ma-
gnam proceritatem cxcrelcit , oblongos &
iapidos habcns frudus, quales ad noftras
partesnondefcruntur. IUud vero omnibus
commune eft, vt in tcrtio vcl quarto anno
frudificent,maxirae depreffiores.

C AP VT XCV.

De balfamo,

BAlfamus nobiUffima plantariifoU lu-
^xx tribuicur , & in fola Icrichunce ,a
quavrbs nomenillud eftfortita.Nam fonac
inn^ Hebraica vox bonum odorcm.De lioc
PUnius ficfcribit: Omnibus odoribuspra^-
fertur balfamu vni terr*e ludasas conoeflum.
Qu.ondam in duobustantiim hoJ« vtro-
que Rcgio,creuit.Mallcolis feri dicTOr,vin-
citur vtvitis, nec fine adminicuUs iefufti-
net. Properat nafci intra tertiu annum,fru-
dum ferens. f oltum proximum rutx, per-
petua coma.Inciditur vitro,lapidc,oflei(ve
cultellis.Ferro liedi vitalia,odit. Incidcntis
manus Ubratur,ne quid vltiacorticem vio-
let.Succus e plaga manat, quem opobaifa-
mum vocant. Eximise fuauitatis , fcd tenui
gutta. Alexandro Magno ibi rcs gerente,to-
todie asftiuo vnam concha impleri iuftum
crat. Prajcipua gratiacft lacryma^, fecunda
femini,tertia cortici,minimaligno.Ceterum
poftquam Romanus Princeps Titus deftru-
xic lerofolymam (in vltionem mortisChri-
fti)&: ludaeos in perpetuum exiUum adcgic,
balfami quoq-, herba &L plantatio traflata efl:
in yEgyptum.Verum Alpinus probat,pIan-
tam balfami incolam Arabix efle, & iuifle;
ludxaj autem pcregrinam,quod nos in Cu-
riofae Philofophie Lib. i.latiiisdiflerliimus.

C AP VT XCVL

De puteo heat^n Virginis.

GRegorius Turonefisl.i .Miraculorum
fic lcribit : Eftautem in Bethleem pu-
teus magnus,de quo Mariagloriofa' aquara

fertur

DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS^ LIBER. 489

•fjrtui' haulitre,vbi r^piiis afpicienribus mira- frouincias difcuryentes,V€f€res Ittteras nottU

ciilumiUutbe monltratur , id eft Itella ibi ntwttjs /'ra'«r;?/rf»/,idctt per equices, mulis

.nnidiscorde,qua: apparluc Magis,oftendi- «Sc veredis equitaccs.Ad vcrbum in Hebrai-

tur.Venientibus deuocis,ac recumbencibus co leginius, fer mulos magnos honorahi-

fuperos p,uteij Operuincur linteo capicaeo- les^ex duobm gemtosJilioseciitarum,o^u2e.on-\'

rum.Tuncille,cuiusmericumobtinuerir,vi- nia vna didionecomprchendic D. Hiero-

dec fteliam ab Vno pariece pucei fuper aquas nymus,cum air per veredarios ,\<i elt PrinciN.

tranfmigrariadahum , illo modo quofo- pucabellarios,huiurmodivelociffimis inu-

lent fuperca^lorum circuloftell^iransferri. hs equitances.Hocipfum fignificare volue*

Eccum mulci arpiciahc, ab ilhs canciim vi- ri-incSeptuagincaincerpret;es,dicences,£?/»i-

detur quibus eft mens ranior.Nonullos vidi firtint litteras per veredarios. (H^od magis ex-

quieamafl"erebanc(e vidifle. Nuperautem phcatChald^usParaphraftes,qui ficlocum

Diaconus nofter retulitjquod cum quinque huncinterpretatur.ili/i///,inquit,/i//i'r<^i' per

viris afpexitjfed duobus tantu apparuit. mant^ curforum currentittm e^uis,c!r a/cenfo-

yum celerum equorum,(^ mtdoru equinorum»

- C A P V T ••^3CCVn. Dubitaripoffet,antantushonosmonftris&:

_^ fterilibusquadrupedibus datus,an fui gene--

Be mulis ?aUflinis ^ Sjrijs» ris mulas effent, id eft diuerfa: fpeciei a no-

ftratibusj&legitima animalia. Nam apud

CElebris Palasftinis mula fuit & Regia Ariftotelem legolib.^.Hilianimal.c.i^./»

maieftate digna. Salomon fuper mula terra Syria fuper Phxnicem muU ^coeunt

Dauidis Regis circumdudus j ab omni po- & pariunt omnes. fedid gentu diuerfum efi.,

pulo Regio nomine (alutatus fuit: in cenfu quamquam flmile.Et lib. i.cap.(J. ^^as terra

_eriim&in honore Principum habebacur. Syria fert , qu<e fmilitudine.qmdam nomen

Ideo dicitur mulus apud Hebrasos receis, vc mularum acceperunt quamquam non amnmo

habcs Efther 8,10. Sic autem dicitur jquafi sadeni qud muU fpecie CQntinentur , coeunt

defubftantiaRegis:inceropes enim Regiim mw, ^mutuiimer fe ratione frogenerant.

coputabancur muli: nam recus eft facultaSi Hsec Philofophus.Negare tame non polfu-

fubftantia,opcs,diuici£E, & quidquidhomo mus, noftrate^quoq; iudjEisfuiffe:nam vo-

acquirit. Racas ehim eft acquirere faculta- cacur prasitere^ mulus voce Hcbvaica pered ^

teSjlubfi^nciam, cpngerereopes.Hinc ergo vt habes ^.Reg.^.quera ica didum voiunc a

muli iic nominati funt i qood ad diuicias feparatione,^qu6d non gignat, & feparatus

Regumfpedareni.Vocanturetia muli^ri/,^ fitjid enim l3gnificat^^y4^,feparare,diuide-

iheranim, quod animaUa fific magna & ho- re. Denique Gen.26 ,2,4. dicuntur muli ie.-

norabiUa.Ex duabus ^eciebus,equa & afi^ «2i;2,nam,iuxta ahquorura fententiam, Ana

no^componitur hxc di£lio, ex achaSj quod faciebat coire afinos Qutn . equa,ficq.ue nati

Syriace magnum&honorabilem fiueprin- funcmuh.ideoputant didum effe iumen-

cipem fignificat,& tharinM eft duo,.edam tum i^min,id eft huius nouse fpeciei anima-

Syriace.fiue Chaldaice , quafi animal ma- lis,quod D.Hieronymusaquas calidas, alij

gniim &: honorabile ex duabus fpeciebus m,aria aut congregatiQnes aquarum,^hj gi-

genitum. Hi autem Latihe veredi vocantur gantes interpretantur. Quod probe Ono-

muli,nempenatiexequ:a&i onagrismafue;- matograipliusobferuauitti , , i.is-JDii

fa6lis:nam vetedus apud Latinos equtis eft j bcurjpfVO;.:.!;!!,?! e rr;'j.' m.: l.:ti

curfus.velociffirai,qualibusantiqui vtebani- v(]^^ij!y3p. ^J^ilii'^^!^ |ijnfi--'i

tur in venatione. Veredis item vcebancat ^i^i^ia- g;: i ^oL::I i :

Prjficipum tabellarij ,qui.inMatis perftatio- . Ds. ch^rogryllis fm hirmacep^ . i 11

nesequis,quam veloci(rime,qu6infticuete* ..

tur,perueriirentjquiindeeciam veredarijapj- \ Ncidfifiidfuttjquiod animal chcrrbgryl-

pellati fiinc.Putani autem.diftum veredum xV.lus fitjaiiusMoyfes mfitpinit inter im*-

a vehendarhedajvnde iSc vei?edariiixii-Vifbi? mud^ijGli?pens Alexadiinus intelligic hy|-

apud Htetonymum ildgfahus' , metap|ior^ naraiLyta^wis, Abulenfis, Caietanus cunii^

prGfettd non intienufta pro gubernatore^ culoiWiyaiijJiiericilim. EgOrpucocum noftro

redore.vel adminiftratore. 5i»^«/^,inquiti, GomeliOijfiii.generis amaialpire,5e.p6cultaV

mettiunt veredarium vrbes ojfendere.<\^Q.m;- re Paljtftii3x,magnitudine mediocrhicubd-

quam non defint,qui rhedacium ibi pooiiats, culorwn3,db cauernis pecraru gregatim pr6*>

quam vercdarium legeDdum cenfeatJEx his ceden^,pafcenfque inPalaeftina iuxta Mare

ioci illius Efther cap..8, lo.explicatio facihs mdrtuurrrjtnquic Eucherius lib.de Nom^itii

cft,vbi legimus,7/>yi^^ epifhU.qu^x cx Regis Hebraic.cap. li.atqueinde forte Grsece di*

nomine mittebantur, anmtLo ipftui ob^gnntd ^ms eft chlQerogryllus,a: ^;p«^,id eft rupe,Ss

fttnt , ^ mifa per veredarios ,'qai per omms ^i^JMocideft porcus.quafi dicasporcelluni

^ rupium»

490 lOANNIS EVSEBI

rupium.Ita ferc S.Hieronymus,vel quifquis
eft audor Commentariorum in Prou. c. 50.
nam hxc Commentaria non effe S.Hiero-
nymijcxeocolligitur , qu6d hoeipfo loco
Audor citct S.Hieronymum.Potius viden-
turefle Veni BedsE,cuiea attribuit Trithe-
mius.Hic ergo AucVor fic ait^Prokpufculo
antiqua tranllatiochcerogryllum pofuit.Eft
autem hoc animalnon minus hericio , ha-
bens fimilitudinem muris & vrli , cuius in
Palseftinaj regionibus magna eftabundatia^
femper^ in cauernis petrarum Siterras fo-
ueis habitare confueuit. Vnde & Origenes
hic pro chaerogryllo vertit herinaceum.
Choerogryllus ergo diftin£tum eft animal
acuniculo & hericio , iicet id neget Petrus
Serranus. Quorfuenim Scptuagmta&no-
fter vocareteum chcerogryllu,tam obfcu-
ra&ignota voce, iielTetcuniculus velhc-
ricius? h3EC enim nomina & animalia nobis
notiflima fut.Vnde& Eucherius acS.Hie-
ronymus diftinguit herinaceos fme chccro-
gryliosab hericeis ,1 liue eciiinis^ qui fpi-
nofos vndique habent aculeos, vt vix con-
tingipoflint,quos ad libitum exerunt,vel rc-
niittunr &contrahunt , ijfque pomis fe in
hortis onerar,qua: ad latibula fua defeninc,

GAPVT XCIX.

pmis fAradtf*

REperitur in Paixftino folo mufa arbor
feu frutex potiiis, cuius frudusquoq;
mufa vel mufi dicitur, aititudine fefquiho-
minis, ftipite viridi , comam in cacumine
habenscircum extenfam,&folia in digito-
rum modum protenfa,adeoq5 ionga,vt fta-
turam hommis eredifereexcedat:tam iata
vero , vtextenfus quifpiam facile folio vno
cooperiatur.Suntqui putant, lia^c priiisex-
ficcataveteribuspro papyro in vfu fuifle:
habcnt iiquidema fummo vfqueadimnm
rediflimas lineas ordine certo diftates,quo
fereliodie apud Italos in pergamenis artc
fieri folent.Quotannis ftipes excinditur,vci
arefacta pianta ex radicit^us alios furrogac
furculos. Semel tantum exvnoftipite fru-
dus fert;quipiuresinvno botro crefcunt,
aiiquando decem,plerumqueviginri , non*
numquam plures,quorum quifqjoui habec
magnitudinem : iuntq; obdudi corticc feu
foliicuio fpiflo,Goloris crocci,inftar ficuum,
odorc rofisjformanoftris cucumeribus non
abfimiies.Coiores primiim virides : aft vbi
maturefcere incipiunt , paulatim in flauum
mutantur \t\ croceum. Sappre quide dul*
ciflimi,ideoque grati paiato, fcd ftomacho
noxij,fomnura quippemducunt,fumocere-
bri cauernas miplent,&: fatiant raultiim, ac

I NIEREMBERGII

citd corrumpuntur: quocirc^ etiata plebeijj
ac vilioribus dumtaxatincibum eedunr.Vc
autem diutius conferuentur, nondum ma-
luri coiliguntur,&: arena obruuntur, deniq;
in cubiculisappenfi ,velad Solem appofici
maturefcunt. Sunt qui frudus hofce para-
difi poma appeliant,cofdemquecfle putant
in quibus comedendis Adamus proioplaftes
prjEceptum Domini tranfgreflus legitur.Id
autem mfrudibus hifce notatu dignu,imd
mirandum putauerim , quodin orbiculos
concifisvenas in finguiis reperias crucihxi
effigiem vtrimque reterentes. Hzcc Cotoui-
cus.Alij adhuc magis comendanteumdem
frudu, quem laltemcrucis figuranotatum
narrant. Necdubitant efle mquoAdara
deiiquit. ideo a quibufdam vocatur fruwlus
mortis.

C A P V t C.

De locuflis PaUjiinisi

Vlduiii ioanis Baptiftaj loeuftas fuifle,
Euangelica teftatur hiftoria.Dubiii eft,
quod gelius iocuftarum eflet. Brocardus in
defcnptione Terrx fanda: air, in Paiasftina
lierbas efleeo nomine^ fequead lordanem
fa^pe vidifle Monachos iilis vefcii Alij aflir-
mant efie pifcem marinu hoc nomiue. Sed
verius eft tuifle locuftas communes, quibus
falitis, in muhis regionibus vefeuntur, prx-
fertim pauperes,vtaitPlinius lib.^.cap.30,
&: hb.^.eap.i. Sed Leuit.i i,iz.locufta in-
ter mundas volucres numeratur. Signutu .
lioceft,invfu cibiefle , quare inter cibaria
fuerut ludxiSj^thiopibuSjLibyjs, Parthisj^
alijfq; Oricntalibus,quiinde dzejLtfb^^ay)/,
ideft locuftiuori(untdifti , tefte Diodor®
Siculolib.^.cap.^.&Plin.hb.^. 50. &Hie-
ron.hb.z.contra louin. lcaS. loannesBa-
ptifta locuftas comedit . Porro locuftas
comedebat vel elixas, vd toftas,& in polli-
nem redaftas , imo etiam (ale & fumo du-
ratas,in totum annum feruabant.Quomo-
do & quaie hotnim alimentum fit locuftaj
docet Mercuxialis lib.z. Variar. ledion.
cap.zo. vbi inter aha docet,locuftas cibum
efle ficcum,qui vitam abbreuiet, pediculos
gignat,&: morbQscreec, vt accidit Acrido-
phagisAfricanis.Hi funt homines pauld ce-
teris breuiores,macilenti, ac fupra modum
nigri. Veris tempore Zephyrus ac Libycus
ventiinfinitum pxne iocuftarum ex deferto
ad eos deferunc numerum.Hx permagnac
funt; fedcoiore aiarum turpiac fqualido.
^thiopes ad id aflueti,in quamdam iatam
longamque multis ftadijsconuailem pluri-
mum materiei ex propinquis iocis ingerutj
cum fuo tempore taraqua locuftarum nu-

bes

DE MIRACVLOSIS NATVKrS TERR^ VKOMISSM LIBER. 491

bes a ventis fupra vallem defertur, materil &gujl:ui fuaues. Praererfemen mclleum in-
congeftam, omnemque loci herbam antei tus fuccum habent.Eo pocilfimiim refcrt.ie
lliccifam incendunt. Locuftae Ver6 defuper funt in Oriente prouenientcs ,4^0 Indi &Cj
volantesingentifumoened2E,paululum vl- Arabes zioziberj myrobolanos,myriftica5
tra vallem ad terram tanta decidunt copi^^ nuces,aliaq} aroniata condiunt , vt teftatutf
vt vi<2;um omni genti abunde priebeac.Hai Scrabo de Indicis arboribus fcribens. ArboE
enim faie fuperinfufo diutiiis l'eruat,cibuni hsec amat loca maritiraa,Galida,ticca,cam-
guftu eis fuauem. Hic eft folus eorum per peftria.Multum ha:c cognita Nice^E marif-
omne tempus locuftarum Vidus. Neque 4^eLigufticiaccolis,vbieam elitantpueri,
enim pecora nutriunt , neque pifces edum ttiamque porci, Nafcitur & in agroNeapo-i
|>rocul a mari politi,neque vllum aliud vitiS iitano,inquit Matthiolus,pra:lertim in A*
^dminiculum habent. Corpore leues funti pulia,ac eciam in Campania. In Via Appi^
VelocescurfUj & vitae breuis,vt quilongiflj-. frequentifiima confpicitur.Incolie falequi
ine viuunt> quadragefimura non excedant vocant^ nomine a fihqua detorto. CerciuS
annuro.Finis eorum non fblum miterabilis mihi eftimel illud agrefte ex apibus agrefti-
eft,fed &incredibilis. Nam, propinquante bus fumptum, quarum magna varietas ell^
lene6i[a,pediculi alati nonfolum vifu varij, Satis attulimus in Hiftoria noftra naturali;
fed fpecie horridi ac turpes in corporibus InregionibuscalidioribustancaapumcGpii
nati , ventrem prim6,tum pedus , deinde eife lolct,vt cu aluearibus capi non poftint^
totnracorpusparuotemporeexedunt.Qiii in filuas auolenti& aut inarborum truncisi
morbumpatitur,primum veluti fcabiei^u- aut in rupium fiffuris mellificent.In Baetici
iufdam pruritu alle<3:us corpusfcalpit,volu- funt hominespauperes,quihocex filuis coU
ptate fimul & dolore percepiis, deinde ex- ligendo vendendoque melle qu^ftum fadi*
oricncibus pedicUliSj fimulqueeffluente fa- tent. Id in Palaeftina multum fuiffe crederti
nie^morbi acerbitate ac dolore percicus,vn- dum eft: & qiiia calida &: fertilis erat regioi
guibas corf)Us cum magno gemiiu lacerat. &: quia Deus facpe voeat terra la6te &: melle
Tanta vero vermiumcopia efHuit , alijs fu- inanantera,Exod.3,8.&: 15^ j.& 5 3 5. & Le-
per afios tamquam ex perforato vafefcatu- uit.i0ji4.Num. 15^18. & I4,8.,&. Deut.^i
nentibus,vtdelefinequeant.Hocpadbfiue i2.&.ii,5>.&i i6,5)-& 2-7>3'& 3i,2o.Iof y,6r,
cibi fiue aetis causS raiferum fortiuncar vi^ & quia ex fado lonathx; i^Reg. 14,27. ma-
tae finem. nifeftumeft melc rupibus reuera fluxiffei

Quod autem quidam bonietiam Audorqs
CAPVT Ci. tradiderint,mel fuifle aniaril&oriinfuaue,

ideo fortafle eft quod fapiac quidem plcru-
De fmlle filuefiri ^ Jiliquts» que natura florumquibusapes pafcuntur,

& arborum,in quarum truncis confeduiti

ALiud ferculum loannis Baptift^ mel eft,fempertameeft mel,ideftdulce.Minus
filueftre fuit. Sunt qui putent,filiquas etia probabile eft, quod Suidas &: alij non-
fuifle,aut exfiliquiSjquarum arboruingens nulli Auelores putauerint hoc non mel,fed
vis in montanis ludseis.Mellei faporis (untj nefcioquemrorem fuifle,quo loahnesificut
melleura fuccumc6cludunt,& quide apud ohm in deferto populus, alitus fit,quod be-
Geimanos pam fafj^ilaa/fmvocazur.Ess neobferuat Maldonatusi
filiquasdico , quas Latini dulces vocantj

GrsEci recentiores xylocerota , antiqui ce- C A P V T C IL

ratoria. Arbor in magna fatis proceritatem

attollitur,corticecinereo inc^ruleumincli- De fpinu lerofolymittmps

nanre , vt in loto arbore , ramis in latitudi- Corond Chriflu

nem potius quam longitudinem expanfis:

folijseo pofitisordine quoin fraxino,latio- OEIonius lib.z. Obferu.cap.88. hjEcaic:
ribus tamen quam in fraxinb ,durioribusj I^Dfligenter autem examinatis fpinarunt
rarioribus magis,circinatisfuperne ex fufco generibus, qubd certiores fieri cuperemus,e
viridibuS,infernedilut(jviriditatis,Flotetce- quafpina contexta fuerit Corona Chrifti
ratoria hiemis fine, aut Vere iam a ppetente; capiti impofita,nullo autem frutice fpinofo
Frudum proferc aeftate & autuno. Frudus frequentiore inuento ipfo rhamno; arbitra-
filiqu£cfuntlata:,compreflae, aliquando pe- murcoroiiam exeocontextam fuifle.Nam
dem vnumauteoplus longae, quse femen nequerubum aliiimve fpinofum fruticem
continenc amplum,latum etiacompreflum iftic crefcentem inueriiinus , praeter paucas
caftaneac colore.Hae recentes ab arbore de- cappares fpinofiis* Cum autcm Itah rham-
cerpcz,guftui funt ingratas, fed diu in crati- num vulgariter appellent fpna fanUa, prx-
bus ficc«^adedmicefcunt,vt dulces fianc, fercim circaMaceraca& Pilaurumfvbifepes

eo

1

492 lOANNIS EVSEBI

eoconftatit, quemadmodum lerofolymis)
hoclocoidfubijcere voluimus. Huc acce-
dit,qu6dvecercs Auclores Arabes fruticem,
€ quo contexta fuit Ghrifti Gorona, alban-
fegi appell-ec,quod vocabuluni Latini intcr-
pretes Goronam fpinea vercerunt. Accedit
Palaeottis cap.-j9. Expl. SacraeSynd. vbiaic:
Nonnulli,& quitie verifimiliteriopinanturj
id fpinarum genusex quadam exortu plan-
ta,quaE vulgo fpi»A 'Chrijli folet appellari, &L
fatiscopiosc lerofolymorum in agronafci-
tur ) tum quod militibus commodius inci-
deric vc illam cicius reperireat j tum quod
fpinasduras admodum &c acutas habeati
Huic fidcs augefcit inde 3 quod Marcellus
Empiricus herbarH falutareni ipfam nuncu-
pet.SalutariSjinquitjherb^fafciculumjideft
fpinx alb^E , qua Chriftus coronatus fuic.
Hanc autem Diofcorides rhamnu primum
nominat.Maxime tamen fauet Anguillaraj
Prima,inquit, rharani fpeciesomnium fen-
tentia eaeft,qu3eRoraje ff ina fanta nomi-
natur,a Samnitibus ffirio di Chrijldj a Mar-
cello lib. deRe medica, SaluAtorls, & fpini
alba. Salutaris herbze fafciculu m , inquit,id
eft fpinse alb*e qua Ghriftuscoronatusfuirj
Cordusetiara rhamnu a Latinis albam fpi-
nam dici teftacurjprudecet mcenm nos mo-
iiens,nc ftirpes diuerfas hoc nomine cofun-
damus. nam praeter rhamnum , fpinam ar-
borefceacem,albae fpinae nomine pafrim ab
Andoribus in herbaceo genere duo cardjui
indicancur.Goncracame,vt obferuauic Da-
niel Mallonius , exiuncis quidem raarinis
fuille,maximeillud probabile reddic,quod
GulielmusDuraces lib.^.Rationalis diuin.
offic. cap. de Parafceue,tradit,qui fe ocula-
tum teftem exhibet,docens,eamdem fe vi-
difTeinchefauro Regis Francorum.Nam,vc
referc Genebrard.lib.^.fua: Ghronologiaj ,
S.Ludouicus Rex Galliae a Grxcis rcdemit
coronam fpincara, eamqucLuceiiaafpor-
tari pra:cepit,cui ipleobuiam comitantibus
Epifcopis & Regni Proceribus venit,multis
cum lacrymis'&:fufpui)s,nudis pedibus,vn-
dique affluente &: in genua procumbente
populo.Eam quoque ex marinis iuncis tefta-
turfuiffe Gregorius Turonenfis lib. i. de
GloriaMart. num. 1.7.& AnfelmusDia-
logo de Paftione Dommi. Lyran.in c.i/.
Match^i dicic,exiuncis marinisad modum
fpinarum acutis : &: ego qui hiec fcripfi,au-
diui ii quodam qui fucrat vlcra mare cum
B.Ludouico Rege Francias, quod in littore
maris fenferat pundurasiuncorum per fo-
tularesfncermedios. Landulphusde Vita
Ghrifti dicicin hunc locum,eos qui accura-
tiiis fpincam coronam infpcxere,deprehen-
difleeam fuifTeex iuncis marinis, quaznon
folum in acucum delinunc^fed cciam latera

I NIEREMBERGII

habent fpinofa.Idcm fentiunt Hugb Gard;
in loannCjTolecus icem Gard. Annoc.i.in
c. ly.FrancifcusSuarcz ^.par.q.^^.difp.^
fe€l. 3 .dicic,communicer omncs fentire,co-
ronam non exfpinis, fcd cxiuncis marinis
fuifle contexca.cx quo colligit, ex illa coro-
na Ghrifto lcthalia vulncra non fuifie infli-
t3a,nec craniu perforaripotuiflc, {edfoliioi
cutem & carnem, hcet veriflmilelic, (pinasf
ita fuilTe infixas per fupcriorcm capitis par->
tcm, VI per inferiorem fanguine confperfe
prodirent;atq; hacrationetortitcr incarne
infixae hsererenc; Verumlonge alicerapud
Laurencium luftinian.iib. de Triumphali
Pgone c. i^.vbi dicit , tpinarum pundiiones
cerebrum perforates-Ec fnbdit:Debuitpla-
nemori tanco doloretrasfixus,fc caracnre-
feruauic ad vicam^jVC hisetiam grauiora per-
ferret. Et S. Vmcentius de PafTionc Domini
dicit:Quis fatiscogitare potcft,quancusdo-
lor venerandumilludeaput rot aculeiscon-
fixum afleceritjcum nos vel ad vniuS fpirjss
pun£turafere intolerabili dolore vexemur.
Placet tamenhic afFerre fententia Balduini
Ambiani,quiadftrues iEgyptios fuiffevfos
calceis cx iunco faclis , qucmadmodum e
papyro, & apud Hifpanosex fparto, fic in-
quic:Ia iEgypto natus cducatulq; Moyfes,
ciim oues (occri fuipafcercr,paftorumiEgy-
pcioru more,vt eredere par cft,induebatur.
Huicad rubum ardentcm , vcExodi facra
monumcntateftancur,aceedenciiVcpropitis
ftupcndum illud ftammarumnon combu-
rentium oftentum agnofceret , Dominus
Deus ftatim edixic, Solue calceamentude pe^
dibus /»^.Quod igitur illud eraccaiceame-
tum.^id enim facrajcacenc Licterae. Vc quid
ctiam Moyfcs eo calceacusad rubum pro^
hibeiuraccedcre?Vno breuique vcrborum
c6textu,vt bipartita: qu^ftioni fiat fatis,prcj
iEgypciorumpaftorum more calceamenca
Moyfiscrac cx iunco marino corexta: idco-
qucDominusDcus, prselciens Filiufuum
aliquando fadtum hominem , inrer ceceras
fopplicioru accrbicacescoiona ex eiufmodi
iunco marino compa^ta coronandum,vulc
cacalceamenca colli, quod indignum vidc-
recur,fcruum id pedibuscalcare,quoipfius
Dominus aliquando eflcc coronandus. Ac
forre hxc fpinofi diadematis ad iuncea cal-
ccamenca relacio,fpinofa quibufdam videa-
tur, illorumque menti fpinam hanc infigat,
qui nimirumex eiufmodi iunco calcei po-
tucrint conrexi, cum tam acutis fpinis iun-
cus ille,qui Grxcis o^tf^oivo;, alijs rhamrjusy
alijs care^um appellatur,fit afperatus,vt vix
manibustradlari queat.Et me quoquefpina
hxz aliquado pupugit; cuius tamcn aculeus
hebefcere mihi vifiis eft , ciim in animum
induxi, potuifleiuncu illum compingendis

caiceis-

DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR/E PROKOSS^ LIBER. 493

ealceis alijfque id gcnus deftinatum tcne- fti 34. nuni.6^^. 'tnonct , dum dicit : o//

rum cuelli, priufquaiii fpinae iil riiamnu ex- nulUtenm audiendas' puto, qui exjunco ma-

crercercntjiuncumqueduriiisafperaientiita rino Bomino contextamcoronam fttife edi-

vc li qui forteaculei ih ijpfo tum eminerenr, xere^.cum certum fit^a^Luca (jr loannis Ett*

facile pofreut autmariu auelli,aut ferro ab- angeliflarnm afertione,ex f^tnis e^ccompa^

radi, auc quouis alio modo effringi, atteri clam ,ambobti4 ita d-iceniibus , Pktientes co-^

atquecontundi.Vero enim fmiillimum ell:, ronam.de JpinisJon.ge enimdtuerfa ejl iunci

vt apud nos ftraminei calcei ( quorum vllis ac Jpinarum ratio : nam iunco marino nulU,

domorum lepti^i non egreditur) e contufis nec. injujk 'uel ramis inharent Jpin£,fed eim

contextifquefegetum calamis fiunc , ita ve- tantum acumino; in Jpinas defmunt,- Confir-

teresillos liue iEgyptios iiue Hifpanos rnarihoc rationerr{ultiplici fotef. Jnprimii

iuncum &; fparcum malleis contudifl'e,qud enim ciim- lerofolyma a mari longe dijlet

Facilius in funes contorqueri ,' aut in ftrata (nam ft de mari Tyberiadis ft mentio, prxter-

contexi ,autin calceos compmgi poffenti quam .quod Jlagnumilludmarenon fit, Jor-

Veriim redeanius iad propolitam tradatio- danis flttminis pr^clufione frmatum , fed

hem.Qu.idergo dicemusin haccqntrouer- lacm^lrno flaqtinm G^nefareth dicitur y nec

fia? Anconciliatio, quam excogitauit lo. alia rattonemaris Jortttur nomenynijt cjuate-

Arboreus in cap. zj. Mattli.dicens , primo nttscongregationes acjuaru n maria 'vocan-

Chriftocoronam de fpinisfuiffe impofita, tur: fi de Mm mortuofiue Ajfhaltite fitmen-

ieamque geftafle diu, fed in Caluariae mon- tio^ at in eo nihil ne ptjies qutdem Jtiperuola-

le ruffus illiexiuncis alteram fuifleimpofi- re pofunt, fed fcetore indeerumpente necann

tam, In manufcripto anciquo dicitur.-Cdm tur.Jta Brocardttsin Defcriptiom S eyra fan-

Chriftus fuiffet crucifixus , conftrinxerunc i. Parte f.7. § . 3 5-. proxtme poma nullay

aliam coronq.m de iuncis marinis, quoru m etfiqu£ circa littora exoriuntur , licet forin-

fpinx func acutiores,&: pofuerunt lianc co- fecusrofcida , intmtanten cineritia folo^ ci-

rbnam fuper caput eius poftquam lefus nere ac, puluere opplctadeprehendtintur, tan-

duriuspungebatur > & plus vulnerabaciir, ta efi- Sodomitici facinoris detcHatio. Si de

Cutis capitis eius ex aculeis illorum iunco- Mediterraneo^conflat ^inter lerufalem dr Me-

rum , quara corona fpinea qua fuit antea diterranetm mare multorum millium tnter

coronatus. Verum S. Brigiccas rcuelatum patere diFidntiam) quomodo potuerunt itain

fuit , eamdem numero quas prius Chrifto prornptu efemarini iuncimilttibm^K^t fi de

impofita fuit perpetud eius capici adha;fifle, JpiniSiVbique perui^. Spinas enim ^ tribuloi

quoadm Caluaria: monceveftibusnudare- ^ontemaledittaterra producit. Ampluisau-

tur. Cumenim inconfucilisea tunica, vc tem tettatur idem Baronius Card. quse in

multi pie contemplabantur, detrahi non Ecclefijs afleruancur fpinx ,. eafdem vere

poflec, nifi & corona fpinea toUerecur j fpinas , nonautemiuncos videri. Accedic

ideo decrada eft corona a Clirifto in cru- ic illud , quod facra; Scripturaj verba finc

cem a6to,eadem denud eius capiti fuit ira- prout fonanc intcUigenda , pxascipue autem

pofita. ita enim fibi reuelaturti fuifle,fcribiE ciim ad literam explicata , nec fidei fince-

lib.7. cap. I f. Quo fado, coronam de fpi- ritaci, nec morum honeftad reludantur.ta-

jnis, quam depofuejranc de capite eius ciim iis enim eft regula S. Auguftini lib. De

crucifigeretur,iterum impofueruntj& apta-' dod.Chrift. cap. 3. Qua decausa Bafilius

uerunt capiti fiio facraciflimo. Fauet Ter- ille Magnus Hom. 5.& 5). in Hexaemeron

tullianus iib.contra ludasos cap. i j. dicensj dicebat: Ego ciim audio CMoyfem dicentem

Ciiriftum cum fpinea corona fuifle cruci- tdum, terram, aquAm , pifcesy foenumy nihil

jfixum. Idem Ifidorus Pelufiptalib. i. Epi- aliitd intellige^ mfi cdum^ terram , aquamy

ft:ol.5)j. Aptiorcm conciliandi rationem cre-^ pifcesyfoemm. Si enim aliterdicere voluiffety

derem, fiquis diceret,eam coronamj quam alijs njcrhis explicafet. Plura hac de re no-

Iuda;iiraigini fandifliimi Crucifixi in Be- tac Georgius Ederuslib.Biblioth.Oecono-

ryto impoluerunc , e cuius lateris vulnerc micorum. Liceret etiam hoc ipfum ex tex^

exiuitfanguis &!:aqua , cuiushiftoriam re- tu Grzcco confirniare. ita enim habet:

ferc Atlianafius Opuf.de Pafliione.imagi- Ka) 6/ r€5<TiaTa/7r^i^«trtEc^g(pavoi;(^^ azap-:

nis, exiuncis fuifl^e. Corona enim ipfius 3r»v- ot)(^v^t& autem noncftquodhbec fpi-

Clirifti&vnicafuic &:ex rhamno, hoceft nasgenus, ied prasacucEc, prout notac Au-

veris fpinis fuifle videcur mihi cum Baro^ 6i:or Etymologiarum Grsecus. Adde.quod

nio & Mallonio : naai in primis apud fan- iuneus marinus Grsece dicatur 6^ijxoivoc,i

£losPatrcs femper ex fpinis coronam legi- loannes autem, non fcripferit coronam Ijt

mus , quos vtique ad litceram explicare te- ■j^i' o^u^otvcavt id eft ex iuncis marinis , fed

nemur. Valde aucem norandum puto, ci^ «Wi^ifte?, id eftex jf^/»/if.Tandem com-

quod III. Gard.Bavon.Tom. i.anno Chri- munis Pacrum confenfus huc accedere vi-

- Tc decur:

lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

494

detur.in eoenim qu^od Chrifti caput fpinea
corona redimitum iegunt , alij quidem im-
pletam eam figuram nOtant, qudariesinter
vepres cotnibus hxiifle legitur- Ita D. Hie-
ronymus in cap.27. Matth. Aiij vero, vt
raaledi(5tum (oluerct antiquum : lUdorus
Epillola 9S- Hieronymus vbi fupra. Aliji
quod de peccatoribus^qui per fpinas intelh-
guntur, gloriam quxrebat: ita Ambroiius.
Alij aha qua: de veris fpinis intelligunturi
Imd vere nec exphcari poflct , quomodo
rotpunfturis Chrifl:icaput corona laceraf-
fe, ciim Bernardus dicat, miffe fAn0urii%
&c dXxh^ydenfitate Jfmar u.ipxxa^uc ciim ma-^
tiniiunci appellatione nullus fpinasinteUi-
gat, nec econtrifpicarum nomine iuncuiti
marinum interpretetur.Adijcitetiam MaU
lonius, magnam huic loco exphcando ela-*
ritatem iUudallaturum,qu6dIudicum c.5).
parabojicc dicitur delignis Regem fupra
ie creire certantibus . Ita enim lesimus:
lerunt ligna , vt vngerent fuper fe Regeni.
Dixerunt^ olim: Imferanobif. ^uf refbon-
dit : ISlumquid fofumdejerere finguedinem
wetun y qua ^ 'vtuntur homines , ^
'v£nire vt inter ligna fromouear? Dtxerunt^
que Itgna ad arborem ficum:Feni^(j;' fuper nos
regnum accipe. ^ua re(pondit eis : Numqmd
pofum deferere dulcedinemmeam , fiu^us^
fuauiftmos , & ire vt inter cetera ligna pro-
mouear ? Locutac^ fuht ligna ad vitem\
Veni ^ impera nobis.c^A refpondit ei6:2(ui^'
qutd poffum deferere vtnum meum,quod deos
homines^ Utijicat, (jr inter ligna cet£ra pro-
moueri ? Dixerunt^ omnia Itgna ad rham-
num:F€niiCir imperanobis.^ua refpondit eis:
Si vere me Regem vobis conftituiftis, venitey
fub vmbra mea requiefcite. Si autem non
vultis^egrediatur ignis derhamno & deuoret
tedros Libam. In rhamno enim immites,
&: doloii, &c fuperbi,& omnes improbi no-
tantur,vt Auguftinus,Hieronymus & Caf-
liodorus in Pfal.j7.notant,quiarhamnus
crt acukis afperrima , flore gratiffima , &
valde fpinofus eft frutex, & arbufcuium
fcntibus fpinifque Contextum, quod tenet
quidquid attingit,&: retentum vulnerat, &
vulneratorum fanguine dele£tatur : infu-
per &ignem emittitex fe , & cetera ligna
confumit. Ided fuperbi & tumidi ambitio-
ne maxima per fas nefafquedominium ca-
Jrtanres , in rhamnodenotantur, & ifti ca-
put Chrifti dilacerant. Vere tamen nunc
aicere poteft rhamnus inChrifti capicecon-
quiefcens : Venite, requiefcite fub vmbra
mea^ non enim decet fub fpmoio capite
membrumexiftere delicatum. Hoctamen
concionatorie dicitlu-.

GAP VT OIII.

De arborihus lerofolymitanis ^
Itgno Crmis Chnfii,

ADijcit Belonius: Fru£):iferz iftic arbo-
res proueniui,fiGus,oUua, Punicama-
lus,zizipha,prunus.Ciim vero lignarij mer-
catores in vtbibus varia lignoru genera ad-
feruare fokantin fliis xdibus Sifabrorum
tabernis, vixfufpicarilicet, ex akero quam
fupra memoratarum arborum ligno Cru-
cem fabricatam fuifTe. Adrichomiusfpe-
cialiusfcnbit : Ad duasleucasde lerufa-
lem inter Emaus &: lerufalem eft ca.ftruni
ad S.Crucem appellatum,quod Grjeci rao-
nachi iiihabitant j m quo iuxta maius alra-
re, ait SahgniacuSi arbofqua^dam dicitur
ftetiCTe, decuiusligno CruX Chrifti fada
fuenc. Radziuilius eiufde mejTjinit, &oli-
uam ndminat. Guilielmus Durates Parte is»
Rationalis diuinor.offic.Rubrica de die Pa-
ralceueS, exquatuorlignoru fpeciebus con-
ftare retert Chrifti Crucem , aftertqj illud:
Pes cedrus efijtrunctis cupreffm ^oliua fufre^
mumy

Falmaj^ trdnfuerfum Chrifli funtinCrttct
lignum.

Hacc eademiignoru genera in Ghrifti Gru-
cecontemplatur B. Auguftinus. Hiec fere
profequitur Franeifeus Samarinus ^.Partc
SaccrdotaUs thefauri^tit.De diebus maioris
Hebdomadx. Idem docuit Albertus Ma-
gnuslib.^.Copendij Theologiie verit.c.2,1.
Imoetiam Bcrnardus Trad. de Paffione
Dominicap.vlt.LudolphusdeVita Chrift,i^
Antonius GUffandus quxft.fi^^j.in Paffio-
nem fecundiim Matth£Eum,Iacobus Vora-
gineus Serm.^.in Dom.3. poft 0(3:aua Epi-
phanix,qui etiam quatuor h^c lignoru my-
fteriaexplicat:in ijsenim quatuor lignisdi-
citdenotari quatuor Crucis virtutes.Primo,
quia fugat malas cogitationes, qu^ perce-
dru denocantur,cuiusodorferpentes fugat^
fecund6 , quia intribulationeconftantiam
przebet, &fignificatur per cupreffiim, quas^
nuUius venti turbine comam amittit: tertio,
quia de hofte triuphat, fignificatur per pal-
mam,qua vidores coronabantur : quartd,
quia pccnitentias amaricudinem temperats
fignincatur pcr oliua ,cuius liquor doJores
vulneru reddit toIerabiliores.H^c eft caufa,
cur nosinijsquatuor cafibus Crucis figno
nos muniamus, vel ciim cogitatioturpis ic
ingerit, vel ciim aliquodpericulu fubit6c-
mergit, vel cum aliquod phatafma diaboU-
cu fenfibus noftris fe obijcic,vel cum aliquis
dolus nosarripitjVel timorinuadit.At Beda
in CoUedaneis & Floribus dicit , Crucem
cx cedro,pino,buxo cupreiTo fa6lam effc.

Chry-

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

Chryfoftomus Orat.de VcnerationeCmcis,
AnaftafiLis Sinaita, &: loannes Caracuzenus
AfrercionecontiaMahu,metGmjdicut,Cru-
cem effeexcupreflbjpino &c cedro. Veriim
hxc fine dubio myftice fimt accipienda/ne-
queenim Cruxextam multis leclionibus
conncxa, ad corpus grauiirimum luftinen-
dum fuiftet idopeji, mixtaqj fuiflent ligna
fehcia infelicibus,immd hgna maxiraepre-
tiofa,quaha fijnt cedrus,oliua,cupreirus,pal-
majquod optime annotauit Daniel Mallo-
nius.Ideo Goropius Becanus;, & alij,e quer-
cu conftrudatii Chrifti crucem afterunt.
Approbat Lipliuslib.3. deCrucec. i^.Fa-
uet Ciacconus lib. de Signis fandiflimaE
Crucisjcap. 3 o.quod Crucis Dominica; fru- ,
ftula roboris ligni fpecimen pras fe ferre vi- ,
deantur, Sillius Creta hb. I .

^luem foHqmdiro fuffenfum robore vidit.
& infra :

M i ' » BreEium fufjixim robore mcefiis
OHentabat omns fopulis.
Idem fere Sedulius hb»5. Operis pafcliaHs)
Vtcumque igitur res lit, incertam rem om-
nera puto,nequeita fcitu ncce(fariam.iilud
tamen fubdo,lignum illudfandiftim^ Cru-
cis Clirifti,quad in pluribus Ecclefi js often-
diturfubfuluum,nigricans tamenapparere,
quale illud eft quod Macu^ in auguftiifimo
D.Barbarje Sacello aurea Cruce te^lura,
gemmifqi magnificentiffime exornatumj
proutdecet,c6monftratur. Tale quoq; il-
ludapparec,quod Bononiaeapud S.Stepha-
ni aEacscommonftratur. Ferunt & verum
ChriftiCrucislignum fic cognofci & pro-
bari,quod &aqua£iniedu non fupernatet,
led ftatim fubmergaturjin ignem Vero con-
iedum , prunisipfisquafi ignitum candeac
magis,nec abfumaiur. Et iignum quidem,
quod aquisiniedum mergatur ftatim,mui-
tipkx eft,Vt de ebeno dicitur,& de robore,
& alijs.Imm6Pliniushb.5>. cap.3. docet,li-
gnum gallinas ouo perfufum non ardere.
Apud pluresveteres, & Gottifredum Viter-
bienfem in Clironico cap.4. egregia fabella
celebratur. Poft diluuij tempora Sethii , in-
fignemillum Noe filium, quemalij Oron-
tem nominarunt, inuento Adscprotoplafti
fepulchro,ad paradifum terreftrem conten-
difle,ad eius valuas Clierubillu, verfatilem
gladium igneum manu vibratem^inueniife,
abeoq; oleum,quod mifcricordias dicitur,
petijfle, vt eo iuper Adze tumuium effufoi
protoplaih fcelus expiaret. Moxadipfum
cu Ciierub reuertiflet, pro oleo baccas tres
iliie paradifodetuhfle,dixiflcqueSetlio, vc
baccas illas fuper Adx tu ra ulu m co m plan-
tarec.Cherub iuflaSethus peregit,baccifque
plantatis, haud ica mult6 poft ecce tria vir-
gulta fucerefcunt;qu9paul6 p6ftfimulcon-

:mK& PROMISS^ LIBER. 495

grefla,in vnicura taciim ftipitem coeunt,ex
quo maxima arbor teraporum (ucceflione
progignitur. Ciim veroccieberrimum illud
teraplum lerofolymis conftruendi icmpus
aduenifler,variaq; lerofolymam lignacom-
portarentur, Deofic voiente,illud quoque
lignum lerololymas vehitur,vc lerofbiymi-
cani templicolirudioni deferuiret.Sed ecce
tibi nouuminauditumque miraculum: ar-
b.orenira hxc nuili vmquain teraplo con-
ftruendo vjliieire potuic.nam interdum 16-
giorjinterdum briuior videbatur:fi breuio-
reeguilfent, idngior excrc(cebat;fi quid ve-
r6exipsa feearetur ^ iuftobreuis nimisvifa
reijciebatur.Rcpudiatur ergo portcniofura
iignu m,nec templi sedificio deferuit. Eo ta^
men vtebatur Salomon in priilato fuo pala-
tio exftruendo qua hortus verfus xdificiuni
protendebatur. Axt ReginaSaba, quaeab
vltimis terra^ finibus venitad audienda fa-
pientiam Salomonis, iignum ciimincuita
eflet,exhorruit:p6rtenti cnim quid in iigno
nouerar,neccamen Salomonicoram, quid
vidiflec, indicare aufa eft. Ac nocaco iigno,
vbi difcefliflet,rem per iicteras aperit,vidifle
fe in fui palatij ^dificio iignum,in quo inno-
cens eflecoccidenduSjVnde cocius Hebraici
regni ruina fubfequerecur. quale vero fitii-
lud iignii,nocis aperic.Re cognita,Salomoa
lignura iliud ex scdificio tollij ac fubtus cer-
ram fepeiiri mandac, vc ibi compucrefcens,
maio omini non fubferuiac. Fiunc omnia
prouc Rex Saiomon imperac,ibique fubcus
terram conditur.Ibi pofteafaraofaeapifci-
na,qu x c&ejjSa7j»M dicitur,excauacur,non ca-
men ftatim iignum detegitur^fed aduentan-
ce Chriftipaflione , cempore lignum illud
paulacim dece6lum,vci aquas tagere pocuit,
viraeiadmirabiiera contuiit,qua fanaretur
quicumque poft Angeli mocionem eo im-
miflus primus fuiflet ; cuncque excauacum
omnino,aquis eciam fupernacac,ica tamen,
vt nulii vfui deferuire pofleCi Quare extra-
£tum e pifcina iignum, ad cempli cxcernos
parieces apponicur.Ciim vero Ciirifto crux
parada eflec,InfeHxiilud lignum^inquiunCj
accipiacur,quod cuiUbec bono operi fiundo
ineptum eft. Quare exipfoCrux Chrifti
fabricatur. Ahj tamen,anccquam Crucis fi-
guram acciperec , priiis aucfuper pifcinam
eamdem ,alij fuper correnre Cedron fuper-
ext?enfum poncis officiuni diu peregifle«u-
cumant.Ita MagifterHiftoriae Schoiafticje
in 3.Reg.c.i6.Carthufianusin c.j.Ioannis.
Hanc omnem hiftoriam cum Gretfero no-
ftro & Mailonio apocrypham cenfeo , nee
certQm quidconftare, exquoligno Ciux
fit fabricaca. Illud miracolum certum,mul-
ciplicari fandum lignura, vc S. PauHnus
obferuauic. namfiorania fruftuia Crucis

Tc i iua-

496 IdANNIS EVSEBII NIEREMBERGII

iungcrentur, fuffiGerent mukis magnis cru- corufcarenc longe lateque ad miraculumj8£

cibus conficiendis, ipfa camen vna eft. tunc Sacerdos in vno lapide legeret quid ef-

. fetagendum,&iHalcero,i<i efle coplendum

CAPVTCIV. &perficiendum a Deo ,qu6certiores red-

derentur de refponfo qui imerrogabat. Vel

De Vnm ^ thummm lapidihus. cerce in illis lapillis corufcantibus depidura

vifebatur diuinitus quid agendu, quid verd

DVos miraculofos lapillos,vrim & thu- non, 6i cuiufque rei, belli verbi gratia , exi-

mim , cenfeocum Philone & llidoro tus & abfolucio: quemadmodum noftra &

Peluliota ad eum finem a Deo datos &: co- maiorum setate in oppido Luficanize Santa-'

paratoSjVt futura prxnunciarenc, qui infe- renoaffiduo miraculo,in peilucidacryftallb

rebacur ijitra plicas Ratioiiahs,& indeeife- vifitur Chriftus pro cuiufque deuotione,-

rebanturadincerrogandum Deum. Ifidori nuncpuer tenellus, nunc duodecim annc;-'

verba hxc funt: Siquide m Aoyia>, id eft rum, nunc triginta, nunc crucifix-u^ , nunc?

Ratioiialii AiiAwffj? Awd«/a inhaerebanc, ludex faeuiflimus ; ex quo multa fidelibus

quarumakerapcr(picuitacem,alceraverita- commoda prOueniunt. Haecvc probabilia

tem figaificac. Denique quia fplendor qui- ailerimus cum Chriftophoro Caftro , qui

dam,vt noiinulli aiunt,in lapillis illis exifte- tamen aliter adhut fentit. Huids difficuita-

batjcum ad San6ta San6lorum facrificandi tis,inquit,tam diuerfas folutioiies dum mc-

causa fe c6ferret,atque ea qua^ ventura erac ditarer, & nihil quod fatisfaceret inuenirc,

vere dcclarabat, his forcafle nominibus ap- incidi in locu Gfea? , qui forcafle veritateni

pcUatie funt.^Haec ille. idque fatis declarat, aperiec. Dum enim cominacur filijs Ifrael,

qudd duobus nominibus non vna fed duae extremam vaftitate vfque ad Chriftura du-

les vocarentur. Quid enim aliud fignificar, raturam,defuturam dicit formam eius Rei-

Pones in Rationali iudicij Haurimdr Hathum- publicse illis verbis: Dies multos fedebunt filij

mim, 6c quoties alias nominantur, qua duas Jfrael fine Rege^ fme Principe,fine facrificio,

res fuifle illis nominibus appellatas? Qui ex- ftne altari, fme efhody ^ fmetherafhim,

iftimatur fuifle duo lapilli lucidi,clari mftar Videtur fignificare, & vere, vrim & thum-

cryrtallini fpeculi terfi, di£ti vrim &thura- mim,qui erant inRationali.Hoc aperte nos

mim numero plurali,hoc eft illas luces , illse docent Septuaginta, qui cii m Exodi z8. &

iaflamraationes, feu iliurainaciones,&iIIa£ alias,vbiinueniuncur duoilia nomina,tras-

perfedionesjfeu compleciones, pofito abf- feranc AyiAojoiv&c dXvibim^ hoc eft manife-

trado pro concreto , more Scripturse , pro liationem Ceuperjpicuitatem & 'veritatem,^-

illi lucidifimi /^^i^f-^^vtaitForerius^qui pro- mihter hocloco pro theraphim tranftulerc

pter muttitudinem & copia corufcationum iyiKcoati^.,manifeJiationes ,snm & thummim

&: emicationu, quas emittebant in refpon- voientes intelligere per qux futura manife-

fis, fignificantium perficicndum ,confum- ftabantur,vt recte animaduerterut Cyrillus

mandum,&complenduquodqu^rebatur, Aiex.Tiieodoretus & Theophyiadus.Erat

numero mukicudinisvocabacur.De modo ergo vrim & thummim ijdem qui thera-

enim refpondendi pcr vrim &thummim phim , per quje interrogabatur de futuris*

varia eft lententia.Plures Audorum exifti- Theraphim autem imagunculacerant, feil

mant, corufcationibus lapidu refponfa da- idola,quaE interrogata refponfa dabant voce

ta. Sed difficile intelligitur, quomodopof- manifefta.QuiaergoDeusvoluitpopuium

fenc multa refponderi,& expiicare,illis emi- iilum abiadare, & a ritibus gencium &L da:-

cacionibus.Dauidenim cofuluic Dominum monu culcu fuauicer auocare,flcuc reliquic

i,Ktg.7^o, jAicc^.Perfeqttar latrunculos hos? eis cam varia facrificioru genera, qux prius

C^dixit Dominu^ per vrim & thummim: djemoni exhibebancur, pofteriiis Deo praz-

Perfequere , abfque dubio enim comfrehendes ftabancur; ita modos iilos adrairandos,qui-

eoSy^ excuties frixdam.WocTci^fouix^mo^MO- bus djemones fe hominibus admirabiles

modo poflet illis emicacionibus percipi? oftendebanc,pra:dicedifutura&pccuicare-

IdeoTyracus nofter lib.i.de Apparicionibus uelandi,conferuauit Ifraelitis,fed per Deum

cap.i 1. procerto affirmat,voccexterna vel ipfum,&iniiIiushonorem huiufmodierant

interna edodum Sacerdotem, quid refpon^ oracuia, fortes> omnia oftenta , & vifa pro-

d<.iet interrogantibus. Sed hac ratione phetica:&inhis numeracurcheraphira,pro

quorfum iuberecDeus vrim & chummira quibus dedicillis vrim & thummim , fed

mferriin Rationaleadinterrogandu Deum mcdio fummo Saccrdote , vcoccafio plebi

ipfumjfi vocerefponfum daretur?Mihinon ignoranti rcmoucretur idola ea colendi.

vidccur improbabile , in illis bpidibus pcl- Eranc igicur duo paruula fimulacra affabre
lucidis fcribi folirum rcfponfum ad incerro- facla,vel Dei manu,vcl arcificum,quaE fere-

gata, ita vcciim educerentur e Racionali, bac Sacerdosinccr plicasRacionalis,&quo-

ties

DE MIRACVLOSIS NATVRIS

ties aliquid crat inteirogandu, efFerebat,6«:
per illa Deiis,velAngelus nomine Dei,clare
& perfpicue quid agendu quidve non agen-
dii refpondebat: &: propter fermonisperfpi-
cuitarem quo manifcllabantur refponfa,&:
propter veritate diSti aut promiflTi certo c6-
plendi, vnum dicebatur vrim , illuminatio-
nes, perfpicuitates j alteru m thu m mim ,con-
fummationes ,completiones,&; veritates,
quod de refponfo complendo certiores red-
derentinterrogantes.Dum autem Sacerdos
ea idola oftendebat, verilimile eft ea emica-
re aut coru(carefalita,ad captandam popu-
li attentionem , & ad ingenerandara admi-
rationem , qux Deo vero eos coniungeret,
«juafi tantorum miraculorum audlori.

G A P VT CV.

t)e Euphrate ^ Tigride flmijs.

IAm excurremus nonnihil extra Terra:
promi{ra:terminos-,merentur enim fuam
commemorationi Tigris & Euphrates ce-
lebcrrimi amnes Syria:,quzE DauidiRegi pa-
ruit,prout Ifraelitis promilit Deus,iuxtafa-
crofanda^ Scriptura: fidem.E terreftri para*
difo dicuntur promanarCj fed mox aterra
abforptos,poft longum fubterraneu decur-
fum,tandem ex montibus Armeniae maio*
ris,multorura interfe milliumpafluum in-
tcruallorurfum emergere.vbi l?iinius,Pto-
loraaEus,ahjquc Ethnici Cofmographi eos
primum oriri putaueruhti Euphrates fiue
Eufrates,Hebrxis Peraih feu Parath diciturj
cuius nominis vis apud nos fecunditate at-
que fruduum abundantia fignificat. Aptid
Ezechielem Propheta fluuius hic Ch0bar,8c
Hebraicc C/;f^4y vocatur,iuxtaquem idem
Prophetalevifione vidiffeafTerit. lofephus
& recentiores aceolarpatrio vocabulo Pha-
rayf0ra^Yc\ foras modo appellantiHic Ti-<
gride multo maior eft,atq; plus terrae obit»
Namabeo loco vbi in Armenia maiore
erumpit,celer &fremens Cappadociam re-
<5la petit: vnde fe fleftens, poft ducenta paf-
fuum milliaTaurum montem,quamquam
duodecies mille pafTuu molem eiobijciat,
ftado nonnihil curfu perrumpit. Ita natu-
raE,inquit Plinius , dimicatio illa xquatur,
hoc eunte quo vult,illo prohibente ire qua
veUt.Hinc faxofus & violentus Mefopota-
miam praeterlabens ,diuerfaoppidaalluit,
nimirUm Epiphaniam & Antiochiamjqua?
ad Euphratem vocantyrjitem Zeugma,A-
papaiam^Seleuciam & Vram , Babylonem
Vero mediamfecat.Quam procultranfgref-
Ais, tandem deferturinPerficu mare,quod
in facris Litteris Mare rubrum vocatur.Ti-
griscam Hcbixo quim Grasco, Latino &c

TEK^JE PROMISS.E LIBER. 49/

accolafum idiomate a curfus celeritate no-
men fbititus eft.Hebraiclu enim nomen Ai-
dcbel aut Chiddechel , vt & Dtglatht quo vo-
cabulo eum lofephus nuncupat, fignificac
velocitatem.Gra:ca ver6 & Latina voceTi-
gris dicitur, quia inftar tigridis bel^isE nimia
pernicitatedecurrit. Tignsenim, vt habet
Plinius , animal eft tremendje vclocitatis.
Medis deniquCi Armenis &: Perfisjqui hunc
fluuium accoluntjtigris f agittafonar, quod
fluuius veluti fagitta emifta citus volet : e4
fiquidem proripitur velocitate, vt vnda die
tantum peragat itineris, quantum vir acet
& velox feptem diebuscurrendo conficere
pofTet. Prodiensigitur in Armenia maiore
exlucido confpicuoquefontein loco edito^
primiim per fexagies & bis mille paffusprse-
ceps inter faxa deuoluitur, &: multoru tor-
rentium non aquas folum , fedetiam faxa
iecum trahens, in lacu Arethufam fiue Ar-
fiflam influitjin quem omnia illata pondera
enatant. Eft ver5 aqua eius laci nitrofa,qu3e
veftes in ea loras dilaceratac rumpit.Vnum
genuseipifcium eft , idquetranfcurrentiSj
Plinio tefte,non mifcetur alueo,ficut nec d
Tigri ^iiccs in lacum tranfnatant.Necpati*
tur amnisaquam fecumcommifceri : nam
&curfu &coloredifI)milis per eum fertutj
tranfuedufq} occurrenteTauro monterur-
fusinfpecu mergitur > fubterqUelapfus ab
altero montis latere erumpit in lacum , qui
^oroandavocsitur.SiL effeeumdem, manife-
ftu eft,qu6d demerfa perferat. Deinde ter-
tium tranfit lacumfalfdlm , &pifcibusca-
rentemjqui thoffites feu thoptis appellatur,
atque ipfe quidem pifcibus plena non per-
mixta aqua in alteram ripam peruenit, rur-
fufque in cuniculos multo cum fonitu de-
mergiturj&: poft vigintiquinque millia paf^
fuu exoriens mox in Armenia,luftrat Gor-
diiEorum fiucCordia:orum montes amomi
feraciffimoSiin quibus Arca Noe poft dilu-
uium quieuit,eiufque reliquiae Berofi & lo-
fephi vfquetempore oftenfae ibidem fuifTe
memorantur; Vnde & locus ab Armcnis
Afobaterion &L Gibel»o'e,id eft Egreforium
Noe, vfque modo appellatur. Hinc conira
AfTyrios pergens, eofque prxteriens , citra
Seleuciam &: Babyloniam centum viginti-
quinque millibus pafTuum diuiditur in al-
ueosduos. Vbiremeaufere aquacj atquein
vnum alueum coierCj aliquanto fpatio v^-
£tus, inlacusChaldaicosfe fundit, eofquc
feptuaginta millium pafTuum amplitudme
jmplet.Moxque vafto alueo profufus,duo-
busoftijsin Rubru mare defliiic. Inter Eu^
phratis &: Tigrisoftiavigintiquinque millia
pafTuum fuere, aut,vt ahj tradunt , feptem
milha,ytroque nauigabili.Duo hi amnes fi-
mili quidem ratione , fed maiori felicitate j
T c 3 quam

lOAMb^IS EVSEBII NIEREMBERGil

qua Nilus iCgyptnm, ftatis temporibus re- los , promijsioms iure fibi fubditos/ebelks feji-

ftagdantes, Syriae humu irrigant, opimanti tire debuertint , & a chartanaiiy Philifihau,

atque ^Egypii folo reddunt tertiliorem. Li- iJMoabitis,Madianitis, Amalecitis , Ammont-

nium autem non iliuehunt , ficut in ^Egy- iis,Syris, Afyrifs, Babylon^s & Chaldxis fit-

pto Nilus vertim quotannis quafi nouos ^erarii [nhigi, atque eis fub tributi ac capttui-

flgros creanteSjSytiam vbertare terrse Cha- fatis iugo feruire , ac iufTe , (jua ipfis fuerant

naan pjene parem efficiunt. Vnde, vt etiam fromifia ,perdere meruerunt. Jncredulitatis

Piinius meminitjVarijs arboru m sfru^luu n} ergo vitio adfcribendum elf, quod non diutius

herbarumque gcneribus abundat. Haec iifl has terrds Jfrael pofiederit . Neque enim

hortis operofimma eft , indeque Prouerl- f^onfor incrimifieeH,fiiUecuirepromittitur

bium GraECis,cJK«//4 Syroriim <7/(?ri.Tadcm indignum fe feceritfponfione,pr£fertim cum

hicobferuandum,fluuiuEuphratem quon- froponatur opio frdmittentis^ Si volueritis

dam defignatu m fuifle Ifraehtica: terrse ter- (jr audieritis me , qux bona funt terrx come^

minum. Elegerat namque fibi Dominus detis ; fin autemnolueritis ,(^me adiracun-

Deus filios Krael de cunftis terras popuhs diam frouoxauiritis , gladim deuorabit vos.

in peculiu m , & regnu m facerdotale ac gen- Eliguntur ergo prafentia , nec fiatim qui eli^

tem fanctam , ipfifque in poflcfrionem da- giturtentarinon poteU ,nec perire: quia^

turuon (e promiferat omnem terram a de- Saulele^m in kegem, S' iudasin Apoltelum,

ferto Pharan & Torrente ^Egy pti,qui iuXta fiio poffea vitio corruerunt. Et mihi, inquic

Rhmocoruram Mari magno influic,vfque idem Audor, in Euangelio promittuntur

ad fluuium magnum Euphraten. Terrara regnac&lerum^ qu& InHrumentum vetus om-

fane ladte & melle manantem, ac n-on tan- nino non ndminat-,fed fi non fecero qua prA-

tum,vc Plinius aic,totius Orientis fertilifli- cepta funt , nequaqaam erit culpa in promit-

mam, fed, vt facra Scriptura teftatur , incer tente, fed in me qui promifium accipere nort

omnesterras maxime egregiam.De qua & merui. Vbi enim optio froponitar ad eligen-

D, Hieronymus in haec verba fcribic: Incly- dum , qui operari renuis, frufirk cupias quod

tam efie terfam ludxd, ^ cunBis terris ferti- promifium eli. Hadenus Hierony mu^,
iiorem, dubitare nemo poterit,qui a Rhinoco-
ruriivfque adTaurummontem (^Euphratent
fiuuium cunBam confiderauerit terram , ^

CAPVT CVI.

vrbium totentiam^amanitatemLreqionumy -r^ -^, r • /i ; ir

PaUfimam videltcet & Phc^nicfnjrabiam, ^ofopotmia ^ paradifi.
Syriam,Ccelen, Ciliciam, drceteras regiones.

t^cvenit quidem ferra h^cin ifraelitarum "IVIOnnulIam hic mentionem meretur

foteHatem regnante Bauide, qui in regno lu- J- ^ Mefopotamia. Regio quondam con-

da (^ ifrael iam confirmatus , fubiugatis fibi numerata fuit Syrias.ficuc & Armenia,nani

multisincircuitunationibu4,PhilifihAismm' omnes iftacterra: Hebraica voceo::^ fue-

pe,ldum£is,Amalecitis,Moabitis Ammoni' runtdid^; vndenata quoquefuit voxAr-

tis,c£fis plurimis Syrorummillibus , vniuer- meniaspro Aramia. Fadum eftcamen diP-

fam Syriam fubegit , & vfque ad fiumen Eu- crimen apud Hebrxos in raultipUci ill.a A-

fhratem imperium fuum dilatauit Jifpofitifj^ ramia : nam eam parcem quam Gr:EcL vo-

i>fportuntsinlocisprjtfidijS,SjresomnesannuA cant Mefopotamiam, appellant ^ram m-

tributa fibi pendere compulit.^ qua vi6ioriS. haraim, id eft Aramia duorum flu uiorum.

triumphator lerofolymam reutrfus^ compofito Hi aucemduo fluuij funt Tigris &: Eu phra-

Pfalmo qui Latink qidnquagefimu^ nonus efi, tes, Tigris ab Oriente,& Euphratcs ab Oc-

Deo ter cptimo maximo epinicia cecinii. Ccte- cidente: in medio eorum eft Mefopotamia.

rum nondiu ifraeliticus populus has regiones ^ft autera jMEff^ Grarcis medius,^ TivTix/jtog

fofedit, folus enim Bauidis filiu^ Salomon, fiuuius. VndeTacitus : Prjefedluscampis,

regm f atirnifuccefior.omriibusRegibma. fitt^ qui Euphrate & Tigride inclytis amnibus

7mne Euphrate vfque ad terminds Aegypti circUmflui, Mefopotamiac nomen accepe-

pacificedominatu^s fuife fcribitur: posf atiu^ runt. Eftdeinde Aram Toba , Arain Ha-

mortem continua , qtu Syri tum filijs ifrael marh, Aram Damalcena, &c. Eft aucem

intulcruntjbella, ifraelem non Syris.,fedSyros Mefopocamia fercililfima regio, prscfcrtim

jfraeti magis imperafe declarant. Accidit aw ea parte vbi alUiitur Euphrate , qui iannua

tem ifraelitt^ clades h£c,quodfro omnifotett- inundatione fuperfunditur terris, vmie co-

te Deoiffum Baal,Beelfhegor,Beelfebub,Afia'- pia larci graminis proucnit , nutriuntiirque

roth,AHarte,Moloch,Meichom, Chamos, vi- pecora innumera. Vnde Gen.z4.legi mus,

tulos aiireos , alia^^ gentium colerent idola, quod cilm feruus Abraham veniflet iciMe-

eaj^^ Deo oftimo maximo fraferrent.' Hanc fopotamiam , procurnturus filio dominifui

enim ob caufam ffe iffi inferiores famu- vxorem, occutreiit illi Rcbecca , & irBuita-

cieric

' DE MIRACVLOSlS NATVRTS

uericeum in domiim patris flii, dicens: Pa-
learnm cr fa-ni plurmurn ejl apiid nos, (jrlo-
cm ffanofits ad ma?ie}idum^lSLc. Habec eciam
hxcrcgio plantas quafdam perpetuotlo-
lenccs. Produeit & aromata qujcdam , &;
praEtercapicem quamdam mollcm ^ naph-
tham nomine, quam aiucardere inftarolei.
Plinio regio iila fecUndiiri ma ell iuxta Ti-
gridem fluuium circum Selebciam ciuita-
tenijVbi inculti agri quinquagcfimumjculci
autem centeiimum reddunc trudum.Ince-
riorayerdregionis arperafiint & I1:erilia,la-
borantque magna penuria aquarum. Vnde
fic, vc licubi fons aliquis inuencus fuerit,ille
abfcondatur ab incolis j nehoftibusinno-
tefcac Id teftatur quoque meraoratum vi-
gefimumquartum Genefeoscaput,& iceoi
■vigefimumnonum eiufdem.Huius regionis
ililigniores vrbes funt Edeffa , Charra:, &
Nilibis. In Edeflajquas nunc Rafe nuncupa-
tur,rcgnatfe dicitur tempore Chrifti Aba-
garus,quidatisad Chriftum lefum litteris,
refponiiim meruit accipere.Porro deChar-
ris, qua: in Hcbraeo Haran appellacur Ge-
nef. I i.quomodoilluc€x Vr Chaldaeorum
demigrauerit X^rah cup filijs fuis Abramo
& Loc,&c. Nifibisvero non raulcum ab
HarandiftanSjfuic olim magni nominis,di-
da aliquado Anciochia,& aliquando Myg-
donia abinterfluente Mygdone fluuio*

In finibusMefopotamiic creditur paradi-
fum fuifle,vbi Tigris & Euphrates in vnum
alueuconfluunr, &: iceriim fado aquarum
diuortio (eftnonlonge aBabylone)abeunt
in alueos peculiares , a quibus deinde alia
duo flumina Phifon &Gehon deriuancur:
alcerum enim Armeniam permeans Phifon
vocatur , cuius & merainit Ecclefiafticus
c.2,4. quod nomenetfi apud profanos fcri-
ptores ita exprelTum non reperiatur,extare
tamen apud illos videtur nonnihil mutatUi
Nam Qjaintus Curtiuslib. j. teftatur, Eu^i.
phratem & Tigrim quodam loco ab acco-
lis vocari Phafin.& Pliniuslib.6icap.2 1 .tra-
dit, Tigrim in duos fcindi alueos,atque vbi
remeauere , I^afitigrim appellari.

Porro quas fit terra Heuilath , quam cir-
cuire dicitur Pliifon, colligi poteftexGe-
nefis iy. & i.Reg.iy. Gerte Straho Geo-
graphuseam regionem collocat in confini-
busArabisE & Mefopotamije.Ceteriiraal-
ter fluaius Arabiam defertam petit, & Ge-
hon vocatur,cuius item raerainit Ecclefia-
ftrcusdido cap.i^. Dicitur autem is cir-
cumireomnem terram iEchiopise , non il-
lius Africanac, quam longiiTimis fpatijs per-
luic Nilus, fed AfiaCiC3E , qux vicina eft
Arabi2E& Mefopocamiae.EfleenimiEchio-
piamquamdam Palacftin^e vicinam , facile
eftexfacris Litteris oftendere. Madianita:

TERR^ PROMISS.E LIBER. 499

enim vocancur^thiopes Num.12. Vnde
&C illudin Cantico Habacuc:
Aethiof iA, turbahuntut pelies terra Madian.
Quibus.idde loca i.Paralip. 14. & zi. &!
Plal.7i.&: 8(J.

Acobijciturcontra didara fententiamde
paradiio. Nam hinc fequetctur, inquiunt,
paradifum illum iam non exiftere ; loca
enimilla &; olim atque etiara nunc com-
mercijs frequentantur , & nullum apparec
ibiparadifi aut Cherubimanteillum pofiti
veftigium. Porro paradifura debere adhue
exftare, videtur docere Eccleiiafticusc.^^i
vbidicit Enochtrauflatum in paradifum.
Atque idem de Elia fimiliter teftantur mui-
ti Patres,Iuftinus ad Orthodoxos qu^ft.j j.
75. & 8j. Irenaeus lib.j. Aduerfus hserefes,
& TertuUianus in Apolog.Gontra gentesi
Veriim quod ad Scripturam Ecclefiaftici
attinet ^in Graeco codice non nominatuc
paradifus , imo nec additur locus aliquis in
quem fuerit Enoch tranflatus. Vnde &:
S.Thomas de hac re agens, non fimpliciteii
affirmat Enoch &: Eliam degere millo pa-
radifo, fed fere addiCji;/ diciiur ySit\^ vt cre-
ditur. Ad luftini, Irenaei &; Terculliani fen^
tentias refpondeo, eosqusdam alia ijfdem
locis adiungere , quse Ecclefia non recipit,
vcqudd in illum terreftrem paradifum du*.
clus fic lacro j quodque in eo demorencur
omnes iuftorum animse vfque ad diem iu*-
dicij. Proinde non temere nos facere, fi et-
iam in lioc, qudd volunt paradifum adhuc
exiftere,abijsrecedamus4Afleruntquidera|
vel potius referunt & alij Patres hancieru
tentiam j ficut &: Scholaftici plerique ; fed
nullo raodotaraquara defide.Optimehjec
difleriiit Eftius , & nos jn noftra Curiosa
Philofophia de locoparadifiampliusnon-
nihil fcripfimusi

CAP VT CVIL

De monte Simi,

Slna, qui & Sinai diciturjmons pr^eclaruS
& fandus (cuitis pars quaedam eftOreb j
vnde legem datam nunc in Sinai , nunc in
Oreb fcriptumeft)eftqjrotundus,oraniuni
in ea regione celfiflirausj & afcenfu difficil-
liraus, continetin altitudine graduum fe*
ptem millia ^ demptis locisin quibus redi^
paffibus afcenditur, & non per gradus.No^
men accipic ab eo quod rubis abundet,
queraadmodum & herbis optimis ad pa-
fcua,&c. Fuerat iam olim inacceffus pafto-
ribus , quod vulgato rumore Nuraen illic
habitaredicerecur;ideoque camquam reli-
giofum magnacum reuerentia habebanc.
In huius montis vertice dje quinquagefimo
T c 4 egref-

50O lOANNIS EVSEBI

egreflionislfrael de :/EgyptoDeus terribili
igne &L fonitu legem fuam promulgauic If-
raelitis , eamque fuo digico duabustabulis
lapideisinfcriptamdedit Moyii , cum ibi
,per quadraginta dies' tbtidemquc no<5tes
jeiunafl'er,quiob vitulum aureum ab Aaro-
ne conflacum;, &: ab Ifraelitis adoratum,ta-
bulas ad radicem montis confregit 6l pro-
iecit, vitulum contriuiCi, & reos occidit; ac-
que rurfum afcendens moncem, vidit glo-
riam Dei cranfeuntem > &C nouas tabulas
Decalogi {cripcas diuinicusa Deo accepitj
quibufcum defcefidens, facie adeo refplen-
duic, vt filij Ifrael oculos in vultum eiusin-
tendeire non valuerint : ideoque necefliim
fuerit,vc velamitie tedus ita cande populo
loquerecur. Hic commoracus eft &: ledit
Ifrael coco anno & diebus quatuor j quo
cempore conftruxit Moyfes & dedicauit
tabernaculum , Pontificem , Sacerdotes &;
Leuitasconfecrauit, leges culit qu*ead fta-
tura reUgionis& politicum fpedabant,po-
pulum numerauir, caftra difporuit. Media
parsExodi jtocus Leuiticus liber, &:princi-
pium Numerorum compleci funtm hac
manfione. In huius montis fummitatc
portea corpus S.CatbarinaE; ex Alexandri^
-^gyptiab Angehsdelatum &L fepultum
eft, excuius membris virgineis olei fluit
vnda falubris. In Sinai Abbas fuit lo.Ch-
niacus tempore fihorum Conftantini Ma-^
gni. Tnthemiusin Climaco. Ad radices
huius montiia luftinianolmperatorefun-
datum eft monafterium S. Cacharinae
Monachorum,eftque vnum monafterium
deRegula S. Bafilij ,vbiplufquam nouem
millia defcripcorum quiefcunc corpora
Monachorum. Habuit pofterioribus tem-
poribus,cum Chriftiani ea loca poffide-
lent , fedem Epifcopalem , fed luffraga-
neam. Didus hic mons Arabibus Agar
aliquando , vt quibufdam placec , nunc
ver6 Tur.

CAPVT CVIII.

De monte Oreh.

PRoximum eft vt memoremus montcm
Oreb, montem fandum, maiori com-
mend.itione, quam naturanobilem , qui &:
HorebChorebque dicitur.lugum eft mon-
tis Sinai,atque inde vno nomine mons Dei
appeilatur , & fcriptum eft legem datam
nunc in Sinai,nunc in Oreb : quidam verd
exiftimant Orientalem iftius montis par-
tem diciSinai,Occidentalem Oreb.Hiero-
nymoautem videtur , quod duplici nomi-
ne idcm mons nunc Sina nunc Choreb vo-

I NIEREMBERGII

cetur ; communior autem fententia eftj
montes illos mter fe diftindos efle , ("ed ra-
dicitus cohaerere: efle etiam Oreb multo in-*
feriorem altitudine monie Smai. Eft autem
feraxoptimarum herbarum , ideoqucpa-
fcuis valde commodus. In huius montis
pedeDeus in rubo apparuit Moyfi oues
lethro foceri pafcenti, in rubo ardente, fed
rubifrutice, ramis, frondibus & floribus
incombuftis.Accedereiufluseo Moyles ve-
nit , fed difcalceatis pedibus. Huius petra
virga Moyfispercufla eftuditfitienti popu-
lo flumen aquarura. In Oreb mondsca-
Gumine orante Moyfe elcuatis manibus,
loflie debellauit Amalecitas , int]ue huius
fpelunca , vt diximus , ftans Ehas vidit
Deum in fibilo aurae tenuis.

CAPVT CIX.

De lapidibus montis Oreb,

ARbufcularum formis infigniti func
lapides montis Oreb. Creditur efle
myfterium eius loci , quo Deus Moyfi
in flarama ignis de medio rubi ardeniis
apparuit.

CAPVT CX.

De Mari rubro,

NAimreetiam oportetbeneuolum He-
brxis pelagus. Mare rubrum Hcbrxi
Jamfuphi GtxciErythraiimi,a\i] Simm Ara.
bicum fcu VerficUm vocant. Aqua eft colo-
ris rubei , quod tamen negat Ludouicus
Romanus) tempeftuofummare,&: magno-
rum animalium propter profundir.item ca-
pax. Huius aquis Dei virtute inftar muri
vtrimquediuifis,filij lfrael,fexcenia fcilicec.
virorum millia ,abfquemulicribus & par-
uulis & vulgo promifcuo innumerabili , pcr
mcdium ficcopede tranfieiunt , quo loci
latitudo maris extendebat fe ad iex millia-
ria:quos infeqqens equcs Pharaocum fuis
Principibus, cqviitibus, fexcentis curribus,
& felcdiflimo lcotius iEgypti exercitu,
aquis iclu virgje Moyfi rurfum conflucn-
tibuSjOmncs ad vnum fubmerfi funt,quos
mortuos littori adnatanteslfraelita: armis
&: vcftibus fpoliamnc , Ixcique gracias Deo
cum cantu in tyn^lpanis &: choris percge-
tuntJ Did:um |liit Hebrxis Umfuphy id
eft mare caticofum , qudd in littore eius
multae cribfcant carices. Significat autem
cjla fuph nnire , definerej hinc fuph fi-
nifi, &: tcrminus,extremum fiucvlumum.

Inde

DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERRiE PROMISS^ LIBER. SOI

Inde eciaoi i\lo fuph iunciis , iuncctum
genus iunci liue caricis ^ quod fic vocacur
c6 quod creicac in extremicate fluminis
aut raads. Sumicur colle6tiue pro iunceto:
idco Jam fuph quaii niare cancis appella-
tur , quodi eo iunci genere abundcc. Vride
Herodocus lib.i. craditjiEgypciosex iunco
iua nauigiafiicere. EcquamuispropriehaiG
vox Mijre rubrum fignificet in lacris Licre-
ris , aliquando camen pro pelago maris
profundo accipicurj vt Iiona.2;,(Ji Circum-
dedetant^ inquit, me aqua vfque ad animam,
abyjSits vallauit me , pelagm operuit caput
meum. vbipro felagOy quod vertit Hiero-
nymuy;, in; Hebraico eft «^to fuph. Errant
aucem qui dicut, Mare foph,idell rubrura,
operuifl« cipuc lona:. Nam Mare rubrum
noneoejungitur mari loppe, id eft Medi-
terraneo^ vt ipfi putanc , ert enim hoc alie-
nura abipsa Geographia , &a rerum expe-
lientia. Ided D.Hieronymus non cranftu-
lic Mare rubrum , ^ed pelagus operuit caput
meum: fuph enim fignificac quoque pela-
gus , fiue quodcumque mare protundum.
Verfabacur enim lonasin mari loppe , id
eft Mediterraneo : in loppe namquecon-
fcendit nauem. Forfan lonas videbatur,ob
frequerires carices quibusinuoluebatur, fe
verfari in mari caricofo , & propcerea Ciiai-
dicus Paraphraftes exponit , LMare cari-
cofum fufpenfum erat capiti meo. Ideoque
nonnuUi exponunt locum \\Mnc ■, luncus
alligatits eU capiti meo , fiue carectum. Ec
quia fuph aigam quoque defignat , poffet
verti mare algofum . eft enim alga tenuis
& oblonga , pifcium capitibus fefe in-
uoluens. Quare aiiquihunc redduntfen-
fum : i^lga alligata ejl capiti meo , id
eft, pifcis in quo lum , qui me abforbuit,
cuius caput eft ficut caputmeum , dum
in iilius ventre fum , eft quafi algacapici
meo obuoluta. Sed fimplicior & verior
fenfus eftquem adfert Djiieronymus , vt
pelagus profundum fignificec , quemad-
modum obfcruac Ludouicus Ballefter.
Cetenim ruborem aquarum Maris rubri
non ipfis ineife dicuntj nam in vafe extra-
dsE rubedine illa carent : quare terraeillius
color auc alia excerna raufa purpurat li-
quorem. Quidam id tribuunc corallio-
rum mulcicudini . Eft etiam memorabile,
quod Bredembachius narrat^prope Mem-
phim efle lacum , qui fingulis annis tube-
lcat inftar fanguinis. AHud incertum,
quod dc portu Rubri maris ipfe nar-
rati & Adrichomius repetit, ad Thor fi-
ucThour, nominaciflimum porcum hu-
ius pelagi , naues applicare coniundas
clauis ligaeis , non ferreis , propter feo-

pulos magnetis, quospertranfire dicunt, &
nosidnegauimus hb.j. Curiof^e Philofo*- -
phia^j vbide augnete egimus.

C.APVT CXI.

jbe imagine Chrijli in
Beryto.

•r I ■ f

NObiliorem Beryturafecit Saluatoris
iraago : quapropter meminifle eiul.
oporcec. Berytus a Gergefaso ,quintofiliQ!
Chanaan eius conditore , olim Geris di-
da creditur , &: poftea Felix lulia appcUata
fuic. Antiqua j infignis &: robufta Phoe-
nicia: vrbs eft.j quinque contra Aquilonem
a Sidone , verfus Auftrum vero a Cane
fluuio tribus milliaribus , alto munitoque
in loco fita. AbOccidence mari magno
alluicur , ab Oriente aucem Canipeftris flli
adiacec regio , muliis frudiferis arbori-^-:
bus >facis, liluis &: vineis fercilis & amce-
na ,quam fluuius quidam irrigans, iuxca
vrbem in mare labitur. Vrbs hasc quon-
dam Romanorum colonia & domicilium
fuit , atque Augufti Caef beneficio fingu-
lari priuilegio Romanum ius ciuibuscon-
ceflum erati Quam priiis Herodes fenior,
&C. poftea Agrippa Rex templis j foris, por-
ticibus, clieacro, amphicheacro , balneis^
alijfque magnificis aedificijs exornauerunc.
Ciim Chiiftiana religione vigerec , Epi-
(copah Cathedra decoraca,Tyrenfi Archi-
epifcopo parebac. In hac cmicate ftupen-
dura illud accidit miraculum , quod circi
Chrifti iinaginem concigifle , grauiflimi
Scriptores referunc. Cum enim perfidi
ludjBi ligncam illara Domini noftri lefu
Chrifti cafu ibi repercam iconem * quani
Nicodemus olim proprijs fuis compofue-
rac manibus,illuderent, & poft fputa,cola-
phos, flagra, omne deniqueiniuriarura 62
ignorainia£genus,quodipfi Chrifto Salua»
tori noftro ipforum patresintulerant, fer-
reis clauis ihiaginis manus pedefque , ac
latuslanceafoderent,continu6 copiofi fan-
guinis &; aquaeexea riuuh emanauerunt,
cuius vndione ciim varij paralydci, cscci,
claudi ;i furdi , raurij leprofi i alijque infir-
mi mox fanitati reftituerentur , fignis tam
adrairandis vifis , omnes qui in ciuitate
ludaei eranc fidera Chrifti ample£lencesj
ab eiufdem vrbis Epifcopo Baptifmigra-
tiam fufceperunt. Idem autem fanguis j
tum propter rei tam mirandaS celebran-
dam a^ternitacem , cum propcer diuinam
eius vircucem , in omni humana infirmi-
tate curanda iarpius expertam , niukis fae-

eulis.

502 IOAN.EVSEB.NIER.de MIRAC.NAT.TERR.£PROMISSiELIBER.

culis jinvarijseius prouincise Ecclefijsve-
nerationihabitus j conferuatus fuit. Extac
adhuc de hoc miraculo fermo S. Atha-
n.ifij Epircopi Alexandrini , qui in feptimo
generaliConcilio, Nicazno II. Adione iv.
ad cor.firman-dam &c ftabiliendam facra-

CAPVT CXII.

De arbore hojpitah B. Virginis,

rum iraaginum venerationem, coram tre-
centis quinquaguita Epifcopis ledus eft.
Porro Berytam in Sarracenorum potefta-
cem delapfam anno Chrifti millelimo
cencefimo vndecimo, menfe ApriU, Bal-
duinus I. lerofolymorum Rex terra &:
mari per duos contiriuos menfes diu no-
duque impugnans , airukibus armorum
vi recuperauit. Sed annofalutis milleiimo
centefimo oduagefimo (eptimoa Saladino
capta » rurfum decimo pdft anno a Chri-
ftianisrecepta, fazpiufque tum a barbaris
viciifim deftru(£ta & inftaurataeft. Nunc
vero Barutus dida , maximum & celeber-
rimum ell emporium , &: Syrise por-
tus. Hinc Berytia habetur vnahodiequo-
que nominatillima . Incolicur a Maho-
mecanis^

RAdziuilius prodidit , medio milliari
extta Cairum in Naiarea villa efle do-
mum antiquifiimaro, in qua B. Virgo pes
annos feptem cum Chrifto habitauerit. In
muro eius adhuc vifitur armarium longura
& lacum cubitum vnum , vbi B. Virgo
Chriftum recondidic , fubquoeft alcare,
vbi P. Francifcus Saffus Sociecatis noftras
facrificauit pr*efente Radziuilo. ladu lapi-
disab illa domoeftficus, dida Pharaonis,
ad cuius radices in ipfo trunco eft quafi
conclaue quoddam miraculose fadum,
cum B. Virgo ad ipfam arborem aflideret.
Illa enim diffifla per totum ad radicera
vfque, hanc ilUmanfiunculapraebuit,do-
nec lofeph domuminviUareperiflet. Tra-
dicionem hanc ipfi Turcae recinenc, ideo-
que arborem venerancur , 6£lampadcs ibi
accendunt.

INDEX

HrsyOillif NATVR^

APVt \. yju^y & voluptas^^
digmtas.Philofo^hu df Na'
tura ammatL p3g.i,a
Q^.P-n-. ^H^m chara fuerit
iitia rhilofofhia Regibus.

ibid.t)

"C^p.iii. \Mhttiscdeties in animalihus ^n^
' ueniuntuy._ \

C^AP.iv. trJtfapa ex dnimalibHs.
iZKV.\. Vtilitas ix animalibus. ibid. b
C AP.vi . K^nimalia inaere genita. ^^a
Cap.vii- iMeteora in animalihus generan-
C^r-; ' ■ ■ ■ ibid.

C^l*.viii. •^a^Mi^is finagines ift ammalibus
^.^■inuemu;kt^^'^'''\ ^!^-^ \- ibidTb
Cap.ix . PraFiafconfideraiwihimaliumconY
"^ tfTftplatiohtcdi. ; -
Cap.x. Planta ^ mineralia in animdiibm
•"pmerantun ' ibidV^)

CAv.yii.Politica ^Ethica ex d;^imdlihus.6,\^
QAV.xiT. tJMedfcindm docent animalid. j^h
Cav. xiu. JDiuerfarum artifm exernpiai^
:Animalibm\. . !■ . ' " S^a

C A p.x I V. Quaintifecermf^rJBoteleSj Ae^
lianus , Vppianus contemplationem dni-
maiiurn. "^.
Cap.xV. t>e fdeadMramiiu^naturje.ihid.b
Cap.xvi. i^dmiratio nondehet obfiare ve-
vitati in effcBihtis haturie. 1 6,b

C A p . X V 1 1 . ^uid de Deo demonfretur ex na-
tura animaiium. i i^a

Cap.xviii. De indufrijsanimaiium. ibid.b
Cap.xix. VefiruSiura animaiium. I2,b
C AP;XX. Prouidentia Beicircaanimaiid.A-
gituretiamde ocotochtliafintik i3,b
Gap.xxi. Prouidentia circahominesperdhi-
malia. I4,a
Cap.xxii. ^udrhodo ex rehus ndturaiihut
phiiofophandum fit de diuinU. ibid.b
Cap.xxiii. Ratio huius Hifioriiie. i j^b

Cap. VI. funt duo motus in cails. .x i,a
Cap.vi I. Primum mchiienon poteH rapere
inferiores orbes. ibid.b
Cap. VI II. Ve Intelligentijs c/eiorum. zz,a
Cap.ix. Cenfura de opinantibm caios ani-
maiiaefje. - ibid.b
C ap.x. Excluditur itla animalium dijferen-
//^jAliud mortale.aliud immovcale. 23,3
Cap.x I . Mn Ceeli folidi fint. ■ ibi„dv^
. a.'jb Gap.xi I,. 'tres folum funt cxli. ' x^jo
3,a Chv.xiu.Ahcaiicorruptibiiesfint. ij^z
Cap.xiv. K^n fint 'vioient£ aqua fuper ca-

Cav.xy. Re/jciuntur, quiPldnet^^ ^ Covte^
tas putaruntanimaiia.l itii^.b

LIBRI liL i ,

Ca^.i. Begradu fenfitiuafiibfianti^. ,2lS,a
Cap.ii . ^^ot fenfus infiht animaiihus.zp,iL
CAv.ui.Anfit gradus medius inter dnimaiid
' ,&fi'irpes. ibid.b
C.ap.iv. ^mnta commtiuio fit fiirpium

animalium. 3 i,a

C A ^i^y. Pla,ntA quai animaiia generent. 3 z,a
Cap.vi. v^» piantaborametz., feu agnifera,
adz>oophyta fieSiet. 54,^
Cap.vii; Anfint pianU,quxprjitertaBum
diiosfenfushabeant. ■ . 3j,a
Cap.viii. Aninterplantas & mimaliame^
diam perfeB'ionem obtineant c<xlefiia cor-
pora. ibid. b

C a p . ix.^lujt animaliaprafient fenfibus. 3 tf,b
Cap.x. ^uo fundamento anticpai afitgnarinf
mentm animalihtis. 38,^
Cap.xi . Ex caiiiditate dnimaiium prohaturi
mentem aliquam tjs ine^e. 3 5>,a

Cap.xii. Ex fermone ^ fermonis inteile5iu.
ibid.

Cap.xiii. Mxiudo ^iocis.
C ap. x \y. Exfurore.
C a p.x V. Ex virtutibui.

LIBRI IL

46,b

ibid.
ibid.
42,b
ibid.

43>3

C A p.xv i i De canibusex Empiricd,
C AP.xvi li Exvitijs.
Cav.xvju.Ex dijcretione.
Cav.i. Devafietatean^maiiumi quid fit Cav.xix. Ex varijs a^ionibui.

animal. i7,a Cap.xx. Sagacitas animaiium fine ratione.

Cav.i i. Anmundus fit animal. ibid.b vindicatur. ibid.b
Cap.iii. <^n Angeii j planta&eiementa Cav.xxi. An difcipiinafit brutis. 45-,^
fintanirnalia. l8,b CAV.\xu»{^n fint inhrutis ajfeBus. 4(J,a

Cav.iy. ^n cieli fint animalia. i5>,a Cap. xxiii. \fyfnrifus & fietus competat
Qap.v. Demoiione cdorum. 2o,b hrutis. ibid.b

Gap.

, I N D.E X C A P I T V M :
Cap.xxiv. Anfoli e^ui liKrynias fundant. Cap. xyiw ni. De pfcibtfs 'vefcentihus attra

47.t>

ibid.

C Af .XXV. Memo'rin(\uihiu hrHifis fnfit :\\>\^. • Gap.xx ix. An fuerint aliqHarurn jpeciefum

•Cap.xxvi . An libertas aut indiffefentia ali
quabrutls infit. 48,a

Cap. XXVI 1. ,- £)f{0m&do ^ampialia^ frdfe»'
tiant. ''^ 4P,a

C AP.xxvii I* (OuidfitinfiinBw animaliumi
ibid.

Cap.xXix. Cur nuUum Animal pMerhd-
minem^cuminte^tleUu fit. ibid.b

LIBRI IV.

Ca p;. i. Ancmlum fit caufa aliquorUm dmma-
' lidm. , ".y^ ' roia

ap.ii

cngme.

Oftniones Genttumde animalium

creata folumfingulaammalia^ ■ ibid.b
Cap. xxx. o/» animalium ingenia mutatA
Juerint y ^JiMerfa fa0a y^^^am Dettsi/la
creaueritl <ii }. - /V iV.l g^g^^
Cav.xxxi . An rapacia, iracunda, exitialia.
dr carniuora animalia a Deo irt initiocrea-
taeodemingenio. - ibid.b

C A p . X x x 1 1 . Anviperai^ ferfentes vene^
num JolumfoH peccatum habeant. 6s>,z
Cap. XXX m. CurDemvene^ata^ ^<>xiH
'animatia fecefifff^''' J>f |'r'^ ibi^.
C A P.X X X IV. Afifit mutatiar^alium co^-
_flexio (irvitalis vis. "

5'

^A p.i 1 1 . Tabularts brigo animaliurn. j z > 6
'Cap.iv. De opnione Metemffychofis apud
Jndos, (jr eorumdem fabulis. . , S^i ^
Gav.v. Mundi ortus. '^ ' ^ ibid.b

C A^P . V I . ^^uit namfuerit materta mundi . j j , b
G^V. V II. c^afacie chaos fubfidebat. j^, b
Ca'p.viii. An fol in die primo edu^tt^s.

Cap. IX. DiHributio parttum mundi.ibid.h
Cap.x. Occupatio partium njniuerfi. j8ja
Ca-1''.x i.Ad altqua-elementa J^eBare quit in-
denon fuerunt. — .' ibid.-fj
C A ip. X 1 1 . Aer quos incolas habekt. ibid^.
C A p.x II I . An aues ex aqua educi<& fuerint.

C-AP.xiv. ciuornodo aues eic aqiia eda^^'.
■ (?o,a

Ch V.xv.^od genus caufe aqu£prafiiterint

in pifcium auium^ produBione primiLxhid. b
CX-p.xvi. Anaer altquid generet. ibid.
Cap.xvi I. Anignis admittataiiqtiavitien-

tia. • ^i,a

Cap. xviii. Aninigne aliquod animal ge-

fieretuY. ibid.b
Cav.xiX. An ignea fit falamandra. 6z,b
Gap. XX. An aliqua grandior befiia ignem

ioleret.

Gap. XXI . An ih niue nafcantttr viuant^^
aliqua animantia. ■ ■ M. ••' ^ • • - '6^,a
Cap.xxii. Quomodo e terrl exorta pri..

mitm animalia. ^ ibid.
Cap.xxiii. In qua magnitudine animatia

ereata. ibid.b
Cap.xxiv. K^n initio creata multa anima-

liaex vnoquoque genere. 6y,a.
C A p. XX V . ^uorumnam animalium erant tu -

niciz petlicedi quibm indutm Adam, i bid. b
Ca p.xxf i. Antmaltacarniuora recenter

credta quibu^s rebus vefcerentur in arca,

^o'€. 66,3.
C A p.xxv II . An aliqua viuentia -(^ marina

dnimalia creata plnra quam bina ex eadem

I b C^Ap.xxxv. An aliquoruim ammalium fiffu-
■-• H niutatai " • ^.«^ ,

bicf.

X^AP.xxxvi., fpecies fer^ehtis ffterit^
'quadamon decepit £uam.- . y i,!

-W-'-^- .. . . .Vyv'- ■• .rr-'.^Af>

t>APii. Deanimalibus noui orhis , qttomeda
■ itCo tranfueciji,ppiniones variiii. JZiZ
Cap.1i. c^omodo homines ^ animalia
tfanfuectainnouum dfbem. , ibid.b
Cx p. j 1 1 . An aliqua animalia reproduxerit
'^^^^'^' 74,b
Cap. IV. De hominihusfepertis quafi fpeme
fubortis.... y^^^

ptS^-\4^ hompfponte pofiit ab humo nafck
ibid.

Gap.vi. An humanus aliquis fcetus prater-
, quam a feminea vulua prodire pofiit^ j6jZ
C A p . V 1 1 . i^n ex femine non humano homo
yerus pofiit priri. ' ibid.b

C=A p. VI r 1. Centaurifuerini '. ibidi
Cap.ix.^» Satyri omnino fint commentiti}.

77»t>.. ' . ■•f.f^
Cap.x. f^n Ifaias Propheta Satyros fuif^e
agnouerit. ^g^^
Cap.xi. x^nT^ereides ^ Nympha extite-
rint. 7^^a
CAV.xw.AnSirenes fint. ibid.b
C A p . X 11 1 . c^d ifaias Propheta per Sirenes
intettexerit...\^\. ibid.
^AP-xiv.i^nTritonesfuerint. 8i,a
Cav. XV. Anhomines cynocephalifuerint.8z,z
Cap. X VI. AnPygmaifuerint. 83,^
Cap.xvii. De pugna Pygmmrum cum aui-

^AP. xvi 1 1 . yf» Propheta Euchiel nouerit
rygmaos. ibid.b
Ca p.xix. An animalia perfetia fionte nafii
jofint. %e,h
C A p. X X. An animalia, quA Jppnte nafcun-

tur, prpduxerit Deus in creatione prima re-
rum.

C A p. X X I . An adttlterinx natur* l Deo con-

ditA in prima produBipne.

88,a
Cap.

HISTORI^ NATVR^

Cap.xxii. y^ngryfhes 'uerefuerint. 85),a

Cap. XXIII. K^n gryfhes fuerint in Ayne-
ficL t)o,b

Cap.xxiv. De adulterinh animalibHS , Jeu
bigenerihus. ibid.

CAP.xxVi An alicjua natura necnefuerint
fofl peccatum Adami , quA non fuiffent fi
non fuiffet laffm. c^^a

Cap.xxvi .Analiqua ammaltaexoticaAme-
ricd ^infularHm remotifimarum poft pri-
mam produ^ionem enata fuerint. ibid.b

Cap.xxv ii.Anin Americafuerintin prin-
cipio mundi formata^animalia qu£ ibi inue-
niuntur. ibid.

C A p.xx VI 1 1 . 7;? quihus regionibHs animalia
generentur. ibid.

Cap.xxix.D^ regionihm exitialibus. 5)z,b

L I B R I V 1.

CAf.i. 2)e progeneratione animalium.
Ca p.i I . D^- conceptu animalium. 5*4,3

-AP.III.

ibid.
ibid.b
ibid.

MAXIME PEREGRINiE.

CAP.xxvi.tJlf/r/« inferenditnduftria. 1 08, b
Q^^v.yiyiwi. De generationemineralium,an
feri pofent. io<),a

L I B R I VIL

Cap.i. Be forma animalium j generibus
diuerfis. 1 1 o,a

Cap. 11. partibus animalium externis ^ de
capite ^ cornibm. ibid. b

CA.v.i\i.De capite fenfihm. iiljb
CKv.iY.DecoUo. lil,b
Ckv.y. De mammis. ibid.
Ckv.yi. Dc dorfo. HJja
Ca p. VI I. lumbis,te(lihm ^crurihm.ibid.
C AV.Yiij. De genitalibm.
Cav.ix. De genubm.
Cav.x.Dc pedibm ^ vnguihm.
Cap.xi. De cauda.
Cav.xh.Dc tegumentOo
Cav,x\\\. De pilis.
Cap.xiv. Decolore.
C A p . x V. De oculorum colore^.
Cav.xvi. Decarnc^. j
CAV.XYw.De qualitatihm carnium»
Cap.xviii. Decarnibus volucrum.
Cap.xix. De carnihm pifcium.
Cap.xx. De adip€-j>.

[. Defcetura animalium.
Cav.iy. Defcetu.
Cav.v. De partu.

Cav.y i.Depropagine animalium per coitum

(ine decifione feminis. J , a
Cap.vii. De propagine^ fecunditate ani- - — .

malium.finecoitu^necvimafculina. ibid.b Cav.xx\. Ve fanguine^
Cap.vii I. De fpontane^ genefi animalium. Cap.xxii. De lacfe^.

Cap.ix. Ex animalibm viuis Jponte nafcun-

tur alia animalia. ibid.
Cap.x. Ex animalibm mortuis alia animalia

renafcuntur. ibid.b
Cap.x I . Exptantis animalid. 5)7, b

CAV.xw.Dehlantis. ibid^a
Cap.xiii. In mineralihm animalia. S9,3.
Cap.xiv. Exvarijs rehm animalia genita.

ibid.

Cap.xv* Ex elementis animalia. ibid.
Cap. xvi. De generatione per diuifionem.
ioo,a

Cap.xvii. De generatione per fauagtnemi
ibid.

Cap.xviii. De generatione fer degenera-

tionem. ibid.b
Cap.xix.D^ generatione z,oophytorum feu

plant-animalium. ibid*
C AP.xx. Degeneratione hafilifii. 1 o i,a
Cap. XXI. De generatione plantdrum.

io5,b

Cap.xx I t . cdufis cur plantA generentur

difimilesdrdiuerfa. I04,a
CAP.Jtxiii. c^omodo diuerfa gener^ntur

planta ratione foli. i o j ,a

Cap. XXIV. ^upmodo generentur planta,

diuerfe ratione cultura^ ^ de erronhm de-

fcrtptionum. 107,^

Cap.xxv. De artificiosa arborum generatio- Cap.lii. Derejjfirationc^.

ite^. ibid.b CAV.Liu.Deingenio.

Vv

Cap. XXIII. D^ ofthm.
Cav.xxiy. DemedullL
Cap.xxv. De cerebro,
Cav.xxyi. Decord€^4
C Av.xxYw. Deieeorc^.
Cap.xxviii. De felle^.
Cap.xxix. Depulmont^.
Cap.xxx. De ftomacho,
Cap.xxxi. De extis.
Cap.xxxii. Deintefiinis.
Cap.xxxiii. De ventre^^i
Cap. XXXIV. De lienc-j.
CAPiXXXV. De coagulo.
C Av.xxxYi. Derembm.
CAPiXXXVii. Deveftca.
Cap.xxxviii. De excrementis.
CAv.xxxix.De magnitudinc^,
Cap.xl. Demotu.
Cap. XLi. De temperamento.
Cap.xlii. Deodore^.
Cav:xi.\w. De alijs qualitatihus
Cap.xliv. De voce^.
Cap.xlv. Decibo.
Cap.xlvi. De potu.
Cap.xlvii. Demorhis.
Cap.xlviii. DeremedifS.
Cap.xlix
Cap.l. De vita.
CAViLi. De fomno.

Cur animalia txii^otent.

ibid.
ibid.b
ibid.
ii4>a
ibid.b
ibid.
iij.a
xbid.b
ii5,a
ibid.
ibid.b
ibid.

117, a
ibid.
ihid.

ibid.b
ibid.
ibid.
ibid.
ibidi.

118, a
ibid,
ibid.
ibid.

ibid.b

ibid.

ibid.

ii^,a

ibid.

ibid.

ibid.

ibid.
ibid.b

izo,a

ibid.

ibid.
ibid.b

laija
ibid.b

i22ja

ibid.
ibid.b

115,3
ibid.b

ibid.

ibid.

Cap.

I ISI D E X C

ii4,a
ibid.b
ibid.

Cap.liv. Deiadaftrijs.
Cap.lv. De difciplina.
Cap.lvi.D^ Jlratagematihfii.
Cav.ivii. De prxjagia. 12. 5"»^

Cap.lv III. De conditionib^ & affeBtbm.
ibid.b

Cap.lix.I)^ fnc^. n6,z
Gav.lx. De erttditione ex brutis. ibid.
Cap.lxi. Be njfti animalium in alimento.
ibid.b

Cap.^.xii. De veJHfu. ^^^j^
Cap.lxiii. De feruitio. ibid.
Cap.lxiv. De medicamentls. ibid^
Cap.lxv. De generibui flantarum. ibid.b
Cap.lxv i. jDf fartibm plamarum. 12, 8, b
Cav.lxvii. L^rborumaijfe^lia. i^o,b
C Av. LXY i ii.t^n partibm heterogeneis con-
Uent mineralia. 1 5 ^ * ^

LIBRI VIII.

Cap.t. De varijs hominumfguris. 1 3 2,a
Cw.De varijs monliroru nattonibus. 133,3
Cav. wi.Veinfulanis meridionalibm. 135",^
Cap.iv. De hominibm caudates ibid.
Cap.v. De Jmazonibus. ibid.b
Cap.vi. De hermaphrodit/s. iy6,!L
Cap.vii. De Penecaijs o' feminis Arupinis.
ibid.

CAV.yiu.De longAuis. ibid.
Cav. IX. De repuerafcentibm. ibid.b
Cap.x. De anthropophagls. ibid.
Cap.xi. Leges politicA aliquorum Barbaro-
rum. ^^7>^
Cap.xii. MoresnonnulUnim GentiH.\h\6.h
- C ap.x III. Religio Peraanorum. 1 5 8,a
C A p . x I V . D f fuperptioneCongianorTii bid . b
Ca p.x V. De fctetJtia Aftrologia Ingarum.

Cav. XVI, K^dmiranda. _ ibid.b
Cap. XVII. De Sacerdotibus Tibetenjium.
i4o,b

Cap.xvi II. P«^^?r & charitas adumbratain
Cuianorum Juperjlitionibus. 141, a

Cap.xix. i^qmbus Pilatm adoretur.Cafli-
tas d^monibtts iaBata. Vis ligni fanBa Cru-
cis. ibid.

CAr»xx.r<? ventriloqua femina^& fulmine
adorato. ibid.b

Cap.xxi. ^i alantur viperis,^ piBiscon-
tenti vejlibus midi incedat:c^alta de Guay-
curts. ibid.

C A P . X X 1 1 . De feptuaginta oBo partibm
maximitempU Mexicani. 142.}^

C A p . XX 1 1 1 . D^" carimonijsMexicanoru. i^6,z

Cap.xxiv. Deeffufione fanguinis fuperfii-
tiosd. ibid.b

Cap.xxv. De vari/s fuperfiitionibus. i47,a

Cav.xxvi. De mtniHris deorum. 148,3

CAP.xxvii.Df votis,iuramentis,dr nuptijs,
i;o, a

A P I T V M

Cap.xxviii.D^ noul Mexid moribrii.iy.d.h
Cap.xxix. De fortttudine ChriJiiana.\hid.
C AP.xxx. De virtute Chrijiiand Indi cuivf-
dam. iji,b

L I B R I IX.

Cap.i. pinuum dafypode , fiue ocotochtlo.

Ca9.ii. De animalibm Jpinofs. iT4>a
CAV.wi.De animali Sionio ftue Cabim.ijjyb
Cap.iv. Dt animaltbm manticatis ,f uetU-

quatzinis. i j<?,a

C AP.v. De animali caudirnano fiu cojopollin.

ij8,a

Cav.vi.Dc animalibm loricatis. iT5>,a
Cap.vii.D^ dafjpodibm Nouai Hijpani<f.i6 1
Cav.vui. De teportbm. Jndicis. ibid.b
CAV.ix.Devtfcachis. ibid.a
Cap.x. De vulpibus Inditis. i6z^z
Cav.xi. De animalirotund^ faciei. \6^yb
Ca.xu. De animali anonjmo. ibid.
Cap.x 1 1 1. De animali Pigritid fiue Haut.
i64,a

Cap.x IV. De quadrupede candenti. i66y%
Ca p.xv. De tigribm Indiarum, ibid. b
C a p.x V I . tigridtbm Bamb^. ^6j,h
Cav.xv u. De z.ebrd. 168, a

Cav.xy lu.Dedante Ajricano. ibid.b
Cav.xix. De empalangd. ibid.
Cav.xx. De lupisBamb£. ibid.
Cap.xxi. De leonibm Indicis. 169, z

Cav.xxu.Dc ieonibm exiguis. ibid.
Cap.xxiii. De leone albo. ibid.
Cap.xxiv. De animaiiibm leoni affnibm.
ibid.b

Cap.xxv. De grato leonis animo. ibid;
Ca. p.xxvi. D^- z^aims & apris Indicis. 170,3
Cap.xxvii. Defnbm Indicis. i7i,a
Cap.xxviii. Devr/is Indicts. ibid.b
Cap.xxix. 'De vnicornibm Indi£ Occiden-
taiis. ibid.
Cap.xxx. De fele filuefiri. ibid.
CAV.xxxi. Demufield fluejiri. ibid.
CAV.xxxu.^DemuJleldLibjcd. lyi,^
Cav.xxxiu.Dc vulpeculis Chiappa. \b\d.b
CAV.xxxiv.De fciuris Indicis. ibi|d.
Cap.xxxv. Depecuris. I73>t)
Cav.xxxvi.Dc canibm Indicis. ibid.
Cav.xxxvii. Decanemontano. I74,a
Cav.xxxvui.Dc canibmferocibm. ibid.
Cap.xxxix. Decanibm ingentibm. ibid.b
Cav.xl. LMirandade canibu^. i^Jja
Cap.xli. De animali canicidd. ibid.b
Cav.xlu. De ammali Mapach. ibid.a
Cav.xlui. De molemontano. iy6,b
C kv, XLiv. De cercopithecis. ^77^^,
Cav.xLv. Debaribm. I79,b
Cav.xlvi. Defmio albo. i8o,a
CAV.xLvu.Deanimaii maripeto. ibid.
C hv. XLVui. De ciacaii. ibid.b

Cap,

MAXIME PEREGRIN^.,
Cap.xcv. CAftranda ammdiuni obfeqniL
z o 1 ,a

Cap.xcvi. Be domlnio in animalia S.Pa^
tris lofephi Anchietx , ex Societate lefu,
zo3,b

1 I B R I X.

QkV.i.Be aue varia.

Cap. IV. De pafere Jiulto.
C AP.v. Be aue ouimagna.

l4ISTORI>E NATVRvE

Cap.xlix. De lupls Indicis. ibid.
Cap.l. a^iwalivecrophago 3 fitie icfet,
feuhyxnL i8i,b
XlKV.^Li.Detaurlsnouiorbis. i82,a
Cav.lii. Dealtfs piregrinis vaccis. ibid.b
Gap.lii I. Dee^juis & ouibti^ Indids.ibid.a.
Cap.liv. Depecoribus Liby^Jeuadim main.
i83,a

C A p.lv. De equis viridium iubarni^. 184,2 Ca p. ii . De Magelianica aueU^
CA.v.LYi.De animalimofchifero. ibid. C kv.wi. Delepore acfued
Cav.lvu. Deceruis. ibid. ~

Cap.lviii. 'venatione cermrnm. ibid.b
CAV.\.\y..De'vicunis. ibid.
C AP.LX. De lapide bez^ar. 1 8 j,a

Cap.lxi. De lapide bez^ar fimiarum. i%6,h
Cap. Lxii. Delaptde hijiricisjeu MaUcenfi.
ibid.

i87,a
ibid.
ibid.
ibid.b
ibid.

CAV.L^vwi.DecaprolaBante hcedos.iSSiZ Cap.xv. De Mozambicanis gallinis.
CAV.ixix.Derofomaka. ibid^t Cav.xvi. De atte cornttta

Cav.lxx. De cynodetico fiue it!ccmntecuam.
ibid.b

CAV.-Lxxi.De cappa. ibid,
Cav.-lxxu. Deetulatorc^. ibidi
Cap. Lxxiii. De ammali quodam pilofo.
185, a

ibid.
ibid.b
ibid.
i5io,a
ibid.
ibid.
ibid.

Cap.lxiii. De huenactt.
Cap.lxiv. Detarugis.
Cav.lxw. De dantis.
Cap.lxvi. De capris Aby^inis.
Cap.lxvii. De capris cymatilibuf.

Cav.v i.De aiie cornipetk.
Cap.vii. Demaia.
CAV.vwi.De paffere longtroUrd
C ap.ix. De altera xochitenacatL
Cap.x. De aue caudata.
Cap.xi . De alia xochttenacatl.
Cav. xw.Dcmonwt.
Cap.xiii. Demanncodiatt.
Cap.xiv. De aue verminosa feu tttputa.
2i5,b

li4,a
ibidi
ibid.
ibid.b
ibid.

ibid.b
2o7,a
ibid.b
ibid.
2.o8,a
ibid.b
ibid.a
2o5),a
ibrd.
ibid.
ibid.b
z io,a

Cap.xvi I. De aue ridibunda.
Cap.xvi 1 1 . D^" lufcinijs.
Cap.Xix. De gallis.

Ca^.xx. De aue barbdta feu tenthon tocotl
ibid.

Cap. xxii Deaueviuiuora.
Cap.xx 1 \ : De coturnice aquatica.
CAP.xxiii. Decoruo.
Cap.xxiv. Decoruo aquatico.
CAV.xxv.De anatibus cornicinibas . ibid.b
Cap. xxvi. De auibus non confjlentibusi
ibid.

CAP.xxviii be mergd Americano ^ Af-

CAv.LXXW.De fuanimali.
Cap.lxxv. De glire Chiapp^i
Cav.lxxyi. De peua.
C AV. Lxxvw. Decatis.
Ckv.LXXViw. Demuribfts.
Cap.lxxlx. De animali fccoi
C AP.LXXX. Defcetido animali.
CAV.Lxxx\.be myrrnecophago^jiue tamen-
doa. ibid.b
CAv.Lxxxw.Degrajfa. I9\y2.
Cap.lxxxiii.D^ fnack. ibid.
Cav.lxxxw. De elephantt^. ^ ibid.

C Av. LxxxY. Hijioria Gar&i^e orta de ele- CtsV^xxxw.Dejiruthione^.

phantis. i5'2.,a CAV,iixxw\.Deemeu

Cav. lxxxvi. Karratio Eduardi Lopez. de

elephantis. i5>4,a
CAV.LxxxYWiNarratio CadamuSii de ele-

phantis. J^Tjb
Cap.lxxxviii. Narratio loannis Hugonis

de elephantis. 1 96 yh

C AP. Lxxxix. De armatura elephant^rifm

ex larrico. ^99,3.
Cav.xc. De venatione elephantorum.ibi d . b
Cap.xci.o<//«j elephantos venandi modus.

zoo,a

C AP.xci I .De fde elephantis Regis in Auua.
ibid.

Cav.xcw\. Decaoch. ibid.b

Cap.xciv. De cane qtiodam Vlyfiponis. Cav.xlywi. De pico falutifero.
ibid. Cap.xlix. De pico imbrifceto.

Vv z

ibid,
ibid^
ibid.
zi)-,a

6iico.

Cap.xxviii. be quachiltone^.
Cap.xxix. De aue latiroHra.
Cap.xxx. De aquilacrifiata.
Cav.xxx\. De aquila virg^.

CAV.xxliw.Detritono auc^.
Cap.xxxv. Depdfere aquaticO.
CAV.xxxY\.De auerauca.
Cav.xxxyw ' De hoafizini
CAP.:5txxViii. be rabihorcado.
Cap.Xxxix. Deaueaurita.
Cap.xl. Debubone ocidauro.
Cav.xl\. Deauicula fiorida.
Cav.xlw.Dc xomotl.
Cap.xliii. De auecalua.
Cav.xl\y. De due pulchra.
Cap.xlv. Deaue ficca.
C AV.xLY\. De aue venti.
Cap.xlvii. De auibt^storquatis.

zi6,z
zi7,a

ibid;

ibid.
ibid.b

ibidi
i-i8,a
i2o,a

ibid.

ibid.
ibid.b
2zi,a

ibid.

ibid.
ibid.b

ibid.

ibid.

222,a

ibid.,

ibid.
ibid.b

2Z3,a
, ibidi
Cap,

I N D E

X C A
ibid.b

Cap.l. De fico Martio
CM>.Li.De accipitribi^s Chiapp£. ibid.
CA\}.i.ii.Dealcatraz>L ibid.
Cav. lui. Dekfc^oth. ibid.
Cap.liv. De coruo Sinarummarino. 22.4,^
C AWLw De auris. ibici.b
Cap.lvi. Deregin^ aurarum.
Cap.lvii. Dcgaraguy.
Cap.lviii. Dehoaclon.
CAV.Lix.De petrophxnico Indiarum. ibid.
Cap.lx. De pfittacis. ibid. b

P I T V M
L 1 B P. I

XI.

Cav.i. De tritonibits. 2.44,a
Cav.u. De hydra. ibtd.b
C.i 1 1 .c^updna animal fuerit behermth.xhid.:
Cap.iv. De pifce remoranti. 2-4^»^
Cav.y. De pifce Goenf. z/^6jZ
Cap.yi. Deachkaro. ibid.b
Cav.v u. De fchaubhut. 2.47,*
Cap.viii.D^ lupts ^ cAnibm marints. ibid.
Cw.ix. Demanati. ibid.
C A.Lx i .Narratto Anonymi de pfttacii .1x6^3. CAV.x.De hicoteis C7 ouis tefudinum.i/[9ya.

ibid.
ibid.

C Ap. X I . De anguillis arenm. ibid.
Cap.xi I. xajbts. ibid.
C A p . X III . D^ pife ludicro.fmeaxolotL i bid. b
Cap.xiv. Df- pufta pifciculoru genere.ibid.

Cav. i.xu.7iarratto Clufijde pfittacts.\h\6.
Cav. Lxui.Deingenio pfittacorum. i2.s>,3.
Cav. Lxiv. Denoyra. ibid b

Cav.lxy. Deauibm pennipulchris. ibid.
CAV.LXVi.Deturdi^ Chiapp^.dr paferibus
fahris. a^o.b
Cap.lxvii. Derhinocerote ntit^. ibid.
Cav.lxvui. De aue montana. 2.51,^

Cap.lxix. De aue longii , feu hoitlallotl. Cap.xix. De pifceromerreo.

ibid. ' Cav.xx.Dc tiburone^

Cap.lxx. Deturture Indick feu cocotzin. C av.xxi . Degalei^juodam generc^. ihid.b

ibid.S CAV.xYui.Degeneribuiluirarum. 2.J5,b

Cav.lxxi. De cygno cuculato. 232,,^ Cav.xxui. De cattiuari.

Cav.lxxu. Decoturntcibus Indicis. \bid. Cav.xxiv. De pifce tauriforme.

Cav.lxxiu. Deaue niuea fueceoan. 233, b Cav.xxy. De pifcegibbofo.

Cap.xv. Decatan pifcc^.
Cap.xv I. Deconcha nigra.
C A p.xvii. De cancris Onentalihuf^
CAPiXViii. Dereuerfo fue gaicano.

ibid.
2jo,a
ibid.b
ibid.a

2j2,a

Cap.lxxiv. De aue euocatrice niuis. ibid.
Cap.lxxv. De pauxi. ibid.
Cav.lxxyi. De pictcitli. ,254,3
ChV.LXxvu. Dc auepolyglotta. ibid.
Cav.lxxvui. Dc no^uacanora. ibid.b

Cap.lxxix..D^ aquilis albis^^^^venatione

gcmmarnm. ibid.
Cav.lxxx. De feyferach. 2.3 jjb

CAV.Lyixxi. Detetraonc^. ibid.a

Cap.lxxxii. De -vulture aquatico feu te- Cav.xxxy. De pifcevolucri

tetzauhqui. z}6,a. Cav.xxxy i. De feecanauc.

CAv.Lxxxui-De auibusFarrenfbus.i bid.b Cap.xxxvii.D^ morf pifce.

Cap.xxvi. Depifcetereti.
Cav.xxy II .De pifce ferr^.
Cav. xxy \ u. De aurato pifce.
Cap.xx IX. De rubetislaciifluis.
CAV.xxx.De comhis.
Cap.xxxi. Deconcha miifcosL
Cap.xxxii. Debrage.
Cap.xxxiii. Depifce Metenji.
Cap.xxxiv. Delumbricis.

2J4,a
ibid.
ibid.
ibid.b
ibid.

2j^,a
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.b
ibid.
ibid.
ibid.

.... ^J7>a

Cap.lxxxiv. De skuL 2.37,^ Cav.xxxv lu.DepifcibusJiibterraneis.ibid.

Cav.lxxxy. De auibus Chagrinis. 238,3 Cav.xxyux. De mufca paiuflri. ihid.
Cap.lxxxvi.D^ per dictbus magnis. \b\d.b Cav.x^. Deouismufcarum. ibid.b
C Av. LXX.XY u. D e auibus ingentibm. ibid. CAV.xiA.Deouis pifcium. ibid.
C AV, LX.XXY \u. De auihmparmlis. 235),^ Cav.xlu. De cicada lacuflri. 2,j8,a
CA\?.LXxx\x.Deflercoreauiitm. 240,^ Cav.xlwi. De fcarabAO lacuFiri. \bid.
Cav.xc. De puteo Comitlan. 241,3 Cav.xliy. Deatopinam. ibid,

Ckv.xc\.De fupcrflitione inefu.. ibid. Cap.xlv. De gerynis edulibus , ftue atob-
Cav.xcu. De ouis peregrinis. ibid. catl.

Cap.xciii. De vejpcrtiltonibus Indi<& Occi- Cap.xlvt. Deranis magnis.

dentalis. ibid. Cap.xlvii. De vermiculis candidis , fitte

C AV. xciY. De vejpertilionibtis Orientalihus. ocuili^ac. ibid.
242, b Cap.xlviii.D^ fa';2tf eduli,fuecoco!in.\bid^

ibid.b
ibid.

Cap.xcv. De vej^ertilionibus Hijpania. CAVrXLix.Defimijs fluuialihus.

Cap.l. De honita.
Cap.li. De alhacora.
Cap.lii. De fuihusmarinis.
Cap.liii. De requienibus.
Ca p.liv. De magnis tefludinibm.

ibio.

Cap.xcvi. De nagualibus, ibid.

C a p . X ; . V 1 1 . Depijcatione auium. ibid .

C A r . X c V 1 1 1 . Facctum aucupij genus.

C.^LP.xcix. De vtztlia (h^cttsiodia anferim.
ib:d.b ^

ibid/
2j5>,a
ibid.
ibid
2^o,a
ibid.

Cap. lv.
ibid.b

De amhiza feu porco aqHatili,

Cap.

HISTORI^ NATVR^

G A P . L V I . .tliqitibns pifcationih^is. i bi d .
CAP.Lvil.Dr pifcntione tticlcirum. i6i,3.
C AP.Lvm. De pifatiomi/t^s M^s T ".rnaten ■
fiam. ibid.b
Cav.l IX. DehaLems ptignacib^i-s. ibid.
C A.V.I.X. Depifatiofjebalafiariim. i6i,:i
Cap.lx I. De aqttatilibi^ts inge/itibus. i6j,3.
C\v.L\iu De ptfcemt/lari. 26jja
C A p. Lxi 1 1 . De cancris 'maximis. ibid.b
Q kv.Lxw. Dc conchyltjs. ' ibid.

C A p.Lxv. De pifcatiofie conchyUorim.166 ,h
Cap.lxvi. De ojlrets magnis. 16-7^

L I B R I XII.

Cap. \.De domina ferpentiim. i<58,a
Ca?.ii.. De hjeworrhoo Indico. i.6^,b
Cap.i II. De aliqiubtis viperis Chiapp^.ibid.
Cav.w. De ferpente armito. ±yo,^
Cav. v.Dexaymane fettcrocodilo. ibid.
Cav.vi. De iguanis. 2,71,^
Cap.w II. DeferpeteaquaJtli ftue acoatl. zj^Jb
Cap.viii. De matre formicarttm , fiue tzi-
catlinan. ibid.a
C. w.De angue ceruinofitie macacaatl. ij 5
Cav.x. De amphisbanis, ibid.
Cav.xi. Deaguafen. ibid.b
C Av.xn. De oto. ^74ja
Cav. xui. De dopone. ibid.
Cav.xxy. De attaligatd. ibid.
Cav.w. De an<^ue venti. ibid.
Cap.xvi . De angtie laqued. ibid.b
Cap.xvii. De anguejlapido f fiue canaug-

ibid.

ibid.
ibid.b
176;^
ibid.b
ibid.
ibid.
ibid.
277,a
ibid.

coatl.

Cap.xviii. Debitin ferpente.
Cap.xix. Delacertis Jndicis.
Cap;xx. De monoxilo mucronato
Cap.xxi. De tapayaxin.
Cap.xxii. De cuti.
Cap.xxiii. Detaletec.
Cap.xxiv. De z^aro colotigenerz.
Cap.xxv. De lacerta foporifera.
Cap.xxvi. De cantore lacertL
Gap.xxvii. De bufone Indico.
CAV.x.x.Yiu.Derubetisfue tamacolin.ibid.
C AV.xxix. De ferpenteraro. ibid.b
C ap.xxx. De ferpente oculipetd. ibid.
Ca.xxxi .De ignitis ferpetibtfs,feu tleod.ibid.
Cap.xxx II. De ferpetibas fanguineis.ijSi^.
Cap.xxxiii. ^^i fuerim ignitiferpentes
Scripturx. ibid.
Cav.xxxiy. Demorbovermium. zSoyZ
ChV.xxxY. De tetz.auhcoatl. zSx.a
Cap.xxxvi. De alatis ferpentibus. ibid.
Cap.xxxvii. Dedraconebipede. ibid.
CAV.xxxvui.De ferpentibtis Bamba. ibid.^
C A p. XXX I X . ferpenttbm medicinalibns.
ibid.b

Cap.x L. Deferpentibus manfuefa^is.i^^^z
Cap.xli. De ferpentiforti. ibid.
Cap>xlj i.Z)^ a-mmalibips infuUlaboli.ibid.b

MAXIME PEREGRIK^.

Cap.xliii.D^' ferpentibiis Senegsi (jr incati-
tationtbus ferpentum. ibid.
Cap.xliv. De anguibu-s maripetisi 284,^
C Av.xLv. De apachycoatl. ibid.b
Cap.xlvi. De tunhtittzli. ibid.
Cap.xlvii. Deyzhunperkin. ibid.
Cap.xlviii. De polpoch. 2.8y,a
Cap.xlix.D^ kokob ferpentis genere. 1 b id . b

L I B R I XIIL

CAP.ii Df apibus. 18 6,3.

Cav.u, De fcorpionibus CUatimalicis.iSy,a.
Cav.iu. De cucutjs. ibid.
Cav.iv. De gry//isi 288,b
C ap.v. De araneis. ibid.
Cav.yi. De vermibus montanis. ibid.
Cap.vii. De altjsvermibus Chiapp£. ibid.
C AV.Yui.De mtgttis. 285*53
CAV.ix.Deyetin. ibid.
Cap.x, Deculictbus paruulis. ibid.
C AP.xi.D^ axin,(ju£ ptnguedo quadam vef-

mium ifl. ibid.
CAV.xu.Detet/atocd. ibid-b
Cav.xiu. Deformicis. ibid.
Cap.xiv. De tomi6f/i. 190,3.
Cap •XY. De hocitexcd. ibid.
CAV.xYi.Devermecornuto. ibid.
C A p.x VII. De igneo verme , fiue teocui/in.

ibid.b

Cap.xviii. De po//in. ibid,
Cap.xix. Dehirudinetenui. ibid.
Cav.xx.Dc fcarabais Indicis. ibid,
Cap.xxi. Demarfupio terrefiri. ibid.
CaV.xxu. De coyayahoa/. 2.91,0.
CAV.xxiu.De tenamaznanapalod, ibid.
Cap.xxiv. De araneo aureo. ibid.
Cap.xxv. De acotat/. ibid.
Cav.xxvi. De araneismagnis. ibid.b
Cav.xxyu.Dc araneo fpinofo. ibid.
CAP.xxviii.Df araneorum generibus. i bid .
Cav.xxix. Depapi/ione. i9i,z
Cap.xxx. De nopa/ocui/iin,feu tunarum

vermibus. . ibid,

CAv.xxxi.Decnchipi/ut/Jeu tierme qui in-

ducit fomnum. ibid^b
Gap.xxxii. De fpongijs formatis. ibid.
Cap.xxxiii.D(? akyonio peregrino. Z9},z
Cap.xxxiv. De arbore iapided. ibid.
CAV.xxxY.Di fungo/apideo. ibid.

LIBRI XIV.

C A p, I . D^ arbofe i/iufiri. ^S>^,Z

Cav.u, De arbore atired. ibid.

Cav.ui. De arboreJttcaia, ibid.b

Cav.iy. Demu//i arbore. ibid.

Cav.v. De gacirmd. ^9^,3.

Cav.yi. Democarice. ibid.

Cav.yu. De iatanis. ibid.

G A p i V 1 1 1 ; Dif cocco arbor^. 1 96, b

CAV.ix.De cocco Maldinenfi. ±9%,b

Vv 3 Cap,

I N D E X C

Ckv.^. Dc granadiHL ^99,'^
Cav.xi. De waguey. 3oo,a
CA.xii.De mecotz>tit,fiue maguey /«/c ^ . 5 o i ,a
Cav.xwi.Dc mazuey manno. ibid.
Cap.x IV. De mexcalmetl jeu maguey afto

"Vt ajfnmedatnr. ibid.
Cap.xv. Demexocotlfeu maquey frunorum.

ibid.

Cap.xvi. De tepe mexcaUin , feu rnaguey
montano. ibid.

Cap.xv ii.Df' teometl fe maguey\diuino.\bid.

Cap.xviu. De xolometlyfeumaguey ferui.
ib.d.

3

ibid.b

Cap.xiX; De arhore trisH.
Cav.xx. De herhamimofa.
Cap.xxi. Dedutroa herba.
Cap.xxii. Di? herba^viuafiiie entida.-^oz^^d.
Cap.xxii i.X)^ arbore jrondtmua. ibid.
Cap.xxiv. Decornubtis plantabilibt^. ibid.
Cap.xxv. Detoca. ibid.b
Cav.xxyi. De cereojpinofo. 3oj,a
Cap.xxvii. ahoehoetl , feude tympano

aqueo. ibid.b
Cap.xxvii i. X>^^yW/f tnetrofidera.-^o6,b
Cap.xxix. De acatapalacatlffeu tefa aquis

impofta. 307)^
Cav.xxx. De genipat. ibid.
Cap.xxxi. De atepocapatli , feu gerynon

medicina. ibid.
Cap. xxxii. Deherba mortem & vitam

indicantz^. 3o8,a
CAP.xxxiii.Df ayotlifeu de cucurbitarum

Indicarum natura ^ genertbm. ibid.b
Cav.xxxi\. De cohyne.
Cav.xxky. Detuna.

Cap.xxxvi. Denopalnochesjtli^ feucocco

Indicojn tunis quibufdam nafcente. 3 1 z ,a
Cap.xxx v 1 1. De yohuabxochitl ,feu fiore

nociurno. ibid.b
CAV.xxxYiu.Demangle. 5^3,^
Cap.xxxix. Decapharearbore. 3 i4,a
Cap.xl. Decubebls. ibid.
Cav.xia. De cardamomo. ibid.
Cav.xlu. Decalamo aromatico. ibid.b
Cap.xliii. De fruBu ,quemSuz,aratenfes

carambolas vocant. ibid.
C\v.x\.\\!. De carat^das. ibid.
Cap.x lv. De coru. ibid.
Cap.xlvi. De curcas. 3 ( j,a

Cap.xlvii.D^ arbore ferente Jirifoles. ibid.
Cav.xlvu]. De cofU. ibid.
Cap.xlix. DecrocoJndico. ibid.
Cap.l. De colubrino ligno. ibid.
Cav.li. Decolot. ibid.b
Cav.lu. De aparequa,feuherba, calidddbid.
CAv.Liii.Deatochietltertid. ibid.
Cap. Liv.D^- tragorigano ^luauhnahtidcenfe.

ibid.

C A p . L V. D(? tlatochietl , feu humili pulegio.
ibid.b

A P I T V M
Cap.lvi.D^? alterd Molinenfi herbd expur'

gante. ibid.
Cav.lv w.DenmohuitliTyauhtepecenfi.ibid.
C A p . L V 1 1 1 . De mexixquiiitl , feu nalinrtto,

iberideve Indtcd. ibid.
Cap.l IX. De nafiurtio Peruano. 3 \
Cap.lx. De memeydd T epecuacuilienji. ibid.
Cap.lxi. De macaxocotl,Jeu prunocermno.

3i8,a

CAP.LXii.Df texoBl,feu fomo Jaxeo .\bid.\>
Cap.lxiii. Demiz>quitl,feufilt(Jud. ibid.
Cap.lxiv. Detomatl , feu plantd acinosd.
3 i^,a

Cap.lxv. De tlalcacd mecaxDchitl,fe» Jlore
funis pabuli terrefiYis. ibid.
C AV. Lxw. De mecaxochitl. 32.0,^
Cap.lxvii. Demecapatli feucarcaparrilld.
ibid.

Cap.lxviii. Dequailhmecapatli. ibid.b
Cap.lxix.D^ quauhmecatlaiterd. ibid.
Ca v.Lxx.De cocolmecatl,feu ctmarumfune.
321^3

Cap. Lxxi. De alterd oicacat^dri , feu pe-

huatlanicd. ibid.b
C a p. Lxx 1 1 . D^ chind Mechoacafienfi.T)ix,2i
Cap.lxx III. Decacalitlacopatli ffeu fudis

giutinofd medicind. ibid.
Cap.lxxiv. De quauhy^ae,feH arbore fati-

dd. ibid.b
CAV.LXXv.Dctiaoilimaiz.iove, de^ potia-

nibHs ^ piacentarum generibtM ex eo pa-

rari Jbiitis. ibid.
Cap. lxxvi. De modo parandi pojtem ex

maido. 3ijja
Cav,lxxvii. De xocoatl. ibid.b
Cap.lxxviii.D^ cihoapatli hemioniticd.ibid
CAv.Lxxix.De caquanquahmtl,feu (igni ar-

bore. 32^,a
Cav.lxxx. De pythahayd. ibid.
Cap.lxxxi. Dechicd exmaiz-io. ibid.b
CAP.Lxxxii.D^/7/4f^. ibid.
Cap.lxxxiii. De radicibu^ albis, ibid.
CAV.Lxxxiv.Debattatis. ibid.
Cap.lxxxv.D^ copeie arborefett copeo. 3 27,3
CAP.Lxxxvr.D^.v4!^»4. ibid.b
CAV.Lxxxsw.Decitreis. ibid.
Cap.lxxxviii. De capd Occidentaii. ibid.
Cav.lxxxix. De btbao. 3z8,a
CAV.xc.De chachac». ibid-
Qav.xci, De guayabis. ibid.
CAV.xcii.Deviyd. ibid.b
CA^.xciu.Demateillu. ibid.
Cav.xcw. De guadis. ibid.
Cap.xcv. De barbafco. ibid.
Cav.xcv i. Deiucubifs. ibid.
Cap.xcvii. Dr^^/^w. 3i5>,a
Cap.xcviii.I>£"i;/»^-. ibid.b
Cav.xcix. De acarachd. ibid»
Cap.c. De cabuyd. ibid.
Cap.ci. Deguayacis. . 53°)^

Cap-

NATVRJi MAXIME

ibid.
ibici.b
ibid.

ibid.
ibid.b
ibid,
ibid.
ibid.

ibid.
ibid.b

HISTORI^

Cap.cii. Demamey. •
Cap.ciii. Demam.
Cap.civ. De Arumk.
Cap.cv. De guchone.
Ca p.c V I . De bofuco.
Cap.cvii. De guamis.
Cap.cviii. Pi- anontbpts;
Cap.cix. De gnanabanls.
Cap.cx. De mehrianie arhore.
Cap.cxi. Dc nociuis arbortbm.
Cap.cxii. DecohobbL
Cap.cxiii. De magnU arborihm.
Ck^. cyiiw. De oieribmn^gnls. jyh^
Cav.cxv. De ogeghd. ibid.b
C A p. cx V i.De varifs generibm palmarti . i bid .
Cap.cxvii. Detraita fieriliherbarum^ fen
femita, S.Thomai 534:^

L I B R I XV.

Cap.i. Demat^atli.feu pinea Indica. 3 3
C a P . 1 1 . rriellis Indici generibm. 1 bi d .
C A p . 1 1 1 . nahuiyteputZjfeu quatuor dorfis.
ibid.

Gap. IV. De nmahuapatli , feu morbi Gallici
mediciuL ibid.b
Cap.v. Deololiuhqui ^ feu plantaorbicula-
riuM foliorum. 3 57>a

Ca p.vi. phehuame , feu medicina ad par-
tum accommodata. ibid.
Cap.vii. De pinahuihuitz,tli,feu herha vere-
cunda. ibid.b
Cap.viii.D^' afaro Mechuacanico^ feu curit- Cap.xl ii.Deahoatd,fue qaercu paruA. 3 jz^a
^x>en. 338,a CAPiXLiii. De ahoapatli fecunda^feuquer-

Qkv.ix. Dc pilpoc. ibid.b njea medicina. ibid.

Cap.x. De quajthtlatlatun, feu aybore crepi- C av.xliy. De tonalxochitl Ocoitucenf^quam
tante. ^}9}^ alij tonacaxochitl feuforemcum Soiepro-

PEREG RIN^.

la^fe manante. \ b i d . b

Cap.xxv. Deyjauhtli rnontana. ibid.
QAV.yixyi.Decuamiahoatl^jeu Jjfica drboris.

347, ;i

Cap. XXVII. De chilli Indije Oncntalis. ibid.
Cap.xxviii. De ijs quos uocant doriones
IndiOrientdes. ibid.b
Cap.xxix. De holquahuitl/cu arbore holli.

348, a

Cap.xxx. De hoauhquilitl ,feu olerefeminis

incrisiamcompofiti. ibid.b
Cap.xxxi. Denanacatl ,f'u fungorum ge-

nere. ibid.
C A p.xxx 1 1. Deytuuinpatli^jfeu. canis inter-

fe6iore. 34^,^
Cap.xxxiii. De iotonea, xoxocoyoUm , feti

Xoxocoyullm caltdo. ibid.b
Cap.xxxi ; .De tlatlauhcapatli fecttnda. ibid.
G.xxxv. Deapitzaipatii t&ontololotii.^jOyA
GAP.xxxvi.Dt' axixpatltocymotde,feu medi-

camento euocante vrinam .ocymi folijs con-

ftante. )bid.
CAV.x-x.xvii.Deaxixpatii coz^tic,feu palitdL

ibid.b

CAt.xxxviii. De axixtlacotljfeu virgadiu-
reiicL ibid.

Cap.xxxix. De apamholoa,feu herba lymphis
infilienti. ^Jij^

Gap.xl. De acxoyatic prima,feuherba fimi-
li abieti. ibid.

C Av. y.1.1. D e acxdyatic fecimda. ibid.b

Cap.xi. be xiuhquilitlpitXahoac^ feu de an-
nir tenuifolia,vel de olere herbaceo. ibid.b

Cap.xii. De iacuache,feu radicemichuacani
expurgante. 54o,a

Cap.xiii. De tlatlan'cuya,feu pipere longo.
ibid.b

Cav. xiY.Deteiilatia,feu drboreventi. ibid.

uenientemvocant. ibid.b
Cap.xlv. Detonalxihuitl , quam alij netza-
hualxochitl , alij vero axochiati, alij tetch-
paoauli feu hueitalchapaoaztli ^ tona-
laxochiatl vocant. ibid.
Cap.xlvi. De totonilizpatli , Je» febrium
medicinL ibid.

Cap.xv. De texaxapotid yfeu Indica ptar- .Cav.xlv 11. Deatiichipinca,/euaquagutta

mica. 34i>i
C A p.xvii De tlalqueqiie&aljfeupenni terrA.
ibid.b

Cap.xvii. betamarindo. ' 342.1^

CAP.xviii. De iuba planta infularitm Phi-

lippicarum. ibid.
Cav. XIX. Detdngiat. Ai. .1; J A .54^,^
Cap.xx. De tzahuengueni jfeti filipindttlS.

MichacuacantcL ibid.
C AP.xxi.Dse capolim,feu cerafo dulci Indico.

ibid.b : . -
CAPi xxii. be cacaoaquaf^uitl j fe» arbore

cacaii •<aj\ . v '.l • v 344, b

Cap.xxiii. De chichimecapatli ,feuChichi-

mecin gentis medicinL 34(?,a
Gap.xxiv. De chichioal rnemeya,feu planta

3;3>a

Gap.xlvi 1 1. be achiotl , feu medicina tin-
gendo aptL ibid.
Gap.xlix. De acaxaxant,feu planta palufiri
ientd,quie^^ ft:atim compnmentibm cedaf
digitis. ibid.b
Gap.l. DeacaxilotiCj feu maiz^ culmo , atit
arundine. ibid*
G A p.L i . D^ chicomatatlyfeu fextuplici arun-
dine. ^ 5T433
GAP.tii. Deyttachicomacatl ,feu chicoma-
catl albL ibid b

Gap.liii. De acuitz^thttari racud,feu herbd
aduersd venenis. . ■ ibid.
Gap.liv. De ayaquici4erHmo,feti lignopiito,
3JJ;a

Vv 4 Gap.

I N D E X C

Cap.lv. T)eatUt:ton pUin , fetide aqiiosA

herba. afpensa cafillo. ibid.
Cap.lvi. De quaquauhtzoutic j feutrumo

fe^o. ibid.b
Cap.Lvii. Detletkmaczift ,feu palamanU^

ignea. ibid.
Cap.lviii. Be atzoyatl ,feti herba gfauis

odoris. 'h5^->'^
Cap.lix. De az,paft,feufigno fiuevexillo-

ibid.

Cap.lx. De ay€cocimatl,feu herba fmilici-
matL ibid.b
Cap.lxi. De chiantzotz.oUi , feu flantam
humore intuniefcente. ibid.
Cap.lxii. De acuilotl,feu planta volubili
■profe aquits proueniente. 3 JJj^

Cap.lxiii. De mohuitl i , feu herba purpu-
rerl. ibid^b
C AP. Lxiv. Deaxoquen ietl,Jeu picietl ar-
dea. ibid

A P I T V M

Cap.xc. De camotli^feuhatata. ibid,
Cap.xci. De quauh(hamotl,feuiuca. 3(38,^1
Cap.xcii. De chihtc camoticjfeu amara ba-

tata. ibid.
Cap.xciii. De cacmotictlano£[uiloni , feu

batata putgatiua. ibid.
Cap.xciv. De charapu,feuarborecrefitan-

te^. ibid. b

Cav.xcy. Detecopalquahuitl. ibid.
Cap.xcvi. De hoitz^iloxitla nethinkjfeu ar-

bore refinamanante. 3^5>,a
Cap.xcvii. De hoitz.ilositl j feude arbori

balfami Indici. ibid.
Cap.xcviii. De tz.inacancuitlatl quahit/,
feu arbore ferente gurnmi fmile Jlercori

'vejpertilionum. 37°)^
Gap.xcix. De cocoxihuitl,feu acri herbd.

ibid.

Cap.c. D^ cocoz^tamal:, feu luteo tamalt.
ibid.b

CAv.i.xv.DepetHmfeupicietivdietlherbL Cav.ci. De cempoalxochuitl , feu foliorum

3j8,a

C A p.LX v I . J)f tlalyetl,feuyetlhumili. 3 y cj^b
Cap.LXVii. Detlalyetlaltera. ibid.
Cap.lxviii. De quapocyetl , feu tabaco It-

gneo. ibid.
Cap.lxix. De arKaquahuitl ,feu arborepa.

pyri. 3(Jo,a
Cap.lxx. De amacozitc , feu papyro lutea.

ibid.

Cap.lxxi. De amatz.quitl y feuvnedone
papyracea. ibid.b
C A p . Lxx 1 1 . DeytZjamatl^ feu papyro noua-
culari. ibid.
Cap.lxxiii. De quauhtlapotl ,feu anona.

viginti floribus.
CAr.cii. De caryophyllo.

L I B Pv I X V 1.

C A p . i . coccis mineralibtiS.
Cap.ii. De fmaragdis.
ChV.iw.De margaritis.
Cap. IV. Deytz,tli lapide.

ibid.b

3/^3ia
ibid.
ibid.
ibid.b

Cap.v. De toltecayttlij feu lapide nouacu-
lari.

CkV.yi.De yz,tehuilotl.
Cap.vii. Deplumafatida.
Ckv.viw.De lapdc laBisi
Cap. IX. Detlapaltehuilotl.
Cap.x. Deoculo Aluri.

^61,3.

C AP.Lxxi v. De cochiztz>apotl ,Jeu izapotl Cav. x i. De iafpidibus viridibns.

fomnifero. ibid. Cav.xii. De fiiccinis

Cav. \.xxN.Demolle. ibid.b ^

Cap.lxxvi. De xothiocotzoquauitlyfeu ar-

bore liquidambaris Indici. ^6i,z
C AP.LXxvii . De tzLacutlifeu glutine. ibid.
Cap.lxxviii.Z)^' coatzjon tecoxochitl.i b 1 d . b
Cav .TuXXix.De chilpatU feu medicina chiUi,

374>a
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.b
ibid.

37T.-1

3^3,a

CAV.\.xxx.De chilU. ibid.
C A p .Lxxx I . amamatztU expurganteyjeu

rhabarbaro vocato Monachorum. 3 64, b
Cap.lxxxii. De ancoas ,feu z^ngibere ma-

fcuLo. 5^;,a
Cap.lxxxiii. DeabacL ibid.b
Cap.lxxxiv. De amudio. }66,a
Cav.lxxxy. De betre. ibid.
Caf.lxxxvi. De folh Indo^quod maUba-

thrum quoque vocant. ibid.b
CAV.i.xxxYii.Debuyobuy0. ibid.
Cap.lxxxviii. De piperis longi fUnta,

^lyfji cim generibus. ibid.
Cai\lxxxix. De arbore ferenie beniui.

3^7'b

Cap.xiii. De Upide fanguinis.
Cav.xiy. De cornerinis.
CAV.XY.De Upidibm qui vices fern fupplet
ibid.

Cap.xv \. De fapphiris. ibid.
CAv.xvii.De auro. ibid.
Cav.xywi. DeeleBro. ibid.
Cap.x IX. De zuruchec ^feumetalio plumbeo.
ibid.

Cap.xx.D^" Upidibtis admirationis
Cap.xxi . De lapide aqueo.
Cap.xxi i.DeUpide JpecuUri.
Ckv.xxwi.De ftercore Lunae.
Cap.xxiv. De Upide gofipij.
Cap.xxv. DetUnexillo y feu gummi Utteo.
ibid.

Ca p.xxvi. D^ tapacpatli ^feu hepatts medi-
cind. ibid.

C a p.xxv II . D^ terra arida,feu aluminc^.
ibid.b

Cav. xxYiu. De cafeolimcfo. ibid.
Cap.xx IX. De fale nitro. 377'*

Cap..

ibid.b
ibid.
ibid.

-37^.a
ibid.

MlSTORI^

Cav.xxx. mtro.
Cap.xxxi. Defalim deArdyL
Cap.xxxii.D^ fale p^rk.irum.
Cap.xxxjii. t>e chdpofatli.
CAPiXxxiv. Dearena, candenti.
Cap.xxxv. Deterra alha.
CAp.xxxvi.Df pgme?itis rarls:
CKV.xxxyii.De terra fcetida.
Cap. XXXVIII. De ahuachtetl.
C AP.xxxix. De AlceceCiC lapidi.
CAV.xL.De^ztetl.
Cap.xli. Detzocui omitllapide

NATVR^ MAXIME

ibid.
ibid. b
378,a

ibid.

ibid.
ibid.b

ibid.

375,a
. ibid

ibid.

ibid.
ibid.b

PEREGRIN:^*
Cap. VII. Dc lapidibt^i aUjs mire fguratii'

Cap.viii. De cam^ana Vilill.^. 3Pi,a
CAP.iXi DefepnUhro S.Iacobi Apofo/i.ihid.
Cap.x. De Jepuhhro Ferdinandt Gonutlei

Comitis CafellA . i b id. b

QK.]Ly.i.De fcpulchro Cafli/Iartim. ibid;
Cap.xii. De campanisqu.e vltro pulfantur.

ibid.

C AP.x:] II. Deimagine pueri lefu crefentis.
35?z,a

.Cap.xiv. De ChriUo fdeiuffore. ibid.b

Cap.xlii.Z)^ Ambia hituminis genere^ ibid. Cap.xv. De Euchdnftia multiformir ibid.

Cap.xliii. Detecopallifaxeo. ibid.
Cap.xliv. VndeRex Salomon tantam auri

ibid.

Cap.xvi. jDd' miraculofis imaginibui. ibido
Cap.xvii. De Cruce Carabacenjk^. 35>3ja
Cap.xviii. De alijs caleftibu^s pignoribi4S,
ibid.

Cap.x IX. De fanBa Liberata.
Ckv.xx. De mensa fmaragdina.
Cap.xxi. rnonte cannarum.
Chv.xxii.De portu Mongidi.
Cap.xxiii. De naui faxea.
Cap.xxiv. jD^" meduUis GalUcia:
Cap.xxv. De antro Gall^ciA.
Cav.xxwi. De lacuCarecedone.
Cap.xxvii. De S. Petrode Rocas,feu Ru-
.^.^. pium. ibid.
ibid. b CAV.xxYiu.De mote Laroco,feu Codis.ihid.
ibid. Ca\?.xxjx. Defonte Lou^r.i. ibid*
ibid. Cav.xxx. De fonte Viame. ibid.
381, a Cap.xxxi. Demont^ furado,feu perforato.
ibid.b

Cap.xxxii. De faxo excipiente corpus S.Ia-

ibidi
ibid.b
ibid.

ibid.
ibid.

ibid.

'vtm coegerU.
Cav.xly. De MaranonibuifauifS.
Cap.xlvi. De Orinoco fluuio.
Cav.ixv n.De Paranaquc-J.
C ap. y.Lyin.De defaguadero.
CAV.xLix.-De aqid marink.
Cap. L. De mari fanguineo.
.Cap.lj. Defluuijsauriferis.
Cav.lu. Defonte picea aqua.
Cap.liii. Defontibm dulci-falfs,
C AP.LiV. Defonte Boiucx.
Cav.lv. De aquis Chiribicenfibm.
Cap.lv I . De gurgitibus lafhis.
Cap.lv 11 . De mari nigro.
Cap.lvhi. Demari feruido.
Cap.lix. Defluuio falfo.
Cav.lx. De fonteliquprisambix. ibid.
Cav.lxi.Dc pifcinis Tguey. ibid*
Cav.lxu. Delacufalfo. ibid.b
Cav.lxiu. Deriuulis Amapaia. ibid.
Cap.lxiv.Z)!? incremento Nili. 3 8 3 ,a
Cav.lxv. De ternemottbtM. ibid.b

Cav.lxvi .De ventis vehemetifimis. 384,^ Cav.xxxv.Dc fontibmfacrisHijpania.ihid,

380, a
ibid.b

ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.

381, a
ibid.
ibid.
ibiU

cobi Apofioli. ibid.

Cap.xxxi II. De Larnisde Gud , oHqine

Tamagi fluUij. \ ibid.

Cap.xxxiv. De crucibus herbig. ibid.

CAV.LXYu.Deincendijs. ibid.
Cap.lxviii. Dediluuijs. ^S^^ja
Cap.lxix. Deniue admiranda qudda.\h\d
Cap.lxx. De fmte la^eo. ibid.b

D E

MIRIS ET MIRACVLOSIS
N A T V R I S

IN EVROPA
LI B R I P R I M I

GAP. i. Deauibus S.Dominici de laCal-
cada. 387,^
CAPiii. jD^ lapideo homine DarocA. 388,^
Cap.iii. De coruis S.Vincentij Ceivvini.
ibid.

CAV.iy. De auibus RauennA. 385»,^
Cap.v. DegaUina S.Ignatij. ibid.
Cxv.Yi.Delapidibm Clautgij. ibid.

Cav.xxxyi. De tauro fanBi Marci. 35*7,^
Cap.xxxvii. De palatto ^ arca T olctank,
3^8,a

C kv .xxxYU\.De luminibm Olianis. ibid.b
CAV.xxXix.De icone DeiparA adaquas Lti-

pias. 399»^
Cav.xl. De monte Serrato. .4oo,a
C AP.xLi. Depifcibm viuipaf^. 40 i,a
Cap.xlii. De falef&fili. ibid.
Cap.xl i i I. De fonte Salfularu?n,(^ pifcibm

foftlibm. ibid.
CAViXLiv.DePityuflsinfulis Hijpani£.^oz,b
C A p.xLv. De Ltmia,fiue Lethefluuio.^o 5 ,b
Cap.xlvi.D^ And fluuio , flue Guadiand.

ibid.

Cap.xlvii. De Tagofltmio.
Cap.xlviii. DeSalone.
Cap.xlix. De Bati.
Cap L.De Durio.
Cav.li.Dc iberofluuio.
Cap.lii. De fonteVillA-notu
Cap.liii. De fonte Boetto.

404,3
ibid.b
4o;,a
ibid.b

40(j,a
ibid.
ibid.b
Cap.

r

I N D E X

ibid.
ibid.

407, a

408, a
ibid.b

ibid.
405»,^

ibid.

ibid.

ibid.
ibid.b

ibid.

CKV.Liv.iDefa^te Aatiquers.
Cap.lv. De pAnirifiilL
Cap.lvi, bdneis Alhamit.
C A p . L V 1 1 . acjuls calidis.
Cap.lviii. jD^ balneis Ledefmd»
C A p.Li X. balneis Beiarie.
Cap.lx. De 'tantaricis fontibm*
Cap.lxi. Deputeo llijpalenfi.
(lKV.L-x.ii.De monteSte/la.
C A p. lxi II. Defonte CatineHf.
Cap.lxiv. Demonte ferreo.
Ca p.LXv. De temperamento ferri.
Cap. lxvi. De equabui Olyfifonenfibt^.
410,3

QkV.Ly:.yii.De (fecUlo fabuUfo. ibid.b
Gap.lxviii. De lapade vltro accens^.^i i^a
Cap.lxix. De jlatua B.Virgmis FoyenfiSy

feu Fidei, ^ lafillis miraculo celebrtbus in

eo agro repertts. 1 b 1 d ,

Cav.lxx. De fonte Braflien^ miraculofo.

4iz,b < _ ^
Cap.lxxi. Deimagine B. Virgtnis Marix

Canarienfi. 41 3, b

Cap.lxxi I. DeSanBis Vrgauonenfibus nu-

perrime repertis. ibid.
Cap.lxxii I. De facris hoHijs Comflutenfi-

bus. 4l8,a
Cap.lxxiv* Z)f faMo Complutenf.

A I> I T y M

Cap.xvii. -D^ campanis dr haculis Sancfif-^

rum.

Cap, XVIII. De hamlo lefu.
CAV.xix.De campana fugitiua,
Cav.xx. De cornuS.Patritij.
Cav.xxi.Dc baculoS.Cyrici.
Cap.xxii. Decampana baiulL

W,3.
ibid.
ibid.
ibid.b
ibid.
43o,a

Cap. xxiii. De lapide in infula tJHonL
ibid.

Cap.xxi v. Dt coflihiis admirandis. ibid.b
Cap.xxv. De EcclefiaS Tefredatici. ibid.
Cap.xxvi. De fonttbus admirandis. ibid.
CAv.xxvw.DefonteMomonia. 432ja
CAP.xxviiii De latu & montf Pilati.ibid.h
Cap. xxix. De alijs fontibtis prodigiofii.
433'b

Cap.xxx. De fontibus alijs fuferfiitiofis,

43Jja

CAV.xxxi.Ve aquis oleofis. ibid.
Cap.xxx I r. De aquisfanguineis. ibid.b
Cap.xxxiii. De fontibm ad San£lorum
meritaexortis. ibid.
Cap.xxxiv. De lufiiniano Imperdtbre ,

alys proprietatibus hominurn. 43 7»^
Cap.xxxv. Dernonfirosa mulierie. 438,3
Cav.xxxw. Deagilitatepedum.
Cap. XXXVII. Z>^ igne S.Brigidx.
Cap.xxxviii. Defalcone ccfio.
Cap.xxxix. Delibromiraculofo.

ibid.
ibid.
ibid.b

43i>ja
ibid.b
ibid.
44o,b

ibid.b

Cav. LXxy.Defiatua Chriflt Xaueriefi.ibid.

Cap.lxxvi. De imaginibus defudantibus ^ Cav.xl. De lign^ reuirefiente^,

miraculofis S.lgnafij. ibid. Cav.xli. De lapide molari,

C AV.LXXYW. DeCrucifixo Manrefa. 419^3. CAv.xLUi De lupo loquent<Lj

C Av.LXXsiii. Demiraculofo oleo Damafci. Cap.xliii. De Rege mutato in 'vulpem..

ibid. 442,a ^

Cav.lxxix. De balfamis Aegypti. 4zi,b Cap.xlivj De pulicihus a Si T^annanodi.,

Cav.lxxx. De oleo inlac mutato. 42.2, b portatis. ibid.

Cap.lxxxi. altjs oleis miraculofis.^i^jZ CAV.XLV.Demirabili virtute yeceptiua.\h\d.

C AV.LXxxii. Deoleo RegtimAngii^.^z^jZ Cav.xlvi. De fimiexterminio. 443, a

Cap. lxxxiii. De caudatis homimbus. Cav.xlv 1 1. De fene refiorefiente^. ibid.

ibid.b

L I B R I II.

Cav.i. Deinfutis admirandis.
Cav.w.Dc infula Sancia.
Cav.111. Deinfula Aren.
Cap.iv. De ga/lis gallinaceis

4ij,a
ibid.b
42^,a
ibid.

CAv.y.Lv\ii. De immtitati one oris. i b i d. b
Ca p.xLix.Dr 'vejligijs petra imprefiis.^^^/^j;^
Cap.l. Delapidibtts malediBis. ibid.
Cap.li. De legumine fine femine nato.
ibid.b

Cap.lii. De arbore rofariorum. 44f,a
C A P^Liii. De pifcibm S.Maurttij. ibid.

Cap.v. Delacu Lagenia,& ^natibus S.Cole- Cap.Liv. De S. Rofalia.

roannt.

CAV.yi.De Fernigenenfi terrd.
Cav.vii. De lacubus miris.
Cap.vi I i.Decamstetio VltoniA-
Cap.ix. Defa/tcibus pomiferis.
Cav.x. De tapide linifero.
Cap.xi. Ve auibtii Vltoma.
CAV.xii.De afyto fcrarum.
C A p.x wi.De fiuuio pifctdentifimo.
Cap.xiv. Depafcuis Brigid^e.

ibid.b
ibid.

4^7.a

ibid.

jbid.
ibid.b
428,3

ibid.

ibid.
ibid.b

Cap. XV.
ibid.

Cap*xvi. Demoiendino S.Phechtni

De molsndino S. Lucherini.

ibida

ibid.

Cap.lv. De fceleto mjrahiliter contexto.
ibid.

Cap.lvi.D^ Cruce fanguinea. ibid b
Cap.LVIi. De aqua ignis atimento y d^ali-

qttibus miraculis S. Francifct Xauerij%

446,a

Cap.lviii. De arbore fuhito arefcente^,
447>b

Cap. Lix. De flatua. Jefu lacrymantt^.
ibid.

Cap. Lx. DefiatuafanEli Antonij de Padu^,
ambulante per aquas . 448,3
CAV.L^&ifDevaccis S.Columhx. ibid.b

Cap.

HISTORI^ NATVR^

C A r . L X 1 1 . De terra Hib ernU exitinli fer-

fentibu-s. 449
Cap.lxiii. De fepttlchro S.Remigij. 45-0, b
Cap.lxiv. De Melitd ifjJtiU , lapiUa
S.Pauli. ibid.
Cap.lxv. De fonie S Columb^. 4^1,3
CaPoLxvi. De mira arbvris imtationc^.
ihid.

Cap.lxvii. De ttrboribm fterilefcentibm.

4bid.b ii
Cap.lxviii.D^ vrfomiriJic}mafueto.d^^z,^
G A P . L X i X . De mirabili confernativne njitx,.

4J3,a

Ca,p.lxx. De fwellls canis, ibid. b

Cap. lxxi. De lapide J^onte contrito.
4J4>a

CA.^^.LY.^u.De cortw fe lacerante^. ibid.b
Cap.lxxiii. incorruftts fanibus. 4jj,a
Cap.lxxiv. De incorruptione aqu^ Bavti-
fmalis. ibid.b

D E

MIRIS ETM1P.ACVLOSIS
N A T V R 1 S

INTERRA HEBR^ISPROMISSA

L I B R I

CAP.i. Deortu lordanls. AUy^
Cav.1i. De lordanefuuio. 4j8,a
Cap. III. De arundinetls Iudje<e. 4Ji>,a
Cap.iv. De Panid ahtro. ibid.
Cav.v. DeatjuisMeron: ibidib
Ckv.Yi.Demari GaliUie. /\6o,z
Cav.yu. De Marimortuo. ibid.
CAv.Yui.De lingua Maris mdrtui. 4(Ji>b
CAv.ix.De futeis bituminis. ibid.
Cav.x. De fonte Elifei. ibid.
CAPiXi . De floribm lerichuntinis. j^6i^h
Cap.xii. De Engaddi ^ fonticulo lefu.
4^3,a

CAV.^ui.De fontehortorum. ibid.b
Cav.xiy. De puteo aquarum viuentium.
4<^4>b

Cav.xv. De Adoni fluuio. ibid.
Cap.xvi. De herba miraculosa iuxi4 J^4-

iuam chriBi Dominiin ciuitate Paneadc^.

4^J>a

CAv.XYu.De agro Damafceno. ibid.b
Cav.xyui .De agris defertis Gaz,ar<e. /\.66,z
Cap.xix. De auevenatica. ibid.
Cap.xx. De origine vitri , ^ flufiioBelo.
ibid.

Ckv.xxi. De faltftDomini. ibid.b
Cap.xxii. De Emmam , ^ fonte eim.
ibid.

C A p.xx 1 1 1. ciceribm lapideis. 457,a
Cap.xxiv. De Sardine/U mirabfli proprie-
iaie. ibid.

MAXIME PEREGRTN^.

Cap.xxv. De domovbi cbncepta D.Vinro.
ibid.b

Cap.xxvi. De domo D.ThomALy^poFioii.
ibid.

Cap.xxvijv De fonte Capharnaum. ibid.
C AP.xxvi iT. De lapide velitgta chrifli ex-

primente^: 4(3 8, b

Cap.xxix. De fruBibm tJMaris mortui.

ibid.

Cap.xxx. De lapide limpido. 46"^,^
Cap.xxxi. De admiranda fpeciehominis a

natura exprefa . i bid.

Cap. xxxii. De faxo fancii Stephani.

ibid.

Cav.xxxiu. Defaxo Cedron^ ' ibi-d.b
Cav.xxxiv. De faxo Eli^. ibid.
Cap.xxxv. De terebintho Firginis. ihid.
Ca p. XXX VI. De templo Bethleem. ibid.
Cap. XXXVII. De Ecclefia K^ngelorum.
47o,b

Cap.xxxviii. De faxo quoddicitur Lac vir-
ginis. ibid;
Cap. XXXIX. Defonte fignato. 4-7^,^
Cav.xl. De Horto conclufo. ibid;
Cap.xli. 5/<2^«^ falis. ibid.b
Cap.xlii. D€ fonte SamariiS. 47z,a
CAV.xLiu.Defontibm Lajk. ibid.
Cap.xliv. D^ fonte B.Virginis. ibid.
Cav.xly. Defonte Aethiopis. ibid»
Cap.xlvi. De T orrente Philtjlhijm. ibid.b
C A P.XLV ii.DeT orrente Arnon. ibid.
Cav.xlyiu. De fonte Siloe. ibid.
Cap.xlix. De vineis Ehgaddi, ^ prodigijs

Tiatiuttatis chrifli. 47
Cap.l. Debotro terrx promifa. ibid.b
Cap.l I . De vuis fine acinis. ibidi
C A p. l II. De Valle ^ herba Baaras.
ibid.

Ckv.LUT.Deruta Machisri. 474)^
Cav.liy. De iacu Gadar^e. ibid.b
Cav.ly. De paiude defarea. ibid;
C AP.Lvi . De aifuis Maferephot. 47 Jjb
Chv.LYU.Dehalneis Amatha. ibid*
Cav.lyui. De Eleutherio ftiuio. ibid^
Cap.lix. De terra Aceldama. ibid.
Cap. L X. De lapidibm fepulchri Rachel.
^j6,a

Cap.lxi. De quercu annosa^ feu Sichem.
ibid.

Cap.lxii. De Conualle Mambrty& terebin-

tho eim. ibid.b
Cap.lxiii. Delapidibm fcifis montis Cal-'

uarix. 477>'^
Cap.lxiv. Dei6iibm flagellantium conti-

nuis. ibid.b
Cap. lxv. De coUmnis lacrymantibm.

478>a

Cap. lxvi. De K^roer fiue Ariel terrA-
motu. ibid,
Cap.lxvii. De flelunca Adam- ibid.

Cap.

INDEX CAPITVM HI.S

Cap.lxviii.^P^ igne podeunte tnc fepul-
chroBauid. ibid.b
Qav.-lxix. Bi antro oitueti. ibid.
Cap.lxx.D(? I^eluncis rnunitipmis. 47^,a
C Av. Lxxi. De cauerna Jdomm. ibid.b
Cap.lxxi I .De ffeluncA dupUci. ibid.
CAV.Lxxm.DeTrachonitidc^. 480,^
Cap.lxxiv. D^iV^^ri. 481,3
Cap. Lxxv. Demonte Hehal cr Garium,
ibid.

Cav.lxxvi. Dv Lihanomontc^. ibid.b
Cav.lxxvii. De monteHermon. 481,^
Cav.lxxyiu. De montibus Gelboe. 483,^
CAv.Lxxix.DemonteThabor. ibid.
CAV.Lxxx.Demontt Er0g€^. ibid. b
Cap.lxxxi. D^ monte ohuetii 484,^
Cap.lxxxii. De faxo inconfumttibiUi
' ibid.b

CAV.Lxxxiu.DeagjuIsTiberienpbus. ibidi
Cap.lxxxiv. DeCarmelo,J]>sluncaEli£,c^

loco igne calejli tacfo. i bid;

Cap.lxxxv. De montanis lefofolymitanisi

48j,a

CAV.Lxxxvi.DeTyrio ferpent^. ibid.b
Cap.lxxxvii.D^ Pifcina probatic^. i b i d t
Cap.lxxxix. De gi^antibus Ham. ^26, a.
Cav.xc. De gigantibus Raphaim. ibid.
Cav.xci. Demarifabulofi. ibid.b
Cav.xcu. Decamrocurforc^. 487,3

T. "NAT. M AX. PEREG.

CAV.xcui.De purpura. ibid.
Cap.xciv. Di? palma. 488,3
CAV.xcv.Debalfamo. ibid.b
Cap.xcvi. D^" puteobeat/eFirginis. ibid.
Cap.xcvii. Demulis PaUJltnis dr Syrijs.
485,3

Cap.xcviii. Dechosrogryllis feuherinaceis.
ibid.

Cav.xcix. De pomis paradip. 4po,a
Cap.c.D^ locuFiii PaUJlinis. ibid-b
C A p.c i . D^ wf"//*? filueHri (jr flicfuis. 4^ i,a
Gap.cii. De [pinis lerofolymitanis Coro-

naChriUi. ibid.b
,,C/* P.Ciii. Dedrboribus lerofolymitanis ,

lignoCrucis chriffi. 454, b

Cap.civ. Z)f Frim ^ Thummim Upidibus.

45)(J,a

Cap. cv. De Euphrate (jr Tigride fluuijs.

Cap.cvi. De cMefopotamia ^ paradifo.
4i>8,b

Cav.cvu. Demonte Stnai. ^99ih
Cav.cvui. Demonte Oreb. joo,a
Cap.cix. De Upidibm mont^ Or eb.ibid.b
Cav.cx.Dc Marirubro. ibid.
Cap.cxi* De imagine chrisii in Beryto.
5-oi,b

Cap.cxii. De arbore ho/pitati 3 yirginis,

J02,,b

INDEX

INDEX RERVM

MEMORABILIVM.

A.

BA c A , fUtani gems Jndicum.

vtntrem etnollit. ^66, a,

orishalitHmemendat. ibid.
\./ibbatijf(Z qrtAdam MonidtHm
vetHla,fNl>itb, menflrnis fiorihus
reHoeatis, & toto corpore mmato y iuHencula fa^
fnit. ijfijb
tykbderrahamanHs MaHrdrHm Rex felieitate nimia,
infolefcit. jScj.b
A Ramira Hifpania Rege centum virgines loco
tributi pofcit. ibid.
nius Legatt indigrte repelluntttr. ijjid.
in aciem contra RamirUm procedit. ibid.
a Ramiro vtncitur & ff*g^tur ope lacobi.
590,^»

tAbdias Prophetn vbifepultus. 474'*
jdbtbeiba Regulus in arbore habitat,i 5 3 i>b

ab Hifpanis tbi ebjideturi ibid.

tifdem fe tradit . 5 3 5

9y4bietes loca frigida amantj. loj.b

reSii^mx & ele£ttpm* in monte Libano erefcunt.

Ahrahant Tdtriarcha pbi habitauerit, ^y^Jjb
tres ibf ^ngeloshoffitioexceptt', & vnum adora-
uit. . ibid.

ineo Trinimtii mjifleriitm indicauit, ibid.477,a
kfbi fepultus, 479 ,t>

jibortum cohibet aijua , in qu^ tufa radicei herba
apancholoA altquamdiu 'maduerint^ transfufa per
colum, & potata. 351, a

.Abjinthtum loca humida amttt. i o J,b

^bftf rgendi vim habent tefiacea ijroffa fepiarmn.

jfiibftinenti* fymbolumquit animalia fint. (J,b
Acaciiti MwapJa^M©- Cafarea olim Epifcopns.

tyicaUetepon, ferpens Indtcut. i7J.b
eft ex genere lacertarum. i76,a
morfus eius lithifer non eSf. ibid.
lumborum eius caro V mertm excitat,. ibid.
crufta vero fcorpionum i£libHS aduerfatur. ibid.
Acamotl, fpecies herb& camotln i^7>^
jieacana,quale pifcis genus. i 5 4)^i

^caracba radix Indica. 5i9)b
Actttlyyacapan , locus in templo mdxintD Mexica-

555>t»
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
355.b
354.a
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.

no.

^caxaxan herba Indica.
febres fedoL.

dyfenlerias eurat..

tleliqHium animi foluit.

cordi languenti opitulatur. *
Acaxtlottc herba Indica.

febres interpoUtas fedat,.

lumbricos ventris necati

bilem egregie purgat.

menfiHm nimias ftuxiones cohibet.

tiimoribus prater naturam prodeft,

tabefcentes tmpinguat.

dejtpientibus confert. ibid.
Acctpttres crocodilis aduerfantur. 1 i 3 ,b

cum chammleonte pugnant^. 1 144,

muribus aduerfAntur. ibid.
afalo ttem funt contrar^, ibid.
A. cildama t^uid fuerit. 47 5

emptus a luddis pro triginta argenteis, ijuibus eis
ludas Chrtftum vendiderat. 476,a
Helena Imperatrix eitss medium muro includi
&■ teftudine operiri curauit. ibid.
eius terra defunBorum corpora jbatio vigintitjna-
tuor horarum in cinerem redigit. ibid .

indc ablata terra , %omamab eadem Imperatnce
deueSki fuit. ibid.
«yicel nahuacatl acolmitUi mintftev idolorum m
maximo (J^exicano iemplo , & eius munus.
I49,b

Acetabula ih herbis dtjferunt a ctrris. 1 29,^

Aceie in (^anara appellatur elephas. I95jb
Achoi vo:i SyriacacjHidJigntfitet. 489,^
Achaus qualt aninial. i ^o,b

Achiotl arbor Indica. 5 5 3,a

maximi aftimatur ab ludfs, & prope domos ttlo-
rumferitur. ibid.

febrium calores temperat, ibid.

dyfentericis aHxiliatur. ibid.

tumores prAter naturam dtffalliti ibid.

iuldpijs commodtftimemifcetur. ibid.

dihtiHnf dolores k causa caltda ortos leuat.
ibid.b

vrinam euocat. ibid.

croci apud nonnullos vicem fubit, ibid.

pigmentum ex eaconficitur ,quomodo, ^adquid
tlludviilei ' ibid.

Achkarut qualfs pifcisi 146,^
Acithoe in vejpertilionem vcrja diciturin fnbulis.

5 i,b

Acitli,genus anatis,qualis auis. 107 ,a

in eius corde gemmam reperiri,fabuU eU. ibi-
dem b.

Acoatl ferpens Indicus. ' i-ii^o
Acolchichi auis defcribitur, 1 1 5 ,a,b

Acolin,aHis MextcanaformA eoturnicis. 2 1 4,b
ylc0totloquichitl,auis qu£ Continue canit, x 20,a
palato tamen qudm auribus eft grattor. ibid.
Amyafpayit quA nationes. 49o,b
AiUon venatione deleihbajtur. 9»*
Actiichehuariraqua herba itidtcai 35 4,b

fuccfiS eius vei jitllatitius Itquor fedat febrtum
ardores. ibi^l-

cor reborat: ibid.

venenatis potionibus promptifime medetur. ibid.

fcorpionum t£ltbus tuttfttmum efl remedtum. ibidi

renstm ardorem extinguit. ibid.

jkuciumtumorts deprtmit. ibid.

peEloris dolores fedat. ibid,

vrind acrimoniam obtundit. ibid;

appeiitum excitat. , ibid.

Acuilotl, herba Mexicana. 5 57j*

folta eius fumpta pugdli menfura ex vino , ft^ttus
dtfcmiunt. ibid;

Xx tufi

INDEX RERVM

tttfiaoiTrtotaqfie,contraUar»embra laxant. ibid.
inmores prater natHram fupprimunt. ibid.
^culei animalis hottz.tlaqHatz.in dolort capitisle-
uando faciftnt. i 54 b

corfimdem pHltfis djfenteridi prodefi. ihid.
tyictilei in herbii qmd Jint. i }D,a

^cftlet tnfixiextrahuntur cauda animalis tlacjuat-
am tusa & impojita. 1 57,1

ttem,fi polltn,infe5lfim paruulum jndtcum,trttum
& tmpofitHm fuerit. 190,^
cxoyattc,herba Indtca fmilis ahieti. 551.^
radtx eitu in fannam redaBa , fumptajue e
frigido quodam liquore , febres folmt. ibi-
dem b.

yfcxojfattc fecunda,parfia herba. 35i»b
radtx etfis contufa mediocrtter, e liqaorealt-
quo congruenti,inani ventrtculo , fex oboiorum
pondere fttmpta, humores omnes , pracipue pi-
tuitam^ htlim,per fuperna & tnferna citra
noxam vacuat. ibid.
hydroptcis, cache^icis , ajlhmaticfs magnopere con-
fert. ibid.
eadem tufa, & refaluta ex lotiohumano,(^ inflil-
lata , oculorum morbis medetur , & argematA
difcuttt. ibyjf.
Qy^damMs protopUftes a Deo itt ea Philofophta ,
quAtnconJideratione animata fubftantia conjtftiti
tdoEltis fuit. i,a
1» agro Damafceno creatus effe aJferitHr .
465,^

vbi dtcatur fleuij^e filium fuum Abel k CAin»
interfeSlum. 478,a
vbi fepultus. 479>b
t/€dama ciuitas in excidio Sodomitico conflagrauit,
46o,b

Adamantesquare fcalpivtl frangi non pojftnt. ^i,a

ignis naturamnonrecipiunt. ibid.

ideh combufttoni non funt obnoxij. ibid.

quomodo aquilarum miniTierto in regno Murfil
colUgantur. i 34,^.15 jja

jidamantis herba leonibfts aduerfatur. 1 1 i,a

uideps proprte eft animaltum non rumin^miftrru,

iij.a

^Adtm matn , peregrinttm animal in Libya.
185, a,b

jidipes vtm habent emolliendi. 3 ,b

jAdmiranda Perfianorum fuperantadmiranda<t/£-
gy ptiorum Romanorum. 1 4o,a

j4dmtratio non debet obftare veritati in effeElibm na-
tura. io,b
j4domi,lecfu fanguinarius , homicidijs & latroctnijs
infamis. 479 >b

ibttn latrones inciderat viator ille EuAngeltCKs,
qtiemcurauit Samaritanus. ibid.
Adona fiuuius aurifer. 3 8 1 ja

t^donts adolefcens , "Bibliorum & Cypriorttm Regis
filius. 464,^
propter formam a Fenere adamatw futt,
ibid.

abaprointerempttiseft. ibid.
ty^donis fiuuius ex Ltbano monte oritur. 464,^
482,a

vnde nomen habeat. 464,^
Chnftianis appellattis eff Canis. ibid.
ty^ drachne arbor tn montants lerofolymitanis fponte
prouemt. 48 5, a

j4du/terin<e natfira an a Deo in prima rerum produ-
iltonecondttii. 88, a

Adametochtli minifter idolornm in maximo templo
J\4exicano,& quod eius munus. 1 48,^

t/£gtdtus Abbaj,fohtarte vtuens,cerua fibtlacpra-
hente vtBitauit. 203,3
eidem ceru/e,a canibffs a^ie ,perfugiumprahuit,
ibid.

a venatore vulneratur. ibid,
veniamvulneratortltbensimpendit. ibid.
iiy£gilopes fnnantur tufis & impofitis folijs arboris
tomatl. 3i9,b
itemeorum fucco cumcerufia , rofaceo lttha.r-
gyro appltcat». ibid.
item eodem cum fimogallinarun» cortalium fuhaBo,
& in Itnteoappofito. ibid.
<ty£gtthaltu ex Timandra faUus dicitur in fahults.
52,b

t/£gyptij elementanon foliim dtxeruat efie animata^
fed & per fexus ea diftinxerunt. 1 8,b

credunt,orygem cantcuU ftelU exonum prafctre.
ii5,a

caufam incrementi Ntli ignorantcs , eidem velut
Numini facrificiaohtulerunt. 583,1
^^lianta quanti attimalium contemplationem fece-

rit. $,z
t/£luruiocu/is fuisdiei vel incrementum vel decre-

mentum imitatur. i,b
ty£nez. UcuHriinfe^i genui. 258,*

eU fimile cicadisterre^rihm. ibid.
t^ijutnoSlium a cynocephalo manifeUatur. 3,a

quemodo ah Ingis Indis dignotHmfuerit, 1 5
eyierqua venttts eft,ah Ortgene & zy£gyptijs dtce-

hatur mas'; qua nehulofm tmrs,femfna, 1 8,b

quosincolas haheat. j8,iy

nihtl generat,fedeftfterilis. 6o)>

humor tamen etfts eft fecundm. i bid.

%/£facHs in mergum mutatus dicitur in fabulis,

5i,b

i/£ilas cicad<e cantu indicatur. 3^
t/£thiopes draconum carnem comedunt. 3 97,^
locuTiisetiamvefcuntur. 490,b
t/£thiopiaquas hefttas progeneret. pi^a
Occtdentalts habet hQmtnes hene tfuidem forma-
tos,fedqui vnocum pede tantam haheant ti~
htam, vt pedfs vmhra a Solis meridiani aftu fe
tueantur. j 3 j^l>

illihomines funt magni gemmarij. ihid.
Septemtrionalii qua monilra humana aUt,
133, b

vSthtopia quitdam eft quaTerra fanEla Jit vicina^
49 9. a

t/£thiopis fons vhi fttusi 47 i A

ty£titfs laptdis vfus ah aquila monflratHs futt,
ih

i^ffe^liones muliehres fanat calamus aromaticus,

3i4>b

t/iffeEliones quafuis fiigidas mirahili fr<tflantta
fanat oleum e femine plant<e mftgaan expreffum.
345.a

AffeEius omnes a Stoicis dicebantur effe animalia,
17, b

non funt in animalihui, 4(5,1
AffeBus cordis animioardore fedat herha atltchi-

pinca. 553,a
u4frtca quas heftias generet. 9 1 , b

Agabus Propheta vht fe z.ona Pauli Apoftoli Itgaue-

rit. 47 5, a

^/iger Damafcenus propter fertilitatem credttur

futffe paradifui. ^ 465, b

terra

M E M O R A B I L I V M.

terrA ehu ^qM^rufaefl , aliqfu ad fts^erfiitm^es
abHtmtnr. ibid,
uiges, radices I ndiciz. 3 i9>a

earum plurmA funt (pecies. ibid.b
ty4giUtai fedum qmbfifdam eU incredibitU ,

45 V.

jigtaifhon egregi«ifne<nui flAtfiamfecit. , 9,3
uignaneo mfula fontem Ijabet, cuiw aqua epota fenes
reifiuemfcuntL.. 38i,a
uignorum efim Gatentts fngienkttm fnadet, & qua-
re. 1 1 6,a

u4gnm Dei,ecollomilitis Hiffam dependens^ euw,
^ftb minpts ab haretfcts Hollandfs potuern bombar-
dis lidi vel occidi, praferuat. 45 J .a

aliftsin extumeftentem Ttberim cottieiitis,eiufdem
impetum fedat. ibid. b

uignu4 manfuetfidtnis fjfmholptm. 7,a
uigntu ex planta borantetx. nattii,an fit animal.
34>a,b

jigriculturam qai Teriianos doctierint> 1 3 8 ,a
yigri deferttqfsare fic di^i. 466,3.
jlgrigentintis lactuoleum fupernatanshabet. 435,3
jigrippa rex montem Panmm regiis opibm & dtui-

iijs accurauit. 459ja
jiguafen ferpens maxime tethifer. ^7 3 jb

antidotumettts pangagttafen. , ibid.

j^hemeroypifcium gentts m prouincia Alediolanenfiy

aurovefcicreditur. 67,^
jihoachtocatt, araneorum gentts,i^i.tgnitudine oui co~

lumbini. 29i,b
jihoapatti herbula Indica^ , 352,2

' radix eius aluum Jtfiit, ibid.

"vrinameuocati ^ ibid.

f,atits difcutit. ^ ibid.

ventricutum & cerebrttm firmat. ibid.
Ahoaton herba Indica yfwe quercus parua. 3 5 z,a

radix eius , trium vnciarttm menfura coSh e tri-
htu tibris aqu£ fontanA ad terttas, & ius deco-
liipropinatum vtce potmypuerperoi corrobdrat.
ibid.

dyfenterias compefcit, ibid.

laxata renumofa confotidat, ibid.

laffitudtnimedetHr, ibid.
Ahoautli , oua mufcarum paluflriHm axaxajacutl

appellatarum. i57b

ex ijs placenti&comeflibites fiunt. ibid.
jihoehoett arbor Indica , vnde Jic diStd.

305, b

abtetum efi fpecies. ibid.
qfiatuor eitfs fitnt diferentite, 'ibid.
cwtexeiuivfius fanatambufla. 3o6,a
defquamatam ttem & exefam cutem, ibid.
Cfim tithargyro polline thuris vlcera curat^.
ibid.

cicatricem obducit. ibid.
tuftts cum atramento ftttorioj ferpentia vlcera co-

hibet. ibid.
fecundas fuffi.tutrahit. ibid.
vehtrem adhringitt ibid.
vrtnam ettocat^, . ibid.

fottatufa & tllita, crurum fcabiei& tumoribus

medentur, ibid.
infiammationes eorum fnolliunt. ihid;
<^ vutnera ab eis abarcent. ibid .

dentium dotores fidant,ft ex aceto cumijs cottuan-

tur. ibid.
bepaticisconferunt. ibid.
refina afbork doloresexfr^gorsortos fnnAt. ibid.

morbo articdlari ex frigida caus& orto mirabili ce-
teritate medettsr, ibid.

fiatfts dtfcutit. - ibid.

tutmresex pituitaortosdiffipat, ibid.

neruos , qui ab humoribus crajfis difienti, taxat,
ibid.b

^hoitz^o^tt pifcis IndicttJ e lutrarum genere.
Z5},b

A hftachtett tapts candens & tranflucidus. 3 7 9,a
puluis etfis e^c aqtsa fumpttis f ebrtbfis ardcnitbus
medetur. " ibid.

u4hucya^U,nofiiorbis venenatus ferpens. 269,^
Aiatochtti , cataphraBum Indiarum animal,
159.*»

vna noBe teucat fpatium excatiat, ibid.

eius defcriptio, ibjd.

qudmodo formicascapiat. ibid.

quoafiutn fuga fe tneatur. ibid.

crufia eius trtta , & drachm<e vnitu pohdere tniro
fumpta, euocato fndore magnopere confert ad
curandum morbum Gatlieum. ibid.

qtiot eiits Jpecies. ibid.

cumviperis focieiatematit. ibid b

. officulum caudit eivu in tenuiffimum puluerem
redaSlum j indeque confeSla pilula magnitu-
dine capitis acicut<e , ^auriindita ,eiiis dole-
rem fedat, & tinnitum, etiam cum aliqua fur-
ditate coniunElum^curat. i6o,a

ceruumquo aFiucapiat, ibid.b

conchulis eius vtuntttr Indi in maleficiis ,pr£ctpue
ad indagandos & puniendos furesi ibid.
Aicuxotis,genus pjittacorumin Brajttta, ziyjb
■ Atdebet , Hebjrataum noinen fiuuij Tigris,
497jb

Aiotochttfis quomodo formicas venetur. J i ,b

quomodo fe ab tHiuria tueatur. ibid.
Atdtnherhts quidpnt. lipjb
Atayotti , ffecies cucHrbitarHm Indicarunu.
309, a

Atbacora quatis pifcis, ^59»*

Atba fpina.slde/spinaalba. ,

Albanfegi , frutex e quo Arabes dicunt contextam
futjfe QironamChrtfti. 492.>*

Albertus putauit , cnetosvimhabere generandtani-
matcula. 51,3,

Albertus Pius Archidux Belgarum Princeps fia-
tuam 'B .Vtrginis Foyenfis inuifit . 41 i,b

Alhicorts pifctscaptus,furfumtraSlus ,&os pate»-
tttis aperiens ^votucrem viuum , quem pauto ante
abforpferat, retiolantem emifit. ^ 5 7> b

Aibugines illitu difcutimt furcfiti herba eacoxthuitl
corttce nudati. 370|b

AlcatraZflquateauisgen/ts. ' i2 3.,b

mire pifces venatur. ibid.

Atces cornua ramofa habet. 11 o,b

eaque fotida, ibid.
& tata. iii,a
propter fuperius labrttm fcijfftm ex opiflonomis
efi. II 2,ai

curfu vetociffimo valet. 1 1 9,b

fropter craffitudinem fuperioris labri efi opisio-
noma. I2i,b
comitiatimorbo infeSlatrir, izi,z
Jlmplex efi & fiolida. ii4,b
quo firatagemdte tn venatores ^ canes fe perfe-
quentes vtatur. , ibid.

AtcececAtapts ,itadi£tus quod ex oppido Atcececa
allatus Jtt. 379>^
Xx i etui

IMDEX RERVM

eitts rametita £C]Uo pondere fmmpta,mira bremtA-
tetnfanietitibwmedentur. ibid.
jilco , Ipeeies cannm Indicorum , ijtti funt par-
Htili , & ab Jndis hnntero aut gremto portantttr.

Alcyoncs nidulantes jtemporis prdfagia fHggerttnt. 5,a
conittgalis amoris funt fymbolHm. 7,a
ex Ceyce & coniage faSlt dicnntttr infabttlis. 5 i,b

Alcyamm peregrin:u,planta [pengiofa. 2.9}.t>

^Aiexander Aiagnm Artjioteliatitlor fttit confcrt-
bendt libri de HiHoria ammalium. 2,a
domum adhiirattonis ex lapidtbM beth extraxijfe
dicitur ab A rabibm. 3 7 5 >t>

oAlexander Rexoppidttm& caflellum Mach&rum
con^iruxit. 474>2.

Alhama ^ualif ciuitas. 407.t>
varitR tbi therma,& qua ilU ex sausa. ibid.

Alitum pugna lultj C<tfaris necem prajignijicauit.

Alka,auii*nfularufii Furrarum. i^^jb
AUittm mujleUefl aduerfum.
Alo,genui pjittacorum. iijjb
Alopecia curatur ctnere hippocampi cremati. 4,3

item fimo caprarum Jlluefirium, fi cum aceto &
oxymelle teratur. I27,b

item ftercorecatti cum ftnapi&aceto. ibid.
Alpacamafca, idefi terra animata, dicebatur Periia-

nis corpus humanum. 1 3 8 ,b

Alpes z/Egyptt homtnes habent, praterfaciem,bra-

chia & pedes humanos , camelis omnino fimiles.

133, b

ij funt pifcatores firenui , aduerfus vxores fero-
ciffimi. ibid.

Regem fuum fumme venerantur. ■ ibid.
Alpes Liby& quA mon^ira parianti 1 }4,b

Alphet besii-tex leone & leopardo generatar. 51,^
Alphonfui XL Htffantei Rex templo &ccenobio Ca-

ilri /ftl^ & TaUbric<e multa dona elargitur.

399>b

inftgnem viSloriam contra Paenos obtinet. ibid.
Alphonfiis Sanchez. de Huelua prtmm nouumorbeffi

detexit. 73ib
Altlatonochtli,Jpectes tunaram Indtcarum. 3 1 1 ,b
Aluam expurgat fermentum exmaiz^io cotife£tum.

52.4,a

laxatarbufcula yohualxochtli. 3 1 2,b

item cortex arboris totUtt£ , duarum drachma-
Yum pondere redatltu tn pu[uerem,& fumptm.
54i,a

item hcrba chilii. 3^h^
item fdces fucciherbieamamaz,*li. 364,^
item fuccHt foltorum arborii mague)\ 3oo,b
jttem tuft radices 'jndiCA hsrbig nahaiteptstz^-
3 56,a

fiSiit vfius cortex arboris ahoehoetl. 3063^
ttem pomaarboris tunntfi cum granttlis ctbt loco

fumantur. } 1 1 ,b

itemherbatla^Hefjuetz^al. 34i>b
itemherb<tyyauhtli fuccus. 547>a
itemacjua,tn (jua tufe radices herbse apanchoiea

aliquamdi» maduertnt,transfttfa per colum &

potata. 5p,a
item radtx herba ahoapatli. 3 5 2. >^

item ptgmentum qaod ex arbore achiotl conficitur.

3 5 3>b

Alhi dolores ftfiunttres tjuatuorvegutt£ balfami ex
arbore hoitz.tloi httl eltcttt,ante cibum /inU:<ie. 369,^
AmacoT^tcarbormagnalndtca. 560,4

ius decoSii radicum linguaih febrientiam hame-
^t. ibid.b
pcSloris doloribtis confert. ibid.
pituitam & bilem fupra infrajuepurgat. ibid.
lac eius medetur vlcertbus labtorum, . ibid.
Amacpalli , fpongiit martn<e genus in Indta.

202,b

Amaloz.<jue auis dcfcribitur. 2 z 2 b

Amamaxtla,herba Indtca. 5 j o.b

vrinam egregte euocat. ibid.

trita & fumpta bilem purgat. ibid.

cdculum frangit, & fiaElnm expellit. ibid.
Amamatz,tia , herba Indiea rhabarbaro fimilis,

564', b

fuccm eim exprejfm corpus expurgat. ibid,

f<£ces etufdem fuccf aluum iaxant. ibid.

hilem fuffictenter expurgat: ibid.

radix eim quando colitgenda,& cjuomodo. ibid.
Amapaia regto paiufiris. 3 8 2 ,b

riuultibt venenatisferpentibm fcatent. ibid.
Amaijuahutti arbor magna Indica. 5 6o,a

ex eaconficitur papyrm. ibid.
Amatha vtiia vbi fita. 47 5 >t>

balnea tbi commodijfima ad valetudinem. ibid.
Amatiauitz.oa fefium Me.xicanorum. 1 4 3 ,b

Amatz.quitiherbalndica. 36o,b

im decoEli corticiseim fehrienttbm prodeJt. ibid.
Amaz.onas ejfe,aiiijuibm pro fabuia fuit. i l$h

ad Cantbaies generationis causa migrant^. ibid.
Ambiabttuminis genMStn Peru. 575>»l>

morbisiliudanttquis, & k fiigoreortis, medetur,
ibid.

doioreJcjHofcumquefedat. ibid.
fiatm dtfcutit. ibid.
tumores pr<eter naturam dijfipat. ibiii.
Ambiit d fiu^a fic appeiiata arbor in India,
34i.a

btlemconcoquit & expurgat. ibid.
pituitam incidit & expurgat. i bid .

calorem ntmium fedat. ibid.
fiiia tufa eryfpelatis vtiiijfme imponuntar,
ibid.b

fit ex ea confeEiio adeadem vtilis, ibid.
Ambti.a,pifcis Indicm, propter pingttcdtntm diElas

porcm acjuatilis. z6o,b

tamesimagnm,vt ^oo. iibras appendat. ibid.

quomodo captatur . ibid.

captm ad auiam Regiam deferri debet. ibid.
Ambra non eft femen baianarum. a62,a
Ambrojim tres faltemc<tlosagnouit.
Ambufta fanantar cortice vjio arboris ahoHhoetl,

306, a

itemfiitjs herbtt tonaixihaitl. 3 5 i,i>

Amertna tn arborem vfque accrefcit , & fi-uticis M-

turamexuit. iit^
AmethyHiquandoque e coccis terreflribtu errtcian-

tur. 375,«
A mtantus ab igne i<edi non potefi. i» i ,a

Amtciti<e fymboium, aues cajfu. 7,1
Amttottquaie pifcisgenm. iJ4jl>
Ammam vtcas non longe k ciuitate Tibertade,

484>b

tbi aquit funt fauandis humanoram corporam vi-
tijs maxime tdone<t. ibid.
Ammam cafieiium,ctuitas ex toparchiis ordine fexta,

466,b

apud hancfugauit laddt Machab^tu exercitam
Antiochi. ibid.

M E M O R A

^Hdntum ferofolymk diflet. ibid.
eft patna Cleophx dtfcipuW^Domini. ibid.
ftolptUs Jhoh ex miracnio ibi a Chrtfto ferttjtore
pmato. ibid.
hahmt temporibns ChrtftimorumEpifcopnm.^6y,3.
t^mmon ciHittis , qnam torrens Jaboc allutt.

eam V riM Ilethitw a Detnide Rege occifus efi.
ibid.

Thiladclphiahodii vocatur. ibid.b
Chrtilianorumtempore iMOfiit Epifcopum Metro-
polttanum. ibid.
j4mohiiiilt,herba Itidicai Ji^.b
u4marem conciliat herba pina hnihuiz^tli. 3 3 7,b
Amoru coniugalis fymbolHm,alcyoni 7,4
jimphdochia,, vel

AmphiUchopolis ciuitas a cjHo condit4. 408 ,a

propeeam fonscalidiftmui. ibid.

j4mphift}osn£quales ferpentes. 2.7

Amputlacumoleo S. Marttniinmedioincendtotn-
tegraeaadit. 42 3, b

Amadifim,herba Indica. 366,3
radtx & femen eim obftruEliones f^lenis apenunt.
ibid.

humoresinftaElosdifcutiuni. ibidi
femen tt4fum,& ex vino fnmptum , ventris dolo-

remeftigneortumplacat. ibid.
iusdeco^A herb<e fnccurrtt tUaciinephriticifque.

ibid.

t/entriculumroborat herbaipfa. ibid.

Amygd.{U amara fik vulpe edantur, neeilla fuper-
btbertt, eam occidunt. 1 2 2,a

n apud Malabares appellatar elephas. 1 9 3 »b

uina an prtmm adultertn<t, generationis auElor. 8 8,b

jAnas fluutm pracipustiinHifpania. 403 b

vnde ortatur. ibid.
modo apparet, modh in varios meatm fubterraneos
fe condit. 404,3

jAnates fefe expurgahtes, temporis pr<tfagia fugge^
runt. 3,a
ex cadauere earnm bufones nafcuntur. 9 j,z

caro earum humida efi, ventrem efticaciter pro~
curat. ' Il6,b

illarum efu quidam barbari abflinent , rati fe tor-
porem auis contraciuros , & hofles effugere non
valtturos. 2.41,*

Anates cornicines damonibtts funt terrori,vtTurca
credunt. 2i5ib

Anaxagoras magnam fibi gratiam faUam futfte di-
xit, quod Solem videret. 5 ,b

occtdi maluit quam dicere caIos eftie atiimaios.

mentemanimalibustribHebati 38,b
A ncoa, (pecies herba chtlU. 3 ^y^a

jAndaguatU Pilatumadorant ,& verHm eum Deum

reputant. l^ia

fer duas eis columnas diabolus reffonfa dabat,
fuos cultores Chrtflianis cfte cafliores & pudi-
ciores. ibid.

eorum pefliltntiftiniHm Oratoriuma Patribtu So-
cietatis adttur. ibid.

ab ijfdem plurimi eorum conuertuhtur. ibid b
A-ndros infula.a veteribus Gr<zcis magna diligentid

extfulta. 48 5, a

Anganiainfula , inqua funt homines canino capttey

dentibus & ocults deformes.^;^ 153 ,a

Angelm adpreces S.BrigtdffsJfppri cmdam Ithrum

dictamt, /, .-. s, V 459>^

B I L I V M.

Angelinon funt animalta. i8,b
Angelorum templum tn loco vbi Angeh paFloribus
nuntiarunt Chrtflum natum. 470,b
Turcis illud efl in maxima veneratione. ibid.
Angli cjuare dicantur caud^ii. 424.b
Angli fcrdt cornua rugnfa hahent. 1 1 o,b

AngltA Regcs inaugurantur oleo quod B. Virgo de-
dit S.ThomA (fantuarienf: . 424,^
Angues nigri Romanorum cladem a Lufttanis infe—
rendam praftgnarunt. 3,b
Angues plerumque ftne coitu ftionte ejc limo gene-
rantur. 96,3
Nilotici vulpi aduerfantur. 1 24,3

AnguilU ex alga tn aquis fl)or, te procreantur. 5 2 , b
ex mortuis hominum cadnuertbuinafcuniur ,^6 )a
etiam cjuandoque e Itmo ortuntur. 99,3
in amne Zenu in arena procul ab aquis repertun-
tur^ 2.49,a
Ahim& immortalitai Peruanis nota. 1 3 8 , b

Animal quidfit. ^ lyM

Animal quoddam apud Japones gignitHr ,<jUod cHm
fenuertt,inmare fe prtcctpitat, , i8p,a

tbiin pifcemmutatur. ibid.b
Animalia cmleftitim motuum in feindkia hahent. 2,b
exifs captantur pr<efagia. ^^a
exijS quantavtilitas. ibid.b
etiam in aere quidam nata funt, 4,a
inijfdem meteora generantur. ibid;
^ cdeFies imaginesin eisinueniuntur. ibid.b
eorum cohftderatio pr<tfiat contemplationic<eU

aftrorum. 5,a
plant<e & mineralia in eis generantur. ibid. b
Politica & £ thica ex iifdem defumi poteft, 6 jb
variarum virtutum funt fymbola, ibid.
cur Dem eorum contemplationem homini propo-
fuerit. 7,b
eorum difcipulus in multis eft homo. ibid.
ab ijfde^m quoque dtuerfarum artium exempla
deftimuntur. 8,a
eorum contemplationem quantifecerint Arifioteles ,
iy£lianus & Oppianus. 9,a
exillorum natura quidde Diodemonfiretur.i i,a
quant<e illorum induftri&, ibid. b

miraillorum ftrtiSlura. i2,b
miraTDeicircaea prouidentia. i3,b
exiUorum proprietattbus Detts Silobomaieftatem
fuam indicat. 1 5,a

quantaeorumvarietas, ij,a,
quot ijs fenfus infint. z^.a.
tnter ea & ftirpes an (it gradus aliquis medius.
ibidib

quanta inter ea & ftirpes commuhio. 3 1 ,a

quii pr<eftent fenfibus. 36,b
quo fundamento antiqui ijs mentem aftignarint.
38,a

ex callidttate, 39,^
ex fermone & fermonis intelieUui ibid,
ex ludo & iocis. ^Ojb
ex furore. 4 1 ja

ex virtutibusi ibid.
ex vttijs. 42,b
ex difcretiont. ibid.
ex varijsaBionibusi 43 a

mentem tamenijsinefte omnino negatar, ibid.b
difcipUnaeisnonineF}. 45
affetlibtis carent,impetus habent. . 46 3.
rifus & fletus ijsnon competunt. ibid.b
aliqua ex illis msmoriam habent. 47,^ 4 8 ,a
X X . 3 liber-

INDEX RERVM

libertas am indifferentU illii non meji. 4 8 ,b

(^mmodo prafentiani. 49,^

tn^ltnSlHi evrumqmdjit. ihid.

»0« eft iudicmm, fed eini quidam hiJirio. ibid.
nullum' , nrditcr homimm , eft cnm intelktlu.
ibid.b

anaUcitiorum cdnfa. fitc&lHm. jo.a

de eornm origme Gentittm optniones. 5 1 ,b

i^fitedam m igne generanttir^non ex eo. 6 1 ,a

an alitjjfiatgncmm fe haheant. 63,a

nonnulUi qmqne nafcmtur & viumt in niue.

qmmodo e terra primumexorta. ibid.
tn qtia magntttidinecrcatn fint. ibid.b
antnitiocreatu multu ex vnot^mxjtie genere. 6^,a.
an nonnulia tllorum ftngHla tantftmmodo creata

fint. ■ ■ 67,b

an eorum ingenia mutatu fnerint & difterfa faita,

qtiam Dem illa creatiit. 6 8,a

hormni, primum fuertint mnoxia , poff pcccatum

'verhnoxia. ibid.
fantlts virts vfque hodie funt innoxia. i bid.
an ea, cjud modo funt rapacia , iracunda , exitialia

Csr carniuora, a Deom tnitio Jintcreaia eodem

tngenio. ibid.b
qnare fibi mutuo noceant. ibid»
cur nonnulla ex ijs venenatn C?* noxia creata fue-

rmt. 65).a.&: feq.

eorum complexio vitulis non mucafa,veluti

mtitutueTi horainis: 70,b
tiec eorum fgura eft mutata. ibid.
eaqti£ (ttnt m nouo orbe, quomodo illuc tranfuecki,

72 a,b.& feqq.
analiquae terra, rcproduuki fuerint. 74,^
an perfectd fljeciet fponte nafct poJ?/nt. 86,b
aneaquA fponte nufcnntur produxerit Depts tn

prtmarerum creatione. 87,3
an eaquA funt in America & remotif mis infu-

lis, poft prtmam produtiionera enata fuennt.

9i;b

an qu&m America reperiuntur, a principio mun-
dt tlUc fucrint formata. ibid.
in quibmregiombmgenerentttr.'' ibid.
aha nonnumquam ex alijs viuii nafcuntur. 9 6,a
item exaUjs mortuis. ibid.b
quandoque ctiaw ex plantis nonnulla ortttntur.
97jb

in mmeralihus etiam reperiuntur. 99,^
ex alijs varijs rebus etiam generantuf. ibid .
imb & ex elemcntts nafcuntur. ibid.
fingula voces proprias habent adcoitum. 1 20, b
cur itgrotent, ii2,b
creata funt ad notitiam Dei , ad eruditionem no-
ftram,& ad vfum.. ' 1 16, b

varta ex ijs m edicamenta. 1 27,a,b

quamuts feroaftma , fApe tamen hominibm obfe-
cjuta pmfinerunt. 20i a &leqq.

(iyfnna Comitifa Megenfis ita a fjittaco quodam
' ddigcbatur, vt quocumque tret , iLle eam feqmre~
iur. ' ' 2.i7ja

nemo veflem eiftsattingereaudebat , quin ab illo
pftiaco mord"retur. - ibid.
Anna de (fordnba puella duodennis cttm educatort-
bus fuis V rgamncm adinutfendos M^rtjres,qui
tbico!untur,proficifcitur. 4^4)^
pArttcula/n Reliquiarum eorumdem Martjrum
acctpit. ibid.
vana patitur , qtuhus vsntas earam ReUqma-

rum aperitur. ibid.&fcqq.
Anna., matrona qu&dam Chriftiatta, linguit vfu om-

nmocaret. 446,b
a S.Francifco Xauerio curatur. ibid.
Anna N etken monialis ab hdreticis expulfa,aquani

benediflam per quadraginta annos mcorruptant

feruaiut. 45 5=^

A nona,arbor magna in IndijS. 5 6 1 ,a

germina eius venenis reftftunt. ibid.

nuclet pomorumcurant diarrhoeas, ibid.
Anones,fruUus Jndtcus. 3 5'jb

Anferes audttu prsftant, 37,^

caro eorum humida , ventrem procurat, 1 1 6,b

furemmtre produnt. 2,45;b
Anfer arboreus tn Scotia ex arboribus generatur,

Anferinus pes,herba,fuibusvenenofa, I22,a
Anteca vallis falmas habet. 40 1 ,a

Anthus auis equorum hinnitum imitatur. 1 2 5 ,b
Anttchrtftus afcenftonis Chrtftt futurus eft amuta-

tor. 484,a,b

in monte O liueti d<zmonum ope eietsandus eft quafi
incalum afcenfurus. ibid. b

fed fftrttuoris IDomini lefuoccidetur. ibid.
Q^^nttgone tn ciconiam verja dtcitar tn fabulis.

52,b

Antiqueravrhs vallem fihivtcinam hahet , vbico-
piofiftimum fal generatur. 401, a

prope eam etiameft fons, qmcalculos potHsdtjfol-
uit. 4o6,b-

S. Antontj de Padua ftatua per aquas ambulatj.
448,a

dy^tjtontus Cranfius leui fiibucul& contailu fiam-
mas laculabatur. 4,a

.S". Antonius ercmita Centaurum in deferto vidit.
76,b

iiemSatjrum. 78,a
Antonius Jmp. montes qui dicebantur Climax in-
cidi tufit , & anguftam vtam iitter eos aperait.
464, b

(iy4ntontus neophjta oculorum,manuum pedumque
officto carens. 446,b
mftua S-Francifco Xaueriocuratur. ibid.
Antrum qmddam tn GalldLCta tnacceffibtle. 3 9 y,a
Antrttm Oliueti, Chrifti oratione,fangumeo fudore,
Angtli prafntiacelebre. 478,^.479,^
Antrum Pamam^ef} sfeluncamontis Pantj. 459,a
grauemodorem exhalat. ibid.
tntll.ud a gentHibus proijci quotannis folita vi-
Etma aliquamhonoremaltcuiusdnimonis. ibid..
Sl Afterij prectbus prafttgttt diabolica ibi exerceri
foltt^ceffant, ibid.b
Anus fttiutus pmctpufis Htffaniie. 4° 3 ib

' vndeonatur. ibid.
modoapparety modo invarios nteatus Jubtcrrancos
fecondtt. 404, a

Apachycoatl.ferpens Indicus. 284,^
Apancholoa, herba Indtca Ijmphis inftliens. 3 5 1 ,a
oris vflionemc^r vlceracnrat. ibid.
aqua,tn qua tufd raduces altquamdiu maduerint,
transfufa per colum & potata , fluxum alui
curat. ibid.
prAcipue pueroram& gYattidarum. ibid.
aborfum cohihet. ibid.
(lApanme ,fic dtEli captiuiquia Mexicanis mafki-
bantur tnhonorem ftwum deorum. I44vt)
AparequavrticA IS^tC^^genus. Ji6,ai
^y^per ferocifmus a S. iSrigtdaitamanfHttHsred-

ditus,

MEMORABILIVM*

ditus , vt ouicfilas ad fajlnm educeret & reduce-
ret. 2.o3,b
alias a vemtortbns aSlas ad Detcolum Ahbatem
cotifugit. i02,a
altus ttem ad Marimum monnchttm. i bi d .
altus ad Rafolt Rhemenfts ylbbatis cellami. ibid.
ApSyfdelitaiis erga Princtfes fymbolHm, 7,a
item poliiiae difcsplina,. ibid.
item Monarchta. • ibid.

ex bobfis generantur, 32,b
an rattonc prttditdi, 39,a
ex taurt cadauere nafcttntur, 97. a

•varijs modis reuitiifcnnt. ibid.
item ex floribttscerintl»,arftndifiis, olea, exoriMn-
tur. ibid b

fer.poros totius corporis refpirant. i z 5 ,b

Ucet mtnima , tamen Dei magntttidincm commen-
dant. 286,a
funt animalcttla maxime indtiFiria. ibid.
in notio orbe varium earttm genns. ibid.
in Ceyhd nidtilantttr incanus arbortbtts. ibid.b
in proutncia V ira-pacis funt qtt&dam (jha acuko
carent. 287,^
\Apes PlatonicA eloqnentiam Arifioclis pttert tndi-
cabant. 3 ,b

j^pharz.efrengftaj herba Indica. 3 3 8 ,a

pHlttis eius radtciSj ex atjua, vino , btiglofove attt
tnelijfohotifucco fumptus fex obolorum ponde-
rCjtltacos dolores fanat. ibid.
ventnculum calefactt. ibid.
conco5}ionem iuuat. ibid.
vtfcerum tempenem frigidamtolUt. ibidr
obfirunionesaperit. ibid.
wenfes &vrtnam prouocatt ibid.
nrtero confert, ibid.
•venenatis potionibus aduerfatur. ibid .

flatus dtfcutit, ibid.
vires reflaurat, ibid.
ius decoili eius idem omnino prafiat, ibid.
radix eius addita ^a^auacA , is,quis pondenbus
drachma, vnius , humores craffos & lentos va-
cuat. ibid.b
\Aphati.t puntT^meti, \ide^y^pharz.ejirengua,
tyiphronttrum mediam quamdam nitri & fpum£
nitri naturam habet. ?77>3
Apices infloribtis plantarum qtiid Jint, 1 29,^
Ap^tz.alpatli qualis herba. 32z,b
^pitz^alpatli, feu hatata purgatiua, 368,3
radices eius duarum vnciarum menfura a cul^-
tum eunte fumpttz, aluum mird lenitate & fe-^
curitateexpurgant, ibid.b
hiltm e venis extrahunt, ibid.
A pttz.aipatii tz.ontololoth, herba Indica, 3 jo,a
eius radix in farinam reda5ki,genHum fiigus &
dolores pelltt. " ^ ibid.

ius eiusdeco5i£ firmatdentes. ^ ibid.
gtngiuas adfiringtt. ' ibid.

dyfentertcisopitulatur. ibid.
'vteri & renum laxitati medeiur. ibid.
uipobaterion , quis locus fic db Armenis vocetur.

497,b ~ ^ .. /'.P :

Apocconalli lapis,fuccini nofiri jpecies, I74h
cyipocymum cantbus in cibo datum eos necat.

iiz,a ..■-.■y.^Vv
jlpollomus Tyanttus hrutorum loquelam caliitifih-
. dicitur a Porphyrio. '• 3*7^

Apollontus,Ionath& tnfidias ftruens ,fugatur, & ivbi
td acciderit. ■ . 47i>t»

Apopoltz.in, vide, Axixtlacott.
A poffumen I ndicum antmal,vbiprAcipue reperiatur,
ijf^b

quale fit animal. ibid.
catulosin lucem edttos, dum paruuli funt , caut-
tatecjuadam ventristncludit & feruat. i J7,a
arbores celerrime fcandtt. ibid.
a venatonbus qu.tfitum, vt effugiat , mortuum fe
fimulat. ibid.
cauda eius advrinA meatus aperiendos mirepro-
defi, ibid.
calculum item eijcit, ibid .

enerem excitat. ibid.
lac generat. ibid.
fia5iis & colicis medetur, ibid.
aculeosinfixos extrahit. ibid.
ventrememolliti ibid.
parturienttbui item prodefi, ibid.
^ tufiientibusi ibid.
nApofloltad noHumorbem penetrarunt, 73>b
Apothecarij dyfieris vfum abaueibt didicerunt,y,h
t>4ppetittis excitatur efu carandas. 3 ' 4)b

item tragorigano Quauhnahuacenfi. 3 1 6,a

item herhk acuichehuariraqua. 3 5 4 . b

item herba chtllii 5 6 3 , b

Apri vnim dens ex infula Aiadagafcar appendit
ejuatuordeci^libras. 2,39,3
Apythederaefumorbos fuoscurant. 8,a
tn Afiica non generantur. 9 2 ,a

quandocoeant, 93jb
dentes exertos habent, 1 1 i ,a

aliquando reperti funt pofteriHS filipedes , ante-
riiis bifulci, n^.b
felle carent. ii8,a
igne£ junt natar£. i io,a

perpetuo funt feri, i.i5,b
Apfi<z befiiix. ex aliarum aquaram cadauetibus nnn-<
numquam generantur, 97,3
j^pu&ptfces e limo quandoqtte nafcuntur. 99,a
yjpulia tngenti terr<tmotu concufia. 3 8 3 ,b

^purimac flnuim per quinquagintu leucas difiFun-
dttur,vbi ih mare tnfiuit, 380,^
rupes in tllum collapfe per triduum eitu curfum
♦ fiiterunt. ibld.
circumcurrit periodum iboo.leHcarum. ibid.
mare inflaens , dftlce tllud reddit ambitu centnm
leucarum. ibid.
confunditur cum fluuio Maranone. ibid.
dummare inflmt ,bis milleinfulasincludit. ibid.b
eimfiagorcidquatuorleucdsauditur. ihid.
iy^qua ab Origene & <tAE.gypttjs varto reffe^ti mas
velfeminadicehatur, i8',b
quod genm cauf<t in auium pifciHmque produElio-
ne prima prdifiiterit. ■. •" • <5'o,b'

fola pifces producit. «vav>. VsA, .-5 r,a

etiamaues, ■.'.liV-.-ii'*-^ riiijic)^.

Thaleti efi valentifitmHm elementwm, ' ■' 3-8o,a
Aqua bapttjfrnalis non folitmper annum,fed diutiits,
incorrupta feruari potefi. 455'^
Aqualuftrdlis lampadi tmpofita , ^olei - infiar ardit.
•'•44<J,a,b

■ qttadra^inta 'annis a montali quadamincorrHpta
feruatd fuit. j..^- . . . ■• 4^1^^'}^-.

de ea retefttmonium S.Ioannis Chryfoflomi.^^S-^
tAqftd pluuiain folijs arhorts maguey recepta, va--^-
rtosmorbos pellit. 360,*-
Aqua falfa maris antidottts eTl efficax contra tela
venenata. - 380,^
^ Xx 4 AquA

INDEX RERVM

jic^m imercuranea. vide , Hydropfis.

jiqfta , in <^Ha tufe radtces herbji apancholoa ali-

qnamdtu mad(ierint,tratjsfhfaper col(im,& po-
tata,jliixum alui curat. 3 5 ' > ^

practpue puerorum 0" grauidarum. ibid.

abortutn cohibet. ibid.
Ac^uA.in cjua herhamohuitli trita aliejuamdi» ma-

ducrit ,fi , quoties expedteru , haunatftr , fcabtem

curat. 3 57.b

lanas etiam purpureocolore injicit. ibid.
t/^cfUdquA fttpra calos funt ,non violente ibi deti-

nentur. 26, a

AquA Maferephot qmd ftnt, 47 5 t>

ylcjua, Aieronejaaks. 459>b
ylcjuacjua,bufo Indicusmaximusi i77>s
uiqtMcjue>z..pallin cjuales ferpentes. 17 1 a

mites funt &fnnoxij. ibid.b

nullumommno jirepitamcient. ibid.

decem tmh viginti dies fine cibo perdurant.
ibid.

eorumcaro cU delicatijfima. 27 1 ,a

ea tamen cjui vefcuntur,fi aliquando lue V enerea
laborartnt ,recidiuam patinnturi ibid.

Acjuattca pauca pulmonem habenti ibid.

Aejuetz.oallin , ferpens lndicus fimilts croeoddo.
270, a

tn etus vemriculo reperti lapilli lithiaftconferunt.
ibid.

integrum hominem cum vefitbus deuorat. ibi d .
tn acjuis ficire capttur. ibid.
oua ponit ad iS. atjferinorHm magmtudine.
ibid.a.b

glanduUtn faucibus ems repertx mofchum redo-
lerit. ibid.b
e(tque fcbribusmedentur. ibid.
gemtaltnm ctus adeps verum mofchum refert,
. ibid.

ventricultii eitu ahlutm, Sole exficcatus , contufus
, \ & fuinpt:;s ,lapides vcfiddi &renum frangtt.
ibid.

Cjtia ratione tnterimatur. ibid.
^^qutU,tempcrantt£ funt fymbolum. 6,b
, atiitflapidtivfummonfiruuerunt. y^b
\t/ifu prxjlant. 37>*>b
; alb£ repenumur in regno JHurfili. 1 5 4,b

> earum mintfitrto Indttllt adamantes inuefitgant.
235, a

Afuila crtfiata, egregiaauis, digna qus, a Regijs au-
cupthus alatur. 2i7,a,b

(•^■qmla maxima tnuenta tn Mexico , qu£ vna vice
veruecem deuorabat . 2 5 8,b

Aqmla virgi£ , vtlius aquiUrum genus in fndia.

.. 2i7,b

x^r.^i^^^Aroer.

Araba,fic diEtum Mare mortuum. 460,^
Arab,es Alexandrum Domum admirationis e.x Upi-
^ dib.us bethextruxijfe fabuUntur. 37i>b
^, 'arundtntbus lordanti ad variaminifterta i/tun-
'■i_,tur. 4j9,a
fi^fpf^^.V^i''*^. ^P'^" psnnarum auium uti fo-
lent. ibid,
Arachnein araneam verfa diciturin fabulis. ibid.
Aranea ex Arachne fMta diciturin fabulis. ibid.

textortam & venatortamartes exercet. 8,b
A raneas veneno carentes habet Uiberma. 449 ,a
Aranem aquaiilts , Indiarum tnfeUum innoxtum.

19 1> a . ,

Aranem aureus,iiem Indtarum infe^hm. ibid.

eim iflus agit ininfaniam.

m.

Araneus Jptnofus , tttdem Indiarfim infeBum^.
ibid.b

Araneie pUntis etiamnafcuntur. ji.b
ctbus fttnt fiellionum. J2i>a
Aranet IndicinonnulU columbini oui fhannitudtnem
habent, 291,0
apud Caribes exjtquant dimiditim malum ci-
treum. ibid.
in nonnullortim telisetiam pafiercapitur. ibid.
Arat,genus pfttacorum tn Brafilta. ^ijt^
in magnaapudeofdem eFixslimatione. ibid.b
Arauers papilionis ^ndict genus. 28S,b
calceos arrodunt, vt tnuttles fiant. ibid.
gallinas & alia ctbaria adoffa exedunt. ibid.
Arbitrium altbertatedijferti 4^»^
Arbor qutd fit. I28,a
Arbor aurea reperitur in Hsfpaniola. 294,*
Arbor metrofidera , in laua maiore nafcitur^
5o(3,b

ex ea qui fruTlum gerit ,ferro Udi non poffe dici-
tun ibid.
A rbor mulii, qualis fit, 295 ,a

iecore,renibtu,vrina affeEioslettat. ibid.
lac & refina eim vnlnera claudtt. ibid.
decofium foliorum citts fcabiofos fanat. ibid.
feftuc^ ex ramis etm tdonea funt expurgandis den-
ttbuii ibid.
Arbor qu&dam ad preces ty£thiopum,Catholicorum
adhuc,exarefcebat,&tter(it»frondefcebat. 447,b
i]s faElii fcktfmattcis ommno exaruit. ibid.
Arbor quadam poma ferens amara ^ beKedifitone
S.Patrittj fert pomadulcia. 45*>a
Arbor de rai\^,arbor Indtte Orientnlis. j 1 3,a
etm fub vtnbra ofiingenti velrmlle viri tegi pof-
funt. ibid.b
Arbor,rofarijs 'S.Virginis conficiendis apta, nuper

in Htbernia germinauit. 445
Arbor trifiis, qualis arbor. 302,2
varia apud vanos nomina habet. ibid.
notlu fioret & fuautffime olet , Sole orto fiores a-
mittit, & tora marcida .^pp.iret. ibid.
fiorescorrefictunt. ibid.b
fiufira eam muitt in Hiffaniam transferre value-
runt. ibid.
de ea Indorstm fabula. ibid.
Arbores ex auro & argentoad viuumeffi&aeranc-
in hortoadaulam Ingarum Regum Peruanorum.
I40,a

A rbores Libani , quantum in auras confurgunt ver^
ticejtantum radtcem in ima demergunt ,& tdeo nul-
la tempejiate detictuntur. ■ 482 a

Arbores locuta funt , ctiim Tarquinitu pelleretur.
45. a

Arbores pulcherrimd fub Engaddiad Mare mor-
tuum poma ferum , fed ctneribui tntta plena.
468,^.469,1

Arbures varu San5iorum malediEiionibns flerile^
fcunt. 451,^452,3

Arca tn palatio Toietano reperitur , & qutd tn ea.
398, a

, aita aiibi a .Dario plena venentfero fujfitu, quo
magnaljomtnummuititudodeletafutt. ibid.b '
Arcadici canes excane& ttgnde generantur. 5)X,a
Archeiau4 Rexhtfioria & naiurtt animattum confi-
deranda ftudtofiffimm ftsit. 2,a
Aichelam Toparcha , Herodis filiM,aquas fontis
Elifst deduxit per riuos piures ad irrtgationem

campi.

M E M O R A B I L I V M.

hortOf^m hrtcho. 46z,a
ArdeAdnm eji trtftis , temporis prafagia fuggertt.
3,1

Areclona lacns, vbi hydra fusjfe dtctTur. i44,b
Areninfala inScotta^n cjtta cadaHerahominumndn
humantur , nec putrefcunt , fed fub dio expojita,
incorrtipta manent. 416 A

in ea nec ghres nec mures nafcuntun i bid .

Arenabtiptiz^atur cjnidamfndiiiH. 487,*.
Arenas pelltt h(rbacocoz.ta-naL 37>2,b
Argemata defcutiuntHr puiuere corticts arborts ca~
polin. 3444
ttem gummi ex arbore holli deflnente. 348,»
item radice herba acxoyatit fecunda, tusa,<:^ refo-
luta ex lotio humano, & insitllata . 3 5 1 jb
item furculis herbx cacvcxthuitl cortice nudatis.
370,b

item puluere lapidis toltecajfz.tli cryflalb admi^
fto. 374,a
Argenteus mons , vnde "Satis ftuuius prodit.
405, a

Argentumciniere bajtlifci illitum , aurum ejfe .appa-

ret. 1 o 5 jb

Argentum viuum notum quidem fuit Indis barba-

ris, nullius tamen vfsu. 37 5 >a

A rgtts canis folus f^lyjfem reducem,dcmefticfs omni-

bmignotum,agnouit. 4l,b
Artas Montanm Ittnerarium Beniamini Tudelenfts

Hiffani ludxiin Latinum tranftulit. S^jb
Ariel. vide,Aroer.

A ries qua occajione inter fidera relatm. 1 ,b

Artetes trimultadcoitumapti. . 5j,b
tn Aftici ftatim cornigeri generantnr, 1 1 1 ,'a
in Tartartd non mtnofes funt afints. 1 1 9 ,b

advtrtimque Aquino^lium^cubandi rationem mu-
tant. i23-,b
*pud Mexicanos quatuor habent cornua. iSj^b
iH Htf^antd tales olim. ihid^
ialif maximam habent caudamt ibid.
rupes editifttmas fcandunt ij qui funt in nouo
Mextco. ibid.
A ripac , loctu in templo maximo Mexicano: 1 4 5 ,a
AnUoclts pueri etoquentid per apa Platonicas tn-
dicabatur. 3,b
Ariftocratid fymbolarh ft>rmic£. y^a
Artftotelesltbrurh de Htftortd animalium iuffu &
expenfts Alexandri Magni confcripfn, i a

quanti animalmmcontemplationem fecerit. 9, a
tdum & vniuerfum animatum ejfe Hegauit.
i9,a

inrebui naturaltbus , tnoralibtis &• dialeElicis,
fummumeius fuit dcumen,m his qua dtuiniora
funt, hebetior fuit, 2 3 ,a

a barbaris Arabibtu vocatur Arcatotalis. 3 7 5 ,b
Arithmetica limtjs nota. 8,a
Ingts Jndis etiani ndta fuit. i .^pjb

A rmadillo. v ide, A tatochtli. '
Armelini apud Septemtrionalesgsnerantur. 91,31
Arraeni arundimbus lordanis ad varia miniFierta
vtuntur. 4j9.a
ijsin fcrtbendo loco pennarum auium vti folent.
ibid.

montem Libani incolunt. 48 i ,a

Arne tn monedulam verfa efte dicitnr in fdbults.
52,b

Arnon,ciuitatisnomen. 472..b
$tem r/ipis cfiiufdami ibid.

$tem torrentis cuiufdam. ibid«

cjutin lordanem feexonerat. 4j8,b
Arnon Moab. vide, Aroen
\Aroer, vrbs antttjua & potens. 478,a
oltm infejfa kgente Vsterrtmd Omniim. ibid.

poftea d Moabitis. ibid.

exinded Sehonrege Amorrhadrum. ibid.

deniqtie d filijs Gad Ifraelttis. ibid.

eins mitrt tn tnfanttd S. Hserdn^mi notle terr<e^
motuconcideruntL.. ibidc

hodie Petradicitur ,eBquetfietropolis Arabine ft-
cunde.. ibid.

habuit fub fe Epifcopatus duodecim. ibid.
Arofeth (3entiHm,ciuttas^d lordane ftuuioalluitur.

45^,a

Artes diuerfd ab animaltbtts peti pofiunt. 8,a
Articuiaris morbt4S curatur efti carnis vel ftercorts

animalis yz.quiepotl. 16 yd.

item mirabtU celeritate refind arboris ahoehoetl.
3o(5,a

item farfaparrilld. Jii^a
item veht per miraeulum , adrAoiis herb& cecol-
mecatl folijs. 3iijb
itemiure decoSlicorticisarboristetlati^i 341,3
itemherbd cuamtahoatl. }47>3.
item femineherbdi quimichipatli, 34?
mird item celeritate per folta herbd atz.ojat/.

itemcorticeherbte yetl. 359,^

item fi^Ujs herbdt chtlpatli. 56 3, a

Articulorurti vniuerfi corporis dolores tollit, & mo-

tnm tmpeditum reftituit fucctu foliorum maguey
, ferui exprefus, & btbittn decem vnciairum men-

furd. 301, b

Artubus motu ob neruorum conuulfionem prtuatis

medentur contufa maguey montnni folta,: & intra

torpus fumpta. 301 b

tA^rundines generarunt vermes&muresin T{jud

Hijpanid. 32,b
Arundtnum varia genera ad fordanem nafcuntur.

eis Arabesadvariavtuntur. ibid.
altoque genere ,elegidnuneupato, Turcx , Cjraci,
Armem, Arabes, Perjit, Iud<zi,iy^gyptij, loco
auium pennarumin fcnbendovtuntur. ibid.
tA" rupini tnfuU femin<t, omnes claudtcmL.. i } 6, a
Ajdfonthamar,nunc Engaddi. 4<^3)^
AfbefttisabtgneUdinon poteft. 6i,a
Ajcalaphui m bubonem verjus efte dicitur in fabului

. . .....

Ajcenfionis Chrifti memoria viguit in India Occi-a

dentalt ante poHremum Chrifitanorum aduenttfm.

74 a

Afiha cjuando coeantj. 95>*
raro coeunt. ibid.
qMamdtuvterum ferant.

parturientes tenebrasquaruiit^ ibid.b
dtrimatu parere inciptunti ^Jja
binas mammas habeJitj. 1 1 3 ^a

tarumlaceftetiamcrajSur/f. 117:2
efficactjfimum. ibid»
plus ceteris nutrtt, ventrern purgat, vires multiim

^ auget. ibid.
martbtis funt viuaciores. 12,3,»

Ajinvti beftiaeft naturd timidtor. 1 1 i,a

ex eiui cadauere fuci & fcarabdi nafcumur. 9 7,a
efi foltpes. ii5.b
vngulas habei. ibid.

Isaudd

I N D E X

cauda eitu corpm longkudinc fere <t<imt. 1 1 4> a
coior mfirintu eivulgarfj. 115,»
eiui caro f»cci pejfmi. 1 1 6,a

fati^ft is et craffijfmtM. I^JA
corhabet proportione maximam. ibid.b
eim (ierctts eji optimum. n^,^
tardum incejfttm habet & pigrum. ibid.
Reatini contrk tam veloct curfft zialent,vt voUre

vtdeantur. ■ ibid.

cahdo & ficco efl temperamento. 1 20,a

famisadmcdtimefi patiens. iii,b
an a potuabflineat,(^ qui. ibid.
peflis eiefl exttialis.- ■ iZ2,a
rhododaphne ei eji venenum. ibid,
cicuta herbaab eodepaHatn Tufciafoporemgra-
. uijfimum 61 inducit vt mortum videatur.

ibid.

ad trigefimum annum viuit. 1 2, 5>a

infeflumh^betc.oruum. Ii4>a

ettam colotam inimicam habet. ibid.

ftmplex & flohdu-s efl. ibid.b

pontes non tra»/it,fi per raritatem eorum tranf-
luceant fluuij. i2,5,a

ignem formidat. I2.5,b
= eiuicaro knonnullis comeditar. I26,b

fortandis oneribus eft commodtu. 127,^
\arat etiam,vbileuisesiterra. ibid.
.Asfhaltttes arborin montanis lerofolymitanis fponte

prouenit. 485,^
ji(iaroth, Sidoniorum idolo , e regione templi lerofo-

lymitani, iv monte Oimeti^Salomon fanum erexit.

484,3

eyfshr pifcis,e]Ualis. 4,b
.S". Afleriu4 martyr prATiigias diabolicas in antro
'Tanio exercen foUtas prectbus fuis ceffare facit.
• 459, a

^^flhmati medentttr lacerttz Indic£ taletec. 27(5,b
., ttem medtcamen cjuoddam egregium , quod confi-
cttur exherbkmexixquilitl. 3i7.a
item radix hsrb& acxoyatic fecundx. 3 5 1 jb

itemfolta herbit tonalxihuitl, tntracorpm fumfta.
■ '35i.b

uiflhma veluti per miraculum curatur folijs Jiccatis
herb^yetl. 55^, b

u4flra qud potifllmum praftent beneficia. 3,b
. ,an i^ediam mter plantas & ammaliaperfeElionem
obtineant. 55,^
AHrologia orygi<t/EgyptiorHm ferxnota. 8,b
, Iftgis etiam Indts ^ota. 139 ,a,b

Aflypalala fcrpentes non fert. 9i,b
iiAtatapalacatl herba Mextcana , vnde flc dtuia.
5o7,a

tnflammationes atque eryjipelata arcet , Jt ad-
Jint,curat.. ibid.
infantium fehres fedat. ibid.
pudicitiam feruat. ibid.
yltehuapatliherba Indica. 3495^
tufa, & infnfa e liquore aliquo congruo, expnrgat
inteftina. ibid.
ocuiisinflammatisconfert, ibid,
vrinam elicit, ibid.
humores omnes per inferna detrahit, ibid.
AtepocapatUherba Indtca. 307>b
ventnculf/m & renes ftigida diftemperie labo-
rantes reftitumt & conftrmant etus radtces.
ibid.

flertUtati ab eadem caufa ortd medentur. ibid.
«/'^tetepitz^fcarabauslacuflruin Mextco. 25 8, a

R E R V M

ab incoUsin ctbum adhihetur. ibid>
Atexcalquehuiil^arbor lapidea ,qH£ faxeos fttpttes

germtnat. 393,1,
AtextU ,potionis genus ex arioris caeaoatl confec/a

femine. 54^,5
Ati, tn Guz.errate & Decan appellatur elephas.
I95,b

Attoptis t euhoatz.in xochipilli , mimsier idolorum in
templo maxtmo Mextcano, & etm munns. 1 ^p^a
AtlaconU,ftftum Mexicenfium, ^44,b
Atlatona, dea Mextcenfium. 14
A tlat z,onptlUn,flmex M extcanus. 555.*
alui fluxum ,ceria quodam modo fumptuf , fijiu.
ibid.

vrindLardori&rettntionimedetur. ibid,

oculorumtnflammationes fanat. ibid.
Atlauhco,locHi tn templo maxtmo Aiexicano. 1 45 ,a
AtleaoaU feflum Mexicanorum, j 44,^

Atltchipinca herha parunla Indica. 3 J 3 <a

cordisajfeEltbusanimioardore fedat, ibid.
Athxeuhquiteuhoa obuchtU, mmifler idolorum ia

templo Mexicano maxtmo,& eitu munus. 1 49 ,a
f!y4^toc,vulpes Indtca,quale ammal. i6z^

vulpe noflrate duplo eflmatpts. ibid.

fues,ceruos & homines occtdif. ibid.

miuriam fibi fa£kim fedulh vlctfcitur, ibid.

heneficis come cfl & gratum, ihid.

dolor denttum,fi pene tlUus cxpurgentur,curatur.
ibid.

9yf tocatl, aranearumgemu in Indiai 291,»
Atochietl herba,qua cerut Occtdentis,a venatonbus
vexati, vires defeflas reflauranti & nouam perni-
citatem accipzunt, iS^.b
Atochietl tertia. ^ j

ad hanc confugiunt cerui,quando fe kfos fentiunt,
ibid.

AtolU , puhes apttd Mexicanos, & quomodoab m

parentur. 3^5^^
oA^tolocatl funt ran^ caudatA in Indta, i 5 8 ,b

Indi eis vefcuntur. ihid.

merctmomumexipfis. ihid.
(iAftoxina,locuSiarum paluFirium jpecies, 258,3

a M exicanis in Cibum adhibetur. ibid,
Atoyaxocotlqualis herba, " 3i8,a

AttaUgatui,paruulm ferpens. i74,a

venenocaret. ibid.

hominem tamen aUo modo enecat. ihi^.
Attalm Rex hifloridt & natur^ animalium confide-

randit fludtofijfimus fuit. ^.^.
Attilunicui, fluuim aurifer in India Occidentali.

5 8 1 ,a

Attun,moleHiffimam puUcis gentts. 289,1
tn pedtbui homtnum lendesinnumerosproducfsntj
ibid.

Atuitznaoac calfjecac , locm tempUmaximi Mexi-
cani,& cjuis eita vfus. 1 4 5 ,b

Atz.oyatl,herba odoris grauis in Indtjs. 3 5 6 ,a
foUa eiui applicata tumores dtfcutiunr. ibid.
arttctilorum dolores mira celeritate mitigant.
ibid.

ventris doloremtollunt. ihid.
crurium tumeres abigunt. ibid.
vrinam& fudores euocant, ibid.
peflort appofita,la6lisabundantiamfaciffm. ibid.
morbo GalUco medentur. ihid.
A ueham, \ide, Apoffumen.

Aucuptj facetum gentu, I4?,a
Aftdire pifces,probatur, 36,b

Anes

i

MEMORABILIVM.

^Mts tn aqws etiam nafcmiftr. 5 1 ,a

eiuf» fx frotidtbhs. ibid.
iriAere habitant. 59.*
ex aijffa edn^<e fuerunt. ibid.
^Homodo ex aqua edu8s. 6o,a
^uod genus catifd inaMium pifciamqfte prodfitlto-
ne prtma prxjltterint. ibid.b
earum plnres funt in volando admodftm pertina-
ces. 72,a
earum flerctts pofiajinorftm optimHm. 1 1 9,2
crajfiorem reddunt vrinam. ibid.
earum voces nonnullt homines ad viuftm expri-
mttnt. 457. b

Aties ChagrinA e^ttomodo a Jtmiis fe tHeamur.
2 58,a,b

y^ftes non-confifientes,Mexicanin foetus. 2 1 y.b
Augujiui Imp. coruum fibt de vtfloria ylcliacagra-

tulantem vtginti millibm nHmmnm emtt. j 9 ,b
Auicula,CMtm cfns abagrotante P.Petro Canijioap"

petebaturivlirb aduolat. I4,a,b

altain concha nata Francifco Gallia %Jgi allata
fuit. 5 1 ,a

jiaicHU Elaftuift Epifcopum ,in folitudine perfecu-

tionemdecltnantem,paHerum* 20 3,a

jiuts auritacjualisauii. 2 2i,a

u4itis barbata vnde fic di£la. 2 1 4, b

Auis calua vnde fic diEla. 22 1 ,b

e fulicarum genere vtdetur. Zi2,a
jinis cornuta, auis miri optjicij. 2 1 4,a

eitts defcriptio. ibid.
it/4utssHocatrixnims,pc diEla, quodamequamnin-

gat, clamitet, pojlea ftleat. i 3 5 . b

eius fornta defcrtbitur. ' i bid .

Auii Jlortda defcribttur. 2 2 1 ,b

^uis latiroftra , anatis ftra in Jndia genus.

2I7i^l

tyiuts longa, vnde Jic di&a, 2 5 1 ,a

eji pernicifimtvolattfSi ibid.b
Attismmima Periienfts, qud vix grana viginti qua-

tuor afpendere deprehenfa fuit. i 59>b

forth efi eadem cttm Ganambnchi 240,3

Anis montana , auis admodum domefitca. 2 } i ,a

hominemimpenseamat. ibid.

ergaquem etiam admodum e^i comis. ibid.

Aiiis niuea humanum fe rmonem imitatur. 2 5 3 ,b
homines tranfettntes quandoqut trrtdet ,quando-

que tnfeElatur. ibid.

Auis paradtjiaca vnde Jic diEla, 2 1 o,a,b

an vere pedibus careat dtf^utatur. 211, b.
2i2,a,b

eft auis exiguijfima. 2i2,b

tius defcriptto. ibid.

Jndi ea deficcata crifts. loco vtuntHr. ibid.

quibus in locis pr&bipae nafcaiur. 2 1 3 ,a
tAfits pennipulchra qualis ftt. 229,^. 230,3

vbi pracipue reperiatur. 250,3
occidere eam non licet , bene tamen deplumare.
ibid.

«ft pr^dij locoi & adheredes tranjit. ibid.

quomodo capiatur. ibid.
tyfuis potyglotta,miraeantfit fuauitate omnes altas

fuperans. 2 34,a,b

Ahis pulchra,anatis jpecies. 222,3

a varijs colortbus ita vocata, ibid .

Autsrauca,halcyonHm ff>ecies. ■ 2iO,a

Auis ridtbunda vnde Jic dtSki, 2 1 4,3

eius defcriptio. ibid.

' ^uts ficca, Mexicano laem accolai , i i i;^

liy^uis torquata cjualis fit. ibid.b
Auts tritona,ftC diEla , qubd vno ffiritu tot ejformer

tonos,quaji a tribus gutturibus procederent,. 2 1 9,3

iHfcintam fnauitate cantus fuperat. ibid.
Autsvenattca,qHaUs. 466,3
Auis vemidefcribitur. 2i2,a,,b
A uis ve rminofa a putredine fic di&a. 2 1 3 ,b

Ahis vimuora, tta ditla quod vtms faltem ptfcihus

vefcatur. 2i4,b
Auts qu&dam peregrina ad S. Juonem aduolamt,

& accepta benedtilione iterffmauolauit. 2 0 3,a
Aulon^Jic vccata tempore S. Hieronymi Campeftria

lordaniSi* 458,b
Anra auis e coruino efi genere. i i 4» b

foedis cibis vefcitur. ibid.

vbi nidijicet nefcttur. ibid.

pennit eius exufi<e cinis vetat pilos nafci. ibid.

caro eifts comefta, morbum Galltcam curat. ibid.

fiercus eius prodeft melancholtcts. ibid.

eor etus Jble exJiceatHm,admodum odorum eft.ihid.

in altqmbas locis occidere eamnonliceti ibid.
AureaCherfonefusaHn feraxinfala. ~ 380,3

tnde Salomon aaram faftmhabait. ibid.
AftresinomniiamentorHm genere pra feferantin-

dicia antmi. 1 1 1 ,b

Aures qmdam homines mouent > vel Jingulas , vel

amboi. 437»^
Aureus densinnatas puero Silefio. 6,b
Aftritfm dolor, & tinnttus ettam cum aliqua fardi'

tate conifin£lus, cHratur ojficalo caade aiatochtli

animalis, in palaerem redaElo,confeElaque inde pi-

lulamagnitadtne capitts acfcaU. i6o,i

item fucco foliorum arborts tomatl eis itiftiilato.
3i9'b

Ji proueniat ex causa frigida , mitigatar vrina
bubati^ficontritamifceatur myrrha am oleo,
I27,b

AHrum ignisnatHramrecipit, ideoqne liquefieri aut
wolliri poteft. 6 1 ,a

inuenitur in Jndia etiar» in terr* faperficie,

item in riuts & fiumjs. ibid.
Cerabarois popalis T^umen efie credebatar.
ibid.

j»< & illud non nifi expiati qudtrunt i abfiinentes k
coitu,cibo,potu,8cc. ibid.

eim granaoko pondo inuenta funt in JJijpantolai
ibid.

Autho tn erodium verftti dicitur in fabulis. 5 i,h
Axaxayacatl ,mufc<& palufires in Mexicana pro-

uinciai 3-S7>^

ex qs tritis & commixtis fiunt globuli comefttbi-
les. ibid,

earumetiamouacapiantur. ibid.b

^inde pUcentaeffhrmantar, ibid.
Axixtlacotl herha Indica. 3 J0,b

radices eitu tHfe,& applicat<e trium drachmarum
pondere,vrtnammtre euocant, ibid.

epot£,eifu extergUnt meattui ibid.

colicis fubueniuntJ. ibid.

facieintAculasemundant. ibid.

fcabiem capitum puerotum & vniHerfi corporis
curant. ibid.

febres euocato fudore tollunt. ibid.

ftatHsdtfcuttunt. ibid.

tumores prater naturam dijfipant. 3 5 1 »3,

(tAxtcalli > f^ecies cHcurbtturum Jndicarum-, .

310,3

Axmt

INDEX RERVM

jixiti, pitiguedo ^mdam vermicnlorHm f»dic$'

rnm. 189,2 b. \i<ityAxocmllirL,.
uixii besita m India generatftr. 9 z,a

yixtxpatlico^Ltic. vide, Amamaxtla.
Axochiatl, herha Itidtca. 3 5 i )t>

folia eim exaqna refolnta , epotaijae pngillt men~
fura,aut corpontllita,febrem exttngHnnt. ibid.

lajfitudimmedemtir, ibid.

dolortbtuemorboGalltco fnbtteninnt. ibid.

jumores prAter naturam , qtii crttra captitve ob
malum habttum tnfedertm,curam. ibid.

afthmati ftimpta , ftrttmts appoftta, diarrhats ,
"vflionibfu ,vlceribm tnternts O" externts me-
dentur. ibid.

renumardoremmitigant. ibid.

corporafulmine tacta fouent, ibid.
u4xocntllin,gentii cjuoddam vermium. 2 89 ,ajb

coquuntur ab Ittdii , O" ptnguedo (juadam ab ijs
elicttur. ibid.

dolores cuiufcumque partis corporis , quaminfe-
derim,fedant. ibid.

neruos ten fos laxant & emolliunt. i bi d.

tumores difcutiunt aut maturant. ibid.

eryfipelatis conferunt. . ilj^d..

iflcertbta & conuulfis opem ferunt. ibid.

enterocelis fuppetiM adferum. ibid.
Axolomtchtn,ptfcts Mextcani genm. 2.^6,3.
^xolotlqualis pifcis. i49jb

quomodoadcibum praparetur. ibid.
Axoquenyetl,frutex Indtcus. 3 j 7,0

uixungta prouenit ex ammalibtis non corntgeris.

1 1 7,a

^jaquicueramo^ arbor Mexicamt. 3 j 5,a

tnaquts mergitw. ibid.
oleum inde fttllansad omniaremediorum genera,
qutbtis ftjraxconglrUit,eft accommodum. ibid.

jijecoctmatl herba apud Indos ephafeolorum genere.
3 56,b

fucctu eim oculoruminflammatienem curat. ibid.

radtx vel cruda, velttu decothettuventriculum
& tmeUma fupra tnfrajue purgat. ibid.
jiyocomollatollt pultts gentu apud Aiexicants ,

quomodo ab eis paretur. 3 Z4,a

uijotlt herba Indtca, cucurbitarum genus, joS^b

mult£etus reperiuntur dtfferentta. ibid.

imcfHna purgat conferuat. 3 1 o,a

^z.cacoyot/f vulpes Indica. 1 6 a , b

Az,panherba Mexicana. 3 56,a

factemcorrugatam extergit. ibid.

leprM,liche»es,& vares fanat. ibid.

impeugtnes curat. ibid.

6.

B^bylonica feruitus per mulam parientem pr<e-
tndicata. 3,a
JBacharia regio, tn qua gryphes. 8 5),a

'Bachirtt, ammaiia vulpibtu fimtlia. 16^,^1
Bacultis Iefu,ita dtEltu ,cjuo S. Patritius venenatas
befitasex Hibernia eiecit. ^i^s^. 4jo,a

eum Nigellus inuafor quidam furto abslultt.
4jo,a

Bacuius S.Cyrici ftrumoicurat. 4^9»''
liacuitqutdam San^lorum nonnullorttminHtbernta

& Scotia reltgtofijfime habtti. 42^9j*
Bittis Htfpania nobtltjfmumftumen-'. 405.^^

tnde proutncia , quam perlutt,appell(tta, ibid.

vnde eriatur. ibid.

ibid.
ibid.
ibid.b

duas infulas efftcit.
vulgb vocatur (fuadalquiuir.
varta eius etyma.
"Bahem. \idc, Zuzim.

"Bahuan fluums ab origine fua falfusfiuit. 382,*
Batnoa regto falinis montanis abundat. 378,*
Baldutmu III. lerofolymorum Rex Coradinum Re-

gem prdlto fuperat. 479)*
Bal(trj£ catulos fuos recentes & teneros , aliqua ex

causa coniiernatos , ore excipium condunt^.

ort ettts lagana auis xnfidiatur, qu* ^ cor eim,fi ab
eadeuoratafuertt,corrodtt. ijS,*
BaUnx contra fetnuicem pugnaces. 26i,b
earumfemennon eftambra. i6i^z
eas ptfcandi modt varij. ibid.a,b. 26 5 ,a,b

Balnea Alhamadefcnbuntur. 407,b
Balnea Beiara. 408, b

Balnea Ledefmdi. ibid,
aqua^llorum valde ef} falubris, ibid.
Balfametum confitum in eo loco t/£gypti , vbt oiin»
Chrtfttis Dominus latuit. 4 1 1 ,b

perijt;cuifisc»lpd,nefcttur. ibid.
ex ludaaa Cleopatra Regina in ^gyptum tranf-
latum fuit. 4<55,*
ibi trrigatur a paruo fme, in quo dicitur B. V irgo
fitpe iauafie puerulum fefum. ibid.
vbttlludbalfametum m «Algypto fitumfit. ibid.
qua, eivu meffis. ibid . b

Balfamum quomodo ex arbore Mexicand hottz.ih'
chitleltctatur. 3<>9,b
eius balfami tres quatuorve gutt<t ante cibumlin"
6l<e , ventriculum a frigidd causd imbecillum
corroborant. ibid,
vrinam & renum veficaque excrementa euocant*
ibid.

ob^ruiliones aperiunt. ibid»
refpirationtsdifticultatimcdentur. ibid»
^ alutdolores fedant. ibid.
balfamum ipfum in peffulos ejformatumj& vulu4t
obdttum , fecundoi & fwtus emortups trahit,
ibid.

partumaccelerat. ibid,*

fterilttutem d fitgidis humidifque ortam humeri^
btu auerttt. ibid,

doleres ab tjfdem caufis ortos fedat. ibid,

fk^tus & tumores prater naturam difcutit. ibid.

cerebrumcorroborat. ibid.

paralyfi auxiliatun ' ibid.

coltcu iliactfque, ^ articulorum doleribus eft ad-r
modum vtile. ibid,

vulnerarecentiaconglutinat. ibid.

inArabid Feltcemagnd copid prouenit. 4i2,b

quod tn ludad nafcttur , cmntum efi pr<ef}anitjft-
mum. 488,b

quomodoeliciatur. ibid.
Balthafar Barrerim e Soc. lefu varia in Indid mon*
ftravidtt. 1 34»t>

Banda , Moluccarum infula Emeu auis peregrtn<c

ferax. 2 1 8,a

Bapttfmalisaqua. vide, Aqua baptifmalis.
Bapttfmtts cuidam collattu arend Ivco aqua»

487,^

Baratri<e, monflrum humanum in S. (frucis infula
tn Indtd. i 54,4

Barbafctts paruula Indi<therba. }iS,b
pifcesper eamcaptuntur. ibid.

Bardate, cataphratlum Indtarum animal. J 5 9 .a

ici,a,b
ibid.b

ibid.
ibid.
ibid.

Jvl E M O R A

VKA noSie leuca Jj?atiam excauai. i bid .

tws Jefcripno. ibid.
qaomodo forifiicascapiat. . ibid.
ci$tO(ifiHin fuga fe tueatur. ibid.
c/ftfia eiftsti ita,.e^ dracbm£ vtiius ponderetntro
fumpta , euocato fadore m<^gnoptre confert ad
c/trandum morbttm GalliCnm-,. ibid.
qmtetMS fpecics, ibid.
ctim viperis focietatem habct^ ibid. b

officuif^icaudA tn tentiijfimum pfdtterem reda-
£iH,indequeconfc£lu ptlutamagmtudmecapitis
acicul<e, & aurt tndita , einf dolorem fedat , &
tirmitum etiam cftm altqua furdttate eoniun-
^ium curat. i6o,a
ceruum quo a^ficapiat, ibid.b
conchulis eiusvtuntur Indiinmaleficijs, prmdpne
ad explarandoj & pumendos fures. ibid.
Sares,JtmwrumgenHs,domeJiicamunia & mimfiena
obtens. i79,b.i8o,a
£urliathes,genfis auis^ inaquis generantur. 5 1 ,a
£arnfiard,auis infularum Farrarum, ^ 37

Safilides ^6^. cdos fiatttebat. ij,a
Safilifcus ex decrepiti galli ouo nafci dicitur.
ioi,a

tx vartjs AuElorihtis idnarratur,
ts generandtmodmimprobatur.
cfl hieroglyphicHmmaledici.
mira de eius lethifero veneno.
gallt cantndicttur exanimari.
contra eum naturamHfielam prouidit.
dir.ttur efe furdtis , fsd non fatis apta ratione,
ibid.

cinis eins aranearum texturas impedit, ibid.
idem cinis argentotllttta , fllad aurum apparere
factt. ibid.b
fahuldfum efi , i^uod fi primus homnem videat,
eumdemtnterimat j prior verovifns intenma-
tur. ibid.
ei ■muHelarum viras efl exitio. i i 5 3 b

*Bafiltfctts filnefieran vere fitbafilifcu4. i02,b
Bafiltm tres faitem c&los agnouit. 2 5 ,a

Bafolm Rhemenfts Abbas apro, a canibtu aUo, & ad
feconfugientiyperfugtumpr<ebuit. zoz,b
Baffanm Lmdenfis Epifcoptts ceruA venatores fu-
gtentiapud fe perfugium prabuit. ioi,h
B^anaa prouinciaab OSkiuiano Auguflo Zenodoro
Trachonttidis Pnncipi adtmttuY, eh quodlatroci-
nia propter lucrut» foueret. 48o,b
eam Herodimaioriafftgnat. ibid.
Batata,herbafndica. 367,^
variaeim fum dtfferentid. varijsetiam nomtmbm
dtfitnSla. ibid.
Satata amara,fiue chichic camotic, 3 6 8 ,a

radix eim tufa,0- ex aqua epota,dj/fenterias fiflit,
ibid.

Batata purgatiua , Jiue cacamotic tlanoquiloni.
ibid.

radiceseim duarumvnciarum menfura a cubi-
tumeunte fumpia, aluummira lenitate & fc-
curitate expargant. ibid.b
btltmevenU extrahuat. ' ibid.

"Battatd ,radtces quadamqua ab Indis e terraeffo-
dtuntur. ^i^.b
B^turach A rabibus dicitUr nitrum. 377'^
Hehapis rarum ptantd in Jndia genuSi- 3 2 8,a

foltatanta funt ,vtnot3rai o pro tetlo vcl fcaphis
infertnant. - ibid.

Bchmothanfmrithydra, ■ i44;b

B I L I V

quidam eleph^ntem dtxerunli 2.4 f i

"Bemra opidum balnea habet falubria; 408 . b

Bellua,qHam fugautt 'Baulm Leonenfii Pr<tfuL,terrii

ahorfm futt. 74,b
Belus\fiuuim exigum & profundus, 46 6 ,a

m eo vitrum prtmo repertum. ibidi
Benedt^ius a GoesTrauancoridem cum claffe appellit.

447.t)

templum B .f^tr^inis ingredttur. ibid.
vtta prioris deltCkireuoluenslacrymatur. 448,^
imaginem lefult in finu matris /«<e confiflemu la-
crymari videt, ibid.
confitetur, Societatem ingreditur. ibid.
fummaeitis fuithumtlitas. ibid,
"Benedtiim, cognomme Luna , Papa in ffhifmate ele-
£im,ad Pmninfutam ,mumtiffimamtn Regno V a-
lentid arcem,profugit. 407»^
vt Pomificatum abdicaret, perfuaderi nonpotutt.
ibid.b

Bengaia tnfula ■, in qua vir fuit trecentos triginta
qmnque annos atatis habens. 1 3 6, 2.

Bentamin Tudelenfis Hijpmm Itinerarium fcnpfit.
89, b

Bemui,fruSim arboris cuiufdam Indicd. ^^7^
Berrjardtnm (faBtllm , berbartji^ dtligenttffimus ,
364.^

S. 'Bernardm panem benedicit , qui febrem arcet.
455'a .

altosttem, qui admulta tempora incorrupti fer-
uanturk ibid.
Bernardm de MoYlans , ex Ordine Pr<edtcatorum,
pueros ex charttate tn primis rudtmemis wfittuit.
392, a

pie moritur, ibid,
Bernardm quidam Sa£erdos,temere cornu S.Patrittj
inflans,grauiter punttur. 429, b

BernecA aues velut poma m arboribm nafcuntur 5 ,b
Berytm ciuitas a quo condita. 5 o ' ,b

olim Geris,mox Itdta Eelix appeilata, ibid,
efi Romanerum coionia. ibid.
Chrifiianorumtempore Bpifcopum habebat. ibid.
hodieBarutm dtcitur. 502,a
'Befucm, palmes qutdam Indicus. 5 3 1 ,a

Beta in atnpltorem magnitudmem accrefciti, vt natu-
ram plantte exuatj. izS.a
Beth Upides Lybicidtcuntur conff^ores fuosmutos
reddere,velut lupm. 37 5 3^

Betre planta Indtca, ^66 z

gingiuas & ventrtcultimroborat. ibid.
Bcz^ar iapis,fccundm ab Orientali^nafciturin vtfce-
re vtcuna ammalis Peritani. 1 8 5 ,a

dt eiufdem generattone narratio Francifci IJer-
nandi. ibid.&feq.
reperiturettamin teuhtlalmacame. ibid.
item tn macatichichtittc,aut temamacame. ibid.b
in ommbm p&ne ceruis & capreis reperitur . ibid.
etiamin tauris vacctfque. ibid.
nontar/ien vbtque parisefl virtutis,& quare.ihid.
- qua eim vis ^ eflicacia. 1 8 6,a

vartos habet colores variafque formas, ibid .
Vilitam pretio vendttur tn Noua Htifania. ibid .
tmposlores Aiedici eumimttantur & adniterant.
ibid.

ex fimijs etiam per nonnulios conficitur. ibid .b
vtrtute Qrmole maior repertm efi in tarugU. iSy,a
'Biibilts Hifpanta flauim tdem cftm Salone. 404, b
Bdts expHrgatur tribm nucleis arborts qumhtla-
iatz^tru, 3 3 9

Y y item

r

I N D E X

iietn arhorc tamarittctm. 3 4 i,a

ttero htrba amamaxtU. • 3 5 o,b

item herba amamasLtli. J^^.b
ttem herbaacaxilotic. 3 54.3-

■per fiiperna (y- wfernacitraMoXam vacttaturra-
dicehcrb(& acxoyatie fectmddi. 35i)t>
ttem mre deco£li radicum herb^ tepeamatl. 3 6o,b
peri:iferna,radice herbs, iacuache. 340,a
'Bilii aira per poros euacHatur perolcacatz,an her-
bam. 3ii,a
ttemcortice ftipittim kerbdt bavo bujo , infurm^m
redatlo^ci/^iiiCorpM fumpto, ^^7A
S. Birgittaad terttMm vfque atati^ attmm mutafmt.
44.b

a Chrifto fctfcitata fdit cut animaVta. etiam irra-
tionalia £grotent,& q»id Dotawnsreifonderit.
1 2a,b

'Bifontesapud Septemtrienales gignitur. c^i, a
Biiinldis monialu £groims,oleumLampadii^qii& ei de

noci e Utmen pr^irebat^n lac mutan videt . 4 2 1 ,b
"JSitin ferpens terriftcni . 2.75,2

boaes & apros raptt i^eofqae c^ttandoc^ue integros
deuorat, ibid.
"Bitis ammal ft a muliere afficiatur , extemplh eam

dgrotare faciti i zo, a

Bitumen quodex Adanmortuo oritur ad quidvtile

ftt. 46o,b
Blanta a»isex arbore gignitur , eiuf^ue rei hi^lortai

Blafcorttm in Htffania familia vnde id cognominis

fortita. JOj, b

Blafttu Epifeopus w folttudine perfecutiommdecli-

nans,ab aufculis pafcttur. i05,a
Blaftm Mag&rus fublatum dentibus armatum ho-

mtnem faltandocircumtulit. 37,b
Boa terr<e fiUus a S. Htlarione incenfus futt.

74> b

Boetms,pagus prope ciuitatem Burgenfem in Hiffa-
fiia. 406, b

tbi fons oritur, cuins aqua loti quicume^ue fangut-
nis fuxum pattentes fanantur. ibid.

Boiucatnfula fontem habet , cuifts aqua epota fenes
retHuensfctsnt. 381,3

Boiuningo , venenatiffimabeilia , fui prinfentiam fuo
-ttntinnabulo prodit. I3,b

Bombyces nafcunftir ex mori ftilijs. 51,^.97,3

Bonamt,pygmt£US fic diElus,tn aulk Aiadritanafmt.
85, b

Bonafus cjuomodo fugiens fetueatur. ii,b
cormtahabetobhcjue antrorfumadunca.
eius caro dulcis & fuauii ejt. 116 z.

Bonttacjualis ptfcis. 2.^^,3.

Bonitas fumma, vnum ex diuimtatis lineamentis.

Bonofvts Martyr V rgauonenfts. 4 1 3 t)

l\clicjui£ etus eximio miraculo imteniuntur.
•4f4,a,b. &reqq.
Bor.achera, arbor lnd,iA tnehrians. 3 5 1 ,t)

BoraguA , fiuutus aurtfer tn Jndia Occidettialt,
38o,b.

Borametz, pUnta,feu agwfera , an ad \oophyta fpe-
ftet. 34,a. 66, b

Borfycitesgemma arborum ac ftirpium imagines bel-
liftimetn fedeltneatashabet. 34,b

Bos aliqtimdo ex tzthere decidit ,ecnephia correptus.
4,a

Bos cjiadamrgnarum ru^icum fidem edocuit ,dtccns
aittcnldtavoce, Credoin Deum Patrem. 45,3

R E R V M

Boues odorantes,temporis prafagia fuggerutit. j,a
cermcem valde torofam hahent. 1 1 2,b

funt htfulct. n 3,b

cauda eorum corpus longitudine jere diquat. i I4,a
caudaeorumtma parte fetofg, ibid.
eorum ptli funt dectdui. 1 1 4,b

cormruofnm habent. ilj^d
Itcjuidiim fimumegerunt , iig.a
tardumincejfumhabent. ibidb
apud Indosnonnulli vix maximos hircos magnttu-
dine fuperare videntur. ibid.
0- alijcamelorumaltnudine. ibid.
ter/7per.ir/iento fnnt caltdo & humido. 1 io,A

imoft-igtdo Jieco funt temperamento. ibid,
vocem grauemedtint. I20,b
nonnullt luporum tnFiar funt carntuari. 1 2 1 ,a
turdorum ftmusetstn pahulo datnr. ibid.
IndictGr Garamantjct fHntdptftonomi. ibid.b
elephantiaji vexantur. iii.z
& febri. - , ibid.
peftis eis eft exitialis. ibid.
faltna hcrba eis eft venentim, ibid.
jimumgallfntx. tnter pahula fumptu eos necat. ibid.
bel/eboronigronecantur. ibid,
qutndecim autad fummum vigtnti a.nnis viuunt.
123 a

Jsmpltces funt & ftoltdi. 1 24,b

faltattones tamen dtdtctjfe conftat, ibid.
ter/ipeftatum funt prctfctj, 125,3
tmpendentem peftem,terr£motum,& fiugum fer-
tilitatem prafenttunt. ibid.
vefle ruh^a efferantur, ibid. b'

perpetuo funt manfueti, ibid.
qutfert funr^manfuefteri facile poj?unt, ibid.
eorum carotn homtnum altmentum cedit, 1 26,b
eorum laSie & cajeo Scythte x/efcuntur. ibid.
"Bouesinregno Ade& funt camelu &qualeSi 245,^
Boues tn Prouincta Aden pifcthus vefcuntur. 66,b
Boues fySthtopici,£rythriii 0" Phrygij cornua moht-^
lia hahent, . i i 1 1 ,3

Boues Indcct cornu antrorfumaduncum hahent.ihid.

tdcjue quatuor pedes latum. ibid.
Boues optftonomi apitd Garamantes genefantur, 9 2,a
i2i,b

Boues Scythici propter maximum ftrtgus cornubus
carent. iio,b

Boues SuftA numerandt fcientiam tenuijfe creduntur.
124, b

Boues vnicornes & folipedes in Indta nafcuntur. 92,»
Boutna exta, corde carentta,Iultj Ciefarij parrictdium

prneftgnabant. 5,b
BrAchmanes antmahhus mentem trihuebant. 3 8 ,b
B rahe,pfjcis M exicant genus. 2 5 6,a

S.Brendanus omntbus feris & auihus afylum impe-

trauit inVltonia. 428,»
Brigantium GalUcia oppidum. 4 1 c,a

pharus thtmemorandioperis. ibid.

cjua ratione de tlla pharo dtcatur effe fpcculu.ihid.
S. Brigtda prectbus juts effictt , vt fcrtptor cjuidam

Itbrum cjuemdam mirabtlem,quem Angelus dtEh-

hat.fcrtheret. 439,a

ab amtcis ad accipicndum maritum ar^tata, Do-
minum rogat Vt deformitas fuo corpori accede-
ret. ibid.b

ocu/us eius alter excidtt. ibid.

fftper eius caput Machdlas Epifcopm eolumnam
igneam videt. ibid.

abea velamen facrum accipit. ibid ,

eius

I

M ^ M O R A

iifU admHocationemmolaris lapii innoxie a fum-
momonte deuolftitur. ibid. 440,1

arborem quamdam jlerilefcere facit, 45t>b
IBrncht ex hominum mortnorum cadanerihtu nafcnn-

tur. 96,b
Brftta ex fententia Porphyrij inter fe fermocinantfir.

eorum hquelam tjui callaerint* ibid.
BubaUuapMd Septemirionales gtgnitur. 5J2,a

habet oornMaarcuuta tnslar l»n<e arefcentu , mu-
crombni tntrorfum verfis. n i ,a

ptlos nittdtjfimos habet. n 5,^

Wuboex A fcalafho faEltu dicitwinfabulis. 5 z ,b
Babo oculattrju ^ualisauia. iii,a.
Bubula caro cuiiu condttionisi 1 1 6,a

Bubtflum lac non nutrtt, ^ t^uari. 1 1 7)3-

Bucctnit pifces e limo cjuandoquenafcmtnr. cf^^a.

item per fauaginem. ioo,z
^ufones ex anatis cadauere nafcuntur.

etiamin folidtjfimorum lafidum meditftllio inue-'
niuntur. . <)tj,a

Jndtci maximi funt. ^17,^

in Guatimala arbores afcendmt i &velut vttuU
hoatum edunt. z2j,a,
BHpreHiscausitcamvimhabet. 4,a
Burdojlerilis efi. 94,a
jBuftera,canis Jic AppeUata,paYienslicet^binfecHttO'

ne cerui non deftttit. ^ISA
Buttoniscarohumtda eft,& ventrem prdcurat.
Butjrumconco^uendt vim habet. 5,b
%uyobttyo,flantafndica. 366,b

cortex fttpitum etiu redaSItu in farinam,(^ in cor-
piu fumpttu atram bihm expurgat. 3 ^y.a

^enenatas plagas curat. ibid.

faralyticis medetur. ibid. *

flatui difcutit. ibid.

radtcesetus propinantur aduerftu vehetiatas potio-
nes. ibid.

ventricaU ajfsdionibus ftigidis fabueniunt. i bid .

ijsijuiob maUfcia coire nequeunt opem praftant,
ibid.

ftulitisipfius herhitfoUacerebrum& vemriculum
roborani. - 366,^

conce£iionemiuuant. , ibid.

dentes firmaHt. ibid,

doloremeorumdemfedant. ibid.

pituitameoserodere foUt^marcent. ibidi

carnem exhauftam etrca eorumdem radices inftau-
rant. ibid.

itrii haUtum emendani. ibidi

e.

CAbir» Ifinofum animal in latta nafcitur.
J55,b

ofcilU eius fxtremitatem qmfecMmgeSiat, quam-
uis muitiem vulneratus , cruoremnonemittit.
ibid.

Naodabeguaa Malacenfis id experimento com-
probautt. ibid.
Cabuya,radtx Indica ad conficiendos funes apta.

Cacabt,panis genus ex yuca herba confeElum. ^ 68,a
Cacaoaijuahuitl arbor Indica. 344>b
Me.vi canis prtHs pro nummo feruiebat. 3 4 5
eifdem materiem prabet gratiffimit pottonis. ibid.
quatuor eius arborii funt dtffereniia. ibid.b
quomodoinde varidt parentur potiones, ibid.

B 1 L I V M.

CacahoapatUchtU, potionis genfts exarboriscacabati

femine confeEltt, 3 46,»

Cacalotetllapis, eiusnatur<e,vt fiignecalefaclus fue~

rtt, tonttru edat & diJfiUat, 1 7 8,a

Cacaitz,in, herba Indtca', 350,a

eius radtx in farinam redaih , genuum fiigus &
dolores peUtt. ibid.

ius eius decofla firmat dentes, . ibid.

gtngtuas adftrtngit. ibid.

dyfentericts opitulatur. ibid;

vtert & renum laxitati medetur. ibid.
CacamiuU^animal lndtcum,koni ajfimile. 1 69 ,b
Cacamotictlanoqutlom,feubatatapurgatiua. 368,3

radices etus duarum vmiarum menfura d cubi-^
tumeunte fumptd, alaummtra Unitate & fe^
cttritate expurgane. ibid.b
biUm hvenis extrahunt. ibid.
^acanochtU, ffecies tunarum Indicarum. 3 1 1 )b
CacatochtU,Jpectes cunictdorum in Noua Htifanta,

\6i,a.

Cacatotl, coruus candidus in India. x 1 4,b

CacaxhocUl.florumgenusi 37ijb
Cacaxocotl qualis herba, 3 1 8, a

Cachexia ctiratur tragorigano Quauhnahttacenfi.
3i6,a

tiifis radicibus herbie fndica tlahuiteputz.. 336,^
herba cuamiahoatl. 347j3
radtce herba acxoyatic fecunda. 3 5 1 jb

ab intemperie fitgtda orta curatur folijs piantiH

cempodxochuttlcontufis,& ex aejua vel vtnopo..

tis'. 37i,a
Cacus ArcadiA rnonftrnm exitiale fiammas eru£iat,
63,a

Cadocus AlaniAngUit Regis fiUus S.FFenefiidam,
quod Ubidini eius confenttre noUet, martyrio afficit»
456,b

Cdeftes imagines in animaUbus reperiuntur. 4,b
(^iilum qualemnaturam hdbeatiPhtlofophi & Jl4a^
thematici difceptant. < ^^b
an fttcaufa aUquorum animahum. jo,a
iWudhabere vim generamdi animalcula, putautt
Albertus^ 5i,a
eius aura quandoque diuerfitatem in piantarum
generattone producere folet, ic»5,a
ptlum empyreum primum omhium in mundi ortu
creatum. jj.a
Calinon funtanimdUa: j^,a..zz,b
a prifcis putatt funtanimatii quodeos Deos efie
crederent. j cj,b

Hebrdiieos deos efie putaueruntj qubd animatos
crederent, ibid,
in ijs nan funt dtto tnotus. 2 1 ,a

«0« funt oneroft , itec grauitdnt faper fe inuicem.
ibid.b

IntelUgcntijsad eorummotUm non eli opus. zi,a.
an fint joUdi. 2.}>b
Hon funt plures ejuam trei. 24,b
an fint corrupttbiles. 25,^
C<« farea PaU fttna ciuitas maritimd. 4 7 4jb

fuit vrbs munttijftma opulenttjfima. ibid.,
ab Herode , defeClionem metuente , munita fuit.
ibid;

Sebafleab eodem vocata, & quare. ibid.
prope eam fons efl, vbi Herodes ab Angelo percu

fusinterijt. 475 a

ibi CorneUus Centurio baptiz.atus fuit. ibidj
tempore Chrtfttanorum futt Archiepifcopatus,

ibid,

Yy X ib.

I N D E X R E R V M

ihi Marinui martyriufn fubijt. ibid.
Ualdmna Rcge Turcii erepta fuit. ibid.
C&firea Phdtfpt ctmtM , cutm tncola fuit mitlter

illa , quAm Chnfttn a fangmnts flttx^i fii/ihrti&

vejiis ff/<xattaclu fanamt. 465,1

tbt ftcitua anca chnsit abeadem muliere ftatHt,
cmaia. ibid.

adetm ftattiAbaJimemfcehatftrherheiMediciitgno-
ta,qai&omnesmorbos janabat. ibid.
Caiacoa,regto promnciie Catz,im({,in qMo, fttntadmi-

rabiles fintes.
CaiawHi aromaitcnsin Itidta feriiur. J14. b

etm vfpu adiurfm aftefiiones muliebreSi ibid.
. & contra neruorum dolores. ibid.
Calcuttu fiangitur fucco foLorHm arborii waguej >,

5oo,b

ttem herba phuame. 3 3 7 )b

item per lapidem Bez.ar, 1 8 6,a

Calculum fi-angtt & fiaSlum expellit herba ama^

maxtla. 5 5 o,b

Cdculos extrahit cauda antmalis tlaquatz.in tPija,&

vntm drachms. menfura cum acjua bis terve fum-

pta,tpfo £gro eo dte actbo abftmente. ^i?.^
Cale ammal m <iyi:tbtopia gigmtur, 91,^
Calhtrix animaltn i/£thiopta gtgmttiT. ibid.

ncc alibt gcnerari poteft. ibid.
Calor a febreortHs tolhtur radicibm arboris iHna.

31 i:b

Calor niitttralus vigoratftr nechtllatolli,quod eft pultis
gentu apud Alexicanos. 32.4,1
elaguefcctis tnftakratur herba tlaqueijuetz.itl. 24 1 ,b

. nimidi jedaiur arbore tamartndo, 34iji
renum vrin& temperatur gummi arborii tttna.
3ii,b

CalvuUiJoctu tn templo maximo Mexieano. i ^C.a.
Ca/jces fmt pcrs decidua plantarHm. I28,b

qttid fmt. I29,b
Camelo-pardalsu in t/^thiopia gemratHr. 9 1 ,b

cornua habet in dorfum adunca. 1 1 1 ,a

Carytelpuab indisinter fidera relatm fuit. 2,b
Cameltin Proutncta Aden ptfctbtts vefcnntur. 66,b

in BaElriana & Arahia plerumque nafcuntnr,

"^annana ex apris Jimul pafcentibm concipimt.
9i,a

funt admodum libtdinofi, 94>i

cju.mdtfiirterum ferant. 'ibid.

fitigulos pariunt. ibid b

a trtmatu parereincipiunt. 9 5,1

ejaando pariant. ibid.

mamma^s hahent interfemina, 11 2 ,b

eafjue binOfS. 113,1

tergimgibbofumhabent. ibid.

gcnitaltaauer(a habent. ibid.

crura habsnt/otiga» ibid.
genitaliaadeonertfofa ,vt nertiits ex eo confici

pojfit,cjisoarctisi*Jtcndatur. ibid.
in ftngults crunbt-u fingnlagenua habent. ibid. b

veftigto pedis tmo carnofi funt. ibid.

taii ets fimdes bubults ^fedmmores, 1 1 4,1

ptlosdenfoshabent, ibid.b

eofjue durtorej. ' ibid.

pullo fmt colore. 115,1

eorum caro dtilcu &■ fuauis cfl, 1 1 6,a

fed fucci pcjfimictim fnueritit,. . ibid.

coriirrj lac eft tenuijftmum. 1 1 7 ,1

& dnlcjjimum poiihfi.Mmm. ibid.

fcllc carent. 1 1 8,a

pedatiminceduntvt homines. ii9,b
curfu tamen veloctftimo valent^, ibid. '

calido& ficco funt temperamento. i zo,a

rumtnant. iii,b
aquamturbidam fuauiiis bibunt, ibid.
cjuatrtduo fitim tolerant, ibid.
ad qntncjttagtnta tmo & ad certtum annos vfojut

viuunt. iij.a
natura/i odto aduerfantur eqHis. ibid.b
rabietnfejlantur. ii6,a
eorumcarmbtu nonnuUi vefcuntuy, ibid.b'
in infuia A/adatgafcar non alta quam illorum

carnevefcebantur. ibid.
ex eorum ptlis vefies camslotx confictuntur,

i27,a

portandu oneribut funt commodi, ibid.
m milttta vfum habent. ibid,
equum vifum pnmbabhorrent, poftea vfu & con-
fuetudinemtium dtponunt. 191, b

Camotliyherba Indica, 567,^
variaeins fmt diff^erentiAi varijs etiamnomintbnt
dtjitn£l<e. ' ibid.

Campana iUollana j quam miraculorum appelUnt,
39i,a

ea Iponte pulfatur , ingruente ali^ua aduerfitate
rei Chrisliana. ibid*
aliain laponta vltrb fonans tHmulttfi prtefigmfir.

cat. ibid.
aliatn Menafierio Camorenft PP, Pritdicatorum
trtduoantealtfutus Reltgtofi obitnm fpontt fo-
nat, ibid.b
alta fuit in Conuentu S, Dominici Cordubenfi,
quA dum vltro fanabat , altcutm obitumtnM-
cabat, ibid.
alta tn caenobio Salernitano Dominicanorum ftmi-
Itter vltroneo pulfu mortem alicHttu Fratris
pradtceba/. 392.;*
altain Germania in "Bodkenfi mona^erio jponta"
neo fonttualicutui Montalis obitum prafagie-
bat. ibid*
alta cjumdam in Hibernia , nifivefperi ligettir , &
aditiretur, no5iu fugtt, 429,1
Campana nonnullne tn Hibernia & Scotia religiofiffi^
me habttx. 419.1
Campeftria lordanis quas olim ciuitates complexa
fuerint. 458, b

Canauhcoatl,ferpensvaftui,fedflupidu4. 274 b
tantw eft , vt ofiodecim ftmul vtrt tn eo fedennt.
ibid. ^

ceruis infidiatur. ibid.

tota vis etm efl in fpiritu, quo ceruos attrabit.ihid. '

vifcachas ex antrisfuis extrahttanhelttu, ibid.
Canceryfjmboium iram comprtmentis. 6,b
Cancer S. Xatiertoeffigtem Cructfixi , quaminraar^

ad tlludfedandum miferat,reflttuit, i^)a
CancriOrientales, contra ^uamnojiri, fub noutlu-

mum vegettjfimi & carnofijfimi junt. 2 5 o, b

tam funt magni, vt contra eos va/lis fe dtfendere
quisdebeat. 2:65,^
Candores aues tantA molis ftmt , vt vitulum deuo-

rent, 2 38jb

Canicula pifcis pauidot filiosin ventrem fufcipit,<2r

rurfm denuo edit. I57,b
Canicul<e ortm fugd parra auis indicatur. } 4

certottem animalium in Aftica cubatu. ibid.
Cantde.genm pfittacorumtn Brafilta. 13.7 ii.

Cants ftuHifUftdemcjm (^i' A/donts. 464, b

Cants cjUAdara mtro afttt oleum ex Itcytho eltat. 8,b

Canis

M E M O R A

Cants aMtpimcHiufdam Bremarium ad Umcos ali-
quotrefcrt. < I4,b

Canis cjuidam Peguerijium in India progenitor efe
dtcitur. 76, b

Canis ejuidam in SausA Jndix vrbe adorabatur.
i58b

Canes,magnanimitatii & gratittidinis fymbolurru.

fuperfaos humores graminis efu euacuant. 8,a
olfa^u praflanr. 37.^
an^quod tntelligant humanas voces , ratione fit^t

prdcditi. 3f/,a
de ijs varia ex Empirico. 4 1 ,a

tArcadici & Hircani ex cam & tigride gene-

rantur. 9 1 ,a

concipiunt quandoque ex lupisi. i Did i

auerfo modo coeunt. 9 3 ,a

cum hpis, vulptbns & tigribus coiunti ibid.
non niji poji annum admittendi. ibid.b
^uandocoiant. ibid.
funt admodum libidino/ti ibid.
ejuamdiu ferantvterum. 94,^
fequentifismonTlrapariunt. ibid.b
multos fimul foetpts edunti ibid.
duodecimo anno payere definunt. 9 5 ,a

roftrati funt. 1 1 z,a

dentes peBmatim coeunteshabenti ibid.
tofque mutahiles. _ ibid.b

in Americk fnnt aliqui qui coUitm mn habent.

ibici.

inmniuntur ibi etiam gibbofi. 1 1 3 >^

nonnuliicorpHilongumhabenti ibid.
ieruya habent longa. ibid.

^enitdiaitem ofiea. ibid.
vnguesijs red:ii ibid.b
caudam germt comolutam & intortam. 1 1 4,a
eorum pdt funi decidui. ibid.b
eorum pinguedo axungia dicituri - 1 1 7,a

eorumlac eft crajfum. ibids
infittttbusadmodum fanumi ibid.b
cerebrum eorum ad lun£ vel incrementum velde^
crementumaugeturvelminuitur. ibid;
ventriculum ar£ium habenti 11 8, b

lienemqae longumi ibid.
fimum ficcum egerunt. Ii9,a
tn Albania & Indta funt inufitatdi magnitudmis.

. ibid.

curfu velocijfimo valent. ibid .b

figtdo & ficco funt temperamento. iio,a
hyanit vmbr^ contaSlu obmutefcere dicuntur.
ibid.

temperamento funt calido & [iccoi ibidi
diuerfotamenreff)e^u4iuerfi. ibid.
%/oceniacutamhabent. ibidb
itt India Ouidentali & Afiica matiimemmturi
ibidi

thododaphhes filia & ftores ek fmt venenum.

apocymum ih cibo datum eos necati ibid .

chamsleonalbwherbaeos occidtt. ibid.
^uindecimaut ad fummum vigtnti annis viHunt,

haconici denos femini duodenos tantum. ibid.
adomnia funt dociles. i2.4)b
impendentem pe^lem, terramotum e^* fi~ugumfer-
ttlitatem prafentiunt. I2 5j3.

perpetuo funt manfueti i " ibid.

rabie infeHantftr. 1 26,a

B I L I V M*

clementia eis tribuitur.

ibid.

eorum m dommos fidei multa funt exempla*
ibid.

ad venationem funt commodi. 1 2,7,1

varij junt generis, venatici, viHatici, paHorales.
ibidi

in nouo orbe variant, 1 7 5 .b

alicjui dicuntur xoloitz.euintli ,qui omni prorfm

pilocarent. ibidi
atij vocantur itz.ceuinteporz.otli , tjui fimiles funt

Melitenfibm. ibid.
alij appellantur techichi,trifies a^eSlu,& edules..

ibidi

al^j<jui Indishon tahtfim fmt alimentHm,fed dr
guldi ibid.

nutrtebantur hi ad cibum , cjuemadmodum cu^
nicult in Hiffama,&caftraticttopihguefcmt,
ibid.

altj nominantur alco , qui funt paruuli , &
ai> Indis humero aut gremto portantur.
ibid.

alij denique cjui plane funt muti. i 74^3

ex Hifpama trc.nflmin Hijpamolam,nHmero &

magnitudine autii funt. ibid.
in filuis vagantur, & pro lupis funt. ibid.
eos occidenttbui pr&miMm conftitutumi i bidi
k Lujitanis plagiarijs adhtbentur ad venationefft

Indorum. ibid.
vtuntur ijs cjuocjue HijpaniprocarnificibHs. ibid.
eorumopera etiam vtebanturtjdem Htjpant con-

tranudos Indos. ibidi
ijs ad excuhia^ vfi funt Milites Rhodtenfes ,

cjUi & odore Turcas a Chrifitants dignofce~

bant. ibid.b
in RegnoThebeth adafinimolem excrefcunt.ihid.h
apudTartaros hini iugum fubeunt ,& trahas ve-

hunt more boum, ibid.
in Albania crefcunt ad formam amplijftmam,

adeovt terrificts latratibus vltraleonHm rugi^

tminfonent. ^7^^
i^Mtdam, cerHuminfeqHens,peperit^ nec tamen tn^

terea a cerHo,quin caperet deftittt. ibid*
alius qui Conchis. pepererat, vna noUe catulos fuos

tranfiulitin rtllaregum nouem inde leucas di'

ftansi ibid*
alttis duabus horis percurrit leHcas amplim tri-

ginta. ibid.b
in Indta pecuhdrem hoftem habent animal jtz.e~

culucani vocatum. ibid.
mira. dequodam cuiufdam artificis Vlyjfiponenlts,

ioo,b. & ^eqq.
proculodorantur ferpentem armatum ,& fiatint

fugamcaptaht. i70,a
Canesmariniin Indijs abundanti i47jb
(fannaritm mons alttffimm in Cataloniai 3 9 3,b
in eitti fummttate eft lacns profundtjfimiu ,

ibidi

in eum fi lapis coniiciatHr,ftatim tempeBas exo-
ritur'. ibid-
' eFl ibi fiuuitii aurumVehens. ibid..

magnum tbi accidit miraculum. i bid.

Cantabria Prouincia ferri & aru feracijfima.^o^^h
theamons tottu ferrettSi ibid.
'Cantharid.es caufticam vim habentt. 4,1
(famkarolethfon,loct4i tn Chalcide Thtacia, vbi om-
nescamharimoriuntur. ^ih
Caocaus lacuu, vbi hjdra fuijfe dicitur. 244 jb

Caoch quale antmal. , ioo,b

Yy 5 Capa

• I N D E X K E K Y U

Ceipa eimnJal Jndicum pecfiUari: gmerU. i Sy.a
tin* Aefcnpuo. , ibid.

ah eo phlehtonfiis vfiu. ibid.

(^apae maju-,jiMttms lndi& OccidentAlis, vide, Apu-
rtfyiac.

QtpharnuMm ciuitoi h lordane jltiuid allamhitftr.
458, a

Qiphura arbor JndiitOccidentalk. ^t-Ai^
ettamtn Orientah Indta nafcttar» ibid.
(^aftllawenta m herbis qmd ftnt. i 2c>,b

Capilli ne crefiant , impedtt lac frimi partm Canu.

nmriPtntMr panibns illis , qui ex radicihvu tufis
arboris ma^uey fihnL,. ^oo.a

eos wnratipu dcro^lt foliorum mccaxochitl herbis.
520, a

Catttuia fnnt pars dectdna plantarumi I28,b
Capoltn arbor Indtca. 34 55^

fus decoth corticis eiuu dyfenterias curat,. ibid.
puluis corticts argematadtfcfitit. 344>^
'Vifum cUrtficat. ibid.
tnflammat/ones mttigat. ibid.
Cappj quale animal. 1 SSjb

C.-ipra mofchifera. \ide, Cjaz.ell<e.
Capra c^HAdu/n fHy}iinambi-iLimt. 8,b
Caprjc m «^gypto , certo cubata Sirij vel (fanicHldi
exortum tiidicant. 3,a
Capr<£ tnMtry/antc nat£ fex. menfibm no bibuht i,a.
Capra quando coeant. 9 3 ,a

fttntvalde ltbidtnof£. 94»*
terno^ ijnaternocoitH implentur.- ibid.
qtiamdiu vtcrum ferant. ibid.
monjlra frequenttus pariunt. ibid. b

ey£gypti£. qutnos foettts parere dicuntur. ib.d.
femdU cornibtis carent. i i o, b

cornn^i habent tn dorfum adunca, 1 1 i ,a

"jifnrfi acttitjfimttm. ibitl.b
auditu//> accrrmum, ' ibid.

earum morf^i efi exttialis arbori, 1 1 2,b

niammM habent inter fcmina. ibid.
eafque btnas. _ ^ ii5,a

gracilia hvbtnt CYura. '"' ' ibid.

funt bifnlcA. ibid.b
igmtos & Jpfendentes haberii oculof. i ' 5,b

notln vtdent. ■ ibid.

earum caro fuccicH pejfimi, 1 1 6,a

icworeH,iS'ventrem procurat. ibid.
earum lac non admodii pngMecra^umvc eft. 1 1 7,a
recensleuc ejl,& ventr^em procurat. ibid.
earHmcerebmmhumidiJJimumeB. ibid.b
felle carent, 1 1 8,a

m Jndia admaximorumafihoxum magnitudtnem
accedimt. , ■ .,•,'.,„■;,. ^^Sl>^

propeLicum Caffiumadmagmtudihem maximb-
rum equorum. , ibid.^)

in Libjcts moMibus ad boum magnitudinem.ihid.
venenis pinguefcunt. I2l,a
comiticilin-iorbotnfeflantur, 122,3
numcjtiam fandt, funt, femper fcbriobnoxid. ihid.
rhododaphnes folia & forey eif^^ffint veaenum^.

ibid. ,
itcm filma, . , . , ibid.

ficonyz.am ederint,moriuntur. ibid.
w vtco cjHodam Indidi pifces prociboeisobijciun-
tnr. ibicf.
ad nBo vt fummum annos viuunt. i i 5 ^a

tm/Eihiopiaadduodecim. ■ ibid.
impendentem pejicm , terrismottim & f-ugum

fertdttatem prttfentiunt. ri^.i
natura funt ttmtdie. ibid.b
earum caro in altmcntum hominti cedit. 1 26,b
earum lac commodHm efiad conficiendum cafeam.
ibid.

Capr£ AbyJfinA quales fint, 1 87, b

ex nonnuUarum vellere fiue pilo pAnnus ille conji-
citur , quemcymatilem fiue vndttlatum vocant.
ibid.

Cafpiacornuanonhabent. 1 ro,b

fllyrtcie vngulas folidas hahent. i 1 3,b

Libycii: funt vituhna qnandoque mole,(^ariettna,
Jpecte, i8 3,a,b

Capreolm cornua fpiris contortahabet, 11 o,b

eaque ramopi ibid.
atque Joltda. ibid.
tnfuper & decidua, j 1 1 ,a

tiifu porro pollet acuttjfimo, ibid.b
dentes exertos habet. ilz.a
^apn tn tnfula Amboinopullos la^nt, 1 88,a
itemtninjula Lemno. ibid.
Caprifictis parn cuUcesi 5i,b
quandoque Jit ficusi I0 5,b

Caput roboratur arbore nopalnochez.tli, 3 ' ijb
ttemherbatexaxapotla. 34i>a
ttem folijs ficcatts herha yetl. 358,b
eitt» dolores fanantnr , ft camnii dentibpfs ferpentis
teuhtlacocauhqui collU ^ceruix pungatur.i6^,^
ttem ft ahluatur pantbus tllis qtii ex radicibm
tufs arboris maguey fiunt. 300,3
item tufis CT impofitis Jiiliii arboris tomatl.^ i9,b
■C". ^ item Ji pulnisfiftBm herbsmeeaxochttltnjper-
fusftsertt. 5io,a
■ ' ' . item velut per miraculum,fi admoueantur her~
btecocolmecatl folia, 32i,b
iterfi fi applicentur tufa radices Jndic£^herb<&
nahfuteputz.. 3 56,3

' item hcrba phehuami. 337jb'
"* item herba texaxapot/a admota mribus , ct"
vapore eiiistnffiratOi 34 ij* .

iTcni puluare arboris holli, 348,a
tcem futicoherbdi quaqHauht%ontic. 355,b
fi e fiigtda caiisa ortt faertnt, arbore xochtoco t-
z^oquauetl. 3<52,a
item ft ramenta lapidis z.acuinaribui indantur.
379>b

itemvapore gummitecopalit, ibid.
plagas eiinfitcias fanant folia viremia herbdiyeti,

manibfis dled perunSfis emollita,8cc. 359>a
tumbres prieter naturainilludinfidentes ob malttm

habitum , curant folta herbnt tonalxthuitl.

35i»b

Capitum puerorum ingentem dolorem ^ calorem
exttnguunt folta herb<e xtuhquditlpiz.ahoac con-
tufa & admota, vel ex aqua refiluta ^ illita.
339,b . , ■

CaraColes , fahffhfuw apud Indos homnitnt genus,
. . vndeorti. 54,a,b
'^arambolas fiuSlniarborisignotdi. 3'4.b
febrt quottdianieaduerfatur. ibid.
oculorum Itppitudtnes fanat. •■ ibid.
Carandas arbufiftla parua /ndi<i. , - ■ ibid.

appetitum excttat. " •'• ' ■ ibid.
(farbafns ab igne Udinon potefi. 6i,a
Carfaparnlta. \'ide, SarfaparhHai' ■
Cardamomum qualis herba. : '^"S''^'-. ■ "'314,^
oris halitum commendatyfi mandatur. ibid.
pituttame captte trahtt. ' ' ' ibid.

far-

I

M E M O R A

Cardulmcjfiidamhomwescfirfu cams antenertHnt.

Canbeslndi falecarent. 378,a

ex palmis tllnd fibi conficimt. ibid.
Carith fons in lordanem mflmt. 4 5 8,b

Carmelita monachus qmdam, ejuoties eapitiftm ad

occtpHtreducebat,ffinttllas vibrabat. 4,a
^QirmeLni mons nobiltffimm. 484,^

in eini pede efl f«ns,apfid quem habttatterftnt Elia^s
C^Elifem. 48j,a

ab eo Carmeltt£ monachi nomen habent. ibid.
Caro arborum & fcmicum cjua (it, 1 i 9 ,a

(^aro auis astrd comefla , morbo GalUco medeim.

224. b

Caro Jalita cftins conditionis fit; 1 1 6 a

Caro fnperexcrefcens abfumitur , recens refltttti-
tur per radicis herb<e cocolmecatl pHlHerem->,

item femine herbd hoaHhqmlitl, 348,b
item femine herbdi (juimtchipatli. 349,a
item virenttbns folijs herbte yetlmanibm oleo per-
_ HnHts emollit<£,8cc. 359^^
item pnlnere lapidts toltecaj>z.tli,ficrjifiAlloadmi-
xttu fuertt. 374 a

itemtlalxocoti fen alumine Indico. 37^,^
inmeatihm vrinarijs fuperexcrefcens repnmttur
herhacocoz.tamal. 37o,b
£armuora ammalta quid in Arck comede-
rint. 66,a.,h
an initio a Deo creata eodem ingenio. 6 8 , b

Carptones in Indta attro vefci credHntur. 6j,a.
Carthaginenfes nouum orbem repererunt. 7 } ,a
ne tamen Carthago incolis defHtueretfifj eo nam-
gare lege prohtbuerunt. ibid.
CaryJii<eaHesabigneimmunes funt. 6i,b
Cafeus vnde fiat. 1 26,b

Cajfia verfm Orientem aut M.eridiem plantari
z/ult. I05,b
liberaltjfime in Hijpaniola,CHba & lamaica pro-
aeniti 32.7>b
Cajfi&aues,amiciti<& fymbolum. 7,a
Caflacatn, cataphraSium fndiarum animal^ ^ 5 9 ,^
■ vna noBeleuca jpatiumexcauat. ibid.
eim defcriptio. ibid.
quomodo formicas capiat. ibid.
qHoaflutn fuga fetueatur, ibid.
criifla eim trita , ^ drachm<t vnim pondere intrh

■ - fumpta-y euocato fudore magnopere confert ad

curandum morbumGailicumi ibid.
''^. jquoteim jpecies. ....... ibid.

cumviperis focietaiemaiiti ■ . . ibid.b
ojficMium caud^i, eins in tenuijftmu puiuerem reda-
■cium, inde-^econfeBa pilulamagnttudtne ca~
• pitis acicultx. auri tndtta, ^m dolgrem fedat,
0" tinmtum , etiam cum altqua furditate con-
', \c, iHntium curat. ■ ■ • • i6o,a

^ceruumquoaftucapiat'. ibid.
Ccnchulis eim nituntur Inditn if)aieficijs ,pracipue
.V _ ad tndagandos^ puniendos furesi • ibid.
^Q^^agneda mangHe,arbdr Indt<e Oriehtalisi ^ i 5 ,a
i:.\ etmab vmbra o£iingenti vel mtile i^in tegt pof-
,l':y~fum. - ^ ibrd.b

Ci^anea ioca fiigidaamat. ■ • i ■^«'^«t^s- 1 0,5 ,b
Cajhllarum fepulchrum V allifoieii {ifepittm exci-

■ -4at,quando altquis ex-eade?^ jhmdta' eH niorttu^

Cafiitatis fymbolum^eiephas. .Vlv/iV,'. ■ ■ ■ >.
•Citfior parMffm-haboHapnti ■ • • - ^^^'^ " - " *R i ,b

B I L I V M.

& exiguos oculos. ibicj,
aurtctilaj rofHndas hahet. ibid.
nar em antertorem habet difiifiam, 1 1 2. i

dentes habet ex flauo rufos , eofjfie robuflos.
ibid.b

poFleriores pedes membranis connexos habet.

I n,b

caudamhahet fquamofam. -114.3
piios vero melles ^ tn<&qudes'. ibid.b
eofque mtidijfimos. 1 1 5 ,a

& ecinereocandidos. ibid.
tfi odoratus. 1 20 a

qua afiutta lignam fihi comparei. i 24,3

maligne efl aflutm. ibid.b
in fugafibi genttalia mordtcm euellit. 1 bid .
gregattm Lignatum exit. 1 2. )' jb

perpetubefl feru(. ibid. ,

eim caro tn alimentum hominis cedit,:, 1 26,b
pellts etiamin vefiimentorum vfunivenit. 1 27,a
Cafula S. Ildefonfi Ouetiiiffcruatur , quam Adaier
Detec&lodetHltt. 39 5?^

arbitrantur aliqui eam effe vefiem in qua Chniitis
Eucharifitaminftttuit. ibid.
Catalonia faltnis montams abundat:, 378, a

Catan,quali5 pifcis. 249, b

Catena aurea d Periiano Rege confeEia^ yoo.pedibm

longa,^carpicrajfitte. I40,a ,

S, Catharina de V adaia, iocns qutdam ita diSim, vbi
inmonafterio S. Auguflimmtrandt lapides repe-
rtuntur. 39o,h
S.Catharime corpusab Angelis Alexandriainmon-
tem Sinai deiatum fuit . j oo,a

Catinenjis fonsm Htfpania^ quidquid ei admoutftur
abforbet. 409,3
Catiz.i,genm Vjgmt&orum in Tartaria. 8 3 ,b

Catoblepa antmai m Ltbya gineratur, 91 > b.
92, a

Gattiuare,quaie pifcis genm. 254.3
Cauda animalis tlaquatz^in tufa, & vnim drachm<&

menfura cum aqua bis terve fi4mpta ^ tpfo Agro eo

diea ctbo ahslinente, vrin<s meatm miripce exter-

git. 157 a

vrinameuocati ■' ibid.

calculos extrahi^. ibid.

'veneremexcttati ibid.

lac generati ibid.

fiaEiis & colicis medeturi ibid.

tufa^impofitaextrahttaculeosinfixos. ibid.

ventremque emolht. ibid.
Caudati homines qua rationein .Anglta nafcebar,-

tur. 424, b

Caudices funt perpetua parspiantarum. i ?.8,b'
Caulu in herbis & plantvs qmd dicatur. ibid.
tJauftica vts quibm animaltbm tnfit. 3 ,b

Caxtlatiapan . vide, Cacamottc tlanoquiloni.
Caymanes. vide, Crocodtlus Indtcm.
(fa%abe,panis ex radicilftts tucis confeEimi 3 2 8,b
•Ca\tques in Cumana m more habebant , vt mtnor
j fiatu patrtin heredttitte & principatu fuccederet.

'I37,b . ■

Cecochtti herba Indica. 353>b
febresintfirpoiatas fedati 3 54>a

iumbricos ventris necat, ibid.
hilemegregiepur^at. ibid,
rnenfummmtas finxiones cohibet. ibid. .

tumorthM pr<£ter naturam prodcfl, ibid.
■■ tahefcentes tmptngr*at. ibid.
defiptentihm coiifcrti — - ibid.

Y y 4 Cem-

>

I N D E X

Cenipoalxochmtl pUnta k mnltttKdme foliorum fic
appelUta. 37
folioruf» fticcm hibitm ,aut foliaipfa contufa , &
ex acjua ant vino pota , ventnculHm f-igidttm
conternperant. ibid.

nienfes,vrinam,/udorem eliciunti ibid.

patm difcutmnt. ibid.

venerem exo/tant: ibid.

cachextam ab tntemperiefrigida CHfatiti ibid.,

obflruEliones apenuntt ibid.

conftttlfa laxant. ibidi

hydropem iemnt. ibid.

ventrem procnrant* ibid.

febrtbni mcdfntftrt ibid.
Cenalfil A rabibm dtcitm deni elephanti. 1 9 3 ,b
Cencontlatollm anUittcunditis camt quam Itifcmia.

8,a. i54,a,b
Cendebaus vbi a Machab&iscd!,fiti fuerit.
Cenott^c^ttt attis Indica ^c^ttx anteqHam ningat cla-

mat, & poflea filet» i 3 3 >^

CentaHrianolim fHerint. 76 jb

alicjHts vifm efi m deftrto S. Antonios ibid^

alim cjuis in Thefialia natm dtcitur. ibid<i

altm ttem in Saana Arabta cittitate imentmi
77>a ^

qni mortuHs condttm Romam miffm fait. ibid.
Centz.on todochtt in tetipan , locm tn templo maximo

Mextcano. M4)t>
Centz,onuiiz.nahoac idola & dij apnd Mexicanos.

143, b

Ceoan auu humanum fermonem imitatur. i 5 5 ,b

hownes tranfeuntes quandoc^ue trridet ,qHando^
que mfeJhitur. ibid.
CeosinfulatncHlta& fierilts, GruorHm diltgentia

faSlziefi fertiltjfima. ^^S>^
Cepha Aiaurm , prtmus inuentor balneorum Lede-
fmdi. 4o8,b
Cephalm,abflinenti£ fymbohtm. 6,b
Cepiis ammal m tyEthiopta generatur» 9 1 > b

CercelU,anates in lacu Lagmio» 4 i6jb

mtraearumindoles. ibid.
Cercopes in fmioi mutati dicuntur in fabulis. Ji.b
Cercopithectin India funt freqHenttjfimt. ijjih

forma,figura & m-ignttudiaedtfferunt. ibid.

funt mettculoji. ibid.

omniaflu funt indufirij. ibid.

^uomodo fluHios tranfmtttantj, ibid.

vno vulnerato,reliqHiopem ferunt. I78,a

(^uomodo capiantur. ibid.

cjuomodo fc aduerfm hoFles arment,. ibid.

ex illorum forte humanorum aEiuum imitattone
orta ftibula de Cynocephalis & Pjgmnis.
ibid.b

fanM'antatem contrahunt cumbarbaris. ibid.
^ro argento cum tllis ludunt, ad tabernas eunt ,j &

fjmbolum foluuntL,. ibid.
IlauanA cjuidam mtro aflu pecunias acquirebat

ut tahtrnas adire poffet, ibid.
alim pro vtno miffm , non prius pretium dabat,

^uam fuamlagenamacceptffet : cjui 0^ multe'

res fucatas odio habeboL,. ibid.
ahm tantt erat roborts , vt aprum occideret.

»79.a

altm cjuis alio aflu mortem euadit. ibid.
eorum offatttfh& haufla , dolores ex Gallico morbo

fedant. euocato fudore. ibid.
vartdi. :!lorum formie defcribuntur. ibid.

Yide &c in Stmia.

R E R V M

Cerebrum animantium ad lunx velincremtntum vel
decrementummmuitur velaugetitr. il7,t>

Cerebrum corroboratur radice herbd ahoapatlt.
35i,a

ttem folijs fruBus herb^t bujo bujo. 3 66,b

item fujfitu arboris tecopal/juahuttl. 3 ''9.*

item balfamo arboris hoitz.flochtti. ^^9>^
ffereticm tjrannm, bomo flagtttofm , & Chrifltano-
rujn perfecutor. 442.>a
a S. Patntio per epiflolam ad faniora monetur»
ibid.b

ab eodem in vulpem transformatur, ibidi
Cerem [ptnofm ,arbor Indica. 3°)>*
(ferigon. vide, Chiurca.

Cerne infuladuplomatorem coruum frogignit cjuam
Europai 2i4,b

Cerua venatores fugiens , apttd Baffanum Lauden-
fem Eptfcopum perfugium habutt. 20Z,b
idliaapud S.z/EgtdiHm Abbatem. 2o:,a

^eruacorntbmcarent,. iio,b

Ceruidtchamo fagtttas fbi infixas euellftm, 8,a
in Afi-icanonnafcuntur. 9i,b
funt admodum hbidtnof. 94,*
nonconctpiuntante ArElurifldm, ibid.
ejuamdiuvterum ferant^ ibid.
finguios parinntji ibid.b
partunttuxta via4,& quarci ibid.
cornua ramofa habent. 1 1 o,b

dacjue folidai ibid^
atijne ettam deciduai 1 1 i,a

hina pmpUcta & re^ , vnde fabitlones dicuntur,
ibid.

ijs tantum fitnt aures fcifa aut velnt diaift.
ibid.b

roftrum habent. iii.a
dentes habent vtrimqtte qHattior, & alios infitper

duos molares. ibid.b
ceruicem valde torofam. ibid.
mammas geruntinter feminai ibid.;
eafjuequaterna vbera habentes,i ^ 1 3>*

graciltaeis fitntcrura* ^ ibid.

fitntbtfitlct, ' ibid.b

cauda carenii,. II4>1
&■ extguum,juod habent , venenatum ejfedtcttur.

ibid.b

pilosmolles habent. ibid.
alicjuando albminHentmefi. ii5,a
& nunc tn Jndijs Occtdentalibm tales repertun'^

tur. ibid.
atque etiam in Tartaria. ibid.b
eorHm earo fucci pejfimt. ibid.a
ficcaefl,&ventrem firtngit. ibid.b
corhabentproportionemaximHTru. iJ7,b
ficaBo faHctemHr,eorumoffanullHmfonHmedHnt.

ibid.

torum medulla efi laudatiffima. ibid.
ftlle carent. ii8,a
surfuveloctfflmovalent. np.b
calido & ficco funt temperamento, j ao,a

quamditi viuant. l i?,*

ferpentibmaduerfantur. . vii jvj^v- 124.^'
cumchamaleonte bellum gerunt. ,ibid.
pennarubra asfieiiuterrentur, 125 ,^

natura funt ttmidt. ibid.
manfuefieri facile pofiunt. ibid.
femelU dextrum cornu eflidert dicHntur^ e^Hodad
multavttle eB. tt6,2.
eorstm caro in hominHm alimtntHm (tdit. ibid . b

tn

/

M E M O R A

in ScythU clctirath eis veliut equus infident.
ii7,a

ei^ Mithridates Ponticm cuflodiam ftii credthat,
ibid.^

I» Nona Hiffatiia mnvnum eornm tfl gefini,
1 84,a

Jliacameab Indii dicHntur certioramreQes . ibid.
qmdam,minmes,fi vnlnerentur , admodtim fcro-

ciunt. ibidi
in Duarhc, X^^pida, & a/ijs^ ^rouincijS armentJt

eorrtm repertel>(ini»r,vt apudnos houm. Ibid.
Stptemtnonales eos cnrnhm O- trahis wwngmt.

ibid.b

in Occidentealicnhi,Ji UJi Jint,hcrha atochieh fe
cHrant. ibid.
in Vtrginia longtores caudas hahent. ibid.
in Nouo Mextco habent caudas pilofas & proli-
xoi. ibid.
in Mogor loco canum ad capiendos alios ceruos
adhtbentur. ibid.
tjttando fe lethaliter transfixos fentiunt , atochietl
tertiaefu vires reflaurant. 3i6,a
fferutii quidam a Ptolomoio Philadelpbo educattts^
GrACe loquentes intelligehat. 3 5),a

Ceruix in herbis quid fit. 13 o,a

Cetus qua occaftone inter fidera relatvts. 2,b
Ceyxcum coniugeinalcyones mutati dicunturin fk-
hulis. 5z,b
Chagangariejuaarbor Indtca. 3 5 3 >a

maximi aiiimatur ab Indis , prope domtis ilh-
. rum feritur. ibid.
■ febrium calores temperatj, ibid.
,• dyfentericisauxiliatur. ibid.

lumores prAter naturam diffellit. ibid.
. iulapijs commodijfimh mifcetur. ibid.
, ' denttum dolores a causa calida ortos /e/!fi«/.ibid.b
vrinam euocat. ibid. -

croci apudnonnullos vicem fuhit. ibid.
pigmentumex ea conficitur,qmmodo, & ad <jmd
illudvttle-. ibid.
Chalcintli y cue acatonal quacuilli, minifier idolorum
in templo maximo Mexicano , ^ eivts munm.
i49,b

Chalcides lacertorum genns in ^pro, Syria & Ly-
bia generantur. 5)i,a
terin annopariunt. 94:t>

Chald&i primi litterarunt repertores , cuins arboris
folijs pro chartavfi fftertnt.

Chamaleonefiouiparus. 94,b
cculos habet profundos & cauos. 1 1 1 ,b

^uos &ctrcumagitutosejfstradimt. ibid.
femper ore hiat . ii2,a
ei dentium & gingiuarum locoos continuum fupra
tnfiaque Ubraamhiens ferratum. ioid.
rnutat coloremfubinde,redditque fempereum quem

J .f roxime atttngit , prttter rtibrum & candidunu.

. ' tarnem non hahet nifi in capite ^ maxillis : 116 a
. ttuliibi nifiin oculis,corde & quibufdam venulis
fangmnem hahet. i i7,a

. pragrandem pulmonemhabet, ii8,a
caret liene confficuo. ibid.b
turdum pigrumincejfumhahet, i i^h

nonalioquam aeris alimentovimt. 121 a

fecundum alios vefcitur fore^mufcis, ibid.
totap£ne htemedormit. I23,b
ferpentthtts , ceruis & accipitrihtis aduerfatur.

B I L r V

maligne afiutm eU.

natura eji timidnf.

perpetuo eft ferns.
Chamine pifces finecottu paritintt
Chanttco,dea Mexicenfium.

ibid.b
j 1 5,b
ibid.

I44,a

Chaos, equo mmdm formatm,cjHAle fuerit. 5 5 ,b
eiuafaae fuhfidertt. 56, b

Chapopotli vnde ad Noua HilfaniA littora vetuat.
378,a

viltvendttur pretio. ibid.
multeres Mexicanx eo vtuntur ad extergendos &
dealhandos denies. ibid.
Charapu, arhoris genm in India. 3 6 8 ;b

puluereeim in fiumen tnifo fo , pifces torpefcunt
vt facile capt paffint. ibid.
fiuSlm eim vicem fmegmatis prabet lauandis ve-
ftibm. ibid.
Chantasin (fuianorum fuperfiitiomhm adumhrata.
1 4 1 ,a

Charrainfignior M efopotamiA ciuitas. 499>a.

in Hebri&o Piaranappellatur. , ibid.
Chafca dicitur V enm ab Ingis Indis. 1 3 9 b

Chermon mbns. vidcj Hcrmoru.
Cherfonefm aurea auri ferax infula, 3 8o,a

inde Salomon aurum juumhabuit. ^ ibid.
Cheter Elton a CabaltHis caJi anima effe fiatutturi
% i9,a

Chianatifli ,potionis genm apud Mexicanos,& qm-
modoapudillos pareturi '3 24,ab

Chiantlotz^olatolU,aliud potionis genm apudeofdem
Mexicanos. ibid b

Chtantz.ot!LolliJyerb<£ genm tn India. 3 5 6,b

femen eim fumi folet matuttnotempore,& pofire-
mo vejpere , aduerfm febres & dyfenterias*
ibid.

ex eo & alijs permixtis fiunt pergrata qudidnm
genera bellanorum & pottonum. 3 5 7j2

Chicha, vinumexmat^^ofa^lum. , 326, b

ea tnebriantufbarban. ibid.
quomodd paretur. ibid.
renum , iecoris dolori, calculi & vrina retentioni
prodefl. ibid.
Chiciccamotic herba Indica. 368,a
radtxeim tufa dyfenterias fiflit. ibid.
Chichimecapath Indica herbula. ^^(3,z
eimradix e liquore conuenierjti fitmptn fcrnptili
vnim pondere , humores omnes per fuperna &
inferna euacuat ,fed maiori ex parte per tnfer-
na. ibid.
• fl.um difcutit. ibidb
cohcis dolortbiii optime aUxiUatur . ibid.
inde conficitur nobile quoddam pharmacunu.
ibid,

Chichioal memeya, herba Indica. 34^'^
cortex eim purgat eos qui quartana "vel terit^wa
lahorant tam fehciter , vt agrtfiatim quando-
que a purgatione curentur. ibid.
Chicomatuil,herha Indica. 354!*
aqua fiillatitta florum etm inflammationibm ons ^
narium&oculorumauxihatur. ibid.
fohacurant dyfenterias. ibid.
fanguinii vomitiones tollunt. ibid.
Chidomecatl,dea Mexicenfum. 1 44,b

Chiconquiamtl .pochtlan minifleridolorumin tcmpla
maximo Alexicano, & quod ei ntunm , 1 4 9 ,a
Chtcuathau/s Indfca, noBua fimths. i34jb
Chtcumecail ytsupan , locm tn templo maxtmo Me-
xtcam, ' I44>*

Chd-.

I N D E X

Chikotz.tlK chtilt herh£ fpeeies. 364,1
ChiUlico , locm quidam m maximo tcmplo Mextca-

no. 1 44,b

ChilUherbaJndicai 547=*

ea in acetanjs vtuntur Iridi. ibid. b

gtngtber noflram. ibid .

Chilh planta M exicana. 5 6 3 ,a

^uotidiaHo apud Indos ferHit vfnii ibid.

venerem fitmulat. ibid.b

alnMm emolUt. ibid.

vntiam &menfes euocati ibid.

ventriculnm ex frigore imbeciUttm corroboraf.
ibid.

con co5itonem iuuat. i bi d .

appetitummiriexcitat^ ibid.

pitfiitofos hfimores purgat. ibid.

heilic.is eH opportunumremediHm. ibid.
immodice fumpta, nartorum morbortimefl caufa,
ibid.

ChilpatUherbalndica, 3^5,a
/<?//i? mira velocitate & effcacia, corpus ab

humoribusexpurganti ibid.

ijuartanis medentnr. ' ibid.

dentium dolores fedant. ibid.

Itchenes palmarum eurantt ibid.

f"i -1 • I

fcabtem fanant. ibid.

vlcenbus putridis & cancerofis opem ferunt.xhx^.

lac eiHS verrucas exedtti ibid.

■tumores pr&ter naturam rumpid ibid.

foUa djffenteriit medentur. ibid.

articiilorum ttem doloribus. ibid.
Ch'Uecpin,chtUi herba /pcaes. 363, b

ChimaUi^^tl, Jpectes lapidts di^pham. 5 7 5 ,b

»« tenutjfmoi lamtna^ diuidebatur. ibid.

vctereseoi ftneftrtsimponebant loco vitri. ibid.
Chw£,idola^u£dam Indor/tmtn infuUs Phihpptcis.

290,3

pyramidis artijiciofd! formam referunt. ibid.
formtC£ albs. VjS funt mclufa. ibid.
hxi chma^ admoduru formidant barbari. , ibid.
manQtptum quando apud barbaros emitur , huic

pyramtdianteadniouetur. ibid.
/^rw w«»<if fibi di^as valde exhorrefcunr^

ibid.

Chipaoacyz.tic,herba Indica. 3 54 b

fuccus etus veL ftillatttius liqmr fedat febnum
ardores. ibid.
cor roborat. ibid.
venenatts potionibus promptijfime medetur. ibid.
fcorptonum tilibus iMttjfimum eji remediurrtj.
ibid.

renum ardorem extingnit. ibid.

fauciamtumores deprimit. ibid.

peEloris dolores fedat. ' ibid.

vrinaacrtmoniam obtftndft. ibid.

appetttum excitat. ibid.
Chiragra. vide, Articulorum dolores.
Chtriguam , prouincu Charcas incoU , pifcattres

dexterrtnn. ^djh
Chrurgi phUbotomia fcientiam & vfum hippopota-

mo debent. 7,b
Chirurgtca fcientia mbeflijsetiam reptritur. S,a.
Chtrquinchuf. vide, QaffacairLj.
Chiurca Indtcafera vbiprACipuereperiatur. 156,^

(juale fit antmal. ibid.

catulosin lucem editos,dum paruuli f»nt, cauita-
tequadam vtntris tncludi[(& feruat. 1 57,9

arbores celerrime fcanditt ibid.

R E V M

a venatoribtu iju/tfitum ^vt effngiat ,mortmfH fe
fimulat. ibid.
cauda etusad vrin<e meattu aperiendos mire pro-
deft. ibid.
calculunf item eijcit. ibid.
venerem excttat. ibid.
tac generat. ibid.
fi-atiis & coUcis medetar. ibid.
aculeostnfixos extrahit. ibid.
ventrem emolUt. ibid.
parturtentibuiittm prodejl. - ibid.
tujfienttbiu. ibid.
Chocollatl, potionii gentts ex arboris cacaoatl femme
confeBx. 346,a
»W admodum vttle efi heUica febre confumptif , /<*-
^jiSIm atqueextenuatis. ibid.
Charogrjllm, cuius Moyfesmeminitintertmmundt»
antmalia,<^uale antmaifit. 489,^
ChrtFtiant peregrmi cur in fordane fimio fe & vefii-
mentu fuaabluant. 458,^
Chrifiophorm Gftmater Maurum regem in ty£thio~
pia vicn. 385,^
a Rege illo captui , & Regis confanguineum cum
feptem alijs Magnattbm , in pralto vutneraiis,
fanos reddere tu^us, tllos proptnato veneno in^
teremtt. ibid.
fortifftma eitts conftantia. ibid. } 86,a

diris cructatibus tmerficitur, 386^,^
vbi crm vnum & maxilla etm fepultn fuit , font
laitetu profiUuit, ibid.b
mtraculisclaret. ibid.
Chrtftm a puel/a tjuadam in fideiujforem poftuUtttr,
iuuene quodam ei fidem marttaiem poUicente,
39X.b

tuuene fidem negarjte, ipfim crHcifixi effgies tefli'-
! montumdicit. ibid.
Chryforrhaoi fiuuim ex monte Libano om»r.48i,a
ChrjfoBomm tres faltem Cttlos agnouit. 24,b.z5,a
C huchau, arbor foettda adffeElut^ 3 00 a

fbUorum eim fuccm amarus emacttlat vefies^
ibid.

vulnera infe^ cancers & nimis inflammata fa-^
nat. ibid.
vermiculosin plagis extingutt. ibid.
fucco eodem fdecoilocum radtcibtu , qui lauatur,
lajfitudtnemnon fenttt. ibid.
aqua pluuia tn filtjs eiiu recepta , muUos morffos
pelUt. ibid»
ex radtcibm eim tufis panes fiunt, quorum in ab-
luendo captte vfm,cuimdolores fsdant, ibid.
maculas oris abftergunt. ibid,
capillos nutrtftnt. ibid.
fetta eadem triplex lini genm advarios vfm pr<e-
flant. ibid.
inuumeri pane funt vfm hittus ptant<e. ibid.
fotiorttmitem fuccm menfes ciei. ibid.b
aluumlentt. ibid.
vrinam cuocat. ibid.
renes&veficam emundat,. ibid. •

Tatcutos fiangit. ibid.
vrin^i meatm extergit. * ' ibid.

eadem fiU^ vulnera recentia mire congtutinant.

ihid. ^
ajfa, & toco aff^eHo impofita , paralyfim curant.
ibid.

fi fuccm calens bibatur , dolores quofeumqtte fi^
ftit,ettam eos qui funt a K tnerea lut. ibid.
Chficia. vide, Chturca,

Cf4'>

M E M O

R A

i8o,b

tzo.b
ibld.

t^iacalis cjaale anmal.
Ctcada afiatem indicat.
Ctcad^ femina mma ejfe dicitfir.
(fr (jHare.

Cicada manibus S, Francifci infdens cantam.
io3,b

Cicatrtces vulnertbns obdncnmar vflo cortice arhoris
ahoehoetl'. 3o6,a

Ciceres Uptdet non procftl a Bethlehem reperiftntur,
<^ qtta rattonctjtbtoriantnr. 4^7,1

t!,iconi£, fymboltiMptetatis ergaparenteS fenes. 6 b
t>»lneri per pngnam acccpto cmtlam apponunt.
8,a

parentes jHosfAtdte grandes nmrimti i i6,a
Cichta herba tn Tnfcta ajinis foporem indHcit.

Cthoapatli hemionitica, herba M exicana: 3 2. j ,b

decoBteius iuspartmimtibus exhtbetur ,ut faci-
liusenttantur. ibid;

folia trita,Qr pugilli menfura \ hquore congruo ex-
hibtta,placant ventris tuvforem, 3i6,a

hjdropem curant. ibid.

vnnam&menfeseuocantt ibid.
Cihopipiltt, dea Mexicanorum. 1 4 5 ,a

Ctnconi,auis minima e Mexicoallata. i4o,b
Cingulftm facerdotale,quod B. P^trgodeuoto Sacer-

doti dedtt,Tortofx. ajferuatur. J9 5

(\nii exujin pennm auis aur£ pilos nafci vetat.

a24.b

vulneribusetiamrnedetur, ibid.
(^tnis erinaceorum vim abjlergendt habet. 3 ,b

0nis plumarum auts Indica. hoa£}z.in intra corpus
fumptus ,morbum Gal/tcum curati 2 lo,b

Ctnnamomum verftis Orieniem & Meridiem plan-
tarivuLt. lo^.b
(Jtnteupan , lectis in templo maximo Mexicano j &
quis eius vfus. I44)b
Ctoacoatl tdolum M exicanorum. 1 4 5 . a

(\oapatl herba humilts Indica. 3 S 9 >b

, fuccus eius bibttus tuffi confsrt. ibid;

puerpetii mirum tn modum opttulatur. ibid.
(toa quacuilli iz.tacctoatl^ minifier idolorum in ma-
ximo templo Mexicano , & qu& illi ejfent CHr&.
"I49.a

Cioijuacuilli , minifira idolorum in maximo templo
Mexicano,& quod tlltus munus. 1 48 ,b

Cioatlamacaz.qtiH antmal peregrinum. 1 7 5 1*1
cicuratum.,eflblandijftmum. 176, a

interdum tamen ferttatem ofenditi ibid.
e/? furactffimum antmaL ibid.b

(firctcuU caro humida eji , & ventrem procurat.
ii6,b

(firri tn herbis difermt ab acetabfilis. 1 2 9,b

Ctrtius ftumus,alias Batts. 405
Citlt, lepus apud Nouos Hiffanos. 1 6 1 ,b

Citred jndtce, arbores fat procer<e & altd. 3 27,^
Jicapjis,ex eiusltgno fk^iiSyCondanturveJies ,fer-
uantur a ttneis^ ibid.
panisin eiufmodi capfs feruatus ,fellefitamartor.
ibid.

naues inde conJiruBaa vermtbus non corrodnn-
tur. ibid.
Ciuateutl, dea Mexicanorum. 1 4 5

Ctuettaauresrotundas habent. iii,b
rojirum habent. 1 1 z,a

ignitos & fflendentes habent oculos > , 1 1 5 >b
noQu vident. ibid.
factle man fuefieri pofunt. 1 2 5 ,b

B I L I V M.

Clades T^jmanrrum a LuJJtanis inferenda pcran-
gues nigros Jigntficata. 5,B
Clangor matuttntu fultcde praf-tgia tmporis ftiige-
rtt. ibid.
Claffis Hiffanica per monjirofum alitem in ^ 'jndi]s
prmunttata fuit. ibid. 5 1 :A

Clauigium ,campttsin Hijpania,vbi vifuniurmonu-
mentavtStoridi ope S.lacobiobtentdt. 389,3.
excifa tbt rupes ejfgiem S Jacobt natura artifice
otlendunt. ibid.
Clemens Romanus tres foltim calos agnouit. 25,3.
Clementia tribuitur elephantis,leonibus, & canibui-
i26,a

eitts Jjmbolum,Rex apum.
Cleopatra Rcgina balfimeta lud&a in <iy£gjptt4m
tranjlulii., 46 3, a

Cleophas difcipalm Vbmini ex Cafiro Ematti ortm
fuit. 466, b

Clibanum ehclum , gumtJti arborum thurifi:rarum
montis Libanr. 482,^
Cltmax, afperi & prjiruptimontes. 464, b

eos Antonita Imp.tnciditujfiti ibid.
ClyBertivfi4i per ibim auem monfiratus fuit. j,b
Cnipesex vlmt folifs producuntur, 52,b
Coacalco, locui maximi templi Mexicani,& cui vfui
deferuiret. 143,^
Cpatlan ,kcfts ih fKaximo templo 2\de,i:icano Jic di-
dus. HSjb*
Coatz,ontecbmatl, herba Indica. 5 5 5 >b

fuccus radtcii eim medetur oculis infisimmatione
laborantibus. ibid.
capitis dolores antiquos fanat^ ibid.
febres mitigat. ■ ibid.

vrin£ ardorem temperat. ibid=
ventris dolores fedat. ibid.
Coati.ontecoxochitl herba Indicd. 562,^
inde placentula fiebani temperando ventriculi ca-
lori. ibid.
(foca herba auro,argento &gemmis antefertur a Bar-
baris. . 3c4,b

fumma diltgentiaab ijfdem plantatur & colitur.
ibid,

etus foio odore & fncco, liceticiuni^ labores fuos

ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.

obeunt.

eius puluis fiabtlit offa confaSiu.
vulnera tumentia componiti
frigiditateS pellit.
pmrefoiila mundat.

magna jnd.orum circa eam eB fuperfiitio.
nonnulltsin locis fola virgtnei tUam pojfunt colli-
gere. ibid.
folta oregejiata , & htne atque inde conuoluta,Jittm
extinguunt. 30^5^
«utriunt corpus. ibid.
famem fedant vbt ctbi copia non adejl. ibid .

lajfitudineminttimrtbusextinguunt. ibid.
catapottjs tnde fa^ts vtuntur Indi ad fomntim
conciltandumi ibid.
adebrtetatemtnducendam. ibid.
ad laborum & curarum obltuionem. ibid ,

eaetiam hdisefi pro nummo. " ibid.
Cocatrtx. vide, Crocodilns Indtcus.
Cocci terrefires in Occtdenialt Itidia generantur'

373.a

qisomodo e terraerumpant .

ibid.

amethyilos ,tovaz,ios , & alios Lipides erutiat,
ibid.

CoccHs arborIndtca,qualiS, 296,^

apnd

I N D E X R E R V - M

apadvariosvarranorKina fortitnr. ^91^^
ex camftcs fibricarjtar. ibid.
exramis etus Adalabares AcliumtevkiQr nnfnua*

tabtiUta faciunt. * ibid.

i» dno gener.i disimgaitur. ibidi
nnx eiM qtiando dccerpatttr. ibid. b

tinx illa cjuo recentior , eo eim liquor jnamor.

ibid.

dn^lex ex nncibtu exprimitur olei genm> ibid.
oleHm iliad prodtjl ud nerftorum contraEliones

diJfoltitnd.il. ibid.
fjitx iUa duplict corttce tegitttr , & quii vmujqHe

vfiis. 25)8,a
Cochitz,tsiapotl arbor magna tn India. 3 6 1 ,a

foliaetm ttifa, & appcfitantitricnm papillis , me~

denttir diarrhceis tttfantnlorum. ibid.
eitts ojfa vjia , & m farinam reda&a , opitulantur

vlcertbtis pHtridis. ibid.
poma eitts tngefta fommm conctliafit. ibidj
f^ocho,gentif pfittacorHm, ii)>b
Cocochidtl, herba Lidtca. 3 3 7,b

dtcitur amoremconciltare. ibid.
fticctti radicts eins medetur ttnianis febribns,

ibid.

ocitiorum inflammationibus eonductti ibid .

fomnnm mducit. ibid.

cortex illius fluxtbus ventrts prodeB. ibid.
Cococxfhuttl hcrba , tn arborts magnitfidinem excre-

fcens. 37°.^

ffirculi cortice nftdati albtizines & arzcmata ilUtu
difctitihnt. jbid.D

fuccus flatus abfumit. ibid.

lichenas curat. ibid.

dolores a figidAxatisa ortos CHrat. ibid .

folta medentur veteribus plagis. ibid.

tufa & appltcata verruca^s corrodunt, ibid.

priscipue prxpfiti^ iS' pudcndorum. ibid.
Cocotin,excren>Kmumqtioddamfoetens paludis Me~

xicand. z^Sjb

ab Indis tiihilominus comedttur. ibid.
Cocolmccatl cjuali^ herba. 3 i i >a

uatlos fangmnolentos hreut prifltno refiituit mto-
ri,aVpcJ}to tantum folio. ibid.

vlcerihus orts medetur. ibid.

vlceraaGallicaiue fanat. ibid.

pulntiradicum carnem fuperexcrefcentem abfu-
mtt,c^ decentemreFlttutt. ibid.

vires augetO" firmat,exhafifiafjue farci/. ibid.

moribfindismtre prqdefl. ibid.b

dentium, capttis , articulorum dolores admota eius
foliaquafi permiracfilumleniunt. ibid.

Vcncrem mtre excitant. ibid.

btrha ipfa capttt impofita fomnum conciltat.
ibid.

i/)ira corpus fumpta ex vine colicx medetur.
ibid.

flatus difcutit. ibid.

veneni-s adi^erfatur. ibid.

concofttotocm promouet. ibid.

jebrcs colHt. ibid.

giHjTina^ firmnt. ibid.
Ci.cotz.in, auis fndtca. 2 u , b

vndcmmen habeat. ibid.

caro ctfis multeri z.eloiypie , ignorante ipsa vefcen-
da data, morbo eiusmedetur. ibid.
Cocoz, tamal,frutex Indicas. 3 7

vrniammtri euocat. ibid.

arenas pitttitofa cxcrementafellit. jbid.

vrtnarios meatus obfiruBosapeYit. ibicl.

carnemibidem fupcrexcrejcentem reprimit. ibid.
Cosmeterium cjitoddam efi tn Kltoma Htb^^rnna

prouincid, cjuo nulla fcmtna mtrare potefi. 427,^
Ccengmus. vide, Kuvvinus.
Cohotbii, herba India imi^nans. 3 5 i .^*

tta inebriat, vt Jenjum omnem tollat, ibidi
Cohyne , arbor .America.na. 5 1 o a

eiuse fiuHubarbarf pocula faciunt. ibid.b

at(jiuc etiam eo ad fuperjhtionem ahutuntur,
ibid.

(Jola ,fru^us cuiufdam palmit Indica famem & ap-
peiitumexcitat. ^i^,^
fiomachum humoribus purgat. ibid.

Colapusm Syrta nafcittir. 92.,^

Colctiicuilttc ,jpecies cottirnicum Indicarum'm No-
ud Htfpanid. i33)*

Colicts medetur cauda animalis tlaquatz^m tufa , &
vnim drachmA menfurd. cumaqud bis terve fum-
pta. 157,3
tier/t iifs decoEIi herb^ tlalatochietl. 3i(5,l>
ttemmecaxochitl herba. 32o,a
ttem htrba cocolmecatlcx vino intracorpus fum-
pta. _ 3zi,b

item radices herbin tz^ahnengueni. 5 4 3 .b

ttem herhula cbickimecapatii, 346, b

item gummi ex arhore hotlidefluens. 348,a
item radices herba axixttaeotl. 3 jo.b

item balfamum arbsris hoitT^tochitl. , b

ttemtapis ytiihayotcam,brachtoappenfus, 374,b

Cotlii cjuidamexiguiis,& nonattuiminfntd Mond^
e cutm VKo tatere ^uamuis quis maxime clamu-
uerit, ab atterd non audietur. - 43 0>l>

Coilum mgernmi equi fujqne dejue fricatum fcin^
tiltat. 4,b

O^tnochtti, Ipecies tunarum Indtcarum. 3 1 1 ,a.

(fotor vitiatm reftituttur tragorigano Otiauhna-
huacenfi. ' 3 1 <>,a

Cotot q ualts herha. 5 1 J > b

S, Coiumbahenedidione fud rttSiici cuiufdam vac-
coinumero auget, 448, b

fontera ,d<&monum ttiujione nsxium, benediiiione
fanat, 45i,a
arborem cjuamdam , amara poma ferentem ,hene-
dictione fuddutcia proferre facit,, ibid.
puerum item dcformem henedttlione fud in formo-
fum mutat. ibid.b

Columhi&,contmenti£coniugatis fymbolttm. 7^.1
fuperfluos humores guTlatd bet.\ine expurgaiit^.
8,a

e manu ludoci Regis Britanniix, filij., Dei inflgnts
famuti,efcamacceperunlL,. i03>a
tot funtinlucaid inftitd, tt ex proximis regioni-
ituseo traijciatur adearum capturam. 294,^
(foitimbanfti Abhas vrfos m Jiluts fibi obfe^uentes
habutt. 20z,a
(otumnte cjuatuor in monte (faluari<e perpetuo a^uam
fiillantes.cjuafi lugentes mortem Dommi, 47 8 ,a
Colymbus,genmanatis,cjualts auis. 207,2
m eius corde gemmam repeririyfabulaeH. ibid. b
Comd.tnherbiscjuid fint. I29,b
ComctA, tefte Senecd , fnpra lunam gignuntur &
mouentur. 2 3 ,b

non funtan- malia. 2<>,b
Conceptto 'D.Firginis fine peccato originati ,mtra-
cuto adflruttur. 4 1 1 .a

Con4^eptto procuratur perlapidem Bcz.ar. i86,a
item herbd {lattaffhcaj>atli. 35cr,a

Conch^

(

M E M O R A

ConCha P^emria TamccnJIs aures habet. 2 50,^jb
(^oncharutnm A»fir(iUman'jS(j)tt£ Hijptinioi vart£
funt jpccies. 256,^
Conchults aiatochtlianimalui vtnntur Indiin male-
ficijs,prxcipue adexplorandos & pHniendosfures.
i6o,b

Conchylta tjuomodo nafcamur* 166,3.

cjHomodo e man extrahantttr^ ibid . b

Concothoncm promouet herha cocolmecatl. 5 2 1 ,a"
ttcmpttlnts radicts herb<e cnrttz^en. 3 3 8,a

itemvirentta foliaherbtt, yeiLraanibnsoleo perun-
Eits emolitta,8>cc. 559>^
ite^ oleum quod cx arbore xochiotcotx.o^ttattetl
Jiillat. 5(52,a
item herba chilU. 3 <5 3 , b

item filtajrttSlfis herbdtbftjo bajo. 366, b

^onco^ttendt vim halent oefyptis cjr- hHtyrum. 3 ,b
Condores Indiarnm aHes,firti funt qm nobps dicun-
tur gryphes, 9o,a
(^onfejjioSacramentaltspota erat in India Ckcidentali
ante poftremum Chrijltanorum aduentum. 74,a
Congtant Indidi popult quale tdolnm coluennt, 1 3 8 ,b
qtiamftnt jiitptdt. i6a',a
ejuomodo domos fuai lidificent i * 333>t)

Coniugalis amoris fymbolum,atcyoni y a

^l^ntinentiji,columbi&. ibid.
■(o^deratio animata fubBantiapo^l Thcologiam om-
tfium fcienttarum efi praflanttjjima. i,h
a Regibus & facrts DoEioribus fuit exculta. ibid.
a Deo efl Adamo tradtta. 2 ,a

eius ignorattOfgeneris noflri fuit ruina. ibid.
^ui Reges eam pracipue excoluerint, ibid.
tn omntbus fctentijs efl necejfaria. ibid.b
ConflaMU fymboium,coz,caceauthlus auis. jyH
Conflanttnus Prorex Lufitanus fimix. cuiufdam den-
tem , k barbaris Indis fiuperflttiose tdololatrice
cultum,publice combunt. 1 8o,a

(ontinentt<e contugalts fymbolum^ctilumhd. 7,a
Conuallis Mambre, locus vbtoltmhabttamt Abra-
ham. 476jt>
terebinthus ibi,fubqua Abraham Angelos ho^pt-
ttoexceptti ibid.
tbi ab Helena maxtmum ornatiffimumi^m tem-
plumconfiruElHm. ibid.
fi-equentijfima olim ad ettm locum omniam natio-
num peregrinatto. ibid.
Conuulfia laxantur foliji planta cempoalxochmtL
contuja, & ex vino vel aqua pota. 57 ' >^

curantur radicibtts herbdi tz.ahuenguem. 343, b.
vide, l^araljfis,
Conjaa herba caprai occidit.
Coouapan,locti6 templi maximi Afexicani. 1 44,b
Copeta arbor picem gtgnit,velut pinui. 3 ^7,^

~ eius folijs ChaldH , primi litterarum repertores,
loco chartit vfi funt. ibid.
t/traque fol^factes Ittteroi fiuficipit^vt charta.ihid.
minime corrnmpitur, nec,etiamfi madefiat, litter&
ex eo delentur. '' ' ibid»

Cor reficitur fioribns arboristriflis. 302,b
roboratur arbore nopalnochex.,tli. 3 1 2,b

herba texaxapotlai 34i.a
herba acuichehuariraquai, 354't>
fttfijtuarboris tecopalquahuttl. 369,^
eitu ajfe^tts a, rimio ardore fiedat herba atltcht-
finca. 353'^
ei languenti opitulatur herbaacaxaxan. 35 5, b
Coradiaiu Rex d Balduino III. 'ferofolymorum Re-
ge fiuperatur. 479j21

B I L I Y M.

Core filtus Ejan primut Trachonitidem regianeti^
non inhabttauit. 480,^

Coriani Jndt quo pacio eos ^ui ficelera patrarunr,
condemnauerant, i 3 7 .b

quaLe Regum illorum fcutum e(?et. I 3 S^a

Cormacus adolefcens , Endji Hiberni<e Prtnctpis
filiui, k paire fiuo S. Patntto tnflituendtts tradi-
tur. 444. b

Cornix ex Coronide faHa dicitur tn fiabulis, 5 2,b
(juamdiu vta,-^z,. 12. 3}*

Cornu S. Patrittj a nemifte impune fionari potefi. •

Cornaa temolinderafa,<:^' inaqua fiumptUyf^enerem

mrijiceexcttanf. 25>c,b
(forona Chrifii, qua tn paffione coronattu fuit, e quo

Jptnarumgenere compafiuf uerit, 49i,b.& Teqq.

eius mer/ioria in Indta Occtdentalivtgmt antt po-
flrcmum ChrtBtanorum aduentftm, 74,^
Coronictu ager tulpas non ferti. ' 92.b
Coronisin corntcemmutata dtcitur in fabuLis. 52,b
Coroz.ain ciuitas k lordane fiuttio aUambttur. 458,^
Corporactsleftia anmediaminter p/antas ^ antma-

Lta perfe^tonem obttnean^tj. ^y\>
Corpora fulmine ta^ki fiouent fiolia herbte tonaLxt-

huftl. 352.>t>
Corptts Peruanis dicebatur alpacamafica. i 3 8 , b

refiurreSiurumabijs credebatur. ibid.
Corpm S. Catharintt, ab Angelis Alexandrta m

rnontem Stnat delatumfiutt. 5oo,a
Corpus humanum fierpentes gtgnit.zj8,3,,h.8c feqq.

extergitur & impinguatur fitxis,exprefioqnefuc-
co comeflis foltjs arbujcuUjohuaLxochtLi. ? 1 2,b

extergitur fermento quod ex ma>tx.io conficitur»
3 24,a

Cortex efl perpeiua pars plamarum^ 1 28,b

quiddtcatur tn arbonbm & fiuticibm, 1 29,^
Cortex vflm arboris ahoehoetL ambufia fanat,^oi>,z

defiquamatamitem & exefiam cutem. ibid.

cumLithargyro & polltne thuris vLceracurat.ihid.

cicatricemobducit. ibid.

tufius cum atramento futorio ,ferpentia vlcera co-
hibet. ibid.

fecundas fuffitu trahit. ibid.

ventrem adftringit. , ibid.

vrinam euoctvti,^ ibid»
Cortex herbieptnahuihuiz.tliventris fluxionibuspro'
' defi. 3 57.t>

(fortex arboris tetlatin duarum drachmarum pon-

dereredaEiusin puLuerem,^ fiumptus, aluumia-

xa)L>, 341, a

ius decoBi eius articulorum dolores fioluiti ibid .

fcabtem curat. ibid.

diarrhoeas fianat... ibid.
Cortex herbi& jetL moderate , & quantum nucis pu-

tamen captatjfiumptus , morbo GaLLico egregth ati-

xiLiatur. 359.^

venenatis fiagittarum illibus mire obfiftit, ibid.

articulares dolores fiftit. ibid.

tnmores quoficnmque dtficutit. ibid.

fiatus pelltt. ibid.
Cortex fttpitu herba, bujo buyo reda&us in farinam,

& tn corpus fiumptus,atram btLem expurgat. 3 (J7,a

venenatas pLagascuratj. ibid.

paraljttcif medetur. ibid.

fiatus dtfcutit. ibid.
Coru qualis fiutex. , 3i4.b

djfienteritx, prodeft, ibid.
Corui machmas & ingenia excogituuerunt. 8,b

Z z ttflate

I N D E X

£T}ate nonhihfifjt. iii,b. i2(i,a

tnftjic fHyittauro& af.no. iZ4,a
€oru!;Cjm adcorpasS. martjris Vmcentijvtliit ad.
caduticr a^uoUtabant,fatim mortm. 588,b
alij eidcm corpon velut cuflodes adfliterHnt, ibid.
corpore eodem tranflato, alijpermare fhpra namm

volitarunt. ibid.
alij mtempioVlyffiponeadaltareexcpthant' ibid.
aiijinfefliuitate S. Keivvtni emmrecjme& ctbo

abflment. ibid.
aUjtn fejkaitate S.^polUnarii circa RauennaTnj
fngulps annti veitit ex condicio conHer.innt.

389, a

Cortit candidi alicabtin India reperiuntt^r. x 1 4,b
duplo maiores progtgnit Cerne tnfitia e^uam Eh-
ropa, ibid.
Cormmartni, ne pifcationem fua rapacitatetmpedt-
rent k P. lofepi^o ylnchteta,ttijp,,obedtf.nt. 204,3
Kex Sinarnm multos extilu alit pro pifcatiombns.
i24,a

qmmodo pifces capiant, ibid.
Cornipeta,cjtialis af*is. 2oS,a
Coruna GalLtcii& oppidam. 4ic,a
phariisibimemorandioperis. ibid.
qna ratione deilla pharo dicatureffefpecnlH. ibid.
Cort*ti6 (jMidam Atiguflo Jmp. de vtUort^ Actiaca
gratuims , ah eodem vigmti numwHm miliibM
emitftr. 39>t>
aUiii cjt^idam, cjuod lac effudijfet ^ k S.Keivvino
maledicitm. A')^^^
Cofcs ex lignis exoritmtur. 3 i jb

ColiMarborfndica, 3^S><i-
.Cotix cjuaLta animdcula apnd Braftlienfes. 1 6 1 ,b
Coturmcis canti^is temporadtfitttgutt. 2,b
an ex aere gtgnamm. 60, b

tx cortupto aerencfcuntHr. 99, I>

venenis pmguefcunr, 1 2 1 , a

Cotnrntces IndiCA in Noua Hi^ania variarum fiint
fpecierum. i^i.b.&feq.
Coturmx acjuatica Adsxicana defcribitur. 2 1 4, b
Coyayahoal, vermis Indictu . i 9 1 ^a

puluts etiu dolores dentium fanat. ibid.
Coyametl, aper Indictti , fmilis eft nofiro apro. ijo,a.
■foramentn dorfo habet per quod refpirat. ibid.b
(juomodo capiatur. , ibid.

ttgridi plme adtierfatur, 1 7 1 ^a

ji cicureiur, efl placidus. ibid.
Cojhit Indi mendaciHm capitale habehant. i 3 8,a
Coyolcox,cjue, f^ecies cotmnicHm Indicarumin N oua
Hisfama. 2.^^,3.
Coyopollin tjuale animalculum. 1 5 8,a,b

Coz^cacoauthii^ auis confiiintta fymholum. y^a
eft regina aut»m qH& apud Mexicanos dicuntur
auriz. 2 24,b

magnittidine acjutlis par efl, ibid.
omnes curporis ilitns partes defcrihHntur. ibid.
ventts ohftfitt. 2.1 $,a

Coztt quulvs herha, ^2.1.3,
Coz.tttiecp4tlt,lapidts lutei , Junt cornerini noftri.
375-a

eord'^ ajfeElionihm fanandis m-ignopere inferuiunt.
ibid.

eam ficultatem dtdicerunt Mexicaniab Hiffa^
nis. ibid.
Coz^tiexocotl cjucilisherba. J-iS^a
Crabrones ex c.:d.4iiere ecjui nAfcuntttr. 97,3
Cranon Theftaliie vrhs duos tantHmeoruos admttttt.

9i>b

R E R V M

Crcta infida nuRum iethJe animaltolcrare dicitur,
ibid.

Crocodtlus in <ty£gypto nnfcstur, ibid. 3

tjuotdtebusvterHm ferat. 94>b
eft ouiparni. jbid.
vifM et tn aqua hehes,extra acutiffimHt. 1 1 « ,b
iingua ei immobili^. 1 1 2 ,a

tjuta totn adharei. ibid.
dentes exertos habet. ibid.
eoftjne pecltnatim coeuntes, ibid,
& vatid^ffimos. ibid.b
teftesin iumic/ts annexos hahet. 1 1 5,a,

turdum & pigrum tnceffnm h,ibet. 1 1 9,b

vocem non edn. I2 0,b

potowc-.geton herba ei esi contraria, I22,a
crocum timet , vnde aiiqm mde en^ diVium VO"
lunt. ibid.
(ota p<enc hieme dormit. l i 3 »b

dies tn terra,noElcs .naqua degit, ibid,
tnfcjium huDet tchneumomm^. ibid.
ttemdelphinos m Niia,accipttres,&cc. ibid.
maiigne allitim tfi. 1 24,b

futurarn Ntli tnundtttionem fra fentttt 1 2 5 ,a
mraltt^fimui corigregantUr^. ibid b

fHgacijltmum eft antm»i,fed audaciffimum timido.

ibid. ^
perpetHO efiferui. Widi
iiU cauda pro manu efl , qutatlia arripit pradam,
belluas & hommes. 1 5 8 ,b ■

S.Heleno obtemper/vL. 2Q2.,a
Crocodiliis Indiem tmmanie efi heftia,, 2.yo;x
ineius zentricuio reperti lapilU iithtaji conferunt.
ibid.

integrumhominem cum vefttbus deuorat. ibid.
in a^juis faciie capitur. ihid,
oua ponitad xZ. anferlnorum magnttHdine. ibi-
dem a,b

glandtil^ tn ■^ucibtisetHs repertttmofchum redo^
lervt:^.'\> ibid.b
e&que febribtis medentur. ibid.
genttuitum eitu adeps verum mofchum refert. ihid,
ventnculHs eins ablutus , Soie exficcatus, contu-

fus & fumptHs,laptdes renum & vefiCA frangtt.

ibid.

cjtiaratione interifmtur. ibid.
QfocMS I ndiCHS cjualis arbor. 3 1 5 , a

Crocutu befiia ex ie<&na ^/Ethiopica & hj&na gene-

ratur. cj j

Crucifixionis Chrtfti memoria in Indta Occidentnli

vtguit ante poftremum ChrtftianorumaduentHrn,

74, a

S. Crucis HgniobieEiuTatres Societatis horrendant
tempeftatem^dtaholi jiftu excitatzim,fedant . 141 ,a,b
Crurtum edomata tolluntur ture deco^li herb<& tla-,
tlancuya. 340jb
Crurum fcahiei, tumortbus , inftammationtbus Qr
VHlnertbus medentur fiUa arbons ahoehoieti tufa
& tllita. 5o(J,a
eorum tumores dtfcutiuntur , Ji ius decoEli herb^
mexixcjmlitltlltnatur. 3 iJjS

tfimores ttem prmter naturam ea infidentes ob n^a',
lum habitum , curant foltaherhx toaaixihtitti.
35i>b

Crux Chrtfii e cjuo iigni genere compa^lu fuerit,
494,b. &: feqq.

Cruxaureain Ouetenji templo Alphonfo Caftoap'
paret. 39i,b
A jRege religiofijfime afer/satur.. i bid .

Crux

ueUokabiliyu.

ClruX Citrabacenjis e cdo lapfa, 3 9 ?

infernales poteliatesrnirh fugat. ibid.

oppidum Carabacft a tempejtattbpis defendit.ihxA.
CrfiX ligne.-t in templo Colchetx a barbaris incenfo

prjtfertiaturmtrdcftloseabincendto. 446,a
Cruxmarmorea apt<d Indos Occidentales ante po-

jlrcmum ChrijhanorhmaduentHmm venerattone

habtta. . 74. ^

Crtix fanguinem ftdans, excitata contra Chrijhanos

perftctfltonis prngnofltcnm^, 445>t)
Crypta latlea (jtialtslocm. 470,b

ettif antrt faxHmdnritie crelam iion fftperat , &
factllime abradi potejl. ibidi

ptterperis lac non halrentibtts prodejfa dicttftr.
ibid.

Crjrffalltni lapidesinHentiin corporibm hnmanis. 6,b
Cnamiiihoatt,herba Indtca. 347» ^

Ji fumattir ex aqaa duarum drachmarummenftt-
ra, omncs hf/mores z/acuat ,pitnitam prmciptte.
ibid.

tache^icis medetur. ibid.

hjdropem-fanat. ibid.

tnorbftm Gallicftm cnrat. - ibid.

artictilorum dolores^ollit. ibid.
Cfibeb£,fittSiM arboris Indi& Orientalis. 3 14,3

ttifj&e vino pot&,ventricHlHm cakfaciam. ibid.

'veneremexcitant. ibid.

fatfis dtfcfitifint, ibid.

vtero conferffnt. ibid.
Cuchipilfitl,verm:s Jndicus. i^ijb

in pultterem redatlHs, ex vino potm , venerem
jlimulat. ibid.
Cuchuchti radix Indite iucunda. 3 i 8 , a

Cucuijalati tn Hiffaniola vermes. 1^7 h

quatmr partes veluti jpecularcs habent. ibid.

cultces,mcolts infefliJfimos,capiunt. ibid.

viatoribfu noElurnis pro lumine tnfersiiunt. 2 88,a

adeorum luminaptfcari,fcribere,legere Itcet.ibid.
Cuecalmtahoatl oenns apum, cttm noxio venenato

aculeo. 33 6yZ

Cuiani fuperftitionibtu fuis Pndorsm & Chantatem

adumbrant. I4i,a

ejuibusriiibus d&monatcolant. ibid.
Cutcmltic tecpatly fmaragdiobfcuriorisgenm. 374,b
Cuitlamiz.tlt^nimal Indicum,Leoni ajjimde. ifi^.b
Cuitlaxcoyotl, vulpes Indica. 1 6 2,b

Culices ecaprifico generantptr. . 32,b

vicum quemdam nimium infeflantes^peY S. Man-
nanum pelluntur. _ 44 2, b

Culmiinherbisquid Jint^

Cultri apud fndos olim ex ytz^tli lapide confioieban-
tur. 373'b

Cumanenfeslndi quo paUoMedicis vterentur. 1 5 7,b

Cumcoatl y ferpens noui orbis, intenebris no^urms
jplendens. 2.7 8>a

Cuniculi apud Hifpanos & Baleares nafcuntur.c) 2 ,a
Cunt admodum libidinoji, 9A->^
gemtalta auerfa, habent. 1 1 3

eorum caro dulcis & fuauis efti 1 1 6,a

funt odoratii 1 io,a.

rumtnant. I2i,b
GrnoElu pafcuntur. ibid.
a potu menfes ahquot ahflinent: ibid.
tJAtura funt timidtores. 125 b

femtjen funt , ideflmedid natum inter fera &
manfueta. ibid.
eorum caro in alimentHmhomtnis cedit. 1 26 ,b
leortim pelles in VfHimentoru vfum vsniunt. 127,3

innouaHiffanianouem tlloram funtjpecies. i f 4
in HtfpaniuldquatHor. , ' ibid.
Ctira quomodoconficiatur. i-97>^
Curcoj planta, cuius Jru^ta comefifts choleram mor-

bttmexcttat. ' 31
Curcuma qualis arber. ? ' 5 >*

Curies,lpecies cuniculorum in Hilpaniola . 1 6 1 ,b
Curioftaslh/ima-ja.inHtiliteroccupamiVitaperdtt.iz
CHritz.en,herba Indtca. 3 38,a

puluis elm radtcis,ex aqua,viKo,bugluf6veaut me-
lijfoboii fucco fumpttti Jex obolorum pondere ,
iltacos dolores fanat. ibid.

ventriculum calefactt. ibid.

concoclionem iuuat. ibid.

'i^lfkrHm temperiemfiigidam tollit, ibid,

obfirfitlioncs aperit. ibid.

menftrua & vrtnam prouocat. ibid.

vtero confert, ibid,

venenatis potionibus aduerfatur. ibid,.

-fiattu difcutii. ibid.

vtres rcftaurati ibid.

ius decoSlt eiia idem omnino pmflat, ibid,

radix eitis addtta ^a^anac<& , ac^uis pondertbus
drachma '^ifii,humores craJfos&' lentos vacuat.
ibid.b

-Curfu quiexcelluerint; 37,^
Cuti,ferpens IndiCfis. 27 6,b

Cutis defqttamata & exefa curatur vfto corttcear-

boris ahoehoetl. 3o(5,a
ChT^P ciuitas a ejuibtis fundata. 1 5 8 ,a

maximi^s tbt viroinitatis cuhpu. ibid.b

muhis, ibt virgines in Soiis temploclaufA cuflodie-
hantur. ibid.

qti^ ibi poena in deUnquentes virgines fiatuta.
ibid.

puellam qul comprimt , qua poena tbi puniatur,
ibid.

Cjanns Momflices fymboUm. 7,»

Cygnm ex N eptumfobole faflm effe dicitnr infabu-
lis. 5i,b

Cygntti cucullatfis, qualis auis, 1^1,3.

Cymi&inherbis qutd fint. i^o,a

Cynocephali homines an vmquam fusrint. 82,a
iUorum hifiorias varij narrant. ibid.&feqq.

Cyyiocephah\ latratfi & perfufione lotijhoras di^ler-
minant. 2,b
luna decrefcente,eis vifns decrefcit. * 3,a
muficam difcunt ,ttbiaiitem infiare , i^citharam
pulfare. 8 a

roHrati funt. 1 1 2,a

Indicum fermonemintelhgunti ii^jb
Lun£echpfif» pr^fentitint. 125,3
Sohs &. Lun& coniunEhones agnofcunt , & tunc
mire ajfictuntur. ibid.

fJypriniqHinqmes aut fexies in anno parittnt. 94 b
quandoqueehmooriuntur. 99,a

Cyreniiij£gjpti Rex moriens SenatHmpopulu/hque
Romanurahsredem rehqutt.

D.

Dylbuh, ammal Libycam, tupo fimile. 1 8 1 ,a
pedes & manm habet hommi fimiks. , ibid.
cadaueramorttiorum exhumat & deuorat. ibid.
mira efl floliditatis. ibid.
fjMtiJxca cap/tur. ibid»
hg^sri fe vatttur. ibid.
Dagamim proHincia vaflatafuit ventovehementiffi-
fr.Oi 384,a
Z z 3, Dmori

INDEX kERVM

Ddtmon fepe Indis locntas fmt (pecie ttgridis- 1 66,b
a PiachibusmclodtjsadHocatur. 138, b

Vamd cor.ina rngofa h^bem. 1 1 o, b

eaijfte antrorfnm adnnca. 1 1 1 , a

fuKguis eis ddutior. 117)^
natiira fmt timida. ■ lij^b

Damafcsni agri lerra rufa k Sarracenis care vendi-
tnr. 46;, b

eam ijMigejiet , immtinemab omniincommodo ejfe
dicmt. ibid.
' ea porr()advarias fHperflitionesabatf/ntttrAhidi

Damajeus atiitas ab Hhs filio Aram , Noet nepote,
ttdifcata. 480,3

Danorum Rcges vrfnm progenitorem habent. 76, b

Danta anmal Indicum efi peculians getteris.
i87,a

ews defcriptio. ibid,

ab eo phlebotomia vfum hemines fmt edo^ii. ibid,
Dantes qualeanimal, etnfjue defcfiptio, 1 6 8 ,b

pelliseiHS irtiliffima. ibid.

feroctjfnmm eft animAL ibid,
DanHbinsfiumus Germantx. aarifer, 3 8 f , a

Dartus Tijx fepulchrnm Beliapeririiftbet, & e^tad

tbireperent, * 398 b

Daroca Hijpaniii citiitas. 3 8 8 , b

vanjs rmractiiis tbt fa&is illufiris efi. ibid,
Danid ex cjHotorrente laptdes fiht elegerit. 47 2, b

eitu fepnlchrHmaximu dimtijs exornatitm. 478, b

ignvs tnde egrcfim fpoiiatores occidtt. ibid.

tft tnaccefjihile. ibid.
Decofium foliorum arborts mtslli fcabtofos curat.

295,3

Defluxiones ex capite,mmdi minoris fHntplHuidt.^,%
vndeortantar ex fenteniia Auicenn£, ibid.

Detcolpu Abhoi apro a venatonbus a£lo perfpfgium
prabmt. 20 2, b

Dcliqnium animi foluit herba acaxaxan-,. J 5 } , b

Delphinui c]ua rccafioneinter ftdera relattiSt x,h
lafciutens,pro:f"gta temporis fitggerit, 5 , a

cur poft tempeftatemin muri ludat. 49)3.
jem Tyrrhinis namts fa^m dicitur in fahuiu.
52,b

catulos fuos recentes C?" teueros , aliqua ex catisa
conUernatos^ore txcipit & condtt. 1 57;b

Delphint Ndotici crocoddis aduerfantur, 1 2 3 ,b
Deiubrum Solntn AHik h^garum vndtque aurt ta~

bulationeoperturn micaba£^, 1 40, a

Democratta fymbolum j"ormictg, 7,a
Democritm Muficam philomtU aui acceptam ferri

debere affLrit. 8,a
Demoftratiti qatd de pifce iuna dixerito 5, a

pifcatione delcchbatur, 9, a

Dendrachates gemma arborumac ftirpium imagtnes

tn fe belliffimedelineatM habet, 34)b
Dms ahcmm firniAa Rege Zetlan promAgna re fa-

cra tifieruabatur. 1 8o,a

tllein prxdamcedit Conftantino Proregi Lttfi,tano.
ibid.

^ d Re^e Pegu oblatis magnii thefauris repetit/sr.
. ibid.

d Prorege pubiicecomburitur, ' ibid.

Dens vmm aprt ex infula Adadagafcar appendtt
qtlafHordecimli">ras. 2.39'^
Dcns aure-M mnatm fmt puero Silcfia, 6 , b

Dentes dealb^^ntur herhd chapopotlt. 578,a
commcdh purgantur Q- exterguntur harbis lupo-
ru n marinortim. ^47;^
itemfciluctsex ramismulli arhoris^

item arbore nopalnochez.tli. j i b

item herba chapopotli. 3 78,^

carnem exhaHjlam ctrca eorumdetn radices tn^
ftaurant Jolta fiuBiis herba. buyo buyo. 3 66 ,b
eos corroborat gummi quod ex elcacatX^n altera
fitllat,oreUtum&manfam, 3zi,b
ttemherba tlatlauhcapatli. 349>^
itemtu4 decoEli IptcartiherbiRqmmichipotli.ihid.
ttem im deco£ia herbx cacaltz,tn^ . 3 5 o ,a

itemt)Hclem,fru[lHs,gHmmt & vinum arborts
molle. 3^2,^
itemplia fiuBHsberbabuyobuyo. 366,^
item tlalxocotl feu alumen Indicum. 376,b
isornm dolor curatur , fi pene amrmUs atoc ex-
purgmtur. i6i,^
ttemfi marinorum luporur» dentibus calentibus
contingantur. i47j*
item ptflHerevermtcuUcoyayahoal. Z9'>a
itemfoltjs arboris ahoehogtl tufis &illitis. 3 06,3
item herbd pelonchtlii. 3 i^,b

ttetK fncco foliorum herha mecaxochitl fHbnfft
tlliius.^ ■ 32o,a

item admotis herba coiKlmecatl folijs, 3 2i,b
k causd caltdd orti, arlore achiotl. 3 5 3>*

itemconca/efatltsfo/ijs herbieyetfScc.. 359,*
ttem fo/tjs herbd chdpat/i. 3<> 5 )2

item fo/ijs fruBiis herb^bHyobuyo, 366,^
item vermtcHiis ,gummi tecopa/lt innafcentthHSf
Ji tufi,ex o/eoamygda/orum du/cium maxttiis
tl/tnantHr. 379. b'

pituitam eos erodere fo/itam arcent foHafrHiltts
herh^buyobuyo. 566,^
Dentes maxt/iares apud Tetz.cocaKas & Toi/Hcen-
fes reperticjuinque vncias /ati,decem longi, 3y,b
Denttum trta fiuntgenera,ferrati/:onttnHi^exerti.
Ii2,a

Defiptentes admentem reducuntHr , capitihm ebrHr»
impofttaherbdacaxi/ottc, 354)*

DeHS,prtmm etus Phiiofophine, qux in confideramne
animdtm fubftanitie, confifttt,Do£lor Qr magtfter. 2,a
qi^od fit, ex anima/ibm demonHratur. \ r ,a

eim mira ctrca animaiia prouidentia, i 5 , b

item circa homines per anima/ia. 1 4, a

S. lob mateftatem fuam ex anima/ium proprtetn-
tibmindtcat. 15,1
etfi rcbus infit, tamen ea non animatdiuinitate fnd.
i8,b

quod vnus fit,& trinHs,a Lambii TiberenfiHmSa-
cerdotthusagnofcitur. J4o,b
Diabo/us ia^atjfHos cu/tores caftiores & pudictores
efie ChnBiants. J4i>a
Diintetica medicina fcientia d /upis leonibus oh~
feruatur. 8 , g

Dtarrhaea Janatur fHredecot/icorticisarhorii tet/a~
tii. 34ija
ttemherhd tlaquequetza/, ibid.b
item gummi ex arbore ho/ti deftuente, 348 ,a
item fo/ijs herbatona/xihutti. 352jb
infantu/orum, curantur Jv/ys arhoris cochttz.tz,a-
pott tufis , & papt/lts nutricum appltcatii.
36i,a

item nncteis pomorum arboris anona, ibid.
Diaftroma curatur fucco expreffo ex fiemiafft ma-
guey /utei filrjS. 301, a

Dtbonftns tn lordanem inftuir, 45 8,b

Dtceros auts tuftitia Jymbolum.j. 6,b
Dichmmd ^cer/tis vulneratts comeditflr ad fagtttat
eaeliendas, 8, s

Di^iycs

M E M D R A B I L I V M.

DiByes bcj^ia in Africa geheratnr. 9 1

Dtdacm de Lepc Re^is Htfpanttt notncn infcripjit ar-
hori, (jHam fedectm vin extenjis brachtjs compU-
£lt non poterant. i 5 J ,a

Diei incrementam veldecrement»mimitat»r (elnrus
octtlis fnls. 2,b
Dierum fefioram religioJltAs ma^no miracnlo ctrca
> Fontem hortorttm , de qm in Canticis ,docetHr.

Diogenes menlem anirhalibtts tribuebat. ; 8,b

Vtfceptatio circa Pafcha rutraculo dirimitur. 3 9 6,a
Difctplina brtttis non tneft. 4 5 j b

Diutmtatis tria lineamenta,fftmmapotentia,ftimma
fapientia^ fnmma bonttas !, & tjmdnjrtodi^neindi-
cet. i5,a
Dolores articuloram vnimrfi corporis tollit , & m»~
tumtmpeditumreftitmt fuccm foliorum maguey
ferui exprefni , & btbttns decem vnctarum men~
fnra. 3oi,b, siAei ArttctilorHmdolores:
Dolorescapttts fedantnr,fi ablftattir panibuiillii.cftii
ex radicibm tnfts arboris magtiej fiunt. joo^a
Dolores ex frtgorc orti fanantnr rejina arboris ahoe-
hoeti. 3o6,a
intre dllettitntur herba mexixqmlttL 317,*
fedantnr herbaolohuhcjiii. 3 37ja

item vtrenttbm fohjs herbie yetl matiihus oleo
pernnElis emolUtii,S<.c. 359.a
item balfamo arboris hoitzjlochitl. 3 69 b

ivem fticco herb<&cacoxthtittl. 37<^.t'
Dolores "e frigeye vel Itte Indtca drti toHttttmr folijs
herb<£ tUtlancuya: 340,b
^oloresctiinftiis partictiU humani corporM curantur
lancinatione offis ex aue hoaHz,in . 2 20,b

iteni fi admntifnerint axocuillin. 2 8 9 ,b

item fi fuccm foiiortim arborismaguey calensbi~
batur. 3oo,b
Dolortbm rentim vtilis eft herba mimdfa. 3 o 3 , a
Dolofi per rhamnumadumbrantur. 4945^
Dopo ferpens admodum lethifer. 3.") ^,3.

atexttertum eius pangaguafen. i bid.

Dorcades cornna dccidua renafcentia habem. u i ,a
eajue lata. ibid,
Dortones, arbor r?)agfia in India . 3 47

Draco btpes in regno Congi reperitur. 2 8 2 ,a

a (fentilibm pro deo habetur. ibid.
Dracanes ab elephante timentur. ^ 124,^
carnem eorumcomedunt ty£thiopes. o97.^
eorum ex lumbis plant<& nafc^ntur, 5 ,b

Dragonera qualts infula. 4oz,b
Duarhe, noui orbis prouincia , in qua certtorum ar-
menta, vt apud nos houm,vtfumiir. 1 84,a

Duraba , flumm aurifer tn Indta Occidentali.
380, b

Durtm^ maximm Iiifpani£ fluuittj, 405,b
oltmob auriferas arenasceiebris. 4.06,^
hodie propter accoiarum inertiam admodftm rarh
aurumineoreperitur.- ibid.
t)utroa herbapaffim in campeftribm Indiarum pro-
uenttx 305 jb

tim fios quouis lid^uore vel cibo fiimptm^ hominem
fenfibm omnino priuat. ibid.
■ ea Indica & Lufitans. feminiz vtttntnr addemen-
tandosmaYitos. ibid,
Dfifttnaldm %jx Liniiricenfis in HibeYnia mon-
ftrafam muiterem habebat. 4 5 8 ,a

^Vyfenteria curatur puluert aculeorum aminalis
hoitz,laijtiatz.in drachm^ vnm pondere fumptg»
ii4:b

item corticibm radicum exficcdtnrum fiuticts corfi\
5>4.b

item fi-uclu arboris cuiufdant in Ben^ala & alijs

Indiamediterraiieis locii prouenientis.

item vino ex palmis Indicts confe^lo, 3 3 4,a

C iccmiuredecoEltcorticiscapolinarboris, ibid.

ttcm gummi ex arbore holli defluens. 348,«

itew ture decoUi corticis arboris holli, i bid-

itemherba tlatlauhcapatli, 349,b

item herba cacaltz.ifi^. iS°>^

itemradice herbteahoatan->. ^^ij*

iten« arbore achiotl. 3 T 3 >*

item herba acaxaxan-,, ibid.b

item fbiijs herbie chicomatatl. 354)*
item femine herba chtantz.otz.olliyfumpium mattt--

ttno tempore,& pofiremo vejpere, 35^,^

item herba mohuitli, iS7i^

ttem radicearboris tT^cutli. 362 b

item filijs herb^x chdpatlt. 363»*

item radtce tusa herbx chichiccamotic, 3 6 8, 3;

itemramemis laptdis ez,tetl fumptis, 379<*

ElSat. vide, Hebal.
librietas tnducitur vfu catapotiorum e coca her-
ha fkBis. ^oj^a
Ebuf(ts infuli^imaiori Balearium fiibdita. 402, b
in ea ciuitas etufdem nominii. ibid. 40},a

imerfluente tantum freto ab Ophiusa feparatur.
402, b

caret animaltbmnoxijsautveneaatis, ' ibid„
vites,lanam,palmas profert, ibido
olimetiam faccharumtnea proHenit. ibid.
vrbs,(^H<etn ea^firmaolim fuit &valida, 405,*
k Dianio quantum dtftet. ibid.
hodte tnfula tlLa Zuiz.aappellat(ir, ibid.
fale totam Hisfaniam pafcit, ibid.
Ecatotl qnalis ferpens, i74,a
Ecclefia in maiort infula lacm Momonij qua/n
nullfim femineifexm antmai intrarepoteff.i[x^,z
Echinm affixm temporis prisfagia fuggent. 3,a
adanntim vfque fine ctbo durare poteft. 1 2 1 ,b
miixime a Ihpo timetur, 1 2 3 ,b

qua aflutta pri&dam venetun 1 24,b

Echinm in herbis quid fit. i3o,a
Edeffaciuitas M efopotamix inflgnior. 499>^
hodie Rafe dtcitur, _ ibidi

ibi regnautt Abagarm,adquem Chtiftmepiftolam
mtfit. ibid.
Eglo beftta triceps Bahylonem defertaincolens. 244,^ ^
Ettilator quale animai. i88,b
ElaxcalatoUi,forbttioniS genm apud Aiexicanos, dr
quomodo paretur, . 32.4,b

Sleflrum purum in Occidente inuentum fuit. 375,a
Siementn non fitnt animalta, 1 8,b

duo faltem cur a Moyfe in hifloria creattonis
mundt relata. 56,^
ElefhunteSyrehgtonis Jymbolumi 6,h
item ftudiofitatts. 7,3
item caflitatiS. ibid.
itempoenitentiiH: ibid.
& ohferuanttin: ibid.
Chirur^icen callent,; 8,a
Ittteras pingHnt,ltnguasjreqtientertntelligunt,ali-
quando ettam loquuntur, natura , non induflria
hnmana. ibid.
per fmes mamhulantj. ibid. b. i o,a

Zz 3 an

/

INDEX RERVM

anrdtione Jint pr<tditi. 39,a,b.&: fcqq,

■Apud MaUbares fermone inttr [e commHmcani.
ibid.b

eos ratione praditos efe , probant qmdam ex calli-
ditate. ihid.a
ex fermone &fermoms imeUe^u, ibid.
ex Indo &-miSi 40,^
exfurore. 41,^
ex virtuttbHS. ibid.
ex vitrjsi 42. b

ex dtfcretione. ■ ibid.

ex varijs aEliombus. 45,3
in^Ajia & A friCA generantnri 9 2 ,a

auerfomodocceant. - 53,3
femtna tn coitu fdet t ibid;
occulte coetttit, ibid.
tam mas cjnam femina qHOtOAtath atino cdiretnct-
piant. ibid.b
raro qmcjfie coeunt. ibid<
quando coeant . i b i d .

tjuando panant. 95>^
quamdiu vternm feraittji 5)4,5
Jingulos partunt. ibid.b
dum parturtunt^acjuas intrant,&' quarc. ibid.
illorurn dentes mtittt tnter cornua numsrantL,.
1 10, b

captta magna habent. iii.b
eculos tamen mnores quam pro tanto corpore.

ibid. %
& aures iten* minores. 1 1 x,a

probofcidem habent. ibid.

linguam perexiguam-). ibid.
dcntesexertoshabent. ibid.
eofjue vahdtjfmfos, ibid.b
numero vero , prater eos qui eminent , quatuor.

ibid,

jlatim cum nati funt eos hahent. ibid»
mammas tnter armot hytbent. ibid.
tejles tn lumbtf annexos habent. 1 1 5 ,a

gemtalta auerfa habent, ibid.
irura pnara poslenortbfis funt longiora, ibid.
gemtale eis admodum parHum^. ibid.b
//julttfidi funt y & pedes digitis vtrimque ejutms

dtfcretos hahent. ibid.
pilos durtores habent, 1 1 4,b

in India funt mgn & mHrtni coloris, in t/£thtopia,

nlbt. iij.b
dttplex cor cjui habeant,inaenti funt. 1 1 7,b
eis cor (juadruplo matus eSi bubulo. 1 1 8,a

eis iecur effe Jine felle ijUtdam putant, ibid.
cjuatuor ventres habent' ibid.b
IndictmMores funt ylfis. ii9>a
poplttes tntui fie^mt contrk quar» alia anitnalta,
ibid.b

frigido & Jicco funt temperamento, 1 io,z

vtno fumpto, ad pugnam antmojiores redduntttr.
121, b

premufctde locomanusvtuntur. ibid.
acjuamturbulentam fuautus btbunt. ibid.
fecundu/n cjnofdam ducentis, Jecundum qKofdam

trecentis anms vtuunt, 1 2 3 ,a

ereUocorpore fomnumcapiuftt, ibid.b
htrcum, porcum, mures & dracones timent. 1 1 4,a
adomnia funt doctles. ibid.b
gentbus fummtjfis , aliqttando Regtbfis fuppUces

fuerunt. ibid.
quo Jlratagemate in fojfis & fottei^ Capti fe ex-

pedtant. ibid.

cumfngiunt aut pugnantjfefosinm^dium agmen
reciptunt. ibid.

fiautos tranfemtes quo firatagemate vtamur .
ii9,a

^»1? ttem vt fofas tranjiliant, ibid.
candtdavetleeJferantHr. ibid.b
tgnem formtdant. ibid.
natur^ funt timtdi, ibid.
manfuefieri factle pofunt. ibid.
parentes fuos £tate gt andes nutriunt. 1 26,a
tujhtia , Itberalttas ^ clementia ets trihtiMntur.
ibid.

homtnes amant, ibid»
eos multerum forma captosejfeconji^t. ibid.
cadauera fui generts fepeliunt. ibid.-
vana homtnum munta obeunt. ibid.
ex tantaeorii moiemhdefi efculentHmpr&terpro~

mujctdem, labra, cornuHmmedullam,&renes.

ibid.b

(tpud Indos funtminoresaptiadarandftm. 127,»
tn militta vjum habent, ibid.
tn nouo orbe nullt funt. * 9 '

ZetUn tnfulanobihores alit, ibid.b. i^z 3.

jiaUunde cjuidam adHehantur , ijhos mn nft cum

retierentia quadam & honoris delattone acce^

dunt. 1 9 1 ,b

Zetlani,ft fe ad Jermtia Prinetpum iu extranea

regna mtttt fuf^icentnrj nAHtm ingredt nolHnt.

Ibid.

ji tureturandoeos patria reftitHendos cjuts a^rmtt-
uerit, tunc pnmum obediunt. ibid^

armatosmilites Itbenttffs qHamalia^ farcinas por-i
tant. . ibid.

ittnermdo fejft probofcidi velnt bacHlo innitHn-
tur. ibid.

futbus quietc & impauide adftiefcunt. ibid. 1 9 5 ,b

propter metum murtum conHoluta probojctde dor-
miHnt. i^ijb

in Ltbya & fndta albi inHentHntHr. ibid. 1 9 3,b

albi a Peguants velnt Jacrojaniii adorantur^
191, b

falces fuis promHfctdibus aUtgatoi gHbernant.in
omne latU5,magna hofiiHm fuorumclade. ibid.

quldam albusin PegH fuit eodemquo Rex honore
cultus. ibid,

femellam confficati , a nemine fe regi patiumur.
ibid.

eHm,qui eos V merioperam dantes conjpexerit,om-
mmodo tnterjicere contendunt. ibid.
mira de eorHmingentjs ex Garz.id Orta. 1^1 ,a,
& feqq.

poi} Zetlanos pr^jlantijftmi funt Siani. 1 9 3,a
Jijx Pegu quomodo tllos venetur, ibid.
oJSa eorum tn medtctnd nHllum vfum habent.
ibid. b

quomodo apud varias nationes appellentur. ibid»
dentes eorum tn commercijs valde aJltmantHr,
ibid.

deijfdemnarratioEdoardiLopez, ^94,^
de tjfdem narratio Cadamujit. * 9 5 jb

ttem alia loannts Hugonts. 1 9^,b

eorum vfus muXtmus tn bellis. 1 9 9,»

quomodo capiantHr. ibid.b. &

fidelttoi CHtufdam erga Regem fuum, 20d a,b

EleuthertHS Jiuuius tejiudtmbHs abundat. 47 5,b
ex monte Libanoorttur, 482,«

Eltas JiuHtHm lordanem ftccis pedibus tranjit.
458jb

S.Zli-

MEMORABILIVMi

•S.EligitiS hJomometifu Eptfcopus arborem*xarefce-
re facit. 45i.a
Eiifeus flnuifim lordanem ftccis fedibtts tranjijt.

Eltz.ta£lochiii,^ecies cunicnlorumin Nofta Htffa-

nta. i6i,a
€loquentia Artfloclis fneri perapes PUtonicas tn-

dicata, 3,b
Eloxocbitl herba Indica. 3 5

febres interpolutas fedat, ibid.

Ittmhricosventrtsnecati, ibid.

biiem egregte ptirgat. ibid.

menjiitm nimias jluxtones cohibet. ibid.

tumortbfts fr<zter natttram pradefi, ibidi

tabefcentes imptngaati. ibid.

defipientibns confert. ibid.
Embions , ptfcttfm genus in pro^incia Ltfgdttnenji,

aftro vefct credttntttri 6 7 ,a

Emetf, affts Indicatninfftia 'Banda, qHatefi vna ex

zi8,a
ibid.
2i9,b
3,b

i68,b
ibid.

Molnccis.

eam dtfcribit Clnjtfts.

etiam tn Taprobana reperitur.
Emolliendt vim habent adtpes & mednila.
Emmam. vide Ammam^
Empaianga qttaie animal,

facile ctcurari potefli
fmpedocles piantas ammalia eJfe,&imelle5iH prddt-

ta* efe aferiiiti 1 8,b

Empyrettm cdtim primnm ommrtm in mmdt orttt

creatftm. * 5 5 ,a

Encaftjlftm atramenti gentu ex pftrpftra confict fo'

litftm. ^Sjjb

eo foli Imperatores in fcribendovtebantftr. ibid,

^uomodo pararetftr. ^ 48 8,^

Encubertado , cahtphra^ftm IndiafHm ammal.

vna noSie leucit fpatiumexcattati ibid.

tiui defcrtptio. ibid.

^uomodo foymicas capiat. ibid.

^«w ajiu tn fftga fe ttteatufi ibid.

crujlaetfti trita , &drachm£ vnitti ponderetntro
I fumpta, euocato fudore^magnopereeonfertad
curandummorbfimGalltcum. ibid.

quot etus Ipectesi ibid.a,b

cumvtperti focietatem habeti ibid.b

ejftcuium caud<e in tenutjfimum putuerem reda-
lium,tndeque confe6la ptiula magnitudine ca-^
fitis acicuia,& aurt tndtta , dolorem eitts fedat,
& tinnitum etiam cum ajiqua furditate con-
iunBumcuroL. i6o,a

ceruum quoaflucapiat. ibid.b

conchuiis eius vtuntur fndi iti maieficijs $ pracipue
ad expiorandos d!" puniendos fures. ibid .
Enda Hibernus pradicationi Si 'Tatrttij feopponit.

444.a

foenttet,&veniamimpetrati ibid.b
£ngaddi, loctts fi-equens paimis balfamis, 46 } ,a
vbifitus. ibid.
x/inea eitfs,de quibtts in Canticis , funt balfameta,
ibid.

baifameta iiia inde a Cieopatra funt in t/£gyptum
tranfiata-. ibid.

fionnuili faitem ramttfcttii ibi fuperfunt. ibid;

futt vna expracipuis Iud£<e vrbtbtts. ibid.b
Bnlanda,arbor IndtaOrientalts. 5i5}b
Erwtociti Indtahomtnumgentu ,^quibus adeoproitx£

aures fitnt,vtadterramdependeantjO' fexhomi-

nes fub vna condi pojfnvt,. 1 5

Enfes apud Indos olim exyzAli lapide c6nfici'ih^ntur\
573. b

Enterocela fknatur radtcibta drboris tun£, 5 n ,b
item appltcattone axocntlitn. 289,^

Epcoaqua cutlliteptton mintfter idoiorum in tempio
maximo M extcano, eiiu muntu. 1 49 ,a

EptlepfiAincorporehitrhano , efi fulgur in meteons.
4,b

curatur ,fi bibatftr ftercus cameii cum medici-
niS' I27,b
item periapidem BeT^r. 186, a

item fibtnt vermestuna tufi,(^ex aijua refoluii,
intracorpus fumantur. 192,1
item fuftitu foliorumherbditlatlancfiya. 340,b
Eptphantus y alentinianorum erroreni , fdicnia efia
animaita dtcenttumy refutauit. 1 8 ,a

Epifcopatus Toletanut venenatts animaitbus caret.
451.

Epocaquaeuiltz.in, cartmoniarum magiHer in tempio
maximo Mextcano. 148 b

Eqfta ieporem partens, fugam Xerxis pramonjiramt.
3.b

£^«^1 ciuAdam pepertt muiam grauidam aiia muia,
86,b

Equ£ praceieris funt iibidinofa. 94,^
■ ahafinocitiiis tmpienturquamdbeqttOo ibid,
quamditt vterum ferant: ^\,2l
ftnguios parifint. ibid.b
in regno Var defornies & tiuiiitis vfus fcetns
edunt, ibid.
ftantes paritint: 95,a
Equ£ y~ lyjftponenjis foli e vento concipere dicunturi
4io,a

tn ^r£cia quoque tales efie aftirmatur^ ibid.
Equusoltm qutdamex taptro& equagenerat/ssfutto
9i.a

aitus Francifco GaliiartimRegi fuit,ex cerm &
equa natus. ibid;
EquusTtbertj C^faris, cuni in pugnA furore calebat ,
igner videbatttr fpirare. 7 3 jb

Equi an^ quod intelltgant humanas voces,fint ratio-^
ne prxdttii 39,*
foiis tiiis, poft hominem,lacrymari datam eft,\j,z
lacrymari tamen dtcendi funt (mproprte. ihi-
dem a, b

in regno Var coBis catnibtis cttm riz.o aiuntun
65, b

inProuincia Aden pifcibtts vefcuntur. ibid.
iquando coeant^. 9 ^,a,b

ex eorumcadauere crabrones & ve^f£nafcun-
tur. 97, a

111, b

112, b
ix3,a
ibid.

, ibid.
ibid.b

i44,a
ibid.
ibid.b

in paipebris inferioribm carent piliSi
dentes habeni numero qfiadragtnta.
mammoi btnas,
crura item iongat
funt foiipedes.
vnguias habeivb,
caudam gerunt fetofami
^ iongitudtne fere corpus aqftantem,
eorum piit fknt decidm.
illis folis,pr£ter bomtnem,ocuiorum coior vartat

115. b
no^a videnti
eorum caro fucci pejfiriti:
fenum ntin habem, fed pinguedinem-i.
lac eorum eFi tenutm.
eistn iecore fei non eii,fedinaiuo.
fei venenatum habenu.

Zz 4

ibid.
I iG,^

ibid.

ii8,a
ibid.
curfti

INDEX RERVM

curfii vehcijjimo vaUnt. 1 1 9 , b

aejnam turhidam (uauius bihunti,. 1 z j ,b

vmo jiimptoad pugnamanimofiores fiunt. ibid.
fcabieseiseflmfrtifera. 121, a

tu/fis eos crebrh vexat. ;ibicl.
afhmaineis ^ncMrabile. ibid.
comitiali morbo tnfeFlantur, , ibid.

'VicuUeos occidnnti ibid.
tres ijs acutijfimi morbi,vefca, conHerfiointefhno-

rumi& cardtacuii ibid.
phricjuo^uevexantur. ibid.
jrenes intra duas horat aliqnando eos eccidit,

ibid.

hermaexcalcitratffmoriuKtfir. ibid.
1/exantur etiam crifltajtj:oriagine,dracunculo ver-

me^&djfnrta. ibid.
helUborQmgronecantar^ ibid,
ad zo. quilongijfme ad 30. annos viuunt,

ii},a

ftonnfda fefKelU ad ^o.vel 50. ibid.
P iinius att aliquem ■jo.vtxijfe. ibid.
mares minm tempons viuttnt cjuam ftmintz . ibid.
«;j lupi,camelf,vrfi & fues naturalt odioadutr-
fantur. i2J,b
imo fi lupiveftigiacalcafterint , torporem conira-
hutit, ibid.
earum hinriitum anthtis auisimitatur. ibid.
eos faltattones didicijfe conilat. i24,b
naturk funt ttmidt. I2 j,b

perpetnh funt manfueti. ibid.
fert,manfucfieri fictle pofunt. . ibid.

homtnem amant. ii6,z
eorumcaro ationnuUis comediiur. ibid.b
ad plaufira & aratra trahenda fmfit commodt.

ift mtlttta vfum habent, ibid.
ets Mithridates Pgnticus Cfijlodiam fui commtt-
tehat. ibid.
circa ripas Tigris fluuij inuenti qui crtnes virtdes
Cs" oculos glaucoshaberent. 184 a

Sijui feri btfulct tn ty£thiopta generantur, 9 1 , b

£.renetii ,Cstmt» puerttta admodum defbrmis fittjSet ,
a S. (jolumha , data benedi£itone , tn jormofum
mutatus eji, 45i>t>

£riceti apud Septemtrionalesgignuatfir. 9 2 ,a

tota pizne hteme dormtunt, 1 1 5 jb

illo veterno pinguefcunt. ibid.
maltgne afluti funt. Ii4, b

eorum pelltstnveflimentorum vfumvenit. i27,a

Ertmcei humano modo jecomplextcoeunt, pj^a
teflcs in lumbis annexos habent. 1 1 3

maltgne ajt-uti fnnt. ii4,b
mntationem ylqmlonis in Aujlrum, dtim fi tn
cubile coKdunt,prafagiunt. 12.^,Z
funt femtfiri, hoceflmedia natftrit inter fera

manjtteta. lijjb
eorumctnisabflergendt vimhabet, 3,b

Ermonmons. vide, Hermorij.

Erodtm ex Autho jn£lm dtcttur in fahalis, 5 2,b

Erage mons , prcpter terrtt motum tn eofa£ium cele-
bris. 483,^

Erucdtex olerihm generantur. 32,^
ex roreetiam gtnerantur. 99>b

Eryftpelaia curantur pufia pifciculo cum miltomame
permixta &admota. 249. b

ttem per appLcationem axocmllin->t 289, b

item herba atatapalacail. 307, a

item radictbm arboris tftnat 3 1 1, b

item impofitione tuforttm folibtHm drhoris tam/t*
rtndi. ^ ^ 34i,b

item admota herba tonalxochitl, 5 5 i > b

Sthtca ex antmalihm defumi potefi. 6,
Etz,allt, cjuale fijitint apud Mextcanos. 1 42, b
£tz,alijualiztlt fejiumapud Mextcanos. 1 4 1, b
Eua,extgnorattone ammata fubfian.tta,rHin£ anfam

accepil. X, a

Euch^rifiia Sealabifci in oppideafferuaiur ,qu£ di-

fterfis dtuersa fguraapparet. 39i>b
Eudoxm oltm non mmeres nauigationes tnjhtute

tjnam Lufitani. 73,»
EugentMA,qmdamex Htberni<t P rocerihm ^pritdican-

tt S. Patrttio omni conamtnerefifitt. 443>b

conuertttur,& bapttz,aiur, ibid,

propter orts defirmttatemerubffcens,S. Patrttium
rogat iA eamtollere dignaretur. ibid.

rogatm a b eodem, cm firyiilHfirmaejfe vellet,Dia-
coni cutufdam jormofijfimi jpeciemeligit. ibid,

a S. Patritio cnm eodem Dtacono in eudem UUo
dormireiubetur. ibid.

etdeTrt firma omnmo fimiltsreddittir, vtdignofci^
nifi tonfura,ab eonon pojfet. 444>a
fiatura item pujillm extfiens , eam a S. Patritio
emendari rogat. ibid.

& ab eodemad proceritatem perducitur. ibid.
Eunemius,Lufitant£ fiuuiusi 403, b

vnde obltuioms nomen f< inditutfLi. _ ibid.

aurt grumulos vndis futs commixtos dejert. ibid,
Euphratesceleherrimtu amitis Sjria. 497>a

eterrefiri paradifi promanaredtcttur. ibid.

tiotnenhabet a fecunditate, ibid. ,

cjuas vrhes & regiones Jlmt. ' ibid,

Sjiriam ftatis tempsnbm inundat. 498,*

efi terminus lud£<i. , ibid.

Euphemocares Satyros inuenit. 78, a'

Eutrapelta fj/mbolum,fimij. 7,5
ExanthematacmantHr per germina arboris texoUL

tufa,&exacjua fumpta. 3i8,b
Expioratores hojitum apud Aiexicanos vbi occtde-
rentur. 142, b

Exta bouina ,cordecarentia ^ Iftlij Cafarts parrtct^

dtum prafignahant.
Ez.echiel Propheta an pygm^tos nouerit. 85, b

Euetl lapts chalybiscolore , [pecies tasfidis virentU.

374.2. 379, a

alligatmmetacarpe,dyfinteriamcompefcit. 3745»
nafoy autcutltbet partt janguinem fitllanttpulue-
rem eim tnfjiergunt,fifiendo fangmni. ibid.
ramenta etm fumpta dyjentencis medentttr,

ventris dolorem fifiunt. ibid.
nartbm tnfferfaffangumem retinent, ibid.
hemtcraniam fanani, - ibid.

FAciem a maculis emsmdant radices herba axix-
tlacotl. 35o> a

corrugatam extergit herha azpan. 3 5 6, a

Fagns tejie Orpheo locuta tfi, 4 5 , a

Fatafiou,aper Indicm,fimtlii efl noftro apro. 170, a
firamen in dorfo hahet per quod rejpirat, ibid.b
, qnomodo captatur, ibid.
ttgrtdt planeaduerfatfir. 171,3
fi cicuretur,efl placidus. ibid<
Fakoegregiuslocum Kildarti, ficquentamt , folttus
tnfidere fummitatt turris* 4 5 8 , b

M E M O R A

k}dcahaiUrauts S.^Srigidit. ibid.
a c/mflii m venerauone qmdant habebatHr,
ibid.

faremibtMonadmittebat. ibid.

natnrd tuJltnSin adP^enerem aSIw^procul inde ft-
cedebat,&natur£ibi fatisfaceebat. ibid.

EccleftaHicis viris pftrttatis fpectilum fnit. ibid.
Fa?»es fedatur efn foliorftm herbx cocji^fi dlij cibi

deftnt. 30 5,a

EarrA infuU ^uas auesgignanti 2 3 6 , b

^arris grana e nafo muheris cmttfdam crta. 3 1 , b
faffcium tMinorej dtfcfitinntfir folijs herba tlatUn-

cuya impojitis. 34o, b

itemherbaacuichehuariraqaa. 3^54. t>

tsbres curantur radice herba acxoyatic in fannam

redana^ & e frigido qtiodam iiquore fumpta.

item folijs herb£totoniltz,patlitHfis ,refolfitis ,&
.exaqua fetmptis. 35i)b
item herba tonalxochitl pugilli menfura ex aqna

hordacca velcichonjepota. 3 5 2-i

itemfolijs herba tonalxihmtl ex aqua refolntis,
epotifq-Ae fugilUmenfur^ j aut corpori tllttis.
55z,b ^

item herha acaxaxaru. 3 5 3 . b

item ffscco radicts herbtC quaquauhtz.ontic. 3 5 5 ,b
item femine heybm chiantx.otz.olli, ftimptomatu-

ttno tefnpore, & pofiremo ve[pere. 3 5 6 , b

item foltjs herbd hoitzjtloxitlaneihtnx tujis & tllitis.

369, a

item foltjs plants, cevi^oalxochuitlcontujis , & ex
aqftavelvinopotis. 37i>^

item ychcatetlterrA candentis generefix aqua aut
alto potu frigido fumpto. < 376,a

item ramenttJ lapidus tz.ooni. 37 9 >^

item cam fudore radtctbtts herbd axtxtlacotl.
35o,b

ardentes carantur fucco filiomm (Jr pomorum
hc rb& tun& exprefo. 3 1 1 , b

item puluere, lapidis ahuachtoil ex aqua fumpto.
379'a

infknttum fedantttr herba atntapalacatl. 307,^
interpo/ata fanantur hcrbaacaxilotic. 3 54,^
■pejiilentes curantur fucco foltorHm & poinorum
herhd tun& exprefo. 3 1 i ,b

tquartaniicuranturherhatexaxapotla, tusa, tl-
litnque ante etui acce fftonem. 3 4 1 ^a

item folijs herbit, chtlpatU. ^^h^
item carambolis. 3l4,b
ierttana curantur fucco radicts herba finahui-
huiz.tli. 3 37>t)

iFehrium calores temperat arborachiotl, 3 5 5 >a
item fficctts vel fiillatitttu liquor herba acuiche-
huariraqua. . . 354,^

fehricitantibtu quidmedeatur. 269,^.^70,3
eis exhibetur refrtgerij gratia matzatlt Jiueptnea

Indica. 33
torum linguas httmeBat ius decoBi radicum herbis
tepeamatl. 36o,b
eis conducit arena yz.tacxalli. 3 7 8 ,a

Febrifuga loca humentta amat. i o 5 , b

Fel quodnam vehementim Jit, qtiod remijfifts , ex co-
loredtfcernitur. ii8,a
Fel hifirtcis in Malaca mirabilem gignit laptdem.

Feles in Rhenea infula non nafcuntur. 9 i, b

quamdiuvterum ferant. 94. b

mulios fimul foetuseduntj. ibid.

B I L r V M.

narem anteriorem dijfifam habenf. i r i,^

rofirum quoque habem. it)id.
linguaeistmbricata. a.^feritatis. ibid.
dentes pe^inattm coeuntes habent. ihid„
eorum morfm venenatus. ibid.b
Piucrones vtjgutumin digitorHm vaginas condunt.
ii4,a

cauda earum fere longitttdine cdrptts tzquat.
ibid,

eoruni pili funt venenoft. - ibid.b
murihtts adnerfantur. 1 z4 a

eisnonnullt vefcuntur. iz6,b

Fennnix. qu&dam Inddt, bis in anno partum . 1 3 3 ,a
ininfula Arupintomnes claudicant, 1 56,3

in regione Stranagar agriculturamexercent , viri
nent'. 385,^
ibiquepro inauribfu vtumur fuliis obtongis cu-
iufdamarboris. ibid.

Feminea tmago, nianui inBar orantis in attum attol-
lens, a Lambis Tibcrenfium Sacerdotibus coittur,
& dicilur A4ater Det. 140,^

Feminisinibecillibus vigorem addit maguey magnus.
30i,a

Fene^ttlla habetur in tuguriolo quodam exira Cai-
Yum,in qma B.Virgo Chrtfium infantulum repo-
fuit. 422,,^

Fer£ ex auro & argento ad viunm effiElis. eranttn hor-
to ad aulam Ingarum Regum Periianorum-i.
140, a

Fermentum ex maiz.io apud Aiexicanos quomodo
paretur. 314,4
corptti extergit. ibid«
vrinam euocat'. ibid.
aluum exptirgai. ibid,
renum ntmios calores tollit. ibid.

Fernigenan Htbernia prouincid , ih qu^ ex S. Iufli
tmprecatione mures maiores non nafcuntur ,
426,b

Ferrunt ignis naturam recipit , ideoque liquefieri am
moilirt potefi. 6 1 , A

hahet fuam faciem,fuum osj fuum tergtM,^' cal-
ces. i3',b
in (fantabriaahundantiffime pirouenit^ 409, b
quomodo commodiffime temperetur, ibid.

Feruentia ,fons mirvts in agro Cadimenft Hi^ania,
qui quidquid eiadmouetur abforbed 409 b

Fefiorum dierum reltgiofitM magno miraculo circa
fontem hortorum , de quo in Camicts , docetur.
464, a

Fejtuc£ ex ramisarhoris muliiidoned funt expur-
gandii dentibnn. 2.95,4
Fiat, in hiflorta creationis,qf4id fgnificet. 5 o,b
Fther dentes exertos haben i 1 2 ,a

Fthr<£ in herbis quid ftrvtL.. 1 3o,a

Fibri inundationem flautoriim , in quibus dcgum,

pr&fentiunt. 125,^
Ficedul(& caro minus Jiccat , & ventrem procuratt

116, b

Ficpu f£pef>3Utaturtncaprificum^% io3,b
Ftdelttatis erga Principes fymholum apes. 7 ,3

Fiechtii Hiberntts pradicattoni S. Patrtttj fe opponit.
444. a

Fti Arahihui dtcitur elephanttts. i 9 5> b

F imut gailtndi inter pabula fumpttu houes interimtt.
i22ja

Firmamentfim a foio Deo efi faBum , quamuis eK
matena. \ 5o,b

Fiageilattonis Chrifli memoria in India Occtden-

tati

INDEX RERVM

lali vigMt ame foflremum Chrtjlianomm adnen-
tHm. 74,a

Flamma qt4id ft. 6i;a
humoremin fehaheti ibid.

]pUtm difcntitintm- rejina arboris ahaehoetl. 506;^
ttem ifibebis. 3 1 ^^a

item tragortgano QjiaHhnahttacen(ii ^163.
item iure deeoili hcrb-t tlalatochietL 3 1 6,b

itcmherba cocolmecatl. 3ii,a
itemclcacntz.anherba^ ^iiA
necn»n hcrba ololiuhqni. 3 37, a

from ettamherba phehttame. ibid.b
ttem pfiluere radicis herbd curitz^en,- 5 3 8 ,a
item folijs herbditlatlancHya. 340, b

■porro herba tlaefuetjaetzML 3 4 1 > b

& herbnla chtcinmecapatli. 346, b

picco etiam herb<t yjatihtli. 347^3.
^radictbmherbAaxtxtlacotL ' 350, b

O" radtce herb<e ahoapatli. ■ 3 5 2.5^

item foi-js herb<e acmlotl , ptigilli menfrira ex vtno

■' ftiwpta. 3 57j3.

& corticeherha JctL . 3 59j^

^«2« nucleo , frntlH , gummi & vino arbori-s

& oleo qnodex arbore xochiocotz.oqtiaHetl jtilLit.
ibid.

malubathro ttem. ^66 Jo

iiecnon cortice ftpttt/m herbie buyohuyo, in fan-
tiam redaElo, & in corpm fumpto, 367,3
halfamoej.mqMearboris hottz.ilochitl. 3^9,^
fiicco in ^nper herha caruxth^ttl. 57 ^5,t>

demqeiefolijs plantix. cempoalxochttitl contujis, &
ex aqt^.a ant vmo poiis. 3 7 1

ambta. 379>b

JFlerenttHsqnidam Eremicola, vir Jimplex oratto-
nideditM. 45^^^

, vrfH',r.ad fevenientem pectides in pafcnis cttHo-
dircittbet. ibid.
einfdem vrfioccifores maledicit, qm & elephantiaji

\ corrtpiMntur. ibid b

vald.e proindedolet, fibid.

Flores funt pars decidna plantarHm» 1 2 8 , b

qmd ftnt. 1 29,^

fiias partes habent. ibid.

Flos hrichuntwm noBe Salaatoris nntalitia paula-
timhiat ^atqm inde fe reclndit, quamnis ficcm &
andw,tntej}imonii4mvirginei partm. 4^2,^
alttertnquit de eo 'BeloniHS. ibid.

Foetm r:^,ortms extrahitmecaxochitlherba. ^io,a.
balfamfim quoqne arboris hoitz.tloehttl tn pejfulos
ejformuittm, vtiLm obditum» 3 9) t>

Folia quid proprie ftnt. 1 i<),z

Foltaherbdi, ucwlotl pugtllimenfura fiimpta ex vmo,
fiiitm dtfcmtunt. 3 57^ a

tup, ddmom , contra&a membra laxant.
ibid.

tumores pr<eter~naturam ftipprimunt. ibid.
Folia arbort^ ahoehoetl tuft & illita ,crurum fcabtei

^ tumoribm medentur. 306, a

infiammationes eorum emolliunt» ibid.
vulnera ab eis abarcent, ibid.

dentium dolores fedant,fie.x aceto cttm ijs colluan-
tnr. ibid.

hepaticis conferunt, ibid.
Folia frutliis herb^ buyo buyo arebrum & ventri-

culum roborant. ^GG^

coricoElionem ttiuant. ibid.

dentes firmant. ' ibid.

dolorem corumdem fedanf-, ihid*
pituirameos erodere foiitam areent. ibid.
carnem exhaufiam ctrca eorumdsm radices tn"
jlaurant. , ibid.

oris halitum emendant . ibid.
FohaherbiA cacoxihuitl medentur vetertbm pUgis,
370, b

tufa&applicata verrucas corrodunt. ibid,
prtectptie pr<sptjtij & pudendorum. ibid,

Folta planta cempoalxochuitl contufa , ex aqua
atit vino pota, ventriculum frigidum contenvpe-
rant., 37i.a
menfes,vrinam^ fudorem eLciunt. ibid,
flatt4S difcutiunt. ibid.
Venerem excitant. ibid.
cachextam ab tntemperie ft-igida cttrant. ibid.
obfiruthones aperiunt. ibid>
contiulfa laxant. ibid»
hydropem leuant, ^ ibid.
ventremprocurant. ibid,
febribm medentur, ibid.

Fohaherbtt chilpailtnnra velocitate & ejjicacja cor—
pm ab hur/ioribm expurgant, ^ 5 6^5)4

quartanis medentur. ibid.
denttum dolores fedantr ibid.
hchenes palmarumcurantj ibid.
fcabtem fanant, ibid .

vlceribus pmridis & cancerojis opem fermt,

ibid. , , ~

djfenteri^e opitulantur. ibid„
atque articulorum doloribm, ibid.

FoLaarboris eochitz,tz.apotl tufa , & nmricHm pa-
piliisappojita, medemur diarrhoeis tnfantMlornm,
361, a

FoLa arboris hottz.ilochittaneihin<z ttifa & tlLtn fe^r
. bres arcent, 369,2
FoLa herbte tlatlancuya impojita , medentur vlceri-
bm. 340jb»
dolores e f igore ortos , vel lue "fndica , lemunt.
ibid.

faucium tumores difcmiunt. ibid.

fudores euocant. ibid.

flattu dtfcutiunt. ibid.

neruorum refolutionem fanant. ibid.

epilepticis fujftu luuant. ibid.
FoLa herb<e tonalxihuitl ex aqua refoLtta , epotaque

pugilL menfura , aut corpori ilLta ^febres exttn-

guunt, ) 352., b

lajfitudini medentttr, ibid^

dolonbm e morbo Gallico fubueniunt, ibid.

tumores pr<eter nattrram ,qui crura captnvem-
federtnt ob malum habttum,curant. ibid.

ajihmati fiimpta , jirumis appofita, diarrhceis,
vftionibm, vleertbm mternis 0" externu me-
dentur. ibid.

fenumardoremmttinant, ibid =

o

corpora fulmine tafhi fouent. ibid.
Folia herbte. totontLz.patlt tufa, refoluta, &ex aqud
fumpta,febres extinguunt. 3 5 1 , b

FoLa herb<e tz.ahuenguem tufa & admota,medentur
fcabiei. 343jb
redathi vero in puluerem , medemur vlcertbm.
ibid.

Foliaherb<e yetl ficcari permifa,Scc. p>itmtA expui- '
tionem mtre euocant, 3 5 S, b

afihmati velut per miraculumauxiUantur, ibid.
vteri ajfcBtombtii mtrs conferunt , pr<tctpue
fujfocatiembm, ibid.

ivl E *M O R A B I L T V M.

fyiitcopen ftigant.
capHt roborant.
fomnnm tnducmt.
vcntrlctilo viresaddu»t.
grauedinem curant, 9

ibki
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.

eadem vtrentia mamhHs oleo perHnElis emRi[a,&cc.

co^wnem tuHant. 359>^
AJTpofita^tumores Itenis difcMtimt. ibid.
dohres a f-igore ortos fedant. , ibid.
vttlneracancerofaexiergunt, ibid.
carnem creant, cicatnce obdactint: ibid.
■plagits cnpi.tt injliHas fananti ibid.
concalefach,&cc. dentinmdoiores fedant. ibid.
eorumdem puluis inffirattis ^ trachujqnenaribus^
verbera & cuiujuis generis fkppUcia fe-niri
vetac. ibid.
animum auijct. ibid.
^adtolerandos labores vim fuppeditat. ibid.
jTol^a arbufcuU yohMalxochtlt frtxa , exprefoqne
Jucco comefta, corpus extergunt & tmpinguant.
311, b

fjncopen ,peEloriimpofita ,ex timorihus profeBam
tollunt. , ibid.
JFoUa arboris ytzamatl vlceribfts profunt. 360,^
F olliculi in herbis quid fnt. i ^Oja

Pons zy£ihiopis vnde fic diUus , vhi fttus.

FoK-s Boetius adeo falutaris, vt acjuaeitis loti cjtitr
ctimque fangmnii fluxum patientes fanentur.
406, b

Fons Capharnaamvbi oriatur. 4^7, b

in tres rtuos diutditur. ibid.
ab eo rcgio quam alluit dicitur CapharnaUTru.
ibid.

mons ille e quo oriiur, dicitur mons Chrifii , &
quare. ibid.
itt eo duodecim funt eleEli Apoftoli. 4 6 8 ,a

vari£tbiconciones a Chriftohabttie. ibid.
Fo^s Catinenfisin Htifanta ,qui quidquid ei admo-
uetur (ibforbet. 409,1
Fons Elifet vbt fcaturiat. ■ 46 1 ,b

etus aquas deduxit A rchelaas Herodis F.ad trrt-
' gandos campoSyScc. lerichuntinos. ^6^,3.
oUm quofltbet frucius , &partusetiam hommum
txftinxttetus aqua. ' ibid.

eiusttcmaquaadmodum efl fapida. ibid.
Fons hortoruim, ds quo tn (fmttcis Salomonis, quaUs,
Cr vbtoriatari 4(j3,b
vocatur etiam Sahhaticus, & quare. ibid .

Titus Imp. miraculum circa eum patrari foUtum
explorautt. ibid.
appellatus esi etiam Sambation. 464,1
Go/carru. ibid.
exmonte Libano oritur. 482,1
Fons lefu tn zy^gjipto vhifitus^ 46 3 , b

eo irngantur balfameta. ijjid.
aUvis in valle fofaphat, vhi B.Uirgo fannicu-
losfefuabluifledicitur. 47 2, a

eitts aqua febricitantthus medetur» ibid,
Fcns laSieus tn ey£thiopia Chriftiani milttis innocen-
ttam fignificauit. . 385,^

Fons TiQuT^rA maris inftaraftum patitur. 3 9 5 ji
aUus quidam prope Vtanam confert agrotantihvts
eliciendo fudori. ibid.
Fons Siimartx quaterjm ^nno coloribus variatur.

Fnns fignattu,in Sacris celehratui^vbi fuerit. 471,1
Fons Siloe vhi fcatariat, 47 2 jb

quainco miracula co n tigerint. ihxai
. a Sarraccnis & Turcutn pretiohahetur, 47 3 1
ad eum Helcna mtrtftca conftruxit opera: ibid.
Fots V tll<i-nouantis mirabtlis. 4o6,b
Fons quidamtn BraJiUa mirabiliter erumpit . 4 1 3,a
varios morbospota etus aqua fanat. ibid.
ecpis cuflodtamhabent P P .Societatis lefu. ibid;
aUus tn a^gypto , in quo ablutus fmt Chrtftus

cum tbi tatcret. 42 1 ,b

alius in Aia7nonta,cuim aquis quiahluitur,jiatim

Cimtis ejficitur. 43o,b
aUM in Vltonta , quo ablutus qnis atnpltus non

canefctt. ibid«
aUt-ts in (fonaBta,qui, Ucet remotfts a mari,maris

i&Ilufynmttatur. ibid.
alins in VV alUa , qjii & ipfe mare amulatur,

ibid.

alitts in TJltonia ,in quoUgna pojitapoft fepten^
ntum lapidefcunt. ibid. 451,3

aUusin Norvvegia , inqttonon tantum Ugna , fed
& Una , lineinque lanemqfie tela poft vnum an^
num laptdefcunt. 45
aU'M in Cappadccia ,in quo quidquidinfra aqitam
fuerit,vnodie laptdefcit. ibid;
aUiis in (fonaSlid honiinthiis faluhris , hefli]s peftf
lens. ibid.
altus tn GaUia viris vtilis^feminis inutilis. i bid . b
alij duo tn Sicilta , qaorum a/cer fteriles fecundof,
alter fecundas ftertles reddtt. ibid.
alijmuUiin Britannia malorum prognoflici. ibid.
aUus in. GalUa itidem prognofttctu. ibid.
aUus in Stteuia,qui foleoriente f'caturit,occiaente
pccatur^ ibid.
aUiis in Pt&nuia , qui hieme nullis , aflate plnrtmis
aquis fcatet. ibid,
aUus mirandi^ a PUnio defcripttts. ibid.
aUus in Hungaria , homintbus & mimalibm
exitiofus. •^]Z,&
aUus in Arntorica Britannia, mire plunias exci-
tans. ibid.
aUus in SiciUa , qtii ad ruhrum colorem intttme^
fcehat. ibid.
aUusin Momonia, qaitaBus vel vifus ab homme ,
pjHuijs furit. ibid.
aUustn Cjrenaica, qmhuntanismanihus tacius,
tntumefcft,flu6lusta^at,& velut mare fiuit.
ibid. b

alius in Halefina rcgione,qui, dum ftletur , fiiet ; fi
tibia fonent,exuUat C^tnttimefcit. 43 3>b
aUtisapud Garamantas, de die firigidtjfimus,notln
fertientijfimus. ibid.
aUus qm fures & periuros prodit. 434)1
alius item qui periuros prodtt & punit, ibid.
aUus,qm pellucidus manebat,virgine eumintran'

te; pollfita vero,turhabaturi 4 3 5

ahusqui ptidtcitiamindicabat. ibid.
aUus apud Carthagtnenfes ,in quo oleum fuperna-
tat. 455'^
aliusd&monumillujionenoxiusfa S.Columba fa-
natur. 4 H

Fontes admirabiles inprouincta Caiz.imu. 381,1
aliusitem tn Boiuca tnfulk , caius aqua lotus de-
crepitus fenex virtlerobur adeptus eft, ibid.
Fontes ad SanElorum menta exortt. V nus Madriti,
prectbus S.Ifidort agricold, 4 3 5, b

aquA etus febrientthus conducunt» ibid,
aUusad preces S. luonis. ' ibid,

aUusad preces S.Auguflinii. 456,^

aUus

I N D E X

fi.iius ad werita S. VV mtfredf.. ibid.
aliusad^^reces S.Qlementis. 437»^

Fontes ex auro & argento fatliin hortu ad aulam
Ingarum 'R^gnm Periiamram. 1 40,^

JEontcs Laf&qMaUs fHcrint. 47

Fontes ficrt m HifjxiKtaolim feterHnt.qm ad Bapii-
fmata Pafchalia exundarnnt . 595)t> 396,^

Fontes Tamarict m Caniabria, & mira de ys ex Plt-
nio. 405);^

Formics. PhrygtA opnlentiam Midx Jignificabant . 5

Formica plentinnia aut inter/mia dtgnofcmt.ihid a.
frugalitatis Beconomicdi fmt fymboLum., 7,a
item arrfiocratta. ibid.
(juanta tllaram indttTlria* 1 1 ,b

^ttomodo eas aioiochtlus venetur, ibid,
agrotis vrfis fum pro remedio. l i2,a

tn Philifpicis tnfulis duoearnm genera reperim-
tur, i89,b
circa montem Le&nA alba innenimtur. 290,^
earum flercus ptlos nafci vetat. 2,24,^

Formicarum maier ,ferpens m firmicarum cnniculis
degens. ^72.^
vtilcherrimus omnium ferpentittm , & innoxws.
ibid.b

tufus appoJitufqMetumores prAter natnramexor-
tos dtfcntit. 2.7 3. a

Fortnudoa Stotcis dicebatur effe animal. 1 7,b

eius fymboltsmleo, 6,b
Foyenfis ager in ditioKe Dionantenfi prouinci<e Leo-

dtenfis,cirde flatua B,V irginiseo i» loco htUoria.

41 1 ,a, b

Fra£tif mcdetur canda animalis tlac^uatz.intHfa
vntus drachma menfura cmn aaua bis i erve fum-
pta. I57ja

Franctfcus yijfijienjis amcHlas fibi ad nutum obfe-
quentes habmt, 2.0 3 ^b

mambus eias cicada infedit. ibid.

Franc ifcus 'Dtaz.ius ad foniem "B.ZJirginisin Brafi-
Itaah igne facro curatur. 4 1 3

Franctfcus Gallta Rex concham cum auicula, in ea
natam dono accepit. 5 1 , a

equumitemex ceruo& equa generatum. c)i,a

Francifcus Hernandes Phtltppt II . Htsfaniarum Re-
gis prtmarim Afedtcus. ^ i o,a

etufdem Regis tttfu mifus fiiitm Americam , ut
nouiorbismiraculacoramvideret & defcn-
beret. - ibid.

Francifcus Perez,ius e Soc. ^efu, corpus fuum inter
pauperumcadauera fepeliriiubet. 4453^
ReliquiA eius pretiofjfimtthefaariinslaraferuan-
tur. ibid.
JSlegapatani ciues eius meritis ab exaEliontbus
tntqms Uberantur. ibid b

fceletuetusmtro modo connexum ejl repertu.ihid.

S. Francifcus Xauerius imagtnem Cructfixi ,cjuam
tninare ad ttlud fedandum mtferat ,cancrt mini-
fterio rectptt. I4,b
ayintonium quemdam neophy tum ,oculorum, ma-
nuum pedumque vfu deftitutumcurat. 446,^
item matrona cuidar/i locjuelam reftttuit. 447 ,a
alta item matrona ab eo curatur. i bid.

fideiustnuocationemincendium fiftitur. ibid.
imagmes etus Lufitanis in hoftetn euntibus funt
locoarmorum. ibid.b

Frenes morbus , cjuiequos intra duas horas occidtt.
122, a

Frigus ptlUt puluis herbie oloUuhqui refina mixtus.
3J7.a

R E R V M

FruElus arborismolle ventrem fupeTiorsm corroborar,

& tnferiorem calsficit. 5 6 1 ,b

vrtnam eUctt. 36 2,a

vulnera recemia & inueterata confoUdat. ibid.

fanguints fluxum fifitt. ibid.

hamorrhoidas curat. ibid.

ochlorumnubes diffipat^ ibid.

ftatus dtjfipat, ibid.

membra corroborat. ibid.

gtngtuas & dentes confirmat. ibid.

orts vtceribus medetur. ibid.
Fru&us funt pars dectdua plantarum. i28,b
Frugalttatis oeconomtc£ fymbolum formica. 7 ,a
Frutex cjutd ftt. I28,a
Fruttces ex amo & argento ad viuum effMi erant

inhorto ad aulam Ingarum Regum Peruanorum.

140,3

Fuci ex afini eadaaere ariuntur, <j 7,a

Fuga Xerxis per Uporem ab equa natam pramon-

sirata fuit. ' j.b

Fuigurattoncs cjtiomodoin corpore humano repenan-

tur. 4,a
FuUcamatutino fito clangore temporis prafagia fug-
gent. 3,a

eius caro humida efl,& ventrem procurat. 1 1 6,\>
Fulmen a quibufdam adormur. 1 4 1 , b

Fungi arborum fine radtctbus viuunt. 1 2 8 ,b

Fungm lapidem m Noua Hiffania reperitur.

2c,3,b

Fures quomodo apud Indos explorentur. i^o,b '
G.

GAcirnia arbor Indica. i^ J»*

ex fiuflu eiHS exprimitur fapa , purgando
guituri & raucitaticonducens. ibid,
ex ramis eim deficeatts eUcttur tgnis velut ex filice
percuffo. ibid.
Caicanus ptfcis, cjuo adalios pifces capiendos Indi
vtuntur. ' 25o,a

quomodo pifcationem fuamobeat. ibid.b.&: leq.
Galgal vox Hebraa calum fignifica^. j 8,a

Callicm morbm vide, Morbm CalUcm^
Cailin& fciagraphtam callcnt. 8,^
earumcarominus ficcaeft , 07- nutritcompetenter.
1 16, b

Calltna 0" gaUus iugulati afft , ad comprobandam
muenis cmufdam mnocentiam reuimfcHnt. 3 87,^.
& feq.

ftngulis feptenntjs progenies illorum renouatur.

388,a

Gallina quadam Manrefa dquis fubmerfata S.Igna-
tio Loyola Vit£ reftituitur. 389,»
ea ntimquam po^lea aUp GalUnis iun^ki,, fola tn-
cejfit. ibid.

Callmafaauis ecoruinoeft genere. > i24jb
foedts ctbis vefcitur. ibid,
vbintdtficet nefcitur. ibid.
pennaetus exufta ctnis vctatpilos nafci. ibid,
caroetm comeFia morbum Galltcumcurat. ibid.
ftercm eim prodeft melanchoUcis. ibid.
cor eim fole exficcatum , admodum efi odorum,
ibid.

in aliquibus locis occtdere eam non Ucet. ibid.
(JallinA Ad oz.ambicante ntgr^ carnes habent. 2 1 4,a
C< lli camu fuo tempora difting^unt. 2,b

caro corum mintis ficca eft, competenter nutrtt,
ii6;b

MEMORABILIVM,

honihtu fttnt Maximo terrori. i i^.a

hominis cranium exttmefcuntj. ibid.
in plftribm IndiarHm plagis fnb dimidiamnoSiem
tacent. z 1 4,b

G anges I iidia Orientalis f mtim aurifer. 3 8 1 , a
per pontes ex ntue flrutios tranfmeati 3 8 5 ,b
G aragay cjmlii auis. 2.1^,3.
Cariz.imtjttalismons. 48 1,»

qn£ in eo conttgerint. ibid.
ibi templftm adwftar lerdfoljmitani didificatHn
ibid.

ibi ftatutiuridolnniloftisHofpitalis, ibidi
^aipar Quichtfiiqtie,f>rtijftmni& conftAnttffimfu

Chriftt athletes. 1 5 1

Caulm tnfttla venenatis beftifs caret. 450,b
Caz.elUtn Indranafcmtur. ^ 52,3

corntta habent modtce adnnca. 1 1 1 ,a

collttm item longum procerum. 1 1 2,b

crura eartim poHeriora priortbns funt longtora.
II 5, a

tauda earum corpus longitudine fere <&quati
114, a

filos nttidijfiwos habent, 1 1 5,a _

eofque rufos ad pallidum vergentes. i bid.

Ktgram jupraoculos Uneamhabent. ibid.b
tn Sinarum regnoaut circa intteniuntur, 1 84,^
tnofchimatenam fappeditant. ibid.
filuoAincolunt. ibid.
^uomodonecentur, ibid.
e pelle rf.rum facculiparantur. ibid.
tjebal. vide, Gariziim.

(jelboe mons qualis. 48 3,a

^emmA quomodo tn Borealibui regionibm colUgan-
tur. " ^3 5>a

Genith& aures rotundas habent. 1 1 1 jb

fttnt femtfer<£, hoc eft , media natMra inter fera &
manfueta. 1^5 jb

Ctngibib Turcarum , Arabum ^ Perfarum , eH
gtngibernoftrum. 347»^
Genicula in herbis quid fint. 1 2 9,b

Cenipat arbor in Americd magni aftimatur. 3 oj ,a
fucco eius bdrbari , profetluri ad bellum , attt ad
inuifendos amicos,aut adfolemnttatem diquam,
totum corpns madefaciunt. ibid.
Centiles quid de antmaii^m origine ftatuerint,
51, b

Cenuum frigiii & dolores pelUt herba cacalt\in.

Geographia Salomoni fuit cogntta. 73,1
etiam Ingis Indis nota fuit,. i 3 9,b

Ceometria hirundinibus nota. g^b
Cerferactuitas ^vbiSaluator eos quik damonio ve-
xabantur,fanitati reftituit. 474»^
Cetulm aures rotundas habet. 1 1 1 ,b

Giaufi albend , fic A utcenna vocat coccum arborem.

Cigantes fuerunt circa PaUHinam & in Periiana
regione. 84,^

Cigantesa foanne Aluare Adaldonato inlndia tn-
utnti funt cantno pane vultte. 1 3 i>t>

(jingiuas firmat herba cocdlmecatL 3 2. i ,b

eas item herba cacaUz.in->. 3 f o^a

eoi item herba tlatlauhcapatU. ibid,
item nuclem ,fiuSlm , gummi vinurn arboris
molle. 3(ji,a

CUres quando coeant. 9 3}^

de.: 'es exertos habent. ii2,a

Globus ferrem tormenti bdUci ab Alphonfo Alba-

quercio D. ^''trgimCjuadalupiiedonomittitur^quQd
tn obfidione Goenfi pertculum euafifiet. 3 9 9
' Gluten , qnod ex arbore tz.acuth conficitur, condtt-
cit piElortbm , vt pigmenta tenacius ht&reant^.
3<5i,b

^oenfis f ifcis mir<t forma. 24^,a
Goifugel,aui6 infularum Farrarum. i J7>a

Gonambuch, auu mintma Brafiliana, quiz fcarabeo

maiornoneft, 240,1

cantm fuamtate lufcinianoncedit. ibid.

inuenttur etiam in Peru. ibid.
(jotorrica locm tta appcllatm,vbi lapides reperiuntur

coturnicum figuramhabentes. 390,b
Cjoyot, jpectes hcrba. abaca. 3 6 5 ,b

GracuU fuperfifios humores deguftatis lauri foiijs ex-

purgaivtL.. 8,a
Cr^ci amuni pennis in fcribendo non vtuntur , fed

arundme quadam. 45 9,^

Graffa quale animal. i^i^a
Grana farris e nafo tntMerl; cuiu[d,am orta.

31, b

Gratiadilla in Pcriimis montibm [ponte nafcitur.

nomen idacceptt ab Hifpanis, & quare. ibid .

in ftorii eim folijs paftionis Chrifti figttra deltnea-
t<s, conff)iciuntur. ibid.b
Gratitudtntsfymbolumcanes. y.a
Grauedo fanatur herba texaxapotla,admota naribm,
vapereeim injpirato. 341,^

item ficcatis folijs herbajetl. 3 5 8,b

Grauidarum alut fiuxum fiBtt aqua,in qua tufiie ra-

dices herb<e apamhoola aliquamdi» madutrmt ,

transfufaper colum & potata. 5 5 i'>a

(jregorim Magnm Supplicationes conira pefiemin-

dixit. 3995*

tconem D. Virginis in SuppUcatione circuntfert.
, ibid.

eamdcm D.Leandro Hifpaienfi donat. ibid ,
Grm fiientio fuo prafiagiatemfori) fuggerit. 3,a

ex Pygm£a fa^iu dicitur in fahuiii, 5 2, b

Grjlliquornodotncimtatem SiThom^ inJndiaOc-

cidentalivmerint. 288,b
Grjphes an vere extiterint. 89,3
CfiadaAdauris aquamfignificat. 399^^
Cjuadalete B^ticieflumoim^diniu etiam Lethe.^o 3 ,h
Guadaiquimr flfmiiii,aUas Baitis, 405»*
Guadiana ftumm. wide,Anas.
Guanaba?i£,fiu£im I ndicm. 3 3 1 .b

^uariagud regio prouinciiz Caiz.ima,in qua funt ad-

mirabties fintes/ 3 8 1 ,a

Guart,qualis arbor. 302,3

varia apud varios nomina habet. ibid i

noElu fioret & feiautfflme oiet,Soie ortofiores amit-
tit, & tom marctda apparet. ibid.
. fiores eim cor reficiunt. ibid.B

fiuftra eammiiiti in Hiffaniam transferre funt
conati. ibid.

de ea Indorum fkbula. ibid.
Guayaz.a radix Indica , e qtta panes conficiuntur,

350^^

(juayba quaiis fiuBm. 3i8,a

Guajcurt , gens barbara, in diem viumt , & niinL

pcjfidere volunt. I4i,b

etiamvenenatacomedunt. ibid.

nud.i incedtmt, vt fecurtus viuant, ibid,

in cute fibt pwgtmt veftes Htjpantcas. 1 4 2. ,a

vnicavxore funt contenti. ibid.

verbenbm admilitiam feexercenti ibid.

Aaa ettam

INDEX RERVM

etiam pueruU tnunt vel dnornm amorfim pungi

&cr»entaripetmt. ibid.

'viri (urtt ignamjfimi, ibidi

jemin<e verb maxnne induTiriA. ibid.

Denm nHllnm agnofcmt. ibid.

nec ddmones vllos, ibid.

anima* poj} mortem vagari credunt. ibid.

Cjmz.uz,ingiefcas fnai fine (ale condiebant, }78,a

^ftchon planta peftiiens India. 3 5'»^

Gmtgt4it,qHulis auis. 2o8,a
^ul arbor vnde nata. ^ijb. vide, Guart.
Cftmmiex holh arbore Indicadefluensvrinam euo-

cat. 348,a

utertim emmdat. ibid.

flenlitatem fugat, admotum vulut. ibid.

diarrhceis dyjentenifque medetur, ibid.

menftrua elictt. ibid.

corportagilitatem inducit. ibid.

oft^a emolUt,& corptujlexibile reddit, i bid *

Venerem exatat, ibid.

coltcis confert. ibid.

argemata dtfcutit. ibid.
Cummiex arboremolle ftillam ventrem fuperiorem

corroborat, & infenorem calefacit. 3 6 1 ,b

vnnam elicit. ^61,^

vulnerarecentia& inueterata confolidat. ibid,

fanguinis ftuxumcohibet. ibid.

h&morrhoidoi curat. ibid.

eculorumnubesdijfipat. ibid.

' j^<ir«r< dijpellit. ibid.

membracorroborat, ibid.

gtngiuas & dentesconfirmat. ibid.

ortsvlceribtumedetur. - ibid.

pituitofos hfimores purgat. ibid.
Gummi arborts tuna renum & vrim calorem tempe-

rat. 3ii>b
Cutturmorbidtm curatur,fi caput ferpentis teuhtla-

coauhqui colloalligetur. 269,^
gutturis inftamrmtiones cmantur fucco foliorum

Arboristomatl. 3 '5^1^

H.

HAemorrhoidoi curat nuclem,ft-uEitu,gummi &
vinumarbonsmolle. 3^^j^
itemherbatUtlauhcapatli. 349:t>
H&reticm cjmdam pifcinam facram violans , mtra-
btliterdiuinitHS punitur, 39^3^
Hajfhert^auis tnftilarumFarrarum. 2.^j,a.
Malitui oris bontts reddttur,fi cardamowumfiequen-

tiusmanfitetur. 3 i4,a. wide,Oris haltttis,
Ham, locin w quo olim habitauerunt Zaz.im fiue gi-
gantes. 486,^
Hamcuero ,fpecies cucurbttarum Jndicarum. 3 1 c,a
// ^««0» Qlim non minores nauigattones tnfiituit ^uam
Lufitani. 7 5,a

Hapaz^tochtlij fpecies cuniculorum in Noua Hifpa-
nta. 16 1,3.

Haranciuitas A^efopotamu^alias Charr£, 499 ,^1
Hanphimvox Hebr<ia,cdum figmficat. 58,^
Hart-ti , ferpens fndicM e Ucertarum numero,
276, b

gallinoi venatur & aftu capit, ibid.
Heatototlqualisauis, zzt,a.
Hebal qualis mons. 48 1, a

&qHdi.ineocontigerint. ibid.
HebrmThraciA ftuutus olim afirifer. 58i,a
// e^icis opportuniim eft remediftm herba chilli. 5 jb

HeSlor 'Boetius vidit aues tn concha mfci. 51,4
Hedera quomodo e cerut vtui cornibtts nafci potuent.
31, a

quandoquein arboris mignitudinem accrefcit , &
ft^uttcis naturam exuit. 1 2 S ,a

Helena infigne m Bethlehem templum confiruxtt^
469, b

HeLenus onagros & crocodilos fibi obfequentes habuit.
2oz,a

Heliodromtu,auis,cum Sole Orientem & Occidentem
petit. 2 ,h

Helleborns niger equis ,bobt(S fmhm efitxittalts,
I Z2,a

H elocapolim,fpecies arboris JndiC£ capolim. 3 44,^
HelfingegaA,amsinfularum Farrarum, 2 37,^
Hemtcranias fanat puluis arboris hollt naribm m-

^ferfm. 3^8,^

ttemramenta lapidiseZitetl, 379ja
Hepattcis conferunt jilia arboris ahdshoetl tufi &

illitu. 5o6,a
Herba quid fit. 1 2 8

Herba mimofa, qualis planta, 3 o 3 ,a

cur hoc nomtne appelletur . ibid.

Jingulis noctibm Sole occtdente fenefcit ^ ficcaturt
orienteverovigorem dentiorecipit. ibid.

folia etm vulgo comedumur contra tujfm. i bid.

ttem ad peEim purgandum, ibid.
ad vocem clanorem reddendam. ibid.

renum dolortbm eH vtilts. ibid.

vulnerarecentiaglutinat. ibid.
Herb<6 haUnarum tergonbm quandoque innafcun-

tur. 3i,a
Herbula, qtta crucempra fe fert,enafciturinomni-

bm (zdificijs qu& Petrm gonfalez, de Mendoz,a

Qird. ttt. S, Crneis tn Hiffama (edtficatitt,

395't>

Hemerobim,<emu/m Solisi x)a
Hereb vox HebrM cAlum fignificat. 5 8,a

Hereditas quomodoapud Caz.tquas Cumanos inhe-
redes deuoluereturi I37,b
quomodoapudPeriianoSi ibid.
Hermaphroditnt inter nonnullos barbaros ftequentes
/»»^7" 1 36,a

Indis funt exofi, i bid 4

Hermogenes abfque vi diuina. omnia e terra ebuHijfie
ftatutt. 52,a
Hermon mons varijs nominibm appellatur. 48i,b
vbtfitm, ibid.
leones,pardi & leopardiin eohabttarunt, ibid.
habuttvarias fpeluncas. ibid.
ab Ifraelitis occsipatus , dimidia tnbui Jlianajfet
ajfignatm futt, 485,»
HermotimmCUz.omenm corpore fuo,vt putabatur,
egreftui vagabatur, &qu<& inremottjfimis regiom-
buf vidtftct referebat. 4 jy^b

Herodes Afcalomta fepulchrum Dauidis fpoltatu-
rm,diuinitm prohtbetur. 478,b
Herophtlm homtnem ammalium difcipulum efie di-
xit. 7,b
HeuiUth terra qua fit. 499,a
Htacf,poma IndtcapomisAIaris mortuiftmilia.^iSjb
Hibernia vartas benediBtones a S. Patritio acceptt^
449,3

etufdimbeneficio venenatis noxijs vermibm ca-
ret. ibid.
nec randi ibiinueniuntur. ibid.b
venenata anmaUa, alitmde in eam affortata,tlltcQ
tmeremiL.. ibid,

corrt'

M £ M O k A B t L I y Mv

corrigUi verAdecorijs animalittm qu£ihi nafcttn-
tur, cdntra hufonam ferpemttm morfm etf-
cax ff*nt remediHm. ibid.

imo p<ene OTfinia ejttaeiffs infhU ftint,coniravene'
navAent, 45o,a
Jiicoted.genm teBtidinttm in India, vbi ntaxime re^

periantur, 2,49>a

ji crebro comedantar ,mdrbfim Gallicur» parimt.
ibid.

Hiems in regno Congiano incipit, dam Enropd vere
gaudent. 3 8 5 ,a

Uteron Rex hiftorix. & naturA anintalittm conjide'
randit jiudioftjfimm fuit. 2,a
S.Hteronymui leont fpinam e pedeextraxit. ioi,b
eumdem ieonem Jibt perpetuum famulum exper-
tui eSi. ibid.
JJieronymm Perez. lefaita fuccidi fecit in Indta
arborem , centum vigmtt pedes in ambitu haben-
tem. 33 5>a

JiiguarA,gemu pfittacorumin Ht^paniola. 2 i6,a
S.Hilarton Soam terra filium incendit. 74,b
S. HUdegardis gryphonem inttr voltecria refert<. 89,^
Uippocampus crematus, alopecioi curat . 4,a
Hippocentaurus in Sauna Arabis, ituitate inuentm.
77. a

Htppolytm venatione dekElabatur. 9 ,a

Htppopotamm phlebotomia vfummonfirauit. y,h
Htrcant canes ex cane & tigride generantur. 9 1 ,a
Hirci ante annum ad coitum fuat apti , pec vltra
fexennium coeunt. 9 3 »l>

corntta habent in dorfttm adunca. 1 1 1 , a

plos habent durijfimos. Ii4,b
torum caro fiicci pejfimii 1 1 6,a

eorurn adeps miniis calidni attt Jtccta efl quam
leonunL). ii7,a
fiint odorati. iio,a;
ad fextum v fcjue annum vitiurvL. 1 2 3 ,a

elephante ttmcntur. 11^,2
Hirundines Geometriam callenf. 8,b
ttem jirchiteSluram. ibid.
ex PrognefkEliz dtcuntur in fabtilis. 5 2,b

Htfpamcanum operavft funt contra nudos Indos.
174. a

Utjpania ab Ibero fiuuio Iberia di&i. 40/J,a
Htjpanica clajfis per monflrofum alitem in Indtjs
pranuntiatafutt. j ,a. 5 1 ,a

Jltfpantts quidam miles , Agnum Dti a ccllo gejians,
ab hnreticis occidi non potefl. 4 J 3 >*

Hiflrices i» jifiica & India generantun 9 2,a
quamdiu vterum feram. 9 4, b

crura habent breuia. 1 1 3,a

filos habent durijfimos* li4,b
detftes exertos habent. i^ija
in Malaca fel eorum mirttmgignit lapidem. 1 86,b
JIoaElliqualis auis. Z2 2,a

JJoaSlon auis ex ardearum generCi i z 5 ,a

JipaElZJniqnalis fit auis. a20,b
malt ominis habetur ab Indis. ibid.
eitts vfus tn medicina multtts . ibid.
Jloauhatolli , forbitionis genus apud Mexicattos.
325,a

JJoanhquilitl herba Mexicam^ 348,b
femen eius cum aqua mttlta epotum fanat morbum
Regiiim. r , ibid.

morbillos curat. " ibid.

filiatufaexterguntvlcera. ibid.
carnemgenerantpfitperexcrefcentem veroexedmt,
ibid.

Hoedi jolius caro eil tnnoxia Galeno, 1 16, i

hieme tamen tmprobatur %^fi. i bid.

Hocitexca,cimicis Indtciegenus. 190,2
Hcedorum adeps minus ca/tdttsant ficcuseH cpuam

caprarum. ^ ' 7»a

Hoeltcpatli cjptaiis herba. 322,b
Hoterus Medtcus e Norvvegia adTetrUm Tnu-

vvium in Hollandtam mifit mergttm ArSliCfm.

116,3.

Hottlallotl, qualis auis, 2 3 ' ,a

efl pernictjftmi volatfts. ibid.b
Hoit7^lochitl,arbor Mextcatia, vndemmenadepta.

. 569.»

balfamum quomodo ex ea eliciatur. ibid .b

eius balfanii tres quatuorvc gutt* ante cibum Itrt-
Ua, ventriculum k fiigtda causa imbeciHum
corrohorant. ibid.
vrinam & renum veficaque excrementa ettocanti
ibid.

obflruSlidnes aperiunt. ibid.
re^irattonis dijjicultati medentur. , ibid.
aluidolores fedant. ibid-
idem balfamum in pejfulos ejformatum, & vuluz

obditum , fecundas & foetfisermrtuos trahit,

ibid.

partum accelerat. ibid.
flerilitatem a fiigidis humidifque ortam humori-

bus auertit. ibid.
dolores ab ijfdem caufis ortos fedat.' ibid.
jiatus&tumores prneternaturamdifcutit, ibid.
eerebrum corroborat. ibid.
paralyfi auxtliatur. ibid.
cotictsiliactfqae, arttculorum doloribus efl ad-

modum vtile. ibid.
vutnera recentia congluttnat. ihid,
eleum qnod ex femtne arboris expfimitur , eadem

omnmo pr<gj}at,mittiis tamen, bemgrtms & imi-

Ittis. ibid.
HoitzMopochtli idolum , cui confecrata erat prima.
pars templimaxtmt Mexicani. . i42,t>
dicebatur ettam llhmcatlxoxouhqm. ' ibid.
Hoitz.tloxttlanethma arbor ritedtocrtslndica. 569, a
fi)lia eiHs tHfa& illita fibres arcent. ibid-.
ius deco^orum cortKum vrinam & fitdorem euo-'

cat. N ibid.

objlru&n apertt. ibidj
quartanam curat. ibid.
menfes trahtt. ibid.;.
tumores prmternaturamdifcutit. ibid.
ventriculum roborat. . '. ibid.

vapor dtcoUi tlhus fcorpionum iUibus medetur.

ibid.

JJoitz.itz.il papalotly papilidnumgenfts in India.i 92,«
Hoitz.ttz.tltetl lapis Indicds. 574'*
Hoitz.ttziiltoiol refurreElionis typus efl. 2o5,a

varideius fitnt jpecies. ibid.
Hoitz,nahoac teucalltjlocus in tnaximo templo M exi-

cano. 143»^
JJoftz.tlaquatx,inqftale animal. , c ^M'*

eius aculei dolort capitis leuando faciunt.. ' ibi-
derril:). ■ .i^.A

differt ab hiflrice. ■ ibid.

JJoitz.tocatl,araneorum genus inJ ndi&i 29 1
Hollandtleonesmarinoscomederunt. 169,3.
Hollt arbor Indica. / 348,a

corticis eius decoUi ius mdetur dyfehtenctS,
ibid. - • \. ■ • /

gumtfifindedefinensvmameuoeat. ibid..

Aaa 2

t N D E X

- jiftzrtiw entutidivb. ibid.
^erditatem fitg4t,<idmtMm vftln£. ibid.
menjlrtid elictt. ibid.
diarrhoeis djfenterijfjaemedetHr. ibid.
corporiagtlititteminducit. ibid.
«fa emoliit, & corptu fiexiliile reddit. ibid.
veneremexcttat, ibid.
colicts confert. ibid.
argemata dtfcutit. ibid.
pulmsetusnanbus inf^erfus hemicraneas fedat.

ibid.

capitis dolores fiiiit. ~ ibid.

pttuttam euocAt. ibid.

fiernutamentum ciet. ibid.
jjoloturia e limo cjuandocjue rtafcmtur. 9,9 ,a

Jiolquahuitl. vide,

Homoinmultisefi difctpulus animaltum ,ex fenten-
tta Herophilt. 7,b
^uamprtefianscreatura. I4,a
wa/f definitu r ammai rationale mortale. 2. 3 ^a
folusjnter antmaha prasiaatiores hf^bet fenfus.

/c)/«</ principiorttm tiotitia pollet^quibusartes fcien^
, . tiizjue flruunt^tr. .^Jjb
yo// tpjiconcefia prudentia,diligetia,eogit<ttio.^6,b
folus Ucrymaturi 47,3
fratereum, nullumanimal habet intelle^Hm ,0"
quare. 49 b

. z-\^uomodoinnouumorbemtranfiatHS fuerit, ji,h
an pojfit fitonte ab humonafci. 75,3
analmtide qukm k femmea vuIua prodire pojfii,

»«» fAT femine mn humano oriri pojfit, ibid. b

■ (tnvmquamalic]uicynocephaU fuenivtj. - 82,a
,\.monfirofi vndc prouentanL,. 1 34.t)
■)'■ aninbefiias transfi>rman pofiint. 441,^. 442,a
Jhwinum y 6 000. olimvmusdtei facrtficto machta

, apud Me.xtcanos. 1 47 ,a

HoKopuefiam regio Indid^Mitts iacek fub aquis dor-

mtre dtcuntur, I32,b
HorA tam noUurnA quam diurm per cynocephali

latratum CT* lotij perfufionem dtjlermtnantur.i,h
Hor.tus conclufus Salommi celebratas vbi fuerit.

47 1 . a ^

efi locus a natura amoeniffimus. ibid.
Hortus facer totus aurem & argentem in anla Inga-

rum Regum Periianorum. I40,a
Kosiiitconfecratiz, a Sacerdote,hofle aduentante,pan-

■ niculo candido inHolutit , & jub la ptde repofita, in
carnem verfz, 3S8,b

H^fliit confecratx h qmdam Jliauro furripiuntur.
4i8,a

?.akadolefcenteHifpam,fceUris ficio, PP.Societa-
s - ffs reflituuntur. ibid.^
i; propter veneni fuf^icionem tn loco vdo , fed decenti
. ' : reponuntur,vt Jpectes putrefcantj. ibid.

- .aliquo tempore pofi tntegerrima reperiuntHr..^
cj ; ibid.b

apponuttturmn confecratiz,fedea putrefiunt, non
-^'■iflce.-' - . ' . ibid.

< tandem miraculum declaratur, &tpf£ Hofti<e di-
.hi-lgne coluntur. ibid.

HuAfjaachucH Ihdia locus , vbi iafpis lapis pro Deo
coiebatur. . 1 38,b

Huanacu animal Indtcum cuius Jit tMtUTA. 1 87, a

HMarahuao,chtiUherbi& (pecies, v ^ ; jfij.b
eius iterum tria funt genera, ibid.

Ji4(elouelicaton,herba Ittdtca. 3J^jb

R E R V U

fucctis radicis eius medetur ocftUs inflammatjonc
l.ibor^ntibus. ibid.

capitis dolores antiquoj fanat. ibid.

febres mitigat, ibid.

vrtna ardorem temperat. ibid.

veniris doloresfedat. ibid.
Hueitalchapaoatz,lt herba Indica. 3 5 i ,b

filta eius ex aqua refoluta , epotaque pugtlU
menfura , aut corpori ilUta , febrem fanattL,.
ibid.

lafiitudini medentur. ibid.
doloribus e morbo GalUco ftfbueniunt. ibid.
tumores prater naturam , quicrura caputve ob
^ malumhabitumtnfederint,curant. ibid.
aflhmati fumpta , firumis appofita , diarrhms,
vfiionibus,vkeni>us internis & exterms meden-
tar. ibid.
renumardorem mitigant. ibid.
corporafulmmetaUafouent. ibid.
Httichoquachaqua, herba fndica. 3 j 4,^

fticcus dus vel fiillatitius Uquor fidat febnum
ardores. ibid.
cor roborat. ibid.
. venenatis pottonibus ^romptiffime medetur.
ibid.

fcorpionum i^ibus tuttfiimum efi remedtutju.
ibid.

renum ardorem extinguit. ibid.

fauctum tumores dtprimit. , i bid .

pecloris dolores fidat. ibid.

vnna acnmontam dbtundit. ibid.

appetttum excitat. ibid.
Hmt^.nahoac calpuU,locm in templo maximo Mext-
> cano. 14(3, a

Hftiz.tipalancapatU qualis herba. 3 i i ^a

Humana curiofitas,inutiUteroccupata,vitatn perdtt.
. i,a

Hn»}&»ttm corpus firpentes gigtut. - 278, a,b.
& feqq.

Humbles , pifcium genm in prouincia Lugdunenfi,
auro vefitcreduntur, 67,^
Humores fiigidi & craffi per ficefium &• vnnam
paulatim euacuantur tribm quatuorve Jolijs ma—
guey lutei, additis filtquafirti ternis, . 3 o i ,a
tnfra£lt difcuttuntur femme & radice herba amu-
dij. 56-6,a
lentt & craffl extenuantur & pelluntur tragart^
gano Quahuahuacenfi. 3 i6,a

ttem herba mecaxoehitl.. ^zoji
itemherba phehuame^ 337,b
item radtce herbit curitz.en addita fafanaca, it-
. : quis ponderibm drachmdivntm. 3 3'S,a
Humores citra noxam expurgat tufum Motinenfis
herbdt femen,\<^, ex aqud drachmdt vnim pondtre
potatum. 3i^>b
. . irem tres nuclei arbms quauhtlatiat^n, 339,»
: per.inferfm, radix herbanacuache. r v 340,*
,ipeKVomitum,epotM fuccas herbieilaquequetz.aL
,341, b

. .per fupern4. &tnfer.tia, fid ntaiari.ex parte piii
inferna , raiix herbula chichimecapatUi iiqno-
n aliquo congrtteuti fuwpta firupult vntus
pondere. - ..W. ^. iu. ■■ .. -. v . .. 34<5,a
. herbacuamiahoatl ,fi ex aqua duarttm drachma-
. rummenfura fumatur. 347>3
..per fuperna & tnferna citrattoxamradix herbic
acxoyatic fecunda. 3 J ' > b

arborxochiocotz,oquauttl.

f>ltA

M E M O K A

folia herhi chilpatiu 3 <^ 5 >a

Ufts filim A rAtn primfu Trachonitidem regionem

^nhabitauit. 480,3

terram Hm condidit. ibid.

Dam^ifcum &dificauitt ibid.
Hfiyana CafHC catenam aaream fecit longam 700.

pedibtfi,cniiu crajfttiescarpum ex£cjuabat. 140,3
Hyacintiiui vbi repertatur , & qmmodo colligatur.

Hyy-na pardalim maxime odio habet* 1 2,4,a

maligne afiuta efl. ibid.b
vocem humanam tmitatur. ibid.
perpetub esi fera. ii^>h

Hydraquddamhabitauit circalavui yireclonamCr
Caocaum. i44.t>

HydrographiaSalommiftitcogmtdi

Hydropifim curat vrina camelt. i ij,b

ttem puluis pici Martij, 223,6
foliacihoapatli hemioniticatrita. ^16^3.
fuccus radicii &germinHm herbAtlatlancuya epo^
tusvel infufus. 3 40 ,b

herha texaxapotla. 341,^
Tadicesherb<ttz.ahueagtienii ' 343,b

herba euamiahoatl. 347>a
radix herbdt acxoyatic fecund<e. 3 5 i

folia plantd cempoalxochuitl contnfa , & ex vtno
velaqua pota. ll^y^

Hyofciamus potus fues necat. 111,3.

Hypanes flumus folltculos defert , e quibfis volucres
cjuadrupedes excunt. 3 5 ,b

Hyphearfineradicibus viuit. ii8,b

I.

Iz^bin Rex vbia lofueviBus fit. 459»^
lach&s (fatbeius CyP^* balfami arbufla. ex
<t/£gyptoin Cyprum transfert ,fed irrtto ejfe^lu.
421, b \ ^

laches , fluuius aurifer in India, Occidentali,
38i,a

S. lacobui Apoflolus Ramira Regi Hiffani^ apparet,
.df de viBorta contra Mauros obtmenda eertum
ettm reddit. 390,a
adeius fepulehrum audiuntur flrepitus & bellica
inHrumenta, cjtiando rei ChriflianA aliqUa ad-
uerfitasingrutt. 39i>2i
cum corpus eius in Hiifaniam transferretar ,
TrU Flauu in faxo coHocaretur ,. faxum illud
(pontein fe fepulchri formamefligiaait. J95,b
S.Iacobus Ntfibita puellas quafdam propterimpu-
■ denttamcanefcere facit. 455>b
lapidem foloiufiu, vt iniquam ludicis cuiufdant
fententiam redargueret,conterit. 454>*
^acuache herba Indtca. 340,a
humores radix perinferna omnes purgat, ibid.
pituitam prjecipue. ibid.
febribus medetur. ibid.
fuccus eius inftillatus ocalts prodefl. ibid.
exiure decoEli eius fyrupus paratar, qui irium
vnciarum pondere pituitam bilemve mira faci-
litate purgati ibid.
vrinam euacuat. ibid.
lambolus infula quates & c^uam miros habeat incolas.

i3 5.a , /

S. fanuarius TS^japolitanam ciuitatem a rttina in~
cindij V efuuij montts prinferuauit. j8 5,a

fanguis eius tum inusntus fuit colliquefaUus &
ferxens, ibid.

B f L I V M^

laralnare ,fic Serapio & Rhafis vocaht coccum arbo-
rem. 297,51
lardujflruthionumin Indiagenus,vtliusquam ftrti-
thtones yifiicani. 217,6
Vtx ab vno canecapipoteU. ibid i

mas ouis tncubat. ibid.
miru4 eim aflui ad alendos pullos, ibidi
laruma arhor Indica. 3 30,6

Iaff>is laptsin Huamachucu IndiA loco Deus crcde-
batur. 138,6
faz^er flumen in lordanem influit . 4 5 8 ,b

IbisauisclyJlerisvfum monftrauit. 7, b

Ibix in fummis Heluettorum monifbm nafcttm:
92,a

cornua robufta habet. 1 1 o,b

eaque rugofa. ibid.

dorjum adunca. 1 1 1 ,a

gractlia habet crura. 1 1 j.a

oculos habettgnitos & jplendentesi 115,6
noEiu videt. ibid.
(altt magis quam CHrrat>. n 9,b

fed veloctflimh pergit. ibid.
frtgorisddmodum eft patiens. I20,a
factle manfuefieri poiefl. 125,^

Ichcaton, vermis Indicm . ^ 9 1 >•

puluisetptsdoloresdentiumfanati ibid.

Jchneumon quomodo fecontra t^ns & morfns a^i-
dummuniat. 43,3
in z/Egypto nafcitur.. . 92, a

capiit oblongum habet. ■ 1 1 1 , b

auriculas rotundas. ibid.
eins morfus efl venenatus. 1 1 2 , b

caudam habet conuolutam & intortami 1 1 4,a
^fere longitadine corpus aquantem. ibidi
pilos habet durijfimos. ibid.b
ferpeMtbm libenter vefcitur. 1 2 1 ,3

altoquin promifcue efl ammuorits, ibid.
aues & gallinas venatur. ibid. ,

ad fex annos vfque vtuit. 123,»
crocodilo eTi infeflusi ibid b

cum affidegerit tnimicitiasi ibid.
. maligne aButusefl. I24>b
aventoadmodumfibitimet, i^^jb
facilemanfuefieri poteft' ibid.

J5lerici fanantur fimo caprarum filueflrium cum
vino bibito. 127,6

IdolumquodaCongianis Indii» populis adorabatur,
quale fuerit. 138,^.139,3

JecoreaffeEiicuranturmulliarbore. i95,a

Jeiur vehementer conualefcjens curatur radicibus ar-
boristun&. 3ii,b

Jeiunium fextA FertA notum erat in Indta Occtden*-
taliantepoftremum ChriTitanorii aduentum.j^,i

lericho ciuttas oltm m campeslrtbus fordanis fita.

458.b

Jefef^ antmal Libycum, lupo fimile, 1 8 1 ,a

pedes&nsanushabet homini fimiles. ibid.
cadauera mortuorum exhumat & deuorat. ibid.
Tfiirx efl floltdttatis. ibid.
. Mufica capitur. • ibid.
ligari^fe pattttir. ibid.'
Jgnisab Origene & ey£gyptijs vario rejpeElH^as vel
.feminadtcebatur. i8,b
an aliqua viuentia admittat. 6 1 ,a

in eo nonnulla ammalia generantur , non ex eo.
ibid. b.& feq.
Ign\i S.Brigida dtcttur efle inextinguibilis. 4 3 8,a
d ManiaUbuscontimte fouetur cr nutritftr, ibid.

Aaa 3 noit

)

INDEX RERVM

mn Dfid flata , fed fille tuntHm & veatilabro ex^
fftfflare eum Itcet. ibid.b
J^ttii ficera virgmibus facrisinCHz.co ciuitate In-

diA reclnfis aJferHabatnr. i 3 8, b

Ignis facer,morbus,curatHr illitisfolijs & fi-H^H ar-

boris miz^^uitl. ibid.
fgnitiferpentes, tjuosDeus in Ifraelitas immifit , cjui

fuerint. z/jjb.ijSja.&feqq.
Jguandquales ferpentes. 271,1

mttes ftint & tnnoxij. ibid*b

nullumomnino Jirepitum cient,* ibid.

decem tmh vtginti dies fme cibo perdurant. ibid.
^eorum carAfi deltcattjfima. i7i,a

ea tamen qui vefcuntur, ft aliijuando lue V enerea,
laborarint,rectdtuam pattuntur. ibid.
jguanama regto prouincia i^aiz.tmH,in qua funt ad-

mirabtles fomes. 3 8 2,a

Jldbrtmd,auis tnfularum Farrarum. 2.^7,3,
S.Ildefonfus Bptfcopatum Toletanum a venenatis

animalibus purgauit. 4 5 '

Jlhuicatitlan, lociu tn templo maximo Meicicano, (fr

quis eiui vfus , I44jb
Jlhutcatlxoxouhqmidolum, cutconfecrata erat prt-

ma pars templt maxtmi Af extcani, 142, b

vocabatur etiam HoitZjtlopochtli. ibid.
Jliacidolores fanantur mecaxochttl herba. 3 20,a

puluere radicis herb<t curitz.en , fumpto ex aqud,
vino, buglofove aut meltfobott fucco,fex obo-
larum pondere. 3 5 8 , a

radice herba tz.ahuengueni. 34 5 jt)

balfamo arboris heitz.ilochitl . 36 9,b

lapide ytlibajotcam y ft brachio appenftts fuertt.
574. b

Jllamaton, animal peregrinum. 1 7 5, a

cicuratum, eH blandtffmum. 176,1
interdum tamen feritatem ojiendit., ibid.
efi furactjfimum animal. • ibid.b

Jlpemaxtla,VHlpes Indtca. i62,b
Jmagmes Cinlejies in animalibus inHeniuntur. 4,b
Jmago ChrtFit crucifixi fanguine fudauit. 385,1
altapueriIefu,dpHerulisvt fecum comederet
inuitata^annuit. 392,,a
fiftgtt'is annis in maiorem qHantitatem excrefeit,
ibid.

alia Chrifli crHcifixs ferHaturin caflello Xaue-
rienfi. 41 8, b

ea, quoties S.Francifcus Xauerius in aliquo labore
verjabatur,fudabat, ibid.
Xauertomortuo, eo anno fingulis fextisFerijs fan-
guine fudabat. ibid.
alia etufdem Chrifiicrucifixi AJanrefa marmo-
- - tea, antc quam S.Ignattus Loyola orare fole- .
bat , ineiufdem SancU fefio vtfaesl fudajfe.

alta lacrjmatur. 448,a
Jmago 'B.Virginii cruentis lacrymis defleuit. 3 8 5 , a .
alta Deipam imago Hiffali muro aquis fuperato
adharenSjintacla & ficca inuenta. ibid.
alia eiufdem Deipara Salmantics. inter rapidos
fiuSlm ficcadeprehenfaeff, ibid,
alia etufdem Deipara eolitur AmU,qu<nex faxo
Iponte fud figurata fuit. 390,b
alta (frucifixi prope Aiadritum ^quamnatura
laptdt imprejfit. ibid.
alia D.Ftrgtnts a D.Cjregorio Magnodonatur
Leandro Hifpalenfi lArchieptfcopo. 399,1
J^cenis Htifamam vafiantibw,ToUtfim defertur.

ibid. . t;s;^i,.„

ibi prope amnem defodituH ibic!'
iteritm religiofijfime ejfodtturi fbid»
alta tn (fanaria, qud d nemine nifiab incolis por-
tartpermUttt. 41 3, b

alia D. Vtrginis de Sardcnai prope ctuttatem
Damafci , oleum exfudare deprehenfa efi.
4i9,a

multtobtnde Saraceni ad Catholtcam fidemcon-
uerfifunt. ^ ibid.

oleo tllo Damafei Soldantu d CAcitate Itberatus efi -
ibid.b ^

dmonacho quodam Conflantmopolitano lerofoly-
mis Damafcum allata,& cutdam San^imontali
datafuiti 4ii,a

ab endem in Oratorio collocatur. ibid.

d nemme jprmterquam-tlld SanSlimoniali , tangi-
potffi' ibid.

eoeph mamillas carnis emitterej^o- mirabtltter car-
nevefliri. ibi^j^
Jmago D. Antonij Paduani fuper aquas inambulat,

448, a,b

Imago S.Ignatij Loyola Antiquerain JJisJanid fu-
dauit. 4is,b
item alia eiufdem Muniebrega in Aragoniit reono.
ibid.

ea dicitur A ngelorum manu ejformata. 4 1 9, a
Jmago S.Stepham in faxo imprefia eft,vbtlapidatHS

f^'t. 469,a
ImmortalitM anima Periianis nota. 1 3 8,t>

Immutatio homtnum in refurre^ione accidentalis

ertt. 36,4
Jmpettgocuratur laBe arboris tetlatia , fi prudenter

adhtbeatur. 341,1

item herbd texaxapotla. 34138

itemarbore xochtocott^oquauetl. 362,»
Improbi per rhamnumadumbrantur^ 494>a-
Inacuiltotec, Detts Mexicenfium. 1 4 j ^

Incendium tnfie Madritum deformat, 3 g^^b
Ifichioflrum quid, 48S,a
Indi camelum tnter fidera retulerunt. z b

exeorum metempjychoji , qua fkbul^ inde orta,
54.a

quomodo furesexplorent. i6oh

quomododebellieuentis ,annond & incolumttate
Zememconfulant. 3 3i a

InduFlria vartorumanimaliumquanta. n b
Infanstn vlnis maternis, tacenttbus adultionbus, ad

T.Ignaitj Martinihortatumdtxit AueMaria.

45. a

Infantes in vtero excluduntur laHe primi partttsca-

«^- 127,b

Inflammatienes crurum emoUiunt folia arhoris ahoe-
hoetLtufa&illtta. ^c6,a.

Injlammattones qua/ibet arcentur,& fl adfintjcuran-
tur herbd atatapalacatl. ^ oj,a.

mitigantur puluere corticis arborts capoltn^ ,
344.a

curanturherbdquapocyetl. 560,1
IngA Reges apud Peritanos interdixerunt humanas
hoFitas. ijg^a
antm<e immortalitatemnouermt. ibid.b
tAlirologia fctentid polletitj, 139,3,^
■ quomodotned errent. ibid. "

in eorum aulddelubrum Solis vndique auri tabtt'
latione opertum micabat. 1 40,3 '

fngomarm V enimanduorum Comesoleo e ihecd Re-
Itquiartd S.Eltgijemanante ditiuncul^ fuaprttdia
& tncol as k peHe feruat. 4 i 3 .b

deci-

M E M O R A B I L I V k.

decimam bonorfim fuoYrm partem B. Eligio do~
mt. ibid.
JnnocentiivitA fymholHm,mm Armenim. 6jb
Jnfania enratur^Jt bini vermes tuna t»Ji , ^ex Aqua

refiluti , intra corpns fftm.int»r. 19 2, a

Jnfanienttbus mira celeritate medentttr ramenta U-
ptdis Alcececa. 379»^
JnfeSki atterfo modo coeunt. 9 5 ,a

Jnfttionisarhorumtria funt genera. 107,^

cjHartnm gentu addit Coltimella, ibid.
Jnflinilus animalium ■jutd Jit. 49 ,a

diuerJitM etM in diuerfis vnde. ibid. b

Jnfula mtnor lacia Momomj,in cjuanemo monpotejt,

fed vt moriaturinde eueht debet. 415 ,a,b

tnde vocata Infula viuentiunu. ibid.b
Jnfula fa»ih,tn t^uamulteresnon pariunt, bene ta-

men conciptum. 42 5 jb

JntelligenttA ad c&lorum motum non requiruntur.

22, a

Jnterlunia k formicis dignofcuntur. 3 ,a

Jnternodium m herbi-s cjutd fit. 1 29,^

Jntefiin4 expurgantur tusa & infusa herba atehua-
patli h hquore alicjuo congruo. 349it>
per fuperna & injerna purgar.tur radice herba
apecocimatl. 3 56>b

Jnmlucra funt pars decidua plantarnm. i28,b
alias vafcula dtcuntur , & quid proprie Jint.
1 50, a

Jn "^^guanin regio, cuius incoU cattdati funt. i 3 5 , a
Joannes Aluarez. Maldonatm in Jnd/a inuentt gi-

gantes canino vultu. 1 3 ijb

idem vltra montanas Andes pjgm&os repertt, cu-
bitumnonexcedentes. ibid.
Joannes BaptiHa Pracurforad fe venientes in lor-

dane fLuuio baptiT^bat. 45^)^

in eodem fluuio etiam Chrifium baptiz.auit. ibid.

tn cafiro Mach&ro ah Herode detentui fuit capti-
uHs. 474'*

^uodnamgenus lecujlarum fuerit, quo vefci in
deferto folehat, 490,b

rKel ill(idJiiueJire,qHod in cibum adhibebat , isfutd
fterit. ^ 49

foannes BaptiHa Cifatus, cdos non efe Jolidos, expe-

rimento didtctt & docuit. * 2 4, a

Joannes Na, BengaUincola, centum quadragmta

dtatis annos habebat. i jij.a

Jonas Propheta a quali forte pifcedeuoratus. 265,^ "
Jopici calmecac, item
Jopicoyitem

Jopico vero tz.ompantliJoca in templo maximo Mexi-.

cano. 145''^
Jordanis Jluuius vnde oriatur. 457,a. & feq. 43 8,a.
482, a

quas ciuitates & prouincias alluat. 4 5 8

quacircaeummtracontigerint. ibid.b
Jofiphus Anchieta contra Jolis ajlum amcularum
mimfierio defenditur. I4,b
viperam, vemnatijfimumin Brafilia animalyinno-

xie in finu condtt, & manu demulcet. 2 o 5 ,b
inde occafionemcaptat ,multa de dtuina potentta

Jermocinandi. ibid.
viperam benedi£lione donatam placide dtmttttt.

ibid.

aliam pedecalcans,vt fe ferirethortatur. xo^,z
pantheras arhorumramis & pomispafcit. ibid.
eafdem focias fuas vocat. ibid.
mthus rapacihtfs,ne pifcationem Fratrumimpedt-
rent,eJficACtter tmperat, . ibid.

pantheris duabus,vtinnoxie fe injpiciendas a Socijs
permittant,imperat. ibid. b

in medio wari, eo ei cedente,orat. ibid,
Jimijs ttem, vt Jumis vnius illarum curarent man-
dat,ilUjueobedtunt. 205, a

aues , vmbra in aere faElo , ab afiti fe proiegere
frcit. ibid.b
alta quoque aues ei ohediunt. ibid.
facrum pro Franctfco Diax.iocelehrat , &ille ab
igne facro curatur. 4i5,a
Francifcum item Fernandum fola iujfu a fehri
liherat. ibid.
Jra non ei? in animalibus. 46, a,b

eam qui in arbitrio fuo habet , magna dtcendus
prafiare prudentta. 6,b
Irentttts Valentintanorum errorem,f<iCula ejfe anima-
lia dicenttum, refutauit. 1 8,a

Jfabella Clara Eugenia 'Belgij Princeps B, Vtrgi-
nem Foyenfem in agro Dionantenfi inuifit. 4 1 1 ,a
Jfaias Prophetesan perpilofos,Satyros ejfe velfmjfe
agnouerit. 78,3
qutd per Sirenes intellexerit. 7 9 3 b

Ifidori loctts in lihrisO riginum emendatur. 40 3 ,a
IfraelitiC fluuium fordancm ficcis pedibus tranjte-
runt. 45 8, b

Jtabyriummons ,alias Thabor,mons pulcherrimus &■
amoenijfimus. 48 5,3

ex transfiguratione Chrifli Domini in eo fa^afa-
Bmceleherrimus. ibid.
Jtembo zAithiopibus appellojur elephas, 1 9 5 ,b
Jthaca lepores non gigntt. 9 i, b

Jtinerartum Beniamini Tudelenfis Hiff ani Jud&i
ab A ria Montano in Latinum conuerfum, 89 b
Jturxa eadem putatttr ejfe cum Trachenittde,
48o,a

ftz,ceuintepotz.otli,fipecies canum Jndicorum , qui
fimiles fant Melttenfihus, I73)b
Jtz.cuintecuam quale animal. \%%h
Juana ferpens,temperanticc fymbolum, 6,h
Juha Rex hifioriie & natura animaltum conjtderanda
fiudiofijfmus fuit, 2 , a

Jtiha planta,a leuitate Jic vocata, 34i,b
tadixeitis trita,ac per fe fumpta,am cum pil^oc,
venenatis refifiit potionibus. ibid.
ius deco^i corticis ,florum ac feminis inferuit bal-
neis. 343>*
■ oleum e feniine eius exprimitur , mirabilis pr&-
fiami*. aduerfus frigtdas quafuis aJftEltones,
ibid.

iu4 decofli corticis aut radicis extergit 0- Jiccat
carnemfuperexcrefcentem palpebris. ibid.
oculorumexatrabili fufcitatos tumores con-
ficit. ibid.
Juca JruElm vel radix quddam Indica , e qua pants
conficitur. 32 8,b

quomodo feratur. 329,»
lucaiainfulamiramarboremprofert. i94.b
tot tn ea columha, vt ex proximis regionibus eo tra-
ijciatur ad earitm capturam. ibid. .

lucuhiaplantalndica. 328,b
Judcta a Moahtttde reglone diflerminatur lordans
fiuuio. 458,*
ludlcium non efi in antmalibus , fed eius quidam hi-

firio. 49
ludocus Regis Britannia filim,injignis Deifamulus,
porreiia manu columbas pauit. ic 3, a

luh funt pars decidua plantarum, 1 28,b

quid proprie fint, ■ 129,^

Aaa 4 Julta^

I N D E X

fuliaftw Jntf. j4foflata&neamChnfli ftatuam , a
mttliere tlla, qm atta^u fimbria vejlts Chriftt d
fangums fiftxtt cnrata fuerat , ere^m , detecit.
465, b

Jfilifii jifi^icAHns pro inftaHratione ex/is1<£ ctuitatis
Ematts legationem obijt aptid AureUHm Antont-
num Imp. 467,^

JhHus Cafar interficiendus prAftgnabatHr per exta
bofnnacordecarentia. ;,b
item per pugnam alittim->i ibid.

Junn(t,fiituiHS aurifer in Indta Occidentali. 3 8 1 ,a

JuoPrefiiyteraui peregrin&ad fe aduolanti benedt-
ntonemdedtt. i03,a

fus decoBt herbatiatlancujfa edomataerurium toUtt^
34o,b

fttuttofos tumores ftpprimit. ibid.
menfes euocat. _ ibid.

Jhs deco^i jpicarum herbd qu/michipotli dentes fir~
mat. 349>b
decoBi foUorum herb£ yetl pulices intenmit .

decotjorum corticum herbte hoitZ^loxitlanethina
'vrinam& fudoremeuocat. 369,^

cbflru^ki aperit. ibid.

quattanam curat* ibid.

mcnfes trahit. ibid.

tuwores praternaturamdifcutit. ibid.

ventriculum roborat. ibid.

etufdem turisvapor fcorpionumiBibus medetur.
ibid.

Juftufandum Permnftbusinufitatum. i 3 8,b

Jufiinianus Jmp.a Prafinis vocatus fuit afinuSy (jutd

au res fuoi mouere pojfet. 457, a

Jufittia k Stoicis dtcebatur ejfe animal, 1 7, b

eius fymbolum,dicerosauts. 6)0

trtbuttur elephantis leonibufgjue^ ii6,a
S.Ittflui Spifcoptii imprecattone fua prouinciam Fer-

tiigenan in Htbernia k muribui maioribus immum

nemfecit. ^ 4i6,b

Jxcocauhcjuttz.onmolco teuhoa , minifier idolorum in

templo maxtmo Mextcano, & etus munus. 149^
Jxtlilc» teuhoamimfler idolorumm templo vtaximo

t_^extcano,(^ quod eius munus. I45>>a
Jz.i}uiatolliyforbttionisgenusapud Mexieanos , &

quomodo paretur. 32.51*
Jx,quitlan teuhoatz.i» minifteridolorum in maximo

templo Mexicano,& quod ei munus. 1 49,^

K.

S. ICeivvinHs benediElione fua falices poma ferre
facit. 42.7 iZ,b

merula manui eitu infidens , ibi otta fua pofutt.
ibid.b

id«o pingitur hicSan^lm cummerula inmanihui.
ibid.

filiocuiufdamreguli tigrotanti lae ceruinum pro-
curat. 454 b

coruum, quod Uc illud effudijfet , maledicit. ibid.
Ktcaoth Mofcouiiicaauis. 22},b
Ktldaria Lagenia prouincitt locui,abincolatu S.Brt-
gtdatUufiris. 458, a

tgnisihi S.BrigidAcontinue fouetur. ibid.
fatco quidam folttartw ibt Jemper turri inftdet.
ibid.

liber ibi afferuatttr Euangeliorum admirabtlis.
459.a

Kokobfferpens Indicm. ^^5»^

R E R V M

L.

LAbiorum vlceribus medetur lac fierbte tepea-
matl. 36o,b
mulliarborisvulnera claudit. i95>*
arboris tetlatttiexulcerat membra qua atttgent.
34i>a

lepram,ophiafim^mpetigtnemf fi prhdemer adhi-
heattir,exftccat, ibid.
vlcera infanabilia curat, ibid.
herbachilpatltverrncMexedit. 36J, a

tumores prater naturam rumpit. ibifl.
Lac puerptrarum &■ nutrtcum auget yz.cahoitlt,
bambrtcorum in India genm. z 5 6,b

item pigmentum quod ex arbore achiotl conficttur.
355>b

item foliaherbaatz.oyatl peSlori applicita. 3j6^
item lapis tlacuiloltecpatl. 374»*

Lacvirgtnis. vidQ,Cryptala5lea,

Lacca vnde paretur. 570,a

Lacerta Indtc<e,ferpentis genui. i7 5 »a

variaearum funt genera. ibid.

Lacerti humano modo fe complexi coeurnLi, 9 5 ,a
qttaitdocoeMtj. ibid.
patpebroi vtrtmque habent. iii,b
Itnguam btfidam habeuL,, 1 1 z,a

aquattct funtnigrt. ii6,a
ijfque utrtmque Junt pun^ia a!ha ta lateribui.
ibid.

nonnulli tamen etiam funt virides. ibid.
exiguum & ficcum pulmonem habentL,. 1 1 8,a
in Calecut India regtone luuenttur quoddamgenus

tnagnitudsne aprorttm. II9>*
in Gallitt qHibufdam partihut catulorum cants
magnitudtne reperiri dtcuntur. ibid.
equatici,fi ira tncitatt fint, rdhspedibus infiflun t,

ibid. b

priora genua pofi curuantur , poTteriora aniror-
furru, ibid.

aquatici tardum & pigrum incefium habentj,
ibid.

diJfeHi partibui fuis iteritt» coeuntj, i io,a
funt ommuori. 1 z i ,a

tota pane hisme dormiunt, i i 5 ,b

ferpentes hofles habentL,, i Z4,a

tpji rubetis & cochleis aduerfantur, ibid.
(iquatict multt fimul congregantur, i i 5 ,b

Vitides homtni fiint beneuolt. 1 2 6,a

eifque vefcebantur Afri. ibid.b
Lactu Carecedot mare fiuciibui temutatur. 5 9 5 ,a
Lacus Gadara qualis lacus. ^ 474,b

Lacus Titati in Jleluetta,quatis. 4 3 2 j b

Lacus quidam vigtntt milUarta in ambitu habens ter-
r&motuexficcatus. 38 3,b

alius quidam efi in Htbernia, cuius limo vel aren*
tnfixus bacultisligneus , in ferrummutatur.
4i7'a

aliHs,cutus aqaa vnadiei partedulcis^attera ama-
ra & venenata eU. ibid.
Lagana auts ori balana infidiatur, & ah ed deuora-
m,cor eiHs erodit. i 5 8,a

J^agentus lacus habet anates mira indolis. 4i6,b
LaletantavelCataloma fai/nts abundat. 378.a
Lambtt, funt Sacerdotes TtbetenfiUm in Regno Ca-
thajt<£. I40,b
p(trttm ij communem vitam agunt ,vt %jltgtofi-y
partim prtuatam,vt Clertet faeulares. i^o.b

paKi-^.

M E M O R ;A B I L I V hi.

fAHDertatem cohint^.
ex eleemofynis vhntnt.
cxlihcs ^■'crmuKentj,
oramni acUnodum daditi.
Hitam agutit mode^lijfimitmj.

ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.

letHone (37* or.ittone feccau remitti p^trantj-
jbid. \ .. -.^.H

. , ^ietttnio vacant. ibid.
,. fikntiumobfertnmt. • ibid.

...'icmpla& ftpellfthlem fkramhabeat v»de<jua~
^fte mmdiffima. ibid.
his fnltem in anm tempU Jiia aperimt. ibid.
femineam e^giem coiuHt,^»am dicnnt ejfe matrem
Dei. ibid.
I DefimtrinMm& vnum fhtentur, ibid.
.i fecundam Trtmtatts perfanam appellant librum
magnum. ibid.
ftipersitttofo ritu cinitates expurgant. ibid .
fmera proborttm antbns certts , malorHm canthns
obijcium. 1415^
jLambrt regnnm , in quo caudati fnitt homtnes.

Letmia perpetmefi fera. 125,^
Lampades argenteA tngtnta , Principam viromm
. donaria,ad D.FtrgtnemGttadalnptamvifHntMr,

hampas qmdam vltro accsndttitr , in tefiimoniftm
tmmaCulatA Conceptioms B.f^trgtnts. 4ii,a
Lanie purpmeo colore tnfciuntm,fi tntingantur tn
aqua , in qua herba mohuttU trita altquamdiu
maduertt. 557>t>
Lanificiutti qui Peruanos docuerint, i 3 8,a

Lautgerum pectts que temporecoeat. 9 J^a

Laptlli quidam efodiuntur in agro Fo^enfi regtmti
Dionantenfis,<jHi coiorum varietate ac vemijl^te
naturam excedere vtdemur. 4 i i,a

extllorumattaBu plurimt gfauiflmis leuati fiint
dolonbm- ibid.
pouones item , quibta inteClui aliquis eiufwodi la-
ptllni,multis falntt fnerunt. • ibixl.
qHarationetantavii eiitnftl. ibid.b
Lapilli,Citfiex jpecninful^ Melttenfis,in i}uo S.Paa-
IttshabituHit, venenis obfunt. 4-5 o,b

LapillHltin capite humano ali(^uando inuenti. 4,a
• Lapis cjuidam apud (arifium nafcttur, qmpe£Htur,
' »etur , texttur : vnde mantiHa egregte contexta,
•- f.unt\ cjUA vbt [ordefcunt, tn tgnem protebla , pur^
gantnr, - . 61-»^

alitu. tn ejuo pueri luBut & PaJlor fecuri C£fi
funt,oleumfitilaf^ 42.5>b

• altta qmdam cjuotidit tanlum vini producit,(}Han^

tiimad Mifias celebrandas fuffictt. ' 4-^j,b
ttlifts quidam , humani femorii fdrmam habeHs, k
loco fuo abifortBtus, noHu vltro ad eumdem re-
" uertttur. , : .''^'*^'4'50'»^-

- alitttquidama S.facobo Nifibita,vtiniqua Judt-
ciscuiufdam fententiaredargueretur,filotUfiu
eonteritur. 454»^
Lapis fiue calculusfiangitaf fuccofolioruf» arboris

• maguey. ^00)0
Lapidesrenum dr vefica fiangit ventricultu Creco-

• dili Indici abluttts Sole exficcattti , contufm '
' fitmptta. zjo,h.vids, j^alcuiul^.

LapidesdoCiXiffniachtn Hiherriia, k S. Patritfoma—
ledicuntur, & qua occafione. 444,b

■ inepti fum ad quodcumque opm , ibid.
Lapides crjfialifni in humantf corporibus inuenti

funt. : ' , 6,b'

Laridume^in mimalibmjpon cdrnigeris. ity ,t
Larix teredines prodHcir. ^z.b
Lafi (fMalis ctKitas. 47^,3

fbi fontes faluberrimi. ••i^bid.

eo ftnttaits eausa profeBm ffiit Herodes. " 'ibid.
' Lafer verf u Ortemem & MeTtdtemptantarii/ult.

i05,b • ■ ■ * \

Lafjirudononfintituraber, qxilauatHr fucco folio-

rnm arbons m.^guey , decodo cuw radicibus.

3 do, a

Laffitudinem in itinerando toilpnt comeSlafolia herbs

C(k£. •'■ 305,a
Laffitudini cuicitmque medetiir radtxherba ahoatan.

352, a ; '

item foiia herbiitona/xihuitl. ' 3 5i>t>

Lateratnherbisqutdfint. Ii9,b
Lauaiaua, ex araneorum genere vermiculus. 291,3

etfuvttiusagtttninfantam. • ibid.
Lauarets, ptfctum gennsin prouincta Lugdttnenfi,

aurovefctcreduntur. ■ 67 i

Laz^ari cmufdam, vitri-voracis dtEli , mira & fiu-

penda prorfusvoracttas. ' 37, b

Lema quamdiu merum ferat. 94^^

plmes finmt fmtus edtt. ibid-b. vide &c in
Leones.

Leander Hisfalenfs Epifcopus iconem D.Firgims a

D.^jregorto Magno accepit. 35*9,a

Leges poltticA barharorum quorumdam. \ 3 ^^a

Leaumen merttis S. Columbani sf>onte enafcrtur.
u

444. D

Legumtna, ns incoElibiiia fiant ,■ quomodo ferenda.
104, a

Lemmer, pefiiiens beTHola,vnde nafcatur. 6d ,b
deecmtraeniOlao. 99,^

Leoquaoccafimeinter fdetardattts. ' ■■ -i,b
fortitudmis efi fymbotum, 6,h

Leo qiiidam fpinampedttnfxamhabens, ad S.Hte-

• rofiymum, vt ab eo iUHaretur,confugtt. ioi,h
' admttf^iftmfe famuium prabutr. -ibid.
Leogertis Hibernm per S.PMritium adfidem Chri"

fit conumttur, ^ , 444.b
eidem qHtndecim villiu donauit: ibid.
Leones dtfcernunt fuperbosahhumilibus. 4>,b
' caput habentrobuHijfimum, •4..,<-.' .if-j; i,b

• fontem toruatTLn ibid^
' fuperctlitim fr£grande. ibid»

ckulos-nonnthil cauos. o' ' ibid.
- femeita^,aftr<es rotftndas habent. ni, b

lin^uaeisimbricat<zaiferttatis. ii'2,a

• dentes hahnt petltnattm coeuntes» tb,id.

■ &• mutabiles. " ' ibid.b
eorum morfus-Vi^nenatus eff. ibid.

■ cotiumangufiumhabent. ■ " ibid.
^moderate cfajfamceruicem. - ibid.
eamqueex vnoojfeconfiantem. 'v ' ".•■'^bid.

•femeltatttaniintiiiinveittre.^^gertt, ' li5,a
eafque btna^. ■ jhid.

Corpus longum habent. « ibid.
auerfa genitalia habent, ibid,
tortuofumqniddam protaiohahent. 114,»
mucrones vnguium in digittorutl%A>aginas condftiit.

ibid. ^ ^ ;

eauda eorum ima pafte fetofa, - • ibid»

fului funt colori^. • •' | ' ' ' ■ ' • •i-i j,,a

inTartana fum &nigri&-ruhii, ■ ■ ibid.b
in Regno ePiarniCoiiamtnH^nti funt nigri. ibid.-
oculoshabenttgnitos& fplendentes. ibid.

■ nofift vtdsnt, ' . ". ■ " '•ibids^ ,

eorun»

INDEX RERVM

t«Yum adeps calidior eft quam vUtns tjaadrupedts.
ii7,a

durijfima omnium animalium ojfa hahtnt. 1 1 7 ,b
parnm medalU habent, ibid.
torum fillf venenofa vu trihmtHr» 1 1 8 ,1

ventrtculum ar^am hahent, ibid^b
fimum Jiccum egerunt, 119,^
eumque foetidum, ibid.
vrinaeft graueolens. ibid.
pedatim incedunt vt homineSi 1 1 9 , b

curjii tamen veloeijfimo valent. ibid.
calidoC^ ficco fum temperamento» iio,a
vocem graaem edunt. ibid.b
■fkmis admodum funt patientes. I2i,b
vefcunturaltermsdiehus. ibid,
raro hibunt. ibid.
quando &grotant,fimia eis eft pro remedio, i z 2 ,a
ftbri tentantur. ibid.
diuviuunt. 12,3,^
apertis ocults dormiunt. i bid . b

alijeosinfomneseffedicunt, ibid.
lupis maxime aduerfantur. ibid.
dtffidium eis cum fcorpione. 12.4,3
item cum leomophono , murihus , thoe, ^ monoce-

rote. ibid.
galli eismaximo funtterrori. ibid.
cuma venatorihus quArunturjVefiigia fuacauda

obducunt. 1 24,b

eos mappa proritat, 1 2 5 ,b

ignem firmidant. ibid.
eositem rotarumorhes circumaUi terrent. ibid.
funt foliuagi. ibid.
nonnifipullimanfuefiunt. ibid.
parentes fuos atate grandes nutriunt. 126.3
iufiitia, Itberalitas & clementio' eis trihuuntur.

ibid.

torumcarnihusvefcuMur Ariophagi ty£thiopi<»
populi. ibid.b
inTartaria adhihentur ad venandos vrfos , ona"
gros, & houes feros. 1 27,»

apud Indos noui orhis eSl quddam eorum ftiectes
valde ignaua, j 69 ,a

^uorum caro eft efculenta, ibid.
gratitudinis eorum tnfigne exemplum. 170,3.
LeorUdes pifcatione deleShbatur. 9 ,a

Leopardiex pardo &■ leana generantur. 9 1 ,a
Lepades pifces elimoquandoquenafcuntur. 59,3
Lepecopithecos fndicumanimal,vhi pracipue repe~
rtatur. 156,^
quale fitanimal. ibid.
catulos tn lucemeditoSydum paruuU funt,cauitate
quadam ventriiincludit ^ feruat. 1 5 7,a
' arhores celerrime fcandit. ibid.
(i venatortbm quafitum,vt effugiat , mortuum fe
.L fimulat. ibia.
\ taudaeiMadvrinAmeatu4 aperkndos mire pro'
deft. ibid.
calculum item e^cit. ibid.
venerem excitat. ibid.
lac generat. udviV',; , ibid.

. frallis & colicis medetur. ibid.

aculeosinfixosextrahit. ibid.
. '■ventrem emoUit. ibid.
. parturiemibus item prodeft. ibid.

tujfientibpu, ibid.
Lepwabequa natuifugam Xerxis prdmonftrauit.
3>b

Lepores in Ithaca non gentrantur, 9 2 ,b

iwfl pedstm veHigio funt pilofit
cauda carent.

funt admodum libtdtnofii 34,*
incertt funt Jexw. Tbid.
multos fimul faetus pariuntt, , ibid.
ocuMum ctlta non hahent. 1 1 1 ,b

eorum crebro hebetantur. ibid.
audttu pollent acutijfimo. ibid.
natura funt timtdiores. 112,3. 125,1>

anguftum habent. 1 1 2 ,b

auerfa genitalia hahent. 1 1 5 ,a

frirr*! «rf»» ibid.
(juidem pofteriora prioribus fmt longiora.
ibid.

ibid.b
ii4,a

funt villofijftmi. ibid.b
pilijue funt molles, ibid,
<^ raro nitidt, 1 1 5,1

noHu vtdent. ibid.b
alij chartpis alij glaucis funtoculis. ibid.
eorum caro melioris fucci eft quam huhula

outlla, 116,2

vemrem flringit,ficcat,vrinam moaet. ibid.b
fanguis ets dtlutyor. 1 1 7,a

eorum iac eft crafium. ibid.
cor habent proportione maximufu. ihid.b
gemtnum iecur habenr. 1 1 8,a

ventrem fmpltcem habent. ibidw
eis folts ex ijs qu£ vnum ventrent hahent eji coa-

gnlum. 1 1 9,a

faltunt magts qaam currant. ibid.b
veloctjfime tamen pergunt, ibid.
vari) fecunditm vartos Auclores funt tempera^

menti. 1 2o,a

herbaaluntur. i2i,a
noncomeduntcarnes. , ibid.
ruminant. ibid. b

^noElu pafcuntur. ibid.
apertis oculii dormiunt. I23,b
omnium animaUum funt prada. ibid.
tempeftatum funt prafcij. i^s A

funt femtferi ,hoceft media natura inter fera ^

manfueta. ibid,
factle manfuefieri poftunt. ibid,
citli a barbaru Noua Hiifania vocantur. 1 6 1 ,b
Lepores 'Bifaltini duplex iecur hahent. 5 2,a

Lepra curatur lotio canino,addito nitro. 1 27 ,b
ttem confricata & illita cantharide ladica. 25)o,b
item puluere tlaxqmptUin vermiculi inJj?erfo.
J90,b

item puluere arbufcuU yohualxochtli. 3 1 2,b
item laEle arhoris teilatiajt prudenteradhiheatur.
341, a^

itemherbaazj>afij, 356,*
Lethe,Lufitani<e fluutm. yidefLimia,
Lihanusmons,quammagnM. 4Si,b

vocaturmons montium,Qr quare, ibid.

vnde mmen hahuertt. ibid»

femper niuibus riget. ibid.

quaexeo flumina fcaturiant. 482,2

cedriineo ftequenttores, ibid.

item&ali£ variaarhores. ibid.

a vartis nationihtti tncoittur. ibid.
Lihella oculos habei in latertbiu . 1 1 1 ,b

Liber ejl pars corttcis tnterior quA lign» adbaret^

129,3

Liber Euangelioriim admirabilis in Ktldarta Mona^
fterio afieruatur ,ab Angelo dtClatM . 479i^
Liber magmis vocatur fecunda Trtnitatis perfo"

M E M O R A

tJAa LamhisTtbetcnfiHm Saccrdotibus. i^Ojb
LiberalttM trtbmiur elephantps or ieonibns. i z6,a
£.LtbcrAta, Regis PorthgaUiA fiUa , pro caflitatc ob~

tincndii frecata ,barbam accep4t , & martjrittm

citharadi camfdam^ ad patrocintum eitu confHr-
gtentis^ tnnoccntiam decUrautt fmHlacrnw etm
ocrcd vnitu argentcA excHffione, ibid. b

Ijihertas ab arbitriodfjftrt. 48, b

Lichenescarantnr berba ax.pan^. 356,a
fHCCoherhAcacoxihtitil. 570,b
Lichenes palmarum Janant filia herbA chilpatlt.
36 5 .a

Lienis tumores difcmiunt virentia folia herb<e yetl
Tnanibns oleo perunUis emollttaj&cck 3 5

Ligtta filH<& CHtHfdam CornHbian<& aqHts non inna-
tant. 43i,a
alia item filua cmufdam prope Panfios lapidum
more fuhfidunt. ibid.
dta iiem ficta cuiHfdam ty^gjpti] primo [Mbft-
duntyposlea emergunt &a^ui6 innatant. ibid.

Lignum , equo(^rux Cbrtfii compa^ftut ^ quale
fuertt.^ 45)4,b.a<:reqq.

Limaccse plantis etiamnafcuntur. 3z,b

Limia,Lufitanits^ fiuuluii 405,^
vnde obliuionts mmen ei inditum^. i bid i

auri grumulos vndis fuis commixtos defert.
ibid.

Lingua Maris mortm qu& dicatur, 46 1 jb

Linteum cjuo theca ,in qua Relicjuid S. Eligij affer-

uabantur,cooperieb<itur,copiofum oleum exfudat,

4i3,a

Lithtafi conferunt lapilli in ventriculo crecodili In-

dici reperti. 270, a

item ventriculm eiufdem befliit, ablutm, Sole exfic-
catus,co^tufus & fumptus. ibid.b

vinum ex palmis Indicis confe^um. 3 5 4, a
Loceto auis IndtcajquaanteqHamningAt ^clamat, &

poBeaj(leti iJ3jb
Locufls,exkiHli cadauere nafcftnturi 5)7,3
Locufi£,quihus S. loannes Baptifiaindefertovefce-

batur,quale genus fuerint. 490jb

inter volucria munda a Moyfe recenfentur. ibid.

ludais ,iy£gyptijs , Libyii & Parthisinterciba-
riafuerunt. ibid»

^uomodo easvefci foliti fint. ibid.

^ualealimcntum firit. ibid,

^/£thiopes quomodo eoi colliganti. 49 1

Loligo volttans temporis prafagia fuggerit. 3,a
Lomv via, auis infularum Farrarum. 2 56,b

Lucia,vxor Ga^faris Quichifuc<e,forti/fi}fia & con^

flantijfima ChriTli athleta. 1 5 1 ,a

Luciltus Baffus munitijfimam arcem Machitrum

dolo expugnauit. 474>3-
Lucius Danifia, ciuis Eberfdorfianusin Aufiria,

duos pfutacos Brafilianos Mofcouorum Duci dono

dedit. i2.7,a
Lumatcs,hirundinis Indicte jpecies. 290,^

humani corporis weatus etiamfoedos fubit , &
fanguine exjuElo fe fatiat. ibid.
Lunthorum dolor fedatur^ , fi pinguedine ferpentis

teuhtlacoauhqui perungantur, 265),^
Lumbrici e Itmo ortuntur. 99>^
Lumbrici ventris necantur herba acaxilotic. 3 5 4,a
Luna pifcis,qualis. j.a
Luna per partes a fedifiidet.' jg^b

eius decrementum imitatur cynocephalus vifus fui
decremmto, 3,a

B I L r V

ab Ingis dicitur Qtiilla. 139,'^
etus macuLts vulpern ejfe ab ipsa Luna comple-

xam fkbulantur. ihid^
eamcanibusdtxereejfeamicam. ibid.
Lunda, auis infularum Farri<rum, i } 6,b

Lupi,dtittetices fcientianonignari. 8,a
apud Canopium,ad lacum M<soiidem,a pifcatori-

busaccipiunt fttpendta&alimentavt ptfcatio-

nis infirumenta cuftodianti 43,»
inQretanumquamnafcuntur. 9z,a
aucrfo modo coeunt. 9 j

toto anno non nifidies duodecim coeunt. ibid .b
quamdtu vterum fimnt. 94,4
pariuntvtcanes. ibid.b
multos fimul pariunt, ibid.
(juando pariant. 9j,a
dentei peEltnatint coeuntes habent. 1 1 2,a

ceruiceni babent rigtdam & ex vno ojfe conflan-

tem. ibid.b
crura habent longa. 1 1 5,a

genitalta item ojfea. ibid.
caudam villofam habent, 1 1 4,»

earnjueiongitudtnecorpori prope parem, ibid^
pilos denfos habent. ibid. b

cano funtcolore. 1 1 5,a

ignitos & fplendentes habent oculds, ibid.b
noElu vident. ibid,
eorum cerebrum ad lund vel incrementam vel de-

crementum augetur vcl minuitur. 11 7, b
eorum iecur equinte vnguU fimile efi. ibid«
Jtalici ,fi hominem priores viderint , eam vocem

amittere faciunt. i2o,a
latrani & vlulant. - ibid.b

in fame terram edunt. 1 2 1 ,a

noHu pafcuntur. ibid.b
fquilU cbntaButorpenti, 122»»
dtwviumitj. , i2},a

naturali odio aduerjantur equis. ibid.b
eomm vefltgia calc^ata equis % torporem eis infe^

runiL,. ~~ ibid.

echifium metuunt, ibidi
eis leo maxime aduerjaturt, ibid.
vulpihmtpfihoflesfunt, 124,3
item ouibm & tarandist, ibid.
maligne afluti funt, ibid.b
contra armenta dimicaturi, qtia aft^tia vtantur*

ibidi

ignem formidant. 125,^
tympani fomtu fugantur, ibid.
lapidumttemcolUfionemtimenti ~ ibid.
»0« nift pulli manfuefieri pofiunt. ibid .

rabie irifefiantur, ii6,z
eorum caro ab Infubribus aliquando comedttur^
ibid.b

eorum pelles in veflimentorum vfum veniunt.
i27,a ^

in 'Bamba oleo palmarum deleokintur. 1 68, h
in Noua Hiifania noftrii , prater caput ,funt fi-
miles. i8o,b
Lupi martni in Indijs abundant, 247 ,a

_ firmidahiles funt vlulatUi ibid.
barh(&eorum feruiunt den/ibiti purgandis, ibid.
dentes eorum dentium dolorem fifiunt. ibid .
vultures marinos fibi immicos habenti ibid b
eorum pelles,etiam ad crumenam veUtnguUapta-
t£, peUgus fapiunt. ibid*
Lupus ex Lycaone faEiw dicitur in fabulis. 5 2,b
Lupiis quidam cutdam Preflytero loquitur. 440,b

ex

' 1 N D E X

exhomine fetransfirmatumajferit. ibid.
Eucharijiiam Jtbi dan peitjt. 44 1

Lfsfctnia anis Mftjicdi prtmado5irix. 8,3
a cencontlatollo cantHS fuamtate vtncitHt. ibid .
€X Philomela fafki dicttur tn fibulii. 5 z,b

in Hif^antola toto anno conctmt. ^ 1 4>b

ZjHfitant Romanis cladem intulerunt per nigros an~
gnes prdijigmficatarnj . 3jb
tn qnadamtnfulareperermthominc: , daoin la-
tere dextro brachta, dnas man-M,aHres aJininM,
faciem hHmanara , dextrum crpts eqmnHm , Ji-
nijlrHm hnmantim habentes. 1 3 5,a

Lujitani plagiartj canes adhibent feroces ad venatto-
nemJndorHm^ift eos vendant, I74>^

Lmra dentes exertos habet. 1 1 2 ,a

ftlos nitidijfimos habet. 1 1 5

eolore accedit nonnihil ad cajlaneum. ibid.
frigido & ficco efi temperamento, 1 zo.a.

ejl odorata. ibid.
waligne ajinta eff. I24,b
rnatifMeftri facite poteff. i i i j b

eimcarom alimetitumhominis cedit. i26;b
etta pellts in veslimentorHm vfum venit. 1 27, a
cicfiraturahquando^vt ptfcesin retia compellat.
ibid.

Ltrx prima in mundi ortH creata qUalis fuerit.
57.a,b

Ljibta cjuas bejiias progeneret. 9 1 ,b.9 z,a

Lycaon tn luptim mutatus dtcitur in fabtilis. 5 2,^
L]C'ij in rancu vcrfi dicunturin fabulis. ibid.
Lycm fuuim ex monte Libmo orttur. 48 1, a

Ljnx paruttm habet cor. 1 1 1 ,b

oculos promtnentes. ibid.
Difumacutijfimum, ' ibid.

genitalia auerfa habet. ■ 113»^

tgnitos & Jplendemes habet ocmIos. i i jjb

no^lu videt. ibid.
curfu velocijfimo valet. 1 1 9,b

tnaltgne afiutmeji. 1 24.b

cicnratur qmdem,fed non omtjino. 1 2 5 , b

eim pellis tn veftimentorum vf^tm venit. i zy^a
fidvenandum efi iftdujirias. ibid.

M^ara Sidoniorum Chrijiianorum olim muni-
ctpium inexpugnabile. 4 8 1 ,a

proditur Saracenis a prajidtarifs. ibid.
tyi4acaccatl,ferpens ceruinum caput habens, Z73,a
fenefcentieicornHanafcuntur. ibid.
eaqiie ad V nterem excitandam profunt. ibid.
JMacalchtchiltic Indicumanimal,tncuim vifcertbtts
lapis Bez.ar generatur. 1 8 5,a

J\4acame,ceruorHm genm in Noua Hifpania. 1 84,^
ab fndis vocantur ceruorum Reges. ibid.
J\4acamiz^tli,antmal Indicum jleoni ajfimiie. 169,^
Alacaxocotl qualisherba. 3 1 8,a

ffutlt44 eim aluum emollit, ibid.
Jidachab&i vbt Cendeb&ur/i vicerint. 47 i>b

MMlddLnu caftrummumttffimum. A-7^i^
ab Alexandro Regeprimum izdificatum. ibid.
ab Herode pojiea tnjiauratum. ibid.
ibi S. loannes Baptijia captium dttentm fmt.
ibid.

k LHCilioTI ij^oexptignatur. ibid.
Ji^achilUs EpiJcopm,S.PatrttijdifcipHiiU,columnam
igneam fupercaput S. BrtgidAVidet. 4?9>b
sam facrovelo induitt 1 ibid.

R E R V M

JldacHihococitltfiorum genm. , IJt-ih

Alactiiicalli, &

Jldacuilquiahuitl ,vartes maximi templi Mexican ,
vbt exploratores hojiium occidebanttir. 1 42, b
fjM.acuilcipafilt yjeupan^ locm templtmaxtmi JHe-
xtcam,& qtiis eim vfm. I44>*
J[4acml maltnalyteupan , locus in maximo tewplo
Mexicano. 145;^
MacuU oruabftcrguntur panibm illis, qui ex radi-
cibm tufis arborts maguey fiunt. 3 oo,a

AJadagafcar tnftila amm maximam , ruch dihiam^
gtgnit. 2 39,a

a Jidagno Cham T artarorum exploratur. ibid.
Jldadritum tnflnncendto deformatur. 3 84, b

J\4agaan planta a leuitate fic vocata. 34i>b
radtx eim trtta, ac per fe fumpta^aut cum pilipoc^
venenatis refiftit potionibm. ibid.
im decoElt corticts,ifiorumac feminis ,inferuit bal-
neis. ' , 343,a

oleum e femine eius exprimitur , mirabilis prtest^n-
tfA aduerfus fiigidoi quafuis ajfcSiiones. ibid.
iusdecoBi corticis aut radtcts extergit cr ficcat
omnera carnem Jupercxcrcfccntem palpebris,
ibid.

^ oculorum ex atra btli fufcitatos tnmores confi^
cit. ibid.
Magey comefttbilis , cuius folia afia comeduntitr.
301 ,a

JHaaiiammitatis fymbQlum,canes , y^a
Jidagnes esi htterogenedt, virtutis. 1 3 1 ,b

Jldagnus ChamT artarorumtnjuiam Jidadagafcar
exploraricurat. ^ 3 9

adeum inde relata eft penna maximit auis ruch,
mnaginta palmorum longitudinem ^ & calami
duorum palmorum craftitiemhabens. ibid.
Jldaguey,arbor fcedaadjpe^ui, 300,3
foltorum eim fuccus amarus emacuiat veftes.
ibid.

vulntrainfeEkicancere & nimis inflammata fa-,

«at. ibidi
'vermtculos in plagts txtingmt . ibid*
fuccoeodem,decotto ctsmradictbus, qmlaaattir,

lajfttttditiemnon fentit. ibid.
aqua pluutain foltjsetus recepta, multos morbos

pellit. ibid.
€X radicibus eius tufis panes fiunt , qmrum in

abluendo capiie vfus ,cmus dolores fedant. ibid.
maculasorisabftergunt. ibid.
capiilos nutnunt. ibid._
fblia eadem trtplex lini genus ad varios vfus prs,-

fiant. ibid.
innumeri pane funt vfus htsius plantts. ibid.
foliortimttem fuccusmenfesciet. ibid.b
aiuum lenit. ibid.
vrinam euocat. ibid,
renes cfr veftcam emundat. i bid.

laptdes fiangit, ibid.
vrinameatus extergiti ibid.
eadem folia vulnera recentia mire conglutinant.

ibid.

ajfa,(^ loco ajfe^o impofita , conuulfionem curant.
ibid.

fi fuccus calens bibatur,doloresomnes fifiit,etiam
eosqut funta V enerea iut. ibid.
Maguey luteus,qualtsarlhr. 3oi,a
tria quatuorve eiHffolta,additis filiquaftris terms,
frtgidos ac crafios humores per fecefium& vri~
nam paulatim educunt. ibid.

pro^

I

M E M O R A B t L i V M.

froptMriab fndis folet enixismulieribus alicjtiot
diebma partMvtroburacejuirant. ibid.
ftiCCM exprefm ex femtaffi filijs dtajlromati con-
ferre dicttnr. ibid.
Maguey magnus. 30i>a
vtgorem addit mHlieribus imbecillibtiS, aut ijs <j «t
fyncope fitnt affiBi. ibid .

Magmy montanm. 5oi,b
contufa eitu folia,kfit intra corptfs fitmpta^attt illi-
ta,curant eos cjHorum artm motu funt priuatt
cb neruorum conttuljionem^ ibid.
iMaguey prunoruTTU. 50.1 ,a

fruElus eiui commanfus ^&^ore gejiatus , medetur
orisvlcufculis excaioreertisi, ibid b

^laguey feruii ibid.
fuccusfoliorum eius ekprefiuif&btbittts decem vn-
ciarum menfnra , vniuerji corporis dolores arii-
culorum tollit,(y' metum impedttu reJiitmtAhid ^
MaiajCjualis auisi 2o8,a
jMatz.tum,p-umentum Tndicumj. ^ii,h
tam vatenttbui quam male valemibus,fi decenter
tovtatur quts,admodume^t falubre. ibid.
cultueft factle. ibid.
vbernmeinejuouis foloprouenit. ibid»
Jiccitatibus Qr altjsterrA imurtjs non ejl obnoxium.
ibid.

multas habet differentias. , 5 2 5 ,a

fsritur Mariio, metitur l^oHembri. ibid.
temperatA naturtt eft. ibid.
toncoElu facile. ibid.
mllus eo commodior apud Mexicanos vi^usi
ibid.

corpora ejuantum fatis eft nutrit.
Kulluminfert grauitatis Jenfumi,
ventrem & peElus molltt.>
vrinam euocat.

puites (juomodo ex eo parentur.

panes quomodoex eo pinfanturi

ex eo etiam cotjficitur xocoatl,fiue aquaacida vri~
n£ ardori exttnguendo.
Jliala mandragord, vrfts funt venetia^
Jldalabathrum, herba Tndtca^

vrtnom ciet.
. orishalitumemendati,

tineas a vefttbm arcet.

flatus dtfcutit.
^alacenjis lapis mir<£ virtutis in felle hiftricii gene-
: raturi y • l86,b
>. maximoin pretiohabetur. ibid.
^aledtcpts per baftltfcum ferpentem adttmbratus.

io5,a

J^aleficidtisvt coire nequeant ^ opem feruiit radices

■ herbstbuyobuyoi 3^7,3
JHaltiaqtiandocjueinarboremexcrefctt. I28,a
Jidama OelloHuaco,vxor Marct Capac,curnmari-
c to fuo Periianos a feritate auertere coeperunt,

■ i38,a ■ ■
JHambreJoctts vhiolim habitaitit Ahrahdm. 476,^

ihiterehinthiu^fftbqHaAhrahamAngeloshos^i-
tioexcepit. ibid.

dua eius funt Jpecies. ibid i

filia etus vlceribus opitulantuh i bid.

A^anatiiWonftrum marintinu. I47>a-
eius defcriptio. ibid.
quomodo capiatun ibid.&feq,
pinguedoetusnumcjHamfii rAncida: i48,b
' homtni eft foctabtlis. ibid.
Alandragera mala vrfis funt venena, l i 2,a

Jidangle arhor Tndtdt, Occtdmtalis, 3 i 3>*

par eiarhor Go& in Tndta Orientali. ibid.
cuius fub vmbra eStingentt vel miUe viri tegi
poffunt. ibid.b-
Jl4aniradtx Tndica. 3 30,a-

ManftglioLafitanus aures fuas mouert poterat.^ 5 7,a
eJHanfuetudo cjuid fit. j ,a

eius fymhoia,ouis,agnus,imoleor ibid;
Mant£ Ind'A popult fmaragduiit , ijui firuthtonis
ouum iicjUAb.it, adoraueruKt. 373»^
eum,TTiifants aduementihus,dCculcajrunt. ibid.
Manttliaegregie contexta ex lapide quodamtexttH
fiunt^quA vbt fordefcuntftn ignem come^ emun—
dantur^ , - ■ 6i,b

Manucodtata , auisfic dicki , vhde mmen fortita.
2.io,a,b

A Lufttanis vocatur paiTaro de fol . ibid b
anvere pedtbuf careat dtffufatur.ii i,b.2. 1 i,a,b

ibid.
libidit
ibid.
ibid.b
ibid.&: feqq.
3i5,a

ibid.b
I22,a
566,b

ibid.

ibid.

ibid.

ibid^

21 2,a

ibid.

ibid;

21 3'*

i75>^
I76,a

ibid.
ibidb
3 io,a
ibid.b

ibid.

eft auis extguijfimai
etus defcrtptioi

Jndt ea dejiccatd crifice loco vtuntur.
ejutbusin tocis pr^cipue nafcatur^
Mapach, antmat peregtinum,
ctcuratum, efi hlandtffimum.
interdum tamen feritatemoftenditi
eft fteraciftimum animat.
Maraka,fiu[ius arhoris Aniericansi cohyne.
ex eoharhari pocuta faciunt.
eoquead fuperftitionem ahutunturi
Maranmne fluutus viginti leucarum riBl» mare in*
greditur. 380,^
confunditur cum fitmio Apurimatr, ibid.
Marcus Capae Periianos aferitate & hdrharie auer-
tere ccepit. 1 38,a

Mare.terra&cetherisxmulUmeft. i44>a
P. lofepho AnihietA in eitts tittore oranti cedtt.
- ■ - 204;fe-i'V^ ' ■
Mare Gatilad vhde jic di£tumj.

altjs etiam. nominihtis appetlatum fuit:
' hodie Tabaria mare dtcstur,
' qud ciuitates tuxta iilud fit£.

nohttitatum Chrifii & Apofioldrum in nopto
Tefidmentoineo prafentia. ibidi
JMare mortmm quihus altjs nomimhta appellatum

4(30,a
ibid.
ibid.
ibidi

fit.

atim fuit locm amoeniffimvis .
ignecteleftidetetus fuiti
■ varii&eiUscondttiones. •
Mdrerubrum varie varijs apfeHdtur.
qu£ tn eo olim mirahitia contigerint.

& feqq.
Honnulla alia de eocuriofa.

ihiah ITetena maximum ornattjfimuTnque tem- Mdrganas,geni*s pjittacorum in Srafilia.

plum conftruclumi ibid.
firequenttffima cttmad eumtocum emniumnatio-
num peregrtnatio, ibid;
JUamey fiuEiM quidam Tndictui. 3 3 c,a

Mammiscurdataantrhatthusi,' ' ' ll2,b
ijs carent outpara. ibid.
J\4ana^arbor Jndtcavafiam4g»itudiniSi 36o,b

46o,a,b
ibid.b
ibid.
ibid.
500, b
ibidi

227,b

Marganta"altqudndo reperta eft magnitudinem nu-
cishabens, 26 5, b

' venditaea fuit izooi atsreiSi ibid»
Margarit£cruftis inuoluuntur. 373=*
' pehunte JpTenddre earum ndiitto pdndere , fi
extenor cortex auferatur , intertor recemer
jpiendeti - itid.

Bbb eryz^

I

INDEX RERVM

oryx.aleHiter confraBa & fale prifitnam fufgorew
recfiperant. ibid.
Martade Brtmett, Ductfa Arfchotana y pftttacum

mirAmagmtfidmts habuit. liyj^
Maria Hangaridi Regina corntt habtiit ^ttod diceba-

turefevngHlagrjiphts. Sp.b
MArianus monachus aprum a canibus aUtim , ad

fe confttgiemertf,tutatuseft. ioi,b
^yi/Cariconmorion tjualts Indt£ bellua, 7 8 j b

Martnorumm GnlUctd famiUaex Tritone monftro

marinoorta dtcitur, 76, b

Marinus C^fareit PaUftinawartjriuTfjfubijt.^-y^,a.
Marmas Dalmata vrfum y (juieiusafellum tntere-

fnerat , etufdent vicem fubire iuffit & coegit.

ioz,a,b

MaronitA montem Libanum inhabitant . 4 8 2,,b
ex ijs Herodes fuo exercitui oElmgentos adtunxtt.
ibid.

^«»0 Chrifti 1 1 82. eorum 40C00. abiuratoerrore^
CathoUcamfidemamplext funti ibid^
Martmete pefcador, qualis auis. 2 ii .a

Martinus Enrricus, Nous, Hiff>ani& Prorex, fucco
pomorum arboris tuna k multts morbts btie/» colo-
remque attmentibus efi p£ne Uberatus, J 1 1 ,b
Jldaferephot quales a<jU£. 47 5 ,b

Maftotm monsymons pulcherrimus & amcemffmus.

ex transfiguratiotte Chrifii Domini in eo faElafa-
£lus celeberrtmus. ibid.
M<^tanea,locus extra Cairu!f),vbi Chrifiusiniy£gy-
ftoiatuit. 4ii,b
halfameta fbtoltm, modh deperdtta. ibid.
MateiUuherba Indica. 5iS,b
r proimanfaj impofitatjue oculis vna velaltera noEie,
emnes oculorum morbos vtncit. ibid .

ealtginem eorumabfnmtt. ibid.
cculum ffin^fedirepomt. * ibid.

vifum vfque ad mtraculum refiituit. ibid.
^ater formicarum ^fcrptns in formtCArum cunicu-
lisdcgens. ^l'^^'^
fu.lcherrimHs omnium ferpentmm , & innoxtus,
ibid.b

tufus appofitufjue tumores prater naturam exor-
tosdifeuttt. -173)^
Mathematica fcienti<eopMs habent cogmtione htftoru

animaltum. z,h
Mathematicorum eirca caU naturam pugna^. p.b
Matrtx eft pars perpetua plantarum. 1 i8,b

qmd fit. 1 29, a

Matrona Damafcena fexak vrbe milliaribmin loco

Sardenat Oratortttm D.P^irginis conftrutt. 4 2o,a
i peregrinos & pauperes tbi hijpttiogratuito exeiptt..
:J ibid.

, ' h Monacho ejuodam (fonfiantinopolttanoy lerofoly-

■ maprofictfcente, tmaginem B.f^irginii tnde fibi
afferrtpetit^vt eamtn eoOratorio cotlocaret.ihid.

eamdemabeoalUtamaccipit. 42i,a
inlocu honefitorem & facratioremceliocat.ibid.

fola ipfa eam ir/mgtnem atttngere potefi* ibid.
. eleumab ea ftdUns vafculoexciptt. ibid.
MatzMU,ptnea Indica. 5 5 5 ,a

exhibetur pomum eius febrienttbtu refiigerij gra-

. tia. ibid.
J\iax€ntiui Abhas auiculas agrtftes micis pdnis &

granis trittci pauit. 2,03,3
Maximiantti Martyryrgauonenfis. 41 3, b

Rdtcjfii£ eiics extmio mtracfilo inueniuntur.
4i4,a,b.&:reqq.

Maximus ^ejutUnifs /eui fub/icuU ftit coMroHit

flammts iacuUbatur. 4,6
Maxtle,ammal peregrinurru. J75>*
. eicuratum efi bUndi^imum. 176,1

interdum tamen ferttatem ofiendit. ibid.

efl f Hracjffimitm animal. ibid . b

Meatus vrinA exterguntur fucco foUorum arborts

magttey. 300,b

objtrficit aperiuntur herha cocoz.tamal 3 7 Ojb
M ecacaoatl,(pecies arboris cacaoatl quahuitl. 3 45 ,b
Mecapatli, nobiie medicaffientum , vanas habet ttt

jNoua Hifpanta difierentioi. 3 20,a

ventrtcultcaloremrohorat.. ibid.b

renfim& vrinAmeatiuexpHrgat, ibid.

vrinam ciet. ibid.

arttculoru & GaUicx luis doiorthns medetftr. 5 zi,*

fudores ettocat^i ibid.

vlcera obfcoena curat.i ibid.

morbos tnueteratos & tncurabiies fanat. ibid.

tumores prater naiurarfi ortos dtffellit. ibid.

cjuarationetegrts proptnetur. ibid.
Mecaxochttl arbufcula Indicafgentu volubilis, 3 20,a

ventrtculum calefactt. ibid.

oris halttum emendat. ibid.

humores lentos & craffos attemaL, ibid.

venenis aduerfatur, - ibid.

tltacis&colicisconduciti ibid,

vrtnam euocati ibid.

renftrA& vefic&morboscosrceii ibid.

fcetus mortuos trahit. ibid.

febriumrigoribusmedetur, ibid.

filforum decollt ttts captllos nigrat. ibid.

fiu£itss ettis puiftts injperfus capttis dolores toUtt»
■ ibid.

fucciis fubafia illitui dentium doloremaufert.ihidi
Mecatlan^locus cjtftdam in maximo ternpio Mexica-

noy^cjuis eimvfiis. . J44>l^

Mecatlani. vide, Holiii

Medicamenta vana ex animaltbufi 1 17,3, b

Medicin& fcientiaex animaltbus prtmifprofittxtt,j,b
Medftlia efi pars perpetua plantarum. 1 2 8 , b

ejuid ftt. j 29^

Medullavimhabent emolliendi, j,b

apud Gaiiiectoscjutdfintj. 394st»
Meiiis genera varta Junt tn Noua Hiffania, 3 j
Melampus Thire/ias brtnorum loqusiam callujfie

dicttfir aPorphyrio. 59^4
MeianchoUa curatur herba na»ahaapatii,reda^ia tn

farinam,(^ in^persa. 33^5^

fiercore auis auradrachmAvnius pondere potato.

224,b

Meicftitlatl^lapis Nou£ Hi/fania. 376>a
in tenues fetndt potei} iaminas. ibid.
i» medtjstgnibus non comhurttur. ibid.
Meittainfuia S.Pauit Apofioiimertiita ferpentthus
esitmmunts^ 450,b
oitm tbt venenataffferutitj. ibid.
Memhracontra£kiiaxanturfoiijs herb(t acuilotlpUr
giiii menfura e vino fumptts, 3 ^y^a

; cerroborantur nucleo,fiu£lUygHmmi & vino arbo-
ris moile. ■ i^it^

Memeya Tepecuacutiienfis quaits herha. 3 17,b
Memoria quthus antmaithus tnjit. 47 >^

Mendacium apud Indos (foybas capttale habebatur.
I38,a

Mensa prifcis Phtiofophis tribuebatur animftlthus,
3S,a,D

9iminota^eni^sdm!ganda^ 45»^-

Metii

M E M O R A

Mensemorho r»ota,reFlitmnrper fHjfitnm plama-
rnm (JHis Indicd hoaiiz.m->. zio,b

^ienfes cientHr facco foUorHm arboru magney.
30o,b

iure decoili tragorigani QmnhnahHacenJis. 3 1 6,1
filijs cihoapalli hemionitic^ trtta, 3 2 6,a

herbaphehuame. 3 57»^

pnlnereradiciiherbit CHritz.en> 33^,^
inre decoBthcrbti tlatlancnya, 340, b

> hcrbfi texaxapotJa. 34ija
itemherbatlaejHeejuetz^al. ibid.b
fucco herbd yyaHhtli. 3 47>a

gummiex arborehoUtdeflnente. ' 348,a
• herbachilli. 3*53,^
lure decoSlortim corticum hcrba hoitz^iloxttlatie-
thtn<e, 369,^
folp plantm cempoalxochHitl contujis, & ex aqua
antvino potis. ^ji,a,
teniefimmes cHocantHr tufis radicibm herbas In-
diccenahMiteputz.. ■ , 5 5^3^

. uimtj ffisitJiHr Jhcco foliornm arboris comatl in
vetlere fubdito. 3i9>t>
hcrba acHxilotic. 354»^
herba mohuitli. ' i57>^

Jidercatores e^uidam magicii infHfurrationibns ad
tempMi manfitetos fuciunt dracones , quos
^/Ethtoplbm vendunt,. 397
AiergHS fugittuin temporis prdtjagiafuggerit. 5,a
exi/£faco fueBmde dicttHr fallns tn fabulii.
52, b

AlergHs Americann6,<jtMlis aais. ii6,z

Jileron lacm,ejuem fordanis flmim perflmt. 458,»
hodie -MaronvocatHr. 459;b
tempore refolutionis nimum a monte Libano val-
de dtlatatnr. ibid'.
afliao temporeexacefcit. ihid.
prape eum labin Rex Afor& altj 2 4 . Chananao-
rum reguli a lafue fugati & vtllifunt. ibid.

i^PKerula auis S, Ketvvtm manibm infidet , & oua
fuaibi ponit. 4-2.7, h

MeruU ftfpeyflnos humorts deguHatis lauri fotijs
expurgant,. - 8,a

Mefopolumia,prima fitit homintim habitatio. 64,^
qualisregto. 49 8, b

qH<zeim tnftgniores vrbes. 495)ja
in eim fintbm creditur futfie paradtfm. i bid.

Metempfychofs IndorHmy& fkbnU inde ort£. 54, a

Aletl. v'\dQ,MagHey.

MetochtU ,fiectes CHnicHlorum in K(jua Hisfania.
■ i6i,a.

Metrodorm pifcatione delethbatur. 9,a
Mexcalmetl, arborvalde fiiinofa. 3bi,a

filtaeim afia eduntHr. ibid.
Mexicani Prtnctptbm & Regibm fuis funt fidtffimi.

. 138, a

pauperes, efui nHllum tribmum pendere poterant,
ex pediculis foluebant. ibid.
Mexicani noui quos ritm fuperfiitiofos haberent.
i50,b

MexisanttmmaximamtemplHm cum fuis partibm
defcnbttur. I4z,a. &feqq.

Mextco calmecac,monafieriHm idololatrarum Alext-
canorum. I45,a

J\dextcoHl tehuoatz.in, Sacerdos idolorum apud Me-
xicanos,fimilis Patriarcha, I48,a
^ute eim cura incumberent. ibid.
quo veflttu vterettfr. ibid.

Mexixqmlttl,berbiiMexi€ana, .3i6,b

B I L I V M.

dolores a causa fiigida exortos mire falle».TL,

■ crfirtum tumores difcutit, ft im deco^i eitu illina-

tt*r. ibid.
impettgines fanat,calce permixta. ibid.
aflhmaticis inde egregtum medicamentam para-

tffr. ibid.
renum calori medetur., butyro vaccinofalis exper-

ticommifta,(p appltcata. ibid.
vrin<t ardorem fedat^. ibid.
M exocotl arbor Indtca prunas jerens. 3 o i ,a

fiu^lm etm commanfm, &oregeflatm ,medetur

oris vlcufculis ex calore ortit, ibid. b

tJ^icatlacotl, &

Micaxthuitl ejtsales herba. 3 5 9 j t>

Michael Ayatumm fndns PiElm , ex infulis Pht-
Itppinif, puer feptennis baptizatur. 1 5 1 ,b

«oHies qnotidte recitat corollam B. Mari<e. ibid.
Patronorum fiiorum fofephi & Michaelis fefla
quoritu celebrauent. ibidi
' i»ocHloram&aHriHmcH^odiaexa5lijfimm.\hid.
fumma etm hurntlitas. ibid. ^

eim firtitudo & confiantia. 1 5 z,a

finfira admatrimontum folliciiatur, ibid.
trifii cafu moritur. ibid.b
mortem fuam prafciiffe videtjsr. ibid.
funm eim admodHmlugetur. ibid.
MtchalalaHia/iis defcribitur. iii,b
Michtpillinquid fit, i^j,h
flatisanni temporibm capitur, ibid.
• tndectbmnoningratmconficitttYi 2.58,31
Michuacahato/U, potionis genm apnd Mextcanos.
324,b

Michohoatfz,ato/li forbitiouis genm apud Mexica-

■ nos. 325,a
Midit opHientia perfirmicas Phrygia fignificata. 3,b
MidahaCabaltfiis ctzUanima ejfe flatuitur. 19,^
Migu£,molefiifftmfem puUcis genm, 289,^

in pedibm hominum lendes tnnameros producunt.
ibid.

Miles quidam Hifpanm,Agnum Dei h collo geflans,
" ab h<ereticis occtdi non poteB, 453>a
MiUtaris dtfcipUn^fymbolumgrues. 7,a
MiUtes Rhodtenfes tta inflru,vermit canes, vt cxm
no^Hvagarentur ,Chrtflianosk Turcis odore tn-

■ ternofcerent. , I74ib
A<ItlochilU,chtlUherb<e /pecies. 3 64,^
Mtlos tnfula incuUa & fierilts , Grncorxm diUgen-

tia faikiefi fertiUffima. 485,*
MtluMs vulpi adnerfatur. 1 24,»

M tneralia in aniniaUbus generantisr. 5 ,h

an plantarummore fert queant. I09,a,b

m partibus heterogeneisconHent. i'3i,b
Mindxn palmites vifi in India dttas vlnasinlongi-

tudine habentes. i^h^
Mtfericordt<e fymbolHn>,offifiaga. 7,a
Mtfiec<iqHatetl,pifcis Mexicanigenus. ■ 256,3
tJHtxcoa teupan , locus ih tenipTo maximo Mexi-

cano. i44>b'
Mtxcoapantz.ompantU,locH£ tempUmaximi Mext-

cani,&qHidineo fieret. iffijb
Miz^quitl, arbor NoH<e Hiifania. 3 1 8 ,b

eFi veriffima dntiquorum acacia. ibid.
Miz.tU animal in India leoni admodum fimile. l6^,b
Moabitis regio a ludaa difiermtnatur lordane fiu-

uio. 458>a
(JHobile primnm non potefi rapereinferiorgsorbd.

21, b

Bbb a Moca^

/

INDE^X, RERVM

Mocanx arbor gojfjfpifcra. i^Jj»

M.ogor tn venatiombin ceruor/tt» caMur» locovtUHr
ceruis & pitnt\-)eris. 184,^
Afohtas^ Ipecies cumcHlorum in Htfpaniola. i6i,b
J\doh»itU,figmentHm ex folijs herbd xiHhqtiditlpit-
z.ahoac confe^nm. - 5}9,b

ath id captllos colore tingit. ibid.
(juowedoconfictat/tr. ibid.
MohmtUJeftherbapurpnrea. i }57,t>
dyfentertas cohtbet. ibi4.
titmmmmertfium fiMxam fitlit. ibid.
aqfta,i» qna aUqnamdiutrtta madHerit, q»ottes
expedtat,haHrtatHr, fcabiemcHrat. ibid.
^ lanas pnrfureo colore tnficit. ibid.
Molaris lapis adtnuocationem S. Brigidd, innoxte a
fnmmo monte deuolHttur. 4} 9 ,b. 440,»

miraculosi pagant CHiufdam grana molere detre-
dat. 440. a

incendtumiterHmmiraculose euadit. ibid.
Molendinum S. Lucherini, diebus Dominicismhil,
de furto vero aut rapina numquammoht. 4z8,b
aUud S. Phechini mirabile. ibid.
Molle arbor procera & pulchra. } <5 1 ,b

nucUuf ventrem fupertorfm corroborat , ^ infe-
rtorem calefacit. ibid.
vrinam eUcit. }6i,a
Vftlnerarecentia ^inueterata confoUdat. ibid.
fangutnis fiuxMm rettnet. ibid.
hitm»rrhotdas curat. ibid.
oculorumnubesdtjfipat, ibid.

dtfcuttt. ibid.
Tnembracorrobgrat. ibid.
eadem o'>'tnta,& luculentius prtfiat fiu^itu. ibid.
gingiuas & dentesconfirmat. ibid.
cr« "vlceribusmedetur. ibid.
gumm ex ea fiillans eadem omnia pr<eflat,.
ibid.

infiiper pituttofoshumores purgat. ibid.
vinffm inde p^ratur ad ea omnia vtili- ibid.
Momot qtsalu auis. i09,b
Monarchia fymbolumapes. 1,1,
Monachns c^tudam (farmiUta , t^uoties capitium ad
occiput reducebat, fcinttUas vibrabat . 4,a
aUtu qtfidam ConfiantinopoUtanus , Icrofolymarn
profictfi:ens , a matrona quadam Dantafcena,
hpffitto exctpitur. 42.0,*
vt fibttmagtnem B^JTirginis inde afferret, abea
rogatur. ibid.
ab Angelo , ne imagitiem emere obUuifceretur,
monetur. ibid.b
(iufdememptaimaginis beneficiokleone & la~
trontbns Uberatur. ibid.
imagtnem fiht feruare volens , diuinitfts impe-
ditur. ibid.
Moffachi ejuatuor,qfii vrfum S.Florentijocciderant,
eiufdem San^i maleditlione ex morbo elephmtiafi
pertunt. 452.>b
Monafiices fymbolum,cyanw.
Monedula ex A rne fach dtcitur in fabulis. 5 2 , b
Mongiii, portfHy vbt crefcentei martnt fUtElns ad fa-
xa, cruces & balUfias fculptasin faxis efivrmant.

}94>b

tn eodem portu efl nauis tota lapidea^quam tamen

puervnodtgitulomotabit. ibid.

Monoceros tn Indta generatur. 9 z ,a

cornn habct fj>tru conttrtum. 1 1 o,b

. linguaw (J)fnofam. 1 1 2,a

crur* ttcm breuia. ni>^

(^eaudam fetofam. i i^.a

curfit velocijfimo valet. 1 1 9,b

et voxobfiana & dtra. 1 ie,b

leom admodum aduerfatur. 1 14,*

perpetuo eft ferfts.. i i 5 ,b

raro&difiicHUermanfu$fieri potefi. ibid.
ttadtcitur v«neraripuellas,vt tjs vifii manfuefcat,
aUoquin ferus &mdomttHs. iz6.a
Monocolobrer. vidc,Ophiufii.
MonopoU Afia monfira , qu£ capite carent , factem'
verbin peilore habent. I54jb
Monoxtlus mucronatHi,ferpens Indtcus. 275,^
efi ex iaCertarum genere, 276,8
morfns eitti lethtfer non ejl. ibid.
lumborum eiHs caro V enerem excitat. i bid.
crufta vero fcorpionum lEitbns aduerfatur. ibid.
t^Mons omntnoferreus extat in Cantabna. 409, b
Mons ingens medtPt» crepuit, } 8 } ,b

Mons Ptlatiin Heluetia,qHalis. 4}i:b
Mons Seirratfuqualis locHs. 400, a

efi locu4 longe amoentfiimus. ibid.
cosnobium ibi adfficatum efl , (ff qua occafione.
ibid.

Monfirofi homines vnde proueniant. t }4,b

Montana regnt Tibet ctrca fcaturigintm fiuuij Gan-.
gis perpetuaniue rigent. 585,»
ea nix viatores excacat fplendore. ibid.
Morbtinueterati & tncurabdes fanantur farf/tpar^
rilla. ^ii^
iure decoEli radtcis contufa olcacatz.an herbx,
}ii,b

MorbiHtcurantur femine herbxheauhquUiil. 548, b
Mori e folijs bombyces gemrantur. 3 2 ,b

Mortbundis mire prodeft herba cocolmecitl. } 2 1 ,b
Morbns GaUictu caufatHr,fi quis afildue btcoteis fi-
ue tejludinibtu Indicis vefcatnr. i49i*
Morbuf GaUicHscuraturcrHftaaiatechtli trtta &
drachma vntns pondere intro fnmpta. 159,»
item efu carnis vel ftercoris animalis yz.qHiepotU
16}, a

item ojfibfts cercopithecoxam tufis & hauftisjeH^ctt'

to fudore. ^79**^
item cinere plumarum auis IndtcahoaSiz.in tntr*

corppu fumpto. 220,b
item efin carnis auis attrA. 2 24,^

item ef •* carnis auis coz.cacoauhtli. 225,»
item ferpente tapayaxin ad ignem ficcato , »» U-

uorem reda^o , fumptoque ex vine vel aauL

176, a

item farfapariUa. }2i^
iure decotiA radicis contufd oIcacatz.an herbt.
ibid.b

fundttiu exfiirpatur & curatur herba nanahun-
patli tusa ex aqua refoluta , O" pugtUi vnttu
menfura e liquore aliquo congruo fumpta.
5}6,b ^

item herbd ololiuhqui. 5 57,1

ture decoBi herbt phehuamA eadem cura qua chi-

n£ aut farfaparrtlU parati. 3 37,»

item herbd CHamiahoatl. 347,*
itcm folijs herba atz.oyatI. 5 5 ^,*

torttce herbayetl, moderate, & quamum nucis

putamencapiat,fumpto. 559>*
dolores ex eo prouenientes leniuntur , Ji fuccus
foltorum arberis maguay calens btbatur.

3oo,b

tolluntur folijs her bs tlatlancaya, 540,1»
Cr folijs herba toml.x-fbuitl, } 5 i>b

pufiu.

(

MEMORABILIVM.

puftitlis aI eo ortis fubuenimt radices tnf^ herbdi

IndiCit uahtuteputz. 3 } <5

eifu vlccra curat herba cocolntecatl. 3 2 1 , a
Jl<forJ{ pifcis genun . 2.57)^
ki«J dentes Indi colligmt , & Mofcottitii atsjue
TartarisdtuendHnt. ibid.
ex ijsm.mftbria gladtorunt & cuItrorS fiunt. i bid .
Jl^ortem ferre^(^uaminfsrre,e(l fortim. 6,b
Alortis trtduan^ Chrtfiimemoriain India Occidcn-
tali viguit ante poflremum Chrtjlianorum aduen-
tum. 74,a
Alofchum Chinenfe optimunt. ' t2^,z
a beFltaqHadam,quA vulpis ttiagfiitfidinemhabet^
& ftluanncoltt, prouentre folet. ibid.
Motez.uma,fndt£ ciuitasyvbiauis monfirofa Hifpa~
nic£ (flajfts aduentum pnnuntiauit . 5 ,a . 5. i ,a
Motinenjis herba, herba Indica. 5 1 6 jt>

tufumetui fi:men,&ex acjtm drachm£ vninspon~
dere potum , humores omnes citra npxam vlla^n
expurgat. ibid;
'J\doz.ambtcanA gal/ina higras carnes habent. 2 1 4,a
Jldottu duo tn calis non funt. 2 1 ,a

Jlioy fes cur in hisforid creationis mundi duoram tan~
tfitm elementorttm mentionemfecerit. ^6,a.
nulla ettts verba in creatienis htftortd defcribendd
myftenocarenr. J^jb
Jliucml malinal,detii Mexicanorum. I45 ja

Jiiugiles ptfcescjuandQc\ue e Umooriuntnr. 99, a
Jiduia pariens tpmindicium fuit Babylonictt ferui-
tuti. . 5>a

JiiuUnonconcipiunt, 94,^
fnartbus Jiint vtuaciores. i2 3>^

prcculodorantur ferpentem armatiim , & nuUts
Jlimulis i/t procedant adigi pofunt. iybja
in PaUfimdcelebriores fuertmt , cfra folisRegi-
hnsaut viris illuflribtts equitatal 489,1
apttd Hebraos dtcttnturteces. ibid.
Jldularis ptfcts vnde Jic appellatm. i.6 5 ,a,b

3iulinaturd funt timtdiores; 11 i,a

crurahabent longa. iF.3,a
funt folipedesl ibid.b
vnoulas habent. ibid.
6X candido colore in cineream canefcuHt. i 1 5 , a
. aejuam turbidam fuauifis bibunt. i2i,b
rarh febricitant. I22,a
pefiis eis tfi exitialis. ibid,
: rhododaphnes folia & flores eis fant venenum.
ibid.

adoElogefimumannumviuunt. Ii5>a
portandis onertbns funt commodi. 1 2 /ja

Jiduliebres a^e£liones curantur calamd aromatico.

Jidalter monfirofa in Hibernid. 4 5 8,a

Jldulieres in Libydt defertis funt,promiffai ad genua

mamillas habentes. - ■ 1 34,a

plnrtbtn defcrtbuntan ibid.
MalieribusimbectlltbitsvigoTemaddit maguey ma~

gntttt to.S:fr- \V.v«» ' 3oi,a
'Mulli arbor, qualis ftt. 2 9 5 ,a

> iecore,reminu,vrind affeSlosleuat, . ibid.
'J iac &refnaeim vulneraclaudtt. . ibid.

decollum foliorum eius fcabiofos fanat. ibid.

fejiactt ex ramis etas idonenfunt expurgandis den-
tibus. . . ibid.

Jliundiu nonefi animal. i8,a

quianimaltamejie-dixerint. ibid.

quomodo ft creattts. ■: ; ,.54,^

ijuiinam eias materia fuerit. j 5 ,b

cjuomodoeiut partcs difiribatJt^ fuerint. ff^
tj^uri Babytontct olim locuti fiint. 4 5 >«i

JHures domorum rutnas prafagtunt , atqueante mi-
grant. 8,b. 115,3

exarundinibus natiferuntarin Noud Hisfantd.

ejnotannis pluunt in Aquiionari cdoi. 6o,b
tjuomodo co'e.int.

fhs gujlatu prxgnantes fteri patantor. 94,a
plsdrimos fimul foetus partunt. ibid.b
im)) femelccntum viginti. ibid.
nafcuntar item ex mortuo hominis cadauere. 9 6,b
etiam e limo. 99,4
exertos dentes habent. 1 1 i.a

talido 0" hnmido funttemperamentd, I20,a
ad Chaltbas aurum vorare dicuntur. 1 i i ,a

in Cypro, Paro,Gyaro ferrum erodere, ibid,
priortbus pedtbus promanuvtuntar. ibid.b
mbibant,non Jatconjlat, ibid.
helleboronigro necantur, l22,i
diu vtuunt. ti},z
ferpentibus aduerfaniur. l24,a
eorumhofies fttnt feIes,^Q. ibid.
leoni aduerfantur. ibid.
ab elephante timentar, \ . ibid.

maligne aHati fant. ■ • ibid.b

mutaas caudasmordicas tenentes in aquas ■iapfos

extrahunt. .125,8
tiatard fuHt timidi. ibid. b

ante Hi/panorum aduentum noh eraht in nouo or~

be, modh vero reperiantur. 1 9o,a

1« infuld Aren hon nafcuntar , fed aiiande tUati

moriuntar. 426,a
JHuresmaiores ,puerati,ex S.Iufii imprecattone tn
prouincid Fernigenan non nafcantur. 4 2 6,b
Jldarfili Regnum vltra Malabariltberam^& nemtni
tributartum. 234,^
inueniantaribi adamantes, ^ qaomodo colltgan^

tar. ibid.
inmonttbtiseius funt acjutUalbx. ibid.
Mas Alpinm tn fummis Heluetiorarn montibus na-
fcitar, 92,a
qud aflutid in pabulando vtatar. 1 2 4,a

tempefiatesdefignat. ) 125,^

pluatdinHantefomnampeiitiferetiimte, ludtt.

ibid.

facile cicuratur. - ibid.b

eitts caro in alimentum hominis cedit. 1 2 6,b
JHas Armenius viti&innocentis fymbolam, 6,b
JldufaarborinGainedjponte prouemt. ' 296,3
fata femel , tellurem quaminumbrat ad reltquos
prouentus inutilem reddit. ibid.
Jldufaarborin PaUHtnd,& fiuEius etiam. 490,3
an eius folia primiim antiquis pro chartd tnfer-
atertnt. ibid.
fuifie putatur eaih qtta Adam protoplafies pec-
cauit. ibid.b
Mufcisquomodo coeant. ■ ■■■ . 95,ajb
ex mortuis homtnum cadaaeribusnafcuntur,c)6}>
mortua,ftcinerecondanturir.euiutfcunt. 97,3,
J\dufc<i, paluftres in Mexicand prouincid magnd co^
pidreperiantar. i^j,^
ex ijs tritis & commixtis fiantglobuli comefttbiles.

ibid. .
earumetiamoua capianturi, ■ ibid.b

^inde placentA eftinguntur. ibid.
Maftca,Democrito aH£lore,a philomeldaae pnmfim
defumpta. , -S,*

Bbb 5 Mtifma*

I N D E X R E R V M

JlduCtnonts apud HiQianos & Baleares nafcuntur.
92. a

cornua hmhent in atifraEiam contiolnta . x i i,a
cttrfuvelocijfimovalent. 119,^-
jMasieU cffm ferpente punnatnrA , rntam edunti

ere parere dicmtur. ^ - 9 5,3.

knatttradatA contra baJiUfcam; Jo?>a
genttalia habent offea. ibid.
catidam h^bent villofam. \ 1 4,a

in terris firigtdis hicme pilos nitidijfimos habent,

&tnnc armelini vocart proprie poffunt.i 1 5,a
domefiicd plerumquein dorfo &latenbus fmtrn-

tila. jbid.
^ earttm Jimusefiodoratni. iiJJja
calido & ficco fmt temperanienta. lio.a
vocem acutam habent. ibid . b

etsalltumefiadnerfum. lzz,a
tota pane hieme dormimt. 1 2. 5> b

earum virm bafihfcis efi exitioi. ibid.
ferpentibui aduerfantnr. I24,a
cornici& fuibMi hofies fHttti ibifl.

muribus. ibid.
rnaltgne afiutA funt. I2.4,b
•8'//« altqua Limagum fittmum contihuatis fal-

ubustranfifie,& non efie fubmerfa. 1 2;,a
domumruituram fenttentes ,paulo antc migranti
'iij.a

naturd funt timid<t. ibid b

Jemtfen funt ,hoc efimedid naturA interfera &

manfucta. ibid,
earum pelles itt veBimentorum vfum vemmt.

I27,a

foetus fuos cmittunt f&rurfumin periculis intra
ferecipiunt. ^Sjh

Libyc£ c^ualesfint. I7i.a
JldjroegregiambucuU fiatuam fecit. 5,a
Myrrha verfus Orientem & Aderidiem plantari

vult. I05,b
Jidyrtus,ni fapius purgetur,in fruticem abit . i z8,a

N.

NAaman Syrus ab Elifeo Propbeta i» lordane
lauare tujfus futt, vt a lepra liberaretur,

Naguales Indics, aues autfer<e , fub quArum capiti

Jndicumd<tmOTi9 foedus pactfcebantur. 24z,b
Nahmteputz, herba Indtca. 5 56, a

radices eius pufiuUse morbo Gallico ortis injperfi
fubueniunt. ibid.

aluum leniunt. ibid.

•vrinam cient. ibid.
T> fudorem euocant. ibid.

capitis dolorem tollunt. ibid.

eculorum infiammationes difcutiunt, ibid.

ventriculum fiigidumcaUfaciunt. ibid.

vifcerum obfiru^tones referant. ibid. b

mehfeslente fluenteseuecant. ibid.

cachexiam fanant. ibid.

tus decoEiipuerperts propinatur, ibid.

foUaeiusadmota tnmores prAter natnram aut con-
cocjuunt aui dijfipant. ibid.
I^aibas , fluuius aurtfer in Jndia Occidentali.

38o,b

Nana,fiuilus Americanus, 3 1 o,a

Nanacatl , fungorum genus in Noua Hiffiama.
348, b

JVanahuapatlif herba Jndica. 5 j 6,b

redaiki in farinam , & infferfa , putridts iftceri-
hu6 mcdttur. ibid.
melancholtcos curat. ibid.
tufa exacjua refoluta,pugilli vnimmenfura fnm-
pta e licjuore congruo , quoties expediat, luen
Galltcam funditni extirpat,^ omnia corporis
vlcufcula exfijcca^, ibid,
S. Nannanui vtcum quemdam a cultcibus mmijs
Itberati 44i.b
Naodabeguea Malacenjis,contra Lufitanos pugnani,
cjuafTiuu muitn vulnertbui confojfus, ben^fictooffi-
cult Cabimi ammalis , quod fecum gefiabat , fan-
gutnemnon emifit. ^SS^
'u\(jpatecutli yteupan, locusin templo maximo Me~
xicano. i4),b
Narium inflammationes cifrantur aqua (fiUatiti^
florumherbachicomatatl, 3 54*

Nafo fangmnem fiflianti tnjpergitar puluii lapidt^
ez,tetl. 574.b
Natiuttas Chrifti in virga Aaronis fioreme prttfi"
guratafutti 47 5 a

Narura ad contemplandumopera fua foUicitat. i,a<
efi prima Dei fcriptura. 1 5 b

eamt^uia muiti Phtlofophi fine fuo figniflcatu con"
fiderarunt, tgnorartint, & vanos erreres erra-
uerunt, ibid,
cfi fimulacrum fiue <enigmadiuinitatis. 28,9
7\(jtturaltbus e rebus quomado phiHofophandum fit
de diutnis. 1 4, b

Naues e citrea Indica conflruil<e a vermibtu non
corroduntur. 32.y,h
Nauii totd lapidea est in portu Mongi^^quam tamtn
puer vno dtgttulomouet. 594)b
Naut<6 Tyrrheni in delphinos mutnti dicuntur in fa-

bulis.

5^

Naxos infula incMlta & ftertUs , Gracorum diltgen-
. tia fi£hsTifertilifiimai 485,*
Ne^iLemntorum tnfula,perdices non alunt. 9 2,b
'ISljapolisciuitas a V tfuui^montis mcendta pr^efer'

uatafuit precibits S.Ianuariji 5S4, a

Nechillatol/iypultis genus apud Mtxicanos,& ^uo-

modoabeis paretur. 5i4>*

calorem naturalem vigorat. ibid.

veneremexcitat. ibid.
Necoti.li,cjUalis arbor. 301 a

jria quatuorve eiui folta^additis fliquaslris ter-
mSy frigentes ac crajfos htmores per fecejfum &
vrinam pauiatim euacuant. . » . ibid.

proptnart folet ab ladis enixis muUeribus alitfuoe
diebus a partu, vt robur acqmrant. ibid.

fuccus exprejfui ex fsmiajfi fol tjs dia firomati con-
ferre dtcttur. ibid,
!2^ehel-tfcol, loctts vbiexploratores lojite botrum mi.-

r<£ magnitudtnis ahfciderunt. ' 47 3, b
Nertidesanvmquamextiterint, 79>a

aneadem fntcum Siren/bus. ibid.b
Nersautsmaxtma ylfi^cvma. . • ^> -i50,a

Nerui tenfi laxantur vel emolliuntur perappUcatto-

nem axocutlltn-j. ■ , iSp^b

^«i ab humortbui crafiis dtfienti funtylaxantur re-
finaarborisahoehoerl, 3Q6,b
Nerttorumrefolutto^, vide, Paralyfis, ,
Nctlatilotan, locm in ttmplo maxmo Mexicano, (^r

cui effet vjui. I44,b
Netonattuh caoal$,ieiuniu(n Mexicanorum, 145,»
Tsljtotiloian , locus tn templo maximo Mextcano.

i44>b

Netx.ahualxochiil,herba Indica. 3 5 2. ib

foltaetui exaqua refo/ufa , epcta^ue pugilii mtn~

fura.

MfiMdRABILIVI^.

fura^iiHt eorporiillita,febrcmexting!tnnt. ibid.
UptHdini medcntar. ibid.
)dolortbui emorbo GalUco f/tbaeniant. ibid.
lumores pr<eternatf*ram y qin crnra cap/ttve ob
malnm habittim infederint.cttrant. ibid.
aHhmati fkmpia , ftrumis appo/ita , diarrhaers,
vBionibtu, vlceribui interna & externii mc-

dentffr. ibid.
renumdrdoremmitijn^ant. ibid.
corpora fnimine ta^^^u fo»eri^t>. ibid.
Nextamalxochitl herba Indica. ^^h^
febres interpolatas fedat. 354j^
lumbrtcos ventris necat. ibid.
btlem tgtegit purgat. ibid.
fnenfmm nmias Jinxiones cohibet. ibid.
tumoribti4 prdternaturam prodeil, ibid.
tabefcentes impingttat. ibid.
defipientibtu confert. ibid.
S. 'JSljcolam adhucinfans aliqttoties in hebdomada,
ieiunabati 44jb
'S^fcopolis ciuitas eadem quA olim Emaus^ 46 6,b
iuffuVartexH^a fuit. 467, a

^ro eim inUauraitone legationemapud Aureltum
Antontnum Imp. obtit IuUks AfricanHs. ibid.
'N^elltts qnidam fariobaculum Iesv, e\tio S. Ta-
irttita venenofos vermesex Hibernia eiectt,fitrto
aufert. 45° a

Ntgyitd, fndia populi j graui vermitimmorbo infe-
ftantur. i8o,a.& feqq.

ejui tn regno Senegtt habitant, maximt funt incan-
tatores. 28},b
KihiladParmenonisfuem,^ro«fr^<«/». 437, b
JSItlfts vnde jua tncrementa habeat» 3 8 }>a

JStfibis, Ciuttas infigfitor Afefopot/tmia. , 499.a
Nttrumtn Indta abunde prouenit. 377>a
quomodo ab fndis colbgatur. ibid.
vulgare nofirumabantiquoruntnitronon dtffert.
ibid.

pauLl acrior tii eim natura fale Vftlgari. ibid.

(iT inde fal eltci potefi. ' ibid.

a Medtcii fndis permifceiuralijs medicinis. ibid*

trura & pedes, aqua inff)erfum,extergtt, eajue d
frigore & ffuris irkieortis tuetur. ibid.
7^x perpetua occupat montana regni Ttbet ad or-

tum fluutj ^angis . 5 8 5 ,a

eanix viatores Jplendore ftto excacati ibid.

fontesexea ftpra Gangemflttuium fiunt. ibid.b
NoElua fud garrulitate prdfagiatemporis ffggerit.

tx NyBimene faLh dicitur in fabuliSi 5i,b
Noitua canora, attii fndtcai » I54,b
N(er-z.aapud Septemtrionales gignituri 92, a
Nottz,itz.iliotltisatiismirerefiiuifcit. io,a.ii,a
Nopalnocheatli tunarum apud Jliexicanos jpecies.

ex ea interdum purpureM,intcrdumcoccinefts pa-
raturcolor. ibid.
. vulnertbtti opitulatur, Ji tundatur, & in modum
tmplaftriadmoueatur. ibid.b
. cor,caput &ventrtculumroborati ibid.
..• dentes egregie extergtti ibid.
'Nopalocuillin,z ermes 'jndtci innoxiji, 2 9 2 a

trfaniam curantj. .' ,r .' \ . ibid.
paralyticts & epileptlcis profunti ibid.
NouacuU apud Indos olim ex ytz.tli lapide conficie-

bantur. s* 5.u\.\ 57 5

N oya,genui pjtttacorum apffd laHanoi & Moluc^
tenfesk ■ ■ - 12.8,4

eiufmodi alicjuem Hollandi ex Indiji AmSteloda^^
mum aduexerufitLi. ibid.
de eo genere ^u d Clufiui narret. 2 2 9,b

ISfjiclem arborts molle ventrem fuperiorem corrobo-
rat^&tnferioremcalefactt. 3^1, b

vrmam elicit. ^6i,z
vulnera receniia & inueterata cdnfilidat, i bid.
fanguinis fluxum rettnet. ibid,
hinmorrhoidai curat, ibid.
oculorum nubes diffipat., ibid»
flatm difcutiti ibid,
membracorroborat. ibid.
gingiuns & dentes confirmat, i btd.

crts vlceribuimedetur. ibidi
Nunnitt) Acuha IBengaU Prator virUm ibi vidit
irecentos triginta (jutnque ittatts annos habentem,

'N^utrictbus lac auget yz.cahoitli lumbricorum in
India genpu. .Ij^ib
'Njitrtttont corporis feruit herbacoca. ?0 5>a

Ny^tmene in ndiiuam verfa dtcitur in fabulis.^ 1 ,b
Nymphi»Hnvmquamextitertnt>. T),^

O.

O^Bferuantta fymbolum,elephMi
Obfira^tones apertt iragortganur» ^uauhna-
huacenfe. 3i6,a
item herba phehuame. 337>b
item puluts radicts herbxcuritzetL,. 3 38,a
itemherba texaxapoila. 34i>a
item radices herba tz.ahueMgueni. 3 4 5 .b

item iui deco£torumcorticftm herba hoitziloxitlane-i
ihinni 369,31
item tres tjuatuor ve gutta balfami ex arbore hoitm
z.ilgchitlehctti,antectbumlinEla. 369 b

item folia herb<e cempoalxochuitl contufa, & ex
aquaautvino pota. 3715*
Occeni vero Quauhxicalco , locus in ttmplo maximo '
Mexicano,& quiseius vfusi I44>a
Ocelolejuahuitl,arbor Mexicanai 355}*
in aquismergitur. ibid.
oleum inde fiillans ad omnia remediorttm generai
quihus fiyrax congruit,efl accommodum. ibid.
Ochpani^lr^fefium Mextcanorum. I45>a
Ochnus ex Autonoo faclus dtcitur in fabulis. 5 z,b
Ocotochlus , pefitfera befiia , qua folerttd cibos ahjf
befiijs communicet. i 5» t>

cfualejit animal. I55>b
linguamhabetvenenatijftmam. ibid.
prmda capta,aiia animalta conuocdt vt inde prius
edant \ quihas fatiatis^ipfametcomedit. ibid.
OcotlH't,atramenti genns ex fumo affularum ptnus
cuiufms collellumi 378>b
OSlamanus Cafi a Romanispro Deohabitus. 47 5 a
Sibyllam,anejms femator ejfet confuliti ibid.
ab ea, ChriUo nato ,Regem eo potentiorem natum
ejfe audtt^ • ibid.
' Zenodoro Trachonitidis Principi, qubd latrocinia
foneretitam adimiti 480,^
eamHerodiaffignati ibid.
Ocm!iz.tac,genus vermiculortim candidorum.z ^S,b
Oculorum Caliginem abfumit pr<tmanfa , & ocnlis
vnd velalterd noEie impofita herba mateillu. 3 28,b
eorum fluxibus medetur herba tlatlauhcapatU.

(orum mflammationes difcutiunt tu f<£ radices I ndt-
((ihcrbanahuitepuiz.. 3?^;»

Bbb 4 fictfi

V

I N D E X

itini ficcus radicis herha. pinah»thmz.tU. 5 57 b
itemherbaatehuapatli, 349)t>
itemherba tlatlauhcapa.tli. 3 4 9 b

item aqsta jlillaittta jiornm herbf. chicomatatli
354^

item herha atlatz.o»pillifi^. 3 55^

ttem fiiccmherb(tajiecocimath 35^>^
item juccM herb<£ cjHac}HaHhtz.ontic, 3 5 5 >t>
cornm lipptudo curatur carambvlin. 3 1 4.
eorum morbos vtncit pr<tmanfa , e5" oculis vtia vel
altera notleimpofitaherbamateillH. 3i8.b
ttem femen herbitolobuhqHi tnttim, CrtlliiMm
fronii C7" capiti cum laEle & chilli. 3 3?}^
item fuccti^ herbittacuachetnftillattis. 3 40,^
item fucctu herbm jyauhtli , eii vel tUittu , vel
admottucapiti. 347;^
item radix herba acxoyatic 'feeunda , tufa , &
refoJuta ex lotio huma»o^&- inslillatu. 3 5 i ;b
■ tliorum nubes dtjfipat nuclem, jru^ltu gumnfii cr
vtnumarbortsmolle. ^6z.A
fangutnolenti breui prtjlino renitUUMHr nitort,

appofto jdlio herba cocolmecatl. 3 2 1

ex atra btle jufcitatis tumoribui confert planta
magaaru. J43>a
Ocumatlimaximamcharitatem in fui gencris ani-

malta exercet.
Odorart pt fces,probatur. 3 7 ,4

Oeconomica fugalttatis fymbolum formica. 7,3
Oejjptu coKCcii^ttendi vim habee. 3,b
Ogegha mirttm in (jongo arborum genus, 3^ 5 3 , b
Oicacatz.an herba Indtca^ 3 i i ,a

ocubs fanguinolentos breur prifitn» nitori reUi^
tutt,appoftotaniftm filto. . ibid.

vlcertbtuorismedettir. ibid.
'vlceraaGallita.lue fanat. ibid.
puluis radtcum carnem fuperexcrefcentem abfu-
mt, & decentem rejiituit. ibid.
viresauget&firmat.exhauftafquefarcit. ibid.
wonbundis mire prodefi. ibid.b
dentium, capttu , articulorum dolores admeta ettis
jblta ijuaji per miraculum lemun.li,, i bid.
K merem mtre excitantj. ibid.
herba tpfa capitiimpofita fomnum jhctlem conci-
Itat, ibid.
intra corpm ex vino fampta , colicii medetur.
ibid.

fiattu difcutit. ibidi
venenis aduerfatur. ibid.
concotlionem promouet., ibid.
febres tol/it. ibid.
gtngiuoi firmat,. ibid.
Olcacatzan altera. 5 i i >b

gummi cjuod ex ea fitllat vtuntur indigenA ad cor-
roborandos dentes, idem ore ferentes & man-
dentes. ibid.
itu decoBA radicis contufA infunditur aduerfm
inueteratos motbos. ibid.
itii idem epotatur aduerfus Gallicam luem. ibid.
idem itis ventriculum dehilem corroborat, 3 2 2 ,a
_ fiattu dtfcutit. ibid.
bHis atrti pituitie acerbitates per poros vacuat.
ibid.

Olea mutatur nomumquam in oleafirum , raro verh
oleajicrtnolearrL.: I03,b
cptm floret , qt^andotjue penuriafiatM arugine tn-
fejlatur apudTarentum. I05,b
Okraerucas producunu. 3^,^
Oleum palmaruf» quale fit, 169,^

Kt KY U

Oleum quoddam a Phtlippihenfilus ihfulanisex i^mI--
tts alexipharmacis conficttur. 3?8,b
qua ad illud confictendum affumantur, ibid.
, aliudquod ex arbore xochtocotz.oquauctl fiuiar,

fiattu difcutit, 362^,*

tumores prater naturam diffipat. ibid,

toncoBtonem procurat, ibid.

ventrtculum corroborat. ibid.

men ajfeEltontbus cofifert. ibid-
aliud exfidat e faxo fuper quo SS. Martyres

Jujltts & Pafior fecurt percujfi funt. 4 1 8 , b

423, b

altudquod eximdgine B. V irginisde Sardenaiex-
fudauity Soldanum DaPtafcenum a c<ecitate fa-
nat. 4i9,a,b.
ea huita elei portio,c]uam miles quidamtn iage-.

nula feruabat,tn carnemmutata fuit. 4zO;fl
taro tlla , cuttelhs tentata , fangmaem emttttt,
ibid.

aliud lampadis,coram Bitihilde puellain extremif
pojitd appenfdi,tn lac mutatur: 424 b.^tj, a

aliud coptose exjudat ex linteoyCjuo theca, tn qu^
Reltqpiiie, S^EJngtj afieruabantur,cooperiebatfir,
4233

(liud morbum quemdarftfiallias deuaflantenf,
curat. ibid.b
aliud ex Re[iquijs S.Fralpurgte flillat. 42 5, b
kducentis annis feruatu/n^xque recens eU atqt^^e
qmdrecenter fitllat. ihid.
aliud , quotnung;bantur niim Reges u4ngltit , a
B,Vtrgtm datumefl S. Thomie Cantuattenfi,^
414^

altud quod ex- femirie arboris Mexieanit hoitti"
lochitl exprimitur ,eadem Omnino prxftat qu*
balfamum ex eadem arbore elicitum , mtttus ta~
men,benigniiisC^molitus.^6^,h. vide, Balfii~
mum qmrnodo ex arbore Alexicand, Scd
aliud S. Marttni tn magno incendtonen abfumi-
tur, 4i3,b
Olianaoppidttmvbi fi.tum^ 398,b/
prope eam domus quxdam efi , ad quam fingulis
menfts Marttj diebtu V tneris tria lumina ve-
ntunt. 398, b

Oliueti mons vnde nomen habeat. 484,3.
ex eoemnes platea ciuttatis lerofolymitana con-
fjtci pojjunt . ibid.
in eo apparent adlouc Chrtsii in CAlum afiendenPis
vefiigia. ibid.
in eo Chrtfitu ad iudicium venturtts effe creditur.
ibid.b ' ■ ■ ■ pOT^Cii^ ■

Olloatoili forhitionis genui apud MexiCano}',^ quo-
modoparetur. 324 b

01oliuhqui,herba Indica. 337,^
luem Galitcamcurat, ibid.
dolores e fiigore ortos fedat, ibid.
- fiattis dtfcuttt. ibid.
tumores pr£ter naturam abigit, ibid.
puluis refitfiemixttts peiltt frigm. - ibid.
ofilbm luxatisaut fiaDisauxtitatur. ibid.
femen tritum,iiittumquecaptti jronti cumlacle
chtlit,oculorum morbts medetur, ibid,
intra fumptu/n,Venerem excitat. ibid.
Oljmpiodorus Platonicus eiementaanimata ejfe dtxit.
18, b

Olyffiponenfis populus cercum magnum ex cera albX
\rgtnt,fuA a di njftma pcfie liberatnci, obta-
lir. 399>*
Omasame, dij Mexieenfium. 1 4 3 > b

MEMORABILIVM*

Ome techtli deiu apftd Mexicanos. 1 4 ?

Onagn prAcipuiin Phrygia. & Ljcaoma,nafcHMur.
9 2., 3.

S.HelenoobteraperauerHnT. 20i,a
Onocentaetra a Pythagora defcrtbitttr. 77,a
Ophta/is curatttr lacie arborii tetlatix. , fi prndenter

adhtbeatur. ^ ?4i>a

Ophir infula ChriHophoro Columbo & ahjs eB

Hiffanioia. 7i,b.7 5,a

aU]s Regnunf Peruenfe. 73>^

diSaeflab Ophir filio Ie£lan,nepote Heber. ibid.

a Phcentcibm & Cart^iagtnenfibHS reperta. ibid.
Ophiufa infula defirta , propter venenuta & noxia

antmalia, 402, b

hodie vocatur Monocolobrer. ibid.
Opmiones Gentium de ongtne animalium. 5 J ,b
Oppiantts quanti animahum contemplationem fece-

rit. 9,a
Oppilationes colatorij aperiuntftr vrina camfli.

ii7,b

Opulentia Middt per formicas Phrygia fignificata.

Oejmchtiiyfeufiosmafculus. 371)1
Orbes tnfertores a prtmo mobili rapi non poffur^t..
zi,b

Orbis ptfciscapite carei. r io,b

Oreb mons quaiis fet. 5oo,a,b
Oreilana fiuutns per quinquaginta leucas dtjfundt-
tHr,vbitnmareinfiuit, 1^0,3.. vide, Apurimac.
Origenes eiementa non folitm dtxit efie animata , fed
& per fextti ea dtfttnxtt. 1 8,b

Orinocm fluuius Indti&Occtdentalu, 38o,b
Oris haittm bonm redditHr,ficardamomtimfie<juen'
tius manfetetur. 5 '4^3.

eum item emendat mecaxochitl herba. 320,1
herba abaca» -366,1
ttem fiiia fi-un/fsherbiebujfobujo. ibid.b
itemherbamalabathrum. ibid..
eim infiammationes curantur aqua fiiiiatitia fio-
rumherb&chicomatatl. ^ 35'4i

eim maculaabfierguntur panibtu tilis,qmex ra- ^
dicibm tufis arboris maguey fiunt. 3 oo,a

eim viceribm medetur hsrba cocolmecati. 3 2 1 ,a
item herba tlatiauhcapatii. 3 5 o,a

item nuclem, fiu5im , gummi & vinum arboris
molie. 562,1
item herba apancholoa . 3 5 ^ »1

Orphtm terram & aita eiementa rationalia effe fia~

tmt.

Ory X fera ty£gjpti y^flrologiam caliet,
tn Afitca generatur.
cornu robuftum habet:
idijfte bifiilcum.

reperiturtamenetiamcjuadricornis.
cornuaei funt longijfima.
linguam jpinofam habet.
getntnum dorfum, id eft prapingue habet.

19,1
8,b
9i,b
I io,b
1 1 1 ,a
ibid.
ibid.
I r 2,1

ptlos in contrartum ad caput verfoshabet. 1 14, b
coioreeB laBeo,pr<eter os, 1 1 5,1

OjfaFernandt (joHz.ali, Comitis CaBeli<e,concuJfio-
ne fua & ftrepitu viBoriam ab tnfideitbm obti-
nendam prafignficant. 39i>b
OJfa ex aue hoa£iz.in iancinatione fedant doiorem cu-
itffuis particuia humanicorports. 2 2o,b

OJfa cercoptthecarum tufa & haufia, dolores e morbo
(faiiico fedant,euocato fudore. 179,1
Ojja fepiarum abffergendi vim habent. 3 ,b

O^a confi-afla fiabtiiuntur herba coca , J 04,1>

item puluere herbieoloiiuhquirefin£ mixto. 337,»
Ojftfiaga, fymboitfmmtfericordia. 7,9
Oftracoderma e itmo cjuandocjue fiunt, jij^a
Oftreaadmodfimmagnain MartJndico capiuntur,
267, b

Otus ferpens maxime lethtfer. i74,a
reperiturininfuia Cubu. ibid.
Ouis, manfuctudtnis fymboium. -7,4
Oues tn Prouincia Aden ptfcibus vef^untur. 66)3
in Ponto abfinthio pafia pinguefcunt, 92,»
terno & cjuatemocoitu i/nplentun 94,3
^uamdtu merum ferant. ibid .

fietjuenttiismonftra pariunt. ibid.b
piures fimuifaetm pariunti ibid.
plerumijue dectmo anno parere ceffant. 95,^
ocuioshabent patulos, iii,b
mammas habent inter femina. 1 1 2 , b

eafejue btnas. ^ 1 3,1

vngftiashabent. ibid.b
pili earum admodum tenaces funt, 1 1 4,t*

vaide denp. ibid.
mhiiominus moiies. ibid.
earum caro fncci pejftmi, ii^A
& dtjfictiis concoilu. ibid.
earum iaceficrafum. 117,1
fedadmodumvtile. ibid.
inqutbufdamregionibtfs feiiicarent. ii8,a
tn regionibus frtgtdis hteme felient carent, ineunte
vereeoimpientur. ibidi
earum renes aquabties funti 1 1 c),a

tn fndta admaximoftim afenorum magnitudinem
accedttnt. ibid,
vox eis moilis & remiffa. i io,b

apud Garamantes carne & iaEle aiuntur. 1 2 1 ,a
ae^uai in Anglta eis exittaies ejfe , fcrtbtt Carda-
nusi. ibid.b
tujfis eoi crebro vexat. 1 2 2 ,a

comitiali morbo infeftantur. ibid.
numcjuam fan<e funt,jemperfebri obnoxidi, ibid.
exigne facromoriuntur. ibid.
ad decem vel duodecim annbs vitiunti 125,1
lnpum infeliijfimum hoftem habent. 1 2 4,a

etiam mortua mortuum eumexpauejcunt^ ibid.
fempiices funt& ftoltda. ibid.b
natura funt timida. ii^h
perpetuo funt manfueta. ibid.
ca rum caro in altmentum hominis cedit. r 26,b
lac earum eommodum eft adconficiendum cajeum.
ibid.

earum peiies in veftimentorum vfum venium.

Ouimagna, qualis auis. i<57,b
Oftinefuerunt ili<t tunica , quibus a Deo poft pecca-

tum induti fuerHnt primi parentes. 65, b

O^oa, exoticum genus vuipiumin India. i6i,b

ift venatores eftugiat,mortuam fefimuiat, ibid,

P.

PAchatamac a Peruanis vniuerfefaBor credeba-
tur. „ . ^5^*^

eim nomen pra reuerentta eioqui nan audebant
Periiani. ibid.
adtd compulfi, terram & aerem ofculabantur, &
fere id tremultfaciebant, ibid,
Ta^ilt , (pecies cumcuiorum in Noua Hi^aniL
161, a

Pa^oltu finuim in Lydia aurifer. 3 8 1 ,a

Padus

I N D E X R E R V M

Padtts flHnlus IlaliteaUrifer. ibid.

i^dmnfnla , locns tnnmttfjlmns in regno Valentia tta
diSlHs. 4o6,b.4C7,a
eo confugerat BenediElm Ltina in fvhifhiate./i^o-jjSL
P£j)h.igtis heflta in l ndia generatnr. 9 z ,a

'Pa£fda ftnuihs exiguasjfed profandns. ^b6,2L
tn eo vitrftm pnmo repertttm. ibid.
PagtirHs,f)'mbolmn prttdenttx» 6jb
PalaucapatU. vide, Xtahq(iilitlpitz,ahoac.
Palijnrns (juandoc^ue m arboris rnagmtHdtmm dccre-
fcit,& f)-»ticisnaturamexHtti I28,a
PalmarHmoleum (jn.ile fit. i6<),a,
PMmarHftt variix, eartim funt in regno (fongi fhectes»

;. -lete tiidigentsoleHt^,,VfnHfn,acetHm,fru£iHS.^ pa-

■ , ,nem fubminiTirant. ibid.

■ &l^Hm bntyro fraile efi , paulo tartien vindins.

ibid.

qnomodooleHmillHdeliciatHr» ibid.
vinumtjnomodo expnmatHr. v ibid,

id vinHm aduerfns Uthiafim & djffuriam eft re^
medtutru. 334)*
.txtllis Caribes faleltciHnt. 378;^
Palpebru fuperexcrefcentem carnem extergit & ex"
Jiccat iHs decoUi corttcis aut radtcis herb(& maguan.
.'■■343>a

Paluwbes fMperfiMos humores deguflatis filijs lauri
expurgant. y.b
Pamacua, arbor Indica. 55 3^^

ntaximi dfltmatur ab Indis , & propedomos tllo-
rumferitur. ^ ibid.

. febriumcalores temperatj. ibid.
. djffefitertcis auxiliatur. ibid.
tumores prditernaturam disfsllit. ibid.
iulapijscommodtffimemifcetur. ibid.
dentium dolores k causa calida ortos leuat. ibid. b
r;^iirifiam euocatj. ibid.
Mctapudnonnullosviccm ftthit. ibid.
ptgmentumexeaConficitHr, quomodo^ ^adqmd
jllud vttle. ibid.
Paneasctuita^s. \\de, Ci)efarea Philippi..
Pmes,fimiarumgenusfuntcorntgcrt. iio,b
Panisjncapfis ex citrea. Indica fttlis fi feruetur ,fit
felle amarior. ■ 3^7 >^

P^nis k S.Bcrnardo henedt^tus fehrent arcet. 45 5 > a
alij ab eodem benedtU.i ad multa tempora tncorrtt-
ptt feruamur. ibid.
^aniHmantrumejualisloctti. 459ia
Panormus ciuitoi S. P.ofalia meritis a gram pefle
liberatur. 445=3
Pancjuetz.ahz.tli feflum M exicanorum. 1 4 5 >b
Pmther& m Afia& Afi-tca generuntur. 9 2,a
amiculoi rotundas habent. 1 1 1 ,b

dentcs pecltnatim cnetmteshabent. i I 2,a

^uaaftutta prtedamvenentur. 124, b

a qui.hufdam earum caro comeditur. i z<S,b
ijs AlagHHs Mogor canum loco vtitur in venatio-
ntbus. 1 84,b

innoxie cum P. lofcpho Anchieta verfantur.
2C4,a

alia duA eius iufu tnffici f permittunt. ibid.b
Papaz.tac,nomen capttuo indttum , qui quotanms in

templo maximo McxtcanoiugHlabatur' I44,b
Papihones volatu fnoverindtcant. 3,a

erore generantur.
Papionestn /ndia generantur. ~ 92,a

Pappt funt pars decidua flantarum. 1 ii',b

t^uidproprie fnt. i5o,a

Papuarumnationigerrima. I53»a
tnter eos etiamqmdamcandidinafcuntur. ibid.
Solts prafentta oce&cantur , quamuis tllttm non
vid.eant. , ibid.

1'apyrus in Mexico conficitur ex arbore amaqua-
httttl,^ (^uomodo. 360,1
apud Stnoi efi omnium tenuior terfior. ibid.
Paradifiacaauis vndeficdttki. . 2io,a,b

an verepedibus careat dt^futatiir. zxi ^l?.
2i2,a,b

. eft ams extguiffima. iii,b

eius defcriptto. > ibid.

Indt eadeficcatacrifialocovtmtur. ibid.

qHihptstnbcts prACtpue nafcatur. . 2.151^
^aradifurn in patrta. fua fuijje , credunt Zeilani.

294,a

vbialitoqai fuiffe credatur. -499 ,a,b

Paralyfis tncorpore humano eft fulmen in meteons.
...4,b

vnde dicatur fideratio. -ibid.
curatur,fi btni vermes tuna tuft , & ex aqua refo-
l(iti,tntra corpus fumantur. 2.9 i,a

item fifoiia arborts.r/iaguej affa., loco affeElo
impq/ita fuertnt. , 5oo,b

item fsltjs herbit tlatlancuja. '3 4o,b

' eorttce fiipitum herb<& buyo buyo,in farinam re^
da£lo,(^in corpfss fumpto. - S^7i^

itembalfa^oarboris hottz,tlochttl. 3^9}^
Parana^ue fiuutus fndi<t Occtdentalis, . 3 8G,b
falicem , tjuam humefacit , tn petram conuertit,
ibid.

. fubttononnumqHamexcrefcit. ibid.

dum mare tllnbitur,patet trigtnta leucas, ibid.
Pardalis quomodo antmalta vtnett^r. 4 } ,a

Pardtis Itnguam habet imhtcats. afferitatis. 1 1 2,a
Parentes Itberos fuos maledtcere nondebent^O' etus
rciinfigne exemp/um, 39 3,^.394,3

Partens mula, pr&tudtciumfuit feruitutt Bahylonic£.
3, a ,

Partx.ftccd.efi natur£,& ventremfiringit. ii6,b

P^rmeno qutdam animalium voces pecorumque grun-
! nitus fcitifiime imttabatur. 437)^

Par.»stufuU tnculta & fterilts, Gr^corum diltgentia,
fa£kieSl ferttiiffima, ' 485,4

Parotides di fcttttuntur folijs arboris tomatl cum fale
iUttis. 3 i^jfe

Partaauis fuga fua Strijortfimindicat. },»

Parricidium Jultj Cafarts ,per bo/nna exta ccrde ca-
: rentta pr<efignabatur. ibid.b

*Parturtentes tuuantur vfla , cr in cineres redaHa,
atque in corpus fumpta eatida antmalts qutmich-
patUrL^. 17 3 >^

item per lapidem Bez.ar. 286,a

Partus promouetur&' factlior redditur ture decoEli
cthoapatlt hemiontttca. partunentthus exhthito.
3i5>t»

herba item phehuame, 3i7i^
herba tlaquequeiT^l. 34l>t>
item balfamo c.rborts hoitz,ilochitlin ptfiulos effor-
mato,& VHluaohdtto. 369,^-
Parus ex Ttmandra ft.vhi dicitur in fatuits.
52, b

"Paffer aqudticus,auis qu£ContinHe canit. 2i9,a>
. paiato tamen qu^maurihusiHCUvdior. ibid.

Pafier lovgtroftrus, qualis auts.

208,a,b-

Pafier qtitdam , crurefiaElo aucupem fugtens , a
S.Seuero Abhaie fanatur. 20},a
Pafi^er ftultus.qualtsauts. ioy^b

I^fi-e^

kEMORABILIVM.

Faprcsad Remigium Rhemenfem yirchiepifiopum
adkolare fohti. 20 5 ,a

dt ma»H eias certatim cibum fnntere. ibid,
fajferes tnfuU Coruiad multa vtUes. 1 27,»

P^jferes fabri, quales anes. z 5 b,b

Pajfionis Chrtflt memorta in India Occtdentait vi-
guit ante poftremum Chrtfianorum aduentii. 74,a
pajfnicantSyCjaid ft. 4^5>a
S.Patrititu Cereitcptm tyrannHm 0" Chrijlianorftm
perfecutorer/ttn vulptntmutai, 44i>l>
locum cjuemdam confecrauit,in <}uem quotqtiot ar-
menta perfugij causd intrauerint , num^juam
itaimplent ,jHtn plura adhuc intrare pojfiut,.
ibid.

mtricem fuam a dura feruitute liberat. 44 3 ,a
n quodam Rio prohibetur verbumDei pradicare.
ibid.

eumdem, cjuta fenex valde ,erat,itmtnt»ti priftinit
reftitutt,fub condtttone vi tn Chn^umcredat.
ibid.b

Eugentumitem <juemdam i pr<edicationi eiusobfi-

Jientem,conuertit & bapttz.at. itiid,
tumdem, oris defcVmttate laborantefn,formofiffi-

mHmeffictt'. 444? a

er Jlatura pujillumadiujlam proceritatem per-

dncit. ibid.
t/irginum ab eo confecratarum vejiigia faxo tm-

prtmuntur. ibid*
lapidibpu lociFfneachmaledicit, ^ qua eccajrone,

ibid.b

PahIm nomen inter dntiejua PeriienftHm Regum no-
minareperttHr. 75.*

PaHlHs Lednenfii Praful immamm hettaamfugauit.
74,l>

Panius Riciui ttofiru temperibm aclos animaios ejfe
Jiatutt. ij.b
Panoqnalis fit auis: 90,»
Panxis auislndica. i3}.J>
PeSltnes ptfcese Itmo qaandoejae nafcmtari 99,4
PeEla* mollttar matz.io. I i 3 . *

pHrgatair efu foliorum herbe mimofx), 30 5, a
iioi dolores fedat herbaacaichehuariraqua.^ j^,b
itemim decoiltrddicam herba tepeamatl.i6o,b
itemradicesherbditt.(thtiengaeni, 34?sb
Pecuri, beftialx Indtc£. ifh^
Pedes d frigort & fciffaris inde ofiri foUtis tuetar
mtrumaqHAinfJerfHnLi. 577 a

Pedicaligenerantur in vesiibtis laneisjtextis ex velle-
reouiHmkiapooccifarum. 59,a
necantar femineherbdiquimichipatli. j49>a
'Peguenfes in Indid canem generis fui progenitorem
haberedicuntur. y6,b
elephantos albos velat fdcrofanBes adorant. 1 9 1 ,b
Peierans ejuidaminlapidemvertitur. ^SS.b
Pelicam tjad ratiene^rea exconchisocclapeUctam,
45>b

*PelonchtUjherba Peraana, naflartij genus. 51 7,a
fiores ettti acetarijs addanttsr Japorisgratid.ibid b
ventricaio exjrtgtdd caasd tmbectllt, aat Jiata do-
Jenti fubaenit. ibid.
tajfi auxUiatHr. ibid.
cum aluminetrita dolores dentikm fanai. ibid.
vlceracurattnjiammata, ibid.
Pilvnmtxixejutlttl. vide, PelonchiU,
'^ehecays,locasapud Malabares. 1^6,3.
vtrt maUeresibiaUero crare adeo tamefcente
ftafcunrur ,vt ideod reUquis Indis pro maUdi-
^ &ts habeantur, ibid.

Pennaex aai maximd rach e Madagafcar ad Jf^d''
gnam Chamallata fuit,habens longttadinem nona'"
ginta palmorum , ^ calamt daoram palmorum
crajfittentj, i39.a

Pepones vtjitn Indid vUra ctMtum Ubras pendentes.
3?}.b

Pertea d Samarid diuidttar lordane flaaio, 4 5 8 ,a
Perdices e^uomodo venatores eludantj. Iz,a

ex Talo puero fa^h dicantur i.n fahalis. 5 1 ,b

$n Lemniorttm tnfnlts non nafcuntari, 92 b

jitllactnfirantur, moriantar, ibid.

d vento conciptunlL,. 96 A

earum caro ftcctor eji, ^ vrinam moaet, i 1 6,b

eis teBudo adaerfatur. 1 1 4,a

ininfuld S.Helen<tex£quant galUnas. ij8,a
Peregrtnt Chnfltant cur tn Jordane JIuhio fe & ve-^
Jitmenta fua abluaivti,, 4$8,b
Perillo Ugero Indtdibejita. ^ 164,^

eitfs defcrtptio. ibid.&fcqq.
Peripatettct negabant reperiri pofe , an prtifs aues

ejtidtn oua creata fint. 5 1 ,b

Periuriam ah dfomtbas honnallis nataraU eorum

virtate prodatdr. 43 5>t>. 434 a

Perfe auiam pennisin fcribendo non vtuntar , fed

afandme qaadarru. 4 J 9

PerficAarboresin Rhodo fiorent tantam. io5,b
Pertropteri aues, qaa mufes forices prepe Gaz.at»

interimant^. A^6,^
Pnriianiqaam poUtiam oUmobferaaaerint. i37.a,b*

ejuomodo apad eos hereditates deaolaerentar. ibid.

apad eos largtcbantar Reges dittjfimi fubditis om-
nibus veftimenta & necejfaria vtta. 1 3 S,a

Regibas fuis fant fideUJfimi. ipid.

dferitate & barbarie eos aaertere eaeperunt Alar"
coi (fapac & vxor. ibid.

Regem p^tne vt Numen reaerehantar, ibidj

Solem colebaittj. ibid.

Pachatamaccredebant vniuerji fkElorem. ibid.

Tangatanga Deum putabant vnamin tribas, g5»
tres in vno. ^bid.

animizimmortaUtdtemnoaerHivt.; ibid.b

corpt^refarreRuriimcredebant,. . ibid.
reliquos eorum ritus vide confequenter.
Pefiis totam Earopam mifere depafcttur. 3 (39,1

contra eam Qregeritu Magnas fappUcationem m-
dixit. ibid.

fedatur. ibid,
Petra. viA^,Aroer,

Petrus (fantfitis agrotans aaicaUe efum appetens,eam-'

dem vltro adaolahtem accipit. i 4,a,b

Petras puer tredecennis fortijfimtu ^ consianttjfi-

mas Chrifii athleies. 1 5 1 >a

Petrui Sarmtento in Afagellanid homines inaenit qai

pro voce vlulatam haberent. 1 32 b

Peaa Bengdlahamdttimalcalftm , tigridfim prodttor,

189, b

Phacao qudlisherba. . 3 ^^3*

Phalangtaejtiomodocoeaht,. 95,a,b
Pharmaceatrta medicini fcientia etiam in be^ijs eft,

Phartti apadciuitaten Brigantium in GalUcid ejad
ratione dieatur jpeculum. 4io,b
Phafian^ pediculis tnfefiantur. 9 i,b

/jccie fant natar£,Qr ventrem ftringunt. , n 6 ,b
Phehaame,herbalndtca. ^37.a
ias decoEli eius , eadem curd ejua china aat Jalfa-
parillA parati,morbitm GalUcam cttrat. ibid.
ittjft& asihniatiritedetur, ' ibid.b

fiatat

INDEX RERVM

fiat/if MfcHtit. ' ibid.

calculam comminmt. ibid.
reunm & vefici, afeUxonihm ex fiigore ortis fuc-
CHrnt. ibid.
eiolores capitu tollit. ibid.
colorem vitiatfimemendat, ibid.
menfes trahit. ibid.
partum accelerat. ibid;
ohflrnEliones rejerat, ibid.
humores crafcrs ac lentos eaacftatt ibid *

Thiala,ftue

^h(ala,fins e (juo lordanisdficit originerni 457?^
Fhiladelphia, olim d.i^ Rabha , ctfittas tn qtta habi-
tauernnt gigantes Zamz,ommtm^i 486,^
a cjuo hoc nomen haheat. ibid.b
ffiit fedes Adetropolitanai ibid.
Thilippus Marnixtus SanSl-j^idegondisti mtrelo-
(juacHhm pfittacumhahmt. 217,^
Thdomela ams ,MufiC& primadoSlri:^. 8,a
Thilometer Rex hiftorite & natur<& animalium confi-
derand,ix, ftudiofjfmus fuit. 2,a
Thilofophta Regia & (acra,conJideratio ^ jpeculatto
animattf, fubffantiaefti l,b.2,a
Thilofophorum circacdlinat/iram pugn£t 5>,b
Thlehotomtx, vfusah hippopotaTNO monftmtHS fuiti

item a danta Jndicn animali. 1 8 3 ,a

Thocis, catulas fuos recemes & tetieros,aliijuaex cau'
saconfternatos , ore exctpiunt & condunt. i$j,h
Thcenices JVouumorhemrepeferunt. 73,3
"Thoenixan fitmrerumnatttra j DoSlores duhitant^

an fingularis fit. 6y,h
TiacheSf Medict apud Cumams, ^ll^

quAConditione<ii.groscurArctencrentur. ibid.

melodijsdiemonemaduocant. i j8,b

Ticie ex familia Enippeij faSl&dicmtur infahulis.

/2, b

Ticttuit paruaauisIndica,palato& ftomacho acce-
ptuhilis. , i54>*

Tictts imhrifittttidefcrihitur. iiiA
Ttcus M artius m Noua Hiffiania , 2 2 5 > t>

eifis puluis falutaris eH hydropicis. ibi d.

Ticm faluttfer,cjualis auis. 2 2 3 ,a

Tietatiserga paremes fenes fymholumnierops,aftur,
&cicontA. 6>b
Tigmemum ex arhore achiotl conficitur, & quomodo.

. fcahtei & vlcerihus medetur. ibid.

'ventriculum corrohorat, ibid.

ft.uxumaluicohihet. ibid.
' lac atiget. , . ibid.
Ttgmentum cx fol^s herhit xiuhquilitlpitz.ahoac , ad

nigrandos captllos Cjuomodo conficiatur. 3 3 9>t>
Tigrttia Jndii&bcftia. 16^,3.

titts defcriptio, ibid.&rfeqq,
Tilatw ah Andaguailis.adoratur , & vertu Detu

effe repmatur., . ^^^-i^
Tilf uemntur nafci cinere exufta petinit auk aur<e,
,^ 224,b

fitem ftercore formicarum , & fanguine vefferti-
■ lionum->. ibid.
Tilipocarbor Indica, higcnsr eU, mas \ & femella,

radiccs venenatismorfihus ac potionihui reftftunt,
ibid.

reltqua antidota imperfeHiora perficit. ibid.
lehiter vacuatjfefqmdrachmAmenfura, ibid.

Tilofiapud Ifaiamcjui fint, 78,a,b
Ttnahuthuiz.tli,herha Indtca. 557jb

dicitur amorem conctliare. ibid;

fuccus radtcis eiui medetur tertianis fehrtbue.
ibid.

oeulorum infian^mationihHS conducit. ibid .
fomnum inductt. ibid.
cortex tlltus fluxthfu ventris prodeft. ibidi
Tinguedo plerorttmque ammantium fenfu cartt.
117,3

Tingums, aues ah Hollandiiin infulis fteti Magella-
ntcis reperta. io6,h
earum defcrtptio. 207,1
Tinu4 loca fiigtdaamat. i o 5 ,b

Ttpitz.ahoac, parua herha Indica. 5 5 1 > ^

radix eim comufa medtocrtter, & e liquore altqua
congruenti, ventrtculoinam^fex ohobrum pon"
dere fumpta , humores omnes , prtectpue pitui^
mm ifr bilem,per fuperna & infirna citra no-
xam vacuat. ibid,
hydropicis, cachcElicis & afthmaticis magnoper^
confert. ibid,
eadem tufa,&exlotio humano refoluta,&inftd'
lata,oculorum morhis medetur , & a-^gematA
difcutit. ibid.
Tiratie Rupellenfes Tromontorium candidum j^fitc<c
expilant. 448,3
fpoliatis & incenfis templis,exuUifque SanElorum
tmaginihus, folam D. Antonij Paduani imagi-
tiemadludthria feruant. ibid.b
eamdem plurimis conmtijs profcindunt. ibid.
parttm naufiagio pereunt,parttm a Lufitanis ca-
piuntssr. ibid.
^ifcattonequi dele^Mtifuerint. 9,3
Ttfcattonumaltquot genera, i^o,b. 2^1, a,b.

262,a,b. i63,a,b
^Ttfcatores apud Canopium, ad Idcum Maotidcm lu-
pis dant alimenta ^vt pifcattonis tnftrumenta cu-
ftodiant. 45>2
Tifcatus ApoUolorum in mari (faliUit qUid figmfi-
cet. 46o,a
Ttfciculi in <ethsre creati funt aliquanda. 4,»
Tifcina prohatica vnde fic dtHn. 48 5,b

in ea lauabamurhoftittofferendx. ibid^
ngelus quotannis cius aquas mouehAt,vnde alt-
quis <egrottts ftnahatur. ibidi
Tifctna hahetur in Lufuania qus Feria v. Heb-
domada fan£le mirura odorem de fe f^argtt.
596,a

& Sabhato fanBo aquis exundat, ibid.
Tifcis auratfu quale pifcis genfts. 25 j.b

Tifcis mularis vnde fic.appellatus. 26 ;,a,b

Tifces qua occafione inter fidera relati. 2,b
Tifces aliquando Jine humore conftiterunt ,vt An-
dre<tOuiedi cfuitnferutrent. i^^a
_ a.udtum & odorantur. j6,b
ex fo/aaqua generamur. ^i^ji
quodgenus catif<ein,eorumauiMmque produSIionc
prtmd aqu<e pr<eBtterint. 60, b

in primacreationenonbina tamiim cuiufque ffe-
ctei,fed innMmertcreati fuerunt. 67,»
nonnuStaurovefcuntur. ibid.
iH terrd Bahyhmca fluuijs egredientes pahulari
in ficco dicuntur. ' , „92,a

in Anconitano Itttore in folidiffimis lapidibusre-
perti funt, 9 9,21

ejfediumurettamherra- ibid.
ftomach» carent, 118,»

U £ M O R A

ih Htlpanii reperiuutur qui non om fed vina ani-
maiia pariant. 40i,a
in eodem Regm varijs in locls ejfodiantur. i bid . b
tonprdcisetn fiagnoA/onaJierij S^MaUrttiji^jmt
Aionachiin ConuentUi 445>*
tSHonacho aip^uo agrotante^pifiis infirr»m acfuis
fupernatat\mornuro,moritur. ibid.
Pituitam expurgant tres nnclei arboris Quauhtia-
latz,irut 3 59>a

arbor tamarinduSk 34ij*
herba cuamtahoatl,Jlex aqua duarum drachma-
rttmmenfurk fumatur>, 547j3.
fuluis arborts holii. ^ 348»»

herhatiatlauhcapatlii. ^ 3$o,a

foiia ficcataherbayetl. JjSjb
fru£lusjnucieus,gummi&vinHarboris molle. ^61^^
arbor tecopaicjuahuttl. 3 <5 5>,a

fer fuperna & inferna citramxam yacuat radix
herb<t acxoyatic fecund<g. 3 5 1 -b

ittsdecoBi radicum herha tepeamati. }6o,b
per inferna purgat radix herha tacuache. 3 40, a
itero fyropus ex iure deco£lt eius paratus. ibid.
per pores euacnatur per oicacatz.an herbam. 5 2 z,a
iPitttitofa excrementa pelltt herha cocoz.tamal. 3 70,b
^ituitofos humores purgatherhachillt. . 365, b
fityocampacau§iicamvtmhabet. 3,b
J^ttyufa Hijpaniarum tnfuix defcnbuntur. 4oi,b
^tus W.Ponttfex Max.vartos Agnos Detbenedixitt
torumdemque vis & efficacta. 45 3 ,a,b

Tlagas venenatas curat cortex flipitum herha buyt
bftyo in fariaamredaSus , in corpus fumptus.

Vlagts veterthus^ wedentur felia htr^* eawxihuitl.
570>

puiuts lapidis <iuetz.alxaquyac, 374>a
pianet&non fum amntalta. x6,b
Flantatnamntaltbus geiietafitar* 6,h
; non funt ammalia. i8,b
t^mmodo generetitur. 103,0
quAcaufs. fintqnod genereutftr diffimiles & di-
fterfe. i64,a,b
au(>medo diuerft generentur ratione fuitpfius.
ibid.b

. ^ftomodo ratione calf. i o 5 ,a

quomodoratione Jili. ibid.& Teqq.

^i^madoratione culturdi. i^Ji^
quot earum ftnt genera. ii7vb.izS,a
quas partes habeantj. i z8,b.& feq^.

flatanus Indica femel tanttim Jru^ut» fert, & tum
i^tfrit. •. >i95<,a,b

fulpa eius recmtibhtyrpmollitie ac fapore eft perv
.. \. fimiin* ibid.b
:- :<i/££yptium vMlgttsnugatur,hanc<effiar.b.orem.cu-
ius pm» peccauerunt prim parentes. ibid.
*jPiat» mentem animaltbus tribuebati 3 8 ,b

^latonicaapeseloquentiam Ariflociis pueri wdica-
rtffvtj. 5,b
Platyeeros eornu folidttmkabet. iio,b
. S" deciduuf», : -.N ;t -,k,».v- 1 1 i,a

a,tque latum. '.b' ' ibid.

femin.*pilosnftidiJfu/mhtbefPt>t' 115»*
natura ejl tihtidus. 1 2. 5 jb

Pleuritici imtantur ram^ntis lapidis tzjcui. 3 79 jb
Pieniistntaa formicisAtgnofcumur, 3,a
jPittaia eum grandtm quomodo in csrpore humano re-
fertatur. 4,a
. .efuomodoabanimaltbus pnefentiatur, 49,a
fefchtllttchilltherha Jpecies, 364,»

B I L I

Pochtian teuhoa ) i tca tecittli , minifler idoiorum in

templo maxtmo Mextcano,'^ ifuaetcur<t. 149, 4
Pofo Atton ,profund(is in valle Comttlan putcMs ^ m

quo funt piurtma volucrts. 241,3
Podagra curatur fimo caprarum filueflrium mtxto

axungid. iZ7,b

mttgatur carne vicma. i8;,a. y\i\e,Arttculo-
rum doiores.
Po6nitenti<tfymholum,tiepl]as.
Poitttcaex animalihus defumtpoteft. 6,b
ToUttC£difcipiinix fymbolMm^apes. j,z
PoitticA barharorHm cjtiorumdam ieges. i Jy.a
Pollin,infetlum paruulum apud fndofi i^Ojb

trttum&impofttum,acuieos^ fagittas ocyus e.x-
trahiti ibid.
Polpoch,ferpens Indicus. iSj.a
Polymejior Mtleftm curfu leporem cofecutus eft, 3 7,b
Polypus pifcis ad oleam adnatat. T)-j,2i
Poma innafcumur falicibm ex henedtUione S. Kel-

vvini. 4i7,a.b
Pomptitus Poionia Rex a muribus cum contuge &

filijs deuoratur. 9(S,b
Porcellinacaro parumnutrit ^fed plus ventrempro^

curat. u 5 ,a

Porcina caro valde ntttritffed mintis ventremprocu-

rat, xi6,a
Potfhyritu brtita inter fe fermocinariputaait. 3 9,4
Potentia fumma , vnttm ex dtmnitatts liueamentu.

Poto^/ageton hirba crocodilis aduerfaria. ibid *
Potionibus venenatis obfiHunt radises herhA buy«

buyo. 5<57,i»
Potoft oppidum^ cfuamuis in colle pofttum, dtluuio a-

quaTUmpme futtobrutum. 38jj*
PoueiusCaiuimfia miraculaad fontem S.VFene-

fieddiVtrginii fa^ fuggiHat. 45.6,a ^

refutatur. ibid.&feq.
Poxcauhcamoti^fJ)£Ctes herhacamotli. 3 67, b

■Poyauhtla parsmaxtmi templiMexicani, & qutd

tneo fieret. ' I4z,b
Praputtj verrucas corroduntfoiia herbnt cacocxikmti.

3^o,b

Pra. fagta ex dnimalibtts capiuntur^ 3 ,a

Prafini lufttnianum Imp.afinum vocabant , eo cjuod

aufes fuasmouere poj^et. 4 57^*

Prata S- 'Brigtdx fe/j/per herhofa , quamuis omnes

beftiA quottdte ea ad folum vfque depafcantur. ^

4z8,b

Prefbyter cjuidamadimaginem B.Virginis de Sarde-
ttai temere accedens,&centingcns,diutnitmmorte
pie^ituri

Primum mobtie nonpoteU rapere inferiores orbes.
2i,b

Princtpis folliciti ac folertis typus Suiiac Scythia

animal. 4 J

Producat c^uid in hiftoria creationts ftguificef. 50, b
Prognetn hirundtmm verfa dicitur in fabulis. 5 2,b
Protogeufta fndica antmaita guftu excellunt. 37 ,a
Prtidentia fymbolum pagurm, 6,b
Prur^tnes curantur iotto canino addito nitro.

Pftttacuf cjuidim edoBm ijla Litaniarum -verha,
Sande Thoina , ora pro nobis , mtrea mtluo
liberatur, 59'^

Pftttact tn Aftd, Afttca&Americareperiuntur.
215, b

varia eorum genera defcribuntur ab Htrnando,
4bid.

C c c vnurA

INDEX RERVM

tstitsm getiHS vofojur toz^nene , (]Hod reltq»ls ad
humannm fermonem addifcendum eji aptitts.

ibid.

■alterttm vocatur coche , loquaculum etiam. ibid;
terttum tjMilitoton , quod ettam humanoi voces

imttatur. ibid.
fs HiSfaniola innumeri funt virides,ij<jue vel ma~

ioreSyVel minores,vel minimi. 116,3.
jildrouandusquatuordectmeorHm ^eciesejfe att.

ibid.b

ejl aliud genm/iiElnm guacamayani<}ui cHm pue-
risludtt.

alitti qutdeim in Poto/t fndos euurfantes patria fme
nomtnetmlamabat. ibid.

alim Htff.ali Medicam qttemdam ineptum infe-
S Sabatur. ibid.

{tltPts tahernarium vtnarium iUHdehat. ibid,

flurtmt funt Jimplicijfimoingenio. ibid.b
Ptcroph&ntcm Indtctts defcrtbttur. 225 ,a,b

TtokmAHs Secundns ceruum quemdam ad GrACum

fermonemajfuefecerat. ii^h
PtolemaHs Geographm errauitin reddenda causa iH'

crementi Ntit. 3^5)^
Puchilan,locni templi maximi M exkani. \ 44, b
Pudendorum vlcertbw medeiur herba tlacjuetjuet-

z.al.- 341 >t>

eorum verrucas corroduntjolia herb^ cacocxthuttl.
570, b

eorum vetujlis plagU medetur pulufs lapidis quet-
z.alxACjuy(tc. }74ja-
Pudicittam feruat herba atatapalacatl. 3o7,a
Pndortn Cuianorum fuperfititembtti adumbratns.

141, a

Puella cju£dam ChriflHm fideiuJ^oreiHt acctpit a iuue-
ne,et fidemmantalem promntente. 39i,b
negante fidem, cructfixt effigies ei teHtmontunt
perhibet. ibid.
FuelU nubtles quemodo ali^ubi virginitatem fponfo
probarentj. Ij8,a
Puella qmdam k S. Jacobo Ntfibita propter im-
pudetitiam canefcere amt temptu cognntat.
45}>b

PueroStlefioinnatmdensaureii!. C,h
P Herpera qtiddam, infant£m enittnon valens.poiaio
paHxtlloterr£ e loco vbi S.Iacobi A pofioli fieterat
imago,fine labore emtitur. 446,3
pHerperii lac augetyz,cahottli lumbricortim in India
genus. i56)t>
ttem cretacea terrajabr^fa k faxo crypta lai:ie<ey&
in aquk,v.elvtno,vellat}eepotat 470,b
«is, vt robur acquirant,alicjUot diebtu a partupro-
pinari ab Indis folet maguey luteua 5 o i ,a
itemiui decoHt herba nahutteputz.. 3 56,6

eascorroborat radtx herbaahoatan triumvncta-
rum menfura coBa e trtbtts libri^ aejHA fontan*
adterttasy&iHi decoSii propinatum vtce potus.

35^.3

wtrum in modum eis prodefi herba tlalyetL
}59.b

iuuanturramenti^lapidis tz.ecuii ll^M
Pugiones Apud Indos oltm ex ytz.tli lapide conficte-

bantur. 373>b
Pugna alitum fulij Cafaris necem pr<tfgnrficaHtt.

3>

Puh a fiuBu fic appellata arbor i&India.\ 3 4z,a
bilem concocjutt & expurgat. ibid.
pttuitamtncidit & expurgat^ ibid.
(aloremmmtHm fedati ibid.

folia tufa eryflpelatis vttlifiime imponiitar. ibi J. o
fit ex ea confetlio ad eadem vttlts. ibid.
'Pulices tntertmtt tus decoBi foltcrum herbx yetL
359^^

PhUi galltnaceicarominits ficca ejl, & competenter
nutrit. ii6,b

Pnluis tumHli S. ydalrici glires ftne ratostnten-
mtt. 426,b

Pulnis hollt arboris naribus infperfus hemtcraneas
fanat. 345.a
capitis doleres fi^iit. ibid.
ptwitam euocat. ibid.
fiernutamentum ciet. ibid.

Puluii arbufcuU johualxochtli vleeribus ittfanabi-
libusmedetur. 3T2,b
feabiem& lepramtoUit. ' ibid.

PhIuis radicis herbe cuntz.enyex aqua^vinoj^uglofio'
ve aut meltfioboti fncco fHmptus fex ebolorum
pondere,tltacos dolores fanat. J38,a
ventrtculHmcalefactt. ibid.
concofitonemtuuat. ibid,
vtfcertsm temperiem Jrigidam toiUt. ibid.
obfirutliones apenti , • ibid*

menfirHaO^vrtnamprouocat. ibidi
vtero CQhfert. ibidi
Venenatps potiontbus aduerfatur. ' ibid.

flatus dtfcHtiti ibid,
vtres inHaurat. ibid^

Puiuii herbA ololiithqui refina iriixtus fiigns pelltt»
337>a

ojfibus tuxatis autfianis auxiliatur. ibid;

Puluis foliorHm herbd yetl tnfptratus , nartbufqne
tra£ltts,verbera& cuiufuis generis fHppltcia feti^
tirivetat. 359i^
attimum augeti ibid.
adtolerandos Labofes vim fuppediiat. ibid*

Puluis laptdts ahuachtetl ex aqua fumptus Jebres
ardentes curat, 379»*

Puluis lapidts ez.tetl infpergitur naribus fahgutne
fttllanttbus. 37A^

Puluis lapidis qHetz.alxaqHyac rhedetHr vetuftis
phgisi ibid.a
prcecipue pHdendornm. ibid.

Puluts lapidis toltecayz.tli admixtHS cryliallo atge-
mata dtfcUtit. 374.*
vtfnm acHit. ibid,
carnem 'ffiperexcrefcenttni abfHmii. ibid.

Puluis pautmentictrca fepulchrum S. Remi^ij fer-
petites fugat. 45P.l>

PHluis ptct M artij hydropifim curat. 1 1 } ,B

Purpurael^mdqudndoqHerikfcitur. 95,1
vernotempore per fauaginemgeneratur. ioo,a
prtmumtnter coloreslocHmobttnet. 487,^
edoltm RegHmyMagifiratuum & Senatbrum ve-
ftss ttngebantur. ibid b'

t}utd proprie fit, ibidV
pro foliratione coloreriivartat. ibid,
pluraetus y«»?^e«ty/**>*v.ttu\0,^ v.v :■ (.^"-.■i-^ljiil^
quomodo tn Italta genuina a nothd difcerMMur,

ibid. ■ ^ ' . -

tx ed atramenti genus , tncauftum appeilatum,
confictebatur. ibid.
to folt Imperatores in fcribehdo vtehantur. ibid.-
quomodotllud^ncaHftum pararetur. 488,*

Phs promouendt vim habet vi{uUnHS adeps. } b^

Pufiajpifciculimintmt genus. ^4%^
cum mtltomawe permtxta & admota . eryfipelata
(urat. ibid.

Puisi

ivr E M O R A

Putei hitHmtnis vhi faerintk 46 1 ,b

PHtens aqHarum viHentiHm, de in Canticis, tjntd
fnerit. 4(5 4,b

THteHS B.Virgims ^His,& vbi. 488,^
THteus quidam fnit ffffpah,ijmmaris afiHcrefcetJte
minHebatur, decedente aHgebatur, 40 9 , a

fHtoriui eft femtferH4,hoc eisl media, natMra imerfe-
ra & manfueta. i i 5 ,b

manjuefieri potefl, ibid.
THtrefactamundantHr pHluere herbacocA, 304, b
TygmAa in gruem verfa dicttur in fabulis. 5 1 ,b
Tyom&i an vmcjHam exttterint. 8 3 jb.Sc rcqq.
eorum hifiorioi varij narrant* ibid.
cum gruibiu pHgnntt 85,^
an ET^chtelt ProphetdinnotHerint. ibidib
a loanne Aluare Maldonato t/ltra montAnasAn-
des reperti fum CHbitHmnon excedentes. i 5 2,b
aliHdillorum genus , quatuor dodrames non exce-
densjin Ortentis quadam infula ftatmt Argen-^
fola. i33,a
Pyragmui ftirps ab igne Udi non poteft. 61,3.
jPyrauftdibefltola ab igne immHnes funt. 61, h
in igne viuunt^extra ignem pereunt,. 5 9 .b

^ythahajfa qualis herba. l^^y^

\

QVacamayas,genm pJittacorHm. ii^h
Quachiltonf auis Indtca , vigilias & cantm
galli Amnlans. 1 1 7,a

^Hadrangularis fornta conflantid!, & permanentia
nota. 55 ,a

Quamiz,tli,animal IndicHr»,teomaJftmile, 1 6 9 ,b
Hijpani illud pantheram effepHtauerunt. ibid.
Quapachtli,animal Indtcum , jpeeies fciurorurru,

Quapachtototl auis rifum hominis imitans, 4 6, b.
ai4. a

eipti defcriptio. li^A
rifHs illitu barbaris eft male omtnofm, ibid ,
Quapcotl vidcj QuauhcoyametL \
Quapocyetl herba Indica. 359^
itiftammationibmrefiBit. 3^0, a.

QuaqHaHhtz.ontic qualis herba. 359'^
Quaquauhtz.omic herba Indicat 3 5 5 ^b

fuccHs radicis eius medetur oculis inflammatione
laborantibus. ibid*
capitisdoloresantiquos fanat» ibid.
febres mittgati ibid.
} 'vrinci ardoremtempetat. ibid.

ventris dolores fedati ibid.
Quartanam purgatione feliciter & nonraro ftatim
curat cortex herb^ chichioal memeyat. 5 46, b
filiaherbachtlpatli, 3<^h^
ius decodorum corticHm herbA hoitZiiloxitlane-
thina. 369,1
Quatotoni, picigenuSi 2 z 3 ,a

Quauhacacahoatl , jpeciesarboris cacaoatlqHahmti.
345>t>

Quauhapatachtli arbor qualiSi ibid.b
Quauhchamotl » herba Indica. . 3 6 8,a

Quauhcoyametl,aper Indtcus, ftmilis eft noftro apro,
J7o,a

,foramenindorfohabetpefquodreft>irat, ibid. b
quomodo ca^iaturi ibid.
tigridi plane aduerfatur. 1 7 1 ,a

Ji cicuretur, eft placidtis. ibid.
Q^Hbchiilt^miwmachtlhherba Jpecies, J<»5>b

B t L i V M.

inarboris magnitudinem excrefcit. ^70'i
furcuii corttce nudati albugines & argemata tlliti4
difcutiHnti ibid.b
fuccHS fl^tus abfumiti ibidi
Itchenas curati ibid,
dolores a frigida causk ortos fanati ibid.
fitia medemur veteribus pla^is. ibid.
tufa (fr applicata verrucas corrodunti ibid.
prActpue prapntif & pudendorumi ibid.
QHauhhyyautlt, herba Indica. 3 40, b

folia eiHs impoftta medemur viceribusi ibid.
dolores e frigore vel iHe Indica ortos lenium^
ibid.

fnuciHmtHmoresdifcHtiHtft. ibid*

fudores euocant, ibid.

fiatusdifcutiunt. ibid.

neruorumrefiiutionem fanant, ibid*

epiieptitos fujfttHiuHam. ibid.

radtcis & germinum fuccus epotus ant infufus^
euacuat aquamtntercutmeam, ibid.

ius decoEii eius cruriurMdomata toHit. ibid.

pituitofos tumores fupprimiti ibid*

menfes euocat. ibid.
QHauhpecotlt Noun Hijpania animali tj6,h

mitefcit faciie. ibid.

efi voraciffimum, ^ ibid*

piacidum efi & blandumi ibid.
Quauhten z.o,fiHe mufleia /ilHefirfS,a})imal Indicum,

171, b

pellis eius veBihHs parandis commoda. ibid.
Quauhtiacoyameti. vide, Qmuhcoyametl.
Quauhtiamacame,cerHorHmgenHS in NoHa Hijpa-'
nta, 1 84,a

QmHhtlatiatz.in, arbor Jndica. 359)*
tres eiHsnHcieihumores omnes per fuperna & xn-
firna , pracipue pittiitam & btitm euacHant.
ibid.

QuauhtochtUi Ipecies CHnicHiorum in Noua Hi(pa~

nta. i6i,a
QHauhtz.apotl, arbor magna in IndijSi 3 6 1 ,a

' germtnaeiHs VenenisobfiftHnt. ibid.

nuciei pomorumcuramdiarrhceasi ibidi
Quauhtz^onecolim yfpecies cotHrnicum Indicarumtn

ISljHa Htfpania. 2 33^*

QHauhxicalco , paruHlHm MexfcanorHm templum,

^cuieffetvfui. HJ.^jb
Quauhxicotii pfeudomeiifiAgenHS apud Mexicanosi

QHauhxiico pars templi maximi Mextcani,& qutd
tbi fUreti I43>i
Quauhyyaearbormagnalndica. 3^^^
fuccHs eius nartbus tnfitllatHs fiernHtamentum ex~
citati ibid.
capHt purgati ibid.
Quaxoioii chamico,dea Mexicenfiumi 1 44,a
Quechoiijfiflum Mexicanoruwi 144**
QHecholli,menfts apud Mexicanos. 1 4 5

Quecollitiami^fefium Mexicanorum. 1 44,b

QHemi^ ^ecies CHniculorum in Hifpanioia' 1 6 1 ,b
Quercus 'B.Vtrgints Foyenfis vndehabeatvim fa-
nandi varios ianguores- 4 1 ^ =b

QHetz.al appocconaili,fuccini noftri fpecies. 374,^
QHetz.aiyz.tlii fmaragdi diiutioris genus. 374, b
vbiprdcipuerepertatur. 250,1
occtdereeam noniidet,bene tamen depiumare.ihid*
efl priidtj ioco,Qr ad heredes tranfit. ibid.
quomodo capiatur. 'bid.
Quetz.aitototl qnalts auis, ii^h- 2. iC'>*

^ Ccc % Qt^et-

I N E X R R y M

Cfietx.alxaeiHyae.,^entis fmaragdi. 374,^

phlHisetHs medetHr vetujitsplagis. ibid.

fractpue piidendort*m. ibid.
Quetz.pal6ochnon ferpens JndicHS e lacertarum ge-

nere. 276, b

etus pfflnts fi fumatur in aqua drachwA vnifts
pondere,ftidorem euocat, ibid*
OutchtfitcjHe Gafpar fortijftmfis & conflantiffimHS

Chriffi athletes. 151,3
Qmlla dicitar Lnna ab Ingis JndiS. 1 3 9 ,b

Qitilttotan,genHs pfittacorHm. iz f,b

QutmichtpatU herha Jndica. 3 49,^

f^men eius extingftit -vermes vlceribHs qHorHmms
animaliutn ingeneratos . ibid.

carnem fuperexcrefcentem abfumit. ibid.

artiCHlorum dolores mtre fedar. ibid.

a^HA mixtuj»,fanat vlcera oris. ibid.

fedieulos necal. ibid.

dentes firmatius deeoUi fficarHmeius. ibid.b
Quimtehpatlatt,animat Indicum, fpeciesfciurorHm.

175 a

jQuttlalhochoatl araneorHm genus magnitudine oui
qolHmbini, 2,pijb

RiAhba ciuitaf,in ^ha olim habftaHefftnt ^am-
z,ommim gigantes. 486,a
aiCkieft posiea Phtladelphia* ibid.
Jlabihorcado qstaln auis. ixi 3,

Jiachelu fepuichrum vbi fit. 47<5.a
lafilU tbi tnuentumur , c^mpartHni fnulieribus ma-
tur^re dicnntur. ibid.
jR.adtx eB perperua pars plantafum. 1 2 8 , b

Jiadix arborts pilipoc venettatis motfibus ac pottom-
htis refiiiir. 3 38 b

leniter vacuat,fefcjuidrachm<i menfura. i bid.
reliqKa veneniantidota tmperfe^iioraperjicit.ihid.
Sadixarborts tun<t auxfUatur enterocelss, 3 1 1 jb
. eryfipelatis medetur. ibid.
calorema febre ortumtoUit. ibid.
iecinort vehementef concalefcetiti ejl retitedtc. ibid.
vlcertbus mtre jubuenit, 3 1 i,a

'^adix herbiz ahoapatU aluum fifiits 3 5 i > a

'vrinam euocat. ibid.
flatus difcutit. ibid.
'ventricHlum& cerebrnni firmat. ibid.
Jladtx herbtt ahoaton trium vnciarum menfura co-
iki etribus Ubris a<jtiit fintan<t adtertioi, & tus
deco5ii propinatum vtce potus, puerperas corro~
borat. 35i.a
dyfenterias compefcit. ibid.
laxatarenMmofiaconfoUdat. ibid.
Ljfitudtni medetur. ibid.
Hadix amudtj berb* ff>lenis obfirHEliones aperit.
^66,3.

Radix herbitacxojaticin farinam redaih^fumpta'-
qae efirigido quodam Utjuore, febres folutt. 3 5 1 ,b
£,adixacxojaftc fecHi}d£,cottiufa medtocriter f & e
h^uorealicpuo congruemt^tna t ventrtculo,fex obo-
lorum pondere jumpta,h»moresomnes ,pracipue
ptttiitam & btiim , per fuperna & tnferna cttra
noxam vacuiii. 3 5 1 ,b

hydropicfs,cachcnicis,4fihmaticismagnoperecon'
fert. ibid.
eadem tufa,& refoluta ex lotto humano,& infiilla-.
ta,oiHlorum morbis medetur , & argemata
dtfcuttt. jbid.

Radtxherba ayecocim^tl vet CrHdaml ius decofli,
eiu:,ventriculum& intefiina ptr fuperna &
ferna vacuat. 356, b

Kadix herba. curitz.en in puluerem reda^ta , ex
acjua,vino,bugloJf6ve aut rnel fioboti fncco fum^
pta fex oboiorum pandere , tliacos doiores Janat.
3 38.a

addita ^afanaca a^uir pondenbus drachma vntus^
humores crajfos & ientos vacuat. ibid.b
T^dices albii, Periienfis fiiiUus jmtro rmdo cor^us

humanumexpurgant. ^z^b
Radtces herbx atepocapatli ventricHlum ^ reuet

fiigida difiemperie iaborantes refiuuunt & confir-

mant. 507>b

fierdttatiab eadem cansaorta medentur. ihid,
Radtces herbct axixtlacoti tuf<& , & applicatA

trium drachmarum pondtre,vrinam mire eUocant,

35o,b

epot<x,eiits exterguntt^leatus, ibid.
cohctsfnbueniunt. ibid.
factetmacuias evtundant. ibid.
fiabiem capitum puerorum & vniuerfi corporis

CHra?itj.- ibid.
febres euocato fudore toilunti ibid.
flatmdifcutiunt. ibid.
tumores pr<iter naturamdijftpant, ibid.
Radtces herbabuj/o buyo proptnanturadfterffu vene-
natoi potiones. 3 6y\A

ventrtcult a^eBionibi^-' fitgidis fubHeniHm. ibid.
ijs cjui ob m<4lificta cotre ntqueunt opem pr<itsiam,»

ibid.

Radices berb<x, tz.ahueMgueni tufa atque exaqua po-..

tavrtnamcr menjes tMecar^tt, 343>b

eonuuifiones CHrant, ihid..

peBort conferant, ibid.

obsiru^tones aperiunti ■ ~ ibid.

ceeliacis opttuianiHr. ibid.

hjdroptfim curant. ibid,

coitcam fanant. ibid,

iitacis profunt» ibid.
Ramenta iaptdis Alcececa ifiira brenitate infanientti

bfts medentur. 379^*
Ramentalaptdis ez.tetl fiuntpta dyfentericos curant-

37S>>a

ventrii dolori msdentur. ibid.
naribnsinjperfa,fangutnem fiHutft. ibid.
bemicraniam fanant. ibid.
Ramentaiapidistz.ocni puerperas iuuant. 379, b
ttem pltHriticos, ibid.
& febricttnntes. ibid.
eadem indita tn nares,capitis dolorem fedant.ihid.
Rami funt perpetua pars piantarnm, i iS.b

tjuid dtcaniur in arboribni . ibid.
Ramirtti Rex Htjpam<£ per iegatosab AhderrahamO'
no Mauro m: jfos , centum vt vtrgtnes tributi loco
pendat follicttatur. 389,^
legatos tnttjua petentes repellit. ibid.
beilum contra Maurum parat, ibid.
& eiufdem ditiones wuadtt. ibid.
fuperatur d Mauro, ibid.
ei noElu S. lacobm apparet,& de viEioria eertur^
ejfe iubet. J90,a
egregiaorattone fuos aiioquttHr,& animos eis ad-
dit. ' ibid.

celiatii armii Maurum vincit & fugat. ibid. b
Compofieilano templo Ht(fantam vott reamfactt.
ibid.

Rana voctfer4Htes,temp«rii prafagta fug^erHtit, 3 ,a,

iMEMORASiLlVMi

inAthere«liqajMdoort(e funt. 4,a
ex colcnis Lycijs faElt dicmtHr in fabulis. 52,^
rnagna ex parte noElu coeunt,. 9 3 ,a

ijuales foetM edattt. - 94,^

. jjlerum^ue ffonte ex limo generaHtHr. 9 6 ,a
etiam e limo oriuntur. 9 9 , a

0'exa(jua^ ibid.b
lin^ua frimaeU cohtret,intiTttaahfolutak guttu-

re,ejua vocem emittunt. 1 1 z,a

trura earum poHeriora prioribw funt longtora.

113, a

tam anteriores quam poBeriores pedes memhranis
connexos habent. ibid.b
ttureui orhis earum oculoscircuit. 1 1 5,b

habent pellucidaioculorum genas. ibid.
ttullthi ntji in otulis fanguinem habent. 117^
geminumiecur habent^ 1 1 8 , a

aquatic£ funt invoxi* , & femina mare ejl maior.

faliunt magis (jukm curram^ ibid.
in Cyrena plane muta efe dicuntur. i zo,b
atejue item Seriphtte. ibid.
tx accidenti tantttm mutas ejfg quis inqUiat. ibid,
terrefiresherba pafcuntur. iii,a
mortuamtalpamdeuorant. ibid.
tota pdnehiemedofmiunt. ii3,b
aquaticd & terreflres pluuiam denuntiant. 1 1 5 ,a
aquaticarum caro m hominis alimentum cedit.
ii6,b

itaphaim gtgantes^a Jilijs Lot interfeEli. 48^,3
Jlatienna ciuttas ItaLix vnde di£ki. 3 89,3

'J^ehui e naturalthui quomodophilofophandum Jitde
diuinif. I4,b
ReEloris vigilamii tj/pus SuUac Scythia animal.

43'*

Regia & facra Philofophiajisi conftderatie & fpeca^
latto animattt fubfiantite. i,b.2,a
Reltgtonis fymholumelephasi 6,b
^emigtus Rhemenfxs Archiepifcopw paferes manu
fua pauit. icj,a
puluis pauimettti tirca fepulchrttm eita ferpentcs
fugat. 450,b
^emora pifcisnonefi fabul&fa» i45>b
Renes emundantur fucco filtorUm arhoris maguey.
3O0,b

txfiigtda difiernperie lahorantes reflituuntur ^

confirmantur radictbtti herh* atepocapatli. 507 ,b
itemherba phehuame. 337>E)
torum calor temperaturgummiarhorii tun<e. 5 1 1 ,b
euraturherba mexixejuilitl, bmjro vaccino falii
experti commifla, & applicata. 3 i 7 ^a

item fermento quod ex maiz.10 conficitur^ 3 2 1 ,a
item folijsher-btetonalxthuttl. 3S2.,h
herbaacuichehuariraqua. 3 $4^

item lapide tlapaltehuiloth 574,a

9orum doloribw vttlis efi herba mitnofa. 3 o 3 ^a
^ calamm aromaticvu. 5 1 4,I>

eorumexcrementa euocant tres quatuorve guttit
balfamiex arhore hoitz.ilochitl eltciti , ante ci-
humlinBa. 3^9,^

iuxata eorum ofia confolidat radix herb<e ahoa-
taru. 352,a
& herhacacaUz.irLj. 35o.a

eerummeatusexpurgat farfaparrilla. 520,b

evrummorbos fanatmecaxochiil herha. ibid.a
Eeptilia ex auro & argento ad viuum ejfi£ki erant

tn horto ad aularh Jngarum Regum \Pertianorum.

RecjHienes quales pifces Jlnt. 2(Jo a

funt ptfces admodum nox/j^ nec edulesl ibidi,
Refina arhorisaheehoed dolores exfrigore ortos fanai.
506, a

morbo articuUri ex fiigida causa orto mirabili
celeritate medetur. i bid .

fi.attis dtfcutit. ibid.

tumoresex pituita ortos dijfipdt. ibid.

neruos , qui ah humortbus craffts difienti fnnt^
laxat. ibid. b

Refina mulli arboris valiiera claudit. i95,a
Refftrationis difficultati medentur tres quatuorve

guttdibalfami ex arhore hottz.ilochitl eltciti,ante

cthumlinBdi. ^tJ^jb. ylfthma.
Resfitutus PYefbyter,qui quandoet placehat,adimi^

tktas quafilamentationes cuiufitbet hominisvoces,

itu fe auferebat k fenfibus , vt rnortuo fimilUmtis

iacerct , (^ -non folum velUcantes & pmgentei

non fenttret , fed & ignem fine fenfa pateretur.

457.b

RefurreBionis typus hoitz.itz.iltototlus fndit auii:
I2,a,b

RefurreBionis Chrifii memoria vigitit in Jndia Occi-
dentaliante pofiremufn Chnfttanorumaduentum.
74,a

Reuerfus , pifcis genisi, quo ad alios pifces capiendos
Indi t/tuntur. 250,»
quomodo pifcationem fUam vbeat, ibid. b.
& fcq.

Rhabarbarummonachorum. 364,^
Rhamnus ffina , figura fuperhorum & dvloforum.
494. a

Rhenus fiuuius G ermaniit aurifer. _ 5 81 ,a

Rhinocerotes h^Jliie auerfo modo cocunt. 9 3 ,a

tdque occulte. ibid.

cornu folidum habent. 1 1 o a

idquehreuiffimum. lii,b
Rhinoceres auis pernicijfimi volatusi, 2 5 o,b

efi auis crudelis & immanfuetai 2 3 1 ,a

cornu eius ettmdem vim habet quani cofnu qua-
drupedisi ibid.
Rhodienfes Milites ita inflruxeirunt canes , vt cur»
■ fioElu vagarentur,ChriJiianosa Turcis odorein-

ternofcerer^tij^ I74>b
Rhododaphnes filta& fioresmulisiafinis ,cApris&

canihus funtvenenum. I22,a
Riogrande fiuutusvbifittts. 263,^
Rim quidamjhomo malitiofus fenex, 5; Patritium,

quh miniisverbuni Dei priedicate poJfit,prohibet.

443. a ^

et prior iiiHeMutts fios h S. Patritto reTiituitur^
jfifb conditione vttn Chriftum credati ibid.b
Robttr loca fttgidaamat,i 1 05 ,b

Rodertcus Htffania Rex arcam in palatto Toletano
ftantem apeVtt, & quid io ea inuenerit. 3 9 8 ,a
Rdmanioltni firte nouum orhemrepererunt. 73,»
eorum clades a Lufitanis inferenda per anguesni-
gras fignificata. 3,b
Romerreo ptfcis genui in OceaHo S.eptenitrionati.

■ tthuronis excirementis vefcitur: 251,3,0
quomodo fejneab eo deuoretur,cuFiodiat. ibid.a

Rofa lerichutinanoUe Saluatoris natalttta paulattm
hiat:atque inde fe recladtt ,qtiamuis ficca & arida,
in tefitmonium virginei partus^. 46 2 ,b

aliterdeeaifi^icatBelonitts. ibid.

S.RoJalia c Normanniie Reguni profapia orta.
44j,a

Gcc 3 amam

INDEX RERVM

mtam fpernitj&inMomis cfttufdam sfecudegit.
ibid.

eius corpus inmnitHr j, <^ Panormfim defertHr*
• ibid.

*S^fomak^ Ltthuanicum & MofcouiticHm animal,
voractJfitfjHm&inHttle. i88,a
Etihlliones ptfcesJinecoitH parinnt. 95
"^E^httttlaSlifiudi (^ualeptfcis genus, ijJj,^
Rttch auis maxima in Jidadagafcar , aqtiil& Jimtlts.

tauit ejl roborisy vt elephantem tolla(,& in fHblime
attollat. ibid.
alarum etus e-xpanfarnm ab vna extremitate ad
altam fpatiHmejl iC.paJ^ttuntj. ihid.
penntzeiHS otlo pafns fHnt long<e: ibid.
RHcqH£ aues Indicd forte funt qH(£ nobis dicHntur
gryphes, 9C,a
elephantnm capit & fn^olltt. ^ ibid.
liHgai ex facte ahftergit herbai az,pan->. 3 5 a
Rupellani piratA PromontoriHm candidum AfricA
expilant. 448>a
fpoliatu & incenfis templis^exusitfque SanElorum
y tmagtmLus,foUm S-Antontj Padaanimaginem
adiudibrium feruant. ibid.b
eamdem plurimti conuitijs profcitidunt . ibid.
partim naufagio pereunt,partfm k LHjttunts ca~
pmntur. ibid.
'Sjtpicapr^cornua rugofahabenti i io,b

eajue in dorfam adunca. 1 1 1 ,a

breutffima. ibid.
coUum longum & procerMm habent. 1 1 2,b

uigram pipraocHloslineamhabent. ii5)b
faituntmgti (jUamcHrrant, 1^9, b

fed velcctffime perguntj. ibid.
tiatura, funt timtddi. I2.?,b
parentes fuos iCtate grandes nHtriHnt. iz6,z
edrnmcarjiinaltmentumhominis eedit. ibid.b
earum pelles m vefltmcntorHm vfum vemunt,
i27,a

Jiufiict^ qmdamignarm perhouem in fide edocetur.
45, a

j?uta.contravenena valet, 45>a,b
£.Htii MachAn extma, 474;^

SAecula ej?e animaUa , Valentiniani docuerHnt.
i8.a .

S.iCcharHm olimin ^bufoinfula magna copia proue-

mt. 402,b
Sacra ^ Regia Philofophia,efl confideratio& fpecu-

latioanimatd, fubslantia. i,b.2,a
Sagitt<& extrahuntur ,Ji poHin , infe&um paruulum

JndtCHm, triium & tmpoptum fuertt. 290,^
Saintts, aper Indicfn,per dorfum refftrare dtcitHr.

3i,a. i70,b .

ftmilu efi nofroaproi I70,a

quomodo cdpiatur^ ibid.

tigndt planeaduerfatHr, J^i.a

fi ctcuretur,efl placidiu. ibid.
SaL,fndHm,eft facchnrum anticjuarHmi 377»*

omnta etvugenera in, Nouk Htffama reperiuntur.
ibid. . .

in Hiffania non modo coquitur ,fed etiam e terra
ejfoditur. 4oi,a
Saladtntu Turca JJeluncam munitijfmam ,Chri~

Jltanorum propHgnacHlHm,proditt9^ne captt.^j^,3,
Salamandra anjit igtie<& naturm. $ z,b

^uale Jit animal. ibid.Sc ftq.

nec mafcHltnum nec fminimm genus habet. 94,3
ejl' vtHipara. ibid.b
ex acjHa generatur. c)c),b
crura habet brema. ii3,a
nigrt & fiaui ejl coloris. . 115,2
tardum pigrum mcefum habet. 119,8
frtgido & humtdo eji temperamento, 1 io,a

Jrtgoris admodumejl pattens. ibid.
melle libenter Vefcitur. > lii.a

a fmbHitnctbumexpetitur. ibid.
Salem ciuttas oltm tn campejlrihtu lord^tnis Jita.
458,b

Saltces ex benediflione S, Keivvini foma fermf.
427, a,b

Salina capris 0- ouihm efl venenum, 1 2 2 a

Saltna de Araja fale maxtmopere ahundat. 577,b
Saltx , c^uam Jiuu/us Paranaque humefecertt , in pe—

tram conuertttur. 380,^
Salo clarns admodum inter Hi^aniaamnesfiuuim.

404, b

a^ua eim ferrum durum reddit. ibid.

forte tdem eji cum 'Bilbtli. ibid.
Salomon Rex forte hifloriA & natura, Antmalium

confiderandd Jiudioftu fuit. i,a

calluit Geographiam & Hydrographiamj. J^yS,

vnde tantam auri coptam hahuerit. 3 79,b. 38o,a
Salpa pifcisad portum e longtnquoadnatat. 37,8
Saltatto Satyrtcacjuidi 78,b
Saltm Domtnt,qualts locftSi 466,^
S^machoniiis lacus , quem lordanii JiuHitts effictt.

45^'* ^
Samarta a Pertna diuiditur Jordane JiuHio. ibid.
S. Samfon terribilem frpentem coram Childehertit

Rege fugauit. 74,^
Santttmontalts Damafcena fex ab Vrhe milliartbut

tn loco Sardenat OratortHm D.Vtrginis conflrHtti

420, a

peregrinos & paHperes ihigratuito hoffitio excipit.
ibid.

k monacho quodam Conflantinopolitano, lerofoly-
mam proficifcente, tmaginem "B. Virginis tnde
ftht afferri pettt ^vteam in fuoOratorio repo^i,
neret. ibid,
eamdem a monacho aUatam accipit. 42 1 3 a

in loeum honefltorem & facratiorem collocat. ibid ,
fola ipfa eam atttngere potejl. ibid.
oleum ah ea Jltlloins vafculo excipit, ibid.
SanBus altquis (i alicui maledixerit , an liceat , im^
plorata ope alterius San^lt , maledifiionis iacHlum
dec/inare. 454j«1
Sanguis ejHot modis in dtemonHm chUh intra atcjue
extratemplaejfunderetur. 146, b

Sanguinis JiuxHs JiJiituT fimo caprarum filueJirtHm,
fi tmponatur cumaceto. I27,b
item nHcleo,frH^u , gum mi ^ vino arhoris meile.
362, a

Sanguis narium fiflitHr , infferfis ramentis lapidis
ez^tetl. 379>*

SangHisve^ertilionHmpilosnaficivetat.. . , 224,^

Santormons,& .:v\^-;, i,

Sanirmons. vide, Hermon^.

Sapientia fumma , vnum ex diHinitatis lineamentis^
I j,a

Sapphtri pHtamen inHentum efi anferinooHO gran-
dttu. 37i>*
Sardinelia vicuSj qui a folis Chrtjlianis inhnhttart fe

fermitttt,. 4^7>^

Sartvri

M E M O R A

SmoHntws. WAc.Hermotu.

^arfitpMYrtlla,nobilemedicainentHm , variathabet in
JslouA Htjpaniadtfferemioi. jib.a
'ventricftUcaloremroborat. ' ibid.b
Vennm & vrin£ meatw expur^at. ibidi
•vrinam ciet. ibid.
articuldrum & GailiCtt Iffis d^laribtii medetftr.
321, a

fudores euocat^. ibid.
i/lccra obfciena curat. ibid!,
morbos inueteratos O" infAnabiles fanat. ibid.
tftmores prater naturam ortos difpetht. ibid.
^ua rattone xgrotis proptnetur. ibid.
^a fapim. vidcj Serucy.

Satyrianommno Jim commentitij, 77, b

aliquis vtfus eft a S.Antonio. yS,i
EuphemdcaYes etiam alt^juos reperit. ibid.
an eos Ifaias Propheta fuife agnoaerit. ibid.
vHm SiCtmjiA dtcebnntur. 79, a

funt cornigeri. iiOjb
caudas hiibentj. ii4,a
'curfu veJocijfimovalent, Ii9)t>

Saufa !ndt£ vrbs, vbi canes adorantur. 1 5 8 , b

Saxei vtri dtuersa forma geftuque diuerfo repertm-
tur in Thtahunacu. 1 40,^

Saxumcjuoddam locutnmeft. 45,a

Saxum,ftiperquo SS. Martyres iHfius & Pasior
fecuri percujfi funtfileumexfudat. 4i8,b.42},b

Saxum cjModdam Cedronts refert vefitgia manuum
pedurh Chrtp. 469,^

Scabtes curdtur decoBo foliorum mulli arborts.

fnlu^re arhufcuU yohaalxochtli. ■ • Jii.b
herba tex^ixapotla. 54i>a
ffire decotlt corttcts arboris tettatiit. ibid,
lufis & admotis felijs herbdt tzjihuengftem. 5 4 3 ,b
radictbiuherb<eaXfxldcetl. 350jb
yigmento ex arbore avhiotl confeElo. 3 5 3 > ^>

herba tletlemacz,irLj. ^55^
aqaa^n qua herba mohmlitrita alicjuamdiu ma-
duerit,p ea,qHoties expedtertt^hauriatftr. 3 57,^
foltjs herbi& chtlpatli.. 3 ^ 5 >a

Scabiei cr^riim ntedentur Jolia arhoris ahoehoetl tu-
fa&ilUta. 5o6,a

Scabies puerorum tapitibus innafci foUta curatur
herba ilaquequetz.ai tusa , & emplaftrt modoim-

pofita. ' • ■ ' .. 54i.tj

Scalahtfctm Htfpaniit oppidum, var^s rniraculis ce-

lebfe. 59i>a,b
Scapiinherhisqutd finU li9»a
Scarabeiqttomodocoeant. 95,a

exafinicadauefioriuntur. 97»^
ScartisptfctsUnoz.oflimodoratur. 37, a

Sceletum Francifci Perez.tj e Soc. Jefu miro modo

connexum eft repertum. 445>b
Schatihhut quaUs pifcis. ^M,^
SchelaBici tjua ratione Ubere difputent an cdi jint

animati. i^j^jb
Sciagraphk gallindtnota. 8,b
Sciatica pajfio euratur fimobsihaUi 1^7 jb

Sciendt cupiditas , eji maxima cupiditatum, imb a^a-

ritiamaior. . i,a

eademejicuni appetitu felicitatis. ibid.

eam vt ad opera naturiz comemplanda conuerta-
m'M,ipfanatura follicttat. . ibidi

ad tnattlta eam nos detor/^uemits, *. : ibid,

^ fic ab ignorantta mldijfcrt. ibid.

ignorammeius quAremedta. ibid.

B I L I V M.

Scinci in ty£gypto & Orieme generantftr. 5 1 ,i

Scturus quandocoeat. 9 j,b

auriculas rotundas habett ^ » i , b

exertos dentes habet. 1 1 z,a

geniTalia habetojfea. i-' 3,a

caudamhabet vtllofanLj. 114,4

eamque longitudtne corpori fere parerh. i bid.

& fupra dorfum reftexam. itid,

pkrumcjcieeflruficoloris. 1 1

in Francontd potius eft niger. ibid.b

eius earo dulcts & fuauis eft, 1 1 6,a

fruBtbus arborum i/iuit. 1 2 1 ,a

prioribus pedtbm promanuvtitur. ibid,

tota p£ni hisme dormit. 1 i 3 , b
ftuutum traijciens qm ftratagemate vtatur. i z 5,a

tertipeftatum eft prafcitis. . ibid.
eft feiKiferiii , hoc eft mediti natftr^ inter fera (25*

manfueta. I25,b

fkctie manfuefieri poteft. ' ibid.

eius caro tnaitmemum hominiscedit, 1 26, b

feiles m vejitmenterum vfum veniunt. 1 27,^

fn Indi^vart<e etHs funt fpeeies. , tji,h
i . titiocotequtUin, cjua pomis vejcitur , eajue pro

futuro recondit. ^ l7iA

faciie cicuratur. ibid.

1. quapachtUypriore duplomaior. ibidi,

3 . techaiiotl, caudam hahens fere depiiem. i bid-
non cicuratur, ibid.
pajferes voce imitatur., ibid.

4. tialmototii dttlus. Ihid,

5. qHimichpatlan,reUquis minor. ibid.
eiHs eauda vjia & redaula in puluerem , atc^ue
incorpus fumpta^parientesiuuat, ibid,

6. yz^aEiechalotl. ibid.b
Scorpius ejuaoccafioneinter fiderareiatus. 2,b
Scorpius ex cancri mortui & tn ficco fepuiti cadauc'

veorituY. 97,a
itemexocymd. ibid.b
dijfidium ei cum leone. 1 24, a

jieiiionem hosliitter odit. ibid.
eiu4 tSlibus aduerfatur crftfta ferpentis acaUete-
pon^. 2.j6,3.
etfdem tutiffimum eft reinediftm herba acmche-
hua riracjud. 3 5 4

item vapdr iuris decoUorum corticum herha
hoitz.iioxitianethini(. 3^9,4
in Guatimala maximi funt. 287,*
Scrophuidi foiuuntur fortiter ftercore cameii. i zj,h
toiiuntur item fimobttbalt tn cataplafmatihus po-
fito. , ibid.

Sc^thopolis ciuitas olifnin campeflrihtti lordanisfitd.

458>b - . .

Sehafte ciuitas , eadsm qttA Cntfarea Paisftina.

474,t>

Sechakim vox Hehr<x,a,cdum fignificat. 58,a
SecundaTrinitatis perjonaa Lambis Tihetenfiuni
. Sacerdotihfts LiheiixiiLgrmsvocatur. i40,b
Secunda trahuntur fujfitu vftt corticis arhoris ahoe-
hoeti. 30(S,a
itemherbatiaquecjuettal. . 34i>b

item bdfama arboris hoitT^iochitl io peftuios
ejforhtato,& vuiuaohdtte. 369,^
Seecanauc qttaiit ptfcis. ?5^''^
Segmenta qnercus B.P^trgiitis Foyenfis vnde ha-
. beaht vtm fanandi varios ntorbos . 4l2,b
Semen amudij herba jplenis ohftru^iones . apertt.
366 , a

hftmms injra^os difcutii. ibid^
C c c 4 tufnm^

^ I N D E X

iupHTK^ & e vitio ftmptum, ventris dolorem efi-i-
gore ortam placat. ibid.
Setmn herba. chiantz,otz.olli,/umptttm matmino tem-
. pore & pojlremo velpere, febres & dy fenterias ch-
- rat. 55^3^»
Semcn herba ololiHhqui tritum , ^ illitum fionti

capitt cum lafie & chtUfficulorummorini medetur.

tntro fimpiumveneremexcitAt. ibicl.
Semina funt pars dectdua plantarum'. iz8,b
Seneca (fometas ftpra Lunam gigni & Wouert ajfe-

rit. 2 3,b

Senex (juidam Indus lotione & potione fintts cutuf-

dam iHHentMterrt primam Yecepit-. * 3 jt>

Senirmons. yidcyHermon^,
Senfus funtdos ^ fons glorik ammalium. 2 8,a
ntl mentem adit nifi per tpfoi, ibid.

qnot animaltbm infintj. I9,a

dati funtad prautdendas iniuriai,& ad tuendum
corpus. ibid;

duotllorum ftint off.cia,vnfSm neceffitatis ,atttritm
voluptatis. 38,1
SeouafieaH,ceruor»m genustH AmertcSt,^ quatenns

Vjknofirisdtfcrant,. i84,b
Septarum ojfa vtm ahftergendi hahenii 3 ,b

Sepalchrum Dautdis maximu dtuittjs exorhaiumi

ignis tnde egrefni jpoliatoresocctdit. ibid.

eji inaccejfibtle. ibid.
Sepulchrum RMhd vbt fit. 47^=^

laptllt thi tnuemunttir , qui partum tnultertbus
maturare dtcuntnr. ibid.
Serenitas tjuormdo ab animaltbus prafentiatttr. 49, a
Serpens armatns vbt reperlus. i-7°>^
Serpens acultpettis , fic dt^us quod oculos tnuolet.

^77^> . ....

Serpens rarus, coktber minimtn Indtcta. 1 bid .

Serpens terribtlii , a S. Samfone cotam Chtldeberto
Jtege fugattts, terr& aborfrn fmt. 74,b
altus occtfnsa Theodato Cj ezjone. i bi d.

Serpens qutdam repertttsin Chiappa , in cuins vtero
tnuentitrigtnta&vnus f<ttm. 269,^

Serpjensjper quem dtabolus decepit Euam, qualisfue-
nt. 7i^a,b

SerpentestaSiuexcellunt. 37,3
an veneUum folitmpoflhominis peccatumaccepe-
rint. ^9>a
in Afiypdea non inueniuntur, 9 z,b

tx mortuis homtnum cadauertbus nafcuatur.c)6,i>
etiamtn foltdijfimorum Upidum medtiullio tnue^
muntur. 99=^
exahjs etiamrebtis fiunt. ibid,
^uandoejue elimooriuntur» ibid.
ets teiludoadtttrfatur. i Z4,a

ipfi qmbtuammaltbus. ibid.
chamteleoneisinimicttSt ibid.
ab Indis Occidentalibw camedunttir. 1 2 6, b
inhumantscorporibus nafcuntur. i78,a.&{eqq.
alati in tnfula Florida funt reperti. 2 8 2,a

in infula. 'Bamba funt maxima & horrend* ma-
gnitudinis. 282,a,b
e^uidumctbo funt repleti & fttiatije fomnumtn-
cidunt,vt facilltmeocctdt pojfint. ibid» b
eorumquecarnesin deltcys hahentur: ibid.
^ S. Patritto ex Hiberma. baculo expelluntur.
449' b

ees fugat puluis pauimenti circa fepulchrum
S.Remigij. - 4>o»^

R E R V M

in M elitenfi infula nulli reperittntftr ex meritis
S.PauliApofioli. ibid.
cltm ibtfuerunt. ihid.
tn Gaulo infula-nullatenus viuere pofiunt. ibid.
Serpentesigneifde quibus Moyfes,an vereignem fft-
rauerint.

ijuales fuerint. 177.^.278,». & feqq.

Seruttus Babjilonica per mulam partentem prxm-
dtcata.

Seruoy Jndicum antmal vbi pracipue reperiatur,
b

ijttale fit animaL ibid.'

catulosin lucemeditds ,dum paruuli fnnt , caui'
tate qmdam ventris tnciudit & feruat. 1 5 7,a

ntrbores celerrimk fcandt. ibid.

avenatortbus ^U(tfitum{ut eff ugtat , mortuMm fe
fimnlat. ibid.

caudaeius ad vrin^meatus aperiendos mtre pro-
deft. ibid.

calcHlum itetit eijCit. ibid»

venerem excttat. ibid*

lacgenerat. ibid.

fiaHts & coLicismedetur, ' ibid,

aculeostnfixos extrahit. ibid.

ventrem emollit. ibid.

parturtenttbnsitem prodesi. ibid.

& tujfienttbus. ibid.
SeuerusAbbas pajferem ,fia^o crHreatscupem fu..

gientem^ fanauit. 20 5,a

Seuum proprieab animaltbus ruminantibus proue-

nit. 117^^
Siyferach auet Tartarix, jpeculatarum loeotnco ti

deferutunt. ijj^b
Sideraa foloDeo fach,qHamHtsexmateria. 50,^
Sideratio qualis morbus.

Sigifmundus Imp^ ftuftra BenediiioLuntt, vt Ponti*>
ficatum abdfcaret,perfuadereconatur. 40 7, b

Stlefio puero innaius dens aureus. 6 b

StlitjUA fnnt parsdectdud plantarum. iz8,b
^uid proprte finti i jo.a

Siloe fins vbi fcaturiati 47i>b
^ua in eo miraculacontigerinti ibid.
a Saracenis &■ Turcis in pretio habetur. 47 3 ,a
ad eum Helena mrtficaconftruxitopera. ibid.

Simid arithmettcam callew. 8,a
inPerucumincolis proargentocolludmt. ibid,b
fartoriam adamulationem fciunt. 8,a.ii,a
ex (fecropibus fii^i efiedieuMtff tn fabulis. ^ 2,b
in Afiica & I ndta g enerantur, <> 2

humanomodo fe complexicoeunt. «>jja
funt admodum libidtnofee.
ctlia in vtrifque palpebrii habent» 1 1 1 ,b

ficulos profundos&cauos. ibid.
eofqueextgHos. ibid.
fimas item nares. 1 1 2,a

eartimmorfuj eft venenatus. ibid*b
ceilum longum & procerttm kabtnt. ibid.
mammas ttem in peHore. ibid.
tafjuebtnas, 113,»
vngues ijs junt imbricati. 1 1 j,b

pilosdenjos habent. Ii4,b
earum caro eft fucci pejfimi. \ i6,a

fiant,fedent, tncedunt vt homints. 1 1 9,b

frigido funt temperamento. lio,z
fruSitbus arborum viHuat. I21 a

pedtcalis deleiiantur. ibid.
inebriata captuntur. ibid.a
agrotoleom fant pre remedio. l*2,b

eis

M E M O R A

i%ct/C6phhecn4ad(*erfatfir, I24,a
ipfttefthdim velhmaci. ibid.
^domma funt dociles. I24,b
tnaligtieafiutAfunt. ibid.b
fUnt femifer£y lanc eft medU naturx inter fera c-r
manfueta. 1 2 5 , b

facile manfneferi pofttnt. ibid.
eArHmcarmbmvefcmtuf j4fri. ii6,b
in Gumea fmt ,(jM(ii inftar fimMliin pUa tm~
dunt qH£cunique imponumur. ' 79. b

itern cjUA aqaaro d fluuijs in h^drijs capite domum
ferant. ibid.
tx ijs pernannullos conficitar lapis 'Sez.ar. 1 86, b
a P. lofepho Anchieta funm vmns ex tllis curare
iujfie obediunt. 105,»
iuxtafluu/unt Chagrenomnes ramos & frondes ,
auiwocaptandarum causa,,excHtiunti z^S^a.b
^s fimtita funt quitdamammaltatn flumjs Chtap-
p<e. 258, b

Simius cfuidame fewinaaliquotgenuitltberosi. 7<5,b
Simon Xu^Z^yemon , forttjfimm conftanttjfimus
ChrtFit athletes. i^i,z
Simulacra i^gypti io no£}e natiuitatU Chriftt cor-
rueruttt. 473)b
Sinx fortean nouunt orhent repereruntk 7 3 , a

hahent omnium tenuiorem & terjiorempapyrum.
360,^

eorum rtomtrt ingenti teYr&mmit concnffunu,
383, b

Sinaimons fan^lHi,qualis flt. 499 >t>

quit ibi mirabtUa contigerintj. 5 oo^

illuacorptis S.(fathartn£ Atexandria fuit p>orta~
tam ab Angdis.. ibid.
hodie dtcttur Tur. ibid,
Singadi, qualis arbor. 302, a

•Varia apud varios nomina habet. ibid.
mSlu florett^ fuauijftme olet,Sole ortcftorej amit-
tit^ & tota marctda appares. ibid .

floreseiuscorreficiunt. ibid»b
fruftrdeammultiin Hiffaniam transferre conati
funt. ibid.
de ed Ivdorttm fabula. ibid.
Sinusinherbisquidfint. Ii9,h
Stpanttpe , vermis cornutus apud Mich^acanenfes
Indos. i5)0,a
Sirenesanextent. 79,b
quid per Strenes Jfai/ts Propheta intflkxfrtt,
ibid.

qutd fint Mythologis. 8o»b
• »lites funt,non pifces. ibid.
ideherrant ptSoreseat pifciumformd pingentes.
81, a

Sirif ortui fugd parr£ auit indicatun 3 ,a

certo item animalitm in A frtcd cubatu.- ibid.

Sirion mons. yid.c,Hermon^.

St fymbrium, nifi culturd coerceatur, in menthum de-
generat. 1 04,a

Sttii exfttnguitUTifi folia herb& coc£ quis ore geftaue^
rit,^ htnc atque inde eonuoluerit. 3 05,*

fucco e folijs pomisarboris tuna exprefio. 3 1 1 ,b
item yollatolli , puLtis genere apud Mexicanos.
324>a

Sktta , auis in infulis ^arris\, 2, 17, b

eitts defcriptio. ibid.
ttlta eius defcriptio ex Clufio, ibid .

Smaragdicrefcunt&matiirefcunt. 37 h'^

vnum aliquem, qui ouum ftrmhtonis &qHabat,<ido'
taruM MMta, Jndorum populi. ibid.

B I L I Y

eum,ffiSpanisaduentantibui,occultarunt. ilbicl.
Snack^ammal AJofeouitumveioctjfimocurfu vaiet.
119, b

in Tartarid reperitur. i^i A

quowodo ibt capiaiur. ibid .

m Scythtd capreolorum greges prait ■belut dux»
ibid.

efltnftat explaratoris: vififjue aduerfarijs^fignur»
dat fitisi 1/t fugiant. ibid.

Sodomita omnes per totam terram in noBe Natim tu-
tis Chrisli repcme mftitmmati periernnt. 47 5 ,b

Sol in fummd claritaie tMqualitates habet. 3 6,b
an primodiecreatti^ fuerit. j7,a
d^eruanii colebatur. 158,»
vtElima ei agnus , etufque cor halocauftum.' ibid-b
ab JngisdtCitiirTnUk i?9 b

eiui orttu&occaftti quomodo ab ijfdem obfruatHS.
ibid.

£Um quotidie mergi y ^ vdut vrinatorem alid ex
parte emergere dicunt Periiam. ibid.
gius delubrum tnauld fngarum vndique aurt ta~.

bulattoneopertUnimiCalat. 140,3
quomodo cultm apud Mextcanos. 1 49 ,b

Soldmus Damdfcenpu oUo, qnodeximagineT^.Vir-
ginis de Sardenai exfudamt , d c*ettate Itberaiurf
4i9,a,b

SoU mtura difterfk qu indoque diuerfitatem in plan-
tarum generattone producere folet, 105, a,b

Solftitia quomodo ab Jngis Jndts dtgnota ffsertnt.
i39,b

Somntu conctliatur per lapidem Bezar. i 86,a

vfu eatapotiorum e cocd herbd fa^is. 505,»
herbd cocolmecatl. 3 ^ » » b

fucce radicis herba pinahuihmz.tlii^ 3 3 7>t*

fotqs ftecatis herb<6 yetl. 3 5 i jb

pemisarboriscochiz.tz,apotl. 36i^ii
arbote xochiocotzoqmuetL 3 6 2 ,a

Sophala Yegnumauri ferax. 380,1
inde forte Salom9naurum fttumhabuii, ibid*
Sorexin iuuencd pinguefaEld , & tn futs erofdcute
vidum fecifif,& pepenffe dicitur, 94»b
Speculares lapides. vide, Chftialtiz.atl.
Speculatio ammata fubiiantitt pofl Theologiam am" .
nium fcientiarum eft pr£ftantijfima. 1 ,b

d Regtbtts & facris DoHenbtts fmit exculta.ihid.
k Deo efl Adamo tradtta. 2 ,a

eiui igneratio,generis noFlri fuitruina. ibid.
qui Reges eam pracipueexioluerint. ibid.
Specus efi in vrbe Theband iy^gypttd, in quo trtgeft-
mo qptoquo menfe nftllta ventm eB ^cum reltquis
dtebus ventm perflet. ii^.b
Spdunca Adami ^ vbi mortem filij Abejis luxtt.
478.1

Spelunca munitijpma in regione Sueta. 479 >a

ChriBtanorumolim propugnaculumi ibid.

a Saladino prodittoni capitur. ibid.

d Chriftianis recuperatur. ibidk
Splenis obftrutUones aperit femen & radix herbdt

amudij. i66,z
SpongiAan fentiant. ^^jb.&feqq.
Sphmges in ^thiopid generantur- 9 1 ,b

Sptritus fdnElt aduentm memorta viguit in Indid

Occtdentali ante poHremum Chrifltanorum ad~

mntum, 74>a
SquilU contaBus lupum torpere fncit. 1 2 2 ,a

Stagnum quoddam tn mj>nafterto S.Mauritij in GaU

lid tot alit pifces quot Monachi ibt degtmt.
445, a

MoniK'

I N D E X

' Monacho aliquo Agrotante , fnpernatat ptfcts.
ibid.

moritnro^pramoritur. ibid.
iStamina in flonbHs plantarnrn quid jint^ 1 2 9 ,b
Statnaaneaa mnliereHla ,ej»(S, attaElu fimbru ve^
. fitsChrtfiia fanguints finxu curatafuit, ereJh.

adeius fiat»<t bafim enafcebatur herba Medieis
ignota,qu!iiomnes morbos fambat. ibid*

fiaiuaea Chrifium Saluatorem vtuide exprejfit.
ibid.

lulianus Apofiataeamdeiecit. ibid b

ab Ethniciscontumelioseraptata fuit. ibid.

tius caput a Chriflianis futt feruatum & tn ho-
tiore habitum. ihid.
Statuafalts,exvxare Lot conuersa fa^h ,vbt fita

fuerit. 47 ib

Stelts fine radicibusviuit* I28,b
Siella, mons alttjfimus in Lufitania^n cuiits cacumi-

nenauium fiagmenta reperiuntur. 409)^
StelU an mediam inter plantoi & animalia perfe-

{lionem obtineant. 3 5 , b

vere& proprie fubextremi iudicij diem de cdo
cadent. 36,b
Stellton es in Italia & Thracia proueniftnt* 9 2 ,a

funt lucentibus gui tts dtjitn^i. 115,»

fanguine carent. H7,a

melle Itbenter vefcuntur. 1 2 1 ,a

item araneis & rore. ibid.

a fiorpio maxtmeodio habcnturt 124,3

maligne ajluti funt. ibid.b
Stercus aura auts,drachmte vniuspondere potatum,

prodeji melancholicts. i24,b
Stercus formtcarum ptlos nafcivetat. ibid.
Stertlttatem fugat gummi ex arborehollidefiuens,ft
, vulu£ admoueatur. 34^j*

herba tlatlauhcapatli. 350,a

ex frigida dtfiemperie fi ortn faerit, curatur radi-
ctbm herbA atepocapatli. Joy^b

& balfamo arboru hoitz.ilochitl. 369,^
Sterlochi mon^ra u4rabta,cumtrtbus oculis,magnii

ere & nafo. 1 3 3,a

"'■mares binas habent mammas vt eas tegere vtx
pofii?iL.. ibid.

fiunt voraces. ibid.

cum victnis bella gerstnt. ibid.

Rex eorumesi tributaritii Magno(jhamo. ibid.
Sttrnutamentumciet puluis arborisholli. 548,3
Stirpes quantam habeant cum ammaltbtu commu-

ntonem. 3 1 > ^

Stoici iunitiam,fortitudtnem,virtutes,vitia,& affe-

^us omnes,antmalta efie dtxerunt. ij,h
Stolonesinherbts & plantis <juiddicantur. iiS,b
Stomachta ab humortbm expurgatur fiuUti cmuf-

dampalm(iiIndtcte,cotadi5lo. 3 34)*

Stormfinck^, auis infularum Farrarum. 1 37,*
Strabo qutdam tanta fuit vt[ui perfftcacitate , vt

vltra 1 3 5C00. pafiuum clartjfime viderit exeun-

teme Carthagtneclajfem. 37,^
Strepficerosin Creta r.afcttur, 91,3

eornua rugofa habet. 1 1 o, b

eaejue ereila. iii,a
Strumos curant filia herbit tonalxihuitl eifdem appo-
fita, ^Sih
ttembaculns S.Cyrici. 4^9» b

Struthio cemeflui ventremprocurat., 1 1 6,b

Struthio Occtdentis vtlior eft quani j^fitcantu.

ai7>

R E R V M

vix ab vno cane capi pote^. ibid.
mas ouii inctibat. ibid.
mtrui eius aflm ad alendos pu/loSk ibid»
Studio/itatis fjmbolum elephas. 7,»
Su bellua rapax apud Patagonas. 1 89,3

eius pelltbus fe gigantes ettu regionu tuentur a
fitgore. ibid,
catuLos fuos imptnse amat. ibid.
Subflantta fentiens efi medta inter res ereatas. iS,b
SubHantiaantmata conftderatio pofl Theologtam,
omniam fcientiarum eft prafianttjfima. 1 ,b
a Regibus & facrisDo^ortbtts futt exculta.ihidi
aDeoefl A damo tradita. i ,a

eius ignoratio,generis noflri fuit ruina, ibid.
ejui Reges eam pracipue excolaertnt. ibid.
inommbui fcientijsefl necejfarta. ibid.b
Succm foliorum arboris maguey amarta emaculai '
vefles. 3oo,a
Vutnera infe^ cancere & nimis infiammata fa •
nati ibid.
vermieulos in plagis extinguit. ibid.
eius decoHo cum radtCibus qui lauatur, lajfitu-
dtnem non fenttt. ibid-.
menfesciet. ibid.b
aluum lenit. ibid.
vrinam euocat. ibid.
renes&veficainemundat. ibid.
caicutos fiangit. ibid*
vrin<&meatusextergit. ibid.
calens bibttus , dolores ornnes ftflit^ etiam eos qui
funtalueVenerea. ibid.
Succas foltorum & pomorum arboris tftna exprejfm,
febres ardentes , item pttmtofas & pefitlentes
fedat. jii^b
fitim explet. ibid.
pifceraarentiahumefdcit. ibid.
SuccHs foliorum herb<zcempoalxochmtlbibitPtt,ven-
. triculumfiigidumcontemperat. 571.*
menfies, vrinam, fudorem elieit. ibid.
fl^ftus difcutit. ibid.
reneremexcitat. ibidi
cachexiam ab intemperie frigida cttrat. ibid.
ohflruEltones apertt. ibid»
conuulfa laxat. ibid.
hydropem leuat. ibid.
ventrem procurat. ibi<l,
febribmmedetur. ibid.
Succus herba ayecocimatl oculorum infiammationi
medetur. 356,b
Succta herb<e cacoxihuitlfintus ab/itmit. 37o,b
lichenas curat. ibid.
doloresa fiigida causa ortos fanat. ibid.
Succtts herbie yyauhtU medetur oculorum morbis, eue
vel tllttm vel admotus capttt. 3 47,4

vrinam & menfes euocat. ibid.
fiatm abfumit. ibid.
ventnculum, &vifcera omnia oi> fiigut langue'
fcentia confirmat. ibid
aluum cohibet. ibid.
Succm radtcis herba pinahuihHiz.tlimedetHrtertia-^
nis febrtbm. i^jM
oculorum infiammationibm conducit, ibid,
fomnum conciltat. ibid«
S uccus radicis herba. cjuai^uauhttontic medttur ocH-
lis tnfiammatione laborantibus, 355^^
eapitis dolores antiquos fanat» ibid.
febres mtttgat. ibid.^
vrtnA ardorem temperatj, ihid. '

vett'

U E G R A

vehtrisdblores fedat. ibid.
^SttccMs rMdias c?* germinum hetbte tiatlancuya epo-
Ihs ant infrftis , euacUat aqnam intercHtem->.
?4o,b

SndoreHocattfr iyfi fnmatur put^is ferpentis quetz.-
palcethtton tn 4qua drachma vntus pondere.
17<5,b

Jiexaqaa potetHrarbufctiUyohaaljcochtli. Jlz.b
item trdgbrigano Qukuhnfthuacenfi: 5 1 6 , a
itemiuredecoSiiherbie tlalatochietl. - ibicl.b
farfaparrtlla. Jiija
item ^applicentu^- tufs, radices Indias, herb<& na-
huiteputz.. 3 5^1*

item fdltjsherb<e tUtlahcuja, 340)t>
^&herb^ texaxapotla. 341»^
folijStjHaqueherb£Az.oyatl. Sj^^a
iure preeierea decoBorum corticUrn herb& hoitz.t'
ioxttlanethina. 369,1
• ^tandem fi folia plant£cempoalxochuitl vontu-
fa^O" ex aqua aut vino pota fuerint, 3i?ija
SueuHS Dani<e Rex ex vrfo atano gennus. 76,^
Sues quorhffdb k ferpentum morjibus fe curentj.

efUdidam in t/£thiopia cornua habent. 9 1 ^a

fu^t admodum ltbidtnof£. 94,a

ijuiimdiuvterttm ferant. ibid.

multbsfi^ulfoetusemturitur. ibid.b

domefiiCA BiS in anno pirtunt: 9 5 ,a

■ angujlamfromemhabent. 'lii,b

vcitlos profundos &cauor. : ibid.

Yofhrum habent^. • '>. • ?..'v, iiz,a

feruicemcrajfijftmamhabeni. ibid.b

fhventre mammofgerunt. 1 1 3,a

tafque denafj,fed generoft duodenas.^ tbid.

tefiesinluthbtsannexoshabent. " ibid.

feperti funt aliquarido foltpedes. ibid.b

■ tnlocarent probiore. 114>*
'cakdam habe nt conuolutdm & intbrtam. ibid.
tamque glabrdrfUi ifead.
piitearum admodum funi tetiacest. ■ ibid.b
dtqueitemdurtlfimi-. ibid'..
iarumlac tfixrajfuni. Ii7>^
tarurii cerebrum ad lunx velihcreriieiitum vel de-

crementHmaugeturvelmtnuitur. ibid.b
'ventriculumamplumhabent: ii8,b
iarum fiercus pejfitnttm. 1 1 9 ,a

talido & hfimido fuht temperaminto. i 1 o,a
deuorant ferpentes » limaces & falamandras,

1 II. a ' ,

dtoquih fuhtomniitor<t'. |.V**'';^^- ii>i(i'
farriis tempore cadaueribus vefcuht^r: • ibid;
' '&pri fame prbprios foetus abfumunt: ibid.
vini f<sctbus inebriantur. ibid.b
■ hjofctamo potoinfaniunt. 111,3.
" anferiHus pes herb^n eis efi venehofa: ibid.
^ tham^leoh alkus & helleborus niger eas necant.
ibid.

iufficrebrhvexantmt: ibid.'
angihieasnecat. ibid.
■quandti a.groioAt , cancrofptm efk fanamur,
ibid.a,b

^uindectm aut ad fHThmHm vigihfi anms viuum.

ii5,a

plurtmum dormunt,. ' ' ibid.

ttaturahodio aduerfanturequiii ibid.b
pypentibus aduerfantur: ii4>a
HiHlielaihofies habent. ibid.
nb elephmte ttmentttr, ibid.

B I L I V M.

fmplices fHnt& jiolid<e. ibid.b
tmpendentem peHeni ,terr<iW((thm\ C^frugumftr-

ttlitatem prxfentiunt. i i J,»

candida vefle ejferantur, - ibid.b
hatura funttimid^. ibid.
earum caroin hominum ^tlimentUrricedit: 1 16 y h
in Hifpaniola lafciH<e funt natura , & vitulum

triagnitudine fHperant, 17 1 > a

tx vntus adipe eltquata 1 5 . pondo butyri prodte-

runt. ibid.
pellis earum tympanis feruiebat: ibid. b

funt etiam martH<t , quarum tlm funt genera.
2-59>a

qua ratione e<g capiamur. ibid.b
Sujfitus pluma/Hm auts Indic<e hoa£lz.inmeriteri»re-
Jittuiteis qtiie morbo altquo ea parum confiantes
euaferunt. 2 2o,b

Suitlkm peCHS quo tempoYe coeat. 93,^
Sultac Scytht<& animal^ typus Principis foUiciti ac fo-
lertis, reEloris vtgtlantis, 4 5 ,a

Sumatra Infula auis emaH peregrtn<efer<ix. z 1 8,a
Supellefltlia omnia Ingarum "Rjgum Periianorum
ex aurovelargento erant , ettaminfirumenta co-
quini. I40A
Superbi per rbamnum adumbrantur. 494, a

Sfiperfiittones i/ari<t Aiexicenfium recenfentur.
i47,a,b

Surculus tn arboribui & fruticibus qttid dicatur:
li9,a

Surcult herb* cacocxihstitl riudatialbtigines & arge^
mata illttudtfcutiunt. 370,b
Suri,firHthib jic Indis di£tus ^ vilior efi quam firur
thio ^fiicanus. - li7,b

vixabvnocaneeapipoteff. ibid.
ntas ouis incubat, ibid.
mirus eius afttis ad alendos pullos. ibld.
Suy untu auis e eoruino efi genere. z i4,b

foidis cibis vefcitur. ibid.
vbinidificetnefcitur. ibid»
pihh<e etui exu^}<e cihis vetai pilos nafci. ibid.
caroeiuicomefiamorbum Galltcum cutat. ibid,
ftercui eim,prodeHmelahcholtcis', ibid.
cdr eius Soleexficcatummireodorumefi. ibid.
ih quibufdam iocis occidere eam non licet. ibid.
^yale,corrupte pro Phiala ,fons e quo lerdanis flu-
uiusoriginemducit. 457>*
Syncope curatur per iapidem bez.ar, 1 8<»,i

ilemper foiia ficcataherb<& yetli 35^,^
tx tifrioribifs profe^kl, tollitur itripbfitis peBort ar-
■ ^ • 'boris y ohuaixochtli folys. 3 1 i,b

ea ajfedts vigorem addit maguey magnus. i,a
Syrrhafis yfttie tnfantium aduHio curatur fucco fo-
liirumarborii tomatl: 3'9>^
Syruptts exiure deco^i herbetiacuache paratur , qui
trtum vhciarumponderepitUiitam bilemve mira.
facilitate purgat: 540j^

TAbem fanat herha acaxiiotic. 354>^
Tagui fiuuiia Hifpani<e,oiim aurifer . 381,»
tam apud Gr<ecos qukm Latinos Seriptores nomen
eius tllu^ire efi: 4o4ia
vbi oriatur: ibid.
quare hodte celehris tllius & paffim vnlgatA auri
fam<traraadeoe>ctentvefiigia. ibid.b
Talehicuatliquaiis auis. 111, z

Taletec,paruuiumlacertxgenm. 27<^>b

afth-^

I N D E X

afikv>Atintedeti4r,^quomedo, ibid.
Talp/emlndta fmtocnUn, <jui dttHmkr tucan->.
19, a

tn Coronicoagromoriunturi, 9i,b
^unimt carenty. !il,b
roSirum hahenr. 1 1 1 ,a

eoirum peUes m vtTlitnimorunt i/fu venmnt,
il7,a

Talta pner in pirdicent verfm diciiur i» fahulis.
5i,b

TamacoAquale pifcit getiitfi 1 5 (5,a

Tantdcoltn, feu rubeta ludicMi 2 7 7 ,a

varia,eiw Jpecies. ibid.

edules funt, & grati nHtrimenti: ibid.
Tamala^otli,jpectes cueurbitarum Indicarum. 309,3
Tamamacame, ceruorum geum m Noua Hisfanta,

i84,a

Tamalapatra,herbaltidtc<*, ^66,h
vrinamctet. ibid,
orii halttum emendoL^ ibid.
tineas ave^tbMarceti ibid,
jliittu dtfcftttt. ibid,

Tamales,placent£ genus,ejuodexoH46 mufcarum pa~
Infirtum in A4exicoconficitur. ^S7^^

T Amarak^.frHii uf arborts AmertcanA cohyne. 5 1 o,a
ex eo bnrb^rt pocuU ftiCtnnt. ibid.b
eoque ad fiipersttttonem ahutunturi ibid.

Tamartct fontes in Cantabrta, & mira de ijs ex Pli-
nio. 409.*

Ta^marindm a frttUu ftc appeliata arbor tn Ittdta,

hilem concoejrm & expurgat^. iblO,
pituttamtmiMt&exptfrgat, , ibid.
calorewiuminm fedat. ibid.
folta t»/a erj/fipelatit vttltjfimc imponuntur.
ibid.b

fit ex cAconfeEitoadeitdetKvtilif. ibid.
Tametidoatjuale atttmaL 190,^
Tangatnnga apud Perumos Deiu credebatur vnm

intrihm.&trestnvno. .*ji§>a,b
Tanglat herha Indtca. ^ 343>a

flmttlcocla cam pifctbus. eorum vitlumquo mtnus
elixariquandoeiuepofunt emendat. ibid.
■ infiifa vino,addit grattam ^odorent» ibid.

feruit condimentis & inttnQibui . ibid.
T apachporcat^qtitigenn4 conch^ in Aufir^U Indta-

rMmmari. 156,3
Tapacpatlt, mineraleatricoloris. 576,3

tritum ac refolutum eX ac^Ha , tuffm antiquam at-
' que dtjicilem fanat. ibid.
Tapayaxtn , ferpens Indicm , laetrtarum ^ecpes,

176,3

sbhominibmtangiam.it* v''-. ibid,
ficcattis ad ignem, reda^Hs inl^orem.i fHmptHf'
- qne ex vtno vtlaqua , morbo (jaiHco^doiori-
bus eiftfdem maxtmopere mtdetHr. ibid.
Taphua finsin Jordaneminfiuit, 45 8, b

Tapiroufu,,mimal Indtcii,pecuharis generii. 1 87,a
eitis defcrtptio. ibid.
abeo phlehotomiitvfumhabenfhominet. ibii'.
Taprobanatnfula aais peregrtn<t £meuferax. 21^,^
Tarandns apud Septemtrionales generatnr. 913
cornua lata habet. 1 1 1 ,3

colorem fuundHm anni tempns &locorum varie'
tatemcommutat. iiJj^
eitu caro dulcts & fiiauis eft. 1 1 6,a

Veioctjfimocurfu valet. Ii9»b
lupum tnfefitjfimum hoilem habet. l I4,a

R E R V M

mtUe fuoul in fibtis confpiciuntHr. i i 5 ,b

fhctle manfucfieri potefi. ihid.
eius caro in akmentum hominis cedit. i z 6 b
ad ittnera confici^nda domatur. i Z7,a

Tarantaquam. sidt^HoUt.
Taric Maurornm dux menfam totam fnaragdinam
inuenit tn ciuitate quadam.. 3 9 3 ,b

Tartejfui fiuHiHS,ahaJ Bittis. 405, b

Tartart fortean nouum orbem repererunt. 7 },a
Taruga,'fndicum animal,vtcinam vtcunte, 1 87, a
in eorepertMS Bez,ar vtrtHte0- molemator. ibid.
Ta fcahecam efcas fuas fine fale condiebant. 3 7 8 ,a
Tatanuchdi Indi<e homtnum gentts, (juibus adeo pro-
hx* aures funt ,vt adte ^ram dependeant , & fex
homtnes jubvnacondi poffint. i }l,b

TatoU,cataphra[lttm fi]dt.i rum animal, 159,»
vna noHe leuca fpatttim excattati ibid«
etui defcriptio. ' ib\d.

ijftomodoformicascapiat. ibid.
^tso aftu tnfuga Je tueaturi ibid.
crufia eiM tr>tn , cr drachms, vnius pendere iniri
fumpta , euocato fttdore magnopere confert ad
ctirandum morbum ^allicum> ibid*
^uot etw [pectes. ibid.
cum viperu foctetatemalit. ibid.b
pJftculHm cattda eius i» tentttffimwtt puluerem re-
doEium , indeque confeiia pUuld tnagnitudtne
capitis actcuUf& auriindita, eiusdolorem /f-
dat, & tinnitum , ettam ctint ah^ud firditate
coniun^um curat. 1 60, a

ceruum ejuo ajht capiat. ibid.b
eonchuUs eius vtuntur Indi in maleficijs, pr<ccipue
admdagandos&pumetidosfHres. ilv^»
Tatus, &

Tatufia. ^ids, Tatou. immcdiateprxcedensA

TaurHs ty^thtopicHs piles centrarto modo ad capuii
verfos hahet. I I4,b

veloctffimo curfu valet. 11 <),b

T]aH rus S. M arct i» Ht^ania an miraculo an ma-
. gia mitefcat. 3P7>^

Tauri ijuo tempore coeant., 5 3,^

ex eorum cadauere apes nafcuntur. 97>S
cornua robufia habent. 11 o,b

, caput item robufitjfimum* 1 1 1 ,b

fiontem itemtoruam. ibid.

latam. >bid'.
fanguis eis inter rehqua antmaUa crafitjfimus .

117.* ' , , - . ,
ifjue celerrime coit, ibid>

, ■ . ^ui calidus tn potu fumpttis,vettensim etl, ibid.

, L • cor neruofiffimum habent. ibid, b

. i ( ■i/£thtopfft,& omnesfert,CH.rfH velocijfimo valent.

»i9>b , .

< infefiumhabentcorHunf. . xi^)»

<« Mithndate^ f pnttcus c^fipdf^t» fuifommttte-'
bat. \ > ' Il7,a

regio Quiuira genus monflrofum quoddan^ aht.
i8i>a . ... ...

fninfula Madagafcar etiam funtgihbofi. ibid.

ftmtUsfumnofirisJldformadtJfimtles.^ . ib:d.

caro fuauior nofiris. ^ ■^^ibid h

. . nonvnugiHnt,fed grHtiniunt. .^. ibid.

turmattm pafcnntttr. ibid.

annuatim feveterilana exMifnt , (§r no^am in-

. duunt. ibid.
Taxusioca frigidadmat. 195,^

auresrotundas habet. lii,b

rofirnm habet^

cr>fa

M E M O R A

ttarahahetlreaia. i»3,.*
caudam vtUofam Imbet, 1 1 4,a

^ano, ejl colore. J i 5, *

fruBtbMsarborumvmit. I22,a
tota pAnehiemedormit. I25,b
parentes fuos dtate grandes ntttrtt. 1 26 ,a

cfus careinaliment»mhominiscedit. ibid.b

TeancalcOflocuf templimaxtmi Aiextcani, & cai
deferttiret vffii, i45jb

Tecarnateuhoaminifter idolorumin maximo templo
Mexicano,& quod eius munas. x 48 , b

Tecci^^calli pars maxtmitempHMeicicani, Qr quid
ineafieret. I4i»b

Techallotl^nimal Indicum,fpecies fiiftrorum, 175,1

Techichiy fpeciescanii fndicorum, trtHes adjpe£iu,&'
edules. }75.b

Techiellijocus in ttmplo maximo Mexicano. 1 46,1

Teci^calco, item iocus tn ttmplo maximo Mextcano,
cfuis eius vfus. I45»b

Tecocahi£i genus tirrapallentisy quo piUores luteum
coloremimitantur. 378,b
ntulieres faciem ed fuCant. ibid.
viri,ad 'fugnamituri,ed femficiebant,ratific fe
hofti futuros terrorti ~ ibid.

Xecoletl ejualis auis, 2 2 1 ,a

Tecopalliygummi faxenm in t ndid^ 3 79 > b

VApore fao arcet capitis dolores. ibid.
inforaminihuseius innafciitHr vermes^ qui tttfiex
oleo amygdalorum dulcium maxillis illinuntur,
& ftc dentium dolores fedant. ' ibid.

Tecopalquahititl arbor Indtca. 568,b
abed ftait gummi qaod thuriantitjuor/tmomnino
eft fmile. • ibid.

ventriculum,cor, cerebrHm, & i/terfsr» corfoborat
arbor fitffitti. 3^9»*
pittiititm abfumit, ibid.
vuluam proeidentem^in fftftm lccarft reflituit.
ibid.

Tecuitlal,efca fimtlUcafeoin Indid. ^7^^
fcaturitexldcu Mexicano.. , ibid.

Tecttixtli genus terr&^cum fumo Jndidecorare fo-
lent denigratoi trabes. 378,b

Tedna, locus in Hibernid,vbi virginumk S. Patri-
ti& confecratarttm veHigia faxotmprejfafitermtk

444.*

Ttmacatl , locus in templo maximo Mexicano.
145, b

Temacuilcahuilia , ferpens Jndicm fortijftmits,
i83,a

Temamacame Indicttin animal, in cuitts vifceribfts
lapis beX^rgeneratur. 185,»
Tembul plantafndica. i66,z
gingtuas & ventriculam roborat. ibid.
Temy^lli,bomJ)yei£ IndicA genttt. 49°»*
Temocotl. vidc, Tlatiancuya.
Temolin,genM fcarahd Indici. i90,b
in atfud fitmpta eitts derafa cornua , venerem mi-
rifice excitaivt'. ibid.
Temperantiafymboiftmqu^fintanimalia. 6,b
Templum Angelorttm^ exftru^um in loco vbi An-
geli paftoribtte natimtatim ChrifHannftntiarftnt.
470>b

Templum Btthltemiticum ab Helend Conftantin}
Magni matre conftruElum. 46 9, b

eiusichnographicadefcriptio. ibidi
fruftrkinde<ty£gyptiSultanHi tabuloi quafdam

marmoreas pro fuo palatio exernando auferre

melitftr.

ibid.

I L i V Mi

Turc£ & Saraceni id venerantkr, 470^

in eo eft locits vbi Magt Chrisium Domindm adc^"
rauerunt^. ibid.

itemioctts in quo 'B.Firgo Chriltttm peperit.ibid^
Templum Pacts iti no£lg natiuttatis Chrtftt fubtto

coruit. , 47Jib

Templumntaximum Mt^Hc^num cum fuis parttbu»

defcrtbitur. 1 42,a.& Teqq.

Tempora gdili ^ coturmcis cantu difitngttnniur. z,b
Tenamaz.nanapaloa infeHum Indtcum i/nde fieap'

fellatum. 291,2

cornua habet longa (fr tenuiA. . ibid,

eft animalculuntmmxiHm. ibid.
TentZ^n tototl, auis barbata, i ' 4» b

Teoc(ttlin,genni canthdrtdis parftd ladicx. 290, b

confiicata ^ lepra tllitn,ei medetur. ibid .

vndenomenhabe.^. ibid.
Teomatl herba Indtca , Cftitts fuccum hauftum Ji

euomat agrottts, eft fignttm mortis ; finon euomati

'vitam promittit. 5o8,a,b
TepantehuoatTuin^ adminifier Patriarcha Mexica-

norum.-, 148,»
Tepatz.inco teuhoaminifter idolorum in temploma'

ximo M exicano,& eius muntts , i 4 9 ,a

Tepe mexcallin drber Indica^ 3oi,b

contufa€iitsfoiid,autintr4corptu fumpta , aut.
illitn, cwrant eos quorum artusmotu funt pri-
ftati ob neruoram conuuifionem. ibidi
Tepeamatlarbor magna Indica. }(5o,a

ittt decoHi radidum eitts linguam febrientium hu^
me&at,. ibid.b

pe^oris doloribtts confert. ibid,

fituitam&bileminfra ftffraqete purgat. ibid.

laceitts medetur viceribtu labtorhm^ ibiA,
Tepehiihuitl^feftum Mexicenjium. 1 4 5 > b

Tepeilhuitlfeftum Mexicanorumi 1 44,^

Tepemaxtlatonifiue feiis fiiueilris,anitual fndtcum.

171, b

Tepetototl, auis admodfim doaieftica. i 3 1 ,a

hominem impense amat. ibid.

erga qmm eftttiam admodttmcomisi ibidi
Tepeytz.emntli/inimai in Indtd, canino capite,ceruos

aggret^enSi i74,a
Teputz.tecati nomen captiui, quiqttotannisin templo

maximo Mekicano iuguiabatur. 1 44,b

Teqfie,ferpensIndicHf ,qfii cantorttm inftar canit.

exeo paratfir ioxicum ad iuficiendas fagittas.
ibid.

Tequixquiiitl Indis dicitur nitrttm. 377.^
Terchpaoatz.tiiiherbaIndica. 35i>b
folia eitu exaqud refoluta , epotaqae pugillimtn-
furd , aut corpori iiliid , febrem extinguunt.
ibid.

lajfitudini medentur, ibido
doioribus e tfforbo Gallico fubftemuitti ibid.
tftmores prdter natitrahi j qui crura captttve

ob malum habitum infederint , CMrant„

ibid.

aHhmati fumpta, ftrttmis appofita , diarrhoeis^
vSiionibus, vicertbtts internis &externis me-
dentur. ibid.
renumardoremmitiganf. ibid»
corpora fulmine taSta fouent. ibid ,

Tereiinthftsfertfoliicuios, e quibfis miitunturq»a-
dam animalia ceu culices . 3^,h
Terebinthus prope Betbithem in honore habetur , &
qftarci 469,^
Ddd Tere-^

i N D £ X

'ferehinthus,fHh qua A hraham Patrtarcha Angelos
hojpttio excepttietiamnum hodie ojieaditur. 476,^
Teredines darice pro^enerantur. 31^.97,3
Terratnbe^iolarHm produEliongins ali<jHod halKt.
50, b

Terram in creatione mmdt fupra aquas dminmfe,

fecens& fklfiopinto. • 56,^

■ ■janaliejuaammaUareprodiixerit. 74)b
Terraab Origene & ey£gjptijs vario reJpeElu vel

ntoivel femina dicebatHr. i8jb
:-\ ab Orpheo tnfarta futt Plutone & Proferpina vi-
.1' tiificantibus, 19,3
- Oceano innatare ab Ingis Indispatatur. 1 5 8,b
"t^erraagri Damafceni,vbi Adam condttusefs dict-

tur,a Saracenis care vendttur. 46 ? ,b

eam tjui gefiet , ab omnitncommodo immmisejfe

■ credttur. ibid,
' eamultiad fuperBitiones abutuntur. ibidi
Terra agri Haceldama defunBorum corpofa vigin-

tiqmtuor borarum Jpattoconfumit. 47^,^
Terra Hus h quo denominatai 480,^
Terraloci vbi S. lacohi Apoftoli imago fieterat , m

atjuaponti, puerper^ partUm , tnfantem emti non
- valenti<>,acceleraL>, 44^.4
TtvtAmotus ingens concujfit regnttm Sinarum. } 8 3 b -
"^--ite/ff ApHltam^, ibid.
Tertianam purgauone fcliciter & non rafo flattm

curat cortex ioerba chtchtoalmemejiai 546,b
T.ertulltanus F' alenttmanorum errorem , faicula ej]e

antmatiadtCBnttitw,refiitautti . i8,a
Teftaceaabflergendtvim httbent. j,b
Tefltido Vna marina Indtca capta iOBoginta homint-

bus pro prandio fujfcctt. i6o,i
Tetetz,auhqui,^Hahs auis. ii^.a
T ettcatl.gennslaptdii albi , qtio piBores vtmtur ad

cohremalbumeffictendum. 37S,b
Tetlacman calmecac, locm in tempk maximo M exi-

cano, & quis etm vfm. 1 44. a

Tetlanman f bctti m templo maximo Mexicano. ■

ibidi

Tetlatta,arhor Indica magna procera. i 40, b
tamenta fi adeamfefe confiicent atque fcalpant,

■' ' etspth defluifnt. ibid.
homtnes & besiiig, fub illim vmbra fomnum ca~
: ptantes alopectam incurrunti ibid.
tius iac exulcerat membra qud attigerit. 3 4 1 ,a
lepram,ophiafim, impettgtnem ,fi prudenter adhi-
heatur,exfccat. ibid.
vlcerdinfanabthacurat. ibid.
sortici'! iim decoftum foltsit dolores articulorumi
ibid,

fcabiem curitt. fbid.
diarrhceas fanat, ibid.
duarum drachmarum pondeire •fedaBni in pulue-
rem,& famptm,aluHm laxat. ibid.
Tetlatoca genm velfain Indtjsi • zSp.b

Tethlh i genm terra, qua ptttores adcslorem atrum
effictendumvtuntur, ' 378, b

Tttrao cjnalts auis fit, 1 3 J, a, b

T stT^auhcoMljColuber minimtu Indiciu. 1-77 h
' ahtis eiufdem nomini.i, 1 8 2, , a

T etz.catz.oncatl mintfler idolorum in maximo templo
Mexicano,& qmd etm muHiiS. 1 48,b

Tenhoatz.tn minifler tdolorum tn maximo templo
Mexicano,etufijuemunm. I49>b
Teutlachco , locm tn templo miximd Mexicano.

TeuhtLac9cauhqHiifeHdomin4 ferpentum,qHalii feri>

R E R V M

pens^ & vndefic diElptil iiSg,a,b
(jUomodo venenum etaculetur'. l6<),7i
dejttes eitts canint in medicina vfum fea^fw/.ibid,
tim. pinguedine lumhi , ad fedandum eorum dolo-
rem tntinguntur. ibid»
carnes eim ab Indtscomeduntur. ibid,
'quomodo feritasilitMmiteficat. ibid.
eaput eim aUigattim celio , gutturi morhido fert
fuppetias. ibid,
febrienttbm medetUTi ibid.
Teuhtlalmacame antmal fndicum, incMim vifceri-'
bm lapis bez.(tr inuenttur, 185,»
Teuhtlecifefium Mextcanorum, 145,b
Teuhxochttlherba JndtCa. 5544
febresinterpolatas.fedat, ■ v» ibid»

, iximbricos ventris necati ibid;

bilemegregie puroat. • ibid;

. menfium ntmsJu fluxiones cohibet, ibid.
tumonbm prxternaturam prodeS}. ibid.
tabeficentes tmpinguat, ibid.
defipiemtbm confert, . ■ ibid*

TeuuT^n, minifler tdobrumin templonjAximo Me-
xicana,& ejuod etmmtintu. 148,^
TeXaxapotUjherba Indica> 34i»a
oletmalamedtcavelcitrea, ibid.
' admota nartbm,& vapore eim inJpiratOygrauedtni
.-. . & cap-ttisdoL)rimedetur. ibid.
tufa, tlUta^m ame fuartanie febris accejfionem,
eamcurati ibid.
vtero confert. ibid.
. menfeseuocat, ibid,
vrtnam cteti ■ ibid.
obflrti£Itones aperiti ibid.
fudorem ehcit. ibidi
' ventriculum cor capttt rohorat^ ibid.
hydropifim curat. ibid. b

impetigmem fanat. ibid.
ficabtem detergit. ibid*
Texcalama il a rbor magna tndicai, 3 6 o,a

im deco5lt eim radtcum linguam febrientium hu^
meElati ibid.b
pc^lorisdohribusconfert. ibid,
pituitam & bileminfia fupraque purgat. ibid.
lac eius medetur v/certhus labiorum, ibid.
Texminani ,ferpens Indicus , hominum octshs inua-
dens. i77,b
Texochilli, chilU herhte fl/ecies. 3 ^4, a

TexoBlejualisarhor. 3i8,b
germina eiustufa,& exaqua fiumptajexanthema-
tismedentur. ibid.
Texotli,efi genus terrayCjuo piSioresvtuntur adcya»
neum colorem efliciendumi 3 7 8,b

Texoxocoyollinherba Indica. 34S>,b
tufia,& infftfia e liquore aliqUd congrHo , expurgat
inteflina, ibid,
eculisinfiammatisconfert. ibidd
vrinam elicit. ibid,
humoresomnes perinfernadetrahit. ibid.
Textoria arsaraneis nota. 8,b
Teyhuinti ,genus fnngorum in Noua Hijpania non
quidem lethtferum , amentiam tamen tnducetu,
548, b. 345),a
Tez.caapan,fons in templo maximo Mexicano,& cul
efiet vfiui. 144^4
Tex.cacalco, locusintemplomaximoMexicano , &
cut defieruiret vfui. 1 4 3 . b

Tez,cacoo aEitacochcaico , hcHS in templo maxtmo
Mexicanoc 146,«

TeT^--

M E M O R :^ B 1 L I V M.

T'£z.catlacho , IdCHs in tmplo maximb Mexicano;
i44,a

Thabormomjfnonspulehernmiis. 4^5.2
ex transfigftratione ChriJiiDomim in eo faEiafa-
£ltts celeberrimM. ibtc!.

*ThaUs brmorHmloqHelam caUuife dicttur a Por-
fhyrio. 3i>>a.'

Thccay inqtta Relit^uik S. EUg^eraht, oltftm emit-.
tit.

Thecoatl^grtituinouiorbis ferpens. ^71 h

Tbemolo,pifciftm genusin proHfncia MediolanenJi,'

anro vefci creditur. 67,a
Theodatus Gez.o apud Rhadtos im^anem colubrum

occidit. 74, b

Theodegifilus Re-x h<tretitfu miraculo de verimte

miraculi (firea pifcinam facram campi Ofen edo~

cetur. 39^jli
Theoddretm tnsfaltem <!d$s agnouit. 2 4,b. 2 5 ,a
Theophra^ius Philofophinomennegauit tt qui calos

anitnatos ejfe negarent. 19,4
Theotecnpti (^afafe^ Paldftina Epifcopus^ Marinum

martyremin cenftantiafirmat. 475»a
Theraphimquidfuerint. 496,b
Thiahunaca,prouincia Collai,inqua incredibilia pri-

fcorum adificia. 140 a

in (adem prouincia porro alia funt admirandai
ibid.

Thoesbefti* eji liipo ,pardati & panthera oriunturi
51, a

per tempora immutantur, colorem diuerfum
. aBate & hiemetrahunt, ii^.h

' zurfuvelocijfimovalent. . ii9,b

leoniadmodum aduerfahtitr. 1^4»*
hominem diligunt , nec offendunt. i2($,a

'S. Thomas A poftolm in nouH orberH penftrauit. 7 3 ,b
ab incolis Zome appellatur. ibid.
memoria eitts viget in India Occidentitli. 3 3 4,b
wonsiratur eius femita > in qua non dritur hefba,
ibid.

"Srafilienfes iradutit eum apud fe prxdicaffi.
ibid.

in Parana oftenditur loCm vbi federit. ibid .
in eim domo nullm infidelium potefi degerf,
467, b

h.Thomas Aquinas, edos animatos ejfe flatuere vel
negare , ad fidem non pertinere putauit. 1 9 ,b

S. Thomas Cantuarienfis a B. Vtrgine accepit
oleum , qtto Reges Angli<t olim inaugurabantur.
4i4>a

Thummim & vrim quid fuerint. 49
quomodo Dem perillos lapides reifonfa dederit.
ibid.

Thm verfm Oricntem Meridiemque plantari vult.
105, b

Ttberias cikitas ineampeftribm Jordanis fitafuit.
.458,b

Ttberis exundans,inieBime Agni Deibenedtiii com-.

pefcitur. ^ 45 5,b

Tiberim Imp, tam perfftcax fuit ho£Iu quam tnter'

diu. 37,b
Ttbetehfesin CathayA Regno, fiduos habeant filios,

alterum Lambam ejficiunt. i 4o,b

Ttburo quale pifcis genus. i^i,a.
Ticintu fluuim aurtfer. 3 8 1 ,a

Ttgris celeberrimm amnis Syria. ^ 497. a

e terreiiri paradifo promanare dicitur. ibid.

vnde nSnen habeat. ibid.b

•Sy riam ftatis temporibsfs inmdat. 49 8, a

Tigris BsngaLtanimal nocentijfimum. 1 ^ jti

etus adueatum altudanimal latraiu prodit. ibid.
in Indta & Hircania etiam nafcitnr. 9 z,a

occulte coit. ibid.
auerfomodocoit. 9 5'^

plures fimul focttts pariti . .. 94,^
aures rotmdas habet. lll,b
collHm anguflum habet. 1 1 2,b

genitaliaauerfa habet. n },a

■ eim caro 'nihtb eil deterior bubula^ 116^
in Indta crefiit equimagniiudme. 119,*
velociffimocurjit valet' ibid b

fitympanorum fono obfirepatuf, injahire, fefeque
difcerpere dicitur. iij.b
nonnifipulltts manfuefit. ibid.
'eim clumbm Indi vefcuntur. 1 2 6,b

innoHoorbemoli',furore,& Jpeciedtffert. 166^3
vulgaris ibi noflris eft maior, ibid .

JI ifpanoS ab Indis intermfcit, qkia illis parcit ,hos
inuadit, ibid.
'auide Indos quttritat y etiamindomibm ^ cafis.
ibid.

leontbm efl multo ferocior. ibid.

• qnomodo feritas etm vincatur. ibid.
nulla alia fera magis timetur Indis Occidentali-'

bus.- ' • ■ ibid,

' fofl intyoduSluht iam Euangelinm feritas illa mi^

tior faElaeB. 'ihid.
quomodo capiatur. - ih^d.

ihBengalaeft ferociffima. " ■ ibid; '

Uforem fuum ad triginta milliaria in littore mark

ferfequitur, - " j^jj^

earnishumanizeftauidiffimao ' ibid.
noElunaues infitit,vthautaso'pprimat, iibid.
eius rabiem Bengalanitnaximemetuiint. i6j,».
inBrafiliamagnaeimvis.' • ibid.

dum famet,incredibtli vihUtate poUet. ibid.
; pdfta , adeo eft ignaua , vt agregarifs canibm in

fugam agatur. ^ ' ibid.
in Htffania Noua ex arboribm ctocodibs fijecu-

latur,&indeeosinuadii'. ibid.
inBamba fant plurima. ibid.B
qua dumfament ; pecudei ex ipfis domorum vefti^

bulis auferunt. ibJcJ.
'varijs ea modis capinntitr, . ibid .

e^m feritatioppofmtnatura animdtculum peua,
i89,b ^

Ttlialoca fiigiiaamat. loj.B
Ttllapa fonsintemplomaximo Mexicayio ,& quid

iheofieret. ,^5^
Tilocan,locus in templo maximo Mexicano. 1 4 5 ,b
Ttngamaran,fic apud Malabares vocatur coceus ar-

bor

Ti ■ . ^97=^

* ^hnttmaunum,etiamcHmaliqua fArditatecomun-

fim,curatur offtculo cauddi aiatochtH animalis, in
puluerem reda&o, confeSlaqueinde pilula magni^
tudinecapitisactcula, i6o,a
Tipha & femen^ fi piJia ferantur , tertio dnno mU'.

tanturintriticum. 104,3
Ttpulaex aqna generantur. 99, b

Tititl mehfis nomen apud Mexicanos, 1 4 ? -a

Tititli feflum Mexicanorum: 1 4 5 .a

Titiis nomen inter antiqua Periiehfium Regum no~
mina reperitur. 73,3
Tittu Imp. miraculum.circa Fontem hortorum
fingulis diebus Sabbatis patrari folitum exph-
rautt. 46 5, b

Tlacametiarbor Indica, 3oi,a
D d d 1 vigp"

INDEX RERVM

iiigorem addUmuUeribmimbecillibtu ^ aut ijs cjni
Jjncope funt temati. ibid,
Tlacaxipehoaliz.tli feftttm Mexicanerumt 1 4 5 ,a
Tlacaxolotl qmli6 beflia, 1 6 j.b

quomodo capiaturi ibid.
Tlachpahuaz.ttc,parua herba fndica^ 5 5 1 -b

radtx eitts contufa medtocrtter, Qr e licfuore alit^uo
congmenti,inani ventriculojfex oboiorum pon-
dere fumpta , humores omnes , pr&cipae pttui'
tam &btlem,per fuperna ^tnferna citra no.
xamvacuat* ibid.
hj/dropicif, cacheElicis & aflhmaticis magnopere
confert> ibid.
tadem tMfa,(^ refolma ex lotio humano, & inftilla-
m , ocHlorummorbis medettir,&argemata dtf
cuttt. ibid.
Tlacochcalco , locm in tempto m^ximo Afextcano^

Ttacolicalco acatljacapan , loctti in maximo templo
Mextcano,& cjuiseitiivftu, 143 b

Tlacocacaltctjualisherba. ?i2.,b

Tlacohotli,pigmentum ex fol^s herba xiuhquilul-
pitz.ahoacco»fsSlum. 3i9>^
atro td captllos colore tingiti tw .-i.v ibid.

quomodo confciaturi ibid.

Tlacole^tiacHilU idolorum in maximo M exicano tem-
plomtntfter,<^ipfiis munus. i49,a

Tlacoejuauhtli , vtlitu squilarum in India gentu.
2t7,b

Tlacoxihuitl herbat in arboru magnitudiftemexcre'
- fcenji 370,»
; fi/rculi ccrtice nudatialbugines & argemata ilUt»
dtfcutium. ibid.b
fucctts ftatui abfumit. ' ' ^ :■: ibid.
Jichenas curat^i , ibid*
dolores a fi-tgida causa ortoi fanat^ ibid.
, foliamedentur veteribn* plagis^ ibid.
ttifa O" applicata verrucas corrodunt, ibid*
pneapue pr£pHtij<^ pudendorum, ibid.
Tlabuitl,genns pallentis terr* i^ua torrefa^h, fta-
tim rabrum inditcit colorem , pi^ortbns vtilis,
3783 b

TlacHtlolqHahuitl,arbor Me.xicanai 355>*
inaejuismergitfir. ibid.
deuminde jltUans ad omnia remediorum genera,
cfmbin ftyrax congruit,eft accommodum. ibid.
TlaCHiloltecpatl lapis Indtcns , 374>a
lac augct. ibid;
Tlalan tUcauitllapalli,herba Indicat 340*3
humores radtx eitts per inferna omnes purgat.
ibid.

pitmtam pracipuL ibid.

febribui medetur. ibid^

fMCCHieiuiinHtllatHSOcHlis prodeli* ibid.

txiure decoBi eitts f^rupw paratur ^ tjuitrtum
vnctarum pondere pttuitam biUmve mira fa~
ctlsmte purgat. ibid.

vrtnam ettacuat. ibid.
Tlalcacahoatl,Jpectes arbork cacaoatl tfuahuitl. 34 5 ,b
Tlalcapoltn herba Indtca,ftue querctu parua. 5 5 2 ,a

radtx eim , trium vnctarum menfura co3a e tri-
bns Ubris aejuit fontana ad terttai, O" ius deco"
Hi proptnatum vicepottts,pHerperai corroborat.
ibid.

dyfenterias compefcit. ibid.
taxata renum ofta confoiidat. ibid.
taffitudini medetur. ibid.
Tialcojfoii qualeammaU i8p,a,b

Tla!huicamacame,ceruorum gentu in Noua kisfai

Tlalloct dtj tmbrtumapud Aiexicanos^quibui prtmtt.
pars maxtmt tempU Mextcani confecrata eratt

Tlallocum Detu Mexicenjsum. I4^,a
TlalmatotU,animal Indicu, ff?ecies fciurorum. 17^,3
Tlalmtz.tU,antmal tndtcHm,leom afimtle. 1 6^, b
Tlalnanacame^genHi fttngorHmlethiferumin Noua

Htifaml 348>t,H9.a
J lalneultlt parHOfHm apHmgennSy acuUo carens.

336,a

TiaLoctdolHm,CHi prima parsttmplimaximi Mexi-

caniconfecrataerat. l42,b
TtalocantUnamacac tdolorum maximnt apud Me-

xtcanos Sacerdos. , , 1 42, b

TUUocoU vide, T lachpahttaz.tic ,
Tla(xico,locui tn templom^xtmo MexteanQj^ ejmd

tbifieret. j^^^
Tlalxocotl,feHatumenfndicHmi 376, b

dentes adftringtt, ibid.
, ftccat & extergtt vlcera. ibid,

carnemexcrefcentemexedit dbrodit^uf. ibid.
Ttalyac feu terra foetida,vnde Indt quoddiimatra-
, menti genui confictunt, 3"?9,a
Tlalyetl herba humilis Indica, 3 5 9,b

fuccHseinibtbttttstujficonfert. ibid^

puerperismttHmtnmodtimopitHtatun ibid.
Tlamacatz.inco tocus in maxtmo templo Mexicano^

& tjuii eitu vfus. j j

Tlamacaz.<jue,pueri , qupdtnmHs in tempto maxtmo

Mexicano obirent. 150,3
Ttamacaz,yapapari,herba Indica. 347,3

ftfumatHr ek aqUx dHarii drachmarum menfur},
omnes humores vacuat,pituitam practpueMd.

icacheSlicis medelur. ihidi
I hydropem fanat. ibid;

morbumCjalUcumcttrati ihid,

articHtorum dotores tolUti ' ihidi

Tlamazinco catmecaCitocttsin templo maxtmo Mc

xtcano.

Tlanexilto,genus gUmmi tutei. 3 7 6,a

aJperitattpe&oris & tuffi eft vtHiffmum, ibid.
Ttaolli,frHmentum IndtCHm. 322 b

tam vatentibus quammale vatentibus,fidecenter
eo vtatur ijuis,adm»dum efi falubre. ibid .
cuttu eft factte. ihid.
vberrime in quouis folo prouenit, ibid,
ficcitatibus & alijs terrainiurtjs nonef} obnoxtts,
ibidi

multas habet dt^erentias. 3 1 3 ,a

feritur Martto, metitur NoHembri. ibid.
temptratd natura eft, ihid.
ioncoilufacile. ibid»
nuUuseoapHd Mexieanos commodior ejl viflus.
ibid.

eorpora quantum fatis eft nutrit. ibid,
nullHm infert grauttatts fenfum. ibid.
ventrtm & pe£lus moUtt, ih\d.
vrinam euocat. ibid.b
pnltes quomodoex eo parentur. ibid.&feqq.
panes (juomodoexeo ptnfantur. . 32-5>a
ex eo ettam conficitur xocoatt,ftue aqua acida vri-
na ardoriextinguendo. ibid.b
Ttapalnpchtti,jpecies tunarum Indicarum. } 1 1 > b
Ttapaltecacayatltjfiorum genus. 37 1 ,a

Tlapahehuilotllapis Indicus. «, }74,a

renum & vrin» ardori prodeff, i bid

T/a'

M E M O R A

T Ltpitz^catz.m,T}iiniJler idojorum in templo maximo
Ai exicanOy& quod eim munns. i '^Sjb

Tlaquacum. vide, TlaquatT^n^.

Tlaquatz.m Indica fera vbi pr^ciptte reperiatur.
i56,b

quale Jit animal. ibid.
catulos in tucem editos , cauifzite quadam veniris,
dum paruHU funt,includit & feruat. i57>a
arbores cel errime fcandit. i bid .

k vetjatoribus qu^Jitum, vt ejfugiaty mortuum fe
fimulat. ibid.
cauda eius ad vrfn<e tneatus aperiendos mire pro~
defl. ibid.
calculumitemeijcifi ihid.
■venerem excitat. ibid.
lac generat. ibid.

■fra^is & colicis rhedetur, .
aculeosinfxos extrahit.
ventrem emollit.
parturienttbus item prodefl.
tujfientibus.

/

ibid.
ibid.
ibid.
ibid.
ibid.

Tlaqf*equetz.al, herba Indica, vnde nomen acceperit.

fuccus eius epotus vrinam ciet. i bi d.

menfes euocat. ibid,
ventriculHma causafrigida debilem, feu extra

ddrhoueaSifeuin puluerem redaUam potes,cor-

roborat & firmat. ibid.
fAtus difcutit. • ibid.

diarrhoeam fiflit. ibid.
pudendorum vlceribtts medetur, ibid .

obHruEliones vteri aperit, ibid.
talorem elanguefcentem inflaurat. ibid .

tHfa,& emplaftrimodo impofita y fcat/iem puero~

rum capitibfis innafci folttam curat. ibid.
ftiffltus eius ftrangulationi vteri medet/tn ibid .
partum accelerat. ibid.
fecundas peltit. ibid.
alui fiuxum fiflit. ' ibid.

tujftm cfirat. ibid.
humores omnesper vomitum expurgat epotuseius

fuccus. ibid.
Tlalteconimichin quale pifcis genns. 2J4jb
Tlatlancuya,arbufcula velherba Indica. }4o>t>
foiia eius impofita medentur vlceribus . ibid.
dolores e frigore vel lue fndka ortos teniunt. ibid.
fauciumtumeres difcutiunt. ibid.
fudores euocdnt. ibid.
fiatus difcutiunt. ibid.
neruorum refolmionem fanarit. ibid.
epilepticos fujfltuiuuant. ibid.
, radicis germinum fnccus epotus attt irifufus ,

euacuat aquam intercutaneam. ibid.
ius decocli cruriuni edomata tdlliti ibid .

pituitofos tumores fkpprimit. ibid.
raenfes euocat. ibid.
Tlatlauhcapatltherba Indica. }49;t>
dyfenterijs medetur. ibid.
oculoru fiuxtbusc^ inflammatiouibus prodefl.ihid,
hamorrhoidibus confert. - ibid.
febres refrtgerat; ibid;
dentes firmat, ibid.
gingiuoi comprimit acroborat. 35c»,a
pituitam trahit. ibid.
fftmores prdter naturam maturat <^ rumpit.

ibid.

conceptig,n^m procnrat. ibid.
§riivlcenbus medetun ibid.

B I L I V M.

Tlatonilatollijpotionii genui apud Mexicanos. 3 24,b

venerem excitat. ibid.

vrinam euocat. ibid.
Ttauhquechulauis gulofa, viuis faltem pifcibut ve~

fcitur. 2i4jb
T laxqutpillin^vermii quidam Indicus, ipo.b

puluis eim m^ferfus medetur lepra. itKd.
Tiayapato. vide, Tlatlauhcapatit.
Tlayetlalteraqualisherba. JJ?»''
Tteonignituf 'I^ui orbis ferpens. i77)b

contra eim morfnm quod antidotum. ibid.
Ttctic apocconalti,fuccint nofiri fpectes, 3 74^ b
TIettemacz.in herba Indica.

vlcertbus a Gallica tue maximo efl auxitio, i bid .
. fcabiei medetur. . ibid.
Tieuhquechottototl auis defcribitur.f 12 ?,a

TIiIamtenamacac,Sacerdos idolorum apud Mextca -

nos,qui captiuum quemdam in honorem Det cuiuf-

damtartarioccidere folebat- *43}^
TItiayottC,fmaragdidtluttoris genus. 374)b
Tltllan catmecac,iocHS in maxtnio tempto Aiexicano,

& quid ibi fieret. 1 4 }

Ttitocotequillin, animaljndicitm, fpecies fciurorum.

I73>a

Tttittcayotli , fpeciet cucurbitarum Indicarum.
}io,a

Tobaclti qw^is auts. 2 2 2 ,3

Tocandio^li^ fpecies caniculorum in Noua Htffa-

nia: i6i,a
Tochnacatx.tiherba Indica, 35 3jt>

febres fedat. ibid.

dyfenterias curat. , ibid.

deiiquium animi fotuit. ibid.

cordis tanguoriopituiatur. ibidj
Totcomo[iii,halcyonum fpeciet. 220,a,b
Toletanus Eptfcopatus venenatis animalibus caret,
. 4Jija

Toiocapotim, fpecies arboris Indic^ capolim. }44,a
Toiogdato,fpecies herbin abaca. 3 6 5 ,b

Toltecatl,nomencaptiuoinditum,qHi quotanms tn

templo maximo Mexicano iugulabatur. 1 44,b
ToItecay7^ti(Iapis,fpecies lapidts ytz,tli. 374»a

eiui puiuis admtxtus cryfldlo argtniata difcutiti.
ibid.

vifumacuit. ibid.
carnem fMperexcrefcenteMabfuniit. ibid.
Tomatl, fruSIus arboris fndica. 5 ' 9 >2i

eittsfotia &firu^usigmbus facrisconuenienttffimi
itlinuntur. ibid.b
folia tftfa& intpoflta fanant agilopia, ibid.
^ capttis dotores. ibid.
ventricalo dftuantiauxiliantur. ihid.
cum fale tiltta paroltdas dtfcutitint. ibid.
fuccui vttiet aduerfus gutturis inflammationes.

item contra vlcera ferpentia. ibid.
cumceruflayrofaceo & lithargyroad&gilopas pro-

dcft. ibid.
tumgallinarum cortaiium fimo fiba^us , & in

linteo appofitus, eifdem <&gtiopts prdfentaneo efl

remedto. ibid*
Mduftioni infahtium, quam Jjfrrhafin vocant, me-

detur. ibid.
inHillatus auribus,eaYum doiores fedat. ibid.
in veliere fkbditus,nimiosmenfes fiflit. ibid.
Tomihejos auiculA minim& in Peru,qU£ crahrones vel
cicad£ ejfe put antur. 240,^. vide , Auis minima
PeritenJiSy 6c,Conambuch.

D d d 5 Tom"

0

I N D E X

T onacaxochitl. yxAeXondxochitt.
Tomlaxochtatl. vide, Terchpaoaz.tli.
Tonalchdlt^chilhherboL ifectes. 3<J4,a
Tonalxthftttl, herbet Indtca. 3 J ^

folta eiHS ex aqna refoluta , epotaqne pfigitlt men-
fnrA,aat corpon illttn,febrem exttngumn.xhid.
lajfitudimmedentMr. ibid.
dolortbHsemorboGatltco fubfienimt. ibid.
ttmores prater naturam,e}m crnra caputve ob ma~
lum habitum tnfedertnt,c»rant. ibid.
aJlhmatt fnmptafirumis appoJita,diarrhoeis,vJho'
mbptitvlcertbminternis o- externts medentftr.
ibid.

renttm ardorem mitigant. ibid.

corpora fnlminetalh fouent. ibid.
Tonalxihmtlqualis herba. - ^59'^

Tonalxochitlherba Indica. 3 52..*

pttgtlltmenfHra ex aqna hordacea vetcichorij epo-
ta, febres extingmt. ibid,.b

admotaconfert eryfipelatit. ibid.
Topaz^ij qHandoque -e coccis terrejlribm erftBantur.

373. a

Toroaregnttmauri ferax. 380,»

inde forth SalomonaurHm fuumhabfiit. ibid.
Torrens Arnon. viAs, Arnon^.
Torrens Phtliflhttm vnde fcaturiat. 47i,b

exeo Dautd lapides elegit y qHtbm ^l^ntem pro-
Jlrautt. ibid.

ad eum fufus eff a Machabttis (}ndeb£us. ibid.
Tetecilamacaz.qu»tdolorum maximus apud Aiexi^

canos Sacerdos. I4ijb
T otohnyxochto. \idt, Tlacoxihuitl.
Totoneaxoxocoyolltn herba Indica. 349jb

tufa,&tnfMfa ettqHore atiquo^expurgat intefltna.
ibid.

oculis tnflammatis confert, ibid.

'vrinam eticit. ibid. ■

humores omnesperinfernaextrahit. ibid»
Tetomliz^patli herba,feH febrium medtcina. 3 5 2,b

foHa etHS tufa,refotuta,& ex aqua fumpta,febres
extinguunt. ibid.
Totowitlatt, chtlli herbt ffecieSi 3 ^ 3 > t>

Touis.genuf pfittacorumin 'Brafttia, 227, b

Toupany deus A mericanorum. 3 1 o,b

Toz.nene,genvts pfittacorum. 2.1
Toz.palatt , locm in templo maximo Mexicano.

i45>t>

Trachon vel Trachonus mons. vi6e,Hermoitj.
Trachomtis qudis regto. 480,3

eadem putatur efe cum Itur<ea. ibid.

^uis eam prtmtu tnhabitauertt. ibid.

'vndenomtn fortita ftt. ■ „ ibid.

latrocinip mfefa fuit. ', -Vjn • ibid.

OihMianvts Auguftits eam Zenedoro ademtt.
ibid.b

Hirodt ea conditione ajftgnatur vt latrocinia coer-
ceret. ibid.

ab Herode deficit,fed ab eo domatur. ibid.
Tragelaphus in Colchtde & apud Septemtrionales

prouenit. Jd.a
Tragonganum QuAuhnahHacenfe , herba Indtca.

3i(5,a

tus deco5it eiui menHrua effcaciter euocat. ibid.
cache£ltcis & hydroptcis medetur. ibid.
obsiruBiones apertt. ibid .

eolorem vitiatum refiituit, ibid.
fiattfs dtfcutit. ibid.
. fudorem euocat» ibid.

ibid.
ibid.

R E R V M

humores tentos (^r crafios extenuat.

appetitum excitat.
Trtnttntis memoriain India OccidentnltantepoBre- '

mum Chrifitamrum aduentum m venerattonc

habitn. 74, a

eiufdem fecunda perfona a Lambis Ttbetenfium
Sacerdottbui Liber mzgnwsvocatur. i4o,b
Tnttcum fepe tn lottum abtt. 104,^
Trtton, marinum monftrum, Martnorum famiii<e in

Galitecia progemtor efiedtcitur. 76,^
Trttones anvmcj itam fu ertnti 8 1 ,a

varie eidtribHniur. ibid.&feq.

in Occidentalt Indiaru Oceano repeftt funt.i^^,a.
Trochili crocodttorum dentes purgant, inde atun-

tur. ^ 45,a

Tropillottauis e coruinoefi genere, i^^i^

foedis cibis vefcttnr. ibid.

vbi mdtficet nefcttur. ibid.

fenn* eius exufia cinis vetat pilosnafci, ibid^

caro eim comefia morbum Qatttcum fanat, ibid.

fierem eim prodefi metanchoticis. ibid*

cor eiHs Sole exficcatum mire odorum efi. ibid.

in ijutbufdam locis occidere eam non licet. ibid.
Trugittm Srachalog ex vrfo patre, vrfo veroauoge-

nitm. 7<3,b
Truncm in arboribm,frutictbm ^ plantis ijuid

dtcatur. ii8,b
Tugurielum extra Cairum vijitur , in quo B. V vrga
Chriftum infantultim laElauit. 4iz,a

ibt & feneHetla, in cjua eumdem repofUit. ibid.

Adauri tbi candelas accendunt. ibid .

Tuitlatepothyjpecies cunicutorftm inNoua Htjpama*

Tullanteuhoa minifier idolorum in maximo temph
Mexicano,& quodeim muntfs. 1 49,^

Tutnahoac , locm in tempto Mexicenjium maximo.
145. l>

Tumores mitigantury dtfcutiuntur, maturantur aui
ritmpHntur butyro ex vermibns montanit infutA
■ ChtappA expreffo. 288,b
item perappiiCatienemaxocuiBin. tB^,b
arbufcula y ohualxochtti appojita. 3 1 2,b

ttem folijs herbaatz,oyatt. 55^^
item cortice herbteyetl. 5 5 j>,a

crurum curantur fettjs arboris ahoehoetl tufis ^
tttitis. 5o6,a
item fi im decoSlt herba mexixquilitliltinatur.

5i7>f , „. . ..

ex pitutta orti diffipantur refna arboris aho'i-

hoett. 5o6,a

item ture decoEli herb<e ttattancuya. ; 40,b

pYdter naturam qut acctdunt ^fedantur ,diifetlun-
tur,concoquuntur,maturantur,rMmpuntur, aut
fupprimuntur , fi ptnguedine ferpentis teuhtla-
coauhquiperungantur. 269,^

itemtufoappofitoque ferpente tzicatlinam. 275,1
item farfaparrttta. 3 2 1 ,a

item admotis fotijs IndicA herh^ nahuiteputz.,
356,b ^

itemherbacloliuhquii 337. a

ttem herbii ttattauhcapatli. 350>a
radtctbm quoque herbdi axixtlacotl. 352,a
ficrura caputveinfederint eb matum hahttum,
curantftr fotijs herba tonalxthuttl. 3 5 1 >b
dt^feltunturttem arbore achtetl. 3 5 3

item herba acaxtlotic. 5 j 4,a

^ fottjs herb<e acuilotl pugitti menffsra e vtno
fumptts. 357« *

ttem

f

M E M O R A B I L I V M.

ttem ot:'0 qnod ex arkore xochiocot^^^qmuetl
JliUar. 36i,a

latle ettam herbdt chilpatli. 3 6 3 ,a

necnon iure decoBorum corticHm herbtt hoitz,t'
loxttlaneHnna. 369,1

infuper balfamo arboris h9i(z.ilochitl. 569,^

dentcjHe ambiabittiniine Jndtco, 379.t>
vulnerumtollttnt/tr fimobubaUtmpoJito. iij,b
Tttnajherba Indtca. 3ii,a
"varti&eitU) funt dijferentii&,& vnde petend<e. ibid.
foliorum pomorstmjueeitu fucctts expreftufebres

ardentesmagnopereexUngtiit. ibid.b
fitim explet. $ ibid.

vifcera areniiahfi.mefitcit. ibid.
fomaciiticum grantilis loco cibi fttmpta , aluum

fiBunt. , ibid.
gummi eius renunt ^ vriȣ calorem temperat.

ibid. ^
fucctii ant Ae^ua fltllatitia mirabilfi efi aduerfm

biltofas & pefitkntes febres. ibid.
radices eitts auxtltantur enterocelis. ib id .

eryfipeUtis medentttr. ibid.
calorem a febre ortttm tollant, ibid.
iecinort vehementer concalefcenti ffint remedio.

ibid.

vlcertbmmire fttbuemant. Jiija
T«5<e Indiciiy vermes innoxtj. 2.9 2. >a

infaniaTt) cttrant. ibid.

paralyticis item & epilepticis profmt. ibid.
Tunicix. pelltce£,e]uibtfs indftttts futt Adam>tJftorum-

natuammalium fuerint. 65,^
TfSKichoethz.emOygenfts herbm Indicjc. 3 4 9 'b

Tuputaauts ficditlaacantu. 1 1 3}^

Turcit auiftm pennis in fcribenda non muntur , fed

arttndtne quadam, 459«^
Tnrdi caro ficca efl,& vrinam motiet. 1 1 6,b

Turtur Indtca, ^ualis attis. 2 3 1 ,b

t/ndenomen habeat. ibid.

caro eiiis nittliert /^lotypAjgnorante ipsa,vefcenda
datn,moirbb ettts medetttr. ibid.
Tttrtures fuperfiueshttmoresgHfiata helxine expnr'

gant. 8,a

earum caro ftccior efl,& vrinani mottet. . 1 1 6,b
Tuffisciiraturefnfoliorumherba.mmofiit. 505,1

ttem herba pelonchtli. 5 • 7>E>

(^herbatlaejuecjffetz.al. 34'

puluere infuper herba jyatihtli ex potione cacaoatl
hibito. l^7>^

^bibito fucco hcrbatlaljfetL 559.b

tlanexilld item , quod efi gentis gummi Lmei .

Ttijfis anttqua curatur iure decoEIi herb/e phehuame.
557>b

tapacpatli mineraU , trito aa refolftto ex a^uu.-

376,^ .-^.-•^^

Typerujnejualis arbor. ' ■ S»^
Typho (juomodoincorporehftmanoreperiatur. 4,3
Tyrrhemnautit in delphtnos mutati dicuntftrtn fa-

bulis. 52,b
Ty rtu ferpensi natura cactes. 4^ 5 >t>

tndetyrtacumconficitur. ibid.
Tz^acutliy feu gluten,arbufculf(m Indtcum. 3 6 z,b

exradice eitu gluten pr^paratur , ejuo vtuntur
ptElores vt pigmenta tenactus hiereant. ibid.

eatpfa prodefl dyfentertcis . ibid.
Tz.ahuenguent herba Indica cjualii. 5 4 5 >^

folta eius tufa admoia , medentur fcabtet,
ibid.b

redaSia vero in puluerem , Medentttr t/lceribtis,
ibid.

radtces tufe atque ex aqua pot<t vrinam & menfes
euocant. ibid*

conuulfiones curant. ibid.

peBori conferunt. ibid.

obfiruniones aperiunt. - ibid;

coeliacis opitulantur. ibid.

hydropifim curant. ibid.

coltcam fanant. ibid.

iltacis profunt. ibid.
Tz.aponochtlt,fi?ecies tunarum fndicarum. 5 1 1 ,b
Tz.aputlaleoatz.in mtntHer idolorumtn templomaxi- '

mo Aiexicano, & cjuod eius munus. 1 48, b

Tz,icatlinam ferpens tn formicarum cuniculis de^
gens. zyi,3.

vulcherrimui omniam ferpentium, & inijoxtui.
ibid.b

tufus appofitufj-f tumorei prater naturam exortos
dtfcutit. 2,7 5

Tz.iiacayotli , jpccies cucurbiturum Indicarum^.
5o8,a

Tz,ifiquauhyo,chilli herba jpecies. ^6^, a

Tz,tnacancuttlatl,gummi quoddam arhoris cmufdam

IndiCA. 370,3.

ex eo mafia quizdam paratur , fignandis httervs
aptai ibid.
TT^nchotllin, vermis Indictts, 291,1

puluis etus dolores dentiuth fanat. ibid. -

Tiinhuitz.lt, ferpens Indictu. 284,b
Tz,inttz.ian,qualis auisi i30,a

efiejtte pulcherrima,non tawen cantat. ibid.b
Ttocuiomitl lapis qutdam Indiciu. 579>t>

puerperaramentis eiuiititteintur. ibid.

item pleuritici. ibid.
febrtcitantes. ibid.

ieadem conie6ki in hares, capitti dolorem fedat,
ibid.
Tz.omolco,&

T z.otnotcacalr^ecac, loca in templo maximo Mexica-
no. i45,a,b

T z.ompaMtli qttid efient apud Mexicanos. 142, b.
I43,b. i44,a

Tz.ompiltutz.patli. vide^ Texaxapotla^

Tz.onyz.tac fndt£anii»afrarh in hominttmcon/pe-

Bum prgdiens. . v. . .. '

deeo Indorum fabuliz. " - ibid.

TzJ>tiayotli,§)ectes cucurbitarum Indicarum. 3 1 o,a
Tz.one,gentu pottonis ex arboris cacaoatl femine con-

fe&ie. 34^

Tz.ontololoticqualis herba. 52Z,b

Ti. tallz.on yayauhqui auii Mexicana. 2 1 j ,b

V.

95.1»
ibid.

94.2
ibid. b

VjicciA bimuU reEle concipiuht.
raro coiunt.
. quamdiu vterum ferant.
fingulas pariunt.

decimoannoplerumque parerecejfanti ^ 95,1
tn Zeilan funt qud cornu vntcum in media fronte

habent. 1 1 1 ,a

mammas inter femina gerunt. iii,b

eafque binas , & qmternas papillas habentes.
1 1 5 ,a

in America funt gibbofni. ibid.

earum laceftcrafifum. 1 1 7 .a-

^ commodum ad confictendam cafeum. i z 6 ,b

D dd 4 regto

INDEX RERVM

regio OmHira genm wonfirofum qModdam alit.

iii infulh Mada^Afcar etiam (itnt gibbofi. ibid.

ei& ftmiles nojiris ftint,fedforma dt/fimiles.ihld.

caro ta?»en fuauior nosiris. ' ibid.b

nonmugmnt,fedvel»t porci grfinnimt. ibid.

tnrmatim pafcuntur. ibid.

annudtim fe vetertlanaexmnt , nonamtn'
dtiunt. ibid.
ad Nilumaltquin funt expiles. ibid.

tridHo cjuaindiiove a poih ahfiinent. 1 8 5 ,a
earnm duo funt genera. ibid.
frtgore gaudfnt. ibid,
fcahie mtra contagionis laborant. ibid.
V alenttniam fxcula confiittierHHt effe animalta.
18, a

ab Irenao, Tertulliano,Epiphamo refutati. ibid.
"Vallcs Tartarortifn /jualta monflra producant,,
155. b

(i/utila funt pars deciduaplantarum. I28,b
(juid proprie fint, 130,»
V nri curantur hsaba az.pan^i 5 5 <5 ,a

Vartoltcuramur femtne herbahoat^htjfttlii/. 348,^
r afcjues l^fjines cambas vfns eft pro carntfictbfu.

eitz.ompantli, locm qmdam in templo maximo Me~
xtCano, I44,b
Velocitate cjfti excelluerint. 37, b

Venatione (jutdeledati fuerint. ^ a

Venatorta arsaranets nota. 8,b
Venefica Periiana quari fe videns, in rHpibta fe abf-
condebar. I4i,b
fulmtnis fe fliamejfc dicebat. ibid.
' tempefiatem ingentem excitat. ibid.
marfnptume ventre fuo , ex tpjtns carne & cute
f^Mum, dependens l^abebat.e quo ipfam allocjue'
batur dinmon^. ibid.
ferpentem etiam alebat , per quem diabolus ei lo^
quebatur. ibid.
Vcntnatis potionibus aduerfatur puluts radicis her-
bACurttz.en. 3 58,a

tiem radix berb<e pilipoc. - ibid.b

ttemradtxherbiemaguat},trita^ per fefumpta,
aut cuiti pilipoc. 34i.b
(y-herbaacuichehuariraquai- • 354,b
Z^enents & venenatis reffittur per lapidem bez.ar.
i8(S,a

per mecaxochitl herbam. 3 2,o,a '■

per herbamitem cocolmecatl. ^iijft
per germma arborisationa. 361,»
Vencnis ptngucfcurit c.fra & coturnices. 1 2 i,a
Venerem excitat cauda animalis tlaquatz.in tufa^
& vtitm drachma menfnra cum aqtta bis terve
fumpta. 157^
itet» lapis bez.ar. iS6,A
cernua fcnefcenti ferpentimacacoatl adnafcentia.

27},a _ V

iter^i caro lumborum ferpentis acaltetepon. iy^.a
cornua temolm derafa, & tn aejua fumpta. i^o,h
•vermif cuchtpiltttl tn ctnerem reda^ns, Cr ex vtno
pottu. Z92,b
ct<bcb£. 3' 4»^

herba cocolmecatl folia. 5il>b
nechtlUiollt, quod eji pultis genns apud Mexica.

nos. 3i4,a
item tlatomtlatclli, itidcm potionit genus apudeof-
dem. ibid.b
fewen hcrba ololiubqui tritum , & frontt aitjue

captti cum laBe & chilli Hltttim. 3 37,a

gummtex arbore holiidcfiuens. 348,a
folia plant£ cempoalxochuitl contufa, & ex aqua
vel vino pora. 37i,a
Venter fupertor corroboratur ^inferior calefit per
nucIeum,fruEIum,gummi vinumarboris molle.
36i,b. &req.

eius dotorem toliit ms decc^ii herba tlalatochietl ,
b

ttem fucctts radtcis herba qHaqtiauhtz.$ntic^
35 5.b

iten^oliaherbd atz^oyatl. 55^,*
■ e fit^re ortum placat femen herb<£am»dif tu~
fum & e vino fumptum. 366 a

■ (^r ramcn ta laptdis ez.tetl. 579,*
"■iitti fiuxionibiu prodefi cortex herba piaahuihut-
z,tlt. 5 :7,b

eum emolltt & procurat cahda animalis tlaquat-
z.in tufa&tmpofita. 1 57,^

item maiztum-i. 5-5=*
herbaabaca. ^66,3.
item foha plantx cempoalxochuitl contufa , &
exaquavelvino pota. 371»^
eii4i tumor placafur folijs cihoapatli hemiomtic£
tritts. 5i6,a
Ventriculus sTiuans curatur tufis & impofitit fol^s
arboris tomatl, 5iOjb
roboratur arbore nopaInochez.tli. 3 1 2,b

itemfarfaparrilia. }20,b
item olcacatz.an herba. 5 2 2,^

item herbatexaxapotla. 54^)3
herba tlaquequetz.al. ibld.b
radice herbteahoapatli, 55^,^
ftem pigmento ettam cx arbore achietl confe-
^o. 553,b
ftccatis folijs herbji yetl. 5 J 8, b

porro oleo quod ex arbore xochi0Cotz,oqHaueil
fitliat. 562,3
^ folijs fiuElusherb^ bujo buyo. 366,b
item arboris tecopalquahmtl fufftu. 369,*
tandcr/t ture decailorum corttcum herb& hottzJ-:
loxiilanetfnna. 369,1
. eit» ajfeittonibus fiigidis fttbMeniunt radsces herba
btiyo bftyo. 367,*
' fi ex fiigida difiemperie laboret, refiituitur^con-
firmatm & caiefit radtctbui herba atepoca-
paili. 307:b
. r^Xj-item cubcbif. ^^4t^
item herba pelonchili. 5 1 7,b

^ mecaxochitlherba. 5iO>i
radicthm queque tHf& Indic* herb<t ttahuttt-
putz. ii^>^
radicibui herb<ecuritz,en. . 538,1

item fucco herba yyauhtli. 547»^
item hcrbachtili. ^^^h
tnbtuinfuper quatuorve gtittis halfamtex ar-
■bore hoitz.ilochitieiicttt,antectb0ltt/6its.y6^yh
item fucco foiiorum plantdcempoalxochuitl bi-
btto,vei ipfis foltjs contufis , & ex aquk aut
vmopotis. 371,2
per fuperna inferna purgatur radtce lierba
ayecocimati. 35<^,b
Uemriloqua Periiana. vide,F" snefica Periiana.
Ventui veheimenttjfimtts proutnciam Dagatnim va-
fiauit. 584,1
V enui ab Ingis dicitur Chafca, 1 35>,b

Ver papiiionum "volatu tndicatur. 3,1
V nedt apudLatinos fitt equi curfuiVelociJfmiA^9>^

9^

M E M O R A

, ijsvtehanturPrinqipumtahellar^, ibid.

vnde nomeu haheant. ibid.
t^errms ex arHndtnibtts ttAti in Noua Hifianta^

KJermes, incvrpore emti, grautter Nigritas Indta^
rum populosinfeftant. i8o,a.'&feqq.

%^ermes vlceribus c^itorumuU animaltum tngenera-
. ti exttngHuntur femine herha quimichipatli.
549. a

tJermes mdntani i» arborihus Chiappx mfcentes.
288, b

, butj/rumexijsexprsffumtumores mitigat. ibfcl.

ahjineademtnfuia vermes reperiuntttn ibido
^ trmtculi in plagis extiagumtur fucco foltorum

arboris magttey. 300,1
X)erotopantUciiejUt,DeMs Mexicanorum. 14 j,a
V' srre s dentes exertos habtt. 1 1 2 ,a

Verrucd deftruuntur ftercore cameli. i i? ,b

Verrucas^ pracipue pr&putij & pudendorUm, corro-

dunt folta herbit cacdxthunl tufa applteata,

37o,b

Vertictlla quotaodocoeant. 95ja,b
Vertictllumtn herbtsquid /it. j 3Q,a,b

Verueces ejumuor cornibus injtgnes reperiuntur.
lii>i .

*» ProftincM Aden hcoaUrium parua cornud
hakent: ibi(i.
Veruecum genus ih Arabta feliciad vrhem Reane

inuenitftr,cuiiu cattda pondo eft Itbrarum ejua-

dragtntaefuatuor. Ii4,b
Vejkaemftndatur fucco foliorttiA arborU maguey,

30b,b

tiui morbos fahat mecdxochitl herha, 3 lojk
ttffi af^tlionibM ex frigore ertis fuccurrit herba
phehuame. 537.b
excrementa tllittt euocant tres ^iuatuorve gutttt
balfamiex arborehott&ilochiti eiiciti^ante ci-
bum Itntlgi 569,^
p^t^aexequicadauerehAfcunMr. . 97^^

B I L I V M.

gelH& ntaerecreatur. ibid'
ijttomodocapiatur, ibid.
Idna eiui infiar fencidelicatd* 1 8 5 ,a

caroeitii Indisedulis. ibidi
in vifcere fuo gignit lapidem betar , fecttndum ab
Ortentali. ibidi
UiUtla ciuitas Hijpania ad fberi ripam ftia. 3 i ,a
eampanaihi ejt, cjua fpontepulfatur , quando rei
ChriFliah<edlitfuaadaerfitdsingrtiit, ibid-
Villa-noita, Lu(itam£oppidulum. 406,4
fons ibimirahilis. ibid.b
S.Vtncentfus martyr in Hiffahia. 3 8 8,b

cortd cjui ad etm ccrpus defcenderant,tainquam ad
cadauer,ftatim emortut fueruntj: ibid.
eidem iam corpori corut velut cujiodes ajfiftunt.
ibid.

corpore etufdem tranftato, corui per tnare fupra
nauim volitarunt. ibid.

intemploeius Vltjfiponecoruiad altare excubant,
ibid.

Vinea Engaddi,de quibus ih Canticis Sahmonis,fue'
runt ^jilfameta. 4<^ 3 , a

ea iii^ funt a Cleopatra tYanftatd ih v^gjptum.
ibid.

cum Chriftftshafceretur,floruerunti 47 5 5^
Vtnum quomodo ex herba ancoas conficiaturi 365 ,a,b
Viitumex arhore melle ab Indis parari folitum,ven'
trem fuperiorem corroborat , infertorem calefacit.
36l,b

vrtnam elittt. jfiz.b
vulnera recentia & ihtteterata confolidat. i bid.
fanguinis fiuxum cohtbet. ibid .

hosmorrhotdas curato ibid .

oculorum nubes dffftpati ibid.
flatm dift?ellit. ibid.
memhra corroborat. ibid.
gingiuas & dentes firmat. ibid.
orisvleerihus medetur, ibidi
pituitofos humores purgat. ibid .

uinchieta blahda manu fe demulceri patttur,
ao},b

alia ttem,ah eo pede calcafa ^ & fe vindicare iuffn,
noh audet necj^e poteft . 2 04,1

Vipera anfVenenum folum poft homihis peccatum

Vefpafiantti Imp. ad Mare mortuum dccefftt, vt an Vtpera, venenatijfima in Brafijia heftia,a P. lofepho
q> Adeeo narrarentur vera efient explorareti
460, b

Ve^fertilto ex Acithot fdtlftt dicitUY in fabulU,
52., b

Vejpertitiones Indiarum Occidentatium varij ab
' HoUandtsreperti. i4i,a,b
ft(juem momorderint femei , eUmdeme centenii
altjs iterum mordent, 242,1
^duerfuseumdem morfum quid remcdtj. ibid.
in CretanoSlris funt matores. ibid.
iton tamenita magniquam Occidentales. ibid.b
f» Ortente galltnarum magnitudinem aquatitj.
ibid. •

infefti ij funt frudibus. ibid,
f» Htffania funt copioftjfimi-. ibidi
%Jefperttltonum fanguUpilosnafcivetati 224,^

accepertt,
efi viuipara:
titefiudoaduerfatut.
muribus tpfa hoftU efi.
ah fndU Octidentalibtu comedituri,
Chtappa varia eitts geneta profert,
inBamba funt venenattjfima.
Vires augentur,refiaurantur & firmantur perlapi-
dem bez.ar. i8(j,a
item puluere radicU herha cUritz.etL>. 3 3 S ,a
^per herbam cocotmecath 3 '

69 a
94,b
i24,a
ibid.
I26,b
269,b
28z,b

Vefiesa tineU feruantur , fi capfis ex cttrek Indtca Vitga AaronU fiorehs , natiuitatU ChriFli extmta

faSlUinciudantur. 3i7,b

itemmalahathro. 366,b

tmaculantur fucco foiiorum arhorU magttey,
300, a

Vefumusmonsarfit. 385,1

oiim ettam fepitis, ibid.

cineres etus in Africahi vf<jue,t/£gyptiim,Syrtam

^ Conftanttnopoiim delatt. ibid.

Vicand,perntctffimumin Peruanimal. 184,^

mofjtanisrupthufjue gaudeti ibid.

fifgiti^ &deferta amatt y ibid.

fuit figura. 473 ^

Vtrgines,SotU retigionidicata,elaiifaafferuanrur tn
Co%co Indis, ciuttate; 1 3 8 ,b

fi quA tafctuiffet, vitta humabatur, ibid.
numcjuam domo prodthanu. ibid.
nec virum i/ident, nec a vtrO videntun ibid.
ignem facrum feruahant. ibid.
Vtrginia infula piures hermaphrodttos hahet.
»3(3, a

Virginum a S. Patritio confecratarum veftigia faxo
impreffa fuerunt, 444 *

SirtY"

I N D E X

'B,Virgo ftota eratin India Occidentali ante pojlre-
mHmChriHianorumadfientur». 74,a
eitn immaculata fine peccato vriginali cencepttt
miraculo comprobatHr, 41 i,a

vbi Chrifium infanttdum in ay^gypto lathfient.
412, a

S.Thom<& Cantuarienjt vnguentttm {uppeditauit,
cjuo Reges u4nglt<i,tnungt folent. A-^^>^
Vtri in regtone Stranagar nent,& feminn agrtcultu-
ramexercent. . j^Jjb
ZJtrioauiiipfo folfiittjdte prodit.
Vtrtutes a Stotcis dtcebantur effe animalia. 1 y,b
Vifcachit, cuniculorum gentu. i6i,z
Vtfcera arentta hume^tamur fucco e foltjs dr pomts
arboris tuna exprejfo. 3 1 1 >b

sorum obfrultiones referant tuft radices JndtCA
herh<e nahuttepatz.. 3 3^)^

esYHm tempertem figidam tolUt pftluls radicis
herba curUz.cn->. bh'^>^
obfiigfts fielanguefcant,confirmantur fucco herl><e
yyauhtlt. 347>^
P^ifcum fine radicihus viuit & augetur. ..^* i x % ,b
Vtfum ad mtraculum vfqfte refittutt herba ^etUu.

528, b .J..;!

Vtfifs clarificattir &acmtur puluere eorticis arhorfs
capolt?!^. 344j^
item puluerelapidii tohecDtjiz.tiieryfialloadmtxto.

374. a ■ ■

Vittztnnocentis fymbolum^mus Armemus. 6,b
Vttes pTope Danubtum emerferunt , ^«<e clauiculos
folia ex puro auro candicantta tulerttnt. 2.94>b
Vtttaa Stoicisdtcebamurejfeanimalia. ly.h
Vttrumtnfluuio Beloreperium ftitt. 466,a
VituhnacarobubuUpr£fiat. ^^*^'*

cuius conditionisfic. ihlA.
VitulinHs adeps promoHendi ptu vim habet. 3>b
Vttz.tlinquatec dea Mexicanorum. 1 4 5

Vtiz,iltnc}uatec ytettpan , locm in maximo ter»plo

Afextcano, ibid.a
Vttz.nahoac tehitoatz.inadminifter Patriarch<e Me-

xtcenfium. 148,^
VttT^epecalcolocmtn templo maximo Mexicano,&

e^uis eita vfus. J4J'b
Vtuerra quamdiu vterum ferat. 94jb

ntultes ftmul fmtus edit. ibid.

facile manfuefieri potefi. lijjb

magna eius gratta efi tn venatione cuniculorum.
2^7'^

Viyabitumenatit gluten quoddam Indicum. 328,0
Vlcera curantur per applicationsm axdcuilltn-^.
289 ,b

ttem vflo cortice arhoris ahoehoetleum lithargyro
& pollitte tknris. 306,^
radicthuu ttem arboris tun<t. 3 1 1 jb

&impofitus folijs herb<etlatlancujfa. 340,b
})ec non folijs herba t\ahfiengtseni in puluerem
redaais. 345>b
pigmento etiam ex arhore achiotl confeElo. 3 5 3 ' b
folijs cjHo<jue arhoris ytz^amatt. i^o,o
ant/qua fanantHr puluere herba xif*hquilitlpit-
z.<ihoac. 339'l>
inflamwata curantur herha pelonchili' 3 ' 7'b
iiifanabtlia fanantur arbufcula yohftalxochtli.
3'i,b

& lai}earhoristetlati<t,fi prudentetadhihea-
tur. 341
i'fiterna externa curantftr folijs herha tonalx
hffiti 3P>>

R jE R V M

obfcoena fanantur farfaparrilla. ^ i i ,3 •

putrida curantur herba nanahuapatli, reda£ia tn
farinam,(^inspersd. 3 36,B

offibus ttem arboris cochiz.tz.oipotl vfiis, ^infa-
rtnam redaflts. 361,4
& folijs herb<s chilpa tli. ' 363,»

ferpentta cohihentur vfto cortice arborii tdioehoetlt
tufocumatramento futerio. 3o6,a
& fucco foltorum arboris tomatl. 3 1 9» b

txterguntur & ficcantur feming herba hoauh^ui-
litl. : 548,b

tlalxocotl feu alumine /ndico. 376,b

refoluuntftr ftercorecameli. I27,b
V lcertbfu a GalUca Itte maxtmo auxilid efi herba tlc'-

tlemacz.in->. 355,^
Vlceribui labiorum medetur lac herba tepeamatt.

36o,b

Flcufiula cris ex calore orta curamurfiuBu maguey
.prunorumcommanfo,^ ore geftato, 3oi,b
V Ifo celebcr IDanm, ex vrfo pfoauo gentttu\ 76*,^
Vlmtu tefte Philoftrato locuta eft. 4 j,a

VluUin Cretanonrepertuntur. 9i,b
V maeatl, deus Mextcenfium. 1 4 5 jb'

VmbelU funt parsdecidua plantarum, liS.b^

^uid proprie fint. 1 3 o,a

Vmbra hy<t.n<s fuper canemcadens,ohmHtefcere eatn

facit. J20,a
V metochtzin ,pr<iifetlHsGant6rUniiniemplo maxtmt».

Mexicano. 148,^
VnCia f<&uiffimMm animal,fi ejuem, dftm libidine prn^

rit, fauciauerii,fauciatus a muribus permingttur,

& moritur. J zo,a

perpetuo efl fera. Ii5>b
V ngenmons edttiffimiti apud Iapones,qm fmbtuf ar-

det. 384,3

erupii its aiie^uas difie^M voragines. ibid .

inenm iufiit tyranntu Japomcus pncipitari fe^
decim Chrifiianos. ibid.
Vnguesin flortbus plantarum jftid fint. I29,fai
Vniones quomodo nafcantur, > 266,a

(jmmodoemariextrahantur. ibid.
Volucres JndiCA, a P. lofepho, vmbra faEld, ab <tftti

Solis eum defendere tuft<i obedtunt. 205,a,b
V omttiones fanguinis comprimuntur folijs herba chi"

comatad. 354)*
Voracttatis exemplar RofiomHka Lithftanicum ^

Mofcouiticum animal. 1 8 8,a

Vota cjualia conciperentur apttd Mexicanos. i j o,a
V 9x clarior reddittir eftt foliorftm herba mimofiti

^°3'a

Vranofcopos femper ftirftima^picit. iil,b

Vrbs palmarum. vide, Engaddi.

Vrgauonenfium Martyrum Reli^utieximio mira-

culo reperiuntur. 4 1 5 ,b. & ^eqq.

Vrim & thummim t]uid fuerint. 496,a

quomodo per illos lapides Deus re^fonfa dederit,
ibid.

Vrin<t acrimoniam ohtHndit herba acuichehuarira'
ijua. 3j4ib
calor temperatur gummi arboris tuna. 3 1 1 ,b
herbd item mextxquilttl . 3 ^ 7>*

herhd atlatz.onptlli?i-,. 55
fUcco item radtcis herbte quaquauhtz.onttc.

355't>

& laptde tlapaltehuilotl. 3 74» *

defltlUtio^eius curatur per Upidem heZ^r. 1 8 6 ,a
eius meatus exterguntur fttcco foliorum arborii
maguey, 300, b

item

M E M O li A

itim farftparrillfi. ^ioh
epotis qnocjtie radtcibHs herb a axixtlacotl. 3 j o , b
retenttoni eins medetnr herba atUtz,onptlUn-,,

Vrinam ciet & tHocat palnis aculeorfiw dnimalts
hoitz.tlaquatz.in drachmA vnius pondere fumptt^s.

ttemcaudaammalis tlaejuatz.in tnfa j ^ onius

drachma menfnra cum aqua bis terve fumpta,

ipfo itgro eo die a ctbo ahfinente. J 5 7 >a

item fttccus foliorum arboris maguey . 300, b
item, vjlas cortex arboris ahoehoetL 3 o5,a

^ ius decoFlt herbte tlalatochiettl 3 1 6 , b

mecaxochitl ttem herba, 320,a
farfaparrilla etiam. ibid.b
r»aii,tum quoque ftue fumentfim Jndicum» 3'i 3>b
item fermenium qmd ex eo conficttur. 3 i4,a
necnon tlatomtlatolli pottonis genus ex matz^ia .
^ apn.dMe.xicanos. ibidib
item cthoapatli hemionitica folta trita. 3 2 6 , a
item tufe radices Jndic£ herb<s nahmteput^<^.i6,z
puluis infuper radtcls herba curitMNo 338,3;
Yadix ettamherbit iacuache. 340,a
itemherbatexaxapotla. 34' 3*

item herba tlaqHequetz^ah ibid.b
item radices herba tz^ahuengneni tufa d* ex aqua,

pota. ■ 343,b
fuccusetiamherbAyyatihtli. - 347»a

^ gummiexarboreholUdefluens. 348, a

herha item atehuapatli. 3 4 9 > b

porro radices herb<e axixtlacotl^ tufe& applicata

triumdrachmarum pondere, 350,^.
item herba amamaxtlat ... ibid.

&arborachiotl. .35.3>a
^ folia herba atz^oyatl. . \ j 5 6» a

, etiam nucleusifiiuus,gummii & vinum arbori^
molle. ^6 1,3.

infuperherhachilli. 3<3 3jb

0herbamalabathrum. ■<y66^
iusquoquedeco^iorumtorticfimherbA hoitz.Uoxi^

tUnetkina. ^6^,3.
necmn tres quatuorve guttm balfami ex arbore

hoitz,ilochitleliciti,antecibfini lin^iS. 369,^
. herba etiam c.ocoz^tamal. 37o>b
filia pUnt£cempoalxochuitl contufa ^ & ex

aqua aut vino pota» 3 7 1 , a

V mariosmeatus obfiruiios apertt herbacocoz^tamal.
57o,b

Vrtnatrtx,genus anatis^qualis auis. io7,a
in eius corde gemmam repenri , fabuU eSl„
ibid.b

Vrf mandragora & formicarttni efu morbes fuos
curantj. ' 8,a

quando coeant. 95,b
funt admodum Itbidinof. 94. ^

quamdiu ifterum ferant^, * ibid.b

^ualemfaetumedantj. ibid.
quando pariant. 95>3.
■ caput habent inualidtjftmiira. 1 1 1 ,b

oculieorumcrebrb hebetdntur, ibid.
aitres iUorum funt rotundiz, ibid.
roBrum habent. 1 1 2,a

dentes peHinatim coeuntes habent. ibid.b
collumangujiumhabent. ibid.
genitalia eorum fimul vt expirauerftlttfiornefcere
dicuntur. Ji3,b
genua & cubita eis contrariai ibid.

. piloi d(hfos habenti ii4)b

B i L r V M.

albos amphibios gignit Aljpa. 1 1 5 ,a

plerumque funt colorcmgro, ' ibid.

eoram caro fiicci pejfimi. i bid .

lartdum O" axungia dicitur eorum pifignedo.
i 1 7,a

carent tneditllal ibid.b
ventrtculum amplum habent. 2 1 8, b

hon raro ercbzo corporeincedunt, 1 1 9 b

arbore auerfi derepunt^vt homnes. ibid.
, priora genttaantrorfum fe^unt , pofleridra-pojl.
ibid.

figtdo & humido funt temperamento, 1 2o,a
frigorisadmodum funt patientes. •, ■ ■^- ibid;
herbarum paflu non viuunt ,mfi medtcinin gratta.

I21, a * T
melle Lbcnter vefcuntur. ibid.
aliocjutn funt omniuori. ibid.
prtdrthus pedibus pro mambtiS'Vtuntu^. ibid b
bthendo dquam morfu vdrant, ih.d.
mandragoriz mala ei6 funt venena, • 1 2 2,a

quandoiAgrbtant, formicarumefu fanantur. ibid.
naturahodto aduerfantur equis. ■ 1 2 3,b

mareshibernis menfibpfs famno fepulti lattnt qua~

draginta diebm , feminte >qt^atuor menfibtis.

ibid.

illoveterno pinguefcurttt. \ , . ibid,
maligneajiutifunt. ' ^ I24,b

eos mappa proritat. 125,^
tympam fptutu fugantun-' ■ - - ibidi,
fant foliuagi. ibid.
nonnift pullimanfuefiutvt,. ibid.
cadauera fui generis fepeitunt. iz6,a
in Proftincid P^er<e-pacisinuemuntur maximt,

Unigeri. 171.,^
, funtquemeticulofi^&homines fugiunt. ibid.
■ S. Columbano A bbati ohtemperauerunt. 101,2,
quidam,qm S.Adarini afinuminteremerat ^ etuf" '
dem vicem a San^o fiibtreiufim, obtemperattit,
ibid. i ,

VSrfm quidam DanorftmRegum progenitor efsfer"
tur. 76,b
exeonatm filiusnomineVrfui. ibid.
Vrfpti qfiidam ad Florentium eremicoUm veniens,
pecudes cufiodtre iubetur. 45
ab inHidis qpiibufdam occiditur. ibid.b
grduiter occifores eitis pumuntur. ibid.
Vrtica pifces exlimo quandoque fiunti 99,»
Vrfis apud Septemtnonales gignitur. 9 z,a

Vrufia auictiUdicitur exmufcaprocreari. 140,^
vnde nomen adepta. ibid.
Vfneach loctn in Hibernia^CHitts lapidibta S.Patri-
titu maledtxit,& qua occafione. 444, b

Vtenbura MonaHerium S.V dalrici meritis a mm t-
busmaiorthus velratisimmuneeB. A^7>^
Vterus cotroboratur fuffitu arboris tecopalquahuttL
369,^

emundatur gummi ex arbore holH defluenteo
548,1

eiconferuntculebiei, JMs^
itempuiuis radtcis herbie curitz^en. 5 3 8,a

itemherbatexaxapotla. 34
eius affefliomhus, & pr&cipue fti^ocationibtis mt-
re conferunt ficcata folta herbx yetl. 3 5 8, b
item oleam quod exarbore xochtocotz.oquauetl
fttllat, 2,6
Uxitatieiusmedeturherbacacaltz.in. 35o,a
obfiru6liones eius aperit herba tIaqueq(fetz.aL

firan"

1 N D E X

jlmnguUtioni iHiptt medetftr herha tlaqueqHeiz.aL
ibid. ^
Vtid, jpectes cumChlorftm in Hi^anida, 1 6 1 , b
Ftilnera curantHr cinere exfifia, penna auis aiirde.

21-4'^

ttem Ji pffffft offfs coz.cacoafihtlf admofteantHr,

lad:euem& reftnamtilliarbonf. . 295,^
arbore nox^lnoclMUh ; ft tundatttr, & in modum
emplaslrt admoueattfr, 3 1 i ,b

infeitit cancere,&nimii infiammata ; fanantur
fficcofoUortimarborismagtiey , , 3oo>*
txtergftntfir viremibMS folifs herh<tj/etl mambw
oleo perttnclis emolUtu,8cc. 3 5

recentia mire eongltfttnantur perfoha arboris
maguey, 3oo,b
herbditemmimofa. 3° 3»^

' ■ balfamo arboris hoitzjlochitl. 5 6 9 ,b

. CftrantHr nucleoyfrut}» , gttmmi & iJind arboris
molle. ^ 3^i^a

tumores eorum tolluntHr fimo bHbalt impojno,
127, b

pnli^ereetram herba cocx. 304'"
crurum abarcentar folp arboris ahoehoetl xufis
&illitis. io6,a.
Vulpes Indtca. vide, toc,

Viflpes qu(tdam,anatem S.Colemanni rapiens,fnffo-
catftr. 426, b

Vulpes hamn deglutientes tjuomodo fe expedtat.^^ b
i« Creta numejnam nafcuntur. r)i,A
aHdttumhabentacerrtmumi iii.b
gemtalta habent ojfea: 1 1 3j*

caudam villofam habent, 1 1 4.3^

tamque longitudine cerporiprope parem. ibid.
pilos denfos habentj. ibid.b
rarh candrdx inueniuntur.
plerumquefftntcolorisrfffi. ibid.
tn Sueciacandidct funt. ibid.b
calido & ficco funt temperamento. 1 20,^

funt odoratd. ibid".
ganniunt,& bUnde immmmurant. ibid b
latrando & vlulando canes tmttanturi ibid.
funt omninordi. 1 2 1 , a

aues & galhnoi vsnantur. ibid.
«0^7« pafcuntftr. ibid.b
morbm earum alopecia. 1 1 2 ,a

fi tderint amygdalas amarat , nec fHperhibennt,
moriuntur. ibid.
fat diu vttimt,. * 2 3,a

Tnurtbm aduerfantuT. I24>^
ets NiliangueS,milHiis , lupHfqHt aduerfantHr^
ibid.

^udasiutiabeflias&pifcescapiant. _ ibid.
mahgneafitfta funtJ. ibid.b
canem mfeilantem cauda hac & tUac peripfitts ri-
flumdu^aeludunt. ibid.b
ebferuattim eff,eas,fiigore concretafiumina tranf-
euntes , ame ad glaciem appofitd , conieRafie
crafiitudmem gUciei. 1 2 5, a

earum caro a nonnuUis comeditur^ 1 i6,b

Vultur aquaticM, auis infuUrHm HtffiantoU &
rD.Ioannii. 3.1^,^
etusdefcriptio. ibid.
Vuhures trienmo vteramferre dicfintuf» 9 4>t>
JinecoitumafcuU fecundt fiunt, 5>5'^
cjuomodo conctpiant, ibid.
Vuluam proctdentemtn fuumloCHmrefltttiitfuffitm
arbons tecopalquahuttl. 3 69,*

R E R V M

-^lg^-vogel qualis auis, 2 •

VV enefitda virgo propter cafiitatem martyno
afeaa. ^ ^j^^^

a Cambdeno CaluintftaAngloCalHfnn^s impettt/tr.
ibid.

S.VV ilgefortis,Regts Portugalhafilia ,pro caBitatt
obttnenda precata,barbam accepit, &martjrit*Ta
fufiinuit. ^Jtl,z.s'iM,S.Liberata.

rV tlhelmn6 Cambdenm CatumRa S.f^Venefredam
vtrgtnem caUmntatur, 4 j 6,b

X.

XiyfgHa arhor fndica. 5 i^^b

etm philji ra loco charta vtuntur qHidam. ihid.
Xamocohuyca Indu regio, cuim incoU,qmamtmbris
excrementorum purgationt deflinatts carent, falis
fiuSluum, fiorum herbarum odonbns viuunt,
132, b

Xaftda,nouiorhis promncia,in qua cerJtorHmarfffett-
ta,vt apudnosboum^vifuntur. '84,4
Xauhxanh pams genm ex yuca herhd cdnfeBHm,
368,a

Xauxu IndUciuitas.yideySaHfa.
XaxaUtf,genm pfittacorumin Hifpaniola. li6,z
Xajbttpifces e cancrorum ludicorumgenere, 249,3
in HtfpanioU reperiuntur. ibid;b
Xetx.aycmon Simon forttffimiu & tonftantiffimns
Chrtfii athletes. iji^a
Xsrxes fugandmpranionfixatfirperleporem abequa
naium. 5 b

fepti lchrum Beli aperiti& quid thi repererit. 3 9 8 ,b
tructdatur. ibid,
Xiealtetl gentu pigmenti^lUni foUtum,vtalijdefuper
appofitt colores tenactus adhareatitj, J78,b
Xicotlt vejparum genm. J j g,»

XilomaniT^hi, feftum Mexicanorum. i44>b
XtnX^burm Ludouicm Chrtflianns lapon , iubetur
abnegare Chrtfium ,aHtin fiagnum rmntis Vngett
prAcipitari. 3^4)3
vkro in Uckm dtfiimt. i bid.

Xtppe lepico teuhoa,minifttf idolorum ih templo ma--
xtmo Meicicano, & eius muntss. 1 4S>>a

Xitomacapohm, Ipecies arhoris Jndic<tcapoIfm.^^^;i
Xiuhquthtlpiiz.ahoac herha Indica. 3 39.b

pulmseimantiquavlcera fanat. ibid.
foha contufa & admota ^ vel ex aquJ refoluta &
ilUta, dolorem & ialorem ingentem puerorum
capitum extinguunt. ibid.
Xiuhtecuthjdetis ighis apud Mexicanos, 145,»
Xlepapantototl quaUs auis. 2 2 i,a

Xochtcacahoatl , Jpecies arboris cacaoatl qHahtttti.
345. b

Xochicalco,ioctuin templofiiaxitnd Mexicano ficdi-

£lm. Hjjt
Xochicamoti,fpecies herha camotli. 3^7 jb

Xochicootz,oquaHetl arhorproctra ludite. 362,*

fommim mduftt. ibid.

capitis doiorem e causa fiigida leuat, ibid.

humoresdifcutit. ibid.

impetigimbmmedetur, ibid.

oleum quodinde fiillat fiattis difcutit. ibid.

prater naturam tHmores dtjfipat, ibid.

concoilionem procurat. ibid.

ventriculum corroborat. ibid.

1/teri affi^tombHs eonftrt. ibid.

M E M O R A

^chipaliz.tlhCHitu lajndis jpecies Jif. 3 74,^

Xochitemcutl, (jjualis anis, io8,a, b

altHdeim genHs. 209, a

Gr terttum genus. ibid.
^ochitoiotl tjualis *ams. 2li,b
Xochfaltapachilijgemsconchdtin NoUa Hi^fanta.
256, a

<Xocoacolli,pultisgenus apnd Mexicanos,^ qaomodo
abeis pareittr). 3i5jb
Xoaonochtli, fpecies tunarum Indicarum. 3 1 1 ,b
Xocotluetz.i fefium MexicanorHm. 1 4 5 ,a

Xoloit7^»'wtU,fpeciescanum IndicorUm , qui omni
prorfns pdocarentj, • i^J^b
Xolometl,arbarIndica. 3oi,b
fuccus foliorum eius exprei^us , (^bihitus decem
vnciarum menfura,vniuerfi corporis dolores ar-
ticulorum tollitt & motum mpeditum reftituit.
ibid.

'Xomotl auis q ualis. 2 2 1 ,B

eius pennoi fndtintexebant fuis veflihus. ibid.
Xoxougmhoatlli auis ex ardearum genere. 2 25 ,a
Xoxouhqui tecpatl, fmaragdi genus dtlutifts , J 74, B

Y.

YAcacintli,auis Indica , vigilioi cantm galli
nmulans. 2i7,a.22i,b
e fulicarum genere videtur. 222,a
Tacatecuhtli idolum Aiexicanoram , quod mercato-
rum deus hahehatur. i45>3^
T^ahuar Htiacac,feptimm IngarumjgHttas fangui-
nis fieuijfc fertur. i4o,b
Tayauhquitototlqualisauis. 209 ,a

Tchcatetligenmterracandentis. ^"^^i^
fehricitantibns miro fuccefu ex aqfia a^t aUo potH
frtgido datur potandum„ ibid.
Tchuanitz.oz., qualis herba, ^2i,a
Tetin pulictim in Indta genns', 289,3
Tetl herhalndica, 3j8,a
folia eius ftccari permifa^ & conmluta, ohferuattf-
que rehqnis,qudi in textu Operis anndtantur, pi-
tuitaexpuitfonemmireeuocant. ibid. b

afthmativelut per miraculumauxiliantur. ibid.
vteri affe^iionihtis mire conferunt , & pr^ctpus
fuffiocationihtis. ibid.
fyncopen fugantj. - ibid.

(aput rohorantj. ibid.
fomnum inducuntl ibid.
'ventrietilo vires adduntl . ibM.

grauedinemcurant. ibid.
eadem folia virentiamanihtfs oleo ptrfinElisemol-
Itta^&cc coBionemiuuant, 3 J9>^

'appojfta^tumeres Uenis difcutiunt. ibid.
dolores h fiigore ortos fedant. ibid.
vulnera cancerofa extergMnt, ibid.
carnem creant. ibid.
cicatrtcem ohdficunt. ibid.
plagas capiti infii^las fanant. ibid.
concalefa&i fedant dolores dentium. ibid.
torumdem puluis infptratus , traBufque narihus,
verbera &cuitffuis genetis fupplicta vetat fen-
ttrt. ibid.
animum auget. ibid.
& ad tolerandos lahores vim ftfppeditat. ibid.
cortex moderath,q»antum nucis putamen capiat,
fumptus morbo Gallico egregie auxiliatur. ibid.
'Venenatis fagitiarum iSlihus mire obji^iit, ibid.
ArtfCfflftres dolms fedat, \ ibid.

B I L I V M.

tumores difcutit. j hid .

fiatftm pelltt. ibid.
ttu decoilifoltarum pulices interimiu i bi d =
TgHalapa.\'\At,Holli,

Tguey prouincia pifctnas habet fnh terra th faxis

hatufa, arte faUas . } 8 2 ,i

Thoicamotl, ffecics herh<e camotli. 3 67,!*

Titac pulris genus apud MexicanoSy (ff effsomodo ab

eis paretHr. 5 ^ 3 . ti

Tnteupan , locus quidam io templo maximo Mexi-

cano. * i44,b

Tntidtcttur Sol ah I ngis Indis. i ' 9 )t>

Tohualxochtlt, arhtifcula Indica, 3 1 2,b

tumores appojita dtfcuttt , maturat , & rumpit,
ibid.

ex aqua. pota fudorem euocat. ibid.

aluum ctet, ibidi

pulfiiseiusiniperfus medettir vlceripusinfamhtliA
hus, ibid.

fcabiem & lepramtollit, ibidi

foliafiixa,exprefoq(ie fuccocomefia.serpffs exter-
gunt &impinguantj. ibid»

fyncopen ,pe6lortimpofttai ex tumorihus profeEta n'
tollunt. ibid,
Tollatollt,pultis genus aptid Mexicanos,& qttomoda

ah eis paretur, 3 i4,a

fittm exttnguit. ibid.
Topicalco yeoacalco , locus in templo maxiwo M exi"

cano ficdiUus. i45>fe
T tecpayoqnetz,aliz,tli j fmaragdi dilutioris genus.

374' b

Ttepeyocjocus tn templo maxinto Mexicano. 1 4 5 ,b
Ttlibayotcam,fmaragdigenus. 374)b
hrachio appenfus colicts doloribus iliacifque mede-
tur, ibid.
idem pr<efiat alligatfis vmbilico, ibid.
TtXamatl, arhor Indica vaftix magnitffdiniSi } 6o,b
dua eius funt fpecies. / ibidi

folta etus vlceribus opittilanturl jbid.
Ttz.cmnpatit herba Indiea. 3 49,a

femen eius extinguit vermes vlcerihus qtiorumuis
animaliumingeneratos. ibid.
carnem fuperexcrefcentemabfumit, ibid.
articulorum doloresmire fedat. ibidi
aquamixtum,orts vlcera fanato ibid.
pediculos necat, ibid.
dentes firmat ius decoEli sficarum etits. ibid. b
Ttz.ecmucuani T^oua Htifantttfera , eanibus ini-
micijfima, i75>t'
Ttz.th lapis, e quofndi n0uacalas,€nfes,pugiones,&
ahaad fcindendtimaptatnfirumeNta parare fole-
bant, 37},b
. quomodoeaindeconficiantur^ ibid.
T^otuualcuachih, auis miri opificij> 2 1 4j*

eius defcriptio. ibid.
Tuca, herba Indica, }68,a
Txhunpe^ktfttferpensInJicus, 284,^
«J? venenattjfimus &»ocenttJfimus<. ibid,
Tyacatecutliiteupanlocusmtemplo maximo Mexir
canorum. 145>*
Tyauhthherhalndica. 346,b
fuccus eius medetur oculorfim morhis,eis vel illitus
vel admotus capiti, 3 47'*

vr'inam& menfeseuocat, ibid.
fiAtus abfumtt, ibid.
ventrtculum & vifcera omnia oh fiigtts langm-
fcentta confirmat. ibid.
C0lorem naturalem vitiatum emendat, ibid,
£ e e alfium

INDEX HERVM MEMORABILIVM»

Almmcoiotbet. ibid.
■pHluts eius bihitur ex potioHe cacaoatl adnerfns
tujjlm^. ibid.
TjtacnanMame,fungortim genus tn Noua Hifpmia.
349 a

T^,cahoitlt,l(tmbricorum genus. x$(>h
enixis&nutrtctiiusaMgetlac. ibid.

Tiiquauhth.aqmlaTum egregta ffecies ,eltgna cjutt a
RegtjS aucuptbus alatur. 2 l 7 ,a , b

Tz.qut€fott, I ndt£ vulpecula. 1 6 i,b

i^Mtmodoabtnfequenttbus fe tueatur. i65,a
eiHS caro, vel fiercus edttur coptra morbum GalU-
eum. ibid.
contra dolores articulorum. ibid.
ecarne eiusconficttHroleum. ibid.

T\iacayotli , fbectes cucurbitarum IndicarHntj.
3io,a

, Tz.tacchicofttacatl herba radtx in puluerem redaiTa
propinaturtjs qui ab altocecid^runt. 3 54,^

Tz.tac cmtcml yteupan, bcus templt maximi Mtxi-
cant,& enideferuiret vfui. 1 44,a

Tz.tacfKacame , ceruorftm genus in Noua Hi ffimia.
184 a

Tz.tacm:chiti^quale pifcis genus. i54>b
Tz.tacnochtlt,^ecies tunarum Indicarum. 3 1 1 ,a
X z.tacpatlt herha Indtca. 3 5 5

fuccus radicis eius medetur oculis infiammatione
laboranttbus. ibid.

capitts dolores antiqucs fcnat, ibid.

febres mitigat. ibid.

vrinAordoremtemperat. ibid.

ventrts dolores fedat. ibid.
Tz.tan:echalo[l, antmal Indicum ,Jpecies fciurorftm.

Tz.tacpalliefiarem genus. 378,*

id febricitantibus condtscit. ibid.

Yz.tacxthuitlherba Indica. 35^jb
radices eim tufa, ^ appltcattt trium drachmarnm

pyndere, vnnam mtre euocant. ibid.
epot£,etiu extcrgmt meatus.
colicii fubueniunt.

faciei matulas en^undant^ ibid.

fcabicm omifem curanr. ibid.

fekrcseuocato fudoretollunt» ibid.

fiatia dtfcutiunt. ibid.

tur/iores prxtcrnaturamdtfcutiunt. 3 5^?^

Tz.tAl,fiuef({l hdtctim. 377=a
e»*ma eiufgenera tn Nouk Hifpama repcrimnur.
ibid.

jbid.
ibid.

TXiehHilotl,fiecieslapidis ytz^tli. 3744
Tz,iHaqua , vermU eornuttti apud ^ichoacanenfes
fndos. \ i9o>a

Z.

ZAhinm , aper Indtcnt nofiro apro ejl ftmilis,
17°»^

foramentndorfo habet f(r qmdreffirat. ibid.b

quomodo captatur. ' ibid.

ttgrtdi plane aduerfdtHr. i?'}*

fi ctcuretur,e§i plactdu^. ibid^
Zamuro auts e corutno cff genert. i 2 4,b

foedis cibis vefcttur. ibid.

vbt mdtpcet nefcttur. ibid.

penna etUi exufi<t cmis vetnt pilos nafci. ibid,

caroeim comefia,morbum Galltcumcurat. ibid.

flercm eiHS prodefi ntelancholicis . ibid.

coretHi Sole defccatHnt,mtreodorumeFt. ibid^.

in aliqutbiM locts occidere eam non Itcet. ibid.
Zamz.ommtm gtgantes a filijs Lot ittttrfeBi, 486,1
Zebra ejuale animal^&vbtnafct^tur, i68,a

equ/tmveloatate fuperat. ibid.
LufitAnorum proueyhium , Ze/r** veloctor,
ibid.

««co/<e animali vti nefciunt. ibid.
eqnorum loco tam bello qukm pace effe pofienu,
ibid.

Zeilan tnfula nobiliores elephantes altt. 1 9 1 >b

Zttlani credunt patrtam fuam fuifie paradifwn.

^94. a .
cmufdam montis culmen vocant verticcm Aamn
ibid.

ibt amnt pedis eius ejfe veFiigium.. ibid.

ibt eiia" poemtmfie. ibid.
Zenodorui T r achomtidis Princeps latrocima prop'er

lucrum fouet, 480 b

tadem promncitt ei ab Ochuiano Augufio ad: mt-
tur. ibid,
Zephaltuvenatione deleSkibatur. 9,a
Ztbethtii apud Htffanos & "Baleares nafcitur. 9 z,a
Zobellaapud Septemtrtonales gignttur. ibid.
Zoophyta qnit. ftnt. x6i,a
Zticayotli, ffectes cucurbitArum Indicarum. 309,«
Zut^a qualis infula, ^Oit^
Zuruchec, metallum plumheum , cuim vfus apud

Indos. 575 l>

ZuT^m, idem efi ijtiod vin robufti. 486,3

ijhabttaueruntoltmin Ham-!. ibid.

APPRO.

AJfPROBATlO.

DE CDmmiffione E)omim D.Ioannis dc Velafco&Ace-
tiedo in hac Philippica Cuna Vicarij generalis , &in Ec-
clefia Ronceuallenfi Prioris elefti^ &g. Librum hunc de Hi-
Jlorja naturah a perdbflo Patre loanne Eufebio Nierember-
gio e Societate Iesv compofitum, attentione qua pofui per^
legi : plenum magnorum mirabiliurn ^ Conditori naturce poP
fibilium, inuehi : in eoque nihil contral fiddi vdritatem reperi;
quin multa admiratione digna notaui ^ ( fit fides apud Au-
Elores.) PofTunt ergo typis mandari , 6t AufliOr iufte laure^-
ri 5 vt arcanorum naturas diligens inueftigator. Sid {entiq, in
hocCosnobio Matritenfi Ordinis B.Marise de Mercede,die
decfima oftaua menfis Februarij^ anni Domini inillefimi fex-
centefimi trigefimi feciindi.

Fr.Iomms de Cpi^m^o Kedonddy Rldi

SVMMA PRlVILEGII REGII.

PH I L I P P V s IV. Hifpaniarum 8c Ihdiarum Rex Catholi-
cus, ac Potehtiflimus Belgarum & Burgundionum Prin-
ceps , Diplomate (iio lanxit, riequis lomnls Epifibij Kieremher-
gij e SoeieMe I E s v Hi^fofiamNat^ra prseter Balthafaris VIo-
reti voluntatem vUo modo intra nduennium imprimat , aut
alibi terraruitiimpreffam in Inferidris Germanite ditiones im-
portet 5 venalemve habeat. Qui, feciis faxit , confifcatione
Librorum & alia graui pGena mul^tabitur , vti latius patet in
litterisdatisBruxelte xxiij. Augufti M; dc. xxxiil

Signat.

&ieenlmjfcLJi

Eee 2 SVM-

SVMMA PRIVILEGII CAESAREI.

FE R D 1 N A N D I IL Diuina faucnte clementia ele£ii Roma-
norum Imperatoris femper Augufti Diplomate caiitum
eft^nequisintra Romani Imperij & Regnorum ac Dominio-
rum fuoruiti hereditariorum fines , Societatis Ies v Patrum
Opera citra confenfum eorumdem Patrum Auftorum
defuper obtentum imprimere , recudere , veLalibi recufa in-
ferre aut vendere pri€fumat. Qui fecus faxit, prxter Librorum
omnium confifcationem , viginti marcharum auri puri poena
mul£labitur, vtilatius patet ex Diplomate dato Viennse die
iv.Augufti,M.DC.xxvi. .

Signat.

Ferdinandvs.

Fetvm Henrtm ^ Strdendorjf.
, , AdmandatumSac.Caef Maieftatisproprium.

' | I i ^ Hermmnm pt^ QHelfenhergh

FACVLTAS R.R PROVINCIALIS SOC. lESV
IN PROVINCIA FLANDRO-BELGICA.

EGo infrafcriptus Societatis Ie s v per Flandro-Belgicam
Prouincialis ^ jprb poteftate mihi fafta ab admodum Reuc-
rendoPatreMutio Vitellelco Societatis noftr^ Pr^pofito Ge-
nerali:, concedo Balthalari Moreto ^ vt iuxta Priuilegium Csefa-
reum Societatinoftrasconceflum, P. loannis Eufebij Nieiem-
bergij Hiftoriam Natur^ cudere ac recudere foluspcftit. In
cuius rei fidemhasmanupropriafubferipras^&cfficij mei fi-
gillomunitaSjdediAntuerpi^ iii.Aprilis, M. DC. xxxv.

Tredricm Tfifi^,

A N T TE R 1? I
EX OFFICINA PLANTINIANA
BALTHASARIS MORETL
M. D C. XXXV.

\

,1 . \

I

D

C